text_structure.xml 667 KB

Edit Raw Blame History

<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml" />
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml" />
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 11 min. 15.)</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Na posiedzeniu przewodniczą Marszałek Sejmu Stanisław Gucwa oraz wicemarszałkowie Andrzej Werblan i Halina Skibniewska.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#StanisławGucwa">Otwieram posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#komentarz">(Marszałek trzykrotnie uderza laską marszałkowską.)</u>
          <u xml:id="u-2.2" who="#StanisławGucwa">Na sekretarzy powołuję posłów Barbarę Krzemień i Mieczysława Tarnawę.</u>
          <u xml:id="u-2.3" who="#StanisławGucwa">Protokół i listę mówców prowadzić będzie poseł Mieczysław Tarnawa.</u>
          <u xml:id="u-2.4" who="#StanisławGucwa">Proszę Posłów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-2.5" who="#StanisławGucwa">Protokół 19 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty wobec niewniesienia przeciwko niemu zastrzeżeń.</u>
          <u xml:id="u-2.6" who="#StanisławGucwa">Ustalony przez Prezydium Sejmu porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został Obywatelom Posłom doręczony.</u>
          <u xml:id="u-2.7" who="#StanisławGucwa">Prezydium Sejmu, w porozumieniu z Konwentem Seniorów proponuje, aby na obecnym posiedzeniu, jeżeli Sejm powoła Radę Społeczno-Gospodarczą, powołać jej Przewodniczącego.</u>
          <u xml:id="u-2.8" who="#StanisławGucwa">Zgłoszone także zostały propozycje w sprawie zmian w składzie komisji sejmowych.</u>
          <u xml:id="u-2.9" who="#StanisławGucwa">Konwent Seniorów postanowił również przedstawić propozycję zamknięcia trzeciej sesji Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-2.10" who="#StanisławGucwa">W związku z powyższym Prezydium Sejmu, po porozumieniu z Konwentem Seniorów, proponuje uzupełnienie przedstawionego Obywatelom Posłom porządku dziennego przez dodanie nowego punktu 9 w brzmieniu:</u>
          <u xml:id="u-2.11" who="#StanisławGucwa">„9. Powołanie Przewodniczącego Rady Społeczno-Gospodarczej przy Sejmie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.” Oznaczenie obecnego punktu 9 jako 10 oraz dodanie punktów 11 i 12 w brzmieniu:</u>
          <u xml:id="u-2.12" who="#StanisławGucwa">„11. Zmiany w składzie osobowym komisji sejmowych.</u>
          <u xml:id="u-2.13" who="#StanisławGucwa">12. Projekt uchwały w sprawie zamknięcia sesji Sejmu”.</u>
          <u xml:id="u-2.14" who="#StanisławGucwa">Jeśli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że propozycja w sprawie zmian porządku dziennego została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-2.15" who="#StanisławGucwa">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-2.16" who="#StanisławGucwa">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w sprawie porządku dziennego?</u>
          <u xml:id="u-2.17" who="#StanisławGucwa">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-2.18" who="#StanisławGucwa">Uważam zatem, że przedstawiony przez Prezydium Sejmu porządek dzienny — Sejm zatwierdził.</u>
          <u xml:id="u-2.19" who="#StanisławGucwa">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Informacja Rządu o aktualnych problemach polityki zagranicznej PRL.</u>
          <u xml:id="u-2.20" who="#StanisławGucwa">Proszę o zabranie głosu Ministra Spraw Zagranicznych obywatela Józefa Czyrka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#JózefCzyrek">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Polska nade wszystko potrzebuje pokoju. Pokoju wewnętrznego i pokoju zewnętrznego. Powszechne uświadomienie tej prawdy — to bezwzględny nakaz edukacji narodowej współczesnych pokoleń Polaków. To niezbędny warunek właściwego pojmowania polskiej racji stanu.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#JózefCzyrek">Polityka zagraniczna jest funkcją polityki wewnętrznej państwa, jego narodowych i klasowych interesów. Funkcją jego wewnętrznej siły lub słabości. Dziś jest to bardziej oczywiste niż kiedykolwiek. Wyprowadzenie kraju z ciężkiego społeczno-ekonomicznego kryzysu, usuwanie jego przyczyn i przezwyciężanie skutków — to jednocześnie walka o odbudowę i umocnienie międzynarodowej pozycji i roli Polski.</u>
          <u xml:id="u-3.2" who="#JózefCzyrek">Okres minionych kilkunastu miesięcy nakładał na Rząd szczególne brzemię odpowiedzialności za zachowanie wewnętrznego i zewnętrznego pokoju. Czyniliśmy wszystko, aby te podstawowe wartości ocalić. O wysiłkach tych mówiono wielokrotnie również z tej trybuny. Ważki w nich udział miał Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-3.3" who="#JózefCzyrek">O rozwoju sytuacji i podejmowanych działaniach informowaliśmy naszych zagranicznych partnerów. Mówiliśmy otwarcie o narastających zagrożeniach dla podstaw naszego socjalistycznego państwa, dla narodowej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-3.4" who="#JózefCzyrek">Wskazywaliśmy na wynikające stąd ujemne skutki i niebezpieczeństwa dla sytuacji i współpracy międzynarodowej.</u>
          <u xml:id="u-3.5" who="#JózefCzyrek">Ze zrozumieniem i troską odnosili się do tego nasi socjalistyczni przyjaciele i sojusznicy. Udzielali nam poparcia i niezbędnej pomocy, zwłaszcza ekonomicznej. W okresie tym Związek Radziecki przyznał Polsce kredyty na sumę ponad 3.800 milionów rubli, w tym około 500 milionów dolarów w formie bezzwrotnej pomocy. Niezaprzeczalny jest fakt, że bez tej pomocy gospodarka polska uległaby pełnemu załamaniu. Do tego zresztą dążyły świadomie antysocjalistyczne i kontrrewolucyjne siły, anarchizując życie społeczno-gospodarcze, blokując podjęte po IX Nadzwyczajnym Zjeździe Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i kongresach Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego dzieło reformy gospodarczej i socjalistycznej odnowy.</u>
          <u xml:id="u-3.6" who="#JózefCzyrek">W okresie zaostrzania się kryzysu, od września ubiegłego roku przeprowadziliśmy wiele rozmów w Europie i poza Europą: z premierem i ministrem spraw zagranicznych Francji, z premierem i ministrem spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii, z premierem i ministrem spraw zagranicznych Włoch, z wiceprezydentem oraz sekretarzem stanu USA, z wicekanclerzem i ministrem spraw zagranicznych Republiki Federalnej Niemiec, z kanclerzem federalnym i ministrem spraw zagranicznych Austrii, z ministrami spraw zagranicznych Kanady, Danii, Japonii, Indii, Meksyku, Brazylii, Hiszpanii, Holandii, Belgii, Australii i wielu innych państw. Miały miejsce ważne rozmowy z Papieżem Janem Pawłem II i sekretarzem stanu kardynałem Casarolim.</u>
          <u xml:id="u-3.7" who="#JózefCzyrek">Mówiliśmy o naszych sprawach szczerze i uczciwie. Wielu naszych rozmówców podzielało obawy o bieg wydarzeń w Polsce, wyrażało niepokój, że dalsza anarchizacja życia grozi załamaniem Polski jako partnera gospodarczego i ważnego członu europejskiego ładu pokojowego. Stwierdzono wręcz, że jeśli nie opanujemy wewnętrznego kryzysu, grozić to będzie poważnymi komplikacjami sytuacji międzynarodowej. Niektórzy mężowie stanu mówili o tym publicznie.</u>
          <u xml:id="u-3.8" who="#JózefCzyrek">Jednocześnie jednak w postawie szeregu państw zachodnich, a w szczególności USA, już wtedy występowała powściągliwość, a nawet niechęć w wychodzeniu Polsce naprzeciw w sprawach ekonomicznych. Nic dziwnego. Na przykład na załamaniu produkcji i eksportu polskiego węgla skorzystały nie nasza gospodarka i nie nasz naród, lecz monopole amerykańskie, przejmując szereg tradycyjnych polskich rynków, które tak trudno nam dzisiaj odzyskać. A przecież chodziło nie tylko o takie korzyści. Stratedzy polityki NATO zmierzali kosztem Polski do demontażu podstaw pokoju w Europie. Nie dziwi więc to, że liczni, tak dzisiaj głośni zagraniczni „obrońcy wolności” w Polsce, nigdy nie zdobyli się na słowa krytyki pod adresem sił anarchii i destrukcji, a nawet udzielali im politycznego, propagandowego i materialnego wsparcia.</u>
          <u xml:id="u-3.9" who="#JózefCzyrek">Obywatele Posłowie! Wprowadzenie stanu wojennego ocaliło pokój wewnętrzny w Polsce. Decyzja, jaka została podjęta, kiedy po radomskich i gdańskich obradach i uchwałach kierownictwa „Solidarności” załamały się szanse na przezwyciężenie kryzysu środkami politycznymi, nie powinna była nikogo zaskoczyć. Nie spowodowała zagrożenia dla żadnego państwa. Nie zmieniła zasad polskiej polityki zagranicznej.</u>
          <u xml:id="u-3.10" who="#JózefCzyrek">Wielokrotnie wyjaśnialiśmy motywy i intencje tego trudnego, lecz koniecznego kroku. Przedstawiał je Prezes Rady Ministrów w swych listach do wielu szefów państw i rządów oraz czołowych polityków świata. Przedstawiono je również w aide-memoire skierowanym do wszystkich uczestników Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, a także w licznych naszych spotkaniach i rozmowach dyplomatycznych.</u>
          <u xml:id="u-3.11" who="#JózefCzyrek">Wskazywaliśmy na znaczenie wewnętrzne i międzynarodowe podjętego kroku, na jego zgodność z konstytucyjnym porządkiem prawnym i naszymi zobowiązaniami prawno-międzynarodowymi. Spełnione zostały zarówno merytoryczne, jak i formalne wymogi Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, przewidziane dla tego rodzaju sytuacji. Powiadomiliśmy jego strony o powstałej sytuacji odpowiednią notą złożoną Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych.</u>
          <u xml:id="u-3.12" who="#JózefCzyrek">Niejednokrotnie podkreślaliśmy, że naszym niezmiennym zamiarem pozostaje kontynuacja procesu odnowy, reform życia politycznego, społecznego i gospodarczego, pogłębienie socjalistycznej demokracji w oparciu o współdziałanie wszystkich sił patriotycznych. Potwierdzają to w całej pełni prace Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-3.13" who="#JózefCzyrek">Tworzone wokół wydarzeń w Polsce napięcie międzynarodowe nie wynika z charakteru podjętych przez nas suwerennych decyzji dotyczących wewnętrznych spraw Polski. Wynika z istoty obecnej polityki amerykańskiej, z NATO-wskiego dążenia do zmiany układu sił i realiów politycznych Europy.</u>
          <u xml:id="u-3.14" who="#JózefCzyrek">Właśnie dlatego w wielu krajach zachodnich, głównie z inspiracji, a nawet wręcz pod naciskiem USA, nadal podejmowane są działania przeciw Polsce i jej legalnym władzom, sprzeczne z podstawowymi zasadami współżycia międzynarodowego. Kraj nasz stał się obiektem bezprecedensowej kampanii, agresji propagandowo-politycznej, restrykcji gospodarczych, prób izolowania nas i ograniczania dwustronnych kontaktów.</u>
          <u xml:id="u-3.15" who="#JózefCzyrek">Usiłuje się nas oskarżać w istocie o to, że uchroniliśmy kraj przed groźbą bratobójczej wojny z jej nieobliczalnymi konsekwencjami dla Polski i Europy. O to, że nie dopuściliśmy do naruszenia układu sił, stanowiącego podstawę bezpieczeństwa europejskiego. O to, że zapobiegliśmy anarchii i całkowitemu załamaniu naszej gospodarki. O to, że nie pozwoliliśmy i nie pozwolimy rzucić naszej ojczyzny na stos konfrontacji.</u>
          <u xml:id="u-3.16" who="#JózefCzyrek">Stawia się nam żądania godzące w nasze suwerenne prawo rozstrzygania o własnych polskich sprawach. Odpowiedź na to jest tylko jedna. Powtórzę wypowiedziane z tej trybuny słowa Przewodniczącego Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, Prezesa Rady Ministrów, generała armii Wojciecha Jaruzelskiego: „Polacy nigdy jeszcze nie ugięli się przed obcym ultimatum. (…) Są w kraju naszym sprzeczności i konflikty, ale nie obcy będą je rozstrzygać”.</u>
          <u xml:id="u-3.17" who="#JózefCzyrek">Opinię światową o Polakach zdeterminuje w ostatecznym rachunku nie tyle fakt kryzysu, lecz to, jak skutecznie potrafimy go sami przezwyciężyć, na trwałe rozwiązać nasze trudności i problemy.</u>
          <u xml:id="u-3.18" who="#JózefCzyrek">Polska — kraj 36-milionowy, położony w samym sercu Europy, z jego historycznymi doświadczeniami, z osiągniętym potencjałem ekonomicznym, technologicznym i kulturotwórczym — jest i pozostanie aktywnym czynnikiem kształtowania sytuacji na naszym kontynencie. Mimo przejściowego osłabienia nie można nie liczyć się z Polską ani dziś, ani jutro.</u>
          <u xml:id="u-3.19" who="#JózefCzyrek">Czas historycznej próby, który dziś przeżywamy, wymaga szczególnej jasności i precyzji w analizowaniu i ocenianiu sytuacji w święcie, wymaga wyobraźni politycznej, mądrego i konsekwentnego działania. Właściwy to moment, aby z całą mocą powtórzyć fundamentalne zasady polskiej polityki zagranicznej, określić podstawowe koordynaty miejsca Polski w polityce europejskiej i w światowym układzie sił.</u>
          <u xml:id="u-3.20" who="#JózefCzyrek">Podstawowe zasady polskiej polityki zagranicznej, zgodne z interesami narodu i państwa, socjalizmu i pokoju są niezmienne i trwałe. Sformułowane u narodzin Polski Ludowej określają nadal naszą politykę. W 40-lecie powstania PPR godzi się przypomnieć, że to siły polityczne polskiej lewicy w okresie najcięższej walki o narodowe i społeczne wyzwolenie naszej ojczyzny w historycznej deklaracji z 1943 roku „O co walczymy” głosiły: „Przyszła Polska musi stanowić w gronie narodów świata czynnik pokoju, żyć w zgodzie i przyjaźni z sąsiadującymi z nią narodami i z racji swego geograficznego położenia być pomostem łączącym Wschód z Zachodem w braterskiej współpracy narodów Europy między sobą”.</u>
          <u xml:id="u-3.21" who="#JózefCzyrek">Kamieniem węgielnym polskiej polityki zagranicznej były, są i będą sojusznicze więzi przyjaźni i wszechstronnej współpracy ze Związkiem Radzieckim — więzi wyrosłe ze wspólnej walki rewolucjonistów, przypieczętowane razem przelaną krwią w zmaganiach z hitlerowską Rzeszą. Sojusz ten to podstawowa gwarancja bezpieczeństwa Polski, nienaruszalności naszych granic, istotny czynnik zwartości i współdziałania całej wspólnoty państw socjalistycznych.</u>
          <u xml:id="u-3.22" who="#JózefCzyrek">Jest to także ważny czynnik pokojowego kształtowania stosunków w Europie.</u>
          <u xml:id="u-3.23" who="#JózefCzyrek">Wydarzeniem szczególnej wagi w stosunkach polsko-radzieckich, a także w szerszej płaszczyźnie międzynarodowej była niedawna wizyta przyjaźni w Moskwie polskiej delegacji partyjno-państwowej. Miała ona zasadnicze znaczenie dla utrwalenia sojuszniczych więzi i dalszego pomyślnego rozwoju braterskiej przyjaźni i szerokiej, owocnej współpracy między obu państwami i narodami na zasadach socjalistycznego internacjonalizmu, równości praw, poszanowania suwerenności i przyjacielskiej pomocy wzajemnej.</u>
          <u xml:id="u-3.24" who="#JózefCzyrek">Moskiewskie rozmowy i ich wyniki raz jeszcze potwierdziły historyczny, strategiczny wymiar polsko-radzieckiego sojuszu zawarty w stwierdzeniu, iż istnienie silnej, niepodległej, socjalistycznej Polski leży w interesach Związku Radzieckiego, tak jak potęga i międzynarodowy autorytet Związku Radzieckiego leży w interesach Polski Ludowej. Wykazały, że Polska ma niezawodnych przyjaciół, na których może liczyć.</u>
          <u xml:id="u-3.25" who="#JózefCzyrek">Niezwykle ważne znaczenie mają ustalenia w sprawach gospodarczych. Odnoszą się one do radzieckiej pomocy w rozwiązywaniu naszych bieżących problemów. Pozwolą na lepsze wykorzystanie naszego potencjału produkcyjnego, w tym na dokończenie wspólnym wysiłkiem budowy niektórych zakładów produkcyjnych. Ułatwią dokonanie korzystnych zmian strukturalnych w przemyśle. Zmierzają do ustanowienia ściślejszych, długofalowych związków między naszymi gospodarkami, opartych na zasadach specjalizacji, i kooperacji. Stanowić to będzie ważny czynnik umożliwiający szybsze przełamywanie kryzysu oraz stopniową stabilizację naszej gospodarki. Da możliwość utrzymania normalnego toku produkcji w setkach zakładów produkcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-3.26" who="#JózefCzyrek">Wizyta w Moskwie stworzyła dobre podstawy do rozszerzenia współpracy także w dziedzinie kultury, nauki i techniki.</u>
          <u xml:id="u-3.27" who="#JózefCzyrek">Kierownictwo radzieckie i społeczeństwo Moskwy przyjmowały naszą delegację z wielką serdecznością. Podkreślano życzliwość, przyjaźń i szacunek dla narodu polskiego, polskiej klasy robotniczej, jej partii. O braterskim dla Polski poparciu świadczą najlepiej słowa Leonida Breżniewa: „Wszystkim czym możemy pomogliśmy socjalistycznej Polsce. I będziemy pomagać”.</u>
          <u xml:id="u-3.28" who="#JózefCzyrek">Przebieg i rezultaty wizyty otwarły nowy etap w rozwoju stosunków polsko-radzieckich Chciałbym w szczególności zwrócić uwagę na takie zasadnicze jej aspekty, jak:</u>
          <u xml:id="u-3.29" who="#JózefCzyrek">Po pierwsze — zrozumienie i poparcie radzieckich przyjaciół dla obranej przez nas drogi, dla podejmowanych pod przewodem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wespół ze Zjednoczonym Stronnictwem Ludowym i Stronnictwem Demokratycznym, z wszystkimi patriotycznymi siłami — ogólnonarodowych wysiłków w kierunku gospodarczej stabilizacji, narodowego porozumienia i socjalistycznej odnowy.</u>
          <u xml:id="u-3.30" who="#JózefCzyrek">Po drugie — potwierdzenie, że współpraca i pomoc gospodarcza Związku Radzieckiego, a także system współpracy państw socjalistycznych w ramach RWPG — to podstawowy czynnik naszego bezpieczeństwa ekonomicznego. Bez tego niemożliwe byłoby pokonanie obecnych trudności ani też stworzenie warunków dalszego pomyślnego rozwoju naszej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-3.31" who="#JózefCzyrek">Po trzecie — ponowne, stanowcze potwierdzenie, że niepodważalną podstawę bezpieczeństwa, stabilizacji i pokoju w Europie stanowią międzynarodowe porozumienia i układy, które podsumowały wyniki drugiej wojny światowej oraz określiły współczesny kształt terytorialno-polityczny naszego kontynentu. Nie trzeba uzasadniać, jak fundamentalne ma to znaczenie dla bezpieczeństwa, suwerenności i integralności terytorialnej naszego socjalistycznego państwa, zwłaszcza dzisiaj wobec odnawiających się prób kwestionowania jałtańsko-poczdamskiego ładu pokojowego w Europie.</u>
          <u xml:id="u-3.32" who="#JózefCzyrek">Po czwarte — umocnienie pozycji międzynarodowej Polski jako bliskiego sojusznika Związku Radzieckiego, trwałego ogniwa państw wspólnoty socjalistycznej, aktywnego współuczestnika polityki pokoju w Europie i w świecie.</u>
          <u xml:id="u-3.33" who="#JózefCzyrek">Wysoką rangę w naszej polityce zagranicznej miały i mają stosunki z pozostałymi socjalistycznymi sąsiadami — z Czechosłowacką Republiką Socjalistyczną i Niemiecką Republiką Demokratyczną. Więzi przyjaźni i wszechstronnej współpracy z naszym sąsiadem zza Odry, socjalistycznym państwem na ziemi niemieckiej, którego powstanie przed 32 laty oznaczało istotny przełom w stosunkach polsko-niemieckich oraz z naszym sąsiadem z południa, z którym łączą nas tradycje wspólnej historii i pobratymstwa narodów, mają dla Polski, dla jej bezpieczeństwa i rozwoju żywotne znaczenie. To socjalizm sprawił, że Polska ma na wszystkich granicach przyjaciół. Będziemy wspólnie ten historyczny dorobek przyjaznego sąsiedztwa chronić, umacniać i rozwijać. Służyć temu będą planowane w najbliższym czasie wizyty naszych partyjno-państwowych delegacji w Berlinie i w Pradze.</u>
          <u xml:id="u-3.34" who="#JózefCzyrek">Przywiązujemy wielką wagę do umacniania i rozwoju stosunków przyjaźni i współpracy także z innymi socjalistycznymi państwami sojuszniczymi — Węgierską Republiką Ludową, Bułgarską Republiką Ludową, Rumuńską Republiką Socjalistyczną. Rozwijamy tradycyjne stosunki przyjacielskiej współpracy z Socjalistyczną Federacyjną Republiką Jugosławii.</u>
          <u xml:id="u-3.35" who="#JózefCzyrek">Utrzymujemy bliskie więzi współpracy z socjalistyczną Kubą, Mongolską Republiką Ludową, Koreańską Republiką Ludowo-Demokratyczną. Pogłębiamy tradycyjną, solidarną przyjaźń i współpracę z Wietnamską Republiką Socjalistyczną, której bohaterski naród odniósł wielkie zwycięstwo w wieloletniej walce wyzwoleńczej, a dziś nieugięcie stawia czoło imperialistycznym naciskom. Popieramy Laos i Kampuczę w ich walce o stabilizację i warunki pokojowego rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-3.36" who="#JózefCzyrek">W obliczu zagrożeń, jakie pociąga za sobą nawrót do zimnowojennych konfrontacyjnych tendencji w polityce USA i NATO, szczególnie ważnym zadaniem jest umacnianie siły obronnej i sojuszniczego współdziałania w ramach Układu Warszawskiego. Przez cały czas swego istnienia był on i pozostaje niezawodną tarczą pokoju w Europie, gwarantem bezpieczeństwa i pokojowego rozwoju naszych państw, a zarazem ważnym ośrodkiem pokojowych wysiłków i inicjatyw zmierzających do powstrzymania wyścigu zbrojeń, obniżania poziomu konfrontacji militarnych i przejścia do rzeczywistego rozbrojenia. Służy temu między innymi stale wzbogacana działalność organów sojuszu, jak sesje Doradczego Komitetu Politycznego, Komitetu Ministrów Obrony i Komitetu Ministrów Spraw Zagranicznych Państw Stron Układu Warszawskiego. Ważną, nie zastąpioną rolę odgrywa współpraca z bratnimi państwami socjalistycznymi w ramach Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-3.37" who="#JózefCzyrek">Istotnym zadaniem jest realizacja wniosków z XXXV Sesji RWPG. Chodzi między innymi o podejmowanie takich kluczowych długofalowych problemów, jak na przykład problemy gospodarki paliwowo-energetycznej, produkcji rolno-spożywczej, zaspokajania potrzeb na przemysłowe towary powszechnego użytku, pogłębianie socjalistycznej integracji gospodarczej, kooperacji i współpracy naukowo-technicznej.</u>
          <u xml:id="u-3.38" who="#JózefCzyrek">Wysoki Sejmie! Jednym z zasadniczych kierunków polityki zagranicznej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej są stosunki z krajami rozwijającymi się. Państwa te coraz silniej wpływają na kształt współczesnego świata. Ich dążenie do umocnienia — najczęściej niedawno zdobytej — suwerenności, troska o rozwój społeczny i gospodarczy są nam szczególnie bliskie i zrozumiałe.</u>
          <u xml:id="u-3.39" who="#JózefCzyrek">Podejmowane w przeszłości decyzje i programy rozwoju stosunków Polski z krajami Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej nie zawsze były konsekwentnie przekładane na język konkretnych działań w sprawie funkcjonujących mechanizmów współpracy.</u>
          <u xml:id="u-3.40" who="#JózefCzyrek">Dziś bardziej niż kiedykolwiek konieczne jest nadanie politycznym i gospodarczym stosunkom Polski z państwami Trzeciego Świata nowego wymiaru, nowej rangi i treści odpowiadającej ich pozycji politycznej w świecie, ich miejscu w międzynarodowym podziale pracy, a także możliwościom rozwoju naszych wzajemnych stosunków. Pozytywne wyniki w polskim eksporcie do tej grupy państw, odnotowane w roku ubiegłym na tle ogólnego spadku eksportu świadczą, że Polska jest nadal w wielu dziedzinach atrakcyjnym partnerem współpracy dla państw rozwijających się.</u>
          <u xml:id="u-3.41" who="#JózefCzyrek">Wysoko cenimy wyważone, nacechowane zrozumieniem reakcje rządów większości państw Trzeciego Świata na podejmowane przez nas wysiłki wyprowadzenia Polski z kryzysu. Utrzymuje się ich zainteresowanie podtrzymaniem i rozwojem kontaktów z Polską.</u>
          <u xml:id="u-3.42" who="#JózefCzyrek">Widzimy realne możliwości pogłębienia dwustronnej, wzajemnie korzystnej wymiany handlowej, współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej między innymi z Libią, Indiami, Irakiem, Nigerią, Algierią, Syrią, Angolą. Rozwijać będziemy stosunki z krajami Ameryki Łacińskiej, między innymi z Brazylią, Meksykiem, Argentyną, Kolumbią, Wenezuelą. Dążyć będziemy również do rozszerzenia stosunków gospodarczych z Indonezją, Pakistanem, Marokiem, Iranem, Kuwejtem i innymi państwami. Jesteśmy zainteresowani nawiązaniem stosunków dyplomatycznych i współpracy gospodarczej z krajami Półwyspu Arabskiego.</u>
          <u xml:id="u-3.43" who="#JózefCzyrek">Państwa niezaangażowane mogą być, jak zawsze, pewne naszego zrozumienia dla ich dążeń i aspiracji, naszej pryncypialnej opozycji wobec wszystkich form kolonializmu, neokolonializmu, rasizmu i apartheidu. Podobnie jak w przeszłości Polska udzielać będzie poparcia słusznym żądaniom państw rozwijających się — ukształtowania nowego, międzynarodowego ładu ekonomicznego.</u>
          <u xml:id="u-3.44" who="#JózefCzyrek">Wysoki Sejmie! Europa i świat stoją w obliczu poważnych zagrożeń. Ma miejsce największe po wojnie zaostrzenie stosunków między Wschodem i Zachodem. Głównym tego źródłem jest zimnowojenna i konfrontacyjna polityka NATO, przede wszystkim negatywna ewolucja. polityki amerykańskiej. Koła imperialistycznie i militarystyczne NATO jawnie zmierzają do zmiany układu sił, do podważenia istniejącej równowagi, do polityki z pozycji siły. Wyraża się to w zwiększaniu budżetów wojskowych, nasilaniu wyścigu zbrojeń, w produkcji coraz to nowych broni masowej zagłady. Wydatki na zbrojenia osiągają już astronomiczną wysokość 500 miliardów dolarów.</u>
          <u xml:id="u-3.45" who="#JózefCzyrek">Nieokiełznany, forsowany na Zachodzie wyścig zbrojeń zwiększa niebezpieczeństwo nuklearnego konfliktu. W amerykańskich programach i doktrynach wojskowych dopuszcza się możliwość użycia broni nuklearnej w Europie. Nie jest więc rzeczą przypadku, że obecny kurs konfrontacyjny wywołał tyle tarć i oporów na kontynencie europejskim, gdzie polityka odprężenia była najbardziej rozwinięta. Nigdy też po II wojnie światowej Europa zachodnia nie była terenem tak potężnych manifestacji pokojowych, jak w ostatnim roku.</u>
          <u xml:id="u-3.46" who="#JózefCzyrek">Naszemu kontynentowi próbuje się wyznaczyć rolę poligonu „ograniczonych wojen jądrowych”. Taki jest cel forsowanego programu rozmieszczenia w Europie zachodniej około 600 skierowanych również na Polskę jednostek nowych rodzajów broni rakietowo-jądrowej oraz decyzji o produkcji broni neutronowej i chemicznej. To przede wszystkim w Europie zmierza się do naruszenia równowagi między Układem Warszawskim a NATO.</u>
          <u xml:id="u-3.47" who="#JózefCzyrek">Staje więc dziś z całą ostrością i powagą pytanie: Co dalej? Odpowiedź jest jedna. Ocalić pokój. To najwyższy dziś priorytet, nadrzędna troska narodów.</u>
          <u xml:id="u-3.48" who="#JózefCzyrek">Główną zaporą przeciw polityce konfrontacji, głównym czynnikiem obrony pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego jest siła i zwartość państw wspólnoty socjalistycznej, ich konstruktywna, odpowiedzialna i dalekowzroczna polityka. Ważnym impulsem dla przeciwdziałania negatywnym tendencjom w rozwoju sytuacji międzynarodowej stał się zwłaszcza uchwalony na XXVI Zjeździe KPZR program pokoju na lata osiemdziesiąte oraz stanowiące rozwinięcie tego programu, konkretne inicjatywy i propozycje Związku Radzieckiego.</u>
          <u xml:id="u-3.49" who="#JózefCzyrek">Wysoka Izbo! Obrona pokoju, umacnianie pokojowego współistnienia i współpracy — to jedna z kardynalnych zasad naszej polityki zagranicznej utrwalona w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-3.50" who="#JózefCzyrek">Uważaliśmy zawsze, że okresy trudne wymagają nie osłabiania aktywności, lecz przeciwnie, szczególnych wysiłków. Polskie inicjatywy i działania na rzecz bezpieczeństwa i współpracy podejmowaliśmy nie tylko w okresie odprężenia, lecz również w znacznie trudniejszych okresach lat pięćdziesiątych czy sześćdziesiątych. Jest to jedna z charakterystycznych cech działania naszej dyplomacji. Nie pozwolimy się i dziś zepchnąć do izolacji ani nie zamierzamy zamykać się w samoizolacji. Jesteśmy i będziemy otwarci na świat i jego problemy.</u>
          <u xml:id="u-3.51" who="#JózefCzyrek">Od wielu lat wnosimy swój wkład do regulowania spraw europejskich. Były nim propozycje dotyczące strefy ograniczonych zbrojeń nuklearnych w Europie, znane jako plany Rapackiego i Gomułki. Było wysunięcie idei konferencji ogólnoeuropejskiej i konsekwentne, wspólne z sojusznikami działanie na rzecz jej realizacji. Jest nim nasza aktywność na forum Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie oraz w procesie, który ona rozpoczęła. Proces ten stanowi ważne osiągnięcie państw europejskich. Polska przywiązuje wielką wagę do jego dalszego rozwijania i umacniania, do utrwalania i przestrzegania wszystkich zasad i postanowień Aktu Końcowego z Helsinek. Dowiedliśmy tego naszą postawą na zakończonej niedawno rundzie spotkania w Madrycie. Przeciwstawiając się próbom ingerencji w sprawy wewnętrzne Polski, uczyniliśmy wszystko, aby nie dopuścić do jego zerwania, aby zapewnić kontynuację procesu Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy.</u>
          <u xml:id="u-3.52" who="#JózefCzyrek">Spotkanie madryckie, które ponownie zbierze się jesienią bieżącego roku, powinno odzyskać charakter konstruktywnej debaty. Polska dołoży wszelkich starań, aby przywrócić rzeczowy dialog, aby doprowadzić do pozytywnych jego wyników.</u>
          <u xml:id="u-3.53" who="#JózefCzyrek">Sprawą decydującą będą ustalenia dotyczące zwołania konferencji poświęconej środkom budowy zaufania i bezpieczeństwa oraz rozbrojenia w Europie. Przedstawiliśmy w Madrycie, w porozumieniu z naszymi sojusznikami, propozycję w sprawie zwołania takiej konferencji. Braliśmy aktywny udział w wypracowywaniu jej mandatu. Z zadowoleniem odnotowujemy ważne wyniki dotychczasowych dyskusji. Wierzymy, że rozwiązanie pozostałych spraw jest możliwe i realne na zasadzie wzajemności i równości interesów bezpieczeństwa wszystkich uczestników.</u>
          <u xml:id="u-3.54" who="#JózefCzyrek">Sprawą najwyższej wagi dla pokoju jest położenie tamy wyścigowi zbrojeń. Kluczową rolę w dialogu rozbrojeniowym, jak i w całym układzie stosunków między Wschodem i Zachodem, odgrywają stosunki radziecko-amerykańskie.</u>
          <u xml:id="u-3.55" who="#JózefCzyrek">W pełni popieramy realistyczne stanowisko Związku Radzieckiego zaprezentowane podczas rozmów dotyczących ograniczenia broni jądrowej średniego zasięgu w Europie. Nowym dowodem konstruktywnej polityki ZSRR w tej sprawie są inicjatywy przedstawione przez Leonida Breżniewa na Zjeździe Radzieckich Związków Zawodowych. Witamy je jako wyraz dobrej woli i szczerego pragnienia osiągnięcia porozumienia. Udzielamy im pełnego poparcia.</u>
          <u xml:id="u-3.56" who="#JózefCzyrek">W lutym bieżącego roku delegacja polska na rokowaniach wiedeńskich przedłożyła w imieniu Związku Radzieckiego, NRD, Czechosłowacji i naszym, projekt porozumienia o pierwszym etapie redukcji sił zbrojnych i zbrojeń w Europie środkowej. Jest on kolejnym przykładem konstruktywnej postawy państw socjalistycznych. Liczymy na rzeczowe podejście do tej propozycji ze strony zachodnich uczestników. Umożliwiłoby to postęp i osiągnięcie pierwszych konkretnych wyników w tych trudnych, prowadzonych już dziewiąty rok, rokowaniach.</u>
          <u xml:id="u-3.57" who="#JózefCzyrek">Droga do umocnienia bezpieczeństwa europejskiego prowadzi nie przez realizację zamierzonych programów zbrojeniowych, lecz przez połączenie różnych wysiłków i skierowanie ich ku jednemu celowi, przez szukanie wzajemnie uzupełniających się rozwiązań, problemów omawianych w Genewie, Wiedniu, w Madrycie.</u>
          <u xml:id="u-3.58" who="#JózefCzyrek">Z zadowoleniem obserwujemy ponowny wzrost zainteresowania koncepcją stref bezatomowych i ograniczonych zbrojeń jądrowych zarówno w opinii publicznej, jak i w kołach rządowych. Na bukareszteńskim posiedzeniu Komitetu Ministrów Spraw Zagranicznych Państw-Stron Układu Warszawskiego w grudniu ubiegłego roku, państwa socjalistyczne potwierdziły zdecydowaną wolę uczestników działania na rzecz rozbrojenia jądrowego w Europie. Chcemy — podobnie jak to czyniliśmy w przeszłości — wysuwając plany strefy bezatomowej i zamrożonych zbrojeń w Europie środkowej — wnosić i teraz wkład w poszukiwanie rozwiązań, które służyłyby osiągnięciu tego celu, Z uznaniem witamy stałą gotowość Związku Radzieckiego do niezwłocznego wznowienia radziecko-amerykańskich rozmów w sprawie ograniczenia i redukcji strategicznych zbrojeń jądrowych. Są tym zainteresowane wszystkie narody świata.</u>
          <u xml:id="u-3.59" who="#JózefCzyrek">Tradycyjnie poświęcamy wiele uwagi Genewskiemu Komitetowi Rozbrojeniowemu. W jego pracach — obok priorytetowych problemów rozbrojenia nuklearnego i zakazu wszelkich prób z bronią nuklearną — koncentrujemy wysiłki na sprawie eliminacji broni chemicznej oraz na wypracowaniu projektu kompleksowego programu rozbrojenia, który wkrótce będzie przedmiotem debaty na II sesji specjalnej Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych w sprawie rozbrojenia. Chcemy, aby sesja ta dała ważny impuls do zahamowania wyścigu zbrojeń i rozbrojenia, do konsolidacji odprężenia.</u>
          <u xml:id="u-3.60" who="#JózefCzyrek">Wysoka Izbo! Szerzy się niebezpieczne zjawisko przenoszenia napięć w międzynarodowej sytuacji politycznej na sferę stosunków gospodarczych. Niweczy to ich stabilność, podważa zaufanie, utrudnia podejmowanie wspólnych przedsięwzięć, ogranicza realizację Aktu Końcowego KBWE. Stawia to w nowym świetle problem bezpieczeństwa stosunków ekonomicznych. Uważamy za pożądane wypracowanie i przyjęcie związanych z tym środków budowy zaufania ekonomicznego. Wysuwając tę ideę nie kierujemy się wąsko pojętym własnym interesem. Apelujemy do rządów państw uczestniczących w Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, aby chroniły współpracę gospodarczą przed niekorzystnym wpływem pogarszania się stosunków politycznych, aby powstrzymywały się od wprowadzania nowych przeszkód dla jej rozwoju, aby działały na rzecz tworzenia atmosfery zaufania i pewności w stosunkach gospodarczych. Ważną rolę w tym zakresie powinna spełniać Europejska Komisja Gospodarcza Organizacji Narodów Zjednoczonych.</u>
          <u xml:id="u-3.61" who="#JózefCzyrek">Musimy spojrzeć uważnie i krytycznie na współpracę gospodarczą z zagranicą. W sumie przyniosła ona nam szereg korzyści. Jesteśmy zainteresowani w jej kontynuowaniu.</u>
          <u xml:id="u-3.62" who="#JózefCzyrek">Obecne trudności, zwłaszcza płatnicze, są wynikiem wielu nietrafnych decyzji nie poprzedzonych gruntownymi i wszechstronnymi analizami. Ulegliśmy swoistej kredytomanii. Było to wykorzystywane przez niektórych kontrahentów zachodnich. Sprzedawali nam przestarzałe niekiedy technologie, narzucali nam zbyt wielką importochłonność przy zakupach licencyjnych, żądali wysokich procentów. W rezultacie w bieżącym roku prawie 1/3 spłat naszego zadłużenia stanowią odsetki.</u>
          <u xml:id="u-3.63" who="#JózefCzyrek">Nie chcemy pogłębiać naszego zadłużenia. Nie chcemy żyć na cudzy koszt. Chcemy jedynie — poprzez współpracę międzynarodową zapewnić możliwości wykorzystania całego potencjału naszej gospodarki, przywrócić zdolność partnerskiej, stabilnej współpracy z zagranicą.</u>
          <u xml:id="u-3.64" who="#JózefCzyrek">Musimy wyciągnąć wszystkie wnioski dziś i na przyszłość ze stosowanej przez Zachód po 13 grudnia polityki restrykcji gospodarczych. Kraje zachodnie uzależniają wycofanie ograniczeń od spełnienia przez Polskę określonych warunków politycznych. Jest to niedopuszczalne z punktu widzenia prawa międzynarodowego oraz postanowień Aktu Końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Jest to również nierealne.</u>
          <u xml:id="u-3.65" who="#JózefCzyrek">Podjęte przeciw nam działania polityczne, propagandowe i gospodarcze w imię obrony Aktu Końcowego, rzekomo pogwałconego w Polsce, stanowią same najbardziej jaskrawy przykład naruszenia i deptania jego zasad i postanowień w szczególności zasady suwerennej równości i zasady nieingerencji zakazującej wywierania politycznego czy gospodarczego nacisku, zasady współpracy międzynarodowej.</u>
          <u xml:id="u-3.66" who="#JózefCzyrek">Wierzymy, że poczucie realizmu weźmie górę. Polska ma wszelkie możliwości, aby być atrakcyjnym partnerem współpracy międzynarodowej. Jest oczywiste, że możliwości takie będą urzeczywistniane tylko przez państwo silne, rządne, ustabilizowane. Państwo słabe, targane sprzecznościami, nie może być solidnym partnerem ani dialogu, ani gospodarczego współdziałania. Mamy nadzieję, że nasi partnerzy zagraniczni to zrozumieją.</u>
          <u xml:id="u-3.67" who="#JózefCzyrek">Jesteśmy gotowi rozwijać nadal stosunki dwustronne z państwami kapitalistycznymi, w szczególności z państwami europejskimi, z którymi łączą Polskę utrwalone od lat tradycje dobrej współpracy. Z uznaniem odnosimy się do tych państw, które zachowały umiar i powściągliwość wobec organizowanej przeciw Polsce kampanii, nie przyłączyły się do prób dyktowania nam, jak mamy się rządzić we własnym kraju. Wysoko cenimy zrozumienie i życzliwość oraz humanitarną pomoc udzielaną nam w trudnym okresie przez społeczeństwa różnych krajów.</u>
          <u xml:id="u-3.68" who="#JózefCzyrek">Jesteśmy zainteresowani utrzymaniem i rozwijaniem dobrosąsiedzkiej współpracy z Austrią, Finlandią, Szwecją i innymi państwami neutralnymi.</u>
          <u xml:id="u-3.69" who="#JózefCzyrek">Ze zrozumiałych względów szczególną wagę przywiązujemy do stosunków ze Stolicą Apostolską. Znane jest zaangażowanie Jana Pawła II w propagowanie ducha pokoju, zrozumienia i współpracy. Wiemy też, z jaką uwagą Papież odnosi się do wydarzeń w Polsce. Choć w niektórych sprawach są między nami różnice, to jednak jesteśmy przekonani, że mamy zbliżone punkty widzenia w tak podstawowych kwestiach, jak konieczność zapobieżenia dalszemu pogarszaniu się sytuacji międzynarodowej i wyścigowi zbrojeń, a także w kwestii podjętych wobec Polski sankcji i restrykcji.</u>
          <u xml:id="u-3.70" who="#JózefCzyrek">Ważne miejsce w polskiej polityce zagranicznej zajmowały i zajmują stosunki z Republiką Federalną Niemiec. Ich podstawę stanowi historyczny w swych intencjach i postanowieniach układ z grudnia 1970 roku. Stojąc konsekwentnie na gruncie tego układu, dążąc do utrwalenia podstaw pokojowego ładu polityczno-terytorialnego w Europie, będziemy umacniać proces porozumienia i normalizacji tych stosunków. Poddawany jest on obecnie ciężkiej próbie. W Republice Federalnej Niemiec ponownie dają znać o sobie siły, które chciałyby wykorzystać nasze trudności do ingerowania w sprawy wewnętrzne Polski. Charytatywne akcje, których motywy doceniamy, nie mogą zrównoważyć szkód, jakie wyrządza wzajemnym stosunkom polityka restrykcji. Jednocześnie przywiązujemy duże znaczenie do wystąpień i działania tych kół politycznych i gospodarczych, tych polityków Republiki Federalnej Niemiec, którzy dążą do rozwoju lub przynajmniej zachowania poziomu naszych stosunków.</u>
          <u xml:id="u-3.71" who="#JózefCzyrek">Na zasadach wzajemnego szacunku, równych praw, nieingerencji w sprawy wewnętrzne jesteśmy gotowi rozwijać nadal stosunki dobrej współpracy z innymi państwami europejskimi, krajami skandynawskimi, Włochami, Belgią, Holandią, Wielką Brytanią, a także z pozaeuropejskimi — Kanadą, Japonią, Australią.</u>
          <u xml:id="u-3.72" who="#JózefCzyrek">Zawsze ceniliśmy tradycje i dorobek przyjaznych stosunków między Polską i Francją. Dialog polsko-francuski odegrał ważną rolę w kształtowaniu pokojowych stosunków w powojennej Europie. Służył dobrze obu zaprzyjaźnionym narodom, sprawie pokoju. Obecnie stan tych stosunków odbiega — nie z winy Polski — od osiągniętego poziomu, co może zagrozić ich randze w przyszłości. Nie jest to naszą intencją ani nie leżałoby w interesach europejskiej sytuacji.</u>
          <u xml:id="u-3.73" who="#JózefCzyrek">Kilka zdań o stosunkach polsko-amerykańskich. Mamy wiele szacunku dla narodu amerykańskiego. Do jego historii wpisały się wielkie polskie imiona i losy tysięcy naszych rodaków. W latach siedemdziesiątych osiągnęliśmy stosunkowo wysoki poziom rozwoju wzajemnych stosunków.</u>
          <u xml:id="u-3.74" who="#JózefCzyrek">Obecny kurs polityki USA wobec Polski, wiążący rozwój stosunków z warunkami politycznymi przynosi szkodę polsko-amerykańskiej współpracy. Jest on nie do przyjęcia przez żadne suwerenne, szanujące swą godność państwo. Jest wyrazem instrumentalnego podejścia wielkiego mocarstwa do naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-3.75" who="#JózefCzyrek">Nie tracimy nadziei, że władze amerykańskie, kierując się realizmem, poddadzą rewizji swą politykę wobec Polski. Jesteśmy zainteresowani rozwojem współpracy ze Stanami Zjednoczonymi, ale współpracy obopólnie korzystnej, opartej na zasadach równości i suwerenności oraz nieingerencji w sprawy wewnętrzne.</u>
          <u xml:id="u-3.76" who="#JózefCzyrek">Istotnym problemem w naszych stosunkach z krajami zachodnimi jest realizacja zobowiązań płatniczych Polski. Istniejące w tym zakresie trudności chcemy pokonywać na drodze umownej, znajdując rozwiązania, uwzględniające interesy Polski, jak i jej wierzycieli. Przywrócenie naruszonej współpracy gospodarczej z tymi krajami warunkuje rozwiązanie tego problemu.</u>
          <u xml:id="u-3.77" who="#JózefCzyrek">Wielką wagę przywiązujemy do działalności Organizacji Narodów Zjednoczonych. Aktywnie uczestniczymy w jej pracach. Objęcie przez Polskę od początku bieżącego roku funkcji niestałego członka Rady Bezpieczeństwa zwiększyło nasze zadania i współodpowiedzialność. Witamy rozpoczętą działalność nowego Sekretarza Generalnego ONZ Perez de Cuellara; cenimy jego przyjazne stanowisko wobec Polski.</u>
          <u xml:id="u-3.78" who="#JózefCzyrek">Obywatele Posłowie! Integralną część naszych stosunków z zagranicą stanowią kontakty i współpraca z Polonią. Założenia naszej polityki wobec Polonii nie uległy zmianie, chociaż jesteśmy świadomi faktu, że będziemy obecnie realizowali je w warunkach bardziej złożonych. Z naszej strony konsekwentnie będziemy dążyć do utrzymania i dalszego rozwoju różnych form współpracy Polonii z krajem ojczystym, w tym współpracy gospodarczej oraz do podtrzymywania ich związków z polskością. Będziemy jak zawsze serdecznie witać rodaków odwiedzających starą ojczyznę, stosować sprzyjające temu ułatwienia. Będziemy stwarzać warunki ku temu, aby Polonia spełniała coraz poważniejszą rolę w propagowaniu polskiej myśli technicznej, nauki, kultury i sztuki, aby uczestniczyła w obiektywnym informowaniu o zachodzących w Polsce procesach.</u>
          <u xml:id="u-3.79" who="#JózefCzyrek">Pragnę tu przytoczyć słowa zawarte w uchwale Sejmu z 25 stycznia br. i skierowane do naszych rodaków rozsianych po świecie: „Gdziekolwiek jesteście i jakiekolwiek są Wasze ideały — nieście w tej ciężkiej dla ojczyzny chwili swą pomoc i okażcie zrozumienie dla spraw kraju, wszystkimi siłami brońcie czystości imienia Polski”. Wierzymy w pozytywny odzew na ten apel.</u>
          <u xml:id="u-3.80" who="#JózefCzyrek">Wysoki Sejmie! IX Nadzwyczajny Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, decyzje Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, uchwały Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — wytyczyły główne cele i zadania stojące przed naszą polityką zagraniczną. Niezbędnym warunkiem ich realizacji jest pełne zrozumienie i poparcie ze strony społeczeństwa, wszystkich sił patriotycznych naszego narodu. Liczymy w szczególności na polską młodzież, na współdziałanie młodych obywateli w umacnianiu pozycji i bezpieczeństwa naszej ojczyzny i jej dobrego imienia w świecie.</u>
          <u xml:id="u-3.81" who="#JózefCzyrek">Zadaniem szczególnie ważnym jest upowszechnianie prawdy o naszych stosunkach ze Związkiem Radzieckim i innymi bratnimi państwami socjalistycznymi. Trwały sojusz i wszechstronna współpraca Polski ze Związkiem Radzieckim nie jest sprawą interesu jakiejś jednej grupy w naszym państwie. Jest sprawą ogólnonarodową.</u>
          <u xml:id="u-3.82" who="#JózefCzyrek">Powinniśmy również dążyć do przybliżenia naszemu społeczeństwu problemów krajów Trzeciego Świata, wśród których mamy wielu przyjaciół i z którymi możemy lepiej niż dotychczas znajdować wzajemne, korzystne formy współpracy. Kraje te tworzą dziś swoistą strefę sympatii dla Polski.</u>
          <u xml:id="u-3.83" who="#JózefCzyrek">Nowe myślenie niezbędne jest także w kształtowaniu naszych stosunków z rozwiniętymi krajami kapitalistycznymi na bardziej realistycznej podstawie.</u>
          <u xml:id="u-3.84" who="#JózefCzyrek">Trudniejsze warunki powstały w dziedzinie naszej działalności informacyjnej i propagandowej. Wymaga to odpowiedniego dostosowania form naszej pracy. Utworzone zostało Centrum Prasowe MSZ dla dziennikarzy zagranicznych akredytowanych w Polsce, Wiedzę o naszym kraju przekazujemy za granicę wszystkimi dostępnymi kanałami. Rozpętanej przeciw Polsce agresji propagandowej potrafimy się przeciwstawić z całą stanowczością.</u>
          <u xml:id="u-3.85" who="#JózefCzyrek">Niedobrej pogody w stosunkach międzynarodowych nie można przeczekać. Trzeba działać dziś ze zdwojoną energią na wszystkich możliwych płaszczyznach, aby przełamywać narzucane z Zachodu próby izolowania i blokady ekonomicznej naszego kraju, kształtować sprzyjające warunki dla przezwyciężenia kryzysu, odbudowywać i umacniać międzynarodową pozycję Polski.</u>
          <u xml:id="u-3.86" who="#JózefCzyrek">Ważną część tych zadań spełnia polska służba zagraniczna. Pracuje ona dziś w trudniejszych niż kiedykolwiek warunkach. Można powiedzieć — pracuje na pierwszej linii frontu konfrontacji polityczno-ideologicznej, stawiając czoło w wielu krajach zachodnich ustawicznej presji psychologicznej i propagandowej, w klimacie ciągłych demonstracji, szantażu i prowokacji.</u>
          <u xml:id="u-3.87" who="#JózefCzyrek">Dzisiaj najbardziej sprawdzają się postawy, charaktery i wierność ojczyźnie. Miały miejsce, niestety, znane przypadki zdrady i dezercji. Zasługują one na najwyższe potępienie. Naród polski zawsze żywił pogardę dla zdrajców i renegatów. Są to jednak zdarzenia jednostkowe. Służba zagraniczna jako całość sprawdza się w trudnych warunkach i jej patriotyczna, aktywna postawa zasługuje na pozytywną ocenę.</u>
          <u xml:id="u-3.88" who="#JózefCzyrek">Obok podjętych już kroków oszczędnościowych, przygotowujemy dalsze, jak zawieszenie działalności niektórych placówek, zmniejszenie obsady i ograniczenie innych wydatków. W końcowej fazie znajduje się przegląd kadr służby zagranicznej, w tym handlu zagranicznego. Szczególnej wagi nabiera dziś sprawa współdziałania i właściwej koordynacji na wszystkich odcinkach stosunków z zagranicą. Odpowiedzialne, złożone zadania stoją przed pracownikami służby dyplomatyczno-konsularnej, handlu zagranicznego, finansów i innych ogniw, które zaangażowane są bezpośrednio w rozwiązywanie trudnych problemów naszych stosunków ze światem. Przywiązujemy dużą wagę do pracy polskich przedsiębiorstw, załóg i specjalistów zatrudnionych za granicą. Nie tylko swoją pracą, lecz także postawą reprezentują oni Polskę.</u>
          <u xml:id="u-3.89" who="#JózefCzyrek">Wielka rola przypada polskiej kulturze i nauce, zawsze otwartej na Europę i świat, a jednocześnie tak głęboko patriotycznej i rozsławiającej imię Polski na wszystkich kontynentach. Opowiadamy się za rozwojem międzynarodowych kontaktów polskiego sportu. To także ważny element polskiej obecności w świecie.</u>
          <u xml:id="u-3.90" who="#JózefCzyrek">Obywatele Posłowie! Różne są drogi i losy Polaków na świecie, ale jedna jest Polska i jedno państwo polskie na mapie świata. Ten kraj między Odrą i Bugiem — to najważniejsza wartość wyniesiona z naszej trudnej historii, okupiona ofiarami i cierpieniami wielu pokoleń. Tu jesteśmy na swoim. To tutaj, ku tej ziemi biegną i ześrodkowują się myśli i uczucia wszystkich, którzy poczuwają się do więzi z ojczyzną. Wiemy, że są to myśli o różnym nastawieniu, niekiedy znaczone rozterką, poczuciem żalu, nierzadko goryczą. Chodzi jednak o to, co można by określić jako minimum porozumienia wszystkich, których łączy wspólnota polskich losów. O to, by nasze wewnętrzne polskie sprawy nie były kartą w cudzych rękach, instrumentem dla celów nie mających z Polską i jej interesami nic wspólnego. Aby o Polsce nie rozstrzygano i nie wyrokowano bez Polski.</u>
          <u xml:id="u-3.91" who="#JózefCzyrek">Przyszłość naszego kraju kształtuje się tutaj. Zadecyduje o niej praca całego narodu — trud polskiego robotnika i rolnika, inżyniera i nauczyciela, żołnierza stojącego na straży bezpieczeństwa ojczyzny. To od nich w ostatecznym rachunku zależy skuteczność wszystkich naszych wysiłków w dziedzinie stosunków z zagranicą i pozycja Polski w świecie. To ich interesom i aspiracjom służy polityka zagraniczna naszego socjalistycznego państwa. Kształtują ją wspólnie Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, stronnictwa sojusznicze — ZSL i SD, wszystkie patriotyczne siły, które podejmują dzieło odrodzenia narodowego i socjalistycznej odnowy. Wielka w tej dziedzinie jest rola Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Wynika ona zarówno z jego autorytetu, jako najwyższego organu władzy państwowej, jak też z konkretnego wkładu Wysokiej Izby, klubów i kół poselskich, komisji sejmowych, a także poszczególnych posłów w kształtowanie i realizację polskiej polityki zagranicznej.</u>
          <u xml:id="u-3.92" who="#JózefCzyrek">Pragnę w imieniu Rządu podziękować za aktywność wielu obywateli posłów w kontaktach z zagranicą, zwłaszcza w obecnym, trudnym okresie. Jestem przekonany, że dzisiejsza debata sejmowa przyczyni się do realizacji zadań, jakie stoją przed polską polityką zagraniczną.</u>
          <u xml:id="u-3.93" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#StanisławGucwa">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-4.1" who="#StanisławGucwa">Otwieram dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-4.2" who="#StanisławGucwa">Głos zabierze poseł Jarema Maciszewski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#JaremaMaciszewski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Troską i wzrastającym niepokojem napawa nas rozwój sytuacji międzynarodowej. Osiągnięty niemałym trudem stan względnego odprężenia, szczególnie wyraźnie odczuwany na kontynencie europejskim, torujący drogę — jak się wydawało — do przerwania wyścigu zbrojeń, narzuconego przez kierownicze koła Paktu Północno-Atlantyckiego, do wdrażania procesu rozbrojenia, do pełnej realizacji zasad pokojowego współistnienia państw o różnych systemach społeczno-ekonomicznych, do trwałych rozwiązań gwarantujących powszechne bezpieczeństwo — jest dziś bez wszelkich wątpliwości poważnie zagrożony.</u>
          <u xml:id="u-5.1" who="#JaremaMaciszewski">Dzieje się. tak za sprawą określonych kół politycznych w Stanach Zjednoczonych Ameryki, które proklamując i przygotowując monstrualnych rozmiarów program zbrojeniowy, zmierzają do naruszenia istniejącej równowagi sił, do zapewnienia sobie jednostronnej przewagi, dążąc do hegemonii we współczesnym świecie.</u>
          <u xml:id="u-5.2" who="#JaremaMaciszewski">Wracają — zwłaszcza w ostatnim okresie — na arenę międzynarodową ponure widma przeszłości, zaczerpnięte z arsenału zimnej wojny, metody działania politycznego, propagandowego i ekonomicznego, stosowane przez administrację amerykańską. Pogróżki, szantaż, naciski i restrykcje ekonomiczne, jątrzenie i sianie niezgody, dyskryminacja, mieszanie się w wewnętrzne sprawy państw suwerennych, ukryta lub jawna interwencja w wielu punktach świata — wszystko to łamie zasady współżycia międzynarodowego, narusza końcowe postanowienia Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z Helsinek, wywołuje uczucie niepewności i zagrożenia.</u>
          <u xml:id="u-5.3" who="#JaremaMaciszewski">Istotnym elementem zaostrzania sytuacji międzynarodowej ze strony amerykańskich kół zimnowojennych jest nieustająca wrzawa wokół tzw. sprawy polskiej, która — połączona z restrykcjami o charakterze ekonomicznym — jest jawną próbą ingerencji w nasze sprawy wewnętrzne.</u>
          <u xml:id="u-5.4" who="#JaremaMaciszewski">Dziś już można z dużą dozą prawdopodobieństwa określić — i taka jest opinia coraz większej ilości środowisk w naszym kraju — że niektóre koła polityczne w Stanach Zjednoczonych zainteresowane były innym rozwojem wydarzeń w Polsce, z finałem nieuchronnie dla narodu naszego tragicznym. Nie trzeba zbyt wielkiej wyobraźni, by dostrzec, że permanentny stan niepokoju i wrzenia w socjalistycznej Polsce, nasilający się nieprzerwanie od lata 1980 roku aż po dzień 13 grudnia 1981 roku, leżał i widocznie nadal leży w interesie architektów nowej zimnej wojny. Świadczy o tym niezbicie choćby analiza treści propagandy radiowej, emitowanej przez rozgłośnie finansowane i kierowane przez określone służby amerykańskie.</u>
          <u xml:id="u-5.5" who="#JaremaMaciszewski">Jątrzenie, podburzanie do działań skierowanych przeciw obowiązującemu w Polsce porządkowi prawnemu, nawoływanie do rozmaitych form oporu przeciw legalnym, konstytucyjnym władzom, instruowanie w zakresie działalności konspiracyjnej, a nade wszystko posługiwanie się tendencyjną, w odpowiednim tyglu propagandowo-dywersyjnym wyselekcjonowaną i spreparowaną quasi-informacją — wszystkie te środki oddziaływania nie ułatwiały, a znacznie utrudniały osiągnięcie porozumienia narodowego i szybsze przezwyciężanie kryzysu, tak jak obecnie nie ułatwiają procesu dalszej normalizacji życia społecznego i gospodarczego Polski. Szybka bowiem normalizacja, stopniowe, ale stałe i systematyczne łagodzenie rygorów stanu wojennego, realizacja reformy gospodarczej, lepszy rytm produkcyjny czy lepsze zaopatrzenie ludności, odzyskiwanie przez naszą partię prężności i zdolności działania, aktywizacja innych sił politycznych, stojących na gruncie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, powstawanie i rozwój społecznego ruchu odrodzenia narodowego — wszystko to nie mieści się w takim scenariuszu wydarzeń polskich, jakiego oczekiwano za oceanem.</u>
          <u xml:id="u-5.6" who="#JaremaMaciszewski">Z naszych spraw wewnętrznych usiłuje się tworzyć problem międzynarodowy. Chciano uczynić z nich pretekst do storpedowania prac konferencji madryckiej i innych międzynarodowych spotkań. A przecież trzeba powiedzieć jasno — to właśnie nasza, suwerennie podjęta w imię naszych narodowych interesów decyzja o wprowadzeniu stanu wojennego, traktowana przez nas jako zło konieczne, mniejsze jednak od wojny domowej i demontażu państwa, zapobiegła podjęciu nieobliczalnej w swych skutkach próby naruszenia porządku europejskiego, ustalonego w wyniku drugiej wojny światowej i utrwalonego w wyniku uporczywych wysiłków wszystkich sił miłujących pokój.</u>
          <u xml:id="u-5.7" who="#JaremaMaciszewski">Przypomnijmy, że pod decyzjami konferencji poczdamskiej figuruje nie tylko podpis ówczesnego szefa państwa radzieckiego, ale także podpisy prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i premiera Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii. Taki jest głos faktów, który nie podda je się najsilniejszej nawet presji propagandowej.</u>
          <u xml:id="u-5.8" who="#JaremaMaciszewski">Wysoka Izbo! Prawdzie trzeba umieć patrzeć prosto w oczy, nawet jeśli jest ona trudna i niemiła. Niestety, pozycja międzynarodowa naszego kraju, międzynarodowa ranga Polski uległy znacznemu osłabieniu. Dzieje się tak zawsze, jeśli państwo, będące podmiotem działań międzynarodowych, wstrząsane jest kryzysem wewnętrznym, jeśli ekonomicznie lub kulturalnie słabnie, jeśli przestaje być wiarygodnym partnerem we współpracy międzynarodowej lub jeśli nie jest w stanie wystarczająco skutecznie bronić własnych interesów w aspekcie wewnętrznym i zewnętrznym. Są to reguły oczywiste, wskazujące dobitnie na współzależność sytuacji wewnętrznej państwa i jego międzynarodowej pozycji.</u>
          <u xml:id="u-5.9" who="#JaremaMaciszewski">Jeżeli — na szczęście — nie wszystkie z wymienionych przesłanek słabnięcia pozycji międzynarodowej państwa miały i mają w równym stopniu zastosowanie do naszej sytuacji, to zawdzięczamy to przede wszystkim stabilności zasad naszej polityki zagranicznej i konsekwencji w jej realizacji. Zasady te zostały dobitnie raz jeszcze podkreślone w dzisiejszym exposé Ministra Spraw Zagranicznych. Nasza polityka — od momentu narodzin władzy ludowej — nie jest, jak to było w ciągu długich stuleci naszej historii, od XVI wieku co najmniej, jedynie zbiorem doraźnych decyzji wymuszanych potrzebami chwili, bez myśli przewodniej, bez perspektywy i bez fundamentalnych zasad. Jest to polityka konsekwentna, wyrażająca najpełniej nasze interesy narodowe i państwowe, a równocześnie przepojona duchem humanizmu i pokoju. Ta właśnie polityka zyskała Polsce szacunek i uznanie w świecie. Jej kamieniem węgielnym jest sojusz ze Związkiem Radzieckim i innymi krajami socjalistycznymi.</u>
          <u xml:id="u-5.10" who="#JaremaMaciszewski">W trudnych momentach dla państwa najpełniej sprawdza się realność i skuteczność sojuszy. Przypomnijmy zatem, że nasi sojusznicy, którzy nieraz dawali wyraz zaniepokojeniu rozwojem sytuacji w Polsce w ubiegłym roku, równocześnie nie podpowiadali sposobów i metod naszego działania uznając, że jest to sprawa naszych suwerennych decyzji, że przeżywając określone własne trudności, spowodowane m.in. niewywiązywaniem się naszego kraju z podpisanych umów handlowych, nie przerywali dostaw surowców, półfabrykatów i wyrobów gotowych, a odwrotnie, udzielili nam wydatnej pomocy materialnej, a także politycznego poparcia.</u>
          <u xml:id="u-5.11" who="#JaremaMaciszewski">Dzięki sojuszowi polsko-radzieckiemu, dzięki przynależności do wspólnoty socjalistycznej Polska nie jest osamotniona, a wszelkie próby wytwarzania wokół naszego kraju klimatu izolacji skazane są na niepowodzenie. Najpełniejszym tego potwierdzeniem były przebieg i wyniki wizyty naszej delegacji oficjalnej na najwyższym szczeblu w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich.</u>
          <u xml:id="u-5.12" who="#JaremaMaciszewski">Sojusz polsko-radziecki jest wartością ogólnonarodową. Na gruncie tego sojuszu i przyjaźni stoją wszystkie siły polityczne reprezentowane w tej sali. Wyrazem tego jest również fakt, że w składzie naszej delegacji znaleźli się obok I Sekretarza Komitetu Centralnego PZPR, Prezes Naczelnego Komitetu ZSL i Przewodniczący Centralnego Komitetu SD.</u>
          <u xml:id="u-5.13" who="#JaremaMaciszewski">Sojusz nasz ma aspekt nie tylko bilateralny. Sojusz Polski ze Związkiem Radzieckim i innymi krajami socjalistycznymi, istnienie i umacnianie się socjalistycznej wspólnoty jest jednym z najważniejszych czynników pokoju europejskiego i światowego. Popieramy też stanowczo wszystkie radzieckie inicjatywy zmierzające do utrwalenia pokojowego współistnienia, umocnienia bezpieczeństwa w Europie i na świecie.</u>
          <u xml:id="u-5.14" who="#JaremaMaciszewski">Szczególne znaczenie mają radzieckie decyzje i propozycje ogłoszone przez Leonida Breżniewa z trybuny zjazdu radzieckich związków zawodowych. Był to głos pokoju i dobrej woli, wyraz konsekwentnych dążeń do przezwyciężania napięć, do kontynuowania konstruktywnego dialogu Wschód — Zachód.</u>
          <u xml:id="u-5.15" who="#JaremaMaciszewski">Wysoki Sejmie! Exposé Ministra Spraw Zagranicznych, tow. Józefa Czyrka trafnie — zdaniem Klubu Poselskiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej — ujmuje aktualne zadania naszej polityki zagranicznej. Mamy obecnie wszelkie dane po temu, aby mimo bardzo trudnej i skomplikowanej sytuacji międzynarodowej spotęgować wysiłki na rzecz przywrócenia naszemu krajowi należnej mu pozycji, aby nasz głos za pokojem, za odprężeniem, za lojalną współpracą wszystkich krajów niezależnie od ich ustroju społecznego brzmiał równie silnie jak dawniej. Jesteśmy zainteresowani taką współpracą na polu ekonomicznym, kulturalnym, naukowym, we wszystkich sferach życia społecznego.</u>
          <u xml:id="u-5.16" who="#JaremaMaciszewski">Z zadowoleniem odnotowujemy coraz silniej rozbrzmiewające w krajach zachodnich głosy zrozumienia naszych konieczności, naszej sytuacji, głosy trzeźwości, rozsądku i realizmu, będące równocześnie głosami prawdy. W niektórych krajach Zachodu ciągle im trudno jednak przebić się przez pancerz oficjalnej propagandy i oficjalnej polityki — antysocjalistycznej i antypolskiej zarazem — ale przecież torują one drogę przyszłości, wzajemnemu zrozumieniu i współpracy.</u>
          <u xml:id="u-5.17" who="#JaremaMaciszewski">Z uznaniem należy także powitać wypowiedzi wielu naszych kolegów parlamentarzystów, nawołujących swoje rządy do umiarkowania i roztropności, przeciwstawiających się rozmaitym antypolskim farsom i tragikomediom propagandowym.</u>
          <u xml:id="u-5.18" who="#JaremaMaciszewski">Stwierdźmy w tym miejscu, że Polska Grupa Unii Międzyparlamentarnej stara się rzetelnie informować inne grupy narodowe o naszych sprawach. Odpis naszego listu, znanego z prasy obywatelom posłom, skierowanego do członków Grupy Unii Międzyparlamentarnej Kongresu Stanów Zjednoczonych przesłaliśmy wszystkim narodowym grupom Unii Międzyparlamentarnej. Zgromadzenie konsultatywne przewodniczących grup unii krajów socjalistycznych wyraziło pełne poparcie dla naszego stanowiska i uchwaliło na nasz wniosek protest przeciwko mieszaniu się administracji Stanów Zjednoczonych i niektórych innych krajów NATO w nasze wewnętrzne sprawy. Jesteśmy pewni, że na wiosennym posiedzeniu Rady Unii, które odbędzie się w kwietniu w Nigerii, delegacja polska nie będzie osamotniona.</u>
          <u xml:id="u-5.19" who="#JaremaMaciszewski">Trzeba wyrazić przekonanie, że wielu członków parlamentów krajów zachodnich będzie wyżej cenić tradycyjne więzy przyjaźni i współpracy swoich narodów z Polską aniżeli instrumentalne traktowanie Polski i jej wewnętrznych trudności przez administrację Stanów Zjednoczonych i niektórych innych rządów państw NATO.</u>
          <u xml:id="u-5.20" who="#JaremaMaciszewski">Powtórzmy — stan wojenny w Polsce minie. Polska wraz ze swym potencjałem ludnościowym, ekonomicznym, kulturalnym, ze swą ponad tysiącletnią historią, swym miejscem w Europie i świecie pozostanie. W tym kontekście ze zdziwieniem, ale i spokojem podejść należy do wypowiedzi i do praktycznych pociągnięć niektórych mężów stanu krajów Europy zachodniej, tradycyjnie z Polską zaprzyjaźnionych, którzy, jak gdyby może pod wpływem nacisków z zewnątrz, zatracili umiejętność perspektywicznego spojrzenia.</u>
          <u xml:id="u-5.21" who="#JaremaMaciszewski">Najostrzejsze natomiast oceny wypada sformułować pod adresem tych obywateli naszego kraju, którzy, znalazłszy się za granicą, uzurpują sobie prawo do rzekomego reprezentowania społeczeństwa polskiego i nie wahają się wciągać obcych sił do naszych wewnętrznych spraw i rozgrywek, podejmują rozmaite akcje skierowane nie tylko przeciw własnemu państwu, ale i bezpośrednio godzące w poziom życia jego obywateli, nie powstrzymując się także od działań skierowanych np. przeciw prezentacji dorobku polskiej kultury narodowej za granicą.</u>
          <u xml:id="u-5.22" who="#JaremaMaciszewski">Obywatele Posłowie! Skuteczność naszej polityki zagranicznej zarówno wczoraj, jak i tym bardziej dziś zależy w dużej mierze od przesłanek wewnętrznych. Im szybciej będziemy kroczyli naprzód na drodze normalizacji, im szybciej będziemy przezwyciężać kryzys ekonomiczny i społeczno-polityczny, im większe społeczne poparcie będzie miała władza, tym lepiej i skuteczniej realizować będziemy zgodną z naszymi narodowymi państwowymi interesami politykę zagraniczną.</u>
          <u xml:id="u-5.23" who="#JaremaMaciszewski">W ciągu długiego okresu, od lata 1980 roku aż po dzień 13 grudnia 1981 r. mogło się wydawać, że część obywateli naszego kraju, nie bez wpływu naszych własnych błędów, jakby zapomniała, że zamykanie się w opłotkach tylko spraw własnych, lokalnych, niedocenianie ich międzynarodowych reperkusji, niedostrzeganie międzynarodowych uwarunkowań sytuacji wewnętrznej, a także odwrotnie, wpływu sytuacji wewnętrznej na całokształt sytuacji międzynarodowej, hołdowanie filozofii swoistego izolacjonizmu „byle polska wieś zaciszna, byle polska wieś spokojna” prowadzi, jak uczy tego nasza trudna historia — na manowce. Rodzi komplikacje i dodatkowe trudności. Oznacza brak realizmu i odpowiedzialności za państwo. Oznacza także niemożność perspektywicznego spojrzenia na bieg dziejów, wczesnego dostrzegania grożących potencjalnie niebezpieczeństw i tym samym — wystarczająco wczesnego przeciwdziałania im przede wszystkim poprzez niedopuszczanie do powstania warunków, w których niebezpieczeństwa potencjalne mogłyby przerodzić się w rzeczywiste. Takie postawy mogły stanowić obiektywnie pożywkę dla sił antysocjalistycznych, które zmierzały do pogrążenia kraju w bezmiarze nieszczęść. Tym zaś, którzy odnośnie do zasad naszej polityki zagranicznej mają jeszcze lub mieć mogą jakiekolwiek wątpliwości należy zaproponować głęboki namysł i refleksję na temat, jaką jej alternatywę proponowała antysocjalistyczna opozycja. Do czego doprowadziłoby podjęcie prób jej realizacji? Jaki byłby jej doraźny i długofalowy skutek dla Polski i Polaków? Niech każdy w swym patriotycznym sumieniu da na te pytania odpowiedź. Wniosek może być tylko jeden. Tę i tylko tę linię polityki zagranicznej, którą od 38 bez mała lat prowadzi władza ludowa, można określić jako w pełni zgodną z interesami państwa i narodu, jako politykę mądrą i skuteczną. Linia ta dała Polsce nowy, bezpieczny i trwały kształt terytorialny, niezawodne, bo oparte o wspólnotę klasową, ideową, a także o wspólnotę państwowych interesów, sojusze, warunki pomyślnego rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-5.24" who="#JaremaMaciszewski">Ta pomyślnie realizowana polityka zagraniczna, zachowująca własną tożsamość narodową i kulturową ostała się nienaruszona najostrzejszą nawet krytyką wypaczeń i błędów, odstępstw od zasad socjalizmu minionego 10-lecia. Jeden jest tylko jej wycinek, który w odniesieniu do minionego 10-lecia podda jemy dziś uzasadnionej krytyce i wyciągamy zeń wnioski na przyszłość. Dotyczy to polityki nadmiernego zadłużania się w krajach kapitalistycznych, nadmiernego uzależniania naszej gospodarki od kooperacji z tymi krajami, co uczyniło naszą ekonomikę szczególnie wrażliwą na wszelkie restrykcje i ograniczenia.</u>
          <u xml:id="u-5.25" who="#JaremaMaciszewski">Staliśmy i niezmiennie stoimy na stanowisku szeroko pojętej współpracy państw o różnych systemach społecznych, wolnej od dyskryminacji, na gruncie wzajemnego szacunku i wzajemnych korzyści, troski o umocnienie pokojowego ładu w Europie i na świecie.</u>
          <u xml:id="u-5.26" who="#JaremaMaciszewski">Będąc nadal zainteresowanymi w utrzymywaniu rozległych stosunków gospodarczych, naukowo-technicznych ze wszystkimi krajami świata, w zwiększaniu perspektywicznie udziału Polski w międzynarodowym podziale pracy, będziemy równocześnie zacieśniać nasze więzi z krajami RWPG, widząc w tym szanse doraźnie szybszego wyjścia z kryzysu, a perspektywicznie i długofalowo ponownego wprowadzenia Polski na drogę rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-5.27" who="#JaremaMaciszewski">A na marginesie — czy autorzy restrykcji gospodarczych wobec naszego kraju nie pomyśleli, że przykład Polski stawać się może poważną przestrogą dla innych krajów, zwłaszcza krajów rozwijających się, odnośnie do nadmiernego wiązania własnej ekonomiki z najsilniejszymi organizmami gospodarczymi świata kapitalistycznego. Czy nie pomyśleli również o tym, że Polska dotąd zawsze sumienna w wywiązywaniu się ze swych zobowiązań i pragnąca nadal pozostać wierna tej praktyce, może rozważyć bilans wartości i strat tak rozległej współpracy z Zachodem, jeżeli współpraca ta miałaby być wykorzystywana przeciwko państwu polskiemu jako oręż presji politycznej.</u>
          <u xml:id="u-5.28" who="#JaremaMaciszewski">Wysoka Izbo! Polska Zjednoczona Partia Robotnicza ma pełną świadomość, że im lepiej, mądrzej i skuteczniej realizuje swą przewodnią rolę w społeczeństwie, tym bardziej wiarygodna jest polityka zagraniczna naszego państwa, tym wyrazistsze mogą być jej efekty. Mamy też świadomość, że istotny, pozytywny wpływ na poprawę naszej międzynarodowej pozycji będzie miało konsekwentne kroczenie drogą socjalistycznej odnowy, naprawiania w naszym życiu zbiorowym tego wszystkiego, co naprawy wymaga, stopniowe, ale stałe odzyskiwanie społecznego zaufania, dalsza normalizacja życia w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-5.29" who="#JaremaMaciszewski">Z tym przekonaniem, wierząc głęboko, że wyrażone w exposé Ministra Spraw Zagranicznych kierunki działania międzynarodowego Polski zgodne są z interesami państwa i narodu, Klub Poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej popiera je w całej rozciągłości.</u>
          <u xml:id="u-5.30" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#StanisławGucwa">Obecnie głos zabierze poseł Witold Lipski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#WitoldLipski">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Klub Poselski Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, w imieniu którego upoważniony zostałem przemawiać, uzna je za słuszne, zgodne z polską racją stanu, przedstawione przez Ministra Czyrka zasady i priorytety polityki zagranicznej naszego kraju. Poparcie dla tych niezmiennych zasad zawarliśmy w podstawowych programowych dokumentach Stronnictwa.</u>
          <u xml:id="u-7.1" who="#WitoldLipski">Dwie sprawy, ściśle zresztą ze sobą związane, stanowią obecnie główne zadanie naszej polityki zagranicznej, a mianowicie działania na rzecz niedopuszczenia do dalszego wzrostu napięcia międzynarodowego, mogącego doprowadzić do katastrofy nuklearnej. Jest to problem globalny, dotyczący nie tylko naszego kraju. Jest to równocześnie problem nienowy. Niestety, sytuacja, w jakiej znalazła się Polska, powoduje, że musimy go widzieć inaczej. Jakkolwiek by oceniać nasz polski wpływ na kształtowanie się sytuacji w Europie, a przez to w świecie, należy uznać, że byliśmy w powojennej Europie aktywnym czynnikiem odprężenia, inicjatorem konkretnych propozycji, służących pokojowemu współistnieniu, zahamowaniu wyścigu zbrojeń, a w, ostatnich latach ugruntowywaniu się w różnych sferach stosunków międzynarodowych ducha Helsinek.</u>
          <u xml:id="u-7.2" who="#WitoldLipski">Dziś czynione są próby postawienia Polski niejako w stan oskarżenia, wykorzystywania naszego kraju do zaostrzania sytuacji międzynarodowej, demontażu delikatnej struktury porozumień i współpracy, jakie kształtowały się w latach siedemdziesiątych na naszym kontynencie.</u>
          <u xml:id="u-7.3" who="#WitoldLipski">Nie ulega wątpliwości, że to nie z powodu sytuacji w Polsce doszło do takiego napięcia w stosunkach międzynarodowych. Doszło do niego wcześniej. Informacja Ministra Spraw Zagranicznych przypomina główne jego źródła: przede wszystkim próby administracji Stanów Zjednoczonych do zmiany układu sił na święcie poprzez wyścig zbrojeń.</u>
          <u xml:id="u-7.4" who="#WitoldLipski">Tu warto od razu powiedzieć, że szanse zahamowania tego niebezpiecznego procesu stwarzają liczne propozycje radzieckie, w tym ogłoszone ostatnio przez Leonida Breżniewa, wprowadzające jednostronne moratorium na radzieckie zbrojenia eurostrategiczne.</u>
          <u xml:id="u-7.5" who="#WitoldLipski">Wracając do głównej sprawy. Nie Polska ponosi odpowiedzialność za niepokojące pogorszenie się sytuacji międzynarodowej. Nie poczuwając się do winy, musimy jednak mieć świadomość wypływających z aktualnej sytuacji zagrożeń dla interesów państwa oraz wynikających z tego zobowiązań wobec narodu polskiego i społeczności europejskiej.</u>
          <u xml:id="u-7.6" who="#WitoldLipski">Co się tyczy zagrożeń — to nie ma żadnej przesady w twierdzeniu, że dotyczą one nawet naszego bytu państwowego. Jest tak, skoro pragnie się rewizji kształtu Europy, będącego konsekwencją zwycięstwa koalicji antyfaszystowskiej w II wojnie światowej, kształtu przypieczętowanego — z naszym udziałem — w Poczdamie i „ratyfikowanego”, także z naszym udziałem, w Helsinkach.</u>
          <u xml:id="u-7.7" who="#WitoldLipski">Przecież nie możemy zapominać, że głosy za „nowym układem” w Europie podnoszone są przez siły polityczne nie tylko w RFN, gdzie programowo głoszą one, wbrew postanowieniom układu Polska — RFN z grudnia 1970 roku, iż ostateczne granice zjednoczonych Niemiec będą dopiero ustalone w traktacie pokojowym z nimi.</u>
          <u xml:id="u-7.8" who="#WitoldLipski">Jeżeli chodzi o zobowiązania, to wynikają one logicznie z zagrożeń, bowiem głównym zadaniem polityki zagranicznej jest obrona kraju przed niebezpieczeństwami zewnętrznymi, a także stwarzanie korzystnych zewnętrznych warunków jego rozwoju. W większości krajów polityka zagraniczna jest platformą jedności narodowej. Za brutalną niekiedy polemiką kryje się konsekwentna realizacja tego, co uważane jest za rację stanu. W zaistniałej sytuacji interes państwa wprost narzuca nam konieczność budowania szerokiego frontu porozumienia narodowego. Świadomość niebezpieczeństw dla pokoju, dla ojczyzny, musi być dodatkowym czynnikiem przezwyciężania podziałów i tworzenia rzeczywiście szerokiego frontu patriotycznego. Jest to niezbędne dla wychodzenia z kryzysu, co jest warunkiem niedopuszczenia do tego, aby nasz kraj wykorzystywano do dalszej eskalacji napięć w stosunkach międzynarodowych. Realia są takie, że nie możemy sami kształtować pozytywnie stanu stosunków międzynarodowych, jednak możemy — i taki jest nasz obowiązek — nie dopuścić do tego, abyśmy stali się pretekstem do zaogniania napiętej sytuacji, zarzewiem europejskiego konfliktu.</u>
          <u xml:id="u-7.9" who="#WitoldLipski">Kiedy na zimno zacznie się analizować skoncentrowaną kampanię antypolską, pamiętając równocześnie o bezwzględnych regułach polityki zagranicznej, nie można, niestety, powstrzymać się przed opinią, że są siły, które nie zawahałyby się wykorzystać naszego kraju w taki sposób.</u>
          <u xml:id="u-7.10" who="#WitoldLipski">Wysoka Izbo! Zrozumiałe, że w tym kontekście Rząd traktuje jako główne swe zadanie konkretne działania na rzecz stworzenia odpowiednich warunków zewnętrznych wychodzenia z kryzysu. Oczywiście, służba zagraniczna ma w tym zakresie odpowiedzialną rolę. Przy całym uznaniu dla tej służby, rzeczywiście pracującej obecnie w wyjątkowo trudnych warunkach, jest to zadanie, które może być wykonane, jeżeli podejmą go dosłownie wszyscy obywatele. Na dłuższą bowiem metę o pozycji naszego kraju w świecie zadecyduje zahamowanie spadku produkcji, a następnie szybkie uzdrowienie gospodarki, zwiększenie efektywności gospodarowania, w tym radykalny wzrost wydajności pracy. No i oczywiście, zwiększenie eksportu. Wiadomo, że nie jest to łatwe, że w wielu dziedzinach nie może być eksportu bez importu.</u>
          <u xml:id="u-7.11" who="#WitoldLipski">Polska, przy wszystkich swoich trudnościach gospodarczych, była solidnym partnerem i pragnie nim pozostać. I tu ujawnia się hipokryzja rzeczników sankcji ekonomicznych i politycznych przeciwko naszemu krajowi. Jakże można mówić o sympatii do Polski, o życzliwym zainteresowaniu jej losem, skoro równocześnie zmierza się do zduszenia jej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-7.12" who="#WitoldLipski">Sankcje uderzają we wszystkie dziedziny naszego życia. Są one jednak szczególnie dotkliwe w sferze przemysłu przetwórczego i rolnictwa, wraz z przemysłem spożywczym. Wystarczy powiedzieć, że uniemożliwienie kredytowych zakupów na rynku USA składników paszowych dla przemysłu drobiarskiego powiększy deficyt mięsa o 350 tysięcy ton rocznie, czyli prawie o 10 kg na jednego mieszkańca. Dodatkową konsekwencją tego jest groźba pozbawienia pracy około 30 tysięcy osób zatrudnionych w tym przemyśle i niewykorzystanie poważnych zasobów nowoczesnych, specjalistycznych instalacji i urządzeń.</u>
          <u xml:id="u-7.13" who="#WitoldLipski">Inny przykład. Od lat importowaliśmy środki ochrony roślin w ramach linii kredytowych z państw Europy zachodniej. Wobec blokady ułatwień kredytowych, zastosowanej w styczniu bieżącego roku, pozbawieni zostaliśmy możliwości importu na dotychczasowych zasadach. Wobec znanych trudności dewizowych rolnictwo nasze narażone jest na poważne braki tych środków w bieżącym sezonie.</u>
          <u xml:id="u-7.14" who="#WitoldLipski">Jesteśmy wdzięczni tym wszystkim, którzy świadczą nam pomoc humanitarną, płynącą głównie w postaci paczek. Istnieje wiele wzruszających nawet dowodów sympatii do Polaków, do naszego kraju, manifestowanych przez różnego rodzaju organizacje i poszczególnych obywateli także w krajach, których rządy stosują blokadę ekonomiczną wobec Polski. Te ludzkie odruchy są chyba jeszcze cenniejsze niż materialna wartość pomocy, gdyż pozwalają mieć nadzieję, że antypolska nagonka nie doprowadzi do zerwania więzów przyjaźni z narodami, które wspólna historia uczyniła nam bliskimi.</u>
          <u xml:id="u-7.15" who="#WitoldLipski">Trzeba jednak powiedzieć, że najbardziej humanitarną pomocą byłoby utrzymanie tych normalnych stosunków finansowych i gospodarczych, które dawałyby nam możliwość zatrudnienia ludzi w istniejących zakładach i wyprodukowania tego, co jest potrzebne na rynku wewnętrznym i na eksport.</u>
          <u xml:id="u-7.16" who="#WitoldLipski">W świetle powyższego — wyraźniej rysuje się znaczenie naszych stosunków ze Związkiem Radzieckim i innymi krajami socjalistycznymi. Potwierdzają je wyniki wizyty partyjno-rządowej delegacji przebywającej w Związku Radzieckim w dniach 1 i 2 marca bieżącego roku. Podkreślając koalicyjny charakter tej wizyty, Prezydium Naczelnego Komitetu ZSL stwierdziło, że bardzo ważne dla naszego kraju znaczenie mają przyjęte w trakcie rozmów ustalenia w sprawach gospodarczych, stwarzające nowe możliwości rozszerzenia współpracy polsko-radzieckiej i przełamania trudności spowodowanych sankcjami zachodnimi. Zadeklarowana przez Związek Radziecki pomoc dla Polski, nowe formy kooperacji posłużą lepszemu wykorzystaniu naszego potencjału produkcyjnego, pomogą wyjść z kryzysu i ułatwią zrealizowanie niezbędnych reform w naszej gospodarce.</u>
          <u xml:id="u-7.17" who="#WitoldLipski">Obywatele Posłowie! Dobrze jest mieć przyjaciół. Ale nasze problemy musimy przede wszystkim rozwiązywać sami. Pozwólcie na krótką refleksję. Mówi się, i słusznie, że jedną z charakterystycznych cech współczesnego świata jest rosnąca współzależność krajów, jest coraz wszechstronniejszy rozwój kontaktów i współpracy między państwami, powstawanie międzynarodowych organizacji najrozmaitszych typów i przeznaczeń. Ta nasilająca się, powiedzmy, internacjonalizacja przysłania niekiedy istotny fakt, a mianowicie, że nawet w najbardziej zintegrowanych ugrupowaniach uczestniczące w nich państwa pracują na własny rachunek. Ich własne osiągnięcia gospodarcze, kulturalne, społeczne — decydują o faktycznej randze i miejscu, i w ugrupowaniu, i w święcie.</u>
          <u xml:id="u-7.18" who="#WitoldLipski">Oszczercza kampania antypolska, sankcje ekonomiczne nie mogą nam przysłonić obiektywnych procesów dokonujących się w święcie. Wyciągając lekcję z przeszłości, doceniając wymogi bezpieczeństwa ekonomicznego, o których mówił Minister Czyrek, energiczniej należy realizować słusznie podkreślany w jego informacji program intensyfikacji stosunków i współpracy z Trzecim Światem, czyli większością naszego globu. Kraje te dysponują ogromnymi złożami surowców i przez długie lata potrzebować będą dóbr inwestycyjnych i usług najróżnorodniejszego typu.</u>
          <u xml:id="u-7.19" who="#WitoldLipski">Podkreślając mocniej niż dotychczas znaczenie stosunków ze Związkiem Radzieckim oraz konieczność większego uwzględniania w naszej strategii rozwoju problemów krajów Trzeciego Świata, nie zamierzamy zrywać tradycyjnych więzów z zachodnią Europą i resztą świata. Polska wniosła zbyt duży wkład w to, co nazywa się duchem Helsinek, zbyt dobrze wie, że nie ma rozsądnej alternatywy dla polityki pokojowego współistnienia, aby mogła pozwolić zepchnąć się z dotychczasowej drogi budowania pokojowej Europy. Nie zmierzamy do samoizolacji i nie pozwolimy odgrodzić się od świata. Boleśnie odczuwamy napaści na nasz kraj, na jego dobre imię, wierzymy jednak, ze ta kampania poniesie klęskę, że wróci atmosfera Helsinek z jej dobrego okresu.</u>
          <u xml:id="u-7.20" who="#WitoldLipski">Mam nadzieję, że jest to mimo wszystko możliwe, jeżeli przywódcy i narody Zachodu zrozumieją dobrze słowa gen. Jaruzelskiego, że „polityka sankcji i próba dyktatu nie są w stanie zmienić suwerennych decyzji Rządu polskiego. Polacy jeszcze nigdy w historii nie ugięli się pod obcymi naciskami”.</u>
          <u xml:id="u-7.21" who="#WitoldLipski">Wysoka Izbo! W zakończeniu pragnę stwierdzić, że Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, udzielając poparcia dla zasad polityki zagranicznej, dla najpilniejszych zadań w tym zakresie, angażować się będzie aktywnie w ich realizację także poprzez swe kontakty z partiami i organizacjami chłopskimi w Europie i na święcie, jak również poprzez udział naszych przedstawicieli w różnych formach międzynarodowej aktywności naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-7.22" who="#WitoldLipski">Szczególną wagę przywiązywać będziemy do kontaktów z krajami Trzeciego Świata, w swej masie agrarnymi, w których rozwój rolnictwa jest zadaniem priorytetowym, a masy chłopskie stanowią już istotną siłę w wielu krajach, a we wszystkich — będą nią w przyszłości.</u>
          <u xml:id="u-7.23" who="#WitoldLipski">Sprawy zagrożeń ojczyzny, jej sytuacji w świecie będą w większym niż dotychczas zakresie wykorzystywane w całej działalności Stronnictwa, wśród naszych członków i w kręgu naszego oddziaływania.</u>
          <u xml:id="u-7.24" who="#WitoldLipski">Będziemy upowszechniać prawdę o zagrożeniach naszej ojczyzny, o prawdziwych i fałszywych przyjaciołach. Będziemy głosić, że nawet w tym najtrudniejszym w całej historii Polski Ludowej okresie możemy odgrywać konstruktywną rolę na arenie międzynarodowej, jeżeli będziemy realistami, jeżeli nasze społeczeństwo — przy wszystkich różnicach, jakie w nim występują — będzie zjednoczone i nieprzejednane w sprawach dyktowanych przez polską rację stanu. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-7.25" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#StanisławGucwa">Głos ma poseł Henryk Stawski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#HenrykStawski">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Polityka zagraniczna każdego państwa ukierunkowana być musi na osiąganie celów związanych z tworzeniem, umacnianiem i rozwojem warunków współpracy z innymi państwami, współpracy, oczywiście, dla danego kraju korzystnej, a więc umacniającej jego pozycję i prestiż polityczno-gospodarczy, umożliwiający określone wzajemne przepływy wartości materialnych i pozamaterialnych, zabezpieczających narodowi bezpieczeństwo, suwerenność i perspektywy rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-9.1" who="#HenrykStawski">Jednocześnie, jak w żadnych innych działaniach, w polityce zagranicznej koszty działań nietrafionych, nie przemyślanych, nie skalkulowanych dostatecznie precyzyjnie są tak wysokie, że żadne wysiłki wkładane w ich właściwe przygotowanie i realizację nie są za wielkie.</u>
          <u xml:id="u-9.2" who="#HenrykStawski">Dobra polityka zagraniczna może prowadzić do pomyślnej egzystencji państwa i narodu — zła do ich zatraty. Jakże cenne doświadczenia dostarczyć nam tutaj może nasza dawna historia i nasze pokoleniowe już przeżycia i obserwacje. Ileż to razy płaciliśmy drogo za nasze polityczne pomyłki w obszarze międzynarodowym. Nam już więcej mylić się nie wolno. Nie wolno nam lekceważyć często bardzo bezwzględnych praw określających realne formy współżycia i współdziałania narodów, określających ich losy od tych form uzależnione.</u>
          <u xml:id="u-9.3" who="#HenrykStawski">Jest prawdą, że jakość polityki zagranicznej jest mierzona ostatecznymi, realnie pozytywnymi efektami. Jednak te społeczeństwa, narody, państwa, które cenią sobie wysoko poczucie narodowej dumy i godności, cenią wartości moralne i ogólnoludzkie, starają się efektywność i skuteczność swoich działań na arenie międzynarodowej kojarzyć z przestrzeganiem zasad do tych wartości odniesionych. Do takich narodów należy naród polski, do takich państw należy nasze państwo.</u>
          <u xml:id="u-9.4" who="#HenrykStawski">Obywatele Posłowie! Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego, w którego imieniu zabieram dziś głos, uważa, że polityka zagraniczna Polski omówiona w tej sali przez Ministra Spraw Zagranicznych obywatela Józefa Czyrka odpowiada kryteriom zarówno interesu narodowego, jak i odpowiednim kryteriom moralnym, które powinny być w układzie międzynarodowym przestrzegane. W polityce tej opowiadamy się bowiem za sprawiedliwością, za równymi szansami wszystkich narodów, za równymi prawami tych narodów do rozwoju i dobrobytu. Popieramy dążenia narodowo-wyzwoleńcze ludów jeszcze nie wyzwolonych. Opowiadamy się za pokojem i za skutecznym systemem bezpieczeństwa w Europie i na świecie, za ograniczeniami zbrojeń, za wykluczeniem siły w stosunkach międzynarodowych.</u>
          <u xml:id="u-9.5" who="#HenrykStawski">Polityka nasza okazała się w skali historycznej z punktu widzenia naszych interesów skuteczna. Zabezpieczyła ona bowiem naszemu krajowi warunki pokojowego rozwoju, sprawiła, że żyjemy otoczeni wokół krajami przyjaznymi, że weszliśmy w sojusze gospodarcze i wojskowe, gwarantujące nam określony, stabilny byt państwowy. A przecież w historii naszej tego rodzaju sytuacje zdarzały się niezwykle rzadko, a niektórzy zastanawiają się nawet, czy zdarzały się w ogóle. Istotną rolę w tej polityce grają wspomniane już zawarte przez nas sojusze z państwami socjalistycznymi. Szczególne jednak znaczenie ma dla nas sojusz ze Związkiem Radzieckim, z wielkim państwem euroazjatyckiego kontynentu, zaprzyjaźnionym z nami, którego możliwości gospodarcze i ekonomiczne są dla nas szansą rozwoju w oparciu o efektywne koncepcje wzajemnej współpracy.</u>
          <u xml:id="u-9.6" who="#HenrykStawski">Siła militarna Związku Radzieckiego jest dla nas gwarancją bezpieczeństwa przeciwko określonym zagrożeniom. Polska racja stanu skłania więc nas do szczególnego preferowania stosunków z narodami Związku Radzieckiego, związanymi z narodem polskim więzami pobratymstwa, wspólnoty idei i celów oraz wysoką ceną wspólnie przelanej krwi.</u>
          <u xml:id="u-9.7" who="#HenrykStawski">Stronnictwo Demokratyczne pragnie czynnie współuczestniczyć w rozwoju polskiej polityki zagranicznej zarówno przez udział w różnych organizacjach międzynarodowych, w kontaktach międzyparlamentarnych, co znajdowało m.in. swój wyraz w naszych działaniach w Unii Międzyparlamentarnej, w służbie dyplomatycznej, a także przez własne kontakty polityczne z niektórymi partiami zarówno w państwach socjalistycznych, jak i innych.</u>
          <u xml:id="u-9.8" who="#HenrykStawski">Szerokim echem na świecie, w całym polskim społeczeństwie i w szeregach członkowskich naszego Stronnictwa odbiła się wizyta delegacji partyjno-rządowej Polski w Związku Radzieckim. Spotkanie to potwierdziło raz jeszcze trwałość sojuszu zawartego przed blisko 40 laty ze Związkiem Radzieckim oraz rolę i znaczenie Polski jako ogniwa wspólnoty socjalistycznej. Pomoc gospodarcza, jaka została zadeklarowana przez rząd Związku Radzieckiego, pozwala budzić realne nadzieje na wyjście z kryzysu.</u>
          <u xml:id="u-9.9" who="#HenrykStawski">Dla naszego Stronnictwa istotne znaczenie ma fakt, że w skład delegacji wchodził Przewodniczący Centralnego Komitetu, wicepremier prof. Edward Kowalczyk. Był to znamienny refleks faktu, że w Polsce zachodzą pozytywne zmiany w stosunkach politycznych. Jest to refleks — w obszar polityki zagranicznej — tej koalicyjności, która ma miejsce w naszym kraju w działaniach politycznych w ramach trój partyjnego sojuszu i w kształcie Rządu gen. Jaruzelskiego. Fakt ten wzmaga nasze poczucie odpowiedzialności i zobowiązuje do wysiłków popierających czynnie politykę zagraniczną naszego państwa w obszarach, w których już działamy, i w obszarach, w których działanie podjąć powinniśmy.</u>
          <u xml:id="u-9.10" who="#HenrykStawski">Na płaszczyźnie wspólnoty celów zasadniczych — pokoju, sojuszniczej współpracy i budownictwa socjalizmu — Stronnictwo nasze rozwija współdziałanie z Czechosłowacką Partią Socjalistyczną i z Liberalno-Demokratyczną</u>
          <u xml:id="u-9.11" who="#HenrykStawski">Partią Niemiec w Niemieckiej Republice Demokratycznej. Współdziałanie to wnosi wiele nowych wartości w wielopłaszczyznowe stosunki naszego kraju z sąsiadującymi z nami państwami socjalistycznymi.</u>
          <u xml:id="u-9.12" who="#HenrykStawski">Podejmowaliśmy i będziemy nadal podejmować wspólne inicjatywy i działania na rzecz praktycznego stosowania w życiu i w stosunkach międzynarodowych państw naszego kontynentu i świata zasad pokojowej współpracy, litery i ducha Aktu Końcowego helsińskiej Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.</u>
          <u xml:id="u-9.13" who="#HenrykStawski">Pragniemy nadal podtrzymywać i rozwijać nasze partyjne i parlamentarno-polityczne kontakty z partiami demokratycznymi, liberalnymi i radykalnymi Zachodu. Dotychczasowe doświadczenia z tych kontaktów, między innymi z Liberalną Partią Ludową Finlandii, partiami liberalnymi Belgii, Partią Politycznych Radykałów w Holandii czy Partią Wolnych Demokratów w Republice Federalnej Niemiec — wskazują wyraźnie, iż tylko droga międzynarodowego, wielostronnego dialogu politycznego wiedzie do podtrzymania hamowanego wciąż procesu budowy wzajemnego zaufania, do pokojowej współpracy pomiędzy narodami, niezależnie od ustroju i poglądów politycznych.</u>
          <u xml:id="u-9.14" who="#HenrykStawski">Jako demokraci w interesie pokoju, bezpieczeństwa i współpracy narodowej jesteśmy gotowi w tym duchu rozmawiać z przedstawicielami każdego realistycznie myślącego kierunku i ruchu politycznego. Uważamy, iż jest to słuszny kierunek wnoszenia przez nas udziału w realizację celów polskiej polityki zagranicznej, celów, których jesteśmy przez cały okres Polski Ludowej współautorami i które w pełni podzielamy, dziś bardziej niż kiedykolwiek.</u>
          <u xml:id="u-9.15" who="#HenrykStawski">Jako Stronnictwo jesteśmy wciąż żywotnie zainteresowani rozwojem współpracy z rodakami na całym świecie, z Polonią zagraniczną. Kwestia ta powinna stanowić integralny składnik polskiej polityki zagranicznej, jej narodowych celów. Niezależnie od miejsca swego zamieszkania, Polacy, poczuwający się do więzi z macierzą, powinni znajdować moralno-polityczne oparcie i w kraju, i w placówkach polskiej dyplomacji, i w celach polskiej polityki zagranicznej. Tym bardziej, iż wciąż prezentujemy pryncypialne stanowisko, że więź z macierzystym krajem musi pozostawać w zgodzie z obywatelskimi powinnościami w stosunku do kraju zamieszkania. Taki punkt widzenia umożliwia Polakom mieszkającym na obczyźnie nie tylko stały kontakt z krajem, ale również spełnianie funkcji rozwijających kontakty gospodarcze i polityczne Polski z innymi państwami, wnoszenie wkładu w przywrócenie i podnoszenie międzynarodowej pozycji Polski w świecie.</u>
          <u xml:id="u-9.16" who="#HenrykStawski">Wysoka Izbo! W polityce zagranicznej ważnym czynnikiem wyznaczającym jej kierunek jest także zachowanie się partnerów, z którymi lub wobec których tę politykę się uprawia. Przyjaźń, lojalność, wspólnota interesów i wspólnota idei wywoływać muszą inne postawy, inne działania niż okazywana wrogość, nienawiść, dążenie do dominacji, do wyzysku lub wręcz do podboju. Z całym szacunkiem i wdzięcznością Polska odnosi się do tych państw, które są nam szczerze przyjazne, które popierają pokojową i humanitarną politykę naszego kraju, które starają się nam rzeczywiście pomóc nie w obłudnych słowach, lecz w konkretnych czynach.</u>
          <u xml:id="u-9.17" who="#HenrykStawski">Z nieufnością zaś odnosimy się do tych, którzy chcą popierać i wywoływać u nas zjawiska destrukcyjne, natomiast coraz liczniejsze zjawiska konstruktywne u nas chcą zwalczać, uważając je za swoją klęskę. Nie wierzymy również w szczerość intencji tych wszystkich, którzy ze zbyt wielką i widoczną przesadą reklamują się jako ci, dla których pomyślność Polski i Polaków jest jakoby jedynym celem ich działania i życia. A jednocześnie organizują oni antypolskie imprezy i antypolską oszczerczą kampanię. Zakrawa to na ponurą farsę sił, które już nieraz w przeszłości wywierały swoje złowrogie piętno na naszych losach. Tym siłom raz na zawsze polska polityka zagraniczna dać musi odpowiednio skuteczny odpór. W swojej polityce Polska zawsze była i musi być czujna wobec imperializmu niemieckiego, i jednocześnie jednak dawała i daje wyraz dobrej woli pokonania wykształconych w ciągu historii wzajemnych resentymentów.</u>
          <u xml:id="u-9.18" who="#HenrykStawski">Z całym też szacunkiem Polska odnosi się do Niemieckiej Republiki Demokratycznej, która podjęła heroiczny trud wychowawczy wobec swoich obywateli w celu przebudowy ich poglądów i mentalności, mimo że na co dzień znajduje się pod wpływem ideologiczno-politycznej presji, wywieranej przez istniejące jeszcze siły rewizjonizmu.</u>
          <u xml:id="u-9.19" who="#HenrykStawski">Obywatele Posłowie! W sytuacji międzynarodowej w ostatnim czasie pojawiły się niebezpieczne symptomy. Po dziesięcioleciu, które przez Helsinki, Belgrad, Madryt wzbudziło wielkie nadzieje i charakteryzowało się znaczną poprawą stosunków między Wschodem a Zachodem, oraz które uświadomiło wszystkim państwom, szczególnie państwom europejskim, jak twórcze i korzystne jest pokojowe współistnienie — znów nastąpiło zagrożenie i rozpoczęła się eskalacja napięcia w stosunkach międzynarodowych. A przecież 37 lat temu wielka koalicja antyhitlerowska sumując zniszczenia materialne i cierpienia milionów ofiar pożogi wojennej, postanowiła, że wspólnym wysiłkiem trzeba zrobić wszystko, aby zabezpieczyć się przed wszelkimi próbami łamania praw narodów i jednostek ludzkich do życia w wolności, godności i sprawiedliwości społecznej.</u>
          <u xml:id="u-9.20" who="#HenrykStawski">Przyczyny obecnych napięć i trudności w sytuacji międzynarodowej są wielorakie i złożone. Z największą powagą, wspólnie z bratnimi krajami socjalistycznymi, od lat wskazujemy, że główną i podstawową przyczyną zagrożeń odprężenia i pokoju w Europie jest między innymi niepohamowany wyścig zbrojeń. Rzeczywistość dnia dzisiejszego charakteryzują gigantyczne zbrojenia Stanów Zjednoczonych Ameryki, które według źródeł zachodnich do roku 1986 przeznaczają na zbrojenia 1600 miliardów dolarów.</u>
          <u xml:id="u-9.21" who="#HenrykStawski">Sekretarz obrony w Pentagonie Caspar Weinberger na niedawno odbytej naradzie wojskowej w Monachium bezceremonialnie oświadczył, że należy odrzucić starą formułę Paktu Północno-Atlantyckiego z 1937 roku, nazywaną „Obrona i odprężenie”, gdyż obowiązuje teraz strategia totalnej konfrontacji. Wezwał zachodnią Europę do absolutnego podporządkowania się tej formule. Oznacza to bardzo poważne obciążenia budżetu każdego z tych państw na wiele lat.</u>
          <u xml:id="u-9.22" who="#HenrykStawski">Pełna odpowiedzialności jest, w zestawieniu z powyższymi faktami, propozycja przywódcy radzieckiego Leonida Breżniewa, zawarta w przemówieniu wygłoszonym na XVII Zjeździe Radzieckich Związków Zawodowych — propozycja wprowadzenia jeszcze w tym roku dobrowolnego, jednostronnego moratorium na rozmieszczenie broni nuklearnej średniego zasięgu w europejskiej części Związku Radzieckiego oraz wezwanie do wznowienia rokowań SALT. Jest prawdą, że swoim stosunkiem do dotychczasowych konstruktywnych propozycji państw socjalistycznych, a w tym Związku Radzieckiego — administracja Stanów Zjednoczonych Ameryki dyskredytuje się w oczach świata. Aby wzniecać atmosferę konfrontacji, administracja Stanów Zjednoczonych, jak świadczą liczne przykłady, posługuje się każdą metodą i każda okazja jest tu wykorzystywana. Antypolska polityka jest jednym z przykładów tego rodzaju metody. Jest przykładem montowania agresywnej koalicji przeciwko państwom Układu Warszawskiego. Sytuacja w Polsce była dla Amerykanów doskonałą okazją wykorzystania jej w celu psychologicznego podważenia Paktu Warszawskiego.</u>
          <u xml:id="u-9.23" who="#HenrykStawski">Wysoka Izbo! Omawiając dzisiaj te sprawy w polskim parlamencie, parlamencie państwa, które wie co to jest wojna i czym jest pokój, ciśnie się na usta pytanie — co spowodowało naprawdę tę nagłą i wrogą reakcję Stanów Zjednoczonych i niektórych państw Paktu Północno-Atlantyckiego przeciwko Polsce, brutalne restrykcje gospodarcze uderzające wprost w warunki bytu społeczeństwa polskiego oraz równie brutalne, godzące w naszą narodową dumę i godność stawiane nam ultimatywne warunki polityczne.</u>
          <u xml:id="u-9.24" who="#HenrykStawski">W XVIII i XIX wieku zaborcy, pragnąc wymazać Polskę z mapy politycznej, nazywali nas pogardliwie chorym człowiekiem Europy. Wspominał o tym na jednym z poprzednich posiedzeń Sejmu tow. generał Premier Jaruzelski.</u>
          <u xml:id="u-9.25" who="#HenrykStawski">Nie było więc rzeczą przypadku, że w 1981 roku część prasy zachodniej nawiązała do tej starej, wrogiej nam tezy o Polsce — chorym człowieku Europy. Polska takim chorym człowiekiem nie była, nie jest i nie będzie. Tu nikt nie powinien mieć wątpliwości. Wątpliwość naszą budzi natomiast co innego. Mam na myśli wysiłki amerykańskie, aby restrykcjami gospodarczymi, szantażem gospodarczym wpędzić nas w długotrwałe kłopoty i trudności.</u>
          <u xml:id="u-9.26" who="#HenrykStawski">Odpowiedź na to jest jedna. Jako suwerenne państwo mamy prawo i obowiązek uporządkować nasz polski dom, mamy prawo i obowiązek przywrócić ład i porządek w naszym polskim domu. Prawda jest też taka, że wszelkie poczynione przez nas kroki są zgodne z porządkiem prawnym obowiązującym państwa należące do Organizacji Narodów Zjednoczonych i ponadto nasze poczynania zostały w Organizacji Narodów Zjednoczonych pisemnie notyfikowane.</u>
          <u xml:id="u-9.27" who="#HenrykStawski">Obywatele Posłowie! Miliony Polaków zadają sobie pytanie, czyżby zanikła pamięć w Stanach Zjednoczonych Ameryki, we Francji, w Belgii, w Anglii, we Włoszech o znaczącym wkładzie w walce o wolność ich krajów naszych żołnierzy — Polaków, że za tę wolność na ich ziemiach przelewaliśmy naszą krew. Mamy tę wiarę, że obywatele tych krajów tego nie zapomną — jeśli nawet zapominają o tym ich rządy.</u>
          <u xml:id="u-9.28" who="#HenrykStawski">Wysoki Sejmie! Z naciskiem należy podkreślić, że wypracowana przez nasze socjalistyczne państwo polityka dobrych stosunków międzynarodowych od 37 lat jest konsekwentnie kontynuowana. Nadal w oparciu o dotychczasowe dobre doświadczenia pragniemy rozwijać rzetelną współpracę ze wszystkimi państwami w zakresie gospodarczym, kulturalnym i naukowo-technicznym.</u>
          <u xml:id="u-9.29" who="#HenrykStawski">Wysoko cenimy wyważone i nacechowane życzliwością — jak to określił tutaj przed chwilą w swoim wystąpieniu Minister Józef Czyrek — zgodne z zasadami nieingerencji, reakcje rządów większości państw Trzeciego Świata na ogłoszenie w Polsce stanu wojennego.</u>
          <u xml:id="u-9.30" who="#HenrykStawski">Istnieją nadal bardzo realne możliwości dalszego rozwoju i pogłębiania wzajemnie korzystnej wymiany handlowej, współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej. Tę szansę mus i my wykorzystać. Razem z państwami socjalistycznymi podjąć musimy walkę z uzależnieniem technologicznym, walkę o własny kształt postępu cywilizacyjnego, o własny nowoczesny i postępowy, humanistyczny model życia.</u>
          <u xml:id="u-9.31" who="#HenrykStawski">Podjąć także musimy walkę o zażegnanie wielkiego niebezpieczeństwa, jakie zawiera decyzja członków Paktu Północno-Atlantyckiego o wprowadzeniu na terytorium Europy nowych rodzajów broni rakietowo-nuklearnej oraz broni neutronowej.</u>
          <u xml:id="u-9.32" who="#HenrykStawski">Jednocześnie konieczne jest zdecydowane umacnianie, obok zwierania szeregów wspólnoty socjalistycznej, międzynarodowego znaczenia i autorytetu Polski.</u>
          <u xml:id="u-9.33" who="#HenrykStawski">Wysoka Izbo! Z upoważnienia Klubu Poselskiego Stronnictwa Demokratycznego pragnę złożyć oświadczenie, że akceptujemy przedstawione przez obywatela Ministra Spraw Zagranicznych założenia, cele i kierunki polityki zagranicznej Polski. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-9.34" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#StanisławGucwa">Zarządzam przerwę w obradach do godz. 14 min. 30.</u>
          <u xml:id="u-10.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 13 do godz. 14 min. 35)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#AndrzejWerblan">Wysoka Izbo! Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-11.1" who="#AndrzejWerblan">Kontynuujemy dyskusję. Udzielam głosu posłowi Januszowi Zabłockiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#JanuszZabłocki">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Naczelnym obowiązkiem polskiej polityki zagranicznej jest służba interesom narodu polskiego, jego suwerenności, niepodległości i bezpieczeństwu. Zobowiązuje to do obrony pokoju i troski o korzystne sojusze. Dziś zaś, gdy kraj nasz przeżywa głęboki kryzys, zobowiązuje do wspomagania ogólnonarodowego wysiłku zmierzającego do jego przezwyciężenia. Pod tym też kątem oceniać należy główne kierunki działań i główne zamierzenia polskiej dyplomacji.</u>
          <u xml:id="u-12.1" who="#JanuszZabłocki">Nasza dzisiejsza debata odbywa się w czasie, gdy sytuacja międzynarodowa uległa poważnemu zaostrzeniu. Znajdujemy się bez wątpienia w jednym z najtrudniejszych i najbardziej niebezpiecznych momentów od zakończenia II wojny światowej.</u>
          <u xml:id="u-12.2" who="#JanuszZabłocki">Wśród czynników, które mają wpływ na taką niekorzystną ewolucję w stosunkach międzynarodowych wymienić trzeba przede wszystkim politykę aktualnej administracji amerykańskiej, zainicjowaną przed rokiem przez prezydenta Reagana. Wyznacza ona sobie za główny cel zmianę światowego układu sił na korzyść Stanów Zjednoczonych, a za drogę do tego celu przyjmuje gwałtowne nasilenie zbrojeń. Pociąga to za sobą dla całego życia międzynarodowego, dla atmosfery w nim panującej, określone, negatywne skutki. Do skutków tych bezpośrednio przez nas odczuwalnych należą także wdrożone przez administrację amerykańską i niektóre państwa zachodnie sankcje ekonomiczne, wymierzone przeciw naszemu krajowi po wprowadzeniu w nim w dniu 13 grudnia ub. roku stanu wojennego.</u>
          <u xml:id="u-12.3" who="#JanuszZabłocki">Na tym tle na uznanie i poparcie zasługują przedstawione tu dzisiaj przez pana Ministra Spraw Zagranicznych zasady polskiej polityki zagranicznej. Nie ulegając presji faktów, o których była mowa, pragnie ona niezmiennie kontynuować dążenie do dialogu i negocjacji, pokojowego rozwiązywania konfliktów, pogłębiania wzajemnego zaufania i zrozumienia między państwami i blokami. Celem naszej polityki zagranicznej pozostaje nadal wspieranie na arenie międzynarodowej wszystkiego, co służy powstrzymaniu groźby wojny, ograniczeniu zbrojeń i rozbrojeniu, zachowaniu i pogłębianiu odprężenia oraz rozwojowi równoprawnej współpracy wszystkich państw.</u>
          <u xml:id="u-12.4" who="#JanuszZabłocki">Jest sprawą oczywistą, że znaczenie kluczowe dla pokoju światowego będą miały bezpośrednie rozmowy amerykańsko-radzieckie, stwarzające szanse porozumienia obu wielkich mocarstw w takich sprawach, jak ograniczenie i redukcja strategicznych zbrojeń jądrowych, czy też ograniczenie broni jądrowej średniego zasięgu w Europie. Polska, podobnie jak inne kraje europejskie, jest żywotnie zainteresowana, aby kontakty te rozwijały się i były uwieńczone powodzeniem.</u>
          <u xml:id="u-12.5" who="#JanuszZabłocki">Ale w działaniach na rzecz rozbrojenia mają swoją rolę do odegrania również państwa średnie i małe. Polska pragnie spełnić swoją rolę w tym dziele jako uczestnik rozmów wiedeńskich w sprawie redukcji sił zbrojnych i zbrojeń w Europie środkowej, a także przez swój udział w Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.</u>
          <u xml:id="u-12.6" who="#JanuszZabłocki">Z aprobatą przyjmujemy dzisiejsze oświadczenie Ministra Spraw Zagranicznych, że Polska będzie dążyć, by spotkanie madryckie, które ponownie odbędzie się jesienią bieżącego roku, odzyskało charakter konstruktywnej debaty i że dołoży wszelkich starań, aby kontynuować rzeczowy dialog i doprowadzić spotkanie do pozytywnych wyników, odpowiadających oczekiwaniom narodów europejskich. Jest także miejsce dla nowych inicjatyw dyplomatycznych naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-12.7" who="#JanuszZabłocki">Dziś, gdy powraca zainteresowanie koncepcjami stref bezatomowych i ograniczonych zbrojeń jądrowych, Polska jako w swoim czasie prekursorka tej idei i autorka „Planu Rapackiego” — ma szczególny tytuł do udziału w poszukiwaniu również i w tej dziedzinie odpowiednich rozwiązań dla Europy środkowej.</u>
          <u xml:id="u-12.8" who="#JanuszZabłocki">Ostatnie kilkanaście miesięcy upewniły nas, że mamy na całym świecie wielu szczerych i bezinteresownych przyjaciół gotowych do niesienia w ciężkich chwilach próby pomocy Polsce. Świadectwem tego jest szeroki zakres pomocy humanitarnej, jaka w różnych postaciach płynie ze wszystkich stron dla ludności naszego kraju. Do odnotowania jest w szczególności aktywność na tym polu wielu organizacji kościelnych zarówno katolickich, jak i innych wyznań.</u>
          <u xml:id="u-12.9" who="#JanuszZabłocki">Trzeba, by wszyscy ci zagraniczni przyjaciele Polski, aby cała opinia światowa, zdawała sobie sprawę z istotnego sensu sankcji ekonomicznych skierowanych przeciwko Polsce. Sankcje te, w intencjach ich autorów wymierzone w Rząd polski, w ostatecznych swoich skutkach godzą w ludność naszego kraju — tę samą ludność, której usiłuje się dopomóc akcją humanitarną. Przyczyniając się do zmniejszenia rynkowej produkcji przemysłowej i zaopatrzenia rolnictwa, sankcje powodują dalsze obniżanie poziomu powszechnego spożycia. Pogłębiając deficyt surowców w przemyśle, przedłużają żywot scentralizowanym mechanizmom nakazowo-rozdzielczym, utrudniając i opóźniając wdrożenie oczekiwanej przez społeczeństwo reformy ekonomicznej. Odcinając nas od krajów zachodnich, zmuszają naszą gospodarkę do trwałego wycofywania się z ekonomicznej współpracy z nimi, czego jako Polacy nie chcieliśmy, bo widzimy powołanie naszego kraju w roli ogniwa między Wschodem i Zachodem.</u>
          <u xml:id="u-12.10" who="#JanuszZabłocki">Obliczone na wzmaganie gospodarczych i społecznych napięć wewnątrz naszego kraju sankcje ekonomiczne nie tylko nie sprzyjają szybszemu zniesieniu w nim stanu wojennego, co odpowiada pragnieniom Polaków, ale przeciwnie, obiektywnie działają na rzecz jego przedłużania.</u>
          <u xml:id="u-12.11" who="#JanuszZabłocki">Wysoka Izbo! Wybór przez naród podstawowego kierunku polityki zagranicznej nie może być sprawą emocji czy rozpamiętywania urazów, ale dyktowany być musi rozsądkiem i trzeźwą oceną realiów.</u>
          <u xml:id="u-12.12" who="#JanuszZabłocki">Dążenie do oparcia na zasadach sojuszu, przyjaźni i współpracy stosunków Polski ze Związkiem Radzieckim jako jednym z dwóch wielkich mocarstw współczesnego świata, wypływa z trafnego odczytania nauk pochodzących z najnowszej historii naszego narodu, z jego położenia, a także z obecnego układu sił w świecie. Co oznaczała dla pozycji Polski w Europie możliwość oparcia się w okresie powojennym o potęgę Związku Radzieckiego, przekonaliśmy się najlepiej na przykładzie problemu niemieckiego. Postawieni wraz ze sporną kwestią zachodniej granicy w obliczu szybko odradzającej się ekonomicznej i politycznej siły Niemiec Zachodnich, państwa, którego oficjalną doktryną jest do dziś istnienie Rzeszy w granicach z 1937 roku — nie bylibyśmy w stanie żywotnych interesów naszego kraju skutecznie obronić, gdyby nie stałe wsparcie udzielane nam przez ZSRR jako państwu socjalistycznemu i związanemu z nim wspólną przynależnością do Paktu Warszawskiego i Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. Również i dziś polska racja stanu wymaga, by państwo nasze mogło jak najszybciej powrócić do swojej naturalnej roli, do której predestynuje Polskę jej potencjał ludnościowy i gospodarczy — roli najsilniejszego sojusznika Związku Radzieckiego, sojusznika, którego poparcie się liczy i którego głos jest brany pod uwagę w całej polityce europejskiej tego wielkiego mocarstwa.</u>
          <u xml:id="u-12.13" who="#JanuszZabłocki">Dlatego wydarzeniem o doniosłym znaczeniu dla umocnienia pozycji Polski zarówno we wspólnocie państw socjalistycznych, jak i na szerszej arenie międzynarodowej, była niedawna wizyta w Moskwie polskiej delegacji partyjno-państwowej na czele z generałem Jaruzelskim.</u>
          <u xml:id="u-12.14" who="#JanuszZabłocki">Wzajemne stosunki sojusznicze zakładają nie tylko ścisłą współpracę, ale opierają się zarazem na zasadach suwerenności i niezależności, równości praw i obustronnych korzyści. Powinny to być stosunki partnerstwa. Osiągnięcie jednak rzeczywistej pozycji partnera zależy nie od deklaracji i intencji, ale od tego, co faktycznie w stosunki wzajemne dany kraj od siebie wnosi. Pozycja partnerska rośnie wówczas, gdy nie tylko od drugiej strony czegoś się oczekuje, ale i wzajemnie, ma się jej coś do zaoferowania.</u>
          <u xml:id="u-12.15" who="#JanuszZabłocki">Również w stosunkach ze Związkiem Radzieckim i innymi państwami socjalistycznymi partnerska pozycja Polski będzie utrwalać się w miarę tego, jak kraj nasz okaże się zdolny do przezwyciężania wewnętrznych trudności własnymi siłami, w miarę tego, jak z kredytobiorcy stawać się będziemy stopniowo pełnowartościowymi uczestnikami gospodarczej wymiany i współpracy.</u>
          <u xml:id="u-12.16" who="#JanuszZabłocki">Trwałe ułożenie na powyższych zasadach stosunków między Polską a Związkiem Radzieckim nie jest — jak to podkreślił Minister Czyrek — sprawą jakiejś jednej grupy interesów. Jest sprawą ogólnonarodową. Ma decydujące znaczenie dla obecnych i przyszłych losów naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-12.17" who="#JanuszZabłocki">Toteż wszyscy Polacy, niezależnie od ich orientacji światopoglądowej czy też podziałów występujących dzisiaj w naszym społeczeństwie, powinni rozumieć, iż bezpieczeństwo naszego państwa i szanse jego pokojowego rozwoju możliwe są dzisiaj jedynie w ramach Paktu Warszawskiego.</u>
          <u xml:id="u-12.18" who="#JanuszZabłocki">Upragnione dążenia naszego narodu do potwierdzenia swej podmiotowości, do demokratyzacji wewnętrznych stosunków w naszym kraju, do kształtowania ich zgodnie z własną wolą i specyfiką polskich warunków i tradycji narodowych tylko wtedy mogą być owocne i pozbawione dla narodu niebezpieczeństw, jeżeli równocześnie respektują obecne miejsce Polski w międzynarodowym układzie sił, jeżeli nie przyczyniają się do osłabienia więzi Polski z ZSRR i innymi państwami socjalistycznymi, do podważania wzajemnego zaufania i sojuszniczej wiarygodności.</u>
          <u xml:id="u-12.19" who="#JanuszZabłocki">Do dobrych tradycji polskiej obyczajowości politycznej okresu powojennego należy ta, iż Polacy — różniąc się często między sobą w sprawach wewnętrznych — nie wynoszą tych różnic na zewnątrz, że na zewnątrz Polska przemawia wobec obcych jednym głosem, że polityka zagraniczna jest tą sferą działalności Rządu, która — reprezentując interes całego narodu — cieszy się poparciem ogółu Polaków.</u>
          <u xml:id="u-12.20" who="#JanuszZabłocki">Tak było w okresach największych napięć i konfliktów między państwem i kościołem w latach pięćdziesiątych czy sześćdziesiątych, w czasach, gdy na czele Episkopatu Polski stał Prymas kardynał Stefan Wyszyński. Szczególnie zaś w wyraźny sposób ta niepisana zasada dawała się odczytać w tym, co dotyczyło stosunku do polskości Ziem Zachodnich i do problemu niemieckiego. Niezależnie od wszystkich różnic występujących między nimi, Rząd i Episkopat Polski kierowały się zawsze w tych sprawach nadrzędną narodową racją stanu, a ta nakazywała im, gdy zachodziła potrzeba, wyciszać spory, a nawet współdziałać tam wszędzie, gdzie służyło to dobru całego narodu.</u>
          <u xml:id="u-12.21" who="#JanuszZabłocki">Przykład ten godzien jest naśladowania i dziś. Również i dzisiaj tak świadomość interesu narodowego, jak i poczucie narodowej godności wymagają, by wewnętrzne problemy polskie, choćby nie wiadomo jak trudne i bolesne, pozostawały sprawą samych Polaków, którą muszą rozwiązać między sobą, bez włączania w to obcych. Sprawy polskie muszą być rozwiązywane własnymi polskimi siłami, a ostateczny głos i moralny tytuł do ich rozstrzygania ma wyłącznie naród polski żyjący nad Wisłą, Odrą i Bugiem, który jest w naszym kraju jedynym uprawnionym gospodarzem i suwerenem.</u>
          <u xml:id="u-12.22" who="#JanuszZabłocki">Te same przesłanki nakazują mocno i zdecydowanie opowiedzieć się przeciw wszelkiej ingerencji zewnętrznej w nasze sprawy, z czyjejkolwiek strony by nie pochodziła. Polska musi być podmiotem własnych losów, a nie polem rozgrywki dla cudzych interesów. Tych wszystkich zaś, którzy do takiej obcej ingerencji się odwołują, którzy usiłują ją sprowokować, i na niej opierają swoje rachuby i plany polityczne, osądzać należy jako ludzi, którzy stracili więź z narodem.</u>
          <u xml:id="u-12.23" who="#JanuszZabłocki">Nie może być wielu polskich polityk zagranicznych. Może być tylko jedna, uprawniona polska polityka zagraniczna, ta, która kierując się narodową racją stanu, w konkretnie istniejących warunkach najlepiej służy suwerenności i niepodległości naszej ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-12.24" who="#JanuszZabłocki">Wysoka Izbo! Skuteczność polityki zagranicznej państwa jest funkcją siły tego państwa, potencjału, jaki sobą wobec innych przedstawia. Jeżeli dziś polska polityka zagraniczna nie zawsze jest tak efektywna, jak byśmy tego pragnęli, to przyczyny tego nie leżą w niej samej, ale w degradacji pozycji naszego państwa w świecie, jaka nastąpiła w ciągu kilkunastu minionych miesięcy.</u>
          <u xml:id="u-12.25" who="#JanuszZabłocki">Źródłem tej degradacji był zarówno pogłębiający się kryzys gospodarczy, z jakiego ciągle kraj nasz nie może się wydobyć, jak i brak należytej stabilności władzy państwowej. To sprawiło, że Polska traciła w stosunkach z innymi państwami wiarygodność jako partner współpracy ekonomicznej i jako uczestnik militarnych i politycznych sojuszy.</u>
          <u xml:id="u-12.26" who="#JanuszZabłocki">Co więcej — jako osłabione ogniwo Paktu Warszawskiego Polska stawała się, niezależnie od swojej woli, czynnikiem destabilizacji w stosunkach międzynarodowych. Przyczyniała się bowiem przez to do podważenia tej kruchej i delikatnej równowagi sił, jakiej zawdzięcza powojenna Europa, niespotykanie długi w dziejach tego kontynentu, bo ponad 36 lat trwający okres nieprzerwanego pokoju.</u>
          <u xml:id="u-12.27" who="#JanuszZabłocki">Dlatego jest sprawą o doniosłym znaczeniu, nie tylko dla naszego kraju, ale i dla bezpieczeństwa europejskiego oraz dla przyszłości dialogu między Wschodem i Zachodem, aby Polska — jak to określił generał Jaruzelski — jak najszybciej odzyskała należne jej miejsce we wspólnocie państw socjalistycznych, w Europie i w świecie, a tym samym powróciła do swojej ważnej i konstruktywnej roli w stosunkach międzynarodowych. Ale klucz do przywrócenia jej tej pozycji i tej roli leży nie tyle w samej polityce zagranicznej, co przede wszystkim w stosunkach wewnątrz naszego kraju, w widocznych postępach w przezwyciężaniu przez Polskę gospodarczego i politycznego kryzysu, w wyraźnym zbliżaniu się do normalizacji polskiego życia.</u>
          <u xml:id="u-12.28" who="#JanuszZabłocki">Pragniemy raz jeszcze podkreślić, iż stan wojenny musi być rozumiany jako rozwiązanie jedynie przejściowe, które nie może być przeciągane ponad niezbędną konieczność. Powinien on trwać jedynie tak długo, jak to jest niezbędne, by przygotować rozwiązania polityczne, pozwalające stabilność władzy oprzeć już nie na środkach nadzwyczajnych, ale na normalnym dialogu ze społeczeństwem i na jego akceptacji. Należy — naszym zdaniem — przyspieszyć działania zmierzające do przygotowania takich politycznych rozwiązań. Służyłoby temu możliwie rychłe wznowienie działalności związków zawodowych, samorządu pracowniczego w zakładach i stowarzyszeń. Służyłby temu wyraźniejszy postęp w budowie ogólnospołecznego porozumienia, obejmującego główne siły naszego narodu. Widoczny i oczywisty dla każdego postęp w tych pracach i stopniowe znoszenie ograniczeń stanu wojennego działałyby nie tylko na korzyść naszego kraju, dopomagając mu w przezwyciężaniu kryzysu gospodarczego, ale byłyby także liczącym się wkładem Polski w walkę przeciw pogarszaniu atmosfery międzynarodowej.</u>
          <u xml:id="u-12.29" who="#JanuszZabłocki">Z jednej strony postęp w normalizacji życia podważałby w oczach opinii światowej zasadność wymierzonych w nasz kraj sankcji gospodarczych, a przynajmniej sprzyjałby zróżnicowaniu w tej sprawie postaw między państwami zachodnimi. Z drugiej strony w istotny sposób wzmocniłby nas i uzbroił w argumenty, gdyby po wznowieniu jesienią obrad KBWE doszło do nowych prób blokowania procesu odprężenia i dialogu między Wschodem i Zachodem.</u>
          <u xml:id="u-12.30" who="#JanuszZabłocki">Postulując szybsze wychodzenie naszego kraju z rygorów stanu wojennego, zdajemy sobie sprawę, że adresować należy te postulaty zarówno do władzy, jak i do społeczeństwa. Tylko bowiem ich świadome współdziałanie może przynieść oczekiwane rezultaty.</u>
          <u xml:id="u-12.31" who="#JanuszZabłocki">Koło Poselskie Polskiego Związku Katolicko-Społecznego, w imieniu którego przemawiam, wraz z tymi kręgami opinii katolickiej, które reprezentujemy, gotowe jest wnieść swój wkład w poważne dzieło ogólnonarodowe.</u>
          <u xml:id="u-12.32" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu posłowi Edmundowi Osmańczykowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#EdmundOsmańczyk">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Jestem pod dużym wrażeniem wysłuchanej przed chwilą analizy bardzo rzetelnej posła Zabłockiego, z którego wywodami w większości się zgadzam. Myślę, że moje wywody będą w pewnym sensie rozwinięciem tych samych myśli, tych samych trosk.</u>
          <u xml:id="u-14.1" who="#EdmundOsmańczyk">Wysoka Izbo! Polska ma kilka cech szczególnych, które odróżniają nasz kraj od innych państw socjalistycznych w Europie, cech, które rzutują trwale na naszą politykę wewnętrzną i zagraniczną.</u>
          <u xml:id="u-14.2" who="#EdmundOsmańczyk">Pierwsza — to wyróżnik demograficzny. Dwie trzecie żyjących dziś w kraju i za granicą Polaków urodziło się już po wybuchu wojny, a zatem młode pokolenia dominują już całkowicie w naszym narodzie.</u>
          <u xml:id="u-14.3" who="#EdmundOsmańczyk">Druga cecha ekonomiczna — to trwałość chłopskiej własności ziemskiej.</u>
          <u xml:id="u-14.4" who="#EdmundOsmańczyk">Wyróżnik narodowy — to trwałość znacznej emigracji polskiej w świecie.</u>
          <u xml:id="u-14.5" who="#EdmundOsmańczyk">Wreszcie wyróżnik społeczny — to trwałość dominacji religijnej Kościoła Rzymskokatolickiego w naszym narodzie.</u>
          <u xml:id="u-14.6" who="#EdmundOsmańczyk">Przez te odrębności nie jesteśmy wzorcem dla nikogo, a nasza historia ma swoje własne meandry.</u>
          <u xml:id="u-14.7" who="#EdmundOsmańczyk">W ostatnim ćwierćwieczu XVIII wieku w Europie środkowej i wschodniej zaliczano do narodowości polskiej około 7–8 milionów ludzi. Po stu kilkudziesięciu latach bytu bez własnego państwa i po sześćdziesięciu kilku latach przeżytych z powrotem we własnym państwie, stanowimy w świecie polską społeczność rzędu 45–50 milionów, spośród której 10 do 15 milionów żyje poza granicami Polski Ludowej, na wschód od Bugu i na zachód od Odry, na całym szerokim świecie. Stąd Polska — to nadal — jak w przeszłości — nie tylko państwo, ale i naród. I nie ma się tu co spierać, kto tu ważniejszy. Mają po stokroć rację ci nauczyciele naszego narodu, którzy upominają się o pierwszeństwo dla racji państwa. I tę samą rację mają ci nauczyciele, którzy upominają się o szacunek dla pierworództwa narodu.</u>
          <u xml:id="u-14.8" who="#EdmundOsmańczyk">Skoro historia nie pomieściła nas w jednym państwie, naród winien brać wzgląd na interesy swego macierzystego państwa, a państwo winno brać wzgląd na interesy całego narodu. A zatem nasza państwowa polityka zarówno wewnętrzna, jak i zagraniczna musi brać pod uwagę taką a nie inną formację polskiej społeczności, żyjącej nie tylko w naszym niewielkim kraju, nawet nie jeden procent powierzchni ziemskiego globu, ale i w wielu, bardzo wielu państwach szerokiego świata.</u>
          <u xml:id="u-14.9" who="#EdmundOsmańczyk">Musimy zatem czynić wszystko, aby więzy rodzinne pozostawały trwałe i były możliwie najkorzystniejsze dla państwa i całego narodu. Niestety, tak nie było w okresie między wojnami, tak nie było po wojnie, tak nie jest też dzisiaj.</u>
          <u xml:id="u-14.10" who="#EdmundOsmańczyk">W roku zeszłym zrodziła się szansa budowania trwałych pomostów między krajem a emigracją nad przepaściami przeszłości, o których pisałem zaraz po wojnie w „Sprawach Polaków” w rozdziale „Most czy przepaść?”.</u>
          <u xml:id="u-14.11" who="#EdmundOsmańczyk">Z tej też trybuny w lipcu ubiegłego roku mówiłem o wielkiej historycznej szansie, jaka staje przed nami. Znalazło to bardzo pozytywne echo w kraju i za granicą. Konstruktywna idea ułożenia trwałych normalnych łączy między krajem a emigracją znalazła zrozumienie w Sejmie, co wyraziło się w zainicjowaniu i w kontynuowaniu po dziś dzień prac sejmowej podkomisji DS. obywatelstwa.</u>
          <u xml:id="u-14.12" who="#EdmundOsmańczyk">Pełne zrozumienie było i jest również ze strony Rządu, co znalazło ostatnio wyraz w znamiennej deklaracji Premiera Wojciecha Jaruzelskiego w dniu 25 stycznia 1982 r.: „Po zniesieniu stanu wojennego Rząd kontynuować będzie politykę paszportową zainicjowaną w kwietniu 1981 r. Jestem przekonany, że utrzymanie linii odnowy również w polityce paszportowej nie dopuści do osłabienia więzów, do wykopania przepaści między krajem a Polonią. Nie będzie wojny polsko-polskiej w kraju, nie będzie też jej między krajem a emigracją”.</u>
          <u xml:id="u-14.13" who="#EdmundOsmańczyk">Wysoka Izbo! Mimo zadeklarowanej i kontynuowanej dobrej woli Sejmu i Rządu stosunki na płaszczyźnie kraj — emigracja znów układają się źle, gorzej — układają się żałośnie, bo żałosne są jakiekolwiek demonstracje czy polemiki, pogłębiające rozdział między krajem a emigracją.</u>
          <u xml:id="u-14.14" who="#EdmundOsmańczyk">To, że do wojny polsko-polskiej nie dopuścimy ani w kraju, ani między krajem a emigracją, to musi być oczywiste, bo to jest to minimum zdrowego rozsądku, na który należy liczyć w kraju i na emigracji.</u>
          <u xml:id="u-14.15" who="#EdmundOsmańczyk">Rzecz w tym, aby właśnie teraz, w tym najtrudniejszym historycznym momencie ratować i podtrzymywać ze wszystkich sił ideę budowania trwałego pomostu między krajem a emigracją. Idea wielkiego pojednania musi pozostać żywa.</u>
          <u xml:id="u-14.16" who="#EdmundOsmańczyk">Kiedyś, w 1967 r., z ideą pojednania wyszedł polski kościół do niemieckiego kościoła. Nie taję, że mnie to wtedy wzburzyło i byłem przeciw. Ale skoro to religijne pojednanie Polaków i Niemców stało się historycznym faktem przed kilkunastu laty, zapytuję Polaków w kraju i za granicą, czy nie jest naszym obowiązkiem myśleć i działać w tym kierunku mimo wszelkich przeciwności, aby w najbliższych latach pojednali się Polacy z Polakami? I zbudowali wreszcie trwały pomost, z czym tyle nadziei wiązaliśmy i wiążemy.</u>
          <u xml:id="u-14.17" who="#EdmundOsmańczyk">W sierpniu 1984 roku minie 50 lat od historycznego Zjazdu Polaków z Zagranicy w Warszawie, a 5 sierpnia tegoż 1984 roku minie również pół wieku od zaślubin sztandarów Rodła z Wisłą. Po raz pierwszy biało-czerwone sztandary Raciborza, Opola, Wrocławia, Szczecina, Olsztyna pokłoniły się Wiśle. Jest to dobra rocznica, dobra okazja na ogólnonarodowe spotkanie.</u>
          <u xml:id="u-14.18" who="#EdmundOsmańczyk">Obywatele Posłowie! Nie jestem marzycielem. Jestem realistą, jak każdy dziś już chyba Polak w kraju. Jeśli z uporem powracam do idei unormowania stosunków kraj — emigracja z korzyścią materialną i moralną dla państwa i dla całego narodu i ośmielam się stawiać termin tego ogólnonarodowego pojednania nie dalszy jak sierpień 1984 roku, to oczywiście zakładam, że tu w kraju wpierw dojdzie do tej ogólnonarodowej ugody, której konieczność uzasadniałem z tej tu trybuny 25 stycznia bieżącego roku.</u>
          <u xml:id="u-14.19" who="#EdmundOsmańczyk">Przypomnę krótko co mówiłem wtedy, bo nie miałem wówczas możności opublikowania mych racji. Oto najistotniejsze zdania: „My, dojrzali, starzy Polacy, zasiadający tu w Sejmie, czy w jakichkolwiek władzach działających czy zawieszonych organizacji, a także ci starzy Polacy trzymający się na uboczu, ale mający autorytet w społeczeństwie, musimy czynić wszystko, aby nie powtórzyła się po raz wtóry za naszego życia tragedia młodego pokolenia.</u>
          <u xml:id="u-14.20" who="#EdmundOsmańczyk">Dzisiaj sprawa ogólnonarodowej ugody jest koniecznością narodową znalezienia przez nas szybkiego, skutecznego sposobu, aby to tak liczne młode pokolenie, tak gniewne, twarde i harde, a tak rozgoryczone swoją pierwszą dotkliwą klęską, zobaczyło jak najszybciej przed sobą szeroko otwartą drogę do współrządzenia swoim państwem.</u>
          <u xml:id="u-14.21" who="#EdmundOsmańczyk">Jestem zdania, że to nasze forum Sejmu w jeszcze większym niż dotychczas stopniu winno być miejscem spotkań i negocjacji wszystkich bez wyjątku ugrupowań i działaczy gotowych do ogólnonarodowej ugody”.</u>
          <u xml:id="u-14.22" who="#EdmundOsmańczyk">To, dosłownie to, mówiłem 25 stycznia 1982 r. z tej tu trybuny.</u>
          <u xml:id="u-14.23" who="#EdmundOsmańczyk">Obywatele Posłowie! W imię najżywotniejszych interesów naszego państwa i całego narodu apeluję do wszystkich polskich sił społecznych i politycznych oraz do wszystkich Polaków w kraju i za granicą, ratujmy młode pokolenie ogólnonarodową ugodą!</u>
          <u xml:id="u-14.24" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#AndrzejWerblan">Głos ma poseł Janusz Stefanowicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#JanuszStefanowicz">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Pan Minister Spraw Zagranicznych przypomniał na wstępie swego exposé, że skuteczność polityki zagranicznej państwa zależy od jego wewnętrznej siły lub słabości. Miał przy tym zapewne na myśli głównie stan słabości materialnej, w jakiej znalazła się Polska. Istotnie, głęboki i przewlekły kryzys gospodarczy, spotęgowany kolosalnym zadłużeniem, osłabił znacznie pozycję Polski przede wszystkim w międzynarodowych stosunkach ekonomicznych i handlowych. Tu jednak pozwolę sobie wyrazić pogląd bardziej optymistyczny od zwyczajowych opinii i prognoz.</u>
          <u xml:id="u-16.1" who="#JanuszStefanowicz">Pozycja międzynarodowa państwa jest zjawiskiem długofalowym, a jej gruntowna, niepropagandowa ocena musi brać pod uwagę nie tylko i nie tyle bieżący stan rzeczy, co sumę potencjałów tego państwa. Fatalna praca i niewiele lepsze kierowanie gospodarką powodowały okrutne marnotrawstwo polskich potencjałów, ale mimo wszystko ich nie zniszczyły. Jesteśmy nadal krajem zasobnym w surowce, ludnym i prężnym, mimo negatywnych ostatnio trendów demograficznych. Niecałe też przecież uprzemysłowienie poszło fałszywym torem.</u>
          <u xml:id="u-16.2" who="#JanuszStefanowicz">Realistyczna ocena aktualnych i przyszłych skutków kryzysu nie powinna ani nas samych, ani naszych sojuszników, ani partnerów o różnym stopniu życzliwości wobec Polski prowadzić do wniosku, że kraj nasz został nagle strącony w przepaść Trzeciego Świata. Byłby to obraz równie fałszywy, jak niegdysiejsza ułuda „dziesiątego mocarstwa przemysłowego świata”. W prognozowaniu i profilowaniu naszej polityki zagranicznej na dłuższą metę widzieć trzeba Polskę w warstwie uprzemysłowionych państw średnich o takim ciężarze gatunkowym i takich możliwościach, że stosunki z naszym krajem nie mogą być lekceważone lub traktowane w sposób instrumentalny przez nikogo, a w szczególności przez nikogo w Europie.</u>
          <u xml:id="u-16.3" who="#JanuszStefanowicz">Sankcje obecnie stosowane wobec Polski są moralnie odstręczające, jednakże w analizie strategicznej nie powinny być motywem poważniejszego niepokoju. Wielkość, położenie i potencjał Polski sprawiają bowiem, że nasze kłopoty i słabości, nawet jeśli przysparzają komuś satysfakcji ideologicznej lub politycznej, w ostatecznym rachunku stają się kłopotami i słabościami całej Europy. Wbrew pozorom rozumieją to również na Zachodzie.</u>
          <u xml:id="u-16.4" who="#JanuszStefanowicz">Niepokój mój budzi natomiast inne źródło względnej słabości naszej pozycji międzynarodowej, które w exposé zostało pominięte.</u>
          <u xml:id="u-16.5" who="#JanuszStefanowicz">Okres między sierpniem 1980 r. i grudniem 1981 r. odsłonił mianowicie poważne pęknięcia, luki, względnie nieporozumienia w ogólnonarodowym zapleczu naszej polityki zagranicznej. Przyjmowaliśmy przez całe dziesięciolecia za pewnik, że jej założenia i cele znajdują absolutne poparcie społeczeństwa. Uzasadnieniem tego aksjomatu był fakt, że nikt, lub niemal nikt, nie podważał wprost zasady sojuszu ze Związkiem Radzieckim. Było to i pozostaje prawdą, aczkolwiek pojawiły się pokaźniejsze niż się spodziewaliśmy grupy i ośrodki, które sojusz ten kwestionowały, lub drogą faktów dążyły do jego naruszenia. Jednakże owe burzliwe 16 miesięcy ujawniły, że ta, a także inne zasady polskiej polityki zagranicznej pojmowane były w sposób formalny, a nawet wręcz fałszywy i to w sporej części społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-16.6" who="#JanuszStefanowicz">Słuszne przekonanie o trwałości sojuszu polsko-radzieckiego, opartego na zbieżnościach racji stanu obu państw, a także na całokształcie struktury współczesnych stosunków międzynarodowych uległo niebezpiecznemu spłyceniu. Lansowano tezę, iż jest to fakt nieunikniony, na który nic nie poradzimy, można co najwyżej ograniczać płynące stąd szkody. W skrajnej wykładni jedynym właściwie uzasadnieniem sojuszu ze Związkiem Radzieckim była konieczność zabezpieczenia Polski przed tymże Związkiem Radzieckim, żeby się nie pogniewał. Rzekomi obrońcy suwerenności Polski nie pojmowali, albo nie chcieli pojmować, że traktowanie sojuszu li tylko jako konieczności pozbawia go niezbędnych cech partnerstwa i prowadzi najkrótszą drogą do dobrowolnej satelizacji, od której niby chcieli nas wyzwolić. Co więcej, postawa taka osłabia równocześnie naszą pozycję na Zachodzie. Czy się to komu podoba czy nie, rolę zasadniczą we współczesnym świecie odgrywają dwa ugrupowania polityczne — militarne i gospodarcze. Każdy z jego uczestników po tej i po tamtej stronie buduje swoją rangę międzynarodową przede wszystkim — chociaż na pewno nie wyłącznie — na roli, jaką spełnia we własnym sojuszu. Zasadę tę przestrzega nawet państwo tak kwitnące jak Republika Federalna Niemiec. Tylko ludzie naiwni mogą uznać za paradoks stwierdzenie, iż międzynarodowa pozycja Polski w ostatecznym rachunku zależy od jej pozycji we wspólnocie państw socjalistycznych, od sposobu, w jaki funkcjonuje sojusz polsko-radziecki. Partnerstwo w tym sojuszu powoduje partnerstwo w stosunkach z Zachodem. Rzecz jasna — na krótki czas Polska, społecznie skłócona z Rosją, staje się atrakcyjnym poletkiem doświadczalnym w wielkiej i ciągłej próbie sił gigantów. W dłuższej jednak perspektywie przestaje być dostrzegana. Stąd dla nikogo, kto głębiej śledzi politykę światową, nie było zaskoczeniem, że odbudowa pozycji międzynarodowej Polski — akcentuję — także na Zachodzie, rozpoczęta została wysoce udaną wizytą najwyższego szczebla w Moskwie.</u>
          <u xml:id="u-16.7" who="#JanuszStefanowicz">Formułując otwarcie tę niepopularną w pewnych środowiskach prawdę, pragnę również przestrzec przed jej dogmatyczną wykładnią. Ani nasza historia, ani nasze współczesne potrzeby i aspiracje nie dopuszczają, byśmy kontentowali się tylko poczesnym miejscem w socjalistycznym regionie Europy. Pozycja ta powinna wzbogacać, a nie uszczuplać wkład Polski w kulturalną, gospodarczą i polityczną współpracę ogólnoeuropejską, w zachowanie i rozwój europejskiej tożsamości.</u>
          <u xml:id="u-16.8" who="#JanuszStefanowicz">Przed blisko ćwierć wiekiem twórca ruchu, w imieniu którego mam zaszczyt przemawiać, Bolesław Piasecki przypomniał: „Polska jest krajem środka Europy. Historia wszczepiła nam, jak żadnemu z narodów, poczucie całości Europy (…). Doświadczenie dziejowe uzdolniło nas do twórczego harmonizowania wartości kulturalnych i cywilizacyjnych tworzonych na Wschodzie i na Zachodzie Europy”. A przecież — dodaję już od siebie — wartości cywilizacyjne, to także polityczne stosunki międzynarodowe, zdolność do ich układania w taki sposób, by zapewnić nie tylko fizyczne przetrwanie, lecz doskonalenie świata współczesnego. Cytowane słowa były napisane w trudnym okresie popaździernikowym, kiedy pojawiła się reakcja regresywna na poprzednie żywiołowe otwarcie na Zachód. Zawierała się więc w nich przestroga przed polityką wahadła. Nabiera ona ponownie aktualności. Powstaje bowiem pokusa, aby „obrazić się” na nieżyczliwych nam dzisiaj partnerów zachodniej Europy.</u>
          <u xml:id="u-16.9" who="#JanuszStefanowicz">Obywatele Posłowie! Obraza nie jest właściwością ani wielkiej kultury, ani wielkiej polityki. Musimy myśleć w kategoriach historycznych konieczności europejskich. A tą obustronną koniecznością jest partnerstwo Polski ze wszystkimi państwami naszego kontynentu. Szczególnie dzisiaj, w obliczu równie złowieszczej co trywialnej strategii, podjętej przez obecną administrację amerykańską. Dlatego z satysfakcją wysłuchałem tych fragmentów exposé pana Ministra Spraw Zagranicznych, które potwierdzają naszą wolę rozwijania współpracy europejskiej na wszystkich obszarach i wbrew bieżącym okolicznościom wyrażają rozsądny optymizm co do szans realizacji takiej polityki przy aktywnym udziale Polski. Byłoby rzeczą bardzo pożyteczną, gdyby temu samemu przekonaniu dał wyraz Sejm jako całość. Szczególne zadowolenie Koła Poselskiego „Pax” wywołuje docenienie w tym kontekście twórczej roli Watykanu, z czego wynika logicznie potrzeba stałego uprawiania i doskonalenia stosunków naszego państwa ze stolicą apostolską, niezależnie od bardzo istotnych aspektów wewnętrzno-polskich tych stosunków, co uwypukla chociażby wczorajsza wypowiedź Papieża Jana Pawła II na tematy naszej ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-16.10" who="#JanuszStefanowicz">Wysoki Sejmie! Pan Minister Spraw Zagranicznych wspomniał skrótowo o problemach I polityki kadrowej swojego resortu. Chciałbym w związku z tym powrócić do wniosku, który zgłosiłem w Komisji Spraw Zagranicznych na początku tej kadencji Izby, a który rok później ponowił poseł Osmańczyk, nadając mu pewien rozgłos, co prawda także bezskuteczny. Chodzi o możliwość zapoznawania się przez Komisję Spraw Zagranicznych z kandydaturami na stanowiska szefów placówek oraz opiniowania tych kandydatów. Należy przy tym z góry obalić dwa mity. Jeden — jakoby tego rodzaju spojrzenie kontrolne mogło wyeliminować wszelkie pomyłki. Szczególne przypadki mogą zdarzyć się zawsze. Obywatele Posłowie rozumieją, że nie chcę czynić niepotrzebnego zaszczytu niektórym ludziom przez wymienianie ich nazwisk.</u>
          <u xml:id="u-16.11" who="#JanuszStefanowicz">I drugi mit, że Komisja będzie „kosić” — przepraszam za wyrażenie — przedstawione kandydatury, chociażby dla własnej satysfakcji. Nawet na Kapitolu, gdzie tak zwane „przesłuchania” desygnowanych ambasadorów są areną walki politycznej i zyskały wysoki stopień teatralizacji, odrzucenie kandydatury zdarzyło się I zaledwie dwukrotnie na przestrzeni 200 lat.</u>
          <u xml:id="u-16.12" who="#JanuszStefanowicz">Jednakże pozostaje faktem, że tego rodzaju kontrola z góry zwiększa wnikliwość i roztropność w proponowaniu kandydatur, a procedurę ich wysuwania czyni bardziej przezroczystą, eliminuje też słuszne lub niesłuszne podejrzenia o kierowanie się względami pozamerytorycznymi. Ponownie więc zwracam się do pana Ministra Spraw Zagranicznych i innych ośrodków decyzyjnych, mających wpływ na dobór naszych przedstawicieli dyplomatycznych, aby tę sugestię pozytywnie rozpatrzyli.</u>
          <u xml:id="u-16.13" who="#JanuszStefanowicz">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Pragnę w zakończeniu stwierdzić, że Koło Poselskie „Pax” aprobuje treści zawarte w wystąpieniu Ministra Spraw Zagranicznych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i wyraża przekonanie, iż mimo niesprzyjających obecnie warunków będą one skutecznie realizowane przez polską służbę zagraniczną.</u>
          <u xml:id="u-16.14" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu posłowi Kazimierzowi Morawskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#KazimierzMorawski">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Im silniej dostrzegamy błędy, deformacje i moralne zło w naszej niedawnej przeszłości, tym musimy wyraźniej i bardziej pieczołowicie pielęgnować i rozwijać to wszystko, co począwszy od Manifestu Lipcowego stanowi nasze narodowe i społeczne osiągnięcie. Tym osiągnięciem niepodważalnym jest po pierwsze — obranie przez nasz kraj socjalistycznej orientacji ustrojowej. Po drugie — ukształtowanie na nowych zasadach polskiej polityki zagranicznej opartej na trwałym fundamencie sojuszu i przyjaźni między Polską a Związkiem Radzieckim i pozostałymi naszymi sąsiadami.</u>
          <u xml:id="u-18.1" who="#KazimierzMorawski">Po wielu — w naszej przeszłości dalszej i bliższej — zawodach, dramatach, klęskach wywoływanych najczęściej wtedy, gdy przywódcy zastępowali realną koncepcję polityczną pobożnymi życzeniami i złudnymi programami osiągnęliśmy po wojnie jako naród to, co daje poczucie bezpieczeństwa, to — co tworzy warunki podstawowe dla naszego trwałego miejsca na politycznej mapie Europy.</u>
          <u xml:id="u-18.2" who="#KazimierzMorawski">Na wszystkich granicach mamy dziś sojuszników i przyjaciół, zespolonych wspólną odpowiedzialnością za losy pokoju i bezpieczeństwa w Europie. Jest to wielki, cenny dorobek narodowy, wyznaczający nowy szlak dziejowy naszego narodu i państwa, którego wszyscy musimy strzec. Tylko zupełny szaleniec może szukać przyjaciół daleko, a wrogów blisko. Prosta to prawda, jakże często u nas zapoznawana. Ukazuje ona nieodpowiedzialną naiwność tych, którzy zarówno w dawniejszej przeszłości, jak i ostatnio, a także i dziś poszukują oparcia wbrew interesowi narodowemu przeciw własnemu rządowi, w odległych krajach czy mocarstwach zachodnich. Posiadanie własnego, niepodległego państwa było zawsze i będzie nadal najwyższym dobrem, głównym celem poczynań narodowych. Za wolność i niepodległość płaciliśmy zawsze najwyższe ofiary. Nie zawsze jednak, jak wiemy, przynosiły one oczekiwane rezultaty.</u>
          <u xml:id="u-18.3" who="#KazimierzMorawski">Minione 37 lat Polski Ludowej to najdłuższy okres trwania niepodległego polskiego bytu państwowego w ciągu ostatnich 200 lat. Ale nie znaczy to Wcale, że ukształtowana na gruncie nowych zasad politycznych sytuacja narodu i państwa jest dana nam raz na zawsze. Pewne aspekty rozwoju wydarzeń między sierpniem a grudniem, to muszą wciąż przypominać. Stąd potrzeba stałego wysiłku społecznego, wychowawczego, politycznego i gospodarczego, by tę korzystną dla Polaków sytuację umacniać i rozwijać w oparciu o szeroką opinię społeczną. Jest to, jak słusznie powiedział dziś w swoim przemówieniu Minister Spraw Zagranicznych Józef Czyrek — sprawa ogólnonarodowa. Wartości i dobrodziejstwa naszych sojuszy muszą być zawsze wspólnym udziałem partnerów. To czyni sojusz wiarygodnym i pewnym, a przecież jesteśmy sobie nawzajem potrzebni w słowiańskiej rodzinie narodów. Trzeba tu przypomnieć, że kiedy w naszym kraju w zeszłym roku miały miejsce fakty szkodzące naszym sojuszom, Związek Radziecki niósł nam nadal nieodzowną pomoc gospodarczą i wywiązywał się w pełni z zobowiązań wynikających z umów gospodarczych, choć my mieliśmy z tym duże trudności. Trzeba więc podkreślić i pamiętać, że sojusz w jedną tylko stronę nie może funkcjonować. Znaczenie naszych sojuszniczych związków polsko-radzieckich odnosi się także do tego, co jest uzasadnioną ambicją naszą jako Polaków, by zwiększała się stale rola naszego państwa, naszego dorobku kulturalnego w ramach socjalistycznej wspólnoty.</u>
          <u xml:id="u-18.4" who="#KazimierzMorawski">Wysoki Sejmie! Z zadowoleniem i satysfakcją przyjmujemy zarówno sam fakt przyjacielskiej wizyty delegacji partyjno-państwowej z Wojciechem Jaruzelskim w Związku Radzieckim, jak i wyniki przeprowadzonych rozmów z przywódcami radzieckimi. Wizyta i jej przebieg, serdeczne przyjęcie naszej delegacji w Moskwie wskazały, że Polska odzyskuje sojuszniczą wiarygodność, że ponownie traktowana jest przez swojego głównego sojusznika jako wzbudzający zaufanie partner. Jest to dziś dla nas, Polaków sprawa o pierwszoplanowym znaczeniu. Ale jest jeszcze drugi, równie ważny aspekt wizyty moskiewskiej, aspekt ekonomiczny. Mamy świadomość, że nasza suwerenność ekonomiczna, możliwość skutecznego przezwyciężania kryzysu gospodarczego i stabilizacji naszej gospodarki zależne są od skali współpracy z gospodarką Związku Radzieckiego. Ściślejsze, długofalowe związki z gospodarką ZSRR oraz innymi krajami RWPG pozwolą niewątpliwie na zmniejszenie się uciążliwej zależności naszej ekonomiki od dostaw surowcowych i kooperacyjnych z państw kapitalistycznych, szczególnie tych, które w oparciu o politykę sankcji czynią ze stosunków handlowo-finansowych instrument politycznego nacisku. Uwarunkowanie cofnięcia sankcji przez USA rozwiązaniami wewnętrznymi w Polsce, odpowiadającymi Zachodowi, jest przykładem bezceremonialnej ingerencji w sprawy naszego suwerennego państwa, z czym Polacy godzić się nie mogą. Wierzymy jednak, że i tam w końcu zacznie zwyciężać rozsądek.</u>
          <u xml:id="u-18.5" who="#KazimierzMorawski">Polska znajduje się w ważnym, newralgicznym punkcie naszego kontynentu, w centrum zmagań trwających od lat między dwiema koncepcjami wizji świata, na skrzyżowaniu dróg wiodących z Zachodu i ze Wschodu. To wszystko stwarza duże szanse na odpowiednią rolę Polski na Wschodzie i na Zachodzie, ale to nakłada jednocześnie szczególną odpowiedzialność na Polaków. Gdy stosuje się politykę sankcji przy akompaniamencie wielkich słów o obronie praw człowieka to wiemy dobrze, że Polska jest tylko przedmiotem gry, za którą płacić musi nasze społeczeństwo. Te siły na Zachodzie, a głównie w USA, które tę linię wybrały, prowadzą grę polską kartą w imię własnych — jak wiemy — mocarstwowych interesów. Celem jej jest wykorzystanie polskiego kryzysu dla ukształtowania nowego układu sił w Europie. Równowaga Polski i równowaga Europy są sprzężone ze sobą, bo nie ma pokojowej bezpiecznej Europy bez stabilnej Polski.</u>
          <u xml:id="u-18.6" who="#KazimierzMorawski">Chcę przypomnieć, że w swoim czasie Papież Paweł VI tak się do tej sprawy odniósł, mówiąc: „Polska dostatnia i szczęśliwa leży w interesie pokoju i dobrej współpracy między narodami Europy”. To sprzężenie jest dostrzegane przez realistyczne koła zachodnioeuropejskie. W ostatnich tygodniach można z satysfakcją odnotować wzrost tego realistycznego spojrzenia na nasze sprawy, co, między innymi, znalazło odbicie w fiasku misji dyplomaty amerykańskiego, podróżującego ostatnio po Europie zachodniej — w celu nakłonienia sojuszników USA do dalszych sankcji i ograniczeń w stosunku do Polski i Związku Radzieckiego.</u>
          <u xml:id="u-18.7" who="#KazimierzMorawski">Jak powiedział jeden z czołowych działaczy zachodnioniemieckiej SPD, Polska nie jest jedynie ogniwem systemu socjalistycznego, ale jest też ważnym ogniwem polityki odprężenia w Europie. Gdyby ogniwo to pękło, miałoby to poważne skutki dla polityki odprężenia i pokoju na naszym kontynencie.</u>
          <u xml:id="u-18.8" who="#KazimierzMorawski">Europejski porządek polityczny, koncepcja bezpieczeństwa, opierają się na zasadzie równowagi sił, na fundamencie porozumień z Jałty i Poczdamu. Próby jednostronnego naruszenia tego porządku oznaczać mogą katastrofę nie tylko dla Polski, ale także dla Europy. Stąd trzeba powtórzyć za generałem Wojciechem Jaruzelskim, że stan wojenny w Polsce jest stanem antywojennym.</u>
          <u xml:id="u-18.9" who="#KazimierzMorawski">Z zadowoleniem słyszeliśmy też w przemówieniu Ministra Spraw Zagranicznych, że Polska pozostawać będzie nadal wierna polityce dialogu i odprężenia. Polska jest przecież jednym z tych narodów, dla których niebezpieczeństwo dalszego zagęszczania broni atomowych średniego zasięgu w Europie — do czego prze administracja Reagana — niesie groźbę nuklearnego konfliktu w samej Europie, a więc co za tym idzie biologicznego zagrożenia egzystencji naszego narodu. Stąd tak duże znaczenie z polskiego punktu widzenia ostatnich propozycji rozbrojeniowych, dotyczących jednostronnego moratorium radzieckich broni nuklearnych średniego zasięgu, wysuniętych przez Leonida Breżniewa w jego bogatym w ważne treści przemówieniu na Kongresie Związków Zawodowych w Moskwie.</u>
          <u xml:id="u-18.10" who="#KazimierzMorawski">Wysoka Izbo! Naród polski zapłacił straszną cenę za kataklizmy wojenne, dlatego prowadziliśmy i prowadzimy nadal politykę zorientowaną na zachowanie i umocnienie pokoju w Europie i na świecie. Jest to oczywiste. Ale kierują nami także względy szczególne: złożona sytuacja wewnętrzna, konieczność jak najszybszego opanowania kryzysu ekonomicznego i społecznego wymaga pokoju wewnętrznego i zewnętrznego odprężenia. Dlatego zarówno kampanie propagandowe, godzące w nasz naród i państwo, prowadzone na Zachodzie oraz działania stawiające na konflikt w Polsce, na jątrzenie czy zachęcanie do biernego, czy też duchowego oporu, szkodzą nie tylko naszemu krajowi, przedłużając proces wychodzenia z kryzysu i ze stanu wojennego, ale także szkodzą całemu europejskiemu ładowi i bezpieczeństwu.</u>
          <u xml:id="u-18.11" who="#KazimierzMorawski">Wysoki Sejmie! Stolica Apostolska, a także Światowa Rada Kościołów w ostatnich dziesięcioleciach odegrały poważną rolę w pogłębianiu i rozszerzaniu dialogu między Wschodem a Zachodem, w wysiłkach na rzecz przezwyciężania ognisk niebezpiecznego napięcia i wyścigu zbrojeń. Kolejni papieże, podobnie jak wybitni przedstawiciele kościoła w Polsce, uczynili wiele, aby położyć wielki swój autorytet moralny na szalę pokojowego współistnienia i przeciwdziałania wyścigowi zbrojeń. Można więc powiedzieć o rosnącym udziale chrześcijan, o ich ogromnym znaczeniu w kształtowaniu procesu pokojowego współżycia ludzi i państw w imię zapobieżenia katastrofie nuklearnej. Temu służyły dobrze podróże zagraniczne Papieża Jana Pawła II.</u>
          <u xml:id="u-18.12" who="#KazimierzMorawski">Wysoki Sejmie! Polityka zagraniczna, służąca sprawie bezpieczeństwa Polski oraz odprężenia i dialogu między Wschodem i Zachodem była i pozostaje w naszym kraju przedmiotem poparcia i współdziałania pomiędzy różnymi odłamami społeczeństwa, przedstawicielami różnych kierunków i światopoglądów. Realizacja tej polityki, zgodnej z naszymi interesami narodowymi, stwarza poważne zadania i możliwości aktywizacji społecznej także przed chrześcijanami polskimi. Nasze Stowarzyszenie na miarę swych możliwości zarówno w działalności wewnętrznej, jak i w swych kontaktach międzynarodowych będzie aktywnie wspierać i przyczyniać się do urzeczywistniania jej zasad.</u>
          <u xml:id="u-18.13" who="#KazimierzMorawski">Dlatego Koło Posłów Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego udziela pełnego poparcia przedstawionym przez Ministra Spraw Zagranicznych PRL Józefa Czyrka celom i zadaniom polskiej polityki zagranicznej.</u>
          <u xml:id="u-18.14" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu posłowi Janowi Janowskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#JanJanowski">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Sytuację międzynarodową, z jaką obecnie mamy do czynienia, musi się oceniać jako wyjątkowo trudną i niedobrą. Szeroko zostało to już w dzisiejszej dyskusji poselskiej uzasadnione. Po latach względnego spokoju wzmaga się napięcie, nasila się coraz bardziej wyścig zbrojeń, a w coraz to nowych punktach globu powstają gwałtowne konflikty i rodzą się coraz to nowe problemy. Świat znowu wkroczył w okres niepokojów, konfliktów i rosnących napięć. Na tę złą i niepewną sytuację międzynarodową nakłada się dziś nasza polska sytuacja wewnętrzna. Musimy więc stawić czoła zarówno naszym własnym trudnościom, jak też zewnętrznym zagrożeniom i komplikacjom. Jest to na pewno jeden z tych ważnych momentów w historii, jakie na długo decydują o losach państwa.</u>
          <u xml:id="u-20.1" who="#JanJanowski">Oczywiście jest prawdą, że najskuteczniej jak umiemy, próbujemy przeciwdziałać tym trudnościom i usuwać ich przyczyny. Prawdą jest, że dzielność, rozsądek i umiejętność wyrzeczeń społeczeństwa, wspólnie z niezbędną ustawodawczą aktywnością Sejmu oraz wzrastająca operatywnością władzy wykonawczej, pozwalają nie tylko zabezpieczyć bieżąco minimum codziennych potrzeb, ale i tworzyć zręby trochę optymistyczniejszej perspektywy. Ale jest też nieubłagana prawda, że polski kryzys trwa nadal, że nasze położenie jest wciąż bardzo trudne i że nadal stoimy wobec wielkiego wyzwania, jakie rzuca nam współczesność.</u>
          <u xml:id="u-20.2" who="#JanJanowski">Obywatele Posłowie! Nie tak dawno temu, niezależnie od intencji wielu ludzi, rozwój sytuacji w Polsce mógł doprowadzić do tragedii wewnętrznej i przez to do wielkiego międzynarodowego kryzysu. Stan wojenny jest faktem, który zatrzymał dalszy, katastroficzny bieg wypadków. Ale czas upływa nieubłaganie szybko i wymowa faktów ulega zmianie. Tak jak ostatnio słusznie przypominaliśmy społeczeństwu wielokrotnie, że niepodległość nie jest nam dana raz na zawsze, mówiliśmy też, że stan wojenny ma charakter doraźny, ale sam w sobie niczego nie rozwiązuje i nie ratuje raz na zawsze. Nasze najgłębsze problemy są nadal te same. Rzeczywistość Polski pozostała taka sama. Grożące nam niebezpieczeństwa odsunęły się, ale nie zanikły.</u>
          <u xml:id="u-20.3" who="#JanJanowski">Generał Jaruzelski powiedział, że stan wojenny jest wyborem mniejszego zła, z czego jednak wynika także, że nie jest on sam w sobie dobrem, lecz koniecznością. Dobrem jest niewątpliwie to, że wstrzymał on dalszy regres gospodarczy kraju i szerzącą się anarchię, że stan wojenny okazał się dla wielu Polaków gorzką lekcją realizmu politycznego, zmusił wielu z nas do ponownego przemyślenia, jakie jest nasze miejsce w Europie, jakie są nienaruszalne realia polskiego bytu narodowego. Zmusił do zastanowienia się i nad historią, i nad przyszłością oraz nad tym, co nazywamy polską racją stanu. Ta polska racja stanu musi zwyciężyć, jak zwyciężyć powinien realizm.</u>
          <u xml:id="u-20.4" who="#JanJanowski">Po okresie wielkich wewnętrznych niepokojów ten właśnie skutek można uznać za pierwszy krok ku bardziej stabilnej przyszłości. Chodzi dziś wszakże o to, abyśmy ten realizm potrafili zachować do końca i we wszystkim zarówno w sprawach międzynarodowych, jak i w sprawach wewnętrznych. Potrzeba nam w tym celu więcej rzeczowego obiektywizmu, a mniej emocji i nerwowości. Jak uczy historia, zbyt wiele zła pochodziło zawsze ze zbytniej gorliwości w szukaniu wroga zarówno w kraju, jak i za granicą. Realizm polega przecież na tym, aby szukać zbliżeń i sprzymierzeńców.</u>
          <u xml:id="u-20.5" who="#JanJanowski">Wysoka Izbo! W nawiązaniu do tego co powiedziałem pragnę wyrazić pogląd, że w naszej polityce międzynarodowej słusznie, zwłaszcza słusznie dzisiaj, nadal szukamy zbliżeń ze wszystkimi krajami, które tego pragną, nie przymykając jednak oczu na działania godzące w nas i w nasz interes narodowy. Łącznie z podejmowaniem i popieraniem wszelkich inicjatyw pokojowych stanowi to nienaruszalny fundamentalny kierunek polskiej polityki zagranicznej i spotyka się z poparciem większości społeczeństwa. Zbieżność tego kierunku ze stanowiskiem reprezentowanym w tych sprawach przez Watykan stworzyło w ostatnich latach sprzyjające uwarunkowania dla pogłębienia dialogu władz państwowych i kościelnych, tak potrzebnego także i w wewnętrznych sprawach polskich.</u>
          <u xml:id="u-20.6" who="#JanJanowski">Z kolei realizm wymaga natomiast, abyśmy zaprzestali eksponowania naszych międzynarodowych powiązań wyłącznie w sentymentalnych kategoriach wzajemnej przyjaźni lub wrogości. W polityce sentymenty nie istnieją, a jeśli nawet występują, to ich praktyczna wartość jest nikła. Prawdę tę zbyt drastycznie potwierdziła nasza własna historia ostatnich 200 lat. Od francuskiego Ludwika XVI i Napoleona, do angielskiego Jerzego VI i Chamberlaina żaden sprzymierzeniec Polski nie dotrzymał swoich zobowiązań wobec naszego kraju, albo nie podejmując w naszej obronie zbrojnych działań, albo nie utrwalając ich zapewnieniem nam niepodległości. Bo nikt Polaków nie kocha jako takich i nie postawi z sentymentu tylko na szali naszego losu ponad interesami własnego państwa. Wydaje mi się, że podobnie, poza skrajnymi szowinistami, nikt liczący się poważnie na arenie politycznej do Polaków nie żywi nienawiści.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#PosełJanowski">W polityce realnie istnieje tylko albo wspólnota, albo rozbieżność interesów i dlatego w polityce należy starać się nie tylko być przyjacielem czy wrogiem, ale zawsze i w każdych okolicznościach należy się starać być cenionym partnerem. Bowiem tam, gdzie w miejsce rzeczowego partnerstwa lansuje się zbytnio sentymenty, tam też budzą się resentymenty, powstaje atmosfera niejasności czy podejrzeń.</u>
          <u xml:id="u-21.1" who="#PosełJanowski">Obywatele Posłowie! W sferze naszych stosunków międzynarodowych bezwzględny priorytet mają i mieć powinny nasze partnerskie stosunki ze Związkiem Radzieckim. Związek Radziecki przez swą politykę zagraniczną, służącą niezmienności europejskiego status quo, od blisko 40 lat jest jakże skutecznym gwarantem naszej niepodległości, a również i naszym głównym partnerem gospodarczym. Podobne są przesłanki wzajemnej, obustronnie korzystnej współpracy z pozostałymi państwami socjalistycznymi. Nie wolno więc zawężać tych spraw tylko do kryteriów ideologicznych, co niepotrzebnie zaciemnia przedstawioną prawdę. Po raz pierwszy bowiem mamy wspólne racje stanu ze wszystkimi polskimi sąsiadami i to jest według mnie podstawowy i całkowicie wystarczający argument, aby udzielać pełnego poparcia dla polityki ścisłej z nimi współpracy. Nie powinniśmy też chyba ulegać zbytnim emocjom i sentymentom w stosunku do Zachodu, ani tolerować prób z ich strony ingerencji w nasze polskie sprawy, ale też i nie nadmiernie obciążać ich skutkami naszej obecnej sytuacji. Niezależnie bowiem od intencji wrogich ośrodków amerykańskich czy zachodnioeuropejskich, nie wolno przeceniać ich skuteczności i zapominać, że niestety autorami naszego obecnego kryzysu jesteśmy przede wszystkim my sami. To prawda, że inni pragnęli i próbowali wykorzystać naszą słabość polityczną w imię swoich własnych korzyści, ale i prawdą jest to, że my sami nie umieliśmy obronić naszych własnych interesów.</u>
          <u xml:id="u-21.2" who="#PosełJanowski">Stwierdzam te prawdy, aby zanegować te wszystkie głosy, które przyczynę naszego ekonomicznego kryzysu widzą wyłącznie lub przede wszystkim — jak to się określa — w „otwarciu gospodarki na kraje zachodnie”. Takie tezy wydają mi się tylko płytkim schematyzmem. Nie może bowiem według mnie wytrzymać rzeczowej krytyki twierdzenie, że złe jest kupowanie licencji w ogóle, czy też kupowanie deficytowych produktów czy materiałów, bo tak przecież postępuje cały rozwinięty gospodarczo świat i nie tylko na tym nie traci, ale się gospodarczo rozwija. Ważne jest natomiast to, co się kupuje, za ile, czy nas na to stać i czy taki zakup jest w ogóle opłacalny. Toteż chyba zło nie tkwiło w idei handlowania z krajami i socjalistycznymi, i kapitalistycznymi, ale w kompetencjach realizujących ten handel ludzi oraz w systemie podejmowania decyzji. Toteż rozwiązanie nie powinno polegać dzisiaj na krańcowym przestawieniu się z jednego kierunku na drugi, ale na tym, abyśmy się nauczyli robić dobre interesy, dobre dla nas transakcje zarówno ze Wschodem, jak i z Zachodem, a do tego musimy być państwem silnym wewnętrznie i chronić się nie tylko przed cudzą wrogością, ale również przed własną słabością.</u>
          <u xml:id="u-21.3" who="#PosełJanowski">Zastosowane wobec Polski sankcje gospodarcze na pewno bardzo utrudniają nam osiągnięcie tego celu i narażają nasze społeczeństwo na spotęgowanie i tak już dokuczliwych braków w artykułach pierwszej potrzeby. Ale to przecież nie nasze miliardy dolarów zainwestowane w polską gospodarkę zostają przez te sankcje zamrożone. Toteż osobiście myślę, że wcześniej czy później dotrze do świadomości inicjatorów tych działań, że również i oni ponoszą wielkie straty z tytułu stosowanej polityki ekonomicznej wobec Polski i że będzie to na pewno dla nich bardziej ważki argument aniżeli mniej czy bardziej prawdziwa troska o nas i o naszą przyszłość.</u>
          <u xml:id="u-21.4" who="#PosełJanowski">Wysoki Sejmie! Wiele znanych już dzisiaj faktów wskazuje na to, że Polsce przypisana była rola pionka w grze mocarstw na wielkiej szachownicy świata. Strategia tej gry, wielkomocarstwowa strategia Stanów Zjednoczonych zmierzała wyraźnie ku destabilizacji Europy. Jeśli taki miał być cel, to uporządkowanie sytuacji w Polsce leży nie tylko w naszym, ale także w interesie wszystkich państw europejskich. Ta wspólnota interesów przemawia za dalszą współpracą, przede wszystkim gospodarczą i naukowo-techniczną, ale także i polityczną. W ten sposób wydaje mi się, że Polska mimo aktualnie tak trudnej sytuacji, a może właśnie dzięki niej, może dziś odegrać szczególnie ważną międzynarodową rolę jako czynnik pokoju w Europie.</u>
          <u xml:id="u-21.5" who="#PosełJanowski">Z tych właśnie powodów z pełnym uznaniem wysłuchałem w informacji Rządu, jak wiele powściągliwości wykazujemy w swej ocenie postaw państw zachodnioeuropejskich. Wskazuje to także na zrozumienie, pod jak wielką presją swojego potężnego sojusznika, przychodzi wielu z nich działać. Chociaż presji tej częściowo ulegają, to jednak w większości starają się w ocenie spraw polskich zachować dystans i wiele umiaru. Dotyczy to szczególnie takich państw jak Austria, Finlandia czy Grecja, które w swoich poglądach na sprawy polskie wielokrotnie wykazywały poczucie realizmu i rzeczowości w stopniu znacznie większym niż wielu ludzi tutaj u nas w kraju.</u>
          <u xml:id="u-21.6" who="#PosełJanowski">Podobne stwierdzenie można odnieść przecież również i do wielu polityków rządzącej koalicji zachodnioniemieckiej mimo wszystkich dzielących nas różnic. Ich stanowisk nie przypisuję jakiejś specjalnej sympatii do Polaków, lecz poczuciu wspólnoty interesów i wspólnego europejskiego zagrożenia.</u>
          <u xml:id="u-21.7" who="#PosełJanowski">Obywatele Posłowie! Własna historia nas uczy, że Polska traciła najpierw swoją mocarstwowość, a następnie w końcu XVIII wieku i państwowość, ponieważ racje rodowe i dążność do zapewnienia sukcesji rodowej tronu, wzięły górę nad nadrzędnymi racjami stanu, narodu i państwa. Przyczyny drugiej wojny światowej wykazały, że skuteczność sojuszu wymaga szukania partnerów politycznych nie gdzieś daleko, ale możliwie w najbliższym sąsiedztwie.</u>
          <u xml:id="u-21.8" who="#PosełJanowski">W odrodzonej Polsce Ludowej wyciągnęliśmy właściwe wnioski z własnej historii i swej niezmiennej polityce zagranicznej zawdzięczamy, mimo wielu kolejnych zagrożeń, już blisko 40-letni byt państwowy. Lata te są więc chyba najlepszym potwierdzeniem słuszności polskiej polityki zagranicznej, opartej na sojuszach ze Związkiem Radzieckim i krajami socjalistycznymi oraz pokojowej współpracy ze wszystkimi pragnącymi takiej współpracy państwami, niezależnie od ich ustroju. Potwierdzenie w dzisiejszej informacji Rządu kontynuacji tej linii politycznej zasługuje na słowa uznania.</u>
          <u xml:id="u-21.9" who="#PosełJanowski">Jest pragnieniem każdego Polaka, aby jego ojczyzna odgrywała znaczącą rolę w świecie. Ale taką rolę może odegrać tylko państwo silne. Sprawy polskie odgrywały zawsze znaczącą rolę w Europie i to także nawet wówczas, gdy przez ponad sto lat nie było nas na politycznej mapie, bo nigdy nie przestał istnieć naród polski. Ale, aby naród mógł się w pełni samookreślić na miarę swych ambicji, potrzebne jest do tego silne państwo. Dlatego Polska powinna i musi być państwem silnym, a idea ta zasługuje ze wszech miar na ogólnospołeczną akceptację. Tylko silne państwo może w dzisiejszych trudnych czasach być liczącym się partnerem i dla Wschodu i dla Zachodu, sprostać narastającemu współzawodnictwu ekonomicznemu, jakiego dzisiejszy świat jest widownią.</u>
          <u xml:id="u-21.10" who="#PosełJanowski">Jest więc dziś szczególnie ważne, aby kierując się realizmem politycznym nie uprościć tej idei i nie sprowadzić jej do schematu. Polska może być takim silnym państwem na miarę swych potrzeb wewnętrznych i pozycji międzynarodowej tylko przez zjednoczenie całego narodu wokół społecznie akceptowanego programu i silnej władzy dla jego realizacji.</u>
          <u xml:id="u-21.11" who="#PosełJanowski">Przedstawiona dziś polska polityka międzynarodowa stanowi integralną część takiego programu i zasługuje w pełni na nasze poselskie poparcie. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-21.12" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu posłowi Wilhelmowi Szewczykowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#WilhelmSzewczyk">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! W lutym ubiegłego roku Minister Spraw Zagranicznych Józef Czyrek przekazał sekretarzowi generalnemu ONZ doniosły dokument, jakim była informacja Rządu PRL w sprawie urzeczywistnienia zasad deklaracji ONZ o wychowaniu społeczeństwa w duchu pokoju. W informacji tej, podkreślając odpowiedzialność rządów w zakresie manifestowania woli politycznej na rzecz zbliżenia narodów, Rząd nasz zwraca m. in. uwagę na konieczność podejmowania w dobrej wierze dialogu i negocjacji dla rozwiązywania konfliktów i wypracowywania niezbędnych kompromisów oraz na pokojową współpracę w rozwoju gospodarki, nauki i kultury.</u>
          <u xml:id="u-23.1" who="#WilhelmSzewczyk">Kultura, którą niektórzy zachodni politolodzy nazwali podniośle trzecią kolumną polityki zagranicznej, obok klasycznych działań dyplomatycznych oraz obok polityki zagranicznych kontaktów i wymiany gospodarczej nie mieści się ze swoimi różnorodnymi możliwościami w tym statycznym nieco obrazie architektonicznym. Należałoby ją raczej nazywać nie trzecią kolumną, lecz trzecią dymensją polityki zagranicznej, to jest ograniczonym przez swoje zadania obszarem działań, mającym swoją własną dynamikę, mocno jednak wpisanym w ogólny system działań w zakresie polityki zagranicznej. Oznacza to, iż nie można i nie powinno się w naszych warunkach historycznych zwalniać zagranicznej polityki kulturalnej z obowiązku towarzyszenia i przychodzenia z pomocą przy realizacji globalnych celów polityki zagranicznej.</u>
          <u xml:id="u-23.2" who="#WilhelmSzewczyk">Należy to podkreślić tym mocniej, ponieważ w niedalekiej przeszłości niektórzy przedstawiciele kultury, sztuki i nauki dążyli do swoistej autonomii zagranicznej polityki kulturalnej. Aczkolwiek kultura i sztuka nie są potencjalnymi elementami, władzy i rozwój ich zależy od licznych wewnątrzkrajowych konstelacji, co decyduje w końcu o bogactwie form i o różnorodności wypowiedzi artystycznych, ich zagraniczna cyrkulacja nie może być ani przypadkowa, ani tym bardziej sprzeczna zarówno z celami polityki zagranicznej naszego państwa, jak i z uwarunkowaniami rozwoju kultury w kraju.</u>
          <u xml:id="u-23.3" who="#WilhelmSzewczyk">Nie znajdując się na miejscu priorytetowym Ministerstwa Spraw Zagranicznych powinny jednak kultura, sztuka i nauka zyskać w jego działalności miejsce nieco wyższe niż je posiadają dzisiaj. Objawiać się to powinno również w poczynaniach kilku instytutów kultury, działających w zachodnich hemisferach oraz w programowaniu pracy ośrodków informacyjno-kulturalnych w krajach socjalistycznych. Zwłaszcza w obecnej naszej sytuacji wewnętrznej i międzynarodowej konieczne wydaje się zdynamizowanie owych przyczółków naszej kultury. Wymaga to oczywiście nowego przemyślenia polityki finansowej w zakresie środków dewizowych. Ponieważ postulaty stąd wynikające nie są łatwe do spełnienia, najpierw zatem chętnie byśmy zaznajomili się z ewentualną propozycją programową MSZ w tej dziedzinie. Świadomi jesteśmy zarazem tego, że nie tylko MSZ realizuje zagraniczną politykę kulturalną.</u>
          <u xml:id="u-23.4" who="#WilhelmSzewczyk">Należy jednak pamiętać nade wszystko, iż polityka kulturalna dla zagranicy zaczyna się tutaj, w kraju. Prezentując możliwości naszej kultury i sztuki wobec obcych odbiorców, zyskując niejedną zasłużoną pochwałę za wysoką jakość dokonań artystycznych oraz ich humanistycznych treści nie możemy ukazywać ich niejako w oderwaniu od możliwości obowiązujących w kraju. To samo zresztą w perspektywie dotyczy materialnych dóbr konsumpcyjnych. Inaczej mówiąc — w przyszłości zanikać powinna granica między jakością eksportowych dóbr duchowych a ich poziomem przeznaczanym dla krajowych odbiorców.</u>
          <u xml:id="u-23.5" who="#WilhelmSzewczyk">Na razie w różnych kręgach w kraju utrzymuje się pogląd, że na eksporcie kultury i sztuki powinniśmy zarabiać. Oczywiście nie stać nas na prezenty w tej dziedzinie dla honoru domu ojczystego. Jednak przestrzegać należy przed iluzjami. Dodać bowiem trzeba i to, że wiara obcych w wielkie możliwości polskiej kultury i sztuki, w obfitość talentów na miarę światową ma swoje granice, gdy ci sami ludzie czy to pod presją niechętnej nam propagandy, czy też w realistycznej ocenie naszej gospodarki dostrzegają czasem w eksporcie wysokiej jakościowo kultury i sztuki, słusznie czy niesłusznie, jedynie piękną fasadę. Godzi to później, najczęściej z pozakulturowych przesłanek, w wiarygodność samej kultury.</u>
          <u xml:id="u-23.6" who="#WilhelmSzewczyk">Nie ma potrzeby w tym miejscu analizować niedawnych incydentów towarzyszących wyprawom dwóch naszych czołowych zespołów pieśni i tańca do krajów zachodnich. Nasze środki masowego przekazu słusznie potraktowały te incydenty jako histerię, która będąc chorobą, ma oczywiście przede wszystkim podtekst polityczny, a więc tę chorą tkankę, która nie przylega do naturalnego obiegu wartości duchowych we współczesnym świecie.</u>
          <u xml:id="u-23.7" who="#WilhelmSzewczyk">Nie zamierzając przy pomocy kultury i sztuki prowadzić jakiejś misyjnej działalności — było to nam zawsze obce, choć nie wolne od takich pokus są niektóre kraje zachodnie — nie uważając kultury i sztuki za przedłużone ramię polityki zagranicznej, mimo zgodności celów, co w konsekwencji sprowadzać by się czasem musiało do przydania kulturze i sztuce funkcji straży pożarnej, pamiętać powinniśmy, że celem polityki kulturalnej w ogóle jest nie tylko dawanie, ale i branie.</u>
          <u xml:id="u-23.8" who="#WilhelmSzewczyk">Świat ze swoimi dobrami kulturalnymi przychodzi do nas z wielu stron, ze wschodu i zachodu, z północy i południa. Nie zamierzamy przeto ograniczać spotkań kulturalnych, informacji, wymiany i partnerstwa, czemu służą również zawarte przez nas umowy kulturalne. Mamy, rzecz jasna, prawo do wyboru dostępnych nam wartości kulturalnych, z czego nie rezygnuje żadne suwerenne państwo, nawet takie, które zasadnie czy bezzasadnie szczyci się mnogością ofert, ale które w swojej, przez państwo organizowanej czy dyrygowanej polityce kulturalnej za granicą pragnie utrwalać swoją własną tożsamość narodową czy też ustrojową.</u>
          <u xml:id="u-23.9" who="#WilhelmSzewczyk">Inną dość istotną sprawą jest wybór wartości przeznaczonych na eksport. Nie jest to już miara wartości, co jest samo przez się zrozumiałe, lecz i sprawa naszego stosunku do dziedzictwa narodowego. Pojawia się nieraz pytanie, czy na przykład adresaci naszych dóbr kultury, powiedzmy w kręgach Polonii zagranicznej, stale będą musieli być skazywani na folklor. Czy to co w naszej kulturze i sztuce nowoczesne, a czasem prekursorskie, nie powinno być z większą troską i uporem przekazywane naszym tradycyjnym odbiorcom, żyjącym przecież w krajach o wysokiej cywilizacji technicznej. I jak długo wraz z pojawianiem się nowych pokoleń z odległym i cząstkowym już tylko polskim rodowodem, możemy eksploatować nasz dostojny, choć bezpieczny skansen kulturowy.</u>
          <u xml:id="u-23.10" who="#WilhelmSzewczyk">Kultura i sztuka to także informacja o aktualnym stanie naszej kultury narodowej, o skali i wielości tworzących ją talentów, z którą to informacją najlepiej radzi sobie nasza muzyka i jej obieg w świecie. Z zadowoleniem, choć nie bez odmiennych przemyśleń programowych, przyjąć można było wiadomość z Pagartu, iż w tak trudnej dla nas dzisiaj sytuacji udaje mu się realizować podpisane wcześniej umowy z zagranicznymi kontrahentami, również i na rok bieżący. Ma to zresztą także i praktyczne znaczenie dla sporej masy polskich artystów, zwłaszcza muzyków, którzy tym samym znajdują zajęcie za granicą, nie mając tych możliwości w tej chwili w kraju.</u>
          <u xml:id="u-23.11" who="#WilhelmSzewczyk">Informacja kulturowa, wykraczającą zresztą często poza samą kulturę, ale z niej jako z pomostu korzystając, to także czasopisma obcojęzyczne o Polsce. Nie mówię tu o tych, które naszym kosztem i naszym staraniem wyda jemy w Polsce. Nie bez naszego udziału, także finansowego, podobne inicjatywy rozwijały się za granicą. Niestety, czasopisma takie nie zawsze wytrzymują napór trudności. Pod koniec ubiegłego roku przestał na przykład ukazywać się w Düsseldorfie periodyk wychodzący od blisko ćwierćwiecza „Die Begegnung mit Polen” „Spotkanie z Polską”. Mało zamożny jego wydawca Rochus-Verlag jako przyczynę podał trudności finansowe. Wcześniej już zgasły heidelberskie „Mickiewicz — Blätter” po śmierci wydawcy i redaktora profesora Hermanna Buddensiega. Piękne w swej treści roczniki tego czasopisma są dziś w bibliotekach dowodem stałej wymiany myśli uczonych oraz pisarzy polskich i niemieckich na tematy polskiego dziedzictwa literackiego i kulturowego.</u>
          <u xml:id="u-23.12" who="#WilhelmSzewczyk">Prawda, iż czasopisma te miały ograniczony krąg odbiorców, w wypadku „Mickiewicz — Blätter” dość elitarny, ale i one, podobnie jak wychodzące w latach pięćdziesiątych w NRD czasopismo „Blick nach Polen” — „Spojrzenie ku Polsce” przyczyniły się, do powstawania w kręgach niemieckich nowych ocen Polski i Polaków. W kryzysowym stanie znalazły się również tak częste w ostatnich latach na terenie RFN imprezy znane jako „Dni Kultury Polskiej” organizowane lub współorganizowane przez towarzystwa niemiecko-polskie. Dodać należy, że pomoc MSZ i jej placówki kolońskiej była tutaj dość znaczna. Nie są także jasne losy stałych spotkań dyskusyjnych pod nazwą III sesja Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-23.13" who="#WilhelmSzewczyk">Dyskusja nad informacją Rządu o aktualnych problemach polityki zagranicznej PRL „Forum PRL — RFN”. Wiadomo, że kolejnym gospodarzem tegorocznym miała być Polska.</u>
          <u xml:id="u-23.14" who="#WilhelmSzewczyk">Kończąc te rozważania pragnę powtórzyć, że kultura i sztuka, a także nauka w działalności resortu zagranicznego, powinny znaleźć miejsce nieco wyższe niż je posiadają dzisiaj, może przez ustanowienie od nowa departamentu kultury, którego zadania przejął departament prasy i informacji. To oczywiście nie zwalnia z wszystkich podobnych, choć odmiennych w swych rozmiarach obowiązków resortów kultury i sztuki oraz nauki. Szczytne, humanistyczne zadania kultury jako pomostu między narodami, nie wykluczają przecież również możliwości oddziaływania instrumentalnego, ad usum niejako dnia dzisiejszego, w jego szlachetnych intencjach, zgodnych z poczuciem naszych wartości duchowych. Nikt z takich akcji we współczesnym świecie nie rezygnuje, zaś w naszej sytuacji historycznej ranga tych działań powinna być wszechobecna w naszym myśleniu i programowaniu. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-23.15" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#AndrzejWerblan">Wysoka Izbo! Lista mówców została wyczerpana. Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-24.1" who="#AndrzejWerblan">Konwent Seniorów przedstawia Wysokiemu Sejmowi, z propozycją uchwalenia, następujący projekt uchwały.</u>
          <u xml:id="u-24.2" who="#AndrzejWerblan">„Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej potwierdza słuszność i niezmienność podstawowych zasad polskiej polityki zagranicznej. Wyraża się w nich wola życia narodu polskiego w niepodległym, suwerennym, socjalistycznym państwie, w bezpiecznych granicach, w pokoju zewnętrznym i wewnętrznym, w przyjaźni i współpracy ze wszystkimi, którzy współpracę tę pragną realizować na zasadach wzajemnych korzyści.</u>
          <u xml:id="u-24.3" who="#AndrzejWerblan">Sejm wysoko ocenia rezultaty wizyty delegacji partyjno-państwowej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w Związku Radzieckim. Owoce rozmów Wojciecha Jaruzelskiego z Leonidem Breżniewem oraz ustalenia podjęte w wyniku tej wizyty stanowią istotny wkład w przezwyciężanie naszych trudności.</u>
          <u xml:id="u-24.4" who="#AndrzejWerblan">W imieniu narodu polskiego wyrażamy podziękowanie za pomoc, jaką w trudnych chwilach okazują nam sojusznicze kraje socjalistyczne. Z uznaniem odnosimy się do pozytywnych działań niektórych naszych partnerów na Zachodzie.</u>
          <u xml:id="u-24.5" who="#AndrzejWerblan">Doceniamy charytatywną pomoc wielu organizacji, w tym również religijnych różnych wyznań.</u>
          <u xml:id="u-24.6" who="#AndrzejWerblan">Odrzucając i potępiając niczym nie usprawiedliwione próby ingerencji w wewnętrzne sprawy polskie ze strony niektórych państw i kół zachodnich, Sejm deklaruje solennie wolę pokojowego współżycia, a także współpracy ze wszystkimi, a szczególnie z tymi, którzy okazują Polsce życzliwość i zrozumienie dla jej trudnej sytuacji, którzy w stabilizacji w naszym kraju upatrują integralną część składową pokoju europejskiego.</u>
          <u xml:id="u-24.7" who="#AndrzejWerblan">Sejm aprobuje cele i zadania polskiej polityki zagranicznej przedstawione przez Ministra Spraw Zagranicznych oraz następujące z nich uznaje za szczególnie ważne:</u>
          <u xml:id="u-24.8" who="#AndrzejWerblan">— skoncentrowanie wszystkich wysiłków międzynarodowych naszego państwa na tworzeniu warunków sprzyjających wychodzeniu Polski z kryzysu;</u>
          <u xml:id="u-24.9" who="#AndrzejWerblan">— wzmożenie działań służących efektywnej współpracy gospodarczej w ramach Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, w stosunkach z wysoko rozwiniętymi krajami kapitalistycznymi oraz krajami rozwijającymi się;</u>
          <u xml:id="u-24.10" who="#AndrzejWerblan">— przeciwstawianie się próbom gospodarczego i politycznego dyskryminowania Polski oraz ograniczania naszego wpływu na kształtowanie sytuacji w Europie;</u>
          <u xml:id="u-24.11" who="#AndrzejWerblan">— zwiększenie naszej aktywności na rzecz odprężenia i trwałego pokoju w Europie i na świecie, poparcie radzieckich propozycji i decyzji rozbrojeniowych.</u>
          <u xml:id="u-24.12" who="#AndrzejWerblan">W realizacji powyższych zadań Rząd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ma za sobą poparcie wszystkich Polaków kierujących się poczuciem odpowiedzialności za losy kraju i pokoju w Europie”. Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-24.13" who="#AndrzejWerblan">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-24.14" who="#AndrzejWerblan">Wobec tego przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-24.15" who="#AndrzejWerblan">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem projektu uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-24.16" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-24.17" who="#AndrzejWerblan">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-24.18" who="#AndrzejWerblan">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-24.19" who="#AndrzejWerblan">Stwierdzam, że Sejm proponowaną uchwałę podjął.</u>
          <u xml:id="u-24.20" who="#AndrzejWerblan">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Informacja Rządu o aktualnej sytuacji w rolnictwie.</u>
          <u xml:id="u-24.21" who="#AndrzejWerblan">Proszę o zabranie głosu Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej obywatela Jerzego Wojteckiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#JerzyWojtecki">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! W czasie dzisiejszej debaty Wysoki Sejm ma rozpatrzyć i przypuszczam, że raczy uchwalić kilka ustaw niezwykle ważnych dla prawidłowego rozwoju polskiego rolnictwa. Projekty innych ustaw, zgłoszone przez Rząd do laski marszałkowskiej, są przedmiotem rozważań komisji sejmowych i jak należy sądzić wejdą na wokandę Sejmu w terminie późniejszym. Łącznie pozwolą one na jeszcze większe uporządkowanie stanu prawnego oraz społeczno-ekonomicznej sytuacji wsi i rolnictwa. Jednocześnie potwierdzają niezłomną wolę Rządu pełnej realizacji wytycznych Biura Politycznego KC PZPR i Prezydium NK ZSL w sprawie węzłowych problemów polityki rolnej, rolnictwa i gospodarki żywnościowej oraz społeczną rangę tego działu gospodarki narodowej, a także trwałe perspektywy rozwoju wszystkich gospodarstw i sektorów rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-25.1" who="#JerzyWojtecki">Rozpatrywane dzisiaj przez Wysoką Izbę ustawy mają fundamentalne znaczenie dla rolnictwa, rolników i programu wyżywienia narodu. Spełniają to, o co zabiegali nasi rolnicy.</u>
          <u xml:id="u-25.2" who="#JerzyWojtecki">Obywatele Posłowie! Z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów mam na dzisiejszym posiedzeniu poinformować Wysoką Izbę o dalszych decyzjach Rządu na rzecz wsi i rolnictwa, o sytuacji produkcyjnej rolnictwa oraz o prognozach na rok bieżący. Zacznę od sytuacji produkcyjnej.</u>
          <u xml:id="u-25.3" who="#JerzyWojtecki">W rolnictwie, po wyjątkowo niskich zbiorach 1980 roku, jak wiemy, wystąpił powszechny spadek hodowli zwierząt oraz skupu ziemiopłodów, zwłaszcza, że trudnej sytuacji paszowej towarzyszyło dalsze pogorszenie dostaw środków produkcji dla rolnictwa, a także zanik ekonomicznych motywacji dla rozwoju produkcji, szczególnie zwierzęcej. W roku 1981 między innymi w wyniku na ogół korzystnych warunków atmosferycznych — uzyskano wprawdzie 20% przyrost produkcji roślinnej, jednak w stosunku do roku 1980 — w następstwie niskich wówczas urodzajów nastąpił dalszy spadek produkcji zwierzęcej rzędu 14%. Na tym tle obniżył się również skup żywca i pozostałych produktów pochodzenia zwierzęcego. Wprawdzie zasoby pasz gospodarskich zwiększyły się wyraźnie, jednak konieczność zmniejszenia dostaw pasz treściwych z rezerw państwowych, na skutek ograniczenia importu zbóż, stworzyła trudną sytuację, zwłaszcza w produkcji drobiarskiej. To właśnie dodatkowo zwiększyło trudności ze skupem ziarna, które dla szeregowego rolnika stało się podstawą bazy paszowej oraz ekonomiczną rezerwą gospodarstwa, a dla części rolników, niestety, także i czynnikiem spekulacji.</u>
          <u xml:id="u-25.4" who="#JerzyWojtecki">Skup zbóż trwa. Musi być prowadzony rozumnie, by nie spowodował znaczniejszego spadku pogłowia zwierząt. W praktyce oznacza to, że powinien on być realizowany przede wszystkim z gospodarstw mających nadwyżki ziarna, a jak to wynika z naszych obserwacji i badań — jest ich nadal stosunkowo dużo. W tym celu władze lokalne w porozumieniu z tymi rolnikami powinny dokonać jeszcze raz bilansu zbożowo-paszowego i na tej podstawie ustalić realne wielkości skupu.</u>
          <u xml:id="u-25.5" who="#JerzyWojtecki">By dotrwać do nowych zbiorów, obok importu zbóż, o który Rząd stale zabiega — z produkcji krajowej musi wpłynąć do magazynów jeszcze około 600 tys. ton ziarna. Tyle można kupić bez większego uszczerbku dla produkcji zwierzęcej. Rząd jest przekonany, że tak się stanie, że polscy rolnicy indywidualni, PGR i spółdzielcy zrozumieją powagę sytuacji kraju i w ramach sprzedaży lub pożyczki zbożowej dostarczą tę ilość ziarna, która jest, podkreślam to mocno, niezbędna na mąkę i chleb.</u>
          <u xml:id="u-25.6" who="#JerzyWojtecki">Wymieniłem ilość około 600 tys. ton zboża, na jakie liczymy jeszcze z produkcji krajowej. Jest to wielkość znacznie mniejsza od wcześniej ustalonej. Wynika z bilansu zbożowo-paszowego, wykonanego w ostatnich dniach. Wobec znacznie mniejszych dostaw pasz przemysłowych dla rolnictwa, a równocześnie pozytywnych aktualnie tendencji w produkcji zwierzęcej, po prostu więcej zboża zużyto na paszę i wyprodukowanie mięsa. Ale około 600 tys. ton ziarna może i, co tu dużo mówić, musi trafić do uspołecznionych punktów skupu. Byle trafiło z gospodarstw, które mają nadwyżki zboża. Tylko w takiej wysokości zrealizowany skup zboża, obok importu, zapewnia ciągłość dostaw mąki i wypieku chleba. Nie będzie natomiast łatwe utrzymanie w roku bieżącym reglamentacji mięsa na dotychczasowym poziomie i o tym opinia publiczna powinna wiedzieć. Niełatwo przecież będzie nadrobić w innych działach produkcji strat, wynikających z zaniechania produkcji drobiu w fermach, niezależnie od przedsięwzięć, jakie się podejmuje na rzecz rozwoju tej produkcji w systemie drobnotowarowym oraz dobrze przebiegającego w styczniu, lutym i marcu skupu żywca. Informowałem o tym Wysoką Izbę na poprzednim posiedzeniu, odpowiadając na interpelację posłów z woj. łódzkiego. Dziś wspomniał o tym poseł Lipski. Nie rozwijam więc szerzej tego tematu. Zada jemy więc sobie pytanie — a co z innymi produktami żywnościowymi? Na co może liczyć społeczeństwo i czego spodziewać po gospodarce żywnościowej w 1982 roku? Może liczyć na pokrycie potrzeb wynikających z reglamentacji na artykuły żywnościowe pochodzenia roślinnego, zaspokojenie zapotrzebowania na mleko i artykuły mleczarskie w dodatku, jak sądzę w szerszym zakresie asortymentowym, a także na dalszą poprawę jakości wyrobów mięsnych.</u>
          <u xml:id="u-25.7" who="#JerzyWojtecki">A na co może liczyć rolnictwo? W dziedzinie poprawy warunków socjalnych, jeszcze w tym roku przedłożony zostanie Wysokiej Izbie projekt ustawy o powszechnym ubezpieczeniu rolników. Zakłada on dalszą poprawę warunków socjalnych ludzi wsi. Jednocześnie określone zostanie minimum socjalne rolników, rozpocznie się realizację programu dalszego rozwoju sieci wiejskich placówek służby zdrowia. Zakończy się pierwszy etap prac nad raportem o stanie zdrowia ludności rolniczej, zwiększy się udział miejsc w sanatoriach.</u>
          <u xml:id="u-25.8" who="#JerzyWojtecki">W zakresie organizacyjnym — po zasiewach wiosennych przystąpi się do kontynuowania wstrzymanych po 13 grudnia 1981 r. zmian w strukturze organizacyjnej służby rolnej. Wyodrębnienie rolnej służby doradczej z administracyjnej pozwoli jej lepiej spełniać swe funkcje i skuteczniej oddziaływać na rozwój postępu rolniczego, a więc i produkcji. Służba ta, obok dynamicznie rozwijających się związków producentów i hodowców, kół gospodyń wiejskich oraz innych służb, powinna stanowić w gminie mocne ogniwo organizatora produkcji i popularyzatora nowoczesnych form gospodarowania. Współdziałając ze służbą rolną urzędu gminnego, gospodarstw państwowych, spółdzielni produkcyjnych, innych spółdzielni i kółek rolniczych, powinna stać się jednocześnie zaczątkiem systemu doradczego, mocnego w przyszłości rolniczego samorządu w gminie i województwie.</u>
          <u xml:id="u-25.9" who="#JerzyWojtecki">W ramach reformy gospodarczej od kwietnia bieżącego roku pod nadzór wojewodów przechodzą przedsiębiorstwa budownictwa rolniczego i melioracyjnego, a w następnych miesiącach także przedsiębiorstwa technicznej obsługi rolnictwa. Rząd jest przekonany, że przedsiębiorstwa te znajdą racjonalną i aktywną opiekę i pomoc, a melioracyjne — także możliwości rozwoju zmniejszonego ostatnio potencjału produkcyjnego.</u>
          <u xml:id="u-25.10" who="#JerzyWojtecki">W zakresie ekonomicznych warunków produkcji rolniczej utrzymane zostaną zasady zapewniające opłacalność produkcji oraz sprzyjające rozwojowi wszystkich gospodarstw rolnych. Uznano za niezbędne utrzymanie parytetu dochodów ludności rolniczej na poziomie o 4 do 5 punktów wyższym od dochodów ludności pozarolniczej, w tym także dzięki znacznemu podwyższeniu płac pracownikom w rolnictwie uspołecznionym. Jednocześnie zwiększono rozmiary pomocy kredytowej dla całego rolnictwa, stworzono korzystniejsze warunki ekonomiczne dla regionów górskich i podgórskich oraz wprowadzono nowe zasady kredytowania dla młodych małżeństw i budownictwa mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-25.11" who="#JerzyWojtecki">Wprowadzono też nowy system ekonomiczno-finansowy w gospodarstwach państwowych i rolniczych spółdzielniach produkcyjnych, tworząc uspołecznionemu rolnictwu warunki do samodzielnego i efektywnego gospodarowania.</u>
          <u xml:id="u-25.12" who="#JerzyWojtecki">W celu równego obciążenia wszystkich sektorów rolnictwa Rząd podejmie decyzję o obniżeniu opodatkowania państwowych gospodarstw rolnych na ubezpieczenie społeczne i zróżnicuje je w zależności od warunków glebowo-klimatycznych gospodarstw. Zapewni się gospodarstwom państwowym i rolniczym spółdzielniom produkcyjnym dotacje do usług w wysokości tej samej, w przeliczeniu na hektar użytków rolnych, jak rolnictwu indywidualnemu. Zrówna się opłaty za energię elektryczną i gaz. Od najbliższego okresu grzewczego obowiązywać będą dla rolnictwa indywidualnego inne korzystniejsze przydziały węgla. W wyniku wprowadzenia nowych norm, rolnictwo indywidualne otrzyma w roku 1982–1983 — 10,5 mln ton węgla, w tym 1 mln ton miału, a więc więcej niż podczas ubiegłej zimy. Natomiast rolnictwo uspołecznione otrzymywać będzie węgiel na dotychczasowych, nieznacznie tylko skorygowanych zasadach.</u>
          <u xml:id="u-25.13" who="#JerzyWojtecki">Warto podkreślić, że pion spółdzielczości wiejskiej „Samopomoc Chłopska” zaopatrywać będzie w węgiel jedynie rolnictwo i mieszkańców wsi, podczas gdy mieszkańcy miast zaopatrywani będą w opał przez przywrócone do działalności biura handlu opałem. Zmiany te wprowadzono w celu zahamowania przepływu węgla przeznaczonego dla rolnictwa poza tę sferę gospodarki. I jeszcze jedno. Zaległe dostawy węgla realizowane będą do końca kwietnia. Rolnicy, którzy zrezygnują z przysługującego im przydziału, otrzymają ekwiwalent pieniężny w wysokości 1 450 zł za tonę nie pobranego węgla.</u>
          <u xml:id="u-25.14" who="#JerzyWojtecki">W celu lepszego wykorzystania użytków rolnych i zwiększenia ich produktywności, Rząd polecił opracowanie nowych zasad podatku gruntowego, wyższego od aktualnie obowiązującego, zróżnicowanego dla poszczególnych regionów kraju i z uwzględnieniem walorów przestrzeni produkcyjnej rolnictwa. Zreformowany podatek gruntowy powinien być zachętą do uprawy wszystkich gruntów, zwiększenia produkcji, między innymi przez likwidację dotychczasowych nieużytków. Wzrost kosztów produkcji w wyniku podniesienia podatku gruntowego zostanie zrekompensowany podwyżką cen skupu produktów rolnych lub obniżką cen środków produkcji dla rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-25.15" who="#JerzyWojtecki">Ponieważ w najbliższym czasie nie przewiduje się dalszej regulacji cen skupu, stąd nowy podatek wejdzie w życie w terminie późniejszym. Przedtem jego projekt poddany zostanie konsultacji. Jednolity podatek będzie obowiązywał we wszystkich sektorach rolnictwa i po jego wprowadzeniu powinno się ostatecznie przestać opłacać lokowanie kapitału w grunty nie wykorzystywane produkcyjnie, odłogujące.</u>
          <u xml:id="u-25.16" who="#JerzyWojtecki">W tym samym czasie dla uporządkowania sytuacji produkcyjno-surowcowej, upowszechniony zostanie system kompleksowej kontraktacji wszystkich ziemiopłodów w ścisłym powiązaniu ze znormowanymi dostawami podstawowych środków produkcji pochodzenia przemysłowego. Do tego czasu obowiązywać będą dotychczasowe zasady kontraktacji.</u>
          <u xml:id="u-25.17" who="#JerzyWojtecki">Warto podkreślić, że zadanie racjonalnego użytkowania gruntów rolniczych przez każdego użytkownika jest obowiązkiem wynikającym z przepisów. Nie wszędzie i nie zawsze, niestety, jest on właściwie realizowany. Wykazały to także kontrole Najwyższej Izby Kontroli. W związku z tym corocznie, w okresie wiosennym, władze terenowe za pośrednictwem swoich służb fachowych oraz czynnika społecznego prowadzą, pod bezpośrednim nadzorem wojewodów, kontrolę rolniczego użytkowania ziemi. Ma ona na celu nie tylko ustalenie wszystkich przypadków odłogowania ziemi, ale nawet zagrożenia odłogowaniem. W ramach tej akcji zakłada się jednocześnie znalezienie radykalnych środków zaradczych w odniesieniu do wszystkich przypadków niedostatecznego wykorzystywania ziemi w formie udzielenia niezbędnej pomocy techniczno-organizacyjnej, a w skrajnych układach — polegającej nawet na szybkim znalezieniu innego, lepszego użytkownika. W roku bieżącym każdy hektar użytków rolnych powinien i może rodzić.</u>
          <u xml:id="u-25.18" who="#JerzyWojtecki">Dalszemu usprawnieniu ulegnie też obrót ziemią. Podobnie jak w rolnictwie indywidualnym również dla rolniczych spółdzielni produkcyjnych będą wprowadzane dalsze gwarancje umacniające poczucie pewności gospodarowania na posiadanej ziemi.</u>
          <u xml:id="u-25.19" who="#JerzyWojtecki">Istotną zmianą, jaką wprowadzono ostatnio do polskiego układu agrarnego, jest niewątpliwie wyraźna integracja rolnictwa i przemysłu przetwórczego. Ma ona miejsce w ramach wprowadzanej reformy gospodarczej, bazującej na zasadzie samodzielności i samoinwestowania, a więc pełnej współodpowiedzialności wszystkich sektorów za końcowe efekty procesu produkcyjnego w rolnictwie. W tym układzie maksymalnemu skróceniu ulega proces koordynacji produkcji, przetwórstwa i obrotu żywnością, a kompleks gospodarki żywnościowej jako pojęcie organizatorskie i układ ekonomiczno-techniczny — jak nam się wydaje — staje się faktem.</u>
          <u xml:id="u-25.20" who="#JerzyWojtecki">Oto, Obywatele Posłowie, niektóre tylko przedsięwzięcia natury socjalnej, organizacyjnej i ekonomicznej, podejmowane przez Rząd na rzecz rolnictwa, które uznałem za słuszne przedstawić Wysokiej Izbie. Rząd jest przekonany, że sprzyjać one będą wsi i rolnictwu, wyzwalać inicjatywy produkcyjne, wpływać na wzrost produkcji, kulturę rolną, zmniejszać różnice w produkcji towarowej z hektara, występujące jeszcze między województwami, gminami i gospodarstwami. W tym względzie posłużę się przykładami.</u>
          <u xml:id="u-25.21" who="#JerzyWojtecki">Dzisiaj rolnik leszczyński, poznański, opolski, włocławski, toruński, legnicki, kaliski, płocki produkuje ponad dwukrotnie więcej z hektara niż rolnik krośnieński, rzeszowski, kielecki, radomski, tarnowski czy tarnobrzeski. To są również rezerwy, które musimy możliwie szybko i powszechnie uruchomić.</u>
          <u xml:id="u-25.22" who="#JerzyWojtecki">Jest oczywiście zrozumiałe, że bez zdecydowanego zwiększenia potencjału wytwórczego przemysłu pracującego na rzecz rolnictwa i zwiększonych dostaw środków produkcji dla wsi, inne działania dadzą tylko częściowy skutek. Jeszcze wczoraj przemysł polski zaledwie niecałe 5% swych mocy przeznaczał na rzecz rolnictwa. By mógł nadążyć za niezbędnym rozwojem rolnictwa, spełnić jego nadzieje — jutro musi ten potencjał podwoić. Poprawić też powinien, i to zdecydowanie, jakość swych produktów. Takie są ustalenia wytycznych, takie są decyzje Rządu, takie, nie inne oczekiwania wsi.</u>
          <u xml:id="u-25.23" who="#JerzyWojtecki">Bądźmy jednak realistami. Jeszcze w tym roku rolnictwo tego priorytetu nie odczuje, a w wielu dziedzinach dostawy środków produkcji będą nawet mniejsze niż w roku ubiegłym. Dotyczy to głównie nawozów mineralnych, środków ochrony roślin — mimo przeznaczenia na ich import około 80 milionów dolarów — a także ciągników i innych maszyn.</u>
          <u xml:id="u-25.24" who="#JerzyWojtecki">Nieznaczna poprawa nastąpi w dostawach opon, akumulatorów, filtrów olejowych. Znacznie lepsze będzie natomiast zaopatrzenie w sprzęt lekki i narzędzia rolnicze. Ogólnie rzecz biorąc, postęp w dziedzinie materialnego zabezpieczenia rolnictwa jest nadal niedostateczny — pomimo priorytetów nadanych gospodarce żywnościowej.</u>
          <u xml:id="u-25.25" who="#JerzyWojtecki">Dzisiaj rolnik, pracownik gospodarstwa państwowego i spółdzielca to jeszcze rozumie — zdaje sobie bowiem sprawę z tego, że jest to przede wszystkim skutek ogólnego rozprzężenia, jakie miało miejsce w gospodarce narodowej i że na przestawienie swoich mocy przemysł potrzebuje trochę czasu. Jutro oceniać to będzie jednak inaczej. Rząd zdaje sobie z tego sprawę i uczyni wszystko, by programy operacyjne, dotyczące rozwoju produkcji środków dla rolnictwa, były w pełni wykonywane.</u>
          <u xml:id="u-25.26" who="#JerzyWojtecki">Czy są zatem szanse na zrealizowanie tegorocznych zadań i gdzie mieszczą się ich punkty ciężkości? Zdaniem Rządu zależą one właśnie od zasadniczego przestawienia całej gospodarki narodowej na rzecz zaspokojenia podstawowych, wymiernych przecież potrzeb rolnictwa i przemysłu spożywczego oraz od ogólnej poprawy efektywności gospodarowania w samym rolnictwie. Są one oczywiście uwarunkowane jeszcze wieloma innymi czynnikami, w tym także klimatycznymi.</u>
          <u xml:id="u-25.27" who="#JerzyWojtecki">Jeśli chodzi o te ostatnie — z zimy rośliny wyszły w miarę obronną ręką — choć trudno już tutaj powiedzieć z całą pewnością, jaka jest sytuacja. Jednak, według wstępnych danych, około 30% rzepaku wymarzło. Jest to nowy problem dla naszej gospodarki, ponieważ jednocześnie rośliny tej zasiano mniej niż planowano. Już dzisiaj trzeba się zatem przygotowywać do importu oleju. Na miejsce rzepaku rolnicy wysieją natomiast jęczmień, w tym także browarny, by pokryć potrzeby naszego przemysłu, a także wyeksportować jęczmień browarny, ceniony na wielu rynkach.</u>
          <u xml:id="u-25.28" who="#JerzyWojtecki">Charakteryzując stan przygotowań do rolniczej wiosny warto podać, że na zasiewy zdołano zgromadzić 120 tys. ton ziarna zbóż, w tym zabezpieczono wszystkie potrzeby województw dotkniętych powodzią. Pozostałe ilości ziarna rolnicy wymienią między sobą. Czynią to z dobrym skutkiem.</u>
          <u xml:id="u-25.29" who="#JerzyWojtecki">Będzie więc więcej sadzeniaków-ziemniaka. Dzięki importowi zgromadzono też więcej motylkowych drobnonasiennych niż sądzono jeszcze wczoraj oraz poprawiono sytuację w zaopatrzeniu w nasiona roślin ogrodniczych. Gorzej jest natomiast z zaopatrzeniem rolnictwa w niektóre środki produkcji. Wspomniałem o tym już wcześniej i to jest następny punkt ciężkości stwarzający szansę na realizację tegorocznych zadań lub ją utrudniający.</u>
          <u xml:id="u-25.30" who="#JerzyWojtecki">Oceniając aktualną sytuację rolnictwa należy podkreślić, że w przygotowaniach do tegorocznej kampanii wiosennej, szczególnie owocna okazała się pomoc wojska, które nie tylko likwidowało skutki powodzi, ale ostatnio rozwinęło na szeroką skalę akcję przeglądów i napraw maszyn oraz narzędzi rolniczych, za pośrednictwem własnych czołówek technicznych i kadry fachowej.</u>
          <u xml:id="u-25.31" who="#JerzyWojtecki">Zdając sobie sprawę z obiektywnych, materialnych ograniczeń, za główny kierunek działań aktywizacyjnych w rolnictwie — obowiązujący zarówno organizatorów, jak i realizatorów procesu przetwórczego — przyjęliśmy zatem podejmowanie kompleksowych działań, mających na celu szeroko pojętą poprawę efektywności gospodarowania całym potencjałem czynników biorących udział w procesie produkcji rolniczej, a także maksymalne ograniczenie strat surowców i produktów pochodzenia rolniczego. Są one ogromne. Z naszych badań wynika, że obejmują 5% zbóż, 15% i więcej ziemniaków, 10% buraków cukrowych i warzyw i około 30% pasz. Wskutek chorób i, szkodników roślin tracimy 10 do 15% zbiorów. Nieodosobnione są też opinie, że w rzeczywistości straty te są jeszcze większe. A przecież wiele strat ponosimy dodatkowo w wyniku złej organizacji pracy, nieodpowiedzialności i niekompetencji. To są jednocześnie największe wewnętrzne rezerwy naszego rolnictwa, za których uruchomienie odpowiada jednak nie tylko Rząd, Minister, administracja centralna i terenowa, ale i służba rolna, pracownicy gospodarstw państwowych, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz — co należy podkreślić — miliony szeregowych rolników. Gdy uda nam się je zgodnie z podejmowanymi działaniami i organizatorsko-technicznymi zabezpieczeniami uruchomić, a należy sądzić, że weszliśmy już na taką drogę, rok 1982 może być generalnie lepszy niż poprzedni tak w przebiegu rolniczej pracy, jak i w jej efektach rzeczowych oraz w ocenach i nastrojach społecznych. Zwłaszcza, jeśli na całość rolnictwa patrzyć będziemy nie tylko pod kątem potrzeb rynku, ale także ludzi tam pracujących, dostrzegać ich troski i kłopoty w zmaganiach z naturą i jeśli wszyscy zgodnie uznamy, że potrzeby rolnictwa, nawet przy centralnie ograniczonych możliwościach wytwórczych w kraju, muszą być maksymalnie pokrywane. Jeśli żywności ma być odczuwalnie więcej, a problemów społecznych związanych z jej chronicznym niedoborem mniej, innej drogi nie ma.</u>
          <u xml:id="u-25.32" who="#JerzyWojtecki">Z obiektywnej konieczności szybkiego i stabilnego zarazem rozwoju naszego rolnictwa dziś każdy z nas zdaje sobie jeszcze bardziej sprawę niż wczoraj, wyciągając odpowiednie wnioski z żywnościowych restrykcji amerykańskich wobec naszego kraju. Zresztą, jak przypominają w swoim opracowaniu pracownicy Instytutu Ekonomiki Rolnej, nie jest to rzecz nowa. Ostatnie decyzje obecnej administracji amerykańskiej wobec naszego kraju stanowią logiczną konsekwencję kursu politycznego, jaki Stany Zjednoczone podjęły już w 1974 roku, proklamując oficjalnie, że tzw. pomoc żywnościową traktują zdecydowanie jako broń polityczną. Ówczesny minister rolnictwa w rządzie Nixona stwierdził wówczas bez ogródek, że żywność jest nie tylko istotną bronią USA, ale i głównym narzędziem nacisku, jakim dysponują. Z faktów tych musimy wyciągnąć właściwe wnioski, bowiem jutro inne jeszcze okoliczności niż wprowadzenie stanu wojennego mogą zadecydować o wykorzystaniu przez USA i inne kraje kapitalistyczne żywności jako środka nacisku politycznego na nasz kraj. Stąd m.in. Prezes Rady Ministrów zalecił ministerstwu opracowanie programu rozwoju rolnictwa i gospodarki żywnościowej do roku 1985 i na lata następne, uwzględniającego stopniowe przechodzenie do stanu samowystarczalności żywnościowej. Projekt tego programu Rząd przedstawi pod ocenę Wysokiej Izby na jednym z następnych posiedzeń, licząc, że obywatele posłowie wzbogacą ten program, że będzie on naszym wspólnym programem działania na rzecz wyżywienia naszego narodu. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-25.33" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-25.34" who="#JerzyWojtecki">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-25.35" who="#JerzyWojtecki">Obywatele Posłowie! Prezydium Sejmu, po porozumieniu z Konwentem Seniorów, proponuje przeprowadzenie łącznej dyskusji nad punktami 2, 3 i 4 porządku dziennego.</u>
          <u xml:id="u-25.36" who="#JerzyWojtecki">Jeśli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że propozycja została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-25.37" who="#JerzyWojtecki">Ponieważ nie słyszę sprzeciwu, uważam, że Sejm propozycję przyjął.</u>
          <u xml:id="u-25.38" who="#JerzyWojtecki">Przystępujemy zatem do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdania Komisji Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, Komisji Prac Ustawodawczych oraz Komisji Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego o rządowych projektach ustaw:</u>
          <u xml:id="u-25.39" who="#JerzyWojtecki">1) o ochronie gruntów rolnych i leśnych (druki nr 116 i 142) 2) o scalaniu gruntów (druki nr 117 i 143).</u>
          <u xml:id="u-25.40" who="#JerzyWojtecki">Udzielam głosu posłowi sprawozdawcy Ludwikowi Maźnickiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-26">
          <u xml:id="u-26.0" who="#LudwikMaźnicki">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Z upoważnienia Komisji: Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego, Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego oraz Prac Ustawodawczych przypadł mi zaszczyt rekomendować Wysokiej Izbie do ostatecznej akceptacji projekty dwóch ustaw:</u>
          <u xml:id="u-26.1" who="#LudwikMaźnicki">— o ochronie gruntów rolnych i leśnych, — o scalaniu gruntów.</u>
          <u xml:id="u-26.2" who="#LudwikMaźnicki">Proponowane ustawy mają fundamentalne znaczenie dla prowadzenia racjonalnego gospodarowania podstawowym, praktycznie niepomnażalnym środkiem produkcji, którym dla rolnictwa i leśnictwa jest ziemia.</u>
          <u xml:id="u-26.3" who="#LudwikMaźnicki">Obydwa projekty ustaw zastępują przepisy ustawowe uchwalone przez Sejm na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Na miarę swoich czasów i ówczesnych społeczno-ekonomicznych wymagań spełniły one swoją rolę.</u>
          <u xml:id="u-26.4" who="#LudwikMaźnicki">Obowiązujący system ochrony gruntów rolnych i leśnych w praktyce nie zdołał zahamować procesu nadmiernego i rozrzutnego przeznaczania gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze. Nie dość skutecznie przeciwdziałał nie zawsze przemyślanej lokalizacji w planowaniu i realizacji inwestycji, zwłaszcza przemysłowych. Dlatego, aby przeciwdziałać dalszemu uszczuplaniu rolniczej i leśnej powierzchni produkcyjnej oraz zapobiegać obniżaniu jakości gruntów rolnych i leśnych zachodzi konieczność zmiany obowiązujących przepisów ustawowych.</u>
          <u xml:id="u-26.5" who="#LudwikMaźnicki">Pod rządami obowiązującej od stycznia 1968 r. ustawy o scalaniu i wymianie gruntów przeprowadzono prace porządkujące przestrzenne warunki rolniczego gospodarowania na 4,7 mln hektarów. Różny był zakres tych prac i różne towarzyszyły im trudności — od stosunkowo prostych przemieszczeń obszarowych, zwierających w większe kompleksy grunty rozdrobnione i rozproszone, po głębokie, obejmujące kilka wsi obszary — prace przekształcające strukturę posiadania gospodarstw z równoczesnym porządkowaniem infrastruktury społeczno-technicznej.</u>
          <u xml:id="u-26.6" who="#LudwikMaźnicki">W wyniku prac scaleniowo-wymiennych zlikwidowano od roku 1968 mniej lub więcej uciążliwą szachownicę gruntów należących do rolników indywidualnych na terenie blisko 9 tys. wsi. Niezależnie od tego, że w tychże i wielu innych wsiach uporządkowano ponad 772 tys. ha gruntów Państwowego Funduszu Ziemi, skupiając je w większe masywy uprawowe dla zagospodarowania przez rolnicze jednostki uspołecznione, którym również uregulowano w sposób racjonalniejszy niż dotąd położenie posiadanych gruntów.</u>
          <u xml:id="u-26.7" who="#LudwikMaźnicki">Przepisy prawne nadążać powinny za zmianami społeczno-ekonomicznymi, a nawet ja wyprzedzać, aby rozwiązywać problemy, których nie uwzględniały obowiązujące ustawy bądź modyfikować poszczególne zasady w kierunku sprzyjającym rozwojowi postępu społecznego i gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-26.8" who="#LudwikMaźnicki">Przepisy obydwu obowiązujących dotychczas ustaw spełniły generalnie swoje społeczne i gospodarcze zadania w wymiarze wymagań lat siedemdziesiątych i taka obiektywnie powinna być ich historyczna ocena. Nie wystarczają one jednak na perspektywę potrzeby rozwoju społeczno-gospodarczego w latach osiemdziesiątych, a tym bardziej w latach dalszych.</u>
          <u xml:id="u-26.9" who="#LudwikMaźnicki">Ten kierunkowy warunek sprostania wymaganiom współczesności i możliwie dalszej przyszłości z wykorzystaniem doświadczeń czasu, minionego, można zaryzykować takie twierdzenie, spełniają projekty ustaw, które mam zaszczyt obywatelom posłom rekomendować do akceptacji. Zostały one poddane — co z uwagi na ich charakter jest rzeczą oczywistą, ale tym niemniej konieczną do podkreślenia — ocenie szerokiej opinii społecznej, w ramach której wypowiedziały się nie tylko odpowiednie instytucje państwowe, spółdzielcze, społeczno-zawodowe, organy administracji państwowej różnych szczebli, ale także organizacje przedstawicielskie rolników indywidualnych i sami rolnicy. Zarówno komisje sejmowe, jak i przygotowujące projekty rządowe Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w toku prac legislacyjnych korzystały z konsultacji przedstawicieli świata nauki, sądownictwa i praktyki administracyjnej. Wszystkim tym osobom, których wiedza i doświadczenie przyczyniły się do przygotowania rozpatrywanych dziś projektów ustaw składam z tego miejsca serdeczne podziękowanie.</u>
          <u xml:id="u-26.10" who="#LudwikMaźnicki">Wysoki Sejmie! Uchwalenie ustaw, których projekty są dziś przedmiotem mojego wystąpienia oczekują nie tylko rolnicy, ale także wszyscy ci, którym leży na sercu dobro rolnictwa. Niosą one wiele istotnych nowych wartości w sferze uregulowań prawnych:</u>
          <u xml:id="u-26.11" who="#LudwikMaźnicki">1. W przypadku projektu ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, która zastąpi ustawę z 26 października 1971 roku proponowany Wysokiej Izbie nowy akt prawny ma na celu bardziej skuteczną ochronę tych gruntów. Zapewnia on przede wszystkim kompleksowe ujęcie przepisów prawnych dotyczących ochrony nie tylko ilościowej, ale także i jakościowej gruntów rolnych i leśnych. Proponuje zwiększenie rygorów przepisów, a także przewiduje rozwiązania prawne wielu spraw nowych, wyłonionych w praktyce realizacji obowiązującej dotychczas ustawy.</u>
          <u xml:id="u-26.12" who="#LudwikMaźnicki">Projekt ustawy zapewnia bardziej skuteczną niż dotychczas ochronę ilości najbardziej wartościowych gruntów rolnych, określając, że na cele nierolnicze i nieleśne można przeznaczać przede wszystkim nieużytki, a w razie ich braku grunty o najniższej przydatności produkcyjnej, w szczególności położone między terenami już rolniczo nie użytkowanymi bądź w bezpośrednim sąsiedztwie takich terenów. Określa też, że obszary gruntów przeznaczone na cele nierolnicze i nieleśne należy ograniczać do najmniejszych rozmiarów, niezbędnych do realizacji określonych celów.</u>
          <u xml:id="u-26.13" who="#LudwikMaźnicki">2. Projekt ustawy warunkuje rozpoczynanie wszelkich prac planistycznych, powodujących przeznaczanie gruntów na cele nierolnicze lub nieleśne, poza przedsięwzięciami mieszczącymi się w planach zagospodarowania przestrzennego gmin i miast, od uprzedniej zgody wydawanej przez właściwych ministrów lub przez wojewodów.</u>
          <u xml:id="u-26.14" who="#LudwikMaźnicki">Jeśli zaś chodzi o większą niż dotąd dyscyplinę w ochronie gruntów najprzydatniejszych dla rolnictwa, jedynie Ministrowi Rolnictwa daje uprawnienia do wyrażenia zgody na inne przeznaczenie:</u>
          <u xml:id="u-26.15" who="#LudwikMaźnicki">— użytków rolnych klas od I do IV, — gruntów pod stawami rybnymi oraz innymi zbiornikami wodnymi służącymi dla potrzeb rybactwa śródlądowego, — gruntów już zrekultywowanych pod uprawy rolne, — torfowisk, a także niektórych gruntów rolnych o niewielkich powierzchniach, które w przypadkach szczególnie uzasadnionych ich położeniem, mimo wyższej bonitacji mogą być przeznaczone na cele indywidualnego budownictwa letniskowego.</u>
          <u xml:id="u-26.16" who="#LudwikMaźnicki">Projekt ustawy obliguje wojewódzkie rady narodowe do określenia w drodze uchwał obszarów gmin, na których istnieją szczególnie korzystne warunki przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne dla intensywnego rozwoju produkcji rolniczej i leśnej w celu ograniczenia na tych obszarach lokalizowania nowych zakładów przemysłowych poza zakładami przemysłu rolno-spożywczego i zakładami usługowymi.</u>
          <u xml:id="u-26.17" who="#LudwikMaźnicki">3. Projekt ustawy zaostrza kryteria wyłączania gruntów z produkcji między innymi przewidując obciążenie odpowiednimi opłatami nawet właściciela gruntów, jeśli dokonuje on takiego wyłączenia. Każda osoba wyłączająca grunty z produkcji obowiązana jest uiścić należność i opłaty roczne oraz w odniesieniu do gruntów leśnych i zadrzewionych jednorazowe odszkodowanie w razie dokonania przedwczesnego wyrębu drzewostanu. Doceniając społeczną rangę i potrzebę rozwoju budownictwa mieszkaniowego proponuje się zwolnić je z uiszczania odpowiednich należności i opłat wymaganych za przeznaczone na te cele grunty rolne i leśne.</u>
          <u xml:id="u-26.18" who="#LudwikMaźnicki">4. Mając na względzie pełne zagospodarowanie możliwie każdego skrawka gruntów nadających się do uprawy — nakłada się obowiązek sporządzania planów wykorzystania gruntów rolnych w czasie pomiędzy ich przeznaczaniem na cele nierolnicze a faktycznym wyłączeniem z produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-26.19" who="#LudwikMaźnicki">5. Projekt ustawy określa zasady jakościowej ochrony gruntów rolnych i leśnych. Nakazuje, aby już w fazie projektowania różnych budów przewidzieć eliminowanie ujemnego ich oddziaływania na grunty. Ponadto nakłada na każdego, kto swoją działalnością spowoduje dewastację lub degradację gleb, obowiązek ich odtworzenia i ulepszenia. Jest to uzupełnienie sankcji, jakie w tej dziedzinie nakłada ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska.</u>
          <u xml:id="u-26.20" who="#LudwikMaźnicki">Bardzo istotne jest nałożenie obowiązku na właścicieli gruntów rolnych ich należytego rolniczego wykorzystania, a także przeciwdziałania erozji gleb i innym zjawiskom powodującym trwałe pogarszanie wartości użytkowej gruntów rolnych. Właściciel gruntów rolnych może być, w razie stwierdzenia zawinionego przez niego odłogowania gruntów, obciążony opłatą karną.</u>
          <u xml:id="u-26.21" who="#LudwikMaźnicki">6. W oparciu o przepisy ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska projekt ustawy przewiduje, że dla gruntów rolnych położonych w strefach ochronnych opracowuje się plan gospodarowania na tych gruntach. W razie gdy właściciel gruntu położonego w strefie ochronnej poniósł szkodę przez obniżenie poziomu produkcji rolniczej lub leśnej, przysługuje mu odszkodowanie od zakładu przemysłowego. W przypadku zaś chronicznie ponoszonych dużych szkód, zakład jest obowiązany wykupić te grunty i wyłączyć je z produkcji. Wyłączeniu z produkcji rolnej podlegają również grunty, na których racjonalna produkcja jest niemożliwa, ze względu na poziom toksycznych zanieczyszczeń gleby i roślin.</u>
          <u xml:id="u-26.22" who="#LudwikMaźnicki">7. Z należności i opłat za wyłączenie gruntów rolnych i leśnych tworzy się Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych oraz Fundusz Leśny. Fundusze te przeznacza się na ochronę, rekultywację i poprawę jakości gruntów rolnych i na wypłatę odszkodowań przewidzianych ustawą oraz na zagospodarowanie lasów i nieużytków, na cele leśne oraz intensyfikację produkcji leśnej.</u>
          <u xml:id="u-26.23" who="#LudwikMaźnicki">8. Projekt ustawy przewiduje wyraźne pogłębienie demokratyzacji postępowania administracyjnego i poszerzenie frontu społecznej jego kontroli przez obowiązek uzyskiwania przez terenowe organy administracji państwowej opinii komisji rolnych rad narodowych, zainteresowanych organizacji związkowych rolników, samorządu załóg przedsiębiorstw i spółdzielni, zebrania wiejskiego itp.</u>
          <u xml:id="u-26.24" who="#LudwikMaźnicki">W niektórych środowiskach zachodzi obawa, że projekt ustawy jest zbyt rygorystyczny i daleko idący, że spowoduje zahamowanie urbanizacji kraju i skoncentrowanie decyzji na zbyt wysokim szczeblu zarządzania. Nie podejmując polemiki z tymi głosami, pragnę zwrócić uwagę Wysokiej Izby na wagę tego problemu, posługując się wyłącznie głosem publicysty na łamach dziennika „Rzeczpospolita” z dnia 24 marca br., z którego treścią w zupełności się zgadzam: „Grunty rolne dla każdego kraju są dobrem najważniejszym, które decyduje często o przetrwaniu biologicznym narodu, a częściowo także o jego niezależności i znaczeniu w świecie”. I dalej: „Grunty rolne są tym dobrem, które raz zniszczone nie dają się praktycznie odtworzyć”.</u>
          <u xml:id="u-26.25" who="#LudwikMaźnicki">Podzielam pogląd, że usytuowanie decyzji o wyłączaniu gruntów z użytkowania rolnego na wysokim szczeblu zarządzania stwarza istotne utrudnienie w uzyskaniu zezwolenia na takie wyłączenie, ale o stworzenie takiej bariery komisjom naszym właśnie chodziło. Dotychczasowa praktyka wykazała bowiem, że nawet wydawane osobiście przez Premiera zezwolenie na zmianę przeznaczania gruntów rolnych i leśnych na inne cele nie ustrzegły nas przed utratą 150 tys. hektarów użytków rolnych w latach 1975–1978. Utracono więc bezpowrotnie produkcję na przykład zbóż w wysokości 325 tys. ton rocznie.</u>
          <u xml:id="u-26.26" who="#LudwikMaźnicki">Komisje są przekonane, że ustawa nie będzie stanowiła bariery dla wszelkich racjonalnie podejmowanych przedsięwzięć urbanizacyjnych i nie zahamuje procesu industrializacji kraju. Zmusi jednak do nowatorskich poszukiwań w tych dziedzinach i zaangażowania oraz wykorzystania osiągnięć ośrodków naukowych i światłych myśli ludzi nauki, którym dobro wyżywienia narodu nie jest obce.</u>
          <u xml:id="u-26.27" who="#LudwikMaźnicki">Uważam ponadto, że jedynie konsekwentne stosowanie przepisów omawianej ustawy może skutecznie zahamować tempo ubytku przypadającego na statystycznego Polaka obszaru użytków rolnych, który obecnie wynosi już zaledwie nieco powyżej pół hektara i zmniejszył się od końca lat czterdziestych o przeszło 1/3.</u>
          <u xml:id="u-26.28" who="#LudwikMaźnicki">Jeśli chodzi o projekt ustawy o scalaniu gruntów, to jego oryginalność i odmienność podejmowanych uregulowań prawnych w stosunku do obowiązujących dotąd przepisów z 24 stycznia 1968 roku odnosi się przede wszystkim do następującej problematyki:</u>
          <u xml:id="u-26.29" who="#LudwikMaźnicki">1. Stworzenie w procesie postępowania scaleniowego uczestnikom scalania jak najszerszych możliwości decydowania o najistotniejszych dla nich sprawach bądź to w formie uchwały zebrania wiejskiego, bądź też udziału w każdym etapie prac scaleniowych wybranych przez siebie rad uczestników, przedstawicielstw związkowych rolników, zainteresowanych jednostek gospodarki uspołecznionej itd. To założenie pełnej jawności postępowania oraz zapewnienie możliwości jego społecznej oceny ma oczywiście głównie na celu przeciwdziałanie ewentualnym niezadowoleniom czy konfliktom, przyczyną których jest postępowanie scaleniowe.</u>
          <u xml:id="u-26.30" who="#LudwikMaźnicki">2. Nową regulacją prawną obejmuje się wspólnie zarówno scalanie gruntów rolnych, jak i leśnych, co umożliwia zmniejszenie dotychczasowej liczby aktów prawnych, eliminuje oddzielny dotąd tryb postępowania i tym samym ułatwia organom administracji prowadzenie tych prac.</u>
          <u xml:id="u-26.31" who="#LudwikMaźnicki">3. Respektując zasadę równości wszystkich sektorów rolnictwa zrezygnowano z odrębnej formy porządkowania gruntów tylko w interesie i na wniosek rolniczych jednostek gospodarki uspołecznionej, jakim była dotąd tzw. wymiana gruntów. Przyjęto, że potrzeby gospodarstw uspołecznionych w tym zakresie można z powodzeniem zaspokoić w toku jednolitego postępowania scaleniowego, w trakcie którego muszą być brane pod uwagę interesy wszystkich uczestników, a więc zarówno gospodarstw uspołecznionych, jak i rolników indywidualnych. Sprzyjać to będzie umacnianiu wzajemnych więzi pomiędzy wszystkimi sektorami gospodarki rolnej, jakie powinny istnieć w warunkach dobrego sąsiedztwa wspieranego możliwościami rozwijania obustronnie korzystnego współżycia i kooperacji produkcyjnej.</u>
          <u xml:id="u-26.32" who="#LudwikMaźnicki">4. Oceniając korzyści, jakie wynikają z prac scaleniowych dla wzrostu produkcji rolniczej, wprowadza się w projekcie ustawy zasadę nieodpłatnego ich wykonywania bez względu na to, czy potrzeba dokonania tych zabiegów wnioskowana jest przez zainteresowanych rolników, czy też następuje z urzędu. Zachęci to rolników z pewnością także do rozszerzania inicjatyw scaleniowych.</u>
          <u xml:id="u-26.33" who="#LudwikMaźnicki">5. Projekt ustawy o scaleniu gruntów daje przy okazji prowadzenia prac scaleniowych zainteresowanym rolnikom prawo do dokonania podziału istniejącej wspólnoty gruntowej, o ile taką wolę wyrazi bezwzględna większość osób uprawnionych do udziału w tej wspólnocie. Każdy z uprawnionych otrzyma wówczas ekwiwalent za przysługującą mu część wspólnoty, łącznie z ekwiwalentem za grunty posiadane indywidualnie. Przepis ten pozwoli w wielu sytuacjach zlikwidować źle zagospodarowane wspólnoty gruntowe, zaniedbane, podlegające niekiedy samoistnym zalesieniom i degradacji rolniczej. W innych przypadkach dokonany podział racjonalnie usankcjonuje niejednokrotnie faktycznie istniejące odrębne użytkowanie gruntów wspólnoty.</u>
          <u xml:id="u-26.34" who="#LudwikMaźnicki">6. Stwarza się uczestnikom scaleń możliwość korzystania z dopłat pieniężnych w przypadku rezygnacji z ekwiwalentów w gruntach. Będzie to stwarzać podstawę do jednoczesnego ze scalaniem poprawiania struktury obszarowej gospodarstw. Inaczej mówiąc, scalenie będzie miało charakter zdecydowanie bardziej kreatywny w stosunku do materii, którą się zajmuje. Jego efekty społeczno-gospodarcze powinny być więc daleko pełniejsze w odniesieniu do tworzenia modelowych gospodarstw rodzinnych, wykorzystujących możliwie optymalnie istniejące zasoby pracy.</u>
          <u xml:id="u-26.35" who="#LudwikMaźnicki">7. Prace scaleniowe zostały podporządkowane ogólnym zasadom Kodeksu postępowania administracyjnego. Prowadzi je więc terenowy organ administracji państwowej stopnia podstawowego, co pozwoli na skuteczniejsze rozwiązywanie tych bardzo istotnych dla rolników i rolnictwa spraw w bezpośredniej z nimi i codziennej niemal współpracy.</u>
          <u xml:id="u-26.36" who="#LudwikMaźnicki">8. Projekt ustawy o scalaniu gruntów, na co z pewnością obywatele posłowie zwrócili już uwagę, ma jedną szczególną w warunkach naszego ostatnio realizowanego ustawodawstwa cechę charakterystyczną. Nie zawiera żadnej delegacji dla Rządu do wydawania dalszych szczegółowych przepisów wykonawczych. Jest to rzecz godna pochwały, że udało się w tej dziedzinie, tak mocno wkraczającej przecież w prawa obywateli, określić działania, mieszczące się w granicach ustawowych. Wszelkie wiec dalsze dyspozycje wykonawcze będą miały tylko charakter typu instrukcyjnego i muszą się zmieścić w ramach nakreślonych ustawą.</u>
          <u xml:id="u-26.37" who="#LudwikMaźnicki">Obywatele Posłowie! Wysoki Sejmie! Przedstawione przeze mnie projekty ustaw o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz o scalaniu gruntów spełniają, moim zdaniem, oczekiwania społeczne. Nowe ujęcia prawne wykorzystują dotychczasowe zarówno pozytywne, jak i negatywne doświadczenia, uwzględniają praktycznie wszystkie słuszne postulaty zgłaszane przez zainteresowane środowiska oraz instytucje. Ich ostateczny kształt powstawał w klimacie zdrowej, często polemicznej, kontrowersyjnej, ale zawsze mającej na celu dobro sprawy — dyskusji. Znaczny był w tym udział obywateli posłów, pracujących w Komisjach Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego, Prac Ustawodawczych oraz Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego. Zgłaszane poprawki do projektów rządowych miały bardzo rozległy charakter — od ważnych kwestii merytorycznych po najdrobniejsze nawet zmiany redakcyjne. Wszystko po to, aby podstawowe przepisy o tak ważnym dla rolnictwa i rolników znaczeniu były w pełni słuszne, zrozumiałe i przekonywające.</u>
          <u xml:id="u-26.38" who="#LudwikMaźnicki">Sądzę także, iż swoją treścią stanowić będą jeszcze jeden dowód na to, że zarówno Sejm, jak i Rząd stanowczo oraz konsekwentnie stoją na gruncie pełnej realizacji pryncypiów polityki rolnej, wynikającej z programów działania Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, a także zawartych umów społecznych. Z tym głębokim przeświadczeniem proszę Wysoki Sejm o uchwalenie rekomendowanych projektów ustaw. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-26.39" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-27">
          <u xml:id="u-27.0" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję Obywatelowi Posłowi sprawozdawcy.</u>
          <u xml:id="u-27.1" who="#AndrzejWerblan">Zarządzam 30-minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-27.2" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 17 min. 15 do godz. 18)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-28">
          <u xml:id="u-28.0" who="#HalinaSkibniewska">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-28.1" who="#HalinaSkibniewska">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdania Komisji Prac Ustawodawczych oraz Komisji Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego o rządowych projektach ustaw:</u>
          <u xml:id="u-28.2" who="#HalinaSkibniewska">1. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (druki nr 120 i 144).</u>
          <u xml:id="u-28.3" who="#HalinaSkibniewska">2. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego (druki nr 121 i 145).</u>
          <u xml:id="u-28.4" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma sprawozdawca poseł Tadeusz Maj.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-29">
          <u xml:id="u-29.0" who="#TadeuszMaj">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Z upoważnienia Komisji Prac Ustawodawczych oraz Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie stanowisko i przebieg debaty w obydwu komisjach sejmowych i międzykomisyjnym zespole z udziałem wybitnych profesorów prawa rolnego, wobec przedłożonych przez Rząd projektów ustaw, a mianowicie:</u>
          <u xml:id="u-29.1" who="#TadeuszMaj">— o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych — o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego.</u>
          <u xml:id="u-29.2" who="#TadeuszMaj">W dniu 13 stycznia bieżącego roku, a więc równo miesiąc po wprowadzeniu stanu wojennego w naszym kraju, na forum sejmowych Komisji Prac Ustawodawczych oraz Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego rozpoczęła się dyskusja nad rządowym projektem ustaw dotyczących najbardziej nabolałego problemu z całego bloku tematyki rolnej, jakim jest obrót ziemią. Fakt ten, łącznie z dzisiejszą debatą plenarną, jest najlepszym dowodem, że zapowiedziana przez generała Wojciecha Jaruzelskiego w dniu 13 grudnia 1981 r., a więc podczas ogłaszania stanu wojennego, kontynuacja głębokiego procesu odnowy w naszym kraju jest realna, możliwa, jak również niezbędna dla potrzeb dnia dzisiejszego i przyszłości naszej ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-29.3" who="#TadeuszMaj">W okresie posierpniowym Rząd podjął szereg ważnych decyzji dla rolnictwa i gospodarki żywnościowej, a między innymi:</u>
          <u xml:id="u-29.4" who="#TadeuszMaj">— przestawienie wielu gałęzi przemysłu na potrzeby rolnictwa, — systematyczne wprowadzanie opłacalnych, „kroczących” cen na produkty rolne, — anulowano czy też częściowo zmieniono wiele aktów prawnych i rozporządzeń hamujących kierowanie i obsługę rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-29.5" who="#TadeuszMaj">Mówił o tym dzisiaj również Minister Wojtecki.</u>
          <u xml:id="u-29.6" who="#TadeuszMaj">Pomimo tych wysiłków rolnictwo nadal odczuwa uciążliwy niedostatek najbardziej niezbędnych środków do produkcji rolnej. Wynika to z głębokiego kryzysu, w jakim znajduje się nasza gospodarka narodowa, ale nie tylko. Tkwią jeszcze mocno stare nawyki, stare przyzwyczajenia i metody ukształtowane przez dziesiątki lat u wielu decydentów w długim i złożonym łańcuchu kierowania i zaopatrzenia rolnictwa na wszystkich szczeblach, że „rolnictwo jakoś sobie poradzi”.</u>
          <u xml:id="u-29.7" who="#TadeuszMaj">Podkreślam to dlatego, abyśmy byli świadomi, że najlepsze ustawy i rozporządzenia wykonawcze, ustanawiane w najlepszej intencji na potrzeby społeczeństwa i gospodarki narodowej, mogą być i były dewaluowane i skrzywiane w toku realizacji. Odczuliśmy już gorzkie przykłady w tym zakresie. Kosztuje nas to drogo.</u>
          <u xml:id="u-29.8" who="#TadeuszMaj">Zmiany w ustawach Kodeks cywilny i Kodeks postępowania cywilnego, które dzisiaj mamy uchwalić, powinny na trwałe wypełnić lukę w ustawodawstwie rolniczym w zakresie obrotu ziemią, która tak bardzo mocno przyczyniła się do chwiejnej sytuacji rolnictwa indywidualnego.</u>
          <u xml:id="u-29.9" who="#TadeuszMaj">Projekty ustaw wniesione pod obrady Wysokiej Izby mają znaczenie nie tylko ustawodawcze, ale przede wszystkim ustrojowo zabezpieczają stabilność gospodarki chłopskiej, tak aby prawo zawsze znaczyło prawo, aby już nigdy Rząd nie mógł zmieniać i dowolnie interpretować ustawy, aby rozporządzenia wykonawcze nie ułatwiały złym urzędnikom rugowanie chłopa z ziemi.</u>
          <u xml:id="u-29.10" who="#TadeuszMaj">Realizując uchwałę Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1981 r., kierowanej przez generała Wojciecha Jaruzelskiego, w sprawie gospodarki gruntami rolnymi, z intencją ustawowego uregulowania prawnej ochrony własności gospodarstw indywidualnych zostały przygotowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości projekty ustaw o zmianie Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cywilnego. Głównym celem tych projektów jest realizacja podstawowych założeń polityki rolnej w zakresie pełnej gwarancji dla chłopskiej własności w rolnictwie i uznanie jej za trwały element naszego ustroju społeczno-gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-29.11" who="#TadeuszMaj">Projekty te są zgodne z wytycznymi Biura Politycznego Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i Prezydium Naczelnego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, które zostały przyjęte w dniu 20 stycznia 1981 r. w sprawie węzłowych problemów polityki rolnej, rolnictwa i gospodarki żywnościowej. Zgodne są również z odczuciami rolników wyrażanymi w burzliwej dyskusji, która przetoczyła się przez wieś polską po sierpniu 1980 r., jak również z wnioskami umowy rzeszowskiej.</u>
          <u xml:id="u-29.12" who="#TadeuszMaj">Przygotowanie projektów poprzedziła dyskusja w środowiskach prawniczych, rolników indywidualnych, przedstawicieli organizacji społecznych, związków zawodowych i samorządu rolniczego. Podkreślam, iż projekt rządowy został złożony do laski marszałkowskiej w dniu 3 grudnia 1981 r. Szeroka i wnikliwa dyskusja nie podważyła podstawowych rozwiązań zawartych w Kodeksie cywilnym, natomiast radykalnych zmian wymagają poszczególne przepisy.</u>
          <u xml:id="u-29.13" who="#TadeuszMaj">Pragnę przypomnieć, że Kodeks cywilny rozwijając koncepcję ustawodawczą wyrażoną w ustawie z roku 1963 o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych, a następnie o obrocie nieruchomościami rolnymi regulował podział i dziedziczenie gospodarstw rolnych.</u>
          <u xml:id="u-29.14" who="#TadeuszMaj">Regulacja ta opierała się na słusznych założeniach, a mianowicie:</u>
          <u xml:id="u-29.15" who="#TadeuszMaj">— po pierwsze — zachowanie ziemi w rękach rolników indywidualnych,</u>
          <u xml:id="u-29.16" who="#TadeuszMaj">— po drugie — przeciwdziałanie dalszemu rozdrobnieniu gospodarstw rolnych,</u>
          <u xml:id="u-29.17" who="#TadeuszMaj">— po trzecie — obciążanie finansowe rolników w wypadku podziałów sądowych.</u>
          <u xml:id="u-29.18" who="#TadeuszMaj">Przy powyższych, słusznych podstawach, akceptowanych przez wieś, z czasem zaczęto wprowadzać do Kodeksu cywilnego szereg ograniczeń, jak:</u>
          <u xml:id="u-29.19" who="#TadeuszMaj">— ograniczenie kręgu spadkobierców, — ograniczenie przyznawania spłat rodzinnych, — wprowadzenie sztywnych norm podziału gospodarstw, — biurokratyczny wymóg kwalifikacji oraz tzw. maksymalne normy obszarowe gospodarstw rolnych (15 i 20 ha) obowiązujące w obrocie, co hamowało często rozwój gospodarstw towarowych.</u>
          <u xml:id="u-29.20" who="#TadeuszMaj">Powyższe ograniczenia przy dość częstym łamaniu przepisów wykonawczych przez administrację państwową, najczęściej na niekorzyść rolników indywidualnych, doprowadziło do rozgoryczenia wśród chłopów, powstawało odczucie zachwiania prawa własności indywidualnej, powiększając z roku na rok nieformalny obrót ziemią, co uwidoczniło się dość powszechną opinią o braku stabilności gospodarki chłopskiej.</u>
          <u xml:id="u-29.21" who="#TadeuszMaj">Stąd projekt ustawy opiera się na sprawdzonych pryncypiach społeczno-gospodarczych, które stanowiły podstawę dotychczasowych regulacji w zakresie przenoszenia własności nieruchomości rolnych oraz dziedziczenia podziału gospodarstw rolnych, a mianowicie:</u>
          <u xml:id="u-29.22" who="#TadeuszMaj">— zachowanie na trwałe ziemi w rękach rolników indywidualnych, — działanie na rzecz zwiększenia powierzchni gospodarstw towarowych.</u>
          <u xml:id="u-29.23" who="#TadeuszMaj">Natomiast usunięte zostały w projektach ustaw wszystkie ograniczenia, które powszechnie krytykowane były przez rolników.</u>
          <u xml:id="u-29.24" who="#TadeuszMaj">Wśród proponowanych zmian w Kodeksie cywilnym na szczególną uwagę zasługuje nowe brzmienie art. 131. W przepisie tym państwo gwarantuje całkowitą ochronę gospodarstw indywidualnych oraz uznanie rolnictwa indywidualnego jako trwały element społeczno-gospodarczy ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-29.25" who="#TadeuszMaj">Artykuł ten zawiera również generalną wykładnię przy tłumaczeniu i stosowaniu dalszych szczegółowych przepisów Kodeksu. Art. 131 wraz z 'wyczekiwaną i powszechnie żądaną przez rolników poprawką w Konstytucji, dotyczącą konstytucyjnego zagwarantowania trwałości indywidualnej gospodarki rolnej, utrwali w naszym ustroju socjalistycznym trójsektorowy system gospodarki rolnej.</u>
          <u xml:id="u-29.26" who="#TadeuszMaj">Wysoka Izbo! Obrót nieruchomościami rolnymi ze względu na dobro społeczno-gospodarcze nie może odbywać się w sposób żywiołowy. Ograniczenie obrotu powinno odbywać się tylko w wypadkach społecznie i gospodarczo niezbędnych. Przyjmując powyższą zasadę, projekt nie odstępuje od wymogu posiadania przez nabywcę nieruchomości rolnej odpowiednich kwalifikacji. Równocześnie projekt rozszerza dotychczasowy katalog kwalifikacji, ujmując kwalifikacje alternatywnie, umożliwiając nabywanie ziemi przez osoby mające wykształcenie rolnicze, to znaczy kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego, jak również przez osoby, które faktycznie wykonują zawód rolnika, pracując bezpośrednio w gospodarstwie indywidualnym lub gospodarstwie uspołecznionym. (art. 160 § 1). Umożliwi to wszystkim rolnikom nabywanie ziemi w sposób prawem przewidziany. Powinno to korzystnie wpłynąć na kształtowanie obszaru i struktury gospodarstw chłopskich.</u>
          <u xml:id="u-29.27" who="#TadeuszMaj">Komisje uznały, że w projekcie słusznie zastępuje się dotychczasowe ujęcie formalne (w oparciu o kryteria obszarowe), ograniczenie podziału, kryterium towarowości gospodarstwa rolnego — art. 163.</u>
          <u xml:id="u-29.28" who="#TadeuszMaj">Zdolność gospodarstwa rolnego do towarowej produkcji rolnej jako przesłanka dopuszczalności do podziału wykluczy powstawanie gospodarstw nieproduktywnych, równocześnie umożliwi w sposób elastyczny kształtowanie wielkości struktury gospodarstw rolnych.</u>
          <u xml:id="u-29.29" who="#TadeuszMaj">Wysoka Izbo! Najwięcej burzliwej i kontrowersyjnej dyskusji wywołał art. 161 projektowanej ustawy, dotyczący górnej granicy obszaru indywidualnego gospodarstwa rolnego, która została zaproponowana w projekcie w oparciu o granice ustalone w dekrecie o reformie rolnej. Były głosy posłów podważające górną granicę 50 i 100 ha, że nie może to być gospodarstwo rodzinne, ponieważ przy maksymalnej wielkości, to jest 100 ha, musi opierać się na sile najemnej. Padały również propozycje ujednolicenia normy dla całego kraju, lub też jej obniżenie. Jednak po wnikliwej, żarliwej dyskusji, przeważającą większością głosów komisje wypowiedziały się za projektem rządowym — art. 161, mając na uwadze działanie ustawy w przyszłości, że następować powinno coraz szybsze zaopatrzenie rolnictwa w środki techniczne, które znosić będą bariery wielkości powierzchni uprawnej gospodarstwa rolnego, jak również, a może przede wszystkim jest faktem, iż górna granica wielkości ustalona w dekrecie od 37 lat stała się u nas zasadą ustrojową Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-29.30" who="#TadeuszMaj">Na podkreślenie zasługuje również w projekcie ustawy postępowanie o zniesieniu współwłasności. W projekcie umożliwia się przyznanie nieruchomości rolnej każdemu współwłaścicielowi, który spełnia ogólnie wymagane kryteria dla nabywcy ziemi. Również w zakresie prawa do spłat projekt łagodzi dotychczasowe ograniczenia przyznając prawo do spłat dla współwłaścicieli, którzy stale pracują w gospodarstwie rolnym lub mają kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego.</u>
          <u xml:id="u-29.31" who="#TadeuszMaj">Projekt znosi dotychczasowe uprawnienia administracji państwowej do żądania z urzędu zniesienia współwłasności i prawo pierwokupu przysługujące państwu. Była to szkodliwa ingerencja państwa w prywatną własność rolników, która wywoływała duże rozgoryczenie i powszechną krytykę.</u>
          <u xml:id="u-29.32" who="#TadeuszMaj">Natomiast przy dziedziczeniu gospodarstwa rolnego projekt wprowadza jednolite zasady bez względu na kolejność powoływania do spadku, a za podstawę dziedziczenia przyjmuje się warunki ogólne, wymagane do nabycia ziemi. Dopuszcza się również do dziedziczenia spadkobierców posiadających kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego nie pracujących w tym gospodarstwie. Jest to możliwość powrotu do zawodu rolnika, na przykład dzieci, które odeszły kiedyś, a teraz przychodzą z powrotem; mogą one dziedziczyć gospodarstwo i pracować w rolnictwie. Jeśli zaś nikt ze spadkobierców nie odpowiada wymogom, to wówczas dziedziczą wszyscy spadkobiercy na zasadach ogólnych, a nie jak dotychczas gospodarstwo przejmowane było przez skarb państwa. Według projektu wszyscy mogą dziedziczyć na zasadach ogólnych, mogą w całości gospodarstwo sprzedać lub wydzierżawić. Może też dziedziczyć gospodarstwo spadkobierca niezdolny do pracy. Jest to zasada wysoce humanitarna. Na przykład syn, który nie przejął jeszcze gospodarstwa, uległ wypadkowi przy pracy w gospodarstwie rodziców — w myśl projektowanej ustawy może on dziedziczyć i prowadzić gospodarstwo przy pomocy rodziny.</u>
          <u xml:id="u-29.33" who="#TadeuszMaj">Wysoka Izbo! Projekt przewiduje uchylenie ustawy z dnia 26 października 1971 roku, dotyczącej uregulowania stanu prawnego gospodarstw rolnych, która została generalnie wykonana przez organy administracji państwowej. Uregulowano stan prawny ok. 3 300 tys. gospodarstw rolnych. Generalnie należy ocenić, iż ustawa ta spełniła swoje zadanie w naszym rolnictwie, chociaż nierzadko przepisy tej ustawy wykorzystywane były w sposób sprzeczny z jej założeniami, m.in. w celu uzyskiwania działek letniskowych. Po uchyleniu tej ustawy przewiduje się, iż sprawy sporne przekazane zostaną do rozpatrywania sądom.</u>
          <u xml:id="u-29.34" who="#TadeuszMaj">Projekt zmian w Kodeksie postępowania cywilnego przewiduje niewielką zmianę, ale niezmiernie ważną z punktu widzenia odczuć społecznych i krytyki, a mianowicie usunięcie z postępowania egzekucyjnego przepisów stwarzających nierówność w traktowaniu indywidualnej własności ziemi w stosunku do gospodarki uspołecznionej. Najbardziej drażliwie i nieprawidłowo uwidoczniało się to podczas prowadzenia egzekucji z nieruchomości rolnej, kiedy państwowym gospodarstwom rolnym, spółdzielniom produkcyjnym i kółkom rolniczym przysługiwało prawo przejęcia nieruchomości na własność z pierwszeństwem przed współwłaścicielami. Te jednostki mogły dokonywać transakcji zaocznie, tj. nie biorąc udziału w licytacji.</u>
          <u xml:id="u-29.35" who="#TadeuszMaj">Projekt ustawy zmieniający Kodeks postępowania cywilnego w tym zakresie zmierza do zniesienia powyższego uprawnienia jednostek uspołecznionych. Zniesienie tego przywileju nie naruszy interesów jednostek sektora uspołecznionego i nie będzie stanowić żadnej przeszkody w rozwoju gospodarstw państwowych i spółdzielczych.</u>
          <u xml:id="u-29.36" who="#TadeuszMaj">Równocześnie pragnę wyrazić przekonanie, że dalszym czynnikiem wzmacniającym ochronę i gwarancję nienaruszalności indywidualnych gospodarstw rolnych jest projekt rządowy Prawa o księgach wieczystych i hipotece, złożony już do laski marszałkowskiej. Kształtowanie przejrzystego i dostosowanego do aktualnych potrzeb systemu norm prawnych w zakresie ksiąg wieczystych umocni poczucie nienaruszalności własności chłopskiej, co korzystnie wpływać będzie na rozwój inwestycji w gospodarstwach rolnych, pozostawania młodych na wsi i przyczyniać się będzie do wzrostu produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-29.37" who="#TadeuszMaj">Następną zmianą w ustawie Kodeks postępowania cywilnego, którą pragnę podkreślić, jest art. 17 pkt 4, gdzie proponuje się zmianę dotyczącą podniesienia wartości prowadzonych spraw w sądach rejonowych do 300 tys. złotych, które dotychczas rozpatrywane były w sądach wojewódzkich. Jest to zmiana ze wszech miar niezbędna ze względu na regulację cen. Dość dużo spraw obecnie wpływa do sądów wojewódzkich.</u>
          <u xml:id="u-29.38" who="#TadeuszMaj">Obywatele Posłowie! Wysoki Sejmie! Dążenie do zapewnienia indywidualnym gospodarstwom rolnym możliwie najkorzystniejszych warunków rozwoju oraz stałego podnoszenia ich zdolności produkcyjnych jest żywotnym interesem całego narodu. Dlatego też projekty ustaw, zmieniające Kodeks cywilny i Kodeks postępowania cywilnego zapewniają umocnienie ogólnej ochrony państwa dla gospodarstw chłopskich. Ważne jest również to, iż Kodeks cywilny w dokonanych zmianach traktuje każdego właściciela nieruchomości rolnej równorzędnie, niezależnie od tego, czy wykonuje jeszcze inny zawód poza rolnictwem. Odnosi się to również, i głównie, do dużej grupy osób dwuzawodowych, którzy korzystać będą z tych samych uprawnień co rolnicy pracujący tylko w gospodarstwie rolnym.</u>
          <u xml:id="u-29.39" who="#TadeuszMaj">Na zakończenie pragnę jeszcze raz podkreślić, iż tym celom nadrzędnym służyć będzie zmodyfikowane ustawodawstwo rolnicze, w którym z pełną świadomością i rzetelną wiedzą powinna posługiwać się administracja państwowa, sądownictwo i organy kontroli. W sumie zaś wszystkie ustawy z prawodawstwa rolniczego powinny tworzyć trwałe podstawy jedności porozumienia narodowego na wsi i w całym społeczeństwie.</u>
          <u xml:id="u-29.40" who="#TadeuszMaj">W imieniu Komisji Prac Ustawodawczych oraz Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego wnioskuję o podjęcie przez Wysoką Izbę ustaw w przedłożonych drukach nr 120 i 121, z poprawkami zawartymi w drukach 144 i 145. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-29.41" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-30">
          <u xml:id="u-30.0" who="#HalinaSkibniewska">Otwieram łączną dyskusję nad informacją Rządu oraz zreferowanymi projektami ustaw.</u>
          <u xml:id="u-30.1" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma poseł Władysław Kruk.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-31">
          <u xml:id="u-31.0" who="#WładysławKruk">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Wysłuchaliśmy informacji Rządu na temat aktualnej sytuacji w rolnictwie i podejmowanych w związku z tym przedsięwzięciach. Zapoznaliśmy się też z projektami ustaw dotyczącymi ochrony i scalania gruntów oraz tworzenia gwarancji dla własności indywidualnego rolnictwa. Nasza poselska debata dotyczy więc ważnych spraw nie tylko dla polskiej wsi i rolnictwa, ale dla całego społeczeństwa i całej gospodarki narodowej. Od tego bowiem, jak szybko potrafimy rozwinąć produkcję rolną i efektywnie gospodarować płodami naszej ziemi, zależą możliwości lepszego zaspokajania potrzeb żywnościowych społeczeństwa, a w realnej perspektywie osiągnięcie przez nasz kraj samowystarczalności żywnościowej.</u>
          <u xml:id="u-31.1" who="#WładysławKruk">Występując w imieniu Klubu Poselskiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej pragnę podkreślić, że zadaniem polityki naszej partii w obecnych warunkach jest jak najszybsze osiągnięcie tego celu. Wszystkie działania i środki podejmowane przez Rząd, główne założenia kierunków rozwoju rolnictwa i gospodarki w latach 1982–1985, które przedstawił Minister Wojtecki, są podporządkowane właśnie osiąganiu samowystarczalności żywnościowej kraju.</u>
          <u xml:id="u-31.2" who="#WładysławKruk">Przykre doświadczenia, wynikające z uzależnienia naszej gospodarki żywnościowej od importu, restrykcje ekonomiczne Stanów Zjednoczonych i posłusznych im państw świata kapitalistycznego zmuszają nas do wyciągnięcia wniosku, że suwerenność kraju zależy także od samowystarczalności żywnościowej. Musimy to osiągnąć nawet kosztem okresowych trudności i wyrzeczeń. Nasze rolnictwo ma po temu potencjalne i realne możliwości. Rzecz w tym, byśmy mogli je w pełni wykorzystać.</u>
          <u xml:id="u-31.3" who="#WładysławKruk">Wysoka Izbo! Jednym z warunków rozwoju polskiego rolnictwa i produkcji rolnej jest zapewnienie gwarancji dla istniejących w naszym kraju sektorów i form gospodarowania. Dlatego pragnę podkreślić znaczenie proponowanych zmian w Kodeksie cywilnym. Nie są to poprawki o charakterze formalnym. Zawierają one bowiem głębokie treści polityczne i gospodarcze, nie ukrywajmy, budzące u wielu ludzi sporo kontrowersji.</u>
          <u xml:id="u-31.4" who="#WładysławKruk">Dokonując tych zmian, ustanawiamy po raz pierwszy w ustawodawstwie prawne gwarancje trwałości gospodarstw indywidualnych w naszym socjalistycznym ustroju społeczno-gospodarczym. Czynimy to zgodnie z wolą wsi, z zasadami polityki rolnej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Dajemy dowód konsekwencji i wiarygodności w wypełnianiu wytycznych Biura Politycznego Komitetu Centralnego PZPR i Prezydium Naczelnego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego w sprawie węzłowych problemów polityki rolnej, rolnictwa i gospodarki żywnościowej.</u>
          <u xml:id="u-31.5" who="#WładysławKruk">Wytyczne te — jak wiadomo — zostały wypracowane w powszechnej dyskusji na wsi i są przełomowym aktem odnowy życia społeczno-gospodarczego na wsi. Zawarta w nich zasada jedności polskiego rolnictwa stała się obowiązującą zasadą polityki rolnej. Te polityczne gwarancje chcemy dziś wzmocnić gwarancjami prawnymi. Pragniemy w ten sposób podkreślić rangę gospodarstw indywidualnych w naszym rolnictwie, usunąć wszelkie niedomówienia w stosunku do tej formy gospodarowania. Jeszcze raz stwierdzamy, że chłopskie rolnictwo, zintegrowane licznymi więzami z gospodarką uspołecznioną, to trwały element naszej gospodarki narodowej. Na takich zasadach będziemy rozwijać nasze rolnictwo i rozwiązywać jego problemy.</u>
          <u xml:id="u-31.6" who="#WładysławKruk">Obywatele Posłowie! Już nieraz stwierdzano w tej sali, że aby rolnictwo mogło osiągnąć społecznie akceptowany postęp w produkcji żywności i niezbędny wzrost wydajności pracy, musi otrzymać niezawodne wsparcie ze strony przemysłu. Z informacji Rządu wynika, że w przestawieniu potencjału gospodarczego na potrzeby rolnictwa i gospodarki żywnościowej uczyniono pierwszy krok. Trzeba to odnotować. Ale jednocześnie należy stwierdzić, że jest to postęp jeszcze niewystarczający i nikt tego nie ukrywa. Jak na razie dostawy środków produkcji dla rolnictwa nie zaspokajają istniejących potrzeb, a w wielu asortymentach są nawet niższe niż w latach ubiegłych. Tak jest w przypadku nawozów mineralnych i środków ochrony roślin. Warto w tym miejscu unaocznić fakt, że w roku ubiegłym, w wyniku dużego braku środków ochrony roślin, produkcja globalna w rolnictwie była o około 15% niższa. Tak mówią szacunki. Nie stać nas na takie straty. Dlatego też w najbliższych latach niezbędne jest rozwiązanie problemu produkcji środków ochrony roślin na bazie własnych surowców.</u>
          <u xml:id="u-31.7" who="#WładysławKruk">Dalece niewystarczające są dla rolnictwa dostawy maszyn i urządzeń. Na szacowane potrzeby roczne wartości około 50 mld zł rolnictwo otrzymuje sprzęt i maszyny za 32 mld zł. Potrzeby gospodarstw indywidualnych zaspokajane są w granicach 60%, natomiast dostawy sprzętu dla sektora uspołecznianego były w wielu asortymentach niższe niż ilość skasowanego sprzętu.</u>
          <u xml:id="u-31.8" who="#WładysławKruk">Utrzymujący się permanentnie brak części zamiennych powoduje dodatkowo wyłączanie znacznej części sprzętu z eksploatacji. Tylko z braku ogumienia i akumulatorów około 50 tys. ciągników nie będzie wiosną pracować na polach. A jest to tyle, ile wynosi roczna produkcja Zakładów Mechanicznych „Ursus”.</u>
          <u xml:id="u-31.9" who="#WładysławKruk">Od dłuższego czasu występuje ostry deficyt prostych narzędzi i drobnego sprzętu rolniczego. Przysłowiowy stał się już brak wideł, konwi, łopat itp. Na zebraniach rolnicy podnoszą ten problem i dlatego nie możemy go zdjąć z porządku dziennego dotąd, aż zostanie rozwiązany. Naszym obowiązkiem wobec wsi i całego społeczeństwa jest doprowadzenie do pełnej realizacji wytycznych polityki rolnej w części dotyczącej przestawienia przemysłu na potrzeby rolnictwa i gospodarki żywnościowej. Nie możemy przyjmować usprawiedliwień opieszałości w wypełnianiu tych strategicznych zadań.</u>
          <u xml:id="u-31.10" who="#WładysławKruk">Intensyfikacja produkcji rolnej wymaga też uporządkowania kwestii dostaw węgla na wieś. Odczuwalne dziś niedobory tego surowca bezpośrednio wpływają na poziom i zainteresowanie rolników wzrostem produkcji. Chcę wyrazić przekonanie, że nowe zasady kontraktacji oraz wydzielenie zaopatrzenia rolnictwa w węgiel, o których informował Minister Wojtecki, zagwarantują jego niezbędne dostawy.</u>
          <u xml:id="u-31.11" who="#WładysławKruk">Wysoka Izbo! Jednym z podstawowych warunków wzrostu produkcji rolnej jest jej opłacalność. Zgodnie z zasadami naszej polityki rolnej działania w tym kierunku podjęto w 1981 r. Podniesiono wówczas ceny skupu zbóż i żywca. Jednocześnie na nie zmienionym poziomie w 1981 r. pozostały w zasadzie ceny środków produkcji, co w sposób zasadniczy w nie spotykanej dotychczas skali podniosło opłacalność produkcji i dochodów ludności rolniczej. Dalszych regulacji cen rolnych dokonano w lutym br. Jednocześnie podwyższone zostały ceny nawozów mineralnych, ciągników i maszyn rolniczych oraz ceny usług mechanizacyjnych świadczonych przez jednostki gospodarcze kółek rolniczych, które według ostatnich decyzji będą w istotnym stopniu dotowane z budżetu państwa.</u>
          <u xml:id="u-31.12" who="#WładysławKruk">Istotą podwyżek cen skupu jest wyrównanie wzrostu kosztów produkcji rolniczej. Jasno natomiast mówimy, że nowe wyższe ceny skupu produktów rolniczych nie rekompensują w pełni wzrostu kosztów utrzymania. Wieś bowiem proporcjonalnie do ludności nierolniczej musi ponosić koszty wychodzenia z kryzysu gospodarczego, w jakim znalazł się nasz kraj. Taka jest konieczność i mieszkańcy wsi sądzę, że to rozumieją. Nie mogą jednak, i słusznie, pogodzić się z niedowładem pracy punktów skupu, z brakiem wiarygodnych informacji dotyczących zasad skupu i kontraktacji płodów rolnych, z lekceważeniem ich praw i potrzeb.</u>
          <u xml:id="u-31.13" who="#WładysławKruk">W ostatnim okresie nastąpił wzrost aktywnej działalności rolników w ramach samorządu. Nawiązuje on do najlepszych tradycji polskiej wsi. Sprawą otwartą jest forma, kształt i kompetencje chłopskiego ruchu samorządowego. W tych sprawach powinna się wypowiedzieć, i wypowie się, sama wieś, sami rolnicy.</u>
          <u xml:id="u-31.14" who="#WładysławKruk">Opowiadamy się za dalszą aktywizacją polityki socjalnej na wsi w zakresie świadczeń emerytalno-rentowych, ochrony zdrowia, rozwoju kultury, poprawy sytuacji szkolnictwa podstawowego, jak i podnoszenia kwalifikacji zawodowych ludności pracującej we wszystkich sektorach rolnictwa. Musimy młodemu pokoleniu rolników stworzyć warunki pracy i życia zbliżone do warunków życia i pracy w mieście.</u>
          <u xml:id="u-31.15" who="#WładysławKruk">Wysoka Izbo! Coraz lepsze wykorzystanie wszystkich gruntów rolnych, a także ich ochrona to jeden z kluczowych problemów rozwoju naszego rolnictwa. Właściwa gospodarka podstawowym środkiem produkcji, jakim jest ziemia uprawna, jej racjonalne i efektywne wykorzystywanie, to jeden z głównych czynników, decydujących o rozwoju i wzroście produkcji rolniczej, tym bardziej że w naszym kraju nie mamy wolnych i nieprzydatnych do zagospodarowania rezerw ziemi. A jednocześnie jesteśmy pod naporem stałego wzrostu zapotrzebowania na artykuły pochodzenia rolniczego. Tymczasem areał użytków rolnych w kraju stale maleje. A zatem racjonalne wykorzystanie istniejących zasobów gruntów we wszystkich sektorach rolnictwa — to podstawowy warunek prawidłowej realizacji programu rozwoju rolnictwa i samowystarczalności naszej gospodarki żywnościowej. Celowi temu służyć ma zmiana przepisów prawnych z zakresu gospodarki ziemią.</u>
          <u xml:id="u-31.16" who="#WładysławKruk">Pod obrady wysokiej Izby przedłożone zostały projekty ustaw o scalaniu i ochronie gruntów oraz o nowelizacji Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cywilnego. Omawiane projekty ustaw są praktycznym wyrazem realizacji podstawowych zasad polityki gruntowej i utrwalania nienaruszalności rodzinnego gospodarstwa chłopskiego. Mają one zapewnić niezbędne warunki racjonalnego i efektywnego wykorzystania wszystkich gruntów rolniczych. Przy tym należy zwrócić uwagę, że nienaruszalność własności indywidualnej nie może oznaczać tolerowania złego wykorzystania gruntów, gdyż to godziłoby w interes społeczny. Dlatego gwarancja nienaruszalności prawa chłopskiego do ziemi powinna iść w parze z poczuciem obowiązków stąd wynikających. Jest to sprawa między innymi samorządu rolniczego i wiejskiego. Problem ten, sądzę, powinien być bacznie analizowany przez Rząd oraz okresowo oceniany przez komisje sejmowe.</u>
          <u xml:id="u-31.17" who="#WładysławKruk">Wśród rozpatrywanych projektów ustaw na podkreślenie i szczególną uwagę zasługują projekty ustaw o scalaniu i ochronie gruntów. Oba te projekty były przedmiotem szerokiej konsultacji społecznej, zwłaszcza w środowisku rolniczym i uzyskały na ogół pozytywną opinię. Zawarte w nich rozwiązania prawne powinny skutecznie oddziaływać na poprawę gospodarki ziemią we wszystkich sektorach rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-31.18" who="#WładysławKruk">Projekt ustawy o scalaniu gruntów uwzględnia szereg aspektów produkcyjno-organizacyjnych i społecznych wsi. Główne z nich to: poprawa struktury obszarowej gospodarstw rolnych, likwidacja uciążliwej szachownicy gruntów, racjonalniejsze ukształtowanie rozłogów pól, dostosowanie granic nieruchomości rolnych poszczególnych gospodarstw i całych wsi do istniejącej lub projektowanej technicznej i przestrzennej infrastruktury, a zwłaszcza do systemów wodno-melioracyjnych, sieci dróg, rzeźby terenu itp.</u>
          <u xml:id="u-31.19" who="#WładysławKruk">Projekt ustawy wprowadza znaczne uproszczenia w toku postępowania scaleniowego. Mówił o tym poseł sprawozdawca. Podkreślenia wymaga również fakt, że w miejsce dotychczasowego zbyt sformalizowanego i arbitralnego trybu postępowania w tych sprawach wprowadza się konsultację i społeczną akceptację proponowanych rozwiązań scaleniowych.</u>
          <u xml:id="u-31.20" who="#WładysławKruk">Przepisy projektu ustawy w szerokim zakresie inspirują do kolegialnego podejmowania decyzji i ich jawności. Zgodnie z tym projekty scalania opracowane będą przy czynnym udziale ogółu rolników lub ich przedstawicieli. Wyrazem właściwej realizacji ustawy o scalaniu powinien być widoczny w perspektywie postęp w likwidacji szachownicy gruntów i poprawa struktury gospodarstw indywidualnych.</u>
          <u xml:id="u-31.21" who="#WładysławKruk">Z kolei ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych reguluje w sposób kompleksowy ten problem w ujęciu ilościowym i jakościowym. Precyzuje także zasady rekultywacji nieużytków, gleb zdegradowanych i zdewastowanych.</u>
          <u xml:id="u-31.22" who="#WładysławKruk">Przyjęte w ustawie rozwiązania prawne zapewniają skuteczniejszą niż dotychczas ochronę gruntów rolnych i leśnych przed przeznaczeniem ich na inne cele. Dotyczy to zwłaszcza gruntów najlepszych, których mamy w kraju zbyt mało, a które i bez większych nakładów dają przecież wysoką produkcję roślinną.</u>
          <u xml:id="u-31.23" who="#WładysławKruk">Należy podkreślić, że dotychczasowe wyniki w zakresie ochrony gruntów nie są zadowalające. Od szeregu lat — 40 do 50 tys. hektarów użytków rolnych i leśnych wypada z produkcji, w tym znaczny odsetek stanowią grunty najlepsze. Ponoszone z tego powodu straty w produkcji rolnej są dotkliwe i, niestety, nieodwracalne.</u>
          <u xml:id="u-31.24" who="#WładysławKruk">W ustawie przyjęto ważną zasadę, że na cele pozarolnicze i pozaleśne należy przeznaczać grunty najsłabsze i nieużytki z jednoczesnym minimalizowaniem powierzchni działek potrzebnych pod realizację określonych zadań.</u>
          <u xml:id="u-31.25" who="#WładysławKruk">Zgodnie z ogólnospołecznymi wnioskami w sprawie dyscyplinujących działań w zakresie ochrony gruntów wprowadza się znacznie podwyższone opłaty i należności za grunty nabywane na całe nierolnicze lub samowolnie wyłączane z produkcji rolniczej i leśnej. Opłaty te i należności będą kierowane na fundusze celowe. Środki pieniężne gromadzone na kontach powinny być w pełni wykorzystywane na ochronę, rekultywację i poprawę jakości gruntów. Istnieją duże potrzeby w tym zakresie. Szacuje się, że ok. 80 do 90 tys. hektarów nieużytków, powstałych głównie po wyeksploatowanych kopalinach, czeka na zrekultywowanie.</u>
          <u xml:id="u-31.26" who="#WładysławKruk">Należy wyrazić przekonanie, że organy administracji państwowej, zobowiązane szczegółowymi przepisami projektu ustawy do corocznej kontroli rolniczego użytkowania gruntów, właściwie wypełniać będą swoje zadania w tym zakresie.</u>
          <u xml:id="u-31.27" who="#WładysławKruk">Wysoki Sejmie! Klub Poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wyraża aprobatę i popiera przedstawione Wysokiej Izbie rządowe zamierzenia w sprawach dalszego rozwoju rolnictwa i gospodarki żywnościowej.</u>
          <u xml:id="u-31.28" who="#WładysławKruk">Będzie też głosować za przyjęciem przedstawionych Sejmowi projektów ustaw rolnych.</u>
          <u xml:id="u-31.29" who="#WładysławKruk">Uważamy, że pomimo wielu trudności, przede wszystkim w przestawianiu przemysłu na obsługę rolnictwa i poprawie efektywności wykorzystania środków produkcji rolnej, mamy potencjalne możliwości osiągnięcia w okresie kilku lat niezależności żywnościowej. Jest to konieczność gospodarcza i polityczna. Wymagać to będzie nie tylko programowych i prawnych rozwiązań, ale przede wszystkim organizowania w ich ramach zbiorowego wysiłku rolników i pracowników rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-31.30" who="#WładysławKruk">Klub Poselski PZPR popiera takie rozwiązania w sferze społeczno-gospodarczej rolnictwa w głębokim przekonaniu, że służyć będą one interesom wsi i potrzebom całego społeczeństwa. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-31.31" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-32">
          <u xml:id="u-32.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma poseł Waldemar Michna.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-33">
          <u xml:id="u-33.0" who="#WaldemarMichna">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Rozpatrywane projekty ustaw dotyczących rolnictwa mają wymiar historyczny. Dotyczą bowiem z jednej strony kwestii ustrojowej, a z drugiej poprawy gospodarowania gruntami rolnymi i leśnymi.</u>
          <u xml:id="u-33.1" who="#WaldemarMichna">Ustawy te mogą i powinny odegrać istotną rolę w kształtowaniu porozumienia narodowego. Wyrażają one bowiem w swej treści wspólną wolę społeczności chłopskiej, władz państwowych i partii politycznych. Już w grudniu 1980 roku Rząd uznał postulaty Rady Głównej Centralnego Związku Kółek i Organizacji Rolniczych w sprawie wzmacniania ochrony własności chłopskiej.</u>
          <u xml:id="u-33.2" who="#WaldemarMichna">W wydanych w styczniu 1981 roku wytycznych Biura Politycznego KC PZPR i Prezydium NK ZSL w sprawie węzłowych problemów polityki rolnej, rolnictwa i gospodarki żywnościowej, zawarte zostało następujące stwierdzenie: „Chłopskie rolnictwo zintegrowane licznymi więzami z gospodarką planową — to trwały element naszej gospodarki narodowej. Nienaruszalność chłopskiej własności i prawo do jej dziedziczenia znajdzie ustawowe potwierdzenie”. Także w późniejszych porozumieniach społecznych z rolnikami uznano za niezbędne… „Ustawowe wzmocnienie gwarancji nienaruszalności chłopskiej własności, zwłaszcza ziemi oraz prawa jej dziedziczenia”.</u>
          <u xml:id="u-33.3" who="#WaldemarMichna">Projekty ustaw przewidują potwierdzenie gwarancji własności i ochrony indywidualnych gospodarstw rolnych ze strony państwa. Uchwalenie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych uczyni trwałość i równoprawność chłopskiej gospodarki obowiązującą normą prawną Kodeksu cywilnego. Znaczenie tej normy prawnej w Kodeksie cywilnym będzie tak duże, iż celowe jest rozpatrzenie w niedalekiej przyszłości kwestii odpowiedniego jej uwzględnienia również w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-33.4" who="#WaldemarMichna">Już u progu Polski Ludowej Manifest PKWN i dekret o reformie rolnej proklamowały ochronę własności chłopskiej ziemi. Właśnie na podstawie tych historycznych aktów prawnych milion rodzin chłopskich otrzymało ziemię z reformy rolnej. Następnie proces industrializacji, mimo jego różnych niedoskonałości, obronił chłopską własność przed jej rozdrobnieniem. Zapewnił bowiem miejsca pracy dla wielu milionów osób, które mogły odejść z rolnictwa do pozarolniczych zawodów. Bez rozwiązania problemu przeludnienia wsi same tylko normy prawne nie byłyby w stanie umocnić powszechnie własności chłopskiej.</u>
          <u xml:id="u-33.5" who="#WaldemarMichna">Obok jednak wielu procesów, które obiektywnie umacniały własność chłopskich gospodarstw, zaistniały w przeszłości także zjawiska ją osłabiające. Wyraziło się to w następujących przejawach:</u>
          <u xml:id="u-33.6" who="#WaldemarMichna">— w ustaleniu norm prawnych ograniczających nadmiernie kręgi spadkobierców, a w tym w ustanowieniu prawa do przejmowania przez państwo gospodarstw rolnych bez uprawnionych następców do dziedziczenia,</u>
          <u xml:id="u-33.7" who="#WaldemarMichna">— w ustanowianiu praw do nadmiernej ingerencji administracji rolnej w obrót ziemią, a w szczególności w zbyt szczegółowym i sztywnym określeniu norm obszarowych jako warunków podziału oraz kupna i sprzedaży gospodarstw rolnych,</u>
          <u xml:id="u-33.8" who="#WaldemarMichna">— w upowszechnionej praktyce przejmowania w trybie wywłaszczeń zbyt dużej ilości ziemi na cele pozarolnicze, a także w nader skromnych odszkodowaniach za przejmowaną ziemię,</u>
          <u xml:id="u-33.9" who="#WaldemarMichna">— w ukształtowaniu niekorzystnych dla chłopskiej gospodarki indywidualnej mechanizmów dystrybucji środków między poszczególne sektory rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-33.10" who="#WaldemarMichna">Intencją rozpatrywanych dziś projektów ustaw jest dokonanie takich zmian, które prawne przesłanki osłabiania własności zmienią na prawne przesłanki jej umacniania.</u>
          <u xml:id="u-33.11" who="#WaldemarMichna">Projektowane zmiany w Kodeksie cywilnym przewidują zniesienie wielu ograniczeń w obrocie ziemią między rolnikami. Przewidują w szczególności zastąpienie kryterium obszarowego podziału gospodarstw nowym kryterium produkcji towarowej. Prowadzić to może często do tworzenia małych obszarowo, ale intensywnych gospodarstw rolnych. Z drugiej strony, w wyniku projektowanych zmian, chłopskie gospodarstwa rodzinne będą mogły powiększać powierzchnię swych gruntów do 50 i 100 ha.</u>
          <u xml:id="u-33.12" who="#WaldemarMichna">Średnio w kraju utworzenie jednego nowego gospodarstwa o powierzchni 50 ha musiałoby być poprzedzone likwidacją 10 średnich gospodarstw rolnych. Ustanowienie więc możliwości tworzenia rodzinnych gospodarstw rolnych o powierzchni większej niż 15 i 20 ha, z górną granicą 50 i 100 ha może nasuwać pytanie, dokąd zmierzamy? Jaka jest polityczna i społeczno-gospodarcza platforma projektowanych zmian w Kodeksie cywilnym? Otóż nie jest to zmiana polityki rolnej ani w kierunku programowego rozdrabniania struktury agrarnej, ani też w kierunku polaryzacji chłopskiej ludności rolniczej na właścicieli i parobków.</u>
          <u xml:id="u-33.13" who="#WaldemarMichna">Kodeks cywilny będzie zapewniał równoprawność wszystkich grup indywidualnych gospodarstw chłopskich oraz możliwości każdej z grup do aktywności gospodarczej. Polityka rolna będzie zmierzała do stopniowego powiększania powierzchni najbardziej aktywnych produkcyjnie gospodarstw rolnych. Nader małe gospodarstwa, zwłaszcza te, które nie są oparte na marginalnej sile roboczej, produkują bowiem zbyt drogo.</u>
          <u xml:id="u-33.14" who="#WaldemarMichna">Myślą przewodnią zmian ustawowych jest szersze otwarcie dróg rozwojowych dla różnych wariantów, koncepcji i warunków terytorialnych intensyfikacji chłopskiej gospodarki. Mamy już doświadczenie, pozwalające stwierdzić, że o charakterze każdego chłopskiego gospodarstwa z osobna i wszystkich razem przesądza nie tyle obszar, ile całokształt otoczenia społeczno-gospodarczego i powiązania z gospodarką socjalistyczną.</u>
          <u xml:id="u-33.15" who="#WaldemarMichna">Mało realne byłoby założenie, że poza wyjątkami duże gospodarstwa indywidualne będą powstawały w rejonach o silnym rozdrobnieniu struktury agrarnej. Istnieje tu bowiem silna inercja zachowawcza rozdrobnienia strukturalnego. Polityka rolna nie była i nie będzie obliczona na podupadanie małych i średnich gospodarstw rolnych, a jak pozwalają to stwierdzić doświadczenia europejskie, jedynie przy takiej polityce tworzą się masowo duże gospodarstwa chłopskie na miejsce małych i średnich.</u>
          <u xml:id="u-33.16" who="#WaldemarMichna">Mimo że otwarta była dotychczas prawna możliwość tworzenia gospodarstw o powierzchni do 15 i 20 ha, liczebność grupy gospodarstw o powierzchni 10 do 15 ha zwiększała się wyjątkowo powoli, zbyt powoli. Można więc żywić nadzieję, że w naszych warunkach większe i duże gospodarstwa rodzinne będą powstawać w rejonach, gdzie ze względu na słabe ziemie lub peryferyjność położenia regionów, nastąpiło duże wyludnienie rolnictwa, a co za tym idzie, zaistniała duża podąż ziemi przy braku na nią popytu.</u>
          <u xml:id="u-33.17" who="#WaldemarMichna">Otwarcie możliwości tworzenia dużych gospodarstw rodzinnych niezbędne jest zarówno ze względu na potrzebę wzrostu produkcji rolnej, jak również na konieczność powstrzymania procesu wyludniania i utrzymania minimum zaludnienia w wielu regionach kraju. Potrzebne jest to również dla powtórnego zaludnienia kilkunastu regionów, gdzie liczba mieszkańców na jeden kilometr kwadratowy spadła poniżej poziomu, przy którym zamiera już aktywność społeczno-gospodarcza.</u>
          <u xml:id="u-33.18" who="#WaldemarMichna">Projektowane zmiany w ustawodawstwie rolnym zmierzają do równego statusu uspołecznionych i indywidualnych gospodarstw rolnych. Natomiast w obrębie gospodarki indywidualnej tworzą jednakowe możliwości rozwoju dla małych intensywnych gospodarstw rolnych, chłopsko-robotniczych, średnich i dużych gospodarstw rodzinnych, stanowiących wyłączne źródło utrzymania dla chłopskich rodzin, a także dla gospodarstw o różnej wielkości obszarowej, stanowiących typ prywatnych przedsiębiorstw rolnych.</u>
          <u xml:id="u-33.19" who="#WaldemarMichna">Dokonywane zmiany w ustawodawstwie rolnym, a zwłaszcza nadanie rangi ustawowej i normy prawnej trwałości i stabilności chłopskiej gospodarki indywidualnej wymagać będzie pewnej zmiany filozofii myślenia w sprawach wizji rozwojowej i kierunków modernizacji rolnictwa. Powinny tworzyć stabilność polityki rolnej i poczucie wśród rolników pewności i stabilności.</u>
          <u xml:id="u-33.20" who="#WaldemarMichna">Intencją zmian w Kodeksie cywilnym jest wyzwolenie chłopskich aspiracji rodzinnych, a w tym młodzieży chłopskiej w dziele powiększania produkcji i rozwoju wsi. Wszystkie sektory rolnictwa, a w tym wszystkie grupy chłopskich gospodarstw rolnych powinny współzawodniczyć w dziele zapewniania krajowi samowystarczalności w zakresie wyżywienia kraju na poziomie europejskim. Jest to główna dla Polski sprawa.</u>
          <u xml:id="u-33.21" who="#WaldemarMichna">Wysoki Sejmie! Kolejny raz na porządku obrad Wysokiej Izby staje sprawa ochrony gruntów rolnych i leśnych. Rozpatrywana ustawa zaostrza większość istniejących już dotychczas środków prawnych, zmierzających do poprawy gospodarowania ziemią. Jest ona w pełni uzasadniona i potrzebna. Przewidywane zaostrzenia są koniecznością.</u>
          <u xml:id="u-33.22" who="#WaldemarMichna">W związku jednak z ustanawianiem dziś zaostrzonych norm prawnych w tak ważnej sprawie, jak ochrona gruntów rolnych i leśnych, wydaje się celowe postawienie pytania, dlaczego wszystkie nakazy i zakazy, obowiązujące w przeszłości, działały tak słabo. Dlaczego od 30 lat powierzchnia użytków rolnych zmniejszała się corocznie średnio aż o 45 tys. ha? Dlaczego tak nieoszczędna jest gospodarka ziemią w 800 miastach i w przemyśle? Dlaczego tyle obiektów przemysłowych, nowych dzielnic wielkich miast, a nawet nowych miast, zlokalizowano na ziemiach dobrych, nawet w wypadku, gdy bez uszczerbku dla ich interesów mogły być lokalizowane na ziemiach słabych.</u>
          <u xml:id="u-33.23" who="#WaldemarMichna">Naciski, niekiedy nawet dostosowywane do ominięcia przepisów zmiany klasyfikacji ziemi rolniczej, przełamywały lub omijały nakazy i zakazy. Również opłaty z tytułu przejmowania ziemi rolniczej na cele nierolnicza, realizowane w ciężar kosztów inwestycji budowlanych i przemysłowych, okazywały się dotychczas bardzo niską barierą w sięganiu po duże obszary dobrych gruntów rolnych.</u>
          <u xml:id="u-33.24" who="#WaldemarMichna">Potrzebna jest więc większa konsekwencja niż dotychczas w realizacji ustawodawstwa w sprawie ochrony gruntów rolnych i leśnych, ale nie tylko. Oprócz zakazów i rocznych opłat niezbędne jest uruchomienie instytucji, jaką jest cena pozyskiwania ziemi na potrzeby różnych jednostek gospodarczych i nie tylko gospodarczych. Nie chodzi tu jedynie o cenę należną rolnikom. Zrozumiałe jest, że powinna ona być sprawiedliwa. Była jednak niesprawiedliwa społecznie zarówno wówczas, gdy za wywłaszczoną ziemię pod budownictwo uspołecznione miała charakter symboliczny, jak również jest niesprawiedliwa, kiedy rolnik bierze po kilkaset lub po parę tysięcy złotych za metr kwadratowy, a używając przenośni, można powiedzieć „sprzedaje” nie tylko ziemię jako środek produkcji, ale także bliskość miasta i całą społeczną infrastrukturę, a więc drogi, uzbrojenie terenu itd.</u>
          <u xml:id="u-33.25" who="#WaldemarMichna">Od sposobów i zasad pozyskiwania ziemi na rzecz miast, a także od zasad przekazywania ich przez miasta miejskim inwestorom zależy zwiększenie oszczędności w gospodarce powierzchnią gruntów rolnych. W miastach nie wykształtowała się odpowiednia polityka pozyskiwania ziemi na cele komunalne, a także właściwa polityka gospodarki ziemią komunalną. Miasta pozyskiwały ziemię po symbolicznych cenach, zbroiły ją na swój koszt i przekazywały inwestorom również po symbolicznych cenach, lub wręcz bezpłatnie. W miastach nie funkcjonuje ani instytucja ceny ziemi budowlanej, ani też adiacyjny podatek, czyli podatek od uzbrojenia terenów, który powinien być płacony na rzecz gospodarki komunalnej.</u>
          <u xml:id="u-33.26" who="#WaldemarMichna">W tej sytuacji każdy inwestor jest zainteresowany, aby dostać możliwie najwięcej ziemi bez względu na rzeczywiste potrzeby i na ceny tej ziemi. Ziemia — stosownie do przepisów ustawy i to w dodatku z ustawowym obowiązkiem uzbrajana przez miasta — nie może być przekazywana za darmo nawet spółdzielniom mieszkaniowym, a także inwestorom ze sfery nieprodukcyjnej. Niezależnie od opłat rocznych muszą funkcjonować: cena ziemi, renta miejska i podatek adiacyjny. Sama ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych nie w pełni zabezpieczy poprawę gospodarki ziemią, jeżeli miasta nie uporządkują zasad pozyskiwania ziemi na rzecz rozwoju miast, a także zasad przekazywania ziemi i w ogóle gospodarki ziemią skomunalizowaną. Inwestorzy muszą być zainteresowani w oszczędnym gospodarowaniu ziemią. Inaczej, najbardziej sprawny i wyposażony w najbardziej surowe prawa Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej nie będzie w stanie ochronić ziemi rolniczej. To miasta, a nie Minister Rolnictwa, muszą prowadzić oszczędną gospodarkę ziemią. Potrzebna jest więc również odpowiednia ustawa o pozyskiwaniu ziemi na cele rozwoju miast i gospodarki ziemią budowlaną w miastach.</u>
          <u xml:id="u-33.27" who="#WaldemarMichna">Byłoby jednak uproszczeniem twierdzić, że negatywne zjawiska w gospodarce ziemią występowały tylko jako skutek niedoskonałości przepisów prawnych. Istniały one dlatego, że w świadomości społecznej istnieje nierzeczywista ocena zasobów produkcyjnych powierzchni rolniczej i leśnej w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-33.28" who="#WaldemarMichna">W Polsce, tak zresztą jak i w większości krajów, obserwuje się tendencje do przeceniania skali zasobów naturalnych, a zwłaszcza rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Chętnie wierzymy, że posiadamy tak dużo ziemi, iż Polska z natury rzeczy powinna być krajem mlekiem i miodem płynąca. Tymczasem surowa prawda jest inna.</u>
          <u xml:id="u-33.29" who="#WaldemarMichna">Zasoby rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej w Polsce są skromne. Udział jałowych gleb piaszczystych w Polsce jest największy w Europie zachodniej i środkowej. Polska należy do wąskiej grupy krajów o najmniej urodzajnej rolniczej przestrzeni produkcyjnej w Europie. Jako kraj o przejściowym klimacie międzymorskim i kontynentalnym mamy największe w Europie wskaźniki niestabilności klimatycznej zarówno w skali wieloletniej, jak i rocznej oraz dobowej. Tymczasem bardziej znośne dla rolnictwa są ciężkie i długie zimy niż niezliczona wielokrotność rozmarzania i zamarzania w ciągu roku całego świata roślinnego.</u>
          <u xml:id="u-33.30" who="#WaldemarMichna">W wyniku przyrostu naturalnego i dużego ubytku ziemi rolniczej na pozarolnicze cele w ciągu ostatnich 35 lat powierzchnia ziemi rolniczej w przeliczeniu na jednego mieszkańca zmniejszyła się według moich obliczeń — trochę inaczej podawał poseł sprawozdawca — o 39%. Taka skala pomniejszania powierzchni na jednego mieszkańca nie wystąpiła w innych krajach europejskich. Była ona znacznie mniejsza. Dodać należy, iż odtwarzanie rolniczej przestrzeni produkcyjnej jest wyjątkowo trudne. Podam tylko, że tworzenie się na jałowej glebie warstwy próchnicy o grubości 1 cm trwa 100 lat.</u>
          <u xml:id="u-33.31" who="#WaldemarMichna">Mamy wciąż jeszcze 0,5 hektara rolniczej przestrzeni produkcyjnej na jednego mieszkańca kraju. Mamy jeszcze możliwość osiągnięcia i utrzymania długo samowystarczalności kraju w zakresie wyżywienia. Ta samowystarczalność będzie jednak tym droższa im mniej ziemi rolniczej będzie przypadać na jednego mieszkańca. Tak więc minimalizowanie ubytków ziemi rolniczej, a także leśnej przestrzeni produkcyjnej, jak również obrona tego społecznego dobra przed degradacją stanowi dla nas wyjątkowo ważną sprawę. Potrzebne są nie tylko środki prawne. Niezbędne jest wytworzenie samozachowawczego instynktu społecznego ochrony rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej. Niezbędna jest edukacja społeczna w tym zakresie.</u>
          <u xml:id="u-33.32" who="#WaldemarMichna">Wysoki Sejmie! W 1960 r. gospodarstwa rolne, w których grunty orne składały się z 4 i więcej działek stanowiły 21,6% ogółu gospodarstw. 12 lat później, tj. w 1972 r. udział gospodarstw, w których grunty orne składały się z 4 i więcej działek stanowiły 24,6%. Tak kształtowała się sytuacja średnia w kraju. W setkach gmin rozdrobnienie gruntów na małe działki przybrało charakter bardzo uciążliwy dla produkcji rolniczej. Od 10 lat nikt nie badał szachownicy gruntów. Wszystkie sondaże jednak wskazują na to, że sytuacja nie poprawiła się, a wręcz przeciwnie, pogorszyła się.</u>
          <u xml:id="u-33.33" who="#WaldemarMichna">Rolnicy stale dążą do komasacji gruntów, chociaż jest to każdorazowo zabieg bardzo uciążliwy, trudny i drogi. W przeszłości korzystna lokalizacja gruntów dla uspołecznianego gospodarstwa stawała się sprawą priorytetową w procesie komasacji, jaka miała bardzo często miejsce w różnych wsiach. Chociaż nie wszędzie i nie zawsze tak było, instytucja komasacji zaczęła tracić zaufanie. Dziś to zaufanie chcemy i musimy odzyskać. Służy temu wniesiony pod obrady Wysokiej Izby projekt ustawy o scalaniu gruntów. Jego istotą jest przekazanie praw do decyzji o wszczęciu komasacji, a także do decyzji o jej charakterze w ręce chłopów. W myśl projektu ustawy uprawnienia decyzyjne chłopów stworzą podstawę do wykluczenia tych nieprawidłowości, jakie miały miejsce w przeszłości.</u>
          <u xml:id="u-33.34" who="#WaldemarMichna">Wysoki Sejmie! Pragnę przyłączyć się do oceny sytuacji w rolnictwie, jaką przedłożył Wysokiej Izbie Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej ob. Jerzy Wojtecki. Szczególnego zaakcentowania wymaga ciągła aktualność apelu Rządu do rolników o sprzedaż zbóż. Zapewnienie całemu narodowi żywności jest i pozostaje nadal podstawowym zadaniem działalności państwa. Jest także moralną powinnością rolników. Na uznanie zasługuje stanowisko Rządu w sprawie utrzymania korzystnego dla rolników parytetu dochodów przeznaczonych na konsumpcję. Dobra dla rolników jest zapowiedź zwiększenia dostaw węgla, a także wielu innych środków produkcji. Podzielając ocenę przedłożoną przez Ministra Wojteckiego, a także celowość odbycia debaty w Sejmie nad programem rolnictwa w latach osiemdziesiątych, pragnę zgłosić trzy krótkie uwagi ogólne.</u>
          <u xml:id="u-33.35" who="#WaldemarMichna">Po pierwsze — niewyobrażalne jest wyjście Polski na trwałe z kryzysu bez osiągnięcia samowystarczalności kraju w zakresie wyżywienia. Zarówno dalsze zagłębianie się w pułapce zadłużenia zagranicznego na cele importu żywności, jak również ewentualny eksport węgla, miedzi, siarki czy innych surowców na rzecz importu żywności mogą jedynie przedłużać kryzys i osłabiać suwerenność gospodarczą kraju.</u>
          <u xml:id="u-33.36" who="#WaldemarMichna">Po drugie — osiągnięcie samowystarczalności kraju na poziomie wyższym od biologicznego minimum, czyli na poziomie wystarczającym, jest możliwe do osiągnięcia w niedługim okresie czasu pod warunkiem określonego zwiększenia dostaw wielu środków produkcji, które w większości mogą być wyprodukowane przez polski przemysł. Wzrost produkcji rolnej warunkowany jest nie tylko przyrostem nawozów i środków ochrony roślin, które wymagają importowanych surowców. Rolnictwu potrzebne są setki asortymentów środków produkcji, z których bardzo wiele można produkować na krajowych surowcach. Nie trzeba niczego importować do lizawek soli dla bydła, do produkcji kredy pastewnej, do produkcji wapna, siarczanu miedzi, gwoździ, parników i setek innych środków produkcji.</u>
          <u xml:id="u-33.37" who="#WaldemarMichna">Tymczasem przestawianie się przemysłu na obsługę rolnictwa trwa nader wolno. Trzeba więc do końca przezwyciężać doktrynę o niecelowości przestawiania się zakładów przemysłowych na obsługę rolnictwa — która funkcjonuje w wielu ośrodkach przemysłowych — pod pretekstem, że istniejące moce przemysłu obsługującego rolnictwo są nie w pełni wykorzystane. Niezbędne są też dalsze motywacje wywołujące przestawienie się przemysłu na obsługę rolnictwa. W regułach reformy ekonomicznej wciąż brak mechanizmu wymuszającego przestawianie się przemysłu na obsługę rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-33.38" who="#WaldemarMichna">Po trzecie — rolnictwo jest predestynowane do tego, aby szybciej niż wiele innych działów wejść w fazę zwiększania zatrudnienia i wzrostu inwestycji, a więc obok przemysłów wydobywczych najszybciej wychodzić z kryzysu. Rolnictwo jest największym działem produkcji surowców, a właśnie w ożywieniu tych działów upatrywać należy początek wyjścia z kryzysu.</u>
          <u xml:id="u-33.39" who="#WaldemarMichna">Popierając prezentowane przez Ministra Wojteckiego kierunki działania, pragnę poinformować Wysoką Izbę, że Zjednoczone Stronnictwo Ludowe prowadzi szeroką działalność mającą na celu przezwyciężenie bieżących trudności żywnościowych i wniesienie przez całe polskie rolnictwo możliwie największego wkładu w przezwyciężenie kryzysu.</u>
          <u xml:id="u-33.40" who="#WaldemarMichna">Korekty w ustawodawstwie, nad którymi Wysoki Sejm dziś obraduje, w istotny sposób ułatwiać będą uruchamianie społecznych sił na rzecz aktywizacji rolnictwa w realizacji jego zadań i tworzeniu warunków szeroko rozumianego porozumienia narodowego.</u>
          <u xml:id="u-33.41" who="#WaldemarMichna">Wysoki Sejmie! Klub Poselski ZSL, w imieniu którego przemawiam, będzie głosować za rozpatrywanymi na dzisiejszym posiedzeniu ustawami dotyczącymi rolnictwa. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-33.42" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-34">
          <u xml:id="u-34.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma poseł Tadeusz Kałasa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-35">
          <u xml:id="u-35.0" who="#TadeuszKałasa">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Rolnictwo i gospodarka żywnościowa stanowią jedną wspólną i nierozerwalną dziedzinę mającą podstawowe znaczenie dla samowystarczalności żywnościowej naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-35.1" who="#TadeuszKałasa">Ostatnio — zresztą pod niemałym wpływem sytuacji gospodarczej i politycznej — pojawia się teza, że powinniśmy osiągnąć, jeśli nie pełny, to w każdym razie znacznie większy niż obecnie stopień zaspokojenia potrzeb żywnościowych własną krajową produkcją. Aby mogło to mieć miejsce, prowadzona być musi ustabilizowana polityka rolna, która znajduje swój wyraz w przedstawionych ustawach, w szczególności zaś w Kodeksie cywilnym, którego nowe przepisy mają na celu umocnienie ogólnej ochrony, jaką państwo zapewnia gospodarstwom indywidualnym. Wiąże się to ściśle ze stworzeniem rolnictwu możliwie najkorzystniejszych warunków rozwoju oraz stałego podnoszenia jego zdolności produkcyjnych, czego wymaga żywotny interes narodu.</u>
          <u xml:id="u-35.2" who="#TadeuszKałasa">Istotne jest także i to, że zastąpione zostały dotychczasowe zasady podziału i tworzenia gospodarstw rolnych nowym, jednolitym i elastycznym kryterium zdolności gospodarstwa do towarowej produkcji.</u>
          <u xml:id="u-35.3" who="#TadeuszKałasa">Warto podkreślić zwiększenie norm obszarowych z 15–20 hektarów do wielkości określonej w dekrecie o reformie rolnej, to jest do 50, a nawet do 100 hektarów. W warunkach nasycenia środkami technicznymi oraz specjalizacji gospodarstw wielkość ta pozwoli na prowadzenie nowoczesnej, wysoko wydajnej gospodarki. Szerzej i w sposób zasadny przedstawił argumenty w tej sprawie mój przedmówca, poseł Michna.</u>
          <u xml:id="u-35.4" who="#TadeuszKałasa">Biorąc pod uwagę całokształt spraw zawartych w przedstawionych Wysokiej Izbie projektach ustaw, ich znaczenie dla rozwoju rolnictwa Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego, w imieniu którego mam zaszczyt przemawiać, głosować będzie za ich uchwaleniem.</u>
          <u xml:id="u-35.5" who="#TadeuszKałasa">Wysoka Izbo! Obywatele Posłowie! Na tle przedstawionej nam dzisiaj przez Rząd informacji, a także w nawiązaniu do problemów umacniania gospodarstw indywidualnych chciałbym zwrócić uwagę na niektóre sprawy, jakie z racji głównych zainteresowań Stronnictwa Demokratycznego wiążą się ściśle z rolnictwem i gospodarką żywnościową. Są to sprawy udziału drobnej wytwórczości i wchodzącego w jej skład rzemiosła w dalszym rozwoju rolnictwa i gospodarki żywnościowej.</u>
          <u xml:id="u-35.6" who="#TadeuszKałasa">Ostateczne wyniki działalności gospodarczej w rolnictwie i ich wpływ na kształtowanie się poziomu życia ludności zależą w znacznej mierze od tego, w jaki sposób zostaną zagospodarowane i przetworzone, dostarczone przez rolnictwo płody rolne oraz inne produkty gospodarki rolnej i hodowli zwierzęcej.</u>
          <u xml:id="u-35.7" who="#TadeuszKałasa">W ostatnich latach forsowane było tworzenie wielkich zakładów przetwórczych, często o rozmiarach nie mających szans na pełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych. Usuwano zaś na margines, a często i likwidowano zakłady małe i średnie, które mogłyby pracować z powodzeniem w ramach drobnej wytwórczości.</u>
          <u xml:id="u-35.8" who="#TadeuszKałasa">Działo się to niejednokrotnie z pogwałceniem podstawowej zasady, że przetwórstwo powinno znajdować się w pobliżu źródeł surowca, a więc blisko rolnika i hodowcy. W ten bowiem jedynie sposób można nie tylko zaoszczędzić na kosztach transportu zarówno surowca, a później Wyrobów gotowych, lecz także uniknąć nieuchronnego pogorszenia się przy dużych odległościach przewozowych jakości wyrobów oraz ograniczyć straty wynikające z marnotrawstwa i ubytków naturalnych. Obecnie nadarza się sposobność dokonania zmian w tym zakresie i stosowania polityki gospodarczej, wychodzącej naprzeciw potrzebom.</u>
          <u xml:id="u-35.9" who="#TadeuszKałasa">Ograniczenie stanu zatrudnienia w wielu zakładach przemysłowych i w administracji pozwala na skierowanie części odchodzących pracowników do pracy w drobnej wytwórczości, a między innymi w zakładach pracujących na rzecz rolnictwa i gospodarki żywnościowej. Wydane zostały sprzyjające tym przesunięciom pracowników decyzje rządowe, lecz nie wyczerpują one wszystkich niezbędnych możliwości, które stworzyłyby korzystny klimat dla dalszego rozwoju usług dla rolnictwa oraz przetwórstwa rolnego i zwierzęcego.</u>
          <u xml:id="u-35.10" who="#TadeuszKałasa">W drobnej wytwórczości, świadczącej usługi i wykonującej produkcję na rzecz rolnictwa, chcę podkreślić znaczny udział zakładów skupionych w spółdzielczości: „Samopomocy Chłopskiej”, spółdzielczości rolniczej, w spółdzielczości pracy oraz w spółdzielni inwalidów. Wszystkie te zakłady pracują również na rzecz rolnictwa i muszą mieć zapewnione dostateczne i rytmiczne zaopatrzenie materiałowo-surowcowe.</u>
          <u xml:id="u-35.11" who="#TadeuszKałasa">W rzemiośle w 1981 r. na obszarach wiejskich prowadziło działalność gospodarczą około 90 tys. zakładów rzemieślniczych usługowych, usługowo-wytwórczych i wytwórczych, przy czym liczba ta ulega stałemu zwiększaniu.</u>
          <u xml:id="u-35.12" who="#TadeuszKałasa">Cechą charakterystyczną rzemiosła wiejskiego jest, z nielicznymi wyjątkami, jego usługowy profil. W ogólnej liczbie zakładów wiejskich w roku ubiegłym było 67 tys. zakładów świadczących wyłącznie usługi lub preferujących w przeważającej mierze tę działalność, jest to 76%, a blisko połowa ich zajmowała się usługowym rzemiosłem budowlanym.</u>
          <u xml:id="u-35.13" who="#TadeuszKałasa">W 1981 r. około 25 tys. zakładów rzemieślniczych w okresach wzmożonych prac polowych uczestniczyło w kampaniach agrotechnicznych, sianokosach, żniwach i wykopkach.</u>
          <u xml:id="u-35.14" who="#TadeuszKałasa">Rzemiosło wyrabia tak potrzebne rolnikom rurki do drenażu, motyki, grabie, widły, brony, ładowacze obornika, sieczkarnie, wozy konne, śrutowniki, kopaczki, poidła, roztrząsacze nawozów, suszarnie siana, a także parniki, chłodziarki do mleka, opielacze ziemniaków, półautomaty paszowe dla drobiu, nie mówiąc o częściach zamiennych do maszyn rolniczych i ciągników, jak również do kombajnów importowanych.</u>
          <u xml:id="u-35.15" who="#TadeuszKałasa">Rozwój zakładów rzemieślniczych, pracujących na potrzeby rolnictwa i gospodarki żywnościowej, mógłby osiągnąć jeszcze większe rozmiary przy spełnieniu kilku podstawowych warunków. Przede wszystkim programy rozwoju rzemieślniczych usług i produkcji powinny być opracowywane nie na szczeblu centralnym, jak to niejednokrotnie miało miejsce, lecz wojewódzkim i gminnym, w dostosowaniu do realnego popytu lokalnego i miejscowych warunków ekonomiczno-organizacyjnych. Za opracowanie tych planów powinny być odpowiedzialne urzędy wojewódzkie bądź gminne we współpracy z miejscowymi organizacjami drobnej wytwórczości.</u>
          <u xml:id="u-35.16" who="#TadeuszKałasa">Rzemiosłu wiejskiemu należy stworzyć bardziej skuteczne bodźce i zapewnić odpowiednią pomoc. Ułatwienia w zakresie kredytowania, ulg podatkowych, zaopatrzenia materiałowo-technicznego, przyznawania lokali użytkowych i lokalizacji pod budowę zakładów, zawarte w uchwale nr 169 Rady Ministrów z 1981 r. w sprawie dodatkowych świadczeń dla pracowników uspołecznionych zakładów pracy zmieniających pracę, należałoby rozszerzyć na wszystkie osoby prowadzące już zakłady rzemieślnicze na terenie wsi i osoby podejmujące się uruchomienia takich zakładów, niezależnie od dotychczasowego źródła ich utrzymania.</u>
          <u xml:id="u-35.17" who="#TadeuszKałasa">Wskazane byłoby także rozważenie celowości i możliwości złagodzenia często bardzo rygorystycznych przepisów stosowanych przez organy administracji państwowej przy otwieraniu zakładów rzemieślniczych, a odnoszących się do wymaganych kwalifikacji zawodowych i warunków lokalowych.</u>
          <u xml:id="u-35.18" who="#TadeuszKałasa">Wysoki Sejmie! W latach 1976–1981 Polska kupiła 40 mln ton zboża. Jedną trzecia naszego zadłużenia w krajach kapitalistycznych wynika z ujemnego salda obrotów artykułami rolno-spożywczymi. To powinno się zmienić, to musi się zmienić. Wierzymy, że rolnicy wypełnią swój patriotyczny obowiązek wobec narodu i państwa, wyrażający się w sprzedaży produktów rolnych z każdego hektara ziemi, który jest własnością tych rolników, ale jest również, i to przede wszystkim, dobrem ogólnonarodowym.</u>
          <u xml:id="u-35.19" who="#TadeuszKałasa">Współdziałanie wszystkich dziedzin gospodarki z rolnictwem przyczynić się musi do ukształtowania prawidłowych relacji ekonomicznych, do poprawy warunków życia ludności. Wyrażać się to powinno także w lepszej gospodarce artykułami spożywczymi, produktem pracy rolnika. Przykładem w tym względzie może być gospodarka chlebem.</u>
          <u xml:id="u-35.20" who="#TadeuszKałasa">Produkt piekarstwa, ten „chleb nasz powszedni” zajmował od dawna poczesne miejsce w wyżywieniu ludności w naszym kraju, stanowiąc jeden z niezastąpionych, codziennych składników jedzenia. Chleb, obojętnie czy to bochen razowca, pszenna bułka czy zwykła kromka — otaczany był wyjątkowym szacunkiem. W naszym kraju — jak mówił Cyprian Norwid — „kruszynę chleba podnosi się przez uszanowanie”. Niestety, w ostatnich kilkunastu latach dał się zauważyć brak należytego poszanowania dla chleba, chociaż nie przestał on być jednym z podstawowych składników codziennego wyżywienia. Chleb, wskutek jego taniości, wykupywano na cele paszowe, co wyraźnie świadczyło o bezprzykładnym marnotrawstwie.</u>
          <u xml:id="u-35.21" who="#TadeuszKałasa">Podwyżka cen pieczywa przyniosła pewną, lecz jak się wydaje jeszcze niedostateczną poprawę na tych odcinkach. Mimo, iż pozycja „pieczywo” stała się bardziej znacząca w rodzinnym budżecie domowym, nie została jeszcze przywrócona chlebowi jego dawna wysoka ranga. Być może w niektórych przypadkach wpływa na to w pewnej mierze nader często występująca zła jakość pieczywa.</u>
          <u xml:id="u-35.22" who="#TadeuszKałasa">Uznając pełne zaopatrzenie ludności w pieczywo za zadanie szczególnie ważne, Rada Ministrów ustanowiła program operacyjny piekarstwa i przetworów zbożowych. W programie tym założono wyprodukowanie w 1982 roku 3 800 tys. ton pieczywa, to znaczy wielkość odpowiadającą poziomowi spożycia w roku ub. Oznacza to przeciętne spożycie roczne na jednego mieszkańca w wysokości 105 kg. Do realizacji tego zadania potrzebne jest zboże, które nadal w niedostateczny sposób wpływa do punktów skupu. Można też się spodziewać, że rolnicy odejdą od przeznaczania chleba na paszę, a rozwój innych upraw pozwoli im stworzyć własną bazę paszową i zmniejszyć tak obciążający naszą gospodarkę import.</u>
          <u xml:id="u-35.23" who="#TadeuszKałasa">Obok wzrostu produkcji rolniczej bardzo ważne znaczenie ma zmniejszenie strat w rolnictwie. Tracimy obecnie około 1/3 gospodarczego plonu pasz zielonych. Na pewno tych strat nie da się usunąć, można je jednak zmniejszyć. Należy przy tym zauważyć, że straty te nie są spowodowane zaniedbaniami samych rolników, ale wynikają także, a nawet w znaczącym stopniu, ze złej struktury i niewłaściwej organizacji produkcji. Po dobrze wykonanej orce i uprawie bywa, że nie ma czym zebrać i zakonserwować zboża. Czasami nie ma jak zagospodarować wysokich plonów. Oddalenie od rolnika potrzebnych mu usług ma także negatywny wpływ na efekty jego pracy. Przykładem w tym względzie mogą być usługi młynarskie.</u>
          <u xml:id="u-35.24" who="#TadeuszKałasa">Intensyfikacja wielkości przemiału w rzemiośle młynarskim wymagałaby z jednej strony doinwestowania młynów czynnych, z drugiej zaś uruchomienia licznych młynów i wiatraków, zamkniętych zbyt pochopnie w latach ubiegłych. Istnieje również możliwość zwiększenia przemiału zbóż w młynach gospodarczych „Samopomocy Chłopskiej”, której zaplanowano w programie na rok 1982 przemiał własny w wysokości 260 tys. ton. Sprawy te, tak istotne z punktu widzenia pomocy dla rolnictwa muszą być szybko i sprawnie realizowane. Trzeba wrócić do małych form produkcyjnych i usługowych, zlokalizowanych blisko rolnika i służących mu w zależności od potrzeb i intensywności prac polowych i hodowlanych.</u>
          <u xml:id="u-35.25" who="#TadeuszKałasa">Poruszone przeze mnie niektóre tylko sprawy — tak istotne dla dalszego funkcjonowania rolnictwa — nie są całkiem nowe. Były one przez rolników, a także przez rzemieślników pracujących dla rolnictwa niejednokrotnie sygnalizowane, gdyż w produkcji rolnej każde ogniwo jest ważne. Dotyczy to i rolnictwa i przemysłu spożywczego. Przemysł spożywczy jest wskutek dotychczasowej polityki inwestycyjnej zbyt mało zindywidualizowany i dostosowany do potrzeb rynku. Nie rozwijano także w dostateczny sposób drobnych zakładów przetwórstwa spożywczego.</u>
          <u xml:id="u-35.26" who="#TadeuszKałasa">Jeśli uzyskujemy niedostateczną w stosunku do potrzeb ilość surowców i produktów żywnościowych, to z tym większą uwagą trzeba nimi gospodarować. Obowiązujący musi być rachunek efektywności gospodarowania. Powinien on między innymi odpowiedzieć na pytanie — który z wytwórców potrafi lepiej wykorzystywać i taniej produkować na przykład wyroby z masy mięsnej i podrobowej, ten właśnie wytwórca powinien mieć zapewniony szerszy dostęp do surowców. Takie postawienie sprawy pozwoliłoby na właściwe kształtowanie struktury spożycia i racjonalizacji wyżywienia, dostarczając społeczeństwu produktów tanich i charakteryzujących się wysoką jakością odżywczą.</u>
          <u xml:id="u-35.27" who="#TadeuszKałasa">Obywatele Posłowie! Problemy dotyczące polityki żywnościowej mają swój ścisły związek z dziś uchwalanymi ustawami, stanowiącymi o kształcie i perspektywach naszego rolnictwa. Musimy bowiem jasno zdawać sobie sprawę, powtórzę tu stwierdzenie obywatela Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, że żywność jest bronią, a dodam, że jej dostatek daje swobodę i zapewnia suwerenność, a wszystko co służy jej wytwarzaniu musi być objęte specjalną pieczą, pomocą i organizacją. Wiele przemysłów, w tym także drobna wytwórczość, muszą zdecydowanie przestawić się na produkcję i usługi dla rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-35.28" who="#TadeuszKałasa">Wysoki Sejmie! W programie uchwalonym na XII Kongresie Stronnictwa Demokratycznego stwierdzono, że Stronnictwo nasze popierać będzie umocnienie i rozwój indywidualny gospodarstw chłopskich, że działać będzie na rzecz podnoszenia kultury i warunków życia na wsi, widząc w tym istotne elementy rozwiązania kwestii żywnościowej. Ustawy, które dziś Sejm rozpatruje, wychodzą temu naprzeciw. Zostaną przeto poparte przez Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego w głosowaniu. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-35.29" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-36">
          <u xml:id="u-36.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma poseł Mieczysław Łubiński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-37">
          <u xml:id="u-37.0" who="#MieczysławŁubiński">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Zapewnienie skutecznej ochrony ilościowej najbardziej wartościowych gruntów rolnych jest problemem wielkiej wagi. Dotychczasowe do świadczenia wykazały, że rozwój przemysłu zbyt często prowadził do degradacji dużego areału gleb o wysokiej wartości użytkowej.</u>
          <u xml:id="u-37.1" who="#MieczysławŁubiński">Problemy te reguluje projekt ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Uznając wagę tego dokumentu i popierając jego uchwalenie, muszę jednak zwrócić uwagę na konieczność kompleksowego traktowania gospodarki, na konieczność także likwidacji odłogów tak licznie jeszcze występujących, na pełne społeczno-ekonomiczne uzasadnienie każdej decyzji, w tym także decyzji odnośnie do przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych. Chodzi tu o te zapisy projektu ustawy, które wiążą się z przeznaczeniem gruntów na cele nierolnicze lub nieleśne. Chodzi o te grunty, które muszą być przeznaczone pod budownictwo mieszkaniowe, pod budowę miast.</u>
          <u xml:id="u-37.2" who="#MieczysławŁubiński">Znane powszechnie są wielkie potrzeby w zakresie budownictwa mieszkaniowego. Milion siedemset tysięcy osób z pełnym wkładem oczekuje na przydział mieszkania w spółdzielniach. Opracowywany obecnie w ramach prac Rządu program budownictwa mieszkaniowego do 1990 roku wykazuje, że potrzeby mieszkaniowe w latach 1981–1990 wynoszą 4. miliony mieszkań. Bezdyskusyjna przecież konieczność rozwoju budownictwa mieszkaniowego zmusza do realizacji tego budownictwa w ramach planów zagospodarowania przestrzennego gmin i miast także na niektórych terenach rolniczych i leśnych.</u>
          <u xml:id="u-37.3" who="#MieczysławŁubiński">Wyczerpują się rezerwy terenów budowlanych w całym kraju, a możliwości budownictwa plombowego w miastach są kroplą w morzu potrzeb. Jest oczywista konieczność wszechstronnego i kompleksowego rozpatrywania przesłanek, na których opiera się plany rozwoju miast. Jest oczywiste, że ochrona gruntów rolnych jest jedną z najważniejszych, ale nie może być jedyną przesłanką w tym zakresie.</u>
          <u xml:id="u-37.4" who="#MieczysławŁubiński">Miast położonych na dobrych gruntach jest w Polsce ponad 100. I nie jest możliwe mechaniczne zahamowanie rozwoju tych miast lub przypadkowa chaotyczna rozbudowa, uwzględniająca wyłącznie problemy gospodarki rolnej. Gdybyśmy chcieli, jak proponuje projekt ustawy, budować na użytkach rolnych klas gorszych od IV, a na zagospodarowanie tych gruntów nie potrzeba specjalnych zezwoleń Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, to musielibyśmy, omijając tereny rolnicze. w mieście, budować daleko za miastem na gruntach słabszych i przeznaczać olbrzymie środki na dodatkową infrastrukturę techniczną i komunikację, dając równocześnie nieracjonalne rozwiązania społeczne i uzyskując absurdalne wyniki w zakresie rozwiązań funkcjonalnych budowy miast.</u>
          <u xml:id="u-37.5" who="#MieczysławŁubiński">Specjaliści obliczyli, że wynikające stąd straty sięgałyby setek miliardów złotych rocznie, a prące z zakresu infrastruktury przekroczyłyby w ogóle nasze możliwości tak materiałowe, jak i wykonawcze. W tych warunkach nastąpiłoby ostateczne załamanie budownictwa mieszkaniowego w kraju.</u>
          <u xml:id="u-37.6" who="#MieczysławŁubiński">Równocześnie należy ocenić, jaki jest zakres problemów z punktu widzenia powierzchni gruntów. Otóż cała zabudowa miejska w kraju stanowi około 1% powierzchni kraju. Szkoda, że projekt ustawy nie był właściwie konsultowany z urbanistami, architektami i odpowiednimi komisjami Sejmu, jak na przykład Komisją Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, w imieniu której występuję. Nie znalazłby się wówczas w projekcie taki zapis, jak na przykład pkt 2 art. 7, mówiący, że: „Podjęcie działań zmierzających do przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze lub nieleśne wymaga wyrażania zgody przez Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w odniesieniu do gruntów stanowiących użytki rolne klasy od I do IV”. A więc nawet na rozpoczęcie studiów i analiz w zakresie właściwego przeznaczenia gruntów trzeba uzyskać zgodę władzy centralnej. Jak bardzo jest to sprzeczne z duchem przygotowywanych ustaw o radach narodowych i ustawy o planowaniu przestrzennym nie trzeba udowadniać. Przecież rozstrzyganie problemów zagospodarowania poszczególnych miast i decydowanie o przeznaczeniu terenów w tych miastach może być w pełni kompetentnie rozstrzygane tylko przez władze terenowe. Rady narodowe jako organ samorządu terytorialnego zatwierdzają plany zagospodarowania przestrzennego na swoim obszarze. Plany te przesądzające przeznaczenie terenów opracowane są na podstawie kompleksowych, wszechstronnych analiz i opinii, także agend rolnych i leśnych. Pomimo zdecydowanie krytycznych ocen dyskutowanego tu art. 7 ustawy będę głosować za przyjęciem ustawy z uwagi na jej doniosłość.</u>
          <u xml:id="u-37.7" who="#MieczysławŁubiński">Zwracam się jednak do obywateli Ministrów Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z wnioskiem o przekazanie wojewodom, w ramach aktów wykonawczych, swoich uprawnień w tym zakresie, wynikających z ustawy, pozostawiając swoje decyzje tylko dla spraw spornych i odwołań. Zwracam się także z wnioskiem, aby wszystkie opinie przedkładane ministrom o przeznaczeniu gruntów na cele budownictwa były opiniowane przez Komisje Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego, Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych oraz Administracji, Gospodarki Terenowej ii Ochrony Środowiska łącznie. Umożliwi to optymalne ze względów społeczno-ekonomicznych podejmowanie decyzji. Wyrażam także nadzieję, że przygotowywane ustawy o radach narodowych, o planowaniu przestrzennym należycie zabezpieczą racjonalnie uzasadnione ze społeczno-ekonomicznego punktu widzenia zarówno planowanie miast, jak też potrzebne tereny pod budownictwo mieszkaniowe.</u>
          <u xml:id="u-37.8" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-38">
          <u xml:id="u-38.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma poseł Marian Jakubczak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-39">
          <u xml:id="u-39.0" who="#MarianJakubczak">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Dyskusja na obecnym plenarnym posiedzeniu Sejmu ma szczególnie istotne znaczenie dla zapewnienia krajowi samowystarczalności żywnościowej.</u>
          <u xml:id="u-39.1" who="#MarianJakubczak">Jako rolnik chciałbym w toku dzisiejszej debaty wyrazić swoje zadowolenie z faktu, że ziemia, nasza żywicielka, stała się przedmiotem obecnego posiedzenia. Nie trzeba chyba uzasadniać ani nikogo przekonywać, a zwłaszcza związanego z nią chłopa, że do tej — jak wspomniałem już — żywicielki naszej trzeba odnosić się z wielkim i należytym szacunkiem, i umiłowaniem, że trzeba na niej tak gospodarzyć, by mogła nas jak najlepiej wyżywić. Stąd jako rolnik i jako poseł, reprezentant określonej grupy wyborców rolników, chciałbym z tej wysokiej trybuny wyrazić nasze zadowolenie z realizowanej ostatnio polityki gruntowej. Mianowicie, polscy rolnicy z zadowoleniem i nadzieją przyjęli zasadę, że na ziemi powinni gospodarować ci tylko, którzy potrafią ją jak najlepiej i jak najefektywniej, a zarazem jak najtaniej użytkować. Urzeczywistnienia tej zasady w praktycznym już działaniu oczekują wszyscy polscy rolnicy. Celowi temu służyć mają między innymi ustawy, nad którymi Wysoki Sejm dzisiaj obraduje.</u>
          <u xml:id="u-39.2" who="#MarianJakubczak">Jest niewątpliwie bezspornym faktem, że w sferze zarządzania rolnictwem popełniliśmy w minionym czasie wiele błędów. Dotyczy to zwłaszcza gospodarki gruntami rolnymi. Nurtuje nas dzisiaj wszystkich pytanie — jak to jest możliwe, że rolnictwo polskie, o względnie przecież sprzyjających warunkach glebowo-klimatycznych, przeżywa tak wielki kryzys, że nie jest w stanie dzisiaj wyżywić na względnie zadowalającym poziomie naszego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-39.3" who="#MarianJakubczak">Pytanie staje się tym bardziej zasadne, jeśli się weźmie pod uwagę fakt, że rolnictwo wielu innych krajów europejskich odczuwa dziś skutki nadprodukcji. Fakt ten zmusza nas wszystkich, rolników i tych, którzy rolnictwem zarządzają, do głębokiego zastanowienia się nad przyczynami obecnego stanu rzeczy. Myślę jednak, że przy dobrej woli i rzetelnej pracy wszystkich uczestników całego kompleksu gospodarki żywnościowej problem ten będzie można z powodzeniem rozwiązać. Dzisiaj nie czas na przetargi, gdy przeciętny obywatel naszego kraju musi zaciskać przysłowiowy pas?</u>
          <u xml:id="u-39.4" who="#MarianJakubczak">Jako rolnik i producent żywności chciałbym z tej wysokiej trybuny wskazać na kilka przyczyn niekorzystnej sytuacji żywnościowej w kraju. Podstawową przyczynę tego stanu rzeczy widzę w błędnej polityce gruntowej minionych lat, pozbawiającej rolnictwo indywidualne trwałych gwarancji i perspektyw rozwojowych. Ciągłe zagrożenie warsztatu produkcyjnego i traktowania rolnictwa indywidualnego jako swego rodzaju kategorii przejściowej nie mogło, niestety, sprzyjać produkcyjnemu umacnianiu indywidualnych gospodarstw rolnych.</u>
          <u xml:id="u-39.5" who="#MarianJakubczak">Stąd nie bez przyczyny powszechne dzisiaj postulaty rolników domagających się trwałych gwarancji rozwojowych, wyrażonych już nie tylko w postaci odpowiednich zapisów w ustawach zwykłych, lecz także w postaci odpowiedniego zapisu w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Na taki zapis czekają dzisiaj liczne rzesze polskich rolników.</u>
          <u xml:id="u-39.6" who="#MarianJakubczak">Inną przyczynę stanowi nieracjonalna gospodarka gruntami rolnymi przez jej użytkowników. Winnych tego stanu rzeczy znajdziemy w każdym sektorze naszego rolnictwa. Nas, rolników, nie przeraziłyby nawet najostrzejsze sankcje za niewłaściwe rolnicze użytkowanie gruntów rolnych. Sankcje te powinny być jednakowo stosowane w odniesieniu do wszystkich jej użytkowników, aż do pozbawienia własności włącznie. Na takie rozwiązanie prawne i praktyczne działania oczekują także wszyscy rolnicy.</u>
          <u xml:id="u-39.7" who="#MarianJakubczak">Kolejna przyczyna nieracjonalnej gospodarki gruntami rolnymi to nadmierne ich wypadanie z produkcji rolniczej przez przekazywanie ich na cele nierolnicze. Dość powiedzieć, że w latach 1970–1980 wypadło z rolniczego użytkowania ponad 500 tys. hektarów użytków rolnych, podczas gdy średnio jedno województwo dysponuje obecnie powierzchnią około 390 tys. hektarów użytków rolnych. Ten niekorzystny proces należy zdecydowanie zahamować.</u>
          <u xml:id="u-39.8" who="#MarianJakubczak">Kolejny problem — to grunty wymagające rekultywacji. Na zabieg ten oczekuje ponad ćwierć miliona hektarów, stanowiących ugory i odłogi oraz grunty zdegradowane.</u>
          <u xml:id="u-39.9" who="#MarianJakubczak">Inny problem stanowi około półtora miliona hektarów użytków rolnych zagrożonych szkodliwą działalnością przemysłową, wynikającą z nadmiernego zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Dodać do tego należy 750 tys. ha gruntów Państwowego Funduszu Ziemi źle użytkowanych i źle zagospodarowanych.</u>
          <u xml:id="u-39.10" who="#MarianJakubczak">Widać z tych cyfr, jak wielkie rezerwy tkwią w tej dziedzinie. Na bazie powyższych spostrzeżeń chciałbym zgłosić z kolei swoje uwagi i wnioski pod adresem dyskutowanych dzisiaj projektów ustaw.</u>
          <u xml:id="u-39.11" who="#MarianJakubczak">Istotne znaczenie wśród nich ma, i powinna moim zdaniem mieć, ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Ustawa ta ma służyć wielu celom wynikającym z dotychczasowych doświadczeń. Wśród nich należy wymienić potrzebę skuteczniejszej ochrony wartościowych gruntów przed przeznaczaniem ich na cele nierolnicze.</u>
          <u xml:id="u-39.12" who="#MarianJakubczak">Z uznaniem należy również przyjąć rozwiązania kompleksowego ujęcia jakościowej ochrony gruntów rolnych. Dotyczy to zwłaszcza odpowiedzialności za emisję zanieczyszczeń powodujących degradację gleb oraz skutki innych, szkodliwych oddziaływań. Wymienię tu należy m.in.:</u>
          <u xml:id="u-39.13" who="#MarianJakubczak">— Nałożenie obowiązku rekultywacji gruntów, które tylko częściowo zostały zdewastowane.</u>
          <u xml:id="u-39.14" who="#MarianJakubczak">— Precyzyjne określenie sytuacji, w której grunty mogą być przejmowane na cele nierolnicze.</u>
          <u xml:id="u-39.15" who="#MarianJakubczak">— Zwiększenie uprawnień organów administracji państwowej w zakresie kontroli rolniczego użytkowania gruntów rolnych.</u>
          <u xml:id="u-39.16" who="#MarianJakubczak">— Zwielokrotnienie finansowych sankcji za bezprawne wyłączenia gruntów rolnych z ich rolniczego użytkowania.</u>
          <u xml:id="u-39.17" who="#MarianJakubczak">— Wprowadzenie sankcji za niewłaściwe rolnicze użytkowanie gruntów rolnych.</u>
          <u xml:id="u-39.18" who="#MarianJakubczak">Przy ostatniej sprawie chciałbym się nieco zatrzymać. Mianowicie art. 24 projektu ustawy nakłada na właścicieli gruntów obowiązek ich właściwego rolniczego wykorzystania. Takie ujęcie przepisu nasuwać może pewne wątpliwości. Nie wynika z niego wyraźnie, czy adresatem tego obowiązku jest każdy użytkujący grunty rolne, a zwłaszcza, czy obowiązek dotyczy także jednostek sektora uspołecznionego, w którym podmiotem własności ziemi jest państwo. Stąd kierując się wypracowaną zasadą polityczną, iż rolnictwo jest jedno — wnioskuję, by obowiązek ten określić wyraźnie i objąć nim wszystkich rolników gospodarujących na użytkach rolnych.</u>
          <u xml:id="u-39.19" who="#MarianJakubczak">Przechodząc do ustawy o scalaniu gruntów, pragnąłbym wyrazić zadowolenie z faktu, że projekt ustawy odchodzi od znanej, poprzedniej ustawy wymiany gruntów, dokonywanej tylko na wniosek jednostek gospodarki uspołecznionej, co często działało na niekorzyść rolnika. Stanowi to niewątpliwie wzmocnienie ochrony indywidualnej własności rolniczej.</u>
          <u xml:id="u-39.20" who="#MarianJakubczak">I jeszcze jeden problem, który pragnąłbym w swoim wystąpieniu poruszyć. Otóż wyda je mi się, że ustawy, które Wysoki Sejm omawia, nie rozwiążą jeszcze całokształtu problemów z zakresu prawnego uregulowania spraw gospodarowania ziemią rolniczą. Ustawy te powinny stanowić formalną gwarancję wiarygodności głoszonej dzisiaj polityki rolnej. Ta wiarygodność jest dzisiaj niezbędna.</u>
          <u xml:id="u-39.21" who="#MarianJakubczak">Wśród spraw mających istotny wpływ na trwałość gospodarki chłopskiej, na całokształt motywacji produkcyjnych w gospodarstwach rolnych, na kształtowanie się prawidłowego procesu rotacji pokoleń w gospodarstwach rolnych, będzie miała ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i ich rodzin.</u>
          <u xml:id="u-39.22" who="#MarianJakubczak">Błędem byłoby twierdzić, że uchwaleniem przez Wysoki Sejm dyskutowanych dziś ustaw załatwimy całokształt problemów w zakresie gospodarowania ziemią. Wspomniana przeze mnie już ustawa o ubezpieczeniu rolników indywidualnych, adresowana jest nie tylko do starszych rolników, przechodzących na emeryturę, ale przede wszystkim, jak mi się wydaje, do młodego pokolenia rolników. Nie bez znaczenia dla młodego rolnika przejmującego gospodarstwo rolne jest bowiem wyraźna konkurencja w stosunku do swoich rówieśników w mieście — wizja przyszłości osobistej i najbliższej rodziny. Wizję taką zdaje się zawierać poselski projekt ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych. Chcę powiedzieć, że założenia tego projektu przyjęli z aprobatą wszyscy moi wyborcy rolnicy i jak się wyda je wszyscy rolnicy w całym kraju. Ustawa ta stanowić będzie jeden z podstawowych czynników wychodzenia z kryzysu w rolnictwie.</u>
          <u xml:id="u-39.23" who="#MarianJakubczak">Na zakończenie na jedną sprawę chciałem zwrócić uwagę. Mianowicie chciałem zauważyć, że twórcami płodów rolnych są dzisiaj nie tylko sami rolnicy. Na produkcję żywności składa się również ciężka praca górników, hutników, robotników wytwarzających środki do produkcji żywności. Dzisiejsze nowoczesne rolnictwo nie obędzie się już, niestety, bez aktywnego wsparcia przemysłu. Mamy epokę mechanizacji, bez której nie ma mowy o wzroście plonów. O tym powinni pamiętać wszyscy ci, którzy chcieliby mieć jak najwięcej dobrej żywności na stole. Jest to zatem kolejny istotny czynnik wychodzenia z kryzysu w rolnictwie.</u>
          <u xml:id="u-39.24" who="#MarianJakubczak">Swoje wystąpienie niech mi będzie wolno zakończyć stwierdzeniem, że bez zagwarantowania rolnictwu trwałych i opłacalnych warunków jego rozwoju, zabezpieczenia odpowiedniej ilości środków do produkcji rolnej, stworzenia dla wszystkich rolników godziwego zabezpieczenia społecznego, uwiarygodnienia się przez realizację wszystkich tych zamierzeń, władzy ludowej — kryzysu żywnościowego w naszym kraju nie przezwyciężymy. Niech więc te ustawy rolne, które Wysoki Sejm dzisiaj uchwali, stanowią tę skromną, ale istotną cegiełkę w odbudowie polskiego rolnictwa i zapewnieniu przez to wszystkim naszym rodakom godziwego wyżywienia tak, by już nigdy więcej konflikt między wsią i miastem, jaki zarysował się obecnie na tle braku żywności, nie dzielił naszego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-39.25" who="#MarianJakubczak">Wysoki Sejmie! Nawiązując do wystąpienia Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, pragnę wyrazić nadzieję, iż przedstawione zamierzenia, tak potrzebne rolnictwu, będą z całą konsekwencją realizowane. Pragnę również wyrazić w imieniu rolników postulat, aby przygotowywany system kontraktacji produktów rolnych był dostosowany do właściwości społeczno-ekonomicznych gospodarki chłopskiej, aby nie zawierał w sobie zbędnych elementów biurokracji, marnotrawstwa czasu producentów. Słowem, by był systemem opartym na zdrowych podstawach ekonomicznych. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-39.26" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-40">
          <u xml:id="u-40.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma poseł Mirosław Skalski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-41">
          <u xml:id="u-41.0" who="#MirosławSkalski">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Wysłuchaliśmy informacji Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej na temat aktualnej sytuacji w rolnictwie. Mamy też uchwalić przedłożone przez Rząd projekty ustaw dotyczące rolnictwa. Poselska uwaga skupia się więc na istotnych problemach dotyczących spraw bieżących, jak i przyszłościowych, związanych z poprawą wyżywienia narodu.</u>
          <u xml:id="u-41.1" who="#MirosławSkalski">W swym wystąpieniu chciałbym zwrócić uwagę obywateli posłów na kilka, w moim przekonaniu, ważnych zagadnień.</u>
          <u xml:id="u-41.2" who="#MirosławSkalski">Jednym z nich jest rozwiązywanie problemów społeczno-gospodarczych wsi z punktu widzenia przyszłości. Wieś i rolnictwo, jak może żadna inna dziedzina gospodarki narodowej, nie znosi krótkotrwałych, koniunkturalnych przedsięwzięć. Robią one więcej szkody niż przynoszą korzyści. Problemy rolnictwa powinny być rozpatrywane w możliwym do przewidzenia najdłuższym przedziale czasowym. Jest więc pora, żeby zdecydować się na konsekwentne wdrażanie wypracowanej wspólnie przez partię i Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, a także IX Nadzwyczajny Zjazd Partii stabilnej i dalekowzrocznej polityki rolnej.</u>
          <u xml:id="u-41.3" who="#MirosławSkalski">Tymczasem pod brzemieniem kryzysu i bardzo dotkliwie odczuwanych przez społeczeństwo trudności żywnościowych formułujemy programy operacyjne, które chociaż są rozwiązaniem koniecznym w obecnych uwarunkowaniach, to jednak są to rozwiązania doraźne, a skuteczność ich jest problematyczna. Przy tego typu działaniach łatwo jest popełniać błędy. A błędy popełnione w kierowaniu rolnictwem nie dadzą się naprawić w ciągu roku czy dwóch lat. Na to trzeba minimum 5, a nawet 10 lat. I o tym trzeba pamiętać stale.</u>
          <u xml:id="u-41.4" who="#MirosławSkalski">Takim przykładem doraźnych rozwiązań w rolnictwie jest ostatnia podwyżka cen zarówno produktów rolnych, jak i środków produkcji. Otóż od kwietnia 1981 roku do chwili obecnej, a więc w ciągu zaledwie roku, podnoszono kilkakrotnie ceny na produkty rolne, a ostatnio i na środki produkcji.</u>
          <u xml:id="u-41.5" who="#MirosławSkalski">Trudno dziś z całym przekonaniem stwierdzić, jak rolnicy zareagują na te zmiany i jakie to przyniesie w przyszłości efekty. Przy każdej dotychczasowej podwyżce cen skupu, jak i cen na środki produkcji twierdzono, że teraz to już jest to o co nam chodzi, że relacje ekonomiczne są ustalone właściwie i zawsze okazywało się, że zmiany cen nie wymuszały istotnego zwiększenia produkcji rolnej na dłuższy czas. W krótkim czasie, jaki upłynął od wprowadzenia nowych cen reakcja odruchowa rolników jest taka; że relacje ekonomiczne cen skupu płodów rolnych nie są zbyt trafne, natomiast podwyżka cen na środki produkcji i usługi spotkała się ze zdecydowaną krytyką wśród rolników. W związku z tym widziałbym potrzebę dokonania przez Rząd bieżącej analizy oraz oceny trendów rozwojowych w kształtowaniu struktury produkcji rolniczej tak, żeby w odpowiednim czasie podejmować decyzję korygujące obowiązujące relacje cenowe. Jest taka możliwość, ponieważ utrzymujemy zasadę cen kroczących. Oczywiście, sytuację ekonomiczną wsi trzeba rozpatrywać kompleksowo i perspektywicznie. Należy nie tylko na teraz zabezpieczyć określony zysk rolnika liczony w wartości porównywalnej na przykład zboża, ale także i w przyszłości zagwarantować po prostu godziwy poziom życia na polskiej wsi.</u>
          <u xml:id="u-41.6" who="#MirosławSkalski">Nie można bowiem rozpatrywać wycinkowo wzrostu cen na przykład na nawozy czy usługi, a także na produkty rolne bez przewidywania skutków w innych dziedzinach, mogących wpłynąć zarówno na obniżenie, jak i na nadmiernie zawyżoną rentowność produkcji rolnej. Nie jest istotne to o ile wzrosną ceny, ale jaki będzie ostateczny rachunek ekonomiczny efektów faktycznej pracy rolnika. Rachunek ten, a więc zysk rolnika, musi mieć tendencję wzrostową i to w możliwym do przewidzenia najdłuższym okresie, jeśli chcemy stworzyć w Polsce opłacalną i rentowną produkcję rolną. Rolnik pod tym pojęciem rozumie całość rolnictwa, dążąc zaś do zwiększenia zysku powinien działać w określonych kierunkach, a mianowicie:</u>
          <u xml:id="u-41.7" who="#MirosławSkalski">— po pierwsze — obniżać nakłady jednostkowe,</u>
          <u xml:id="u-41.8" who="#MirosławSkalski">— po drugie — zwiększać produkcję.</u>
          <u xml:id="u-41.9" who="#MirosławSkalski">Tak na przykład rolnik na wyprodukowanie 1 kilograma mięsa nie będzie zużywał 4 kg dobrej paszy, ale 3,5 kg. Niektórzy rolnicy natomiast zużywają nawet 6 kg, krzycząc jednocześnie o nieopłacalności produkcji. Przyrost dzienny wagi musi wynosić dla bydła opasowego nie 400–500 g, ale 800–1000 g.</u>
          <u xml:id="u-41.10" who="#MirosławSkalski">Ponieważ rolnik nie może zmieniać profilu produkcji dowolnie w swym gospodarstwie — a uzależnione to jest od możliwości technologicznych gospodarstwa — musi wybrać najbardziej opłacalny profil produkcji i przez właściwą organizację i dopracowanie procesu technologicznego dążyć do maksymalizacji zysku.</u>
          <u xml:id="u-41.11" who="#MirosławSkalski">Ceny powinny być tak ustalone, aby nie tylko dopingowały, ale wręcz wymuszały ekonomiczną i maksymalną produkcję. Dlatego też, chcąc uzdrowić szybko rolnictwo i wymusić produkcję towarową, musimy prawidłowo kształtować ceny skupu produktów rolnych i ceny środków produkcji oraz ustalić właściwe relacje między nimi.</u>
          <u xml:id="u-41.12" who="#MirosławSkalski">Jeśli ostatnie podwyżki cen zostały na takich zasadach opracowane, to należy po prostu rolnikom to powiedzieć w sposób jasny i zrozumiały. Koszty reformy, a więc koszty wyjścia z kryzysu muszą być rozłożone równomiernie na całe społeczeństwo, w tym także i na rolników. Nie jest to ani rewelacyjna, ani przyjemna wiadomość, ale taka jest rzeczywistość bez względu na to, jak to ubierzemy w słowa.</u>
          <u xml:id="u-41.13" who="#MirosławSkalski">Tymczasem wiele trudu zadaliśmy sobie, by przygotować pod względem psychologicznym miasto do podwyżek cen. Natomiast podwyżce cen na wsi niewiele poświęcono uwagi. W sensie psychicznym wieś przeżyła swoisty wstrząs i dlatego jest tak wiele niezrozumienia, niejasności i rozdrażnienia na polskiej wsi.</u>
          <u xml:id="u-41.14" who="#MirosławSkalski">Chcę też w związku z licznymi głosami swoich wyborców rolników, z którymi się zgadzam, powiedzieć, że dotychczasowa polityka cenowa, polegająca na ustawicznej zmianie cen, niejednokrotnie premiuje w sposób jednoznaczny różnego rodzaju cwaniaków, a tracą na niej uczciwi i solidni producenci rolni, którzy oddają dla państwa swoje produkty w pierwszej kolejności. Ci, co się ociągają, dezorganizują dostawy — zyskują, licząc że państwo podniesie cenę. I tak na przykład w roku ubiegłym i bieżącym bywało. Nie rozwiązuje tego problemu działanie cen wstecz czy wypłata różnego rodzaju rekompensat. Wręcz przeciwnie, wprowadza to na wsi niezadowolenie i co roku odpycha od właściwej terminowej współpracy z państwem sporą grupę dobrych, ale zniechęconych rolników. Wypracowanie więc właściwych relacji ekonomicznych, wprowadzenie długotrwałej, solidnej i stabilnej polityki cenowej musi wyeliminować te ujemne w naszej gospodarce rolnej mankamenty.</u>
          <u xml:id="u-41.15" who="#MirosławSkalski">Wysoki Sejmie! Uważam za stosowne poruszyć także problem wywiązywania się państwa z zawartych zobowiązań z rolnikami w ramach tzw. sprzedaży wiązanej. Nie chcę rozstrzygać, czy było to słuszne czy nie, bo niektórzy byli najpierw entuzjastami tego systemu, a później z takim samym zapałem krytykowali ten system. Fakt taki w każdym bądź razie zaistniał. Państwo przyjęło określone zobowiązania wobec sporej grupy rolników i powinno się z tych zobowiązań wywiązać, nawet wtedy, gdy sprzęt ten otrzymają nie ci, co najbardziej potrzebują, tylko ci, co mieli możliwość spełnienia warunków w tym właśnie czasie, a nawet ci, co celowo opóźniali dostawy licząc, że coś na tym zyskają. Wiem, że z punktu widzenia społecznego oraz uwzględniając możliwości pokrycia potrzeb jest to bardzo trudny problem. Nie rozwiązuje tego także ostatnio podjęta decyzja w tej sprawie, zalecając, by realizować te zobowiązania w ramach otrzymanych przydziałów na 1982 rok. Jak trudna jest sytuacja na tym odcinku podam na przykładzie województwa łomżyńskiego. Otóż otrzymane przydziały sprzętu na cały rok 1982 i dla całego rolnictwa nie pokrywają nawet zaciągniętych zobowiązań przyjętych w ramach sprzedaży wiązanej i tak brakuje:</u>
          <u xml:id="u-41.16" who="#MirosławSkalski">— wiązałek — 100 sztuk, — przetrząsaczo-zgrabiarek — 150 sztuk, — sadzarek do ziemniaków — 150 sztuk, — kopaczek — 100 sztuk.</u>
          <u xml:id="u-41.17" who="#MirosławSkalski">Sytuacja taka jest prawie we wszystkich województwach w kraju. Przydziały te odbędą się kosztem rolników najbardziej potrzebujących i czekających w kolejności kilka lat. Powoduje to dodatkowe i niepotrzebne niezadowolenie na wsi.</u>
          <u xml:id="u-41.18" who="#MirosławSkalski">Propozycja zamiany maszyn rolniczych, jaką się stosuje w wielu województwach na przykład na telewizory, lodówki, dywany, przyjmowana jest po prostu przez rolników z humorem. Uważam, że sprawa ta wymaga przemyślenia i rozwiązania w możliwie najkrótszym czasie.</u>
          <u xml:id="u-41.19" who="#MirosławSkalski">Ostatnim tematem, który chcę omówić to sprawa melioracji. Nie będę tego zagadnienia rozszerzał, gdyż wystarczająco dużo mówiłem na ten temat w czerwcu ubiegłego roku z tej trybuny sejmowej. Temat ten był poruszony także przez wielu obywateli posłów. Z przykrością muszę stwierdzić, że sytuacja, jaką wówczas przedstawiłem, nie uległa w 1982 roku poprawie. Zastanawia mnie konsekwencja nieprzydzielania w odpowiednich ilościach sprzętu, maszyn i materiałów do melioracji i zaopatrzenia wsi w wodę, mimo wstrzymania tak wielu inwestycji w kraju i uwzględniając obecną sytuację ekonomiczną Polski.</u>
          <u xml:id="u-41.20" who="#MirosławSkalski">Powszechnie znany jest wpływ melioracji i zaopatrzenia rolnictwa i wsi w wodę na powiększanie produkcji rolnej. I właśnie teraz, kiedy nie mamy odpowiedniej ilości nawozów, środków ochrony roślin, paliw i chcemy te skromne środki, które posiadamy najbardziej efektywnie wykorzystać, to jest to możliwe tylko na glebach o uregulowanych stosunkach wodno-powietrznych oraz wtedy, gdy wieś otrzyma wodę. Tymczasem zakres tych prac w latach 1980–1981 spadł do 40% poziomu, jaki zrealizowano w 1976 roku. Jaką więc rangę tym pracom nadano w 1982 roku? Otóż zabrakło tych zadań w programach operacyjnych, mimo iż był wniosek w tej sprawie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Można nawet zgodzić się z tym, że programy te skreślono. Uważam bowiem, że tych programów i tak jest za dużo. Rozumiem, że część zapotrzebowania na sprzęt melioracyjny i wodociągowy uwzględniono w programie operacyjnym zaopatrzenia rolnictwa. Nie uwzględniono natomiast potrzeb materiałowych w tym programie.</u>
          <u xml:id="u-41.21" who="#MirosławSkalski">Pojawił się natomiast dodatkowy program operacyjny gospodarki komunalnej. Innymi słowy wodociągom miejskim zostały zagwarantowane dostawy materiałów i sprzętu. Obawiam się, że niewiele tych samych przecież materiałów zostanie dla wsi. Czy tak mam rozumieć priorytet dla rolnictwa? Czym kierowano się skreślając jeden program, a wprowadzając drugi? Kto będzie decydował o tym, jaki i ile sprzętu i materiałów ma dostać miasto, a ile wieś? Pozytywnego stanowiska zawartego w tych pytaniach oczekuję od przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-41.22" who="#MirosławSkalski">Drugie zagadnienie — to ostatnia decyzja resortu rolnictwa i gospodarki żywnościowej, dotycząca przekazania przedsiębiorstw melioracyjnych do dyspozycji wojewodów, ale bez sprzętu melioracyjnego, który ma pozostać nadal w wyłączonych przedsiębiorstwach transportu i sprzętu melioracyjnego.</u>
          <u xml:id="u-41.23" who="#MirosławSkalski">Ponieważ nikt rozsądny nie przejmie przedsiębiorstwa samego bez sprzętu, dlatego decyzje resortu spotkały się z protestem prawie wszystkich województw, nawet tych, na terenie których znajdują się bazy transportu i sprzętu melioracyjnego. Uważam zatem tę decyzję za bardzo nietrafną i proszę obywatela Ministra Wojteckiego oraz Ministra Bakę o zmianę tej decyzji i przekazanie do województw przedsiębiorstw łącznie ze sprzętem melioracyjnym, nawet wtedy, gdyby to miało się odbyć kosztem kilku dyrektorskich foteli.</u>
          <u xml:id="u-41.24" who="#MirosławSkalski">Wysoka Izbo! W swym wystąpieniu nie chodziło mi tylko o krytykę działań Rządu, bo o to było i jest najłatwiej. Zdaję sobie w pełni sprawę, że nawet najbardziej celna i słuszna krytyka jeszcze niczego nie załatwia i nic nie rozwiązuje. Ale chciałem przedłożyć zarówno swoje, jak i wyborców województwa łomżyńskiego wątpliwości dotyczące tej grupy zagadnień, a także zgłosić propozycje odpowiednich rozwiązań.</u>
          <u xml:id="u-41.25" who="#MirosławSkalski">Sytuacja ekonomiczna kraju jest trudna i jest to jasne dla wszystkich. W takich warunkach nie jesteśmy w stanie rozwiązać wszystkich problemów i kłopotów występujących w kraju. Ale jeśli już raz przyjęliśmy określoną kolejność w rozwiązywaniu niektórych problemów, to należy systematycznie je rozwiązywać, bo przecież chcąc być wiarygodnym trzeba być po prostu konsekwentnym.</u>
          <u xml:id="u-41.26" who="#MirosławSkalski">Jest oczywiste, że aby wyjść z kryzysu gospodarczego musimy oprócz myślenia i krytyki wziąć się solidnie do zwykłej i uczciwej pracy i to każdy na każdym stanowisku, bez oglądania się na innych. Musimy potrzebne nam dobra materialne, a szczególnie żywność, wypracować sami w codziennym trudzie i znoju wszystkich ludzi pracy w kraju, a Rząd ma obowiązek stworzyć warunki do jak najbardziej efektywnego wykorzystania wysiłku całego narodu. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-41.27" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-42">
          <u xml:id="u-42.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma poseł Mieczysław Stachura.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-43">
          <u xml:id="u-43.0" who="#MieczysławStachura">Pani Marszałku! Wysoki Sejmie! W imieniu Koła Poselskiego „Pax” pragnę przyłączyć się do tych głosów, które podkreślały doniosłość istotnych zmian dokonywanych dzisiaj w treściach ustawodawstwa rolnego. Zmian posiadających zasadnicze znaczenie ustrojowe w odniesieniu do norm prawnych dotyczących rolnictwa indywidualnego.</u>
          <u xml:id="u-43.1" who="#MieczysławStachura">Wpis do Kodeksu cywilnego o takiej treści: „Przy tłumaczeniu i stosowaniu niniejszego Kodeksu należy mieć na względzie, że Polska Rzeczpospolita Ludowa gwarantuje własność i ochronę indywidualnych gospodarstw rolnych, stanowiących trwały i równoprawny element społeczno-gospodarczych praw obywatelskich oraz trwałości chłopskiej gospodarki indywidualnej z pozostałymi sektorami gospodarki narodowej” — należałoby jeszcze co rychlej wnieść do Konstytucji. Miałoby to kapitalne znaczenie, zwłaszcza dla młodego pokolenia rolników, upatrujących swą perspektywę pozostania na wsi i pracy w gospodarstwie rodzinnym. Jest to problem wagi szczególnej, co najmniej z dwóch powodów:</u>
          <u xml:id="u-43.2" who="#MieczysławStachura">— pierwszy powód to ten, że kwestia żywnościowa staje się i będzie przez długi okres czasu problemem strategicznym;</u>
          <u xml:id="u-43.3" who="#MieczysławStachura">— drugi powód to ten, że w polskich wsiach mieszka dziś ponad 4 mln młodzieży, czyli już o 700 tys. więcej niż w mieście.</u>
          <u xml:id="u-43.4" who="#MieczysławStachura">Jeśli uwzględni się fakt, że w prognozach 1990 roku liczba dzieci w wieku 7–14 lat będzie na wsi dwukrotnie wyższa niż w mieście, to oczywiste się stanie, iż to właśnie młodzież wiejska w dużym stopniu zadecyduje, o przyszłości narodu.</u>
          <u xml:id="u-43.5" who="#MieczysławStachura">Rodziny wiejskie są liczniejsze od rodzin miejskich, tymczasem przeciętny dochód stanowi tu 75% średniego dochodu rodziny z miasta. Na marginesie trzeba zauważyć znacznie niższy stopień wykształcenia, zdecydowanie mniejsze zróżnicowanie zawodowe, a więc i mniej bodźców ekonomicznych, nagminny brak placówek kulturalno-oświatowych.</u>
          <u xml:id="u-43.6" who="#MieczysławStachura">To cywilizacyjne zróżnicowanie ma swą wymowę w karierze szkolnej. Z ogólnej liczby młodzieży nie kończącej corocznie szkoły podstawowej — 70% to dzieci wiejskie. Spośród 120 tys. młodych, wchodzących rokrocznie do produkcji rolniczej, tylko 25 tys. posiada wykształcenie średnie i 27 tys. zasadnicze wykształcenie rolnicze. 200 tys. młodych opuszcza wieś i emigruje do miasta. Główna droga awansu prowadzi przez hotel robotniczy lub przez OHP. 20% tej młodzieży kończy szkoły maturalne, zaś studia wyższe niespełna 3%. A co będzie, jeśli skądinąd niezbędna reforma gospodarcza jeszcze bardziej pogłębi rozwarstwienie wsi i zamknie nawet tę drogę dotychczasowego awansu z powodu trudności na pozarolniczym rynku pracy?</u>
          <u xml:id="u-43.7" who="#MieczysławStachura">Czy zatem nie czas najwyższy, aby stworzyć możliwości awansu dla tej części młodzieży wiejskiej, która zmuszona będzie pozostać na wsi, a przy tym nie będzie mieć perspektywy posiadania własnego gospodarstwa. Wydaje się, iż najlepszym rozwiązaniem byłby konsekwentny rozwój drobnego przemysłu, usług i rzemiosła.</u>
          <u xml:id="u-43.8" who="#MieczysławStachura">Wśród ekonomistów panował do niedawna pogląd tłumaczący wzrost gospodarczy ilościowym powiększaniem czynników kapitału i pracy. Dopiero szczegółowa analiza statystyk gospodarczych doprowadziła do odkrycia, że wzrost gospodarczy krajów uprzemysłowionych jest o wiele większy niż ilościowe powiększanie kapitału i pracy. Okazało się, że istnieje pewien jakościowy czynnik ludzki, który sam powoduje wzrost gospodarczy przy nie zmienionej ilości siły roboczej i nakładów finansowych. Na czynnik ten składają się takie elementy, jak: lepsze wyszkolenie, chętna postawa do pracy, sprawniejsza organizacja, sprzyjające warunki społeczne itp.</u>
          <u xml:id="u-43.9" who="#MieczysławStachura">Aż dotąd nasza polityka ekonomiczna, zmierzająca do szybkiego wzrostu gospodarczego koncentrowała się na inwestycjach. Tymczasem bardziej powinniśmy skoncentrować naszą uwagę na człowieku jako czynniku produkcji; uznać, że wzrost gospodarczy jako, taki wymaga także inwestycji społecznych, nie tylko kapitałowych. Takie czynniki ludzkie i społeczne, jak kompetencja techniczna, poziom oświaty, system bodźców skłaniających do wydajnej pracy, świadczenia społeczne: oświatowe, zdrowotne i emerytalne, poszukiwania naukowe itp. mają niezwykłe znaczenie czynnika humanistycznego i społecznego we wzroście gospodarczym. Wyrażam pogląd, że podejmowane dzisiaj i przygotowywane przez Wysoką Izbę dalsze akty ustawodawcze wychodzą naprzeciw tej nowej teorii ekonomicznej, która wskazuje iż wzrost gospodarczy Wymaga tego typu społecznych inwestycji.</u>
          <u xml:id="u-43.10" who="#MieczysławStachura">Wysoka Izbo! Jest rzeczą bezsporną, że jedną z głównych przyczyn załamania się rynku wewnętrznego był coraz wyraźniejszy w stosunku do rosnących potrzeb społecznych niedobór artykułów żywnościowych. Dokonywana powszechnie krytyka stanu zaopatrzenia kraju w artykuły żywnościowe idzie w dwóch krańcowo różnych kierunkach. Środowisko rolnicze czyni odpowiedzialną za zaistniały stan rzeczy w całości politykę rolną dekady lat siedemdziesiątych, zaś duża część środowiska nierolniczego obwinia rolnictwo, a głównie indywidualną gospodarkę chłopską. Oba te ostrza krytyki tylko częściowo są słuszne. Problematyka rozwoju rolnictwa i całego kompleksu gospodarki żywnościowej nie może bowiem być rozpatrywana w oderwaniu od tego, co dzieje się w całej narodowej ekonomice. Ale biorąc jednocześnie pod uwagę specyficzny charakter rolnictwa jako gałęzi produkcyjnej, niezależnie od stanu całej gospodarki narodowej, inne musi być do niego podejście.</u>
          <u xml:id="u-43.11" who="#MieczysławStachura">Pierwszy zasadniczy problem, jaki zamierzam poruszyć dotyczy możliwości gospodarki narodowej w zakresie zaopatrzenia rolnictwa w przemysłowe środki produkcji, zwłaszcza te, które służą wzrostowi plonów i lepszemu wykorzystaniu potencjalnych przyrodniczych właściwości gleby. Naturalne możliwości gleb uprawianych w Polsce pozwalają uzyskać plony na poziomie 12 do 14 kwintali zboża z hektara. Natomiast to wszystko co jest powyżej stanowi rezultat wysiłku człowieka i dodatkowych środków, jakie on w rolnictwie stosuje. Chodzi tutaj głównie o wydajniejsze gatunki i odmiany roślin, lepszą agrotechnikę, wyższy poziom nawożenia mineralnego i organicznego, ochronę roślin itd.</u>
          <u xml:id="u-43.12" who="#MieczysławStachura">Biorąc więc pod uwagę występujący współcześnie zasadniczy problem, jakim jest deficyt zboża i pasz, główna orientacja w procesie intensyfikacji rolnictwa powinna iść właśnie w kierunku zwiększenia krajowej produkcji zbóż i pasz.</u>
          <u xml:id="u-43.13" who="#MieczysławStachura">Mimo więc bardzo trudnej sytuacji gospodarczej musi być zrobiony istotny wysiłek w kierunku zwiększenia produkcji najbardziej plonotwórczych środków, a więc nawozów mineralnych, chemicznych środków ochrony roślin oraz narzędzi i maszyn pozwalających utrzymać agrotechnikę na wysokim poziomie.</u>
          <u xml:id="u-43.14" who="#MieczysławStachura">Deficyt zboża w naszym kraju kształtuje się na poziomie 7 do 8 milionów ton. Przy obecnej powierzchni zasiewów zbóż, wynoszącej około 7,8 milionów hektara, należałoby plony podnieść przeciętnie o około 10 kwintali z 1 ha. Uzyskanie takich plonów w takiej skali jest możliwe, jeśli uczynimy zasadniczy krok na odcinku produkcji środków chemicznych i w nawożeniu organicznym przeciętnie co 5 lat. Nawożenie mineralne wespół z postępem biologicznym stanowi jedyną drogę prowadzącą do wzrostu plonów. Doradztwo rolnicze i podnoszenie kwalifikacji zawodowej rolników powinny wpływać na efektywność tego nawożenia w warunkach wzrostu zużycia nawozów mineralnych.</u>
          <u xml:id="u-43.15" who="#MieczysławStachura">Myślę, że nie warto dzisiaj obiecywać realnych warunków materialno-technicznych, kompleksowego postępu w całym rolnictwie. Uderzenie musi być skierowane na najbardziej newralgiczne odcinki, do których niewątpliwie należy gospodarka zbożowo-paszowa.</u>
          <u xml:id="u-43.16" who="#MieczysławStachura">Dalszym problemem jest zawsze aktualna sprawa wykorzystania dla celów produkcji rolniczej całej powierzchni gruntów, która do tych celów się nadaje. Truizmem jest udowadnianie że ziemi użytkowanej rolniczo będzie ubywać. Ubytek tej ziemi oraz niska przyrodnicza zasobność w składniki odżywcze powoduje konieczność względnie wysokiego poziomu produkcji rolniczej w Polsce na całej powierzchni rolniczej. Z tego zarówno społeczeństwo, jak i decydenci w sprawach gospodarczych muszą sobie zdawać sprawę. Gdybyśmy bowiem obecnie mieli nawożenie mineralne na poziomie 250 do 260 kg NPK, przy przestrzeganiu zasad nowoczesnej agrotechniki, bylibyśmy krajem samowystarczalnym w produkcji zbóż i pasz poza kukurydzą.</u>
          <u xml:id="u-43.17" who="#MieczysławStachura">Wracając jednak do problemu ziemi, to warto podkreślić, iż w latach 1981–1982 zarysował się pewien postęp, jeśli chodzi o zainteresowanie się ziemią jako środkiem produkcji ze strony rolników.</u>
          <u xml:id="u-43.18" who="#MieczysławStachura">Ponieważ nasza statystyka nie prowadzi rejestru ziemi odłogującej ani też ugorującej, trudno jest ocenić aktualną sytuację na tym odcinku. Jedno jest jednak pewne, że zagadnienie ziemi odłogującej, źle zagospodarowanej w Polsce występuje nadal. Jego skalę ujawniają w pełni okresy wegetacyjne. Dlatego też niezależnie od stanu własności, należy stale szukać kontrahentów w celu właściwego zagospodarowania tej ziemi. Powinni nimi być w pierwszej kolejności rolnicy, którzy rozwijają produkcję zwierzęcą bez dostatecznego zaplecza paszowego. Takich rolników jest sporo, bowiem są oni realizatorami sztucznie przyspieszonych procesów specjalizacji i koncentracji produkcji zwierzęcej opartej na paszy z zewnątrz. Są to często gospodarstwa silne ekonomicznie, dysponujące odpowiednią ilością technicznych i innych środków produkcji, prowadzone przez aktywną zawodowo część ludności rolniczej, a jednocześnie na skutek ograniczonych możliwości wytwarzania mieszanek pasz przemysłowych stają przed problemem ograniczania stanu pogłowia zwierząt. Takie ograniczenie stanu pogłowia może pociągnąć za sobą dwie groźne z ekonomicznego i społecznego punktu widzenia konsekwencje: zmniejszenie produkcji artykułów zwierzęcych tak potrzebnych na rynku oraz zamrożenie znacznej części majątku produkcyjnego w postaci obór, chlewni, owczarni czy też kurników. Zapobiegać takiej sytuacji powinna racjonalna gospodarka ziemią rolniczą i konieczne zmiany w technologii żywienia zwierząt.</u>
          <u xml:id="u-43.19" who="#MieczysławStachura">Pasze i żywienie zwierząt to problem, który przy wzajemnej współpracy nauki z praktyką powinien być stosunkowo szybko opracowany i wdrożony do produkcji. Chodzi bowiem o technologie, które uwzględniają w pełni krajowe możliwości paszowe łącznie z pełnym bilansem na dziś i w perspektywie. Tutaj zadania powinny być rozłożone zgodnie z możliwościami i potrzebami między rolnictwo i przemysł. Mamy przecież ogromne możliwości zwiększenia produkcji pasz soczystych i objętościowych, które wzbogacone dodatkami mineralno-białkowymi i witaminowymi mogą stać się podstawą wydajności chowu zwierząt. Tutaj, podobnie jak w przemyśle chemicznym, muszą się znaleźć środki na skuteczne rozwiązywanie problemu produkcji tych dodatków, jak też niezbędne nakłady na pełne zagospodarowanie w celach paszowych odpadów przemysłu rolno-spożywczego, mięsnego, rybnego, mleczarskiego, owocowo-warzywnego i innych. Jest przecież rzeczą niedopuszczalną marnowanie nawet kilograma kości, litra krwi czy też serwatki w warunkach tak ostrego deficytu pasz.</u>
          <u xml:id="u-43.20" who="#MieczysławStachura">Polityka inwestycyjna w rolnictwie — to następny istotny problem, który wymaga głębokich przemyśleń i oceny produkcyjno-ekonomicznej. Pamiętać należy, iż cechą specyficzną rolnictwa, różniącą go od innych gałęzi gospodarki narodowej jest to, że jeśli znajduje się ono w kryzysowej pod względem produkcji sytuacji, to musi być dodatkowo zasilane w środki materialne niezbędne dla lepszego wykorzystania jego potencjalnych, przyrodniczych możliwości.</u>
          <u xml:id="u-43.21" who="#MieczysławStachura">Jeśli jednak chodzi o nakłady inwestycyjne, to sens ich realizacji jest tylko wówczas, kiedy już zrealizowane w danej gałęzi produkcji rolniczej inwestycje są w pełni wykorzystywane. Zagadnienie to jednak powinno być rozpatrywane zarówno w mikro-, jak też i w makroskali.</u>
          <u xml:id="u-43.22" who="#MieczysławStachura">W mikroskali zagadnienie dotyczy właściwie danego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa.</u>
          <u xml:id="u-43.23" who="#MieczysławStachura">I tutaj nawet zgodnie z wymogami zasad reformy gospodarczej można uzasadnić ekonomiczny sens danego przedsięwzięcia inwestycyjnego. Inaczej jednak wygląda sprawa w makroskali, gdzie jedni będą odczuwać niedostatek danych dóbr inwestycyjnych, inni zaś ich nadmiar. Taką sytuację mamy obecnie w dziedzinie budownictwa inwentarskiego. W skali kraju zarówno w gospodarce uspołecznionej, jak też chłopskiej, indywidualnej, w oborach, chlewniach, owczarniach i kurnikach jest wiele wolnych stanowisk i to często w obiektach nowoczesnych, wyposażonych w urządzenia do mechanizacji, dostosowanych do nowoczesnej organizacji produkcji. Jednocześnie ze strony poszczególnych jednostek produkcyjnych zgłaszane jest zapotrzebowanie na nowe budownictwo inwentarskie. Wyda je się więc niezbędne w tej sytuacji zdecydowane działanie na rzecz wykorzystania w pierwszej kolejności istniejącego potencjału produkcyjnego drogą przerzutu materiału wyjściowego, jak też nawet i pasz. W tym przypadku należałoby rozwinąć informację o występującej w poszczególnych regionach sytuacji, dopuścić do zorganizowania powiązań kooperacyjnych w układzie poziomym, w tym również międzysektorowych. Dopiero jeśli te możliwości będą wykorzystane, dopuszczać do nowych inwestycji.</u>
          <u xml:id="u-43.24" who="#MieczysławStachura">Wysoki Sejmie! Wiadomo powszechnie, że rolnictwo stanowi chłonny rynek zbytu dla produkcji przemysłowej, a więc w istotny sposób może przyczynić się do ożywienia przemysłu. Przecież rolnictwo oczekuje nie tylko na ciągniki i inny skomplikowany sprzęt techniczny, ale także na produkty najprostsze, między innymi, jak tu już była mowa, na kosy, widły, brony, gwoździe, a nawet na sierpy.</u>
          <u xml:id="u-43.25" who="#MieczysławStachura">Gdyby tak policzyć te dewizy, jakie wypłacaliśmy za te najprostsze artykuły niezbędne rolnictwu… Nawet wysoko rozwiniętym krajom opłaca się tego rodzaju produkcja. Tymczasem wiele naszych rodzimych branż przemysłowych postępuje tak, jakby rynek rolny nadal uważany był za wątpliwy i niegodny zaufania. Świadczy o tym fakt opornego wręcz przestawiania się przemysłu na produkcję dla potrzeb rolnictwa, mimo zdecydowanego działania Rządu w tym właśnie kierunku.</u>
          <u xml:id="u-43.26" who="#MieczysławStachura">Ten stan rzeczy musi się radykalnie zmienić, z tym że nie chodzi tu o stosowanie przymusu administracyjnego, lecz o zmianę sposobu myślenia i stworzenia takich instrumentów ekonomicznych, które sprawią, że menadżerowie w przemyśle zaczną myśleć kategoriami podobnymi do kategorii myślenia rolników. Istotne znaczenie będzie miała tutaj również mądra propaganda i skuteczne działania ze strony organizacji politycznych, społecznych i zawodowych.</u>
          <u xml:id="u-43.27" who="#MieczysławStachura">Rolnictwo może także ożywić przemysł nie tylko przez fakt, iż stanowi ono atrakcyjny rynek zbytu, lecz także i przez to, że może zwiększyć niezbędne dla przemysłu dostawy wielu surowców. Możliwości w tym zakresie nawet w obecnych trudnych warunkach są duże i tkwią w różnych płaszczyznach. Chodzi tylko o to, aby była wola i umiejętność wykorzystania tych możliwości.</u>
          <u xml:id="u-43.28" who="#MieczysławStachura">Wysoki Sejmie! Koło Poselskie „Pax” będzie głosować za przyjęciem przedstawionych Wysokiej Izbie projektów ustaw. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-43.29" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-44">
          <u xml:id="u-44.0" who="#HalinaSkibniewska">Na tym kończymy dzisiejsze obrady.</u>
          <u xml:id="u-44.1" who="#HalinaSkibniewska">Dyskusję będziemy kontynuować w dniu jutrzejszym.</u>
          <u xml:id="u-44.2" who="#HalinaSkibniewska">Proszę Obywatelkę Sekretarza Posła Barbarę Krzemień o odczytanie komunikatów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-45">
          <u xml:id="u-45.0" who="#BarbaraKrzemień">Bezpośrednio po zakończeniu obrad Sejmu w dniu dzisiejszym odbędą się posiedzenia następujących Komisji:</u>
          <u xml:id="u-45.1" who="#BarbaraKrzemień">— Handlu Wewnętrznego, Drobnej Wytwórczości i Usług — sala nr 118.</u>
          <u xml:id="u-45.2" who="#BarbaraKrzemień">— Nauki i Postępu Technicznego — sala nr 67 — Dom Poselski.</u>
          <u xml:id="u-45.3" who="#BarbaraKrzemień">Zarządzam przerwę w obradach do jutra, to jest do 26 marca do godz. 9.</u>
          <u xml:id="u-45.4" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu o godz. 20 min. 25.)</u>
          <u xml:id="u-45.5" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 9 min. 05.)</u>
          <u xml:id="u-45.6" who="#komentarz">(Na posiedzeniu przewodniczą Marszałek Sejmu Stanisław Gucwa oraz wicemarszałkowie Piotr Stefański i Andrzej Werblan.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-46">
          <u xml:id="u-46.0" who="#PiotrStefański">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-46.1" who="#PiotrStefański">Na sekretarzy powołuję posłów Jacka Ramiana i Hannę Suchocką.</u>
          <u xml:id="u-46.2" who="#PiotrStefański">Protokół i listę mówców prowadzić będzie poseł Hanna Suchocka.</u>
          <u xml:id="u-46.3" who="#PiotrStefański">Proszę Posłów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-46.4" who="#PiotrStefański">Kontynuujemy dyskusję nad informacją Rządu o aktualnej sytuacji w rolnictwie oraz nad sprawozdaniami Komisji o projektach ustaw: o ochronie gruntów rolnych i leśnych; o scalaniu gruntów; o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych; o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego.</u>
          <u xml:id="u-46.5" who="#PiotrStefański">Głos ma poseł Lidia Wołowiec.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-47">
          <u xml:id="u-47.0" who="#LidiaWołowiec">Obywatelu Marszałku! Obywatele Posłowie! Rolnictwo jest działem gospodarki narodowej, który interesuje świadomie czy też bezwiednie wszystkich obywateli naszego kraju. Niezależnie od wieku, stopnia zamożności i płci wszyscy wiedzą, że aby żyć, aby pracować, a także aby dobrze odpoczywać — to obficiej lub skromniej, ale koniecznie trzeba jeść.</u>
          <u xml:id="u-47.1" who="#LidiaWołowiec">Coraz bardziej powszechna jest też świadomość, że rolnictwo polskie jest w stanie zapewnić pełne pokrycie zapotrzebowania ludności na produkty spożywcze. W moim przekonaniu jest to nie tylko możliwe, ale w obecnej sytuacji bezwzględnie konieczne. To po prostu nakaz chwili.</u>
          <u xml:id="u-47.2" who="#LidiaWołowiec">Realizacja tej podstawowej tezy, o której mówił również Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej obywatel Wojtecki, a także posłowie przedmówcy, wymaga nie tylko biernego zainteresowania, ale aktywnego współuczestniczenia wszystkich, którzy mogą coś zrobić na rzecz rolnictwa w procesie dochodzenia do jego samowystarczalności. Wymaga ona także ważnych postanowień, decyzji, działań, które dadzą gwarancję a nie deklarację, trwałego a nie tylko koniunkturalnego rozwoju rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-47.3" who="#LidiaWołowiec">Jest powszechnie wiadomo, że kiedy kraj jest nękany tak bardzo dotkliwym kryzysem ekonomicznym, droga do wyjścia z impasu prowadzi także poprzez szybki wzrost produkcji rolniczej. Zwiększona produkcja zbóż, żywca, buraków i ziemniaków oraz wielu płodów rolnych, stanowiących surowce dla przemysłu, prowadzi do zabezpieczenia nie tylko bieżących potrzeb żywnościowych, ale także zwiększa możliwości eksportowe, co jest również bardzo cenne dla ożywienia innych działów gospodarczych. I takich efektów na pewno wszyscy oczekujemy.</u>
          <u xml:id="u-47.4" who="#LidiaWołowiec">Jednakże dzisiejsze rolnictwo zarówno to uspołecznione, jak i indywidualne, jest uwarunkowane w swoim działaniu i rozwoju wieloma czynnikami zewnętrznymi.</u>
          <u xml:id="u-47.5" who="#LidiaWołowiec">Nie można współcześnie dyskutować o formach intensyfikowania produkcji rolniczej bez równoczesnego zapewnienia jej większej ilości i lepszej jakości środków produkcji. Jakże przykro jest nam nieustannie wysłuchiwać skarg i pretensji zgłaszanych przez rolników; jakże dla nas, posłów, bolesne i żenujące jest, że pod koniec XX wieku, w kraju posiadającym rozwinięty przemysł, nie można zaopatrzyć wsi w najbardziej proste narzędzia, maszyny i sprzęt. Z takim stanem rzeczy nie godzą się rolnicy. Z takim stanem rzeczy nie możemy się również pogodzić my, posłowie. Nikt nie ma prawa przekonywać rolników, że można sobie poradzić bez wideł, bez łopat, bez grabi, łańcuchów, wiader i wielu innych jeszcze przedmiotów.</u>
          <u xml:id="u-47.6" who="#LidiaWołowiec">Od wielu miesięcy dyskutujemy obszernie i żarliwie o metodach i sposobach wdrażania reformy gospodarczej. Dyskusja ta jest nie tylko wartościowa, ale i niezbędna. Jednak wynikiem tej wielkiej rozmowy i ogromnej troski musi być jak najszybciej konkretna produkcja i to wszystko, co jest dla materialnego życia dziś i w przyszłości najniezbędniejsze. Czas jest naprawdę najwyższy, aby przemysł poważnie potraktował zadeklarowaną na potrzeby rolnictwa produkcję, zgodnie zresztą z opracowanymi, i to dość szczegółowo, programami operacyjnymi; aby przemysł miał w rolnictwie nie słabego i proszącego petenta, ale niesłychanie ważnego i pewnego na długie lata odbiorcę.</u>
          <u xml:id="u-47.7" who="#LidiaWołowiec">Drugą grupę czynników stanowią zapewnienia i zachęty do pracy w rolnictwie. Inaczej mówiąc do pracy na roli. Jest to praca ciężka, mozolna, wymagająca nie tylko wysokich kwalifikacji, ale jakże często ofiarności, a zawsze ogromnej wytrzymałości. Dlatego rolnicy mają prawo wiedzieć i wierzyć, że są otaczani autentycznym szacunkiem, że ma się dla nich prawdziwe uznanie, że wszyscy, którzy rzetelnie traktują potrzebę wyjścia z kryzysu chcą im pomóc i pomagają — nie tylko składaniem deklaracji.</u>
          <u xml:id="u-47.8" who="#LidiaWołowiec">Chcę wyrazić przekonanie, że dyskutowane dziś w Wysokiej Izbie projekty ustaw wieś polska przyjmie z uznaniem. Będą one po ich uchwaleniu dawać tak oczekiwane gwarancje w wielu podstawowych dla rolnictwa sprawach. Ustawy potwierdzają bowiem trwałość chłopskiej własności ziemi, stwarzają warunki do dogodnego obrotu ziemią pomiędzy sektorami i wewnątrz gospodarki indywidualnej, nadają samorządowi rolniczemu uprawnienia do współdecydowania o sposobie wykorzystania gruntów rolnych, hamują proces ich przekazywania na cele nierolnicze. W konsekwencji powinny one wpływać na poprawę struktury agrarnej, zwiększyć zainteresowanie rolników racjonalnym gospodarowaniem ziemią, lepszym jej wykorzystaniem.</u>
          <u xml:id="u-47.9" who="#LidiaWołowiec">Racjonalizacja gospodarki ziemią obowiązywać powinna zarówno sektor uspołeczniony, jak również przy przekazywaniu w użytkowanie gruntów z Państwowego Funduszu Ziemi. W kwestii tej należy lansować stanowisko jednoznaczne: nie podział na sektory, lecz podział na producentów dobrych, gospodarnych, działających efektywnie — oraz na złych, godnych napiętnowania.</u>
          <u xml:id="u-47.10" who="#LidiaWołowiec">Wysoki Sejmie! Podniesienie produktywności ziemi wymaga przyspieszenia melioracji użytków rolnych. Mówił o tym wczoraj poseł Skalski. Ponieważ jest to sprawa elementarna dla rolnictwa, której nie jest w stanie zrekompensować ani wysiłek ludzki, ani też środki produkcji — podkreślam to jeszcze raz. W tym zakresie potrzebna jest jeszcze wydatniejsza pomoc przemysłu. Powinien on przeorientować się na rzecz zwiększenia produkcji sprzętu i materiałów drenarskich oraz zapewnić odpowiedni przyrost mocy przerobowych przedsiębiorstw wykonawczych.</u>
          <u xml:id="u-47.11" who="#LidiaWołowiec">Zwracam specjalną uwagę na regulację stosunków wodnych i dlatego, że powolny jej przebieg stanowi największą z istniejących barier utrudniających rolnictwu woj. przemyskiego, które reprezentuję, awans wśród producentów żywności. W województwie naszym zmeliorować trzeba około 50 tys. ha, co stanowi aż 51% areału wymagającego regulacji stosunków wodnych. Jak dotąd zajmujemy 49 lokatę w kraju w produkcji towarowej netto, mając — jak to określili fachowcy — 6–7 miejsce pod względem jakości gruntów rolniczych.</u>
          <u xml:id="u-47.12" who="#LidiaWołowiec">Odbyte niedawno Plenum Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Przemyślu, oceniając węzłowe kierunki rozwoju gospodarki żywnościowej do 1985 r. stwierdziło, że rolnictwo przemyskie nie tylko może, ale musi wnosić większy wkład w poprawę wyżywienia narodu. Rzecz jednak w tym, że potrzebna jest, poza stale zwiększanym wysiłkiem społeczeństwa przemyskiego, również wyraźna i skuteczniejsza pomoc resortu rolnictwa w lepszym wyposażeniu przedsiębiorstwa melioracyjnego w maszyny, urządzenia i materiały, w zwiększeniu środków finansowych na meliorację i rekultywację, a także pomoc finansowa w budowie zakładu ceramicznego, który między innymi będzie produkował rurki drenarskie.</u>
          <u xml:id="u-47.13" who="#LidiaWołowiec">Mówiąc o wykorzystaniu ziemi, nie sposób pominąć roli i znaczenia — w tak ważnym dziś samozaopatrzeniu ludności — ogródków działkowych i przydomowych. Pozwólcie obywatele posłowie, że przytoczę bardzo charakterystyczne dwa zdania z artykułu pt. „Małe jest niezbędne” opublikowanego w Trybunie Ludu z 13–14 marca br.: „Ogródkowa produkcja rozwija się jako dziecko niechciane, lecz tak żywotne, że samo sobie jakoś radzi nawet w najtrudniejszych warunkach”. I dalej: „Obojętność wobec potrzeb ogródkowej uprawy, przejawiana przez administrację, służby rolne, wytwórczość narzędzi, nasiennictwo i szkółkarstwo, handel itd. zawsze była zjawiskiem społecznie negatywnym — jednakże szkodliwość tego zjawiska rośnie w miarę rozwoju ogródkowego rolnictwa, więc dorosła do rozmiarów niemożliwych do tolerowania”. Trzeba więc szybko tę obojętność przekształcić w zrozumienie ekonomicznego znaczenia ważnej przecież gałęzi produkcji ogrodniczej, która dzisiaj daje już odczuwalne dla rynku i gospodarstw domowych efekty.</u>
          <u xml:id="u-47.14" who="#LidiaWołowiec">Wysoki Sejmie! Mówiąc o dążeniu do samowystarczalności polskiego rolnictwa w wyżywieniu narodu nie można pominąć konieczności zmiany struktury spożycia. Musi ona być dostosowana do możliwości naszego rolnictwa. Nie jest to proces do realizacji w krótkim czasie, ale realny i niezbędny. Wiodącą rolę powinna w nim spełniać nauka polska.</u>
          <u xml:id="u-47.15" who="#LidiaWołowiec">Kształtowany w ubiegłym 5-leciu model spożycia, oparty w znacznym stopniu na mięsie uzyskiwanym dzięki stosowaniu importowanych pasz, przekraczał możliwości ekonomiczne naszej gospodarki i powodował rosnące zadłużenie kraju.</u>
          <u xml:id="u-47.16" who="#LidiaWołowiec">Obecnie kształtowany model konsumpcji żywności powinien być modelem bardzo oszczędnym. Ograniczone możliwości paszowe rolnictwa i importu oraz zadłużenie kraju narzucają konieczność utrzymania konsumpcji mięsa na możliwie niskim poziomie i zastosowania w szerszym zakresie jego białkowych substytutów. Są nimi między innymi rośliny strączkowe i mleko. Możliwości zwiększenia uprawy grochu, fasoli, a także bobu, soi, soczewicy ma zarówno „wielkie rolnictwo”, jak i ogródki działkowe i przydomowe.</u>
          <u xml:id="u-47.17" who="#LidiaWołowiec">Z kolei obserwowane tendencje zatrzymywania cieląt do chowu krów rokują możliwości zwiększenia produkcji mleka. Pociągnie to jednak za sobą konieczność zapewnienia prawidłowych warunków skupu i przetworzenia mleka, a także utrzymania wysokiej jego jakości, czyli stworzenia autentycznego priorytetu dla mleczarstwa. Nie do przyjęcia jest sytuacja, która występuje między innymi w woj. przemyskim, że poziom skupu mleka wyprzedza możliwości jego przerobu, bywa, że nawet o 40% w sezonie letnim.</u>
          <u xml:id="u-47.18" who="#LidiaWołowiec">Nowy model spożycia powinien również uwzględniać zwiększenie konsumpcji owoców i warzyw i to zarówno w stanie świeżym, jak i przetworzonym. Sądzę, że zasobów surowcowych przy odpowiednim zainteresowaniu produkcją ogrodniczą nie braknie. Chodzi głównie o to, aby przestały nas zaskakiwać „klęski urodzaju”, aby całość zebranych płodów odpowiednio skupić, przechować i przetworzyć. A tego nie da się zrobić bez rozbudowy bazy — niekoniecznie gigantów, ale raczej małych zakładów, zaliczanych do drobnej wytwórczości.</u>
          <u xml:id="u-47.19" who="#LidiaWołowiec">Wysoki Sejmie! Rolnicza wiosna jest coraz bliżej. Jej czas jest czasem na wagę chleba. Toteż myślę, że rolnikom w okresie wytężonej pracy towarzyszyć będzie najserdeczniejsza troska o ich sprawy jako nasze sprawy — ze strony całego społeczeństwa, a przede wszystkim tych, na których podejmowanymi dziś aktami nakładamy ten obowiązek. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-47.20" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-48">
          <u xml:id="u-48.0" who="#PiotrStefański">Głos ma poseł Edward Korus.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-49">
          <u xml:id="u-49.0" who="#EdwardKorus">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Rozpatrywany dziś projekt ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych stwarza okazję do poświęcenia nieco większej uwagi lasom i gospodarce leśnej w aspekcie ich wpływu oraz związków z całokształtem naszego życia gospodarczego i społecznego.</u>
          <u xml:id="u-49.1" who="#EdwardKorus">Las jako obiekt działalności gospodarczej spełnia dwie podstawowe, w zasadzie główne funkcje, a mianowicie produkcyjną i ochronną. Las jest źródłem drewna, jednego z najważniejszych surowców dla gospodarki narodowej oraz innych użytków leśnych, jak żywica, grzyby, owoce, zioła lecznicze i przemysłowe oraz zwierzyna łowna. Lasy w stosunku do innych bogactw naturalnych naszego kraju mają te właściwości, że nie ulegają wyczerpaniu w miarę ich prawidłowej eksploatacji. Przy prowadzeniu prawidłowych zabiegów hodowlanych i ochronnych, racjonalnym pozyskiwaniem surowca, lasy są odtwarzalne i mogą służyć wszystkim pokoleniom Polaków.</u>
          <u xml:id="u-49.2" who="#EdwardKorus">Z przyrodniczego punktu widzenia w żywotnym interesie społeczeństwa leży potrzeba racjonalnego zagospodarowania lasów, ażeby mogły one w coraz szerszym zakresie wpływać na polepszenie lokalnych warunków mikroklimatycznych, glebowych i wodnych, a także zaspokajać w coraz większym stopniu obecne i przyszłe zdrowotno-rekreacyjne oraz kulturalne potrzeby społeczeństwa. Z tych względów w celu odpowiedniego ukierunkowania działalności gospodarczej lasy w Polsce podzielone są na trzy podstawowe grupy, a mianowicie:</u>
          <u xml:id="u-49.3" who="#EdwardKorus">— lasy szczególnie chronione, to jest parki narodowe i rezerwaty przyrody, — lasy ochronne obejmujące około 25% ogólnej powierzchni lasów, — lasy gospodarcze, to jest główne obszary produkcji drewna i innych użytków leśnych.</u>
          <u xml:id="u-49.4" who="#EdwardKorus">Zadania ochronne lasów w stosunku do środowiska przyrodniczego i warunków zdrowotnych społeczeństwa są uznawane za pierwszoplanowe. Stąd też słusznie postanowienia ustawy stwarzają warunki dla szczególnej ochrony tych obszarów. Dodatni wpływ lasu i zadrzewień na klimat, stosunki wodne i glebę został wielostronnie przez naukę udowodniony i jest ogólnie uznawany.</u>
          <u xml:id="u-49.5" who="#EdwardKorus">Jeśli się weźmie pod uwagę dalszy cywilizacyjny rozwój naszego kraju — co po okresie kryzysu niewątpliwie nastąpi — to należy przewidywać, że na znacznej powierzchni lasów, a przede wszystkim na terenach leśnych, o szczególnych walorach krajobrazowych, turystycznych i rekreacyjnych, przyrodnicze funkcje lasów coraz bardziej będą się równoważyć z funkcjami ekonomicznymi, a nawet będą osiągać nad nimi przewagę.</u>
          <u xml:id="u-49.6" who="#EdwardKorus">Wysoka Izbo! Na stan lasów, które znalazły się w granicach odrodzonej po II wojnie światowej Polski Ludowej, tragiczne piętno wywarł okres okupacji hitlerowskiej. Straty spowodowane dewastacyjnymi wyrębami, pożarami, zaniedbaniami w zalesieniach, odnowieniach, pielęgnacji, zniszczeniach osad leśnych i dróg, dokumentacji urządzeniowej, dewastacji i rabunku mienia placówek naukowych — szacuje się na około 6,5 miliarda złotych przedwojennych.</u>
          <u xml:id="u-49.7" who="#EdwardKorus">Okupant wyrąbał w obecnych granicach Polski około 190 milionów metrów kubicznych drewna, czyli prawie trzykrotnie więcej niż wynikałoby to z nawet najbardziej tolerancyjnych zasad hodowli lasu. Skutkiem tej wyniszczającej działalności obniżył się potencjał wytwórczy lasów z około 16 milionów metrów kubicznych przyrostu rocznego w roku 1939 do około 12 milionów metrów kubicznych w roku 1945.</u>
          <u xml:id="u-49.8" who="#EdwardKorus">Podźwignięcie lasów i gospodarki leśnej ze zniszczeń wojennych wymagało olbrzymiego wysiłku. W tych okolicznościach szczególnego podkreślenia wymaga właściwy od pierwszych dni stosunek nowej władzy ludowej do problemu lasów i gospodarki leśnej.</u>
          <u xml:id="u-49.9" who="#EdwardKorus">W fazie dalszej stabilizacji życia gospodarczego kraju zrealizowano od lat podnoszoną przez leśników i drzewiarzy ideę pełnej integracji leśnictwa z przemysłami przetwarzającymi surowce drzewne, a mianowicie w roku 1956 utworzono istniejący do dzisiaj resort leśnictwa i przemysłu drzewnego.</u>
          <u xml:id="u-49.10" who="#EdwardKorus">Równocześnie roztoczono odpowiednią opiekę ze strony resortu nad lasami nie stanowiącymi własności państwa, a obejmującymi powierzchnię około 1.600 tys. ha. Głównym celem tej pomocy państwa dla lasów chłopskich było i jest przestrzeganie zasad trwałości i ciągłości produkcji leśnej oraz odpowiednia jej intensyfikacja.</u>
          <u xml:id="u-49.11" who="#EdwardKorus">Wdrażając prawidłowy system gospodarki leśnej skoncentrowano wysiłek na dwóch podstawowych kierunkach:</u>
          <u xml:id="u-49.12" who="#EdwardKorus">— zwiększenie lesistości kraju, — intensyfikowanie produktywności lasów.</u>
          <u xml:id="u-49.13" who="#EdwardKorus">Wykorzystując powierzchnie wylesione oraz nieużytki i grunty nieprzydatne do produkcji rolnej, dokonano niezwykłego w tak krótkim czasie zwiększenia lasów, a mianowicie zwiększono powierzchnię lasów z około 6.700 tys. ha w roku 1945 do około 8.500 mln ha obecnie.</u>
          <u xml:id="u-49.14" who="#EdwardKorus">Wskaźnik lesistości kraju wzrósł z 20,8% w roku 1945 do 27,6% obecnie. Stworzono w ten sposób nową, znacznie korzystniejszą ekologicznie sytuację stanu lasów w naszym kraju. Należy podkreślić, że znacznie powiększony wskaźnik lesistości kraju jest nadal niższy od średniej europejskiej i światowej. Stąd też zachodzi konieczność nie tylko zdecydowanej ochrony istniejącej powierzchni lasów, ale także dalszego wykorzystania nieużytków i słabych gleb mało przydatnych dla rolnictwa, na dalsze powiększanie lesistości. Do realizacji tych postulatów przyczyni się projekt omawianej ustawy, określając, jakie grunty mogą być przeznaczone na cele nieleśne i wyznaczając równocześnie organy administracji państwowej do podejmowania decyzji.</u>
          <u xml:id="u-49.15" who="#EdwardKorus">W okresie powojennym lasy dały gospodarce krajowej około 600 mln m kubicznych surowców drzewnych istotnie przyczyniając się do odbudowy wsi polskiej ze zniszczeń wojennych oraz rozbudowy lub budowy od podstaw przemysłów przetwarzających surowce drzewne na skalę racjonalnych potrzeb. Były również i błędy, a zwłaszcza dotyczyły one nadmiernego wyrąbywania wielkowymiarowych surowców iglastych, w wyniku czego za mało mamy obecnie w lasach drewna najgrubszego, szczególnie poszukiwanego przez przemysł. Sprawy te wymagają uporządkowania do końca, przemysł bowiem powinien większą uwagę zwrócić na drewno mało wy miar o we, którego w lasach jest dosyć.</u>
          <u xml:id="u-49.16" who="#EdwardKorus">Wspomniane, wykonane na miarę historyczną zalesienia, oraz równolegle realizowane wielkie wysiłki pracowników leśnictwa, zmierzające do podnoszenia poziomu efektywności gospodarki leśnej, dały pozytywne rezultaty, gdyż stan lasów ulegał poprawie oraz zwiększały się zasoby leśne.</u>
          <u xml:id="u-49.17" who="#EdwardKorus">Dokonane inwentaryzacje stanu zapasów masy drzewnej na pniu wykazują, że w ostatnim 10-leciu, pomimo corocznego pozyskiwania około 20 mln m kubicznych drewna — zapas produkcyjny, a więc ta masa, na której dokonuje się przyrost, uległ dalszemu zwiększeniu.</u>
          <u xml:id="u-49.18" who="#EdwardKorus">Za lat kilkadziesiąt wejdą w okres dojrzałości do wyrębu drzewostany, które powstały w wyniku masowych zalesień po wojnie. Tworzy to dość optymistyczną wizję w kwestii, jakie lasy przekażemy przyszłym pokoleniom. Aby jednak mogło to być realne, niezbędne są dalsze i niezwykle trudne działania gospodarcze w lasach, wymagające zaangażowania zwiększonych środków finansowych, materiałowych, technicznych i ludzkich.</u>
          <u xml:id="u-49.19" who="#EdwardKorus">Chciałem przy tym podkreślić, że w ostatnim 10-leciu ten ważny dział gospodarki narodowej nie był należycie doceniany. Leśnictwo zawsze przysparzało skarbowi państwa stosunkowo znacznych dochodów. Również w przyszłości będzie podobnie, z tym, że większa niż dotychczas część dochodów leśnictwa powinna być przeznaczona na gospodarcze cele tego działu gospodarki narodowej. Odczuwa się bowiem poważne braki, zwłaszcza w dozbrojeniu technicznym i wyposażeniu socjalnym załóg leśnych. Czynione są wielokierunkowe starania oraz wysiłki — między innymi drogą odpowiedniego wprowadzenia reformy gospodarczej — aby warunki pracy i gospodarowania w leśnictwie odpowiadały rzeczywistym potrzebom.</u>
          <u xml:id="u-49.20" who="#EdwardKorus">Wysoki Sejmie! Lasy polskie z powodu różnych przyczyn, a zwłaszcza z powodu w większości ubogich gleb oraz monolitycznego w konsekwencji składu gatunkowego, w którym jest sosna i świerk, są biologicznie mało odporne na różnego rodzaju uszkodzenia.</u>
          <u xml:id="u-49.21" who="#EdwardKorus">Najpoważniejsze szkody w lasach powstają w następstwie klęsk żywiołowych, jak huragany, śniegołomy i podtopienia. Dalsze przyczyny szkód to żer szkodliwych owadów i chorób grzybowych. Wreszcie najgroźniejsze i wzrastające szkody powstają w wyniku działalności człowieka. Obejmują one emisje toksycznych gazów i pyłów do atmosfery, zatrucie wód, pożary leśne, negatywne skutki zmotoryzowanej turystyki.</u>
          <u xml:id="u-49.22" who="#EdwardKorus">W ostatnich latach zagrożenie dla lasów stwarzają szkodliwe owady leśne, a zwłaszcza brudnica mniszka w północnej części kraju i wskaźnica modrzewianeczka w Sudetach. Dzięki wytężonej co roku i konsekwentnej walce z tymi szkodnikami, a zwłaszcza z brudnicą mniszką, uratowano przed totalnym zniszczeniem i zagładą setki tysięcy hektarów lasów.</u>
          <u xml:id="u-49.23" who="#EdwardKorus">Akcja ochronna realizowana będzie również w roku bieżącym, obejmie ona powierzchnię około 2 mln ha w 22 województwach północnej i zachodniej części kraju. Zwalczanie tych szkodników dlatego jest tak trudne, gdyż nie znane są mechanizmy powstawania tych olbrzymich i masowych gradacji. Przypuszcza się, że duże znaczenie ma tu chemizacja atmosfery i anomalia meteorologiczne.</u>
          <u xml:id="u-49.24" who="#EdwardKorus">Bardzo poważnie pogorszył się stan sanitarny lasów w wyniku huraganów w okresie zimy i jesieni ubiegłego roku, które powaliły i wyłamały masę około 6 mln m3. Stworzyło to sytuację groźną, wymagającą nadzwyczajnych przedsięwzięć, które resort w miarę możliwości realizuje.</u>
          <u xml:id="u-49.25" who="#EdwardKorus">Drugą grupę szczególnie niebezpiecznych dla lasów zagrożeń stanowią emisje toksycznych pyłów i gazów do atmosfery. Naukowcy przewidują w swoich prognozach, że te niebezpieczne zagrożenia lasów będą wzrastały. Las wobec zatruwania atmosfery jest zupełnie bezbronny. Nie wyhodowano jeszcze i nie ma żadnych realnych szans na wyhodowanie kiedykolwiek odmian roślinności drzewiastej, całkowicie odpornej na emisje przemysłowe. Nie tędy więc droga, jest to problem szczególny, wymagający działań specjalnych. Wołania leśników i przyrodników o większą w tym zakresie odpowiedzialność ze strony zakładów przemysłowych powinny być wreszcie usłyszane i poważnie potraktowane.</u>
          <u xml:id="u-49.26" who="#EdwardKorus">Stąd też z zadowoleniem odnotowujemy, że przepisy projektowanej ustawy zaostrzają i zwiększają odpowiedzialność zakładów przemysłowych za przekroczenie dopuszczalnego poziomu zanieczyszczeń, zwiększają sankcje finansowe, zobowiązując jednocześnie zakłady do przywrócenia wartości użytkowych gruntów, które utraciły charakter gruntów leśnych.</u>
          <u xml:id="u-49.27" who="#EdwardKorus">Projekt ustawy przewiduje również wyłączenie z produkcji leśnej gruntów — jeśli ujemne oddziaływanie uniemożliwia racjonalne prowadzenie gospodarki leśnej. Koszty wykupu i zagospodarowania obciążają jednostkę organizacyjną oddziaływającą ujemnie na gospodarkę leśną.</u>
          <u xml:id="u-49.28" who="#EdwardKorus">W grupie czynników ewidentnie szkodliwych dla lasów znajduje się również proceder łatwego, stanowczo zbyt łatwego przeznaczania lasów na różne inne cele nie związane ani z gospodarką leśną, ani rolną. W ubiegłym 10-leciu zniszczono w związku z tym znaczne obszary lasów.</u>
          <u xml:id="u-49.29" who="#EdwardKorus">Chciałbym ze swej strony podkreślić — jako jeden najistotniejszy element nowej ustawy w odniesieniu do gruntów leśnych — ich zdecydowanie ochronny charakter. Tak jednakże trzeba, to konieczność, wynikająca z doświadczeń okresów przeszłych.</u>
          <u xml:id="u-49.30" who="#EdwardKorus">Grunt leśny, przeznaczony na inne nieleśne cele, będzie droższy i o wiele trudniejszy do uzyskania.</u>
          <u xml:id="u-49.31" who="#EdwardKorus">Jako leśnik w imieniu sejmowej Komisji Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, która wspólnie z Komisjami Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego oraz Prac Ustawodawczych brała aktywny udział w opracowaniu przedłożonego projektu aktu ustawodawczego, który dzisiaj omawiamy, popieram projekt przedłożonej ustawy w brzmieniu przedstawionym przez posła-sprawozdawcę Ludwika Maźnickiego.</u>
          <u xml:id="u-49.32" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-50">
          <u xml:id="u-50.0" who="#PiotrStefański">Głos ma poseł Zdzisław Pilecki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-51">
          <u xml:id="u-51.0" who="#ZdzisławPilecki">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Rzeczywistością, która jak nigdy dotąd musi być uszanowana dla zachowania ładu społecznego, jest ziemia ojczysta. Ta nasza polska ziemia musi być właściwie doceniona i obsłużona. Wielokrotnie z tej najwyższej trybuny stwierdzaliśmy, że chleb rodzi się tu, z naszej ziemi i z pracy, z polskiego ziarna. Wielu z nas niepokoiła łatwość, z jaką decydowano do niedawna o ziemi, bez wizji dziejowej, bez odniesienia do przyszłości, a przecież wszelkie dla ludzi bogactwo związane jest z ziemią, która jest wartością bezcenną, nie tylko dla nas, ale i dla przyszłych pokoleń Polaków.</u>
          <u xml:id="u-51.1" who="#ZdzisławPilecki">Ta ziemia powinna dziś trafić do rąk najodpowiedniejszych po to, żeby była jak najlepiej wykorzystywana i dawała więcej chleba. Szczególnie dziś każde marnotrawstwo ziemi przynosi nieodwracalne straty ekonomiczne oraz moralno-polityczne. Polacy muszą mieć swój chleb, nawet czarny, byle nie dawany z łaski przez obcych, często — jak to niedawno jeszcze bywało — za różne złudne ustępstwa, które pożytku nam nie przyniosły.</u>
          <u xml:id="u-51.2" who="#ZdzisławPilecki">Obywatele Posłowie! Po to, by ziemia rodziła, by było dosyć chleba, trzeba uszanować wysoką godność rolnika, włodarza tej ziemi. Ewidentny jest przecież prymat człowieka w narodowym systemie życia i pracy, a w naszym socjalistycznym państwie człowiek jest i będzie największym bogactwem — podmiotem wszystkich działań państwa.</u>
          <u xml:id="u-51.3" who="#ZdzisławPilecki">Cieszy przeto sformułowanie zawarte we wczorajszym wystąpieniu obywatela Ministra Wojteckiego, mówiące o tym, że na rolnictwo powinno się patrzeć nie tylko poprzez potrzeby rynku, ale trzeba także uszanować człowieka pracującego na ziemi, i brać pod uwagę wszystkie jego rozległe problemy i potrzeby.</u>
          <u xml:id="u-51.4" who="#ZdzisławPilecki">Wysoki Sejmie! Cztery projekty ustaw, dotyczące rolnictwa, wniesione do Sejmu przez Rząd, oraz zapowiedź kolejnych — w tym projektu ustawy o ubezpieczeniach rolników i ich rodzin, dowodzi wielkiej troski Rządu o stworzenie wszystkich gwarancji prawnych, wnoszących istotne zmiany w treści ustawodawstwa rolnego. Wydaje się, że najbardziej znaczące z nich zawarte są w projekcie ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny.</u>
          <u xml:id="u-51.5" who="#ZdzisławPilecki">Wpisanie do Kodeksu cywilnego, stanowiącego przecież podstawę społeczno-gospodarczych praw obywatelskich, artykułu mówiącego, że: „Polska Rzeczpospolita Ludowa gwarantuje własność i ochronę indywidualnych gospodarstw rolnych, stanowiących trwały i równoprawny element społeczno-gospodarczego ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej” jest najwyższą gwarancją trwałości i równoprawności chłopskiej gospodarki indywidualnej ze wszystkimi pozostałymi sektorami gospodarki narodowej. Ta ustawowa norma prawna, nawiązująca do postanowień historycznego już Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego i dekretu o reformie rolnej wyrosła dziś z chłopskich postulatów, jest także gwarantem poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji wielu milionów rolników indywidualnych i ich rodzin.</u>
          <u xml:id="u-51.6" who="#ZdzisławPilecki">Generalnie trzeba stwierdzić, że poważne zmiany w ustawodawstwie rolnym, wynikające z bloku rozpatrywanych dziś przez Wysoką Izbę ustaw, wzmacniają zdecydowanie pozycję ustrojową chłopskiego rolnictwa. Polski rolnik, żywiciel narodu, nabywa szereg praw, które wyzwalają go bardziej spod wpływów administracji, stwarzają możliwości samodzielnego decydowania o swoim gospodarstwie, stawiają go w pozycji partnerskiej wobec państwa.</u>
          <u xml:id="u-51.7" who="#ZdzisławPilecki">Nasuwa się tu uwaga, którą kieruję do środków masowego przekazu, do dziennikarzy, zajmujących się problematyką rolną. Wydaje się, że istnieje konieczność ciągłego, dostępnego i zrozumiałego informowania społeczności wiejskiej i całego społeczeństwa o wszystkim, co dotyczy wsi.</u>
          <u xml:id="u-51.8" who="#ZdzisławPilecki">Zespół rozpatrywanych dziś przez Sejm ustaw jest niezwykle znaczący dla przyszłości, dla żywnościowej samowystarczalności narodu. Oczywiście, ustawy nie załatwiają wszystkiego. Mam tego świadomość. Są jednak ważnym krokiem na drodze tak potrzebnego nam odrodzenia życia społeczno-gospodarczego na wsi polskiej, a także porozumienia narodowego — uzdalniają to porozumienie.</u>
          <u xml:id="u-51.9" who="#ZdzisławPilecki">Olbrzymią rolę w budowaniu społecznego zaplecza dla Rządu generała Wojciecha Jaruzelskiego może odegrać rzetelna, uczciwa i wiarygodna informacja o tym, co Rząd czyni, z jakim wysiłkiem i trudnościami zabiega o to, aby przybliżać wyjście Polaków z kryzysu.</u>
          <u xml:id="u-51.10" who="#ZdzisławPilecki">Wysoki Sejmie! Nie stawiałem sobie w tym krótkim wystąpieniu zadania dokonania egzemplifikacji wszystkich trudności, wręcz barier, jakie napotykają rolnicy wszystkich sektorów w swojej pracy. Można by to zrobić. Nie o to jednak chodzi. Wysłuchaliśmy rzetelnego wystąpienia obywatela Ministra Wojteckiego, który szczerze powiedział, że ten rok będzie jeszcze bardzo ciężki.</u>
          <u xml:id="u-51.11" who="#ZdzisławPilecki">„Podstawowym warunkiem — mówił Minister — perspektywicznego rozwoju rolnictwa jest odwrócenie dotychczasowego trendu w zakresie zmian udziału środków na przemysły pracujące dla rolnictwa. Priorytet dla przegrupowania środków na rzecz gospodarki żywnościowej jest konieczny nie tylko ze względu na występujące bieżące trudności w produkcji rolnej i braki w zaopatrzeniu rolnictwa w środki produkcji. Jest on konieczny, ponieważ trzeba tego przegrupowania dokonać po to także, by dostosować się do przyszłych, nasilających się przemian strukturalnych w rolnictwie.</u>
          <u xml:id="u-51.12" who="#ZdzisławPilecki">Główną bitwę o realizację programu wyżywienia narodu trzeba przeprowadzić nie tyle w rolnictwie, co w przemyśle, a to dlatego, że przemiany dostosowujące przemysł do odpowiedniego zaopatrzenia rolnictwa w środki produkcji są na pewno pierwotne w relacji do każdych przemian, które dokonywać się będą w rolnictwie”.</u>
          <u xml:id="u-51.13" who="#ZdzisławPilecki">Z uwagą wysłuchałem informacji Rządu o pracach zmierzających do wypracowania programu zdążającego w kierunku żywnościowej samowystarczalności naszego państwa. Jest to działanie, za którym opowiedzą się wszystkie patriotycznie myślące siły w Polsce, wszyscy patriotycznie myślący Polacy. Bardzo bliskie są polskim wyobrażeniom o naszych możliwościach tkwiących w polskiej ziemi i ludziach, polskich chłopach, rolnikach, którzy nierzadko szli przez historię boso, ale doszli, doszli z lemieszem, który dziś tak wiele dla ojczyzny znaczy, który orze ich własną ziemię, dając rodakom chleb.</u>
          <u xml:id="u-51.14" who="#ZdzisławPilecki">Trzeba się nad tym rolniczym trudem pochylić najniżej, uszanować go, a wtedy będziemy zdolni wyżywić się sami i wyjdziemy z kryzysu. To prawda, że amerykańskie restrykcje żywnościowe wobec Polaków są logiczną konsekwencją całej polityki amerykańskiej ostatnich lat. Dawaliśmy się lekkomyślnie wciągać w sidła tej polityki, żyliśmy złudzeniem dobrobytu, który był nierealny.</u>
          <u xml:id="u-51.15" who="#ZdzisławPilecki">Zawsze trzeba pamiętać, że naród bogaci się przede wszystkim własną rzetelną pracą, a nie ułudą, że ktoś nam da cokolwiek za darmo. Żywność to dziś strategiczna broń, broń groźna, szczególnie ostro rażąca, gdy jest w nadmiarze w arsenałach wroga, a nie staje jej we własnym spichlerzu. Trzeba zrobić wszystko, aby polski spichlerz zaczął się wypełniać Chlebem, który zawsze był symbolem dostatku.</u>
          <u xml:id="u-51.16" who="#ZdzisławPilecki">Polsce Ludowej została wydana wojna żywnościowa. Żywność staje się w tej wojnie bronią polityczną. Nie ukrywa tego już dzisiaj nikt. Stąd tak ważne są decyzje, które Wysoki Sejm raczy podjąć także i po to, aby wspomóc Rząd generała Jaruzelskiego w trudnej służbie narodowi.</u>
          <u xml:id="u-51.17" who="#ZdzisławPilecki">Koło Posłów Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego, które mam zaszczyt reprezentować, popiera przedłożone Sejmowi projekty ustaw i będzie głosować za ich przyjęciem. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-51.18" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-52">
          <u xml:id="u-52.0" who="#PiotrStefański">Głos ma poseł Zdzisław Sikorski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-53">
          <u xml:id="u-53.0" who="#ZdzisławSikorski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Zaspokojenie potrzeb konsumpcyjnych społeczeństwa jest ściśle uzależnione od tempa wzrostu i rozmiaru produkcji rolnej. Zadaniem rolnictwa jest produkować żywność, państwo natomiast musi zabiegać o to, aby następował postęp produkcyjny rolnictwa, aby przez odpowiednią politykę ekonomiczną stwarzać rolnictwu właściwe warunki rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-53.1" who="#ZdzisławSikorski">Na sytuację w rolnictwie wywiera również wpływ stan prawa, które, jeśli nie stymuluje pożądanych tendencji i zmian, powinno być skorygowane. Intencję tę wyrażają rozpatrywane na dzisiejszym posiedzeniu projekty ustaw zgłoszone przez Rząd, a dotyczące bardzo istotnych dla rolnictwa unormowań prawnych, odnoszących się m.in. do ochrony gruntów rolnych i leśnych.</u>
          <u xml:id="u-53.2" who="#ZdzisławSikorski">Szybki proces uprzemysłowienia kraju, towarzysząca mu rozbudowa infrastruktury, wzrost liczby ludności, to główne przyczyny szybkiego zmniejszania się powierzchni użytków rolnych.</u>
          <u xml:id="u-53.3" who="#ZdzisławSikorski">Przed 36 laty przypadało 0,85 hektara użytków rolnych na mieszkańca naszego kraju, natomiast obecnie już tylko 0,52 hektara, a więc w okresie 36 lat obszar użytków rolnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca uległ zmniejszeniu o 0,33 ha.</u>
          <u xml:id="u-53.4" who="#ZdzisławSikorski">Wprawdzie Polska nie należy jeszcze do tych krajów europejskich, w których występuje najniższa powierzchnia użytków rolnych na 1 mieszkańca, jednakże brak zdecydowanego przeciwdziałania temu ujemnemu zjawisku mógłby w niedalekiej przyszłości spowodować nieodwracalne straty społeczne. Dlatego, szczególnie w obecnej bardzo trudnej sytuacji żywnościowej kraju, kiedy na import zboża i żywności wydajemy corocznie miliardy dewiz, nie można pozwalać na rozrzutne gospodarowanie ziemią, na jej marnotrawienie. Całe nasze społeczeństwo, nie tylko rolnicy, musi zdawać sobie sprawę z faktu, że ziemia jest niepomnażalna. Jest dobrem natury, nie można jej produkować, a więc tym bardziej nie wolno jej dewastować, trwonić czy bezpowrotnie tracić, jak to niejednokrotnie miało miejsce przy realizacji różnych programów inwestycyjnych. Trzeba również mieć na uwadze to, że odzyskanie produkcyjności ziemi to sprawa niełatwa, to zabieg bardzo pracochłonny i kapitałochłonny, wymagający dużych nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej.</u>
          <u xml:id="u-53.5" who="#ZdzisławSikorski">Obywatele Posłowie! W Polsce po raz pierwszy ujęto problem ochrony gruntów rolnych w uchwale Rady Ministrów z lipca 1966 r. Uchwała ta była historycznym aktem prawnym, wprowadzającym ograniczenia w dowolnym zajmowaniu gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze. Z inspiracji tej uchwały w latach 1967–1970 ówczesne organy rolne ochroniły ok. 38 tys. ha ziemi przed nieuzasadnionym wyłączeniem jej z produkcji rolniczej. Odszkodowania wypłacano w tym czasie rolnikom indywidualnym tylko za wierzchnią warstwę ziemi, a grunty rolne i leśne, znajdujące się w dyspozycji państwa, przekazywano bezpłatnie różnym użytkownikom. Jest to tylko wycinek mało frasobliwej gospodarki tym dobrem, jakie stanowi ziemia. W takiej sytuacji w październiku 1971 roku Sejm PRL uchwalił ustawę o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz o rekultywacji gruntów. Należy stwierdzić, że dotychczasowa realizacja przepisów tej ustawy pozwoliła ograniczyć przekazywanie gruntów rolnych i leśnych na inne cele, zapewniła warunki do przywracania wartości użytkowej tym gruntom, które utraciły swoje pierwotne właściwości.</u>
          <u xml:id="u-53.6" who="#ZdzisławSikorski">Warto podkreślić, że ustawa z 1971 roku — jako pierwszy tej rangi akt prawny w Polsce — zwróciła uwagę opinii publicznej, że ziemia jest dobrem ogólnonarodowym i trzeba ją chronić. Równocześnie jednak kontrole przeprowadzane przez Najwyższą Izbę Kontroli wykazały, że wielu inwestorów przejmowało tereny obszarowo większe od faktycznie niezbędnych i obejmowało je we władanie ze zbędnym wyprzedzeniem w stosunku do terminów rozpoczęcia inwestycji.</u>
          <u xml:id="u-53.7" who="#ZdzisławSikorski">W każdym prawie województwie znajdują się także nie zagospodarowane rolniczo tereny i to często wysokiej klasy i jakości. Przykładów jest tu niemało. Posłużę się chociażby jednym z nich. Np. urząd miejski we Wrocławiu wyłączył w drodze wywłaszczeń i wykupu na cele inwestycyjne 143 ha gruntów uprawnych, głównie klasy II i III. W tym samym czasie urząd ten dysponował areałem 3 200 ha terenów nie zagospodarowanych. Zarówno przykład ten, jak i cały szereg innych świadczą wymownie o nieracjonalnej gospodarce zasobami użytków rolnych, co najczęściej wynikało z bezzasadnego ulegania urzędów naciskom różnych inwestorów, którzy dążyli do uzyskania najdogodniejszej dla siebie lokalizacji, nie bacząc na straty, jakie powodują w rolnictwie i w całej gospodarce narodowej.</u>
          <u xml:id="u-53.8" who="#ZdzisławSikorski">W rezultacie takich działań powierzchnia użytków rolnych wyłączanych z rolniczego i leśnego użytkowania była bardzo wysoka. Na przykład w 1977 roku wyłączono z produkcji rolniczej 24 tys. ha użytków rolnych, z tego 3 500 ha to grunty klas I, II i III. W roku 1978 wyłączono 16,5 tys. ha w tym 2 300 ha stanowiły grunty klas od I do III, zaś jak wynika z danych Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii w latach 1972–1980 ubyło w skali kraju 430 tys. ha użytków rolnych.</u>
          <u xml:id="u-53.9" who="#ZdzisławSikorski">Tak poważne zmniejszenie obszaru rolniczej powierzchni produkcyjnej w okresie kilku tylko lat, to bezpowrotna strata, odpowiadająca powierzchni całkowitej, np. woj. leszczyńskiego i powierzchni użytków rolnych w dwóch województwach — wałbrzyskim i bielsko-bialskim. Można łatwo obliczyć jak duże straty poniosło rolnictwo i cała nasza gospodarka narodowa. Gdyby zmniejszanie użytków rolnych następowało nadal w takim tempie, to kraj nasz mógłby się z czasem znaleźć w sytuacji jak ten historyczny „król Jan bez ziemi”.</u>
          <u xml:id="u-53.10" who="#ZdzisławSikorski">Obywatele Posłowie! Rozwój gospodarczy kraju będzie powodował dalsze ograniczanie użytków rolnych i leśnych. Jednakże interes całego społeczeństwa wymaga, aby na cele nierolnicze przekazywano tylko takie ilości ziemi, jakie są rzeczywiście niezbędne. Niestety, dotychczasowa praktyka nie zawsze była zgodna z tą zasadą. Skuteczność ustawy z 1971 roku okazała się niewystarczająca. Istniejący stan prawny pozostawał w dużym stopniu w tyle za zachodzącymi przemianami i potrzebami życia. Doświadczenia gromadzone w toku realizacji tej ustawy wskazują na konieczność nowego uregulowania szeregu zagadnień dotyczących ochrony gruntów rolnych i leśnych.</u>
          <u xml:id="u-53.11" who="#ZdzisławSikorski">Przedstawiony Wysokiej Izbie projekt ustawy można uznać za akt prawny najwyższej rangi społecznej, zmierzający do długofalowego i kompleksowego uregulowania problemu ochrony gruntów rolnych i leśnych. Stwarza on również unormowania prawne dla szeregu zagadnień, które dotychczas nie były objęte odpowiednimi przepisami.</u>
          <u xml:id="u-53.12" who="#ZdzisławSikorski">Wśród tej grupy spraw można wymienić problem przejmowania gruntów pod zabudowę letniskową. Istniejące przepisy nie w pełni przeciwdziałały występującym, zwłaszcza w niektórych rejonach kraju, tendencjom do przejmowania wartościowych terenów rolnych i leśnych pod indywidualne budownictwo rekreacyjne. Żywiołowy rozwój tego budownictwa jest w szeregu wypadkach źródłem działań niezgodnych z prawem. Wprawdzie powierzchnia zajęta pod budownictwo letniskowe wynosi kilka tysięcy hektarów, co nie stanowi problemu na skalę krajową, jednak zdarzają się wypadki zabudowywania użytków rolnych klasy III i IV oraz wartościowych siedlisk leśnych.</u>
          <u xml:id="u-53.13" who="#ZdzisławSikorski">Warto przy tym podkreślić, że samowola w przekazywaniu gruntów rolnych na cele letniskowe występuje również wśród właścicieli gospodarstw indywidualnych. Często obrót działkami na cele rekreacyjne odbywa się na podstawie umów kupna-sprzedaży z obejściem przepisów o obrocie ziemią.</u>
          <u xml:id="u-53.14" who="#ZdzisławSikorski">Forma rekreacji na bazie indywidualnego budownictwa letniskowego ma cały szereg pozytywnych aspektów społecznych i zasługuje na poparcie, ale powinna być realizowana na terenach przeznaczonych na ten cel w planach zagospodarowania przestrzennego i na gruntach nie nadających się do produkcji rolnej. Sprawy te reguluje projekt ustawy, w którym określone są zasady i tryb przejmowania gruntów pod budownictwo letniskowe.</u>
          <u xml:id="u-53.15" who="#ZdzisławSikorski">Prezentuję pogląd, aby w aktach wykonawczych do tej ustawy stwarzać preferencje dla zespołów pracowniczych ogródków działkowych. Mogłyby one pełnić funkcję zarówno ogródka działkowego, jak i działki rekreacyjnej. Na ten cel można by przeznaczać grunty przejęte w latach ubiegłych na różne inwestycje, których realizacja została wstrzymana i jest zbyt odległa lub bliżej nieokreślona.</u>
          <u xml:id="u-53.16" who="#ZdzisławSikorski">Wskazane byłoby również dokonanie w najbliższym czasie przeglądu i weryfikacji przydzielonych w ostatnich latach terenów pod względem wielkości powierzchni oraz zgodności ich wykorzystania z celami, na jakie zostały przydzielone. Mówił o tym wczoraj Minister Wojtecki.</u>
          <u xml:id="u-53.17" who="#ZdzisławSikorski">Powtarzające się przez szereg lat nieprawidłowości w dysponowaniu gruntami rolnymi wskazują na pilną potrzebę zwiększenia skuteczności ich ochrony. Wymaga tego interes społeczny. W tym celu należałoby zweryfikować również plany zagospodarowania przestrzennego gmin, jeśli przewidują one zajęcie większych areałów gruntów rolnych wysokiej jakości na cele nierolnicze. Wskazane jest również sprawdzanie prawidłowości wymierzonych opłat za korzystanie z gruntów rolnych na cele nierolnicze, korygowanie wymiaru opłat zaniżonych, a zwłaszcza pełne ich egzekwowanie.</u>
          <u xml:id="u-53.18" who="#ZdzisławSikorski">Oswoiliśmy się już z terminem „międzynarodowy podział pracy”. Znane są skutki naszej nieobecności w niektórych dziedzinach na międzynarodowym rynku pracy. Jesteśmy w przededniu międzynarodowego podziału ziemi na potrzeby wyżywienia ludności. Nie możemy więc przeoczyć momentu, w którym ze względu na martnotrawstwo nieodtwarzalnych zasobów przestaniemy się liczyć w tym podziale.</u>
          <u xml:id="u-53.19" who="#ZdzisławSikorski">Wysoki Sejmie! Występując w dzisiejszej debacie chciałbym wnieść kilka uwag dotyczących problemów nurtujących rolniczą spółdzielczość produkcyjną. Tak się bowiem niezbyt szczęśliwie składa, że docierające do społeczeństwa informacje o spółdzielczości eksponują najczęściej drobne incydenty, a jeszcze chętniej przypadki niepowodzeń, kształtując tą drogą wypaczony obraz naszej działalności. A przecież nie ma tylko złych spółdzielni, tak jak nie ma tylko dobrych gospodarstw indywidualnych. Tymczasem spółdzielnie, rozwijając się od 35 lat zawsze są w czołówce jednostek angażujących się w realizację socjalistycznych przemian w naszym kraju i w wykonywanie zadań gospodarczo uznawanych za priorytetowe. Tak było z rozwojem produkcji zwierzęcej, z zagospodarowywaniem ziemi słabej jakościowo, która wypadła z produkcji gospodarstw indywidualnych, tak było z innymi problemami.</u>
          <u xml:id="u-53.20" who="#ZdzisławSikorski">Należymy do jednostek, które przeszły na całkowicie zreformowane zasady gospodarowania, zgodnie z którymi spółdzielnie są w pełnym tego słowa znaczeniu jednostkami samofinansującymi się. Rodziny pracujące w spółdzielniach takie mają warunki pracy i poziom życia, jakie wypracowany w zespołowym gospodarstwie dochód pozwoli zapewnić. Według nowych zasad ekonomiczno-finansowych gospodarowaliśmy już w roku ubiegłym. Wyniki tego roku, jak świadczą podsumowane obecnie rozliczenia bilansowe, są dobre. Choć jest niewielka grupa spółdzielni, nie przekraczająca 4% ogółu spółdzielni, które nie były dostatecznie przygotowane do przejścia na twarde warunki zreformowanego systemu ekonomicznego i którym — moim zdaniem — należało udzielić pewnej pomocy gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-53.21" who="#ZdzisławSikorski">Również, zgodnie z nowymi zasadami opracowaliśmy i realizujemy plan gospodarczy bieżącego roku. Jednak istniejące opóźnienia w reformowaniu działania innych jednostek, we wprowadzaniu w życie nowych zasad, a nawet naszym zdaniem występujące nieporozumienia w traktowaniu spółdzielni, bardzo komplikują nasze działania. Spółdzielnie należą bowiem do tej grupy jednostek, które szczególnie odczuwają zastosowane wobec naszego kraju restrykcje gospodarcze. Dawaliśmy jeszcze w ubiegłym roku, mając około 4% użytków rolnych kraju, ponad 11% towarowej produkcji rolniczej, w tym aż 42% żywca drobiowego. Obecnie stoimy wobec problemów społecznych i gospodarczych wywołanych unieruchomieniem tej produkcji. Dlatego tym ciężej znosimy występujące trudności zaopatrzeniowe w środki produkcji. Miało to być rozwiązane na jednolitych zasadach z rolnikami w ramach zmian systemu kontraktacji, a tymczasem spółdzielnie w bieżącym roku mają bardzo poważne trudności w realizacji zaopatrzenia, a nawet zawierania umów kontraktacyjnych. Na przykład w woj. pilskim zakłady mięsne odmówiły spółdzielniom kontraktacji trzody bekonowej, podobnie jest z kontraktacją warzyw przez spółdzielczość ogrodniczą, która odmawia zawierania umów kontraktacyjnych z rolniczymi spółdzielniami produkcyjnymi.</u>
          <u xml:id="u-53.22" who="#ZdzisławSikorski">Spółdzielcy wnoszą o uregulowanie według zasad jednakowego traktowania rolnictwa, uwłaszczenia spółdzielni ziemią, która pochodzi z Państwowego Funduszu Ziemi i jest w ich trwałym, nieraz wieloletnim użytkowaniu. Problem nie został do tej pory rozwiązany. Zahamowany został także proces komasacji i wymiany gruntów, co utrudnia porządkowanie gospodarki i zwiększanie efektywności działania. Uważamy, że dyskusyjnym problemem jest zastosowanie wobec spółdzielni innych, znacznie wyższych niż w stosunku do indywidualnych rolników, opłat za energię elektryczną, gaz i inne świadczenia. Jednocześnie jednak nie otrzymujemy rekompensat, ponieważ uznano nas za integralnie związanych z zasadami dotyczącymi gospodarki chłopskiej.</u>
          <u xml:id="u-53.23" who="#ZdzisławSikorski">Chcemy więc, aby zasada równości wszystkich sektorów rolnictwa stosowana była konsekwentnie we wszystkich świadczeniach i wymaganiach, abyśmy praktycznie mogli odczuć, że rolnictwo w Polsce jest jedno.</u>
          <u xml:id="u-53.24" who="#ZdzisławSikorski">Wysoki Sejmie! Kończąc moje wystąpienie chciałbym wyrazić nadzieję, że praktyka realizacji uchwalonych dziś ustaw stworzy sytuację, w której ziemia, będąca podstawowym środkiem produkcji w rolnictwie i warsztatem pracy rolnika, traktowana będzie na równi z warsztatem produkcyjnym w przemyśle czy w innych działach gospodarki narodowej, że zostaną wykorzystane wszystkie możliwości produkcyjne i rezerwy tkwiące w całym rolnictwie polskim. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-53.25" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-54">
          <u xml:id="u-54.0" who="#PiotrStefański">Udzielam głosu posłowi Irenie Koleśnik.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-55">
          <u xml:id="u-55.0" who="#IrenaKoleśnik">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Cała wieś, a szczególnie rolnicy z dużym zainteresowaniem oczekują na wyniki dzisiejszej debaty. Na tle bowiem aktualnej i trudnej sytuacji w rolnictwie rozpatrujemy projekty ustaw, które stanowią początek drogi do stabilizacji polityki rolnej. Zmierzają one do ochrony ziemi i poprawy struktury gospodarstw oraz wzrostu produkcji. Wzmacniają one gwarancje nienaruszalności chłopskiej własności oraz prawo do dziedziczenia ziemi. Uznają też indywidualną gospodarkę za trwały i równoprawny element naszej socjalistycznej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-55.1" who="#IrenaKoleśnik">Ustawowe regulacje tych kwestii są niezbędne dla ugruntowania poczucia trwałości i stabilności gospodarstw oraz motywacji do rozwijania tak potrzebnej produkcji żywności.</u>
          <u xml:id="u-55.2" who="#IrenaKoleśnik">Jako rolnik i działacz Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego wierzę, że ustawy te sprzyjać będą rozwojowi rolnictwa, ale samoczynnie działać nie będą. Potrzebna jest tu rzetelna praca i mądra zapobiegliwość we wszystkich gospodarstwach małych i dużych. Niezbędny jest zwykły chłopski upór. Konieczne jest też wspólne działanie, zwłaszcza przemysłu, i sprzyjająca skuteczna polityka władz.</u>
          <u xml:id="u-55.3" who="#IrenaKoleśnik">Tworzymy wizję wyjścia z kryzysu i rozwoju rolnictwa. Nie stoimy w miejscu, ale jesteśmy na początku tej drogi, na której nasze polskie rolnictwo mogłoby wyżywić kraj. Rolnicy nie oczekują przywilejów, mają świadomość, że w jednakowym stopniu muszą ponosić ciężar wychodzenia z kryzysu. Chcą jednak mieć dla swojej ciężkiej i wyczerpującej pracy zapewnione niezbędne warunki do wykonywania tego podstawowego zadania. Oczekują też, aby w ślad za dzisiejszą debatą trwałość gospodarki indywidualnej znalazła odpowiedni zapis w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-55.4" who="#IrenaKoleśnik">Dzisiaj, jak nigdy przedtem, potrzebny jest dla tego celu zgodny wysiłek całego społeczeństwa. Wszyscy zdajemy sobie sprawę z tego, że droga od programu do jego konkretnej realizacji jest długa, a w warunkach kryzysu i rozchwiania naszej gospodarki niezwykle trudna.</u>
          <u xml:id="u-55.5" who="#IrenaKoleśnik">Skutki błędów w polityce społeczno-gospodarczej poprzednich lat są jeszcze odczuwalne. Nadmierny wzrost dochodów ludności pociągnął za sobą złowrogą inflację i utratę równowagi rynkowej oraz zerwanie więzi ekonomicznej miasta ze wsią.</u>
          <u xml:id="u-55.6" who="#IrenaKoleśnik">Skutki wyniszczających napięć społecznych i strajków w ub. roku wpłynęły na spadek wydajności pracy i głęboki regres produkcji przemysłowej. W konsekwencji uniemożliwia to szybki powrót do normalnego funkcjonowania naszej gospodarki, do usunięcia barier hamujących wzrost produkcji żywności.</u>
          <u xml:id="u-55.7" who="#IrenaKoleśnik">Wyjście z obecnego marazmu upatrujemy w umacnianiu rolnictwa, we wdrażaniu reformy gospodarczej i realizacji sprawiedliwej polityki społecznej. Rozpatrywane dzisiaj projekty ustaw wychodzą temu naprzeciw. Wieś w pełni zaakceptuje rozpatrywaną ustawę, która we wszystkich aspektach chronić będzie grunty orne. Zapobiegnie to marnotrawstwu ziemi i degradacji gleb oraz stworzy możliwości wyegzekwowania obowiązku rekultywacji gruntów od wszystkich użytkowników. Przywróci to szacunek dla ziemi, a rolnictwu znaczne ilości gruntów, które utraciły wartość użytkową dla produkcji żywności.</u>
          <u xml:id="u-55.8" who="#IrenaKoleśnik">Błędy w polityce gruntowej i gospodarce ziemią oraz nadmierne przekazywanie jej na cele pozarolnicze kłóciły się ze zdrowym rozsądkiem i gospodarnością.</u>
          <u xml:id="u-55.9" who="#IrenaKoleśnik">Ziemia — decydujący obszar funkcjonowania gospodarki rolnej była strefą nie docenianą i niedostatecznie chronioną. Część skutków bardzo bolesnych dzisiaj na rynku żywnościowym trzeba odnieść do tych błędów. Pogłębiała je często niezrozumiała praktyka scalania i wymiany gruntów, zwłaszcza na ziemiach zachodnich, gdzie proces zdawania ziemi w zamian za zaopatrzenie emerytalne był szybki.</u>
          <u xml:id="u-55.10" who="#IrenaKoleśnik">W woj. zielonogórskim, w trosce o lepsze usytuowanie większych kompleksów ziemi dla gospodarki uspołecznionej, nieodosobnione były wypadki przerzucania rolników co 3–4 lata na coraz to inne, nierzadko gorsze kawałki ziemi. Wywoływało to u rolników krytykę i poczucie krzywdy oraz brak stabilności. Nie wpływało to zachęcająco na utrzymanie ziemi w wysokiej kulturze i, co gorsze, nie poprawiało to, lecz pogarszało strukturę obszarową gospodarstw indywidualnych. Dobrze się więc stało, chociaż późno, że Wysoki Sejm ustawowo reguluje kwestie scalania gruntów na jednakowych prawach dla całego rolnictwa, bez względu na formy gospodarowania. Praktyka jednak wymiany gruntów musi uwzględnić interesy wszystkich uczestników scalania i torować drogę do poprawy struktury obszarowej gospodarstw.</u>
          <u xml:id="u-55.11" who="#IrenaKoleśnik">Obywatele Posłowie! Dzisiaj najważniejszymi sprawami są doraźne działania dla przetrwania najtrudniejszych chwil dla narodu, ale musimy także, z poczuciem jednakowej odpowiedzialności, zapewnić w najbliższej perspektywie zaopatrzenie ludności w chleb, mięso i mleko. Droga do tego celu prowadzi zarówno przez wzrost plonów i zbiorów, jak i przez powiększenie areału zasiewów zbóż. Chcemy się przecież uniezależnić od kosztownego importu, od stosowanych przez Zachód sankcji i restrykcji, które dzisiaj uderzają w całe nasze społeczeństwo.</u>
          <u xml:id="u-55.12" who="#IrenaKoleśnik">Niekorzystne zjawisko i zła koncepcja, granicząca z marnotrawstwem, polegają na tym, że w rolnictwie wykorzystujemy znaczne obszary dobrej urodzajnej ziemi nie pod pszenicę, jęczmień czy buraki cukrowe, ale pod nadmierną uprawę roślin pastewnych, a tymczasem duże możliwości zwiększenia taniej i dobrej paszy dla bydła mamy na użytkach zielonych. W naszym województwie mamy ich 28%. Są one źle, a przynajmniej niedostatecznie wykorzystane. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy obok braku nawożenia mineralnego i zaniedbań w dziedzinie kompostowania łąk jest problem regulacji stosunków wodnych i niedostateczna konserwacja urządzeń melioracyjnych. Stosunkowo duży stopień zmeliorowanych gruntów i łąk w naszym województwie jest pozorny. Urządzenia te wykonane przed 30 czy 50 laty dzisiaj nie funkcjonują i to nie tylko w naszym województwie.</u>
          <u xml:id="u-55.13" who="#IrenaKoleśnik">Środków na odnowienie i budowę nowych urządzeń melioracyjnych przedtem nie starczało, a obecnie się je zmniejsza. W naszym województwie w bieżącym roku o 80 mln zł. Czy słusznie?</u>
          <u xml:id="u-55.14" who="#IrenaKoleśnik">Wnoszę o zainteresowanie się Rządu tym problemem, o zbadanie możliwości powiększenia nakładów na meliorację oraz zaopatrzenie rolnictwa i wsi w wodę. Uważam, że problemy te, łącznie z racjonalną gospodarką na użytkach zielonych, należy uznać za najważniejsze uwarunkowanie rozwoju rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-55.15" who="#IrenaKoleśnik">Wzrost nakładów na gospodarkę wodną i powiększenie obszarów zmeliorowanych, w kontekście potrzeb krajowego bilansu zbożowo-paszowego ma charakter antyimportowy. Jeżeli obecnie grozi nam zmniejszenie pogłowia trzody chlewnej z uwagi na brak zbożowych pasz treściwych, to powinniśmy skorzystać z możliwości hodowli bydła i produkcji mięsa wołowego w oparciu o lepsze wykorzystanie łąk i pastwisk.</u>
          <u xml:id="u-55.16" who="#IrenaKoleśnik">Wysoka Izbo! Istotnym warunkiem rozwoju rolnictwa i wzrostu produkcji żywności jest zapewnienie jej opłacalności. Temat ten pragnę poruszyć zarówno w kontekście wzrostu cen skupu na produkty rolne, jak i dużego skoku cen na usługi i środki produkcji.</u>
          <u xml:id="u-55.17" who="#IrenaKoleśnik">Zapewnienia władz o utrzymaniu parytetu dochodowości rolnictwa i kalkulacje opłacalności, płynące ze szklanego ekranu — może w globalnych wielkościach odpowiadają rzeczywistości, ale w wielu gospodarstwach rozmijają się z nagą prawdą i budzą wiele kontrowersji.</u>
          <u xml:id="u-55.18" who="#IrenaKoleśnik">Rolnicy rozumieją konieczność zmiany struktury cen i od dawna oczekiwali jej urealnienia. Ale wprowadzone nowe ceny, bez szerszej konsultacji z rolnikami, budzą także wiele uzasadnionego niepokoju. Dotyczy to rolników gospodarujących na gruntach słabych V i VI klasy. Wydajność zbóż na tych słabych ziemiach, przy względnie dobrej uprawie i dobrych warunkach atmosferycznych, nie przekracza 20 q z ha, a koszty własne produkcji wynoszą od 12 do 14 q zboża. Gospodarstwa te nie wytrzymują obciążeń wynikających z nowego modelu cen, a jest ich w naszym regionie dużo, bowiem całe województwo charakteryzuje się przewagą ziem słabych. Stąd też te prawdy tak często dzisiaj głoszone, oparte na złudnych średnich, mają inny wymiar w stosunku do rolnika gospodarującego na dobrych ziemiach, gdzie wydajność 35 i powyżej 40 q z ha jest regułą, a inny wpływ na obciążenie i opłacalność gospodarstwa prowadzonego na gruntach V i VI klasy. Tego drażliwego problemu nie rozwiąże zniesienie podatku gruntowego od tych klas gruntów, który, jak wiadomo, w swej wysokości był raczej symboliczny. Sygnalizuję to dlatego, że już dzisiaj część rolników odda je tę ziemię bądź pozostawia bez uprawy. Dotyczy to nie tylko rolnictwa indywidualnego. PGR i spółdzielnie produkcyjne, po wprowadzeniu w życie reformy gospodarczej, podejmują starania o oddanie przejętych, często pod presją władz, najsłabszych gruntów — zwłaszcza znacznie oddalonych od gospodarstw.</u>
          <u xml:id="u-55.19" who="#IrenaKoleśnik">Wprowadzenie w życie zasady powszechnej kontraktacji produktów rolnych i powiązanie jej z możliwością zakupu nawozów mineralnych i pasz preferują w sposób zdecydowany rolników gospodarujących na ziemiach dobrych, gdzie istnieje możliwość uzyskiwania wysokich plonów większości roślin uprawnych, nawet przy zastosowaniu minimalnych dawek nawozów mineralnych. Natomiast rolnicy, gospodarujący na glebach słabszych, dla zintensyfikowania swojej produkcji rolnej potrzebują znacznie wyższych dawek nawozów mineralnych. Wprowadzone zasady kontraktacji i powiązanie ich z prawem zakupu nawozów mineralnych może w efekcie prowadzić z jednej strony do marnotrawstwa tych tak potrzebnych naszemu rolnictwu środków produkcji w rejonach gleb lepszych, a z drugiej strony do regresu w produkcji rolnej w rejonach gleb słabszych, pozbawionych koniecznych do podniesienia produkcji — nawozów mineralnych.</u>
          <u xml:id="u-55.20" who="#IrenaKoleśnik">Podobnie niepokojąca sytuacja ma miejsce w odniesieniu do małych gospodarstw, którym grozi upadek, przede wszystkim z uwagi na brak siły pociągowej. Stąd też nasila się zjawisko wyzbywania się ziemi dzierżawionej oraz napływ wniosków o zmniejszenie posiadanego areału, Takich gospodarstw małych mamy w województwie naszym ponad 13 tysięcy. Bezpośrednią przyczyną tego stanu rzeczy jest:</u>
          <u xml:id="u-55.21" who="#IrenaKoleśnik">— ograniczenie lub całkowite zniesienie kartek żywnościowych dla użytkowników gospodarstw małoobszarowych, — zmniejszenie wysokości lub utrata rekompensat wypłacanych dla członków rodzin chłoporobotniczych, — podwyższenie ceny środków produkcji oraz usług rolnych.</u>
          <u xml:id="u-55.22" who="#IrenaKoleśnik">Najbardziej dotkliwie odczuwają to rodziny wielodzietne. Obecna średnia dochodowość takich gospodarstw, produkujących głównie na samozaopatrzenie, nie wyrównuje obniżki dochodów wynikającej z utraty rekompensat. W odniesieniu do małych gospodarstw 1–2 ha oraz posiadających ziemie słabe V i VI klasy należałoby przyjąć takie rozwiązania, które w formie ekwiwalentu wyrównywałyby naturalnie uzyskiwaną niższą dochodowość.</u>
          <u xml:id="u-55.23" who="#IrenaKoleśnik">Wysoki Sejmie! Utrzymujący się od wielu lat głęboki niedobór maszyn i narzędzi rolniczych wpłynął na niski stopień mechanizacji produkcji rolnej, zwłaszcza w gospodarce indywidualnej; spowodował także niepełne wykorzystanie istniejącego potencjału na skutek braku części zamiennych oraz z racji występujących dysproporcji w produkcji maszyn towarzyszących. Osłabia to motywację rolników do rozwijania produkcji rolnej. Program operacyjny zaopatrzenia rolnictwa wychodzi naprzeciw procesom przestawiania przemysłu na tory uwzględniania potrzeb rolnictwa, ale następuje to zbyt wolno. Rolnik — posiadacz ciągnika, czeka na przydział pługa, brony, kultywatora czy przyczepy od 2 do 3 lat. Nadal dokucza brak drobnego sprzętu oraz takich artykułów, jak parniki, wiadra, łańcuchy, gwoździe, oleje, smary, buty gumowe, filcowe i ubrania robocze.</u>
          <u xml:id="u-55.24" who="#IrenaKoleśnik">Apeluję z tej trybuny nie o program, ale o załatwienie tych spraw, o zwiększenie dostaw dla wsi środków myjących i dezynfekujących do dojarek i konwi do mleka, Nie mogę również pominąć problemu szkód, jakie wyrządza nam zwierzyna leśna. Szkody są ogromne. Zwierzęta dewastują często całość upraw oraz użytków zielonych, po prostu rujnują gospodarstwo. Następuje wręcz załamanie produkcyjne gospodarstw. Uważam, że tym problemem powinny się zająć władze centralne.</u>
          <u xml:id="u-55.25" who="#IrenaKoleśnik">Szybsze usuwanie tych braków, niespójności i luk oraz ustawowe regulowanie wszystkich podstawowych zasad polityki rolnej przyspieszy wzrost produkcji i poprawę rynku żywnościowego oraz przywróci zaufanie społeczeństwa wiejskiego do władzy. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-55.26" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-56">
          <u xml:id="u-56.0" who="#PiotrStefański">Obecnie głos ma poseł Wacław Auleytner.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-57">
          <u xml:id="u-57.0" who="#WacławAuleytner">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Na nas wszystkich, przede wszystkim na Sejmie i na Radzie Ministrów ciąży dziś wielka odpowiedzialność za zapewnienie społeczeństwu jak najszybciej należytego poziomu wyżywienia. Spoczywa na nas odpowiedzialność za ocalenie substancji biologicznej narodu. Obowiązek ten pod względem swego znaczenia równać się może jedynie z obowiązkiem zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa. Wyżywienie narodu jest zresztą kluczowym elementem tego bezpieczeństwa. Wiemy, że musimy dziś wyżywić się sami. Nie jest to wcale zadanie łatwe, wymaga ono bowiem znacznej intensyfikacji produkcji rolnej. Jeżeli jednak skoncentrujemy na nim wszystkie nasze wysiłki, ustanawiając mądre prawa, ale i realizując otwartą, wychodzącą naprzeciw potrzebom i aspiracjom wsi, politykę rolną — to będziemy w stanie zadanie to zrealizować pomyślnie. Dlatego też z uznaniem powitaliśmy słowa pana Premiera wypowiedziane z tej trybuny w dniu 25 stycznia, iż zadanie wyżywienia narodu Rząd stawia nie tylko rolnictwu i przemysłowi rolno-spożywczemu, ale całej gospodarce, całej administracji państwowej. Podzielamy pogląd, iż pilnie zwiększyć należy środki przeznaczone na produkcję żywności, przestawić pilnie znacznie większy niż dotąd produkcyjny potencjał przemysłowy na potrzeby rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-57.1" who="#WacławAuleytner">O wzroście wydajności pracy w rolnictwie, o intensyfikacji produkcji rolnej, a tym samym o poprawie zaopatrzenia sklepów spożywczych zadecyduje dziś przede wszystkim pracujący na potrzeby rolnictwa przemysł. Musimy też racjonalnie zagospodarować każdy skrawek ziemi uprawnej, zwiększając wydajność tej ziemi, objąć skuteczną kontrolą całą sferę obsługi rolnictwa, wyeliminować jakże często występujące w tej dziedzinie nieprawidłowości. Bo zapewnienie rolnikom właściwych warunków spokoju i wydajnej pracy, obok dostarczanych im środków produkcji i cen płaconych za artykuły rolnicze, to także, a może przede wszystkim zespół warunków psychologiczno-społecznych, tak, niestety, często dotąd lekceważonych, to powszechne poszanowanie godności zawodu rolnika, jego godności osobistej.</u>
          <u xml:id="u-57.2" who="#WacławAuleytner">Papież Paweł VI tak mówił na ten temat do uczestników Światowej Konferencji Żywnościowej w Rzymie w listopadzie 1974 r.: „Nic nie zostanie osiągnięte bez względu na wartość użytych środków technicznych, jeżeli nie zostanie przeprowadzona działalność obejmująca rehabilitacje rolnictwa i zmianę mentalności. Trzeba stale nadawać wartość zawodowi rolnika, jego godność i godność wszystkich tych, którzy pracują na różnych płaszczyznach badań i praktyki w dziedzinie rozwoju rolnictwa”. Chcę mieć nadzieję że przełom ten już się u nas dokonał. Czy jednak rzeczywiście dokonał się powszechnie?</u>
          <u xml:id="u-57.3" who="#WacławAuleytner">Raz na zawsze wyeliminowana być musi możliwość żerowania na rolniczym trudzie przez jednostki skorumpowane i aspołeczne. Jeżeli Rząd potrafi skutecznie zapobiec tego typu przestępczym praktykom lub równie groźnej, chociaż nie karanej przez kodeksy, biurokratycznej znieczulicy, usunięta zostanie jedna z najtrudniejszych do obalenia psychologicznych barier wzrostu produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-57.4" who="#WacławAuleytner">Do zespołu warunków psychologiczno-społecznych zaliczyć trzeba również możliwość realizowania się aspiracji samorządowych społeczności wiejskiej.</u>
          <u xml:id="u-57.5" who="#WacławAuleytner">Wreszcie i tu dotykamy bezpośrednio tematu naszych dzisiejszych obrad, zapewnienia rolnikom indywidualnym poczucia sprawiedliwości i stabilizacji prawnej, czyli mówiąc innymi słowy, podstawowego poczucia bezpieczeństwa. Różnie z tym dotąd bywało. W archiwach Rady Państwa, Sejmu, Prezydium Rady Ministrów, Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz wielu innych organów administracji centralnej i terenowej, organizacji społecznych i politycznych, w redakcjach gazet, radia i telewizji, w teczkach posłów oraz radnych wszystkich szczebli spoczywa tysiące, dziesiątki tysięcy skarg na rozmaite decyzje, które wydano zgodnie z literą prawa, ale wbrew odczuciu prawnemu rolników. Często decyzje te odczuwane były przez nich jako głęboko krzywdzące. Czy w takich warunkach mogli oni wydajnie pracować? Czy mogli planować rozwój swego gospodarstwa z wieloletnim wyprzedzeniem? Czy nie będąc nigdy pewni jutra, mogli przeznaczać na ten rozwój potrzebne środki, ujmowane przecież z własnego funduszu spożycia?</u>
          <u xml:id="u-57.6" who="#WacławAuleytner">Rolnictwo nie jest warsztatem, w którym pracować można tymczasowo, prowizorycznie. Tu nie wypowiada się pracy na 2 tygodnie ani na 3 miesiące. Tu na rozwój gospodarstwa składają się nieraz prace dwu, a nawet trzech pokoleń. Tymczasowość prowadzi jedynie do gospodarki rabunkowej lub do apatii i niewiary, że coś w życiu zmieni się na lepsze, a w konsekwencji do stagnacji produkcji, do stopniowego regresu kolejnych gospodarstw i degradacji coraz większego obszaru gruntów.</u>
          <u xml:id="u-57.7" who="#WacławAuleytner">Dlatego też proponowany dziś zbiór ustaw witamy z uznaniem. W pełni podzielam pogląd, panujący w środowisku chłopskim, iż zadośćuczynienie chłopskim żądaniom i oczekiwaniom w tych sprawach przyjęte będzie niewątpliwie na wsi jako akt wiarygodności władzy, akt zerwania z praktyką poprzedniego okresu, w którym nagminnie lekceważono prawo własności rolnika do ojcowizny, łamano je, podważano poczucie stanu posiadania gospodarki chłopskiej. Jako skutek wtórny, powodowało to ucieczkę młodych ze wsi, zwiększanie się obszaru „ziemi niczyjej”.</u>
          <u xml:id="u-57.8" who="#WacławAuleytner">Wysoka Izbo! Zagwarantowanie własności i całkowitej ochrony indywidualnych gospodarstw rolnych jako trwałego elementu społeczno-gospodarczego ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, ułatwienie obrotu ziemią, zagwarantowanie prawa dziedziczenia, będzie niewątpliwie realizacją porozumień społecznych, zawartych w lutym 1981 roku w Rzeszowie i Ustrzykach Dolnych.</u>
          <u xml:id="u-57.9" who="#WacławAuleytner">Wyrazem tej gwarancji jest też, między innymi, usunięcie wielu przepisów pozwalających dotąd na przejmowanie gospodarstw rolnych przez państwo. Środowiska wiejskie oczekują jednak, aby te gwarancje znalazły się również w ustawie zasadniczej, w obowiązującej Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-57.10" who="#WacławAuleytner">Słusznie też w dyskutowanych ustawach podwyższono górną granicę powierzchni gospodarstw. W przypadku natomiast przekroczenia górnej granicy obszaru nieruchomości, korzystanie z możliwości przejmowania nadwyżki na własność państwa powinno być jednak ograniczone do sytuacji wyjątkowych, szczególnie przy dziedziczeniu, tym bardziej, że przejmowanie to ma być dokonywane bez odszkodowania, a nie na zasadach ogólnych czy na przykład według cen sprzedaży państwowych nieruchomości. Przecież ta nadwyżka, na przykład dziedziczona, jest często dorobkiem całych pokoleń lub całego życia osób najbliższych rolnikowi, i w odczuciu wsi może być traktowana jako brak poszanowania dla ich ciężkiej całożyciowej pracy.</u>
          <u xml:id="u-57.11" who="#WacławAuleytner">Uważam jednak, że trzeba przypomnieć z tej wysokiej trybuny, iż prawo własności indywidualnego gospodarstwa rolnego, które tak zdecydowanie i jednoznacznie zagwarantujemy dziś w akcie głosowania, jak każde prawo niesie ze sobą również obowiązki. Katolicka nauka społeczna głosi, że każda własność ma swoją funkcję społeczną. Nikt więc, zgodnie z nauczaniem kościoła, nie posiada własności tylko dla siebie, ale ma obowiązek współdziałania z innymi w tej dziedzinie. Łączy się z tym ściśle obowiązek racjonalnego i bardziej wydajnego gospodarowania dla dobra wspólnego całego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-57.12" who="#WacławAuleytner">Wysoki Sejmie! Obok zmian w Kodeksie cywilnym i w Kodeksie postępowania cywilnego uchwalimy jeszcze dziś dwie inne ustawy: o scalaniu gruntów i o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Nad tą ostatnią chciałbym się chwilę zatrzymać.</u>
          <u xml:id="u-57.13" who="#WacławAuleytner">W ciągu ostatnich 20 lat obszar użytków rolnych w Polsce zmalał o 1,5 miliona hektarów. W tym czasie ludność Polski wzrosła o 6,5 miliona. Już samo porównanie tych liczb świadczy o pilnej potrzebie zaostrzenia ochrony ziemi uprawnej, tego dobra, którego ani pomnożyć, ani odtworzyć nie sposób. Ustawa z 1971 roku okazała się w tym względzie niewystarczająca. Jej przepisy interpretowane były w sposób dowolny, bardzo często — wbrew intencjom ustawodawcy — na niekorzyść rolnictwa i leśnictwa, które w sporze z przemysłem zawsze okazywały się słabsze. Dyskutowany dziś projekt stwarza znacznie doskonalsze gwarancje, że proces zajmowania gruntów na cele nierolne lub nieleśne zostanie ograniczony do przypadków absolutnie koniecznych. Wprowadza skuteczne instrumenty kontroli, nakłada obowiązek rekultywacji terenów zniszczonych.</u>
          <u xml:id="u-57.14" who="#WacławAuleytner">Ustawa będzie również zapobiegać wyłączaniu gruntów z produkcji przez samych rolników lub — co miało miejsce znacznie częściej — przez właścicieli, którzy sami już nie są rolnikami, nie mieszkają na wsi, ale traktują ziemię jako swoistą lokatę kapitału, nie troszcząc się o to, aby nie leżała odłogiem. Takie aspołeczne traktowanie ziemi, która powinna rodzić dla wspólnego dobra, nie może być tolerowane. Wynika to właśnie z faktu, że własność prywatna ma swoją funkcję społeczną. Toteż przewidziane przez projekt ustawy działanie w celu przymuszenia wydaje nam się uzasadnione, z wyjątkiem oczywiście przypadków, kiedy przyczyną powstania odłogów są klęski żywiołowe lub przypadki losowe. Ustawa czyni taki wyjątek. Chciałbym opowiedzieć się jednak za szeroką interpretacją pojęcia przypadku losowego. Może nim być często śmierć w rodzinie, choroba, rozmaite osobiste tragedie, których nie sposób skodyfikować. Interpretacja przyczyn musi być więc w tym względzie w pełni humanistyczna. Wierzę jednak, że w każdym przypadku, kiedy konkretny rolnik czy jego rodzina znajdą się w takiej wyjątkowo trudnej sytuacji, będą mogli przede wszystkim liczyć na solidarną pomoc całej wiejskiej społeczności, zgodnie z bardzo starą tradycją polskiej wsi, która nie przechodziła nigdy obojętnie wobec cudzej biedy. Jest to piękne pole do działania dla organizacji społecznych na wsi. Będzie to miało, oczywiście, także swój wymiar gospodarczy. Ale społecznej ofiarności, gotowości niesienia pomocy potrzebującym, nie można zadekretować, a gdybyśmy nawet uchwalili taki obowiązek, nie wierzyłbym, że będzie to skuteczne. Pozostaje więc jedynie apelować do ludzkich postaw, które obok mądrych praw i niezbędnych środków materialnych, rozstrzygają o powodzeniu każdego przedsięwzięcia. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-57.15" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-58">
          <u xml:id="u-58.0" who="#PiotrStefański">Głos ma poseł Stanisław Wawrzeń.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-59">
          <u xml:id="u-59.0" who="#StanisławWawrzeń">Obywatelu Marszałku! Obywatele Posłowie! Wiosnę odczuwamy jako najpiękniejszą porę roku. Przede wszystkim dlatego, że wtedy budzi się nowe życie, powstają z uśpienia zimowego pola, łąki i cała natura. Zjawiska przyrody ściśle wyznaczają rytm życia i pracy rolnika, dlatego i w tym roku rolnik uważnie je obserwuje i z niepokojem, ale przede wszystkim z nadzieją i nowym zapałem wyczekuje momentu, w którym będzie można wyjść z narzędziami i rozpocząć po raz kolejny prace połowę.</u>
          <u xml:id="u-59.1" who="#StanisławWawrzeń">W tym to właśnie czasie przypada nam debatować nad pakietem ustaw, dotyczących spraw rolnictwa. Rolnicy z podobnymi uczuciami, jak te dotyczące wiosny, od dawna wyczekują, a obecnie obserwują nasze poczynania, stanowiące swoiste uzupełnienie naszej polskiej wiosny 1982 roku.</u>
          <u xml:id="u-59.2" who="#StanisławWawrzeń">Rolnicy wierzą i uważają za słuszne, że najwyższy już czas, by tym razem mądrość władz dorównała mądrości natury i przyniosła im same pozytywne zmiany. Dlatego śledzą prace Sejmu z nie mniejszą uwagą niż zbliżającą się wiosnę. Liczą na to, że nowe ustawy przypieczętują zapewnienie realizacji celów wytyczonych przez Rząd i partię, że najmniejsza cząstka ich trudu nie pójdzie na marne. Wierzą, że potrafią wyżywić cały naród i przyczynić się wraz z ciężko pracującymi robotnikami do zbudowania podstaw odnowy gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-59.3" who="#StanisławWawrzeń">Stabilizacja życia w naszym kraju, rozpoczęta w sposób zaskakujący i nienaturalny, ale jedynie słuszny wprowadzeniem stanu wojennego, powinna znaleźć naturalne i trwałe podstawy m.in. w uchwalonych dziś ustawach. Wszyscy są przekonani, że stabilizację gospodarki rolnej umocni przekreślenie raz na zawsze niepewności posiadania na własność i dziedziczenia indywidualnych gospodarstw rolnych. Umożliwi rolnikom bardziej dalekosiężne planowanie i inwestowanie, a tym samym zmobilizuje do większego wysiłku na dziś i podniesienia efektów i korzyści dla całej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-59.4" who="#StanisławWawrzeń">Do lepszego wykorzystania obszarów rolniczych powinna przyczynić się ustawa o scalaniu gruntów. Żywe zainteresowanie budzi również ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych jako skuteczne narzędzie zapobiegające kurczeniu się obszarów uprawnych i leśnych.</u>
          <u xml:id="u-59.5" who="#StanisławWawrzeń">Ale życie uczy, że ustawy stanowią jedynie podstawę prawną i punkt wyjścia do rzeczywistej działalności. Ustawy wdrażają w życie już sami ludzie, korzystając z własnych kwalifikacji, dostępnych informacji, warunków środowiska i innych ustaw oraz przepisów. Dlatego bardzo ważną rzeczą jest, aby omawiane dziś projekty ustaw stanowiły jednolity, spójny system, w jasny sposób określający drogę do osiągnięcia wypracowanego celu. Niemniej jednak ważnym elementem są sami ludzie, szczególnie ci kierujący życiem na wszystkich szczeblach hierarchii gospodarczej i administracyjnej, a przede wszystkim ich odpowiedni dobór. Stosunkowo najłatwiej przy doborze kadry określić kwalifikacje, ale już trudniej inne cechy osobowości oraz nagromadzony zasób doświadczeń, a najtrudniej przewidzieć dalszą ewolucję poszczególnych jednostek.</u>
          <u xml:id="u-59.6" who="#StanisławWawrzeń">Różne czynniki mogą spowodować groźną „chorobę” u ludzi sprawujących władzę, jaką jest oderwanie się od rzeczywistości i działanie w interesie prywatnym, własnym, lub wąskiej grupy ludzi. Aby tego uniknąć należy postępować na wzór chłopa, który jest zawsze stały i konsekwentny w swoich poczynaniach. A robi tak dlatego, że wsłuchuje się w mowę „matki ziemi”, wczuwa się w jej potrzeby, wymagania, towarzyszy jej dolom i niedolom.</u>
          <u xml:id="u-59.7" who="#StanisławWawrzeń">Wiedział o tym Wincenty Witos, wypowiadając słowa: „Ani przeciw chłopom, ani też bez chłopów rządzić Polską nie można, nie narażając jej na szkodę”. O tym powinni pamiętać wszyscy pracujący w rolnictwie i dla rolnictwa na wszystkich szczeblach tak, by przejście od decyzji i ustaw na szczeblu centralnym do przepisów na szczeblu operacyjnym zachowało wspomnianą wyżej spójność i jedność.</u>
          <u xml:id="u-59.8" who="#StanisławWawrzeń">Jest to bardzo trudne w okresie kryzysu, w czasie budowania twardych podstaw, które w przyszłości pozwolą poderwać się ku górze. Świadczą o tym przykłady, które chcę omówić.</u>
          <u xml:id="u-59.9" who="#StanisławWawrzeń">Wysoka Izbo! Pragnę zasygnalizować kilka problemów, które nurtują środowisko wiejskie. Nikt nie ma zastrzeżeń co do tego, że gospodarka socjalistyczna w rolnictwie, tak samo jak i we wszystkich innych dziedzinach musi mieć charakter planowy. Temu też celowi powinny służyć nowe zasady kontraktacji wszystkich płodów rolnych.</u>
          <u xml:id="u-59.10" who="#StanisławWawrzeń">Jest prawdą, że rolnicy od dawna domagają się, aby obie strony w jednakowym stopniu wywiązywały się z umowy, szczególnie w zakresie dotrzymywania terminowego zaopatrzenia gospodarstw chłopskich. Rolnik kontraktujący produkty musi mieć świadomość, że z umowy należy się skrupulatnie wywiązać. Tak samo musi mieć pewność, że kontraktujący również wypełni swoje obowiązki, tzn. zagwarantuje terminowy zakup potrzebnej ilości nawozów mineralnych, węgla i innych środków. Oby tak było jak najszybciej, bo obecnie tak nie jest.</u>
          <u xml:id="u-59.11" who="#StanisławWawrzeń">Teraz zapytuję — jak w takim układzie rozwiązać problem samozaopatrzenia, gdy przeznaczanie własnych produktów na wyżywienie rodziny ogranicza możliwość ich kontraktacji, a tym samym zakupu wspomnianych wyżej środków. Problem ten jest szczególnie dotkliwy dla gospodarstw drobnych, w których na samozaopatrzenie trzeba przeznaczyć 50% i więcej własnego areału.</u>
          <u xml:id="u-59.12" who="#StanisławWawrzeń">Oto inny przykład, dotyczący nie tylko małych gospodarstw. Rolnik zajmujący się głównie kontraktacją zwierzęcą większość swojego areału przeznacza pod zboża pastewne, których nie może już kontraktować. Nie kupi zatem np. zaprawy nasiennej, pomimo że taka jest w sklepie, ponieważ jest ona przeznaczona tylko dla rolników kontraktujących zboże lub inne nasiona.</u>
          <u xml:id="u-59.13" who="#StanisławWawrzeń">Podobnie wygląda sprawa zaopatrzenia w węgiel, który również zagwarantowany jest w umowach kontraktacyjnych — odpowiednia ilość za zboże, za mleko, za warzywa, za nasiona czy żywiec. Jest to węgiel produkcyjny. Natomiast na potrzeby rolnika i całej jego rodziny można zakupić 1,5 tony węgla bytowego, pospolicie nazwanego przez rolników „na komin”. Jest to ilość niewystarczająca i musi być uzupełniona z zapasów węgla produkcyjnego. I znów szczególnie pokrzywdzeni są rolnicy drobni, otrzymujący małe ilości węgla produkcyjnego.</u>
          <u xml:id="u-59.14" who="#StanisławWawrzeń">Kolejna sprawa. Nie do pomyślenia jest, by w zakładach przemysłowych, nawet całkiem małych, pracownicy nie byli zaopatrywani w odzież roboczą i ochronną. Natomiast rolnik nie ma żadnej możliwości zaopatrzenia się w tak niezbędną na co dzień rzecz, gdyż tego rodzaju odzieży nie ma w sprzedaży detalicznej.</u>
          <u xml:id="u-59.15" who="#StanisławWawrzeń">Nie jest to żaden kaprys ani wymaganie luksusów, ale najniezbędniejsza potrzeba. I ten problem musi być rozwiązany.</u>
          <u xml:id="u-59.16" who="#StanisławWawrzeń">Nie wspominam już o tak istotnych sprawach, jak zaopatrzenie rolnictwa zarówno w nowoczesny sprzęt zmechanizowany, jak i proste narzędzia codziennego użytku, ponieważ te sprawy były niejednokrotnie poruszane z tej trybuny, także we wczorajszej i dzisiejszej debacie.</u>
          <u xml:id="u-59.17" who="#StanisławWawrzeń">Oto jeszcze jeden istotny na dziś problem.</u>
          <u xml:id="u-59.18" who="#StanisławWawrzeń">W aktualnej sytuacji przy braku dostaw pasz treściwych z zewnątrz występuje również konieczność wyżywienia narodu z własnych zasobów. Rolnicy, rozumiejąc potrzeby kraju, sprzedają na chleb także to zboże, które wcześniej planowali przeznaczyć na paszę we własnym gospodarstwie. Powstaje sytuacja, w której obecnie pasz jest coraz mniej, a w najbliższej przyszłości zacznie ich brakować. Rolnicy pocieszają się, że wczesna wiosna pozwoli wykorzystać zielonki na żywienie inwentarza żywego. Jednak i tu sama pogoda nie wystarczy. Brak nasion roślin motylkowych i wczesnych odmian kukurydzy uniemożliwia zdobycie tego rodzaju pasz. Brak ten spowoduje również trudności w zgromadzeniu większej ilości zasobów paszowych na następny rok gospodarczy. Dlatego, pomimo kłopotów dewizowych, muszą się jak najszybciej znaleźć środki na zakup tych nasion, jak i na zakup niezbędnych środków ochrony roślin. Kapitalnym problemem naszej sytuacji jest zadbanie o jak najmniejsze straty w przechowywaniu płodów rolnych. Należy w tym zakresie w pełni zmobilizować służby rolne na różnych szczeblach, aby własnym wysiłkiem, a także w propagowaniu kultury rolnej pomogły w prawidłowym zakonserwowaniu i zagospodarowaniu wszystkich płodów rolnych. Są to w naszym kraju znaczne rezerwy.</u>
          <u xml:id="u-59.19" who="#StanisławWawrzeń">Podobnie jak w innych dziedzinach gospodarki narodowej, w których ogranicza się biurokrację na rzecz konkretnej działalności, również służby rolne powinny zaprzestać działania zza biurka. Rolnicy chętnie widzą swoich doradców w polu i w zagrodzie. Konkretna pomoc ludzi kwalifikowanych bardzo szybko przekonuje rolników. Osiągnięte efekty będą z korzyścią dla wsi i całego kraju.</u>
          <u xml:id="u-59.20" who="#StanisławWawrzeń">Trzeba podkreślić, że przezwyciężenie wspomnianych wyżej przeszkód jest koniecznym warunkiem unormowania sytuacji w kraju. Ale pomimo tych trudności musimy wspólnie znaleźć wyjście. A wyjście jest tylko jedno — zespolić cały naród we wspólnym wysiłku dla mozolnej, ale konsekwentnej realizacji wytyczonych celów, jakie wyznacza nam ustrój socjalistyczny, by po trudnej wiośnie nastąpiło pogodne lato. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-59.21" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-60">
          <u xml:id="u-60.0" who="#PiotrStefański">Proszę o zabranie głosu posła Zbigniewa Kledeckiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-61">
          <u xml:id="u-61.0" who="#ZbigniewKledecki">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Hasło: „Powinniśmy wyżywić się sami” przekształciło się ostatnio w nakaz: „Musimy wyżywić się sami”. Taka jest gospodarcza i polityczna konieczność. U podstaw tego nakazu leży sprawa produkcji zboża. Ten podstawowy w rolnictwie surowiec determinuje bowiem podaż chleba, przetworów mączno-zbożowych, wieprzowiny, drobiu, jaj itd. W magazynie zbożowym zawsze spotyka się piekarz, hodowca trzody chlewnej czy drobiu. Zaspokojenie potrzeb tych producentów, a idąc dalej — konsumentów, zależy od tego, w jakim stopniu ten magazyn jest zasobny, czy jest pełen ziarna, czy też jest zamknięty na przysłowiowe cztery spusty?</u>
          <u xml:id="u-61.1" who="#ZbigniewKledecki">Jak wiele zależy od rolników, wszyscy dobrze wiedzą. Rolnicy stwierdzają, że możemy sami poradzić sobie z kłopotami z wyżywieniem, ale ostrzegają, że ziemi nie da się oszukać. Musi ona dostać swoją porcję nawozów i być obrobiona w terminie. Inaczej na nic dobre chęci rolników, którzy nie poradzą sobie z intensyfikacją produkcji, jeżeli nie otrzymają niezbędnych do tego środków.</u>
          <u xml:id="u-61.2" who="#ZbigniewKledecki">Tymczasem wicepremier Andrzej Jedynak powiedział dziennikarzowi PAP, że zaledwie niewielka część naszego przemysłu pracuje na potrzeby wsi. I to jest smutna prawda. Największa luka powstała w zaopatrzeniu w proste maszyny, narzędzia rolnicze i nawozy. Zielone światło dla rolnictwa jest jeszcze mało widoczne.</u>
          <u xml:id="u-61.3" who="#ZbigniewKledecki">Choć nie jest to łatwe i choć poczyniono wiele kroków w celu uzdrowienia sytuacji w rolnictwie, nie rozwiązano dotąd tak zasadniczego dla przetrwania narodu problemu. Nawet podwyżka cen, zwłaszcza na wyroby przemysłowe, nie odstrasza rolników — kupują wszystko, co im jest do produkcji potrzebne. A nowo wprowadzone ceny rozpaliły opinię publiczną niemal do białości. Stały się one negatywnym bohaterem urzędowych analiz, rozmów w kolejkach, plotek, ale i faktem w sposób wyraźny uszczuplającym nasze portfele.</u>
          <u xml:id="u-61.4" who="#ZbigniewKledecki">Pan Premier w przemówieniu wygłoszonym w Sejmie 25 stycznia br. odniósł się do kwestii cen, stwierdzając m.in. że: „poczynania niektórych przedsiębiorstw w tej mierze to prawdziwy rozbój”.</u>
          <u xml:id="u-61.5" who="#ZbigniewKledecki">Wzrost cen towarów reglamentowanych został względnie zrekompensowany. Mówię „względnie”, bo przy dokładniejszym wyliczeniu wydatków na żywność rekompensata wydaje się niewystarczająca. Weźmy za przykład typową rodzinę polską, składającą się z dwojga rodziców i dwojga dzieci. Koszt wykupu towarów kartkowych wynosi w wariancie najtańszym 3 400 zł, a w wariancie najdroższym prawie 8 tys. zł. Przypomnieć tu trzeba, że średnia krajowa pensja miesięczna wynosi 7 306 zł, ale dla pracowników administracji państwowej i wymiaru sprawiedliwości już mniej, bo 6 987 zł, a w służbie zdrowia tylko 5 885 zł.</u>
          <u xml:id="u-61.6" who="#ZbigniewKledecki">Tu pozwolę sobie na małą dygresję. Zabrzmi to jak dykteryjka, ale jest to fakt. Wychodzącego ze szpitala pacjenta, z zawodu oborowego w rolnictwie uspołecznionym, zapytałem, ile zarabia miesięcznie? 16 tys. zł. Na to powiedziałem, że jako ordynator oddziału, po przeszło 30 latach pracy w zawodzie, zarabiam w całości 9 700 zł. Odpowiedź była rozbrajająca: „No tak, ale ja odpowiadam za całą oborę”. Trudno się zgodzić z takim układem zarobków, w którym oborowy, odpowiedzialny za zdrowie i życie krów, zarabia o wiele, wiele więcej niż ordynator odpowiedzialny za zdrowie i życie powierzonych mu pacjentów.</u>
          <u xml:id="u-61.7" who="#ZbigniewKledecki">Ale wracając do rzeczy. Oprócz towarów reglamentowanych pozostaje jeszcze duża grupa towarów żywnościowych nie reglamentowanych, które też trzeba kupić — mleko, pieczywo, ziemniaki, ryby, jarzyny, jaja, sery itd. Redaktor Wojciech Markiewicz w ostatnim numerze „Polityki” przedstawia budżet takiej 4-osobowej rodziny. Wydatki te wyniosły w 28-dniowym miesiącu 13 900 zł, bez opłat za gaz, elektryczność, ciepło. Obliczono już, że wskaźnik wzrostu cen żywności wyniósł 269%.</u>
          <u xml:id="u-61.8" who="#ZbigniewKledecki">Nie wolno też zapominać, że ludzie mieli do dyspozycji w tym okresie trzynastą pensję lub w wypadku rencistów i emerytów zaliczkę na poczet trzech miesięcy. Zaobserwowano już fakty nie wykupywania, zwłaszcza w małych miejscowościach, pełnych przydziałów kartkowych, a na wsi sprzedaż mięsa była o 10% niższa od tych przydziałów.</u>
          <u xml:id="u-61.9" who="#ZbigniewKledecki">Przyczyny tego mogą być różne, ale przede wszystkim chodzi tu zapewne o ceny. Można wysnuć ogólny wniosek, że te podwyższone ceny zaczynają już oddziaływać na popyt, a w konsekwencji na strukturę spożycia. I można dodać, że w przypadku cen artykułów żywnościowych, ale nie wszystkich, a już w ogóle nie w przypadku wzrostu cen artykułów przemysłowych, społeczeństwo, choć bez zrozumiałego entuzjazmu, zgadza się z koniecznością realnego ustalenia tych cen. A więc zgadzamy się na te niektóre drakońskie przecież podwyżki cen, tylko Panie Premierze, nasze pensje nie odpowiadają tym cenom.</u>
          <u xml:id="u-61.10" who="#ZbigniewKledecki">W dekadzie „propagandy sukcesu” usilnie nas przekonywano, że zarabiamy miesięcznie 700 do 800 dolarów, razem z tzw. funduszem spożycia zbiorowego, który skwapliwie także wliczono do dochodów ludności. Obecnie — zastosowanie oficjalnego przelicznika: 1 dolar równy 50 zł, do średnich zarobków uzmysławia, że zarabiamy dziś w Polsce zaledwie niecałe 150 dolarów miesięcznie. Proszę się nie oburzać na wprowadzenie takich przeliczników dolarowych, ale mamy Pewex, a więc mamy także w kraju w obrocie walutę dolarową. A co byłoby, gdybyśmy użyli przelicznika czarnorynkowego — taki rynek przecież istnieje — oscylującego dziś wokół 10-krotnie wyższego kursu.</u>
          <u xml:id="u-61.11" who="#ZbigniewKledecki">Reforma cen sama przez się nie doprowadzi do zwiększenia ilości towarów. Ma tylko doprowadzić do względnej równowagi na rynku. Ale wielka skala podwyżki spowodowała, że już sporo ludzi zaczyna odczuwać trudności z powodu braku pieniędzy. Za parę miesięcy w takiej sytuacji znajdzie się większość społeczeństwa. W te, nierzadko horrendalne ceny, niektórzy nieuczciwi producenci i usługodawcy wkalkulowują niechlujstwo i nieudolności organizacyjne, niewykorzystanie zdolności produkcyjnych przerosty zatrudnienia, marnotrawstwo materiałów, energii itd.</u>
          <u xml:id="u-61.12" who="#ZbigniewKledecki">Całe nieszczęście polega na tym, iż chociaż na całym świecie ceny rosną, to wszędzie jest to na ogół proces stopniowy, a wzrost nie przekraczający kilku procent. U nas stało się to jednorazowo przez nagły kilkusetprocentowy wzrost cen. Pomijając już fakt zupełnej wyjątkowości takich operacji rodzi się pytanie, czy społeczeństwo w ogóle je wytrzyma. Niezbyt fortunnie zbiegły się te podwyżki równocześnie na artykuły żywnościowe i przemysłowe. Jak więc załagodzić tę brutalną rzeczywistość?</u>
          <u xml:id="u-61.13" who="#ZbigniewKledecki">Zapowiedziano wprowadzenie po pierwszym półroczu wypłacania okresowych rekompensat równoważących częściowo wzrost kosztów utrzymania. Będą to rekompensaty niezależne od wypłacanych. Popieram propozycję, aby zanim wyliczone będą wskaźniki wzrostu kosztów utrzymania wypłacić pewne kwoty zaliczkowo.</u>
          <u xml:id="u-61.14" who="#ZbigniewKledecki">Podstawowym elementem poprawy sytuacji gospodarczej jest zwiększenie wszelkiej potrzebnej produkcji, co w okresie narastających braków materiałowo-surowcowych nie jest rzeczą prostą. Nikt nie obiecywał, że nagle w Polsce zdarzy się cud gospodarczy i z dnia na dzień staniemy na nogach. Na to trzeba czasu. Ale na oczekiwane skutki reformy gospodarczej pracować musi nie tylko czas, pracować musi całe społeczeństwo. Niemałe znaczenie ma nadzór nad prawidłowym kształtowaniem cen. Państwo musi wziąć na siebie zadanie ochrony warunków życia społeczeństwa, zwłaszcza rodzin ekonomicznie najsłabszych. I funkcję tę państwo podjęło. Znane są decyzje Rządu w tej sprawie. Cała sztuka polega na tym, aby nie odchodząc od kosztów wytwarzania tak ułożyć relacje cenowe, by nie obniżać równocześnie w sposób drastyczny poziomu życia poniżej socjalnego minimum.</u>
          <u xml:id="u-61.15" who="#ZbigniewKledecki">Te wszystkie rozważania prowadzą znowu do rolnictwa. Minister Wojtecki powiedział przedwczoraj w wywiadzie radiowym, że na przednówku możemy mieć poważne kłopoty z chlebem. Można w części usprawiedliwić rolników, bo otrzymali mniej paszy. Ale są gospodarstwa, które ma ją zboża w nadmiarze. Pożyczka zbożowa nie dała spodziewanych rezultatów. Zdaniem Ministra skup 600 tys. ton zboża nie spowodowałby uszczerbku w hodowli zwierząt. Apelujemy więc z tego miejsca do rolników — sprzedajcie państwu to zboże.</u>
          <u xml:id="u-61.16" who="#ZbigniewKledecki">Dzisiaj omawiane projekty ustaw i dalsze będące w przygotowaniu są przecież uznaniem ważności rolnictwa w gospodarce narodowej i potwierdzeniem stałości polityki rolnej państwa. A na dalsze miesiące nie zapominajmy jednak o bezspornej prawdzie, że rolnicy sami z siebie nie są w stanie rozwiązać wieloletnich zaniedbań. Miejmy świadomość, że przemysł znów nie dotrzymał wielu obietnic. Nie obiecujmy więc sobie roku wielkiego urodzaju. Ten rok i następne lata zależą od tego, kiedy zrozumiemy wszyscy, że dopóki rarytasem będą nawozy i maszyny rolnicze, dopóty rarytasem będzie musiało być mięso i oby nie chleb. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-61.17" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-62">
          <u xml:id="u-62.0" who="#PiotrStefański">Obecnie zarządzam w obradach 30-minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-62.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 11 do godz. 11 min. 40)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-63">
          <u xml:id="u-63.0" who="#AndrzejWerblan">Wysoka Izbo! Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-63.1" who="#AndrzejWerblan">Kontynuujemy dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-63.2" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu posłowi Tadeuszowi Orlofowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-64">
          <u xml:id="u-64.0" who="#TadeuszOrlof">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Nieprzedawnionym, zawsze żywym dla większości nas Polaków, jest stosunek do ziemi. Wyraz tego stosunku uderza swą rozmaitością w zależności od warunków życia człowieka i rozwoju jego kultury. Tam gdzie stworzona przez człowieka technika nie wykoślawiła całkowicie psychiki, tam dadzą się odnaleźć pierwiastki świadczące o wewnętrznej łączności ludzi oparte na podstawach istnienia życia na ziemi. Pierwiastki te wywołują zjawisko, które nazywamy przywiązaniem do ziemi. I dlatego w Polsce zawsze pięknie, dostojnie i z głębokim poszanowaniem mówiło się o ziemi. Była ona nie tylko ziemią ojczystą, za którą oddaje się życie, ale była i ziemią rodzicielką, która karmi i żywi; była ojcowizną, którą się dziedziczy, warsztatem pracy, marzeniem młodych, pragnących być na swoim, i odpocznieniem dla starych, steranych życiem i mordęgą.</u>
          <u xml:id="u-64.1" who="#TadeuszOrlof">Kiedy myślimy o ziemi to widzimy wówczas ręce chłopskie, czarne, spracowane, spękane — jak to Julian Kawalec pisał w powieści „Ziemi przypisany”: „taki skóroróg stwardniały od gleby, od obcowania z nią. Pamiętam ojcze twoje ręce zgrubiałe od mordęgi, żyły napięte, węźliste i twój pot co łączył się z moimi łzami w cierpieniu i trudzie”.</u>
          <u xml:id="u-64.2" who="#TadeuszOrlof">Kiedy myślimy o ziemi to pamiętamy to stare, chłopskie powiedzenie siwego Kaźmirza z powieści Wincentego Burka „Droga przez Wieś”: „Nie dać się, rękami i nogami bronić swego zagona, wiązać jakoś koniec z końcem, ściskać pasa… żeby ino ojcowizny nie utrwonić, żeby utrzymać się na wierzchu, bo takie chłopskie prawo…”.</u>
          <u xml:id="u-64.3" who="#TadeuszOrlof">O tym prawie w odezwie do chłopów tak pisał Maciej Goslar, działacz rewolucyjny z okresu Edwarda Dembowskiego z 1848 r. „A cóż jest chłopskiego? Wasze grunta, wasze bydło, które pasiecie. Weźcie więc sobie co do Was należy i uczyńcie waszą dziedziczną własnością, nawet jeśli oni dobrowolnie oddać wam nie zechcą”.</u>
          <u xml:id="u-64.4" who="#TadeuszOrlof">Nigdy nie oddali panowie ziemi dobrowolnie i dlatego mimo tęsknoty, która zżerała, i tego wołania „czy ci nie żal odchodzić od stron ojczystych”, wyjeżdżali chłopi za ziemią i chlebem do Argentyny i Australii, Ameryki Północnej, Brazylii i Kanady. Twarde chłopskie ręce karczowały olbrzymie drzewa, wydzierały tropikalnym puszczom ziemię i budowały w niesłychanej mordędze fundamenty przyszłych osad.</u>
          <u xml:id="u-64.5" who="#TadeuszOrlof">Przed pierwszą wojną światową w latach 1909–1912 wyemigrowało pół miliona chłopów ze wszystkich zaborów, a na tak zwane „obieżysastwo” niemiecka Arbeiterzentrale zapisała w tych samych latach prawie 2 miliony mieszkańców wsi. Ta wędrówka za ziemią, pracą i chlebem wynikała z olbrzymiego przeludnienia wsi. Na jednym kilometrze kwadratowym na ziemiach polskich zamieszkiwało 78 osób ludności rolniczej, podczas gdy w Niemczech 37, we Francji 37, a w rdzennej Austrii 36 osób.</u>
          <u xml:id="u-64.6" who="#TadeuszOrlof">Chłopi stanowili w czasach zaborów, jak i w II Rzeczypospolitej najliczniejszą i zarazem najbiedniejszą część społeczeństwa. Spis ludności z 1921 roku wykazał, że chłopi małorolni wraz z robotnikami rolnymi i bezrolnymi stanowili 61% ludności państwa. Bezrolnych, to jest robotników folwarcznych, służby chłopskiej oraz wyrobników w latach 1921–1938 było około 3 milionów, a ich status zawodowy, status prawny ogromnie zróżnicowany. To oni mieszkali w czworakach folwarcznych, wilgotnych i zimnych, to oni marzyli o lichym „spłachetku” ziemi, to ich dzień na „pańskim” trwał od wschodu do zachodu słońca, to oni widzieli w Polsce dwie ojczyzny: „pańską” i „chłopską”.</u>
          <u xml:id="u-64.7" who="#TadeuszOrlof">Druga grupa to ludzie zbędni na wsi. Ileż tu kryje się tragizmu. U schyłku Polski sanacyjnej było ich około 5 milionów. W 1937 r. w prawie 40% gospodarstw chłopskich była zbędna siła robocza. Aż 75% ludzi zbędnych zamieszkiwało województwa centralne i południowe.</u>
          <u xml:id="u-64.8" who="#TadeuszOrlof">Ogromnym problemem, o podstawowym na wsi znaczeniu, była reforma rolna. Wybuch rewolucji 1905 roku, a później 1917 roku obudził do walki proletariat i chłopów. Toczyła się nieustanna masowa walka o zerwanie więzów praw serwitutowych, o przejęcie własności obszarniczej, upowszechniała się świadomość o potrzebie likwidacji folwarków, występowano o komasację gruntów.</u>
          <u xml:id="u-64.9" who="#TadeuszOrlof">W 1919 r. Sejm Ustawodawczy w Polsce odrodzonej podjął prace nad reformą rolną. Zmaganie się stronnictw w Sejmie — wspomina Marszałek Maciej Rataj — znajdowało oddźwięk na wsi. Jeżeli z trybuny sejmowej mówiono o przeprowadzeniu reformy przy pomocy kos i kłonic — to nie były to tylko zwroty retoryczne.</u>
          <u xml:id="u-64.10" who="#TadeuszOrlof">W stenogramie sejmowym z 23 maja 1919 r. czytamy, że po raz pierwszy wpłynął wniosek, ażeby w krótkim czasie na porządku obrad postawić zasady reformy rolnej. „Żadne egzorcyzmy — jak mówił jeden z posłów — żadne kazania z ambon w najbardziej nawet podniosłym utrzymane tonie nie trafią do chłopa, dopóki on sam nie zobaczy głębokiej przemiany stosunków posiadania i stosunków produkcji… Widzieliśmy miliony chłopów w armiach zaborczych, 4 lata bez buntu, aż się wreszcie i im oczy otworzyły, aż wrócili jako szeregi rewolucjonistów na wieś polską”.</u>
          <u xml:id="u-64.11" who="#TadeuszOrlof">Sejm Ustawodawczy, po pełnej spięć i mocnych słów debacie, 10 lipca 1919 r. 183 głosami przeciw 182 podjął uchwałę w przedmiocie zasad reformy rolnej. Drugi akt prawny uchwalono 15 lipca 1920 roku. Jego współtwórca prof. Franciszek Bujak wspomina, że „postanowiono przyjąć ustawę bez dyskusji, nie znając nawet jej tekstu, który dopiero po otwarciu posiedzenia rozdano posłom”. Trzeci akt prawny, który obowiązywać będzie do 1939 roku, uchwalony został 28 grudnia 1925 roku. Zakładał on utworzenie „silnych, zdrowych i zdolnych do wydatnej produkcji gospodarstw, różnego typu i wielkości”.</u>
          <u xml:id="u-64.12" who="#TadeuszOrlof">W praktyce jednak w gospodarce Polski międzywojennej — pisze Zbigniew Landau — oznaczało to usankcjonowanie istnienia wielkiej własności o charakterze typowo kapitalistycznym. Ograniczony zasób ziemi państwowej i kościelnej, przeznaczonej na cele reformy rolnej, oraz powolne tempo parcelacji spowodowały, iż ustawa nie rozwiązała problemu głodu ziemi. W okresie II Rzeczypospolitej rozparcelowano jedynie 7% ogółu użytków rolnych.</u>
          <u xml:id="u-64.13" who="#TadeuszOrlof">Dlatego też chłopscy działacze ludowi, działacze robotniczy, „Wiciarze”, sporo uwagi poświęcali kwestii ziemi i upełnorolnienia. Często powtarzanym hasłem było wywłaszczenie obszarników bez odszkodowania. Nikodem Kasperek „wiciarz” — wskazywał, że „wywłaszczenie takie stanowić będzie tylko częściową naprawę niesprawiedliwości wieków, że jest ono zgodne z racją stanu państwa, albowiem przez oddanie chłopom ziemi — kilka milionów obywateli zwiąże się z ideą państwową węzłem nierozerwalnym”.</u>
          <u xml:id="u-64.14" who="#TadeuszOrlof">Wysoka Izbo! Pierwszym aktem prawnym ustanowionym przez władzę ludową w wolnej Polsce był dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o przeprowadzeniu reformy rolnej, zatwierdzony przez Prezydium Krajowej Rady Narodowej 6 września 1944 roku. W odezwie Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej, a następnie Rady Naczelnej Stronnictwa Ludowego w Lublinie czytamy: „Dokonywuje się akt wielkiej doniosłości dziejowej. Chłop polski dostaje pańską ziemię… O sprawiedliwość dla chłopa wołał Kościuszko i Staszic, dla tej walki od 50 lat formują się bojowe szeregi ruchu chłopskiego… W ciągu najbliższych miesięcy przeszło 1,5 miliona morgów pańskiej ziemi przejdzie w chłopskie i fornalskie ręce… a skoro bagnet polskiego i radzieckiego żołnierza odda Polsce odwieczne nasze ziemie po Odrę i Nysę Łużycką — i tam pług polskiego chłopa zaorze ziemie ongiś zagrabione słowiańszczyźnie przez junkrów pruskich i niemieckich kolonizatorów. Razem ponad 10 milionów morgów ziemi przejdzie na całym terytorium Polski Ludowej w chłopskie ręce”.</u>
          <u xml:id="u-64.15" who="#TadeuszOrlof">Wysoka Izbo! Mimo wydatnego w ostatnich latach rozwoju sektora socjalistycznego własność indywidualna jest formą dominującą w rolnictwie polskim, bowiem obejmuje około 75% areału użytków rolnych i zatrudnia 80% ogólnej liczby osób zawodowo czynnych w rolnictwie.</u>
          <u xml:id="u-64.16" who="#TadeuszOrlof">Dokumenty państwowej wagi, które dziś uchwalić mamy: projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych, a także projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego dotyczą gospodarstwa chłopskiego. Czym ono jest na współczesnym etapie jego rozwoju i co przedstawia sobą w sensie wartości społeczno-ekonomicznej?</u>
          <u xml:id="u-64.17" who="#TadeuszOrlof">Z prawno-ekonomicznego punktu widzenia jest ono gospodarstwem indywidualnym ze wszystkimi właściwościami drobnotowarowej własności środków produkcji. To co określa jego istotę, a więc własność (zawłaszczenie), z prawnego punktu widzenia zostaje w Kodeksie cywilnym zabezpieczone przez wprowadzenie zapisu: „Polska Ludowa gwarantuje własność chłopską”.</u>
          <u xml:id="u-64.18" who="#TadeuszOrlof">Z własności ziemi i swobody jej przekazywania wynika specyficzny chłopski sposób pracy i życia, cele działania, podział dochodów, organizacja wewnętrzna gospodarstwa, zasady dziedziczenia majątku, swoisty system wartości, miejsce chłopa i jego rodziny w społeczności narodowej, w kulturze ojczystej. Poprzez odpowiednie zapisy prawne gwarantujemy własność i zasady dziedziczenia, a czynimy go także układem racjonalnie otwartym na postęp, na innowacje techniczne, na specjalizację, na rozwój produkcji, tak bardzo zwłaszcza dziś potrzebnej.</u>
          <u xml:id="u-64.19" who="#TadeuszOrlof">Przedłożone dziś Wysokiemu Sejmowi projekty ustaw, łącznie z ustawą o księgach wieczystych i hipotece, stanowić będą zbiór podstawowych dokumentów regulujących rodzinną własność chłopską.</u>
          <u xml:id="u-64.20" who="#TadeuszOrlof">Na progu lat siedemdziesiątych istniało w Polsce ponad 2,5 miliona gospodarstw o nieregulowanym stanie własności. Przyczyną tego stanu, unikalnego w Europie i bardzo niekorzystnego dla produkcji rolnej, był trwający od dziesiątków lat nieformalny obrót ziemią.</u>
          <u xml:id="u-64.21" who="#TadeuszOrlof">Zapis o formie notarialnej został w skali całego kraju wprowadzony w 1934 roku, ale niski wówczas poziom kultury prawnej oraz wysokie koszty usług adwokackich sprawiły, że społeczeństwo wiejskie nie korzystało z pośrednictwa notariuszy.</u>
          <u xml:id="u-64.22" who="#TadeuszOrlof">Poprzednie przepisy zawarte w Kodeksie Napoleona oraz w austriackim Kodeksie cywilnym dopuszczały obrót nieruchomościami w formie umów prywatnych. Chłopi więc korzystali z tej tradycji i nadal dokonywali sprzedaży, zamian, działów spadkowych bez udziału notariuszy, bo taka była tradycja przechodząca z pokolenia na pokolenie.</u>
          <u xml:id="u-64.23" who="#TadeuszOrlof">Jeżeli dziś Wysoka Izba ma uchwalić ustawę o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego, która zmierza do usunięcia na odcinku prawa egzekucyjnego dotychczasowych nierówności w traktowaniu indywidualnej własności ziemi w zestawieniu z własnością państwową i spółdzielczą, to jest to wynik żądań chłopskich, to jest to wynik wytycznych Biura Politycznego Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i Prezydium Naczelnego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego z 20 stycznia 1980 roku, a także wynik porozumień rzeszowskich.</u>
          <u xml:id="u-64.24" who="#TadeuszOrlof">I dlatego należy podzielić to ratio legis, która jest wyrażona w uzasadnieniu projektów ustaw i stwierdzić z tej trybuny, że:</u>
          <u xml:id="u-64.25" who="#TadeuszOrlof">Po pierwsze — Polska Ludowa gwarantuje własność indywidualnej gospodarki chłopskiej, stanowiącej trwały element społeczno-gospodarczego ustroju Rzeczypospolitej.</u>
          <u xml:id="u-64.26" who="#TadeuszOrlof">Po drugie — projekt ustawy zmierza do zniesienia pierwszeństwa pierwokupu państwowym i spółdzielczym jednostkom organizacyjnym, nabywającym nieruchomości w drodze licytacji. Uprawnienie to stanowiło dotychczas wyraz nierównoprawnego traktowania rolnictwa indywidualnego i uprzywilejowania gospodarstw uspołecznionych. Zniesienie tego przywileju dopuszcza jednoprawnie wszystkie trzy sektory rolnictwa do nabywania nieruchomości w drodze licytacji jako równoprawnych partnerów.</u>
          <u xml:id="u-64.27" who="#TadeuszOrlof">Po trzecie — projekt ustawy o zmianie Kodeksu cywilnego utrzymuje zasadę, że obrót nieruchomościami rolnymi, ze względu na ich społeczno-gospodarcze znaczenie nie może mieć charakteru żywiołowego, czyli nie każdy może stać się właścicielem nieruchomości rolnej. Projekt podtrzymuje wymóg posiadania przez nabywcę kwalifikacji, ale także jako równoprawne z wykształceniem rolniczym uznaje wykonywanie zawodu rolnika.</u>
          <u xml:id="u-64.28" who="#TadeuszOrlof">Po czwarte — projekt zastępuje dotychczasowe zasady podziału i tworzenia gospodarstw rolnych oparte głównie na normach obszarowych jednolitym elastycznym kryterium zdolności gospodarstwa do towarowej produkcji. Podstawowe zmiany wprowadzono w zakresie norm obszarowych. Obowiązującą dotychczas normę 20 ha zastąpiono normą z dekretu o reformie rolnej, tj. 50–100 ha. Normy maksymalne nie będą miały dużego znaczenia w praktyce, bo nie mamy większego zapasu ziemi. Dobrze, że w ustawodawstwie sięgamy po zasadę ustrojową z dekretu o reformie rolnej.</u>
          <u xml:id="u-64.29" who="#TadeuszOrlof">Po piąte — postępowanie o zniesienie współwłasności gospodarstw rolnych zapewnia wszystkim współwłaścicielom jednakowe szanse na otrzymanie nieruchomości rolnej i znosi dotychczasowy wymóg nieprzerwanej pracy w rolnictwie w ciągu najmniej jednego roku.</u>
          <u xml:id="u-64.30" who="#TadeuszOrlof">Dotychczasowy okres obowiązywania Kodeksu wykazał w zasadzie trafność jego założeń. Nie ma więc potrzeby zasadniczego odstępstwa od nich. Aktualność założeń nie przesądza jednak o słuszności niektórych unormowań zawierających nadmierne rygory i sztywność, prowadzących do zjawisk społecznie negatywnych, które spotykały się ze sprzeciwem samych rolników. Dlatego też za poszczególnymi zmianami w Kodeksie przemawia pełen głębokiego rozsądku głos chłopski.</u>
          <u xml:id="u-64.31" who="#TadeuszOrlof">Projekty ustaw zaprezentowane przez Rząd generała armii Wojciecha Jaruzelskiego, które dotyczą ochrony gruntów rolnych i leśnych oraz zasad dziedziczenia i zawłaszczenia gospodarstwa rolnego, są sprawą wielkiej wagi moralnej i społecznej. Są pierwszym krokiem reformy gospodarczej w rolnictwie, służącej samowystarczalnej produkcji żywności przez rolnictwo polskie. Może ta właśnie satysfakcja społeczna polskiego rolnika pozwoli państwu zdobyć zboże. Należy sądzić, że Minister Rolnictwa zapewni szybkie i pełne rozpropagowanie na wsi polskiej tych aktów prawnych i dopilnuje, aby dokumenty wykonawcze były zgodne z literą i duchem przyjętych przez Sejm ustaw.</u>
          <u xml:id="u-64.32" who="#TadeuszOrlof">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Czasy, w których żyjemy, wymagają niezwykle czynnego zaangażowania człowieka w ochronę ziemi i biologicznego życia. To nie tylko drzewa umierają stojąc, ale także ziemia i ludzie. Ziemi, a zwłaszcza użytków rolnych, jest dziś mniej na 1 mieszkańca niż przed 35 laty. I to nie tylko dlatego, że rodzi się nas dużo. Jeżeli w 1950 roku na 1 mieszkańca przypadało 0,86 ha, to w 1975 r. — 0,56, a w 1980 r. — 0,48. Jeżeli w 1948 roku mieliśmy w naszym kraju 20,4 min ha użytków rolnych, czyli 65,6% obszaru kraju, to w 1975 r. było już tylko 19,2 mln ha, czyli o 6% mniej. Taki ubytek w ciągu jednego pokolenia użytków rolnych jest najwyższym we wszystkich krajach obozu socjalistycznego. Budzić to musi zrozumiały niepokój i samoobronę zagrożonego bytu narodu.</u>
          <u xml:id="u-64.33" who="#TadeuszOrlof">Ale chronić ziemię musimy nie tylko przed przeznaczaniem jej na cele nierolnicze, ale przede wszystkim ziemię, wodę i lasy trzeba bronić przed obniżaniem aktywności biologicznej, co prowadzi do spadku produkcji masy roślinnej i do degradacji gleby.</u>
          <u xml:id="u-64.34" who="#TadeuszOrlof">Pod wpływem zanieczyszczeń powietrza dwutlenkiem siarki, tlenkiem azotu, pyłami cementowymi następuje nadmierne zakwaszenie lub alkalizacja, albo akumulacja substancji fitotoksycznej w glebie. A tragiczne jest to, że najbardziej podatne są na degradację gleby piaskowe, lekko kwaśne, ubogie w składniki pokarmowe, a tych jest w Polsce najwięcej.</u>
          <u xml:id="u-64.35" who="#TadeuszOrlof">Dlatego dziś, z tej trybuny sejmowej powinny do narodu, do wszystkich użytkowników polskiej ziemi — ziemi matki, bo żywi — popłynąć nie tylko ustawy chroniące ten najcudowniejszy w przyrodzie skarb, ale i apel: Polaku! Ty o oszronionych już skroniach, który chylisz się ku ziemi, a kiedyś ją własną piersią broniłeś i ty młodszy mój bracie, który tę ziemię obejmiesz w posiadanie — broń jej przed wrogiem i chroń przed niszczeniem jej biologicznej wartości. Wiedz, że ziemia to życie twoje i twojego narodu — Polski. Trwaj na tej ziemi.</u>
          <u xml:id="u-64.36" who="#TadeuszOrlof">Pamiętnikarka z woj. szczecińskiego pisze: „Przybyło ziemi. Kupiliśmy 13-hektarowe gospodarstwo. Było bardzo zaniedbane… uporządkowaliśmy je i wykarczowaliśmy 2 ha zarośli. Było bardzo ciężko. Chłopcy pomagali w pracy, ale narzekali na harówkę. Tłumaczyłam im, że jeśli gospodarstwo doprowadzimy do wyższej kultury, to tym samym da większy kęs chleba i kawałek Polski będzie piękniejszy”. Jest to ten rodzaj żołnierskiego, związanego z ziemią patriotyzmu, o którym pisał w XVIII wieku Franciszek Ksawery Jezierski: „Ziemia ojczysta jest ziemią, z której utworzone jest ciało moje, która skropiona jest krwią przodków moich, której powierzchnia zroszona jest znojem i potem ziomków moich, której grudki zmieszane są z prochami ojców moich. I dlatego częścią tego jestestwa, którym jestem ja — jest moja ojczyzna”.</u>
          <u xml:id="u-64.37" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-65">
          <u xml:id="u-65.0" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu posłowi Bolesławowi Gałkowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-66">
          <u xml:id="u-66.0" who="#BolesławGałek">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Naszym obradom towarzyszy szerokie zainteresowanie i wielkie oczekiwanie. Sprawy rolnictwa od czasu podjęcia przez Biuro Polityczne Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i Prezydium Naczelnego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, wspólnych wytycznych w istniejącej trudnej sytuacji żywnościowej kraju stały się przedmiotem ożywionej dyskusji całego społeczeństwa. Kraj cierpi na niedostatek żywności. Zwiększenie produkcji jest sprawą ważną, trudną, ale możliwą i konieczną.</u>
          <u xml:id="u-66.1" who="#BolesławGałek">Rosnące potrzeby w dziedzinie wyżywienia społeczeństwa stawiają przed całym kompleksem gospodarki żywnościowej coraz trudniejsze zadania. Ich realizacja wymaga doskonalenia organizacji i zarządzania tą dziedziną gospodarki w kierunku wiążącym wszystkie ogniwa uczestniczące w procesie produkcji żywności. Na wsi z powodu niepewności, braku stabilności i niedostatecznych warunków produkcyjnych i socjalnych, z roku na rok zmniejszała się liczba rąk do pracy. Rolnicy liczą na to, że zmniejszenie siły roboczej zrekompensują większą mechanizacją. Nie oznacza to, że w naszym rolnictwie nie następuje systematyczny wzrost liczby ciągników i innych maszyn rolniczych. I tu dostrzegamy dalsze poważne kłopoty. Bo jeżeli rolnik kupi ciągnik, to trudno mu kupić maszyny towarzyszące, względnie częściowo wyeksploatowany sprzęt stoi nieczynny z powodu braku części zamiennych.</u>
          <u xml:id="u-66.2" who="#BolesławGałek">Specyfika zawodu rolnika, zwłaszcza w okresie szczytowych prac, nie pozwala rolnikom wyczekiwać tygodniami na remont sprzętu. W takiej sytuacji warsztaty naprawcze powinny dysponować sprzętem zastępczym, zapewniającym rolnikom ciągłość pracy.</u>
          <u xml:id="u-66.3" who="#BolesławGałek">Rolnicy w przeważającej części dokonują sprzętu zbóż kombajnami. Nie zawsze sprzyjają warunki atmosferyczne. Brak suszami do ziarna powoduje, że zboże ulega częściowemu zepsuciu i traci swoją wartość odżywczą. Wszystko to razem jest przyczyną, że zmechanizowanie podstawowych procesów technologicznych w rolnictwie jest niepełne. Ogranicza to efektywne wykorzystanie ciągników i maszyn zarówno w gospodarstwach indywidualnych, jak i uspołecznionych.</u>
          <u xml:id="u-66.4" who="#BolesławGałek">Podstawowym warunkiem wyzwolenia wielkich rezerw w rolnictwie jest jego unowocześnienie. Rolnik powinien mieć z państwem zawartą wieloletnią umowę, dającą gwarancję opłacalności danej produkcji oraz podstawę długoterminowego rozwijania i planowania produkcji. Umowa powinna być obustronnym zobowiązaniem pomiędzy producentem a kontrahentem. Usprawiedliwieniem niewywiązania się z zobowiązań mogą być tylko klęski losowe i żywiołowe.</u>
          <u xml:id="u-66.5" who="#BolesławGałek">Na wsi wciąż istnieją niemałe rezerwy w produkcji, które będzie można uruchomić tylko wtedy, gdy świadome działania podejmowane na wsi wsparte zostaną zwiększonymi dostawami środków produkcji, głównie nawozów, środków ochrony roślin, materiałów budowlanych, maszyn i narzędzi rolniczych. Problemy te są głównym tematem na spotkaniach poselskich.</u>
          <u xml:id="u-66.6" who="#BolesławGałek">Rolnikom chodzi nie tylko o to, ile nawozów otrzymają, ale także, jakie i kiedy. Obowiązują przecież określone terminy agrotechniczne nawożenia, które warunkują dobre plony.</u>
          <u xml:id="u-66.7" who="#BolesławGałek">Cieszy to, że dziś na forum Sejmu zmierzamy do trwałego usankcjonowania trwałości gospodarki chłopskiej oraz innych posunięć naprawiających błędy przeszłości w rolnictwie indywidualnym. Te błędy trzeba naprawiać. Wiemy, że nieraz łatwiej budować coś nowego niż naprawiać stare. Dobrze, że nastąpił powrót do rozsądku. Musimy zaprowadzić porządek po wielkim bałaganie. Tych sprzyjających okoliczności, jakie niesie reforma, zaprzepaścić nie można. Odpowiedzią rolników będzie wzrost produkcji i dobry klimat na wsi, bo nareszcie nasze rolnictwo indywidualne zaczyna się traktować poważnie, jako równoprawnego partnera.</u>
          <u xml:id="u-66.8" who="#BolesławGałek">Z dużą konsekwencją i starannością podejmuje się obecnie w naszym państwie rozwiązywanie spraw społecznych, produkcyjnych oraz ekonomicznych wsi i rolnictwa. W ślad za niedawno podjętymi, w sumie korzystnymi dla rolnictwa decyzjami, odnośnie do cen skupu płodów rolnych i cen środków produkcji, mamy dziś uchwalić ustawy, które prawnie normować będą wiele ważnych dziedzin życia społecznego i gospodarczego polskiej wsi.</u>
          <u xml:id="u-66.9" who="#BolesławGałek">Nie są to nowe ustawy, lecz w sposób nowy, odmienny niż dotychczas normują wiele ważnych spraw w dziedzinie gospodarki rolnej. Należą do nich ochrona gruntów rolnych, leśnych, scalanie gruntów, władanie ziemią przez rolników indywidualnych oraz ochrona własności gospodarstw indywidualnych rolników.</u>
          <u xml:id="u-66.10" who="#BolesławGałek">Od dłuższego czasu wypowiadane były przez rolników krytyczne uwagi w sprawie braku poszanowania i równoprawnego traktowania indywidualnych producentów w stosunku do producentów sektora uspołecznionego. Obowiązujące dotychczas prawo nie stwarzało perspektywy trwałości dla gospodarki chłopskiej. Polegało to na tym, że stymulowało ono proces koncentracji ziemi, idący głównie w kierunku powiększenia sektora uspołecznionego. Nie zawsze było to uzasadnione dobrym wykorzystaniem gruntów przejmowanych z różnych powodów od gospodarstw chłopskich. Sposób zaś przejmowania, mający prawne przecież podstawy, stwarzał poczucie w jednych wypadkach krzywdy chłopskiej, a w innych — niedoceniania możliwości produkcyjnych chłopskich gospodarstw rodzinnych. Trzeba tu dodać, że szereg szczegółowych przepisów wykonawczych dawało możliwość nie zawsze korzystnego dla indywidualnych rolników interpretowania ich i stosowania.</u>
          <u xml:id="u-66.11" who="#BolesławGałek">Proponowany obecnie sposób prawnej ochrony gospodarki indywidualnej, zapis w ustawie o gwarancji nienaruszalności indywidualnej własności ziemi i uznanie rolnictwa indywidualnego za trwały element naszej gospodarki narodowej — oznacza urzeczywistnienie powszechnie zgłaszanych przez wieś postulatów. Przywraca to godność polskiego rolnika, da je podstawy trwałości indywidualnym gospodarstwom, stwarza perspektywy szerokiej, rodzinnej kontynuacji zawodu rolnika. Będzie to mieć wpływ m.in. na zahamowanie odpływu ze wsi młodzieży, a co najważniejsze, poprawi starania rolników o produkcyjne wykorzystanie ziemi. Nic bowiem tak nieobezwładnia każdego człowieka, jak niejasność, niepewność jutra, niepewność przyszłości osobistej i swoich najbliższych. Jest to szczególnie ważne dla takich województw, jak zamojskie, gdzie dominuje sektor gospodarstw indywidualnych.</u>
          <u xml:id="u-66.12" who="#BolesławGałek">Ważne znaczenie mieć będzie rozluźnienie przepisów dotyczących obrotu nieruchomościami rolnymi, uznanie zasady, że nabywcą może być nie tylko osoba posiadająca formalne kwalifikacje, tzn. ukończoną szkołę rolniczą bądź zawodowe kursy rolnicze, lecz także ten, kto faktycznie wykonuje zawód rolnika. Daje to możliwość nabywania nieruchomości rolnych wszystkim rolnikom. Były to bardzo często wysuwane postulaty. Podobnie postulowano zniesienie nieżyciowych barier dotyczących podziału gospodarstw oraz niesprawiedliwego postanowienia o znoszeniu współwłasności. Chodziło rolnikom o to, aby stworzyć możliwość przyznania nieruchomości rolnych każdemu współwłaścicielowi, który odpowiada warunkom ogólnym.</u>
          <u xml:id="u-66.13" who="#BolesławGałek">Słusznie też zaproponowano wiele zmian odnoszących się do umocnienia prawa dziedziczenia gospodarstw rolnych. A najistotniejsze jest to, że spadkobiercą może być każdy, kto spełnia właściwe, określone w projekcie ustawy warunki, co w powiązaniu z przepisami o rozszerzeniu na dalszych krewnych możliwości dziedziczenia oraz usankcjonowaniem prawa do spłat rodzinnych jest bardziej sprawiedliwym rozwiązaniem.</u>
          <u xml:id="u-66.14" who="#BolesławGałek">Wielkie znaczenie mieć będzie zaostrzenie przepisów o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Ziemia jest podstawowym i nie powiększającym się środkiem produkcji. Obszar jej rolniczego wykorzystania stanowi zasadniczo o wielkości produkcji rolniczej.</u>
          <u xml:id="u-66.15" who="#BolesławGałek">Tymczasem na skutek dynamicznego, zwłaszcza w latach siedemdziesiątych postępu w urbanizacji kraju, nie zawsze dobrze przemyślanej i trafnej rozbudowie przemysłu i pozarolniczych gałęzi gospodarki narodowej, tempo ubytku ziemi nadającej się do produkcji rolnej nabrało zatrważających rozmiarów. Beztrosko i bez potrzeby przeznaczano na giganty inwestycyjne dziesiątki i setki tysięcy hektarów ziemi uprawnej.</u>
          <u xml:id="u-66.16" who="#BolesławGałek">Ze wsi nastąpił szybki odpływ ludności do pracy w budownictwie i w przemyśle, w pozarolniczych działach gospodarki narodowej. Ziemia marniała, przestała być ceniona. Są to zaledwie niektóre z poważnych przyczyn dotkliwie dziś występującego deficytu artykułów żywnościowych. Równocześnie wzrosła i wzrastać będzie liczba ludności. Trzeba więc sprostać, co zresztą się nie udało nawet przy olbrzymim imporcie żywności, potrzebom wyżywienia coraz większej liczby ludności.</u>
          <u xml:id="u-66.17" who="#BolesławGałek">Rolnicy zawsze rozumieli potrzebę rozwoju przemysłu. Był czas, że źródłem środków na jego rozwój była wieś, było rolnictwo. Dziś z I goryczą można powiedzieć, że rozwijając przemysł nie doceniano, jak również nie liczono się z potrzebami rolnictwa. Wybrano błędną drogę zaspokojenia potrzeb żywnościowych polskiego społeczeństwa przez import żywności, nie wykorzystując własnych możliwości wzrostu jej produkcji.</u>
          <u xml:id="u-66.18" who="#BolesławGałek">Zabierano ziemię, nie dając w zamian obfitości środków produkcji, odpowiednich nakładów i dostaw inwestycyjnych, aby ubytki ziemi rekompensować stwarzaniem możliwości intensyfikacji produkcji rolniczej. A przecież jest to w naszym kraju jedyna droga jej wzrostu.</u>
          <u xml:id="u-66.19" who="#BolesławGałek">Liczono efekty ekonomiczne budowanych zakładów zbyt jednostronnie. Pomijano przy tym rachunek szkód i strat, jakie przynosiło uprzemysłowienie w postaci degradacji środowiska przyrodniczego i jej wpływu na życie roślin, zwierząt i człowieka. Musimy zmienić tę sytuację. Mamy pracowitych rolników i zaniedbane rolnictwo, a ściślej — całą gospodarkę żywnościową. Bo nawet to, co rolnictwo wyprodukuje, jest w poważnym procencie marnowane.</u>
          <u xml:id="u-66.20" who="#BolesławGałek">Powiedziano już wiele, również z tej trybuny sejmowej, co jest potrzebne rolnictwu. Nie będę się więc powtarzał. Powiem jedynie to, że rezerw wzrostu produkcji mamy wiele. Są one do wykorzystania w samym rolnictwie. Ale rezerw tych coraz bardziej szukać trzeba w przemyśle i w całej gospodarce narodowej.</u>
          <u xml:id="u-66.21" who="#BolesławGałek">Poziom produkcji rolnej jest regionalnie mocno zróżnicowany. Różne są warunki glebowe, glebowo-klimatyczne i strukturalne. Różne jest zainwestowanie i wyposażenie rolnictwa. Jest rzeczą dowiedzioną, że rolnictwo województw wschodnich jest mocno niedoinwestowane, zużywa zdecydowanie mniej przemysłowych środków produkcji i cierpi na niedorozwój technicznej infrastruktury.</u>
          <u xml:id="u-66.22" who="#BolesławGałek">Mówię o tym w przekonaniu, że efektywność nakładów na gospodarkę żywnościową w tych regionach byłaby tu wysoka. Jako rolnik, poseł Zamojszczyzny, a więc jednego z tych wschodnich województw, proponuję, aby Rząd poddał krytycznej analizie i weryfikacji tzw. geografię lokowania nakładów na gospodarkę żywnościową w naszym kraju pod względem ich efektywności.</u>
          <u xml:id="u-66.23" who="#BolesławGałek">Wyjściem na dziś i w perspektywie jest konsekwentne i rygorystyczne przestrzeganie zasad racjonalnego wykorzystania ziemi, ochrona środowiska przyrodniczego, intensywna produkcja rolna na każdym skrawku ziemi nadającej się do uprawy. W dużym stopniu gwarantować to będzie realizacja dyskutowanych dziś ustaw.</u>
          <u xml:id="u-66.24" who="#BolesławGałek">Jest wreszcie paląca potrzeba nastawienia produkcji przemysłowej na środki dla rolnictwa. Jedynie bowiem przy obfitości środków produkcji, środków pracy i postępie inwestycyjnym w rolnictwie, w sferze jego obsługi i w przemyśle rolno-spożywczym, możemy uzyskiwać coraz większą samowystarczalność żywnościową.</u>
          <u xml:id="u-66.25" who="#BolesławGałek">I dlatego Wam, towarzyszu Premierze, chcę dziś z tej trybuny sejmowej przekazać słowa naszej chłopskiej wdzięczności za to, że obraliście kurs na rolnictwo. Chcę wyrazić przekonanie, że partia i Rząd pod Waszym kierownictwem nie zejdą z tego słusznego kursu.</u>
          <u xml:id="u-66.26" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-67">
          <u xml:id="u-67.0" who="#AndrzejWerblan">Lista mówców została wyczerpana.</u>
          <u xml:id="u-67.1" who="#AndrzejWerblan">Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-67.2" who="#AndrzejWerblan">Przystępujemy do głosowania nad projektami ustaw.</u>
          <u xml:id="u-67.3" who="#AndrzejWerblan">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych wraz z poprawkami proponowanymi przez Komisję Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, Komisję Prac Ustawodawczych oraz Komisję Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-67.4" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-67.5" who="#AndrzejWerblan">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-67.6" who="#AndrzejWerblan">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-67.7" who="#AndrzejWerblan">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o ochronie gruntów rolnych i leśnych.</u>
          <u xml:id="u-67.8" who="#AndrzejWerblan">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o scalaniu gruntów wraz z poprawkami proponowanymi przez Komisję Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, Komisję Prac Ustawodawczych oraz Komisję Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-67.9" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-67.10" who="#AndrzejWerblan">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-67.11" who="#AndrzejWerblan">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-67.12" who="#AndrzejWerblan">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o scalaniu gruntów.</u>
          <u xml:id="u-67.13" who="#AndrzejWerblan">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych wraz z poprawkami proponowanymi przez Komisję Prac Ustawodawczych oraz Komisję Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-67.14" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-67.15" who="#AndrzejWerblan">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-67.16" who="#AndrzejWerblan">Kto się wstrzymał od głosowania? 3 posłów.</u>
          <u xml:id="u-67.17" who="#AndrzejWerblan">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych.</u>
          <u xml:id="u-67.18" who="#AndrzejWerblan">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego wraz z poprawką proponowaną przez Komisję Prac Ustawodawczych oraz Komisję Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-67.19" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-67.20" who="#AndrzejWerblan">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-67.21" who="#AndrzejWerblan">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-67.22" who="#AndrzejWerblan">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego.</u>
          <u xml:id="u-67.23" who="#AndrzejWerblan">Obywatele Posłowie! W związku z przedstawioną przez Rząd informacją o aktualnej sytuacji w rolnictwie proponuję, aby Sejm przyjął tę informację do wiadomości.</u>
          <u xml:id="u-67.24" who="#AndrzejWerblan">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Sejm propozycję przyjął.</u>
          <u xml:id="u-67.25" who="#AndrzejWerblan">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-67.26" who="#AndrzejWerblan">Zatem przyjęliśmy do wiadomości informację przedstawioną przez Rząd o aktualnej sytuacji w rolnictwie.</u>
          <u xml:id="u-67.27" who="#AndrzejWerblan">Przystępujemy obecnie do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdania Komisji Prac Ustawodawczych o poselskich projektach ustaw:</u>
          <u xml:id="u-67.28" who="#AndrzejWerblan">1) o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (druki nr 154 i 164), 2) o Trybunale Stanu (druki nr 155 i 165).</u>
          <u xml:id="u-67.29" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu posłowi sprawozdawcy Łukaszowi Balcerowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-68">
          <u xml:id="u-68.0" who="#ŁukaszBalcer">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Sejm na 19 posiedzeniu w dniu 27 lutego 1982 roku skierował do Komisji Prac Ustawodawczych poselskie projekty ustaw o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o Trybunale Stanu.</u>
          <u xml:id="u-68.1" who="#ŁukaszBalcer">Komisja Prac Ustawodawczych po rozpatrzeniu projektów ustaw w dniach 27 lutego oraz 4 i 10 marca 1982 roku upoważniła mnie do przedstawienia Wysokiemu Sejmowi sprawozdania z prac wraz z wnioskiem o uchwalenie projektów obydwu ustaw wraz ze zmianami zawartymi w drukach sejmowych nr 164 i 165.</u>
          <u xml:id="u-68.2" who="#ŁukaszBalcer">Projekt ustawy o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej należy do najważniejszych aktów prawotwórczych, które przedłożono Sejmowi w toku obecnej kadencji. Rozpatrzeniu bowiem podlega materia szczególna i ważna, wymagająca uchwalenia przez Sejm jako ustrojodawcę zmiany ustawy zasadniczej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-68.3" who="#ŁukaszBalcer">W preambule wniosku do projektu tej ustawy wskazano, że u podstaw inicjatywy ustawodawczej prezydiów Klubów Poselskich Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego leżała potrzeba dalszego doskonalenia systemu praworządności, a w związku z tym celowość powołania instytucji prawnych, które łącznie z gwarancjami o charakterze społeczno-politycznym stanowiłyby zapewnienie zgodności aktów normatywnych z Konstytucją oraz określałyby zasady i formy konstytucyjnej odpowiedzialności osób sprawujących najwyższe stanowiska państwowe.</u>
          <u xml:id="u-68.4" who="#ŁukaszBalcer">Stwierdzenie to uzupełnić można poglądem, że powołanie obydwu trybunałów jest przejawem zachodzących w Polsce Ludowej przemian politycznych, prowadzących do lepszego doceniania i utrwalania praworządności jako metody sprawowania władzy oraz większego doceniania Konstytucji jako podstawy porządku prawnego, a zatem i większego dostrzegania problemu kontroli zgodności ustaw zwykłych i innych aktów normatywnych z ustawą zasadniczą, a także uznania znaczenia orzekania o konstytucyjnej odpowiedzialności osób sprawujących najwyższe stanowiska państwowe.</u>
          <u xml:id="u-68.5" who="#ŁukaszBalcer">Wnioskodawcy poselskiego projektu ustawy o zmianie Konstytucji wnieśli o powołanie Trybunału Konstytucyjnego jako organu samodzielnego i wyodrębnionego z istniejącego systemu sądów, trybunału o szczególnym charakterze, wykraczającego poza zwykłe ramy organów wymiaru sprawiedliwości. Przyjęcie tej koncepcji oznaczać będzie realizację idei ustanowienia sądowej kontroli konstytucyjności ustaw i innych aktów normatywnych.</u>
          <u xml:id="u-68.6" who="#ŁukaszBalcer">W świetle obowiązujących przepisów Konstytucji obowiązek określony jako czuwanie nad zgodnością prawa z Konstytucją spoczywa na Radzie Państwa. Stanowi o tym art. 30 ust. 1, pkt 3 ustawy zasadniczej. W związku z projektowaną ustawą przepis ten staje się bezprzedmiotowy i dlatego Komisja proponuje jego uchylenie, co uznane zostało za zasadne przez przedstawiciela Rady Państwa na posiedzeniu Komisji.</u>
          <u xml:id="u-68.7" who="#ŁukaszBalcer">Do projektu ustawy o zmianie Konstytucji Komisja wniosła ponadto szereg dalszych poprawek.</u>
          <u xml:id="u-68.8" who="#ŁukaszBalcer">Za celowe uznano przedstawienie Wysokiej Izbie poprawki polegającej na poszerzeniu zakresu aktów normatywnych, o zgodności których z Konstytucją orzekać ma Trybunał Konstytucyjny.</u>
          <u xml:id="u-68.9" who="#ŁukaszBalcer">Poselski projekt ustawy o zmianie Konstytucji przewiduje, że Trybunał Konstytucyjny orzekać ma o konstytucyjności aktów normatywnych, stanowionych przez naczelne organy państwowe.</u>
          <u xml:id="u-68.10" who="#ŁukaszBalcer">Komisja wnosi, aby Trybunał Konstytucyjny orzekał również o zgodności z Konstytucją aktów prawnych stanowionych przez centralne organy państwowe.</u>
          <u xml:id="u-68.11" who="#ŁukaszBalcer">Trybunał Konstytucyjny jako trybunał prawa swoim zasięgiem powinien objąć całość prawodawstwa. Oznacza to, że Trybunał uprawniony będzie do badania konstytucyjności nie tylko ustaw sejmowych, dekretów Rady Państwa, umów międzynarodowych, z punktu widzenia ich zawartości normatywnej, obowiązującej w wewnętrznym porządku prawnym Polski, ale także innych ogólnopaństwowych aktów normatywnych, jak rozporządzeń, uchwał i zarządzeń wydawanych przez naczelne i centralne organy państwowe.</u>
          <u xml:id="u-68.12" who="#ŁukaszBalcer">Komisja wnosi również o przyjęcie innego sformułowania przepisu projektu ustawy przyznającego Trybunałowi prawo orzekania o konstytucyjności aktów normatywnych. Proponowana zmiana polega na określeniu, że Trybunał Konstytucyjny orzeka o konstytucyjności ustaw i innych aktów normatywnych, a nie jak to ogólnie formułuje projekt ustawy — aktów normatywnych. Rzecz w tym, że Komisja, widząc potrzebę zapewnienia legalności stanowienia wszystkich aktów normatywnych, uważa za niezbędne zróżnicowanie uprawnień Trybunału Konstytucyjnego, w zależności od tego, czy są one stanowione przez Sejm w drodze ustaw, czy też przez inne organy państwowe. W związku z tym proponuje się rozróżnienie w Konstytucji ustaw i innych aktów normatywnych. Odnośnie ustaw Trybunał Konstytucyjny przedkładać będzie orzeczenia i same ustawy Sejmowi do rozpatrzenia, by nie naruszać samoistną ingerencją jego pozycji suwerennego reprezentanta narodu. W pozostałych przypadkach zostaje uprawniony do podejmowania stosownych środków własnymi orzeczeniami powszechnie skutecznymi z mocą prawa. Tak określone uprawnienia Trybunału Konstytucyjnego nie naruszają pozycji Sejmu jako najwyższego organu w państwie.</u>
          <u xml:id="u-68.13" who="#ŁukaszBalcer">Mocą tak sformułowanego przepisu Sejm zobowiązany jest natomiast do rozpatrzenia orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego oraz wskazanej ustawy zwykłej z punktu widzenia jej zgodności z ustawą zasadniczą, uchwaloną przez Sejm jako ustrojodawcę, aby w niczym nie podważać jedności porządku prawnego opartego o prymat Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-68.14" who="#ŁukaszBalcer">Dalsze zmiany proponowane przez Komisję dotyczą członków Trybunału Konstytucyjnego, wybieranych przez Sejm spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ustawa uściśli kryteria wymagań stawianych osobom wybieranym w skład Trybunału Konstytucyjnego. Istotne jest jednak podkreślenie, że dobór oparty być musi na zaufaniu społecznym do ich wysokich kwalifikacji jako sędziów tego Trybunału.</u>
          <u xml:id="u-68.15" who="#ŁukaszBalcer">Utworzenie Trybunału Konstytucyjnego powoduje, że konstytucyjnym obowiązkiem Sejmu staje się opracowanie i przedłożenie Sejmowi do uchwalenia projektu ustawy o właściwości, ustroju i postępowaniu Trybunału Konstytucyjnego.</u>
          <u xml:id="u-68.16" who="#ŁukaszBalcer">Wysoka Izbo! Sens powołania sądownictwa konstytucyjnego sprowadza się do tego, na ile przy jego pomocy lepiej zabezpieczyć rolę ustawy zasadniczej jako dokumentu prawnego, a zatem i większego dostrzegania problemu zgodności ustaw zwykłych z ustawą zasadniczą. Sądownictwo to spełnić powinno doniosłą rolę w kształtowaniu jednolitego stosowania prawa, łącznie z Konstytucją przez wszystkie organy państwowe, podporządkowane Konstytucji i zobowiązane do jej przestrzegania.</u>
          <u xml:id="u-68.17" who="#ŁukaszBalcer">Sądowa kontrola konstytucyjności aktów normatywnych jest kontrolą zewnętrzną wobec Sejmu jako ustawodawcy zwykłego, kontrolą fachową, która powinna być prowadzona przez organ złożony z prawników o wysokich kwalifikacjach. Jest to kontrola następna, sprawowana po wykonaniu działalności kontrolowanej, ale w trakcie obowiązywania kontrolowanej ustawy zwykłej, przez organ, który prawa nie tworzy, który zatem nie ma na uwadze osiągnięcia innych celów politycznych, społecznych czy gospodarczych poza jednym, a mianowicie wydania orzeczenia w sprawie zgodności ustaw i innych aktów normatywnych z Konstytucją.</u>
          <u xml:id="u-68.18" who="#ŁukaszBalcer">Jest to zatem kontrola prowadzona wyłącznie z punktu widzenia legalności działania organu kontrolowanego, a nie jej celowości. Wymienione cechy sądowej kontroli konstytucyjności aktów normatywnych stanowią istotny warunek jej skuteczności, kontroli — w znacznej mierze eliminującej możliwość obowiązywania aktów sprzecznych z ustawą zasadniczą. Żaden bowiem akt normatywny nie powinien stać w sprzeczności z ustawą zasadniczą.</u>
          <u xml:id="u-68.19" who="#ŁukaszBalcer">Konstytucja, spełniając swoje najistotniejsze funkcje, może dzięki ustanowieniu instytucji Trybunału Konstytucyjnego szerzej i głębiej spełnić rolę wzorca postępowania dla organów państwowych i obywateli, a zatem i doniosłą rolę społeczno-wychowawczą wobec społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-68.20" who="#ŁukaszBalcer">Projekt ustawy o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zawiera również przepisy stanowiące o powołaniu Trybunału Stanu. Komisja Prac Ustawodawczych, po rozpatrzeniu projektu tej ustawy w części dotyczącej Trybunału Stanu, wniosła następujące poprawki.</u>
          <u xml:id="u-68.21" who="#ŁukaszBalcer">Po pierwsze — zdaniem Komisji w miejsce sformułowania zawartego w druku sejmowym nr 154 celowe byłoby przyjęcie innego określenia, a mianowicie, że: Trybunał Stanu orzeka o odpowiedzialności osób pełniących określone w ustawie najwyższe stanowiska państwowe za naruszenie Konstytucji i ustaw. W odróżnieniu od proponowanego sformułowania zawartego w projekcie ustawy o zmianie Konstytucji — Trybunał stanu nie orzekałby o odpowiedzialności konstytucyjnej osób pełniących kierownicze stanowiska państwowe, lecz orzekałby o odpowiedzialności za naruszenie Konstytucji lub ustaw osób pełniących określone w odrębnej ustawie najwyższe stanowiska państwowe, co jest pojęciem przyjętym w związku z szerokim rozciągnięciem pojęcia kierowniczych stanowisk administracji państwowej, wykraczającym poza krąg osób kierujących naczelnymi i centralnymi organami państwowymi.</u>
          <u xml:id="u-68.22" who="#ŁukaszBalcer">Najwyższe stanowiska państwowe, których zajmowanie może powodować pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej, Komisja proponuje określić w ustawie o Trybunale Stanu.</u>
          <u xml:id="u-68.23" who="#ŁukaszBalcer">Po drugie — Komisja proponuje uzupełnić projekt ustawy o zmianie Konstytucji przez dodanie przepisu stanowiącego, że Trybunał Stanu może orzekać o odpowiedzialności karnej osób pociągniętych do odpowiedzialności za naruszenie Konstytucji i ustaw. Zróżnicowany jest charakter czynów powodujących pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej. Niektóre z nich mogą mieć także charakter przestępstw określonych w Kodeksie karnym. Powierzenie szczególnemu organowi sądowemu orzekania w sprawach o naruszenie Konstytucji i ustaw nie wypełniających znamion przestępstwa, jak również możliwość równoczesnego orzekania w sprawach o czyny znamiona te wypełniające, zdaniem Komisji jest uzasadnione, gdyż umożliwia całościowe ustalenie zakresu odpowiedzialności konstytucyjnej. Ważność tej problematyki całkowicie uzasadnia, zdaniem Komisji, uregulowanie jej w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-68.24" who="#ŁukaszBalcer">Po trzecie — Komisja proponuje uzupełnić przepis regulujący problematykę powoływania Trybunału Stanu przez Sejm. Mając na względzie szczególny charakter tego sądu, Komisja wnosi, aby przepis, Konstytucji uzupełniony został przez dodanie słów, że sędziowie Trybunału Stanu wybierani są przez Sejm, ale spoza jego grona i na okres jego kadencji, z tym, że przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Komisja wniosła również, aby mocą ustawy zasadniczej zagwarantować sędziom Trybunału Stanu niezawisłość i podległość jedynie ustawom.</u>
          <u xml:id="u-68.25" who="#ŁukaszBalcer">Podobnie jak w zakresie problematyki Trybunału Konstytucyjnego, tak w zakresie spraw dotyczących Trybunału Stanu wydaje się celowe, aby właściwość, ustrój i postępowanie Trybunału Stanu określiła odrębna ustawa sejmowa.</u>
          <u xml:id="u-68.26" who="#ŁukaszBalcer">Koncepcja sądowej kontroli konstytucyjności aktów normatywnych, jak zresztą i konstytucyjnej odpowiedzialności osób pełniących najwyższe stanowiska państwowe ma w Polsce znaczną tradycję, a w przypadku Trybunału Stanu — mamy pewne doświadczenie.</u>
          <u xml:id="u-68.27" who="#ŁukaszBalcer">Poglądy zarówno na temat zasadności i potrzeby powołania Trybunału Konstytucyjnego oraz Trybunału Stanu, ich roli i funkcji kształtowały się stopniowo.</u>
          <u xml:id="u-68.28" who="#ŁukaszBalcer">Obecnie w dążeniu do wzbogacenia środków oddziaływania na praworządne funkcjonowanie organów państwowych, utworzenie obydwu trybunałów uznawane jest za wysoce potrzebną zmianę i uzupełnienie zasad ustroju Polski Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-68.29" who="#ŁukaszBalcer">Wnoszę, aby Wysoki Sejm w dniu dzisiejszym zechciał dać wyraz swoim poglądom w sprawie zmian Konstytucji PRL, które przedstawiłem w imieniu Komisji Prac Ustawodawczych i uchwalił zgodnie z wnioskiem zmianę Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-68.30" who="#ŁukaszBalcer">Drugim projektem ustawy, wniesionym łącznie z projektem odpowiedniej zmiany Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jest projekt ustawy o Trybunale Stanu.</u>
          <u xml:id="u-68.31" who="#ŁukaszBalcer">Poprawki wniesione przez Komisję Prac Ustawodawczych zawarte zostały w druku sejmowym nr 165. Szereg z nich dotyczy spraw formalnych. Pewna ich ilość obejmuje sprawy szczegółowe.</u>
          <u xml:id="u-68.32" who="#ŁukaszBalcer">Do istotniejszych proponowanych zmian należy propozycja zmiany art. 1 ustawy o Trybunale Stanu, określającego osoby, które zalicza się do osób pełniących najwyższe stanowiska państwowe, a które mogą ponosić odpowiedzialność konstytucyjną. Poprawka zmierza, oprócz innego, stylistycznego ujęcia tego projektu przepisu, do ściślejszego określenia kręgu tych osób, jak również do jego poszerzenia.</u>
          <u xml:id="u-68.33" who="#ŁukaszBalcer">Ważna jest również kolejna poprawka dotycząca podstaw odpowiedzialności konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-68.34" who="#ŁukaszBalcer">Po pierwsze — proponuje się jako zasadę przewodnia, aby odpowiedzialność konstytucyjna przed Trybunałem Stanu obejmowała czyny nie stanowiące przestępstwa, którymi określone w ustawie osoby, pełniące najwyższe stanowiska państwowe w zakresie swego urzędowania. albo w związku z zajmowanym stanowiskiem. w sposób zawiniony naruszyły Konstytucję lub inną ustawę Po drugie — iż te same osoby mogą odpowiadać przed Trybunałem Stanu także za czyny wypełniające znamiona przestępstwa, jeśli ich łączne rozpoznanie w uchwale o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej uznano za celowe. Stanowi o tym art. 2 projektu ustawy. Wymaga on jednak niewielkiego redakcyjnego uściślenia i powinien brzmieć:</u>
          <u xml:id="u-68.35" who="#ŁukaszBalcer">„Osoby wymienione o w art. 1 ust. 2 mogą podlegać także odpowiedzialności karnej przed Trybunałem Stanu, jeżeli czyny określone w art. 1 ust. 3 wypełniają również znamiona przestępstwa” i dalej jak w tekście.</u>
          <u xml:id="u-68.36" who="#ŁukaszBalcer">Proszę Wysoką Izbą o przyjęcie tego redakcyjnego uściślenia jako autopoprawki posła sprawozdawcy.</u>
          <u xml:id="u-68.37" who="#ŁukaszBalcer">Chciałbym zwrócić uwagę, że w myśl propozycji Komisji — pociągniecie do odpowiedzialności konstytucyjnej uwarunkowane jest zawinionym naruszeniem Konstytucji lub innych ustaw.</u>
          <u xml:id="u-68.38" who="#ŁukaszBalcer">Trybunał Stanu właściwy jest również w sprawach czynów popełnionych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, o ile w czasie jego popełnienia były one zabronione pod groźbą kary. Jeżeli czyn uprzednio popełniony polegał na zawinionym naruszeniu Konstytucji lub innej ustawy, Trybunał Stanu ogranicza się do stwierdzenia dokonanych naruszeń prawa.</u>
          <u xml:id="u-68.39" who="#ŁukaszBalcer">Pozostałe poprawki polegają:</u>
          <u xml:id="u-68.40" who="#ŁukaszBalcer">— na innym ustaleniu osób lub organów uprawnionych do składania wstępnych wniosków do Prezydium Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej;</u>
          <u xml:id="u-68.41" who="#ŁukaszBalcer">— na ściślejszym określeniu zadań Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej, która zobowiązana jest do przedstawienia Sejmowi sprawozdania z prac nad każdą przekazaną jej sprawą;</u>
          <u xml:id="u-68.42" who="#ŁukaszBalcer">— na ściślejszym ustaleniu wymogów dla osób, które mają być wybrane przez Sejm na sędziów Trybunału Stanu;</u>
          <u xml:id="u-68.43" who="#ŁukaszBalcer">— na dokładniejszym ustaleniu kar, do których wymierzania uprawniony jest Trybunał Stanu.</u>
          <u xml:id="u-68.44" who="#ŁukaszBalcer">Projekt ustawy zawiera szczegółowe uregulowania dotyczące ustroju, właściwości i postępowania Trybunału Stanu. Między innymi przewidują one jawność rozpraw przed Trybunałem Stanu, wykluczenie jawności rozprawy może uzasadniać wyłącznie wzgląd na bezpieczeństwo państwa. Pojęcie „bezpieczeństwa państwa” Komisja rozumiała szeroko, obejmując tym również pojęcie „tajemnicy państwowej”. Ponieważ mogą tu powstać wątpliwości interpretacyjne jako poseł sprawozdawca proponuję dla pełnej jasności uzupełnienie tekstu art. 18 projektu ustawy słowami: „lub tajemnicy państwowej”.</u>
          <u xml:id="u-68.45" who="#ŁukaszBalcer">Wysoka Izbo! Sejm po raz drugi w bieżącej kadencji rozpatruje projekt ustawy o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Pierwszy raz miało to miejsce na początku kadencji, kiedy to dokonano zmiany ustawy zasadniczej w związku z ponownym podporządkowaniem Najwyższej Izby Kontroli Sejmowi. Po raz drugi — obecnie, gdy Sejm rozpatruje projekt utworzenia dwóch podporządkowanych Sejmowi i powoływanych przez Sejm — trybunałów szczególnych.</u>
          <u xml:id="u-68.46" who="#ŁukaszBalcer">Projekt ustawy o zmianie Konstytucji zmierza do usytuowania przepisów o nowych trybunałach w rozdziale IV Konstytucji, łącznie z przepisami o Najwyższej Izbie Kontroli, co jest uzasadnione ich szczególnym charakterem, wykraczającym poza zwykłe ramy organów wymiaru sprawiedliwości.</u>
          <u xml:id="u-68.47" who="#ŁukaszBalcer">Niech mi wolno będzie wyrazić opinię, że połączenie w jednym rozdziale statuującym konstytucyjny charakter Najwyższej Izby Kontroli z przepisami o obydwu trybunałach, oprócz względów merytorycznych, prawniczych, stanowi przejaw konsekwentnej realizacji od początku kadencji, od marca 1980 roku, polityki przedłużania konstytucyjnych zadań, Sejmu — poprzez funkcjonowanie szczególnych organów kontroli i orzekania — powoływanych przez Sejm i będących instrumentem realizacji tych zadań.</u>
          <u xml:id="u-68.48" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-69">
          <u xml:id="u-69.0" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję obywatelowi posłowi sprawozdawcy.</u>
          <u xml:id="u-69.1" who="#AndrzejWerblan">Otwieram dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-69.2" who="#AndrzejWerblan">Głos ma poseł Zdzisław Czeszejko-Sochacki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-70">
          <u xml:id="u-70.0" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! W każdym demokratycznym państwie, opartym na konstytucyjnym porządku prawnym, zmiany tak podstawowego aktu prawnego, jak Konstytucja, dochodzą bardzo rzadko do skutku i to w szczególnych okolicznościach. Konstytucja stanowi bowiem, i to niezależnie od sporów doktrynalnych w innych kwestiach, prawną syntezę celów, zasad i form prawno-ustrojowych o charakterze maksymalnie stabilnym. Taka szczególna przyczyna spowodowała wniesienie do laski marszałkowskiej projektu zmian w naszej Konstytucji poprzez ustanowienie dwóch nowych organów: Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu.</u>
          <u xml:id="u-70.1" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Jak wiadomo, Trybunał Konstytucyjny jest w naszym systemie prawnym całkowicie nową instytucją. Trybunał Stanu sięga natomiast do międzywojennej tradycji prawnej choć, oczywiście, w całkowicie zmienionych stosunkach politycznych. W odniesieniu do Trybunału Stanu, Sejm rozpatrzy równocześnie projekt ustawy poświęcony tej instytucji.</u>
          <u xml:id="u-70.2" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Obydwa Trybunały powstają przy żywym udziale Klubu Poselskiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, realizującego w ten sposób uchwałę IX Nadzwyczajnego Zjazdu Partii.</u>
          <u xml:id="u-70.3" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Społeczna czytelność intencji podejmowanych inicjatyw może być jednak w pełni zrozumiana tylko wtedy, gdy uświadomimy sobie rolę i wagę obydwu wymienionych trybunałów w systemie prawno-ustrojowym naszego państwa, gdy sprecyzujemy, jakim celom mają one służyć i jakie funkcje spełniać.</u>
          <u xml:id="u-70.4" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Owe oczekiwania i nadzieje zdaje się oddawać najpełniej uchwała Sejmu z dnia 25 stycznia bieżącego roku. W uchwale tej Sejm — podzielając stanowisko Przewodniczącego Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego i zarazem Prezesa Rady Ministrów, iż: „gwarancją pomyślnego rozwoju Polski jest państwo rządne, mocne i sprawiedliwe” — stwierdził równocześnie: „Sprawą o podstawowym znaczeniu jest umocnienie państwa i jego struktur oraz utrwalanie i dalszy rozwój demokracji socjalistycznej w życiu politycznym i państwowym. Konieczne jest stworzenie instytucjonalnych gwarancji zabezpieczenia narodu przed wypaczeniami w funkcjonowaniu państwa”.</u>
          <u xml:id="u-70.5" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Rozwój socjalistycznej demokracji, to prawne i faktyczne zabezpieczenie realizacji celów i zasad Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, ale to także wyposażenie we wszelkie niezbędne instrumenty kontrolne, które by tę realizację optymalnie chroniły. Jak to bowiem stwierdził IX Nadzwyczajny Zjazd: „Siła państwa i autorytet jego aparatu są możliwe jedynie w warunkach codziennej praktyki rzeczywistego ludowładztwa, samorządności, jawności życia publicznego i społecznej kontroli nad wszystkimi jego dziedzinami”.</u>
          <u xml:id="u-70.6" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Zadaniem Sejmu jako najwyższego organu władzy państwowej i zarazem najwyższego organu przedstawicielskiego jest stanowienie prawa mądrego i skutecznego, prawa sprawiedliwego zarówno w intencjach, jak i w działaniu.</u>
          <u xml:id="u-70.7" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Mamy bogate i dobre tradycje prawne, których wykorzystanie pozwoli na skuteczniejsze zabezpieczenie przed tymi deformacjami, jakie już występowały, względnie jakie można byłoby przewidywać.</u>
          <u xml:id="u-70.8" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Wielkie dzieło myśli Polaków — Konstytucja 3 Maja 1791 roku głosiła: „Wszelka władza w społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu”. Ta sama Konstytucja precyzowała wyraźnie prawa i obowiązki zarówno władzy ustawodawczej, jak i wykonawczej, określając zarazem sposoby kontroli.</u>
          <u xml:id="u-70.9" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Powołując radę, zwaną „Strażą Praw” o charakterze doradczo-kontrolnym Sejm roku 1791 stwierdził: „Doświadczenie nauczyło, że zaniedbanie tej części rządu nieszczęściami napełniło Polskę: zawarowawszy przeto wolnemu Narodowi Polskiemu władzę praw sobie stanowienia i moc baczności nad wszelką wykonawczą władzą”.</u>
          <u xml:id="u-70.10" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Tworzone trybunały nie mają być niczym innym jak właśnie ową „bacznością” nad stosowaniem prawa, mają być — jak to ujmuje uchwała Sejmu z 25 stycznia tego roku — instytucjonalną gwarancją zabezpieczenia narodu przed wypaczeniami w funkcjonowaniu państwa.</u>
          <u xml:id="u-70.11" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Nie nowa to myśl, ale myśl ciągle aktualna, że od ukształtowania prawidłowego systemu kontroli zależy w dużym stopniu los nowoczesnej demokracji. Demokracja bez kontroli jest na dłuższy czas w ogóle niemożliwa.</u>
          <u xml:id="u-70.12" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Kiedy dziś bogatsi o doświadczenia, i te wyniesione z głębokiej tradycji i te z goryczy ostatnich lat, przystępujemy do głębokiej reformy całego naszego życia społecznego i gospodarczego, musimy sobie zdać sprawę z faktu, że bez stworzenia mechanizmów kontrolnych, stale czuwających nad prawidłowością funkcjonowania państwa, nie będziemy w stanie w pełni urzeczywistnić szlachetnych celów socjalizmu, zapewnić sprawiedliwości społecznej. Nie chodzi tu o spektakularne działanie, oparte na doraźnych nastrojach. Chodzi tu o takie prawne i społeczne przeobrażenia, które w codziennym, praktycznym funkcjonowaniu państwa będą przekonywać o pełnym realizowaniu demokracji socjalistycznej. Takim właśnie celom systematycznego doskonalenia i wzbogacania instytucjonalnych gwarancji mają służyć projektowane trybunały. Obydwa one będą działać na zasadach organów szczególnych, organów typu sądowego, powoływanych przez Sejm, niezawisłych w swych decyzjach, krępowanych jedynie ustawami.</u>
          <u xml:id="u-70.13" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Wysoka Izbo! Mimo odmienności zadań Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu będą miały wspólny mianownik. Takim mianownikiem będą funkcje kontrolno-egzekutywne. W wypadku Trybunału Konstytucyjnego w sensie przedmiotowym, a zatem czuwania nad zgodnością stanowionych praw z Konstytucją, natomiast w wypadku Trybunału Stanu — podmiotowym, orzekania o odpowiedzialności konstytucyjnej tych osób, które spełniając najwyższe funkcje państwowe, w sposób zawiniony naruszać będą Konstytucję lub inne ustawy.</u>
          <u xml:id="u-70.14" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Różny zakres obydwu instytucji i różne ich drogi rozwojowe musiały wywrzeć wpływ na obecne prace legislacyjne.</u>
          <u xml:id="u-70.15" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Trybunał Konstytucyjny nie był znany dotychczasowemu polskiemu systemowi prawnemu, jakkolwiek prace, dyskusje i spory na jego temat toczyły się niemal od początków odzyskania niepodległości, po I wojnie światowej.</u>
          <u xml:id="u-70.16" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Rzecz to charakterystyczna. Trybunał Konstytucyjny nie powstał w okresie międzywojennym nie dlatego, że zabrakło mądrej myśli prawniczej, ale dlatego, że ówczesny system polityczny państwa uchylał się od tego rodzaju kontroli. I to właśnie, że powstaje on teraz, właśnie w ustroju socjalistycznym, dowodzi, jak głęboko zainteresowany jest socjalistyczny prawodawca w pełnym i rzeczywistym przestrzeganiu porządku prawnego i jaką troskę przykłada do tego, aby tworzonymi mechanizmami kontrolnymi wzmocnić skuteczność.</u>
          <u xml:id="u-70.17" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">O Trybunale Konstytucyjnym będzie dyskutować Sejm jeszcze wówczas, gdy wpłynie określony projekt ustawy do laski marszałkowskiej. Dlatego dziś można co najwyżej podzielić się kilku refleksjami z systemowego punktu widzenia, a zatem od strony tych funkcji, jakie ma spełniać w systemie prawno-ustrojowym państwa.</u>
          <u xml:id="u-70.18" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Można już dziś wskazać, że Trybunał Konstytucyjny będzie odgrywał doniosłą rolę o charakterze polityczno-wychowawczym przez podnoszenie kultury prawnej naszego społeczeństwa i kadr państwowej administracji. Jawna rozprawa pozwoli bliżej ukazać mechanizm funkcjonowania władzy, unaocznić niedomagania systemu prawnego, wskazać jego potrzeby. Kultura polityczna to dwie strony tego samego medalu, a więc zarówno zaufanie społeczeństwa do władzy, jak i rozumienie społeczeństwa przez władzę. Przypomnieć w tym miejscu należy stanowisko wyrażone w uchwale IX Nadzwyczajnego Zjazdu: „Odbudowa i umacnianie zaufania między społeczeństwem i władzą może postępować jedynie w warunkach demokracji socjalistycznej, której rozwój jest nieodzowny dla systemu politycznego państwa”.</u>
          <u xml:id="u-70.19" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Wysoki Sejmie! Wydaje się, że Trybunał Konstytucyjny poza wskazanymi funkcjami będzie miał do spełnienia jeszcze jedną, bardzo istotną funkcję. Funkcję swoistego hamulca wobec nadmiernych zapędów reglamentacji prawnej. Trzeba sobie przyswoić bowiem tę powszechnie funkcjonującą prawdę, że prawo nie może zastąpić ani wyręczyć podstawowych środków społecznego oddziaływania, nie może zastąpić systemu moralno-obyczajowego. Może natomiast te wszystkie formy skutecznie umacniać. Sterowanie procesami społecznymi, ulegające nader często emocjom, próbuje w prawie znaleźć środek na wszystkie problemy, a potem się okazuje, że tego rodzaju „wiara” nie miała nic wspólnego z realistycznym pojmowaniem funkcji prawa w życiu społecznym, a tym bardziej ze zdolnością wykorzystania go do określonych ujemnych zjawisk. Owe zapędy w dziedzinie tworzenia prawa mają często charakter instrumentalny, próbują zatem w miejsce żmudnego przekonywania o słuszności i celowości określonych przedsięwzięć stosować metodę arbitralnego rozstrzygania. Efektem tego dziesiątki tysięcy aktów prawnych w ramach tzw. prawa powielaczowego. Chyba już te uwagi obrazują doniosłość funkcji tworzonego Trybunału Konstytucyjnego.</u>
          <u xml:id="u-70.20" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Wysoka Izbo! Problemem nieco innym, choć czerpiącym swe oparcie z tych samych prewencyjno-kontrolnych przesłanek, jest Trybunał Stanu.</u>
          <u xml:id="u-70.21" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Bliższą charakterystykę tej instytucji przedstawił poseł sprawozdawca. Nie ma zatem potrzeby bliższego oświetlania założeń i organizacji tego organu. Najkrócej jednak ujmując, ma być to organ, którego celem będzie oddziaływanie poprzez konstytucyjną odpowiedzialność na tych kierowników naszego życia państwowego, od których decyzji zależą podstawowe sprawy naszego kraju. Wraz z odpowiedzialnością konstytucyjną tworzyć się będzie pełniejsze warunki prawne do kontrolowanej prawem odpowiedzialności w podejmowaniu decyzji, do pełniejszej samodzielności i jawności, a zatem do prawidłowego społecznie funkcjonowania władzy. Również i ten Trybunał będzie spełniać swoje istotne funkcje polityczno-wychowawcze. Każda bowiem rozpatrywana przez Trybunał Stanu sprawa to bogaty i pouczający materiał dla doskonalenia systemu funkcjonowania organów władzy, ale także podnoszenia kultury politycznej społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-70.22" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Nie sama wszakże idea Trybunału Stanu, w gruncie rzeczy bezsporna zarówno między teoretykami, jak i praktykami, pomiędzy ekspertami i posłami, nawet nie treść projektowanej ustawy, też zbieżną w swych rozwiązaniach, ale kontekst sytuacyjny stwarza dziś swoiste problemy. Trybunał Stanu, choć już był wcześniej wielokrotnie wywoływany, trafia na szczególną atmosferę społecznego oczekiwania i nadziei, na wysoką temperaturę społecznych oczekiwań. W społecznym odbiorze mieszają się niejednokrotnie oczekiwania na osąd konkretnych zjawisk i osób odpowiedzialnych za obecny kryzys, z tym co powstający obecnie Trybunał Stanu jest w stanie uczynić. W systemie konstytucyjnej kontroli Trybunał Stanu będzie ważnym ogniwem zapobiegawczo-represyjnym, ale nie może nigdy naruszyć równości wszystkich obywateli wobec prawa. Jest zasadą powszechnie obowiązującą, że każdy odpowiada za naruszenie prawa i że żaden urząd przed tą odpowiedzialnością nie może go chronić. Trybunał Stanu ma sądzić nie to, do czego z mocy Konstytucji uprawnionym i zobowiązanym jest sąd, lecz to, co ponad tę podstawową sferę odpowiedzialności wychodzi. Sądzić ma zatem za sprzeczne z Konstytucją lub ustawą spełnianie najwyższych funkcji w państwie. Nie wyklucza to, o czym już była dzisiaj tutaj mowa w wystąpieniu posła sprawozdawcy, takich przypadków, kiedy łączne rozpatrzenie odpowiedzialności konstytucyjnej i odpowiedzialności karnej Trybunał uzna za celowe.</u>
          <u xml:id="u-70.23" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Podstawową wszakże funkcją tego. Trybunału jest wyciąganie odpowiedzialności konstytucyjnej. Takiego modelu tej instytucji, zbieżnego zresztą w podstawowych założeniach z Trybunałem Stanu okresu międzywojennego, nie można odrywać od całego systemu kontroli konstytucyjnej, nie można go traktować doraźnie.</u>
          <u xml:id="u-70.24" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Zgodnie z podstawową zasadą legalizmu prawnego obowiązuje w naszym państwie zasada, że „nikt kto winny nie może ujść odpowiedzialności”. I ta zasada jest jasno i jednoznacznie sprecyzowana.</u>
          <u xml:id="u-70.25" who="#ZdzisławCzeszejkoSochacki">Mam zaszczyt, zabierając głos w imieniu Klubu Poselskiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, wyrazić pełne poparcie dla proponowanych zmian w Konstytucji, jak i ustawy o Trybunale Stanu wraz z poprawkami zgłoszonymi przez posła sprawozdawcę, w głębokim przeświadczeniu, że obydwie te instytucje prawne stanowić będą społeczną zaporę przed deformacjami w funkcjonowaniu władzy i że w efekcie będą umacniać socjalistyczny porządek prawny państwa rządnego, mocnego i sprawiedliwego. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-70.26" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-71">
          <u xml:id="u-71.0" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu posłowi Zygmuntowi Surowcowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-72">
          <u xml:id="u-72.0" who="#ZygmuntSurowiec">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Klub Poselski Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, jako jeden z sygnatariuszy inicjatywy ustawodawczej w sprawie zmian w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, upoważnił mnie do poparcia projektu ustawy o zmianie Konstytucji, mocą której stworzone zostaną podstawy prawne do powołania Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Czynimy to w przekonaniu, że oba Trybunały stanowić będą instytucjonalne zabezpieczenie socjalistycznej demokracji i praworządności. Mają to być Trybunały szczególne, powołane przez Sejm i będące niejako jego kontrolnymi organami.</u>
          <u xml:id="u-72.1" who="#ZygmuntSurowiec">Trybunał Konstytucyjny czuwać będzie nad zgodnością ustaw i innych aktów normatywnych z Konstytucją, zaś Trybunał Stanu wypowiadać się będzie co do odpowiedzialności osób pełniących określone w ustawie najwyższe stanowiska państwowe w wypadku oskarżenia ich o naruszenie Konstytucji lub ustaw.</u>
          <u xml:id="u-72.2" who="#ZygmuntSurowiec">Będzie więc instytucją wymiaru sprawiedliwości szczególnego rodzaju. Pomiędzy tymi trybunałami istnieje dosyć istotny związek, który każę nam oceniać inicjatywę ustawodawczą kompleksowo. Wspólne myśli przewodnie można mianowicie dostrzec:</u>
          <u xml:id="u-72.3" who="#ZygmuntSurowiec">— w idei umocnienia ustroju socjalistycznego, — w umacnianiu zasad praworządności w procesie tworzenia prawa i jego stosowania, — w umacnianiu systemu gwarancji egzekwowania odpowiedzialności na każdym stanowisku i w stosunku do każdego obywatela, — w tworzeniu trwałych instytucji ustrojowych.</u>
          <u xml:id="u-72.4" who="#ZygmuntSurowiec">Oba te organy poszerzają zakres podmiotowy niezawisłego orzekania na podobnych zasadach jak sądy, to znaczy, że ich zawisłość jest determinowana wyłącznie normami zawartymi w Konstytucji i w ustawach.</u>
          <u xml:id="u-72.5" who="#ZygmuntSurowiec">W przeciwieństwie do Trybunału Stanu, Trybunał Konstytucyjny nie ma w Polsce żadnej tradycji, co nie oznacza oczywiście, że sprawy, które zamierza się mu powierzyć nie były doceniane i uwzględniane. Jak bowiem wiadomo, czuwanie nad zgodnością prawa z Konstytucją należy dotychczas do konstytucyjnych obowiązków Rady Państwa (art. 30). Troska o podniesienie na wyższy poziom prac legislacyjnych w Sejmie, a szczególnie zabezpieczenie zgodności stanowionego prawa z Konstytucją była jednym z głównych argumentów, który przed kilkoma laty przemawiał za powołaniem Komisji Prac Ustawodawczych. Doskonaleniem prawa, zwłaszcza resortowego, zajmowały się również inne, właściwe komisje sejmowe.</u>
          <u xml:id="u-72.6" who="#ZygmuntSurowiec">Z perspektywy minionego czasu można jednak stwierdzić, że jakkolwiek parlament nasz poświęcał wiele uwagi wnoszonym do Sejmu projektom ustaw, a także sprawując kontrolę nad działalnością organów władzy i administracji państwowej, oceniał realizację ustaw i na ich podstawie wydanych aktów normatywnych, to mimo wszystko dotychczas stosowane środki nie były wystarczające. Jak zapewne obywatele posłowie pamiętają, rządowy program doskonalenia prawa uchwalony w 1974 roku na okres do 1980 r. wykonany został w czasie VI i VII kadencji Sejmu tylko w niewielkim stopniu, a oceny realizacji tego programu, dokonywane na posiedzeniach komisji sejmowej, były krytyczne.</u>
          <u xml:id="u-72.7" who="#ZygmuntSurowiec">Po sierpniu 1980 r. funkcja ustawodawcza Sejmu nabrała nowego wymiaru. Uzasadnione społeczne oczekiwania związane z obecnymi i przyszłymi reformami wymagają ożywionej działalności ustawodawczej, polegającej na nowelizowaniu dotychczas obowiązujących przepisów prawnych bądź uchwalaniu nowych ustaw.</u>
          <u xml:id="u-72.8" who="#ZygmuntSurowiec">Intensywność prac legislacyjnych widoczna w ostatnich miesiącach, a także liczba ustaw, nad którymi pracujemy obecnie — te tendencje potwierdza. Powyższe okoliczności przemawiają za powołaniem Trybunału Konstytucyjnego i przejęciem przez ten trybunał obowiązków czuwania nad zgodnością prawa z Konstytucją.</u>
          <u xml:id="u-72.9" who="#ZygmuntSurowiec">Wprawdzie jeszcze nie został przygotowany projekt ustawy, który określi właściwość, ustrój i postępowanie Trybunału Konstytucyjnego, ale sądzę, że można wyrazić przekonanie, iż ustawa taka zostanie przygotowana w niezbyt odległym czasie, zwłaszcza w wyniku zmian art. 30 Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-72.10" who="#ZygmuntSurowiec">Obywatele Posłowie! W przeciwieństwie do Trybunału Konstytucyjnego, Trybunał Stanu jest w Polsce instytucją znaną z okresu międzywojennego, choć nie miał on zbyt dużo i dobrych doświadczeń.</u>
          <u xml:id="u-72.11" who="#ZygmuntSurowiec">Były tylko dwie sprawy, jedna w 1924 roku, dotyczyła Władysława Kucharskiego, najpierw Ministra Przemysłu i Handlu, a potem Ministra Skarbu. Wniosek sejmowej komisji o postawienie go w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu upadł na posiedzeniu Sejmu. Druga sprawa dotyczyła afery budżetowej, za co odpowiadał przed Trybunałem w 1929 r. Minister Skarbu, Gabriel Czechowicz.</u>
          <u xml:id="u-72.12" who="#ZygmuntSurowiec">Przy opracowaniu rozpatrywanego dzisiaj projektu ustawy wzięto pod uwagę ówczesne rozwiązania prawne. Instytucję Trybunału Stanu uwzględniała również Mała Konstytucja z 1947 roku nawiązująca do przepisów Konstytucji Marcowej z 1921 r. Ale nie wydano ustawy zwykłej i Trybunał nie został powołany. Konstytucja z 1952 roku Trybunał Stanu pominęła.</u>
          <u xml:id="u-72.13" who="#ZygmuntSurowiec">Sprawa Trybunału Stanu ożyła na krótko na fali polskiego października, ale tylko w dyskusjach politycznych i wreszcie po wielu latach stała się nader aktualna w wyniku socjalistycznej odnowy po sierpniu 1980 r. Można więc stwierdzić, że idea odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe rozwija się w momentach przełomowych, wyrażając dążenie społeczeństwa do doskonalenia funkcjonowania ustroju socjalistycznej demokracji.</u>
          <u xml:id="u-72.14" who="#ZygmuntSurowiec">Mówiąc o pewnej ciągłości myśli politycznej w zakresie kształtowania rozwiązań prawno-ustrojowych, oceniamy potrzebę powołania Trybunału Stanu i jego funkcji, jednakże na tle odmiennych warunków ekonomicznych i społeczno-politycznych, panujących w okresie międzywojennym i obecnie. Wtedy Trybunał Stanu był jednym z nielicznych środków gwarancji równości wszystkich obywateli wobec prawa, choć w rzeczywistości tej roli nie spełniał. W obecnym stanie prawnym i przy rozwiniętych zasadach samorządu i kontroli społecznej w przedsiębiorstwach i zakładach pracy, a także kontroli sprawowanej przez organizacje społeczne i polityczne Trybunał Stanu nabiera innej treści ustrojowej — jest wyrazem dążeń do realizacji idei sprawiedliwości społecznej i przestrzegania zasad praworządności.</u>
          <u xml:id="u-72.15" who="#ZygmuntSurowiec">Obecny projekt ustawy o Trybunale Stanu uwzględnia już uwagi zgłoszone w pierwszej fazie jego tworzenia i usuwa nieporozumienia i wątpliwości, jakie rodziły się w początkowym okresie na tle ówczesnych propozycji regulacji prawnych. Dziś jest już oczywiste, że:</u>
          <u xml:id="u-72.16" who="#ZygmuntSurowiec">1. Trybunał Stanu będzie instytucją, która obok innych środków przeciwdziałać będzie wypaczeniom, jakie miały miejsce w najnowszych dziejach Polski, a czynić to będzie poprzez rozpatrywanie odpowiedzialności określonych w ustawie osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe — za naruszenie Konstytucji i ustaw.</u>
          <u xml:id="u-72.17" who="#ZygmuntSurowiec">2. Nie ma zastępować sądu karnego, natomiast może orzekać o odpowiedzialności karnej osób za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem i jeżeli Sejm w uchwale o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej uzna za celowe łączne rozpoznanie sprawy karnej. Oznacza to, że rozpatrywanie przez Trybunał przestępstw pospolitych będzie należeć do rzadkości. Przestępstwa te, popełniane przez ludzi piastujących kierownicze funkcje państwowe, poddane będą jurysdykcji sądów powszechnych, zgodnie z obowiązującą zasadą równości wobec prawa. Zasadę tę — jak wiemy — respektowały także przepisy okresu międzywojennego, dotyczące Trybunału Stanu.</u>
          <u xml:id="u-72.18" who="#ZygmuntSurowiec">Obywatele Posłowie! W czasie pierwszego czytania projektu ustawy stwierdzono z tej trybuny, że choć najwyższe stanowiska w państwie powierzane są ludziom wyróżniającym się szczególnymi zdolnościami, to nie można wykluczyć, że ludzie ci obok zalet mają także i słabości. Sądzę, że jedną ze słabości jest skłonność do wykraczania poza ramy prawnie uregulowane. Niestety, zbyt często te skłonności dawały znać o sobie w ostatnich latach, o czym świadczą także odbywające się obecnie procesy karne.</u>
          <u xml:id="u-72.19" who="#ZygmuntSurowiec">Te i inne zjawiska niekorzystnie wpływały w przeszłości także na poziom kultury prawnej. W latach siedemdziesiątych, a szczególnie w roku ubiegłym, pełnym destrukcyjnych działań i anarchii, dokonano dużych spustoszeń w kulturze prawnej społeczeństwa. Mamy więc przed sobą jako naród żmudną i trudną pracę w przywracaniu należnej rangi prawa i w doskonaleniu funkcjonowania instytucji wymiaru sprawiedliwości. W pracy tej znaczny udział mieć będą zapewne obydwa trybunały.</u>
          <u xml:id="u-72.20" who="#ZygmuntSurowiec">Powołanie Trybunału Stanu w przekonaniu Klubu Poselskiego ZSL powinno ponadto oddziaływać na doskonalenie polityki kadrowej nie tylko w odniesieniu do osób, które mogą odpowiadać przed Trybunałem, ale również do innych kadr kierowniczych, powinny oddziaływać także na dobór ekspertów, którzy, jak wiadomo, w ostatnich latach odgrywają znaczną rolę, i niestety — nie zawsze pozytywną. W sumie działania te mogą wywrzeć korzystny wpływ na procesy podejmowania decyzji w sprawach o znaczeniu państwowym, a także podnieść rangę organów władzy i administracji państwowej oraz kształtować prawidłowe stosunki pomiędzy urzędem a obywatelem.</u>
          <u xml:id="u-72.21" who="#ZygmuntSurowiec">Mamy świadomość, że decyzje podejmowane w obecnych warunkach ustrojowych są obiektywnie niewspółmiernie trudniejsze, wymagają od decydentów dużej wiedzy, doświadczenia i wyobraźni. Gdyby tylko odnosić tę uwagę do sfery gospodarczej, to jak wiadomo, obecny majątek narodowy wielokrotnie przewyższa wartość majątku narodowego okresu międzywojennego. Niezwykle poszerzony został obecnie zakres przedmiotowy decyzji. Wymienione okoliczności wskazują, że o wiele większe konsekwencje mogą obecnie wynikać z decyzji błędnych niż kiedyś.</u>
          <u xml:id="u-72.22" who="#ZygmuntSurowiec">Znaczna część decyzji o zasadniczej randze musi także uwzględniać złożone warunki zewnętrzne. Świat jest podzielony. Są ugrupowania polityczne i gospodarcze państw i w tym podziale mamy także swoje określone miejsce i interesy. W związku z tym jako jeden z krajów wspólnoty socjalistycznej jesteśmy pod stałym naciskiem świata kapitalistycznego, nie mówiąc już o pozostałościach tej formacji wewnątrz kraju.</u>
          <u xml:id="u-72.23" who="#ZygmuntSurowiec">Nieuwzględnianie więc tych okoliczności przy podejmowaniu określonych decyzji wagi państwowej może narażać państwo na poważne niebezpieczeństwo, tak jak to się stało w latach siedemdziesiątych w wyniku bezkrytycznego otwarcia naszej gospodarki na Zachód. Efekty tego — to ciężki kryzys, uzależnienie gospodarki w znacznym stopniu od ośrodków, które kosztem polskiego narodu pragną osiągać własne cele polityczne.</u>
          <u xml:id="u-72.24" who="#ZygmuntSurowiec">Powołując Trybunał Stanu dokonujemy niejako obrachunku z przeszłością, tym bardziej że wyposażamy go także w możliwości oceny czynów dokonanych w przeszłości, a polegających na zawinionym naruszeniu Konstytucji lub innych ustaw. Z drugiej strony doceniamy profilaktyczną rolę tego organu. Już samo istnienie Trybunału powinno skłaniać do lepszej samooceny własnych przedsięwzięć i ich zgodności z Konstytucją.</u>
          <u xml:id="u-72.25" who="#ZygmuntSurowiec">Pragnę także zwrócić uwagę na rolę komisji sejmowych, które na podstawie art. 4 ustawy o Trybunale Stanu będą mogły większością 2/3 głosów skierować do Prezydium Sejmu wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Jest to wyraz umacniania kontrolnej funkcji Sejmu i jego komisji nad organami wykonawczymi.</u>
          <u xml:id="u-72.26" who="#ZygmuntSurowiec">W związku z nowymi uprawnieniami komisji, a także z przewidywanym powołaniem Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej powstaje potrzeba dokonania odpowiednich zmian w regulaminie Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-72.27" who="#ZygmuntSurowiec">Wysoki Sejmie! Ruch ludowy na przestrzeni ponad 85 lat swego istnienia we wszystkich programach stronnictw chłopskich wielką rangę nadawał zagadnieniom ochrony interesów państwa, praworządności i wymiaru sprawiedliwości. Także w projekcie programu, który od ubiegłego roku jest poddany pod dyskusję członków ZSL, zawarto między innymi następujące sformułowania: „ZSL opowiada się za pełną realizacją konstytucyjnej zasady, praworządności…”, a dalej: „istnieć muszą i skutecznie funkcjonować prawne i pozaprawne gwarancje realizacji praworządności”.</u>
          <u xml:id="u-72.28" who="#ZygmuntSurowiec">Przedstawiając stanowisko Klubu Poselskiego ZSL w sprawie powołania Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu Wyrażam przekonanie, że spełnią one nasze oczekiwania.</u>
          <u xml:id="u-72.29" who="#ZygmuntSurowiec">Jednocześnie oświadczam, że posłowie ludowcy głosować będą za przyjęciem zaproponowanych zmian w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zawartych w druku sejmowym nr 164, a także ustawy o Trybunale Stanu (druk nr 155) wraz z poprawkami Komisji zawartymi w druku sejmowym nr 165 i zgłoszonymi dzisiaj przez posła sprawozdawcę autopoprawkami. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-72.30" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-73">
          <u xml:id="u-73.0" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu posłowi Alojzemu Brylowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-74">
          <u xml:id="u-74.0" who="#AlojzyBryl">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! W dniu dzisiejszym Wysoka Izba zamierza uchwalić istotne zmiany w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Nie będzie chyba przesadne twierdzenie, że niewiele spośród stosunkowo licznych zmian, jakie zostały wprowadzone do Konstytucji w okresie jej obowiązywania, wywołało równie szerokie zainteresowanie opinii publicznej, jak obecnie proponowane zmiany. Świadczy to o doniosłości ustrojowej i społecznej przedłożonych projektów.</u>
          <u xml:id="u-74.1" who="#AlojzyBryl">Rolę Konstytucji w życiu społecznym mierzy się w szczególności skutecznością zawartych w niej gwarancji konstytucyjnych. Doświadczenie uczy, że najtrafniej ustanowione normy konstytucyjno-prawne mogą pozostać w całości lub w znacznej części martwą literą, jeśli w praktyce życia publicznego można je naruszać lub obchodzić, nie narażając się na odpowiedzialność za ich naruszenie.</u>
          <u xml:id="u-74.2" who="#AlojzyBryl">Zatem szczególnego rozwinięcia wymagają gwarancje konstytucyjne, dotyczące problematyki praworządności. Konstytucja nasza stwierdza, że jedną z podstawowych zasad ustroju politycznego jest zasada praworządności. Bowiem zamieszczony w rozdziale zatytułowanym „Ustrój polityczny” art. 8 Konstytucji PRL stanowi, że ścisłe przestrzeganie praw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest podstawowym obowiązkiem zarówno każdego organu państwa, jak i każdego obywatela, a wszystkie organy władzy i administracji państwowej działają na podstawie przepisów prawa. W celu urzeczywistnienia tej zasady konieczne jest utworzenie odpowiednich gwarancji. Potrzeba ta wynika z praktyki życia codziennego, która dowodzi, że od lat występują rozbieżności między wspomnianą zasadą państwa praworządnego a stanem rzeczywistym. Między innymi odczuwany jest niedostatek sankcji za naruszenie Konstytucji polegające na wydaniu aktu normatywnego, sprzecznego z Konstytucją.</u>
          <u xml:id="u-74.3" who="#AlojzyBryl">Także niedostateczne są gwarancje konstytucyjne wspierające właściwą państwu socjalistycznemu zasadę, wyrażoną w art. 20 Konstytucji, a stanowiącą, że najwyższym organem władzy państwowej jest Sejm PRL. Sformułowany w Konstytucji układ stosunków pomiędzy Sejmem a organami administracji państwowej, z Radą Ministrów na czele, jest wyrazem socjalistycznej koncepcji ustroju państwa. Jeśli dotychczas funkcjonowanie tego układu ulegało częstym i długotrwałym zachwianiom, to ich przyczyną, obok zjawisk natury politycznej, były niedostateczne gwarancje prawne.</u>
          <u xml:id="u-74.4" who="#AlojzyBryl">Dotychczas Konstytucja przewidywała jako podstawowy rodzaj — odpowiedzialność polityczną, polegającą na możliwości odwołania lub spowodowania odwołania określonej osoby z zajmowanego stanowiska. Zgromadzone doświadczenia mówią, że ta odpowiedzialność jest niewystarczająca. Zachodzi zatem potrzeba jej umocnienia przez przyjęcie odpowiedzialności konstytucyjnej, a więc odpowiedzialności o charakterze prawnym, ponoszonej przed Sejmem. Dlatego tak ważne i celowe jest powołanie Trybunału Stanu jako organu, który w imieniu Sejmu orzekać będzie o tej odpowiedzialności. Stronnictwo Demokratyczne od dawna widziało tę potrzebę. Wysunęło ją w 1958 roku na VI Kongresie, a następnie, ze szczególną mocą postulowało powołanie Trybunału Stanu na XII Kongresie w marcu 1981 roku.</u>
          <u xml:id="u-74.5" who="#AlojzyBryl">Powołanie Trybunału Stanu w myśl przedkładanego projektu ustawy wprowadzi wysokie wymogi wobec osób pełniących najwyższe funkcje we władzach państwowych. Funkcjonowanie Trybunału Stanu powinno także wywołać efekty prewencyjne, pozwalające na wyrażenie nadziei, że krytykowane przez społeczeństwo metody sprawowania władzy nie powtórzą się w przyszłości. Zatem działalność Trybunału Stanu mieć będzie znaczenie nie tylko w kategoriach prawnych i politycznych, ale także moralnych — jako wyraz dążeń do odnowy moralnej w naszym kraju. Z tych też względów tak żywe było oczekiwanie naszego społeczeństwa na powołanie Trybunału i rychłe podjęcie jego działalności. Dzisiejsze decyzje Sejmu wychodzą zatem naprzeciw tym oczekiwaniom.</u>
          <u xml:id="u-74.6" who="#AlojzyBryl">Wysoki Sejmie! Stronnictwo Demokratyczne od początku swego istnienia niezłomnie stało na gruncie zasady, że siłą państwa jest słuszność i autorytet jego praw. Nawiązując do walki politycznej, podjętej jeszcze przed II wojną światową, o demokratyczną Konstytucję l i pełne jej poszanowanie — Stronnictwo w uchwałach odbytego w styczniu 1946 roku I Zjazdu Naczelnej Rady wyraziło pogląd o potrzebie powołania Trybunału Konstytucyjnego. Do koncepcji tej powrócono w uchwałach plenarnego posiedzenia Centralnego Komitetu SD z 10 października 1956 r. Wysunięto wówczas tezę, iż przedmiotem orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego powinna być nie tylko zgodność aktów normatywnych z Konstytucją, lecz również zgodność aktów normatywnych niższego stopnia z aktami normatywnymi wyższego stopnia. Wychodzono przy tym z założenia, że skoro Konstytucja PRL nakłada na wszystkie organy państwowe obowiązek działania zgodnie z prawem, przeto każde naruszenie prawa, choćby nie naruszało Konstytucji bezpośrednio, jest jednak sprzeczne z wyrażoną w niej nadrzędną normą, nakazującą ścisłe przestrzeganie prawa. Dlatego z całą konsekwencją powrócono do tych idei na XII Kongresie SD, który uznał Trybunał Konstytucyjny za niezbędną gwarancję praworządności i ochronę praw obywatelskich w państwie.</u>
          <u xml:id="u-74.7" who="#AlojzyBryl">W nawiązaniu do wystąpienia posła sprawozdawcy w części dotyczącej Trybunału Konstytucyjnego, trzeba podkreślić, że po raz pierwszy w historii Polski wprowadzona zostanie kontrola konstytucyjności aktów prawnych, wydawanych przez Sejm. Zgodnie z projektem ustawy kontrola ta sprawowana będzie przez organ fachowy, niezawisły, zewnętrzny w stosunku do Sejmu. Wprowadzając zmiany w Konstytucji PRL, zawarte w proponowanym zapisie art. 33a, Trybunałowi Konstytucyjnemu nadane zostaną daleko idące, pożądane uprawnienia do orzekania zgodności z Konstytucją aktów normatywnych, stanowionych przez naczelne i centralne organy państwowe. Tak więc Trybunał może badać konstytucyjność dekretów Rady Państwa oraz wszystkich innych ogólnopaństwowych aktów normatywnych, wydawanych przez organy państwowe.</u>
          <u xml:id="u-74.8" who="#AlojzyBryl">Istotna jest też propozycja Komisji Prac Ustawodawczych, polegająca na tym, że orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności ustaw z Konstytucją podlegają rozpatrzeniu przez Sejm. Natomiast moc wiążącą powszechnie mają orzeczenia Trybunału o niezgodności z Konstytucją lub ustawami aktów tzw. podstawowych.</u>
          <u xml:id="u-74.9" who="#AlojzyBryl">Obywatele Posłowie! Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego z pełną satysfakcją podkreśla, że omawiane inicjatywy Stronnictwa znalazły zrozumienie i poparcie ze strony Klubów Poselskich PZPR i ZSL, a w odniesieniu do Trybunału Stanu uzyskały szczególne wsparcie Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego. Tym samym doczekały się realizacji wielokrotne postulaty Stronnictwa Demokratycznego dotyczące powołania Trybunału Stanu i Trybunału Konstytucyjnego. Szczególne zabiegi w tej dziedzinie Klubu Poselskiego SD w okresie ostatniego roku, także i z tej trybuny, mające wsparcie w klubach i w kołach poselskich, zostały urzeczywistnione w postaci przedłożonych Wysokiej Izbie projektów zmian w Konstytucji i ustaw o trybunałach.</u>
          <u xml:id="u-74.10" who="#AlojzyBryl">Rozpatrywane projekty aktów zbieżne są z intencjami XII Kongresu i VI plenarnego posiedzenia Centralnego Komitetu SD. Bowiem ostatnie Plenum Centralnego Komitetu SD obradujące 16 marca br. wskazało, że dla realizacji nadrzędnych celów narodowych zasadniczą sprawą jest umocnienie państwa, które swą siłę powinno także czerpać z rozbudowy istniejących w nim instytucji demokracji socjalistycznej, opartych na niezbędnych gwarancjach konstytucyjnych.</u>
          <u xml:id="u-74.11" who="#AlojzyBryl">Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego głosować będzie za przyjęciem przedłożonych projektów ustaw w przekonaniu, że w praktycznym stosowaniu służyć one będą umacnianiu autorytetu państwa, socjalistycznej odnowy, opartej na fundamencie doskonalonego prawa, a także w przeświadczeniu, że wyrażają one i urzeczywistniają zasadę — prawo ostoją Rzeczypospolitej. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-74.12" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-75">
          <u xml:id="u-75.0" who="#AndrzejWerblan">Wysoki Sejmie! Lista mówców została wyczerpana.</u>
          <u xml:id="u-75.1" who="#AndrzejWerblan">Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-75.2" who="#AndrzejWerblan">Przypominam, że zgodnie z art. 106 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Sejm może uchwalić zmianę Konstytucji jedynie większością co najmniej dwu trzecich głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.</u>
          <u xml:id="u-75.3" who="#AndrzejWerblan">Stwierdzam, że w posiedzeniu bierze udział wymagana liczba posłów.</u>
          <u xml:id="u-75.4" who="#AndrzejWerblan">Zgodnie z art. 74 regulaminu Sejmu w przypadku głosowania nad projektem ustawy o zmianie Konstytucji zarządza się obliczanie głosów.</u>
          <u xml:id="u-75.5" who="#AndrzejWerblan">Proszę zatem Obywateli Posłów Sekretarzy: Apolonię Czernik, Jana Koniecznego, Marię Korczykowską, Krystynę Mazur, Jacka Ramiana i Hannę Suchocką, aby po zarządzeniu głosowania dokonali obliczenia głosów.</u>
          <u xml:id="u-75.6" who="#AndrzejWerblan">Proszę Obywateli Posłów Sekretarzy o zajęcie ustalonych miejsc w sali w celu obliczenia głosów w poszczególnych sektorach.</u>
          <u xml:id="u-75.7" who="#AndrzejWerblan">Proszę Obywateli Posłów o utrzymanie w górze rąk w czasie głosowania przez czas, umożliwiający posłom sekretarzom obliczenie głosów.</u>
          <u xml:id="u-75.8" who="#AndrzejWerblan">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-75.9" who="#AndrzejWerblan">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w brzmieniu proponowanym przez Komisję Prac Ustawodawczych — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-75.10" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-75.11" who="#AndrzejWerblan">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-75.12" who="#AndrzejWerblan">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-75.13" who="#AndrzejWerblan">Ogłaszam wynik głosowania: za ustawą o zmianie Konstytucji głosowało 318 posłów, nikt nie głosował przeciw, nikt nie wstrzymał się od głosowania.</u>
          <u xml:id="u-75.14" who="#AndrzejWerblan">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-75.15" who="#AndrzejWerblan">Przystępujemy do głosowania nad projektem ustawy o Trybunale Stanu.</u>
          <u xml:id="u-75.16" who="#AndrzejWerblan">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o Trybunale Stanu wraz z poprawkami proponowanymi przez Komisję Prac Ustawodawczych oraz dodatkowymi poprawkami zgłoszonymi przez posła sprawozdawcę — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-75.17" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-75.18" who="#AndrzejWerblan">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-75.19" who="#AndrzejWerblan">Kto się wstrzymał od głosowania? 4 posłów.</u>
          <u xml:id="u-75.20" who="#AndrzejWerblan">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o Trybunale Stanu.</u>
          <u xml:id="u-75.21" who="#AndrzejWerblan">Przystępujemy do punktu 6 porządku dziennego: Wybór Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej (druk nr 169).</u>
          <u xml:id="u-75.22" who="#AndrzejWerblan">Wniosek Konwentu Seniorów w sprawie dokonania wyboru składu Komisji — został Obywatelom Posłom doręczony.</u>
          <u xml:id="u-75.23" who="#AndrzejWerblan">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-75.24" who="#AndrzejWerblan">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-75.25" who="#AndrzejWerblan">Przystępujemy zatem do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-75.26" who="#AndrzejWerblan">Kto z Obywateli Posłów jest za wyborem Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej w proponowanym składzie — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-75.27" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-75.28" who="#AndrzejWerblan">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-75.29" who="#AndrzejWerblan">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-75.30" who="#AndrzejWerblan">Stwierdzam, że Sejm dokonał wyboru Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-75.31" who="#AndrzejWerblan">Przystępujemy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska oraz Komisji Prac Ustawodawczych o przedstawionym przez Radę Państwa projekcie ustawy o ujednoliceniu terminu upływu kadencji rad narodowych stopnia podstawowego i wojewódzkiego (druki nr 163 i 166).</u>
          <u xml:id="u-75.32" who="#AndrzejWerblan">Głos ma sprawozdawca poseł Maria Prus.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-76">
          <u xml:id="u-76.0" who="#MariaPrus">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Z upoważnienia Komisji Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska oraz Prac Ustawodawczych mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie sprawozdanie o przedstawionym przez Radę Państwa projekcie ustawy o ujednoliceniu terminu upływu kadencji rad narodowych stopnia podstawowego i wojewódzkiego.</u>
          <u xml:id="u-76.1" who="#MariaPrus">Projekt referowanej przeze mnie ustawy, postulując ujednolicenie terminu upływu kadencji rad narodowych stopnia podstawowego i wojewódzkiego, zakłada przedłużenie o dalsze dwa lata kadencji rad narodowych stopnia podstawowego, wybranych w dniu 5 lutego 1978 roku. A zatem w myśl projektu najbliższe wybory do wszystkich rad narodowych — jeśli Wysoki Sejm nie postanowi inaczej — odbyłyby się w ustalonym terminie, po upływie kadencji rad narodowych stopnia wojewódzkiego, to jest po 23 marca 1984 r.</u>
          <u xml:id="u-76.2" who="#MariaPrus">Byłyby to równocześnie wybory do rad narodowych i Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, którego kadencja upływa również w dniu 23 marca 1984 roku.</u>
          <u xml:id="u-76.3" who="#MariaPrus">Proponowane rozwiązanie ma przede wszystkim na celu zadośćuczynienie społecznej opinii, która nie znajduje merytorycznego uzasadnienia stosowanej od niedawna praktyki przeprowadzania w odstępach co dwa lata kosztownych w sensie organizacyjnym i finansowym dwóch kampanii wyborczych. Opinia taka była wyrażana zarówno w toku wyborów do Sejmu i rad narodowych stopnia wojewódzkiego, przeprowadzonych w 1980 roku, jak również ostatnio — przy okazji społecznej konsultacji projektu nowej ustawy o radach narodowych i samorządzie terytorialnym. Między innymi postulaty o ujednoliceniu terminu upływu kadencji rad narodowych zgłoszono z 38 ośrodków wojewódzkich.</u>
          <u xml:id="u-76.4" who="#MariaPrus">Pragnę przypomnieć, że w związku z upływem kadencji rad narodowych stopnia podstawowego z dniem 5 lutego 1982 r., Rada Państwa, mając na względzie warunki stanu wojennego, podjęła 4 lutego bieżącego roku uchwałę o odłożeniu — jednakże bez określenia w czasie — terminu zarządzenia wyborów do tych rad oraz o zachowaniu przez radnych mandatów pochodzących z wyborów 1978 roku. Projekt ustawy zmierza więc do wyraźnego uregulowania czasu upływu kadencji wymienionych rad i równocześnie zapewnienia ustawowej podstawy do ich dalszej działalności.</u>
          <u xml:id="u-76.5" who="#MariaPrus">Pragnę również podkreślić, że w celu zapełnienia powstałej luki prawnej co do ciągłości działania rad narodowych stopnia podstawowego, projekt ustawy w art. 3 zawiera sformułowanie, iż postanowienia ustawy weszłyby w życie z mocą obowiązującą od 5 lutego br., to jest od daty, w której formalnie została zakończona kadencja rad narodowych stopnia podstawowego.</u>
          <u xml:id="u-76.6" who="#MariaPrus">Wysoka Izbo! Niech mi wolno będzie zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt przedstawionego projektu ustawy. Mianowicie przedłużenie kadencji rad narodowych stopnia podstawowego pociągnie za sobą automatycznie przedłużenie kadencji członków komisji rozjemczych i odwoławczych do spraw pracy oraz kadencji sołtysów. Tak stanowią bowiem przepisy Kodeksu pracy, który łączy upływ kadencji wymienionych komisji z upływem kadencji rad narodowych stopnia podstawowego oraz postanowienia ustawy o radach narodowych, które analogicznie rozstrzygają sprawę, jeśli chodzi o sołtysów. A zatem, jeśli Wysoki Sejm uchwalić raczy wniesiony projekt ustawy, to przedłużony mandat piastować będzie ponad 100,5 tys. radnych, 14,5 tys. członków komisji rozjemczych i odwoławczych do spraw pracy oraz ponad 38,5 tys. sołtysów. Pragnę podkreślić, że dla utrzymania wysokiej aktywności tej dużej rzeszy działaczy i społeczników niezbędne będą zarówno społeczne uznanie, jak i wszechstronna pomoc organizacji i organów państwowych, które do takiej pomocy są zobligowane.</u>
          <u xml:id="u-76.7" who="#MariaPrus">W imieniu Komisji Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska oraz Prac Ustawodawczych zwracam się do Wysokiego Sejmu z wnioskiem o uchwalenie przedstawionego projektu ustawy wraz z poprawką zawartą w jednolitym tekście w druku sejmowym nr 166. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-77">
          <u xml:id="u-77.0" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-77.1" who="#AndrzejWerblan">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-77.2" who="#AndrzejWerblan">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-77.3" who="#AndrzejWerblan">Przystępujemy zatem do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-77.4" who="#AndrzejWerblan">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o ujednoliceniu terminu upływu kadencji rad narodowych stopnia podstawowego i wojewódzkiego wraz z poprawką proponowaną przez Komisję Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska oraz Komisję Prac Ustawodawczych — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-77.5" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-77.6" who="#AndrzejWerblan">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-77.7" who="#AndrzejWerblan">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-77.8" who="#AndrzejWerblan">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o ujednoliceniu terminu upływu kadencji rad narodowych stopnia podstawowego i wojewódzkiego.</u>
          <u xml:id="u-77.9" who="#AndrzejWerblan">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Przedstawiony przez Komisję do spraw Samorządu Pracowniczego Przedsiębiorstw, Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów oraz Komisję Prac Ustawodawczych projekt uchwały w sprawie utworzenia Rady Społeczno-Gospodarczej przy Sejmie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (druk nr 167).</u>
          <u xml:id="u-77.10" who="#AndrzejWerblan">Z upoważnienia komisji projekt uchwały przedstawi poseł Marian Żołnierczyk.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-78">
          <u xml:id="u-78.0" who="#MarianŻołnierczyk">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Komisje: do spraw Samorządu Pracowniczego Przedsiębiorstw; Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów oraz Prac Ustawodawczych, z upoważnienia których mam zaszczyt przemawiać, wnoszą projekt uchwały w sprawie utworzenia Rady Społeczno-Gospodarczej przy Sejmie — zawarty w druku sejmowym nr 167.</u>
          <u xml:id="u-78.1" who="#MarianŻołnierczyk">Idea powołania organu konsultacyjnego przy Sejmie PRL narodziła się w latach 1980–1981 w toku dyskusji nad reformą gospodarki oraz umocnieniem roli organów przedstawicielskich. W tym czasie do Sejmu napłynęły liczne postulaty utworzenia organu, który skupiając przede wszystkim przedstawicieli bezpośrednich wytwórców w przemyśle i rolnictwie, byłby organem opiniodawczym i doradczym Sejmu w zakresie rozpatrywania spraw o szczególnym znaczeniu społecznym i gospodarczym.</u>
          <u xml:id="u-78.2" who="#MarianŻołnierczyk">Idea ta znalazła zwolenników w powołanej przez Rząd Komisji do spraw Reformy Gospodarczej, która w pierwszych miesiącach 1981 roku przedstawiła w projekcie „Podstawowych założeń reformy gospodarczej” różne warianty organu opiniodawczo-konsultacyjnego przy Sejmie. Pragnę przypomnieć, że dokument ten zyskał pozytywną opinię Wysokiej Izby.</u>
          <u xml:id="u-78.3" who="#MarianŻołnierczyk">W lipcu 1981 r. koncepcję organu konsultacyjnego zaakceptował IX Nadzwyczajny Zjazd PZPR wraz z kierunkami reformy, a VII Plenum KC PZPR, realizując uchwałę Zjazdu, zobowiązało Klub Poselski PZPR do wniesienia pod obrady Sejmu projektu uchwały o powołaniu Rady Społeczno-Gospodarczej, pełniącej funkcje konsultacyjne.</u>
          <u xml:id="u-78.4" who="#MarianŻołnierczyk">Po sejmowym exposé Prezesa Rady Ministrów generała armii Wojciecha Jaruzelskiego, wygłoszonym w dniu 25 stycznia br., Prezydium Sejmu zwróciło się do Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów, Komisji Prac Ustawodawczych oraz Komisji do spraw Samorządu Pracowniczego Przedsiębiorstw o rozpatrzenie inicjatywy powołania przy Sejmie społeczno-gospodarczego organu konsultacyjnego, a w przypadku pozytywnego jej zaopiniowania, o opracowanie projektów odpowiednich decyzji w tej sprawie.</u>
          <u xml:id="u-78.5" who="#MarianŻołnierczyk">W uzasadnieniu swej inicjatywy Prezydium Sejmu podkreśliło, że powołanie Rady Społeczno-Gospodarczej „przyczyniłoby się do rozszerzenia płaszczyzny konsultacji społecznych i gospodarczych, a tym samym stworzyłoby lepsze warunki do należytego wypełniania przez Sejm jego systematycznie zwiększających się zadań w zakresie ustawodawstwa i kontroli”.</u>
          <u xml:id="u-78.6" who="#MarianŻołnierczyk">W celu opracowania projektów odpowiednich dokumentów prezydia tych trzech komisji powołały zespół posłów, który przedstawił projekty uchwał dotyczące utworzenia Rady oraz trybu powoływania jej członków. Komisje kilkakrotnie rozpatrywały te projekty. W czasie dyskusji posłowie zgłaszali szereg uwag i zastrzeżeń, które uwzględniano przy redagowaniu kolejnych wersji uchwał. Chodziło przede wszystkim o to, aby uniknąć dublowania działalności już istniejących organów Sejmu, a zwłaszcza komisji sejmowych. Zastanawiano się również, czy nowy organ będzie dostatecznie reprezentatywny dla wypracowania kompetentnych opinii.</u>
          <u xml:id="u-78.7" who="#MarianŻołnierczyk">Utworzenie Rady jest powołaniem nowej, nie znanej w naszym systemie parlamentarnym instytucji. Proponuje się zatem, aby na przedstawionych w projekcie uchwały zasadach Rada funkcjonowała do końca bieżącej kadencji Sejmu. Natomiast w nowej kadencji, w oparciu o uzyskane doświadczenia i analizę działalności Rady sprecyzowane będą docelowe zadania oraz struktura Rady, zakładając, że instytucja ta może stać się trwałym elementem polskiego systemu parlamentarnego.</u>
          <u xml:id="u-78.8" who="#MarianŻołnierczyk">Wysoki Sejmie! W przedłożonym projekcie uchwały komisje proponują, aby Rada Społeczno-Gospodarcza była organem opiniodawczym i doradczym Sejmu i jego organów. W tym zakresie Rada rozpatrywałaby sprawy kierowane do niej przez Sejm, Prezydium Sejmu oraz komisje sejmowe. Zadanie Rady polegałoby na opiniowaniu tych spraw. Niezależnie od tego Rada mogłaby podejmować działania również z własnej inicjatywy.</u>
          <u xml:id="u-78.9" who="#MarianŻołnierczyk">Proponuje się, aby w skład Rady wchodzili przedstawiciele załóg przedsiębiorstw i państwowych gospodarstw rolnych, rolniczych spółdzielni produkcyjnych i zrzeszeń rolników indywidualnych, organizacji spółdzielczych i rzemieślniczych, organizacji zawodowych i społecznych, stowarzyszeń twórczych i naukowych. Wyboru członków Rady spośród kandydatów wybranych przez załogi oraz organizacje dokonywałby Sejm na wniosek Prezydium Sejmu. Proponuje się, aby posłowie nie byli członkami Rady. Wyjątek stanowiłby tylko przewodniczący Rady, którym powinien być jeden z posłów. Pragnę podkreślić, że przedłożony projekt uchwały zakłada, że w obradach Rady będą mogli uczestniczyć posłowie.</u>
          <u xml:id="u-78.10" who="#MarianŻołnierczyk">Komisje uznały, że w skład Rady może być powołany tylko obywatel polski, posiadający czynne prawo wyborcze do Sejmu. Proponuje się także, aby wybrana w takim trybie Rada liczyła nie więcej niż 120 członków. Nie przesądza to, czy Sejm wszystkich członków Rady powoła jednorazowo, czy też na kolejnych swoich posiedzeniach, między innymi w miarę przywracania działalności samorządu załóg przedsiębiorstw, związków zawodowych i innych organizacji społecznych.</u>
          <u xml:id="u-78.11" who="#MarianŻołnierczyk">Utrata członkostwa Rady następowałaby z powodu śmierci, zrzeczenia się lub utraty prawa wybierania do Sejmu oraz w przypadku odwołania przez Sejm na wniosek Prezydium Sejmu, w oparciu o wniosek załogi lub organizacji, która wysunęła kandydata, lub na wniosek samej Rady.</u>
          <u xml:id="u-78.12" who="#MarianŻołnierczyk">Pracami Rady kierowałoby Prezydium Rady, składające się z przewodniczącego Rady, jego zastępców, członków i sekretarza. Proponuje się, by przewodniczącego Rady powoływał Sejm na wniosek Prezydium Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-78.13" who="#MarianŻołnierczyk">W projekcie uchwały proponuje się dla przewodniczącego Rady uprawnienia: zwracania się za pośrednictwem Prezydium Sejmu do członków Rządu oraz Najwyższej Izby Kontroli o opracowanie odpowiednich materiałów, informacji i wyjaśnień niezbędnych dla prac Rady oraz do zapraszania na posiedzenia Rady osób, których udział w rozpatrywaniu danej sprawy jest konieczny. W wyniku rozpatrzenia sprawy Radzie przysługiwałoby prawo uchwalania opinii i wniosków, które przewodniczący Rady przesyłałby do Prezydium Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-78.14" who="#MarianŻołnierczyk">W projekcie uchwały proponuje się, aby rolę koordynatora działań Rady i poszczególnych komisji sejmowych spełniało Prezydium Sejmu, które może określić tryb i terminy rozpatrywania poszczególnych spraw przez Radę. Szczegółowy porządek prac Rady określałby natomiast jej regulamin, uchwalony przez Radę i zatwierdzony przez Prezydium Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-78.15" who="#MarianŻołnierczyk">Komisje sejmowe proponują również przepis, na podstawie którego Sejm powołałby pierwszy skład Rady w ciągu trzech miesięcy od dnia wejścia w życie uchwały. Proponuje się, aby uchwała weszła w życie z dniem ogłoszenia.</u>
          <u xml:id="u-78.16" who="#MarianŻołnierczyk">Obywatele Posłowie! Propozycja powołania Rady Społeczno-Gospodarczej przy Sejmie stanowi wyjście naprzeciw społecznym oczekiwaniom rozwinięcia idei konsultacji społecznych, zawartej w art. 86 Konstytucji PRL. Nowy organ, jako wyraziciel opinii bezpośrednich wytwórców pogłębi związki ludowego parlamentu z szerokimi rzeszami ludu pracującego miast i wsi.</u>
          <u xml:id="u-78.17" who="#MarianŻołnierczyk">Wnoszę, aby Wysoki Sejm zechciał podjąć uchwałę w brzmieniu zaproponowanym w druku nr 167. Dziękuję za uwagę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-79">
          <u xml:id="u-79.0" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-79.1" who="#AndrzejWerblan">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie wypowiedzieć się w przedstawionej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-79.2" who="#AndrzejWerblan">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-79.3" who="#AndrzejWerblan">Przystępujemy zatem do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-79.4" who="#AndrzejWerblan">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu uchwały w sprawie utworzenia Rady Społeczno-Gospodarczej przy Sejmie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w brzmieniu proponowanym przez komisje — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-79.5" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-79.6" who="#AndrzejWerblan">Kto jest przeciw? 2 posłów.</u>
          <u xml:id="u-79.7" who="#AndrzejWerblan">Kto się wstrzymał od głosowania? 9 posłów.</u>
          <u xml:id="u-79.8" who="#AndrzejWerblan">Stwierdzam, że Sejm podjął uchwałę w sprawie utworzenia Rady Społeczno-Gospodarczej przy Sejmie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-79.9" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu Sekretarzowi Posłowi Jackowi Ramianowi w celu odczytania komunikatu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-80">
          <u xml:id="u-80.0" who="#JacekRamian">Bezpośrednio po ogłoszeniu przerwy w obradach Sejmu odbędzie się posiedzenie Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej — sala nr 101.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-81">
          <u xml:id="u-81.0" who="#StanisławGucwa">Obecnie zarządzam 30 minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-81.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 13 min. 55 do godz. 14 min. 35.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-82">
          <u xml:id="u-82.0" who="#StanisławGucwa">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-82.1" who="#StanisławGucwa">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Powołanie przewodniczącego Rady Społeczno-Gospodarczej przy Sejmie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-82.2" who="#StanisławGucwa">Prezydium Sejmu — po porozumieniu z Konwentem Seniorów — przedstawia Wysokiemu Sejmowi propozycję powołania na stanowisko Przewodniczącego Rady Społeczno-Gospodarczej obywatela posła Jana Szczepańskiego.</u>
          <u xml:id="u-82.3" who="#StanisławGucwa">Profesor Jan Szczepański, bezpartyjny, jest wybitnym uczonym, autorem wielu prac z zakresu socjologii i polityki oświatowej. Członek Rady Państwa, aktywnie uczestniczył w pracach sejmowych jako przewodniczący Komisji Nadzwyczajnej do kontroli realizacji porozumień z Gdańska, Szczecina i Jastrzębia oraz członek Komisji Nauki i Postępu Technicznego. Budowniczy Polski Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-82.4" who="#StanisławGucwa">Czy w tej sprawie ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-82.5" who="#StanisławGucwa">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-82.6" who="#StanisławGucwa">Przystępujemy zatem do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-82.7" who="#StanisławGucwa">Kto z Obywateli Posłów jest za powołaniem obywatela posła Jana Szczepańskiego na stanowisko Przewodniczącego Rady Społeczno-Gospodarczej — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-82.8" who="#StanisławGucwa">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-82.9" who="#StanisławGucwa">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-82.10" who="#StanisławGucwa">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-82.11" who="#StanisławGucwa">Stwierdzam, że Sejm powołał obywatela posła Jana Szczepańskiego na stanowisko Przewodniczącego Rady Społeczno-Gospodarczej przy Sejmie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-82.12" who="#StanisławGucwa">Przystępujemy do punktu 10 porządku dziennego: Interpelacje i zapytania poselskie.</u>
          <u xml:id="u-82.13" who="#StanisławGucwa">Informuję Wysoką Izbę, że do Prezydium Sejmu wpłynęły interpelacje poselskie, które Prezydium Sejmu skierowało do adresatów.</u>
          <u xml:id="u-82.14" who="#StanisławGucwa">Obecnie przystępujemy do odpowiedzi na te interpelacje.</u>
          <u xml:id="u-82.15" who="#StanisławGucwa">Obywatelka poseł Lidia Jackiewicz-Kozanecka w swej interpelacji, wskazując na takie walory przemysłu lniarskiego, jak wykorzystywanie krajowej bazy surowcowej, znikomą importochłonność oraz stosunkowo wysoką wartość eksportu, stwierdza, iż od szeregu lat występują zjawiska, które mogą doprowadzić do samolikwidacji tego przemysłu.</u>
          <u xml:id="u-82.16" who="#StanisławGucwa">Podkreślając, iż w ostatnim okresie powstał nowy projekt decyzji Prezydium Rządu, zakładający rozwój przemysłu lniarskiego w oparciu o park maszynowy produkcji krajowej oraz mając na względzie aktualną sytuację surowcową, jak również uwarunkowania gospodarcze, poseł zapytuje:</u>
          <u xml:id="u-82.17" who="#StanisławGucwa">Czy i w jakim zakresie zamierza Rząd zrealizować decyzje zabezpieczające utrzymanie i racjonalne wykorzystanie jedynego w zasadzie podstawowego krajowego surowca włókienniczego, jakim jest len. W celu odpowiedzi na tę interpelację — z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów — głos zabierze Minister Przemysłu Chemicznego i Lekkiego obywatel Edward Grzywa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-83">
          <u xml:id="u-83.0" who="#EdwardGrzywa">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów przedstawiam uprzejmie obywatelowi Marszałkowi i obywatelom posłom odpowiedź na interpelację posła Lidii Jackiewicz-Kozaneckiej w sprawie realizacji programu odtworzenia i modernizacji przemysłu lniarskiego.</u>
          <u xml:id="u-83.1" who="#EdwardGrzywa">Ocena stanu technicznego przemysłu lniarskiego oraz możliwość i efektywność jego rozwoju, zawarta w interpelacji obywatelki posła jest zbieżna z oceną resortu. Była ona podstawowym uzasadnieniem do podjęcia przez Prezydium Rządu decyzji w dniu 14 grudnia 1979 r. w sprawie zwiększenia powierzchni upraw lnu i konopi oraz modernizacji i rozwoju przemysłu lniarskiego. Dla jej realizacji należało ponieść w latach 1981–1990 nakłady inwestycyjne w wysokości 21 mld zł, w tym na import maszyn i urządzeń z II obszaru płatniczego 55 mln dolarów. Podjęcie realizacji decyzji w 1980 r. zbiegło się z drastycznymi ograniczeniami nakładów na inwestycje. W latach 1980–1981 wydaliśmy na inwestycje w przemyśle lniarskim zaledwie 1.050 mln zł.</u>
          <u xml:id="u-83.2" who="#EdwardGrzywa">Oceniając realnie zakres i możliwości inwestowania, dokonano w roku ubiegłym rewizji założonego programu. Zrezygnowano z budowy nowych obiektów, rozszerzono natomiast program modernizacji, opierając go w większości na krajowym parku maszynowym oraz dostawach z importu z I obszaru płatniczego. Jego realizacja wymagać będzie w latach 1982–1990 nakładów na inwestycje w wysokości 14 mld zł (według cen 1980 roku), co stanowi według aktualnych cen około 35 mld zł, w tym maszyny i urządzenia z importu z II obszaru płatniczego za kwotę około 17 mln dolarów.</u>
          <u xml:id="u-83.3" who="#EdwardGrzywa">Zakres inwestycji objętych tym programem kwalifikuje je do tzw. inwestycji przedsiębiorstw finansowanych ze środków własnych przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-83.4" who="#EdwardGrzywa">W warunkach nowego systemu finansowo-ekonomicznego sytuacja uległa zmianie i ocenia się, że wartość produkcji sprzedanej wzrośnie o 75%, natomiast koszty własne wzrosną o blisko 100%. Ograniczony zysk i fundusz rozwoju spowodują, że wszystkie przedsiębiorstwa branży lniarskiej będą dysponowały na działalność inwestycyjną — po spłacie zaciągniętych kredytów — zaledwie kwotą około 400 mln zł rocznie. Natomiast realizacja aktualnego programu wymaga ponoszenia nakładów inwestycyjnych w wysokości około 4 mld zł rocznie w cenach bieżących. Dysponowane przez przedsiębiorstwa środki finansowe, jakie mogą być przeznaczone na inwestycje stanowią zaledwie 10% potrzeb.</u>
          <u xml:id="u-83.5" who="#EdwardGrzywa">Ostatnio wystąpiłem do Ministra Finansów z wnioskiem o zgodę na pozostawienie w gestii przedsiębiorstw przemysłu lniarskiego pełnej amortyzacji z przeznaczeniem na finansowanie inwestycji. Zwiększyłoby to środki finansowe na inwestycje w przemyśle lniarskim do kwoty około 1 mld zł rocznie, a więc można by wprowadzić program modernizacji w szerszym zakresie. Doceniając znaczenie problemu, zamierzamy w warunkach reformy gospodarczej przez stosowanie odpowiednich preferencji i ulg stworzyć sprzyjające warunki do intensyfikacji upraw oraz przerobu lnu i konopi. Na jednym z najbliższych posiedzeń Komitetu Gospodarczego Rady Ministrów temat ten będzie rozpatrywany.</u>
          <u xml:id="u-83.6" who="#EdwardGrzywa">Utrzymując pewne dotacje dla podtrzymania eksportu do krajów wysoko rozwiniętych, podejmujemy działania w rolnictwie i w przemyśle dla zwiększenia wydajności słomy lnianej, zwiększenia uzysku włókna ze słomy, szczególnie włókna długiego. Lepsze włókno uzyskuje się ze słomy częściowo przerabianej przez plantatorów, tak zwanej słomy słańcowej. Jest to przedsięwzięcie korzystne zarówno dla rolników, jak i dla przemysłu. Proponujemy więc rolnikom dodatkową dostawę węgla za przerobioną słomę.</u>
          <u xml:id="u-83.7" who="#EdwardGrzywa">Podstawowymi problemami wymagającymi rozstrzygnięcia na posiedzeniu Komitetu Gospodarczego Rady Ministrów są:</u>
          <u xml:id="u-83.8" who="#EdwardGrzywa">— w sferze produkcji rolnej:</u>
          <u xml:id="u-83.9" who="#EdwardGrzywa">— stworzenie zachęt materialnych dla plantatorów lnu i konopi oraz pełne pokrycie zapotrzebowania na nawozy sztuczne i herbicydy,</u>
          <u xml:id="u-83.10" who="#EdwardGrzywa">— wydatne zwiększenie udziału sektora uspołecznionego w areale upraw tych roślin włóknistych,</u>
          <u xml:id="u-83.11" who="#EdwardGrzywa">— zmniejszenie pracochłonności upraw i zbioru lnu i konopi przez wdrażanie mechanizacji;</u>
          <u xml:id="u-83.12" who="#EdwardGrzywa">— w sferze modernizacji bazy przetwórczej:</u>
          <u xml:id="u-83.13" who="#EdwardGrzywa">— przyznanie przedsiębiorstwom przemysłu lniarskiego priorytetu w uzyskiwaniu kredytów bankowych oraz zastosowanie ulg podatkowych dla przedsiębiorstw przemysłu lniarskiego,</u>
          <u xml:id="u-83.14" who="#EdwardGrzywa">— podjęcie w kraju, w ramach resortu, produkcji specjalistycznych maszyn do wstępnego przerobu oraz przędzenia włókien lnu i konopi;</u>
          <u xml:id="u-83.15" who="#EdwardGrzywa">— w sferze ekonomiki i organizacji przemysłu lniarskiego:</u>
          <u xml:id="u-83.16" who="#EdwardGrzywa">— rozważanie wprowadzenia częściowego, przejściowego dotowania cen skupu lnu i konopi, co umożliwi poprawę efektywności wytwarzania i zbliży ceny skupu do poziomu cen światowych,</u>
          <u xml:id="u-83.17" who="#EdwardGrzywa">— powołanie zrzeszenia przedsiębiorstw przemysłu lniarskiego oraz dążenie do częściowego scentralizowania w tym zrzeszeniu funduszu rozwoju,</u>
          <u xml:id="u-83.18" who="#EdwardGrzywa">— obniżenie stawki procentowej od kredytów bankowych na finansowanie sezonowych zapasów surowca i półfabrykatów.</u>
          <u xml:id="u-83.19" who="#EdwardGrzywa">Wymienione decyzje powinny stworzyć obiektywne warunki do odtworzenia i modernizacji przemysłu lniarskiego przy zachowaniu wszystkich uwarunkowań wynikających z reformy gospodarczej. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-84">
          <u xml:id="u-84.0" who="#StanisławGucwa">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-84.1" who="#StanisławGucwa">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie jeszcze zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-84.2" who="#komentarz">(Poseł Lidia Jackiewicz-Kozanecka: Proszę o głos.)</u>
          <u xml:id="u-84.3" who="#StanisławGucwa">Głos ma poseł Lidia Jackiewicz-Kozanecka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-85">
          <u xml:id="u-85.0" who="#LidiaJackiewiczKozanecka">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Dziękuję obywatelowi Ministrowi za udzielenie wyjaśnienia w tak ważnej sprawie, jaką jest przyszłość przemysłu lniarskiego w Polsce. Ze szczególną satysfakcją wysłuchałam końcowej części odpowiedzi, w której obywatel Minister wymienił działania, które Komitet Gospodarczy Rady Ministrów zamierza podjąć w najbliższym czasie w sferze produkcji rolnej, w sferze modernizacji bazy przetwórczej oraz w sferze organizacji i ekonomiki przemysłu lniarskiego. Oczekuję, iż odpowiednie decyzje jak najrychlej znajdą swój wyraz w postaci odpowiednich aktów prawnych. Równocześnie apeluję do obywatela Premiera, do Komisji Planowania, do Komitetu Gospodarczego Rady Ministrów, do całego Rządu, aby przy podejmowaniu odpowiednich decyzji bezwzględnie wzięto pod uwagę fakt, jak drastycznie przestarzała technicznie i niedoinwestowana jest branża lniarska w porównaniu z innymi branżami włókienniczymi, co spowodowało, że w reformę gospodarczą weszła ona zapóźniona i szeregiem nie uregulowanych problemów.</u>
          <u xml:id="u-85.1" who="#LidiaJackiewiczKozanecka">Pozwalam sobie również zwrócić uwagę, że branża lniarska jako jedyna w przemyśle włókienniczym ma szansę oprzeć się prawie wyłącznie na surowcu krajowym, zatem jej rozwój zadziała jednocześnie w sposób antyimportowy i proeksportowy.</u>
          <u xml:id="u-85.2" who="#LidiaJackiewiczKozanecka">Wreszcie, przypominając ponownie chroniczne niedoinwestowanie tej branży stwierdzam, iż realizacja przedstawionych zamierzeń będzie możliwa jedynie przez zapewnienie jej bezwzględnego priorytetu. Pragnę zaakcentować, iż Rząd ma możliwość takiego priorytetowego działania przez pełne wykorzystanie środków ekonomicznych przyznanych mu przez Sejm i zapisanych w ostatnio uchwalonych ustawach związanych z reformą gospodarczą.</u>
          <u xml:id="u-85.3" who="#LidiaJackiewiczKozanecka">Na koniec pragnę zaznaczyć, że przemysł lniarski, ze względu na swoją specyfikę surowcową, doświadczoną i o wysokich kwalifikacjach kadrę, a także zgodnie z tradycjami narodowymi, ponownie powinien stać się polską specjalnością w światowej gospodarce. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-86">
          <u xml:id="u-86.0" who="#StanisławGucwa">Sprawę interpelacji posła Lidii Jackiewicz-Kozaneckiej uważam za wyczerpaną.</u>
          <u xml:id="u-86.1" who="#StanisławGucwa">Obywatel poseł Zdzisław Pukorski w swej interpelacji stwierdzając degradację środowiska i zamieranie drzewostanów Puszczy Białowieskiej, wskazuje na takie przyczyny tego stanu rzeczy, jak zanieczyszczenie związkami fenolowymi wód rzeki Leśnej oraz brak oczyszczalni ścieków w zakładach przemysłowych w Hajnówce.</u>
          <u xml:id="u-86.2" who="#StanisławGucwa">Poseł zapytuje:</u>
          <u xml:id="u-86.3" who="#StanisławGucwa">— czy znana jest Rządowi aktualna sytuacja w zakresie ochrony środowiska w Puszczy Białowieskiej,</u>
          <u xml:id="u-86.4" who="#StanisławGucwa">— kiedy i jakie przedsięwzięcia zostaną podjęte dla zahamowania degradacji siedliska i zamierania drzewostanów Puszczy Białowieskiej,</u>
          <u xml:id="u-86.5" who="#StanisławGucwa">— kiedy zostanie ostatecznie rozwiązany problem budowy oczyszczalni ścieków w Hajnówce.</u>
          <u xml:id="u-86.6" who="#StanisławGucwa">W celu odpowiedzi na interpelację — z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów — głos zabierze Minister Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska obywatel Tadeusz Hupałowski.</u>
          <u xml:id="u-86.7" who="#komentarz">(Pełny tekst interpelacji — w załączniku nr 2 do sprawozdania stenograficznego z 19 posiedzenia Sejmu.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-87">
          <u xml:id="u-87.0" who="#TadeuszHupałowski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Podzielam zaniepokojenie zawarte w interpelacji obywatela posła Zdzisława Pukorskiego w sprawie degradacji środowiska Puszczy Białowieskiej, jednego z najcenniejszych rezerwatów leśnych Europy.</u>
          <u xml:id="u-87.1" who="#TadeuszHupałowski">Głównym sprawcą zagrożenia środowiska Puszczy jest Hajnowskie Przedsiębiorstwo Suchej Destylacji Drewna, odprowadzające do rzeki Leśnej prawej nie oczyszczone ścieki przemysłowe. Stężenie niektórych szkodliwych substancji chemicznych w wodach rzeki poniżej ujścia tych ścieków powoduje postępujące zamieranie drzew na obu stronach rzeki. Zakład w Hajnówce wybudowany w 1917 roku, stosując przestarzałą technologię wytwarzania, nie posiada właściwych urządzeń zabezpieczających środowisko przed zanieczyszczeniem. Hajnowskie przedsiębiorstwo korzystało od 1975 roku z wydanego przez wojewodę białostockiego czasowego zwolnienia od obowiązku posiadania urządzeń zabezpieczających wody przed zanieczyszczeniem.</u>
          <u xml:id="u-87.2" who="#TadeuszHupałowski">Ustawa Prawo wodne, która weszła w życie w 1974 r., umożliwiała udzielanie takich zezwoleń na okres 5 lat tym zakładom, które nie posiadając urządzeń służących ochronie wód, nie mogły od razu sprostać ostrym wymogom w zakresie jakości odprowadzanych ścieków. Ustawa upoważniła również Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska do przedłużania zezwoleń w szczególnie uzasadnionych przypadkach na 4 lata. Przyjmując takie rozwiązanie kierowano się założeniem, iż okres zwolnienia zostanie przez zakłady wykorzystany na wybudowanie brakujących oczyszczalni ścieków. Niestety, w Hajnówce oczekiwania te nie zostały spełnione, nie uzupełniono wyposażania zakładu w niezbędne urządzenia. I niestety, nie tylko w Hajnówce.</u>
          <u xml:id="u-87.3" who="#TadeuszHupałowski">W związku ze skierowanymi do Ministerstwa Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska informacjami służb ochrony środowiska woj. białostockiego o postępującym procesie niszczenia środowiska Puszczy i krytycznymi publikacjami prasowymi w tej sprawie — poleciłem Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska przeprowadzenie kontroli w Hajnowskim Przedsiębiorstwie Suchej Destylacji Drewna. W następstwie tej kontroli wystąpiłem do Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego o zaprzestanie produkcji w tzw. starej resortowni, której stan techniczny nie pozwala na ograniczenie emisji do atmosfery szkodliwych związków i zastąpienie wysłużonych urządzeń produkcyjnych bardziej nowoczesnymi oraz, co dla sprawy jest istotne, o zrezygnowanie z wytwarzania w tym zakładzie ciekłych produktów suchej destylacji drewna, aby wyeliminować źródło szczególnie uciążliwych i trudnych istotnie do oczyszczania ścieków.</u>
          <u xml:id="u-87.4" who="#TadeuszHupałowski">Wysoka Izbo! Obywatel poseł Zdzisław Pukorski wyraził w swej interpelacji przekonanie, iż nawet w obecnej trudnej sytuacji gospodarczej proces dewastacji środowiska Puszczy Białowieskiej powinien być powstrzymany. Trudno nie zgodzić się z tym stanowiskiem. Jeśli zatem zaproponowane środki nie zostaną zastosowane lub mimo zastosowania tych środków nie nastąpi wyraźne zmniejszenie zagrożenia środowiska Puszczy Białowieskiej, wykorzystując uprawnienia przysługujące mi z mocy art. 83 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, wystąpię do Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego o wstrzymanie bądź radykalne ograniczenie działalności Hajnowskiego Przedsiębiorstwa Suchej Destylacji Drewna.</u>
          <u xml:id="u-87.5" who="#TadeuszHupałowski">Jestem jednak głęboko przekonany, że znajdzie się rozwiązanie korzystne i dla hajnowskiego przedsiębiorstwa, i dla puszczańskiej przyrody. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-88">
          <u xml:id="u-88.0" who="#StanisławGucwa">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-88.1" who="#StanisławGucwa">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-88.2" who="#StanisławGucwa">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-88.3" who="#StanisławGucwa">Wobec tego sprawę interpelacji posła Zdzisława Pukorskiego uważam za wyczerpaną.</u>
          <u xml:id="u-88.4" who="#StanisławGucwa">Przechodzimy do zapytań poselskich.</u>
          <u xml:id="u-88.5" who="#StanisławGucwa">Zapytania do Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska:</u>
          <u xml:id="u-88.6" who="#StanisławGucwa">— posła Barbary Koziej-Żukowej — okręg wyborczy Warszawa-Ochota — w sprawie definitywnego uregulowania problemów prywatnej substancji mieszkaniowej, wykorzystywanej w ramach publicznej gospodarki lokalami;</u>
          <u xml:id="u-88.7" who="#StanisławGucwa">— posła Cecylii Moderackiej — okręg wyborczy Suwałki — w sprawie uregulowania problemu odszkodowań dla obywateli polskich za mienie pozostawione za granicą;</u>
          <u xml:id="u-88.8" who="#StanisławGucwa">— posła Stefana Kusza — okręg wyborczy Bytom — w sprawie zmiany przepisów o użytkowaniu garaży budowlanych przez właścicieli.</u>
          <u xml:id="u-88.9" who="#StanisławGucwa">Proszę obywatela Ministra Tadeusza Hupałowskiego o udzielenie odpowiedzi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-89">
          <u xml:id="u-89.0" who="#TadeuszHupałowski">Odpowiadając na pytanie obywatelki posła Barbary Koziej-Żukowej — również uważam, że niskie czynsze za mieszkania w zasobie prywatnym były jedną z głównych przyczyn znacznego pogarszania się stanu technicznego tych zasobów. Aby zapobiec dalszej dekapitalizacji prywatnych domów czynszowych Rada Ministrów w październiku ub. r. podjęła uchwałę o udzielaniu ich właścicielom bezzwrotnej pomocy finansowej na bieżące remonty w jednostkowym wymiarze do 50 tys. zł w ówczesnych cenach, na okres trzech lat. Łącznie na ten cel w roku bieżącym wyasygnowano 1 mld zł, z czego 900 mln zł zostało przekazane do rozdzielenia przez wojewodów, a 100 mln zł znajduje się w rezerwie interwencyjnej Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska.</u>
          <u xml:id="u-89.1" who="#TadeuszHupałowski">Zaawansowane są także pracę w ministerstwie nad przygotowaniem nowych przepisów dotyczących podwyższonych czynszów najmu za czynszowe lokale mieszkalne i użytkowe, w zasobie państwowym i prywatnym. Odpowiedni akt prawny w tej sprawie zostanie skierowany pod obrady Rady Ministrów w końcu kwietnia br., o czym miałem możność poinformować Wysoką Izbę na poprzednim posiedzeniu.</u>
          <u xml:id="u-89.2" who="#TadeuszHupałowski">Wyrażam pogląd, że reforma czynszów przyczyni się do zasadniczej zmiany sytuacji finansowej właścicieli domów czynszowych. Ponadto przygotowany został przez ministerstwo projekt rozporządzenia Rady Ministrów, w którym proponuje się możliwość nabywania lokali w domach wielomieszkaniowych, stanowiących własność osób fizycznych. Sprzedaż tych lokali pozwoli — jak sądzę — właścicielowi domu na uzyskanie dodatkowych, niemałych środków, które będzie mógł przeznaczyć na remonty.</u>
          <u xml:id="u-89.3" who="#TadeuszHupałowski">Poinformowałem Wysoką Izbę o krokach już poczynionych i o zamierzeniach. Jest to jednak problem niebagatelny, jeśli się uwzględni, iż w kraju znajduje się ok. 100 tys. tego rodzaju budynków, w których mieszka około 2 mln, a może ponad 2 mln osób, budynków, w których znajduje się ponad 600 tys. mieszkań. Jest to więc problem ze względów materialnych i społecznych niezwykle ważny.</u>
          <u xml:id="u-89.4" who="#TadeuszHupałowski">Odpowiadam na pytanie obywatelki posła Cecylii Moderackiej. Uprzejmie informuję, że w przygotowanym projekcie ustawy o gospodarce terenami nierolniczymi, który to projekt w najbliższych dniach wyślę do uzgodnień legislacyjnych, przyjmuje się, iż zaliczenie wartości mienia obywateli polskich, pozostawionego za granicą na pokrycie ceny nieruchomości nabywanej od państwa, będzie mogło nastąpić na rzecz właściciela tego mienia lub wskazanej przez niego jednej osoby, uprawnionej do dziedziczenia ustawowego. Siłą rzeczy, po śmierci właściciela mienia, uprawnienie to będzie przysługiwało jego spadkobiercom. Przyjmuje się, iż prawo to będzie obowiązywało do końca 1985 r., a więc po tym terminie wygaśnie. Nie przewiduje się natomiast wprowadzenia zaliczeń wartości mienia pozostawionego za granicą na poczet wkładu budowlanego w budownictwie spółdzielczym. Wymagałoby to zapewnienia w budżecie dodatkowych, bardzo pokaźnych środków na pokrycie w części lub nawet w całości kosztów budowy mieszkań spółdzielczych. Warto podkreślić, że od samego początku obowiązywania tego przepisu prawnego, od roku 1945, nie stosowano formy ekwiwalentu finansowego lecz ekwiwalent rzeczowy. Szacuje się, że obecnie ok. 10 tys. osób może zgłosić roszczenia do udzielenia im takiego ekwiwalentu. Jeśli się uwzględni, że dla przykładu, przy 300 tys. mieszkań budowanych rocznie państwo aktualnie wpłaca dodatkowo zawrotną kwotę ok. 260 mld zł, można, jak sądzę, dojść do wniosku, że przyjęcie tej formuły ekwiwalentu finansowego byłoby bardzo trudne do zrealizowania. A w obecnej sytuacji gospodarczej kraju sądzę, że byłoby dalszym pogarszaniem gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-89.5" who="#TadeuszHupałowski">Dlatego też uważam, że powinniśmy nadal stosować zasadę ekwiwalentu rzeczowego w postaci działki, terenu, będącego własnością państwa domu jednorodzinnego bądź mieszkania w czynszowym domu państwowym, mieszkania, oczywiście zajmowanego przez osobę uprawnioną do korzystania z tego ekwiwalentu, bądź też przez osobę będącą jej ustawowym spadkobiercą. Jestem przekonany, że Wysoka Izba uzna te uzasadnienia jako godne przyjęcia.</u>
          <u xml:id="u-89.6" who="#TadeuszHupałowski">Odpowiadam na pytanie obywatela posła Stefana Kusza w sprawie dzierżawienia bądź przydzielenia, bądź przekazania gruntów na budowę garaży. Otóż podstawę prawną wydzierżawienia gruntu pod budowę garaży stanowią obecnie przepisy Kodeksu cywilnego w części poświęconej dzierżawie, a nie jak wspomina obywatel poseł Kusz okólnik ówczesnego Ministra Gospodarki Komunalnej z roku 1960. Reprezentuję pogląd, że tereny przeznaczone pod budowę garaży nie powinny być przekazywane osobom fizycznym w użytkowanie wieczyste, lecz w użytkowanie okresowe, to znaczy w dzierżawę. Kieruję się przy tym nadrzędnością celów społecznych nad celami jednostkowymi, to znaczy — potrzebą ochrony terenów na rzecz budownictwa mieszkaniowego, na budowę infrastruktury społecznej bądź technicznej nowych osiedli mieszkaniowych. Sądzę, że ta argumentacja jest przekonywająca.</u>
          <u xml:id="u-89.7" who="#TadeuszHupałowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-89.8" who="#TadeuszHupałowski">Czy zainteresowani posłowie chcieliby zadać jeszcze jakieś uzupełniające pytania?</u>
          <u xml:id="u-89.9" who="#komentarz">(Poseł Barbara Koziej-Żukowa: Proszę o głos.)</u>
          <u xml:id="u-89.10" who="#TadeuszHupałowski">Głos ma poseł Barbara Koziej-Żukowa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-90">
          <u xml:id="u-90.0" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Panie Ministrze! Bardzo serdecznie dziękuję za udzieloną odpowiedź, ale po pierwsze wydaje mi się, że 50 tys. zł na remont mieszkania czy też na remont domu, co było zawarte w przepisach jeszcze przed podwyżką, jest niedostateczną sumą, ażeby można było istotnie te remonty przeprowadzać. Substancje mieszkaniowe w prywatnych domach mieszkalnych są naprawdę w bardzo złym stanie. Mogę tak sądzić widząc sytuację, jaka jest w Warszawie. Należałoby rozpatrzyć możliwości, ażeby tę kwotę zwiększyć.</u>
          <u xml:id="u-90.1" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Po wtóre sprawa sprzedaży mieszkań w domach czynszowych, prywatnych właścicieli nieruchomości bądź w małych domach mieszkalnych jest sprawą nie rozwiązaną od czasu poprzedniej odpowiedzi na interpelację, to znaczy od lipca 1981 roku. Wnioskowałabym o przyśpieszenie wydania odpowiednich rozporządzeń w tej sprawie.</u>
          <u xml:id="u-90.2" who="#BarbaraKoziejŻukowa">I wreszcie trzecia sprawa. Muszę powiedzieć Panie Ministrze, że bardzo często bardzo ładne mieszkania, szczególnie w małych domach mieszkalnych, w budynkach willowych, są niestety bardzo nisko oczynszowane, a właściciele tych budynków — często starzy ludzie — nie mogą po prostu wyegzekwować nawet tych niewielkich kwot, ażeby doprowadzić te domy do porządku. Dlatego też wydaje mi się, że ministerstwo powinno wydać odpowiednie zalecenia władzom terenowym, ażeby dokonały przeglądu tych mieszkań i oczynszowały je właściwie, zgodnie z wymogami i zgodnie z ich rzeczywistą użytkową właściwością. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-91">
          <u xml:id="u-91.0" who="#StanisławGucwa">Głos ma Minister Tadeusz Hupałowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-92">
          <u xml:id="u-92.0" who="#TadeuszHupałowski">Może niezbyt precyzyjnie wyraziłem się w swojej wypowiedzi. Istotnie, w 1981 r., w październiku, przyznano jednorazową dotację na okres 3 lat w wysokości 50 tys. złotych, jak powiedziałem, w ówczesnych cenach, co mogło jak gdyby sugerować potrzebę wystąpienia o rewizję wielkości tej kwoty.</u>
          <u xml:id="u-92.1" who="#TadeuszHupałowski">Jeśli chodzi o sprawę czynszów. Przygotowywany jest program budownictwa mieszkaniowego do roku 1990, a przy tym jednocześnie przygotowywana jest zmiana zasad polityki mieszkaniowej. Przewiduje się między innymi także regulację czynszu, a więc podwyżkę czynszu, bo tak to należy rozumieć, w państwowych i prywatnych domach czynszowych. Sądzę, że to powinno ulżyć sytuacji właścicieli domów prywatnych. Prawdą jest, że może nie wszystko jeszcze w tym względzie uczyniono i w swojej wypowiedzi oświadczyłem, że widzę potrzebę czynienia dalszych starań, ażeby po prostu tej substancji mieszkaniowej o wielkiej wartości materialnej i społecznej nie zmarnować. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-93">
          <u xml:id="u-93.0" who="#StanisławGucwa">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-93.1" who="#StanisławGucwa">Sądzę, że sprawę odpowiedzi na pytanie możemy uznać za wyczerpaną.</u>
          <u xml:id="u-93.2" who="#StanisławGucwa">Do Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej zgłosił zapytanie poseł Tadeusz Olszewski — okręg wyborczy Kielce.</u>
          <u xml:id="u-93.3" who="#StanisławGucwa">Głos ma poseł Tadeusz Olszewski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-94">
          <u xml:id="u-94.0" who="#TadeuszOlszewski">Moje pytanie jest następujące. Czy ewentualnie byłaby możliwość uwzględnienia w szkolnictwie średnim czy wyższym nauki masaży, kręgarstwa związanych z dyskopatią. Ponieważ w całym kraju brak jest tych specjalistów, dobrze byłoby, żeby w miastach wojewódzkich byli zatrudnieni ludzie o wymienionych kwalifikacjach. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-95">
          <u xml:id="u-95.0" who="#StanisławGucwa">Zgłosił zapytanie poseł Edward Harasim — okręg wyborczy Puławy — i Stanisław Rostworowski — okręg wyborczy Lublin.</u>
          <u xml:id="u-95.1" who="#StanisławGucwa">Głos ma poseł Edward Harasim.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-96">
          <u xml:id="u-96.0" who="#EdwardHarasim">W imieniu własnym i posła Rostworowskiego chciałbym zapytać Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej, w jaki sposób resort zamierza rozszerzyć opiekę nad ludźmi niepełnosprawnymi w środowisku wiejskim i małych miastach w zakresie zapewnienia ciągłości rehabilitacji, adaptacji do środowiska i podjęcia pracy przez inwalidów oraz zaopatrzenia w sprzęt ortopedyczny. Ponadto chciałbym zapytać, czy resort przewiduje tworzenie ośrodków rehabilitacji przy mniejszych szpitalach, organizowanie przychodni rehabilitacyjnych w większych ośrodkach zdrowia względnie włączenie do świadczenia usług rehabilitacyjnych nauczycieli wychowania fizycznego, zatrudnionych w szkolnictwie. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-97">
          <u xml:id="u-97.0" who="#StanisławGucwa">W celu udzielenia odpowiedzi na te pytania głos zabierze podsekretarz stanu w Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej obywatel Stanisław Mlekodaj.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-98">
          <u xml:id="u-98.0" who="#StanisławMlekodaj">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Nim udzielę szczegółowej odpowiedzi na pytanie drugie, dotyczące rehabilitacji w środowisku wiejskim, chciałbym sformułować kilka uogólnień, żeby być lepiej zrozumianym, ponieważ w odczuciu większości społeczeństwa hasło rehabilitacja na ogół kojarzy się z rehabilitacją dysfunkcji bądź inwalidztwa narządu ruchu i bardzo często jest utożsamiane również z tak zwanym pojęciem readaptacji społecznej tych osób.</u>
          <u xml:id="u-98.1" who="#StanisławMlekodaj">Tymczasem w praktyce ochrony zdrowia i działalności społecznej na tym obszarze jest to zagadnienie znacznie szersze i obejmuje poza schorzeniami czy stanami po schorzeniach układu ruchu również rehabilitację następstw chorób układu krążenia, układu oddechowego, wady wzroku, mowy, słuchu i układu pokarmowego. Jest to znacznie szerzej w praktyce realizowane zagadnienie niż wyda je się w odczuciach społecznych. Należy również zaznaczyć, że rehabilitacja jest to zespół działań w ramach diagnostyki, terapii i leczenia, a więc par excellence sprawa medyczna, natomiast readaptacja społeczna ozdrowieńców bądź inwalidów jest to proces znacznie szerszy, obejmujący praktycznie wszystkie strefy naszego życia gospodarczego, społecznego i społeczeństwa w ogóle. Tyle dla lepszego zrozumienia tych pojęć i czytelniejszego ich odebrania.</u>
          <u xml:id="u-98.2" who="#StanisławMlekodaj">Resort zdrowia i opieki społecznej, współdziałając z innymi resortami, docenia potrzeby społeczne w zakresie rehabilitacji i readaptacji społecznej i stopniowo w miarę posiadanych sił i środków stara się w coraz większym zakresie zaspokajać je zarówno w środowisku miejskim, jak i wiejskim, zdając sobie w pełni sprawę jednak z faktu, że dysproporcja między potrzebami społecznymi a możliwościami ich zaspokojenia jest nadal poważna i zaryzykowałbym stwierdzenie, że się pogłębia i to pogłębia nie tylko w związku z aktualną sytuacją społeczno-polityczną czy ekonomiczną w kraju. Dotyczy to w ogóle ochrony zdrowia. Częścią składową tych działań jest program rehabilitacji. Jest to sprawa nie tylko naszego kraju, ale jest to sprawa ogólnoświatowa i problem ten występuje również w krajach nawet najbogatszych. Wzrost potrzeb społecznych w zakresie rehabilitacji wynika po pierwsze z faktu, że postęp w zakresie medycyny, wdrażanie nowoczesnych osiągnięć nauki i praktyki medycznej doprowadził do pozornie paradoksalnej sytuacji stopniowego zwiększania się liczby osób niepełnosprawnych w populacji.</u>
          <u xml:id="u-98.3" who="#StanisławMlekodaj">Parę przykładów. Jeżeli jeszcze 15–20 lat temu dziecko niepełnosprawne umierało, dzisiaj są możliwości utrzymania go przy życiu, zdając sobie sprawę, że będzie to dziecko, a później obywatel niepełnosprawny, który dożywa wieku reprodukcyjnego i transmisję genetyczną może przenosić na następne pokolenie.</u>
          <u xml:id="u-98.4" who="#StanisławMlekodaj">Inny przykład. Dawniej choroby nieuleczalne — dzisiaj dzięki postępowi w medycynie możemy wyleczyć, ale będą to osoby niepełnosprawne. Uratujemy życie, ale zwiększamy liczbę osób niepełnosprawnych w społeczeństwie, powodując określone skutki społeczne i koszty społeczne. Dlatego użyłem słowa pozorny paradoks, że w miarę postępu medycyny sprawność naszego społeczeństwa wcale nie rośnie, ponieważ w pewnym sensie i planowo zaburzyliśmy naturalne prawa selekcji biologicznej społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-98.5" who="#StanisławMlekodaj">I wreszcie postęp w zakresie działalności rehabilitacyjnej zwiększa koszty społeczne. Prosty przykład. Dawniej dla inwalidy, któremu trzeba było amputować nogę — wystarczyła kula. Dzisiaj jest kula, proteza, wózek, nierzadko samochód i cała infrastruktura z tym związana, do tego dodatkowe stanowisko pracy chronionej. Stąd koszty społeczne tego są zasadniczo inne i stąd ta rozpiętość coraz większa między potrzebami społecznymi z jednej strony a możliwościami ich zaspokojenia z drugiej strony. W ostatecznym rozrachunku dzisiaj na całym świecie i w krajach najbogatszych możliwości wdrażania tego postępu są limitowane wzrostem dochodu narodowego. W sumie zachodzi konieczność szukania nowych rozwiązań, które miałyby na celu łagodzenie tych dysproporcji, weryfikację dotychczasowych programów, dotychczasowych spojrzeń i praktycznej realizacji programów w kierunku ich optymalizacji, lepszego wykorzystania tego, co już posiadamy i tego co w ramach wypracowanego dochodu narodowego społeczeństwo nam przekaże do dyspozycji.</u>
          <u xml:id="u-98.6" who="#StanisławMlekodaj">Po tych wstępnych uwagach pozwolę sobie przedstawić odpowiedzi na pytania zadane przez posłów — jakie działania dotychczas podejmowaliśmy i jakie chcemy kontynuować w zakresie poprawy rehabilitacji społeczeństwa w ogóle, a w środowisku wiejskim szczególnie.</u>
          <u xml:id="u-98.7" who="#StanisławMlekodaj">Działania nasze oparte są na planowym, długofalowym, resortowym programie rozwoju rehabilitacji leczniczej i readaptacji społecznej. Podstawowym założeniem tego programu jest uznanie rehabilitacji leczniczej za metody postępowania terapeutycznego, a świadczenia rehabilitacyjne zakładów służby zdrowia za nieodzowny element ich działalności podstawowej.</u>
          <u xml:id="u-98.8" who="#StanisławMlekodaj">Wychodząc z tego założenia program określił koncepcję organizacyjną rehabilitacji, która działa w systemie zakładów społecznych służby zdrowia wszystkich szczebli. I tak na szczeblu podstawowym, a więc w zakresie ZOZ, których jest ponad 400 w Polsce, tylko w 80 ZOZ, czyli w zespołach opieki zdrowotnej, dotychczas nie rozwinięto działu rehabilitacji i w tej chwili resort wspomaga działania władzy terenowej, aby te białe plamy na mapie Polski wypełnić. Działalność tych właśnie ZOZ ukierunkowana na rehabilitację w środowisku wiejskim, gdzie możliwości są inne ze względów terytorialnych, jakości dróg, odległości i innych czynników środowiskowych niż w warunkach zurbanizowanych. Aby złagodzić i zmniejszyć dysproporcje w zakresie rehabilitacji w środowisku wiejskim rozpoczęliśmy działania zmierzające do poprawy przez tworzenie ruchomych ekip rehabilitacyjnych, które dzięki wyposażeniu niemal każdego ośrodka zdrowia w środki transportu sanitarnego, dotrą do osób potrzebujących tego rodzaju rehabilitacji bądź umożliwią przywożenie osób wymagających rehabilitacji do działu rehabilitacji ZOZ, względnie do gminnych ośrodków, ponieważ powołaliśmy już punkty rehabilitacyjne dotychczas w skromnej liczbie, bo tylko w 60 gminnych ośrodkach zdrowia. Chorzy wymagający ponadpodstawowych świadczeń rehabilitacyjnych znajdują możliwości leczenia w wojewódzkich ośrodkach rehabilitacyjnych bądź okresowo w sanatoriach rehabilitacyjnych zarówno w pionie uzdrowiskowym, jak i w pionie budżetowych jednostek służby zdrowia — a także w wysoce specjalistycznych ośrodkach klinicznych przy akademiach medycznych.</u>
          <u xml:id="u-98.9" who="#StanisławMlekodaj">Jaki jest procentowy udział dotychczasowych świadczeń na rzecz rehabilitacji w środowisku wiejskim? Mniej więcej przedstawiają się jak dwa do jednego. Prawie 30% osób leczonych w ośrodkach rehabilitacji ponadpodstawowej i ośrodkach akademickich są to chorzy ze środowiska wiejskiego.</u>
          <u xml:id="u-98.10" who="#StanisławMlekodaj">Skromne warunki inwestycyjne w chwili obecnej nie pozwalają w najbliższych latach na rozszerzenie w sposób znaczący naszej infrastruktury w formie wyspecjalizowanych zakładów rehabilitacyjnych, bowiem w planie do 1985 r. przewidujemy ukończenie tylko Centrum Ortopedii Rehabilitacji Akademii Medycznej w Szczecinie, rozbudowę Wojewódzkiego Ośrodka Rehabilitacji dla dzieci i młodzieży w Zakopanem-Bystrem na 110 łóżek oraz w ramach akcji przekazywania obiektów administracji terenowej i organizacji społecznych na cele służby zdrowia uzyskano na potrzeby rehabilitacji leczniczej 4 obiekty.</u>
          <u xml:id="u-98.11" who="#StanisławMlekodaj">W zakresie poprawy dostępności świadczeń z zakresu zaopatrzenia osób niepełnosprawnych w przedmioty ortopedyczne przewiduje się organizowanie w zespołach opieki zdrowotnej w terenie dalszych punktów wydawania i dopasowywania przedmiotów ortopedycznych na miejscu, aby uniknąć długich dojazdów do zakładów ortopedycznych czy punktów konsultacyjnych, zlokalizowanych w miastach wojewódzkich i to nawet nie we wszystkich.</u>
          <u xml:id="u-98.12" who="#StanisławMlekodaj">Wprowadzanie reformy gospodarczej spowodowało jednak pewne zagrożenia obniżenia sprawności funkcjonowania naszych zakładów ortopedycznych, wynikające z trudności w zaopatrzeniu w materiały — głównie kleje i skóry właściwe. Rząd podjął działania zmierzające do łagodzenia tych ujemnych następstw. Nie mamy jeszcze pełnego obrazu sytuacji i przez doraźne decyzje staramy się ją łagodzić.</u>
          <u xml:id="u-98.13" who="#StanisławMlekodaj">Drugi problem — to readaptacja społeczna. Readaptacja społeczna w dłuższym zakresie związana jest ze znalezieniem właściwych form zatrudnienia na stanowiskach pracy chronionej. Głównie realizowana ona była przez spółdzielczość inwalidzką i przez zakłady pracy, które zobowiązane były do wydzielania stanowisk pracy chronionej dla inwalidów, dostosowanych do ich możliwości. I tutaj w związku z wprowadzoną reformą gospodarczą dostrzegamy zagrożenia, zwłaszcza w zakładach pracy, które przechodząc na system samofinansowania, a więc optymalizacji ekonomicznej, nie zawsze widzą możliwości zatrudnienia tych pracowników. Również trudności w zakresie zaopatrzenia w materiały spowodowały poważny spadek zatrudnienia w spółdzielczości inwalidzkiej.</u>
          <u xml:id="u-98.14" who="#StanisławMlekodaj">Sądzimy, że jest to kryzys przejściowy. Staramy się — podobnie jak zakładom ortopedycznym — zapewnić tym spółdzielniom zaopatrzenie w materiały potrzebne do pracy, aby w ten sposób przywrócić społeczne skutki czy społeczne cele funkcjonowania tych spółdzielni, polegające na łączeniu zatrudnienia inwalidów i poprawienia ich bytu ekonomicznego przez godziwe zarobki wynikające z ich pracy. Spadła również możliwość stosowania tak zwanej pracy nakładczej w miejscu stałego zamieszkania, ale również sądzimy, że uda nam się w tym zakresie sytuację poprawić.</u>
          <u xml:id="u-98.15" who="#StanisławMlekodaj">Tyle co do spraw rehabilitacji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-99">
          <u xml:id="u-99.0" who="#StanisławGucwa">Obywatel Minister nie odpowiedział na pierwsze pytanie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-100">
          <u xml:id="u-100.0" who="#StanisławMlekodaj">Tak, od drugiego zacząłem, a teraz do pierwszego pytania przejdę.</u>
          <u xml:id="u-100.1" who="#StanisławMlekodaj">Sprawa tak zwanego kręgarstwa i dyskopatii. Zespół bólów lędźwiowych jest to zespół objawów charakterystycznych dla różnych schorzeń. Jest to objaw, ale przyczyny mogą być różne. Mogą to być przyczyny zapalne, mogą to być przyczyny zwyrodnieniowe, mogą to być szkody pourazowe, mogą to być nawet choroby nowotworowe, a więc nie można ujednolicić zarówno metod leczenia, jak i postępowania z tego rodzaju schorzeniami czy dolegliwościami w sposób jednoznaczny, aby zastosować jedną metodę. W zależności od przyczyn dobiera się różne metody leczenia. Mogą to być metody farmakologiczne, kinezoterapeutyczne, fizykoterapeutyczne aż do napromieniowania promieniami rentgenowskimi i zabiegi chirurgiczne.</u>
          <u xml:id="u-100.2" who="#StanisławMlekodaj">Medycyna opiera się i w strukturach swoich dopuszcza metody naukowo udowodnione albo przynajmniej naukowo sprawdzone. Jeżeli chodzi o skuteczność tak zwanego kręgarstwa, które jest trochę podobne w charakterze do akupunktury, nie jest to metoda na razie w pełni potwierdzona naukowo. Są niewątpliwie dosyć liczne przypadki, że po tego rodzaju zabiegach bóle ustąpiły, ale nie jest to jeszcze na tyle udokumentowane, żeby można było przyjąć to jako metodę, którą można by było ująć w systemie działalności oficjalnej, a tym bardziej rozpocząć szkolenia, jeżeli nie znamy zasad i podstaw, na czym to szkolenie mogłoby polegać. Stąd tego rodzaju propozycje, jak szkolenie w zakresie kręgarstwa na razie ze względów na poczucie odpowiedzialności za wprowadzanie pewnych metod, nie mogą mieć miejsca. Prowadzimy nadal badania, które pozwolą nam na zweryfikowanie tej metody.</u>
          <u xml:id="u-100.3" who="#StanisławMlekodaj">Jeżeli okazałoby się, że dowody skuteczności działania będą tutaj potwierdzone albo co najmniej wysoce prawdopodobne, można będzie do tych spraw wrócić. Na razie nie widzimy możliwości, aby w ten sposób, jak proponował tutaj poseł składający interpelację, rozwiązać sprawę, a szczególnie nie widzimy możliwości załatwienia tej sprawy przez doszkalanie maturzystów. Natomiast zajmujemy się w dalszym ciągu sprawą masażystów. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-100.4" who="#StanisławMlekodaj">Ponieważ odpowiedź była bardzo szczegółowa, sądzę, że zainteresowani posłowie są usatysfakcjonowani.</u>
          <u xml:id="u-100.5" who="#komentarz">(Poseł Edward Harasim: Proszę o głos.)</u>
          <u xml:id="u-100.6" who="#StanisławMlekodaj">Głos ma poseł Edward Harasim.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-101">
          <u xml:id="u-101.0" who="#EdwardHarasim">Muszę pewną sprawę podnieść, ponieważ ci, którzy zwrócili się do nas ze sprawą, byliby nieusatysfakcjonowani. Chodzi bowiem o to, że chory czy niepełnosprawny obywatel, który wraca ze szpitala, czy z ośrodka rehabilitacyjnego, znajduje się na wsi w określonej społecznej sytuacji. Dlatego też resort zdrowia i nie tylko resort zdrowia, ale i władze terenowe muszą znaleźć odpowiedni system organizacyjny, żeby tym ludziom przyjść z pomocą. Chodzi również o to, żeby zlikwidować tę przepaść, jaka istnieje między okresem, kiedy chory jest w ośrodku specjalnie zorganizowanym, gdzie się leczy i rehabilituje, a następnym, kiedy jest zdany na samego siebie i nikt mu nie udziela pomocy. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-102">
          <u xml:id="u-102.0" who="#StanisławGucwa">Głos ma Minister Stanisław Mlekodaj.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-103">
          <u xml:id="u-103.0" who="#StanisławMlekodaj">Rozumiem, że chodzi tutaj o readaptację społeczną. Już samo to stwierdzenie określa, że sam resort nie znajdzie doskonałego rozwiązania. Ten człowiek wraca do swojego środowiska, ma swoją rodzinę, swoją gminę, swoją społeczność. Nie chodzi o to, żeby resort chciał się uchylać od obowiązku. Na wstępie pozwoliłem sobie na ten długi wywód o możliwościach resortu i o konieczności współdziałania ze społeczeństwem, od którego człowiek w potrzebie uzyska pomoc. Resort tutaj urzędowo wiele nie zrobi, bo ani tego nie zadekretuje, ani tego nie ureguluje rozporządzeniem. Bardzo dobre wyniki współpracy mamy ze Związkiem Młodzieży Wiejskiej, który podjął tego rodzaju społeczną działalność wspierającą, podjęło ją również harcerstwo. Praktycznie tego rodzaju readaptacja społeczna jest zagadnieniem wielopłaszczyznowym, nie tylko resortowym, lecz głównie społecznym. Dlatego pozwalam sobie tutaj, przed Wysoką Izbą, szczerze odpowiadać na pytania, a nie deklarować załatwienia sprawy, jeśli nie ma możliwości realizacji, co mogłoby powodować frustrację społeczną i frustrację tych, którzy ten program opracowywali.</u>
          <u xml:id="u-103.1" who="#StanisławMlekodaj">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-103.2" who="#StanisławMlekodaj">Sądzę, że nie wszystkie sprawy mogą być załatwiane przez instytucje państwowe. Są organizacje społeczne, są różne mechanizmy życia społecznego i trzeba je wykorzystywać.</u>
          <u xml:id="u-103.3" who="#StanisławMlekodaj">Do Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego skierowali pytania: poseł Ignacy Wall, poseł Karol Gruber i poseł Edmund Skoczylas.</u>
          <u xml:id="u-103.4" who="#StanisławMlekodaj">Głos ma poseł Ignacy Wall — okręg wyborczy Warszawa-Wola.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-104">
          <u xml:id="u-104.0" who="#IgnacyWall">Rolnictwo odczuwa dotkliwy brak chemicznych środków ochrony roślin. Nie wymaga uzasadnienia znaczenie tego czynnika dla wzrostu produkcji rolniczej i likwidacji corocznie ponoszonych wielkich strat.</u>
          <u xml:id="u-104.1" who="#IgnacyWall">Rolnicy, a zwłaszcza ogrodnicy, pokładali duże nadzieje w realizacji założeń zawartych we wspólnej uchwale Biura Politycznego KC PZPR i Prezydium NK ZSL ze stycznia 1981 r. oraz w licznych oświadczeniach przedstawicieli Rządu, dotyczących rozwiązania tego problemu.</u>
          <u xml:id="u-104.2" who="#IgnacyWall">Import środków ochrony roślin jest i będzie niezbędny, ale podstawą zaopatrzenia rolnictwa powinna być rozwinięta krajowa produkcja tych środków. Również i w bieżącym roku realizacja importu wykazuje duże opóźnienie, co nie pozwoli na ich terminowe i optymalne zastosowanie. W związku z tym zgłaszam pytania:</u>
          <u xml:id="u-104.3" who="#IgnacyWall">— jak w latach 1981–1982 jest realizowany program rozbudowy i modernizacji przemysłu wytwarzającego chemiczne środki ochrony roślin;</u>
          <u xml:id="u-104.4" who="#IgnacyWall">— jakie są przyczyny opóźnienia realizacji planowanego importu środków chemicznych ochrony roślin na rok 1982. Jakie działania Rząd podejmie dla pokrycia najbardziej niezbędnych potrzeb rolnictwa i ogrodnictwa w bieżącym roku. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-105">
          <u xml:id="u-105.0" who="#StanisławGucwa">Głos ma poseł Karol Gruber — okręg wyborczy Zielona Góra.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-106">
          <u xml:id="u-106.0" who="#KarolGruber">Zwracam się z zapytaniem do Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego. W nowosolskiej fabryce nici „Odra” można by rozwinąć produkcję nici chirurgicznych, na które istnieje ogromne zapotrzebowanie ze strony służby zdrowia. Obecnie takie nici są importowane za dewizy m.in. z Hiszpanii, Anglii i bodajże Belgii. Zakłady „Odra” od kilku już lat podejmowały produkcję krótkich serii próbnych nici chirurgicznych, które będąc produkcją uboczną niewiele ustępują niciom importowanym, co dokumentuje opinia placówek służby zdrowia w całym kraju, m.in. kliniki chirurgii serca i naczyń Instytutu Chirurgii Akademii Medycznej, Szpitala Klinicznego nr 1 w Poznaniu, Zespołu Opieki Zdrowotnej w Toruniu, Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Olsztynie itd. Niezrozumiały jest więc fakt, że coś stoi na przeszkodzie, by rodzima nowosolska nić trafiła w masowej skali do rąk polskich chirurgów, a tak potrzebne aktualnie dewizy przeznaczyć na inne niezbędne wydatki. Zapytuję więc Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego, w jaki sposób zamierza się rozwiązać problem krajowej produkcji nici chirurgicznych i jakie są możliwości, żeby produkować je w nowosolskiej fabryce nici. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-107">
          <u xml:id="u-107.0" who="#StanisławGucwa">Głos ma poseł Edmund Skoczylas — okręg wyborczy Leszno.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-108">
          <u xml:id="u-108.0" who="#EdwardSkoczylas">Zapytanie do Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego oraz Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych. Kiedy przedsiębiorstwa wykonawcze resortu rolnictwa, wykonujące wodociągi wiejskie, będą zaopatrywane w pełnowartościowe materiały instalacyjne, mające atesty. I kiedy przedsiębiorstwa te przestaną być traktowane jako mniej liczący się odbiorcy? Uzasadnienie tego problemu podałem w piśmie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-109">
          <u xml:id="u-109.0" who="#StanisławGucwa">Proszę o udzielenie odpowiedzi na wymienione pytania Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego obywatela Edwarda Grzywę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-110">
          <u xml:id="u-110.0" who="#EdwardGrzywa">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! W związku z pytaniem posła Ignacego Walla w sprawie zaopatrzenia rolnictwa w środki ochrony roślin uprzejmie informuję, że potrzeby rolnictwa są rzeczywiście pokrywane zaledwie w 2/3. Z tego połowa pochodzi z produkcji własnej, krajowej, połowa z importu w formie koncentratów lub wyrobów gotowych.</u>
          <u xml:id="u-110.1" who="#EdwardGrzywa">Dodam, że import niemal całkowicie pochodzi z II obszaru płatniczego, za wolne dewizy. W planie operacyjnym na rok 1982 założono import pestycydów w formach gotowych oraz koncentratów za kwotę blisko 70 mln dolarów. Ostatnio kwotę tę podniesiono do 80 milionów dolarów, a dla pełnego zaspokojenia potrzeb trzeba by 110 mln dolarów. Obecnie nie stać nas na ten wydatek. Dla poprawy sytuacji Komitet Gospodarczy Rady Ministrów 24 marca, a więc przedwczoraj, podjął decyzję, że środki dewizowe na zakup środków ochrony roślin przewidziane na I kwartał oraz na kwiecień w wysokości 11 mln dolarów, należy uruchamiać natychmiast tak, aby zakupione pestycydy mogły być wykorzystane jeszcze pod zbiory 1982 r.</u>
          <u xml:id="u-110.2" who="#EdwardGrzywa">Zapewne większość posłów wie, że praktycznie środki ochrony roślin stosuje się w maju i czerwcu. Podzielam pogląd obywatela posła Ignacego Walla, że import środków ochrony roślin jest i będzie niezbędny. Ale podstawą zaopatrzenia rolnictwa powinna być rozwinięta krajowa produkcja tych środków. Tymczasem przemysł ten, powstały w latach pięćdziesiątych, zatrzymał się w rozwoju w połowie lat sześćdziesiątych i faktycznie następował jego systematyczny regres. Aktualnie przemysł środków ochrony roślin charakteryzuje się takimi cechami:</u>
          <u xml:id="u-110.3" who="#EdwardGrzywa">— po pierwsze — wyeksploatowanie istniejących instalacji;</u>
          <u xml:id="u-110.4" who="#EdwardGrzywa">— po drugie — mała skala produkcji i mała skala wdrożeń nowoczesnych pestycydów, bo wdrożenia te odbywały się metodami półśrodków, prawie bez nakładów inwestycyjnych;</u>
          <u xml:id="u-110.5" who="#EdwardGrzywa">— po trzecie — katastrofalny stan infrastruktury ogólnozakładowej, zwłaszcza związanej z ochroną środowiska.</u>
          <u xml:id="u-110.6" who="#EdwardGrzywa">Liczne programy rozwoju branży opracowane w ostatnim 15-leciu nie doczekały się realizacji. Systematycznie zaniedbywano rozwój przemysłu chemicznego, a w tym przemyśle zaniedbywano produkcję, rozwój produkcji małotonażowych, wysoko przetworzonych produktów chemicznych, w tym środki ochrony roślin, farmację, barwniki, środki tzw. pomocnicze. W ciągu ćwierć wieku wydano na rozwój przemysłu pestycydów zaledwie 2 mld złotych, ale wydano 460 milionów dolarów na import w latach 1971–1980. Kwotę tę należy zapewne podwoić, a więc blisko miliard, jeśli uwzględnić koszt kredytu, bo w dużym stopniu na kredyt były kupowane.</u>
          <u xml:id="u-110.7" who="#EdwardGrzywa">Poziom nawożenia mamy podobny jak we Francji, w Danii, ale w stosowaniu pestycydów zajmujemy przedostatnie miejsce w Europie, być może ostatnie, ale brak danych o Albanii. Takie mamy skutki zaniedbań inwestycyjnych w jednej tylko branży przemysłu chemicznego. Ale co dalej? W bieżącym roku rozpoczyna produkcję, dosłownie za kilka dni, wybudowana nowa instalacja stonkobójczego środka pod nazwą chlorfenwinfos. Opiera się co prawda w dużym stopniu na imporcie surowców, ale jest to i tak znacznie, znacznie taniej aniżeli import gotowych preparatów. Mam wrażenie, że ze stonką ostatecznie sobie poradzimy.</u>
          <u xml:id="u-110.8" who="#EdwardGrzywa">W lutym podjęto w Zakładach Chemicznych „Sarzyna” produkcję środka grzybobójczego — cieczy kalifornijskiej dla doraźnego ratowania sytuacji, bo nie jest to nowoczesny środek. Na sezon pod zbiory 1982 r. dostarczymy rolnictwu 600 ton, a w bieżącym roku kalendarzowym 1982 ponad tysiąc ton cieczy kalifornijskiej.</u>
          <u xml:id="u-110.9" who="#EdwardGrzywa">W bieżącym roku podjęliśmy w Zakładach Chemicznych w Jaworznie produkcję środka chwastobójczego pod nazwą perzotox. Dostarczymy go blisko tysiąc ton rocznie, a w Sarzynie zwiększymy produkcję znanego już środka pod nazwą chwastokox o dalsze tysiąc ton. Dotychczasowa produkcja miedzianu — 350 ton rocznie, w tym roku zwiększy się o 200 ton, a w roku przyszłym doprowadzimy produkcję do 1500 ton, co pozwoli także po raz pierwszy na jakiś znaczniejszy eksport środków ochrony roślin.</u>
          <u xml:id="u-110.10" who="#EdwardGrzywa">Nasze działania idą nie tylko w kierunku zwiększania produkcji, ale równolegle prowadzimy prace nad zwiększeniem efektywności stosowania środków ochrony roślin. Np. wspomniany miedzian — zwiększając produkcję, równocześnie tak zmodyfikowaliśmy technologię, że uzyskiwane rozdrobnienie będzie kilkakrotnie większe, niż dotychczas, co pozwoli na zmniejszenie o połowę zużycia tego środka.</u>
          <u xml:id="u-110.11" who="#EdwardGrzywa">Uruchamiamy produkcję środka pn. aviol w Zakładach Chemicznych „Jaworzno” zwiększającego przyczepność preparatów do liści, a więc też zwiększenie skuteczności. Znaleziono środek, który nazwano synergetykiem zwiększający skuteczność w działaniu importowanej atrazyny, prawie dwukrotnie. Czyli dwukrotne zmniejszenie jej zużycia. Po raz pierwszy mamy kilka środków ochrony roślin, których produkcję ograniczamy, bo handel zgłosił mniejsze zapotrzebowanie np. na siarkol extra, siarkol-K, chociaż ten ostatni znakomity środek np. przeciwko mączniakowi pszenicy, zbóż w ogóle, zastępujący topsin, jest chyba niedostatecznie znany, ponieważ nawet wczoraj jeden z obywateli posłów z Gdańskiego zwracał się do mnie o zasilenie województwa tym właśnie środkiem. Kilka dalszych środków dostarczanych jest na poziomie potrzeb rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-110.12" who="#EdwardGrzywa">Przedstawione przykładowo nasze działania poprawią trochę sytuację. Dalsza poprawa nastąpi w wyniku realizacji programu, przedstawionego już Komitetowi Gospodarczemu Rady Ministrów. Są to działania doraźne, o niewielkich nakładach inwestycyjnych, niestety, jednak kosztownych.</u>
          <u xml:id="u-110.13" who="#EdwardGrzywa">Pełne zaspokojenie potrzeb rolnictwa w środki ochrony roślin może jednak nastąpić w wyniku realizacji większego programu inwestycyjnego na kwotę ponad 10 miliardów złotych w cenach 1980 roku. Technologie krajowe, na krajowych surowcach są przygotowane. Program taki przedstawimy w kwietniu bieżącego roku. Realizacja tego programu przyniesie podwojenie produkcji środków ochrony roślin, szczególnie dla ochrony zbóż, buraka cukrowego i ziemniaka, a także sadów. Realizacja programu stworzy rezerwy eksportowe dla zbilansowania niezbędnego w tej dziedzinie importu. Ocenia się, że wydatki te poniesione — jak mówiłem w wysokości 10 miliardów złotych w okresie 5 lat — zwrócą się w ciągu jednego sezonu w postaci zwiększonych plonów i mniejszych strat.</u>
          <u xml:id="u-110.14" who="#EdwardGrzywa">Obywatelu Marszałku! Obywatele Posłowie! Proszę wybaczyć zbyt długie wystąpienie na ten temat, może nazbyt specjalistyczne, ale temat interesuje, chyba co najmniej połowę społeczeństwa. Równocześnie narosło wokół tego tematu tak wiele błędnych poglądów, że nic się u nas w zakresie środków ochrony roślin nie dzieje — dlatego pozwoliłem sobie na takie trochę przydługie wystąpienie.</u>
          <u xml:id="u-110.15" who="#EdwardGrzywa">Z wielkim uznaniem trzeba powiedzieć o kierownictwie zakładów produkujących środki ochrony roślin, głównie Sarzyna, Jaworzno, za ich inicjatywę i o załogach tych zakładów, które tę inicjatywę podejmują, realizując te zadania w bardzo, bardzo trudnych warunkach. Tyle na pytanie pierwsze.</u>
          <u xml:id="u-110.16" who="#komentarz">(Marszałek: Proszę kontynuować odpowiedzi na następne pytania.)</u>
          <u xml:id="u-110.17" who="#EdwardGrzywa">W związku z zapytaniem obywatela posła Karola Grubera w sprawie produkcji nici chirurgicznych w fabryce nici „Odra” w Nowej Soli uprzejmie informuję, że w latach 1974–1979 w nowosolskiej fabryce nici „Odra” opracowano technologię produkcji siedmiu asortymentów nici chirurgicznych, nici poliamidowych. Produkty skierowano do odbiorców bezpośrednich, to jest niektórych szpitali. Dostarczono nici surowe, wyjałowienie następowało u odbiorców. W roku 1979 produkcja nici w nowosolskiej fabryce nici „Odra” została zaniechana z uwagi na zastrzeżenia zgłoszone przez Instytut Leków co do ich jakości i przydatności w lecznictwie, a stąd brak zapotrzebowania. Zakłady mogą ponownie podjąć produkcję nici poliamidowych po ich dopuszczeniu do stosowania. Wymaga to dodatkowych badań, które są aktualnie prowadzone w służbie zdrowia. Ponadto w 1980 roku w nowosolskiej fabryce nici „Odra” zakończono prace badawcze nad technologią wytwarzania chirurgicznych nici lnianych. Opracowano 5 asortymentów. Podjęcie ich produkcji uzależnione jest od zakupu kilku uzupełniających maszyn i wielkości zapotrzebowania. Spodziewamy się podjęcia produkcji tych nici w roku 1983.</u>
          <u xml:id="u-110.18" who="#komentarz">(Marszałek: Proszę o odpowiedź na trzecie pytanie.)</u>
          <u xml:id="u-110.19" who="#EdwardGrzywa">Na zapytanie obywatela posła Edmunda Skoczylasa w sprawie zaopatrywania przedsiębiorstw wykonawczych resortu rolnictwa w materiały instalacyjne uprzejmie informuję, także w imieniu Ministra Budownictwa, że producentem rur azbestowo-cementowych jest przedsiębiorstwo Izolacji Budowlanej w Szczecinie. Zdolność produkcyjna tego zakładu wynosi 750 kilometrów rur ciśnieniowych rocznie, rur o średnicach od 80 do 400 milimetrów. Do produkcji używany jest krajowy cement portlandzki marki 450, oraz azbest pochodzący w całości z importu. Technologia rur przewiduje stosowanie 70% azbestu długowłóknistego, w tym 30% specjalnego azbestu tak zwanego niebieskiego. Pogorszenie jakości, o czym mówił obywatel poseł, rur azbestowo-cementowych w ostatnim okresie wynikało z niezastosowania dostatecznej ilości azbestów specjalnych. W istniejącej sytuacji surowcowej zakład w Szczecinie w 1981 roku wyprodukował jedynie 440 km rur, a w IV kwartale całkowicie wstrzymano produkcję tych rur.</u>
          <u xml:id="u-110.20" who="#EdwardGrzywa">W styczniu i lutym w wyniku zwiększonych dostaw azbestu ze Związku Radzieckiego oraz uzyskania środków na realizację dostaw azbestu z drugiego obszaru płatniczego, ponownie uruchomi się produkcję rur azbestowo-cementowych od początku II kwartału. W roku 1982 przewiduje się, że produkcja wyniesie tyle, ile w 1981, to jest 440 km. Wyroby te będą atestowane zgodnie z polską normą i na pewno tej normy dotrzymają.</u>
          <u xml:id="u-110.21" who="#EdwardGrzywa">W resorcie przemysłu chemicznego i lekkiego produkowane są rury i kształtki z nieplastyfikowanego polichlorku winylu o ciśnieniu roboczym do 10 atmosfer, stosowane do budowy rurociągów, wodociągów wewnętrznych i zewnętrznych. Jedynym producentem tych rur i kształtek są Zakłady Tworzyw Sztucznych „GAMRAT” w Jaśle.</u>
          <u xml:id="u-110.22" who="#EdwardGrzywa">Potrzeby w zakresie rur wodociągowych do instalacji wewnętrznych o średnicach od 16 do 50 milimetrów są w pełni przez resort zaspokajane. Niedobory występują natomiast w dostawach rur wodociągowych do instalacji zewnętrznych o średnicach od 63 do 315 milimetrów, kielichowatych. Zapotrzebowanie na rury o tych średnicach według dystrybutora Biura Sprzedaży Wyrobów Odlewniczych „Centrowlew” w 1981 roku wynosiło 6800 km natomiast produkcja 3,5 tys. kilometrów. Z tych ilości, 3,5 tys. 3,2 tys. przeznaczono na potrzeby rolnictwa, a więc nie jest rolnictwo traktowane jako ostatni odbiorca, jak zauważył obywatel poseł, chyba można powiedzieć, że jako pierwszy odbiorca, jeśli dostaje 3200 km z 3500 produkowanych.</u>
          <u xml:id="u-110.23" who="#EdwardGrzywa">Większych zdolności produkcyjnych aktualnie nie posiadamy. Wyraźna poprawa zaopatrzenia w rury wodociągowe z nieplastyfikowanego polichlorku winylu nastąpi w drugim półroczu 1982 roku po uruchomieniu produkcji przez nowy zakład w Żerach. Wówczas także nastąpi poprawa zaopatrzenia w kształtki, szczególnie we wspomniane przez obywatela posła Edmunda Skoczylasa masówki i dwukielichy. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-110.24" who="#komentarz">(Poseł Ignacy Wall: Proszę o głos.)</u>
          <u xml:id="u-110.25" who="#EdwardGrzywa">Proszę bardzo. Głos ma poseł Ignacy Wall.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-111">
          <u xml:id="u-111.0" who="#IgnacyWall">Nie będę rozwijał tematu. Temat jest znany. Chciałem tylko na jedno zwrócić uwagę, że rolnictwo dłużej czekać nie może. Co będzie, jeżeli komuś przyjdzie do głowy wprowadzić jakieś restrykcje na środki chemiczne? Co wtedy? Jak załatwimy sprawę? Moi wyborcy twierdzą, że należy rozbudować małe zakłady, wrócić do rzemiosła, do spółdzielczości w terenie, właśnie w rejonach produkcji. Trzeba produkować ciecz bordowską, należy wrócić do tych dawnych środków, produkować nie 600 ton, Panie Ministrze, bo to jest bardzo mało, tylko 600 ton w jednym rejonie, a i to będzie niewiele. I tym może rozwiążemy, przynajmniej na razie, te trudności nim uruchomimy chemię. Moim zdaniem i zdaniem moich wyborców natychmiast powinniśmy wszystkie środki skierować w celu uruchomienia produkcji krajowych środków ochrony roślin. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-112">
          <u xml:id="u-112.0" who="#StanisławGucwa">Czy ktoś jeszcze z Obywateli Posłów chciałby w tych sprawach zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-112.1" who="#StanisławGucwa">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-112.2" who="#StanisławGucwa">Proszę obywatela Ministra o odpowiedź.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-113">
          <u xml:id="u-113.0" who="#EdwardGrzywa">Niezupełnie mogę się zgodzić ze zdaniem obywatela posła odnośnie uruchamiania produkcji środków ochrony roślin w małych zakładach. Jest to wysoce wyspecjalizowana produkcja. W ciągu technologicznym wymagająca kilku przejść, szkodliwa i w małych zakładach spółdzielczych czy przemysłu terenowego warunków takich nie potrafimy stworzyć. Podtrzymuję swoje zdanie, że należy rozwijać przemysł kluczowy, natomiast te znane poprzednio środki produkcji, jak ciecz kalifornijska — 600 ton dostarczamy od lutego do maja. Faktyczna zdolność produkcji w bieżącym roku wynosi 1000 ton. Jeśli będzie zapotrzebowanie, to faktyczna zdolność wyniesie 2000 ton. Nic nie stoi na przeszkodzie, poza opakowaniami, żeby produkować więcej. Uruchamiamy także produkcję znanego już, dawniej zaniechanego, środka — cieczy bordowskiej w jednym z zakładów kluczowych. Zgadzam się natomiast z obywatelem posłem, że jeśli będą restrykcje już nie cenowe, a zatrzymania w ogóle eksportu do kraju środków ochrony roślin, to pozostaniemy bez tych środków.</u>
          <u xml:id="u-113.1" who="#komentarz">(Marszałek: Perspektywa jest niezbyt optymistyczna.)</u>
          <u xml:id="u-113.2" who="#EdwardGrzywa">Optymizmem są jeszcze te inwestycje, które będziemy musieli podjąć.</u>
          <u xml:id="u-113.3" who="#EdwardGrzywa">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-113.4" who="#EdwardGrzywa">Do Ministra Komunikacji zgłosił zapytanie poseł Mieczysław Derejski — okręg wyborczy Skarżysko-Kamienna.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-114">
          <u xml:id="u-114.0" who="#MieczysławDerejski">Na spotkaniach poselskich z wyborcami mamy do czynienia z bardzo ostrą krytyką ze strony rolników i mieszkańców wsi położonych w sąsiedztwie wybudowanej linii kolejowej Hrubieszów — Huta Katowice, dotyczącą działalności inwestora i wykonawców. Skargi te w przeważającej części odnoszą się do:</u>
          <u xml:id="u-114.1" who="#MieczysławDerejski">— po pierwsze — nieuregulowania do chwili obecnej spraw własnościowych, związanych z zajęciem terenów pod budowę linii i zapleczy wykonawczych, poborem ziemi na inne cele. Sprawa ta chyba nie wymaga komentarza, choćby w świetle uchwalonych dziś ustaw;</u>
          <u xml:id="u-114.2" who="#MieczysławDerejski">— po drugie — zniszczenia w znacznym zakresie wybudowanych dużym nakładem inwestycyjnym z udziałem czynu społecznego ludności, urządzeń melioracyjnych, dróg publicznych oraz dojazdów do zabudowań, pól uprawnych i łąk;</u>
          <u xml:id="u-114.3" who="#MieczysławDerejski">— po trzecie — opóźnień w realizacji programu inwestycyjnego w części dotyczącej budowy skrzyżowań dwupoziomowych linii kolejowej z drogami publicznymi oraz przejazdów na poziomie szyn.</u>
          <u xml:id="u-114.4" who="#MieczysławDerejski">W związku z przedstawioną sytuacją zwracam się do obywatela Ministra z zapytaniem następującej treści: jak w aktualnej sytuacji inwestycyjnej kraju, a tym samym resortu komunikacji, zamierza obywatel Minister rozwiązać poruszone przeze mnie problemy, które bardzo utrudniają i wręcz zakłócają prawidłowe funkcjonowanie życia codziennego mieszkańców tamtejszych rejonów w szczególności:</u>
          <u xml:id="u-114.5" who="#MieczysławDerejski">— po pierwsze — w jakim terminie zostaną ostatecznie zakończone czynności wywłaszczeniowe oraz kiedy konkretnie będą uregulowane należności za zajęte grunty i za pozbawienie ich użytkowania;</u>
          <u xml:id="u-114.6" who="#MieczysławDerejski">— po drugie — w jakim okresie zostaną przywrócone do właściwego funkcjonowania urządzenia melioracyjne oraz układy drogowe;</u>
          <u xml:id="u-114.7" who="#MieczysławDerejski">— po trzecie — jakie są zamierzenia resortu w zakresie przyspieszenia realizowanych dotychczas w opieszałym tempie, a w części i w zakresie nie rozpoczętych do chwili obecnej w ogóle skrzyżowań jedno- i dwupoziomowych, które utrudniają przewozy płodów rolnych oraz dojazdy ludności do zakładów pracy i młodzieży do szkół.</u>
          <u xml:id="u-114.8" who="#MieczysławDerejski">Odpowiedź obywatela Ministra przyjmę jako wiążącą wykładnię w poruszonych sprawach i tak też poinformuję wyborców oraz zainteresowane czynniki wojewódzkie i lokalne.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-115">
          <u xml:id="u-115.0" who="#StanisławGucwa">Proszę o udzielenie odpowiedzi Ministra Komunikacji obywatela Janusza Kamińskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-116">
          <u xml:id="u-116.0" who="#JanuszKamiński">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Pragnę odpowiedzieć posłowi Mieczysławowi Derejskiemu, a zarazem poinformować Wysoką Izbę o niektórych problemach dotyczących uregulowania kwestii własności gruntów, a wiążących się z zajmowaniem terenów pod budowę linii Hrubieszów — Katowice, a także realizacją programu rekonstrukcji melioracji oraz budowy dróg lokalnych i skrzyżowań dwupoziomowych.</u>
          <u xml:id="u-116.1" who="#JanuszKamiński">Proces związany z wywłaszczeniami oraz regulowaniem innych zobowiązań finansowych, jak odszkodowania czy dzierżawy, prowadzony jest systematycznie od rozpoczęcia budowy linii, to znaczy od roku 1976. W ciągu całego okresu trwania tych prac resort komunikacji kontaktuje się na bieżąco z władzami terenowymi, których organy są uprawnione do wydawania podstawowych decyzji wywłaszczeniowych i odszkodowawczych.</u>
          <u xml:id="u-116.2" who="#JanuszKamiński">W przypadku istnienia unormowanego stanu formalno-prawnego zajętych nieruchomości, regulowanie roszczeń przebiega bez żadnych zakłóceń. Jeżeli natomiast powstaje potrzeba uzupełnienia dokumentów, zwłaszcza zaś opracowań geodezyjnych, bądź określenia wielkości odszkodowania przez władze terenowe, proces ten ze zrozumiałych względów trwa dłużej, ponieważ musimy konkretnie wiedzieć komu i za jaką ziemię wypłacić odszkodowania.</u>
          <u xml:id="u-116.3" who="#JanuszKamiński">Od rozpoczęcia budowy tej linii kolejowej resort komunikacji wypłacił odszkodowania z tytułu wywłaszczeń, pozbawienia możliwości użytkowania gruntów oraz zniszczeń w wysokości około 300 milionów złotych. Łączna kwota szacowana była na 500 milionów złotych. Obecnie ta kwota zgodnie z podwyższeniem wartości ziemi oraz cen produktów rolnych szacujemy, że będzie wzrastała do 800 milionów złotych i w miarę załatwiania spraw dokumentów formalno-prawnych, własnościowych oraz geodezyjnych jest sukcesywnie przez resort wypłacana. Oczywiście rezerwujemy na te cele odpowiednie kwoty i sądzę, że całość tej akcji odszkodowawczej zakończymy do końca roku 1983.</u>
          <u xml:id="u-116.4" who="#JanuszKamiński">Jeśli chodzi o kompleksowy program rekonstrukcji urządzeń melioracyjnych, które w toku budowy linii zostały uszkodzone, uzgodniliśmy z władzami terenowymi to, że w naszym imieniu rekonstrukcję urządzeń melioracyjnych prowadzą spółki wodne oraz przedsiębiorstwa budownictwa wodnego.</u>
          <u xml:id="u-116.5" who="#JanuszKamiński">Bieżąco zakres robót jest uzgadniany przez służbę rolną i bezpośrednich wykonawców w terenie. Zaawansowanie prac melioracyjnych ocenia się w województwie kieleckim i zamojskim na około 60%, a w woj. tarnobrzeskim na około 50%. Ukończenie zasadniczych prac nastąpi do końca roku 1982, takie bowiem terminy przyjęły przedsiębiorstwa, którym zleciliśmy te prace.</u>
          <u xml:id="u-116.6" who="#JanuszKamiński">W związku ze zmniejszonym natężeniem ruchu kołowego w obrębie linii hutniczej, jak też mniejszym niż zakładano obciążeniem tej linii, oraz uwzględniając trudną sytuację inwestycyjną w kraju, dokonaliśmy weryfikacji liczby skrzyżowań dwupoziomowych, jakie miały być na tej linii wybudowane i odpowiednio zmniejszyliśmy ich ilość.</u>
          <u xml:id="u-116.7" who="#JanuszKamiński">W rezultacie postanowiono zrealizować jedynie wiadukty na najważniejszych ciągach dróg państwowych bądź w miejscach szczególnie zagrożonych ze względu na geometrię tych dróg i widzialność istniejącą w danym terenie. W związku z tym będziemy budowali trzy wiadukty w rejonie Sędziszowa, Chmielnika i Ludwinowa. Natomiast cały wysiłek resortu koncentruje się na doprowadzeniu wszystkich przejazdów na poziomie szyn oraz dróg zbiorczych do pól, do należytego stanu technicznego przez ich odpowiednie utwardzenie, utrwalenie i zabezpieczenie podjazdów z obu stron. Program ten zrealizowany jest już w 90% — mam na myśli skrzyżowania na poziomie szyn — i będzie zakończony do końca pierwszego półrocza roku bieżącego.</u>
          <u xml:id="u-116.8" who="#JanuszKamiński">Chciałem uprzejmie poinformować Wysoką Izbę, że na tej linii kolejowej wybudowaliśmy bardzo dużo obiektów, które zastępują skrzyżowania dwupoziomowe, drogowe i zastępują skrzyżowania jednopoziomowe. Na linii, której długość wynosi 400 km wybudowaliśmy 620 obiektów inżynierskich typu przepusty, mosty, wiadukty, specjalne przepusty dla przepędu bydła, których ilość liczy się w dziesiątki, w tym celu, aby budowa linii nie zakłóciła działalności rolniczej, szczególnie w rejonie Hrubieszowa i Zamościa. Na terenie województwa kieleckiego w trakcie realizacji znajduje się uzgodniony program odbudowy bądź wzmocnienia dróg lokalnych. Drogi te zostały uszkodzone w trakcie budowy linii przez kursowanie na nich ciężkich jednostek samochodowych oraz sprzętu ciężkiego. Dotychczas na terenie województwa odbudowano 168 km tych dróg. W roku bieżącym przewidujemy dalsze 45 km. W ten sposób drogi województwa kieleckiego zostałyby w 100% w roku bieżącym odbudowane.</u>
          <u xml:id="u-116.9" who="#JanuszKamiński">Na terenie pozostałych województw prace przy naprawie dróg prowadzone będą sukcesywnie ze szczególną intensywnością. W roku 1982 pozostało nam jeszcze do odbudowy w tych pozostałych województwach łącznie 80 km dróg.</u>
          <u xml:id="u-116.10" who="#JanuszKamiński">Zdajemy sobie sprawę, że to co zrobimy w roku 1982 będziemy realizowali jeszcze praktycznie w trybie dotychczas przyjętym, natomiast po roku 1982 roboty renowacyjne na drogach będą prowadzone w innym systemie, a mianowicie włączymy tę renowację, gdybyśmy nie zdążyli zrobić tego wszystkiego w tym roku, do planu terenowego zapewniając ze strony resortu pełne wykonawstwo i zabezpieczenie w materiały specjalistyczne.</u>
          <u xml:id="u-116.11" who="#JanuszKamiński">Dla szczegółowego zapoznania się ze stanem faktycznym robót inwestycyjnych na tej linii na początku bieżącego miesiąca dokonałem osobiście lustracji linii na całej długości od Hrubieszowa do Katowic i wydane w czasie tej lustracji dyspozycje, sądzę, że w zasadniczy sposób przyspieszą prace, o których mówił obywatel poseł Derejski. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-117">
          <u xml:id="u-117.0" who="#StanisławGucwa">Myślę, że można uznać odpowiedź Ministra Kamińskiego za wyczerpującą.</u>
          <u xml:id="u-117.1" who="#komentarz">(Poseł Mieczysław Derejski: Dziękuję bardzo. Resztę zostawiam do osobistej rozmowy z obywatelem Ministrem.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-118">
          <u xml:id="u-118.0" who="#JanuszKamiński">Jutro na posiedzeniu Komisji Komunikacji i Łączności.</u>
          <u xml:id="u-118.1" who="#JanuszKamiński">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-118.2" who="#JanuszKamiński">Do Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej zgłosił pytanie obywatel poseł Edmund Skoczylas — okręg wyborczy Leszno.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-119">
          <u xml:id="u-119.0" who="#EdmundSkoczylas">Jakie przedsięwzięcia zamierza obywatel Minister powziąć, by przyspieszyć zwodociągowanie gospodarstw chłopskich, państwowych i spółdzielczych w kraju? W jaki sposób zakłada się powiększyć potencjał przerobowy podległych resortowi przedsiębiorstw zaopatrzenia rolnictwa i wsi w wodę „Wodrol”, biorąc pod uwagę fakt, że od szeregu lat skromne nakłady inwestycyjne na wodociągi wiejskie są nie wykorzystywane z braku mocy przerobowych tych przedsiębiorstw?</u>
          <u xml:id="u-119.1" who="#EdmundSkoczylas">Ze swej strony uważam, iż nakłady inwestycyjne przeznaczone na zwodociągowanie gospodarstw chłopskich i uspołecznionych jednostek gospodarki rolnej powinny wzrastać rocznie w skali kraju od 20 do 25%. Aby zrealizować te zadania istnieje pilna potrzeba powołania szeregu nowych przedsiębiorstw typu „Wodrol”, szczególnie w rejonach o dużym zapotrzebowaniu na wodę, np. w województwie leszczyńskim. Uzasadnienie bardzo szczegółowe tego problemu podałem w swoim piśmie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-120">
          <u xml:id="u-120.0" who="#StanisławGucwa">Na zapytanie posła Edmunda Skoczylasa proszę o odpowiedź Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej obywatela Jerzego Wojteckiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-121">
          <u xml:id="u-121.0" who="#JerzyWojtecki">Podzielam pogląd obywatela posła Skoczylasa, iż postęp w zakresie zwodociągowania wsi jest bardzo mały. Aktualnie około 26% gospodarstw indywidualnych korzysta z wody dostarczanej za pomocą wodociągów, choć chcę przypomnieć, że w ubiegłym 5-leciu zwodociągowano 60 tys. gospodarstw indywidualnych na wsi. Wydatkowano na to 9 mld zł. W tym 5-leciu przeznaczamy na ten cel 18 mld zł., a więc podwajamy kwotę — podaję to w cenach porównywalnych. Można byłoby oczywiście te nakłady dodatkowo zwiększyć, ale omawiając zaopatrzenie w materiały między innymi rury ciśnieniowe, Minister Grzywa równocześnie powiedział, jakie są możliwości produkcyjne. Decyduje o tym moc przerobowa przedsiębiorstw, przede wszystkim takie materiały, jak: rury ciśnieniowe, armatura sieciowa, kształtki, pompy. Te podwojone nakłady 18 mld złotych, przeznaczane na zwodociągowanie wsi w tym 5-leciu, mają spowodować, iż zwiększy się liczba wsi objęta zwodociągowaniem o 1200 i 160 tys. gospodarstw zostanie objętych zwodociągowaniem. Jeśli zostanie to wykonane, wówczas w 1985 roku z wody dostarczanej za pomocą wodociągów powinno korzystać 35% gospodarstw indywidualnych. Jeśli chodzi o uspołecznione gospodarstwa, w tym PGR, to 90% gospodarstw państwowych oraz 70% rolniczych spółdzielni produkcyjnych będzie korzystało z wodociągów.</u>
          <u xml:id="u-121.1" who="#JerzyWojtecki">Jeśli chodzi o moce przerobowe przedsiębiorstw i powoływanie nowych przedsiębiorstw, na co wskazywał poseł Skoczylas, chcę poinformować, iż przedsiębiorstwa „Wodrol” utworzyły krajowe zrzeszenie, uznając, iż przy tym sprzęcie, jakim dysponują, lepiej będzie im działać w dotychczasowej strukturze organizacyjnej. Zostało to, jak wiem, skonsultowane ze wszystkimi województwami. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, by w województwach, w których nie ma przedsiębiorstwa zaopatrzenia rolnictwa w wodę, takiego przedsiębiorstwa nie powoływać.</u>
          <u xml:id="u-121.2" who="#JerzyWojtecki">Chciałbym poinformować posła Skoczylasa, że w tej sprawie rozmawiałem z wojewodą leszczyńskim i myślę, że wspólnie dojdziemy do porozumienia, by przedsiębiorstwo „Wodrol” powstało w województwie leszczyńskim.</u>
          <u xml:id="u-121.3" who="#komentarz">(Poseł Edmund Skoczylas: Dziękuję obywatelowi Ministrowi. Odpowiedź mnie satysfakcjonuje.)</u>
          <u xml:id="u-121.4" who="#JerzyWojtecki">W dniu wczorajszym, zabierając głos, poseł Skalski mówił na temat melioracji i przedsiębiorstw melioracyjnych, które jakoby bez sprzętu Ministerstwo Rolnictwa przekazało wojewodom. Chcę poinformować obywateli posłów, że nic takiego nie nastąpiło; byłoby nonsensem, gdyby Minister przekazał wojewodzie przedsiębiorstwa bez sprzętu. Na podstawie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych — przedsiębiorstwa sprzętowo-transportowe muszą wyrazić zgodę na przekazanie tego sprzętu, co nastąpi w terminie późniejszym. Trzeba więc prowadzić odpowiednie rozmowy i na to trzeba trochę czasu; wojewodowie zostali o tym powiadomieni. Rozmawiałem dzisiaj z wojewodą łomżyńskim i prosiłem, by poinformował obywatela posła Skalskiego o wszystkich tych poczynaniach, jakie podejmujemy w zakresie struktur organizacyjnych przedsiębiorstw melioracyjnych. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-121.5" who="#JerzyWojtecki">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-121.6" who="#JerzyWojtecki">Do Prezesa Narodowego Banku Polskiego zgłosiła zapytanie poseł Krystyna Wawrzynowicz — okręg wyborczy Jelenia Góra.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-122">
          <u xml:id="u-122.0" who="#KrystynaWawrzynowicz">Uprzejmie proszę Prezesa Narodowego Banku Polskiego o informację, czy podejmowano jakiekolwiek próby rozmów pomiędzy Narodowym Bankiem Polskim a resortem przemysłu maszynowego, w zakresie ewentualnych rekompensat, pożyczek lub udogodnień dla osób, które wpłaciły swoje oszczędności na zakup samochodów osobowych w drodze przedpłat i wylosowały prawo nabycia samochodu w latach 1982–1985. Szczególnie w sytuacji niekorzystnej znalazły się osoby, które zmuszone były jako nabywcy samochodów w roku 1982 do wpłaty pełnej kwoty ceny samochodu.</u>
          <u xml:id="u-122.1" who="#KrystynaWawrzynowicz">Po ustaleniu nowych cen samochodów w wypadku fiata 125p jego nowej ceny dotychczas nie opublikowano, ale w stanie surowym, czyli w wersji standard zubożonej, ma kosztować 454 tysiące złotych. Dopłata jest równa dotychczasowej wpłacie. Nabywcy fiata 126p do kwoty około 130 tysięcy złotych dopłacać muszą około 70 tysięcy złotych. Potencjalni nabywcy, których zasoby finansowe nie pozwalają na dopłacenie znacznych dla wielu rodzin kwot pieniężnych, zamiast realizowanych marzeń o samochodzie pozostali z plikiem zamrożonych pieniędzy.</u>
          <u xml:id="u-122.2" who="#KrystynaWawrzynowicz">Dla wiarygodności działań Rządu w zakresie realizacji umów społecznych niezbędne jest podjęcie działań przez Narodowy Bank Polski, tym bardziej że znalazły się przecież możliwości finansowe dla sprzedaży niektórym grupom społecznym towarów po cenach roku 1981.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-123">
          <u xml:id="u-123.0" who="#StanisławGucwa">Proszę o udzielenie odpowiedzi na to pytanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego obywatela Stanisława Majewskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-124">
          <u xml:id="u-124.0" who="#StanisławMajewski">Odpowiadając na zapytanie obywatelki posła, chciałbym na wstępie stwierdzić, że wiarygodność Rządu w sprawie realizacji systemu przedpłat na samochody osobowe w niczym dotychczas naruszona nie została. Uchwała Rady Ministrów z 26 lutego ubiegłego roku, wprowadzająca sprzedaż samochodów osobowych produkcji krajowej w systemie przedpłat oraz umowy o przyjmowanie tychże przedpłat zawierane pomiędzy klientami i powszechnymi kasami oszczędności i bankami spółdzielczymi, w sposób jednoznaczny i wyraźny stwierdzały, że cena samochodu jest ceną detaliczną, obowiązującą w dniu jego odbioru. A zatem nie było gwarancji ceny obowiązującej w roku 1981. Stąd też wszyscy zawierający umowy o przedpłaty byli z góry i wyraźnie poinformowani, że cena będzie ceną zmienną.</u>
          <u xml:id="u-124.1" who="#StanisławMajewski">W związku z pytaniem pragnę jednak dodać, że uwzględniając skutki podwyżek cen realizowanych w roku 1982, Rada Ministrów podjęła uchwałę w sprawie rewaloryzacji oszczędności o 20% według stanu na dzień 31 stycznia bieżącego roku. Rewaloryzacją tą zostały również objęte przedpłaty czy rachunki przedpłat na samochody. Niezależnie od tego Rząd podjął decyzje związane z podniesieniem oprocentowania wkładów oszczędnościowych, obejmując tą decyzją również rachunki przedpłat, przy czym skala podwyżki oprocentowania została zróżnicowana w zależności od terminu odbioru samochodu.</u>
          <u xml:id="u-124.2" who="#StanisławMajewski">Pragnę jednak stwierdzić, że podzielam pogląd obywatelki posła, że w najtrudniejszej sytuacji ze względu na skalę zmian cen znalazły się osoby, które wylosowały odbiór samochodów w roku 1982 i obecnie otrzymały bądź mają otrzymać wezwanie do odbioru samochodu, co oznacza dla nich konkretnie konieczność dokonania stosunkowo znacznych wpłat, których wysokość podała w pytaniu obywatelka poseł.</u>
          <u xml:id="u-124.3" who="#StanisławMajewski">Uwzględniając intencję pytania i sytuację, w której znalazły się osoby, którym zgromadzeniu pełnej kwoty w ciągu bieżącego roku na zrealizowanie odbioru samochodu stwarza określone trudności, Bank będzie zezwalał na odroczenie terminu odbioru samochodu zależnie od możliwości finansowych klienta. Dotąd myśmy tego rodzaju zezwoleń nie udzielali, ponieważ dokonano już rozlosowania terminów realizacji odbioru samochodów, dla poszczególnych klientów.</u>
          <u xml:id="u-124.4" who="#StanisławMajewski">Sądzę, że możliwość odroczenia terminu odbioru samochodu dostosowana do konkretnych możliwości płatniczych klienta, rozwiąże problem, o którym mówiła obywatelka poseł. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-124.5" who="#StanisławMajewski">Czy w tej sprawie są jeszcze jakieś uwagi?</u>
          <u xml:id="u-124.6" who="#komentarz">(Poseł Krystyna Wawrzynowicz: Proszę o głos.)</u>
          <u xml:id="u-124.7" who="#StanisławMajewski">Głos ma poseł Krystyna Wawrzynowicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-125">
          <u xml:id="u-125.0" who="#KrystynaWawrzynowicz">Odpowiedź ta nie w pełni mnie satysfakcjonuje ze względu na fakt, że nawet w wypadku przesunięcia o trzy lata terminu odbioru samochodu — dopłata 200 tysięcy jest dosyć znaczną kwotą. Prosiłabym jednak o rozważenie możliwości ewentualnej wypłaty rewaloryzacji wkładów przy odbiorze samochodu, ewentualnie udzielanie przez Bank pożyczek minimalnie oprocentowanych. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-126">
          <u xml:id="u-126.0" who="#StanisławMajewski">Jeśli wolno uzupełnić odpowiedź w świetle propozycji wysuniętej przez obywatelkę posła, rewaloryzacja została podjęta przez Rząd, uwzględniając interes oszczędzających w powszechnych kasach oszczędności i w bankach spółdzielczych, ale w dostosowaniu do realnych możliwości finansowych i sytuacji pieniężno-rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-126.1" who="#StanisławMajewski">Powiem otwarcie, że osobiście nie widzę uzasadnienia społecznego dla wcześniejszej wypłaty kwot rewaloryzacyjnych dla kupujących samochody w stosunku do innych osób, które będą otrzymywały kwoty należne zgodnie z podjętymi przez Rząd decyzjami, to znaczy po upływie trzech lat. Nie sądzę, ażeby nabywcy samochodów w tym zakresie mieli być preferowani. Jeśli chodzi o finansowanie czy udzielanie kredytów, na pokrycie różnicy — jak rozumiem — pomiędzy dawną a obecną ceną nabycia samochodu, co obciąża, jak obywatelka poseł stwierdziła, nadmiernymi że tak powiem, wydatkami osoby dokonujące przedpłat, chcę stwierdzić, że w aktualnej sytuacji pieniężno-rynkowej w ramach wytycznych polityki Rządu na rok bieżący, kredyty konsumpcyjne nie są w roku bieżącym realizowane z wyjątkiem jedynie kredytów dla młodych małżeństw. Sądzę, że również i z tego punktu widzenia postulat dotyczący udzielania kredytów umożliwiających w przyspieszonym terminie odbiór samochodu, świadomie używam tu określenia „przyspieszonym terminie”, w stosunku do możliwości płatniczych czy środków finansowych, którymi dysponuje dany obywatel, jest niemożliwy do spełnienia. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-127">
          <u xml:id="u-127.0" who="#StanisławGucwa">Dziękuję obywatelowi Prezesowi. Rozumiem, że w ogóle z Prezesem Banku jest trudno wygrać.</u>
          <u xml:id="u-127.1" who="#StanisławGucwa">Do Ministra Sprawiedliwości zgłosił pytanie poseł Stanisław Rostworowski — okręg wyborczy Lublin.</u>
          <u xml:id="u-127.2" who="#StanisławGucwa">Głos ma poseł Stanisław Rostworowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-128">
          <u xml:id="u-128.0" who="#StanisławRostworowski">Panie Marszałku! Chciałem zgłosić do Ministra Sprawiedliwości zapytanie, które się wiąże z zapytaniami skierowanymi do mnie przez wyborców. Otóż istnieje taka kwestia, która wymaga wyjaśnienia. Czy jeśli sprawa obwinionego rozpatrywana jest w trybie doraźnym, to z samego stanowienia prawa w okresie stanu wojennego wynika, że sąd wojskowy, po wydaniu wyroku skazującego obowiązkowo orzec powinien w stosunku do skazanego drugie postanowienie o utracie praw obywatelskich? Chodziłoby o to, czy jest jakieś iuncti pomiędzy wyrokiem skazującym, i jednocześnie koniecznością wydania drugiego wyroku o utracie praw obywatelskich.</u>
          <u xml:id="u-128.1" who="#StanisławRostworowski">Uważam, że sprawa ta jest ważna i ma szerszy wydźwięk i dlatego powinniśmy ją rozpatrywać w perspektywie porozumienia narodowego. Otóż na ogół postanowienia o utracie praw obywatelskich są wydawane wówczas, gdy się zakłada, że czyn przestępny popełniony był z niskich pobudek. W połowie grudnia rzeczywiście wiele osób nie zastosowało się do wymogów stanu wojennego, organizując protesty i strajki, co zakłócało obowiązujący stan prawny. Niemniej akcje te w dużej mierze mogą być wynikiem zaślepienia spowodowanego wielomiesięcznym podsycaniem emocji i siania szkodliwej propagandy.</u>
          <u xml:id="u-128.2" who="#StanisławRostworowski">Jeśli więc postępowanie osób sądzonych było skutkiem nacisku i wrogiej presji politycznej, to czy można je utożsamiać z czynami wypływającymi z niskich pobudek. I na tym tle właśnie powstaje drugie zapytanie, które dotyczyłoby tego, czy orzekanie dodatkowego postanowienia o utracie praw publicznych nie powinno być ograniczone do wypadków bezspornie świadomego działania na szkodę Polski Ludowej, a w wielu innych wypadkach raczej nie stosowane. Wykluczenie bowiem jednostki poza krąg praw obywatelskich zamyka na określony okres czasu drogę do rehabilitacji społecznej, co może okazać się niesłuszne z punktu widzenia dziś jeszcze trudnej do urzeczywistnienia, lecz niezbędnej i oczekiwanej perspektywy pojednania narodowego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-129">
          <u xml:id="u-129.0" who="#StanisławGucwa">Proszę o odpowiedź obywatela Ministra Sprawiedliwości Sylwestra Zawadzkiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-130">
          <u xml:id="u-130.0" who="#SylwesterZawadzki">Wysoki Sejmie! Kodeks kamy przewiduje dwie możliwości, w niektórych przypadkach obligatoryjnego stosowania kar dodatkowych w postaci pozbawienia praw publicznych, chciałbym podkreślić publicznych, a nie obywatelskich w ogóle; drugi przypadek fakultatywnego zastosowania kary dodatkowej w tych I przypadkach właśnie, gdy chodzi o przestępstwo z niskich pobudek. Otóż jeśli chodzi o sprawy uregulowane dekretami dotyczącymi stanu wojennego to sprawa wygląda inaczej. I tutaj istnieje iuncti między trybem doraźnym a karą pozbawienia, znaczy zastosowaniem dodatkowej kary w postaci pozbawienia praw publicznych.</u>
          <u xml:id="u-130.1" who="#SylwesterZawadzki">Mianowicie dekret z 12 grudnia o postępowaniach szczególnie w sprawach o przestępstwa i wykroczenia w czasie obowiązywania stanu wojennego stwierdza, art. 4 ust. 4, że za przestępstwo podlegające postępowaniu doraźnemu sąd orzeka karę dodatkową pozbawienia praw publicznych. Także może orzec wydanie-podanie wyroku do publicznej wiadomości w szczególny sposób, jak również orzec może konfiskatę całości albo części mienia. O ile zatem w odniesieniu do podania wyroku do publicznej wiadomości czy konfiskaty mienia decyzja co do orzeczenia kary dodatkowej zależy od uznania sądu, o tyle orzeczenie pozbawienia praw publicznych za wszystkie przestępstwa podlegające postępowaniu doraźnemu jest obligatoryjne. A więc występuje to iuncti, o którym mówił pan poseł Rostworowski. I nie jest wobec tego uzależnione od przesłanki, jaką w postępowaniu zwykłym w zakresie występków stanowią niskie pobudki, a wiąże się po prostu z naruszeniem podstawowych interesów politycznych i gospodarczych państwa.</u>
          <u xml:id="u-130.2" who="#SylwesterZawadzki">Tak więc zgodnie z przepisami o postępowaniu doraźnym sąd ma obowiązek orzec za przestępstwo podlegające temu postępowaniu karę dodatkową pozbawienia praw publicznych, a nie orzeka się tej kary w tych przypadkach, w których sąd odstępuje od stosowania trybu doraźnego.</u>
          <u xml:id="u-130.3" who="#SylwesterZawadzki">Jak wygląda praktyka? Otóż w okresie od wprowadzenia stanu wojennego, to jest od 13 grudnia do dnia 19 marca 1982 roku sądy powszechne skazały na podstawie artykułu 46 dekretu o stanie wojennym łącznie 275 osób, to są te osoby, o które chodzi panu posłowi Rostworowskiemu.</u>
          <u xml:id="u-130.4" who="#SylwesterZawadzki">Ta grupa osób skazanych z artykułu 46 dekretu, a więc za kierowanie akcjami strajkowymi, organizowanie strajków bądź prowadzenie innego rodzaju akcji protestacyjnych, stanowi około 1/6 ogółu skazanych w trybie doraźnym, gdyż podstawowa grupa obejmująca 5/6, a więc na 1200 osób 1000 osób, to były sprawy rozpatrzone w trybie doraźnym, ale dotyczące szczególnie groźnych przestępstw kryminalnych. Także 1000 na 1200 spraw to są sprawy o przestępstwa kryminalne, takie jak kradzież z włamaniem, rozbój i tutaj stosowane są bardzo wysokie kary, łącznie z dodatkową karą utraty praw publicznych.</u>
          <u xml:id="u-130.5" who="#SylwesterZawadzki">Natomiast w odniesieniu do tych 275 osób skazanych w trybie doraźnym za organizowanie lub kierowanie strajkami albo organizowanie innych działań protestacyjnych, sądy w stosunku do 154 odstąpiły od stosowania trybu doraźnego. A więc na 275 osób w 154 przypadkach odstąpiły od stosowania trybu doraźnego ze względu na to, że stopień społecznego niebezpieczeństwa ustalonych na rozprawie czynów nie był szczególnie wysoki albo występowały tego rodzaju okoliczności, o których mówił poseł Rostworowski. Oznacza to, że wobec 55% skazanych za czyny kwalifikowane na podstawie artykułu 46 dekretu o stanie wojennym, a o te właśnie osoby chodzi w zapytaniu, sądy odstąpiły od stosowania trybu doraźnego, mimo że akty oskarżenia wniesione zostały właśnie w tym trybie. Przy tym zasadą jest, że w sprawach o przestępstwa przewidziane w dekrecie o stanie wojennym sądy odstępując od stosowania postępowania doraźnego, nie orzekają kary dodatkowej w postaci pozbawienia praw publicznych.</u>
          <u xml:id="u-130.6" who="#SylwesterZawadzki">Oznacza to zgodnie z intencją pana posła Rostworowskiego, że dodatkowa kara w postaci utraty praw publicznych w poważnej części przypadków nie jest stosowana. Jeśli jednak sąd utrzymał tryb doraźny i orzekł tę karę, są to przypadki charakteryzujące się szczególnie wysokim stopniem społecznego niebezpieczeństwa. Na zakończenie pragnę stwierdzić, że omówione wyżej zasady orzekania kary dodatkowej pozbawienia praw publicznych odnoszą się zarówno do sądów powszechnych, jak i do sądów wojskowych. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-131">
          <u xml:id="u-131.0" who="#StanisławGucwa">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-131.1" who="#komentarz">(Poseł Stanisław Rostworowski: Proszę o głos.)</u>
          <u xml:id="u-131.2" who="#StanisławGucwa">Głos ma poseł Stanisław Rostworowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-132">
          <u xml:id="u-132.0" who="#StanisławRostworowski">Bardzo potrzebne było to wyjaśnienie. Pan Minister mówił, że odstępuje się od trybu doraźnego, gdy stopień zagrożenia, stopień winy powiedzmy, nie był tak duży. Sądzę, że można również brać pod uwagę to, że obecnie stopień zagrożenia państwa jest mniejszy i że gdyby praktyką, o której pan Minister tu mówił było niestosowanie trybu doraźnego, to myślę, że w obecnych warunkach w jakiejś mierze byłoby to uzasadnione. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-133">
          <u xml:id="u-133.0" who="#SylwesterZawadzki">Chciałem tylko w uzupełnieniu dodać, że te okoliczności były jak najbardziej brane pod uwagę, a więc nie tylko, jaki był stopień zaangażowania danej osoby w organizowaniu strajku, ale również, jakie szkody spowodował dla państwa ten strajk itd. W związku z tym następowało w niektórych przypadkach, i to w dość poważnej liczbie przypadków, odchodzenie od trybu doraźnego, a wobec tego i od kary dodatkowej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-134">
          <u xml:id="u-134.0" who="#StanisławGucwa">W ten sposób wyczerpaliśmy punkt porządku dziennego dotyczący zapytań i interpelacji poselskich.</u>
          <u xml:id="u-134.1" who="#StanisławGucwa">Przystępujemy do punktu 11 porządku dziennego: Zmiany w składzie osobowym komisji sejmowych (druk nr 170).</u>
          <u xml:id="u-134.2" who="#StanisławGucwa">Wniosek Konwentu Seniorów został Obywatelom Posłom doręczony.</u>
          <u xml:id="u-134.3" who="#StanisławGucwa">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-134.4" who="#StanisławGucwa">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-134.5" who="#StanisławGucwa">Jeśli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że proponowana przez Konwent Seniorów uchwała została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-134.6" who="#StanisławGucwa">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-134.7" who="#StanisławGucwa">Stwierdzam, że Sejm proponowaną uchwałę podjął.</u>
          <u xml:id="u-134.8" who="#StanisławGucwa">Przystępujemy do punktu 12 porządku dziennego: Projekt uchwały w sprawie zamknięcia trzeciej sesji Sejmu (druk nr 172).</u>
          <u xml:id="u-134.9" who="#StanisławGucwa">Konwent Seniorów przedstawia Wysokiemu Sejmowi propozycję zamknięcia trzeciej sesji Sejmu z dniem dzisiejszym.</u>
          <u xml:id="u-134.10" who="#StanisławGucwa">Czy w tej sprawie ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-134.11" who="#StanisławGucwa">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-134.12" who="#StanisławGucwa">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Sejm przyjął proponowaną uchwałę.</u>
          <u xml:id="u-134.13" who="#StanisławGucwa">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-134.14" who="#StanisławGucwa">Stwierdzam, że Sejm podjął uchwałę w sprawie zamknięcia trzeciej sesji Sejmu z dniem dzisiejszym.</u>
          <u xml:id="u-134.15" who="#StanisławGucwa">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany.</u>
          <u xml:id="u-134.16" who="#StanisławGucwa">Informacja o treści złożonych interpelacji oraz o treści odpowiedzi na interpelacje zawarta jest w doręczonym Obywatelom Posłom druku sejmowym nr 171. Proszę Obywatela Posła Sekretarza Jacka Ramiana o odczytanie komunikatów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-135">
          <u xml:id="u-135.0" who="#JacekRamian">Bezpośrednio po zakończeniu obrad Sejmu, w dniu dzisiejszym, odbędą się posiedzenia następujących komisji:</u>
          <u xml:id="u-135.1" who="#JacekRamian">— Komisja Handlu Zagranicznego — sala nr 101;</u>
          <u xml:id="u-135.2" who="#JacekRamian">— Komisja Kultury i Sztuki — sala nr 67, Dom Poselski;</u>
          <u xml:id="u-135.3" who="#JacekRamian">— Komisja Przemysłu Ciężkiego, Maszynowego i Hutnictwa — sala nr 118.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-136">
          <u xml:id="u-136.0" who="#StanisławGucwa">Na tym kończymy 20 posiedzenie Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-136.1" who="#StanisławGucwa">Protokół posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Biurze Prac Sejmowych.</u>
          <u xml:id="u-136.2" who="#StanisławGucwa">Zamykam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-136.3" who="#komentarz">(Marszałek trzykrotnie uderza laską marszałkowską.)</u>
          <u xml:id="u-136.4" who="#komentarz">(Pełny tekst interpelacji i odpowiedzi na interpelacje — w załącznikach nr 1 i 2.)</u>
          <u xml:id="u-136.5" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 16 min. 35.)</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>