text_structure.xml 775 KB

Edit Raw Blame History

<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml" />
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml" />
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 16 min. 05)</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Na posiedzeniu przewodniczą Marszałek Sejmu Czesław Wy cech oraz wicemarszałek Jan Karol Wende)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#Marszałek">Wysoki Sejmie! W dniu 23 marca 1968 r. Rada Państwa podjęła uchwałę w sprawie zwołania sesji Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#Marszałek">Uchwała ta brzmi:</u>
          <u xml:id="u-2.2" who="#Marszałek">„Na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 2) Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Rada Państwa postanawia zwołać ósmą sesję Sejmu IV kadencji z dniem 1 kwietnia 1968 r.</u>
          <u xml:id="u-2.3" who="#Marszałek">Przewodniczący Rady Państwa Edward Ochab,</u>
          <u xml:id="u-2.4" who="#Marszałek">Sekretarz Rady Państwa Julian Horodecki”.</u>
          <u xml:id="u-2.5" who="#Marszałek">Na podstawie powyższej uchwały Prezydium Sejmu — zgodnie z art. 42 regulaminu Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — ustaliło termin posiedzenia na dni 9 i 10 kwietnia br.</u>
          <u xml:id="u-2.6" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-2.7" who="#Marszałek">Powołuję na sekretarzy posłów Władysława Gałkę i Józefa Trojoka.</u>
          <u xml:id="u-2.8" who="#Marszałek">Protokół i listę mówców prowadzi poseł Władysław Gałka.</u>
          <u xml:id="u-2.9" who="#Marszałek">Proszę Posłów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-2.10" who="#Marszałek">Protokół 18 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciwko niemu zastrzeżeń.</u>
          <u xml:id="u-2.11" who="#Marszałek">Prezydium Sejmu usprawiedliwia nieobecność na posiedzeniu posłów, których nazwiska będą umieszczone w załączniku do protokołu posiedzenia.</u>
          <u xml:id="u-2.12" who="#Marszałek">Wysoki Sejmie! Z głębokim żalem komunikuję, że w ostatnim czasie zmarli trzej nasi Koledzy.</u>
          <u xml:id="u-2.13" who="#komentarz">(Zebrani wstają)</u>
          <u xml:id="u-2.14" who="#Marszałek">W dniu 6 lutego zmarł w swej rodzinnej wsi w powiecie lublinieckim poseł Bernard Sierański, rolnik, członek Prezydium Wojewódzkiego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego w Katowicach.</u>
          <u xml:id="u-2.15" who="#Marszałek">Urodzony w 1902 r. w rodzinie chłopskiej już jako młody chłopiec brał udział w jednym z powstań śląskich. W Polsce Ludowej jako członek Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego pełnił różne funkcje społeczne. Wybrany w 1965 r. posłem na Sejm z okręgu nr 21 w Bytomiu, brał aktywny udział w pracach Komisji Handlu Wewnętrznego. Odznaczony był Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi i Śląskim Krzyżem Powstańczym.</u>
          <u xml:id="u-2.16" who="#Marszałek">W dniu 15 lutego zmarł nagle w wieku lat 44 poseł z okręgu wyborczego w Ostrowiu Wielkopolskim Zdzisław Cegłowski, znany i ceniony na terenie Wielkopolski działacz partyjny i związkowy.</u>
          <u xml:id="u-2.17" who="#Marszałek">Poseł Zdzisław Cegłowski był członkiem Egzekutywy Wojewódzkiego Komitetu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i przewodniczącym Wojewódzkiej Komisji Związków Zawodowych w Poznaniu oraz członkiem Plenum i Komitetu Wykonawczego Centralnej Rady Związków Zawodowych.</u>
          <u xml:id="u-2.18" who="#Marszałek">W sejmowej Komisji Pracy i Spraw Socjalnych, której był aktywnym członkiem, interesował się problematyką bezpieczeństwa i higieny pracy — zagadnieniami szczególnie mu bliskimi jako działaczowi ruchu związkowego.</u>
          <u xml:id="u-2.19" who="#Marszałek">Poseł Zdzisław Cegłowski odznaczony był Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Złotym i Brązowym Krzyżem Zasługi.</u>
          <u xml:id="u-2.20" who="#Marszałek">W dniu 21 marca zmarł w Krakowie w wieku lat 84 dr Bolesław Drobner, długoletni poseł miasta Krakowa, wybitny działacz ruchu robotniczego, niestrudzony działacz polityczny i społeczny.</u>
          <u xml:id="u-2.21" who="#Marszałek">Bolesław Drobner już mając 15 lat wstąpił do Polskiej Partii Socjal-Demokratycznej Galicji i Śląska Cieszyńskiego. Odtąd całe jego długie i bogate życie związane było z ruchem robotniczym, wypełnione bezustanną walką o prawa ludu pracującego, o niepodległość, o Polskę Ludową. Za swoją działalność był w okresie międzywojennym wielokrotnie aresztowany i więziony.</u>
          <u xml:id="u-2.22" who="#Marszałek">W latach wojny współtwórca i aktywny działacz Związku Patriotów Polskich w ZSRR, z chwilą powstania Polski Ludowej, znalazł się wśród grona jej czołowych budowniczych. Powołany został w skład Krajowej Rady Narodowej, pierwszego tymczasowego parlamentu Polski Ludowej, a w Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego objął kierownictwo resortu pracy, opieki społecznej i zdrowia; podpis jego figuruje pod historycznym Manifestem Lipcowym.</u>
          <u xml:id="u-2.23" who="#Marszałek">W 1947 r. wybrany został posłem na Sejm Ustawodawczy. Brał między innymi aktywny udział w pracach komisji, która opracowała projekt tzw. „Małej Konstytucji”. Kilkakrotnie przemawiał z trybuny sejmowej w sprawie organizacji władz naczelnych, w sprawach opieki i wychowania młodzieży i w innych sprawach. Jako poseł na Sejm Ustawodawczy i w tym czasie także radny miasta Krakowa, żywo interesował się sprawami dalszego rozwoju kultury i sztuki w tym mieście. Jako najstarszemu wiekiem posłowi, Rada Państwa powierzała Mu zaszczyt otwierania kolejnych pierwszych sesji Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej II, III i IV kadencji. Wielokrotnie przemawiał z tej wysokiej trybuny sejmowej wypowiadając się w najistotniejszych sprawach państwowych. Zawsze cechowała Go bezkompromisowa postawa i pryncypialność.</u>
          <u xml:id="u-2.24" who="#Marszałek">Poseł Bolesław Drobner brał aktywny udział w pracach komisji sejmowych, a zwłaszcza w Komisji Kultury i Sztuki oraz Komisji Oświaty i Nauki, których był wieloletnim członkiem.</u>
          <u xml:id="u-2.25" who="#Marszałek">Odszedł z naszych szeregów człowiek, który całe swoje piękne życie poświęcił najszczytniejszym ideałom postępu i socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-2.26" who="#Marszałek">Polska Ludowa wysoko oceniła zasługi Bolesława Drobnera, przyznając Mu Order Odrodzenia Polski I i II klasy, dwukrotnie Order „Sztandaru Pracy” I klasy i inne wysokie odznaczenia.</u>
          <u xml:id="u-2.27" who="#Marszałek">Obywatele Posłowie! Proponuję, abyśmy chwilą ciszy uczcili pamięć zmarłych posłów: Bernarda Sierańskiego, Zdzisława Cegłowskiego i Bolesława Drobnera.</u>
          <u xml:id="u-2.28" who="#komentarz">(Chwila ciszy)</u>
          <u xml:id="u-2.29" who="#Marszałek">Uważam, że Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — zgodnie z art. 76 ust. 3 Ordynacji wyborczej — stwierdził wygaśnięcie mandatów poselskich wskutek śmierci: posła Bernarda Sierańskiego z dniem 6 lutego 1968 r., posła Zdzisława Cegłowskiego z dniem 15 lutego 1968 r. i posła Bolesława Drobnera z dniem 21 marca 1968 r.</u>
          <u xml:id="u-2.30" who="#Marszałek">Ustalony przez Prezydium Sejmu porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia doręczony Obywatelom Posłom przewiduje następujące punkty:</u>
          <u xml:id="u-2.31" who="#Marszałek">1. Pierwsze czytanie rządowych projektów ustaw:</u>
          <u xml:id="u-2.32" who="#Marszałek">a) Kodeks karny,</u>
          <u xml:id="u-2.33" who="#Marszałek">b) Przepisy wprowadzające Kodeks karny;</u>
          <u xml:id="u-2.34" who="#Marszałek">2. Sprawozdanie Komisji Kultury i Sztuki o rządowym projekcie ustawy o zezwoleniach na publiczną działalność artystyczną, rozrywkową i sportową;</u>
          <u xml:id="u-2.35" who="#Marszałek">3. Sprawozdanie Komisji Kultury i Sztuki o rządowym projekcie ustawy o bibliotekach;</u>
          <u xml:id="u-2.36" who="#Marszałek">4. Sprawozdanie Komisji Wymiaru Sprawiedliwości o rządowym projekcie ustawy o dokonywaniu w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych.</u>
          <u xml:id="u-2.37" who="#Marszałek">Prezydium Sejmu proponuje uzupełnienie tego porządku dziennego przez dodanie z kolei 5 punktu w brzmieniu:</u>
          <u xml:id="u-2.38" who="#Marszałek">5. Odpowiedź Prezesa Rady Ministrów na interpelację Koła Poselskiego „Znak”.</u>
          <u xml:id="u-2.39" who="#Marszałek">Czy są jakieś uwagi w sprawie tej propozycji?</u>
          <u xml:id="u-2.40" who="#Marszałek">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-2.41" who="#Marszałek">Chcę poinformować Wysoki Sejm, że wpłynęło pismo obywatela Przewodniczącego Rady Państwa treści następującej:</u>
          <u xml:id="u-2.42" who="#Marszałek">„Przewodniczący Rady Państwa</u>
          <u xml:id="u-2.43" who="#Marszałek">Warszawa, dnia 8 kwietnia 1968 r.</u>
          <u xml:id="u-2.44" who="#Marszałek">Do Obywatela Czesława Wycecha Marszałka Sejmu PRL</u>
          <u xml:id="u-2.45" who="#Marszałek">Z uwagi na pogarszający się stan zdrowia, co poważnie ogranicza możliwości mojej pracy jako Przewodniczącego Rady Państwa PRL, proszę Wysoki Sejm o zwolnienie mnie z tego stanowiska.</u>
          <u xml:id="u-2.46" who="#Marszałek">Edward Ochab”</u>
          <u xml:id="u-2.47" who="#Marszałek">Równocześnie wpłynęło pismo od Prezesa Rady Ministrów, zawierające wnioski w sprawie zmian w składzie Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-2.48" who="#Marszałek">Wobec tego zachodzi konieczność uzupełnienia porządku dziennego dzisiejszego posiedzenia przez dodanie jeszcze następujących dwóch punktów:</u>
          <u xml:id="u-2.49" who="#Marszałek">6. Wybór Przewodniczącego Rady Państwa.</u>
          <u xml:id="u-2.50" who="#Marszałek">7. Zmiany w składzie Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-2.51" who="#Marszałek">Czy są jakieś uwagi w sprawie tej propozycji?</u>
          <u xml:id="u-2.52" who="#Marszałek">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-2.53" who="#Marszałek">Wysoki Sejmie! Na posiedzeniu naszym obecna jest delegacja Kongresu Narodowego Republiki Wenezueli, która w dniu dzisiejszym na nasze zaproszenie przybyła do Polski. W osobach członków tej delegacji, z jej Przewodniczącym senatorem panem Dubuc na czele, witamy przedstawicieli narodu Wenezueli.</u>
          <u xml:id="u-2.54" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-2.55" who="#Marszałek">Jestem głęboko przekonany, że pobyt delegacji Kongresu Wenezueli w naszym kraju, rozmowy, które goście przeprowadzą w Sejmie oraz z przedstawicielami rządu i społeczeństwa, przyczynią się do dalszego pogłębienia korzystnie dla obu stron rozwijających się stosunków między Polską a Wenezuelą.</u>
          <u xml:id="u-2.56" who="#Marszałek">Witam w imieniu Sejmu naszych gości z Wenezueli i życzę Im przyjemnego i pożytecznego pobytu w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-2.57" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-2.58" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Pierwsze czytanie rządowych projektów ustaw:</u>
          <u xml:id="u-2.59" who="#Marszałek">a) Kodeks karny (druk nr 115),</u>
          <u xml:id="u-2.60" who="#Marszałek">b) Przepisy wprowadzające Kodeks karny (druk nr 116).</u>
          <u xml:id="u-2.61" who="#Marszałek">Głos zabierze Minister Sprawiedliwości obywatel Stanisław Walczak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#StanisławWalczak">Wysoki Sejmie! Na pierwszej sesji obecnego Sejmu w dniu 25 czerwca 1965 r., nawiązując do dokonanej w ostatnich latach wielkiej pracy w dziedzinie kodyfikacji i porządkowania naszego ustawodawstwa, Prezes Rady Ministrów tow. Józef Cyrankiewicz wskazał na potrzebę kontynuowania prac legislacyjnych w dziedzinie prawa karnego, a w szczególności opracowania projektu Kodeksu karnego i innych wiążących się z nim ustaw: prawa penitencjarnego, prawa o wykroczeniach i Kodeksu postępowania karnego.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#StanisławWalczak">Przedłożony Wysokiej Izbie projekt Kodeksu karnego stanowi realizację sformułowanego w tym expose programu prac rządu na odcinku kodyfikacji prawa. Pragnę obecnie przedstawić Wysokiemu Sejmowi ważniejsze problemy zawarte w projekcie Kodeksu karnego.</u>
          <u xml:id="u-3.2" who="#StanisławWalczak">Powstanie państwa ludowego, realizującego budowę socjalizmu w naszym kraju pociągnęło za sobą zasadnicze zmiany społeczne, polityczne i gospodarcze. W procesie tych przemian kształtował się nowy, socjalistyczny porządek prawny, odzwierciedlający zachodzące przemiany ustrojowe i nowe stosunki społeczne. Wyrazem nowego porządku prawnego, odpowiadającego zmienionym warunkom i potrzebom, były wydawane przez Polskę Ludową nowe akty normatywne zarówno w zakresie prawa cywilnego, jak i karnego. Utrwalają one doniosłe osiągnięcia naszego socjalistycznego państwa w dziedzinie politycznej, społecznej, gospodarczej i kulturalnej.</u>
          <u xml:id="u-3.3" who="#StanisławWalczak">W ślad za kodyfikacją prawa cywilnego, pilną sprawą stało się uporządkowanie ustawodawstwa karnego i jego kodyfikacja. W miarę postępu budowy socjalizmu obowiązujący dotychczas Kodeks karny z 1932 r. coraz mniej odpowiadał nowym potrzebom społecznym, co czyniło niezbędnym wydanie szeregu ustaw karnych regulujących poszczególne dziedziny w zakresie walki z przestępczością.</u>
          <u xml:id="u-3.4" who="#StanisławWalczak">Zmiany ustrojowe, gruntowne przemiany stosunków społecznych, nowa struktura gospodarcza, jak również wychowawcze oddziaływanie ustroju socjalistycznego na społeczeństwo wywarły przemożny wpływ na ukształtowanie socjalistycznej świadomości prawnej obywateli, a w konsekwencji na ich stosunek do obowiązującego prawa. Zachodzące w świadomości i postawie obywateli naszego kraju pozytywne przemiany znajdują odzwierciedlenie w kształtowaniu się przestępczości, która ulega systematycznemu ograniczaniu.</u>
          <u xml:id="u-3.5" who="#StanisławWalczak">Doprowadziło to do zahamowania i zmniejszania się przestępczości, przede wszystkim tak zwanej przestępczości tradycyjnej. Gdy bowiem w 1937 r. ogólna liczba skazanych wynosiła prawie 400 tys. osób, to w 1966 r. kształtowała się ona poniżej 265 tys. osób. Należy przy tym mieć na uwadze szybką urbanizację dokonującą się w Polsce, wielkie ruchy migracyjne, wysoki udział w populacji roczników młodocianych, które to zjawiska nie pozostają bez wpływu na dynamikę i strukturę przestępczości. Mimo tendencji spadku przestępczości, stan jej jest jeszcze wysoki i istnieje potrzeba podjęcia bardziej skutecznych środków dla jej ograniczenia.</u>
          <u xml:id="u-3.6" who="#StanisławWalczak">Podkreślając przemiany, jakie dokonały się w poglądach i postawie naszego społeczeństwa, IV Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wskazał jednocześnie na konieczność intensywnego wspierania procesu ich umacniania i dalszego rozwoju. Funkcje prawa są w tym zakresie niemałe. Możliwości wspierania zjawisk pozytywnych i eliminowania tą drogą zjawisk niepożądanych są niezaprzeczalne. Toteż projekt Kodeksu karnego, uwzględniając wnioski płynące z doświadczeń budowy nowego ustroju, wychodzi z założenia, że kodyfikacja musi w pełni odpowiadać zasadom naszego ustroju i stanowić odbicie dotychczasowego dorobku ugruntowanych przemian. Zarazem nawiązuje on do przewidywanego kierunku dalszego rozwoju społeczno-politycznego i gospodarczego, tak aby odpowiadał nie tylko aktualnym, lecz także w miarę możności przyszłym potrzebom budownictwa socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-3.7" who="#StanisławWalczak">Socjalistyczny układ stosunków społecznych, a zwłaszcza upowszechnienie własności społecznej i rozwinięcie gospodarki planowej stworzyły nowe dobra, których poszanowanie nie zdołało jednak dotychczas stać się zjawiskiem powszechnym. Stąd przestępczość nowego typu, której ściganie i ukrócenie wymaga także stosowania nowych środków.</u>
          <u xml:id="u-3.8" who="#StanisławWalczak">Kodeks karny powinien być instrumentem przydatnym do zwalczania przestępczości wszelkich typów. Powinien on należycie zabezpieczać podstawowe interesy polityczne i społeczno-gospodarcze państwa socjalistycznego, chronić prawa i dobra obywateli, odpowiadając przy tym ideałom humanizmu socjalistycznego. Świadomość tej roli Kodeksu towarzyszyła pracom nad projektem.</u>
          <u xml:id="u-3.9" who="#StanisławWalczak">Przedłożony Wysokiemu Sejmowi projekt Kodeksu dąży do prawidłowego rozróżnienia wagi poszczególnych przestępstw, starając się racjonalnie stopniować dolegliwość kar stosownie do społecznej szkodliwości przestępstwa, umożliwiając wymiarowi sprawiedliwości celne i dotkliwe uderzanie w szczególnie groźne dla społeczeństwa przejawy przestępczości.</u>
          <u xml:id="u-3.10" who="#StanisławWalczak">Z drugiej strony, projekt daje wyraz idei stopniowego odstępowania od stosowania represji karnej, w szczególności w postaci pozbawienia wolności wobec sprawców przestępstw drobnej wagi, a zastępowania jej środkami natury wychowawczej. Mowa tu o doborze takich środków, kar i ich rozmiaru, które będą mogły zapewnić realizację ich celu, to jest poprawę przestępcy i zabezpieczenie przestrzegania prawa.</u>
          <u xml:id="u-3.11" who="#StanisławWalczak">A oto krótka historia prac kodyfikacyjnych nad Kodeksem karnym.</u>
          <u xml:id="u-3.12" who="#StanisławWalczak">Prace nad kodyfikacją prawa karnego zapoczątkowała uchwała Prezydium Rządu z dnia 27 listopada 1950 r. Kolejne wersje projektu z lat 1956 i 1963 nie uzyskały akceptacji. Projekt z 1963 r., poddany publicznej dyskusji, spotkał się z krytyką między innymi z tych względów, że nie gwarantował należytej ochrony niektórych dóbr podstawowych, a ponadto reprezentował tendencje rozszerzenia penalizacji i odznaczał się daleko idącą kazuistyką. Z tych względów Komisja Kodyfikacyjna, z udziałem teoretyków prawa karnego, sędziów, prokuratorów oraz przedstawicieli innych zawodów prawniczych i dyscyplin naukowych, przystąpiła w 1964 r. do opracowania nowego projektu. W szczególności wykorzystano przy tym wyniki dyskusji przeprowadzonej nad poprzednim projektem, dostarczyły one bowiem wielu pożytecznych wniosków i uwag.</u>
          <u xml:id="u-3.13" who="#StanisławWalczak">Również i obecnie przedłożony Wysokiej Izbie projekt Kodeksu karnego poddany był szerokiej dyskusji w środowiskach prawniczych oraz przekonsultowany z przedstawicielami wielu resortów, z pracownikami nauki i specjalistami różnych dziedzin. W toku prac kodyfikacyjnych do Ministerstwa Sprawiedliwości napływało także wiele cennych propozycji ustawodawczych ze strony instancji partyjnych. W pracy przygotowawczej wiele z nich uwzględniono, wprowadzono zmiany i poprawki do pierwotnego projektu.</u>
          <u xml:id="u-3.14" who="#StanisławWalczak">Opracowanie nowego Kodeksu karnego oparto na wypróbowanych w praktyce wymiaru sprawiedliwości Polski Ludowej konstrukcjach obowiązującego aktualnie prawa karnego.</u>
          <u xml:id="u-3.15" who="#StanisławWalczak">Przedłożony Wysokiej Izbie projekt nowego socjalistycznego kodeksu nie jest jedynie usystematyzowaniem dotychczas obowiązujących przepisów, ale stanowi rzeczywistą kodyfikację prawa karnego o jednolitej i zwartej konstrukcji.</u>
          <u xml:id="u-3.16" who="#StanisławWalczak">Dokonano w nim integracji przepisów Kodeksu karnego z 1932 r. oraz szeregu wydanych przez Polskę Ludową aktów prawnych z zakresu prawa karnego. Włączono do Kodeksu przepisy o odpowiedzialności karnej żołnierzy, na skutek czego stał się zbędny odrębny Kodeks karny Wojska Polskiego. Dzięki swej syntetyczności i unikaniu kazuistyki, projekt w swych 337 artykułach zastąpił kilkaset przepisów dotychczas obowiązujących, pochodzących zarówno z okresu międzywojennego 20-lecia, jak i aktów prawnych wydanych w Polsce Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-3.17" who="#StanisławWalczak">Nie zostały przyjęte w nowym Kodeksie — co jest samo przez się zrozumiałe — przepisy, które z biegiem czasu zdezaktualizowały się. Szereg czynów, traktowanych dotychczas jako występki karane przez sądy, zakwalifikowano jako wykroczenia i będą one uregulowane w przyszłym prawie o wykroczeniach. Stanowi to wyraz tendencji ogólniejszej natury, mianowicie ograniczenia zbędnej penalizacji i ustalenia jej zakresu stosownie do rzeczywistych społecznych potrzeb.</u>
          <u xml:id="u-3.18" who="#StanisławWalczak">Ze względu na specyfikę zagadnień uznano za właściwe pozostawić poza Kodeksem karnym takie akty prawne, jak prawo karne skarbowe, prawo karne administracyjne, jak również przepisy karne zawarte w ustawach poświęconych wyspecjalizowanym dziedzinom zarządzania, jak prawo: górnicze, morskie, wodne itp.</u>
          <u xml:id="u-3.19" who="#StanisławWalczak">Prace nad kodyfikacją prawa karnego mają charakter kompleksowy. Rozstrzygnięcia Kodeksu będą miały przesądzający, decydujący wpływ na kierunki rozwiązań w kodyfikacji pozostałych projektów prawa karnego, o których wspomniałem. Opracowanie tych projektów jest w tej chwili na ukończeniu.</u>
          <u xml:id="u-3.20" who="#StanisławWalczak">Nowy projekt Kodeksu karnego jest kodeksem państwa socjalistycznego. Znalazła w nim wcielenie doniosła idea humanizmu socjalistycznego. Wyrażają ją nie tylko podstawowe zasady naszego prawa karnego, stanowiące, że nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej za czyn, który w czasie jego popełnienia nie był zabroniony przez ustawę, lub zaprojektowane w nowym Kodeksie postępowania karnego niewzruszalne zasady, że oskarżonego nie uważa się za winnego, dopóki nie zostanie mu udowodniona wina, oraz że celem postępowania karnego jest, by każdy sprawca przestępstwa został wykryty i ukarany.</u>
          <u xml:id="u-3.21" who="#StanisławWalczak">Humaniem socjalistyczny znajduje wyraz w przepisach projektu dotyczących wymiaru kary. Przepisy te nakazują sądom uwzględniać przy wymiarze kary właściwości i warunki osobiste sprawców, sposób ich życia przed popełnieniem i zachowanie się po popełnieniu przestępstwa. Projekt wyraźnie podkreśla, że sąd zobowiązany jest brać pod uwagę cele kary w zakresie społecznego oddziaływania, a także cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma ona osiągnąć w stosunku do skazanego.</u>
          <u xml:id="u-3.22" who="#StanisławWalczak">W oparciu o zasady humanizmu socjalistycznego, projekt daje organom wymiaru sprawiedliwości szerokie możliwości łagodniejszego, niż to przewiduje poszczególny przepis karny, potraktowania sprawcy przestępstwa w tych zwłaszcza wypadkach, gdy chodzi o przestępcę przypadkowego, gdy popełnił czyn przestępny po raz pierwszy, gdy działał z winy nieumyślnej oraz gdy można przypuszczać, że potraktowany łagodniej, niżby to wynikało z przepisu prawa, nie popełni on nowego przestępstwa.</u>
          <u xml:id="u-3.23" who="#StanisławWalczak">Do takich możliwości łagodniejszego potraktowania przypadkowego przestępcy należą: warunkowe umorzenie postępowania w sprawach o występki mniej niebezpieczne społecznie, odstąpienie w określonych warunkach od wymierzenia kary zasadniczej, a w jej miejsce zastosowanie jednej z kar dodatkowych, nadzwyczajne złagodzenie kary w wypadkach wskazanych w ustawie, ale również i przez sąd z własnej inicjatywy, warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności, potraktowane w projekcie szerzej aniżeli to miało miejsce w obowiązującym Kodeksie karnym, warunkowe przedterminowe zwolnienie osoby skazanej na karę pozbawienia wolności oraz zatarcie skazania z mocy samego prawa. Ważną rolę może odegrać rozwinięta instytucja czynnego żalu, pozwalająca stosować łagodniejszą karę lub nawet uwolnić od kary te osoby, które odstąpią od popełnienia przestępstwa i ujawnią je przed organami ścigania.</u>
          <u xml:id="u-3.24" who="#StanisławWalczak">Socjalistyczne prawo i oparty o nie wymiar sprawiedliwości, widząc w sprawcy osobę, którą trzeba nie tylko karać, ale jednocześnie przywrócić na drogę poszanowania prawa, nie może jednak tracić z pola widzenia interesów społeczeństwa, któremu służy. Obowiązkiem prawa jest chronić społeczeństwo przed zamachami na te przede wszystkim dobra, które mają najwyższą wartość, stanowią podstawę jego socjalistycznego rozwoju, gwarantują funkcjonowanie instytucji społecznych.</u>
          <u xml:id="u-3.25" who="#StanisławWalczak">W stosunku do naruszających normy prawne, chroniące te dobra, muszą być zastosowane wszystkie środki uniemożliwiające wyrządzanie szkód społecznych. Kierując się tą zasadą, projekt opatrzył surowymi sankcjami przepisy karne, dotyczące takich przestępstw, jak: przestępstwa przeciw pokojowi i ludzkości (art. 135–140), przestępstwa przeciw podstawowym interesom politycznym i gospodarczym Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — rozdział XI; Kodeks otoczył szczególną ochroną własność społeczną jako podstawę ekonomiczną państwa socjalistycznego, podwyższył sankcje za niektóre przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu, wprowadził nowy przepis karny, chroniący społeczeństwo przed osobami prowadzącymi na jego organizmie pasożytniczy tryb życia — art. 290. Na podkreślenie zasługuje obowiązująca już u nas, a wprowadzona obecnie do projektu Kodeksu karnego norma stanowiąca, że zbrodnie przeciwko pokojowi i ludzkości nigdy się nie przedawniają — art. 109.</u>
          <u xml:id="u-3.26" who="#StanisławWalczak">Kierując się zasadami prawa socjalistycznego, projekt Kodeksu karnego nadaje przestępstwu konkretną treść materialną. Nie sam tylko formalny zatem zakaz popełnienia przestępstwa decyduje o przestępczości czynu, lecz czyn dlatego jest w pojęciu socjalistycznego prawa karnego przestępstwem, że jest czynem społecznie niebezpiecznym. W miarę rozwoju społeczeństwa socjalistycznego ulegają zmianom stosunki społeczne, rozwija się świadomość prawna obywateli, zanikają przeżytki ustroju kapitalistycznego. Nadanie więc materialnej treści pojęciu przestępstwa zasadza się na dialektyce stałego ruchu i powszechnego rozwoju. Nie znaczy to, że samo tylko społeczne niebezpieczeństwo czynu stanowi o jego przestępczości. Odpowiedzialność karna zachodzi tylko wówczas, gdy czyn społecznie niebezpieczny zostaje obleczony w przepis ustawy i zagrożony karą w czasie jego popełnienia. Zasada ta znalazła swój wyraz w art. 1 projektu Kodeksu karnego.</u>
          <u xml:id="u-3.27" who="#StanisławWalczak">Z przyjęcia tej podstawowej zasady wydobycia materialnej treści przestępstwa wynikają dalsze konsekwencje, określone w projekcie Kodeksu karnego. Tak na przykład, art. 26 § 1 stanowi, że nie jest przestępstwem czyn, którego społeczne niebezpieczeństwo jest znikome. Widzimy więc, że same tylko formalne zagrożenie w ustawie karą nie decyduje o odpowiedzialności sprawcy. Nie oznacza to całkowitej bezkarności w tych sprawach. W § 2 tego artykułu projekt zaznacza, że nie wyłącza się jednak w takich przypadkach odpowiedzialności karno-administracyjnej, dyscyplinarnej lub społecznej sprawcy czynu. Otwiera to szerokie możliwości dla działalności sądów społecznych i koleżeńskich w tych wszystkich wypadkach, gdy czyn, który ze względu na znikome społeczne niebezpieczeństwo nie stanowi przestępstwa, wymaga jednak społecznego potępienia i ostrzeżenia sprawcy.</u>
          <u xml:id="u-3.28" who="#StanisławWalczak">Nowa kodyfikacja karna w szerokim zakresie uwzględnia udział społeczeństwa w wymiarze sprawiedliwości.</u>
          <u xml:id="u-3.29" who="#StanisławWalczak">W ciągu ostatnich kilku lat zaznaczył się zdecydowany postęp w zakresie uczestniczenia czynnika społecznego w wypełnianiu szeregu funkcji w dziedzinie wykonawstwa orzekanych przez sądy środków karnych, zwłaszcza charakteru wychowawczego oraz w działalności profilaktycznej wymiaru sprawiedliwości. Zasługuje na podkreślenie ofiarna działalność społeczna dziesiątków tysięcy obywateli uczestniczących w wymiarze sprawiedliwości w charakterze ławników, kuratorów i inspektorów społecznych. Liczba ich przekracza obecnie 70 tys. osób. Wiąże się to z takimi szeroko wykorzystywanymi w praktyce wymiaru sprawiedliwości instytucjami, jak warunkowe zawieszenie wykonania kary lub warunkowe przedterminowe zwolnienie, którym towarzyszy ustanawianie dozorów kuratorów.</u>
          <u xml:id="u-3.30" who="#StanisławWalczak">Na przestrzeni ostatnich lat w praktyce orzecznictwa sądów wystąpiła tendencja do odstępowania od środków izolacyjnych, takich jak efektywna kara pozbawienia wolności czy też umieszczanie w zakładach poprawczych w stosunku do nieletnich, na rzecz środków charakteru półwolnościowego o przewadze elementów wychowawczych. Realizowanie tego kierunku było możliwe właśnie dzięki wzrastającemu włączaniu się w pracę wymiaru sprawiedliwości czynnika społecznego. Zakres zmian w tym przedmiocie i tendencje rozwojowe ilustrują następujące liczby:</u>
          <u xml:id="u-3.31" who="#StanisławWalczak">Gdy w 1964 r. sądy ustanowiły 474 dozory kuratorów nad osobami skazanymi z warunkowym zawieszeniem wykonania kary, liczba ta w 1966 r. wynosiła już ponad 14 tys., a w 1967 r. wzrosła do prawie 16 tys. Ogółem w 1967 r. pozostawało pod dozorem ponad 28 tys. osób skazanych. Dozory te były wykonywane przez 6.564 kuratorów społecznych.</u>
          <u xml:id="u-3.32" who="#StanisławWalczak">Wzrost udziału kuratorów zaznacza się także w dziedzinie ustanawiania nadzorów nad osobami warunkowo zwolnionymi z zakładów karnych. W 1961 r. oddano pod nadzór 5.619 osób, w 1966 r. — 7.810 osób, a w 1967 r. — ponad 13 tys. osób. Ogółem w 1967 r. pozostawało pod nadzorem kuratorskim prawie 15 tys. osób. Wykonywało ten nadzór 2.599 kuratorów społecznych.</u>
          <u xml:id="u-3.33" who="#StanisławWalczak">Ta wypróbowana w dotychczasowej praktyce tendencja szerokiego oparcia pracy organów wymiaru sprawiedliwości na pomocy społeczeństwa ulega w projekcie dalszemu pogłębieniu. Projekt wprowadza instytucje i przepisy, których funkcjonowanie oparto głównie i przede wszystkim na pomocy społeczeństwa, jego organizacji, na kolektywach pracowniczych. Organizacje te, udzielając poręczenia za swoich członków, mogą występować z inicjatywą w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania karnego. Organizacja społeczna lub kolektyw, w którym sprawca pracuje, czy uczy się, podejmuje w tym wypadku starania, by osoba ta przestrzegała porządku prawnego, a zwłaszcza by nie popełniła przestępstwa. Poręczenie takie ma podobne zastosowanie w przypadkach warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności lub warunkowego, przedterminowego zwolnienia.</u>
          <u xml:id="u-3.34" who="#StanisławWalczak">Wychodząc z założenia, że kolektywne oddziaływanie wychowawcze na sprawcę przestępstwa jest ważnym i skutecznym elementem resocjalizacji i profilaktyki, praktyka sądowa już od 1961 r. korzystała z możliwości powierzania instytucjom i organizacjom społecznym — w tym także organizacjom młodzieżowym — nadzoru nad osobami warunkowo zwolnionymi lub osobami, którym wykonanie kary zawieszono. Liczba skazanych, nad którymi sprawują nadzór odpowiednie instytucje lub organizacje społeczne, stale wzrasta. Projekt Kodeksu nadaje właściwą rangę tej społecznej formie resocjalizacji sprawcy przestępstwa.</u>
          <u xml:id="u-3.35" who="#StanisławWalczak">Doceniając znaczenie społecznego zaangażowania dla ugruntowania poszanowania prawa, projekt wprowadza nową, zachęcającą obywatela do interweniowania w obronie porządku publicznego, zwłaszcza w zajściach chuligańskich — instytucję, zapewniającą mu w takim przypadku ochronę prawną i uwolnienie od odpowiedzialności za szkody wyrządzone osobom naruszającym porządek prawny (art. 22 § 2). Intencją tego unormowania jest zaktywizowanie społeczeństwa w celu zwalczania naruszeń porządku prawnego przez występki, w szczególności o charakterze chuligańskim.</u>
          <u xml:id="u-3.36" who="#StanisławWalczak">Projekt Kodeksu karnego ugruntowuje kierunki obecnie realizowanej polityki karnej, które zdały swój praktyczny egzamin, powodując poważne ograniczenia przestępczości. Należy do nich wspomniane wyżej odchodzenie od środka izolacyjnego w postaci kary pozbawienia wolności jako w przeszłości jedynego środka walki z przestępczością, na rzecz innych środków, dających te same skutki przy mniejszym zaangażowaniu ludzi i nakładów materialnych.</u>
          <u xml:id="u-3.37" who="#StanisławWalczak">Jednym z tych środków jest kara grzywny i inne środki o charakterze dolegliwości ekonomicznej.</u>
          <u xml:id="u-3.38" who="#StanisławWalczak">Projekt Kodeksu karnego nadaje dolegliwości ekonomicznej właściwą rangę i znaczenie. Nawiązuje to do aktualnej polityki karania, zgodnie z którą wymiar sprawiedliwości coraz częściej rezygnuje ze stosowania bezwzględnej kary pozbawienia wolności wobec przestępców przypadkowych, zwłaszcza wobec dopuszczających się drobnych naruszeń prawa po raz pierwszy.</u>
          <u xml:id="u-3.39" who="#StanisławWalczak">Do eliminacji odbywania kary pozbawienia wolności, w szczególności kar krótkoterminowych, przyczynić się też powinno rozszerzenie i urealnienie w projekcie Kodeksu karnego możliwości stosowania warunkowego zawieszenia.</u>
          <u xml:id="u-3.40" who="#StanisławWalczak">Kierując się względami resocjalizacji, projekt, podobnie jak to jest obecnie, przewiduje w art. 90 i następnych stosowanie w określonych okolicznościach warunkowego, przedterminowego zwolnienia skazanych. Instytucja warunkowego zwolnienia jest już obecnie stosowana na szeroką skalę i zdaje praktyczny egzamin.</u>
          <u xml:id="u-3.41" who="#StanisławWalczak">Projekt znosi istniejący w obecnie obowiązującym Kodeksie karnym z 1932 r. podział na kary więzienia i aresztu i wprowadza jednolitą karę o charakterze izolacyjnym, nazwaną, zgodnie z jej treścią, karą pozbawienia wolności. Przy wykonywaniu tej kary projekt Kodeksu karnego wychodzi z założeń, którym hołduje socjalistyczne prawo karne, że nikt nie rodzi się przestępcą i każdy sprawca przestępstwa może ulec poprawie. Z tych względów projekt utrwala zasadę wykonywania kary pozbawienia wolności w zakładach karnych według przesłanek indywidualizacji metod i środków oddziaływania penitencjarnego, tak aby wpływała ona wychowawczo na skazanego, kształtowała jego właściwy stosunek do pracy, wdrażała go do przestrzegania porządku prawnego i tym samym przeciwdziałała ponownemu popełnieniu przestępstwa (art. 80).</u>
          <u xml:id="u-3.42" who="#StanisławWalczak">Krótkoterminowe kary pozbawienia wolności nie są w stanie spełnić resocjalizacyjnych zadań, nie dają możności właściwego oddziaływania na skazanego. Nie można uważać za zgodny z racjonalną polityką karania takiego stanu, gdy współczynnik osób odbywających karę pozbawienia wolności w wymiarze do 6 miesięcy wynosi jeszcze obecnie ponad 1/4, mimo zanotowanej tendencji malejącej w tej dziedzinie.</u>
          <u xml:id="u-3.43" who="#StanisławWalczak">Dążąc do dalszej eliminacji krótkoterminowych kar pozbawienia wolności, projekt w art. 54 pozwala w określonych przypadkach odstąpić od wymierzenia takiej kary, z zastosowaniem w jej miejsce kary ograniczenia wolności lub grzywny, a nawet ograniczyć się do orzeczenia tylko kary dodatkowej, takiej jak na przykład zakaz zajmowania określonych stanowisk lub prowadzenia określonej działalności, jak też zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych.</u>
          <u xml:id="u-3.44" who="#StanisławWalczak">Nowy Kodeks karny, nawiązując do negatywnej oceny, z jaką w prawie socjalistycznym spotyka się kara więzienia dożywotniego, wprowadza w jej miejsce karę 25 lat pozbawienia wolności.</u>
          <u xml:id="u-3.45" who="#StanisławWalczak">Karę śmierci obowiązujące prawo przewiduje w 63 przepisach karnych, a nadto może ona być obecnie wymierzana w każdym wypadku, w którym sprawa zostaje skierowana do rozpoznania w trybie doraźnym. Projekt natomiast daje wyraz swojego stosunku do tego środka karnego, przewidując zastosowanie kary śmierci, jako wyjątkowej kary, która może być wymierzona w 18 wypadkach, tylko za najcięższe zbrodnie. Chodzi tu głównie o przestępstwa zabójstwa i niektóre najcięższe przestępstwa przeciwko państwu oraz przeciwko pokojowi i ludzkości. Występuje ona zresztą zawsze alternatywnie z karą pozbawienia wolności.</u>
          <u xml:id="u-3.46" who="#StanisławWalczak">Projekt wprowadza nowy środek karny w postaci kary ograniczenia wolności, która może być stosowana w przypadku popełnienia przestępstwa mniej groźnego oraz gdy wymierzenie kary pozbawienia wolności nie byłoby właściwe. Ten nowy środek karny polega na zastosowaniu wobec sprawcy szeregu ograniczeń wolności, takich jak: zakaz zmiany miejsca stałego pobytu, zakaz rozwiązania przez skazanego bez zgody sądu stosunku pracy oraz takich ograniczeń, jak zakaz awansowania, zakaz sprawowania funkcji w organizacjach społecznych lub obowiązek wykonywania pracy wskazanej przez sąd. Ograniczenia te projekt wiąże z odpowiednią dolegliwością ekonomiczną. Kara ograniczenia wolności ma na celu wdrożenie sprawcy przestępstwa do poszanowania porządku prawnego i wykonywania społecznie użytecznej pracy.</u>
          <u xml:id="u-3.47" who="#StanisławWalczak">Przestępczość młodocianych. Przestępczość młodocianych wymaga szczególnego rozważenia. Jest ona wycinkiem szerszego problemu przestępczości wśród młodzieży i małoletnich. Udział młodocianych w ogólnym stanie przestępczości nie przedstawia się obecnie pomyślnie. W 1967 r. na każdych 100 skazanych było 16 młodocianych. Stwierdzono także wzrost udziału młodocianych w przestępstwach tak dużej wagi, jak kradzież z włamaniem lub w zorganizowanej grupie przestępnej, rabunek czy przestępstwa zgwałcenia.</u>
          <u xml:id="u-3.48" who="#StanisławWalczak">Według danych Małego Rocznika Statystycznego, w 1967 r. ludzi młodych w wieku od 17 do 24 roku życia (dane na 31 grudnia 1966 r.) było w całym kraju około 4 mln. Łatwiej podatni na ujemny wpływ otoczenia, bardziej podlegający przestępczym podnietom, nie mający dostatecznego doświadczenia życiowego i trzeźwej rozwagi, młodociani wchodzący w kolizję z prawem karnym są przeważnie przestępcami przypadkowymi, wymagającymi szczególnego traktowania przez organy wymiaru sprawiedliwości, łączenia środków represji zawierających elementy dolegliwości ze środkami charakteru wychowawczego, mającymi na celu nawrócenie młodocianego na drogę poszanowania prawa. Dlatego też projekt Kodeksu karnego uwzględnia w stosunku do nich szereg szczególnych okoliczności.</u>
          <u xml:id="u-3.49" who="#StanisławWalczak">Wykorzystując dotychczasowe doświadczenia praktyki sądowej i stosowaną wobec młodocianych przestępców w ostatnich latach politykę karania, projekt Kodeksu karnego ma na względzie bardziej elastyczne podejście do nich, kładąc większy nacisk na wychowawczą rolę kary, i kieruje się tym, by sprowadzony z drogi uczciwego życia młodociany sprawca przestępstwa mógł na tę drogę szybko powrócić.</u>
          <u xml:id="u-3.50" who="#StanisławWalczak">Projekt ustala wiek młodocianych sprawców przestępstw w granicach od 17 do 21 roku życia. Projekt udziela sądom ogólnego wskazania, by wymierzając karę młodocianemu kierowały się przede wszystkim tym, aby skazanego wychować, nauczyć zawodu i wdrożyć do przestrzegania porządku prawnego. Z tych względów nowy Kodeks karny przewiduje szerokie stosowanie do młodocianych nadzwyczajnego złagodzenia kary, przedłuża im okres próby w razie zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, skracając jednocześnie okres uprawniający do warunkowego zwolnienia, daje możliwość szerszego stosowania tej instytucji, wzmaga w okresie próby nadzór nad skazanym młodocianym, wprowadzając jego obligatoryjność. Karę pozbawienia wolności młodociany odbywa w izolacji od osób dorosłych, w specjalnym zakładzie karnym dla młodocianych. Zasady i rygory wykonywania tej kary, uwzględniające osobowość młodocianego i szczególne środki wychowawcze, określają przepisy prawa karnego wykonawczego i opartego o nie regulaminu wykonania kary pozbawienia wolności.</u>
          <u xml:id="u-3.51" who="#StanisławWalczak">Analiza aktualnego stanu przestępczości stanowiąca podstawę prac nad projektem, ukazując szereg pozytywnych zjawisk, które dokonały się na przestrzeni ostatnich zwłaszcza 10 lat, ujawniła jednocześnie szereg zjawisk negatywnych, wymagających odpowiedniego przeciwdziałania, w tym również środkami karnymi. Należy do nich wzrastająca tendencja powrotności do przestępstwa przez określone grupy i kategorie osób. Powrót skazanego do przestępstwa stanowi szczególnie groźne dla porządku prawnego zjawisko. Powagę sytuacji w tej mierze ilustrują następujące dane liczbowe. Liczba osób kilkakrotnie karanych wynosiła w 1965 r. — 56.024 osoby, a w 1966 r. — już 64.325 osób, w tym, w warunkach recydywy, to jest za popełnienie przestępstwa tego samego rodzaju lub z tych samych pobudek: w 1965 r. — 23.242 osoby, a w 1966 r. — 25.351 osób. Jeżeli porównać liczbę osób czterokrotnie i więcej skazanych w warunkach recydywy w 1961 r., wynoszącą 4.502 osoby, ze skazaniem takich kilkakrotnie powrotnych przestępców w 1965 r. w liczbie 5.421, a w 1966 r. już 5.684, stwierdzić należy bardzo niepokojący stan wzrostu wielokrotnej recydywy, a to wówczas, gdy globalne liczby skazanych wykazują stałą, systematyczną tendencję spadkową. Na podkreślenie zasługuje fakt, że co czwarta skazana w 1966 r. przez sąd osoba — to przestępca powrotny.</u>
          <u xml:id="u-3.52" who="#StanisławWalczak">Obowiązujące przepisy karne nie dają dostatecznych możliwości skutecznego zwalczania recydywy. Możliwość orzekania wyższych wymiarów kar w takich przypadkach, zresztą nie zawsze jeszcze konsekwentnie wykorzystywana przez sądy, nie może stanowić tego środka.</u>
          <u xml:id="u-3.53" who="#StanisławWalczak">Rzecz oczywista, że walka z przestępczością powrotną nie może być prowadzona wyłącznie za pomocą środków karnych. Jest to zadanie o charakterze ogólnospołecznym. Niemniej jednak projekt Kodeksu karnego podejmuje szereg daleko idących posunięć w kierunku ukrócenia przestępczości powrotnej, nie rezygnując przy tym z położenia także i pewnego akcentu na zaostrzenie wyroków przeciwko recydywistom. Znacznie surowiej niż w obowiązującym Kodeksie karnym z 1932 r. projekt traktuje przestępców powrotnych, wprowadzając na przykład w art. 60 § 1 obligatoryjne podwyższenie zarówno dolnego, jak i górnego zagrożenia karą pozbawienia wolności przewidzianego w poszczególnym przepisie karnym. Na szczególne zaznaczenie zasługuje, że projekt Kodeksu karnego uzależnia surowsze ukaranie za powrót do przestępstwa od uprzedniego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie oraz od wymierzenia uprzednio kary pozbawienia wolności.</u>
          <u xml:id="u-3.54" who="#StanisławWalczak">Jest to, w porównaniu z przepisem Kodeksu karnego z 1932 r., przejaw bardzo prawidłowego z punktu widzenia polityki karania — ujęcia recydywy.</u>
          <u xml:id="u-3.55" who="#StanisławWalczak">Projekt w art. 60 § 2 przeprowadza wyższą gradację kar w przypadku powrotności trzykrotnej (i więcej).</u>
          <u xml:id="u-3.56" who="#StanisławWalczak">Obok podwyższenia kar, zwraca uwagę w projekcie umożliwienie zastosowania wobec recydywisty, w wyjątkowych wypadkach, warunkowego zwolnienia, przy zastosowaniu zaostrzonych kryteriów, to jest po odbyciu co najmniej trzech czwartych kary z tym, że odmiennie niż w stosunku do pozostałych skazanych okres próby nie może trwać krócej aniżeli 3 lata.</u>
          <u xml:id="u-3.57" who="#StanisławWalczak">W zwalczaniu recydywy główny jednak akcent kładzie projekt na środki zmierzające do zapobiegania powrotności przez przeszkodzenie czy też uniemożliwienie popełnienia przestępstwa drogą roztoczenia opieki nad przestępcą po opuszczeniu przez niego zakładu karnego.</u>
          <u xml:id="u-3.58" who="#StanisławWalczak">Takim nowym środkiem jest przede wszystkim instytucja nadzoru ochronnego. Polegać ona ma na tym, że po zwolnieniu skazanego z zakładu karnego, stosownie do orzeczenia sądu, przestępca powrotny będzie mógł być poddany na okres 3 do 5 lat nadzorowi organów sądowych, które poddadzą kontroli jego tryb życia i postępowanie, i będą podejmować starania, aby nie popełnił nowego przestępstwa. W czasie trwania tego nadzoru skazany będzie podlegał pewnym ograniczeniom osobistym — takim, jak zakaz zmiany miejsca pobytu, ewentualny zakaz pobytu w określonych miejscowościach lub obowiązek pobytu w wyznaczonym mu miejscu. Mogą też być orzeczone w stosunku do niego określone polecenia przez sąd, takie jak wykonywanie pracy zarobkowej, podjęcie nauki, powstrzymywanie się od przebywania w określonych środowiskach i miejscach, powstrzymywanie się od nadużywania alkoholu i inne ograniczenia.</u>
          <u xml:id="u-3.59" who="#StanisławWalczak">W ten sposób przestępca powrotny, pomimo odzyskania wolności, będzie znajdował się pod stałą kontrolą specjalnego kuratora lub instytucji czuwających nad jego zachowaniem, a nałożone na niego rygory powinny skutecznie przeciwdziałać jego powrotowi do przestępstwa. Gdyby jednak i ten środek zawiódł, projekt przewiduje możliwość osadzenia opornego przestępcy powrotnego w ośrodku przystosowania społecznego na czas nieokreślony, nie krótszy jednak niż dwa lata i nie dłuższy niż lat 5. Dodać trzeba, że ma to być środek charakteru wyjątkowego, przewidziany dla wielokrotnych przestępców kryminalnych o szczególnie wysokim wskaźniku powrotności do przestępstwa. Szczegółowe uregulowanie sposobu wykonywania nadzoru ochronnego i pobytu skazanego w ośrodku przystosowania społecznego zawierać będzie projekt prawa karnego wykonawczego.</u>
          <u xml:id="u-3.60" who="#StanisławWalczak">Z poruszoną problematyką wiążą się środki przeciwko prowadzeniu pasożytniczego trybu życia przez osobę uchylającą się od pracy lub nauki i żyjącą cudzym kosztem. Projekt przewiduje karalność takich czynów w sytuacji, gdy sprawca czyni sobie z nich stałe źródło utrzymania. Społeczne niebezpieczeństwo pasożytnictwa jest tym większe, że z pasożytnictwem wiążą się lub na jego gruncie mnożą się inne, niekiedy groźne przestępstwa prowadzące do recydywy.</u>
          <u xml:id="u-3.61" who="#StanisławWalczak">Walka z chuligaństwem we wszystkich jego przejawach stanowi od szeregu lat jedno z czołowych zadań naszego wymiaru sprawiedliwości. Społeczna szkodliwość przestępstw o charakterze chuligańskim nie wymaga szczególnego uzasadnienia. Wydana przed 10 laty ustawa (22 maja 1958 r.) o zaostrzeniu odpowiedzialności karnej za chuligaństwo, uznała chuligański charakter przestępstwa za okoliczność wpływającą na zaostrzenie wymiaru kary, podwyższyła sankcje karne za popełnienie czynów przestępczych mających charakter chuligański, wprowadziła w takich sprawach szczególny, przyśpieszony tryb postępowania sądowego i wyłączyła z reguły stosowanie do chuliganów warunkowego zawieszenia kary. Ponadto resort sprawiedliwości wprowadził dla chuliganów odrębny i surowszy rygor odbywania kary pozbawienia wolności.</u>
          <u xml:id="u-3.62" who="#StanisławWalczak">Projekt Kodeksu karnego kontynuuje dotychczasowe doświadczenia walki z chuligaństwem, przewidując wymierzanie sprawcom umyślnego występku o charakterze chuligańskim zaostrzonych kar. W stosunku do sprawców takich nie będzie z reguły dopuszczalne warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności.</u>
          <u xml:id="u-3.63" who="#StanisławWalczak">Charakterystycznym novum w projekcie jest wprowadzenie nawiązki w wysokości od 500 do 5 tys. zł, która będzie stanowiła rekompensatę krzywdy wyrządzonej poszkodowanemu chuligańskim czynem przestępnym.</u>
          <u xml:id="u-3.64" who="#StanisławWalczak">Nadużywanie alkoholu powoduje wiele szkodliwych skutków społecznych, deprawuje jednostkę, niekiedy całe środowisko, prowadzi do rozkładu rodziny, powoduje nader liczne wypadki w pracy, przyczynia się do nadmiernej absencji. Nadużywanie alkoholu stanowi ponadto w dużej liczbie wypadków bezpośrednią przyczynę przestępstwa. Według danych z 1966 r., dokonano w stanie nietrzeźwości 55% ogółu popełnionych zabójstw, 52% ciężkich uszkodzeń ciała. Udział osób nietrzeźwych w bójkach wynosił w tym roku 55%. Szczególnie bezpośrednie powiązanie następuje między nadużywaniem alkoholu a przestępstwami o charakterze chuligańskim i zakłóceniami porządku publicznego. W 90% przestępstwa te są popełniane w stanie nietrzeźwości. Około 28 tys. wypadków drogowych rocznie, w tym wiele z nich z wynikiem śmiertelnym, następuje z powodu nadużycia alkoholu. Dlatego zagadnienia tego nie mógł pominąć i nie mógł nie zająć się nim obecny projekt Kodeksu.</u>
          <u xml:id="u-3.65" who="#StanisławWalczak">Ustawa z grudnia 1959 r. o zwalczaniu alkoholizmu wprowadziła szereg zakazów dotyczących sprzedaży, podawania i spożywania napojów alkoholowych. Wymiar sprawiedliwości w szerokim stopniu stosował sankcje karne zawarte w tej ustawie. Przejmując z tej ustawy niektóre przepisy karne, jak na przykład przepisy dotyczące naruszenia w stanie nietrzeźwości bezpieczeństwa powszechnego oraz bezpieczeństwa w ruchu komunikacyjnym, dotyczące zagrażającego bezpieczeństwu pełnienia w stanie nietrzeźwości czynności zawodowych oraz rozpijania małoletniego, projekt Kodeksu karnego zaopatruje je surowszymi sankcjami.</u>
          <u xml:id="u-3.66" who="#StanisławWalczak">Opierając się na dotychczasowej praktyce sądowej, projekt poddał w art. 152 odpowiedzialności karnej osobę, która wbrew swemu szczególnemu obowiązkowi (na przykład dyspozytor czy kierownik instytucji) dopuszcza osobę nietrzeźwą do prowadzenia pojazdu mechanicznego.</u>
          <u xml:id="u-3.67" who="#StanisławWalczak">Zasługuje na podkreślenie utrzymanie obligatoryjnego orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych w razie popełnienia przestępstwa tak zwanego drogowego przez nietrzeźwego sprawcę. Jak wykazuje praktyka wymiaru sprawiedliwości, nie ma pobłażliwości dla sprawców czynów przestępnych popełnianych pod wpływem alkoholu. Zwalczanie alkoholizmu przestępców jest prowadzone nie tylko w płaszczyźnie karania. Projekt Kodeksu karnego upraszcza istniejący dzisiaj tryb postępowania w takich sprawach, uprawniając sąd orzekający w konkretnej sprawie karnej do kierowania sprawców przestępstw popełnionych w związku z nałogowym używaniem alkoholu do zakładów leczenia odwykowego.</u>
          <u xml:id="u-3.68" who="#StanisławWalczak">Część szczególną projektu Kodeksu karnego otwiera rozdział o przestępstwach przeciwko podstawowym interesom politycznym i gospodarczym Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Rozdział ten zawiera przepisy o najcięższych zbrodniach przeciw socjalistycznemu ustrojowi naszego państwa, przeciw jego niepodległości, całości, jako też oparte na sformułowaniach Konstytucji przepisy o zdradzie ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-3.69" who="#StanisławWalczak">Projekt, wykorzystując doświadczenia praktyki sądowej, precyzyjniej określił treść zbrodni szpiegostwa, gwałtownego zamachu i sabotażu. Zasługuje na podkreślenie, że projekt kwalifikuje jako działalność szpiegowską również samo podjęcie się działalności na rzecz obcego wywiadu. Wypełnia tym samym istniejącą w obecnym stanie prawnym lukę. Wymienione wyżej zbrodnie ścigane są także wówczas, gdy popełniono je na szkodę państwa sprzymierzonego z Polską Rzecząpospolitą Ludową.</u>
          <u xml:id="u-3.70" who="#StanisławWalczak">Do rzędu przestępstw przeciwko podstawowym interesom gospodarczym PRL, projekt zaliczył tak zwane aferowe zagarnięcie mienia wielkiej wartości na szkodę jednostki gospodarki uspołecznionej, jeśli to powoduje poważne zakłócenia w funkcjonowaniu gospodarki narodowej oraz przestępstwa dewizowe i celne, dokonane w wielkich rozmiarach, narażające interesy państwa na wielką szkodę. W tym zakresie aparat wymiaru sprawiedliwości prowadził i prowadzić będzie nieubłaganą walkę z godzącymi w naszą gospodarkę aferami przestępczymi. Do sprawców tych zbrodni są stosowane surowe, nie wyłączając najwyższego, wymiary kar. W szczególności są na szeroką skalę stosowane w tych wypadkach kary o charakterze ekonomicznym (bardzo wysokie grzywny, konfiskata mienia, obowiązek naprawienia szkody itp.) Określone w tym rozdziale zbrodnie są opatrzone najsurowszymi sankcjami karnymi.</u>
          <u xml:id="u-3.71" who="#StanisławWalczak">Ochronę podstawowych interesów politycznych uzupełniają przepisy zawarte w rozdziale XXXVII, zatytułowanym „Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu”. Zapewniając obywatelom w art. 71 i następnych Konstytucji PRL prawa polityczne, to jest wolność słowa, druku, zgromadzeń i wieców, pochodów i manifestacji, prawo do zrzeszania się, państwo nasze stawia ściśle egzekwowany wymóg, by były one wykonywane w ramach określonego porządku, zgodnie z interesami mas pracujących i w celu umocnienia zdobyczy ustroju socjalistycznego. Wypadki wykorzystywania konstytucyjnie zagwarantowanych praw obywateli ze szkodą dla interesów społecznych, a czasem z pobudek wyraźnie wrogich i reakcyjnych, nie mogą pozostać bezkarne.</u>
          <u xml:id="u-3.72" who="#StanisławWalczak">Dlatego też projekt, zmierzając do zabezpieczenia porządku publicznego jako warunku korzystania z praw obywatelskich, przewidując uchylenie całego tzw. Małego Kodeksu Karnego, wprowadza uregulowanie takich postaci przestępstw, jak rozpowszechnianie nieprawdziwych, mogących wyrządzić szkodę interesom Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, wiadomości, szkalowanie i poniżanie narodu polskiego, Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej lub jej ustroju, pochwalanie faszyzmu, udział w przestępczych związkach i zebraniach, i wreszcie publiczne nawoływanie do popełniania lub pochwalanie przestępstwa oraz nawoływanie do nieposłuszeństwa prawu.</u>
          <u xml:id="u-3.73" who="#StanisławWalczak">Równocześnie projekt Kodeksu karnego umożliwia sądom prowadzenie w tych przypadkach elastycznej, stosownej do społecznego niebezpieczeństwa konkretnych czynów, polityki karnej. Równocześnie w tym miejscu warto podkreślić, że projekt Kodeksu karnego przewiduje szeroko ujęte prawo obywatela do krytyki. Nie ponosi odpowiedzialności karnej, zgodnie z przepisami projektu, osoba podejmująca krytykę, gdy działa w dobrej wierze i w interesie społecznym.</u>
          <u xml:id="u-3.74" who="#StanisławWalczak">Przestępstwa przeciwko własności społecznej oraz wszelkiego rodzaju przestępstwa przeciwko interesom gospodarczym państwa znajdują się w centrum uwagi orzecznictwa sądów i aktualnej polityki karnej. Obowiązujące obecnie ustawodawstwo, mimo zmian wprowadzonych w ostatnich 10 latach, w świetle praktyki wymagało przepracowania i uzupełnień. Projekt Kodeksu karnego wprowadza w dziale przestępstw gospodarczych przepis o odpowiedzialności karnej za niegospodarność. W ten sposób ciężar odpowiedzialności wynikającej w obecnym stanie prawnym z przekroczenia władzy przez urzędnika (dawny art. 286), zostaje prawidłowo przesunięty na pełniącą funkcję w gospodarce uspołecznionej osobę, która nie dopełnia obowiązku lub przekracza swe uprawnienia w zakresie prawidłowego gospodarowania i przez to wyrządza poważną szkodę gospodarce uspołecznionej.</u>
          <u xml:id="u-3.75" who="#StanisławWalczak">Szybki gospodarczy i techniczny postęp naszego kraju pociąga za sobą burzliwy rozwój nowatorstwa i wynalazczości. Jest to zjawisko ze wszech miar pozytywne. Aby nie hamować pędu nowatorstwa w gospodarce narodowej i nie ograniczać zdrowej inicjatywy, projekt ustala, że, w przypadkach usprawiedliwionego ryzyka gospodarczego, podejmujący je nie popełnia przestępstwa niegospodarności.</u>
          <u xml:id="u-3.76" who="#StanisławWalczak">Przedstawione wyżej uwagi nie wyczerpują całości problematyki nowych rozwiązań zawartych w projekcie Kodeksu karnego. W wielu artykułach podjęte zostały aktualne zagadnienia nurtujące opinię publiczną.</u>
          <u xml:id="u-3.77" who="#StanisławWalczak">Dotyczy to takich przepisów jak brakoróbstwo w budownictwie, jak nadużycia w zakresie świadczenia usług dla ludności, jak machinacje zmierzające do ukrycia przestępnego niedoboru i szereg innych.</u>
          <u xml:id="u-3.78" who="#StanisławWalczak">Reasumując — pragnę stwierdzić, że przedstawiony Wysokiej Izbie projekt Kodeksu karnego odpowiada zasadom ustawodawstwa socjalistycznego. Będzie to Kodeks, który uwzględnia aktualny stan stosunków społeczno-ekonomicznych i istniejący stan dyscypliny społecznej w Polsce Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-3.79" who="#StanisławWalczak">Przedstawiony Wysokiej Izbie projekt stanowi poważny dorobek myśli prawniczej. Realizując zasady humanizmu socjalistycznego, udzielając należytej ochrony dobrom i interesom państwa, społeczeństwa i obywateli, uwypuklając resocjalizacyjną rolę kary, nowy Kodeks powinien oddziaływać zapobiegająco i wychowawczo na ludzi wchodzących w kolizję z prawem. Wychodzi on na przeciw ewolucji wymiaru sprawiedliwości, mającego na względzie postępujący rozwój naszego życia politycznego, społecznego i gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-3.80" who="#StanisławWalczak">Przedstawiając przyjęty przez Radę Ministrów projekt Kodeksu karnego, wyrażam przekonanie, że jako oparty na doświadczeniach dotychczasowej praktyki sprzyjać on będzie tendencjom rozwojowym socjalizmu w naszym kraju i stanowić będzie skuteczny instrument umacniania praworządności i ochrony praw obywateli.</u>
          <u xml:id="u-3.81" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#Marszałek">Otwieram dyskusję. Głos zabierze poseł Jan Wasilkowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#JanWasilkowski">Obywatelu Marszałku, Wysoki Sejmie! Rozpoczęte przed kilku laty dzieło przebudowy ustawodawstwa Polski Ludowej zbliża się do końca. Celem przebudowy jest: po pierwsze — zastąpienie pozostawionych dotychczas w mocy przepisów, pochodzących z okresu międzywojennego, aktami normatywnymi władzy ludowej, oraz po drugie — rewizja niektórych aktów ustawodawczych wydanych w pierwszych latach po wyzwoleniu, w celu dostosowania treści tych aktów do zmienionych stosunków i potrzeb społecznych.</u>
          <u xml:id="u-5.1" who="#JanWasilkowski">Po kodyfikacji prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, międzynarodowego prawa prywatnego, postępowania administracyjnego, postępowania cywilnego, prawa spółdzielczego, prawa morskiego — żeby ograniczyć się do tych tylko przykładów — stoi obecnie przed nami kodyfikacja prawa karnego. Wniesiony pod obrady Sejmu projekt Kodeksu karnego jest najważniejszym aktem normatywnym należącym do tej dziedziny ustawodawstwa. Po jego uchwaleniu stanie się możliwe zakończenie prac nad nowym Kodeksem postępowania karnego, nad ustawą o wykonaniu kary oraz nad prawem o wykroczeniach.</u>
          <u xml:id="u-5.2" who="#JanWasilkowski">Należy stwierdzić, że proces rewolucyjnych przemian polityczno-społecznych i społeczno-gospodarczych, które stanowią osiągnięcie przeszło 20-letniej naszej pracy, jak również tych, które stanowić będą nasz dorobek w przyszłości, jest w dużym stopniu związany z rozwojem ludowego prawa.</u>
          <u xml:id="u-5.3" who="#JanWasilkowski">Rola tego prawa jest bardziej doniosła niż rola prawa w ustroju kapitalistycznym. Prawo nasze nie zmierza bowiem jedynie do utwierdzenia istniejących stosunków, lecz zmierza również do ułatwienia dalszych przeobrażeń zgodnie z celami Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Jako wyraz interesów i woli ludu pracującego, prawo to służy wypełnianiu funkcji organizatorskiej państwa ludowego w budownictwie socjalizmu. Zawarta jest w tym treść praworządności ludowej, zawarta jest w tym istota działalności prawotwórczej wykonywanej przez Was, Obywatele Posłowie.</u>
          <u xml:id="u-5.4" who="#JanWasilkowski">Rozpoczynając odbudowę kraju, organizując nową władzę i nowe stosunki społeczne, nie mieliśmy gotowego, służącego tym celom systemu prawa. Konieczność zmuszała nas do korzystania z wielu praw powstałych w okresie międzywojennym. Tym tłumaczy się fakt, że trzonem naszego prawa karnego pozostał Kodeks karny z 1932 r.</u>
          <u xml:id="u-5.5" who="#JanWasilkowski">Jest oczywiste, że Kodeks z 1932 r. nie zapewniał należytej ochrony nowym stosunkom społecznym, które rozwijały się w naszych warunkach ustrojowych. Toteż okazało się potrzebne wydanie szeregu przepisów karnych, które były konieczne ze względu na budowę nowego ustroju. Można tu wymienić przykładowo: dekret o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa (tzw. Mały Kodeks Karny z 1946 r.), dekret o wymiarze kar dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy, dekret o ochronie wolności sumienia i wyznania, nowe ustawodawstwo o ochronie mienia społecznego. Tą drogą tworzyliśmy zręby socjalistycznego ustawodawstwa karnego. Udoskonalenie tego ustawodawstwa, stworzenie jednolitego systemu prawa karnego, doprowadzenie do możliwie pełnej zgodności tej dziedziny prawa ze stosunkami i potrzebami społecznymi, jest zadaniem kodyfikacji karnej.</u>
          <u xml:id="u-5.6" who="#JanWasilkowski">Dokonywane w naszym kraju, pod przewodnictwem partii, przeobrażenia socjalistyczne napawają nas słuszną dumą. Stanowią one nieodwracalną, obiektywną rzeczywistość. Należy z tej rzeczywistości wyciągnąć właściwe wnioski także dla prawa karnego, które jest jednym z istotnych czynników ochrony porządku, polegającej na zwalczaniu zjawisk szkodliwych, zakłócających pracę narodu. Prawo to jest również jednym z czynników wspierających proces rozwoju i umacniania się socjalistycznych przeobrażeń w świadomości obywateli.</u>
          <u xml:id="u-5.7" who="#JanWasilkowski">Należy dodać, że społeczna funkcja prawa karnego nie sprowadza się do samej tylko walki z przestępczością. Prawo karne ma istotne znaczenie nie tylko dla tych, którzy popełnili przestępstwo oraz dla tych, których ma od przestępstwa powstrzymać. Wobec tego, że nasze prawo karne opiera się na założeniu, iż odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuszcza się czynu zabronionego przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia oraz wobec zasady, że nie jest w prawie karnym dopuszczalne stosowanie jego przepisów przez analogię, obywatele są chronieni przed możliwością represji karnej za czyny, których ustawodawca nie uznał za czyny przestępne, a więc przed dowolnością represji. W tym znaczeniu można powiedzieć, że prawidłowa, odpowiadająca stosunkom społecznym kodyfikacja prawa karnego stanowi zabezpieczenie praw i swobód obywatelskich.</u>
          <u xml:id="u-5.8" who="#JanWasilkowski">W społeczeństwie socjalistycznym zwalczanie przestępstw kształtuje się w sposób zasadniczo odmienny niż w ustroju kapitalistycznym. Gdy tam chodzi przede wszystkim o karanie przestępców, to u nas wysuwa się na czoło zapobieganie przestępstwom, ograniczanie warunków, które sprzyjają ich popełnianiu, wychowawcze oddziaływanie na potencjalnych sprawców przestępstw. W miarę rozwoju świadomości społecznej represja karna przestaje być głównym środkiem, którym państwo ludowe posługuje się w szeroko pojętej walce z przestępczością. Niestety jednak, represja nie przestaje być środkiem niezbędnym, środkiem, z którego można by zrezygnować już obecnie, lub w bliskiej przyszłości.</u>
          <u xml:id="u-5.9" who="#JanWasilkowski">Szczególnie istotną rolę odgrywa represja karna jako środek ochrony podstawowych interesów politycznych i gospodarczych naszego państwa przed wszelkimi zakusami z zewnątrz i z wewnątrz, jako środek ochrony naszego ustroju politycznego i jego ekonomicznej podstawy — własności społecznej oraz jako środek ochrony obywateli przed ciężkimi przestępstwami skierowanymi przeciwko jednostkom. Natomiast w zwalczaniu przestępstw małej wagi, zwłaszcza przestępstw jednorazowych, nieraz raczej przypadkowych, przypada represji karnej rola pomocnicza i wciąż malejąca. Na miejsce represji dochodzą w tych wypadkach do głosu w coraz szerszej mierze różnorodne środki oddziaływania społecznego.</u>
          <u xml:id="u-5.10" who="#JanWasilkowski">Ponadto w przepisach prawa karnego, dotyczących przestępstw, zarówno najpoważniejszych jak i drobnych, występują w coraz większym stopniu — obok represji karnej — elementy wychowawcze, elementy kształtowania świadomości sprawców przestępstwa.</u>
          <u xml:id="u-5.11" who="#JanWasilkowski">Trzeba podkreślić, że przedstawiony Wysokiemu Sejmowi projekt Kodeksu karnego odpowiada w zasadzie tak pojętym funkcjom prawa karnego w naszym ustroju. Warto zwrócić uwagę na niektóre zasady i rozwiązania, zasługujące na szczególną aprobatę. Można je ująć w następujących punktach:</u>
          <u xml:id="u-5.12" who="#JanWasilkowski">1) Ograniczenie pojęcia przestępstwa do zbrodni i występków, z pominięciem wykroczeń, oraz przeniesienie do kategorii wykroczeń wielu czynów traktowanych dotychczas jako występki. Rozwiązanie takie zwęża znacznie sferę zastosowania Kodeksu karnego, a tym samym oznacza poważny krok na drodze do ograniczania penalizacji.</u>
          <u xml:id="u-5.13" who="#JanWasilkowski">2) Wprowadzenie i konsekwentne stosowanie materialnego pojęcia przestępstwa. Samo formalne naruszenie zakazu ustawowego, jeżeli w konkretnym wypadku naruszenie to jest pozbawione społecznie szkodliwej treści, nie powinno być uznane za przestępstwo i nie powinno pociągać za sobą represji karnej. Projekt wyciąga z tej zasady konsekwencje w szeregu postanowień.</u>
          <u xml:id="u-5.14" who="#JanWasilkowski">3) Zgodnie ze stanowiskiem naszej partii, wyrażonym już przed wielu laty, projekt dokonywa rozwarstwienia przestępstw na lekkie i ciężkie, z wyraźnym zróżnicowaniem sankcji karnych. Obok najgroźniejszych przestępstw, godzących w podstawowe interesy polityczne i gospodarcze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, przewidzianych w prawie obecnie obowiązującym, projekt wprowadza dwie nowe kwalifikacje, które trzeba odnotować ze szczególnym podkreśleniem.</u>
          <u xml:id="u-5.15" who="#JanWasilkowski">Pierwsza — to przestępstwo zdrady ojczyzny, najcięższej zbrodni, jakiej może się dopuścić obywatel polski. Zdrada ojczyzny przejawia się w dwóch formach, a mianowicie: w uczestniczeniu we wrogiej dla Polski Ludowej działalności obcego państwa albo organizacji zagranicznej oraz w szpiegostwie. Wyodrębnienie zdrady ojczyzny ma doniosłe znaczenie wychowawcze. Podkreśla ono wagę, którą państwo nasze przywiązuje do wierności i patriotyzmu swoich obywateli. Kształtuje to ich świadomość prawną.</u>
          <u xml:id="u-5.16" who="#JanWasilkowski">Druga nowa kwalifikacja — to ciężkie przestępstwo aferowe. Jest to kwalifikacja, która uwzględnia dotychczasowe doświadczenia organów wymiaru sprawiedliwości w walce z najpoważniejszą przestępczością gospodarczą.</u>
          <u xml:id="u-5.17" who="#JanWasilkowski">W odniesieniu do przestępstw drobnych projekt obniża w wielu wypadkach dolne progi zagrożenia oraz częściej niż prawo dotychczasowe sankcjonuje karę grzywny. Ponadto przewiduje nowy rodzaj kary zasadniczej w postaci kary ograniczenia wolności. Wprowadzenie tej nowej kary pozwoli w szerszym niż dotychczas zakresie odstępować od krótkoterminowych kar pozbawienia wolności, których skuteczność jest powszechnie kwestionowana.</u>
          <u xml:id="u-5.18" who="#JanWasilkowski">4. Projekt zapewnia dużą elastyczność w traktowaniu sprawców drobnych przestępstw. Możliwa jest nawet rezygnacja z represji karnej na rzecz oddziaływania społecznego. Projekt przewiduje w tym zakresie szerokie możliwości. Można tu wymienić warunkowe umorzenie postępowania karnego, przypuszcza się bowiem, że dla wielu ludzi, którzy popełnili przestępstwa małej wagi i raczej przypadkowo, samo prowadzenie tego postępowania będzie dostateczną pobudką do tego, aby się w przyszłości powstrzymać od podobnych działań.</u>
          <u xml:id="u-5.19" who="#JanWasilkowski">W pewnych wypadkach, nawet gdy przestępstwo jest zagrożone wyłącznie karą pozbawienia wolności, sąd może orzec karę ograniczenia wolności lub grzywny, albo nawet karę przewidzianą w zasadzie jako kara dodatkowa (na przykład zakaz zajmowania określonych stanowisk, zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, podanie wyroku do publicznej wiadomości w szczególny sposób). Będzie to miało i ma duże znaczenie praktyczne. W pewnych warunkach możliwe jest nawet odstąpienie od wymierzenia kary. Projekt wychodzi bowiem z założenia, że w określonych sytuacjach samo postępowanie karne będzie dla sprawcy wystarczającym środkiem wychowawczego oddziaływania.</u>
          <u xml:id="u-5.20" who="#JanWasilkowski">5. Charakterystyczne dla projektu i zasługujące na uznanie jest maksymalne nasycenie elementami wychowawczymi wielu środków przewidzianych w projekcie. Tak więc na przykład, warunkowe umorzenie postępowania karnego można uzależnić od poręczenia organizacji społecznej, określonego kolektywu pracowniczego, albo osoby godnej zaufania. Można również takie warunki umorzenia powiązać z zobowiązaniem sprawcy do naprawienia wyrządzonej szkody, do przeproszenia pokrzywdzonego, do wykonania określonych prac lub świadczeń na cele społeczne. Podobne obowiązki można nałożyć na skazanego na karę ograniczenia wolności.</u>
          <u xml:id="u-5.21" who="#JanWasilkowski">Jeszcze szerszy zakres możliwych zobowiązań przewiduje projekt w odniesieniu do skazanego w razie warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności. Niezależnie bowiem od tych obowiązków, o których mówiłem, sąd może, na przykład, zobowiązać skazanego do wykonywania pracy zarobkowej, do przygotowania się do zawodu, do powstrzymywania się od nadużywania alkoholu, do poddania się leczeniu, do powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub w określonych miejscach. Lista ta nie jest wyczerpująca.</u>
          <u xml:id="u-5.22" who="#JanWasilkowski">Warunkowe zawieszenie wykonania kary można również uzależniać od poręczenia organizacji społecznej, instytucji, albo osoby godnej zaufania. Takie rozbudowanie środków wychowawczego oddziaływania powinno sprzyjać prawidłowemu kształtowaniu się sprawcy przestępstwa, a tym samym zapobiegać powrotowi do przestępstwa.</u>
          <u xml:id="u-5.23" who="#JanWasilkowski">6. Z problemem zapobiegania powrotowi do przestępstwa wiąże się ściśle zaostrzenie sankcji karnych w stosunku do recydywistów.</u>
          <u xml:id="u-5.24" who="#JanWasilkowski">Należy wreszcie zauważyć, że projekt przewiduje możliwość nadzwyczajnego łagodzenia kary względem przestępcy, który swe przestępstwo dobrowolnie ujawnił, naprawił je lub podjął w tym kierunku starania. Ta nieznana dotychczasowemu prawu zasada jest wyrazem ogólnej tendencji projektu, który w elementach wychowawczych prawa karnego widzi jedno z głównych zadań przyszłego kodeksu.</u>
          <u xml:id="u-5.25" who="#JanWasilkowski">Proponowane w projekcie rozwiązania łączą się ściśle z tendencją do wykorzystania aktywności społecznej, jako niezbędnego czynnika walki z przestępczością. Zostaje otwarte szerokie pole dla działalności sądów społecznych, kolektywów pracowniczych, odpowiedzialności służbowej. Powinno to sprzyjać szerokiemu angażowaniu się czynnika społecznego w dziedzinie podnoszenia dyscypliny społecznej i poszanowania porządku prawnego.</u>
          <u xml:id="u-5.26" who="#JanWasilkowski">Chciałbym jeszcze poświęcić parę słów niektórym rodzajom przestępstw. Była już mowa o tym, że najcięższym przestępstwem jest zdrada ojczyzny. Szereg przestępstw przeciwko interesom państwa jest normowanych pod ogólnym nagłówkiem: przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu. Konstytucja PRL zapewnia obywatelom wolność słowa, druku, zgromadzeń, pochodów i manifestacji oraz prawo zrzeszania. Jednakże prawa te mogą być wykonywane tylko w granicach praworządności ludowej, z poszanowaniem zdobyczy ludzi pracy, które przyniósł ustrój socjalistyczny. Korzystaniu z tych praw ze szkodą dla interesu społecznego mają zapobiegać przepisy projektu, które przewidują karalność wrogiej propagandy, szkalowania narodu lub państwa polskiego albo jego ustroju, pochwalania faszyzmu, jako też przepisy przewidujące karalność rozpowszechniania nieprawdziwych wiadomości, które mogą wyrządzić poważną szkodę interesom PRL. Trzeba jednak zauważyć, że projekt złagodził zagrożenia karne za wymienione przestępstwa i umożliwił znacznie bardziej elastyczną politykę ich karania.</u>
          <u xml:id="u-5.27" who="#JanWasilkowski">Projekt poświęca osobny rozdział przestępstwom przeciwko pokojowi, ludzkości i stosunkom międzynarodowym. Należy tu przygotowanie wojny napastniczej, prowadzenie tej wojny, używanie zakazanych środków walki, niszczenie dóbr kulturalnych oraz ludobójstwo w różnych postaciach. Odpowiedzialność ponosi zarówno rozkazodawca jak i osoba, która wykonała rozkaz. Nie ma przedawnienia tych zbrodni.</u>
          <u xml:id="u-5.28" who="#JanWasilkowski">Projekt eksponuje ochronę życia i zdrowia obywateli, zamieszczając te przepisy w jednym z naczelnych rozdziałów części szczególnej. Za umyślne zabójstwo projekt przewiduje karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż lat 8, albo karę śmierci.</u>
          <u xml:id="u-5.29" who="#JanWasilkowski">Normując ochronę karną własności społecznej, projekt wiąże ściśle tę ochronę z ochroną naszego systemu gospodarowania. Wyrazem tej zasady jest właśnie wprowadzenie do projektu osobnego przepisu dotyczącego przestępstw aferowych. Przestępstwa aferowe nie polegają na prostym zagarnięciu mienia społecznego. Łączą się one z wykorzystaniem gospodarowania pewnymi przedmiotami, są więc jednocześnie przestępstwem przeciwko systemowi gospodarowania, a z reguły także przestępstwami przeciwko interesom konsumentów.</u>
          <u xml:id="u-5.30" who="#JanWasilkowski">Należytą ochronę zapewnia projekt również mieniu osobistemu i indywidualnemu. Wszelkie przestępstwa przeciwko mieniu, zarówno społecznemu, jak i innemu, są normowane w tym samym rozdziale, a sankcje karne są dostosowane do realnych potrzeb.</u>
          <u xml:id="u-5.31" who="#JanWasilkowski">Chciałbym jeszcze nadmienić w zakończeniu, że projekt stoi na gruncie integracji prawa karnego. W ustroju socjalistycznym sprawa obronności kraju przestała być sprawą wąskiego grona ludzi należących do stałego składu Sił Zbrojnych. Dlatego Kodeks karny obejmuje również przestępstwa żołnierzy. Uchwalona niedawno przez Wysoki Sejm ustawa o powszechnym obowiązku obrony ojczyzny dała dobitny wyraz tej prawdzie, że na straży niepodległości i integralności Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stoi całe nasze społeczeństwo. Podział prawa karnego na prawo karne powszechne i wojskowe — jest reliktem poprzedniego ustroju.</u>
          <u xml:id="u-5.32" who="#JanWasilkowski">Wysoki Sejmie! Projekt Kodeksu karnego jest wynikiem długoletnich prac nad ukształtowaniem socjalistycznego systemu prawa karnego w naszym kraju. Projekt ten, podporządkowany zasadom ustroju Polski Ludowej, ma niewątpliwie postępowy, demokratyczny charakter. Po uchwaleniu go przez Wysoki Sejm, powinien on stać się skutecznym środkiem ochrony interesów naszego państwa i społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-5.33" who="#JanWasilkowski">Klub Poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, w którego imieniu mam zaszczyt przemawiać, uznaje słuszność założeń projektu. Jednocześnie Klub uznaje za niezbędne rozwinięcie szerokiej dyskusji nad tym projektem. Wymaga tego społeczne znaczenie przyszłego Kodeksu karnego i jego rola w kształtowaniu świadomości prawnej obywateli.</u>
          <u xml:id="u-5.34" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#Marszałek">Głos ma poseł Antoni Korzycki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#AntoniKorzycki">Wysoki Sejmie! Włączając się w imieniu Klubu Poselskiego Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego do ogólnej dyskusji nad projektem Kodeksu karnego i Przepisów wprowadzających Kodeks karny chciałbym ustosunkować się do głównych tendencji i założeń, które koncentrują na sobie uwagę społeczną, pomijając szczegóły i konkretne przepisy, co zgodne jest ze specyficznym charakterem wystąpień poselskich przy pierwszym czytaniu projektu ustawy.</u>
          <u xml:id="u-7.1" who="#AntoniKorzycki">Projekt Kodeksu karnego, mimo wielu elementów szczegółowych, dyskusyjnych i wymagających jeszcze wnikliwych przepracowań w komisjach, odpowiada w zasadzie warunkom społeczno-ustrojowym w naszym kraju budującym socjalizm, stanowi odbicie dotychczasowego dorobku ugruntowanych przemian, odpowiada nie tylko aktualnym, lecz także w miarę możności przyszłym potrzebom budownictwa socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-7.2" who="#AntoniKorzycki">Ze względów metodologicznych mówić będę o obu tych projektach, jako całości, gdyż łączą się one jak najściślej ze sobą. Projekt przedłożonego przez rząd Kodeksu karnego zrywa w zasadzie więź z ustawodawstwem karnym przedwojennym, jako pochodzącym z innej formacji społeczno-gospodarczej i politycznej, uchylając wszystkie akty z tamtego okresu ściśle z nim związane.</u>
          <u xml:id="u-7.3" who="#AntoniKorzycki">Zagadnienie to ma kapitalne znaczenie z dwóch powodów. Po pierwsze — ujęcia słowne przepisów prawnych w pewien automatyczny sposób ciążą na świadomości obywateli, utrudniając przemianę tej świadomości wraz ze zmianą stosunków społecznych; po drugie — wykładnia przepisów prawnych powstałych i obowiązujących w danym układzie społecznym i politycznym staje się logicznym i konsekwentnym wykładnikiem tego układu.</u>
          <u xml:id="u-7.4" who="#AntoniKorzycki">Przedłożony projekt Kodeksu karnego jest projektem wyrastającym właśnie z pnia naszej rzeczywistości: budowy ustroju sprawiedliwości społecznej. Stąd jego waga i jego znaczenie jako instrumentu karzącego i zwalczającego wszelkie czyny społecznie niebezpieczne, i jako środka wychowawczego. Każda kodyfikacja powinna być w miarę możliwości szeroka i obejmować przedmiotowo największą ilość podobnych stanów faktycznych podlegających ściganiu karnemu.</u>
          <u xml:id="u-7.5" who="#AntoniKorzycki">Stwierdzić należy, że projekt Kodeksu karnego czyni zadość tym wymogom. Obejmuje on cały zakres przedmiotowy Kodeksu karnego z 1932 r., obejmuje tak zwany Mały Kodeks Karny oraz liczne ustawy dodatkowe wydane w Polsce Ludowej, a nadto prawo karne wojskowe i niektóre przepisy karne z ratyfikowanych konwencji międzynarodowych. Ogółem projekt Kodeksu, bez przepisów dodatkowych, liczy 337 artykułów, gdyż poprzedni Kodeks karny z 1932 r., Mały Kodeks Karny i Kodeks karny Wojska Polskiego liczyły 539 artykułów.</u>
          <u xml:id="u-7.6" who="#AntoniKorzycki">Słów parę wyjaśnienia należy się sprawie uchylenia dekretu z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa, czyli tak zwanego Małego Kodeksu Karnego i Kodeksu karnego Wojska Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-7.7" who="#AntoniKorzycki">Mały Kodeks Karny w większości swych postanowień określał, wbrew swej nazwie, stany faktyczne permanentnie niebezpieczne i zawierał przepisy wciąż potrzebne dla porządku naszego ludowego państwa. Sankcje karne przewidziane w nim były surowe, bo odpowiadały one znanym nam, ówczesnym warunkom naporu sił wrogich na nasz ustrój, zarówno wewnątrz kraju, jak i z międzynarodowych ośrodków reakcji. W miarę umacniania i krzepnięcia instytucji socjalistycznych w naszym kraju, praktyka organów wymiaru sprawiedliwości sankcje te łagodziła. Wroga nam propaganda nie chciała widzieć ani istoty zagadnienia, ani wspomnianej praktyki łagodzenia kar w praktyce sądów, szermując demagogicznymi hasłami, że po wielu latach wciąż jest stosowany dekret o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa.</u>
          <u xml:id="u-7.8" who="#AntoniKorzycki">Projekt nowego Kodeksu karnego słusznie przyjął więc wiele przepisów z Małego Kodeksu, których żywotność ostała się w aktualnej sytuacji, dostosowując kary do poszczególnych przestępstw, w myśl przyjętej zasady odpowiednika sankcji karnej do obiektywnego niebezpieczeństwa społecznego.</u>
          <u xml:id="u-7.9" who="#AntoniKorzycki">Kodeks karny Wojska Polskiego powstał w 1944 r., w warunkach prowadzonej jeszcze wojny. Stąd jego specyfika uwzględniająca te warunki, stąd również i jego surowość i szeroka penalizacja. W okresie pokoju, gdy służba wojskowa jest służbą zaszczytną — penalizacja w zakresie odpowiedzialności karnej żołnierzy winna ulegać ograniczeniu, natomiast ze wszech miar wskazane jest rozszerzanie działania środków wychowawczych przez dowódców i kolektywy żołnierskie. Żołnierz jest obywatelem i jako taki powinien za swe przestępne czyny odpowiadać jak każdy obywatel, chyba że wynikają one z odmiennych warunków służby i dyscypliny wojskowej. Pozostawiając otwartym zagadnienie uregulowania karno-prawnych stosunków na czas wojny, wydaje się, że integracja prawa karnego wojskowego z powszechnym Kodeksem karnym jest najbardziej słuszna i celowa.</u>
          <u xml:id="u-7.10" who="#AntoniKorzycki">Scalenie i zespalanie poszczególnych aktów prawa karnego i znaczna syntetyczność tego projektu posiada tę praktyczną zaletę, że w poważnym stopniu ułatwia zapoznanie się z poszczególnymi przepisami ujętymi kodeksowo, pogłębianie ich znajomości nie tylko przez tych, którzy przepisy te będą stosować, lecz również przez obywateli.</u>
          <u xml:id="u-7.11" who="#AntoniKorzycki">Zasady prawne naszego ustroju zawarte zostały w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-7.12" who="#AntoniKorzycki">Z przepisów Konstytucji pragnę zacytować dwa — moim zdaniem — najważniejsze postanowienia. W art. 4 czytamy: „Prawa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej są wyrazem interesów i woli ludu pracującego. Ścisłe przestrzeganie praw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest podstawowym obowiązkiem każdego organu państwa i każdego obywatela”, a w art. 14 czytamy: „Praca jest prawem, obowiązkiem i sprawą honoru każdego obywatela. Pracą swoją, przestrzeganiem dyscypliny pracy, współzawodnictwem pracy i doskonaleniem jej metod lud pracujący miast i wsi wzmacnia siłę i potęgę ojczyzny, podnosi dobrobyt narodu i przyśpiesza całkowite urzeczywistnienie ustroju socjalistycznego”. Przytaczam te przepisy, jako te zasadnicze drogowskazy, które mają służyć dla uzmysłowienia tego, czego musimy strzec i chronić, sięgając ostatecznego środka, jakim jest kara tam gdzie trzeba, w najsurowszej nawet postaci. Przedmiotem szczególnej ochrony jest: praworządność ludowa i praca. Praca najbardziej twórcza i najbardziej wydajna może rozwijać się jedynie i wyłącznie w warunkach pokoju, pokoju międzynarodowego i pokoju wewnętrznego. Uwarunkowaniem pokoju jednego i drugiego jest ład i porządek, wspierany wiedzą i wolą usuwania tych wszystkich czynników i zjawisk, które pojedynczych ludzi i mniejsze czy większe zbiorowości ludzkie oddalają od siebie bądź różnią.</u>
          <u xml:id="u-7.13" who="#AntoniKorzycki">Koszmar całkowitego zdziczenia ludzkiego, jaki próbował narzucić brunatny, szatański reżim hitlerowski w Europie przez tępienie jednostek i całych grup etnicznych, przez bezprawia, grabieże i rabunki, przez świadome i bezmyślne niszczenie dóbr narodowych narodów zwyciężonych i walczących z barbarzyńskimi jego hordami — rzucił cień hańby na całą ludzkość. Odnośne przepisy projektu Kodeksu są bezkompromisowym potępieniem tego, co się wydarzyło. Są groźną przestrogą dla tych wszystkich, którzy już dziś lub w przyszłości chcieliby użyć takich samych czy podobnych środków.</u>
          <u xml:id="u-7.14" who="#AntoniKorzycki">Art. 140 projektu zamyka wykrętne, znane nam tłumaczenia się hitlerowskich zbrodniarzy, że działali na tzw. wyższy rozkaz. Artykuł ten stanowi: „Za zbrodnię określoną w art. 135–139 odpowiada zarówno ten, kto wydał rozkaz lub inne polecenie dokonania takiego czynu, jak i ten, kto taki rozkaz lub polecenie wykonał”.</u>
          <u xml:id="u-7.15" who="#AntoniKorzycki">Postęp samowiedzy ludzkiej oraz kształtowanie postaw społecznych — niestety, tak się jeszcze wciąż dzieje — idą zbyt powoli. Kara w swej postaci już nowoczesnej zagrożenia i wychowania — musi pozostać na długo jeszcze instrumentem choć ciężkim, ale koniecznym. Jest kwestią zasadniczą umiejętność kojarzenia podnoszenia bytu materialnego, świadomości i kultury człowieka z prawem karnym w ten sposób, by to ostatnie coraz bardziej zmniejszało swój zasięg.</u>
          <u xml:id="u-7.16" who="#AntoniKorzycki">Nauka w sposób bezsporny dowodzi, że pozytywne jest oddziaływanie tych czynników na zmniejszanie się przestępczości. Nasze państwo ludowe czyniło i czyni największe wysiłki, by podcinać przyczyny sprzyjające przestępczości. Prawo karne, jak wszystko, musi iść z postępem, ale przede wszystkim musi chronić osiągnięty dorobek, bo bez tego wszelki postęp może być tylko iluzoryczny. Prawo karne, żeby spełnić swe zadanie, powinno i musi liczyć się z realiami świadomości indywidualnej i zbiorowej społeczeństwa, w ocenie tych czy innych czynów przestępczych, w strukturze przestępczości, wreszcie ze skutecznością samych środków karnych oraz świadomością ludzi, którzy te środki stosować będą.</u>
          <u xml:id="u-7.17" who="#AntoniKorzycki">W jakim stopniu projekt Kodeksu karnego czyni zadość tym postulatom? Projekt Kodeksu karnego jest chyba, mówiąc ogólnie, prawem dość surowym. Sankcje na ogół są wysokie, choć również, co trzeba stwierdzić, znacznie w różnych stanach faktycznych zróżniczkowane. Czy ta surowość znajdzie, czy powinna znaleźć pełną akceptację społeczną? Zdaniem moim, tak.</u>
          <u xml:id="u-7.18" who="#AntoniKorzycki">Cały świat ludzi pracy w naszym państwie przyjął formy ustrojowe, polityczne, społeczno-gospodarcze i codzienną swą pracą stwierdza swe związanie z organizacjami i instytucjami, które zostały stworzone w ramach i zgodnie z zasadami tego ustroju. Pragnie jak najlepszego ich działania.</u>
          <u xml:id="u-7.19" who="#AntoniKorzycki">Naród nasz jest jednolity i bezkompromisowy, jeśli chodzi o całość naszego państwa, o nienaruszalność jego granic. Naród nasz, tak wyniszczony na przestrzeni historii wojnami, z żywą pamięcią tej ostatniej, której skutki, chociaż zmniejszyły się już dziś dzięki niezwykle bohaterskiej i ofiarnej pracy, trwają jeszcze — zna wartość pokoju. Naród nasz ma specjalnie wyczuloną wrażliwość na tak zwane przestępstwa posiadające piętno hańby narodowej, jak zdrada i odszczepieństwo narodowe. Coraz bardziej utwierdza się w społeczeństwie przekonanie o dużej i wielkiej szkodliwości społecznej ciągnięcia zysków z nieproporcjonalnego wkładu pracy, uszczuplania dochodu narodowego do podziału przez zdarzające się wielkie afery gospodarcze; wzrasta potępienie korupcji. Wyrazem tego społecznego osądu jest art. 290 Kodeksu karnego, który stanowi: „Kto prowadzi pasożytniczy tryb życia, czyniąc sobie stałe źródło dochodu z niegodziwego procederu — podlega karze ograniczenia wolności, a przy uporczywości, karze pozbawienia wolności do lat 3-ch”.</u>
          <u xml:id="u-7.20" who="#AntoniKorzycki">A przecież ta surowość Kodeksu dotyka tych wszystkich zjawisk najgroźniejszych, dla ogółu społeczeństwa oczywistych. Być albo nie być dzisiaj i jutro, iść naprzód, czy stać w miejscu, lub nawet cofać się, gdy nieznaczna mniejszość nie chce iść ramię w ramię dla budowy lepszej przyszłości narodu.</u>
          <u xml:id="u-7.21" who="#AntoniKorzycki">Przy stosowaniu w dużym zasięgu koniecznej ustawowej prewencji ogólnej — projekt Kodeksu zmniejsza przewidziane maksima kar dożywotniego pozbawienia wolności do kary 25 lat więzienia.</u>
          <u xml:id="u-7.22" who="#AntoniKorzycki">Kara śmierci została utrzymana, lecz tylko alternatywnie. Jest to zagadnienie ciągle dyskusyjne, a spór o to, czy ją stosować, czy nie, toczy się ponad 200 lat. Społeczne odgłosy przemawiają za utrzymaniem w wyjątkowych wypadkach kary śmierci tak, jak to ujmuje projekt Kodeksu. Jest jeszcze w naszym społeczeństwie wielu ludzi, którzy nie potrafili tak ukształtować swej osobowości, by właściwie, prawidłowo wartościować swe czyny w aspekcie ich społecznej szkodliwości. I są jeszcze w naszym społeczeństwie ludzie, popełniający czyny przestępne z niedbalstwa czy z lekkomyślności. Problem to bardzo złożony, jak złożone są przyczyny i źródła tego stanu rzeczy. Trochę wynika to z obciążeń historycznych i warunków wychowania, z krótkiego stosunkowo trwania stadium szerokiego współżycia społecznego, z krystalizującej się dopiero społecznej dyscypliny pracy w Polsce Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-7.23" who="#AntoniKorzycki">Projekt Kodeksu karnego, przy podstawowej, przyjętej zasadzie oceny niebezpieczeństwa społecznego danego czynu zagrożonego stosunkową karą, w szerokiej mierze uwzględnia tam, gdzie to możliwe i te realia, jak na przykład, w przepisie art. 24 § 1, mówiącym o uchyleniu odpowiedzialności „przy działaniu pod wpływem błędu, co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego, z wyjątkiem, gdy chodzi o występek nieumyślny, a błąd był wynikiem lekkomyślności lub niedbalstwa”; przepis ten obejmuje również w konkretnych wypadkach i nieznajomość prawa. Uwzględnia je, wprowadzając przepisy o warunkowym umorzeniu postępowania (art. 27 projektu), o zmianie kary pozbawienia wolności na karę ograniczenia wolności, o nadzwyczajnym złagodzeniu kary (art. 57) i o stosowaniu niższych w zasadzie kar w stosunku do popełnionych przestępstw nieumyślnych, to jest z lekkomyślności lub niedbalstwa, wprowadzając instytucje warunkowego zawieszania kary pozbawienia wolności i przedterminowego zwolnienia, z zaangażowaniem czynnika społecznego do nadzoru w obu tych wypadkach, określając szerokie możliwości stosowania grzywny i zmiany w określonych przypadkach kary pozbawienia wolności czy kary ograniczenia wolności na grzywnę.</u>
          <u xml:id="u-7.24" who="#AntoniKorzycki">Chciałbym tu w szczególności podkreślić niezwykle społecznie wychowawczą i ściśle dostosowaną rolę kary ograniczenia wolności w stosunkach wiejskich do przestępstw tam najczęściej popełnianych. Są to przeważnie przestępstwa przedmiotowo mniejsze, którym towarzyszy słabsze nasilenie złej woli czy świadomości społecznej.</u>
          <u xml:id="u-7.25" who="#AntoniKorzycki">Kara ograniczenia wolności spełni na pewno w tym środowisku konstruktywną rolę wychowawczą bez całkowitego odrywania rolnika od jego warsztatu produkcyjnego, od jego gospodarstwa rolnego.</u>
          <u xml:id="u-7.26" who="#AntoniKorzycki">Struktura popełnianych przestępstw musi rzutować i na ostrość zagrożenia karnego, i na wymiar kary w konkretnym wypadku. Odzwierciedleniem tego jest art. 59 mówiący o występkach o charakterze chuligańskim.</u>
          <u xml:id="u-7.27" who="#AntoniKorzycki">Poważnym zagadnieniem w strukturze naszej przestępczości są przestępstwa gospodarcze przeciwko własności państwowej i społecznej, obejmujące różne formy działania, zaboru, przywłaszczania, niegospodarności, złej produkcji i wszelkiej spekulacji w obrocie. Właściwy stosunek do niebezpieczeństwa tych czynów znalazł wyraz w dotychczasowym ustawodawstwie; projekt Kodeksu przejmuje w dużej mierze dotychczasowe ustawodawstwo specjalne, wprowadza w stosunku do nich, jednolite zasady odpowiedzialności i stosowania kary.</u>
          <u xml:id="u-7.28" who="#AntoniKorzycki">Pragnę zwrócić uwagę, jako na novum, na postanowienia art. 223 § 3, uchylające odpowiedzialność w zakresie szkód spowodowanych w gospodarce społecznej na skutek tak zwanego eksperymentu naukowego czy gospodarczego, często koniecznego ze względu na postęp techniczny.</u>
          <u xml:id="u-7.29" who="#AntoniKorzycki">Szeroka skala prezentowanych przez projekt Kodeksu kar zasadniczych i dodatkowych, jak i środków zabezpieczających, o wiele szersza niż w Kodeksie karnym z 1932 r., bardziej dostosowana do zmienionych warunków naszego życia społecznego — daje wszelkie podstawy do tego, że wypełnią one zadania w zakresie represji, jak i reedukacji i resocjalizacji osób, które weszły na drogę przestępstwa, mimo ustawowej prewencji ogólnej. Dla osób niepoprawnych — pozostaje jak najdłuższa izolacja od społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-7.30" who="#AntoniKorzycki">Granicę swobody sędziowskiego wymiaru kary projekt Kodeksu karnego przyjął jako pośrednią między swobodą najwyższą, gdzie sędzia może poruszać się nieograniczenie między minimum a maksimum kary, oraz swobodą w bardzo wąskim zakresie sztywnych sankcji ustawowych. Wyda je się, że jest to stanowisko słuszne. Szczególnie w tych wypadkach, gdzie rozpiętość kar jest bardzo szeroka — jest to duża pomoc w wypośrodkowaniu kary właściwej.</u>
          <u xml:id="u-7.31" who="#AntoniKorzycki">Pragnę jeszcze poruszyć jedno zagadnienie, a mianowicie powiązania ustaw, które z tych czy innych względów nie mogły wejść do nowego Kodeksu karnego — myślę tu o karnych aktach prawnych, wydanych już w naszym państwie ludowym — w przedłożonym projekcie. Stosunek ten określa art. 121: „Przepisy części ogólnej tego Kodeksu stosuje się do przestępstw przewidzianych w innych ustawach, jeżeli ustawy te nie zawierają przepisów odmiennych”. Nie przesądzając wyników prac komisji sejmowych nad wniesionym projektem Kodeksu karnego i ostatecznego kształtu tego projektu, Klub Poselski Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, w imieniu którego mam zaszczyt przemawiać, uznaje, że spełni on dobrze rolę w umacnianiu naszej praworządności ludowej, wzmocni poszanowanie człowieka pracy i wyników społecznej pracy całego naszego narodu, jeśli my wszyscy, całe społeczeństwo, zechcemy wesprzeć go pełnym jego zrozumieniem i czynną wolą pomocy organom wymiaru sprawiedliwości, pomocy pojedynczym ludziom, by nie weszli w kolizję z prawem, a gdy już tak się stanie i są widoki ich poprawy, by znaleźli tak potrzebną im wtedy życzliwość i wsparcie.</u>
          <u xml:id="u-7.32" who="#AntoniKorzycki">Wysoka Izbo! Na zakończenie chciałbym wyrazić uznanie Komisji Kodyfikacyjnej za jej żmudną, a zarazem owocną pracę. Posłowie ludowcy popierają projekt Kodeksu karnego i Przepisów wprowadzających Kodeks karny i wezmą aktywny udział w pracach komisji nad szczegółowym opracowaniem projektu.</u>
          <u xml:id="u-7.33" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#Marszałek">Zarządzam 20-minutową przerwę w obradach.</u>
          <u xml:id="u-8.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 18 min. 10 do godz. 18 min. 40)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#JanKarolWende">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-9.1" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Rudolf Szura.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#RudolfSzura">Obywatelu Marszałku, Wysoki Sejmie! Zabierając głos w imieniu Klubu Poselskiego Stronnictwa Demokratycznego w ogólnej dyskusji nad projektem Kodeksu karnego, pragnę podkreślić ogromne znaczenie przedstawionego dokumentu. Dokument ten zapoczątkuje wielkie dzieło ujednolicenia dziedziny prawa karnego i jest dalszym konsekwentnym krokiem kodyfikacji całości prawa.</u>
          <u xml:id="u-10.1" who="#RudolfSzura">System prawny w Polsce Ludowej winien chronić stosunki społeczne, odpowiadające klasie robotniczej, chłopstwu i inteligencji pracującej, chronić ustrój państwa ludowego oraz ustanowiony w nim z woli jego obywateli porządek prawny.</u>
          <u xml:id="u-10.2" who="#RudolfSzura">Tak jak każde prawo, tak i nasze prawo musi mieć charakter klasowy.</u>
          <u xml:id="u-10.3" who="#RudolfSzura">Podstawowym aktem ustawodawczym w dziedzinie prawa karnego jest do dziś obowiązujący u nas Kodeks karny z 1932 r., a więc z okresu przedwojennego, z okresu całkowicie odmiennego systemu społeczno-ekonomicznego.</u>
          <u xml:id="u-10.4" who="#RudolfSzura">Wprawdzie Kodeks len uzupełniony został w okresie powojennym nowymi przepisami, zwłaszcza tak zwanym Małym Kodeksem Karnym z 1946 r., ustawą o wzmożonej ochronie własności społecznej i innymi ustawami, niemniej jednak stanu prawnego w tej dziedzinie nie można było uznać za zadowalający.</u>
          <u xml:id="u-10.5" who="#RudolfSzura">Podkreślić również należy, że Polska Ludowa jest ostatnim krajem w obozie socjalistycznym, który ma, odrębny od Kodeksu karnego, wojskowy Kodeks karny, którego rozdział o zbrodniach stanu odnosi się nie tylko do żołnierzy, ale i do osób cywilnych. Fakt ten pociąga za sobą duże trudności zarówno techniczno-prawne, jak i interpretacyjne oraz jurydyczne. Przeszkadza to pełnej integracji Izby Wojskowej do jednolitego Sądu Najwyższego.</u>
          <u xml:id="u-10.6" who="#RudolfSzura">Wobec odmienności obowiązujących kodeksów karnych, a zwłaszcza części ogólnej Kodeksu karnego i Kodeksu karnego Wojska Polskiego, w różnych izbach Sądu Najwyższego mają miejsce różne poglądy na podobne zagadnienia, a przecież w państwie musi obowiązywać jedna praworządność oparta na tych samych instytucjach prawnych. Dlatego też kodyfikacja prawna prawa karnego stała się sprawą o dużej doniosłości. Jest ona dalszym etapem uporządkowania obowiązującego w tym zakresie prawa, wprowadzenia pełnej jednolitości, jasności i przejrzystości, usunięcia tych wszystkich przepisów, które bądź to nie odpowiadają obecnemu etapowi budownictwa socjalizmu w naszym kraju, bądź też stały się anachronizmem i straciły sens praktyczny.</u>
          <u xml:id="u-10.7" who="#RudolfSzura">Kodyfikacja prawa karnego musi się opierać na tych samych generalnych przesłankach, na których zbudowane zostały uchwalone już kodyfikacje prawa cywilnego oraz prawa rodzinnego i opiekuńczego. Całość prawa musi służyć sprawie umacniania państwa ludowego, ochronie jego niepodległości i suwerenności, strzeżeniu własności społecznej jako podstawy ustroju polityczno-gospodarczego, zabezpieczeniu wolności osobistej, życia i zdrowia oraz mienia obywateli, co w konsekwencji służy dalszemu budownictwu socjalistycznemu i sprawie pokoju. Ale prawo karne, mające na względzie te najwyższe dobra, chroniąc te wielkie wartości, stosowane jest wobec człowieka, człowieka, który wszedł w konflikt z tym prawem i jako konsekwencja naruszenia prawa winna być zastosowana wobec niego sankcja karna prawem tym przewidziana. Kara ta może sprawcę pozbawić wolności, mienia, praw i zaszczytów, a nawet w pewnych wypadkach — życia.</u>
          <u xml:id="u-10.8" who="#RudolfSzura">Można zatem powiedzieć, że ta dziedzina prawa ma szczególne znaczenie i stąd szerokie społeczne zainteresowanie pracami nad jego kodyfikacją. Nasze prawo karne musi cechować zarówno głęboki humanizm, dążność do wychowania człowieka, a w przypadkach szczególnie niebezpiecznych — surowość.</u>
          <u xml:id="u-10.9" who="#RudolfSzura">Pragnę stwierdzić, że przedłożony przez rząd projekt Kodeksu karnego czyni zadość tym postulatom. Projekt ten jest dojrzałym owocem długotrwałych prac Komisji Kodyfikacyjnej. Po nieudanym projekcie z 1956 r., który chciano oprzeć na całkowicie odmiennym systemie i instytucjach, drugi projekt Kodeksu karnego z 1963 r. poddany był szerokiej publicznej dyskusji. Dyskusja ta wykazała ogromne zainteresowanie projektem nie tylko fachowców z dziedziny prawa, lecz również publicystów, dziennikarzy, socjologów, naukowców i szerokich warstw społeczeństwa. Wniosła ona, obok krytyki pewnych instytucji i sformułowań, wiele pozytywnych wniosków. Dorobek tej dyskusji wykorzystała Komisja Kodyfikacyjna w swej pracy.</u>
          <u xml:id="u-10.10" who="#RudolfSzura">Komisja Kodyfikacyjna przyjęła założenie, że w nowym Kodeksie karnym należy w miarę możliwości recypować z obowiązującego prawa różnych okresów nie tylko instytucje ogólne i typy przestępstw, lecz również formę ich ujęcia. Wykorzystano również w szerokiej mierze judykaturę Sądu Najwyższego, jak i poglądy prawne wyrażane w pracach naukowych uwzględniających przyjęte już w innych kodyfikacjach podstawowe zasady. Dlatego też projekt Kodeksu karnego w znacznej mierze opiera się na obecnie obowiązującym Kodeksie karnym w częściach, które nie były sprzeczne z nowymi warunkami polityczno-ekonomicznymi. Wprowadzono jednak układ jaśniejszy i bardziej tematycznie powiązany. Włączono do projektu powojenne przepisy karne, które dawały państwu ludowemu należytą ochronę przed wewnętrznymi i zewnętrznymi wrogami, chroniły jego podstawowe instytucje, społeczne środki produkcji oraz zabezpieczały ład, porządek i bezpieczeństwo.</u>
          <u xml:id="u-10.11" who="#RudolfSzura">Pragnąc ustosunkować się do omawianego dziś projektu, nie sposób nie wskazać jeszcze raz na kilka przesłanek, które podkreślają jego wartość i stanowią novum kodeksowe.</u>
          <u xml:id="u-10.12" who="#RudolfSzura">Podstawową przesłanką, na której opiera się ocena przestępczości czynu, jest zawarty w nim ładunek społecznego niebezpieczeństwa, który determinuje odpowiedzialność karną. Tę zasadę wprowadza już art. 1, warunkując samo istnienie przestępstwa od pozytywnego stwierdzenia, iż czyn jest społecznie niebezpieczny. Zasada ta, nie znana przedwojennemu ustawodawstwu, zdała już próbę życia na tle art. 7 Kodeksu karnego Wojska Polskiego i przeniesionego w zmienionej nieco formie art. 49 Kodeksu postępowania karnego. Przesłanka powyższa zgodnie z odczuciem społecznym decyduje o ciężarze gatunkowym przestępstwa. Im czyn przestępny jest bardziej społecznie niebezpieczny, tym większą należy przywiązywać wagę do jego oceny. Spotyka się ona bowiem z powszechnym potępieniem, a odczucie sprawiedliwości wymaga surowej represji. I odwrotnie, czyny o małej społecznej szkodliwości w ocenie mas pracujących winny być traktowane łagodniej. Wiadomo, że prawo karne znajdzie pełną aprobatę społeczeństwa o tyle, o ile odpowiada ono jego poczuciu sprawiedliwości.</u>
          <u xml:id="u-10.13" who="#RudolfSzura">Konsekwentne rozwinięcie omawianej przesłanki znajdujemy w dalszych artykułach projektu, stanowiących expressis verbis, że nie ma przestępstwa, gdy społeczne niebezpieczeństwo czynu jest znikome. Czyny takie jednak mogą być napiętnowane w inny sposób i w odmiennym trybie postępowania, na przykład przez kolegia karno-administracyjne, czy w trybie społecznym przez sądy społeczne i komisje pojednawcze, sądy koleżeńskie, komisje dyscyplinarne czy organizacje, do których sprawca należy.</u>
          <u xml:id="u-10.14" who="#RudolfSzura">Takie potraktowanie drobnych, aspołecznych czynów naruszających normy współżycia wydaje się jak najbardziej zasadne. Po tej linii poszedł już Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, uchwalając ustawę o sądownictwie społecznym. Odbicie tych przesłanek znajdujemy również w ustawie o przekazaniu niektórych drobnych przestępstw, jako wykroczeń, orzecznictwu karno-administracyjnemu. Pogłębienie tej zasady znajdzie niewątpliwie wyraz w dalszym przekazywaniu do orzecznictwa karno-administracyjnego drobnych przestępstw zawartych w obowiązującym ustawodawstwie szczegółowym, poprzez potraktowanie ich jako wykroczenia w przygotowywanej obecnie ustawie o wykroczeniach. Droga ta jest dla nas zrozumiała, oczywista i znajduje ona pełne społeczne poparcie.</u>
          <u xml:id="u-10.15" who="#RudolfSzura">Wysoki Sejmie! Projekt Kodeksu karnego konsekwentnie rozwija zasadę ograniczania karalności przez wprowadzenie nowej instytucji nie znanej dotychczas w naszym ustawodawstwie, którą jest możliwość umorzenia postępowania. Doświadczenia kilku ostatnich lat wykazują, iż sądy zgodnie ze społecznym poczuciem sprawiedliwości stosują surową represję karną wobec najgroźniejszych przestępstw godzących w interesy polityczne i gospodarcze państwa oraz skierowanych przeciwko życiu i zdrowiu obywateli, natomiast w stosunku do przestępców przypadkowych, dopuszczających się drobnych naruszeń prawa, zwłaszcza po raz pierwszy, w bardzo szerokiej mierze korzystają z możliwości warunkowego zawieszenia wykonania kary lub wymierzają kary grzywny albo najniższe kary pozbawienia wolności. Zgodnie z generalnym założeniem, iż kara nie może być celem samym w sobie, lecz winna służyć reedukacji sprawcy i przeciwdziałać naruszeniu prawa w ogóle, instytucja umorzenia postępowania, która ma charakter warunkowy, z możliwością jego odwołania w przypadku dalszego złego postępowania sprawcy, ma służyć wychowaniu przestępcy i powstrzymać go od powrotu do przestępstwa. Warunkowe umorzenie postępowania, które może mieć miejsce zarówno w stadium przygotowawczym, jak i po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu, może łączyć się z zaangażowaniem organizacji społecznych, kolektywu robotniczego czy żołnierskiego do objęcia sprawcy opieką wychowawczą.</u>
          <u xml:id="u-10.16" who="#RudolfSzura">Wydaje się, że społeczne, wychowawcze zaangażowanie towarzyszy pracy czy nauki, w gronie których objęty opieką przebywa stale lub znaczną część dnia, rokuje nadzieje na pozytywne wyniki tego oddziaływania.</u>
          <u xml:id="u-10.17" who="#RudolfSzura">Jak już wspomniałem, kara winna działać wychowawczo na sprawcę, a jeżeli cel ten może być osiągnięty na innej drodze, bez uciekania się do wyroków i kary — humanizm socjalistyczny przemawia za wybraniem tej pierwszej drogi.</u>
          <u xml:id="u-10.18" who="#RudolfSzura">Dużą gradację w stosowaniu środków wychowawczych w stosunku do sprawców przestępstw o mniejszej szkodliwości społecznej daje sądowi omawiany projekt Kodeksu karnego przez wprowadzenie do systemu kar zasadniczych kary ograniczenia wolności.</u>
          <u xml:id="u-10.19" who="#RudolfSzura">Kara ta może być wymierzona w granicach od 3 miesięcy do 2 lat w przypadkach, gdy zarówno rodzaj przestępstwa jak i charakter sprawcy nie wymaga izolacji skazanego od społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-10.20" who="#RudolfSzura">Kara ta, jak to wynika z samej jej nazwy, ogranicza skazanego w jego dotychczasowych prawach zmiany miejsca stałego pobytu czy wyboru zatrudnienia. Łączy się ona ponadto z potrąceniem pewnej części jego zarobków na rzecz Skarbu Państwa czy określony cel społeczny, z obowiązkiem naprawienia wyrządzonej szkody lub przeproszeniem pokrzywdzonego.</u>
          <u xml:id="u-10.21" who="#RudolfSzura">Kara ta wydaje się szczególnie uzasadniona w przypadkach przestępstw pozostających w związku z częstą zmianą przez sprawcę miejsca pobytu i pracy, bądź gdy ten w ogóle uchyla się od pracy. Może się ona wydawać surowa, ale tylko dla aspołecznych jednostek, których tryb życia daleko odbiega od normalnego życia mas pracujących. Dla innych osób kara ta będzie miała w zasadzie charakter kary ekonomicznej, gdyż skutki innych ograniczeń będą w mniejszym zakresie odczuwalne.</u>
          <u xml:id="u-10.22" who="#RudolfSzura">Niezwykle ważnym elementem właściwej polityki karnej, znajdującym odbicie w opinii społecznej, jest wprowadzona w projekcie zasada generalna, że w przypadku działania przestępczego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej kara grzywny jest obowiązkowa. Równie ważna jest zasada ochrony społeczeństwa przed materialnymi skutkami przestępstw przez zobowiązanie sprawcy do naprawienia wyrządzonej przez niego szkody.</u>
          <u xml:id="u-10.23" who="#RudolfSzura">Projekt odmiennie również reguluje instytucję zatarcia skazania. Dotychczasowe prawo wymagało dla zatarcia skazania wniosku skazanego, podczas gdy projekt wprowadza zasadę zatarcia skazania z mocy samego prawa. Ta zmiana, mająca charakter humanitarny, w sposób realny polepsza sytuację skazanego, którego prawo zwalnia od zabiegów w kierunku spowodowania oczyszczenia karty w rejestrze skazanych po upływie oznaczonego czasu.</u>
          <u xml:id="u-10.24" who="#RudolfSzura">Tak, jak zgodnie ze społecznym odczuciem sprawiedliwości w stosunku do przestępstw o mniejszym ciężarze gatunkowym i wobec sprawców, których określić możemy jako przypadkowych, projekt w szerokiej mierze stosuje zasady wychowawcze, odbiegając w miarę możliwości od stosowania kary pozbawienia wolności, o tyle w sposób surowy traktuje sprawców najpoważniejszych przestępstw oraz recydywistów. Potrzeba surowych kar wobec recydywistów wynika z zagrożenia naruszenia porządku prawnego przez przestępców wielokrotnych, w stosunku do których wykonanie kary nie doprowadziło do ich resocjalizacji. Grupa tych przestępców wzrasta. Ich pogarda dla prawa, lekceważenie organów władzy państwowej, wstręt do pracy, brak poszanowania zasad współżycia społecznego wymaga, zwłaszcza przy recydywie specjalnej, szczególnego zaostrzenia kary, stosowania dozoru ochronnego i umieszczenia w ośrodku przystosowania społecznego. Kraj nasz nie może sobie pozwolić na tolerowanie tego marginesu społecznego. Niebezpieczeństwo tkwi w jego złym wpływie na mniej zdemoralizowane jednostki.</u>
          <u xml:id="u-10.25" who="#RudolfSzura">Surowe środki, osiągając cel odstraszający, mają zabezpieczyć społeczeństwo przed nowymi przestępstwami jednostek niepoprawnych, a jednocześnie najostrzejszym rygorem, poprzez przymusową pracę, mają zmierzać do osiągnięcia celów resocjalizacji.</u>
          <u xml:id="u-10.26" who="#RudolfSzura">Niestosowanie odpowiedniej represji byłoby sprzeczne z poczuciem praworządności socjalistycznej, opartej na prawie socjalistycznym, mającym tę wyższość nad prawem kapitalistycznym, że służy ono szerokim masom pracującym i w interesie tych mas.</u>
          <u xml:id="u-10.27" who="#RudolfSzura">Wysoki Sejmie! W zakończeniu swojego wystąpienia pragnę zwrócić uwagę na rozdział XX projektu, który obejmuje przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości i stosunkom międzynarodowym. Rozdział ten jest nowym zespołem norm prawnych w naszym prawie karnym, który w połączeniu z art. 109, mówiącym, że przepisów o przedawnieniu nie stosuje się do zbrodni tym rozdziałem objętych, zgodnie z odczuciem każdego Polaka, nadał tym przepisom szczególnie wysoką rangę.</u>
          <u xml:id="u-10.28" who="#RudolfSzura">Stan ten wypływa zarówno z naszej pokojowej polityki, jak i z doświadczeń narodu polskiego z okresu II wojny światowej. Ogrom zbrodni dokonanych przez hitlerowskich okupantów na ludności polskiej, stworzenie dla niej obozów zagłady, znęcanie się nad ludnością cywilną i jeńcami, niszczenie miast, wsi i osiedli, grabież mienia, wymagały nie tylko doraźnego stworzenia podstaw prawnych dla karania winnych tych zbrodni, ale w oparciu o te przepisy oraz o sformułowania i terminologię ustaloną w Karcie Międzynarodowego Trybunału Wojskowego, jako podstawy Procesu Norymberskiego — wymagały wprowadzenia tych norm do podstawowego aktu prawa, do Kodeksu karnego.</u>
          <u xml:id="u-10.29" who="#RudolfSzura">Rozdział ten nie ma tylko historyczno-dokumentacyjnego znaczenia, ale cel jak najbardziej praktyczny, gdyż i dziś popełniane są Poseł Szura zbrodnie przeciwko pokojowi i ludzkości zarówno w Wietnamie, jak i przez agresorów izraelskich na narodach arabskich, a w Niemieckiej Republice Federalnej coraz częściej podnoszą się głosy rewizjonistyczne i odwetowe, oparte na zbrodniczych hitlerowskich hasłach.</u>
          <u xml:id="u-10.30" who="#RudolfSzura">Wysoko Izbo! Omawiany dziś projekt Kodeksu karnego stanowić będzie poważny oręż w walce z przestępczością i może odegrać znaczną rolę w dalszym socjalistycznym budownictwie, powinien dopomóc w eliminowaniu trudności i przeszkód, które hamują lub utrudniają jego rozwój, a nie wynikają ze świadomych aktów złej woli elementów wrogich i aspołecznych; powinien być on ważnym czynnikiem wzmocnienia zasad praworządności zarówno w odniesieniu do każdego obywatela, jak i do wszystkich organów władzy państwowej. Rola jego powinna utwierdzać każdego w przeświadczeniu, że w obliczu prawa socjalistycznego każdy obywatel jest równy i nie zna ono żadnych przywilejów czy dyskryminacji.</u>
          <u xml:id="u-10.31" who="#RudolfSzura">Wartość Kodeksu karnego wykaże życie. Projekt okazuje duże zaufanie ludziom, którzy będą go stosowali. Muszą to być ludzie o głębokiej wiedzy i znajomości natury ludzkiej, oddani sprawie budownictwa socjalistycznego, patrioci, kierujący się nie tylko rozumem, ale i sercem.</u>
          <u xml:id="u-10.32" who="#RudolfSzura">Projekt Kodeksu karnego odpowiada generalnym założeniom i potrzebom naszego ustroju. Dlatego Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego zapowiada poparcie przedłożonego projektu i weźmie udział w dalszych pracach komisji nad ostatecznym jego opracowaniem.</u>
          <u xml:id="u-10.33" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Ryszard Reiff.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#RyszardReiff">Wysoki Sejmie! Wymiar sprawiedliwości jeżeli chodzi o ocenę jego działalności w ciągu ostatnich lat, ma za sobą poważne osiągnięcia. Wymieńmy najważniejsze. A więc ciężkie ciosy zadane przestępczości aferowej, uruchomienie mechanizmów represji gospodarczej, co sprawiło, że kradzież mienia społecznego przestała się opłacać; energiczne zabranie się do chuligaństwa; ogólne usprawnienie postępowania, w wyniku czego nastąpiło duże ujednolicenie orzecznictwa sądowego; przede wszystkim zaś — zlikwidowanie w zasadzie zmory ciągnących się całymi latami „nieśmiertelnych procesów”; zlikwidowanie zaległości w rozpoznawaniu spraw; sprawniejsze egzekwowanie orzeczeń sądowych; nowatorskie poczynania w zakresie więziennictwa.</u>
          <u xml:id="u-12.1" who="#RyszardReiff">Są to osiągnięcia niewątpliwe, chociaż nie wyczerpujące jeszcze wszystkich problemów, jakie wymiar sprawiedliwości w naszym kraju zdołał uporządkować i usprawnić. Zwróćmy uwagę na te braki i bolączki, na które również powinno znaleźć się lekarstwo.</u>
          <u xml:id="u-12.2" who="#RyszardReiff">Cóż jest brakiem najważniejszym wymiaru sprawiedliwości, gdy idzie — oczywiście — o sprawy karne? Zwraca się uwagę na dużą recydywę, na wzrost przestępstw popełnianych przez ludzi młodych, na zbyt mały spadek przestępczości. Jakie jest jednak wspólne tło tego stanu rzeczy? Stwierdzić wypada jeden fakt niewątpliwy. Wychowawcza rola sądów jest wciąż zbyt mała. Działalność wymiaru sprawiedliwości nie powinna się ograniczać do samej represji, do samego straszenia karą, do lansowania twierdzeń, że przestępstwo się nie opłaca. Trzeba wytwarzać klimat moralny taki, w którym ludzie wstrzymają się od popełniania przestępstw nie ze strachu, lecz z poczucia godności własnej. Rola sądów w tym zakresie jest ogromna, choć mało wykorzystywana.</u>
          <u xml:id="u-12.3" who="#RyszardReiff">Oczywiście trzeba z uznaniem podkreślić wysiłki Zrzeszenia Prawników Polskich w zakresie popularyzacji prawa. Podobnie wielkim osiągnięciem jest aktywizacja wielotysięcznej rzeszy ławników, których się szkoli, których się zbliża do zagadnień moralno-prawnych. Są to sprawy bezsprzecznie ważne, ale leżą jakby na peryferiach właściwej działalności sądów, których istotna rola wychowawcza rozgrywa się na sali sądowej i znajduje wyraz w treści wyroków.</u>
          <u xml:id="u-12.4" who="#RyszardReiff">Co uderza, na przykład, w sprawach karnych o przestępstwa chuligańskie? Uderza stereotyp w wymierzaniu kary. A przecież przed sądem stają różni ludzie. Okoliczności czynu też nie są jednakowe. Prawnicy starszej daty mawiali, że przestępstwo to świat sam w sobie, odrębny, niepowtarzalny, nieporównywalny. To zapewne przesada, ale przesadą jest także niedostateczne wnikanie w indywidualizację zdarzenia, winy i kary.</u>
          <u xml:id="u-12.5" who="#RyszardReiff">Niewielka jest indywidualizacja kary przy większych przestępstwach. A przecież powinna być różnica w surowości z jaką traktujemy przestępcę obdarzonego zaufaniem społeczeństwa, któremu powierzono pieczę nad dorobkiem naszej wspólnej pracy, a kimś, kto na skutek zbiegu okoliczności czasem za pomocą perfidnego półszantażu został wplątany w siatkę jakiejś zorganizowanej grupy przestępczej.</u>
          <u xml:id="u-12.6" who="#RyszardReiff">Dalszy przykład to zbyt mała praktyczna różnica w traktowaniu tych sprawców, którzy szczerze i uczciwie przyznają się do winy i tych, którzy przeczą oczywistościom do ostatka i nawet w ostatnim słowie nie zdobywają się na akt skruchy. Pod tym względem przedłożony Sejmowi projekt Kodeksu karnego w tej ważnej dziedzinie wzmożenia wychowawczej roli sądów budzi optymizm.</u>
          <u xml:id="u-12.7" who="#RyszardReiff">Oto na przykład projekt rozszerzenia funkcjonowania instytucji warunkowego zawieszenia kary. Oto wprowadzenie nieznanej zupełnie dotąd instytucji warunkowego umorzenia postępowania. W swej części szczegółowej projekt zawiera sporo postanowień mających skłonić przestępcę do okazania czynnego żalu — idzie głównie o naprawienie wyrządzonej szkody, co w radykalny sposób polepsza sytuację prawną przestępcy przed sądem.</u>
          <u xml:id="u-12.8" who="#RyszardReiff">Owa elastyczność nowego projektu prawa karnego daje o sobie znać również i w innym zakresie. Mam na myśli system kar zasadniczych i dodatkowych.</u>
          <u xml:id="u-12.9" who="#RyszardReiff">Jeśli idzie o kary zasadnicze, to na pierwszy rzut oka zdawać się może, że nie ma żadnej zmiany. Mamy więc po staremu karę pozbawienia wolności, mamy po staremu karę grzywny, mamy nadal karę śmierci, jakkolwiek należałoby w miarę wzrostu świadomości społecznej i ogólnej kultury społeczeństwa myśleć o całkowitym jej zniesieniu. Dlatego ustawodawca mówi o niej, jako o czymś wyjątkowym, wchodzącym w grę tylko w przypadku zbrodni najcięższych. Dobrze się stało też, że ten rodzaj kary został legislacyjnie wyodrębniony z katalogu kar zasadniczych, ujętych w odrębną strukturę prawną, jakby poza normalnym wyliczeniem.</u>
          <u xml:id="u-12.10" who="#RyszardReiff">Ale oto klasyczny ten system wzbogacony został o rzecz niezwykle cenną. Kodeks mianowicie wprowadza nową formę — trudno powiedzieć czy represji, czy środka wychowawczego. Jest nią — ograniczenie wolności. Człowiek nie zostaje w wyniku zastosowania tego środka wytrącony z normalnego życia. A jednak popełnione przez niego przestępstwo nie pozostaje bez konsekwencji. Nie może on bez zgody sądu zmienić miejsca stałego pobytu, ma obowiązek wykonywania pracy wskazanej przez sąd, jest pozbawiony prawa sprawowania funkcji w organizacjach społecznych, ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.</u>
          <u xml:id="u-12.11" who="#RyszardReiff">Znacznemu zróżnicowaniu i rozszerzeniu uległy także kary dodatkowe. Od kilku lat nasza praktyka penitencjarna dokonała i dokonuje prawdziwej rewolucji w zakresie metod wykonywania kary pozbawienia wolności. Wielkie znaczenie ma tutaj akt prawny — rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości o regulaminie odbywania kary pozbawienia wolności. Akt ten, można powiedzieć we wzorowy w skali światowej sposób, przetransponował osiągnięcia nauk kryminologicznych, socjologicznych i psychologicznych na język bezpośredniej praktyki więziennej. Przedłożony nam projekt Kodeksu w pewnym sensie uogólnia i instytucjonalizuje to osiągnięcie, tworząc jednocześnie impuls do dalszego prawidłowego rozwoju w tym kierunku. Umożliwi to skorelowanie profilu represji z profilem przestępstwa i przestępcy. Przykładowo rzecz biorąc, aferzysta gospodarczy i ten kto spowodował ciężki wypadek drogowy mogą odbywać taką samą karę pozbawienia wolności, ale nie będą odbywać jej tak samo. Ma to znaczenie podwójne. Wzmocni przede wszystkim wychowawczą, moralizującą rolę wyroków sądowych i tym samym przyczyni się do realizacji najważniejszego zadania wymiaru sprawiedliwości, do wytwarzania owego ciśnienia psychologicznego w społeczeństwie, w wyniku którego ludzie wstrzymują się od popełniania przestępstw nie dlatego, że się boją kary, ale dlatego, że mają szacunek do samych siebie.</u>
          <u xml:id="u-12.12" who="#RyszardReiff">A z drugiej strony, nowa polityka penitencjarna musi wzmocnić także i wychowawcze znaczenie kary. Prowadzi się ją już od kilku lat i niewątpliwie przyniesie oczekiwane rezultaty. Wspomniane wyżej koncepcje uelastycznienia i indywidualizacji kary oznaczają, że odtąd represja karna będzie bardziej na miarę człowieka, który zawinił. Bardziej dostosowana do jego osobowości. Bardziej — jeśli tak można powiedzieć — współczująca jego losowi. W. tym sensie można powiedzieć, że nowy projekt Kodeksu karnego wnosi ze sobą ogromny ładunek humanizacji naszych stosunków społecznych. I znaczenie jego nie polega tylko na tym, że w oparciu o nowy Kodeks można będzie wydawać bardziej celne wyroki. To jest ważne, ale jest jeszcze coś niemniej istotnego, a mianowicie, że będą one kształtować poczucie moralne ludzi także w sprawach i stosunkach odległych od zagadnień kryminalnych. Podkreślając te rzeczy, unikajmy przedwczesnego triumfalizmu. Najlepszy kodeks będzie martwą książką, jeśli trafi na zrutynizowaną kadrę sędziowską.</u>
          <u xml:id="u-12.13" who="#RyszardReiff">Ostatnie lata rozwoju wymiaru sprawiedliwości w Polsce przyniosły znaczne odmłodzenie kadry sędziowskiej. Niekiedy. przedstawiano to jako nasz sukces i słusznie. Ale trzeba pamiętać i o słabych stronach. Brak doświadczenia życiowego, brak doświadczenia zawodowego. Istnieje słuszny, uzasadniony pogląd, że fotel sędziowski powinien być raczej ukoronowaniem kariery prawnika, niż jej punktem startowym. Szlachetna i wzniosła funkcja sądzenia powinna stać się treścią, celem i sensem zawodowych ambicji młodych prawników.</u>
          <u xml:id="u-12.14" who="#RyszardReiff">Aby nasycony humanistyczną treścią Kodeks karny stał się istotnym współczynnikiem rozwoju kultury narodowej, aby maksymalnie kształtował styl myślenia i odczuwania nie tylko tam i o tyle, gdzie popełniono przestępstwo, potrzebna jest oczywiście stabilizacja kadry sędziowskiej. Ale potrzebny jest także wielki wysiłek dla stałego pogłębiania jej wiadomości. W niektórych państwach już powstają instytuty naukowe, będące rodzajem nadbudowy sędziowskich studiów uniwersyteckich i zawodowych. Sędzia przecież pracuje na najdelikatniejszej, najczulszej materii. Jest nią sumienie ludzkie, jest nią psychika społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-12.15" who="#RyszardReiff">I tu miejsce na pewną istotną dygresję. Nowy Kodeks karny — rzecz ujmując generalnie — realizuje linię polityki społecznej w sprawach kryminalnych z punktu widzenia oceny „społecznego niebezpieczeństwa” przestępstwa. To „społeczne niebezpieczeństwo” czynu ma być zasadniczym miernikiem odpowiedzialności karnej. Przyjęcie tej słusznej przesłanki do definicji przestępstwa nakłada na nasze orzecznictwo, na cały wymiar sprawiedliwości niezwykle odpowiedzialne i trudne zadania. Ocena, czy dany czyn, którego znamiona określa ustawa karna, jest lub nie jest społecznie niebezpieczny, jest sprawą dużego doświadczenia i wyrobienia życiowego, a przede wszystkim wysokiego stopnia świadomości społecznej. Stąd też widzimy dla całego aparatu wymiaru sprawiedliwości, dla praktyki sądowej, zwłaszcza dla Sądu Najwyższego wielkie zadania w kształtowaniu właściwego orzecznictwa zmierzającego do jednolitości tych ocen.</u>
          <u xml:id="u-12.16" who="#RyszardReiff">Wiąże to się ściśle z innym problemem. Projekt w zakresie przestępstw przeciwko podstawowym interesom gospodarczym Polski posługuje się dość ogólnikowo i mało precyzyjnie takimi pojęciami, jak zagarnięcie mienia „wielkiej wartości” lub „znacznej wartości”, od ustalenia czego zależne są bardzo wysokie kary. Zgadzając się, że dotychczasowe regulacje prawne w tym zakresie, które ustalały sztywne granice wartości zagrabionego mienia dla adekwatnego wymiaru kary w praktyce nie zdały egzaminu, postulować należy, aby wytyczne Sądu Najwyższego określiły elementy składające się na pojęcie „społecznego niebezpieczeństwa” w rozumieniu całokształtu właściwości czynu. Wymaga tego podstawowa zasada jednolitości orzecznictwa jako niezbędnej przesłanki kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-12.17" who="#RyszardReiff">I druga jeszcze dygresja. Czasem padnie w naszych rozmowach termin „kultura sali rozpraw”. Warto się nad tym zastanowić. Oczywiście do przeszłości należy atmosfera inkwizycji na sali sądowej — i nie o tym chcę mówić — chodzi o inną bolączkę. Ludzie — aby złożyć zeznanie trwające 10 czy 15 minut — zmuszeni są do oczekiwania całymi godzinami. Nie przyczyny obiektywne wywołują to zjawisko. Jest to przede wszystkim sprawa dobrej lub złej organizacji pracy. Powoduje to straty nie tylko ekonomiczne. Niszczymy ludzkie nerwy, podrywamy zaufanie. A wśród wielu przykrych uczuć, jednym z najbardziej dotkliwych jest uczucie, że jest się lekceważonym.</u>
          <u xml:id="u-12.18" who="#RyszardReiff">Prasa o tym dyskutowała, argumentowała. To i owo poprawiło się, ale nadal, jak brzmi nagłówek cyklu artykułów „Prawa i Życia” na ten temat — „w sądach trzeba czekać”. Mimo dużego poruszenia opinii publicznej, nie zostały podjęte dotychczas jakieś stanowcze kroki.</u>
          <u xml:id="u-12.19" who="#RyszardReiff">Mówi się często i pisze o unowocześnieniu naszego sądownictwa, ale kładzie się nacisk raczej na technokratyczną sprawność naszego wymiaru sprawiedliwości: żeby sprawy rozpoznawano szybko, żeby wskaźnik statystycznej kary nie odbiegał zbytnio od średniej krajowej, żeby represja ekonomiczna funkcjonowała operatywnie, żeby dochody Skarbu Państwa w zakresie wymiaru sprawiedliwości (grzywny, opłaty sądowe) były ściągane sprawnie.</u>
          <u xml:id="u-12.20" who="#RyszardReiff">Byłoby rzeczą wskazującą na nihilizm cywilizacyjny, gdybyśmy mieli nie doceniać, czy wręcz lekceważyć osiągnięcia w tym zakresie. Ale dopiero głębsze zbliżenie naszego wymiaru sprawiedliwości do osiągnięć współczesnych nauk pozwoli na wcielenie w życie humanistycznych założeń projektu Kodeksu karnego.</u>
          <u xml:id="u-12.21" who="#RyszardReiff">Kodeks w swej części szczegółowej obfituje w wiele pozytywnych, ciekawych i twórczych rozwiązań. Należy upowszechniać zalety i innowacje projektu.</u>
          <u xml:id="u-12.22" who="#RyszardReiff">Trudno w przemówieniu sejmowym omawiać to wszystko co sprawia, że mówimy o projekcie nie tylko z przekonaniem, lecz także i z satysfakcją. Na parę rzeczy węzłowych trzeba jednak koniecznie już tutaj zwrócić uwagę.</u>
          <u xml:id="u-12.23" who="#RyszardReiff">Na łamach tygodnika „Kierunki” ukazał się parę lat temu cykl artykułów poświęconych konfrontacji dwóch wielkości. Z jednej strony — szkód, wywołanych przez produkcję złej jakości. Z drugiej strony — reakcji prawa karnego na te zjawiska. Cóż się okazało? Szkody wyrządzone przez brakoróbstwo idą nieraz w miliony sztuk produkcji, w miliardy złotych kosztów. To jedna strona medalu. A przecież obowiązywał u nas dekret o walce z produkcją złej jakości... Obowiązywał dekret, który człowieka odpowiedzialnego za dopuszczenie do obrotu bubli nazywał przestępcą, przewidywał dla niego miejsce najpierw na ławie oskarżonych, potem w więzieniu.</u>
          <u xml:id="u-12.24" who="#RyszardReiff">Czy dekret był wykorzystywany? Statystyka mówi rzeczy przerażające. Każdy z nas orientuje się, choćby z własnego doświadczenia, jakie są rozmiary brakoróbstwa. Tymczasem przypadków pociągania do odpowiedzialności karnej za te rzeczy mieliśmy mniej więcej wszystkiego kilkanaście rocznie, przy czym w więcej niż połowie przypadków sąd wymierzał nieomalże symboliczne kary, które w praktyce dowodziły tylko jednego — zupełnej bezkarności tego procederu.</u>
          <u xml:id="u-12.25" who="#RyszardReiff">Historykom prawa pozostawmy do wyjaśnienia ten niesłychany fakt, że oto jedna z najważniejszych ustaw przeciwko przestępczości gospodarczej przez kilkanaście lat jest — jak głosi się oficjalnie — martwą literą. Jeśli tylko fragmentarycznie poruszamy tę sprawę, czynimy to dlatego, aby nie dopuścić do powtórzenia błędu. Walka z każdą przestępczością wymaga dobrych ustaw karnych, to oczywiste. Ale wymaga przede wszystkim woli zwalczania, nastawienia bojowego, nieprzejednanego, zdecydowanego. Miejmy nadzieję, że przede wszystkim dla organów prokuratorskich nowe, z pewnością doskonalsze, sformułowania Kodeksu karnego, staną się impulsem dla aktywniejszego działania.</u>
          <u xml:id="u-12.26" who="#RyszardReiff">Kończąc ten temat, pozwolę sobie zauważyć jedną rzecz, na którą warto zwrócić uwagę. Wielkie szkody gospodarce narodowej, a więc i naszemu socjalistycznemu rozwojowi społecznemu wyrządzają afery gospodarcze. Brakoróbstwo ma nieco inny profil socjologiczny i psychologiczny niż przestępczość aferowa. Jest to w pewnym sensie zjawisko innego wymiaru. Ale dwie rzeczy łączą je z przestępczością aferową.</u>
          <u xml:id="u-12.27" who="#RyszardReiff">Przede wszystkim przerastanie jednego w drugie. Zaczyna się od rzeczy niewinnych. Od tego, że do pralki elektrycznej wstawia się silnik o mniejszej mocy, a bierze się cenę jak by był wmontowany silnik o większej mocy. Tak było w Lublinie. Powstają zyski. Duże, nadplanowe zyski. Od tego, że buty produkuje się ze skóry niższego gatunku, ale sprzeda je się za cenę przewidzianą dla wyższego gatunku. Tak było w Białymstoku. To jest jeszcze brakoróbstwo, które zresztą już graniczy ze zwykłym oszustwem. To jest jeszcze jednostronnie pojmowany interes przedsiębiorstwa, które w ten pożałowania godny sposób wypracowuje, a jakże, wskaźniki rentowności, zysk planowy i ponadplanowy.</u>
          <u xml:id="u-12.28" who="#RyszardReiff">Ale stąd krok tylko do afer. Bo pieniądze się gromadzą. Można je rejestrować na koncie przedsiębiorstwa i wtedy mamy doskonałe wyniki ekonomiczne, trzynastą pensję, jakieś nadzwyczajne świadczenia socjalne. Ale czasem zdarzy się okazja nierejestrowania pewnej kategorii dochodów ponadplanowych. I wtedy zaczyna się afera. Przecież ci, którzy uważniej śledzili wielkie procesy aferowe doskonale wiedzą, że w którymś miejscu większość z nich wiązała się z produkcją złej jakości.</u>
          <u xml:id="u-12.29" who="#RyszardReiff">To jeden element powiązania. A teraz drugi, znacznie prostszy. Przestępczość aferowa wywołuje duże szkody. Oburzając się na nie, bolejąc nad nimi, powinniśmy pamiętać, że praktycznie bezkarna dotąd przestępczość, polegająca na brakoróbstwie, kosztuje nas znacznie drożej. W podwójnym znaczeniu. Tym bezpośrednim, przeliczanym na miliony złotych ulokowanych w bublach. I w tym pośrednim. Czy chcemy, czy nie chcemy, zaufanie naszego społeczeństwa do systemu socjalistycznego, przekonanie o wyższości ekonomiki socjalistycznej opiera się między innymi także na wartości naszej produkcji. To są argumenty za lub przeciw socjalizmowi. Tak te sprawy funkcjonują w odbiorze społecznym.</u>
          <u xml:id="u-12.30" who="#RyszardReiff">I dlatego właśnie trzeba skończyć z pobłażaniem brakorobom, niezależnie jakie tytuły noszą i jaki szczebel hierarchii państwowej czy gospodarczej zajmują. To bardzo poważna sprawa w naszym życiu. To sprzyja ludziom, których azylem jest anonimowość, którzy unikają odpowiedzialności imiennej za podjęte decyzje, które okazały się złe lub głupie, czy wręcz szkodliwe lub podstępne i dyskwalifikują ich zawodowo, dyrektorsko czy obywatelsko.</u>
          <u xml:id="u-12.31" who="#RyszardReiff">To są sprawy, które czuje społeczeństwo socjalistyczne. Społeczeństwo, które dużo przecierpiało, dużo dzięki swej pracy osiągnęło, dużo też zrozumiało. A przede wszystkim to między innymi, że fundamentem demokracji socjalistycznej — jak w ogóle każdego prądu politycznego — jest odpowiedzialność i dyscyplina narodowa. Że pierwszym prawem istnienia każdej zbiorowości ludzkiej, a więc i narodu — jak to czytaliśmy ostatnio — jest prawo do trwania i rozwoju. Temu trwaniu i temu rozwojowi podporządkowane jest wszystko inne, to wszystko inne jest wtórne w stosunku do najbardziej kategorycznego imperatywu — trwania i rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-12.32" who="#RyszardReiff">Jeśli tak pojmować będziemy demokrację socjalistyczną, przekonamy się łatwo, że mówienie o niej na tle uchwalonego projektu Kodeksu karnego nie jest żadnym paradoksem. Przeciwnie — jest potrzebą intelektualną i polityczną.</u>
          <u xml:id="u-12.33" who="#RyszardReiff">Kodeks stanowi istotny krok w rozwoju demokracji socjalistycznej. Stanowi on ten krok przede wszystkim z przyczyn natury — jeśli tak można powiedzieć — zewnętrznej.</u>
          <u xml:id="u-12.34" who="#RyszardReiff">Charakterystyczna była bowiem procedura jego uchwalania. Jak pamiętamy, był pierwszy projekt i został on poddany szerokiej dyskusji. Wśród prawników i wśród szerokich laickich rzesz społeczeństwa. Z jakim wynikiem? Trzeba to przypomnieć. Wynik był negatywny. Wytknięto liczne wady nieco podobne w tendencji do tych, które są dziełem tzw. encyklopedystów i które teraz wyłuskuje z oburzeniem opinia publiczna z wydanych już tomów Wielkiej Encyklopedii. Został powołany zespół w innym składzie i rezultatem tego jest obecny projekt. Wystarczy porównać jeden tekst z drugim, żeby przekonać się jak bardzo na zdrowie wyszedł ten krytycyzm szerokich rzesz społeczeństwa, w czas podjęta inicjatywa kadrowo-polityczna i powołanie ludzi, którzy działali z pobudek patriotyczno-socjalistycznego zaangażowania. Jest to niewątpliwa demokratyzacja procesu legislacyjnego. Prawda, że czasami taka dyskusja nosi cechy fasadowości. Czasem jest formalną i żenującą wymianą komplementów i pozbawionych wszelkiej treści frazesów. Ale bywa inaczej. Bywa właśnie tak, jak w przypadku omawianego dziś projektu ustawodawczego. Te rzeczy trzeba przypomnieć w chwili, kiedy pojawiają się zwolennicy innego dialogu między władzą a społeczeństwem. Dialogu, który nie może doprowadzić do żadnego porozumienia, a przeciwnie, może tylko rozjątrzyć i powiększyć istniejące trudności. Dialogu, którego celem nie jest zasada krytycznej kontynuacji twórczego rozwoju socjalistycznej ojczyzny, ale pogardliwe odrzucenie wszelkiej odpowiedzialności dyktowanej interesem narodu polskiego i obliczone na wbicie klina między władzę i społeczeństwo, na doprowadzenie pewnych trudności do stanu krytycznego.</u>
          <u xml:id="u-12.35" who="#RyszardReiff">Ukrócając te próby, powinniśmy przeciwstawić im nie tylko uzasadnione konsekwencje o charakterze represyjnym. Powinniśmy przeciwstawić im możliwie najwięcej właśnie takich precedensów dialogu konstruktywnego jak ten, który miał miejsce przy projektowaniu Kodeksu karnego. O demokratyzmie tego projektu świadczy jednak nie tylko technika legislacyjna. Wspomnieliśmy obszernie w toku dotychczasowych wywodów o rosnącej randze czynnika społecznego na wszystkich polach, a więc i w takich dziedzinach, jak walka z przestępczością. Opracowany projekt Kodeksu karnego ma stworzyć odpowiednie warunki zabezpieczające nas przed próbami zamachu na suwerenność kraju, na wolność jednostki, na praworządność. Ma uchronić nas przed takim przykładem niepraworządności, jakim się swego czasu stało śledztwo w sprawie zbrodni dokonanej na Bogdanie Piaseckim. Do dziś nie są wykryci sprawcy tej zbrodni. Ciężka i ponura tajemnica otacza tę sprawę, którą obecnie organy ścigania z wielkim nakładem pracy i ofiarności pragną przeniknąć, przezwyciężając trudności wywołane niedbalstwem i złą wolą osób odpowiedzialnych za prowadzenie śledztwa w pierwszych latach po dokonaniu zbrodni.</u>
          <u xml:id="u-12.36" who="#RyszardReiff">Odczuwam jako obowiązek moralny i naturalną konieczność wspomnieć dziś właśnie o tym, kiedy dyskutujemy na temat projektu Kodeksu karnego. Szczególnej oczywistości nabiera to, gdy przypomnieć fakty niepraworządności, które towarzyszyły tej sprawie. I tak, gdy na dzień 21 listopada 1959 r. wyznaczona została rozprawa w procesie poszlakowym przeciwko kierowcy taksówki, którą uwieziono Bogdana Piaseckiego na śmierć, świadkowie otrzymali wezwania i w świetle obowiązującej procedury wszystko wskazywało, że rozprawa musi się odbyć.</u>
          <u xml:id="u-12.37" who="#RyszardReiff">Wtedy zadziałały siły, które z całą bezwzględnością dokonały zerwania terminu rozprawy sądowej, wydobywając z opresji kierowcę, o którym poza tym wszyscy wiedzą, że wie więcej niż ujawnił. W zuchwałym, i pogardliwym milczeniu umocniła go i umacnia skuteczność tej interwencji. Ktoś nadużył wysokiego stanowiska w hierarchii politycznej, by zmusić do milczenia Generalną Prokuraturę, sąd i organy ścigania, i nie dopuścić do takiego postępowania, które może doprowadziłoby wtedy do wyjaśnienia mechanizmu i odkrycia sprawców tego politycznego mordu.</u>
          <u xml:id="u-12.38" who="#RyszardReiff">Wysoki Sejmie! W proponowanym dziś projekcie Kodeksu karnego Stowarzyszenie „Pax” dostrzega poważną perspektywę doskonalenia naszych stosunków w najszerszym patriotycznym sensie. Widzimy w tym Kodeksie przede wszystkim możliwości kształtowania kultury prawnej, będącej częścią bardzo istotną kultury narodowej. Widzimy w tym Kodeksie możliwości „mobilizacji sumień” do zwalczania nie tylko klasycznej przestępczości kryminalnej, lecz także wszelkich przejawów anarchii, samowoli, jaśniepaństwa, lekceważenia socjalistycznych zasad współżycia w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Widzimy w tym Kodeksie możliwości dalszego zbliżenia szerokich mas społeczeństwa do władzy państwowej i współudział i współodpowiedzialność w realizowaniu pilnych zadań narodowych.</u>
          <u xml:id="u-12.39" who="#RyszardReiff">Widzimy w tym Kodeksie możliwości dalszego pogłębiania zaufania i zrozumienia społeczeństwa w stosunku do działalności organów państwowych, możliwości dalszego podniesienia autorytetu socjalistycznego prawa. Widzimy w tym Kodeksie pozytywne perspektywy podniesienia na wyższy poziom dyscypliny i odpowiedzialności narodowej, która — jak dobrze wiemy z historii — określa i przesądza praktyczny zasięg swobód obywatelskich i profil demokracji, która jest elementem siły, a nie anarchii.</u>
          <u xml:id="u-12.40" who="#RyszardReiff">Widzimy w tym Kodeksie nowe, zwielokrotnione możliwości przeciwdziałania biurokratyczno-technokratycznym przeszkodom hamującym tempo rozwoju naszego społeczeństwa. Widzimy w tym Kodeksie nowe możliwości usunięcia z naszego życia gospodarczego brakoróbstwa, marnotrawstwa i złodziejstwa; z naszego życia obyczajowego — chuligaństwa i rozwydrzenia; z naszego życia społecznego — protekcji tej w formie prymitywnego kumoterstwa i tej wywodzącej się z powiązań mafijnych; koteryjności, lekceważenia praw obywateli, szykanowania niewygodnych pracowników; z naszego życia państwowego — wszelkich agentur, dywersji, prowokacji i tych, którzy bezmyślnie lub złośliwie podszeptom wroga ulegają, wszelkiej podwójnej lojalności, wszelkich antynarodowych postaw.</u>
          <u xml:id="u-12.41" who="#RyszardReiff">Widzimy w realizacji Kodeksu możliwości spełnienia najważniejszego postulatu, jaki w formie rozwoju demokracji socjalistycznej staje przed naszym pokoleniem, mianowicie krytycznej kontynuacji socjalistycznego rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-12.42" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#JanKarolWende">Więcej zgłoszeń do dyskusji nie ma.</u>
          <u xml:id="u-13.1" who="#JanKarolWende">Czy ktoś z Obywateli Posłów chce jeszcze zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-13.2" who="#JanKarolWende">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-13.3" who="#JanKarolWende">Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-13.4" who="#JanKarolWende">Obywatele Posłowie! Sprawa rozpatrzenia projektu Kodeksu karnego przez komisje sejmowe była omawiana na posiedzeniu Konwentu Seniorów. Omawiana była procedura, technika, metoda pracy.</u>
          <u xml:id="u-13.5" who="#JanKarolWende">Konwent Seniorów proponuje podjęcie następującej uchwały w tej sprawie:</u>
          <u xml:id="u-13.6" who="#JanKarolWende">„Sejm odsyła projekt Kodeksu karnego (druk nr 115) oraz projekt Przepisów wprowadzających Kodeks karny (druk nr 116) do Komisji Wymiaru Sprawiedliwości z tym, że poszczególne części obu projektów będą przedmiotem dyskusji także innych właściwych komisji sejmowych, a mianowicie: Handlu Wewnętrznego, Komunikacji i Łączności, Obrony Narodowej, Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów (z udziałem przedstawicieli innych komisji gospodarczych), Pracy i Spraw Socjalnych, Spraw Wewnętrznych, Spraw Zagranicznych oraz Zdrowia i Kultury Fizycznej.</u>
          <u xml:id="u-13.7" who="#JanKarolWende">Wnioski wymienionych komisji zostaną przekazane Komisji Wymiaru Sprawiedliwości, która rozpatrzy całość projektu Kodeksu karnego oraz przepisów wprowadzających Kodeks karny i złoży Sejmowi sprawozdanie uwzględniające wnioski i poprawki przyjęte przez Komisję Wymiaru Sprawiedliwości.</u>
          <u xml:id="u-13.8" who="#JanKarolWende">Sejm upoważnia Komisję Wymiaru Sprawiedliwości do uchwalenia szczegółowego regulaminu prac komisyjnych nad projektami Kodeksu karnego i Przepisów wprowadzających Kodeks karny. Regulamin podlegać będzie zatwierdzeniu przez Prezydium Sejmu”.</u>
          <u xml:id="u-13.9" who="#JanKarolWende">Czy w tej sprawie ktoś z Obywateli Posłów chciałby zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-13.10" who="#JanKarolWende">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-13.11" who="#JanKarolWende">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Sejm zgodził się na propozycję Konwentu Seniorów.</u>
          <u xml:id="u-13.12" who="#JanKarolWende">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-13.13" who="#JanKarolWende">Pragnę dodać, że jest zamiarem Prezydium Sejmu, aby projekt Kodeksu karnego został w ciągu najbliższych miesięcy poddany dyskusji publicznej. Istotną rolę w organizowaniu tej dyskusji powinny odegrać wojewódzkie zespoły poselskie.</u>
          <u xml:id="u-13.14" who="#JanKarolWende">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Kultury i Sztuki o rządowym projekcie ustawy o zezwoleniach na publiczną działalność artystyczną, rozrywkową i sportową (druki nr 112 i 117).</u>
          <u xml:id="u-13.15" who="#JanKarolWende">Głos ma sprawozdawca poseł Ryszard Hajduk.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#RyszardHajduk">Wysoki Sejmie! Mam zaszczyt w imieniu sejmowej Komisji Kultury i Sztuki przedstawić projekt ustawy o zezwoleniach na publiczną działalność artystyczną, rozrywkową i sportową.</u>
          <u xml:id="u-14.1" who="#RyszardHajduk">Sprawy dotyczące obowiązku oraz zasad wydawania zezwoleń na prowadzenie publicznej działalności artystycznej i rozrywkowej reguluje obecnie szereg różnego typu aktów normatywnych, z których źródłowe pochodzą jeszcze z okresu przedwojennego, z 1933 r.</u>
          <u xml:id="u-14.2" who="#RyszardHajduk">Zaliczyć do nich należy między innymi: prawo o publicznych przedsięwzięciach rozrywkowych z 27 października 1933 r., rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 28 grudnia 1933 r., o wykonywaniu prawa o publicznych przedsiębiorstwach rozrywkowych, rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 28 grudnia 1933 r., wydane w porozumieniu z Ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, o przedsiębiorstwach rozrywkowych i teatralnych, pismo okólne Ministra Kultury i Sztuki z 4 maja 1957 r. w sprawie wydawania pozwoleń na publiczne przedsięwzięcia rozrywkowe, pismo okólne nr 31 Ministra Kultury i Sztuki z 7 listopada 1958 r. w sprawie załatwiania podań impresariów o pozwolenia na organizowanie imprez artystycznych i rozrywkowych, pismo okólne nr 132 Prezesa Rady Ministrów z 2 sierpnia 1960 r. w sprawie wykonywania nadzoru nad publicznymi przedsięwzięciami rozrywkowymi, wytyczne nr 2 Ministra Kultury i Sztuki z 23 stycznia 1961 r. w sprawie wydawania zezwoleń przez organy kultury rad narodowych, zezwoleń ogólnych i szczegółowych na działalność artystyczną.</u>
          <u xml:id="u-14.3" who="#RyszardHajduk">Pomimo istnienia wyżej wymienionych przepisów regulujących omawiane zagadnienia i przewidujących określone sankcje karne za prowadzenie nielegalnej działalności artystycznej, to jest bez zezwoleń przewidzianych tymi przepisami, stan w omawianej dziedzinie, jakkolwiek w ostatnich latach uległ pewnej poprawie, jest stale niezadowalający.</u>
          <u xml:id="u-14.4" who="#RyszardHajduk">Przeprowadzane przez Najwyższą. Izbę Kontroli kontrole różnych dziedzin życia kulturalnego wskazują na występujące wciąż fakty prowadzenia działalności artystycznej wbrew obowiązującym przepisom, a więc organizowanie tak zwanych dzikich imprez przez różnych prywatnych impresariów bez zezwoleń i właściwego opodatkowania, co wyrządza szkody polityce kulturalnej państwa, gdyż umożliwia rozpowszechnianie wśród społeczeństwa imprez na bardzo niskim poziomie artystycznym.</u>
          <u xml:id="u-14.5" who="#RyszardHajduk">Do głównych przyczyn tego stanu zaliczyć należy:</u>
          <u xml:id="u-14.6" who="#RyszardHajduk">1. Wielość różnego rodzaju przepisów obowiązujących w tej dziedzinie, z których podstawowe pochodzą jeszcze z okresu przedwojennego i brak dotąd aktualnego, jednolitego aktu prawnego wysokiej rangi w „postaci ustawy.</u>
          <u xml:id="u-14.7" who="#RyszardHajduk">2. Nieprzestrzeganie obowiązujących obecnie przepisów w tej dziedzinie zarówno przez instytucje uspołecznione, zlecające organizację imprez prywatnym organizatorom, jak i udostępniające im sale na występy (zakłady pracy, komisje zdrojowe, przedsiębiorstwa uzdrowiskowe, FWP itp.).</u>
          <u xml:id="u-14.8" who="#RyszardHajduk">3. Nieprzestrzeganie obowiązujących przepisów przez wydziały kultury prezydiów rad narodowych, zobowiązane między innymi do kontroli poziomu artystycznego, wydawania zezwoleń na imprezy i do kontroli ich legalności oraz przez wydziały finansowe i terenowe organy MO.</u>
          <u xml:id="u-14.9" who="#RyszardHajduk">4. Znikome sankcje karne przewidziane za prowadzenie nielegalnej działalności artystycznej.</u>
          <u xml:id="u-14.10" who="#RyszardHajduk">W wyniku kontroli NIK, przeprowadzonych na wniosek sejmowej Komisji Kultury i Sztuki w 1959 r., które ujawniły w terenie skandaliczne rozmiary i szkodliwość polityczną, kulturalną i finansową tak zwanych dzikich imprez, wystąpiono do kierownictwa Ministerstwa Kultury i Sztuki o jak najszybsze przygotowanie projektu ustawy porządkującej sytuację w omawianej dziedzinie. Niestety, 8 lat trwało przygotowywanie projektu.</u>
          <u xml:id="u-14.11" who="#RyszardHajduk">Trzeba jednak przyznać, że w wyniku realizacji wniosków pokontrolnych wydane zostało cytowane wyżej pismo okólne nr 132 Prezesa Rady Ministrów z 1960 r. i wytyczne Ministerstwa Kultury i Sztuki nr 2 z 1961 r.</u>
          <u xml:id="u-14.12" who="#RyszardHajduk">Wzmożenie nadzoru nad organizacją imprez ze strony władz terenowych, spowodowane wnioskami sejmowej Komisji Kultury i Sztuki Najwyższej Izby Kontroli, jak również przekształcenie poważnej większości różnych prywatnych zespołów w pomocnicze zespoły państwowych przedsiębiorstw imprez estradowych, spowodowały na pewien okres czasu poprawę sytuacji w omawianej dziedzinie.</u>
          <u xml:id="u-14.13" who="#RyszardHajduk">Jednakże już następne kontrole Najwyższej Izby Kontroli, przeprowadzone w dziedzinie działalności kulturalno-oświatowej i artystycznej w terenie, wskazały na występowanie w dalszym ciągu nielegalnej działalności imprezowej oraz na nieprzestrzeganie obowiązujących przepisów, między innymi także pisma okólnego nr 132 Prezesa Rady Ministrów z 1960 r. przez wydziały kultury prezydiów rad narodowych różnych szczebli. Stwarzało to dogodny grunt dla działania różnych kombinatorów, którzy za imprezy o niskich walorach artystycznych, a niekiedy wręcz szkodliwe społecznie, zagarniali bezkarnie wysokie i nieopodatkowane wpływy od widzów i ryczałty od instytucji uspołecznionych.</u>
          <u xml:id="u-14.14" who="#RyszardHajduk">I tak na przykład, przeprowadzana przez Najwyższą Izbę Kontroli w 1964 r. kontrola państwowych przedsiębiorstw imprez estradowych i stanu realizacji pisma okólnego nr 132 Prezesa Rady Ministrów wykazała, że wydziały kultury nie przestrzegały w pełni jego postanowień. Przejawiało się to między innymi w wydawaniu zezwoleń prywatnym organizatorom imprez bez określania tras, miejscowości i dat występów, w niezawiadamianiu o wydawanych zezwoleniach odnośnych władz finansowych, mających egzekwować podatki od dochodów, oraz w braku udokumentowanych kontroli legalności imprez w terenie.</u>
          <u xml:id="u-14.15" who="#RyszardHajduk">Przeprowadzona w 1966 r. przez NIK kontrola działalności kulturalno-oświatowej w miejscowościach uzdrowiskowych i wczasowych wykazała, że komisje zdrojowe państwowego przedsiębiorstwa uzdrowiskowego i Fundusz Wczasów Pracowniczych, szczególnie w okresie nasilenia sezonu letniego, zlecały organizację różnego rodzaju imprez prywatnym zespołom z pominięciem obowiązujących przepisów i użyczały im dla tych celów własnych pomieszczeń.</u>
          <u xml:id="u-14.16" who="#RyszardHajduk">Imprezy organizowane były bez zezwoleń odnośnych wydziałów kultury prezydiów rad narodowych. Ze strony wydziałów kultury prezydiów rad narodowych stwierdzono natomiast bezkontrolny stan w omawianej dziedzinie i zupełne niepanowanie nad sytuacją w terenie, szczególnie w województwach atrakcyjnych pod względem wczasowym.</u>
          <u xml:id="u-14.17" who="#RyszardHajduk">Brak nadzoru artystycznego nad organizowanymi w ten sposób imprezami ze strony wydziałów kultury prezydiów, wojewódzkich rad narodowych prowadził do stanu, w którym wczasowicze i instytucje społeczne płacili za imprezy mające charakter szmiry lub chałtury.</u>
          <u xml:id="u-14.18" who="#RyszardHajduk">Odpowiednie wnioski skierowane zostały wówczas przez Najwyższą Izbę Kontroli zarówno do prezydiów wojewódzkich rad narodowych, jak i do Naczelnej Dyrekcji Uzdrowisk, Naczelnej Dyrekcji FWP oraz do Ministerstwa Kultury i Sztuki.</u>
          <u xml:id="u-14.19" who="#RyszardHajduk">W toku kontroli działalności wydziałów kultury przeprowadzonej przez Najwyższą Izbę Kontroli w 1967 r. ponownie powrócono do tych zagadnień i stwierdzono, że wydziały kultury prezydiów powiatowych i miejskich rad narodowych, nie wykonują ciążących na nich obowiązków w zakresie nadzoru nad legalnością imprez i nie przestrzegają przepisów obowiązujących w tym zakresie.</u>
          <u xml:id="u-14.20" who="#RyszardHajduk">Z przedstawionego stanu wynika, że wprowadzenie w życie ustawy o zezwoleniach na publiczną działalność artystyczną jako aktualnego, jednolitego aktu prawnego tak wysokiego rzędu, jest niezbędną koniecznością i zmierza do uporządkowania sytuacji w omawianej dziedzinie.</u>
          <u xml:id="u-14.21" who="#RyszardHajduk">Zauważyć należy, że proponowany tekst ustawy wnosi również szereg nowych pozytywnych momentów, na które zarówno sejmowa Komisja Kultury i Sztuki, jak i Najwyższa Izba Kontroli zwracały uwagę Ministerstwa Kultury i Sztuki w odpowiednich wnioskach pokontrolnych.</u>
          <u xml:id="u-14.22" who="#RyszardHajduk">Projektowana ustawa ma na uwadze przede wszystkim potrzebę pogodzenia przepisów dotyczących dwóch podstawowych zasad:</u>
          <u xml:id="u-14.23" who="#RyszardHajduk">— stworzenia warunków dla najszerszego udziału obywateli w działalności artystycznej, rozrywkowej i sportowej, a równocześnie —</u>
          <u xml:id="u-14.24" who="#RyszardHajduk">— zapewnienia władzy państwowej koniecznego wpływu na tę działalność w interesie tychże obywateli.</u>
          <u xml:id="u-14.25" who="#RyszardHajduk">Dla osiągnięcia tego celu zastosowano zróżnicowany system, obejmujący zarówno generalne zwolnienie niektórych instytucji od obowiązku uzyskiwania zezwolenia, jak i dopuszczalność zwolnień częściowych ze względu na osobę organizatora lub rodzaj imprezy, określenie imprez, co do których wystarcza zgłoszenie zamiaru ich odbycia oraz zakaz organizowania imprez o charakterze sprzecznym z podstawami ustroju społecznego i politycznego kraju.</u>
          <u xml:id="u-14.26" who="#RyszardHajduk">Wychodząc z założenia, że zmienne warunki życia społecznego i politycznego wymagają elastyczności przy realizowaniu tak sformułowanej ustawy — projekt zawiera szereg upoważnień dla rządu do wykonania poszczególnych jej przepisów.</u>
          <u xml:id="u-14.27" who="#RyszardHajduk">Projekt, ustalając zasadę, że działalność artystyczna, rozrywkowa oraz sportowa wymaga zezwolenia (z wyjątkiem instytucji, zwolnionych od tego obowiązku w samej ustawie), upoważnia Radę Ministrów do określenia rodzajów działalności, w których zezwolenie powinno być uzyskane.</u>
          <u xml:id="u-14.28" who="#RyszardHajduk">Z przygotowanych projektów aktów wykonawczych wynika, że obowiązek uzyskiwania zezwoleń dotyczyć ma:</u>
          <u xml:id="u-14.29" who="#RyszardHajduk">1) imprez teatralnych, muzycznych, baletowych, estradowych oraz innych o podobnym charakterze,</u>
          <u xml:id="u-14.30" who="#RyszardHajduk">2) wyświetlania filmów i przezroczy,</u>
          <u xml:id="u-14.31" who="#RyszardHajduk">3) cyrków, lunaparków i wesołych miasteczek,</u>
          <u xml:id="u-14.32" who="#RyszardHajduk">4) zabaw oraz innych imprez rozrywkowych,</u>
          <u xml:id="u-14.33" who="#RyszardHajduk">5) wystaw artystycznych, wystaw książek oraz innych wystaw o charakterze kulturalno-oświatowym,</u>
          <u xml:id="u-14.34" who="#RyszardHajduk">6) audycji nagrań mechanicznych,</u>
          <u xml:id="u-14.35" who="#RyszardHajduk">7) lekcji tańca towarzyskiego,</u>
          <u xml:id="u-14.36" who="#RyszardHajduk">8) zakresu działalności sportowej: zawodów, popisów i pokazów w zakresie kultury fizycznej, strzelnic i gier zręcznościowych, jeżeli nie stanowią części lunaparków i wesołych miasteczek oraz zajęć szkoleniowych za opłatą, o ile dotyczą kultury fizycznej.</u>
          <u xml:id="u-14.37" who="#RyszardHajduk">Taki zakres przedmiotowy działania ustawy zabezpiecza wpływ państwa praktycznie na całą działalność w tej dziedzinie.</u>
          <u xml:id="u-14.38" who="#RyszardHajduk">Ustawa upoważnia Ministra Kultury i Sztuki do określenia imprez, co do których zamiast obowiązku uzyskiwania zezwolenia wystarcza zgłoszenie zamiaru odbycia imprezy.</u>
          <u xml:id="u-14.39" who="#RyszardHajduk">Przewiduje się, że taki ułatwiony tryb stosować się będzie do imprez organizowanych z okazji wydarzeń o znaczeniu politycznym, społecznym, naukowym lub kulturalnym, jeżeli imprezy te będą organizowane przez państwowe jednostki organizacyjne, związki zawodowe, organizacje młodzieżowe, centralne organizacje spółdzielcze oraz zarządy główne organizacji społecznych oraz związki i stowarzyszenia twórcze we własnej siedzibie.</u>
          <u xml:id="u-14.40" who="#RyszardHajduk">W przypadku imprezy za zgłoszeniem władza państwowa może na 24 godziny przed rozpoczęciem imprezy zgłosić zastrzeżenia lub warunki, do których organizator jest obowiązany zastosować się.</u>
          <u xml:id="u-14.41" who="#RyszardHajduk">Mając na uwadze przypadki, w których na miejscu imprez artystycznych, rozrywkowych i sportowych dochodziło do incydentów, w wyniku których poszczególne osoby z pośród widzów odniosły szkody na zdrowiu i mieniu — ustawa wprowadza pojęcie „bezpieczeństwa publiczności”, jakie organizator imprez zobowiązany jest zapewnić. Dla publiczności obowiązek ten ma takie samo znaczenie jak dla pracowników pojęcie „bezpieczeństwa i higieny pracy”. W stanie prawnym, jaki wprowadza ustawa, organizator imprezy odpowiada za szkodę, jakiej może doznać uczestnik imprezy; organizator imprezy uwolnić się może od tej odpowiedzialności tylko po przeprowadzeniu dowodu, że uczynił wszystko, aby do wypadku nie doszło. To przeniesienie obowiązku dowodu na organizatora imprezy posiada duże znaczenie dla osób dochodzących odszkodowania.</u>
          <u xml:id="u-14.42" who="#RyszardHajduk">Zagadnienie zwalczania imprez o złym poziomie artystycznym oraz wszelkiego rodzaju „chałtury” wymaga odpowiedniej reglamentacji prawnej, dającej władzom państwowym uprawnienie do wpływania na poziom i treść tej działalności. Projektowana ustawa stanowi taki instrument, którego skuteczność zależeć będzie od umiejętności posługiwania się nim przez uprawnionych. Należy wyrazić dezyderat, aby instrument ten w przyszłości należycie był wykorzystany.</u>
          <u xml:id="u-14.43" who="#RyszardHajduk">Wszystkie uwagi dotyczące przepisów w dziedzinie działalności artystycznej i rozrywkowej odnoszą się odpowiednio do działalności sportowej z uwzględnieniem jej odrębności. Zarówno stworzenie podstaw prawnych dla licencjonowania tego rodzaju działalności, jak i przepisy mające na celu ochronę publiczności, powinny przyczynić się do uporządkowania tej działalności. Zamieszczone w art. 20 ustawy upoważnienie Przewodniczącego Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki do wydania przepisów o zapewnieniu porządku publicznego na imprezach sportowych, powinno przyczynić się do stworzenia kulturalnej atmosfery na tych imprezach.</u>
          <u xml:id="u-14.44" who="#RyszardHajduk">W końcu podkreślić należy kodyfikacyjne zalety projektu, który w jednym akcie prawnym obejmuje zarówno zasady mieszczące się dotychczas w kilku aktach prawnych, jak i wprowadza współczesne nazwy organów oraz współczesną terminologię, co ułatwi stosowanie przepisów przez organy rad narodowych wszystkich stopni. Zamieszczone w ustawie upoważnienia do przekazywania uprawnień organom rad narodowych niższych stopni — pozwoli na zastosowanie tendencji decentralizacyjnej przy stosowaniu ustawy.</u>
          <u xml:id="u-14.45" who="#RyszardHajduk">Reasumując powyższe uwagi stwierdzić należy, że społeczeństwo otrzyma ustawę odpowiadającą obecnemu etapowi organizacyjnemu władz państwowych oraz zapewniającą swobodę działania instytucjom powołanym do upowszechnienia kultury, rozrywki oraz kultury fizycznej.</u>
          <u xml:id="u-14.46" who="#RyszardHajduk">Proszę w imieniu Komisji Kultury i Sztuki, aby Wysoki Sejm raczył uchwalić projekt ustawy o zezwoleniach na publiczną działalność artystyczną, rozrywkową i sportową (druk nr 112) wraz z poprawkami zaproponowanymi przez Komisję (druk nr 117).</u>
          <u xml:id="u-14.47" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#JanKarolWende">Otwieram dyskusję. Głos ma poseł Witold Lassota.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#WitoldLassota">Wysoki Sejmie! Referowana dziś ustawa o zezwoleniach na publiczną działalność artystyczną, rozrywkową i sportową jest częścią składową procesu rekonstrukcji i unowocześniania norm prawnych w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-16.1" who="#WitoldLassota">Rzecz oczywista, że przepisy prawne z tego zakresu wydane przed 35 laty, i do dziś obowiązujące, stać się musiały rekwizytem skromnej na ówczesne czasy działalności kulturalnej i jakże odmiennej w swej treści i wyrazie. Nie zachodzi sądzę, potrzeba roztaczania przed Wysoką Izbą tych olbrzymich osiągnięć w naszym dorobku kultury, które stały się czymś powszechnym, naturalnym, stały się chlebem powszednim dla ludzi miast i wsi.</u>
          <u xml:id="u-16.2" who="#WitoldLassota">Wiadome jest, że proces rozwoju kultury jest integralną częścią i elementem współzależnym ogólnego wpływu cywilizacji na społeczeństwo, stopnia upowszechniania wiedzy i nauki. Na proces ten ma wpływ fakt, że co czwarty obywatel w naszym kraju kształci się w sposób zorganizowany, że mimo ogromnych i pilnych potrzeb w dziedzinie budownictwa, przemysłu czy rolnictwa, inwestuje się w człowieka — poprzez oświatę i kulturę.</u>
          <u xml:id="u-16.3" who="#WitoldLassota">Nowoczesne środki upowszechniania różnych form artystycznych docierają dziś wraz z elektrycznością nie tylko do domów kultury i wiejskich klubów, ale w pełnym wyrazie i wysokiej jakości — do pojedynczych zagród i oderwanych od rytmu życia cichych osiedli.</u>
          <u xml:id="u-16.4" who="#WitoldLassota">Poza imponującym rozwojem radiofonii, telewizji i filmu, muzyki z płyt i taśm, prasy, sieci bibliotek i klubów, przybywa nam systematycznie wiele nowych zespołów artystycznych, imprez rozrywkowych, muzycznych i estradowych.</u>
          <u xml:id="u-16.5" who="#WitoldLassota">Mimo stałego wzrostu mechanicznych form przekazu sztuki, bezpośredni kontakt z odtwórcą czy kompozytorem staje się nieodzowny i ma w społeczeństwie tendencje wzrastającego zapotrzebowania. Już dziś bilans roczny występów artystycznych, muzycznych, zespołów pieśni i tańca i innych przekracza w skali kraju sto tysięcy. Zarówno więc ten fakt wzrostu ilości imprez, jak też różnorodność form i zakres oddziaływania na widza, wymagają uporządkowania tej tak ważnej i powszechnej dziedziny życia kulturalnego.</u>
          <u xml:id="u-16.6" who="#WitoldLassota">Przede wszystkim ustawa stwarza podstawy dla działalności artystycznej lub rozrywkowej na odpowiednim poziomie; dąży też do ograniczania wszelkiej spekulacji i reklamiarstwa. Zapobiega efekciarstwu i publikowaniu programów, na które organizatorzy nie mają pokrycia. Sądzić należy, że ustawa skutecznie wyeliminuje zdarzające się przypadki, gdzie znane nazwiska z afisza nie mają nic wspólnego z nazwiskami ze sceny.</u>
          <u xml:id="u-16.7" who="#WitoldLassota">Projekt ustawy zmierza również do wprowadzenia tak bardzo potrzebnego ładu kompetencyjnego, a mianowicie normuje w sposób prawidłowy szereg zagadnień, które do tej pory znajdowały się niesłusznie w zakresie działania resortu kultury, jak na przykład zabawy taneczne czy strzelnice.</u>
          <u xml:id="u-16.8" who="#WitoldLassota">Godną szczególnego podkreślenia jest tendencja zmierzająca do rozszerzenia decentralizacji i uprawnień rad narodowych w zakresie wydawania zezwoleń na działalność artystyczną lub rozrywkową ze szczebla wojewódzkiego na szczebel powiatowy, a w niektórych przypadkach, nawet niżej. Ta procedura wynikająca ze wzrostu poziomu kadry w radach, znacznie ułatwi organizatorom załatwianie formalności, a władzy lokalnej, najbardziej zorientowanej w warunkach i potrzebach środowiska, umożliwi decydujący wpływ na regulowanie tego rodzaju działalności.</u>
          <u xml:id="u-16.9" who="#WitoldLassota">Konsekwencją tej linii postępowania jest również tryb wydawania zezwoleń na organizowanie imprez na terenie szkół państwowych. Wydaje się całkowicie słuszne, by o imprezach spoza szkół, odbywających się na terenie szkół, decydował gospodarz, to jest organ administracji szkolnej w porozumieniu z wydziałem kultury właściwej rady narodowej.</u>
          <u xml:id="u-16.10" who="#WitoldLassota">Każdy przejaw usprawnień administracyjnych i skracania drogi między władzą a obywatelem jest przecież cząstką postępującego procesu rozwoju szeroko rozumianych usług dla ludności. Ale zrozumiałe staje się, że rozluźnienie wymogów formalnych i wszelkie złagodzenia w postępowaniu administracyjnym uzależnione będą od świadomości i odpowiedzialności tak przedstawiciela władzy, jak i interesanta. Ten wymóg dotyczyć powinien nie tylko spraw formalno-proceduralnych. Przede wszystkim chcielibyśmy, by ustawa przyczyniała się do eliminowania z życia kulturalnego banału i szmiry, efekciarstwa i handlu wszystkim, co przynosi dochód. Nie można zgodzić się z tym, by dążenia do efektów ekonomicznych odbywały się drogą poszukiwań towarów za wszelką cenę chodliwych, choćby to był produkt najgorszej jakości. Dlatego słusznie ustawa stawia wymóg i przejawią troskę, by działalność artystyczna i rozrywkowa prowadzona była przez osoby o wysokich kwalifikacjach moralnych, zawodowych i politycznych. Mamy prawo oczekiwać dziś na sztukę i rozrywkę bliską życiu, świadczącą o szacunku do widza i słuchacza.</u>
          <u xml:id="u-16.11" who="#WitoldLassota">Poza tym co może uregulować ustawa, pozostaje jeszcze szeroka sfera spraw i zadań, które wynikają niejako z ducha ustawy, towarzyszą jej w pełnym procesie.</u>
          <u xml:id="u-16.12" who="#WitoldLassota">Istnieją tendencje zarówno u nas, jak i w innych krajach, do organizowania masowych imprez na wielkich stadionach i w obszernych halach. Dynamika tych imprez, jak też reakcja widzów na nie, mają charakter specyficzny i wymagają skomplikowanej techniki obsługiwania widza i organizacji widowisk. Ale z dotychczasowych doświadczeń wiemy, że imprezy „bigbitowe” czy atrakcyjne imprezy sportowe, poza naturalnymi emocjami, wyzwalają przecież często najniższe instynkty i brutalne odruchy. Zwłaszcza boiska i hale sportowe są nierzadko miejscem azylu dla wielu wulgarnych wystąpień, których ani Milicja Obywatelska, ani społeczeństwo nie tolerowałyby w innych okolicznościach i na innym, poza sportowym, terenie. Nie może być przecież powszechnego i bezwiednego zafascynowania imprezą. Można wymagać, aby ludzie odpowiedzialni za przebieg i organizację imprez, poczuwali się do obowiązku spełniania swych służbowych i porządkowych czynności. Trzeba przecież uwzględniać i to, że masowość tych imprez z reguły potęgowana jest przez radio, telewizję, a nawet Interwizję.</u>
          <u xml:id="u-16.13" who="#WitoldLassota">Wprawdzie projekt ustawy przewiduje sankcje za niewłaściwe zachowanie się w miejscach publicznych, co z reguły jest rzadko przestrzegane, ale poza sankcjami trzeba usilnie dążyć do wychowywania kibiców i widzów, do właściwego i taktownego traktowania wykonawców widowisk, jak też szacunku dla otoczenia.</u>
          <u xml:id="u-16.14" who="#WitoldLassota">Wierzę, i pogląd taki wyrażam w imieniu Klubu Poselskiego Stronnictwa Demokratycznego, że ustawa w wysokim stopniu uporządkuje wiele współczesnych zadań w zakresie publicznej działalności artystycznej, rozrywkowej i sportowej.</u>
          <u xml:id="u-16.15" who="#WitoldLassota">Będzie ona też dalszym krokiem do poszerzania percepcji człowieka i stwarzania coraz lepszych możliwości, by kultura stawała się również powszechną oświatą wyrażaną przecież tylko w innej formie.</u>
          <u xml:id="u-16.16" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#JanKarolWende">Zgłoszeń do dyskusji nie ma.</u>
          <u xml:id="u-17.1" who="#JanKarolWende">Czy ktoś jeszcze z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-17.2" who="#JanKarolWende">Nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-17.3" who="#JanKarolWende">Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-17.4" who="#JanKarolWende">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-17.5" who="#JanKarolWende">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o zezwoleniach na publiczną działalność artystyczną, rozrywkową i sportową wraz z poprawkami proponowanymi przez Komisję Kultury i Sztuki — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-17.6" who="#JanKarolWende">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-17.7" who="#JanKarolWende">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-17.8" who="#JanKarolWende">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-17.9" who="#JanKarolWende">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zezwoleniach na publiczną działalność artystyczną, rozrywkową i sportową.</u>
          <u xml:id="u-17.10" who="#JanKarolWende">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Kultury i Sztuki o rządowym projekcie ustawy o bibliotekach (druki sejmowe nr 113 i 118).</u>
          <u xml:id="u-17.11" who="#JanKarolWende">Głos ma sprawozdawca poseł Roman Kaczmarek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#RomanKaczmarek">Obywatelu Marszałku, Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-18.1" who="#RomanKaczmarek">Z upoważnienia sejmowej Komisji Kultury i Sztuki przedkładam projekt ustawy o bibliotekach, oczekiwanej od dłuższego czasu z niecierpliwością i najżywszym zainteresowaniem przez szerokie kręgi ludzi książki.</u>
          <u xml:id="u-18.2" who="#RomanKaczmarek">Książka od wieków stanowi wielką skarbnicę mądrości i ducha ludzkiego, doświadczeń i zwycięstw, jest świadectwem stałego rozwoju cywilizacji i kultury narodów. Książka służyła pokoleniom, a dziś towarzyszy na co dzień człowiekowi we wszystkich przejawach życia, stała się narzędziem jego pracy i najbliższym przyjacielem. Szczególną rolę spełnia w dziedzinie oświaty, nauki i kultury. Toteż najczulszą troską otaczano księgi od zarania ich dziejów, a we współczesnym nam świecie wyznaczono im pryncypialną rolę.</u>
          <u xml:id="u-18.3" who="#RomanKaczmarek">W naszej historii książka ma wyjątkowe znaczenie. Przechodziła te same losy, co naród cały, była świadkiem i stała się dokumentem wzlotów i upadków, chwały i tragedii. Służyła myślicielom, twórcom, uczelniom i szkołom, żołnierzowi i bojownikowi, chłopu i robotnikowi, mężom stanu i szaremu obywatelowi w tysiącletniej naszej przeszłości. Książka dzieliła z narodem wielkość i tragizm jego historii, lecz zawsze była „arką przymierza między dawnymi a nowymi czasy”, zawsze torowała drogę postępowej i radykalnej myśli ludzkiej, narodowemu, patriotycznemu działaniu.</u>
          <u xml:id="u-18.4" who="#RomanKaczmarek">Dzieje bibliotekarstwa polskiego zbiegają się z pierwszymi wiekami naszego cywilizacyjnego rozwoju, a ze szczególną dumą wspominamy dzieło polskiego Oświecenia — pierwszą publiczną bibliotekę w Warszawie fundacji Załuskich. W naszym kulturalnym dorobku na specjalną uwagę zasługują biblioteki naukowe, a zwłaszcza z podziwem i uznaniem przypominamy nieprzemijający dorobek Biblioteki Jagiellońskiej, Ossolineum, Biblioteki Narodowej i wielu znakomitych księgozbiorów publicznych naszego kraju, a w tym dwuwiekową tradycję bibliotek wojskowych.</u>
          <u xml:id="u-18.5" who="#RomanKaczmarek">Nie mniejszą rolę w upowszechnieniu książki i rozwoju czytelnictwa odegrały biblioteki publiczne, powstające dzięki entuzjazmowi i pasji różnych środowisk, zazwyczaj reprezentujących postępowy nurt społeczny i radykalizm działania. W ich szeregach odnajdujemy nazwiska wybitnych działaczy ludowych i ruchu robotniczego oraz ofiarnej inteligencji polskiej. Niemal w każdym zakątku Polski możemy odnaleźć tę godną uznania działalność dla oświaty i kultury narodowej. Udział w niej mają liczne pokolenia bibliotekarzy. O roli tego zawodu wypowiadano się już wiele, lecz nigdy za dużo nie będzie wyrazów uznania dla tych cichych, a jakże pracowitych działaczy oświatowych, najbliższych towarzyszy naszych pedagogów i uczonych.</u>
          <u xml:id="u-18.6" who="#RomanKaczmarek">Gdy przystępujemy do podjęcia nowej ustawy o bibliotekach, warto przypomnieć, że starania, a chyba i walkę w tym zakresie podjęli bibliotekarze polscy już przed pół wiekiem, wspomagani przez szerokie koła ówczesnych działaczy oświatowych, a zwłaszcza ludzi książki.</u>
          <u xml:id="u-18.7" who="#RomanKaczmarek">Od roku 1921 w okresie między dwiema wojnami niemal co roku ponawiano szturm do ówczesnej sejmowej Komisji Oświaty. Szczególnie ostry atak zorganizowano w roku 1934 dla przełamania obojętności sanacyjnych matadorów w dziedzinie kultury. Niestety, wysiłki Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich i ich wiernych sojuszników nie przyniosły żadnych pozytywnych rezultatów, a katastrofa wrześniowa 1939 roku zupełnie pognębiła ten słuszny ruch społeczny w interesie książki i w obronie bibliotekarstwa polskiego.</u>
          <u xml:id="u-18.8" who="#RomanKaczmarek">Działania wojenne lat 1939–1945, a głównie barbarzyństwo hitlerowskiego okupanta, wyrządziły katastrofalne szkody bibliotekarstwu naszemu, a książce polskiej wyjątkową krzywdę, przygotowując pełną jej zagładę. Nigdy kultura nasza, mimo ofiarnego oddania się niemal każdego Polaka ratownictwu książki, nie odniosła boleśniejszych ran niż w latach faszystowskiego bestialstwa II wojny światowej.</u>
          <u xml:id="u-18.9" who="#RomanKaczmarek">Pełne przywrócenie wiodącej roli książce w kulturze i w gospodarce narodowej przyniosła wraz z wojennymi triumfami władza ludowa. Budując zręby nowego ładu społecznego, dźwigając ze zniszczeń okupacji i wojny główne dziedziny życia państwowego i społecznego, ratowano także kulturalne mienie Polski, a w tym ocalałe szczątki piśmiennictwa polskiego. W natłoku spraw powojennych pierwszego roku niepodległości, na przełomie lat 1945 i 1946, dla ochrony prawnej książki polskiej i księgozbiorów przystąpiono do opracowania pierwszego aktu państwowego z tego właśnie zakresu. W dniu 17 kwietnia 1946 r. — w okresie Krajowej Rady Narodowej — został wydany dekret o bibliotekach i opiece nad zbiorami bibliotecznymi. Dopiero w Polsce Ludowej, u progu socjalistycznego budownictwa, marzenia i walka bibliotekarzy poprzednich dziesiątków lat dały korzystne rezultaty.</u>
          <u xml:id="u-18.10" who="#RomanKaczmarek">Obywatele Posłowie! Pozwólcie, że przytoczę trzy krótkie, lecz jakże ważne fragmenty z dekretu z roku 1946, które wywarły zasadniczy wpływ na organizację i rozwój bibliotekarstwa krajowego w całym obecnym dwudziestoleciu. Cytuję z przepisów ogólnych:</u>
          <u xml:id="u-18.11" who="#RomanKaczmarek">„Biblioteki i zbiory biblioteczne, zarówno krajowe, jak znajdujące się za granicą, a będące własnością lub w posiadaniu obywateli polskich lub instytucji polskich, uznaje się za narodowe mienie kulturalne, powołane do służenia dobru ogólnemu...” oraz „Celem prowadzenia w społeczeństwie jednolitej działalności kulturalnej za pomocą książki i bibliotek oraz umożliwienia obywatelowi korzystania ze zbiorów bibliotecznych całego kraju tworzy się ogólnokrajową sieć bibliotek publicznych utrzymywanych przez państwo lub inne związki publiczno-prawne”.</u>
          <u xml:id="u-18.12" who="#RomanKaczmarek">Natomiast art. 13 tegoż dekretu stwierdza:</u>
          <u xml:id="u-18.13" who="#RomanKaczmarek">„Obowiązek zakładania i utrzymywania publicznych bibliotek naukowych ciąży na państwie”.</u>
          <u xml:id="u-18.14" who="#RomanKaczmarek">Dekret, opracowany w czasach spiętrzonych, palących potrzeb odbudowującego się państwa, w czasach poszukiwania nowego modelu życia narodowego, stał się w ciągu dwóch dziesiątków lat podstawową formą prawną w dziedzinie gospodarowania ocalałymi księgozbiorami, ochrony i zabezpieczenia książki polskiej i natychmiastowego udostępnienia tychże odradzającej się nauce, oświacie i kulturze, a szczególnie nowym konsumentom tych dóbr, których likwidacja analfabetyzmu, zorganizowana sieć szkolnictwa wszystkich typów i stopni, skierowała do naukowych i publicznych bibliotek.</u>
          <u xml:id="u-18.15" who="#RomanKaczmarek">Dekret nie tylko dał prawne podstawy bibliotekarstwu krajowemu, lecz przede wszystkim stał się siłą napędową. Jego dynamizm przyczynił się między innymi do gwałtownego rozwoju bibliotek różnych kierunków i specjalności, od księgozbiorów naukowych, często wbrew dekretowi hermetycznie niedostępnych dla szerokiego ogółu czytelników, poprzez biblioteki Polskiej Akademii Nauk, uniwersyteckie i wyższych uczelni, do bibliotek powszechnych wszystkich szczebli, sięgając głęboko w teren, do gromady wiejskiej i osiedli. Wpływał także na organizację i wzrost bibliotekarstwa szkolnego, powszechnego i szczególnie szeroko rozwiniętej sieci bibliotek związkowych i przyzakładowych. Również i główna książnica w kraju, Biblioteka Narodowa, już czterdzieści lat pracująca dla naszej kultury, w okresie, którym dzisiejszą debatę sejmową zamykamy, uzyskała rangę głównej instytucji bibliotecznej Polski, tak w zakresie bogactwa zbiorów, wyników rozległych badań księgo-znawczych i czytelniczych oraz prac bibliograficznych, jak również w zakresie poradnictwa i instruktażu dla wielkich sieci bibliotek publicznych: wojewódzkich, miejskich, powiatowych, osiedlowych i gromadzkich. Na dwadzieścia lat od wydania dekretu przypada powstanie przeszło 40 tys. bibliotek, a księgozbiory wzbogaciły się o około 157 milionów woluminów, zarówno z produkcji bieżącej książki, z nabytków zagranicznych, jak i z przejmowania i zabezpieczenia ocalałych książek dawnej proweniencji.</u>
          <u xml:id="u-18.16" who="#RomanKaczmarek">Wysoki Sejmie! W chwili, gdy naszą uwagę koncentrujemy wokół spraw bibliotecznych, warto przypomnieć, że posiadamy w Polsce ponad 50 tys. bibliotek różnych typów, a bibliotekarze udostępniają czytelnikom około 180 milionów książek. Liczba wypożyczeń zbliża się już obecnie do 300 milionów. Te imponujące wyniki, które jeszcze raz potwierdzają, że Polska jest krajem ludzi kształcących się, są sumą decyzji władz politycznych i państwowych, szczególnie dojrzałych postanowień władz terenowych oraz ofiarnego wysiłku kadry bibliotekarskiej, a przede wszystkim szturmu czytelników i ich współpracy w szeroko rozwiniętej akcji kół przyjaciół bibliotek, rad społecznych i ruchu bibliofilskiego.</u>
          <u xml:id="u-18.17" who="#RomanKaczmarek">Na tym miejscu, obywatele Posłowie, należy wyrazić uznanie wszystkim bibliotekarzom w kraju za ich wielki wkład do odbudowy kultury polskiej, za pomnażanie i upowszechnianie nowych wartości kulturowych, za ich społeczną, humanistyczną postawę, za wierną służbę książce, szczególnie w ostatnim półwieczu zorganizowanego ruchu zawodowego. Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich powstało w roku 1917, a w lutym bieżącego roku odbyło swój szósty jubileuszowy Zjazd na 50-lecie — z podjęciem współczesnej tematyki zagadnienia współpracy bibliotek w zakresie gromadzenia i pełnego udostępniania zbiorów (wypożyczeń międzybibliotecznych) oraz kapitalnej sprawy w bieżącej gospodarce narodowej, mianowicie wymiany informacji naukowej i dokumentacji technicznej. Lutowa debata bibliotekarska to preliminaria do dzisiejszych rozważań Sejmu nad ustawą biblioteczną.</u>
          <u xml:id="u-18.18" who="#RomanKaczmarek">Ogromny wzrost bibliotekarstwa i rozwój spraw bibliotecznych w Polsce, daleko wybiegły poza intencje i postanowienia kwietniowego dekretu. Życie zdezaktualizowało lub wręcz przekreśliło wartościowe na ówczesnym etapie ustalenia z okresu Krajowej Rady Narodowej w zakresie bibliotek. Toteż, z inicjatywy Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, przystąpiono w różnych środowiskach do analizy aktualności dekretu, do zebrania nowych doświadczeń i istotnych potrzeb naszych bibliotek. Dyskusja, wspierana głównie przez Ministerstwo Kultury i Sztuki, trwała nieomal 10 lat i wyszła poza opłotki bibliotekarskiego świata i fachowych organów bibliotecznych. Prasa codzienna, centralna i prowincjonalna, periodyki społeczno-kulturalne, a szczególnie „Polityka”, poświęciły wiele miejsca temu zagadnieniu i nadały mu rangę sprawy głównej w naszej kulturze. Nasilenie tych szerokich rozmów i wymiany poglądów przypadało na lata 1963 i 1967. Opinia publiczna zmusiła zainteresowane resorty do rychlejszego ujawnienia własnych poglądów i uzgodnienia ostatecznego stanowiska, przekazując całość pracy redakcyjnej Ministrowi Kultury i Sztuki.</u>
          <u xml:id="u-18.19" who="#RomanKaczmarek">Projekt ustawy o bibliotekach, który otrzymaliśmy do przemyślenia i uchwalenia, jest wynikiem ostatecznego uzgodnienia tego kapitalnego zagadnienia przez głównych kontrahentów. Między innymi wypowiedziały się za projektem: Komitet Nauki i Techniki, Polska Akademia Nauk, Ministerstwo Oświaty i Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwo Kultury i Sztuki, prezydia wojewódzkich rad narodowych oraz Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich — jako najbardziej zainteresowane strony.</u>
          <u xml:id="u-18.20" who="#RomanKaczmarek">Projekt niniejszy stawia zagadnienie wszechstronnego, skoordynowanego współdziałania bibliotek w Polsce jako naczelną zasadę organizacyjną ogólnokrajowej sieci bibliotecznej. Nakłada na biblioteki obowiązek współpracy, wytycza i zakreśla główne jej kierunki, wyznacza organy doradcze, badawcze i wykonawcze, niezbędne do kierowania tą współpracą.</u>
          <u xml:id="u-18.21" who="#RomanKaczmarek">Projekt w 10 rozdziałach i w 41 artykułach obejmuje następujące podstawowe sprawy: ogólne zasady tworzenia, organizacji i znaczenia bibliotek we wszystkich resortach, działalność bibliotek powszechnych jako podstawowych ogniw czytelnictwa i upowszechniania książki, wzajemne stosunki bibliotek, a szczególnie wymiana międzybiblioteczna, specjalizacja i ochrona zbiorów, współpraca w działalności informacyjnej i udostępnianiu zbiorów, doskonalenie metod prac bibliotecznych i bibliograficznych, obsada personalna bibliotek oraz dokształcanie kadry bibliotekarskiej, wreszcie — publiczne udostępnianie niepaństwowych zbiorów, ich ewidencja i ochrona.</u>
          <u xml:id="u-18.22" who="#RomanKaczmarek">Postanowienia projektu, dotyczące działalności ogółu bibliotek i ich współdziałania, nie naruszają obowiązujących przepisów wprowadzonych innymi aktami prawnymi w stosunku do księgozbiorów Polskiej Akademii Nauk, instytutów naukowo-badawczych, szkół wyższych, a także bibliotek szkolnych oraz fachowych. Ponieważ biblioteki publiczne są podstawowymi placówkami rozwoju czytelnictwa, a działalność ich nie jest regulowana aktami ustawodawczymi, stąd projekt odrębnie normuje i szczegółowo specyfikuje sprawy organizacyjne i kierunki ich działania.</u>
          <u xml:id="u-18.23" who="#RomanKaczmarek">Całość spraw bibliotecznych w kraju projekt przekazuje Ministrowi Kultury i Sztuki i ustanawia organ opiniodawczy i doradczy, jakim ma być Państwowa Rada Biblioteczna, do której wejdą przedstawiciele zainteresowanych resortów, instytucji oraz organizacji. Tutaj zjawia się refleksja z konfrontacji z dekretem z 1946 roku. Wówczas przewidywana Rada Biblioteczna w ogóle nie podjęła czynności. W obecnej sytuacji we wprowadzaniu i realizacji niniejszej ustawy Państwowa Rada Biblioteczna powinna mieć znakomity udział.</u>
          <u xml:id="u-18.24" who="#RomanKaczmarek">Działająca od 1928 r. Biblioteka Narodowa z siedzibą w Warszawie uznana została niniejszym projektem za centralną bibliotekę państwa, w niczym nie uszczuplającą zbiorów i prac naukowych, nie hamującą dalszego rozwoju innych książnic w kraju. Projekt nakłada szerokie i liczne zadania na Bibliotekę Narodową, a szczególnie zobowiązuje do zachowania pełnego dorobku piśmienniczego Polski i dotyczącego naszego kraju, do prowadzenia bibliografii narodowej, do rozwijania bibliotekarstwa, nauki o książce i pokrewnych dziedzin wiedzy, do doskonalenia i koordynowania działalności bibliotek całej krajowej sieci bibliotecznej.</u>
          <u xml:id="u-18.25" who="#RomanKaczmarek">Projekt wiele miejsca poświęca bibliotekom naukowym, fachowym, szkolnym i pedagogicznym, bibliotekom publicznym i wreszcie samym pracownikom bibliotek. W przepisach szczegółowych raz jeszcze potwierdza się prawo dostarczania bibliotekom egzemplarza obowiązkowego druków wydawanych w kraju. Projekt nie przemilcza bibliotek i zbiorów organizacji spółdzielczych, społecznych i innych instytucji niepaństwowych, a także ustosunkowuje się do księgozbiorów prywatnych, które niejednokrotnie kryją w swych zasobach skarby naszej narodowej kultury.</u>
          <u xml:id="u-18.26" who="#RomanKaczmarek">Po upływie 3 miesięcy, z chwilą wejścia w życie podjętej przez nas ustawy, stracą moc cztery akty prawne: z roku 1928 rozporządzenie o Bibliotece Narodowej, z roku 1932 — ustawa o egzemplarzu obowiązkowym i urzędowej rejestracji, z roku 1946 wielokrotnie z tego miejsca wspominany dekret o bibliotekach oraz z roku 1951 — ustawa o przekazaniu Ministrowi Kultury i Sztuki zakresu działania Ministra Oświaty w przedmiocie bibliotek.</u>
          <u xml:id="u-18.27" who="#RomanKaczmarek">Obywatele Posłowie! W toku prac sejmowej Komisji Kultury i Sztuki nad projektem ustawy o bibliotekach powstały drobne propozycje zmian i uzupełnień, które obywatele posłowie otrzymali (druk nr 118).</u>
          <u xml:id="u-18.28" who="#RomanKaczmarek">W przekonaniu, że nowy akt prawny naszego Sejmu nie tylko będzie petryfikował stań współczesnego bibliotekarstwa krajowego, lecz także, podobnie jak dekret z roku 1946, stworzy na długie lata gruntowne i wszechstronne podstawy do dalszego rozkwitu bibliotek i upowszechnienia jako głównego ogniwa oświaty, nauki i kultury oraz innych resortów gospodarki narodowej w służbie socjalistycznego społeczeństwa — w imieniu sejmowej Komisji Kultury i Sztuki mam zaszczyt przedłożyć Wysokiej Izbie projekt ustawy w brzmieniu rządowym łącznie z proponowanymi zmianami (druki nr 113 i 118).</u>
          <u xml:id="u-18.29" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#JanKarolWende">Otwieram dyskusję. Głos ma poseł Roch Kostrzewa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#RochKostrzewa">Wysoki Sejmie! Podejmując prace nad ustawą o bibliotekach i przedstawiając jej projekt pod dzisiejsze obrady, Sejm bieżącej kadencji daje jeszcze jeden przekonywający dowód szczególnej troski ludowego państwa o stały rozwój kultury narodowej, o nieustanny wzrost jej znaczenia dla rozwoju procesu patriotycznego i socjalistycznego wychowania narodu, stałego i postępowego wychowania naszego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-20.1" who="#RochKostrzewa">W wielkim bowiem dziele tworzenia kultury narodowej, rozszerzania pola jej oddziaływań na człowieka w upowszechnieniu najbardziej wartościowego i postępowego dziedzictwa treści naszej literatury z przeszłości, jak i tego, co najlepsze z niej się rodzi obecnie, miejsce szczególne zajmują książki i biblioteki publiczne.</u>
          <u xml:id="u-20.2" who="#RochKostrzewa">„Na wychowanie kulturalnego człowieka — pisał Maksym Gorki — największy wpływ ma sztuka i nauka, a obie te siły są połączone w książce”.</u>
          <u xml:id="u-20.3" who="#RochKostrzewa">Wieś polska, która w okresie istnienia Polski Ludowej zyskała szanse nieporównanego nigdy dotąd rozwoju społeczno-gospodarczego, w równym co najmniej stopniu odczuwa dobrodziejstwa swojego awansu kulturalnego, którego istotnym współtwórcą stała się książka i jej szerokie upowszechnienie. Sponad 20 milionów książek zgromadzonych w 6 tys. bibliotek gromadzkich i ich filiach oraz w 27 tys. punktów bibliotecznych korzysta prawie 3 miliony czytelników wiejskich, którzy dokonują w ciągu roku około 43 miliony wypożyczeń. To nie jest martwa i sucha statystyka. Za tymi liczbami kryje się ogromny wysiłek ludowego państwa i żywy ruch umysłowy wsi, odwieczny wyraz tęsknoty chłopa do współuczestnictwa w tworzeniu życia i kultury narodowej poprzez najpełniejsze poznawanie tego, co w literaturze najcenniejsze i najbardziej wzruszające z życia i z jego piękna wzięte.</u>
          <u xml:id="u-20.4" who="#RochKostrzewa">Jakże, choćby na tym tle, mizernie, a nawet prostacko i wrogo, brzmią głosy wichrzycieli i wrogów Polski Ludowej o rzekomym zagrożeniu kultury narodowej, o wypieraniu ze strony państwa tej „prawdziwej” literatury, o zaniku troski państwa o jej rozwój. Fałszywe to głosy, izolowane, żałośnie osamotnione i błądzące.</u>
          <u xml:id="u-20.5" who="#RochKostrzewa">Reprezentuję tutaj w Sejmie ten region Polski, skąd podniósł się najgwałtowniej i najpełniej głos protestu i potępienia dla głosicieli tych fałszów. Żaden bowiem region kraju bardziej niż Opolszczyzna — bardziej niż jakakolwiek część ziem Polsce przywróconych — nie ceni wagi i znaczenia tego, co dokonało się w kraju, aby słowo drukowane trafiło wszędzie, a nade wszystko tam, gdzie było i jest najbardziej potrzebne — pod strzechę.</u>
          <u xml:id="u-20.6" who="#RochKostrzewa">Przypomnieć warto z tej trybuny, że w mrocznych latach pruskiego i hitlerowskiego panowania na naszych ziemiach zachodnich i północnych, ludzie pióra tworzyli najbardziej wartościową, patriotyczną siłę, rozwijali piękno polskiego języka, budzili patriotyczne sumienia do walki i czynu, utrwalali wiarę w powrót do Macierzy. Książka polska stała się dla żyjącego pod zaborem ludu polskiego niewyczerpanym i często jedynym źródłem otuchy, kształtowała ich poczucie odrębności narodowej i klasowej.</u>
          <u xml:id="u-20.7" who="#RochKostrzewa">Eliza Orzeszkowa 4 grudnia 1903 r. w „Odezwie do Ślązaczek” pisała m. in. — „... jeżeli nie znacie Ojczyzny Waszej, w jej ziemi, w jej narodzie, w jej chwale i w jej poniżeniu, w jej chlubach i w jej nieszczęściach, to i kochać jej nie możecie, a jeżeli jej nie kochacie, to brakuje Wam jednego z najpiękniejszych klejnotów, które bogactwo duszy człowieka stanowią”.</u>
          <u xml:id="u-20.8" who="#RochKostrzewa">Czynili to w wielkiej mierze i ludowi pisarze. „Póki jedna polska matka bronić będziem do ostatka, póki jedno polskie dziecię — mowy polskiej nie wyrwiecie” — pisał jeden z nich — Jakub Kania — spod opolskich Siołkowic.</u>
          <u xml:id="u-20.9" who="#RochKostrzewa">Pisał na tej ziemi Lompa i Miarka, Bończy, Damrot, Jaroń i inni, bowiem to wynikało przede wszystkim z poczucia ich patriotycznego obowiązku wobec społeczeństwa i ojczyzny. To samo poczucie patriotycznego obowiązku kształtuje postawę twórczą aktualnie działającego środowiska pisarskiego ziem -odzyskanych. Wynika to z kolei niewątpliwie ze ścisłego zespolenia tych ziem z całością Polski, w wyniku historycznego zwycięstwa odniesionego w II wojnie światowej przez Armię Radziecką i współdziałające z nią ludowe Wojsko Polskie nad hitlerowskim okupantem, jak też i z tego, że rozwijają się tutaj coraz żywotniejsze i aktywniejsze ośrodki twórcze na tle ogólnego rozwoju tych ziem.</u>
          <u xml:id="u-20.10" who="#RochKostrzewa">Szczególną wartością dorobku np. opolskich pisarzy, jest szczery autentyzm, prawda osobistego przeżycia socjalistycznych przeobrażeń, twórczego i życiowego doświadczenia. Cenimy sobie szczególnie takie postacie wśród nich, jak: Rafał Urban, Ludwik Bielaczek — ludzi, który pisząc, pozostali jednocześnie autentycznymi chłopami, pracują w gospodarstwach, łączą swoje bogate w przemiany życie i pracę z pisarstwem. Nic więc dziwnego, że w atmosferze tak bardzo czynnego współtworzenia dzieła pisarskiego, mnożą się u naszej ludności, w mieście i na wsi, zainteresowania książką i jej treścią, zawierane są nowe przyjaźnie z literaturą, zwiększa się nieustannie głód czytania.</u>
          <u xml:id="u-20.11" who="#RochKostrzewa">Mamy w województwie opolskim 339 bibliotek, z tego 257 gromadzkich z filiami i 758 punktów bibliotecznych o łącznej ilości ponad 1 800 tys. książek Jeżeli w 1946 r. na jeden tom przypadało 15 mieszkańców miast i aż 265 mieszkańców wsi, to dziś przypada na jednego mieszkańca 1,7 książki, a na czytelnika 9,2 książki. Oznacza to nie tylko pełną, w porównaniu z ilością jednostek administracyjnych i wsi, sieć placówek upowszechnienia książki, ale oznacza to również ogromny rozwój czytelnictwa i aktywności społeczeństwa oraz środowiska literackiego. W 1966 r. np. odbyło się około 300 spotkań literackich, działało 159 kół przyjaciół bibliotek, a na konkurs „Złoty Kłos dla twórcy, srebrny dla czytelników” wpłynęło w tymże roku ponad 9 tys. wypełnionych ankiet.</u>
          <u xml:id="u-20.12" who="#RochKostrzewa">Taki jest w dużym skrócie nasz opolski stan posiadania w tej dziedzinie, a ustawa, którą dziś uchwalamy, niewątpliwie przyczyni się do jeszcze większego rozwoju tak twórczości literackiej, jak czytelnictwa i rozwoju pracy wszystkich bibliotek w kraju. Nic więc dziwnego, że społeczeństwo Opolszczyzny z takim oburzeniem potępia ataki na politykę kulturalną ludowego państwa ze strony wrogich ośrodków za granicą, jak i też ich emisariuszy w kraju.</u>
          <u xml:id="u-20.13" who="#RochKostrzewa">Nic też dziwnego, że społeczeństwo słusznie wysuwa potrzeby zmierzające do usprawnienia rozwoju czytelnictwa książek, gruntowniejszego pokierowania ze strony władz państwowych dalszym rozwojem czytelnictwa i lepszego funkcjonowania bibliotek.</u>
          <u xml:id="u-20.14" who="#RochKostrzewa">Ale prawdziwa troska o to, aby biblioteki stały się w pełni ogniskami rozwijającymi przeżycia intelektualne ludności wsi i mobilizowały do działania, skłania mnie i do krytycznej oceny tych nieprawidłowości w funkcjonowaniu systemu publicznych bibliotek wiejskich, których usunięciu dobrze służyć będzie — wierzymy w to — ustawa, którą uchwalić zamierzamy.</u>
          <u xml:id="u-20.15" who="#RochKostrzewa">W bibliotece gromadzkiej musi być bardziej starannie niż dotychczas dobrany księgozbiór, tak aby mógł on spełnić dwa podstawowe postulaty — dobrze służyć obywatelskiemu i patriotycznemu wychowaniu i odpowiadać potrzebom oraz zainteresowaniom środowiska. Niestety, dotychczas rozwój społeczno-gospodarczy i polityczny mieszkańców wsi, rozwój zapotrzebowania na określoną literaturę, znacznie wyprzedza dotychczasową twórczość i politykę wydawniczą, a także rozdział książek między biblioteki wiejskie. Rosnąca np. nieustannie działalność wydawnicza państwa i instytucji wydawniczych narzuca potrzebę nowych zakupów książek, zakupów zwiększonych w takim stopniu, aby biblioteki wiejskie mogły zwiększać swój stan posiadania odpowiednio do wzrostu potrzeb, a także nakładów i zwiększającej się ilości tytułów. Tymczasem rzeczywistość jest taka, że środki finansowe rad gromadzkich przeznaczone na działalność bibliotek, a przede wszystkim na zakup książek, są na przestrzeni ostatnich kilku lat niższe niż potrzeby i wskaźniki narodowego planu gospodarczego, określające wysokość zakupu.</u>
          <u xml:id="u-20.16" who="#RochKostrzewa">Jeśli wyjść z założenia, że każda biblioteka gromadzka skupia 5 placówek wypożyczania książek, to dochodzimy do tego, iż na każdą z tych placówek przypada rocznie 50 nowych pozycji. Łatwo zrozumieć w tej sytuacji rozmiar niedostatku w uzupełnianiu księgozbiorów wiejskich nowymi pozycjami, jeżeli uzna się, iż biblioteka wiejska ma zaspokoić zainteresowania beletrystyką szerokiego kręgu czytelników dorosłych, być w pewnej mierze źródłem lektury obowiązkowej dla młodzieży szkolnej, służyć poradnictwem dla rolników, popularyzować wszechstronnie naukę i upowszechniać wiedzę o współczesności w jej najszerszych aspektach.</u>
          <u xml:id="u-20.17" who="#RochKostrzewa">Nawiązując do rozdziału 8 projektu ustawy, pragnę wypowiedzieć się o sprawach kadry bibliotecznej, głównie tej wiejskiej, co do której panują fałszywe, obiegowe zdania, prowadzące nierzadko do uproszczeń. Według tych opinii, praca w bibliotece nie jest żadną sztuką, ponieważ w gruncie rzeczy chodzi o ustawienie książek na półkach i wydanie ich bądź też przyjęcie od czytelników. Nic bardziej fałszywego. Bibliotekarz wiejski, ambitny, zaangażowany, a takich przecież jest coraz więcej, jeśli chce poszerzyć krąg czytelników, musi znać gruntownie środowisko i jego zainteresowania i nie tylko wypożyczać książki, ale je popularyzować, podsuwać odpowiednie treści, tytuły, pomóc w nawiązaniu tego pierwszego kontaktu z książką.</u>
          <u xml:id="u-20.18" who="#RochKostrzewa">Znajduję, moim zdaniem, w projekcie ustawy dostateczną ilość norm, bądź regulujących wprost, bądź też delegujących właściwe organy do regulowania szczegółowego tych zagadnień, które umocnią zawód bibliotekarza, stworzą mu szerszą perspektywę rozwoju, uczynią z biblioteki wiejskiej prawdziwego rzecznika literatury w środowisku.</u>
          <u xml:id="u-20.19" who="#RochKostrzewa">Od dłuższego czasu w terenie wiejskim organizuje się różne grupy czytelników, które pomagają bibliotekarzom tworzyć korzystny klimat wokół książki i biblioteki. Podejmują te grupy różne przedsięwzięcia, jak publiczne dyskusje nad wartościowymi książkami, organizację spotkań autorskich, organizację imprez, które pomnażają zasoby finansowe przeznaczone na nowe zakupy.</u>
          <u xml:id="u-20.20" who="#RochKostrzewa">Należy przyjąć ze szczególnym uznaniem fakt, iż istnienie tych społecznie ważkich grup i kręgów dostrzeżone zostało w projekcie ustawy i że odpowiednie przepisy nie tylko sankcjonują ich istnienie, ale zakreślają prawne ramy ich działania i rozwoju. Mam tu na myśli głównie koła przyjaciół bibliotek, które na Opolszczyźnie nie są już rzadkością, jak już wspomniałem wyżej, ale pojawiają się jako autentyczny i masowy ruch społeczny.</u>
          <u xml:id="u-20.21" who="#RochKostrzewa">Wysoki Sejmie! W chwili, gdy potęguje się nieustannie wroga nam propaganda, gdy nienawidzące nas ośrodki starają się za wszelką cenę siać zwątpienie i pomniejszać nasz wszechstronny, a więc również i kulturalny dorobek, poczynania państwa ludowego, takie m. in. jak nowa ustawa o bibliotekach, skutecznie służą prawdzie o naszej rzeczywistości, najpełniej przekonują o naszych aspiracjach narodowych, wierności naszej tradycji, gotowości pielęgnowania i kontynuowania w naszej i światowej literaturze tego, co w niej najwartościowsze, najlepiej służące człowiekowi i postępowi społecznemu.</u>
          <u xml:id="u-20.22" who="#RochKostrzewa">W dorobku legislacyjnym naszego państwa akt, który dzisiaj mamy uchwalić, nie jawi się jako twór prawny zupełnie nowy. Ustawa czerpie swój rodowód z dekretu uchwalonego w 1946 roku, bowiem już wtedy, gdy państwo ludowe stawiało pierwsze kroki, gdy trzeba było stworzyć najpierw prawny fundament socjalistycznych przeobrażeń w gospodarce narodowej, rozdzielić chłopom pańską ziemię, przejąć kapitał monopolistyczny, już wtedy państwo to zajęło się zagadnieniem bibliotekarstwa, a wyrazem troski o rozwój tej dziedziny kultury był właśnie wspomniany dekret.</u>
          <u xml:id="u-20.23" who="#RochKostrzewa">Dlatego nic innego, jak odrazę i protest rodzić musi fakt, iż drobna część środowiska literackiego w naszym kraju śmie mówić o zagrożeniu kultury. Nie można podejmować polemiki z tym, co jest wytworem demagogii.</u>
          <u xml:id="u-20.24" who="#RochKostrzewa">Wieś polska ma dzisiaj pełniejsze niż kiedykolwiek poczucie swego awansu kulturalnego. Jest pewna tego, że awans ten współtworzy stan bibliotekarstwa. Wieś ta ma przekonanie, że książka, która coraz powszechniej staje się gościem potrzebnym i oczekiwanym, trafiać będzie pod strzechę coraz częściej. W tym przekonaniu pragnę zgłosić najpełniejsze i jednolite poparcie dla projektu ustawy ze strony Klubu Poselskiego Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, w imieniu którego mam zaszczyt przemawiać, a jednocześnie zapewnić, że działacze i członkowie nasi zrobią wszystko dla realizacji uchwalonej ustawy w terenie.</u>
          <u xml:id="u-20.25" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#JanKarolWende">Na liście nie ma więcej zgłoszeń.</u>
          <u xml:id="u-21.1" who="#JanKarolWende">Czy ktoś jeszcze z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w dyskusji?</u>
          <u xml:id="u-21.2" who="#JanKarolWende">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-21.3" who="#JanKarolWende">Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-21.4" who="#JanKarolWende">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-21.5" who="#JanKarolWende">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o bibliotekach wraz z poprawkami proponowanymi przez Komisję Kultury i Sztuki — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-21.6" who="#JanKarolWende">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-21.7" who="#JanKarolWende">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-21.8" who="#JanKarolWende">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-21.9" who="#JanKarolWende">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o bibliotekach.</u>
          <u xml:id="u-21.10" who="#JanKarolWende">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wymiaru Sprawiedliwości o rządowym projekcie ustawy o dokonywaniu w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych (druki sejmowe nr 114 i 119).</u>
          <u xml:id="u-21.11" who="#JanKarolWende">Głos ma sprawozdawca poseł Tadeusz Rześniowiecki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#TadeuszRześniowiecki">Wysoki Sejmie! W imieniu sejmowej Komisji Wymiaru Sprawiedliwości mam zaszczyt przedłożyć projekt ustawy o dokonywaniu w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o regulowaniu roszczeń finansowych.</u>
          <u xml:id="u-22.1" who="#TadeuszRześniowiecki">Projekt ten sejmowa Komisja Wymiaru Sprawiedliwości rozpatrzyła na swym posiedzeniu w dniu 28 marca 1968 r. przy współudziale przedstawicieli sejmowej Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów oraz sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych.</u>
          <u xml:id="u-22.2" who="#TadeuszRześniowiecki">Wydanie po wojnie szeregu aktów prawnych o podstawowym znaczeniu, jak reforma rolna oraz nacjonalizacja podstawowych gałęzi gospodarki narodowej, spowodowało przemiany ustrojowe w Polsce, pociągające za sobą zmiany strukturalne w ekonomice kraju oraz uregulowało w odmienny sposób dotychczasowe stosunki własnościowe. Akty te objęły również mienie, prawa i interesy obywateli cudzoziemskich, szczególnie obywateli państw kapitalistycznych, którzy lokowali w Polsce w okresie międzywojennym swoje kapitały.</u>
          <u xml:id="u-22.3" who="#TadeuszRześniowiecki">Rząd polski, kierując się zasadami prawa międzynarodowego oraz zasadami współżycia między narodami, przystąpił do uregulowania tych spraw. W latach 1948 do 1966 zawarte zostały umowy odszkodowawcze z 11 państwami, których obywatele zgłaszali roszczenie o odszkodowanie za mienie, prawa i interesy, dotknięte ustawodawstwem polskim o nacjonalizacji lub o podobnym charakterze. Umowy zostały zawarte z: Belgią, Czechosłowacją, Danią, Francją, Grecją, Holandią, Norwegią, Szwecją, Szwajcarią, Stanami Zjednoczonymi Ameryki i Wielką Brytanią. W toku znajdują się rokowania w sprawie zawarcia takich umów z innymi państwami.</u>
          <u xml:id="u-22.4" who="#TadeuszRześniowiecki">Należy podkreślić wielki wkład pracy Ministerstwa Finansów, włożony w przygotowanie umów odszkodowawczych. Przygotowanie takiej umowy trwa często kilka lat. Zainteresowane rządy państw obcych przedkładają bowiem rządowi polskiemu wykazy osób prawnych i fizycznych, obywateli tych państw, wnoszących pretensje odszkodowawcze za mienie pozostawione w Polsce. Ministerstwo Finansów musi każdą indywidualną pretensję szczegółowo zbadać w terenie i ustosunkować się do zasadności roszczenia. Tak przygotowana umowa podlega zatwierdzeniu przez Radę Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-22.5" who="#TadeuszRześniowiecki">Jakkolwiek umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych dotyczą osób prawnych lub fizycznych danego państwa obcego, to jednak oparte są one na zasadzie globalnego odszkodowania, którego rozdział pomiędzy uprawnionych należy do rządu państwa, z którym umowę zawarto, z równoczesnym całkowitym zwolnieniem rządu polskiego z zobowiązań wobec osób, które zgłosiły roszczenia. Zawarte umowy obejmują zweryfikowane roszczenia obywateli zainteresowanego państwa oraz osób prawnych, mających siedzibę na terenie danego państwa, z tym, że zainteresowane osoby stały się obywatelami tego państwa przed datą przejęcia ich mienia, praw czy interesów przez państwo polskie i pozostawały obywatelami tego państwa również w momencie podpisania umowy międzypaństwowej.</u>
          <u xml:id="u-22.6" who="#TadeuszRześniowiecki">W wyniku zawartych umów odszkodowawczych państwa, z którymi umowy podpisano, uznały fakt przejęcia i przejścia mienia ich obywateli na własność państwa polskiego. Jeżeli chodzi o mienie objęte reformą rolną, mienie przemysłowe znacjonalizowane na podstawie ustawy z 3 stycznia 1946 r. o przejściu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej, lub mienie przejęte w trybie postępowania wywłaszczeniowego, formalne przepisanie tytułu własności tego mienia następowało na podstawie wydanych — w oparciu o obowiązujące przepisy ustawowe — decyzji i orzeczeń władzy administracyjnej.</u>
          <u xml:id="u-22.7" who="#TadeuszRześniowiecki">Natomiast, gdy chodzi o nieruchomości i prawa obywateli państw obcych, które nie podlegały nacjonalizacji lub wywłaszczeniu (np. gospodarstwa rolne do 50 ha względnie do 100 ha, małe obiekty przemysłowe, domy mieszkalne itp.) przeszły one na własność państwa wyłącznie w wyniku zawartej umowy międzynarodowej.</u>
          <u xml:id="u-22.8" who="#TadeuszRześniowiecki">Jednak tytuły własności w tych przypadkach nie mogą być przepisane na rzecz państwa polskiego na podstawie obowiązujących w tej mierze przepisów o księgach wieczystych. W obowiązującym u nas systemie prawnym, wpisy w księgach wieczystych dokonywane są bądź na podstawie szczególnego przepisu ustawy, bądź orzeczenia sądowego, bądź wreszcie na podstawie umowy sporządzonej w formie aktu notarialnego. Ponieważ umowy międzynarodowe o uregulowaniu roszczeń finansowych nie są opublikowane w Dzienniku Ustaw i w związku z tym nie mogą zastąpić przepisu ustawy, sądy polskie i państwowe biura notarialne odmawiają przepisania tytułu własności w księgach wieczystych. Nie wystarczą tu nawet indywidualne cesje obywateli państw obcych, ponieważ nie mają one charakteru umowy notarialnej, którą nasze sądy lub państwowe biura notarialne mogłyby honorować. Zawarcie aktu notarialnego przez osobę zrzekającą się swej własności na rzecz państwa polskiego jest bardzo kosztowne, a kosztów tych osoby zainteresowane nie chcą ponosić. Zachodzi więc pilna potrzeba uregulowania tych spraw w drodze ustawowej, czemu zadość czyni referowany obecnie projekt ustawy.</u>
          <u xml:id="u-22.9" who="#TadeuszRześniowiecki">Projekt ustawy pozwala na uporządkowanie stanu prawnego takich nieruchomości, stanowiąc, że wpisy do ksiąg wieczystych będą dokonywane na podstawie decyzji Ministra Finansów, stwierdzającej przejście określonej nieruchomości, albo prawa na rzecz państwa polskiego na podstawie określonej umowy międzynarodowej. Projekt ustawy ustala, że tryb postępowania w sprawie dokonywania wpisu w księgach wieczystych na podstawie wspomnianych decyzji Ministra Finansów określi Minister Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia. Opracowany projekt tego rozporządzenia przewiduje, że wpisy dokonuje się na jednostronny wniosek zgłoszony przez właściwy organ powiatowych, względnie miejskich w miastach stanowiących powiaty, prezydiów rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-22.10" who="#TadeuszRześniowiecki">Ministerstwo Finansów przewiduje, że w wyniku działania ustawy ok. 600 nieruchomości zostanie wpisanych na własność państwa polskiego. Ta ilość wpisów w księgach wieczystych nie wpłynie w widoczny sposób na obciążenie państwowych biur notarialnych.</u>
          <u xml:id="u-22.11" who="#TadeuszRześniowiecki">Stosownie do art. 5 projektu, ustawa będzie miała moc obowiązującą również do nieruchomości i praw, które przeszły na rzecz państwa na podstawie umów międzynarodowych zawartych przed ogłoszeniem ustawy.</u>
          <u xml:id="u-22.12" who="#TadeuszRześniowiecki">Wysoki Sejmie! Uregulowanie prawa własności mienia obywateli państw obcych, przejętego na własność państwa, ma dla gospodarki narodowej poważne znaczenie, gdyż pozwoli na swobodne dysponowanie tym mieniem. Państwo bowiem, po uregulowaniu tytułu własności, będzie mogło przekazywać te obiekty jednostkom państwowym lub spółdzielczym, albo też sprzedawać je osobom prywatnym.</u>
          <u xml:id="u-22.13" who="#TadeuszRześniowiecki">W imieniu sejmowej Komisji Wymiaru Sprawiedliwości proszę Wysoki Sejm o przyjęcie projektu ustawy w przedłożeniu rządowym.</u>
          <u xml:id="u-22.14" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#JanKarolWende">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w dyskusji?</u>
          <u xml:id="u-23.1" who="#JanKarolWende">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-23.2" who="#JanKarolWende">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-23.3" who="#JanKarolWende">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o dokonywaniu w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych, w brzmieniu proponowanym przez Komisję Wymiaru Sprawiedliwości — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-23.4" who="#JanKarolWende">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-23.5" who="#JanKarolWende">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-23.6" who="#JanKarolWende">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-23.7" who="#JanKarolWende">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o dokonywaniu w księgach wieczystych wpisów na rzecz Skarbu Państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych.</u>
          <u xml:id="u-23.8" who="#JanKarolWende">Na tym kończymy obrady w dniu dzisiejszymi.</u>
          <u xml:id="u-23.9" who="#JanKarolWende">Zarządzam przerwę w posiedzeniu do jutra, do godziny 10.</u>
          <u xml:id="u-23.10" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu o godz. 20 min. 45)</u>
          <u xml:id="u-23.11" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 05)</u>
          <u xml:id="u-23.12" who="#komentarz">(Przewodniczą na posiedzeniu Marszałek Sejmu Czesław Wycech oraz wicemarszałkowie Zenon Kliszko i Jan Karol Wende)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-24.1" who="#Marszałek">Powołuję na sekretarzy posłów Barbarę Pstrągowską i Andrzeja Żabińskiego.</u>
          <u xml:id="u-24.2" who="#Marszałek">Protokół i listę mówców prowadzi poseł Barbara Pstrągowską.</u>
          <u xml:id="u-24.3" who="#Marszałek">Proszę Posłów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-24.4" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Odpowiedz Prezesa Rady Ministrów na interpelację Koła Poselskiego „Znak”.</u>
          <u xml:id="u-24.5" who="#Marszałek">Proszę o zabranie głosu obywatela Prezesa Rady Ministrów Józefa Cyrankiewicza.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#JózefCyrankiewicz">Wysoki Sejmie! Marszałek Sejmu w myśl regulaminu sejmowego przekazał mi interpelację posłów: Konstantego Łubieńskiego, Tadeusza Mazowieckiego, Stanisława Stommy, Janusza Zabłockiego i Jerzego Zawieyskiego w sprawie zajść w dniach 8–9 marca na Uniwersytecie Warszawskim i Politechnice oraz ich następstw.</u>
          <u xml:id="u-25.1" who="#JózefCyrankiewicz">Nie było to dla mnie zaskoczeniem z dwóch powodów:</u>
          <u xml:id="u-25.2" who="#JózefCyrankiewicz">Po pierwsze — interpelowanie jest prawem każdego posła i rząd otrzymuje różne interpelacje, na które stara się odpowiedzieć, a sprawy poruszone wyjaśnić.</u>
          <u xml:id="u-25.3" who="#JózefCyrankiewicz">Po drugie — wiadomość o fakcie wysłania tej interpelacji i jej treść wcześniej niż otrzymałem znane były za granicą i podawała je także „Wolna Europa”.</u>
          <u xml:id="u-25.4" who="#JózefCyrankiewicz">Wymienieni posłowie zapytują — czytam według tekstu, który ja otrzymałem;</u>
          <u xml:id="u-25.5" who="#JózefCyrankiewicz">Po pierwsze — co zamierza uczynić rząd, aby powściągnąć brutalną akcję Milicji i ORMO wobec młodzieży akademickiej i ustalić odpowiedzialność za brutalne potraktowanie tej młodzieży?</u>
          <u xml:id="u-25.6" who="#JózefCyrankiewicz">Po drugie — co zamierza uczynić rząd, aby merytorycznie odpowiedzieć młodzieży na postawione przez nią palące pytania, które nurtują także szeroką opinię społeczną, a dotyczą demokratycznych swobód obywatelskich i polityki kulturalnej rządu?</u>
          <u xml:id="u-25.7" who="#JózefCyrankiewicz">Nie chcę i nie mogę uprościć sprawy i wydarzeń wśród młodzieży, które miały miejsce w Polsce i porównywać ich z falą nadzwyczaj burzliwych demonstracji studenckich we Włoszech, gdzie młodzież domaga się przede wszystkim reformy szkolnictwa wyższego i zmiany statusu wyższych uczelni.</u>
          <u xml:id="u-25.8" who="#JózefCyrankiewicz">W wielu miastach doszło tam do gwałtownych starć z policją, przy czym wskutek akcji karabinierów tylko na Uniwersytecie im. Świętego Serca w Mediolanie było 52 rannych i wielu aresztowanych, nie mówiąc o około 1.000 osób, które w ciągu ostatniego miesiąca w wyniku licznych starć z policją zostały ranne — w tym wiele ciężko w Rzymie.</u>
          <u xml:id="u-25.9" who="#JózefCyrankiewicz">Gdybym w ten sposób sprawę upraszczał, stosował analogię, czy choćby częściowo identyfikował, wówczas mógłbym posłom ze „Znaku” odpowiedzieć słowami autorytatywnego chyba dla tych posłów kardynała Colombo, który w ostrych słowach nawoływał młodzież do poszanowania porządku publicznego, a zajścia nazwał: „szkodliwymi przejawami braku odpowiedzialności, chuligaństwa i awanturnictwa”.</u>
          <u xml:id="u-25.10" who="#JózefCyrankiewicz">Kardynał Colombo wyraził przekonanie, że sprawcy czynów niezgodnych z przepisami prawa powinni zostać ukarani.</u>
          <u xml:id="u-25.11" who="#JózefCyrankiewicz">Rektor Uniwersytetu Katolickiego w Mediolanie, gdzie przed tygodniem doszło do bardzo gwałtownych rozruchów (52 rannych), przekazał policji listę kilkudziesięciu studentów odpowiedzialnych za różnego rodzaju wykroczenia i zajścia.</u>
          <u xml:id="u-25.12" who="#JózefCyrankiewicz">Papież Paweł VI w swoim kazaniu 31 marca także zabrał głos w tej sprawie, nawiązując do — cytuję: „Zajść, które w ostatnim okresie wstrząsnęły wyższymi uczelniami, wychodząc poza ramy legalności i szlachetnych ideałów, właściwych manifestacjom godnym szkoły wyższej, godnym rycerskich obyczajów myślącej młodzieży, która odrzuca gwałt i wulgarność we wszelkiej formie”.</u>
          <u xml:id="u-25.13" who="#JózefCyrankiewicz">Rozumiem rozterkę duchową posłów podpisanych pod interpelacją tu złożoną i rozumiem ich wybór w tej rozterce między ich autorytetem uniwersalnym a lokalnym. Ale jest to jednocześnie wybór, w którym autorzy interpelacji stanęli w jednym szeregu z inspiratorami zajść, ponieważ próbują w swoim uzasadnieniu przypisać je — jak piszą „pewnym wyrazistym błędom czynników rządowych w dziedzinie polityki kulturalnej” i zdjęciu „Dziadów” w inscenizacji Dejmka z programu teatralnego.</u>
          <u xml:id="u-25.14" who="#JózefCyrankiewicz">Jeden z posłów „Znaku”, na jednym ze styczniowych posiedzeń Sejmu, podszedł raz do mnie w kuluarach i pytał rozgorączkowany o sprawę „Dziadów” i Mickiewicza. Powiedziałem mu wówczas mniej więcej tak, że Mickiewicz jest tak samo, co najmniej tak samo, naszą czy moją i całego narodu własnością duchową, jak jego. Lepiej, żeby poszedł uspokoić tych prowokatorów, którzy wykorzystują inscenizację „Dziadów” do ordynarnych, antyradzieckich i antysocjalistycznych demonstracji, których my nie będziemy tolerować.</u>
          <u xml:id="u-25.15" who="#JózefCyrankiewicz">Zresztą posłowie „Znaku”, zgłaszając swoją interpelację, byli dokładnie zorientowani zarówno co do przyczyn tej decyzji, jak i co do naszej polityki kulturalnej. Motywy te były bowiem jeszcze w lutym w określonych środowiskach literackich i artystycznych jasno przedstawione przez kompetentnych przedstawicieli Ministerstwa Kultury i Sztuki.</u>
          <u xml:id="u-25.16" who="#JózefCyrankiewicz">Autorzy interpelacji nie mogli również nie zdawać sobie sprawy z fałszu i obłudy tkwiących w zarzucie o „zagrożeniu swobody życia kulturalnego w Polsce”. Zada je temu kłam cała nasza polityka kulturalna, zmierzająca konsekwentnie nie tylko do upowszechnienia na skalę najszerszą dorobku polskiej i zagranicznej literatury i sztuki, dawnej i współczesnej, dzieł najbardziej wartościowych, ale i do swobodnego rozwoju w naszym kraju wszelkich dziedzin twórczości kulturalnej, reprezentującej najszerszy wachlarz kierunków i form artystycznych, a zarazem różnorodność treści moralnych i filozoficznych. Ograniczeniom swobody podlega tylko taka działalność kulturalna, czy raczej pseudokulturalna, która godzi w socjalizm i przeniknięta jest duchem antykomunizmu. Nasza polityka wydawnicza, repertuarowa, polityka szczodrego subwencjonowania wszystkich gałęzi życia kulturalnego, była i jest powszechnie uznana przez opinię krajową i zagraniczną za wyraz rzeczywistej, a nie formalnej wolności kultury w Polsce Ludowej. Nie chcą tego uznać tylko ci, którzy pod flagą obrony rzekomo zagrożonej wolności kultury chcą atakować porządek społeczny w naszym kraju i uprawiać nieodpowiedzialną grę polityczną. I największą szkodę swobodzie kultury w Polsce wyrządzili właśnie ci, którzy nadużyli tej flagi dla wrogiej gry politycznej, dla omamienia, oszukania części młodzieży akademickiej i walki z władzą ludową. Wykazali, że wyżej stawiają swoje małe politykierskie ambicje, niż interesy literatury i sztuki, niż rzeczywiste interesy kraju. Teraz będą zbierać tego konsekwencje. Posłowie Koła Poselskiego „Znak” przyłączyli się do tej gry przez swoją interpelację, która wcześniej niż trafiła do rąk adresata, stała się rodzajem odezwy zachęcającej do działania prowodyrów zajść i wichrzycieli.</u>
          <u xml:id="u-25.17" who="#JózefCyrankiewicz">O tle i źródłach, i o prowodyrach tych zajść, mówił obszernie 19 marca I Sekretarz KC PZPR tow. Władysław Gomułka. Wszyscy wiemy, z jak żywiołowym poparciem ze strony klasy robotniczej, która od samego początku wiedziała o co toczy się walka, z jakim poparciem ze strony społeczeństwa, wyrażonym w tysiącach rezolucji, listów i depesz, spotkało się stanowisko kierownictwa partii wyrażone przez tow. Gomułkę. Mówił tow. Gomułka o tym, jak niemała część młodzieży studenckiej została oszukana i sprowadzona przez wrogie socjalizmowi siły na fałszywą drogę, jak siły te zasiały ziarna awanturniczej anarchii i łamania prawa, jak jednocześnie z tym wyszły na ulice elementy chuligańskie, które wszyscy znamy. Mówił, że Mickiewicz nie był i nie będzie sztandarem reakcji, mówił o wstecznych celach i oszukańczych hasłach reakcji, o brudnych metodach prowokacji inspiratorów, którzy robili wszystko, by doprowadzić do przelewu krwi. Mówił o potrzebie wyjaśnienia całemu narodowi, o co toczy się walka, o politycznej mądrości narodu polskiego, o sojuszu ze Związkiem Radzieckim, jako nakazie patriotyzmu i internacjonalizmu, o odpowiedzialności wychowawców młodzieży, o naszych błędach, o konieczności przekucia w czyn poparcia dla polityki partii i gorąco podziękował w imieniu swoim i kierownictwa partii robotnikom i wszystkim ludziom pracy za pełne poparcie polityki i stanowiska partii i władzy ludowej, za postawę załóg fabrycznych, która zagrodziła burzycielom porządku drogę do akcji kontrrewolucyjnych, położyła tamę nieodpowiedzialnym wystąpieniom.</u>
          <u xml:id="u-25.18" who="#JózefCyrankiewicz">W tym wystąpieniu mogą i przedstawiciele „Znaku” znaleźć siebie w tych czy innych miejscach, które wskaże im ich sumienie. Myślę, że się nie pomylą i nie będą brali do siebie podziękowań za postawę.</u>
          <u xml:id="u-25.19" who="#JózefCyrankiewicz">Organy porządkowe, milicja i ORMO, działając na polecenie władz rządowych, miały twardy obowiązek niedopuszczenia do tego, aby siły wrogie mogły posłużyć się dezorientacją części młodzieży i wyprowadzić ją na ulicę do antysocjalistycznych demonstracji, do sprowokowania tak upragnionego przez prowokatorów przelewu krwi.</u>
          <u xml:id="u-25.20" who="#JózefCyrankiewicz">Organy porządkowe, działały zgodnie z prawem i z wielką rozwagą. Tam, gdzie było to konieczne, doszło do użycia siły, wtedy mogli ucierpieć i przypadkowi uczestnicy zbiegowisk. Gdzie takiej konieczności nie było, a wystarczyła perswazja wobec rozgorączkowanej młodzieży — dostarczano jej w porze nocnej nawet autobusy, aby odwieźć z uczelni zdezorientowanych przedtem studentów.</u>
          <u xml:id="u-25.21" who="#JózefCyrankiewicz">„Wolna Europa” donosiła wówczas od razu, że studentów wywozi się — i to setki studentów — „w nieznanym kierunku”. W nieznanym kierunku wywoził Piłsudski posłów, jak się potem okazało, do Brześcia, za czasów tak tęsknie wspominanej przez jednego z byłych posłów „Znaku”, pana Kisielewskiego, oazy szczęścia, kultury z 50% analfabetów i praworządności, jaką była dla niego Polska sanacyjna. Studentów natomiast odwożono do domów akademickich, tych licznych domów wybudowanych, jak wiadomo, przez „ciemniaków” rządzących Polską Ludową.</u>
          <u xml:id="u-25.22" who="#JózefCyrankiewicz">Chciałbym przy tym poinformować Wysoką Izbę, że według stanu na dzień 8 kwietnia br. w okresie do tego dnia, organy MO zatrzymały w związku z ekscesami ulicznymi na terenie wszystkich miast, objętych zajściami, ogółem 2.730 osób. Z tej liczby przed upływem 48 godzin od chwili zatrzymania zwolniono wobec braku dowodów 1.858 osób. Dotychczas orzeczono: zasadniczą karę aresztu — 50 osobom, w tym 6 studentom, zasadniczą karę grzywny — 5 osobom, w tym 1 studentowi, uniewinniono i umorzono sprawy — 9 osobom, w tym 3 studentom. Skierowano do postępowania karno-administracyjnego wnioski przeciwko 688 osobom, w tym 139 studentom. Kolegia karno-administracyjne rozpatrzyły wnioski przeciwko 360 osobom, w tym 95 studentom. Nie rozpatrzono wniosków przeciwko 308 osobom, w tym 43 studentom. Orzeczono zasadniczą karę aresztu — 132 osobom, w tym 46 studentom; zasadniczą karę grzywny — 211 osobom, w tym 47 studentom; karę nagany — 1 osobie, uniewinniono i umorzono sprawy 16 osób, w tym 2 studentów.</u>
          <u xml:id="u-25.23" who="#JózefCyrankiewicz">Tyle o tym, tyle o wiadomej interpelacji.</u>
          <u xml:id="u-25.24" who="#JózefCyrankiewicz">O naszych ocenach i wnioskach, wypływających z wydarzeń marcowych, będę mówił oddzielnie, będziemy mówić także i gdzie indziej o tym, będziemy rozważać poszczególne sprawy, aspekty tych spraw i wyciągać odpowiednie wnioski.</u>
          <u xml:id="u-25.25" who="#JózefCyrankiewicz">Wysoka Izbo! Żyjemy w okresie wzmożonego napięcia międzynarodowego, w sytuacji, która wymaga najwyższej rozwagi i czujności. Zakłócenie normalnego toku pracy i życia w kraju przez nieodpowiedzialne działania, które leżały u podłoża wydarzeń marcowych, godzi w interes państwa.</u>
          <u xml:id="u-25.26" who="#JózefCyrankiewicz">Wojna w Wietnamie, konflikt bliskowschodni, rosnąca aktywność neohitleryzmu i rewizjonizmu niemieckiego nakazują zdwojoną troskę o bezpieczeństwo kraju i pokój międzynarodowy. Jest w tych warunkach obowiązkiem rządu paraliżowanie w zarodku każdej próby zakłócenia spokoju publicznego i siania w naszym kraju zamętu politycznego, który może wyjść wyłącznie na szkodę Polski, a na korzyść jej wrogów, na szkodę pokoju, a na korzyść sił grożących światu pożogą. Ten obowiązek będziemy w dalszym ciągu z pełną rozwagą, a równocześnie ze stanowczością wykonywać, jeżeli przyjdzie potrzeba.</u>
          <u xml:id="u-25.27" who="#JózefCyrankiewicz">Wydarzenia w Polsce odbiły się dość silnym echem poza granicami naszego kraju. W tej wyjątkowo napiętej sytuacji międzynarodowej byłoby przecież dziwną rzeczą, gdyby nie zostały w odpowiedni sposób przeciwko nam wyzyskane, i nie tylko przeciwko nam, ale przeciwko całemu obozowi socjalizmu i pokoju. Istnieje, jak wiadomo, szeroko rozbudowany aparat wojny psychologicznej, który stanowi ważny instrument w rękach sił międzynarodowej reakcji i imperializmu, w walce przeciwko siłom socjalizmu i postępu.</u>
          <u xml:id="u-25.28" who="#JózefCyrankiewicz">Rozszalała się w niektórych krajach kapitalistycznych nagonka antypolska. Potok oszczerstw, pomówień, cynicznych kłamstw i najbardziej niewybrednych obelg płynie z ośrodków propagandy imperialistycznej, z łamów reakcyjnej prasy burżuazyjnej, z różnego rodzaju central dywersji i wojny psychologicznej, a niekiedy — co trzeba stwierdzić ze szczególnym smutkiem — nawet od osób skądinąd uczciwych, lecz zdezorientowanych lub świadomie wprowadzanych w błąd przez tendencyjne, rozmyślnie wypaczane doniesienia prasy burżuazyjnej, reakcyjnej, syjonistycznej.</u>
          <u xml:id="u-25.29" who="#JózefCyrankiewicz">Nasza prasa, radio i telewizja obszernie informują o przebiegu i źródłach tej polakożerczej kampanii, nie mającej chyba precedensu od czasów bismarckowskiego „kulturkampfu”, nagonki na wszystko co polskie. Cel tej kampanii jest jasny, złowieszczo jasny. Jej syjonistycznym i imperialistycznym organizatorom chodzi o poderwanie, a następnie zniweczenie dużego prestiżu naszego kraju w świecie, prestiżu i szacunku zdobytego bohaterską walką naszego narodu w latach II wojny światowej, a umocnionego tak wydatnie naszym dorobkiem przemysłowym, kulturalnym, społecznym oraz aktywną działalnością pokojową na forum międzynarodowym.</u>
          <u xml:id="u-25.30" who="#JózefCyrankiewicz">Chodzi też o to, aby uczynić nasz kraj przedmiotem imperialistycznej prowokacji, penetracji. Chodzi o próbę rozbrajania ideologicznego społeczeństwa, o spowodowanie rozbicia i zamętu, próbę powstrzymania dalszych postępów socjalizmu, a więc o przesłonięcie rzeczywistych i jedynie istotnych frontów walki ideologicznej. Chodzi wreszcie o próbę poróżnienia Polski z bratnią wspólnotą innych krajów socjalistycznych, przede wszystkim ze Związkiem Radzieckim, o próbę odcięcia nas od naszych naturalnych przyjaciół i niezawodnych sojuszników.</u>
          <u xml:id="u-25.31" who="#JózefCyrankiewicz">Nasz kraj, który przez lata władzy ludowej wyrósł w nowoczesne państwo wchodzące w skład socjalistycznej wspólnoty narodów, kluczowo usytuowane strategicznie, dysponujące sprawną i nowoczesną siłą bojową — Ludowym Wojskiem Polskim, jest szczególnie nęcącym obiektem dla imperialistycznej dywersji we wszystkich jej formach i przejawach. W walce o taką stawkę nie żałuje się żadnych nakładów i nie stroni się od żadnego oszustwa.</u>
          <u xml:id="u-25.32" who="#JózefCyrankiewicz">Jednym ze starych chwytów dywersyjnych — nieraz już zresztą użytym — jest akcja „opluskwiania”, której „podwaliny teoretyczne” położył był niegdyś arcymistrz faszystowskiego kłamstwa — Goebbels. Zakładał on, że jeżeli najbardziej nawet niedorzeczne kłamstwo będzie powtarzane dostatecznie długo, a zarazem nie spotka się z odprawą, jakaś jego część przylgnie w końcu do ludzkich umysłów. Nie wolno nam do tego dopuścić.</u>
          <u xml:id="u-25.33" who="#JózefCyrankiewicz">Jest rzeczą poniżej naszej godności i dumy narodowej tłumaczyć się komukolwiek z absurdalnych „zarzutów”, jakie propaganda syjonistyczna, imperialistyczna i zachodnioniemiecka wytacza ostatnio przeciw narodowi polskiemu, rządowi Polski Ludowej i przeciw Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Oszczercom i wrogom polskości nie będziemy się opowiadać ze wspaniałych wielowiekowych tradycji polskiej tolerancji; nie będziemy przypominać, że to nie u nas płonęły najgęściej stosy inkwizycyjne i że to na polskiej ziemi już przed 600 laty znajdowali schronienie Żydzi, innowiercy, uciekinierzy polityczni z całej Europy. -Nie będziemy, bo nie ma żadnych ku temu powodów przypominać, że to nie po polsku brzmi napis „Arbeit macht frei” i nie polskie komendy padały w „Błękitnej dywizji”, w legionie Degrelle'a czy w eskadrach Italo Balbo.</u>
          <u xml:id="u-25.34" who="#JózefCyrankiewicz">Spełnialiśmy w czasie wojny nasz ludzki, narodowy i sojuszniczy obowiązek z takim honorem, że byłoby rzeczą śmieszną bronić się nim dziś od niepoczytalnych potwarzy, na przykład pana Begina z izraelskiego parlamentu, członka rządu Izraela, czy kogokolwiek innego. Mówią za nas najwymowniej niezliczone cmentarze żołnierzy polskich rozrzucone po wszystkich frontach Europy. Mówią za nas popioły rozsiane na polach Oświęcimia, Majdanka, zgliszcza Warszawy, spalone wsie Zamojszczyzny, długie wykazy tych, którzy oddali życie w walce z faszyzmem w imię najpiękniejszego z polskich zawołań bojowych „Za waszą i naszą wolność”.</u>
          <u xml:id="u-25.35" who="#JózefCyrankiewicz">Naród, który najwcześniej w Europie podjął ludową wojnę partyzancką, wniósł proporcjonalnie największy wkład żołnierski w losy wojny, poniósł proporcjonalnie najwyższe straty, wydał wielki ruch oporu — może z podniesionym czołem spojrzeć w twarz każdemu oszczercy, każdemu płatnemu lub zaślepionemu wrogowi Polaków.</u>
          <u xml:id="u-25.36" who="#JózefCyrankiewicz">Fala oszczerstw jest nie tylko odrażająca, jest także bezcelowa, ponieważ prawda o postawie narodu polskiego jest dobrze znana na całym świecie i po tym szale kampanii na pewno znowu wypłynie na wierzch. Jest udokumentowana życiem tych licznych tysięcy Żydów, którzy dzięki poświęceniu Polaków, postawieniu przez nich na kartę swojego życia, przetrwali czas krematoriów. Jest również dokładnie znana tym, którzy dziś najzacieklej organizują kampanię antypolską.</u>
          <u xml:id="u-25.37" who="#JózefCyrankiewicz">Nie będziemy się tłumaczyć, ale mamy przecież prawo zapytać, jakim to tytułem moralnym legitymują się dziś ci wodzireje szowinistycznej nagonki na nasz kraj, naród i państwo. Tak się bowiem składa, że potok antypolskich oszczerstw bije z trzech równoległych źródeł, z których każde z osobna jest brudne i zatrute i które są trochę i połączone: z Izraela i szowinistycznych kół syjonistycznych w innych krajach, z Niemieckiej Republiki Federalnej i ze Stanów Zjednoczonych. A właśnie ci ludzie przecież powinni milczeć, a w każdym razie powstrzymać się od udzielania komukolwiek, jakichkolwiek nauk moralno-politycznych.</u>
          <u xml:id="u-25.38" who="#JózefCyrankiewicz">Jakież to prawo mają szowiniści z Tel-Awiwu, aby nam właśnie wypominać rzekomą dyskryminację, czy niewłaściwy stosunek do mniejszości? Byłoby o wiele korzystniej dla ich własnego kraju, gdyby zajęli się na przykład losem Arabów zamieszkujących terytorium okupowane obecnie przez Izrael. Ludność arabską pozbawiono tam elementarnych praw obywatelskich i traktuje się ją jako obywateli nie drugiej już, lecz czwartej klasy. Odebrano ludności arabskiej prawo swobodnego poruszania się nawet w najbliższej okolicy, pozbawiono ciał przedstawicielskich, wykluczono jakąkolwiek możliwość awansu. Izraelska „czarna sotnia” powinna skierować swoje jeremiady przede wszystkim pod własnym adresem. To Dajanowie i Beginowie, a nie polscy antysemici, zaprowadzili w Izraelu najwstrętniejszą formę rasizmu wobec „czarnych” Żydów ściągniętych podstępnie, jako siła robocza z krajów Azji i Afryki Północnej, i to oni również od pierwszego dnia haniebnej agresji przeciw krajom arabskim w czerwcu ubiegłego roku dopuszczają się takich czynów wobec ludności arabskiej na podbitych terytoriach, że budzą sprzeciw i obrzydzenie nawet sympatyzujących z Izraelem korespondentów europejskich i amerykańskich pism burżuazyjnych.</u>
          <u xml:id="u-25.39" who="#JózefCyrankiewicz">Kiepski to tytuł moralny i bardzo mizerne kwalifikacje, aby akurat Polaków, tak dobrze pamiętających mechanikę hitlerowskiego terroru, pouczać o moralności politycznej. Obłędne poszukiwania nowego „Lebensraumu”, eksterminacja ludności na terenach okupowanych, pacyfikacja na zasadzie zbiorowej odpowiedzialności — nie są to pojęcia, które my pierwszy raz w Polsce słyszymy. Nie są one nieznane.</u>
          <u xml:id="u-25.40" who="#JózefCyrankiewicz">Jesteśmy pełni uznania dla komunistów izraelskich, którzy niedawno, w parlamencie Izraela nie dali sobie zamknąć ust, nie dali się zakrzyczeć i wystąpili przeciwko oszczercom w obronie dobrego imienia Polski Ludowej i jej czołowych działaczy. Równie odrażające są histeryczne krzyki międzynarodowych ośrodków syjonistycznych. Ci, którzy zginęli w komorach gazowych Majdanka, Treblinki, Oświęcimia nie doczekali się nigdy od Rotszyldów i Kuhn-Loebów ani jednego aktu konkretnej pomocy. Cieniutkim głosikiem przemawiały te same ośrodki syjonistyczne, kiedy członek emigracyjnego parlamentu polskiego, Szmul Zygielbojm popełnił samobójstwo, by zaprotestować przeciwko bezczynności mocarstw zachodnich wobec masakry proletariatu żydowskiego na terenach okupowanych przez hitlerowców. Bezczynności mocarstw zachodnich, podkreślamy to jeszcze raz, a nie polskiego podziemia, tych samych mocarstw, które nie rzuciły ani jednej bomby na jednostki Jurgena Stroopa pacyfikujące warszawskie getto, ani na tory, którymi zwożono Żydów do Treblinki. Dziś te same ośrodki, a często i ci sami ludzie podnoszą za to krzyk pod niebiosa i nie przebierają w słowach, aby obwinić cały naród polski o rzekomo „tradycyjny antysemityzm”.</u>
          <u xml:id="u-25.41" who="#JózefCyrankiewicz">Trzeba być albo bardzo naiwnym, albo pełnym złej woli, aby nie dostrzec w kampanii kół syjonistycznych aż nadto czytelnych motywów klasowych i tej samej kombinacji politycznej, która w swoim czasie pozwoliła jednemu z czołowych syjonistów zasiąść przy wspólnym stole z wysłannikami Adolfa Eichmanna.</u>
          <u xml:id="u-25.42" who="#JózefCyrankiewicz">Odezwali się też wielkim głosem znawcy kwestii rasowej w wielu gazetach amerykańskich, a zwłaszcza w rozgłośniach finansowanych przez „Centralną Agencję Wywiadowczą”. O nich nie ma co mówić. Kraj ten przesłonięty jest cieniem zamordowanego pastora Murzyna dr Kinga.</u>
          <u xml:id="u-25.43" who="#JózefCyrankiewicz">Bardzo duży urodzaj na nauczycieli moralności, równouprawnienia i szacunku dla innych narodów miał ostatnio miejsce nie gdzie indziej, jak w Niemieckiej Republice Federalnej. Nie ma dnia, ażeby zza Łaby nie płynęły w naszą stronę upomnienia, pouczenia i zawiłe wywody, jak gdyby Niemcy byli narodem nie ponoszącym żadnej odpowiedzialności za ludobójcze zbrodnie w czasie II wojny światowej, dokonane przez hitlerowców. Otrzymali oni patent na nieskazitelność z Tel-Awiwu, Waszyngtonu i innych stolic zachodnich, zapłacili, ile zażądano w Izraelu, i czują się obecnie w prawie i obowiązku pouczać nas, mieszkańców byłych „prowincji” III Rzeszy, to znaczy nas, Polaków, o złym i dobrym. Te bezczelne i przekraczające wszelkie granice cynizmu słowa wypowiadają ci sami, którzy nie zrezygnowali z zamiaru zrabowania naszych ziem i zlikwidowania niepodległości państwa polskiego; ci sami, którzy dzień w dzień judzą i podżegają do obalenia siłą Niemieckiej Republiki Demokratycznej; ci sami, którzy nie dostrzegają nic groźnego w nawrocie jawnie nacjonalistycznych, faszyzujących nurtów w społeczeństwie zachodnioniemieckim, nie wyłączając młodego pokolenia. A więc już nie mordercy są winni, lecz zamordowani; nie Reinefarth, Globke czy generałowie Bundeswehry, lecz naród polski. I w tym wypadku cel takiego postępowania jest dla nas wszystkich jasny i przejrzysty.</u>
          <u xml:id="u-25.44" who="#JózefCyrankiewicz">Chodzi przecież nie tylko o zlikwidowanie odium moralnego, jakie otacza dzisiejszą elitę polityczną i wojskową NRF; chodzi o udowodnienie światu, że „polski upór”, nad którym tyle już wylano krokodylich łez, jest rezultatem polskich cech narodowych, a nie przejawem podstawowego instynktu samozachowawczego i głęboko przemyślanych nauk politycznych z niedawnej przeszłości. Chodzi — jak zwykle — jak za czasów Fryderyka, Bismarcka, Republiki Weimarskiej i III Rzeszy o oszkalowanie Polski i Polaków za wszelką cenę; o wybranie najdogodniejszej — jak im się wydaje — płaszczyzny ataku bez względu na to, czy w propagandzie jest choć przysłowiowy łut prawdy i sensu.</u>
          <u xml:id="u-25.45" who="#JózefCyrankiewicz">Ale tym razem we wrogiej Polsce propagandzie pojawiły się dodatkowe nuty. Wzrasta wyraźnie napięcie kampanii syjonistycznej, oddziałując równocześnie na kampanię prowadzoną w różnych krajach. Motywy i genezę tej kampanii łatwo rozszyfrować. Jest to przede wszystkim następstwo stanowiska, jakie Polska zajęła w sprawie konfliktu bliskowschodniego. Należeliśmy wraz z innymi państwami socjalistycznymi do tych, którzy dosłownie od pierwszej chwili ustalili ponad wszelką wątpliwość charakter tego konfliktu. Został on wywołany agresją izraelską na kraje arabskie i fakt agresji stwierdziliśmy i napiętnowaliśmy z miejsca. Zgodnie z naszą socjalistyczną polityką, zdeklarowaliśmy się zdecydowanie po stronie ofiar agresji i w całej naszej działalności politycznej i dyplomatycznej konsekwentnie stoimy na stanowisku, że agresor nie może korzystać z owoców agresji, musi zwrócić krajom arabskim zrabowane terytoria, wynagrodzić im szkody i straty, uregulować w sposób zgodny z wymogami sprawiedliwości i Karty Narodów Zjednoczonych problem uchodźców, bezprawnie wygnanych z ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-25.46" who="#JózefCyrankiewicz">Mówił o tym w sposób bardzo szeroki w czerwcu 1967 r. I Sekretarz KC naszej partii, Towarzysz Władysław Gomułka, na Kongresie Związków Zawodowych. Miałem możność reprezentować stanowisko rządu polskiego w tej sprawie na czerwcowej sesji ONZ.</u>
          <u xml:id="u-25.47" who="#JózefCyrankiewicz">To wszystko uczyniliśmy w momencie, gdy jeszcze spora część opinii publicznej za granicą ulegała bałamuctwom izraelskiej propagandy i dawała się zwodzić jej poplecznikom. Nie będzie przesady w stwierdzeniu, że nasze zdecydowane i jasne stanowisko w tej sprawie było jednym z czynników, które pomogły niezorientowanemu odłamowi opinii światowej zrozumieć, jak się rzeczy mają naprawdę. Nic więc dziwnego, że propaganda izraelska i syjonistyczna zwróciła swe ostrze przede wszystkim przeciwko Polsce, Związkowi Radzieckiemu i innym krajom socjalistycznym. Pod jej obstrzałem — już nie byle jakim — znalazł się również prezydent Francji, generał de Gaulle, który także z miejsca ocenił agresywny charakter polityki Izraela; i we Francji koła syjonistyczne także próbowały organizować odpowiednie akcje przeciwko tej polityce.</u>
          <u xml:id="u-25.48" who="#JózefCyrankiewicz">Dalsze posunięcia Izraela, bezprawna aneksja ziem arabskich, ustawiczne prowokacje zbrojne, łamanie uchwały Rady Bezpieczeństwa o przerwaniu ognia, brutalne represje wobec ludności obszarów okupowanych, wreszcie wypowiedzi czynników rządzących Izraela, a także ostatnie agresywne prowokacje Izraela wobec Jordanii pokazują już najbardziej ślepym, że mamy do czynienia z agresywną i imperialistyczną polityką, kierowaną przez szowinistyczne, militarystyczne i opętane wizją „mocarstwową” koła Izraela, które czynią ze swego kraju forpocztę imperializmu na Bliskim Wschodzie.</u>
          <u xml:id="u-25.49" who="#JózefCyrankiewicz">Także już dziś, przeważająca część opinii zachodniej, która zrazu żywiła co do tego wątpliwości, ocenia politykę Izraela jako agresywną i blokującą możliwość uregulowania konfliktu bliskowschodniego i w gruncie rzeczy przychyla się do naszej diagnozy, sformułowanej już w pierwszym dniu konfliktu. I to potęguje wrogą kampanię czynników syjonistycznych, które od chwili agresji Izraela imputują nam antysemityzm.</u>
          <u xml:id="u-25.50" who="#JózefCyrankiewicz">Jak cyniczna jest propaganda syjonistyczna świadczy to, że nie cofa się ona przed żerowaniem na milionach ofiar hitlerowskiego bestialstwa. Kaźń milionów Żydów dokonana przez hitlerowców w obozach masowej zakłady w Oświęcimiu, Treblince, Sobiborze, cierpienia i martyrologia ludzi skazanych na poniewierkę, nędzę, powolne wymieranie w gettach — wszystko to stało się pożywką dla oszczerczej kampanii, wysuwającej monstrualne oskarżenie, że naród polski miał jakikolwiek związek z tym dziełem — „massenmordu” dokonanym przez hitlerowców.</u>
          <u xml:id="u-25.51" who="#JózefCyrankiewicz">Hitler wybrał Polskę jako teren masowej zagłady Żydów i realizacji obłąkanej koncepcji „Endloesung”. Ten wybór nie był przypadkowy. Każdy kto zajmował się tą problematyką wie doskonale, czym się Hitler kierował.</u>
          <u xml:id="u-25.52" who="#JózefCyrankiewicz">Tu na polskiej ziemi panował przecież najstraszliwszy terror, o którym pojęcia nie miały i nie mają do dziś narody zachodniej Europy. Byliśmy przecież narodem skazanym w następnej kolejności na zagładę. Tu na polskiej ziemi żyło przed wojną największe skupisko ludności żydowskiej — ponad 3 miliony ludzi. Hitlerowcy — specjaliści od — „massenmordu” byli ludźmi praktycznymi i systematycznymi. Wiedzieli bardzo dobrze, że jest rzeczą z ich punktu widzenia najracjonalniejszą, właśnie tu, na tym miejscu, dokonać zbrodni i tu zgromadzić resztę ofiar z całej Europy. Z tego więc względu ziemia polska stała się ziemią męczeńską dla Żydów — tak samo jak była ziemią męczeńską dla Polaków. Tu zniweczono rękami hitlerowskich oprawców 6 milionów obywateli polskich — Polaków i Żydów. Tu zwieziono też setki tysięcy ludzi skazanych na zatracenie z reszty Europy. Tu powstał za sprawą hitlerowców największy cmentarz Europy, gdzie w bratniej mogile spoczęły popioły milionów ofiar wszystkich chyba narodowości tępionych przez „Herrenvolk”, ale przede wszystkim — Polaków i Żydów, bo przeciwko jednym i drugim kierowała się główna furia najeźdźcy, który tylko na radzieckiej ziemi prześcignął sam siebie w okrucieństwie okazanym tutaj, w Polsce, wobec Polaków.</u>
          <u xml:id="u-25.53" who="#JózefCyrankiewicz">Byliśmy przecież tym następnym narodem skazanym w planach Hitlera na zniszczenie. Czcimy pamięć poległych ludzi bez względu na ich narodowość i pochodzenie, stawiamy im pomniki i nie pozwolimy, by pamięć o nich kiedykolwiek wygasła. Czcimy też pamięć tych, którzy z bronią w ręku upomnieli się o swoje prawa i godność ludzką — powstańców getta, których bohaterski zryw budzi nasz podziw i szacunek, ku którym zza murów getta płynęła pomoc Gwardii Ludowej i zbrojnych ugrupowań Armii Krajowej. I będziemy w tym roku obchodzić ćwierćwiecze tej walki.</u>
          <u xml:id="u-25.54" who="#JózefCyrankiewicz">Jeżeli z tego straszliwego piekła hitlerowskiego udało się wyrwać kilkudziesięciu tysiącom ludzi, to tylko dlatego, że znaleźli ratunek i pomoc wśród ludności polskiej. Ratowanie Żydów i osób pochodzenia żydowskiego było w oczach hitlerowskich największą zbrodnią, karaną śmiercią, śmiercią całych rodzin. Było to możliwe tylko za cenę ciężkich ofiar i wymagało prawdziwego bohaterstwa. Pisze się dziś o tym w polskiej prasie. Piszą Żydzi uratowani przez Polaków. Piszą Polacy, którzy ratowali Żydów i uważali to za swój ludzki obowiązek. Piszą z goryczą z powodu oszczerstw rzucanych na naród polski, który tak godnie reprezentowali wtedy, gdy nie była to reprezentacja ani tania, ani łatwa.</u>
          <u xml:id="u-25.55" who="#JózefCyrankiewicz">Niech mi wolno będzie przytoczyć jeden z wielu przykładów widzianych w Oświęcimiu. Przepraszam, ale zacytuję swoje zeznania na rozprawie Najwyższego Trybunału Narodowego w Warszawie w roku 1947 przeciwko byłemu komendantowi obozu w Oświęcimiu, wielkiemu hitlerowskiemu oprawcy, organizatorowi komór gazowych, krematoriów, a potem dostawcy transportów Żydów z Węgier. Chodziło o sławnego Hoessa. Byłem pytany o sprawy obozu. Mówiłem między innymi o międzynarodowej solidarności więźniów, ludzi, którzy wynieśli pojęcie człowieka i człowieczeństwa ponad różnice narodowe czy wyznaniowe w nie najłatwiejszych, nie w jakichś bankietowych warunkach.</u>
          <u xml:id="u-25.56" who="#JózefCyrankiewicz">I nie chodziło tylko o solidarność komunistów, socjalistów, ludzi lewicy. — Cytuję fragment z tych zeznań: „Mam przykład, o którym trudno nie wspomnieć z największym szacunkiem, przykład, o którym na sali sądowej była już mowa. Mówię tu o przywódcy narodowców radykalnych, Janie Mosdorfie. Zdał on sobie w obozie sprawę z tego, i zrozumiał w obozie, że sprawa likwidacji poszczególnych narodowości europejskich, zwłaszcza Europy wschodniej, to jest tylko kwestia kolejności. Pomagał ludziom innych narodowości, pomagał ludziom innych światopoglądów, Żydom, socjalistom, komunistom. Był pielęgniarzem w „Krankenraum” i właśnie on opiekował się między innymi salą żydowską, pomagał — że użyję jego przedwojennej terminologii — tak zwanej „żydokomunie”. Przykładów takich publikuje się bardzo dużo.</u>
          <u xml:id="u-25.57" who="#JózefCyrankiewicz">Można stwierdzić, uogólnić na tle wszystkich wspomnień publikowanych i w Polsce i za granicą, że akcja pomocy zagrożonym bezwzględną eksterminacją Żydom w Polsce obejmowała szerokie kręgi społeczeństwa bez względu na poglądy polityczne i światopoglądowe. Podnoszone przez koła syjonistyczne oszczerstwa, że to właśnie Polacy ponoszą odpowiedzialność za martyrologię ludności żydowskiej, nie wymagają komentarzy.</u>
          <u xml:id="u-25.58" who="#JózefCyrankiewicz">Po wojnie, po powstaniu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, powstał nowy układ stosunków w Polsce, odmienny od przedwojennego. W ustroju demokracji ludowej ludność żydowska stała się równouprawnionymi i pełnoprawnymi obywatelami. Znikł także front walki klasowej na tym odcinku, bo znikła burżuazja żydowska w Polsce. Jeżeli istniały problemy, to innego typu.</u>
          <u xml:id="u-25.59" who="#JózefCyrankiewicz">Polska jest całkowicie tolerancyjna wobec przekonań narodowych swoich obywateli, obdarza ich równymi prawami, uznaje ich prawo do kultywowania ich odrębności narodowej i kultury. Odnosi się to oczywiście do obywateli narodowości żydowskiej, którzy pragną mieszkać i pracować w Polsce, uważają ten kraj za swoją ziemię ojczystą i pragną być obywatelami Polski. Jednakże wśród obywateli polskich narodowości żydowskiej znajduje się pewna liczba osób o przekonaniach nacjonalistycznych, syjonistycznych, a zatem proizraelskich. Dziś to nie jest już tylko sprawa ideologii, to jest równocześnie sprawa stosunku do innego państwa. Ci ludzie w obecnych warunkach politycznych, stworzonych przez państwo Izrael, znaleźli się w rozterce.</u>
          <u xml:id="u-25.60" who="#JózefCyrankiewicz">Z chwilą gdy Polska i Izrael znalazły się w dwóch przeciwstawnych obozach politycznych musiał w świadomości tych ludzi powstać konflikt lojalności państwowych i ideologicznych. Ten konflikt wymaga samodzielnego rozstrzygnięcia we własnym sumieniu przez każdego, kto go przeżywa. Nie jest bowiem możliwa lojalność wobec socjalistycznej Polski i imperialistycznego Izraela jednocześnie. I tu trzeba dokonać wyboru i wyciągnąć zeń właściwe konsekwencje. Kto te konsekwencje w postaci emigracji wyciągnąć pragnie, ten nie natrafi na żadne przeszkody.</u>
          <u xml:id="u-25.61" who="#JózefCyrankiewicz">Wszystko to nie dotyczy Polaków pochodzenia żydowskiego. Są takimi samymi Polakami, jak wszyscy inni ludzie narodowości polskiej.</u>
          <u xml:id="u-25.62" who="#JózefCyrankiewicz">Miał nasz kraj i nasz naród tę niezwykłą siłę asymilacyjną, a kultura polska stanowiła przez całe wieki czynnik przyciągający ludzi najróżniejszego pochodzenia. Wśród luminarzy polskiej kultury znaleźli się ludzie pochodzący ze wszystkich niemal zakątków Europy. Nie wyczerpałbym tej listy, gdybym pozostał na tej trybunie przez całą dobę. Mamy długie porachunki z Niemcami, ale któżby śmiał kwestionować polskość Aleksandra Brucknera, Estreicherów, Bogumiła Lindego, Wincentego Pola, Wita Stwosza (to Niemcy raczej próbują go sobie przywłaszczyć), Juliusza Kleinera czy Oskara Langego. Któż by mógł kwestionować polskość Szymona Askenazego, Marcelego Handelsmana, Grzegorza Fitelberga, Juliana Tuwima, prof. Hirszfelda, Adolfa Warskiego, Feliksa Perla i wielu innych. Bez nich kultura polska, nauka polska, polski ruch postępowy i rewolucyjny byłyby o ileż uboższe. Takich jak oni, urodzonych na tej ziemi, wyrosłych w tej kulturze, wrosłych w ten kraj, który jest ich jedyną i bezsporną ojczyzną, jest wielu pośród nas. Z nami cierpieli, z nami walczyli, z nami pracują i budują swą polską i socjalistyczną ojczyznę.</u>
          <u xml:id="u-25.63" who="#JózefCyrankiewicz">Gdy przed wojną walczyliśmy z antysemityzmem, jak z każdym nacjonalizmem, to walczyliśmy również z żydowskimi, tak jak ze wszystkimi innymi kapitalistami, bankierami, fabrykantami, walczyliśmy ze syjonizmem. Walczyli przede wszystkim towarzysze żydowscy. I dziś nie pozwolimy się szantażować zarzutem antysemityzmu, walcząc już nie z wojującym, ale usiłującym triumfować syjonizmem, i tymi, którzy go popierają, lub z nim sympatyzują.</u>
          <u xml:id="u-25.64" who="#JózefCyrankiewicz">Trzeba sobie powiedzieć, że ci spośród obywateli polskich narodowości żydowskiej, którym po czerwcowej agresji Izraela przewijał się zamiast smutku z tragedii, którą szykuje sobie Izrael swoją imperialistyczną agresywną polityką i zamiast wstydu cień triumfu czy satysfakcji, ci muszą dokonać wyboru. I szkoda, że komunista Wilner, poseł w izraelskim parlamencie, zakrzykiwany przez rozjuszonych nacjonalistów izraelskich, nie mógł powołać się na zbyt wiele zdecydowanych głosów obywateli polskich pochodzenia żydowskiego, oczywiście nie tych obojętnych narodowo, ale tych mających nieraz legitymacje partyjne i poważny autorytet w świecie kultury, nauki, reprezentujących Polskę na międzynarodowych konferencjach i zjazdach. Przecież nie chodzi o wymuszanie jakichś deklaracji, bo to byłoby śmieszne. Do niczego takie deklaracje nie są potrzebne. Ale w takich przełomowych momentach chodzi o afirmację swego stanowiska polskiego, antysyjonistycznego nie z oportunizmu, ale z tej samej zagorzałości, z którą niektórzy z nich walczyli ze syjonizmem przed wojną. I to na pewno ułatwiłoby walkę ze wszelkimi przejawami nacjonalizmu.</u>
          <u xml:id="u-25.65" who="#JózefCyrankiewicz">Chodzi nie o egzaminowanie towarzyszy z postawy, co mogliby uważać za upokarzające, ale po prostu o pójście krok w krok razem z nami, o współdziałanie w walce, którą prowadzimy z imperializmem, ze wszystkimi jego agenturami, w tym z tak mocną agenturą syjonistyczną.</u>
          <u xml:id="u-25.66" who="#JózefCyrankiewicz">Mówię o tym tyle dlatego, że w tej chwili cała wściekłość międzynarodowej syjonistycznej kampanii z całym naciskiem skierowała się na Polskę, bo jest to równocześnie klasowa walka syjonistycznej ekspozytury, imperializmu z krajem socjalistycznym.</u>
          <u xml:id="u-25.67" who="#JózefCyrankiewicz">Ponieważ nikomu z nas nie jest obojętne, co mówią i myślą w świecie o naszym kraju i naszym narodzie, niech mi wolno będzie wyrazić ufność, że inspiratorom tej szkalującej i oszczerczej kampanii nie uda się mimo wszystkich wysiłków i, mimo uruchomienia na najwyższe obroty metod wojny propagandowej, obrzucić błotem dobrego imienia Polaków.</u>
          <u xml:id="u-25.68" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-25.69" who="#JózefCyrankiewicz">Wysoka Izbo! Wiele spraw stanęło u nas w Polsce w ostatnich tygodniach w nowym świetle. Będziemy je w najbliższych miesiącach brali na warsztat, będziemy o nich dyskutować w najrozmaitszych środowiskach i w najrozmaitszych instancjach.</u>
          <u xml:id="u-25.70" who="#JózefCyrankiewicz">Jeżeli mowa o wyższych uczelniach i młodzieży, to rzecz jasna, nie chodzi tylko o zachowanie spokoju, ładu i atmosfery rzetelnej nauki. Sprawa jest o ile głębsza. Wyższe uczelnie to kuźnia kadr dla kraju, dla gospodarki narodowej, administracji, szkolnictwa, nauki i kultury. Rozbudowaliśmy je i rozbudowujemy kosztem ogromnych nakładów materialnych. Na 75 wyższych uczelniach kształci się obecnie 280 tys. studentów.</u>
          <u xml:id="u-25.71" who="#JózefCyrankiewicz">Przeciętny koszt wykształcenia studenta w ciągu całego okresu jego studiów waha się — zależnie od kierunku — od 100 do 200 tys. zł. Zapewniamy naszej młodzieży pomyślne warunki nauki. 43% ogólnej liczby studentów mieszka w domach akademickich, a ogromna większość korzysta z pomocy państwa w różnej postaci. Połowa słuchaczy na studiach dziennych otrzymuje stypendia. Poważne sumy przeznacza się na dotowanie stołówek studenckich, ochronę zdrowia, wypoczynek.</u>
          <u xml:id="u-25.72" who="#JózefCyrankiewicz">Te wielkie świadczenia państwa z dochodu narodowego, wypracowanego przez klasę robotniczą i całe społeczeństwo, zobowiązują zarówno całą młodzież, która z nich korzysta, jak jej akademickich nauczycieli i wychowawców do rzetelnej pracy, do osiągnięcia jak najlepszych rezultatów w zdobywaniu wiedzy i kwalifikacji. Jest to elementarny, moralny i obywatelski obowiązek ogółu polskich studentów i pracowników wyższych uczelni. Nie wątpimy, że przytłaczająca większość zarówno młodzieży, jak i personelu naukowego, ożywiona jest świadomością i wolą wypełniania tego obowiązku, że pragnie oddać swemu narodowi i państwu swoją wiedzę, talent i zapał do pracy.</u>
          <u xml:id="u-25.73" who="#JózefCyrankiewicz">Ci natomiast, którzy tego obowiązku nie chcą wypełniać, nie chcą się rzetelnie uczyć i nadużywają praw i możliwości, jakimi władza ludowa obdarzyła młodzież akademicką, powinni znaleźć się poza uczelniami. Jest dość takiej młodzieży, młodzieży ze środowisk robotniczych i chłopskich, a także ze środowisk naszej socjalistycznej inteligencji, która z wielkim zapałem do nauki zajmie miejsca opuszczone przez tych, którym może znudziło się być studentami, którzy nie są godni miana studenta Polski Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-25.74" who="#JózefCyrankiewicz">Uczelnie nasze kształcące specjalistów z różnych dziedzin, kształcą równocześnie socjalistyczną inteligencję. Nie zapominajmy, że dzięki możliwościom kształcenia się stworzonym przez Polskę Ludową, liczba naszej socjalistycznej inteligencji będzie stale rosła — i to dobrze, albowiem nowoczesne procesy rozwojowe kraju wymagają jej coraz więcej. Ta młodzież jest przecież naszym najcenniejszym dobrem. Ona przecież zastąpi nasze pokolenie jutro i na jej barkach spocznie odpowiedzialność za przyszłość naszego kraju i socjalizmu, a więc musi się znajdować w środku naszej uwagi i być naszą szczególną troską. Wydarzenia dni marcowych na pewno świadczą, że tej troski było za mało, że zabrakło gdzieś dostatecznej uwagi i zbyt powierzchownie patrzyliśmy na proces kształcenia młodzieży. Nie jest to bowiem tylko problem, jak to się utarło mówić — „kształcenia kadr”. Wykształcenie fachowe jest rzeczą niezwykle ważną. Poziom nauczania i wyniki nauczania, wiedza fachowa najwyższej próby, to rzeczy niezmiernej wagi, ale to przecież nie wszystko. Rzeczą wcale nie mniejszej wagi jest wychowanie tej młodzieży, wychowanie ideowe i patriotyczne, wychowanie w duchu obywatela socjalistycznej ojczyzny — Polski.</u>
          <u xml:id="u-25.75" who="#JózefCyrankiewicz">Nie jest i nie może być dla nas rzeczą obojętną, jaka jest i jaka będzie świadomość polityczna naszej inteligencji i jej stosunek do najbardziej żywotnych interesów kraju, do generalnych założeń polityki socjalistycznego państwa.</u>
          <u xml:id="u-25.76" who="#JózefCyrankiewicz">Wydarzenia, które miały miejsce na naszych uczelniach, ujawniły wielkie zaniedbania w pracy wychowawczej wśród młodzieży akademickiej zarówno ze strony wychowawców, personelu naukowego do tego powołanego, jak i ze strony organizacji społecznych. Też do tego powrócę.</u>
          <u xml:id="u-25.77" who="#JózefCyrankiewicz">Okazało się, że na naszych uczelniach jest pewna, na szczęście niewielka liczba takich pracowników nauki, samodzielnych i pomocniczych, którzy nie tylko nie wychowują młodzieży studenckiej w socjalistycznym i patriotycznym duchu, ale ją ideologicznie deprawują, szerząc idee obce, rewizjonistyczne, nieraz trockistowskie, wrogie naszemu państwu, mącą świadomość studentów teoriami antysocjalistycznymi, sączą nieufność czy wręcz pogardę wobec historycznych osiągnięć narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-25.78" who="#JózefCyrankiewicz">Marcowe wydarzenia na uczelniach pokazały, że nazbyt długo tolerowaliśmy na katedrach wyższych uczelni takich ludzi, którzy nadużywając swego stanowiska i profesorskiego autorytetu, przygotowywali polityczną glebę pod działanie garstki prowokatorów. Nie zamierzamy, rzecz jasna, ograniczać się do koniecznych kroków oczyszczających wyższe uczelnie od niewłaściwych wychowawców. Sprawa wymaga działań pozytywnych, działań długofalowych, opartych na przemyślanym programie — nad którym pracują już zresztą Ministerstwo Oświaty i Szkolnictwa Wyższego oraz odpowiednie organizacje społeczne. Była o tym mowa na sejmowej Komisji Oświaty i Nauki.</u>
          <u xml:id="u-25.79" who="#JózefCyrankiewicz">Sprawą wielkiej doniosłości jest postawa całej kadry naukowej, która nie może swoich zadań rozpatrywać tylko pod kątem wąsko pojętego nauczania danej dyscypliny wiedzy. Pracownicy naukowi swoją postawą wywierają wielki wpływ na studentów, często są dla nich autorytetem nie tylko naukowym, ale intelektualnym i moralnym. Mamy prawo wymagać zarówno od samodzielnych pracowników nauki, jak i od personelu pomocniczego, najczęściej stykającego się bezpośrednio ze studentami — aktywnej i wychowawczej postawy, wpajania młodzieży właściwego stosunku do jej obowiązków obywatelskich, do swego państwa. Trudno się bowiem zgodzić z tą błędną praktyką wychowawczą, która formuje na wyższej uczelni wąskiego specjalistę pozbawionego nieraz elementarnej wiedzy społecznej i politycznej i w rezultacie nie immunizowanego nawet na prymitywną i demagogiczną argumentację antysocjalistycznych i antypolskich ośrodków. Żywą i aktualną wiedzę polityczną powinniśmy dawać młodzieży już w szkołach średnich — ale żywą i aktualną — a wyższe uczelnie powinny ją pogłębiać i rozszerzać na zasadnicze elementy nauk społecznych.</u>
          <u xml:id="u-25.80" who="#JózefCyrankiewicz">Cóż bowiem wykazały wydarzenia tamtych dni? Co wynika z rezolucji składanych w takiej, czy innej postaci przez tę młodzież?</u>
          <u xml:id="u-25.81" who="#JózefCyrankiewicz">Nie wdając się obecnie w ich szczegółową analizę, stwierdzić należy, że wynika z tych rezolucji mnogość pytań i spora nieznajomość faktów oczywistych. Jest równocześnie wiele pytań o najistotniejsze sprawy naszego kraju, i jego teraźniejszości i przyszłości. Te pytania i wymagają odpowiedzi. Krótko mówiąc — trzeba z tą młodzieżą prowadzić rozmowę permanentną, szczerą, wielostronną rozmowę. Jeżeli tę młodzież dręczą problemy i zagadnienia, jeżeli nie potrafi sobie na nie we właściwy sposób odpowiedzieć, jeżeli dostaje na te pytania fałszywe odpowiedzi lub zgoła wrogie — to jest źle, trzeba temu zapobiec, trzeba temu zaradzić i to jest zadanie pilne.</u>
          <u xml:id="u-25.82" who="#JózefCyrankiewicz">Chcemy, aby młodzież jak najwięcej myślała o sprawach naszego kraju, o jego przyszłości, aby myślała i krytycznie — bo to jest konieczne dla postępu — ale musi to być krytycyzm pozytywny, oparty na znajomości najnowszej historii Polski, na znajomości faktów, na gruntownej wiedzy, a nie krytycyzm anarchiczny, wynikający z podburzających nieraz uwag i sformułowań oraz insynuacji rzucanych przez rewizjonistycznych wychowawców, z których wielu zarzuca na przykład naszemu kierownictwu konserwatyzm. Są to bardzo często ci sami, którzy w październiku 1956 r. mieli nadzieję na tak zwany „drugi etap”. Kierownictwo partii, a w szczególności Towarzysz Gomułka powiedział wówczas wyraźnie, że u nas „drugiego etapu” nie będzie. Ten „drugi etap” miał oznaczać, według rewizjonistów, spełzanie Polski z drogi socjalistycznego budownictwa. Stąd ta zaciekła walka rewizjonistów z kierownictwem partii.</u>
          <u xml:id="u-25.83" who="#JózefCyrankiewicz">A co młodzież wie o tych latach? Miała wówczas 8–10 — czy 12 lat. I co im potem o tym mówiono, i kto im mówił, jak im mówił? Stąd potrzeba, aby młodzież nasza znała dokładnie nie tylko historię Polski Piastowskiej, co jest bardzo potrzebne i pożyteczne, ale także historię Polski Ludowej, co jest konieczne dla zrozumienia świata, w którym żyjemy, świata, w którym przychodzi nam toczyć zaciętą walkę o umocnienie niepodległości naszego kraju, o umocnienie naszej socjalistycznej drogi i o stały konsekwentny postęp na tej drodze.</u>
          <u xml:id="u-25.84" who="#JózefCyrankiewicz">Będziemy więc rozmawiać, będziemy wyjaśniać. Ale nie będziemy tych rozmów prowadzić na wiecach, wiecach organizowanych przez rozwydrzonych prowodyrów. Taki wiec wytwarza emocjonalne psychozy zbiorowe, toruje drogę demagogii, podnieca do nieodpowiedzialnych wypowiedzi. Taki wiec, to tak, jakby ktoś chciał przemawiać rozsądnie, na przykład, podczas koncertu big beatu, gdy niektórzy młodzieńcy, chyba jeszcze młodsi niż studenci, zdzierają z siebie marynarki i krzyczą histerycznie. Te rozmowy trzeba prowadzić w atmosferze takiej samej, w jakiej odbywa się rzetelna praca naukowa, rozmawiać w audytoriach, w salach naukowych z zastosowaniem całego aparatu myśli naukowej, marksistowskiej, socjalistycznej. Równocześnie świeżo, po ludzku i bezpośrednio. Tylko tą drogą uda się wyjaśnić i rozproszyć wątpliwości, które tę młodzież nurtują.</u>
          <u xml:id="u-25.85" who="#JózefCyrankiewicz">I przy okazji, jak będziemy tak rozmawiać z młodzieżą, gdy młodzież bliżej zaznajomi się z pewnymi faktami i okresami historycznymi, to przy okazji tych refleksji na pewno nie jeden z tych, którzy podczas nielegalnych manifestacji rzucali w robotników monetami, zrozumie, kto wypracowuje pieniądz i ten drobny, który on rzucał, i ten grubszy, z którego on żyje. Dowie się dokładniej, co znaczy dla pokolenia drugiej wojny światowej słowo „gestapo” i przynajmniej w duchu przeprosi za tę hańbiącą obelgę rzucaną polskim robotnikom, technikom, inżynierom, zorganizowanym w ORMO i polskiej milicji, a słowem „ciemniacy” będzie się posługiwał, jeżeli chce, wyłącznie w dyskusjach wewnętrznych, między sobą, a nie z polskimi robotnikami. Ze wstydem słuchałem relacji o tych wybrykach, gdy opowiadali mi o tym towarzysze partyjni, bezpartyjni, pracownicy warszawskich fabryk, którzy wówczas byli zorganizowani w ORMO i mieli możność zetknąć się z tym, czym czują się do głębi urażeni.</u>
          <u xml:id="u-25.86" who="#JózefCyrankiewicz">Rzeczą istotną jest, żeby te rozmowy odbywały się pod kątem pogłębienia wiedzy o rzeczywistości polskiej i międzynarodowej. Konieczne jest wyjście poza ogólniki. Trzeba z pełną otwartością i szczerością, bez zbędnych przemilczeń, wprowadzać młodzież akademicką we wszystkie trudności natury politycznej, ekonomicznej, społecznej, z którymi musimy się uporać. Zwłaszcza nie powinna być tej młodzieży obca problematyka ekonomiczna, która stwarza przed nami tyle niezwykle trudnych spraw do rozwiązania. Nie żyjemy w komunizmie, toczymy ciężką walkę o umocnienie i rozwijanie naszej gospodarki, co wymaga olbrzymiego wysiłku, ofiarności, umiejętności i — nie należy tego taić — wciąż jeszcze wielu wyrzeczeń. Młodzież powinna być dokładnie poinformowana na co nas stać, a na co nie. Także i o tym, jakie są jej perspektywy — i to nie w sensie jakimś konsumpcyjnym, ale w znacznie szerszym, społecznym — o ile będą lepsze od perspektyw jej ojców i matek, jeżeli dokona wysiłku i zdobędzie się na ofiarność godną tych, którzy walczyli o Polskę Ludową i w nieopisanie trudnych warunkach kładli podwaliny pod jej rozwój i postęp, startując często z dna.</u>
          <u xml:id="u-25.87" who="#JózefCyrankiewicz">Udział w tej rozmowie powinni wziąć ludzie z najwyższych szczebli naszego aparatu społecznego, państwowego, fachowcy ze wszystkich dziedzin. Nie powinni się od tego kontaktu uchylać ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, kierownicy wszystkich dziedzin naszego życia ekonomicznego i kulturalnego. Na pewno wniosą do tej rozmowy elementy rzeczowości, a przyda się im także poznać poziom wiedzy młodzieży studenckiej. I wydaje mi się, że można i trzeba nie nadawać temu charakteru jakiejś kampanii, i może trzeba niektóre sprawy z tych zetknięć ująć w jakieś formy, powiedziałbym, instytucjonalne, połączone z tą wychowawczą pracą na wyższych uczelniach nie tylko w Warszawie.</u>
          <u xml:id="u-25.88" who="#JózefCyrankiewicz">Poważna rola w tej pracy przypadnie wszystkim organizacjom młodzieżowym, a więc Związkowi Młodzieży Socjalistycznej, Związkowi Młodzieży Wiejskiej, Zrzeszeniu Studentów Polskich i młodym działaczom tych organizacji. I trzeba zawsze pamiętać, ale może teraz jeszcze podkreślić i też znaleźć lepsze formy organizacyjne wyrażenia tej prawdy, że socjalistyczne wychowanie łączy się nierozerwalnie z pracą, z szacunkiem dla ludzkiej pracy, z bezpośrednim udziałem młodzieży w twórczym wysiłku naszych zespołów produkcyjnych w przemyśle, w budownictwie, w rolnictwie, w innych dziedzinach. Sprzyjać temu powinien cały system studiów i praktyk studenckich i fundowanych stypendiów, a tymczasem często praktyki studenckie zamieniają się w czczą formalność, źle zorganizowane przebywanie grup studenckich w pewnej liczbie zakładów bez konkretnego ich udziału w pracy produkcyjnej, bez zaznajamiania się z problematyką zakładu. W tej sytuacji, kiedy młodzież korzysta z wielu przywilejów i środków materialnej pomocy państwa, a równocześnie nie zaprawia się jej do określonych obowiązków, nie wdraża się jej do pracy, rodzą się i krzewią szkodliwe nastroje konsumpcyjne, a nieraz wręcz pasożytnicze. Obserwujemy, jak uboga i na wskroś obca nam kołtuńska filozofia życia, aby dać z siebie społeczeństwu jak najmniej, a urwać dla siebie jak najwięcej, deprawuje nam część młodzieży, pozbawia ją zasad moralnych i pryncypiów ideowych. Nie chcemy godzić się z tymi zjawiskami, chociażby dotyczyły one tylko małej części młodego pokolenia, części młodzieży akademickiej. Musimy im wydać walkę na uczelniach i w organizacjach społecznych, ale także i w domach rodzicielskich. Trzeba to z goryczą stwierdzić, że nie wszyscy rodzice wychowują swoich synów i córki w duchu umiłowania i szacunku dla pracy, odpowiedzialności za wspólne dobro, w duchu samodzielnego kształtowania swojej przyszłości, bez podpierania się o taką, czy inną wygodną pomoc rodzicielską, bez tego podpierania, nie mówię o pomocy, tylko o tym podpieraniu, które demoralizuje, które stwarza ten klimat, o którym bardzo często się mówi — „bananowy klimat”. Jest to szczególnie rażące wtedy, gdy rodzice ci zajmują odpowiedzialne stanowiska na różnych szczeblach władzy w naszym kraju, kiedy znajdują się na posterunkach wymagających godnej reprezentacji interesu państwowego i społecznego, a dzieci ich swoim zachowaniem dają przykłady politycznej, czy moralnej deprawacji i w poczuciu bezkarności nadużywają pozycji i nazwisk swoich ojców.</u>
          <u xml:id="u-25.89" who="#JózefCyrankiewicz">To rzuca cień na większość ludzi o odpowiedzialnych funkcjach na różnych szczeblach, wychowujących swoje dzieci przecież w warunkach skromności i należytych wymagań.</u>
          <u xml:id="u-25.90" who="#JózefCyrankiewicz">Sytuacja na uczelniach wymaga wielu zmian, które będziemy rozwiązywać w ciągu najbliższych miesięcy, zmian istotnych, a mianowicie — poprawy systemu rekrutacji dla zwiększenia dopływu na uczelnie młodzieży ze środowiska robotniczego i chłopskiego.</u>
          <u xml:id="u-25.91" who="#JózefCyrankiewicz">Równolegle z tym idzie przecież stale akcja budowy internatów. Internaty i domy akademickie to jest przecież ta baza, dzięki której można realizować tę politykę. Nie wystarczy hasło, musi być i materialna baza.</u>
          <u xml:id="u-25.92" who="#JózefCyrankiewicz">— Rewizji systemu stypendialnego w celu ściślejszego powiązania studenta z terenem przyszłej jego pracy, a równocześnie zróżnicowania pomocy materialnej w zależności od osiąganych wyników w nauce.</u>
          <u xml:id="u-25.93" who="#JózefCyrankiewicz">— Modernizacji systemu praktyk studenckich, tak, aby młodzież lepiej mogła powiązać wiedzę teoretyczną z praktyczną pracą.</u>
          <u xml:id="u-25.94" who="#JózefCyrankiewicz">— Udoskonalenia systemu stażów absolwenckich itd.</u>
          <u xml:id="u-25.95" who="#JózefCyrankiewicz">Rząd uważa, że ponownej rewizji wymaga ustawa o szkołach wyższych, która by dostosowała zasady samorządu uczelni do wymogów życia i interesów ogólnych państwa.</u>
          <u xml:id="u-25.96" who="#JózefCyrankiewicz">Nie chcemy uszczuplać praw przyznanych profesorom i docentom, ale chcemy, żeby tym prawom towarzyszyły określone obowiązki i odpowiedzialność wobec władz zwierzchnich za to co się na uczelni dzieje.</u>
          <u xml:id="u-25.97" who="#JózefCyrankiewicz">Niewątpliwie ulepszenia i rewizji wymaga polityka kadrowa na uczelniach, między innymi w kierunku modernizacji systemu kształcenia młodej kadry, powoływania na stanowiska dydaktyczne, i system awansów. Tutaj mamy do czynienia z takim paradoksem, że niektórzy pracownicy wyższych uczelni, właśnie ci zarzucający nam konserwatyzm, głoszący hasła postępu „w ogóle”, równocześnie są bardzo żarliwymi obrońcami konserwatywnych instytucji i form organizacyjnych na swoim podwórku, to znaczy na wyższych uczelniach. Jednym słowem, sprawa młodzieży, sprawa wyższych uczelni, sprawy ideologiczne, sprawy organizacyjne będą — można powiedzieć — w najbliższym czasie z całym sformułowanym programem działania omawiane, dyskutowane i stopniowo rozwiązywane.</u>
          <u xml:id="u-25.98" who="#JózefCyrankiewicz">Wysoka Izbo! Koła rewizjonistyczne, reakcyjne, syjonistyczne, trockistowskie — wszyscy, którzy liczyli na skłócenie narodu, na przeciwstawianie młodzieży i inteligencji klasie robotniczej, na prowokowanie szerszych wystąpień politycznych przeciw władzy ludowej, przeliczyli się z kretesem. Pragnę z tego miejsca wyrazić w imieniu rządu najwyższe uznanie za bojową postawę klasie robotniczej i szerokim rzeszom ludzi pracy za wysokie poczucie odpowiedzialności, jakie wykazali w owych dniach marcowych.</u>
          <u xml:id="u-25.99" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-25.100" who="#JózefCyrankiewicz">Powszechne i uzasadnione żądanie wyciągnięcia wniosków wobec winnych zaburzeń, wobec ich inspiratorów i organizatorów, wobec awanturników i chuliganów — odpowiada intencjom i działaniom rządu.</u>
          <u xml:id="u-25.101" who="#JózefCyrankiewicz">W jaskrawym świetle ożywionych dyskusji, jakie rozwinęły się w całym kraju na licznych zebraniach, a także na łamach prasy, wyszło na jaw sporo niedomagań, biurokratycznych wypaczeń, a niekiedy nawet nadużyć stanowiska czy władzy, przejawów marnotrawstwa, lekceważenia interesu społecznego.</u>
          <u xml:id="u-25.102" who="#JózefCyrankiewicz">Rząd z całą uwagą odnosi się do tych faktów i sygnałów i jest zdecydowany w każdym wypadku — po przeprowadzeniu wnikliwego dochodzenia — wyciągać surowe wnioski wobec winnych i oczyszczać systematycznie wszystkie odpowiedzialne stanowiska w administracji gospodarczej i państwowej z ludzi nieudolnych, nieuczciwych i obcych, z kacyków i bezdusznych biurokratów.</u>
          <u xml:id="u-25.103" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-25.104" who="#JózefCyrankiewicz">Żadne odpowiedzialne stanowisko w naszym państwie nie może być traktowane, jak prywatny folwark, jako prawo do dygnitarskiej samowoli i wygodnictwa. Każde stanowisko kierownicze, czy to na szczeblu rządowym, resortowym, wojewódzkim czy powiatowym — jest służbą narodowi, służbą, wymagającą rzetelnej pracy i poczucia odpowiedzialności za interes państwa i socjalistyczny rozwój kraju. Z tego punktu widzenia poprawy wymaga nasza polityka kadrowa w wielu dziedzinach życia, polityka niekiedy obciążona nadmierną tolerancyjnością lub niedostateczną znajomością kwalifikacji ludzi.</u>
          <u xml:id="u-25.105" who="#JózefCyrankiewicz">Z biurokracją musimy prowadzić walkę stałą na wszystkich szczeblach i we wszystkich dziedzinach życia. Mówiliśmy o tym, ale trzeba pamiętać, że biurokracji nie można zwalczyć żadną doraźną akcją i z biurokracją nie można przerwać walki. Biurokracja się odradza i odrasta, jest stałym niebezpieczeństwem powstającym wówczas, gdy następuje u poszczególnych ludzi czy w poszczególnych ogniwach skostnienie, sfilistrzenie, zapomnienie o celu, któremu służą takie czy inne ogniwa aparatu państwowego, gospodarczego czy społecznego. Tak, że nigdy nie będziemy mogli powiedzieć, że zwalczyliśmy biurokrację. Możemy zawsze i musimy mówić i działać, walczyć z biurokracją i usuwać wszystkie na nowo rodzące się nawet w nowych warunkach, nowe, inne objawy tej samej choroby — biurokracji.</u>
          <u xml:id="u-25.106" who="#JózefCyrankiewicz">Stale będziemy doskonalić metody naszej działalności na froncie gospodarczym, przyspieszać dalsze procesy reform planowania i zarządzania, aby sprzyjać wyzwalaniu ludzkiej inicjatywy, gospodarności i twórczym poszukiwaniom dróg coraz bardziej efektywnego rozwoju. Na bazie już dokonanych wielu zmian w ciągu ostatnich lat będziemy przyspieszać poszukiwanie nowych form planowania i zarządzania. Będzie opracowany i przedłożony odpowiedni program działania we wszystkich dziedzinach. Wszystkie te sprawy i wielkie problemy perspektyw rozwoju naszego kraju, które znajdują się w środku uwagi opinii publicznej, będą niewątpliwie tematem szerokiej i szczerej dyskusji w okresie poprzedzającym V Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Kontynuowane będą zapoczątkowane w ostatnim okresie dyskusje na wszystkie te tematy w zakładach pracy, przede wszystkim z klasą robotniczą, a także z inteligencją, z ludnością wiejską.</u>
          <u xml:id="u-25.107" who="#JózefCyrankiewicz">Wszystkie sprawy dające się w międzyczasie rozwiązywać operatywnie w miarę ich dojrzewania i zgodnie z interesem kraju, będą załatwiane przez organy rządowe.</u>
          <u xml:id="u-25.108" who="#JózefCyrankiewicz">Sprawy gospodarcze wyodrębniamy do bardziej szczegółowego pełniejszego omówienia przede wszystkim w toku dyskusji przedzjazdowych.</u>
          <u xml:id="u-25.109" who="#JózefCyrankiewicz">Wysoka Izbo! Siła i międzynarodowy autorytet każdego państwa zależą przede wszystkim od tego, co to państwo sobą reprezentuje, od ciężaru gatunkowego jego dorobku gospodarczego, od mądrych i trwałych sojuszy, które to państwo zawiera, od polityki zagranicznej i wewnętrznej, którą prowadzi, od stopnia wewnętrznej siły.</u>
          <u xml:id="u-25.110" who="#JózefCyrankiewicz">Wszystko to, co przeszkadza rozwojowi gospodarczemu kraju, co osłabia sojusze, które państwo zawarło, co zakłóca jego wewnętrzną równowagę, wszystko to, szkodząc interesom państwa i jego racji stanu, osłabia też jego międzynarodowy autorytet.</u>
          <u xml:id="u-25.111" who="#JózefCyrankiewicz">Generalne te zasady legły u podstaw naszego rządu.</u>
          <u xml:id="u-25.112" who="#JózefCyrankiewicz">Troska o właściwy rozwój potencjału gospodarczego kraju, utrzymywanie trwałych więzów współpracy państw wspólnoty socjalistycznej, pilnowanie, abyśmy na krok nie zboczyli z drogi naszego socjalistycznego rozwoju i nie utracili niczego z naszego dotychczasowego dorobku, który społeczeństwo polskie okupiło zbiorowym i własnym poświęceniem, a drogo nas kosztowało dojście do tej pozycji, którą dziś Polska w świecie zajmuje właśnie dlatego, że jest państwem socjalistycznym.</u>
          <u xml:id="u-25.113" who="#JózefCyrankiewicz">Nie stać nas na zwolnienie tempa naszego marszu naprzód i nie stać nas na żadne lekkomyślne zaniedbywanie pilnych spraw państwowych, tym bardziej że międzynarodowa sytuacja jest nadal pełna niebezpieczeństw i zaskakuje nowymi zdarzeniami.</u>
          <u xml:id="u-25.114" who="#JózefCyrankiewicz">Największym, ale nie jedynym zagrożeniem pokoju światowego jest brutalna agresja imperializmu amerykańskiego w Wietnamie. Los narodu wietnamskiego jest nam bardzo bliski. Prowadzi on przez okres ostatniego, 10-lecia walkę z niepomiernie od siebie silniejszym imperialistycznym przeciwnikiem, walkę bardzo podobną, choć nie identyczną z walką, którą prowadził nasz naród. Walka ta jest zwycięska, choć bynajmniej nie zakończona.</u>
          <u xml:id="u-25.115" who="#JózefCyrankiewicz">Nie ustaniemy w niesieniu narodowi wietnamskiemu naszej pomocy. Wynika to z poczucia międzynarodowej socjalistycznej solidarności, a także ze zrozumienia, że zwycięstwo imperializmu w południowo-wschodniej Azji byłoby zachętą do wszczęcia awantury gdzie indziej.</u>
          <u xml:id="u-25.116" who="#JózefCyrankiewicz">Nie damy się też wprowadzić w błąd żadnymi złudnymi propozycjami, jakie od czasu do czasu propagują z Waszyngtonu. Jesteśmy przygotowani na to, że propozycje takie mogą się mnożyć, szczególnie w 1968 roku, w roku wyborów w Stanach Zjednoczonych. Trzeba się przyglądać im uważnie i krytycznie dla stwierdzenia, ile w nich jest na użytek wewnętrzny, na potrzeby kampanii wyborczej, a ile jest wynikiem rzeczywistego zrozumienia, że Stany Zjednoczone nie są w stanie w Wietnamie wygrać wojny, ani militarnie, ani politycznie, że w sprawie wietnamskiej są dziś coraz bardziej izolowane nawet w gronie własnych sojuszników.</u>
          <u xml:id="u-25.117" who="#JózefCyrankiewicz">Nie można bowiem pokonać narodu walczącego w słusznej sprawie, o własną niepodległość, przeciwko narzucaniu mu imperialistycznego dyktatu. Zawsze w oparciu o własne dyplomatyczne doświadczenia Polski będziemy powtarzać, że podstawowym warunkiem do znalezienia pokojowego i politycznego rozwiązania problemu wietnamskiego — jest natychmiastowe, bezwarunkowe, trwałe zaniechanie wszelkich aktów zbrojnych wobec DRW, zaniechanie, a nie wstrzymanie. Towarzysze wietnamscy wielekroć formułowali tę zasadę w swoich wystąpieniach. Ich stanowisko jest dla nas miarodajne. Do nich należy ostatnie słowo. Rząd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wyraża całkowite poparcie dla stanowiska rządu Demokratycznej Republiki Wietnamu, wyrażonego w oświadczeniu z dnia 3 kwietnia br. wydanym w związku z przemówieniem prezydenta USA Johnsona z 31 marca br. Gotowość do podjęcia kontaktu z przedstawicielem prezydenta Johnsona świadczy, o czym rząd PRL był zawsze przekonany, że rząd DRW szczerze pragnął i pragnie pokojowego uregulowania problemu wietnamskiego. Stanowisko to spotkało się również z całkowitym poparciem Narodowego Frontu Wyzwolenia Wietnamu Południowego. Tylko więc od Stanów Zjednoczonych zależy, czy dobra wola rządu Demokratycznej Republiki Wietnamu spotka się z odpowiednim przyjęciem ze strony USA, czy w rezultacie doprowadzi do zaprzestania przelewu krwi w Wietnamie, czy doprowadzi do wygaśnięcia konfliktu groźnego dla pokoju światowego.</u>
          <u xml:id="u-25.118" who="#JózefCyrankiewicz">Na Bliskim Wschodzie likwidacja skutków agresji izraelskiej — jak o tym wielokrotnie mówiliśmy — musi rozpocząć się od wycofania wojsk agresora na pozycje, z których swój atak rozpoczynał. Napadnięte kraje arabskie wykazały daleko idącą dobrą wolę, zgłaszając gotowość akceptowania i zastosowania się do znanej rezolucji Rady Bezpieczeństwa. Izrael odmawia wykonania tego, czego rezolucja ta domaga się od sprawcy napaści. Nie pierwszy to i nie ostatni akt lekceważenia postanowień ONZ ze strony państwa, które właśnie Organizacji Narodów Zjednoczonych zawdzięcza swoje powstanie, które wznawianiem napaści na swych sąsiadów potwierdza tylko słuszność potępienia jego imperialistycznej polityki. Musimy też mieć na uwadze, że w wieku tak rozwiniętej techniki wojennej, Morze Śródziemne i Bliski Wschód stanowią południową flankę naszego bezpieczeństwa, naszych socjalistycznych krajów i od tej strony także musimy i mamy obowiązek patrzeć na te sprawy. I to także potęguje naszą troskę o szybkie wygaszenie ogniska zapalnego w tamtym rejonie geograficznym.</u>
          <u xml:id="u-25.119" who="#JózefCyrankiewicz">Niemało zrobiliśmy w Europie dla wniesienia naszego polskiego wkładu w odprężenie, w poprawienie warunków współpracy między wszystkimi państwami europejskimi, żeby przypomnieć polskie plany zamrożenia zbrojeń, stworzenia strefy bezatomowej w środkowej Europie, czy też nasze wysiłki nawiązania politycznych dialogów z państwami o innym niż nasz ustroju, ale równie jak my zatroskanymi o losy pokoju. Działaliśmy i będziemy działać w tym kierunku nadal wespół z naszymi socjalistycznymi przyjaciółmi. Celem podstawowym naszej polityki europejskiej jest rozpoczęcie budowy systemu europejskiego bezpieczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-25.120" who="#JózefCyrankiewicz">Uważamy, że podstawowym warunkiem ku temu pozostaje uznanie status quo w Europie. Czy można tolerować bezsens nieuznawania w Europie istnienia dwóch państw niemieckich, a przede wszystkim tego wielkiego wkładu, jaki w stabilizację stosunków europejskich wnosi NRD, na terenie której w pełni zrealizowano wiążące postanowienia Poczdamu? Czy można tolerować fikcję rzekomego reprezentowania przez NRF całości narodu niemieckiego oraz jego interesów i to w granicach z 1937 roku? Czy można dziwić się naszej czujności wobec nieustannych zabiegów remilitaryzacji zachodnich Niemiec przy tolerowaniu wzrostu wpływów kół neohitlerowskich?</u>
          <u xml:id="u-25.121" who="#JózefCyrankiewicz">Tym razem Polak nie będzie mądry po szkodzie. Wygraliśmy w zespole całej koalicji antyhitlerowskiej wojnę. Nie chcemy i nie przegramy pokoju, choć doświadczenia koalicji antyhitlerowskiej tak często spychane są na zachodzie w niepamięć. Są tacy na zachodzie, którzy uważają, że powinniśmy być bardziej elastyczni i niepomni niedawno przeżytej przeszłości. Odpowiadamy im, że Polska gotowa jest do szerokiej współpracy tylko w oparciu o realia, a nie o frazeologię — koniunkturalnie zmienną, historycznie fałszywą. A pamiętamy nie tylko to, co nam wyrządzało krzywdę. Będziemy zawsze także pamiętać o tym, co zabezpiecza interes polskiej racji stanu.</u>
          <u xml:id="u-25.122" who="#JózefCyrankiewicz">Podwaliną naszej niepodległości i bezpieczeństwa naszych granic jest nasz sojusz ze Związkiem Radzieckim. Setki tysięcy mogił żołnierzy radzieckich, którymi usiana jest ziemia polska, obok mogił naszych męczenników i bohaterów, świadczą o wspólnej drodze przebytej przez oba narody w najtragiczniejszych dniach ostatniej wojny, wojny i dla Związku Radzieckiego i dla Polski wyzwoleńczej.</u>
          <u xml:id="u-25.123" who="#JózefCyrankiewicz">Historia nowych stosunków polsko-radzieckich pisana była krwią. Pogłębiamy te' stosunki wspólnym wysiłkiem dnia codziennego, będziemy je umacniać dalej, łamiąc wszelkie przeszkody, które ktokolwiek chciałby spiętrzyć wbrew i przeciw naszej przyjaźni, właśnie w interesie polskiej racji stanu, właśnie na świadectwo roli i znaczenia sojuszu polsko-radzieckiego dla przyszłości naszego narodu. Tę głęboką prawdę w interesie najgłębiej pojętego patriotyzmu rozumieć musi całe społeczeństwo. Na straży tej prawdy, tak jak w ogóle na straży naszej socjalistycznej drogi, jedynej, na której nasz kraj może się rozwijać, na straży prawdy — jedynej, która gwarantuje niepodległość naszego narodu, na dziś i na jutro, stoi nasza partia, stoją stronnictwa zgrupowane we Froncie Jedności Narodu, stoi polska klasa robotnicza i wszyscy ludzie pracy.</u>
          <u xml:id="u-25.124" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-26">
          <u xml:id="u-26.0" who="#Marszałek">Zarządzam 15-minutową przerwę w obradach.</u>
          <u xml:id="u-26.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 11 min. 30 do godz. 11 min. 55).</u>
          <u xml:id="u-26.2" who="#Marszałek">Otwieram dyskusję. Głos ma poseł Józef Ozga-Michalski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-27">
          <u xml:id="u-27.0" who="#JózefOzgaMichalski">Wysoki Sejmie! Stanowisko społeczeństwa polskiego w sprawie ideowych inspiratorów zajść i niepokojów w Warszawie i w całym kraju jest wszystkim wiadome. Nasze potępienie jest zdecydowane, tak jak zdecydowana jest nasza wola pokojowej pracy. Potępiamy ludzi, którzy swoje złe zamiary próbowali okryć szatą szermierzy wolności, kultury i jej rozwoju, a sami na czele z Kisielewskim są przedstawicielami dekadenckiej i elitarnej kultury dla „jaśnie wielmożnych”. Kultura, której bronią — to kultura, która wyrażała się w czasach piłsudczyzny i rządów Sławoja Składkowskiego hasłem: „Wystarczy, aby chłop i robotnik umiał liczyć do stu i umiał się podpisać”.</u>
          <u xml:id="u-27.1" who="#JózefOzgaMichalski">Wielu z tych panów domagało się przywrócenia całego blasku postaci Piłsudskiego, człowieka, który w jednej osobie był właśnie taki, jakimi oni są dzisiaj, kumający się z siłami imperializmu niemieckiego i równocześnie zajmujący antyradziecką postawę. Nic dziwnego, że Piłsudski jest dla tych ludzi sztandarem. Nawrót do czasów pogardy i lekceważenia klasy robotniczej i szerokich mas chłopskich, lansowany przez tych panów, wystawia im samym świadectwo ludzi, którzy rozminęli się z historią. Im szybciej pomaszerują tam, dokąd idą, tym szybciej znajdą się poza nawiasem narodu.</u>
          <u xml:id="u-27.2" who="#JózefOzgaMichalski">Ale ci ludzie nie działają w oderwanych od życia kategoriach historycznych czy literackich. Działają oni w żywym społeczeństwie, oddziałują na społeczeństwo nie przy pomocy czystego piękna sztuki, lecz przy pomocy haseł czysto politycznych. Ludzie ci stali się agitatorami pewnych poglądów politycznych, które przybrały postać dostatecznie jasną.</u>
          <u xml:id="u-27.3" who="#JózefOzgaMichalski">Mamy do czynienia z próbą nawrotu i ożywienia reakcyjnego rodzimego światopoglądu pewnych kół polskich, które powiązały się z równie reakcyjnym sojusznikiem — syjonizmem, owianym „aureolą” zwycięstw agresywnego Izraela na Bliskim Wschodzie. Ludzie ci poczuli w nozdrzach słodki dym wojny izraelskiej i sądzą, że będą mogli w Polsce przy tym dymku wędzić swoje polityczne półgęski. Nie są mało ważne zamiary i kroki, które te siły podejmują, nie jest dla nas obojętne, na jakie rezerwy społecznej dezinformacji jeszcze oni liczą.</u>
          <u xml:id="u-27.4" who="#JózefOzgaMichalski">Koło „Znak” złożyło w sprawie zajść warszawskich znamienną interpelację.</u>
          <u xml:id="u-27.5" who="#JózefOzgaMichalski">Cóż to jest Koło Poselskie „Znak” i jakie jest jego posłannictwo?</u>
          <u xml:id="u-27.6" who="#JózefOzgaMichalski">Społeczeństwo ma prawo dowiedzieć się o roli — powiedzmy sobie szczerze — tej politycznej resztówki w parlamencie,...</u>
          <u xml:id="u-27.7" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-27.8" who="#JózefOzgaMichalski">...która zasiada tu na równych prawach ze wszystkimi przedstawicielstwami politycznymi, lecz nie jest obdarzona żadnymi wyjątkowymi przywilejami.</u>
          <u xml:id="u-27.9" who="#JózefOzgaMichalski">Nie jesteśmy przeciwko posiadaniu własnego zdania i wyodrębnionych stanowisk, pod warunkiem, że są one zgodne z poselskim ślubowaniem złożonym na wierność Rzeczypospolitej Ludowej. Nie chodzi tu o grzeczność i poprawne maniery.</u>
          <u xml:id="u-27.10" who="#JózefOzgaMichalski">Niektórym wydaje się, że można przeżywać dwa przeciwstawne uczucia, dwa przeciwstawne poglądy równocześnie i łączyć je w swoim aksamitnym sumieniu. W obliczu nagiej prawdy, jaką jest historia Polski Ludowej, nie ma miejsca na skrytki. Prawda jest społeczna i natychmiast eksploduje. Stanowisko fałszywe nie znajduje dla siebie matecznika, społeczeństwo jest czujnym zwierciadłem, w którym odbija się każdy nasz krok, każda nasza myśl — nasze zamiary.</u>
          <u xml:id="u-27.11" who="#JózefOzgaMichalski">Co oznacza dziś, po agresji Izraela na kraje arabskie, sojusz pewnych polskich, katolickich kół ze syjonizmem legitymującym się przymierzem z imperializmem amerykańskim i z siłami odwetowymi Niemieckiej Republiki Federalnej?</u>
          <u xml:id="u-27.12" who="#JózefOzgaMichalski">Czym jest przemówienie syna Brandta na wiecu w Berlinie Zachodnim, na tle wielkiego portretu Trockiego, solidaryzujące się z Michnikami i Dojczgewantami?</u>
          <u xml:id="u-27.13" who="#JózefOzgaMichalski">Widzieliśmy też na zdjęciu w piśmie zachodnioniemieckim pana Straussa pociągającego sznur dzwonu w Nazarecie, zdobytym w błyskawicznej wojnie przez Dajana.</u>
          <u xml:id="u-27.14" who="#JózefOzgaMichalski">Na jaką intencję i za czyją pomyślność będzie odprawiało się to nabożeństwo, gdy dzwonnik jest tak jasno określony?</u>
          <u xml:id="u-27.15" who="#JózefOzgaMichalski">Czy Koło Poselskie „Znak” jest za bałkanizacją kraju? Bo ten bumerang, który rzuciło Koło Poselskie „Znak” na Krakowskie Przedmieście w postaci interpelacji poselskiej, może mieć w tych określonych warunkach tylko jedną jasno określoną wymowę. Ta jaskrawo obnażona prawda ujawniła się, ponieważ takie jest jej prawo. Prawem jej jest również to, że ktoś powinien ją zrozumieć. Bumerang może jeszcze przybrać postać praworządnej laski marszałkowskiej, jeśli Koło Poselskie „Znak” sprostuje ten swój bumerang.</u>
          <u xml:id="u-27.16" who="#JózefOzgaMichalski">Rozumiem, że panu Kisielewskiemu trudno byłoby to uczynić. On, który domagał się obchodów rocznicy urodzin Piłsudskiego, a więc rehabilitacji Brześcia i Berezy, rehabilitacji polityki dyktatury legionowej, polityki rozbratu i walki ze Związkiem Radzieckim oraz sojuszu Becków z zachodnimi Niemcami, on, który atakował politykę de Gaulle'a za to stanowisko, które słyszeliśmy tu z tej trybuny, on niech pozostanie na tych pozycjach jako przestroga i znak czasu określający jego najbardziej niebezpieczne zakręty dla ludzi, którzy tracą polską busolę. To też jest pewien pożytek.</u>
          <u xml:id="u-27.17" who="#JózefOzgaMichalski">Ale ci, którzy dziedziczą jego krzesło stoją wobec wewnętrznej potrzeby własnej, aby odżegnać się od inicjatorów awantur i spraw, które nic wspólnego z interesem polskim nie mają.</u>
          <u xml:id="u-27.18" who="#JózefOzgaMichalski">„Polska, jak wyleniały orzeł, wyleciała mi z głowy” — mówi jeden z bohaterów ostatniej powieści Andrzejewskiego. Nie ma w tym nic dziwnego. Dla panów, którzy w wyleniałych krzesłach, mierzą w salonie swój wyleniały czas kukułką zegara z rozparcelowanego dworu, Polska Raczkiewiczów, Andersów i „Kultury” paryskiej może przedstawiać się w takiej postaci.</u>
          <u xml:id="u-27.19" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-27.20" who="#JózefOzgaMichalski">Pozwólcie jednak, że nasz orzeł piastowski, orzeł na czapce żołnierza Dywizji Kościuszkowskiej, startujący spod Lenino do Berlina, pokryty stalowymi piórami Nowej Huty, urodzajem Puław i Kędzierzyna, nie tylko nie będzie tracił piór, a będzie porastał w nowe.</u>
          <u xml:id="u-27.21" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-27.22" who="#JózefOzgaMichalski">Takie jest prawo historii suwerennego i niepodległego narodu. To prawo umie również rozdzielać trwałe wartości od wartości przelotnych. I w twórczości Andrzejewskiego są również te wartości. Diament pozostawiamy dla narodu, a popiół może się przydać tym, którzy powinni posypać sobie nim głowy.</u>
          <u xml:id="u-27.23" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-27.24" who="#JózefOzgaMichalski">Sądzę, że należy odrzucić, bez darcia szat, w trybie normalnie rozwijającego się społeczeństwa klasowego, te samozwańcze orędzia o zagrożeniu kultury, podejmowane przez ludzi, którzy starzeją się szybciej niż dojrzewają, którzy są bez sztandaru klasowego, a więc bez sztandaru narodowego.</u>
          <u xml:id="u-27.25" who="#JózefOzgaMichalski">Socjalizm nie oznacza monopolu na sztukę powierzoną wielkim wtajemniczonym — oznacza otwarcie dróg na wszystko co niesie życie, oznacza rozwijanie oryginalnych form twórczości środowiskowej i ogólnonarodowej.</u>
          <u xml:id="u-27.26" who="#JózefOzgaMichalski">Kongres Kultury Polskiej postulował rozbicie metropolii kulturalnej, którą obsiedli hierarchowie i powołanie zdecentralizowanych autonomii środowiskowych tak, aby ujawniały się zdolności i talenty wszystkich polskich regionów. W tym tkwi idea demokratyzacji kultury, jej szeroki zasięg, otwarcie zielonej bramy dla każdego utalentowanego twórcy.</u>
          <u xml:id="u-27.27" who="#JózefOzgaMichalski">Tym, którzy mówią o zagrożeniu kultury polskiej, jak pan Kołakowski, bo jak on mówi: „teatry nie mogą grać sztuk Ionesco, ponieważ są one aluzją do władzy Polski Ludowej”, tym mogę powiedzieć: po pierwsze, że Ionesco tak się ma do władzy Polski Ludowej, jak biskup do elektrowni, po drugie — gramy więcej Ionesco niż czytamy Kołakowskiego, a po trzecie — i to najważniejsze — sam Kołakowski dobrze by zrobił, gdyby swój talent włączył do badań nad wielkim morzem prozy polskiej, zgromadzonej w 250 tysiącach pamiętników napisanych w Polsce Ludowej przez robotników, chłopów, inteligencję ludową. Wśród tych pisarzy — pamiętnikarzy, którzy bez przerwy są drugą stroną księżyca kultury polskiej jest, na przykład, pamiętnik Jakuba Wojciechowskiego, sekretarza gminnego PPR z województwa bydgoskiego, którego wartość literacka ma się tak do współczesnej prozy polskiej, jak pamiętniki Jana Chryzostoma Paska do ówczesnej rodzącej się literatury Polski szlacheckiej.</u>
          <u xml:id="u-27.28" who="#JózefOzgaMichalski">Naprawdę jest w co wbić pazur, zamiast tkwić w kołowrocie scholastycznych dyskusji i przyczyniać się do wywoływania upiorów z narodowego sanktuarium mickiewiczowskiego oraz do tego, że upiory te tłuką szyby i latarnie na ulicach odbudowanej przez robotników Warszawy.</u>
          <u xml:id="u-27.29" who="#JózefOzgaMichalski">Drugim faktem kulturalnym jest biuletyn korespondencyjnego klubu młodych pisarzy przy Zarządzie Głównym Związku Młodzieży Wiejskiej. Klub ten zrzesza ponad tysiąc autorów rozsianych we wszystkich polskich regionach. Jest to początek nurtu pisarstwa prężnego, związanego z losami narodu, pisarstwa, które niesie do historii literatury nowe spojrzenie, nową treść i nową formę odpowiadającą najwyższym wymogom sztuki.</u>
          <u xml:id="u-27.30" who="#JózefOzgaMichalski">Trzecim faktem kulturalnym, na który zwracam uwagę, to stosunek do przeszłości, nasz stosunek do przeszłości, pomnażanie tych wartości, które zastaliśmy.</u>
          <u xml:id="u-27.31" who="#JózefOzgaMichalski">Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, wspólnie ze Związkiem Młodzieży Wiejskiej, wydaje w 20-tysięcznym nakładzie w prenumeracie dla młodzieży wiejskiej serie tomów poezji międzywojennego i obecnego dwudziestolecia.</u>
          <u xml:id="u-27.32" who="#JózefOzgaMichalski">Jeśli przed wojną u Mortkowicza czy Hoesicka wydano dla całej jaśnie oświeconej Polski szlachecko-burżuazyjnej tysiąc lub dwa tysiące egzemplarzy poezji Leśmiana, Tuwima, Jastruna i innych, to dzisiaj młodzież wiejska stowarzyszona tam, na prowincji, w rzeczywistych klubach Filomatów, poszukiwaczy kultury narodowej, prenumeruje Broniewskiego, Iwaszkiewicza, Przybosia, Szymborską, Nowaka, Apolinaire'a i Pablo Nerudę, Jesienina i Majakowskiego w cyklu comiesięcznego egzemplarza najlepszych polskich i światowych poetów wieku dwudziestego.</u>
          <u xml:id="u-27.33" who="#JózefOzgaMichalski">Panowie, którzy paląc w stolicy cygara, z wysokości Krakowskiego Przedmieścia pośpieszyli się z epitetem „ciemniaków” pod adresem władzy ludowej, powinni ocenić swoje prawdziwe położenie i zrozumieć, że świecą oni tylko tak, jak świeci lampa naftowa w wieku elektryczności.</u>
          <u xml:id="u-27.34" who="#JózefOzgaMichalski">Panowie ci powinni zrozumieć, że ich reakcyjny związek z równie reakcyjnym syjonizmem, który stworzyli po agresji Izraela na państwa arabskie, obliczony na uruchomienie antypolskiej krucjaty w sojuszu z siłami rewizjonistycznymi NRF, nie może liczyć na pobłażanie.</u>
          <u xml:id="u-27.35" who="#JózefOzgaMichalski">Gdy mówimy o najwyższym i ostatnim już stadium polskiego ugrupowania reakcyjnego, o koalicji endecko-syjonistycznej w jej ostatniej znanej nam postaci politycznej i zwracamy uwagę na międzynarodowe powiązania tych sił z imperializmem amerykańskim i niemieckim, musimy wyrazić tutaj postulat, aby odpowiednie organa naszej władzy robotniczo-chłopskiej w porę osiągały taki stan rzeczy, który by nas nie zaskoczył. Parlament, działając w imieniu najwyższego autorytetu jakim jest wola wyborców, uważa, że wypełnienie tych zadań należy obecnie do najbardziej odpowiedzialnych czynności rządu.</u>
          <u xml:id="u-27.36" who="#JózefOzgaMichalski">Pewne ośrodki zagraniczne sieją fałszywe opinie o rzekomym prześladowaniu Żydów w Polsce. Nic nie jest bardziej obce kulturze polskiej, jak rasizm i antysemityzm, począwszy od Kazimierza Wielkiego, którego polityka legła u podstaw państwowości polskiej, a skończywszy na naszych czasach, które legitymują się po raz pierwszy w historii pełną równością praw wszystkich obywateli i wszystkich mniejszości narodowych. Równość ta jest równością wobec określonego kraju, wobec Polski Ludowej i wymaga zarówno od Polaków potępienia reakcji polskiej, jak i od Żydów potępienia reakcji żydowskiej. Nikt nie może być od takiej równości zwolniony. Jeśli ktoś występuje przeciwko polskiemu komuniście żydowskiego pochodzenia dlatego tylko, że nie podoba mu się jego urodzenie, ten jest zwyczajnym antysemitą, człowiekiem, który nic wspólnego z naszym programem walki mieć nie może. Ale nie ulegniemy szantażowi tych ośrodków zachodnich, które imputują nam ich własna, rasistowską ideologię, a która święci dziś swoje ponure triumfy na ulicach miast amerykańskich.</u>
          <u xml:id="u-27.37" who="#JózefOzgaMichalski">Syjoniści oraz ich reakcyjni polscy sprzymierzeńcy — wczorajsi endecy, którzy sami byli przed wojną antysemitami, próbują podrzucić nam zardzewiałą broń antysemityzmu. My tej broni nie przyjmiemy, jest to broń z hitlerowskiego arsenału, którego dysponentami są dziś sprzymierzeńcy Izraela, panowie z Bonn.</u>
          <u xml:id="u-27.38" who="#JózefOzgaMichalski">Antysemityzm szedł do nas zawsze z zachodu, zarówno w czasach Kazimierza Wielkiego, jak i wtedy, kiedy najwyższa jego fala dotarła do nas w postaci hitlerowskiej inwazji. W tamtych historycznych czasach zachowaliśmy się godnie i w czasie okupacji zachowaliśmy się również godnie. Nie ma żadnych podstaw, aby tym bardziej teraz, gdy u władzy są ludzie pracy, ta linia solidarności i tolerancji miała się załamać. Linia walki przebiega między ludźmi, którzy stoją na gruncie imperialistycznego sojuszu Dajana z Bonn i z Waszyngtonem, a między narodem, który stoi na gruncie pokoju i demokracji. Ale wtedy zdajemy sobie sprawę, że nie chodzi o antysemityzm, chodzi o antyimperialistyczną postawę narodu polskiego. Naród polski ma obowiązek, ma prawo zajmować taką postawę, nie pytając pełnomocników Dajana w Polsce o przyzwolenie na taką postawę.</u>
          <u xml:id="u-27.39" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-27.40" who="#JózefOzgaMichalski">Naród domaga się słusznie ukarania sprawców i wyciągnięcia konsekwencji. Trzeba pamiętać, że wróg czuwa i gdyby nie „Kordiany i chamy”, gdyby nie czujność klasy robotniczej, która zjawiła się na Krakowskim Przedmieściu oraz ta siła jaką Polsce daje najbardziej współczesna forma jedności narodu — sojusz robotniczo-chłopski, organizatorzy antyludowych wystąpień mieliby do powiedzenia coś więcej niż tylko krytykę za niewstawienie do kalendarza rocznicy urodzin Piłsudskiego. Gdyby zdołali osiągnąć swe cele, staliby się grabarzami Polski, tak jak magnateria w 1794 r. i tak jak burżuazja w 1939 r.</u>
          <u xml:id="u-27.41" who="#JózefOzgaMichalski">Stąd też, gdy mówimy o tej sprawie, głos nasz przenika całą historię i nie cofa się przed żadną prawdą. Dlatego nie możemy pozostawić samej sobie niczyjej postawy przyzwalającej, niczyjego pobłażania dla sprawców zamieszek. Dlatego zwrócenie się Episkopatu ze swoim słowem do sprawców zamieszek z pozycji przyzwalającego dociekania „do prawdy, do wolności, do sprawiedliwości” — jest zachętą moralną dla sił aż nadto określonych w swojej antypolskiej pozycji. Jesteśmy za rozmową i wnikliwym dialogiem z młodzieżą, za tym, aby student był nie tylko przedmiotem nauczania, ale również jego podmiotem, aby czuł się odpowiedzialny za stan nauki, aby był zwyczaj wysłuchania jego opinii usprawniającej praktykę nauczania, aby stał się on, aby mógł być już na studiach współobywatelem odpowiedzialnym za stan swojego zakładu, tak jak za to jest odpowiedzialna młodzież robotnicza czy chłopska.</u>
          <u xml:id="u-27.42" who="#JózefOzgaMichalski">Ale nie o to przecież Episkopatowi chodzi. On zwraca się w swoim słowie z apelem do poszukiwaczy prawdy i wolności, które według nich nie znajdują sensu istnienia w rzeczywistości Polski Ludowej i muszą ich szukać w przeciwstawieniu się ideałom Polski Ludowej. Wyda je się, że zanoszenie modłów za takie aspiracje nie przyniesie społecznego spokoju, o który prosi Episkopat.</u>
          <u xml:id="u-27.43" who="#JózefOzgaMichalski">Jaką należy wyprowadzić ocenę z tej sytuacji wytworzonej w ostatnim czasie?</u>
          <u xml:id="u-27.44" who="#JózefOzgaMichalski">Naszej oceny, czy walka z siłami wstecznymi zaostrza się na obecnym etapie budowy socjalizmu, nie opieramy na jakiejś z góry założonej teorii, ani nie uzależniamy jej od naszej taktyki. Ocena nasza jest obiektywna. Sprawę walki z tymi siłami traktujemy zgodnie z rozmiarem zjawiska, nie wyolbrzymiając ani nie pomniejszając niczego, co składa się na aktualną postawę i rzeczywiste zagrożenie ze strony przeciwnika. Sprowadzenie rzeczy do jej właściwych wymiarów i przeprowadzenie walki z realistycznych pozycji będzie odnosić się zarówno do naszej pracy ideologicznej, do zrewidowania programu wychowania młodego pokolenia, jak również do niezbędnych środków represji, którymi władza robotniczo-chłopska rozporządza wobec swoich klasowych przeciwników, gdy ci organizują akcję polityczną, wprowadzają kraj w stan zagrożenia.</u>
          <u xml:id="u-27.45" who="#JózefOzgaMichalski">Trzeba tu wskazać na bardzo istotny cel wrogiej dywersji. Przeciwnikom naszym bardzo zależy na rozdzieleniu i przeciwstawieniu świata nauki i świata kultury klasie robotniczej i chłopom. My wiemy, że te dwa światy stanowią jeden wielki świat pracy, wzajemnie się wspierający, który tworzy dziś jedną całość. Tą całością jest Polska Rzeczpospolita Ludowa, jej jedność w granicach piastowskich, jej droga wytyczona przez partię na czele z wypróbowanym przywódcą narodu — Władysławem Gomułką...</u>
          <u xml:id="u-27.46" who="#komentarz">(Oklaski),</u>
          <u xml:id="u-27.47" who="#JózefOzgaMichalski">...jej podstawą jest polityka pokoju w sojuszu ze Związkiem Radzieckim i wszystkimi państwami obozu socjalizmu oraz z całym światowym ruchem pokoju.</u>
          <u xml:id="u-27.48" who="#JózefOzgaMichalski">Ojczyzna jest tylko jedna i wszyscy wobec niej są równi, mają jednakowe prawa i obowiązki.</u>
          <u xml:id="u-27.49" who="#JózefOzgaMichalski">Znaczenie świata nauki, zgodnie z charakterem obecnego etapu rewolucji naukowej i technicznej, będzie rosło tylko wraz z awangardową rolą klasy robotniczej i sprzymierzonych z nią chłopów, wraz z awansem całej ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-27.50" who="#JózefOzgaMichalski">Polityczna rola świata nauki i kultury będzie rosła tylko w organicznej jedności z awangardową rolą klasy robotniczej, awansując wraz z nią do najwyższego znaczenia w świecie zjawisk moralno-ideowych i materialnych.</u>
          <u xml:id="u-27.51" who="#JózefOzgaMichalski">Rola ta będzie rosła tylko w jedności z naczelnymi ideami socjalizmu, w walce z siłami wojny, rola ta może rosnąć tylko w ustroju, w którym mogą rozwijać się humanistyczne wartości kultury i poszanowanie praw człowieka.</u>
          <u xml:id="u-27.52" who="#JózefOzgaMichalski">W obliczu barbarzyńskiej wojny imperializmu amerykańskiego w Wietnamie, świat nauki i kultury musi opancerzyć się w określoną ideologię, podobnie jak każdy proletariusz. Ten świat wyposażony przez klasę robotniczą i pracujących chłopów w najwyższe funkcje intelektualne jest w stanie realizować swoje twórcze powołanie tylko w oparciu o humanistyczny program socjalizmu. W obecnych warunkach historycznych ten program wprowadza w życie Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, przy czynnym udziale i współpracy Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego, przy czynnym poparciu i udziale postępowego nurtu polskich katolików.</u>
          <u xml:id="u-27.53" who="#JózefOzgaMichalski">Jest to program dostatecznie szeroki, jeśli opowiadają się za nim wszystkie autentyczne ruchy polityczne i społeczne w Polsce. Nie zapominamy o tym, że jest przed nami problem pogłębienia demokracji socjalistycznej, odbiurokratyzowania urzędów, rozwijania funkcji i wpływu samorządu chłopskiego i robotniczego na gospodarkę i życie kulturalne każdego środowiska.</u>
          <u xml:id="u-27.54" who="#JózefOzgaMichalski">Wszystkie warstwy naszego społeczeństwa wykazały w obecnej sytuacji politycznej wysoki stopień socjalistycznej, ludowej dojrzałości i obywatelskiej postawy. Poważne szkody naszemu rozwojowi mógłby jednak wyrządzić nieporządek, zastąpienie kulturalnych, demokratycznych form stosunków między ludźmi, przez atmosferę braku zaufania, szczucie ludzi przeciwko sobie i zwykłą demagogię. Wszyscy powinniśmy o tym pamiętać, aby przeciwstawiać się wszelkim ekscesom w sposób zdecydowany i rozsądny. Zdrowy prąd uzasadnionej krytyki społecznej ujawnia wiele ważnych do rozwiązania spraw i problemów. Brakiem odpowiedzialności byłoby jednak stanowisko, że tak jak szybko dadzą się te problemy zauważyć i ujawnić, można je z taką samą szybkością załatwić i rozwiązać.</u>
          <u xml:id="u-27.55" who="#JózefOzgaMichalski">Jest to sprawa rzeczywistego udziału społeczeństwa w sprawowaniu władzy i wywierania własnego wpływu na własne losy. Wiemy, że te prawa posiadamy i wiemy, że korzystanie z nich wymaga od nas samych czynnego udziału, oddania większej ilości naszego prywatnego czasu na sprawy społeczne. W takim stopniu, w jakim nasz osobisty czas oddajemy sprawom społecznym, będzie rosła demokracja socjalistyczna i nasz osobisty wpływ na bieg spraw publicznych. Nie wierzę, że w naszym społeczeństwie znajdą oddźwięk nihilistyczne, destrukcyjne koncepcje filozoficzne, których celem jest paraliżować zdrową aktywność społeczną i w ten sposób uniemożliwiać osiąganie celów polityki Polski Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-27.56" who="#JózefOzgaMichalski">Pisarze i filozofowie egzystencjalni próbują jednak szukać na naszym rynku swoich czarnych zysków. Odmawiają oni swojemu bogu wszelkiej wartości moralnej,. odmawiają mu nawet obecności i rzeczywistych wymiarów odmawiając mu dobroci i sensu, a równocześnie rzucają się obłędnie w jego ramiona.</u>
          <u xml:id="u-27.57" who="#JózefOzgaMichalski">Jest to nihilizm najwyższej miary, inspirowany z zachodnich ośrodków „kultury”, obliczony na odnalezienie w naszych środowiskach swoich powinowatych i krewnych. Społeczeństwo powinno posiadać moralną jasność widzenia tych spraw, powinno i może w świetle ostatnich faktów i zajść odrzucić zarówno sprawców i inspiratorów, jak również ich polityczną platformę i platformę filozoficzną.</u>
          <u xml:id="u-27.58" who="#JózefOzgaMichalski">Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, w imieniu którego zabieram tutaj głos, sprzymierzone z Polską Zjednoczoną Partią Robotniczą i całą demokratyczną opinią kraju, dało wyraz swojemu stanowisku politycznemu na tysiącznych zebraniach i konferencjach poświęconych normalnym, wiosennym inwestycjom w kraju, który ma jeszcze wiele do zrobienia, aby stać się państwem zasobnym i bogatym.</u>
          <u xml:id="u-27.59" who="#JózefOzgaMichalski">Chłopi nie należą jednak dziś już do tej klasy, która tylko sieje i orze. Wieś stanowi jednolity z klasą robotniczą trzon narodu, odpowiada i chce odpowiadać za ten głęboki siew kultury i oświaty, za orkę, która wydobyła na wierzch nowe wartości społeczne, za oblicze ideowe swojej Ludowej Polski.</u>
          <u xml:id="u-27.60" who="#JózefOzgaMichalski">Posiadamy dość siły, aby wychodząc naprzeciw nowej epoce człowieka współczesnego, wykorzenić i odrzucić obszarniczo-burżuazyjne i syjonistyczne związki, dać im odprawę, zgodną z rewolucyjną postawą sojuszu robotniczo-chłopskiego, zgodną z postawą narodu.</u>
          <u xml:id="u-27.61" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-28">
          <u xml:id="u-28.0" who="#Marszałek">Głos ma wicemarszałek Zenon Kliszko.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-29">
          <u xml:id="u-29.0" who="#ZenonKliszko">Wysoki Sejmie! Powodem bezpośrednim naszej dzisiejszej debaty są niedawne wydarzenia w środowisku studenckim i stanowisko, jakie w związku z nimi zajęli posłowie Koła „Znak”. Jednakże oczywiście sprawa ma większy wymiar i tak właśnie została przedstawiona w przemówieniu Prezesa Rady Ministrów, które Klub Poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej całkowicie aprobuje.</u>
          <u xml:id="u-29.1" who="#ZenonKliszko">Wydarzenia, o których mówimy, głęboko poruszyły opinię publiczną w kraju. Postawa klasy robotniczej była główną siłą, która położyła tamę wichrzycielstwu, przecięła drogę reakcji. Ogromna większość społeczeństwa wyciąga właściwe wnioski z doświadczeń ostatniego miesiąca. Udziela ona zdecydowanego poparcia partii, rozumie antysocjalistyczny i antynarodowy charakter celów, w imię których wywołane zostały incydenty w szkołach wyższych, uważa za konieczne wyciągnięcie konsekwencji wobec wszystkich, którzy działali na szkodę interesów budownictwa socjalistycznego. Jest to zgodne ze stanowiskiem, jakie zajęła Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. Jest to zgodne również ze stanowiskiem, któremu dały wyraz bratnie stronnictwa — Zjednoczone Stronnictwo Ludowe i Stronnictwo Demokratyczne.</u>
          <u xml:id="u-29.2" who="#ZenonKliszko">Z głębokim zadowoleniem możemy stwierdzić, że tę powszechną opinię patriotycznych sił narodu polskiego wobec niedawnych wydarzeń podzieliły także wszystkie organizacje i grupy społeczne skupione we Froncie Jedności Narodu, w tym Koło Poselskie „Pax” i Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne — poza Kołem Poselskim „Znak”.</u>
          <u xml:id="u-29.3" who="#ZenonKliszko">Prezes Rady Ministrów udzielił wyczerpującej odpowiedzi na interpelację posłów tego Koła.</u>
          <u xml:id="u-29.4" who="#ZenonKliszko">W. istocie rzeczy w ciągu tych kilku tygodni, które upłynęły od złożenia interpelacji, odpowiedzi na nią udzieliło całe społeczeństwo polskie. Posłowie Koła „Znak” chyba nie mogą już mieć wątpliwości, że ze swym stanowiskiem znaleźli się w głębokiej izolacji politycznej, że razem z tymi, którym faktycznie chcieli udzielić poparcia, postawili się naprzeciw powszechnej opinii narodu.</u>
          <u xml:id="u-29.5" who="#ZenonKliszko">Podobnie jak w godzinie życiowej próby ujawnia się charakter każdego człowieka, tak w marcowych dniach politycznego starcia narzuconego przez przeciwników władzy ludowej sprawdzały się prawdziwe postawy wszystkich sił społecznych, działających w kraju. Postawa zajęta wobec inspiratorów i organizatorów incydentów, stała się sprawdzianem patriotyzmu i rzeczywistego stosunku do budownictwa socjalistycznego, do naszej ojczyzny — Polski Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-29.6" who="#ZenonKliszko">I Sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej towarzysz Władysław Gomułka w imieniu naszej partii na spotkaniu z aktywem stolicy dał pełną ocenę tła i charakteru niedawnych wydarzeń. Klasa robotnicza, która jest głównym społecznym oparciem dla socjalistycznego ustroju w Polsce, wszyscy ludzie pracy na dziesiątkach tysięcy zebrań i wieców, w rezolucjach, listach i depeszach do Władysława Gomułki wyrazili gorące poparcie dla stanowiska partii.</u>
          <u xml:id="u-29.7" who="#ZenonKliszko">Poparcie społeczeństwa wyraża się nie tylko w rezolucjach i wypowiedziach, jeszcze cenniejszym jego świadectwem są podejmowane powszechnie przez załogi czyny produkcyjne dla uczczenia V Zjazdu partii, które staną się dodatkowym, istotnym czynnikiem rozwoju gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-29.8" who="#ZenonKliszko">Przez cały kraj przechodzi fala ożywienia politycznego, wzrostu aktywności naszej partii, bratnich stronnictw politycznych, wielu organizacji społecznych. Tocząca się w partii i poza nią dyskusja dotyczy wielu ważnych problemów. Na pewno staną się one częścią składową tych konstruktywnych programów działania, które wkrótce będziemy opracowywać i dyskutować w toku kampanii przed V Zjazdem partii.</u>
          <u xml:id="u-29.9" who="#ZenonKliszko">Jednakże konstruktywne, twórcze uwagi i twórczą krytykę należy odróżnić wyraźnie od demagogii uprawianej przez siły wrogie po to, by mieszać i zakłócać atmosferę. Trzeba widzieć szkodliwość tej demagogii, jej niebezpieczny charakter. Zadaniem nas wszystkich jest spowodować, aby obecne ożywienie polityczne przyniosło w rezultacie trwały wzrost socjalistycznej świadomości narodu, aby przyczyniło się do dalszego usprawnienia funkcjonowania ogniw naszego państwa i wszystkich organizacji społecznych, do lepszej realizacji zadań budownictwa socjalistycznego, do umocnienia przyjaźni i sojuszu polsko-radzieckiego.</u>
          <u xml:id="u-29.10" who="#ZenonKliszko">Wysoki Sejmie! W czasie niedawnych wydarzeń zarysowała się ostrzej niż kiedykolwiek w ostatnich latach linia politycznego podziału między ogromną większością społeczeństwa a siłami antysocjalistycznymi, które zmierzają do zepchnięcia naszej ojczyzny i naszego narodu na drogę zguby. Ostrość walki spowodowała, że niemożliwe było zachowanie neutralnych pozycji, że trzeba było stawać po jednej, bądź drugiej stronie politycznej barykady.</u>
          <u xml:id="u-29.11" who="#ZenonKliszko">Walka dotyczyła bowiem najistotniejszych spraw bytu narodu.</u>
          <u xml:id="u-29.12" who="#ZenonKliszko">Inspiratorzy i organizatorzy prowokacji politycznej, którą przygotowano i przeprowadzono najpierw w warszawskim środowisku literackim, a następnie na wyższych uczelniach przy pomocy mistyfikacji politycznej i wprowadzenia w błąd młodzieży akademickiej, są znani.</u>
          <u xml:id="u-29.13" who="#ZenonKliszko">Wysokiemu Sejmowi znany jest przebieg i charakter wydarzeń. Sądzę jednak, że warto z tej trybuny zwrócić uwagę jeszcze na niektóre sprawy.</u>
          <u xml:id="u-29.14" who="#ZenonKliszko">Jakie wrogie siły odegrały w tych wydarzeniach główną rolę?</u>
          <u xml:id="u-29.15" who="#ZenonKliszko">Fakty świadczą, że mieliśmy do czynienia ze sprzężeniem wszystkich reakcyjnych i wrogich Polsce sił wewnętrznych wspieranych aktywnie przez ośrodki dywersyjnej propagandy imperialistycznej z zagranicy. Rodzaj sił zaangażowanych w tym ataku na władzę ludową obrazuje być może najpełniej wachlarz autorów podburzających przemówień na nadzwyczajnym zebraniu warszawskiego oddziału Związku Literatów Polskich.</u>
          <u xml:id="u-29.16" who="#ZenonKliszko">Jeśli idzie o wydarzenia na terenie akademickim, to nie ulega wątpliwości, że główną ich siłą sprawczą była działalność elementów rewizjonistycznych i syjonistycznych, co personalnie w wielu przypadkach, chociaż nie zawsze, pokrywało się.</u>
          <u xml:id="u-29.17" who="#ZenonKliszko">Partia nasza od dawna wskazuje na niebezpieczny charakter tendencji rewizjonistycznych wymierzonych przeciwko węzłowym założeniom budownictwa socjalistycznego, takim jak przodująca rola klasy robotniczej i kierownicza funkcja partii.</u>
          <u xml:id="u-29.18" who="#ZenonKliszko">Zasadniczym celem rewizjonizmu jest takie „zmodyfikowanie” socjalizmu, aby doktrynę marksistowsko-leninowską zastąpić teoriami reformistycznymi, aby umożliwić swobodne działanie sił jawnie wrogich socjalizmowi. Jest to więc kierunek całkowicie zbieżny z rachubami imperializmu na „rozmiękczenie” socjalizmu w celu obalenia go na drodze przygotowania i przeprowadzania kontrrewolucji.</u>
          <u xml:id="u-29.19" who="#ZenonKliszko">Tendencje rewizjonistyczne doszły do głosu w naszym kraju już w roku 1956, gdy usiłowały zakłócić proces odnowy linii partii i otworzyć tak zwany „drugi etap”, to jest etap odchodzenia od podstawowych założeń i treści budownictwa socjalistycznego ku burżuazyjnemu systemowi politycznemu. Było przy tym znamienne, że czołowymi nosicielami rewizjonizmu stała się niemała część tych, którzy poprzednio szczególnie silnie angażowali się w realizację nacechowanej skrajnym dogmatyzmem linii politycznej, zwłaszcza w dziedzinie ideologii, nauki i kultury.</u>
          <u xml:id="u-29.20" who="#ZenonKliszko">Charakterystyczną cechą postawy wielu z tych ludzi, zarówno gdy byli dogmatykami, jak i wówczas gdy przerzucili się ku rewizjonizmowi, była niezdolność rozumienia żywotnych interesów państwa i narodu polskiego, nihilistyczny stosunek do wartości i tradycji kultury narodowej, do narodowych treści budownictwa socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-29.21" who="#ZenonKliszko">W związku z tym, że w inspirowaniu i organizowaniu niedawnych wydarzeń zarówno w środowisku literackim, jak i akademickim, szczególnie aktywną rolę odegrali literaci, pracownicy nauki i studenci pochodzenia żydowskiego, a także w związku z atakami na Polskę ze strony międzynarodowego syjonizmu uwaga opinii publicznej skupia się na problemie nacjonalizmu żydowskiego i syjonizmu.</u>
          <u xml:id="u-29.22" who="#ZenonKliszko">Stanowisko naszej partii wobec obywateli polskich pochodzenia żydowskiego jest jasne. Stoimy na gruncie pełnego równouprawnienia wszystkich obywateli naszego kraju, niezależnie od ich narodowości. Zwalczaliśmy i będziemy zwalczać antysemityzm, wszelkie przejawy dyskryminacji obywateli z powodu ich pochodzenia narodowościowego. Nie możemy natomiast tolerować syjonizmu, tj. uznawania przez naszych obywateli lojalności obywatelskiej nie wobec Polski, lecz wobec Izraela. Nie możemy również godzić się z tym, żeby postawę społeczną niektórych środowisk określał nie wzgląd na socjalistyczne interesy naszego państwa, lecz grupowa solidarność i grupowe interesy. Nie możemy tego tolerować zwłaszcza w tych środowiskach, które mają wpływ na ważne z punktu widzenia politycznego i ideowego dziedziny życia.</u>
          <u xml:id="u-29.23" who="#ZenonKliszko">Wyeliminowanie tych zjawisk jest niezbędne również po to, aby na tych Polaków pochodzenia żydowskiego, dla których Polska jest jedyną ojczyzną, którzy głęboko wrośli w polską ziemię, nie padał cień podejrzenia, aby mogli normalnie na co dzień pracować w spokojnej atmosferze.</u>
          <u xml:id="u-29.24" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-29.25" who="#ZenonKliszko">Wysoki Sejmie! Konieczność położenia kresu antysocjalistycznemu wichrzycielstwu, nakazuje nam również wzgląd na sytuację międzynarodową. Jest to sytuacja napięta i pełna niebezpieczeństw. Dowodzi tego przede wszystkim barbarzyńska agresja przeciw narodowi wietnamskiemu. Na tym tle, a także na tle wewnętrznych sprzeczności, głęboki kryzys polityczny ogarnia Stany Zjednoczone. Równocześnie nadal wzrasta napięcie na Bliskim Wschodzie, gdzie Izrael co kilka dni dokonuje nowych aktów prowokacji i agresji wobec państw arabskich. W Niemczech zachodnich coraz bardziej butnie brzmi głos skrajnie szowinistycznych i odwetowych sił.</u>
          <u xml:id="u-29.26" who="#ZenonKliszko">W tej sytuacji nie można wykluczać nowych awantur imperialistycznych na arenie między na rodowej.</u>
          <u xml:id="u-29.27" who="#ZenonKliszko">Rzecz jasna, globalny układ sił, a przede wszystkim potęga obronna i pokojowa polityka Związku Radzieckiego i systemu socjalistycznego powodują, że rozpętanie nowej wojny światowej stało się dla imperializmu zbyt wielkim, gdyż samobójczym ryzykiem. Istnieją realne szanse uchronienia ludzkości od takiej wojny, co nie oznacza jednak, że imperializm zrezygnuje z prób cofnięcia socjalizmu, zahamowania i cofnięcia ruchu narodowo-wyzwoleńczego.</u>
          <u xml:id="u-29.28" who="#ZenonKliszko">Nie wyrzekł się on jeszcze agresji jako środka realizacji tych dążeń. W ostatnich latach wysunął strategię tak zwanych „wojen lokalnych”. Strategią tą żywo interesują się także militaryści bońscy. Próbują oni wypracować podobną koncepcję dla potrzeb swojej odwetowej polityki w Europie i w związku z tym — jak wiemy — pilnie studiowali izraelski „Blitzkrieg” wobec krajów i narodów arabskich.</u>
          <u xml:id="u-29.29" who="#ZenonKliszko">Równocześnie prowadzona jest na wielką skalę dywersja ideologiczna i polityczna przeciw krajom socjalistycznym, zmierzająca do „rozmiękczenia” krajów socjalistycznych od wewnątrz, do „polaryzacji” między nimi. Do tego nurtu globalnej strategii amerykańskiej, imperializm zachodnioniemiecki włączył w ostatnich latach tak zwaną „nową politykę wschodnią”, której głównym celem jest „rozmiękczenie” i „polaryzacja” europejskich państw socjalistycznych w kwestii niemieckiej. Dążeniem Niemiec zachodnich jest zwłaszcza izolowanie NRD, aby stworzyć warunki dla pochłonięcia tego pierwszego socjalistycznego i pokojowego państwa niemieckiego. Jednocześnie imperializm pragnąłby także izolować Polskę, oderwać ją od sojuszu ze Związkiem Radzieckim, aby w ten sposób stworzyć warunki do odebrania Polsce ziem zachodnich i północnych. Taka jest bońska koncepcja „zjednoczenia Niemiec”, które na oficjalnych mapach w Niemieckiej Republice Federalnej przedstawiane są w postaci trzech części: zachodniej, środkowej — NRD i wschodniej — polskie ziemie zachodnie i północne. Nie mogą uśpić czujności nikogo deklaracje pana Brandta, iż NRF byłaby gotowa „respektować” granicę na Odrze i Nysie do czasu zawarcia traktatu pokojowego. Czyżby rząd boński miał nadzieję, że to czego nie jest w stanie wydrzeć narodowi polskiemu obecnie, uda się wydrzeć w przyszłości?</u>
          <u xml:id="u-29.30" who="#ZenonKliszko">Naród polski nauczył się mądrości politycznej na własnych ciężkich doświadczeniach. Młode pokolenia nie znają tego ze swych przeżyć, lecz powinny wiedzieć i pamiętać, że do obecnej Polski niepodległej i suwerennej, z granicami nad Odrą, Nysą i Bałtykiem, posiadającej poczucie bezpieczeństwa dzięki realnym i trwałym sojuszom — naród nasz doszedł drogą przez mękę, przez rzeki krwi i zgliszcza, drogą bezprzykładnego patriotyzmu i bezmiaru poświęceń.</u>
          <u xml:id="u-29.31" who="#ZenonKliszko">Socjalizm dla każdego z naszych bratnich krajów jest warunkiem prawdziwej suwerenności, dynamicznego rozwoju i bezpieczeństwa. Dla narodu polskiego jest on czymś jeszcze więcej. Jedynie jako państwo socjalistyczne połączone sojuszem i przyjaźnią ze Związkiem Radzieckim, Polska może istnieć i rozwijać się w obecnych granicach, żyć i budować swą przyszłość w poczuciu bezpieczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-29.32" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-29.33" who="#ZenonKliszko">Dlatego musimy być czujni. Dlatego wszystkim naszym poczynaniom zarówno u steru władzy państwowej, jak i na każdym szeregowym posterunku pracy przyświecać musi wielkie poczucie odpowiedzialności politycznej. Dlatego musimy pilnie baczyć, aby atmosfera rzetelnej, twórczej pracy nie była zakłócana. Dlatego nie możemy pozwolić na żadne objawy wichrzycielstwa i warcholstwa w naszym życiu.</u>
          <u xml:id="u-29.34" who="#ZenonKliszko">Partia nasza, która niesie główny ciężar odpowiedzialności za los narodu i państwa polskiego cieszy się z faktu, że w tych zasadniczych kwestiach stanowisko jej jest w pełni podzielane przez bratnie stronnictwa i wszystkie inne patriotyczne siły narodu.</u>
          <u xml:id="u-29.35" who="#ZenonKliszko">Wysoka Izbo! Postawa zajęta wobec niedawnych wydarzeń przez olbrzymią większość świeckich działaczy katolickich dowodzi, że również te środowiska stoją na jedynie słusznej platformie Frontu Jedności Narodu. Mam tu na myśli Stowarzyszenie „Pax” oraz Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne.</u>
          <u xml:id="u-29.36" who="#ZenonKliszko">Niestety, nie można tego powiedzieć o Kole Poselskim „Znak”. Posłowie „Znaku” lubią stroić się w togi odpowiedzialnej opozycji, która rzekomo jedynie dobro kraju ma na względzie.</u>
          <u xml:id="u-29.37" who="#ZenonKliszko">Jak wygląda ten kostium w świetle sprawy ostatniej interpelacji Koła „Znak”?</u>
          <u xml:id="u-29.38" who="#ZenonKliszko">Do kogo posłowie „Znaku” kierowali swą interpelację? Czy do rządu? Nie! Do ulicy i do zagranicy. Jej tekst natychmiast kolportowano po Warszawie. Przekazano go do „Wolnej Europy”, przez którą był wielokrotnie nadawany. Czy na tym polega odpowiedzialność polityczna? Przecież dla każdego myślącego działacza społecznego musiało być oczywiste, że tekst interpelacji musiał służyć podniecaniu atmosfery i utrzymywaniu stanu napięcia. Musiało też być jasne, w jakich celach zostanie użyty przez wrogą rozgłośnię dywersyjną.</u>
          <u xml:id="u-29.39" who="#ZenonKliszko">Wiece i incydenty studenckie były wynikiem wykorzystania łatwowierności młodzieży przez elementy prowokacyjne. Ale posłowie z Koła „Znak” nie są niedoświadczonymi młodzieńcami. Trzeba nazwać rzecz po imieniu. Skorzystali oni z istniejącej sytuacji, aby popróbować upiec na ruszcie niedawnych wydarzeń własną reakcyjną pieczeń.</u>
          <u xml:id="u-29.40" who="#ZenonKliszko">Można postawić pytanie, w jakim i w czyim interesie to uczynili?</u>
          <u xml:id="u-29.41" who="#ZenonKliszko">W stanowisku politycznym Koła Poselskiego „Znak” nie można dojrzeć tej patriotycznej troski o interesy narodu polskiego i państwa polskiego, które tak żarliwie wyraził swego czasu zmarły przed dwoma laty ksiądz biskup Wilczyński, gdy mówił o dążeniu wrogich sił do uduszenia narodu polskiego „środkami pokojowymi”. Koło „Znak”, jak wiadomo, występowało w obronie orędzia Episkopatu polskiego do biskupów niemieckich. Dziś Koło to, odchodząc coraz dalej od polskiej racji stanu, faktycznie stanęło po stronie tych elementów syjonistycznych i rewizjonistycznych, które inspirowały i zorganizowały prowokację wymierzoną w spokój ojczyzny, w jej żywotne interesy.</u>
          <u xml:id="u-29.42" who="#ZenonKliszko">Taka jest obiektywna wymowa stanowiska zajętego przez Koło Poselskie „Znak”.</u>
          <u xml:id="u-29.43" who="#ZenonKliszko">Wysoki Sejmie! Wydarzenia marcowe postawiły w całej rozciągłości przed opinią publiczną problem ideowego wychowania młodego pokolenia w naszym kraju, a w szczególności młodzieży uczącej się i studiującej. W toku tych wydarzeń wyszły na jaw wielka słabość i niedostatki pracy wychowawczej w ogóle, a w szczególności ideowo-politycznej na wyższych uczelniach i po części również w szkołach średnich.</u>
          <u xml:id="u-29.44" who="#ZenonKliszko">Jest to poważny sygnał alarmowy dla nas wszystkich — dla partii, dla organizacji młodzieżowych, dla pracowników naukowych, dla nauczycieli, dla całego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-29.45" who="#ZenonKliszko">Zdajemy sobie oczywiście sprawę z tego, że jedynie część młodzieży studiującej dała posłuch wichrzycielom i wzięła udział w wiecach, demonstracjach i innych wystąpieniach, powodujących dezorganizację pracy i nauki na uczelniach.</u>
          <u xml:id="u-29.46" who="#ZenonKliszko">Wiemy również, że ogromna większość uczestników tych wystąpień, subiektywnie rzecz biorąc, nie kierowała się złą wolą, lecz stała się nieświadomym narzędziem politycznej prowokacji i ofiarą własnej dużej niewiedzy politycznej i społecznej.</u>
          <u xml:id="u-29.47" who="#ZenonKliszko">Nie uchyla to jednak pytania o powody, dla których stan orientacji politycznej części studentów był tak niski, że stosunkowo nieliczna grupa wichrzycieli przy pomocy dość niewybrednej i prymitywnej demagogii mogła posiać zamęt w ich umysłach.</u>
          <u xml:id="u-29.48" who="#ZenonKliszko">Pełnej odpowiedzi na to pytanie może dostarczyć jedynie wnikliwa analiza sytuacji w szkolnictwie, którą — jak już mówił towarzysz Premier — podjęły władze państwowe oraz instancje partyjne.</u>
          <u xml:id="u-29.49" who="#ZenonKliszko">Można już obecnie stwierdzić ponad wszelką wątpliwość, że aktualny system ideowo-wychowawczy w szkołach wyższych, a także w szkołach średnich, jest wysoce niezadowalający. Młodzież w szkołach średnich otrzymuje zbyt nikłą i zbyt sformalizowaną wiedzę o problemach społecznych i politycznych.</u>
          <u xml:id="u-29.50" who="#ZenonKliszko">Na naszym systemie wychowawczym w szkołach wyższych i średnich wciąż ciążą ujemne skutki strat, które system ten poniósł w latach 1956–1960, na Skutek wyeliminowania z programu nauczania treści politycznych i ideologicznych, a z powodu rozwiązania ZMP przez szereg lat szkoły zostały pozbawione wpływu ideowo-wychowawczego organizacji młodzieżowej.</u>
          <u xml:id="u-29.51" who="#ZenonKliszko">Te wysoce ujemne zjawiska były w latach sześćdziesiątych przezwyciężane niekonsekwentnie, powoli, a nawet czasem bardzo ślamazarnie.</u>
          <u xml:id="u-29.52" who="#ZenonKliszko">Skuteczność wysiłków, podejmowanych w kierunku przywrócenia we właściwej treści i formie nauczania przedmiotów ideologicznych w szkolnictwie wyższym, była pomniejszana lub gdzieniegdzie wręcz niwelowana przez działanie w środowisku naukowym wpływowych ośrodków rewizjonistycznych.</u>
          <u xml:id="u-29.53" who="#ZenonKliszko">Partia nasza stoi na stanowisku, że należy obecnie skoncentrować najlepsze siły naszego frontu ideologicznego na opracowaniu i wcieleniu w życie jednolitego systemu wychowawczego, który w oparciu o socjalistyczne, patriotyczne wzorce wychowawcze określiłby kierunek działania wszystkich instytucji oświatowych i kształtujących świadomość młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-29.54" who="#ZenonKliszko">Jedną z ważnych przyczyn złej sytuacji politycznej na Uniwersytecie Warszawskim i na niektórych innych uczelniach była szkodliwa działalność polityczna pewnych grup pracowników nauki, którzy nadużywając swobód akademickich dla walki przeciwko polityce partii, szerzyli wśród młodzieży rewizjonistyczne poglądy, a czasem nawet jawnie patronowali antypaństwowej i wichrzycielskiej działalności. W niektórych naukach politycznych, zwłaszcza ekonomii politycznej, filozofii i socjologii oraz w pewnych dziedzinach nauk prawnych te grupy pracowników nauki przed laty uzurpowały sobie swoisty monopol i wykorzystywały go dla dławienia i hamowania rozwoju innych, zdrowszych tendencji i szkół naukowych.</u>
          <u xml:id="u-29.55" who="#ZenonKliszko">Partia nasza stoi na stanowisku, że odpowiednie władze państwowe i uczelniane powinny wyciągnąć wnioski dyscyplinarne w stosunku do wszystkich pracowników nauki, winnych politycznego deprawowania młodzieży oraz stworzyć takie warunki, w których nadużywanie swobód akademickich dla uprawiania wrogiej działalności politycznej w szkołach wyższych stanie się niemożliwe. Wydaje się, że stosunki w naszych uczelniach wymagają demokratyzacji. Obecnie samorząd uczelniany oddaje decyzje o całości spraw uczelni w ręce stosunkowo wąskiego grona pracowników nauki, odsuwając od wpływów, a nawet stawiając w pozycji zależnej większość pracowników średniego pokolenia, niosących główny ciężar pracy dydaktycznej. Hierarchia wartości przyjęta w szkołach wyższych spycha w cień zadania wychowawcze. Wszystko to wymaga wnikliwej analizy i zmian przy konsultacji ze środowiskiem naukowym.</u>
          <u xml:id="u-29.56" who="#ZenonKliszko">Wśród wielu postulatów podnoszonych na licznych zebraniach rozbrzmiewa żądanie rozszerzenia udziału młodzieży robotniczej i chłopskiej na studiach wyższych. Nasza partia jest zaniepokojona tym, że udział młodzieży robotniczo-chłopskiej wśród ogółu studiujących (na studiach dziennych i wieczorowych) wynosi niewiele ponad 50%, a na najważniejszych studiach dziennych jest jeszcze gorzej, gdyż — udział ten zmniejszył się z około 60% w 1954 r. do 43% obecnie. A przecież robotnicy i chłopi stanowią ponad 70% ludności naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-29.57" who="#ZenonKliszko">Podniesienie odsetka młodzieży robotniczej i chłopskiej na wyższych uczelniach wymaga — jak mówił to już towarzysz Cyrankiewicz — podjęcia rychłych decyzji i konsekwentnej ich realizacji.</u>
          <u xml:id="u-29.58" who="#ZenonKliszko">W dyskusjach, które towarzyszą obecnemu ożywieniu politycznemu, jedno z ważnych miejsc zajmują sprawy polityki kadrowej. Jest to całkowicie zrozumiałe, albowiem ujawniane są różne słabości w realizacji tej polityki. W związku z tym podnoszona jest sprawa odpowiedzialności i wyciągnięcia wniosków wobec wszystkich, którzy zajęli postawę sprzeczną z interesami narodu polskiego. Jest to postulat całkowicie uzasadniony i będzie realizowany konsekwentnie.</u>
          <u xml:id="u-29.59" who="#ZenonKliszko">W minionych latach w szeregu dziedzin życia przeprowadzone zostały dość duże zmiany kadrowe, oparte na kryteriach aktualnej wiedzy zawodowej, rzeczywistych kwalifikacji i przydatności, właściwej postawy moralnej i politycznego zaangażowania. Poważne zmiany zostały dokonane w różnych resortach gospodarczych, w tym również w aparacie handlu zagranicznego. Szły one w kierunku zarówno weryfikacji starszych kadr, jak i odmłodzenia kierowniczego aktywu. Nasz przemysł posiada już niemałą kadrę zdolną do realizacji doniosłych zadań intensywnego rozwoju i unowocześnienia produkcji. Pewne, lecz jeszcze niedostateczne zmiany, zaszły też w resorcie spraw zagranicznych. Istotne przesunięcia kadrowe w prasie i telewizji w poważnym stopniu poprawiły sytuację na tym odcinku; mamy tego dobitny dowód w ich zaangażowaniu w obronę polityki partii i władzy ludowej i wzroście politycznego poziomu publicystyki. Można byłoby przytoczyć tu przykłady również z innych dziedzin życia.</u>
          <u xml:id="u-29.60" who="#ZenonKliszko">Mimo wielu trudności również w nauce wyrosło nowe pokolenie naukowców, którego część wykazała się w czasie ostatnich wydarzeń wysokim poziomem świadomości i odpowiedzialności społecznej.</u>
          <u xml:id="u-29.61" who="#ZenonKliszko">Jednakże równocześnie jest faktem, że w niektórych ważnych dziedzinach dobór kadr i kontrola ich pracy nie stoją na należytym poziomie. Na niektórych odcinkach nieodzowna wymiana kadr nie była przeprowadzana konsekwentnie, a w związku z tym powstała sprzeczność między starą obsadą kierowniczych stanowisk a nowymi zadaniami instytucji, którym obsada ta nie jest zdolna sprostać. W takiej sytuacji hamowany jest konieczny wzrost nowych kadr. Zdarzało się również, że pozostawiano zbyt długo na stanowiskach ludzi, którzy okazali się bezprzydatni, lub których działalność została oceniona negatywnie.</u>
          <u xml:id="u-29.62" who="#ZenonKliszko">W związku z tym wszystkim, a przede wszystkim w związku z ujawnieniem przez niedawne wydarzenia postaw sprzecznych z interesami Polski socjalistycznej, dokonywane są obecnie zmiany kadrowe, w tym na wysokich szczeblach. Nagromadziło się sporo spraw do rozwiązania. Oczywiście, każda sprawa powinna być poważnie zbadana, a jej ocena oparta na rzeczowych przesłankach.</u>
          <u xml:id="u-29.63" who="#ZenonKliszko">Jest rzeczą zrozumiałą, że zwolnienia dokonywane są z różnych powodów. Jedni ludzie są usuwani ze względu na swoją postawę, inni z powodu postawy i działalności swoich dzieci, którą tolerowali i ochraniali. Jeszcze inni z powodu zaniedbań na ich odcinkach pracy. Liczne są także przypadki po prostu przenoszenia na emeryturę.</u>
          <u xml:id="u-29.64" who="#ZenonKliszko">Niemało jest, i będzie przypadków, kiedy zbyt długie pozostawanie na określonym stanowisku i związana z tym nadmierna rutynizacja i utrata wrażliwości powodują konieczność przesunięcia do innej, zazwyczaj mniej odpowiedzialnej pracy ludzi, którzy subiektywnie rzecz biorąc, wykazali się dobrą wolą w swej działalności, ale zakres nowych zadań przerósł ich możliwości.</u>
          <u xml:id="u-29.65" who="#ZenonKliszko">Trzeba umieć odróżniać te różne powody zmian personalnych w imię sprawiedliwej oceny ludzi.</u>
          <u xml:id="u-29.66" who="#ZenonKliszko">Byłoby oczywiście błędem sądzić, że niedostatki polityki kadrowej dotyczą jedynie obsady stanowisk na szczeblu centralnym. W nie mniejszym stopniu występują one na wszystkich szczeblach. Dlatego też należy zwrócić większą uwagę na prawidłową realizację nakreślonej przez partię polityki kadrowej we wszystkich dziedzinach życia.</u>
          <u xml:id="u-29.67" who="#ZenonKliszko">Wysoki Sejmie! Budowa socjalizmu realizuje się w procesie ostrej walki politycznej. Wydarzenia marcowe dowiodły, że są jeszcze w naszym społeczeństwie siły wrogie socjalizmowi, że są one gotowe wykorzystać każde osłabienie naszej czujności i każde nasze zaniedbanie, aby podstępnie zaatakować władzę ludową. Dziś nie są one już zdolne do ataku wręcz na system socjalistyczny, posługują się więc zatrutą bronią oszustwa i demagogii politycznej.</u>
          <u xml:id="u-29.68" who="#ZenonKliszko">W walce z przeciwnikami socjalizmu — z rewizjonistami, z syjonistami, z reakcjonistami wszelkiego rodzaju, z rzecznikami obcych Polsce interesów — rozwija się i umacnia jedność polityczna ogromnej większości naszego narodu, wszystkich ludzi pracy.</u>
          <u xml:id="u-29.69" who="#ZenonKliszko">Decydującą rolę w przecięciu marcowej prowokacji politycznej odegrała postawa klasy robotniczej. Skupiając się wokół partii i władzy ludowej, stworzyła ona twardą zaporę wobec antysocjalistycznych i antynarodowych sił. O tę zaporę uderzyły one jak głową o mur.</u>
          <u xml:id="u-29.70" who="#ZenonKliszko">Polska Ludowa jest wspólnym domem całego narodu polskiego, lecz największy wkład do jego budowy wniosła i główną zań odpowiedzialność przyjęła na siebie polska klasa robotnicza. To przede wszystkim jej ofiarnym trudem ojczysty dom został podniesiony ze zgliszcz wojennych, przebudowany na miarę współczesnych potrzeb narodu. To w jej imieniu, w okresie największej próby dziejowej, Polska Partia Robotnicza wysunęła jedynie słuszny program polityczny, który przyniósł Polsce niepodległość, zapewnił jej powrót na ziemie zachodnie i północne, zagwarantował bezpieczeństwo na przyszłość i stworzył społeczno-ekonomiczne warunki dla wydźwignięcia kraju z zacofania. W ten sposób partia klasy robotniczej stała się partią narodu. Ten obiektywny fakt naszej rzeczywistości politycznej znajdował potwierdzenie w każdym ważnym okresie powojennej historii Polski. Znajduje je również obecnie. W kierowniczej roli naszej partii wyraża się przewodnia rola klasy robotniczej w narodzie.</u>
          <u xml:id="u-29.71" who="#ZenonKliszko">Klasa robotnicza jest głównym twórcą socjalistycznego porządku w ojczyźnie i głównym gospodarzem kraju. W sojuszu z pracującym chłopstwem, we współdziałaniu pracującej inteligencji rozwija ona socjalistyczne budownictwo, umacnia Polskę Ludową i czuwa nad jej spokojem. Przyjmując główną odpowiedzialność za losy narodu i państwa polskiego, klasa robotnicza pod kierownictwem partii jest gwarantką wszystkich żywotnych interesów Polski Ludowej. Nie pozwoli ona nikomu siać niepokoju w domu ojczystym, podkopywać się pod jego fundamenty.</u>
          <u xml:id="u-29.72" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-30">
          <u xml:id="u-30.0" who="#Marszałek">Udzielam głosu wicemarszałkowi Janowi Karolowi Wende.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-31">
          <u xml:id="u-31.0" who="#JanKarolWende">Wysoki Sejmie! Debatujemy dziś nad wypadkami, które wywołały wstrząs w społeczeństwie. Przez wszystkie środowiska ludzi pracy przetoczyła się fala protestu przeciwko zajściom, które mogły podważyć nasz socjalistyczny dorobek. Przez kraj przetoczyła się fala potępienia sprawców zajść na wyższych uczelniach, tych, którzy wykorzystali patriotyzm młodzieży, jej wiarę w ideały socjalizmu i demokracji dla celów nic wspólnego z interesami młodzieży, ani państwa ludowego nie mających.</u>
          <u xml:id="u-31.1" who="#JanKarolWende">Fala protestu zrodziła też powszechną dyskusję, której cechą charakterystyczną jest poszukiwanie odpowiedzi na wiele nurtujących pytań, poszukiwanie — wykraczającej poza mury akademickie — genezy wydarzeń, poszukiwanie źródeł, które zrodziły zajścia marcowe.</u>
          <u xml:id="u-31.2" who="#JanKarolWende">Dyskusja ta toczy się w oparciu o pryncypialną platformę ideowo-polityczną, nakreśloną 19 marca w imieniu kierownictwa Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej przez I Sekretarza KC PZPR Władysława Gomułkę.</u>
          <u xml:id="u-31.3" who="#JanKarolWende">Dyskusja toczy się więc w oparciu o ostro zarysowaną linię podziału — między siłami socjalizmu a różnymi ośrodkami reakcji; między polityką wszechstronnej współpracy, niewzruszonej przyjaźni i sojuszu polsko-radzieckiego a zgubną postawą antyradziecką; między polityką zapewniającą Polsce bezpieczeństwo i rozwój, a tendencjami usiłującymi zepchnąć Polskę na drogę narodowej zguby.</u>
          <u xml:id="u-31.4" who="#JanKarolWende">Ocena i platforma działania, którą przedstawił Władysław Gomułka skupiła wszystkie szczerze socjalistyczne siły narodu, wszystkich patriotów, którym drogie jest dziś i jutro kraju. Stało się tak dlatego, ponieważ społeczeństwo uzyskało jasny obraz sytuacji i jednoznaczną ocenę zajść marcowych — ich podłoża, tła i celów wichrzycieli.</u>
          <u xml:id="u-31.5" who="#JanKarolWende">Jednocześnie otwarta została szeroka debata, bez której nie sposób myśleć o usunięciu przyczyn sytuacji, w której różne wsteczne siły i ośrodki mogły uprawiać swoją antynarodową i antysocjalistyczną robotę.</u>
          <u xml:id="u-31.6" who="#JanKarolWende">Stanowisko zajęte przez kierownictwo Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w pełni poparło Stronnictwo Demokratyczne, w imieniu którego przemawiam.</u>
          <u xml:id="u-31.7" who="#JanKarolWende">Od pierwszych dni niepokojów marcowych stanęliśmy na gruncie wyraźnego rozgraniczenia pomiędzy inspiratorami i organizatorami zajść a większością młodzieży studenckiej, kierującej się patriotycznymi i socjalistycznymi intencjami. Wychodziliśmy też z założenia, że zidentyfikowanie i zdemaskowanie wszystkich inspiratorów zajść marcowych, ukazanie ich prawdziwego oblicza i rzeczywistych celów, a wreszcie podjęcie otwartej rozmowy wyjaśniającej z młodzieżą — jest jedyną słuszną drogą postępowania.</u>
          <u xml:id="u-31.8" who="#JanKarolWende">Od samego początku zajść Stronnictwo Demokratyczne — tak na szczeblu centralnym, jak i terenowym — włączyło się do działania, które zmierzało do uspokojenia, do jak najszybszego unormowania sytuacji i wznowienia pracy na wyższych uczelniach.</u>
          <u xml:id="u-31.9" who="#JanKarolWende">Ocenie sytuacji i rozwiniętemu stanowisku ideowo-politycznemu, a w ślad za tym konkretnym zaleceniom działania partyjnego daliśmy wyraz w uchwale Prezydium Centralnego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego z dnia 20 marca br.</u>
          <u xml:id="u-31.10" who="#JanKarolWende">Stronnictwo Demokratyczne zajęło też zdecydowane stanowisko wobec prób podważania sojuszu klasy robotniczej z inteligencją, prób podjętych w dniach marcowych przez siły reakcyjne, zgodnie z ich planami podważenia politycznych podstaw ustrojowych w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-31.11" who="#JanKarolWende">Jeżeli przypominam z tej trybuny partyjne stanowisko Stronnictwa Demokratycznego, to czynię tak między innymi po to, by z całą jasnością sformułować nasz potępiający stosunek do treści i intencji politycznej, zawartej w interpelacji posłów Koła „Znak”, która tendencyjnie przedstawia, ocenia i interpretuje bolesne wypadki na wyższych uczelniach Warszawy. Wymowa i cele polityczne tej interpelacji są jednoznaczne. Trudno bowiem — jak stwierdził to dziś Prezes Rady Ministrów — założyć, że bardzo doświadczeni politycy z Koła Poselskiego „Znak” nie orientowali się w rzeczywistym charakterze zajść na terenie akademickim i w wymowie ich interpelacji, ich działania politycznego.</u>
          <u xml:id="u-31.12" who="#JanKarolWende">Wysoki Sejmie! Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego udziela poparcia stanowisku rządu, zawartemu w exposé Prezesa Rady Ministrów złożonym dziś z tej trybuny. Pragniemy przy tym podkreślić, że stanowisko nasze odzwierciedla opinię, wnioski i dyskusję, jaka wokół aktualnej sytuacji politycznej w kraju toczy się również w szeregach naszego Stronnictwa — wśród różnych środowisk inteligencji, wśród rzemiosła i innych miejskich warstw pośrednich.</u>
          <u xml:id="u-31.13" who="#JanKarolWende">Gdy mówimy o stosunku społeczeństwa do powstałej sytuacji, na pierwszy plan wysuwa się polityczna ocena zarówno charakteru zajść na wyższych uczelniach, jak i ich tła. I nie można ich ocenić inaczej, jak tylko jako próbę ataku na podstawy socjalizmu w Polsce, ataku podjętego przez różne sprzymierzone w specyficznej koalicji wsteczne siły społeczne i ośrodki polityczne.</u>
          <u xml:id="u-31.14" who="#JanKarolWende">Wysoka Izbo! Jednym z elementów zwycięstwa w każdej bitwie, a więc również i w walce politycznej — jest możliwie dokładne rozpoznanie przeciwnika, jego siły i celu, do którego zmierza.</u>
          <u xml:id="u-31.15" who="#JanKarolWende">Mamy już dziś identyfikację nieprzyjaciela, wyraźniej rysują się kontury wrogiej, zblokowanej przeciw Polsce Ludowej swoistej koalicji politycznej. Scharakteryzował ją dziś w swoim wystąpieniu Prezes Rady Ministrów; mówił o tym mój przedmówca, poseł Zenon Kliszko.</u>
          <u xml:id="u-31.16" who="#JanKarolWende">Znaleźli się w niej tradycyjni, zaciekli przeciwnicy naszego ustroju — zaciekli antykomuniści i wrogowie Polski socjalistycznej, znalazły się w tej koalicji różne ośrodki syjonistyczne, działały bardzo aktywnie koła rewizjonistyczne, ożywiły się siły antyradzieckie, wyjrzały zza węgła niedobitki NSZ, mąciły wodę resztki zwolenników stalinizmu, dały o sobie szybko znać odwetowe koła w NRF, o czym świadczą ulotki, na przykład w Opolu. Żerowały wreszcie na sytuacji międzynarodowe agentury antykomunistyczne.</u>
          <u xml:id="u-31.17" who="#JanKarolWende">Jakie jest oblicze tych najróżniejszych ośrodków i sił? Rzecz jasna, ta antypolska i antysocjalistyczna koalicja ma niejedno oblicze. Nie siląc się na ustalenie nieomylnej kolejności i hierarchii, warto scharakteryzować zwłaszcza niektóre ogniwa tej koalicji.</u>
          <u xml:id="u-31.18" who="#JanKarolWende">Jedno ogniwo tworzą koła i jednostki z siedzibą w kraju i poza krajem, ludzie, niekiedy skrajnie różnego autoramentu, którzy wyrzuceni poza nawias życia politycznego Polski po przełomie październikowym 1956 roku, nie zrezygnowali z powrotu do władzy. Marzy im się zawrócenie kraju z polskiej drogi do socjalizmu i powrót do stosunków sprzed roku 1956. Czy mogą oni występować otwarcie z takim programem, z takimi hasłami? Nie. Wiedzą bowiem dobrze, że ujawnienie ich prawdziwego oblicza przyniosłoby potępienie ze strony wszystkich zdrowych sił politycznych i społecznych Polski, równałoby się klęsce. Stąd, akcja pośrednia, działalność z ukrycia, żonglowanie fałszywymi hurra-rewolucyjnymi hasłami na temat socjalizmu i demokracji.</u>
          <u xml:id="u-31.19" who="#JanKarolWende">Inne ogniwo tej koalicji tworzą rewizjoniści — ludzie, którzy zaczynali od kwestionowania pewnych założeń socjalizmu, by szybko przejść do totalnego kwestionowania podstaw naszego ustroju i do czynnego w tym duchu oddziaływania na niektóre środowiska akademickie, młodzieżowe i profesorskie.</u>
          <u xml:id="u-31.20" who="#JanKarolWende">Nie wolno też zapominać o innym ogniwie tej koalicji. Istnieją w Polsce siły i środowiska — wcale nie słabe — które wbrew oczywistym faktom od lat lansują teorie, propagują poglądy, że socjalizm w skali światowej znajduje się w fazie schyłkowej, w procesie odwrotu, zaś ustrój socjalistyczny w Polsce chyli się ku upadkowi i — ergo — trzeba robić wszystko, aby ten proces przyspieszyć.</u>
          <u xml:id="u-31.21" who="#JanKarolWende">Z takich właśnie inspiracji duchowych rodzą się teoryjki, wbrew oczywistym faktom, o zagrożeniu, ba — o upadku kultury polskiej, o rządach „ciemniaków” itd.</u>
          <u xml:id="u-31.22" who="#JanKarolWende">Pośród takich i podobnych teorii i inspiracji politycznych trzeba również szukać duchowej paranteli interpelacji poselskiej, o której dzisiaj w Sejmie mówimy.</u>
          <u xml:id="u-31.23" who="#JanKarolWende">Do antypolskiej koalicji należą również różnego autoramentu przeciwnicy socjalizmu, od dawna mniej lub bardziej otwarcie manifestujący swoją wrogą postawę wobec Polski Ludowej, ludzie powiązani z antypolskimi, zagranicznymi ośrodkami propagandowymi, ludzie, którzy — jak się okazało — chcą kontynuować przerwaną przed laty linię przynależności do podziemia.</u>
          <u xml:id="u-31.24" who="#JanKarolWende">Do antypolskiej i antysocjalistycznej koalicji należą — jak już wspomniałem — syjoniści, którzy, zwłaszcza po zeszłorocznej agresji Izraela przeciwko krajom arabskim, podjęli atak na politykę Polski Ludowej z pozycji i w interesie imperializmu izraelskiego. Chciałbym temu zjawisku poświęcić nieco więcej uwagi.</u>
          <u xml:id="u-31.25" who="#JanKarolWende">Wysoka Izbo! Polska ma piękną tradycję walki „o wolność waszą i naszą”. Naród nasz zna cenę wolności, zna cenę utraty niepodległości, zna gorycz najazdów i okupacji.</u>
          <u xml:id="u-31.26" who="#JanKarolWende">Dlatego między innymi Polska Ludowa z całą siłą potępia i przeciwdziała agresji Stanów Zjednoczonych w Wietnamie, dlatego Polska potępiła i potępia brutalną agresję Izraela na Bliskim Wschodzie, okupację, aneksję i grabież terytoriów państw arabskich przez Izrael, militarne ekspedycje karne soldateski izraelskiej przeciw ludności arabskiej, wzorowane na ekspedycjach gestapowskich podczas okupacji w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-31.27" who="#JanKarolWende">Potępiamy i będziemy potępiać imperialistów, najeźdźców i zaborców. I tego nie wybaczają nam sami agresorzy izraelscy, nie wybaczą syjoniści i ich patronowie w Izraelu, w Stanach Zjednoczonych, NRF czy w innych krajach.</u>
          <u xml:id="u-31.28" who="#JanKarolWende">Rozszalała i nasila się w różnych krajach zachodnich, nie przebierająca w środkach, wściekła, oszczercza kampania przeciwko Polsce i przeciwko naszemu narodowi. Przypomina to jako żywo — o czym wspomniał również dziś z tej trybuny obywatel Premier — niewybredną kampanię lansowaną przeciwko prezydentowi Francji gen. de Gaulle'owi, gdy ten w listopadzie ub. roku ocenił krytycznie agresywną politykę państwa Izrael.</u>
          <u xml:id="u-31.29" who="#JanKarolWende">W ocenie sytuacji i wyuzdanej kampanii antypolskiej, dla nas, dla Polski szczególne znaczenie posiada fakt bliskich powiązań między agresywnymi kołami rządzącymi Izraela a odwetowymi, rewizjonistycznymi siłami w NRF.</u>
          <u xml:id="u-31.30" who="#JanKarolWende">Znamienny jest fakt, że izraelska napaść na kraje arabskie w czerwcu ubiegłego roku, bodaj nigdzie nie wywołała tyle entuzjazmu, jak właśnie w NRF. Zachodnioniemiecka gazeta „Neue Rhein-Zeitung” w następujących słowach scharakteryzowała ówczesne nastroje bońskiej opinii publicznej:</u>
          <u xml:id="u-31.31" who="#JanKarolWende">„Codzienne porównywanie sytuacji na frontach stało się tu i ówdzie znowu hobby dla naszych domorosłych strategów. Niektórzy spośród nas wpadli wprost w entuzjazm z powodu tej militarnej perfekcji i najchętniej byliby uznali wszystkich Żydów za potomków Prusaków”...</u>
          <u xml:id="u-31.32" who="#JanKarolWende">Koła rządzące Izraela od dawna zdawały sobie sprawę z tego, jak wielkiego poparcia politycznego i moralnego udzieliły one i udzielają polityce Niemieckiej Republiki Federalnej. Już w 1964 r. profesor N. Rotensztrajch stwierdził na łamach izraelskiej gazety „Herut”: „Uwolnienie Niemców od winy wobec Żydów stanowiło element w polityce niemieckiej dla zdobycia karty wstępu do grona narodów świata. Wstęp ten był jednym z głównych celów niemieckiej „Realpolitik”. My udzieliliśmy Niemcom tego alibi, które stanowiło cel ich polityki”.</u>
          <u xml:id="u-31.33" who="#JanKarolWende">Powstaje pytanie, jak to się stało, że Izrael i złączone z nim siły syjonistyczne na całym świecie przeszły z postawy nienawiści wobec spadkobierców III Rzeszy — do coraz ściślejszej i jawniejszej współpracy politycznej, militarnej i ekonomicznej z rządem NRF, który jest przecież eksponentem niemieckiego militaryzmu i rewizjonizmu? O odpowiedź nie trudno. Wytłumaczenie tej pozornie zagadkowej zmiany znajdujemy w strategicznych planach międzynarodowego imperializmu, a szczególnie w planach imperialistycznych Stanów Zjednoczonych.</u>
          <u xml:id="u-31.34" who="#JanKarolWende">Tak jak NRF na kontynencie europejskim, tak Izrael na Bliskim Wschodzie odgrywa określoną rolę w globalnej strategii Stanów Zjednoczonych. Różnica jest tylko ta, że gdy NRF w ramach tej strategii jest bastionem przeciwko Polsce, Związkowi Radzieckiemu i innym krajom socjalistycznym w Europie — Izrael ma wyznaczoną rolę w walce z narodowo-wyzwoleńczymi i antykolonialnymi siłami na Bliskim Wschodzie.</u>
          <u xml:id="u-31.35" who="#JanKarolWende">My w Polsce musimy ze szczególną uwagą śledzić tę, zdawałoby się niezrozumiałą, ale jakże znamienną i niebezpieczną „koalicję” zaborczych kół Izraela i NRF.</u>
          <u xml:id="u-31.36" who="#JanKarolWende">Obecnie, w kampanii nienawiści do Polski Ludowej zblokowały się wszystkie antypolskie siły w różnych krajach. Patentowani wrogowie Polski Ludowej — różni Derwińscy i Kelly w parlamencie Stanów Zjednoczonych, lub Szostak, Cymerman czy Begin w parlamencie izraelskim — idą ręka w rękę, szkalując Polskę, imputując nam antysemityzm.</u>
          <u xml:id="u-31.37" who="#JanKarolWende">Warto więc dziś, z tej trybuny, przypomnieć ponownie bohaterstwo i ofiarność naszego narodu w akcji niesienia pomocy i ratowania ludności żydowskiej podczas okupacji hitlerowskiej w Polsce. Mówił o tym obszernie obywatel Prezes Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-31.38" who="#JanKarolWende">Akcja pomocy Żydom była rozbudowana bardzo szeroko. Brały w niej udział dziesiątki tysięcy Polaków, mimo iż było to związane ze śmiertelnym niebezpieczeństwem. W akcji tej — znanej podczas okupacji pod ogólną nazwą „Żegota” — w działalności Rady Pomocy Żydom i w innych organizacjach przedwojenni działacze Klubów i Stronnictwa Demokratycznego odegrali dużą rolę, zgodnie zresztą z tradycją naszego ruchu, tradycją bezkompromisowej walki z reakcją i faszyzmem, z wszelkimi wstecznymi siłami i niesprawiedliwością.</u>
          <u xml:id="u-31.39" who="#JanKarolWende">Z tym większym oburzeniem odrzucamy kalumnie i oszczerstwa rzucane przez wrogów Polski Ludowej na nasz naród, na nasze państwo.</u>
          <u xml:id="u-31.40" who="#JanKarolWende">Wysoki Sejmie! W tysiącletnich dziejach Polski — jakże piękną kartę stanowi tradycja tolerancji religijnej i narodowościowej. To Polska przygarnęła przed wiekami prześladowaną w innych krajach ludność żydowską; to w Polsce rozwinęła się specyficzna kultura żydowska; to w Polsce, w noc okupacji hitlerowskiej, społeczeństwo polskie — nierzadko kosztem najwyższej ofiary — uratowało dziesiątki tysięcy współobywateli Żydów od zagłady.</u>
          <u xml:id="u-31.41" who="#JanKarolWende">Dla polskiego ruchu rewolucyjnego, dla całej lewicy polskiej walka z syjonizmem nigdy nie była ani synonimem, ani kryptonimem. Dlatego odrzucamy wszelkie insynuacje na ten temat wrogów Polski Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-31.42" who="#JanKarolWende">Walka z syjonizmem, a więc walka z reakcyjną, szowinistyczną doktryną i programem politycznym, który szczególnie w ostatnim okresie ukazał w sposób brutalny swoje prawdziwe imperialistyczne, zaborcze oblicze — ta walka musi być zarówno pryncypialna, jak i klarowna, tak jak klarowne jest stanowisko Polski w tej sprawie, sformułowane 19 marca br. przez Władysława Gomułkę: „Syjonizm zwalczamy jako program polityczny, jako nacjonalizm żydowski i to jest słuszne. Nie ma to nic wspólnego z antysemityzmem”. I dalej: „Syjonizm i antysemityzm — to dwie strony tego samego nacjonalistycznego medalu”.</u>
          <u xml:id="u-31.43" who="#JanKarolWende">Wysoka Izbo! Wypadki marcowe miały miejsce w okresie szczególnego, niebezpiecznego napięcia międzynarodowego, napięcia będącego wynikiem ofensywy sił imperialistycznych w różnych częściach świata. I nie przypadkowo w tym momencie zblokowana antysocjalistyczna i antypolska koalicja podjęła próbę ataku na władzę ludową.</u>
          <u xml:id="u-31.44" who="#JanKarolWende">Należy tu szczególnie mocno uwypuklić kilka okoliczności. Pierwsza z nich zawiera się w istotnym stwierdzeniu, że inspiratorom zajść na wyższych uczelniach zabrakło oparcia społecznego, zabrakło „siły uderzeniowej”.</u>
          <u xml:id="u-31.45" who="#JanKarolWende">W jakim kierunku poszli inspiratorzy w poszukiwaniu oparcia społecznego? Z analizy zdarzeń poprzedzających zajścia marcowe wynika wyraźnie, że dążyli oni na początku do pozyskania dla swych celów przede wszystkim inteligencji. Stąd charakterystyczne wykorzystanie przez nich sprawy tak zwanego „listu 34”, stąd wiadoma atmosfera polityczna wytworzona wokół inscenizacji „Dziadów” w Teatrze Narodowym, stąd wreszcie absurdalna teza o „zakazie Mickiewicza”.</u>
          <u xml:id="u-31.46" who="#JanKarolWende">Do inteligencji — bo tak trzeba sprawę widzieć — skierowane były przemówienia z trybuny nadzwyczajnego zjazdu oddziału warszawskiego Związku Literatów Polskich, do inteligencji przede wszystkim adresowane też były ulotki przygotowane przed studenckimi demonstracjami.</u>
          <u xml:id="u-31.47" who="#JanKarolWende">Inteligencja nasza, w swej ogromnej większości wychowana już w warunkach socjalistycznych, tysiącem więzów związana ze środowiskiem robotniczym i chłopskim, pozostała odporna na demagogię, zachowała wierność sojuszowi, jaki łączy ją z klasą robotniczą. I to jest druga okoliczność, którą trzeba z całą siłą podkreślić.</u>
          <u xml:id="u-31.48" who="#JanKarolWende">Inspiratorom i organizatorom zajść marcowych udało się wziąć na lep demagogii pewną część młodzieży akademickiej. Ale i tu spotkał ich zawód. Sprowokowana do nielegalnych wystąpień młodzież nie podjęła podsuwanych jej haseł, odrzuciła hasła antyustrojowe, antyradzieckie, antysocjalistyczne. I mimo, że w wystąpieniach było wiele rozwichrzenia, wiele niezrozumienia politycznych realiów życia kraju, a także powiedzmy to wyraźnie — wiele zacietrzewienia, w ostatecznym rachunku znakomita większość młodzieży nie dała się pociągnąć organizatorom zajść i zachowała godną postawę. Jest to trzecia okoliczność, na którą powinniśmy zwrócić uwagę.</u>
          <u xml:id="u-31.49" who="#JanKarolWende">A przecież jednym z wielkich problemów wyłaniających się w całej jaskrawości z dni marcowych — to właśnie sprawa młodzieży w ogóle, a młodzieży akademickiej w szczególności.</u>
          <u xml:id="u-31.50" who="#JanKarolWende">Stwierdzamy z satysfakcją, że sponad 200-tysięcznej armii studentów drobna część dała się zwieść na manowce przez różnych prowodyrów, drobna część uczestniczyła w zajściach, których obiektywny sens antypolski i antysocjalistyczny jest dziś i dla nich samych oczywisty, zaś znakomita większość zachowała postawę odpowiedzialną, obywatelską, patriotyczną, socjalistyczną.</u>
          <u xml:id="u-31.51" who="#JanKarolWende">Ale jest coś głęboko niepokojącego w fakcie, że w Polsce Ludowej, która daje młodzieży maksimum tego, co dziś nasz kraj dać może — nawet niewielka część młodzieży podjęła hasła i działania, które w efekcie przyniosły krajowi duże straty i które doprowadziły do bolesnych incydentów.</u>
          <u xml:id="u-31.52" who="#JanKarolWende">Dlaczego tak się stało? Pytanie to, które nurtuje każdego myślącego człowieka, musi znaleźć wytłumaczenie. Wytłumaczenie nie jest proste. Chciałbym na kilka momentów zwrócić uwagę. Trzeba szukać odpowiedzi przede wszystkim w słabości i niedostatkach pracy wychowawczej z młodzieżą. Za mało też zwracaliśmy uwagi na poszukiwania i dociekliwość młodzieży, na jej dążenie do uzyskania jednoznacznych wyjaśnień wielu trudnych spraw naszego współczesnego, jakże skomplikowanego życia społecznego, gospodarczego, politycznego, kulturalnego itd. Sądziliśmy, że nasza młodzież, młodzież urodzona, wychowana i kształcona już w warunkach ustroju socjalistycznego, automatycznie aprobuje i afirmuje wszystko, co z ucieleśnieniem wielkiej idei budowy socjalizmu jest związane.</u>
          <u xml:id="u-31.53" who="#JanKarolWende">A tymczasem młodzież słabo informowana, zdezorientowana lub wręcz tendencyjnie wprowadzana w błąd szukała i szuka odpowiedzi na wiele pytań. Młodzież ma prawo pytać, a my mamy obowiązek odpowiadać, wyjaśniać wątpliwości, rozmawiać z młodzieżą szczerze, choćby i twardo. Przecież tak właśnie przebiega proces rozwoju myślenia człowieka.</u>
          <u xml:id="u-31.54" who="#JanKarolWende">Kartezjańskie „Myślę więc jestem” zaczyna się przecież podświadomie już u dziecka, które stawia pierwsze naiwne pytania: „a co to, a dlaczego”?</u>
          <u xml:id="u-31.55" who="#JanKarolWende">I tak jak elementarnym obowiązkiem rodzica jest odpowiedzieć na naiwne, łatwe pytanie dziecka, tak jest naszym obowiązkiem odpowiedzieć, wytłumaczyć wyjaśnić naszej młodzieży trudne problemy współczesnego świata i współczesnej Polski tak, aby młodzież sama umiała widzieć i określać prawidłowo swoje miejsce pod słońcem, swoje obowiązki społeczne i prawa, swoje zamiary i możliwości, wizję jutra kraju i narodu, aby wykonując swoje obowiązki, umiała ponosić odpowiedzialność za swoje działanie.</u>
          <u xml:id="u-31.56" who="#JanKarolWende">Bo to przecież nasza młodzież, to ci, którzy jutro przejmą z naszych rąk stery kierownicze i dźwignie państwa, to jest nasza młodzież, wobec której musimy być szczerzy i wymagający, pryncypialni i wyrozumiali, cierpliwi, surowi i kochający, to nasza młodzież, którą my przygarniemy do serca i nikomu nie oddamy.</u>
          <u xml:id="u-31.57" who="#JanKarolWende">Idzie o rzecz wielką i niełatwą. Chodzi o ideowe, moralne i polityczne oddziaływania na młodzież, o umacnianie w niej ideałów patriotyzmu, o wczesne ugruntowanie w niej odpowiedzialności obywatelskiej za sprawy socjalistycznej ojczyzny, o zrozumienie rzeczywistych interesów i racji stanu Polski, o świadomość pozycji, miejsca, roli i realnych możliwości naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-31.58" who="#JanKarolWende">Wysoki Sejmie! Na rozwój sytuacji w dniach marcowych, a szczególnie na postawę inteligencji i formowanie się słusznych orientacji wśród młodzieży akademickiej decydujący wpływ wywarła postawa klasy robotniczej. Wykazała ona raz jeszcze, że jest najbardziej świadomą, zahartowaną i nieugiętą siłą frontu socjalistycznego. Jest to nie po raz pierwszy ujawniona okoliczność, która pozwala z ufnością patrzeć w przyszłość.</u>
          <u xml:id="u-31.59" who="#JanKarolWende">Z oceny wydarzeń marcowych i ich politycznego tła Stronnictwo Demokratyczne wyprowadza szereg wniosków, z których najistotniejsze pozwolę sobie w skrócie przedstawić Wysokiej Izbie.</u>
          <u xml:id="u-31.60" who="#JanKarolWende">Ujawnienie swoistej koalicji sił antysocjalistycznej reakcji ułatwi otwartą i skuteczną walkę z tymi siłami, wyeliminowanie ich z tych dziedzin życia, w których mogą uzyskiwać wpływ na kształtowanie się postaw ideowych i postaw społeczno-politycznych narodu, a więc przede wszystkim z ogniw frontu ideologicznego i frontu wychowania młodzieży. Uważamy, że walka ta powinna polegać przede wszystkim na szerokim i otwartym — przebiegającym z dołu do góry i z góry na dół — dyskutowaniu konkretnej działalności konkretnych ludzi, poddawaniu pod publiczny osąd produktu i skutków tej działalności. Zdaniem naszym sprawą niezmiernie istotną jest zapewnienie tej dyskusji takiej atmosfery pryncypialności i rzeczowości, w której nie będą możliwe ani chwyty demagogiczne, ani też wysuwanie pochopnych, nie opartych o fakty, zarzutów, wniosków i dalekosiężnych decyzji.</u>
          <u xml:id="u-31.61" who="#JanKarolWende">Jesteśmy przekonani, że obowiązek, o którym 19 marca mówił Władysław Gomułka spada przede wszystkim na partie polityczne. Stronnictwo Demokratyczne obowiązek ten chce podjąć z całym poczuciem odpowiedzialności.</u>
          <u xml:id="u-31.62" who="#JanKarolWende">Jak mówiłem, wydarzenia marcowe ukazały niedostatki w pracy politycznej z młodzieżą. Ukazały one też, że młodzież nie zawsze w stopniu dostatecznym zna realia i mechanizm naszego życia publicznego, że nie posiada na ogół dostatecznej orientacji w zakresie skomplikowanych wewnętrznych problemów naszego państwa, że nie rozumie do końca wszystkich uwarunkowań doniosłego problemu rozwoju demokracji socjalistycznej. Przyczyny takiego stanu rzeczy upatrujemy w dwóch płaszczyznach.</u>
          <u xml:id="u-31.63" who="#JanKarolWende">Po pierwsze — wpłynęła na to dezorientacja i bierność części pracowników naukowo-dydaktycznych, świadcząca o niedostatecznym zaangażowaniu i przygotowaniu części kadry nauczającej do pracy wychowawczej oraz o niskiej randze zadań wychowawczych w całokształcie działalności szkół wyższych. Dlatego należy z tym większym uznaniem podkreślić ofiarność i oddanie sprawom wychowania oraz odpowiedzialność za młodzież tych pracowników naukowych, którzy z całym poświęceniem i odpowiedzialnością działali na rzecz przywrócenia spokoju i normalnej pracy na uczelniach.</u>
          <u xml:id="u-31.64" who="#JanKarolWende">Po drugie — przyczyn wspomnianego stanu rzeczy dopatrujemy się, między innymi, w powierzchownej, ogólnikowej pracy ideowo-wychowawczej w organizacjach studenckich, w braku metody otwartego omawiania trudnych problemów z młodzieżą, wreszcie w braku konkretnie sformułowanych, wyraźnych i przekonywających socjalistycznych i patriotycznych ideałów wychowawczych, łączących w całość te problemy, przed którymi w życiu codziennym staje młody człowiek, z tymi problemami, przed którymi w życiu społecznym staje cały nasz naród.</u>
          <u xml:id="u-31.65" who="#JanKarolWende">Zdaniem Stronnictwa Demokratycznego, obecny stan rzeczy wymaga poważnej dyskusji nad treścią, formami i metodami pracy ideowo-wychowawczej i politycznej z młodym pokoleniem oraz zwiększonego wysiłku ze strony kadry wychowawców.</u>
          <u xml:id="u-31.66" who="#JanKarolWende">Wysoki Sejmie! Ostatnie wydarzenia odsłoniły również liczne braki i niedostatki naszego systemu informacji publicznej. Wprawdzie nastąpiła tu w ostatnich tygodniach odczuwalna poprawa, zarówno jeśli chodzi o informowanie społeczeństwa o bieżących faktach, jak też i o niezbędny publicystyczny komentarz, tym niemniej i stan dzisiejszy trudno jest uznać za zadowalający. A przecież do niedawna występowały na tym polu zjawiska niezrozumiałe. Czy nie warto było wcześniej opublikować wyjaśnienia Ministerstwa Kultury na zjeździe literatów o przyczynach zawieszenia przedstawień „Dziadów”? Czy nie warto było opublikować i poddać publicznej konfrontacji i — nie wątpię — potępieniu wrogich wystąpień niektórych pisarzy. Warto było poinformować szerszą opinię publiczną o przyczynie relegowania studentów. Jest przecież tak, że każde państwo w każdym ustroju musi posiadać określoną sferę spraw poufnych czy tajnych, które nie zawsze i nie zaraz może podać do wiadomości publicznej. I to jest zrozumiałe. I nikt o to nie może mieć pretensji. Nie wolno jednak odwrócić proporcji i zapominać, że żyjemy w siódmej dekadzie XX wieku, gdyż we współczesnych warunkach cywilizacyjnych taki punkt widzenia pociąga za sobą niepożądane konsekwencje, jak choćby te, że ludzie, szukając gdzie indziej informacji, otrzymują równocześnie wrogi i jadowity komentarz.</u>
          <u xml:id="u-31.67" who="#JanKarolWende">Rozwinięcie informacji publicznej jest niezbędnym warunkiem pogłębienia całej pracy ideowo-wychowawczej. Zajmowanie słusznego stanowiska politycznego, kształtowanie się mechanizmu ocen społecznych i politycznych, uzyskiwanie prawidłowej orientacji jest wysoce utrudnione w warunkach, gdy brak jest pełnej, źródłowej i szybkiej informacji o faktach.</u>
          <u xml:id="u-31.68" who="#JanKarolWende">W związku z tym i na marginesie tej debaty — wydaje się — zwiększonego wysiłku wymagać będzie ulepszenie bazy materialnej naszych instrumentów masowej informacji. Mam na myśli przede wszystkim niedorozwój sieci i siły oddziaływania radiofonii polskiej czy też sprawy prasy związane z brakiem papieru.</u>
          <u xml:id="u-31.69" who="#JanKarolWende">Z tej trybuny wysokiej, proszę Obywateli Posłów, nie trzeba udowadniać, że środki masowej informacji są ważnym czynnikiem życia współczesnego wysoce zorganizowanego społeczeństwa i wielka przypada im rola wychowawcza i polityczna.</u>
          <u xml:id="u-31.70" who="#JanKarolWende">Wydarzenia marcowe były bolesnym wstrząsem w życiu naszego narodu, który ciężką pracą buduje socjalistyczną, nowoczesną Polskę. Wydarzenia te odsłoniły jednocześnie wiele wymagających wyjaśnienia problemów, które oczekują skutecznego rozwiązania. Jakiż może być kierunek tych rozwiązań?</u>
          <u xml:id="u-31.71" who="#JanKarolWende">Istnieje jeden prawidłowy kierunek rozwiązania podstawowych problemów naszego kraju. Ten kierunek to dalszy wszechstronny rozwój niepodległej Polski socjalistycznej, dalsze umacnianie siły ekonomicznej i obronnej kraju, dalszy rozwój naszej służącej narodowi kultury, naszej nauki i sztuki, dalsze rozszerzanie i pogłębianie demokracji socjalistycznej, dalsze umacnianie przyjaźni i nierozerwalnego sojuszu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ze Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich, dalsza pokojowa polityka naszego państwa i kontynuacja polityki pokojowej współpracy i współistnienia państw o różnych ustrojach w imię spokoju w naszym domu i wokół niego, w imię pokoju na całym świecie.</u>
          <u xml:id="u-31.72" who="#JanKarolWende">Wysoki Sejmie! We współczesnym świecie, zwłaszcza wśród narodów i państw rozwiniętych, trwa w permanencji zacięty wyścig — by tak powiedzieć — nieustanny ruch w kierunku coraz wyższych osiągnięć cywilizacyjnych i kulturowych. W tym wyścigu bierze udział i nasz kraj — Polska Ludowa — która w ciągu ostatnich dwudziestu kilku lat wysunęła się znacznie do przodu. Chodzi o to, abyśmy na tabeli materialnych i duchowych osiągnięć narodów posuwali się nadal tak szybko i wciąż naprzód, abyśmy na tej tabeli zajmowali miejsce godne naszej tysiącletniej przeszłości i godne naszej współczesności.</u>
          <u xml:id="u-31.73" who="#JanKarolWende">Wysoka Izbo! Rozumiemy, że w prawidłowym unormowaniu wymagających uregulowania wielkich problemów podstawową rolę, tak jak i dotychczas, spełnia Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, kierownicza siła narodu w budowie socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-31.74" who="#JanKarolWende">Stronnictwo Demokratyczne, które w swojej 24-letniej powojennej historii dało nieraz dowody, że jest wiernym sojusznikiem partii klasy robotniczej, Stronnictwo Demokratyczne, które zawsze kierowało się dewizą „Dobro Rzeczypospolitej — najwyższym prawem” — Stronnictwo nasze, tak jak od zarania Polski Ludowej, nie tylko udziela pełnego poparcia Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, ale będzie jak najaktywniej współdziałać z nią w wysiłku, zmierzającym do umocnienia naszej niepodległej, socjalistycznej ojczyzny — Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Polski silnej, światłej, demokratycznej.</u>
          <u xml:id="u-31.75" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-32">
          <u xml:id="u-32.0" who="#Marszałek">Głos ma poseł Zdzisław Grudzień.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-33">
          <u xml:id="u-33.0" who="#ZdzisławGrudzień">Wysoka Izbo! Sprawy polskiej kultury, polskiej młodzieży, polskiej nauki wiążą się z najbardziej żywotnymi interesami narodu. Ostatnie wydarzenia, których byliśmy świadkami, dały wiele sposobności do przemyśleń problemów kultury, nauki i wychowania.</u>
          <u xml:id="u-33.1" who="#ZdzisławGrudzień">Jeśli jednak dyskutujemy w tym kontekście nad minionymi wydarzeniami, i będziemy na pewno jeszcze niejednokrotnie rozważać ich społeczne tło i polityczne mechanizmy, to pragniemy, by dyskusja ta dyktowana była rzeczywistą troską o prawidłową ocenę tych zajść, jak i zgodna była z socjalistyczną koncepcją naszej współczesności.</u>
          <u xml:id="u-33.2" who="#ZdzisławGrudzień">Muszę w związku z tym stwierdzić, że interpelacja przedstawicieli poselskiej grupy „Znak” tym podstawowym wymogom nie odpowiada. Wyrażone w tym dokumencie poglądy wywodzą się z tej platformy politycznej, która musi budzić niepokój każdego uczciwego obywatela naszego kraju. Co więcej, odnosi się wrażenie, że interpelacja skierowana jest nie do rządu i Sejmu, ale stanowi swego rodzaju deklarację polityczną, adresowaną do wewnętrznych ugrupowań i zagranicznych ośrodków wrogich socjalizmowi i Polsce.</u>
          <u xml:id="u-33.3" who="#ZdzisławGrudzień">Cóż bowiem wyraża ta interpelacja? Podnosi zarzuty o rzekomym braku swobody życia kulturalnego i drastycznej ingerencji uwłaczającej narodowym tradycjom, o rzekomym zamachu na narodową kulturę.</u>
          <u xml:id="u-33.4" who="#ZdzisławGrudzień">Nikt, kto nie kieruje się uprzedzeniami, nie zaprzeczy jednak faktom, że dopiero teraz, w warunkach Polski Ludowej, kultura stała się dobrem powszechnym, dobrem narodowym.</u>
          <u xml:id="u-33.5" who="#ZdzisławGrudzień">Gdyby więc o kulturę chodziło autorom interpelacji można by oczekiwać od nich, że zaprotestują głośno i zdecydowanie przeciwko rzeczywistym szkodom jej wyrządzanym poprzez szkalowanie kultury i narodu polskiego, jakie od lat uprawiają ośrodki antypolskie na zachodzie — w Stanach Zjednoczonych, NRF i Izraelu.</u>
          <u xml:id="u-33.6" who="#ZdzisławGrudzień">Autorzy interpelacji próbują również przedstawić się w roli rzeczników poglądów wierzących obywateli naszego kraju. Jednak w odczuciu wszystkich Polaków — zarówno wierzących, jak i niewierzących — interes narodowy jest jeden, wspólny: jest nim akceptacja socjalizmu jako drogi wszechstronnego rozwoju kraju i programu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, jako generalnej wytycznej w socjalistycznym budownictwie. Równoznaczne z interesem narodowym w odczuciu ogółu Polaków jest uznanie autorytetu PZPR jako politycznego przywódcy. Wyniki uzyskiwane przez ludzi pracy w czynie produkcyjnym i społecznie użytecznym są najlepszym uwierzytelnieniem twierdzenia o identyczności interesów narodowych z socjalizmem oraz więzi społeczeństwa z partią i władzą ludową.</u>
          <u xml:id="u-33.7" who="#ZdzisławGrudzień">Dlatego właśnie poglądy autorów interpelacji mają tak znikomy zasięg społeczny i w tak zasadniczej mierze odległe są od przekonań obywateli naszego kraju, w tym również obywateli wierzących. Autorzy listu również nie chcą uwzględniać poglądów i postaw innych działaczy katolickich, którzy w swej działalności społecznej dają wyraz swemu patriotyzmowi, swemu zaufaniu do polityki partii i władzy ludowej. Wyrazem postawy, jaką oni reprezentują jest dominujące zainteresowanie spokojem społecznym, który gwarantuje normalny tok życia, pracy i nauki, gwarantuje socjalistyczny rozwój naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-33.8" who="#ZdzisławGrudzień">Obywatele Posłowie! Z treści i ogólnego tonu pisma, o którym mowa, wyczytać można, może nie werbalnie sformułowany, ale przecież wyraźnie narzucający się zarzut, jakoby współżycie społeczeństwa w naszym państwie nie było oparte na zasadach demokratycznych. Wydaje się jednak, że w liście tym występuje pomieszanie pojęć polegające na tym, że nie odróżnia się zasad demokracji od prób anarchizowania elementarnego porządku społecznego. Istotnie może smucić fakt i rzeczywiście trudno nie wyrazić ubolewania, że dla przywrócenia porządku na uczelniach i w trakcie samych zajść potrzebna była interwencja organów porządkowych. Powiedzmy sobie jednak wyraźnie, że każde państwo, w tym i nasze ludowe państwo, rozumie praworządność jako zasadę przestrzegania praw i obowiązków przez wszystkich obywateli. W momentach wyraźnie drastycznego naruszenia publicznego porządku, obowiązkiem więc państwa jest w porę i bez krańcowych konieczności przywrócenie spokoju w sposób właściwy organom porządkowym, wystąpienie zdecydowanie przeciwko narzuconej nam wrogiej, antynarodowej prowokacji.</u>
          <u xml:id="u-33.9" who="#ZdzisławGrudzień">Warto w związku z tym przypomnieć i ten fakt, że organizatorzy zajść, wykorzystujący hasła obrony demokracji do poruszenia serc i umysłów młodzieży, sami sięgali po metody nie mające nic wspólnego z demokracją i praworządnością. W środowiskach studenckich wywierany był przecież nacisk moralny, a niejednokrotnie wręcz terror fizyczny w stosunku do tych studentów, którzy pragnęli się odciąć od prowokacji.</u>
          <u xml:id="u-33.10" who="#ZdzisławGrudzień">Autorzy interpelacji powinni chyba znać te okoliczności!</u>
          <u xml:id="u-33.11" who="#ZdzisławGrudzień">Jednak ich jednostronność ocen i wniosków musi dziwić, szczególnie gdy pochodzi od ludzi, którzy w swej własnej parlamentarnej praktyce niejednokrotnie występowali przeciwko rzekomym schematycznym ocenom naszej rzeczywistości, prezentowali gromko potrzebę wnikliwej analizy, byli, przynajmniej w swoim mniemaniu, rzecznikami obiektywizmu i sprawiedliwości. Żałować należy, że i w tym wypadku nie posłużyli się tymi metodami rozumowania. Nie o niedorozwoju demokracji świadczy przecież, między innymi, fakt, iż na ławach poselskich zasiadają ludzie, których poglądy polityczne różnią się od przekonań dominujących wśród większości naszego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-33.12" who="#ZdzisławGrudzień">Wysoko Izbo! Mając zdecydowanie odmienną ocenę faktów i zjawisk ostatnich tygodni, do innych też dochodzimy praktycznych wniosków w odniesieniu do konkretnych sytuacji w poszczególnych województwach. Odparta próba uderzenia, między innymi w naukę, nie zahamuje ani na moment naszych starań o jej dalszy wszechstronny rozwój. Na wyższych uczelniach województwa katowickiego normalny tok zajęć nie został przerwany ani na chwilę, mimo usilnej penetracji tego środowiska przez wysłanników z innych ośrodków akademickich w kraju.</u>
          <u xml:id="u-33.13" who="#ZdzisławGrudzień">Na fakt ten wpłynął, między innymi, w porę podjęty konstruktywny dialog z młodzieżą. Jeśli w tym dialogu nie wyjaśniono do końca wszystkich nurtujących młodzież problemów, to w najbliższym czasie do problematyki tej powrócimy, tym bardziej że sprawom nauki i prawidłowego rozwoju metod wychowawczych w środowisku akademickim województwa katowickiego, zagadnieniom kształcenia i wychowania kadr specjalistów przypisujemy niezmiernie wysoką rangę z racji potrzeb i zadań naszego regionu w gospodarce narodowej.</u>
          <u xml:id="u-33.14" who="#ZdzisławGrudzień">Metody wychowawcze stosowane na uczelniach nie mogą bowiem budzić zadowolenia.</u>
          <u xml:id="u-33.15" who="#ZdzisławGrudzień">I, jak słusznie powiedział dzisiaj w swoim wystąpieniu towarzysz Premier Józef Cyrankiewicz, zbyt wiele mieści się w nich jeszcze werbalizmu, beznamiętnego przekazywania określonych faktów, ocen i poglądów z dziedziny historii i ideologii czy ekonomiki. W województwie katowickim znajdują się kadry naukowe zdolne do takiego przekazywania treści ideowo-wychowawczych, aby, jednocześnie z podawaniem określonej sumy wiadomości, kształtować właściwe postawy młodzieży, odchodzić od schematycznych programów, jakie obowiązują jeszcze dotąd w zakresie nauk społecznych i ekonomicznych, które, niestety, wciąż się traktuje jak każdy inny przedmiot, bez uwzględniania rzeczywistych efektów wychowawczych. Dodam, że problem ten ma tym większe znaczenie w świetle lansowanych przez koła rewizjonistyczne u nas w kraju teorii pragmatycznych, teorii prezentujących model kierownika specjalisty niezależnego od politycznych wpływów, wolnego od kontroli ze strony klasy robotniczej i jej przedstawicielstw, opierającego swą pozycję wyłącznie na osobistych umiejętnościach organizowania produkcji. Tego rodzaju koncepcja nie mieści się w ramach naszej socjalistycznej samorządności i nie muszę, sądzę, szerzej objaśniać ku czemu ona zmierza.</u>
          <u xml:id="u-33.16" who="#ZdzisławGrudzień">W trosce o dalsze umacnianie jedności klasy robotniczej z inteligencją, o nadanie tej jedności coraz to bogatszych form, ludzie pracy Śląska i Zagłębia pragną, aby absolwentów wyższych uczelni doskonalono w umiejętności znajdowania wspólnego języka z załogami robotniczymi, ze starszymi kolegami z kolektywów inżynieryjno-technicznych. I dlatego z taką troską na spotkaniach załóg wysuwane jest żądanie pełnego egzekwowania kryteriów klasowych i politycznych przy rekrutacji na wyższe uczelnie.</u>
          <u xml:id="u-33.17" who="#ZdzisławGrudzień">Społeczeństwo nasze pragnie, aby wyższe uczelnie poświęcały znacznie więcej starań w kształtowaniu wszechstronnej, społecznej sylwetki przyszłego inżyniera, konstruktora, organizatora produkcji. Od wielu już lat poświęcamy na Śląsku wiele uwagi ścisłemu i praktycznemu zespalaniu wyższych uczelni ze środowiskiem przemysłowym. Mamy już w tym względzie wiele konkretnych i pozytywnych doświadczeń, między innymi, w formie organizowania zespołów naukowo-przemysłowych. Jesteśmy przekonani, że dalsze rozwijacie tej współpracy, nadawanie jej nowych form będzie najlepszą drogą do wytwarzania w społeczności akademickiej zrozumienia rzeczywistych potrzeb gospodarki narodowej, poszanowania pracy jako źródła wszelkich wartości, szacunku dla postaw załóg robotniczych, zrozumienia swego miejsca i roli w kolektywie robotniczo-inżynierskim.</u>
          <u xml:id="u-33.18" who="#ZdzisławGrudzień">Wysoka Izbo! Nauka stała się integralną częścią składową sił wytwórczych. Jest to zjawisko, które w przyszłości, w toku postępującej rewolucji naukowo-technicznej, występować będzie w jeszcze silniejszym stopniu.</u>
          <u xml:id="u-33.19" who="#ZdzisławGrudzień">W obecnej naszej praktyce przemysłowej, znajdujemy codziennie wiele przykładów wskazujących na coraz silniejsze zacieśnianie się związków pomiędzy postępem badań naukowych, na przykład w metalurgii, w górnictwie, przemyśle maszynowym, a praktyką przemysłową, która ze swej strony stwarza zapotrzebowanie na coraz szersze badania naukowe. Tego typu kontekstom odpowiadają coraz głębiej i wszechstronniej zadzierzgnięte więzy ścisłej jedności i współpracy między klasą robotniczą a inteligencją.</u>
          <u xml:id="u-33.20" who="#ZdzisławGrudzień">Województwo katowickie — o czym Wysoki Sejm niejednokrotnie był informowany — stanowi w ogólnokrajowym organizmie gospodarczym region nadal szybko się rozwijający. Jego gospodarka ulega zarazem stałym przekształceniom strukturalnym, szybko postępuje proces unowocześniania wielu tradycyjnych gałęzi wytwórczych, powstaje u nas wiele nowych zupełnie dziedzin produkcji. Obserwujemy jednak od dłuższego czasu niekorzystne i niepokojące zjawisko, iż wzrostowi zadań gospodarczych nie odpowiada tempo przyrostu kadry inżynieryjno-technicznej, a przede wszystkim naukowej, podczas gdy według wszelkich prawidłowości rozwojowych ilość i jakość tej kadry winna wyprzedzać narastanie nowych zadań. Dla ilustracji mogę podać, iż tylko do 1970 r. w województwie katowickim zabraknie nam około 3,5 tys. inżynierów, głównie z zakresu automatyki, elektroniki, budownictwa, mechaniki i nowych technologii. W tym samym okresie niedosyt ekonomistów z wyższym wykształceniem, zdolnych do posługiwania się nowoczesnym warsztatem analiz i prognoz ekonomicznych, wyniesie około 2tys. osób.</u>
          <u xml:id="u-33.21" who="#ZdzisławGrudzień">W minionym 20-leciu dokonaliśmy niewątpliwie zasadniczego zwrotu w rozwoju szkolnictwa wyższego w naszym województwie. Pamiętamy, że przed 1939 r. działały tylko dwie małe, bez praw akademickich uczelnie. Dzisiaj działa ich u nas 8, kształcących 27 tys. studentów. A mimo to — Wysoka Izbo — ilość studentów na 10 tys. mieszkańców jest w województwie katowickim daleko niższa — wynosi 76 studentów — aniżeli przeciętna krajowa, wynosząca 86 studentów na 10 tys. mieszkańców. W porównaniu również do tej średniej występuje w naszym województwie niedobór 15 tys. pracowników z wyższym wykształceniem. Ilustruje to dysproporcje występujące między potencjałem wytwórczym województwa katowickiego i jego pozycją w gospodarce narodowej a wyposażeniem w kadrę inżynieryjno-techniczną, a także naukową. Dlatego podejmujemy dalsze wysiłki w kierunku rozbudowy szkolnictwa wyższego na naszym terenie, zwiększenia materialnej bazy, służącej pracom naukowo-badawczym.</u>
          <u xml:id="u-33.22" who="#ZdzisławGrudzień">Realizacja naszych planów napotyka jednak przeszkody z braku kadry naukowej. Jeżeli bowiem w całym kraju na 100 studentów przypada 1,5 samodzielnego pracownika naukowego, to w województwie katowickim wskaźnik ten jest niemal o połowę niższy.</u>
          <u xml:id="u-33.23" who="#ZdzisławGrudzień">W związku z tym widzimy konieczność, nie tylko zresztą z punktu widzenia potrzeb naszego województwa, bardziej racjonalnego spojrzenia na proces kształcenia kadry naukowej. Powinien skłaniać do zastanowienia fakt, że, na przykład, przeciętny okres, jaki upływa między objęciem stanowiska asystenta a uzyskaniem tytułu docenta, wynosi w naszych uczelniach 12 do 15 lat. W ostatecznym rezultacie pracownik nauki — i to tylko w wyjątkowo sprzyjających okolicznościach — zostaje profesorem dopiero w wieku lat 50.</u>
          <u xml:id="u-33.24" who="#ZdzisławGrudzień">Wiemy, że droga do awansu naukowego jest ze względów naturalnych drogą trudną i żmudną, ale wydaje się, że obok tych naturalnych trudności kształcenia kadr naukowych narosło w tym środowisku nadmiernie wiele przeszkód sztucznych, formalnych i subiektywnych, o czym zresztą mówił w swoim wystąpieniu Premier Cyrankiewicz. Wydaje się, że należałoby z tej trybuny postulować radykalną zmianę trybu postępowania, by młodzi, oddani socjalizmowi i utalentowani pracownicy nauki wspinać się mogli po szczeblach naukowych w trybie przynoszącym większą korzyść dla nauki i gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-33.25" who="#ZdzisławGrudzień">Wydaje się konieczne podkreślenie i tego zjawiska, że cechą charakterystyczną rozwoju współczesnej nauki jest kompleksowość badań i pogłębiająca się integracja poszczególnych dyscyplin.</u>
          <u xml:id="u-33.26" who="#ZdzisławGrudzień">Żyjemy w czasach rosnącej roli i znaczenia nauki, w okresie uzupełniania się nie tylko przez poszczególne pracownie z tej samej dyscypliny, lecz wzajemnego kojarzenia i przenikania dorobku różnych dyscyplin, a także — co pragnę podkreślić — w okresie szerszego kojarzenia i współpracy ośrodków naukowych z kadrą inżynieryjno-techniczną, zatrudnioną bezpośrednio w przemyśle. I dlatego wydaje się konieczne, aby dla dobra nauki polskiej sięgnąć do tej kadry, szerzej stworzyć utalentowanym inżynierom możliwości zdobywania tytułów naukowych.</u>
          <u xml:id="u-33.27" who="#ZdzisławGrudzień">Rozwój nauki polskiej staje się współcześnie ogniwem decydującym o kierunku techniczno-gospodarczych przemian w naszym kraju. Ma on wpływ na kształtowanie społecznego rozwoju, w którym zarówno młodzież polska, jak i środowisko naukowe odgrywać będzie i powinno twórczą oraz konstruktywną rolę.</u>
          <u xml:id="u-33.28" who="#ZdzisławGrudzień">I dlatego, między innymi, próby zahamowania ogólnego rozwoju kraju, spowodowanie zamętu zostały wymierzone w placówki i środowisko naukowe.</u>
          <u xml:id="u-33.29" who="#ZdzisławGrudzień">Chciano uszkodzić jedno z najważniejszych ogniw w życiu naszego państwa, aby w ten sposób ujemne skutki uzewnętrznić w o wiele szerszym stopniu, wykraczającym daleko poza ramy uniwersytetów i politechnik.</u>
          <u xml:id="u-33.30" who="#ZdzisławGrudzień">Organizatorzy tej prowokacji nie uwzględnili jednak decydującego o ich porażce czynnika — dojrzałości naszego społeczeństwa i stopnia zaufania, jakim darzy ono partię i władzę ludową. Nie liczyli się z tym, że klasa robotnicza, ludzie pracy, podstawowa część środowisk naukowych i studenckich, nie tylko nie pozwolą się sprowokować, ale — co więcej — udzielą aktywnego poparcia poprzez wzmożoną pracę i naukę, podnosząc w ten sposób siłę i znaczenie naszej socjalistycznej ojczyzny w świecie.</u>
          <u xml:id="u-33.31" who="#ZdzisławGrudzień">Co więcej, inspiratorzy prowokacji na pewno nie liczyli się z tym, że ich knowania osiągną w rzeczywistości skutek diametralnie różny od oczekiwanego przez nich.</u>
          <u xml:id="u-33.32" who="#ZdzisławGrudzień">Okazało się bowiem, że dojrzałość klasy robotniczej i ludzi pracy, jednolita opinia społeczna, ujawnione w walce z politycznymi bankrutami, stały się czynnikami dynamizującymi procesy porządkowania różnych dziedzin naszego życia, procesy, którym nasza partia już od dawna przewodzi. Celem nadrzędnym naszej walki i pracy jest pogłębianie socjalistycznych przemian przede wszystkim w gospodarce i w życiu społecznym, dalsze umacnianie i krzepnięcie sojuszu ze Związkiem Radzieckim jako dwóch najważniejszych — wewnętrznego i zewnętrznego — warunków pomyślnego rozwoju Polski Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-33.33" who="#ZdzisławGrudzień">I z tej drogi klasa robotnicza, ludzie pracy naszego kraju, nie pozwolą się nigdy zawrócić!</u>
          <u xml:id="u-33.34" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-34">
          <u xml:id="u-34.0" who="#Marszałek">Zarządzam przerwę w obradach do godz. 16. Proszę o punktualne przybycie.</u>
          <u xml:id="u-34.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 14 do godz. 16 min. 05).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-35">
          <u xml:id="u-35.0" who="#JanKarolWende">Wznawiam posiedzenie. Głos ma poseł Stanisław Kulczyński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-36">
          <u xml:id="u-36.0" who="#StanisławKulczyński">Wysoki Sejmie! Moje Stronnictwo, którego przedstawiciele przemawiają dzisiaj w Sejmie, zajmując stanowisko w stosunku do wypadków bieżących, wychodzi z założenia, że oprócz wypadków studenckich, literackich oraz interpelacji Koła Poselskiego „Znak”, zaszły w świecie i w kraju liczne inne zdarzenia godne naszej uwagi.</u>
          <u xml:id="u-36.1" who="#StanisławKulczyński">Izrael zaatakował przed dziewięcioma miesiącami świat arabski. Syjonizm zmobilizował w świecie i u nas w kraju siły, które szerokim frontem atakują Polskę Ludową.</u>
          <u xml:id="u-36.2" who="#StanisławKulczyński">Kanclerz Kiesinger zainicjował eskalację swojej nowej, a po staremu antypolskiej i mierzącej w niepodległość Niemieckiej Republiki Demokratycznej polityki wschodniej.</u>
          <u xml:id="u-36.3" who="#StanisławKulczyński">Stanami Zjednoczonymi wstrząsają zabójstwa rasistowskie i rozruchy murzyńskie.</u>
          <u xml:id="u-36.4" who="#StanisławKulczyński">Wietnam broni się bohatersko i zwycięża.</u>
          <u xml:id="u-36.5" who="#StanisławKulczyński">W niedawnej budapeszteńskiej konsultacji partii komunistycznych zapoczątkowane zostały przygotowania do pracy nad pogłębieniem jedności świata socjalistycznego w obronie pokoju.</u>
          <u xml:id="u-36.6" who="#StanisławKulczyński">Tej sprawie, wymienionej na ostatnim miejscu, skłonny jestem, z mojego punktu widzenia, przypisać znaczenie pierwszoplanowe. Padło na tej konferencji stwierdzenie, że partie marksistowskie i komunistyczne pragną rozmawiać o jedności świata socjalistycznego między sobą, są jednak zainteresowane współpracą demokratycznych ruchów i partii niemarksistowskich, które w swojej ideowej postawie deklarują sojusz z komunizmem.</u>
          <u xml:id="u-36.7" who="#StanisławKulczyński">W Stronnictwie naszym zastanawiamy się nad tą sprawą o dużej dla nas i kraju doniosłości, zaś na jej marginesie — nad rozlicznymi hasłami niezmiennie aktualnymi w naszym życiu publicznym, jak współpraca międzypartyjna, demokracja socjalistyczna, wolność słowa, informacja publiczna. Zastanawiamy się również nad tym, jak spotęgować w naszych szeregach członkowskich inicjatywę i ześrodkować ją na rzecz budującego się socjalizmu. Nie jest jeszcze pora mówić o tych sprawach w Sejmie, chociaż zarysowują się już tutaj pewne koncepcje i diagnozy dość oczywiste.</u>
          <u xml:id="u-36.8" who="#StanisławKulczyński">Wydaje się na przykład, że aby naszą tradycyjną demokrację liberalną przeobrazić w demokrację socjalistyczną, trzeba ją oczyścić z kosmopolityzmu, a zespolić z internacjonalizmem. Nasz dzisiejszy ostry konflikt ze sympatykami wojującego syjonizmu jest w moich oczach walką z recydywą burżuazyjnego kosmopolityzmu u wielu naszych demokratów różnej przynależności partyjnej, odchodzących od proletariackiego internacjonalizmu.</u>
          <u xml:id="u-36.9" who="#StanisławKulczyński">Wydaje się rzeczą wręcz oczywistą, że dyskutowana szeroko wolność i demokracja jest pojęciem klasowym. Tak mówi na przykład I Sekretarz partii. Ja powtarzam to samo, nie tylko dlatego, że ufam jego wypróbowanej społecznej intuicji, ale i dlatego, że słowo klasowy znaczy w jeżyku ścisłym to samo, co słowo względny. W naszym relatywistycznym świecie nie ma i nie może być innej demokracji i wolności jak tylko względna — klasowa. Tak zwana międzyklasowa demokracja, opiewana w krajach kapitalistycznych, wolność rozumiana jako wolność jednostek należących do różnych klas, są fikcjami słownymi, podobnymi do złotych gór lub okrągłych kwadratów, symbolami czegoś, czego nie ma.</u>
          <u xml:id="u-36.10" who="#StanisławKulczyński">Interesującym hasłem, które wysuwa młodzież, jest żądanie jawnej i rzetelnej informacji politycznej. Hasło to kierowano również do mnie. Odpowiadam na nie bezpośrednio.</u>
          <u xml:id="u-36.11" who="#StanisławKulczyński">Nie jest prawdą, ażeby moi młodzi i starsi koledzy byli gorzej ode mnie poinformowani. Ja i moi koledzy czytamy prasę i słuchamy radia. Nie brakuje nam informacji, brakuje nam czegoś innego. Brakuje nam metody naukowej, która pozwalałaby ze zbioru prawdziwych i fałszywych, półprawdziwych i półkłamliwych informacji wydobyć, wydestylować prawdę możliwie najbardziej prawdopodobną i nadającą się do podejmowania decyzji.</u>
          <u xml:id="u-36.12" who="#StanisławKulczyński">Metoda taka została wynaleziona, a nawet — w czasie ostatniej wojny, kiedy było najtrudniej o dobre informacje — bardzo wydoskonalona. Nazywa się ona metodą porównawczą. Leibniz nazywał ją „analizą położenia”. Statystyka matematyczna nazywa ją metodą decyzji statystycznych. Tej metody trzeba się nauczyć.</u>
          <u xml:id="u-36.13" who="#StanisławKulczyński">Niedawno opublikowana została w tłumaczeniu polskim w Bibliotece „Problemów” książka Irwina Brossa pt. „Jak podejmować decyzje?”.</u>
          <u xml:id="u-36.14" who="#StanisławKulczyński">Irwin Bross jest profesorem uniwersytetu, matematykiem, specjalistą w dziedzinie teorii decyzji statystycznych, a zarazem wybitnym ekspertem w dziedzinie zagadnień lekarsko-farmaceutycznych. Książka Brossa zawiera popularny opis metody. Jest przesycona chłodnym i zdrowym rozsądkiem, zawiera pouczenia i przestrogi, nie wyłączając ostrzeżeń przed nadmiernym zaufaniem do orzeczeń uczonych ekspertów i menadżerów, bez których opinii nasze dzisiejsze skomplikowane życie nie może się obejść. Wszystko w tej książce jest ciekawe, nie wyłączając przedmowy, którą odczytam, prosząc o uwagę szczególnie tych młodych studentów, którzy potracili miejsca na studiach i tych profesorów, którzy w ostatnich zamieszkach potracili miejsca wykładowców na katedrach.</u>
          <u xml:id="u-36.15" who="#StanisławKulczyński">Przedmowa: „Wszystko, co w tej książce jest rozsądne, przypisać należy temu szczęśliwemu zbiegowi okoliczności, dzięki któremu zostałem studentem Wiliama Gemmela Cochrana, profesora Instytutu Statystycznego (North Carolina State College), a następnie pracowałem pod kierunkiem profesora Cochrana na Wydziale Higieny i Opieki Lekarskiej w Johns Hopkins University. Za to, co jest nierozsądne, sam ponoszę całkowitą odpowiedzialność”. Podpisano: Irwin D. J. Bross, New York City.</u>
          <u xml:id="u-36.16" who="#StanisławKulczyński">To nie jest żart. To jest sposób rozumowania charakterystyczny dla teorii decyzji statystycznych, opartej o światopogląd probabilistyczny.</u>
          <u xml:id="u-36.17" who="#StanisławKulczyński">Przeczytam jeszcze ustęp z książki mojego wielkiego i umiłowanego mistrza Bertranda Russella. Russell jest, jak wiadomo, wielkim Informatorem logiki. Skrytykował on użyteczność dedukcji i sylogizmu arystotelesowskiego. Rozumowanie indukcyjne sprowadził do zasady kojarzenia odruchów warunkowych i oparł je na funktorze logicznym, który się nazywa implikacją materialną. To wiekopomne odkrycie Russella budzi sprzeciwy tylko niektórych, wyłącznie konserwatywnych filozofów.</u>
          <u xml:id="u-36.18" who="#StanisławKulczyński">Otóż pisze on w swoim „Zarysie filozofii” na stronie 99: „Dwie cechy odróżniają wnioskowanie, jakim posługujemy się naprawdę w życiu potocznym, od wnioskowania logiki sylogistycznej (arystotelesowskiej); podczas gdy pierwsze prowadzi do wniosków ważnych i niepewnych, drugie jest trywialne i bezpieczne. Sylogizm — pisze z ironią Russell — można uważać za pomnik akademickiej trwożliwości; jeśli istnieje obawa, że wyniki wnioskowania będą fałszywe, lepiej jest go zaniechać. Tak samo mnisi średniowieczni zarówno w myśli, jak i w życiu, szukali bezpieczeństwa kosztem produktywności”.</u>
          <u xml:id="u-36.19" who="#StanisławKulczyński">Z tych samych pozycji wychodzi Irwin Bross, opisując metody docierania od zbioru mieszanych informacji prawdziwych i fałszywych do najlepszej prawdy prawdopodobnej.</u>
          <u xml:id="u-36.20" who="#StanisławKulczyński">Na str. 120 powiada Bross:</u>
          <u xml:id="u-36.21" who="#StanisławKulczyński">„Często wypowiadamy pogląd, że rola uczonego polega na poszukiwaniu prawdy. Sam w sobie pogląd ten nie jest jeszcze błędny, o ile tylko prawdę pojmujemy pragmatycznie. Jestem natomiast przeciwnikiem skali wartości zbudowanej w oparciu o taką interpretację roli uczonego. Skala taka utożsamia prawdę z tym, co jest dobre; prawda mą być dobra sama przez się, a fałsz sam przez się zły. Pojmuje ona ponadto, że uczony nie powinien się troszczyć o żadne inne wartości.</u>
          <u xml:id="u-36.22" who="#StanisławKulczyński">Ten właśnie dogmat jest, jak sądzę, źródłem poglądu, który nazwano naukowym optymizmem; nauka jakoby automatycznie przyczynia się do poprawy dobrobytu ludzkości. Pogląd ten, niejednokrotnie podważany, został ostatecznie zburzony wybuchem bomby atomowej. Obalenie tego nieuzasadnionego poglądu było jednym z bardziej konstruktywnych osiągnięć, do jakich doprowadziło rozszczepienie uranu. Bomba atomowa zmusiła nawet fizyków do głębszego zastanowienia się nad wartościami...</u>
          <u xml:id="u-36.23" who="#StanisławKulczyński">Na chwilę powracam jeszcze do Russella. Na stronie 301 swojej „Filozofii” pisze on:</u>
          <u xml:id="u-36.24" who="#StanisławKulczyński">„Szereg przyczyn złożyło się na to, że kwestię prawdy i fałszu otoczono niepotrzebną tajemniczością...</u>
          <u xml:id="u-36.25" who="#StanisławKulczyński">Istnieje tendencja do posługiwania się terminem „Prawda” przez duże P, jako wielkim słowem, symbolem czegoś szlachetnego, wspaniałego i godnego uwielbienia. Wprowadza ona ludzi w stan umysłu, w którym przestają być zdolni do myślenia. Podobnie jednak, jak grabarze w „Hamlecie” spoufalili się z czaszkami, tak logicy spoufalili się z prawdą. „Im mniej się do czego rękę przykłada, tym delikatniejsze jej czucie” — powiada Hamlet. Toteż — powiada Russell — „czci dla „Prawdy” — przez duże P — nie należy spodziewać się od logików”.</u>
          <u xml:id="u-36.26" who="#StanisławKulczyński">Co to jest prawda w świetle filozofii i logiki Bertranda Russella?</u>
          <u xml:id="u-36.27" who="#StanisławKulczyński">Prawda w nauce współczesnej jest kategorią mierzalną. Podlega skali wartości. W takiej zwaloryzowanej formie wchodzi w skład tego skomplikowanego tworu, jakim jest teoria naukowa, społeczna, polityczna.</u>
          <u xml:id="u-36.28" who="#StanisławKulczyński">Prawda — powiedziałbym za Jeansem — jest strukturą podobną do melodii.</u>
          <u xml:id="u-36.29" who="#StanisławKulczyński">Mazurek Dąbrowskiego jest w moich oczach i w moim odczuciu prawdą współbrzmiącą z melodią „Naprzód, młodzieży świata”, natomiast nie brzmiącą wspólnie z melodią, którą śpiewa dziś syjonizm u boku narodowego socjalizmu „Die Strassen frei den braunen Batalionen” (Podobnie, Wysoki Sejmie, jak to Szymon Kobyliński wymalował w ostatnim numerze „Polityki” na stronie tytułowej).</u>
          <u xml:id="u-36.30" who="#StanisławKulczyński">Gdy mówię o logice i filozofii Russella, która jest dla mnie jakimś niezwykłym światłem w ciemności, warto wspomnieć, kto przyswoił ją polskiej literaturze.</u>
          <u xml:id="u-36.31" who="#StanisławKulczyński">Wstęp do filozofii matematyki przetłumaczył Czesław Znamierowski, wydało Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Zarys filozofii przełożyła dr Janina Hosiasson, wydał Przeworski w 1939 r. Janina Hosiasson była uczennicą Tadeusza Kotarbińskiego, a zarazem żoną wybitnego matematyka warszawskiego, Adolfa Lindenbauma, działacza Komunistycznej Partii Polski. On zginął w getcie wileńskim, ona zginęła w getcie warszawskim.</u>
          <u xml:id="u-36.32" who="#StanisławKulczyński">Na marginesie ostatnich rozruchów studenckich, pragnę jeszcze wysunąć uwagę następującą:</u>
          <u xml:id="u-36.33" who="#StanisławKulczyński">Referat obywatela Ministra na Komisji Oświaty obciążył odpowiedzialnością za złe wychowanie młodzieży niektórych profesorów, wykładających przedmioty społeczno-polityczne. Podzielam to zdanie, ale sądzę, że jest to połowa prawdy. Ja myślę, że złe wyniki wychowawcze w szkołach średnich i wyższych mają swoją przyczynę głębszą. Widzę ją w zaprzepaszczeniu wysuniętej przez socjalizm idei jedności, równorzędności i równoważności pracy fizycznej i umysłowej, które razem tworzą niepodzielną i nierozdzielną pracę ludzką.</u>
          <u xml:id="u-36.34" who="#StanisławKulczyński">Stanisław Staszic głosił pogląd, że każdy obywatel powinien otrzymać wykształcenie podwójne, a mianowicie wykształcenie w dowolnej dziedzinie teoretycznej i w dowolnym rzemiośle.</u>
          <u xml:id="u-36.35" who="#StanisławKulczyński">Podobną ideę miał we Francji ruch tak zwanych księży-robotników, który głosił potrzebę połączenia teologicznego wykształcenia z wykształceniem w dziedzinie pracy robotnicze j. Niektóre zawody w założeniu wiążą ze sobą pracę fizyczną i umysłową, na przykład zawód lekarski lub pielęgniarski. One też mają najlepsze społeczne rezultaty wychowawcze, lepsze niż stroniący od pracy fizycznej filozofowie.</u>
          <u xml:id="u-36.36" who="#StanisławKulczyński">W moich doświadczeniach wrocławskich, najlepsze rezultaty społeczne miałem z młodzieżą wciągniętą równocześnie w studia i służbę w odbudowie i porządkowaniu uniwersytetu i politechniki. Podobne rezultaty miał biskup Kazimierz Legosz, który swoich alumnów zaprzęgał do pracy przy budowie katedry i porządkowaniu Wyspy Tumskiej.</u>
          <u xml:id="u-36.37" who="#StanisławKulczyński">Nasza socjalistyczna doktryna pedagogiczna w sposób nie zamierzony pogłębiła przedział między pracą fizyczną i umysłową. Zamiast podjąć myśl Staszica, przywracającą równą godność każdej pracy i każdego człowieka pracy, ogłosiła fikcyjną tezę o społecznej przewadze pracy fizycznej nad umysłową, w którą nie uwierzył ani robotnik, ani chłop, ani inteligent.</u>
          <u xml:id="u-36.38" who="#StanisławKulczyński">Jestem, Wysoki Sejmie, zdania, że będziemy musieli powrócić kiedyś do problemu reformy wychowania, ale zgodnie z przestrogą Irwina Brossa — bez oddania całej sprawy do rozstrzygnięcia ekspertom i menadżerom wychowania, natomiast z udziałem zdrowego rozsądku. Sprawa jest trudna i bardzo kosztowna. Należy do dziedziny usług. Sądzę, że jest bardzo doniosła. Odkrycie bowiem metod prawdziwie społecznego wychowania jednostki w socjalizmie jest sprawą nie mniej ważną, jak socjalizacja przemysłu i rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-36.39" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-37">
          <u xml:id="u-37.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Marian Walczak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-38">
          <u xml:id="u-38.0" who="#MarianWalczak">Wysoki Sejmie! Przebieg wypadków marcowych na Uniwersytecie Warszawskim i innych uczelniach, ich polityczne tło i charakter zmuszają wszystkich ludzi pracy, popierających politykę partii, a zwłaszcza nas, nauczycieli i pracowników nauki, do refleksji pedagogicznych, a ideowo-wychowawczych w szczególności. Coraz lepiej poznajemy źródła, przyczyny i charakter tych wydarzeń. Dzisiaj już nie ulega żadnej wątpliwości, że ich organizatorzy i inspiratorzy, chcąc przeciwstawić młodzież władzy ludowej, klasie robotniczej i partii, w rzeczywistości oderwali ją od normalnych zajęć, zakłócili poważnie rytm nauki i pracy wyższych uczelni. W sposób wyrafinowany i perfidny zabawili się w opiekunów młodzieży i dla swoich niecnych celów, operując obłudnymi hasłami „braku demokracji i swobód obywatelskich”, wykorzystali młodzieńczy zapał i szlachetność uczuć studentów.</u>
          <u xml:id="u-38.1" who="#MarianWalczak">Uczestnicy Plenum Zarządu Głównego — półmilionowego Związku Nauczycielstwa Polskiego odbytego w dniu 18 marca br. i licznych zebrań terenowych w sposób zdecydowany potępili i zażądali wyciągnięcia surowych konsekwencji w stosunku do inspiratorów i organizatorów tych wydarzeń, usunięcia ich z wysokich stanowisk i działalności wychowawczej, a jednocześnie wyrazili głęboką wiarę i przekonanie w to, że młodzież — nasi uczniowie i wychowankowie — w swej przytłaczającej większości związana jest na zawsze z krajem ojczystym, z władzą ludową, która stworzyła jej, wspólnym wysiłkiem klasy robotniczej i inteligencji pracującej, warunki do nauki i pracy, warunki do wszechstronnego rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-38.2" who="#MarianWalczak">Bo tylko dzięki takiej, a nie innej polityce partii i nakładom państwa oraz pomocy społeczeństwa rozwinęło się wszechstronnie nasze szkolnictwo. Stało się ono powszechne, demokratyczne, i pozwala co czwartemu obywatelowi uczyć się lub studiować.</u>
          <u xml:id="u-38.3" who="#MarianWalczak">Jako nauczyciele i wychowawcy, którym oddano pod opiekę młodzież, głęboko przeżyliśmy ostatnie wydarzenia. Zmusiły nas one do krytycznego spojrzenia na pracę ideowo-wychowawczą, prowadzoną w szkołach i na wyższych uczelniach, na jej braki i niedomagania oraz do wyciągnięcia wniosków, poddania gruntownej analizie całokształtu naszego pedagogicznego oddziaływania na dzieci i młodzież, której część, kierując się zasadami źle pojętego solidaryzmu, poddając się panującym w owych dniach nastrojom, stosunkowo łatwo uległa podszeptom wrogich nam sił reakcyjnych i syjonistycznych.</u>
          <u xml:id="u-38.4" who="#MarianWalczak">I mimo wielu pytań, które w związku z tą sytuacją jeszcze się nasuwają — już dzisiaj możemy wskazać na niektóre słabe ogniwa w naszym systemie szkolnym, w pracy dydaktyczno-wychowawczej, opartej przecież na ścisłym współdziałaniu i pełnym zaufaniu wychowanka do wychowawcy, domu do szkoły, na ścisłym współdziałaniu ze środowiskiem i tymi czynnikami, które tworzą szeroki front wychowawczy. Dokonując tej analizy, uznajemy za szczególnie pilne zadanie szkół wszystkich typów i stopni, a zwłaszcza szkół wyższych, wzmożenie oddziaływania ideowo-wychowawczego na młodzież.</u>
          <u xml:id="u-38.5" who="#MarianWalczak">Chodzi o takie zaprogramowanie i realizowanie procesu wychowawczego, w wyniku którego uczniowie i studenci, cała nasza młodzież wyrażać będzie czynną, aktywną postawę wobec zadań budownictwa socjalistycznego w naszym kraju, który uodporni ją na wszelkiego rodzaju wrogie i sprzeczne z interesami ogółu wpływy obcych nam krajowych i zagranicznych ośrodków rewizjonistycznych i syjonistycznych.</u>
          <u xml:id="u-38.6" who="#MarianWalczak">Chodzi o takie wychowanie młodzieży, aby w ważnych dla kraju i narodu chwilach umiała ona świadomie wybierać między tym, co służy dobru naszej ojczyzny, co sprzyja rozwojowi naszego kraju, a tym, co przeszkadza, hamuje, dezorganizuje; aby odróżniała ona interes społeczny i ogólnonarodowy od egoistycznych celów i klikowych interesów poszczególnych osób lub grup działających na szkodę socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-38.7" who="#MarianWalczak">Chcemy zatem wychować młodzież zaangażowaną, służącą socjalizmowi swą nauką i pracą. Takie są nasze nauczycielskie plany i zamierzenia do pracy na dziś i na przyszłość.</u>
          <u xml:id="u-38.8" who="#MarianWalczak">W pełni świadomi zadań wychowania socjalistycznego, czujemy się w obowiązku wskazać na te elementy, które utrudniają lub wręcz uniemożliwiają prowadzenie pełnej pracy wychowawczej.</u>
          <u xml:id="u-38.9" who="#MarianWalczak">Jednym z takich problemów jest przerost dydaktyzmu w pracy szkół średnich i podstawowych. Sprzyjają temu nie tylko dotychczasowe programy nauczania, ale w pierwszym rzędzie ocena pracy nauczycieli i pracowników nauki, która uwzględnia przede wszystkim osiągane wyniki w nauce lub w pracy naukowo-badawczej. Na ocenę tę w minimalnym stopniu wpływają osiągane przez szkołę i nauczycieli wyniki wychowawcze.</u>
          <u xml:id="u-38.10" who="#MarianWalczak">Zapoczątkowana w ostatnim czasie batalia o jakość pracy szkół sprzyja przeciwstawieniu się takiemu ujmowaniu tego tak bardzo istotnego dla praktyki szkolnej zagadnienia. Zbyt powolnie jednak te nowe tendencje i oceny obejmują wszystkie szkoły, a przede wszystkim administrację szkolną.</u>
          <u xml:id="u-38.11" who="#MarianWalczak">W ramach reformy szkolnictwa opracowaliśmy setki nowych programów nauczania. Stanowią one znaczne osiągnięcie, ale w dalszym ciągu są przeładowane nie zawsze istotnymi z dydaktycznego i wychowawczego punktu widzenia informacjami i sprawiają w realizacji dużą trudność nauczycielowi i młodzieży. I chociaż uwzględniono w nich wiele treści wychowawczych, to jednak suma programów nauczania nie może stanowić programu pracy wychowawczej szkoły. Program wychowawczy szkoły powinien być opracowany, a kadra pedagogiczna możliwie najlepiej przygotowana do jego realizacji.</u>
          <u xml:id="u-38.12" who="#MarianWalczak">Ostatnie wydarzenia w środowisku studenckim zwracają nam uwagę na konieczność zapewnienia warunków dla szeroko pojętej pracy wychowawczej zarówno w szkole podstawowej i średniej, jak i wyższej oraz na przygotowanie nauczycieli tych szkół do wyjaśniania uczniom i studentom nurtujących ich istotnych problemów społecznych, gospodarczych i politycznych. Mówił o tym szeroko Premier, zapowiadając ku naszej radości udział w tej pracy przedstawicieli organizacji społecznych i instytucji państwowych. Na to musi się znaleźć miejsce i czas w każdej szkole.</u>
          <u xml:id="u-38.13" who="#MarianWalczak">Chodzi także o stworzenie takich warunków, by uczeń mógł — w przypadku niekorzystnej sytuacji domowej — znaleźć w szkole miejsce dla wyjaśnienia swoich wątpliwości, kłopotów i zmartwień, miejsce dla naturalnej w tym wieku chęci dyskusji i działania, ujście dla swoich uzdolnień i zainteresowań, by mógł spotkać różnorodne formy opieki, których pozbawia go bądź niedostatecznie zapewnia rodzina lub najbliższe środowisko. A w wielu naszych szkołach tych możliwości nie ma, zwłaszcza w tych, które pracują jeszcze na 2–3 zmiany.</u>
          <u xml:id="u-38.14" who="#MarianWalczak">Mówiąc o warunkach pracy szkoły, myślimy tu również i o tych decyzjach, które likwidują lub znacznie ograniczają prowadzone już formy pracy pozalekcyjnej z młodzieżą. Z różnych stron kraju dochodzą nas wieści, że aparat finansowy zakazuje dalszego prowadzenia pracy kół zainteresowań i innych form zajęć pozalekcyjnych z powodu niewystarczających środków finansowych.</u>
          <u xml:id="u-38.15" who="#MarianWalczak">Doceniając skuteczność wychowawczą tych zajęć — nie można się chyba zgodzić, by w ten sposób ograniczono inicjatywę nauczycieli, zmierzającą do zwiększenia ich oddziaływania na młodzież.</u>
          <u xml:id="u-38.16" who="#MarianWalczak">Bo co byśmy nie powiedzieli o efektach pracy wychowawczej, o realizacji w toku procesu dydaktycznego i wychowawczego zadań i celów szkoły socjalistycznej, zawsze na pierwszy plan wysunie się postać nauczyciela — wychowawcy młodzieży. Od jego osobistego zaangażowania, postawy ideowo-moralnej, wiedzy — zależy, czy stanie się on wzorem godnym naśladowania, czy jego oddziaływanie pedagogiczne będzie pełne.</u>
          <u xml:id="u-38.17" who="#MarianWalczak">Nauczycieli i pracowników nauki nie brakuje na żadnym froncie pracy społecznej, politycznej i kulturalnej, w żadnym doniosłym wydarzeniu życia społecznego i politycznego naszego państwa. Nauczyciel szkoły polskiej swoją postawą i pracą wielokrotnie udowodnił zaangażowanie po stronie postępu, demokracji i socjalizmu. Taką postawę zaprezentowała ogromna większość nauczycieli i pracowników nauki w okresie marcowych wypadków, angażując swój autorytet i doświadczenie w walkę o przywrócenie spokoju i normalnej pracy uczelni, dla dobra zdezorientowanej młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-38.18" who="#MarianWalczak">Tego faktu nie mogą nam przesłonić nieliczne wprawdzie, ale bardzo przykre i godne potępienia przypadki antypatriotycznych wystąpień i niewłaściwego wykorzystywania swobód akademickich przez niektórych pracowników nauki, jak również dezorientacja i bierność pewnej części kadry nauczającej. To ostatnie zjawisko jest rezultatem słabego przygotowania do pracy wychowawczej i niskiej rangi zadań wychowawczych w całokształcie działalności i pracy wyższych uczelni.</u>
          <u xml:id="u-38.19" who="#MarianWalczak">Nie pierwszy raz mówimy, że praca wychowawcza szkół wszystkich szczebli wymaga wydatnego wsparcia ze strony filmu, teatru, radia, telewizji, a także twórców i całego społeczeństwa. Problem ten wymaga również głębokiej analizy i wniosków na przyszłość.</u>
          <u xml:id="u-38.20" who="#MarianWalczak">Znane jest powszechnie twierdzenie, że praca pedagogiczna stanie się tylko wtedy skuteczna, jeśli nauczyciel zdobędzie w społeczeństwie wysoki, niczym nie zakłócany, autorytet. Na autorytet ten — wyznaczający miejsce nauczyciela w hierarchii różnych grup społecznych — składa się jego postawa ideowo-moralna, wykształcenie, wiedza oraz warunki pracy i życia.</u>
          <u xml:id="u-38.21" who="#MarianWalczak">Mówiłem już o zaangażowanej politycznie postawie ogromnej większości nauczycieli. Wyrażamy zadowolenie z ich pracy nad podwyższaniem swoich kwalifikacji; Związek Nauczycielstwa Polskiego od szeregu lat siłami społecznymi rozwija szeroki wachlarz form pracy nad wzrostem kwalifikacji ideowo-politycznych i pedagogicznych nauczycielstwa. Są jednak sprawy niezależne od nauczyciela, które mają wpływ i na jego pozycję społeczną, i pracę dydaktyczno-wychowawczą. Związek Nauczycielstwa Polskiego niejednokrotnie zwracał uwagę, ostatnio zresztą z dobrymi rezultatami, na trudną sytuację mieszkaniową nauczycieli, zwłaszcza w środowisku wiejskim, która to sprawa, jak w żadnym innym zawodzie, decyduje w bardzo istotny sposób o efektach pracy. Uregulowania wymaga jednak niezwykle ważny problem warunków bytu kadry nauczającej po to, by mogła ona poświęcić cały swój czas szkole i młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-38.22" who="#MarianWalczak">To są sprawy, które w tej dyskusji czuję się w obowiązku powiedzieć, i na które chciałbym zwrócić szczególną uwagę w ujawnianiu źródeł słabości pracy wychowawczej szkoły.</u>
          <u xml:id="u-38.23" who="#MarianWalczak">Wysoki Sejmie! Podczas zebrań załóg robotniczych w ostatnim czasie wiele było głosów postulujących zmianę niekorzystnego obecnie składu socjalnego studentów na wyższych uczelniach. Problem ten był kilkakrotnie przedmiotem dyskusji i oceny sejmowej Komisji Oświaty i Nauki. Wiele czynników składa się na taki a nie inny skład socjalny studentów. Wśród nich chciałbym zwrócić uwagę na niektóre tylko aspekty tego zagadnienia. I tak w 1967 r. na pierwszy rok studiów dziennych przyjęliśmy 41% młodzieży pochodzenia robotniczo-chłopskiego. Nie trzeba uzasadniać, że jest to odsetek zbyt niski. I od razu trzeba powiedzieć, że przyczyny tego stanu rzeczy mają swoje źródło zarówno w szkole średniej, jak i w dotychczasowym systemie rekrutacji na studia.</u>
          <u xml:id="u-38.24" who="#MarianWalczak">Główną bazą rekrutacyjną na wyższe uczelnie pozostają nadal licea ogólnokształcące. Tymczasem najwięcej młodzieży robotniczo-chłopskiej wybiera naukę w technikach zawodowych, przede wszystkim ze względu na chęć szybszego usamodzielnienia się, jak i w obawie, iż podejmując naukę w liceach ogólnokształcących, które nie posiadają w dalszym ciągu wypracowanej koncepcji przysposobienia zawodowego, w przypadku nieprzyjęcia na studia — pozostanie bez zawodu. I dlatego właśnie w ubiegłym roku szkolnym w liceach ogólnokształcących mieliśmy niewiele ponad 28% synów robotników, 17,7% synów chłopskich, natomiast w technikach zawodowych — 37,5% dzieci robotniczych i 23,7% dzieci pochodzenia chłopskiego, a w zasadniczych szkołach zawodowych młodzież pochodzenia robotniczego i chłopskiego stanowiła prawie 79%.</u>
          <u xml:id="u-38.25" who="#MarianWalczak">O chęci podjęcia studiów przez młodzież robotniczo-chłopską świadczy najlepiej fakt, iż po kilku latach, po ukończeniu szkoły średniej, podejmuje ona decyzję łączenia pracy zawodowej z nauką w systemie studiów wieczorowych i zaocznych dla pracujących. Wskaźnik prawie 78% młodzieży pochodzenia robotniczo-chłopskiego na tych studiach jest najlepszym tego dowodem.</u>
          <u xml:id="u-38.26" who="#MarianWalczak">Dlatego też, w celu uzdrowienia obecnej sytuacji w tym względzie, ważne jest usprawnienie poradnictwa zawodowego, zapewnienie dalszego rozwoju średnich szkół zawodowych i szersze uwzględnienie ich absolwentów wśród kandydatów na studia oraz znaczne zwiększenie liczby dzieci robotników i chłopów w liceach ogólnokształcących. Tej ostatniej sprawy nie rozwiążemy bez zwiększenia stypendiów w tych szkołach i odpowiedniej ilości miejsc w internatach.</u>
          <u xml:id="u-38.27" who="#MarianWalczak">Dalszego doskonalenia wymaga również sam system rekrutacji na wyższe uczelnie. Wprowadzone w systemie przyjęć preferencje dla tej młodzieży okazały się za małe i dlatego nieskuteczne. Wprawdzie dzięki nim odsetek przyjętej na pierwszy rok studiów młodzieży pochodzenia robotniczego i chłopskiego w stosunku do tych, którzy zdali egzamin, ulega nieznacznej poprawie w granicach 2%, to jednak wśród przyjętych na pierwszy rok studiów w bieżącym roku, młodzieży robotniczo-chłopskiej jest o 1,3% mniej niż w roku ubiegłym.</u>
          <u xml:id="u-38.28" who="#MarianWalczak">Nie rezygnując z generalnej zasady, że na studia przyjmujemy najzdolniejszą i najlepszymi wynikami legitymującą się młodzież, dobitnie stwierdzamy, że dalsza polityka rekrutacji musi zapewnić szerszy, bardziej zgodny ze składem — że tak się wyrażę — socjalnym całego społeczeństwa dostęp młodzieży pochodzenia robotniczego i chłopskiego na studia wyższe.</u>
          <u xml:id="u-38.29" who="#MarianWalczak">Trzeba dążyć także do ostatecznego przezwyciężenia tak zwanego „progu dydaktycznego” między szkołą średnią i wyższą, który stanowi znaczną przeszkodę w kontynuowaniu studiów, zwłaszcza na pierwszym roku, dla młodzieży pochodzenia robotniczo-chłopskiego.</u>
          <u xml:id="u-38.30" who="#MarianWalczak">Jednak w świetle omawianych wydarzeń marcowych oraz faktu, że w tych wydarzeniach najliczniej brała udział młodzież studencka pierwszego i drugiego roku studiów, możemy mówić również o pewnego rodzaju „progu wychowawczym”.</u>
          <u xml:id="u-38.31" who="#MarianWalczak">Mówiłem już o słabości i potrzebie wzmożenia pracy wychowawczej w szkole średniej, ale obiektywnie stwierdzić trzeba, że w szkole tej panuje na ogół ład i dyscyplina, przestrzegane są regulaminy uczniowskie, panuje świadomość praw i obowiązków w szkole i poza szkołą. Po egzaminie dojrzałości, a może czasem po otrzymaniu dowodu osobistego, kiedy absolwent szkoły średniej staje się studentem, instrumenty te przestają niemal całkowicie działać, a młodzieży tej, wyzwolonej z rygorów szkoły średniej, nagle wszystko wolno. I w takiej sytuacji znacznie trudniej wykonywać podstawowe obowiązki studenckie. Nie wdając się w szczegóły tej sprawy — znają je i rodzice — chciałem podkreślić potrzebę dalszego łagodzenia przejścia ze szkoły średniej do wyższej tak pod względem dydaktycznym, jak i wychowawczym oraz podniesienia rangi pracy wychowawczej i roli opiekuna grupy studenckiej, zwłaszcza na początkowych latach studiów.</u>
          <u xml:id="u-38.32" who="#MarianWalczak">Są to tylko przykłady rozlicznych trudności, na jakie napotyka szkoła w realizacji swych funkcji dydaktyczno-wychowawczych. Rejestr ich można rozwijać, ale sądzę, że szersze omówienie tych spraw nastąpi w gronie specjalistów, przy uwzględnieniu wszystkich potrzeb i możliwości wyjścia naprzeciw inicjatywom nauczycieli i pracowników nauki, w klimacie przychylnym dla konstruktywnych propozycji w tym względzie.</u>
          <u xml:id="u-38.33" who="#MarianWalczak">Na zakończenie pragnę stwierdzić, że w kontekście ostatnich wydarzeń interpelacja grupy poselskiej „Znak” stanowi jeszcze jeden przykry zgrzyt, nad którym społeczeństwo skupione wokół partii przejdzie do porządku, a my, nauczyciele, mając świadomość istotnych przyczyn zaistniałych faktów, będziemy coraz lepiej i skuteczniej realizować zadania naukowe i wychowawcze dla dobra naszej socjalistycznej ojczyzny. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-38.34" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-39">
          <u xml:id="u-39.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Jan Wąsicki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-40">
          <u xml:id="u-40.0" who="#JanWąsicki">Wysoka Izbo! Wszystko to, co działo się na wyższych uczelniach w marcu bież. roku musi zastanowić w pierwszym rzędzie nauczycieli akademickich, do których ustawowego obowiązku należy aktywne uczestniczenie w budowie socjalizmu w Polsce Ludowej poprzez kształcenie i wychowywanie kadr inteligencji zawodowej. Te dwa główne zadania, oprócz prowadzenia badań naukowych, zostały wysunięte na czoło pracy szkół wyższych w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-40.1" who="#JanWąsicki">Jednakże ten ustawowy, podkreślam, nierozerwalny związek kształcenia i wychowywania nie zawsze był realizowany. Można nawet powiedzieć, że był on spychany na plan dalszy przez znaczną część kadry nauczającej. Nie można się też dziwić, że problem ten nabiera w chwili obecnej szczególnego znaczenia. Szkoda jednak, że tak późno.</u>
          <u xml:id="u-40.2" who="#JanWąsicki">A przecież w toku dyskusji na IX sesji Sejmu w dniu 30 marca 1965 zabierający głos posłowie podkreślali, że zagwarantowana ustawą z 1958 r. samorządność szkół wyższych przyniosła pozytywne rezultaty w postaci wzrostu odpowiedzialności pracowników za kształcenie i postawę młodzieży. W świetle marcowych wydarzeń można mieć wątpliwości co do tych stwierdzeń. Złożyło się na to wiele przyczyn. Nie miejsce i czas tutaj na ich szczegółową analizę. Dokonać tego muszą, między innymi, sami pracownicy nauki, wyciągając odpowiednie wnioski. Pragnąłbym jedynie zwrócić uwagę na jeden problem, mianowicie na rozbieżność między brzmieniem ustawy, o której wspominałem a praktyką dnia codziennego w zakresie wychowania młodzieży studenckiej.</u>
          <u xml:id="u-40.3" who="#JanWąsicki">Praktyka ta wbrew ustawie preferowała i nadal preferuje pracę naukową. Dotyczy to zwłaszcza oceny osiągnięć pracowników naukowych. Dopiero na drugim miejscu bierze się pod uwagę wyniki pracy dydaktycznej, natomiast kwestie osiągnięć na polu działalności wychowawczej zepchnięte zostały na dalszy plan. Kiedy sprawę tę podnoszono, zwracając uwagę na konieczność traktowania wychowania jako jednego z podstawowych elementów działalności pracowników naukowo-dydaktycznych, podnosiły się głosy, że pracę naukową można wymierzyć liczbą arkuszy czy projektów, dydaktyczną — liczbą godzin pensum i godzin ponadwymiarowych, natomiast wyniki pracy wychowawczej są nadzwyczaj trudno wymierne.</u>
          <u xml:id="u-40.4" who="#JanWąsicki">Takie stanowisko części kadry nauczającej, a trzeba stwierdzić i resortu, rzutowało na tok pracy wychowawczej, a właściwie na jej niedomogi. Ten stan rzeczy spowodował, że niewielu nauczycieli akademickich traktowało poważnie problem pracy wychowawczej. Wystarczy zresztą przejrzeć arkusze obciążeń dydaktycznych, by stwierdzić, że nie było tam nigdy miejsca, najmniejszej rubryki czasowej, przeznaczonej na symboliczną chociażby godzinę poświęconą prący wychowawczej z grupą studencką.</u>
          <u xml:id="u-40.5" who="#JanWąsicki">To wszystko co powiedziałem nie oznacza bynajmniej, że na uczelniach nie prowadzono w ogóle działalności wychowawczej. Przeciwnie, na wielu uczelniach rozwija się ona dobrze. Brak jednak jest właściwej jej oceny ze strony władz uczelni i resortu, które nie biorą nigdy tych aspektów pod uwagę we wnioskach awansowych. Oto taki przykład: w ub. roku zniesione zostały przyznawane do tej pory niewielkie nagrody pieniężne dla wyróżniających się opiekunów grup studenckich za ich pracę wychowawczą. Świadczy to chyba najlepiej na jaki margines została zepchnięta ta praca. Ci co jej się poświęcali, nie znajdowali w wielu wypadkach właściwego klimatu, zachęty i podniety do kontynuowania swej działalności.</u>
          <u xml:id="u-40.6" who="#JanWąsicki">W ostatnim okresie uczelnie pozbyły się pewnej ilości doświadczonych pracowników dydaktycznych, którzy w określonym terminie nie. zrobili pracy doktorskiej lub habilitacyjnej. Jest to proces zrozumiały, ale czy młodzi pracownicy, którzy zajęli ich miejsce posiadają odpowiednie przygotowanie pedagogiczne? Zwróćmy uwagę, że do nich właśnie należy poważny odcinek działalności wychowawczej. Udział bowiem samodzielnych pracowników naukowych jest do chwili obecnej; niewielki.</u>
          <u xml:id="u-40.7" who="#JanWąsicki">Samorządności uczelni pozostawiono przygotowanie młodej kadry naukowej do czekających ją zadań pedagogicznych i wychowawczych. Mimo pewnych prób czynionych przez, resort w zakresie pedagogizacji asystentów, na wielu uczelniach przygotowanie ich do pracy naukowej i pedagogicznej odbywa się na średniowiecznych zasadach cechowych, zamykających się w kręgu mistrza i uczniów. Prowadzone z dużym powodzeniem na niektórych uczelniach kursy polityczno-pedagogiczne zamarły z powodu braku odpowiednich funduszów. Dlatego też łatwo zrozumieć fakt, że młodzi pracownicy nauki przejmują doświadczenia, tradycje i poglądy swych nauczycieli. Trudno jest im zapoznać się z odmiennym systemem pracy, skoro dopiero obecnie, w związku z budową domów asystenta, istnieć będzie możliwość odbywania staży krajowych, jeżeli nie staną na przeszkodzie sztywne przepisy finansowe, jak to miało miejsce dotychczas.</u>
          <u xml:id="u-40.8" who="#JanWąsicki">W różnego rodzaju dyskusjach podkreśla się rolę Instytutu Nauk Politycznych, jaką powinien on odgrywać w pracy wychowawczej i dydaktycznej. Jest to twór, który znajduje się dopiero w stadium rozwoju, a co gorsze, nie objął jeszcze wszystkich kierunków studiów i wszystkich uczelni. Poziom wiedzy politycznej studentów jest niesłychanie niski. Uwidoczniło się to jaskrawo na spotkaniach i w rozmowach z młodzieżą. Powierzchowna znajomość zasad ustrojowych naszego państwa, brak pogłębionej wiedzy politycznej umożliwia docieranie do młodzieży różnego rodzaju haseł demagogicznych. Ostatnie wypadki potwierdziły ten stan rzeczy. Objęcie wszystkich studentów zajęciami z zakresu wiedzy politycznej wydaje się niezbędne, jak również niezbędne wydaje się podniesienie poziomu nauczania tego przedmiotu w szkole średniej poprzez zorganizowanie studium podyplomowego dla nauczycieli historii.</u>
          <u xml:id="u-40.9" who="#JanWąsicki">Rodzi się tu jednak pewne niebezpieczeństwo, które już w tej chwili można dostrzec. Pewna część kadry nauczającej uważa się za zwolnioną od zajmowania jasnego stanowiska w sprawach politycznych w obrębie wykładanego przez siebie przedmiotu, z uwagi na istnienie wspomnianego Instytutu czy studiów. Stanowisko takie jest jak najbardziej niewłaściwe. Nic bowiem lepiej nie zbuduje autorytetu pracownika wyższej uczelni jak jego własna postawa.</u>
          <u xml:id="u-40.10" who="#JanWąsicki">Wysoka Izbo! W założeniach ustawy o szkolnictwie wyższym tkwiło dążenie do większego zacieśnienia współpracy z praktyką i to zarówno na polu badawczym, jak w zakresie dydaktyki. Chodziło między innymi o to, by praca badawcza na uczelni nie była wyłącznie wynikiem osobistych zamiłowań kierownika katedry czy przypadkowych zleceń lub tradycyjnych nawyków, lecz by wynikała z aktualnego postępu nauki i z potrzeb otaczającego nas życia. Formalne podstawy zostały w ustawie stworzone, ale i tu realizacja tych słusznych założeń nie posunęła się naprzód. Uczelnie nie zawsze chętnie otwierają swe bramy dla ludzi praktyki, co więcej, młodzi pracownicy nauki niechętnie lub na niektórych kierunkach w ogóle nie nawiązują kontaktów z praktyką. Stwarza to niebezpieczeństwo izolacji uczelni, tak szkodliwe dla działalności dydaktycznej i wychowawczej, a wreszcie dla ukształtowania właściwego profilu absolwenta. Cóż jednak mówić o dopływie kadry naukowej z praktyki do uczelni i jej udziale w pracy naukowej, dydaktycznej i wychowawczej, skoro do dnia dzisiejszego nie została stworzona możliwość okresowego angażowania i wymiany pracowników Polskiej Akademii Nauk i uczelni. Wielokrotnie dyskutowano tę sprawę na sejmowej Komisji Oświaty i Nauki, lecz bezskutecznie.</u>
          <u xml:id="u-40.11" who="#JanWąsicki">Byłoby pożądane, aby pracownicy nauki z instytutów mogli odbywać określony czasowo staż pracy pedagogicznej lub staż praktyczny w zakładach zapewniających możliwość pracy w szerszym zespole. Z tego samego względu etatowi pracownicy uczelni winni mieć możliwość odbycia pewnego stażu w instytutach Polskiej Akademii Nauk i instytutach resortowych. zwłaszcza w okresie przygotowywania prac doktorskich i habilitacyjnych. Sprawa ta jest szczególnie ważna w obecnym okresie, gdy wzrastająca z roku na rok liczba studentów angażuje w coraz większym stopniu do pracy dydaktycznej pracowników naukowych uczelni, którzy nie zawsze mogą w wymaganym terminie ukończyć swe prace naukowe.</u>
          <u xml:id="u-40.12" who="#JanWąsicki">Trzeba, by pracownicy szkół wyższych mieli przeświadczenie, że zaangażowanie w pracy wychowawczej i dydaktycznej nie stanie na przeszkodzie w ich karierze, jak to do tego czasu miało miejsce. Powtarzam tu uznane i przyjęte przez wszystkich prawdy, tym bardziej gorzkie, że nie było dotąd siły, która mogłaby ten stan rzeczy zmienić.</u>
          <u xml:id="u-40.13" who="#JanWąsicki">Wysoka Izbo! Nowelizacja ustawy o szkołach wyższych z 1965 r. stworzyła podstawy prawne dla unowocześnienia struktury organizacyjnej tych szkół. Uważano bowiem słusznie, że istniejące do tego czasu przepisy w sposób nadmiernie sztywny utrwalały podział szkoły na wydziały i katedry. Taka struktura nie pozwalała na nowoczesne organizowanie procesu dydaktycznego i zespołowych badań naukowych, właściwego wykorzystania unikalnej aparatury, wreszcie współpracy szkół z placówkami naukowo-badawczymi. Intencją ustawy nie było dążenie do schematycznego określenia nowej struktury szkół, stwarzała ona jedynie możliwość wyjścia poza istniejącą, uświęcona tradycja strukturę, jeżeli organy samorządu uczelnianego oraz kierownik resortu uznają to za celowe.</u>
          <u xml:id="u-40.14" who="#JanWąsicki">Trzeba podkreślić, że w ciągu 3 lat od wejścia w życie ustawy bardzo niewiele w strukturze uczelni się zmieniło, choć w niektórych uczelniach próby jej zmiany podjęto. Pozostawienie tej sprawy wyłącznie oddolnej inicjatywie uczelni nie zawsze może dać właściwe rezultaty. W utrzymaniu starego systemu — jak to się niejednokrotnie zdarza — dużą rolę odgrywają dawne tradycje i przyzwyczajenie izolowania się w obrębie katedry.</u>
          <u xml:id="u-40.15" who="#JanWąsicki">Ta rozdrobniona forma pracy sprzyja tworzeniu się form zależności, powstawaniu owych stosunków feudalnych, które spotykają się z ostrą krytyką młodych pracowników naukowych, pragnących przejść do nowoczesnych metod pracy.</u>
          <u xml:id="u-40.16" who="#JanWąsicki">Pozostawienie inicjatywy samym uczelniom niewiele może tu zmienić. Powinno to być uregulowane na szczeblu centralnym, gdyż zarządzanie nauką spoczywa w ręku kilku resortów i komitetów.</u>
          <u xml:id="u-40.17" who="#JanWąsicki">Ostatnie wreszcie zagadnienie, które pragnę poruszyć, to dyskutowana wielokrotnie sprawa koncentracji uczelni i instytutów w niektórych ośrodkach. Jest zupełnie zrozumiałe i słuszne dążenie do tego, by stworzyć instytutom i uczelniom możliwie silną, wspólną bazę warsztatową, gdyż tylko przy maksymalnej koncentracji środków można tę bazę wyposażyć w najlepsze, dostępne w naszych warunkach narzędzia pracy. Mając jednak na uwadze istniejącą obecnie geograficzna strukturę kadr i pracowni, należy uwzględnić także konieczność takiego ich regionalnego rozmieszczenia, by nie spowodować wyjałowienia wielu żywotnych ośrodków naukowych, działających poza Warszawą i Krakowem, które skupiają w dalszym ciągu prawie 50% kadry naukowej. Ustawa miała temu zapobiec, jej efekty nie są jednak widoczne.</u>
          <u xml:id="u-40.18" who="#JanWąsicki">Trudno byłoby wymienić wszystkie sprawy związane z praktycznym stosowaniem znowelizowanej ustawy o szkołach wyższych z 1965 r. Wymaga to wnikliwej analizy i szerokiej dyskusji, która pozwoli na jej skorygowanie. Konieczność taka nie ulega już chyba najmniejszej wątpliwości.</u>
          <u xml:id="u-40.19" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-41">
          <u xml:id="u-41.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Andrzej Żabiński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-42">
          <u xml:id="u-42.0" who="#AndrzejŻabiński">Wysoka Izbo! Ostatnie wydarzenia na terenie wyższych uczelni są gorzką, ale jednocześnie pouczającą lekcją dla całego społeczeństwa, a przede wszystkim dla tych, którzy zajmują się wychowaniem młodzieży, w tym również i dla nas — działaczy młodzieżowych.</u>
          <u xml:id="u-42.1" who="#AndrzejŻabiński">W świetle tych wydarzeń z całą ostrością ujawniły się wszystkie słabości naszego procesu wychowawczego.</u>
          <u xml:id="u-42.2" who="#AndrzejŻabiński">Ze względu na społeczną rangę problemów wychowania młodzieży, nie wolno nam nie zastanowić się nad przyczynami tych wydarzeń, jak i nad środkami, które zezwoliłyby na skuteczniejsze niż dotychczas oddziaływanie wychowawcze.</u>
          <u xml:id="u-42.3" who="#AndrzejŻabiński">Będąc za takim dyskutowaniem ostatnich wypadków w środowisku akademickim, protestuję przeciwko cząstkowemu zajmowaniu się tą sprawą w sposób, jaki starają się to czynić w liście do Prezesa Rady Ministrów Obywatela Józefa Cyrankiewicza posłowie Konstanty Łubieński, Tadeusz Mazowiecki, Stanisław Stomma, Janusz Zabłocki i Jerzy Zawieyski.</u>
          <u xml:id="u-42.4" who="#AndrzejŻabiński">Atak reakcji rodzimej i zagranicznej zmierzał między innymi do pełnego wyeliminowania organizacji ZMS, ZMW oraz ZSP z życia politycznego wyższych uczelni. W szeregu ośrodków akademickich kraju, między innymi w Katowicach, Łodzi, Szczecinie, Poznaniu, działalność ta poniosła całkowite fiasko.</u>
          <u xml:id="u-42.5" who="#AndrzejŻabiński">Proporcjonalnie największe trudności mieliśmy w środowisku warszawskim, a szczególnie na Uniwersytecie, co w świetle ostatnio ujawnionych faktów wydaje się oczywiste.</u>
          <u xml:id="u-42.6" who="#AndrzejŻabiński">Pragnę tutaj poinformować Wysoki Sejm, że organizacja ZMS na Uniwersytecie Warszawskim niejednokrotnie podejmowała dialog z grupą prowodyrów wypadków marcowych. Michnik, Dajczgewand, Lityński, Nagórski, Flato, Toruńczyk, Górecki, Grudzińska, Blumsztajn i inni byli nawet członkami ZMS, ale za działalność, która nie była w zgodzie ze statutem ZMS, po wielokrotnych ostrzeżeniach i dyskusjach, zostali z naszej organizacji wykluczeni. Ostatni w ubiegłym roku.</u>
          <u xml:id="u-42.7" who="#AndrzejŻabiński">Jak wykazały ostatnie wypadki, nie było to ostrzeżeniem dla nich samych, dla władz uczelni, jak i dla rodziców. Nie chodzi przecież organizatorom o dyskusję polityczną, ale o wywołanie awantury, o zamieszanie, o przeciwstawienie młodzieży partii lub zepchnięcie Związku Młodzieży Socjalistycznej na pozycje rewizjonizmu. Działacze organizacji młodzieżowych na wyższych uczelniach, mimo braku doświadczenia, od pierwszej chwili przeciwstawili się wichrzycielskiej działalności niektórych grup studentów. Zostali oni wierni partii i zasadom statutowym naszych organizacji. I, mimo presji, szantażu czy nawet wyroków „sądów kapturowych”, potrafili skupiać wokół siebie z każdym dniem coraz liczniejsze grupy młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-42.8" who="#AndrzejŻabiński">Muszę tutaj z goryczą stwierdzić, że w prowadzeniu pracy politycznej na wyższych uczelniach nie pomógł nam list posłów Koła „Znak”.</u>
          <u xml:id="u-42.9" who="#AndrzejŻabiński">Oczywiście każdy poseł ma prawo składać interpelację do premiera rządu, ale kolportowanie tego listu, jak i publikowanie go przez wrogie nam ośrodki, utrudniało nam pracę wyjaśniającą i pogłębiało dezinformację wśród pewnej części studentów, pogarszając i tak trudną sytuację na wyższych uczelniach. Dlatego fakt kolportażu i propagowania listu uważamy za wrogi, wymierzony przeciwko władzy ludowej, uważamy za próbę przeciwstawiania młodzieży siłom patriotycznym, skupionym we Froncie Jedności Narodu.</u>
          <u xml:id="u-42.10" who="#AndrzejŻabiński">Jako młodzi, oburzeni jesteśmy, że działalność wroga została zasłonięta dostojeństwem mandatu poselskiego.</u>
          <u xml:id="u-42.11" who="#AndrzejŻabiński">Wysoki Sejmie! W miarę ujawniania faktów, a szczególnie po wystąpieniu towarzysza Władysława Gomułki w dniu 19 marca, zdecydowana większość młodzieży akademickiej w Warszawie przystąpiła do normalnych zajęć; w innych ośrodkach akademickich życie wyższych uczelni potoczyło się normalnie.</u>
          <u xml:id="u-42.12" who="#AndrzejŻabiński">W chwili obecnej wszystkie siły patriotyczne, w tym również aktyw naszych organizacji, prowadzi szeroką akcję wyjaśniającą, której celem jest jeszcze poznanie przyczyn wypadków, krytyczne ustosunkowanie się do dotychczasowych metod ideowo-politycznej pracy organizacji młodzieżowych.</u>
          <u xml:id="u-42.13" who="#AndrzejŻabiński">Jako ruch młodzieżowy czujemy się współodpowiedzialni za to, co dzieje się wśród młodzieży, ale będziemy również dążyć do tego, by coraz lepiej reprezentować jej interesy. O ile zostały stworzone warunki dla spełnienia w pełni roli reprezentanta w stosunku do środowisk młodzieży pracującej, to niedostateczne są jednak te warunki w szkołach średnich i wyższych. Uważamy, że konieczne jest zwiększenie udziału organizacji młodzieżowych w życiu szkoły wyższej, poprzez udział ZMS, ZMW i ZSP w pracach rad wydziałów, Senatu i Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego, jak również udział naszych organizacji młodzieżowych przy rozdzielaniu wszelkich świadczeń państwa dla studentów.</u>
          <u xml:id="u-42.14" who="#AndrzejŻabiński">W licznych rezolucjach podejmowanych przez załogi naszych fabryk, przez młodzież robotniczą i chłopską, bardzo ostro wysuwano problem przyjęć na studia dzieci ze środowisk robotniczo-chłopskich. Możemy powiedzieć, że ZMS i ZMW w sposób konsekwentny wysuwały ten problem od kilku lat, między innymi, na VI Kongresie Związków Zawodowych i na naszym IV Krajowym Zjeździe.</u>
          <u xml:id="u-42.15" who="#AndrzejŻabiński">Sytuacja w tym zakresie, mimo zastosowania systemu punktowego, nie wykazuje żadnej poprawy. W roku akademickim 1958/59 z ogólnej ilości studentów — 51,4% pochodziło ze środowiska robotniczo-chłopskiego, natomiast w roku akademickim 1966/67 procent ten wynosił 43. Często słyszy się głosy, że system preferencji stosowany przez dodatkową punktację jest krzywdzący dla dzieci pochodzenia inteligenckiego. Głosy te noszą pozornie charakter troski o zasady równości, a wywodzą się z niezrozumienia roli, miejsca i praw klasy robotniczej i chłopstwa w socjalistycznym społeczeństwie.</u>
          <u xml:id="u-42.16" who="#AndrzejŻabiński">Sytuacja, w której co roku zmniejsza się udział młodzieży robotniczej i chłopskiej, doprowadziła w konsekwencji do tego, że po dwudziestu trzech latach władzy ludowej dostęp do wyższych uczelni dla młodych ludzi pochodzenia robotniczego i chłopskiego jest co roku proporcjonalnie niższy. Poza tym chodzi przecież o to, by najlepsi mieli szerokie możliwości rozwoju naukowego i awansu.</u>
          <u xml:id="u-42.17" who="#AndrzejŻabiński">Jednak zdecydowanie wypowiadamy się przeciwko wszelkim takim formom protekcjonizmu dla tych, którzy na to nie zasłużyli. Żaden kandydat na studia nie może być premiowany za zasługi czy znajomości rodziców. Poparcie dla młodego człowieka musi być społecznie kontrolowaną formą wyrażania uznania za dobrą naukę, pracę społeczną i postawę polityczną. Dlatego postulujemy likwidację wszelkich list rektorskich, jako nie zdających egzaminu w praktyce i przynoszących w efekcie duże szkody wychowawcze.</u>
          <u xml:id="u-42.18" who="#AndrzejŻabiński">Najczęściej wysuwanym argumentem zmierzającym do usprawiedliwienia ciągle malejącego składu dzieci robotników na studiach jest rzekoma niechęć tych dzieci do dalszej nauki. Tylko lektura rocznika statystycznego temu przeczy. Porównajmy procent młodzieży robotniczej na studiach dziennych i zaocznych. Ogółem na studiach dziennych zaledwie 27% studentów wywodzi się z rodzin robotniczych, a na studiach zaocznych procent ten wynosi blisko 48. Na uniwersytetach na studiach dziennych mamy z tego środowiska 25%; natomiast w systemie zaocznym 44% studentów to dzieci robotników. Na kierunkach technicznych w systemie zaocznym kształci się blisko 58% studentów wywodzących się bezpośrednio z klasy robotniczej, a na dziennych studiach tego typu kształci się zaledwie 29%. Cyfry te świadczą dobitnie o zdolnościach dzieci robotniczych, świadczą o pracowitości i ambicji naszej młodej klasy robotniczej. Dlatego mamy prawo zapytać się kompetentnych władz, dlaczego w Polsce Ludowej budującej ustrój socjalistyczny olbrzymim wysiłkiem klasy robotniczej nie stwarza się sprzyjających warunków, by zdolne dzieci z rodzin robotniczych i chłopskich studiowały w bardziej sprzyjających warunkach, które na pewno stwarzają studia dzienne.</u>
          <u xml:id="u-42.19" who="#AndrzejŻabiński">Dużą troską musi napawać fakt złego składu socjalnego w liceach ogólnokształcących.</u>
          <u xml:id="u-42.20" who="#AndrzejŻabiński">Zaledwie 28% uczniów tych szkół, to dzieci robotników. Tu między innymi tkwią przyczyny sytuacji omawianej przeze mnie w szkołach wyższych. Dlatego konsekwentnie należy realizować plany budownictwa tych szkół w małych miastach i osiedlach robotniczych. Również w większym niż dotychczas stopniu należy kierować na studia najzdolniejszych absolwentów szkół technicznych na kierunki zgodnie z dotychczasową nauką. Oczywiście zdarza się, że nie każdą rodzinę robotniczą czy chłopską stać na kształcenie syna czy córki. Dlatego też proponujemy następujące rozwiązania:</u>
          <u xml:id="u-42.21" who="#AndrzejŻabiński">Po pierwsze — zmniejszyć ilość stypendiów z podniesieniem ich górnej granicy. Obecnie ponad 75 tysięcy studentów otrzymuje stypendia, z czego 27 tysięcy, tak zwane stypendia częściowe. Rozwiązanie mogłoby iść w tym kierunku, by kosztem likwidacji stypendiów częściowych, zwiększyć ilość stypendiów pełnych i podnieść ich górną granicę tak, by można było z nich się utrzymać. Stypendia te przede wszystkim należałoby przyznawać studentom pochodzenia robotniczego i chłopskiego, oczywiście, o ile dobrze studiują.</u>
          <u xml:id="u-42.22" who="#AndrzejŻabiński">Po drugie — wysuwamy postulat powiązania systemu stypendiów fundowanych z systemem wyróżniania robotników z długoletnim stażem zawodowym. Pozwólcie, że wyłożę zasadę tej koncepcji. Rada zakładowa lub zarząd zakładowy ZMS orientują się, które dzieci robotników uczą się w szkołach średnich. Mogą również interesować się ich wynikami w nauce. O ile są one dobre, można by w formie nagrody dla danego zasłużonego robotnika przyznawać stypendium fundowane dla jego dziecka już na pierwszym roku studiów. Można również w okresie poprzedzającym egzamin wstępny zorganizować dla niego kurs przygotowawczy. Realizacja tej koncepcji pozwoliłaby na zwiększenie ilości dzieci robotniczych na wyższych uczelniach, zapewniałaby lepszą więź studenta z przyszłym miejscem pracy. Poza tym zezwoliłoby to na sprawniejsze przeprowadzenie praktyk, stażów, jak również na rozwiązanie, przynajmniej w początkowym okresie, bardzo trudnych problemów mieszkaniowych. A więc należy zmienić przepisy dotyczące stypendiów fundowanych, które zezwoliłyby na realizację tej koncepcji jak i przyznawanie stypendiów od pierwszego roku studiów. Zakłady pracy powinny również kierować na studia dzienne młodych, zdolnych robotników i techników, zapewniając im stypendia fundowane i ciągłość pracy.</u>
          <u xml:id="u-42.23" who="#AndrzejŻabiński">Nie potrzeba chwili, ale troska o przyszłość naszego szkolnictwa wyższego każę zastanowić się nad pozycją młodego pracownika naukowego. W świetle obowiązującej obecnie ustawy, pomocniczy pracownik naukowy musi przejść szereg sprawdzianów przydatności naukowej. Okres ten sięga niejednokrotnie czternastu lat i pozostaje w jaskrawej sprzeczności z postępem naukowym zachodzącym we współczesnym świecie. Nadążanie za tym postępem określa pozycję Polski w świecie i dlatego nie może być problemem interesującym jedynie wąskie grono naukowców, lecz wręcz odwrotnie — całą opinię publiczną.</u>
          <u xml:id="u-42.24" who="#AndrzejŻabiński">Usankcjonowana wielowiekową tradycją aureola dostojeństwa i majestatu „almae matris” w żadnym wypadku nie może odgradzać wyższej uczelni od zachodzących w naszym kraju socjalistycznych przeobrażeń, nie może być glebą, na której wyrastają mity, natomiast nie rośnie dostatecznie szybko młoda kadra naukowa.</u>
          <u xml:id="u-42.25" who="#AndrzejŻabiński">Zrewidowanie dotychczas obowiązującej ustawy również z punktu widzenia umożliwienia awansu naukowego najbardziej zdolnej młodzieży jest propozycją, którą przedstawiamy Wysokiej Izbie.</u>
          <u xml:id="u-42.26" who="#AndrzejŻabiński">Wydaje nam się, że trzeba stworzyć „zielone światło” dla młodych talentów, szczególnie w naukach ścisłych. Dlatego też dajemy pod rozwagę następujące propozycje:</u>
          <u xml:id="u-42.27" who="#AndrzejŻabiński">— Naszym zdaniem w szerszym niż dotychczas stopniu należałoby rozwijać w szkołach średnich olimpiady matematyczne, fizyczne, chemiczne, a najzdolniejszym należałoby zabezpieczyć specjalną opiekę na studiach wyższych.</u>
          <u xml:id="u-42.28" who="#AndrzejŻabiński">— Najzdolniejszym absolwentom szkół wyższych należałoby bezwzględnie umożliwić pracę naukową. Dlatego w takim przypadku należałoby zwalniać ich od potrzeby odpracowania stypendium fundowanego, jak i stwarzać możliwość zameldowania. Mówię o tym dlatego, że, na przykład, na terenie miasta Warszawy ten czynnik, między innymi, powoduje, że szereg utalentowanych młodych ludzi wywodzących się ze środowisk wiejskich i robotniczych musi rezygnować z pracy naukowej.</u>
          <u xml:id="u-42.29" who="#AndrzejŻabiński">— Uważamy również, że należałoby zastanowić się nad likwidacją stopnia docenta. Obecny nasz system wzorowany jest na szczeblowości niemieckiego uniwersytetu. Różnica polega na tym, że w strukturze niemieckiej nie przewiduje się stopnia magistra. Obecna wieloszczeblowość powoduje, że w zasadzie samodzielna praca naukowa zaczyna się po czterdziestym roku życia.</u>
          <u xml:id="u-42.30" who="#AndrzejŻabiński">— Należałoby również rozpatrzyć, czy nie wprowadzić rotacji samodzielnych pracowników nauki, tak jak stosuje się to w stosunku do kadry pomocniczej.</u>
          <u xml:id="u-42.31" who="#AndrzejŻabiński">Wysoki Sejmie! Poruszyłem niektóre problemy nurtujące młodzież. Wiele z nich wysuwanych było w formie postulatów w trakcie kampanii sprawozdawczo-wyborczej przed IV Zjazdem ZMS, jak również w czasie wydarzeń marcowych — w rezolucjach podejmowanych na legalnych wiecach. Wydaje się, że dzisiaj — jak nigdy dotąd — potrzeba ich pozytywnego załatwienia i realizacji przez rząd jest konieczna.</u>
          <u xml:id="u-42.32" who="#AndrzejŻabiński">Młodzież polska w absolutnej swej większości w pełni popiera stanowisko naszej partii i stronnictw politycznych.</u>
          <u xml:id="u-42.33" who="#AndrzejŻabiński">Wydarzenia marcowe dla nas — członków ZMS, ZMW i ZSP — były dużą lekcją. Wyciągnęliśmy z niej wnioski. Poczuliśmy gorycz porażek, ale również zdobyliśmy doświadczenie, jak walczyć z wrogami socjalizmu, z wrogami Polski Ludowej i również przekonanie, że trzeba z nimi walczyć bez pardonu i tym samym koła reakcyjne rozpoczynając awanturę, wciągając w nią młodzież, osiągnęły cel odwrotny niż sobie w swoich planach zakładali.</u>
          <u xml:id="u-42.34" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-43">
          <u xml:id="u-43.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Władysław Gawlik.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-44">
          <u xml:id="u-44.0" who="#WładysławGawlik">Wysoki Sejmie! Naród nasz ma za sobą ogromne doświadczenia walki politycznej i ideologicznej.</u>
          <u xml:id="u-44.1" who="#WładysławGawlik">Mając to bogate doświadczenie potrafi dziś odróżniać i właściwie oceniać poczynania wszelkiego rodzaju wichrzycieli i intrygantów politycznych w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-44.2" who="#WładysławGawlik">Ci wszyscy zgrani politycy spod znaku syjonistycznych nacjonalistów potrafili połączyć się z wszelkiego rodzaju reakcją do walki z naszym ustrojem socjalistycznym. Są oni gotowi nawet z samym diabłem pokumać się w obronie własnych interesów, służąc politycznej reakcji w kraju i za granicą.</u>
          <u xml:id="u-44.3" who="#WładysławGawlik">W tej to ostatniej próbie wystąpili zgodnie syjoniści, przedstawiciele burżuazji i liberałów, reprezentanci grup i sił nie mających nic wspólnego z interesami klasy robotniczej, chłopów, twórczej inteligencji.</u>
          <u xml:id="u-44.4" who="#WładysławGawlik">Naród nasz wykazał swoje pełne zespolenie, dając im zdecydowaną, polityczną odprawę i wyraził pełne zaufanie i poparcie dla generalnej linii politycznej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-44.5" who="#WładysławGawlik">Chciałbym dziś, jako poseł Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, powiedzieć z tej trybuny sejmowej tym wszystkim dotychczas zgranym politykom, którzy zostali ujawnieni bądź zdemaskowani, jak również i tym, którzy jeszcze są nieujawnieni, a społeczeństwo polskie oczekuje na pełne ich ujawnienie i całkowite zdemaskowanie, że zapominają oni o tym, iż chłopi polscy mają dobrą pamięć i znają ich aż nadto z okresu sprzed 1956 roku.</u>
          <u xml:id="u-44.6" who="#WładysławGawlik">Pamiętamy ich z czasów, kiedy to stworzono teorię mającą podbudować polityczny sens ich roboty, pod tak zwanym hasłem: „Im gorzej tym lepiej”. Teoria ta miała rzekomo dopomóc w błyskawicznej kolektywizacji wsi polskiej. Zaś w istocie rzeczy prowadziła ona do ekonomicznego zubożenia wsi i dalszego hamowania gospodarczego rozwoju naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-44.7" who="#WładysławGawlik">Był to czas, w którym mimo wielkich wysiłków ze strony chłopów polskich i ich świadczeń na rozwój kraju, wieś była niedoinwestowana, a chłopi niewiele mieli do powiedzenia w życiu polityczno-społecznym i gospodarczym w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-44.8" who="#WładysławGawlik">Nie biorąc pod uwagę, w jakich warunkach żyje chłop lubelski — a czy tylko lubelski — wymagano od niego świadczeń ponad wszelkie możliwości gospodarcze i wbrew ekonomicznemu rozsądkowi.</u>
          <u xml:id="u-44.9" who="#WładysławGawlik">Obok tych zmierzchłych polityków, przyczyniały się do tego różne teorie takich naukowców, jak profesorowie Brus, Brzoza, Tepicht i im podobni.</u>
          <u xml:id="u-44.10" who="#WładysławGawlik">To wszystko jest już dziś poza nami w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-44.11" who="#WładysławGawlik">Wiele wysiłku włożono ze strony Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, by te błędy w dziedzinie rolnictwa i działalności gospodarczej naszej wsi naprawić.</u>
          <u xml:id="u-44.12" who="#WładysławGawlik">Wysoko więc sobie cenią chłopi obecną politykę rolną i są jej wynikami bardzo zainteresowani, szczególnie jej zwrotem, który datuje się od 1956 roku i jej 12-letnimi osiągnięciami w dziedzinie rolnictwa i gospodarki naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-44.13" who="#WładysławGawlik">Chłopi dobrze pamiętają, komu zawdzięczają nową politykę rolną, która przyczyniła się do wszechstronnych zmian i dalszego wszechstronnego rozwoju rolnictwa i życia społeczno-politycznego na naszej wsi.</u>
          <u xml:id="u-44.14" who="#WładysławGawlik">Inna jest dziś ziemia lubelska, inni — zamożniejsi, bardziej świadomi i zaangażowani są jej mieszkańcy. W przekształcaniu gospodarki rolnej wielką rolę odgrywa ciągle rozwijający się przemysł na potrzeby naszego rolnictwa, czego dowodem są między innymi wielkie Zakłady Azotowe w Puławach.</u>
          <u xml:id="u-44.15" who="#WładysławGawlik">Tak jak w minionych, trudnych chwilach dla naszego kraju, tak i obecnie podobnie dowiódł swego wielkiego charakteru towarzysz Władysław Gomułka.</u>
          <u xml:id="u-44.16" who="#WładysławGawlik">Z całą odpowiedzialnością przywódcy narodu polskiego, godną najwyższego uznania, wykazał z całą szczerością, gdzie tkwią źródła i siły, które ponownie chciały zawrócić nasz kraj z jedynie politycznie słusznej linii rozwojowej.</u>
          <u xml:id="u-44.17" who="#WładysławGawlik">Chłopi ludowcy razem z pezetperowcami, wraz z bezpartyjnymi, nie tylko w pełni solidaryzują się ze stanowiskiem zajętym przez I Sekretarza Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, ale dają temu wyraz w codziennych swych wysiłkach produkcyjnych, rozwijając czyny z okazji V Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i V Kongresu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. W ten sposób dokumentują swą postawę społeczno-polityczną, która jest dziś jednoznaczna z postawą klasy robotniczej w walce i pracy dla dalszego ekonomicznego rozwoju naszego kraju. Chłopi polscy są głęboko przekonani, że przeciwnikom ideologicznym i politycznym tak jak w przeszłości, tak i dziś, nie uda się rozbić jedności moralno-politycznej naszego narodu, nie uda im się rozbić jedności sojuszu robotniczo-chłopskiego. Podczas swoich wystąpień politycznych w ostatnich dniach, chłopi nie tylko potępiali wichrzycieli politycznych, ale głośno wołali o odsunięcie ich od wpływu na życie polityczne kraju i należyte ich ukaranie.</u>
          <u xml:id="u-44.18" who="#WładysławGawlik">„Niech nas nie próbują zbawiać i wyręczać w tym, co mamy do zrobienia na naszej wsi — mówiono na wielu zebraniach. Bez tych naprawiaczy i im podobnych sami sobie damy radę”. Chłopi doskonale rozumieją, że fałszywe hasła potrzebne są tym „naprawiaczom” w celu wypłynięcia na mętnej fali, gdyż chcieliby wrócić do czasów minionych, do starej, niesławnej polityki rolnej. Niejednokrotnie pytano na tych zebraniach, ile to razy ma jeszcze ojczyzna im przebaczać. Chłopi domagają się, aby bez względu na stanowisko i funkcję — przebaczenia już więcej nie było, aby spotkała ich wreszcie zasłużona, polityczna oczywiście surowa kara.</u>
          <u xml:id="u-44.19" who="#WładysławGawlik">Wieś polska jest w pełni świadoma, że dla jej rozwoju gospodarczego i kulturalnego potrzebny jest ład, dyscyplina, porządek i spokój. Potrzebne jest doskonalenie form zarządzania naszą gospodarką, pogłębianie procesu demokratyzacji, przy jednoczesnym podnoszeniu aktywności gospodarczej i społecznej.</u>
          <u xml:id="u-44.20" who="#WładysławGawlik">Niepokoi nas złe jeszcze funkcjonowanie naszej administracji państwowej, niepokoi nas, że nie wszystkie działy gospodarki narodowej wykonują w pełni swe zadania wynikające z planu 5-letniego, że kontrola wykonywania zadań jest niewystarczająca, że na wielu stanowiskach nadal znajdują się ludzie nieudolni, obojętni na wszystko, co wokół nich się dzieje.</u>
          <u xml:id="u-44.21" who="#WładysławGawlik">Wysoki Sejmie! Chciałoby się z tej trybuny gorąco zaapelować do rządu i do jego Premiera, aby w oparciu o istniejące uchwały i zarządzenia zacząć porządną i rzetelną robotę w porządkowaniu funkcjonowania naszej administracji państwowej od góry do dołu.</u>
          <u xml:id="u-44.22" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-44.23" who="#WładysławGawlik">Opinia społeczna domaga się sprawniejszego sterowania aparatem państwowym, chce w naszym kraju administracji bez koterii familijnorodzinnych i syjonistycznych powiązań.</u>
          <u xml:id="u-44.24" who="#WładysławGawlik">Ludowcy Lubelszczyzny, jak również ludowcy i chłopi w całym kraju, głęboko odczuli tę skostniałą politykę, która miała u nas miejsce w tak zwanym minionym okresie, w którym to rola ruchu ludowego była zawężana i ograniczana w działalności społecznej.</u>
          <u xml:id="u-44.25" who="#WładysławGawlik">Dopiero pamiętna deklaracja z 1957 r. o współpracy między PZPR a ZSL przywróciła ruchowi ludowemu należną mu rangę. Od tego czasu niewspółmiernie wzrosło jego znaczenie w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym kraju. Dlatego też ludowcy są świadomi i nie pozwolą się wykorzystywać jako narzędzie wszelkim wichrzycielom i mącicielom, którzy próbują wystąpić w naszej politycznej walce.</u>
          <u xml:id="u-44.26" who="#WładysławGawlik">Dano temu wyraz w podjętych rezolucjach na zebraniach ludowców Lubelszczyzny i innych regionów kraju oraz w środowiskach literackich i inteligenckich ruchu ludowego.</u>
          <u xml:id="u-44.27" who="#WładysławGawlik">Ludowcy opowiedzieli się zdecydowanie za generalną linią polityczną, reprezentowaną przez przywódcę narodu polskiego, Władysława Gomułkę...</u>
          <u xml:id="u-44.28" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-44.29" who="#WładysławGawlik">...i za tymi towarzyszami, którzy wiernie jego linię realizują.</u>
          <u xml:id="u-44.30" who="#WładysławGawlik">Chcemy nadal wnosić wspólnie z Polską Zjednoczoną Partią Robotniczą na Lubelszczyźnie coraz większy wkład w ogólne dzieło wszechstronnego rozwoju politycznego, społecznego i gospodarczego naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-44.31" who="#WładysławGawlik">Ludowcy Lubelszczyzny mają za sobą piękną kartę wspólnej jednolitofrontowej walki z faszyzacją kraju w okresie międzywojennym. Ten wspólny front ludowców i komunistów pogłębiony został w okresie okupacji hitlerowskiej. Jako jedni z pierwszych, chłopi Lubelszczyzny w obronie polskiego stanu posiadania chwycili za broń, walcząc z okupantem hitlerowskim w sławnych bitwach pod Wojdą i Zaborecznem.</u>
          <u xml:id="u-44.32" who="#WładysławGawlik">W wyniku represji tysiące rodzin chłopskich zostało zesłanych do znanych obozów śmierci Majdanka, Oświęcimia i innych obozów koncentracyjnych. Jakże wielu z nich straciło życie za niesioną w różnych formach pomoc Żydom. Znani już i sławni syjonistyczni encyklopedyści faktu tego nie dostrzegają, uważając, że był to marginalny odsetek niegodny odnotowania. To smutne, że w ten sposób mogła być potraktowana martyrologia narodu polskiego w polskiej encyklopedii wydanej we własnym kraju i wydanej za polskie pieniądze.</u>
          <u xml:id="u-44.33" who="#WładysławGawlik">Wysoki Sejmie! Aż przykro, że na obecnej sesji sejmowej musimy podejmować polemikę z grupą posłów z Koła Poselskiego „Znak”, chcących uchodzić za reprezentantów ruchu katolickiego.</u>
          <u xml:id="u-44.34" who="#WładysławGawlik">Przecież Polska to jesteśmy my wszyscy. Katolicy są wewnątrz Frontu Jedności Narodu. Ruch katolicki jest reprezentowany przez wszystkie organizacje społeczne i polityczne, działające we Froncie Jedności Narodu pod przewodnictwem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, przy współudziale Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego. Z przemówienia Premiera na dzisiejszej sesji sejmowej wynika, że grupa tych posłów, mając na względzie skomplikowaną sytuację międzynarodową, wystosowała interpelację ponoć w trosce o spokój w naszym kraju i o właściwe wychowanie młodzieży. Ale w uzasadnieniu tej interpelacji posłowie stwierdzają, że to, co zaistniało w Warszawie i w innych ośrodkach akademickich, spowodowane było wyłącznie akcją Milicji i Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej. Panowie ci tylko pozornie troszczą się o spokój w naszym kraju. Bo jak można zrozumieć fakt, że już 2 i 3 kwietnia poseł Konstanty Łubieński zapoznał słuchaczy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego z tekstem interpelacji, nie czekając na odpowiedź rządu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Poseł Łubieński komentował interpelację w sposób reakcyjny i niezgodny z rzeczywistym stanem, jaki zaistniał w naszym kraju w dniu 8 marca br.</u>
          <u xml:id="u-44.35" who="#WładysławGawlik">Poseł Jerzy Zawieyski jest posłem z tego samego okręgu co i ja. Jednocześnie reprezentuje on godność członka Rady Państwa. Wyborcy, którzy go wybierali, liczyli, że będzie on właściwie reprezentował ich interesy. Są więc słusznie dziś oburzeni, że tego zaufania nie dotrzymał, ba, zawiódł ich, złożonym podpisem pod tą interpelacją przekreślił swe pełnomocnictwo dane mu przez chłopów Lubelszczyzny.</u>
          <u xml:id="u-44.36" who="#WładysławGawlik">Chciałem podkreślić, że posłowie z Koła „Znak” celowo zapominają lub Starają się przemilczeć to, jak wielkie były wyrzeczenia i jak wielki wkład dała klasa robotnicza i chłopi polscy w budownictwo nowego ustroju.</u>
          <u xml:id="u-44.37" who="#WładysławGawlik">Chyba świadomie, Obywatele Posłowie z Koła „Znak” zapominacie, że to już w Polsce demokratycznej i socjalistycznej, na samej tylko ziemi lubelskiej w okresie utrwalania władzy ludowej od roku 1944 zginęło ponad 3 tys. najlepszych synów i córek miast i wsi, komunistów i radykalnych ludowców, a w całym kraju ponad 16 tysięcy zginęło od kuli wrogów Polski Ludowej. Jak śmiecie w ten sposób dziś oceniać działalność i postawę organów Milicji Obywatelskiej. Któż to jest ta Milicja albo Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej? To milicja przecież ludowa, robotnicza i chłopska. A któż, jeśli nie ta milicja ludowa, stoi dziś na straży praworządności i spokoju, stoi jednocześnie na straży nietykalności uczuć religijnych. Katolicy w kraju i na Lubelszczyźnie dobrze wiedzą, że to, co budujemy w Polsce pod przewodnictwem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, przy współudziale ZSL, budujemy razem z katolikami. Wnoszą oni wielki patriotyczny wkład we wszechstronny rozwój naszej gospodarki narodowej, cieszą się każdym osiągnięciem naszej ludowej ojczyzny, martwią się każdym zakłóceniem jej spokojnej pracy, każdym warcholstwem — w tym i waszym warcholstwem Panowie Posłowie spod „Znaku”, Obywatelu Pośle Jerzy Zawieyski!</u>
          <u xml:id="u-44.38" who="#WładysławGawlik">Wysokie Sejmie! Jako działacz Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego przyjąłem na obecnej sesji z wielką uwagą zapowiedź zwiększonych wymagań w stosunku do kadr zajmujących kierownicze stanowiska w naszym państwie ludowym; zapowiedź Premiera, że będziemy się uwalniać od ludzi nieudolnych, kombinatorów, że trzeba brać ludzi z należytym przygotowaniem.</u>
          <u xml:id="u-44.39" who="#WładysławGawlik">Chciałbym jednak zwrócić uwagę na to, że bardziej doceniać należy obecnie postawę ideowo-polityczną reprezentowaną przez tych ludzi, którzy zostają kierowani na różne państwowe stanowiska.</u>
          <u xml:id="u-44.40" who="#WładysławGawlik">Powinni to być ludzie z krwi i kości wyrośli i wychowani z polskiej ziemi...</u>
          <u xml:id="u-44.41" who="#komentarz">(Długotrwałe oklaski)</u>
          <u xml:id="u-44.42" who="#WładysławGawlik">...wyrośli z naszego narodu, którzy rozumieją go i cenią; cechować ich winien wielki patriotyzm i stać ci ludzie powinni zdecydowanie na pozycjach socjalistycznych jako ludzie, którzy wiedzą, że to, co zdobyli i zdobywają, zawdzięczają nowemu ustrojowi Polski socjalistycznej.</u>
          <u xml:id="u-44.43" who="#WładysławGawlik">Obecna sytuacja polityczna w naszym kraju stawia dziś przed nami, członkami ZSL, nowe, większe, polityczne zadania, przede wszystkim zadanie większego zaangażowania w bieżące wydarzenia społeczno-polityczne naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-44.44" who="#WładysławGawlik">Będziemy jako działacze ruchu ludowego bronić nieugięcie zdobyczy socjalistycznych, bronić nieugięcie idei sojuszu robotniczo-chłopskiego.</u>
          <u xml:id="u-44.45" who="#WładysławGawlik">Stać będziemy nadal niewzruszenie na gruncie jednolitego frontu działania gospodarczego i politycznego z Polską Zjednoczoną Partią Robotniczą w dalszej pracy i walce o wszechstronny rozwój naszej ojczyzny — Polski socjalistycznej.</u>
          <u xml:id="u-44.46" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-45">
          <u xml:id="u-45.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Irena Sroczyńska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-46">
          <u xml:id="u-46.0" who="#IrenaSroczyńska">Wysoki Sejmie! Nie ulega wątpliwości, że ostatnie wydarzenia ujawniły w sposób drastyczny i jaskrawy niedostatki naszej pracy wychowawczej wśród młodzieży. Wynikły one ze strony pedagogów, którzy bezpośrednio z tą młodzieżą na co dzień pracowali, a wśród których znaleźli się tacy, których oblicze ideowe zostało ostatnio zdemaskowane jako obce socjalizmowi.</u>
          <u xml:id="u-46.1" who="#IrenaSroczyńska">Wydarzenia ostatnie ujawniły także słabość organizacji młodzieżowych w środowisku studenckim.</u>
          <u xml:id="u-46.2" who="#IrenaSroczyńska">I to, co nas wszystkich najbardziej oburza, ujawniły się tu także, jakże często zaskakujące nas i budzące powszechne potępienie fakty, kiedy to ludzie piastujący odpowiedzialne i wysokie stanowiska państwowe i społeczne, w stosunku do własnych dzieci wykazali bądź zaniedbania wychowawcze, bądź celowy, niewłaściwy, niepatriotyczny kierunek wychowawczy. I te sprawy najbardziej bolą klasę robotniczą i są najtrudniejsze do zrozumienia.</u>
          <u xml:id="u-46.3" who="#IrenaSroczyńska">Ciśnie się bowiem ludziom na usta pytanie, jak można dobrze kierować odpowiedzialnym, ważnym odcinkiem życia politycznego i gospodarczego naszego państwa, jeśli w podstawowej komórce społecznej, jaką jest rodzina, wobec własnych dzieci nie potrafi się, lub celowo nie chce się nadać właściwego kierunku, by wychować swoje dzieci na wartościowych obywateli, członków naszego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-46.4" who="#IrenaSroczyńska">I dlatego, jako poseł i działacz robotniczy, uważam za słuszne to, że rozpoczęto wyciąganie konsekwencji w stosunku do osób odpowiedzialnych politycznie, a stojących na pozycjach niezgodnych z wymogami socjalizmu. Proces ten musi być konsekwentnie realizowany, ale nie żywiołowo, a z ogromną rozwagą i wnikliwą obiektywną oceną.</u>
          <u xml:id="u-46.5" who="#IrenaSroczyńska">Wysoki Sejmie! Ubolewać należy, że posłowie z Koła Poselskiego „Znak”, składając interpelację, nie odcięli się od postawy jednego z przedstawicieli swojego środowiska społecznego — Stefana Kisielewskiego, który z taką pogardą władzę, sprawowaną przez przedstawicieli ludzi pracy, określił mianem dyktatury ciemniaków. Stało się to monetą obiegową dla wielu inspiratorów ostatnich wydarzeń, stojących na pozycjach wrogich klasie robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-46.6" who="#IrenaSroczyńska">Inspiratorom chodziło o wywołanie zamieszek nie mających przecież nic wspólnego z obroną swobód demokratycznych, gdyż posługiwali się jako swoimi „trybunami”, „bohaterami”, osobami dobrze znanymi i skompromitowanymi właśnie za tłumienie swobód demokratycznych.</u>
          <u xml:id="u-46.7" who="#IrenaSroczyńska">Odpowiadając wszystkim tym, którzy będąc oderwani od klasy robotniczej określają ją mianem ciemniaków, stwierdzam, że dają oni tym świadectwo, jak bardzo ich myślenie jest przestarzałe w stosunku do dzisiejszej rzeczywistości.</u>
          <u xml:id="u-46.8" who="#IrenaSroczyńska">Jak można rzucać taką obelgę klasie robotniczej, jak można mówić o rzekomym regresie kultury polskiej, kiedy prawdą do udokumentowania jest, że właśnie w Polsce Ludowej, jak nigdy dotąd, dokonał się ogromny awans kulturalny społeczeństwa, jako całości, a klasy robotniczej przede wszystkim. Wystarczy tylko otworzyć rocznik statystyczny, by się o tym przekonać. A jeszcze lepiej wystarczy przekroczyć bramę jakiejkolwiek fabryki, a stoją one otworem dla naszych naukowców i twórców, by w bezpośrednim kontakcie z załogą przekonać się, jak ogromne stworzone zostały możliwości stałego podwyższania kwalifikacji zawodowych i wiedzy ogólnej klasy robotniczej, jak powszechny jest wśród pracujących pęd do zdobywania wiedzy i jak powszechne jest ich uczestnictwo w różnych przejawach życia kulturalnego. Tylko w roku ubiegłym w przemyśle lekkim blisko 23 tysiące robotników ukończyło różnego rodzaju szkoły i kursy, uzupełniając swoje wykształcenie i kwalifikacje zawodowe.</u>
          <u xml:id="u-46.9" who="#IrenaSroczyńska">Ruch zawodowy w naszym kraju ma niemały wkład w rozbudzaniu zainteresowań wiedzą i w podnoszeniu poziomu kulturalnego klasy robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-46.10" who="#IrenaSroczyńska">Idziemy z książką bezpośrednio do robotnika w zakładzie, tworząc liczne punkty biblioteczne, nawet na oddziałach produkcyjnych. Prowadzimy działalność służącą popularyzacji książki współczesnej, społeczno-politycznej i popularno-naukowej. Choćby tylko Związek Włókniarzy rozbudził trwałe zainteresowanie czytelnicze wśród 120 tysięcy robotników. Stworzyliśmy możliwość czynnego rozbudzania zainteresowań artystycznych dla 14 tysięcy młodych pracowników i dzieci robotniczych. 650 naszych różnych artystycznych zespołów amatorskich wychowuje młodzież i wyłania talenty.</u>
          <u xml:id="u-46.11" who="#IrenaSroczyńska">Docieramy z wiedzą o różnych dziedzinach życia do dziesiątków tysięcy członków załóg robotniczych. Świadomość i poziom klasy robotniczej rosną także wraz z jej społecznym zaangażowaniem w pracach samorządu robotniczego i organizacji społeczno-politycznych.</u>
          <u xml:id="u-46.12" who="#IrenaSroczyńska">Obecnie młody pracownik przemysłu lekkiego, to już w znakomitej większości absolwent szkoły zawodowej czy technikum. Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez nasz Związek, ponad 21 tysięcy młodych pracowników przemysłu lekkiego ukończyło bądź zasadnicze szkoły zawodowe Ministerstwa Oświaty, bądź zawodowe szkoły przyzakładowe, podległe Ministerstwu Przemysłu Lekkiego.</u>
          <u xml:id="u-46.13" who="#IrenaSroczyńska">Szkoła podstawowa przestała już być wystarczającym cenzusem do pracy w zakładzie, i to zarówno z uwagi na postęp techniczny i technologiczny, jak też z uwagi na dążność samych robotników do podnoszenia wiedzy. Badania nasze wykazują, że ponad 50% młodych pracowników chce dalej uzupełniać swoje wykształcenie.</u>
          <u xml:id="u-46.14" who="#IrenaSroczyńska">Wśród szeregu zagadnień dyskutowanych obecnie i wysuwanych przez klasę robotniczą, mocno stawiana jest sprawa rozszerzenia dostępu na wyższe uczelnie dla młodzieży robotniczej. Wprawdzie stworzony został pewien system, który miał gwarantować odpowiedni nabór młodzieży robotniczej i chłopskiej do tych uczelni, ale praktyka dowiodła, że był on niewystarczający. Realizacja tego słusznego postulatu klasy robotniczej wymaga stworzenia odpowiedniego klimatu na uczelniach i kontroli społecznej.</u>
          <u xml:id="u-46.15" who="#IrenaSroczyńska">Ten nowy jakościowo charakter klasy robotniczej stwarza inne, wyższe jej wymagania, stwarza też potrzebę nowego modelu więzi środowiska robotniczego z kadrą techniczną, inteligencją twórczą, placówkami naukowymi i uczelniami. Pragnę tu wspomnieć, że szczególnym uznaniem i sympatią klasy robotniczej cieszą się inicjatywy podejmowane w ramach pracy społecznej przez młodzież studencką, mające na celu poznanie środowiska pracy.</u>
          <u xml:id="u-46.16" who="#IrenaSroczyńska">Do dziś, na przykład, z ogromną sympatią pracownicy zakładów bawełnianych w Prudniku wspominają grupę studentów Uniwersytetu i Politechniki Łódzkiej, którzy w ubiegłym roku swój odpoczynek wakacyjny poświęcili na kontakty z załogą i przeprowadzenie szeregu bardzo pożytecznych prac badawczych. O tym, jak ogromne znaczenie wychowawcze miał ten kontakt młodzieży z fabryką, świadczą wypowiedzi samej młodzieży, która z ogromnym przejęciem opowiadała nam, że po skończeniu studiów musi dołożyć starań, aby przyczynić się do poprawy warunków pracy tej załogi. Głównie chodziło im o likwidację hałasu, który poważnie utrudnia pracę w tkalniach.</u>
          <u xml:id="u-46.17" who="#IrenaSroczyńska">Uznaniem i sympatią społeczeństwa cieszą się także tak zwane „białe niedziele”, organizowane z ogromnym pożytkiem przez młodzież akademii medycznych.</u>
          <u xml:id="u-46.18" who="#IrenaSroczyńska">Sądzę, że takie właśnie społeczne działanie naszej młodzieży studenckiej należy rozwijać i upowszechniać. Jest to bowiem najlepsza forma nawiązywania więzów serdecznej przyjaźni i zrozumienia wspólnoty celów i dążeń.</u>
          <u xml:id="u-46.19" who="#IrenaSroczyńska">Duże znaczenie przywiązujemy także do bezpośrednich kontaktów ludzi nauki ze środowiskiem robotniczym. Że jest to możliwe i przynosi konkretne, pozytywne efekty, świadczą przykłady naszego łódzkiego włókniarskiego podwórka.</u>
          <u xml:id="u-46.20" who="#IrenaSroczyńska">W pracach, podjętych z inicjatywy naszego Związku, bierze aktywny udział wielu pracowników naukowych Uniwersytetu, Politechniki, Akademii Medycznej a także Polskiej Akademii Nauk. Między innymi w opracowaniu wydanej przez nas monografii włókniarzy łódzkich brało udział 30 naukowców różnych specjalności.</u>
          <u xml:id="u-46.21" who="#IrenaSroczyńska">Wynikiem naszej współpracy z wielu naukowcami są cenne opracowania dotyczące, między innymi, problemów adaptacji społeczno-zawodowej i wychowawczej w środowisku pracy, zatrudnienia kobiet, problemy ludzi w wieku przedemerytalnym i inne.</u>
          <u xml:id="u-46.22" who="#IrenaSroczyńska">Wiele z tych tematów było przedmiotem prac magisterskich i doktorskich. Jestem głęboko przekonana, że naukowcy, którzy z nami współpracują, nie tylko mają inne spojrzenie na klasę robotniczą, ale też prawidłowo pojmują swoją rolę wychowawczą wobec młodzieży uniwersyteckiej. Cieszą się też oni sympatią i szacunkiem załóg włókniarskich, a Związek nasz, oceniając wysoko ich postawę i zasługi społeczne, przyznał wielu z nich odznakę zasłużonego działacza naszego związku zawodowego.</u>
          <u xml:id="u-46.23" who="#IrenaSroczyńska">Podobnie z pożytkiem rozwija się nasze współdziałanie ze środowiskiem twórczym. Prowadzimy szeroką akcję popularyzacji sztuki i wychowania estetycznego, fundujemy stypendia twórcom, wiążemy zawodowych artystów z naszym artystycznym ruchem amatorskim i ułatwiamy im zbliżenie do życia i pracy środowisk robotniczych. I myślę, że żaden z tych twórców, którzy poznali rzetelny trud robotnika, nabrali szacunku dla jego pracy, nie byłby w stanie zająć podobnie pogardliwego i obcego klasie robotniczej stanowiska, jak to uczynili niektórzy uczestnicy warszawskiego zebrania literatów.</u>
          <u xml:id="u-46.24" who="#IrenaSroczyńska">Wysoki Sejmie! Oburza mnie interpelacja posłów ze „Znaku”, a między innym oburza mnie fakt, że wśród tych, którzy ją podpisali i którzy kwestionują swobody demokratyczne i politykę kulturalną w naszym kraju, znalazł się także poseł Zawieyski, pełniący przecież wysoką godność członka Rady Państwa. Powstaje także pytanie, w jaki sposób interpelacja, która złożona została do Prezesa Rady Ministrów, trafiła do ośrodków wrogich Polsce Ludowej?</u>
          <u xml:id="u-46.25" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-47">
          <u xml:id="u-47.0" who="#JanKarolWende">Zarządzam 20-minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-47.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 18 do godz. 18 min. 20)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-48">
          <u xml:id="u-48.0" who="#ZenonKliszko">Wznawiam obrady. Udzielam głosu posłowi Jerzemu Zawieyskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-49">
          <u xml:id="u-49.0" who="#JerzyZawieyski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Właściwie z powodu złego stanu zdrowia, nie miałem zamiaru przemawiać, ale wypowiedzi ostatnich dwóch mówców z mego okręgu wyborczego, które zakwestionowały mój udział w Radzie Państwa, spowodowały to, że mimo wszystko zabieram głos. Bardzo rzadko pojawiam się na tej trybunie. Tak się złożyło, że dziś z tej trybuny mówię z wielkim bólem.</u>
          <u xml:id="u-49.1" who="#JerzyZawieyski">Muszę zacząć od mowy Premiera Cyrankiewicza, któremu jestem wdzięczny, że w sposób kulturalny, tak jak to uważał, ocenił naszą interpelację i że nie obraził posłów, którzy tę interpelację podpisali, między innymi, że nie obraził mnie, najstarszego z Koła Poselskiego „Znak”, pisarza, członka Rady Państwa do tej chwili.</u>
          <u xml:id="u-49.2" who="#JerzyZawieyski">Polityka może być traktowana w bardzo różny sposób. Polityka jest także szkołą upokorzenia i tę szkołę upokorzenia Koło Poselskie „Znak” — a ja z nim, z moimi przyjaciółmi — nie raz znosiliśmy.</u>
          <u xml:id="u-49.3" who="#JerzyZawieyski">Muszę zaprotestować, na ile mnie tylko stać, z całej duszy, że nasza interpelacja, która podyktowana została porywem serca, rozumu i sumienia, nie była adresowana do żadnej międzynarodówki, takiej czy owakiej.</u>
          <u xml:id="u-49.4" who="#JerzyZawieyski">Nasza postawa posłów Koła Poselskiego „Znak” może być odczytana przez historię z diariuszów sejmowych, które są w bibliotece tego Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-49.5" who="#JerzyZawieyski">Przewodniczący Koła Poselskiego „Znak” odpowie na ocenę interpelacji tak, jak to uważa za stosowne. Ja mówię tutaj osobiście, chociaż w porozumieniu z Kołem Poselskim „Znak” i ta moja mowa jest moją mową osobistą. Ze wszystkich przemówień, jakie tutaj były dotąd wypowiedziane, oceniających interpelację Koła Poselskiego „Znak”, najbardziej mnie zabolała interpretacja, jaką dał Pan Marszałek Zenon Kliszko, który powiedział między innymi, że ta interpelacja stawia nas poza narodem i że nas izoluje od narodu.</u>
          <u xml:id="u-49.6" who="#JerzyZawieyski">Muszę tutaj uczynić uwagę, że mogą być różne kryteria, kto przynależy do narodu, komu się poczucia narodowego nie kwestionuje. Mnie się wydaje, że najbardziej zawodne są kryteria polityczne, kryteria polityczne oceny, kto do narodu przynależy, a kto nie przynależy.</u>
          <u xml:id="u-49.7" who="#JerzyZawieyski">Ja nie mam w swej naturze cienia ani ochoty tego, bym miał być złośliwy, czy bym miał przypominać pewne rzeczy — ale ja poproszę Pana Marszałka Kliszkę, aby przypomniał sobie, że na tej samej sali także były czynione interpretacje, kto jest poza narodem, kto jest izolowany, a dotyczyło to izolowanie i bycie poza narodem postaci bardzo czcigodnych.</u>
          <u xml:id="u-49.8" who="#JerzyZawieyski">Marszałek Kliszko, którego osobiście miałem szczęście poznać w pewnych sytuacjach, jest człowiekiem głębokim i subtelnym, i wie, że mówiąc takie słowa ciężkie dla mnie do zniesienia, wie, że ja nie jestem tylko posłem, członkiem Rady Państwa, ale, że jestem pisarzem i że moje imię należy do kultury narodu polskiego, niezależnie od tego, czy jako polityk prowadzę politykę błędną czy złą.</u>
          <u xml:id="u-49.9" who="#JerzyZawieyski">Zarzut Pana Marszałka Kliszki dotyczył tego, że Koło „Znak” nie wypowiedziało się na temat przemówienia Obywatela Władysława Gomułki i nie poparło stanowiska partii wobec zaszłych wydarzeń. Na to odpowie zapewne poseł Stomma. Ja mogę powiedzieć od siebie, ponieważ moja mowa jest mową osobistą.</u>
          <u xml:id="u-49.10" who="#JerzyZawieyski">Otóż Pan Marszałek się myli, ponieważ o pewnych faktach nie wie. 7 marca pisałem swój osobisty list do Władysława Gomułki, którego to listu już potem nie wysłałem. W tym liście prosiłem Władysława Gomułkę, aby odezwał się dobrym słowem do narodu polskiego, bo jego słowa naród oczekuje i że zawsze jest to słowo ważne. Obywatel Gomułka nie jest tylko sekretarzem partii. Jest wielkiego formatu Polakiem, któremu naród ufa i który podejmuje zawsze zadania trudne, często niepopularne, ale zawsze podyktowane troską o Polskę, jej rozwój, o jej miejsce wśród narodów świata. Spośród licznych rozmów, jakie miałem szczęście odbywać, zapamiętałem jedną i nie tylko jedną, ale tę zwłaszcza, która mnie umocniła w moich uczuciach patriotycznych dla Polski Ludowej. Chodziło o sprawy gospodarcze i o sprawy przekształceń ekonomicznych naszego kraju na kraj przemysłowy, nowoczesny, zmodernizowany. Tę wiarę w dobrą przyszłość Polski wyniosłem z rozmów z Władysławem Gomułką, za co jestem mu szczerze wdzięczny. Ta wiara zakłada wiele ofiar, wyrzeczeń, trudnych etapów, niełatwych, niepopularnych. Jako pisarz mam wstręt do banału i do schematyzmu. Posypują się teraz listy do Władysława Gomułki. Na ile znam tego człowieka, jest to człowiek skromny, który nie potrzebuje pochlebstw ani ostentacji politycznych. Władysław Gomułka jest człowiekiem historii, a nie każdy sekretarz partii jest człowiekiem historii.</u>
          <u xml:id="u-49.11" who="#JerzyZawieyski">Widzę Go jako postać dramatyczną, z poczuciem odpowiedzialności nie tylko za partię, ale za naród polski, który jest organizmem złożonym, który ma swoje uwrażliwienia, kult imponderabiliów, który ma swoje wielkie wady obok zalet. I o tym także była kiedyś między nami mowa. Muszę wyznać i adresuję to do Pana Marszałka Kliszki, że ja ten naród, taki jaki jest, kocham miłością śmiertelną.</u>
          <u xml:id="u-49.12" who="#JerzyZawieyski">Wierzę, że dla tego narodu kierownictwo polityczne w osobie Gomułki troszczy się o jasną i wielką dla niego przyszłość. Nie oznacza to wcale według mego przekonania, aby partia nie popełniała błędów. Nie chcę ich wyliczać, bo pozytywy przewyższają wszelki rejestr błędów.</u>
          <u xml:id="u-49.13" who="#JerzyZawieyski">Mam osobiste poczucie, że jestem człowiekiem omylnym, a omylność jest cechą człowieczeństwa, a także cechą różnych ideologii, które nie są oderwane od życia. W tym wypadku myślę o partii, która jest przecież związana z życiem, więc i omylna, mimo swych twórczych, ciekawych, interesujących i nawet wielkich pod względem historycznym koncepcji społecznych. Te błędy można zrozumieć. Nic to nie umniejsza autorytetu władzy, jeżeli do tych błędów się przyzna.</u>
          <u xml:id="u-49.14" who="#JerzyZawieyski">Z wielkim moralnym protestem wysłuchałem przemówienia Józefa Ozgi Michalskiego, a także niektórych innych mówców. Sytuacja, jaka zaszła w marcu — to wielka tragedia narodowa, której nie można zbywać dowcipami. Czy są winni? Jak ich dostrzec? Kogo karać? Może wszyscy jesteśmy winni? Powiedzenie Ozgi-Michalskiego, że Koło „Znak” jest resztówką reakcji w Sejmie, należy do wątpliwej wartości dowcipów.</u>
          <u xml:id="u-49.15" who="#JerzyZawieyski">Ponieważ często tu się mówi o Związku Literatów, ja, jako pisarz, chcę w tej sprawie zaznaczyć swoją odmienną ocenę wypowiedzi na ostatnim nadzwyczajnym zebraniu Związku Literatów.</u>
          <u xml:id="u-49.16" who="#JerzyZawieyski">Proszę gorąco o chwilę uwagi i proszę o to, aby nie dominowały emocje, które mógłbym zrozumieć, ale przecież musi też paść głos chociażby rozwagi.</u>
          <u xml:id="u-49.17" who="#JerzyZawieyski">Ja do tego środowiska należę, ja to środowisko przeżyłem bardzo głęboko w okresie, kiedy byłem skazany na 8 lat milczenia, ponieważ nie mogłem się zgodzić na proponowane i administracyjnie egzekwowane postulaty realizmu socjalistycznego. Sprawa nie jest tak prosta, jak się na ogół wydaje. Ja chcę przypomnieć, że nadzwyczajne zebranie pisarzy trzeba oceniać z dłuższej perspektywy niż z jednorazowego faktu burzliwych obrad. Ponieważ w wielu przemówieniach i enuncjacjach prasowych sięga się dalekiej nieraz przeszłości, ja także sięgnę w przeszłość niezbyt oddaloną w czasie.</u>
          <u xml:id="u-49.18" who="#JerzyZawieyski">Pisarze polscy od początku państwa ludowego byli w awangardzie socjalizmu, dając w swych dziełach swoje gorące, żarliwe poparcie dla nowej, budującej się Polski socjalistycznej. Podjęli oni z powagą i odpowiedzialnością postulat realizmu socjalistycznego, byli nawet nieraz bardziej agitatorami niż pisarzami, wierząc w formułę głoszoną oficjalnie, że literatura ma być narodową w formie, socjalistyczną w treści. Gorące serca pisarzy szły ramię w ramię ze współczesną historią, a tę historię tworzyła i wyrażała partia.</u>
          <u xml:id="u-49.19" who="#JerzyZawieyski">A później cóż się okazało? Przyszła tak zwana odwilż, przyszedł sławny XX zjazd partii Związku Radzieckiego, później u nas polski październik. Ludzie, którzy oddali wszystkie swoje siły twórcze, zostali, delikatnie mówiąc, zawiedzeni. Jedni przeżywali to lekko, inni przeżywali nie tylko załamanie wewnętrzne, ale wielki dramat twórców, którym historia podcięła ich racje moralne i racje artystyczne.</u>
          <u xml:id="u-49.20" who="#JerzyZawieyski">Na pierwszym po październiku zjeździe, nie kto inny, lecz ja, który byłem przez 8 lat skazany na nędzę i milczenie, odezwałem się do pisarzy partyjnych ze słowem zrozumienia dla ich dramatu, dla ich trudnej, wręcz tragicznej sytuacji. Słowem przyjaznym apelowałem, aby prędko otrząsnęli się z depresji, że niczemu nie są winni, mówiłem, że literatura jest ich sprawą pierwszą i wielką, a do ówczesnego ministra kultury i sztuki pozwoliłem sobie na cierpką uwagę, że „dłużej pisarza niż dygnitarza”.</u>
          <u xml:id="u-49.21" who="#JerzyZawieyski">Ten dramat pisarzy godzien jest szacunku i trzeba się do tych ludzi odnosić ze zrozumieniem i delikatnością. Nastąpiły potem ze strony władz kontrolujących twórczość artystyczną fakty przypominające dawny nacisk administracyjny. Ból pisarzy, ich zawiedziona wiara wzmogły niechęć do cenzury, do zakazów i wszelkich ograniczeń, zrodziła się nieufność, a z nieufności obawa i podejrzliwość. Nikt z tak zwanych czynników oficjalnych nie umiał znaleźć właściwego pomostu pomiędzy władzą a pisarzami. Jeżeli były czynione takie próby, a były, nie dawały one, niestety, rezultatu. Mieliśmy także i takie paradoksy, jak popieranie tak zwanej czarnej literatury zachodu kwestionującej wszelki sens życia, a z drugiej strony, jeśli idzie o polską literaturę, powściąganie każdej myśli krytycznej lub nawiązującej do prądów artystycznych, jakie przebiegają przez cały świat. Ołówek cenzury robił wiele nierozważnych błędów.</u>
          <u xml:id="u-49.22" who="#JerzyZawieyski">Nadzwyczajny zjazd warszawski nie był jedynym zjazdem, gdzie pisarze upominali się nie tylko o sprawy literackie, ale o sprawy społeczne i sprawy polityki kulturalnej odnoszącej się do twórców.</u>
          <u xml:id="u-49.23" who="#JerzyZawieyski">Zdjęcie z afisza „Dziadów” poruszyło do głębi pisarzy. Byłem jeden z pierwszych, nie wymieniony tu z nazwiska przez pana Premiera, którzy zwrócili się do niego, zdruzgotani moralnie, nie mogąc uwierzyć w decyzję tak bolesną. Byłem zdruzgotany moralnie z dwóch powodów: jako pisarz i jako autor książki, która ostatnio wyszła pt. „Konrad nie chce zejść ze sceny”. W tej książce przeprowadzam sposobem artystycznym tezę, że dzieje narodu można odczytać z dziejów teatru.</u>
          <u xml:id="u-49.24" who="#JerzyZawieyski">Na nadzwyczajnym zebraniu Związku Literatów nie mogłem być, bo leżałem w szpitalu chory na serce, ale chcę powiedzieć rzecz, którą mi nakazuje sumienie. Jeżeli atmosfera na tym zjeździe była burzliwa i gorąca, to dlatego, że pisarzy wiele spraw bolało, że to, co się stało błędem, wyzwoliło ich dramatyczną sytuację jako pisarzy i jako obywateli zatroskanych o los kultury polskiej. Ten, którego coś boli, ulega przewadze emocji i ton mowy odbiegać musi od tonu normalnych rozważań.</u>
          <u xml:id="u-49.25" who="#JerzyZawieyski">Ból ludzki ma swoje prawa, nawet gdyby nie miał realnych uzasadnień.</u>
          <u xml:id="u-49.26" who="#JerzyZawieyski">Obecny tu na sali obywatel Władysław Gomułka zna te sprawy. Jeżeli mówi niespokojnie, nawet nieraz wybuchowo, to ja wiem dlaczego tak mówi. Nie, żeby chciał kogoś dotknąć, czy obrazić, tylko że go coś boli.</u>
          <u xml:id="u-49.27" who="#JerzyZawieyski">Proszę, aby obywatel Władysław Gomułka zrozumiał także innych ludzi, którzy w ferworze, czy w emocjach bólu, mogli mówić rzeczy nieprzemyślane, niewłaściwe, nawet takie rzeczy, które mogły obrazić, którym ja pierwszy się sprzeciwiam. Myślę w tej chwili o przemówieniu Stefana Kisielewskiego.</u>
          <u xml:id="u-49.28" who="#JerzyZawieyski">Ja się nie zgadzam z Kisielewskim w innych kwestiach natury politycznej. Ale znam Kisielewskiego i wiem, że pod maską kpiarza nie jest to cynik, przeciwnie — to człowiek głęboko zaangażowany w życie Polski Ludowej, człowiek prawy, uczciwy i odważny.</u>
          <u xml:id="u-49.29" who="#komentarz">(Głosy protestu)</u>
          <u xml:id="u-49.30" who="#JerzyZawieyski">Nadto jest to wybitny kompozytor polski, wybitny pisarz, którego imię należy do historii literatury i do historii muzyki polskiej. Należy on do chlubnego ogniwa twórców swego nazwiska. Jest synem znanego pisarza i bratankiem wybitnego dramaturga polskiego Jana Augusta Kisielewskiego. Stefan Kisielewski, który w ferworze mówcy, użył sformułowań bardzo niewłaściwych, stawał w obronie rzeczy według swego rozeznania i swego sumienia słusznych i ważnych.</u>
          <u xml:id="u-49.31" who="#JerzyZawieyski">Dnia 11 marca około 10 wieczorem został on pobity, pobity ciężko na schodach w przyczajeniu przez grupę mężczyzn — nie wiadomo przez kogo. Te pięści, które spadły na Kisielewskiego, spadły na przedstawiciela kultury polskiej. Stało się to po raz pierwszy w Polsce Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-49.32" who="#komentarz">(Szum na sali — śmiech. Poseł Łubieński: Płakać trzeba, nie śmiać się).</u>
          <u xml:id="u-49.33" who="#JerzyZawieyski">Inne nazwiska pisarzy, które tu też padły, to czy się je wymienia z ironią, bez szacunku, trzeba pamiętać, że to są chlubne nazwiska literatury polskiej.</u>
          <u xml:id="u-49.34" who="#JerzyZawieyski">Mam tutaj na myśli Jerzego Andrzejewskiego, Mieczysława Jastruna, wybitnego polskiego poetę Antoniego Słonimskiego, którego dramatyczną sytuację wewnętrzną tak pięknie przedstawił Władysław Gomułka w swojej historycznej mowie.</u>
          <u xml:id="u-49.35" who="#JerzyZawieyski">Poseł Ozga-Michalski zaatakował także list Episkopatu, dotyczący wydarzeń marcowych. Według mojej oceny jest to dokument historyczny, list piękny, pełen obywatelskiego stanowiska.</u>
          <u xml:id="u-49.36" who="#JerzyZawieyski">Przechodzę teraz — tak jak wszyscy, i ja mam do tego prawo — do omówienia pokrótce sprawy młodzieży. Wyrażano tu przekonanie, że dyskusje polityczne i wychowanie polityczne przyczynią się do właściwej atmosfery na wyższych uczelniach. Zupełnie słusznie. Muszę tylko poczynić uwagę, że dziś jest to zadanie bardzo trudne, długofalowe i dotychczasowe metody politycznego oddziaływania mogą okazać się zawodne. Przez świat, nie tylko przez Polskę, przebiegają prądy krytyczne, które, jak u nas, bynajmniej nie oznaczają postawy antysocjalistycznej, czy antypatriotycznej. Jednym ze źródeł niepokojów, jaki ogarnia młodzież całego świata i nie tylko młodzież, jest nieufność do historii, a nawet do wszelkiej ideologii. Trzeba zbadać dogłębnie źródła tej nieufności czy tej niechęci, a może ignorancji. Bo czy niechęć do historii oznacza negację włączenia się w nurt historii, czy też jest to spór z historią o historię?</u>
          <u xml:id="u-49.37" who="#JerzyZawieyski">Pozwolę sobie na pewną uwagę.</u>
          <u xml:id="u-49.38" who="#JerzyZawieyski">W świecie współczesnym cennym skrótem pojęciowym, o dużym ładunku humanistycznych treści jest słowo „dialog”. Jest to formuła stosowana w życiu umysłowym, ideowym i politycznym. Dialog postuluje płaszczyznę porozumienia pomiędzy przeciwnymi stanowiskami. O dialogu w świecie współczesnym mówią politycy, ideologowie, filozofowie, nawet papieże.</u>
          <u xml:id="u-49.39" who="#JerzyZawieyski">Możnaby zaryzykować twierdzenie, wywiedzione z doświadczeń życia, że istotną tendencją współczesności jest dialog, jako forma porozumiewania się między ludźmi odmiennych przekonań ideologicznych, odmiennych ras i kultur. Warunkiem dialogu, poza obustronną dobrą wolą, jest postawa szacunku dla cudzej odmienności, chęć zrozumienia cudzej racji, swoista transcendencja na drugiego człowieka, którego nie chce się pochłonąć, zagarnąć czy przeinaczyć, lecz z którym chce się wspólnie czegoś szukać. Jeżeli tak, to trzeba coś z własnej racji zawiesić, a nawet zakwestionować, aby w pełni objąć obiektywność drugiej strony, a także, by obudzić w nas poczucie, że sens życia nie jest tylko w nas samych, lecz również poza nami.</u>
          <u xml:id="u-49.40" who="#JerzyZawieyski">W dialogu nie zawsze chodzi o zaproszenie do rozważania czegoś, co jest różne i odmienne, ale także o to, co nam jest wspólne, nam — ludziom współczesnej epoki. Tym, co w każdym rodzaju dialogu jest punktem wyjścia i dojścia, to oprócz solidarności — duch braterstwa. To ostatnie słowo nie jest za wielkie, ani za mocne, nawet jeśli je przemilczamy, bo ono porusza w nas pragnienia nie zawsze w pełni uświadomione, aby wspólnie szukać i wspólnie iść.</u>
          <u xml:id="u-49.41" who="#JerzyZawieyski">Właśnie taki dialog prowadziła młodzież ze swoimi profesorami i niektórymi rektorami. Należy się wdzięczność profesorom, że okazali w ten sposób szacunek młodzieży i zrozumienie dla jej niepokoju. Zarówno młodzież jak i profesorowie wiedzą, że paląca sprawa demokratyzacji życia może się stać u nas w obrębie socjalizmu, lecz nie wbrew socjalizmowi, w obrębie partii, lecz nie przeciw partii.</u>
          <u xml:id="u-49.42" who="#JerzyZawieyski">I o taki dialog młodzież występowała w swoich rezolucjach, o taki dialog występuje także „resztówka reakcji”, czyli Koło Poselskie „Znak” w Sejmie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-49.43" who="#JerzyZawieyski">11 lat mojej pracy w Sejmie i w Radzie Państwa Jest dostateczną moją legitymacją, czy jestem przybrany w obcy strój opozycjonisty czy w strój inny, jak był łaskaw to zauważyć pan Marszałek Kliszko. Muszę przypomnieć tym, co mnie zakwalifikowali, że jestem poza narodem i tym, że należę do resztówki reakcji, że na terenie zagranicznym usiłowałem zrobić tyle dobrego dla Polski Ludowej, na ile było mnie stać.</u>
          <u xml:id="u-49.44" who="#JerzyZawieyski">Muszę przypomnieć, choć to nie jest w dobrych obyczajach człowieka skromnego, za jakiego się uważam, że byłem jedynym Polakiem, człowiekiem świeckim, który miał szczęście rozmawiać w cztery oczy z wielkim Papieżem Janem XXIII i z Pawłem VI. Rozmowy dotyczyły Polski Ludowej, mojej ojczyzny, wobec której mam poczucie służebności.</u>
          <u xml:id="u-49.45" who="#JerzyZawieyski">Pomawianie mnie, że podpisując interpelację, adresowałem ją do ulicy, do Wolnej Europy, do syjonistów, uderza we mnie ciosem bardzo ciężkim. Czy to jest zła wola, dyskredytacja, obraza — nie chcę nikomu przypisywać tych intencji. Może to jest tylko nieopatrzne, w ferworze wypowiedziane sformułowanie, ale oświadczam, że wiele sił, energii, czasu, myśli poświęcałem w ciągu 11 lat, jako człowiek dobrej woli, Polsce Ludowej, socjalistycznej. Wierzę w jej przyszłość, co nie oznacza, abym nie bolał nad błędami, jakie nieraz władza naszego kraju popełnia.</u>
          <u xml:id="u-49.46" who="#JerzyZawieyski">Jestem nie tylko posłem, mam zaszczyt być członkiem Rady Państwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, służę Polsce nie tylko działalnością polityczną, ale działalnością literacką. Ostatnie moje książki, to książki o Polsce, książki do dna duszy zaangażowane; wysnute z zamyśleń nad historią przeszłą i teraźniejszą naszego narodu.</u>
          <u xml:id="u-49.47" who="#JerzyZawieyski">Jestem złym posłem, bo rzadko odwiedzam swój okręg wyborczy z powodu coraz gorszego stanu zdrowia...</u>
          <u xml:id="u-49.48" who="#komentarz">(Głos: to dobrze),</u>
          <u xml:id="u-49.49" who="#JerzyZawieyski">...ale do swoich wyborców i do całego społeczeństwa odzywam się jako pisarz, jako jeden z twórców kultury narodowej. Jakie jest to moje słowo pisarskie, nie do mnie należy ocena. Boli mnie tylko to, że z autorytatywnych ust usłyszałem, i jestem w izolacji i poza narodem. To jest zarzut zbyt ciężki, abym mógł przejść nad nim z lekkim sercem.</u>
          <u xml:id="u-49.50" who="#JerzyZawieyski">Ponieważ do tej chwili mam zaszczyt być członkiem Rady Państwa, a tę godność — przyznaną mi przez Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — traktowałem jako zobowiązanie patriotyczne i moralne, proszę Pana Marszałka o to, aby Sejm wyraził votum zaufania do mnie, a w przeciwnym wypadku — aby mnie zwolnił z zaszczytnego stanowiska członka Rady Państwa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-50">
          <u xml:id="u-50.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Czesław Burski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-51">
          <u xml:id="u-51.0" who="#CzesławBurski">Wysoki Sejmie! Zajęci pracą rolnicy śledzą z uwagą i troską aktualną sytuację polityczną w kraju. Pragną bowiem spokoju i możliwości twórczej pracy dla realizacji zadań stojących przed naszym rolnictwem.</u>
          <u xml:id="u-51.1" who="#CzesławBurski">Doceniając, że władza ludowa dała wsi historyczną i jedyną w swoim rodzaju szansę odrobienia wiekowych zaniedbań, rolnicy nie zapominają, że właściwe podejście do spraw wsi i rolnictwa datuje się szczególnie od 1956 roku. Wówczas to w pamiętnym Październiku zrodziły się zręby tego, co dziś nazywamy nową polityką rolną, która zyskała poparcie całego społeczeństwa wsi.</u>
          <u xml:id="u-51.2" who="#CzesławBurski">Efekty tej polityki są dostrzegalne w każdej wsi i gromadzie, w każdym rejonie naszego kraju. Wieś zna inicjatorów i twórców nowego modelu naszego rolnictwa; mogą oni być pewni całkowitego poparcia i wdzięczności za odwagę, mądrość polityczną i poczucie sprawiedliwości, na którą wieś polska tak długo czekała.</u>
          <u xml:id="u-51.3" who="#CzesławBurski">Taka, a nie inna, jest odpowiedź wsi polskiej tym wszystkim, którzy mają co do tego jakiekolwiek złudzenie.</u>
          <u xml:id="u-51.4" who="#CzesławBurski">Powyższe stwierdzenia nie będą pomniejszone, jeżeli jednocześnie zaznaczę, że w moim odczuciu i w odczuciu poważnej części społeczeństwa wiejskiego, słuszna i pożyteczna polityka rolna napotyka wiele przeszkód i trudności w jej realizacji. Nie sposób nie zauważyć, że zbyt wiele obserwujemy w naszym rolnictwie objawów słabości i niedomagań, mających swoje źródło w zjawiskach subiektywnych. Chcę być dobrze zrozumiany. To, co mówię, nie obciąża bynajmniej inicjatorów polityki rolnej, lecz jej bezpośrednich i pośrednich realizatorów.</u>
          <u xml:id="u-51.5" who="#CzesławBurski">Jednym z hamulców w rozwoju polskiego, rolnictwa jest, moim zdaniem, brak wystarczającej ilości wysoko kwalifikowanej kadry specjalistów rolnych i specjalistów w zakładach i instytucjach obsługujących rolnictwo.</u>
          <u xml:id="u-51.6" who="#CzesławBurski">W powiecie poddębickim, na przykład, tylko jeden agronom gromadzki — na ogólną ilość 23 — posiada wyższe wykształcenie rolnicze. W dwóch gromadach nie ma aktualnie agronomów, a pewna część agronomów nie po-, siada nawet średniego wykształcenia rolniczego. Na ogólną ilość 10 zootechników, tylko jeden posiada odpowiednie kwalifikacje do tej pracy. Stanowiska agromeliorantów, a także organizatorów produkcji rolnej w gminnych spółdzielniach w 100% obsadzone są przez ludzi do tego nie przygotowanych.</u>
          <u xml:id="u-51.7" who="#CzesławBurski">Czy w tej sytuacji nie należy mieć obawy o dalszy rozwój produkcji rolnej, a zwłaszcza takich podstawowych działów, jak uprawa zbóż i pasz oraz hodowla?</u>
          <u xml:id="u-51.8" who="#CzesławBurski">Wagę problemu pogłębia fakt, że podobna sytuacja występuje w wielu zakładach obsługujących rolnictwo.</u>
          <u xml:id="u-51.9" who="#CzesławBurski">W 1968 r. na 31 osób zatrudnionych w kadrze technicznej Przedsiębiorstwa Wodno-Melioracyjnego, są 2 osoby z wykształceniem wyższym, 18 osób z wykształceniem średnim, 6 osób z niepełnym średnim i 5 z podstawowym. Zaledwie 5 osób posiada uprawnienia do prowadzenia samodzielnej budowy.</u>
          <u xml:id="u-51.10" who="#CzesławBurski">Czyż więc w świetle tego nie należy spojrzeć krytycznie na obecny system kształcenia kadr dla rolnictwa?</u>
          <u xml:id="u-51.11" who="#CzesławBurski">Według danych Głównego Urzędu Statystycznego zawartych w Roczniku Statystycznym, w 1966/67 r. kształci się w 7 uczelniach rolniczych kraju 17.681 studentów, ponadto w tymże samym roku w średnich szkołach rolniczych stopnia licealnego pobiera naukę 28.360 uczniów. Łącznie więc ponad 46 tys. młodych ludzi kształci się w zawodzie rolniczym, nie licząc kształcących się zaocznie 7.185 słuchaczy na studiach wyższych i ponad 17 tys. uczniów w technikach rolniczych, ogrodniczych i melioracyjnych.</u>
          <u xml:id="u-51.12" who="#CzesławBurski">Jakie zatem przyczyny powodują ciągły deficyt tych kadr, szczególnie tych pracujących bezpośrednio z rolnikiem, a więc w gromadzie?</u>
          <u xml:id="u-51.13" who="#CzesławBurski">Znów posłużę się danymi GUS. Oto w 1966/67 r. skład studentów uczelni rolniczych przedstawiał się następująco: robotnicy — 21,6%, chłopi — 33,1%, pracownicy umysłowi — 40,2%, rzemieślnicy — 4,3%, inni — 0,8%. Tak więc zaledwie 1/3 studentów szkół rolniczych pochodzi z rodzin chłopskich.</u>
          <u xml:id="u-51.14" who="#CzesławBurski">Na pewno byłoby rzeczą chwalebną, gdyby młodzi ludzie spośród inteligencji pracującej i klasy robotniczej kończyli szkoły rolnicze i szli pracować na rzecz rolnictwa. Ale czy tak jest rzeczywiście? Aby odpowiedzieć na to pytanie, warto przeanalizować z kolei skład absolwentów uczelni rolniczych w 1966/67 r. Młodzież z rodzin robotniczych stanowi 19% absolwentów, chłopskich — 41%, pracowników umysłowych — 34,8%, rzemieślniczych — 5%, innych — 0,4%. Widać zatem, że najwyższą wytrwałością w zdobywaniu zawodu rolnika wykazuje się młodzież pochodzenia chłopskiego, największy odsiew uwidacznia się wśród studentów pochodzenia inteligenckiego. Dlatego też wydaje się, że trzeba poddać gruntownej rewizji system rekrutacji kandydatów do szkół średnich i wyższych, w tym również rolniczych. Bolesna nauka ostatnich dni nie pozostawia złudzeń, że rewizja taka staje się koniecznością.</u>
          <u xml:id="u-51.15" who="#CzesławBurski">Droga młodzieży chłopskiej do bram wyższych uczelni była zawsze najeżona przeszkodami, które jednak upór i wytrwałość potrafiły często pokonać.</u>
          <u xml:id="u-51.16" who="#CzesławBurski">Trzeba niestety stwierdzić, że i dziś ta droga nie jest zbyt łatwa, mimo ogromnej rozbudowy naszego szkolnictwa. Wiadomo, że start życiowy młodzieży robotniczej i chłopskiej jest znacznie trudniejszy niż młodzieży z innych grup społecznych. Odpowiednie resorty powinny jednak zapewnić taki system rekrutacji na studia, który pozwoli na zlikwidowanie rażących dysproporcji w zakresie kształcenia kadr młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-51.17" who="#CzesławBurski">Mówiąc o sprawie kształcenia, należy zwrócić uwagę na problem pracy ideowo-wychowawczej wśród młodzieży. W świetle ostatnich wydarzeń w kraju okazuje się, że dotychczasowy proces wychowawczy młodzieży był niewystarczający. Młodzież może i powinna być zainteresowania życiem społeczno-politycznym kraju, nie wolno jednak wykorzystywać zapału i energii młodzieży do rozgrywek politycznych o sprawy niezgodne z interesami tej młodzieży i społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-51.18" who="#CzesławBurski">Obecne pokolenie naszej młodzieży kształcącej się w szkołach obejmie w przyszłości kierownictwo w życiu społecznym i gospodarczym naszego kraju. Wobec tego oblicze ideowe i moralne młodzieży będzie miało decydujący wpływ na charakter polityki naszego kraju, w tym również przemian naszego rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-51.19" who="#CzesławBurski">Wydaje się, że najwyższy czas, aby na wyższych uczelniach zapanowały bardziej demokratyczne stosunki. Nie można pozwolić na to, aby jedna grupa młodzieży popisywała się swoją zamożnością i luksusowymi samochodami sprowadzanymi z zagranicy za ciężko zdobyte dewizy, podczas gdy inna grupa zdobywa niezbędne na utrzymanie środki finansowe, podejmując pracę zarobkową przy sprzątaniu czy innych pracach. Taka atmosfera na uczelniach nie sprzyja kształtowaniu właściwych postaw ludzkich i obywatelskich i powoduje szkodliwe kompleksy.</u>
          <u xml:id="u-51.20" who="#CzesławBurski">Pewna część naszego społeczeństwa wykazuje niewłaściwy stosunek do spraw wsi i rolnictwa, niezrozumienie jego roli i znaczenia dla kraju. Przykładem tego są fakty obraźliwych sformułowań, jakie padały podczas ekscesów w Warszawie, które poniżały rangę zawodu i godność producenta rolnego. Oznacza to, że nie wszyscy w naszym kraju orientują się, jakie jest znaczenie rolnictwa w ogólnym rozwoju gospodarki narodowej, w tworzeniu dochodu narodowego i wzroście stopy życiowej mieszkańców miast i wsi.</u>
          <u xml:id="u-51.21" who="#CzesławBurski">Sojusz robotniczo-chłopski jest główną siłą naszego narodu i nie można dopuścić, aby nieodpowiednie elementy podważały jego założenia.</u>
          <u xml:id="u-51.22" who="#CzesławBurski">Warto jednakże zwrócić uwagę, że dotychczas nie potrafiliśmy wyeliminować szeregu istotnych niedomogów w tym zakresie, jak zbyt słabego oddziaływania na rolnictwo ze strony instytutów doświadczalnych, które w niewystarczającym zakresie przenoszą wyniki swoich doświadczeń bezpośrednio do gospodarstw chłopskich.</u>
          <u xml:id="u-51.23" who="#CzesławBurski">Rzecz oczywista, że usprawnienia w zakresie zarządzania i obsługi rolnictwa trzeba łączyć z potrzebą dalszej mobilizacji społecznej rolników, podnoszenia ich kwalifikacji i gospodarności, gdyż wszystkie powyższe czynniki będą warunkować szybszy rozwój rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-51.24" who="#CzesławBurski">Poważną przeszkodę w naszym życiu społeczno-gospodarczym stanowią takie ujemne zjawiska, jak: klikowość, kumoterstwo, nieprzestrzeganie zasad praworządności, nadużycia gospodarcze dokonywane przez grupy, dla których nic nie istnieje poza własnym egoistycznym interesem.</u>
          <u xml:id="u-51.25" who="#CzesławBurski">Niepokojącym objawem, jaki tu i ówdzie daje się obserwować, jest osłabienie inicjatywy i działalności społecznej szeregu środowisk, co jest często wynikiem nieliczenia się z opinią społeczną i dyrygowania organami samorządowymi. Powoduje to wypaczenie kierunków działania, prowadzi do bierności i zaniku kontroli społecznej.</u>
          <u xml:id="u-51.26" who="#CzesławBurski">Wysoki Sejmie! Atmosfera polityczna na wsi jest dobra. Wieś jest żywo zainteresowana w dalszej realizacji przemian socjalistycznych, w podnoszeniu na wyższy poziom naszej gospodarki narodowej, oświaty i kultury.</u>
          <u xml:id="u-51.27" who="#CzesławBurski">Chłopi polscy z oburzeniem przyjmują wiadomości o szkalowaniu narodu polskiego w samym kraju i poza jego granicami.</u>
          <u xml:id="u-51.28" who="#CzesławBurski">Byliśmy zawsze wierni narodowi i ojczyźnie, zawsze też opowiadamy się za postępem, pokojem i socjalizmem.</u>
          <u xml:id="u-51.29" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-52">
          <u xml:id="u-52.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Jerzy Bukowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-53">
          <u xml:id="u-53.0" who="#JerzyBukowski">Wysoka Izbo! Moje krótkie wystąpienie chcę poświęcić kilku sprawom może marginalnym w stosunku do głównego tematu dzisiejszej debaty. Oto one. Chcę zatrzymać się nad sprawą informacji, pracy polityczno-wychowawczej w szkolnictwie wyższym i umocnieniu politycznej jedności społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-53.1" who="#JerzyBukowski">W wypadkach marcowych problem informacji, braku informacji i wrogiej, bądź głupotą dyktowanej dezinformacji, zajął poważne miejsce. Nie tylko dlatego, że stał się przedmiotem większości rezolucji studenckich i haseł wiecowych. Opóźniona, jednostronna i niepełna informacja mogła doprowadzić i doprowadziła w wielu przypadkach do pogłębienia narastających napięć i rozszerzenia ich zasięgu. Nie nawracam do spraw wielokrotnie już omawianych: granic jawności życia publicznego stawianych przez rację stanu — z jednej strony, a politycznej szkodliwości ograniczeń informacji — z drugiej strony.</u>
          <u xml:id="u-53.2" who="#JerzyBukowski">Nadmierne ograniczenie i jednostronność informacji nie służą ani przenoszeniu inspiracji kierownictwa politycznego kraju do społeczeństwa, ani rozeznaniu przez to kierownictwo opinii szerokich kręgów społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-53.3" who="#JerzyBukowski">Chcę zatrzymać się na konkretnym przykładzie ilustrującym „zapotrzebowanie” na informację i realizację informacji.</u>
          <u xml:id="u-53.4" who="#JerzyBukowski">Na jednym z ostatnich spotkań ze studentami — to było w sobotę ubiegłego tygodnia — wśród kartek z pytaniami znalazła się jedna z treścią następującą: „Dlaczego prace Sejmu otoczone są tajemnicą? Są tylko niektóre wypowiedzi popierające oficjalne stanowisko. Brak natomiast... głosów krytycznych pod adresem rządu”. Wyjaśniłem, że pytanie, jak wiele innych, zawiera uproszczenia. Powiedziałem o trybie dokumentacji i publikacji wystąpień poselskich. Zwróciłem uwagę na ograniczenia wynikające z tematyki omawianej szczegółowo w komisjach.</u>
          <u xml:id="u-53.5" who="#JerzyBukowski">Stwierdziłem, że osobiście nie doznałem nigdy w relacjonowaniu moich wystąpień wypaczeń treści, jeżeli nawet nuty krytyczne były tonowane.</u>
          <u xml:id="u-53.6" who="#JerzyBukowski">W dzień później prasa niedzielna z 7 kwietnia przyniosła sprawozdanie z posiedzenia Komisji Oświaty i Nauki poświęconego informacji Ministra i dyskusji nad aktualną sytuacją w szkołach wyższych.</u>
          <u xml:id="u-53.7" who="#JerzyBukowski">Temat o niezwykłej aktualności, relacja prasowa, na którą społeczeństwo czekało z żywym zainteresowaniem. Czy została w tej informacji spełniona spodziewana zmiana stylu — nota bene wiele postulatów młodzieży studenckiej adresowanych było również do Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-53.8" who="#JerzyBukowski">W tym szczególnym przypadku potrzebna była elastyczność w schemacie relacji PAP. Fakt, że poświęcono w rubryce z prac Sejmu łącznie prawie 3 kolumny posiedzeniu Komisji Oświaty i Nauki, nie może zadowolić. Na dyskusję — której ciekaw jest czytelnik — poświęcono zaledwie 2/3 jednej kolumny, resztę zajęła informacja Ministra — przydałby się nota bene pełny tekst tej informacji — i uchwała Komisji.</u>
          <u xml:id="u-53.9" who="#JerzyBukowski">Nie chcę wprowadzać nuty osobistej, ale pominięcia wszelkich krytycznych elementów moich wystąpień w czasie dyskusji, obdarzenia mnie czterema wierszami, które bez kontekstu stanowią truizm, nie mogę uznać za przykład wejścia informacji prasowej z prac Sejmu na nowe tory. Nie liczę mojej działalności społecznej linijkami tekstu sprawozdań prasowych. Ale tutaj — przykładowo — chodzi o inną rzecz. O domysły, co powiedziałem w czasie 6-godzinnej przeszło debaty komisyjnej — a czas tej debaty jakoś przeniknął na miasto — i co zostało „ocenzurowane” (mówię w cudzysłowie). A przecież mówiłem rzeczy, z których tylko bardzo nieliczne ja sam skreśliłbym z diariusza sejmowego jako bardzo wewnątrzkomisyjne wypowiedzi.</u>
          <u xml:id="u-53.10" who="#JerzyBukowski">W całości relacja z dyskusji (zabierało głos 13 posłów) i treść uchwały nie wiążą się dostatecznie ze sobą, a taki związek był w danym (przypadku wyraźny. Taka informacja nie jest informacją dla krytycznego czytelnika.</u>
          <u xml:id="u-53.11" who="#JerzyBukowski">W konkluzji, odbiegając od szczegółowości przytoczonego przykładu, można stwierdzić, że sprawa nienależytej informacji jest chyba jedną z głównych bolączek naszego życia publicznego.</u>
          <u xml:id="u-53.12" who="#JerzyBukowski">Wadliwa informacja rodzi w społeczeństwie nieufność, a nieufność utrudnia utrzymanie niezbędnego zakresu poufności w sprawach o państwowym znaczeniu.</u>
          <u xml:id="u-53.13" who="#JerzyBukowski">Obywatele Posłowie! Przechodzę do drugiego punktu mojej wypowiedzi. Jest nim problem pracy polityczno-wychowawczej w naszych szkołach wyższych.</u>
          <u xml:id="u-53.14" who="#JerzyBukowski">Braki w ukształtowaniu politycznym naszych studentów upatruje się:</u>
          <u xml:id="u-53.15" who="#JerzyBukowski">— po pierwsze — w niedostatecznej pracy młodzieżowych organizacji politycznych ZMS i ZMW,</u>
          <u xml:id="u-53.16" who="#JerzyBukowski">— po wtóre — w niedostatecznej trosce uczelnianych organizacji partyjnych o rozwój i należytą pracę tychże organizacji ideowych,</u>
          <u xml:id="u-53.17" who="#JerzyBukowski">— po trzecie — w słabym realizowaniu programowych treści przedmiotów ekonomiczno-społecznych, a w szczególności podstaw nauk politycznych,</u>
          <u xml:id="u-53.18" who="#JerzyBukowski">— po czwarte — w słabym i nie dość powszechnym zaangażowaniu kadry naukowo-dydaktycznej,</u>
          <u xml:id="u-53.19" who="#JerzyBukowski">— i wreszcie — w niedomogach pracy masowej organizacji studenckiej ZSP w tej dziedzinie.</u>
          <u xml:id="u-53.20" who="#JerzyBukowski">Smutnym faktem jest, że istotnie w ostatnich zaburzeniach na terenie szkół wyższych — ściślej, niektórych szkół wyższych w kraju — żadna z wymienionych organizacji, jako organizacja, nie zaś pojedynczy działacze lub małe grupki aktywu, nie zdołała odegrać roli modelującej żywiołowy rozwój wypadków wywołanych impulsem zorganizowanej grupy uniwersyteckiej, nie mającej raczej wpływów na innych uczelniach.</u>
          <u xml:id="u-53.21" who="#JerzyBukowski">Pozorny stan równowagi wypracowany wieloma laty pracy po Październiku studenckim w 1957 r. okazał się chwiejny, a wynik pracy wychowawczej mało skuteczny.</u>
          <u xml:id="u-53.22" who="#JerzyBukowski">Kiedy dziś stoimy ponownie przed trudnym zadaniem przywrócenia zakłóconej równowagi — mało tego — zamiany tego stanu równowagi na ofensywność polityczną środowiska studenckiego, wspierającą budownictwo socjalistyczne w naszym kraju, to trzeba się głęboko zastanowić, jak postępować, żeby nie powtórzyć błędów przeszłości. Błędów, które zostały popełnione, gdyż tylko fakty liczą się w polityce, a fakty dowiodły nieudolności pracy politycznej w szkołach wyższych.</u>
          <u xml:id="u-53.23" who="#JerzyBukowski">Moja diagnoza nie jest z pewnością jedynie słuszną. Ma jednak tyle cech prawdopodobieństwa, że ośmielam się przedstawić ją Wysokiej Izbie. Opieram tę diagnozę przede wszystkim na dobrej znajomości stosunków w jednej szkole. Jednej, ale dostatecznie dużej, aby doświadczenie mogło być reprezentatywne. Konfrontacja z niektórymi innymi uczelniami pozwala mi przypuszczać, że osąd mój może mieć szerszy zakres. Twierdzę po prostu, że wszystkie wymienione nurty pracy polityczno-wychowawczej nie tylko płynęły od siebie niezależnie, zamiast być ogniwami tego samego łańcucha, lecz — co trzeba podkreślić jako chorobę główną — często przeszkadzały sobie w pracy.</u>
          <u xml:id="u-53.24" who="#JerzyBukowski">ZMS i ZMW wyżywały się nadmiernie, konkurując z ZSP w akcjach i pracach stanowiących wyraźną domenę tego ostatniego: pomoc materialna, praktyki zagraniczne, wycieczki krajowe i zagraniczne, imprezy klubowe typu rozrywkowego itd. Zaniedbywały natomiast pogłębioną pracę ideologiczną i nie rozwijały należycie pracy w ramach swych — przecież ogólnokrajowych, a nie tylko uczelnianych — organizacji poza uczelnią, na przykład na terenie zakładów pracy, w których studenci odbywają praktyki. Spory kompetencyjne w zakresie pracy wychowawczej, konkurencja w akcjach ekonomicznych i kulturalnych zabierały zbyt wiele czasu aktywowi organizacji młodzieżowych.</u>
          <u xml:id="u-53.25" who="#JerzyBukowski">Aktyw partyjny, zajęty często — proszę kolegę Żabińskiego o wybaczenie tego sformułowania — wprost „niańczeniem” ZMS i ZMW i skłopotany nieraz ich działalnością, nie dostrzegał możliwości politycznej pracy poprzez masową organizację studencką ZSP. A jeżeli nawet możliwość tę widział, to nie mógł jej dać pomocy poza deklaracjami dobrych życzeń.</u>
          <u xml:id="u-53.26" who="#JerzyBukowski">Wadliwa praca niektórych partyjnych organizacji oddziałowych, niektórych ich bardziej aktywnych niż autorytatywnych przedstawicieli potrafiła wytworzyć nastrój swego rodzaju monopolu na pracę polityczną na poszczególnych wydziałach.</u>
          <u xml:id="u-53.27" who="#JerzyBukowski">W wielu przypadkach następowało nie kierowanie lub opieka nad pracą ZMS, a próby komenderowania tą organizacją studencką i tłumienia odruchów zdrowej krytyki. Ten stan rzeczy pozwalał na ustawienie się dużej części pracowników naukowo-dydaktycznych na pozycjach — mówię w cudzysłowie — „apolitycznych”, na pozycjach niezaangażowania w sprawy wychowania socjalistycznego. Grupy oddanych pracy wychowawczej bezpartyjnych pracowników nauki nie zawsze znajdowały dobry klimat dla swej działalności. Czujność, by monopol wychowania politycznego nie został naruszony, w licznych przypadkach paraliżowała inicjatywy pogłębiania pracy wychowawczej poprzez sam proces dydaktyczny.</u>
          <u xml:id="u-53.28" who="#JerzyBukowski">Nowym i znów niezależnie działającym specjalistą od „wychowania politycznego” okazały się, niestety, w pewnych przypadkach studia podstaw nauk politycznych.</u>
          <u xml:id="u-53.29" who="#JerzyBukowski">Interesujących się tym zagadnieniem odsyłam po prostu do artykułu w numerze 8 „Polityki” z lutego bieżącego roku.</u>
          <u xml:id="u-53.30" who="#JerzyBukowski">Kiedy dziś w artykułach i relacjach prasowych czytam o tym, jak „wychowywać” młodzież i jak wspomagać ZMS, aby zdobył autorytet w środowiskach studenckich, to — proszę wybaczyć — nie odnoszę wrażenia, żeby nauki przeszłości zostały wykorzystane.</u>
          <u xml:id="u-53.31" who="#JerzyBukowski">Dopóki nie zrozumiemy, że kształcenie polityczne, to przede wszystkim rozwinięcie zdolności wartościowania zjawisk społecznych i gospodarczych w odniesieniu do wzorca podstawowego, lub — jeśli ktoś woli — nadrzędnego, jakim jest interes państwa i narodu, dotąd nie uczynimy z obowiązku myślenia politycznego istotnego warunku kwalifikacji inteligenckich w społeczeństwie socjalistycznym, dotąd błądzić będziemy w naszej pracy kształcenia młodej inteligencji zawodowej.</u>
          <u xml:id="u-53.32" who="#JerzyBukowski">Nie utrzymujmy monopolu na kształcenie polityczne. Myślenie i angażowanie się polityczne jest obowiązkiem nauczycieli wszelkich szczebli, w tym nauczycieli akademickich.</u>
          <u xml:id="u-53.33" who="#JerzyBukowski">O zaangażowaniu politycznym w najmniejszym stopniu stanowić powinny słowa. Postawa i działanie świadczą z siłą o wiele większą.</u>
          <u xml:id="u-53.34" who="#JerzyBukowski">W ostatnich stwierdzeniach zamyka się w istocie treść trzeciego punktu, jaki chciałem poruszyć: umodnienie jedności politycznej społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-53.35" who="#JerzyBukowski">W nawiązaniu do środowisk studenckich, trzeba stwierdzić że — w wyniku nieudanych zabiegów wychowawczych — oblicze polityczne ogółu młodzieży było właściwie wielką nieznaną. Spotykało się wręcz twierdzenia o apolityczności, bezideowości, ba — jeszcze gorzej — o postawach kosmopolitycznych i antypatriotycznych młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-53.36" who="#JerzyBukowski">Wypadki marcowe stały się w tej mierze odkryciem rewelacyjnych prawd. Masy studenckie zdołały bardzo prędko odciąć się od antypaństwowych i awanturniczych w swych zamierzeniach inspiracji.</u>
          <u xml:id="u-53.37" who="#JerzyBukowski">Jeśli podniosły głos protestu przeciwko formom przywracania ładu przez organy władzy, to ujawniły przy tym równocześnie taką głębię patriotyzmu, tak szczerą afirmację socjalistycznych zasad ustrojowych Polski, takie poczucie odpowiedzialności za zadania, jakie już za parę lat na te młodzież spadną, że w rezultacie można dojść do sformułowania również pozytywnych ocen wydarzeń marcowych. Do wiary w patriotyzm! polskiej młodzieży, w jej oddanie sprawie budowy socjalizmu w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-53.38" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-54">
          <u xml:id="u-54.0" who="#ZenonKliszko">Głos mą poseł Stanisław Stomma.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-55">
          <u xml:id="u-55.0" who="#StanisławStomma">Wysoki Sejmie! Wchodzę na tę trybunę, ażeby złożyć oświadczenie w imieniu Koła Poselskiego „Znak”. W mowie pana Premiera zostało poruszonych bardzo wiele ciekawych i interesujących problemów, które zasługiwałyby na szerszą dyskusję. Istnieje więc naturalna tendencja do włączenia się w dyskusję. Poprzestanę jednak na oświadczeniu. Trudno nam jest prowadzić dzisiaj, w tych warunkach napięcia i przy tych powtarzających się na nas atakach, jakąś spokojną dyskusję. Zresztą kolega Zawieyski przemawiał tutaj i w sposób bardzo istotny powiedział, to co nam wszystkim na sercu leży i co byśmy chcieli powiedzieć.</u>
          <u xml:id="u-55.1" who="#StanisławStomma">Nie możemy jednak pominąć milczeniem pewnych zarzutów, które były tu sformułowane. Najpierw sprawa interpelacji. Jeżeli chodzi o naszą interpelację, złożoną do pana Premiera Cyrankiewicza, trzeba tu rozróżnić, sądzę, dwie sprawy. Jedna — to sprawa, która była głównie przedmiotem zarzutów, a mianowicie sprawa upowszechnienia, druga — to sprawa treści tej interpelacji.</u>
          <u xml:id="u-55.2" who="#StanisławStomma">Jeżeli chodzi o sprawę upowszechnienia, to uważamy, że interpelacja nie jest dokumentem poufnym czy tajnym i że przeto może być udostępniona także ludności.</u>
          <u xml:id="u-55.3" who="#komentarz">(Szum na sali).</u>
          <u xml:id="u-55.4" who="#StanisławStomma">Nie wiem, kiedy i którego dnia Wolna Europa zakomunikowała o naszej interpelacji. Słyszałem, że było to z bardzo znacznym opóźnieniem. Wiem natomiast, że są różne sprawy państwowe, które są natychmiast w Wolnej Europie powtarzane i nie wiem, jakimi drogami są przez nią uzyskiwane. Dlatego ten zarzut nic nas nie obchodzi.</u>
          <u xml:id="u-55.5" who="#StanisławStomma">W warunkach istniejącego napięcia, każde udostępnienie treści musiało oczywiście powodować szybkie upowszechnienie interpelacji. Z tego zdawaliśmy sobie sprawę. Nie uważaliśmy natomiast, aby treść jej dawała jakąkolwiek podstawę do podsycania niepokoju. Fakt, że posłowie zwracają się do Premiera, proszą o wydanie nakazu powstrzymania represji, mogło i powinno było działać na rzecz wzmocnienia postawy rozsądku. Przecież stwarzało to nadzieję, że najwyższe władze w Polsce wkroczą w tę tragiczną sprawę i może cofną represje. Przypominam, że miało to miejsce 11 marca, gdy nikt z czynników państwowych jeszcze się nie odezwał, a prasa w poprzednich dniach wciąż traktowała studentów jako chuliganów. Jeżeli rozpowszechnienie interpelacji nastąpiło tak szybko, stało się to nie dlatego, że znajdowano w niej elementy podburzające, ale dlatego, że ton jej tak bardzo różnił się od napastliwego tonu prasy w tych dniach. Dla młodzieży było to pierwsze ujęcie się za nią. Miało to sens dodatni, rozładowując postawę rozpaczliwej determinacji, która mogła popychać do dalszych nieobliczalnych gestów. Tak tę rzecz ocenialiśmy i oceniamy.</u>
          <u xml:id="u-55.6" who="#StanisławStomma">Jeśli chodzi o treść interpelacji, to jak już tutaj mówił Premier Cyrankiewicz, odczytując jej pierwsze punkty, zawierała ona dwa dezyderaty, dwa apele do pana Premiera: po pierwsze — o wstrzymanie prowadzonej przez MO i ORMO represyjnej akcji przeciwko młodzieży, i po drugie — prośbę — o zmianę stanowiska władz naczelnych do wystąpień młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-55.7" who="#StanisławStomma">Apelowaliśmy o polityczną ocenę faktów i wysłuchanie postulatów młodzieży. Chodziło przeto o zasadniczą zmianę oceny zjawiska, o uznanie, że to nie wybryki chuligańskie, ale jakiś głębiej sięgający ferment, wypływający z poważnych przyczyn społecznych i politycznych. I o to wołaliśmy w interpelacji. Było to novum, bo przecież prasa traktowała sprawę jako tylko awanturnictwo, rząd zaś milczał.</u>
          <u xml:id="u-55.8" who="#StanisławStomma">W dzisiejszej swojej mowie pan Premier mówił z wielką powagą o problemach młodzieży i także o tych postulatach, które były przez młodzież w toku tych demonstracji wysuwane. Jednakże w mowie pana Premiera nie nastąpiło jeszcze inne ocenienie tych zjawisk, w tym sensie, żeby uznać to za jakiś problem poważny i głęboki, wynikający z bolączek nurtujących społeczeństwo i nurtujących młodzież. Chodzi nam o zmianę spojrzenia, o zrozumienie, że jest to jakiś nurt o cechach tragicznych, nurt jakoś się szamocący — że się tak wyrażę — w Polsce i szukający dla siebie wyrazu, mający swoje postulaty i wynikający z problemów głęboko sięgających w podłoże społeczne.</u>
          <u xml:id="u-55.9" who="#StanisławStomma">Mówimy o nabrzmiałych problemach społecznych. Odczuwa je młodzież, a też i starsze pokolenie. Istnieje wielka tęsknota do realizacji modelu socjalistycznej demokracji. Młodzi to odczuwają i wykazują niecierpliwość w tej sprawie.</u>
          <u xml:id="u-55.10" who="#StanisławStomma">W przemówieniu pana Premiera, a także w mowie Marszałka Kliszki znajdujemy jedno zagadnienie centralne — sprawę linii podziału. Mówiono tu o froncie politycznym, umiejscawiając nas i młodzież po tej czy innej stronie owego frontu, owej linii podziału. Zarówno Premier, jak i Marszałek Kliszko stwierdzili, że znaleźliśmy się wobec nich po drugiej stronie. po stronie wrogiej.</u>
          <u xml:id="u-55.11" who="#StanisławStomma">Na to zgodzić się nie możemy, bo w ogóle nie możemy przyjąć takiej koncepcji linii podziału. Oczywiście wychodzi tu na jaw duża różnica w patrzeniu na całą sprawę. My w naszym działaniu i w całym naszym ustosunkowaniu się do problemów społeczno-politycznych rozróżniamy sprawy ważniejsze i sprawy mniej ważne. We wszystkich zagadnieniach podstawowych, społeczno-politycznych byliśmy zawsze przez te 12 lat naszej pracy zgodni z polityką Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Podkreślaliśmy na tej sali wielokrotnie i podkreślałem to w swoim przemówieniu na ostatniej sesji budżetowej, że w całej rozciągłości przyjmujemy założenia ustrojowe, a elementem ustrojowym jest także kierownicza, polityczna rola PZPR w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-55.12" who="#StanisławStomma">Z pełnym uznaniem stwierdzaliśmy wiele osiągnięć PRL, mówiliśmy o tym tak często, tak wiele razy, że powtarzać tu tego wszystkiego nie potrzebujemy. Muszę natomiast podkreślić nasze szczególne, wyjątkowe zaangażowanie, jeżeli chodzi o problemy polskiej polityki zagranicznej. Dziś pewne rzeczy wygrały, pewne rzeczy zwyciężyły, przetarły sobie drogę. Wiemy, jak niesłuszne jest, pomawianie demonstrującej młodzieży o jakiekolwiek tendencje antyradzieckie. Młodzież bardzo wyraźnie od tego się odcinała. Nie było haseł, nie było sloganów antyradzieckich. Może gdzieś tam jakieś męty, korzystające ze starć i z zamieszania, rzucały jakieś takie hasła, ale nie młodzież, która odpowiedzialnie do tej rzeczy podchodziła.</u>
          <u xml:id="u-55.13" who="#StanisławStomma">Otóż te sprawy nie wyglądały zawsze tak prosto. Kiedyśmy zaczynali działalność jesienią 1956 r., gdyśmy wychodzili na arenę, te problemy były trudne. Trzeba było się z nimi borykać. Nastroje antyradzieckie były silne. W przezwyciężenie tych nastrojów, w tłumaczenie narodowi, w tłumaczenie tym sferom społecznym, na które mamy wpływ, że sojusz ze Związkiem Radzieckim jest wielką mądrością partii i wielką mądrością całego narodu, że jest to fundament polskiej polityki zagranicznej, w przełamywanie tych oporów i nastrojów, które wynikały zresztą z pewnej determinanty historycznej, z pewnych błędów historii — myśmy wnieśli duży wkład.</u>
          <u xml:id="u-55.14" who="#StanisławStomma">I tak rozumiemy nasz udział we Froncie Jedności Narodu, że jest to wspólne działanie w najważniejszych, nadrzędnych sprawach narodowych; natomiast nigdy nie uważaliśmy, nie twierdziliśmy i twierdzić tego nie możemy, że wchodząc do Frontu Jedności Narodu rezygnujemy ze swego zdania i że wykluczamy różnicę poglądów na rozmaite sprawy. Dlatego przyznajemy, że mieliśmy i mamy inną ocenę genezy i sensu wypadków marcowych. I właśnie naszym gorącym pragnieniem jest, byśmy zostali zrozumiani, by partia też spojrzała na wydarzenia te, jako na ferment wynikający z niepokojów, mający głębokie podłoże społeczne.</u>
          <u xml:id="u-55.15" who="#StanisławStomma">Czy różnica w tej sprawie uzasadnia ustawienie nas we wrogim froncie? Takiego wniosku przyjąć nie możemy, odrzucamy go. Tak samo, jak nie mogliśmy powiedzieć, że rzesze manifestującej młodzieży też znalazły się w jakimś wrogim froncie, po drugiej stronie. Przecież w manifestacjach wzięła udział ogromna rzesza młodzieży akademickiej w rozmaitych środowiskach akademickich. Czy można spychać te masy studenckie na wrogą stronę frontu? Prasa tak te rzeczy kwalifikowała, tak ujmowała, dlatego zabraliśmy głos, wołając o zmianę oceny. Z podobnych racji nie możemy też zgodzić się na takie zakwalifikowanie nas.</u>
          <u xml:id="u-55.16" who="#StanisławStomma">Pozycja nasza jest niezmiernie trudna. Zachowujemy własną ocenę zjawisk politycznych i społecznych i dlatego jest nieuchronne, że pewne zjawiska i fakty oceniamy i oceniać musimy wielokrotnie inaczej, niż jest to oceniane oficjalnie.</u>
          <u xml:id="u-55.17" who="#StanisławStomma">Nieuchronna jest dla nas konieczność z jednej strony krytyki, a z drugiej — afirmacji pozytywnych osiągnięć i tego wszystkiego, co w polityce partii uważamy za twórcze i wielkie. Stanowisko takie, które musi zawierać i krytykę, i afirmację jest niezmiernie trudne, bo naraża nas na zarzuty z obu stron. Na zarzuty płynące zarówno z krytyki, jak i z faktu afirmacji. A jednak jest to stanowisko nieuchronne, gdyż odpowiadające prawdzie i dlatego nie mogące z naszej strony ulec zmianie.</u>
          <u xml:id="u-55.18" who="#StanisławStomma">Nie możemy zrezygnować ani z krytyki, ani z afirmacji tego, co uważamy za pozytywne — i dlatego nie damy się z tych pozycji, bardzo dla nas trudnych, zepchnąć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-56">
          <u xml:id="u-56.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Henryk Skrobisz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-57">
          <u xml:id="u-57.0" who="#HenrykSkrobisz">Obywatelu Marszałku, Wysoki Sejmie!</u>
          <u xml:id="u-57.1" who="#HenrykSkrobisz">Pragnę tu zabrać głos poza kolejnością, dlatego że w wystąpieniu posła Stommy były pewne sformułowania, które muszą budzić zasadniczy sprzeciw, dlatego że może powstać wrażenie, że na polskich uczelniach jest taka sytuacja, że młodzież nie ma możliwości prowadzenia dialogu, nie ma możliwości prowadzenia rozmowy, nie ma możliwości podnoszenia nurtujących ją problemów, że jakoby znajduje się w dramatycznej sytuacji. Poseł Stomma oświadczył, że interpelacja poselska Koła „Znak” była tym pierwszym poparciem udzielonym młodzieży, że należało wysłuchać jej postulatów.</u>
          <u xml:id="u-57.2" who="#HenrykSkrobisz">Nie chciałbym przedłużać mojego wystąpienia, chcę natomiast powiedzieć, że w Szkole Głównej Planowania i Statystyki tu w Warszawie, z którą jestem bezpośrednio i blisko związany jako jej długoletni docent, kiedy staliśmy twarzą w twarz z tą młodzieżą podczas tych wielkich dni — proszę wybaczyć, to co powiem, ale ten przykład może najlepiej wyjaśni sytuację, w jakie zakłamanie starano się wprowadzić polską młodzież studencką i co starano się jej przypisać — w tej godzinie próby, ja sam zadałem młodzieży jedno proste pytanie:</u>
          <u xml:id="u-57.3" who="#HenrykSkrobisz">Niech ktoś z was — jedna studentka lub jeden student, tu jak stoimy twarzą w twarz przed sobą — stanie i powie, kiedy i w jaki sposób zgłaszał się do kogokolwiek tu z władz uczelni, organizacji młodzieżowych z jakimkolwiek problemem społecznym, indywidualnym, osobistym, trudnym, łatwym, konfliktowym. Wzywam was — powtarzam swoje słowa — niech wstanie, niech wystąpi i niech to publicznie, odważnie oświadczy.</u>
          <u xml:id="u-57.4" who="#HenrykSkrobisz">Są na to dowody, żyją wszyscy ludzie. Nie podniósł się ani jeden głos.</u>
          <u xml:id="u-57.5" who="#HenrykSkrobisz">Co to oznacza? Kiedy powiedzieliśmy im wprost, że z miłości do nich sprzeciwiamy się im całkowicie i do końca, jeśli idzie o sposób, w którym wyrażają swoje poglądy — niektórzy z nich oczywiście, drobna ich część — i kiedy, niestety, w ostrych słowach — jakkolwiek nigdy do nich tak nie przemawiałem — zwróciliśmy uwagę na niewłaściwość ich postępowania, oczywiście nie tylko ten jeden raz, sytuacja została opanowana.</u>
          <u xml:id="u-57.6" who="#HenrykSkrobisz">O czym chciałbym w związku z tym powiedzieć? Nie było nigdy w ostatnich latach takich sytuacji, żeby młodzież nie mogła wypowiadać się do końca otwarcie, publicznie o wszystkim co niepokoi i co może niepokoić jej własne środowisko studenckie, w sprawach naukowych, uczelnianych, a także ogólnospołecznych i ogólnopaństwowych, jeśli chce się w nich wypowiadać.</u>
          <u xml:id="u-57.7" who="#HenrykSkrobisz">Chciałem to z całą siłą i z całą stanowczością tu oświadczyć, dlatego zwłaszcza, że wśród tych zespołów ludzkich, które bezpośrednio wtedy nie uczestniczyły w środowiskach akademickich może się ukształtować opinia, że jakoby jest jakaś atmosfera zamknięcia na uczelniach, że młodzież nie może swobodnie mówić, że nie może się krytycznie odnosić do różnych spraw, które mogą ją interesować. Tak nie jest, Wysoki Sejmie. Nie dla nas to, co mówię oświadczam, ale oświadczam to dlatego, że mogą się ukształtować w jakichś środowiskach tego rodzaju opinie. To po pierwsze.</u>
          <u xml:id="u-57.8" who="#HenrykSkrobisz">A po drugie — chciałbym powiedzieć jeszcze w związku z tym, o czym tu mówił poseł Jerzy Zawieyski. Nie jestem pisarzem i nie czuję się upoważniony do zabierania generalnie głosu w tych sprawach, ale poseł Jerzy Zawieyski mówił tu o konieczności szacunku dla twórców. Wszyscy wiemy, że w rzadko którym państwie na świecie z takim szacunkiem, z takim szlachetnym szacunkiem, chciałbym dodać, odnoszą się władze państwowe, władze partyjne, my wszyscy do naszych twórców i do naszych pisarzy. Wszyscy czytamy przemówienia, które z okazji różnych większych, ważniejszych wydarzeń kulturalnych i nie tylko kulturalnych w naszym kraju wygłaszają przywódcy naszego państwa i muszę powiedzieć, że jeśli coś uderza w tych przemówieniach, to właśnie szlachetna, pełna godności, ale i zaufania postawa w stosunku do twórców, do pisarzy, artystów, do wszystkich tych, którzy mogą i powinni swoim talentem służyć narodowi.</u>
          <u xml:id="u-57.9" who="#HenrykSkrobisz">Mogę powiedzieć jeszcze jedno. Osobiście znam takie przypadki, w których przeciwko nam — tak, jasno trzeba to teraz powiedzieć — wypowiadali się i działali nie ci ludzie, którzy mogliby oświadczyć, że, na przykład, utrudniono im działalność twórczą. Możnaby powiedzieć, jak to niektórzy chcą formułować, że to, że wydajemy, taką dużą część dochodu narodowego na rozwój oświaty, kultury, na naukę, na badania, na instytuty naukowe, że może to nie jest najważniejsze, że może ważniejszą sprawą jest prawo publikacji tego, co ktoś zbada, możliwość przedstawienia swoich poglądów kontrowersyjnych. Znam przypadki, w których ludzie zachowali się niegodnie, a którym państwo dało wszystko, nie tylko wykształcenie, które tu uzyskali, nie tylko warsztat pracy naukowej i twórczej, który tu uzyskali, ale pełną możliwość, całkowitą możliwość — dodałbym może — nadmierną możliwość wszelkich publikacji. Miesiąc temu, dwa miesiące temu wydawali książki, wydawali je, wiemy, jakim nakładem kosztów państwowych, a dziś mają odwagę oświadczyć, że krępuje się ich twórczość, ich badania naukowe, możliwości publikacji. Chciałbym zapytać posła Jerzego Zawieyskiego, czy to jest także zgodne z sumieniem pisarza? Czy to jest zgodnie z sumieniem pisarza, czy to jest godne sumienia twórcy? Można by zapytać, czy wymaga się wiele, czy wymaga się dużo? Moje osobiste zdanie jest takie, że wymaga się bardzo niewiele, że wymaga się tylko jednej rzeczy: lojalności wobec własnego państwa, lojalności wobec własnej ojczyzny i socjalizmu, a to jest niezbędne minimum od jakiego władze państwowe nigdy nie mogą odstąpić.</u>
          <u xml:id="u-57.10" who="#HenrykSkrobisz">Wydaje się, że jest jeszcze inna ważna sprawa. Nikt z nas nie może się przyłączyć do opinii, że uzasadniony jest pogląd o globalnym zaufaniu dla wszystkiego tego, co twórcy chcą zaprezentować narodowi. Jest to niemożliwe i nigdy takie zaufanie globalne nie może być zrealizowane. Twórcy tworzą rzeczy różne. Są rzeczy dobre i są rzeczy złe.</u>
          <u xml:id="u-57.11" who="#HenrykSkrobisz">Chciałbym poruszyć w związku z tym kwestię ideałów. Jeśli niektóre trudności są niełatwe do opanowania także w środowisku młodzieży i wymagają rzeczywiście długiej i zdecydowanej pracy wychowawczej, to dlatego — myślę, że nie będę odosobniony w tym przekonaniu — że sprawy mają swe źródło i w tym, że właśnie twórcy za mało stawiają dobrych, pozytywnych, godnych naśladowania wzorców postępowania, ideałów, socjalistycznych ideałów.</u>
          <u xml:id="u-57.12" who="#HenrykSkrobisz">Jeśli dziś mówiliśmy krytyczne słowa i będziemy je pewno wypowiadać pod adresem niektórych form czy treści działalności organizacji młodzieżowych w Polsce, to pragnę powiedzieć, że jeśli można sformułować pod ich adresem zarzut, to właśnie z tej kategorii, braku wysokich ideałów wynikających z celów socjalizmu i z jego perspektywicznej drogi. Proszę mi wybaczyć, jest to już w jakimś stopniu osobiste. Nie wiem czy nie warto wrócić w związku z tym i nawiązać do niektórych ideałów i wzorców postępowania, które stawialiśmy także w organizacjach młodzieżowych w pierwszych latach po wyzwoleniu, trudnych ideałów. Mówię jako były wiciarz, były ZMP-owiec. Sądzę, że były to nie najgorsze ideały, które młodzież skłaniały do ogromnego wysiłku.</u>
          <u xml:id="u-57.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-57.14" who="#HenrykSkrobisz">Postęp rodzi się tylko w walce, nie w wygodnictwie, nie w konsumpcyjnym modelu życia. Muszę z przykrością powiedzieć, że w niektórych publikacjach, w niektórych książkach, a więc w produkcie działalności pisarzy, w niektórych publikacjach naukowych także, za dużo jest konsumpcyjnego, łatwego, tylko wygodnego sposobu życia. To nie są wzorce, które nie tylko przed młodzieżą akademicką, ale przed całą młodzieżą, przed całym społeczeństwem powinny być stawiane. Nie chcę przez to powiedzieć, że zachwalam jakiekolwiek ponure metody, czy ponure sposoby, czy ponure treści modelu postępowania. Nikt z nas tak nie sądzi, ale jest kwestia proporcji między wysiłkiem, między poświęceniem, konieczną ofiarą, a tym, co my wszyscy w społeczeństwie z tego powinniśmy mieć. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-57.15" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-58">
          <u xml:id="u-58.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Mieczysław Grad.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-59">
          <u xml:id="u-59.0" who="#MieczysławGrad">Wysoki Sejmie! Zabieram głos zgodnie z kolejnością na liście mówców. Jednakże chciałbym także rozpocząć od paru uwag w związku z przemówieniami posłów Zawieyskiego i Stommy.</u>
          <u xml:id="u-59.1" who="#MieczysławGrad">Z wielką uwagą wysłuchałem tych przemówień. Oczekiwałem, że znajdę w nich wyjaśnienie dwóch spraw.</u>
          <u xml:id="u-59.2" who="#MieczysławGrad">Po pierwsze — jak się to stało, że interpelacja Koła „Znak”, zanim mógł się do niej ustosunkować Premier, do którego była ona skierowana, dotarła do Wolnej Europy i została wykorzystana dla celów wrogich Polsce.</u>
          <u xml:id="u-59.3" who="#MieczysławGrad">Po drugie — jakie jest dzisiejsze stanowisko posłów Koła „Znak”, kiedy z perspektywy miesiąca jest już im ponad wszelką wątpliwość wiadome, że ich interpelacja w taki właśnie sposób została wykorzystana.</u>
          <u xml:id="u-59.4" who="#MieczysławGrad">Muszę powiedzieć, że słuchałem wyjaśnień w tych sprawach z mieszanymi uczuciami. Trudno pogodzić się z takim twierdzeniem, że interpelacje kierowane do rządu podlegają dowolnemu upowszechnianiu przed ich rozpatrzeniem. W naszym życiu parlamentarnym, tak jak i w życiu towarzyskim obowiązuje na ogół zasada, że listy są własnością adresatów i oni przede wszystkim powinni mieć coś do powiedzenia w sprawie ich publikowania. Stwierdzenie, że nie widziało się nic złego w udostępnieniu tekstu interpelacji brzmi dość dwuznacznie.</u>
          <u xml:id="u-59.5" who="#MieczysławGrad">Jeśli chodzi o dzisiejszą ocenę tego faktu, to niestety nie znalazłem w oświadczeniu Koła Poselskiego „Znak” wystarczającego wyjaśnienia i krytycznego stanowiska. Doceniam osobistą uczciwość obywateli posłów, którzy przemawiali. Doceniam wagę ich deklaracji, które mówią o kierowniczej roli PZPR w naszym kraju, o sojuszu polsko-radzieckim, jako o jednym z fundamentów naszego państwa ludowego. Ale uważam, że nie są to oświadczenia wystarczające. Chciałbym wierzyć, że ta sprawa zostanie lepiej, pełniej i do końca wyjaśniona.</u>
          <u xml:id="u-59.6" who="#MieczysławGrad">W związku z niektórymi sformułowaniami obywatela posła Zawieyskiego jeszcze parę słów. Obywatel poseł Zawieyski mówi, że był poruszony zawieszeniem przedstawień w Teatrze Narodowym. Szanuję ten odruch, ale dlaczego poseł Zawieyski i inni posłowie ze „Znaku” nie poczuli się dotknięci o wiele wcześniej, a mianowicie wtedy, kiedy. przedstawienia w Teatrze Narodowym, wskutek politycznych błędów w koncepcji reżyserskiej, były wykorzystywane przez część widowni — i to w sposób systematyczny — dla antyradzieckich manifestacji. Można było wtedy pomyśleć o interpelacji do Ministra Kultury czy do Premiera i w tym duchu się odezwać. Jednakże nie słyszeliśmy protestów wówczas. Dopiero wtedy, kiedy odezwały się wrogie ośrodki, dopiero wtedy usłyszeliśmy głos posłów Koła „Znak”, którzy znaleźli się w jednym froncie z wrogami Polski Ludowej. Chciałbym wierzyć, że posłowie z Koła „Znak” takiego towarzystwa sobie nie życzą.</u>
          <u xml:id="u-59.7" who="#MieczysławGrad">Obywatel poseł Zawieyski mówił tutaj o pojęciu narodu i że są tu jakieś nieporozumienia w tej sprawie.</u>
          <u xml:id="u-59.8" who="#MieczysławGrad">Otóż chciałbym wypowiedzieć pogląd, że jeśli chodzi o naród, to na tej sali zwłaszcza obowiązuje to jego pojęcie, które występuje w naszej Konstytucji. W wyniku rewolucji społecznej, która się w naszym kraju dokonała, naród został zidentyfikowany z ludem, z masami ludowymi, z robotnikami, chłopami, pracującą inteligencją. Państwo nasze jest państwem ludowym, państwem demokracji ludowej i nie powinno być żadnej wątpliwości na ten temat, zwłaszcza kiedy występujemy na tak wysokim forum politycznym.</u>
          <u xml:id="u-59.9" who="#MieczysławGrad">Dlatego te wątpliwości, które w bardzo uczciwy sposób tutaj nam przedłożył obywatel poseł Zawieyski — moim zdaniem — nie powinny mieć miejsca.</u>
          <u xml:id="u-59.10" who="#MieczysławGrad">Chciałbym teraz parę słów poświęcić innym sprawom, mianowicie chciałbym parę słów poświęcić owemu zatrutemu źródłu inspiracji politycznej wydarzeń marcowych, które w znanym przemówieniu Władysława Gomułki zostało określone jako niedobitki reakcji obszarniczo-kapitalistycznej.</u>
          <u xml:id="u-59.11" who="#MieczysławGrad">Otóż po likwidacji klasy obszarniczej i burżuazji przemysłowej w naszym kraju, niebezpieczeństwo grozi nie tyle od pewnej liczby w dalszym ciągu wrogich Polsce Ludowej jednostek, ile — jak myślę — grozi ono wskutek utrzymywania się w niektórych środowiskach wzorów dawnego pańskiego stylu i sposobu życia i bycia, pogardliwego traktowania prostych ludzi, stojących niżej na drabinie społecznej.</u>
          <u xml:id="u-59.12" who="#MieczysławGrad">Na ten pański, pogardliwy stosunek ciągle skarży się wielu chłopów, którzy przychodzą załatwiać sprawy do różnych urzędów. Okazuje się, że duch szlachetczyzny może egzystować długo jeszcze po reformie rolnej, zwłaszcza jeśli znajduje ciągle nową pożywkę w postaci biurokracji czy różnego rodzaju klik.</u>
          <u xml:id="u-59.13" who="#MieczysławGrad">W swoisty, specyficzny sposób występują te sprawy w postawach niektórych ludzi ze sfer intelektualno-artystycznych w naszym kraju, przy czym dawne, pańskie wzory nabierają przeważnie kosmopolitycznego sznytu.</u>
          <u xml:id="u-59.14" who="#MieczysławGrad">Jest to przede wszystkim niechęć do podejmowania problematyki z życia robotników i chłopów, żeby się nie otrzeć o chłopski kożuch. Jest to natomiast skłonność do smażenia się we własnym sosie wąskiego środowiska. Jest to skłonność do oddawania się oderwanym od realnego gruntu problemom takim, jak na przykład tak zwana alienacja jednostki ludzkiej, błądzenie po marginesach życia, obsesyjne zainteresowanie środowiskami przestępczymi. Niektóre z tych postaw są kultywowane w imię tak zwanej nowoczesności i obnoszone snobistycznie jako dowody przynależności do europejskiej i światowej myśli i sztuki.</u>
          <u xml:id="u-59.15" who="#MieczysławGrad">Wszystkie te postawy zaszczepiają i upowszechniają w społeczeństwie określoną atmosferę, szczególnie wśród młodzieży, zwłaszcza gdy słabnie tętno pracy ideowo-wychowawczej w powołanych do tego organizacjach, a równocześnie, gdy wzmaga się działalność ośrodków zagranicznej dywersji.</u>
          <u xml:id="u-59.16" who="#MieczysławGrad">Wysoki Sejmie! Dzieła ponad dwustu spośród żyjących pisarzy polskich przetłumaczone zostały na języki obce, podczas gdy przed wojną analogiczna liczba obejmowała zaledwie kilkanaście nazwisk. Czy to zestawienie świadczy o upadku kultury polskiej, jak kraczą niektórzy, czy o jej rozkwicie i ogromnym wzroście jej prestiżu w świecie?</u>
          <u xml:id="u-59.17" who="#MieczysławGrad">Mamy ogromne osiągnięcia w upowszechnieniu kultury. Jednym z czołowych osiągnięć polityki kulturalnej państwa po roku 1956 jest wspaniałe odrodzenie i rozwój ruchu społeczno-kulturalnego, zwłaszcza na wsi i regionalizmu kulturalnego, mocno zakorzenionego w tradycjach i potrzebach terenu. Sprzyja temu szeroka decentralizacja administracji kulturalnej.</u>
          <u xml:id="u-59.18" who="#MieczysławGrad">Jest oczywiście wiele trudności, kłopotów i problemów. To prawda. Wynikają one przede wszystkim z dysproporcji między szybko rosnącymi potrzebami, a ograniczonymi możliwościami ich zaspokojenia. Tak się ma rzecz, na przykład, z niezaspokojonym w pełni popytem na prasę, chociaż rosną nakłady. Są to trudności na słusznej drodze. Niedostateczna uwaga dla niektórych spraw, czy zwłoka w rozwiązywaniu nabrzmiałych problemów ułatwiają — rzecz jasna — przeciwnikom szermowanie różnymi demagogicznymi hasłami, zwłaszcza gdy za mało jest informacji i dyskusji. Dlatego też jest rzeczą ważną aktywizacja wszystkich instytucji demokracji socjalistycznej oraz spokojne i rzeczowe podejście do rozwiązywania konkretnych spraw wysuwanych przez życie.</u>
          <u xml:id="u-59.19" who="#MieczysławGrad">Jednym z ważnych warunków poprawy atmosfery w środowiskach twórczych i w całym społeczeństwie, jest poruszana tu już dzisiaj, podnoszona zwłaszcza w środowiskach dziennikarskich, sprawa rozszerzenia informacji. W ramach tak zwanej strategii psychologicznej imperializmu działają za granicą dywersyjne ośrodki w rodzaju „Wolnej Europy”, które wsączają do umysłów milionów naszych obywateli dezinformację, plotkę, złośliwy komentarz. Trzeba z tym walczyć, a to znaczy przede wszystkim samemu informować szybko i należycie. Zło rozkrzewia się w mroku. Trzeba więcej światła. Tego samego domagają się, moim zdaniem, nasze wewnętrzne potrzeby demokracji socjalistycznej.</u>
          <u xml:id="u-59.20" who="#MieczysławGrad">Chcemy kształtować poczucie odpowiedzialności za każdy powierzony odcinek pracy, za powierzony majątek społeczny. Musimy więc odważnie ujawniać wszelkie niedołęstwo, złodziejstwo, marnotrawstwo — niezależnie od szczebla. Opinia społeczna w tych sprawach może się tworzyć tylko w oparciu o rzetelną informację i dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-59.21" who="#MieczysławGrad">Przy różnych okazjach wysuwane są uwagi, zarzuty i postulaty pod adresem cenzury. Jesteśmy państwem demokracji ludowej, które, jak stwierdza artykuł 3 Konstytucji, stoi na straży zdobyczy politycznych ludu pracującego miast i wsi, zabezpiecza jego władzę i wolność przed siłami wrogimi ludowi. Taki sam jest duch artykułu 71 zapewniającego obywatelom wolność słowa i druku. A zatem istnienie urzędu państwowego zajmującego się tymi sprawami nie jest sprzeczne z duchem i literą Konstytucji, jak twierdzą niektórzy. Natomiast rozważyć można sprawę ustawowego uregulowania zasad kontroli prasy i publikacji, trybu odwoływania się od poszczególnych decyzji i tym podobne sprawy. Można to zrobić w ramach ustawy prasowej, która mogłaby uregulować także takie sprawy, jak problemy krytyki prasowej, status prawny krytykujących i krytykowanych i tym podobne rzeczy. Można też rozważyć możliwość odrębnej ustawy traktującej o kontroli prasy i publikacji.</u>
          <u xml:id="u-59.22" who="#MieczysławGrad">Do rozpatrywania i rozwiązywania różnych problemów polityki kulturalnej, a także do wyjaśniania bieżących decyzji rządu w większym stopniu niż dotychczas może być też wykorzystywane forum Sejmu, w szczególności forum Komisji Kultury i Sztuki. Także dla wyjaśnienia spraw związanych z zawieszeniem przedstawień „Dziadów” i rozładowania podnieconych nastrojów można było zrobić o wiele więcej, gdyby dostatecznie szybko resort kultury poinformował o tej decyzji i jej motywach sejmową Komisję Kultury, a pośrednio opinię publiczną w kraju.</u>
          <u xml:id="u-59.23" who="#MieczysławGrad">Wysoki Sejmie! Jeśli w bieżącej realizacji słusznej polityki kulturalnej pewne rzeczy mają do zrobienia władze państwowe, to jednak są takie sprawy, w których władze mogą tylko stwarzać dogodne warunki, lecz istota sprawy spoczywa w rękach ludzi kultury i sztuki. Przed ludźmi pióra, filmu, teatru, przed wszystkimi twórcami kultury stoi historyczne zadanie wychowania młodych pokoleń dla przyszłości, dla Polski Ludowej walczącej o pokój i postęp w świecie.</u>
          <u xml:id="u-59.24" who="#MieczysławGrad">Wielka, nie zastąpiona i nieprzedawniona jest rola literatury i sztuki w walce z moralnością odchodzącego w przeszłość świata i w budowaniu nowego społeczeństwa, w kształtowaniu uczucia patriotyzmu znajdującego wyraz w pracy dla swego kraju.</u>
          <u xml:id="u-59.25" who="#MieczysławGrad">Tego wszystkiego ma prawo spodziewać się od literatury i sztuki ten, który orze tę ziemię, zatroskany jej sprawami i który w potrzebie będzie jej bronił.</u>
          <u xml:id="u-59.26" who="#MieczysławGrad">Chciałbym wreszcie stwierdzić, że wobec zmasowanych w ostatnim okresie ataków na Polskę Ludową reakcjonistów wszelkiej maści, wśród których uderzający i wielce wymowny jest sojusz bońskich odwetowców, amerykańskich speców od antykomunizmu i wspierającego agresywną politykę Izraela międzynarodowego syjonizmu, zachodzi potrzeba poważnego usprawnienia i rozszerzenia informacji o Polsce Ludowej w świecie, w tym również o rozwoju i dorobku kultury polskiej. Stawia to zwiększone zadania, zwłaszcza przed naszą służbą zagraniczną. Głosząc prawdę o naszym rozwoju i dorobku trzeba też śmielej wychodzić naprzeciw zainteresowaniom wielomilionowej, przeważnie chłopskiej w swoim rodowodzie Polonii, która, działając w ramach lojalności wobec państw zamieszkania, interesuje się w ostatnim czasie coraz żywiej Polską Ludową, niejednokrotnie domaga się od swoich rządów uznania granicy na Odrze i Nysie i broni dobrego imienia Polski.</u>
          <u xml:id="u-59.27" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-60">
          <u xml:id="u-60.0" who="#ZenonKliszko">Na tym kończymy obrady w dniu dzisiejszym.</u>
          <u xml:id="u-60.1" who="#ZenonKliszko">Posiedzenie zostanie wznowione jutro o godz. 9 rano.</u>
          <u xml:id="u-60.2" who="#ZenonKliszko">Proszę Obywatela Sekretarza Posła Andrzeja Żabińskiego o odczytanie komunikatu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-61">
          <u xml:id="u-61.0" who="#AndrzejŻabiński">Posiedzenie Komisji Wymiaru Sprawiedliwości wyznaczone na dzień jutrzejszy, to jest na 11 kwietnia, zostało przełożone i odbędzie się w piątek, dnia 19 kwietnia. Początek posiedzenia o godz. 10.30.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-62">
          <u xml:id="u-62.0" who="#ZenonKliszko">Zarządzam przerwę w posiedzeniu do jutra, to jest do dnia 11 kwietnia do godz. 9 rano.</u>
          <u xml:id="u-62.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu o godz. 20 min. 05)</u>
          <u xml:id="u-62.2" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 9 min. 05)</u>
          <u xml:id="u-62.3" who="#komentarz">(Na posiedzeniu przewodniczą Marszałek Sejmu Czesław Wycech i wicemarszałek Jan Karol Wende)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-63">
          <u xml:id="u-63.0" who="#JanKarolWende">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-63.1" who="#JanKarolWende">Powołuję na sekretarzy posłów Jana Kleczaja i Marię Mielczarek.</u>
          <u xml:id="u-63.2" who="#JanKarolWende">Protokół i listę mówców prowadzi poseł Jan Kleczaj.</u>
          <u xml:id="u-63.3" who="#JanKarolWende">Proszę Posłów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-63.4" who="#JanKarolWende">Kontynuujemy dyskusję nad wypowiedzią Prezesa Rady Ministrów. Jako pierwszy w dyskusji zabierze głos poseł Władysław Piłatowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-64">
          <u xml:id="u-64.0" who="#WładysławPiłatowski">Wysoki Sejmie! Premier rządu przedstawił wczoraj obywatelom posłom odpowiedź na interpelację poselską Koła „Znak”. Odpowiedź w moim przekonaniu wyczerpuje zasadnicze aspekty związane z wydarzeniami w Warszawie w dniach marcowych. Solidaryzuję się również w pełni z przemówieniami posłów Zenona Kliszki i Ozgi Michalskiego. Chciałbym jednak zwrócić uwagę na to, że w dniu wczorajszym poseł Zawieyski usiłował w swoim wystąpieniu w dalszym ciągu bronić rzekomo zagrożonej kultury polskiej, współczesnej literatury i jej twórców.</u>
          <u xml:id="u-64.1" who="#WładysławPiłatowski">Należałoby wyprowadzić pana posła z tego zaułka niezbyt racjonalnych uogólnień. Z największym pietyzmem odnosimy się do tego wszystkiego w twórczości, w literaturze, co jest piękne, postępowe, co pomaga naszemu narodowi w jego pracy, w walce o lepszy dzień dzisiejszy i perspektywy jutra, co uczy ludzi dobra i szlachetności, co uczy walczyć w słusznej sprawie o ideały i szczęście człowieka.</u>
          <u xml:id="u-64.2" who="#WładysławPiłatowski">Poseł Zawieyski, który jest znawcą współczesnej literatury, nie mógł jednak wskazać, co na przykład panowie Kisielewski, Andrzejewski napisali w ostatnich latach — odpowiadającego takiemu właśnie społecznemu zapotrzebowaniu. Przeciwnie — to co Kisielewski i Słonimski napisali (nie zawsze dla swego narodu, często na zamówienie obcych Polsce ośrodków) zieje nienawiścią, pogardą, nihilizmem do tego, co twórczą pracą wznosi naród polski, zieje nienawiścią do socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-64.3" who="#WładysławPiłatowski">Dlatego z oburzeniem odrzucam te uogólnienia, zawarte w przemówieniu posła Zawieyskiego, a dotyczące możliwości twórczych naszych pisarzy. Chodzi o polityczną postawę i działalność obcą narodowi niektórych tylko, podkreślam, niektórych tylko członków warszawskiego oddziału Związku Literatów Polskich. A o tym poseł Zawieyski nie powiedział ani słowa. Dlaczego? Dlatego, że okopał on się na starych pozycjach, jest konsekwentny, dalej broni Kisielewskiego i spółki. Tym gorzej, że uczynił to obecnie, kiedy posiadamy znacznie pełniejszy obraz źródeł inspiracji oraz powiązań w wydarzeniach tamtych marcowych dni. Poseł Zawieyski apelował o dialog z ludźmi o odmiennych poglądach. Byliśmy i jesteśmy za dialogiem. Ten dialog trwa na co dzień, dokonuje się wśród milionów ludzi wierzących i niewierzących. Będziemy ten dialog rozszerzać i pogłębiać. Leży to w naszym interesie, w interesie budownictwa socjalizmu. Bardzo źle, że poseł Zawieyski tego nie dostrzega.</u>
          <u xml:id="u-64.4" who="#WładysławPiłatowski">Spoza pięknych słów posła Zawieyskiego wyzierają gołe fakty. Jak mam rozumieć obronę Kisielewskiego, który z taką pasją, a jednocześnie cynicznie protestował przeciwko temu, że naród nasz obchodzi uroczyście rocznicę Manifestu 22 Lipca.</u>
          <u xml:id="u-64.5" who="#WładysławPiłatowski">Na to miejsce proponował Kisielewski czcić rocznicę urodzin Piłsudskiego. Do jakiego stopnia trzeba być cynikiem, aby udawać, że się nie rozumie, czym dla naszego narodu jest Manifest Lipcowy, w którym zawarte zostały marzenia ludu pracującego, największych luminarzy kultury i myśli społeczno-politycznej.</u>
          <u xml:id="u-64.6" who="#WładysławPiłatowski">Ukoronowaniem epoki łez, niedoli i krwi narodu przelanej w walce z zaborcami, z burżuazją, magnaterią i rządami piłsudczyzny — stał się właśnie Manifest Lipcowy.</u>
          <u xml:id="u-64.7" who="#WładysławPiłatowski">Nie będziemy prowadzić dialogu z wrogami narodu, ze zdrajcami, którzy działają na szkodę naszej socjalistycznej ojczyzny. Będziemy umacniali braterstwo, które w naszym zrozumieniu jest braterstwem klasowym. To właśnie nasz proletariacki internacjonalizm przeciwstawiamy burżuazji i jej kosmopolityzmowi, nacjonalizmowi i syjonizmowi.</u>
          <u xml:id="u-64.8" who="#WładysławPiłatowski">Inspiratorzy i duchowi przywódcy wydarzeń marcowych zdawali sobie sprawę ze swej niepopularności w narodzie i dlatego nie mogli wystąpić bezpośrednio, musieli działać z ukrycia i przez kogoś. Wybrali sobie reakcyjnie ustosunkowanych literatów, młodzież akademicką i niektórych pracowników nauki, znanych im z opozycyjnych, a nawet wrogich poglądów na obecną linię polityczną w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-64.9" who="#WładysławPiłatowski">Próbą, która miała na celu sprawdzenie gotowości części młodzieży akademickiej do masowych wystąpień, było zbieranie podpisów pod protestem dotyczącym zdjęcia dejmkowskich „Dziadów”. Zbieranie podpisów — w moim przeświadczeniu — miało charakter zorganizowany i centralnie kierowany. Z posiadanych przez nas materiałów wynika, że do Wrocławia przyjechali łącznicy z Warszawy. Zaangażowanym do współpracy studentom z Uniwersytetu Wrocławskiego udzielili instruktażu twierdząc, że lista osób, które podpiszą się pod protestem, zostanie doręczona jednemu z posłów w Warszawie, który złoży ją z kolei Sejmowi. Wiadomo nam również, że ci, którzy we wrocławskim środowisku zbierali podpisy, listę tę, a raczej pięć list przekazali wspomnianemu już łącznikowi z Warszawy.</u>
          <u xml:id="u-64.10" who="#WładysławPiłatowski">W związku z tym chciałbym zapytać — jak to się stało, że „protest” z podpisami grupy wrocławskich studentów trafił do pana posła Mazowieckiego reprezentującego ten sam okręg wyborczy co i ja? Na listach tych spośród około 1200 podpisów, tylko 294 podpisy są czytelne. 70 podpisów dotyczy nazwisk takich ludzi, którzy nie są studentami i nie mieszkają nawet we Wrocławiu, a około 870 podpisów jest nieczytelnych i jak można — nie będąc specjalistą — sądzić, wykonane zostały przez kilka osób. Czyż nie jest naiwnością przyjmowanie i składanie takich protestów Marszałkowi Sejmu, tym bardziej jeśli się nie wie, od kogo one pochodzą? Uważam, iż interpelujący posłowie Koła „Znak”, tak często usiłujący siebie przedstawić opinii publicznej jako „zwiastunów” swobód demokratycznych, sami w rzeczywistości stanęli na płaszczyźnie nieposzanowania elementarnych zasad ludowej praworządności. Sądzę, że nie ma w tym nic nadzwyczajnego.</u>
          <u xml:id="u-64.11" who="#WładysławPiłatowski">A nie ma dlatego, że postawa społeczna, którą reprezentują posłowie Koła „Znak”, tkwi głęboko swoimi korzeniami właśnie w nietolerancji.</u>
          <u xml:id="u-64.12" who="#WładysławPiłatowski">Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-64.13" who="#WładysławPiłatowski">Polska Ludowa już w pierwszych latach swego istnienia stworzyła warunki dla wychodźców z innych klas społecznych, aby mogli oni włączyć się do budowy nowej państwowości na gruncie uznania rewolucyjnych przeobrażeń, które dokonały się w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-64.14" who="#WładysławPiłatowski">Głęboko musi niepokoić fakt, że pomimo tego znaleźli się ludzie, którzy w imię własnych klasowych interesów nie chcieli tego docenić. Dlatego też krzywd klasowych, wyrządzonych przez siły wsteczne w naszym narodzie, nie wolno zapomnieć nigdy! Nie wolno, ponieważ w historii naszego narodu umiemy praktycznie odróżnić to od tego wszystkiego, co niechlubne i wsteczne.</u>
          <u xml:id="u-64.15" who="#WładysławPiłatowski">Posłowie z Koła „Znak” nieprzypadkowo właśnie teraz wystąpili z interpelacją, której efekt obliczony jest na przedstawienie siebie jako obrońców swobód demokratycznych.</u>
          <u xml:id="u-64.16" who="#WładysławPiłatowski">W treści interpelacji trudno jest nie dostrzec urokliwego kłamstwa, obliczonego na najtańsze struny sentymentalizmu.</u>
          <u xml:id="u-64.17" who="#WładysławPiłatowski">Wbrew dobrym obyczajom parlamentarnym, posłowie z Koła „Znak” dopuścili się do użycia w treści interpelacji szeregu obraźliwych sformułowań w stosunku do organów porządku publicznego. Posunęli się nawet tak daleko, aby niezgodnie z prawdą, w oparciu o insynuacje radia „Wolna Europa” oskarżać władze porządkowe o to, że „młodzież była bita niesłychanie brutalnie, częstokroć w sposób zagrażający życiu, że widziano szereg przypadków znęcania się nad młodzieżą, w tym nad kobietami...”. Mam moralny obowiązek zapytać się panów posłów ze „Znaku”, kto dopuścił się plagiatu? Czy wy? Czy dywersyjna „Wolna Europa”? Jak to się stało, że niemal że jednocześnie wasza interpelacja znalazła się w posiadaniu ulicy, w tym i radia „Wolna Europa”.</u>
          <u xml:id="u-64.18" who="#WładysławPiłatowski">Poseł Zawieyski w dramatyczny sposób wyraził słowa bólu, że został obrażony sformułowaniami zawartymi w wystąpieniu posła Zenona Kliszki o tym, że postawa Koła „Znak” zaprowadziła pana posła na antynarodowe pozycje.</u>
          <u xml:id="u-64.19" who="#WładysławPiłatowski">Czym chce wobec tego poseł Zawieyski wytłumaczyć narodowi, że w NRF, w Ameryce i Izraelu, za pośrednictwem radia Wolna Europa, organizowano na szeroką skalę moralne i polityczne poparcie dla waszej — posłowie z Koła „Znak” politycznej postawy.</u>
          <u xml:id="u-64.20" who="#WładysławPiłatowski">Jest ludowe przysłowie: „Pokaż swoich przyjaciół, a powiem kim jesteś”. Bolą was nie sformułowania, boli was rzeczywistość.</u>
          <u xml:id="u-64.21" who="#WładysławPiłatowski">Prawda jest jedna! Chodziło wam o zdezorientowanie opinii publicznej, chodziło wam o głębsze zdezorientowanie naszej młodzieży studenckiej. Chodziło o podsycanie walki na arenie międzynarodowej wrogich Polsce ośrodków dywersji politycznej.</u>
          <u xml:id="u-64.22" who="#WładysławPiłatowski">Taka jest obiektywna wymowa losów pozasejmowych waszej pożałowania godnej interpelacji. Spodziewałem się, że poseł Zawieyski, który wczoraj występował z tej trybuny, złoży z tego tytułu Sejmowi wyrazy ubolewania, że odetnie się zdecydowanie od tego. Niestety usłyszeliśmy coś innego.</u>
          <u xml:id="u-64.23" who="#WładysławPiłatowski">Olbrzymia większość naszego narodu: klasa robotnicza, miliony rolników polskich, przytłaczająca większość inteligencji pracującej jednoznacznie opowiedziała się za polityką partii.</u>
          <u xml:id="u-64.24" who="#WładysławPiłatowski">Społeczeństwo Dolnego Śląska, tak jak cały naród, zdecydowanie potępiło postawę reakcji polskiej i inspiratorów marcowych zajść, tych wszystkich, którzy nie chcieli i nie godzą się z nową linią polityczną, realizowaną od 12 lat w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-64.25" who="#WładysławPiłatowski">Z Mickiewicza reakcja usiłowała uczynić sztandar walki, aby cofnąć kraj wstecz, utorować powrót do władzy tym, którzy z taką nadgorliwością realizowali politykę nietolerancji, łamali zasady praworządności, którzy wypaczali i fałszowali historię naszego narodu, którzy usiłowali naród i młode pokolenie wychowywać w duchu nihilizmu narodowego i kosmopolityzmu, którzy wykorzystali własne dzieci jako inspiratorów i organizatorów zajść w środowiskach akademickich.</u>
          <u xml:id="u-64.26" who="#WładysławPiłatowski">Potrzebne im były ofiary; ponieważ nie było ich w rzeczywistości, musiały się znaleźć w postaci sfałszowanych nekrologów. Przerażające to, ale i prawdziwe! Do tego zdolni mogą być tylko najbardziej zajadli reakcjoniści, szowiniści i szalbierze polityczni.</u>
          <u xml:id="u-64.27" who="#WładysławPiłatowski">Bardzo znamienne było to, że palono Konstytucję, palono prasę pod hasłem, że ona kłamie. Można dziś zapytać: a co było prawdziwe w prowokacyjnych plotkach o rzekomo zamordowanych studentach? W tych kłamstwach jedno było prawdą: właśnie to, że służyły one prowokacji.</u>
          <u xml:id="u-64.28" who="#WładysławPiłatowski">Począwszy od połowy roku ubiegłego, prasa w związku z wydarzeniami na Bliskim Wschód, że bardziej ofensywnie piętnowała postawę polskiej reakcji i ugrupowań syjonistycznych — i tutaj właśnie leży tajemnica, dla której taki atak skierowany został na prasę.</u>
          <u xml:id="u-64.29" who="#WładysławPiłatowski">Dlatego też w tak demagogiczny sposób inspiratorzy nawoływali do palenia gazet, wznoszenia wrogich haseł pod adresem rządu, partii, naszego sojusznika Związku Radzieckiego, a w ferworze walki dochodziło nawet do demolowania urządzeń i majątku trwałego.</u>
          <u xml:id="u-64.30" who="#WładysławPiłatowski">Czyżby tych faktów nie znali, czy też nie chcą o nich wiedzieć posłowie z Koła „Znak”? Czyż można w państwie praworządnym tolerować czyny naruszające przepisy prawa? Czy upowszechnianie tekstu interpelacji w sytuacji, jaka wówczas istniała, daje się pogodzić ze społeczną rangą, z godnością mandatu poselskiego?</u>
          <u xml:id="u-64.31" who="#WładysławPiłatowski">Nie mam podstaw, aby nie wierzyć, że posłowie ze „Znaku” stanęli w istocie rzeczy na tych samych pozycjach, z których rozwinięty został atak na politykę partii i rządu.</u>
          <u xml:id="u-64.32" who="#WładysławPiłatowski">Z tej trybuny przypomniano wczoraj pewne fakty związane z tragedią osób w latach 1948–1956. Była to tragedia, o której — wierzę w to — historyk powie, że była tragedią partii i narodu, która i Pana, Panie Pośle Zawieyski również dotknęła.</u>
          <u xml:id="u-64.33" who="#WładysławPiłatowski">Ale czy nie rozumie Pan tego, że swą postawą — niezależnie od intencji — obiektywnie poparł Pan te siły, które taki właśnie los partii i narodowi wówczas zgotowały. A w polityce nie liczą się intencje. Wiecie o tym dobrze, że liczą się fakty i rzeczywiste ich skutki. Patyna czasu nie pokryła jeszcze na szczęście tamtych prawd i ludzi.</u>
          <u xml:id="u-64.34" who="#WładysławPiłatowski">Wysoki Sejmie! Chciałbym zwrócić uwagę na niektóre aspekty obecnie obowiązującej ustawy o szkołach wyższych. Doświadczenia ostatnich lat wykazały, że ustawa z 1958 r. nie odpowiada współczesnym wymogom rozwoju uczelni, kształcenia i wychowania młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-64.35" who="#WładysławPiłatowski">Proszę mi pozwolić wyrazić pogląd na cztery problemy.</u>
          <u xml:id="u-64.36" who="#WładysławPiłatowski">Po pierwsze: Zagubiony został w przepisach ustawy obowiązek pracy wychowawczej każdego pracownika naukowo-dydaktycznego. Można by stwierdzić, że obowiązki wychowawcze są tak oczywiste, iż szczególne ich podkreślanie nie jest potrzebne. Praktyka, zwłaszcza ostatnie wydarzenia, pokazały zupełnie coś innego.</u>
          <u xml:id="u-64.37" who="#WładysławPiłatowski">Uważa się często, że młodzież przychodząca na studia jest już w pełni ukształtowana i nie wymaga szerszego zaangażowania się wykładowców w dalsze kształtowanie jej postaw i poglądów. A przecież widać wyraźnie, że nawet takie podstawowe wymogi, jak przestrzeganie porządku społecznego, poszanowanie mienia, szacunek dla pracy i ludzi pracy, szacunek dla wychowawców — nie są prawidłowo pojmowane.</u>
          <u xml:id="u-64.38" who="#WładysławPiłatowski">Nie mniejszą szkodę w wychowaniu młodzieży stanowi brak zapoznawania jej z najnowszą historią naszego narodu i polityczną wymową wydarzeń w naszym kraju i na świecie. Nie jest przypadkiem, że takie sprawy, jak wolność słowa, wolność osobista, pojęcie demokracji, praw konstytucyjnych — znaczna część młodzieży akademickiej i nie tylko akademickiej, nawet i w szkołach średnich, rozumie w sposób abstrakcyjny.</u>
          <u xml:id="u-64.39" who="#WładysławPiłatowski">Nikomu z nas nie chodzi o to, aby młodzież studencką wychowywać w duchu bezkrytycznego ustosunkowywania się do wszystkich spraw społecznych — i nie tak należy pojmować hasła „studenci do nauki”, wysunięte przez miliony ludzi pracy na wiecach i masówkach.</u>
          <u xml:id="u-64.40" who="#WładysławPiłatowski">Chodzi o to, aby wyrobić w młodzieży odwagę myślenia, wypowiadania w dyskusjach w sposób odpowiedzialny swoich myśli, odwagę osobistą przeciwstawiania się naciskom podejmowanym pod hasłem źle pojętej solidarności Tak samo ważna jest umiejętność krytycznej oceny swoich czynów i świadomość ponoszenia za to pełnej odpowiedzialności. Chodzi o to, aby w toku studiów kształtować u młodzieży czynną postawę obywatelską, troskę o państwo socjalistyczne jako organizację narodu.</u>
          <u xml:id="u-64.41" who="#WładysławPiłatowski">Po drugie: Zaniedbania te wynikają z tego, że wymogi stawiane pracownikom naukowo-dydaktycznym pomijały całkowicie wyniki pracy wychowawczej. Przy awansach czy też przy nadawaniu stopni naukowych brano pod uwagę prawie wyłącznie wyniki pracy naukowej. W takiej sytuacji cały wysiłek pracownika nauki, umożliwiający mu zdobywanie stopni naukowych, skierowany był na wzrost publikacji naukowych, w wielu wypadkach nawet tylko ilościowy. Próby niektórych uczelni, zmierzające do poprawienia tej sytuacji, nie dawały rezultatów z powodu braku ustawowych i regulaminowych bodźców.</u>
          <u xml:id="u-64.42" who="#WładysławPiłatowski">Po trzecie: Ustawa nie sprzyja prowadzeniu konstruktywnej polityki kadrowej. Obecnie rozwój kadry naukowej zależy od dobrej lub złej woli czy chęci profesora. Znane mi są przypadki, że część profesorów, mających niewłaściwy stosunek do obecnej rzeczywistości, w okresie 23 lat swojej pracy w Polsce Ludowej bądź w ogóle nie habilitowała, bądź też dopuszczała do habilitacji pracowników wykazujących swój opozycyjny stosunek do przemian zachodzących w naszym kraju. Zdarzały się nawet i takie paradoksy, jak na przykład sprawa docenta doktora Henryka Frenkla, który jako obywatel angielski po 22 latach wrócił w 1958 r. z Anglii do Polski, posiadając dyplom magistra. Na przestrzeni lat 1959–1961, a więc w ciągu dwóch lat, uzyskał on w SGPiS stopień doktora, a następnie docenta.</u>
          <u xml:id="u-64.43" who="#WładysławPiłatowski">Przedstawiona przez Frenkla praca doktorska, jak się okazało, była pracą zbiorową, opublikowaną w 1939 r. przez zespół pracowników nauki angielskiego Instytutu Badań Ekonomiki Rolnictwa. W podobny sposób postąpił Frenkiel z pracą habilitacyjną. A zatem, ani praca doktorska, ani też habilitacyjna nie były oryginalnymi, nie wyszły spod pióra Frenkla.</u>
          <u xml:id="u-64.44" who="#WładysławPiłatowski">Zwrócił na ten fakt uwagę jeden z recenzentów — prof. dr Stefan Szmidt. Nie przeszkodziło to jednak, aby przewód habilitacyjny się odbył i Frenkiel uzyskał w SGPIS w 1961 r. drugi stopień — docenta.</u>
          <u xml:id="u-64.45" who="#WładysławPiłatowski">W okresie swojej 5-letniej pracy, bowiem w 1962 r. został on skierowany na stanowisko kierownika Katedry Ekonomiki Rolnictwa Wyższej Szkoły Ekonomicznej we Wrocławiu, wydał tylko jeden skrypt dla studentów, który i tak, ze względu na swoją nieprzydatność, został odrzucony przez Radę Wydziału. Na 76 posiedzeń Rady Wydziału był obecny tylko na 26. Natomiast wyjeżdżał po kilka razy w roku do Anglii. Koszty wyjazdu w większości przypadków pokrywane były z funduszu dewizowego Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego.</u>
          <u xml:id="u-64.46" who="#WładysławPiłatowski">Nie miał on czasu na pracę naukową. Miał natomiast czas na handel. Tylko na terenie Wrocławia sprzedał w komisach różne rzeczy, zwłaszcza damską galanterię, przywiezione z Anglii — na sumę 345 tys. zł.</u>
          <u xml:id="u-64.47" who="#WładysławPiłatowski">Blisko 2 lata trwała walka o usunięcie Frenkla z uczelni i nareszcie w 1967 r. został on dyscyplinarnie zwolniony z WSE we Wrocławiu. Wyjechał natychmiast z powrotem do Anglii i już stamtąd zdążył za pośrednictwem radia Wolna Europa, 10, 12 dni temu przedstawić się jako ofiara polskiego antysemityzmu.</u>
          <u xml:id="u-64.48" who="#WładysławPiłatowski">Zwracam się z wnioskiem do Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego, aby sprawa Frenkla została wnikliwie zbadana, aby wyciągnięte zostały konsekwencje wobec tych osób, które Frenklowi ułatwiły zdobycie stopni naukowych, protegowały go jako „wybitnego specjalistę”, pokrywały koszty jego rozjazdów z funduszy państwowych.</u>
          <u xml:id="u-64.49" who="#WładysławPiłatowski">Po czwarte: bezwzględnego wzmocnienia wymaga funkcja władzy na uczelniach, a przede wszystkim stanowisko rektora. Rektor musi być mandatariuszem władzy państwowej, a nie, tak jak obecnie, mandatariuszem grona swoich współpracowników. Dlatego też konieczne jest postulowanie, aby rektor sprawował swoją funkcję z nominacji, bo tylko wtedy może w sposób niezależny i właściwy realizować w pełni politykę państwa. Dotyczy to nie tylko polityki kadrowej, ale również całokształtu spraw związanych z funkcjonowaniem szkoły wyższej, a w tym możliwości egzekwowania wniosków za naruszanie regulaminu studiów i przysięgi składanej przez młodzież akademicką.</u>
          <u xml:id="u-64.50" who="#WładysławPiłatowski">Zarówno z punktu widzenia interesów całego społeczeństwa, a przede wszystkim przeważającej części pracowników naukowych i młodzieży studiującej, w pełni uzasadnione jest postulowanie szybkiej zmiany ustawy o szkołach wyższych.</u>
          <u xml:id="u-64.51" who="#WładysławPiłatowski">Pozwoliłem sobie złożyć na ręce towarzysza Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego szczegółowe wnioski i propozycje do projektu nowej ustawy o szkołach wyższych, opracowane przez zespół pracowników nauki i pedagogów wrocławskiego środowiska naukowego.</u>
          <u xml:id="u-64.52" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-65">
          <u xml:id="u-65.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Dyzma Gałaj.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-66">
          <u xml:id="u-66.0" who="#DyzmaGałaj">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Jestem pod wrażeniem głębokiej analizy sytuacji w naszym kraju, jakiej dokonał wczoraj Prezes Rady Ministrów Józef Cyrankiewicz. Jestem także pod wrażeniem opinii, jaka o tym przemówieniu istnieje i rozwija się wśród mieszkańców Warszawy. Solidaryzuję się w całej pełni z jego oceną.</u>
          <u xml:id="u-66.1" who="#DyzmaGałaj">Jeśli zabieram głos w dyskusji sejmowej, to dlatego, żeby podjąć jeden z istotnych wątków przemówienia Premiera. Mianowicie chcę poczynić kilka skromnych uwag o tym, jak należy pracować z młodzieżą, ażeby efektywność wychowania ideologicznego młodzieży szkół wyższych, była jak największa.</u>
          <u xml:id="u-66.2" who="#DyzmaGałaj">Na wstępie jednak chcę odrzucić sugestie posła Stommy, by płaszczyzną dyskusji w Sejmie, a także i poza Sejmem była teza o błędach, które rzekomo doprowadziły do bezideowości w środowiskach studenckich i tę rzekomą bezideowość traktować jako punkt wyjścia do krytyki całego naszego działania. Oczywiście, błędy były. Niedociągnięcia są. Mówił o tym Prezes Rady Ministrów i trzeba te błędy poprawiać. Ale to jest przecież zasada wszelkiego działania i działania społecznego też, żeby korygować w miarę zmiany warunków konkretne postępowanie we wszelkich dziedzinach. Taki więc powinien być punkt wyjścia do dyskusji nad problemem młodzieży we współczesnej Polsce.</u>
          <u xml:id="u-66.3" who="#DyzmaGałaj">Chciałem, z pewnym zresztą wahaniem, ustosunkować się do niektórych sformułowań posła Zawieyskiego. Czynię to z dużą rozterką dlatego, że znając posła Zawieyskiego dłuższy okres czasu, wołałbym być z nim w zgodzie, wołałbym, ażeby to, co jest wspólne między nami, mogło przesłonić to, co jest między nami różne. Jednakże wy da je się, że takiej możliwości w tej chwili nie ma.</u>
          <u xml:id="u-66.4" who="#DyzmaGałaj">Chcę podjąć dwie sprawy z przemówienia posła Zawieyskiego. Poseł Zawieyski zastosował tu wczoraj szczególny rodzaj dialektyki, powiedziałbym, chyba jezuickiej dialektyki. Zaprezentował ją zwłaszcza przy analizie źródeł bólu, jaki bywa udziałem różnych ludzi. Wołałbym, żeby wyrażanie czci pewnym osobom, nawet najbardziej tej czci godnym, dokonywało się nie drogą ustnych deklaracji, lecz swoją konkretną, codzienną działalnością, bez afiszowania się publicznie w tego rodzaju świadczenia duchowe na rzecz innej osoby.</u>
          <u xml:id="u-66.5" who="#DyzmaGałaj">Wydaje się, że nie jest to właściwe, ale jest to rzecz, którą poseł Zawieyski uznał za stosowną i skorzystał z tego, by tutaj, przed nami, w naszej obecności mówić o swojej czci ku osobie I Sekretarza KC PZPR, usprawiedliwiając i ceniąc jego ból wynikający z pewnych sytuacji społecznych i politycznych, i rozumiejąc, jak mówił, — a nie bardzo wiem dlaczego tak mówił — gwałtowność jego niektórych wystąpień.</u>
          <u xml:id="u-66.6" who="#DyzmaGałaj">Ale musi poseł Zawieyski pamiętać o tym, że czci dla I Sekretarza powinna towarzyszyć cześć dla tych idei i kierunku działania, które I Sekretarz reprezentuje. Powinna to być równocześnie cześć dla partii i całego kierunku rozwoju naszego społeczeństwa i naszego narodu. Tymczasem nie widzę tej zależności. Interpelacja poselska jest tego najlepszym dowodem. Nie wiem na pewno, ale jestem przekonany, że I Sekretarz z tego powodu na pewno przeżywał głęboki ból. Powinien zdawać sobie z tego sprawę poseł Zawieyski, jeżeli słuszne jest to, co w odniesieniu do I Sekretarza tutaj wczoraj z tej trybuny mówił.</u>
          <u xml:id="u-66.7" who="#DyzmaGałaj">Zgodzilibyśmy się jednak — być może — z takim ujęciem rzeczy, gdyby nie dalsza część przemówienia posła Zawieyskiego. Oto poseł Zawieyski dlatego mówił o tym bólu i o prawie do bardziej gwałtownych wystąpień, żeby usprawiedliwić gwałtowne wystąpienia byłego posła, a jego kolegi — Kisielewskiego. Na tej samej zasadzie, poseł Zawieyski — szkoda, że nie ma go dziś, jest mi bardzo nieprzyjemnie mówić w jego nieobecności — da je prawo do gwałtowności posłowi Kisielewskiemu, awanturnikowi, który ma nas wszystkich w pogardzie, który ma nas za ciemniaków, ludzi niegodnych tego miejsca, w którym dziś się znajdujemy, człowiekowi, który swój cały wysiłek i wytrwałość poświęca totalnemu dyskredytowaniu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Cóż z tego, że ma czy miał ojca — wybitnego twórcę kultury, cóż z tego, że on sam jest — jak mówił poseł Zawieyski — wybitnym kompozytorem? Niech komponuje, w tym i utwory z zakresu muzyki sakralnej. Nikt mu w tym nie będzie przeszkadzał. Ale niech nie opluwa osób, które doprowadziły naszą ojczyznę do rozkwitu i niech nie porównuje źródeł bólu posła Kisielewskiego ze źródłem bólu przywódców i partii i naszego narodu.</u>
          <u xml:id="u-66.8" who="#DyzmaGałaj">Oceniając i broniąc posła Kisielewskiego, w gruncie rzeczy poseł Zawieyski broni nadzwyczajnego zjazdu warszawskiego oddziału Związku Literatów Polskich. Gdyby pójść jeszcze nieco dalej, to można by powiedzieć, że z tego przemówienia wynika niejako, iż pan Kisielewski mógłby zastąpić — bo jest wrażliwy na społeczne bóle — pierwsze osoby w kierownictwie naszej partii czy w kierownictwie naszego narodu, a Związek Literatów Polskich mógłby zastąpić całe plenum Komitetu Centralnego i kierownictwa innych organizacji społecznych.</u>
          <u xml:id="u-66.9" who="#DyzmaGałaj">Wysoki Sejmie! Wrogie socjalizmowi ugrupowania zaatakowały władzę ludową, próbując użyć dla realizacji swych celów młodzież akademicką, a po części również i młodzież szkół średnich. Upłynie zapewne nieco czasu, zanim zostanie wyjaśniony konkretny obraz owego niecnego zamiaru. Już obecnie możemy jednak powiedzieć, że bardzo wielu młodych ludzi, dowiedziawszy się o prawdziwym obliczu owych „obrońców kultury polskiej”, odcięło się od haseł, które zachęcały ich do manifestacji i zakłócania normalnego trybu pracy. Naszym obowiązkiem, jest zbadać i dobrze zrozumieć przyczyny, dla których spontaniczność i naturalne skłonności młodzieży do działania społecznego tak stosunkowo łatwo poszły w niewłaściwym kierunku. Jednakże o wiele ważniejszą dziś sprawą jest tak działać, żeby mocno, bez reszty związać tę młodzież z ideałami socjalizmu, ażeby wśród tej młodzieży znalazły się zawsze siły wystarczające do przeciwstawiania się dywersyjnej działalności wszelkich wrogów socjalizmu, a w tym również wrogów młodzieży akademickiej.</u>
          <u xml:id="u-66.10" who="#DyzmaGałaj">Bolesne doświadczenia wydarzeń marcowych nie dadzą się oczywiście wyjaśnić tylko dywersją syjonistów lub brakiem wiedzy i zainteresowań politycznych młodzieży. We współczesnym społeczeństwie każdy człowiek rodzi się upolityczniony niezależnie od stopnia jego aktywności politycznej, każdy bowiem jest w określonym stopniu uzależniony od porządku społecznego i równocześnie na ten porządek oddziałuje. Każdy człowiek — i ten, który kieruje ruchem społecznym, i ten, który daje się nieść temu ruchowi — podlega procesowi uspołeczniania jego osobowości i swą osobowością ruch ten kształtuje. Trzeba tę prawdę uświadomić wszystkim wychowawcom i młodzieży, albowiem daje ona podstawę do tworzenia się konstruktywnego poglądu, że młode pokolenie może oddziaływać i w skali światowej, i w skali kraju, ale też i w skali własnego, konkretnego środowiska społecznego. Młodzież czuje się wtedy potrzebna, świadoma sposobu poprawiania sytuacji, zaangażowania w sprawy publiczne.</u>
          <u xml:id="u-66.11" who="#DyzmaGałaj">Tymczasem praca ideologiczna na wyższych uczelniach, zarówno w organizacjach studenckich jak i w gronie wychowawców, nie była wystarczająco głęboka; była formalna, nie stwarzała bodźców do działania społecznego, do rodzenia się wzruszeń wywoływanych zaangażowaniem się w sprawy ważne dla własnego środowiska i dla całego społeczeństwa. Niedostateczny był wysiłek w formułowaniu celów długofalowego działania, działania, które wywołuje w każdym środowisku kontrowersję i walkę, ale tym samym kształtuje grupę ofiarnych działaczy, kształtuje światopogląd i postawę człowieka czynu.</u>
          <u xml:id="u-66.12" who="#DyzmaGałaj">Brak sprecyzowanych celów działania na miarę dzisiejszych czasów i dość banalne formy pracy spowodowały, że organizacje młodzieżowe niedostatecznie przeciwstawiały się poglądom o alienacji, o filozofii beznadziejności i praktyce cynicznego przymrużania oka na wszystko co człowieka otacza. Niedostatecznie też rozwijały się pozytywne fermenty społeczno-polityczne na wyższych uczelniach, a przez to stawały się stopniowo przedmiotem niechęci ze strony mas studenckich, w naturalny sposób predestynowanych do działania społeczno-politycznego.</u>
          <u xml:id="u-66.13" who="#DyzmaGałaj">Nic tedy dziwnego, że w czasach pożałowania godnych zajść w marcu bieżącego roku nie było wśród młodzieży studenckiej wystarczających sił, zdolnych do energicznego, mądrego działania politycznego, do wytworzenia samoistnych sił postępu w środowiskach akademickich, do skierowania potężnej siły młodzieży ku celom godnym tego trudnego, a zarazem pięknego pokolenia. Oczywiście, tym grupom młodzieży, które aktywnie przeciwstawiały się dywersyjnej działalności różnych Szlajferów i Dajczgewantów — a grupy takie były przecież na wszystkich uczelniach — tym bardziej należy się uznanie i podziw. Ich siła rozpłynęła się jednak w pierwszych dniach w spontanicznym parciu podburzonej młodzieży ku poważnym konfliktom z władzą, konfliktom zaplanowanym, podpowiedzianym przez Kisielewskich, Jasieniców, Staszewskich, Baumanów i im podobnych indywiduów politycznych.</u>
          <u xml:id="u-66.14" who="#DyzmaGałaj">Ową trudną sytuację środowiska studenckiego i organizacji młodzieżowych na wyższych uczelniach pogłębiał stosunek, jaki do narastających niepokojów i konkretnych wydarzeń przyjęła część pracowników naukowych, a także władze konkretnych uczelni. Był to stosunek biernych, nieporadnych, niezaangażowanych obserwatorów, lub — u nielicznej części — była to postawa wichrzycieli dążących do wywołania ruchu społecznego na wielką skalę. Nadużyli ci pracownicy nauki swego stanowiska, przede wszystkim przez długoletnie jątrzenie polityczne młodzieży, przez nawoływanie jej do buntu. Postawa pracowników naukowych i ich konkretna działalność zawodowa i społeczno-polityczna powinny być traktowane jako jeden z najważniejszych czynników, który wyzwolił niepokoje młodzieży studenckiej. Nie ulega wątpliwości, że ustawa o szkolnictwie wyższym — z tego właśnie względu — powinna ulec rewizji i zmianie.</u>
          <u xml:id="u-66.15" who="#DyzmaGałaj">Gdy dziś stoimy w obliczu trwających jeszcze, choć ze słabą siłą, niepokojów studenckich, zastanawiamy się, co i jak należy robić, jak pracować, ażeby owa potężna armia młodzieży akademickiej odegrała należną jej rolę akceleratora pozytywnych, pożądanych zmian społeczno-politycznych w Polsce, to nasuwają się trzy wnioski.</u>
          <u xml:id="u-66.16" who="#DyzmaGałaj">Po pierwsze — trzeba tę młodzież traktować tak, jak na to zasługuje; a zasługuje na jak najwyższe uznanie nawet jeśli jej poszczególne oddziały i grupy są trudne i w działaniu kłopotliwe. Młode pokolenie wszelkich czasów, w tym także młodzież akademicka, jest wspaniałą i potężną siłą społeczną, siłą, bez której jakikolwiek rozwój współczesnego państwa jest przecież niemożliwy. Siła ta musi być poddana jak najbardziej troskliwym i precyzyjnym metodom oddziaływania, prowadzącym do kształtowania się pozytywnych ośrodków przywódczych.</u>
          <u xml:id="u-66.17" who="#DyzmaGałaj">Trzeba przede wszystkim rozwijać warunki do permanentnego dialogu z młodzieżą, dialogu nie tylko o mających ostatnio miejsce wydarzeniach, lecz o wszelkich problemach związanych z życiem narodu, a w tym i z życiem młodzieży studenckiej. Dyskusje o tych sprawach powinny prowadzić przede wszystkim organizacje społeczno-polityczne wyższych uczelni, ale również i władze uczelni oraz wszelkie ośrodki masowego oddziaływania, jak radio, telewizja, film, teatr, prasa itp. System kształtowania postaw ideologicznych młodzieży powinien wynikać z ogólnych idei socjalizmu, ale również z zadań konkretnych, jakie stoją przed całym społeczeństwem, w tym także przed młodzieżą akademicką, w ciągu najbliższych dni, najbliższego roku, najbliższych pięciu lat i w perspektywie życia pokolenia.</u>
          <u xml:id="u-66.18" who="#DyzmaGałaj">System oddziaływania na młodzież powinien być bezustannie ulepszany i powinien skutecznie kształtować stosunki między kierownictwem naszego narodu i państwa a masami społeczności młodzieżowej. Ponad wszystko jednak system ten powinien rozwijać aktywność społeczną tej młodzieży, podobnie zresztą jak powinien rozwijać aktywność wszystkich istniejących środowisk społecznych. Jestem bowiem przekonany, że w bieżącym okresie największą przeszkodą w rozwijaniu gospodarki i kultury socjalistycznej naszego państwa jest bierność społeczna. Wyzwalanie własnych, postępowych sił małych środowisk społecznych, rozwijanie uczuć patriotyzmu lokalnego — we wsi, w miasteczku, w zakładzie pracy, w szkole, na uniwersytecie itd. jest nieodzownym warunkiem pokonywania zła wyrastającego w każdym konkretnym środowisku społecznym, warunkiem powstawania i rozwoju takiego programu, który uwzględnia w sposób prawidłowy zarówno perspektywiczne, jak i bieżące cele i całego państwa, i konkretnych a niezliczonych środowisk społecznych.</u>
          <u xml:id="u-66.19" who="#DyzmaGałaj">A więc w rozmowach ze studentami należy idee kierownictwa, tezy programu budownictwa socjalistycznego transponować do młodzieży, ale i na odwrót: trzeba uwzględniać poziom świadomości społecznej, stan zainteresowań, stopień aktywności młodzieży, trzeba poważnie traktować postulaty organizacji młodzieżowych, pomagając im usilnie w ich pracy.</u>
          <u xml:id="u-66.20" who="#DyzmaGałaj">Drugi wniosek dotyczy niektórych elementów działalności wyższych uczelni. Chodzi mi głównie o programy nauczania.</u>
          <u xml:id="u-66.21" who="#DyzmaGałaj">Generalnie można powiedzieć, że programy nauczania, a również i metody nauczania, postawa pracowników nauki mają charakter konformistyczny, nie rozwijają poczucia społecznej odpowiedzialności w czasie wykonywania zawodu, akceptują ideologię biernego dostosowywania się do zastanych warunków.</u>
          <u xml:id="u-66.22" who="#DyzmaGałaj">Weźmy dla przykładu programy nauczania w szkołach rolniczych, które przez nauczanie i wychowanie przygotowują kadry dla rolnictwa — agronomów, zootechników, lekarzy weterynarii itd. Na absolwentów tych szkół spada trudny obowiązek prowadzenia rozmów z określoną liczbą chłopów-rolników na temat ich sposobów pracy, gospodarowania i ich sposobu życia. Tymczasem w programie nauczania w technikach rolniczych nie ma śladu nauki o cechach środowiska społecznego chłopów, jako środowiska specyficznego; program nauczania w wyższych uczelniach rolniczych przewiduje nieco zajęć z pedagogiki, lecz poza Wydziałem Ekonomiczno-Rolniczym SGGW w Warszawie na żadnej innej uczelni w Polsce nie ma zajęć z socjologii wsi, na niewielu uczelniach odbywają się zajęcia z polityki agrarnej. Czy można więc się dziwić, że efektywność pracy służby agronomicznej jest niewielka, a ogromna większość absolwentów za wszelką cenę pragnie uniknąć podejmowania pracy wśród chłopów-rolników?</u>
          <u xml:id="u-66.23" who="#DyzmaGałaj">A przecież nieodzownym warunkiem dalszego postępu rolniczego w gospodarstwach chłopskich, postępu w rozwiązywaniu kwestii chłopskiej jest skuteczna działalność służby agronomicznej, jest prawidłowy, bogaty i wszechstronny dialog tej służby z chłopami. Taki dialog będzie możliwy tylko w wypadku, jeśli wykształcenie rolnicze uwzględni zarówno wiedzę przyrodniczą, nieodzowną do zorganizowania racjonalnej produkcji, jak i wiedzę społeczną o ludziach, którzy tę produkcję konkretnie, codziennie, niezależnie od tego co dzieje się na całym świecie, rozwijają i nadal będą rozwijać. Tylko takie przygotowanie uczniów i studentów do zawodu rolnika może dać w efekcie fachowca zaangażowanego w sprawy ludzkie, człowieka ideowego, człowieka, któremu cielęta, burak cukrowy i miesięczne sprawozdania nie przesłaniają tej głęboko ludzkiej prawdy, że i cielęta, i burak, i sprawozdania nabierają sensu tylko dlatego, iż są one wynikiem pracy ludzkiej i egzystują tylko w związku z ludźmi i dla ludzi.</u>
          <u xml:id="u-66.24" who="#DyzmaGałaj">Wypływa z tego konieczność zreformowania programów nauczania w wyższych i średnich szkołach rolniczych, zmierzającego do wprowadzenia na podstawowych wydziałach i kierunkach takich przedmiotów, które dawałyby słuchaczom wiedzę o cechach społecznego środowiska wsi i o mechanizmach funkcjonowania organizacji i instytucji rolniczych i wiejskich oraz wiedzę z zakresu pracy społecznej na wsi. Mowa tu głównie o socjologii wsi, ustawodawstwie rolnym, spółdzielczości i o metodyce oświaty pozaszkolnej. Wprowadzenie tych przedmiotów pozwoli na głębsze poznanie środowiska, w którym wykonywać będą pracę absolwenci szkół rolniczych, a przez to przyczyni się też do znacznie większego niż dotychczas zaangażowania się młodzieży w sprawy publiczne i do kształtowania się pozytywnych wzorów rolniczej pracy zawodowej.</u>
          <u xml:id="u-66.25" who="#DyzmaGałaj">Podobnie wygląda sprawa programów i ich wychowawczych niedoborów w innych typach wyższych uczelni. Miejmy nadzieję, że do gruntu zostanie zreformowany program kształcenia socjologów na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie, jak dotąd, była wylęgarnia zarozumiałych pseudoteoretyków rozwoju społeczeństwa i jałowych poszukiwaczy swoich wyalienowanych miejsc i pozycji w życiu i świecie.</u>
          <u xml:id="u-66.26" who="#DyzmaGałaj">Trzeci wniosek w sprawie środowisk młodzieży akademickiej dotyczy wiedzy o tych środowiskach. Korzystając z dobrej okazji zmiany na stanowisku dyrektora Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, którego dotychczasowym dyrektorem był profesor Adam Schaff, wysuwam pod adresem kierownictwa PAN oraz aktualnego dyrektora tego Instytutu prof. Jana Szczepańskiego dezyderat, ażeby w programie badań socjologicznych znalazło się maksimum miejsca na poważne, gruntowne studia nad młodzieżą w ogóle, a w najbliższych miesiącach i latach, nad młodzieżą akademicką w szczególności. Dość już mamy badań nad fryzjerami, palantami, tatarskimi wsiami w Polsce i amerykańskimi szpitalami. Badajmy to, co jest ważne dla rozwoju naszej ojczyzny, badajmy obraz tego skarbu, któremu na imię młodzież polska.</u>
          <u xml:id="u-66.27" who="#DyzmaGałaj">Nie wiem, na ile będą nam przeszkadzali w przyszłej działalności wśród młodzieży syjoniści i inni reakcjoniści. Jestem przekonany, że będą przeszkadzali, mimo zasłużonej klęski, jaką ponieśli przy próbie zakłócenia rytmu rozwoju naszego kraju. Sądzę, że będą przeszkadzali, bo ich międzynarodowa siła, jako najbardziej agresywnego oddziału współczesnej burżuazji, jest wielka, a ich celem jest przeciwdziałać w rozwoju pozytywnych sił w obozie socjalizmu, pokonać te siły. Nie wiadomo również, na ile posłowie Koła „Znak” będą zadawać niedorzeczne pytania, z myślą również o zamąceniu stosunków między państwem a szerokim rzeszami społeczeństwa; nie wiadomo, jak dalece będą chcieli być razem z narodem. I tu chcę wrócić do jednego z fragmentów wczorajszej wypowiedzi posła Zawieyskiego, który poczuł się bardzo dotknięty i mówił o tym w sposób zupełnie dramatyczny, że w referacie marszałka Zenona Kliszki został wraz ze swymi kolegami z Koła „Znak” uznany za grupę, która jest jakby poza narodem. Nie dysponując stenogramem, nie wiem, czy mówię ściśle, ale wydaje mi się, że sens wypowiedzi posła Zawieyskiego był taki, iż broni swojego miejsca w narodzie i jak sądzę — broni słusznie.</u>
          <u xml:id="u-66.28" who="#DyzmaGałaj">To powinno być jak najlepiej przyjęte, bo nic ma takiego zwyczaju i byłoby rzeczą niezwykle złą, gdybyśmy nie chcieli utrzymywać w narodzie tych, którzy chcą być w tym narodzie, chcą być dla niego pożyteczni. Nie chcemy, by byli razem z nami, w naszym narodzie tacy, którzy tego nie chcą, którzy uciekają od narodu, przekraczając granicę naszego państwa, granicę terytorialną narodu, niejednokrotnie z ważnymi dokumentami tego narodu. Takich ludzi nie chcemy w naszym narodzie. Ale wszystkich innych, którzy chcą pracować, którzy swoją dotychczasową działalnością wykazywali pożytek, oczywiście chcemy widzieć w narodzie i rozumiem, że takie przecież absolutne prawo do tego mają i koledzy z Koła „Znak”. Oni bowiem są częścią naszego narodu.</u>
          <u xml:id="u-66.29" who="#DyzmaGałaj">Ale są chwile, że ludzie nie bywają w narodzie — jeśli tak można powiedzieć. Są takie chwile, że niejednokrotnie wskutek swojej działalności konkretny człowiek może się znajdować — przynajmniej chwilowo — poza narodem, to znaczy wtedy, kiedy występuje przeciwko temu narodowi, wtedy, kiedy kontrując ten naród, wyobcowuje się z niego. Toć przecież kiedyś Mikołajczyk i Korboński byli członkami narodu polskiego — nikt temu absolutnie nie może zaprzeczyć. Ale stopniowo, swoją działalnością eliminowali się z tego narodu, opuszczając wreszcie terytorium, na którym swoją działalność uprawiali. Toć przecież członkami narodu polskiego byli kiedyś i Bialer, i Monat, i Światło, i Tykociński i inni, ale swoimi postępkami stopniowo eliminowali się z narodu, ze wspólnoty języka, ze wspólnoty kultury i ze wspólnoty terytorium.</u>
          <u xml:id="u-66.30" who="#DyzmaGałaj">Jeśli się występuje wrogo przeciwko ludowi i narodowi, to występek taki jest elementem wyobcowywania się ze wspólnoty narodowej; jest to jak gdyby pozycja wewnętrznej emigracji. Jeśli się uchwala interpelację wrogą narodowi, to w tych momentach i takim faktem stawia się krok w obszary jednak poza narodowe.</u>
          <u xml:id="u-66.31" who="#DyzmaGałaj">Nie wiemy więc, jak dalece w tym procesie wychowawczym posłowie Koła „Znak” będą współpracowali z nami. Wiemy jednak, że czeka nas po prostu ogromna praca nad młodzieżą i z młodzieżą, czeka nas działanie prowadzące do pozyskania pełnego zaufania młodzieży i do ideałów socjalizmu, i do kierownictwa politycznego naszego kraju, a w szczególności do I Sekretarza Komitetu Centralnego PZPR, jako uosobienia tego, co w ruchu socjalistycznym jest najbardziej wartościowe. Można być pewnym sukcesów. Historia daje tego przykłady. Przypomnę okres dogmatyczno-biurokratycznej kolektywizacji i utracenia przez kierownictwo partii i państwa zaufania wśród podstawowych mas chłopskich. Wnikliwa i mądra polityka, w tym również polityka rolna, jaka została zapoczątkowana po październiku 1956 r., wszechstronna dyskusja prowadzona przez ogniwa PZPR i ZSL z masami chłopskimi doprowadziły do przywrócenia pełnego zaufania chłopów do kierownictwa politycznego i do stanu, w którym poparcie chłopów dla tego kierownictwa w jego walce z reakcją nie ulega najmniejszej wątpliwości. Nie może być inaczej również z młodzieżą akademicką.</u>
          <u xml:id="u-66.32" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-67">
          <u xml:id="u-67.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Antoni Walaszek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-68">
          <u xml:id="u-68.0" who="#AntoniWalaszek">Wysoki Sejmie! Przemawiając w imieniu społeczeństwa Pomorza Zachodniego, pragnę stwierdzić, że swoje głębokie patriotyczne przywiązanie do Polski Ludowej, do idei budownictwa socjalistycznego w naszym kraju, klasa robotnicza, chłopstwo pracujące, inteligencja, nasza pracująca, ucząca się i studiująca młodzież Ziemi Szczecińskiej manifestują nie tylko na licznych ostatnio spotkaniach, ale przede wszystkim pracą i nauką.</u>
          <u xml:id="u-68.1" who="#AntoniWalaszek">To zdecydowane poparcie społeczeństwa Ziemi Szczecińskiej dla programu budownictwa socjalistycznego wynika przede wszystkim z najgłębszego przeświadczenia i świadomości, że budujemy nasze nowe życie na terenach, które stale stanowią przedmiot ataków odwetowców i militarystów zachodnio-niemieckich.</u>
          <u xml:id="u-68.2" who="#AntoniWalaszek">Przypomnijmy w tym kontekście ostatnie wystąpienia pana kanclerza NRF Kiesingera w sprawach granic zachodnich: „Jeśli ktoś twierdzi, że to nie są zdecydowane konkretne propozycje i kroki w kierunku rzeczywistej polityki pokojowej wobec Wschodu, wobec Polski, to na to nie można nic poradzić. Oczywiście może być tak — widzimy to wciąż na nowo w wypowiedziach polskich — że stoi się tam uparcie na stanowisku wszystko albo nic. Ale wiem także, że jest tam wielu ludzi, którzy docenili powagę sytuacji i konkretną treść naszych propozycji. Jestem mocno przekonany, że z biegiem czasu postawimy na swoim i wówczas droga do porozumienia obu narodów stanie otworem”.</u>
          <u xml:id="u-68.3" who="#AntoniWalaszek">Kogóż to, jakich ludzi, jakie grupy społeczne miał na myśli pan kanclerz Kiesinger? Chyba nie tylko autorów słynnego orędzia o przebaczeniu i pojednaniu z Niemcami zachodnimi. Liczy on także na skompromitowanych prowodyrów politycznych ostatnich zajść, rewizjonistów i syjonistów uprawiających politykę rozmiękczania socjalizmu, i na tych, którzy przygotowywali przejście do tak zwanego drugiego etapu. Liczy on również — czy tego chcecie panowie z Koła „Znak” czy nie — na wasze wyraźne poparcie. Antypolskie i antysocjalistyczne manifestacje w Niemczech zachodnich, i na Zachodzie, i w Berlinie zachodnim, świadczą dobitnie, że hasła jakie wysuwali organizatorzy marcowych zajść, w imieniu których Koło „Znak” złożyło interpelację, znalazły pełne poparcie w antypolskiej działalności na Zachodzie. Któż kogo stawia poza nawiasem narodu polskiego? Czyż my jesteśmy organizatorami tamtych zajść, czy pan Kiesinger, który was w pełni popiera.</u>
          <u xml:id="u-68.4" who="#AntoniWalaszek">Pan Kiesinger myli się jednak grubo. Naród polski w jednym i drugim przypadku dał jednoznaczną odpowiedź. W swej zdecydowanej większości upoważnił on jedynie rząd Polski Ludowej do reprezentowania i prowadzenia polityki zagranicznej w jego imieniu, a w przypadku Niemiec zachodnich, czyni to ze szczególną jednomyślnością.</u>
          <u xml:id="u-68.5" who="#AntoniWalaszek">Jedność moralno-polityczna naszego społeczeństwa wynika z obiektywnego uświadomienia sobie tej podstawowej prawdy, że to przecież dzięki szczególnej pomocy i opiece kierownictwa Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i rządu Polski Ludowej, ziemia Pomorza Zachodniego, ze swoim nowoczesnym przemysłem, dynamiczną gospodarką morską, przodującym rolnictwem oraz prężną kulturą i nauką stała się ważnym ogniwem w całym systemie społeczno-politycznym Polski. Polskość Szczecina i Ziemi Szczecińskiej jest w odczuciu naszego społeczeństwa jednoznacznie identyfikowana z Polską budującą socjalizm, Polską związaną wieczystym sojuszem przyjaźni i braterstwa z narodami Kraju Rad.</u>
          <u xml:id="u-68.6" who="#AntoniWalaszek">W świadomości całego naszego społeczeństwa powrót Polski Ludowej nad Odrę, Nysę i Bałtyk, powrót do polskiego Szczecina kojarzy się nieodłącznie z dalekowzroczną, zgodną z interesami całego narodu, mądrą polityką Polskiej Partii Robotniczej, której dzieło konsekwentnie kontynuuje Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. Pamiętamy, że troska o rozwój ziem zachodnich znajdowała się zawsze w centrum czynnego zainteresowania i zaangażowania kierownictwa partii i rządu. Tak było w okresie pierwszych lat władzy ludowej i tak jest obecnie.</u>
          <u xml:id="u-68.7" who="#AntoniWalaszek">Na wiecu w Warszawie w dniu 8 marca 1946 r. z okazji znanego, napastliwego ataku sekretarza stanu USA Byrnesa na nasze granice zachodnie towarzysz Władysław Gomułka mówił: „Historia złożyła na nasze pokolenie wielkie i trudne, ale zarazem chlubne zadania. Do takich należy przede wszystkim utrwalenie granic Polski nad Odrą i Nysą. Wbrew wszelkim trudnościom i przeszkodom, wbrew wszystkim obrońcom i opiekunom Niemiec, zadanie to wypełnimy dla własnego dobra i dla szczęśliwego i bezpiecznego życia przyszłych pokoleń”.</u>
          <u xml:id="u-68.8" who="#AntoniWalaszek">Trzeba było mieć bardzo dużo wiary w twórcze siły narodu polskiego, w jego patriotyzm, pracowitość i mądrość polityczną, aby w niespełna rok od zakończenia wojny takie odpowiedzialne zadanie przed narodem postawić. Mógł je tylko postawić prawdziwy patriota, prawdziwy komunista. Naród polski wykonał to zadanie chlubnie, zdając w pełni egzamin swojej gospodarskiej dojrzałości. Potwierdza to z całą przekonującą siłą nasz powojenny dorobek na ziemiach zachodnich i północnych Polski.</u>
          <u xml:id="u-68.9" who="#AntoniWalaszek">Nie dostrzegać tych bezspornych faktów, negować słuszność polityki państwa ludowego, próbować sprowadzić naród z drogi budownictwa socjalistycznego, które wyzwala najcenniejsze pokłady jego społecznej i patriotycznej energii — to znaczy fałszować rzeczywistość, nie rozumieć interesów narodu polskiego, czuć się wyobcowanym z niego. Taka jest prawda, innej być nie może.</u>
          <u xml:id="u-68.10" who="#AntoniWalaszek">Na przestrzeni ostatnich tygodni ujawniła się w naszym kraju grupa reakcyjnych i zbankrutowanych politykierów, ludzi spod różnych „izmów” i różnej maści, którzy trąbiąc o rzekomym zagrożeniu rozwoju kultury narodowej oraz demokracji i wolności chcieli rękami części naszej młodzieży przypuścić generalny atak na ustrój socjalistyczny Polski, na jej polityczne kierownictwo. Ale i tutaj kłamstwo ma krótkie nogi. Bo mówić dzisiaj o zagrożeniu kultury narodowej i literatury, to przecież nic innego, jak negować oczywiste fakty świadczące o masowym i niespotykanym dotychczas w dziejach narodu wszechstronnym rozwoju tej kultury we wszystkich jej przejawach.</u>
          <u xml:id="u-68.11" who="#AntoniWalaszek">Wysoki Sejmie! Nasi oponenci i przeciwnicy często ostatnio szermują pojęciem: „błędy w dziedzinie polityki kulturalnej”. Czasami są to zarzuty stawiane w tonie umiarkowanym, czasami podpiera się je obelgami w rodzaju „dyktatury ciemniaków”. Ton tych wypowiedzi i napaści uzależniony jest od temperamentu i taktyki rzekomych obrońców polskiej kultury. Ale skłonni bylibyśmy wybaczyć naszym przeciwnikom nawet najostrzejszy ton, gdyby rzeczywiście ich walka miała coś wspólnego z autentyczną troską o dobro i przyszłość naszej polskiej nauki i kultury. Ich walka zaczyna się jednak i kończy na insynuacjach, obelgach i taniej demagogii.</u>
          <u xml:id="u-68.12" who="#AntoniWalaszek">Trzeba mieć dużo złej woli i tupetu, aby tak właśnie stawiać tę sprawę. Kto nie dostrzega wielkiego i systematycznego rozwoju polskiej kultury, kto nie widzi tych optymistycznych przemian, jakie zachodzą każdego dnia we wszystkich dziedzinach artystycznego i naukowego życia, ten albo świadomie nie chce ich dostrzegać, albo dostrzegać ich nie potrafi. Jeżeli nie chce, to znaczy, że nie jest związany z naszym ustrojem, z Polską Ludową. Jeżeli nie potrafi, to znaczy, że nie dorósł do tego, aby nam udzielać dobrych rad.</u>
          <u xml:id="u-68.13" who="#AntoniWalaszek">Na Ziemi Szczecińskiej pojęcie kultura polska związane jest z pojęciem polityka kulturalna Polski Ludowej. Przez 23 lata zbudowaliśmy tam nie tylko nowe fabryki, stocznie, porty, podnieśliśmy nie tylko z ruin miasta i wsie, stworzyliśmy tam także w ramach „błędów polityki kulturalnej” — jak mówią przeciwnicy — autentyczny bastion nauki i kultury polskiej. Ta ziemia nigdy w swej długiej historii nie miała tak bujnego, tak pełnego kulturalnego życia. Tak się dzieje od 23 lat, od wbicia pierwszego słupa granicznego nad Odrą.</u>
          <u xml:id="u-68.14" who="#AntoniWalaszek">Mamy dokładne rozeznanie w tych sprawach, bo nie oceniamy ich z pozycji politykierskich, kawiarnianych stolików, jak to czyni część warszawskich literatów.</u>
          <u xml:id="u-68.15" who="#AntoniWalaszek">I cóż w takiej sytuacji dla nas znaczą tanie gesty rzekomych obrońców polskiej kultury, fałszywe słowa o zagrożeniu i upadku tej kultury, jeśli możemy na to odpowiedzieć niepodważalnymi faktami.</u>
          <u xml:id="u-68.16" who="#AntoniWalaszek">Wiele naszych kulturalnych inicjatyw zdobyło ogólnopolską rangę, że wspomnieć tu tylko o festiwalu plastyki współczesnej i festiwalu poezji współczesnej im. Gałczyńskiego. To z wielkiego szacunku do polskiej kultury, do jej wybitnych osiągnięć rodzą się nasze inicjatywy.</u>
          <u xml:id="u-68.17" who="#AntoniWalaszek">Gałczyński sławił nasze miasto wierszami, my sławimy imię tego poety nie tylko poetyckim festiwalem. Sławimy go także pracą szczecińskich stoczniowców i inżynierów. W Szczecińskiej Stoczni zbudowany został statek, który otrzymał nazwę m/s „Gałczyński”.</u>
          <u xml:id="u-68.18" who="#AntoniWalaszek">Mówi się podczas chrztu statku: „sław imię polskiego stoczniowca i marynarza”. A my powiedzieliśmy więcej: „sław imię polskiej kultury i literatury”. Pływają po morzach świata statki: m/s „Strug”, „Żeromski”, „Śniadecki”, „Domeyko”, „Mickiewicz”. W taki to konkretny sposób „ciemniacy” upamiętniają narodową kulturę.</u>
          <u xml:id="u-68.19" who="#AntoniWalaszek">Nie rościmy sobie praw do nieomylności w ocenie kulturalnych zjawisk. Ale jestem głęboko przekonany, że żaden polski statek nie będzie nigdy nosił imienia Kisielewskiego, Słonimskiego czy Jasienicy i im podobnych.</u>
          <u xml:id="u-68.20" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-68.21" who="#AntoniWalaszek">Wysoki Sejmie! Dla mieszkańców województwa szczecińskiego sprawy dotyczące naszego regionu i całych ziem zachodnich i północnych naszego kraju mają zasadnicze znaczenie. Najnowsza historia tych ziem, ta sprzed 23 lat, pisana krwią polskiego i radzieckiego żołnierza i ta, która się wówczas zaczęła i ta, która trwa do dziś, jest przedmiotem uzasadnionej chluby i dumy.</u>
          <u xml:id="u-68.22" who="#AntoniWalaszek">Chcemy, aby młodzi ludzie wychowywali się w atmosferze poszanowania tej patriotycznej polskiej tradycji, aby znali historię walk swych ojców o przywrócenie Polsce ziem nad Odrą i Bałtykiem, aby szczycili się rezultatami ich pokojowej, twórczej pracy.</u>
          <u xml:id="u-68.23" who="#AntoniWalaszek">Robimy w tej dziedzinie wiele my sami, władze województwa, czynniki oświatowe, naukowcy i literaci. Ale to ciągle za mało. Patriotyczne wychowanie jest zadaniem dla o wiele szerszego frontu, a jego celem jest i powinna być młodzież całego kraju.</u>
          <u xml:id="u-68.24" who="#AntoniWalaszek">Jednakże nasza historia, tak jak historia walk i pracy całej Polski Ludowej, nie zawsze odnajduje właściwe i należne jej miejsce w naszej działalności wychowawczej, w dziełach naukowych, w podręcznikach szkolnych, w opracowaniach popularnych.</u>
          <u xml:id="u-68.25" who="#AntoniWalaszek">Przykładem niewłaściwego stosunku do tych spraw niech będzie Wielka Encyklopedia Powszechna. Na łamach prasy zajmowano się już krytyką tego wydawnictwa. Chciałbym jednak wspomnieć o tym, jak ukazuje ono te aspekty historii naszego narodu i budowy socjalizmu, które wiążą się z ziemiami zachodnimi i północnymi na przykładzie województwa szczecińskiego.</u>
          <u xml:id="u-68.26" who="#AntoniWalaszek">W X tomie Wielkiej Encyklopedii Powszechnej nie znajdziecie nazwy Siekierek, mimo że w tym rejonie nad Odrą odbyła się najkrwawsza ze wszystkich bitew polskiego żołnierza podczas II wojny światowej. Tam, w Siekierkach, na cmentarzu żołnierskim znajdują się tysiące mogił tych synów robotników i chłopów, których udało się odszukać w nurtach Odry i na jej brzegach, a którzy własnym życiem zapłacili za obecność Polski i jej kultury narodowej nad Odrą, Nysą i Bałtykiem.</u>
          <u xml:id="u-68.27" who="#AntoniWalaszek">W tej Wielkiej Encyklopedii Powszechnej nie ma również miejsca dla informacji o pokojowym budownictwie socjalistycznym na Ziemi Szczecińskiej. Jest natomiast hasło o Fryderyku Wielkim, którego pomnik rzekomo w Szczecinie się znajduje. Czyżby niektórzy autorzy spod znaku Staszewskiego nie znali prawdy historycznej sprzed 23 lat? Wtedy raz na zawsze zniknęły pomniki Fryderyków. Jest tylko jeden pomnik — Polska budująca socjalizm nad Odrą.</u>
          <u xml:id="u-68.28" who="#AntoniWalaszek">Na przestrzeni ostatnich tygodni naród nasz zajął zdecydowane stanowisko, popierające politykę partii i rządu, deklarujące swoją głęboką wierność ideom budownictwa socjalistycznego. Za czym opowiadają się obywatele posłowie z Koła „Znak” w swojej interpelacji złożonej na ręce Premiera oraz w swoim oświadczeniu w dniu wczorajszym? Za socjalizmem? Na pewno nie. W interesie wierzących katolików w naszym kraju? Na pewno też nie. Chyba tylko w interesie znanej nam grupy. W ostatnich dniach zarówno wierzący, jak i niewierzący jednoznacznie opowiedzieli się za Polską Ludową, za socjalizmem. Więc w czyim interesie? Chyba tylko w interesie znanych bankrutów politycznych oraz dla poparcia syjonistycznej, reakcyjnej, oszczerczej i wrogiej Polsce Ludowej propagandy ziejącej nienawiścią do naszego ustroju i do naszego narodu.</u>
          <u xml:id="u-68.29" who="#AntoniWalaszek">Mieszkańcy Pomorza Zachodniego swą postawą i pracą niejednokrotnie wykazali, że socjalizm to ich byt i spokojne jutro nad Odrą i Bałtykiem. I w tym przekonaniu będziemy nadal umacniać i rozwijać nasz piękny region.</u>
          <u xml:id="u-68.30" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-69">
          <u xml:id="u-69.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Bolesław Piasecki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-70">
          <u xml:id="u-70.0" who="#BolesławPiasecki">Wysoka Izbo! Zarówno wystąpienie Prezesa Rady Ministrów jak i bogata, interesująca i ważna dyskusja upoważnia do poruszenia zagadnień szerszej natury, a dopiero — przynajmniej w moim wypadku — przejścia w zakończeniu do sprawy interpelacji.</u>
          <u xml:id="u-70.1" who="#BolesławPiasecki">Wysoki Sejmie! W każdym okresie ciągłość ustroju i władzy wymaga postawy krytycznej i otwartej. Krytyka umożliwia naprawę błędów i przeciwdziałanie niepowodzeniom. Postawa otwarta umożliwia spostrzeżenie narastających nowych zagadnień oraz znalezienie nowych rozwiązań, odpowiadających zmiennym potrzebom szybko rozwijającego się kraju. W tym właśnie konstruktywnym kierunku zmierza rozbudzona — jak Polska długa i szeroka — aktywność polityczna całego społeczeństwa. Można z odpowiedzialnością streścić uchwały podejmowane na masowych zebraniach ostatnich tygodni w następującym zdaniu: instynkt państwowy i narodowy obywateli naszego kraju z całą mocą potwierdza urzeczywistnione przez władzę ludową, zarówno w polityce międzynarodowej, jak i wewnętrznej, miejsce Polski w świecie jako kraju socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-70.2" who="#BolesławPiasecki">Tej powszechnej akceptacji towarzyszy zarazem zdecydowana wola zapewnienia Polsce najlepszych, najbardziej odpowiadających aktualnej sytuacji i narastającym potrzebom warunków dalszego rozwoju. Dlatego też byłoby fatalnym w skutkach zamykaniem oczu na rzeczywistość, gdyby nie stwierdzić z naciskiem i powagą, że świadomość obywatelska wykazuje jednocześnie stan dużego zniecierpliwienia.</u>
          <u xml:id="u-70.3" who="#BolesławPiasecki">To zniecierpliwienie zwrócone jest zarówno przeciwko zamiarom reakcyjnego przewrotu, jak i przeciw kierunkowi małej stabilizacji hamującej zdrowe procesy wewnętrzno-socjalistyczne.</u>
          <u xml:id="u-70.4" who="#BolesławPiasecki">Dlatego wyrażamy przekonanie, że nie może być skutecznego udaremnienia aktywności sił przewrotu bez równoczesnego wyjścia — w wielu dziedzinach naszego życia — ze stanu małej stabilizacji.</u>
          <u xml:id="u-70.5" who="#BolesławPiasecki">Wiemy, że program przewrotu sprowadza się do próby przeorientowania nas w polityce międzynarodowej w orbitę państw imperialistycznych. Dla Polski równałoby się to faktycznemu uzależnieniu się od Niemieckiej Republiki Federalnej. W polityce wewnętrznej próba przewrotu oznacza w ostatecznym wyrazie przywrócenie ustroju kapitalistycznego za pośrednictwem demokracji typu burżuazyjnego. Zamiary te są realizowane za pomocą haseł formalnej demokracji, zniesienia kierowniczej i kontrolnej roli partii, przez popychanie w kierunku tak zwanego nowego modelu, który podważyłby istotne cechy gospodarki socjalistycznej, pozbawiając centralne planowanie jego generalnego sensu politycznego i ekonomicznego.</u>
          <u xml:id="u-70.6" who="#BolesławPiasecki">Zamiar przewrotu kapitalistycznego w Polsce jest importowany do naszego kraju przez wrogie siły międzynarodowe. Aktywną tu taką siłą jest syjonizm, który od kilkunastu lat podjął walkę z komunizmem w skali światowej. Współpracuje z nim polityka rozkładania świadomości socjalistycznej uprawiana w Europie konsekwentnie z terenu Niemieckiej Republiki Federalnej.</u>
          <u xml:id="u-70.7" who="#BolesławPiasecki">Trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, że jakakolwiek prowokacja antypatriotyczna może działać tylko wtedy, gdy istnieje rodzime podłoże zniecierpliwienia. I tu występuje zagadnienie groźnych w naszym życiu objawów małej stabilizacji, które usiłuje się wykorzystać dla programu przewrotu.</u>
          <u xml:id="u-70.8" who="#BolesławPiasecki">Historyczną zasługą partii i jej Pierwszego Sekretarza Władysława Gomułki jest oparcie polityki państwa i przyszłości narodu na fundamencie celów nadrzędnych jakimi są: sojusz ze Związkiem Radzieckim i konsekwentne realizowanie w polityce gospodarczej zasady rozwoju poprzez wysiłek inwestycyjny, jedynie zapewniający trwałość coraz pełniejszego zaspokajania potrzeb osobistych obywateli. Równocześnie jednak od szeregu lat nasila się w naszym kraju wielka mistyfikacja polityczna zapoczątkowana jako obcy import już w ozdrowieńczych latach 1956–57, a polegająca na dopuszczeniu do frazeologicznego przejęcia haseł postępu i demokracji przez siły antypatriotyczne.</u>
          <u xml:id="u-70.9" who="#BolesławPiasecki">Syjoniści i kosmopolici w Polsce, pod pozorem walki o demokrację socjalistyczną potrafili — nie wątpimy że przejściowo — pozyskać umysły niektórych środowisk intelektualnych dla oderwanego od rzeczywistości programu demokracji w ogóle, czyli programu demokracji burżuazyjnej. Potrafili oni także — pod pozorem walki z rzeczywistymi zaniedbaniami gospodarczymi — podważać przekonanie o słuszności zasady społeczno-gospodarczego planowania. Oczywiście, każdy odpowiedzialny polityk musiał się takim hasłom przeciwstawić.</u>
          <u xml:id="u-70.10" who="#BolesławPiasecki">Podobnie należało się przeciwstawić chcącym rewoltować opinię publiczną wystąpieniom części inteligencji twórczej, wystąpieniom, które pozbawione mądrości bilansu pozytywnych osiągnięć kultury Polski Ludowej próbowały, w oparciu o fałszywą negację tych osiągnięć, działać samozwańczo w obronie jakoby zagrożonej kultury narodowej. Jednak w skutecznej polemice z ujemnie funkcjonującą postawą opozycyjnego negacjonizmu należy respektować i realizować oraz ciągle rozwijać w naszym życiu kulturalnym, w socjalistycznym ruchu umysłowym, prawo twórczej konfrontacji wartości kulturowych oraz obowiązek publicznej ich oceny, publicznej wymiany poglądów na temat zakresu i funkcji wewnątrzsocjalistycznej i ogólnohumanistycznej prawdy poszczególnych tendencji, kierunków i dzieł.</u>
          <u xml:id="u-70.11" who="#BolesławPiasecki">Dlatego apelujemy do ośrodków kierowniczych o rozbrojenie nieufności do rozwoju socjalistycznego ruchu umysłowego. Kiedy bowiem uzasadniona byłaby obawa przed opanowaniem tego ruchu przez wrogie, reakcyjne ośrodki? Uzasadniona jest ona tylko wtedy, kiedy brak jasności w podstawowych zagadnieniach ideologicznych i gospodarczych polityki wewnętrznej oraz kiedy brak jest zrozumiałej polityki kadrowej. Ten ostatni temat omówił wczoraj w sposób zasadniczy poseł Zenon Kliszko.</u>
          <u xml:id="u-70.12" who="#BolesławPiasecki">Kierownicza rola partii przesądza o tym, że przewodzi ona ogólnonarodowej dyskusji na tematy polityki wewnętrzno-socjalistycznej. Odpowiedź partii i jej sił sojuszniczych na prowokację marcową likwiduje niebezpieczeństwo wmanewrowania socjalizmu w Polsce w pozycję nietwórczej stabilizacji. Nie zamierzamy naszych schorzeń leczyć usypianiem. Dowodzą tego podstawowe wypowiedzi Pierwszego Sekretarza na temat polityki wewnętrznej. Odezwały się także donośnie głosy polskich komunistów ujmujące aktualne zagadnienia kraju w bezkompromisowych kategoriach patriotycznych i socjalistycznych. Doświadczenie wykazało też jak bardzo cenione jest dostatecznie szybkie i dostatecznie ofensywne dotarcie do zdezorientowanych środowisk z przekonywającą polemiką i argumentacją ideowo-polityczną.</u>
          <u xml:id="u-70.13" who="#BolesławPiasecki">Jesteśmy w okresie poprzedzającym zjazd partii. Do partii też należy sformułowanie tez zjazdowych, a przed każdym obywatelem, przed każdym ośrodkiem ideowo-politycznym stoi zadanie przedstawienia problemów do rozstrzygnięcia na zjazd partii.</u>
          <u xml:id="u-70.14" who="#BolesławPiasecki">Koło Poselskie „Pax”, doceniając taką rolę partii, chciałoby zwrócić uwagę na następujące zagadnienia, mieszczące się w treści zasady rozwojowej, krytycznej kontynuacji ustroju i władzy Polski Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-70.15" who="#BolesławPiasecki">Odnośnie demokracji socjalistycznej.</u>
          <u xml:id="u-70.16" who="#BolesławPiasecki">Najbardziej istotnym jest przywrócenie w świadomości obywatelskiej zasadniczego związku demokracji politycznej z demokracją społeczno-gospodarczą. Demokracja burżuazyjna przez to jest elitarna, że obdarzając formalną wolnością polityczną każdego obywatela, rezerwuje uprzywilejowaną pozycję społeczno-gospodarczą wyłącznie dla swej klasy. Część polskiej inteligencji i polskiej młodzieży zatraciła świadomość antyelitarnego charakteru demokracji socjalistycznej. Pierwszą koniecznością jest więc przywrócenie społecznej wartości osiągniętych a zachwianych w świadomości obywatelskiej osiągnięć ustroju socjalistycznego, przede wszystkim takich, jak odczuwalny dla szerokich mas społeczeństwa postęp w coraz bardziej powszechnej dystrybucji podstawowych dóbr społecznych, zapewniających możliwie wysoki próg życiowego minimum wszystkim obywatelom. Dobrami tymi są w pierwszym rzędzie: oświata i nauka, ochrona zdrowia, zabezpieczenie starości, mieszkanie i szeroki dostęp do świadczeń kulturalnych. Dystrybucja tych dóbr powinna być rozumiana w socjalizmie, jako początek formowania podziału coraz większej części społecznego funduszu spożycia według rosnących potrzeb.</u>
          <u xml:id="u-70.17" who="#BolesławPiasecki">Realny proces demokracji socjalistycznej w naszym kraju domaga się procesu rozdzielania kompetencji władz politycznych od władz administracyjnych. Trzeba umożliwić opinii publicznej rozróżnianie nadrzędnej odpowiedzialności partii i jej sił sojuszniczych od bieżącej odpowiedzialności administracji państwowej.</u>
          <u xml:id="u-70.18" who="#BolesławPiasecki">Ważnym postępem demokracji socjalistycznej będzie przedstawianie — przed ostatecznym wyborem — zarówno kompetentnym władzom jak i opinii publicznej — wariantów planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju. Stworzy to możliwość poprzedzenia najistotniejszych decyzji konstruktywną dyskusją oraz może stać się ważnym czynnikiem lepszego rozumienia przez społeczeństwo dokonanego w wyniku dyskusji wyboru. Coraz aktywniejsza postawa w procesie realizacji zadań może opierać się w dużej mierze na przeświadczeniu społeczeństwa o udziale w dokonanym wyborze i o jego słuszności.</u>
          <u xml:id="u-70.19" who="#BolesławPiasecki">Wydaje się dalej niezbędne stworzenie płaszczyzny dla obywatelskiej, społecznej inicjatywy terenowej i zawodowej. Front Jedności Narodu — w obecnym ustawieniu — nie jest w stanie zaspokoić poważniejszych potrzeb w tym zakresie.</u>
          <u xml:id="u-70.20" who="#BolesławPiasecki">Wydaje się niezbędnym poczynienie w skali państwowej konkretnych posunięć w kierunku dalszego rozwoju demokracji światopoglądowej. Postęp w rozwoju tego rodzaju demokracji jest nową pomocą w budowaniu współczesnego socjalizmu. Niech nikogo nie wprowadzi w błąd brak haseł światopoglądowych w marcowych demonstracjach. Jest to logiczne. Jeśli ktoś podsuwa hasło demokracji burżuazyjnej, demokracji w ogóle, nie potrzebuje poruszać problematyki światopoglądowej, bo dąży do państwa indyferentnego. Natomiast demokracja socjalistyczna słusznie przywiązuje wagę do wartości światopoglądowych. Dlatego też jednak obywatele wierzący, zaangażowani socjalistycznie są zainteresowani w rozwoju demokracji światopoglądowej w socjalizmie. Równanie między religijnością a reakcyjnością wyrasta z anachronicznych już, a przede wszystkim zrewidowanych przez praktykę budownictwa socjalistycznego w Polsce poglądów na chrześcijaństwo i światopogląd religijny.</u>
          <u xml:id="u-70.21" who="#BolesławPiasecki">Zestawienie linii politycznej „Pax”-u i Koła Poselskiego „Znak”, do czego wrócę, dobitnie dowodzi, że nie w zaangażowaniu religijnym, a w zaangażowaniu socjalistycznym i w wyborze treści współczesnego patriotyzmu polskiego mogą istnieć zasadnicze różnice między obywatelami wierzącymi. Rozwojowi demokracji światopoglądowej w państwach socjalistycznych sprzyja wreszcie coraz bardziej powszechna — nie tylko w Europie, ale i wywalczona w Polsce — samodzielność polityczna katolików świeckich, niezależna od aktualnego w tej dziedzinie stanowiska hierarchii kościelnej.</u>
          <u xml:id="u-70.22" who="#BolesławPiasecki">Odnośnie rewolucji naukowo-technicznej.</u>
          <u xml:id="u-70.23" who="#BolesławPiasecki">Powtarzamy tezę, że w latach 1971–1975 trzeba przeznaczyć na naukę i prace wdrożeniowe 2,5 proc, dochodu narodowego, niezależnie od nakładów towarzyszących na szkolnictwo wyższe i oświatę. Poza tym trzeba zaznaczyć, że merytorycznym programem dla inteligencji twórczej może być tylko rewolucja naukowo-techniczna w socjalistycznej Polsce. Dotyczy to nie tylko inteligencji o wykształceniu przyrodniczo-matematycznym, ale i humanistycznym, gdyż żadna grupa intelektualna nie może się oderwać — pod groźbą degradacji — od procesu zmieniającego oblicze współczesnej nam cywilizacji przemysłowej.</u>
          <u xml:id="u-70.24" who="#BolesławPiasecki">Rozwiązywanie tej problematyki może mieć miejsce jedynie w ramach konkretnie zarysowanej, konsekwentnej państwowej polityki naukowej; polityki naukowej, która uwzględniałaby w pierwszym rzędzie konieczność zwiększenia dotychczasowych nakładów na badania i prace wdrożeniowe w tym stopniu, aby powstały rzeczywiste możliwości uczestnictwa Polski Ludowej w dokonującej się rewolucji naukowo-technicznej. Należy przy tym szukać nieszablonowych rozwiązań w zakresie trzech równoległych i podstawowych problemów polityki naukowej:</u>
          <u xml:id="u-70.25" who="#BolesławPiasecki">— rozwijania badań podstawowych,</u>
          <u xml:id="u-70.26" who="#BolesławPiasecki">— optymalnego wykorzystania możliwości kształcenia kadr naukowych i poprawy ich struktury pod względem wieku, rozmieszczenia i prawidłowych proporcji między poszczególnymi kategoriami pracowników naukowo-badawczych,</u>
          <u xml:id="u-70.27" who="#BolesławPiasecki">— powiązania nauki z gospodarką, a szczególnie z przemysłem i radykalnego przyspieszenia wykorzystania wyników badań naukowych, z czym wiążą się problemy organizacyjne, planowania, koordynacji i kontroli.</u>
          <u xml:id="u-70.28" who="#BolesławPiasecki">Pozytywne rozwiązanie tych problemów zależy od szerokiego uczestnictwa w konstruowaniu i realizacji programu rozwoju nauki polskiej — polskiej kadry naukowej, świadomej nie tylko potrzeb nauki, ale i wielkich szans, jakie się rysują przed budownictwem socjalizmu w Polsce, jeśli oparte ono będzie na wykorzystaniu współczesnych badań naukowych.</u>
          <u xml:id="u-70.29" who="#BolesławPiasecki">Warto na tym miejscu przypomnieć, że perspektywy, jakie niesie ze sobą rewolucja naukowo-techniczna, nakazują szczególną wagę przykładać do problemów wychowania tego pokolenia, które kontynuować będzie dzieło dalszego rozkwitu naszego kraju w tak bardzo odmiennych od dzisiejszych warunkach technicznych i ekonomicznych. Opanowanie energii atomowej, rozwój kosmonautyki, elektroniki, cybernetyki, trudne dziś do przewidzenia rozmiary automatyzacji — to wszystko rodzić będzie nowe, nie spotykane dotąd problemy moralne, społeczne i polityczne. Na naszym pokoleniu ciąży wielka odpowiedzialność za wychowanie tych, którym będzie dane żyć i działać w Polsce roku dwutysięcznego.</u>
          <u xml:id="u-70.30" who="#BolesławPiasecki">W sprawie młodzieży akademickiej.</u>
          <u xml:id="u-70.31" who="#BolesławPiasecki">Wydarzenia na terenie wyższych uczelni zostały zainspirowane i zorganizowane jako fragment pchnięcia kraju w anarchię z ostatecznym zamiarem przewrotu. Zamiar przewrotu jest importowany do Polski, a tym bardziej jest importowany na wyższe uczelnie.</u>
          <u xml:id="u-70.32" who="#BolesławPiasecki">Patriotyzm i związek z socjalizmem zdecydowanej większości studentów jest poza dyskusją. Obserwujemy już objawy aktywności politycznej młodzieży akademickiej odcinającej się od zamiarów początkowych inspiratorów. Dlatego też teza, którą można było słyszeć: studenci do nauki — zawiera tylko pół prawdy. Niezbędny, natychmiastowy powrót do nauki nie może być odwrotem od właściwie pojętego zaangażowania ideowo-politycznego. Mówiąc do części młodzieży gorzką prawdę, że dała się wykorzystać siłom antypatriotycznym i antysocjalistycznym, wydaje się wskazanym przemawiać jednocześnie do niej nie tylko z pozycji potępienia prób przewrotu, ale i odcięcia się od postawy nieufności do socjalistycznego ruchu umysłowego.</u>
          <u xml:id="u-70.33" who="#BolesławPiasecki">To właśnie wykorzystanie przez inspiratorów zajść nieatrakcyjności atmosfery małej stabilizacji umożliwiło skierowanie części młodzieży przeciw porządkowi prawnemu. Jak się też okazało, niestety, nie wszyscy studenci rozumieją, że sympatia, która jest związana z ich społeczną pozycją, podkreśla — także w stosunku do nich — wagę oczywistych obowiązków obywatelskich. Stąd konieczność zastosowania sankcji prawnych i porządkowych w konkretnych wypadkach. Z całym jednakże przekonaniem należy podkreślić potrzebę okazania wyrozumiałości w stosunku do tych studentów, którzy, nieświadomi obiektywnego znaczenia politycznego ich udziału w demonstracjach, weszli w kolizję z prawem. O tę wyrozumiałość apelowała już ostatnia uchwała Komisji Oświaty i Nauki. Potrzeba takiej postawy jest uzasadniona dwoma powodami: po pierwsze — wiele instytucji politycznych i państwowych samokrytycznie stwierdza, że nie spełniało dotąd w sposób dostateczny swych obowiązków ideowo-wychowawczych, po drugie — znane od dawna, jak i ujawnione ostatnio fakty, wykazują, że wśród wszystkich szczebli pracowników naukowych znajdowała się proporcjonalnie nieliczna, ale politycznie aktywna grupa wykładowców zajmujących stanowiska antypatriotyczne i antysocjalistyczne.</u>
          <u xml:id="u-70.34" who="#BolesławPiasecki">To ostatnie zjawisko wymaga jednak bardzo precyzyjnego ustosunkowania się.</u>
          <u xml:id="u-70.35" who="#BolesławPiasecki">Po pierwsze — nie można naruszać autorytetu naukowców polskich przez przedłużanie procesu oddzielania jednostek nie mających kwalifikacji obywatelskich od ogółu wykładowców; po drugie — należy uszanować niezbędną wychowawczo solidarność profesora i studenta, co w konkretnych warunkach oznacza, że zarówno studenci muszą być poinformowani, za jakie konkretnie poglądy polityczne usuwa się ich profesorów, a wykładowcy winni wiedzieć, za jakie wykroczenia karani są ich studenci. To będzie też element reedukacji pozytywnej, reedukacji politycznej.</u>
          <u xml:id="u-70.36" who="#BolesławPiasecki">W sprawie importu reakcyjnych i antynarodowych wpływów. Milowymi krokami na drodze odpowiedzialnego myślenia patriotyczno-socjalistycznego w sprawie obywateli polskich pochodzenia żydowskiego były wystąpienia Pierwszego Sekretarza Władysława Gomułki na Kongresie Związków Zawodowych w ubiegłym roku i na ostatnim spotkaniu z aktywem partyjnym stolicy.</u>
          <u xml:id="u-70.37" who="#BolesławPiasecki">Syjonizm jest nacjonalizmem, ale też, jak każdy nacjonalizm wykazuje właściwe mu cechy charakterystyczne. Jedną z takich cech — z punktu widzenia syjonizmu — jest rzekoma niedopuszczalność jakiegokolwiek dzielenia osób narodowości żydowskiej. Stąd źle jest widziany przez syjonistów człowiek ustosunkowujący się do swych współobywateli pochodzenia żydowskiego według ich poglądów i postępowania. Dlatego syjoniści nie chcą przyjąć do wiadomości dwóch oczywistych zjawisk życia polskiego. Starsze pokolenie jest u nas — niezależnie od poprzednich poglądów — na zawsze zaszczepione przeciw antysemityzmowi przez osobiste doświadczenie ogromu rasistowskich zbrodni hitlerowskich Niemiec. Młodo pokolenie jest wychowane przez Polskę Ludową w duchu internacjonalizmu, odrzucającego — jako postawę antyhumanistyczną — nacjonalizm i szowinizm.</u>
          <u xml:id="u-70.38" who="#BolesławPiasecki">Po wtóre, syjonizm jest także nacjonalizmem zdeterminowanym w swojej walce z jego przeciwnikami do ostateczności. Dlatego obecność syjonistów w aparacie jakiejkolwiek władzy w naszym kraju jest — jak to wykazało zresztą obecne doświadczenie — niezmiernie szkodliwa dla interesów państwa i narodu. Nie na darmo przecież koła imperialistyczne Stanów Zjednoczonych czy koła odwetowe NRF popierają syjonizm. Popierają go w imię totalnego antykomunizmu, w imię rozkładania życia społecznego w państwach obozu socjalistycznego. Niewiele można dodać do pełnej godności i odpowiedzialności analizy tego zjawiska dokonanej w wypowiedzi Prezesa Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-70.39" who="#BolesławPiasecki">Warto tylko spostrzec, iż międzynarodowa wrzawa syjonistyczna przeciw Polsce nie wynika z tego, że szereg odpowiedzialnych działaczy państwowych stwierdziło istnienie syjonistów w Polsce. Gdyby ci syjoniści mieszkający u nas byli zwykłymi obywatelami bez wpływu społecznego, który daje udział we władzy, to powiedzmy sobie szczerze, przy naszej narodowej i wielowiekowej postawie tolerancji nie pojawiłby się dzisiaj ten problem, szczególnie po wojnie. Międzynarodowy syjonizm prowadzi akcję antypolską, ponieważ słusznie przewiduje, że straci korzyści jakie daje międzynarodowym siłom antykomunistycznym obecność syjonistów w polskim aparacie państwowym i gospodarczym. Dlatego wydaje się nam, że im prędzej z aparatu polskiej władzy odejdą elementy syjonistyczne, tym szybciej skończy się ich antypolska zagraniczna akcja.</u>
          <u xml:id="u-70.40" who="#BolesławPiasecki">Wysoki Sejmie! Wydarzenia międzynarodowe w Wietnamie i wydarzenia wewnętrzne w Stanach Zjednoczonych — rasistowska zbrodnia, której ofiarą padł pastor Martin Luter King — kompromitują moralnie i materialnie politykę imperializmu i agresji. Wydarzenia te angażują obywateli naszego państwa jeszcze mocniej po stronie słusznej sprawy człowieka, po stronie humanizmu socjalistycznego. Również w skali światowej okazuje się, że rzeczywisty patriotyzm może być tylko na lewicy.</u>
          <u xml:id="u-70.41" who="#BolesławPiasecki">Reakcyjny, kosmopolityczny wróg jest zaskoczony zdecydowaną odpowiedzią, jaką dała mu partia klasy robotniczej w swych wystąpieniach wojewódzkich i w zakładach pracy oraz całe społeczeństwo. Wydaje się także, że rozpoczął się przed zjazdem partii socjalistyczny ruch umysłowy likwidujący niebezpieczeństwa małej stabilizacji w rozwoju praktyki socjalizmu. Jeśli konsekwentnie wykorzystamy — każdy w swoim zakresie — dany nam przez historię czas, mamy wielką szansę oprzeć wydajność codziennej pracy, która przecież decyduje o przyszłości ojczyzny, o rozmach socjalistycznej aktywności ideowo-politycznej całego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-70.42" who="#BolesławPiasecki">Wysoki Sejmie! Jeśli chodzi o stanowisko Stowarzyszenia „Pax”, to w kontekście przedstawianych wyżej poglądów traktujemy prosto i wyraźnie sprawę interpelacji Koła Poselskiego „Znak” oraz treść wczorajszych wystąpień posłów Zawieyskiego i Stommy.</u>
          <u xml:id="u-70.43" who="#BolesławPiasecki">Niewątpliwie, pierwsze dni marcowych wydarzeń były czasem próby. Trzeba było od razu określić, jaki bieg rzeczy w naszym kraju jest pożądany i na rzecz jakiego biegu rzeczy się działa. Stowarzyszenie „Pax” ogłosiło znaną szeroko odezwę „Do studentów Uniwersytetu Warszawskiego. „Znak” złożył interpelację do premiera upowszechniając jej treść w kraju i zagranicą. Na zawołanie inspiratorów i organizatorów zajść „Chodźcie z nami”, posłowie „Znak” przyłączyli się do nich bez zastrzeżeń. Przyczynili się oni przez to do utrzymywania części zdezorientowanej młodzieży i części zdezorientowanego społeczeństwa w fałszywym przekonaniu, że demonstracje są wyrazem umiłowania demokracji.</u>
          <u xml:id="u-70.44" who="#BolesławPiasecki">Powiedzmy więcej. Oczywiście, obrady Sejmu nie są tajemnicą. Wprost przeciwnie. Po to tu mówimy wszyscy z tej trybuny, aby społeczeństwo nasz słyszało.</u>
          <u xml:id="u-70.45" who="#BolesławPiasecki">Treść wczorajszych wystąpień posłów Zawieyskiego i Stommy będzie znana opinii publicznej. Dotrze ona także do takich studentów, którzy jeszcze nie wyszli ze stanu dezorientacji i nie pomoże im w odpowiedzialnym myśleniu i postępowaniu. Przecież, niezależnie od osobistych dygresji, posłowie „Znak” nie tylko potwierdzili wczoraj treść złożonej przez nich interpelacji, ale dodali jeszcze pozytywną, polityczną ocenę nieprzytomnego w swym politycznym przebiegu zebrania warszawskiego oddziału Związku Literatów.</u>
          <u xml:id="u-70.46" who="#BolesławPiasecki">Według naszej opinii, Koło Poselskie „Znak” w charakterze działaczy politycznych, a nie literatów, świadomie wybierało popularność w tych środowiskach, które inspirują zajścia. Kwestionujemy z całą mocą argumentacji ideowo politycznej słuszność takiego stanowiska, ale i je jasno rozumiemy.</u>
          <u xml:id="u-70.47" who="#BolesławPiasecki">Nie możemy jednak zrozumieć, po co przy tym mówić o demokracji socjalistycznej, o kierowniczej roli partii, o uznawaniu sojuszu ze Związkiem Radzieckim.</u>
          <u xml:id="u-70.48" who="#BolesławPiasecki">Demokracja socjalistyczna nie jest demokracją wolnej gry sił państwowych i antypaństwowych.</u>
          <u xml:id="u-70.49" who="#BolesławPiasecki">Partia zajęła stanowisko w stosunku do wydarzeń marcowych. Przemówił Pierwszy Sekretarz. Mówili członkowie Biura Politycznego. Wypowiedziały się jednoznacznie komitety wojewódzkie. Powstaje pytanie jakiej więc partii Koło Poselskie „Znak” uznaje kierowniczą rolę?</u>
          <u xml:id="u-70.50" who="#BolesławPiasecki">Jak można być za sojuszem ze Związkiem Radzieckim, nie potępiając agresywnych sił imperializmu? Gdzie „Znak” napiętnował agresję Izraela na kraje arabskie? Kiedy posłowie „Znaku” zaangażowali się przeciw antypolskiej — wewnętrznej i zagranicznej — akcji syjonistycznego nacjonalizmu?</u>
          <u xml:id="u-70.51" who="#BolesławPiasecki">Nie wchodzę w intencje osobiste, które kierują działaczami „Znaku” ale stwierdzam, że jesteśmy w zasadniczej politycznej walce. Trzeba uodpornić społeczeństwo na reakcyjne wpływy, których narzędziem stały się m. in. wystąpienia posłów „Znaku”.</u>
          <u xml:id="u-70.52" who="#BolesławPiasecki">Jesteśmy natomiast wdzięczni posłom „Znaku”, że w wystąpieniach swych nie poruszali katolickiej problematyki światopoglądowej. Obywatele wierzący, ich podstawowa większość, jak to już wspominało szereg posłów, moich przedmówców, posiada instynkt państwowy i narodowy, rozumie socjalistyczną i patriotyczną linię partii i wszystkich jej sił sojuszniczych.</u>
          <u xml:id="u-70.53" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-71">
          <u xml:id="u-71.0" who="#JanKarolWende">Głos ma poseł Józef Spychalski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-72">
          <u xml:id="u-72.0" who="#JózefSpychalski">Wysoki Sejmie! Czuję się w obowiązku zabrać głos w dzisiejszej debacie, by oświadczyć, że Łódź, którą mam zaszczyt reprezentować w tej Izbie, nie tylko nie podziela niepokoju o losy kultury narodowej i rozwoju nauki w naszym kraju, wyrażonego przez określone koła, w tym niestety także i Koło Poselskie „Znak”, ale gotowa jest do jeszcze większego wysiłku i pełniejszego wkładu w ogólnonarodowy dorobek w tych dziedzinach.</u>
          <u xml:id="u-72.1" who="#JózefSpychalski">Do takiego oświadczenia upoważnia mnie opinia i postawa przytłaczającej większości twórców, ludzi nauki i studentów naszego miasta oraz szeroka i jednoznaczna opinia klasy robotniczej w Łodzi wobec ostatnich wydarzeń, jakie miały miejsce w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-72.2" who="#JózefSpychalski">Ludzi kreślących fałszywy obraz rzekomej stagnacji, a nawet regresu naszego życia kulturalnego i intelektualnego, ludzi kreujących się na „obrońców” rzekomo zagrożonych swobód obywatelskich, nie okrywa się już dzisiaj maską obłudy i zakłamania. Ich prawdziwe oblicze — zajadłych wrogów socjalistycznej Polski, nosicieli obcych nam wzorców moralnych i ideowych znane jest już na szczęście społeczeństwu polskiemu, a obecna debata wyjaśni do końca także i istotny sens pytań, które tę debatę wywołały.</u>
          <u xml:id="u-72.3" who="#JózefSpychalski">Panowie posłowie Zawieyski i Stomma we właściwy sobie sposób podjęli wczoraj próbę zamazania istotnego sensu swojej interpelacji, tłumacząc się trudną sytuacją, w jakiej się znaleźli w obliczu marcowych wydarzeń. Jest to — jak wynika z wypowiedzi posła Stommy — rezultat roli Koła „Znak”, które z jednej strony afirmuje osiągnięcia socjalizmu w Polsce, a więc nie socjalizm jako taki, lecz jego osiągnięcia, a z drugiej strony — krytykuje metody jego budownictwa.</u>
          <u xml:id="u-72.4" who="#JózefSpychalski">Logicznym następstwem takiej postawy mogło być tylko to, co nastąpiło, a mianowicie poparcie przez „Znak” wrogich socjalizmowi sił przy pierwszej próbie ich aktywizacji politycznej.</u>
          <u xml:id="u-72.5" who="#JózefSpychalski">Tak to zrozumiane zostało w Polsce i tak to oceniono w propagandowych ośrodkach wywiadu amerykańskiego i zachodnioniemieckiego oraz w kołach syjonistycznych. Oceniono i zrobiono użytek przeciwko naszej ojczyźnie.</u>
          <u xml:id="u-72.6" who="#JózefSpychalski">A komu naprawdę zależy na rozwoju nauki i kultury polskiej, widać wyraźnie na przykładzie miasta, którego jestem przedstawicielem. Nie ma potrzeby rozwodzić się w tym gronie, czym w dziedzinie kultury i nauki była przedwojenna Łódź.</u>
          <u xml:id="u-72.7" who="#JózefSpychalski">Awans kulturalny i naukowy przyniósł Łodzi dopiero ustrój socjalistyczny. Dzięki Polsce Ludowej stworzono warunki dalszego kształcenia się dla wszystkich absolwentów szkoły podstawowej, z czego w chwili obecnej korzysta ponad 97 proc, młodzieży kończącej tę szkołę.</u>
          <u xml:id="u-72.8" who="#JózefSpychalski">Ten dynamiczny rozwój szkolnictwa podstawowego i średniego w Łodzi mógł się dokonać dzięki wysiłkowi naszego państwa i wielkiej ofiarności klasy robotniczej. Do chwili obecnej społeczeństwo Łodzi przekazało na budowę szkół tysiąclecia i Społeczny Fundusz Budowy Szkół i Internatów — sumę ponad 405 mln zł.</u>
          <u xml:id="u-72.9" who="#JózefSpychalski">Polska Ludowa zrealizowała również marzenia o tym, by Łódź stała się ośrodkiem życia akademickiego. W chwili obecnej łódzki ośrodek akademicki, liczący 7 szkół wyższych, kształci ponad 20 tys. studentów, w tym na studiach dziennych około 15 tys. Działalność naukową i dydaktyczną prowadzi ponad 2 300 osób, w tym ponad 400 samodzielnych pracowników nauki.</u>
          <u xml:id="u-72.10" who="#JózefSpychalski">W ostatnich latach kadra nauczająca dokonała dużego wysiłku dla podniesienia poziomu kształcenia, nastąpił też pewien postęp w zakresie sprawności studiów. Oczekiwać jednak należy dalszego doskonalenia procesu dydaktycznego, a przede wszystkim zdecydowanego podniesienia dyscypliny w terminowym kończeniu studiów przez młodzież.</u>
          <u xml:id="u-72.11" who="#JózefSpychalski">Większe natomiast zastrzeżenia budzi dotychczasowa praca wychowawcza wyższych uczelni.</u>
          <u xml:id="u-72.12" who="#JózefSpychalski">Ostatnie wydarzenia w środowisku studenckim Łodzi wykazały w sposób ewidentny, że tam gdzie było jasne i wyraźne stanowisko kadry nauczającej, tam młodzież studencka w sposób rzeczowy i odpowiedzialny rozpatrywała nurtujące ją problemy i wątpliwości, odcinając się zdecydowanie od politycznego awanturnictwa i wszelkich form nielegalnego działania.</u>
          <u xml:id="u-72.13" who="#JózefSpychalski">W niektórych uczelniach dały jednak znać o sobie braki wynikające z dotychczasowego pomniejszania tam roli wychowawczej wyższych uczelni przez niektórych pracowników naukowo-dydaktycznych. Kształcić dobrych fachowców i rozwijać badania naukowe, jak najmniej polityki, oto koncepcja wyższej uczelni, droga sercu wielu jej pracowników. Nic więc dziwnego, że proces dydaktyczny w poważnej mierze został uwolniony od zagadnień wychowania obywatelskiego, od problematyki ideowo-politycznej. W tej sytuacji mogło powstać jedyne w swoim rodzaju zjawisko, że w socjalistycznej uczelni studenci nie mają możności poznać postaw i poglądów politycznych swoich nauczycieli. Trudno więc mówić o pełnym autorytecie pracowników naukowo-dydaktycznych, jeśli sprawy ideowo-polityczne zostają eliminowane z ich pracy.</u>
          <u xml:id="u-72.14" who="#JózefSpychalski">Słabości pracy wychowawczej sprzyjają przepisy zawarte w ustawie o szkolnictwie wyższym, które formułują wprawdzie obowiązek pracy wychowawczej, ale jednocześnie wysuwają na czoło kryteria i wymogi w zakresie terminowego uzyskiwania stopni naukowych jako jedyny warunek pracy w szkole wyższej. Ustawa, dając praktycznie kierownikom katedr i zakładów nieograniczone prawo angażowania młodych pracowników do pracy, nie stworzyła dostatecznych wymogów stosowania równorzędnie kryteriów ideowo-politycznych.</u>
          <u xml:id="u-72.15" who="#JózefSpychalski">Tak więc w polityce będącej często wykładnią własnych interesów i ambicji oraz protekcjonizmu wobec ludzi wygodnych i oddanych — musiały wystąpić ujemne zjawiska, tym bardziej, że kontrola społeczna tych zjawisk okazała się mało skuteczna.</u>
          <u xml:id="u-72.16" who="#JózefSpychalski">Nadmierna władza skupiona w rękach kierownika katedry stwarzała sytuację, w której był on szafarzem stypendiów naukowych, staży zagranicznych, mógł przyspieszać lub hamować uzyskanie doktoratu czy habilitacji. System feudalnych zależności, jaki występuje, niestety, w naszych wyższych uczelniach, musi więc ulec zmianie, między innymi, poprzez zmianę dotychczasowych przepisów prawnych.</u>
          <u xml:id="u-72.17" who="#JózefSpychalski">Zmianom winny ulec także programy przedmiotów ideologicznych wykładanych w ramach programu studiów, spełniają one bowiem zbyt małą rolę w kształtowaniu postaw ideowo-politycznych młodzieży akademickiej. Przeładowanie filozofii historycznym materiałem faktograficznym, a wyjałowienie ekonomii politycznej z treści ideowo-politycznych na rzecz formuł i wzorów matematycznych prowadzi do efektów odwrotnych w stosunku do zamierzeń. Wynik jest taki, że większość środowiska studenckiego traktuje te przedmioty jako zło konieczne, a nie jako płaszczyznę inspiracji do zajmowania się współczesną problematyką społeczno-polityczną i ideologiczną.</u>
          <u xml:id="u-72.18" who="#JózefSpychalski">Nic więc dziwnego, że w takich warunkach mogły powstać dogodne sytuacje dla przemycania rewizjonistycznych i w swej istocie reakcyjnych poglądów niektórych profesorów do programów nauczania w określonych dyscyplinach naukowych.</u>
          <u xml:id="u-72.19" who="#JózefSpychalski">Wnikliwej analizy i oceny wymaga istniejący system stypendialny. Szczególnie realizacja systemu stypendiów fundowanych w poważnej mierze nie spełnia celów, jakie mu przyświecają. Ta forma pomocy materialnej, która winna przecież zapewnić ścisłą więź studenta z przyszłym miejscem pracy, nie jest stosowana właściwie, uległa sformalizowaniu. Wynika to niewątpliwie z faktu ulegania części młodzieży cynicznym wzorcom reprezentowanym przez jej „bananowych” kolegów, lansujących hasła w rodzaju: „Chcesz mieć życie zmarnowane — bierz stypendium fundowane”. To odciąganie naszej młodzieży od świadomego angażowania się w sprawy budownictwa socjalistycznego, od szukania ujścia dla swojej energii i wiedzy wszędzie tam, gdzie jej praca jest niezbędna dla rozwoju kraju, jest niestety często akceptowane i przez wielu pracowników nauki, i wychowawców naszej młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-72.20" who="#JózefSpychalski">Trudno byłoby tutaj rozwijać szerzej myśli nasuwające się w związku z ujawnionymi słabościami w pracy wychowawczej w środowiskach akademickich. Wiele spraw wymaga jeszcze przemyśleń i dyskusji, aby móc sprecyzować konstruktywne wnioski. Jedno wyda je się pewne już dziś. Spraw tych nie da się rozwiązać jedynie drogą ulepszenia przepisów prawnych, choć jest to także niezbędne. Chodzi o to, aby sprawy socjalistycznego wychowania naszej młodzieży stały się w pełni sprawami całego społeczeństwa, aby stworzyć skuteczny system kontroli społecznej oraz doprowadzić perspektywy rozwojowe naszej ojczyzny do świadomości młodych w tym celu, aby znaleźli oni w realizacji tych wielkich zadań miejsce dla siebie.</u>
          <u xml:id="u-72.21" who="#JózefSpychalski">Wysoki Sejmie! Burzliwy rozwój nauki, jaki ma miejsce w Łodzi, wywarł swój wpływ także i na rozwój kultury w naszym mieście.</u>
          <u xml:id="u-72.22" who="#JózefSpychalski">W Łodzi uformowały się po wojnie liczne środowiska artystyczne. Tworzy tutaj 450 artystów plastyków, ponad 800 artystów teatru i muzyków oraz blisko 50 ludzi pióra. Działa tu również szeroko rozwinięta sieć szkół artystycznych, obejmująca ok. 3 tys. studiujące; i uczącej się młodzieży. 10 teatrów łódzkich odwiedziło w ubiegłym roku 1 300 tys. widzów Rosnące zapotrzebowanie na twórczość artystyczną jest wynikiem wzrostu poziomi kulturalnego społeczeństwa, szerokiego rozwoju czytelnictwa, działalności kulturalno-oświatowej, prowadzonej przez związki zawodowe i organizacje społeczne. Warto podkreślić, że na terenie Łodzi można mówić o czytelnictwie książek jako o zjawisku masowym.</u>
          <u xml:id="u-72.23" who="#JózefSpychalski">Burzliwy rozrost potrzeb kulturalnych społeczeństwa wymagał odpowiednich nakładów finansowo-inwestycyjnych. Na przestrzeni ostatnich lat wydatkowano w Łodzi ok. 300 mln złotych na budowę Teatru Wielkiego, rozbudowę innych teatrów i muzeów. Nakłady na działalność kulturalną tylko z budżetu miasta wyniosą w roku 1968 — 120 mln zł.</u>
          <u xml:id="u-72.24" who="#JózefSpychalski">Świadomi jesteśmy przy tym potrzeb, jakie w tej dziedzinie występują jeszcze w naszym mieście. Myślimy o stworzeniu galerii dla plastyków, zaawansowane są prace nad rozpoczęciem budowy Wyższej Szkoły Plastycznej, liceum muzycznego i szeregu innych urządzeń kulturalnych.</u>
          <u xml:id="u-72.25" who="#JózefSpychalski">Tym, którzy oskarżają nas o ingerencję w sprawy kultury odpowiadamy: owszem, ingerujemy. Ingerujemy na rzecz dalszego rozwoju bazy materialnej dla instytucji kulturalnych, dla tworzenia coraz lepszych warunków twórcom naszej kultury, dla rozbudzenia potrzeb kulturalnych w społeczeństwie, wśród ludzi pracy.</u>
          <u xml:id="u-72.26" who="#JózefSpychalski">I rozmawiamy w sposób szczery i bezpośredni z twórcami. Do dobrych tradycji zaliczamy w Łodzi częste spotkania z pisarzami, aby ich naturalną dążność do aktywnego udziału w budowie społeczeństwa socjalistycznego skierować nie na tory totalnej negacji tego, co w wielkim trudzie tworzy nasz naród, ale na tory walki o postęp społeczny u nas i na całym świecie.</u>
          <u xml:id="u-72.27" who="#JózefSpychalski">Nie chodzi nam o ukrywanie zła. Przeciwnie, jeśli chcemy walczyć ze złem, trzeba dojść do jego źródeł, do pozostałości, jakie w psychice wielu ludzi w naszym kraju zostawił drobnomieszczański sposób bycia i związany z nim egoizm oraz bezideowość jednostek. Przeciwstawiamy tym tendencjom wszystko, co w naszej kulturze jest postępowe oraz naszą perspektywę rozwojową, którą możemy urzeczywistnić tylko w warunkach socjalizmu, zbiorowym wysiłkiem całego narodu.</u>
          <u xml:id="u-72.28" who="#JózefSpychalski">Wysiłek nasz skierowany jest przede wszystkim na zabezpieczenie pełnych warunków rozwoju młodego pokolenia, na wykorzystanie wszystkich jego możliwości twórczych dla dalszego rozkwitu naszej ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-72.29" who="#JózefSpychalski">Ta perspektywa rozwojowa zbyt rzadko była przedmiotem dyskusji z młodzieżą. Często brakło tej problematyki w rozmowach i dyskusjach ze studentami. Jak sprostać tym zadaniom, w jaki sposób wykorzystać najpełniej istniejące możliwości — oto przedmiot wielkiej dyskusji społecznej, która się w chwili obecnej toczy.</u>
          <u xml:id="u-72.30" who="#JózefSpychalski">Pragnę wyrazić z tej trybuny głębokie przekonanie, że dyskusja ta przyczyni się w sposób istotny do przyśpieszenia procesów rozwojowych i stanie się bodźcem dla wszystkich zdrowych sił naszego społeczeństwa w walce o ugruntowanie naszego bezpieczeństwa narodowego, o ład i postęp społeczny — o socjalizm.</u>
          <u xml:id="u-72.31" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-73">
          <u xml:id="u-73.0" who="#JanKarolWende">Ostatnim mówcą przed przerwą będzie poseł Czesław Domagała.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-74">
          <u xml:id="u-74.0" who="#CzesławDomagała">Wysoki Sejmie! W kuluarach Sejmu miałem możność słyszeć zadawane pytania: czy nie za dużo mówimy o posłach grupy „Znak” i ich działalności? Myślę, że warto byłoby się nad tym zatrzymać i odpowiedzieć sobie na to pytanie; albowiem tutaj, z tej parlamentarnej trybuny odpowiadamy nie tylko tej niewielkiej grupie posłów, ale odpowiadamy niedobitkom sił reakcji naszego kraju, odpowiadamy tym wszystkim siłom antysocjalistycznym, tym graczom, którzy w okresie ciężkich dni marcowych, wykorzystując niedoświadczenie młodzieży, części młodzieży szkół wyższych, próbowali rzucić się do gardła władzy ludowej.</u>
          <u xml:id="u-74.1" who="#CzesławDomagała">Nie chcę ukrywać, że niezależnie od relacji Prezesa Rady Ministrów towarzysza Józefa Cyrankiewicza, z której dowiedzieliśmy się o treści interpelacji złożonej na jego ręce przez przedstawicieli „Znak”, ja również daleko wcześniej miałem możliwość poznać treść tej interpelacji nie za pośrednictwem wrogich, obcych, dywersyjnych ośrodków propagandy, ale właśnie w Krakowie; w Krakowie, gdzie w okresie niepokojów studenckich na ulicach, na murach domów, a przede wszystkim na murach wyższych uczelni i domów studenckich były plakatowane właśnie treści tej interpelacji drukowanej na dziesiątkach maszyn do pisania dostarczonych przez syjonistów i wszelkiej maści reakcjonistów z miasta do domów studenckich, ażeby tę pracę można było w sposób jak najbardziej masowy wykonywać.</u>
          <u xml:id="u-74.2" who="#CzesławDomagała">Spodziewałem się, że w wypowiedziach przedstawicieli Koła „Znak” w dniu wczorajszym otrzymam odpowiedź, jak to się stało, że treść interpelacji znalazła się na falach „Wolnej Europy”, że treść interpelacji znalazła się w rękach inspiratorów i organizatorów zamieszek studenckich w Warszawie, Krakowie i innych miastach naszego kraju, niemalże w równoczesnym terminie. I, niestety, na to pytanie Wysoka Izba nie otrzymała odpowiedzi i ja takiej odpowiedzi również nie mogłem usłyszeć.</u>
          <u xml:id="u-74.3" who="#CzesławDomagała">Zabierający głos z tej trybuny poseł Zawieyski, członek Rady Państwa potraktował tę sprawę niemal jak nic nie znaczący szczegół, nie potrącając o nią nawet po prostu jednym słowem. Poseł Stomma natomiast wypowiedział się, że interpelacje nie stanowią tajemnicy państwowej, a zatem mogą chyba być, według jego mniemania, przekazywane do wrogich, dywersyjnych pod względem ideowym i politycznym zagranicznych ośrodków propagandy i masowego oddziaływania.</u>
          <u xml:id="u-74.4" who="#CzesławDomagała">Nikt nie stawia zarzutu i nie ma zamiaru stawiać zarzutu posłowi Zawieyskiemu i członkom wąskiej grupy parlamentarnej „Znaku”, że przekazanie interpelacji poselskiej jest — powiedzmy sobie — rzeczą zbliżoną do zdrady stanu. Nikt tak nie myśli i nikt tak nie zamierza myśleć. Ale jeżeli poseł Zawieyski jako członek Rady Państwa, jako obywatel Rzeczypospolitej, jako człowiek, który chce stać na płaszczyźnie budownictwa socjalizmu w naszym kraju, odwołuje się do obcych ośrodków wrogiej dywersji ideowej i politycznej za granicą, jeżeli odwołuje się do organizatorów i inspiratorów wielkiego spisku politycznego, który miał miejsce w marcu bieżącego roku w naszym kraju, to niech poseł Zawieyski nie dziwi się, że w ocenie jego postawy, jogo działalności i działalności Koła „Znak” zawartej w przemówieniu wicemarszałka, posła towarzysza Kliszki znalazły się tego rodzaju sformułowania, które go uraziły i które go zabolały.</u>
          <u xml:id="u-74.5" who="#CzesławDomagała">Ale chciałbym tu powiedzieć posłowi Zawieyskiemu jako wierzącemu katolikowi, który zna arkana religii i jej przepisów, że jakiś werset Pisma Świętego mówi: „Po czynach ich, poznacie ich”.</u>
          <u xml:id="u-74.6" who="#CzesławDomagała">Poseł Zawieyski w swoim wystąpieniu mówił bardzo dużo, że jego nazwisko jako pisarza, jako twórcy należy do historii, że on należy do narodu itd. I równocześnie mówił o przywódcy naszego narodu, który jest znany, który się cieszy miłością, szacunkiem i ogromnym autorytetem nie tylko w naszym społeczeństwie i w naszym narodzie, ale w międzynarodowym ruchu robotniczym. I powiem, że tutaj zabrzmiała nuta braku skromności. Poseł Zawieyski postawił się jako kontrahent: my obydwaj przejdziemy do historii. Tak z tej trybuny mówił poseł Zawieyski.</u>
          <u xml:id="u-74.7" who="#CzesławDomagała">Poseł Zawieyski powiedział jeszcze jedną rzecz na zakończenie swojego przemówienia, a mianowicie odwołał się do Wysokiej Izby, która powinna uchwalić dla niego votum zaufania. Ja myślę, że to jest niemal jak wyzwanie rzucone Wysokiej Izbie. I tylko na skutek dyscypliny partyjnej, jaka mnie obowiązuje, w tej sprawie nie wypowiadam więcej słów i nie chcę się posługiwać żadnymi ważkimi sformułowaniami. Sam poseł Zawieyski i cała jego grupa powinni z tego wyciągnąć dla siebie określone wnioski polityczne i określone wnioski organizacyjne.</u>
          <u xml:id="u-74.8" who="#CzesławDomagała">I następna sprawa, na którą chciałbym zwrócić uwagę w swoim przemówieniu. Poseł Zawieyski i poseł Stomma mówili tutaj o obronie kultury, o obronie wolności. Chcę tylko powołać się na jedno, że w okresie wydarzeń marcowych bardzo wiele mówiło się również o wolności nauki. Ale ci, którzy rzucali hasła bardzo ponętne i bardzo demagogiczne, nie mieli na uwadze wolności nauki, wolności dociekań w zakresie astronomii, matematyki czy innych nauk. Im chodziło o głoszenie w nieskończoność fałszywych, anty partyjnych i antysocjalistycznych poglądów z pozycji rewizjonistycznych. Chodziło o to, aby jak najdłużej z wysokich katedr uniwersyteckich mogli sączyć w dusze młodzieży szkół wyższych, w dusze całej młodzieży poglądy rewizjonistyczne tego rodzaju ich reprezentanci jak Żółkiewski, jak Schaff, jak Bauman, Brus i inni, którzy na przestrzeni wielu lat dokonali ogromnego spustoszenia, zaśmiecając dusze i umysły ludzkie. I jeżeli chcielibyśmy mówić o wolności nauki, to trzeba byłoby powiedzieć, że dla niektórych ludzi za wiele było tej wolności.</u>
          <u xml:id="u-74.9" who="#CzesławDomagała">Dla niektórych ludzi tak wiele było tej wolności, że ich wolność w zakresie głoszenia swoich poglądów graniczyła z samowolą i brakiem społecznej i politycznej odpowiedzialności.</u>
          <u xml:id="u-74.10" who="#CzesławDomagała">I mówiąc o wolności nauki, trzeba ażebyśmy na dziś i na jutro te rzeczy umieli rozróżniać, odpowiednio je kwalifikować i chcieli równocześnie za nie ponosić pełną odpowiedzialność.</u>
          <u xml:id="u-74.11" who="#CzesławDomagała">I następna sprawa, również związana z wolnością, to sprawa obrony kultury, wolności tworzenia itd. I znowu nie chodzi o to, żeby państwo socjalistyczne stwarzało tamy, czyniło przeszkody w tworzeniu odpowiednich wartości. Chodzi o to tym, którzy rzucają hasła, którzy je lansują, którzy chcieliby je jak najszerzej rozprzestrzeniać, żeby nie ponosić odpowiedzialności za dzieła, które są szkodliwe dla narodu, które są nieodpowiedzialne, które niosą za sobą nihilizm, rozkład, które nie służą klasie robotniczej, pracującemu chłopstwu i nie służą narodowi, nie służą budownictwu socjalistycznemu, nie służą naszej przyszłości.</u>
          <u xml:id="u-74.12" who="#CzesławDomagała">I tutaj dwa słowa o cenzurze, o którą tak bardzo często kruszy się kopie, ażebyśmy sobie uświadamiali i pamiętali o tym, że w krajach kapitalistycznych o możliwości wydania lub niewydania dzieła literackiego, bo takie się przede wszystkim ma na względzie, decyduje firma wydawnicza. O artykule decyduje redaktor naczelny, a czasopisma i wydawnictwa są w rękach wielkiego kapitału, w rękach wielkich firm wydawniczych i one przede wszystkim sprawują funkcje cenzorskie. To, co pisze pisarz, to, co pisze publicysta, musi służyć określonej klasie, klasie posiadaczy, tym, którzy wykładają ze swoich kies pieniądze, aby bronić interesów wielkich fabrykantów, obszarników, właścicieli kopalń i hut.</u>
          <u xml:id="u-74.13" who="#CzesławDomagała">A gdybyście się bliżej, Obywatele Posłowie, przyjrzeli, to moglibyście się przekonać, że w tym tak bardzo lansowanym kraju wolności i demokracji — w Stanach Zjednoczonych — każdego tygodnia określone ministerstwa wydają określone polecenia, o czym można i o czym nie należy pisać; i niechby ktokolwiek uczynił inaczej, to spotkałyby go odpowiednie konsekwencje, daleko surowsze i daleko dalej idące aniżeli u nas, w określonych sytuacjach, kiedy się próbuje pisać bzdury, czy kiedy się próbuje pisać rzeczy podkopujące stabilizację sytuacji politycznej, czy podkopujące ustrój socjalistyczny w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-74.14" who="#CzesławDomagała">I następna sprawa, do której chciałbym się w kilku słowach ustosunkować, to jest sprawa pisarza.</u>
          <u xml:id="u-74.15" who="#CzesławDomagała">Poseł Zawieyski w swoim wystąpieniu powoływał się na obronę kultury, powoływał się na to, że należy do historii, do narodu itd.</u>
          <u xml:id="u-74.16" who="#CzesławDomagała">My niezwykle wysoko cenimy literatów i ich twórczość, przy pomocy której można wychowywać i kształtować postawy ludzkie, postawy obywatelskie, wychowywać człowieka. Mamy ogromny kult dla ludzi, którzy w przeszłości wzniecali ducha patriotycznego w naszym narodzie i w naszym społeczeństwie; na ich dziełach wychowywały się całe pokolenia, ale przecież nie wolno nam zapominać również i o tym, że wśród członków Związku Literatów Polskich i sławetnego warszawskiego oddziału tego Związku są również zwyczajni i pospolici zjadacze chleba, że wśród pisarzy o wielkich nazwiskach, wśród pisarzy, którzy przejdą niewątpliwie do historii są również zwyczajni i pospolici rzemieślnicy. A obok tych rzemieślników nie brakuje ludzi znowu zwyczajnych i pospolitych, jeżeli chodzi o charaktery, o postawy, po prostu ludzi marnych.</u>
          <u xml:id="u-74.17" who="#CzesławDomagała">Dlaczego o tym mówię? Dlatego, że sytuacja pisarza i rola pisarza kiedyś i dziś wygląda nieco inaczej, albowiem zmieniły się warunki historyczne, zmieniły się warunki polityczne i nie możemy się w nieskończoność odwoływać do tego, że pisarz jest sumieniem narodu. Przede wszystkim nie każdy pisarz może być sumieniem narodu i nie są, nigdy nie byli i nigdy nie będą sumieniem narodu różnego rodzaju Grzędzińscy, Słonimscy, Bejnary-Jasienice czy Kisielewscy. Nie będą też sprzedajni i kosmopolityczni gracze wszelkiej maści rewizjoniści, syjonistyczni pismacy, piewcy szowinizmu narodowego i anarchii oraz wielbiciele świata przemocy, krzywdy ludzkiej i wyzysku.</u>
          <u xml:id="u-74.18" who="#CzesławDomagała">Prawdziwym sumieniem narodu jest Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, spośród której tysiące ludzi zapłaciło najwyższą cenę, oddając własne życie za uzyskanie wolności i niepodległości naszego narodu, a później w walce z reakcyjnym podziemiem o nową socjalistyczną Polskę.</u>
          <u xml:id="u-74.19" who="#CzesławDomagała">W jej szeregach zjednoczeni są robotnicy, chłopi, inteligencja, oni pracowali nad odbudową potwornie zniszczonego kraju, przeszli w znoju i trudzie zwycięski etap najtrudniejszych pierwszych lat industrializacji, poprowadzili naród polski do wielkich przeobrażeń, których dziś wszyscy jesteśmy świadkami i współtwórcami.</u>
          <u xml:id="u-74.20" who="#CzesławDomagała">Przeobrażenia te są szczególnie widoczne — choć, jak się okazuje nie dla wszystkich — w dziedzinie kultury i oświaty oraz szkolnictwa wyższego. Mówią o tym w sposób najbardziej przekonujący liczby:</u>
          <u xml:id="u-74.21" who="#CzesławDomagała">Jeżeli w 1938 r. były, na przykład, w Krakowie tylko 3 państwowe wyższe uczelnie i 1 prywatna, na których studiowało około 7,5 tys. studentów, to dziś na 11 wyższych uczelniach studiuje około 42 tys. studentów.</u>
          <u xml:id="u-74.22" who="#CzesławDomagała">Nie chcę tutaj z braku czasu przytaczać długich kolumn cyfr, ogromnych środków inwestycyjnych, jakie w ostatnich 23 latach przeznaczyło państwo na rozwój krakowskiego ośrodka uniwersyteckiego. Nie chcę tutaj przytaczać cyfr i faktów dotyczących wzrostu kadry naukowej, pomocy naukowych itd.</u>
          <u xml:id="u-74.23" who="#CzesławDomagała">To wszystko są bezsporne fakty, to są historyczne osiągnięcia uzyskane w warunkach władzy ludowej, dzięki ogromnej trosce i nakładom finansowym wypracowanym i przeznaczanym na rozwój nauki przez cały naród.</u>
          <u xml:id="u-74.24" who="#CzesławDomagała">Tak wygląda prawda o rzeczywistym stosunku do kultury, do nauki „dyktatury ciemniaków” jak określają nasze władze co światlejsi w cudzysłowie luminarze spod sztandaru syjonizmu i reakcji.</u>
          <u xml:id="u-74.25" who="#CzesławDomagała">Zmierzając do końca, chciałbym jeszcze zauważyć, że przy rozważaniu ostatnich wydarzeń trzeba również widzieć i rozumieć szersze tło, na jakim rozgrywały się te wydarzenia. Mają one bowiem ścisły związek między innymi z ogólną sytuacją międzynarodową, z aktywizacją sił wojny i odwetu.</u>
          <u xml:id="u-74.26" who="#CzesławDomagała">Ostatnia, szeroko zakrojona akcja polityczna, której sygnałem stała się inscenizacja dejmkowskich „Dziadów” a następnie sławetne obrady warszawskiego oddziału Związku Literatów, została podjęta przez istniejące jeszcze w kraju siły antysocjalistyczne działające z natchnienia zachodnich ośrodków wojny psychologicznej. Cel postawiono sobie wyraźnie: zakłócenie więzi partii ze społeczeństwem, osłabienie socjalistycznego ustroju. Środkami jakimi się posłużono były: haniebna intryga polityczna, aktywizacja sił rewizjonizmu, syjonizmu i reakcji, wykorzystanie łatwowierności i zapału części młodzieży studenckiej, demagogiczne hasła pseudopatriotyczne, wreszcie kampania ordynarnych, prowokacyjnych kłamstw.</u>
          <u xml:id="u-74.27" who="#CzesławDomagała">Chodzi o to, aby nasza młodzież w pełni zrozumiała o co toczy się walka, do której w tak niecny sposób część z niej została użyta, aby młodzież dostrzegła i właściwie oceniła, że za pięknie brzmiącymi frazesami kryją się ciemne, brudne, egoistyczne interesy garstki odsuniętych od władzy rewizjonistów i kosmopolitów syjonistycznych, bankrutów politycznych, ideowych handlarzy i lawirantów, niedobitków reakcyjnego podziemia oraz niedoszłych spadkobierców fabryk i obszarniczych dworków, którzy czerpią inspirację z zagranicznych ośrodków dywersji politycznej i ideologicznej.</u>
          <u xml:id="u-74.28" who="#CzesławDomagała">Ponieśli oni w marcu sromotną porażkę. Nie udało im się sprowokować i porwać do demonstracji większości studentów Krakowa i innych miast Polski. Nie udało im się również wciągnąć do strajku wszystkich uczelni. Nie udała się sługusom reakcji, agentom zachodnich ośrodków dywersji ich podła i chytra prowokacja.</u>
          <u xml:id="u-74.29" who="#CzesławDomagała">Nie udała się dlatego, że w obronie władzy ludowej, w obronie partii stanęła zdecydowanie klasa robotnicza, stanęła większość pracującej inteligencji i chłopstwa. Zrozumiała również szybko ich niecne zamiary większość młodzieży. W czasie zajść, na adres Komitetu Centralnego naszej partii, osobiście towarzysza Władysława Gomułki, szły tysiące rezolucji, uchwał i telegramów, w których ludzie pracy zdecydowanie potępiali zbrodniczy spisek i prowokację antynarodowych, antysocjalistycznych sił reakcji, wrogie knowania syjonistów, bankrutów politycznych i karierowiczów nie mających nic wspólnego z narodem polskim, a tym bardziej z wielkimi ideałami naszej robotniczej partii.</u>
          <u xml:id="u-74.30" who="#CzesławDomagała">Na wiecach robotniczych i na spotkaniach z chłopami, na zebraniach aktywu partyjnego, na masówkach zakładowych, wszędzie i zawsze padało jedno twarde pytanie: dlaczego? Dlaczego tak długo tolerowano w partii, w administracji, w instytucjach naukowych, w placówkach oświatowych i w ministerstwach ludzi bezkarnie uprawiających szkodliwą, rewizjonistyczną, antysocjalistyczną i antypolską działalność? Powszechnie żądano wyciągnięcia surowych wniosków w stosunku do winnych tego stanu rzeczy.</u>
          <u xml:id="u-74.31" who="#CzesławDomagała">Głęboko wierzę Obywatele Posłowie, że klasa robotnicza, masy pracujące całego naszego narodu, które dały tak wspaniały przykład wierności swojej partii, oddania Polsce Ludowej, gotowości walki w obronie swoich socjalistycznych zdobyczy, otrzymają na te pytania pełną odpowiedź we właściwych decyzjach rządu i uchwałach Sejmu PRL.</u>
          <u xml:id="u-74.32" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-74.33" who="#komentarz">(Poseł Kulczyński Stanisław: Gratuluję Panu przemówienia, tylko niech Pan rzemieślników nie obraża.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-75">
          <u xml:id="u-75.0" who="#JanKarolWende">Zarządzam 20-minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-75.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 11 min. 30 do godz. 12)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-76">
          <u xml:id="u-76.0" who="#Marszałek">Wznawiamy obrady. Głos ma poseł Janusz Makowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-77">
          <u xml:id="u-77.0" who="#JanuszMakowski">Wysoki Sejmie! Debata nasza dotyczy spraw zasadniczych. Te właśnie rozmiary i charakter nadały słusznie naszej debacie od początku przemówienie Prezesa Rady Ministrów i wystąpienie w imieniu Klubu Posłów Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej — Marszałka Kliszki.</u>
          <u xml:id="u-77.1" who="#JanuszMakowski">Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne, które mam zaszczyt reprezentować z tej wysokiej trybuny, w pełni przyłączyło się do głosów protestu, jakie rozległy się w całym kraju przeciw wciąganiu młodzieży przez politycznych bankrutów do akcji podważającej zasady i warunki prawidłowego działania ustroju socjalistycznego i władzy ludowej. Kierując 18 marca list do Władysława Gomułki, daliśmy wyraz naszemu zasadniczemu stanowisku i naszej solidarności z kierownictwem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, z którą współpracujemy od lat przy budownictwie socjalistycznym w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-77.2" who="#JanuszMakowski">Stowarzyszenie nasze powstało w 1957 r., po Październiku, znajdując pełne warunki dla swej pracy wynikającej z patriotycznej troski grupy ludzi wierzących i z przeświadczenia, że jedynie droga socjalistyczna prowadzić może nasz kraj do rozwoju i rozkwitu. Byliśmy i jesteśmy przekonani, że naszym obowiązkiem jest praca nad włączaniem szerokich kręgów chrześcijan do świadomego współbudownictwa ustroju socjalistycznego. Widzimy w chrześcijaństwie nie tylko wartości religijne i transcendentalne, ale i olbrzymie wartości moralno-społeczne, jakie trzeba rozwijać w zastosowaniu do naszych czasów, których jednym z najistotniejszych znamion jest socjalizm.</u>
          <u xml:id="u-77.3" who="#JanuszMakowski">Od początku też pracowaliśmy i pracujemy z jednej strony nad znalezieniem właściwego miejsca dla kościoła w państwie socjalistycznym celem zapewnienia mu swobody w pełnieniu jego misji duszpasterskiej, a z drugiej — nad współudziałem chrześcijan w twórczym kształtowaniu socjalistycznej rzeczywistości.</u>
          <u xml:id="u-77.4" who="#JanuszMakowski">Marcowe zakłócenia oraz reakcja na nie i procesy ujawnione ostatnio, oczyszczające nasze życie z obcych naleciałości, dotyczą całości życia publicznego, kształtowanego pod kierunkiem partii. Chcemy w zakresie nam właściwym brać w nich udział, przede wszystkim przez zamanifestowanie własnej postawy i przez przyczynianie się do krystalizacji postaw społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-77.5" who="#JanuszMakowski">Socjalizm stworzył dla Polski historyczną szansę. Nadawaliśmy jej w minionych 22 latach realne kształty, wypełniając je konkretnymi treściami i budując Polskę coraz zamożniejsza, silniejszą i znacząca w świecie. Ale przecież nie można zapomnieć, że wzrastające, w miarę czynionych przez nasz kraj postępów w tym rozwoju, wymagania i potrzeby obywateli wysuwają w tej właśnie dziedzinie nowe, coraz większe zadania. Realizacja socjalistycznej szansy narodu jest więc wciąż procesem nie zakończonym, ciągłym, pełnym wewnętrznego dynamizmu, wymagającym od Polaków ofiarności, wysiłku i patriotycznej mobilizacji w oparciu o różne motywacje światopoglądowe.</u>
          <u xml:id="u-77.6" who="#JanuszMakowski">Łączy się z tym ściśle zagadnienie wypracowania w socjalizmie jeszcze bardziej atrakcyjnego dla ludzi modelu współżycia społecznego, jak najlepszego modelu ustrojowego, pogłębienia właściwych dla socjalizmu demokratycznych i humanistycznych form współdziałania na różnych szczeblach ustroju. Oto aspekt, który musi na długiej fali odgrywać istotną rolę w światowej rywalizacji koncepcji ustrojowych.</u>
          <u xml:id="u-77.7" who="#JanuszMakowski">Z nowej koncepcji państwowości polskiej rozwijającej samodzielny kształt życia narodowego, ale jednocześnie związanej z całym obozem europejskich państw socjalistycznych i opartej o sojusz i współpracę ze Związkiem Radzieckim, wynika też koncepcja naszej polityki zagranicznej, której słuszność potwierdza bieg wydarzeń w świecie.</u>
          <u xml:id="u-77.8" who="#JanuszMakowski">Wysoki Sejmie! Z pozycji socjalistycznego i patriotycznego zaangażowania oraz zgodnie z naszym chrześcijańskim światopoglądem, chciałbym z kolei sformułować szereg uwag i postulatów.</u>
          <u xml:id="u-77.9" who="#JanuszMakowski">Zagadnienie pierwsze — to nasz stosunek do takich haseł i ich istotnej treści, jak demokracja socjalistyczna i wolności obywatelskie. Jesteśmy za stale poszerzającą się realizacją zasad demokracji socjalistycznej, ale jesteśmy przede wszystkim za świadomym stwarzaniem istotnych warunków do dalszego rozwijania modelu ustroju socjalistycznego, w którym wartości te funkcjonowałyby dla dobra całego narodu i poszczególnych ludzi. Określenie „demokracja socjalistyczna” zawiera — naszym zdaniem — dwa podstawowe założenia. Jedno z nich, konsekwentnie realizowane w naszym kraju, to demokracja społeczna połączona z zasadami sprawiedliwości społecznej i możliwością awansu dla każdego, w zależności od jego zdolności i wysiłku. Drugie założenie — to na obecnym naszym etapie dopuszczenie do działania i szlachetnej emulacji w konfrontacji z życiem i z dyskusją jedynie takich sił, które stoją na gruncie socjalistycznych zasad społeczno-ideologicznych oraz mają na względzie jedynie dobro całego narodu i państwa.</u>
          <u xml:id="u-77.10" who="#JanuszMakowski">Gwarantem takiego rozwoju i realizacji dalszych przemian socjalistycznych jest z natury rzeczy dla nas generalna linia PZPR, w której zasady internacjonalizmu, humanizmu socjalistycznego i socjalistycznej solidarności przy strzeżeniu suwerenności państwowej i samodzielności działania w niczym nie kłócą się z interesem państwa i narodu. Podobnie również dla wszystkich sił patriotycznych, które czerpią inspiracje swego działania z chrześcijańskiego poglądu na świat, nie ma i nie powinno być sprzeczności między spełnianiem obowiązku na rzecz swojego kraju a ogólnoludzką chrześcijańska postawą oraz etyką i postawą człowieka wierzącego.</u>
          <u xml:id="u-77.11" who="#JanuszMakowski">Nie żyjemy w izolacji. Żyjemy w świecie niespokojnym i zagrożonym — jak to z całą powagą podkreślił z tej trybuny Premier Cyrankiewicz. Tego rodzaju próby dywersji, jakich byliśmy świadkami w I kwartale br., organizowane zapewne przez obce agentury oraz przez różnych spekulantów politycznych lub ludzi działających z pozycji antysocjalistycznych, mogą prowadzić jedynie do anarchii i w konsekwencji do podważania ustroju. Tylko stabilizacja stosunków, oparta o jedność w sprawach podstawowych i twórczą dyskusję nad ich realizacją, tylko konsolidacja wszystkich zdrowych sił — mogą stwarzać warunki do pełnego rozwoju demokracji socjalistycznej, której tyle podstawowych elementów uzyskało obywatelstwo w naszym kraju. Wolność musi się jednak wiązać nierozerwalnie z poczuciem odpowiedzialności. Wiemy, jakim ciężarem na naszych dziejach położyło się demagogiczne szermowanie tym hasłem w Polsce przedrozbiorowej.</u>
          <u xml:id="u-77.12" who="#JanuszMakowski">Rozwój demokratyzacji i humanizacji ustroju zależy nie tylko od instytucjonalnych form ustroju, ale także od społeczeństwa. Powszechna postawa zaangażowania społecznego, wyrobienie postawy obywatelskiej, socjalistyczny stosunek do pracy i mienia społecznego, odpowiedzialność w pracy i działaniu, inicjatywa — oto czynniki, które w naszym społeczeństwie wciąż nie działają jeszcze w pełni właściwie.</u>
          <u xml:id="u-77.13" who="#JanuszMakowski">Ich niedorozwój opóźnia procesy demokratyzacji. Trzeba działać ma rzecz ich rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-77.14" who="#JanuszMakowski">Istotnym czynnikiem demokratyzacji jest też utrzymanie między władzą i siłami politycznymi kraju a Społeczeństwem żywej więzi, polegającej na wymianie informacji i opinii. Więź ta musi być dostosowana do bieżącego stanu rozwoju społeczeństwa, ale także formy tego kontaktu winny być środkiem wychowawczego kształtowania społeczeństwa i różnych jego środowisk. Potrzebny jest tu współudział różnych ośrodków działania politycznego i społecznego, a więc także istnienie i działanie w życiu publicznym Polski Ludowej tych ośrodków katolickich i chrześcijańskich, które z wewnętrznej potrzeby chcą współdziałać w budowie socjalizmu w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-77.15" who="#JanuszMakowski">Dla tych ośrodków, działających z pozycji socjalistycznych i patriotycznych, a jednocześnie z własnej inspiracji, potrzebny jest szeroki kontakt ze społeczeństwem. Trzeba im ułatwiać możliwość działania poprzez szersze środki przekazu, jak prasa, radio i telewizja.</u>
          <u xml:id="u-77.16" who="#JanuszMakowski">Poseł Domagała mówił przed chwilą z tej trybuny o cenzurze — zgadzam się z tym co on mówił i z potrzebą kontroli nad tym, co się w Polsce pisze i mówi. Nie mogę jednakże wstrzymać się od uwagi, że Główny Urząd Kontroli Prasy jest niekiedy zbyt ostry i drobiazgowy w stosunku do niektórych sformułowań, natomiast nie dostrzega często, z jakich zasadniczych pozycji jest pisany dany artykuł i do kogo jest skierowany. Słowo pisane czy mówione liczyć się powinno, o ile ma być skuteczne, także z adresatem.</u>
          <u xml:id="u-77.17" who="#JanuszMakowski">Stopień uprawnień politycznych i możliwości działania zarówno czynem, jak i piórem winien być zgodny ze stopniem zaangażowania na rzecz socjalizmu i uzależniony od stopnia odpowiedzialności.</u>
          <u xml:id="u-77.18" who="#JanuszMakowski">Interpelacja Koła Posłów „Znak” nie jest niestety jedynie nieporozumieniem, nie zajęło bowiem i obecnie Koło Posłów „Znak” stanowiska, które odpowiadałoby interesowi naszego socjalistycznego państwa, mimo że w międzyczasie ujawniły się prawie wszystkie okoliczności wypadków. Mówił o tym z tej wysokiej trybuny Premier Rządu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, mówili inni mówcy. Z naszego punktu widzenia interpelacja ta, obiektywnie rzecz biorąc, zadziałała, jak wykazały fakty, na szkodę interesów kraju, w którym ujawniły się w tym właśnie momencie siły dywersyjne, wciągające młodzież do zajść. Jak można było nie wziąć pod uwagę całości sytuacji, w której znaleźliśmy się w marcu b.r., nie wspomnieć ani słowa o inspiratorach i ukrytych sprężynach? Interpelacja została zaraz rozkolportowana i dostała się na fale obcej, dywersyjnej propagandy. Nie przyczyniła się niczym do uspokojenia, przeciwnie — zasiała dalszy niepokój wśród części młodzieży, stała się narzędziem sił antysocjalistycznych. A jeśli szkodliwy rozgłos, który jej nadano, nie miał być zamierzony, trzeba było wobec ujawnionych okoliczności zamanifestować swój głos sprzeciwu wobec wrogiej Polsce działalności propagandowej.</u>
          <u xml:id="u-77.19" who="#JanuszMakowski">Jesteśmy wszyscy na tej sali i w swej działalności publicznej w kraju, przedstawicielami Frontu Jedności Narodu, którego cele winniśmy także wewnętrznie akceptować.</u>
          <u xml:id="u-77.20" who="#JanuszMakowski">Słyszeliśmy tu wczoraj dramatyczne, literacko pięknie skonstruowane przemówienie posła Zawieyskiego, mówiące o różnych rozterkach, wątpliwościach i załamaniach wewnętrznych ludzi pióra, chcących bronić kultury polskiej, rzekomo zagrożonej. Żałuję, że nie było mowy o odpowiedzialności, o której muszą pamiętać także ludzie pióra, a przede wszystkim ci, którzy zdecydowali się na działalność polityczno-społeczną. Nie po raz pierwszy, niestety, występują między niektórymi działaczami „Znaku” a nami i innymi działaczami katolickimi i chrześcijańskimi różnice istotne w stosunku do socjalizmu i zasad jego realizacji w Polsce, różnice podstawowe w pojmowaniu roli działacza czy pisarza katolickiego w Polsce Ludowej. Różnice te występowały już także w przeszłości czasami na tej sali.</u>
          <u xml:id="u-77.21" who="#JanuszMakowski">Stanowisko posła Zawieyskiego — ośmielam się powiedzieć — nie reprezentowało opinii większości środowisk chrześcijańskich w Polsce. Szerokie rzesze ludzi wierzących mogły być początkowo nie zorientowane w kulisach wypadków i w personaliach, jednakże działaczy tkwiących w nurcie naszego życia politycznego powinna cechować szczególna odpowiedzialność.</u>
          <u xml:id="u-77.22" who="#JanuszMakowski">Chciałbym z całą siłą podkreślić z tej wysokiej trybuny, że tysiące działaczy katolickich i chrześcijańskich w całym kraju zajmuje stanowisko zgodne z prawidłowo rozumianym interesem narodu, posiada instynkt polityczny i chce służyć krajowi.</u>
          <u xml:id="u-77.23" who="#JanuszMakowski">Sytuacja obecna należy do takich, w których ujawniają się i weryfikują postawy polityczne ludzi i grup. W Chrześcijańskim Stowarzyszeniu Społecznym, które mam zaszczyt reprezentować jako jego sekretarz generalny, kształtowały się od dawna procesy wewnętrzne, które pozwoliły nadać pełny kształt właściwemu zaangażowaniu socjalistycznemu i patriotycznemu Stowarzyszenia. Daliśmy temu wyraz nie tylko na tle marcowych wypadków, nie tylko w liście do Władysława Gomułki i w zasadniczej wypowiedzi w imieniu Stowarzyszenia, ale także w zorganizowanych dziesiątkach spotkań ze społeczeństwem oraz w decyzjach podjętych ostatnio wewnątrz Stowarzyszenia.</u>
          <u xml:id="u-77.24" who="#JanuszMakowski">Istnieje zasadnicza sprzeczność między celami ludzi, którzy organizowali dywersję, a hasłami, w które młodzież uwierzyła.</u>
          <u xml:id="u-77.25" who="#JanuszMakowski">Wierzymy w patriotyzm i szlachetność młodzieży, ale trzeba być zaniepokojonym nikłymi rezultatami dotychczasowych metod jej społecznego wychowania, brakiem prawdziwego z nią kontaktu. Sprawa ta musi stać się przedmiotem troski i świadomego, długofalowego wysiłku całego społeczeństwa, a przede wszystkim czynników politycznych. Szczera rozmowa z młodzieżą, już zresztą zaczęta, jest jednym z najistotniejszych elementów jedności, utrzymania wzajemnej więzi i wychowania. Mówił o tym Premier i zapowiedział plan długofalowego działania. Jesteśmy z nim zgodni.</u>
          <u xml:id="u-77.26" who="#JanuszMakowski">Niedostatek informacji jest przeszkodą zarówno w rozwoju prawdziwej demokracji socjalistycznej, jak i w utrzymaniu prawdziwej więzi ze społeczeństwem. Wydarzenia marcowe wykazały niedostateczny stopień informowania lub informowania w sposób niedostateczny nie tylko młodzieży, ale i społeczeństwa, i to w sprawach podstawowych dla zdrowego rozwoju kraju. Wynikała stąd pewna dezorientacja, a zatem i podatność na mącenie umysłów przez wrogie Polsce Ludowej ośrodki propagandy. Usiłują one dla własnych celów wygrywać skądinąd pozytywne, nurtujące w społeczeństwie emocje. Więcej jasności w zakresie zagadnień politycznych i personalnych, więcej dyskusji i rozmowy między rządem i partią a społeczeństwem — padały już te postulaty na wielu spotkaniach partyjnych. Trzeba też więcej otwartej i merytorycznej dyskusji w Sejmie, takiej, jaka ma miejsce w dniu dzisiejszym i wczorajszym.</u>
          <u xml:id="u-77.27" who="#JanuszMakowski">W zakresie działalności tych środowisk działaczy katolickich i chrześcijańskich, które swoją wykrystalizowaną postawa gwarantują twórczy współudział w budownictwie socjalistycznych stosunków społecznych i socjalistycznej świadomości społeczeństwa, wydaje mi się konieczne:</u>
          <u xml:id="u-77.28" who="#JanuszMakowski">— po pierwsze — poszerzenie możliwości działania tych Sił,</u>
          <u xml:id="u-77.29" who="#JanuszMakowski">— po drugie — zwiększenie reprezentacji ludzi wierzących w przyszłym Sejmie i radach narodowych, zarówno przedstawicieli grup działających z pozycji socjalistycznych, jak i działaczy społecznych,</u>
          <u xml:id="u-77.30" who="#JanuszMakowski">— po trzecie — stworzenie im szerszej możliwości dyskusji we Froncie Jedności Narodu.</u>
          <u xml:id="u-77.31" who="#JanuszMakowski">Front Jedności Narodu winien być miejscem prawdziwego spotkania przy twórczej dyskusji między przedstawicielami Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i sojuszniczych stronnictw a przedstawicielami wszystkich ośrodków, czy nawet pojedynczymi działaczami społecznymi, działającymi z pobudek patriotycznych i stojącymi szczerze na płaszczyźnie socjalistycznej. Winno też tam być miejsce na otwartą dyskusję z działaczami katolickimi i chrześcijańskimi. Dyskusje o sprawach ogólnonarodowych, jak i terenowych winny się toczyć na wszystkich szczeblach FJN.</u>
          <u xml:id="u-77.32" who="#JanuszMakowski">Front Jedności Narodu, zachowując swój charakter reprezentacyjny, winien stać się płaszczyzną żywej więzi między przewodzącymi siłami politycznymi kraju a społeczeństwem. Jest to jeden z podstawowych czynników rozwoju demokracji socjalistycznej.</u>
          <u xml:id="u-77.33" who="#JanuszMakowski">Wysoka Izbo! Sprawa powiązań syjonistycznych niektórych osób pochodzenia żydowskiego została w sposób wyczerpujący oświetlona w przemówieniu to w. Władysława Gomułki w dniu 19 marca na spotkaniu z aktywem partyjnym Warszawy. W Polsce nie ma żadnego antysemityzmu. Byłby on sprzeczny z socjalizmem i sprzeczny również z postawą chrześcijańską.</u>
          <u xml:id="u-77.34" who="#JanuszMakowski">W ostatnich dniach mamy jednak do zanotowania dalsze fakty w postaci wrogich antypolskich wystąpień organizowanych przez międzynarodowe koła syjonistyczne i związaną z nimi międzynarodową finansjerę żydowską. Jest to pełna podłości kampania operująca fałszami, obrażająca postawę zajmowaną przez społeczeństwo polskie obecnie i w czasie okupacji. Prawda jest taka, że społeczeństwo nasze, polskie organizacje podziemne obu orientacji Żydom pomagały, ocaliły ich dziesiątki tysięcy i zapłaciły za tę pomoc tysiącami śmiertelnych ofiar w obozach i więzieniach gestapo. Kampanii tej trzeba dawać zdecydowany odpór.</u>
          <u xml:id="u-77.35" who="#JanuszMakowski">Stosunek do przeszłości narodowej, tradycji i kultury narodowej to dziedzina, w której pozbawione narodowego poczucia elementy narobiły wiele szkód. W tym świetle staje się zrozumiałymi i potrzebnymi wiele decyzji pozbawiających stanowisk te osoby, które cechowały postawy kosmopolityczne lub powiązania syjonistyczne.</u>
          <u xml:id="u-77.36" who="#JanuszMakowski">Były okresy, kiedy to w sposób nie tylko uproszczony, ale wręcz i fałszywy podchodzono do historii Polski, kiedy lekceważono i deprecjonowano objawy bohaterstwa narodowego.</u>
          <u xml:id="u-77.37" who="#JanuszMakowski">Kładąc słuszny akcent na naszą historię najnowszą, nie odrywamy jej obecnie od całego naszego dziejowego kontekstu. Przeciwnie. Polska Ludowa czuje się spadkobierczynią i kontynuatorką tysiącletniej przeszłości narodu.</u>
          <u xml:id="u-77.38" who="#JanuszMakowski">Wielką rolę w zakresie budzenia szacunku dla naszej przeszłości, dla wszystkich przejawów bohaterstwa, na jakimkolwiek froncie miałyby one miejsce, odegrał w ostatnich latach ZBoWiD. Znajduje to żywy i pozytywny oddźwięk w społeczeństwie. Jest to istotny element kształtowania jedności narodu i wychowania młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-77.39" who="#JanuszMakowski">„Jesteśmy przekonani, że nasza dzisiejsza obecność na polskiej ziemi i życie, które na niej rośnie, są owocem także i ofiary tych, którzy zginęli za to, że wypełniali święte prawo miłości Ojczyzny...” — oto słowa młodego polskiego biskupa, sufragana z Łodzi, Bohdana Bejze.</u>
          <u xml:id="u-77.40" who="#JanuszMakowski">Uświadamiają i przypominają one ludziom wierzącym, że cena, jaką zapłaciliśmy za odzyskanie niepodległości i rozwijanie własnego bytu narodowego i socjalizmu w Polsce, zbyt była duża, byśmy mogli w swym dzisiejszym i jutrzejszym postępowaniu nie doceniać wagi poczucia odpowiedzialności narodowej i państwowej.</u>
          <u xml:id="u-77.41" who="#JanuszMakowski">Mobilizacja wszystkich zdrowych sił narodu do wytrwałej pracy i pełnego, świadomego współudziału w procesach budownictwa socjalistycznego wymaga także harmonijnej współpracy ludzi wierzących i niewierzących oraz uregulowania niektórych zagadnień z dziedziny stosunków kościół — państwo.</u>
          <u xml:id="u-77.42" who="#JanuszMakowski">Inspiracja światopoglądowa oraz duszpasterska mają niemały wpływ na postawę wiernych. Doniosłe znaczenie mają przeobrażenia soborowe w postawie kościoła katolickiego wobec świata oraz pokojowa i otwarta na Wschód polityka stolicy apostolskiej. Nie wyczerpuje to jednak zagadnienia. Stąd nasze przekonanie, że kościół winien pełnić swą misję duszpasterską w Polsce nie obok, ale w ramach socjalistycznego ustroju, skoro ten właśnie ustrój Stanowi dzisiaj i będzie stanowić jutro grunt, z którego wyrasta życie jednostek i życie zbiorowości w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-77.43" who="#JanuszMakowski">Osiągnięcie trwałego porozumienia między kościołem a państwem winno być stałym i konsekwentnie realizowanym dążeniem wszystkich katolików zaangażowanych w życiu publicznym i na rzecz budowy socjalizmu w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-77.44" who="#JanuszMakowski">Obecnej generalnej postawie neutralności ustrojowej kościoła towarzyszyć musi ze strony kościoła w Polsce uświadomienie sobie trwałości i treści przemian socjalistycznych w Polsce oraz akceptowanie zasad naszego ustroju. To dopiero winno być podstawą do znalezienia przez kościół właściwej pozycji, a także podstawą do rozwiązywania zgodnie z życzeniami ludzi wierzących wszystkich spraw związanych z nauczaniem religii, nauczaniem w seminariach, budową i renowacją kościołów, mieniem kościelnym na ziemiach zachodnich, podatkami itd.</u>
          <u xml:id="u-77.45" who="#JanuszMakowski">Akceptacja rozdziału kościoła od państwa to nie tylko wzięcie na barki ludzi wierzących utrzymania materialnego kościoła, ale także odrzucenie tendencji do traktowania hierarchii kościoła jako reprezentacji politycznej społeczności katolickiej. Jakakolwiek tendencja do wykraczania poza sferę religijną musi być źródłem trudności, jak widzieliśmy to szczególnie po grudniu 1965 r., i musi ograniczać możliwości znalezienia trwałych rozwiązań.</u>
          <u xml:id="u-77.46" who="#JanuszMakowski">Sprawa prawidłowego stosunku kościoła do zagadnień politycznych była wielokrotnie przedmiotem przemówień ze strony naszego Stowarzyszenia z tej wysokiej trybuny. W tej też sprawie wypowiadał się poseł Filipowicz, przemawiając w grudniu 1965 r. przeciw orędziu biskupów do biskupów niemieckich. Ostatnie odcięcie się biskupów niemieckich od memorandum Bensberger Kreis wyraźnie udowodniło, kto miał wówczas rację.</u>
          <u xml:id="u-77.47" who="#JanuszMakowski">Różne motywy skłaniają ludzi do postawy społecznie aktywnej i odpowiedzialnej. Obok motywacji światopoglądowej, podkreślić należy motywację patriotyczną i obywatelską. Zresztą obie te motywacje w naszych warunkach społeczno-ustrojowych łączą się ze sobą nierozerwalnie. Polska jest krajem, w którym słowo patriotyzm i poczucie narodowe ma wielką tradycję historyczną. Motywy patriotyczne w dziejach naszego narodu przynosiły porywy walki i pracy, także o wielkim walorze społeczno-moralnym. Współcześnie patriotyzm polski łączyć się musi nierozerwalnie z socjalistycznym zaangażowaniem naszego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-77.48" who="#JanuszMakowski">Temu pragniemy także służyć swoją postawą i pracą.</u>
          <u xml:id="u-77.49" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-78">
          <u xml:id="u-78.0" who="#Marszałek">Głos zabierze poseł Stanisław Kociołek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-79">
          <u xml:id="u-79.0" who="#StanisławKociołek">Obywatelu Marszałku, Obywatele Posłowie! W debatach po wydarzeniach marcowych często mówi się o trosce o młodzież.</u>
          <u xml:id="u-79.1" who="#StanisławKociołek">Sądzę jednak, że sprawa niezmiernie ważną jest płaszczyzna pryncypialna, pozycje tej rozmowy.</u>
          <u xml:id="u-79.2" who="#StanisławKociołek">Uważam, jestem głęboko przekonany, że słuszna, mądra politycznie na dziś i na jutro, mądra wychowawczo jest płaszczyzna otwartej i bezkompromisowej oceny politycznej, konkretnego wskazywania sprężyn, inspiracji wydarzeń, płaszczyzna ostrej krytyki wiecowania i jego irracjonalnych komplikacji — płaszczyzna otwartego przedstawiania naszych błędów i koncepcji dróg ich przezwyciężania.</u>
          <u xml:id="u-79.3" who="#StanisławKociołek">Konsekwencją takiego stanowiska musi być otwarta szeroka ocena systemu pracy szkoły wyższej. Postępowalibyśmy krótkowzrocznie, gdybyśmy w tej ocenie przyjmowali uspokajające wyjaśnienia, stosowali ćwierć i półśrodki.</u>
          <u xml:id="u-79.4" who="#StanisławKociołek">O niejednej przecież sprawie dziś podnoszonej, a dotyczącej pracy wyższych uczelni krytycznie mówiliśmy w przeszłości, głośno mówili o tym także liczni pracownicy nauki, politycznie zrzeszeni i bezpartyjni.</u>
          <u xml:id="u-79.5" who="#StanisławKociołek">Wystarczy np. wskazać kwestię kryteriów i zasad doboru, rozwoju, awansów kadry naukowej, kwestię udziału młodzieży robotniczej i chłopskiej w wyższych uczelniach.</u>
          <u xml:id="u-79.6" who="#StanisławKociołek">Przez długie jednak lata nie umieliśmy wyjść z kręgu rozważań, z kręgu nieskutecznych środków zaradczych.</u>
          <u xml:id="u-79.7" who="#StanisławKociołek">Sytuacja jest przecież taka, że różnorodne wadliwe rozwiązania — programowe, organizacyjne, dydaktyczne, kadrowe, powodują, że w szkołach wyższych nie ma należytej rangi ich podstawowe zadanie — wychowania i kształcenia kadr. Nie wprowadziliśmy i nie realizujemy programów podstaw naukowego socjalizmu, marksizmu.</u>
          <u xml:id="u-79.8" who="#StanisławKociołek">Tok studiów nie jest dostatecznie zdyscyplinowany. Zadania dydaktyczno-wychowawcze nie są przedmiotem należytej troski niemałej części pracowników nauki. Nie są poważnie traktowane przez wiele katedr, przez szereg rad wydziałowych, przez niektóre senaty wyższych uczelni.</u>
          <u xml:id="u-79.9" who="#StanisławKociołek">System; rozwoju kadr, przewidujący dwa przewody — doktorat i habilitację przed uzyskaniem samodzielnej pozycji naukowej, w połączeniu z rotacją obejmującą tylko część pracowników nauki powoduje, że kształcenie i wychowywanie nie jest podstawowym kryterium oceny pracowników nauki.</u>
          <u xml:id="u-79.10" who="#StanisławKociołek">Ograniczone są nadmiernie kompetencje rektorów i dziekanów np. w przedmiocie postępowania dyscyplinarnego, zarówno wobec studentów jak i pracowników nauki. Być może, jest to skutek zasady wybieralności, którą należałoby zakwestionować. Być może, że są inne wyjścia. Musi być jednak osiągnięty stan, w którym rektor czy dziekan będzie mógł kierować uczelnią i wydziałem.</u>
          <u xml:id="u-79.11" who="#StanisławKociołek">Jeśli to wszystko podkreślam, to czynie to we właściwie rozumianej trosce o uczelnie i ich słuchaczy.</u>
          <u xml:id="u-79.12" who="#StanisławKociołek">Jest to bowiem stara prawda, że zła to szkoła i źli ci nauczyciele, którzy nie uczą i nie wdrażają do rzetelnej, zdyscyplinowanej pracy, którzy nie wymagają. Tę prawdę dobrze znają ci pedagogowie, nauczyciele i wychowawcy, którzy przejmują się i realizują z sercem, z całym rozumem swoje pedagogiczne posłannictwo. Tę prawdę rozumieją także ci studenci, którzy dostęp do nauki traktują jako przywilej wielki i nie wszystkim dostępny, stwarzający szansę życia owocniejszego dla społeczeństwa i dla kraju.</u>
          <u xml:id="u-79.13" who="#StanisławKociołek">Ci nauczyciele i wychowawcy, ta młodzież widzą zjawiska rozluźnień, pospolitego nieróbstwa, „bananowego” traktowania studenckiego indeksu.</u>
          <u xml:id="u-79.14" who="#StanisławKociołek">Razem z nimi musimy podjąć szybko trud konkretnej poprawy zasad i zadań pracy wyższych uczelni. Będzie to prawdopodobnie pociągało sygnalizowane już z tej mównicy kroki ustawodawcze. Ustawy obowiązujące bowiem egzaminu nie zdały. Ale też ustawy mogą być i są tylko wstępnym warunkiem. Sprawą rozstrzygającą będzie ich konsekwentna realizacja. Chciałbym wyrazić przekonanie, że Ministerstwo Oświaty i Szkolnictwa Wyższego, rząd szybko i energicznie ten problem podejmą.</u>
          <u xml:id="u-79.15" who="#StanisławKociołek">Wysoki Sejmie! Marcowe wydarzenia okazały się doniosłymi, okazały się wydarzeniami, w toku których gwałtownie wzrosło polityczne napięcie wokół szeregu ważnych wątków wewnętrznego politycznego życia kraju. Atak wroga, przeprowadzony u progu kampanii zjazdowej, spowodował przyśpieszenie i wielką aktywizację partii i społeczeństwa. Dokonywała się ta aktywizacja na gruncie uświadamianego powszechnie poczucia współodpowiedzialności szeregów partyjnych, partyjnych organizacji, na gruncie powszechnej praktyki weryfikowania postaw i surowych konsekwencji tego weryfikowania. Znane są doniosłe społeczne i polityczne owoce tego procesu. Był to i jest, generalnie rzecz biorąc, pozytywny proces wyciągania pełniejszych i skuteczniejszych niż kiedykolwiek konsekwencji ze stanu rzeczy na głównym, wewnętrznym froncie walki politycznej, froncie walki z rewizjonizmem, z tą rodzimą postacią wrogich klasowych sił.</u>
          <u xml:id="u-79.16" who="#StanisławKociołek">Był i jest to czas sprawdzania się ludzi, ich postaw ideowych i politycznych, ich charakterów i wartości moralnych.</u>
          <u xml:id="u-79.17" who="#StanisławKociołek">Jednym z wątków wewnętrznego życia kraju, wątków, który ma historię i teraźniejszość, była również pozycja, stanowisko Koła „Znak”. Ona również sprawdzała się, weryfikowała w czasie ostatnich wydarzeń. Materialnym świadectwem tej weryfikacji stała się i pozostanie interpelacja złożona przez posłów Koła „Znak” 11 marca bieżącego roku.</u>
          <u xml:id="u-79.18" who="#StanisławKociołek">Był to fakt polityczny, który musiał, bo nie mogło być inaczej, stać się jednym z ważnych motywów obecnej sejmowej debaty. Mimo wczorajszej dyskusji pełnej napięcia, a może właśnie w wyniku tej dyskusji, sprawa interpelacji pozostaje nadal politycznie zasadniczą. Dziś bowiem faktem politycznym — a debata nasza ma wyrazisty polityczny charakter — jest i interpelacja, i wczorajsze dwa wystąpienia posłów Zawieyskiego i Stommy.</u>
          <u xml:id="u-79.19" who="#StanisławKociołek">Obydwaj bowiem posłowie potwierdzili wczoraj stanowisko wyrażone w interpelacji. Pozostają wobec tego aktualne zasadnicze problemy czy kwestie, które fakt interpelacji postawił na porządku dziennym, a podtrzymanie interpelacji nawet je zaostrzyło. Chciałbym rozpocząć od sprawy politycznej roli interpelacji i oceny tej roli. Poseł Stomma stwierdził wczoraj, że interpelacja była czynnikiem dodatnim, rozładowującym postawę — cytuję — „rozpaczliwej determinacji młodzieży”, powstrzymującym ją od dalszych nieobliczalnych gestów. Tym tłumaczył jej szybkie i spontaniczne rozpowszechnianie. Poseł Stomma stwierdził, że Koła „Znak” nie obchodzi zarzut wykorzystania interpelacji przez radio „Wolna Europa”. Poseł Stomma stwierdził wreszcie, że nie nastąpiło dotąd poważniejsze, głębsze ocenienie bolączek nurtujących młodzież i społeczeństwo, a wynikających z głębszego, społecznego podłoża.</u>
          <u xml:id="u-79.20" who="#StanisławKociołek">Na marginesie tych stwierdzeń chciałbym poczynić następujące uwagi:</u>
          <u xml:id="u-79.21" who="#StanisławKociołek">Wszystkie fakty świadczą, że postępowaniem posłów z Koła „Znak” kierowała zła, reakcyjna woła, zarówno wówczas, kiedy redagowali i kolportowali wśród studentów i w społeczeństwie swą interpelację do Prezesa Rady Ministrów, jak i wczoraj, kiedy z tej trybuny bronili swego stanowiska i postępowania. Dramatyczne akcesoria, pustosłowie i jezuickie wybiegi, w jakie ubrali swoje przemówienia, nie mogą zmienić faktów politycznej rzeczywistości. Jest faktem, że interpelacja Koła „Znak” do Prezesa Rady Ministrów faktycznie została skierowana do ulicy i dla dywersyjnej, antypolskiej szczekaczki amerykańskiej tzw. „Wolnej Europy”. Przyznał to wczoraj prezes Koła „Znak” poseł Stomma, kiedy na pytania wielu posłów, w jaki sposób przedostała się ta ich interpelacja na zewnątrz i do tej amerykańskiej gadzinówki propagandowej, odpowiedział, cytuję ze stenogramu: „Jeżeli chodzi o sprawę upowszechnienia, czyli o interpelację, to uważam, że zasadniczo interpelacja nie jest dokumentem poufnym czy tajnym i że przeto może być udostępniona także ludności. Nie wiem, kiedy i którego dnia „Wolna Europa” zakomunikowała o naszej interpelacji...” i dalej „dlatego też ten zarzut nic nas nie obchodzi”.</u>
          <u xml:id="u-79.22" who="#StanisławKociołek">W tych słowach posła Stommy mieści się cała istota postępowania posłów Koła „Znak”, tej politycznej resztówki, jak to sformułował dobitnie poseł Ozga-Michalski. Poseł Zawieyski usłyszał słowa — reakcyjnej resztówki i wydaje mi się, że nie przesłyszał się, po prostu postawił kropkę nad i. Bo ta — zdaniem posła Ozgi-Michalskiego — polityczna resztówka jest także resztówką reakcyjną.</u>
          <u xml:id="u-79.23" who="#StanisławKociołek">Dla każdego jest rzeczą jasną i zdawali sobie z tego doskonale sprawę posłowie „Znaku”, że kolportując interpelację do Premiera wśród studentów, interpelację zawierającą bezzasadne ataki na broniące porządku publicznego MO i ORMO dolewali w ten sposób oliwy do ognia, wzywali niejako studentów do podejmowania nowych nielegalnych wieców i demonstracji skierowanych przeciw rządowi, przeciw naszemu socjalistycznemu państwu.</u>
          <u xml:id="u-79.24" who="#StanisławKociołek">Interpelacja nosi datę 11.III.1968 r. Napisana była zatem w 4 dniu awanturniczych, nielegalnych poczynań wichrzycielskich grup warszawskich studentów, a zatem w czasie, kiedy do tych poczynań włączyły się już również chuligańskie elementy, których dziełem było rozbijanie wystaw sklepowych, demolowanie urządzeń gmachów państwowych, atakowanie milicji i ORMO przy pomocy cegieł, łomów i tym podobnych narzędzi „demokratycznego dialogu”.</u>
          <u xml:id="u-79.25" who="#StanisławKociołek">Posłowie z Koła „Znak” pisali i kolportowali swoją interpelację w tym samym czasie, kiedy inspiratorzy i organizatorzy wydarzeń rozpuścili przy pomocy ulotek, afiszów, klepsydr prowokacyjną, obliczoną na doprowadzenie do krwawych zajść ulicznych wiadomość, jakoby milicja zamordowała studentkę, która była w ciąży, a broniący ją student dogorywa w szpitalu wskutek zmasakrowania przez milicję. Ta prowokacyjna wieść w setkach rozmaitych wersji płynęła brudną falą przez Warszawę i przez wszystkie miasta, przez cały kraj.</u>
          <u xml:id="u-79.26" who="#StanisławKociołek">Gdyby chcieli, przypomnieliby sobie także posłowie z Koła „Znak”, a przynajmniej niektórzy spośród nich, że i oni wśród swoich znajomych tę prowokacyjną wieść obliczoną na krew powtarzali. W uzasadnieniu swej interpelacji posłowie z Koła „Znak” piszą — cytuję: „W dniach 8 i 9 marca manifestująca młodzież była bita niesłychanie brutalnie, częstokroć w sposób zagrażający życiu. Widziano szereg przypadków znęcania się nad młodzieżą, a w tym nad kobietami” — koniec cytatu. Można więc powiedzieć, że posłowie z Koła „Znak” włączyli się w ten sposób oficjalnie do prowokacji, stanęli w jędrnym szeregu z tymi, którzy posługując się metodą prowokacji usiłowali doprowadzić do przelewu krwi. W tym właśnie czasie ukazuje się interpelacja posłów „Znak” adresowana do Premiera, a przeznaczona faktycznie dla ulicy, biorąca w obronę burzycieli porządku publicznego i niszczycieli publicznego dobra. Gdyby rzeczywiście posłowie Koła „Znak” kierowali się w swej interpelacji motywami, które w sposób obłudny usiłowali wczoraj uzasadniać z tej trybuny, to po pierwsze, chcąc uzyskać wyjaśnienia ze strony rządu, nie mieli powodów, by swą interpelację kierować do Premiera już w dniu 11 marca. Sejm wówczas bowiem — jak wiadomo — nie obradował. Nie było nawet zapowiedzi zwołania sesji wiosennej. A po drugie — i to jest najważniejsze — posłowie „Znaku” nie kolportowaliby względnie nie przeznaczyliby do kolportażu w Warszawie i w Polsce, a także w konsekwencji dla „Wolnej Europy” swojej interpelacji adresowanej do Premiera rządu. I żadnym wybiegiem prawnym, że interpelacja nie jest tajemnicą państwową, żadnym wybiegiem nie zdoła poseł Stomma i jego koledzy wprowadzić w błąd Sejmu i opinii publicznej odnośnie prawdziwych, rzeczywistych intencji, którymi się kierowali, redagując te interpelacje i rozpowszechniając ją na wszystkie strony świata.</u>
          <u xml:id="u-79.27" who="#StanisławKociołek">W politycznym życiu powstają nieraz sytuacje, kiedy każdy obywatel kraju, a szczególnie każdy działacz polityczny musi się samookreślić, musi jasno i bez ogródek powiedzieć i wykazać, po której stronie barykady zdecydował się zająć miejsce. Taka była sytuacja w dniach marcowych. Jakby nie usiłowali bronić swej interpelacji posłowie „Znaku” — wskazuje ona niezbicie, po której stronie barykady zajęli oni miejsce. Nie poszli wraz z robotnikami, chłopami, pracującą inteligencją, ze wszystkimi ludźmi pracy, którzy na masowych wiecach, zgromadzeniach, w tysiącach uchwał i rezolucji wyrazili poparcie dla władzy ludowej, wystąpili przeciw burzycielom porządku publicznego, którzy niszczyli dorobek stolicy, ten dorobek, na którego powstanie składał się cały naród dając swój zapracowany grosz na fundusz odbudowy stolicy. Posłowie Koła „Znak” stanęli po stronie tych, przeciwko którym demonstrował i protestował lud pracujący z klasą robotniczą na czele. W tym sensie, pod tym względem postawili się sami w izolacji wobec powszechnej opinii narodu, o czym całkowicie słusznie i z pełnym uzasadnieniem mówił wczoraj tow. Zenon Kliszko. Jeśli mimo te fakty polityczne Koło „Znak” podtrzymuje nadal swoją interpelację, to idzie dzisiaj dalej, znacznie dalej niż wówczas, gdy interpelację składało. Podtrzymując ją po wielu tygodniach, odrzucacie merytorycznie oceny polityczne przedstawione przez I Sekretarza KC tow. Władysława Gomułkę 19 marca i wczoraj w wystąpieniu Premiera, będącym odpowiedzią na tę Waszą interpelację.</u>
          <u xml:id="u-79.28" who="#StanisławKociołek">Co Wy odrzucacie? To, co odrzucacie, jest równoznaczne z odrzuceniem podstawowych racji, koncepcji politycznych, które wciela, którymi kieruje się partia i sprzymierzone z nią stronnictwa polityczne. W tym konkretnym sprawdzeniu — nie po raz pierwszy zresztą — Wasze pozycje klasowe rozminęły się z naszymi, są zasadniczo przeciwstawne, a w takich warunkach nie ma i nie może być postulowanego przez Was dialogu.</u>
          <u xml:id="u-79.29" who="#StanisławKociołek">Obywatele Posłowie! Po złożeniu interpelacji, to znaczy od dnia 11 marca, posłowie Koła „Znak” milczeli. Nie znam innych ich wystąpień ani deklaracji poza interpelacją. Milczeli i milczą nadal w odniesieniu do spraw o zasadniczym znaczeniu. To nadal dotyczy również wczorajszych wystąpień posłów Zawieyskiego i Stommy. Jakież to sprawy, gdy mówię o milczeniu, mam na myśli?</u>
          <u xml:id="u-79.30" who="#StanisławKociołek">Każdy z nas wie, jak ostro, brutalnie, atakowana jest w ostatnich tygodniach Polska Ludowa, nasza polityka. Wobec tych ataków Koło „Znak” nie zajmuje stanowiska, a byłaby to dobra, jedna z niewielu, okazja potwierdzenia wierności ideom Polski Ludowej, którą to wierność niejednokrotnie deklarujecie. Szczególne natężenie osiąga syjonistyczna kampania antypolska uprawiana w szczególności w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, no i oczywiście w Izraelu. Historia zna fakty uprawiania rasowego ludobójstwa. Szczytem, czy raczej tego dnem w nowej historii była hitlerowska polityka ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej. O tym ludzkość, naród polski dobrze pamięta i pamiętać będzie, wbrew izraelskiej polityce spieniężania i politycznego dyskontowania, w imię syjonistycznych celów, martyrologii Żydów w latach okupacji.</u>
          <u xml:id="u-79.31" who="#StanisławKociołek">Jednakże dziś w imię tych brudnych celów podnosi się wobec nas zarzut antysemityzmu. Kto go podnosi? Między innymi te siły światowego żydostwa, które, jak to przypomniano, w czasie drugiej wojny światowej, gdy likwidowano Żydów — milczały. Autorzy i realizatorzy syjonistycznych, rasistowskich koncepcji wielkiego Izraela, praktykujący ludobójczą politykę wobec Arabów. U nas ci, którzy niegdyś pryncypium walki z nacjonalistycznym egoizmem i ograniczonością, zawsze wypisanego na czele haseł polskiego ruchu rewolucyjnego — sprowadzali do postulatu walki z antysemityzmem.</u>
          <u xml:id="u-79.32" who="#StanisławKociołek">Lata i doświadczenia pokazują, że to ważkie ideowo i moralnie hasło było wykorzystywane jako alibi dla grupowej mniejszości narodowej, dla nadmiernych zagęszczeń i skupisk tej mniejszości na wybranych polach i odcinkach życia i struktury państwowej.</u>
          <u xml:id="u-79.33" who="#StanisławKociołek">Partia nasza — podkreślił to raz jeszcze Władysław Gomułka w swoim wystąpieniu w dniu 19 marca — realizuje konsekwentnie politykę internacjonalistycznego wychowania i celów naszego ruchu, pryncypialnie zwalcza nacjonalizm. W tym też celu zrzucamy garb, którym była nacjonalistyczna interpretacja internacjonalizmu, którym była nacjonalistyczna obrona grupowych interesów. Oto dlaczego pryncypialnie odrzucamy skompromitowane historycznie próby zarzucania partii i narodowi antysemityzmu.</u>
          <u xml:id="u-79.34" who="#StanisławKociołek">Internacjonalizm jest dla nas filozofią i polityką rzeczywistej przyjaźni proletariuszy, ludzi pracy, narodów. Nie może być filozofią pokory wobec kolejnego w historii — „herrenvolku”.</u>
          <u xml:id="u-79.35" who="#StanisławKociołek">Te sprawy są poważne, mają zasadnicze znaczenie, Koło „Znak” jednakże milczy — a to też jest stanowisko. Nie sądzę, żeby były to pytania retoryczne, gdy je sformułuję następująco:</u>
          <u xml:id="u-79.36" who="#StanisławKociołek">— Czyżby Koło „Znak” istotnie sądziło, że naród polski współdziałał w realizacji rasistowskiego, ludobójczego, hitlerowskiego programu rozwiązania kwestii żydowskiej?</u>
          <u xml:id="u-79.37" who="#StanisławKociołek">— Czyżby Koło „Znak” sądziło, że pryncypialna zasada odrzucenia wszelkich nacjonalistycznych idei, praktyk — w przypadku syjonizmu wyrastających z rasistowskich koncepcji wybranego narodu żydowskiego — ma cokolwiek wspólnego z antysemityzmem?</u>
          <u xml:id="u-79.38" who="#StanisławKociołek">— Czyżby Koło „Znak” sądziło, że z pryncypialnej obrony socjalistycznych i narodowych interesów Polski Ludowej, w tym, w szczególności, w zakresie polityki kadrowej — można ustąpić w imię czyichkolwiek interesów?</u>
          <u xml:id="u-79.39" who="#StanisławKociołek">Wszystko niestety wskazuje na to, że tak właśnie jest, że tak właśnie sądzi Koło „Znak” — i to także jest powód, dla którego w pełni uzasadniony jest pogląd, że postawiliście się w izolacji wobec narodu.</u>
          <u xml:id="u-79.40" who="#StanisławKociołek">Poseł Stomma powtórzył we wczorajszym wystąpieniu, za przemówieniem swoim z grudnia ub. roku, za przemówieniem sprzed półtora roku, swoje zainteresowanie, cytuję — „realizacją modelu demokracji socjalistycznej...”.</u>
          <u xml:id="u-79.41" who="#StanisławKociołek">Demokracja i demokratyzacja są pojęciami politycznymi, na których łatwo dokonywać rozmaitych politycznych zabiegów. Zabiegów takich dokonuje również koło „Znak”. Gdy rozważać sprawę w kategoriach ustrojowych, wasze koncepcje i sugestie są nieprecyzyjne i niekonkretne. Przypuszczam zresztą, że świadomie. Tu zaliczam owe postulaty „planu demokratyzacyjnego”, mające prowadzić do bliżej niesprecyzowanego zbliżenia obywateli i władz. Jak wszystkie niejasne stanowiska, wasze może tylko przyczyniać się i przyczynia się do inspirowania bądź utrwalania fałszywych, anarchicznych wyobrażeń o państwie, jego strukturze i funkcjonowaniu, o prawach i obowiązkach. Wówczas, gdy demokracja jest konsekwencją i stanem układu sił klasowych i politycznych, a więc nigdy nie jest i nie może być stanem wolnej gry sił politycznych. Gdy rozważać sprawy konkretne w kontekście danych sytuacji politycznych, to wówczas okazuje się, że wasze demokratyzacyjne postulaty i aspiracje zmierzają do stworzenia pola działania dla tak zwanej wolnej gry sił politycznych, a konkretnie dla sił reakcji, kontrrewolucji. Gdy na przykład we wrześniu ub. roku episkopat opracował dokument „Pro memoria”, nakazujący księżom łamanie prawa i zarządzeń władz państwowych, wyście nas tu z tej trybuny pouczali o potrzebie elastycznej polityki państwa wobec Kościoła. Nie wydusiliście z siebie wówczas ani wcześniej przy innych okazjach słowa krytyki wobec antypaństwowej i antysocjalistycznej postawy episkopatu. Gdy obecnie raz jeszcze, nie pierwszy i nie ostatni, ruszyły do ataku siły reakcji, wyście nazwali to pytaniami nurtującymi młodzież i społeczeństwo. Zaś list episkopatu, wrogi politycznie i podjudzający, poseł Zawieyski nazwał, co wzbudziło zrozumiałą wesołość Izby, (cytuję) „listem pięknym, pełnym obywatelskiego stanowiska”.</u>
          <u xml:id="u-79.42" who="#StanisławKociołek">Na marginesie tej sprawy raz jeszcze chciałbym wrócić do wątku podniesionego we wczorajszym przemówieniu przez premiera Cyrankiewicza, wątku dotyczącego stanowiska dwóch episkopatów, dwóch kardynałów w sprawie podobnych, gdy chodzi o formę, zajść w środowiskach studenckich we Włoszech i w Polsce. Rożne są przyczyny i charakter tych zajść. Tam chodziło o ograniczony, ale postęp. Tu za głosicielami stała rewizjonistyczna kontrrewolucja. Ale najbardziej znamienne jest to, że stanowisko obu hierarchii, polskiej i włoskiej, obu kardynałów było i odmienne, i równocześnie identyczne. Ta odmienność stanowisk w konkretnych sytuacjach wzięła się stąd, że jedna hierarchia zajmowała stanowisko w warunkach istnienia faktycznej dyktatury rządzących kół kapitału, a druga hierarchia zajmowała stanowisko w kraju socjalistycznym. Ale zasadnicze podobieństwo obu tych stanowisk polegało na tym, że obie te hierarchie występowały i wystąpiły w imię starych, klasowych interesów, a wasz kardynał w imię tej walki od lat skierowanej przeciwko Polsce Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-79.43" who="#StanisławKociołek">Nawiązałem do owego „modelu demokracji socjalistycznej” posła Stommy, by stwierdzić, że na tle tej i innych rozważań i akcji politycznych „Znaku”, wokół których nie może być kompromisów ani dialogu, nie traktuję i nie mogę traktować waszej interpelacji jako faktu oderwanego.</u>
          <u xml:id="u-79.44" who="#StanisławKociołek">Przeciwnie, jestem głęboko przekonany, że jest to kontynuacja polityki uprawianej przez was od dawna, jest to kontynuacja polityki, w wyniku której postawiliście się po drugiej, wrogiej stronie barykady.</u>
          <u xml:id="u-79.45" who="#StanisławKociołek">Wysoki Sejmie! Z tej trybuny w dniu wczorajszym Premier rządu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przedstawił stanowisko w sprawie interpelacji Koła „Znak”. Traktuję to przedstawienie jako danie wyrazu podstawowym zasadom, którymi rząd Polski Ludowej kieruje się w swej polityce. Chciałbym wyrazić solidarność z tymi zasadami.</u>
          <u xml:id="u-79.46" who="#StanisławKociołek">W dniu wczorajszym, Obywatele Posłowie, w konkluzji swego wystąpienia poseł Zawieyski sformułował następujący wniosek: „Proszę pana Marszałka o to, aby Sejm wyraził votum zaufania do mnie, a w przeciwnym wypadku, aby mnie zwolnił z zaszczytnego stanowiska członka Rady Państwa”.</u>
          <u xml:id="u-79.47" who="#StanisławKociołek">W imieniu Klubu Poselskiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej chciałbym oświadczyć, że popieramy wniosek posła Zawieyskiego. Popieramy ten wniosek z uwagi na fakt podpisania przez niego, jako członka Rady Państwa, interpelacji, która odegrała dywersyjną rolę polityczną i rolę tę, razem ze stanowiskiem politycznym zajętym przez posła Zawieyskiego w obecnej debacie, nadal odgrywa.</u>
          <u xml:id="u-79.48" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-80">
          <u xml:id="u-80.0" who="#Marszałek">Głos ma poseł Stanisław Kaliszewski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-81">
          <u xml:id="u-81.0" who="#StanisławKaliszewski">Wysoki Sejmie! Ilekroć zabierałem głos z tej trybuny, mówiąc o problemach kultury — oceniając pozytywnie czy też krytycznie zachodzące w niej zjawiska i procesy — za każdym razem nie mogłem oprzeć się wrażeniu, że wyrażam tylko jakąś niepełną cząstkę spraw, które wyrosły w Polsce Ludowej i z roku na rok narastają w wielki potężniejący nurt. Moje odczucie potwierdzała niemal każda podróż jako członka sejmowej Komisji Kultury i Sztuki w tzw. teren, gdzie ośrodki życia kulturalnego — zarówno w swoich materialnych, jak i społecznych formach — stały się powszechnym i nieodzownym elementem społecznego krajobrazu dzisiejszej Polski.</u>
          <u xml:id="u-81.1" who="#StanisławKaliszewski">Posłowie Koła „Znak” negatywnie oceniają w swojej interpelacji, na którą udzielił wczoraj wyczerpującej odpowiedzi obywatel Prezes Rady Ministrów, również naszą politykę kulturalną. W ich stwierdzeniu nietrudno doszukać się ziaren wyhodowanych na glebie tych środowisk intelektualno-literackich, które dały wyraz swojemu stanowisku i stosunku do Polski, do polityki naszego państwa w wypowiedziach o „rządach ciemniaków” oraz o „wyjaławianiu i niszczeniu polskiej myśli i kultury”, na zebraniu Warszawskiego Oddziału Związku Literatów.</u>
          <u xml:id="u-81.2" who="#StanisławKaliszewski">Zdumiewa nas, że autorzy tych wypowiedzi znaleźli wczoraj na tej trybunie żarliwego obrońcę w osobie posła Zawieyskiego, który — sądząc z treści jego wypowiedzi — przemawiał tylko w ich imieniu, ale nie w imieniu ogółu literatów.</u>
          <u xml:id="u-81.3" who="#StanisławKaliszewski">Jesteśmy bowiem przekonani, że nie otrzymałby on od ogółu literatów polskich mandatu obrońcy tego rodzaju wystąpień, które spotkały się dezaprobatą i potępieniem powszechnej opinii publicznej.</u>
          <u xml:id="u-81.4" who="#StanisławKaliszewski">Posłowie Koła „Znak”, wsłuchując się w rzekomą opinię publiczną, na którą powołują się w swej interpelacji, wykazują dar słyszenia tylko fałszywie brzmiących tonów, mimo iż ucho polityków musi umieć je odróżnić i właściwie ocenić. Dlatego nie można w ich głosie doszukać się głosów społeczeństwa, które wyraziło swe spontaniczne i gorące poparcie dla polityki partii i rządu. Dlatego ich interpelacja jest stanowiskiem wyizolowanym, stojącym w jaskrawej sprzeczności z interesami narodu i z interesem kultury polskiej.</u>
          <u xml:id="u-81.5" who="#StanisławKaliszewski">Poseł Stomma, składając wczoraj swoje oświadczenie, stwierdził, iż nie obchodzi go zarzut rozpowszechniania interpelacji Koła „Znak” poza granicami kraju. Doprawdy — zdumiewające jest to stanowisko. Jak może posła do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej nie obchodzić fakt, iż jego działalność poselska idzie na rękę „Wolnej Europie” i jest wykorzystywana przez wrogie Polsce ośrodki do dyskredytowania naszego Państwa.</u>
          <u xml:id="u-81.6" who="#StanisławKaliszewski">Wysoki Sejmie! Zlikwidowanie analfabetyzmu, pełne upowszechnienie oświaty, rozbudowa szkolnictwa średniego i wyższego, zwielokrotnienie tytułów i nakładów książek, rozbudowa sieci bibliotek, kin, teatrów, muzeów oraz innych instytucji kulturalnych — wszystko to stworzyło warunki po temu, by najszersze kręgi naszego narodu, odsunięte dawniej od dóbr kultury, mogły stać się dziś aktywnymi współuczestnikami życia kulturalnego.</u>
          <u xml:id="u-81.7" who="#StanisławKaliszewski">Może to nie podobać się panom, według których rządy w Polsce sprawują „ciemniacy”, ale warto im tu przypomnieć słowa Stefana Żeromskiego zawarte w jego „Dziennikach”. Żeromski pisał — cytuję: „Zwracam się tam, gdzie jest niezgłębiona rozmaitość, wiecznie zmieniająca formy życia, niezbadany jak przyroda świat — do ludu. I jako człowiek, i jako artysta znajduję tu wszystko, czego szukam: fakty chwytające za serce, piękno i ciekawości zaspokojenie. Miłuję cię wielki ludu prostaczy, schylam ci się do stóp z błaganiem, byś zrozumiał takich jak ja i byś kiedyś, gdy nas nie stanie, dobrze nas wspominał”.</u>
          <u xml:id="u-81.8" who="#StanisławKaliszewski">Żałować należy, iż we wczorajszym, pełnym dramatycznych akcentów przemówieniu posła Zawieyskiego nie można było doszukać się takich akcentów pokory i takiej miłości do ludu, o jakiej tak pięknie mówi autor „Popiołów” — wielki pisarz — Stefan Żeromski.</u>
          <u xml:id="u-81.9" who="#StanisławKaliszewski">Poseł Zawieyski, podkreślając kilkakrotnie swoją skromność, jakby dla stwierdzenia tej skromności mówi: „Jestem pisarzem i moje imię należy do kultury narodu polskiego”. Jeśli tak jest, to wolno nam sądzić, iż zobowiązuje to do wzmożonej odpowiedzialności za słowo, za czyny i za opinię. Tymczasem wczoraj dowiedzieliśmy się ku niemałemu zdumieniu z ust posła Zawieyskiego, że pan Kisielewski, autor powiedzenia o „rządach ciemniaków”, należy do historii literatury i do historii muzyki. Nie sądzę, aby historia muzyki i historia literatury wyznaczyły takie miejsce panu Kisielewskiemu. Pan Kisielewski znany jest natomiast z autorstwa artykułów oczerniających Polskę Ludową w prasie zagranicznej.</u>
          <u xml:id="u-81.10" who="#StanisławKaliszewski">Wysoki Sejmie! Jestem posłem z woj. warszawskiego. W latach międzywojennych mimo, a może na skutek tego właśnie sąsiedztwa największego ośrodka życia kulturalnego, jakim była Warszawa, województwo to należało do najbardziej zaniedbanych pod względem urządzeń kulturalnych połaci kraju. Spójrzmy na niektóre wymowne liczby z tego okresu i porównajmy je z tym, co osiągnęliśmy obecnie.</u>
          <u xml:id="u-81.11" who="#StanisławKaliszewski">W roku 1938 na terenie naszego województwa istniało tylko 108 bibliotek powszechnych i 300 punktów bibliotecznych. Znajdowało się w nich 63 tys. tomów. Biblioteki te miały w całym województwie zaledwie 16 tys. czytelników. W czasie okupacji hitlerowskiej zostały one zlikwidowane i zniszczone. W roku 1967 posiadaliśmy w województwie już 677 bibliotek i 4.180 punktów bibliotecznych. Księgozbiór bibliotek powszechnych wynosił w 1967 r. 3.295.969 książek, a biblioteki nasze zarejestrowały 509.224 czytelników, tj. 20,5% całej ludności województwa.</u>
          <u xml:id="u-81.12" who="#StanisławKaliszewski">W woj. warszawskim jest obecnie 18 powiatowych domów kultury. Mimo krytyki występujących jeszcze nieraz niedoskonałości form i metod pracy tych domów kultury, w roku 1967 działało w nich 50 zespołów oświatowych, w tym 13 uniwersytetów kultury, 138 zespołów artystycznych.</u>
          <u xml:id="u-81.13" who="#StanisławKaliszewski">Kin przed wojną było w naszym województwie około 60. Obecnie jest ich 139 w pionie państwowym i mniej więcej drugie tyle w pionie spółdzielczym i związkowym. Wszystkie kina w miastach są kinami panoramicznymi.</u>
          <u xml:id="u-81.14" who="#StanisławKaliszewski">Poważną siłę ożywiającą pracę kulturalno-oświatową w woj. warszawskim stanowi ruch społeczny. W województwie działa 20 towarzystw regionalnych, Płockie Towarzystwo Naukowe i Mazowieckie Towarzystwo Kultury.</u>
          <u xml:id="u-81.15" who="#StanisławKaliszewski">Czyżby dla posła Łubieńskiego, który jest też posłem z woj. warszawskiego, te fakty i liczby, stanowiące tylko cząstkę dorobku woj. warszawskiego, nie miały żadnej wymowy? Czyżby ich nie dostrzegał — składając swój podpis pod interpelacją Koła „Znak”.</u>
          <u xml:id="u-81.16" who="#StanisławKaliszewski">Wysoki Sejmie! Rola literatury w naszym życiu kulturalnym jest niewątpliwa. Można ją określić jako wiodącą. Jest ona w znacznej mierze współtwórcą innych dziedzin sztuk takich jak radio, telewizja i film. Ma więc najliczniejsze i najbardziej zróżnicowane audytorium.</u>
          <u xml:id="u-81.17" who="#StanisławKaliszewski">Mimo rozkwitu twórczości literackiej, czemu w znacznej mierze sprzyjały i sprzyjają odpowiednie warunki mecenatu, jaki stworzyła Polska Ludowa, mimo ukazania się pewnej liczby wybitnych dzieł niektórych naszych pisarzy — wciąż jeszcze odczuwamy niedosyt w tej tak ważnej dziedzinie. Wciąż nie znajduje w pełni odbicia tematyka naszej epoki, — widziana oczami pisarza związanego z ideologią Polski Ludowej i odzwierciedlającego przełomowe zmiany i procesy, dźwigające nasz naród na przodujące pozycje świata. Zbyt szczupłe jest grono pisarzy podejmujących z żarliwością zaangażowania tematykę związaną z naszą pracą, z osiągnięciami i celami, z konfliktami, które osaczają dzisiejszego człowieka.</u>
          <u xml:id="u-81.18" who="#StanisławKaliszewski">Postulat rozszerzenia grona tych pisarzy rozbijał się o atmosferę, która ostatnio dominuje w niektórych kręgach środowiska literackiego, co zwłaszcza uwidoczniło się na lutowym posiedzeniu Warszawskiego Oddziału Związku Literatów. Na tym zebraniu pośród tych literatów, których dorobku pisarskiego społeczeństwo polskie nie zna, a którzy usiłują zrekompensować to swymi bojowymi wystąpieniami, znalazło się również niestety kilku utalentowanych twórców. Można pod ich adresem wyrazić tylko głęboki żal i oburzenie, że swoje myśli, odczucia i słowa zaprawili oni jadem nienawiści do Polski Ludowej, która wyniosła na szczyty rangę literatury i rangę pisarza. Z takiej pozycji nie spełnią oni zadań, które stawia dziś przed pisarzem nasza ojczyzna. Bądźmy tu ściśli: nie ojczyzna będąca jakimś abstrakcyjnym pojęciem, ale ojczyzna o konkretnym kształcie ustrojowym: nasza Polska Ludowa.</u>
          <u xml:id="u-81.19" who="#StanisławKaliszewski">Cyprian Norwid pisał kiedyś, że literatura piękna jest organizatorką wyobraźni narodowej. Jakimż organizatorem tej wyobraźni mogą być ci pisarze, dla których pozycje ideowe socjalizmu są pozycjami wroga atakowanego z zaciekłością — wbrew faktom i historycznej logice?</u>
          <u xml:id="u-81.20" who="#StanisławKaliszewski">Działalność w sferze literatury należy do kategorii najwyższego rzędu usług społecznych. Jest to działalność ideologiczna z samej swojej natury. Przypomnijmy tu słowa Władysława Gomułki wypowiedziane na XIV Zjeździe Pisarzy w Lublinie w roku 1964. „Pisarze, którzy żywią szczere chęci, aby ich twórczość była pomocna Partii i władzy ludowej, nie mogą lub nie powinni mieć innego niż Partia stanowiska i spojrzenia na ten lub inny aspekt polityki kulturalnej Partii. Uzasadnione racje Partii i uzasadnione racje pisarzy stojących na gruncie postępu i socjalizmu nie mogą się znaleźć w antagonistycznej sprzeczności, i są do pogodzenia. Trzeba sobie wzajemnie racje te skonfrontować”.</u>
          <u xml:id="u-81.21" who="#StanisławKaliszewski">Warunkiem dialogu, o którym tu mówił również wczoraj poseł Zawieyski, jest zatem, by pisarze stali na gruncie postępu i socjalizmu. Niestety działalność i wypowiedzi panów Kisielewskiego, Jasienicy, Grzędzińskiego i im podobnych są w jaskrawej sprzeczności z taką pozycją.</u>
          <u xml:id="u-81.22" who="#StanisławKaliszewski">Nie zaprzeczamy twórczej roli polemik i dyskusji. Jest w tym wszakże jeden warunek. Celem nadrzędnym musi być dążenie, by literatura Polski Ludowej zajęła coraz mocniejsze i coraz liczniej obsadzone pozycje na polu walki ideologicznej o serca i umysły naszego społeczeństwa. Postępująca konsolidacja środowisk pisarskich, oddanych sprawie socjalizmu, napawa nadzieją, iż spotkania naszych literatów będą mogły stać się konstruktywnym elementem naszego życia kulturalnego, że będą służyły sprawie rozwoju pisarstwa pomnażającego dzieła literatury godne naszej epoki.</u>
          <u xml:id="u-81.23" who="#StanisławKaliszewski">Wysoki Sejmie! Zarzut zawarty w interpelacji Koła „Znak” godzący w naszą politykę kulturalną — zdaniem mego Klubu Poselskiego — Klubu SD — wymierzony jest z pozycji szkodliwej, destrukcyjnej negacji. Obiektywne spojrzenie — bez posługiwania się cudzymi czarnymi okularami — ujawni w całej pełni bezzasadność tego zarzutu. Wyjaśnienia posłów Zawieyskiego i Stommy podjęte wczoraj z tej trybuny nic nie wyjaśniają i utwierdzają tylko taki pogląd.</u>
          <u xml:id="u-81.24" who="#StanisławKaliszewski">Szczególnie przykrą wymowę z punktu widzenia patriotycznej i obywatelskiej postawy może mieć fakt uczestnictwa w deprecjonującej naszą politykę kulturalną interpelacji Koła „Znak” posła Jerzego Zawieyskiego — członka Rady Państwa i członka sejmowej Komisji Kultury i Sztuki, a więc człowieka, którego nasze państwo ludowe obdarzyło tak wysokimi godnościami, a więc i odpowiedzialnością, a jako pisarzowi stworzyła władza ludowa korzystne warunki do rozwijania twórczości i publikowania utworów.</u>
          <u xml:id="u-81.25" who="#StanisławKaliszewski">Chcę oświadczyć w imieniu naszego Klubu, że popieramy w tej sprawie stanowisko wyrażone przez mojego przedmówcę w imieniu Klubu Poselskiego PZPR.</u>
          <u xml:id="u-81.26" who="#StanisławKaliszewski">W dorobku Polski Ludowej jedno z czołowych miejsc zajmuje nasz dorobek w dziedzinie kultury. Trudno jest zaprzeczyć tej prawdzie, skoro przemawiają za nią realne fakty a przeciw niej tylko czcze słowa. Autorom tych czczych oskarżeń warto przypomnieć wiersz Juliusza Słowackiego:</u>
          <u xml:id="u-81.27" who="#StanisławKaliszewski">„Drą się o wolność — Boże, nachylaj im grzbietu</u>
          <u xml:id="u-81.28" who="#StanisławKaliszewski">Bo wolność jest jakoby posiadanie fletu,</u>
          <u xml:id="u-81.29" who="#StanisławKaliszewski">Jeśli go weźmie człowiek muzyki nieświadom,</u>
          <u xml:id="u-81.30" who="#StanisławKaliszewski">Piersi straci i uszy sfałszuje sąsiadom”.</u>
          <u xml:id="u-81.31" who="#StanisławKaliszewski">Wysoki Sejmie! Stronnictwo Demokratyczne wniosło w rozwój naszej socjalistycznej polityki kulturalnej, w miarę swych możliwości, wkład swojej pracy i wysiłku. Jego działacze nie będą nadal szczędzili wysiłków w walce przeciwko nihilistycznym, antypatriotycznym — na szczęście nielicznym — tendencjom w naszej kulturze i sztuce. Będą umacniać i wzbogacać swój wkład w dalszy rozwój naszej kultury i sztuki dla dobra narodu i dla dobra socjalistycznej ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-81.32" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-82">
          <u xml:id="u-82.0" who="#Marszałek">Głos ma poseł Jan Szydlak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-83">
          <u xml:id="u-83.0" who="#JanSzydlak">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! W miesiącu marcu byliśmy w naszym kraju uczestnikami ostrego starcia politycznego między połączonymi siłami wstecznictwa społeczno-politycznego i siłami socjalizmu, starcia, którego analizę dał w swoim wystąpieniu przed warszawskim aktywem partyjnym I Sekretarz Komitetu Centralnego naszej Partii towarzysz Władysław Gomułka.</u>
          <u xml:id="u-83.1" who="#JanSzydlak">Społeczeństwo Wielkopolski, które mam zaszczyt w tej Izbie reprezentować, w sposób jednoznaczny udzieliło zdecydowanej odprawy inspiratorom marcowych zajść i próbie ich przeniesienia na nasz poznański grunt. Na setkach zebrań, w rezolucjach, jak i uchwałach daje ono wyraz swemu przekonaniu i swemu poparciu dla polityki partii, swego potępienia dla antynarodowych poczynań tego konglomeratu reakcjonistów, rewizjonistów i syjonistów. Społeczeństwo to dało dowód wysokiej świadomości patriotycznej i socjalistycznej, zjawisk zresztą dziś nierozłącznych. Prawidłowo odróżniając przysłowiowe ziarno od plewy, słusznie spostrzegając za plecami obałamuconej szlachetnymi skądinąd hasłami demokracji i wolności grupy młodzieży akademickiej rzeczywistych inspiratorów i organizatorów tej antynarodowej prowokacji. Z dużą troską i bólem patrzymy na niedostatki polityczno-ideowego wychowania w środowisku akademickim, które umożliwiły wykorzystanie młodzieńczego romantyzmu i niestety, dużej naiwności politycznej części tego środowiska przez jakże wytrawnych intrygantów i politykierów.</u>
          <u xml:id="u-83.2" who="#JanSzydlak">Istnieją jednak i tacy, jak posłowie Koła „Znak”, którzy mając pełne usta frazesów o narodzie i patriotyzmie wówczas, gdy prowokatorzy robili wszystko, by wyprowadzić młodzież na ulicę i doprowadzić do rozlewu krwi, natychmiast w imię, jak to twierdzą w swej interpelacji — cytuję: „troski o spokój w kraju, właściwą atmosferę dla wychowania i kształcenia młodzieży” — postanowili odpowiedzialnością za zajścia obarczyć władzę ludową.</u>
          <u xml:id="u-83.3" who="#JanSzydlak">Zaiste — nie waham się tego stwierdzić — niezgłębiony jest ten ocean fałszu i obłudy, jaki zaprezentowali nam organizatorzy tej interpelacji. Troska bowiem o spokój w kraju wymagała i wymaga przestrzegania prawa, potępienia nielegalnych demonstracji, nawoływania do porządku, a nie dolewania przysłowiowej oliwy do ognia. Dziwna to troska o wychowanie i kształcenie młodzieży. Rzeczywista bowiem troska wymagała i wymaga wykazania ideowej przecież w sumie młodej części naszego społeczeństwa, rzeczywistej linii podziału, rzeczywistego przeciwnika, zarówno w imię prawdy obiektywnej, jak i wychowania młodzieży, a nie fałszywych wersji przyczyn, natychmiast zresztą dostarczonych przeciwnikom naszego kraju i ustroju.</u>
          <u xml:id="u-83.4" who="#JanSzydlak">Nie chcieli więc, Wysoka Izbo, spokoju, ani polityczni rozbitkowie marzący o powrocie do władzy, nie pragnęli go również ci, dla których ważniejsze od wszystkiego są interesy ich międzynarodowych mocodawców i nie pragnęli go — obiektywnie rzecz biorąc — ci, którzy chcieli przy tym ogniu, dolewając doń wątpliwej wartości oliwy, upiec swoją pieczeń. Warto jednak pamiętać — i praktyka ostatnich tygodni to potwierdziła — że taki proceder najczęściej prowadzi do sparzenia sobie własnych palców. Cóż bowiem wyszło? Mieli posłowie z Koła „Znak” możliwość pójścia z całym narodem przeciwko siłom wstecznictwa, co bardziej odpowiadałoby ich obecności na tej sali. Stanęli jednak na pozycjach przeciwstawnych. Woleli pójść z reakcją, syjonizmem, stać się ich poplecznikami i nie możemy z tego faktu nie wyciągać wniosków zarówno tu w tej Izbie, jak i poza salą sejmową. Można oświadczać — jak to uczynił wczoraj poseł Stomma — że nie da się zepchnąć na tę pozycję, ale nikogo jednak w tej Izbie i poza nią nie zmyli ta rejtanowska poza. Nikt bowiem w tej Izbie, ani poza nią, nie potrzebuje was — panowie posłowie z Koła „Znak” — tam spychać. Sami bowiem tam doszliście swoją postawą, działaniem politycznym w marcu, swym wątpliwej wartości sojuszem z określonymi kręgami. Sami doszlusowaliście do sił wstecznych, a my stwierdzamy tu tylko ten obiektywny fakt i żadne faryzeuszowskie protesty nie mogą zmienić tego stanu rzeczy. Życie wielokrotnie potwierdzało również tę prawdę, że w określonych sytuacjach ujawniały się właściwe, a nie pozerskie postawy, właściwe oblicza i charaktery, że określeni ludzie zdejmują swe przyłbice, z którymi czasem było im przedtem nawet do twarzy. Tak też ma się rzecz obecnie.</u>
          <u xml:id="u-83.5" who="#JanSzydlak">Rozwój sytuacji w naszym kraju, ostrość walki politycznej, a zwłaszcza jawna frontalna ofensywa sił antysocjalistycznych doprowadziła do ujawnienia rzeczywistego oblicza również posłów z Koła „Znak”. I to jest — Wysoka Izbo — również swoistego rodzaju pozytywny skutek marcowych wydarzeń. Nie przed alternatywą zachowania czy utraty swego zdania, czy odrębności światopoglądowej stali posłowie Koła „Znak” w marcu br., lecz stali oni przed konkretną alternatywą polityczną — albo razem z postępową, przeważającą większością narodu, albo z reakcją, elementami rewizjonistycznymi i syjonistycznymi. Wybrali oni to drugie i tego nie zmienią żadne tyrady o bólu, ani poza znoszącego upokorzenia, ani ta aktorska oprawa, której byliśmy wczoraj świadkami. Nie, Obywatele Posłowie nie była „porywem serca, rozumu i sumienia” ta interpelacja złożona do Prezesa Rady Ministrów, lecz była ona wynikiem zimnej, wyrachowanej kalkulacji politycznej, obliczonej na określony efekt i skutek i temu też służyło jej rozkolportowanie i podanie do wrogich nam ośrodków zagranicznych. Było to bezsporne od początku, jednak wczorajsze wystąpienia posłów ze „Znaku”, które były kontynuacją tej postawy, jaka zawarta jest w treści interpelacji, umocniły u mnie to przekonanie.</u>
          <u xml:id="u-83.6" who="#JanSzydlak">Była wczoraj mowa o dialogu. Posłowie z Koła „Znak” nawoływali nas do tego dialogu i stwierdzili, że są za nim. O jakim jednak dialogu mówicie? Czy o tym, jaki prowadzicie przez kolportaż na ulicy swej interpelacji? Czy o tym, który prowadzicie przez dostarczanie jej do radia „Wolna Europa”? Dialog bowiem prowadzimy w całej historii Polski Ludowej, dialog z różnymi siłami, warstwami i poglądami. Jest to jednak — i taki on tylko może być — dialog w ramach socjalizmu. Zakres interesów socjalizmu, jednoznaczny u nas z podstawowymi interesami bytu narodowego na dziś i na jutro, wytycza zarazem platformę oraz granice tego dialogu. Kto przekracza te granice, kto z pozycji dialogu w ramach socjalizmu przechodzi do poplecznictwa reakcji społecznej, ten z natury rzeczy wchodzi na platformę walki politycznej, bowiem nie było, nie ma i nie będzie u nas dialogu między nami a reakcją, zarówno tą wewnętrzną w kraju, jak i poza jego granicami. Na tym froncie — i to posłowie z Koła „Znak” dobrze wiedzą — działają inne prawa, prawa walki odmiennych sił klasowych, walki o kwestie zasadnicze.</u>
          <u xml:id="u-83.7" who="#JanSzydlak">Proponował nam poseł Zawieyski, że warunkiem każdego dialogu jest, by „coś z własnej racji zawiesić, zakwestionować” — jak to stwierdził. Niczego jednak nie zawiesimy i nie zakwestionujemy z naszej oceny genezy wydarzeń i linii podziału. Nie staniemy tym razem w pół drogi. To bowiem zacieranie tych jasnych linii podziału między innymi doprowadziło w środowisku literatów warszawskich do tej sytuacji, jaką mamy, i dało te skutki, których świadkami jesteśmy. To właśnie na odwrót, pryncypialność oceny, jasność rzeczywistych linii podziału, jakie społeczeństwu przedstawiła nasza partia, a nie wyimaginowane tendencje stały się podstawą tego ożywienia społecznego i politycznego, jakie wszyscy w kraju obserwujemy.</u>
          <u xml:id="u-83.8" who="#JanSzydlak">W swojej wypowiedzi poseł Zawieyski uznał za wskazane zaznaczyć swoją odmienną ocenę wypowiedzi na ostatnim nadzwyczajnym zebraniu Warszawskiego Oddziału Literatów. Jakąż to więc Obywatele Posłowie ocenę usłyszeliśmy? Ni mniej, ni więcej, tylko to, że przyczyną sytuacji w środowisku warszawskich literatów jest nie działalność reakcyjnych bankrutów, mieszczańskich kołtunów, czy — dobrze nam, marksistom znanych — rewizjonistycznych speców od kultury, lecz — XX Zjazd Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego.</u>
          <u xml:id="u-83.9" who="#JanSzydlak">Z całą stanowczością pragnę to stwierdzić, że nie uda się ludziom, którzy dawno odrzucili maskę ideowości, dawno odcięli się od swych więzi z narodem, i przeszli na pozycje jawnej walki z krajem i ustrojem, schować się tym razem za parawan rozterki ideowej. Nie ma u nich rozterek ideowych, odrzucili po prostu na pewnym etapie niewygodną już dla nich maskę i są dziś takimi, jakimi byli stale, jakimi byli i są rzeczywiście.</u>
          <u xml:id="u-83.10" who="#JanSzydlak">Nie jest rzeczą przypadku, że poseł Zawieyski wymieniając szereg nazwisk skrzętnie ominął Januarego Grzędzińskiego czy Pawła Jasienicę — nie starczyło widać już żadnych argumentów dla obrony tych nazwisk. Poseł Zawieyski powiedział o sobie, że jest człowiekiem skromnym. Skromność jest rzeczą bardzo cenną. To, co jednak powiedział o sobie w formie samoreklamy, jako o pisarzu polskim, który wszedł na zawsze do kultury polskiej, bynajmniej nie świadczy o jego skromności, jako człowieka i jako pisarza.</u>
          <u xml:id="u-83.11" who="#JanSzydlak">Krytyka, jaka ma w tej Izbie miejsce w toku tej. debaty, nie dotyczyła i nie dotyczy działalności pisarskiej czy publicystycznej posła Zawieyskiego czy posłów z Koła „Znak”. Dotyczyła ona i dotyczy konkretnej sprawy — sprawy rozkolportowania interpelacji i przekazania jej do „Wolnej Europy”. Warto będzie kiedyś zresztą podjąć w tej Izbie dyskusję również na tematy kultury jako takiej oraz ludzi, którzy imiennie utożsamiają się z pojęciem twórców kultury. Dziś jednak można stwierdzić, że zawsze decyduje czas, jako najlepszy weryfikator wartości kulturalnej. Czas też zdecyduje o wartości twórczości pisarza Zawieyskiego. Ale nie o to nam dziś chodzi — chodzi o to, że poseł Zawieyski podjął się wczoraj pewnej roli rzecznika postawy wszystkich — Wysoka Izbo — pisarzy. Jako przykład dla ich obrony, wybrał sobie osobę swego politycznego towarzysza, Stefana Kisielewskiego. Trudno — ja go rozumiem — było mu wręcz jasno solidaryzować się otwarcie z wrogimi wypowiedziami Kisielewskiego na zebraniu Warszawskiego Oddziału Związku Literatów. Jednakże określenia pod adresem robotników i chłopów „ciemniacy” są bowiem zbyt drastyczne, zbyt właśnie „ciemniackie”, aby poseł Zawieyski mógł je zaakceptować i pochwalić. Akceptuje on jednak i pochwala natomiast przemówienie Kisielewskiego i jako takie uważa je, jak stwierdził, za słuszne. Stefan Kisielewski, mówił nam wczoraj poseł Zawieyski, cytuje: „stawał w obronie rzeczy według mojego rozeznania i według mojego sumienia słusznych i ważnych” — koniec cytatu.</u>
          <u xml:id="u-83.12" who="#JanSzydlak">Mam przed sobą — cytuję na podstawie stenogramu przemówienia Kisielewskiego na zebraniu warszawskich pisarzy. Mówił zresztą o tym Towarzysz Władysław Gomułka na spotkaniu z warszawskim aktywem. Pragnę Wysokiej Izbie przypomnieć niektóre cytaty. Kisielewski mówił: „Weźmy na przykład takiego pisarza jak Nowaczyński, on dosłownie nie istnieje, bo to endek, a nawet Rosjanie byli bardziej tolerancyjni i w swoim czasie z całym pietyzmem wydali „Biesy”, chociaż to jest książka antykomunistyczna”.</u>
          <u xml:id="u-83.13" who="#JanSzydlak">Czy panowie posłowie z Koła „Znak” rzeczywiście chcecie pełnej edycji antysemickich dzieł Nowaczyńskiego w Polsce?</u>
          <u xml:id="u-83.14" who="#JanSzydlak">Wysoki Sejm pozwoli mi zacytować inny fragment tego przemówienia stanowiący swoisty, bo „znakowski” przyczynek do interpretacji wychowania młodzieży w Polsce Ludowej. Mówił w końcowej części swojego wystąpienia Stefan Kisielewski na tymże warszawskim zebraniu literatów następujące słowa: „Jeszcze jedną rzecz chciałem zasygnalizować kolegom. Byłem mężem zaufania w procesie młodego człowieka Janusza Szpotańskiego. Nie wolno mi mówić, co było na tym procesie, ale mogę powiedzieć ogólnie: był to proces precedensowy. Ten młody człowiek napisał szopkę, której nie drukował, nie kolportował, którą recytował w towarzystwie przy wódce w niewielkim gronie. To jest precedens przerażający — mówił Stefan Kisielewski — bo opowiadanie kawałów politycznych jest w Polsce tak modne, że przypuszczam, że skoro Szpotański otrzymał trzy lata, to jak nas jest tu 400 osób, to jest razem 1200 lat więzienia. Po takim procesie mogą przyjść inne. Dlatego ja opowiadam się za rezolucją kolegi Kijowskiego, która stawia sprawę całościowo na tle tej skandalicznej dyktatury ciemniaków w polskim życiu kulturalnym, jaką obserwujemy od dłuższego czasu”.</u>
          <u xml:id="u-83.15" who="#JanSzydlak">Wysoka Izbo! Ja mam przed sobą ten „poemat”, a raczej ordynarny paszkwil na władzę ludową i na I Sekretarza KC naszej partii, napisany przez Szpotańskiego. Poseł Zawieyski miał odwagę tu przed Sejmem bronić wystąpienia Kisielewskiego na zebraniu pisarzy warszawskich. Może więc będzie miał odwagę zacytować z tej trybuny Wysokiemu Sejmowi wiersze Szpotańskiego, których bronił Kisielewski.</u>
          <u xml:id="u-83.16" who="#JanSzydlak">Mnie przez gardło nie przeszedłby bowiem ten tekst. Wstydzę się i nie mogą me usta powtórzyć pornograficznych, płynących z dna rynsztoku ulicy słów, które używa Szpotański dla określenia narodu, władzy i partii. Proszę, panie pośle Zawieyski, oddaję w pańskie ręce ten utwór dla zacytowania niektórych fragmentów. Sądzę, że mimo przeciągającej się debaty obywatele posłowie znajdą czas na wysłuchanie niektórych sekwencji.</u>
          <u xml:id="u-83.17" who="#JanSzydlak">Pochwalił Pan, Panie Pośle, I Sekretarza KC za jego stosunek do Słonimskiego. Może więc powstać fałszywe wrażenie, że tow. Gomułka, według posła Zawieyskiego, brał w obronę Słonimskiego. Towarzysz Gomułka cytował w swoim wystąpieniu zakończenie bardzo dobrze znanego przecież posłowi Zawieyskiemu artykułu Słonimskiego zamieszczonego w 35 numerze „Wiadomości Literackich” z roku 1924. Cytował zakończenie, bowiem całe 7,5 stronic tego tekstu, który mam w rękach, pełen jest następujących cytatów, z których może Obywatele Posłowie pozwolą, że jeden przytoczę. Pisał Słonimski: „Praca fizyczna dobra jest dla chamów. Żydzi nie mają prawie swojej kasty pracującej fizycznie, jest to bowiem naród nieprodukcyjny, zajmujący się przeważnie handlem i pośrednictwem. 90% handlarzy żywym towarem — to są właśnie Żydzi. Na podobne spostrzeżenia odpowiadają zwykle, że jest to wina warunków, w których znajduje się naród. Być może Żydzi są uciskani i wypierani z wielu placówek pracy, nie do tego stopnia jednak, żeby się koniecznie zajmowali handlem żywym towarem”. Koniec cytatu. I taki jest pełny tekst tych 7,5 stron.</u>
          <u xml:id="u-83.18" who="#JanSzydlak">Nie o obronę więc ani o stwierdzenie rozterki narodowej u Słonimskiego chodziło. Chodziło o stwierdzenie ciągłości jego kosmopolitycznej i antynarodowej postawy i pozwólcie zadać to pytanie: zaiste, jakież to są wasze kryteria moralno-etyczne, którymi się posługujecie, na jaką to naiwność polityczną z kolei liczycie, kiedy podejmujecie się obrony Kisielewskiego i spółki, do kogo tym razem przemawiacie z trybuny tego parlamentu? A kiedy już mowa o miejscu w historii narodu i jego kultury, to z jednej strony dawno już u nas, bo dwadzieścia kilka lat temu, przestało o tym decydować pochodzenie przodków, a z drugiej strony są różne, Wysoka Izbo, miejsca w historii. Dla mnie nie ma cienia wątpliwości, że dla Kisielewskiego historia nasza znajdzie miejsce, ale na swym śmietniku, tam, gdzie ulokowała już Arciszewskich, Zaleskich, Andersów, Mikołajczyków i całą plejadę reakcyjnych bankrutów politycznych, którzy w tych 25 latach tam się znaleźli.</u>
          <u xml:id="u-83.19" who="#JanSzydlak">I jeszcze jedna dygresja. Wypaczanie faktów, a zwłaszcza ich wyolbrzymianie na swoją korzyść, jest starą praktyką naszych przeciwników. Mówił wczoraj poseł Stomma, że w manifestacjach wzięły udział ogromne rzesze młodzieży akademickiej w rozmaitych ośrodkach akademickich. Te „ogromne rzesze” w poznańskim ośrodku wynosiły od 200 do półtora tysiąca studentów. W ośrodku rzeczywiście ogromnym, bo liczącym 16 tys. studentów stacjonarnych, a razem z wieczorowymi — łącznie 27 tys.</u>
          <u xml:id="u-83.20" who="#JanSzydlak">Rzecz właśnie w tym, że mimo demagogii, mimo waszych, Panowie Posłowie z Koła „Znak”, prób podsycania napięcia, mimo wieloletnich braków wychowawczych w uczelniach wyższych, większość młodzieży akademickiej nie poszła na pasku reakcji. Warto więc dziś, kiedy w toku tej debaty poruszamy te sprawy, podkreślić i ten fakt, i pamiętać o nim w dalszej przyszłości, tak aby naiwność i niedoświadczenie części młodzieży akademickiej, a zwłaszcza zła wola prowokatorów i organizatorów, nie przesłoniły nam zdrowej ideowo i patriotycznie myślącej większości akademickiej.</u>
          <u xml:id="u-83.21" who="#JanSzydlak">Wysoki Sejmie! Za rezolucjami potępiającymi inspiratorów i sprawców zaburzeń idzie dziś refleksja nad tym, co zrobić, aby nie mieli oni w przyszłości warunków do przygotowywania podobnych wystąpień. I nad tym, jak naprawić to, co zdołali zepsuć, i nad tym wreszcie, co było przyczyną, że część młodzieży uległa ich wpływom.</u>
          <u xml:id="u-83.22" who="#JanSzydlak">Będziemy tę dyskusję, zgodnie z zapowiedzią Prezesa Rady Ministrów tow. Cyrankiewicza, rozwijać, zarówno w kwestiach ogólnych, jak i konkretnych. Pragnę stwierdzić, że nie zabraknie w toku tej dyskusji głosów Wielkopolski, znanej ze swego patriotyzmu, rzetelności i solidarności.</u>
          <u xml:id="u-83.23" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-84">
          <u xml:id="u-84.0" who="#Marszałek">Głos ma poseł Jan Kleczaj.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-85">
          <u xml:id="u-85.0" who="#JanKleczaj">Obywatelu Marszałku, Wysoki Sejmie! Nasza debata, odbywająca się przy ogromnym zainteresowaniu naszych wyborców, pozwoli zapewne na dokonanie właściwej oceny tego, czego ostatnio byliśmy świadkami i czego jesteśmy, biorąc czynny udział w wyjaśnianiu genezy zaistniałych wydarzeń.</u>
          <u xml:id="u-85.1" who="#JanKleczaj">Jestem reprezentantem młodego pokolenia województwa kieleckiego, pokolenia, które wierne chlubnym tradycjom ruchu robotniczego i radykalnego ruchu ludowego ziemi kieleckiej, w sposób zdecydowany swoją patriotyczną postawą przeciwstawiło się podszeptom wrogich nacjonalistycznych i syjonistycznych mącicieli i politykierów.</u>
          <u xml:id="u-85.2" who="#JanKleczaj">Z dumą trzeba stwierdzić, że w tych dniach, kiedy do wielu środowisk, często nawet określanych mianem wysokiego poziomu, kierowano apele o podjęcie pracy, nauki, zachowanie spokoju, rolnicy województwa kieleckiego, pełni rozwagi, spokoju, w dużym poczuciu odpowiedzialności za wyniki swojej pracy w pierwszej wiosennej kampanii siewnej po IX Plenum KC partii, kończą wiosenny siew i pracę w polu.</u>
          <u xml:id="u-85.3" who="#JanKleczaj">Nawet odczuwany w czasie całego Okresu obecnych prac polowych brak nawozów mineralnych i niedostateczny standard siewników do ich rozsiewania wydają się być mniej przykre w świetle powagi, z jaką wieś śledzi ostatnie wydarzenia w kraju.</u>
          <u xml:id="u-85.4" who="#JanKleczaj">Czyny podejmowane przed V Zjazdem partii i V Kongresem Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, które dziś w województwie szacujemy na ponad 300 mln zł, są świadectwem, jak ciężką i mozolną pracą i z jakim ogromnym uporem i zaangażowaniem ludzie wsi — ludowcy obok członków partii i bezpartyjni czynnie dokumentują swoje przywiązanie i wiarę w słuszność naszej sprawy, w realizację budownictwa socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-85.5" who="#JanKleczaj">Tej czynnej postawie chłopów wiernie towarzyszy głębokie przeświadczenie, że partia, stronnictwa sojusznicze, nasze ogniwa władzy państwowej, potrafią w sposób radykalny okiełznać garstkę tych, którzy przywdziani w atrybut władzy różnego stopnia poprzez wrogą swą działalność wobec kraju szkalowali jego dobre imię, wykorzystując swoje stanowiska dla wiadomych już w wielu wypadkach wrogich i obcych nam celów. Nasi wyborcy są przekonani, że będą wyciągnięte za te postawy, za ten bezojczyźniany stosunek do ojczyzny jak najdalej idące konsekwencje, i że z tych wypadków zostaną wyciągnięte odpowiednie wnioski na przyszłość.</u>
          <u xml:id="u-85.6" who="#JanKleczaj">I to przeświadczenie i ta wiara są motorem obecnie szeroko rozwijającej się inicjatywy społecznej zarówno w zakładach pracy, jak i na wsi.</u>
          <u xml:id="u-85.7" who="#JanKleczaj">Wydarzenia na Uniwersytecie i niektórych uczelniach kraju, skłaniają do rozważań nad tym, co uczyniliśmy dla dzieci i młodzieży, aby zapewnić im możliwość nauki i wszechstronny rozwój.</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>