text_structure.xml 757 KB

Edit Raw Blame History Permalink

<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml" />
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml" />
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 11 min. 05.)</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Na posiedzeniu przewodniczą Marszałek Sejmu Stanisław Gucwa oraz wicemarszałkowie Halina Skibniewska, Piotr Stefański i Andrzej Werblan.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#StanisławGucwa">Otwieram posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#komentarz">(Marszałek trzykrotnie uderza laską marszałkowską.)</u>
          <u xml:id="u-2.2" who="#StanisławGucwa">Na sekretarzy powołuję posłów Marię Korczykowską i Mieczysława Tarnawę.</u>
          <u xml:id="u-2.3" who="#StanisławGucwa">Protokół i listę mówców prowadzić będzie poseł Mieczysław Tarnawa.</u>
          <u xml:id="u-2.4" who="#StanisławGucwa">Proszę Posłów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-2.5" who="#StanisławGucwa">Protokół 14 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty wobec nie wniesienia przeciwko niemu zastrzeżeń.</u>
          <u xml:id="u-2.6" who="#StanisławGucwa">Ustalony przez Prezydium Sejmu porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został Obywatelom Posłom doręczony.</u>
          <u xml:id="u-2.7" who="#StanisławGucwa">Do Prezydium Sejmu wpłynęły wnioski Prezesa Rady Ministrów dotyczące zmian w składzie Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-2.8" who="#StanisławGucwa">W związku z powyższym Prezydium Sejmu — po porozumieniu z Konwentem Seniorów — proponuje uzupełnienie przedstawionego Obywatelom Posłom porządku dziennego przez dodanie nowego punktu, z kolei czwartego, w brzmieniu:</u>
          <u xml:id="u-2.9" who="#StanisławGucwa">„4. Zmiany w składzie Rady Ministrów”.</u>
          <u xml:id="u-2.10" who="#StanisławGucwa">Jednocześnie dotychczasowy punkt czwarty otrzymuje oznaczenie jako punkt piąty porządku dziennego.</u>
          <u xml:id="u-2.11" who="#StanisławGucwa">Jeśli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że propozycja Prezydium Sejmu została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-2.12" who="#StanisławGucwa">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-2.13" who="#StanisławGucwa">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w sprawie porządku dziennego?</u>
          <u xml:id="u-2.14" who="#StanisławGucwa">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-2.15" who="#StanisławGucwa">Uważam, że przedstawiony przez Prezydium Sejmu porządek dzienny Sejm zatwierdził.</u>
          <u xml:id="u-2.16" who="#StanisławGucwa">Obywatele Posłowie! Do Prezydium Sejmu wpłynęły pisma posłów: Andrzeja Borkowskiego, Józefa Buzińskiego, Zbigniewa Chodyły, Stanisława Cieślika, Ryszarda Dziopaka, Zdzisława Grudnia, Kazimierza Janiaka, Władysława Juszkiewicza, Bolesława Koperskiego, Leona Kotarby, Alfreda Kowalskiego, Stanisława Kuleszy, Zdzisława Legomskiego, Józefa Majchrzaka, Stanisława Serwickiego oraz Jerzego Zasady — o zrzeczeniu się mandatu poselskiego.</u>
          <u xml:id="u-2.17" who="#StanisławGucwa">Prezydium Sejmu przedstawia wniosek o stwierdzenie przez Sejm wygaśnięcia mandatów wyżej wymienionych posłów z dniem dzisiejszym.</u>
          <u xml:id="u-2.18" who="#StanisławGucwa">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-2.19" who="#StanisławGucwa">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-2.20" who="#StanisławGucwa">Jeśli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że wniosek Prezydium Sejmu został przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-2.21" who="#StanisławGucwa">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-2.22" who="#StanisławGucwa">Oświadczam zatem, że Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — zgodnie z art. 81 Ordynacji wyborczej — stwierdził wygaśnięcie mandatów wyżej wymienionych posłów z dniem 30 lipca 1981 r.</u>
          <u xml:id="u-2.23" who="#StanisławGucwa">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Sprawozdania Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów:</u>
          <u xml:id="u-2.24" who="#StanisławGucwa">1) o projekcie uchwały w sprawie zmian w narodowym planie społeczno-gospodarczym na 1931 rok (druki nr 78 i 90),</u>
          <u xml:id="u-2.25" who="#StanisławGucwa">2) o projekcie ustawy o zmianie ustawy budżetowej na rok 1981 (druki nr 79 i 91),</u>
          <u xml:id="u-2.26" who="#StanisławGucwa">3) o rządowym programie przezwyciężania kryzysu oraz stabilizowania gospodarki kraju (druki nr 87 i 92),</u>
          <u xml:id="u-2.27" who="#StanisławGucwa">4) o sprawozdaniach Rządu z wykonania narodowego planu społeczno-gospodarczego i budżetu państwa na 1980 rok (druki nr 76, 77 i 89).</u>
          <u xml:id="u-2.28" who="#StanisławGucwa">Głos ma sprawozdawca poseł Zbigniew Gertych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#ZbigniewGertych">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Z upoważnienia Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów przypadł mi zaszczyt przedstawienia Wysokiej Izbie stanowiska Komisji i przebiegu debaty w komisjach sejmowych i między komisyjnych zespołach wobec przedłożonych przez Rząd czterech dokumentów.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#ZbigniewGertych">U podstaw treści wszystkich tych dokumentów znalazł się powtórnie opracowany przez Rząd raport o stanie gospodarki, którego kolejna wersja po ostrej krytyce w komisjach i zespołach sejmowych została ponownie opracowana na zlecenie Premiera przez Komisję Planowania oraz specjalnie powołane dwa zespoły opiniodawcze. Pierwszy pod przewodnictwem prof. Czesława Bobrowskiego i drugi Polskiej Akademii Nauk pod przewodnictwem prof. Władysława Markiewicza.</u>
          <u xml:id="u-3.2" who="#ZbigniewGertych">Chciałbym stwierdzić, że nowy raport jest zupełnie innym dokumentem. Został przyjęty przez posłów i szerokie kręgi społeczne z uznaniem. Zgromadzony w nim materiał jest wymowny i aczkolwiek nie zadowala jeszcze wszystkich oczekiwań społecznych, pozwala na ustalenie głównych przyczyn katastrofalnego stanu naszej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-3.3" who="#ZbigniewGertych">Problematyka wszystkich dyskutowanych dokumentów, a więc i tego ostatniego, była i jest przedmiotem szerokiej dyskusji społecznej przedstawionej w wywiadach, licznych artykułach, broszurach i książkach. Stanowiła także treść dyskusji przed i w czasie zjazdów stronnictw politycznych, organizacji społecznych, a szczególnie w czasie IX Nadzwyczajnego Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Omówiona wtedy została w referacie Komitetu Centralnego w wystąpieniach pierwszego sekretarza tow. Kani i Premiera generała Jaruzelskiego, także w Sejmie, jak i na Zjeździe oraz zawarta w uchwale Zjazdu.</u>
          <u xml:id="u-3.4" who="#ZbigniewGertych">Debata prowadzona w Sejmie w trakcie pierwszego czytania i w komisjach jest także znana społeczeństwu ze sprawozdań prasowych, radia i telewizji. Mieliśmy możność zapoznania się zarówno z ocenami przeszłości, jak i z aktualną sytuacją oraz propozycjami pokonania trudności. Ostatnio wyniki pierwszego półrocza opublikował także GUS. Przypomnę więc tylko syntetycznie charakterystykę gospodarki polskiej.</u>
          <u xml:id="u-3.5" who="#ZbigniewGertych">Dochód narodowy wytworzony wynosił w 1979 r. 2 biliony 148 miliardów złotych. Dochód ten był o 80% wyższy niż w 1970 roku. 53% dochodu wytworzono w przemyśle, a około 14% w rolnictwie. Był to rok, w którym po raz pierwszy po wojnie wystąpił spadek dochodu narodowego. Wyniósł on wtedy 2,3%. W roku 1980 nastąpił spadek dochodu narodowego o dalsze 4,2%. Innymi słowy wytworzyliśmy poniżej 94% tego, co w roku 1978. Oczywiście spadek ten miał miejsce przede wszystkim w drugiej połowie 1980 roku. W 1981 roku dochód narodowy będzie niższy o około 15% w porównaniu z rokiem ubiegłym. Jak wynika z ocen przedstawianych przez ekspertów Sejmowi, pierwsze symptomy rozpoczynającego się kryzysu wystąpiły już w 1975 roku, a nie przezwyciężane przez Rząd nasilały się coraz bardziej. Od połowy 1976 roku postępowało systematyczne pogarszanie się stanu gospodarki, a od 1979 roku aż do chwili obecnej występuje już absolutny spadek wszystkich wyników gospodarczych, tak w przemyśle jak i w produkcji rolnej. Zjawisko to wynikało z wielu przyczyn subiektywnych i obiektywnych.</u>
          <u xml:id="u-3.6" who="#ZbigniewGertych">Po pierwsze — z niewłaściwych proporcji w strukturze inwestycji, a także z rozmiarów inwestycji, które przekroczyły możliwości realizacji przez gospodarkę narodową.</u>
          <u xml:id="u-3.7" who="#ZbigniewGertych">Po drugie — scentralizowany system planowania i zarządzania przestał odpowiadać poziomowi i strukturze gospodarki narodowej, krępując inicjatywę i samodzielność przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-3.8" who="#ZbigniewGertych">Po trzecie — utrzymywano również bez zmian nieracjonalną strukturę cen zaopatrzeniowych, hurtowych i detalicznych, obciążając budżet państwa rosnącymi dotacjami.</u>
          <u xml:id="u-3.9" who="#ZbigniewGertych">Po czwarte — nie zwiększono zdolności eksportowej naszej gospodarki, co musiało wpłynąć na systematyczne pogłębianie się zadłużenia.</u>
          <u xml:id="u-3.10" who="#ZbigniewGertych">Poza tym ówczesny Rząd wbrew opiniom fachowców nie stworzył warunków dla przyspieszenia rozwoju rolnictwa. Nakłady inwestycyjne w rolnictwie były niewystarczające — około 12% całości inwestycji, a zaopatrzenie rolnictwa w środki produkcji niedostateczne; zaledwie 4–6% zdolności produkcyjnych przemysłu kierowane było na zaspokajanie potrzeb rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-3.11" who="#ZbigniewGertych">Ponadto ówczesne kierownictwo kraju dopuściło do nadmiernego zadłużenia zagranicznego, którego obsługa, tzn. spłata odsetek i rat, przy zbyt powolnym i słabym wzroście eksportu, ograniczyła możliwości importowe. Odbiło się to i odbija nadal na zaopatrzeniu przemysłu w surowce i materiały, albowiem jedynie około 30% produkcji opiera się na surowcach i materiałach krajowych, a 70% produkcji przemysłowej na wkładach dewizowych. Stąd też zdolność produkcyjna wielu zakładów przemysłowych nie była i nie jest w pełni wykorzystana. W 1980 r. dodatkowym czynnikiem powodującym spadek dochodu narodowego było skrócenie czasu pracy w wyniku strajków i silny spadek wydajności pracy. Jak obywatelom posłom wiadomo, wydajność pracy w Polsce była i jest nadal niższa niż w niektórych krajach socjalistycznych, a także w rozwiniętych krajach kapitalistycznych. Obecnie stanowić to musi problem nie tylko dla Rządu, ale dla całego społeczeństwa, podobnie jak sprawa wciąż jeszcze nadmiernego marnotrawstwa.</u>
          <u xml:id="u-3.12" who="#ZbigniewGertych">Powyżej przedstawiona sytuacja nałożyła się na występujące w świecie i dające się odczuć w naszym kraju trudności obiektywne.</u>
          <u xml:id="u-3.13" who="#ZbigniewGertych">Po pierwsze — w 1974 r. rozpoczął się ogólnoświatowy kryzys energetyczny wywołany gwałtownym wzrostem cen ropy naftowej i związana z tym recesja gospodarcza. Skutki tego zjawiska wpływać zaczęły ujemnie na naszą gospodarkę. Po wtóre — dały szczególnie znać o sobie wieloletnie zaniedbania w rolnictwie. Zaniedbania w rolnictwie wynikały głównie z powodu braku środków produkcji, malejącego udziału nakładów inwestycyjnych na rolnictwo, złej struktury i pogarszającej się opłacalności. Prowadziły one z jednej strony do wycofywania się całkowitego coraz większej liczby drobnych rolników z produkcji lub doprowadzały do porzucania nieopłacalnej produkcji zwierzęcej, a z drugiej strony prowadziły do coraz większych dopłat z budżetu do konsumpcji żywności. Obecnie dochodzą one do ponad 300 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-3.14" who="#ZbigniewGertych">Te zjawiska pogłębione zostały występującymi kolejno przez ostatnie kilka lat niekorzystnymi warunkami klimatycznymi. Zdaniem posłów oba dokumenty zarówno raport o stanie gospodarki, jak i program rządowy wyjścia z kryzysu w części dotyczącej problematyki rolnej wymagają rozszerzenia i dalszego pogłębiania.</u>
          <u xml:id="u-3.15" who="#ZbigniewGertych">Wysoka Izbo! Społeczeństwo nie odczuwało w pełni skutków malejącego tempa wzrostu dochodu narodowego i jego spadku, gdyż w wyniku rosnącego zadłużenia zagranicznego od 1973 r. dochód narodowy podzielony był stale wyższy od wytworzonego. Nadwyżka sięgała jeszcze w 1976 roku około 7%, a w 1979 — jeszcze około 3%. W momencie, gdy nadwyżka ta zniknęła, społeczeństwo zaczęło skutki tego zjawiska odczuwać i odczuwa nadal regres w postaci obniżania się stopy życiowej, co więcej, należy liczyć się z tym, że wyrównywanie bilansu płatniczego będzie możliwe tylko w przyszłości poprzez zmniejszanie dochodu narodowego do podziału.</u>
          <u xml:id="u-3.16" who="#ZbigniewGertych">Oceny zawarte w dyskutowanych dokumentach stwierdzają, że wysiłek inwestycyjny kraju był za wielki i przekraczał możliwości gospodarki narodowej, przy czym ponad połowa inwestycji o długotrwałej realizacji, szczególnie w górnictwie, hutnictwie, energetyce i przemyśle maszynowym wymagała nakładów, które przez dłuższy okres czasu nie przynosiły nowej produkcji i dotychczas jeszcze nie przynoszą. Nakłady potrzebne do wykończenia zaczętych budów wzrosły aż do półtora biliona zł. Oznacza to, że 75% wartości rocznego dochodu narodowego wytworzonego należałoby przeznaczyć na ich dokończenie.</u>
          <u xml:id="u-3.17" who="#ZbigniewGertych">Ponadto posłowie w dyskusji zwrócili i na to uwagę, że w strukturze nakładów ówczesny Rząd położył zbyt duży nacisk na rozbudowę przemysłów nie związanych z wyżywieniem narodu i potrzebami rynku, a zużywających wiele energii i surowców, co pogłębiło i tak już wysoką energochłonność, materiałochłonność i importochłonność gospodarki, przy zbyt małym inwestowaniu w rolnictwo i przemysł pracujący dla rolnictwa oraz zbyt małym uwzględnieniu przemysłów produkujących na eksport. Doprowadziło to do przeciążeń, których skutki odczuwamy tak silnie obecnie.</u>
          <u xml:id="u-3.18" who="#ZbigniewGertych">W toku szybkiego rozwoju przemysłu energo-i materiałochłonnego powstała też dysproporcja między produkcją energii i wydobyciem surowców a zapotrzebowaniem na nie. Uwidoczniła się także dysproporcja między szybkim rozwojem dóbr inwestycyjnych a zdecydowanie niedostatecznym dóbr konsumpcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-3.19" who="#ZbigniewGertych">Oba te czynniki przy znacznym wzroście dochodów ludności przyczyniły się do zaburzenia równowagi rynkowej. Rozwiązanie tego problemu jest tym trudniejsze, że istnieje nadął i pogłębia się dysproporcja między rosnącym zapotrzebowaniem przemysłu na import surowców, półfabrykatów i komponentów wyrobów a zdolnością przemysłu do zdobywania dewiz z eksportu wyrobów przemysłowych.</u>
          <u xml:id="u-3.20" who="#ZbigniewGertych">Do tych podstawowych dysproporcji, powodujących stan głębokiej nierównowagi w gospodarce, leżących u podstaw obecnego kryzysu, a mianowicie przekroczenia dopuszczalnego zadłużenia zagranicznego, prze inwestowania, dysproporcji w ramach posiadanych zdolności produkcyjnych, dochodzi jeszcze zdaniem posłów duże rozwarcie pomiędzy wzrostem płac a towarzyszącym im spadkiem wydajności pracy oraz najdotkliwiej oddziałująca na społeczeństwo ogromna nadwyżka siły nabywczej nad podażą towarów i usług, pogłębiona przez nasilającą się inflację oraz wadliwą strukturę cen detalicznych, co w sumie powoduje dalszą postępującą dezorganizację rynku. Wyżej wymienione objawy nierównowagi występują w ścisłym wzajemnym związku. Przezwyciężenie tych trudności nie jest możliwe ani w krótkim czasie, ani też bez wyrzeczeń społecznych.</u>
          <u xml:id="u-3.21" who="#ZbigniewGertych">Debata w Sejmie, która była odzwierciedleniem szerokiej dyskusji społecznej, wskazała, że wyjście z kryzysu może być osiągnięte w wyniku zgodnego działania trzech czynników: zespolenia i uruchomienia sił społecznych, zmierzających do wyjścia z obecnych trudności, dokonania głębokiej reformy gospodarczej, szybkich i zdecydowanych działań w sferze polityki gospodarczej, prowadzących do wzrostu produkcji przemysłowej i rolniczej przede wszystkim na rynek i eksport.</u>
          <u xml:id="u-3.22" who="#ZbigniewGertych">Wysoka Izbo! Komisje potwierdziły główne cele programu i wysunęły jako najważniejsze: zaspokojenie palących potrzeb społecznych zahamowania spadku produkcji i dochodu narodowego oraz dalszego obniżania się poziomu życia ludności, zwłaszcza zaś pogarszania się zaopatrzenia rynku, przeciwdziałanie inflacji i zdjęcie nawisu inflacyjnego, umocnienie pieniądza i stopniowe zmniejszanie przyrostu zadłużenia zagranicznego.</u>
          <u xml:id="u-3.23" who="#ZbigniewGertych">Poza tym posłowie wysunęli w czasie debaty jako priorytety sprawy uregulowania systemów płacowych, budownictwa mieszkaniowego, rent i emerytur, ochrony rodzin wielodzietnych i młodych, inwalidów i ludzi niepełnosprawnych, a jako szczególnie ważną — ochronę zdrowia ludności.</u>
          <u xml:id="u-3.24" who="#ZbigniewGertych">Podkreślano też konieczność szybkiego podjęcia przez Rząd takich kierunków, które by działały na rzecz przyrostu produkcji, a zwłaszcza żywności, a w związku z tym zwiększenia produkcji pasz własnych i przemysłowych środków produkcji dla rolnictwa, zwiększenia wydobycia węgla, w związku z czym występuje konieczność zwiększenia załóg górniczych, konieczność pełnego zabezpieczenia ich potrzeb oraz zabezpieczenia technicznego wydobycia; zwiększenia energii elektrycznej i dostaw surowców energetycznych, leków i środków higieny osobistej oraz eksportu.</u>
          <u xml:id="u-3.25" who="#ZbigniewGertych">Tak przyjęte najwyższe priorytety wymagają nie tylko zwiększenia produkcji, ale zmiany w jej strukturach. Łączy się to z przygotowaniem i wprowadzeniem nie tylko długoterminowych programów, jak program przedłożony przez Rząd obecnie Sejmowi, lecz także z opracowaniem listy doraźnych działań związanych z korektą planu i budżetu 1981 r., a również z programem wyjścia z kryzysu i utworzeniem adekwatnych do tego systemów, np. uchwalonego już nowego systemu bankowego czy przygotowywanego systemu płac.</u>
          <u xml:id="u-3.26" who="#ZbigniewGertych">W czasie obecnej bogatej debaty wypracowanych zostało szereg wartościowych propozycji, które powinny znaleźć się w praktyce działania Rządu, a zwłaszcza poszczególnych resortów. Są one zawarte w ponad 110 uwagach i wnioskach złożonych przez komisje i między komisyjne zespoły, i przesłanych z Sejmu do Rządu.</u>
          <u xml:id="u-3.27" who="#ZbigniewGertych">Komisje zaleciły dokonywanie przez Rząd we własnym zakresie sukcesywnych zmian w planie i budżecie w ramach udzielonego upoważnienia. Nie oznacza to jednak, by Sejm całkowicie dał Rządowi wolną rękę do wszelkich zmian. Komisje szczególnie silnie zaznaczyły, by Rząd starał się nie korygować w dół planu społeczno-gospodarczego i budżetu w zakresie budownictwa mieszkaniowego, utrzymując je na poziomie 150 tys. mieszkań w budownictwie uspołecznionym wielorodzinnym i poszukiwał możliwości dalszego jego zwiększenia oraz zwiększenia dostaw energii cieplnej i ilości węgla do celów grzewczych w gospodarce komunalnej oraz dostaw gazu bezprzewodowego.</u>
          <u xml:id="u-3.28" who="#ZbigniewGertych">Komisje zaleciły ponadto Rządowi preferowanie wszystkich wydatków na rzecz rolnictwa. preferowanie rozwoju drobnej wytwórczości, przetwórstwa, rzemiosła i usług, ze specjalnym wsparciem dla osób, które przejdą do tych branż w trakcie zamierzonego przemieszczenia zatrudnienia. Utworzenie instrumentów ekonomicznych, aktywizujących eksport m.in. przez opracowanie nowych cen transakcyjnych oraz uzyskanie takich relacji, by osiągany zysk z eksportu stworzył przedsiębiorstwom bodźce i warunki do zwiększania produkcji eksportowej, a także zezwolenie przedsiębiorstwom na bezpośredni dostęp do rynków zagranicznych oraz dokonanie reformy cen zaopatrzeniowych i reformy cen detalicznych jako elementów działań związanych z reformą gospodarczą.</u>
          <u xml:id="u-3.29" who="#ZbigniewGertych">W czasie debaty wyrażono także opinię, by w trakcie działań zmierzających do racjonalizacji importu tak kształtować jego strukturę, by malały wydatki, dochodzące obecnie do 50% na żywność oraz pasze, albowiem mogą one być wyprodukowane w kraju, żeby natomiast wzrastał udział wydatków na surowce, materiały i elementy, którymi nie dysponuje kraj, a które są niezbędne do produkcji. Przysłowiowym przykładem jest tu sprawa braku kauczuku i wynikające z tego konsekwencje, np. brak pasków klinowych czy brak arsenu i antymonu akumulatorów, czy też niektórych składników do produkcji wysokogatunkowych stali.</u>
          <u xml:id="u-3.30" who="#ZbigniewGertych">Zwrócono się także do Rządu, by szczególnie pilnie zajął się występującym obecnie coraz silniej spadkiem skupu mięsa — w czerwcu br. spadek ten wyniósł aż 30% w stosunku do ub. roku — i trafiającej, poza skupem, ponad 20-procentowej masy mięsa z gospodarki chłopskiej bezpośrednio na wolny rynek.</u>
          <u xml:id="u-3.31" who="#ZbigniewGertych">Jest niedopuszczalne, by w obecnej sytuacji kryzysowej i braku pokrycia przez skup kartek mięsnych coraz większa masa mięsna zamiast do sklepów trafiała na targowiska i by Rząd musiał zakupywać na rynkach zagranicznych mięso — w lipcu zakupy przekroczyły 20 tys. ton — zamiast za te dewizy zakupić np. elementy i surowce potrzebne do normalizacji pracy w przemyśle. Jest to tym pilniejsze, że wolna sprzedaż szybko zwiększa się i nabiera spekulacyjnego charakteru. Rząd powinien według opinii posłów podjąć zdecydowane kroki w celu zwiększenia kontraktacji i skupu żywca oraz uregulować obroty podaży wolnorynkowej mięsem.</u>
          <u xml:id="u-3.32" who="#ZbigniewGertych">Z bogatej problematyki zawartej w materiałach wniesionych przez Rząd, a przyjętych życzliwie przez Sejm i społeczeństwo, Chciałbym przedstawić Wysokiej Izbie zagadnienie regulacji cen. Regulacja cen zdaniem Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów powinna być traktowana jako jeden z elementów reformy gospodarczej i powinna być wprowadzana stopniowo. Szczególnie pilne jest jej wprowadzenie wobec pogłębiającej się nierównowagi rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-3.33" who="#ZbigniewGertych">Chciałbym przy tym zwrócić uwagę na jeden z elementów, który dotąd nie był brany w rachubę dostatecznie, a który obecnie pogłębia dezorganizację rynku — jest nim panika. Jest to zresztą zrozumiałe w okresie, gdy codziennie około półtora miliarda złotych z wypłacanych wynagrodzeń nie ma pokrycia w produkcji i tworzy zwiększającą się lukę inflacyjną.</u>
          <u xml:id="u-3.34" who="#ZbigniewGertych">Tendencja ta, jeśli Rząd nie podejmie pilnie środków zaradczych, szczególnie rzutować będzie w trzecim i czwartym kwartale, w których przewiduje się zwiększenie luki o dalsze 320 miliardów zł. Sejm zwraca uwagę Rządowi, że sprawa podniesienia cen stanowi tylko jeden z elementów stabilizowania rynku i nie wolno w opinii społecznej wywoływać takiego nastroju, że na tej drodze można zlikwidować wszystkie trudności. Reforma cen musi być tak pomyślana, by jednocześnie stymulowała maksymalnie rozwój produkcji. Powinna ona także doprowadzić do właściwej struktury i relacji cen.</u>
          <u xml:id="u-3.35" who="#ZbigniewGertych">Do reformy cen należy podchodzić z wielką ostrożnością ze względu na negatywne doświadczenia z lat 1970 i 1976 z uwzględnieniem psychologicznego odbioru tej operacji. Stąd też znacznie większy nacisk należy położyć na sprawę rekompensat, szczególnie dla najniżej zarabiających grup ludności, w tym przede wszystkim dla emerytów i rencistów oraz rodzin wielodzietnych i żyjących poniżej minimum socjalnego. Muszą wiedzieć, że otrzymują pełne wyrównanie, a nawet że nastąpi pewna poprawa ich sytuacji, na tyle odczuwalna, by przestali żyć w niepewności.</u>
          <u xml:id="u-3.36" who="#ZbigniewGertych">Sejm apeluje do Rządu o prowadzenie dalszej szerokiej konsultacji społecznej w tej sprawie, a nawet padały głosy rozważające potrzebę przeprowadzenia referendum.</u>
          <u xml:id="u-3.37" who="#ZbigniewGertych">W tym miejscu pragnę zwrócić uwagę Wysokiej Izby na jeszcze jeden problem wywołujący wiele obaw i zaniepokojenia. Chodzi o oszczędności lokowane w bankach. Rząd musi zapewnić rewaloryzację tych wkładów, niezależną od płaconego oprocentowania oraz dać gwarancję społeczeństwu podając sposób regulacji tej kwestii.</u>
          <u xml:id="u-3.38" who="#ZbigniewGertych">Wysoka Izbo! Dla przeciwdziałania tym zjawiskom posłowie wnioskują, by Rząd rozpoczął realizować zapowiadane zamierzenia, a więc drastycznie zamroził wzrost płac, szybko wprowadził regulację cen towarów żywnościowych i usług nierentownych, wstrzymał inwestycje nie przynoszące żadnej produkcji dla gospodarki, wprowadził kontrolę przeznaczania materiałów i surowców na produkcję priorytetową oraz kontrolę zapasów surowców deficytowych, wsparł rozwój zakładów przemysłu drobnego, lokalne przetwórstwo i przechowalnictwo płodów rolnych, podjął próbę rozszerzenia docelowego oszczędzania, przyspieszył prace nad projektem ewentualnej pożyczki ogólnonarodowej i zwrócił się w tej sprawie do Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-3.39" who="#ZbigniewGertych">Kolejna sprawa dotyczy wprowadzenia reformy gospodarczej. Sejm podjął prace nad pierwszymi legislacyjnymi aktami przesłanymi przez Rząd, zabezpieczającymi odnowę, a stanowiącymi podstawowe akty reformy, mianowicie nad projektami ustaw o samorządzie i o przedsiębiorstwach. Powołana została podkomisja, która przygotowuje materiały do debaty w komisjach i przedstawi ostateczne projekty ustaw Sejmowi.</u>
          <u xml:id="u-3.40" who="#ZbigniewGertych">Oczekujemy także na nadesłanie przez Rząd opracowanych już w ostatecznej wersji kierunków reformy gospodarczej i związanych z nią systemów oraz całego pakietu aktów prawnych związanych z istniejącym harmonogramem realizacji programu przezwyciężania kryzysu oraz stabilizowania gospodarki kraju.</u>
          <u xml:id="u-3.41" who="#ZbigniewGertych">Wysoka Izbo! Pozostaje mi złożenie sprawozdania z prac ostatnio powołanej podkomisji d/s bilansu płatniczego kraju. Zadłużenie naszego kraju na koniec 1980 roku wynosiło powyżej 23 miliardów dolarów wobec krajów kapitalistycznych w kredytach długo-i średnioterminowych. Roczne odsetki od kredytów wynoszą w 1981 r. około 3 mld dolarów, a spłata rat od pobranych kapitałów 6 mld dolarów. W wyniku negocjacji z rządami 15 państw nasz Rząd uzyskał odroczenie spłat rat kapitałowych i odsetek na około 2 mld 600 mln dolarów, zobowiązując się jednak do zapłacenia wysokich odsetek sięgających w niektórych przypadkach wysokości 12–13%, a w nielicznych nawet 16%, podczas gdy przy zaciąganiu tych pożyczek stopa procentowa wynosiła średnio 8%, z wyjątkiem zboża, które w kredytach amerykańskich są oprocentowane obecnie powyżej 20%. W sprawie pozostałych kredytów, nie gwarantowanych przez rządy, a których udzieliło nam ponad 400 banków prywatnych z różnych krajów, trwają nadal pertraktacje, dotyczące odroczenia płatności i są właściwie w stadium finalizacji.</u>
          <u xml:id="u-3.42" who="#ZbigniewGertych">Niezależnie jednak od wyników rozmów banki te żądają bieżącego płacenia odsetek, których rynkowa stopa aktualnie dochodzi także do 20%, aczkolwiek przeciętnie płacona przez nas jest znacznie niższa. Dodać trzeba, że w bieżącym wykorzystywaniu gwarantowanych nam przez rządy kredytów natrafiamy na wzrastające trudności w bankach prywatnych, np. Republiki Federalnej Niemiec, ponieważ zwiększane są ciężary i koszty tych kredytów, anulujące w dużym stopniu ułatwienia ofiarowywane przez rząd.</u>
          <u xml:id="u-3.43" who="#ZbigniewGertych">Handel zagraniczny Polski, w porównaniu z potencjałem ekonomicznym kraju, jest stosunkowo słabo rozwinięty. W 1980 roku wartość eksportu do II obszaru wynosiła 17,3 mld dolarów, a importu 19,4 mld dolarów. Wartość eksportu na 1 mieszkańca wynosiła 485 dolarów, było to 2 razy mniej niż w NRD, Bułgarii, Czechosłowacji. Dla ilustracji podam, że 4 do 6 razy mniej niż w krajach Europy Zachodniej.</u>
          <u xml:id="u-3.44" who="#ZbigniewGertych">Tempo wzrostu handlu zagranicznego było w ciągu ostatniego 10-lecia nierównomierne. W 1970 i 1971 roku bilans handlowy był zrównoważony. W następnych latach import wzrastał szybciej niż eksport, a nadwyżka importu była finansowana przez wykorzystanie kredytów zagranicznych. W świetle konieczności spłacania odsetek i rat, narastającego przy tym zadłużenia szczególnie niebezpieczny okazał się w ostatnich latach spadek tempa rozwoju eksportu, szczególnie do krajów kapitalistycznych, a w bieżącym roku niewykonywanie zobowiązań i planów eksportowych. Dotyczy to przede wszystkim węgla. W stosunku do krajów kapitalistycznych nie wywiązywanie się naszego kraju z umów węglowych nie tylko oznacza utratę poważnych wpływów dewizowych, ale i utratę wiarygodności naszego kraju jako liczącego się do niedawna poważnego eksportera węgla, a w dodatku w stosunkach kupieckich narażenie na szwank opinii solidnego partnera. W stosunkach z krajami socjalistycznymi powoduje to poważne perturbacje w gospodarce naszych sąsiadów, a nam przysparza jeszcze poważniejsze trudności przy zapewnieniu podstawowych dla naszej gospodarki surowców i produktów.</u>
          <u xml:id="u-3.45" who="#ZbigniewGertych">Kraj nasz zawarł szereg umów i porozumień obejmujących dostawy węgla w układach wieloletnich w zamian za kredyty finansowe i towarowe w krajach kapitalistycznych, a w zamian za podstawowe surowce przemysłowe w krajach socjalistycznych. Z tych zobowiązań ostatnio kraj nasz wywiązał się zaledwie w 30%. Jest więc konieczne poczynić wszelkie starania, aby podaż węgla na eksport w najbliższych miesiącach wzrosła.</u>
          <u xml:id="u-3.46" who="#ZbigniewGertych">Eksperci przedstawili podkomisji wyliczenia mówiące o tym, że poza innymi walorami eksport dodatkowy do II obszaru np. 6 mln ton węgla, to jest ilości wydobywanej przez naszych górników w ciągu 10 dni, pozwoliłby na uzyskanie pół miliarda dolarów, umożliwiając zakup prawie całego potrzebnego naszemu przemysłowi tzw. wkładu dewizowego w produkcję, co oznaczałoby nie tylko zahamowanie regresu w całej naszej gospodarce, lecz także ponowny jej rozwój. Posłowie wnioskują, by Rząd w tym kierunku wzmógł wysiłki.</u>
          <u xml:id="u-3.47" who="#ZbigniewGertych">Pragnę jeszcze dodać, że Związek Radziecki w tym tak trudnym dla nas okresie przyszedł nam z ogromną pomocą, ofiarowując wsparcie w dolarach w grudniu 1980 r. i w styczniu bieżącego roku, przy czym część tych sum w postaci bezzwrotnej pomocy, a niezależnie od tego udzielając kredytów finansowych i towarowych w rublach, wykorzystanych na dodatkowe dostawy ropy naftowej i jej przetworów, bawełny, gazu i rudy. Ponadto Związek Radziecki wyraził zgodę na ujemne saldo bilansu płatniczego z Polską w wysokości 1,5 mld rubli. Podobnie, choć nie w takiej mierze, z pomocą gospodarczą przyszły nam inne kraje RWPG.</u>
          <u xml:id="u-3.48" who="#ZbigniewGertych">O 50-procentowym udziale żywności w krajowym imporcie mówiłem już poprzednio. Pragnę jeszcze tylko dodać do tego, że ujemny bilans artykułów rolno-spożywczych pogłębia się nie tylko dlatego, że importujemy w tym roku zboża i pasze, ale i mięso, masło, smalec, cukier, a nasz tradycyjny słynny eksport systematycznie obniża się. Zwracaliśmy w trakcie debaty uwagę, że wypadnięcie z rynku oznacza zapełnienie tej luki przez inne kraje, które, jak nas poinformowano, już z tych okazji skorzystały. W handlu nie ma bowiem sentymentu.</u>
          <u xml:id="u-3.49" who="#ZbigniewGertych">Przedstawiona sytuacja, zdaniem posłów, zmusza Rząd do konieczności podjęcia zasadniczych kroków w zakresie zwiększenia eksportu nie tylko węgla, ale i miedzi, siarki, srebra i do zdecydowanego działania w kierunku przekształcenia struktury całej gospodarki na proeksportową oraz do podjęcia starań w celu doprowadzenia do zmniejszania importu.</u>
          <u xml:id="u-3.50" who="#ZbigniewGertych">Posłowie są zdania, że głównymi sprawami, którymi żyje całe nasze społeczeństwo, są obecnie sprawy żywności, węgla i reforma gospodarki, a taką samą wagę mają problemy eksportu i jego zwiększanie.</u>
          <u xml:id="u-3.51" who="#ZbigniewGertych">Wysoki Sejmie! Debata sejmowa dotycząca tych wszystkich problemów wykazała, że Rząd w zakresie przezwyciężania kryzysu ma już opracowane dobre programy i rozpoczął zdecydowane działanie. W tej sytuacji Komisja Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów proponuje udzielić Rządowi upoważnienia do dokonywania zmian w narodowym planie społeczno-gospodarczym na 1981 r. Proponowana uchwała w tej sprawie i uzasadnienie zawarte są w druku nr 90. W odniesieniu do programu przezwyciężania kryzysu oraz stabilizowania gospodarki kraju Komisja proponuje, by Sejm zechciał udzielić aprobaty (druk nr 92).</u>
          <u xml:id="u-3.52" who="#ZbigniewGertych">Wysoka Izbo! Uzasadnienia szczegółowego wymaga jeszcze propozycja podjęta przez Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów na wspólnym posiedzeniu z Komisją Prac Ustawodawczych, a dotycząca sprawozdania Rządu z wykonania planu społeczno-gospodarczego i budżetu państwa w 1980 r.</u>
          <u xml:id="u-3.53" who="#ZbigniewGertych">W toku prac nad sprawozdaniami z wykonania planu i budżetu za rok 1980 Komisje: Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów oraz Prac Ustawodawczych stanęły wobec konieczności rozpatrzenia, zgodnie z art. 48 ust. 5 regulaminu Sejmu, sprawy przedłożenia Sejmowi wniosku o udzielenie Rządowi absolutorium za rok 1980. Problem ten został wszechstronnie rozważony przez obie Komisje. Wypowiadały się w tej sprawie także pozostałe komisje sejmowe. Komisje, z wyjątkiem dwóch, które nie udzieliły aprobaty swoim resortom, wypowiedziały się za przyjęciem sprawozdania Rządu do wiadomości. Wszystkie komisje doszły do wniosku, że realizacja planu i budżetu w roku 1980 przebiegała w nienormalnej atmosferze i warunkach, zwłaszcza w II półroczu. Z tych też powodów Komisje nie były w stanie określić, czy wysiłki Rządu dla realizacji zadań były dostateczne, czy też silniejszy wpływ miały inne czynniki i zjawiska. Przygotowując swoje wnioski, komisje kierowały się również powszechnie wyrażaną opinią najszerszych kręgów społeczeństwa, która nieraz już w najróżnorodniejszych formach dawała wyraz swej negatywnej ocenie kierowania pracami Rządu w roku 1980. Te negatywne oceny społeczne były wyrażane także przez kierownictwo Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej oraz kierownictwo stronnictw sojuszniczych. Stały się one przesłanką podjęcia przez Sejm trzech kolejnych uchwał w sprawie zmian w składzie Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-3.54" who="#ZbigniewGertych">Należy zatem stwierdzić, że w istocie rzeczy przez uchwały powodujące określone liczne zmiany na kierowniczych stanowiskach rządowych i odwoływanie premierów, Sejm dał już, i to głównie w ciągu roku 1980, wyraz swojej ocenie wykonania przez Rząd planu i budżetu za rok 1980.</u>
          <u xml:id="u-3.55" who="#ZbigniewGertych">Mając zatem na względzie powyższe okoliczności, Komisja Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów postanowiła nie przedkładać Sejmowi w tym roku wniosku o udzielenie Rządowi absolutorium, ograniczając się do propozycji, aby sprawozdania z wykonania planu i budżetu za rok 1980, przedłożone przez Rząd gen. Jaruzelskiego, jako sporządzone rzetelnie, przyjąć do wiadomości. Komisja proponuje również, by w uchwale Sejm dał wyraz swemu poparciu dla polityki realizowanej przez Rząd gen. Wojciecha Jaruzelskiego, a zmierzającej do głębokich reform, mających na celu wyprowadzenie kraju z kryzysu społeczno-gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-3.56" who="#ZbigniewGertych">W imieniu Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów wnioskuję o podjęcie przez Wysoką Izbę uchwał przedłożonych w drukach nr 89, 90, 92 oraz uchwalenie ustawy z druku nr 79 z poprawkami zawartymi w druku nr 91. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-3.57" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#StanisławGucwa">Dziękuję posłowi sprawozdawcy.</u>
          <u xml:id="u-4.1" who="#StanisławGucwa">Proszę o zabranie głosu Prezesa Najwyższej Izby Kontroli obywatela Mieczysława Moczara.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#MieczysławMoczar">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Zgodnie z konstytucyjnym obowiązkiem, nałożonym pod koniec ubiegłego roku, Najwyższa Izba Kontroli przedłożyła Wysokiemu Sejmowi: uwagi do sprawozdania Rady Ministrów z wykonania narodowego planu społeczno-gospodarczego w 1980 r. oraz analizę wykonania budżetu państwa za rok 1980.</u>
          <u xml:id="u-5.1" who="#MieczysławMoczar">Powyższe dokumenty zostały doręczone wszystkim obywatelom posłom. Ponadto poszczególne komisje sejmowe otrzymały sprawozdanie z działalności Najwyższej Izby Kontroli w roku 1980 oraz szczegółowe uwagi Najwyższej Izby Kontroli wykorzystane przy rozpatrywaniu resortowych sprawozdań z wykonania odpowiednich części NPSG i budżetu państwa.</u>
          <u xml:id="u-5.2" who="#MieczysławMoczar">W przedłożonych dokumentach, opracowanych na podstawie wyników kontroli, przedstawione zostały zjawiska, jakie towarzyszyły realizacji planu i budżetu w ubiegłym roku. Omówiono także przyczyny, które wywarły zasadniczy wpływ na powstanie trudnej sytuacji gospodarczej kraju. Ogólna ocena wyników gospodarczych w roku 1980, zawarta w dokumentach Najwyższej Izby Kontroli, zbieżna jest po raz pierwszy w minionym 10-leciu — bo o tym okresie mówić mogę — z krytyczną oceną przedstawioną Wysokiemu Sejmowi w sprawozdaniu obecnego Rządu.</u>
          <u xml:id="u-5.3" who="#MieczysławMoczar">Rozpatrując przyczyny niewykonania planu zadań gospodarczych w ubiegłym roku, trzeba przypomnieć, że już w okresie opracowania planu na rok 1980, to jest w drugim półroczu roku 1979, gospodarka nasza znajdowała się w stanie szczególnie głębokiego rozregulowania. Narodowy plan społeczno-gospodarczy na rok 1980 od początku nie był zbilansowany. Dodać do tego należy, że między innymi przewidywane ograniczenia frontu inwestycyjnego nie były konsekwentnie przestrzegane, ale nawet — zgodnie ze złą praktyką lat poprzednich — wprowadzono nowe zadania do planu inwestycyjnego. Nierealność tego planu spowodowała, że w połowie 1980 roku Rząd, szukając wyjścia z tych sprzeczności, przedłożył Sejmowi propozycje zmniejszenia zadań planowych.</u>
          <u xml:id="u-5.4" who="#MieczysławMoczar">Rok 1980 wszedł już do historii jako rok wybuchu ostrego konfliktu społecznego. Polityka gospodarcza Rządu spotkała się wówczas (już po raz drugi) z gwałtownym protestem klasy robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-5.5" who="#MieczysławMoczar">Wszyscy wiemy jednak, że przyczyny kryzysu nawarstwiały się już od szeregu lat. Również Najwyższa Izba Kontroli sygnalizowała je w obszernych materiałach pokontrolnych i bieżąco przedstawiała wyniki badań kierownictwu politycznemu i państwowemu, a także w szerokim zakresie komisjom sejmowym. Materiały te były również dostępne dla zainteresowanych przedstawicieli prasy.</u>
          <u xml:id="u-5.6" who="#MieczysławMoczar">Wysoki Sejmie! W bieżącym 1981 roku skutki polityki gospodarczej lat siedemdziesiątych pogłębiają się, a negatywne zjawiska występują nawet ze spotęgowanym nasileniem. Na tę sytuację składa się szereg różnorodnych przyczyn, przede wszystkim te z lat poprzednich, które teraz stwarzają trudności, z jakimi musi borykać się obecny Rząd. W początkach bieżącego roku nowy Rząd pod kierownictwem gen. Wojciecha Jaruzelskiego podjął szereg inicjatyw perspektywicznych oraz doraźnych w ramach programu przedstawionego Wysokiej Izbie w dniu 12 lutego 1981 r. Mimo powszechnej aprobaty społecznej tego programu, jego realizacja przebiegała dotychczas z przeszkodami i opóźnieniami. Nie osiągnięto dotychczas oczekiwanego zahamowania negatywnych tendencji w podstawowych dziedzinach gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-5.7" who="#MieczysławMoczar">Bieżące kontrole Najwyższej Izby Kontroli wykazują, że u źródeł dotychczasowych nie powodzeń w realizacji słusznych kierunkowo programów rządowych oraz wspomnianej już spuścizny z lat poprzednich leżą między innymi utrzymujące się i nadal nie przezwyciężone przejawy inercji w działaniu administracji państwowej i gospodarczej. Aparat tej administracji jest częściowo zdezorientowany, a nawet tu i ówdzie sparaliżowany, na skutek nieustannych napięć społecznych i z wielu innych przyczyn. Nie opanował on jeszcze trudnej, lecz niezbędnej umiejętności dostosowywania metod organizacji i zarządzania do zmienionych warunków społeczno-gospodarczych. A przecież potrzebą chwili jest konstruktywne zajęcie się bieżącymi problemami gospodarczymi.</u>
          <u xml:id="u-5.8" who="#MieczysławMoczar">Z szerokich kontaktów naszych inspektorów z ludźmi pracy wynika, że społeczeństwo oczekuje energicznego, zaangażowanego i konsekwentnego działania kadr kierowniczych na wszystkich szczeblach administracji gospodarczej. Tymczasem nasze kontrole wciąż sygnalizują, niestety, przejawy działania pozorowanego oraz tendencje do wykazywania „totalnej niemożności”.</u>
          <u xml:id="u-5.9" who="#MieczysławMoczar">Kilka miesięcy temu Prezes Rady Ministrów zwrócił się do wszystkich ogniw gospodarki narodowej o przyjście z pomocą dla rolnictwa. Prasa i społeczeństwo podchwyciły wezwanie „wszystko dla rolnictwa”.</u>
          <u xml:id="u-5.10" who="#MieczysławMoczar">Warunki produkcyjne, a zwłaszcza zaopatrzenie przemysłu tak się jednak układają, że szeregu planowanych zadań nie można w praktyce wykonać.</u>
          <u xml:id="u-5.11" who="#MieczysławMoczar">Jak wiadomo, dostawy sprzętu rolniczego od szeregu lat nie zaspokajają potrzeb rolnictwa. W 1981 roku pokrycie zgłoszonego zapotrzebowania szacowane jest na około 60%, a w szeregu grup towarowych — na jeszcze niższym poziomie. Sytuację pogłębiło niewykonanie planu za 6 miesięcy przez 11 zakładów przemysłu maszyn rolniczych, a nawet wstrzymanie produkcji w 6 zakładach takich urządzeń, jak: dojarki, kombajny ziemniaczane, prasy wysokiego stopnia zgniotu, piece do suszarń i inne, na skutek braku planowanych środków dewizowych na zakup elementów i zespołów z importu. Pewne złagodzenie tego dotkliwego niedoboru miała przynieść realizacja koncepcji — podjętej na apel Prezesa Rady Ministrów — przekazywania produkcji określonych wyrobów innym zakładom, które wyrażają chęć podjęcia produkcji dla rolnictwa. Deklarację o podjęciu takiej produkcji zgłosiło 210 różnych zakładów. Jednakże gdy doszło do konkretyzacji porozumień, szereg zakładów wycofało się z pierwotnej deklaracji. W rezultacie w pierwszym półroczu bieżącego roku podpisano wstępne porozumienia tylko z 76 zakładami na dodatkową produkcję maszyn dla rolnictwa o wartości 3 miliardów złotych, z tego w drugim półroczu bieżącego roku przewidywano w 44 zakładach uruchomienie produkcji 39 różnych maszyn o wartości tylko pół miliarda złotych. Ponadto wykonanie zadeklarowanej produkcji zostało uwarunkowane bieżącym rozwiązaniem problemów materiałowych, kooperacyjnych i cenowych.</u>
          <u xml:id="u-5.12" who="#MieczysławMoczar">W rzeczywistości do chwili obecnej Centrala Handlowa „Agroma” zawarła umowy z 11 zakładami o dodatkowe dostawy 15 asortymentów maszyn o łącznej wartości zaledwie 173 mln złotych. W rezultacie więc wyniki tej akcji rozciągają się w czasie, a w roku 1981, właściwie w drugim jego półroczu, zamykają się efektami niewspółmiernie niższymi od potencjalnych możliwości.</u>
          <u xml:id="u-5.13" who="#MieczysławMoczar">Podobnie przebiega działalność na rzecz zwiększenia produkcji części zamiennych do maszyn rolniczych. W tym zakresie „Agroma” wystąpiła z właściwą inicjatywą — trzeba pochwalić ich za to — organizując 28 giełd, na których zaoferowano do produkcji 3000 pozycji części wartości 3 miliardów złotych. Aktualnie w wyniku tych giełd ulokowano produkcję tylko 212 pozycji części o wartości 0,5 miliarda zł. W konsekwencji trwającej już kampanii żniwnej występują poważne braki wielu części zamiennych dla rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-5.14" who="#MieczysławMoczar">Podkreślić należy, że w całym przemyśle, nie tylko pracującym na rzecz rolnictwa, obserwuje się trwający nadal stan niedowładu organizacyjnego zarówno w zakładach i przedsiębiorstwach, jak też w zjednoczeniach i resortach.</u>
          <u xml:id="u-5.15" who="#MieczysławMoczar">Szczególnie ujemny wpływ na przebieg produkcji wywierają pozrywane więzi kooperacyjne międzyzakładowe i między branżowe, o czym zresztą mówiłem w poprzednim swoim wystąpieniu w Sejmie. Niezadowalający stan naszej gospodarki jest też w znacznej części skutkiem zaniku poczucia odpowiedzialności oraz poważnego rozluźnienia dyscypliny pracy.</u>
          <u xml:id="u-5.16" who="#MieczysławMoczar">Poważny niepokój budzi również — na tle ogólnej sytuacji gospodarczej — aktualny stan transportu, zwłaszcza kolejowego. Mówi się o tym w ostatnim czasie bardzo wiele i pisze się również. Bieżące wyniki kontroli, a także badania kontrolne z lat poprzednich wykazują, ze sytuacja w transporcie w ogóle, a w kolejowym w szczególności, może grozić poważnymi komplikacjami gospodarczymi, społecznymi na wielką skalę. Należy więc wesprzeć wysiłki Ministerstwa Komunikacji w dwóch podstawowych problemach:</u>
          <u xml:id="u-5.17" who="#MieczysławMoczar">1. Zahamowania wymaga szybkie zwiększanie się liczby wagonów towarowych nie nadających się do eksploatacji, wymagających naprawy. Liczba takich wagonów, która w 1979 roku wynosiła 24 tysiące, wzrosła w 1980 roku do 36 tysięcy, a obecnie wynosi już około 60 tysięcy wagonów, czyli co czwarty wagon towarowy jest już niezdatny do ruchu. Wymaga to radykalnej poprawy funkcjonowania zaplecza naprawczo-remontowego kolei i zwiększenia jego potencjału usługowo-produkcyjnego.</u>
          <u xml:id="u-5.18" who="#MieczysławMoczar">2. Konieczne jest przeciwdziałanie postępującej dekapitalizacji dróg kołowych, kolejowych i rzecznych oraz obiektów transportowych. Ich stan techniczny nie zapewnia normalnego funkcjonowania transportu, a potencjał naprawczy dróg kolejowych pokrywa zaledwie 50–55% potrzeb kolejnictwa.</u>
          <u xml:id="u-5.19" who="#MieczysławMoczar">Wysoki Sejmie! Najwyższa Izba Kontroli, wykonując swoje ustawowe obowiązki wobec Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, podjęła działania kontrolne w drugim półroczu bieżącego roku, dostosowane do aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej, w znacznej mierze inspirowane przez komisje sejmowe. Szczególną uwagę zwracamy na następujące sprawy:</u>
          <u xml:id="u-5.20" who="#MieczysławMoczar">— Systematycznie i w szerokim zakresie prowadzimy kontrole przebiegu sezonowych prac w rolnictwie z uwzględnieniem zaopatrzenia w przemysłowe środki produkcji i zabezpieczenia sprawności technicznej sprzętu do zbioru płodów rolnych.</u>
          <u xml:id="u-5.21" who="#MieczysławMoczar">— W zakresie produkcji rynkowej kontroli poddana zostanie realizacja dostaw wyrobów przemysłu maszynowego oraz hutnictwa na zaopatrzenie rynku wewnętrznego, z uwzględnieniem przestawiania mocy produkcyjnych na deficytowe wyroby rynkowe i na potrzeby rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-5.22" who="#MieczysławMoczar">— Wobec omówionej już trudnej sytuacji w dziedzinie transportu przewidujemy kontrole wykonania dyspozycji Rządu, zmierzających do poprawy gospodarki wagonami towarowymi oraz w zakresie utrzymania obiektów i urządzeń transportu kolejowego.</u>
          <u xml:id="u-5.23" who="#MieczysławMoczar">— W warunkach ograniczonego zakresu inwestowania skontrolujemy realizację zadań inwestycyjnych, dotyczących preferowanych kierunków rozwoju, a szczególnie inwestycji modernizacyjnych.</u>
          <u xml:id="u-5.24" who="#MieczysławMoczar">— Z uwagi na pogłębianie się trudności energetycznych, prowadzimy też kontrole przygotowywania energetyki do pracy w sezonie zimowym. Mam tu na uwadze zaopatrzenie w węgiel, właściwie przeprowadzone remonty oraz zapewnienie obsady pracowniczej w tychże zakładach.</u>
          <u xml:id="u-5.25" who="#MieczysławMoczar">— W aktualnej sytuacji gospodarczej przedmiotem szczególnego zainteresowania kontroli jest gospodarka surowcami i materiałami. Zagadnienie to ma tak kapitalne dla naszej gospodarki znaczenie, że Chciałbym poświęcić mu trochę więcej uwagi.</u>
          <u xml:id="u-5.26" who="#MieczysławMoczar">Powszechnie wiadomo, że wszystkie rozwinięte kraje — m.in. ze względu na coraz większe trudności surowcowe na świecie - dążą do maksymalnego obniżenia materiałochłonności wytwarzanych produktów. W raporcie o stanie gospodarki polskiej podano m.in., że w ostatnich latach na 1000 dolarów wytworzonego dochodu narodowego zużywano w Polsce 1542 kg paliwa umownego, przeszło 165 kg stali, 26 kg miedzi i przeszło 170 kg cementu. Wskaźniki te na przykład w odniesieniu do stali były ponad 2-krotnie wyższe niż w krajach wysoko uprzemysłowionych, w odniesieniu do paliwa umownego 2,5-krotnie, a cementu 3-krotnie. Nie muszę podkreślać, że problem ten staje się bardzo ważny w obecnym stanie naszej gospodarki, która odczuwa ostry deficyt surowcowo-materiałowy.</u>
          <u xml:id="u-5.27" who="#MieczysławMoczar">Trzeba zaznaczyć, że sprawą materiałochłonności zajmowano się już od lat, jak pamiętam. Jednak efekty działania na rzecz zmniejszenia materiałochłonności produkcji przemysłowej były jak dotychczas bardzo znikome. Działania te nie przyniosły wyraźnych efektów z wielu względów. Decydujące znaczenie miało to, że nie zweryfikowano wadliwej struktury cen zaopatrzeniowych, która nie pozwalała na stosowanie prawidłowego rachunku ekonomicznego i nie sprzyjała racjonalnemu gospodarowaniu surowcami i materiałami. Mówiąc lapidarnie, nikomu nie opłacało się ograniczanie materiałochłonności.</u>
          <u xml:id="u-5.28" who="#MieczysławMoczar">Tak na marginesie chciałbym podkreślić, że należy mieć przekonanie, że kongres techników, organizowany przez NOT z początkiem listopada br., w swoim programie uwzględni konieczność obniżenia jednostkowego zużycia paliw, energii, materiałów i surowców.</u>
          <u xml:id="u-5.29" who="#MieczysławMoczar">W materiałach kontrolnych mamy wiele przykładów marnotrawstwa, które zresztą może zauważyć każdy. Są to, na przykład, całe partie cementu i innych materiałów budowlanych, niszczejące na placach budów. Są to tysiące metrów kwadratowych szyb okiennych tłuczonych w czasie transportu i montażu. Są to całe konstrukcje hal fabrycznych, zakupione często za dewizy i leżące w błocie latami. Przykłady tego można mnożyć w nieskończoność. Zresztą robi to ostatnio bardzo dobrze radio i telewizja.</u>
          <u xml:id="u-5.30" who="#MieczysławMoczar">Ale oprócz tej łatwo zauważalnej formy marnotrawstwa surowców i materiałów jest jeszcze marnotrawstwo ukryte. Mam tu na myśli takie jego przejawy ujawnione przez nasze kontrole, jak bezkarne przekraczanie norm zużycia surowców i materiałów, nie weryfikowanie norm, mimo zmian technologii, wykazywanie pozornych efektów oszczędnościowych w sprawozdaniach, produkowanie z dobrego surowca wyrobów złej jakości i temu podobne zjawiska.</u>
          <u xml:id="u-5.31" who="#MieczysławMoczar">Mówiąc o dużej materiałochłonności naszej produkcji przemysłowej, należy mieć na uwadze, że znaczna część zużywanych surowców i materiałów pochodzi z importu, w tym w stosunkowo dużym procencie z krajów kapitalistycznych. Świadczy o tym fakt, że na koniec 1980 r. — to z dokumentów Rządu wynika — około 35% zadłużenia w drugim obszarze płatniczym wynikało z kredytowego importu surowców i materiałów. Jest to konsekwencją powiązania naszej gospodarki w zbyt dużym zakresie z Zachodem, a także z zaniedbaniem rozwoju krajowej bazy surowcowej.</u>
          <u xml:id="u-5.32" who="#MieczysławMoczar">Niekiedy zresztą, posiadając dostatecznie rozwiniętą bazę surowcową, nie potrafiliśmy zapewnić dalszego intensywnego jej rozwoju i pomnażania płynących stąd korzyści.</u>
          <u xml:id="u-5.33" who="#MieczysławMoczar">Dla przykładu wymienię tu choćby surowce owczarskie — wełnę, skóry owcze, których import, zwłaszcza w ostatnim okresie, jest bardzo kosztowny.</u>
          <u xml:id="u-5.34" who="#MieczysławMoczar">Po ożywionym rozwoju hodowli owiec w latach 1975–1978 od 1979 roku nastąpiło zahamowanie i spadek wywołane obniżeniem się opłacalności chowu, zwłaszcza w gospodarstwach indywidualnych. Skup skór owczych realizowany przez państwowe przedsiębiorstwa stanowił około 50% szacunkowej wielkości ich podaży. Przyczyną tego było m.in. nieodpowiednie skalkulowanie cen skupu państwowego. Oczywiście wykorzystały to natychmiast elementy spekulacyjne. W tej sytuacji, mimo stałego wzrostu cen skór owczych, na rynkach zagranicznych zmuszeni byliśmy do kosztownego importu.</u>
          <u xml:id="u-5.35" who="#MieczysławMoczar">Mając na uwadze powyższe problemy oraz występujące braki w zaopatrzeniu przedsiębiorstw przemysłowych Najwyższa Izba Kontroli zamierza objąć w najbliższym czasie kontrolą zagadnienia związane z gospodarką zapasami materiałowymi w niektórych jednostkach przemysłowych większości resortów. Uwaga kontroli będzie zwrócona m.in. na zbilansowanie zadań produkcyjnych z możliwościami zaopatrzenia materiałowego, na kształtowanie zapasów z punktu widzenia ciągłości produkcji oraz zapobieganie powstawaniu nieprawidłowych zapasów. Jest tego bardzo dużo.</u>
          <u xml:id="u-5.36" who="#MieczysławMoczar">Kontrolować też będziemy realizację decyzji rządowych, dotyczących poprawy efektywności gospodarki zapasami oraz stan zabezpieczenia materiałów i wyrobów przed niszczeniem i kradzieżą.</u>
          <u xml:id="u-5.37" who="#MieczysławMoczar">Wysoka Izbo! Obecnie opracowuje się programy realizacji przez Rząd uchwał IX Nadzwyczajnego Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Najwyższa Izba Kontroli, tak jak dotychczas, aktywnie włączy się do kontroli przebiegu i wyników podejmowanych działań na rzecz wykonania tych programów.</u>
          <u xml:id="u-5.38" who="#MieczysławMoczar">Pragnę ponadto poinformować, że Najwyższa Izba Kontroli będzie bieżąco dostosowywać swoje działania do zapotrzebowania Wysokiej Izby na określone tematy gospodarcze. Mamy nadzieję, że wyniki tych badań okażą się pomocne Wysokiemu Sejmowi w sprawowaniu jego funkcji ustawodawczych i kontrolnych. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-5.39" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#StanisławGucwa">Dziękuję obywatelowi Prezesowi.</u>
          <u xml:id="u-6.1" who="#StanisławGucwa">Otwieram dyskusję. Głos ma poseł Tadeusz Porębski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#TadeuszPorębski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Przedmiotem uwagi Wysokiej Izby w obecnym punkcie obrad jest m.in. sprawozdanie Rządu z wykonania narodowego planu społeczno-gospodarczego i budżetu państwa w 1980 roku. Był to ostatni rok planu 5-letniego, a zarazem też ostatni rok realizacji określonej polityki społeczno-gospodarczej w minionej dekadzie. Do błędów tej polityki zaliczyć należy:</u>
          <u xml:id="u-7.1" who="#TadeuszPorębski">— po pierwsze — prowadzony w nadmiernej skali proces inwestycyjny, pochłaniający w niektórych latach przeszło 30% dochodu narodowego,</u>
          <u xml:id="u-7.2" who="#TadeuszPorębski">— po drugie — preferowanie nowych inwestycji jako źródła wzrostu gospodarczego, przed tańszym procesem modernizacyjnym istniejących zakładów przemysłowych,</u>
          <u xml:id="u-7.3" who="#TadeuszPorębski">— po trzecie — zaciąganie nadmiernych kredytów, często na niekorzystnych warunkach w krajach zachodnich, bez dostatecznej gwarancji możliwości ich terminowej spłaty,</u>
          <u xml:id="u-7.4" who="#TadeuszPorębski">— po czwarte — preferowanie importu surowców nawet do najprostszych wyrobów, przy możliwości ich uzyskiwania w kraju,</u>
          <u xml:id="u-7.5" who="#TadeuszPorębski">— po piąte — osłabienie współpracy gospodarczej z krajami RWPG,</u>
          <u xml:id="u-7.6" who="#TadeuszPorębski">— po szóste — nieprzemyślana polityka wzrostu plac bez zabezpieczenia dostatecznej ilości towarów na rynku wewnętrznym,</u>
          <u xml:id="u-7.7" who="#TadeuszPorębski">— po siódme — niedocenianie spraw rolnictwa, w wyniku czego stale wzrastał import zbóż i pasz oraz innych artykułów żywnościowych.</u>
          <u xml:id="u-7.8" who="#TadeuszPorębski">Błędy te spowodowały, iż nasz kraj znalazł się w niezmiernie trudnej sytuacji gospodarczej, której skutki będziemy ponosić również i w latach następnych.</u>
          <u xml:id="u-7.9" who="#TadeuszPorębski">Obok błędów w polityce gospodarczej wystąpiło zjawisko nie zaspokajania wielu potrzeb społecznych w zakresie służby zdrowia, oświaty, kultury, a w ostatnich latach również i nauki. Niezwykle nabrzmiała jest sytuacja w zakresie dostępu dzieci do przedszkoli i żłobków. Faktem jest, że wiele tych kłopotów dużych aglomeracji miejskich jest wynikiem nie stymulowanej migracji wsi do miast.</u>
          <u xml:id="u-7.10" who="#TadeuszPorębski">Narastanie tych ujemnych i niebezpiecznych zjawisk sygnalizowali posłowie m.in. w dyskusji nad wykonaniem narodowego planu społeczno-gospodarczego w latach 1978–1979. Na tym tle należy rozpatrzyć wykonanie planu za rok 1980.</u>
          <u xml:id="u-7.11" who="#TadeuszPorębski">W zaistniałych warunkach podstawowe zadania rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, ustalone przez Sejm 21 grudnia 1979 r. oraz skorygowane uchwałą z dnia 20 czerwca 1980 r., nie zostały zrealizowane.</u>
          <u xml:id="u-7.12" who="#TadeuszPorębski">Osiągnięte wyniki zarówno w sferze produkcji materialnej, jak i konsumpcji społecznej kształtowały się na ogół znacznie poniżej ustalonego planu, a w wielu dziedzinach były one wyraźnie gorsze niż w 1979 roku. Nastąpiło pogłębienie spadku dochodu narodowego i znaczne obniżenie efektywności gospodarowania — pogorszenie wykorzystania majątku trwałego, obniżenie wydajności pracy i wzrost społecznych kosztów produkcji. Wystąpił spadek produkcji wielu surowców i wyrobów przemysłowych oraz głęboki spadek produkcji rolnej. Pogłębiła się dezorganizacja rynku wewnętrznego, powodująca dotkliwe braki wielu podstawowych artykułów żywnościowych i przemysłowych. Wzrosło ponad możliwości gospodarki zadłużenie w krajach kapitalistycznych.</u>
          <u xml:id="u-7.13" who="#TadeuszPorębski">Sytuacja kryzysowa, jaka miała miejsce w 1980 roku, trwa nadal i ulega stałemu pogłębianiu. Wskazują na to wyraźnie wyniki I półrocza br. Wystąpiły tu następujące zjawiska:</u>
          <u xml:id="u-7.14" who="#TadeuszPorębski">— obniżenie się produkcji przemysłowej poniżej poziomu I półrocza ubiegłego roku o 12,5%;</u>
          <u xml:id="u-7.15" who="#TadeuszPorębski">— spadek wydobycia węgla kamiennego o blisko 22%;</u>
          <u xml:id="u-7.16" who="#TadeuszPorębski">— zwiększające się niedobory podstawowych surowców i materiałów zarówno z produkcji krajowej, jak i z importu,</u>
          <u xml:id="u-7.17" who="#TadeuszPorębski">— krytyczna sytuacja paliwowa we wszystkich gałęziach przemysłu na skutek małych zapasów węgla,</u>
          <u xml:id="u-7.18" who="#TadeuszPorębski">— nadal niekorzystna sytuacja w produkcji zwierzęcej, spadek trzody chlewnej o blisko 13%, bydła o blisko 7%,</u>
          <u xml:id="u-7.19" who="#TadeuszPorębski">— spadek importu o 7,3%, tj. o 2 miliardy złotych dewizowych, w tym importu zaopatrzeniowego z krajów II obszaru płatniczego o 35%,</u>
          <u xml:id="u-7.20" who="#TadeuszPorębski">— powiększenie się luki inflacyjnej wobec wysokiego wzrostu przychodów ludności o 25% i spadku dostaw towarów,</u>
          <u xml:id="u-7.21" who="#TadeuszPorębski">— dezorganizacja rynku, w tym również zakłócenia w reglamentacji oraz gwałtowne zwiększanie się nie zaspokojonego popytu na wszystkie pozostałe towary. Wyniki te oznaczają, że cały 1981 rok będzie w gospodarce rokiem gorszym od poprzedniego, mimo uzyskania pomocy kredytowej w ostatnim okresie od Związku Radzieckiego i pozostałych krajów socjalistycznych, jak również zawieszenia spłat niektórych kredytów w krajach kapitalistycznych w roku 1981, o czym była mowa.</u>
          <u xml:id="u-7.22" who="#TadeuszPorębski">W tej sytuacji rewizja planu społeczno-gospodarczego na bieżący rok stała się koniecznością. Nie spełniły się bowiem założenia, przewidujące wydobycie węgla na poziomie 188 mln ton rocznie, jak również założenia dotyczące pozostałych, głównych surowców. Nie uzyskano również kredytów z II obszaru płatniczego w zakładanej wielkości i w końcu średni, rzeczywisty wymiar czasu pracy w gospodarce uspołecznionej okazał się niższy niż planowany.</u>
          <u xml:id="u-7.23" who="#TadeuszPorębski">Nowe propozycje Komisji Planowania przy Radzie Ministrów, dotyczące niektórych elementów planu społeczno-gospodarczego, opierają się na bilansie wydobycia węgla kamiennego na poziomie 168 mln ton rocznie. Z trzech przyjętych wariantów jego krajowej i zagranicznej dystrybucji przyjęto za optymalny wariant drugi. Wydaje się w obecnej sytuacji rzeczą słuszną, ze względu na zmienność uwarunkowań procesów gospodarczych, powierzenie Rządowi bieżącego korygowania planu gospodarczego w roku 1981. Byłoby jednak rzeczą ze wszech miar pożądaną, chociaż wiele czynników, jak widać nie jest zależnych od Rządu, żeby plan społeczno-gospodarczy na lata 1982–1985 miał kształt bardziej realistyczny, konkretny i stabilny niż miało to miejsce w latach 1979, 1980 i 1981.</u>
          <u xml:id="u-7.24" who="#TadeuszPorębski">I w końcu trzeci dokument — może najważniejszy — poddany jest pod obrady Sejmu, to jest „Rządowy program przezwyciężania kryzysu oraz stabilizowaniu gospodarki kraju”, program, który uzyskał poparcie IX Nadzwyczajnego Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, program, który po jego ewentualnym przyjęciu przez Wysoki Sejm, wdrażany będzie również wysiłkiem całej naszej partii. Dokument ten określa ramowe cele gospodarcze, jakie pragnie osiągnąć Rząd do końca 1985 roku. Niektóre z nich tylko — jak na przykład zmniejszanie się zadłużenia za granicą, przechodzą na początek planu lat 1986–1990. Nie ma jednak co ukrywać, że tak daleko idących zmian w gospodarce narodowej szczególnie realizowanych w tak krótkim okresie czasu, żaden rząd jeszcze nie planował. Wiele z nich będzie bardzo niepopularnych, a trudności realizacyjne będą olbrzymie.</u>
          <u xml:id="u-7.25" who="#TadeuszPorębski">Do szczególnie trudnych zaliczyć należy m.in.:</u>
          <u xml:id="u-7.26" who="#TadeuszPorębski">— stosunkowo szybkie przeprowadzenie głębokiej reformy gospodarczej w szczególnie skomplikowanych warunkach,</u>
          <u xml:id="u-7.27" who="#TadeuszPorębski">— uzyskanie istotnego przyrostu wydobycia węgla i innych surowców,</u>
          <u xml:id="u-7.28" who="#TadeuszPorębski">— zastąpienie importu surowców krajowymi, przy wprzęgnięciu do tych działań krajowego zaplecza naukowo-badawczego,</u>
          <u xml:id="u-7.29" who="#TadeuszPorębski">— rzeczywiste wstrzymanie wielu inwestycji,</u>
          <u xml:id="u-7.30" who="#TadeuszPorębski">— okresowe zahamowanie podwyżek płac, przy równoczesnej istotnej regulacji cen,</u>
          <u xml:id="u-7.31" who="#TadeuszPorębski">— wprowadzenie nowych cen zaopatrzeniowych,</u>
          <u xml:id="u-7.32" who="#TadeuszPorębski">— dyslokacja wielu osób do innych zawodów połączona ze zmniejszeniem zatrudnienia w administracji,</u>
          <u xml:id="u-7.33" who="#TadeuszPorębski">— przestawienie wielu zakładów na inną produkcję,</u>
          <u xml:id="u-7.34" who="#TadeuszPorębski">— uzyskanie w stosunkowo krótkim okresie czasu liczących się oszczędności materiałów i energii, w tym rozwiązania problemu produkcji części zamiennych dla wielu nieczynnych maszyn i urządzeń,</u>
          <u xml:id="u-7.35" who="#TadeuszPorębski">— osiągnięcie możliwości pracy przez 6 dni w tygodniu wielu zakładów przemysłowych zarówno przez wzrost zatrudnienia, jak i dobrowolną rezygnację przez załogi z części wolnych sobót.</u>
          <u xml:id="u-7.36" who="#TadeuszPorębski">Niektóre z obecnie planowanych przedsięwzięć już nieraz zamierzano w dziejach Polski Ludowej wdrażać. Przypomnę tu takie, jak zmniejszenie zatrudnienia w administracji, próby rozwiązania problemu części zamiennych, w końcu dyslokację pracowników do innych zawodów lub do innych zakładów pracy. Większość z nich kończyła się do tej pory niepowodzeniem.</u>
          <u xml:id="u-7.37" who="#TadeuszPorębski">Mimo tych uwag krytycznych, przedstawiony plan działań wydaje się logiczny. Jest drogą, którą obrał niejeden kraj w okresie przejściowych kryzysów. Inna bowiem droga, to zaciąganie dalszych kredytów, szukanie pomocy finansowej w innych krajach. Ta droga jest jednak mało perspektywiczna i nie stwarza podstaw do rzeczywistego uzdrowienia gospodarki narodowej. Wiele niepopularnych aspektów tego programu Rządu musi skłaniać do wniosku, że najistotniejszym czynnikiem gwarantującym jego realizację jest pełne porozumienie się władzy ze społeczeństwem, poprzedzone dowodem, iż jest to jedyne wyjście, przywracające zdrowie gospodarce narodowej, a mieszkańcom naszego kraju perspektywę stabilizacji życia i zaspokajania potrzeb. Partia nasza deklaruje włączenie wszystkich jej sił do przekonania społeczeństwa, iż droga okresowych wyrzeczeń prowadzi w wymiernym czasie do osiągnięcia założonych przez Rząd celów.</u>
          <u xml:id="u-7.38" who="#TadeuszPorębski">Wysoki Sejmie! Wiemy, iż warunkiem rozstrzygania na swoją korzyść potyczek i bitew są znakomici dowódcy i bitni żołnierze. Tłumacząc to na nasz język cywilów, których w Sejmie jest stosunkowo dużo, potrzebna nam jest m.in. sprawna i skuteczna władza. Jej obecna pozycja jest mocno nadwerężona. Przyzwyczajono ją bowiem niejednokrotnie w okresie dziejów Polski Ludowej do nieskutecznego działania, krępowano jej przedsiębiorczość i. inicjatywę wieloma przepisami. Pozwalano zapomnieć o jej służebnej roli względem społeczeństwa. Traciła więc autorytet i uznanie społeczne. Dzisiaj jednak większość społeczeństwa pragnęłaby ją widzieć aktywną, a jej kwalifikacje na miarę trudnych i skomplikowanych zadań. Wiele osób pełniących funkcje, będących na stanowiskach potrafi przystosować się do nowych wymagań społeczeństwa i do społecznych zadań stawianych im przez państwo. Wiele jednak nie i ci będą musieli odejść. Ale jest to tylko jedna strona zagadnienia. Druga to ta, aby władza mogła rozpocząć działanie z całą niezbędną mocą. Jest potrzebne dla zapewnienia skuteczności jej działania poparcie społeczne, poparcie dla brygadzistów, mistrzów, dyrektorów i urzędników. Bez tego kredytu zaufania trudno będzie ruszyć z miejsca, przerwać ten zaczarowany krąg niemocy, jakiego świadkami jesteśmy.</u>
          <u xml:id="u-7.39" who="#TadeuszPorębski">Wysoki Sejmie! Klub Poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej będzie głosował za:</u>
          <u xml:id="u-7.40" who="#TadeuszPorębski">— po pierwsze — przyjęciem do wiadomości sprawozdania Rządu z wykonania narodowego planu społeczno-gospodarczego oraz budżetu państwa za rok 1980,</u>
          <u xml:id="u-7.41" who="#TadeuszPorębski">— po drugie — uchyleniem ust. 3 w rozdz. III uchwały Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 12 lutego 1981 r. o narodowym planie społeczno-gospodarczym na rok 1981 oraz uprawnieniami Rządu do wprowadzenia niezbędnych zmian w planie w zależności od kształtowania się warunków i sytuacji gospodarczej, przy zachowaniu jako nadrzędnego celu ochrony warunków życia społecznego, a zwłaszcza grup ludności o najniższych dochodach,</u>
          <u xml:id="u-7.42" who="#TadeuszPorębski">— po trzecie — wyrażeniem aprobaty dla rządowego programu przezwyciężania kryzysu oraz stabilizowania gospodarki kraju.</u>
          <u xml:id="u-7.43" who="#TadeuszPorębski">Wysoki Sejmie! Niechaj na zakończenie będzie mi wolno użyć pewnego porównania, które mi się nasuwa. Ojczyznę naszą w obecnym jej stanie kojarzę z domem rodzinnym, który doznał skutków trzęsienia ziemi. Konstrukcja domu — jak się wydaje — ostała się jednak i przy wspólnym wysiłku można ją poprawić i naprawić. Właściwe uporządkowanie obecnie jego wnętrza dla rozumiejącej się rodziny jest tylko kwestią jej mądrości, zorganizowania i czasu.</u>
          <u xml:id="u-7.44" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#StanisławGucwa">Głos ma poseł Bogusław Droszcz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#BogusławDroszcz">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Wyniki roku ubiegłego, mierzone okresowymi ocenami w kontekście ogólnej sytuacji gospodarczej, są Wysokiemu Sejmowi znane, były z tej trybuny wielokrotnie oceniane. Trzeba przede wszystkim spojrzeć przed siebie, z pełnej zaangażowania dyskusji i polemik przejść do intensywnych działań na rzecz porządkowania kraju, wyrwania narodu z marazmu. Ludzie są zmęczeni, wyczerpani, stają każdego dnia wobec niepewności jutra, narastających trudności rynkowych, wobec konieczności walki o zdobycie podstawowych środków do życia.</u>
          <u xml:id="u-9.1" who="#BogusławDroszcz">Straciliśmy rok czasu na wewnętrznej szarpaninie, nie osiągając żadnych relacji stabilizujących. W tej sytuacji Klub Poselski Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego opowiada się za koniecznością podjęcia pilnych prac Rządu nad realizacją rządowego programu przezwyciężania kryzysu oraz stabilizowania gospodarki kraju. Na to wszyscy czekamy z niecierpliwością. W to dzieło, jako partia chłopska, w ramach Frontu Jedności Narodu bazującego na przymierzu sił rozsądku, wywodzących się z różnych środowisk, ruchów społecznych, samorządów, jakie powstają, wnosimy i będziemy kontynuować pełne zaangażowania działania.</u>
          <u xml:id="u-9.2" who="#BogusławDroszcz">Reprezentujemy realną siłę polityczną, mogącą wpłynąć na bieg wydarzeń, chcemy jednak prezentować swój punkt widzenia na wiele spraw zbieżnych w interesach i celach ogólnokrajowych i narodowych. Wynika to bowiem z faktu, że większość ludowców to chłopi, których życie zmusza do 7-dniowego tygodnia pracy i niekiedy do kilkunastogodzinnego dnia pracy, których warunki życia, poziom infrastruktury materialnej, społecznej i kulturalnej odbiegają od poziomu w porównaniu z miastem, którzy nie mogą się doprosić środków do produkcji, którzy mają urażoną ambicję, że nie są w stanie wyżywić narodu, bo nie stworzono im ku temu warunków.</u>
          <u xml:id="u-9.3" who="#BogusławDroszcz">Stojąc na gruncie wytycznych Biura Politycznego Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i Prezydium Naczelnego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego ze stycznia bieżącego roku, z niepokojem obserwujemy niezdecydowanie i opory w dziedzinie zaopatrzenia materiałowego rolnictwa, trudności w wymuszaniu na przemyśle określonych decyzji. Budzi to zrozumiałą nieufność i niepokój rolników, ponieważ pamiętają uchwalony na XV Plenum Komitetu Centralnego partii w roku 1974 program poprawy wyżywienia narodu, który przewidywał zwiększanie dostaw środków na rzecz rolnictwa. Słuszny w założeniach program rozwoju kompleksu żywnościowego stał się czekiem bez pokrycia. Stąd wieś czeka nie na dalsze programy, ale na realne wsparcie środkami produkcji.</u>
          <u xml:id="u-9.4" who="#BogusławDroszcz">Jesteśmy w trakcie dużych żniw. Zbiory zapowiadają się dobrze, choć są trudne, stają się jednocześnie wielką szansą dla kraju pogrążonego w kryzysie, ponieważ rolnictwo i cała gospodarka żywnościowa są tymi dziedzinami produkcji materialnej, która jako jedyna w gospodarce narodowej może wyjść z kryzysu najszybciej. Trzeba jednak uruchomić działanie, aby potencjał, którym dysponujemy, przyszedł rolnictwu z czynną pomocą, szczególnie obecnie w okresie trudnych zbiorów. Nie wolno niczego zmarnować. Byłoby to niewybaczalnym błędem, gdyby Rząd dopuścił do strat, a sytuacja w wielu dziedzinach związanych z zapewnieniem plonów, ich zagospodarowaniem jest wysoce niepokojąca.</u>
          <u xml:id="u-9.5" who="#BogusławDroszcz">Dramatyczna sytuacja żywnościowa, w jakiej znajduje się kraj, ujawniła jaskrawo błędy, jakie popełnialiśmy dotychczas w rolnictwie w całej gospodarce żywnościowej. Kurs na uprzemysłowienie przysłonił wagę rozwoju gospodarki żywnościowej, a propaganda uczyniła z produkcji rolniczej działalność niemal wstydliwą. Jest to i wina stronnictwa, że nie stać nas było na stanowczy protest przeciwdziałający wypaczeniom. Mimo jednak błędów, jakie zostały popełnione w odniesieniu do rolnictwa, często trudnych do naprawienia szczególnie w psychice rolnika, gospodarka żywnościowa może stosunkowo najszybciej stać się czynnikiem dynamizującym rozwój gospodarczy kraju. Jesteśmy tego w pełni świadomi. Wymaga to jednak podjęcia określonych krótko i długookresowych działań przez Rząd w całym kompleksie żywnościowym.</u>
          <u xml:id="u-9.6" who="#BogusławDroszcz">Dobrze, że to przeświadczenie zyskało szerokie poparcie społeczne również w obradach IX Nadzwyczajnego Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej — w wystąpieniach I Sekretarza Komitetu Centralnego tow. Stanisława Kani, Premiera Rządu tow. Jaruzelskiego i wielu dyskutantów, co należy podkreślić — nie zawsze związanych bezpośrednio z rolnictwem.</u>
          <u xml:id="u-9.7" who="#BogusławDroszcz">Wieś dysponuje jeszcze potencjałem, który przy wsparciu technicznym gwarantuje wzrost produkcji. Są jeszcze ludzie młodzi, chętni do powiększania gospodarstw, do intensyfikowania produkcji, a prawna swoboda tworzenia na wsi samorządnych związków zawodowych daje szansę wyzwolenia dużego potencjału inicjatyw produkcyjnych, społecznych i politycznych wsi, a zarazem stanowi gwarancję skutecznej walki z biurokratyzmem, systemem nakazowym i zakazowym, zapewnia poprawę obsługi oraz stosunku administracji do rolnika. Jest to bardzo istotny czynnik rozwoju rolnictwa w najbliższych latach. Rolnictwo nie wymaga dużych zmian w systemie zarządzania. W odniesieniu do gospodarki indywidualnej, w której pozostaje przeważająca część gruntów, znane są i wypracowane instrumenty oddziaływania o dużej skuteczności, są to bodajże jedyne jednostki w naszym kraju sterowane za pomocą instrumentów ekonomicznych, działające sprawnie — decydowały tu ceny, kredyty, podatki, ubezpieczenie, dochód. Reakcje producentów były i są prawidłowe. Wystarczy więc, aby mechanizmy te tylko doskonalić w sposób racjonalny i właściwy.</u>
          <u xml:id="u-9.8" who="#BogusławDroszcz">Klub Poselski Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego popiera decyzje Rządu zawarte w rządowym programie przezwyciężania kryzysu oraz stabilizowania gospodarki kraju, podkreślając w sposób szczególny konieczność:</u>
          <u xml:id="u-9.9" who="#BogusławDroszcz">— ustawowego zabezpieczenia własności chłopskiej pozycji gospodarstwa rodzinnego w systemie socjalistycznym,</u>
          <u xml:id="u-9.10" who="#BogusławDroszcz">— uchwalenia nowej ustawy o ubezpieczeniu społecznym; w tym względzie Naczelny Komitet Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego złożył Wysokiemu Sejmowi swe propozycje,</u>
          <u xml:id="u-9.11" who="#BogusławDroszcz">— maksymalizacji wzrostu produkcji rolniczej opartej na rachunku ekonomicznym,</u>
          <u xml:id="u-9.12" who="#BogusławDroszcz">— wyrównania poziomu dochodów i życia ludności rolniczej i nierolniczej po to, aby osiągnąć w latach najbliższych poziom dochodów i życia wyższy na wsi niż w mieście, tym samym stworzyć warunki do rozbudowy gospodarstw rolnych, warunki zachęty do pracy w rolnictwie, szczególnie w odniesieniu do ludzi młodych,</u>
          <u xml:id="u-9.13" who="#BogusławDroszcz">— zapewnienia wszystkim sektorom rolnictwa jednakowych warunków rozwoju, wyrażających się w ich równoprawnym dostępie do środków produkcji, w tym do ziemi oraz w jednolicie funkcjonującym systemie instrumentów ekonomiczno-finansowych i w systemie organizacyjno-prawnym,</u>
          <u xml:id="u-9.14" who="#BogusławDroszcz">— ograniczenia do minimum oddziaływania administracyjno-nakazowego, rozszerzając oddziaływanie parametryczne w postaci instrumentów ekonomiczno-finansowych.</u>
          <u xml:id="u-9.15" who="#BogusławDroszcz">A niezależnie od tego wyrażamy pogląd i popieramy zasadę, aby ceny wyrażały nakłady poniesione na produkcję dóbr i usług, to znaczy, aby były oparte na społecznie uzasadnionych kosztach produkcji podstawowej producentów. Ceny detaliczne żywności oparte być powinny na rzeczywistych kosztach ich wytwarzania. W innym wypadku przyczyniają się do nie poszanowania i marnotrawstwa żywności. Podwyższenie cen detalicznych żywności, połączone z odejściem od dotacji, wymaga rekompensaty dla ludności, w tym również dla ludności zatrudnionej w rolnictwie. Opowiadamy się za systemem „cen kroczących” w rolnictwie, co oznacza, że ceny skupu będą ustalone z wyprzedzeniem, stosownie do zmian kosztów produkcji rolniczej, co powinno skutecznie zapobiegać negatywnym skutkom niskiej opłacalności produkcji.</u>
          <u xml:id="u-9.16" who="#BogusławDroszcz">Z zadowoleniem przyjmujemy ujęte w programie działania Rządu na rzecz wydatnego zwiększenia w latach 1982 i 1983 dostaw nawozów mineralnych, środków ochrony roślin, leków weterynaryjnych, narzędzi i drobnego sprzętu rolniczego, dodatków do pasz, części zamiennych do maszyn i urządzeń pracujących w rolnictwie i gospodarce żywnościowej. Trzeba te rezultaty planowane przyspieszać. Śledzić będziemy konsekwentnie realizację ustaleń, które mają być zakończone do końca sierpnia, w zakresie uruchomienia na rzecz rolnictwa produkcji przemysłowej, zapewniającej rolnictwu zwiększone zaopatrzenie materiałowo-techniczne. Musi to znaleźć wyraz w planie na rok 1982.</u>
          <u xml:id="u-9.17" who="#BogusławDroszcz">Świadomi marnotrawstwa płodów rolnych wspierać będziemy wszelkie inicjatywy Rządu, władz terenowych, zmierzające do doskonalenia działalności skupowej w zakresie przechowalnictwa, przetwórstwa i zagospodarowania surowca.</u>
          <u xml:id="u-9.18" who="#BogusławDroszcz">Opowiadamy się za zmianą struktury inwestycji w rolnictwie, zwiększając udział nakładów na melioracje, zaopatrzenie rolnictwa i wsi w wodę, elektryfikację i nasiennictwo.</u>
          <u xml:id="u-9.19" who="#BogusławDroszcz">Klub Poselski Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego wnioskuje o podjęcie prac nad kompleksowym programem rozwoju rolnictwa i gospodarki żywnościowej do roku 1985 i przedstawienie go na posiedzeniu Sejmu w drugim półroczu bieżącego roku.</u>
          <u xml:id="u-9.20" who="#BogusławDroszcz">Rolnictwo było i jest wielką szansą dla kraju, ograniczającą nie tylko import. Jest wielką szansą eksportową. Przykładowo przemysł cukrowniczy w latach 1961–1965 przy pełnym zaopatrzeniu rynku wewnętrznego eksportował średnio rocznie 500 tysięcy ton cukru, natomiast już w roku 1980 importowaliśmy 114 tys. ton. Był to również rok wysokich notowań cen cukru. Na przestrzeni lat spadała jednak efektywność produkcji cukru, coraz gorzej wykorzystywaliśmy surowiec, rosły straty fabryczne.</u>
          <u xml:id="u-9.21" who="#BogusławDroszcz">Podobne problemy, wskazujące na niewykorzystanie możliwości rolnictwa, są z ziemniakami i ich przetworami. Jesteśmy w ścisłej czołówce światowej w produkcji ziemniaków, co stwarza możliwości określenia produkcji ziemniaków i przetworów ziemniaczanych jako specjalizacji eksportowej. Dotychczas nie podjęto żadnych konkretnych działań, które zmodernizowałyby system przerobu i produkcji. Dowodem niegospodarności resortu jest fakt, że brak odpowiedniej bazy przechowalniczej, transportu, sprzętu do uprawy zbiorów, przetwórstwa, powoduje ogromne straty, które stanowiły na przykład w okresie dobrych zbiorów roku 1979 ponad 10 mln ton surowca. Liczymy, że połączony resort rolnictwa i przemysłu rolno-spożywczego przedstawi racjonalne propozycje w tym zakresie.</u>
          <u xml:id="u-9.22" who="#BogusławDroszcz">Wysoki Sejmie! Skupiając swą uwagę na problemach gospodarki żywnościowej z pełną aprobatą odnosimy się do pozostałych priorytetów zawartych w rządowym programie. Dotyczą one przede wszystkim tak istotnej sprawy, jak ochrona zdrowia i opieka społeczna. Rok 1980 nie przyniósł spodziewanej poprawy. Mimo rozwoju sieci przychodni i lecznictwa otwartego również na wsi, nieznacznego wzrostu łóżek szpitalnych, dalszemu pogorszeniu uległa dostępność świadczeń leczniczych. Stan ten ulega od roku 1975 stałemu pogorszeniu. Ówczesny Rząd pozostał głuchy na głosy w Sejmie i komisjach sejmowych.</u>
          <u xml:id="u-9.23" who="#BogusławDroszcz">Inwestycje służby zdrowia ciągną się latami, nie wykorzystywane są limity, pogłębia się dysproporcja w rozmieszczeniu kadry medycznej, spowodowana pogarszającymi się warunkami pracy, warunkami socjalno-bytowymi, brakiem zachęt materialnego zainteresowania. Jesteśmy chyba jednym z nielicznych krajów w Europie, który ma tak głęboki deficyt leków i środków opatrunkowych. Niektóre braki są wręcz kompromitujące. Dużo na ten temat mówili posłowie, bez skutku, nie wzrosły moce produkcyjne, zaniedbano rozwój krajowej bazy surowców i półfabrykatów do produkcji lekarstw. Nie realizujemy importu lekarstw, brakuje środków dewizowych. Korzystamy z darowizn obcych łaskawych ofiarodawców. Przykre to, ale prawdziwe.</u>
          <u xml:id="u-9.24" who="#BogusławDroszcz">Zwracamy się więc do Rządu o konsekwentne działania, aby w ramach zmian w strukturze inwestycyjnej wzmocnił potencjał przedsiębiorstw wykonawczych obiektów służby zdrowia, przełamał tkwiącą w nich barierę niemożności. Trzeba w oparciu o rzetelne rozeznanie zakończyć przeciąganie z roku na rok budowy szpitali, na które przecież czekają ludzie chorzy. Nie ma bowiem ważniejszych spraw dla człowieka, jak podstawa bytu biologicznego, który zapewnia rolnictwo i ochrona zdrowia.</u>
          <u xml:id="u-9.25" who="#BogusławDroszcz">Już w pierwszym półroczu minionego roku wystąpiły silne zakłócenia w pracy przemysłu na skutek niedoboru surowców, materiałów i energii, pogłębione wypadkami drugiego półrocza. Rezultatem tego był spadek produkcji wobec planowanego wzrostu. Spadło wydobycie węgla, miedzi, siarki, tak znaczących surowców w naszym bilansie przemysłowo-energetycznym. Spadł eksport, który pogłębia nasz ujemny bilans w obrotach handlowych z zagranicą. Jest obawa o utratę tradycyjnych rynków węglowych. Rynki te zdobywaliśmy z wielkim trudem. Rośnie obawa w społeczeństwie o zaopatrzenie w opał w okresie jesienno-zimowym. Wydłużają się kolejki po węgiel na wsi. Sytuacja staje się niekiedy wręcz dramatyczna.</u>
          <u xml:id="u-9.26" who="#BogusławDroszcz">Jako poseł województwa gdańskiego pragnę zasygnalizować Rządowi niepokojącą sytuację w zakresie zaopatrzenia naszego województwa w opał. Deficyt opału pogłębia się stale od roku 1978. W roku 1981 nastąpiło drastyczne obniżenie przydziałów. Na cele rynkowe niedobór w roku 1981 wzrósł do 110 tys. ton węgla i 40 tys. ton koksu. Na cele ogrzewcze brak jest zapasów na okres intensywnego ogrzewania w wysokości 850 tys. ton. W świetle spodziewanych przydziałów, łącznie z IV kwartałem, rysuje się bardzo niebezpieczna sytuacja, a mianowicie:</u>
          <u xml:id="u-9.27" who="#BogusławDroszcz">— konieczność wstrzymania dostaw opału na rzecz szkół, ośrodków kultury, ośrodków wypoczynkowych, obiektów administracyjnych, a więc zawieszenie ich działalności w okresie zimowym;</u>
          <u xml:id="u-9.28" who="#BogusławDroszcz">— obniżenie dostaw węgla na cele produkcji rolniczej;</u>
          <u xml:id="u-9.29" who="#BogusławDroszcz">— znaczne obniżenie temperatury ogrzewanych mieszkań, zasilanych z elektrociepłowni i lokalnych kotłowni komunalnych.</u>
          <u xml:id="u-9.30" who="#BogusławDroszcz">Jakkolwiek władze wojewódzkie podejmują działania zmierzające do wykorzystania różnych materiałów, w tym przede wszystkim drewna, szczególnie jeżeli chodzi o wieś, bez pomocy z zewnątrz nie są w stanie we własnym zakresie trudności rozwiązać. Fakt jest więc oczywisty, że nie zła wola ludzi górniczego trudu, ale błędna koncepcja gospodarcza doprowadziła do tego stanu. Wymuszanie wydobycia ponad możliwość doprowadziło do protestu górników. Uważamy, ze konieczne jest wyjście naprzeciw potrzebom socjalnym górników nawet kosztem kraju. Jest o tym przekonany cały naród. Górnik pracuje w ciągłym zagrożeniu życia i zdrowia. Trzeba ten trud uszanować i uhonorować. Wydobycie węgla staje się coraz trudniejsze i kosztowniejsze. Dlatego obok działań na rzecz zwiększenia wydobycia trzeba podjąć kompleksowe działania na rzecz oszczędności środków paliwowo-energetycznych. W tym względzie brak rzetelnych decyzji, które by zmuszały do szacunku, oszczędności tego cennego surowca. Trzeba inspirować inicjatywy zarówno na skalę kraju, jak województw, gmin i wsi w celu wykorzystania do opalania mieszkań materiałów zastępczych, drewna, brykietów. Trzeba je obok węgla gromadzić w składach opałowych, udostępnić ludności.</u>
          <u xml:id="u-9.31" who="#BogusławDroszcz">Naszej gospodarce potrzebny jest rzetelny raport paliwowo-energetyczny określający nasze możliwości, kierunki konkretnych działań energooszczędnych w przemyśle. Nie chcemy żyć w ustawicznej niepewności jutra. Wiele rezerw surowcowych drzemie w nie wykorzystanych odpadach w złomie, nie zbieranej makulaturze. Dużo się na ten temat tylko mówi i pisze, natomiast nie podejmuje konkretnego działania. Trzeba poprzez szkołę, organizacje młodzieżowe już od pierwszych lat świadomego życia dziecka uczyć je szacunku, gospodarności, oszczędności tym, co z takim trudem zdobywamy, co tak jest nam do życia konieczne.</u>
          <u xml:id="u-9.32" who="#BogusławDroszcz">Nerwem gospodarki jest transport. Od wielu lat niedomogi gospodarcze tłumaczymy brakami, niesprawnością krajowych przewoźników, ale nie podejmuje się skutecznego działania, aby tym przewoźnikom stworzyć godziwe warunki pracy, aby wykluczyć nieracjonalne przewozy, zabezpieczyć tabor przed dewastacją.</u>
          <u xml:id="u-9.33" who="#BogusławDroszcz">W analizie wyników roku ubiegłego trafiamy na niekonsekwencję trudną do zrozumienia. Rada Ministrów w roku 1979 podjęła uchwałę nr 9 w sprawie usprawnienia transportu kolejowego na lata 1979 i 1980, nie analizując, nie bilansując możliwości wykonawczych, materiałowych i finansowych. W efekcie uzyskano zaledwie 20-procentowy postęp. W realizacji programu, jakkolwiek u przyczyn naszych trudności transportowych leżą zaniedbania inwestycyjne, które trudno załatwić od ręki, możliwe jest częściowe uzyskanie poprawy w drodze racjonalizacji przewozów w działaniu międzyresortowym, likwidowania wielu nieżyciowych decyzji, przywracania zdolności za- i wyładowczych stacjom peryferyjnym, podnoszenia zakresu odpowiedzialności za dewastacje środków transportu, poprawy jakości pracy zaplecza remontowego w kolejnictwie i transporcie samochodowym.</u>
          <u xml:id="u-9.34" who="#BogusławDroszcz">Wysoki Sejmie! Zjednoczone Stronnictwo Ludowe w tej dramatycznej sytuacji zagrożenia bytu materialnego narodu potwierdza wolę aktywnego uczestniczenia w rozwiązywaniu istniejącego kryzysu. Niedowład w zarządzaniu gospodarką, obniżenie się dyscypliny społecznej prowadzą do pogłębiania się sytuacji kryzysowej, do osłabienia państwa. Z tej trudnej, niezwykle złożonej sytuacji politycznej i gospodarczej kraj wyjść musi własnym wysiłkiem, zachowując linię demokratycznej odnowy. Jest to możliwe przy pełnym zrozumieniu i wsparciu działań Rządu przez naród w konsolidacji sił odpowiedzialności i rozsądku. W chwili obecnej konieczne jest konsekwentne przygotowanie opinii społecznej do wprowadzenia reformy gospodarczej w sposób jasny, ogólnie czytelny i dostępny.</u>
          <u xml:id="u-9.35" who="#BogusławDroszcz">Ludzie, obserwując dyskusje w prasie, radiu i telewizji, gubią się w różnorodności polemik i opinii, proponowanych wariantów. Trzeba wytłumaczyć ludziom w sposób jasny i zwięzły, na czym polega reforma i czego można po jej wprowadzeniu oczekiwać.</u>
          <u xml:id="u-9.36" who="#BogusławDroszcz">Uważamy, że wdrażanie reformy gospodarczej nie może wytwarzać próżni na poszczególnych szczeblach decyzyjnych. Musi być spójne, logiczne, a zarazem możliwie elastyczne. Proces wdrażania reformy gospodarczej nie może wykluczać działań stabilizacyjnych, porządkowych, możliwych do realizacji na dzisiaj, jutro, spójnych z reformą. Obserwujemy w tym względzie bo jaźń, niezdecydowanie różnych szczebli decyzyjnych zarówno centralnych, jak i wojewódzkich i gminnych. Decyzje porządkowe, przede wszystkim reglamentacja towarów, organizacja właściwa rozdziału mogą przynieść wiele ulgi, oszczędzić ludziom nerwów i czasu.</u>
          <u xml:id="u-9.37" who="#BogusławDroszcz">Sposób wdrażania reformy gospodarczej ma niezwykle istotne znaczenie. Przecież reforma ma stanowić podstawowy element wychodzenia z kryzysu, pobudzając mechanizmy gospodarcze, przywracać niejako samoczynnie równowagę. Przy zapoczątkowanej reorganizacji centralnej administracji państwowej trzeba przyspieszyć prace nad projektami ustaw o przedsiębiorstwie i samorządzie pracowniczym, aby wiązać ciągłość przemian organizacyjnych, nie można przeciągać przecież w nieskończoność dyskusji na ten temat. Za najpilniejszą, a zarazem społecznie najtrudniejszą, wymagającą szerokiej konsultacji społecznej uważamy reformę cen detalicznych, mającą przywrócić równowagę rynkową.</u>
          <u xml:id="u-9.38" who="#BogusławDroszcz">Opowiadamy się za alternatywnym rozwiązaniem problemu — dokonaniem podwyżek cen poszczególnych grup towarowych w kilku etapach, rozpoczynając od chleba i innych produktów zbożowych, aby w roku 1982 objąć podwyżką pozostałe artykuły. Podzielamy pogląd, że pełną rekompensatą trzeba objąć ludzi najniżej zarabiających — rodziny wielodzietne, dla których dzisiejsza sytuacja rynkowa jest najbardziej uciążliwa. W dokumencie nie przedstawiono propozycji odnośnie do rekompensat dla ludności rolniczej. Proponujemy je uwzględnić i znaleźć takie rozwiązanie tego problemu, które byłoby zgodne z zasadami kształtowania dochodów ludności rolniczej i opłacalności produkcji.</u>
          <u xml:id="u-9.39" who="#BogusławDroszcz">Obywatele Posłowie! Realizacja programu rządowego zależy w zasadniczej mierze od stabilizacji sytuacji społeczno-politycznej. Sprzyjać temu powinny uchwały IX Nadzwyczajnego Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Ta w pełni demokratyczna debata przedstawicieli robotników, chłopów i inteligencji autentyczna, spontaniczna dyskusja pełna troski o losy kraju powinna wzmacniać nurt konsolidacji społeczeństwa wokół propozycji Rządu zmierzających do wyjścia z kryzysu. Bez społecznego bowiem zrozumienia, akceptacji i wsparcia nie może dać efektów nawet najlepszy, optymalny w naszych warunkach program. Nikt w Polsce nie może się łudzić, że z tak głębokich trudności można wyjść przy biernej postawie społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-9.40" who="#BogusławDroszcz">Przekonanie ludzi o słuszności przedsięwzięć, wiara, że zmiany systemu funkcjonowania gospodarki narodowej zabezpieczą przed powtarzaniem błędów, które doprowadziły do trudności i napięć, może wyzwolić niezbędne motywacje do działań.</u>
          <u xml:id="u-9.41" who="#BogusławDroszcz">Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, świadome dramatycznej sytuacji kraju, świadome, że realizacja programu rządowego w tak trudnej sytuacji wymagać będzie zwiększonego wysiłku i szeregu wyrzeczeń, udzielać będzie Rządowi Premiera Jaruzelskiego swojego poparcia, angażując cały wysiłek polityczny w przezwyciężanie kryzysu i stabilizowanie gospodarki kraju.</u>
          <u xml:id="u-9.42" who="#BogusławDroszcz">Polska roku 1981 to kraj o dużym potencjale materialnym i intelektualnym. Nasze społeczeństwo ma bardzo wiele dobrej woli i energii pobudzanej w najtrudniejszych chwilach patriotyzmem i poczuciem godności narodowej. Żyjemy w państwie nie wykorzystanych jeszcze w pełni możliwości — ale również w okolicznościach fatalnego splotu niekompetencji i niemożności, inflacji, nie zrealizowanych nigdy programów i uchwał, z dziedzicznym niemal grzechem poczynań logicznie niespójnych i chaotycznych. Trzeba wreszcie przerwać zaczarowany krąg pozorów i absurdów, narażający na kompromitację w oczach całego świata bezsporny dorobek naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-9.43" who="#BogusławDroszcz">Z okazji 37 rocznicy święta odrodzenia wracaliśmy myślami do ojczyzny pierwszych lat powojennych, owej ufności w przyszłość, we własne siły i zamiary, w reformy społeczne, odbudowę miast i wsi, młodość i ofiarność pokolenia, które okaleczone wojną dokonało cudu odbudowy kraju. Wracaliśmy nie dla porównań, ale wspominaliśmy tamtą, jakże dziś nam potrzebną wiarę w siebie, rozmach i zapamiętanie w pracy, ofiarność i zaangażowanie tak znów Polsce konieczne.</u>
          <u xml:id="u-9.44" who="#BogusławDroszcz">Klub Poselski Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego popiera wniosek o przyjęcie do wiadomości sprawozdania z wykonania planu i budżetu za rok 1980, jak również głosować będzie za upoważnieniem Rządu do dokonania bieżących zmian w planie i budżecie na rok 1981, popierać będzie również rządowy program przezwyciężania kryzysu oraz stabilizowania gospodarki kraju. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-9.45" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#StanisławGucwa">Głos ma poseł Bogdan Łysak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#BogdanŁysak">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Jesteśmy jeszcze wszyscy pod wrażeniem obrad IX Nadzwyczajnego Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, który potwierdził linię socjalistycznej odnowy, jedynie słuszną, wiodącą do przezwyciężenia w naszej ojczyźnie trwającego wciąż kryzysu politycznego i społeczno-gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-11.1" who="#BogdanŁysak">Zjazd potwierdził, że Polska jest trwałym ogniwem wspólnoty socjalistycznej, że aktywnie uczestniczyć będzie we współpracy gospodarczej, naukowo-technicznej i kulturalnej z krajami RWPG oraz że pozostanie nienaruszonym składnikiem Układu Warszawskiego w jego zadaniach politycznych i obronnych.</u>
          <u xml:id="u-11.2" who="#BogdanŁysak">W ustaleniach Zjazdu znalazły swe odbicie programowe propozycje przyjęte na XII Kongresie Stronnictwa Demokratycznego w sprawach doskonalenia funkcjonowania ustroju i jego instytucji, jak na przykład powołanie Trybunału Konstytucyjnego kontrolującego zgodność ustaw z Konstytucją Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz potrzeba przeprowadzenia reformy gospodarczej, obejmującej całość spraw, w tym tak ważne dla społeczeństwa dziedziny, jak cała sfera usług, drobna wytwórczość i rzemiosło, zgodnie z postanowieniami Biura Politycznego Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i Prezydium Centralnego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego z grudnia 1980 roku.</u>
          <u xml:id="u-11.3" who="#BogdanŁysak">Dziś nadszedł czas pełnej realizacji ustaleń politycznych. Będzie to okres trudny, wymagający wielu wyrzeczeń i samozaparcia, a przede wszystkim konsekwencji i uporu. Będzie to czas wytężonej pracy wszystkich, czas wielkiej konsolidacji społeczeństwa, umacniania władzy i przywrócenia jej autorytetu. W tych działaniach członkowie Klubu Poselskiego Stronnictwa Demokratycznego, w imieniu którego mam zaszczyt przemawiać, będą aktywnie uczestniczyć w poczuciu drogich nam ideałów patriotyzmu, demokracji i postępu.</u>
          <u xml:id="u-11.4" who="#BogdanŁysak">Wysoka Izbo! Przedłożone przez Rząd cztery dokumenty, będące tematem dzisiejszych obrad, były w ostatnich tygodniach przedmiotem często burzliwych posiedzeń komisji i zespołów sejmowych. W dyskusjach tych przejawiała się z jednej strony duża gorycz i niezadowolenie z tak słabych, wręcz katastrofalnych wyników planu społeczno-gospodarczego roku ubiegłego, z drugiej zaś strony duża troska i obawa o realność zadań roku bieżącego oraz trafność proponowanych kierunków rozwiązań dla przezwyciężenia kryzysu i prób stabilizowania gospodarki kraju.</u>
          <u xml:id="u-11.5" who="#BogdanŁysak">Jest to trudna i wyjątkowo złożona sytuacja, Bo jak na przykład można ocenić stopień wykonania zadań w ub. roku, roku kończącym 5-łatkę, w którym mieliśmy zbudować drugą Polskę. Kraj zasobny, silny w którym ludziom miało się żyć dostatnio. Rezultaty znamy.</u>
          <u xml:id="u-11.6" who="#BogdanŁysak">Nie wykonano we wszystkich prawie dziedzinach zadań planowych, często nawet zmniejszanych w ciągu roku. Wyniki gospodarcze roku ub. należą bezsprzecznie do najgorszych w okresie Polski Ludowej. Trzeba podkreślić, że sprawozdanie rządowe nie ukrywa tego faktu, lecz przeciwnie — rzetelnie o nim informuje. Pozwala to na uświadomienie sobie rozmiaru kryzysu, z którym będziemy mieli do czynienia w bieżącym roku.</u>
          <u xml:id="u-11.7" who="#BogdanŁysak">Społeczeństwo bardzo boleśnie odczuło skutki tego gospodarczego krachu. Nastąpił znaczny wzrost kosztów utrzymania przy poważnym zmniejszeniu dostaw towarów na rynek. Do tego należy dodać niską realizację zadań skorygowanego planu budownictwa mieszkaniowego, gdzie uzyskano poziom efektów z 1972 roku oraz nie wykonano zadań budownictwa szpitalnego, szkolnego, kultury, oświaty, obiektów handlowo-usługowych i innych.</u>
          <u xml:id="u-11.8" who="#BogdanŁysak">Szczególnie ujemne zjawiska wystąpiły w zakresie dalszego zadłużenia kraju i uzależnienia naszej gospodarki od dostaw wielu surowców i materiałów z importu. Wiele wniosków, postulatów i dezyderatów poselskich skierowanych do Rządu na przestrzeni ub. roku nie przyniosło żadnych efektów.</u>
          <u xml:id="u-11.9" who="#BogdanŁysak">Trudno jest więc dziś dokonywać analizy wykonania zadań za rok ubiegły wraz z oceną pracy Rządu za ten okres. Najdobitniejszej oceny dokonał naród w sierpniu 1980 roku uznając rezultaty pracy Rządu za szczególnie niekorzystne dla społeczeństwa. Zbiorowy protest klasy robotniczej w lecie ub. roku dotyczył właśnie pogarszających się warunków życia ludzi pracy, nieudolności pracy Rządu, braku wiarygodności, nieliczenia się z głosem społeczeństwa, odejścia od demokratycznych zasad i form rządzenia krajem.</u>
          <u xml:id="u-11.10" who="#BogdanŁysak">Jako reprezentanci narodu nie możemy dziś udzielić absolutorium z wykonania planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju za 1980 rok, rok, który przyniósł naszemu krajowi największe napięcia polityczne i społeczno-gospodarcze, wywołane niewłaściwą działalnością ówczesnego Rządu.</u>
          <u xml:id="u-11.11" who="#BogdanŁysak">Pragnę podkreślić duże uznanie ze strony Klubu Poselskiego Stronnictwa Demokratycznego dla Rządu generała armii Wojciecha Jaruzelskiego, zgodnie z zapisem projektu uchwały Sejmu, którą przedstawił sprawozdawca poseł Zbigniew Gertych.</u>
          <u xml:id="u-11.12" who="#BogdanŁysak">Obywatele Posłowie! W pracach nad projektem planu i budżetu na 1981 rok zwracaliśmy wielokrotnie uwagę na brak pełnego zbilansowania zadań i środków. Dotyczyło to zwłaszcza wielkości wydobycia węgla, ilości posiadanych surowców i materiałów oraz sytuacji płatniczej kraju. Było to szczególnie niepokojące w aspekcie załamania gospodarczego kraju w ub. roku i przeniesienia obciążeń tego załamania na rok bieżący.</u>
          <u xml:id="u-11.13" who="#BogdanŁysak">W rezultacie wyniki I półrocza br., jak to przedstawił Główny Urząd Statystyczny, są bardzo niekorzystne. Sytuacja gospodarcza Polski znacznie się pogorszyła, zaś zadania planu utraciły swą realność. Dziś zresztą także trudno jest jeszcze dokładnie określić trendy ekonomiczne rozwoju kraju do końca tego roku. Przedstawione przez Rząd uzasadnienie potrzeby korekty planu i budżetu na bieżący rok obrazuje aktualną, złożoną sytuację społeczno-gospodarczą kraju, którą nadal charakteryzuje znaczny stopień niepewności co do dalszego przebiegu procesów gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-11.14" who="#BogdanŁysak">W obecnych realiach zasadniczej zmianie powinna ulec rola planu. Nie może on być ogranicznikiem elastyczności działań gospodarczych, jego rola musi ulec okresowemu, a nawet częściowemu zawężeniu. Należy po prostu unikać pozorów, bowiem opracowanie realnego planu byłoby dziś wielce utrudnione, tak opracowany plan usztywniałby mechanizm elastycznego przystosowania się jednostek gospodarczych do nowej sytuacji.</u>
          <u xml:id="u-11.15" who="#BogdanŁysak">W operatywnym kierowaniu przez Rząd procesami gospodarczymi w drugim półroczu należy jednak maksymalnie chronić cele społeczne.</u>
          <u xml:id="u-11.16" who="#BogdanŁysak">Szczególnie pilną sprawą jest obecnie poprawa sytuacji rynkowej, trudności bowiem społeczeństwa w nabyciu podstawowych artykułów rynkowych potęgują się z dnia na dzień. Poza koniecznością zwiększenia dostaw towarów na rynek, istotnego znaczenia nabiera proponowane zmniejszenie efektów budownictwa mieszkaniowego o dalsze 5 do 15 tys. mieszkań w budownictwie uspołecznionym. Powodowałoby to zwiększenie liczby rodzin, zwłaszcza młodych małżeństw oczekujących na mieszkania. Również ważnym odcinkiem w kierowaniu operatywnym życiem społeczno-gospodarczym jest polityka inwestycyjna.</u>
          <u xml:id="u-11.17" who="#BogdanŁysak">Podzielając zaprezentowane w materiale wnioski dotyczące aktualnych możliwości inwestycyjnych państwa pragniemy zwrócić uwagę na potrzebę ochrony nie tylko inwestycji przewidzianych do zakończenia, ale również do uzyskania częściowych już efektów. Posłużę się tu przykładem z mego terenu, z woj. kieleckiego. Zakłady Mięsne w Starachowicach są już zrealizowane w ok. 60% i budowa w tym roku została wstrzymana. Przeznaczenie nieznacznych środków inwestycyjnych pozwoliłoby na oddanie do użytku nowoczesnej chłodni składowej, których tak nam przecież brakuje. Aby Rząd podołał trudnym zadaniom służącym rozwiązaniu złożonych problemów występujących w sferze zjawisk społeczno-gospodarczych musi on wykazywać większą konsekwencję i zdecydowanie w działaniach. Udzielając obecnie poparcia dla Rządu w zakresie operatywnego kierowania procesami gospodarczymi, uważamy, że nie może i nie powinno to zwalniać go od odpowiedzialności rozliczania się przed Sejmem za uzyskiwane rezultaty. Z tych względów istnieje potrzeba bardziej ścisłego sprecyzowania bieżących kontroli Sejmu w tym zakresie. Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego proponuje dokonanie oceny realizacji zadań społeczno-gospodarczych za III kwartał br. przez poszczególne komisje sejmowe.</u>
          <u xml:id="u-11.18" who="#BogdanŁysak">Wysoki Sejmie! Dziś sprawą najważniejszą jest ustalenie właściwych i koniecznych działań dla wyprowadzenia kraju z głębokiego kryzysu. Szkoda już czasu na przedłużanie dyskusji, analizę błędów i wypaczeń lat siedemdziesiątych. Oczywiście nie chodzi o ich zapomnienie, są nazbyt bolesne dla całego narodu, ale uznając zapewne zamknięcie rozliczeń i mając żywo w pamięci wnioski z tamtego okresu zacznijmy wreszcie zmierzać wprost ku szybkiemu podejmowaniu konkretnych decyzji, wiodących do przezwyciężenia kryzysu i stabilizowania gospodarki. Ważną rolę w tym dziele powinny odegrać środowiska inteligencji. Uważamy bowiem, że program stabilizacji musi zapewnić siły witalne całemu społeczeństwu, dotyczy to przede wszystkim wyżywienia narodu, ładu, porządku i bezpieczeństwa obywateli.</u>
          <u xml:id="u-11.19" who="#BogdanŁysak">Integralną częścią przezwyciężenia obecnego kryzysu musi być głęboka reforma gospodarcza, traktowana kompleksowo, której nieodzownym elementem powinna być reforma cen zaopatrzeniowych, będąca punktem wyjścia do reformy cen detalicznych. Pierwsze informacje udzielone na łamach prasy przez Państwową Komisję Cen o zamierzonej wielkości podwyżek cen artykułów żywnościowych i rekompensat dla ludności wywołały wiele wątpliwości i obaw, szczególnie wśród grup ludności o najniższych przychodach pieniężnych.</u>
          <u xml:id="u-11.20" who="#BogdanŁysak">Widząc potrzebę przeprowadzenia operacji podwyżek cen detalicznych, stoimy na stanowisku dokonania dogłębnej konsultacji społecznej oraz alternatywnych rozwiązań w kilku etapach. Przykłady z innych państw socjalistycznych, a zwłaszcza Węgier, mogą tu być bardzo przydatne. Powinniśmy jak najszybciej dotrzeć do wszystkich kręgów społecznych z wyjaśnieniem istoty celu i skutków reformy cen.</u>
          <u xml:id="u-11.21" who="#BogdanŁysak">Już pierwszy miesiąc funkcjonuje tzw. mała reforma gospodarcza, obejmująca poza państwowymi gospodarstwami rolnymi również drobną wytwórczość. Doświadczenia tego krótkiego okresu czasu wskazują na znaczne jeszcze opory i wątpliwości w wielu jednostkach administracji państwowej i gospodarczej co do słuszności wprowadzenia do gospodarki planowej mechanizmów rynkowych, a także równego traktowania wszystkich pionów drobnej wytwórczości zarówno uspołecznionej, jak i nie uspołecznionej. Wdrażanie w życie uchwały nr 112 Rady Ministrów zostało opóźnione w wyniku braku zarządzeń wykonawczych. Powoduje to, iż na rynku widoczne są tylko niektóre skutki reformy, co może w opinii społecznej przejawiać się w jednostronnym odbiorze.</u>
          <u xml:id="u-11.22" who="#BogdanŁysak">Stronnictwo Demokratyczne od wielu lat wskazywało na potrzebę przywrócenia drobnej wytwórczości należnego jej miejsca w nowoczesnej gospodarce kraju i było politycznym inspiratorem rozwiązań, których znaczna część znalazła odzwierciedlenie we wspomnianej już uchwale Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-11.23" who="#BogdanŁysak">Powiązania zagadnień rynku i drobnej wytwórczości stanowią zespół sprzężonych ze sobą problemów, decydujących m.in. o powodzeniu wyjścia z kryzysu i stabilizowania gospodarki kraju. Problematyka drobnej wytwórczości była przedmiotem obrad III Plenum Centralnego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego w czerwcu bież, roku, które m.in. stwierdziło, że istnieją wciąż nie wykorzystane możliwości rozwojowe związane z jej specyfiką, zakresem działania i dużą elastycznością profilu produkcji i usług dla ludności.</u>
          <u xml:id="u-11.24" who="#BogdanŁysak">Podkreślono również, że istotnego znaczenia nabiera fakt, że drobna wytwórczość, jak żadna inna dziedzina gospodarki narodowej, może w znacznym stopniu wykorzystywać surowce lokalne, odpadowe i wtórne. W obecnej sytuacji surowcowej kraju są to istotne argumenty. Pozytywnie oceniamy fakt znacznego w ostatnim czasie wzrostu zainteresowania problematyką drobnej wytwórczości ze strony innych organizacji i stowarzyszeń. Pragnę dodać, że Stronnictwo Demokratyczne podjęło prace nad projektem ustawy o drobnej wytwórczości, która nadałaby sankcję ustawodawczą dotychczasowym rozwiązaniom, a przede wszystkim wprowadziłaby szereg dalszych nieodzownych rozwiązań ekonomicznych i organizacyjnych.</u>
          <u xml:id="u-11.25" who="#BogdanŁysak">Ważnym czynnikiem stabilizacji sytuacji gospodarczej kraju, a zwłaszcza uspokojenia rynku, może być dalszy rozwój usług i rzemiosła. Wypracowany i wspólnie realizowany przez Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą i Stronnictwo Demokratyczne w ubiegłej 5-latce program rozwoju usług i rzemiosła został jako jedyny z nielicznych programów społeczno-gospodarczych w pełni wykonany. Stronnictwo Demokratyczne na XII Kongresie wskazało, że sfera usług pełni nie tylko funkcje rynkowe, ale także również ważną rolę społeczną i ekonomiczną. Usługi bowiem służą nie tylko utrzymaniu równowagi rynkowej, lecz również poprawie warunków życia obywateli i utrzymania majątku narodowego w należytym stanie. Podkreślono potrzebę uznania indywidualnego rzemiosła, handlu i usług za trwałe składniki socjalistycznej gospodarki kraju.</u>
          <u xml:id="u-11.26" who="#BogdanŁysak">Wysoka Izbo! Rozpatrując aktualny stan kraju, nie można pominąć tak istotnych dla społeczeństwa spraw, jak budownictwo mieszkaniowe i usługowo-handlowe, problemy służby zdrowia, opieki nad matką i dzieckiem, ludźmi niepełnosprawnymi, kultury, oświaty oraz ochrony środowiska naturalnego.</u>
          <u xml:id="u-11.27" who="#BogdanŁysak">W zakresie budownictwa mieszkaniowego sytuacja staje się dramatyczna. Co roku zwiększa się liczba rodzin oczekujących na mieszkania, jeśli bowiem rocznie średnio zawieranych jest około 300 tys. młodych małżeństw, to efekty budownictwa wielorodzinnego w miastach wyniosły w 1980 r. zaledwie 155 tys. mieszkań. Dlatego wymaga ponownego rozważenia sprawa ograniczenia do 1983 r. zakresu budownictwa mieszkaniowego do poziomu 150 tys. mieszkań rocznie, m.in. poprzez zwrócenie większej uwagi na obniżenie materiałochłonności i oszczędności na placach budów, o czym mówił Prezes Najwyższej Izby Kontroli ob. Mieczysław Moczar. Zadania te dla budownictwa w programie zostały jednak pominięte. Niezależnie od tego należałoby zrewidować dotychczasową politykę rozdziału mieszkań. Zachodzi również potrzeba znacznego przyspieszenia rozwoju budownictwa indywidualnego, zwłaszcza w wyniku szerszego wykorzystania materiałów z miejscowych surowców oraz stworzenia nowych zachęt, w tym do celowego oszczędzania w PKO z zabezpieczeniem zachowania realnych wartości wkładów w stosunku do cen materiałów. Zapowiadane przez Ministra Finansów na początku bieżącego roku zasady oszczędzania na ten cel nie zostały dotychczas wprowadzone w życie.</u>
          <u xml:id="u-11.28" who="#BogdanŁysak">Wymaga również podjęcia pilnych działań przez wszystkie resorty sprawa ochrony i kształtowania środowiska naturalnego, które powinno stać się elementem ekonomiki przedsiębiorstw. Obecna sytuacja na Śląsku, Wybrzeżu, w województwie krakowskim czy kieleckim jest już stanem katastrofalnym powodującym degradację piękna naszego krajobrazu, ale i coraz bardziej zagrażającym temu, co najcenniejsze — zdrowiu człowieka. Na sprawy te zwrócił uwagę XII Kongres naszego Stronnictwa.</u>
          <u xml:id="u-11.29" who="#BogdanŁysak">Trudne warunki służby zdrowia, brak bazy szpitalnej, lekarstw, podstawowych materiałów opatrunkowych, budzi poważne obawy o zabezpieczenie ciągłości opieki lekarskiej dla chorych. Szczególnie pragnę podkreślić potrzebę zwrócenia większej uwagi na warunki życia i opieki lekarskiej nad ludźmi niepełnosprawnymi. Ludzie ci, czemu dał wyraz przewodniczący Centralnego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego prof. Edward Kowalczyk w wywiadzie dla Polskiej Agencji Prasowej, nie są otoczeni należytym zainteresowaniem, a przecież ludziom tym, zwłaszcza gdy są samotni, najtrudniej jest przeżyć okres braków i wielogodzinnych kolejek. Problemom służby zdrowia i opieki społecznej poświęcone będzie jedno z najbliższych posiedzeń plenarnych CK SD.</u>
          <u xml:id="u-11.30" who="#BogdanŁysak">Obywatele Posłowie! Powodzenie realizacji programu przezwyciężenia kryzysu oraz stabilizacji gospodarki kraju uzależnione będzie od stopnia zdyscyplinowania całego społeczeństwa, od wielu wyrzeczeń, które muszą dotyczyć wszystkich bez wyjątku, od dużej świadomości, przekonania o potrzebie takich działań oraz od konsekwencji w działaniu Rządu. Należy wykorzystać wszystkie dotychczasowe doświadczenia zarówno te dobre, jak i złe w podejmowanych próbach naprawy naszej gospodarki. Dziś niezbędna jest świadomość, że przy tym spiętrzeniu trudności sprawa konieczności przetrwania tego okresu i powrót do stabilizacji naszej gospodarki nie może nastąpić natychmiast, wymaga to wielu miesięcy konstruktywnej pracy całego społeczeństwa i dużej operatywności ze strony Rządu. W tym przekonaniu Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego wspierać będzie wysiłki Rządu Premiera Wojciecha Jaruzelskiego w trudnym dziele przezwyciężenia kryzysu i stabilizowania gospodarki w kraju. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-11.31" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#StanisławGucwa">Głos ma poseł Jan Kaczorowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#JanKaczorowski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Przemysł siarkowy, którego jestem reprezentantem, jest ważnym ogniwem naszej gospodarki narodowej, zwłaszcza obecnie, w okresie pilnego poszukiwania środków dewizowych dla przezwyciężenia kryzysu i poprawy naszego bilansu płatniczego.</u>
          <u xml:id="u-13.1" who="#JanKaczorowski">Siarka zaliczana jest do jednego z najbardziej opłacalnych produktów eksportowych naszego kraju, bowiem poniesione wysokie nakłady inwestycyjne zostały zwrócone w całości i od kilku lat przynoszą znaczne korzyści gospodarce narodowej. Korzyści te, to przede wszystkim pełne zaspokojenie krajowego zapotrzebowania na surowce siarkonośne, będące nośnikiem rozwoju krajowego przemysłu chemicznego oraz pozyskiwanie dużych środków dewizowych z eksportu tego surowca.</u>
          <u xml:id="u-13.2" who="#JanKaczorowski">W okresie 27 lat istnienia przemysłu wydobyliśmy 51 milionów ton siarki. Łączny bilans produkcyjny przemysłu siarkowego oznacza, że jedna zainwestowana złotówka przysporzyła 3 złote wartości produkcji. Licząc natomiast w cenach uzyskiwanych w eksporcie siarki, relacja ta kształtuje się jeszcze korzystniej i wynosi ponad 4 złote wartości produkcji na jedną wydatkowaną złotówkę, mierząc uproszczonym rachunkiem.</u>
          <u xml:id="u-13.3" who="#JanKaczorowski">Rozwój wydobycia i przetwórstwa siarki odbywał się w głównej mierze pod kątem zapotrzebowania odbiorców zagranicznych i uważam, że ten proeksportowy kierunek musi nadal obowiązywać, gdyż wynika on z bardzo korzystnych prognoz światowych w zakresie wzrostu zapotrzebowania na siarkę i szybko rosnących cen dewizowych. Rozwijając eksport w stosunkowo krótkim czasie, weszliśmy dynamicznie na światowe rynki, stając się drugim lub okresowo trzecim eksporterem tego surowca na świecie, z blisko 30% udziałem w międzynarodowych obrotach siarką. Odbiorcami polskiej siarki jest prawie 40 krajów świata ze wszystkich kontynentów.</u>
          <u xml:id="u-13.4" who="#JanKaczorowski">Polska kieruje do krajów kapitalistycznych 61% swojego eksportu, dominując przede wszystkim w takich krajach, jak RFN, Anglia, Francja i Grecja.</u>
          <u xml:id="u-13.5" who="#JanKaczorowski">W latach siedemdziesiątych nastąpił wydatny wzrost dostaw polskiej siarki do krajów RWPG. Szczególnie dotyczy to dostaw do Związku Radzieckiego, gdzie w okresie I półrocza bieżącego roku wysłaliśmy 535 tysięcy ton siarki, przekraczając ustalenia kontraktowe o 115 tysięcy ton.</u>
          <u xml:id="u-13.6" who="#JanKaczorowski">Chcę również podkreślić, że dostawy gazu ziemnego ze Związku Radzieckiego, który jest podstawowym czynnikiem realizacji produkcji siarki, przebiegają także w sposób pełny i rytmiczny, co pozwala na ciągłą pracę i korzystne wykonawstwo zadań planowych roku bieżącego.</u>
          <u xml:id="u-13.7" who="#JanKaczorowski">Polska siarka pokrywa ponadto w 90% zapotrzebowanie importowe Czechosłowacji i w większości potrzeby Rumunii, NRD i Węgier.</u>
          <u xml:id="u-13.8" who="#JanKaczorowski">Kwestia dalszego wzrostu eksportu do państw RWPG w nadchodzących latach może być rozpatrywana na płaszczyźnie dalszej rozbudowy potencjału produkcyjnego polskiego przemysłu siarkowego bądź też uszczuplenia jej dostaw na rynki zachodnie. Wiadome bowiem jest, że zużycie siarki w naszym kraju wzrośnie od 1982 roku, co przy konieczności zabezpieczenia dostaw dla państw RWPG spowoduje znaczny spadek eksportu do krajów wolno dewizowych. Chcę wyraźnie podkreślić, że byłoby to zjawisko bardzo szkodliwe dla naszego kraju zarówno z uwagi na stan zadłużenia Polski, jak też wobec obiecującej koniunktury na międzynarodowym rynku siarki, wzrost popytu, a tym samym wzrost cen, które aktualnie kształtują się w drugim obszarze płatniczym w przedziale 120 do 150 dolarów za 1 tonę siarki.</u>
          <u xml:id="u-13.9" who="#JanKaczorowski">Pozycja przemysłu siarkowego w roku bieżącym, a szczególnie od 1982 roku, jest bardzo skomplikowana i budzi społeczny niepokój. Wiadome jest, że przemysł siarkowy, jak każdy przemysł wydobywczy, wymaga ciągłego inwestowania dla utrzymania posiadanych zdolności produkcyjnych, a w aspekcie jego udokumentowanej wysokiej opłacalności — określenia i zatwierdzenia kierunków rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-13.10" who="#JanKaczorowski">Za dalszym rozwojem branży siarkowej przemawiają przede wszystkim względy ekonomiczne, a zwłaszcza koszty pozyskiwania 1 dolara w eksporcie siarki. W 1980 roku koszt ten wynosił 16 złotych 50 groszy, podczas gdy z danych przedstawionych w rządowym raporcie o stanie gospodarki wynika, że koszt ten w eksporcie wszystkich gałęzi wynosi 34 złote i 82 grosze za 1 dolar. Wynika z powyższego, że koszt pozyskiwania 1 dolara w eksporcie siarki jest ponad 2-krotnie niższy niż w skali całej naszej gospodarki. Wysoką opłacalność eksportu siarki potwierdzają również wskaźniki fizycznego zużycia czynników energetycznych, to jest gazu ziemnego i węgla, które stanowią podstawową pozycję w kosztach wytwarzania.</u>
          <u xml:id="u-13.11" who="#JanKaczorowski">Przedstawiając aspekt ekonomiczny opłacalności eksportu siarki, chcę podkreślić konieczność dalszego rozwoju górnictwa i przetwórstwa siarki.</u>
          <u xml:id="u-13.12" who="#JanKaczorowski">Wysoki Sejmie! Sprawa rozwoju przemysłu siarkowego do roku 1990 była w minionym okresie przedmiotem szeregu konsultacji na różnych szczeblach administracji państwowej. Mimo opracowania wielu wersji programów i składania ich do Komisji Planowania, żaden z nich do dnia dzisiejszego nie uzyskał nawet częściowej akceptacji. Również nic nie wniosła w powyższej sprawie składana przeze mnie interpelacja poselska na marcowym posiedzeniu Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-13.13" who="#JanKaczorowski">Chcę wyraźnie stwierdzić, że dalsze opóźnianie w zatwierdzaniu programu rozwoju spowoduje znaczny spadek wydobycia siarki i ograniczanie eksportu. Z dokonanego bilansu wynika, że spadek ten wyniesie w roku 1984 prawie 2 miliony ton, co oznacza, że będziemy w stanie zabezpieczyć jedynie potrzeby krajowe i eksport do krajów socjalistycznych, rezygnując całkowicie z eksportu do krajów wolno-dewizowych. Do takiej sytuacji dopuścić nie wolno, gdyż przykładowo — w roku bieżącym za eksport siarki do krajów II obszaru płatniczego otrzymamy blisko 700 milionów złotych dewizowych. Utrzymanie dotychczasowego potencjału produkcyjnego i dalszy rozwój w branży siarkowej jest więc niezbędną koniecznością.</u>
          <u xml:id="u-13.14" who="#JanKaczorowski">W ramach programu dalszego rozwoju górnictwa i przetwórstwa siarki chcemy realizować również konieczne i niezbędne przedsięwzięcia na rzecz ochrony środowiska naturalnego, poprawy stanu zdrowotności załogi oraz warunków socjalno-bytowych, a zwłaszcza budownictwa mieszkaniowego. Nasze potrzeby w tym zakresie określiliśmy na lata 1981–1985 w ilości 3 100 mieszkań i są to potrzeby najniezbędniejsze dla zabezpieczenia planowanego rozwoju naszego przemysłu, tak ważnego w chwili obecnej z punktu widzenia strategii gospodarczej państwa.</u>
          <u xml:id="u-13.15" who="#JanKaczorowski">Zda jemy sobie sprawę z trudnej sytuacji gospodarczej kraju, co powodować musi drastyczne ograniczenie środków dla poszczególnych branż. Dlatego też postuluję możliwość przyjęcia koncepcji finansowania przemysłu siarkowego poprzez zawieranie spółek z odbiorcami zagranicznymi siarki, a zaangażowane obce środki finansowe w formie kredytów spłacać dostawami siarki z nowo wybudowanych kopalń. Podstawę takiego wniosku stanowi udokumentowana bogata baza surowcowa i korzystne prognozy cenowe na światowych rynkach, jak również fakt, że eksport siarki, który w roku ubiegłym przysporzył państwu ponad 1 miliard złotych dewizowych, stanowi ważną pozycję w bilansie płatniczym kraju.</u>
          <u xml:id="u-13.16" who="#JanKaczorowski">Oprócz nakładów finansowych niezbędna jest także zmiana dotychczasowego systemu ekonomiczno-finansowego dla przemysłu siarkowego. Obecnie funkcjonujący system obarczony jest wieloma błędami, zakłada z góry deficytowość produkcji, podczas gdy corocznie odprowadzane są przez handel zagraniczny milionowe kwoty do budżetu państwa z tytułu eksportu siarki. Ten system jest anachroniczny i działa antybodźcowo na efekty pracy w przedsiębiorstwie. Uważamy, że przemysł siarkowy powinien być w pełni samowystarczalny i samofinansujący się.</u>
          <u xml:id="u-13.17" who="#JanKaczorowski">Oczekujemy szybkiego wprowadzenia reformy gospodarczej, która wprowadzi jasne i zrozumiałe dla załogi reguły rachunku ekonomicznego, opartego na zysku, oraz zwiększy odpowiedzialność handlu zagranicznego w realizacji celów eksportowych przedsiębiorstwa. Mam tu na myśli przede wszystkim stworzenie możliwości większego udziału przedsiębiorstwa w korzyściach eksportowych, a zwłaszcza w tworzeniu i dysponowaniu funduszem dewizowym dla zaspokojenia niezbędnych zakupów importowych z II obszaru płatniczego.</u>
          <u xml:id="u-13.18" who="#JanKaczorowski">Widzimy również pilną potrzebę zmiany organizacji przemysłu siarkowego, który ma charakter kompleksowy i skupia zarówno kopalnie, zakłady produkcyjne, zaplecze remontowe, naukowo-badawcze oraz bazę wysyłkową i transportową. Pełna integracja tego przemysłu i bezpośrednie podporządkowanie nowo utworzonemu Urzędowi Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego pozwoli na bardziej operatywne sterowanie całą branżą i efektywniejsze realizowanie jej strategicznych celów.</u>
          <u xml:id="u-13.19" who="#JanKaczorowski">Swoje wystąpienie pragnę zakończyć następującymi wnioskami:</u>
          <u xml:id="u-13.20" who="#JanKaczorowski">1) Biorąc pod uwagę aktualny stan górnictwa siarkowego, wysoką jego opłacalność oraz prognozowany wzrost popytu na ten surowiec w świecie, zachodzi konieczność szybkiego przyjęcia programu dalszego rozwoju wydobycia polskiej siarki.</u>
          <u xml:id="u-13.21" who="#JanKaczorowski">2) Istnieją dwie możliwości finansowania tego rozwoju:</u>
          <u xml:id="u-13.22" who="#JanKaczorowski">a) poprzez podjęcie decyzji centralnych i przyznanie odpowiednich środków inwestycyjnych,</u>
          <u xml:id="u-13.23" who="#JanKaczorowski">b) utworzenie spółki z udziałem kapitału odbiorcy zagranicznego, przy czym zainwestowany kapitał obcy byłby spłacony dostawami siarki.</u>
          <u xml:id="u-13.24" who="#JanKaczorowski">3) Przyśpieszyć wdrożenie reformy gospodarczej, która powinna wyzwolić mechanizmy zapewniające rozwój przedsiębiorstwa oraz poprawić efektywność gospodarowania. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-13.25" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#StanisławGucwa">Obecnie proszę Posła Sekretarza Marię Korczykowską o odczytanie komunikatów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#MariaKorczykowska">Informuję Obywateli Posłów, że dodatkowe druki poselskie, dotyczące rozpatrywanych w dniu jutrzejszym projektów ustaw zostały wyłożone do imiennych skrytek poselskich, znajdujących się w kuluarach sali posiedzeń.</u>
          <u xml:id="u-15.1" who="#MariaKorczykowska">Bezpośrednio po zarządzeniu przerwy w obradach Sejmu odbędzie się posiedzenie Komisji Nadzwyczajnej do kontroli realizacji porozumień z Gdańska, Szczecina i Jastrzębia — sala nr 118.</u>
          <u xml:id="u-15.2" who="#MariaKorczykowska">Na 30 minut przed zakończeniem przerwy w obradach Sejmu odbędzie się posiedzenie Zarządu Polskiej Grupy Unii Międzyparlamentarnej — sala nr 70, Dom Poselski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#StanisławGucwa">Obecnie zarządzam przerwę do godziny 15.</u>
          <u xml:id="u-16.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 12 min. 20 do godz. 15 min. 05)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#PiotrStefański">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-17.1" who="#PiotrStefański">Głos ma poseł Krystyna Jandy-Jendrośka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#KrystynaJandyJendrośka">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Od kilku lat już z tej trybuny biorę udział w dyskusjach nad planem i budżetem. Wynika to z mojego udziału w pracach Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów i między komisyjnego zespołu problemowego d/s budżetu. Ale wynika to także z moich zainteresowań zawodowych. Jednakże fakt, że po raz drugi w tej kadencji rozważamy potrzebę korekty planu, a w tym roku także korekty budżetu, musi budzić niepokój wszystkich posłów. Jest to na pewno wynikiem regresu gospodarczego i nie tylko gospodarczego, który obserwujemy od lat i o którym mówili moi przedmówcy, ale jest także wynikiem wadliwych metod planowania.</u>
          <u xml:id="u-18.1" who="#KrystynaJandyJendrośka">Od wielu lat i tu na plenum Sejmu, i na posiedzeniach komisji sejmowych i w zespołach problemowych podnosimy potrzebę reformy systemu planowania i wiążącą się z tym bezpośrednio potrzebę reformy systemu zarządzania i systemu ekonomiczno-finansowego przedsiębiorstw. Zawsze w odpowiedzi informowano nas, ze już pracują odpowiednie zespoły partyjno-rządowe przygotowujące taką reformę. I dopiero dramatyczny kryzys gospodarczy i społeczny ostatnich dwunastu miesięcy doprowadził do utworzenia właściwego gremium fachowców, gremium o charakterze głównie społecznym do przygotowania założeń reformy i programu stabilizacji naszej gospodarki. Jeden z zespołów Komisji d/s reformy przygotowuje również projekt reformy systemu planowania.</u>
          <u xml:id="u-18.2" who="#KrystynaJandyJendrośka">Wysoka Izbo! W literaturze prawno-ekonomicznej państw socjalistycznych panuje powszechny pogląd, że plany rzeczowe i finansowe stanowią nierozerwalną całość, że ta jedność planów rzeczowych i finansowych wynika z istniejących związków między procesami rzeczowymi i finansowymi oraz z potrzeby oparcia planowania na rachunku ekonomicznym. W praktyce naszej jednak istnieją obok siebie równolegle dwa systemy planowania: system planowania gospodarczego i system planowania finansowego.</u>
          <u xml:id="u-18.3" who="#KrystynaJandyJendrośka">Planowanie gospodarcze mieści w sobie przede wszystkim elementy planowania rzeczowego, ale równocześnie ustala pewne wielkości ekonomiczne o charakterze pieniężnym. Stąd nasuwa się podstawowe pytanie, w jakim stosunku pozostają do siebie te dwa systemy planowania, a w konsekwencji, jaki jest wzajemny stosunek budżetu państwa i narodowego planu społeczno-gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-18.4" who="#KrystynaJandyJendrośka">Mimo podstawowego znaczenia, jaki dla funkcjonowania gospodarki państwa ma system planowania, stan prawny w dziedzinie planowania rzeczowego w Polsce jest niezadowalający. Znaczna część obowiązujących przepisów dotyczących kompetencji organów, procedury i metod planowania nie jest publikowana. Natomiast przepisy publikowane obejmują tylko niektóre fragmenty planowania gospodarczego. Dekret z 1947 roku o planowej gospodarce narodowej ma praktycznie już znikome zastosowanie. Toteż prócz ogólnych z istoty rzeczy przepisów Konstytucji i ustawy o powołaniu Komisji Planowania przy Radzie Ministrów większość aktów normatywnych, dotyczących planowania rzeczowego, pochodzi od Rady Ministrów lub od Przewodniczącego Komisji Planowania. Tak więc w polskim systemie planowania rzeczowego brak jest właściwie udziału Sejmu w ustalaniu zasad i metod tego planowania.</u>
          <u xml:id="u-18.5" who="#KrystynaJandyJendrośka">Trochę lepsza jest sytuacja w zakresie planowania finansowego, zarówno bowiem zakres budżetu, jak i podstawowe zasady budżetowe, a więc prawidła obowiązujące przy opracowywaniu i wykonywaniu budżetu określone zostały przez Sejm w ustawie z 1970 roku — Prawo budżetowe.</u>
          <u xml:id="u-18.6" who="#KrystynaJandyJendrośka">Wysoka Izbo! Na poszczególne etapy planowania składają się: system prognoz, plan perspektywiczny, w tym także plan zagospodarowania przestrzennego kraju, 5-letni plan społeczno-gospodarczy rozwoju kraju, roczne plany społeczno-gospodarcze i roczny budżet, a także inne roczne plany finansowe, jak na przykład plan kredytowy.</u>
          <u xml:id="u-18.7" who="#KrystynaJandyJendrośka">Jaki jest więc udział Sejmu w tym systemie planowania? Zgodnie z art. 24 Konstytucji Sejm uchwala narodowy plan społeczno-gospodarczy na okresy kilkuletnie, Sejm uchwala roczny budżet państwa, Sejm udziela Rządowi absolutorium z wykonania budżetu i narodowego planu społeczno-gospodarczego za rok poprzedni. A więc Sejm włącza się w system planowania w zakresie planowania rzeczowego na etapie planu 5-letniego, ale rozlicza Rząd z wykonania planów rocznych, przy czym suma tych wykonanych rocznych planów może w praktyce odbiegać od uchwalonego planu 5-letniego. W zakresie planowania finansowego Sejm włącza się dopiero na etapie rocznego budżetu. I rozważmy teraz rolę Sejmu w tym systemie planowania w oparciu o praktykę kilku lat poprzednich.</u>
          <u xml:id="u-18.8" who="#KrystynaJandyJendrośka">Sejmowi przedkładano dotychczas gotowe już projekty 5-letnich planów społeczno-gospodarczych pod obrady, praktycznie więc rola Sejmu sprowadzała się do wprowadzania pewnych korekt, które w zasadzie nie zmieniały ani kierunków, ani wzajemnych proporcji poszczególnych zadań. A przecież plan 5-letni oznacza kierunki polityki państwa na dany okres i w wyznaczaniu tych kierunków tkwi przede wszystkim podstawowa funkcja parlamentu. Pozostałe funkcje — ustawodawcza i kontrolna — zmierzają głównie do realizacji celów przyjętej polityki jako świadomej działalności państwa. Toteż w przygotowywanej reformie systemu planowania należy w zdecydowany sposób uwzględnić zwiększenie udziału Sejmu w kształtowaniu kierunków tej polityki już na etapie planowania perspektywicznego, a przede wszystkim przez poddawanie pod obrady Sejmu założeń planu 5-letniego. I taki kierunek reformy przyjął — jak mi wiadomo — zespół II d/s reformy. Zresztą pierwszą próbę takiego podejścia mieliśmy już na przełomie października i listopada, kiedy dyskutowaliśmy nad założeniami planu i budżetu na rok 1981. Dopiero więc po dyskusji sejmowej nad założeniami i po wytyczeniu przez Sejm kierunków polityki Rząd powinien opracować i przedłożyć Sejmowi projekt planu 5-letniego. Oznaczać to musi równocześnie, że jakiekolwiek zmiany w uchwalonym planie muszą być akceptowane przez Sejm. I dalej, że Sejm rozliczać powinien Rząd z wykonania tego 5-letniego planu.</u>
          <u xml:id="u-18.9" who="#KrystynaJandyJendrośka">Wysoka Izbo! Podstawowym jednak elementem planowania musi być dążenie do zabezpieczenia realności planu. Toteż ścisłe powiązanie planowania rzeczowego i finansowego jest, koniecznością obiektywną. Również i nauka, zwłaszcza nauka prawa finansowego, podkreśla potrzebę ścisłego powiązania tych dwóch planów jako warunkujących się nawzajem.</u>
          <u xml:id="u-18.10" who="#KrystynaJandyJendrośka">Opracowana przez naukę zasada planowości budżetu zakłada ścisłe powiązanie budżetu z planem społeczno-gospodarczym. Można by więc założyć równorzędność tych dwóch planów. Jednakże art. 1 ust. 3 ustawy — Prawo budżetowe z 1970 r. wyraźnie stanowi, że podstawą ustalania dochodów i wydatków budżetu państwa są zadania określone w narodowym planie gospodarczym. Mamy więc w praktyce zależność budżetu od planu społeczno-gospodarczego. Można się z tym jednak zgodzić, bo dotyczy to rocznych planów gospodarczych i finansowych jako szczegółowych programów' realizacji planu 5-letniego. Ciężar więc ścisłego powiązania planu rzeczowego i planu finansowego musi wystąpić na etapie planowania wieloletniego. I tak w latach sześćdziesiątych było: wieloletnie plany gospodarcze opracowywane były w ścisłym powiązaniu z analitycznym bilansem finansowym państwa na ten sam okres. Dopiero w latach siedemdziesiątych obserwujemy przewagę planu rzeczowego nad planem finansowym. Wprawdzie i w roku 1971, i w roku 1976 opracowano bilanse finansowe państwa na okresy 5-letnie, ale w praktyce nie miały one żadnego wpływu na treść planów rzeczowych, przeciwnie — dostosowywane były do planów społeczno-gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-18.11" who="#KrystynaJandyJendrośka">Toteż w trakcie reformy systemu planowania należy szczególną wagę przyłożyć do ścisłego powiązania planowania rzeczowego i finansowego. Nie wystarczy bowiem dla opracowania planu społeczno-gospodarczego bilans na przykład siły roboczej, podstawowych surowców itp., potrzebny jest również bilans finansowy państwa. Należy bowiem przestać — jak już to podnosiłam w czerwcu ub. roku „mierzyć siły na zamiary”, ale dostosowywać plany gospodarcze zarówno do możliwości rzeczowych, jak i do możliwości finansowych państwa. Należy więc zwiększyć rolę finansów nie tylko w systemie zarządzania gospodarką, ale także w systemie planowania, przyjąć głoszoną przez naukę zasadę równorzędności planowania gospodarczego i planowania finansowego, a tym samym faktycznej równorzędności również obu resortów — Komisji Planowania i Ministerstwa Finansów.</u>
          <u xml:id="u-18.12" who="#KrystynaJandyJendrośka">Jak długo nie będziemy naszych zamiarów dostosowywać do naszych możliwości rzeczowych i finansowych, tak długo nie będzie można mówić o realnych planach. I potrzeba korekty tych planów będzie występować coraz częściej. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-18.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#PiotrStefański">Głos ma poseł Edward Dzięgiel.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#EdwardDzięgiel">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Jako rolnikowi indywidualnemu, zamieszkałemu w woj. suwalskim, posiadającemu twardą szkołę życia, trudno będzie mi mówić o sprawie tak wielkiej wagi, jak budżet państwa, o jego działach i częściach oraz o jego słabych i dodatnich stronach, których jest bardzo mało. Dlatego w wystąpieniu swoim poruszę kilka spraw ogólnych, wiążących się z wykonaniem planu i budżetu za rok 1980.</u>
          <u xml:id="u-20.1" who="#EdwardDzięgiel">Sprawą szczególnie bolesną w roku 1980 było powszechne obniżenie wydajności pracy w wielu środowiskach i zakładach. A przecież powinno to być głównym źródłem pełniejszego pokrycia materiałowego oraz lepszego zaopatrzenia naszego rynku wewnętrznego, a także wyższego eksportu na rynki zagraniczne. Czynniki te miały zasadniczy wpływ na realizację budżetu w 1980 roku. Jak będzie wyglądał bilans naszego państwa za rok bieżący, trudno przewidzieć. Ale każdego z nas prognoza ta nie nastraja optymistycznie. W zasadzie chciałoby się posłużyć parafrazą sienkiewiczowskiego zawołania „Quo vadis patria?” Obecnie spotykamy się z ogromną ilością rad i wskazówek polityków, ekonomistów i pseudo ekonomistów, wypowiadających się, jak wyjść z matni gospodarczo-politycznej, w jaką wpadliśmy. W moim chłopskim rozumie wydaje się, że większość wypowiedzi jest trafnych i rozsądnych. Aż się nie chce człowiekowi wierzyć, że mając tylu dobrych polityków, tylu mądrych ekonomistów wleźliśmy w takie bagno. Widocznie w minionym okresie decydujący głos mieli tacy ekonomiści, którzy często i obecnie spieszą z dobrymi radami.</u>
          <u xml:id="u-20.2" who="#EdwardDzięgiel">Posłużę się jednym z wielu przykładów. Nie będę podawał tytułu gazety ani nazwiska autora. Nie chodzi przecież o to, żeby temu panu odebrać prawo udzielania dalszych rad. Przykład ten wybrałem dlatego, aby pokazać, do jakich absurdalnych wniosków obecnie ludzie mogą dochodzić. Pan ten pisze tak: „nie ma co ukrywać, że chodzi o to, by ludzie zaczęli jeść nieco mniej”. Zastanówmy się nad odpowiedzią na pytanie, kto to ma mniej jeść. Czy ludzie starzy, dla których oznaczałoby to skrócenie życia? A przecież najwyższym dobrem człowieka jest życie. Ludzie dzisiaj 60- czy 70-letni tracili swoje najlepsze lata w walce i pracy dla ojczyzny. A dzisiaj wspólnie z nami przeżywają radości i smutki dnia dzisiejszego. A może nie dożywiać naszej młodzieży? Po co mają rosnąć zdrowi i silni chłopcy, po co takie piękne dziewczyny?</u>
          <u xml:id="u-20.3" who="#EdwardDzięgiel">Z wielkim zadowoleniem słucham apeli przedstawicieli naszych najwyższych władz o przejście od słów do czynu. Wszyscy musimy zrozumieć, że praca jest naszym jedynym lekarstwem na uzdrowienie chorej gospodarki, oczywiście, jeśli będzie dobrze ukierunkowana i wykonywana. Wydaje mi się, że zbyt wielu naszych obywateli tej oczywistej prawdy nie rozumie, a raczej nie chce zrozumieć. Powszechnym zjawiskiem jest dawanie mądrych rad władzy oraz krytyka sąsiadów, ale niewielu zakasało po prostu rękawy i rozpoczęło od uporządkowania własnego zakładu pracy.</u>
          <u xml:id="u-20.4" who="#EdwardDzięgiel">Wielu uważa, że rolnik nie tylko może, ale powinien już w najbliższym czasie rozwiązać trudności aprowizacyjne w naszym kraju. Niektórzy posuwają się jeszcze dalej, robiąc z nas bohaterów, zdolnych natychmiast stworzyć życiodajną mannę i hojnie nią obdarować tych, co jej potrzebują i oczekują.</u>
          <u xml:id="u-20.5" who="#EdwardDzięgiel">Bohaterowie jednakże są zmęczeni. Są zmęczeni fizycznie, psychicznie i moralnie. Tak, są zmęczeni fizycznie. Nie potrzeba bystrego obserwatora, żeby zauważyć, że nasza wieś szybko starzeje się. Ubywa młodych rąk do pracy. Temu nadmiernemu odpływowi należałoby przeciwdziałać. Sprawą bardzo pilną jest wyrównanie braku rąk do pracy. Potrzebny jest coraz szybszy postęp w zmechanizowaniu prac polowych i gospodarczych. Fakt ten dociera powoli do świadomości decydentów naszej gospodarki. Sprawa ta jest ciągle w sferze projektów i obietnic. Nie chcę o tej sprawie więcej mówić, ale uważam, że rozbieżność między słowem a czynem jest olbrzymia. Wygląda to tak, jakby na przykład tokarzowi z jakiegoś zakładu pracy powierzyli warsztat obróbki metali, a w nim jako narzędzie dali nie nowoczesną tokarkę, ale zwykły pilnik.</u>
          <u xml:id="u-20.6" who="#EdwardDzięgiel">Najbliższe miesiące będą dla rolników bardzo ciężkie. Wielu z nas zadaje sobie pytanie, które pozostaje bez odpowiedzi. Jak zebrać bez strat plony, wykonać na czas jesienne siewy i inne prace pielęgnacyjne, wiedząc, że znaczna część sprzętu mechanicznego jest unieruchomiona z braku części zamiennych, ogumienia, akumulatorów.</u>
          <u xml:id="u-20.7" who="#EdwardDzięgiel">Zmęczeni jesteśmy psychicznie częstymi zmianami kierunku polityki rolnej i brakiem stabilności ekonomicznej w rolnictwie. Przecież w historii Polski Ludowej kierunki polityki rolnej zmieniały się co kilka lat, a programy, nawet słuszne, były realizowane w minimalnym stopniu. Doszliśmy do tego, że obecnie rolnik musi dosłownie walczyć o wszystko — od gwoździa i wideł po traktor. Przy tym administracja i urzędy są tak zbiurokratyzowane, że załatwienie drobnej sprawy wymaga tylu starań i straty czasu, że często brak go na produkcję.</u>
          <u xml:id="u-20.8" who="#EdwardDzięgiel">Zmęczeni jesteśmy i moralnie błędną opinią o sytuacji materialnej i socjalnej rolnictwa. Dosłownie każdy w naszym kraju uważa, że na rolnictwie zna się najlepiej i jest upoważniony do dawania rad i propozycji. Na każdym kroku przypomina się, że rolnik ma obowiązek moralny pracować tak, żeby wyżywić cały nasz naród. Zgoda, tak jest, ale trzeba widzieć sprawę obiektywnie. Przecież rolnik nie mając dostatecznej ilości środków do produkcji, dla uzyskania produktu finalnego musi poświęcić nadmierną ilość czasu, a uzyskane efekty materialne są zbyt niskie w stosunku do wkładu pracy całej rodziny. Rolnik pracuje ciężko ponad 80 godzin w tygodniu, nie przez pięć, ale przez siedem dni. Pracownicy innych zawodów przeciw takiemu ich traktowaniu ostro zaprotestowali i wymusili korzystniejsze dla siebie warunki. My nie protestowaliśmy, bo wiemy, czym nasz protest byłby dla kraju i wszystkich ludzi w nim mieszkających. Nie mogliśmy sobie na to pozwolić. Ale ten nasz stosunek nie powinien być rozumiany jako bezsilność chłopa, nie mającego możliwości organizacyjnych. Sprawy rolnictwa muszą być traktowane jako ogólnonarodowe, a ci, którzy żywią, nie mogą dalej być obywatelami drugiej kategorii. Mówił o tym nie tak dawno w swoim wystąpieniu poseł Antoni Gulij. Muszą w końcu zniknąć różnice społeczne i socjalne między klasą chłopską a innymi warstwami społecznymi. Różnice te są znaczne i mimo zapewnień władz nie tylko nie zostały usunięte, ale wręcz w ostatnim czasie pogłębiły się. Na sprawy te musimy spojrzeć z innego punktu widzenia. Trzeba widzieć najpierw rolnika jako człowieka, a dotychczas widziało się wpierw jego świnie i krowy.</u>
          <u xml:id="u-20.9" who="#EdwardDzięgiel">Czy ten punkt widzenia zmienił się? Chyba u bardzo wielu pracowników administracji i innych zawodów nie. A czy nasze władze w tym czasie wielkiej odnowy zrobiły coś dla zacierania tej różnicy? Tak, podwyższyły ceny na produkty rolne. Każdy jednak rozumie już teraz, że te dodatkowe środki płatnicze w znacznej części są bezwartościowe, nie mające pokrycia towarowego. Podział tej masy towarowej, która jeszcze jest na rynku, w dalszym ciągu krzywdzi wieś. Moim zdaniem sprawą bardzo ważną jest odwrócenie proporcji w przydziale zmechanizowanego sprzętu gospodarstwa domowego oraz podjęcie w końcu produkcji tzw. małej mechanizacji w domu i zagrodzie. Praca kobiet wiejskich jest bardzo ciężka. Tradycyjny podział pracy w gospodarstwie rolnym nakłada na kobietę obowiązek nie tylko wychowania dzieci i prowadzenia domu, ale również na nią przypada większość pracy w hodowli i pielęgnacji upraw. Ulżenie w tej ciężkiej pracy jest i społecznie uzasadnione, z powodu zbyt wielkiej ucieczki dziewcząt wiejskich do miasta. Najbardziej dyskryminują pracę chłopską społeczne i socjalne warunki pracy i życia na wsi. Jak są rozwiązywane i zaspokajane w środowisku wiejskim problemy oświaty, ochrony zdrowia i potrzeby kulturalne — w żadnej dziedzinie nie ma tak wielkich różnic pomiędzy potrzebami a stanem faktycznym. Dyskryminujący klasę chłopską jest także nabór młodzieży na wyższe uczelnie. Liczba młodzieży chłopskiej na wyższych uczelniach stanowi 8% wśród studiujących i jest niższa od liczby studentów pochodzenia chłopskiego w okresie międzywojennym. I dziwne, że nasze władze, przecież ludowe, nic nie robią, aby sytuację tę poprawić. Czyżby było brak fachowców z dziedziny oświaty, którzy zaproponowaliby pomyślne rozwiązanie tego krzywdzącego klasę chłopską problemu? Czyżby w socjalistycznym państwie zabrakło równości klasowej, a istniało prawo do dziedziczenia studenckiego indeksu?</u>
          <u xml:id="u-20.10" who="#EdwardDzięgiel">Poseł profesor Henryk Rafalski w wywiadzie dla „Zielonego Sztandaru” zaznaczył, że ze środowiska inteligencji i środowiska wielkomiejskiego wywodzi się 80% młodzieży studiującej. Pytam się, czy jest to sprawiedliwe. Przecież koszt wykształcenia jednego studenta kończącego studia wynosi na wielu kierunkach przeciętnie blisko milion złotych. Dodać trzeba, że około połowy obecnych studentów ze środowisk wielkomiejskich idzie do pracy w miastach, względnie podejmuje ją niezgodnie z uzyskanym wykształceniem. A przecież dla zacierania różnic społecznych ci absolwenci są nam niezbędni na wsi. Wsi koniecznie potrzebni są dobrze przygotowani nauczyciele wiejscy, lekarze weterynarii, absolwenci wyższych szkół rolniczych oraz lekarze wiejskich ośrodków zdrowia.</u>
          <u xml:id="u-20.11" who="#EdwardDzięgiel">A jak sprawa lecznictwa wygląda na tak odległej prowincji, jaką jest moja miejscowość, to może podam takie dane: zespół opieki zdrowotnej, do którego należę, obejmuje swą opieką 27 tysięcy mieszkańców, w tym aż 17 tys. mieszkańców wsi. Pracuje na tym terenie łącznie 27 lekarzy, wliczając w to lekarzy zatrudnionych w szpitalu i stomatologii. Proszę porównać to ze stanem lekarzy w ośrodkach wielkomiejskich, a będziecie widzieć, jakie środowisko wiejskie ma równe prawa do opieki zdrowotnej. Może ktoś mi zarzucić, że studenci pochodzenia chłopskiego też nie wracają na wieś. Poseł Rafalski stwierdza w tymże wywiadzie, o którym mówiłem, że badania prowadzone w akademiach medycznych wykazały, że absolwenci szkół wyższych, urodzeni na wsi, przejawiają trzykrotnie więcej chęci do pracy w wiejskim środowisku niż ich koledzy z miasta. Ja nie będę kusił się o przedkładania rozwiązań, ale proponuję, żeby poseł Rafalski nie był jedynym, który widzi ten krzywdzący dla nas stan. Rozumiem, że nie zmieni się go dziś, ale trzeba podjąć stanowcze kroki w celu zmiany na lepsze.</u>
          <u xml:id="u-20.12" who="#EdwardDzięgiel">Do środków masowego przekazu mam prośbę — nie publikujcie czyichkolwiek wypowiedzi na wskroś bzdurnych o rzekomym naszym dobrobycie i zamożności. Nie wolno tego uogólniać. Pozwólcie, że podam tu maleńki przykład ze swego regionu, o którym mówiłem. Na jeden tysiąc mieszkańców naszego miasta 39 wniosło wpłaty ostatnio na kupno samochodu. Na jeden tysiąc mieszkańców wsi 23,8 osób. Przykład ten chyba dobitnie świadczy, kogo stać bardziej na kupno fiata czy poloneza.</u>
          <u xml:id="u-20.13" who="#EdwardDzięgiel">Nie będę więcej o tym mówił, ale uważam, że prasa, radio i telewizja są własnością ogólnospołeczną i nie powinny w żadnym wypadku sprzyjać powstawaniu antagonizmów między miastem a wsią. Moim zdaniem należy czym prędzej przerwać tendencyjne wypowiedzi o państwowych gospodarstwach rolnych.</u>
          <u xml:id="u-20.14" who="#EdwardDzięgiel">Niedawno byłem na wizytacji w jednym z PGR, połączonej ze spotkaniem z załogą kilku gospodarstw. Spotkaniem tym byłem mile zaskoczony. Postulaty zgłaszane przez załogi miały za cel przede wszystkim uzyskanie lepszych wyników ekonomicznych gospodarstw, w których pracują. Wstrząśnięty jestem niemile sytuacją związaną z wyposażeniem w park maszynowy. Wystarczy powiedzieć, że pracownicy zmuszeni są siano odwracać ręcznie. Na 100 ha użytków rolnych w poszczególnych gospodarstwach pracuje od 5 do 9 osób. W ostatnich latach decydenci ministerialni wyposażyli PGR w sprzęt ciężki prawie wyłącznie importowany, a obecnie jest on niesprawny z braku części zamiennych. Dla dodania uroku tej sytuacji przytoczę wypowiedź kompetentnego pracownika wojewódzkich władz PGR, że w wyposażeniu PGR znajduje się na terenie województwa aż 30 różnych typów ciągników rolniczych. Ta liczba chyba bardzo wiele mówi.</u>
          <u xml:id="u-20.15" who="#EdwardDzięgiel">Załogi dopominają się o dostarczenie im sprzętu lżejszego wraz z ciągnikami rodzimej produkcji, to jest ursusów. Ja rolnik indywidualny proszę — patrzcie i na tę gospodarkę obiektywnie, wydając niezasadne krzywdzące opinie, można przecież urazić nimi ludzi rolniczego trudu, których czas pracy jest również niewymierny i z tego powodu nie protestują, chociaż powodów do protestu mieliby bardzo dużo. Uszanujmy ich za to.</u>
          <u xml:id="u-20.16" who="#EdwardDzięgiel">Jeśli dostąpiłem zaszczytu wystąpienia na forum Wysokiej Izby, musicie wybaczyć mi, że nie pominę okazji do poruszenia spraw regionalnych. Uważam, że sprawy dotyczące ludzi całego naszego regionu północno-wschodniego nie mogą być uznawane za partykularne. Sprawy te poruszył nasz delegat na Nadzwyczajnym Zjeździe partii. Uważam jednakże za konieczne przypomnienie ich. Przede wszystkim inaczej powinniśmy być traktowani w przydziałach węgla. Jesteśmy regionem, gdzie sezon ogrzewania mieszkań jest najdłuższy, a przeciętna temperatura jest o ponad 10 stopni Celsjusza niższa od średniej krajowej. Więcej uzasadnień w tym względzie mieć chyba nie trzeba.</u>
          <u xml:id="u-20.17" who="#EdwardDzięgiel">Posiadamy piękne tereny rekreacyjno-turystyczne. Jesteśmy bardzo gościnni i w jednym i drugim celu mieszkańców zatłoczonych i zadymionych miast gorąco zapraszamy. Oczywiście z chwilą, jak przestaną nas żywić kartki. Z mojej strony na pewno kiepski to żart, ale jako rolnik, a więc i optymista, wierzę, że kartkami przestaniemy niedługo się żywić. Chyba ja mam prawo to obiecywać. Ale może być i tak, że jedzenia możemy mieć dość, ale odpoczywać nad brzegami naszych naprawdę pięknych jezior i lasów nie będziemy mogli. Może ktoś z was uzna za niewskazane mówić o tym w tej trudnej sytuacji, w jakiej znajduje się nasz kraj. Rozumiem i ja to, ale jeśli chcemy zachować w naszym kraju jakiś piękny zakątek na odpoczynek, a przecież zawsze będzie on się ludziom należał, musimy ratować nasze naprawdę piękne naturalne środowisko, nasze piękne jeziora i piękne lasy.</u>
          <u xml:id="u-20.18" who="#EdwardDzięgiel">Problemem numer jeden jest niedostateczne wyposażenie komunalne naszych miast oraz brak oczyszczalni ścieków. Problemu tego władze województwa suwalskiego bez pomocy z zewnątrz nie są w stanie rozwiązać. Pragnę podkreślić, że czas pracuje tu na naszą niekorzyść, a do degradacji tego środowiska nie wolno dopuścić. Myślę, że jest to nasz moralny obowiązek wobec przyszłych pokoleń Polaków.</u>
          <u xml:id="u-20.19" who="#EdwardDzięgiel">Warto byłoby jak najszybciej rozpowszechnić na szerszą skalę nie tylko województwa, ale nawet kraju, urządzenie inżyniera Bolesława Frukacza do chemiczno-biologicznego oczyszczania ścieków przemysłowo-komunalnych. Uzyskany patent zdaje egzamin juz w dwóch mleczarniach. Aby i ta sprawa nie utkwiła tylko w sferze projektów.</u>
          <u xml:id="u-20.20" who="#EdwardDzięgiel">Mimo tych krytycznych uwag oświadczam, że Klub Poselski Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego będzie głosować za przyjęciem uchwały Sejmu zamieszczonej w druku nr 89, a my, chłopi, zrobimy wszystko, aby mimo trudności jak najlepiej zebrać tegoroczne plony. Rozumiemy bowiem tę prawdę, że bez wzrostu produkcji i wydajności pracy nie odwrócimy niekorzystnego, wręcz dramatycznego biegu spraw tak w życiu gospodarczym, jak i społecznym.</u>
          <u xml:id="u-20.21" who="#EdwardDzięgiel">Ostatnio modny stał się zarzut, że przyczyną trudności jest bałagan w zarządzaniu, bałagan w administracji państwowej i wręcz nieudolność Rządu. Autorzy tych haseł zresztą walnie przyczyniają się do tego stanu, stosując jedyną receptę — kwestionowania wszelkich prób i inicjatyw naprawy.</u>
          <u xml:id="u-20.22" who="#EdwardDzięgiel">Postawmy wreszcie sprawę w sposób właściwy i zacznijmy oceniać i rozliczać poszczególne przedsiębiorstwa wytwórcze i instytucje obsługi z tego, jak wykorzystują zasoby pracy, olbrzymi majątek produkcyjny, stworzony wysiłkiem całego społeczeństwa, jak gospodarują surowcem, jaką osiągają jakość produkcji.</u>
          <u xml:id="u-20.23" who="#EdwardDzięgiel">Są pewne uniwersalne mierniki oceny postawy obywatelskiej. Spośród tych mierników w dzisiejszej, nadzwyczaj ciężkiej sytuacji gospodarczej kraju najwyższą rangę należałoby przywrócić miernikowi solidnej, uczuciowej pracy na każdym stanowisku. Miernikowi głoszonych haseł i osobistego postępowania. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-20.24" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#PiotrStefański">Głos ma poseł Kazimierz Orzechowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#KazimierzOrzechowski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Propozycje przedłożone nam dzisiaj przez Rząd wszystkie dotyczą spraw gospodarczych, wśród nich zaś najważniejszą jest sprawa reformy i wyjścia z kryzysu. Na tej ostatniej kwestii pragnę się skoncentrować.</u>
          <u xml:id="u-22.1" who="#KazimierzOrzechowski">Przede wszystkim trzeba sobie uzmysłowić i trzeba to uczynić właśnie tu, w tej sejmowej sali, że w obecnej chwili Rząd i społeczeństwo inaczej patrzą na te sprawy. Inaczej oceniają przyczyny dzisiejszych niepowodzeń i narastającej groźby głodu. Inaczej widzą metody i środki, które pozwoliłyby przełamać zaklęty krąg coraz bardziej obezwładniającego nas kryzysu. Dlatego też zadaniem dzisiejszej debaty powinno być — między innymi, oczywiście — przybliżenie i pogodzenie tych obu punktów widzenia.</u>
          <u xml:id="u-22.2" who="#KazimierzOrzechowski">Wysoki Sejmie! Mija rok od czasu, gdy u ras w kraju zrozumiano konieczność odnowy. Społeczeństwo pyta jednak i wciąż natarczywiej: co uczyniono w tej dziedzinie prócz projektów i większych lub mniejszych słów. Pyta, dlaczego jest wciąż ciężej i gorzej. Na ogół bez większych protestów zgadza się na narzucane mu wyrzeczenia, widząc ich konieczność.</u>
          <u xml:id="u-22.3" who="#KazimierzOrzechowski">Zgodzi się również i na dalsze. Ale musi widzieć ich konkretny cel i sens. Musi doświadczać na co dzień, że jego zaciskanie pasa idzie krok w krok z codziennymi i społecznie uchwytnymi wysiłkami Rządu, zmierzającymi do zahamowania kryzysu i do przełamania go w przyszłości. Niestety, w społecznych odczuciach tak nie jest. Równocześnie Rząd uważa, że czyni wszystko, co w jego mocy i domaga się pełnego poparcia ze strony społeczeństwa, apeluje o zwiększenie wydajności pracy, o spokój i o rozwagę, o łagodzenie występujących napięć. Chcę być dobrze zrozumiany. Społeczeństwo i my, którzy je tu w tej sali reprezentujemy, doceniamy w pełni dobrą wolę Rządu gen. Jaruzelskiego i wszystkie jego wysiłki. W pełni jesteśmy świadomi, z jak fatalną sytuacją gospodarczą i w jakich warunkach społeczno-politycznych napięć przyszło mu się borykać. Wiemy jednak także, że Rząd jest nadal skrępowany bezdusznymi biurokratycznymi nawykami aparatu administracyjnego, którym musi się posługiwać. Wiemy, że jest uwikłany w monstrualny system osławionego prawa powielaczowego, będącego konsekwencją dawnego sposobu zarządzania, które w praktyce — to prawo powielaczowe — wyrosło ponad wydawane przez Sejm ustawy. Pytamy zatem, dlaczego w tych dwóch dziedzinach, dla których zmiany nie trzeba sejmowych uchwał i wystarczy pociągnięcie pióra, uczyniono tak mało. Nie brak tu przykładów. Dlaczego mimo sejmowych uchwał i zdecydowanego stanowiska partii w tej kwestii niektóre lokalne władze nie chcą słyszeć o sprzedaży ziemi chętnym teraz, w warunkach żywnościowego kryzysu, tylko dlatego, że nie dotarły jeszcze do nich konkretne, szczegółowe zarządzenia ich władz. Dlaczego mięso psuje się tylko dlatego, że limitowany odbiorca nie zapewnił na czas transportu?</u>
          <u xml:id="u-22.4" who="#KazimierzOrzechowski">Wysoki Sejmie! To co tu wspomniałem i setki podobnych faktów, których pełna jest prasa, to nie są skutki kryzysu. To nie jest rezultat malejącej produkcji. To nie jest następstwo inwestycyjnej gigantomanii w przeszłości. To po prostu codzienna, urzędnicza indolencja. To jest wygodne zasłanianie się brakiem papierka od wyższej instancji. W sumie jednak jest to coś znacznie gorszego, bo lekceważenie podstawowych społecznych celów, niedostrzeganie człowieka, nowa, zawoalowana inaczej postać arogancji określonych organów władzy. Nie są to więc drobiazgi, proszę państwa, o czym tu mówię. Chcę bowiem zwrócić uwagę, że właśnie te fakty płynące z nieudolności czy niedbalstwa pociągają za sobą niebezpieczeństwo wtórnego kryzysu zaufania do władzy. Władza stara się kraj wydobyć z kryzysu. Równocześnie jednak społeczeństwo nie widzi zdecydowanych doraźnych działań, które byłyby bezpośrednio przez nie odczuwalne, działań, których skutki widziałoby się natychmiast i na co dzień. I to właśnie może być przyczyną wtórnego braku zaufania do władzy. A na brak zaufania do władzy nie możemy już sobie pozwolić. Nie jest winą, gdy ktoś nie potrafi czegoś sobie. Gdy w swym działaniu tak nawykł do dawniejszego, zarzuconego już nakazowego systemu, że nie umie nagiąć się do wymogów aktualnej rzeczywistości, i nowego stylu, nie można jednak zgodzić się na to, by swą nieporadność i niedołęstwo starał się tuszować programowym czarnowidztwem i propagandą klęski. Taki ktoś, taki urzędnik, który zapewne bez złej woli, ale jednak przeszkadza odnowie, i prowokuje niezadowolenie ludzi, powinien po prostu odejść.</u>
          <u xml:id="u-22.5" who="#KazimierzOrzechowski">Wysoki Sejmie! Społeczeństwo chcę silnego Rządu, silnej władzy. Ale pod jednym warunkiem — siła Rządu nie może być przeciwstawiona narodowi. Siła ta musi płynąc z samego społeczeństwa, wyrażać się w jego pełnej akceptacji dla zdecydowanych i konsekwentnych posunięć Rządu. Taki właśnie silny Rząd, działający w łączności z narodem jest dziś dla Polski życiową koniecznością. Stanęliśmy bowiem w obliczu zagrożenia biologicznej substancji naszego narodu. Jest to sytuacja nadzwyczajna, która wymaga nadzwyczajnych działań, przełamania dotychczasowych schematów myślenia i automatyzmów funkcjonowania, bezwzględnego odrzucenia dogmatyzmu i stereotypu, które stały się już obce aktualnie i naszej rzeczywistości. Tego musimy domagać się przede wszystkim od siebie samych jako od społeczeństwa. Tego musimy żądać od naszych władz.</u>
          <u xml:id="u-22.6" who="#KazimierzOrzechowski">Wysoki Sejmie! Przedstawiono nam rządowy program przezwyciężania kryzysu oraz gospodarczego stabilizowania kraju. Przewiduje on dwa rodzaje działań: doraźne i długofalowe, z tym że te pierwsze zostały zaledwie zarysowane, co ważniejsze zaś — mówiłem o tym przed chwilą — że społeczeństwo ich w praktyce właściwie nie dostrzega. Relacja między tymi dwiema dziedzinami działań wydaje się niewłaściwa. Wysunięte w programie na plan pierwszy działania długofalowe naszym zdaniem nie nadają się obecnie do dyskusji, dlatego, że nie mają stałego punktu odniesienia.</u>
          <u xml:id="u-22.7" who="#KazimierzOrzechowski">Program wziął za punkt wyjścia stan gospodarki ujęty w czerwcowym raporcie, zakładając, że uda się zahamować staczanie po równi pochyłej. To jednak, jak wiemy, nie nastąpiło, co wyraźnie stwierdził Główny Urząd Statystyczny w swym sprawozdaniu nam wszystkim dostarczonym. I sytuacja gospodarcza kraju ulega dalszemu pogorszeniu. W rezultacie, długofalowe zamierzenia będą musiały ulegać kolejnym korektom i to w sposób trudny do przewidzenia, ponieważ narzucany przez zmieniające się warunki i okoliczności.</u>
          <u xml:id="u-22.8" who="#KazimierzOrzechowski">W tym stanie rzeczy uważamy, że pierwszoplanowe i bezwzględnie konieczne, zarazem zaś realne, są dziś działania doraźne. Uważamy, że tylko one są drogą, która wiedzie do względnego zahamowania staczania się naszej gospodarki, że tylko one mogą doprowadzić do stanu, który da się wykorzystać jako punkt wyjścia i zarazem punkt odniesienia dla długofalowych działań. Dlatego też uważamy, że działania doraźne powinny być głównym przedmiotem rządowego programu w pierwszej fazie prób opanowania kryzysu. Mają one jeszcze tę dobrą stronę, że nie przedstawiają sobą jeszcze jednego dalekosiężnego planu, których tyle już było, lecz że są zestawem konkretnych czynności natychmiast realizowanych przez władze, zatem odzwierciedlą konkretne działania, tak bardzo oczekiwane przez społeczeństwo. Rządowy program przewiduje taki doraźny zabieg, który w najbliższej przyszłości ma być realizowany i rozwija go szeroko. Idzie tu o regulację detalicznych cen, która natychmiast znalazła się w centrum uwagi społeczeństwa, będąc przyjęta negatywnie i z dużym niepokojem. Rzecz jest ważna i groźna, ponieważ dobrze pamiętamy tragiczne konsekwencje podwyżek, które uprzednio dwukrotnie próbowano wprowadzić, były one zaś znacznie niższe od dziś zamierzonych.</u>
          <u xml:id="u-22.9" who="#KazimierzOrzechowski">Powszechnie wiadomo, że relacje cen w naszym kraju są absurdalne. Istnieje też powszechna zgoda na to, że stan ten musi ulec zmianie, jeżeli mamy wyjść z kryzysu. Zarazem jednak chodzi o to, jak przeprowadzić tę bolesną operację, której konsekwencje spadną na samo społeczeństwo.</u>
          <u xml:id="u-22.10" who="#KazimierzOrzechowski">Ponosząc wielkie ofiary, Polacy muszą wiedzieć, jakie cele mają przez to zostać osiągnięte. Muszą być przekonani, że ofiary te mają konkretny cel i konkretny sens, że po krótszym lub dłuższym czasie przyniosą określone efekty, które staną się społecznie odczuwalne. Tylko pod tym warunkiem zgodzą się na podwyżki, nawet drastyczne. Tylko pod tym warunkiem unikniemy powtórzenia dawniejszych tragedii.</u>
          <u xml:id="u-22.11" who="#KazimierzOrzechowski">Tymczasem jednak rządowy program kwestii tej nie tłumaczy w taki sposób, aby społeczeństwo mogło być dostatecznie przekonane. Mówi się tam, że regulacja cen detalicznych jest bezwzględnie konieczna, ale to jest twierdzenie gołosłowne. Następnie szermuje się szeroko groźbą inflacyjnego nawisu, sugerując, że tylko podwyżka i regulacja detalicznych cen może go zlikwidować. Argument ten słyszy się często w rządowych enuncjacjach. Jest to sprawa na tyle poważna — tym bardziej że podaje się w uzasadnieniu konieczność regulacji cen — że trzeba się nad nią chwilę zastanowić.</u>
          <u xml:id="u-22.12" who="#KazimierzOrzechowski">Nawis inflacyjny to nic innego, jak ogromne sumy pieniężne w ręku ludności, nie mające pokrycia w towarach na rynku. Pojawiły się one w społeczeństwie głównie — choć nie wyłącznie — w wyniku podwyżek płac, wywalczonych przez świat pracy po sierpniowych porozumieniach.</u>
          <u xml:id="u-22.13" who="#KazimierzOrzechowski">Wysoki Sejmie! Z naciskiem zwracam uwagę na fatalną wymowę i nieobliczalne społeczne konsekwencje takiego właśnie uzasadniania podwyżki cen detalicznych. Przecież nieodparcie nasuwa się wniosek, że reformę rozpoczynamy od pozbawienia świata pracy tego, co w sierpniu udało mu się wywalczyć — mianowicie podwyższanych płac, tego co było przynajmniej pewną próbą dopełnienia społecznej sprawiedliwości, dostatecznego docenienia ludzkiej pracy. Wreszcie trzeba pamiętać, że w społeczeństwie naszym zasadnicze zastrzeżenia budzi projektowany system rekompensat. Nie chodzi mi nawet o to, że — jak wynika z wypowiedzi moich rozmówców — nikogo on praktycznie nie zadowala. Ważniejsze jest, że wisi on w próżni.</u>
          <u xml:id="u-22.14" who="#KazimierzOrzechowski">Punktem wyjścia dla tego rodzaju rekompensat jest minimum socjalne, którego w warunkach zdezorganizowanego i nie zaspokojonego rynku w ogóle nie można określić.</u>
          <u xml:id="u-22.15" who="#KazimierzOrzechowski">Po drugie — fikcją jest określanie tego minimum przy uwzględnianiu cen państwowych, kiedy brak dostatecznego zaopatrzenia. Przecież ludność musi uzupełniać swe wyżywieniowe braki w wolnym handlu — nie nazwałbym tego czarnym rynkiem, ponieważ nie ma podstaw dla tego pejoratywnego określenia. Tam zaś ceny kształtują się zupełnie inaczej, znacznie wyżej. I na to w obecnej sytuacji nie ma rady.</u>
          <u xml:id="u-22.16" who="#KazimierzOrzechowski">Wysoki Sejmie! Nie opowiadamy się przeciw regulacji cen detalicznych, ponieważ w pełni uznajemy — i każdy uznaje — jej konieczność. Ale domagamy się, aby nie była ona pierwszym, doraźnym i masowym posunięciem przy podejmowaniu zasadniczej reformy. Wiadomo przecież, że sama reforma cen nie uzdrowi naszej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-22.17" who="#KazimierzOrzechowski">Tym, co należy uczynić najpierw — i to natychmiast — jest zmiana metod i systemu zarządzania gospodarką — likwidacja powielaczowego prawa, którego palcem nie tknięto jeszcze. Doprowadzenie do tego, by organy administracji działały samodzielnie w granicach swych kompetencji, dla zaspokojenia społecznych potrzeb, a nie tylko na konkretne polecenia jak bezduszne narzędzia. Aby jak najszybciej zostały uchwalone ustawy gwarantujące samorządność przedsiębiorstw państwowych i gospodarczego życia. Dopiero wtedy przyjdzie czas na regulację cen. Dopiero wtedy społeczeństwo regulację tę przyjmie inaczej.</u>
          <u xml:id="u-22.18" who="#KazimierzOrzechowski">Drugą kwestią, która będzie musiała znaleźć szybkie i doraźne rozwiązanie są społeczne skutki koniecznego ograniczenia nadmiernie rozbudowanego aparatu administracyjnego. Program wypowiada się w tej sprawie nawet dość obszernie, ale projektowane w nim wyjścia wydają się nie tylko niewystarczające, ale też częściowo nierealne. Myślę tu o tzw. przekwalifikowaniu i przechodzeniu do górnictwa, rolnictwa, rzemiosła, usług i temu podobne. Konieczne zmniejszenie zatrudnienia w administracji — jeżeli ma być celowe i przynieść trwałe rezultaty — powinno na podstawie naszych szacunków objąć ponad milion osób. Z nich tylko niewielka część odejdzie na wcześniejsze emerytury, lub przekwalifikuje się. Toteż palącym problemem staje się, co począć z pozostałą, nader liczną rzeszą.</u>
          <u xml:id="u-22.19" who="#KazimierzOrzechowski">Rządowy program kwestii tej nie rozwiązuje, ponieważ deklaruje tylko pomoc dla zainteresowanych. Planowane bezrobocie nie wchodzi tutaj w rachubę jako zasadniczo niezgodne z naszym socjalistycznym ustrojem i dlatego trzeba koniecznie poszukiwać innych, dodatkowych dróg wyjścia z tej sytuacji.</u>
          <u xml:id="u-22.20" who="#KazimierzOrzechowski">Uważamy, że istnieje tutaj pewna możliwość, która z powodzeniem mogłaby zostać wykorzystana. Trzeba sobie mianowicie uzmysłowić, że prawo do pracy gwarantowane w Konstytucji wcale nie oznacza, że w naszym kraju każdy dorosły człowiek ma znaleźć zatrudnienie, jeżeli tylko przejawi po temu ochotę. Oznacza ono natomiast, że w naszym socjalistycznym państwie żadna podstawowa komórka społeczna, jaką jest rodzina, nie może być pozbawiona swego żywiciela, czerpiącego środki utrzymania dla rodziny ze swej pracy, z otrzymywanej płacy, lub bezpośrednio uzyskiwanych efektów ekonomicznych.</u>
          <u xml:id="u-22.21" who="#KazimierzOrzechowski">W wyniku niewłaściwego systemu i poziomu płac powstała jednak w naszym kraju paradoksalna sytuacja, w której obydwoje rodzice pracują, czasem również dorosłe dzieci, pozostające z nimi w rodzinnej wspólnocie. Taki stan rzeczy pociąga wielorakie skutki społeczne i ekonomiczne. Przesadnie i sztucznie powiększona została ilość stanowisk pracy, nadmiernie obciążając budżet i powodując nieefektywność pracy. W administracji oczywiście najbardziej — w imię osławionego prawa Parkinsona. Na państwo spada konieczność budowy żłobków i przedszkoli, czemu — jak wiadomo — nie może podołać, wraz z koniecznością zatrudniania licznych kadr. Wreszcie występuje przez to jeszcze inny skutek — szczególnie złowieszczy, moralno-społeczny — na co, jako wierzący katolik i członek Koła Poselskiego Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego szczególną zwracam uwagę — mianowicie rozkładowi ulega rodzina, ta podstawowa komórka społeczna. Szwankuje opieka nad dziećmi i ich wychowanie, grożąc w przyszłości dalszym obniżaniem się moralności w polskim społeczeństwie. Wyjściem z tej sytuacji byłoby dążenie do tego, aby każda rodzina miała jednego żywiciela. Ekonomiści obliczyli, że już samo podniesienie płacy jedynego żywiciela w ten sposób, by z pewną nadwyżką obejmowała odpowiednią wielokrotność minimum socjalnego w zależności od liczebności rodziny, przyniosłoby poważne oszczędności. Do tego doszłoby zasadnicze zmniejszenie zapotrzebowania na żłobki i przedszkola i uniknięcie odpowiednich inwestycji. Zarazem zaś, niejako za jednym zamachem, byłoby to drogą, na której można by — przynajmniej częściowo — rozwiązać lub złagodzić sprawę społecznych następstw koniecznego ograniczenia administracji.</u>
          <u xml:id="u-22.22" who="#KazimierzOrzechowski">Na koniec Chciałbym jeszcze zwrócić uwagę Wysokiej Izby na fakt, że przedłożony rządowy program nie określa roli społeczeństwa jako takiego w procesach zmierzających do wychodzenia z kryzysu. Apeluje jedynie o poparcie dla programu, o rzetelną i bardziej wydajną pracę, o zachowanie spokoju i unikanie napięć. Tym samym Rząd i społeczeństwo w pewnej mierze sobie przeciwstawiono. Rząd w roli swoistego autora i realizatora działań, społeczeństwo zaś niejako w pozycji przedmiotu i wykonawcy wytkniętych mu zadań. Wszystko to w warunkach, gdy właśnie społeczeństwo jest zbiorowym podmiotem, który musi ponieść wszystkie dotkliwe skutki nie zawinionego przez nie kryzysu i znieść uciążliwe i długotrwałe wyrzeczenia, których wymaga od niego konieczność wyjścia z obecnej, fatalnej sytuacji.</u>
          <u xml:id="u-22.23" who="#KazimierzOrzechowski">Mówiłem już o tym, że w obecnej chwili najbardziej potrzebne są działania doraźne. Rzecz w tym, że jest to zarazem dziedzina, która nie tylko pozwala na czynne włączanie się całego społeczeństwa do odpowiednich prac w ogólnopaństwowej skali, ale która wręcz ich wymaga. Wymienię tu tylko jedną płaszczyznę dla przykładu, mianowicie problem surowców, zwłaszcza wtórnych. Marnotrawienie surowców i energii od lat jest przerażającą cechą naszego społeczeństwa i jego gospodarki. Program słusznie zakłada likwidację tego marnotrawstwa i wprowadzenie najsurowszego, oszczędnościowego reżimu. Między innymi przewiduje jak najszersze wykorzystanie surowców wtórnych i najpełniejsze ich odzyskiwanie. Jeżeli ma to być skuteczne, jeżeli w sposób zauważalny ma się wyrazić w zwiększonych możliwościach produkcji, do akcji gromadzenia i odzyskiwania wszelkich wtórnych surowców musi się włączyć absolutnie całe społeczeństwo — i to niekoniecznie na handlowych zasadach. Starzy, dorośli, młodzież i dzieci. I to nie w jednorazowym zrywie, lecz w sposób ciągły i nieprzerwany. Nie będę tej kwestii rozwijał, ponieważ — o ile mi wiadomo — będzie o niej jeszcze mowa w tej sali. Podkreślę jedynie podstawowe wychowawcze znaczenie takiej aktywności. Mogłaby ona bowiem stać się drogą do wpojenia nawyków oszczędności polskiemu narodowi, czego mu tak bardzo brak. Gdyby ów nawyk dał się na trwałe przyswoić, byłoby to korzyścią wręcz bez ceny. Jest tu też pewien bezwzględny wymóg. Mianowicie — również władze muszą zadbać, aby budząca się aktywność całego społeczeństwa w opanowywaniu kryzysu nie została zmarnowana. Nie brak, niestety, niepokojących i odstraszających przejawów, choćby w wymienionej płaszczyźnie, gdy na przykład na Dolnym Śląsku niektóre gminy z entuzjazmem podjęły ideę gromadzenia surowców wtórnych, których jednak później nikt nie chciał od nich odebrać ani przyjąć. Rezultatem stało się społeczne zniechęcenie i zawód. Takie praktyki nie mogą się powtarzać.</u>
          <u xml:id="u-22.24" who="#KazimierzOrzechowski">Wysoki Sejmie! Musimy być optymistami. Musimy wierzyć, że jest możliwe wyjście z kryzysu i ustabilizowanie polskiej gospodarki, i że można tego dokonać naszymi własnymi siłami. Zarazem jednak zdajemy sobie sprawę, iż konieczne do tego jest zupełne zespolenie całego polskiego społeczeństwa w rzetelnym i konsekwentnym współdziałaniu z Rządem, z Rządem silnym i akceptowanym przez naród, konsekwentnym w działaniu. Z Rządem umiejącym przewidzieć przyszłe koleje rzeczy i przyszłe trudności i niebezpieczeństwa, które trzeba będzie pokonywać.</u>
          <u xml:id="u-22.25" who="#KazimierzOrzechowski">W tym wielkim dziele muszą się połączyć wszyscy ludzie dobrej woli, których jest przytłaczająca większość. Dlatego też zakończę, przytaczając wyjątki z przemówienia Stanisława Kani, którym zamykał IX Zjazd: „Ponownie, wobec całego narodu oświadczamy potrzebę wielkiego porozumienia, wielkiego przymierza sił obywatelskiej odpowiedzialności za Polskę, za jej losy, za naród. Nie chcemy mieć jako partia monopolu intencji najlepszych. Wysoko cenimy wszystkie motywy, które rodzą taką odpowiedzialność, wszystkie intencje niezależnie od przekonań, sumienia, wiary i filozofii”.</u>
          <u xml:id="u-22.26" who="#KazimierzOrzechowski">Szczególną wreszcie wagę jako posłowie zrzeszeni w Kole Poselskim Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego przywiązujemy do dalszej wypowiedzi I Sekretarza, która brzmi: „Z zadowoleniem witamy aktywną rolę w życiu społecznym i państwowym świeckich organizacji katolickich i chrześcijańskich oraz umocnione na konstruktywnych podstawach współdziałania kościoła z państwem”.</u>
          <u xml:id="u-22.27" who="#KazimierzOrzechowski">Taka zatem jest nasza droga i nasza aktualna dziejowa konieczność: cały naród i wszystkie jego społeczne siły, wszystkie jego państwowe władze, wszystkie jego polityczne czynniki zespolone w wyrzeczeniach i trudzie, aby jak najrychlej zahamować postępujący kryzys, a następnie zacząć go przełamywać. Koło Poselskie Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego w tym ogólnonarodowym zespoleniu oraz trudzie najpełniej pragnie uczestniczyć. W ramach dzisiejszej debaty zaś, mając na względzie potrzeby kraju i zgadzając się z propozycjami przedstawionymi przez posła sprawozdawcę będzie je popierać w całej rozciągłości. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-22.28" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#PiotrStefański">Głos ma poseł Tadeusz Lubiejewski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#TadeuszLubiejewski">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! W sytuacji, kiedy nie bardzo jest co włożyć do garnka, podjęto wszak decyzje o zmniejszeniu racji mięsa przydzielanego na kartki, a także nie wszystkim starcza środków piorących na utrzymanie w czystości bielizny osobistej. W takiej sytuacji tym bardziej zdecydowanie podjąć trzeba problem losów kultury narodowej. To prawda, sytuacja kraju, sytuacja gospodarcza jest rozpaczliwa, lecz skąd się bierze dość przecież powszechna niezdolność do uznania powagi tej sytuacji. Czy nie z ogromnych zaniedbań wielkiego zubożenia kulturalnego? Dlatego też uważam, że upominanie się właśnie w sytuacji głębokiego kryzysu gospodarczego o to, co było, jest i powinno pozostać najtrwalszym spoiwem Polaków, o los kultury narodowej, to podstawowy obowiązek człowieka myślącego. Jeśli dopuścimy do dalszego spustoszenia w tej sferze, straty będą większe i trudniejsze do nadrobienia aniżeli w produkcji i gospodarce.</u>
          <u xml:id="u-24.1" who="#TadeuszLubiejewski">Ponieważ program prac Sejmu przewiduje wniesienie tematu kultury narodowej w niedalekiej przyszłości na plenarne posiedzenie, nie będę rozwijał problemów polityki kulturalnej państwa, roli i rangi kultury, lecz ograniczę się do konkretnych wniosków, związanych z tematem dzisiejszych obrad.</u>
          <u xml:id="u-24.2" who="#TadeuszLubiejewski">W przedstawionym nam rządowym programie przezwyciężanie kryzysu oraz stabilizowania gospodarki kraju — nie zaliczono potrzeb kulturalnych społeczeństwa do spraw ważnych. Pozostaje to w jaskrawej sprzeczności z literą i duchem referatu Komitetu Centralnego PZPR, wygłoszonego przez I Sekretarza Stanisława Kanię na otwarcie IX Zjazdu, w którym czytamy: „Umieszczajmy oświatę, naukę, kulturę, zdrowie na pierwszym planie naszych działań i programów. Niech w ten sposób młode pokolenie uzyska wartość podstawową na drogę do samodzielnego życia”. Ogromnym dysonansem w zestawieniu z tą deklaracją dobrej woli jest propozycja zawarta w rządowym programie, aby zwiększenie wydatków budżetowych na cele socjalno-kulturalne, wynikające z zawartych porozumień społecznych, przesunąć o 2–3 lata. Sprzeczne jest to także z uchwałą Zjazdu, w której czytamy: „należy przerwać spadek nakładów na kulturę i zapoczątkować ich stały wzrost”. Właśnie w porozumieniach społecznych jako sprawę zasadniczą dla losów kultury narodowej podniesiono i obustronnie potwierdzono konieczność zwiększenia nakładów finansowych na kulturę zawsze dotychczas niedostatecznych.</u>
          <u xml:id="u-24.3" who="#TadeuszLubiejewski">Mam pełną świadomość, że aktualna sytuacja społeczno-gospodarcza kraju, powodująca nieustanny spadek dochodu narodowego powinna kierować uwagę i wysiłek obywateli nie na dzielenie, lecz na wypracowanie wartości do podziału. Dlatego też daleki jestem od zgłaszania nierealnych żądań, ale uważam, że potrzeb kultury nie można wciąż odkładać do lepszych czasów. W związku z tym proponuję, aby powracać do sprawy systematycznie, co roku i rozpatrywać ją w zależności od kształtowania się sytuacji gospodarczej państwa, a nie dopiero po 3 latach, kiedy wynikłe straty i spustoszenia mogą już być nie do odrobienia.</u>
          <u xml:id="u-24.4" who="#TadeuszLubiejewski">Chciałbym zwrócić uwagę na konieczność uzupełnienia zaproponowanych programów listy wyrobów zaspokajających najbardziej podstawowe potrzeby, których produkcję i zaopatrzenie Rząd otoczył szczególną opieką i preferencjami. Wśród 11 wymienionych produktów nie ma na tej liście ani jednego tzw. przedmiotu użytku kulturalnego. Figurują tam zeszyty i przybory szkolne, brak jednak podręczników, nie ma gazety i książki, a więc tych dóbr najbardziej podstawowych.</u>
          <u xml:id="u-24.5" who="#TadeuszLubiejewski">Pragnę z tej wysokiej trybuny upomnieć się szczególnie głośno i stanowczo w imieniu wyborców, w imieniu sejmowej Komisji Kultury i Sztuki — o książkę. Czyż trzeba mówić o tym, że właśnie w latach biedy, udręczeni i upokorzeni starzeniem się w kolejkach ludzie spragnieni są pokrzepienia serc, tego wspaniałego daru, który ofiaruje człowiekowi sztuka. Zaliczenie podręczników, gazety i książki do zestawu wyrobów zaspokajających najbardziej podstawowe potrzeby wiąże się ściśle z koniecznością uzupełnienia rozdziału dotyczącego porządkowania sytuacji na froncie inwestycyjnym. Do inwestycji o żywotnym znaczeniu dla gospodarki polskiej, oprócz kompleksu paliwowo-energetycznego w Bełchatowie, inwestycji w przemyśle ciągnikowym, kombinatu Celulozowo-Papierniczego w Kwidzyniu zaliczyć należy rekonstrukcję poligrafii, znajdującej się dziś w stanie głębokiej niewydolności i zacofania technicznego. Również w rozdziale poświęconym racjonalizacji zużycia surowców i materiałów wyeksponowana powinna być gospodarka papierem, który podobnie jak węgiel i ropa naftowa dla gospodarki jest surowcem strategicznym dla kultury.</u>
          <u xml:id="u-24.6" who="#TadeuszLubiejewski">Systematyczne ograniczanie dostaw papieru na cele wydawnicze, z czym mamy dzisiaj na co dzień do czynienia, stanowi śmiertelne zagrożenie dla kultury tym bardziej złowieszcze, że podejmowanym aktualnie decyzjom nie towarzyszą niestety konstruktywne propozycje rozwiązań. Ba, nadal mamy do czynienia z niepohamowaną przypadkowością decyzji wydawniczych, zarówno w przypadku książek, jak i prasy. Będzie się ten proces nasilał również z tego powodu, że wraz z powstawaniem nowych związków, stowarzyszeń i organizacji rodzą się naturalne, lecz wciąż nowe ambicje wydawnicze, którym wyznaczyć przecież trzeba jakieś rozsądne granice. Myślę tu o potrzebie wypracowania nowego, odpowiedniego do współczesnych potrzeb modelu prasy w naszym kraju. Ponadto nadal wydaje się w licznych przypadkach nie to, czego ludzie szukają, czego pragną, co jest im rzeczywiście niezbędne, lecz pozycje o wątpliwej społecznej przydatności. Racjonalne uporządkowanie programów wydawniczych zarówno książek, jak i prasy staje się nakazem chwili, lecz dlaczego wciąż nie realizowanych. Sądzę, że odpowiedź jest jedna: ta sama samorządność i uspołecznienie, które stały się niezbędne jak powietrze naszej gospodarce, reanimować mogą przywiędłe instytucje kulturalne, w tym wydawnictwa. Jednakże projekt reformy gospodarczej nie dotknął jakby dotychczas swymi zamiarami sfery kultury, a jeśli, to tylko w negatywnym sensie, m.in. przez ograniczenie, jeśli nie całkowitą eliminację, funkcji społecznych zakładu pracy. Tymczasem domaga się szybkiego rozwiązania właśnie w interesie przezwyciężenia kryzysu i stabilizacji problem finansowania i ekonomiki kultury. Odnalezienie właściwego systemu dostosowanego do nowych warunków mogłoby się stać punktem wyjścia do uczynienia wielu dziedzin działalności kulturalnej zarówno w sferze twórczości, jak i upowszechnienia wysoce dochodowymi na rynku krajowym i w eksporcie, wspaniale zarabiającymi na siebie i na wiele jeszcze innych szczytnych i wartych opłacenia dziedzin.</u>
          <u xml:id="u-24.7" who="#TadeuszLubiejewski">Pragnę wyrazić przekonanie, że problem ten, jak również kwestia prawidłowej organizacji i funkcjonowania kompleksu gospodarki pracującej na rzecz zaspokajania potrzeb kulturalnych znajdą się jak najrychlej w polu uwagi powołanej Komisji d/s Reformy Gospodarczej, miałoby to niebagatelny wpływ na pożądany przyrost produkcji i tak potrzebne wzbogacenie oferty rynkowej i eksportowej.</u>
          <u xml:id="u-24.8" who="#TadeuszLubiejewski">Kończąc, Chciałbym nawiązać jeszcze do przedstawionego projektu uchwały w sprawie upoważnienia Rządu do dokonywania zmian w narodowym planie społeczno-gospodarczym na 1981 r. i zaapelować, aby dokonując korekt planu, Rząd zechciał z całą uwagą baczyć na zachowanie w nienaruszonym stanie i tak już bardzo wątłej tkanki życia kulturalnego w kraju zarówno w sferze warunków rozwoju twórczości artystycznej, jak i upowszechniania. Ponieważ poseł referent pominął konkretne uwagi na ten temat zgłoszone przez sejmową Komisję Kultury i Sztuki, Chciałbym w imieniu tej Komisji powtórzyć przedłożony przez nią wniosek o uzupełnienie uchwały w pkt. 3 o zobowiązanie Rządu, aby w II półroczu oprócz 6 innych wymienionych w uchwale pierwszoplanowych zadań, zapewnił również warunki do wydawania prasy i książek. Wniosek ten, jak i poprzednie uwagi dyktuje mi obawa, może na wyrost, może przesadna, abyśmy po przezwyciężeniu kryzysu ekonomicznego nie musieli rozpoczynać, podobnie jak po wojnie, znów od walki z analfabetyzmem.</u>
          <u xml:id="u-24.9" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#PiotrStefański">Głos ma poseł Zbigniew Kledecki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-26">
          <u xml:id="u-26.0" who="#ZbigniewKledecki">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej art. 1 stwierdza: „1. Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem socjalistycznym. 2. W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej władza należy do ludu pracującego miast i wsi”. W art. 2: „1. Lud pracujący sprawuje władzę państwową przez swych przedstawicieli, wybieranych do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i do rad narodowych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. 2. Przedstawiciele ludu w Sejmie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i w radach narodowych są odpowiedzialni przed swymi wyborcami i mogą być przez nich odwoływani”. Art. 3...</u>
          <u xml:id="u-26.1" who="#ZbigniewKledecki">Oczekiwałem, Wysoka Izbo, na przerwanie czytania tekstu naszej Konstytucji i gdybym na tym zakończył moje wystąpienie mógłbym się upierać, że zabrałem głos w dyskusji na posiedzeniu plenarnym Sejmu i to w sprawie niezmiernie ważnej, bo na temat ustawy zasadniczej. Takie jednak wystąpienie byłoby wystąpieniem pozornym, byłoby działaniem pozornym i takie właśnie działania pozorne do dnia dzisiejszego mimo upływu wielu miesięcy są udziałem wielu naszych organizacji gospodarczych i administracyjnych, począwszy od szczebla najniższego, a skończywszy na niektórych resortach. Przez te działania pozorne straciliśmy bezpowrotnie kilka cennych miesięcy.</u>
          <u xml:id="u-26.2" who="#ZbigniewKledecki">Nie można się specjalnie dziwić, że wielu ludziom na kierowniczych stanowiskach trudno dostosować się do nowej sytuacji gospodarczej, że nie objawiają oczekiwanej od nich inicjatywy. Przez wiele lat byli oni przyzwyczajeni do systemu nakazowo-rozdzielczego. Jeżeli jednak teraz nie zdają egzaminu, trzeba ich po prostu wymienić, dać kadrze kierowniczej, gospodarce zastrzyk nowej, młodej krwi, po prostu zmiana pokoleń. W sprawnej bowiem gospodarce daje się do ręki uprawnienia, a reszta należy już do ludzi z inicjatywą.</u>
          <u xml:id="u-26.3" who="#ZbigniewKledecki">Dziś do reformy gospodarczej przystępujemy w warunkach znacznie gorszych aniżeli te, które były na przełomie ubiegłego i tego roku. Nie było żadnych obiektywnych okoliczności, które tłumaczyłyby tę zwłokę. Rząd gen. Jaruzelskiego wdraża więc reformę gospodarczą w sytuacji gospodarczej wręcz tragicznej. A czas dalej pracuje przeciwko nam.</u>
          <u xml:id="u-26.4" who="#ZbigniewKledecki">Mamy w Rządzie kilku generałów. Nie nawołuję tutaj do wprowadzenia w nasze życie dyscypliny wojskowej, ale na pewne elementy stylu wojskowego nasze zmęczone społeczeństwo zapewne wyraziłoby zgodę.</u>
          <u xml:id="u-26.5" who="#komentarz">(Głos z sali: Nie podlizywać się)</u>
          <u xml:id="u-26.6" who="#ZbigniewKledecki">Sejm podjął już szereg decyzji, które zapoczątkowały reformę gospodarczą. Są to m.in. ustawy o likwidacji 10 dotychczasowych ministerstw i o stworzeniu nowych 6 resortów w tym 5 ministerstw i 1 urzędu kierowanego przez ministra. Niestety, i tu, w tym gmachu, zwyciężył partykularyzm resortowy, poparty przez komisje sejmowe i Wysoką Izbę... i mamy o 2 ministrów więcej niż chciał sam Rząd.</u>
          <u xml:id="u-26.7" who="#ZbigniewKledecki">Od reformy gospodarczej oczekuje się tylko efektów, natomiast niechętnie się mówi o społecznych kosztach tej formy, a koszty te będą niestety poważne i co gorsze są one nieuniknione. Normalizacja sytuacji możliwa jest tylko przez zwiększenie produkcji, a co za tym idzie zwiększenie podaży na rynek oraz przez konieczną podwyżkę cen. Istotnymi elementami są też obniżenie kosztów produkcji i zlikwidowanie marnotrawstwa. Tak się najczęściej składa, że adresatem żądań wprowadzenia reformy i uzdrowienia gospodarki jest Rząd, a zapomina się, że jest jeszcze drugi adresat: miliony ludzi wytwarzających wszelakie dobra.</u>
          <u xml:id="u-26.8" who="#ZbigniewKledecki">Wszelkie rozważania nad reformą będą jednak bezprzedmiotowe, jeżeli do społeczeństwa nie dotrze przykra prawda: program antykryzysowy może być zrealizowany tylko wówczas, kiedy społeczeństwo zgodzi się na obniżenie stopy życiowej na kilka najbliższych lat. Tych kosztów społecznych nie da się uniknąć. Rzeczą Rządu i administracji państwowej jest, by koszty te były jak najmniejsze i rozłożone sprawiedliwie, by te miliony ludzi wytwarzających wszelakie dobra, a także renciści i emeryci nie musieli zbyt mocno zaciskać pasa.</u>
          <u xml:id="u-26.9" who="#ZbigniewKledecki">Oczekujemy więc konkretnych przedsięwzięć Rządu zmierzających do wyjścia z pogłębiającego się z dnia na dzień kryzysu. Trzeba skończyć z dreptaniem w miejscu. A mamy do czynienia z nieodpowiedzialnie wprowadzoną reglamentacją, ze zmieniającymi się w tym zakresie decyzjami, z brakiem koordynacji i informacji udzielanej środkom masowego przekazu.</u>
          <u xml:id="u-26.10" who="#ZbigniewKledecki">Przykład z ostatnich dni: od 1 sierpnia miał być sprzedawany na kartki proszek do prania. Już następnego dnia po tym komunikacie PAP zmieniono termin na 1 września br., z powodu braku odpowiednich opakowań.</u>
          <u xml:id="u-26.11" who="#ZbigniewKledecki">Mówi się obecnie o różnych propozycjach ograniczenia sprzedaży benzyny. Jest jej tyle, ile jest, a więc ograniczenia są konieczne, ale dlaczego propozycje już wydane przez władze lokalne, różne zarządzenia zmieniają się z dnia na dzień, a nie załatwiają niczego. Tymczasem brak ceny na importowany sznurek dla rolników, który leży w portach, brak ceny na baraninę. Czym tu tłumaczyć opieszałość Państwowej Komisji Cen?</u>
          <u xml:id="u-26.12" who="#ZbigniewKledecki">Niepokój chyba coraz większy budzi wiele niezrozumiałych sytuacji, których nikt nie potrafi wytłumaczyć. Znów przykład: trudno przyjąć wyjaśnienia Ministra Krasińskiego przed kamerami telewizji w kuluarach IX Zjazdu, że przemysł produkuje tyle żyletek, co rok i dwa lata temu, ale ich nie wiadomo czemu, nie ma na rynku, a sam Minister goli się tą samą żyletką od półtora miesiąca. Takie przykłady można by mnożyć. Ale to na marginesie.</u>
          <u xml:id="u-26.13" who="#ZbigniewKledecki">Reforma gospodarcza powinna iść w kierunku daleko uproszczonego systemu, w którym będzie się liczyć wreszcie pieniądz, a nie limit i przydział. A propos pieniądza: czy odpowiednia komisja sejmowa nie powinna przyjrzeć się polityce emisyjnej Narodowego Banku Polskiego; codzienna emisja nowych banknotów wartości 1 mld 300 mln złotych budzi zrozumiały niepokój.</u>
          <u xml:id="u-26.14" who="#ZbigniewKledecki">W chwili obecnej w sytuacji anormalnej trzeba tworzyć specjalne programy realizacyjne ściśle określonej produkcji, jak np. podstawowa żywność, środki produkcji dla rolnictwa, leki, środki piorące itp. Trzeba wreszcie wyjść z permanentnej niemocy, skracać drogę od słów do czynów. Jest hasło: „wszystko dla rolnictwa”, a tego nie widać w praktyce, jest hasło: „leki podstawowe”, a leków jak nie było, tak nie ma.</u>
          <u xml:id="u-26.15" who="#ZbigniewKledecki">Dla poprawy samopoczucia społecznego przydałby się drobny nawet dowód sprawnego i szybkiego rozwiązania jakiejś bolączki. Ale apel autorów telewizyjnych „Listów o gospodarce” pod adresem administracji państwowej i gospodarczej o zgłaszanie w tym programie przykładów załatwienia jakiegoś nabrzmiałego problemu dotąd pozostaje bez odzewu i doświadczenia codzienne niestety to potwierdzają.</u>
          <u xml:id="u-26.16" who="#ZbigniewKledecki">Stoimy w obliczu nowych poważnych protestów społecznych. Obawiam się, że nie wszyscy zdają sobie z tego sprawę. Dotąd zastanawiająca była cierpliwość, z jaką społeczeństwo przyjmowało stale pogarszającą się sytuację gospodarczą. Przeciwwagą równoważącą dotąd kłopoty zaopatrzeniowe była niewątpliwie demokratyzacja stosunków społeczno-politycznych. Mnożące się w ostatnich dniach protesty klasy robotniczej świadczą o wyczerpywaniu się tej cierpliwości. Tylko szybkie i trafne decyzje Rządu, zwięzłe i operatywne posunięcia mogą zapobiec tragedii narodowej. Nie ma już czasu na dalsze wyczekiwanie. Trzeba przyspieszyć wdrażanie programu, który zatrzyma proces staczania się gospodarki po równi pochyłej, a narodowi pozwoli na przetrwanie. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-26.17" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-27">
          <u xml:id="u-27.0" who="#PiotrStefański">Głos ma poseł Mieczysław Ziętek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-28">
          <u xml:id="u-28.0" who="#MieczysławZiętek">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Ze sprawozdania z wykonania narodowego planu społeczno-gospodarczego wynika, że globalna produkcja rolna w 1980 roku była niższa w stosunku do 1979 roku oraz znacznie niższa niż przewidywały założenia narodowego planu społeczno-gospodarczego na 1980 rok. Według tych danych produkcja roślinna zmniejszała się o 15,2%, produkcja zwierzęca o 5,2%. Winę za niepowodzenie w produkcji rolnej można zrzucić na złe warunki atmosferyczne. Rzeczywiście rok ubiegły był dla rolnictwa wyjątkowo niepomyślny. Ale u nas są klęski nieurodzaju, albo klęski urodzaju.</u>
          <u xml:id="u-28.1" who="#MieczysławZiętek">Można było w roku ubiegłym znacznie więcej wyprodukować, znacznie więcej zebrać. Niestety, rolnictwo nasze cofnęło się wstecz ze środkami chemicznymi, które są stosowane w krajach wysoko produkcyjnych. My dzisiaj tutaj w Sejmie mówimy o ochronie środowiska i wielu z nas niechętnie widziałoby środki chemiczne w produkcji roślinnej. Ale musimy sobie powiedzieć jedno, że jeśli tych środków stosować nie będziemy, nie będzie postępu w produkcji roślinnej, a tym samym i produkcji zwierzęcej.</u>
          <u xml:id="u-28.2" who="#MieczysławZiętek">W zeszłym roku zapowiadały się zupełnie przyzwoite plony zbóż na terenach północnych w województwach na przykład olsztyńskim, suwalskim, i tylko mączniak i rdza źdźbłowa zniszczyły zbiory pszenicy. I zniszczyły tak znacznie, że plony, które szacowane były na 40 q, zbierało się po 15 q. Przecież na całym świecie stosuje się opryski i myśmy je u siebie zapoczątkowali. Niestety, nasza chemia tych środków nie produkuje. To są środki z importu i na czas w dostatecznej ilości ich nie dostajemy. Zresztą podobna sytuacja jest również w tej chwili.</u>
          <u xml:id="u-28.3" who="#MieczysławZiętek">Ziemniaki, o których tutaj w Sejmie mówiło się W roku ubiegłym, które zrobiły tyle szumu w naszej gospodarce narodowej — gdybyśmy mieli te środki i pryskali przeciwko zarazie ziemniaczanej, moglibyśmy zebrać w granicach o 30 q, a może 40 q więcej. Nie mieliśmy tych środków, nie zastosowano ich masowo i skutki są wszystkim tutaj znane. Brakowało nawet w tym roku środków w wielu rejonach do zwalczania stonki ziemniaczanej.</u>
          <u xml:id="u-28.4" who="#MieczysławZiętek">Spadek zużycia nawozów; cieszymy się bardzo, prasa pisze, że przeznaczy się z sektora państwowego około 30 kg na ha NPK dla rolników indywidualnych, i tym już załatwimy sprawę produkcji. Rolnictwo państwowe nie ma za dużo tych środków, a szczególnie brakuje ich w rolnictwie w ogóle w całym kraju, bo jeśli w świecie zużywa się ponad 300 kilogramów NPK, a my nie mamy 200 kg, to o czym tutaj mówić, gdzie ta wysoka produkcja.</u>
          <u xml:id="u-28.5" who="#MieczysławZiętek">Brakuje różnych środków do konserwacji. Tracimy wiele podczas przechowywania pasz, przechowywania zbóż, ziemniaków, cóż więc dała naszemu rolnictwu chemia? Mój ojciec przed 50 laty jak uprawiał, siał pszenicę, to stosował siny kamień — siarczan miedzi. 50 lat temu na lubelskiej „zabitej” wsi, nie było mowy, żeby taką pszenicę nie zaprawioną wysiewać. Dzisiaj, po 50 latach nasza chemia zrobiła niewielki postęp, a można nawet powiedzieć, że jeśli chodzi o rolnictwo, to żaden.</u>
          <u xml:id="u-28.6" who="#MieczysławZiętek">Zbiory w latach urodzajnych są u nas marnowane — sądzę, że ziemniaki w 30%, buraki cukrowe też nie mniej niż 30%. Składowanie tych buraków — to kampania trwająca do lutego, te przerzuty z Lubelszczyzny — mam na myśli dawne województwo lubelskie w starych granicach — do poznańskiego, a przecież to jest już gotowy surowiec, z którego można wyrabiać cukier. Ile się tego marnuje? W zeszłym roku były takie momenty, może nie z winy samej cukrowni — na pewno był trudny rok — że straty dochodziły do 90%. Cukrownie po prostu nie chciały przerabiać, przerabiały tylko na wysłodki. Myśmy wyspecjalizowali się w eksporcie cukrowni, aż serce rosło, jak w czasach propagandy sukcesu mówiliśmy, że tu i tam budujemy cukrownie. To dobrze żeśmy budowali, tylko dobrze by było, żebyśmy również te cukrownie budowali w kraju.</u>
          <u xml:id="u-28.7" who="#MieczysławZiętek">Sprawa mleczarni — sprawa przerobu mleka na kazeinę. Przecież tego mleka jest w kraju brak i jeśli nie rozbudujemy u nas przemysłu spożywczego — to nie ma mowy o tym, żebyśmy nie przeżywali lat trudnych. Dwukrotnie z rzędu urodzaje ziemniaków — rok 1978 i rok 1979. Nie zrobiliśmy żadnego zapasu. Nie zrobiliśmy dlatego, że nie mamy przemysłu ziemniaczanego, a przecież jesteśmy potęgą ziemniaczaną — o czym już jeden z posłów wspomniał.</u>
          <u xml:id="u-28.8" who="#MieczysławZiętek">Przemysł paszowy w rolnictwie. My opieramy się ciągle na imporcie, a przecież przemysł paszowy powinien zostać rozbudowany. Jeśli chcemy mówić o rolnictwie, wydajnym rolnictwie, które wyżywi nasz kraj, to musimy ten przemysł paszowy rozbudować — i suszarnie, i wytwórnie komponentów, i wykorzystywać własne zasoby złóż mineralnych do produkcji pasz, a my opieramy się przede wszystkim na imporcie. Jak długo można importować — teraz zdaje się, że wszystko to się już kończy.</u>
          <u xml:id="u-28.9" who="#MieczysławZiętek">Wiele głosów krytycznych dotyczyło cen, nowych cen w rolnictwie. Jedni mówili, że ceny są zbyt wysokie, na przykład jeśli chodzi o mleko Ja sądzę, że ceny w rolnictwie, jakie zostały wprowadzone, są cenami opłacalnymi i że rolnicy mogą produkować. Oczywiście ktoś się upomina o ceny kroczące, to jest na pewno słuszne. Jest tylko jedna rzecz — przekonaliśmy się chyba wszyscy, że ceny jeszcze produkcji nie robią, że mogą być opłacalne ceny, ale może tej produkcji rolnej nie być. Rząd musi nad tym bardzo czuwać.</u>
          <u xml:id="u-28.10" who="#MieczysławZiętek">Rok bieżący nie jest rokiem optymistycznym, jeśli chodzi o rolnictwo. Na 30 czerwca spis rolny nie wykazał wzrostu pogłowia w żadnym gatunku zwierząt: ani bydła, ani trzody chlewnej, ani owiec. Wszędzie spadek. I jeszcze, co jest najbardziej smutne — brakuje krów. Powiedzmy, że był to zły rok, ale ponad 240 tys. loch jest mniej niż było w roku ubiegłym. Poza tym zarżnęliśmy o ponad 300 tys. więcej cieląt niż w roku ubiegłym. W pierwszym półroczu mamy mniejsze stado cieląt do 6 miesięcy, to jest jeden miesiąc zaopatrzenia kraju w mięso kartkowe. Tego będzie nam brakować w następnych latach.</u>
          <u xml:id="u-28.11" who="#MieczysławZiętek">Na posiedzeniach Komisji Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego mówiliśmy, że cena żywca wołowego jest za mała, że cena żywca wołowego na całym świecie jest większa od ceny żywca wieprzowego, a u nas jest niższa o 10 złotych, pomimo że produkcja żywca wołowego jest droższa; mamy tego skutki. Przecież nie można mieć pretensji do rolnika, że on to cielę sprzedał na rzeź czy zarżnął. Nie można, bo on sobie wyliczył, że aby wyhodować to cielę to musi od 6 do 7 tys. zł wartości zużyć na mleko; cielę sprzedał za sumę w granicach 5 tys. zł, to jest po 11–12 tysięcy zł na tym tylko zyskuje. Jeśli by to cielę trzymał przez ponad rok, wziąłby też tę samą sumę. Dlatego też muszą być rezerwy państwowe. Ministerstwo Rolnictwa musi nad tym czuwać i nie można mówić, że nie może być dopłat. Owszem, muszą być dopłaty, bo nie można powiedzieć, że mleko było za drogie, że zmniejszamy teraz skup mleka i już jest sprawa załatwiona, będzie więcej żywca na rynku.</u>
          <u xml:id="u-28.12" who="#MieczysławZiętek">Mamy nowy system w państwowych gospodarstwach rolnych. I nie można być teraz przeciw, trzeba być za; jeśli jest coś nowego, to trzeba klaskać i mówić, że już jest wszystko dobrze, że to należy popierać, bo jeśli nie, to powiedzą, że jesteś wsteczniakiem. Dobrze, że ten system miał zostać wprowadzony, ale czy to musiało nastąpić od 1 lipca w państwowych gospodarstwach rolnych.</u>
          <u xml:id="u-28.13" who="#MieczysławZiętek">Nie mamy ustawy o samorządzie robotniczym. Nie mamy ustawy o przedsiębiorstwie. Nie mamy wprowadzonych cen zaopatrzeniowych, a zaczynamy reorganizację i mamy już pewne tego kwiatki. Mianowicie sektor państwowy, który przez lata wykonywał lub prawie wykonywał plan hodowli pogłowia we wszystkich jego gatunkach w tym roku, do 30 czerwca, już nie wykonał dlatego, że jest bardzo samodzielny, że na przykład hodowla bydła mu się nie opłaciła (przykład cielaka z gospodarki chłopskiej), bo liczy tak jak rolnik indywidualny. Boję się, że jeśli tak byłoby w innych gałęziach naszej produkcji przemysłowej, gdyby tak załogi myślały, to może dojść rzeczywiście do katastrofy, spowodować brak wielu towarów na rynku. A przecież ten sektor państwowo uspołeczniony, o którym pisze i mówi się źle — od kilku lat produkuje, dał w zaopatrzeniu na kartki 3/4 mięsa, 40% produkcji wełny, 70% rzepaku, nie mówiąc o hodowli zwierząt zarodowych i produkcji nasion nasiennych. I trzeba ten sektor traktować bardzo poważnie, ale nie wiem, czy można iść na takie ustępstwa, żeby pozostawały wolne fermy. Te wszystkie fermy muszą pracować, te fermy muszą produkować mięso dla kraju i na eksport. Inaczej sprawy wyżywienia narodu nigdy nie załatwimy.</u>
          <u xml:id="u-28.14" who="#MieczysławZiętek">I jeszcze sprawa melioracji. W naszym kraju tysiące, setki tysięcy hektarów wymagają melioracji. Mówi się o zielonym świetle dla rolnictwa. Przeprowadzona należycie melioracja dałaby dodatkowo tysiące ton zbóż lub innych produktów rolnych. Niestety, o melioracji od lat mówimy, ale nie ma tu postępu.</u>
          <u xml:id="u-28.15" who="#MieczysławZiętek">Województwo suwalskie, w którego rejonie leżą wielkie jeziora mazurskie, jest specyficznym terenem, który wymaga uporządkowania spraw melioracyjnych. Melioracja jest właściwie poniemiecka. Po wojnie zrobiliśmy niewiele. Jak to wygląda: w 1977 roku zmeliorowaliśmy tam 6 000 hektarów. To było mało i w tym tempie do roku 2000 tej melioracji byśmy nie przeprowadzili. A w bieżącym roku zmeliorujemy tylko 2,5 tysiąca hektarów. Właściwie więc tej melioracji nigdy nie przeprowadzimy, podobna sytuacja jest w całym kraju, również w regionie dolnej Noteci, który w swoim czasie miałem okazję wizytować.</u>
          <u xml:id="u-28.16" who="#MieczysławZiętek">Mamy w tej chwili nadmiar rąk do pracy, chcemy zwalniać starsze pokolenie na emerytury. Zresztą nie wiem, czy i młodszego byśmy nie puścili, bo o emerytury nie jest trudno.</u>
          <u xml:id="u-28.17" who="#MieczysławZiętek">Jeśli są wykwalifikowani rzemieślnicy, którzy mają te swoje 55 czy 60 lat, to może by oni popracowali przy obrabiarkach czy innych warsztatach. A może byśmy młode pokolenie zaangażowali przy melioracji? Dlaczego mamy wszystkim dawać za darmo pieniądze? Proszę Towarzyszy, sądzę, że w naszym kraju nikt za darmo tych pieniędzy dostawać nie powinien. Powinny być jakieś roboty publiczne, trzeba płacić za nie dobrze, ale proszę Towarzyszy, za wykonywaną pracę. I może tym sposobem przeprowadzilibyśmy tę meliorację; nie trzeba więc chłoporobotnikom czy innym dawać rent. Chcemy obniżać zatrudnienie. Mnie się zdaje, że w ludziach jest potężna siła, która może ten kraj wyprowadzić z istniejącego marazmu.</u>
          <u xml:id="u-28.18" who="#MieczysławZiętek">Chciałbym powiedzieć, że może nasz kraj uratować przede wszystkim praca wszystkich ludzi, a poza tym eksport — żeby można spłacić długi. A co w tym eksporcie? Przede wszystkim sądzę, że górnictwo, a więc eksport węgla kamiennego czy siarki, miedzi, itd. I rolnictwo powinno nasz kraj wyprowadzić z tego marazmu, z zadłużeń. Rolnictwo ma możliwości. Na przykład o ziemniakach wspomniał tutaj już przede mną poseł Droszcz. Produkując 50 milionów ton ziemniaków, nie możemy sprostać konkurencji na rynkach zagranicznych 6 milionów ton holenderskich. Holendrzy nas biją i wypychają z tych rynków, właściwie nie wypychają, bo tam nie mamy wejścia, dlatego że przez 36 lat, mając instytuty ziemniaka, mając świetnych naukowców w kraju, nie możemy wyprodukować odmian, które by były konkurencyjne i znalazły zbyt. Przecież w latach urodzajnych można by wysłać 5 tysięcy ton ziemniaków, gdyby na nie był zbyt. Jeden z ministrów powiedział mi kiedyś, że 5 tysięcy ton wystarczy, żebyśmy cały świat zasypali ziemniakami. Proszę Towarzyszy — 5 tysięcy ton, to nie jest tak dużo. Jeśli nie ma tradycji jedzenia ziemniaków gdzieś w Afryce czy w Azji, to trzeba ich nauczyć. Nasi eksperci powinni to zrobić. To jest sprawa ziemniaków, ale nie tylko ziemniaków.</u>
          <u xml:id="u-28.19" who="#MieczysławZiętek">Musimy eksportować z rolnictwa co będzie można. Myśmy się wycofali w tej chwili z produkcji żywca wołowego, mało produkujemy i wysyłamy nasion. W rolnictwie, jak w niewielu innych gałęziach, tkwią potężne rezerwy możliwości eksportowych. Jeśli by rolnictwu przyszła z pomocą chemia, gdybyśmy mogli rozbudować przemysł rolno-spożywczy, sądzę, że nie odczuwalibyśmy takich niedostatków jak w tej chwili.</u>
          <u xml:id="u-28.20" who="#MieczysławZiętek">Na zakończenie jeszcze jedna taka mała refleksja. Towarzyszu Premierze! Zdaje mi się, że w ogóle jakieś bitwy wygrywa się ofensywą, tylko ofensywą. A my jesteśmy w defensywie. Towarzysz generał był żołnierzem I Armii, ja też, prawie na jednym szlaku spotkaliśmy się i dziwię się, że towarzysz generał Premier, otacza się, czy — powiedzmy — słucha wielu doradców, którzy mówią, mają taki instynkt zachowawczy: okopać się i czekać. To jest też dobre, ale na pewien okres. Tylko ofensywa może nasz kraj uratować.</u>
          <u xml:id="u-28.21" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-28.22" who="#MieczysławZiętek">Nie myślę o ofensywie wojskowej. Nie myślę o tym, żebyśmy zagrażali naszym sąsiadom na wschodzie i na zachodzie, bo to są nasi przyjaciele...</u>
          <u xml:id="u-28.23" who="#komentarz">(Wesołość w sali, oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-28.24" who="#MieczysławZiętek">...ale myślę o ofensywie gospodarczej. I jeśli będziemy ofensywną taktykę stosować, towarzyszu Premierze, towarzyszu generale, na pewno wyjdziemy z tego marazmu. Inaczej przegramy definitywnie. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-28.25" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-29">
          <u xml:id="u-29.0" who="#PiotrStefański">Głos ma poseł Urszula Płażewska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-30">
          <u xml:id="u-30.0" who="#UrszulaPłażewska">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Od roku w wielu dziedzinach przeżywamy ogromne trudności. Końca ich rozwiązania nadal nie widać. Jestem przedstawicielką ponad milionowej aglomeracji łódzkiej, która w reformie administracyjnej w 1975 roku pozbawiona została obszarów dostarczających jej żywności. Dziś Łódź, obok wielu kłopotów i piętrzących się trudności, jakich przysparza nam budownictwo mieszkaniowe i lecznictwo, boryka się także z problemami komunikacji. Dla przykładu podam, że codziennie na ulice miasta nie wyjeżdża 50 autobusów i 70 tramwajów. Z różnych przyczyn, jak brak części zamiennych, zużycie taboru. Dziś przewiduje się dalsze pogorszenie tego stanu rzeczy i to z powodu braku paliwa.</u>
          <u xml:id="u-30.1" who="#UrszulaPłażewska">Te nasze kłopoty dopełnia jeszcze pogarszające się z dnia na dzień zaopatrzenie rynku. Aktualna wizytówka Łodzi, to nie kończące się kolejki przed sklepami. Przed sklepami mięsnymi okres oczekiwania dochodzi do 24 godzin. Pamiętać musimy, że w tym przemysłowym województwie przeszło 250 tysięcy kobiet, matek i żon, pracuje w układzie 3-zmianowym. I po zejściu z nocnej zmiany stają w kolejce, aby zaopatrzyć rodzinę w środki do życia, albo po przestaniu nocy w kolejce przychodzą na zmianę ranną. Tak dłużej być nie może. Jesteśmy na granicy fizycznej i psychicznej wytrzymałości.</u>
          <u xml:id="u-30.2" who="#UrszulaPłażewska">Społeczeństwo Łodzi niejednokrotnie swym zaangażowaniem i ofiarną pracą przyczyniało się do realizacji zadań produkcyjnych. Dziś są one zagrożone nie tylko brakiem surowca, ale przede wszystkim atmosferą pracy. Nie muszę tu wyjaśniać, jak to odbija się na zaopatrzeniu rynku w artykuły przemysłowe. Nie ma obecnie w Łodzi spokojnej pracy. Towarzyszy jej przez cały czas klimat napięcia i zdenerwowania. Pogłębia go jeszcze ostatnia propozycja zmniejszonych racji mięsa na sierpień.</u>
          <u xml:id="u-30.3" who="#UrszulaPłażewska">Wysoka Izbo! O Łodzi mówiło się zawsze jako o mieście ludzi dobrze pracujących. To przecież w tym mieście powstał młodzieżowy wyścig pracy, to ludzie tu pracujący byli inicjatorami wielu brygad dobrej roboty. Dziś, po upływie tylu powojennych lat w mieście naszym organizowany jest marsz głodowy. To jest coś, co szokuje każdego Polaka, a szczególnie łodzianina. Szokuje, ale jednocześnie napawa niepokojem ta forma protestu, bowiem przy takich okazjach jeden nierozważny krok doprowadzić może nie do poprawy zaopatrzenia, ale do tragedii, których szczególnie my, polskie matki, chciałybyśmy się ustrzec.</u>
          <u xml:id="u-30.4" who="#UrszulaPłażewska">Chcę nam wszystkim rodakom przypomnieć stare, mądre przysłowie: zgoda buduje, niezgoda rujnuje. Pragniemy spokojnie pracować i produkować na potrzeby kraju, bo takie jest zadanie robotników. Chcemy stwarzać spokojne życie w ogniskach domowych, ale musimy też naszym dzieciom dać jeść. Nie jesteśmy krótkowzroczni. Doskonale zdajemy sobie sprawę z sytuacji, w jakiej znalazł się nasz kraj. Pewnych rzeczy zdolni jesteśmy się wyrzec i wyrzekamy. Ale nie możemy się wyrzec podstawowych artykułów żywnościowych, które również stają się przedmiotem spekulacji rynkowych. Tej spekulacji jesteśmy kategorycznie przeciwni. Rząd musi podjąć natychmiastowe i energiczne działania dla skutecznego zwalczania tego zjawiska. W tej trudnej, wręcz tragicznej sytuacji, w jakiej znalazło się województwo łódzkie na pewno znajdują się i inne województwa, szczególnie województwa silnie uprzemysłowione. Zmienić radykalnie tę sytuację w województwie łódzkim nie jesteśmy władni, choć władze miasta dwoją się i troją, by ją łagodzić. Potrzebne są tu jednak decyzje rządowe, które mogłyby w pewnym stopniu poprawie istniejącą sytuację. Nie mogą one jednak mieć charakteru doraźnych akcji, lecz muszą być systematyczne i ciągłe, a dotyczą one poszerzenia strefy żywicielskiej dla naszego województwa, a raczej chociaż częściowego powrotu do ukształtowanej w poprzednim układzie administracyjnym sprzed 1975 roku. Z propozycjami takimi zwracały się już kilkakrotnie władze naszego województwa do Rządu, ale na razie nic ma odpowiedzi. Uważamy, że trwa to zbyt długo.</u>
          <u xml:id="u-30.5" who="#UrszulaPłażewska">W obecnie istniejącej sytuacji nie zadawalają nas doraźne, chwilowe rozwiązania. Trzeba tutaj podjąć decyzję uregulowania i zabezpieczenia żywności dla regionów wysoko uprzemysłowionych. Na długą metę. Na stałe. Bo obecnie pojmowana równość okazała się nie zawsze sprawiedliwa, a szczególnie niesprawiedliwa dla dużych aglomeracji miejskich, które nie mają możliwości samo wyżywienia. Zdaniem moim, aglomeracjom tym niewystarczający przydział masy mięsnej należałoby uzupełnić takimi towarami, jak przetwory mleczne, tłuszcze oraz ryby. Dlatego z tego miejsca zwracam się do obywatela Premiera z wnioskiem o wnikliwe i szybkie przeanalizowanie tych propozycji. Na takie nasze stanowisko wpływa także ostatnia decyzja zmniejszenia zaopatrzenia ludności w mięso i wędliny. Są one dla robotników na dłuższy czas naprawdę nie do przyjęcia. Te przydziały, które posiadamy obecnie, są już i tak niewystarczające. Przedstawiona przeze mnie sprawa jest troską całego Łódzkiego Miejskiego Zespołu Poselskiego. My, posłowie, musimy odpowiadać na liczne pytania i zarzuty, adresowane do nas z dużym oburzeniem podczas spotkań i dyżurów poselskich. Dlatego jestem zdania, że Rząd musi czynić wszystko, co możliwe, aby stwarzać znośne warunki życia i pracy, że powinien łagodzić napiętą sytuację i dążyć do szybkich i zdecydowanych rozwiązań.</u>
          <u xml:id="u-30.6" who="#UrszulaPłażewska">Obywatele Posłowie! Na tym w zasadzie miałam zakończyć swoje wystąpienie. Ale pozwólcie, że powiem także to, co ciśnie mi się na usta po wystąpieniu posła Orzechowskiego. Z wystąpienia posła Orzechowskiego mogłoby wynikać, że całe zło, które dotknęło nasz kraj wynika z pracy kobiet, które tak bezpardonowo sięgnęły po konstytucyjne prawo do pracy. Dla fanaberii pewnie opuściły dom i dzieci, zaniedbały wychowanie, przyczyniły się do spadku moralności narodu. Jestem zdumiona sięganiem po raz kolejny do hasła „Irena, do domu”, gdy tylko zmniejszeniem zatrudnienia trzeba ratować gospodarkę i chciałabym zapytać, czy jednakowo troszczy się poseł Orzechowski o dzieci i rodziny nauczycielek, pielęgniarek, ekspedientek czy wreszcie tkaczek, które są tak niezbędne, że nawet trzeciej zmiany nie da się w najbliższym czasie zlikwidować.</u>
          <u xml:id="u-30.7" who="#UrszulaPłażewska">Chciałabym przestrzec przed bezkrytycznym przyjmowaniem haseł, może popularnych, ale bardzo niebezpiecznych; a może by tak poprosić o zmianę pracy tych, którzy korzystają nie tylko z wolnej soboty, ale także z wolnego poniedziałku. Tych, którzy zmieniają pracę po kilka razy w roku, tych urodzonych w niedziele. Cieszę się natomiast, że młodym matkom i rodzinom stworzono już możliwość wyboru między pracą zawodową a opieką nad dzieckiem. Wierzę, że i wysokość zasiłku i okres jego obowiązywania będą wzrastać, a prawo do pracy i obowiązek spożytkowania swoich zdolności i wiedzy dla dobra narodu mają wszyscy obywatele, bez względu na płeć, jednakowe. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-30.8" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-31">
          <u xml:id="u-31.0" who="#PiotrStefański">Głos ma poseł Romuald Bukowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-32">
          <u xml:id="u-32.0" who="#RomualdBukowski">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! W atmosferze ogólnego zatroskania, na posiedzeniu tym zarówno komisje sejmowe, jak Rząd przedkładają hiobowe informacje o stanie gospodarki kraju i projekty dalszego drastycznego ograniczenia i tak już niesprawnego organizmu państwa, nazywane intencjonalnie „Programem przezwyciężania kryzysu oraz stabilizowania gospodarki kraju”.</u>
          <u xml:id="u-32.1" who="#RomualdBukowski">Zobligowany przez 12-tysięczne środowisko polskich artystów-plastyków mam z tego miejsca upomnieć się o los, teraźniejszość i przyszłość polskiej sztuki plastycznej, a w tym o elementarne warunki życia i pracy dwunastu tysięcy dyplomowanych artystów-plastyków, tworzących dzieła niepowtarzalne, a tracących z chwili na chwilę, w obliczu pogłębiającego się coraz bardziej kryzysu, elementarne warunki i podstawy bytu ze względu na drastyczne zanikanie zleceń, braki materiałowe, kłopoty z pracowniami. Nie uczynię jednak tego, nie podejmę też problemów równie nabolałych i równie trudnych innych środowisk twórczych. Jest wprawdzie taki powód, taka potrzeba — ba, konieczność niezbywalna, by rzecz podjąć nawet w kontekście tak tragicznej sytuacji i wielu nie rozwiązanych kwestii podstawowych, tyczących obowiązków utrzymania życia biologicznego narodu i umocnienia wspólnego domu, jakim jest państwo. Powód ten, to obowiązek jednoczesnego zadbania o kondycję duchową narodu. Nic bowiem nie stanowi tak oczywistego zagrożenia dla bytu narodowego, jak degradacja kultury — tej pisanej przez wielką literę i tej, którą wyróżniamy, jako kulturę życia codziennego, kulturę komunikowania się w zakresie społecznym czy politycznym. A sytuacja wymaga szczególnej troski o tę właśnie sferę życia tak drastycznie dewaluowaną i dewastowaną przez trudne warunki bytowania, brak autorytetu władzy i naturalną ułomność kondycji ludzkiej.</u>
          <u xml:id="u-32.2" who="#RomualdBukowski">Naród bowiem, który. zaniedbuje kulturę karleje, traci tożsamość, w końcu ginie. Mimo to w obliczu konieczności doraźnych rzecz oddalam do posiedzenia Wysokiej Izby tematowi kultury poświęconemu, o którego utrzymanie w programie jesiennej sesji niniejszym apeluje.</u>
          <u xml:id="u-32.3" who="#RomualdBukowski">Teraz i tu ze względu na szczególną sytuację społeczną dotknąć pragnę tematów podstawowych. Od dłuższego czasu — a myślę, że w poglądach tych nie jestem ani odosobniony, ani odkrywczy, widzę tę sytuację tak: naród nasz, lud pracujący miast i wsi trwa odsłonięty pośród rozległej równiny, pośród potrzeb nie zaspokajanych i nadziei nie ziszczonych. Lud mocarny i bezradny jednocześnie, solidarny, choć wciąż przeciwstawiany wzajem, osamotniony, choć tak liczny, niedoceniany i odsunięty. Pozbawiony wciąż prawa stanowienia o swym łosię, prawa służenia świętej ojczyzny potrzebie, zgodnie z wyobrażeniami własnymi. Gdzieś obok, dalej, w centrum kraju w podobnej sytuacji egzystuje władza. Władza sprawowana przez synów tego samego narodu, tego samego ludu pracującego miast i wsi, władza postawiona przez sytuację w bardzo trudnym położeniu, nadto na skutek dawnych, a i obecnych zaszłości od ludu swego wciąż oddalona.</u>
          <u xml:id="u-32.4" who="#RomualdBukowski">Czynu wciąż brak. Mija czas. Już rok nowy, już inny sierpień, a my wciąż w sytuacji inercjalnej, pochyleni nad nie funkcjonującym majątkiem uspołecznionych środków produkcji, nad połacią ziemi żyznej i szczodrej, bogatej w surowce, ale wciąż niedostatecznie zagospodarowanej. Trwamy zatrwożeni, bezradni świadkowie biegu wypadków. Dlaczego? Bo u podstaw brakło wzajemnych więzi między ludem a aparatem państwowym, który ma być formą ludowładztwa, zalega wciąż dogmatyczne założenie, że prawo decydowania o losie kraju przynależy jego awangardzie. Niestety, na skutek wciąż wadliwej struktury polityczno-społecznej awangardzie formalnej, zaistniałej na zasadzie deklaracji wtedy, gdy w rzeczywistości w kraju naszym pojęcie aktywu społecznego rozciąga się na rzesze bezpartyjnych, ludzi dobrej woli, stanowiących zdecydowaną większość, lojalnych, pracowitych i serdecznych obywateli swojej ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-32.5" who="#RomualdBukowski">Czas dostrzec tę nigdy nie przecenioną wartość i siłę, jaką stanowi cały lud pracujący miast i wsi w sposób naturalny z doktryną socjalistyczną związany. Bo przecież stały się zaszłości nieodwracalne. Mamy znacjonalizowany przemysł i zrealizowaną reformę rolną, jednoznacznie określone miejsce we wspólnocie krajów socjalistycznych. I to są realia, które stanowią gwarancje ustabilizowanego programu ideowego naszego narodu. Rzecz więc nie dotyczy kwestii zasadniczych z tymi faktami związanych, lecz spraw tyczących praktycznych działań i polityki wewnętrznej z realizacją tych zadań związanych.</u>
          <u xml:id="u-32.6" who="#RomualdBukowski">W tym kontekście przedłożone dziś dokumenty, a w szczególności program wyjścia z kryzysu, choćby był w tej redakcji jedynie możliwy, oparty na pełnym rozpoznaniu sytuacji, gdyby był nawet jedynym możliwym posunięciem, jest programem, którego społeczeństwo nie może uznać. Jest programem pesymistycznym, programem dalszego świadomego pogrążania się bez pewności osiągnięcia twardego gruntu, bez nadziei skutecznego odbicia się. Każde wyrzeczenie bowiem, każda, nawet największa ofiara po to, by mogła spełniać swą sprawczą funkcję musi być poparta rozumieniem jej sensu, przydatności i konieczności. Nadto musi być opromieniona choćby iskierką nadziei. Nadzieja taka nie dość wyraźnie jest widoczna w rządowej propozycji wyjścia z kryzysu. Nadzieja taka ożywia za to w pełni naród. To on właśnie w swej zdecydowanej większości, skupiony wokół haseł „Solidarności”, ufając zbiorowej mądrości podejmuje inicjatywy społeczne, a pośród nich inicjatywy dziś szczególnie frapujące. Inicjatywę, niestety, już na wstępie potępioną, bez szczegółowego rozpoznania. Inicjatywę w swej motywacji piękną, obiecującą, a może wręcz zbawczą.</u>
          <u xml:id="u-32.7" who="#RomualdBukowski">Tymczasem Rząd proponuje reformę cen, którą każdy uzna je za konieczną, ale którą społeczeństwo chciałoby widzieć w powiązaniu z innymi elementami reformy gospodarczej. Słusznie więc upomina się poseł — sprawozdawca profesor Gertych o wyjątkową rozwagę i szeroką konsultację społeczną. I to wszystko brzmi wiarygodnie. Ale dlaczego jednocześnie tak nagle i bez żadnej konsultacji społecznej, w sposób tak zaskakujący wprowadza się ograniczenia racji mięsa, pod presją, na szczęście ograniczenia tylko do jednego miesiąca.</u>
          <u xml:id="u-32.8" who="#RomualdBukowski">Podobnie potraktowało się sprawę społecznej dyskusji i wokół tak ważnego problemu, jakim jest projekt ustawy o Głównym Urzędzie Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Sądzę, że nawet te, do dziś utrzymujące się jako drastyczne rozbieżności mogłyby być w wyniku szerokiej konsultacji z pożytkiem dla wszystkich wymodelowane. Przykłady można by mnożyć. Nie o nie tu chodzi.</u>
          <u xml:id="u-32.9" who="#RomualdBukowski">Szkodliwym lub wręcz niebezpiecznym z punktu widzenia interesu społecznego, interesu państwa jest utrzymujący się dystans i brak codziennego, serdecznego współdziałania pomiędzy przedstawicielami Rządu a wielomilionową organizacją Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. „Solidarność” nie pretenduje do roli partii i takich aspiracji, jak mi wiadomo, nie ma. Jeżeli zaś z obowiązku społecznego wychodzi poza ramy formalistycznie pojmowanego statutu, to czyni to z powodów wyższej konieczności społecznej. Tak i Sejm przecież ustanowiony został przez samo życie do przyjęcia wielu spraw negocjacyjnych i interwencyjnych, wykraczających poza ramy działalności legislacyjnej. I to dobrze, tak trzeba — nigdy dość inicjatywy i zaangażowania społecznego w sprawy ogólne. Największym bowiem złem jest obojętność i grzech nie czynienia. Skoro więc „Solidarność” objawiła się także jako znacząca siła społeczna, trzeba z tego skorzystać ku pożytkowi ogólnemu.</u>
          <u xml:id="u-32.10" who="#RomualdBukowski">Nawiązując więc do inicjatyw społecznych, a w szczególności do bulwersującej koncepcji przedsiębiorstw społecznych, chcę zaapelować do Wysokiego Sejmu o serdeczne i wnikliwe rozpatrzenie tego projektu robotniczego. Wierzę, że obok elementów utopijnych, koncepcja ta zawiera wiele cennych i konstruktywnych zalet, a bezsprzecznie jest koncepcją dającą nową motywację pracy i wychodzącą naprzeciw aspiracjom ludzi pracy. Wyzwala także ich z roli instrumentalnie traktowanej siły roboczej do rangi pełnoprawnego partnera w tworzeniu nowych wartości.</u>
          <u xml:id="u-32.11" who="#RomualdBukowski">Być może, że w wyniku szerokiej dyskusji okaże się, że dopuszczenie lub ustanowienie obok dotychczasowych trzech sektorów czwartego, zmieni układ gospodarki narodowej na korzyść. Chciałbym, by w naszym modelu społeczno-gospodarczym obok przedsiębiorstw państwowych, spółdzielczych i prywatnych powstały także społeczne. Wierzę, że inicjatorzy tej koncepcji potrafią w praktycznym działaniu udowodnić niezaprzeczalne walory tych przedsiębiorstw. Warunek jest jeden — by niczego nie odrzucać pochopnie i by niczego nie regulować generalnie. Każdy z sektorów ma bowiem określone zalety i wady i każdy ma swoją specyfikę, i swoją rolę do spełnienia. Dlatego też, zastanawiając się w najbliższym czasie nad kształtem ustawy, należy wszystkie okoliczności wziąć pod uwagę i stworzyć ustawę możliwie szeroką, umożliwiającą nieskrępowaną działalność i swobodny rozwój wszystkim czterem sektorom.</u>
          <u xml:id="u-32.12" who="#RomualdBukowski">Mówię o tym przy okazji debaty nad zmianami w narodowym planie, ustawą budżetową i programem wyjścia z kryzysu, gdyż za podstawowy i sprawczy czynnik tego wyjścia widzę niezmiennie nieograniczone możliwości człowieka, szerzej — społeczeństwa, jeszcze szerzej — narodu. Mówię o tym dziś, bo tego wymaga klasa robotnicza, moi wyborcy i moje sumienie. A także ku pokrzepieniu tych, którzy trud serdeczny odnowy podejmują, ku zachęcie tych, którzy są dotknięci wielką wadą nie czynienia. Mówię o tym, bo pragnę, by w tej sali, pośród ogólnego zatroskania zaistniała także iskierka nadziei.</u>
          <u xml:id="u-32.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-33">
          <u xml:id="u-33.0" who="#PiotrStefański">Zarządzam obecnie przerwę w obradach do godz. 17 min. 40.</u>
          <u xml:id="u-33.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 17 min, 10 do godz. 17 min. 50)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-34">
          <u xml:id="u-34.0" who="#HalinaSkibniewska">Wznawiam posiedzenie. Głos ma poseł Jadwiga Cichocka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-35">
          <u xml:id="u-35.0" who="#JadwigaCichocka">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Dramatyczna sytuacja naszego kraju koncentruje uwagę całego społeczeństwa na działaniach Rządu, które powstrzymałyby pogłębianie się kryzysu, odwracając niebezpieczeństwo zagrażające bytowi narodowemu i przyszłości państwa. Skupienie zainteresowań i wysiłku wokół poprawy materialnych warunków życia obywateli nie może jednak przesłaniać prawdy, że w programie przezwyciężania skutków kryzysu społeczno-gospodarczego muszą znaleźć się decyzje dotyczące sfery socjalnej w tym oświaty, kultury i zdrowia. Wieloletnie zaniedbania w rozwoju tej właśnie sfery odbiły się bardzo dotkliwie na harmonijnym rozwoju życia społeczeństwa i wywołują jego ostry protest.</u>
          <u xml:id="u-35.1" who="#JadwigaCichocka">W swej wypowiedzi pragnę się skupić na wybranych zagadnieniach funkcjonowania oświaty, ze szczególnym uwzględnieniem roku 1980 z racji dokonywanej dziś oceny realizacji narodowego planu społeczno-gospodarczego w tymże roku.</u>
          <u xml:id="u-35.2" who="#JadwigaCichocka">Oświata, wbrew oficjalnemu podkreślaniu jej rangi, od wielu lat była w drastyczny sposób nie doinwestowana. Niski, a w ostatnich latach malejący z roku na rok jej udział w podziale dochodu narodowego wpłynął na katastrofalne zapóźnienia w rozwoju bazy oświatowej, nie zahamowanie procesów dekapitalizacji istniejących obiektów szkolnych, braki w ich wyposażeniu i pogorszenie warunków pracy nauczycieli.</u>
          <u xml:id="u-35.3" who="#JadwigaCichocka">Błędne prognozy demograficzne, nie zapowiadające tak dużego przyrostu naturalnego, jaki nastąpił w ostatnich latach i jaki dalej następować będzie powodował dalsze narastanie trudności w zaspokajaniu najniezbędniejszych potrzeb materialnych oświaty przy równoczesnym wzroście stawianych przed nią zadań, związanych z wdrażaniem reformy systemu edukacji narodowej. Rozbieżność między skalą tych zadań a możliwością zabezpieczenia warunków ich realizacji spowodować musiała rezygnację z dalszego ich kontynuowania w ciągu najbliższych lat.</u>
          <u xml:id="u-35.4" who="#JadwigaCichocka">Narodowy plan społeczno-gospodarczy na rok 1980 realizowany był w tak trudnych warunkach, że mimo ofiarności i zaangażowania pracowników oświaty i wychowania przyniósł wyniki odbiegające od założeń. Szczególnie niepokojące jest niepełne, bo zaledwie w 75% wykonanie zadań inwestycyjnych. Był to najgorszy rok kończącej się 5-latki, najgorszej 5-latki inwestycyjnej dla oświaty. Ogółem, w kończącym się 5-leciu nie zrealizowane nakłady inwestycyjne wyniosły blisko 4 mld zł, czyli równo wartość planu na 1 rok. Przy bardzo skąpym planowaniu nieproporcjonalnym w stosunku do potrzeb nie oddano aż 95 zaplanowanych budynków szkolnych. Jakość wykonawstwa oddanych do użytku obiektów nie zapowiada ich trwałości. Wejście w tym roku do przedszkoli i szkół wyżu demograficzne go spowodowało zagęszczenie ponad wszelką normę oddziałów przedszkolnych i klas początkowych szkół, zwłaszcza w nowych osiedlach mieszkaniowych w miastach. Osiedla te oddawano najczęściej bez niezbędnej infrastruktury towarzyszącej, a wybudowane przy powstawaniu szkoły, planowane najczęściej 700 uczniów, musiały przyjąć ich 3-krotną liczbę. Nauka w tych szkołach odbywa się w zatłoczonych klasach od godz. 7 do 19 w warunkach urągających podstawowym zasadom higieny, co nie pozostało bez wpływu na efekty pracy dydaktyczno-wychowawczej. W podobnej sytuacji znalazła się znaczna część zbiorczych szkół gminnych, a równocześnie część budynków zwolnionych w wyniku zmian sieci szkół wiejskich opustoszała, niszczejąc na oczach rozgoryczonego tym społeczeństwa. Dalszym skutkiem niedostatku bazy był deficyt miejsc w przedszkolach. Mimo ciągłego wzrostu wskaźnika dzieci objętych różnymi formami wychowania przedszkolnego wzrosła również do 130 tys. liczba dzieci matek pracujących, które daremnie ubiegają się o miejsce dla malucha w takiej placówce.</u>
          <u xml:id="u-35.5" who="#JadwigaCichocka">Nowe zasady rekrutacji wprowadzane w bieżącym roku, a ograniczające liczebność grup przedszkolnych, poważnie zwiększą liczbę dzieci, które nie znajdą się na nowych listach naboru. Presja kobiet pracujących na rozszerzenie opieki przedszkolnej jest ogromna i rozpaczliwie wyrażana na każdym spotkaniu poselskim z wyborcami, na każdym zebraniu organizacji społecznych, na łamach prasy. Warunki materialne współczesnej rodziny polskiej zmuszają na ogół oboje rodziców do podjęcia pracy zarobkowej. Niemożność umieszczenia dziecka w przedszkolu rodzice ci odbierają jako krzywdę im wyrządzoną, domagają się szukania możliwości otwierania nowych placówek przez adaptowanie mieszkań spółdzielczych oraz lokali zwolnionych przez urzędy lub instytucje. Niektóre województwa mają pewne osiągnięcia we włączaniu większych zakładów pracy do budowy przedszkoli zakładowych. Np. woj. siedleckie, które reprezentuję, osiągnęło w tym roku tą drogą 2 placówki przedszkolne. Te i inne przykłady szukania rezerw warte są upowszechnienia. W warunkach powszechnego niedostatku trudno postulować szybką poprawę zaopatrzenia szkół w pomoce naukowe, ale nawet w obecnej sytuacji nie można zgodzić się z ciągłym brakiem podręczników i lektur oraz czasopism dla młodzieży. Deficyt papieru nie może usprawiedliwiać faktu, że w niewielu szkołach wszyscy uczniowie posiadają pełne komplety obowiązujących podręczników. Nie może również usprawiedliwiać braku lektur w bibliotekach szkolnych oraz nadmiernie niskich nakładów czasopism, które trafiają tylko do najszczęśliwszych. Produkcja podręczników i lektur szkolnych, mimo zapowiedzianych ograniczeń papieru, musi być uznana za zadanie priorytetowe. Nie podnoszę sprawy zaopatrzenia uczniów w zeszyty, gdyż pragnę wierzyć zapowiedziom w prasie, że będzie ono wystarczające, choć aktualne zaopatrzenie sklepów nie zwiększa takich nadziei.</u>
          <u xml:id="u-35.6" who="#JadwigaCichocka">Warunki materialne oświaty w fatalny sposób zaważyły również na sytuacji kadrowej. Ciężkie warunki pracy, nadmiar obciążeń zawodowych, a równocześnie niskie uposażenie nie zachęcały absolwentów szkół wyższych do podejmowania pracy w zawodzie nauczycielskim, szczególnie w szkołach wiejskich. Pomimo przyznania nauczycielom w roku 1980 podwyżki płac, nastąpiło dalsze zwiększenie dysproporcji między średnią płacą nauczycielską a średnim uposażeniem kadry inżynieryjno-technicznej, która w tym samym czasie uzyskała znacznie większe podwyżki.</u>
          <u xml:id="u-35.7" who="#JadwigaCichocka">Władze oświatowe musiały pokryć braki kadrowe przez zaangażowanie ponad 16 tys. nauczycieli nie wykwalifikowanych. Niezależnie od tego zasygnalizowany w ostatnich dniach brak nauczycieli rzędu 17 tys. zapewne zwiększy liczbę nauczycieli i wychowawców bez odpowiednich kwalifikacji. Będą oni łatać dziury kadrówce przede wszystkim w szkołach wiejskich, które niestety mają również najsłabszą bazę i wyposażenie, a także najsłabsze formy opieki przedszkolnej.</u>
          <u xml:id="u-35.8" who="#JadwigaCichocka">W dążeniu do zacierania różnic między poziomem życia wsi i miasta ważką rolę miała odegrać dobrze funkcjonująca, wysoko zorganizowana szkoła wiejska, nowocześnie ucząca i wychowująca. Takie nadzieje wiązane były z organizacją zbiorczych szkół gminnych. Brak dostatecznych środków na ich umocnienie doprowadził w wielu przypadkach do zminimalizowania ich funkcji i ograniczenia możliwości oddziaływania wyrównawczego. Oddala to na lata wcielanie w życie idei równania startu dziecka wiejskiego, która wysuwana była jako cel przemian dokonywanych w oświacie już przed 37 laty.</u>
          <u xml:id="u-35.9" who="#JadwigaCichocka">Obywatele Posłowie! Truizmem jest powtarzanie z tej trybuny, że niedostatki i błędy popełniane w sferze edukacji młodego pokolenia przynoszą społeczeństwu nieodwracalne szkody, nie dające się naprawić przez całe 10-lecia. Oszczędności dokonywane na oświacie powodują wielokrotnie wyższe straty gospodarcze i moralne. W sprawach tych, jako niezwykle ważnych, społeczeństwo zabrało głos w sierpniu ubiegłego roku oraz w toku listopadowych porozumień gdańskich, domagając się m.in. podwojenia do roku 1983 udziału oświaty w podziale dochodu narodowego, a na rok bieżący zwiększenia go do 6%.</u>
          <u xml:id="u-35.10" who="#JadwigaCichocka">W dramatycznej sytuacji kraju, która zmusza do szukania możliwości cięć budżetowych, aby zapewnić społeczeństwu podstawowe środki żywności, domaganie się tego wydawać się może dziwną niefrasobliwością. W biedzie jednak, kiedy trzeba skąpy bochen chleba dzielić szczególnie ostrożnie, ważna jest świadomość, co rzeczywiście decyduje nie tylko o dzisiejszym, ale i jutrzejszym życiu społeczeństwa i jego kulturze. W warunkach zmniejszania się dochodu narodowego ważne jest, by nakłady na oświatę rosły nie tylko we właściwej proporcji do tegoż dochodu, ale także w liczbach bezwzględnych. Taką opinię wyraziła sejmowa Komisja Oświaty i Wychowania, której członkiem mam zaszczyt być. Oceniając realizację planu społeczno-gospodarczego w dziedzinie oświaty, Komisja uznała, iż palącą potrzebą społeczną jest odwrócenie niekorzystnego dla oświaty trendu przez zwiększenie środków na zaspokojenie jej elementarnych potrzeb. W sprawie zakładanych zmian w narodowym planie społeczno-gospodarczym Komisja nie widzi możliwości dokonania korekty w dół, ograniczającej środki na oświatę, co by pogłębiło jej krytyczną sytuację.</u>
          <u xml:id="u-35.11" who="#JadwigaCichocka">Z zadowoleniem skwitować należy podejmowane w ostatnim okresie działania na rzecz zwiększenia samorządności szkoły, uwolnienia jej od stosowania się do zbyt wielu dyspozycji wydawanych przez zbyt wielu decydentów. Wielorakie podporządkowania stwarzały niejednokrotnie nie najlepszą atmosferę wychowawczą. Jej uzdrowienie może dokonać się przez pełniejszą demokratyzację życia w szkole, bez której nie sposób wychowywać młodzież w duchu prawdziwej demokracji, w nie narzuconym, ale głęboko odczuwanym poszanowaniu zasad sprawiedliwości społecznej, wrażliwości na wszelkie przejawy zła, w szacunku dla pracy, w faktycznym poczuciu odpowiedzialności za wszystko, co się wokół nas dzieje. Nie może utrzymywać się bierne oczekiwanie młodzieży na lepsze jutro własne, rodziny, kraju, lecz przez doskonalenie metod wychowania konieczne jest ciągłe włączanie jej w nurt dokonujących się przemian.</u>
          <u xml:id="u-35.12" who="#JadwigaCichocka">Wychowując dla przyszłości — szkoła polska musi coraz silniej wiązać młodzież z tradycją narodową, tworzącą pomost między starymi a nowymi laty, musi uczyć ją korzystania z mądrości płynącej z historii ojczystej, poprzez jej poznanie musi rozbudzać patriotyzm nie od święta, ale wyrażający się w codziennej pracy dla kraju. Dla spełnienia tych wymogów niezbędne jest nie tylko doskonalenie metod wychowania, lecz również modyfikacja i ciągłe doskonalenie programu.</u>
          <u xml:id="u-35.13" who="#JadwigaCichocka">W sprawie edukacji narodowej przemówił IX Nadzwyczajny Zjazd PZPR, formułując uchwałę swego problemowego zespołu. Uchwała stwierdza, że stan polskiej oświaty i kultury nie odpowiada aktualnym i przyszłym potrzebom społecznym, że zachodzi konieczność szybkiego opracowania rządowego programu poprawy bazy materialno-technicznej szkolnictwa, co wiąże się z podwojeniem do roku 1983 wydatków na oświatę, zgodnie z postulatami społecznymi. Równocześnie uchwała podkreśla, że problemy oświaty i wychowania muszą stać się przedmiotem troski całego społeczeństwa, a odpowiedzialność za politykę oświatową nie może dotyczyć tylko jednego resortu.</u>
          <u xml:id="u-35.14" who="#JadwigaCichocka">Obywatele Posłowie! W historii naszej zdarzało się już niejednokrotnie, że w najtrudniejszej sytuacji w obliczu największego zagrożenie narodu szukano recepty ozdrowieńczej w doskonaleniu systemu edukacji narodowej. W moim głębokim przekonaniu potrzeba taka istnieje aktualnie. Obok programu doraźnych działań niezwłocznie rozwiązujących najdokuczliwsze dla obywateli problemy, osłabiających ostre napięcia występujące w kolejkach, demonstrowane na ulicach, konieczne jest realizowanie długofalowego programu dźwigania kraju wzwyż, w którym to programie sprawy oświaty i wychowania znajdą właściwe miejsce. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-35.15" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-36">
          <u xml:id="u-36.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma poseł Mieczysław Lubiński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-37">
          <u xml:id="u-37.0" who="#MieczysławŁubiński">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie!</u>
          <u xml:id="u-37.1" who="#MieczysławŁubiński">Głęboki kryzys ekonomiczny wymaga przyspieszenia działań pozwalających na ograniczenie jego zasięgu, stabilizację gospodarki i możliwie szybkie stworzenie warunków do dalszego rozwoju kraju. Temu zadaniu służą prace Rządu przedstawiającego raport o stanie gospodarki i program działań stabilizujących oraz przygotowywana reforma gospodarcza. Przedstawiona przez Rząd rewizja uchwalonego przed paru miesiącami narodowego planu społeczno-gospodarczego na rok 1981 jest wynikiem zmniejszającego się ostatnio dochodu narodowego w warunkach głębokiego zadłużenia. W tych warunkach musimy krytycznie spojrzeć na naszą efektywność gospodarowania, na rezerwy, których uruchomienie pozwoli nam szybciej wyjść z kryzysowej sytuacji. Pomimo dużego ciężaru długów zagranicznych mamy wszelkie warunki ofensywnego działania tak kadrowe, jak i materialne, duże zdolności produkcyjne nowoczesnego przemysłu i znaczne zasoby naturalne kraju. Są to podstawy do przyspieszonego wyjścia z kryzysu. Wobec tego należy postawić pytanie, jak powstrzymać tendencje kryzysowe. Szereg problemów w tym zakresie pragnę przedstawić w swoim wystąpieniu.</u>
          <u xml:id="u-37.2" who="#MieczysławŁubiński">Wysoki Sejmie! Działające przez wiele lat nakazowo-rozdzielcze mechanizmy kierowania gospodarką narodową oraz systemy oparte na finansowym przerobie przedsiębiorstwa, przy niedostatecznym uwzględnieniu efektów rzeczowych, nie wyrabiały w załogach pracowniczych nawyków oszczędności w gospodarowaniu materiałami i energią oraz wykorzystaniu środków transportowych. Te systemy powodowały, że doraźne interesy przedsiębiorstw nie pokrywały się z interesem społecznym. Wprowadzony uchwałą Rady Ministrów nr 118 system nie spełnił oczekiwań. Przedsiębiorstwo krępowane nadal niewydolnym systemem organizacyjnym ma prawo do kształtowania planów produkcyjnych, ale wobec ustalenia jednolitego, bardzo niskiego wskaźnika korekty funduszu płac, obniża na ogół produkcję materialną. Oczywiście istotnym czynnikiem są także trudności w zaopatrzeniu i kooperacji.</u>
          <u xml:id="u-37.3" who="#MieczysławŁubiński">Uchwała nr 118 udowodniła raz jeszcze, że tak zwana reforma stopniowa lub reforma częściowa skazana jest z góry na niepowodzenie. Spowodowane to jest niemożliwością przełamania przez reformę częściową bezwładności istniejącego w kraju systemu oraz brakiem spójności rozwiązań systemowych. Można nawet stwierdzić, ze obecnie gospodarka w kraju nie opiera się na żadnym systemie ekonomiczno-finansowym. Nie działa już model nakazowo-rozdzielczy i nie działa jeszcze model oparty na mechanizmach ekonomicznych. Uważam, że w tych warunkach każdy dzień pracy naszej gospodarki jest w dużym stopniu tracony. Gospodarka narodowa nie może racjonalne funkcjonować bez oparcia się o logicznie zbudowany model ekonomiczno-finansowy. Dlatego też podstawowym warunkiem wyjścia z kryzysowej sytuacji ekonomicznej kraju jest zdecydowane przyspieszenie prac nad reformą i szybkie jej wprowadzenie — reformy pełnej, głębokiej i skoncentrowanej w czasie.</u>
          <u xml:id="u-37.4" who="#MieczysławŁubiński">W toku swoich spotkań poselskich w zakładach pracy spotykam się z żądaniami wprowadzania takiej właśnie reformy. A już obecnie załogi proponują przyspieszenie usamodzielnienia zakładów jeszcze w tym roku — od 1 października 1981 roku, gdyż istnieje obawa, czy gospodarka nasza wytrzyma obecny brak systemu finansowo-ekonomicznego do czasu, w którym przewidujemy wprowadzenie reformy, to znaczy do 1 stycznia 1982 roku. Czas nagli. Oczywiście do tego czasu powinny być przyjęte potrzebne ustawy i podjęte odpowiednie decyzje. Samodzielność przedsiębiorstw stwarza warunki do aktywnego, rzeczywistego udziału załóg w zarządzaniu przedsiębiorstwami i rozwiązywania problemów, które tylko przy ich czynnym uczestnictwie i inicjatywie można rozwiązać. Tylko w ten sposób można zlikwidować występujące ciągle jeszcze duże marnotrawstwo, nadmierną materiałochłonność i energochłonność produkcji i niską jej jakość.</u>
          <u xml:id="u-37.5" who="#MieczysławŁubiński">W warunkach konieczności szybkiego opracowania i wdrożenia reformy gospodarczej niepokój budzą losy przedstawionych przez Rząd projektów ustaw o przedsiębiorstwach państwowych i samorządzie załogi. Istotne zarzuty w odniesieniu do tych projektów postawił NSZZ „Solidarność”, przedstawiając odmienne podejście na spotkaniu tzw. sieci „Solidarność” wiodących zakładów w kraju. Te podstawowe dla reformy dokumenty muszą być opracowane, uchwalone i wdrożone szybko, gdyż warunkuje to przełamanie obecnego kryzysu gospodarczego kraju.</u>
          <u xml:id="u-37.6" who="#MieczysławŁubiński">Równocześnie jednak dokumenty te muszą być uzgodnione i przyjęte ze zrozumieniem przez związki zawodowe, załogi zakładów pracy i całe społeczeństwo, gdyż jest to istotny warunek powodzenia reformy. W tych warunkach ciężar uzgodnienia modelu reformy oraz dopracowania projektów ustaw muszą wziąć na siebie komisje sejmowe, a uczestniczące w rozwiązaniu problemów strony muszą wykazać maksimum dobrej woli i patriotycznego zaangażowania dla szybkiego osiągnięcia porozumienia.</u>
          <u xml:id="u-37.7" who="#MieczysławŁubiński">Równocześnie uważam, że prace te powinny być prowadzone przez między komisyjny zespół do spraw reformy, z udziałem przedstawicieli wszystkich komisji, w całym okresie prac nad tymi ustawami. Przyspieszy to, moim zdaniem, znacznie tak tempo tych prac, jak i termin opracowania ustaw. Głęboka i radykalna reforma gospodarcza, za której szybkim wprowadzeniem głosuję w tym wystąpieniu, nie jest oczywiście czarodziejską różdżką, która natychmiast wszystko zmieni na lepsze. Stworzy jednak szeroką integrację interesów społecznych z interesami załóg, a stojący na głowie rachunek ekonomiczny postawi na nogi. Dlatego też tak wielką wagę do przyspieszenia prac w tym zakresie musimy przywiązywać.</u>
          <u xml:id="u-37.8" who="#MieczysławŁubiński">Wysoki Sejmie! Istotnym krokiem na drodze wyprowadzenia naszej gospodarki z kryzysu jest likwidacja dużego marnotrawstwa występującego właściwie na każdym kroku oraz wykorzystania naszych możliwości zaopatrzenia w surowce krajowe i likwidacja zbędnego importu. Przede wszystkim Chciałbym zwrócić uwagę na ciągle niedostateczne wykorzystanie surowców wtórnych. Mówił o tym poseł Orzechowski. Mamy w tym zakresie dobrą uchwałę Rady Ministrów nr 9 z 1980 roku, ale brak rozwiązań systemowych nie rozwiązuje zupełnie tego problemu.</u>
          <u xml:id="u-37.9" who="#MieczysławŁubiński">Wysoko uprzemysłowione, bogate kraje mają dobrze zorganizowane całe systemy wykorzystania surowców wtórnych, pokrywając w ten sposób znaczną część swojego zapotrzebowania na surowce. W Niemieckiej Republice Demokratycznej na przykład 10% ogólnego zapotrzebowania na surowce pokrywa się wtórnym wykorzystaniem odpadów poprodukcyjnych i z gospodarstw domowych. W związku z tym zbieranie surowców wtórnych traktowane jest w tym kraju jako jeden z najważniejszych działów gospodarki. Nawet przy takich rezultatach sąsiedzi zza Odry twierdzą, że ich badania wykazują dalsze, bardzo duże rezerwy w tym zakresie, które zamierzają wykorzystać w najbliższej przyszłości. W przemyśle odpady poprodukcyjne jednego zakładu powinny być surowcem dla drugiego zakładu. W budownictwie na przykład produkcja materiałów masowych na ściany budynków, powinna być w dużym stopniu oparta na surowcach wtórnych, a więc na spoiwie serpentynitowym, łupkach porytowych, żużlu wielkopiecowym, pyłach dymnicowych. Współczesna technika pozwala na wybór tych materiałów z uwzględnieniem pełnych wymagań zdrowotnych mieszkań.</u>
          <u xml:id="u-37.10" who="#MieczysławŁubiński">Szerokie wykorzystanie surowców wtórnych i miejscowych umożliwi znaczne obniżenie zużycia cementu i stali na metr kwadratowy powierzchni użytkowej mieszkań i realizacji co najmniej 190 tys. mieszkań rocznie w budownictwie wielorodzinnym zamiast 150 tys. proponowanych w rządowym programie przezwyciężania kryzysu i stabilizowania gospodarki kraju. Na takie rozwiązanie wskazywała sejmowa Komisja Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych.</u>
          <u xml:id="u-37.11" who="#MieczysławŁubiński">Rolnictwo może wykorzystać wiele surowców wtórnych. Na przykład odpady po produkcji dwucentroamidu z azotniaków w zakładach azotowych są świetnym wapnem nawozowym, posiadającym dodatkowo mikroelementy. Odpady poprodukcyjne w ilościach wielu milionów ton zalegają bezużytecznie na terenach przyfabrycznych, pochłaniając tysiące ha ziemi uprawnej i podrażając koszty produkcji, a są przecież cennym surowcem do poszukiwanej produkcji. Wykorzystanie tych surowców to wielka szansa dla naszej gospodarki, szczególnie obecnie, przy ostro występujących brakach w zaopatrzeniu w surowce.</u>
          <u xml:id="u-37.12" who="#MieczysławŁubiński">Chciałbym przytoczyć tu przykład. W kawęczyńskiej fabryce domów przygotowano rozwiązanie zastąpienia importowanej wełny mineralnej pianką poliuretanową uzyskaną z odpadów fabryki chemicznej w Bydgoszczy. Nie byłoby w tej sprawie nic nadzwyczajnego, gdyby nie fakt, że uzyskany wyrób z surowców wtórnych jest znacznie lepszy od surowca importowanego i poprawia kilkakrotnie jakość wyrobu końcowego.</u>
          <u xml:id="u-37.13" who="#MieczysławŁubiński">Zorganizowanie sprawnie działającego systemu obrotu surowcami wtórnymi w naszym kraju to sprawa wielkiej wagi. To surowce wartości dziesiątków miliardów złotych, to praca dla ludzi i produkty dla rynku wartości setek miliardów złotych. Zwracam się do Rządu o ostateczne, praktyczne i systemowe rozwiązanie tej sprawy.</u>
          <u xml:id="u-37.14" who="#MieczysławŁubiński">Wysoki Sejmie! Niezależnie od usprawnionego zarządzania gospodarką musimy zdecydowanie zwiększyć nasz eksport. Chciałbym tu zwrócić uwagę, że niezależnie od tradycyjnych surowców i wyrobów eksportowanych przez nasz kraj musimy wykorzystać wszelkie inne środki dla zwiększenia eksportu. Duże możliwości w tym zakresie stwarza wykorzystanie osiągnięć polskiej nauki i techniki, nagromadzonych w ostatnich latach, a ciągle nie wykorzystanych. Przytoczę tu tylko dwa przykłady.</u>
          <u xml:id="u-37.15" who="#MieczysławŁubiński">Po pierwsze — mamy opracowaną w kraju oryginalną fluidalną metodę produkcji węgla aktywnego, szeroko stosowanego w przemyśle i urządzeniach ochrony środowiska, których produkcja jest oparta na drewnie odpadowym oraz wiórach i trocinach. Metoda produkcji jest korzystna energetycznie, pozwala dodatkowo uzyskiwać gaz, instalacja jest prosta i tania, amortyzuje się w okresie pół roku. Zapotrzebowanie w świecie na węgle aktywne jest bardzo duże i każda ich ilość może być wyeksportowana. Wykorzystanie w tym zakresie naszych odpadów drzewnych może dać produkty wartości rzędu 140 mln dolarów rocznie. Niestety, ciągle nie wykorzystujemy tej metody.</u>
          <u xml:id="u-37.16" who="#MieczysławŁubiński">Po drugie — opracowano w kraju rewelacyjny lek przeciwko gronkowcowi złocistemu, unikalny w skali światowej, udowodniono jego skuteczność lecząc w kraju setki ludzi w beznadziejnych przypadkach chorobowych. Lek ten pragną zakupić firmy z całego świata. Niestety, od szeregu lat nie uruchamia się produkcji, niwecząc możliwość uzyskania setek czy milionów dolarów, nie mówiąc już o zaspokojeniu potrzeb krajowych i leczeniu chorych. Są to tylko dwa przykłady, wybrane z wielu idących w setki, nie wykorzystanych możliwości produkcyjnych oraz uzyskania dewiz. Także w tym zakresie reforma gospodarcza jest nadzieją wynalazców, twórców nowej techniki, gdyż samodzielne zakłady będą w większym stopniu zainteresowane wdrożeniem rozwiązań przynoszących konkretne zyski.</u>
          <u xml:id="u-37.17" who="#MieczysławŁubiński">Wysoki Sejmie! W układzie przedsiębiorstw w naszym kraju występuje szereg nieprawidłowości. W naszym kraju jest duża liczba przedsiębiorstw dużych — 85% wszystkich przedsiębiorstw, podczas gdy w krajach wysoko uprzemysłowionych liczba przedsiębiorstw dużych sięga tylko 15 do 20%, reszta to przedsiębiorstwa małe i średnie. Są one lepiej dostosowane do wykorzystania surowców miejscowych, odciążają transport od nadmiernych przewozów, łatwo dostosowują się do zapotrzebowania. W kraju zlikwidowano w latach siedemdziesiątych wiele małych zakładów: rzeźni, masarni, młynów, cegielni, wapienników i innych wytwórni wielu poszukiwanych wyrobów. Trzeba pilnie odbudować i rozwinąć małe i średnie przedsiębiorstwa tak państwowe, jak spółdzielcze, polonijne, rzemieślnicze i mieszane, a administracja terenowa powinna być rozliczana z odbudowy i rozwinięcia przedsiębiorstw tego typu.</u>
          <u xml:id="u-37.18" who="#MieczysławŁubiński">Od 1 lipca weszła w życie nowa, dobra uchwała o drobnej wytwórczości. Do wykorzystania jej nowatorskich rozwiązań ramowych trzeba jednak dostosować przepisy resortowe, mówił już o tym dzisiaj poseł Bogdan Łysak. Niestety, przepisy wykonawcze najczęściej nie są zgodne z duchem uchwały i stawiają pod znakiem zapytania stworzone zasady działania, przedsiębiorstw. Wdrażanie nowych zasad musi być w tych warunkach poprzedzone przeglądem przepisów odnoszących się do drobnej wytwórczości w jej obecnym kształcie. Dla dalszego umocnienia tego ważnego działu naszej gospodarki, mogącego najszybciej przynieść odczuwalną poprawę zaopatrzenia rynku, potrzebna jest w bliskiej przyszłości ustawa określająca i utrwalająca pozycję drobnej wytwórczości.</u>
          <u xml:id="u-37.19" who="#MieczysławŁubiński">Sprawa przeglądu i usunięcia wielu absurdalnych przepisów urasta obecnie do pierwszoplanowego zadania. Trzeba usunąć absurdalne, gospodarczo szkodliwe przepisy, jak na przykład przekazujące pod młot niesprawne urządzenia, zamiast ich sprzedaży rzemiosłu, które często po drobnej naprawie mogłoby je skierować do powtórnej eksploatacji.</u>
          <u xml:id="u-37.20" who="#MieczysławŁubiński">Z uznaniem powitałem oświadczenie Prezesa Rady Ministrów Wojciecha Jaruzelskiego złożone w przemówieniu wygłoszonym na IX Nadzwyczajnym Zjeździe PZPR, że wkrótce zakończony będzie powszechny przegląd przepisów prawnych regulujących funkcjonowanie gospodarki, że zniesione zostaną przepisy krępujące inicjatywę, stwarzające osłonę asekuranctwu i bierności. Proponuję, aby wyniki tych prac rządowych były przedstawione komisjom sejmowym dla ostatecznego ustalenia stanu prawnego, regulującego funkcjonowanie gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-37.21" who="#MieczysławŁubiński">Wysoki Sejmie! Sprawa głębokiej reformy gospodarczej jest dzisiaj sprawą całego narodu, a nie tylko polityków, ekonomistów i specjalistów. W zakładach pracy tworzy się ruch reformatorski załóg, samorzutnie powstają samorządy pracownicze, opracowuje się i wprowadza zakładowe taryfikatory płacowe, nawiązuje poziome związki kooperacyjne i choć nie wszędzie z równym zaangażowaniem, przedsiębiorstwa przygotowują się do samodzielnej i samorządnej egzystencji.</u>
          <u xml:id="u-37.22" who="#MieczysławŁubiński">Są jednak także próby torpedowania głębokiego zreformowania naszej gospodarki, rozkładania jej na etapy w długich okresach czasu, co przekreśliłoby istotny sens reformy. Równocześnie konieczne jest polityczne oczyszczenie przedpola dla reformy, wyjaśnienie społeczeństwu konieczności poniesienia w pewnym okresie nieuniknionych kosztów głębokich rekonstrukcji organizacji gospodarczych i państwa, wskazanie korzyści i okresu, w którym wyjdziemy z kryzysu i zapewniamy dalszy rozwój kraju. Nakłada to na nas, posłów, szczególne obowiązki w realizacji tej powszechnej obywatelskiej dyskusji. Jestem głęboko przekonany, że uruchamiając wszystkie, tak duże ciągle rezerwy naszej gospodarki oraz wprowadzając całościową, silnie skoncentrowaną reformę stosunkowo szybko wyjdziemy z trudności, równocześnie tworząc silne podstawy dla dalszego rozwoju kraju. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-37.23" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-38">
          <u xml:id="u-38.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma poseł Janusz Zabłocki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-39">
          <u xml:id="u-39.0" who="#JanuszZabłocki">Pani Marszałku! Wysoka Izbo! Zadaniem naszym jest ocena działalności Rządu w roku 1980, roku, w którym w skali nigdy dotąd nie spotykanej, wystąpił w naszym kraju kryzys, do tej chwili trwający, a nawet pogłębiający się stale. Jeśli chcemy uniknąć w naszych ocenach powierzchowności, nie możemy nie postawić sobie pytania zasadniczego, pytania, jakie stawiają wszyscy Polacy, pytania o najgłębsze źródła tego kryzysu. Jak do niego dojść mogło? Gdzie tkwią jego właściwe korzenie? Koło Poselskie Polskiego Związku Katolicko-Społecznego, w imieniu którego przemawiam, uważa odpowiedź na te pytania za sprawę podstawową.</u>
          <u xml:id="u-39.1" who="#JanuszZabłocki">Aby móc kryzys skutecznie pokonać, trzeba najpierw zrozumieć jego istotę. Jest oczywiste, że nie umniejszając odpowiedzialności osobistej poprzednich przywódców, nie można przyczyn zła sprowadzać wyłącznie do winy określonych ludzi. Fascynacja rozliczeniami personalnymi, choć psychologicznie zrozumiała, może prowadzić na manowce, bo odwraca uwagę od rzeczywistych źródeł zła. A te są nie tylko w ludziach, ale i w mechanizmach władzy, w ramach których działali.</u>
          <u xml:id="u-39.2" who="#JanuszZabłocki">Przywódcy z lat siedemdziesiątych dlatego mogli bezkarnie popełnić tak wiele błędów, dlatego mogli tak długo ignorować opinię społeczeństwa i przechodzić do porządku nad nasilającymi się głosami krytyki, że działali w systemie władzy sprawowanej w sposób niejawny i wyłączony spod kontroli społecznej, systemie pozbawionym przez to zdolności do samo-naprawiania się i odnawiania. Bez zmiany tego systemu sprawowania władzy nic nie da sama wymiana ludzi. Oto pierwsza podstawowa prawda, bez przyjęcia której wszelki program odnowy staje się jedynie werbalny.</u>
          <u xml:id="u-39.3" who="#JanuszZabłocki">Kiedy doszło do narodzin tej deformacji w systemie władzy? W którym momencie swoich powojennych dziejów państwo nasze zeszło na drogę fałszywą? Różnie się na te pytania próbuje dziś odpowiadać. Naszym zdaniem nie można należycie obecnego kryzysu zrozumieć, a tym samym skutecznie go przezwyciężyć, bez cofnięcia się do roku 1948 i lat po nim następujących. W tych latach bowiem położone zostały właśnie podwaliny tego, co dziś określane bywa jako centralistyczno-biurokratyczna deformacja socjalizmu. Stworzony wówczas model kierowania państwem został po 1956 roku przejściowo złagodzony, ale nie został przezwyciężony do końca. Nie uległ też większym zmianom po kolejnym wstrząsie społecznym w roku 1970. Dlatego dzisiaj płacimy tego koszty.</u>
          <u xml:id="u-39.4" who="#JanuszZabłocki">Nie tutaj miejsce, by szczegółowo analizować zjawisko owej deformacji. Można o niej powiedzieć tylko tyle, że rosnąca przewaga zbiurokratyzowanego aparatu władzy wykorzystywana była nie tylko dla coraz dalej postępującego wyłączania go spod jakiejkolwiek społecznej kontroli, ale dla stopniowego podporządkowania mu całego społeczeństwa. Ciała przedstawicielskie, organy samorządowe, związki zawodowe, organizacje społeczne, spółdzielcze, młodzieżowe miały w myśl tego sposobu myślenia być pozbawione wszelkiej samorządności i sprowadzone do roli transmisji, jednostronnie przenoszącej inicjatywę odgórną w dół. W tych warunkach zamierało wszelkie autentyczne życie społeczne. Ideałem miało być społeczeństwo dogłębnie zatomizowane i zuniformizowane, społeczeństwo, gdzie biurokratyczny aparat władzy nie napotyka już na żadne samorządne i zorganizowane siły społeczne, które mogłyby stanowić przeciwwagę dla jego tendencji do rozrastania się. A więc taki społeczny układ sił, w którym jedynie od samego aparatu zależy określanie granic jego własnych uprawnień. Jeżeli ten ideał uniformizacji nigdy nie został w rzeczywistości polskiej w pełni zrealizowany, to jest to zasługą przede wszystkim samego polskiego społeczeństwa, które na różny sposób stawiło tym usiłowaniom opór.</u>
          <u xml:id="u-39.5" who="#JanuszZabłocki">Wiemy, jak wielką rolę w umacnianiu duchowych i społecznych korzeni podmiotowości narodu odegrała działalność kościoła ze zmarłym niedawno Prymasem Polski kardynałem Stefanem Wyszyńskim. Nikt, kto zna naród polski z jego wielowiekowymi tradycjami kultury politycznej i z jego wysoko rozwiniętym poczuciem godności, nie mógł mieć wątpliwości, iż społeczeństwo nasze nie zrezygnuje nigdy z prawa do własnej podmiotowości. Jeżeli nawet, jak uczy historia ostatnich stuleci, aspiracje te w pokoleniu, które przeżyło narodową katastrofę, a taką była również II wojna światowa, z hekatombą powstania warszawskiego, przejściowo słabły, to odradzały się zawsze z niewygasłą siłą w pokoleniu następnym. Dlatego nadejście chwili, gdy centralistyczno-biurokratyczny sposób rządzenia znajdzie się w kryzysie, było nieuchronne.</u>
          <u xml:id="u-39.6" who="#JanuszZabłocki">Nowa sytuacja społeczno-polityczna, która powstała w naszym kraju po sierpniu 1980 roku, charakteryzuje się tym, że po raz pierwszy na fali robotniczego protestu wyrosły oddolnie nowe, zorganizowane siły społeczne — wielomilionowa pracownicza „Solidarność” i późniejsza o kilka miesięcy „Solidarność” rolników indywidualnych. „Solidarność” zmienia pejzaż polityczny naszego kraju nie tylko samym swoim pojawieniem się, jako masowej i reprezentatywnej dla społeczeństwa organizacji, ale i przebudzeniem wokół siebie autentycznego życia społecznego. Dzięki jej przykładowi odzyskują podmiotowy charakter liczne organizacje społeczne, którym przedtem zdołano narzucić charakter transmisyjny i fasadowy. Wraz z „Solidarnością” pojawia się zatem po raz pierwszy nie tylko możliwość skutecznego wyegzekwowania przez społeczeństwo rzeczywistej odnowy, przewidzianej w podpisanych porozumieniach społecznych. Pojawia się coś więcej — a mianowicie szansa zapewnienia w strukturach polskiego życia trwałej obecności zorganizowanych, samorządnych sił społeczeństwa, których brak w okresie poprzednim ułatwiał niepowstrzymany rozwój deformacji centralistyczno-biurokratycznej.</u>
          <u xml:id="u-39.7" who="#JanuszZabłocki">Odrodzenie autentycznego życia społecznego, które obserwujemy po sierpniu, stwarza więc szanse równoważenia uprawnień aparatu władzy demokratyczną kontrolą społeczną, równoważenia inicjatywy odgórnej państwa inicjatywą pochodzącą z dołu. Stwarza też szansę urzeczywistnienia w istniejących strukturach tego, co w katolickiej nauce społecznej nazywamy zasadą pomocniczości. Zapobiega bowiem tendencjom do nieuzasadnionego centralizmu, do zabierania mniejszym i niższym społecznościom wielu zadań, które mogłyby same skutecznie spełniać i przekazywania ich państwu, które niejednokrotnie nie jest w stanie należycie się z nich wywiązać. W tej sytuacji istnienie „Solidarności”, jej jedność, jej niezależny i samorządny charakter, pozwalający jej stanąć wobec władzy państwowej w roli partnera, wszystko to ma dla realizacji odnowy w Polsce znaczenie kluczowe. Ten nowy ruch społeczny staje się bowiem szansą odzyskania równowagi społecznej, bez której — jak to już nieraz bywało — wszystko zaczęłoby wracać do starego. „Solidarność” jest więc nie tylko sprawcą procesów odnowy, ale również — czy się to komu podoba, czy nie — głównym gwarantem jej konsekwentnej realizacji. Stosunek do niej jest miarą stosunku do odnowy. Pożądanego stanu społecznej równowagi nie osiągnie się, oczywiście, jednorazowym aktem. Prowadzi do niego z pewnością droga długa i nie pozbawiona konfliktów. Ale postęp na tej drodze jest możliwy, jeżeli obie strony ów docelowy model równowagi społecznej zaakceptują juko nadrzędny ideał i przyjmą za naczelny cel swojej strategii. Dążenie do równowagi wyklucza z samej definicji przewagę którejkolwiek strony. Podobnie jak szkodliwa była dotychczas przewaga aparatu władzy nad społeczeństwem, tak samo z punktu widzenia interesu ogólnonarodowego byłoby szkodliwe i zgubne zjawisko odwrotne. Dążenie „Solidarności” do wytworzenia modelu równowagi nie może więc mieć nic wspólnego z aspiracjami do podporządkowania Rządu związkom zawodowym, nic wspólnego z paraliżowaniem władzy państwowej lub jej zastępowaniem, z koncepcjami dwuwładzy czy opozycyjnej partii politycznej, z naruszaniem prawa czy pochwałą anarchii. Droga ku układowi równowagi społecznej, za którym się opowiadamy, zarysuje się tym realniej, im bardziej po każdej ze stron będą odsunięci na margines nosiciele tendencji ekstremistycznych. Droga ta odpowiada bowiem najpełniej idei wyboru centrowego, owego marszu środkiem drogi, który przy obecnym spiętrzeniu przeciwieństw i zagrożeń jest dla naszego kraju najbezpieczniejszy i wyznacza mu najlepsze perspektywy.</u>
          <u xml:id="u-39.8" who="#JanuszZabłocki">Przemawiając w imieniu Koła Poselskiego Polskiego Związku Katolicko-Społecznego pragnę oświadczyć, że jest to wybór przyjęty także przez nasz ruch, który tu, w Sejmie, reprezentujemy. Za takim wyborem opowie się też z pewnością zdecydowana większość polskiego społeczeństwa. Wybór ten, jeśli będziemy w nim konsekwentni, prowadzić będzie ku stopniowemu wykształceniu w Polsce szczególnego modelu socjalizmu, kojarzącego centralne kierowanie i planowanie z rozwiniętą samorządnością społeczeństwa. Ich równowaga byłaby gwarantowana przez prawo. Utrwalenie odnowy w polskim życiu wymaga więc, by „Solidarność” została trwale i nieodwracalnie wpisana w polską rzeczywistość i uzyskała możliwość działania na gruncie obowiązującego porządku prawnego.</u>
          <u xml:id="u-39.9" who="#JanuszZabłocki">W tej perspektywie widzieć należy zasadniczy sens obecnych prac legislacyjnych Sejmu Chodzi w szczególności o ustawy o związkach zawodowych, o samorządzie pracowniczym i przedsiębiorstwach państwowych. Mają one wypracować i zabezpieczyć właściwy model równowagi między uprawnieniami administracji a sferą życia społecznego. Wiemy, że wokół ich ostatecznego kształtu trwa spór. Uważamy, zgodnie z wyłożonym tutaj stanowiskiem, iż ustawy te jako dotyczące spraw dla związków zawodowych i świata pracy zasadniczych nie powinny być przez Sejm rozważane bez osiągnięcia w sprawach spornych uzgodnień między zainteresowanymi stronami.</u>
          <u xml:id="u-39.10" who="#JanuszZabłocki">Wysoka Izbo! Niedawno zakończył się IX Nadzwyczajny Zjazd PZPR. To doniosłej wagi wydarzenie oczekiwane było z ogromnym zainteresowaniem i nadziejami przez ogół Polaków. Zjazd potwierdził linię socjalistycznej odnowy i miejsce Polski w układzie jej sojuszów.</u>
          <u xml:id="u-39.11" who="#JanuszZabłocki">Z powszechnym uznaniem opinii spotkał się demokratyczny tryb zastosowany w wyborze delegatów, a później w obradach Zjazdu i w wyborach najwyższych władz partyjnych, których skład został gruntownie odnowiony. Już to różni IX Zjazd w korzystny sposób od podobnych zjazdów w przeszłości. Tym bardziej, jeżeli ten demokratyczny styl utrwalony zostanie w odnowionym statucie partii.</u>
          <u xml:id="u-39.12" who="#JanuszZabłocki">Demokracja wewnątrzpartyjna, jakkolwiek jest sprawą ważną, dotyczy wszakże stosunków między członkami partii. Najszerszą opinię społeczną, w przygniatającej większości bezpartyjną, interesuje przede wszystkim pytanie, w jakim stopniu owe pozytywne przemiany wewnątrzpartyjne znajdą odbicie w działalności partii na zewnątrz i w jakiej mierze odnowią jej styl działania. A także pytanie, w jakim stopniu przyspieszą wypracowanie konkretnego, przemawiającego do społeczeństwa programu wyprowadzenia kraju z kryzysu gospodarczego, który dzisiaj coraz dotkliwszym ciężarem spada na barki każdego Polaka, każdej polskiej rodziny.</u>
          <u xml:id="u-39.13" who="#JanuszZabłocki">Trzeba powiedzieć, że w tych ostatnich kwestiach obrady Zjazdu pozostawiają uczucie pewnego niedosytu. Wypowiedzi, które tam padały, nie wychodziły często poza stwierdzenia już znane, a nawet w niektórych sprawach, które wydawały się już wyklarowane, wnosiły na nowo znaki zapytania.</u>
          <u xml:id="u-39.14" who="#JanuszZabłocki">To ostatnie stwierdzenie nie jest z mojej strony przesadą, skoro na forum Zjazdu, a widziała to dzięki telewizji cała Polska — otwarcie zakwestionowano w jednej z wypowiedzi dotychczasową linię porozumienia i dialogu społecznego, otwarcie też wyrażono wątpliwości wobec idei sojuszu sił odpowiedzialności i rozsądku. A wypowiedź ta nie tylko nie spotkała się ze sprzeciwem, ale jej autor wybrany został znaczną ilością głosów do Biura Politycznego.</u>
          <u xml:id="u-39.15" who="#JanuszZabłocki">W jakim stopniu demokratyczne przemiany wewnątrzpartyjne znajdą wyraz w nowym, innym niż dotąd stylu sprawowania przez partię jej przewodniej roli? Odpowiedź na to pytanie należy oczywiście do samej PZPR, ale będzie miała ona znaczenie dla całego narodu.</u>
          <u xml:id="u-39.16" who="#JanuszZabłocki">Czekając na wyjaśnienie tej sprawy przez samą partię, do czego zobowiązała się na Zjeździe, można by podzielić się oczekiwaniami, jakie wyrażają w tej materii szerokie kręgi bezpartyjnych, a wśród nich środowiska katolickie. Otóż oczekują one, że rola ta — zgodnie z brzmieniem zapisów Konstytucji — będzie raczej rolą przewodnią niż kierowniczą w takim znaczeniu, jakie nadawano jej dawniej. Będzie więc przypominać raczej rolę przewodnika pociągającego za sobą innych tym, że potrafi wskazać właściwą drogę, niż rolę kierownika wydającego nakazy. Tak rozumiana rola przewodnia powinna więc wyrażać się przede wszystkim w funkcjach koncepcyjno-strategicznych partii, jej funkcjach inspiratorskich i kontrolnych, a nie zastępowaniu przez nią organów państwowych. Stać się musi dla wszystkich jasne, że organy PZPR nie są organami państwa, zaś normy obowiązujące w PZPR nie są normami prawnymi, obowiązującymi wszystkich obywateli. Stać się mogą takimi dopiero wtedy, jeżeli otrzymają postać decyzji państwowych organów przedstawicielskich.</u>
          <u xml:id="u-39.17" who="#JanuszZabłocki">Dlatego prawidłowym sposobem sprawowania przez partię roli przewodniej — takim sposobem, który respektuje podmiotowe aspiracje społeczeństwa i konstytucyjne uprawnienia organów państwowych, byłoby sprawowanie tej roli przez działalność członków PZPR w ciałach przedstawicielskich — w Sejmie i radach narodowych. Wytyczanie przez partię kierunku prac administracji i kontrola nad nią odbywać się powinna — w zgodzie z Konstytucją — na drodze inicjowania przez partyjnych posłów i radnych odpowiednich uchwał organów przedstawicielskich, a nie przez wydawanie administracji poleceń bezpośrednio przez instancje partyjne.</u>
          <u xml:id="u-39.18" who="#JanuszZabłocki">Wymaga szerokiej dyskusji koncepcja Frontu Jedności Narodu, którego formuła powinna ulec gruntownej zmianie. Opowiadamy się za tym, by przyjąć dla niego nazwę Frontu Porozumienia Narodowego. By porzucając zdecydowanie to wszystko, co w przeszłości nadawało mu charakter fasady, stał się otwarty dla wszystkich sił ideowych i społecznych stojących na gruncie Konstytucji, tworząc prawdziwy sojusz porozumienia sił odpowiedzialności i rozsądku, jaki jest potrzebą obecnej chwili. By poza PZPR i pozostałymi stronnictwami, poza dotąd uczestniczącymi tam organizacjami znalazły w nim miejsce nowe, posierpniowe siły społeczne, skupione w związkach zawodowych „Solidarność”, w nowych organizacjach młodzieżowych i społecznych. By należyte miejsce — już nie w wymiarach symbolicznych, ale odpowiadających rzeczywistemu znaczeniu ich światopoglądu w społeczeństwie — znalazły w nim również związane z kościołem organizacje katolików świeckich, które pragną brać równoprawny udział w życiu publicznym kraju.</u>
          <u xml:id="u-39.19" who="#JanuszZabłocki">Przyjęcie zasady, iż normy przyjęte w partii nie są de facto normami prawnymi, obowiązującymi obywateli w państwie, oznacza, że również preferencje światopoglądowe partii nie mogą być w sposób automatyczny przenoszone na życie państwowe.</u>
          <u xml:id="u-39.20" who="#JanuszZabłocki">Świeckość państwa może być rozumiana tylko w taki sposób, iż państwo, pozostawiając obywatelowi pełną swobodę wyboru światopoglądu, samo w tej sprawie pozostaje neutralne i nie zaangażowane. Administracja państwowa nie może preferować jednego światopoglądu. Jedynie takie rozumienie jest zgodne z obowiązującą dziś Konstytucją, której art. 81 zobowiązuje władze państwowe do równoprawnego traktowania wszystkich obywateli. Powinno to pociągnąć za sobą praktyczne konsekwencje we wszystkich dziedzinach życia państwa, a więc również takich, jak system oświaty i wychowania, a także w jego polityce kadrowej.</u>
          <u xml:id="u-39.21" who="#JanuszZabłocki">Wysoka Izbo! Z głębokiego kryzysu, w jakim pogrąża się dzisiaj nasz kraj wydźwignąć się możemy jedynie własnymi siłami. Kluczem do wyjścia z tego kryzysu jest zbliżenie i współdziałanie między władzą a narodem, który odzyskuje swoją podmiotowość. Temu służyć mają również zgłoszone przez nas dzisiaj propozycje.</u>
          <u xml:id="u-39.22" who="#JanuszZabłocki">Ufamy, że szeroka współpraca ze społeczeństwem jest również intencją Rządu generała Jaruzelskiego. Aprobując główne kierunki rządowego programu przezwyciężania kryzysu, uważamy, iż powinny się spotkać ze zrozumieniem i poparciem ogółu Polaków.</u>
          <u xml:id="u-39.23" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-40">
          <u xml:id="u-40.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma poseł Edmund Osmańczyk.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-41">
          <u xml:id="u-41.0" who="#EdmundOsmańczyk">Pani Marszałku! Wysoka Izbo! Ucieczka młodych Polaków z Polski za granicę jest w chwili obecnej najgroźniejszym rezultatem przeżywanego przez nas kryzysu i destabilizacji naszej gospodarki. W roku zeszłym na ucieczkę zdecydowało się 70 tys. młodych obywateli Polski, w roku bieżącym — istnieją po temu uzasadnione prognozy — liczba ta może przekroczyć 100 tys. Jest to prawie 1/3 naszego przyrostu naturalnego. Sprawa ta była omawiana niedawno w Komisji Spraw Zagranicznych Sejmu. Została nawet powołana specjalna podkomisja w celu zbadania możliwości zahamowania niezwykle negatywnych form ucieczki, bo połączonych nieraz z desperackim zrzekaniem się obywatelstwa polskiego.</u>
          <u xml:id="u-41.1" who="#EdmundOsmańczyk">Chodzi o to, że młodzi Polacy, wyjeżdżający w ostatnich miesiącach za granicę, w coraz większej liczbie stosują metodę pozbywania się paszportów polskich, odsyłając je do naszych placówek konsularnych czy dyplomatycznych, aby w ten sposób, jako już rzekomi bezpaństwowcy, móc żądać azylu w kraju, do którego dotarli i przyjmować jakąkolwiek pracę, gdziekolwiek w świecie.</u>
          <u xml:id="u-41.2" who="#EdmundOsmańczyk">Z relacji prasy światowej wiemy, że w niektórych krajach powstały specjalne obozy przejściowe dla tej najnowszej niepolitycznej, lecz czysto zarobkowej fali polskich emigrantów, świadczącej przed światem o zasięgu naszego kryzysu.</u>
          <u xml:id="u-41.3" who="#EdmundOsmańczyk">Dla mnie, Polaka znad Odry, dla którego obywatelstwo polskie jest najświętszym darem historii, wstrząsający jest sam fakt porzucania swego polskiego obywatelstwa przez młodych Polaków, urodzonych i wychowanych między Odrą a Bugiem, a także fakt podejmowania decyzji pójścia za chlebem choćby na australijski czy południowoafrykański skraj świata, co w przyszłości niejednego zmusi do wyrzeczenia się i swej narodowości, o czym coś wiemy z gorzkich doświadczeń minionych 200 lat.</u>
          <u xml:id="u-41.4" who="#EdmundOsmańczyk">Jest wiele rzeczy wstrząsających naszym -umieniem narodowym w ostatnich 12 miesiącach. Nie zamierzam pogłębiać tego wstrząsu bezradnym alarmem, iż w tej chwili rozrasta się z miesiąca na miesiąc liczba rodzin polskich, dla których dodatkowym osobistym dramatem jest świadomość, że ktoś z najbliższych, z kręgu nadziei pokładanych w młodym pokoleniu, zdecydował się porzucić ojczysty kraj i wybrać nie wiadomo jaki, emigrancki los, bez żadnej możliwości uzyskiwania w razie potrzeby legalnej pomocy ze strony państwa, w którym się urodził i wykształcił, a którego obywatelstwa się tak desperacko wyrzekł.</u>
          <u xml:id="u-41.5" who="#EdmundOsmańczyk">Obywatele Posłowie! Mówię wam o tym tylko dlatego, że tylko my, posłowie możemy w tym przypadku i musimy zmienić ten stan desperacji, dziesiątków tysięcy młodych Polaków.</u>
          <u xml:id="u-41.6" who="#EdmundOsmańczyk">Wysoka Izbo! Polska od 200 lat jest krajem emigracji politycznych i zarobkowych. Stanu tego nie potrafiliśmy dotąd zmienić również w Polsce Ludowej. Jest to fakt społeczny, którego skutki były i są w wysokim stopniu dla naszego narodu negatywne, a tylko w niedostatecznie wielkim pozytywne. W moim przekonaniu nadeszła jednak obecnie wyjątkowa w naszej historii chwila, w której tę niekorzystną dla narodu i państwa relację można odwrócić i to trwale. Wyjątkowość dzisiejszego czasu polega na tym, że od 1 września 1980 roku ustała zupełnie emigracja polityczna. Utrzymuje się natomiast, a nawet poważnie wzrasta emigracja zarobkowa, do czego przyczynia się katastrofalna już deprecjacja polskiego złotego. Zakładając, że po wielu tragicznych konfrontacjach w minionych dekadach weszliśmy na długo w erę dialogu, nieraz dramatycznego, ale na pewno nie tragicznego — jestem w tej sprawie upartym jak Lech Wałęsa realistą. Należy moim zdaniem erę dialogu rozszerzyć na całą emigrację, łącznie z tą najnowszą, porzucającą polskie paszporty w przedsionkach naszych konsulatów.</u>
          <u xml:id="u-41.7" who="#EdmundOsmańczyk">Skoro chwila po temu jest oczywista, należy uczynić wreszcie grubą czerwoną krechę pod naszą dwusetletnią historią i powiedzieć sobie i całej emigracji: mamy wreszcie szanse stania się normalnym narodem, rządzącym normalnym państwem, z którego jeśli ktoś wyjeżdża, to wie, że może doń wrócić w każdej chwili i znów wyjechać, kiedy zechce. I tę normalność typu skandynawskiego, anglosaskiego, jugosłowiańskiego, etc., etc. trzeba rozciągnąć także na tych wszystkich, którzy wywodzą się z naszego narodu, a znaleźli się z jakichkolwiek przyczyn poza Polską. Również, natychmiast na tych młodych Polaków, którzy dopiero co zerwali z krajem.</u>
          <u xml:id="u-41.8" who="#EdmundOsmańczyk">Wysoka Izbo! Z dwustu lat emigranckich zawęźleń losów naszego narodu ponad półtora stulecia musimy zostawić już w historii. Nam trzeba zająć się przede wszystkim ostatnimi czterema dekadami. Policzmy najpierw nasze straty poniesione w okresie 1939–1980. Otóż w wyniku drugiej wojny światowej poza granicami Rzeczypospolitej na wschodzie i na zachodzie, północy i południu pozostało kilka milionów obywateli polskich, narodowości polskiej.</u>
          <u xml:id="u-41.9" who="#EdmundOsmańczyk">W ciągu 35 lat Polski Ludowej na skutek emigracji politycznych i ekonomicznych, a także tzw. akcji łączenia rodzin znalazło się poza Polską co najmniej półtora miliona osób, jeśli nie dwa miliony. Najwięcej strat przyniosła nam w ostatniej dekadzie akcja łączenia rodzin, którą tak scharakteryzował na IX Nadzwyczajnym Zjeździe Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego w Opolu Eugeniusz Mróz, cytuję za „Trybuną Opolską” z 16 lipca bieżącego roku:</u>
          <u xml:id="u-41.10" who="#EdmundOsmańczyk">„Szukając dzisiaj formuły jedności i patriotycznej wspólnoty Polaków, uświadomić musimy sobie z całą wyrazistością, że ta jedność i wspólnota są jednością i wspólnotą wielorakich doświadczeń, odrębności kulturowo-historycznych, odmienności tradycji i odmienności duchowych uwarunkowań współczesnych. W naszym regionie opolskim, na ziemi zroszonej przed 60 laty krwią bohaterskich powstańców śląskich, którzy życiem płacili za prawo do ojczyzny ich przodków, doświadczamy tego w kształcie i natężeniu szczególnym, w pozytywnych i twórczych integrujących procesach stapiania się i przekształcania doświadczeń ludności zasiedziałej od dziesiątków pokoleń oraz ludności osiadłej tu w wyniku wielkich powojennych migracji. Doświadczamy tego jednak również w zjawiskach negatywnych. Najbardziej dramatycznym i jaskrawym tego przejawem jest wciąż trwająca emigracja wielu Ślązaków-Opolan do Republiki Federalnej Niemiec — emigracja firmowana tzw. akcją łączenia rodzin. Uważam, iż także w tej sprawie — mówił dalej Eugeniusz Mróz — musimy dokonać ozdrowieńczego rachunku omyłek i niepowetowanych strat, nie tylko po to, aby zadośćuczynić prawdzie naszej najnowszej historii, ale również po to, aby nie kuć dalej ogniw tego łańcucha tragicznych nieporozumień. Tragicznym nieporozumieniem bowiem jest przyjmowanie, iż wyjazdy te dotyczą — jak to jeszcze kilka miesięcy temu napisał jeden z publicystów warszawskich, uchodzący za znawcę współczesnych problemów polsko-niemieckich — cytuję: osób pochodzenia niemieckiego.</u>
          <u xml:id="u-41.11" who="#EdmundOsmańczyk">Trudno zrozumieć i rozstrzygnąć, czego w tym sformułowaniu było więcej — porażającej ignorancji historycznej czy cynizmu. Musimy wszyscy w tej kwestii głębiej zdać sobie sprawę, że:</u>
          <u xml:id="u-41.12" who="#EdmundOsmańczyk">— po pierwsze emigrujący do NRF Ślązacy — Opolanie są ludnością etnicznie jednoznacznie polską.</u>
          <u xml:id="u-41.13" who="#EdmundOsmańczyk">Jest to więc swoiste wykrwawianie polskiej substancji biologicznej i duchowej.</u>
          <u xml:id="u-41.14" who="#EdmundOsmańczyk">Po drugie — przyjęte dla tej wieloletniej akcji pojęcie łączenia rodzin jest merytorycznie i metodologicznie fałszywe. Bowiem geografia rozbicia polskich rodzin, rozbicia dokonanego przemocą przez działania wojenne, obejmuje wszystkie regiony Polski, a członkowie tych rodzin żyją w różnych krajach i na różnych kontynentach. Owe zaś łączenie rodzin prowadzi w istocie rzeczy do dalszego i coraz szerszego i liczniejszego dzielenia rodzin i ich rozbijania, przez co problem nie tylko nie wygasa, ale jeszcze bardziej się utrwala.</u>
          <u xml:id="u-41.15" who="#EdmundOsmańczyk">Po trzecie — nie eliminuje z pola widzenia przyczyn historycznych, w tym także naszych własnych błędów popełnionych w powojennej polityce integracyjnej na Śląsku, Pomorzu i Mazurach. Nie można przy analizie i ocenie tego problemu pomijać wyraźnych i silnych motywów ekonomicznych, motywów zarobkowych, jakimi kierują się polscy obywatele nie tylko zresztą spośród ludności autochtonicznej, składający podania o zezwolenia na wyjazd stały za granicę. Z tego co powiedziałem — ciągnął dalej na IX Zjeździe Eugeniusz Mróz — wyprowadzam wyraźny wniosek: tak zwana akcja łączenia rodzin jako porozumienie między Polską a Republiką Federalną Niemiec nie ma podstaw moralnych. Powinniśmy wyciągnąć z tego głębokie i jednoznaczne wnioski praktyczne i prawne, wewnętrzne i międzynarodowe. Pozostawanie przy stanie obecnym i pozostawienie problemu swojemu dotychczasowemu biegowi nie może znaleźć żadnego uzasadnienia. Będzie natomiast moralnym przekreśleniem heroicznej, sześciowiekowej walki ludu śląskiego o przetrwanie w polskości. Takim błędem Polska Ludowa i nasza partia dalej plamić się nie może”. Koniec cytatu z „Trybuny Opolskiej”.</u>
          <u xml:id="u-41.16" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-41.17" who="#EdmundOsmańczyk">Do tej odważnej autorytatywnej wypowiedzi należy dodać tylko tyle, że te kilkaset tysięcy, które opuściło Opolszczyznę, Kaszuby, Warmię i Mazury musiało zrzec się formalnie jeszcze przed wyjazdem z Polski obywatelstwa polskiego, bez względu na rzeczywiste świadomości narodowościowe w rodzinie. Dopiero po wypełnieniu tego nieraz bardzo gorzkiego obowiązku otrzymywano prawo zabrania ze sobą całego pokaźnego na ogół ruchomego dobytku. Dodajmy, że ustalone w porozumieniach z RFN limity akcji „łączenia rodzin”, limity ustalane samowolnie, bez żadnej konsultacji społecznej przez ekipę Gierka — dokonywane w ostatnich latach pod ciężarem w miliardy marek rosnących w RFN zadłużeń — zostały już dawno przekroczone z naszą wysoką szkodą. Kontynuowanie po dziś dzień tej akcji jest więc niczym już nie uzasadnione, a zwiększa dalej szkody polityczne i ekonomiczne, powodując także dalsze zubażanie naszego coraz chudszego mienia narodowego.</u>
          <u xml:id="u-41.18" who="#EdmundOsmańczyk">Mam nadzieję, że poprą mnie posłowie ziem zachodnich i północnych, jeśli jako poseł Ziemi Opolskiej skieruję do Rządu ten uzasadniony przez delegata Opola na Zjeździe PZPR postulat o natychmiastowe zamknięcie tak zwanej akcji „łączenia rodzin”.</u>
          <u xml:id="u-41.19" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-41.20" who="#EdmundOsmańczyk">Wysoka Izbo! Powracam do sprawy poruszonej na początku mego przemówienia. Obecna, nowa fala emigracji zarobkowej młodych Polaków zapowiada dalszy odpływ ponad 100 tys. obywateli rocznie, opuszczających w większości przy dotychczasowej polityce paszportowej znów na zawsze kraj rodzinny. Oznacza to, powtarzam, utratę blisko 1/3 naszego rocznego przyrostu naturalnego. Wiemy, że ci co zostali za granicą, w wyniku II wojny światowej, przyjęli obywatelstwa obce w absolutnej większości, jedni pod przymusem, drudzy dobrowolnie, zależnie od praw rządzących w kraju osiedlenia, nieliczni pozostali bezpaństwowcami. Jedni, drudzy i trzeci na dobitkę zostali odcięci od obywatelstwa polskiego ustawodawstwem polskim nie uznającym de iure podwójnego obywatelstwa.</u>
          <u xml:id="u-41.21" who="#EdmundOsmańczyk">Również ci, którzy w latach 1945–1980 pozostali na stałe za granicą z przyczyn politycznych czy zarobkowych zostali w absolutnej większości odcięci de facto od obywatelstwa polskiego, bo taka była, a właściwie jest dalej nasza polityka traktująca pozostawanie za granicą, poza wymyślony przez administrację termin, za przestępstwo i to tak wysokiego stopnia, że kara w ramach odpowiedzialności zbiorowej rozciąga się nie tylko na rzekomego przestępcę, ale i na wszystkich członków najbliższej rodziny, dziadków, rodziców, rodzeństwo, ich dzieci i wnuki. Ileż dramatów, rozgoryczeń i desperackich decyzji powodowały te wydumane przez naszych legislatorów „przestępstwa”. A nawet ci obywatele polscy, którzy z bardzo życiowo uzasadnionych powodów musieli pozostawać za granicą za niechętną zgodą naszych władz, też byli i są karani w nieprawdopodobnie wymyślny sposób tzw. paszportami konsularnymi, ograniczającymi prawa obywatelskie ich posiadaczom w... Polsce, jak np. prawo posiadania w Polsce mieszkania, prawo płacenia w Polsce w hotelach polskimi złotymi etc., etc. Wystarczy jednak zrzec się obywatelstwa polskiego i przyjąć np. obywatelstwo USA, aby już jako Amerykanin polskiego pochodzenia być wolnym w Polsce od wspomnianych ograniczeń — za łaską oczywiście konsula PRL w ramach tzw. — pożal się Boże — naszej „polityki polonijnej”.</u>
          <u xml:id="u-41.22" who="#EdmundOsmańczyk">Niestety z żalem trzeba stwierdzić, że nasze powojenne ustawodawstwo paszportowe okazało się wysoce szkodliwe dla naszych interesów narodowych i państwowych, a poza tym niemoralne społecznie, bo rodziło i rodzi, a raczej prowokowało i prowokuje wiele domniemanych przestępstw, od których naprawdę to urzędom należy obywateli chronić. Łagodzenie tego stanu rzeczy coraz innymi przepisami, dość licznymi w ostatnich kilkunastu latach, nie zmieniło w niczym istoty rzeczy. Tak czy owak każda fala emigracji politycznej czy zarobkowej była w absolutnej większości odcinana od obywatelstwa polskiego i od naturalnej łączności z krajem na lat co najmniej 15.</u>
          <u xml:id="u-41.23" who="#EdmundOsmańczyk">Jeśli przed 1 września 1939 r. obliczaliśmy emigrację polską z obywatelstwem obcym na 8 do 10 milionów, to przypuszcza się dziś, że tej samej kategorii emigracja polska do dnia 1 września 1980 r. wzrosła w ciągu tych 41 lat na pewno do kilkunastu milionów. Oznacza to, że z około 50-milionowego narodu, jakim moglibyśmy dziś być przy łaskawszym biegu dziejów, co najmniej 1/4 naszej nacji wzbogaca swoją krwią i znojem inne narody świata, w niewielkim tylko procencie pozostając w naturalnej łączności ze swoją starą ojczyzną.</u>
          <u xml:id="u-41.24" who="#EdmundOsmańczyk">Ponieważ stan ten przy obecnym ustawodawstwie paszportowym nie tylko się nie zmieni, ale w następnych dekadach ma szansę znacznie się pogorszyć, uważam, iż w tej historycznej chwili, kiedy po raz pierwszy od 200 lat opinia w kraju i za granicą, wśród swoich i obcych jest zgodna, iż Polska przestała być krajem emigracji politycznych tylko zarobkowych, należy natychmiast podjąć ustawowe decyzje, ustalające politykę paszportową zgodnie z dzisiejszymi warunkami naszego państwa i całego narodu.</u>
          <u xml:id="u-41.25" who="#EdmundOsmańczyk">Wstępnym uzgodnieniem społecznym, wydaje się, powinno być uświadomienie sobie powszechne, iż polityka paszportowa nie wynika z założeń ideologicznych czy ustrojowych, nie ma bowiem w tym względzie ani uniwersalnej polityki kapitalistycznej, ani socjalistycznej, ani jakiejkolwiek. Paszport jest po prostu uzgodnionym na szczeblu międzyrządowym — obecnie pod auspicjami ONZ — międzynarodowym prawem jazdy. Logiczne jest zatem, że nikt nie może być pozbawiany prawa jazdy tylko dlatego, że ktoś z bliskiej rodziny miał niedawno czy parę lat temu drogowy wypadek. Jeśli mimo tych oczywistości w różnych krajach, często w tym samym ustroju, występują w różnych okresach czasu wyraźne różnice w ustawodawstwie paszportowym, to wynika to, jak uczy historia, z bardzo różnorodnych racji, raz demograficznych, raz ekonomicznych, raz czysto politycznych aktualnie przeważających w danym państwie. Otóż nasze racje państwowe i narodowe latem 1981 roku nakazują nam dokonanie takiej reformy paszportowej, która by odmieniła wysoce niekorzystny dla nas od dwóch stuleci proces emigracyjny na maksymalnie korzystny.</u>
          <u xml:id="u-41.26" who="#EdmundOsmańczyk">Pierwszym warunkiem takiej reformy jest, moim zdaniem, uznanie zasady, że każdy obywatel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w Opolu czy w Warszawie, w Szczecinie czy Lublinie, czy gdziekolwiek w świecie ma prawo do posiadania wieloletniego — chyba ze względów oszczędnościowych pięcioletniego — paszportu, uprawniającego do wielokrotnego wyjeżdżania z Polski i powracania do Polski, zgodnie z osobistymi potrzebami czy służbowymi obowiązkami, bez obowiązku oddawania po każdej podróży paszportu władzom i bez składania podań i wyczekiwania w kolejkach na ponowną decyzję władz przy każdej nowej podróży. Prawomocność jakichkolwiek administracyjnych ograniczeń tego podstawowego prawa powinna być — na życzenie obywatela dotkniętego ograniczeniem — przedmiotem orzeczenia Najwyższego Sądu Administracyjnego.</u>
          <u xml:id="u-41.27" who="#EdmundOsmańczyk">Drugim zaś warunkiem generalnej reformy jest — znów moim zdaniem — uznanie de facto i de iure przez Rzeczpospolitą podwójnego obywatelstwa, a zatem wydawanie na życzenie paszportów polskich tym obywatelom obcym, którzy pod przymusem czy dobrowolnie w określonych warunkach minionego czasu przyjęli obywatelstwo obce lub stali się apatrydami, czyli bezpaństwowcami, a pragną odzyskać bezpośrednią łączność z krajem, nie mogąc z jakichkolwiek przyczyn, najczęściej rent, zrzec się obywatelstwa kraju osiedlenia. Rzeczpospolita Polska ma historyczne zobowiązania wobec 1/4 narodu polskiego poza jej granicami i to uzasadnia jej prawo do uznawania podwójnego obywatelstwa.</u>
          <u xml:id="u-41.28" who="#EdmundOsmańczyk">Wysoka Izbo! Zdaję sobie sprawę z na pozór daleko idących konsekwencji przyjęcia obu zasad w naszym ustawodawstwie paszportowym. Mówię na pozór, bowiem zdaję sobie również sprawę z ograniczeń, jakie tym konsekwencjom narzuci natychmiast sytuacja ekonomiczna w świecie — na długo niekorzystna dla masowej emigracji z jakiegokolwiek regionu do jakiegokolwiek państwa. Również jeśli chodzi o powrót do obywatelstwa polskiego emigrantów politycznych czy zarobkowych nie należy się spodziewać — po takim długim okresie nieufności, a nawet wrogości — jakiejś wielkiej fali podań do naszych placówek. Sądzę, że będą to z początku tylko ludzie bardzo starzy, pragnący w ojczyźnie przeżyć ostatnie swe lata oraz ludzie bardzo młodzi, ci z ostatniej fali, którzy w miejsce porzuconych desperacko paszportów ze starego portfela” odbiorą sobie w konsulatach wieloletnie wreszcie pełnoprawne paszporty, przyznające część suwerenności naszego państwa każdemu obywatelowi Rzeczypospolitej. To wielka sprawa móc mieć stale na co dzień przy sobie w kraju i w świecie suwerenny paszport Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-41.29" who="#EdmundOsmańczyk">W obu zatem przypadkach nie ma obawy gwałtownych zmian dotychczasowej sytuacji. Nie będzie bowiem ani wielkiej emigracji zarobkowej, ani wielkiej reemigracji. Natomiast w obu przypadkach zostaną wreszcie szeroko otwarte możliwości tej naturalnej łączności między krajem a emigracją, której nam tak brakowało przez lat dwieście. A także naturalnej łączności między obywatelami polskimi w kraju a światem, w którym — nie zapominajmy ani na chwilę o tym — 1/4 naszego narodu wrosła w kręgi obcych narodów czy państw. Będzie to wielkim naszym kapitałem na następne dekady rosnącej współzależności i współpracy wszystkich regionów świata. A na dzień dzisiejszy będzie to dla naszej społeczności wielka psychiczna ulga, że w tym tak trudnym momencie uwolnimy się od wiekowego ciężaru rozdarcia narodu na kraj i emigrację; że uwolnimy się równocześnie od pokrętnego prawa paszportowego, które tak nas znużyło w ostatnich dekadach, rodząc wciąż nowe konflikty, dramaty, rozżalenia, aż po ostatnie, jakże smętne desperacje.</u>
          <u xml:id="u-41.30" who="#EdmundOsmańczyk">Obywatele Posłowie! Jest to wielka sprawa, której rozsądne, odpowiedzialne rozwiązanie leżące w naszej mocy z pewnością także ułatwi nam w dostatecznie ważkim stopniu wyjście z obecnego kryzysu i umożliwi otwarcie nowych perspektyw naszemu socjalistycznemu państwu i całemu narodowi.</u>
          <u xml:id="u-41.31" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-42">
          <u xml:id="u-42.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma poseł Antoni Seta.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-43">
          <u xml:id="u-43.0" who="#AntoniSeta">Wysoki Sejmie! Pragnę zająć krótko uwagę obywateli posłów tematyką hutniczą. W ostatnich miesiącach przewija się ona nader często na łamach prasy, w programach radiowych i telewizyjnych. Prezentowany tam obraz hutnictwa nierzadko odbiega od stanu faktycznego. Czarno-biały schemat czarnej metalurgii w rzeczywistości jest barwniejszy niż to przedstawiają autorzy wielu publikacji. O tym schemacie, wypaczającym obraz rzeczywistości powiem nieco więcej później.</u>
          <u xml:id="u-43.1" who="#AntoniSeta">Z hutnictwem w Polsce związanych jest zawodowo ok. 400 tys. osób, z czego 350 tys. zatrudnionych jest w bezpośredniej produkcji, a pozostali stanowią kadrę zaplecza naukowo-badawczego, biur projektów, organizacji remontowych i transportu. Wartość produkcji hutniczej, nawet przy niekorzystnie, nierealistycznie ustawionych cenach stanowi ok. 10% wartości całej produkcji przemysłowej kraju.</u>
          <u xml:id="u-43.2" who="#AntoniSeta">Chciałbym tu pokrótce polemizować z istniejącym i krążącym wciąż w społeczeństwie poglądem, że hutnictwo to gałąź gospodarki narodowej, która pochłonęła w minionym dziesięcioleciu dużą część środków, jakie z powodzeniem można byłoby zużyć w innych działach gospodarki narodowej. Tak naprawdę nie było.</u>
          <u xml:id="u-43.3" who="#AntoniSeta">Do roku 1970 produkcja hutnictwa żelaza zaspokajała w pełni ilościowe potrzeby kraju. Gorzej było natomiast z dopasowaniem struktury asortymentowej do wymagań odbiorców, szczególnie stali jakościowej. Te jednak potrzeby rozwiązywano przez wymianę z zagranicznymi producentami, dbając o to, by saldo obrotów stale było zrównoważone. Dopiero w latach 1971–1975 zapotrzebowanie na wyroby hutnicze zaczęło w związku ze wzrostem budownictwa przemysłowego i mieszkaniowego rozwijać się w tempie 1 mln 200 tys. ton stal: rocznie. Produkcja stali wzrosła w tym okresie z 11 mln 800 tys. ton do 15 mln ton, podczas gdy zapotrzebowanie gospodarki w tymże 1975 roku wynosiło 17 mln 700 tys. ton. Deficyt stali w ilości 2 mln 800 tys. ton zmuszeni byliśmy pokrywać importem z krajów kapitalistycznych, płacąc za to rocznie ok. 800 mln dolarów.</u>
          <u xml:id="u-43.4" who="#AntoniSeta">W tej sytuacji konieczna stała się budowa huty Katowice. Jej sprawna realizacja pozwoliła na uruchomienie produkcji z pierwszego etapu już w roku 1978. Dziś kombinat ten produkuje 4,5 mln ton stali i ok. 2 mln ton gotowych wyrobów walcowanych. Wspólnie z innymi zakładami hutniczymi walnie przyczynia się do zaspokojenia potrzeb kraju w materiały i wyroby, bez których nie może istnieć i funkcjonować większość naszych przemysłów.</u>
          <u xml:id="u-43.5" who="#AntoniSeta">Ale huta Katowice to nie tylko kwestia zaspokojenia potrzeb gospodarki narodowej w materiały i surowce. To przede wszystkim szansa na poprawę warunków trudnej i odpowiedzialnej pracy hutników, to czyste powietrze i znośniejsze warunki bytowania w hutniczym centrum kraju — na Śląsku. Niewielki bowiem odłam społeczeństwa zdaje sobie sprawę, jak przestarzała jest i nadmiernie wyeksploatowana baza produkcyjna czarnego hutnictwa. Posłużę się tu prostym przykładem. Na 71 czynnych baterii koksowniczych 13 eksploatowanych jest powyżej 50 lat. Dalszych 20 baterii liczy powyżej 30 lat. Podczas gdy optymalny z punktu widzenia technicznego okres eksploatacji określa się na lat 20. Pozostałe baterie nie tylko że nie spełniają wymogów, jeżeli idzie o wydajność pracy, ale przede wszystkim jej warunków i tak istotnej kwestii — ochrony środowiska.</u>
          <u xml:id="u-43.6" who="#AntoniSeta">Pozwolę sobie na jeszcze trzy przykłady. Na 20 czynnych wielkich pieców za nowoczesne można uznać tylko siedem. W produkcji stali nadal przeważa proces produkcji w piecach martenowskich. W ubiegłym roku metodą tą wytworzono 47% całej wyprodukowanej stali w Polsce. Chciałbym przy tej okazji poinformować obywateli posłów, że proces martenowski z uwagi na nadmierną energochłonność został już w wielu krajach Europy zaniechany. W krajach Europy zachodniej procesem martenowskim produkuje się niespełna 5% stali.</u>
          <u xml:id="u-43.7" who="#AntoniSeta">I jeszcze jeden przykład. Na 64 zespoły walcownicze, pracujące obecnie w kraju, 5 zbudowanych zostało jeszcze w XIX wieku, a dalszych 17 pochodzi sprzed I wojny światowej. Trzeba sobie otwarcie powiedzieć, że gdyby nie huta Katowice, przedmiot rozlicznych, krytycznych uwag, gdyby nie modernizacja i rozbudowa huty Lenina, hutnictwo żelaza nie mogłoby dziś zapewnić nawet tego zmniejszonego zapotrzebowania na wyroby, nie mówiąc już o wykonaniu programu poprawy warunków pracy załóg hutniczych przez zatrzymanie jednostek najmniej ekonomicznych i najbardziej szkodliwych dla środowiska i modernizację tych, które się do tego jeszcze nadają, aczkolwiek takich jest już bardzo mało.</u>
          <u xml:id="u-43.8" who="#AntoniSeta">W tym miejscu nasuwa się gorzka uwaga. Jesteśmy krajem o znacznej tzw. stalochłonności, bo wynoszącej ok. 14 kg stali na 100 złotych dochodu narodowego. Na pewno jest ona znacznie wyższa niż to ma miejsce w innych na tym samym poziomie rozwiniętych krajach świata. Ale przecież nie jest to rezultatem samowoli hutników produkujących ponad potrzeby odbiorców, lecz zwyczajną niegospodarnością i brakiem konsekwentnej realizacji reżimu oszczędnościowego stali i wyrobów hutniczych przez odbiorców naszych wyrobów. W szczególności do powstawania tego ujemnego zjawiska przyczynia się brak zmian w strukturze finalnych wyrobów, technologii wytwarzania i obniżania jednostkowego ciężaru urządzeń, a także — powiedzmy otwarcie — niedostateczny zestaw wyrobów hutniczych ze stali jakościowej. Ten ostatni zarzut jest słuszny i hutnictwo musi go przyjąć, wyciągając szybko odpowiednie wnioski do działania.</u>
          <u xml:id="u-43.9" who="#AntoniSeta">Wysoka Izbo! Istotną cechą warunków pracy hutników jest koncentracja ujemnych czynników środowiska pracy, zwłaszcza na stanowiskach gorących, przy pracy w kontakcie z płynnym metalem, w nadmiernym zapyleniu i hałasie. W takich trudnych warunkach pracy, gdzie znacznie przekraczane są dopuszczalne normy czynników szkodliwych, zatrudnionych jest od 40 do 70% załóg hutniczych. Ponadto w zakładach hutniczych z uwagi na technologię praca odbywa się w ruchu ciągłym na tzw. okrągłym kalendarzu.</u>
          <u xml:id="u-43.10" who="#AntoniSeta">Hutnik w Polsce pracuje przeciętnie w roku ok. 110 godzin nadliczbowych, to jest o ponad 36% więcej aniżeli średnio każdy robotnik w całym przemyśle krajowym. W niektórych deficytowych zawodach, typowo hutniczych, jak np. wytapiacz, stalownik, koksownik ilość godzin nadliczbowych jest znacznie wyższa i wynosi ponad 230 godzin, czyli innymi słowy dla hutnika rok pracy wynosi 13 miesięcy.</u>
          <u xml:id="u-43.11" who="#AntoniSeta">Te trudne warunki pracy powodują, że następuje stały odpływ kadr ze starego hutnictwa, a nabór młodzieży do szkół o zawodzie hutniczym napotyka niezwykłe trudności. Praktycznie do dnia dzisiejszego nie mamy ani jednej klasy hutniczej. Do tego należy dodać wysoce niezadowalający stan zaspokajania potrzeb socjalno-bytowych hutników, szczególnie w zakresie przydziału mieszkań, a ostatnio w zaopatrzeniu w artykuły żywnościowe oraz środki higieny osobistej.</u>
          <u xml:id="u-43.12" who="#AntoniSeta">Wiele rodzin hutniczych mieszka w warunkach nie spełniających podstawowych wymogów socjalnych i sanitarnych — w starym budownictwie i przy niedostatecznym zaopatrzeniu w węgiel opałowy. Na mieszkania od szeregu lat oczekuje ok. 48 tys. hutników, podczas gdy roczne przydziały mieszkań wynoszą w ostatnich latach 2.500 mieszkań.</u>
          <u xml:id="u-43.13" who="#AntoniSeta">Wysoka Izbo! Na tle wspomnianych wyżej warunków wyniki pracy hutnictwa w roku 1980 oraz w I półroczu bieżącego roku należy uznać za dobre, chociaż potencjał produkcyjny hutnictwa został w tym okresie poważnie ograniczony czynnikami o charakterze zewnętrznym, do których należą m.in. ograniczenia w dostawach mediów energetycznych, niepełne dostawy surowców, materiałów, w tym szczególnie węgla.</u>
          <u xml:id="u-43.14" who="#AntoniSeta">Zaspokojenie potrzeb odbiorców krajowych w 1980 roku było zadaniem bardzo trudnym. W tej sytuacji hutnictwo postanowiło skoncentrować swoje działania na zaspokojeniu najpilniejszych, priorytetowych zamówień gospodarki narodowej, aby nie dopuścić do powstania większych przestojów i poważniejszych zakłóceń w produkcji. Cel ten w poważnym stopniu został osiągnięty.</u>
          <u xml:id="u-43.15" who="#AntoniSeta">Sytuacja paliwowo-energetyczna naszego kraju oraz możliwości zaopatrzeniowe w podstawowe surowce i materiały zdecydowały, że zadania produkcyjne dla hutnictwa na rok 1981 zostały ustalone na poziomie niższym aniżeli w latach poprzednich. Problem wydobycia i dostaw węgla, jak również trudności w realizacji importu z drugiego obszaru płatniczego szeregu surowców, a zwłaszcza żelazostopów do produkcji stali jakościowych spowodowały, że zadania produkcyjne hutnictwa ustalone na 1981 rok ulegają obecnie w ramach korekty planu dalszemu obniżeniu. W rezultacie tego produkcja hutnicza w bieżącym roku będzie znacznie niższa nawet od poziomu roku 1979, a w niektórych przypadkach cofnie się do poziomu uzyskanego w latach 1975–1976.</u>
          <u xml:id="u-43.16" who="#AntoniSeta">I tak — produkcja w porównaniu z 1979 rokiem będzie niższa w zakresie koksu o 1 mln 300 tys. ton, przy czym produkcja w koksowniach będzie miała nadal tendencję malejącą: w produkcji stali o ok. 2 mln 400 tys. ton i wyrobów walcowanych o ok. 1 mln 200 tys. ton. Pragnę jednak podkreślić, że powrót do poziomu produkcji z roku 1980 nie będzie już możliwy bez większych nakładów inwestycyjnych i z tego powinniśmy wszyscy zdawać sobie sprawę. Dlatego nie można się pogodzić w chwili obecnej z obiegowymi opiniami pseudo-znawców o złej pracy tej gałęzi przemysłu, a tym bardziej bazować na niej wytyczając dalsze kierunki rozwoju kraju.</u>
          <u xml:id="u-43.17" who="#AntoniSeta">Nie powinniśmy wszyscy razem dopuścić do tego, aby jeden z najbardziej podstawowych działów naszej gospodarki został pozbawiony minimum środków na modernizację i poprawę warunków pracy ludzi, a także na zmniejszenie szkodliwości tego przemysłu dla otoczenia i na ochronę środowiska naturalnego.</u>
          <u xml:id="u-43.18" who="#AntoniSeta">Wnoszę zatem o wyważone i odpowiedzialne stanowisko władz rządowych odnośnie do polityki inwestycyjnej dla hutnictwa. Według posiadanych przeze mnie informacji, resort hutnictwa jeszcze w poprzednim układzie organizacyjnym, mając na uwadze obecne warunki gospodarcze oraz konieczność zaspokojenia najpilniejszych potrzeb kraju, opracował program modernizacji starego hutnictwa i przystosowania go do spełnienia niezbędnych wymogów odbiorców i użytkowników wyrobów hutniczych.</u>
          <u xml:id="u-43.19" who="#AntoniSeta">Program ten powinien być szczególnie wnikliwie przeanalizowany przez Rząd, aby w najbliższych latach nie nastąpiło znowu załamanie podstawowej bazy zaopatrzenia kraju i możliwości jego dalszego rozwoju, mając na uwadze ograniczanie importu wyrobów hutniczych dla gospodarki narodowej, a co za tym idzie — większe i bardziej technologicznie złożone zadania dla hutnictwa. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-43.20" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-44">
          <u xml:id="u-44.0" who="#HalinaSkibniewska">Proszę o zabranie głosu posła Zdzisława Pukorskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-45">
          <u xml:id="u-45.0" who="#ZdzisławPukorski">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Będę mówić na temat, który od paru tygodni jest na ustach wszystkich — o planowanej operacji podwyżek cen. Kwestia ta bulwersuje społeczeństwo zwłaszcza po opublikowaniu przez Polską Agencję Prasową rozmowy z przewodniczącym Państwowej Komisji Cen na ten temat, a jeszcze bardziej wzmoże się — jak sądzę — po wystąpieniu Ministra Krasińskiego we wczorajszej audycji telewizyjnej. Szokujące cenowe przymiarki budzą najwyraźniej popłoch, a jednocześnie wywołują gorącą dyskusję, w którą warto i należy pilnie się wsłuchiwać.</u>
          <u xml:id="u-45.1" who="#ZdzisławPukorski">Dotychczas po nagłych i zaskakujących społeczeństwo próbach zreformowania cen władza bądź upadała, bądź szybko z zamiarów takich się wycofywała, co jej również na dobre nie wychodziło. Tym razem zaskoczenia nie ma. Trwa już wymiana poglądów. Każdy będzie mógł przedstawić swoje racje, obawy i zastrzeżenia. Na razie liczne grono ekonomistów publicznie zapewnia nas, że wprowadzenie podwyżek jest niezbędnym środkiem uzdrowienia upadającej gospodarki i musi pociągnąć za sobą spadek stopy życiowej. Inni z tej samej profesji stoją na stanowisku, że reforma cen w żadnym wypadku nie może obniżyć i tak zresztą niskiego już poziomu życia. A co na to przeciętny obywatel, z którego zdaniem — zgodnie z duchem odnowy demokratycznej mamy się coraz bardziej liczyć, przywracając autorytet, znaczenie i rangę opinii publicznej?</u>
          <u xml:id="u-45.2" who="#ZdzisławPukorski">Otóż, jak wynika z przeprowadzanych ostatnio badań i sondaży, a także moich osobistych spostrzeżeń i kontaktów z wyborcami, ludność na ogół dostrzega nie tyle potrzebę, co sens regulacji cen. Niektóre ośrodki badania opinii publicznej wskazują nawet na wysoki stopień społecznego zrozumienia konieczności tej reformy, polegającej na uzdrowieniu struktury i stosunków między cenami różnych dóbr oraz na odpowiednim społecznie akceptowanym przystosowaniu dochodów i płac.</u>
          <u xml:id="u-45.3" who="#ZdzisławPukorski">A oto kilka charakterystycznych głosów tejże opinii społecznej, zaczerpniętej z sondy prasowej, jak sądzę, oddających nastrój wokół reformy cen. Mówi ekonomista ze stoczni: „podwyżka cen jest nam potrzebna jak powietrze. Podobnego zdania jest środowisko, w którym żyję i pracuję. Uważamy, że reforma cen musi obejmować również ceny zaopatrzeniowe. Co do zasad mamy pełną jasność. Ale gdy już mowa o szczegółach, następuje rozdwojenie jaźni. Mam duże wątpliwości, czy obciążenia spadające na nas, obywateli, nie są zbyt wysokie, czy słusznie, zarabiając sporo, oberwę tak mocno po kieszeni”. Ekspedientka też zgadza się z tym, że podwyżka jest konieczna, ale jednocześnie obawia się, czy przypadkiem nie przeholowano z tymi cenami. Chleb 21 złotych, cukier 40, kostka masła 80. Czy przy takich cenach wystarczy nam pensji do 10-ego? Mówi się co prawda o rekompensacie finansowej, ale jej zdaniem, jest to dodatek na otarcie łez, a nie rzeczywiste wyrównanie strat, jakie poniesiemy w związku z tą reformą.</u>
          <u xml:id="u-45.4" who="#ZdzisławPukorski">Zdaniem hutnika „taka podwyżka, o której mówił prof. Zdzisław Krasiński, jest nie do przyjęcia. Ceny są za wysokie w stosunku do rekompensat. Nie sposób tego przyjąć, co powymyślali na górze. Rozumiem, podwyżka jest konieczna, a nie tak obłędnie windująca ceny. Niech podrożeje mięso, szynka, schab. W końcu jada się takie rarytasy od święta. Ale przecież ma podrożeć wszystko. Czyja kieszeń przy tak proponowanych rekompensatach to wytrzyma? Hutnicza na pewno nie. Takie jest nie tylko moje zdanie, ale i kolegów pracujących ze mną przy piecu”.</u>
          <u xml:id="u-45.5" who="#ZdzisławPukorski">Urzędniczka pyta, „kto obecnie wydaje w miastach 600 złotych miesięcznie na życie, czyli 20 zł dziennie. Jakie to nierealne, niech posłowie i członkowie Rządu na czele z panem Ministrem Krasińskim spróbują tylko przez 2 tygodnie za taką kwotę pożyć, to wkrótce opracują zupełnie inny system podwyżek i rekompensat”. Technik ma inne wątpliwości „podwyżka, zgoda, a niech będzie, ale jak na razie sprawa cen i rekompensat jest tak ustawiona, że mimo drożyzny ludziom nie będzie opłacało się dobrze pracować. Dobrze bowiem pracujący, a więc lepiej zarabiający będą po prostu finansowo dyskryminowani. A poza tym, czy warto będzie się zabijać za lepszym zarobkiem, gdy nie będzie można z niego odłożyć na takie rzeczy, jak telewizor czy motocykl. Trudno bowiem na tego typu zakupy zbierać gotówkę przez 10 lat”.</u>
          <u xml:id="u-45.6" who="#ZdzisławPukorski">Obywatele Posłowie! Eksperci rządowi, ekonomiści, wielu działaczy związkowych — 60%, a nawet podobno 80% pytanych godzi się z planowaną podwyżką. Rozumie, że regulacja cen na zasadzie sprawiedliwej rekompensaty jest nieuniknionym i nieodzownym, ale przecież nie jedynym sposobem wyprowadzenia gospodarki, z sytuacji niemal już dramatycznej. Jeśliby te dane potwierdzały się w dalszych badaniach i konsultacjach, których nie wolno ograniczyć do gabinetowych rozwiązań, to i tak około 30% ludzi jest aktualnie przeciw wysuwanym propozycjom, a więc kilka milionów osób nie pogodzonych jeszcze z decyzjami władz, które zapadną, musi zastanawiać, czy to, co zamierza się wcielić niedługo w życie będzie udane czy nie. Ostatecznie o powodzeniu takiego czy innego wariantu reformy cen zadecydują nie teoretyczne koncepcje i rozważania naukowe, lecz stosunek i poparcie, jakiego społeczeństwo udzieli lub nie udzieli określonym propozycjom. Trzeba to dopiero uczciwie sprawdzić, rzetelnie ocenić. Trzeba zaś nade wszystko o projekcie podwyżek rozmawiać ze społeczeństwem, czego, nawiasem mówiąc, jeszcze się zbyt szeroko nie czyni. Prezentować szczegółowo wariantowe rozwiązania i propozycje, i to w halach fabrycznych, w robotniczym gronie. Musimy to robić nie po dawnemu i nie tylko przez zapowiedziane udostępnienie społeczeństwu broszurek z propozycją reformy cen, ale tak długo i cierpliwie zbierać opinie i przekonywać, aż zdecydowana większość uzna tę niepopularną sprawę za nieuniknioną i potrzebną, a co najważniejsze — za sprawiedliwie zaprojektowaną. Rzecz jasna, taka rzetelna konsultacja nie może trwać miesiącami. Władza jednak dzisiaj w odróżnieniu od przeszłości, mając autentyczny kontakt ze społeczeństwem, mając partnerów związkowych, których powinna traktować jako wiarygodne źródło informacji o opinii społecznej, może w krótkim czasie poznać stanowisko większości ludzi pracy i nie forsować koncepcji kryjących ryzyko gwałtownego odrzucenia reformy cen.</u>
          <u xml:id="u-45.7" who="#ZdzisławPukorski">Dokonanie regulacji cen jest według rządowego programu stabilizowania gospodarki jedyną drogą prowadzącą do szybkiej poprawy sytuacji rynkowej i postępu w wychodzeniu z obecnego kryzysu. W odbiorze społecznym reforma cen nie może być oderwaną operacją od całej reformy gospodarczej. Podwyżka ta nie może być również, jak się wydaje powszechnie, celem samym w sobie albo jedynie narzędziem do zdjęcia z rynku części pieniędzy, które nie mają pokrycia. Regulacja, zwłaszcza cen żywności, jako manipulacja nieodzowna dla wprowadzenia prawidłowej struktury cen i przywrócenia równowagi rynkowej, powinna być integralną części zapowiedzianej reformy gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-45.8" who="#ZdzisławPukorski">Jeśli przyjąć, że reforma cen jest przesądzona, a rzeczywiście musi ona nastąpić jak najszybciej, warto dobrze zastanowić się nad sposobem jej przeprowadzenia i zastosować się do zdania większości. To co prezentowano dotychczas w środkach masowego przekazu ze strony Państwowej Komisji Cen, wskazywało na zamiar jednorazowej wysokiej regulacji. Tymczasem przeważa pogląd, że podwyżek cen powinno się dokonywać w kilku etapach, zaś informację o nich przekazywać społeczeństwu wyprzedzająco. Stosując etapową metodę podwyżek, za czym również się opowiadam, należałoby uczynić zdecydowany wysiłek, aby reforma cen stała się jednocześnie czynnikiem likwidacji dotychczasowego nakazowego systemu zarządzania i przywracania równowagi rynku.</u>
          <u xml:id="u-45.9" who="#ZdzisławPukorski">Wysoki Sejmie! Zakładając, że duża część społeczeństwa godzi się, jak już wspomniałem, na podwyżkę cen — czyni to z zastrzeżeniami i poważnymi obawami. Licząc, że wyrównana będzie ona sprawiedliwie skalkulowanymi dodatkami pieniężnymi, nie w pełni dowierza się, czy najniżej uposażonym nie pogorszy się i tak już niskiego poziomu życia.</u>
          <u xml:id="u-45.10" who="#ZdzisławPukorski">Jak wykazują niektóre bieżące badania, a również te sprzed kilku lat — 2/3 odpowiadających oczekuje dodatków rekompensujących w stosunku odwrotnie proporcjonalnym do wysokości zarobków. Wychodzi się przy tym z założenia, ze podwyżka cen uderza głównie w ludzi najgorzej zarabiających. Obecnie ma być inaczej. Obecnie dochody realne tej właśnie warstwy mają być przede wszystkim chronione. Mimo jednak częstego przypominania o tej zasadzie, nie budzi ona pełnego zaufania. Wątpliwości rodzą się i niezwykle bulwersują opinię choćby z tego powodu, iż rzekomo w Polsce aktualnie można utrzymać się za te przysłowiowe 20 złotych dziennie. Jeśli na takich obliczeniach oparte miałyby być podstawy do rekompensat, to nie można się dziwić odruchom sprzeciwu i lęku o swoją egzystencję.</u>
          <u xml:id="u-45.11" who="#ZdzisławPukorski">Z prezentowanych zasad planowanej reformy cen należałoby rozumieć, że około 10 milionów ludzi miałoby wziąć na swoje barki główny ciężar podwyżek. Warto by wiedzieć z góry, jakie grupy społeczne mieszczą się w tej liczbie, jaki procent stanowić będą dobrze zarabiający robotnicy; do niedawna wśród zarabiających ponad 12 tysięcy złotych miesięcznie robotnicy stanowili 55%. Rozszyfrowanie więc tej niewiadomej, według stanu na dzień dzisiejszy, mogłoby mieć istotne znaczenie przy społecznej konsultacji nowych cen i podejmowaniu ostatecznej decyzji.</u>
          <u xml:id="u-45.12" who="#ZdzisławPukorski">Przecież już obecnie pojawiają się duże wątpliwości, czy obciążenia spadające jak wspomniałem, na wielką część obywateli nie będą zbyt dotkliwe, czy nie dotkną drastycznie osób wprawdzie dobrze zarabiających, ale jednocześnie dobrze, solidnie, wydajnie i najczęściej najciężej pracujących; czy pełne rekompensaty dla najniżej uposażonych, choć słuszne ze społecznego punktu widzenia, nie przyczynią się do pogłębienia głównych problemów rynkowych. Ponadto trzeba zauważyć, że nietrafne rekompensaty staną się skutecznie działającym antybodźcem do oszczędzania. Rezultatem tego może być dalszy drastyczny wzrost cen wolnorynkowych oraz doprowadzenie do niepożądanego spłaszczenia dochodów, przez co zachwiany zostanie poważnie system motywacyjny w stosunkach pracy. Tym samym wielu ludziom może przestać się po prostu opłacać pracować lepiej i wydajniej, podejmować odpowiednie, odpowiedzialne stanowiska. Jeśli leń, nieuk czy bałaganiarz w efekcie rekompensaty otrzymywać będzie uposażenie niewiele różniące się od pracownika solidnego, wydajnego, to atmosfery dobrej w zakładzie pracy tym sposobem nie zapewnimy. Jeżeli zatem przyjmie się po gruntownej, uczciwej, powszechnej, autentycznej konsultacji najsprawiedliwszy, aprobowany przez większość społeczeństwa rodzaj rekompensat, to z wyżej choćby przytoczonych powodów przynajmniej nie należałoby wiązać ich z płacami. Niech to ma formę jakiegoś dodatku, drożyźnianego na przykład, ale nigdy zapłaty za pracę. Płacić musimy zawsze za pracę i jej jakość, a nigdy za same potrzeby obywatelskie.</u>
          <u xml:id="u-45.13" who="#ZdzisławPukorski">Wysoki Sejmie! Wielu ludzi za granicą podziwia nas za konsekwencję, rozwagę, mądrość, z jaką dokonujemy w wielkim trudzie naprawy polskiego socjalizmu. Ale jednocześnie nasi bliżsi i dalsi sąsiedzi nie wiedzą do końca, ile nas to naprawdę kosztuje, jak dużym wysiłkiem społecznym i zwykłą cierpliwością opłacamy każdy tydzień polskiej odnowy, ile upokarzających sytuacji przynosi nam każdy dzień kryzysu gospodarczego. W ostatnich tygodniach, a nawet dniach, bardzo poważne objawy świadczą jednak o tym, ze docieramy do granicy odporności na kryzys. W tej niezwykle trudnej i pogarszającej się sytuacji potrzebne są bardzo energiczne i zdecydowane działania Rządu, działania uprzedzające i wychodzące naprzeciw skromnym często oczekiwaniom. Same zapowiedzi o tym, co będzie się robić oraz apele o potrzebie wyrzeczeń nie zabezpieczą stabilizacji. Dlatego też w przedmiocie reformy cen oraz przyznawania sprawiedliwych rekompensat potrzebne są szybsze, choć szerokie konsultacje i uzgodnienia oraz niezwłoczne decyzje zamiast zapowiedzi, wywołujących atmosferę lęku, zagrożenia i niepewności.</u>
          <u xml:id="u-45.14" who="#ZdzisławPukorski">Uznając, że nasza sytuacja gospodarcza, a rynkowa w szczególności, jest wynikiem przede wszystkim niekompetencji ludzi odpowiedzialnych do niedawna za politykę gospodarczą, a także rezultatem wadliwego systemu zarządzania, musimy przekonać społeczeństwo przy tej okazji, że. nam samym wypadnie spłacić koszty tej operacji pod kryptonimem „reforma cen i sprawiedliwa rekompensata”. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-45.15" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-46">
          <u xml:id="u-46.0" who="#HalinaSkibniewska">Zarządzam 30-minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-46.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 19 min. 45 do godz. 20 min. 25)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-47">
          <u xml:id="u-47.0" who="#AndrzejWerblan">Obywatele Posłowie! Kontynuujemy obrady. Udzielam głosu Przewodniczącemu Państwowej Komisji Cen, obywatelowi Ministrowi Zdzisławowi Krasińskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-48">
          <u xml:id="u-48.0" who="#ZdzisławKrasiński">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Jestem świadom tego, że w dniu dzisiejszym rozpoczęła się w tej sali wstępna dyskusja nad reformą cen, którą przyjdzie przeżyć niewątpliwie ciężko i boleśnie naszemu społeczeństwu. Chciałbym z tej trybuny podziękować obywatelom posłom, którzy na ten temat zabrali dzisiaj głos. Jednocześnie chciałem powiadomić pana Premiera, że zgodnie z jego oświadczeniem w tej sali złożonym w dniu 12 czerwca wobec posłów i narodu, że do końca lipca gotowy będzie wstępny projekt reformy cen został on w dniu dzisiejszym w maszynopisie zakończony. Tytuł opracowania brzmi: Reforma cen detalicznych — dlaczego, jaka, kiedy? (Materiał dyskusyjny). Materiał opracowany przez Państwową Komisję Cen będzie stanowił przedmiot w najbliższych dniach korekt ze strony redaktorów, po to, ażeby stał się jak najbardziej przystępny dla całego naszego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-48.1" who="#ZdzisławKrasiński">Wysoki Sejmie! W broszurce tej o sporej objętości znajdą czytelnicy, społeczeństwo i związki zawodowe odpowiedź na wszystkie, jak sądzę, nurtujące społeczeństwo pytania. Jest to zbiór wszelkich do tej pory zadanych na ten temat pytań zarówno w prasie, bezpośrednich kontaktach moich z bardzo wieloma środowiskami, jak również zgłoszonych przez grono wybitnych naukowców polskich. Stąd też mógłbym odwołać się do tej broszury, gdyby nie to, że winienem wyjaśnić kilka węzłowych spraw, poruszonych w tej sali.</u>
          <u xml:id="u-48.2" who="#ZdzisławKrasiński">Nie będę zatem mówić o cennej niewątpliwie sprawie cen ostrzy i sznura, gdyż Chciałbym skoncentrować się na sprawie najważniejszej. Padło pytanie, dlaczego Polacy nie mogą dowiedzieć się, jaki jest sens i cel, do czego ma prowadzić reforma cen. Takież było pierwsze zapytanie obywatela posła Orzechowskiego.</u>
          <u xml:id="u-48.3" who="#ZdzisławKrasiński">Celem reformy cen detalicznych nie jest w żadnym przypadku drenaż pieniądza z kieszeni społeczeństwa. Ma to być zmiana struktury cen oraz dostosowanie cen detalicznych do społecznie uzasadnionych kosztów produkcji rolnej oraz obrotu. Per saldo, jak wynika z ostatnich obliczeń, społeczeństwo nic prawie nie straci na podwyżce cen detalicznych. Jest to urealnienie cen, które od wielu lat, a niekiedy i dziesięcioleci, nie mogły doczekać się właściwej relacji w stosunku do cen skupu. Lecz zasadniczym celem jest osiągnięcie równowagi, której nam zawsze w Polsce brakowało. Osiągnięcie równowagi rynkowej, po to, ażeby na półkach sklepów znalazł się wreszcie towar, ażeby Polska nie była jedynym krajem w Europie, w którym sklepy i półki świecą pustkami. Zęby wreszcie znalazł się towar, a społeczeństwo o każdej porze dnia, o każdej godzinie i o każdej porze roku mogło otrzymać pożądany towar. Taki jest główny cel reformy cen.</u>
          <u xml:id="u-48.4" who="#ZdzisławKrasiński">Nie szermuję nigdy groźbą ściągnięcia nawisu inflacyjnego, lecz nie mogę zgodzić się z poglądem, że nie powinniśmy o tym mówić. Chcę, żeby całe społeczeństwo znało prawdę i tylko prawdę. I dlatego również o nawisie inflacyjnym, o luce inflacyjnej będę mówić. Po to by świadome społeczeństwo zrozumiało i najbardziej tragiczne w swojej wymowie fakty. I nie będę unikać, tak jak sugerował to obywatel poseł Orzechowski, ani pojęcia, ani problemów z tym związanych.</u>
          <u xml:id="u-48.5" who="#ZdzisławKrasiński">Powstała kwestia współzależności pomiędzy reformą cen a reformą gospodarczą. Jestem dogłębnie przekonany, że rozdzielać tych dwóch reform nie można i czynić tego nie mam zamiaru. Powstaje jednak problem, kto, która z tych reform ma się przecisnąć jako pierwsza przez zamykające się odrzwia kryzysu gospodarczego. Muszą to zrobić obie, z najwyższym trudem. Lecz nie mogę się zgodzić z faktem, że reforma cen w żadnym przypadku nie może wyprzedzić o kilka chociażby centymetrów reformy gospodarczej, gdyż reforma cen i prawidłowe ceny muszą być informatorem dla reformy gospodarczej. Nie wyobrażam sobie reformy gospodarczej bez prawidłowo ustalonych cen, bez tego przewodnika, barometru, który musi informować samodzielnie działające przedsiębiorstwa, jaki jest rzeczywisty koszt, jaka jest cena, na co mogą liczyć i jak prawidłowo produkować i zaopatrywać rynek. Dlatego hasła mówiące o tym, że nigdy, na żadnym etapie nie pozwolimy na to, ażeby reforma cen mogła mieć miejsce, jeżeli nie nastąpi reforma gospodarcza, są niesłusznym poglądem.</u>
          <u xml:id="u-48.6" who="#ZdzisławKrasiński">Dzisiaj do Polski dotarła świeża prasa zagraniczna. „International Herald Tribune” na pierwszej stronie, na czołówce publikuje dwa zdjęcia. Jedno, w prawym narożniku, księcia Walii i księżnej uśmiechniętych, oraz pośrodku olbrzymie zdjęcie, na którym widnieje transparent, nie wiem przez kogo niesiony, widać tylko morze głów oraz gdzie to zdjęcie było robione. Napis: Reforma gospodarcza — tak, reforma cen — nie.</u>
          <u xml:id="u-48.7" who="#ZdzisławKrasiński">Nie będzie żadnej reformy gospodarczej bez reformy cen, a pojawiają się już takie hasła, zaczynają się pojawiać. Są one sprzeczne z reformą gospodarczą. Pojawiły się gdzieś na terenie kraju, w Polsce. A zatem obie reformy są ze sobą integralnie złączone. Jeśli jednak należałoby w obecnej niezwykle ciężkiej sytuacji przeprowadzić etapowe, a jestem tego również zwolennikiem, reformy cen, jedną czy dwie można przeprowadzić moim zdaniem, gdyż nagli chwila. Jeżeli nie zrobimy tego — nie będzie potrzebna żadna reforma gospodarcza, gdyż nie będzie co reformować. Natomiast uważam, że dla zabezpieczenia przeprowadzenia reformy gospodarczej trzeba przesunąć dwa ważne etapy reformy na okres, kiedy wejdzie w życie reforma gospodarcza. Ma to być tym wentylem bezpieczeństwa dla mnie, dla mego sumienia, że nikt nie będzie mógł zrezygnować z reformy gospodarczej, gdyż nie będzie w stanie przeprowadzić dwóch kolejnych etapów reformy.</u>
          <u xml:id="u-48.8" who="#ZdzisławKrasiński">Po ogłoszonym wywiadzie ze mną przez PAP, który to wywiad, wydaje mi się, został rozpowszechniony w całej polskiej prasie, zaczęły nazajutrz napływać obszerne teleksy. Sporo z nich było opatrzono kilkoma słowami przeprosin za to, że są niezwykle zużyte te teleksy i że zawierają stad wiele błędów. Ale to tylko forma, a treść: Nie zgadzamy się z jednoetapową reformą cen. Było to po wywiadzie, w którym powiedziałem w pierwszym słowie: do stycznia bieżącego roku byłem zwolennikiem jednoetapowej, jednorazowej generalnej reformy cen. Obecnie jestem przekonany, że trzeba to rozłożyć na kilka etapów. Ci, którzy kierowali liczne teleksy nie doczytali nawet pierwszego zdania do końca i od razu protestowali przeciwko jednoetapowej reformie cen. Jakaż to może być konsultacja z tymi, którzy wysyłają tego rodzaju teleksy, nie doczytawszy do końca pierwszego zdania?</u>
          <u xml:id="u-48.9" who="#ZdzisławKrasiński">Pierwszy etap — sądzę — jest naglący i pilny. Kiedy 22 czerwca prowadziłem pierwsze rozmowy z „Solidarnością” bydgoską która mnie zaprosiła i która zorganizowała przepiękną, cudownie zresztą zorganizowaną konferencję na temat żywności i cen żywności, rzekłem do sali, do zgromadzonych, że niedługo może zbliżyć się czas, kiedy zabraknie w Polsce chleba. Nie dlatego, że nam go brakuje, ale dlatego, że ceny są tak ustalone, iż powodują ogromne marnotrawstwo lub zużycie na cele dalekie od konsumpcji. I błagała mnie „Solidarność”, oby nigdy to nie nastąpiło, żeby nigdy nie wprowadzić w Polsce kartek na chleb. I to stało się w dniu wczorajszym.</u>
          <u xml:id="u-48.10" who="#ZdzisławKrasiński">Wojewoda ciechanowski powiadomił mnie, że w województwie tym wprowadzono wczoraj kartki na chleb. Pierwsze województwo, za którym w najbliższym czasie będą musiały pójść dalsze. W Częstochowskim w niektórych miejscowościach od trzech dni brakuje chleba. Chleb nie dociera do sklepów, gdyż jest wykupywany już na rogatkach przez tych, którzy hodują drobny inwentarz, a nawet przez rolników. I dzisiaj na placu Zbawiciela pojawił się po raz pierwszy chleb o wyższej cenie niż oficjalna, sprzedawany pod arkadami. I stało się to znacznie wcześniej, czego oczekiwałem. Nie wiem jak to nazwać, ale słowo hańba chyba nie będzie zbyt ostre, hańba w kraju, który ma dosyć zboża, dosyć piekarń i dosyć młynów, żeby wyżywić ludność. Stąd już niebawem powinniśmy — czemu dałem wyraz w licznych wywiadach — nie czekając, prawie natychmiast, określałem jako ostateczną datę 15 sierpnia, wprowadzić nowe ceny na chleb i przetwory mączne, przy okazji cukru, soli, dając całkowitą rekompensatę wszystkim za podwyżkę cen i kosztów utrzymania z tego tytułu płynących. Koszt ten według najdokładniejszych obliczeń, według sugestii konferencji bydgoskiej, gdzie proszono o zwiększenie ilości spożywanego chleba do 10 kg miesięcznie na osobę, wszystko to zostało obliczone, wkalkulowane i koszt łączny podwyżki cen w skali miesięcznej na jedną osobę wynosi 199 złotych i 70 groszy. Proponujemy zatem 200 złotych rekompensaty, natychmiast.</u>
          <u xml:id="u-48.11" who="#ZdzisławKrasiński">I tutaj przypomina mi się po licznych, jakie codziennie odbieram, a których nie unikam telefonach od staruszków i emerytów, drżącym głosem mówiących mi, że rezygnują z rekompensaty, byle wprowadzić jak najszybciej ceny nowe, gdyż nie są w stanie się docisnąć w ogonkach, stojących przed sklepami po chleb. Rezygnują z rekompensaty, aby tylko jak najszybciej wprowadzić nowe ceny. I jedna, a rozmowę tę powtórzę — groteskowa, a jakże tragiczna w swojej wymowie, brzmiała mniej więcej tak, że staruszka emerytka zjawiła się w sklepie, żeby nabyć bochenek chleba i dowiedziała się od sprzedawczyni że on kosztuje już nie 6,70, a 16,70 zł. Zdziwiona tym faktem chciała zrezygnować z zakupu, ale sprzedawczyni powiedziała: proszę bardzo, wręczam pani 10 złotych, niech pani zapłaci złotych 16,70. I w tym momencie stojący obok tłum zaczął się interesować tym faktem, zapytując, po jakiej pani cenie kupiła chleb, no po 16,70; przepraszam co to są za ceny — jakieś nowe widocznie. Przepraszam, czy to są ceny ustalone przed reformą gospodarczą czy po reformie gospodarczej. Wiele osób dyskutowało nad tym faktem i obie panie, i ta staruszka, i sprzedawczyni zastraszone tą ogromną dyskusją, jaka rozpętała się wokół tej najprostszej transakcji, jedna zrezygnowała ze sprzedaży, a druga z zakupu. I wydaje mi się, że toczy się w tej chwili podobnego rodzaju dyskusja.</u>
          <u xml:id="u-48.12" who="#ZdzisławKrasiński">Wysoki Sejmie! Skoro tak niewiele mogę uczynić, to Chciałbym w tej sali zwrócić się w tej chwili do — przepraszam, że będzie to osobista sprawa — do mojej matki, która w ubiegłym tygodniu nie dostała chleba w Poznaniu, w robotniczej dzielnicy, w której mieszka, i mówiła mi: cóż zrobiłaby gdyby nie sąsiadka, która ma na swej działce hodowlę kur i odstąpiła jej pół bochenka chleba. I muszę powiedzieć, że ze zgrozą wysłuchałem oświadczenia matki staruszki, która nie może tłoczyć się w tej chwili w ogonkach.</u>
          <u xml:id="u-48.13" who="#ZdzisławKrasiński">Dlatego też, koledzy ministrowie, zajmujący ławy rządowe, 30 — jak naliczyłem mężczyzn, członków Rady Ministrów, panie Premierze, generale Wojciechu Jaruzelski, sądzę, że nie możemy w tej sytuacji czekać. Jeżeli mogę prosić o cokolwiek, a jest to tylko prośba, na nic więcej mnie nie stać — wysłać dzisiaj lub jutro, niech lecą odrzutowe samoloty wojskowe, niech lecą na północ i w innych kierunkach, i niech zwożą tutaj delegatów, aby w neutralnych salach sejmowych — jutro czy w niedzielę, kiedy ludność będzie szeptać: „chleba naszego powszedniego daj nam Panie”, żeby w tym dniu na oczach wszystkich nas, Obywatele Posłowie, można było podpisać porozumienie, które sprawi, że ludność nasza nie będzie cierpiała pozornego głodu.</u>
          <u xml:id="u-48.14" who="#ZdzisławKrasiński">Sądzę, że nasz naród i społeczeństwo wykazuje ogromny rozsądek w ostatnich 12 miesiącach. I wykaże jednocześnie siłę woli, która pozwoli wyjść nam z tego kryzysu dla dobra naszej ojczyzny. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-48.15" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-49">
          <u xml:id="u-49.0" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję obywatelowi Ministrowi. Udzielam głosu posłowi Zygmuntowi Łapińskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-50">
          <u xml:id="u-50.0" who="#ZygmuntŁapiński">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! W dzisiejszej debacie oceniamy wyniki gospodarcze roku 1980 w oparciu o sprawozdanie Rządu z wykonania narodowego planu społeczno-gospodarczego i budżetu państwa. Przedmiotem naszej dyskusji jest również proponowana przez Rząd korekta planu i budżetu na rok 1981 oraz rządowy program przezwyciężania kryzysu oraz stabilizowania gospodarki kraju. Należy stwierdzić, iż rok 1980 był dla naszej gospodarki rokiem trudnym, w którym nastąpiło zmniejszenie dochodu narodowego. Niestety, jeszcze trudniejszy jest rok 1981, w którym zgodnie z przewidywaniem ekonomistów grozi nam dalszy spadek dochodu narodowego oraz pogłębienie trudności życia naszego społeczeństwa, co znajduje szczególnie drastyczny wyraz w sytuacji rynkowej i możliwościach zaspokojenia podstawowych nieraz potrzeb współobywateli.</u>
          <u xml:id="u-50.1" who="#ZygmuntŁapiński">Przeżywany przez nas kryzys ekonomiczny pogłębiając się, stwarza coraz trudniejsze warunki życia, istniejący nawis inflacyjny powoduje zmniejszenie wartości pieniądza. Potęguje się chaos w naszym życiu gospodarczym.</u>
          <u xml:id="u-50.2" who="#ZygmuntŁapiński">Z wielką uwagą zapoznałem się z rządowym programem przezwyciężania kryzysu oraz wystąpieniem towarzysza Premiera Jaruzelskiego na IX Nadzwyczajnym Zjeździe Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Zjazd naświetlił przyczyny kryzysu, odniósł się do ludzi współwinnych za jego powstanie. Podstawową jednak kwestią dnia dzisiejszego jest znalezienie efektywnych dróg wyjścia z impasu gospodarczego, nadanie nowych bodźców rozwojowych naszej gospodarce. Dotychczas istniejący system nakazowo-rozdzielczy stracił siłę swego oddziaływania i nie może on w istniejących obecnie warunkach spełniać swojej roli, dlatego jednym z istotnych warunków wyjścia z kryzysu jest wprowadzenie projektowanej reformy gospodarczej, wprowadzenie mechanizmów rynkowych, oparcie gospodarki na rachunku ekonomicznym. Nie należy więc zwlekać z pracami nad reformą, trzeba zdecydowanie wprowadzać nowe zasady gospodarowania, które mogą nareszcie ożywić nasz organizm gospodarczy. Proponowane zmiany muszą być jednak solidne i do końca przemyślane, ponieważ nasza skołatana gospodarka nie zniesie już żadnych i nie do końca przemyślanych eksperymentów.</u>
          <u xml:id="u-50.3" who="#ZygmuntŁapiński">W dotychczasowej dyskusji nad reformą gospodarczą ujawnili się niektórzy dyskutanci, którzy generalną receptę uzdrowicielską widzą w tym, aby po prostu odwrócić wszystko to, co istniało dotychczas. Dla nich warunkiem postępowości jest czynić odwrotnie. Należy obawiać się takich reformatorów — doktrynerów. Uważają oni ponadto, że wszyscy, którzy mają choćby trochę od nich odmienne poglądy, to przeciwni są odnowie. Uważam, że należy spokojnie i z rozwagą wysłuchać wszystkich poglądów, nawet tych, z którymi się nie zgadzamy, bo może kryć się w nich ziarno prawdy lub jakiś aspekt sprawy godny rozważenia. Organizm ekonomiczny kraju jest na tyle złożony i skomplikowany, że wymaga stworzenia i zastosowania różnych mechanizmów w zależności od dziedziny, której dotyczy. Jednym z istotnych dylematów reformy jest znalezienie właściwej relacji pomiędzy mechanizmem rynkowym a centralnym planowaniem. Przewiduję, że jednym z trudniejszych zadań do rozwiązania, a zwłaszcza do uzyskania akceptacji społecznej jest problem wprowadzenia reformy cen, która to stanowi podstawowy warunek wdrożenia i działania reformy gospodarczej i jest jej integralnym elementem. Mamy niestety w naszym kraju nie najlepsze doświadczenia w tym zakresie, z których należałoby wyciągnąć wszystkie wnioski, wymaga to zwłaszcza dogłębnych konsultacji zamierzeń Rządu ze społeczeństwem i organizacjami związkowymi. Nie ulega wątpliwości, że w obecnym stanie naszej gospodarki, którą charakteryzuje pogłębiający się proces inflacyjny, nie do uniknięcia jest poniesienie określonych ciężarów i wyrzeczeń przez poważną część społeczeństwa. Idzie o to, aby nie dotknęło to ludzi znajdujących się w najtrudniejszych warunkach życiowych i Rząd powinien o to zadbać. Powinien on również w dialogu ze społeczeństwem przekonać pozostałych o niezbędności poniesienia pewnych ciężarów dla stworzenia warunków stopniowego przezwyciężania zjawisk kryzysowych. Niełatwe to zadanie, ale bez aprobaty społeczeństwa niewykonalne.</u>
          <u xml:id="u-50.4" who="#ZygmuntŁapiński">Obywatele Posłowie! Wśród wielu niezwykle ważnych problemów gospodarczych niebagatelne znaczenie mają sprawy transportu. Z tej trybuny w dniu 12 kwietnia br. mówiłem, że o sytuacji transportowej decyduje przede wszystkim transport kolejowy, który spełnia i spełniać będzie nadal podstawową rolę w systemie transportowym kraju, zwłaszcza w zaspokajaniu potrzeb przemysłu kluczowego i handlu zagranicznego. Działalność resortu komunikacji charakteryzowała się w 1980 roku ogólnie niepomyślnym wykonaniem zadań określonych w narodowym planie społeczno-gospodarczym. Plan roczny nie został wykonany przez większość przedsiębiorstw i zakładów resortu, transport publiczny i branżowy wykonał zadania z niedoborem 38,7 mln ton. Najpoważniejsze zaniżenie, o 22,9 mln ton, w stosunku do planu zanotowano w przewozach ładunków kolejami normalnotorowymi. Podstawową przyczyną niewykonania zadań przewozowych było zmniejszenie produkcji spowodowane załamaniem się gospodarki w ostatnim okresie.</u>
          <u xml:id="u-50.5" who="#ZygmuntŁapiński">Realizacja produkcji w przemyśle resortu komunikacji w 1980 r. przebiegała w bardzo trudnych warunkach, tj. przy występujących w trakcie całego roku poważnych brakach części zamiennych, materiałowych, surowcowych w trudnościach kooperacyjnych, energetycznych i paliwowych. Chroniczne braki dostaw materiałów i części zamiennych zmuszały zakłady naprawcze taboru kolejowego do działalności polegającej na używaniu do napraw taboru części wymontowywanych z taboru oczekującego na naprawę. Oznacza to zwiększenie pracochłonności napraw i wydłuża ich czas, a niekiedy prowadzi do całkowitego dewastowania jednostek taborowych oczekujących naprawy. Tabor ten niejednokrotnie jest już w znacznym stopniu zniszczony z braku odpowiedniej dbałości przez użytkowników kolei. Sytuację w transporcie należy rozpatrywać nie tylko od strony realizacji planu, lecz również od strony zwiększającej się liczby od lat technicznie niesprawnych wagonów i pogarszających się warunków przewozu. Liczba wagonów technicznie niesprawnych stale wzrasta — z roku na rok, z dnia na dzień, wynosi już ponad 50 tys. sztuk wagonów. Nasuwa się więc pytanie, kto wreszcie podejmie działanie, aby zminimalizować przedwczesne niszczenie taboru w czasie jego eksploatacji. Jest do tego powołany w 1979 r. organ — Państwowa Inspekcja Wagonowa, która jak widać nie zaradziła i nie radzi temu zjawisku. Trzeba zatem poszukać takich środków oddziaływania i kontroli, aby to zjawisko wreszcie skutecznie zlikwidować. Należy zatem przeanalizować, czy nie zachodzi konieczność w ramach reformy gospodarczej rozwiązania takiej instytucji, jaką jest Państwowa Inspekcja Wagonowa. Nie można być usatysfakcjonowanym z dostaw wagonów towarowych dla resortu komunikacji, bowiem wyniosły ogółem 9.640 sztuk i były niższe od założeń planu o 1512 wagonów. Bardzo często z powodu braku wagonów w normalnej eksploatacji używano niepełnosprawnych, o ograniczonej szybkości lub ładowności, co przyczyniło się do pogorszenia zarówno efektów eksploatacyjnych, jak i jakości usług przewozowych, a nawet powodowało zagrożenie bezpieczeństwa ruchu kolejowego. Nie zostały też wykonane zaplanowane wielkości kapitalnego remontu nawierzchni dróg kolejowych. Liczba wypadków kolejowych, spowodowanych głównie wykolejeniami, wzrosła z 1428 do 1469.</u>
          <u xml:id="u-50.6" who="#ZygmuntŁapiński">Wysoki Sejmie! Kolej i jej zaplecze techniczne — zakłady naprawcze taboru kolejowego wymagają dalszej modernizacji, a także usprawnienia organizacyjnego. W tej sprawie podjęta została przez Radę Ministrów w 1979 r. specjalna uchwała określająca zadania na lata 1979–1980. Jednakże realizacja tej uchwały nie przebiegała w sposób zadowalający, o czym zdecydowało obok nieuwzględnienia na etapie jej projektowania realiów transportu kolejowego, a także koncentrowanie działalności inwestycyjnej na zadaniach poza planowych oraz wstrzymanie i ograniczenie inwestycji kontynuowanych przy jednoczesnym rozpoczynaniu nowych.</u>
          <u xml:id="u-50.7" who="#ZygmuntŁapiński">Dalszemu pogorszeniu w roku 1980 oraz w bieżącym uległa gospodarka materiałowa. Zachodzi więc konieczność racjonalnego i efektywnego wykorzystania energii, surowców i materiałów, zwłaszcza pochodzących z importu, o co jest coraz trudniej, co kosztuje więcej a możliwości nie są nieograniczone. Oszczędne i efektywne gospodarowanie dobrami pochodzącymi z importu powinno być z całą konsekwencją egzekwowane.</u>
          <u xml:id="u-50.8" who="#ZygmuntŁapiński">Obywatele Posłowie! W Sejmie trwają obecnie prace poselskie nad projektami ustaw o samorządzie załogi i przedsiębiorstwach państwowych. Projekty te budzą szeroki odzew w społeczeństwie, ujawniając różne poglądy i stanowiska. Dyskusja nad nimi toczy się również w zakładach pracy i różnych środowiskach społeczno-zawodowych. Nie ulega wątpliwości, że konieczne jest stworzenie prawnych przesłanek do działania samorządu jako rzeczywistej reprezentacji pracowników. Samorząd powinien mieć prawo wypowiadania swojej opinii w istotnych sprawach dotyczących działalności gospodarczej i społecznej w zakładach.</u>
          <u xml:id="u-50.9" who="#ZygmuntŁapiński">W wielu zakładach mamy w tym zakresie istotny dorobek i tradycje związane z ustawą o samorządzie robotniczym z 1957 r. Jest więc do czego nawiązywać w obecnej dyskusji. Chodzi jednak o to, by w toczącej się dyskusji i przy ostatecznym formułowaniu ustaw stale pamiętać o tej prawdzie, że w ustroju socjalistycznym niezbędne jest zapewnienie w całej działalności gospodarczej nadrzędności interesu o ogólnospołecznego. Nadrzędność ta musi być przestrzegana zarówno przy wyznaczaniu celów w procesie planowania, jak i w realnej działalności gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-50.10" who="#ZygmuntŁapiński">Projekty tych ustaw stanowią składowa część projektowanej reformy gospodarczej, jest więc do czego nawiązywać w obecnej dyskusji. Chodzi jednak o to, by w toczącej się dyskusji przy ostatecznym formułowaniu ustaw stale pamiętać o tej prawdzie, że w ustroju socjalistycznym niezbędne jest zapewnienie stałej działalności gospodarczej, nadrzędności interesu ogólnospołecznego. Nadrzędność ta musi być przestrzegana zarówno przy wyznaczaniu celów w procesie planowania, jak i w realnej działalności gospodarczej. Projekty tych ustaw stanowią składową część projektowanej reformy gospodarczej, a nawet warunkują jej wprowadzenie. Dlatego też istnieje społeczna potrzeba w miarę szybkiego uchwalenia ich przez Wysoką Izbę.</u>
          <u xml:id="u-50.11" who="#ZygmuntŁapiński">Mam pełną świadomość, że planowana reforma gospodarcza tworzyć będzie nowy model funkcjonowania naszej gospodarki, stwarzający lepsze warunki do kierowania i zarządzania gospodarką narodową, model, który powinien uruchomić nowe bodźce rozwoju gospodarczego kraju. Reforma jednak nie będzie działać samoczynnie. Stwarza ona jedynie możliwości, których realizacja może odbyć się w wyniku solidnej, efektywnej i dobrze zorganizowanej pracy nas wszystkich. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-50.12" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-51">
          <u xml:id="u-51.0" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu posłowi Henrykowi Orzechowskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-52">
          <u xml:id="u-52.0" who="#HenrykOrzechowski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Przedstawiając zagadnienia gospodarki wodnej, Chciałbym zaraz na wstępie zastrzec, że będą one prezentowane głównie w aspekcie potrzeb rolnictwa, jako że sam jestem rolnikiem. Ponadto w znacznej mierze opierać się będę na bazie doświadczeń, jakie w tym zakresie dotknęły obszar województwa konińskiego. Do zjawisk tworzących te doświadczenia należy zaliczyć:</u>
          <u xml:id="u-52.1" who="#HenrykOrzechowski">— zagadnienie czystości głównych rzek województwa, to jest Warty, Ner, Czarnej Strugi, Rgilewki,</u>
          <u xml:id="u-52.2" who="#HenrykOrzechowski">— deficyt wody w rolnictwie i jego przyczyny,</u>
          <u xml:id="u-52.3" who="#HenrykOrzechowski">— zjawiska powodzi w roku 1979 i 1980 oraz zagadnienia ochrony przeciwpowodziowej,</u>
          <u xml:id="u-52.4" who="#HenrykOrzechowski">— zagadnienia konserwacji urządzeń hydrotechnicznych.</u>
          <u xml:id="u-52.5" who="#HenrykOrzechowski">Zgodnie z zarządzeniem Przewodniczącego Centralnego Urzędu Gospodarki Wodnej z dnia 15 lutego 1971 roku poz. 102 rzeka Warta zaliczana jest do II klasy czystości. Jednak zjawiskiem częstym jest fakt nie mieszczenia się jej zasobów w II klasie, a nierzadko w III klasie czystości. Badania i obserwacje na całym odcinku rzeki wykazują, że głównym źródłem zanieczyszczeń są zasoby rzeki Ner, która stanowi podstawowy odbiornik ścieków z łódzkiej aglomeracji przemysłowej. Pierwszym efektem tego stanu rzeczy jest zniszczenie życia biologicznego w rzece Ner oraz w znacznym stopniu w Warcie, szczególnie w okresie stanów niżówkowych. Dalszą konsekwencją, mającą charakter narastający, jest wyłączenie z użytkowania dużego areału użytków zielonych. Niepokojące są także częste wypadki padnięcia bydła.</u>
          <u xml:id="u-52.6" who="#HenrykOrzechowski">Ze względu na bezpośredni wpływ Neru jako dopływu na zasoby rzeki Warty należy przewidywać, że przy dalszym rozwoju zjawiska zatruwania Warty podobny los spotka rozległe użytki zielone dolin nadwarciańskich, o ile aktualnie realizowana oczyszczalnia ścieków w Konstantynowie nie zostanie pilnie zakończona.</u>
          <u xml:id="u-52.7" who="#HenrykOrzechowski">Jeżeli będziemy wiązać te prognozy z wykorzystaniem zasobów wodnych aktualnie realizowanego zbiornika „Jeziorsko” oraz z inwestycjami zagospodarowania dolin nadwarciańskich, efekty eksploatacji tegoż zbiornika stoją pod dużym znakiem zapytania.</u>
          <u xml:id="u-52.8" who="#HenrykOrzechowski">Kolejnym szczególnie charakterystycznym dla województwa konińskiego zagadnieniem z dziedziny gospodarki wodnej są sprawy deficytu wody. Zjawisko to, pierwotnie mające charakter naturalny, zostało bardzo pogłębione oddziaływaniem systemów odwadniających kopalń odkrywkowych. Efektem takiego oddziaływania jest m.in. ucieczka wód z Jeziora Głodowskiego położonego na obszarze chronionego krajobrazu, gdzie spadek lustra wody wyniósł 3.5 metra w stosunku do stanu naturalnego. Żeby tu naświetlić rozmiar tego zjawiska informuję, że aktualnie do ok. 300 gospodarstw w województwie dowozi się wodę na codzienne potrzeby bytowo-gospodarcze ludności, a odległości dowozu dochodzą do 10–15 km.</u>
          <u xml:id="u-52.9" who="#HenrykOrzechowski">Prezentując dalsze doświadczenie w zakresie gospodarki wodnej, pragnąłbym w kilku zdaniach przedstawić Wysokiemu Sejmowi jak wyglądają doświadczenia województwa po powodzi 1979 i 1980 roku. Stan zabezpieczenia przeciwpowodziowego uległ generalnie znacznej poprawie, ale trzeba natychmiast dodać, że wynika to z faktu jednorocznego skierowania dużych środków inwestycyjnych na poprawę urządzeń ochrony przeciwpowodziowej. Jednocześnie należy stwierdzić, że nie zostały usunięte zasadnicze przyczyny zaniedbań, u podstaw których leży w głównej mierze niska jakość pracy służb eksploatacyjnych, a także nie najlepsza ich struktura organizacyjna. Jako przykład podam, że eksploatacja koryta rzeki Warty leży w gestii Okręgowej Dyrekcji Gospodarki Wodnej. Natomiast eksploatacja jej obwałowań jest przypisana Wojewódzkiemu Zarządowi Inwestycji Rolniczych. Przy takiej dezintegracji strukturalnej efekty nie mogą być wysokie.</u>
          <u xml:id="u-52.10" who="#HenrykOrzechowski">Powódź roku 1979 wykazała, że znacznym przyczynkiem zaistniałych strat była słaba działalność służb konserwacyjnych obsługujących obiekty ochrony przeciwpowodziowej i budowli hydrotechnicznych. Natomiast kolejnym przykrym potwierdzeniem tego wniosku w odniesieniu do obiektów melioracyjnych była powódź w 1980 roku, kiedy to ujawniono wiele cieków wraz ze znajdującymi się na nich przepustami o ograniczonej przepustowości, będącej wynikiem zaniedbań konserwacyjnych.</u>
          <u xml:id="u-52.11" who="#HenrykOrzechowski">Prezentując zagadnienia ochrony przeciwpowodziowej w województwie konińskim, należy odrębnie potraktować sprawy zlewni rzeki Ner. Rzeka ta do dnia dzisiejszego nie ma urządzeń zabezpieczenia przeciwpowodziowego, gdyż odcinkowe, letnie, tzw. „chłopskie wały”, takiego zabezpieczenia nie stanowią. Biorąc pod uwagę fakt, że coroczne rozlewiska Ner to wody, których czystość jest powodem dodatkowego zniszczenia terenów rolniczych, uważam, że ochrona przeciwpowodziowa zlewni tej rzeki jest szczególnie pilna i konieczna, a szczególnie na terenie województwa konińskiego, gdyż w województwach łódzkim i sieradzkim jest uregulowana. Należy nadmienić, że z powodu częstych wylewów rzeki Ner w gminach Świnice Wareckie, Dąbie, Grabów, użytki zielone na obszarze ok. 3 tys. ha stają się nieużytkami. Dla rolników tych gmin dotychczas użytki zielone stanowiły podstawową bazę paszową w hodowli bydła.</u>
          <u xml:id="u-52.12" who="#HenrykOrzechowski">Kolejnym zagadnieniem nękającym nasze rolnictwo są sprawy melioracji. Charakterystyczne dla nich są znaczne opóźnienia oddawanych inwestycji. Takim drastycznym przykładem jest budowa zbiornika „Jeziorsko” wraz z towarzyszącymi jej inwestycjami. Sygnalizuję, że czynnikiem opóźniającym oddawanie inwestycji melioracyjnych jest z jednej strony brak sprzętu w tych przedsiębiorstwach, a z drugiej strony przydatność tego sprzętu. Do niedawna do wykonywania odpływu były używane koparki typu „Waryński” z osprzętem łańcuchowym, które zostały wymienione na koparki też typu „Waryński” z osprzętem sztywnym, które nie zdają egzaminu. Prośba więc do przemysłu, ażeby przywrócić produkcję koparek z osprzętem łańcuchowym.</u>
          <u xml:id="u-52.13" who="#HenrykOrzechowski">Zapoznając generalnie ze sprawami gospodarki wodnej, przedstawiłem w pierwszej kolejności te zagadnienia, które mnie rolnikowi znane są z autopsji. Wnikając w te problemy szczegółowiej przez pracę zespołu gospodarki wodnej przy Urzędzie Wojewódzkim w Koninie, doszedłem do wniosku, że gospodarka wodna już od wielu lat stała się problemem gospodarczym i społecznym nie tylko w województwie konińskim, ale także w skali całego kraju.</u>
          <u xml:id="u-52.14" who="#HenrykOrzechowski">Szczególnie niepokojące są zjawiska zanieczyszczeń rzek, które w sposób bezpośredni zagrażają zaopatrzeniu w wodę naszych miast. Gros ujęć wody działających na zasadzie infiltracji są zagrożone częstymi skażeniami bakteriologicznymi, a ponadto wiele z nich nie ma stacji uzdatniania bądź uzdatnianie to jest częściowe. Przykładem jest tutaj miasto wojewódzkie Konin.</u>
          <u xml:id="u-52.15" who="#HenrykOrzechowski">Sukcesywnie i w zastraszającym tempie zmniejszają się długości odcinków rzek czystych. W okresie 1967–1977 w dorzeczu Wisły na ogólną długość kontrolowanych odcinków 5 250 km ubyło blisko 1100 km wód klasy I i II. W roku 1977 z kontrolowanych 15 tys. km rzeki wody klasy I stanowiły tylko 10%. Główną przyczyną tego stanu rzeczy jest coraz większe i częstsze odprowadzanie ścieków nie oczyszczonych. Zagadnienia jakości zasobów wodnych, jak i problemy zwiększającego się deficytu wody, szczególnie przykrego w rejonach intensywnej produkcji rolniczej, to nie tylko inwestycje, co jest sprawą zasadniczą i podstawową, ale także w dużym stopniu sprawy organizacyjne. Pozwolę sobie tu użyć rolniczego sformułowania — brak gospodarza zasobów wodnych w kraju.</u>
          <u xml:id="u-52.16" who="#HenrykOrzechowski">Wysoka Izbo! Jestem przekonany, że katastrofalny stan gospodarki wodnej w kraju, potwierdzony przez środki masowego przekazu informacjami o coraz to nowych katastrofach ekologicznych, pozwala na postawienie wniosku o stworzenie naczelnego organu gospodarki wodnej i to w randze resortu. Pragnąłbym podkreślić, że propozycja powyższa była poprzedzona dokładnym rozpoznaniem, a także zapoznaniem się z licznymi wnioskami i postulatami adresowanymi do Sejmu i Rządu. Nie uszły mej uwagi liczne publikacje prasowe poruszające te zagadnienia. Jednak przede wszystkim, przedstawiając ten wniosek, bazowałem na własnych doświadczeniach z województwa konińskiego na przykładzie zasobów rzeki Ner.</u>
          <u xml:id="u-52.17" who="#HenrykOrzechowski">Obywatele Posłowie! Mając na uwadze ponurą perspektywę wszystkich rzek polskich, opartą na doświadczeniach zdobytych na przykładzie Ner, wracam do przedstawionego wniosku i pragnąłbym poinformować Wysoką Izbę, że rozpoznając sprawy gospodarki wodnej, przekonałem się, że stworzenie naczelnego organu gospodarki wodnej jest zdaniem specjalistów nie tylko pilną potrzebą, ale powszechnym i wieloletnim oczekiwaniem. Osobiście nie jestem zaskoczony ich przekonaniem, że decyzja o powołanie naczelnego organu do spraw gospodarki wodnej to wcześniejsza bądź późniejsza konieczność; wynika to także z obserwacji struktur organizacyjnych gospodarki wodnej w państwach sąsiednich, na tle których, z naszą organizacją gospodarki wodnej, jesteśmy ewenementem.</u>
          <u xml:id="u-52.18" who="#HenrykOrzechowski">Podkreślam jednak, że zasadniczą sprawą w poprawie aktualnego stanu gospodarki wodnej są inwestycje. Ich prawidłowa realizacja jest możliwa tylko przy właściwej organizacji służb gospodarki wodnej. Myślę, że gospodarka wodna powinna działać wspólnie z ochroną środowiska, co byłoby optymalnym rozwiązaniem.</u>
          <u xml:id="u-52.19" who="#HenrykOrzechowski">Na zakończenie prosiłbym tylko obywatela Premiera, by już w nazwie resortu znalazł pewne odbicie priorytet zagadnień gospodarki wodnej, gdyż w kompleksie spraw ochrony środowiska zagadnienia te powinny być szczególnie pilnie podjęte. Ten zdawałoby się niuans jest w mym przekonaniu o tyle istotny, że w ogromnej masie spraw ochrony środowiska woda jako ten najbardziej elementarny czynnik życia mógłby być zagubiony. Stąd bardzo proszę, byśmy i my, opierając się na doświadczeniach innych krajów, w tym nowym resorcie, nawet w jego nazwie podkreślili wagę zagadnień gospodarki wodnej. Decyzja o powołaniu resortu gospodarki wodnej byłaby rodzajem ekwiwalentu dla środowiska zawodowego i opinii publicznej za „baśniowo” prezentowany program Wisła, którego z braku środków nie można realizować w zapowiadanych terminach. Kończąc, apeluję o szybkie podjęcie decyzji, by ogłaszanie kolejnych klęsk ekologicznych nie stało się stałym repertuarem naszych środków masowego przekazu. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-52.20" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-52.21" who="#HenrykOrzechowski">Udzielam głosu posłowi Lidii Jackiewicz-Kozaneckiej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-53">
          <u xml:id="u-53.0" who="#LidiaJackiewiczKozanecka">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Rząd przedstawił nam tak długo oczekiwany przez cale społeczeństwo program przezwyciężania kryzysu oraz stabilizowania gospodarki kraju. Zaznaczyć wypada, iż obecna wersja programu spotkała się z aprobatą obywateli posłów. Ten dużej wagi dokument ma spełnić znaczną rolę, wcielany bowiem w życie wespół z innymi przedsięwzięciami powinien przyczynić się do uzdrowienia naszej gospodarki i odwrócenia procesu staczania się jej po równi pochyłej. W tym miejscu jednakże nieodparcie nasuwa się refleksja, iż przy ogromnym wysiłku i dobrej woli ze strony Rządu nawet najlepszy projekt nie spełni pokładanych w nim oczekiwań, o ile całe społeczeństwo nie uzna go za swój program i nie włączy się aktywnie i twórczo w jego realizację. W tym aspekcie liczyć się musi indywidualna postawa każdego obywatela jako jednostki w całym systemie społecznym. I nie ma co ukrywać, że musimy wszyscy, bez wyjątku, zdobyć się na ogromny wysiłek i solidną pracę na wszystkich odcinkach naszego życia. I niechaj nie będzie to papierowe zobowiązanie i deklaracja lub słowna ekwilibrystyka.</u>
          <u xml:id="u-53.1" who="#LidiaJackiewiczKozanecka">W powodzi sugestii o roli i znaczeniu różnych czynników w wyprowadzeniu kraju z głębokiego kryzysu, jak wiadomo, szczególne zadanie ma do spełnienia polska nauka. Stanowi ona jeden z podstawowych elementów, który zadecyduje o naprawie Rzeczypospolitej. Nikt nie zaprzeczy, że nauka polska zawsze starała się służyć naszemu krajowi na miarę swoich rzeczywistych możliwości i była siłą twórczą, dążącą nie tylko do przeobrażania świata zewnętrznego, ale również i do wzbogacania wewnętrznego świata człowieka. Przeznaczeniem nauki było zawsze poszukiwanie nowych możliwości zaspokojenia ludzkich potrzeb, co obecnie staje się szczególnie ważne, w celu poprawy tak trudnej na tym odcinku sytuacji.</u>
          <u xml:id="u-53.2" who="#LidiaJackiewiczKozanecka">Społeczne oczekiwania kierują się w tym względzie nie tylko ku badaniom naukowym, ale także ku opartemu na nich szeroko rozumianemu postępowi technicznemu, ekonomicznemu i organizacyjnemu, obejmującemu zwłaszcza na obecnym etapie postęp w rolnictwie, lecznictwie, przemyśle i budownictwie. Odpowiedź na to, w jakim stopniu oczekiwania te zostaną zrealizowane, ma kapitalne znaczenie dla strategii przezwyciężania kryzysu oraz stabilizowania gospodarki kraju i musi znaleźć swój wyraz w polityce, a przede wszystkim w polityce naukowej, gdyż braki w zaspokojeniu ludzkich potrzeb są szczególnie ostre. Podkreślić tu należy, iż żadne nowoczesne państwo nie może obejść się bez nauki, a jej zdobycze znajdują się u podstaw wszelkiego postępu, wpływają na kulturę pracy i życia, a także umożliwiają racjonalizację procesów decyzyjnych. Tak więc, przydatność i wykorzystanie dotychczasowych badań naukowych oraz ich dalszy rozwój wiąże się z najżywotniejszymi kwestiami naszego życia i jest jednym z zasadniczych warunków wyjścia z obecnego kryzysu społeczno-gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-53.3" who="#LidiaJackiewiczKozanecka">Tymczasem rolę postępu naukowego i technicznego jako głównego czynnika wzrostu dochodu narodowego w rządowym programie przezwyciężania kryzysu oraz stabilizowania gospodarki potraktowano, zdaniem moim, w sposób niewystarczający, co musi budzić głęboki i uzasadniony niepokój, bowiem rozwiązania organizacyjne w nauce i sterowanie postępem naukowo-technicznym nie mogą być dyktowane jedynie przez stabilizacyjny program oszczędnościowy. Przecież już począwszy od 1976 roku następowało systematyczne obniżanie poziomu planowanych dla resortu nauki wydatków na inwestycje.</u>
          <u xml:id="u-53.4" who="#LidiaJackiewiczKozanecka">Aktualnie udział nakładów na naukę w dochodzie narodowym wynosi około 2,2%, co jest najniższym wskaźnikiem obok kultury i sztuki i najniższym wskaźnikiem w krajach socjalistycznych. A na nauce, podobnie jak na oświacie, kulturze i zdrowiu nie mogą odbijać się negatywne skutki trudnej sytuacji gospodarczej, w jakiej znalazł się nasz kraj. Uzyskane na nauce i realizowane w programach naukowo-badawczych oszczędności, jakie do 1983 roku zakłada rządowy program przezwyciężania kryzysu i stabilizowania gospodarki kraju, są w krótkim okresie stosunkowo niewielkie, gdy tymczasem na dłuższą metę mogą przynieść nauce i całej gospodarce straty, które będą nie do odrobienia w przyszłości, bowiem stagnacja w nauce jest cofaniem się. Tego nie wybaczą nam przyszłe pokolenia. Ponieważ jednak w obecnej skomplikowanej sytuacji chwilowo nie można zwiększyć nakładów na naukę, oszczędności należy szukać tam, gdzie istnieją faktyczne rezerwy. Rezerwy takie upatruję w bogatych zasobach nauki, które stanowią wykonane w ostatnim okresie gotowe opracowania naukowe i wynalazki, nadające się często do bezpośredniego wdrożenia, a nie wykorzystane z różnych powodów, i które pokryte patyną czasu, leżą zapomniane na półkach magazynów i archiwów różnych uczelni i instytutów naukowo-badawczych.</u>
          <u xml:id="u-53.5" who="#LidiaJackiewiczKozanecka">Pozwolę sobie przytoczyć konkretny przykład. Dotyczy on tak priorytetowej dziś dziedziny, jak gospodarka paliwowo-energetyczna, gdzie niedostatki surowcowe i energetyczne stanowią istotną przeszkodę w odzyskaniu równowagi ekonomicznej. W tym względzie podkreśla się stale konieczność oszczędzania węgla, ropy naftowej i energii elektrycznej, a zapomina się o tak ważnym surowcu, jakim jest gaz. A warto sobie uświadomić, że brak na przykład 1 miliarda metrów sześciennych gazu dla przemysłu chemicznego powoduje straty rzędu 50 miliardów złotych rocznie. Tymczasem w Polsce, jako jedynym z krajów RWPG, nie ma programu racjonalnego wykorzystania gazu w przemyśle, a program taki opracował już w 1974 roku Instytut Górnictwa Naftowego i Gazownictwa w Krakowie i przekazał go do Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Głównego Inspektoratu Paliwowo-Energetycznego, który miał być głównym koordynatorem tematu przy wdrażaniu go do przemysłu. Niestety, leży on tam do dziś nie wykorzystany, a tymczasem szybkie jego wdrożenie przyczyniłoby się wydatnie do poprawy bilansu energetycznego, zważywszy, że w aktualnej strukturze zużycia gazu ponad 85% tego surowca przemysł wykorzystuje w sposób daleki od racjonalnego. W niewielkim zakresie stosuje się elementy automatyki. Pod względem stanu techniki jesteśmy na ostatnim miejscu wśród krajów RWPG.</u>
          <u xml:id="u-53.6" who="#LidiaJackiewiczKozanecka">We wspomnianym opracowaniu Instytutu Górnictwa Naftowego i Gazownictwa wykazano, że w ciągu 5 lat konsekwentnej realizacji odpowiedniego programu techniczno-organizacyjnego, mającego na celu poprawę stanu energetyki gazowej w przemyśle, przy stosunkowo niewielkich kosztach, istnieje realna możliwość uzyskania znacznych oszczędności gazu. O wadze tego problemu świadczy fakt, że system gazowniczy o wydajności 10 miliardów metrów sześciennych gazu wysoko metanowego odpowiada energetycznie systemowi elektroenergetyki o mocy 100 MW. Fakt ten wydaje się niedoceniany, a inwestycje przeznaczane są na inne kierunki rozwoju energetyki.</u>
          <u xml:id="u-53.7" who="#LidiaJackiewiczKozanecka">Można przytoczyć dalsze przykłady, takich nie wykorzystanych opracowań, których wdrożenie może zapewnić lepsze wykorzystanie tego co już posiadamy i przyczynić się do postępu w oszczędnym zużyciu surowców i materiałów, a także do racjonalizacji importu.</u>
          <u xml:id="u-53.8" who="#LidiaJackiewiczKozanecka">W związku z tym przedkładam Rządowi do rozważenia konkretny wniosek: powołania specjalnej komisji, która w trybie pilnym dokonałaby przeglądu wszystkich nie wykorzystanych wynalazków i opracowań, nadających się do szybkiego wdrożenia i rokujących przysporzenie gospodarce narodowej konkretnych efektów ekonomicznych. Jednocześnie Rząd powinien uruchomić odpowiednie instrumenty ekonomiczne, które wyzwolą u kierownictwa przedsiębiorstw zainteresowanie się wdrożeniami innowacji. Do takich instrumentów zaliczam m in. uregulowanie i uproszczenie przepisów dotyczących zasad i trybu zawierania umów wdrożeniowych, a także szybką nowelizację prawa wynalazczego, które w nowych strukturach i zmienionym systemie ekonomiczno-finansowym nie mogłoby już wyzwalać pożądanych reakcji zachowań i być stymulatorem wdrożeń i postępu technicznego.</u>
          <u xml:id="u-53.9" who="#LidiaJackiewiczKozanecka">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Mówiąc o przezwyciężaniu kryzysu i stabilizowaniu gospodarki kraju, nie mogę w swoim wystąpieniu pominąć katastrofalnej sytuacji, w jakiej znalazła się łódzka aglomeracja w zakresie wyżywienia. Problem ten znalazł już swój wyraz w dzisiejszej dyskusji, ale zdaniem moim, wymaga on szczególnego zaakcentowania, gdyż ma zasadnicze znaczenie dla wyjątkowo trudnej sytuacji łódzkich kobiet, z których większość jest czynna zawodowo i pracuje w systemie wielozmianowym w niezwykle uciążliwych warunkach w przemyśle i które nierzadko są samotnymi matkami z dziećmi. Wyobraźcie sobie, Obywatele Posłowie, ich codzienną pogoń za kartkowym przydziałem i spędzanie resztek wolnego czasu i czasu przeznaczonego na sen w kolejkach po to, by w końcu wrócić do domu z pustymi koszykami.</u>
          <u xml:id="u-53.10" who="#LidiaJackiewiczKozanecka">Tłumaczenie się władz administracyjnych tylko błędami przeszłości, wynikającymi z chybionego pomysłu odcięcia w 1975 roku województwa łódzkiego od jego naturalnego zaplecza żywieniowego, nie wyczerpuje zagadnienia, bowiem reforma administracyjna, wiążąca się ze zniesieniem powiatów, nie wyklucza kooperacji wymiany towarowej między poszczególnymi regionami miejskimi i ich naturalnymi, tzw. zielonymi zapleczami. Wydaje mi się, że błędy tkwią w zbyt małej jeszcze operatywności władz administracyjnych niektórych aglomeracji miejskich. Tymczasem niezbędne jest podejmowanie takich decyzji, które stworzyłyby właśnie możliwość błyskawicznych przerzutów artykułów spożywczych zarówno w obrębie Łodzi, jak i w innych regionach dysponujących bardziej rozwiniętą gospodarką rolno-spożywczą. Dlaczego wyczekuje się do ostatniej chwili i kiedy sytuacja jest już zapalna, dopiero wówczas znajduje się dla naszego miasta dodatkowe ilości mięsa umożliwiające w końcu lipca wykupienie przydziału z czerwca, oraz realizuje się zaległe przydziały substytutów mięsnych. Nasuwa się przypuszczenie, że może Łódź leży zbyt blisko Ministerstwa Handlu Wewnętrznego i Usług, żeby jej potrzeby ukazały się mu w należytej perspektywie, a któremu trudności i obowiązków nikt w tej chwili w kraju nie zazdrości. A trzeba się z tym zgodzić, i obywatel Minister zawsze to podkreśla, że wszystkich należy obdzielać sprawiedliwie.</u>
          <u xml:id="u-53.11" who="#LidiaJackiewiczKozanecka">Równocześnie w sytuacji, gdy podaż nie równoważy popytu, kwitnie spekulacja i nawet najbardziej doskonały system kontroli nie jest w stanie jej opanować. Mogłyby związki zawodowe stworzyć społeczne komisje kontroli wspólnie z już istniejącymi organami, powołanymi do tego typu działań. Jednocześnie stawiam wniosek o dokonanie przez Ministerstwo Handlu Wewnętrznego i Usług wnikliwej kontroli rozdzielnictwa artykułów spożywczych dla poszczególnych województw, tak aby zapalna sytuacja, która ma ostatnio miejsce w Łodzi, nie mogła się więcej powtórzyć w innych regionach kraju. Warto by było także ponownie przeanalizować słuszność obecnego podziału administracyjnego kraju, który jednych preferuje, a drugich pozbawia nawet towarów zapewnionych przez system reglamentacji. Zwracam się więc do obywatela Premiera o wnikliwe rozpatrzenie przez Rząd tej kwestii, przy czym nadmieniam, iż z wnioskiem w tej sprawie wystąpiły w dniu 29 maja bieżącego roku władze administracyjne Łodzi. Wydoje się, iż realizacja tego wysuniętego nie tylko przez Łódź, ale i inne województwa, słusznego postulatu powinna stać się jednym z podstawowych elementów rządowego programu przezwyciężania kryzysu oraz stabilizowania gospodarki kraju. Za tym kryją się bowiem pękające w szwach przerosty w administracji oraz rozdrobnienie sił i środków.</u>
          <u xml:id="u-53.12" who="#LidiaJackiewiczKozanecka">Wysoki Sejmie! Od czasu Frycza Modrzewskiego i Piotra Skargi o naprawie Rzeczypospolitej napisano i wypowiedziano wiele mądrych słów, nie zawsze jednak wcielano je w życie. Udowodnijmy wreszcie, że jest inaczej, że potrafimy zmobilizować wszystkie siły i środki, by obecnie status Polski wyznaczały fakty szybkiego wcielania w życie przedłożonych przez Rząd projektów odbudowy naszej gospodarki, odnowy społeczno-moralnej, wyzwolenia możliwości twórczych jednostek i całych zbiorowości, a także wzrostu poczucia odpowiedzialności za losy kraju, ale takiej odpowiedzialności, o której słuszności jesteśmy bezwzględnie przekonani. Idzie bowiem o to, że jak mówi poeta: „w słowach tylko chęć widzimy — w działaniu potęgę”. Niech więc rzucone ostatnio hasło „ojczyzna w potrzebie” zamieni się w potęgę czynu i będzie dla nas tym, czym dla ludzi morza jest sygnał SOS. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-53.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-54">
          <u xml:id="u-54.0" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu Ministrowi Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Jerzemu Wojteckiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-55">
          <u xml:id="u-55.0" who="#JerzyWojtecki">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! W swoim wystąpieniu pragnę ustosunkować się do niektórych wypowiedzi obywateli posłów, dotyczących spraw rolnictwa i gospodarki żywnościowej, a także Chciałbym niektóre sprawy wyjaśnić i o innych poinformować.</u>
          <u xml:id="u-55.1" who="#JerzyWojtecki">Sprawa pierwsza dotyczy gospodarki ziemią. Poruszył ten problem w swym wystąpieniu poseł Orzechowski, wspominając między innymi o tzw. powielaczowych aktach prawnych, w tym także o złej gospodarce ziemią w wielu gminach, stąd sądzę, iż miał na uwadze także i ten akt prawny. Chciałbym więc poinformować Wysoką Izbę o uchwale Rady Ministrów wydanej w sprawie gospodarki ziemią. Ukazała się ona 19 lutego w Monitorze Polskim. Reguluje się w jej wyniku wiele spraw dotyczących gospodarki ziemią, w tym między innymi zasady gospodarki ziemią. Ustalono tam, co jest niezwykle ważne, jak nam wszystkim się wydaje, i podzielają to producenci rolni, że grunty rolne przekazuje się w oparciu o opinię samorządu rolniczego. Dopiero wówczas, po zasięgnięciu tej opinii, naczelnik ma prawo podjąć decyzję. Jest to nowe w stosunku do lat poprzednich. Zniesiono, co jest nie mniej ważne, ograniczenia obszarowe gospodarstw. Uproszczono przepisy sprzedaży i kupna gruntów, wprowadzono dogodne kredyty na zakup gruntów rolnych. W wyniku tej uchwały — podkreślam to jednoznacznie — wzrósł obrót ziemią. Areał gruntów sprzedanych rolnikom — kilkanaście tysięcy ha, co jest też novum, przekazano z gospodarstw uspołecznionych na rzecz gospodarstw indywidualnych. Uważam więc, że tym dokumentem załatwiliśmy wiele. Oczywiście nie załatwiliśmy wszystkich spraw, w tym także działalności określonych urzędów. Wyniki kontroli, jakie jednak mamy i skargi, jakie napływają — jest ich dzisiaj znacznie mniej niż było wczoraj — każą sądzić, iż w zakresie gospodarki ziemią w gminach znacznie się poprawiło. Ale uważam, że także nasza kontrola, poselska kontrola — obserwacja tego zjawiska, może wiele poprawić. Stąd byłbym bardzo rad, gdyby poseł Orzechowski zechciał w czasie przerwy podać mi przykłady gmin, w których nic się w tym względzie nie zmieniło. Będziemy interweniować.</u>
          <u xml:id="u-55.2" who="#JerzyWojtecki">Sprawa druga dotyczy cen skupu produktów rolniczych i opłacalności produkcji. Informuję Wysoką Izbę, że na ten cel przeznaczy się w tym roku ponad 130 miliardów złotych. Za jednym zamachem — co podkreślam — prawie wyrówna się parytet dochodów ludności wsi i miast. Podkreślam jednak — prawie wyrówna się, gdyż ostatnio często wymawia się producentom rolnym nadmierne dochody.</u>
          <u xml:id="u-55.3" who="#JerzyWojtecki">Po raz pierwszy cen nie ustalano w gabinecie Ministerstwa, ale w wyniku wszechstronnej konsultacji i dyskusji ekspertów z producentami rolnymi. Dyskusja trwała prawie cały dzień i producenci zaakceptowali te ceny. Projekt ten przedstawiony został Komisji Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego i przez nią jednogłośnie przyjęty. Głosował za także poseł Ziętek. Ustalając nowe ceny, podpisano jednocześnie oświadczenie zaakceptowane przez Radę Ministrów, z którego wynika, że wprowadza się tzw. system cen kroczących, a także że powołać należy zespoły, które będą badać koszty produkcji, a więc uczyniono to, co — ze zdziwieniem przyjąłem — podnoszono w dzisiejszych wystąpieniach.</u>
          <u xml:id="u-55.4" who="#JerzyWojtecki">Sprawa trzecia, do której Chciałbym się ustosunkować, dotyczy systemu ekonomiczno-finansowego, wprowadzonego z dniem 1 lipca w państwowych przedsiębiorstwach gospodarki rolnej i rzekomego pośpiechu w jego wprowadzeniu. Jestem więc zobowiązany obywatelom posłom wyjaśnić tę sprawę.</u>
          <u xml:id="u-55.5" who="#JerzyWojtecki">Nowy system ekonomiczny był przygotowywany prawie jeden rok. Wielokrotnie konsultowany i w wyniku dyskusji zmieniany i poprawiany. Pierwotnie proponowano jego wprowadzenie z dniem 1 stycznia bieżącego roku. Termin przesunięto na 1 lipca, by lepiej przygotować system i tych, którzy ten system mają wdrażać. System ten nadaje pełną samodzielność przedsiębiorstwom PGR, znosi nakazy i zakazy produkcyjne i ekonomiczne, opiera gospodarkę na rachunku ekonomicznym. Nic nie zmienia w strukturach organizacyjnych przedsiębiorstw, tego pilnowaliśmy, nie wiem więc skąd głosy, że jest kolejna reorganizacja w PGR; nie ma takiej reorganizacji, wprowadzono tylko nowy system ekonomiczny w tę samą strukturę organizacyjną PGR. Uważam, iż tylko taki system, jaki wprowadzono, może uzdrowić gospodarstwa państwowe i jest w zgodzie z tezą ogłoszoną w wytycznych Biura Politycznego KC PZPR i Prezydium NK ZSL, że rolnictwo jest jedno i że wszystkie sektory rolnictwa traktowane będą jednakowo. System ekonomiczny wszedł w życie z dniem 1 lipca, a więc dopiero zaczął działać, niecały miesiąc, a staramy się już dzisiaj przypisywać mu ujemny wpływ na produkcję. Powiem szczerze, że aż strach bierze, co mówić się może po wprowadzeniu wielkiej reformy.</u>
          <u xml:id="u-55.6" who="#JerzyWojtecki">Sprawa następna dotyczy zaopatrzenia w mięso. Ja już w krótkiej rozmowie w audycji telewizyjnej trochę na ten temat powiedziałem, ale ponieważ dalej jest wiele spraw niezrozumiałych czy niejasnych, Chciałbym i tej sprawie parę zdań poświęcić.</u>
          <u xml:id="u-55.7" who="#JerzyWojtecki">Rok 1980 — jeden z najgorszych w rolnictwie w 30-leciu; zebraliśmy 18 mln ton zbóż, o ponad 2 min ton mniej niż średnia, ziemniaków 26 mln ton, wobec 45–50 mln ton, słabe były buraki, stąd mało cukru, ale także mało liści i mało pasz. Niskie plony pastewne — zaimportowaliśmy ponad 8 mln ton zbóż i pasz, a więc nie mniej niż zwykle, ale przecież każdy wie, iż jeśli tak niskie były plony zbóż, ziemniaków pastewnych, a import zbóż i pasz nie mógł być większy ponad 8 mln ton, na co wydatkowaliśmy ponad 2 mln dolarów, jasne się staje, że trudno było utrzymać stan pogłowia zwierząt, że musiało zmniejszyć się pogłowie. I powiem szczerze, że wtedy kiedy dokonaliśmy bilansu zbożowo-paszowego, sądziliśmy iż spadek będzie większy niż wykazał to spis czerwcowy. Uważam, że m.in.: zastosowanie określonych zachęt na przedwiośniu dla rolników, w tym także wprowadzenie nowych cen, to spowodowało. Po tym, co powiedziałem, mógłby ktoś zapytać, dlaczego więc brakuje mięsa na kartki. Czyście więc źle wyliczyli racje kartkowe? Otóż jak to wyglądało: najpierw ustaliliśmy nieco mniejsze normy i w wyniku tych norm i przewidywanego skupu, przypuszczaliśmy, iż będzie można zgromadzić w ciągu roku rezerwę 200 do 300 tys. ton mięsa. Tę rezerwę, jeśli by była, skierować się miało do wielkich aglomeracji, by tam różnica w dostawach nie była tak wielka w stosunku do roku ubiegłego. Później okazało się, że trzeba racje zwiększyć w wyniku określonych nacisków, dyskusji itd. Przy zwiększaniu tych racji przewidywana rezerwa uległa znacznemu zmniejszeniu, a równocześnie skup przede wszystkim w czerwcu uległ załamaniu. Skupiliśmy w czerwcu o 30% mniej, w ciągu 6 miesięcy o 18,3% mniej. Rząd chciał się zabezpieczyć, chciał wszystko uczynić, by zapewnić dostawy mięsa na kartki. Podjęto więc decyzje o imporcie mięsa w tym roku. 70 tys. ton mięsa — nie była to łatwa decyzja nie tylko z braku środków, bo przecież tych wiemy ile mamy, ale także trudno było znaleźć kraje, które by mogły w krótkim okresie czasu takie ilości mięsa dostarczyć, nie mówiąc już o kłopotach z jego dowozem. Stąd m.in. sytuacja, w jakiej dzisiaj jesteśmy. Wiemy, że w lipcu skup też będzie niewysoki. Już się lipiec kończy. Średnio dziennie kupujemy 3,5 tys. ton. Na kartki i na zaopatrzenie rynku potrzeba ponad 150 tys. ton miesięcznie. Łącznie z importem nie pokryjemy potrzeb. Z czego to wyniknęło? W czerwcu, a także w lipcu wzrosła sprzedaż wolnorynkowa. Jeśli w maju na wolny rynek szło 10% masy, to już w czerwcu około 20%, w lipcu 20%. Nie wszędzie to jednakowo wygląda. Najwięcej na wolny rynek idzie z terenów wokół wielkich aglomeracji, tam więc i skup jest najniższy. Najmniej w rejonach zachodnich: poznańskie, leszczyńskie, wrocławskie, zielonogórskie — 2, 3, 4%, tam i skup jest większy. Znając więc tę sytuację i przewidując co będzie w lipcu, by być uczciwym w stosunku do społeczeństwa, zaproponowano obniżenie masy towarowej o 20%. Nie ma bowiem innej możliwości, zaimportować więcej się nie da, bo nie ma gdzie kupić. Wiemy, że nie kupimy więcej, więc stąd ta propozycja na okres 2 miesięcy, gdyż przewidujemy, że we wrześniu, w październiku, w listopadzie skup będzie znacznie większy. Wynika to zresztą ze spisu czerwcowego i wiekowego układu zwierząt. Tak wygląda sytuacja i chciałem ją szerzej tu wyjaśnić.</u>
          <u xml:id="u-55.8" who="#JerzyWojtecki">I sprawa następna dotyczy aktualnej sytuacji i żniw. Gdybym stanął na tej trybunie przed 2 tygodniami, to powiedziałbym, iż zapowiada się w rolnictwie kapitalny rok, przede wszystkim w produkcji roślinnej. Kapitalne zboża, świetne buraki, dobre ziemniaki, pastewnych wiele, chociaż pierwszy pokos siana nie wszyscy zdążyli zebrać, ale rośnie jak na drożdżach. Dzisiaj jest już deszczu za wiele, może nie wszędzie jeszcze, ale w większej części kraju. Proszę zważyć, że w rejonach zachodnich, aż po Konin, w ciągu lipca spadło 320 mm deszczu, tj. tyle, ile spada w ciągu 7 miesięcy. Proszę sobie więc wyobrazić, jaka jest tam sytuacja. Zboże porasta, pszenica porasta, ziemniaki zaczynają gnić — jeszcze wczoraj wydawało się, że będzie bardzo dobrze. Musimy więc wszystko uczynić, by to co zebrać będzie można, zebrać bez strat. My, w ministerstwach i inni czynią wszystko, by tak się stało. Trzeba uczynić wszystko, by zagospodarować dobrze zapowiadające się warzywa. Jest wysyp wielki ogórków, będzie dużo kapusty, nie będzie najgorzej z owocami, przede wszystkim gruszek dużo, z jabłkami też nie będzie najgorzej, trzeba więc to zagospodarować.</u>
          <u xml:id="u-55.9" who="#JerzyWojtecki">Towarzysz Droszcz w swoim wystąpieniu zwrócił się do Rządu, by nie dopuścił do strat w rolnictwie. Podzielam ten pogląd. Rząd musi o to zadbać, ale rozszerzyłbym ten apel na nas wszystkich, byśmy wszyscy, gdziekolwiek będziemy, nie przechodzili obojętnie wobec zła, reagowali także na straty, jakie w rolnictwie wystąpić mogą, by zebrać rzeczywiście wszystko. To uwagi, które chciałem Wysokiej Izbie przekazać w nawiązaniu do wystąpień. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-55.10" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-56">
          <u xml:id="u-56.0" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-56.1" who="#AndrzejWerblan">Obywatele Posłowie! Na tym kończymy dzisiejsze obrady.</u>
          <u xml:id="u-56.2" who="#AndrzejWerblan">Proszę Obywatelkę Sekretarza Posła Marię Korczykowską o odczytanie komunikatów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-57">
          <u xml:id="u-57.0" who="#MariaKorczykowska">Bezpośrednio po zakończeniu obrad Sejmu w dniu dzisiejszym odbędą się posiedzenia następujących Komisji:</u>
          <u xml:id="u-57.1" who="#MariaKorczykowska">Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska — sala nr 67, Dom Poselski, Pracy i Spraw Socjalnych — sala nr 101, Spraw Wewnętrznych i Wymiaru Sprawiedliwości — sala nr 118, wspólne posiedzenie Komisji Oświaty i Wychowania oraz Komisji Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego — sala kolumnowa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-58">
          <u xml:id="u-58.0" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-58.1" who="#AndrzejWerblan">Obecnie zarządzam przerwę w obradach do jutra, to jest 31 lipca br. do godziny 9.</u>
          <u xml:id="u-58.2" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu o godz. 21 min, 50)</u>
          <u xml:id="u-58.3" who="#komentarz">(Na posiedzeniu przewodniczą Marszałek Sejmu Stanisław Gucwa oraz wicemarszałkowie Halina Skibniewska, Piotr Stefański i Andrzej Werblan)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-59">
          <u xml:id="u-59.0" who="#HalinaSkibniewska">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-59.1" who="#HalinaSkibniewska">Na sekretarzy powołuję posłów Jadwigę Kiełczyńską i Jana Koniecznego.</u>
          <u xml:id="u-59.2" who="#HalinaSkibniewska">Protokół i listę mówców prowadzić będzie poseł Jadwiga Kiełczyńska.</u>
          <u xml:id="u-59.3" who="#HalinaSkibniewska">Proszę Posłów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-59.4" who="#HalinaSkibniewska">Kontynuujemy łączną dyskusję nad sprawozdaniem Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów o zmianach w planie i budżecie na 1981 r., programie przezwyciężania kryzysu i stabilizowania gospodarki oraz sprawozdaniami z wykonania planu i budżetu w 1980 r.</u>
          <u xml:id="u-59.5" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma poseł Janusz Prokopiak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-60">
          <u xml:id="u-60.0" who="#JanuszProkopiak">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Prowadzimy dziś debatę nad rządowymi propozycjami korekty planu na rok bieżący i programem stabilizacji, w istocie rzeczy nad ogólną sytuacją gospodarczą kraju. Pragnę w związku z tym podkreślić znaczenie decyzji, które będziemy podejmować. Z działalnością Sejmu wiąże się bowiem wielkie nadzieje, tak jakby w wyniku naszych postanowień wszystko miało się szybko zmieniać.</u>
          <u xml:id="u-60.1" who="#JanuszProkopiak">Skala obecnego kryzysu, jego długotrwałość i rozmiary dokuczliwości sprawiają, że uczucia nadziei są tak powszechne. Trzeba zastanawiać się, jak w tych warunkach mamy wypełniać mandat posła, aby działalność nasza spotkała się ze społeczną aprobatą. Przecież wielu, bardzo wielu ludzi wręcz marzy o lepszej przyszłości. Z taką atmosferą spotykamy się w naszych domach, miejscach pracy, wszędzie w środowiskach, w których żyjemy i pracujemy. Odczuwam dziś znacznie silniej niż zwykle współodpowiedzialność za rozwój sytuacji w kraju, za decyzje, które będziemy podejmować będąc posłami narodu. Dlatego stawiam sobie i wobec wszystkich obywateli posłów pytanie, jakie będą rezultaty decyzji, które mamy podjąć. Co zacznie się zmieniać? Jakie podjęte zostaną działania na rzecz ich realizacji? Pytania te są dziś konieczne, bowiem w okresie wielomiesięcznego kryzysu wielokrotnie podejmowaliśmy słuszne, właściwe decyzje, których realizacja miała powodować początkowo zahamowanie niekorzystnego rozwoju sytuacji, a następnie jej widoczną poprawę.</u>
          <u xml:id="u-60.2" who="#JanuszProkopiak">W całym minionym okresie, w wyniku intensywnych prac wypracowany został program działań niezbędnych dla wyprowadzenia kraju z kryzysu. Istotnym elementem są tu uchwały IX Nadzwyczajnego Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Zdawałoby się więc, że stworzone zostały warunki do tego, aby odwracać niekorzystny bieg wydarzeń. Jest jednak inaczej. Jak wynika z komunikatu Głównego Urzędu Statystycznego, sytuacja gospodarcza ulega pogorszeniu, zresztą widać to w sklepach. Coraz więcej zakładów obniża poziom produkcji, maleje wydajność, rosną wypłaty z funduszu płac. Nie znam takiej kasy na święcie, z której więcej się wyjmuje niż wkłada. Tym negatywnym zjawiskom towarzyszą nadal różnorodne niepokoje. Organizowane są protesty, marsze, strajki, na tle rosnących kłopotów rynkowych. I choć nie w protestach tkwi możliwość wyjścia z tragedii gospodarczej, choć marsze nie zapełnią półek sklepowych, a od strajków nic nie przybędzie i choć są to akcje, które prowadzą drogą donikąd, to są one faktem., charakteryzują naszą obecną rzeczywistość, są objawem nastrojów społecznych. Dlatego raz jeszcze powtarzam pytanie: Co się zacznie zmieniać na lepsze po naszym obecnym posiedzeniu, jakie konkretne działania będą podjęte? W tej materii, niestety, posiadamy niewielką wiedzę. Najwięcej wiemy i mówimy o pogarszającej się sytuacji, ale dokąd mamy o tym mówić. Czy chodzi o to, aby się w końcu rozpłakać. Dużo mówimy czego nam brakuje, co trzeba poprawić, usprawnić, zreorganizować i zmienić. Mało natomiast mówimy, co konkretnie i jak, i kto robić powinien, by dokonać tego niezbędnego wręcz przełomu.</u>
          <u xml:id="u-60.3" who="#JanuszProkopiak">Brakuje nam wszystkiego. W każdej dziedzinie życia są niezaspokojone potrzeby i wszystkie są ważne. Dyskutujemy i chcemy się wzajemnie przekonać, że wszystko jest pilne, a więc rynek, węgiel, energetyka, rolnictwo, budownictwo, oświata, zdrowie, kultura itp. oraz ponad 600 porozumień podpisanych ze związkami zawodowymi. I to wszystko w okresie dramatycznego kryzysu, który się pogłębia i z którego trzeba wyjść i to szybko, bo czeka nas prawdziwa tragedia.</u>
          <u xml:id="u-60.4" who="#JanuszProkopiak">Tymczasem upadają autorytety, poszerza się rozprzężenie, coraz bardziej brakuje dyscypliny i odpowiedzialności. Z mniejszym szacunkiem odnosimy się do swoich obowiązków, mamy coraz więcej objawów anarchii, a w sumie chcemy demokratyzacji życia, odczuwalnego złagodzenia codziennych kłopotów. Jest to wyzwanie, wobec którego staje nasza partia, nasz Sejm i całe nasze społeczeństwo. Jak sprostać temu wyzwaniu?</u>
          <u xml:id="u-60.5" who="#JanuszProkopiak">Przede wszystkim proponuję uznać, że mamy program reformy gospodarczej i stabilizacji, bez względu na jego słabości i kontrowersje, które budzą zaproponowane tam niektóre rozwiązania. Uważam, że każdy, nawet najlepszy program, w trakcie realizacji i tak będzie przez życie korygowany. Zacznijmy jego operatywną realizację, bez względu na sprzeciwy, które mogą się w różnych środowiskach pojawić. Nie wyobrażam sobie zresztą sytuacji, aby znaleźć rozwiązanie, które wszystkich zadowoli. Rzecz w tym, abyśmy reformę wprowadzali we właściwej, logicznej kolejności. Nie jestem ekonomistą. Być może, że mam zły pogląd na sprawę, ale nie od reorganizacji należy zacząć. Uważam natomiast, że trzeba pilnie zacząć od rozrachunku ekonomicznego, a więc od systemu ekonomiczno-finansowego i uregulowania w związku z tym spraw cen zaopatrzeniowych i rynkowych. Nie tylko jednak od tego zależy poprawa sytuacji.</u>
          <u xml:id="u-60.6" who="#JanuszProkopiak">Proponuję dokładnie rozważyć sposób wprowadzenia obecnie w życie zasad samodzielności przedsiębiorstw, to bardzo modny temat. Wyrażam pogląd, że skala obecnych problemów gospodarczych jest m.in. wynikiem zlikwidowania systemu nakazowego i pozostawienia samym sobie przedsiębiorstw, które nie są przystosowane do nowej sytuacji. Stąd uległy zerwaniu więzy kooperacyjne, nadal nie funkcjonują powiązania umowne. Wprowadzanie w praktyce zasad samodzielności przedsiębiorstw może odbywać się jedynie stopniowo, w sposób precyzyjnie zaprogramowany.</u>
          <u xml:id="u-60.7" who="#JanuszProkopiak">Uważam, że samodzielność i samorządność organizacji gospodarczych mogą być realizowane, kiedy półki sklepowe nie są tak puste i kiedy funkcjonuje zaopatrzenie techniczno-materiałowe. W warunkach kryzysu dyrektywa i operatywne sterowanie są bardziej potrzebne niż kiedykolwiek.</u>
          <u xml:id="u-60.8" who="#JanuszProkopiak">Konieczne jest też zajęcie stanowiska w sprawie rodzących się nowych koncepcji przekształcania państwowych przedsiębiorstw w tak zwane przedsiębiorstwa społeczne, ze wszystkimi konsekwencjami, także ustrojowymi. Niezależnie od wielu argumentów przemawiających za odrzuceniem tej koncepcji, podkreślić należy, i specjaliści zapewne to potwierdzą, że problemy efektywności nie wynikają z faktu istnienia socjalistycznych stosunków własności. Można bowiem pracować z większą efektywnością, dobrze pracować także w przedsiębiorstwach państwowych. Rzecz w tym, aby tworzyć niezbędne warunki poprzez przemyślaną, mądrą reformę funkcjonowania systemu zarządzania.</u>
          <u xml:id="u-60.9" who="#JanuszProkopiak">Pilnym zadaniem jest też ochrona i tworzenie warunków pracy kadrom kierowniczym wszystkich szczebli. Jest to, sądzę nie wszędzie doceniany dziś problem. Przecież sytuacja kadr kierowniczych jest jedną z przyczyn obecnego kryzysu. Brakuje bowiem kierowania, organizowania pracy, egzekwowania obowiązków i dyscypliny. Nie chcąc narażać się, nie są realizowane zasady pracy kierowników prawie wszystkich szczebli. Uświadomić sobie musimy, jak ważne miejsce w działalności zakładów pracy zajmuje kierownik, a więc jego pozycja, wiedza merytoryczna i predyspozycje do kierowania. Przyjąć trzeba do wiadomości, że kierowanie już w swojej naturze wiąże się z ryzykiem. Pamiętać też należy, że sprawa sukcesu w pracy, czy też jego braku ulega wyjaśnieniu w dłuższym okresie czasu. Z tych tylko powodów wynika, że kierownika trzeba obdarzyć dużym zaufaniem i zapewnić mu warunki, umożliwiające realizację jego przedsięwzięć. A z jaką praktyką mamy do czynienia? Potrzebne są gospodarce kadry kompetentne. Zastanówmy się, czy nie stać nas na rozwiązania lepsze.</u>
          <u xml:id="u-60.10" who="#JanuszProkopiak">Wysoki Sejmie! Bez względu na ciężar obecnie przeżywanego kryzysu, musimy szukać rozwiązań pozwalających otrząsnąć się z niemocy. Posiadamy w sumie duży potencjał produkcyjny, w który zainwestowaliśmy ogromne środki. W coraz większym stopniu nie wykorzystujemy jego możliwości produkcyjnych z uwagi na różne kłopoty materiałowe. Szczególnie brakuje materiałów z importu. Często są to różne komponenty występujące w niewielkich ilościach.</u>
          <u xml:id="u-60.11" who="#JanuszProkopiak">Przedkładam pod rozwagę propozycję, aby całą polską naukę włączyć pilnie do prac naukowo-badawczych, by wspólnie z przedsiębiorstwami opracowano własne rozwiązania technologiczne w oparciu o krajową bazę surowcową na produkcję szczególnie niezbędnych artykułów rynkowych. Bardzo wiele i szybko można tą drogą osiągnąć. W ten sposób możemy zasadniczo zwiększyć tempo rozwoju przetwórstwa rolno-spożywczego dla pełnego wykorzystania całej bazy surowcowej, szczególnie owoców i warzyw oraz przyspieszyć działania na rzecz rozwoju karbochemii, przetwórstwa miedzi i siarki, a także wzrostu produkcji szkła, kryształów, ceramiki i tak bardzo potrzebnych materiałów budowlanych na bazie własnych surowców, rodzimej technologii produkcji i urządzeń krajowych. W każdej z tych przykładowo wymienionych dziedzin stać nas na szybki postęp. To mogą i powinny być nasze specjalności narodowe.</u>
          <u xml:id="u-60.12" who="#JanuszProkopiak">Mówimy dużo o zielonym świetle dla rolnictwa, o poprawie sytuacji rynkowej. Tą właśnie drogą możemy szybko uzyskać środki na realizację zamierzeń w gospodarce żywnościowej.</u>
          <u xml:id="u-60.13" who="#JanuszProkopiak">Choć jest nam ciężko, nie możemy — w moim przekonaniu — poprzestać na wielkościach budownictwa mieszkaniowego proponowanych w korekcie planu, a także w przymiarkach na bieżące pięciolecie. W obecnym, dramatycznym kryzysie ujawnił się bowiem z wielką siłą bunt młodego pokolenia, przede wszystkim na tle trudnych warunków startu życiowego, a mieszkanie, to przecież co najmniej połowa warunków egzystencji rodziny. Trudna sytuacja w tej dziedzinie dlatego tak mocno bulwersuje. Zgłaszane są różne propozycje, których realizacja ma przynieść efekty. Sami młodzi ludzie chcą uczestniczyć w działaniach i tą inicjatywę trzeba wykorzystać. Trzeba więc szukać nowych rozwiązań. Są one na pewno bardzo trudne, ale i także bardzo pilne. Sytuacja polityczna i atmosfera społeczna tego wymaga. Może należy pomyśleć o okresowym wyodrębnieniu całego potencjału budownictwa ogólnego i komunalnego ze wszystkich resortów i stworzyć nową strukturę operatywnego sterowania w celu jego pełnego i efektywnego wykorzystania na rzecz zwiększenia rozmiarów budownictwa mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-60.14" who="#JanuszProkopiak">Także pilne jest podjęcie działań na rzecz wprowadzenia nowych technologii budowy obiektów mieszkalnych, zapewniających istotne zmniejszenie pracochłonności wykonania 1 m2 powierzchni użytkowej. U nas wynosi ona obecnie ponad 20 godzin, podczas gdy na święcie już poniżej 5 godzin. Jednocześnie stworzymy lepsze warunki do szybkiego rozwoju budownictwa jednorodzinnego, bez którego nie rozwiążemy problemu mieszkaniowego w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-60.15" who="#JanuszProkopiak">Z całą mocą podkreślam, że musimy zdobyć się na działania nadzwyczajne w tej dziedzinie. Mówię o tym, bo porozumienie społeczne, odzyskanie zaufania, tworzenie równowagi psychicznej, formułowanie perspektywy poprawy warunków bytowania młodego pokolenia jest możliwe, ale tylko wtedy, jeżeli obok innych działań budować będziemy więcej mieszkań. I to wszyscy musimy sobie uświadomić.</u>
          <u xml:id="u-60.16" who="#JanuszProkopiak">I jeszcze jedna sprawa. Wszyscy przeżywamy obecny kryzys bardzo boleśnie. Wielkie społeczne niezadowolenie to pogarda dla przeszłości, przeszłości, która tak mocno nam dokuczyła. Stąd ranga działań na rzecz przyszłości. Jest to trudne. Jesteśmy zmęczeni kryzysem. Wszyscy coraz częściej pytają, kiedy to się skończy? Musimy się poderwać. Potrzebna nam terapia polegająca na konkretnej pracy. I naprawdę to nie slogan. Taka musi być rzeczywistość. Żeby się jednak tak stało, potrzebna nam wszystkim motywacja do tych działań, a więc wiara w to, co robimy, że jest to słuszne, potrzebne, że efekty będą właściwie wykorzystane.</u>
          <u xml:id="u-60.17" who="#JanuszProkopiak">Rząd przedstawił program przezwyciężania kryzysu. Sądzę, że zawiera on niezbędne przedsięwzięcia, których wykonanie powinno zmienić sytuację. Rzecz jednak w tym, by program ten operatywnie i zdecydowanie realizować. Ludzie oczekują konkretnych posunięć, odważnych działań. Z sympatią, z zaufaniem i nadzieją społeczeństwo odniosło się do Rządu i do tow. gen. Jaruzelskiego. Jest sprawą szczególnie ważną, aby to poparcie nie ulegało osłabieniu. Do tego jednak jest potrzebne dynamiczne działanie. Nie zawaham się powiedzieć — trzeba działać twardo i sprawiedliwie, zwłaszcza teraz, w okresie dramatycznego kryzysu. Musimy wreszcie drgnąć z tego zaklętego bezruchu, choć zapewne na wielu szczeblach wiele się robi. Rzecz jednak dziś nie w ilości wykonywanej pracy, ale w jej efektach, a tych ciągle brakuje.</u>
          <u xml:id="u-60.18" who="#JanuszProkopiak">Jak to uczynić? Polska w swojej historii wniosła liczący się wkład w rozwój ogólnoludzkiej cywilizacji. Polska wydała wielu wielkich ludzi, którzy stali się własnością świata. Wśród nas, wśród kilkunastu milionów ludzi dorosłych w Polsce jest wielu mądrych, rzetelnych ludzi, partyjnych i bezpartyjnych, ludzi czynu. Dziś tacy są potrzebni. Sięgnijmy do nich, do ich wiedzy, energii i pasji działania. Tacy ludzie potrzebni są na wszystkich szczeblach od góry do dołu. Dajmy im możliwość działania — może poprzez powołanie specjalnego zespołu anty-kryzysowego, z odpowiednimi uprawnieniami. Zapewne nie wszystkim będzie to odpowiadać, ale nie ma wyjścia. Stan gospodarki, sytuacja kraju uzasadnia podjęcie kroków nadzwyczajnych. Jestem za porozumieniem społecznym, ale za takim, które bazuje na wspólnocie działań partii i wszystkich zdrowych sił społecznych w realizacji programu wyjścia z kryzysu, uratowania kraju przed chaosem i anarchią.</u>
          <u xml:id="u-60.19" who="#JanuszProkopiak">Nie jestem znawcą historii, może dlatego nie znam przykładu, aby z chaosu i anarchii wyrósł system zdrowej demokracji, o który tak wszyscy zabiegają. Na ogół prowadzi to do katastrofy. Nie ma — moim zdaniem — demokracji bez silnej władzy i silnego państwa, bez dyscypliny społecznej i kultury politycznej. Tworzenie tych elementarnych zasad życia społecznego w ramach odnowy socjalistycznego państwa należy do naszych obowiązków. To obowiązek naszej partii i wszystkich rzetelnych ludzi.</u>
          <u xml:id="u-60.20" who="#JanuszProkopiak">Jestem w związku z tym za systemem konsultacji, ale jednocześnie wyrażam pogląd, iż nie można rządzić krajem na zasadzie plebiscytu. Można się ze mną nie zgadzać, ale jestem przekonany, że rządzenie i kierowanie to elementy powiązane z podjęciem ryzyka, tym większego, im trudniejsza i bardziej złożona jest sytuacja. Zdobądźmy się na nie — ruszmy z miejsca. Bo jaźń i uleganie, brak zdecydowania i odwagi nie sprzyjają poprawie. Praktyka zresztą tego dowodzi. Wielokrotnie mówimy, że nikt za nas nie zrobi tego co do nas należy. Jeżeli tak, to właśnie my mamy do spełnienia wielką rolę. Jest nas tu wielu posłów, członków Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W naszym działaniu bądźmy inicjatorami poczynań, na które oczekuje społeczeństwo, które tworzyć będą warunki odnowy socjalistycznego państwa, które odbudowywać będą zaufanie do partii. Sądzę, że jesteśmy w stanie spełnić społeczne pragnienia i musimy to uczynić. I myślę, że sobie w partii poradzimy sami i w związku z tym nie udzielajcie nam pomocy i porad. Niech każdy robi to, co do niego należy, niech robi to dobrze w interesie ogółu. W ten sposób najlepiej wypełni swoje obowiązki. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-60.21" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-61">
          <u xml:id="u-61.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma poseł Marceli Faska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-62">
          <u xml:id="u-62.0" who="#MarceliFaska">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Jedną z zasadniczych przyczyn, a zarazem objawem obecnych trudności gospodarczych naszego kraju jest kryzys paliwowo-energetyczny. Dlatego słusznie Rząd obywatela Premiera Jaruzelskiego, jak i Wysoka Izba uważają, że kluczem do rozwiązania naszych trudności, pozwalającym na możliwie szybkie wyjście z kryzysu jest problem węgla, paliw i energii. Rozumiem, że Rząd zrobi wszystko, aby szybko zwiększyć wydobycie węgla kamiennego, decydujące o zapewnieniu zaopatrzenia energetyki, przemysłu, ludności, jak również niezbędnych dostaw eksportowych.</u>
          <u xml:id="u-62.1" who="#MarceliFaska">Uwzględniając zasadnicze trudności i znane uwarunkowania wzrostu wydobycia węgla oraz tyle kierunków jego zastosowania i zbytu, praktycznie nie może być mowy o dalszej rozbudowie polskiej energetyki na tym paliwie. Podstawowym zadaniem staje się więc maksymalna oszczędność paliw i energii, o czym mówiono już nieraz z tej trybuny. Natomiast zaspokajanie rosnących potrzeb i niezbędny przyrost mocy elektroenergetycznych kraju mogą być pokrywane jedynie przez wykorzystanie innych nośników energii. Udział paliw płynnych w strukturze zużycia paliw w roku ubiegłym wyniósł 2,8%, a paliw gazowych 0,05%. Nie tu więc należy szukać perspektyw i praktycznych możliwości rozwiązania problemu polskiej energetyki, co nie oznacza, że nie należy zintensyfikować poszukiwań naszej wielkiej ropy i gazu.</u>
          <u xml:id="u-62.2" who="#MarceliFaska">Mówi się ostatnio dużo o technice jądrowej, o konieczności budowy polskiej elektroenergetyki atomowej, upatrując w niej optymistycznie bez kłopotliwą przyszłość. Trzeba jednakże stwierdzić, że szczególnie w tej dziedzinie droga od pomysłu do przemysłu jest daleka, a uwzględniając nasze realia ekonomiczne — bardzo daleka. Technika jądrowa jest niezwykle kapitałochłonna, wymaga wybudowania od podstaw nowego przemysłu o cechach jakościowych dotąd w kraju nieosiągalnych.</u>
          <u xml:id="u-62.3" who="#MarceliFaska">Koszty budowy i eksploatacji elektrowni na paliwie jądrowym są nie mniejsze od elektrowni budowanych w oparciu o węgiel kamienny. Własnych złóż uranu, jak wiadomo, nie posiadamy, a według prognoz jego zasoby światowe ulegną wyczerpaniu około roku 2000. Z tych i z wielu innych jeszcze względów przyszłości polskiej energetyki, przynajmniej tej najbliższej do roku 1990, nie w energetyce atomowej poszukiwać należy, jakkolwiek i to trzeba uwzględnić, podejmując w tej sprawie decyzje już dzisiaj.</u>
          <u xml:id="u-62.4" who="#MarceliFaska">Jutro naszej elektroenergetyki oparte być powinno — powiem bardziej imperatywnie — oparte być musi na wykorzystaniu węgla brunatnego. Według oceny Instytutu Geologicznego w Warszawie szacuje się możliwości udokumentowania na terenie Polski blisko 40 miliardów ton zasobów tego paliwa. Przypomnę, że w latach ubiegłej pięciolatki wydobyliśmy go 196 mln ton. Obecnie rozpoznanych jest 17 miliardów ton zasobów szacunkowych, z czego udokumentowanych jest tylko 8 miliardów ton. W eksploatacji natomiast znajduje się zaledwie 13%, a w budowie mamy kopalnie na dalsze 12% zasobów udokumentowanych.</u>
          <u xml:id="u-62.5" who="#MarceliFaska">Wysoka Izbo! Koszt wyprodukowania 1 kilowatogodziny liczony w rachunku ciągnionym jest wg wyliczeń specjalistów o 40–45% niższy niż w elektrowniach spalających węgiel kamienny. W roku 1980 produkcja energii elektrycznej na węglu brunatnym wzrosła do 23,5 mld kWh, a udział w ogólnej strukturze zużycia paliw w energetyce zawodowej wyniósł 18,6%, udział węgla kamiennego osiągnął 78,4%. W porównaniu do roku 1970 wskaźniki charakteryzujące udział węgla brunatnego w globalnej produkcji energii elektrycznej w roku 1980 spadły z 38% do 27,7%, a udział węgla brunatnego w strukturze zużycia paliw w energetyce zawodowej wyniósł w 1979 roku 19,6%, a w roku ubiegłym obniżył się już do 18,6% udziału. Zadziwiać co najmniej musi fakt nieliczenia się poprzednich członków Rządu i jego ekip specjalistów i doradców z szansami tkwiącymi w rodzimym nośniku energii, jakim jest węgiel brunatny. Świadczy o tym polityka gospodarcza w tym zakresie i jej dzisiejsze skutki.</u>
          <u xml:id="u-62.6" who="#MarceliFaska">Wydobycie węgla brunatnego w ostatnich latach ubiegłej pięciolatki, a więc w okresie, gdy niedobór energii i paliw dawał się już dotkliwie we znaki naszej gospodarce i ekonomice, miało tendencje spadkową w stosunku do wyników lat 1976–1978, kiedy poziom rocznego wydobycia wynosił 40, a nawet 41 mln ton. w roku 1979 obniżyło się wydobycie do 38 milionów ton, a w roku ubiegłym wydobycie to spadło do 36,9 mln ton z tendencją do dalszego spadku. Przewiduje się, że rok bieżący będzie dla kopalń węgla brunatnego rokiem najtrudniejszym. Wydobycie w tym roku nie będzie mogło nawet przy dużej mobilizacji sił i środków przekroczyć 36,7 mln ton. Pomimo tego na najwyższą uwagę i uznanie w dotychczasowych wysiłkach produkcyjnych kopalń i elektrowni na węglu brunatnym zasługuje ofiarność załóg pracowniczych tych przedsiębiorstw za zrozumienie znaczenia, roli i zadań przemysłu węgla brunatnego na potrzeby gospodarki narodowej, dowodem czego m.in. jest utrzymanie pełnej ciągłości ruchu zakładów i urządzeń wynikające z potrzeb technologicznych. Inna niż ta wysoce obywatelska postawa pracownicza przyczyniłaby się do jeszcze gorszych wyników.</u>
          <u xml:id="u-62.7" who="#MarceliFaska">W wyniku błędnej polityki surowcowej w przeszłości wstrzymano nie tylko budowę nowych kopalń węgla brunatnego, ale także prace poszukiwawcze, a nawet zamknięto kilka małych kopalń i brykietowni, które od dziesiątków lat zaspokajały miejscowe potrzeby opałowe w południowo-zachodnich rejonach kraju. W latach siedemdziesiątych ograniczono zakres prac poszukiwawczych i dokumentowania złóż węgla brunatnego o połowę. Doprowadziło to do najniższego stopnia rozpoznania obszaru występowania węgla brunatnego w Polsce, które, wraz z rejonami zbadanymi bardzo pobieżnie, ustala 40% obszaru, podczas gdy w NRD czy Czechosłowacji — 90%.</u>
          <u xml:id="u-62.8" who="#MarceliFaska">Największa budowana obecnie kopalnia „Bełchatów” w pierwszych kilku latach budowy finansowana była przez czynne kopalnie węgla brunatnego kosztem zabierania im niezbędnych środków finansowych i sprzętu. Nie przywiązywał poprzedni Rząd właściwej uwagi do tej dużej i ważnej inwestycji narodowej, obejmującej — jak wiadomo — budowę kopalń węgla brunatnego z zadaniem dostarczenia gospodarce narodowej w roku 1985 ponad 40 milionów ton węgla oraz wybudowanie elektrowni o mocy 4 320 MW. Sejmowa Komisja Górnictwa, Energetyki i Chemii wielokrotnie w swoich opiniach i dezyderatach, a także posłowie z trybuny sejmowej upominali się o środki dla tej budowy. Nie były to, jak się okazało, środki skuteczne.</u>
          <u xml:id="u-62.9" who="#MarceliFaska">Odnotowuje się obecnie w tej inwestycji 3-letnie rzeczowe opóźnienie robót. Olbrzymi wysiłek dewizowy kraju poniesiony na zakup koparek z RFN oraz zwałowarek z NRD nie został do tej pory wykorzystany na realizację umowy kooperacyjnej, pozwalającej na opanowanie w Polsce produkcji dużych maszyn górniczych o wydajności 100 tys. metrów sześciennych na dobę i potrzebnych do nich części zamiennych.</u>
          <u xml:id="u-62.10" who="#MarceliFaska">Wysoki Sejmie! Ważna jest odpowiedź na pytanie, czy i w jakim stopniu, mimo wielu opóźnień w rozwoju, niedostatków i trudności węgiel brunatny może wpływać dodatnio na bilans energetyczny kraju. Odpowiedź jest jednoznacznie pozytywna: w latach 1981–1985 wzrost produkcji energii elektrycznej powinien wynieść około 60%, tj. z 23,5 miliarda do 40 miliardów kWh. Praktycznie będzie to w przybliżeniu około 70–80% spodziewanego przyrostu produkcji energii elektrycznej w tym okresie.</u>
          <u xml:id="u-62.11" who="#MarceliFaska">Według aktualizowanych programów resortowych istnieją wszelkie dane po temu, by w 1990 roku udział produkcji energii z węgla brunatnego zrównał się z wielkością energii elektrycznej uzyskiwanej obecnie z węgla kamiennego. O osiągnięciu tego celu zadecyduje jednakże postęp w budowie kopalni „Bełchatów” i „Lubstów”, które obecnie napotykają olbrzymie trudności. Niezrozumiały jest fakt dotychczasowej opieszałości władz centralnych w egzekwowaniu realizacji tych inwestycji. Łączne moce możliwych do zrealizowania w ciągu najbliższych 7–8 lat przedsięwzięć sięgają blisko 6 tys. megawatów, co stanowić będzie około jednej czwartej obecnego stanu posiadania polskiej energetyki.</u>
          <u xml:id="u-62.12" who="#MarceliFaska">Wysoki Sejmie! Jakie są bariery i jakie warunki należy dopełnić, by gospodarce naszej w roku 1990 dostarczyć można było 90 mln ton węgla brunatnego, co odpowiada około 20 mln ton energetycznego węgla kamiennego? Z ważniejszych wymienię:</u>
          <u xml:id="u-62.13" who="#MarceliFaska">Po pierwsze — wymogiem podstawowym jest zdecydowane określenie stanowiska Rządu do roli węgla brunatnego w gospodarce narodowej i przyjęcie stosownej, długofalowej polityki w tym zakresie, uniezależnionej od okresowej koniunktury lub tendencji zmieniających się składów kierowniczych Rządu.</u>
          <u xml:id="u-62.14" who="#MarceliFaska">Po drugie — spełnienie wszelkich określonych wymogów dla niezakłóconej realizacji zadania inwestycyjnego kopalnia — elektrownia „Bełchatów” i odkrywki „Lubstów”.</u>
          <u xml:id="u-62.15" who="#MarceliFaska">Po trzecie — zapewnienie czynnym już kopalniom węgla brunatnego i elektrowniom inwestycji utrzymujących. Nakłady takie zostały w bieżącym roku unieruchomione. Spowoduje to już w roku 1982 zmniejszenie wydobycia węgla o około 6 mln ton. Dopuścić do tego absolutnie nie można.</u>
          <u xml:id="u-62.16" who="#MarceliFaska">Po czwarte — rozpoznanie geologiczne jest pierwszą barierą dalszego rozwoju tego przemysłu. W kategoriach nadających się do podjęcia działalności inwestycyjnej udokumentowane są aktualnie jedynie dwa złoża: Szczerców i Legnica Zachód. Zaniedbał tę sprawę również były resort energetyki, który wołał budować elektrownie na węglu kamiennym, bo nie trzeba było przeznaczać ograniczonych środków na budowę kopalni i można było zganiać wszystko na resort górnictwa, krzycząc gromkim głosem o braku paliwa. W celu umożliwienia rozwiązania tego problemu uważa się za słuszne zobowiązanie Centralnego Urzędu Geologii do priorytetowego dokumentowania złóż węgla brunatnego w kategoriach przemysłowych, z pominięciem kategorii C-2, z wyjątkiem obszarów wymagających szczególnej ochrony środowiska naturalnego. Niezależnie od tego konieczne jest generalne przyspieszenie prac geologiczno-poszukiwawczych na przykładzie złoża „Lubstów” m.in. przez śmiałe stosowanie postępowych metod szybkiego rozpoznania zasobów oraz uproszczonych badań laboratoryjnych.</u>
          <u xml:id="u-62.17" who="#MarceliFaska">Po piąte — rozwój przemysłu węgla brunatnego powoduje wzrost zajmowania i przekształcania terenów w rejonach eksploatacji złóż, co nie zyskuje sobie zwolenników tego rodzaju górnictwa, tym bardziej że sprawa rekultywacji eksploatowanych terenów i przywracania im poprzednich funkcji zasługuje na zdecydowaną krytykę.</u>
          <u xml:id="u-62.18" who="#MarceliFaska">W swojej dotychczasowej działalności przemysł węgla brunatnego dokonał zmiany użytkowania 14 tys. hektarów gruntów ornych i leśnych, a w bieżącym 5-leciu przejmie dalsze 7 tys. ha. Ustawowy obowiązek rekultywacji został dotychczas zrealizowany na obszarze 3,5 tys. ha, a nowym użytkownikom przekazano do zagospodarowania ponad 2 tys. ha.</u>
          <u xml:id="u-62.19" who="#MarceliFaska">W tym miejscu krytyczne posłanie przesłać należy inwestorom i gestorom terenów, a także odpowiedzialnym przedstawicielom wszystkich szczebli władzy ludowej za tolerancyjną „niemoc” w warunkach dysponowania przodującymi uregulowaniami prawnymi w zakresie ochrony środowiska.</u>
          <u xml:id="u-62.20" who="#MarceliFaska">Nowi użytkownicy zrekultywowanych terenów, głównie leśnictwo i PGR, nie są w stanie zagospodarować przekazanych im terenów i stąd m.in. górnictwo węgla brunatnego otacza zła opinia dewastatora gruntów. Na przykład na 400 ha gruntów przekazanych do leśnego zagospodarowania przez kopalnię „Adamów”, tylko około 10% zalesiono, reszta leży odłogiem. Obecnie rolnicy indywidualni w rejonie kopalni „Adamów” ubiegają się o przydział zrekultywowanych gruntów, pragnąc je zagospodarować. Wyrażam przekonanie, że znajdzie się szybkie i korzystne dla gospodarki narodowej rozwiązanie tej incydentalnej sprawy. A swoją drogą, inne państwa pozyskujące kopaliny metodą odkrywkową na wielokrotnie większych od naszych obszarach, załatwiają ten problem z korzyścią dla gospodarki i z pożytkiem dla człowieka i środowiska. Również my powinniśmy zdecydowanie pójść w tym kierunku. Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska ze stycznia 1980 roku nie pozostawia wątpliwości co do zadań i obowiązków w tym przedmiocie, a niezbędne do tego warunki należy po prostu stworzyć.</u>
          <u xml:id="u-62.21" who="#MarceliFaska">Po szóste — przyszłość przemysłu węgla brunatnego oprzeć należy na własnym, krajowym potencjale produkcji maszyn i urządzeń do eksploatacji węgla brunatnego. Zakupy tych urządzeń powinny mieć jedynie charakter uzupełniający. Najważniejsze jest jednak, by polska elektroenergetyka mogła w pełni wykorzystać szanse tkwiące w krajowych zasobach węgła brunatnego i przynieść korzyści całemu narodowi; konieczne jest podjęcie już dzisiaj szeregu ważnych decyzji, tych, o których była mowa i wielu innych o znaczeniu tak przyszłościowym, jak i doraźnym. Czeka na to doświadczona i zaangażowana kadra ludzi węgla brunatnego.</u>
          <u xml:id="u-62.22" who="#MarceliFaska">Obywatelu Premierze! Niezależnie od zarysowanej tu problematyki dnia jutrzejszego i najbliższej przyszłości, wiele niepokojących problemów mają przedsiębiorstwa węgla brunatnego u progu sezonu jesienno-zimowego br. Proszę obywatela Premiera o polecenie odpowiedzialnym współpracownikom udzielenia potrzebującym wszechstronnej i skutecznej pomocy. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-62.23" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-63">
          <u xml:id="u-63.0" who="#HalinaSkibniewska">Obecnie głos zabierze Minister Władysław Baka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-64">
          <u xml:id="u-64.0" who="#WładysławBaka">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów pragnę ustosunkować się do niektórych kwestii związanych z reformą gospodarczą, podniesionych w toku obecnej debaty.</u>
          <u xml:id="u-64.1" who="#WładysławBaka">Sprawa pierwsza. W całej Polsce rozlega się wielkie wołanie o reformę. Znalazło to również wyraz w tej sali, na dzisiejszym i wczorajszym posiedzeniu Sejmu. Wyrażana jest coraz pełniej niecierpliwość, czy zdołamy uratować kraj przed katastrofą, przeprowadzając dostatecznie szybko reformę. Są również formułowane opinie, iż Rząd działa niezbyt zdecydowanie, zbyt wolno i z niedostateczną energią.</u>
          <u xml:id="u-64.2" who="#WładysławBaka">Pragnę poinformować Wysoką Izbę, że Rząd przywiązuje wielkie znaczenie do przygotowania reformy oraz do jej szybkiego wdrażania. Nie zaniedbuje niczego, co służy i sprzyja jej urzeczywistnianiu. Zrozumiałe jest, że intencje Rządu i jego działania nie zawsze znajdują należyte odzwierciedlenie w procesach gospodarczych, w działalności wszystkich ogniw gospodarki. Pragnę przy tym zwrócić uwagę, że reforma, którą podejmujemy, jest reformą nie spotykaną dotychczas. Tak głębokich przeobrażeń w systemie funkcjonowania gospodarki nie podejmowaliśmy w historii naszego ludowego państwa. Żeby zilustrować ten oczywisty fakt pragnę przypomnieć, że w drugiej połowie lat pięćdziesiątych, kiedy podjęliśmy po raz pierwszy trud dokonania reformy gospodarczej, wszystko właściwie sprowadzone zostało do dwóch ustaw i kilku uchwał Rady Ministrów. Tak zwana reforma WOG-owska, która była dokonywana w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych, praktycznie była sprowadzana do jednej uchwały Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-64.3" who="#WładysławBaka">Obecnie liczba projektowanych aktów prawnych o zasadniczym znaczeniu, ustaw sejmowych, które są niezbędne do tego, by wdrożyć reformę, wzrasta do liczby blisko dwudziestu. To, że sesja wiosenna przeistacza się w sesję jesienną ma swoją wymowę. Wszystko wskazuje na to, że jeżeli będzie utrzymywany planowany rytm pracy nad reformą, to będziemy mieli do czynienia z Sejmem nieustającym. Nieustającym dopóty, dopóki pełny pakiet ustaw nie zostanie uchwalony tak, ażeby projektowana reforma uzyskała podwaliny ustrojowo-organizacyjne, solidny fundament ustanowiony przez akty prawne najwyższego rzędu.</u>
          <u xml:id="u-64.4" who="#WładysławBaka">Przygotowując program reformy, wyszliśmy z założenia, że nie stać nas na popełnianie błędów. Każdy błąd w przygotowaniu reformy „owocuje” potem wielkimi negatywnymi skutkami ekonomicznymi i społecznymi. Potrzebne było dogłębne przestudiowanie propozycji i projektów. Potrzebne było wykorzystanie całego naszego dobrego i złego doświadczenia w funkcjonowaniu gospodarki, doświadczenia, które było udziałem naszego kraju, jak również dorobku innych państw socjalistycznych.</u>
          <u xml:id="u-64.5" who="#WładysławBaka">W jakim stanie jesteśmy dzisiaj? Mamy generalną koncepcję reformy, linie reformy, które precyzyjnie określają, czego chcemy, jak zamierzamy postępować, dokąd kroczymy.</u>
          <u xml:id="u-64.6" who="#WładysławBaka">Obywatele posłowie otrzymali projekt dokumentu pt. „Kierunki reformy gospodarczej” skierowany przez Rząd. Jest to owoc blisko półrocznej ogólnospołecznej dyskusji. Dokument ten spotkał się z aprobatą IX Zjazdu. Stanowi osnowę i podstawę programową do wszystkich poczynań Rządu w dziedzinie reformowania gospodarki. Stanowi podstawę dla podejmowania przedsięwzięć koordynacyjnych i ukierunkowania prac szczegółowych w resortach i jednostkach terenowych. To zapewnia niezbędną spójność prac nad reformą. Rząd, nie oczekując na formalne potwierdzenie projektów, podjął już praktyczne działania znane Wysokiej Izbie.</u>
          <u xml:id="u-64.7" who="#WładysławBaka">Mówiono tutaj o drobnej wytwórczości, mówiono również o reformie systemu ekonomiczno-finansowego PGR. Chciałbym także podkreślić wielką doniosłość, wielkie znaczenie przeobrażeń organizacyjnych na szczeblu centralnym, które zostały już rozpoczęte i które będą kontynuowane w ciągu najbliższych tygodni i miesięcy. Chciałbym wreszcie zwrócić uwagę — do sprawy tej jeszcze wrócę — na wielką doniosłość aktu, jakim jest przygotowywany projekt ustawy o przedsiębiorstwach i o samorządzie.</u>
          <u xml:id="u-64.8" who="#WładysławBaka">Chciałbym także poinformować Wysoką Izbę, że za kilka dni odbędzie się posiedzenie Komisji do spraw Reformy Gospodarczej, podczas którego w sposób rozwinięty przedstawimy szczegółowy harmonogram wdrażania reformy, poszczególne jej etapy. Określimy szczegółowo co, kiedy i gdzie się będzie dziać, aby od 1 stycznia 1982 roku gospodarka nasza wkroczyła na nowe tory, na tory reformy gospodarczej. Pragnę przypomnieć, że inne kraje na przygotowanie reformy tego typu jak nasza potrzebowały kilka lat. My nie możemy iść za ich przykładem. My nie mamy czasu. Potrzebne jest wielkie napięcie woli. Potrzebna jest wielka aktywność wszystkich szczebli, wszystkich ogniw, aby reformę jak najszybciej wdrażać w życie.</u>
          <u xml:id="u-64.9" who="#WładysławBaka">W tej chwili, generalnie biorąc, jesteśmy w fazie przechodzenia od ukształtowania generalnej koncepcji do tworzenia podstaw prawnych, do fazy legislacyjnej. Wielką rolę mieć będzie uchwalenie przez Sejm projektu ustawy o przedsiębiorstwach i o samorządzie. Autentyczne, samorządne przedsiębiorstwo stanowi — jak tutaj słusznie mówiono — kamień węgielny reformy gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-64.10" who="#WładysławBaka">W prasie, w radiu, na zebraniach, na różnych spotkaniach przeciwstawiano projektom rządowym tzw. projekt społeczny, opracowany pod patronatem NSZZ „Solidarność”. Zwracając się do posła Bukowskiego, pragnę podkreślić, że w przygotowywaniu projektów ustaw rządowych nie zaniedbano niczego, aby miały one charakter społeczny. Dlatego pozwoliłem sobie powiedzieć, że projekty przedstawione przez Rząd nie są projektami stworzonymi w gabinecie ministrów. Są to projekty par excellence społeczne, ponieważ zostały opracowane przez gremium społeczne, składające się z najwybitniejszych autorytetów z dziedziny ekonomii, z dziedziny prawa, z dziedziny socjologii, były przedmiotem szerokiej i społecznej konsultacji. Nie znaczy to jednakowoż, że są to projekty doskonałe. Nie ma doskonałych projektów. Jest miejsce na poprawki, na udoskonalające zmiany. Dobrze się stało, że inicjatywa, z którą wystąpił Prezes Rady Ministrów na Zjeździe, aby wszystkie ewentualne kontrowersje, aby wszystkie niejasności i wątpliwości co do kwestii samorządu wyjaśnić przy stole konferencyjnym, wyjaśnić na forum komisji sejmowej, aby na tej drodze wyłonić najlepszy, najbardziej optymalny kształt samorządu robotniczego, spotkała się z przychylnym przyjęciem ze strony „Solidarności” i innych związków zawodowych.</u>
          <u xml:id="u-64.11" who="#WładysławBaka">Zapewniam posła Bukowskiego, że Rząd nie zaniedba niczego, aby to wszystko co jest w dorobku dyskusji na temat samorządu i na temat przedsiębiorstwa, było wzięte pod uwagę w toku prezentowania stanowiska Rządu na forum komisji sejmowych, gdzie te projekty są obecnie rozpatrywane. Rozmowy, które do tej pory były przeprowadzone, już pozwoliły na wyjaśnienie, że wszyscy jesteśmy zgodni co do odrzucenia koncepcji własności grupowej. Najważniejsze zatem teraz jest, aby tak pokierować dalszymi pracami, dokonać takich uzgodnień, ażeby zapewnić autentyczną samorządność załóg, za którą opowiada się i Rząd, i której domagają się związki zawodowe.</u>
          <u xml:id="u-64.12" who="#WładysławBaka">Jednocześnie odpowiednio zabezpieczone muszą być interesy ogólnospołeczne w działalności przedsiębiorstw. Jest to sprawa niezwykle trudna. Potwierdza to doświadczenie innych krajów. Znalazło to m.in. potwierdzenie w Jugosławii, gdzie w konstytucji i w ustawach z lat 70-tych w świetle doświadczeń wprowadzono szereg nowych regulacji ustawowych, które modyfikują relacje między organami państwowymi a samorządem właśnie w tym celu, ażeby autentyczna, pełna samorządność lepiej współgrała, lepiej współbrzmiała z interesem ogólnospołecznym. Musimy tej sprawy wspólnie dopilnować. Inaczej Rząd nie będzie mógł zapewnić realizacji powszechnego prawa do pracy, nie będzie mógł zapewnić zaspokojenia wielu elementarnych potrzeb społecznych oraz zapewnić sprawiedliwego i zgodnego z pryncypiami socjalizmu rozwoju regionalnego. Rząd wyraża przekonanie, że dalszy tok prac podkomisji kierowanej przez posła Łopatkę doprowadzi do konstruktywnych rozwiązań i że ożywieni dobrą wolą wszyscy uczestnicy dyskusji przyczynią się do tego, by projekty ustaw były przedstawione na plenum Sejmu we właściwym czasie, tak, by nie zahamowało to rytmu prac nad reformą.</u>
          <u xml:id="u-64.13" who="#WładysławBaka">Kolejna sprawa, do której Chciałbym się odnieść wiąże się ze sprawą poruszoną wczoraj przez obywatela Ministra Krasińskiego. Chodzi o relację między reformą gospodarczą a zmianą cen. Nie tylko w zagranicznych czasopismach są fotografie owego hasła: „Reforma gospodarcza — tak, zmiana cen — nie”. Można je spotkać na ulicach polskich miast. Musimy tutaj, pozbywając się wszelkich emocji, wyjaśnić — jakie są zależności, jakie są współzwiązki, które nie pozwalają uznać tego hasła za słuszne, które nie pozwalają przyjąć tezy, iż możliwe jest w naszym kraju przeprowadzenie reformy gospodarczej bez głębokiej przebudowy struktury cen zarówno zaopatrzeniowych, jak i cen detalicznych. Jeśli chodzi o sprawę cen zaopatrzeniowych, sprawa jest prosta. Podjęta już została uchwała Rządu stanowiąca, że od 1 stycznia 1982 roku wejdą w życie nowe ceny zaopatrzeniowe, które urealnią rachunek ekonomiczny. Będą to „ceny prawdy”, które pozwolą ocenić, gdzie jest efektywność, a gdzie jest brak gospodarności, co przynosi korzyści narodowi, a co osłabia jego ekonomiczną potencję. Zmiana cen zaopatrzeniowych, to chciałbym szczególnie podkreślić, ma nie tylko walor ekonomiczny, ma również stronę emocjonalną. Nie jest bowiem obojętne dla górników, że produkt ich wielkiego trudu — węgiel jest sprzedawany po tak niskich cenach, jak obecnie. Człowiek szuka w produkcie własnych rąk, własnego umysłu potwierdzenia także własnej wartości, a cena jest jakimś wyrazem społecznego stosunku do wysiłku człowieka. Zatem cena musi być ceną sprawiedliwą ekonomicznie, taką ceną, która pozwoli, aby satysfakcje społeczne były proporcjonalne do wkładu pracy poszczególnych grup zawodowych.</u>
          <u xml:id="u-64.14" who="#WładysławBaka">O wiele bardziej złożony jest problem cen detalicznych. W trzech logicznie po sobie następujących tezach pragnę uzasadnić, że nie może być reformy bez przebudowy cen detalicznych. Pierwsza teza: sercem reformy gospodarczej, którą wprowadzamy jest system motywacyjny, to znaczy, że człowiekowi, pracownikowi musi się opłacić większy wysiłek, musi się opłacać lepsza praca, musi się opłacać lepsza i większa inicjatywność, wyższa aktywność produkcyjna. Za swój realny wysiłek musi otrzymać realny pieniądz, to znaczy pieniądz, który ma pokrycie w towarach. Jeśli za swój wysiłek miałby otrzymać papier, pieniądz „małpi”, jak nazywają go publicyści, pieniądz fałszywy, nic nie skłoni tego człowieka, ażeby zwiększał wysiłek, aktywność i inicjatywność.</u>
          <u xml:id="u-64.15" who="#WładysławBaka">Przykłady tego zjawiska są już obecnie w naszym życiu. Są one niestety coraz liczniejsze.</u>
          <u xml:id="u-64.16" who="#WładysławBaka">Druga teza: człowiek, który ma perspektywę przedzierania się do towaru, a nie jego kupowania, stania w kolejkach, nie jest skłonny do przestrzegania dyscypliny pracy. Jeżeli w społeczeństwie setki tysięcy, a nawet miliony ludzi trawią długie godziny na poszukiwanie towaru, to oznacza, że nie ma warunku do tego, aby racjonalizować, ażeby lepiej organizować procesy wytwórcze, procesy produkcyjne.</u>
          <u xml:id="u-64.17" who="#WładysławBaka">I wreszcie trzecia teza o charakterze psychologicznym. Człowiek, który ma elementarne utrapienia bez przerwy na głowie, który nie ma zabezpieczenia najbardziej nawet niezbędnych potrzeb, jak o tym wczoraj mówił dramatycznie Minister Krasiński, nie może koncentrować swojej uwagi na tym, jak lepiej gospodarować. Oto są trzy tezy, które przemawiają za tym, że bez zmiany przebudowy cen detalicznych nie można poważnie mówić o poprawie rynku, o reformie gospodarczej. Chodzi tylko o takie przeprowadzenie zmian cen detalicznych, aby zapewnić pełną rekompensatę dla grup ludności niżej uposażonej oraz o odpowiednie rozłożenie tej reformy na etapy.</u>
          <u xml:id="u-64.18" who="#WładysławBaka">Poseł Lubiejewski zwrócił uwagę, że w dotychczasowych pracach nad reformą gospodarczą nie zajmowaliśmy się dostatecznie szeroko sprawami kultury, oświaty, wychowania fizycznego, ochrony zdrowia, słowem — całą sferą usług społecznych. Chciałbym jednak poinformować Wysoką Izbę, że Rząd w pełni docenia tę problematykę i uważa, iż nie może się ona znaleźć poza reformą gospodarczą. Przez reformę można znacznie lepiej wykorzystać istniejący w tych dziedzinach potencjał, można stworzyć większe szanse rozwoju i aktywności, można wyjść naprzeciw różnym inicjatywom, które do tej pory są krępowane przez niesprawny system ekonomiczny.</u>
          <u xml:id="u-64.19" who="#WładysławBaka">Pragnę poinformować obywateli posłów, że od dwóch miesięcy pracuje zespół pod kierunkiem profesora Łukaszewicza, którego zadaniem jest określenie kierunków zmian organizacyjnych, systemów ekonomicznych, systemów motywacyjnych w odniesieniu do całej sfery usług społecznych. Myślę, że w okresie najbliższych trzech miesięcy będziemy w stanie przedstawić pod dyskusję w odnośnych środowiskach odpowiednie propozycje, odpowiednie projekty. Dołożymy wszelkich starań, ażeby na tym odcinku prace zostały maksymalnie przyśpieszone.</u>
          <u xml:id="u-64.20" who="#WładysławBaka">Silnie przemawiają do wyobraźni słowa wypowiedziane przez obywatelkę posłankę Jackiewicz - Kozanecką, że nawet najlepszy projekt nie spełni oczekiwań, jeśli całe społeczeństwo nie uzna tego projektu za swój, że „w słowach tylko chęć widzimy, w działaniu potęgę”. Tak, trzeba przyznać, że do wielu miejsc, tam gdzie się wytwarza, które są podstawowymi ogniwami naszego życia społeczno-gospodarczego nie trafiły jeszcze idee reformy, nie trafiły jeszcze rozwiązania reformy. Przeprowadzenie reformy postępować musi w określonym ciągu zdarzeń, w określonym cyklu wdrożeniowym. Taka jest logika wprowadzania tego wielkiego przedsięwzięcia. Chciałbym podkreślić jednak, że już w lutym tego roku Rząd zajął stanowisko, iż w przedsiębiorstwach nie należy czekać na ustawowe uregulowanie spraw samorządu, że powinny bezzwłocznie być podejmowane działania dotyczące porządkowania gospodarki, dotyczące zmian niezbędnych dla poprawy efektywności, dla zwiększenia roli załóg w zarządzaniu. W harmonogramie reformy przywiązujemy wielkie znaczenie do tego działania.</u>
          <u xml:id="u-64.21" who="#WładysławBaka">Rząd kieruje do przedsiębiorstw apel — przygotowujcie się do reformy, spójrzcie, jakie są wasze aktywa i pasywa, spójrzcie, jak będzie wyglądało wasze przedsiębiorstwo, jeśli pełne zasady samofinansowania, zasady samodzielności zostaną wprowadzone, jakie układy organizacyjne powinny przetrwać, a jakie powinny być zmienione. Nie ukrywam, że reforma będzie dobra dla dobrze zorganizowanych, że reforma jednocześnie ujawni słabości, brak efektywności. I tutaj pojawia się wielka obawa. Reforma nie przyniesie cudu. Nie przyniesie, jeżeli tak można powiedzieć, korzyści wszystkim. Przyniesie korzyści tym przedsiębiorstwom, które odznaczać się będą wysoką efektywnością, które będą mogły dowieść racji swego istnienia dobrymi wynikami ekonomicznymi. Reforma odrzuci to, co jest cechą charakterystyczną systemu nakazowo-rozdzielczego, owo antyszambrowanie dyrektorów przedsiębiorstw i zjednoczeń w gabinetach ministrów, Komisji Planowania w celu osiągnięcia przydziałów środków, limitów itp.</u>
          <u xml:id="u-64.22" who="#WładysławBaka">Reforma ma doprowadzić do takiego systemu, ażeby minister, który przyjdzie do przedsiębiorstwa, czy gdy przyjedzie do województwa, nie mógł niczego przydzielić, ponieważ przedsiębiorstwo będzie musiało sobie samo wypracować środki i kupić wszystko, czego będzie potrzebowało. Przedsiębiorstwo będzie musiało samo rozwiązywać swoje problemy. Takie są kanony, takie są ostateczne konsekwencje zasady samodzielności, samofinansowania i samorządności. Minister natomiast będzie musiał tworzyć dobre zasady, dobre rozporządzenia, będzie musiał pomagać w organizacji. Taka będzie jego rola. I do tego trzeba się będzie przyzwyczajać w ministerstwach, w przedsiębiorstwach, w jednostkach terenowych i zjednoczeniach.</u>
          <u xml:id="u-64.23" who="#WładysławBaka">Przygotowując reformę oraz porządkując jej przedpole, jest niezwykle ważne oczyszczenie się z tego — nie waham się użyć słowa — bagna przepisów powielaczowych i nie powielaczowych, rozporządzeń, które dawno straciły rację istnienia. Rząd Premiera Jaruzelskiego — podjął w tym względzie stosowne ustalenia. Jest już dokonywany przegląd tych wszystkich przepisów pod kątem ich użyteczności, zasadności. Przyznajemy samokrytycznie, że jest to prowadzone w sposób zbyt opieszały, zbyt ślamazarny. Na IX Zjeździe partii Prezes Rady Ministrów podkreślił, że prace te zostaną nasilone, zintensyfikowane. Chcielibyśmy, ażeby dokonywane to było z udziałem czynnika społecznego, żeby ludzie, którzy mają stosować przepisy mogli się wypowiedzieć co do ich zasadności i użyteczności. Chcielibyśmy doprowadzić do tego, ażeby na koniec tego roku każde ministerstwo posiadało kompletny, uporządkowany rejestr przepisów regulujących działalność resortu. Dzisiaj nie ma takiego jurysty i takiego ekonomisty, który by potrafił powiedzieć, jakie przepisy rzeczywiście obowiązują, jakie są rzeczywiste zasady gospodarowania.</u>
          <u xml:id="u-64.24" who="#WładysławBaka">Jeżeli mówimy o działaniu, to chciałbym ponadto podkreślić, że wiele się zmienić musi w nastawieniu ludzi, w ich podejściu do rozwiązywania problemów. Dla przykładu: mamy obecnie dobrą — taka jest społeczna ocena — uchwałę o drobnej wytwórczości. Brakuje wprawdzie jeszcze niektórych przepisów wykonawczych, nie wszędzie jeszcze ona dotarła. Ale mamy też sygnały świadczące o nieporozumieniu właśnie w podstawowych ogniwach, które mają stosować tę uchwałę. Powiadają mianowicie: owszem, będziemy stosować zasady uchwały, ale jeżeli otrzymamy przydziały surowców, materiałów, dewiz, nakładów inwestycyjnych itp. ze szczebla centralnego. Czyli daje znać tutaj o sobie nawyk kształtowany przez 30 lat, nawyk kierowania „w górę” postulatów dotyczących przydziału środków itp. Drobna wytwórczość ma się sama — jeżeli tak można powiedzieć — „żywić”. Na tym polega jej urok, jej właściwość i zalety, że potrafi aktywizować zasoby lokalne, że potrafi wykorzystywać te możliwości, które nie są dostrzegane na szczeblu centralnym.</u>
          <u xml:id="u-64.25" who="#WładysławBaka">I ostatnia wreszcie sprawa. Po przełomie sierpniowym nastąpiło w Polsce wyzwolenie wielkiej energii społecznej. Ta energia jest nadal wyzwalana i wielkie są jeszcze jej pokłady. Ciągle nie rozstrzygnięty jest jednak dylemat, czy zostanie ona wykorzystana dla konstrukcji, czy też w kierunku destrukcji. Jest to sprawa o doniosłym, narodowym, historycznym wręcz wymiarze. Czuje się upoważniony do wyrażenia przekonania Komisji do spraw Reformy Gospodarczej, że reforma gospodarcza stanie się tym czymś, co da konstruktywne ujście dla tej wielkiej energii społecznej. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-64.26" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-65">
          <u xml:id="u-65.0" who="#HalinaSkibniewska">Proszę o krótkie wyjaśnienie kolegę posła profesora Jerzego Bukowskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-66">
          <u xml:id="u-66.0" who="#JerzyBukowski">Koledzy Posłowie! Minister Baka polemizował z wystąpieniem posła Bukowskiego. Tak się składa., że jest nas dwóch Bukowskich w Sejmie i dlatego bezpieczniej będzie zawsze podawać imię. Moje imię jest Jerzy, mojego kolegi z Gdańska Romuald. I do niego odnosiły się te wystąpienia polemiczne. Może bym nie zwracał uwagi na ten drobny szczegół, ale ponieważ w danym przypadku jestem odmiennego zdania niż mój kolega Romuald, a ponadto biorę udział w pracach podkomisji zajmującej się tymi dwiema ustawami, więc odbiór słuchaczy telewizji mógłby być niewłaściwy i mógłbym stanąć w fałszywej pozycji w podkomisji zajmującej stanowisko odmienne od tego, które reprezentował kolega Romuald.</u>
          <u xml:id="u-66.1" who="#JerzyBukowski">Więc proszę na przyszłość, aby Pani Marszałek i wszyscy przewodniczący przestrzegali tego, by wymieniać nasze imiona. Proszę ministrów z ław rządowych o zwracanie na to uwagi. Dziękuję bardzo. To nie przeszkadza, że jesteśmy w przyjaźni z moim imiennikiem kolegą Romualdem.</u>
          <u xml:id="u-66.2" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-67">
          <u xml:id="u-67.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma poseł Stanisław Maciejewski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-68">
          <u xml:id="u-68.0" who="#StanisławMaciejewski">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! W rządowym programie przezwyciężania kryzysu oraz stabilizowania gospodarki kraju jako jedno z najważniejszych zadań uznano wyżywienie narodu. Zęby cel ten osiągnąć możliwie jak najpełniej i w jak najkrótszym terminie, należy m.in. stworzyć ludności mieszkającej na wsi rolniczej i nierolniczej odpowiednie warunki życia i pracy.</u>
          <u xml:id="u-68.1" who="#StanisławMaciejewski">Warunki mieszkaniowe rolników indywidualnych i pracowników jednostek rolnictwa uspołecznionego, a także pracowników zatrudnionych w służbie rolnej, obsłudze rolnictwa są nadal bardzo trudne. Znaczna część zasobów mieszkaniowych na wsi mieści się w budynkach starych, zdekapitalizowanych, niefunkcjonalnych, pozbawionych podstawowych urządzeń technicznych. Jedynie ok. 1/4 ogólnej liczby mieszkań tej grupy ludności wyposażonych jest w bieżącą wodę, a w niespełna 10% jest centralne ogrzewanie. Nadmierne jest też zagęszczenie mieszkań w gospodarstwach indywidualnych, w których na jedną izbę mieszkalną przypada 1,3 osoby, w państwowych gospodarstwach rolnych 1,4 osoby. W niektórych natomiast rejonach kraju, np. na ziemiach zachodnich substancja mieszkaniowa uległa nadmiernej dekapitalizacji, a pozbawiona racji polityka zatrudnienia na rynku pracy, przemieszczająca nadmierną ilość rąk do pracy ze wsi do miasta, spowodowała opustoszenie wielu budynków mieszkaniowych. Nie pomogło to wsi w sprawach produkcji rolnej, a stworzyło dodatkowe napięcia mieszkaniowe w miastach i całej infrastrukturze.</u>
          <u xml:id="u-68.2" who="#StanisławMaciejewski">Obowiązujące obecnie zasady pomocy finansowej państwa dla budownictwa jednorodzinnego ludności rolniczej, ustalone na początku lat 70-tych, utraciły swą skuteczność. Wprowadzona w 1976 r. zmiana cen detalicznych materiałów budowlanych oraz wzrost kosztów robocizny i transportu spowodowały znaczną podwyżkę kosztów budowy i remontów domów jednorodzinnych. Nastąpiło zatem zmniejszenie udziału pomocy państwa w finansowaniu indywidualnego budownictwa mieszkaniowego, co jest jedną z przyczyn występującego w ostatnich latach spadku budownictwa jednorodzinnego ludności rolniczej, a także zmniejszenie się liczby wystąpień o pozwolenie na budowę.</u>
          <u xml:id="u-68.3" who="#StanisławMaciejewski">Podobnie zła jest sytuacja z remontami domów mieszkalnych na wsi. W woj. gorzowskim, gdzie ponad 60% ziemi należy do jednostek gospodarki uspołecznionej, a głównie do państwowych gospodarstw rolnych, buduje się mieszkania i obiekty socjalne w stopniu niedostatecznym, na koszt państwa. W państwowych gospodarstwach rolnych mieszkania przydziela się robotnikom i pracownikom o dużym stażu pracy. Zdarza się nierzadko, że pracownicy ci przechodzą na zasłużoną emeryturę i wówczas państwowe gospodarstwa rolne muszą tę budynki remontować, administrować nimi, a jednocześnie budować nowe obiekty dla pozyskania nowych pracowników, by stworzyć im odpowiednie warunki mieszkaniowe i socjalne.</u>
          <u xml:id="u-68.4" who="#StanisławMaciejewski">Przykład ten podaję tylko dlatego, by wykazać, jak znaczne nakłady finansowe angażować trzeba na powyższy cel i jak wiele czasu trwa tworzenie odpowiednich warunków mieszkaniowych i socjalnych tylko dla tej grupy ludności. W najbliższych jednak latach zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych ludności rolniczej, zatrudnionej w sektorze uspołecznionym, przez budownictwo zakładowe będzie niemożliwe ze względu na ograniczone możliwości państwa.</u>
          <u xml:id="u-68.5" who="#StanisławMaciejewski">Duże potrzeby w zakresie budownictwa mieszkaniowego mają rolnicy indywidualni, nauczyciele, pracownicy zatrudnieni w służbie rolnej, obsłudze rolnictwa itp. Nie zaspokojone w tej mierze od lat potrzeby mieszkaniowe determinują konieczność stworzenia bardziej dogodnych, lepszych niż dotychczas warunków rozwoju zarówno budownictwa indywidualnego mieszkaniowego, jak też socjalnego, inwentarskiego. Dlatego myśl moja idzie w kierunku stworzenia preferencji dla budownictwa indywidualnego na wsi, na pewno tańszego, przy pomocy własnych sił i środków użytkowników. Problem ten powinien być rozwiązany w sposób kompleksowy. I tu chciałbym zwrócić uwagę Wysokiego Sejmu na kilka wybranych zagadnień z tym związanych, a wymagających skutecznych przedsięwzięć.</u>
          <u xml:id="u-68.6" who="#StanisławMaciejewski">Wiadome jest, że obecnie istnieją olbrzymie trudności z pozyskaniem materiałów budowlanych. Z jednej strony nie ma ich w odpowiedniej ilości i asortymencie, a z drugiej — nawet kiedy rolnik je znajdzie, nierzadko musi jechać do odległych miejscowości, ponosząc znaczne koszty transportu. Obok więc generalnej poprawy zaopatrzenia wsi w materiały budowlane i rozwoju produkcji materiałów miejscowego pochodzenia, przy ewentualnym, znacznym udziale rzemiosła, zachodzi potrzeba bardziej równomiernego zaopatrzenia terenu w materiały w asortymentach szczególnie przydatnych w budownictwie indywidualnym.</u>
          <u xml:id="u-68.7" who="#StanisławMaciejewski">Decydujący o doborze asortymentu jest fakt, iż realizacja budownictwa indywidualnego będzie dokonywana w częstych przypadkach siłami własnymi rolnika bądź przy udziale słabo usprzętowionych zakładów rzemieślniczych, spółdzielni budowlanych lub rzadziej przedsiębiorstw uspołecznionych.</u>
          <u xml:id="u-68.8" who="#StanisławMaciejewski">Z innych zagadnień, wymagających usprawnień wyjścia niejako naprzeciw rolnikom, to: niedostateczna pomoc kredytowa, musiałby tu być kredyt długoterminowy, nisko oprocentowany; ubogi zestaw dokumentacji typowej i nie zawsze dostosowany do możliwości materiałowych i wykonawczych rolnika; trudności w znalezieniu uczciwego i dobrego wykonawcy robót; nie uregulowana należycie sprawa nadzoru inwestorskiego.</u>
          <u xml:id="u-68.9" who="#StanisławMaciejewski">Czy działka budowlana, wynosząca ok. 9 arów IV klasy musi kosztować 70 tys. złotych? Dla rozpoczynającego budowę, a już w szczególności, jeśli dotyczy to młodego małżeństwa, wydatek taki stanowi przeszkodę trudną do pokonania. Oczywiście inne zasady powinny być stosowane do budownictwa letniskowego.</u>
          <u xml:id="u-68.10" who="#StanisławMaciejewski">Wreszcie należy poprawić i uprościć obowiązujące w zakresie budownictwa wiejskiego ustawodawstwo. Mnogość obowiązujących w tej mierze przepisów, poczynając od lokalizacji inwestycji, zagadnienie dokumentacji, warunków kredytowania odmiennych dla różnych grup pracowników i dla rolników indywidualnych, udziału środków własnych czyni, iż przepisy te niezrozumiałe są dla ludności wiejskiej, a nierzadko niejasne są dla władz szczebla podstawowego. Istnieje zatem potrzeba uregulowania wszystkich podniesionych tu przeze mnie spraw w ten sposób, by obowiązujące zasady sprzyjały rozwojowi budownictwa indywidualnego, realizowanego zarówno przez rolników indywidualnych, jak i przez robotników i pracowników jednostek gospodarki uspołecznionej oraz innych pracowników zatrudnionych w obsłudze rolnictwa. Uregulowanie wspomnianych wyżej zagadnień powinno również stworzyć dogodne warunki do tego, by niezależnie od budownictwa uspołecznionego budowano więcej mieszkań i innych obiektów na wsi przy większym udziale własnej pracy i środków finansowych przyszłych użytkowników tych obiektów, a także przy większym wykorzystaniu materiałów miejscowego pochodzenia. Z kolei stworzenie korzystniejszych warunków mieszkaniowych i socjalnych zachęci młodych rolników i inteligencję wiejską do pracy i trwałego — trwałego — podkreślam, zamieszkania na wsi.</u>
          <u xml:id="u-68.11" who="#StanisławMaciejewski">Drugi problem, jaki chcę podnieść, to sprawa przydziału działek rolnych dla tej ludności mieszkającej na wsi, która chce i może z pożytkiem dla społeczeństwa i dla siebie taką działkę należycie zagospodarować. Wysoki Sejm uchwalił ustawę o ogródkach działkowych, za którą wszyscy głosowali. Tymczasem w niektórych rejonach na wsi są trudności z pozyskaniem małych działek przez ludzi o nie starających się. Dzieje się tak w sytuacji, kiedy rządowy raport o stanie gospodarki stwierdza, iż ponad ćwierć miliona hektarów stanowią ugory i odłogi oraz grunty wymagające rekultywacji, a około miliona hektarów jest użytkowanych wadliwie i ekstensywnie. Przecież tu pomoc państwa prawie jest niepotrzebna. Ziemi u nas nie brakuje. Dlatego wnioskuję, by każdemu mieszkańcowi wsi, który pragnie taką działkę posiadać i daje gwarancje jej dobrego zagospodarowania, stworzyć taką możliwość. Po prostu władze gminne powinny mieć obowiązek wydzielenia terenów na wsi pod ogródki działkowe.</u>
          <u xml:id="u-68.12" who="#StanisławMaciejewski">Środki masowego przekazu podawały, iż dobre jest zaopatrzenie w żywność w Węgierskiej Republice Ludowej. Dzieje się m.in. tak dlatego, ponieważ ponad 70% ludności w stopniu większym czy mniejszym zajmuje się produkcją rolną, wliczając w to również posiadaczy ogródków działkowych. Wykorzystajmy ten dobry przykład dla zwiększenia żywności w naszym kraju i to przecież najtańszym kosztem.</u>
          <u xml:id="u-68.13" who="#StanisławMaciejewski">Obywatele Posłowie! Popierając wniosek o upoważnienie do dokonywania bieżących zmian w narodowym planie społeczno-gospodarczym na 1981 rok oraz program wyjścia z kryzysu i stabilizacji, pragnę podkreślić konieczność przyspieszenia przebudowy struktury produkcji przemysłowej pod kątem potrzeb eksportu, rynku wewnętrznego oraz potrzeb rolnictwa i gospodarki żywnościowej.</u>
          <u xml:id="u-68.14" who="#StanisławMaciejewski">Trzeci już rok kontynuowana jest polityka drastycznego ograniczania nakładów inwestycyjnych. Natomiast nie znajduje to odzwierciedlenia w ograniczaniu produkcji dóbr inwestycyjnych, zwiększaniu produkcji artykułów konsumpcyjnych i środków produkcji dla rolnictwa. Potrzebne są zatem wnikliwe analizy aktualnej struktury i hierarchii potrzeb społecznych oraz źródeł i możliwości ich pokrycia na bazie istniejącego potencjału wytwórczego i posiadanych krajowych surowców.</u>
          <u xml:id="u-68.15" who="#StanisławMaciejewski">Pragnę również wyrazić sugestię, ażeby przy bardziej szczegółowym opracowaniu programu stabilizacji przygotowane były dla zagadnień szczególnie ważnych programy operacyjne. W dziedzinie rolnictwa i gospodarki żywnościowej potrzebne są operacyjne roczne i wieloletnie programy melioracji rolnych, kompleksowy program paszowy, rozwoju chemii rolnej, mechanizacji. Programy te powinny być z całą konsekwencją realizowane. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-68.16" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-69">
          <u xml:id="u-69.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma poseł Stanisław Kukuryka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-70">
          <u xml:id="u-70.0" who="#StanisławKukuryka">Wysoka Izbo! Nikt w tej sali nie ma wątpliwości co do tego, że stan naszej gospodarki jest krytyczny, każde dodatkowe żądanie grozi zaś pogłębieniem kryzysu. Jednocześnie jednak trudno mi przyjąć do wiadomości wnioski wynikające z rządowego programu przezwyciężania kryzysu oraz stabilizacji gospodarki w części dotyczącej budownictwa mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-70.1" who="#StanisławKukuryka">Projektowane zatrzymanie wielorodzinnego budownictwa na poziomie 150 tys. mieszkań rocznie do końca 1983 r. nie oznacza stabilizacji lecz regres i znaczne pogorszenie złej już obecnie sytuacji mieszkaniowej Polaków.</u>
          <u xml:id="u-70.2" who="#StanisławKukuryka">Nie jest moim zamiarem straszenie społecznymi konsekwencjami polityki dalszego ograniczania środków i rozmiarów budownictwa mieszkaniowego. Muszę jednak rozwiać złudzenia, że może istnieć sprawiedliwy rozdział tak nikłej w stosunku do potrzeb liczby budowanych mieszkań. Tak jak reglamentacja żywności nie spełniła oczekiwań w warunkach drastycznych braków podaży, tak wszelkie w tej sytuacji słusznie prowadzone restrykcje po stronie rozdziału mieszkań nie załatwią tej nabrzmiałej sprawy, o ile nie nastąpi poprawa w ilości nowo budowanych mieszkań.</u>
          <u xml:id="u-70.3" who="#StanisławKukuryka">Według prognoz Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego minimalne potrzeby na okres 1981–1990 wynoszą 4,8 milionów mieszkań. Z tej liczby na lata 1981–1985 — 1,7 miliona mieszkań. Należy nadmienić, że rokrocznie zawieranych jest około 303 tysięcy nowych małżeństw. Uwzględnić trzeba również szereg dalszych faktów, chociażby nie obserwowane poprzednio zjawisko, jakim jest wzrost aspiracji ludności oraz ubytki starych zasobów. W tej sytuacji proponowana ilość nowo budowanych mieszkań na lata 1981–1986 powinna być utrzymana przynajmniej na poziomie ilości nowo zawieranych małżeństw, aby nie pogłębiać dalej głębokiego już kryzysu mieszkaniowego. Jest to zgodne stanowisko z opinią Komisji Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska, jak również Komisji Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych w Sejmie.</u>
          <u xml:id="u-70.4" who="#StanisławKukuryka">W tym stanie poziom budownictwa mieszkaniowego powinien być utrzymany począwszy od 1982 roku co najmniej na poziomie narodowego planu społeczno-gospodarczego bieżącego roku, tj. około 130 tys. w budownictwie wielorodzinnym. Zapewnienie warunków do rozwoju budownictwa indywidualnego tak, aby łączna ilość budowanych mieszkań przynajmniej pod koniec 3-letniego programu nie była niższa od 300 tys. mieszkań i aby od 1985 roku zasadniczo wzrastała liczba nowo budowanych mieszkań. Umożliwiłoby to zahamowanie wzrostu deficytu mieszkań w pierwszych latach i następnie przystąpienie do jego stopniowej likwidacji po roku 1984. Nie mogę się także w tym miejscu powstrzymać od przypomnienia, iż mieszkania znalazły się na wysokiej pozycji wśród społecznych priorytetów uwzględnianych w porozumieniach społecznych, podpisanych przed jedenastoma miesiącami. W ciągu tych jedenastu miesięcy w zakresie budownictwa mieszkaniowego nastąpiło dalsze pogorszenie, co obrazują nam przedstawione materiały, jak również dane Głównego Urzędu Statystycznego dot. wyników w pierwszym półroczu br.</u>
          <u xml:id="u-70.5" who="#StanisławKukuryka">Dziś już wiadomo, że okres oczekiwania na mieszkania wydłuża się i zapis ten sprzed jedenastu miesięcy jest nierealny. Rozumiem, że dziś sytuacja jest inna, że trzeba ponownie precyzyjnie ustalić, co obecnie możliwe i wokół tych celów koncentrować działania. Zrozumiałe, że Rząd musiał zredukować listę priorytetów umieszczoną w 10-punktowym programie Premiera Jaruzelskiego, przedstawionym z tej trybuny przed kilku miesiącami. Czy jednak można się zgodzić, by zniknęły z niej mieszkania? Wydaje mi się, że w niedostatecznym stopniu rozważono racje nie tylko społeczne, ale też ekonomiczne, przemawiające za wariantem mieszkaniowym. Sądzę, że właśnie obecnie walor tego wariantu czy walor orientacji gospodarki jest szczególnie wyraźny.</u>
          <u xml:id="u-70.6" who="#StanisławKukuryka">W programie słusznie wskazuje się na konieczność działania na podażowej stronie rachunku równowagi. Od tej strony program mieszkaniowy może być wyjątkowo efektywny. Widzę duże możliwości uruchomienia przez budownictwo mieszkaniowe mechanizmów stabilizujących rozprzężony rynek. Byłby to zarówno wpływ na restrukturalizację zatrudnienia, wchłonięcie części środków finansowych ludności, jak również aktywizację wykorzystania lokalnych zasobów, co w sumie dałoby wzrost mieszkań oraz zmniejszyłoby nacisk na rynek. Myślę, że tradycyjnie niewłaściwy stosunek do budownictwa mieszkaniowego wyraża się w tym, że traktuje się je w kategoriach spożycia zbiorowego, obciążającego budżet. Tymczasem w wielu krajach dotkniętych kryzysem właśnie budownictwo mieszkaniowe było jednym z elementów wyjścia z kryzysu, było kołem napędowym do przywrócenia stabilizacji rozwoju koniunktury. Budownictwo mieszkaniowe wielorodzinne w sumie finansuje się już obecnie w około 50%, a jednorodzinne nawet w 80%, może być więc istotnym czynnikiem równowagi rynkowej i mechanizmem rozwoju gospodarczego, rozwiązując jednocześnie jeden z najważniejszych problemów społecznych.</u>
          <u xml:id="u-70.7" who="#StanisławKukuryka">Obecnie budownictwo mieszkaniowe znalazło się w swoistej pułapce, która wynika głównie z błędnej polityki technologicznej i niedorozwoju przemysłu mieszkaniowego. W programie brak jest propozycji przezwyciężenia tego kryzysu i wyjścia z zaczarowanego kręgu niemocy w budownictwie mieszkaniowym. Uważam, że drogą wyjścia z tej niemocy nie jest zadanie większych środków, ale maksymalizacja ilości budowanych mieszkań przy przewidywanych proporcjach środków przyjętych w uchwale IX Nadzwyczajnego Zjazdu naszej partii.</u>
          <u xml:id="u-70.8" who="#StanisławKukuryka">W budownictwie tkwią jeszcze ogromne rezerwy. Ich wykorzystanie znajduje się w rękach naukowców, architektów, inżynierów, techników, załóg budowlanych, nas — pracowników i działaczy spółdzielczości mieszkaniowej i władz terenowych. Jest nakazem chwili, abyśmy wszyscy podjęli działania, aby wyzwolone rezerwy przekształcić w dodatkowe mieszkania. Stąd wynika pierwszy zasadniczy wniosek. Już dzisiaj konieczne jest uruchomienie wszelkich społecznych sił, idących w następujących kierunkach.</u>
          <u xml:id="u-70.9" who="#StanisławKukuryka">Po pierwsze — przemodelowanie fabryk domów i wielkiej płyty oraz szybki rozwój innych technologii, stworzenie dogodnych warunków do pełnego wykorzystania surowców lokalnych, głównie w budownictwie jednorodzinnym, tworząc dla budownictwa jednorodzinnego skuteczne warunki rozwoju. Dałoby to nie tylko oszczędności w energii, ale powstałyby warunki do zwiększenia budownictwa mieszkaniowego ponad ustalone obecnie zamierzenia. Miałoby to dodatkowy wpływ na rozszerzenie zatrudnienia w sferach związanych z przemysłem materiałów budowlanych, rozwijanych na zasadach spółdzielczych i indywidualnych.</u>
          <u xml:id="u-70.10" who="#StanisławKukuryka">Po drugie — wiemy, że nasze budownictwo jest bardzo materiałochłonne i wg orientacyjnego szacunku — oszczędności w ciągu najbliższych trzech lat mogłyby osiągnąć granice 10–20%. Wystarczy wspomnieć, że nadmierne materiałochłonne i energochłonne zewnętrzne ściany aktualnie stosowane w budownictwie przeciekają lub przemarzają w co trzecim oddanym budynku. Likwidacja tylko tego, to zysk przez usunięcie kosztów naprawiania wad 1 usterek, sięgających już dzisiaj rocznie około 2 miliardy złotych, nie mówiąc już o kryjących się oszczędnościach, wynikających z możliwości zmiany technologicznej stosowanej ściany zewnętrznej. Weźmy sprawę węgla decydującego o sytuacji w naszej gospodarce, także w budownictwie. Ile się go marnuje przy opalaniu mieszkań? Prof. Wasilewski z Politechniki Warszawskiej przedstawił mi ostatnio obliczenia, z których wynika, że wskutek złej izolacji w budynkach traci się niepotrzebnie mniej więcej jedną tonę węgla rocznie na każde mieszkanie. W ten sposób, w ciągu roku, bez żadnego pożytku ulatnia się w powietrze z naszych mieszkań 5–6 milionów ton węgla, wartości około 30 miliardów złotych, oczywiście przeliczając na wyniki produkcji — jak to ujęto w przedłożonym programie. Tymczasem zastosowanie w ścianach osłonowych dodatkowej 5-centymetrowej warstwy wełny mineralnej zahamowałoby te ubytki ciepła. Czy więc nie warto część wydatkowanych w ten sposób na opał środków zaangażować w budowę fabryki wełny mineralnej. Na pewno tak. Tu muszę od razu powiedzieć, że trudno w ogóle pogodzić się z takim marnotrawieniem górniczego produktu. Sądzę, że rozwiązując te problemy powinniśmy szukać wyjścia z kryzysu.</u>
          <u xml:id="u-70.11" who="#StanisławKukuryka">Po trzecie — mieszkanie jest dobrem szczególnym, a jego walor społeczny wiąże się z korzyściami ekonomicznymi. Każde rozszerzenie oferty mieszkaniowej zarówno ilościowe, jak i jakościowe zwiększa zarówno atrakcyjność, jak i rolę akumulacyjną. Stworzenie realnej, w miarę szybkiej możliwości zwiększenia programu mieszkaniowego stanowi więc ogromną szansę trwałego związania środków pieniężnych ludności z tym celem. Program mieszkaniowy może być — obok programu wyżywienia — tym właśnie jasnym celem, dla którego społeczeństwo mogłoby dokonać wielu wyrzeczeń dla jego osiągnięcia, gdyż prawie każda rodzina dla siebie czy swoich najbliższych jest tym zainteresowana. W grę wchodzi zarówno długofalowe oszczędzanie, jak i bieżące wydatki, a nawet możliwość rozpisania pożyczki mieszkaniowej. Nie rozwijam tych tematów, a jedynie je sygnalizuję, wyrażając opinię, że wszystkie te możliwości powinny być wzięte pod uwagę przy ostatecznym konstruowaniu programu wyjścia z kryzysu gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-70.12" who="#StanisławKukuryka">Wysoka Izbo! Rozumiem, że przedstawione propozycje wymagają szczegółowego zbadania. Zwracam się w związku z tym z tej trybuny z prośbą o zobowiązanie Rządu do przedstawienia na plenarnym posiedzeniu Sejmu programu aktywizacji budownictwa mieszkaniowego. Byłoby to zresztą zgodne z wypowiedzią Premiera Jaruzelskiego na IX Zjeździe. Powinien to być program kompleksowy, uwzględniający nie tylko możliwości wykonawstwa budowlanego, ale także bilans materiałowy oraz możliwości gospodarki komunalnej do przyjęcia zwiększonego planu. Musimy dać jasną odpowiedź, co dzieje się z potencjałem przemysłowym i materiałami wobec tak drastycznego ograniczenia frontu inwestycyjnego. Ze swej strony, jeśli Wysoka Izba podzieli moje uwagi, a Rząd uzna za realne, proponuję rozważenie możliwości powołania banku gospodarki mieszkaniowej lub reaktywowania banku PKO lub specjalnej instytucji finansowej. Na jej kontach gromadzone były wszystkie środki zarówno społeczne, indywidualne, jak i państwowe przeznaczone na ten dział gospodarki narodowej. Bank ten powinien dysponować środkami gromadzonymi zarówno na bezpośrednie cele budowlane, jak i na rozwój produkcji czy dziedzin decydujących o możliwości intensyfikacji programów mieszkaniowych. Organizacja ta mogłaby stać się rejestratorem wszystkich potrzeb mieszkaniowych w Polsce, gdyż w związku z reaktywowaniem budownictwa komunalnego, rozwojem budownictwa zakładów pracy, indywidualnego, spółdzielczość mieszkaniowa tej rejestracji nie może się podjąć. Nie chodzi tu o odebranie gestii finansowej Narodowemu Bankowi Polskiemu, ale o stworzenie społecznej instytucji patronującej budownictwu, inicjującej rozmaite przedsięwzięcia z nim związane. Taki bank mógłby finansować rozwój lokalnej produkcji materiałów budowlanych, rozwój i powstanie małych organizacji budowlanych. W grę wchodzi wielkość rozmaitych przedsięwzięć służących zarówno idei budownictwa mieszkaniowego, jak i sprzyjającej stabilizacji gospodarczej. Nie musiano by w tym celu sięgać wyłącznie po środki państwowe, można by angażować na ten cel środki ludności i zakładów pracy, zapewniając za to odpowiednie korzyści przede wszystkim w postaci przyspieszenia otrzymania własnego mieszkania. Myślę, że taka organizacja i instytucje społeczne wokół nich zgrupowane stanowić mogą wiarygodnych rzeczników społecznych i ekonomicznych racji mieszkaniowej.</u>
          <u xml:id="u-70.13" who="#StanisławKukuryka">Po czwarte — sprawa nie mniejszej rangi, to propozycja warszawskiej spółdzielczości reaktywowania społecznego przedsiębiorstwa budowlanego jako spółdzielni osób prawnych, zrzeszających organizacje spółdzielcze i społeczne. Instytucja ta miała wielkie zasługi w okresie przedwojennym, jak i powojennym. Jej likwidacja miała na pewno ujemny wpływ na polskie budownictwo. W wyniku częściowych przesunięć potencjału przemysłowego, jak i w oparciu o potencjał spółdzielczości mieszkaniowej mogłaby powstać organizacja łamiąca monopol w budownictwie mieszkaniowym. Społeczne przedsiębiorstwo budowlane miałoby na celu głównie rozwój nowych technologii w budownictwie oraz przygotowywanie terenów i pomoc w budownictwie jednorodzinnym. Sądzę, że jest to propozycja godna poważnego rozpatrzenia.</u>
          <u xml:id="u-70.14" who="#StanisławKukuryka">Wysoka Izbo! Polska spółdzielczość mieszkaniowa dokonuje zasadniczych przekształceń organizacyjnych i modelowych. Jest w pełni przygotowana do rychłego wprowadzenia reformy gospodarczej. W tej wielkiej odnowie samodzielności i samorządności w kraju główny nurt w dyskusji ze zjazdów i walnych zgromadzeń spółdzielczości to hasło: nic bez nas o nas. Ma to swoje uzasadnienie. W ruchu spółdzielczości mieszkaniowej tkwi ogromna społeczna siła, skupiająca dziś już około 4 miliony rodzin. Nie zawsze mieliśmy warunki, aby ją w pełni wykorzystać dla dobra i rozwoju kraju. Naszą sprawą, zadaniem i odpowiedzialnością na dziś jest uczynienie wszystkiego, aby ten ogromny potencjał właściwie spożytkować. Na to liczą aktualni działacze i pracownicy spółdzielczości mieszkaniowej.</u>
          <u xml:id="u-70.15" who="#StanisławKukuryka">Obywatele Posłowie! Nasza ojczyzna jest w potrzebie. Mówią o tym rzetelnie przedstawione nam przez Rząd materiały. Sądzę, że wnioski i propozycje z plenarnej dyskusji staną się przedmiotem poważnej analizy Rządu. Teraz czas na skuteczną realizację. Jestem za przyjęciem dokumentów przedłożonych nam zgodnie z wnioskiem Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów.</u>
          <u xml:id="u-70.16" who="#StanisławKukuryka">Czas dziś na to, aby każdy zakład, każdy resort miał rzetelny program działań przezwyciężenia kryzysu w swojej dziedzinie. Nie czekajmy już na dalsze programy centralne, dalej udoskonalane. Również dyskusja, czy już osiągnęliśmy przysłowiowe dno, czy jeszcze nam zostało coś do jego osiągnięcia — prowadzi donikąd. Moim zdaniem dno już dawno osiągnęliśmy i czas wyrwać się z tego zaczarowanego kręgu niemocy. Dziś jak nigdy niezbędny nam jest rozsądek, odpowiedzialność, rozwaga i spokój, dyscyplina i szacunek dla prawa i norm współżycia społecznego. Inaczej żaden program nie będzie miał szansy powodzenia. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-70.17" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-71">
          <u xml:id="u-71.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos zabierze wiceprezes Rady Ministrów, Przewodniczący Komisji Planowania obywatel Zbigniew Madej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-72">
          <u xml:id="u-72.0" who="#ZbigniewMadej">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Dobiega końca wielotygodniowa dyskusja nad pakietem spraw, które przyciągały uwagę całego kraju, ogniskowały wokół siebie opinie świata także. Wokół tych spraw ostatnio koncentrowała się dyskusja na IX Nadzwyczajnym Zjeździć partii, wokół nich — miejmy nadzieję, jak to podkreślali obywatele posłowie — koncentrować się teraz będzie praca przedsiębiorstw przemysłowych w drugim półroczu 1981 i w całych co najmniej trzech latach, które pozostały nam do wyprowadzenia kraju z kryzysu. Wokół tych spraw także nasi przyjaciele, kraje socjalistyczne, koncentrowali swoją uwagę, pytając nas, jakie mamy szanse samodzielnie wyprowadzić kraj. Wokół tych spraw także banki światowe i te prywatne, i te państwowe, ciągle krążą, by mieć pewność, że istnieje jeszcze szansa pożyczyć naszemu krajowi po to, byśmy mogli z kryzysu wyjść. Ma to zatem wymiar wielki nie tylko krajowy, ale i międzynarodowy.</u>
          <u xml:id="u-72.1" who="#ZbigniewMadej">Dyskutowana obecnie wersja, wersja, która, jak obywatele posłowie podkreślali, zdobyła powszechną aprobatę, jest rezultatem usilnych prac, życzliwej krytyki obywateli posłów, licznych sugestii, które padły jeszcze nad pierwszą wersją programu wychodzenia z kryzysu, w wyniku której to krytyki powstał ten program, program, który jak wszyscy jesteśmy przekonani, w ostatecznym rachunku znajdzie aprobatę i poza salą sejmową. Już w tej chwili odnotowano wiele wskazówek i pewnych metod działania, które zrodziły się w ostatnich tygodniach. Toć przecież w wyniku sugestii obywateli posłów powołaliśmy grupę ekspertów, którzy pracowali nad raportem o stanie gospodarki i nad programem wychodzenia z kryzysu, i to wprowadziliśmy jako zinstytucjonalizowaną trwałą formę sterowania działalnością gospodarczą. Przy Komisji Planowania w tym czasie powołana została rada ekspertów, której przewodniczy profesor Bobrowski, na gruncie właśnie sugestii i doświadczeń zgromadzonych przy pracy nad tymi dwoma ważnymi dokumentami. W tym czasie powstała grupa ekspertów przy Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów, która zajmuje się bilansem płatniczym kraju. Rodzi się zatem nowy styl rządzenia, który w tej chwili jest faktem.</u>
          <u xml:id="u-72.2" who="#ZbigniewMadej">Program wychodzenia z kryzysu pomyślany był od początku jako program integralny, zawierający stronę tworzenia i stronę podziału dochodu narodowego. Bardzo mocno akcentowaliśmy potrzebę uzyskania przede wszystkim surowców, w tym węgla i surowców rolniczych. Byliśmy przekonani, że bez tego usilne zabiegi wokół rozwiązania kwestii mieszkaniowej, stopy życiowej, problemu ochrony środowiska niewiele mogą dać.</u>
          <u xml:id="u-72.3" who="#ZbigniewMadej">Upowszechnia się już u nas pogląd, że nikt nigdy nikomu nie dał, jeśli wprzód nie wziął i że żaden Rząd, pod żadną szerokością geograficzną, w tym i Rząd państwa socjalistycznego innych rozwiązań nie znajdzie. Odnosi się to również do programu, który w tej chwili omawiamy. Uczyńmy krok naprzód w stosunku do tej zasady. Chciałbym wyjść naprzeciw wysuniętej jeszcze na początku debaty w dniu 2 lipca tezy posła Rafalskiego, aby zasypać lukę między sferą tworzenia i sferą podziału dochodu narodowego, aby tworzyć pomost między produkcją materialną a wydatkami na kulturę, naukę, zdrowie, na budownictwo mieszkaniowe. Jak to zrobić? Oczywiście jest możliwość zrobienia z tego wskazówki działania pod warunkiem, że uwzględnimy czynnik czasu.</u>
          <u xml:id="u-72.4" who="#ZbigniewMadej">Cokolwiek by nie mówić o ważkości spraw dotyczących i ochrony środowiska, i kultury, miejmy na uwadze, że najpierw trzeba wytworzyć i taka filozofia zawarta została w programie wychodzenia z kryzysu. Tę filozofię, która ukształtowała się ostatnio, także już odnotowujemy jako zdobycz w systemie kierowania. To przecież tu, z tej trybuny, padały z jednej strony wskazówki, aby oprzeć działalność gospodarczą kraju na zasadach samodzielności i samorządności przedsiębiorstw, z drugiej strony padały sugestie, aby bezpośrednio sterować działalnością wszystkich ważnych odcinków życia gospodarczego. Rząd miał być mocny, zdecydowany, stosujący wszystkie środki, które służą danemu celowi.</u>
          <u xml:id="u-72.5" who="#ZbigniewMadej">Zdarzały się dwie różnorakie tendencje, dwie różnorakie koncepcje jak woda i ogień. Spowodowało to rozdarcie myślowe, różno-kierunkowe działanie różnych grup społecznych. W wyniku tego zakradały się elementy połajanki i pohukiwania, które zawsze muszą wystąpić jako nieodzowne, jeżeli Rząd, jeżeli ogniwa centralne miałyby każdorazowo zabezpieczyć bibułkę do papierosów, gwoździe w GS i ustalać normę pracy w każdym zakładzie produkcyjnym. Przy tej filozofii sterowania państwem przesłanki do pohukiwania będą się rodzić chcąc, nie chcąc. Nie jestem przekonany, że jest to filozofia najlepsza, powstała też filozofia inna. W wyniku sugestii powstaje tzw. szeroką ławą, rozprzestrzenia się koncepcja samofinansowania i samorządności, co ma mieć duży wpływ na naszą gospodarkę. Tak będzie we wszystkich przedsiębiorstwach, a przede wszystkim w tych, które realizują nowy system od połowy roku 1981 — w PGR, w drobnej wytwórczości. Przy tym należy ustalać priorytety dla produkcji żywności, leków, środków czystości oraz eksportu, co decyduje o bycie narodu. Tymi sprawami można kierować centralnie. Nie jest to sprzeczność logiczna i nie jest to rzecz nie do pogodzenia i w systemie socjalistycznym, i w innych systemach próbowano tego. To już się zrodziło i w ostatnich tygodniach przyjęliśmy to jako filozofię sterowania, począwszy od drugiego półrocza 1981.</u>
          <u xml:id="u-72.6" who="#ZbigniewMadej">Wielką uwagę w programie przywiązujemy do współpracy międzynarodowej naszej gospodarki przede wszystkim z krajami socjalistycznymi. Liczymy na rozszerzenie tego współdziałania i to na zasadach tradycyjnej wymiany towarowej i na zasadach współpracy, w tym i wykorzystania naszych niedokończonych inwestycji. Jestem bezpośrednio po rozmowie z przewodniczącym Komisji Planowania Związku Radzieckiego, z którym omawiałem strategiczne kierunki rozwoju naszego kraju na najbliższe lata i sytuację dnia dzisiejszego. Będziemy zacieśniać tę współpracę, jednocześnie musimy pamiętać o szerokiej wymianie towarowej z krajami kapitalistycznymi, boć przecież ponad 25 miliardów dolarów zadłużenia trzeba czymś spłacić.</u>
          <u xml:id="u-72.7" who="#ZbigniewMadej">Sporo uwagi poświęcamy kwestiom budownictwa mieszkaniowego. Jeszcze raz poseł Kukuryka przypomniał tę kwestię jako niezmiernie ważną. W pełni akceptuję sugestie tu podane przez niego i Chciałbym powiedzieć, że zadaniem programu wychodzenia z kryzysu nie jest koniecznie stabilizacja liczby mieszkań na poziomie 150 tysięcy. Tak pomyślany program wyznacza generalne ramy i pozostawia przedsiębiorstwom to co do przedsiębiorstw należy. W ramach przydzielonych środków, które pochłaniają około jednej trzeciej nakładów inwestycyjnych, niech organizacje budowlane budują maksimum mieszkań, ile tylko można z tego „wydusić”. Stosujmy tę samą zasadę w produkcji artykułów rolnych, przyjmijmy generalnie tę samą zasadę w ramach danych środków, maksymalizujmy cele, które są przed nami. W pełni popieramy propozycje posła Kukuryki.</u>
          <u xml:id="u-72.8" who="#ZbigniewMadej">Zatem od razu wprowadźmy poprawkę do programu. 30% nakładów inwestycyjnych — ile tylko można z tego osiągnąć, wykorzystać w budownictwie mieszkaniowym; niechaj inżynierowie, niechaj organizacje budowlane próbują z tego jak najwięcej osiągnąć. Już w tej chwili próbuje się to realizować. Jeżeli spojrzymy na budownictwo mieszkaniowe i nakłady na nie skierowane, to w stosunku do roku ubiegłego notujemy wzrost w granicach 107–110%, podczas gdy cała produkcja przemysłowa wykazuje spadek, dochód narodowy wykazuje spadek, jest to zatem preferencja od strony nakładu. Spróbujmy jeszcze zrobić preferencje efektów z tego uzyskiwanych.</u>
          <u xml:id="u-72.9" who="#ZbigniewMadej">Sprawą niezmiernie ważną, nabolałą jest kwestia trudności rynkowych. Komisja sejmowa podniosła tę sprawę jako jedną z ważkich na tle korekty planu na rok 1981. Wszyscy jesteśmy boleśnie dotknięci wydarzeniami, jakie na tym tle miały miejsce ostatnio w Łodzi, Piotrkowie i w innych miastach. Jest to rzecz bolesna. Otrzymałem uchwałę NSZZ „Solidarność” region „Mazowsze” z dnia wczorajszego, w której to uchwale także sugeruje się, aby Rząd przedstawił program wyżywienia narodu, poprawy sytuacji żywnościowej i zaopatrzeniowej przede wszystkim w środki higieny, w odzież ochronną w zakładach produkcyjnych. Jest to troską Rządu od ładnych paru tygodni, od ładnych paru miesięcy.</u>
          <u xml:id="u-72.10" who="#ZbigniewMadej">Reakcja na to w dalszej części uchwały jest następująca: „Jeżeli trudności zaopatrzeniowe, trudności rynkowe będą kontynuowane, zarząd regionu „Mazowsze” ogłasza stan gotowości strajkowej regionu w dniu 3 sierpnia od godz. 10,00. W dniu 3 sierpnia w godzinach przedpołudniowych przedsiębiorstwa PKS, MZK, „Transludu” i MPO zorganizują protestacyjny przejazd w Śródmieściu Warszawy. W dniu 5 sierpnia w godz. od 10 do 12 wszystkie organizacje regionu, z wyjątkiem pewnych, zorganizują dwugodzinny strajk protestacyjny”.</u>
          <u xml:id="u-72.11" who="#ZbigniewMadej">Protest, strajk jest w ostatnich dniach nową formą rozwiązywania trudności rynkowych. Ludzie drodzy, dokąd to doprowadzi? Czy w wyniku strajku powstanie więcej chleba i mięsa? Narodzie, opamiętajmy się. To naprawdę nie jest forma rozwiązania sprawy. Gdzie jest autentyczne wyjście z sytuacji? Czy te strajki i pochody, które kierowane są przez miasto, gdyby w części przynajmniej skierowane były do produkcji rolnej, gdyby przynajmniej w części skierowane były do przetwórstwa rolnego, czy nie jest to lepsza droga? Pomyślmy nad tym, jest jeszcze czas.</u>
          <u xml:id="u-72.12" who="#ZbigniewMadej">Poseł Droszcz w dniu wczorajszym powiedział, że wieś czeka nie na dalsze programy, lecz na środki produkcji dla rolnictwa. Jest to hasło, które dotyczy całej gospodarki. Podkreślano to i dziś. To jest znak czasu. Jeszcze sześć tygodni temu program był rzeczywiście zawołaniem nr 1. Dziś zawołaniem nr 1 jest czyn. Rząd realizuje to nowe hasło. Rząd w tej chwili już dokonał przesunięcia środków w ramach korekty planu na rok 1981 zgodnie z sugestiami, jakie padały w dyskusji sejmowej. Rząd opracował programy operacyjne dla wszystkich priorytetowych celów, które tu były wymieniane. Rząd opracował program realizacyjny z harmonogramem wszystkich tych głównych zadań, które wynikają z programu realizacji. Rząd cały wysiłek w tej chwili kieruje na działanie, podejmuje w pełni te sugestie, które padały tutaj. I o ile przechodzimy od programów do realizacji, na ile od konstruowania projektów przyszłościowych do działań, na tyle zwiększa się rola nas jako obywateli przedsiębiorstw jako najniższych ogniw gospodarczych, na tyle przedsiębiorczość, inicjatywa i pomysłowość ludzka zaczyna spełniać coraz większą rolę. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-72.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-73">
          <u xml:id="u-73.0" who="#HalinaSkibniewska">Przed przystąpieniem do głosowania jeszcze dwa krótkie wystąpienia: jedno wyjaśnienie i jedna autopoprawka.</u>
          <u xml:id="u-73.1" who="#HalinaSkibniewska">Proszę o zabranie głosu posła Jerzego Gralewicza.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-74">
          <u xml:id="u-74.0" who="#JerzyGralewicz">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! W związku z wypowiedzią Ministra Zdzisława Krasińskiego jako poseł ziemi ciechanowskiej oświadczam, iż w tym województwie nie wprowadzono żadnych kartek na chleb, taka propozycja nawet nie była rozpatrywana. Nasze młyny i piekarnie pracują pełną parą, a więc normalnie, a dostawy na rynek są większe o 20% niż przed rokiem. Aby ograniczyć wykup chleba na cele paszowe, ogranicza się jedynie ilość chleba sprzedawanego jednej osobie. Tak jest na wsiach, tak jest i w miastach. W związku z tym proszę o sprostowanie w środkach masowego przekazu tej nieprawdziwej wiadomości, która spowodowała wzburzenie wśród mieszkańców województwa. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-75">
          <u xml:id="u-75.0" who="#HalinaSkibniewska">Proszę o zabranie głosu posła sprawozdawcę Zbigniewa Giertycha w celu zgłoszenia autopoprawki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-76">
          <u xml:id="u-76.0" who="#ZbigniewGertych">Obywatelko Marszałku! Wysoka Izbo! Jestem winien trzem Komisjom: Oświaty i Wychowania; Nauki i Postępu Technicznego; Kultury i Sztuki wniesienie autopoprawki dotyczącej upoważnienia Rządu do dokonywania zmian w narodowym planie społeczno-gospodarczym (druk nr 90, pkt 3) następującej treści:</u>
          <u xml:id="u-76.1" who="#ZbigniewGertych">— zapewnienie warunków wydawania i upowszechniania prasy i książek, zwłaszcza podręczników szkolnych i akademickich oraz czasopism naukowych.</u>
          <u xml:id="u-76.2" who="#ZbigniewGertych">Otóż, uznaliśmy, Prezydium Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów po dyskusjach w całej komisji, że sprawy zabezpieczenia warunków wydawania i upowszechniania prasy i książek, zwłaszcza podręczników szkolnych i akademickich oraz czasopism naukowych mają taką samą wagę jak sześć tutaj wymienionych innych spraw już przedstawianych Wysokiej Izbie pod rozwagę. Dodatkowo jeszcze dzisiaj odbyło się posiedzenie Komisji Nauki i Postępu Technicznego, która uznała, ze dla badań i pracy w całej nauce polskiej taką elementarną sprawą są czasopisma naukowe i w związku z tym proszę o wprowadzenie i przyjęcie przedstawione autopoprawki. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-77">
          <u xml:id="u-77.0" who="#HalinaSkibniewska">Lista mówców została wyczerpana. Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-77.1" who="#HalinaSkibniewska">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-77.2" who="#HalinaSkibniewska">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu uchwały w sprawie zmian w narodowym planie społeczno-gospodarczym na 1981 rok w brzmieniu proponowanym przez Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów wraz z autopoprawką posła sprawozdawcy — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-77.3" who="#HalinaSkibniewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-77.4" who="#HalinaSkibniewska">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-77.5" who="#HalinaSkibniewska">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-77.6" who="#HalinaSkibniewska">Stwierdzam, że Sejm podjął uchwałę w sprawie upoważnienia Rządu do dokonywania zmian w narodowym planie społeczno-gospodarczym na 1981 rok.</u>
          <u xml:id="u-77.7" who="#HalinaSkibniewska">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o zmianie ustawy budżetowej na rok 1981 wraz z poprawką proponowaną przez Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów oraz Komisję Prac Ustawodawczych — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-77.8" who="#HalinaSkibniewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-77.9" who="#HalinaSkibniewska">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-77.10" who="#HalinaSkibniewska">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-77.11" who="#HalinaSkibniewska">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy budżetowej na rok 1981.</u>
          <u xml:id="u-77.12" who="#HalinaSkibniewska">Proponowany przez Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów projekt uchwały w sprawie aprobaty dla rządowego programu przezwyciężania kryzysu oraz stabilizowania gospodarki kraju — przedstawiony jest w doręczonym Obywatelom Posłom sprawozdaniu Komisji (druk nr 92).</u>
          <u xml:id="u-77.13" who="#HalinaSkibniewska">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem proponowanej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-77.14" who="#HalinaSkibniewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-77.15" who="#HalinaSkibniewska">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-77.16" who="#HalinaSkibniewska">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-77.17" who="#HalinaSkibniewska">Stwierdzam, że Sejm podjął uchwałę w sprawie aprobaty dla rządowego programu przezwyciężania kryzysu oraz stabilizowania gospodarki kraju.</u>
          <u xml:id="u-77.18" who="#HalinaSkibniewska">Proponowany przez Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów projekt uchwały w sprawie przyjęcia do wiadomości sprawozdań Rządu z wykonania planu i budżetu na 1980 rok jest Obywatelom Posłom przedstawiony w sprawozdaniu Komisji (druk nr 89).</u>
          <u xml:id="u-77.19" who="#HalinaSkibniewska">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem proponowanej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-77.20" who="#HalinaSkibniewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-77.21" who="#HalinaSkibniewska">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-77.22" who="#HalinaSkibniewska">Kto się wstrzymał od głosowania? 23 posłów.</u>
          <u xml:id="u-77.23" who="#HalinaSkibniewska">Stwierdzam, że Sejm podjął uchwałę w sprawie przyjęcia do wiadomości sprawozdań Rządu z wykonania narodowego planu społeczno-gospodarczego i budżetu państwa na 1980 rok.</u>
          <u xml:id="u-77.24" who="#HalinaSkibniewska">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Wewnętrznych i Wymiaru Sprawiedliwości oraz Komisji Prac Ustawodawczych o rządowym projekcie ustawy o kontroli publikacji i widowisk (druki nr 46, 72, 72-a i 72-b).</u>
          <u xml:id="u-77.25" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma sprawozdawca poseł Zdzisław Czeszejko-Sochacki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-78">
          <u xml:id="u-78.0" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Rozpatrywany dziś projekt ustawy należy do najbardziej społecznie doniosłych aktów prawnych. Ustawa ta, choć mówi o kontroli publikacji i widowisk, ma w gruncie rzeczy na celu utrwalanie swobód i wolności obywatelskich. Ustawa ta, określając odstępstwa od zasady, tym silniej pragnie dać wyraz konstytucyjnej zasadzie wolności słowa i druku, tym mocniej zabezpieczyć jej rzeczywiste funkcjonowanie.</u>
          <u xml:id="u-78.1" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Przedstawiony projekt ustawy uzasadnia potrzebę refleksji i to zarówno w wymiarze ogólnym, jak i szczególnym. Ogólnym dla scharakteryzowania genezy motywów i społecznych celów, szczególnym zaś dla zbadania o ile forma i treść tej ustawy odpowiada przyjętym założeniom ogólnym.</u>
          <u xml:id="u-78.2" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">W prezentacji tak istotnego aktu prawnego nie wystarczy chłodna, sprawozdawcza relacja o jego treści. Konieczne jest natomiast uświadomienie sobie, jaką rolę odgrywa ten akt w ochronie podstawowych interesów i dóbr, w rozwoju idei socjalistycznego państwa. Byłoby już dzisiaj truizmem twierdzenie, że obywatelska wolność wyrażania poglądów i przekonań jest jedną z najcenniejszych wartości i że każda próba jej ograniczania jest niezwykle silnie społecznie odczuwalna. Takie rozumienie i odczucie zapisała nasza najnowsza historia.</u>
          <u xml:id="u-78.3" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Wśród problemów i postulatów, jakie w pamiętnych dniach sierpnia 1980 roku zostały wysunięte przez robotniczy ruch odnowy, znalazła się również potrzeba nowego, normatywnego określenia zakresu i zasad funkcjonowania kontroli publikacji i widowisk, i to w sposób odpowiadający rozwojowi społecznemu, jego demokratycznym przemianom. Dlatego właśnie tej ustawie towarzyszył klimat niezwykle silnego, społecznego zaangażowania: prawie 600 listów skierowanych do Sejmu, setki publikacji prasowych, liczne programy i audycje radiowe i telewizyjne, setki różnych spotkań i żmudne, długotrwałe prace zespołów roboczych, skupiających nie tylko pracowników administracji, ale także i działaczy społecznych.</u>
          <u xml:id="u-78.4" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">W tym miejscu należą się słowa szczerej wdzięczności i uznania dla tych działaczy społecznych, których nie obowiązek zawodowy, ale serdeczna troska o losy i kształt naszego kraju skłoniły do pracy nad tym projektem, których myśli inspirowały, a działania wzbogacały pracę nad ustawą. Takie słowa szczerego podziękowania skierować należy w szczególności pod adresem Komitetu Porozumiewawczego Stowarzyszeń Twórczych i Naukowych, Krajowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ „Solidarność”, związków branżowych i autonomicznych, Związku Nauczycielstwa Polskiego, Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, współdziałających posłów z Komisji Kultury i Sztuki oraz licznego grona ekspertów. Dzięki udziałowi przedstawicieli tych organizacji, ich osobistemu i nierzadko żarliwemu zaangażowaniu, dyskusje, choć nie były wolne od kontrowersji, zawsze miały charakter rzeczowy i konstruktywny.</u>
          <u xml:id="u-78.5" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Rządowy projekt, poprzez te wspólne prace i wariantowość rozwiązań, stał się zarazem społecznym projektem ustawy, ale z prac nad ustawą o kontroli publikacji i widowisk nasuwają się wnioski znacznie dalej wykraczające poza tę ustawę. Wnioski te można by zrekapitulować następująco:</u>
          <u xml:id="u-78.6" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Po pierwsze — w naszym społeczeństwie istnieje ogromny kapitał intelektualny, możliwy do konstruktywnego wykorzystania wtedy jednak, kiedy obywatele współdziałający społecznie będą widzieć szanse realnego oddziaływania na kształt prawa.</u>
          <u xml:id="u-78.7" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Po drugie — wariantowość projektu ustawy, wyrażająca się zarówno we wskazaniu odmiennych poglądów, jak i w przedstawieniu argumentów stanowi wartościową formę zachęcającą do samodzielnych przemyśleń, do bardziej wszechstronnej analizy, a co za tym idzie, do podjęcia lepszej decyzji. Wydaje się, że te doświadczenia powinny być wykorzystane w dalszej działalności legislacyjnej, powinny stać się istotnym elementem uspołecznienia prac organów państwowych, zwiększenia wrażliwości na odczucia i poglądy społeczne, zapewnienia większej skuteczności aktów prawnych.</u>
          <u xml:id="u-78.8" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Wysoka Izbo! Cenzura jako system państwowej kontroli nie była kwestionowana co do zasady. Nie było także zastrzeżeń co do obowiązującego modelu prewencyjnej kontroli cenzorskiej. W świetle natomiast porozumień z Gdańska, Szczecina i Jastrzębia istotną krytykę wywoływały zakres, sposób i formy jej działania. Zgodnie z tymi postulatami zasadniczą przyczyną i podstawą cenzorskiej ingerencji miała być tylko ochrona interesów państwa.</u>
          <u xml:id="u-78.9" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Podejmując zgodny z porozumieniami i oczekiwaniami społecznymi wysiłek stworzenia ustawy odpowiadającej tym potrzebom społecznym, trzeba równocześnie podkreślić, że chodzi tu o normatywne określenie cenzury jako systemu państwowej kontroli nad publikacjami i widowiskami. I tego zagadnienia nie można utożsamiać z polityczną oceną funkcjonowania środków masowego przekazu.</u>
          <u xml:id="u-78.10" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Reglamentacja prawna, posługująca się określonymi zakazami i nakazami ma na celu ochronę ściśle wyspecyfikowanych interesów w formach określonych w ustawie. W tym więc ujęciu cenzura państwowa, badając zgodność publikacji lub widowisk z ustawą, dokonuje kontroli prawnej tego rodzaju sformułowań, nie podejmuje natomiast oceny politycznej celowości doboru form i środków informacyjno-publicystycznych. Wydaje się, że uwaga ta jest o tyle konieczna, o ile w praktyce niejednokrotnie obarczano cenzurę nie tylko jej własnymi grzechami nadmiernej, drobiazgowej ingerencji, ale także mankamentami polityki propagandowo-informacyjnej.</u>
          <u xml:id="u-78.11" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Obywatele Posłowie! Chcemy przywrócić socjalistycznej demokracji, jako formie sprawowania władzy, jej najbardziej humanistyczny sens, jej społecznie służebną rolę. Ale w takim wypadku musimy sobie uświadomić, że tak jak człowiekowi niezbędne jest do życia powietrze, tak władzy potrzebna jest autentyczna krytyka społeczna. Ta autentyczna krytyka społeczna nie zawsze była mile widziana. W minionym okresie zbyt często zakłócała ona sprzeczne z rzeczywistością wyobrażenia i dobre samopoczucie decydentów. A skutki tego stanu rzeczy, tego stosunku dały znać o sobie w dramatycznych dniach lata 1980 roku. I tego rodzaju błędów nie wolno powtórzyć. Rządzenie w takich warunkach, w warunkach funkcjonowania krytyki społecznej na pewno nie jest łatwiejsze, ale jest za to bardziej trwałe, bardziej odporne na wstrząsy. Opiera się bowiem na uczestnictwie obywateli w zarządzaniu sprawami całego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-78.12" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Projekt ustawy jest normatywnym wyrazem troski o to, aby wolność słowa i druku mogła się rozwijać jak najpełniej, jak najszerzej. Wolność nie jest wszakże abstrakcją, nie jest pojęciem pustym. Wypełniona jest zawsze tymi treściami życia społecznego, które określają miejsce człowieka we współczesnym świecie, które wyznaczają jego uczestnictwo w życiu zbiorowości. Respektowana w każdym demokratycznym państwie wolność polityczna, w tym wolność słowa i druku ma swoje uwarunkowania, uwarunkowania wynikające z potrzeb, interesów zbiorowości, konieczności zharmonizowania tego, co wolno czynić jednostce, z tym jednak, co dotyczy i zagraża całemu społeczeństwu.</u>
          <u xml:id="u-78.13" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Konstytucja Republiki Francuskiej z 24 czerwca 1793 roku głosiła wręcz: „Wolność jest to możność czynienia przez człowieka wszystkiego, co nie szkodzi prawom innych”. Skomplikowane życie współczesne stwarza wiele trudności w harmonijnym pogodzeniu interesów jednostki i zbiorowości. Ale dlatego właśnie tym większa powinna być troska o tworzenie norm prawnych wykazujących maksymalną troskę o respektowanie praw i wolności osobistej, które by konieczną ingerencję, ingerencję dyktowaną interesem ogólnym ograniczały do rzeczywiście niezbędnych rozmiarów. Tyczy się to zwłaszcza tak ważnej dziedziny życia duchowego człowieka, jaką jest wolność słowa i pisma.</u>
          <u xml:id="u-78.14" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Wielki XVII-wieczny angielski humanista i poeta John Milton w swych listach kierowanych do parlamentu, a poświęconych wolności słowa drukowanego, dowodził, że zabić człowieka, oznacza zabić jego rozumną istotę, ale gnębić, niszczyć książkę oznacza zabić sam rozum. Poszukiwanie właściwej formuły prawnej nie jest zadaniem łatwym. Chodzi bowiem o nadanie wolności słowa i druku takiej treści, aby była ona rozumnym zabezpieczeniem praw jednostki zharmonizowanym z podstawowymi interesami całej zbiorowości, aby cenzura jako instrument prawny działała tylko w wypadku zagrożenia dla tych interesów zbiorowości.</u>
          <u xml:id="u-78.15" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Wysoka Izbo! Długotrwała dyskusja w pracach sejmowych nad projektem ustawy doprowadziła ostatecznie do zrezygnowania z próby określenia czym jest wolność słowa i druku. Ale to wcale nie znaczy, że w tym względzie może istnieć dwuznaczność lub niemożność definicyjna. Warto odwołać się tu do art. 19 Międzynarodowego Paktu Praw Politycznych i Obywatelskich, deklarującego prawo każdego człowieka do swobodnego wyrażania opinii. Prawo to obejmuje swobodę poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania wszelkich informacji i poglądów bez względu na granice państwowe (ustnie, pisemnie lub drukiem) w postaci dzieła sztuki bądź w jakikolwiek inny sposób według własnego uznania.</u>
          <u xml:id="u-78.16" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Ta uniwersalna zasada jest cennym dorobkiem współczesnej myśli politycznej. Jest cennym wartościowym wkładem polskiej nauki pomocnym w rozumieniu pojęcia wolności słowa i druku.</u>
          <u xml:id="u-78.17" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Art. 1 ust. 1 projektu wysuwa na czoło konstytucyjną zasadę zapewnienia wolności słowa i druku, ale stwierdza równocześnie w ust. 3, że korzystanie z wolności słowa i druku w publikacjach i widowiskach regulowane jest niniejszą ustawą. Konstytucyjny nakaz zapewnienia wolności słowa i druku wymaga przeto określenia materialno-prawnych gwarancji i warunków funkcjonowania cenzorskiej kontroli. A więc uregulowania w taki sposób, aby odpowiadała ona celom i ideom naszego socjalistycznego państwa. I w takim znaczeniu, aby jej ingerencja powodowana była wyłącznie ochroną podstawowych interesów tego państwa i społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-78.18" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">W tym ujęciu wysuwa się na plan pierwszy określenie owych chronionych interesów społecznych, co też projekt czyni w 10 punktach w art. 2. Wyraźnie sprecyzowane w tym przepisie interesy państwa, interesy społeczne, przestają być enigmatem, nie dają możliwości do dowolności cenzorskiej, jaka może występować jeszcze pod rządem obowiązującego dekretu z 5 lipca 1946 roku o utworzeniu Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, z późniejszymi zmianami.</u>
          <u xml:id="u-78.19" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Wysoki Sejmie! Dokonując ogólnej charakterystyki projektu, trzeba zwrócić uwagę na obszerny, bo obejmujący aż 22 punkty katalog wyłączeń spod cenzury wstępnej. Trzeba zwrócić uwagę na wprowadzenie sądowej kontroli decyzji organów, na jawność postępowania, na bardzo szczupły zakres ustawowej delegacji i na specyficzne usytuowanie Głównego Urzędu.</u>
          <u xml:id="u-78.20" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Przechodząc zaś do omówienia konkretnych rozwiązań, jakie zostały w rządowym projekcie przyjęte w brzmieniu przedstawionym przez sejmowe komisje wskazać należy, że przyjmując założenie, że to co nie jest wyraźnie przez ustawę zabronione może być publikowane i rozpowszechniane, główny akcent położony został w projekcie na maksymalnej precyzji kryteriów cenzury. Spośród kryteriów, jakie określa przepis art. 2 bliższego omówienia wymagają dwa zakazy, a mianowicie:</u>
          <u xml:id="u-78.21" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">1) nawoływanie do obalenia, lżenie, wyszydzanie lub poniżanie konstytucyjnego ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, co ujęte zostało w pkt 2 art. 2;</u>
          <u xml:id="u-78.22" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">2) godzenie w konstytucyjne zasady polityki zagranicznej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i jej sojusze, co odzwierciedla pkt. 3.</u>
          <u xml:id="u-78.23" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Kryteria te, wypracowane w toku sejmowych dyskusji, dyskusji, jakie toczyły się przy udziale szerokiego grona działaczy społecznych, przy udziale ekspertów, wydają się najlepiej i najpełniej oddawać intencje ustawodawcze. Dla nas, Polaków, obywateli i mieszkańców tego kraju są to dobra najwyższej rangi, ściśle związane z niezawisłością państwową, związane ze sprawiedliwością społeczną, związane wreszcie z miejscem we współczesnym świecie i godnością narodową.</u>
          <u xml:id="u-78.24" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Stwarzając jak najszersze szanse do autentycznej, szerokiej i ostrej krytyki, stymulując swobodę wyrażania poglądów i przekonań, nie wolno jednak nie wskazać granic, jakie dyktuje interes całego narodu, jakie narzuca interes całego państwa. Wydaje się, że tak należy tę sprawę widzieć, bo tylko obustronnie jasne przedstawienie sprawy, wyraźnie określające, czego obywatele mają prawo oczekiwać od państwa, ale i czego z kolei państwo ma prawo oczekiwać od obywateli, jest społecznie konieczne, uzasadnione i zrozumiałe.</u>
          <u xml:id="u-78.25" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Wysoka Izbo! W zakresie form publikacji istnieje obecnie duże zamieszanie. Brak prawa prasowego wobec uchylenia takiego prawa pochodzącego z 1938 roku, a także dynamizm przemian również w wydawnictwach, jakie nastąpiły po sierpniu 1980 roku, powoduje dziś, że w chwili obecnej brak jest uchwytnych granic i kryteriów odróżniających informatory od biuletynów, a te z kolei od gazet i czasopism. Nie można nie przyznać racji stwierdzeniu, że geneza tego zjawiska tkwi w tym, iż nadmierne w minionym okresie skrępowanie wydawnictw i publikacji wywoływało reakcję wyrażającą się w poszukiwaniu form, które by tę ingerencję cenzorską łagodziły, jeśli tego nie nazwać po imieniu — nie obchodziły wyraźnych zakazów cenzorskich.</u>
          <u xml:id="u-78.26" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Powstające po sierpniu 1980 roku publikacje związkowe tworzyły się w sposób żywiołowy. Same określały sobie formę, zakres i charakter. Nierzadko niestety ukazywały się publikacje odrywające się od celów i zadań prasy związkowej, nie respektujące granic, jakie wyznaczają nadrzędne racje naszego kraju, a czasem, powiedzmy sobie otwarcie, wręcz godzące w żywotne interesy naszego państwa.</u>
          <u xml:id="u-78.27" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Mianem biuletynu zwykło się określać bardzo różne formy wydawnictw i to zarówno typu informacyjnego, rzeczywiście informacyjnego, jak i o charakterze czasopiśmienniczym. Nowe prawo prasowe, które w wersji postulowanej rezolucji proponuje się opracować w terminie nie późniejszym niż 6 miesięcy, powinno spełnić konieczną funkcję porządkującą, nadać określonym nazwom prawidłową, społecznie zrozumiałą treść. Ale już obecnie, wyprzedzając tego rodzaju prace, należy poświęcić kilka słów wyjaśnieniu pojęć, którymi posługuje się ustawa o kontroli publikacji i widowisk.</u>
          <u xml:id="u-78.28" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Szeroką dyskusję wraz z próbą poszukiwania nowych uściśleń wywołał w pracach sejmowych przedstawiony w społecznym wariancie postulat wyłączenia spod cenzury biuletynów. Po wszechstronnej dyskusji sejmowej komisje proponują wyłączenie spod kontroli wstępnej cenzury biuletynów, których zakres pojęciowy został wszakże uściślony w pkt. 11 art. 4 w następujący sposób: „Biuletyny zawierające informacje, w tym i opinie w sprawach dotyczących statutowej działalności”. Działalność organizacji politycznych, społecznych i związków zawodowych opiera się na statutach. Skoro państwo przez ograny w ustawie wskazane akceptuje wymienione w statutach formy działalności, to działalność taka nie może napotykać trudności również w zakresie publikacji i widowisk. Jest to bowiem jedna z postaci realizacji tych zadań. Tworząc warunki do realizacji statutowych zadań, nie można jednak stracić z pola widzenia nadrzędnych racji interesów państwa, którym owa statutowa działalność ma służyć, a których zabezpieczenie w publikacjach i widowiskach jest zadaniem państwowej cenzury.</u>
          <u xml:id="u-78.29" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Biuletyn w ujęciu projektu nie jest zwykłym przekaźnikiem informacji. Cytowane brzmienie punktu 11 uwzględnia fakt, że każdy przekaz informacji zawiera pogląd i stanowisko przekazodawców. Jest więc formą wyrażania własnej opinii. Aktywność społeczna, manifestowana również w postaci przekazywania opinii określonych zbiorowości, jest społecznie konieczna i pożądana. Chodzi jednak o to, aby sposób wyrażania tych opinii mieścił się w ramach tej statutowej działalności odnoszącej się do danej organizacji. Określanie mianem biuletynów tych wydawnictw, które wykraczając poza opiniodawczą, informacyjną stronę publicystyki znamienną dla gazet i czasopism, wprowadzają rozdźwięk między formą i treścią takiego wydawnictwa, stanowi zatarcie społecznie zrozumiałych granic pomiędzy różnymi formami wydawnictwa i płynącymi z tego faktu konsekwencjami dla stosowania cenzury.</u>
          <u xml:id="u-78.30" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Wysoka Izbo! Prawo musi działać jednolicie w stosunku do wszystkich, a wszelkie immunitety, zwłaszcza podmiotowe, dawały już o sobie ujemnie znać w minionej przeszłości. Wyłączając spod cenzury wstępnej biuletyny, o których mowa w punkcie 11, chcemy potraktować to jako wyraz politycznego zaufania do ich wydawców, do naturalnego przejawu aktywności związkowo-organizacyjnej, ale nie oderwanego od doświadczeń wynikających ze społecznej rzeczywistości. Byłoby zamykaniem oczu na tę właśnie rzeczywistość, gdybyśmy nie dostrzegali takich wydawnictw, których treść była niejednokrotnie kierowana przeciwko podstawowym dobrom chronionym w art. 2 ustawy, które mimo zwracania im uwagi systematycznie nadużywały udzielanego im kredytu zaufania, nie bacząc na cenę, jaką za tego rodzaju działalność musi płacić cała zbiorowość, całe społeczeństwo i całe państwo. Z tego to właśnie względu proponuje się wprowadzenie do pkt 11 normy dyscyplinującej o treści, jaka została w autopoprawce uściślona: „W wypadku gdy publikacja — akcentuję — systematycznie narusza postanowienia art. 2, Główny Urząd może — akcentuję — po bezskutecznym ostrzeżeniu wydawcy poddać dany tytuł wydawniczy kontroli wstępnej na czas ściśle określony, nie dłuższy jednak niż 6 miesięcy. Decyzja ta podlega zaskarżeniu do Naczelnego Sądu Administracyjnego na zasadach przewidzianych w niniejszej ustawie”.</u>
          <u xml:id="u-78.31" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Chcę zwrócić uwagę, że tego rodzaju norma dyscyplinująca odwołuje się przede wszystkim do prewencyjnej funkcji, stara się podziałać wychowawczo — stara się zwrócić uwagę na to, w jakim zakresie te ważkie, najbardziej istotne i poważne dobra chronione przepisem art. 2 ustawy są naruszone i jakie z tego faktu mogą wypływać konsekwencje.</u>
          <u xml:id="u-78.32" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Norma ta oddziałuje wszakże dwukierunkowo na wydawcę, autora, dyscyplinująco, jeżeli chodzi o te ramy, o których przed chwilą wspomniałem, ale także i na Główny Urząd, który przede wszystkim ma obowiązek wyciągnięcia wniosków natury ostrzegawczej, a dopiero po bezskuteczności tego działania może sięgnąć do czasowego wprowadzenia kontroli wstępnej w stosunku do danego tytułu wydawniczego, przy czym tego rodzaju decyzja Głównego Urzędu, tak jak i wszystkie inne decyzje podejmowane na mocy tej ustawy, podlega kontroli na drodze sądowej. Wydaje się, zresztą, że zaskarżalność tych decyzji wynika wręcz z całokształtu przepisów zawartych w ustawie, ale dla pełnej jasności autopoprawka proponuje jeszcze umieszczenie ostatniego zdania wskazującego na dopuszczalność zaskarżenia w tych konkretnych decyzjach wskazanych w art. 2 pkt. 11. W tym ujęciu interes obywatela lub danej zbiorowości przed błędem, a nawet może i samowolą organów cenzury, chroni kontrola niezawisłego organu sądowego, ale interes państwa zabezpiecza wyraźne określenie ram wydawnictwa, połączone z możliwością skutecznego prawnie przeciwdziałania naruszaniu podstawowych interesów społecznych sformułowanych w art. 2.</u>
          <u xml:id="u-78.33" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Wysoki Sejmie! Zarówno w pracach rządowych, jak i sejmowych w ogromnej dyskusji wiele uwagi zaprzątnęła kwestia usytuowania Głównego Urzędu w systemie organów ochrony państwowej. Ogólnie ujmując, pojawiły się trzy koncepcje podporządkowania. Jedna zawarta w art. 6 projektu rządowego, aby Główny Urząd podporządkować Radzie Ministrów, druga zawarta w wariancie społecznym, aby podległość tę poddać Sejmowi, i trzecia — jaka pojawiła się w wielu publikacjach i która ostatecznie została przyjęta przez sejmowe komisje w brzmieniu przedstawionym obywatelom posłom w druku nr 72 — podległość Radzie Państwa.</u>
          <u xml:id="u-78.34" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Projekt rządowy swoją koncepcję uzasadniał następująco: „Rozwiązanie takie uzasadnione jest charakterem urzędu jako organu administracyjnego oraz uwzględnia stan prawny ukształtowany Konstytucją”.</u>
          <u xml:id="u-78.35" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Wariant społeczny z kolei dowodził między innymi, że: „Powierzenie Rządowi instrumentu kontrolowania tej krytyki stwarza pokusę wykorzystywania do ograniczania swobody krytycznej oceny; jako bezpośrednio zaangażowany Rząd może nie traktować krytyki w sposób obiektywny i nie dostrzegać różnic pomiędzy potrzebami doraźnymi a długofalowymi interesami społeczeństwa”. Zastanawiając się nad tym, czy podporządkowanie cenzury Sejmowi lub Radzie Państwa nie naruszałoby dotychczasowych struktur organów państwowych, sejmowe komisje ze szczególną uwagą przestudiowały obowiązujący stan prawny i zasięgnęły opinii ekspertów. Wynik tej analizy przedstawia się w konkluzji, że podporządkowanie cenzury Radzie Państwa nie burzy spoistości systemu organów władzy, bowiem rzeczowy zakres Rady Państwa i odpowiadające mu formy organizacyjno-prawne tego rodzaju możliwość dopuszczają.</u>
          <u xml:id="u-78.36" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Skoro brak jest prawno-organizacyjnych przeciwwskazań kolejną kwestią, jaka wymagała rozważenia, była sprawa celowości powierzenia określonemu organowi nadzoru nad cenzurą. Trzeba chyba tu stwierdzić, że dokonujące się przemiany w stosunkach społecznych i ewolucja prawnego stanu nakazują spojrzeć na rolę i pozycję Rady Państwa w nowy sposób. Myślę, że na to nowe spojrzenie wskazuje również bogata dyskusja, jaka odbywała się przed IX Nadzwyczajnym Zjazdem naszej partii. Wyrazem tego jest również między innymi podporządkowanie Radzie Państwa bezpośrednio Państwowej Inspekcji Pracy. Nie można także odmówić racji rozumowaniu, że publikacje spełniają istotną rolę opinio poznawczą, co do funkcjonowania administracji państwowej i że nadzór Rady Ministrów jako naczelnego organu administracji państwowej mógłby niejednokrotnie wykazywać te oznaki subiektywizmu, jakie wiążą się z samooceną.</u>
          <u xml:id="u-78.37" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Uniezależnienie Głównego Urzędu od Rządu zdaje się dawać lepsze szanse wykorzystania cenzury jako środka państwowej kontroli nad publikacjami i widowiskami w kierunku optymalnie pełnego poznania opinii oraz ocen społecznych, a także odpowiedniego reagowania na te sygnały.</u>
          <u xml:id="u-78.38" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Zwierzchni nadzór Rady Państwa nad radami narodowymi — o czym mowa w art. 32 Konstytucji, pewne uprawnienia nadzorcze w stosunku do Sądu Najwyższego, o czym mowa w art. 61 ust. 3 i 4 Konstytucji, w stosunku do Prokuratury Generalnej — art. 65 Konstytucji, w ten sposób zostałby logicznie uzupełniony nadzorem nad Głównym Urzędem, co w całości przyczyniłoby się do pełniejszego rozeznania opinii społecznej, możliwości lepszego reagowania na nieprawidłowe zjawiska społeczne, a również bardziej skutecznego działania w kierunku usprawnienia funkcjonowania administracji państwowej.</u>
          <u xml:id="u-78.39" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Postulowany przez sejmowe komisje nadzór Rady Państwa byłby zarazem pośrednią formą nadzoru sejmowego, bowiem w art. 9 projektu nakłada się na Radę Państwa obowiązek składania Sejmowi corocznie sprawozdań z działalności podejmowanej w stosunku do organów kontroli publikacji i widowisk. Wszystkie te rozważania prowadzą do wniosku o celowości powierzenia nadzoru nad Głównym Urzędem Radzie Państwa, jak to przedstawia druk nr 72 odzwierciedlający poglądy sejmowych komisji. Chciałbym zaznaczyć w tym miejscu, że propozycja ta nie może być bynajmniej odczytywana jako wyraz nieufności do Rządu, ale jako próba poszukiwania takich form organizacyjno-prawnych, które tworzyłyby lepsze mechanizmy kontrolno-poznawcze i które w całości systemu organizacji władzy lepiej i pełniej uwzględniały zależności funkcjonalne.</u>
          <u xml:id="u-78.40" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Obywatele Posłowie! Dorobkiem posierpniowego ustawodawstwa jest takie konstytuowanie organów władzy, które by już niejako strukturalnie uspołeczniało ich działalność. Takiemu celowi ma służyć w obecnej ustawie kolegium jako organ społeczno-doradczy i opiniodawczy, o czym mowa w art. 7 ust. 3. Przypomnieć należy, że precedens w tym względzie, nie licząc nieco innego charakteru kolegium w Najwyższej Izbie Kontroli, stanowiło wprowadzenie kolegiów do ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy. Projekt zakłada powoła nie kolegium w składzie mieszanym, w dwu trzecich spośród kandydatów przedstawionych przez organizacje polityczne, społeczne i związki twórcze, natomiast w jednej trzeciej spośród kandydatów przedstawionych przez Prezesa Rady Ministrów. Kolegium w tym ujęciu ma być łącznikiem pomiędzy Głównym Urzędem jako organem władzy a społeczeństwem. Do społecznie prawidłowego funkcjonowania cenzury ten kontakt jest wręcz niezbędny, orientuje on bowiem w poglądach i opiniach społecznych, daje pełniejszą skalę możliwości poznawczych. Wyrazić należy głębokie przekonanie, że zarówno idea tego kolegium, jak i postawione przed nim zadania spotkają się z pozytywnym oddźwiękiem społecznym, a zwłaszcza zainteresowanych organizacji społecznych i politycznych, związków twórczych.</u>
          <u xml:id="u-78.41" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Nie ma chyba potrzeby przypominania, że cenzura spełnia niezwykle trudną i delikatną funkcję społeczną, że jej działalność wymaga ścisłych związków społecznych, których to związków nie są w stanie zapewnić nawet najbardziej doskonałe normy prawne. Urząd ten powinien dlatego, poza swymi naturalnymi układami pionowymi, poza naturalną zależnością organizacyjną utrzymywać więź społeczną również i w układzie poziomym, a temu zdaje się służyć koncepcja kolegium, jaka jest przewidziana w ustawie.</u>
          <u xml:id="u-78.42" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Niezwykle ważnym elementem nowej ustawy jest wprowadzenie sądowej kontroli decyzji cenzorskich. O ile idea sądowej kontroli nie budziła żadnych wątpliwości, o tyle dyskusyjna była kwestia rodzajów sądów sprawujących tę kontrolę, a stanowiska te w szczególności wyrażały się w określeniu rodzaju sądów, a mianowicie, czy miałyby to spełniać sądy powszechne, czy też Naczelny Sąd Administracyjny.</u>
          <u xml:id="u-78.43" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Syntetyzując poglądy, jakie w tej sprawie były przedstawiane, stwierdzić należy, że w pierwszym przypadku, jeśli chodzi o koncepcję sądu powszechnego, rzecznicy tego poglądu dowodzili, iż ochrona praw i wolności obywatelskiej, najbardziej uzasadnia wskazanie sądu powszechnego, a nadto, że kontrola w tych sprawach powinna mieć szerszy charakter, a nie tylko, co właściwe jest sądom administracyjnym, badanie z punktu widzenia legalności.</u>
          <u xml:id="u-78.44" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Rzecznicy kontroli sądowo-administracyjnej, która to koncepcja przeważyła w pracach sejmowych komisji, kierowali się następującymi argumentami. W postępowaniu dotyczącym kontroli widowisk i publikacji podejmowane są decyzje administracyjne. Utworzony niedawno Naczelny Sąd Administracyjny powołany został właśnie w tym celu, aby sprawować kontrolę nad legalnością decyzji administracyjnych. Decyzje organów kontroli sprowadzają się w istocie rzeczy do oceny, czy zaskarżona decyzja znajduje oparcie w przepisach prawa, czy też takiego oparcia należy jej odmówić. Wchodzi tu więc w grę kontrola, zwana w doktrynie kontrolą legalności, ale w szerokim tego słowa znaczeniu. Polega ona na badaniu zgodności decyzji zarówno z przepisami prawa materialnego, jak i formalnego. Chciałbym się jednak zastrzec, że tego rodzaju ujęcie nie oznacza i w żadnym wypadku nie może być odczytywane jako badanie mechaniczne, pozbawione elementów oceny. Można przykładowo wskazać, że wymienione w art. 2 podpunkt 10 propagowanie treści obyczajowo szkodliwych, zmusza organ sądowy do samodzielnej oceny, aby tym sposobem uzyskać pożądane kryterium obyczajowe, nie sprecyzowane ani w ustawie, ani w całym systemie prawnym.</u>
          <u xml:id="u-78.45" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Wysoka Izbo! Niezwykle istotnym czynnikiem prawidłowości funkcjonowania cenzury jest szybkość postępowania. W licznych głosach na łamach prasy na tle projektów publikowanych wyrażano zastrzeżenie, czy tempo postępowania w tych sprawach nie odbierze publikacjom aktualności. Była to bardzo istotna uwaga, która wymagała rozważenia w stosunku do tych wszystkich działań, jakie w ramach ustawy mogą i mają być podejmowane. I to w tym kierunku, aby nie ograniczając jawności postępowania, pełnej praworządności tego postępowania stworzyć prawne podstawy do przyspieszenia jego toku. Te intencje towarzyszyły sejmowym komisjom w pracach nad treścią art. 12 i 13 projektu, wyznaczającym terminy i dyscyplinującym całe postępowanie. Przepisy te w obecnym brzmieniu bardzo precyzyjnie starają się wskazywać krótkie i ścisłe terminy podejmowania decyzji, przekazywania jej treści do wiadomości, składania i rozpoznawania odwołań i skargi oraz zwrotu akt. Ale w celu dalszego przyspieszenia postępowania przyjęto równocześnie zasadę, o czym mowa w art. 15, ust. 3, tymczasowego zwolnienia skargi od opłat, co pozwala na ominięcie długotrwałej procedury związanej z wzywaniem do uiszczenia opłat i zwalnianiem od nich. Istotne novum mające duży wpływ na szybkość postępowania zawarte zostało w art. 13 ust. 3 i 4. W ust. 3 ustalono, że w wypadku nie wydania decyzji przez Okręgowy Urząd Kontroli w terminie wskazanym w ust. 2, takie milczenie władzy rozumieć należy jako decyzję negatywną, uprawniającą do wniesienia odwołania. Natomiast niepodjęcie przez Główny Urząd decyzji odwoławczej w zakreślonych ustawą terminach, oznacza zgodnie z art. 13 ust. 4 dopuszczenie publikacji do rozpowszechniania. Jak z tego widać, ustawa traktuje sprawność i szybkość postępowania jako niezwykle istotny składnik prawnej regulacji. Dla pełnej jasności należy dodać, że uprawnienia wskazane z tytułu tzw. milczenia władzy, a zatem niepodjęcia decyzji w określonych terminach, mogą wchodzić w grę wówczas, gdy zgłaszający publikację lub widowisko do kontroli poda organom kontroli miejsce i sposób zakomunikowania mu decyzji. Regulacja ta przejawia więc równolegle troskę o dwustronne zabezpieczenie praw i obowiązków władzy wobec obywatela, ale i obywatela wobec władzy.</u>
          <u xml:id="u-78.46" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Wysoki Sejmie! Sejmowe komisje proponują w art. 14 wprowadzenie do ustawy zapisu o ingerencji cenzorskiej, uznając, że jawność postępowania i wzgląd na ochronę praw autorskich przemawia za słusznością takiego rozwiązania. W wypadku zgłoszenia żądania zapisu ingerencji cenzorskiej organy kontroli podają podstawę prawną ingerencji i tym sposobem orientują, choćby najbardziej ogólnie, o przyczynach ingerencji. Samemu zaś zainteresowanemu pozostawiona jest swoboda wyboru środka żądania zapisu ingerencji cenzorskiej, z równoczesną rezygnacją ze skargi, czy też rezygnacją z zapisu na rzecz skargi, bowiem w razie rozpoznania skargi przez sąd administracyjny zapis taki nie może mieć miejsca.</u>
          <u xml:id="u-78.47" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Kolejnym problemem, jaki pojawia się w ustawie, to karalność uchylania się od kontroli określonej w ustawie lub też niestosowanie się do zakazów wynikających z decyzji organów. Zakaz ten został w art. 17 ustawy ukształtowany, uwzględniając autopoprawkę przedstawioną obywatelom posłom w druku nr 72B, w postaci tzw. wykroczenia, obwarowanego sankcją w wysokości do 5 tys. złotych grzywny. Jest to bardzo duża zmiana zarówno w stosunku do obowiązującego dotychczas stanu prawnego, który przewidywał zagrożenie karą aresztu do jednego roku, albo karą grzywny do 10 tys. zł, a nawet obiema tymi karami łącznie, jak i w stosunku do projektu rządowego, który wprawdzie proponował górną granicę grzywny w kwocie 5 tys. zł, ale równocześnie i karę aresztu do trzech miesięcy.</u>
          <u xml:id="u-78.48" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Proponowane obecnie przyjęcie penalizacji na poziomie wykroczenia jest wynikiem licznych postulatów społecznych, ostatnio zresztą i Związku Literatów Polskich. Jest także wyrazem przekonania, że w nie w penalizacji, ale w większym społecznym oddziaływaniu, w większym poczuciu obywatelskiej troski o prawidłowe korzystanie z wolności słowa i druku spoczywa punkt ciężkości. Dodać chyba trzeba, że w dotychczasowej praktyce przypadki orzekania aresztu za czyny tego rodzaju praktycznie nie zdarzały się. A skoro tak, to nie ma potrzeby utrzymywania sankcji faktycznie niestosowanej.</u>
          <u xml:id="u-78.49" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Zgodnie z autopoprawką zawartą w druku nr 72B proponuje się wprowadzenie do opisu czynu z art. 17 po słowach „uchwala się” określenia uściślającego treść tego przepisu przez dodanie słów „obowiązku poddania publikacji lub widowiska”. Jest to poprawka zmierzająca do jak najbardziej precyzyjnego uściślenia przepisu, do odsunięcia wątpliwości, iż karalne uchylanie się dotyczy osób zobowiązanych do poddania publikacji lub widowiska kontroli wstępnej.</u>
          <u xml:id="u-78.50" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Z uwagi na to, że w niektórych publikacjach i wypowiedziach przewijał się postulat rozciągnięcia wymienionej penalizacji na pracowników cenzury, wyjaśnić trzeba, że postulat taki oparty był na nieporozumieniu. Pracownicy organów kontroli odpowiadają za swoją działalność tak jak wszyscy funkcjonariusze państwowi, a więc w wypadkach uzasadnionych określonymi stanami zarówno karnie, jak i dyscyplinarnie.</u>
          <u xml:id="u-78.51" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Obywatele Posłowie! Do spraw o dużej doniosłości społecznej zaliczyć należy tzw. debit komunikacyjny, o którym mowa w art. 16 projektu, określający dopuszczalność rozpowszechniania publikacji zagranicznych. Przepis ten uwzględnia dwie sytuacje. Pierwsza — doraźne, jednostkowe zakazy rozpowszechniania ściśle określonego wydawnictwa, książki, czasopisma, filmu, w wypadku, gdy treść ich narusza przepisy Kodeksu karnego, po drugie — pozbawienie czasopisma zagranicznego debitu na okres od 1 roku do lat 5, gdy w stosunku do tego pisma występował już wcześniej, przynajmniej trzykrotnie zakaz rozpowszechniania. Zakazy sprowadzania i gromadzenia wydawnictw zagranicznych objętych zakazem rozpowszechniania nie dotyczą bibliotek naukowych oraz innych bibliotek wymienionych w art. 16 ust. 3, wtedy jednak, gdy gromadzenie owo odnosi się do celów uzasadnionych ich statutową działalnością. Zakazy te nie dotyczą także osób i instytucji, którym jest to potrzebne do celów zawodowych lub naukowych. Sprowadzanie publikacji zagranicznych w innych celach wymaga zgody Głównego Urzędu.</u>
          <u xml:id="u-78.52" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Z tymi zmianami wiąże się nowelizacja przepisu art. 13 prawa celnego, polegająca na wprowadzeniu ust. 5, otwierającego drogę kontroli sądowej w sprawach dotyczących przepadku utworów i przekazu informacji, o czym mowa w ust. 1 cytowanego art. 13 prawa cywilnego.</u>
          <u xml:id="u-78.53" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Na marginesie warto wyrazić opinię, że w dalszych pracach legislacyjnych byłoby celowe pełne zharmonizowanie przepisów prawa celnego z ustawami obecnie uchwalanymi. W celu umożliwienia przystosowania dotychczasowej działalności organów kontroli, a także struktur organizacyjnych do zadań i czynności, jakie przewidziane są w omawianym akcie prawnym, proponuje się datę wejścia w życie tej ustawy określić zgodnie z autopoprawką na dzień 1 października 1981 r.</u>
          <u xml:id="u-78.54" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Wysoka Izbo! Postulat grona społecznego zharmonizowania ustawy o kontroli publikacji i widowisk z przygotowanym prawem prasowym i ustawą o tajemnicy państwowej i gospodarczej zasługuje na uwzględnienie, chociaż nie w formie, jaka była postulowana. Byłoby sprzeczne z prawidłową techniką legislacyjną, jak tego domagał się wariant społeczny, określanie w jednej ustawie okresu przygotowywania innej. Natomiast ten słuszny cel może być osiągnięty za pomocą rezolucji sejmowej, której tekst sejmowe komisje w druku nr 72A przedstawiają Wysokiej Izbie do uchwalenia. Z tym problemem wiąże się zresztą i sugestia pod adresem Rządu takiego kompleksowego przygotowywania aktów prawnych, aby wzajemna zależność poszczególnych regulacji mogła być dostrzeżona i odpowiednio oceniana w trakcie prac sejmowych nad poszczególnymi aktami prawnymi.</u>
          <u xml:id="u-78.55" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Wysoka Izbo! Powyższy, z konieczności skrótowy przegląd najbardziej istotnych problemów projektowanej ustawy o kontroli publikacji i widowisk, ilustruje złożoność, delikatność i wagę normowanej materii, której treść musi być zawsze rozpatrywana w jej społecznym kontekście, a zatem w relacji nie tylko do rzeczywistości aktualnie istniejącej, ale i do stosunków, jakie przy pomocy ustawy należy w przyszłości kształtować. Ocena całości projektu ustawy wraz ze zgłoszonymi uwagami i zmianami dowodzi, że jest to akt prawny postępowy o charakterze nowatorskim, akt prawny o minimum ingerencji na rzecz maksimum wolności, akt prawny oparty na przeświadczeniu, że rozumne korzystanie z wolności słowa i druku wyznacza powinność państwa wobec obywatela, ale także powinność obywatela wobec interesów całego społeczeństwa. Ustawa powstawała w wyniku ścierania się różnych poglądów i jest, jak każdy akt prawny, pewnym kompromisem, ale kompromisem tylko co do form i sposobów, nigdy co do zasad. Dlatego ustawa rozpoczyna się od ustawowej gwarancji wolności słowa i druku, dlatego jest tak głęboko przepojona troską o to, aby konstytucyjnej deklaracji wolności słowa i druku odpowiadały materialno-prawne gwarancje i warunki realizacji.</u>
          <u xml:id="u-78.56" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Wysoka Izbo! Ustawa powstaje w czasach niespokojnych, w czasach trudnych, w czasach, w których niejednokrotnie problemy bytowe i ekonomiczne przesłaniają wiele innych kwestii niezwykle społecznie ważnych i doniosłych. Powstaje w czasach trudnych i skomplikowanych, ale z myślą o tych czasach, w których odwaga i rozwaga będą ze sobą nie rozdzielnie złączone, w których wolność obywatelska znaczyć będzie całym blaskiem odpowiedzialne współdecydowanie o losach naszego kraju. Ciśnie się dlatego na koniec refleksja przypominająca światłą myśl wyrażoną w Konstytucji 3 Maja: „Szczęśliwość narodów od praw sprawiedliwych. Praw skutek od ich wykonania zależy”.</u>
          <u xml:id="u-78.57" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">W imieniu Komisji Spraw Wewnętrznych i Wymiaru Sprawiedliwości oraz Komisji Prac Ustawodawczych mam zaszczyt wnosić o uchwalenie ustawy o kontroli publikacji i widowisk w brzmieniu przedstawionym w drukach nr 46, 72 i 72B, a także uchwalenie rezolucji proponowanej w druku 72A. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-78.58" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-79">
          <u xml:id="u-79.0" who="#HalinaSkibniewska">Dziękuję posłowi sprawozdawcy. Zarządzam 30-minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-79.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 11 min. 55 do godz. 12 min. 40)</u>
          <u xml:id="u-79.2" who="#HalinaSkibniewska">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-79.3" who="#HalinaSkibniewska">Otwieram dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-79.4" who="#HalinaSkibniewska">Udzielam głosu posłowi Karolowi Małcużyńskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-80">
          <u xml:id="u-80.0" who="#KarolMałcużyński">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Muszę przyznać, że nie jest łatwo zabierać głos na temat cenzury w chwilę po tym, kiedy przed Sejmem i w Sejmie gościliśmy delegację robotniczą domagającą się zaspokojenia podstawowych materialnych potrzeb społeczeństwa. Ale ponieważ uważam, że sprawa wolności słowa jest równie ważna jak sprawa chleba, ponadto tak uważa klasa robotnicza, która dała temu wyraz wprowadzając sprawę cenzury do porozumień gdańskich — zabieram, głos w tej dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-80.1" who="#KarolMałcużyński">Historia cenzury jest równie stara jak historia słowa pisanego. Przybierała ona różne formy w różnych epokach i w różnych krajach i ustrojach. Bywały cenzury książęce i klasztorne, królewskie i republikańskie, wojskowe i bankowe, kapitalistyczne i socjalistyczne. Mógłby to być ciekawy temat do studium politycznego, obyczajowego, ekonomicznego, ale w żadnym kraju i w żadnym ustroju nie był to powód do chwały. Cenzura jest bowiem w samej swej istocie ograniczeniem prawa do swobody wypowiedzi, do głoszenia i rozpowszechniania poglądów, prawa do swobody i dyskusji, i do społecznej kontroli nad poczynaniami władzy. A więc jest ograniczeniem praw, które w dzisiejszych czasach zostały uznane, przynajmniej de iure jako jedne z podstawowych praw obywatelskich w dojrzałych i rozwiniętych społeczeństwach. Mimo tych wszystkich deklaracji istnieją w różnych krajach i ustrojach różne formy cenzury — od obyczajowej po polityczną, motywowane nadrzędnymi interesami państwa i społeczeństwa. Są kraje, gdzie cenzurę określają ogólne normy prawne, jak na przykład kodeks karny, są inne, gdzie działają specjalne urzędy powołane na mocy specjalnych ustaw, są takie, gdzie cenzura regulowana i egzekwowana jest przepisami policyjno-administracyjnymi. Poza cenzurą sensu stricte, warto sobie z tego zdawać sprawę, istnieją i istnieć będą inne sposoby manipulowania środkami masowego przekazu przez różne grupy nacisku: polityczne, finansowe, a czasem wręcz mafijne.</u>
          <u xml:id="u-80.2" who="#KarolMałcużyński">Po tych wstępnych rozważaniach zejdźmy jednak na ziemię, na naszą ziemię w roku 1981. Nawet jeżeli cenzurę zaliczymy do wstydliwych zakątków historii, to jest to kawałek historii. I w tym sensie debatowana dziś ustawa przejdzie z pochwałą albo z przyganą do tej historii.</u>
          <u xml:id="u-80.3" who="#KarolMałcużyński">Powiedzmy sobie od razu, że w tej dziedzinie mamy za sobą rozdział szczególnie jaskrawych nadużyć połączonych często z przejawami ślepoty i głupoty politycznej. Doprowadzona do absurdu cenzura stała się w gruncie rzeczy jednym ze źródeł obecnego kryzysu, buntu społecznego i przyczyną niepowetowanych szkód moralnych i obywatelskich. Dla uniknięcia nieporozumień, Chciałbym stwierdzić, że gdy mówię o cenzurze w przeszłości, mam na myśli nie tylko żmudną, powiedziałbym, mysią pracę Głównego Urzędu Kontroli Publikacji, ale także, a może przede wszystkim bezkarność i sobiepaństwo w manipulowaniu prasą, a zwłaszcza telewizją, przez ośrodki nie będące w dyspozycji państwa, działające środkami pozaprawnymi i pozbawione minimum kontroli społecznej. Pozbawione — dodam jako dziennikarz — elementarnej znajomości praw psychologii społecznej i warsztatu dziennikarskiego. Były to prawdziwe dzikie pola, na których hasała absolutna samowola, nazywana dziś uczenie woluntaryzmem, gdzie pod pretekstem ochrony interesów państwa objęto ochroną działania różnych grup rządzących, różnych prominentów, uczestników wciąż zmieniających się układów, a jak się dziś coraz częściej okazuje — także zwykłych malwersantów i złodziei grosza publicznego.</u>
          <u xml:id="u-80.4" who="#KarolMałcużyński">Takiej właśnie praktyce ma położyć kres, albo powiedzmy skromniej, ująć ją w karby, debatowana dzisiaj ustawa o cenzurze. Nie zapominajmy podczas tej dyskusji, z jakiego punktu startujemy, w jakiej sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej. Obowiązywał i do dziś formalnie obowiązuje w Polsce dekret rządowy z roku 1946, a więc sprzed 35 lat, a więc z okresu, gdy w Polsce toczyła się ostra, bezkompromisowa walka polityczna, przybierająca jeszcze wtedy formy walki zbrojnej. Dekret ten był później parokrotnie nowelizowany, ale zawsze w formie dekretów rządowych, nigdy w formie praworządnie uchwalonej ustawy. Dawał on pole nie tylko do zupełnej samowoli działania różnych ośrodków dyspozycyjnych, ale ponadto działania te były oparte na niejawnych, tajnych kryteriach, nie musiały być motywowane i ponadto nie podlegały żadnej apelacji czy zaskarżeniu. Działano więc poza wszelką możliwością kontroli społecznej.</u>
          <u xml:id="u-80.5" who="#KarolMałcużyński">Obowiązywał osławiony system zapisów, które mogły z dnia na dzień zapuścić kurtynę milczenia nad wydarzeniami na świecie i nad wydarzeniami w naszym własnym kraju, które ograniczały przepływ podstawowych informacji, izolując tym samym społeczeństwo od władzy, a władzę od społeczeństwa. Ów system zapisów dotyczył także nazwisk ludzi, często wybitnych twórców, naukowców, działaczy, artystów, których jedynym grzechem było podpisanie jakiegoś listu, manifestu czy protestu, adresowanego do własnych władz państwowych. Zapis na nazwisko oznaczał praktycznie śmierć cywilną twórcy. Nie tylko nie mógł pisać i drukować, nie wolno było przedrukowywać jego poprzednich dzieł już wydrukowanych i ocenzurowanych, nie wolno było w ogóle o nim wspomnieć, nawet w recenzjach czy w spisach historycznych. Zapis dotyczył bowiem nazwiska, a nie twórczości, człowieka, a nie jego dzieła. Nie można było dla przykładu wymienić nazwisk Oskara Chaleckiego, Marka Hłaski, Mariana Kukiela, Czesława Miłosza, Andrzeja Panufnika, Kazimierza Wierzyńskiego, Romana Palestra, Zbigniewa Herberta, obu Brandysów, Antoniego Słonimskiego, w końcu Wandy Wiłkomirskiej. To są przykłady spośród tuzinów.</u>
          <u xml:id="u-80.6" who="#KarolMałcużyński">Były także zapisy już nie głupie, ale nie waham się użyć tego słowa, wręcz haniebne. Nie wolno było publikować wiadomości mających podstawowe znaczenie dla zdrowia i życia narodu: o zagrożeniu środowiska naturalnego, o zatrutych rzekach, o katastrofalnym braku lekarstw, o powstawaniu zagrożeń epidemicznych, o trujących materiałach budowlanych trujących dzieci w przedszkolach i szkołach. Nie wolno było krytykować szastania milionami dolarów na zakupy licencji zagranicznych, a równocześnie mówić o nie wykorzystanych i lekceważonych pracach i patentach naszych naukowców. Nie wolno było cytować zbyt krnąbrnych wypowiedzi w komisjach sejmowych, ba nawet niektórych wyroków sądowych i ich sentencji. I do tego wszystkiego nie trzeba było motywacji. I od tego wszystkiego nie było odwołania.</u>
          <u xml:id="u-80.7" who="#KarolMałcużyński">Wysoka Izbo! Parę tylko przykładów konkretnych dla próby rozweselenia kolegów posłów. Były okresy, w których wolno było pisać tylko źle o Wajdzie i tylko dobrze o szachu perskim. Był specjalny zakaz, żeby nie pisać o tym, że straszliwy dyktator Ugandy Amin postanowił w swoim kraju wznieść pomnik na część Hitlera. Nie wolno było używać pejoratywnych określeń, jak na przykład hunta wojskowa, a już broń Boże „goryle”, wobec tych krajów Ameryki Łacińskiej, z którymi utrzymujemy stosunki dyplomatyczne. Nie wolno było przez pewien czas krytykować programu telewizji. Był także okres, w którym nie wolno było pisać o Zamku Królewskim. Obowiązywała terminologia Zamek Warszawski, tak jakby nam groziła restytucja monarchii w Polsce. Zdejmowano w swoim czasie wszelkie dane o konsumpcji kawy w Polsce, by nie ujawniać faktu jej reeksportu, gdy w Polsce było kawy za mało. Gdy było za dużo wódki, obowiązywał zakaz o pisaniu na temat rozmiarów klęski alkoholizmu i braku zorganizowanego lecznictwa. Nie wolno było pisać o katastrofalnym stanie bezpieczeństwa i higieny pracy w niektórych zakładach i nie wolno było wspominać o prześladowaniu komunistów w niektórych zaprzyjaźnionych krajach arabskich. Szczególne curiosum stanowił obowiązek poddawania cenzurze wszystkich fotografii I Sekretarza i członków kierownictwa. Chodziło zapewne o to, by ich pokazać ludności z jak najlepszej strony.</u>
          <u xml:id="u-80.8" who="#KarolMałcużyński">Jeszcze ostatni przykład z własnych doświadczeń. Byliśmy jedynym chyba na świecie krajem, w którym nie wolno było pisać o aferze Watergate. Cały świat codziennie zamieszczał o tym całe szpalty. Dla nas zdawało się — taka gratka, najcięższy kryzys konstytucyjny w największym państwie imperialistycznym. Otóż u szczytu sprawy Watergate, gdy już zanosiło się na dymisję Nixona, w Komitecie Centralnym odbyła się narada dla redaktorów naczelnych, publicystów i naszych korespondentów. Przewodniczył jej Jan Szydlak, głównym referentem był super mistrz naszej propagandy Jerzy Łukaszewicz. W jego referacie usłyszałem następujące sformułowanie: „Niektórzy towarzysze mają pretensje, że u nas nie pisze się o Watergate. I słusznie się nie pisze.</u>
          <u xml:id="u-80.9" who="#KarolMałcużyński">I nie będzie się pisać. Jest to bowiem sztucznie rozdęta afera, która już zresztą wygasa. Rozdmuchały ją koła syjonistyczne i kompleks militarno-wojskowy, które chcą storpedować dialog amerykańsko-radziecki i zapowiedzianą wizytę towarzysza Breżniewa w Stanach Zjednoczonych”.</u>
          <u xml:id="u-80.10" who="#KarolMałcużyński">Przyznam, że osłupiałem. Ponieważ akurat miałem w teczce dwa numery dzienników amerykańskich, w których przez wszystkie szpalty na pierwszej stronie czerniły się tytuły o sprawie Watergate, poprosiłem o głos i zademonstrowałem je niczym królika z kapelusza na dowód, jak to afera Watergate wygasa. Po czym powiedziałem kilka słów o głębokiej szkodliwości i niebezpieczeństwach takich analiz politycznych. Myślicie Koledzy Posłowie, że spotkałem się z miażdżącym kontratakiem, albo nawet jakąś łagodną reprymendą? Ani referent, ani przewodniczący słowem się w podsumowaniu na ten temat nie zająknęli. Jedynym rezultatem mojej interwencji było to, że mnie już nigdy więcej na takie spotkania nie zaproszono.</u>
          <u xml:id="u-80.11" who="#KarolMałcużyński">Wszystkie te przykłady i wspomnienia brzmią dzisiaj niemal niewiarygodnie. I to samo już świadczy o tym, że coś się jednak w dziedzinie informacji i propagandy zmieniło. Nawet bez nowej ustawy. Ale ta zmiana — trzeba sobie z tego zdawać sprawę — wynika ze zmiany praktyki i taktyki a nie norm prawnych. Jeśli zaś we wszystkich dziedzinach życia szukamy gwarancji, by błędy przeszłości się nie powtórzyły, to w dziedzinie cenzury taką gwarancją, no, może nie stuprocentową, ale w naszych warunkach najlepszą, jest dyskutowana dzisiaj przez Sejm jawna ustawa o cenzurze.</u>
          <u xml:id="u-80.12" who="#KarolMałcużyński">Jest często wyrażana opinia, że żadna ustawa o cenzurze nie może być dobra, bo sama cenzura jest zła. Niemniej przypomnę raz jeszcze — porozumienia gdańskie uznały potrzebę istnienia w Polsce cenzury, określając bardzo ogólnikowo jej ramy. Dziś — i to chciałem podkreślić — mamy wykonać jeden z ważnych punktów porozumienia gdańskiego przez wszystkie fazy prac kilku komisji sejmowych i specjalnej roboczej podkomisji, w dyskusji brali udział przedstawiciele stowarzyszeń twórczych i naukowych, w tym Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, przedstawiciele „Solidarności” i innych związków zawodowych, delegaci Zrzeszenia Prawników Polskich, przedstawiciele Konwersatorium „Doświadczenie i Przyszłość”, tzw. DiP, wydziały prawa polskich uczelni, przedstawiciele kilku resortów, w tym poza Ministerstwem Sprawiedliwości także Ministerstw Spraw Zagranicznych i Obrony Narodowej.</u>
          <u xml:id="u-80.13" who="#KarolMałcużyński">Te dziesiątki godzin pełne były kontrowersji, żywych i ostrych dyskusji. Czy można było wszystkich zadowolić i uwzględnić wszystkie, często krzyżujące się i sprzeczne opinie? Nawet w łonie samych komisji były punkty sporne, które trzeba było rozstrzygać przez głosowanie. Stąd zresztą przedłożone w ostatniej chwili autopoprawki po przeprowadzeniu dodatkowych jeszcze konsultacji. Intencją bowiem komisji było to, żeby ta ustawa nie stwarzała płaszczyzn konfliktu, a odwrotnie — je eliminowała. Jeśli więc nawet nie jest to ustawa doskonała, to jest ona opracowana w oparciu o ogromny wysiłek społeczny i w przekonaniu większości zainteresowanych — w naszych warunkach optymalna.</u>
          <u xml:id="u-80.14" who="#KarolMałcużyński">By nie wchodzić w szczegóły, które referował poseł sprawozdawca, stwierdzić trzeba, że stwarza ona po raz pierwszy w Polsce:</u>
          <u xml:id="u-80.15" who="#KarolMałcużyński">a) jawność zasad i kryteriów oraz zasięgu działania cenzury;</u>
          <u xml:id="u-80.16" who="#KarolMałcużyński">b) szeroki zakres całkowitego wyłączenia spod cenzury różnego rodzaju publikacji;</u>
          <u xml:id="u-80.17" who="#KarolMałcużyński">c) konieczność oficjalnej motywacji podjętych przez cenzurę decyzji;</u>
          <u xml:id="u-80.18" who="#KarolMałcużyński">d) możliwości odwołania i zaskarżania decyzji aż do Naczelnego Sądu Administracyjne.</u>
          <u xml:id="u-80.19" who="#KarolMałcużyński">Podczas prac nad tą ustawą natykaliśmy się co krok na szereg luk w ustawodawstwie i w regulacjach prawnych, bezpośrednio z przedmiotem tej ustawy związanych. Stąd wielkie znaczenie załączonego do projektu zobowiązania przez Sejm Rządu do opracowania i przedstawienia w określonych terminach projektów ustawy o prawie prasowym, ustawy o tajemnicy państwowej oraz ustawy o prawie autorskim.</u>
          <u xml:id="u-80.20" who="#KarolMałcużyński">Uważam, że w sumie stanowi ta ustawa duży, poważny krok naprzód w dziedzinie zagwarantowania tak ważnych wolności obywatelskich, jak swoboda słowa, szerzenie informacji i poglądów, społecznej i publicznej dyskusji nad wszystkimi problemami, które dziś nurtują i jutro będą nasz kraj i nasze społeczeństwo nurtować. Dziękuję bardzo,</u>
          <u xml:id="u-80.21" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-81">
          <u xml:id="u-81.0" who="#PiotrStefański">Proszę o zabranie głosu posła Rudolfa Buchało.</u>
          <u xml:id="u-81.1" who="#PiotrStefański">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Wraz z dyskusją nad projektem ustawy o kontroli publikacji i widowisk, Sejm podjął pracę nad kompleksem ustaw o węzłowym znaczeniu dla procesu odnowy i jego gwarancji ustawowych, które stanowią podstawowy wkład Sejmu w naprawę Rzeczypospolitej.</u>
          <u xml:id="u-81.2" who="#PiotrStefański">Uczestnicząc z ramienia Koła Poselskiego Polskiego Związku Katolicko-Społecznego w dyskusji nad projektem ustawy w kwietniu br. zwróciłem już wówczas uwagę na to, że wniesienie projektu ustawy o kontroli publikacji i widowisk pod obrady Sejmu stanowi odwrócenie logicznego toku prac legislacyjnych. Zaczynamy bowiem od tego, co ogranicza jedną z podstawowych swobód obywatelskich, to jest wolność słowa i druku, zamiast uściślić najpierw w odpowiednim akcie prawnym nadrzędną, ale przez to ogólnie sformułowaną zasadę wyrażoną w art. 83 Konstytucji, która zapewnia obywatelom wolność słowa i druku.</u>
          <u xml:id="u-81.3" who="#PiotrStefański">Świadomość tego odwrócenia logicznego toku legislacyjnego miał również wnioskodawca projektu ustawy, skoro wraz z nim wniósł on do Wysokiej Izby projekt uchwały sejmowej zobowiązujący Radę Ministrów do opracowania w terminie 6 miesięcy od daty wejścia w życie dyskutowanej dziś ustawy, projektów ustaw o prawie prasowym oraz o ochronie tajemnicy państwowej i gospodarczej, a ponadto w trybie pilnym projektu nowego prawa autorskiego. To właśnie prawo prasowe i prawo autorskie powinny być elementem pozytywnej wykładni konstytucyjnej normy o wolności słowa i druku.</u>
          <u xml:id="u-81.4" who="#PiotrStefański">Jeśli wbrew wskazaniom logicznego toku prac legislacyjnych przystąpiliśmy najpierw do obrad nad zawężeniem wolności słowa i druku w postaci przedłożonego dzisiaj projektu ustawy, a na później odłożyliśmy dyskusję nad tym, czym w naszych konkretnych polskich warunkach końca XX wieku jest treść wolności słowa i druku, to usprawiedliwieniem dla takiego postępowania może być jedynie nacisk oczekiwania społecznego w odniesieniu do ustawy o cenzurze, jak jest ona popularnie nazywana. To niecierpliwe oczekiwanie zaś spowodowane zostało tym, że niedobrze działo się z poszanowaniem konstytucyjnej zasady wolności słowa i druku w minionych latach — o czym mówił tutaj przedmówca, oczywiście nie w płaszczyźnie deklarowanych haseł, lecz ich przestrzegania w praktyce. Jest to zresztą znane zjawisko, które było charakterystyczne nie tylko w odniesieniu do naruszania wolności słowa i druku.</u>
          <u xml:id="u-81.5" who="#PiotrStefański">Podjęcie dyskusji nad ścisłym, prawniczym określeniem zakresu, w jakim dozwolone jest ograniczenie wolności słowa i druku, co jest sprawą ważną dla człowieka w każdym ustroju i w każdej szerokości geograficznej, ma u nas w Polsce jeszcze aspekt specyficzny, a to dlatego, że nie jest w duchu tradycji kultury polskiej ograniczanie wolności słowa i druku, która jest wyrazem wolności umysłów, a więc najwyższej godności człowieka.</u>
          <u xml:id="u-81.6" who="#PiotrStefański">Już w XVI wieku Jan Zamoyski, Kanclerz Wielki Koronny prosił: „Cierpiałaby na tym wolność Rzeczypospolitej, gdyby jakiekolwiek pismo potępiono; zresztą daremne to usiłowanie i próżna z książką walka, bo im bardziej zakazana, tym więcej była poszukiwana. I jeśli kto ma co przeciwko książce, niech pismem innym na nią odpowie, wszak nie wstydzili się tego sposobu i najwięksi monarchowie”.</u>
          <u xml:id="u-81.7" who="#PiotrStefański">W trzysta lat później, jeden z najbardziej znanych myślicieli niemieckich XIX wieku Karol Marks, występując przeciwko ograniczeniom narzucanym przez cenzurę pruską, utożsamiał koniec wolności prasy z końcem wszelkiej wolności.</u>
          <u xml:id="u-81.8" who="#PiotrStefański">Widzimy zatem, że zarówno nasza długowieczna rodzima tradycja polska, jak również światłe umysły w innych nurtach tradycji europejskiej uważały wolność słowa i druku za wyraz europejskiej kultury, a ograniczanie tej wolności za coś tradycji tej w gruncie rzeczy obcego, na co godzić się można jedynie w drodze wyjątku i to ściśle określonego. W tym wyjątkowym przyzwoleniu na ograniczenie wolności słowa i druku odróżnić trzeba motywację nadrzędną, która w określonych warunkach może skłaniać do respektowania pewnych ograniczeń tej wolności oraz ścisłe enumeratywne ustalenie, jakie te ograniczenia są, wraz ze środkami, zabezpieczającymi przed rozszerzającą interpretacją tych ściśle określonych ograniczeń.</u>
          <u xml:id="u-81.9" who="#PiotrStefański">Potrzebę respektowania wspólnych celów nadrzędnych kosztem pewnych ograniczeń przewiduje także współczesna międzynarodowa myśl prawno-polityczna. Jej wyrazem jest wspomniany tu przez posła sprawozdawcę Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 roku, który jest dla Polski obowiązujący w systemie prawa wewnętrznego. Realizacja przewidzianych w tym pakcie praw może podlegać pewnym ograniczeniom, niezbędnym w celu poszanowania praw i dobrego imienia innych oraz w celu ochrony bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego, albo zdrowia lub moralności publicznej. Ograniczenia te powinny jednak być wyraźnie przewidziane przez ustawę.</u>
          <u xml:id="u-81.10" who="#PiotrStefański">Wysoka Izbo! Należy stwierdzić, że w pracach nad projektem ustawy o cenzurze liczące się głosy, wyrażone zarówno w społecznych, jak i w rządowych wariantach projektu ustawy, nie kwestionowały tej potrzeby respektowania pewnych ściśle określonych ograniczeń wolności słowa i druku ze względu na pewne nadrzędne cele wspólne, wynikające z konkretnej sytuacji Polski końca XX wieku. Kontrowersje zaczęły się przy precyzowaniu, jakie mają być te ograniczenia wyraźnie przewidziane przez ustawę.</u>
          <u xml:id="u-81.11" who="#PiotrStefański">Należy również stwierdzić, że samo przedłożenie do oceny dwóch zasadniczych projektów ustawy — społecznego i rządowego, a następnie ich kontrowersyjne dyskutowanie przez wiele miesięcy było wyrazem rzeczywistych konsultacji i dialogu między władzą a społeczeństwem. Stanowisko społeczne wyrażane było przy tej okazji, oprócz posłów, co jest, a w każdym razie powinno być rzeczą normalną przy każdym projekcie ustawy, przede wszystkim przez kręgi społeczne, którym nie reglamentowana do tej pory ściśle działalność cenzury dawała się szczególnie we znaki — mogę to zresztą odnieść również do samego siebie.</u>
          <u xml:id="u-81.12" who="#PiotrStefański">Generalnie można stwierdzić, że prawie wszystkie postulaty strony społecznej znalazły wyraz w przedłożonym projekcie ustawy. Jeszcze dzisiaj poseł-sprawozdawca Czeszejko-Sochacki przedstawił autopoprawki, wychodzące naprzeciw oczekiwaniom społecznym, co należy odnotować z uznaniem. O tym, jak przebiegał proces uwzględniania postulatów społecznych, informowała prasa, sama przecież bardzo zainteresowana tą ustawą. Przypomnijmy zatem tylko rzeczy najważniejsze. Należy do nich sprawa podporządkowania urzędów kontroli publikacji i widowisk. To, że zostały one podporządkowane Radzie Państwa, a poprzez nią pośrednio Sejmowi, i że przewiduje się możliwość skorzystania z drogi sądowej wobec decyzji cenzury uważanych za niesłuszne, spełnia zgłaszane postulaty społeczne, a ponadto utwierdza w naszym systemie prawnym monteskiuszowski trójpodział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, co przy nadrzędności władzy ustawodawczej wobec władzy wykonawczej i przy niezależności władzy sądowniczej umacnia praworządność w państwie. Trzeba bowiem stwierdzić, że od czasów francuskiego prawnika i filozofa Monteskiusza z pierwszej połowy XVIII wieku nie wymyślono prawniczo lepszej struktury władzy, choć podejmowano różne próby jej wcielania w życie i różnie uzasadniano stosowaną praktykę. Zawsze chodzi natomiast o to, aby obywatel nie czuł się zagrożony albo przygnieciony przez żadną z tych władz.</u>
          <u xml:id="u-81.13" who="#PiotrStefański">Sądzę, że rozwiązania zaproponowane w projekcie ustawy o cenzurze wychodzą naprzeciw temu postulatowi nie tylko dzięki precyzyjnemu usytuowaniu cenzury i jej działalności jako przejawów władzy wykonawczej wobec nadrzędnej władzy ustawodawczej i sądowniczej, lecz również dzięki temu, iż ściśle określają po pierwsze — kto, i to wyłącznie, jest upoważniony do wykonywania czynności cenzorskich, a po drugie — w jakim zakresie. Nie powinny zatem mieć miejsca na gruncie ustawy sytuacje, w których cenzura wykonywana jest poza powołanymi do tego organami. Jeśli miałoby to się zdarzyć, będzie to działanie w sposób oczywisty bezprawne.</u>
          <u xml:id="u-81.14" who="#PiotrStefański">Nie powinno też na gruncie ustawy być miejsca dla rozszerzającej interpretacji kompetencji cenzury, ponieważ zakres jej działalności określony jest enumeratywnie. Jeśli zaś takie usiłowania, albo działania miałyby miejsce, wtedy właściwy pracownik organu kontroli publikacji i widowisk będzie mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności dyscyplinarnej i karnej — o czym wspomniał również poseł sprawozdawca — na podstawie przepisów o prawach i obowiązkach pracowników państwowych, jak przewiduje to art. 21 projektu. Należy oczekiwać, że zasada ta będzie rygorystycznie przestrzegana, a oznacza ona, że — cytuję tutaj za art. 246, par. 1 Kodeksu karnego:</u>
          <u xml:id="u-81.15" who="#PiotrStefański">"funkcjonariusz publiczny, który przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązku działa na szkodę dobra społecznego lub jednostki, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5”.</u>
          <u xml:id="u-81.16" who="#PiotrStefański">Bardzo ważny, bo czyniący zadość oczekiwaniom społecznym co do jawności życia publicznego jest art. 14 projektu ustawy o cenzurze i dlatego pozwolę sobie go przytoczyć w całości. Stanowi on, że „za zgodą autora redaktor gazety lub czasopisma, wydawca albo organizator widowiska lub wystawy może, a na żądanie autora jest obowiązany zaznaczyć w tekście lub w odrębnej informacji albo w układzie wystawy, ingerencję organu kontroli publikacji i widowisk, z podaniem podstawy prawnej tej ingerencji wskazanej w decyzji tego organu”. Tyle art. 14.</u>
          <u xml:id="u-81.17" who="#PiotrStefański">Są jednak w projekcie ustawy również sformułowania prawniczo niedoskonałe. Dla przykładu wymienię tylko jedno, na które miałem już okazję wskazać podczas obrad odpowiednich komisji sejmowych, a mianowicie na pkt. 8 w art. 2, który mówi, że nie można „naruszać uczuć religijnych i uczuć osób niewierzących”. Otóż sprawa religii to nie tylko i nie tyle sprawa pewnych uczuć, lecz także, a nawet przede wszystkim, sprawa pewnych poglądów i przekonań, które należą do najsilniejszych wyznaczników osobowości człowieka i poczucia jego tożsamości. Należałoby więc mówić o ochronie poglądów i przekonań religijnych i odpowiednio, dla wyczerpania zakresu, również o ochronie poglądów i przekonań nie religijnych, a nie o „uczuciach osób niewierzących”. To ostatnie sformułowanie jest tak szerokie, że można tutaj zmieścić wszelkie uczucia ludzkie, np. uczucia niechęci do sąsiadów, które mają być chronione pod warunkiem wszakże, że chodzi tutaj o „uczucia osób niewierzących”. Takie braki w precyzji prawniczej nie powinny już pojawiać się w przyszłych projektach ustaw, a te które wspomniałem będą musiały być dopełniane w praktyce przez sztukę interpretacji prawniczej, ale podkreślam prawniczej, a nie dyskrecjonalno-politycznej. Ta sztuka interpretacji prawniczej będzie już należała do praktyki, do stosowania ustawy, którą zabezpieczać będzie możliwość odwołania się na drodze sądowej.</u>
          <u xml:id="u-81.18" who="#PiotrStefański">Wysoka Izbo! Ustawa o cenzurze, właśnie jako taka, a także dlatego, że nie osiągnięto pełnego porozumienia między różnymi stanowiskami, nie może budzić entuzjazmu. Dlatego ogromna rola przypada jej stosowaniu, które będzie musiało też wypełniać nie tylko to, co zostało w ustawie ujęte w sposób niedoskonały, lecz także to, co z biegiem czasu może się ujawnić jako luka w prawie. Podstawową zasadą stosowania ustawy o cenzurze jako ustawy określającej wyjątki zawężające generalną zasadę wolności słowa i druku, musi jednak stać się taka interpretacja tej ustawy, która nie będzie rozszerzaniem wyjątków kosztem dalszego ograniczania jednej z podstawowych wolności człowieka i obywatela, jaką jest wolność do posiadania własnych poglądów i dawania im wyrazu w sposób publiczny. Będzie to zadanie nie tylko dla prawniczej interpretacji i stosowania ustawy o cenzurze, lecz także dla tych aktów prawnych, które wspomniałem na samym początku, a które mają określić pozytywnie, czym jest w naszych polskich warunkach wolność przekonań i ich uzewnętrzniania. Akty te jako nadrzędne i logicznie pierwotne w stosunku do dzisiejszego projektu ustawy o cenzurze czekają na przygotowanie ich w trybie pilnym przez odpowiednie ciała, a następnie na uchwalenie przez Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-81.19" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-81.20" who="#PiotrStefański">Proszę o zabranie głosu posła Władysława Kupca.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-82">
          <u xml:id="u-82.0" who="#WładysławKupiec">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Od długiego już czasu społeczeństwo oczekuje na ustawę o kontroli publikacji i widowisk. Jest to ustawa szczególna nie tylko dlatego, że reguluje niezwykle ważną sferę ludzkiego działania, o czym mówi art. 1 projektu, ale i dlatego, że powstawała w bardzo skomplikowanych warunkach społeczno-politycznych. Również tryb ich przygotowania nie był typowy dla naszego parlamentu, bowiem, jak już wspomniano, Komisje Spraw Wewnętrznych i Wymiaru Sprawiedliwości oraz Prac Ustawodawczych, przy udziale posłów z Komisji Kultury i Sztuki, analizowały nie tylko projekt rządowy, ale także projekty społeczne, przy czym już projekt rządowy zawierał wariantowe rozwiązania. Był on rezultatem prac Ministerstwa Sprawiedliwości oraz Komitetu Porozumiewawczego Stowarzyszeń Twórczych i Naukowych, jak I Krajowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ „Solidarność”.</u>
          <u xml:id="u-82.1" who="#WładysławKupiec">Ustawa ta jest pierwszą z grupy ustaw, których potrzeba uchwalenia wynika z porozumień z Gdańska, Szczecina i Jastrzębia. Wnioski, jakie wyprowadzamy z procesu przygotowania projektu tej ustawy, a także doświadczenie uzyskane w tej pracy mogą znacznie wzbogacać praktykę legislacyjną naszego Sejmu. Ustawa tworzy lepsze warunki do rozwoju kultury, obiektywnej informacji jako ważnych dźwigni w umacnianiu socjalistycznego państwa, a zarazem kształtowania zgodnych z duchem odnowy stosunków społecznych.</u>
          <u xml:id="u-82.2" who="#WładysławKupiec">Zjednoczone Stronnictwo Ludowe na VIII Kongresie w ubiegłym roku opowiedziało się za takim ustawowym uregulowaniem głównych zadań w zakresie kontroli publikacji i widowisk, które gwarantowałyby m.in. ochronę podstawowych zasad naszego ustroju, bezpieczeństwa państwa, zabezpieczałyby ochronę tajemnicy, moralności oraz uczuć i niematerialnych dóbr osobistych obywateli, takich jak cześć, godność i dobre imię.</u>
          <u xml:id="u-82.3" who="#WładysławKupiec">Uchwalając ustawę, tworzymy prawo odnoszące się do tej sfery przeżyć jednostki, które najgłębiej są zakorzenione w myślach i uczuciach, w instynktach każdego z nas, prawo dotyczące wartości bezcennych dla każdego Polaka, prawo o ochronie wolności, która w przeszłości była tak ograniczana. Jest to także prawo dotyczące innej jeszcze wartości, tej, która jest dla nas wszystkich od przeszło tysiąca lat wartością równie niezbywalną, prawo, jakim jest ochrona państwa polskiego przed wolności tej nadużywaniem. Nie jest bowiem tak, że albo wolność jest pełna, albo jej w ogóle nie ma. Rzecz polega jednak na tym, by wolność urzeczywistniać w maksymalnie możliwym wymiarze, tak by jedno prawo niezbywalne pogodzić harmonijnie z innym prawem niezbywalnym. Chodzi o to, by prawa obywateli nie naruszały uprawnień państwa i by państwo strzegło praw obywateli. Rzecz wreszcie polega na tym, by to co ze sobą z pozoru koliduje współgrało w jednym wspólnym wielkim akcie woli, w jednym wielkim ogólnym interesie i dziele tworzenia silnego państwa, w służbie jego obywateli wszystkich bez wyjątku.</u>
          <u xml:id="u-82.4" who="#WładysławKupiec">Jeżeli przypominam tę prawdę to dlatego, że ustawa o kontroli publikacji i widowisk jest właśnie wyrazem ogólnospołecznej akceptacji tej prawdy. Powstała ta ustawa nie tylko przy ogromnym społecznym zainteresowaniu, ale po prostu można stwierdzić, stworzona została przy udziale szerokich kręgów społeczeństwa, o czym świadczy duża ilość nadsyłanych do Sejmu projektów opracowanych zbiorowo i indywidualnie, a także bardzo duża ilość propozycji co do poszczególnych rozwiązań tej ustawy. Oficjalnie jest to projekt rządowy, ale faktycznie przygotowany jest przez Rząd, związki twórcze i naukowe, związki zawodowe, posłów, prawników, dziennikarzy, naukowców, pisarzy, aktorów, plastyków, socjologów, inżynierów, przez członków partii politycznych i bezpartyjnych, przez wierzących i niewierzących, młodzież, przez wszystkich tych, którzy chcieli angażować się w sprawę opracowania tego aktu prawnego. Dowodzi tego, jak wyżej już wspomniano, zgromadzona w Sejmie dokumentacja, która była wykorzystana przy opracowaniu przedmiotowej ustawy. Dlatego możemy powiedzieć, iż projekt ten wyrósł z socjalistycznej odnowy, w klimacie tej odnowy i tej odnowie powinien służyć. Choć tytuł tego aktu brzmi ustawa o kontroli publikacji i widowisk, jest to w istocie akt społecznej umowy, w którym ustanowimy zespół dóbr podlegający szczególnej ochronie w interesie całego narodu.</u>
          <u xml:id="u-82.5" who="#WładysławKupiec">W katalogu wartości najcenniejszych wymienionych w art. 2, znajduje się terytorium naszego państwa, jego ustrój i międzynarodowe sojusze, znajdują się wartości takie, jak praworządność, jak godność osobista człowieka, jak jego uczucia religijne, znajdują się tu zasady społecznego współżycia i kształtowane przez historie obyczaje, znajdują się również najwyższe dobra ludzkości — pokój i nasze miejsce w rodzinie socjalistycznej, będącej tego pokoju gwarancją. Ta swoistego rodzaju umowa społeczna, jaka jest zawarta w normach ustawy, stanie się prawem obowiązującym wszystkich, a więc zarówno instytucje państwowe, organizacje społeczne, jak i każdego obywatela. Na straży tego prawa musi stanąć aparat państwa, władze wszystkich organizacji, obywatelskie sumienie i poczucie odpowiedzialności.</u>
          <u xml:id="u-82.6" who="#WładysławKupiec">Prawo powinno być zawsze przestrzegane, a to prawo, które stoi na straży wolności musi być egzekwowane ze szczególną pieczołowitością i konsekwencją. Można by stwierdzić, że ta polska mała konstytucja w zakresie najważniejszych gwarancji obywatelskich, jaką jest wolność słowa i druku w publikacjach i widowiskach, powstała w czasie niespokojnym, pełnym napięć społecznych, wynikłych z braku szacunku dla zasad, które tak szczegółowo staramy się wypunktować w poszczególnych przepisach omawianej ustawy.</u>
          <u xml:id="u-82.7" who="#WładysławKupiec">Jeżeli chodzi o tekst, a więc słowa i myśli wypowiadane publicznie, które mają znaczenie nie tylko abstrakcyjne, mają walory lub wady nie tylko estetyczne, mogą ranić i wyrządzać szkodę. Słowo ma swój wymiar materialny, swój gatunkowy ciężar, swój społeczny byt. Słowo rzucone w przestrzeń zaczyna żyć własnym życiem, staje się bytem niezależnym od tego, kto je powiedział, a więc każdy, kto ma odwagę, by publicznie zabrać głos, musi zdawać sobie sprawę z ciężaru gatunkowego jego własnych słów. Z tego, że choćby kierowały nim najszlachetniejsze pobudki, najbardziej wzniosłe intencje, to jednak istnieją dobra ważniejsze od jego osobistych poglądów i jego osobistych pobudek. Istnieją dobra ogólnospołeczne, dobra narodowe, których w żadnym wypadku i w żadnym celu naruszyć mu bezkarnie nie wolno. Bo tak w 1981 roku umówiliśmy się, my Polacy, uchwalając tę ustawę.</u>
          <u xml:id="u-82.8" who="#WładysławKupiec">Kontrolę przestrzegania postanowień ustawy chcemy powierzyć specjalistycznemu urzędowi, którego decyzje podlegać będą nie tylko osądowi społecznemu, ale także i weryfikacji sądowej. Nad jakością pracy tego urzędu czuwać będzie nie tylko społeczne kolegium, ale także i Rada Państwa. Stworzymy więc system nadzoru, dzięki któremu społeczeństwo będzie mogło mieć w każdej chwili i obraz pracy urzędu, i wpływ na jego decyzje.</u>
          <u xml:id="u-82.9" who="#WładysławKupiec">Ale urząd to konkretni ludzie. W istocie właśnie tym ludziom chcemy powierzyć szczególny, trudny obowiązek. Ich przede wszystkim musi obowiązywać rozsądek, obywatelska dojrzałość i szacunek dla prawa. Tego od nich oczekujemy. Tego musimy się domagać i to od pracowników urzędu egzekwować, w tym również przez kontrolę Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-82.10" who="#WładysławKupiec">W dostarczonym obywatelom posłom projekcie proponowane są sankcje typu karnego. Zagrożenie to jest konieczne, gdyż służy egzekwowaniu przepisów zawartych w ustawie. Art. 17 projektu przewiduje odpowiedzialność nie za naruszenie przepisów merytorycznych, lecz jedynie za uchylenie się od kontroli czy niezastosowania się do ustalonych nakazów. Naruszenie przepisu zwłaszcza art. 2 projektu może pociągać za sobą odpowiedzialność przewidzianą w przepisach prawa karnego. Należy podkreślić, że dotychczasowa sankcja karna przewidziana w obowiązującym jeszcze dekrecie z 5 lipca 1946 roku o utworzeniu Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk jest znacznie surowsza, gdyż zawiera zagrożenie pozbawienia wolności na okres do 1 roku nawet łącznie z karą grzywny. Również to unormowanie było przedmiotem długiej dyskusji zakończonej głosowaniem w zainteresowanych komisjach i większością głosów zostało wprowadzone do projektu. Rozwiązanie to na moich spotkaniach z „Solidarnością” było krytykowane, a to dlatego, że obecnie proponowane zagrożenie karą za nieprzestrzeganie przepisów omawianej ustawy jest surowsze od propozycji rządowej, która to naruszenie przepisów traktowała jako wykroczenie bez możliwości odwołania się od orzeczenia do Kolegium d/s Wykroczeń. Motywem podwyższenia tej sankcji, a w związku z tym przekazania sądowi do rozpoznania tego typu spraw była nie tylko bardzo minimalna wysokość grzywny 5 tys. złotych, ale głównie fakt, że sądy mają lepsze warunki do rozpoznawania tych spraw, które z reguły należą do bardzo skomplikowanych. Wiąże się to z koniecznością powoływania biegłych, przeprowadzenia innych dowodów, a do tych trudnych procesów kolegia nie zawsze są przygotowane.</u>
          <u xml:id="u-82.11" who="#WładysławKupiec">W toku ponownej analizy tego problemu na wspólnym posiedzeniu komisji rozpatrującej niniejszy projekt uznano, że należy obniżyć sankcję karną za tego rodzaju naruszenie przepisów ustawy, traktując je jako wykroczenie zagrożone karą do 5 tys. złotych, co jest zgodne z propozycją związków zawodowych i organizacji współdziałających w opracowaniu ustawy i co zresztą zostało zgłoszone w autopoprawce przez posła sprawozdawcę.</u>
          <u xml:id="u-82.12" who="#WładysławKupiec">Trudności, jakie powstały w nadaniu projektowi ustawy o kontroli publikacji i widowisk kształtu, w którym mogła być przedłożona Sejmowi, polegały nie tylko na wyjątkowym skomplikowaniu materii ustawy, związanych z nią społecznymi i jednostkowymi emocjami, ale emocją był fakt, że ustawa ta powstała w pewnej — jak się wydaje — to podstawową trudność próżni prawnej. Od niej rozpoczęto regulację całej sfery prawa związanego ze społecznym obiegiem myśli. Powstała w sytuacji braku prawa o prawie prasowym, o wydawcach, o poligrafii, o tajemnicy, w czasie gdy trwają prace nad zmianą prawa autorskiego, gdy dyskutuje się o prawie filmowym. Stowarzyszenia twórcze zastanawiają się nad dokumentami regulującymi wewnętrzne prawa i nad koncepcjami państwowego i społecznego mecenatu. Ustawa, która w zasadzie powinna stanowić końcowy etap tych wszystkich prac powinna być logicznym, całościowym ujęciem wielu ustaw szczegółowych, powstała jako pierwsza, ponieważ takie było społeczne zapotrzebowanie.</u>
          <u xml:id="u-82.13" who="#WładysławKupiec">Niemniej jednak stan ten poważnie opóźniał opracowanie tego projektu. W toku prac nad ustawą widoczne też było odwlekanie przygotowanego tekstu rządowego, zauważało się to na przełomie stycznia i lutego, to jest za czasów poprzedniego Rządu. Sądzę, że teraz po wielu burzliwych dyskusjach i z tą ustawą w ręku łatwiej będzie nam tworzyć pozostałe akty prawne. Uchwalenie ustawy o kontroli publikacji i widowisk będzie początkiem wielkiej pracy Sejmu nad regulacją prawną w całej dziedzinie praw obywatelskich i obywatelskich zobowiązań wobec państwa.</u>
          <u xml:id="u-82.14" who="#WładysławKupiec">Sądzę, że projekt ustawy łączy prawa i obowiązki, dość jasno określa sferę swobód i sferę powinności, tworzy klarowną sytuację prawną, zawiera ramy, w których każdy człowiek dobrej woli będzie mógł swobodnie wyrażać swe poglądy, co niewątpliwie będzie korzystnie wpływać na prawidłowy rozwój społeczny, polityczny i gospodarczy.</u>
          <u xml:id="u-82.15" who="#WładysławKupiec">Mam już teraz nie tylko nadzieję, ale i pewność, że cenzura i środki masowego przekazu będą służyć socjalistycznemu systemowi jako całości, nie zaś tym czy innym osobom lub grupom, że już nigdy nie powtórzy się praktyka poprzedniego okresu, która przyniosła tak tragiczne następstwa dla naszego kraju. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-82.16" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-83">
          <u xml:id="u-83.0" who="#PiotrStefański">Udzielam głosu posłowi Hannie Suchockiej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-84">
          <u xml:id="u-84.0" who="#HannaSuchocka">Wysoka Izbo! Panie Marszałku! Uchwalenie ustawy o kontroli publikacji i widowisk, zwanej potocznie cenzurą, budzi niejednokrotnie mieszane uczucia. Stanowi ona bowiem ograniczenie jednej z podstawowych wolności człowieka, jaką jest wolność ekspresji, wolność wyrażania swych myśli w różnych formach przekazu. Rodzi się bowiem pytanie — czy nie są wystarczające inne, istniejące już środki prawne kontroli następnej. Każdy też ruch społeczny, zmierzający do demokratyzacji istniejącego systemu oraz dążący do podniesienia godności człowieka i umożliwienia mu pełnej samorealizacji jako jedno z podstawowych wysuwa hasło ograniczenia, względnie nawet likwidacji cenzury wstępnej.</u>
          <u xml:id="u-84.1" who="#HannaSuchocka">Dążenie do rozszerzenia zakresu wolności obywatela wybucha z tym większą siłą, z im większą siłą wolność ta była ograniczana. Jest to naturalna reakcja społeczna, można wręcz powiedzieć, że jedno z praw charakterystycznych dla rozwoju społecznego, niezależne od formacji społecznych. Stanowi ono swego rodzaju odbicie znanego prawa fizyki, polegającego na tym, że im silniej się sprężynę ściśnie, tym silniej odskoczy w momencie zwolnienia ucisku. W życiu społecznym zaś to gwałtowne dążenie do realizacji wolności słowa jest logiczną konsekwencją istniejącej uprzednio patologii społecznej, wyrażającej się również w znacznym ograniczeniu wolności słowa. Niestety, prawidła te dały znać o sobie również i u nas. Stąd też jednym z istotnych postulatów wysuniętych w wyniku ruchu sierpniowego był właśnie postulat zmiany dotychczasowych zasad sprawowania kontroli publikacji i widowisk, zawarty w punkcie 3 porozumień gdańskich.</u>
          <u xml:id="u-84.2" who="#HannaSuchocka">Za niezwykle ważne uznał zagadnienie zmiany form sprawowania kontroli XII Kongres Stronnictwa Demokratycznego, który w swej uchwale stwierdza: „XII Kongres podkreśla znaczenie wiarygodnej informacji oraz rzetelnej interpretacji faktów i zjawisk dla prawidłowego przebiegu procesów demokratyzacji życia w kraju. Kongres zobowiązuje instancje oraz posłów Stronnictwa do działalności na rzecz szybkiego opracowania ustawy o cenzurze, stojąc na stanowisku, że rola Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, podległego tylko Sejmowi, powinna sprowadzić się do ochrony wyłącznie treści ważnych ze względu na zasady ustrojowe, bezpieczeństwo kraju, trwałość sojuszów”.</u>
          <u xml:id="u-84.3" who="#HannaSuchocka">Mówiąc o tym, że kontrola publikacji i widowisk stanowi ograniczenie wolności jednostki, należy wyraźnie podkreślić różnice pomiędzy wolnością a prawem, czy też uprawnieniem obywatela. Nie można tych pojęć identyfikować. ma to bowiem określone konsekwencje praktyczne, czy daną sprawę traktuje się jako wolność czy jako uprawnienie. Wolność nie wynika bowiem z prawa stanowionego. Mówiąc innymi słowy, ustawa nie tworzy wolności. Każda wolność stanowi naturalną cechę człowieka, właśnie jako jednostki ludzkiej. W przeciwnym razie oznaczałoby to, że ludzie stają się wolni dopiero na mocy ustaw. Prawo natomiast samo nie stwarzając wolności, stanowi ich granicę i w tym leży znaczenie prawa jako regulatora stosunków społecznych.</u>
          <u xml:id="u-84.4" who="#HannaSuchocka">Zdajemy sobie sprawę z tego, że nieograniczona niczym wolność jednego człowieka stanowi faktyczne ograniczenie innych ludzi. Prawo zatem powinno zakreślać granice korzystania z tych naturalnych wolności ludzkich. Granice, które powinny chronić szczególne wartości ludzkie z punktu widzenia społecznego i jednostkowego. Zapisanie czegoś jako wolności pociąga za sobą ten skutek prawny, że to organ państwa musi obywatelowi wykazać, że jemu tego czynić nie wolno, a obywatel może zaprzeczać. W sytuacji zaś, gdy mamy do czynienia z uprawnieniem, role się zmieniają — to obywatel musi wykazać, że ma do tego prawo, a zatem jego sytuacja jest mniej korzystna. Taki wywód myślowy leżał u podstaw art. 19 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych ratyfikowanego przez Polskę, dopuszczającego ograniczenie przez ustawę wolności rozpowszechniania informacji i poglądów. Fakt ratyfikowania zobowiązuje do zgodnych z tym artykułem rozwiązań w prawie wewnętrznym. W tym też świetle pewne zastrzeżenia budzą sformułowania art. 1 ust. 3 przedłożonego projektu ustawy. Ustawa ta, jak wynika z powyższych rozważań, nie stanowi podstawy wolności słowa, a zatem nie reguluje ona korzystania z wolności słowa, jak to jest zapisane, a jedynie określa granicę tej wolności, a więc granicę, do jakiej może państwo w tę sferę ingerować. Stąd też Klub Poselski SD uważa, że lepsze byłoby sformułowanie obecnego art. 1 ust. 3 w brzmieniu: „granice korzystania z wolności słowa i druku w publikacjach i widowiskach określa niniejsza ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-84.5" who="#HannaSuchocka">Wysoka Izbo! Projekt ustawy o kontroli publikacji i widowisk jako instrument polityczny służyć powinien przede wszystkim realizacji trzech podstawowych zadań:</u>
          <u xml:id="u-84.6" who="#HannaSuchocka">1) eliminacji mechanizmów, które paraliżując opinię publiczną i kontrolę społeczną przyczyniły się do pogłębienia i utrwalenia kryzysu,</u>
          <u xml:id="u-84.7" who="#HannaSuchocka">2) rozszerzeniu zakresu wolności słowa, ochronie przekonań, prawu do prawdy i dostępu społeczeństwa do wiadomości zapewniających formułowanie prawdziwej opinii publicznej o funkcjonowaniu państwa, 3) zapewnieniu praworządnego postępowania w tych sprawach, w których państwo uznaje wstępną kontrolę za konieczną.</u>
          <u xml:id="u-84.8" who="#HannaSuchocka">Cele te stanowiły wytyczną prac podkomisji i komisji. Tym też uzasadnić należy, że przedstawiona dzisiaj ustawa różni się znacznie od przedstawionego projektu rządowego. Uwzględnia ona w zasadzie większość wniosków tzw. projektu społecznego, a prace toczyły się w warunkach istotnej różnicy poglądów. Ustawa powstawała w określonej rzeczywistości społecznej, ale uchwalamy ją nie na czas krótki, ale na dłuższy czas obowiązywania, który będzie już czasem spokoju społecznego i to powinno przesądzać o podstawowych założeniach ustawy, określonych w porozumieniach społecznych. Mimo, iż ustawa odbiega dość znacznie od pierwotnego tekstu, niektóre z jej rozwiązań budzą w dalszym ciągu pewne wątpliwości.</u>
          <u xml:id="u-84.9" who="#HannaSuchocka">Nowym sformułowaniem jest art. 5 obecnego projektu, w którym wyraźnie stwierdza się, że organy kontroli publikacji i widowisk nie mogą ustanawiać zakazu publikacji i widowisk określonych autorów oraz wydawać wytycznych interpretacyjnych w sprawie sposobu przedstawiania wydarzeń, działalności instytucji i poszczególnych osób — mówił zresztą o tym szeroko poseł Małcużyński. Przepis ten zatem chroni autorów przed tzw. zapisami cenzorskimi. Powinien on jednak również chronić autorów przed takimi działaniami urzędu kontroli, które miały miejsce w przeszłości, jak: uzupełnianie tekstów, zastępowanie fragmentów publikacji lub pojedynczych słów przez inne, jak też ustanawianie wykazów nazwisk, których nie wolno cytować lub wymieniać.</u>
          <u xml:id="u-84.10" who="#HannaSuchocka">Wątpliwości budzi także w art. 4 pkt 14, Dajemy tam cezurę konkretnego roku jako granicę zwolnienia spod kontroli wstępnej. W innych ustawodawstwach określa się to przez okres na przykład lat 50, jest to rozwiązanie słuszniejsze, bo elastycznie przesuwające się wraz z upływem czasu.</u>
          <u xml:id="u-84.11" who="#HannaSuchocka">Nową wartością przedkładanej ustawy w porównaniu z rozwiązaniem poprzednio obowiązującego dekretu są postanowienia dotyczące możliwości zaskarżania decyzji urzędu kontroli do sądu. Te unormowania mogą spełniać ważną rolę w systemie gwarancji praworządnego działania organów cenzury i czynią zeń również strażnika praw obywatelskich. Zastrzeżenia budzić może jednak zakres rozpoznawania spraw przez sąd administracyjny, mimo obecnego nawet brzmienia art. 15 pkt 4. Rozwiązaniem przyszłościowym powinno być zatem uznanie jednak kompetencji sądów powszechnych w zakresie rozstrzygania tych spraw. Poza zakresem badania sądu administracyjnego pozostaje tzw. sfera uznania administracyjnego, związana z oceną celowości wydania decyzji. Tymczasem w sprawach dotyczących cenzury ta właśnie sfera może być najważniejsza, rozstrzygająca o wydaniu zakazu publikacji lub widowiska.</u>
          <u xml:id="u-84.12" who="#HannaSuchocka">Jawność życia publicznego i możność konstruktywnej krytyki kierowania życiem państwowym przez Rząd spowodowała nie przyjęcie rozwiązania polegającego na podporządkowaniu urzędu kontroli Rządowi. Mimo wysuwanego przez posłów SD, związanych uchwałą Kongresu, postulatu podporządkowania urzędu Sejmowi, większość członków komisji wypowiedziała się za rozwiązaniem przyjętym w przedłożonym projekcie.</u>
          <u xml:id="u-84.13" who="#HannaSuchocka">Klub Poselski SD uważa, że w związku ze zmianami wprowadzonymi co do debitu konieczne jest dokonanie zmian prawa celnego. Dla celnika przecież w dalszym ciągu wiążące będą postanowienia prawa celnego, a nie ustawy o cenzurze. Nie jest w pełni skutecznym rozstrzygnięciem nawet obecny art. 19, albowiem powoduje on przedłużanie procedury i w dużej mierze może niwelować pozytywne rozstrzygnięcia art. 16 ust. 4. Stąd też Klub Poselski SD, zgadzając się w tym względzie z uwagami posła sprawozdawcy, uważa za celowe dokonanie odpowiednich zmian w prawie celnym.</u>
          <u xml:id="u-84.14" who="#HannaSuchocka">Wiele dyskusji w toku prac komisji, o czym mówił obszernie poseł sprawozdawca, wywołała sprawa ingerencji cenzury w publikacje wewnętrzne organizacji politycznych, związków zawodowych i organizacji społecznych. Postęp w rozwiązaniu tego problemu stanowi zgłoszona w dniu dzisiejszym autopoprawka. Sądzić jednak należy, iż w przyszłości wydawnictwa wewnętrzne partii politycznych i innych organizacji powinny być całkowicie wyłączone spod cenzury. Uchwała XII Kongresu SD stanowi wyraźnie, iż prasa i wydawnictwa Stronnictwa powinny mieć prawo do własnego doboru zarówno treści, jak i form publikacji.</u>
          <u xml:id="u-84.15" who="#HannaSuchocka">Wysoka Izbo! Ustanowienie prawa zawierającego w sobie ograniczenia wolności obywatelskich zasadzać się powinno na zaufaniu do społeczeństwa. W realiach naszego, pełnego napięć życia całe społeczeństwo potwierdza, że można mieć do niego zaufanie. Prawo zaś przez odpowiednie nakazy i zakazy wpływać powinno na kształtowanie określonej kultury politycznej tego społeczeństwa. Stąd też odpowiednio wyważony powinien być system ustanowionych zakazów i ograniczeń. Zakazy bowiem ustanowione wbrew społeczeństwu powodują skutek odwrotny, wywołują sprzeciw, odkształcają postawy i zachowania, i kreują nowe wartości wyrażające się w powstawaniu swoistej kultury politycznej, polegającej na akceptowaniu postaw nieprzestrzegania prawa. Ma to szczególne znaczenie dla sfery ograniczenia wolności słowa jednostki. Przy ustanawianiu zakazów wbrew społeczeństwu, pozostaje poza działaniem zakazów państwowych znaczna sfera aktywności społecznej i z aprobatą społeczną spotyka się to co niedozwolone. Przy wolnej natomiast opinii każda nieodpowiedzialność z pewnością spotka się ze zbiorową i powszechną dezaprobatą. Funkcjonuje bowiem wówczas samokontrola społeczna oparta na zdrowym rozsądku i poczuciu narodowych racji. Wolność słowa nie zwalnia bowiem od odpowiedzialności za jego treść.</u>
          <u xml:id="u-84.16" who="#HannaSuchocka">Ważne jest, aby uchwalona w dniu dzisiejszym ustawa była interpretowana w sposób ścisły, zgodny z intencją ustawodawcy, o czym mówił już poseł Buchała. Nie można jej interpretować w sposób rozszerzający, który stwarzałby możliwości jej wykorzystywania dla ograniczania swobodnej krytyki i ograniczania wyrażania różnicy poglądów co do kształtów i kierunków życia publicznego.</u>
          <u xml:id="u-84.17" who="#HannaSuchocka">Biorąc pod uwagę wszystkie pozytywne aspekty projektu ustawy oraz zdając sobie sprawę z tego, że stanowi ona jeden z punktów realizacji porozumienia gdańskiego, Klub Poselski SD opowiada się za jej przyjęciem.</u>
          <u xml:id="u-84.18" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-85">
          <u xml:id="u-85.0" who="#PiotrStefański">Udzielam głosu posłowi Januszowi Stefanowiczowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-86">
          <u xml:id="u-86.0" who="#JanuszStefanowicz">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Dziennikarz występujący jako orędownik ustawy o cenzurze musi czuć się obrońcą z urzędu. Dziennikarz, który ponadto ma na uwadze społeczną naukę kościoła, tak wysoko podnoszącą znaczenie pełnej wolności słowa jako niezbywalnego atrybutu godności i rozwoju osoby ludzkiej staje w roli advocati diabolis. A jednak zarówno w pracach przygotowawczych, w których miałem zaszczyt uczestniczyć, jak i obecnie w obliczu Wysokiej Izby, nie waham się poprzeć dyskutowanego projektu. Decyzja ta podzielana przez moich kolegów z Koła Poselskiego „Pax” wynika z czterech zasadniczych przesłanek, które zarazem charakteryzują nasz stosunek do całości procesu odnowy.</u>
          <u xml:id="u-86.1" who="#JanuszStefanowicz">Przesłanka pierwsza — przede wszystkim potrzeba tej ustawy — jak to już podkreślano dzisiaj — narodziła się żywiołowo, w sprzeciwie klasy robotniczej wobec sprzeniewierzeń i deformacji w kształtowaniu demokratycznego społeczeństwa socjalistycznego. Przyzna jemy pokornie, że wolności słowa nie utorowali drogi ani posłowie, ani dziennikarze, ani działacze polityczni, lecz właśnie siła zbiorowych dążeń, która znalazła wyraz w porozumieniu gdańskim. Tej przyczynie sprawczej nie tylko należy oddać hołd, lecz także dostrzec w niej imperatyw społeczny, który Sejm przyobleka w obowiązujące prawo. Dzieje się to w biedzie, czego dowód mieliśmy dzisiaj rano przed gmachem Sejmu. Ale wolność w biedzie nie jest zastępczym luksusem. Jest potrzebą tym silniej odczuwaną.</u>
          <u xml:id="u-86.2" who="#JanuszStefanowicz">Przesłanka druga — proces odnowy i dzieło reformy muszą przebiegać w łożysku rozwoju i doskonalenia ustroju Polski Ludowej. Chcemy zapewnić maksymalnie demokratyczne, wolnościowe funkcjonowanie państwa, które jest świadome społecznie akceptowanej hierarchii wartości i celów, a także dysponuje instrumentami ich realizacji.</u>
          <u xml:id="u-86.3" who="#JanuszStefanowicz">Przesłanka trzecia — w procesie odnowy i reformy musimy kojarzyć nasze narodowe cechy i dążenia, pośród nich umiłowanie wolności zbiorowej i indywidualnej, z dogłębnym rozumieniem współczesnej polskiej racji stanu, wymogów bezpieczeństwa kraju, roli i obrazu Polski w świecie przede wszystkim w kręgu państw sojuszniczych.</u>
          <u xml:id="u-86.4" who="#JanuszStefanowicz">I wreszcie przesłanka ostatnia, szczególnie dla omawianego projektu istotna. Proces odnowy, aby był racjonalny i skuteczny, musi przebiegać etapami wyznaczanymi przez zespół okoliczności, spośród których stan świadomości społecznej i politycznej odgrywa niezwykle istotną rolę. W następstwie wielkich rozczarowań i bolesnych doznań życia codziennego — świadomość ta jest obolała, a stąd mało obronna wobec nieodpowiedzialnych ocen i propozycji. Jesteśmy przekonani, że równolegle z urzeczywistnianiem dzieła odnowy jej odporność umocni się u wszystkich partnerów społecznej komunikacji. Dlatego chcę to z mocą podkreślić, traktujemy ustawę o cenzurze jako akt prawny tymczasowy, dyktowany okolicznościami, a nie docelowy. Zdaniem moim obumieranie cenzury jest tezą znacznie bardziej realną, a także bardziej pożądaną niż znana skądinąd teza o obumieraniu państwa. Chodzi jednak o to, czy przedstawiony Wysokiej Izbie projekt spełnia warunki aktualne, czy odpowiada procesowi odnowy w jego biegu. Sądzę, że tak. Projekt ten wyraża wolę możliwie najpełniejszego poszanowania swobód obywatelskich w jakże istotnym zakresie wolności słowa i druku. Nie darmo przypomina konstytucyjną godność tej wolności, eksponując tym samym określone stanowisko ideowe oraz podstawową wskazówkę interpretacyjną dla wszystkich — podkreślam — wszystkich, których ta ustawa będzie dotyczyć.</u>
          <u xml:id="u-86.5" who="#JanuszStefanowicz">Równocześnie projekt dąży do tego, by wyznaczyć możliwie dokładnie granice regulatorskiej funkcji władzy w stosunku do owej podstawowej swobody obywatelskiej. Zamysł ten odzwierciedla się w przyjęciu terminu „korzystanie z wolności słowa i druku” w miejsce pierwotnej propozycji jego ograniczania. I tu pozwolę sobie nie zgodzić się z moją przedmówczynią, posłanką Suchocką, która uważa, że „ograniczanie” byłoby bardziej wiernym oddaniem rzeczywistości. Rzecz jasna sformułowanie zasad korzystania z określonego prawa jest zarazem jego ograniczeniem i nie należy się w tym względzie oszukiwać ani łudzić. Niemniej wybór ten wyraża jasną intencję ustawodawcy i kształtuje koncepcję całej ustawy, dlatego bronię określenia „korzystania z wolności”.</u>
          <u xml:id="u-86.6" who="#JanuszStefanowicz">Wysoka Izbo! Pragnę w sposób możliwie lapidarny zwrócić uwagę na te składniki projektu, które zdaniem moim zasługują na szczególne podkreślenie oraz zrozumienie ze strony opinii publicznej.</u>
          <u xml:id="u-86.7" who="#JanuszStefanowicz">Art. 2, liczący 10 punktów, w istocie rzeczy ogranicza swobodę korzystania z wolności słowa i druku do dwóch podstawowych zakazów. Jednym z nich jest zakaz korzystania z tej wolności w sposób przynoszący uszczerbek suwerenności, ustrojowi i bezpieczeństwu państwa, a więc trzem aspektom naszej współczesnej racji stanu. Są to punkty 1 do 5. Drugim jest zakaz naruszania podstawowych norm porządku prawnego, ładu społecznego oraz zasad moralności społecznej, w tym zasady tolerancji światopoglądowych — punkty 6 do 10. Oba te zakresy ograniczeń wolności słowa i druku są zdaniem moim zgodne z żywotnymi interesami niepodległej socjalistycznej Polski, w każdej odpowiedzialnej perspektywie reformatorskiej.</u>
          <u xml:id="u-86.8" who="#JanuszStefanowicz">Art. 3 afirmujący tytuł ustawy, wprowadza istotną zmianę o charakterze wolnościowym, która mogłaby umknąć uwadze obywateli posłów, nie zajmujących się na co dzień problematyką prasową. Oto z materii ustawowej, nazwy i zakresu działania urzędów cenzorskich znika słowo „prasa”. Poprzednia nazwa — Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk — sugerowała — praktyka niestety to potwierdzała — że władza kontrolna rości sobie prawo nie tylko do oceny określonych publikacji, lecz prasy jako takiej, czyli prawomyślności redagowania poszczególnych tytułów. I tak było. Pismom wystawiano okresowe cenzurki — i nie jest to gra słów tylko: cenzura i cenzurka — publicznie przedstawiane i komentowane na spotkaniach redaktorów naczelnych z pionem propagandy KC, oczywiście, jak się państwo domyślają, nie w celach towarzyskich czy intelektualnych.</u>
          <u xml:id="u-86.9" who="#JanuszStefanowicz">Z treści art. 4, który stanowi obszerny katalog wyłączeń spod cenzury wstępnej, pragnę wyłuskać z satysfakcją pkt 10, sankcjonujący pełne, pozbawione zastrzeżeń czy wyjątków prawo kościoła katolickiego i innych kościołów chrześcijańskich i związków wyznaniowych do swobodnego krzewienia wiary, także poprzez środki społecznej komunikacji. Zawiera się w tym punkcie z takim trudem osiągnięte zwycięstwo społecznego i intelektualnego wymiaru posłania kościoła nad prostackim, politycznie bez rozumnym, a społecznie szkodliwym hasłem „zamykania kościoła w kruchcie”, ograniczania jego działalności do spełniania obrzędów kultowych tak, jakby wyznawane przez naród polski religie reprezentowały poziom oczekiwań i doznań duchowych buszmeńskich rytuałów.</u>
          <u xml:id="u-86.10" who="#JanuszStefanowicz">Chciałbym teraz zająć stanowisko w sprawie najbardziej kontrowersyjnego pkt. 11. Być może będzie ono niepopularne. Nie ukrywam, że jako zawodowemu dziennikarzowi nie podoba mi się podział prasy i publikacji, a stąd również publicystów na dwie kategorie, czyli na takich, którzy cenzurze podlegają i którzy są od niej zwolnieni. Nie podoba mi się to również jako obywatelowi, który szanuje zasady równości praw obywatelskich i pragnie, by była ona szanowana przez innych, nie tylko przez władze państwa. A jednak optowałem i optuję za warunkowym wyłączeniem spod cenzury prewencyjnej publikacji wewnątrz związkowych, bo w istocie rzeczy o nie chodzi. Czynię to z dwóch zasadniczych powodów.</u>
          <u xml:id="u-86.11" who="#JanuszStefanowicz">Po pierwsze — istotą procesu odnowy jest szacunek dla rzeczywistości. A jako rzeczywistość rozumiem takie fakty dokonane, które wskutek swojej rozległości i głębi społecznej, a także poprzez zawarty w nich ładunek emocjonalny, tworzą niezbywalne już zjawiska i formy naszego życia publicznego.</u>
          <u xml:id="u-86.12" who="#JanuszStefanowicz">Po drugie — prawo może być z normatywnego, logicznego punktu widzenia lepsze lub gorsze, ale najgorsze jest prawo, nawet formalnie najlepsze, które nie ma szans na to, by było przestrzegane.</u>
          <u xml:id="u-86.13" who="#JanuszStefanowicz">Przechodzę do porządku nad art. 6 i dalszymi, dotyczącymi podległości urzędów kontroli i nadzoru nad ich działalnością, ponieważ wydają mi się one bezdyskusyjne. Jednak pod dwoma warunkami, że Rada Państwa wytworzy odpowiedni mechanizm skutecznego egzekwowania swoich ogólnie zarysowanych w projekcie uprawnień, do czego zapewne potrzebne będzie powołanie jej odnośnej komisji; następnie, że kolegium Głównego Urzędu przewidziane w art. 7 projektu będzie politycznie, środowiskowo i etycznie wysoce reprezentatywne i odpowiedzialne, a swoje funkcje kontrolne wypełniać będzie w świetle nie abstrakcyjnych zasad i odświętnych sprawozdań, lecz wnikliwie badanej, bieżącej praktyki.</u>
          <u xml:id="u-86.14" who="#JanuszStefanowicz">Z satysfakcją odnotować należy podniesienie do rangi ustawy spraw pozornie technicznych, ale jakże istotnych, wręcz przesądzających w praktycznym funkcjonowaniu prasy, szczególnie codziennej. Mam na myśli określenie ścisłych i możliwie krótkich terminów decyzji urzędów kontroli oraz odwołań od nich wraz z nowatorską i wielce trafną zasadą domniemania decyzji negatywnej w przypadku zwlekania z nią przez decydenta — co przecież było dotąd zmorą dziennikarzy, a w szczególności redaktorów prasy.</u>
          <u xml:id="u-86.15" who="#JanuszStefanowicz">Można z przepisów art. 12 i 13 wyprowadzić również pewną ogólniejszą wskazówkę właściwego reformowania naszego życia publicznego, z czym zwracam się do obecnego tu Rządu. Tylko obustronna i prawnie egzekwowana sprawność, rychłość i jasność decyzji stanowi jeden z podstawowych warunków skuteczności funkcjonowania państwa.</u>
          <u xml:id="u-86.16" who="#JanuszStefanowicz">Pragnę, Obywatele Posłowie, zgłosić dwa zastrzeżenia formalne i jedno merytoryczne do przedstawionego projektu. Formalne dotyczą, primo art. 19: po cóż wprowadzać do ustawy o kontroli publikacji przepis dotyczący prawa celnego. Czy nie lepiej w osobnej, krótkiej ustawie znowelizować samo prawo celne, wraz z kwestią debitu, o czym mówiła moja poprzedniczka? Secundo — i ważniejsze — chodzi nam przecież o to, aby problematyka cenzury była społecznie komunikatywna, by zainteresowani materią ustawy znaleźli wszystkie ogólne rozstrzygnięcia w jej tekście. Dlatego uważam, że należałoby ją poszerzyć o przepisy — zresztą techniczne, które według art. 23 zostają zachowane z poprzednich dekretów. Powstałby w ten sposób tekst całkowicie jednolity, a jest to zabieg dosłownie kosmetyczny.</u>
          <u xml:id="u-86.17" who="#JanuszStefanowicz">Zastrzeżenie merytoryczne odnosi się nie do samej ustawy, lecz do towarzyszącej jej rezolucji w punkcie dotyczącym prawa prasowego. Jest to tematyka bezprecedensowa w państwie socjalistycznym, zaś jej znawców porównawczych jest mniej niż palców u jednej ręki. Nie ma też w obecnej strukturze Rządu żadnego organu, który miałby obowiązek i kompetencję zajęcia się tą sprawą. Jeśli więc termin półroczny miałby dawać szanse dotrzymania go, należałoby, równocześnie z uchwaleniem niniejszej ustawy, powołać z inicjatywy Sejmu komisję kodyfikacyjną dla opracowania prawa prasowego, złożoną z posłów zorientowanych w temacie, z teoretyków i praktyków, z przedstawicieli środowisk twórczych oraz resortów sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Inaczej po prostu będzie to zapis martwy i za pół roku nic się z niego nie narodzi.</u>
          <u xml:id="u-86.18" who="#JanuszStefanowicz">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Opowiadając się w imieniu Koła Poselskiego „Pax” za przyjęciem ustawy w proponowanym brzmieniu, pragnę także wyrazić przestrogę. Każde prawo funkcjonuje w określonym systemie i w określonej praktyce sprawowania władzy politycznej. Podlega ono deformacjom w wykładni i wykonywaniu tym łatwiej, im bardziej pojemne są stosowane w nim pojęcia. Ustawa o kontroli publikacji, nawet najbardziej doskonała i precyzyjna, będzie z natury rzeczy szczególnie wystawiona na takie niebezpieczeństwo. Wbudowane w nią mechanizmy kontroli mogą ograniczać szkody, ale ich nie wyeliminują. Dlatego istotnym gwarantem i sprawdzianem skuteczności tego naprawdę doniosłego posunięcia ideowego i politycznego w kierunku demokracji socjalistycznej będzie nie tyle sama ustawa, co cele, sposób i styl rządzenia Polską. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-86.19" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-86.20" who="#JanuszStefanowicz">Proszę o zabranie głosu posła Izydora Adamskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-87">
          <u xml:id="u-87.0" who="#IzydorAdamski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Rozpatrujemy dziś, co już podkreślano z tej trybuny, doniosły akt prawny — projekt ustawy o kontroli publikacji i widowisk, skupiający od wielu miesięcy zainteresowanie szerokiej opinii społecznej ze względu na wagę i zakres zagadnień będących przedmiotem jego regulacji. Chodzi o sprecyzowanie i rozwinięcie w ustawie konstytucyjnego prawa wolności słowa i druku — art. 83 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jednego z fundamentalnych praw i wolności jednostki. Ustawa ta służyć będzie także realizacji innych, ważnych konstytucyjnych praw — prawa do korzystania ze zdobyczy kultury i do twórczego jej rozwoju oraz spełnianiu obowiązków państwa w zakresie rozwoju nauki i twórczości artystycznej.</u>
          <u xml:id="u-87.1" who="#IzydorAdamski">Dotychczasowy stan prawny w tej dziedzinie, uregulowany dekretem z 1946 roku, z okresu dość już odległego historycznie, a także politycznie, co podkreślił tutaj poseł Małcużyński, nie odpowiada obecnemu stanowi stosunków społecznych, a zwłaszcza świadomości szerokich rzesz obywateli. Stan ten tworzył zbyt wiele dowolności w interpretowaniu tego, co jest i tego co nie jest w zakresie wolności słowa dopuszczalne. Rodził w tej dziedzinie możliwości nadużywania uprawnień, hamował swobody twórcze, co tak dotkliwie odczuwały różne środowiska, nie tylko zresztą środowisko twórców kultury. Eliminował lub ograniczał znacznie jakże potrzebną społecznie krytykę błędów czy nadużyć władzy różnych szczebli.</u>
          <u xml:id="u-87.2" who="#IzydorAdamski">Nie jest więc rzeczą przypadku, że konieczność ustawowego uregulowania spraw publikacji i widowisk, objętych działalnością instytucji popularnie zwanej cenzurą, znalazła się w zapisach ubiegłorocznych porozumień społecznych, zwłaszcza gdańskiego. Zakreślony tam termin przedstawienia przez Rząd ustawy nie został dotrzymany, głównie ze względu na złożoność problemu.</u>
          <u xml:id="u-87.3" who="#IzydorAdamski">Podkreślić trzeba szczególny charakter prac nad ustawą. Punktem wyjścia były dwa projekty — rządowy Ministerstwa Sprawiedliwości i społeczny, przygotowany przez przedstawicieli środowisk twórczych i naukowych. Fazą pośrednią było przedstawienie Sejmowi jednego już wprawdzie projektu, lecz w niektórych istotnych fragmentach zawierającego wariantowe rozwiązanie. Etapem dalszym, w rezultacie nie wolnym od trudności i spięć, a następnie uzgodnień i kompromisów — wersja dziś dyskutowana.</u>
          <u xml:id="u-87.4" who="#IzydorAdamski">Pracom nad projektem ustawy towarzyszyło — jak już stwierdziłem — żywe zainteresowanie społeczne. Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, w którego imieniu przemawiam, zajęło w tej sprawie stanowisko — jeszcze we wrześniu roku 1980 i rozwinęło je w uchwale swego VIII Kongresu, odbytego w grudniu roku ubiegłego, o czym już wspominał z tej trybuny mój kolega klubowy poseł Kupiec.</u>
          <u xml:id="u-87.5" who="#IzydorAdamski">„Nowe jakościowo procesy rozwojowe, zachodzące w warunkach demokratyzacji stosunków politycznych i społecznych — stwierdzaliśmy wówczas w uchwale Kongresu ZSL — wysuwają potrzebę tworzenia nowego systemu informacji i propagandy. Zjednoczone Stronnictwo Ludowe opowiada się za rzetelnym informowaniem o aktualnych sprawach naszego państwa i współczesnego świata. Wszelkie próby świadomego lub nieświadomego dezinformowania społeczeństwa stały się jedną z przyczyn kryzysu zaufania. Taki mechanizm propagandy stał się jej zaprzeczeniem, a jej niewiarygodność w powszechnym odczuciu utrudniała spełnianie podstawowej funkcji środków masowego przekazu — informacji i komunikacji społecznej. Nowych uregulowań ustawowych i gwarancji wymaga działalność Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Cenzura nie może być instrumentem tłumienia słusznej krytyki, przemilczeń wokół ludzi i ich dzieł oraz deformowania obrazu rzeczywistości i przeinaczania poglądów. Podstawowym zadaniem w zmianie modelu cenzury jest znalezienie rozwiązań, które gwarantowałyby ochronę interesów bezpieczeństwa państwa, ochronę tajemnicy, moralności oraz uczuć i niematerialnych dóbr osobistych obywateli, takich jak: cześć, godność, dobre imię itp.</u>
          <u xml:id="u-87.6" who="#IzydorAdamski">Kongres wypowiada się za społeczną dyskusją nad projektem ustawy o cenzurze i prawie prasowym. W oddziaływaniu na środki masowego przekazu Stronnictwo dążyć będzie do lepszego pełnienia przez nie swej służby społecznej. Za działalność prasy ludowej Stronnictwo ponosi pełną odpowiedzialność. Prasa ta, jako prasa partyjna w prezentowaniu poglądów, ocen i stanowiska Stronnictwa nie powinna podlegać kontroli urzędu cenzury”.</u>
          <u xml:id="u-87.7" who="#IzydorAdamski">Wysoka Izbo! Omawiany projekt ustawy jest wyrazem kompromisu między obowiązkiem zapewnienia jednostce ludzkiej wolności słowa i druku, a koniecznością ochrony takich fundamentalnych wartości, jak interes państwa oraz dobro innych jednostek i zbiorowości ludzkiej. Rozumne wyważenie racji nie jest tu rzeczą prostą. Bo z jednej strony przyznanie jednostce nieograniczonego prawa do wolności słowa prowadzić może do naruszania interesu i wolności innych jednostek i całych zbiorowości, a z drugiej strony absolutyzowanie, a zwłaszcza nadużywanie hasła nadrzędności interesu społecznego prowadzić może do ograniczenia wolności słowa, czego już doświadczyliśmy w różnych okresach z mniejszym lub większym nasileniem. Dlatego w art. 2 projektu ustawy wyliczono ściśle, tak jak jest to tylko możliwe, przy pomocy jak się wydaje maksymalnie jednoznacznych określeń, 10 nakazów, które nie mogą być przekroczone przez obywateli korzystających ze swego konstytucyjnego prawa wolności słowa i druku. Zakazy te obejmują w zasadzie dwie dziedziny.</u>
          <u xml:id="u-87.8" who="#IzydorAdamski">Pierwsza to dobro państwa, jego niepodległość, integralność terytorialna, konstytucyjny ustrój — tu zakaz nawoływania do jego obalenia, lżenia, wyszydzania i poniżania — zasady polityki zagranicznej Polski, jej sojusze, oraz zakaz ujawniania tajemnicy państwowej (w tym gospodarczej) i służbowej (w tym wojskowej).</u>
          <u xml:id="u-87.9" who="#IzydorAdamski">Druga dziedzina obejmująca kompleks spraw wiążących się, najogólniej mówiąc, ze szkodliwością publikacji ze względu na zasady wychowania i obyczajowości, a więc zakaz propagowania dyskryminacji narodowościowej i rasowej, obrażania uczuć religijnych, uprawiania propagandy wojennej, a także pochwalania czy propagowania alkoholizmu, narkomanii itd.</u>
          <u xml:id="u-87.10" who="#IzydorAdamski">Ograniczenia odnoszące się do spraw państwa nie są jak się wyda je w sprzeczności z potrzebą swobodnej dyskusji i wymiany myśli za pomocą publikacji również co do usprawnień czy nawet zmian w strukturze i funkcjonowaniu instytucji państwa, czy co do jego interesów międzynarodowych. Ograniczenia te nie dają również podstaw do uniemożliwiania wypowiedzi w sprawach na przykład światopoglądowych ani też nie utrudniają przedstawiania całej złożoności ludzkiej egzystencji, w której obok dobra i piękna czy szlachetności — jest i okrucieństwo i nienawiść, są dewiacje moralne. Choć to jest związane z ludzką egzystencją, a więc i odzwierciedlane w utworach, nie stanowi powodu do zgody, a zwłaszcza do propagowania.</u>
          <u xml:id="u-87.11" who="#IzydorAdamski">Przeznaczone do rozpowszechniania publikacje i widowiska podlegać będą kontroli wstępnej, niezależnych od państwowej władzy wykonawczej organów, zależnych od Rady Państwa, pośrednio również i od Sejmu. Projekt ustawy zawiera liczny zestaw publikacji, a także widowisk wolnych od takiej kontroli. Wyłączenie spod kontroli przemówień, interpelacji i zapytań posłów i radnych, wygłoszonych na jawnych posiedzeniach, jest wyrazem potwierdzenia suwerennych praw organów władzy ludowej. Rozszerzenie swobody obiegu informacji naukowej stwarza lepsze niż dotąd szanse dla badań naukowych, służyć będzie upowszechnianiu różnych poglądów na temat rzeczywistości i formułowaniu przez środowiska naukowe postulatów, między innymi pod adresem polityki gospodarczej, skłonnej jak dotąd do zadowalania się zbyt łatwego koncepcjami wypracowanymi wewnątrz aparatu władzy. Wyłączenia spod kontroli wstępnej orzecznictwa sądowego oraz aktów normatywnych przyczyniać się będzie niewątpliwie do rozwoju kultury prawnej społeczeństwa, a tym samym do umacniania praworządności. Wreszcie, wyłączenia odnoszące się do publikacji aprobowanych przez kościół katolicki i inne wyznania religijne, stwarzają możliwości dla ludzi różnych światopoglądów, w ich poszukiwaniu prawdy oraz pogłębianiu również z religijnych pobudek płynących motywacji dla obywatelskiej służby ojczyźnie.</u>
          <u xml:id="u-87.12" who="#IzydorAdamski">Wysoki Sejmie! Pragnę powiedzieć, że znalezione zostało właściwe, moim zdaniem, rozwiązanie dla wydawnictw różnych organizacji społecznych, w tym związków zawodowych. Wyłączeniu spod kontroli wstępnej podlegać będą biuletyny zawierające informacje, w tym i opinie w sprawach dotyczących statutowej działalności organizacji politycznych, społecznych i związków zawodowych, a przeznaczonych do wewnętrznego kolportażu.</u>
          <u xml:id="u-87.13" who="#IzydorAdamski">Jeśli staniemy na gruncie uznania i przestrzegania ściśle wyliczonego zestawu treści, które przy korzystaniu z wolności słowa i druku, upowszechniane być nie mogą ze względu na dobro wyższego rzędu, tak jak to uczyniono w art. 2, wówczas fakt, jakie publikacje podlegają, a jakie nie podlegają kontroli wstępnej, jest już raczej rzeczą techniczną lub sprawą prestiżu tej czy innej organizacji. W przypadku tak delikatnej materii, jak treść publikacji lub widowiska jest rzeczą wielkiej wagi kwestia interpretacji. Wchodzi tu bowiem w grę sprawa przekonań czy moralnej wrażliwości. Wiem z własnej praktyki dziennikarskiej, iż powstawać tu mogą znaczne różnice zdań. Istotne jest więc ustalenie ustawy, że istnieć będzie jeden upoważniony organ państwowy powołany do kontroli publikacji i widowisk, zorganizowany w strukturze dwustopniowej, co stwarza m.in. możliwość odwołania się od decyzji organu niższego do wyższego i nadto powołuje się prawo zaskarżania decyzji Głównego Urzędu do Naczelnego Sądu Administracyjnego. To jest bardzo istotne. Nie będzie poza tym systemem innych prawnych form ingerencji w treść publikacji czy widowiska.</u>
          <u xml:id="u-87.14" who="#IzydorAdamski">Ustanowienie mocą ustawy organu państwowego do kontroli publikacji i widowisk i podporządkowanie go Radzie Państwa, także powołanie kolegium Głównego Urzędu, w którego składzie — stanowiąc większość — znajdą się osoby przedstawione przez organizacje polityczne, społeczne i związki twórcze Radzie Państwa do powołania ich, stwarza warunki nie tylko sądowej kontroli decyzji tego organu, o czym już wspomniałem, lecz także społecznego nadzoru nad aparatem wykonawczym Urzędu Kontroli.</u>
          <u xml:id="u-87.15" who="#IzydorAdamski">Wysoki Sejmie! Pragnę jeszcze zwrócić uwagę na uregulowanie dość ważnej, jak się wyda je kwestii rozpowszechniania czasopism, książek, a także filmów, taśm magnetofonowych czy płyt wydanych za granicą. Zakaz rozpowszechniania może dotyczyć tylko treści, które naruszają przepisy tej ustawy, a więc identycznie jak w odniesieniu do publikacji krajowych, z dodatkowym wszakże koniecznym tu stwierdzeniem, że biblioteki, a także i osoby prywatne dla celów naukowych lub zawodowych, a w określonych przypadkach także dla innych celów. mogą sprowadzać i gromadzić publikacje zagraniczne, objęte zakazem ich rozpowszechniania. Zrozumiałe jest, że sprowadzanie i gromadzenie takich publikacji przez biblioteki jest równoznaczne z ich udostępnianiem dla celów naukowych i zawodowych. Dotychczas, niestety, tak często bywało, że publikacje były gromadzone, lecz niestety nie udostępniane. Jest to bardzo ważne ustalenie dla rozwoju nauki, dla nieskrępowanego dostępu uczonych i twórców kultury do światowego dziedzictwa myśli i dorobku twórczego, co jest warunkiem rozwoju nauki i kultury. Nierozumne ograniczenia w tym zakresie mogą bowiem powodować niepowetowane straty.</u>
          <u xml:id="u-87.16" who="#IzydorAdamski">Pragnę zasygnalizować przy tej okazji poważny dosyć problem ograniczenia dostępu do zagranicznych wydawnictw naukowych, co jest spowodowane ostatnio brakiem środków dewizowych na import książek i czasopism do bibliotek naukowych. Możemy wkrótce mieć dobrą ustawę o kontroli publikacji i jeszcze większy jak dotąd brak dostępu do dorobku światowej myśli naukowej. Jest to kwestia, którą rozwiązać można przy pomocy nie tyle środków prawnych, co ekonomicznych. Należy kierować się, rozwiązując ten problem, dobrem nauki i kultury.</u>
          <u xml:id="u-87.17" who="#IzydorAdamski">Wysoki Sejmie! Omawiany projekt ustawy przewiduje środek przymusu w postaci kary grzywny dla osób za uchylanie się od kontroli określonej w ustawie lub niestosowanie się do nakazów wynikających z decyzji i zarządzeń organów kontroli publikacji. Nie jest obojętna dla osób mających podlegać temu wysokość kary i dlatego słuszne jest ostateczne ustalenie jej w wysokości maksymalnej 5 tysięcy złotych. Kolizja z przepisami tej ustawy nie powinna i nie może być traktowana na równi z obrazą przepisów prawa karnego.</u>
          <u xml:id="u-87.18" who="#IzydorAdamski">Dyskutowana dziś ustawa należy do tego pakietu nowych praw, których potrzebę sformułowało życie w Polsce, po zapoczątkowanej w 1980 roku odnowie demokratycznej życia społecznego w naszej ojczyźnie. Obok ustawy o związkach zawodowych, o przedsiębiorstwach, samorządzie załogi, które są już w Sejmie, i innych, które są już zapowiedziane, a chodzi tu np. o ustawy o radach narodowych, o samorządzie rolniczym, o spółdzielczości, regulować one będą stosunki społeczne w Polsce w sposób dziś odpowiadający dążeniom ludzi pracy jako współgospodarzy kraju, a zarazem w sposób adekwatny do wymogów dobrze zorganizowanego, sprawnie dla dobra ludzi pracy funkcjonującego państwa.</u>
          <u xml:id="u-87.19" who="#IzydorAdamski">Wiele jeszcze musimy przemyśleć, wiele rzeczy teraz i w przyszłości po otwartych dyskusjach — rozstrzygać. Ta ustawa, którą dziś dyskutujemy, stwarza szerokie możliwości wyrażania również w publikacjach poglądów służących tym poszukiwaniom.</u>
          <u xml:id="u-87.20" who="#IzydorAdamski">Doświadczenia nasze oraz innych krajów dostarczają wielu dowodów, jak wielka jest pozytywna bądź negatywna rola środków masowego komunikowania, zwłaszcza telewizji, radia i prasy. Nie ulega wątpliwości, że w uregulowaniach tej ustawy, wyrażonych językiem prawa znajduje się określona, społeczna koncepcja sposobu sprawowania władzy w dziedzinie prasy, radia i telewizji, a także różnych innych publikacji oraz widowisk. Nie może być wątpliwości, że chodzi o to, by ustawa będąca przedmiotem dzisiejszej dyskusji zagwarantowała podstawowym klasom społecznym — robotnikom, chłopom i inteligencji polskiej prawo do swobodnego wyrażania swoich dążeń politycznych i społecznych aspiracji, a zarazem chroniła przed działaniami godzącymi w nasze klasowe i narodowe interesy.</u>
          <u xml:id="u-87.21" who="#IzydorAdamski">Kierując się przedstawionymi wyżej przesłankami, pragnę stwierdzić, że Klub Poselski ZSL, w którego imieniu przemawiam, udzieli w głosowaniu poparcia projektowi ustawy o kontroli publikacji i widowisk. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-87.22" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-88">
          <u xml:id="u-88.0" who="#PiotrStefański">Proszę o zabranie głosu posła Wojciecha Kętrzyńskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-89">
          <u xml:id="u-89.0" who="#WojciechKętrzyński">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Długo i ze wzrastającą niecierpliwością oczekiwaliśmy na sejmową debatę nad projektem ustawy o kontroli publikacji i widowisk. Zapewne można by wytknąć powolność i przewlekanie procedury, co spowodowało, iż dopiero obecnie wchodzi na porządek dzienny sprawa, która bierze swój początek w zobowiązaniach przyjętych publicznie w Gdańsku niemalże rok temu. Społeczne znaczenie tej ustawy jest jednak tak istotne, a wstępne stanowiska były tak od siebie odległe, iż niezbędny był czas na szerokie konsultacje, a następnie na iście benedyktyńską pracę, by osiągnąć w rezultacie tekst, który jest kompromisem, kompromisem w tym wypadku niezbędnym. Jak zwykle, gdy dochodzi do ostatecznej redakcji kompromisowego dokumentu, nie w każdym punkcie treść ustawy jest dostatecznie jasna, nie zawsze jest wewnętrznie spójna, a czasem budzi zastrzeżenia.</u>
          <u xml:id="u-89.1" who="#WojciechKętrzyński">Oceniając ten dokument ustawodawczy, należy jednak mieć na uwadze podstawowe różnice założeń, jakie w toku dokonanej pracy redakcyjnej trzeba było przezwyciężyć. Za przykład niech posłuży fakt, że jeśli zarówno ówczesny Minister Sprawiedliwości Jerzy Bafia, jak i przewodniczący obu sejmowych Komisji Prac Ustawodawczych oraz Spraw Wewnętrznych i Wymiaru Sprawiedliwości przyjmowali za cel opracowywanej ustawy realizację konstytucyjnego prawa do wolności słowa w naszym kraju, to Minister Sprawiedliwości jednocześnie tak przedstawiał drugą część zadań ustawy o cenzurze: „chodzi o określenie w możliwie największym stopniu precyzyjnie granic tej wolności”. Tymczasem we wniosku obu Komisji przedstawiającym Wysokiej Izbie kompleks instrumentów prawnych, niezbędnych dla właściwego funkcjonowania ustawy o cenzurze, mowa jest o warunkach: „korzystania z wolności słowa i druku oraz o niezbędnych odstępstwach od tych zasad”. Różnica w samej więc doktrynie jest zasadnicza „określenie granic wolności słowa” różni się podstawowo od określenia „niezbędnych odstępstw od zasad wolności słowa”. I nie jest to bynajmniej spór semantyczny. Jeśli chodzi o mnie, jestem zwolennikiem tego drugiego sformułowania.</u>
          <u xml:id="u-89.2" who="#WojciechKętrzyński">W toku prac nad ostateczną redakcją, w czasie których obok licznych propozycji poselskich, zasadniczą rolę odegrały propozycje i warianty kompetentnych przedstawicieli zainteresowanych środowisk społecznych, wśród których przedstawiciele związków twórczych, naukowych, przedstawiciele „Solidarności” odegrali rolę zasadniczą, wypracowany został projekt ustawy, nad którym dziś debatujemy.</u>
          <u xml:id="u-89.3" who="#WojciechKętrzyński">Wysoka Izbo! O samej treści projektu ustawy będę mówił zwięźle, poruszając tylko sprawy najbardziej istotne. Istotne znaczenie tej ustawy wyraża się bowiem przede wszystkim w jej w poważnej mierze nowatorskich intencjach oraz w treści oczekiwanych niezbędnych ustaw uzupełniających — o ochronie tajemnicy państwowej i gospodarczej, o prawie prasowym oraz odpowiedniego opracowania nowego prawa autorskiego. Dobrze się stało, że artykuł 2 ustawy określający zakres ingerencji cenzury zredagowany jest w możliwie precyzyjny sposób. Odnotowuję natomiast jako swoisty dziwoląg, przepis zawarty w pkt. 14 art. 4, z którego wynika, że nie podlegają ingerencji cenzury wszelkie publikacje piśmiennictwa polskiego powstałe przed rokiem 1918. Natomiast na przykład ewentualnie nowo odkryta korespondencja Stefana Żeromskiego, czy też nie znany fragment twórczości Marii Dąbrowskiej z okresu międzywojennego już tej kontroli podlegałyby. Czyżby istotnie rok odzyskania niepodległości dzielił piśmiennictwo polskie na wcześniejsze „niewinne” i późniejsze „podejrzane”?</u>
          <u xml:id="u-89.4" who="#WojciechKętrzyński">Warto podkreślić wielkie znaczenie społeczne treści art. 5, wykluczającego na przyszłość taką działalność urzędu cenzorskiego, która ustanawiałaby „czarne listy” autorów zakazanych lub też narzucała autorom, najczęściej dziennikarzom, własną interpretację przedstawianych faktów czy osób, lub omawianych tematów. Chodzi tu również o wymienianie nazwisk, co dotąd stanowiło pole działania cenzury w sposób zupełnie dowolny, natomiast nie znajduje wśród zakazów wyliczonych w art. 2 uzasadnienia dla tego rodzaju interwencji cenzury.</u>
          <u xml:id="u-89.5" who="#WojciechKętrzyński">Przyjmujemy również z uznaniem poprawkę, zmieniającą tryb postępowania odnoszący się do spornych treści biuletynów w wewnętrznym kolportażu — art. 4 pkt. 11. Nie rozwiązuje to w pełni sprawy, ale przy postawie realizmu i dobrej woli obu stron sądzę, że ta sprawa może być rozwiązana. Jak również przyjmujemy pozytywnie ważną społecznie poprawkę do treści art. 17 pkt. 2, dotyczącą zasad penalizacji ewentualnych wykroczeń. O tym była mowa — nie rozwijam tego tematu.</u>
          <u xml:id="u-89.6" who="#WojciechKętrzyński">Przechodząc do ustalonych zasad funkcjonowania Głównego Urzędu Kontroli Prasy i Widowisk, przywiązuję dużą wagę do przewidzianego w art. 7 kolegium Głównego Urzędu, którego 2/3 składu powinno być powołane spośród kandydatów przedstawionych przez ciała społeczne. Kompetencje tego kolegium nakreślone zostały w ustawie tylko ramowo i będą sprecyzowane w ustanowionym przez Radę Państwa regulaminie. Pragnę więc podkreślić, iż w przekonaniu Koła Posłów Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego rola tego kolegium jako zespołu będącego organem doradczym kierownictwa urzędu cenzorskiego i łącznikiem ze społeczeństwem, jest niezmiernie ważna i regulamin tę rolę powinien w pełni zabezpieczyć. Zgadzam się pod tym względem z uwagami, które były wypowiedziane przez posła Janusza Stefanowicza na temat tego kolegium.</u>
          <u xml:id="u-89.7" who="#WojciechKętrzyński">Niepokoi mnie przewidziany zbyt powolny tryb sprawozdawczości, w wyniku którego Rada Państwa tylko raz w roku przedstawia Sejmowi swoją ocenę funkcjonowania urzędu cenzorskiego. Szczególnie w okresie wdrażania nowej ustawy jest to stanowczo za rzadko. Głównie wyda je mi się niezrozumiałe, bo sprzeczne z wymogami rytmu pracy, ustalone w art. 13 ostateczne terminy przekazania cenzorskich decyzji. Przyznanie temu urzędowi prawa ewentualnego zwlekania z wydaniem decyzji przez cały miesiąc, a w odpowiedzi na odwołanie jeszcze przez następny miesiąc, może w granicach legalności zdezorganizować kompletnie pracę redakcji miesięcznika. Nie znajduję żadnych praktycznych uzasadnień dla ustawowego wytyczenia takiego trybu pracy cenzorskiej. Trudno tu się zgodzić z posłem sprawozdawcą, że w danym wypadku ustawa zapewnia szybkość postępowania.</u>
          <u xml:id="u-89.8" who="#WojciechKętrzyński">Wysoki Sejmie! Wiele można by jeszcze powiedzieć o przedłożonym projekcie ustawy. Nie czynię tego, gdyż dokument ten został już w toku debaty poddany wnikliwej i krytycznej analizie wybitnych specjalistów. Oceniam jednak, iż mimo wielu treści budzących wątpliwości czy zastrzeżenia, mimo niedostatecznej precyzji niektórych istotnych sformułowań ustawa ta może stanowić wielki krok naprzód ku stworzeniu zdrowych fundamentów dla realizacji prawa do wolności słowa i gwarancji tego społecznego przekazu. Ustawa ta wniesie trwałe wartości jednak tylko w tej mierze, w jakiej się ona sprawdzi w codziennej praktyce naszego życia publicznego, w tej mierze, w jakiej utrwali się ona jako autentycznie funkcjonujący mechanizm naszego socjalistycznego ustroju. Nie istnieje bowiem taki dokument prawny, który by w zależności od wielu okoliczności nie mógł być interpretowany w sposób rozszerzający, a więc niezgodny z literą i duchem samej ustawy. Działają również potężne mechanizmy administracyjne czy polityczne, które są w stanie w tak wielkim stopniu zapanować nad środkami społecznego przekazu, iż wolność słowa i druku będzie zamierać nawet bez interwencji nożyc cenzorskich.</u>
          <u xml:id="u-89.9" who="#WojciechKętrzyński">Wysoka Izbo! Istnieją dziś, istniały zawsze racje wielkiej wagi, by nie zawężać działania wolności słowa. Pierwsza z nich wynika z naturalnego poczucia godności człowieka, któremu nie wolno odmawiać prawa do wypowiadania swych myśli, póki nie godzą one w uznane dobro powszechne. Społeczeństwo jako wspólnota umacnia się i dojrzewa, gdy czuje się autentycznym podmiotem w ramach przyjętych struktur państwowych. Bez wolności słowa, bez poczucia prawa do wypowiadania własnego zdania, krytycznego, gdy zachodzi potrzeba, w społeczeństwie rodzi się nieufność, skłonność do dawania wiary każdemu nie kontrolowanemu źródłu informacji. Rzetelny dialog staje się niemożliwy, a powstaje realna groźba wybuchu najgwałtowniejszych form społecznego protestu. Tak prawo do konfrontacji poglądów, jak również prawo do informacji jest tym bardziej ważnym i niezbywalnym uprawnieniem, im częściej mamy do czynienia z obywatelem wykształconym, myślącym i świadomym tej roli w życiu społecznym. Oczywiście, nie ma polityki państwowej, nie ma zorganizowanego życia politycznego bez propagandy. Tylko, że propaganda nic nie wskóra, jeśli jej bronią nie będzie przekonująca, konsekwentna, inteligentna argumentacja, a po prostu jak to bywało — zdławienie odmienności myślenia i zastąpienie go monotonią banalnej sztampy. Wolność słowa mierzy się więc nie tylko jakością dialogu, ale i dostępnością reprezentowanych zróżnicowanych poglądów. Gdy prasa katolicka w sumie stanowi znikomy odsetek nakładu całej polskiej prasy, czytelnicy tych niedostępnych czasopism nie należą do przekonanych, że cieszą się tą samą wolnością co tygodnik, który startując nakładem 150 tys. egz. po 10 wydanych numerach widzi dla siebie szansę na 500 tys. egz.</u>
          <u xml:id="u-89.10" who="#WojciechKętrzyński">Obywatele Posłowie! Znakomity nasz przodek, wielki pisarz polityczny i myśliciel Łukasz Górnicki wypowiedział te słowa: „Wolność ma w sobie dobry napój dla mocnych głów”. W naszych przeszłych dziejach dobry ten napój bywał dla polskich głów niebezpieczny. Wolność bowiem jest wówczas dobrem, gdy niesie w sobie treści społecznie twórcze, ale może być mocą niszczącą, jeśli narodowi nie przysparza siły. Taka jest lekcja naszej historii. Wolność słowa idzie w parze z odpowiedzialnością za słowa. To poczucie odpowiedzialności wynikać musi z powszechnej, świadomej postawy służebnej wobec potrzeb narodu i państwa. Dziś w okresie tak trudnym dla kraju, wśród tylu udręczeń dnia powszedniego, poczucie odpowiedzialności i poczucie obowiązku służby wzrastają niemalże do cech heroicznych, niemniej krajowi niezbędnych. Jesteśmy — społeczeństwo polskie to udowodniło — zdolni do spełnienia tych zobowiązań. Wśród wszystkich przeciwieństw, a również nieraz pełni goryczy, poszukujemy najskuteczniejszych form spełnienia obowiązków służby. Jednak tylko na tym najwyższym poziomie wymogów moralnych i społecznych toczyć się może prawdziwy i twórczy dialog pomiędzy społeczeństwem ludzi pracy, jakim jest dziś społeczeństwo polskie, a tymi, którzy wzięli na swoje barki zadanie sterowania nawą państwową. Dlatego też wyrażam przekonanie, ze w interesie władzy państwowej jest, by dochodziły do niej autentyczne świadectwa o poglądach, o krytycznych reakcjach, o pragnieniach obywateli bez mądrze rozumianej wolności słowa. Bez tego spontanicznego wyrazu myśli czy nastrojów, władza pozbawia się busoli i wiemy, jakie są tego konsekwencje.</u>
          <u xml:id="u-89.11" who="#WojciechKętrzyński">Ogromny ciężar odpowiedzialności spada również na tych, których słowa przenoszone przez współczesne środki przekazu mogą albo ten niezbędny dialog zniweczyć, albo przyczyniać się do przezwyciężenia sytuacji konfliktowych i wspomagać procesy moralnej społecznej i gospodarczej odnowy. Odpowiedzialność jest tym większa, że żyjemy stale wśród groźnych napięć, a obszary konfliktowe dotyczą spraw istotnych dla przyszłości Polski, jej pozycji w świecie, jej bezpieczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-89.12" who="#WojciechKętrzyński">Wysoki Sejmie! Idąc za wskazaniami naszej hierarchii, najwyższych autorytetów kościoła katolickiego, prasa katolicka tak właśnie pojmuje swoją misję społeczną. Wyrażam również przekonanie, że społeczność dziennikarska, do której i ja należę, jest również w pełni świadoma odpowiedzialności wynikającej z jej powołania. Skoro Łukasz Górnicki uznał, że wolność jest dobrym napojem dla mocnych głów, pragnę zamknąć mój wywód twierdzeniem, że skoro ustawa o cenzurze nie okazuje się trunkiem zbyt mocnym, to nie zagraża on na pewno polskim głowom. Tym bardziej życzyć należy, by nowa ustawa mogła wejść w życie jako prawo trwałe, nienaruszalne i w pełni realizowane. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-89.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-90">
          <u xml:id="u-90.0" who="#PiotrStefański">Udzielam głosu posłowi Andrzejowi Werblanowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-91">
          <u xml:id="u-91.0" who="#AndrzejWerblan">Obywatelu Marszałku! Obywatele Posłowie! Przedłożony dziś Sejmowi do rozpatrzenia projekt ustawy o kontroli publikacji i widowisk uchyla dekret, który normował tę dziedzinę polityki państwowej od 1946 roku. Dekret ten wydany w warunkach radykalnych przemian ustrojowych i wojny domowej miał wszelkie cechy prawa wyjątkowego. Dawał duże uprawnienia władzom państwowym, pozwalał na znaczną dowolność decyzji, nie przewidywał możliwości odwołania.</u>
          <u xml:id="u-91.1" who="#AndrzejWerblan">Być może w tamtych warunkach dekret, który dziś uchylamy, był konieczny. Przetrwał on jednak 35 lat i jego rola stopniowo ulegała zmianie. Uzasadnienia, dla których powstał, traciły moc, a postanowienia obracały się przeciw celom, którym miały służyć. W ciągu tych 35 lat, jeśli idzie o wolność słowa, bywało różnie. Były okresy znacznego jej rozkwitu, ale były też długie okresy daleko idących ograniczeń. Wszystko to działo się pod rządami tego samego dekretu. Można by postawić pytanie, czy konieczna jest zmiana norm prawa, jeśli również przy obowiązywaniu dotychczasowych można było realizować krańcowo odmienne polityki. Otóż to. Zmiana jest konieczna dlatego właśnie, aby instytucjonalnie utrwalić stan rzeczy, który społeczeństwo uważa za pożądany i właściwy. Stan, w którym odwrót od demokratycznych przemian byłby niemożliwy bez pogwałcenia prawa. Stąd wynika główne i najważniejsze uzasadnienie dla ustawy, której uchwalenie zostało dzisiaj Sejmowi zaproponowane.</u>
          <u xml:id="u-91.2" who="#AndrzejWerblan">Wolność słowa ma wielką samoistną wartość. Poseł referent podkreślił znaczenie zmian legislacyjnych, które nowa ustawa wprowadza dla ochrony i realizacji prawa do krytyki. Istnieje także druga, nie mniej ważna strona tego zagadnienia. Swoboda wymiany myśli i krążenia idei. Bez takiej swobody życie w instytucjach publicznych zamiera, staje się życiem pozornym, w którym jedynie biurokracja pozostaje elementem czynnym. Niestety, doświadczyliśmy tego w nadmiarze. Mówię o tym krytycznie i samo krytycznie, ze świadomością wielostronnych skutków takiego stanu rzeczy. Dowolność i samo wolność ingerencji w dyskusji o sprawach publicznych prowadzi łatwo i szybko do przekroczenia granic między rzeczywistą ochroną interesów państwa a ochroną interesów grup lub osób. Obraca się to zarówno przeciw interesom społeczeństwa jako takiego, jak i przeciw dobrze pojętym interesom władzy, którą izoluje od rzeczywistości społecznej.</u>
          <u xml:id="u-91.3" who="#AndrzejWerblan">Przedstawiony dziś projekt ustawy zachowuje niezbędny zakres państwowej kontroli publikacji i widowisk, ale precyzyjnie ogranicza go do sfery ważnych interesów państwa, dotyczących zgodnie z art. 2 ustawy niepodległości lub integralności terytorialnej PRL, konstytucyjnego ustroju, konstytucyjnych zasad polityki zagranicznej i sojuszów naszego kraju. Są to wartości podstawowe, decydujące o bycie i przyszłości narodu i państwa.</u>
          <u xml:id="u-91.4" who="#AndrzejWerblan">Ustawa bierze ponadto w ochronę tajemnicę państwową, uczucia religijne, poszanowanie równoprawności narodowej. Nasuwa się następująca refleksja. Z cenzurą łączą się raczej skojarzenia negatywne. W tym jednak przypadku art. 2 wydaje się wyrażać pośrednio — swoisty konsens społeczny w sprawie wartości, który wspólnie uznajemy za nadrzędny i wymagający szczególnej ochrony. Jest to znamienne i cenne. Doniosłą zmianę stanowi wprowadzenie sądowej kontroli zasadności decyzji cenzorskich oraz podporządkowanie urzędu kontroli publikacji i widowisk Radzie Państwa, a nie jak dotychczas Rządowi.</u>
          <u xml:id="u-91.5" who="#AndrzejWerblan">Ustawa, którą dziś rozpatrujemy, jest zgodna z demokratycznym nurtem tradycji polskiej i powszechnej. Jest — jak sądzę — ona także zgodna z zasadami leninizmu. Właśnie Lenin w przeddzień wielkiej rewolucji pisał, że chociaż demokracja sama przez się nie oznacza jeszcze socjalizmu, to socjalizm nie może utrzymać swego zwycięstwa bez całkowitego urzeczywistnienia demokracji. Ta teza naukowego socjalizmu była wielokroć cytowana, a zbyt rzadko rozumiana i praktykowana. W kształtowaniu nowego ustroju ważniejszą od demokracji politycznej wydawała się demokracja socjalna. Doświadczenie socjalizmu w naszym kraju w każdym razie wykazuje jednak, że obu tych dziedzin demokracji nie wolno przeciwstawiać ani traktować zamiennie. Są one wzajemnie powiązane i uzupełniają się. Demokracja polityczna, której fundamentem jest wolność słowa stanowi niezbędny warunek wyboru słusznej polityki godnych zaufania zespołów kierowniczych, a w konsekwencji warunek również demokracji socjalnej.</u>
          <u xml:id="u-91.6" who="#AndrzejWerblan">Obywatele Posłowie! Na szczególne podkreślenie w rozpatrywanej ustawie zasługuje szeroki zakres wyłączeń spod kontroli. Wyłączone są w szczególności publikacje naukowe. Jest to nader ważne. Nauka pełnić może bowiem właściwą rolę społeczną wówczas, jeśli wynik badań zawsze i swobodnie staje się własnością opinii publicznej. W istocie większość zakresów tematycznych i rodzajów publikacji, które dotychczas podlegały cenzurze zostają obecnie spod kontroli wyłączone. Takie ograniczenie zakresu kontroli publikacji i widowisk, a więc ograniczenie administracyjnej ingerencji w realizację konstytucyjnej zasady wolności słowa, stawia po nowemu sprawę poczucia odpowiedzialności za słowo upowszechniane przy pomocy potężnych dziś środków przekazu.</u>
          <u xml:id="u-91.7" who="#AndrzejWerblan">Rozbudowany system cenzury owo poczucie odpowiedzialności zmniejszał, ograniczając rolę i samodzielność redakcji i środowisk dziennikarskich. Nowa ustawa powinna wpłynąć na zmianę tej sytuacji. Idzie tu nie tylko i nie tyle o oczywistą skądinąd potrzebę opracowania prawa prasowego, które zapewniając wolność i przywileje zawodu dziennikarskiego jednocześnie ustanawiałoby gwarancję przeciw naruszaniu lub nadużywaniu.</u>
          <u xml:id="u-91.8" who="#AndrzejWerblan">Sądzę, że większą wagę trzeba przykładać i większe nadzieje można wiązać ze wzrostem wymagań w samym środowisku dziennikarskim i we wszystkich środowiskach opiniotwórczych. Prasa polska i ludzie pióra w ogóle wnieśli w ciągu ostatniego roku wielki wkład do procesu odnowy socjalistycznej, do odbudowy zaufania, do walki ze złem i deprawacją, do obrony zasad demokracji i socjalizmu. Dzięki temu prasa w znacznej części odzyskała wiarygodność społeczną i należną pozycję w życiu publicznym. Są dziś w niej różne nurty, odzwierciedlające rzeczywiste odcienie świadomości społecznej. Jest to słuszne i pożyteczne. Uniformizm prasy i pozorna jednomyślność wyrządziły niemało szkody. Tym, co łączyć dziś powinno nas wszystkich są nadrzędne interesy kraju, które wyznacza linia socjalistycznej odnowy, z taką siłą potwierdzona i umocniona przez IX Nadzwyczajny Zjazd naszej partii oraz naczelna potrzeba wyprowadzenia Polski z kryzysu własnymi siłami i drogą porozumienia. Innej drogi nie ma. Inna droga jest nie do pomyślenia. Właśnie dlatego niezbędna jest walka przeciw wszelkim ekstremizmom, przeciw tym, którzy mają na widoku nie naprawę socjalizmu, lecz anarchizację życia oraz walkę o władzę w celu unicestwienia socjalizmu, również przeciw tym, którzy pod osłoną frazesów o wierności zasadom socjalizmu bronią sprzecznego z tymi zasadami systemu rządzenia, zwalczają reformy i siły odnowy, a przez to przygotowują nowe konflikty społeczne.</u>
          <u xml:id="u-91.9" who="#AndrzejWerblan">Błędem nie do wybaczenia, przysłowiowym chowaniem głowy w piasek, byłoby niedostrzeganie na marginesie wielkiego ożywienia myśli w naszym kraju również prądów, które z rozmysłem w słowie i w piśmie, w różnych formach uprawiają demagogię i destrukcję, atakują socjalizm, stawiają na konfrontację.</u>
          <u xml:id="u-91.10" who="#AndrzejWerblan">Ustawa tylko w pewnym i to ściśle ograniczonym zakresie. stwarzać może tamę takim działaniom. Jest to przede wszystkim obowiązek świadomego przeciwdziałania ze strony wszystkich, kto docenia powagę sytuacji kraju i pragnie zapobiec katastrofie narodowej. W takiej sytuacji jak obecna również słowo może stawać się oliwą laną na ogień. Odrywając się na moment od spraw cenzury, trzeba powiedzieć, że w tej chwili nie może być nic bardziej niebezpiecznego niż podsycanie napięcia. Musimy wszystko zrobić, aby je łagodzić.</u>
          <u xml:id="u-91.11" who="#AndrzejWerblan">Wysoka Izbo! Klub Poselski PZPR aktywnie uczestniczył w pracach nad zmianą ustawy o kontroli publikacji i widowisk, nad nową ustawą o kontroli publikacji i widowisk, upatrując w tym jeden z kamieni węgielnych socjalistycznej odnowy. Jest ta ustawa owocem społecznego porozumienia. Jest pierwszym aktem legislacyjnym, wynikającym bezpośrednio z sierpniowej umowy społecznej i tej umowie mającym służyć. Rodziła się ona w trudzie poszukiwań i dyskusji, we współpracy władz państwowych z organizacjami społecznymi. Główne jej zasady i postanowienia od dawna zostały uzgodnione przez wszystkie strony, ale kilka spraw szczegółowych do dziś budzi różnicę zdań i spory. Sądzę, że autopoprawki zgłoszone przez posła sprawozdawcę rozwiązują te problemy w duchu rozsądnego kompromisu, co w praktyce pozwoli uniknąć sytuacji konfliktowych. Ulegalibyśmy złudzeniu licząc na to, że powodzenie wielkich prac ustawodawczych, które obecnie prowadzimy, da się osiągnąć bez kompromisu, w sposób arbitralnie uwzględniający jeden tylko punkt widzenia. Idzie raczej o to, aby kompromisy były mądre, to znaczy racjonalnie godziły rzeczywiste, choć czasem sprzeczne interesy czy punkty widzenia. Jest to niezbędna konsekwencja nowego stanu rzeczy, kiedy nikt nie ma monopolu na decyzje i racje, kiedy istnieje niezależny ruch zawodowy, kiedy organizacje społeczne działają autonomicznie, kiedy przewodnia rola partii realizuje się przez partnerstwo. Dostosowanie się do tej nowej sytuacji jest trudne, ale historycznie rzecz biorąc, jest ona źródłem największych nadziei, gdyż właśnie w partnerstwie zawierają się najskuteczniejsze gwarancje unikania błędów i kryzysów, rozchodzenia się władzy i społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-91.12" who="#AndrzejWerblan">Sejm pracuje obecnie nad kilkoma ważnymi aktami ustawodawczymi, w tym nad ustawami o związkach zawodowych, o samorządzie pracowniczym, o przedsiębiorstwie. Są w tych kwestiach różne punkty widzenia. Była o tym wczoraj mowa. Nie wiem skąd biorą się obawy, że ustawy te zostaną uchwalone na podstawie jednostronnych rozstrzygnięć. Nie ma do takich obaw podstaw. Sejm nie jest stroną, Sejm ma obowiązek rozważenia każdej propozycji bezstronnie, ale Sejm też nie może poddawać się żadnym naciskom. Generalnie w naszych pracach stoimy na stanowisku, że każda ważna sprawa powinna być rozstrzygana w drodze uzgodnienia punktu widzenia władz, które z inicjatywą ustawodawczą występują oraz organizacji społecznych, które są partnerami władzy w dziedzinach przez ustawy normowanych. Sądzę, że doświadczenie uzyskane przy opracowaniu obecnie uchwalanej ustawy będzie pomocne w rozwiązywaniu w duchu linii porozumienia, w duchu linii IX Zjazdu również i następnych, kluczowych dla życia społecznego i gospodarczego problemów.</u>
          <u xml:id="u-91.13" who="#AndrzejWerblan">Wysoka Izbo! Zostałem upoważniony do stwierdzenia, że Klub Poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej będzie głosować za projektem ustawy o kontroli publikacji i widowisk w brzmieniu przedłożonym przez komisje sejmowe wraz z zawartymi w druku nr 72B autopoprawkami posła sprawozdawcy.</u>
          <u xml:id="u-91.14" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-92">
          <u xml:id="u-92.0" who="#PiotrStefański">Lista mówców została wyczerpana. Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-92.1" who="#PiotrStefański">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-92.2" who="#PiotrStefański">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o kontroli publikacji i widowisk w brzmieniu proponowanym przez Komisję Spraw Wewnętrznych i Wymiaru Sprawiedliwości oraz Komisję Prac Ustawodawczych wraz z dodatkowymi poprawkami zawartymi w druku sejmowym nr 72B — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-92.3" who="#PiotrStefański">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-92.4" who="#PiotrStefański">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-92.5" who="#PiotrStefański">Kto się wstrzymał od głosowania? 3 posłów.</u>
          <u xml:id="u-92.6" who="#PiotrStefański">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o kontroli publikacji i widowisk.</u>
          <u xml:id="u-92.7" who="#PiotrStefański">Komisje Spraw Wewnętrznych i Wymiaru Sprawiedliwości oraz Prac Ustawodawczych przedstawiły Wysokiemu Sejmowi projekt rezolucji, zawarty w druku sejmowym nr 72A.</u>
          <u xml:id="u-92.8" who="#PiotrStefański">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem projektu rezolucji — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-92.9" who="#PiotrStefański">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-92.10" who="#PiotrStefański">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-92.11" who="#PiotrStefański">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-92.12" who="#PiotrStefański">Stwierdzam, że Sejm rezolucję uchwalił.</u>
          <u xml:id="u-92.13" who="#PiotrStefański">Obecnie zarządzam przerwę w obradach do godz. 16 min. 30.</u>
          <u xml:id="u-92.14" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 14 min. 55 do godz. 16 min. 35)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-93">
          <u xml:id="u-93.0" who="#StanisławGucwa">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-93.1" who="#StanisławGucwa">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Pracy i Spraw Socjalnych oraz Komisji Prac Ustawodawczych:</u>
          <u xml:id="u-93.2" who="#StanisławGucwa">1) o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (druki nr 64, 73 i 73A),</u>
          <u xml:id="u-93.3" who="#StanisławGucwa">2) o rządowym projekcie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (druki nr 65, 74 i 74A),</u>
          <u xml:id="u-93.4" who="#StanisławGucwa">3) o poselskim projekcie uchwały w sprawie wynagradzania osób powołanych na kierownicze stanowiska państwowe przez Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (druk nr 93).</u>
          <u xml:id="u-93.5" who="#StanisławGucwa">Głos ma sprawozdawca poseł Andrzej Oborzyński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-94">
          <u xml:id="u-94.0" who="#AndrzejOborzyński">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Z upoważnienia Komisji Pracy i Spraw Socjalnych oraz Komisji Prac Ustawodawczych mam zaszczyt przedstawić sprawozdanie tych Komisji o rządowych projektach ustaw, o zmianie ustawy o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin oraz o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe.</u>
          <u xml:id="u-94.1" who="#AndrzejOborzyński">Pierwsza z tych ustaw reguluje sprawy zaopatrzenia emerytalnego osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe w organach władzy i administracji państwowej, w organach wymiaru sprawiedliwości, prokuraturze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz w Polskiej Akademii Nauk, a ponadto sprawy zaopatrzenia emerytalnego osób zajmujących kierownicze stanowiska w organizacjach politycznych Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Zjednoczonym Stronnictwie Ludowym i Stronnictwie Demokratycznym.</u>
          <u xml:id="u-94.2" who="#AndrzejOborzyński">Druga z tych ustaw normuje sprawę wynagrodzenia wspomnianych osób, jednakże z pominięciem osób, zajmujących kierownicze stanowiska w organizacjach politycznych. W projekcie wyrażona została myśl, iż sprawę uposażeń tych osób powinny normować samorządnie, we własnym zakresie, właściwe statutowe organy partii i stronnictw politycznych. Konsekwencją proponowanego nowego uregulowania sprawy wynagrodzenia osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe jest też przedstawiony Wysokiej Izbie projekt uchwały Sejmu w sprawie wynagradzania osób powołanych na kierownicze stanowiska państwowe przez Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Dotychczas sprawy te regulowane były dekretami pochodzącymi z 5 października 1972 roku. Akty te poddane zostały w ostatnim okresie krytyce społecznej. Miały one swoje źródła, gdy chodzi o wysokość uposażeń osób na stanowiskach kierowniczych w nie publikowaniu uchwał Rady Ministrów, dotyczących uposażeń tych osób, zaś gdy chodzi o świadczenia emerytalne, w odmiennym niż w przepisach powszechnych unormowaniu niektórych świadczeń. Brak pełnej informacji o wysokości uposażeń osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe spowodował, że w opinii społecznej ugruntowało się przekonanie, jakoby wynagrodzenia te sięgały znacznie wyższych kwot niż to faktycznie miało miejsce.</u>
          <u xml:id="u-94.3" who="#AndrzejOborzyński">Biorąc pod uwagę krytyczne głosy opinii społecznej, w szczególności dążąc do zapewnienia jawności w kwestii wynagrodzenia osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, Komisja Pracy i Spraw Socjalnych wystąpiła z postulatem zrewidowania dotychczasowego sposobu prawnego unormowania tych spraw. W wyniku tego do laski marszałkowskiej wniesione zostały przez Rząd wspomniane przeze mnie projekty ustaw, które na nowo normują sprawę wynagrodzeń oraz zaopatrzenia emerytalnego osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe.</u>
          <u xml:id="u-94.4" who="#AndrzejOborzyński">Pragnę w tym miejscu podkreślić, iż Komisje Pracy i Spraw Socjalnych oraz Prac Ustawodawczych przyjęte w projektach rozwiązania traktują jako rozwiązania przejściowe. Będą one obowiązywać do czasu generalnego unormowania wynagrodzeń pracowników państwowych, w części dotyczącej zaopatrzenia emerytalnego do czasu generalnego nowego unormowania sprawy zaopatrzenia emerytalnego i rentowego. Komisje dały temu wyraz w uchwalonym w tej sprawie dezyderacie skierowanym do Rządu.</u>
          <u xml:id="u-94.5" who="#AndrzejOborzyński">Obywatele Posłowie! Przechodząc do omówienia projektów poszczególnych ustaw oraz wspomnianej uchwały, pragnę zatrzymać waszą uwagę w pierwszej kolejności na projekcie ustawy o zmianie ustawy o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, a w szczególności zmianach, jakie ona wprowadza do zaopatrzenia emerytalnego osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe. Wedle obecnego stanu prawnego, zasadniczą różnicę pomiędzy emeryturą przyznaną na mocy dekretu z 1972 roku a emeryturą wynikającą z przepisów o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym stanowi możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę na mocy dekretu, to jest w wieku 55 lat przez mężczyznę i 50 lat przez kobietę, przy zatrudnieniu na stanowiskach kierowniczych przez co najmniej 5 lat. Istotne różnice występują także przy wyliczaniu rent rodzinnych.</u>
          <u xml:id="u-94.6" who="#AndrzejOborzyński">Obecny projekt przewiduje, że osobom zajmującym kierownicze stanowiska polityczne i państwowe oraz członkom ich rodzin przyznawane będą świadczenia emerytalno-rentowe na zasadach ogólnych, powszechnie obowiązujących, z pewnymi tylko odstępstwami uzasadnionymi szczególnym charakterem pracy. Przede wszystkim w projekcie proponuje się o 5 lat niższy wiek emerytalny dla osób, które przy co najmniej 25-letnim — w przypadku mężczyzn, lub 20-letnim w przypadku kobiet — ogólnym stażu pracy, nie mniej niż 5 lat przepracowały na stanowiskach kierowniczych. Dla tej grupy osób wiek emerytalny wynosiłby 60 lat dla mężczyzn, 55 lat dla kobiet, a nie jak dotąd — 55 i 50. Przewiduje się również możliwość przyznania emerytury przed osiągnięciem podanego wyżej wieku emerytalnego w razie odwołania ze stanowiska, pod warunkiem jednak posiadania dłuższego od powszechnie obowiązującego, bo 30-letniego stażu pracy, w tym co najmniej 8-letniego stażu pracy na kierowniczych stanowiskach. Rozwiązanie takie uzasadnione jest potrzebą tworzenia możliwości bezkolizyjnej wymiany kadr kierowniczych. Osobom, które nie spełniają warunków do przejścia na emeryturę, lecz staną się inwalidami, proponuje się przyznać renty inwalidzkie na zasadach stosowanych dla ogółu pracowników. Renty rodzinne będą przysługiwać dokładnie według takich samych zasad, jakie obowiązują w powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym.</u>
          <u xml:id="u-94.7" who="#AndrzejOborzyński">W miejsce dotychczasowych szczególnych zasad wymiaru emerytur i rent projekt przewiduje przyjęcie zasad określonych w ustawie o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, a jedyną preferencję stanowić będzie dodatek do emerytur i rent inwalidzkich w wysokości 1,5% za każdy pełny rok pracy na kierowniczych stanowiskach politycznych i państwowych. Należy podkreślić, że z podobnych dodatków z tytułu charakteru pracy korzysta obecnie wiele grup pracowniczych.</u>
          <u xml:id="u-94.8" who="#AndrzejOborzyński">W przepisach przejściowych w odniesieniu do osób, którym emerytury i renty przyznane zostały na podstawie dekretu z 1972 roku, projektowana ustawa zapewnia te świadczenia w wysokości przyznanej w oparciu o przepisy tego dekretu.</u>
          <u xml:id="u-94.9" who="#AndrzejOborzyński">Wysoki Sejmie! Przechodzę z kolei do omówienia projektu ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe. Obecnie wynagrodzenie tych osób reguluje dekret z dnia 5 października 1972 roku. Dekret ten upoważnia Radę Ministrów, po uzyskaniu zgody Rady Państwa, do ustalenia dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe zasad obliczania wysokości uposażenia miesięcznego, a także jego podziału na uposażenia zasadnicze i dodatek funkcyjny. Dodatek ten, wyższy kwotowo od uposażenia zasadniczego, nie podlega opodatkowaniu podatkiem wyrównawczym. Zgodnie z tym dekretem osoby zajmujące kierownicze stanowiska państwowe mogą pobierać dodatkowe wynagrodzenie jedynie z tytułu pracy w charakterze nauczyciela akademickiego albo pracownika naukowego w instytucie naukowo-badawczym, jeśli posiadają tytuł profesora zwyczajnego lub profesora nadzwyczajnego, w wysokości 3 tysięcy złotych miesięcznie.</u>
          <u xml:id="u-94.10" who="#AndrzejOborzyński">Na podstawie dekretu osobom odwołanym z kierowniczych stanowisk państwowych przysługuje prawo do uposażenia pobieranego przed odwołaniem w zależności od rodzaju zajmowanego stanowiska przez okres od 6 miesięcy do 2 lat. Na mocy przepisów tegoż dekretu Prezes Rady Ministrów w uzasadnionych przypadkach może przedłużyć prawo do tego uposażenia do 1 roku bądź do 2 lat. Postanowienia tego dekretu są powszechnie krytykowane, przede wszystkim ze względu na niepublikowanie płac osób zajmujących kierownicze stanowiska oraz ze względu na zbyt długi w odczuciu społeczeństwa okres, przez który osoby odwołane z kierowniczych stanowisk państwowych zachowują prawo do pobierania uposażenia.</u>
          <u xml:id="u-94.11" who="#AndrzejOborzyński">Pragnę równocześnie poinformować Wysoką Izbę, że od lutego 1978 roku wysokość wynagrodzeń pobieranych na podstawie dekretu nie ulega zmianie i wynosi przykładowo dla Przewodniczącego Rady Państwa i Prezesa Rady Ministrów — 28.100 zł miesięcznie. Dla Marszałka Sejmu, Zastępcy Przewodniczącego Rady Państwa, wiceprezesów Rady Ministrów — 25.900 zł miesięcznie. Dla Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prokuratora Generalnego, ministrów — 23.700 zł miesięcznie. Dla wiceministrów, kierowników urzędów centralnych i wojewodów — 19.800 zł miesięcznie. Dla zastępców kierowników urzędów centralnych, generalnych dyrektorów w ministerstwach 17.600 zł miesięcznie.</u>
          <u xml:id="u-94.12" who="#AndrzejOborzyński">Obywatele Posłowie! Przedstawiony Wysokiej Izbie rządowy projekt ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe określa stanowiska zaliczane do stanowisk kierowniczych w państwie; wprowadza zasadę jawnego ustalenia, jawności wynagrodzeń dla osób zajmujących te stanowiska. Powierza zarazem ustalenie wysokości tego wynagrodzenia Sejmowi — dla osób powołanych przez Sejm, Radzie Państwa — dla osób powołanych przez Radę Państwa, Radzie Ministrów — dla osób powołanych przez Prezesa Rady Ministrów. Uchwały tych organów w sprawie omawianych wynagrodzeń będą publikowane w Monitorze Polskim.</u>
          <u xml:id="u-94.13" who="#AndrzejOborzyński">W przepisach dotyczących określenia stanowisk kierowniczych w państwie projekt ustawy utrzymuje dotychczasowy wykaz tych stanowisk, obejmując nim ponadto stanowiska: wicewojewodów i wiceprezydentów miast stopnia wojewódzkiego oraz wiceprezesa, sekretarza naukowego i jego zastępcę oraz sekretarzy wydziałów Polskiej Akademii Nauk, a ponadto stanowiska w powołanych ostatnio lub przekształconych organach; prezesa i wiceprezesów Narodowego Banku Polskiego, prezesa i wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego, prezesa i wiceprezesów Głównego Urzędu Kontroli Publikacji i Widowisk. Wreszcie Głównego Inspektora Pracy i jego zastępcę.</u>
          <u xml:id="u-94.14" who="#AndrzejOborzyński">W przepisach dotyczących wynagrodzenia projekt ustawy utrzymuje zasadę, iż wynagrodzenie to składa się z wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatku funkcyjnego. Osobom tym przyznany zostanie ponadto dodatek za staż pracy na tych samych zasadach, jak ma to miejsce w stosunku do ogółu pracowników państwowych.</u>
          <u xml:id="u-94.15" who="#AndrzejOborzyński">Projektowana ustawa wprowadza natomiast zasadniczą zmianę w kwestii prawa do wynagrodzenia w wyniku odwołania z zajmowanego kierowniczego stanowiska państwowego. Przewiduje się, iż prawo to przysługiwać będzie jednolicie dla wszystkich osób bez względu na rodzaj zajmowanego stanowiska przez sześć miesięcy. Projektowana ustawa ustala wreszcie zasadę, iż wynagrodzenia osób zajmujących stanowiska kierownicze podlegają opodatkowaniu na takich samych zasadach, jak wynagrodzenia innych pracowników państwowych.</u>
          <u xml:id="u-94.16" who="#AndrzejOborzyński">Przechodząc do omówienia przedstawionego Wysokiej Izbie projektu uchwały Sejmu w sprawie wynagrodzenia osób powoływanych na kierownicze stanowiska państwowe przez Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, pragnę podkreślić, iż uchwała ta likwidując istniejące dotychczas nieprawidłowości w tym zakresie, przewiduje wyższe od dotychczasowych stawki wynagrodzenia zasadniczego, obniża zaś wysokość stawek dodatku funkcyjnego. Przyjęte w projekcie uchwały stawki dla poszczególnych stanowisk, łącznie z dodatkiem za wysługę lat, po odliczeniu podatku wyrównawczego, zapewniają na poszczególnych stanowiskach wynagrodzenie w wysokości uposażenia pobieranego dotychczas przez poszczególne osoby, z różnicą nie przekraczającą średnio kwoty 500 złotych, a wynikającą z koniecznych przeliczeń poszczególnych stawek. Zachowany został zatem w pełni dotychczasowy poziom płac na wszystkich kierowniczych stanowiskach państwowych, ustalony jeszcze w roku 1978.</u>
          <u xml:id="u-94.17" who="#AndrzejOborzyński">Przedstawiona Wysokiej Izbie uchwała w sprawie wynagrodzenia osób powoływanych na niektóre kierownicze stanowiska państwowe miałaby wejść w życie z dniem 1 września br., o czym stanowi § 3 ust. 1 tej uchwały. W ust. 2 tego paragrafu przewiduje się, że w odniesieniu do Marszałka i wicemarszałków Sejmu miałaby ona wejść w życie z początkiem przyszłej kadencji Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-94.18" who="#AndrzejOborzyński">Pragnę w tym miejscu poinformować Wysoką Izbę, iż komisje sejmowe sytuując w § 1 projektowanej uchwały stanowisko Marszałka Sejmu w grupie I wynagrodzenia, zaś wicemarszałków Sejmu w grupie II uznały, że dotychczasowe zaszeregowanie Marszałka Sejmu w grupie III uposażenia ujęte w dekrecie z 1972 roku było niezgodne z rolą i pozycją Sejmu jako najwyższego organu władzy w systemie organów państwowych. Natomiast przejściowe rozwiązanie kwestii wysokości wynagrodzeń członków Prezydium Sejmu, wynikające z treści przepisów § 3 ust. 2 uchwały przyjęte zostało na wniosek Prezydium Sejmu. Członkowie Prezydium Sejmu, nie kwestionując samej zasady wyrażonej w § 1 uchwały, wyrazili wolę pozostania przy pobieranych przez nich dotychczasowych wynagrodzeniach. Komisje sejmowe przyjęły to stanowisko, włączając do treści uchwały wspomniany przepis ust. 2 § 3.</u>
          <u xml:id="u-94.19" who="#AndrzejOborzyński">Wysoka Izbo! Przedstawiając projekty ustaw o zmianie ustawy o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin oraz o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, pragnę wyrazić przekonanie, że przyjęte one zostaną przez społeczeństwo z aprobatą. W związku z tym wnoszę, aby Wysoka Izba uchwaliła projekty ustaw zawarte w drukach sejmowych nr 64 i 65 wraz z proponowanymi przez Komisje Pracy i Spraw Socjalnych oraz Prac Ustawodawczych poprawkami przedłożonymi w drukach sejmowych nr 73 i 73A oraz 74 i 74A, a także projekt uchwały Sejmu w brzmieniu druku nr 93. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-95">
          <u xml:id="u-95.0" who="#StanisławGucwa">Dziękuję obywatelowi posłowi sprawozdawcy.</u>
          <u xml:id="u-95.1" who="#StanisławGucwa">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w omawianej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-95.2" who="#StanisławGucwa">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-95.3" who="#StanisławGucwa">Przystępujemy zatem do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-95.4" who="#StanisławGucwa">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o zmianie ustawy o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin wraz z poprawkami proponowanymi przez Komisję Pracy i Spraw Socjalnych oraz Komisję Prac Ustawodawczych zawartymi w drukach nr 73 i 73A — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-95.5" who="#StanisławGucwa">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-95.6" who="#StanisławGucwa">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-95.7" who="#StanisławGucwa">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-95.8" who="#StanisławGucwa">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.</u>
          <u xml:id="u-95.9" who="#StanisławGucwa">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe wraz z poprawkami proponowanymi przez Komisję Pracy i Spraw Socjalnych oraz Komisję Prac Ustawodawczych zawartymi w drukach nr 74 i 74A — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-95.10" who="#StanisławGucwa">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-95.11" who="#StanisławGucwa">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-95.12" who="#StanisławGucwa">Kto się wstrzymał od głosowania? Jeden poseł.</u>
          <u xml:id="u-95.13" who="#StanisławGucwa">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe.</u>
          <u xml:id="u-95.14" who="#StanisławGucwa">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu uchwały w sprawie wynagradzania osób powołanych na kierownicze stanowiska państwowe przez Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w brzmieniu proponowanym przez Komisję Pracy i Spraw Socjalnych oraz Komisję Prac Ustawodawczych — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-95.15" who="#StanisławGucwa">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-95.16" who="#StanisławGucwa">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-95.17" who="#StanisławGucwa">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-95.18" who="#StanisławGucwa">Stwierdzam zatem, że Sejm podjął uchwałę w sprawie wynagradzania osób powołanych na kierownicze stanowiska państwowe przez Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-95.19" who="#StanisławGucwa">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Zmiany w składzie Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-95.20" who="#StanisławGucwa">Proszę o zabranie głosu Prezesa Rady Ministrów obywatela Wojciecha Jaruzelskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-96">
          <u xml:id="u-96.0" who="#WojciechJaruzelski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Pragnę przedstawić Wysokiej Izbie propozycje zmian w składzie Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-96.1" who="#WojciechJaruzelski">Wnoszę o odwołanie:</u>
          <u xml:id="u-96.2" who="#WojciechJaruzelski">— obywatela Mieczysława Jagielskiego — ze stanowiska wiceprezesa Rady Ministrów na własną prośbę,</u>
          <u xml:id="u-96.3" who="#WojciechJaruzelski">— obywatela Mirosława Milewskiego — ze stanowiska Ministra Spraw Wewnętrznych w związku z jego wyborem na sekretarza Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej,</u>
          <u xml:id="u-96.4" who="#WojciechJaruzelski">— obywatela Józefa Kępy — ze stanowiska Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska w związku ze złożoną rezygnacją.</u>
          <u xml:id="u-96.5" who="#WojciechJaruzelski">W przekonaniu, że Wysoka Izba przyjmie wymienione propozycje, pragnę obywatelowi Mieczysławowi Jagielskiemu, znanemu kierowniczemu działaczowi naszego państwa, złożyć z tego miejsca serdeczne podziękowanie za jego wieloletnią i wielostronną, aktywną pracę.</u>
          <u xml:id="u-96.6" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-96.7" who="#WojciechJaruzelski">Dziękuję serdecznie generałowi dywizji Milicji Obywatelskiej Mirosławowi Milewskiemu za aktywną działalność w odpowiedzialnej służbie państwowej i życzę mu powodzenia w wykonywaniu nowej, wysokiej funkcji politycznej.</u>
          <u xml:id="u-96.8" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-96.9" who="#WojciechJaruzelski">Dziękuję również obywatelowi Józefowi Kępie za dokonaną w Rządzie pracę.</u>
          <u xml:id="u-96.10" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-96.11" who="#WojciechJaruzelski">Wnoszę zarazem o powołanie:</u>
          <u xml:id="u-96.12" who="#WojciechJaruzelski">— obywatela Janusza Obodowskiego na stanowisko wiceprezesa Rady Ministrów z równoczesnym odwołaniem ze stanowiska Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych,</u>
          <u xml:id="u-96.13" who="#WojciechJaruzelski">— obywatela generała dywizji Tadeusza Hupałowskiego na stanowisko Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska,</u>
          <u xml:id="u-96.14" who="#WojciechJaruzelski">— obywatela generała dywizji Czesława Kiszczaka na stanowisko Ministra Spraw Wewnętrznych, obywatela Antoniego Rajkiewicza na stanowisko Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych.</u>
          <u xml:id="u-96.15" who="#WojciechJaruzelski">Jednocześnie czuje się w obowiązku poinformować Wysoką Izbę, że propozycję zmiany na stanowisku Ministra Spraw Zagranicznych wynikającą z wyboru obywatela Józefa Czyrka na sekretarza Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej przedłożę na następnym posiedzeniu Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-96.16" who="#WojciechJaruzelski">Obecnie pragnę przedstawić dane osobowe o proponowanych do powołania kandydatach.</u>
          <u xml:id="u-96.17" who="#WojciechJaruzelski">Obywatel Janusz Obodowski urodził się w 1930 roku w Siedlcach, w rodzinie robotniczej. W latach 1947–1950 działał w ruchu młodzieżowym, w OMTUR, a następnie w ZMP. Ukończył studia wyższe w Szkole Głównej Planowania i Statystyki w Warszawie. W 1973 roku Uzyskał stopień doktora nauk ekonomicznych. Pracę zawodową rozpoczął w 1953 roku w Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego na stanowisku radcy, później naczelnika wydziału. W 1957 roku przeszedł do Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej na stanowisko wicedyrektora Departamentu Zatrudnienia. W latach 1960–1968 pracował w Komitecie Pracy i Płac, ostatnio na stanowisku dyrektora zespołu zbiorczych analiz ekonomicznych, a następnie od 1968 roku w Komisji Planowania przy Radzie Ministrów jako dyrektor zespołu zatrudnienia, płac i kadr kwalifikowanych. W 1972 roku powołany został na stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Pracy, Płac i Spraw Socjalnych. Od 1980 roku jest Ministrem tego resortu. Jest członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-96.18" who="#WojciechJaruzelski">Obywatel generał dywizji Tadeusz Hupałowski urodził się w 1922 roku w Złoczowie na Podolu w rodzinie chłopskiej. W 1945 roku ukończył oficerską szkołę piechoty. W latach 1946–1949 studiuje na wydziale dyplomatyczno-konsularnym Akademii Nauk Politycznych w Warszawie. Ukończył akademię wojskową, a w okresie późniejszym kolejne wyższe studia operacyjno-strategiczne. W czasie zawodowej służby wojskowej zajmował szereg odpowiedzialnych, kierowniczych stanowisk, między innymi szefa Zarządu Operacyjnego Sztabu Generalnego, szefa Inspektoratu Obrony Terytorialnej, szefa Sztabu Śląskiego Okręgu Wojskowego oraz zastępcy szefa Sztabu Generalnego do spraw organizacyjno-mobilizacyjnych, na których to stanowiskach przez wiele lat bezpośrednio współdziałał z centralnymi i terenowymi organami administracji państwowej. Od 1973 roku jest pierwszym zastępcą szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Jest członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-96.19" who="#WojciechJaruzelski">Obywatel generał dywizji Czesław Kiszczak urodził się w 1925 roku w Roczynach w woj. bielskim w rodzinie chłopskiej. Ukończył Akademię Sztabu Generalnego. W czasie okupacji brał udział w ruchu oporu. Odznaczony Krzyżem Grunwaldu III klasy. Od 1945 r. w ludowym Wojsku Polskim. Przez wiele lat pełnił służbę w wojskowych organach kontrwywiadu. W latach 1972–1979 był szefem wywiadu wojskowego i jednocześnie zastępcą szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Od kwietnia 1979 roku pełnił funkcję szefa Wojskowej Służby Wewnętrznej Ministerstwa Obrony Narodowej. Jest przewodniczącym Komisji Koordynacyjnej do spraw Umacniania Praworządności i Przestrzegania Porządku Publicznego. W lipcu 1981 roku powołany został na stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych z tymczasowym powierzeniem obowiązków kierownika tego resortu. Jest członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-96.20" who="#WojciechJaruzelski">Obywatel Antoni Rajkiewicz urodził się w 1922 roku, w Drużbicach w woj. piotrkowskim, w rodzinie nauczycielskiej. Ukończył studia prawno-ekonomiczne w Uniwersytecie Łódzkim. W 1954 roku uzyskał stopień doktora nauk ekonomicznych, a w 1962 roku stopień doktora habilitowanego. Od 1978 roku ma tytuł profesora zwyczajnego. Od 1948 roku pracuje jako nauczyciel akademicki w szkolnictwie wyższym kolejno: w Uniwersytecie Łódzkim, w Szkole Głównej Planowania i Statystyki, oraz od 1969 roku w Uniwersytecie Warszawskim, obecnie jako dyrektor Instytutu Polityki Społecznej. Równolegle z działalnością w szkolnictwie wyższym był w latach 1972–1974 organizatorem i dyrektorem Zespołu Planowania Społecznego w Komisji Planowania przy Radzie Ministrów. Jest autorem wielu prac naukowych z dziedziny polityki społecznej oraz polityki zatrudnienia. Pełni w Polskiej Akademii Nauk funkcję wiceprzewodniczącego Komitetu Problemów Pracy i Polityki Społecznej. Członek Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-96.21" who="#WojciechJaruzelski">Proszę Wysoką Izbę o akceptację przedstawionych wniosków.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-97">
          <u xml:id="u-97.0" who="#StanisławGucwa">Dziękuję Obywatelowi Premierowi.</u>
          <u xml:id="u-97.1" who="#StanisławGucwa">Pragnę poinformować Wysoką Izbę, że przedstawione propozycje zostały pozytywnie zaopiniowane przez właściwe komisje sejmowe.</u>
          <u xml:id="u-97.2" who="#StanisławGucwa">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w sprawie przedstawionych przez Prezesa Rady Ministrów wniosków?</u>
          <u xml:id="u-97.3" who="#StanisławGucwa">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-97.4" who="#StanisławGucwa">Przypominam, że zgodnie z art. 54 regulaminu — Sejm powołuje i odwołuje członków Rządu zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.</u>
          <u xml:id="u-97.5" who="#StanisławGucwa">Stwierdzam, że w posiedzeniu bierze udział wymagana liczba posłów.</u>
          <u xml:id="u-97.6" who="#StanisławGucwa">Przystępujemy zatem do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-97.7" who="#StanisławGucwa">Na podstawie art. 37 ust. 1 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej proponuję podjęcie przez Sejm następujących uchwał:</u>
          <u xml:id="u-97.8" who="#StanisławGucwa">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Mieczysława Jagielskiego ze stanowiska wiceprezesa Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-97.9" who="#StanisławGucwa">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-97.10" who="#StanisławGucwa">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-97.11" who="#StanisławGucwa">Kto jest przeciw? 5 posłów.</u>
          <u xml:id="u-97.12" who="#StanisławGucwa">Kto się wstrzymał od głosowania? 26 posłów.</u>
          <u xml:id="u-97.13" who="#StanisławGucwa">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Mirosława Milewskiego ze stanowiska Ministra Spraw Wewnętrznych.</u>
          <u xml:id="u-97.14" who="#StanisławGucwa">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-97.15" who="#StanisławGucwa">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-97.16" who="#StanisławGucwa">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-97.17" who="#StanisławGucwa">Kto się wstrzymał od głosowania? 3 posłów.</u>
          <u xml:id="u-97.18" who="#StanisławGucwa">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Józefa Kępy ze stanowiska Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska — Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-97.19" who="#StanisławGucwa">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-97.20" who="#StanisławGucwa">Kto jest przeciw? 1 poseł.</u>
          <u xml:id="u-97.21" who="#StanisławGucwa">Kto się wstrzymał od głosowania? 17 posłów.</u>
          <u xml:id="u-97.22" who="#StanisławGucwa">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Janusza Obodowskiego ze stanowiska Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych.</u>
          <u xml:id="u-97.23" who="#StanisławGucwa">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-97.24" who="#StanisławGucwa">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-97.25" who="#StanisławGucwa">Kto jest przeciw? 1 poseł.</u>
          <u xml:id="u-97.26" who="#StanisławGucwa">Kto się wstrzymał od głosowania? 9 posłów.</u>
          <u xml:id="u-97.27" who="#StanisławGucwa">Uchwała w sprawie powołania obywatela Janusza Obodowskiego na stanowisko wiceprezesa Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-97.28" who="#StanisławGucwa">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-97.29" who="#StanisławGucwa">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-97.30" who="#StanisławGucwa">Kto jest przeciw? 11 posłów.</u>
          <u xml:id="u-97.31" who="#StanisławGucwa">Kto się wstrzymał od głosowania? 52 posłów.</u>
          <u xml:id="u-97.32" who="#StanisławGucwa">Uchwała w sprawie powołania obywatela Tadeusza Hupałowskiego na stanowisko Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska.</u>
          <u xml:id="u-97.33" who="#StanisławGucwa">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-97.34" who="#StanisławGucwa">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-97.35" who="#StanisławGucwa">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-97.36" who="#StanisławGucwa">Kto się wstrzymał od głosowania? 8 posłów.</u>
          <u xml:id="u-97.37" who="#StanisławGucwa">Uchwała w sprawie powołania obywatela Czesława Kiszczaka na stanowisko Ministra Spraw Wewnętrznych.</u>
          <u xml:id="u-97.38" who="#StanisławGucwa">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-97.39" who="#StanisławGucwa">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-97.40" who="#StanisławGucwa">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-97.41" who="#StanisławGucwa">Kto się wstrzymał od głosowania? 2 posłów.</u>
          <u xml:id="u-97.42" who="#StanisławGucwa">Uchwała w sprawie powołania obywatela Antoniego Rajkiewicza na stanowisko Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych.</u>
          <u xml:id="u-97.43" who="#StanisławGucwa">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-97.44" who="#StanisławGucwa">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-97.45" who="#StanisławGucwa">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-97.46" who="#StanisławGucwa">Kto się wstrzymał od głosowania? 11 posłów.</u>
          <u xml:id="u-97.47" who="#StanisławGucwa">Stwierdzam, że Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — na podstawie art. 37 ust. 1 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — podjął uchwały w sprawie odwołania obywateli:</u>
          <u xml:id="u-97.48" who="#StanisławGucwa">— Mieczysława Jagielskiego ze stanowiska wiceprezesa Rady Ministrów,</u>
          <u xml:id="u-97.49" who="#StanisławGucwa">— Mirosława Milewskiego ze stanowiska Ministra Spraw Wewnętrznych,</u>
          <u xml:id="u-97.50" who="#StanisławGucwa">— Józefa Kępy ze stanowiska Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska,</u>
          <u xml:id="u-97.51" who="#StanisławGucwa">— Janusza Obodowskiego ze stanowiska Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych.</u>
          <u xml:id="u-97.52" who="#StanisławGucwa">Jednocześnie Sejm podjął uchwały w sprawie powołania obywateli:</u>
          <u xml:id="u-97.53" who="#StanisławGucwa">— Janusza Obodowskiego na stanowisko wiceprezesa Rady Ministrów,</u>
          <u xml:id="u-97.54" who="#StanisławGucwa">— Tadeusza Hupałowskiego na stanowisko Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska,</u>
          <u xml:id="u-97.55" who="#StanisławGucwa">— Czesława Kiszczaka na stanowisko Ministra Spraw Wewnętrznych,</u>
          <u xml:id="u-97.56" who="#StanisławGucwa">— Antoniego Rajkiewicza na stanowisko Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych.</u>
          <u xml:id="u-97.57" who="#StanisławGucwa">Obywatele Posłowie! W dniu wczorajszym Sejm, przy okazji omawiania planu stabilizacji gospodarki i wychodzenia z kryzysu oraz korekt planu na rok 1981 i budżetu, szeroko omawiał sprawę zaopatrzenia w żywność i w tej sprawie zostały także Sejmowi przedłożone informacje ze strony Rządu, Prezydium Sejmu proponuje podjęcie następującej uchwały:</u>
          <u xml:id="u-97.58" who="#StanisławGucwa">„Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wyraża głębokie zaniepokojenie rozwojem sytuacji społecznej i politycznej w kraju, rosnącym napięciem i akcjami protestacyjnymi, których uliczny charakter grozi nieobliczalnymi konsekwencjami.</u>
          <u xml:id="u-97.59" who="#StanisławGucwa">Sejm rozumie niezadowolenie ludzi pracy, wywołane przejściowym obniżeniem norm zaopatrzenia kartkowego w mięso, spowodowanym głębokim spadkiem skupu żywca w ostatnim okresie.</u>
          <u xml:id="u-97.60" who="#StanisławGucwa">Sejm przyjmuje zobowiązanie Rządu, że zostanie zrobione wszystko, co możliwe, aby jak najszybciej przywrócić poziom zaopatrzenia w mięso zgodny z dotychczas obowiązującymi normami.</u>
          <u xml:id="u-97.61" who="#StanisławGucwa">Sejm zaakceptował jednomyślnie rządowy program przezwyciężania kryzysu oraz stabilizacji gospodarczej kraju. Sejm oczekuje od Rządu energicznej realizacji tego programu i zwraca się do całego społeczeństwa, do wszystkich ludzi pracy i organizacji o współdziałanie w tym dziele. Dopiero bowiem realizacja tego programu zapewnić może istotną poprawę położenia ludzi pracy.</u>
          <u xml:id="u-97.62" who="#StanisławGucwa">Sejm oczekuje od Rządu zaostrzenia walki ze spekulacją artykułami żywnościowymi oraz upoważnia Rząd do podjęcia wszelkich niezbędnych kroków w tym kierunku.</u>
          <u xml:id="u-97.63" who="#StanisławGucwa">Sejm zobowiązuje Rząd do podjęcia skutecznych kroków w celu zapewnienia pełnej realizacji umów kontraktacyjnych na produkcję zwierzęcą, a także przedsięwzięć sprzyjających przyspieszeniu wzrostu tej produkcji. W szczególności konieczne jest zapewnienie rolnikom dostaw opału i innych środków produkcji oraz poprawy organizacji skupu.</u>
          <u xml:id="u-97.64" who="#StanisławGucwa">Sejm zwraca się do rolników i ich organizacji oraz do spółdzielczości wiejskiej o pomoc w zapewnieniu wyżywienia miast, przede wszystkim poprzez terminowe i rzetelne wywiązywanie się z zobowiązań kontraktacyjnych.</u>
          <u xml:id="u-97.65" who="#StanisławGucwa">Sejm zwraca się do całego społeczeństwa o powstrzymanie się od wszelkich poczynań, mogących zwiększyć napięcie, a przez to utrudnić przezwyciężenie kryzysu oraz stabilizowanie gospodarki narodowej”. Czy w tej sprawie ktoś z Obywateli Posłów chciałby zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-97.66" who="#komentarz">(O głos prosi poseł Bolesław Strużek)</u>
          <u xml:id="u-97.67" who="#StanisławGucwa">Głos ma poseł Bolesław Strużek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-98">
          <u xml:id="u-98.0" who="#BolesławStrużek">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Proponuję, żeby we fragmencie uchwały, gdy się mówi o podjęciu bardziej skutecznej walki ze spekulacją, równocześnie wstawić zdanie: „Rząd podejmie również starania zmierzające do usprawnienia obrotu towarami żywnościowymi”. Wydaje mi się z osobistych obserwacji, że w tym zakresie można by jeszcze sytuację poprawić. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-99">
          <u xml:id="u-99.0" who="#StanisławGucwa">Uwaga posła Strużka co prawda jest zawarta w programie stabilizacji, który dzisiaj został akceptowany przez Sejm, ale możemy, oczywiście, taką poprawkę do tekstu uchwały — o ile Wysoka Izba się zgodzi — wprowadzić.</u>
          <u xml:id="u-99.1" who="#StanisławGucwa">Czy są jeszcze jakieś inne uwagi? Nie ma.</u>
          <u xml:id="u-99.2" who="#StanisławGucwa">Wobec tego z uwzględnieniem tej poprawki, którą wniósł poseł Strużek, rozumiem, że Sejm przyjmuje proponowany tekst uchwały.</u>
          <u xml:id="u-99.3" who="#StanisławGucwa">O ile nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że projekt uchwały został przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-99.4" who="#StanisławGucwa">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-99.5" who="#StanisławGucwa">Obywatele Posłowie! Dziś w godzinach przedpołudniowych przybyła do Sejmu delegacja „Solidarności” regionu Mazowsze, reprezentująca warszawskie zakłady pracy. Delegacja przedstawiła uchwałę, w której domagała się, czy domaga się, odstąpienia od obniżania norm przydziału mięsa, o czym była mowa wczoraj podczas debaty sejmowej, podniesienia norm z 3 do 4 kilogramów dla osób wykonujących pracę fizyczną, przy czym formułuje to w ten sposób, że należy ponownie opracować kryteria przyznawania normy C, tak aby była ona społecznie akceptowana; uchwała zawiera też szereg postulatów dotyczących poprawy zaopatrzenia zarówno w artykuły żywnościowe, jak i w inne artykuły konsumpcyjne.</u>
          <u xml:id="u-99.6" who="#StanisławGucwa">Jednocześnie w uchwale tej znajduje się stwierdzenie, że w przypadku, gdy Rząd nie podejmie decyzji w sprawie podniesienia norm przydziału mięsa albo przywrócenia norm na sierpień, region „Solidarności” Mazowsze zamierza podjąć szereg akcji protestacyjnych, i w tej uchwale przedstawia konkretne propozycje, łącznie z kalendarzem akcji protestacyjnych.</u>
          <u xml:id="u-99.7" who="#StanisławGucwa">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Interpelacje i zapytania poselskie.</u>
          <u xml:id="u-99.8" who="#StanisławGucwa">Informuję Wysoką Izbę, że do Prezydium Sejmu wpłynęły interpelacje poselskie, które Prezydium Sejmu skierowało do adresatów. Obecnie przystępujemy do odpowiedzi na te interpelacje.</u>
          <u xml:id="u-99.9" who="#StanisławGucwa">Poseł Kazimierz Chromy stwierdzając szerzenie się narkomanii wśród miejskiej i wiejskiej młodzieży w wieku od 16 do 23 lat zwraca się o wydanie przez Rząd uchwały o zwalczaniu tego nałogu. Poseł zapytuje, co Rząd zamierza uczynić w celu przeciwdziałania szerzeniu się narkomanii.</u>
          <u xml:id="u-99.10" who="#StanisławGucwa">W celu udzielenia odpowiedzi na interpelację — z upoważnienia Rady Ministrów — głos zabierze podsekretarz stanu w Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej obywatel Stanisław Mlekodaj.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-100">
          <u xml:id="u-100.0" who="#StanisławMlekodaj">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! W nawiązaniu do interpelacji posła Kazimierza Chromego w sprawie zwalczania nałogu narkomanii, uprzejmie informuję:</u>
          <u xml:id="u-100.1" who="#StanisławMlekodaj">Zjawisko uzależnienia od leków, zgodnie z definicją WHO-wską, proponuje się używanie w miejsce narkomanii tego rodzaju określenia, na przestrzeni lat 1960–1980 w Polsce ulegało zmienności co do stopnia nasilenia. I tak, w latach 1960–1973 obserwowaliśmy wzrost uzależnienia od leków, wzrost liczby osób uzależnionych od leków, następnie dzięki podjętym akcjom profilaktycznym w zwalczaniu tego nałogu uzyskano spadek w latach 1977–1978 o około 30%, a następnie od roku 1978 obserwujemy bardzo gwałtowny wzrost tego nałogu.</u>
          <u xml:id="u-100.2" who="#StanisławMlekodaj">Chciałbym jednak zaznaczyć od razu, że w porównaniu z innymi krajami europejskimi, głównie mam tutaj na myśli kraje zachodnioeuropejskie, zjawisko to nie ma jeszcze takiego rozległego znaczenia społecznego, jak w tamtych krajach. Obserwujemy również zmianę w zakresie rodzaju środków odurzających, stosowanych przez osoby uzależnione od leków w Polsce. Jeżeli w latach 1960–1973 głównymi lekami odurzającymi były pochodne preparatu morfiny, makowców, w formie gotowych leków uzyskiwanych najczęściej na skutek włamań do szaf szpitalnych, fałszerstw recept na narkotyki i podobnymi drogami, w mniejszym zaś zakresie używano środki inhalacyjne typu tri, butaprenu i innych, to w ostatnich latach na skutek z jednej strony działań profilaktycznych obostrzających i utrudniających dojście do specyfików zawierających narkotyki, zaobserwowano gwałtowny wzrost produkcji narkotyków tak zwanymi domowymi sposobami, głównie z przetworów maku i słomy makowej.</u>
          <u xml:id="u-100.3" who="#StanisławMlekodaj">Obserwujemy również, niestety, zmiany socjologiczne w zakresie grupy osób, które są tak zwane lekozależne. Mianowicie, znakomita większość tej grupy, to młodzież zarówno w grupie nastolatków, głównie 17–19 lat, jak i w grupie powyżej 20 lat do 35, z rodzin dobrze sytuowanych, ale o nie najlepiej zorganizowanym życiu rodzinnym.</u>
          <u xml:id="u-100.4" who="#StanisławMlekodaj">W chwili obecnej, pośrednio w oparciu o prowadzone badania, w oparciu o informacje uzyskiwane ze szpitali, z przychodni oraz od Milicji Obywatelskiej, drogą ekstrapolacji, szacuje się, że w Polsce mamy około 120 tysięcy osób lekozależnych, czyli tak zwanych narkomanów. Zjawisko to powoduje określone negatywne skutki zarówno w strefie zdrowotnej, do których należy zaliczyć degenerację psychiczną, psychozy, nawet ostre zatrucia, w następstwie których notujemy wzrastającą liczbę zgonów w wyniku zatruć narkotykami. Ostatnio liczba tych zgonów wzrosła w porównaniu z poprzednim rokiem niemalże dwukrotnie. Obserwujemy niekorzystne skutki społeczno-ekonomiczne, polegające na spadku aktywności zawodowej, na degradacji bytowej środowisk wynikającej z niepodejmowania pracy przez tych osobników, przy równoczesnym dużym koszcie obciążającym zakup drogich narkotyków, unikanie małżeństw, względnie obserwujemy powstawanie tak zwanych małżeństw zależnych. Z tych małżeństw rodzą się dzieci wyrastające w środowisku już zależnym, czyli w środowisku zdegenerowanych narkomanów. Wreszcie zjawisko kryminogenne, które według danych uzyskanych z Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej, w ostatnich latach utrzymuje się na nie zmiennym poziomie około 5.230 naruszeń prawa bądź przestępstw narkomanów.</u>
          <u xml:id="u-100.5" who="#StanisławMlekodaj">Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, współdziałając z innymi resortami, głównie z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych, Milicją Obywatelską, sądem, prokuraturą podejmowało kroki zmierzające do zahamowania tego niekorzystnego procesu. Trzeba jednak zaznaczyć, że zjawisko narkomanii ma bardzo szeroką płaszczyznę społeczną, wynika w dużym stopniu ze zjawisk alienacji występujących wśród młodzieży, a bardzo często wynika z mody na nowości docierające z innych krajów.</u>
          <u xml:id="u-100.6" who="#StanisławMlekodaj">Podjęto działania w zakresie poprawy świadomości w tym zakresie przez nasilenie oświaty zdrowotnej zarówno w pionie oświaty, szkolnictwa wyższego, jak i w publikatorach ogólnych, zwłaszcza w wydawnictwach. Praca w tym zakresie musi być niezmiernie dyskretna, ponieważ przez fakt informowania o tym możemy zachęcić niejednokrotnie niewyrobioną młodzież na zasadzie kosztowania owocu zakazanego; ma to duże znaczenie w pracy pedagogiczno-oświatowej.</u>
          <u xml:id="u-100.7" who="#StanisławMlekodaj">Zaostrzono kontrolę nad gospodarką, produkcją, obrotem środkami zawierającymi środki narkotyczne i rozpoczęto w szerszym zakresie leczenie osób uzależnionych od narkotyków.</u>
          <u xml:id="u-100.8" who="#StanisławMlekodaj">Prezes Rady Ministrów powołał specjalną komisję międzyresortową do spraw zwalczania narkomanii w Polsce, działającą w ramach komisji do spraw umocnienia porządku publicznego. Opracowano program zwalczania narkomanii w Polsce, którego projekt został złożony w sejmowej Komisji Zdrowia i Kultury Fizycznej. Niezależnie jednak od dalszego losu tego programu prowadzimy działania zarówno w strefie zapobiegania, jak i w strefie leczenia, które mają na celu w pierwszym etapie zahamować ten niepokojący proces społeczny, w drugim etapie ograniczyć to zjawisko do zakresu nie stanowiącego problemu społecznego.</u>
          <u xml:id="u-100.9" who="#StanisławMlekodaj">Rejestrowana liczba chorych, na przykład w roku 1974 wynosiła 5.230, w roku 1980 wzrosła do 8.783. Zmusiło to resort zdrowia do wprowadzenia zasad leczenia narkomanii u osób zależnych od leków w klinikach psychiatrycznych, niektórych szpitalach psychiatrycznych oraz uruchomiono na razie jeden wyspecjalizowany oddział, w zamiarze jest uruchomienie drugiego oddziału o liczbie około 100 łóżek. Prowadzi się intensywne szkolenie kadry lekarskiej, specjalistycznej, prowadzi się odpowiednie szkolenia pedagogów, zwłaszcza szkolnictwa średniego oraz w pionie szkolnictwa wyższego.</u>
          <u xml:id="u-100.10" who="#StanisławMlekodaj">Trudno w tej chwili przewidzieć, jakie będą skutki tych naszych działań. W świetle raportu należy stwierdzić, że ustawodawstwo polskie jest wystarczająco przygotowane do skutecznego zwalczania tego zjawiska w Polsce, natomiast sprawą niezmiernie palącą jest opracowanie wytycznych, względnie zarządzenia regulującego sprawę plantacji roślin, w których zawarte są środki odurzające, jak również sposobu kontroli nad produkcją tych środków bądź przechowywaniem, względnie niszczeniem odpadów. W warunkach polskich chodzi głównie o uregulowanie sprawy gospodarki makiem jako produktem końcowym oraz słomą makową. W mniejszym zakresie mamy do czynienia z plantacjami na niedużą skalę innych roślin zawierających środki odurzające.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-101">
          <u xml:id="u-101.0" who="#StanisławGucwa">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-101.1" who="#komentarz">(O głos prosi poseł Kazimierz Chromy)</u>
          <u xml:id="u-101.2" who="#StanisławGucwa">Głos ma poseł Kazimierz Chromy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-102">
          <u xml:id="u-102.0" who="#KazimierzChromy">Dziękuję Ministrowi za wyczerpującą odpowiedź, ale dane statystyczne się nie zgadzają, dlatego, że ośrodek w Garwolinie określa że obecnie jest już zarejestrowanych w tym ośrodku przeszło 600 tys. osób, a nie jak Minister podał, około 100 tys, a ośrodek w Garwolinie prowadzi dokładną statystykę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-103">
          <u xml:id="u-103.0" who="#StanisławGucwa">Głos ma podsekretarz stanu Stanisław Mlekodaj.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-104">
          <u xml:id="u-104.0" who="#StanisławMlekodaj">Wymieniając liczbę 120 tys. zastrzegłem się, że jest to liczba ekstrapolarnie ustalona. Mamy bowiem dokładną — przynajmniej dane, którymi dysponuje Ministerstwo — liczbę zarejestrowanych chorych w 1979 roku — 2.100, którzy dobrowolnie zgłosili się do leczenia bądź zostali poddani przymusowemu leczeniu. Liczba narkomanów, którzy weszli w kolizję z prawem, wynosi 5.230. Ekstrapolacji dokonuje się w pewnym stopniu w oparciu o zbliżone dane innych krajów. Wiadomo, że te sprawy dokonują się w konspiracji, że nie ma technicznych możliwości do dokładnej rejestracji. Możemy się oprzeć na dwóch pewnych źródłach: liczba osób rejestrowanych w poradniach i liczba osób hospitalizowanych w szpitalach w wyniku dobrowolnego leczenia bądź przymusowego leczenia, co w Polsce niezmiernie rzadko się zdarza i na tej podstawie Instytut Psycho-neurologiczny z punktu widzenia naukowego, prowadzący to zagadnienie, określił na razie liczbę osób lekozależnych w Polsce na około 120 tys. Prowadzone są dalsze pogłębione badania.</u>
          <u xml:id="u-104.1" who="#StanisławMlekodaj">Dziękuję obywatelowi wiceministrowi. Sprawę statystyki można bezpośrednio wyjaśnić.</u>
          <u xml:id="u-104.2" who="#StanisławMlekodaj">Sprawę interpelacji posła Kazimierza Chromego uważam za wyczerpaną.</u>
          <u xml:id="u-104.3" who="#StanisławMlekodaj">Poseł Witold Zakrzewski w swej interpelacji stwierdza, że mieszkańcy gmin podkrakowskich skarżą się na trudności spowodowane przepisami o ochronie użytków rolnych. Podkreśla, iż ochrona prawna nie powinna ograniczać budownictwa na obszarach wiejskiej zabudowy, zwłaszcza na parcelach „plombowych”. Ogranicza to budownictwo zagrodowe dla mieszkańców wsi nie posiadających gospodarstw rolnych.</u>
          <u xml:id="u-104.4" who="#StanisławMlekodaj">Biorąc pod uwagę te okoliczności, a również fakt, iż powyższe ograniczenia wprowadzone zostały wyłącznie w nie opublikowanym zarządzeniu Prezesa Rady Ministrów, poseł zapytuje, czy Premier nie uważa za słuszne uchylenie zarządzenia nr 53 z dnia 15 sierpnia 1975 roku.</u>
          <u xml:id="u-104.5" who="#StanisławMlekodaj">Poseł Maria Łapuć w swej interpelacji stwierdza, iż powszechnie jest kwestionowany przez rolników artykuł 5 ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych, uniemożliwiający podział wspólnoty między uprawnionych do udziału w niej. Autorka interpelacji podkreślając, że w wielu wypadkach rolnicy z własnej inicjatywy prywatnie, nieformalnie, dokonali podziału wspólnot na indywidualne działki, zapytuje — czy przewiduje się dokonanie nowelizacji wyżej wymienionej ustawy w zakresie dopuszczenia podziału wspólnot gruntowych między uprawnionych do udziału w tych wspólnotach.</u>
          <u xml:id="u-104.6" who="#StanisławMlekodaj">W celu udzielenia odpowiedzi na obie interpelacje głos zabierze Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej obywatel Jerzy Wojtecki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-105">
          <u xml:id="u-105.0" who="#JerzyWojtecki">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów odpowiadam na interpelację obywatela posła Witolda Zakrzewskiego w sprawie ograniczenia możliwości budowlanych w gminach podkrakowskich.</u>
          <u xml:id="u-105.1" who="#JerzyWojtecki">Obywatel poseł Witold Zakrzewski w swojej interpelacji poruszył sprawę przepisów o ochronie gruntów rolnych, które — zdaniem jego wyborców. — są zbyt rygorystyczne. Chciałbym podkreślić, że rygorystyczne traktowanie problemu ochrony gruntów rolnych w ogóle, a gleb o najwyższej jakości w szczególności, pozostanie nadal przedmiotem zainteresowania Rządu. Wynika to m.in. z faktu zmniejszania corocznie areału użytków rolnych. Corocznie przeznacza się na cele nierolnicze 30 i więcej tysięcy hektarów użytków rolnych, w tym, niestety, także — mimo obowiązujących przepisów — wiele gruntów dobrych. Stąd przygotowywana obecnie nowelizacja przepisów ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji gruntów przewiduje dalsze zaostrzenie dyscypliny w tym zakresie. Uzna jemy, że należy położyć kres krótkowzrocznym poczynaniom, które spowodowałyby nieodwracalne straty w środowisku przyrodniczym i w produkcji rolniczej.</u>
          <u xml:id="u-105.2" who="#JerzyWojtecki">Inną natomiast stroną zagadnienia jest realizacja obowiązujących przepisów. W moim przekonaniu niezadowolenie obywateli powodowane jest często przypadkami niedopełnienia obowiązków ustawowych przez organy administracji terenowej, mylnej interpretacji przepisów lub wręcz omijania tych przepisów.</u>
          <u xml:id="u-105.3" who="#JerzyWojtecki">Obowiązujące bowiem dotychczas przepisy stwarzają możliwość przeznaczenia gruntów rolnych, nawet najwyższej jakości, pod budownictwo mieszkaniowe we wszystkich przypadkach w pełni uzasadnionych względami społecznymi i gospodarczymi. Musi to być jednak dokonywane z przekonaniem, że nie było możliwości zapobieżenia bezpowrotnej utracie dobrej ziemi.</u>
          <u xml:id="u-105.4" who="#JerzyWojtecki">Powodem wydania wspomnianego w interpelacji zarządzenia nr 53 Prezesa Rady Ministrów z 1975 roku w sprawie poprawy stanu zagospodarowania przestrzennego wsi oraz wzmożenia ochrony gruntów rolnych była właśnie potrzeba zwrócenia uwagi administracji terenowej na obowiązki wynikające z przepisów ustawowych. Zarządzenie to miało być pomocne przy opracowywaniu uproszczonych planów zagospodarowania przestrzennego gmin.</u>
          <u xml:id="u-105.5" who="#JerzyWojtecki">Obecnie sytuacja zmienia się. Dla wszystkich gmin w kraju opracowywane są sukcesywnie pełne plany zagospodarowania przestrzennego, zgodnie z obowiązującymi przepisami. Plany te zastąpią poprzednie, uproszczone plany zagospodarowania przestrzennego. Przeznaczenie gruntów rolnych na cele nierolnicze w obecnie przygotowywanych planach zagospodarowania przestrzennego musi poprzedzać uzyskanie odpowiedniego zezwolenia wydanego w oparciu o szeroką konsultację ze społecznością wiejską.</u>
          <u xml:id="u-105.6" who="#JerzyWojtecki">W tych warunkach można uznać, że wspomniane poprzednio zarządzenie spełniło już swoje zadanie i może być uchylone i będzie uchylone. Inicjatywa w tym kierunku została podjęta przez resort administracji, gospodarki terenowej i ochrony środowiska przy poparciu resortu rolnictwa i gospodarki żywnościowej i w najbliższych miesiącach zostanie załatwiona. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-106">
          <u xml:id="u-106.0" who="#StanisławGucwa">Czy ktoś z Obywateli Posłów chce zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-106.1" who="#komentarz">(O głos prosi poseł Witold Zakrzewski.)</u>
          <u xml:id="u-106.2" who="#StanisławGucwa">Głos ma poseł Witold Zakrzewski.</u>
          <u xml:id="u-106.3" who="#StanisławGucwa">Cieszę się z tego, że to zarządzenie będzie uchylone, i jestem za tym, że należy chronić grunty rolne.</u>
          <u xml:id="u-106.4" who="#komentarz">(Marszałek: Znaczy — obydwaj się zgadzacie?)</u>
          <u xml:id="u-106.5" who="#StanisławGucwa">Ale jednak są pewne istotne sprawy. Mianowicie sprawy tego rodzaju, o tym znaczeniu społecznym — nie mogą być regulowane zarządzeniami nie publikowanymi, nie opartymi na podstawie prawnej. I to jest zasadnicza sprawa, że trzeba skończyć z tego typu prawem powielaczowym, nie znanym obywatelom, którzy nie wiedzą, na jakich podstawach, na jakich dyrektywach działa aparat administracji. To była podstawowa przyczyna, dla której tę interpelację wniosłem. Ale nie jedyna.</u>
          <u xml:id="u-106.6" who="#StanisławGucwa">Uznaje w pełni potrzebę ochrony gruntów rolnych, ale przecież, jeśli przy ulicy wiejskiej, posiadającej wyposażenie jak na tę wieś wysokie, komunalne, są tzw. plomby, to odmowa zabudowy tej plomby jest nielogiczna, chociażby tam była ziemia o jedną klasę wyższa niż gdzieś na uboczu. I na pewno to jest biurokratyczne a nie życiowe podejście do ochrony ziemi — o ile to jest mała parcela, która jest typowa do zabudowy. Wydaje mi się, że właśnie o to chodzi, ażeby patrzeć na życie realnie, a nie zza biurka formułować przepisy nie kontrolowane społecznie. I to są te dwa momenty, nie mówiąc jeszcze o trzecim, że niedawno uchwalaliśmy w Sejmie ustawę o ogródkach działkowych. I tam się mówiło, że ogródek działkowy to dużo wyższa forma intensywnej gospodarki rolnej niż gdzie indziej. A tutaj mówi się, że jeżeli dziecko chłopskie chce budować dom na wsi, na działce o powierzchni 1 tys. czy 2 tys. metrów kwadratowych, czyli że będzie to dom z ogródkiem działkowym — to czy to ma być marnowanie gruntu. To jest myślenie zza biurka. I dlatego podniosłem tą sprawę, bo uważam, że ona wymaga generalnego przemyślenia przy ochronie gruntów rolnych, ale nie zza biurka, tylko stosownie do potrzeb wsi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-107">
          <u xml:id="u-107.0" who="#JerzyWojtecki">Zgadzam się z uwagami posła Zakrzewskiego. Ta uchwała rzeczywiście wiele spraw nie wyjaśniła do końca, pozwalała interpretować różnie te sprawy w poszczególnych gminach i tak też rzeczywiście się działo. W nowej uchwale jednoznacznie sprawy te się omówi. Jeśli chodzi natomiast o ogródki działkowe, to daliśmy niezależnie od ustawy zarządzenie, które pozwoli wyodrębniać grunty z tym, że chcielibyśmy, by na ogrody działkowe przeznaczać w pierwszej kolejności grunty o gorszej bonitacji. Sprzyjamy rozwojowi ogrodów działkowych. To zresztą dotyczy także wypowiedzi posła Maciejewskiego.</u>
          <u xml:id="u-107.1" who="#komentarz">(Marszałek: Proszę odpowiedzieć na drugą interpelację.)</u>
          <u xml:id="u-107.2" who="#JerzyWojtecki">Odpowiadam na interpelację obywatelki posła Marii Łapuć w sprawie wspólnot gruntowych. Obywatelka poseł przedstawiła w swojej interpelacji problemy związane z gospodarowaniem na wspólnotach gruntowych oraz zwróciła się o informację w sprawie prawnych możliwości podziału tych wspólnot między uprawnionych rolników. Ustosunkowując się do tego, pragnę jednocześnie złożyć Wysokiej Izbie następujące wyjaśnienie.</u>
          <u xml:id="u-107.3" who="#JerzyWojtecki">Ogólna powierzchnia gruntów wspólnot w Polsce wynosi ok. 160 tys. ha. Są to przeważnie grunty słabej klasy, położone w województwach centralnych i południowo-wschodnich. W skład tych gruntów wchodzą głównie pastwiska, reszta to grunty orne i nieużytki.</u>
          <u xml:id="u-107.4" who="#JerzyWojtecki">Zgodnie z ustawą z 1963 roku wspólnoty gruntowe nie mogą być dzielone i powinny być zagospodarowane wspólnie przez właścicieli. Do zagospodarowania tych gruntów właściciele, zgodnie z tamtą ustawą — powinni tworzyć spółki, które prowadzą działalność gospodarczą pod nadzorem naczelnika gminy. Tego rodzaju uregulowanie miało na celu zachowanie istniejącej od dziesiątków lat, jeszcze z czasów zaborów, wspólnej gospodarki na gruntach należących do mieszkańców wsi. Jednak, zwłaszcza w ostatnim okresie, występują wśród rolników tendencje do likwidacji wspólnot przez podział gruntów wspólnoty pomiędzy uprawnionych rolników.</u>
          <u xml:id="u-107.5" who="#JerzyWojtecki">Resort rolnictwa i gospodarki żywnościowej, opracowując projekt nowej ustawy o scalaniu gruntów, uwzględnił postulaty rolników i zawarł w projekcie przepisy prawne, umożliwiające dokonanie podziału gruntów wspólnoty. Przewiduje się mianowicie, że grunty wspólnoty mogą być podzielone w przypadku scalania gruntów wsi i pod warunkiem, że na podział wspólnoty wyrazi zgodę większość rolników. W toku scalenia każdy z uprawnionych otrzyma ekwiwalent za udział we wspólnocie, łącznie z ekwiwalentem za grunty stanowiące dotychczas odrębną własność. Nie przewiduje się natomiast podziału gruntów wspólnoty poza obszarem scalania. Dlaczego? Podział bowiem taki, naszym zdaniem, spowodowałby wydzielenie uprawnionym małych kawałków ziemi, których wielkość ograniczałoby jeszcze konieczne w takim przypadku wydzielenie odrębnych dróg dojazdowych i innych urządzeń rolnych. Niejednokrotnie podział nie byłby możliwy ze względu na niemożność wydzielenia ekwiwalentu w gruncie dla rolników, których udział we wspólnocie jest niewielki. Średnio udział rolnika we wspólnocie wynosi bowiem około pół hektara ziemi. Reasumując zatem, wspólnoty będą likwidowane, lecz w miarę postępu prac związanych ze scaleniem gruntów. Do tego czasu rolnikom, którzy będą nadal użytkować grunty wspólnoty, władze administracji państwowej obowiązane są udzielać pomocy w racjonalnym ich zagospodarowaniu.</u>
          <u xml:id="u-107.6" who="#JerzyWojtecki">Czy w tej sprawie ktoś chciałby jeszcze zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-107.7" who="#JerzyWojtecki">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-107.8" who="#JerzyWojtecki">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-107.9" who="#JerzyWojtecki">Sprawę interpelacji posła Witolda Zakrzewskiego oraz posła Marii Łapuć uważam za wyczerpaną.</u>
          <u xml:id="u-107.10" who="#JerzyWojtecki">Poseł Jan Konieczny w swej interpelacji zapytuje o stopień zaawansowania prac nad nowym systemem rentowo-emerytalnym. Autor interpelacji, stwierdzając przeciągające się prace w Ministerstwie Pracy, Płac i Spraw Socjalnych, podkreśla, iż najwyższy czas, aby przedstawiono organizacjom społecznym pierwsze projekty aktów prawnych regulujących to zagadnienie.</u>
          <u xml:id="u-107.11" who="#JerzyWojtecki">W celu udzielenia odpowiedzi na interpelację głos zabierze podsekretarz stanu w Ministerstwie Pracy, Płac i Spraw Socjalnych obywatel Henryk Białczyński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-108">
          <u xml:id="u-108.0" who="#HenrykBiałczyński">Wysoka Izbo! Problem uporządkowania systemu emerytalno-rentowego i pełnego skodyfikowania związanych z tym przepisów jest traktowany w resorcie jako problem o najwyższej doniosłości w polityce socjalnej państwa. W oparciu o tę zasadę resort opracował podstawowe kierunki zmian systemu emerytalno-rentowego i przekazał je do konsultacji i uzgodnień ze związkami zawodowymi i zainteresowanymi organizacjami już w styczniu bieżącego roku. Wiele opinii i uwag już zebraliśmy. Niestety, nie uzyskaliśmy dotychczas, mimo kilkakrotnych ponagleń, opinii w tej sprawie z Krajowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ „Solidarność”. Zwracaliśmy się o stanowisko KKP w sprawie zmian w systemie emerytalno-rentowym pismami z 19 marca, 13 maja, 20 czerwca br. W międzyczasie bezpośrednie rozmowy prowadzone były w lutym i w czerwcu, były to wielodniowe rozmowy z Tymczasową Krajową Komisją Koordynacyjną Rencistów i Emerytów NSZZ „Solidarność”. Nie przyniosły one jednak oczekiwanych rezultatów i nie mogły ich dać ze względu, jak się później okazało, na brak upoważnienia tej gruby roboczej do zajmowania stanowiska w imieniu Krajowej Komisji Porozumiewawczej. Zaawansowane rozmowy z tą grupą musiały więc być przerwane. Dopiero pismem sprzed kilku dni, z 14 lipca, Krajowa Komisja Porozumiewawcza „Solidarność” zakomunikowała o gotowości podjęcia rozmów, m.in. na temat likwidacji starego portfela oraz podniesienia świadczeń najniższych. Resort jest gotów do prowadzenia takich rozmów oraz jest żywo zainteresowany w związku z bliskim terminem, którym jesteśmy związani przy przedstawieniu projektu ustawy do Sejmu i wprowadzeniu w życie, aby przystąpić do tych rozmów bezzwłocznie, o czym Krajowa Komisja Porozumiewawcza została poinformowana.</u>
          <u xml:id="u-108.1" who="#HenrykBiałczyński">Chciałbym jednak poinformować Wysoką Izbę, że mimo tych przeszkód wstępny projekt ustawy, a więc następna faza prac nad całkowitą kodyfikacją i przekształceniem systemu emerytalnego jest obecnie opracowywana. Opieramy się w tych pracach na już zebranych opiniach, uwagach i propozycjach różnych związków zawodowych, w tym branżowych związków zawodowych i związków autonomicznych, organizacji społecznych. Po konsultacji z „Solidarnością” możliwe będzie przygotowanie pełnego projektu przepisów z tego zakresu, a równolegle będzie możliwe przystąpienie do szerszych uzgodnień oraz informacji dla społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-108.2" who="#HenrykBiałczyński">W imieniu kierownictwa resortu pracy, płac i spraw socjalnych mogę Wysoką Izbę zapewnić, że resort dołoży wszelkich starań, aby termin wejścia w życie nowej ustawy emerytalnej w roku 1982, mimo tego niezależnego od nas opóźnienia, został dotrzymany. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-109">
          <u xml:id="u-109.0" who="#StanisławGucwa">Czy ktoś z Obywateli Posłów jeszcze chciałby otrzymać jakieś wyjaśnienia w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-109.1" who="#StanisławGucwa">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-109.2" who="#StanisławGucwa">Dziękuję obywatelowi wiceministrowi.</u>
          <u xml:id="u-109.3" who="#StanisławGucwa">Sprawę interpelacji posła Jana Koniecznego uważam za wyczerpaną.</u>
          <u xml:id="u-109.4" who="#StanisławGucwa">Obecnie ogłaszam 30-minutową przerwę w obradach.</u>
          <u xml:id="u-109.5" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 17 min. 50 do godz. 18 min. 35)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-110">
          <u xml:id="u-110.0" who="#AndrzejWerblan">Obywatele Posłowie! Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-110.1" who="#AndrzejWerblan">Przechodzimy obecnie do zapytań poselskich.</u>
          <u xml:id="u-110.2" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu posłowi Eugenii Kempara.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-111">
          <u xml:id="u-111.0" who="#EugeniaKempara">Przy ogromnych trudnościach rynkowych i braku możliwości szybkiego wzrostu podaży artykułów istotnego znaczenia nabierają działania organizacyjne, usprawniające zaopatrzenie.</u>
          <u xml:id="u-111.1" who="#EugeniaKempara">Rocznie rodzi się w Polsce ponad 650 tysięcy dzieci. Zdobycie takich niezbędnych dla niemowląt artykułów, jak tetra na pieluszki, flanela, zasypka, oliwka, połączone jest z ogromną uciążliwością, z ogromną stratą czasu młodej rodziny, a coraz częściej są to nawet bezskuteczne poszukiwania. Z drugiej strony te artykuły wysokiej jakości, wyprodukowane z naturalnych surowców, przeznaczane są i wykupywane na zupełnie inne cele. W związku z tym już w marcu Zarząd Główny Ligi Kobiet wystąpił do trzech resortów z propozycją, z wnioskiem o przywrócenie dawno stosowanej, sprawdzonej formy kompletowania wyprawek dla niemowląt i sprzedaż ich za okazaniem chociażby zaświadczenia z ostatniego miesiąca ciąży. Z uzyskanych dotychczas odpowiedzi Ministerstwa Handlu Wewnętrznego i Usług, Ministerstwa Pracy, Płac i Spraw Socjalnych, Ministerstwa Przemysłu Chemicznego i Lekkiego wynika, że na przeszkodzie pozytywnego załatwienia wniosku jest bardzo wiele obiektywnych czynników — a ta brak dostatecznej produkcji, brak opakowań, itd.</u>
          <u xml:id="u-111.2" who="#EugeniaKempara">Resort przemysłu lekkiego twierdzi, że mógłby ewentualnie skompletować około 400 tysięcy takich wyprawek, oczywiście z drastycznym ograniczeniem ilości, na przykład pieluszek czy kaftaników i przy braku innych bardzo potrzebnych artykułów. No a co z resztą? Centrala Państwowego Handlu Wewnętrznego wystąpiła z inicjatywą przyjmowania zamówień na takie wyprawki i ich kompletowanie, oczywiście, jeżeli będzie co kompletować. Kieruję więc pytanie do wiceprezesa Rady Ministrów, czy Rząd przez odpowiednie działania i zalecenia jest w stanie przyjść z pomocą młodej rodzinie w postaci takiej skompletowanej, odpłatnej wyprawki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-112">
          <u xml:id="u-112.0" who="#AndrzejWerblan">Ponieważ w podobnych sprawach jest jeszcze kilka pytań, to może one zostaną najpierw zadane, a później udzielimy głosu na odpowiedź.</u>
          <u xml:id="u-112.1" who="#AndrzejWerblan">Udzielam zatem głosu posłowi Ignacemu Wallowi, okręg wyborczy Warszawa — Wola dla zadania pytania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-113">
          <u xml:id="u-113.0" who="#IgnacyWall">Obywatelu Marszałku! Pragnę zgłosić pytanie do Prezesa Rady Ministrów obywatela Wojciecha Jaruzelskiego w sprawie zabezpieczenia dostatecznej produkcji rurek drenarskich. Główną przyczyną stałego zmniejszania się rozmiaru robót melioracyjno-wodnych w ostatnich latach był brak rurek drenarskich. Również w bieżącym roku brak jest potwierdzenia w pełni dostaw rurek drenarskich. Program drenowań na lata 1981–1985 obejmuje 1 min 100 tys. hektarów, co zapewnia zaledwie 1% przyrostu powierzchni gruntów nowo zdrenowanych. Niestety, pokrycie potrzeb na rurki drenarskie przy obecnym potencjale wytwórczym stanowi zaledwie 30% zgłaszanego zapotrzebowania. W związku z tym zapytuję, jakie Rząd przewiduje działania dla likwidacji tak wielkiego deficytu rurek drenarskich ceramicznych i z PCV.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-114">
          <u xml:id="u-114.0" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu w celu postawienia pytania posłowi Kazimierzowi Cupiszowi, okręg wyborczy Gdynia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-115">
          <u xml:id="u-115.0" who="#KazimierzCupisz">Mając na względzie sprawy gospodarki żywnościowej i racjonalne zagospodarowanie zbiorów roku bieżącego, zwracam się do obywatela Premiera z zapytaniem: Jakie będą podjęte działania w celu polepszenia zaopatrzenia w surowce niezbędne do produkcji opakowań blaszanych lekkich? Na przykładzie jednego z zakładów gdańskich, produkującego te opakowania, podaję, że w czerwcu produkcja tych opakowań spadła do 36,4%, natomiast produkcja asortymentu puszek rybnych jest w kraju całkowicie wstrzymana, co potwierdzają udzielone mi wczoraj informacje. Sytuacja ta jest jedną z głównych przyczyn pogarszającego się zaopatrzenia na rynku żywnościowym w naszym kraju. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-116">
          <u xml:id="u-116.0" who="#AndrzejWerblan">Obecnie udzielam głosu Ministrowi Przemysłu Chemicznego i Lekkiego obywatelowi Janowi Knapikowi, który w imieniu Rządu udzieli odpowiedzi na postawione pytania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-117">
          <u xml:id="u-117.0" who="#JanKnapik">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Udzielając odpowiedzi w kolejności zadanych pytań, Chciałbym podać co następuje.</u>
          <u xml:id="u-117.1" who="#JanKnapik">Po pierwsze — wniosek obywatelki poseł Kemparowej został przyjęty i uznany jako słuszny, w związku z tym zostały podjęte następujące działania doraźne i długoterminowe: w bieżącym roku zostanie zintensyfikowane kompletowanie wyprawek i z założonej wielkości 2 500 wzrośnie do 22–23 tysięcy kompletów standardowych. Równocześnie ustalanych jest z Instytutem Matki i Dziecka kilka rodzajów kompletów, które będą stanowić podstawę do masowej produkcji tych zestawów, zgodnie ze zgłoszonym wnioskiem.</u>
          <u xml:id="u-117.2" who="#JanKnapik">Aktualnie wydałem polecenie dyrektorowi Zjednoczenia Przemysłu Dziewiarskiego zorganizowania specjalnej jednostki gospodarczej, która będzie zajmować się kompletowaniem tychże wyprawek, a całość projektowanego zestawu znajduje się w gestii produkcyjnej resortu. Stąd też, sądzę, że nie będziemy mieć kłopotu z ich kompletowaniem.</u>
          <u xml:id="u-117.3" who="#JanKnapik">Zdecydowane zwiększenie produkcji nastąpi od I kwartału przyszłego roku tak, ażeby regularna produkcja, kompletacja tych zestawów nastąpiła od II kwartału 1982 roku w ilości dostosowanej do potrzeb rynku w tym zakresie. Informuję również, że potrzebne surowce i materiały zostaną na ten cel zapewnione jako priorytetowe. Cena wyprawki kształtować się będzie w granicach 2500 zł do 3000 zł, w zależności od zestawu. Będzie to jednak zestaw bardzo bogaty w stosunku do standardowych. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-118">
          <u xml:id="u-118.0" who="#AndrzejWerblan">Czy obywatelka poseł Kempara ma dodatkowe pytanie?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-119">
          <u xml:id="u-119.0" who="#EugeniaKempara">Chciałam podziękować Obywatelowi Ministrowi za tę odpowiedź w imieniu przyszłych matek, które będą rodzić dzieci w przyszłym roku.</u>
          <u xml:id="u-119.1" who="#komentarz">(Minister Jan Knapik: Żeby były szczęśliwe.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-120">
          <u xml:id="u-120.0" who="#AndrzejWerblan">Proszę o udzielenie odpowiedzi na następne pytanie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-121">
          <u xml:id="u-121.0" who="#JanKnapik">Odpowiadam na pytania zgłoszone przez obywatela posła Ignacego Walla, dotyczące problemu produkcji rurek drenarskich. Podniesiony przez obywatela posła problem dotyczy dwóch resortów, a więc resortu chemii, przemysłu lekkiego oraz resortu budownictwa. Z upoważnienia Ministra Budownictwa Jerzego Brzostka udzielam odpowiedzi łącznej.</u>
          <u xml:id="u-121.1" who="#JanKnapik">Aktualnie dzienna produkcja rurek drenarskich ceramicznych wynosi około 500 tys. ton jednostek drenarskich. Produkcja ta na bieżąco mogła by być większa o około 6 milionów jednostek, gdyby załogi zgodziły się pracować dobrowolnie za zwiększoną płacą w wolne soboty. Aktualnie jednak brak jest zgody związków zawodowych na organizowanie takiej pracy. Jest to jedna z przyczyn zmniejszonej ilości produkcji.</u>
          <u xml:id="u-121.2" who="#JanKnapik">Drugi problem związany jest również z okresowymi brakami węgla, co wynika z niepełnego wykorzystania szans jego wydobywania. Od sierpnia jednak Minister Budownictwa zdecydował sukcesywnie przestawić sześć zakładów ceramicznych na produkcję rurek. Zwiększy to ich produkcję w roku bieżącym; dostawy wyniosą o około 1 min 500 tys. do 2 mln jednostek drenarskich. Potrzeby węgla na tę produkcję na III kwartał są zabezpieczone. Problem jest otwarty odnośnie do dostaw na IV kwartał. Zależeć to będzie od ilości wydobywanego węgla, a także od konieczności jego rozdzielenia.</u>
          <u xml:id="u-121.3" who="#JanKnapik">W sumie w bieżącym roku dostawy te wyniosą około 150 mln jednostek drenarskich na zgłoszone w tym roku potrzeby na ten rodzaj rurek wynoszące 185 mln. Jednakże w uzgodnieniu przeprowadzonym między Ministerstwem Budownictwa a służbami melioracyjnymi ocenia się, iż ta ilość rurek będzie wystarczająca na potrzeby bieżące bez uwzględnienia zapasu.</u>
          <u xml:id="u-121.4" who="#JanKnapik">Jeżeli chodzi o przemysł chemiczny dostarczymy w bieżącym roku około 120 mln rurek z PCV na zgłoszone zapotrzebowanie 150 mln rurek. Od 1982 roku w wyniku podjętych aktualnie działań o charakterze intensyfikacyjnym produkcji, we własnym zakresie produkcja ta zwiększy się do około 135 mln sztuk rurek rocznie. Zgodnie z programem kompleksu rolnictwa w latach do 1985 roku konieczne jest zwiększenie produkcji tych rurek do poziomu rzeczywiście podawanego tutaj przez obywatela posła, to jest poziomu około 900 mln sztuk, z tego rurki ceramiczne — 650 mln, rurki z PCV 350 mln sztuk. Program ten może być w pełni zrealizowany jednak tylko drogą rozbudowy i modernizacji. Oba przemysły są przygotowane do realizacji tego programu. Chcę przy tym podać, że w zakresie produkcji rur z PCV urządzenia i technologia w całości opracowane są w oparciu o rozwiązania krajowe. Program ten będzie przedmiotem specjalnych rozważań Rządu. Decyzje będą podane w późniejszym czasie. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-122">
          <u xml:id="u-122.0" who="#AndrzejWerblan">Czy poseł Ignacy Wall chciałby uzupełnić pytanie?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-123">
          <u xml:id="u-123.0" who="#IgnacyWall">Czy nie należałoby uruchomić jeszcze zakładów prywatnych, zakładów małych? Gliny mamy dosyć, wkładu dewizowego tu nie trzeba. Można by uruchomić przy odrobinie tego węgla małe zakłady, które na miejscu, bez przewożenia w odległe strony kraju, mogłyby zabezpieczyć pewną ilość tych rurek, co by uzupełniło wcześniej te braki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-124">
          <u xml:id="u-124.0" who="#JanKnapik">Wniosek na pewno zostanie rozpatrzony.</u>
          <u xml:id="u-124.1" who="#JanKnapik">Trzecie pytanie obywatela posła Kazimierza Cupisza. Problem jest nam znany, to znaczy znany zarówno Ministerstwom Przemysłu Maszynowego, jak i Chemicznego. Głównie można powiedzieć, że aktualne zakłócenia w produkcji puszek na artykuły żywnościowe wynikają z trudności, a właściwie można powiedzieć wiążą się z aktualną naszą sytuacją polityczno-gospodarczą, mianowicie są rezultatem reakcji kontrahentów zagranicznych. Bowiem problem głównie sprowadza się do dostawy pewnych lakierów lub też komponentów, na których oparta jest produkcja krajowa. Lakiery w całości lub w części pochodzą z importu, praktycznie dostarczane są przez jednego producenta światowego, a mianowicie austriackie firmy chemiczne. Dotychczas dostawy te realizowane były przez wiele lat w umowach kredytowych, przy 15-procentowej wpłacie gotówkowej. Spłaty te zostały również w bieżącym roku dokonane w pełnej wysokości. Otwarte zostają również wymagane w tym zakresie akredytywy. Dostawca jednak w drugim kwartale odmówił dostawy, żądając pełnych wpłat gotówkowych, oceniał bowiem, iż sytuacja gospodarcza Polski nie gwarantuje mu i nie daje pewności zwrotów kredytowych. W związku z tym musieliśmy gromadzić środki gotówkowe niezbędne na ten cel.</u>
          <u xml:id="u-124.2" who="#JanKnapik">Bank handlowy po uwzględnieniu różnych priorytetów był w stanie przekazać stosowne kwoty dopiero 27 lipca bieżącego roku. W związku z tym oceniamy, iż w najbliższych dwóch, trzech dniach dostawy zostaną wznowione, a produkcja tych puszek będzie mogła być rozpoczęta około 7 do 10 sierpnia br. Oczywiście, będzie to również wielkość dostaw nie w pełni wystarczająca. Reszta zostanie zakupiona stosownie do potrzeb dopiero po zgromadzeniu przez Bank Handlowy środków gotówkowych. W programie antyimportowym w tym obszarze działania, aktualnie w chemii, zostaną realizowane te przedsięwzięcia, które zmniejszą zapotrzebowanie na tego rodzaju środki za kwotę około 500 tys. dolarów w roku bieżącym. Niektóre jednak lakiery i komponenty, ze względu na ich charakter, a w szczególności wysokie wymagania, uzasadnione zresztą wymagania jakościowe, ze względu na styczność ze środkami żywności, muszą być importowane. Manewr w tym zakresie jest niesłychanie mały, zwłaszcza przy zderzaniu się takich racji słusznych i wzajemnie wykluczających się — o czym obywatele posłowie doskonale wiedzą — na co wydać w pierwszej kolejności zgromadzone gotówkowe środki, na żywność, leki, środki higieny czy lakiery. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-125">
          <u xml:id="u-125.0" who="#AndrzejWerblan">Czy obywatel poseł Cupisz chciałby uzupełnić pytanie?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-126">
          <u xml:id="u-126.0" who="#KazimierzCupisz">Dziękuję za odpowiedź. Jednocześnie proszę o terminowe i konsekwentne realizowanie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-127">
          <u xml:id="u-127.0" who="#JanKnapik">Dziękuję, będziemy się starać.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-128">
          <u xml:id="u-128.0" who="#AndrzejWerblan">Zatem możemy uznać tę sprawę za wyczerpaną. Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-128.1" who="#AndrzejWerblan">Udzielam obecnie głosu w celu postawienia pytania posłowi Janinie Banasik, okręg wyborczy Katowice.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-129">
          <u xml:id="u-129.0" who="#JaninaBanasik">Wiele ostatnio się mówi o konieczności świadczeń na rzecz rolnictwa przez inne gałęzie gospodarki. Występują natomiast trudności z przełożeniem tego na język faktów. Szanse na zwiększenie wytwarzanej w kraju żywności są między innymi w zagospodarowaniu terenów górzystych. Jednym z czynników podstawowych, warunkujących efekty produkcyjne, jest zestaw maszyn przystosowanych do pracy na skłonach oraz urządzeń niezbędnych w gospodarstwie górskim. Jak wynika z informacji uzyskiwanych od przedstawicieli Ministerstwa Rolnictwa, odpowiedni system został przez to Ministerstwo opracowany. Do wykonania jednak nie doszło. Mam wobec tego pytanie do Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego — w jakim czasie przewiduje się realizację tego typu urządzeń przystosowanych zarówno do trakcji maszynowej, jak i handlu, w szczególności chodzi o transporter wielozadaniowy oparty na systemie Rafix. Tu oczekiwania społeczne wiąże się z terminem wiosennym przyszłego roku, jeśli chodzi o bez napędowy transporter do ciągnika C-360, przyczepy samo zbierające i ciągniki nie wywrotne, lekkie kosiarki i dojarki do doju owiec. Pragnę dodać, że wielkość gruntów w Polsce, wymagających tego rodzaju sprzętu, określa się w przybliżeniu na 450 do 500 tys. ha. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-130">
          <u xml:id="u-130.0" who="#AndrzejWerblan">Pytanie z tego samego obszaru tematycznego zgłosił również poseł Jan Kubit z okręgu wyborczego Elbląg — udzielam mu głosu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-131">
          <u xml:id="u-131.0" who="#JanKubit">W trakcie spotkań poselskich wyborcy zgłosili wielki problem nagromadzenia w magazynach Agromy dużej ilości sprzętu i maszyn rolniczych, które od wielu lat nie znajdują po prostu nabywców. Przeprowadzone rozpoznanie wykazało, że w gdańskiej Agromie na terenie woj. elbląskiego tylko w Ornecie i w Malborku wartość maszyn i urządzeń oraz sprzętu rolniczego, które od dawna nie znajdują nabywców, wynosi około 86 mln złotych, w tym 54 mln złotych maszyny z importu. Przeprowadziłem wobec tego rozpoznanie w składnicach Agromy na terenie innych województw. Uzyskałem potwierdzenie, że podobna sytuacja i tam występuje. W tym świetle chciałem postawić trój członowe pytanie: po pierwsze — jaki jest to problem w skali całego kraju, a więc jaka jest wartość maszyn i sprzętu rolniczego, które zostały źle kupione, nie na potrzeby rolnictwa, po drugie — jakie zostaną podjęte zamierzenia i środki zmierzające do likwidacji tego typu zjawiska obecnie, po trzecie — jakie mechanizmy zostaną uruchomione, ażeby w przyszłości zapobiec sprowadzaniu do kraju sprzętu i maszyn rolniczych, które nie znajdują nabywców nie tylko wśród państwowych gospodarstw rolnych, ale także i wśród rolników indywidualnych. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-132">
          <u xml:id="u-132.0" who="#AndrzejWerblan">Obecnie dla udzielenia odpowiedzi na postawione pytania zabierze głos Minister Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego obywatel Zbigniew Szałajda.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-133">
          <u xml:id="u-133.0" who="#ZbigniewSzałajda">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Udzielam w kolejności odpowiedzi — pierwsza na zapytanie posła Janiny Banasik. System maszyn obejmujący sprzęt techniczny do mechanizacji prac na terenach górskich wyodrębnia dwie strefy upraw: podgórską o nachyleniu pól do 12 stopni i górską o nachyleniu do 30 stopni, przeznaczoną wyłącznie na trwałe użytki zielone. Do mechanizacji prac w pierwszej strefie mogą być używane produkowane aktualnie maszyny rolnicze i ciągniki o mocy powyżej 50 koni mechanicznych. Na terenach o nachyleniach powyżej 12 stopni, ale nie przekraczających 30 stopni powinny być stosowane specjalne środki techniczne, bazujące na samojezdnym transporterze górskim. W latach 1979–1980 w oparciu o założenia techniczne, opracowane wspólnie z resortem rolnictwa, fabryka maszyn żniwnych w Płocku wykonała dwa modele doświadczalne transporterów, wykorzystując do tego celu zespoły napędowe i trakcyjne ciągnika licencyjnego. Jako wyposażenie transportera wykonane zostały przez inne zakłady maszyny towarzyszące, takie jak urządzenie do wysiewu nawozów mineralnych, przetrząsaczo-zgrabiarka do siana, kosiarka, rozrzutnik obornika, naczepa skrzyniowa, przyczepa objętościowa zbierająca, opryskiwacz oraz rozlewacz gnojowicy. Podczas prowadzonych w ubiegłym roku badań całego zestawu stwierdzono poprawną w zasadzie pracę maszyn towarzyszących, natomiast transporter został oceniony negatywnie. W związku z tym zalecono generalną zmianę konstrukcji transportera, utrzymując wykorzystanie silnika Perkins o mocy 47 koni mechanicznych.</u>
          <u xml:id="u-133.1" who="#ZbigniewSzałajda">Podjęcie dalszych prac nad nową konstrukcją transportera będzie musiało być poprzedzone jednak ponowną analizą ekonomiczną zarówno w sferze produkcji, jak i użytkowania. Przemawiają przede wszystkim za tym wysokie koszty transportera z zestawem maszyn, niewielka skala produkcji oraz specyfika warunków eksploatacji, które ograniczają wprowadzenie tego rodzaju środków technicznych w szerokim zakresie. Prace trwają, a ostateczną decyzję w tej sprawie co do ilości, serii, terminów, orientacyjnych kosztów podejmiemy wspólnie z Ministrem Rolnictwa do końca września br.</u>
          <u xml:id="u-133.2" who="#ZbigniewSzałajda">Uzupełniając zestaw urządzeń dla terenów górskich w roku przyszłym, wykonane będą dwa prototypy dojarek dla owiec w wersji bańkowej i rurociągowej. Uruchomienie w roku 1983 produkcji seryjnej tych urządzeń w liczbie 100 sztuk pozwoli na zwiększenie pozysku mleka owczego w większych fermach.</u>
          <u xml:id="u-133.3" who="#ZbigniewSzałajda">Jak obywatelom posłom na pewno wiadomo, jesteśmy aktualnie w trakcie przeprowadzania ogromnej operacji, bo produkcję niektórych asortymentów maszyn i narzędzi rolniczych zwiększymy kilkakrotnie. Finalizujemy nowe uruchomienia w wielu fabrykach, przebranżawiamy zakłady. Uzgodnimy w najbliższych dniach z Ministerstwem Rolnictwa konkretny, ostateczny asortymentowy i ilościowy plan drugiego półrocza oraz przyszłego roku. Jakich, ile i gdzie wyprodukujemy narzędzi i maszyn rolniczych będziemy mogli przedstawić jeszcze w sierpniu w formie i trybie wg uznania Wysokiej Izby.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-134">
          <u xml:id="u-134.0" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję. Czy obywatelka poseł Janina Banasik chciałaby uzupełnić pytanie?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-135">
          <u xml:id="u-135.0" who="#JaninaBanasik">Problem, który przedstawiłam w swoim pytaniu był w szczególny sposób eksponowany na sejmiku owczarskim ośmiu województw górskich, który to sejmik odbył się w połowie maja br. Szczególnie podkreślano tam konieczność ustalenia terminów, kiedy te maszyny zostaną terenom górskim dostarczone. Rozumiem, że to będzie przedmiotem uściśleń między zainteresowanymi a Ministrem Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego. Wobec tego dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-136">
          <u xml:id="u-136.0" who="#AndrzejWerblan">Obywatelu Ministrze — proszę o odpowiedź na następne pytanie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-137">
          <u xml:id="u-137.0" who="#ZbigniewSzałajda">Odpowiadam na pytanie posła Jana Kubita. Na koniec roku ubiegłego zapasy w Agromie osiągnęły wartość 4 mld złotych. Wystarczyły na 44 dni sprzedaży. W około 20 asortymentach na 300 znajdujących się w obrocie zapasy uznano istotnie za nadmierne. Dotyczy to maszyn zgromadzonych w ilościach od kilkudziesięciu do kilkuset sztuk, w poszczególnych typach przeznaczonych głównie dla dużych uspołecznionych gospodarstw rolnych, takich narzędzi, jak krajowych pras wysokiego stopnia zgniotu, siewników zbożowych o dużej szerokości, adapterów do zbioru kukurydzy na ziarno (z Węgier) — nie wymieniam wszystkich ze względu na czas.</u>
          <u xml:id="u-137.1" who="#ZbigniewSzałajda">W I półroczu br. sytuacja uległa zmianie. Zapasy wszystkich wymienionych maszyn obniżyły się, a w przypadku pras wysokiego stopnia zgniotu, przyczep zbierających, roztrząsaczy spadły nawet poniżej normy. W sumie wartość zapasów w Agromie obniżyła się o 1 mld złotych, to jest o 25%. Aktualnie wartość sprzętu rolniczego w składach Agromy w ilościach nadmiernych w stosunku do realizowanej sprzedaży szacuje się na ok. 300 mln złotych, w tym najtrudniejszy problem stanowią wymienione wcześniej pozycje z importu.</u>
          <u xml:id="u-137.2" who="#ZbigniewSzałajda">Maszyny z importu zostały zakupione zgodnie z decyzjami Rządu wyznaczającymi rozwój i intensyfikację upraw kukurydzy na ziarno, gospodarki paszowej, upraw ziemniaków w PGR itp. Zresztą maszyny te miały być zastosowane głównie w PGR na glebach ciężkich. Dlatego też zapasy te występują przede wszystkim w rejonie Gdańska, Malborka, Elbląga. Niekorzystne w ostatnich latach warunki uprawy kukurydzy na ziarno bądź ograniczenie limitów na zakupy inwestycyjne dla gospodarki uspołecznionej zahamowały zbyt tego sprzętu w ilościach i terminach planowanych.</u>
          <u xml:id="u-137.3" who="#ZbigniewSzałajda">Aktualnie podejmowane są różnorodne działania w celu dalszego zmniejszenia zapasów nadmiernych. Dokonuje się przerzutu sprzętu do innych regionów, ogranicza lub zawiesza się całkowicie zakup z importu sprzętu, na który zapotrzebowanie wykazuje tendencję spadkową.</u>
          <u xml:id="u-137.4" who="#ZbigniewSzałajda">Prowadzone są rozmowy z kontrahentami zagranicznymi zmierzające do reeksportu np. adapterów do kukurydzy. Podejmowane działania przynoszą zamierzone, choć jeszcze — przyznaję, nie w pełni zadowalające wyniki.</u>
          <u xml:id="u-137.5" who="#ZbigniewSzałajda">Chciałbym Wysoką Izbę zapewnić, że problem, słusznie podniesiony tu przez obywatela posła, jest przedmiotem naszego zainteresowania w ramach generalnego porządkowania gospodarki zapasami. Sytuacja, jaka się wytworzyła, wywołuje konieczność bardziej wnikliwego analizowania zgłaszanych potrzeb i operatywnego weryfikowania zakupów sprzętu, tak przez wytwórców, jak i dystrybutorów. Wyciągniemy z tego odpowiednie wnioski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-138">
          <u xml:id="u-138.0" who="#AndrzejWerblan">Czy obywatel poseł Kubit chciałby uzupełnić pytanie? Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-139">
          <u xml:id="u-139.0" who="#JanKubit">Oczywiście w swojej wypowiedzi i w swoim zapytaniu poruszyłem sprawę nie nadmiernych zapasów poszczególnych asortymentów, które ze względów czasowych nie znajdują chwilowo nabywców, np. sezonowych, ale problem przeze mnie zgłoszony dotyczy maszyn, które nigdy nie znajdą zastosowania czy aktualnie nie znajdują w naszej gospodarce rolnej z wielu powodów. Po pierwsze — z powodu ich całkowitej nieprzydatności, jak na przykład brony, których szerokość przekracza szerokość w tej chwili użytkowanych dróg nie tylko polnych; jak na przykład wozy paszowe — a są to wozy specjalistyczne, których wartość jest tak wysoka, że w warunkach prowadzenia rachunku ekonomicznego w PGR nikt nawet nie marzy kupić sobie wóz na pasze za bardzo wielką sumę, natomiast będzie chciał kupić wozy uniwersalne, które może wykorzystać nie tylko w okresie trzykrotnego zbioru, na przykład siana, ale będzie je wykorzystywał do wielu innych celów. A więc moje pytanie nie dotyczyło problemów szerokich, tylko tych specjalistycznych spraw. Sprzęt, który nie znajduje odbiorców powinien być wycofany lub też trzeba znaleźć inne rozwiązanie, gdyż skala problemu jest bardzo duża. Dotyczy to pras samo zbierających polskich czy kombajnów do ziemniaków, produkcji NRD, czy też kombajnów buraczanych produkcji Związku Radzieckiego.</u>
          <u xml:id="u-139.1" who="#JanKubit">Rozumiem odpowiedź Ministra w tej sprawie i podtrzymałbym tylko ze swojej strony prośbę o okresowe składanie informacji na przykład sejmowej Komisji Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego, gdyż jest to problem związany z gospodarnością. W moim zapytaniu chodziło o stworzenie takich mechanizmów, ażeby decyzje o zakupach importowych podejmowali właściwi użytkownicy, żeby to nie były decyzje zza biurka na jakieś tam potrzeby, które ktoś gdzieś sobie wymarzył, ale na potrzeby bezpośrednich użytkowników. I w tym zakresie powinna być przedstawiona, pod koniec na przykład II kwartału, informacja dla sejmowej Komisji Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-139.2" who="#JanKubit">Czy obywatel Minister chciałby dodać jeszcze coś do swojej wypowiedzi? Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-140">
          <u xml:id="u-140.0" who="#ZbigniewSzałajda">Pozwolę sobie przeczytać treść pytań skierowanych przez obywatela posła. Pierwsze: Jaka jest w skali kraju wartość sprzętu rolniczego w składnicach Agromy, która od kilku lat nie znajduje nabywców?</u>
          <u xml:id="u-140.1" who="#ZbigniewSzałajda">Wyda je mi się, że odpowiedziałem na to i podałem, jaka jest skala.</u>
          <u xml:id="u-140.2" who="#ZbigniewSzałajda">Drugie: Jakie działania będą podjęte dla zlikwidowania tych zapasów? Mówiłem tutaj o działaniach, nie mówiłem o wszystkich szczegółowo. Mógłbym jeszcze powiedzieć, że oprócz tego, co obywatel poseł wymienił, mam wyspecyfikowane i wozy paszowe ze Związku Radzieckiego, i kopaczki zbierające trzyrzędowe z NRD itd. A więc dotyczy to po prostu tego, co obywatela posła interesowało. Nie chciałem w szczegółach wszystkiego przedstawiać. Powtórzę jeszcze, że aktualnie podejmowane są różnorodne działania w celu zmniejszenia zapasów. Dokonuje się przerzutu sprzętu do innych regionów, zawiesza się całkowicie zakupy, prowadzi się rozmowy zmierzające do reeksportu adapterów do kukurydzy — są to wszystko trudne sprawy, których nie sposób jest od razu czy w ciągu kilku miesięcy załatwić. Będziemy sprawy te dalej prowadzić; oczywiście, że nie ma żadnych przeszkód, żebyśmy przedstawili na forum, jakie Wysoka Izba uzna za stosowne, dokładne sprawozdania z tego, co uczynimy i z efektów, które powstaną, bo istotnie sporo jest zamrożonego sprzętu.</u>
          <u xml:id="u-140.3" who="#komentarz">(O głos prosi poseł Władysław Cabaj.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-141">
          <u xml:id="u-141.0" who="#AndrzejWerblan">Głos ma poseł Władysław Cabaj.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-142">
          <u xml:id="u-142.0" who="#WładysławCabaj">W krakowskich magazynach „Agroma” WZGS stoją bardzo szerokie siewniki. Rolnicy mnie zapytywali, czy nie można by przecenić ich do takiej kwoty, żeby mogli kupić, a oni by to przerobili na swoje potrzeby. Czy rozpatrywany jest taki wniosek? Bo chodzi o to, że te maszyny w ogóle są nieprzydatne. Tutaj przerzuty nic nie pomogą.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-143">
          <u xml:id="u-143.0" who="#ZbigniewSzałajda">Odpowiem krótko. Prowadzimy w tej chwili szeroką i aktywną akcję zmierzającą do obniżenia cen tych wszystkich nie chodliwych maszyn i części zamiennych i praktycznie powinno być to w ciągu najbliższych tygodni sierpnia wszędzie wdrożone. Prowadzimy w tej sprawie obecnie aktywną akcję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-144">
          <u xml:id="u-144.0" who="#AndrzejWerblan">Czy możemy uznać ten problem za wyczerpany? Sądzę, że tak.</u>
          <u xml:id="u-144.1" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu posłowi Januszowi Stefanowiczowi z okręgu wyborczego w Białymstoku.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-145">
          <u xml:id="u-145.0" who="#JanuszStefanowicz">Widać, że rolnictwo opanowało nas wszystkich. Moje pytanie dotyczy jednak resortu finansów i chyba chodzi tu o sprawę czysto techniczną, mianowicie rolnicy województwa białostockiego, a chyba nie tylko tego województwa, skarżą się, że nie mogą uzyskać kredytów na zakup nieruchomości oferowanych im przez uspołecznione podmioty gospodarki PGR. Z reguły chodzi tutaj o obiekty o dużej wartości, kilku, a nawet kilkunastu milionów. Kredyt taki mogą uzyskać wyłącznie, jeżeli zakupują nieruchomości od podmiotu gospodarki nie uspołecznionej. Sądzę, że to sprawa techniczna, a bardzo istotna dla uruchomienia mocy zawartych w tych niechcianych przez PGR i inne instytucje obiektach. Chciałbym prosić o wyjaśnienie Ministra Finansów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-146">
          <u xml:id="u-146.0" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu Ministrowi Finansów obywatelowi Marianowi Krzakowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-147">
          <u xml:id="u-147.0" who="#MarianKrzak">Przede wszystkim Chciałbym wyjaśnić, że nie ma przepisów zakazujących udzielania kredytów indywidualnym rolnikom na zakup nieruchomości rolnych od jednostek uspołecznionej gospodarki rolnej. I kredyty te są już wyjątkowo udzielane. Z uwagi na to, że wiele sprzętu, a także nieruchomości było finansowane w jednostkach uspołecznionych z kredytów umarzalnych lub z dotacji budżetowych, zachodzi konieczność dokonania odpowiednich regulacji prawnych przez Ministrów Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Finansów w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, ażeby określić, w jaki sposób będą realizowane rozliczenia z tego tytułu. Ale żeby nie czekać do tego czasu i doceniając wagę tego problemu, o czym mówił poseł Stefanowicz, Bank Gospodarki Żywnościowej został upoważniony do kredytowania na ogólnych zasadach obowiązujących w obrocie nieruchomościami rolnymi między rolnikami także zakupy nieruchomości od gospodarki uspołecznionej. To znaczy istnieje możliwość udzielenia rolnikom kredytu na okres do 30 lat, oprocentowanie obecnie obowiązujące jest 2-procentowe i suma kredytu może wynieść do 90% wartości takiego obiektu. W następnym okresie, jak powiedziałem, uregulujemy także sprawę rozliczeń finansowych, związanych z zakupami tych nieruchomości pomiędzy jednostkami gospodarki rolnej i sprawa będzie generalnie załatwiona.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-148">
          <u xml:id="u-148.0" who="#AndrzejWerblan">Czy obywatel poseł Stefanowicz chciałby uzupełnić pytanie?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-149">
          <u xml:id="u-149.0" who="#JanuszStefanowicz">Wyłącznie pytam o termin. Co to znaczy w niedługim czasie?</u>
          <u xml:id="u-149.1" who="#JanuszStefanowicz">Obywatelu Marszałku! Korzystając z okazji, że jestem na tej trybunie...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-150">
          <u xml:id="u-150.0" who="#AndrzejWerblan">Ale obywatel poseł jeszcze pytał, co oznacza w niedługim czasie? Jaki to jest termin?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-151">
          <u xml:id="u-151.0" who="#JanuszStefanowicz">Bo to jest zabieg techniczny — zgodzi się pan Minister.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-152">
          <u xml:id="u-152.0" who="#MarianKrzak">Przekonany jestem, że to nie będzie wymagało więcej jak około 3 do 4 tygodni.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-153">
          <u xml:id="u-153.0" who="#AndrzejWerblan">Rozumiem, że jeszcze chciałby obywatel Minister poruszyć jakąś sprawę. Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-154">
          <u xml:id="u-154.0" who="#MarianKrzak">Obywatelu Marszałku! Obywatele Posłowie! Zarówno w przemówieniu obywatela posła Giertycha, jak również w dyskusji, a także w licznych listach obywateli jest kwestia związana z przewidywaną reformą cen, o której tak dużo było mowy, dotycząca rewaloryzacji wkładów oszczędnościowych. Otóż Chciałbym w porozumieniu z prezesem Narodowego Banku Polskiego złożyć oświadczenie, że w przypadku dokonania regulacji cen, o której była mowa, dokona się również rewaloryzacji wkładów oszczędnościowych. Dokonanie rewaloryzacji wkładów oszczędnościowych będzie przeprowadzone tak, ażeby zachować podstawową substancję wartości wkładów, a więc stopa rewaloryzacyjna będzie wynikała z wyliczonego spadku realnej wartości pieniądza i będzie zależała od rodzaju wkładu. Szczegółowe założenia dotyczące zasad przeprowadzania rewaloryzacji wkładów oszczędnościowych, zgromadzonych w powszechnych kasach oszczędności, bankach spółdzielczych, będą przedstawione do konsultacji społecznej wraz z zasadami regulacji cen. Chciałbym powiedzieć, że jest tradycją naszego państwa chronienie wkładów oszczędnościowych. Obywatele naszego kraju pamiętają, że w przypadku dokonywania większych zmian w systemie pieniężnym, wkłady oszczędnościowe były chronione.</u>
          <u xml:id="u-154.1" who="#MarianKrzak">Na kontach wkładów oszczędnościowych mamy 600 miliardów złotych, natomiast suma zasobów gotówkowych wynosi w tej chwili 300 miliardów zł, a więc dwukrotnie jest większa suma oszczędności niż zasobów gotówkowych. Przyrost zasobów gotówkowych w pierwszym półroczu, a więc emisji, wyniósł ok. 37 miliardów złotych, podczas gdy oszczędności wzrosły o 100 miliardów zł. Oszczędności są to zachowane pieniądze, nie wydane, nie obciążające rynku, a więc byłoby rzeczą wprost niezrozumiałą, ażebyśmy nie uczynili wszystkiego, aby właśnie te zasoby pieniężne, które nie obciążają rynku, nie były chronione. Logiczną rzeczą jest, że dokonamy rewaloryzacji wkładów oszczędnościowych i posiadacze wkładów oszczędnościowych powinni być spokojni.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-155">
          <u xml:id="u-155.0" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-155.1" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu posłowi Mirosławowi Skalskiemu z okręgu wyborczego Łomża.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-156">
          <u xml:id="u-156.0" who="#MirosławSkalski">Sprawą społeczną i to bardzo ważną i pilną jest po pierwsze — możliwość szybkiego uruchomienia zakładu mleczarskiego; po drugie — ochrona czystości wód Biebrzy. W związku z powyższym zapytuję obywatela Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, jakie są możliwości zakończenia budowy oczyszczalni ścieków w zakładach mleczarskich w Grajewie do końca marca 1982 roku. Muszę wyraźnie powiedzieć, że termin zakończenia budowy oczyszczalni ścieków zgodnie z planem ustalono na wrzesień 1982 roku, ale życie i zdrowy rozsądek weryfikuje ten termin do końca marca, by po półtora miesięcznym rozruchu wejść w „szczyt mleczny” z pełnosprawnym zakładem. Chciałbym prosić, aby obywatel Minister podjął takie działania, skuteczne działania, które w efekcie wspólnie z zaangażowaniem załóg przedsiębiorstw realizujących to zadanie, doprowadzą do uruchomienia zakładu mleczarskiego w tzw. szczycie mlecznym 1982. Jestem optymistą i wierzę, że nie dojdzie do marnotrawstwa tak cennego surowca, jakim jest mleko, w imię po prostu zdrowego rozsądku i zwykłej uczciwości.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-157">
          <u xml:id="u-157.0" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu Ministrowi Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych obywatelowi Jerzemu Brzostkowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-158">
          <u xml:id="u-158.0" who="#JerzyBrzostek">Udzielam odpowiedzi na zapytanie posła Mirosława Skalskiego. Według pierwotnych założeń inwestora budowane zakłady mleczarskie w Grajewie, o których była mowa, miały być podłączone do oczyszczalni miejskiej w Grajewie. W trakcie budowy zakładów mleczarskich okazało się to niemożliwe i zakłady mleczarskie poczyniły starania, aby inwestor budował własną oczyszczalnię. Było to niezbędne.</u>
          <u xml:id="u-158.1" who="#JerzyBrzostek">Inwestycja została wprowadzona do planu w roku ubiegłym, a pozwolenie na budowę oczyszczalni i uruchomienie finansowania w drugim półroczu ubiegłego roku. Cykl budowy wynosi 26 miesięcy. Umowa pomiędzy inwestorem a generalnym wykonawcą istotnie określa termin zakończenia budowy tej oczyszczalni na wrzesień przyszłego roku. W tej sytuacji, o której poseł Mirosław Skalski mówił, podjęte zostały niezbędne działania, aby przyspieszyć wykonanie robót budowlano-montażowych. Na budowie jest skoncentrowany potencjał wykonawczy zarówno ludzki, jak i sprzętowy, zabezpieczyłem także niezbędne materiały budowlane, a postęp robót jest i będzie nadal okresowo kontrolowany. Są to działania podjęte w założeniu, aby udostępnić budowaną oczyszczalnię ścieków, zgodnie z wnioskiem posła Mirosława Skalskiego, zakładom mleczarskim w maju przyszłego roku, a więc przed rozpoczęciem szczytu skupu mleka, bo o to głównie mleczarzom chodzi i na tym im zależy. Zrobimy wszystko, aby tego terminu dotrzymać. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-159">
          <u xml:id="u-159.0" who="#AndrzejWerblan">Czy obywatel poseł Skalski chciałby uzupełnić pytanie?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-160">
          <u xml:id="u-160.0" who="#MirosławSkalski">Deklarację przyjmuję, ale Obywatel Minister wybaczy, że z podziękowaniami zaczekam do uruchomienia oczyszczalni ścieków.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-161">
          <u xml:id="u-161.0" who="#JerzyBrzostek">I słusznie. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-161.1" who="#komentarz">(O głos prosi poseł Jan Janowski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-162">
          <u xml:id="u-162.0" who="#AndrzejWerblan">Udzielę zaraz głosu, tylko jestem stróżem regulaminu przez Izbę uchwalonego, a on przewiduje, w odróżnieniu od interpelacji, przy zapytaniach — postawienie pytania dodatkowego przez posła, który zadawał pytanie.</u>
          <u xml:id="u-162.1" who="#AndrzejWerblan">Mimo to udzielam głosu posłowi Janowi Janowskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-163">
          <u xml:id="u-163.0" who="#JanJanowski">Właśnie chciałem prosić uprzejmie o odpowiedź na dodatkowe pytanie. Usłyszałem, że zakład mleczarski miał był podłączony do oczyszczalni ścieków miejskich, a nie mógł być podłączony. Wobec tego albo ktoś popełnił błąd w trakcie projektowania, albo celowo wprowadził w błąd władzę, podejmując decyzje w sprawie tej inwestycji. Moje zapytanie jest tego rodzaju, czy zostało stwierdzone, kto jest winien tego niedopatrzenia i czy zostały wyciągnięte wobec winnego konsekwencje. Inaczej sprawa pozostaje anonimowa, jest źle, że nie ma winnego tego rodzaju niedopatrzenia czy błędu. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-164">
          <u xml:id="u-164.0" who="#AndrzejWerblan">Proszę obywatela Ministra o udzielenie odpowiedzi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-165">
          <u xml:id="u-165.0" who="#JerzyBrzostek">Nie jestem w stanie udzielić odpowiedzi na to pytanie, ponieważ tej sprawy nie badałem. Pytanie dotyczyło sprawy przyspieszenia robót budowlano-montażowych. Przedsiębiorstwo budowlane zostało wprowadzone na plac budowy na jesieni ubiegłego roku. Jakie są okoliczności i powody, dla których trzeba było w trakcie budowy oczyszczalni zmienić decyzję i projektować oczyszczalnię własną dla tych zakładów — sprawa nie jest mi znana i wymaga, być może, zbadania przez władze.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-166">
          <u xml:id="u-166.0" who="#AndrzejWerblan">Proponuję, aby uznać jednak to dodatkowe pytanie za istotne i na następnym posiedzeniu udzielić na nie odpowiedzi. Czy zgoda?</u>
          <u xml:id="u-166.1" who="#komentarz">(Poseł Jan Janowski: Zgoda).</u>
          <u xml:id="u-166.2" who="#AndrzejWerblan">Uzna jemy tę sprawę za wyczerpaną.</u>
          <u xml:id="u-166.3" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu posłowi Zdzisławie Sudyce z okręgu wyborczego Rzeszów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-167">
          <u xml:id="u-167.0" who="#ZdzisławaSudyka">Pytanie moje jest aktualne, jak echa naboru młodzieży medycznej do akademii na rok szkolny 1981–1982. Tak pilne, jak prośby rodziców, kandydatów, którzy zdali, a nie zostali przyjęci na tę uczelnię. Dyskutuje się aktualnie o niedostatkach sprzętu w lecznictwie, bije się na alarm, że brak leków i pomieszczeń. Leki jednak można importować, obiektów wiele się przejmuje, lecz o kadrze medycznej — o niej się nie mówi, choć bez niej przecież na nic leki i szpitale, i przychodnie. Dlatego zwracam się z zapytaniem do obywatela Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej, jak dla utrzymania w zdrowiu narodu zapewni się w kraju kadrę medyczną na nadchodzące lata. A pytanie to stawiam dlatego, że w roku bieżącym zmniejszono w porównaniu z ubiegłym rokiem średnio o przeszło 100 miejsc na pierwszym roku studiów w każdej akademii medycznej. W Krakowie nawet drastyczniej — o 200 miejsc. Czym to jest podyktowane?</u>
          <u xml:id="u-167.1" who="#ZdzisławaSudyka">Przedwczorajsza informacja radiowa o zwiększeniu limitu miejsc w Akademii Medycznej w Lublinie bardzo cieszy, tam bowiem tegoroczna regresja wynosiła 160 miejsc. Jednak nasuwa mi się kolejne pytanie, czy w pozostałych akademiach medycznych nastąpi również zwiększenie limitu przyjęć. Obowiązuje przecież priorytet dla deficytowych kierunków studiów, a obliczenia wskazują, że w roku 1986, kiedy tegoroczni absolwenci skończą studia, to i tak nie wypełnią luki powstałej z naturalnego ubytku kadry lekarskiej.</u>
          <u xml:id="u-167.2" who="#ZdzisławaSudyka">Jak w wierszu Kochanowskiego, każdemu przecież zależy na szlachetnym zdrowiu, więc obywatele domagają się chyba słusznie kształcenia lekarzy w odpowiedniej potrzebom liczbie, a także o najlepszych kwalifikacjach. Stąd też i ostatnie moje pytanie. Jak długo jeszcze będzie funkcjonował system przyjęć z punktami za pochodzenie, według którego kandydaci z tych samych miast i z tych samych szkół, z lepszymi wynikami egzaminacyjnymi, nie zostali przyjęci na uczelnie? A przecież gdy chodzi o zdrowie człowieka, dobór powinien być dokonany tylko spośród najzdolniejszych, a pochodzenie chyba nie może w żadnym wypadku usprawiedliwiać bycia gorszym lekarzem. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-168">
          <u xml:id="u-168.0" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu podsekretarzowi stanu w Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej obywatelowi Stanisławowi Mlekodajowi dla udzielenia odpowiedzi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-169">
          <u xml:id="u-169.0" who="#StanisławMlekodaj">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Pytanie rozumiem, sprowadza się do faktu, czy zmniejszona rekrutacja na wydziały lekarskie w tym roku zagrażać będzie za 6 lat deficytem kadry lekarskiej. To jest jedno pytanie. Drugie pytanie dotyczy punktów tak zwanych preferencyjnych — za pochodzenie społeczne przy rekrutacji.</u>
          <u xml:id="u-169.1" who="#StanisławMlekodaj">Odpowiadam na pytanie pierwsze. Politykę w zakresie przyjęć na wydziały lekarskie w akademiach medycznych określają 3 czynniki: potrzeby społeczne, możliwości uczelni medycznych i nacisk społeczny na studia lekarskie. Krótko o pierwszym. Potrzeby społeczne w tym zakresie określone zostały w programie rządowym, zaś wskaźniki docelowe w przeliczeniu na 10 tysięcy mieszkańców liczby lekarzy przyjęte zostały bardzo wysoko, bo na poziomie światowym, na poziomie krajów o najlepszym standardzie ochrony zdrowia.</u>
          <u xml:id="u-169.2" who="#StanisławMlekodaj">W chwili obecnej w Polsce mamy 68 tysięcy lekarzy, co daje nam wskaźnik na 10 tysięcy mieszkańców 19 i wskaźnikiem tym plasujemy się już prawie w czołówce europejskiej.</u>
          <u xml:id="u-169.3" who="#StanisławMlekodaj">Mniej lekarzy na 10 tysięcy mieszkańców mają takie kraje, jak: Francja — 15, Finlandia, gdzie jest doskonała opieka zdrowotna — ma 17, Holandia — 17, Jugosławia ma tylko 13. Więcej od nas lekarzy na 10 tysięcy mieszkańców ma tylko Austria — 21, Szwajcaria — 21, Włochy — 19,9.</u>
          <u xml:id="u-169.4" who="#StanisławMlekodaj">Roczny przyrost netto, przepraszam, za żargon, netto przyrost kadry lekarskiej, to jest liczba absolwentów uzyskujących dyplom lekarski minus liczba lekarzy odchodzących na emerytury, na renty względnie odliczone są zgony, wyjazdy, kształtuje się w ostatnich latach w Polsce na 3000–3200. Limity przyjęć określane programem rządowym były utrzymywane i są nadal utrzymywane na niezmiennym poziomie z tym, że warunki, w jakich uczelnie pracują, spowodowały na skutek niedopasowania właściwej liczby studentów do warunków, w jakich uczelnie pracują, pogorszenie warunków pracy zarówno dla studentów, jak i dla kadry nauczającej. Stąd w bieżącym roku dano w pewnym sensie swobodę władzom uczelni do określenia górnego pułapu przyjęć studentów na wydział lekarski na pierwszy rok, ponieważ tylko i wyłącznie władze szkolne, władze uczelniane mogą to najlepiej określić. Limity, jakie rektorzy przedstawili Ministerstwu Zdrowia i Opieki Społecznej, limity przyjęć, były nieco wyższe od limitów przyjętych w narodowym programie rządowym. Limity te są zwiększane w tej chwili na wniosek rektorów pod naciskiem środowiska. Nie grozi nam przy tych obniżonych praktycznie przyjęciach na pierwszy rok studiów na wydział lekarski deficyt kadry lekarskiej, wprost przeciwnie, szacujemy, że gdybyśmy na tym samym poziomie przyjmowali w następnych latach — przyrost ten będzie taki, że prawdopodobnie będziemy mieli jeden z wyższych wskaźników lekarzy na 10 tysięcy mieszkańców w Europie, a także w porównaniu ze Stanami Zjednoczonymi i Ameryką Północną. Może paść oczywiście pytanie — jeżeli jest tak dobrze, dlaczego jest źle. Jest to oczywiście sprawa optymalizacji intensyfikacji lepszego zorganizowania pracy, systemu organizacyjnego, lepszego wykorzystania czasu pracy lekarskiej, godzin i właściwej organizacji, ale to są sprawy, które bezpośrednio z pytaniem się nie wiążą.</u>
          <u xml:id="u-169.5" who="#StanisławMlekodaj">Druga sprawa to jest sprawa punktów preferencyjnych za pochodzenie. Jest wielu zwolenników i wielu przeciwników stosowania tego rodzaju punktów preferencyjnych. Jest to sprawa dotycząca całego szkolnictwa wyższego, nie tylko wydziałów lekarskich. Jest to sprawa również i sprawiedliwości społecznej. Podam tylko cyfry: na ten temat była mowa w tej sali, mówili o tym przede wszystkim posłowie ze środowiska wiejskiego. W roku 1970 środowisko robotnicze reprezentowane było na pierwszym roku studiów w 24%, środowisko chłopskie w 10%, w roku 1980 środowisko robotnicze w 20%, środowisko chłopskie w 5%. Jeżeli znieślibyśmy dzisiaj punkty preferencyjne dla środowiska wiejskiego, prawdopodobnie odsetek ten spadłby do 3%. Prowadzimy dokładne badania. Będzie musiała zapaść jakaś decyzja. Trochę jest nieporozumień. Nieprawdą jest, że te punkty preferencyjne w sposób jakiś zasadniczy zamykają drogę na studia dla najlepszych. Wstępne badania wskazują, że tak zwani prymusi, przyjmowani kiedyś bez egzaminów, nie najlepiej się sprawdzają na uczelniach. Często odpadają już na pierwszym roku. Nieprawdą jest, że wszyscy ci, którzy uzyskują wysokie lokaty na egzaminach testowych sprawdzają się w czasie studiów. Zastrzegam się, to są informacje wstępne. Prawdą natomiast jest, że w środowisku wiejskim warunki nauczania, warunki życia, warunki, w których dzieci wzrastają, gdzie są dodatkową siłą roboczą w okresach sezonowych, a sezony na wsi trwają zawsze, każą ostrożnie, z wyważeniem popatrzeć na to zagadnienie. Sprawy wymagają dokładnych badań, nie są proste i nie są jednoznaczne, w moim osobistym przekonaniu należy punkt utrzymać. W jakim zakresie i w jakiej skali — to sprawa jeszcze oddzielnych dyskusji. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-170">
          <u xml:id="u-170.0" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-170.1" who="#AndrzejWerblan">Czy poseł Zdzisława Sudyka chciałaby uzupełnić pytanie?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-171">
          <u xml:id="u-171.0" who="#ZdzisławaSudyka">Jako ekonomista powinnam wierzyć statystyce, ale trudno przyjąć za wiarygodne te obliczenia, że kadra lekarska jest wystarczająca, jeśli społeczne odczucie jest inne. W kolejce do lekarza czeka się godzinami. A parafrazując powiedzenie bardzo popularne — trzeba być zdrowym, żeby się leczyć. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-172">
          <u xml:id="u-172.0" who="#StanisławMlekodaj">Może odczucia społeczne są podyktowane faktem, że na trzech, którzy zdali egzamin, tylko jeden dostał się na studia. W urzędzie Ministra nacisk społeczny odczuwamy bardzo silnie. Jest to rzecz zrozumiała. Ale jest gdzieś granica, powiedzmy, społeczna, tak samo granica możliwości. Zawód medyczny nadal jest bardzo popularny i stąd prawdopodobnie takie odczucia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-173">
          <u xml:id="u-173.0" who="#AndrzejWerblan">Możemy, jak rozumiem, uznać i to pytanie za wyczerpane.</u>
          <u xml:id="u-173.1" who="#AndrzejWerblan">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany.</u>
          <u xml:id="u-173.2" who="#AndrzejWerblan">Informacja o treści złożonych interpelacji oraz o treści nadesłanych odpowiedzi na interpelacje zawarta jest w doręczonym Obywatelom Posłom druku sejmowym nr 94.</u>
          <u xml:id="u-173.3" who="#AndrzejWerblan">Proszę Obywatela Sekretarza Posła Jana Koniecznego o odczytanie komunikatu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-174">
          <u xml:id="u-174.0" who="#JanKonieczny">Bezpośrednio po zakończeniu obrad Sejmu w dniu dzisiejszym odbędzie się posiedzenie Komisji Skarg i Wniosków (sala nr 67 Dom Poselski).</u>
          <u xml:id="u-174.1" who="#JanKonieczny">Posłowie — członkowie Klubu Poselskiego PZPR proszeni są o odebranie materiałów z imiennych skrytek poselskich, znajdujących się w kuluarach sali posiedzeń Sejmu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-175">
          <u xml:id="u-175.0" who="#AndrzejWerblan">Na tym kończymy 15 posiedzenie Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-175.1" who="#AndrzejWerblan">Protokół posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Biurze Prac Sejmowych.</u>
          <u xml:id="u-175.2" who="#AndrzejWerblan">O terminie następnego posiedzenia zostaną Obywatele Posłowie powiadomieni.</u>
          <u xml:id="u-175.3" who="#AndrzejWerblan">Zamykam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-175.4" who="#komentarz">(Wicemarszałek trzykrotnie uderza laską marszałkowską.)</u>
          <u xml:id="u-175.5" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 19 min. 35.)</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>