text_structure.xml 710 KB

Edit Raw Blame History

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml"/>
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml"/>
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 16 min. 50.)</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Przedstawiciele Rządu: Prezes Rady Ministrów Walery Sławek, Minister Bronisław Pieracki, Minister Spraw Wewnętrznych Felicjan Sławoj-Składkowski, Kierownik Ministerstwa Skarbu Ignacy Matuszewski, Minister Sprawiedliwości Czesław Michałowski, Minister Przemysłu i Handlu Aleksander Prystor, Minister Komunikacji Alfons Kühn, Minister Rolnictwa Leon Janta Połczyński, Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Sławomir Czerwiński, Minister Robót Publicznych Mieczysław Norwid Neugebauer, Minister Pracy i Opieki Społecznej Stefan Hubicki. Minister Reform Rolnych Leon Kozłowski, Minister Poczt i Telegrafów Ignacy Boerner.)</u>
          <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">(Podsekretarze Stanu: Ministerstwie Spraw Zagranicznych Józef Beck, w Ministerstwie Skarbu Adam Koc, Tadeusz Grodyński i Stefan Starzyński, w Ministerstwie Sprawiedliwości Stefan Sieczkowski i Mieczysław Świątkowski, w Ministerstwie Przemysłu i Handlu Franciszek Doleżal, w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego ks. Bronisław Żongołłowicz, w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej Tadeusz Szubartowicz.)</u>
          <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">(Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jakub Krzemieński.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie. Przepraszam Panów bardzo za spóźnienie, które nastąpiło z tego powodu, że obrady Senatu się przeciągnęły, a obie Izby rozporządzają jednem biurem stenograficznem.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#Marszałek">Protokół 5 posiedzenia uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów, protokół zaś 6 posiedzenia znajduje się do przejrzenia w biurze sejmowem. Jako sekretarze zasiadają pp. Michałkiewicz i Wojtowicz. Listę mówców prowadzi p. Wojtowicz.</u>
          <u xml:id="u-2.2" who="#Marszałek">Do ślubowania zgłosili się posłowie: Stanisław Ostrowski i Władysław Starzak, Proszę p. Sekretarza o odczytanie roty ślubowania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#SekretarzpMichałkiewicz">„Ślubuję uroczyście, jako poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, wedle najlepszego mego rozumienia i zgodnie z sumieniem rzetelnie pracować wyłącznie dla dobra Państwa Polskiego, jako całości”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#Marszałek">Wzywam Panów Posłów do złożenia ślubowania. P. poseł Ostrowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#POstrowski">Ślubuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#Marszałek">P. poseł Starzak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#PStarzak">Ślubuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#Marszałek">Od posła Ludwika Bociańskiego otrzymałem pismo z zawiadomieniem o zrzeczeniu się mandatu poselskiego. O wygaśnięciu mandatu posła Bociańskiego zawiadomię Państwową Komisję Wyborczą.</u>
          <u xml:id="u-8.1" who="#Marszałek">Usprawiedliwiają nieobecność w Sejmie posłowie: Chrucki, Dobroch, Dzierżawski, Gdula, Stanisław Godlewski, Haremski, Jasiukowicz, Lewin, Ładyka, Łucki, Pułjan, Stanisław Stroński i Winiarski.</u>
          <u xml:id="u-8.2" who="#Marszałek">Udzieliłem urlopu posłom: Malskiemu — na 1 dzień, Władysławowi Kamińskiemu — na 2 dni, Jasińskiemu, Pobożnemu i Saengerowi — na 1 tydzień.</u>
          <u xml:id="u-8.3" who="#Marszałek">Proszą Izbę o udzielenie urlopów zdrowotnych posłowie: Stefan Dąbrowski z Bloku Bezpartyjnego — na 8 dni, Franz — na 3 tygodnie, Szulik — na 2 posiedzenia, Reder zaś do czasu wyzdrowienia.</u>
          <u xml:id="u-8.4" who="#Marszałek">Nie słyszę protestu, uważam zatem, że Izba zgadza się na udzielenie tych urlopów.</u>
          <u xml:id="u-8.5" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu pierwszego porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Prawniczej o projekcie ustawy w sprawie uchylenia przepisów wyjątkowych, związanych z pochodzeniem, narodowością, językiem, rasą lub religią obywateli Rzeczypospolitej (druk nr 6 i odbitka nr 5.) Głos ma sprawozdawca p. Jeszke.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#PJeszke">Wysoka Izbo! W imieniu Komisji Prawniczej mam zaszczyt prosić o przyjęcie wniosku rządowego druk nr 6 z poprawką Komisji, mianowicie aby wstawić tak w tytule ustawy, jak i w art. 1-szym między słowami „narodowością” a „rasą” słowo „językiem”.</u>
          <u xml:id="u-9.1" who="#PJeszke">Ustawa dotyczy uchylenia przepisów dotyczących pochodzenia, narodowości, języka, rasy lub religii obywateli R. P. Materiał ten reguluje już Konstytucja w art. 96, który powiada: „Wszyscy obywatele są równi wobec prawa. Urzędy publiczne są w równej mierze dla wszystkich dostępne, na warunkach prawem przepisanych. Rzeczpospolita Polska nie uznaje przywilejów rodowych, ani stanowych, jak również żadnych herbów, tytułów rodowych i innych, z wyjątkiem naukowych, urzędowych i zawodowych. Obywatelowi Rzeczypospolitej nie wolno przyjmować bez zezwolenia Prezydenta Rzeczypospolitej tytułów, ani orderów cudzoziemskich”. Dalej art. 111 powiada: „Wszystkim obywatelom poręcza się wolność sumienia i wyznania. Żaden obywatel nie może być z powodu swego wyznania i przekonań religijnych ograniczony w prawach, przysługujących innym obywatelom”. Końcowy zaś artykuł Konstytucji stanowi, że „Wszelkie istniejące obecnie przepisy i urządzenia prawne, niezgodne z postanowieniami Konstytucji, będą najpóźniej do roku od jej uchwalenia przedstawione ciału ustawodawczemu do uzgodnienia z nią w drodze prawodawczej”.</u>
          <u xml:id="u-9.2" who="#PJeszke">Jak wiadomo ustawodawstwo zaborcze zawierało przepisy, które ograniczały prawa obywateli, respektive nadawały pewne przywileje, wywodzące się z pochodzenia, narodowości, języka, rasy, lub religii. Przepisy te kierowały się tak przeciw narodowości polskiej, jak i przeciw religii czy to katolickiej, czy ewangelickiej, czy żydowskiej. Konstytucja, zrównawszy obywateli przed prawem, właściwie uchyliła wszystkie te wyjątkowe przepisy. Sąd Najwyższy stanął, zupełnie słusznie, na stanowisku, że nawet przed wprowadzeniem Konstytucji te wyjątkowe prawa zostały uchylone przez sam fakt uzyskania niepodległości. Uzyskanie niepodległości nie jest tylko faktem państwowo-prawnym, lecz równocześnie źródłem, które rodzi pewne prawa i te prawa przedewszystkiem uchylają istniejące przepisy wyjątkowe. Sąd Najwyższy, stając na tem stanowisku w wyrokach swoich, uważał, iż przepisy te, o których uchylenie dzisiaj chodzi, są już uchylone.</u>
          <u xml:id="u-9.3" who="#PJeszke">Wątpliwości co do tego stanowiska prawnego powstały szczególnie przez to, że Najwyższy Trybunał Administracyjny stanął na stanowisku innem„ mianowicie uważa w swoich decyzjach, iż Konstytucja jest jedynie ustawą ramową i aż do ukazania się przepisów, o których mowa w końcowym art. 126 Konstytucji, istnieją owe przepisy, ograniczające prawa wyżej wymienionych obywateli.</u>
          <u xml:id="u-9.4" who="#PJeszke">Doszliśmy do tego stanu rzeczy, że dwie najwyższe magistratury w państwie stoją na przeciwnych punktach widzenia. To jest stan rzeczy niedopuszczalny i celem uchylenia tego niedopuszczalnego stanu prawnego ustawa w sensie projektowanej stała się koniecznością.</u>
          <u xml:id="u-9.5" who="#PJeszke">Ustawa jest krótka. Art. 1 powiada: „Zawarte w przepisach prawnych, wydanych przed odzyskaniem państwowości polskiej, ograniczenia praw, jak również przywileje obywateli z tytułu ich pochodzenia, narodowości, rasy lub religii, nie mają mocy obowiązującej, o ile są sprzeczne ze stanem prawnym, wynikającym z odzyskania państwowości polskiej, bądź też są niezgodne z postanowieniami Konstytucji o równości' obywateli wobec prawa, choćby takie przepisy wyjątkowe nie były uchylone wyraźnem rozporządzeniem ustawy”, Otóż treść tego artykułu budziła pewne wątpliwości, szczególnie w Kole Żydowskiem, które wniosło równocześnie z przedłożeniem rządowem projekt o podobnej treści, który różni się istotnie od tego projektu tem, że chce uchylić, nie jak projekt rządowy, przepisy wydane przed odzyskaniem państwowości polskiej, ale wszystkie dotychczasowe przepisy, któreby zawierały jakieś ograniczenia prawne.</u>
          <u xml:id="u-9.6" who="#PJeszke">Otóż Rząd i komisja w swej większości stanęły na stanowisku, że od chwili odzyskania niepodległości Państwa Polskiego przepisów tego rodzaju nie wydano. Dlatego poprawka, zgłoszona przez Klub Żydowski, nie ma racji bytu. Że tak jest istotnie, najlepiej dowodzi tego dyskusja, którą prowadzono nad tym punktem w poprzednim Sejmie, gdyż ta sprawa była już traktowana w poprzednim Sejmie, kiedy nawet przedstawiciel Klubu Żydowskiego poseł Hartglas wyraźnie oświadczył, że takich ograniczeń niema. Oto dlaczego ta poprawka wydawała się niepotrzebna.</u>
          <u xml:id="u-9.7" who="#PJeszke">Podkreślić należy, że rozporządzenia, które w myśl zapatrywań Najwyższego Trybunału Administracyjnego, na mocy dotychczas obowiązujących przepisów prawnych zostały wydane, częściowo istnieją, częściowo są prawomocne, częściowo nie uprawomocniły się. Otóż tej kwestii dotyczyły dalsze poprawki Klubu Żydowskiego, aby uchylić zarządzenia, wydane na podstawie tych przepisów, które dzisiejsza ustawa ma uchylić. Komisja uznała, że ta poprawka jest również niepotrzebna, po pierwsze dlatego, że a kontrario możnaby przypuszczać, że prawomocne decyzje, które już zapadły na mocy istniejących, a dziś mających być zniesionemi przepisów, byłyby wówczas niewzruszalne, aczkolwiek możnaby wyobrazić sobie tego rodzaju wypadek, w którym i wbrew decyzji prawomocnych wyroków jakaś inna decyzja w drodze administracyjnej jest dopuszczalna. Z tego powodu komisja poprawkę Koła Żydowskiego odrzuciła, a przyjęła jedynie poprawkę dotyczącą języka, zgodnie zresztą z art. 95 Konstytucji, który właśnie ograniczenia z tytułu języka wyklucza.</u>
          <u xml:id="u-9.8" who="#PJeszke">Klub Narodowy stawiał wniosek o odroczenie tej sprawy, żeby umożliwić przygotowanie lepszej ustawy, mianowicie żeby ustawa wymieniała wszelkie istniejące w ustawodawstwach państw zaborczych przepisy ograniczające, o których zniesienie tu się rozchodzi.</u>
          <u xml:id="u-9.9" who="#PJeszke">Prócz tego był jeszcze wniosek, żeby wogóle sprawę odroczyć, ponieważ jest to ustawa, przez którą wypełnia się jakieś przyrzeczenia wyborcze. Otóż ta krytyka, z którą projekt się spotkał ze strony Klubu Narodowego, wskazuje, że przedstawiciele Klubu nie zrozumieli należycie ani istoty, ani genezy, ani historii tej ustawy. Otóż w pierwszym projekcie, który się ciągnie od szeregu lat, domagano się wyliczenia wszystkich przepisów, które mają być uchylone. Jest to jednak tak obszerny materiał, że jest wprost niemożliwością wymienienie tych wszystkich przepisów, a ponieważ te przepisy są często zaklauzulowane i rozsiane po różnych dekretach, dlatego niebezpieczeństwo takiego sposobu załatwienia kodyfikacyjnego tej sprawy wytworzy to, że jeżeliby któryś z przepisów był opuszczony, to powstanie wątpliwość, czy przepis ten obowiązuje, czy nie. Otóż po długich debatach w poprzednich Sejmach doszły poszczególne Kluby do zrozumienia i przeświadczenia, że jedynie ta forma ustawy, bez wyliczenia poszczególnych przepisów jest dopuszczalna.</u>
          <u xml:id="u-9.10" who="#PJeszke">A jeżeli chodzi o drugi zarzut, który słyszeliśmy cd Klubu Narodowego, to podkreślić należy, że ustawa ta nie znosi ograniczeń i przywilejów, dotyczących pewnej tylko narodowości, ale obejmuje ograniczenia, dotyczące wszystkich religii, ewangelickiej, żydowskiej i innych. Dlatego to nie mogło być przedmiotem żadnych przyrzeczeń z czasów wyborów. Najlepszym dowodem niesłuszności zarzutu jest to, że sfery katolickie sprawą tą się zainteresowały i w poprzednim Sejmie ks. Nowakowski popierał tę ustawę i zgłaszał do niej pewne poprawki, leżące w interesie Kościoła Katolickiego.</u>
          <u xml:id="u-9.11" who="#PJeszke">Wnoszę o przyjęcie ustawy w formie przedstawionej przez Rząd, z wymienioną przezemnie poprawką.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Sommerstein.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#PSommerstein">Wysoka Izbo! Przedstawiona przez referenta sprawa uchylenia ograniczeń prawnych, związanych bądź z pochodzeniem, bądź z narodowością, językiem lub religią obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, ma swoją długą histerię w tych Izbach ustawodawczych.</u>
          <u xml:id="u-11.1" who="#PSommerstein">Ograniczenia, pozostałe z czasów carskich, a także cesarskiej Austrii, dotykały przedewszystkiem ludność żydowską, ograniczając ją bardzo dotkliwie nie tylko w jej prawach politycznych, ale także nawet w prawach cywilnych. Zdawało się, że ze zmartwychwstaniem niepodległego Państwa Polskiego te wszystkie ograniczenia upadną same przez się, tembardziej, że wówczas już nie obowiązywały one na terenie dawnego imperium rosyjskiego, poza ziemiami polskiemu, gdyż jeszcze w marcu 1917 r. zostały uchylone dekretem rządu rosyjskiego księcia Lwowa. Na zasadzie tego dekretu państwa niepodległe narodowe, które wyłoniły się z dawnego imperium rosyjskiego, w pierwszym rzędzie Estonia i Łotwa, uchyliły te ograniczenia ipso facto wskutek wskrzeszenia swego państwa niepodległego. Rzeczpospolita Polska stanęła wówczas na tem stanowisku, że ziemie polskie, w chwili wydania dekretu ks. Lwowa, me znajdowały się we władztwie imperium rosyjskiego, ale były pod władzą okupanta niemieckiego względnie austriackiego.</u>
          <u xml:id="u-11.2" who="#PSommerstein">Z tego powodu przez sam fakt wskrzeszenia i zmartwychwstania Niepodległego Państwa Polskiego, nie zostały uchylone te wszystkie przeżytki i ograniczenia z czasów carskich i cesarskich. Nic dziwnego, że domagali się ich zniesienia reprezentanci tej ludności, której prawa były najbardziej ograniczone wskutek tych przeżytków i wystąpili już w pierwszym okresie działania izb ustawodawczych w niepodległej Polsce, z wnioskami ustawodawczemi w sprawie uchylenia tych ograniczeń. Już dn. 12 czerwca 1919 r. Koło Żydowskie przyszło z pierwszym swoim wnioskiem, dotyczącym Kongresówki i Kresów Wschodnich. We wniosku tym wyliczono szczegółowo wszystkie te ograniczenia z czasów carskich, które dotykały ludność żydowską w jej prawach politycznych względnie w prawach cywilnych. Gdy po raz pierwszy sprawa weszła pod obrady Komisji Prawniczej w r. 1920, ówczesny reprezentant rządu oświadczył, że sprawa jest zbyt skomplikowana, żeby ją można na poczekaniu załatwić. Ówczesny sprawozdawca z ramienia Koła Żydowskiego p. Hartglas zgodził się na tę procedurę, ażeby odbyć konferencję z reprezentantami poszczególnych ministerstw, sprawę wszechstronnie oświetlić i ustalić. W wyniku tych konferencji rząd ówczesny oświadczył, że sam wniesie projekt ustawy. Minęło kilka miesięcy. A gdy Koło Żydowskie znowu dopytywało się ciekawie, co się dzieje, okazało się, że projekty wniosku spoczywają spokojnie w archiwum państwowem.</u>
          <u xml:id="u-11.3" who="#PSommerstein">W r. 1921 w czasie ówczesnych pertraktacyj z rządem ustalono, że narazie rząd ogłosi interpretację urzędową w Monitorze Polskim, że ograniczenia nie obowiązują wobec powstania niepodległego Państwa Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-11.4" who="#PSommerstein">Interpretacja ta ukazała się jednak jedynie w odniesieniu do trzech nieznacznych dawnych ograniczeń i to w części nieurzędowej Monitora. Nic dziwnego, że w kilka miesięcy później ówczesny Minister Spraw Wewnętrznych Downarowicz oświadczył, że to ogłoszenie w nieurzędowej części Monitora w żadnym wypadku nie obowiązuje.</u>
          <u xml:id="u-11.5" who="#PSommerstein">I tak sprawa przeszła przez pierwszy Sejm Ustawodawczy niezałatwiona. Muszę wspomnieć, że kierownik rządu ówczesny, obecny pos. Ponikowski, w r. 1922 wniósł projekt ustawy, który nie doczekał się traktowania w Sejmie Ustawodawczym. W Sejmie drugim w r. 1923, na usilne nalegania Koła Żydowskiego ówczesny rząd gen. Sikorskiego wniósł projekt, który był dosłownem powtórzeniem wniosku posłów Koła Żydowskiego. Gdy ten wniosek przyszedł pod obrady w r. 1924, reprezentant rządu oświadczył, że wniosek wycofuje, ponieważ nie został wszechstronnie zbadany i opracowany. W międzyczasie 3 lata na to opracowanie spotrzebowano. Z drugiej strony wyłoniła się kwest ja, że nie można uchylać ograniczeń, dotyczących tylko ludności żydowskiej, bo równocześnie istnieją ograniczenia nawet w odniesieniu do kościoła katolickiego, że należy równocześnie także wnieść projekt w sprawie uchylenia i tych ograniczeń.</u>
          <u xml:id="u-11.6" who="#PSommerstein">Wyszukiwanie tych ostatnich ograniczeń trwało zbyt długo, bo aż do okresu majowego i wówczas dnia 19 lipca 1926 r. ówczesny reprezentant rządu prof, dr Bartel z trybuny sejmowej oświadczył, że rząd w odpowiedni sposób stwierdził, iż dawne ograniczenia, dotyczące ludności żydowskiej, straciły swoją moc i że nie będą nadal do tej ludności stosowane. Jednak mimo to, aż do upływu kadencji sejmu drugiego, t. j. do końca r. 1927, takie załatwienie nie nastąpiło i taki projekt nie został wniesiony.</u>
          <u xml:id="u-11.7" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Piłsudski)</u>
          <u xml:id="u-11.8" who="#PSommerstein">Z tego powodu w trzecim Sejmie już w kwietniu 1928 r. posłowie Koła Żydowskiego znów powtórzyli swój wniosek, wyliczający szczegółowo wszystkie prawie ograniczenia ludności żydowskiej. Wówczas przeciwnicy projektu nie zarzucali, jakoby ten projekt nie był dość szczegółowy, jakoby pomijał pewne ograniczenia, ale sprawa przeciągnęła się mimo to przez okres półtora roku i wreszcie w połączonych Komisjach Prawniczej i Konstytucyjnej ustalił się projekt krótki, odrzucający szczegółowe wyliczenie, a orzekający w formie deklaratywnej, iż ograniczenia znajdujące się w ustawach dawnych carskich względnie cesarskich, o ile są sprzeczne z istniejącym obecnie stanem prawnym państwowości polskiej względnie nie są zgodne z zasadą konstytucyjną równości wszystkich obywateli wobec prawa, tracą moc obowiązującą.</u>
          <u xml:id="u-11.9" who="#PSommerstein">Wskutek rozwiązania Sejmu sprawa nie doczekała się załatwienia ostatecznego. Dlatego w Sejmie obecnym posłowie Koła Żydowskiego dn. 10. grudnia 1930 r. wnieśli projekt, a w pięć dni później wniósł projekt także obecny Rząd.</u>
          <u xml:id="u-11.10" who="#PSommerstein">Wysoka Izbo! Na Komisji Prawniczej uchwalono wziąć za podstawę obrad projekt rządowy, a nie projekt posłów Koła Żydowskiego. Różnice nie są znaczne, zwłaszcza z chwilą, gdy komisja przyjęła zasadniczą naszą poprawkę, iż należy uchylić także ograniczenia, związane z używaniem języka żydowskiego względnie hebrajskiego w dokumentach, jednakże mimo to różnice istnieją.</u>
          <u xml:id="u-11.11" who="#PSommerstein">Zgłosiłem poprawki, odrzucone w komisji, jako votum mniejszości. Pozwolę je sobie obecnie w krótkim wywodzie uzasadnić i obronić.</u>
          <u xml:id="u-11.12" who="#PSommerstein">Przedewszystkiem stajemy w poprawce pierwszej na gruncie ustawy konstytucyjnej, w szczególności na gruncie art. 126. Pan referent powiedział, że my specjalnie akcentujemy istnienie ograniczeń prawnych, wydanych już w okresie państwowości polskiej i domagamy się uchylenia tych ograniczeń. My tak kwestii nie stawiamy. Stawiamy ją w ten sam sposób, w jaki stawia to zagadnienie przepis art. 126 Konstytucji. Według tego przepisu wszelkie istniejące obecnie, to jest w chwili wydania Konstytucji, przepisy i urządzenia prawne, bez względu na to czy istnieją jeszcze z czasów zaborczych czy też już z okresu wskrzeszenia niepodległego państwa polskiego, — wszelkie przepisy i urządzenia prawne niezgodne z postanowieniami' Konstytucji mają być najpóźniej do roku od jej uchwalenia przedstawione ciału ustawodawczemu do uzgodnienia z nią w drodze prawodawczej.</u>
          <u xml:id="u-11.13" who="#PSommerstein">My na tem samem stoimy stanowisku. Nie badamy, nie wdajemy się w to, kiedy te ograniczenia prawne zostały wydane. Zwracam uwagę, że niełatwo się zorientować w lesie przepisów, norm prawnych w różnych fermach wydanych i w pierwszym okresie Państwa Polskiego, w okresie przedkonstytucyjnym, czy ograniczenia prawne jakiekolwiek istnieją. Dlatego stawiamy rzecz generalnie. Powiadamy: jakiekolwiek ograniczenia prawne dotychczas istnieją mają być uchylone zgodnie z kategorycznym przepisem części 2 art. 126 Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-11.14" who="#PSommerstein">Przechodzę do poprawki drugiej. Znów nawiązuję do przepisu kategorycznego Konstytucji, że wszelkie ograniczenia prawne obywateli R. P. mają być uchylone, o ile źródłem tych ograniczeń było pochodzenie, narodowość, rasa, język czy religia. Uważamy za zbędne wyjaśnienia, jakie się mieszczą w projekcie rządowym, że o tyle ograniczenia prawne będą uchylone i tracą swoją moc, o ile bądź są niezgodne, sprzeczne ze stanem prawnym powstałej państwowości' polskiej, bądź też są niezgodne z konstytucyjną zasadą równości wszystkich obywateli wobec prawa. Uważamy te wyjaśnienia za zbyteczne, bo one mieszczą w sobie niebezpieczeństwo ograniczenia naczelnej zasady konstytucyjnej, że niema w niepodległem Państwie Polskiem żadnych ograniczeń prawnych z tytułu pochodzenia, rasy, narodowości, religii lub języka. Te wyjaśnienia mogą zaciemnić horyzont niejednego organu, który będzie miał w praktyce tę ustawę stosować. Chcemy się ustrzec od ewentualnej interpretacji organów, zwłaszcza niższych, wskazujemy, że mimo istnienia przepisu art. 126 Konstytucji, mimo tej generalnej zasady równości wszystkich obywateli wobec prawa, która jest statuowana, o ile się nie mylę, w 96 artykule Konstytucji, mimo tego nie niższe organa administracyjne, nie niższe sądy, ale dwie najwyższe magistratury w państwie, Najwyższy Sąd z jednej strony i Najwyższy Trybunał Administracyjny z drugiej strony, odmiennie tę rzecz interpretują. Podczas, gdy Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że sam fakt istnienia niepodległego Państwa Polskiego, sam fakt wydania ustawy konstytucyjnej deroguje i uchyla jednem cięciem wszystkie ograniczenia prawne, Najwyższy Trybunał Administracyjny, w którym zasiadają także bardzo światli prawnicy i praktycy życia państwowego i publicznego, wypowiedział się, że jest inaczej, że art. 126 i Konstytucja, to jest tylko zapowiedź uchylenia ograniczeń prawnych z czasów carskich, czy cesarskich, ale samo uchylenie jeszcze nie nastąpiło, muszą być wydane w tym kierunku ustawy. A zatem Wysoka Izbo, jeżeli się kłócą dwie najwyższe magistratury sądowe w Państwie, które mają jaśnieć przykładem dla wszystkich niższych organów, tem bardziej mamy powód do uzasadnionej obawy, że przez to wyjaśnienie, względnie ograniczenie nie wejdzie w życie generalna zasada konstytucyjna równości wszystkich obywateli wobec prawa i uchylenie wszystkich ograniczeń prawnych, lecz że drogą interpretacji te lub owe ograniczenia będą petryfikowane i stosowane praktycznie przez organy władzy.</u>
          <u xml:id="u-11.15" who="#PSommerstein">Wreszcie poprawka trzecia. Na Komisji Prawniczej referent dał wyraz słusznemu zapatrywaniu, że przedłożona ustawa ma charakter deklaratywny, to znaczy stwierdza ona, że przez sam fakt powstania niepodległego Państwa Polskiego, przez fakt wydania Konstytucji utraciły swoją moc obowiązującą wszystkie ograniczenia prawne, o których traktuje przedłożony projekt ustawy. Ale nie wyciągnął z tego swojego słusznego stanowiska wniosku logicznego i prawnie uzasadnionego, gdy powiada, że mimo to miałyby zostać wykonane te wszystkie zarządzenia władz administracyjnych, te wszystkie orzeczenia władz sądowych, które zostały w międzyczasie przed uchwaleniem tej ustawy wydane, a które były oparte na obecnie uchylanych, a właściwie uchylanych eks post, ograniczeniach prawnych z tytułu pochodzenia, rasy, religii lub narodowości. My domagamy się tedy, ażeby w myśl tej zasady, że właściwie te ograniczenia przestały istnieć jeszcze w r. 1918, z wskrzeszeniem niepodległego Państwa Polskiego, a conajmniej w marcu 1921 r. z chwilą wydania Konstytucji domagaliśmy się, ażeby te nieuprawomocnione dotychczas zarządzenia władz administracyjnych względnie orzeczenia sądów, albo prawomocne, ale dotychczas niewykonane wskutek uchwalenia tej ustawy, straciły swoją moc obowiązującą i nie były więcej w przyszłości wykonywane. Możnaby tylko inny zarzut postawić, mianowicie, że żadna ustawa nie powinna działać wstecz i nie powinna uchylać już wydanych zarządzeń względnie orzeczeń. Śmiem powołać się jednak, ze względów słuszności, na jedną z ostatnich rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej w sprawie ustawy o ochronie drobnych dzierżawców, gdzie została odebrana moc obowiązująca prawomocnym wyrokom, o ile nie pozostają w zgodzie ze świeżo wydanem rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej. Te same argumenty słuszności i sprawiedliwości przemawiają w niniejszym wypadku za naszą poprawką. Z tych powodów, Wysoka Izbo, pozwalam sobie prosić o przyjęcie tych naszych poprawek, które zostały podtrzymane na Komisji Prawniczej, jako votum mniejszości, a które przedkładam w myśl przepisów nowego regulaminu, opatrzone 15 podpisami.</u>
          <u xml:id="u-11.16" who="#PSommerstein">Tak tedy, Wysoka Izbo, skończył się okres 12-letniego zmagania się, walki ot rzeczy, które były jasne i naturalne z chwilą powstania Państwa Polskiego. Niepotrzebne były wnioski, komisje, podkomisje, oświadczenia rządowe, walki stronnictw, a niepotrzebnym był również wniosek dzisiejszy Klubu Narodowego, ażeby sprawę odroczyć, ponieważ nie jest wszechstronnie i dokładnie oświetlania. Sprawa uchylenia ograniczeń carskich i cesarskich jest to wypełnienie obowiązku konstytucyjnego nie tylko wobec obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, ale zwłaszcza wobec państwa, jest obroną honoru zmartwychwstałego Państwa Polskiego, które nie może i nie chcę ścierpieć, żeby jakikolwiek przeżytek z czasów zaborczych carskich, czy cesarskich miał swój walor i żeby wolni obywatele Rzeczypospolitej Polskiej ze względu na wyznanie czy narodowość doznawali jakichkolwiek ograniczeń w swych prawach politycznych względnie cywilnych właśnie z racji pochodzenia, religii, rasy, języka, czy narodowości. Jako obywatel Państwa Polskiego, należąc do narodowości żydowskiej, chcę oświadczyć w tem miejscu, że nadal będziemy prowadzili walkę o przeprowadzenie zasady równości wszystkich obywateli wobec prawa, zasady wprowadzenia w życie i stosowania w odniesieniu do wszystkich obywateli rozdziału 5 Konstytucji o powszechnych prawach i obowiązkach obywatelskich.</u>
          <u xml:id="u-11.17" who="#PSommerstein">Jestem głęboko przekonany, że jakiekolwiek zmiany Konstytucji nastąpią, rozdział 5 o prawach obywatelskich pozostanie niezmieniony. I dlatego domagam się, ażeby te przepisy Konstytucji zostały w czyn wprowadzone w odniesieniu do obywateli żydowskich. Musimy skonstatować, że dotychczas to nie nastąpiło.</u>
          <u xml:id="u-11.18" who="#PSommerstein">Chciałbym zacytować przepis art. 109 Konstytucji, który powiada:</u>
          <u xml:id="u-11.19" who="#PSommerstein">„Każdy obywatel ma prawo zachowania swej narodowości i pielęgnowania swojej mowy i właściwości narodowych.</u>
          <u xml:id="u-11.20" who="#PSommerstein">Osobne ustawy państwowe zabezpieczą mniejszościom w Państwie Polskiem pełny i swobodny rozwój ich właściwości narodowościowych przy pomocy autonomicznych związków mniejszości o charakterze publiczne-prawnym w obrębie związków samorządu powszechnego.</u>
          <u xml:id="u-11.21" who="#PSommerstein">Państwo będzie miało w stosunku do ich działalności prawo kontroli oraz uzupełnienie w razie potrzeby ich środków finansowych”.</u>
          <u xml:id="u-11.22" who="#PSommerstein">Konstatujemy, iż wnioski nasze poselskie, przez szereg lat stawiane w sprawie załatwienia zagadnień szkolnictwa żydowskiego, nie doczekały się dotychczas realizacji, jak również nie doczekaliśmy się tego, ażeby szkolnictwo, które sami kreowaliśmy i ufundowaliśmy, zostało także materialnie poparte, w myśl przepisów art. 109, z ogólnych funduszów państwowych. W ten sposób obywatele narodowości żydowskiej ponoszą podwójne ciężary, albowiem płacąc podatki ogólne, przyczyniają się do kosztów szkolnictwa ogólnego, a muszą ponadto utrzymać szkolnictwo własne, które w myśl art, 109 Konstytucji ma być także wydatnie poparte i subwencjonowane z ogólnych funduszów Państwa.</u>
          <u xml:id="u-11.23" who="#PSommerstein">Art. 109 mówi o stworzeniu autonomicznych związków mniejszości o charakterze publiczno-prawnym. Dążenie nasze do przekształcenia gminy żydowskiej w taki właśnie autonomiczny związek obywateli mniejszości o charakterze publiczno-prawnym, stworzenia zeń organu, któryby służył kulturalnym i społecznym potrzebom tej mniejszości narodowej, to dążenie nie doczekało się realizacji. Przeciwnie, w szeregu rozporządzeń bądź to Rady Ministrów, bądź Prezydenta Rzeczypospolitej, bądź rozporządzeń poszczególnych Ministrów, w szczególności Ministra Oświaty, kwestia jest postawiona tylko w ten sposób, że gmina ma służyć celom wyłącznie religijnym.</u>
          <u xml:id="u-11.24" who="#PSommerstein">Wysoka Izbo! Nie chcę w tem miejscu obszernie wywodzić się o całym szeregu innych postanowień życia publicznego, w których nie zostały przeprowadzone w stosunku do; nas zasady konstytucyjne, że wszyscy obywatele są równi wobec prawa, ale chcę chwilkę jedną jeszcze nadużyć uwagi i cierpliwości Wysokiej Izby, powołaniem się na zdanie drugie art. 96, że urzędy publiczne są w równej mierze dla wszystkich dostępne na warunkach, prawem przepisanych.</u>
          <u xml:id="u-11.25" who="#PSommerstein">Chcę podnieść, że ten przepis art. 96 pozostał martwym, albowiem tylko na palcach, na obszarze: całej Rzeczypospolitej Polskiej, można policzyć tych Żydów, którzy zostali przyjęci w niepodległem Państwie Polskiem do służby publicznej państwowej czy samorządowej, do urzędów czy do przedsiębiorstw państwowych.</u>
          <u xml:id="u-11.26" who="#PSommerstein">Na nasze żale, podnoszone do Ministra tego czy owego resortu w dyskusji budżetowej, można wspomnieć o jednym najwyżej wypadku, kiedy odpowiedział. Ale tłumy naszej młodzieży akademickiej, które kończą wyższe uczelnie, nie mogą znaleźć dla siebie zajęcia, nie mogą oddać swych sił służbie publicznej, ponieważ przepis art. 96 pozostał martwy. Domagamy się prawa do prący, do uczciwej pracy, do pracy dla ogółu na rzecz Państwa, a będzie to możliwe tylko przez pełne wprowadzenie w życie Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-11.27" who="#PSommerstein">I dlatego, Wysoką Izbo, dziś, gdy zamyka się okres 12-to letniej naszej walki o uchylenie ograniczeń prawnych z czasów carskich i cesarskich, wyrażamy z jednej strony nadzieję, że nastąpi okres drugi wprowadzenia w życie zasady konstytucyjnej o równości wszystkich obywateli wobec prawa, że nastąpi okres drugi udzielenia nam pełnych praw konstytucyjnych, nie tylko na papierze, ale w codziennem życiu społecznem: państwowem, kulturalnem i gospodarczem i mam zaszczyt zarazem w imieniu Koła Żydowskiego złożyć tu oświadczenie, że spełniając obowiązek nie tylko wobec ludności żydowskiej, ale i wobec Państwa, będziemy nadal prowadzili walkę o pełne równouprawnienie aż do pełnego w tej walce zwycięstwa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#WicemarszałekPiłsudski">Głos ma poseł Jaźwiński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#PJaźwiński">Wysoka Izbo! Już w Komisji Prawniczej miałem zaszczyt zwrócić uwagę na wady i braki projektowanej przez Rząd ustawy, na jej charakter deklaracyjny, na jej ogólnikowość i z tego powodu wynikające niedokładności. Projektowana ustawa, jak sądzić należy z jej uzasadnienia, ma na względzie uniknięcie możności interpretacji w dziedzinie przepisów ograniczających prawa obywateli z tytułu ich pochodzenia, rasy, narodowości i religii. W zaproponowanej redakcji ustawa projektowana absolutnie tego zadania nie będzie mogła spełnić. Wnioskodawcy, żądając zniesienia ograniczeń, nie wskazują jakie ograniczenia mają na względzie. Tymczasem Panowie wnioskodawcy zapominają o jednem, że pojęcie ograniczenia jest względnem i dlatego, aczkolwiek Konstytucja nasza w szeregu przepisów tę kwestię normuje, to jednakże przepisy te okazały się niedostateczne. Dlatego też projektowana ustawa jest niczem więcej jak tylko powtórzeniem przepisów, zawartych w art. 95, 105, 108, 109, 110, 111. Przepisy te nie uczyniły zadość życiu, nie spełniły swego zadania. Tembardziej ustawa obecna, która jest jeszcze ogólniejszą w swoim zakresie, tego zadania spełnić nie jest w stanie. Abstrahuję od tych ukrytych intencji, któremi się wnioskodawcy kierowali. Chcę wierzyć zapewnieniu p. sprawozdawcy w tej sprawie, ale muszę odeprzeć zarzut jakobym nie zgłębił należycie istoty sprawy. Ten zarzut mam prawo odrzucić raczej w kierunku sprawozdawcy.</u>
          <u xml:id="u-13.1" who="#PJaźwiński">Jako Klub Narodowy nie mamy nic przeciwko temu, żeby ustawa regulująca stosunki w niej poruszone była wydana, ale jako praktykujący prawnik, wiem doskonale, czem jest ustawa wadliwa, niedokładna, niekompletna i należycie nie wyczerpująca istoty rzeczy.</u>
          <u xml:id="u-13.2" who="#komentarz">(Głos; Pan jej wykonywać nie będziesz.)</u>
          <u xml:id="u-13.3" who="#PJaźwiński">Jednakże obowiązkiem naszym jest dążyć do tego, ażeby ustawy były zredagowane jasno i wyraźnie, ażeby w praktyce nie nastręczały wątpliwości, a tymczasem ta ustawa tych gwarancji nie daje i nie przynosi korzyści nawet tym, w których interesie została wydana.</u>
          <u xml:id="u-13.4" who="#PJaźwiński">Szanowni Panowie! Dlatego nie chcąc brać na siebie odpowiedzialności' za skutki tych wad redakcyjnych, żądamy odesłania tej ustawy do komisji celem umożliwienia wnioskodawcom usunięcia tych wad przez wskazanie tych wszystkich ograniczeń, które mają być zniesione.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#WicemarszałekPiłsudski">Głos ma ks. Czuj.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#PksCzuj">Wysoki' Sejmie! Należysz zadowoleniem powitać niniejszą ustawę, do której uchwalenia niejednokrotnie już się zabierano. Znosi ona między innemi przepisy wyjątkowe i ograniczenia w stosunku do Kościoła Katolickiego na terenach, okupowanych przez zaborców, a zwłaszcza na terenie b. Kongresówki i ziem wschodnich. Wprawdzie od powstania Państwa Polskiego nie stosowano z całym rygorem owych różnych wyjątkowych przepisów i ograniczeń, ale dopiero teraz od wejścia w życie niniejszej ustawy ma się skończyć stan niejasności i' chaosu prawnego w tej dziedzinie.</u>
          <u xml:id="u-15.1" who="#PksCzuj">Kościół Katolicki, stojąc na szerokiej platformie miłości bliźniego i tolerancji, nie uznaje wyjątkowych przepisów, ani ograniczeń, związanych z pochodzeniem, narodowością, rasą lub religią. Sam chce się swobodnie rozwijać i innym w rozwoju nie przeszkadza. W zapatrywaniu na tę ustawę zgadzam się z ks. prałatem Nowakowskim, który swoje zdanie wyraził w poprzednim Sejmie. Najwyższy czas, Wysoka Izbo, żeby znikły w Polsce odrodzonej pozostałości po zaborcach i żeby ustawa obecna była dalszym krokiem i etapem naprzód w wielkiem dziele unifikacji prawa w wolnej i niepodległej Ojczyźnie.</u>
          <u xml:id="u-15.2" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#WicemarszałekPiłsudski">Głos ma p. Bitner.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#PBitner">Wysoki Sejmie! Klub nasz z zadowoleniem przyjmuje do wiadomości, że Rząd pragnąłby zrealizować te blankietowe postanowienia ustawy konstytucyjnej, które są zawarte w jej rozdziale V. Niestety, dana ustawa, jak słusznie zauważył p. poseł Jaźwiński, jest chybioną, co więcej, jest szkodliwą, bowiem w szeregu punktów nie znosi tych ograniczeń, a nawet do pewnego stopnia tworzy nowe wątpliwości.</u>
          <u xml:id="u-17.1" who="#PBitner">Pozwolę sobie wskazać na jedno, że wbrew temu, co powiedział mój przedmówca, ksiądz dr Czuj, ustawa ta nie znosi w zupełności żadnych ograniczeń, dotyczących kościoła katolickiego. Jest rzeczą powszechnie znaną, że zwłaszcza w ustawodawstwie rosyjskiem były zawarte dość liczne przepisy, które ustalały przywileje na rzecz cerkwi prawosławnej ze szkodą kościoła katolickiego. Ponieważ dana ustawa dotyczy tylko poszczególnych obywateli, a nie porusza zupełnie zagadnienia, osób prawnych i związków religijnych, przeto wszystkie te ograniczenia, które dotyczą kościoła katolickiego, mimo wydania tej ustawy, w najmniejszym stopniu uchylone nie będą. Ja, na dowód w jakich stosunkach żyjemy i jak ta ustawa nie odpowiada wymogom życia, pragnę wskazać jeden przykład. Oto na mocy przepisów rosyjskich kościół prawosławny miał prawo udzielać rozwody nawet wówczas, jeżeli małżeństwo było zawarte przez oboje małżonków katolików w kościele katolickim, o ile jedno z nich zmieniało wyznanie i przeszło następnie na wyznanie prawosławne. Na skutek tego, bardzo wiele małżeństw, zawartych przez katolików w kościele katolickim, choć jedno z małżonków pozostaje w kościele katolickim, na podstawie tych dawnych przepisów, kościół prawosławny rozrywał; rozrywał małżeństwa, zawarte w kościele katolickim i niszczył rodzinę katolicką. Tego rodzaju zjawisko widzimy obecnie bardzo rozpowszechnione i wiem, że naprzykład kościół, a raczej parafia prawosławna na Pradze zyskuje bardzo wielu wiernych właśnie przez to, że istnieje ta dawna ustawa rosyjska, ograniczająca kościół katolicki na rzecz kościoła prawosławnego.</u>
          <u xml:id="u-17.2" who="#PBitner">Z tych względów, które tylko co przytoczyłem, a takich przykładów możnaby mnożyć daleko więcej, ustawa niniejsza w najmniejszym stopniu nie wyczerpuje zagadnienia, ale przeciwnie, jeszcze bardziej podkreśla raczej te privilegia odiosa, któremi są ograniczeni katolicy i kościół katolicki na rzecz prawosławia.</u>
          <u xml:id="u-17.3" who="#PBitner">Nie uważam, ażeby słuszność i zasada sprawiedliwości nakazywały w Polsce zaczynać wykonywanie tego działu ustawy konstytucyjnej, od zniesienia ograniczeń ludności żydowskiej. Sądzę, że Polacy i katolicy przynajmniej na równych prawach powinni być traktowani w Polsce, jak i Żydzi. Otóż rozpoczynanie od zniesienia ustawy, ograniczającej obywateli ze względu na ich pochodzenie, czy religję, nie może odbywać się w ten sposób, jak to zostało zaproponowane przez Rząd i dlatego będę miał zaszczyt wnieść przynajmniej jedną poprawkę, która w pewnym stopniu umożliwi zniesienie ograniczeń, nie tylko w stosunku do ludności żydowskiej, ale i w stosunku do kościoła katolickiego. A mianowicie w art. 1 po słowach: „Zawarte w przepisach prawnych, wydanych przed odzyskaniem państwowości polskiej, ograniczenia praw, jak również przywileji...” dodajemy: „osób prawnych lub”, a dalej będzie brzmiało: „poszczególnych obywateli z tytułu ich pochodzenia, rasy, narodowości lub religji”.</u>
          <u xml:id="u-17.4" who="#PBitner">W ten sposób dawne ograniczenia prawa rosyjskiego, związane z uprzywilejowaniem cerkwi prawosławnej, a ze szkodą kościoła katolickiego, mogłyby być uchylane. Uważamy jednak, aczkolwiek zgłaszamy tę poprawkę, że cała ustawa, jak słusznie zauważył jeden z moich przedmówców, nie jest należycie opracowana, z punktu widzenia prawnego i dlatego głosować będziemy za odesłaniem tej ustawy do Komisji Prawniczej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#WicemarszałekPiłsudski">Głos ma p. Mincberg.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#PMincberg">Wysoka Izbo! Stoimy dziś przed niezwykle doniosłym, powiedziałbym, historycznej miary aktem. Po 12 latach czekania, po 12 latach bezowocnego domagania się, doczekaliśmy się nareszcie tej chwili, gdy stoimy w obliczu zlikwidowania hańbiących żydowstwo i godzących w jego życie kulturalne i gospodarcze ograniczeń carskich. Tem samem zmywamy piętno hańby, które mimowoli zaciążyło na naszem ustawodawstwie,</u>
          <u xml:id="u-19.1" who="#komentarz">(Głosy na ławach KI. Nar.; Co to jest? Hańba na naszem ustawodawstwie? Myśmy ustaw takich nie uchwalali.)</u>
          <u xml:id="u-19.2" who="#PMincberg">Zachowanie carskich ograniczeń byłoby dotychczas piętnem hańby dla nas wszystkich.</u>
          <u xml:id="u-19.3" who="#komentarz">(Głos: Konstytucja zniosła.)</u>
          <u xml:id="u-19.4" who="#PMincberg">Żydowstwo polskie z całem uznaniem wita to zjawisko jako czyn odważny, jako -czyn woli obecnego Rządu, na czele którego stoi p. Walery Sławek, jako też obecnej większości sejmowej, która niewątpliwie ustawę tę poprze i uchwali.</u>
          <u xml:id="u-19.5" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo)</u>
          <u xml:id="u-19.6" who="#PMincberg">Wysoki Sejmie! Jeżeli powiadam, że żydowstwo polskie wita to z uznaniem, to uprzytamniam sobie wszystkie przejścia i losy tej ustawy w poprzednich sejmach, przy poprzednich rządach. Żaden rząd dotychczas, żadna większość sejmowa dotychczas nie zdobyła się na odwagę, ażeby dać wyraz tej sprawiedliwości, ażeby te chwasty carskiego ustawodawstwa ostatecznie wyplenić. Czyni to obecny Rząd, obecna większość sejmowa, by raz na zawsze przeciąć ten kompromitujący żydowstwo węzeł ograniczeń. Uważamy ten krok o wysokiej moralnej wartości, jako prowadzący w swej konsekwencji do uzdrowienia stosunków polsko-żydowskich, do zgodnego i spokojnego współżycia i współpracy, co bezwzględnie wyjdzie na korzyść Rzeczypospolitej i jej obywatelom. Widzimy w tym akcie jako jednym z punktów, wymienionych w liście o historycznem znaczeniu, wystosowanym w swoim czasie przez naszego kolegę, byłego posła Kirszbrauna do Pana Marszałka Piłsudskiego, dalszy ciąg rozwoju zapoczątkowanej przez obecny Rząd akcji, skonkretyzowanej w innych punktach wspomnianego pisma.</u>
          <u xml:id="u-19.7" who="#PMincberg">Pan poseł Sommerstein rozwodził się nad potrzebami, nad sprawiedliwością tej ustawy. Uważam to w tej chwili za zupełnie zbędne, skoro Rząd sam wniósł tę ustawę. Może p. poseł Sommerstein mógł być niezadowolony, że nie stało się to na zasadzie projektu wniesionego przez Klub syjonistyczny, ale na zasadzie projektu wniesionego przez Rząd.</u>
          <u xml:id="u-19.8" who="#PMincberg">Proszę tedy Wysoki Sejm o łaskawe uchwalenie tej ustawy w brzmieniu, przedstawionem przez komisję.</u>
          <u xml:id="u-19.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt więcej się nie zapisał. Głos ma jeszcze p. sprawozdawca.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#PJeszke">Wysoka Izbo! Na uwagi p. Sommersteina, jak i p. Jaźwńskiego nie będę odpowiadał, bo w mojem przemówieniu je antycypowałem.</u>
          <u xml:id="u-21.1" who="#PJeszke">Co do wniosku p. Mincberga chciałbym powiedzieć, że ustawa ta była w poprzednim Sejmie już na ukończeniu, więc to nie było inicjatywą oryginalną tej Izby.</u>
          <u xml:id="u-21.2" who="#PJeszke">Co do wniosku posła Bitnera, który domaga się przyjęcia słów: „osób prawnych lub poszczególnych”, to pozwolę sobie zauważyć, że ta poprawka sięga poza ramy tej ustawy. Jak poprzednio wyjaśniłem, ustawa ta ma charakter wykonawczy do pewnych przepisów Konstytucji, ale ona nie ma pretensji do tego, ażeby regulować całokształt układu spraw między Państwem a wyznaniami. Stosunki prawne między Państwem a poszczególnemi wyznaniami są regulowane co do kościoła katolickiego przez Konkordat, a co do innych wyznań w drodze ustaw. Konkordat, o ile chodzi o interesy kościoła katolickiego już jako leks posterior będzie derogował różne prawa, a więc i prawa, które wprowadzają ograniczenia kościoła katolickiego. Jeżeli teraz ustawa ta jako ustawa wykonawcza do Konstytucji generalnie stawa tezy uchylenia tych przepisów, to w sprawach, dotyczących wyznania katolickiego, jest zdaje się pewna kumulacja w ustawie. Otóż Konkordat, którego wykonanie, wprowadzenie w życie w pewnych szczegółach wymagać będzie jeszcze pewnych aktów prawnych ze strony Rządu, czeka właśnie na te akty, są one w przygotowaniu i nie wątpię, że kwestia, o którą chodzi p. Bitnerowi, z całem zrozumieniem interesów i praw Kościoła Katolickiego będzie w tym akcie prawnym do Konkordatu uwzględniona. Ponieważ poprawka p. Bitnera wychodzi poza ramy tej ustawy, ponadto p. Bitner nie był łaskaw na Komisji Prawniczej, gdzie miał możność, tę sprawę podnieść, wynoszę o nie przyjęcie tej poprawki, nie przesądzając zresztą sprawy zrealizowania myśli, którą ta poprawka zawiera. Uważam, że nie tu jest na to miejsce, tylko w akcie specjalnym, który będzie wydany jako przepis wykonawczy do Konkordatu, zawartego z kościołem katolickim.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#Marszałek">Proszę p. Sekretarza o, odczytanie wniosku Klubu Narodowego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#SekretarzpMichałkiewicz">„Klub Narodowy wnosi o odesłanie projektu ustawy do Komisji Prawniczej celem dania możności wnioskodawcom uzupełnienia jej przez wskazanie tych ograniczeń, które mają być zniesione”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#Marszałek">Poddaję ten wniosek formalny pod głosowanie. Kto jest za tym wnioskiem zechce wstać. Mniejszość, wniosek upadł.</u>
          <u xml:id="u-24.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania nad samą ustawą. Do art. 1 zostały zgłoszone poprawki p. Sommersteina. Proszę p. Sekretarza o odczytanie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#SekretarzpMichałkiewicz">Poprawki do ustawy o uchyleniu przepisów wyjątkowych, związanych z pochodzeniem, narodowością, językiem, rasą, lub religią obywateli Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-25.1" who="#SekretarzpMichałkiewicz">1) W art. 1 zamiast słów: „Zawarte w przepisach prawnych, wydanych przed odzyskaniem państwowości polskiej” wstawić słowa: „Zawarte w dotychczasowych przepisach prawnych”.</u>
          <u xml:id="u-25.2" who="#SekretarzpMichałkiewicz">2) W art. 1 skreślić słowa: „o ile są sprzeczne ze stanem prawnym, wynikającym z odzyskania państwowości polskiej, bądź też są niezgodne z postanowieniami Konstytucji o równości obywateli wobec prawa”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-26">
          <u xml:id="u-26.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głodowania nad temi poprawkami. Kto jest za temi poprawkami, zechce wstać. Mniejszość, poprawki upadły.</u>
          <u xml:id="u-26.1" who="#Marszałek">Do art. 1 jest jeszcze poprawka zgłoszona przez p. Bitnera. Czy p. Bitner podtrzymuje tę poprawkę?</u>
          <u xml:id="u-26.2" who="#komentarz">(P. Bitner: Podtrzymuję.)</u>
          <u xml:id="u-26.3" who="#Marszałek">Proszę o odczytanie jej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-27">
          <u xml:id="u-27.0" who="#SekretarzpMichałkiewicz">W art. 1 po słowach: „jak również przywileje” dodać słowa: „osób prawnych lub poszczególnych”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-28">
          <u xml:id="u-28.0" who="#Marszałek">Kto jest za tą poprawką? Mniejszość. Art. 1, wobec odrzucenia poprawek, przeszedł w brzmieniu komisyjnem.</u>
          <u xml:id="u-28.1" who="#Marszałek">Do art. 2 zostały zgłoszone poprawki p. Sommersteina i innych. Proszę o odczytanie,</u>
        </div>
        <div xml:id="div-29">
          <u xml:id="u-29.0" who="#SekretarzpMichałkiewicz">Wstawić art. 2 następującej treści:</u>
          <u xml:id="u-29.1" who="#SekretarzpMichałkiewicz">„Wszelkie jeszcze nieuprawomocnione, względnie prawomocne, ale jeszcze niewykonane zarządzenia władz czy też orzeczenia sądów, wydane na podstawie uchylonych przez tę ustawę przepisów ograniczających, tracą swą moc obowiązującą”. W razie przyjęcia tej poprawki numeracja dalszych artykułów ulegnie odpowiedniej zmianie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-30">
          <u xml:id="u-30.0" who="#Marszałek">Kto jest za tą poprawką zechce wstać. Mniejszość, poprawka upadła. Wobec tęgo art. 2 przechodzi w brzmieniu komisyjnem.</u>
          <u xml:id="u-30.1" who="#Marszałek">Do art. 3 nie było żadnych poprawek, uważam go za przyjęty w brzmieniu komisyjnem. Wobec tego kto jest za całością ustawy i jej tytułem, zechce wstać. Większość. Ustawa została w drugiem czytaniu przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-30.2" who="#Marszałek">Ponieważ w drugiem czytaniu nie zostały przyjęte żadne poprawki, wobec tego możemy odbyć trzecie czytanie natychmiast. Proszę Panów, którzy są za całą ustawą, aby wstali. Większość. Stwierdzam, że ustawa została przez Sejm uchwalona.</u>
          <u xml:id="u-30.3" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-30.4" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Administracyjnej o wniosku posłów KI. Ukraińskiego w sprawie wypadków w związku z przeprowadzeniem t, zw. pacyfikacji na obszarach województw: lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego w miesiącach wrześniu, październiku i listopadzie 1930 r. (druk nr 65 i odbitka nr 7.) Sprawozdawca p. dr Z. Stroński ma głos.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-31">
          <u xml:id="u-31.0" who="#PZdzisławStroński">Wysoki Sejmie! Mam zaszczyt W imieniu Komisji Administracyjnej złożyć sprawozdanie ze szczegółowych prac, które komisja przeprowadziła nad zgłoszonym wnioskiem posłów z Klubu Ukraińskiego w sprawie t. zw. pacyfikacji w Małopolsce Wschodniej. Równocześnie mam zaszczyt prosić o przyjęcie wniosku, który komisja uchwaliła, a który później odczytam.</u>
          <u xml:id="u-31.1" who="#PZdzisławStroński">Muszę jednak zaznaczyć, że Komisja Administracyjna nie mogła wziąć za podstawę swoich rozważań wniosku posłów Klubu Ukraińskiego, dlatego, że wniosek ten obejmował tylko część wydarzeń, jakie zaszły w Małopolsce Wschodniej. Wniosek posłów z Klubu Ukraińskiego mówi wyłącznie o skutkach tych wydarzeń, pomijając zupełnie przyczyny, które skłoniły Rząd do wydania zarządzeń ochronnych, pomijając zupełnem milczeniem przebieg i rozwój szeregu wypadków, które z temi wydarzeniami były bezpośrednio związane. Nie można posądzać posłów z Klubu Ukraińskiego, wnioskodawców o przeoczenie lub nieznajomość faktów. Zatem musiał być inny cel ograniczenia materiałów, które przez posłów ukraińskich zostały komisji dostarczone. Jasne, że nie o wyjaśnienie sprawy chodziło, kiedy materiał był jedynie częściowy. Nie chodziło także wnioskodawcom o zapewnienie spokoju na tej ziemi, jest bowiem jasne i zrozumiałe dla każdego, kto w Małopolsce Wschodniej żyje, lub kto te stosunki zna, że jest tam zupełny spokój, i że życie całej ludności układa się zupełnie normalnie. Panowie rozumieją, musieliśmy potraktować wniosek posłów z Klubu Ukraińskiego, jako pociągnięcie o charakterze wyłącznie politycznym, demonstracyjnym, bez oglądania się na samą rzecz i na rozwój wypadków, które się tam rozegrały. Dlatego tak jak na Komisji Administracyjnej nie mogłem ograniczyć się do tego wniosku, tak i teraz, muszę ująć całokształt tych wydarzeń dlatego, że muszę spełnić swój obowiązek. Należy prawdę istotną wyjaśnić, należy zrobić wszystko, aby stwierdzić, gdzie tkwi istotna przyczyna tych wydarzeń, które tam zaszły.</u>
          <u xml:id="u-31.2" who="#PZdzisławStroński">Trzeba w tem zagadnieniu ustalić rzecz jedną. Jest tak, proszę Panów, że tu z tej trybuny sejmowej przy wielu sposobnościach mówią bardzo często przedstawiciele pewnych kierunków politycznych ukraińskich o tem, że ich szczerą intencją jest, ażeby na terenie Wschodniej Małopolski zapanował spokój, zapanowała harmonia, żeby ludność miała takie warunki życia, żeby mogła swobodnie urzeczywistniać wszystkie swoje wewnętrzne postulaty. Należy zatem stwierdzić, kto na to współżycie wpływa, kto do tego współżycia dąży, a kto to współżycie łamie i niszczy. Ja sądzę, że jeżeli Wysoka Izba, tak jak to zrobiła Komisja Administracyjna, pójdzie po tej linii, to kwestia tak, jak Panowie tu niejednokrotnie mówili, pozornie bardzo skomplikowanych stosunków polsko-ukraińskich nie będzie tak bardzo skomplikowana. Jest rzeczą zupełnie jasną, zrozumiałą i dziś już prawdę ogólnie wiadomą, że jeżeli chodzi o wewnętrzne narodowe życie ukraińskie, o rozwój instytucji kulturalnych i gospodarczych, to ze strony ludności polskiej niema żadnego wysiłku, ażeby w to życie wewnętrzne wchodzić i rozwój tych instytucji w jakikolwiek sposób hamować. Jest też już dziś rzeczą powszechnie wiadomą, że proces utrwalania współżycia polsko-ukraińskiego już tam następuje. Są jednak pewne koła, które to współżycie łamią. Ja chcę w tej chwili Wykazać, czy to, co jest podstawą rozwoju każdego narodu, czy to jest w jakikolwiek sposób hamowane lub łamane, czy jest istotnie w samem życiu ta podstawa, która powoduje, że rodzice nie mogą tego ścierpieć i znieść, że ich dzieci nie mają własnych szkół, czy jest tam ten odruch u ludności, że to, co jest dorobkiem własnym narodu, że to nie może być rozwinięte? Wszyscy Panowie doskonale wiedzą, że jeśli chodzi o potęgowanie, o wzrost siły narodowej, to on postępuje właściwie dwoma łożyskami: jednem jest rozwój swej własnej kulturalnej siły, a drugiem jest rozwój siły gospodarczej danego narodu. Jest instytucja, mająca prawie 60 lat istnienia poza sobą, instytucja kulturalna Proświta ukraińska. Było tak, że instytucja ta przed wojną światową nie dochodziła do każdego powiatu. Była wielka masa ludności ukraińskiej, która kulturalnem działaniem tej instytucji za czasów zaborczych nie była objęta. Przyszły lata, wojny, które stłumiły i zabiły działalność tej instytucji; zniknęły czytelnie, majątek towarzystwa był rozbity i dopiero w latach naszego własnego państwowego życia, od chwili, gdy my na tych ziemiach gospodarzymy, nastąpił rozwój Proś wity na terenie trzech województw południowo-wschodnich. Proświta rozpoczyna swą działalność dopiero w latach bezpośredni powojennych. W r. 1925 Proświta dosięga liczby 1601 czytelń na tych obszarach, a od 1925 do 1929 posiada już 3000 czytelń. Równocześnie w tym samym właśnie okresie Proświta urządza obchodów okolicznościowych 1637, przedstawień i koncertów 6474, odczytów i wykładów 2383. Cytuję Panom cyfry. Na każdy obchód, na każdy koncert, na każde przedstawienie potrzebne jest pozwolenie władz.</u>
          <u xml:id="u-31.3" who="#PZdzisławStroński">Czy mogłyby się one odbyć, gdyby ze strony czynników administracyjnych była w stosunku do działalności tej instytucji jakakolwiek niechęć, czy mógłby być tak wspaniały rozkwit i rozwój tej wielkiej instytucji kulturalnej ukraińskiej, gdyby ludność polska odnosiła się niechętnie do rozwoju kulturalnego ludności ukraińskiej?</u>
          <u xml:id="u-31.4" who="#PZdzisławStroński">Jeżeli zaś chodzi o placówki gospodarcze, to za czasów austriackich ich nie było, prawie, że nie było, były w zalążku...</u>
          <u xml:id="u-31.5" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
          <u xml:id="u-31.6" who="#PZdzisławStroński">...mam cyfry, Panie Pośle Łucki, które są materiałem zestawionym przez Panów.</u>
          <u xml:id="u-31.7" who="#PZdzisławStroński">Są dwie organizacje gospodarcze ukraińskie, jest rewizyjny związek ukraińskich kooperatyw i Silskij Hospodar. Działalność pierwszej, tego wielkiego związku, który grupuje gospodarcze czynniki ukraińskie, następuje dopiero wówczas, odkąd my jesteśmy gospodarzami na terenie Wschodniej Małopolski. Rewizyjny związek osiągnął w r. 1929 cyfrę 2.746 kooperatyw. Prócz tego istnieje jeszcze druga organizacja o charakterze rolniczo-gospodarczym Silskij Hospodar. Ten Silskij Hospodar doszedł do imponującej cyfry swoich członków, posiada ich obecnie 30.000. Cytuję Panom tylko wewnętrzny rozwój tych dwóch instytucji: kulturalnej i gospodarczej. Na Komisji Administracyjnej jeden z członków klubu Polskich Socjalistów mówił o tem, że przecież istnieje wiele obszarów, gdzie mieszka ludność ukraińska. Tak jest. Poza granicami naszego Państwa znajdują się tereny o zwartej ludności ukraińskiej. Należałoby przypuścić, że te walory kulturalne i zdolności twórcze posiada ludność ukraińska na tamtych terenach jeszcze bardziej spotęgowane, bo to są tereny zwarte. Jest rzeczą stwierdzoną, że na tych terenach takiego rozwoju instytucji kulturalnych i gospodarczych niema. Jeżeli tak jest, to wniosek jest zupełnie naturalny, że tam jest ucisk.</u>
          <u xml:id="u-31.8" who="#komentarz">(P. Jeremicz: Nieprawda!)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-32">
          <u xml:id="u-32.0" who="#Marszałek">Panie Pośle Jeremicz, przywołuję Pana do porządku.</u>
          <u xml:id="u-32.1" who="#komentarz">(P. Jeremicz: Musimy się liczyć z faktami, Panie Marszałku.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-33">
          <u xml:id="u-33.0" who="#PZdzisławStroński">Ja operuję tutaj ścisłemi danemi i faktami.</u>
          <u xml:id="u-33.1" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
          <u xml:id="u-33.2" who="#PZdzisławStroński">Chcę zwrócić uwagę Wysokiej Izby na wniosek zupełnie naturalny.</u>
          <u xml:id="u-33.3" who="#komentarz">(P. Jeremicz przerywa: Uniwersytet tam mamy, szkoły.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-34">
          <u xml:id="u-34.0" who="#Marszałek">Posła Jeremicza po raz drugi przywołuję do porządku.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-35">
          <u xml:id="u-35.0" who="#PZdzisławStroński">W tem zestawieniu bardzo charakterystycznem, bardzo wyraźnem, jest widocznem. że jeśli ktoś tutaj w tej Izbie, czy gdziekolwiek indziej mówi o ucisku, czy represjach w stosunku do Ukraińców na terenie Małopolski Wschodniej, to mówi to na podstawie zupełnej nieznajomości faktów, albo też z zupełnie świadomą złą wolą.</u>
          <u xml:id="u-35.1" who="#PZdzisławStroński">Ale chcę Panom zilustrować jeszcze jedną rzecz. Istnieje w Małopolsce Wschodniej samorząd gospodarczy, który się uzewnętrznia w izbie handlowo-przemysłowej i w Izbach Rzemieślniczych.</u>
          <u xml:id="u-35.2" who="#PZdzisławStroński">Na terenie naszego województwa ludność ukraińska nie ma w tej chwili dostatecznej ilościowej siły, by zyskać w tych instytucjach samorządu gospodarczego swoje własne przedstawicielstwo. Na podstawie dobrej woli ludności polskiej, polskich przedstawicieli, reprezentanci ludności ukraińskiej zostali wprowadzeni do izby przemysłowo-handlowej we Lwowie i do izb rzemieślniczych. Muszę podkreślić, że w roku 1927, kiedy odbywały się na terenie Małopolski Wschodniej wybory do samorządu wiejskiego i miejskiego, tośmy na podstawie dobrowolnego podziału wprowadzili do miast przedstawicieli ludności ukraińskiej. Panowie zdają sobie dostatecznie sprawę, że jeżeliby w masach polskich była niechęć i nienawiść, byłoby niesłychanie łatwo zmajoryzować ludność ukraińską. W radach powiatowych, które są komisaryczne, które powstają drogą nominacji rządowych, w każdej z nich znajdą Panowie poważną ilość przedstawicieli ludności ukraińskiej. To Panom dostatecznie zilustruje istotnie rzeczowy spokojny stosunek ludności polskiej do ludności ukraińskiej. Jakież jest pożycie, które się wytwarza w tych instytucjach? Zawsze jest tak, niech Panowie przypatrzą się temu bezstronnie, że po pewnym czasie stosunki w tych instytucjach układają się zupełnie pomyślnie i jeśli niema specjalnie nastawionej polityki, która jest wroga dla Polaków, wówczas wspólna robota łączy i wytwarza wspólność życia i wspólność pracy, bo to jest naturalne, bo to jest istotne, bo to jest ta najgłębsza, najsilniejsza prawda życiowa. Jeżeli więc tam, na tym terenie stosunki układają się rzeczowo tak, jak układa je życie, to wtedy zasady zupełnej harmonii i współpracy zwyciężają, jeżeli natomiast jest nastawienie wyraźnie polityczne, to oczywiście wówczas przychodzi zadrażnienie i zaostrzenie. Ale trzeba podchodzić do tego zagadnienia w spokoju. Jeżeli Panowie wymagają od nas, żebyśmy te rzeczy w tej Izbie rozpatrywali, to rozpatrujmy to zagadnienie zupełnie spokojnie. Nie chcę wspominać o pożyciu ludności polskiej i ukraińskiej w cechach rzemieślniczych, nie chcę mówić o wspólnej pracy w różnych organizacjach i instytucjach zawodowych, w izbach lekarskich, w izbach adwokackich. Jest wysiłek wyraźny i widoczny ze strony ludności polskiej łagodzenia zadrażnień, bo one były istotnie, były nawet bardzo głębokie rany, ale te rany się goją, zadrażnienia się usuwa, pracuje się nad stworzeniem zupełnie nowych warunków i nowych podstaw dla wspólnego pożycia polsko-ukraińskiego i muszę zaznaczyć, że jeżeli chodzi o ludność ukraińską, ona w znacznej mierze te usiłowania polskie przyjmuje życzliwie i rękę, która jest wyciągnięta do zgody, przyjmuje.</u>
          <u xml:id="u-35.3" who="#PZdzisławStroński">Są jednak pewne koła polityczne, które drogą ulotek, drogą broszur, artykułów w prasie wszystkim nam znanych, temu procesowi jak najsilniej i najwyraźniej się przeciwstawiają. Są posłowie tego kierunku, którzy na wszystkich zebraniach publicznych i wiecach występują bardzo gwałtownie przeciwko jakiemukolwiek pożyciu z ludnością polską. Jest też jedna organizacja, u której kolebki już była zbrodnia, która w posiewie zbrodni się rodziła, która drogą gwałtów i teroru usiłuje swoje cele i zadania przeprowadzić na terenie naszych województw wschodnich.</u>
          <u xml:id="u-35.4" who="#PZdzisławStroński">To jest organizacja, która ma główną siedzibę i główną komendę w Berlinie, to jest ukraińska organizacja wojskowa.</u>
          <u xml:id="u-35.5" who="#komentarz">(Głosy: Hańba.)</u>
          <u xml:id="u-35.6" who="#PZdzisławStroński">Jest rzeczą zupełnie stwierdzoną, że wysiłki tych właśnie czynników są popierane bardzo silnie i bardzo wyraźnie przez pewne koła polityczne ościennych państw. Bardzo często są pewne akcje na naszym terenie, wymierzone przeciw harmonii, wspólnocie ukraińsko-polskiej, inicjowane, tworzone i organizowane właśnie przez koła polityczne państw ościennych. Jeżeli Panowie z ław ukraińskich przeczą, że tego współżycia, tej życzliwości ze strony ukraińskiej nie było, to dlaczego mordowano ludność ukraińską, przecież nie morduje się tak łatwo człowieka, nie pozbawia się życia kogoś bez celu? A jednak znany poeta ukraiński, mający swoje imię i nazwisko w literaturze ukraińskiej, Sydor Twerdochleb, został zamordowany przez ukraińską organizację wojskową. Widocznie był dla tej organizacji niebezpieczny, widocznie jego chęć zgody z Polakami jednak groziła temu programowi nienawiści, który jest szerzony, inaczej człowieka życia nie pozbawianoby. Za co został zamordowany? Został zamordowany za to, że chciał być rzecznikiem interesów ludności ukraińskiej na terenie sejmu polskiego. Zamordowano wielu chłopów ukraińskich tylko za to, że ośmielili się wyraźniej i silniej akcentować swoją chęć współżycia z Polakami. A zatem istniał ten proces, był on widocznie bardzo głęboki, kiedy nie wystarczało mów, kiedy zabrakło trybuny wiecowej, — widocznie już była za słaba, nie działała na masy, — nie wystarczała broszura, ani ulotka, trzeba było brutalnego mordu nad tymi niewinnymi ludźmi, ażeby jednak zarzewie nienawiści na tym terenie szerzyć!</u>
          <u xml:id="u-35.7" who="#PZdzisławStroński">Mówi się tutaj o zamknięciu gimnazjum ukraińskiego, ale Panowie nie byli łaskawi zaznaczyć, kiedy to gimnazjum zostało zamknięte? Mówiło się o niewinnym wierszyku, który został przez jakiegoś ucznia napisany, liczy się na zupełną nieznajomość stosunków, na pewną naiwność niektórych posłów, którzy tych stosunków nie znają. Został zamordowany w Przemyślu dyrektor gimnazjum państwowego ukraińskiego — za co? — za to, że wypełniał lojalnie swój obowiązek względem Państwa. Popełnił zbrodnię, był zdrajcą narodu ukraińskiego, zaprzepaszczał interesy Panów?</u>
          <u xml:id="u-35.8" who="#komentarz">(Różne głosy na ławach Klubu Ukraińskiego.)</u>
          <u xml:id="u-35.9" who="#PZdzisławStroński">Proszę Panów, został zamordowany dyrektor Matwija w Przemyślu tylko za to, że lojalnie w duchu państwowym prowadź i wychowywał młodzież. I szeregu innych aktów teroru i gwałtów dopuszczono się na ludności ukraińskiej. Po co Panom te rzeczy cytuję? Bo chcę stwierdzić, że przyczyny tego zadrażnienia nie tkwią w naturalnem pożyciu ludności ukraińskiej i ludności polskiej. Niech Panowie obserwują, że nawrót do zgodnego współżycia ustawicznie falą po przez te ziemie przechodzi. Niech Panowie obserwują, że jeśli komuś chodzi o ziarno nienawiści, to musi je ciągle zasiewać, jest tak, że nienawiść tam się produkuje, ona bardzo często jest potrzebna i na eksport.</u>
          <u xml:id="u-35.10" who="#PZdzisławStroński">Niech Panowie przypatrzą się, że równocześnie ten ścisły związek z temi kołami politycznemi, którym zależy na tem, żeby stosunki we Wschodniej Małopolsce nie układały się pomyślnie, występuje jeszcze wyraźniej. Wszak na tym terenie miał miejsce również szereg afer szpiegowskich i nikt z Panów nie zaprzeczy, — są to rzeczy zresztą powszechnie znane i zbadane, że tam afery szpiegowskie były na rzecz wywiadu obcego państwa przeprowadzane przez czynniki ukraińskiej wojskowej organizacji. Panowie przecież nie powiedzą, że to jest walka o rozwój kulturalny i gospodarczy swego narodu. Panowie nie powiedzą, że ta praca ma charakter ideowy, że walka o rozwój kulturalny swego narodu byłaby walką za pomocą afer szpiegowskich.</u>
          <u xml:id="u-35.11" who="#komentarz">(Wrzawa na ławach ukraińskich.)</u>
          <u xml:id="u-35.12" who="#PZdzisławStroński">Na rozkaz tych swoich protektorów, którzy na terenie Berlina tę akcję nienawiści właśnie prowadzą.</u>
          <u xml:id="u-35.13" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-36">
          <u xml:id="u-36.0" who="#Marszałek">Proszę Panów o spokój.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-37">
          <u xml:id="u-37.0" who="#PZdzisławStroński">Jest rzeczą bezsporną i powszechnie znaną, że te koła wyraźnie do nienawiści dążą i jej pragną!</u>
          <u xml:id="u-37.1" who="#PZdzisławStroński">Popełniono także wiele aktów prowokacyjnych natury zupełnie nonsensownej. Po co? Po to, aby nastrój życzliwości, który w kołach polskich się rodził, złamać, aby wywołać w kołach polskich rozdrażnienie, po to plugawiono, po to zohydzano pomniki, nagrobki polskie, żeby rozdrażnić opinię polską, dzięki jednak zarządzeniom władz i stanowczemu stanowisku kół kierujących polskich te wszystkie usiłowania minęły bez głębszego echa. Ci, którzy te rzeczy robili, nie osiągnęli swego celu.</u>
          <u xml:id="u-37.2" who="#PZdzisławStroński">Niech Panowie się przypatrzą, co było dalej. Przyszła wiosna zeszłego roku, na terenie zagranicznym zbliżała się ostra kampania przeciw naszemu Państwu, akcja, która miała poddać rewizji nasze granice zachodnie. Chodziło o cały program rewizji naszych granic zachodnich. Znowu trzeba było tym przemożnym protektorom dostarczyć materiału, trzeba było wskazać, że na tym wschodzie, na tych terenach Państwa Polskiego niema spokoju. Równocześnie następuje słynny zjazd Centrolewu wraz z atakami na Prezydenta i na Państwo. Ci Panowie liczyli na ostrą krytyczną sytuację wewnętrzną w naszym kraju i chcieli ten stan wyzyskać i wtedy, jak świadczą dokumenty, które są rozpowszechniane w kraju i zagranicą przez ukraińską organizację wojskową, był ustalony bardzo wyraźny plan, postanowiono urządzić t. zw. masowe wystąpienia przeciw Państwu i ludności polskiej według zgóry ułożonego planu i do wykonania tego planu przystąpiono. Zaczęło się od słynnego napadu, który został przez ukraińską organizację wykonany pod Bóbrką dnia 30 lipca, napadnięto na ambulans pocztowy i na policjanta. Policjant został śmiertelnie raniony i zanim skonał jeszcze się nad nim znęcano, rozstrzeliwano mu strzałami rewolwerowemi pięty.</u>
          <u xml:id="u-37.3" who="#PZdzisławStroński">Tak ukraińska organizacja wojskowa rozpoczęła akty teroru na terenie Wschodniej Małopolski. Panowie tutaj pewne rzeczy cytowali. My nie chcemy o tych rzeczach mówić i o nich nie mówilibyśmy, ale Panowie sami ciągle mówicie. Panowie bałamucicie opinię publiczną, Panowie sądzicie, że można nieprawdą i fałszem daleko zajść. Te rzeczy skończyły się i istotna prawda zostanie wyciągnięta. Przytoczę Panom tylko częściowy materiał aktów sabotażu, które na terenie Wschodniej Małopolski w miesiącu sierpniu i jesienią zostały dokonane. Przytoczę pewne bardzo charakterystyczne akty sabotażu w następujących miejscowościach:</u>
          <u xml:id="u-37.4" who="#PZdzisławStroński">Palono dobytek i zabudowania.</u>
          <u xml:id="u-37.5" who="#PZdzisławStroński">1. VIII. miejscowość Busko wice, powiat Przemyśl, w nocy, 2. VIII. folwark Gaje, powiat Lwów, 3. VIII. Dobromirka, pow. Zbaraż. 3. VIII. folw. Wasylów, pow. Rawa Ruska, 4. VIII. Markowa, pow. Podhajce, 5. VIII. folw. w Czyszkach, pow. Lwów, 6. VIII. folw. Mikłaszów, pow. Lwów, 8. VIII. folw. Zofjówka, pow. Trembowla, 8. VIII. Szyły, pow. Zbaraż, 10. VIII. Byszów, pow. Sokal, 11/12. VIII. Wiśniewczyk, pow. Podhajce, 15. VIII. Suszczyn, pow. Tarnopol, 16. VIII. Horodenka, pow. Horodenką, 17. VIII. Dookoła Lwowa, 17. VIII. Wierzbów Brzeżany, woj. tarnopolskie, 18. VIII. Pawelcze, woj. stanisławowskie, 19. VIII. Strzałki, pow. Bobrka, woj. lwowskie, 19. VIII. gm. Wołowe, pow. Bobrka, woj. lwowskie, 22. VIII. Danilcze, Rohatyn, woj. stanisławowskie, 22/23. VIII. Rudziany, pow. Trembowla, woj. tarnopolskie, 22. VIII. Wołków, pow. Przemyślany, woj. tarnopolskie, 23. VIII. Horodenka, woj. stanisławowskie, 23. VIII. Kwaslłów, pow. Równe, woj. wołyńskie, 24. VIII. Dziewiętniki, pow. Bobrka, woj. lwowskie, 24. VIII. Romanów, pow. Bobrka, woj. lwowskie, 25/26. VIII. Podhajczyce, pow. Przemyślany, woj. tarnopolskie, 25/26. VIII. Milatyn Stary, pow. Kamionka Strumiłowa, woj. tarnopolskie, 26. VIII. folw. Czachary, pow. Tarnopol, woj. tarnopolskie, 27/28. VIII. Litiatyn, pow. Brzeżany, woj. tarnopolskie, 27/28.VIII. Krzyże, pow. Brzeżany, woj. tarnopolskie, 28/29. VIII. Pokropiwna, pow. Tarnopol, woj. tarnopolskie, 28/29. VIJI. Drohomyśl, pow. Jaworów, woj. lwowskie, 28/29. VIII Leśniki, pow. Brzeżany, woj. tarnopolskie, 29.VIII. Hermanów, pow. Lwów, woj. lwowskie, 29/30. VIII. Stara Sól, pow. Stary Sambor, woj. lwowskie, 29/30. VIJI. Hrusiatycze, pow. Bobrka, woj. lwowskie, 29/30. VIII. maj. Bakowowce, pow. Bobrka, woj. lwowskie, 29. VIII. Derewlany, pow. Kamionka Str., woj. tarnopolskie, 30. VIII. Jaryczów, pow. Lwów, woj. lwowskie, 30. VIII Suchorów koło Chodorowa, pow. Bobrka, woj. lwowskie, 30. VIII Ostrów ad Gregorów, pow. Rohatyn, woj. stanisławowskie, 30/31. VIII Świdnica, pow. Jaworów, woj. lwowskie 30/31. VIII Uhnów, pow. Żółkiew, woj. lwowskie, 30/31. VIII folwark Lubsza, pow. Rohatyn, woj. stanisławowskie, 30/31. VIII Lipica Dolna, pow. Rohatyn, woj. stanisławowskie, 30/31. VIII Leśniki, pow, Brzeżany, woj. tarnopolskie, 30/31. VIII. Potok, pow. Brzeżany, woj. tarnopolskie, 30/31. VIJI Dołżanka folwark pow. Tarnopol, woj. tarnopolskie, 30/31.VIII folwark Denysów, pow. Tarnopol, woj. tarnopolskie, 30/31. VIII Tarnopol, 30/31. VIII Tarnopol, 30/31. VIII Złoczów, pow. Złoczów, woj. tarnopolskie, 30/31. VIII Wierzbów, pow. Brzeżany, woj. tarnopolskie, 31. VII Rohatyn, pow. Rohatyn, woj, stanisławowskie, 31. VIII Łopuszna, pow. Bobrka, woj. lwowskie. Tego samego dnia w Kopytowcach, pow, tarnopolskiego. 14 września w Suszczynie, pow. tarnopolskiego. Tego samego dnia w Tudorkowicach, pow. sokalskiego. Tego samego dnia na folwarku Kościelniki, pow. buczackiego. 15 września w Zubrzycach, pow. buczackiego. Tego samego dnia we Lwowie nieznani sprawcy zamazali farbą godła państwowe na skrzynkach pocztowych na ulicy Murarskiej i Listopada. Tego samego dnia w Gajach, pow. lwowskiego. 16 września w miejscowości Ceniów, pow. brzeżańskiego. Tego samego dnia na folwarku Kurowce, pow. tarnopolskiego. Tego samego dnia w Grzymałowie, pow. skałackiego. Tego samego dnia na dworcu towarowym nr 4 we Lwowie ujawniono usiłowane podpalenie magazynu kolejowego. Na miejscu znaleziono materiały łatwopalne. 17 września w Podhajcach. Tego samego dnia w Horodyszczach, pow. Bobrka. Tego samego dnia w Wyczkowcach, pow. brzeżańskiego. Tego samego dnia w Lewandówce, pow. lwowskiego. 18 września w Komarówce, pow. brzeżańskiego. Tego samego dnia w Trybułowie, pow. brzeżańskiego. Tego samego dnia w Wyczkowie, pow. tarnopolskiego, 19 września w Grzybowicach Małych, pow. lwowskiego. Tego samego dnia na dworcu Lwów — Łyczaków pod magazyn kolejowy rzucono materiały palne i podpalono drzwi, oblane naftą. Posterunkowy pożar ugasił. 19 września w Jaryczowie, pow. lwowskiego. Tego samego dnia w Chodaczkowie Małym i Kupczynie, pow. tarnopolskiego. Tego samego dnia w Bilczu Złotym, pow. borszczowskim. Tego samego dnia w Sosnowie, pow. podhajskim. Tego samego dnia w Staniszówce, pow. żółkiewskim. Tego samego dnia w Słobódce Leśnej, pow. kołomyjskim. Tego samego dnia na folwarku Radomice, pow. drohobyckim. 20 września na folwarku Cecówka, pow. Bobrka. Tego samego dnia w Podkamieniu, pow. rohatyńskiego, woj. stanisławowskiego. Tego samego dnia na folwarku Uwsie, pow. podhajeckiego, woj, tarnopolskiego. Tego samego dnia w Jarczowie, pow. Zborowskiego, woj. tarnopolskiego. Tego samego dnia w Holendrach, pow. podhajeckiego, woj. tarnopolskiego. Tego samego dnia w Uhrynówce, pow. podhajeckiego, woj. tarnopolskiego. W nocy z 20-go na 21 w Lisieczyńcach, pow. zbaraskiego, woj. tarnopolskiego. 21 września w Rudnikach, pow. podhajeckiego, woj. tarnopolskiego. Tego samego dnia w Zawałówie, pow. podhajeckiego, woj. tarnopolskiego. Tego samego dnia w Kozowie, pow. brzeżańskiego, woj. tarnopolskiego. Tego samego dnia w Kuhajowie, pow. lwowskiego, woj. lwowskiego. Tego samego dnia w Zielonej, pow. buczackiego, woj. tarnopolskiego. Tego samego dnia w Kościerzynie, pow. buczackiego, woj. tarnopolskiego. Tego samego dnia w Zbarażu, pow. tarnopolskiego. Tego samego dnia w Żałuszynie, pow. podhajeckiego, woj. tarnopolskiego. Dnia 22-go września w Saharynie, pow. Brody, woj. tarnopolskiego. Tego samego dnia w Szyłach pow. zbarazkiego woj. tarnopolskiego. Tego samego dnia w Żałuczu pow. Rohatyn woj. stanisławowskiego.</u>
          <u xml:id="u-37.6" who="#PZdzisławStroński">Tego samego dnia w Lubieniu Wielkim pow. Gródek Jagielloński woj. lwowskiego. Dnia 23 września w Śniatynie pow. sokalskiego woj. lwowskiego. Tego samego dnia w Rybnem pow. stanisławowskiego, woj. stanisławowskiego. Tego samego dnia w Hajworonce pow. podhajeckiego woj. tarnopolskiego. Tego samego dnia w Żura wieńcach pow. buczackiego, woj. tarnopolskiego. Tego samego dnia w Sufragance pow. lwowskiego, woj. lwowskiego. Tego samego dnia na dworcu towarowym nr 1 we Lwowie. Dalej tego samego dnia w Uhrynowie, pow. i woj. stanisławowskiego. Tego samego dnia w Chłopiatynie pow. sokalskiego, woj. lwowskiego. Dnia 24 września w Suchowcach pow. zbarazkiego, woj. tarnopolskiego. Tego samego dnia w Słobodzie Złotej pow. brzeżańskiego, woj. tarnopolskiego. Dnia 25 września w Krupówce pow. podhajeckiego, woj. tarnopolskiego. Tego samego dnia w Sierakowcach pow. przemyskiego, woj. lwowskiego. Tego samego dnia w Hołoh oczach pow. podhajeckiego, woj. tarnopolskiego. Dnia 26 września w Dzitiatynie pow. rohatyńskiego, woj. stanisławowskiego. Tego samego dnia w Mariance pow. tarnopolskiego, woj. tarnopolskiego. Dnia 28 września w Byszowie pow. sokalskiego, woj. lwowskiego. Tego samego dnia w Serafińcach pow. Horodenka, woj. stanisławowskiego. Tego samego dnia w Korolówce pow. kołomyjskiego, woj. stanisławowskiego i tego samego dnia w Horodyszczach pow. tarnopolskiego, woj. tarnopolskiego.</u>
          <u xml:id="u-37.7" who="#PZdzisławStroński">Jest to częściowy materiał, który Panom w tej chwili przytoczyłem. Chcę zaznaczyć,...</u>
          <u xml:id="u-37.8" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
          <u xml:id="u-37.9" who="#PZdzisławStroński">...że materiał, który Panom odczytałem, przeważnie dotyczył majątku prywatnego. Niszczono i palono chłopa polskiego, człowieka zupełnie biednego. Te akty sabotażowe dotyczyły w przeważnej mierze zupełnie prywatnych, całkowicie niewinnych ludzi. Palono dobytek prywatnego człowieka w takiej masie. To jest niekompletny materiał, który Panom przytoczyłem. Oprócz tego były dokonywane jeszcze inne akty sabotażowe. Muszę je Panom zilustrować. Przecinano druty, dopuszczano się aktów sabotażu na liniach kolejowych, przeważnie bezpośrednio przed nadejściem pociągu. Panowie rozumieją, że tym pociągiem jechali zupełnie przygodni ludzie; jeśliby nastąpiła katastrofa, to śmierć byliby ponieśli zupełnie przygodni podróżni. Chciałem Panom zwrócić uwagę, że te rzeczy wywoływały kolosalne rozdrażnienie wśród Polaków.</u>
          <u xml:id="u-37.10" who="#PZdzisławStroński">A teraz chodzi mi o zachowanie się pewnych określonych kół politycznych ukraińskich, które obecnie ten wniosek nagły w Izbie ośmieliły się złożyć. Proszę Panów, przez dwa miesiące trwały akty sabotażu. Koła Ukraińskie milczały. Dn. 11 września pojawił się w „Dile” artykuł...</u>
          <u xml:id="u-37.11" who="#komentarz">(Wrzawa ławach ukraińskich.)</u>
          <u xml:id="u-37.12" who="#PZdzisławStroński">Tak jest. Muszę stwierdzić, że 11 września w „Dile” — jest to organ prasowy największej politycznej ukraińskiej partii, tutaj, w tym Sejmie siedzącej — pojawił się artykuł, który gloryfikował cały ruch sabotażowy.</u>
          <u xml:id="u-37.13" who="#komentarz">(P. Chrucki: Nieprawda!)</u>
          <u xml:id="u-37.14" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
          <u xml:id="u-37.15" who="#PZdzisławStroński">Panie Pośle, niech się Pan uspokoi, ją mam akta.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-38">
          <u xml:id="u-38.0" who="#Marszałek">Panie Pośle Chrucki, proszę o spokój.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-39">
          <u xml:id="u-39.0" who="#PZStroński">Bezpośredniemi Pan za to odpowie.</u>
          <u xml:id="u-39.1" who="#komentarz">(P Chrucki: A gdzież cenzura?)</u>
          <u xml:id="u-39.2" who="#PZStroński">Niech Pan będzie troszkę ostrożniejszy, ja zażądam od Pana bezpośredniej odpowiedzi. ale chcę zaznaczyć, że Panowie krzyczą: nieprawda, bo Panowie się bardzo niecierpliwią, bo jest tak istotnie, że prawda bardzo boli, bardzo drażni!</u>
          <u xml:id="u-39.3" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-39.4" who="#PZStroński">11 września w „Dile”...</u>
          <u xml:id="u-39.5" who="#komentarz">(Wrzawa trwa.)</u>
          <u xml:id="u-39.6" who="#PZStroński">Niech Panowie nie krzyczą, bo ten numer „Dila” jest znany, ten artykuł jest znany. Po co tyle krzyku, tyle hałasu? Ten artykuł możemy odczytać. W tym artykule Panowie stwierdzają — Wysoka Izba może się przekonać, że to co mówię, jest istotne, — że ten ruch sabotażowy może nie być potrzebny, ale on jest walką ideową, walką szlachetną. Tak jest w tym artykule powiedziane. Niech się Panowie nie bawią w kazuistykę.</u>
          <u xml:id="u-39.7" who="#komentarz">(Wrzawa na ławach ukraińskich.)</u>
          <u xml:id="u-39.8" who="#PZStroński">To jest gloryfikowanie zbrodni.</u>
          <u xml:id="u-39.9" who="#komentarz">(Wrzawa na ławach ukraińskich.)</u>
          <u xml:id="u-39.10" who="#PZStroński">Koła polityczne ukraińskie milczały. Nikt ze strony powołanej ukraińskiej nie występował z jakąkolwiek interwencją, niech że więc Panowie teraz wejdą w położenie ludności polskiej i odczują jej nastrój.</u>
          <u xml:id="u-39.11" who="#PZStroński">Panowie bardzo chętnie powołują się na robotników. Kiedy akty sabotażu zdarzały się również na dworcach kolejowych, wprost od pracy, na dworcu, przychodzili robotnicy i mówili do nas: Jesteśmy działaczami społecznymi na terenie wschodniej Małopolski. Mówili: Tego aktu nie mógł dokonać nikt obcy, to musiał dokonać ktoś ze służby kolejowej, to zrobił kolejarz Ukrainiec, my tego nie ścierpimy, żeby na liniach kolejowych mogły się zdarzać katastrofy, które pociągają śmierć niewinnych ludzi; my z tem musimy skończyć i z tem skończymy. Tak mówili robotnicy: My sobie poradzimy na swój sposób, jutro zupełnie nie puścimy do służby Ukraińców, my ich wszystkich nie dopuścimy. Takie nastroje szerzyły się po stronie polskiej. Panowie o tem wiedzą. To nie jest teren, gdzieby ludności polskiej nie było. Przecież chłopi polscy znajdują się w zwartych osiedlach. Jest wieś mieszana, ale jest i wieś o ludności czysto polskiej. Panowie nie wiedzą o tem, że te pożary były widoczne. Chłopi przychodzili i mówili: Proszę Panów, my też potrafimy zrobić porządek. Więc był moment, że ludność mogła wystąpić. Trzeba było niesłychanej energii kół kierowniczych polskich, ażeby do tych odruchów nie dopuścić; one wisiały w powietrzu, były bardzo bliskie. Panowie mówią o tem, czy zarządzona akcja ochronna była potrzebna, czy była uzasadniona? Czy panowie rozumieją — mogła wyjść ludność polska, i tu byliby ruszyli, byliby poszli pierwsi robotnicy, byliby poszli chłopi, bo dość było tego wszystkiego, bo na wszystkie strony palono, niszczono mienie prywatnych ludzi. Czyż Panowie nie rozumieją, że tam jest ludność polska?</u>
          <u xml:id="u-39.12" who="#komentarz">(Protesty na ławach ukraińskich, różne okrzyki na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-39.13" who="#PZStroński">Po co ja to Panom mówię? Chodzi o zrozumienie przez Wysoką Izbę, o co nam w tej sprawie chodziło. Gdyby nie było akcji ochronnej, to wtedy byłby się zaczął odwet, któryby nie był planowy. Panowie rozumieją, że jeżeli ktoś postępuje w pasji, to on wtedy na nic nie patrzy, wtedy byłby osiągnięty ten cel, o który chodziło tym kołom ukraińskim, które nie chciały współżycia. Chciano przerzucić walkę na całą ludność ukraińską, chciano, żeby ludność polska z ludnością ukraińską się biła. Czyż nie było nakazem Rządu w te rzeczy wejść? Chodziło o zbrodnie, które się szerzyły.</u>
          <u xml:id="u-39.14" who="#komentarz">(Przerywania na ławach ukraińskich.)</u>
          <u xml:id="u-39.15" who="#PZStroński">Dlatego Rząd wystąpił.</u>
          <u xml:id="u-39.16" who="#PZStroński">Ale były jeszcze inne koła, bo Panowie też się powoływali i mówili o sprawozdaniu biskupa greckokatolickiego, ks. Buczki, mówili to Panowie z Klubu Narodowego, z wielką łezką w oku, nie odważyli się mówić tego we Lwowie, ale mówił to p. Rymar na komisji, o memoriale biskupa sufragana. A gdzie był episkopat grecko-katolicki, kiedy te wypadki się rozgrywały? Jak to, to one spadły z nieba, same się zrobiły, odrazu przyszły zarządzenia ochronne Rządu, odrazu przyszła policja, 1000 policjantów i parę oddziałów wojska, a przedtem nic nie było? Była idylla, spokój? A gdzie był metropolita grecko-katolicki Szczeptycki, a gdzie byli biskupi, gdzie były ambony? Nie było tych proboszczów po wsiach, którzy mieli obowiązek mówienia do ludu. Ja twierdzę, że na oczach całej ludności, grecko-katolicki kler milczał, nie mówił nic, nie było żadnej interwencji, która powinna była nastąpić. Koła zaś polskie spełniły swój obowiązek. W ostatniej chwili wszelkie próby odruchów zostały stłumione i zduszone, ludność nie wystąpiła.</u>
          <u xml:id="u-39.17" who="#PZStroński">Te akta sabotażu były tylko po to, żeby ludność polską sprowokować do wybuchu. Po co palono trybuny „Czarnych” we Lwowie? Komu zawadzały te trybuny, które były zbudowane kosztem ofiar polskich sportowców, a które spalono we wrześniu, kiedy było 1000 sportowców we Lwowie? Panowie rozumieją o co chodziło? To było przecież we Lwowie i oni robili to zupełnie celowo, po to tylko, aby ludność polską sprowokować. Nie dopuszczono do tej prowokacji. Przeszło to zupełnie bez echa. Rząd nie mógł być bierny. Zastało zarządzone to, o czem Panowie mówią — pacyfikacja. Był wzięty w opiekę i obronę obywatel, co się każdemu obywatelowi należy. Każdy obywatel musi mieć zabezpieczone swoje życie i mienie, musi mieć spokój.</u>
          <u xml:id="u-39.18" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-39.19" who="#PZStroński">Proszę Panów, oczywiście nikt z nas sobie tego nie życzył, tegoby nigdy nie było, ale to była droga konieczna, innej drogi nie było. Proszę mi wskazać, czy mogła być inna droga wyjścia? Ja Panom przed chwilą zilustrowałem, co mogło było nastąpić, gdyby akcja sabotażu trwała dalej, bez względu na to, ktoby był w Małopolsce Wschodniej.</u>
          <u xml:id="u-39.20" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
          <u xml:id="u-39.21" who="#PZStroński">Panowie z P. P. S. łatwo stają się adwokatami bardzo gorliwymi wniosku ukraińskiego. Panowie mówią, że chodzi o odpowiedzialność zbiorową i rozdzierają tu szaty o to, że chodzi o odpowiedzialność zbiorową. Ale Panowie nie byli łaskawi powiedzieć, że akcja zabezpieczenia obywateli odbywała się w 16 powiatach, 480 gminach, a Panowie wiedzą, ile jest powiatów, ile gmin w Małopolsce Wschodniej? Ale jest cała masa powiatów, gdzie nie było żadnej akcji pacyfikacyjnej. Tam, gdzie była zbrodnia, gdzie zbrodnia się szerzyła, tam było to zarządzone. Stwierdzam, że akcja ochronna Rządu szła tam, gdzie była zbrodnia zupełnie wyraźnie szerzona, albo tam, gdzie było kierownictwo zbrodni. Panowie rozumieją, koła, które sabotaż szerzyły, są bardzo sprytne, bardzo mądre, one lubią pchnąć kogoś do akcji, ale same się chowały. W pewnych ośrodkach było kierownictwo, tam ich dosięgła ręka karząca.</u>
          <u xml:id="u-39.22" who="#PZStroński">Panowie mówią, że te rzeczy są zupełnie bezpodstawne. Rewizje niczego nie wykryły. Znaleziono przecież karabinów 1287, karabinów u bezbronnej cywilnej ludności, u obywateli spokojnych? Znaleziono strzelb 292, rewolwerów 586, bagnetów 394, sztyletów 46, szabel 47, materiałów wybuchowych i prochu strzelniczego prawie 100 kg. Wywieziono przecież sprzętu wojennego na kilku wozach. To jest ten materiał dowodowy.</u>
          <u xml:id="u-39.23" who="#PZStroński">Muszę stwierdzić, że Panowie, wnosząc tę interpelację i składając ten wniosek Izbie, widocznie mieli jakiś cel. Jeżeli ktoś podchodzi do zagadnienia tak, że ma rzeczywiście tak szczerą troskę, jaką posiadamy my, toby Panowie stwierdzili te rzeczy, bo te rzeczy nie są trudne do stwierdzenia. Proszę być w Małopolsce Wschodniej, proszę się przejechać po tych powiatach, proszę zobaczyć, jak żyje ludność. Jest spokój. Jakby mógł być spokój, gdyby nienawiść w masach ukraińskich istniała? Czyżby można uspokoić w tych powiatach całe rzesze ludności, któraby dyszała nienawiścią do rządu polskiego? Jak to, gdyby nie było podkładu naturalnego pożycia, czyżby można było za pomocą kilku ekspedycji uspokoić cały kraj i załatwić kwestię współżycia polsko-ukraińskiego?</u>
          <u xml:id="u-39.24" who="#PZStroński">Niech Panowie się przypatrzą. Przyjechał łotewski korespondent — boście Panowie sprowadzali korespondentów z zagranicy — był w powiecie lwowskim i zobaczył nagle wesele: muzyka gra, zobaczył ze zdziwieniem, że tańczą Ukraińcy i Polacy razem, bawią się razem. Jechał z myślą, że kraj jest pełen grozy, a powiedział, że jeżeli tak jest, to nieprawdą jest to co się mówi.</u>
          <u xml:id="u-39.25" who="#PZStroński">Proszę Panów, jeżeli ta akcja pacyfikacyjna, dorywcza — nie przeczę — była akcją bardzo ciężką, to niech Panowie wejdą w przyczyny, które tę akcję wywołały. Niech Panowie pamiętają, jakie było niebezpieczeństwo; przecież groziło ono tej harmonii i temu współżyciu polsko-ukraińskiemu, nie było swobodnego oddechu, Panowie wiecie jakie były stosunki. Przecież ta akcja sabotażowa szła wyraźnie w jednym kierunku, akcja pacyfikacyjna zrobiła swoje, ludność jest zadowolona, jest uwolniona od teroru, bo chłop ukraiński przedewszystkiem był tłumiony i duszony.</u>
          <u xml:id="u-39.26" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-39.27" who="#PZStroński">Proszę Panów przyjrzeć się jak się traktuje chłopów ukraińskich w starostwach. Chłop ukraiński odchodzi zadowolony z załatwienia sprawy. Niech Panowie przyjrzą się ile w Banku Rolnym pożyczek otrzymuje chłop ukraiński? Niech Panowie przyjrzą się jak postępuje się w kasach komunalnych. Czy robi się gdziekolwiek różnice między chłopem polskim a ukraińskim? Nie dopuścimy by drogą gwałtu, teroru łamano współżycie polsko-ukraińskie, ale pójdziemy po linii wspólnych interesów polsko-ukraińskich.</u>
          <u xml:id="u-39.28" who="#PZStroński">Jako zupełnie nieuzasadnionej nie przyjęliśmy tej części wniosku posłów Klubu Ukraińskiego, która domagała się zbadania tych rzeczy, ponieważ one są zupełnie jasne. Panom zależy ciągle i ustawicznie na tworzeniu nowych ognisk zadrażnienia, nowych ognisk walki. Jeżeli Panowie szczerze podchodzicie do sprawy polsko-ukraińskiej, potrafimy się nawet z Panami rozmówić, ale trzeba to zagadnienie uczciwie postawić.</u>
          <u xml:id="u-39.29" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-39.30" who="#PZStroński">Nie mogę też przyjąć drugiej części wniosku posłów Klubu Ukraińskiego, która domaga się dochodzenia — dlatego, że conajmniej to żądanie jest spóźnione. Mamy wyraźne oświadczenie p. Ministra Spraw Wewnętrznych generała Sławoj-Składkowskiego, który oświadczył, że jeżeli były nadużycia, jeżeli były przekroczenia, to są badania i winni zostaną ukarani. Ta sprawa została dawno, zanim Panowie swój wniosek zgłosili, załatwiona.</u>
          <u xml:id="u-39.31" who="#komentarz">(Przebywania.)</u>
          <u xml:id="u-39.32" who="#PZStroński">Muszę traktować, że przychylenie się do wniosku posłów ukraińskich jest niczem innem, jak tylko daniem pewnej moralnej satysfakcji i aprobaty tym ludziom, którzy pełnili sabotaż i dlatego uważam, że wysoka Izba wniosek mniejszości odrzuci.</u>
          <u xml:id="u-39.33" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-39.34" who="#PZStroński">Ja zaś chcę prosić Wysoki Sejm o przyjęcie wniosku komisji, który brzmi jak następuje:</u>
          <u xml:id="u-39.35" who="#PZStroński">Wysoki Sejm uchwalić raczy: Sejm uznaje za uzasadnione i konieczne zarządzenia władz państwowych na terenie trzech województw: lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego, wydane dla zapewnienia ochrony całej ludności, zamieszkującej te województwa, przed aktami teroru, niszczenia w przeważnej części mienia osobistego i częściowo państwowego i zagrażania życiu ludności i nie widzi potrzeby wyłonienia specjalnej komisji sejmowej dla zbadania tych spraw, ponieważ sprawa została w dostateczny sposób wyjaśniona przez oświadczenie Rządu i prace Komisji Administracyjnej.</u>
          <u xml:id="u-39.36" who="#PZStroński">Proszę o chwalenie tego wniosku.</u>
          <u xml:id="u-39.37" who="#komentarz">(Długotrwałe oklaski na ławach B. B. Głos na ławach komunistycznych: Precz z okupacją Ukrainy! Wrzawa.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-40">
          <u xml:id="u-40.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Baran.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-41">
          <u xml:id="u-41.0" who="#PBaran">Wysoki Sejmie! Po tem bardzo namiętnem przemówieniu p. Zdzisława Strońskiego, starać się będę mówić chłodnym językiem, nie tak namiętnie, jak mówił mój poprzednik.</u>
          <u xml:id="u-41.1" who="#PBaran">Zgłosiliśmy na Komisji Administracyjnej Sejmu votum mniejszości, mając na uwadze to, by fakty t. zw. pacyfikacji we Wschodniej Galicji z jesieni zeszłego roku doszły do wiadomości całego plenum Sejmu i by to spowodowało śledztwo, obiektywnie przeprowadzone przez przedstawicieli Sejmu, pociągnięcie winnych do najsurowszej odpowiedzialności i aby przez to raz na zawsze uwolnić naród ukraiński od torturowania i uzdrowić nad wyraz nienormalne stosunki we Wschodniej Galicji.</u>
          <u xml:id="u-41.2" who="#PBaran">Oświadczenia Rządu jakoteż większości polskiej opinii publicznej utrzymują, że pacyfikacja na terenie województwa lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego była tylko następstwem istniejących na tych ziemiach stosunków, przejawiających się w aktach sabotażu, w aktach teroru względem spokojnej ludności tak ukraińskiej jak i polskiej, była koniecznością państwową, mającą na celu znormalizowanie stosunków na tych ziemiach. Rzeczywiście we Wschodniej Galicji, jak zresztą i na ziemiach ukraińskich w Polsce, istnieją od czasów powstania Państwa Polskiego do dzisiejszego dnia anormalne stosunki, a winę tego ponoszą przedewszystkiem dotychczasowe rządy polskie, a może najbardziej rządy pomajowe.</u>
          <u xml:id="u-41.3" who="#PBaran">Rząd każdy ma w stosunku do mniejszości narodowych inicjatywę w swoim ręku, rząd każdy jest stroną aktywną w stosunku do swojej ludności i o ile ta aktywność rządu i jego organów wykonawczych jest dla tej ludności krzywdząca, wtedy muszą nastąpić stosunki anormalne.</u>
          <u xml:id="u-41.4" who="#PBaran">W stosunku do narodu ukraińskiego od samego początku istnienia państwowości polskiej rządy polskie stały na stanowisku niszczenia ukraińskiego dorobku kulturalnego i gospodarczego, starały się traktować ukraiński naród per non est, starały się nie tylko nie dopuszczać do dalszego rozwoju narodu ukraińskiego, ale nawet odebrać lub zniszczyć te zdobycze, jakie naród ukraiński osiągnął swą własną pracą we Wschodniej Galicji' za czasów austriackich. To dążenie wszystkich rządów polskich spotęgowane zostało za rządów dzisiejszych, rządów t. zw. silnej ręki, i to tylko dlatego, że w czasie panowania rządów dyktatury — jak zresztą wszędzie, gdzie istnieje dyktatura — prawo ustępuje przed siłą, siła kieruje całem życiem państwowem, a w stosunku do Ukraińców, bez względu na istniejące przepisy prawne, siła ta niszczy cały dorobek kulturalny i gospodarczy narodu. Zniszczono za czasów polskich doszczętnie nasze ukraińskie szkolnictwo ludowe około 2.500 szkół, które ukraińska ludność we Wschodniej Galicji zdobyła za rządów austriackich, przekształcono je na szkoły polskie albo utrakwistyczne, a faktycznie również polskie. Za czasów poprzednich rządów polskich nie niszczono nam przynajmniej szkół średnich. Stawiano przeszkody w organizowaniu naszego szkolnictwa średniego, w organizowaniu prywatnych ukraińskich szkół wyższych, we Lwowie jednakowoż istniejące dawniej szkoły ukraińskie pozostawały aż do ostatnich czasów. I dopiero w tym roku Rząd pomajowy, Rząd silnej ręki, Rząd, który twierdzi, że tylko on może rozwiązać najtrudniejsze kwestie życia państwowego, a między niemi i kwestię ukraińską — znosi 3 pełne ukraińskie gimnazja w Tarnopolu, Drohobyczu i Rohatynie, niszcząc w ten sposób i ten szczupły zapas szkolnictwa średniego, jaki Ukraińcy dotychczas w Polsce posiadali. Polskie rządy nie tylko nie kreowały za czasów istnienia Państwa Polskiego ani jednej ukraińskiej średniej szkoły, lecz rozwiązały nawet gimnazja w Drohobyczu i Rohatynie, utrzymywane kosztem ukraińskiego narodu.</u>
          <u xml:id="u-41.5" who="#PBaran">Odmawiając ukraińskim dzieciom nauki w jej rodzimym języku, Rząd stwarza całe zastępy malkontentów, ludzi niezadowolonych, którzy w przyszłości mogą być przyczyną jeszcze bardziej nienormalnych stosunków na ziemiach ukraińskich, a winę tego poniesie przedewszystkiem polityka Rządu.</u>
          <u xml:id="u-41.6" who="#PBaran">A kolonizacja ukraińskich etnograficznych ziem, przy pomocy której chce się stworzyć przynajmniej fikcję mieszanej ludności w czysto ukraińskich powiatach i wsiach, czyż mogła stworzyć przychylność narodu ukraińskiego do rządów, wytwarzających powyższe stosunki? Czyż mógł ukraiński chłop być przychylnym dla rządów polskich wtedy, gdy jemu nie zezwalano na kupno gruntów z parcelacji, a zamiast niego przychodził z zachodu kolonista i osiadał na tej ziemi, którą przez wieki całe za pańszczyzny łzami i krwią przodkowie jego obrabiali.</u>
          <u xml:id="u-41.7" who="#PBaran">Sam naród ukraiński stwarzał i stworzył własną ciężką pracą swe kulturalne i gospodarcze instytucje i nigdy nie miał nie tylko żadnej pomocy, lecz nawet przychylnego ustosunkowania się władzy polskiej do jego kulturalnego i gospodarczego rozwoju. Utrudnianie rejestrowania spółdzielni na Wołyniu, zakazy obchodzenia spółdzielczych świąt, szykanowanie kierowników spółdzielni za wszelkie drobne przepisy sanitarne, masowe odmówienia na udzielenie sklepów tytoniowych spółdzielniom i odbiór koncesji na prowadzenie tych sklepów od spółdzielni ukraińskich, posiadających je, jak też tolerowanie przez organy państwowe i w prasie polskiej niszczenia naszego ukraińskiego spółdzielczego ruchu, niszczenia urządzeń krajowej mleczarskiej organizacji spółdzielczej „Masłosojuza” we Lwowie i t. d. są to fakty, znane fakty, nieraz w tej Wysokiej Izbie przez naszych posłów omawiane. Oto drobne kwiatki przychylnego ustosunkowania się organów władzy do naszej spółdzielczości, I nie tylko nie było przychylnego stosunku władzy do naszego gospodarczego, a w niemniejszej mierze i do kulturalnego rozwoju, ale nie było nawet zwykłej tolerancji władz państwowych, do której każdy obywatel ma prawo, Przecież bardzo często lżono ukraińskiego chłopa i inteligenta słowem „kaban” to znaczy Świnia — odbiera mu się nawet jego nazwę „Ukrainiec”, zmuszając go do nazywania się nazwą „Rusin”. I to wszystko ma rozwiązać mniejszościowe zagadnienie. Podobnem postępowaniem trudno będzie tak ważnego zagadnienia dokonać. Oto jest podłoże, na którem wyrosły t. zw. sabotaże, za które społeczeństwo ukraińskie winy nie ponosi. Nie pochwalaliśmy i nie pochwalamy i jesteśmy przeciwnikami tego rodzaju walki politycznej. Najlepszym dowodem tego jest fakt, że w chwili, gdy te podpalenia przybierały bardziej masowy charakter, odpowiedzialna prasa ukraińska we Lwowie zwróciła się jak najbardziej kategorycznie przeciw tym gwałtom. Co więcej, trzy part je ukraińskie, stojące na gruncie narodowym, a mianowicie ukraińska part ja narodowo-demokratyczna (UNDO), ukraińska partia socjalno-radykalna i ukraińska partia socjalno-demokratyczna, wszystkie te partie wydały osobny wspólny komunikat, potępiający akty sabotażu, zwracając uwagę społeczeństwa ukraińskiego, że takie fakty nie mogą mieć miejsca, bo takie fakty i taki sposób walki do niczego dobrego nie doprowadzi. To wszystko stało się w samych początkach. Oczywiście za ludzi, którzy nie są w organizacjach jawnych, za organizacje bojowe, tajne, żadne społeczeństwo winy nie ponosi, żadnego społeczeństwa winić nie można, tak samo, jak organy władzy z czasów zaborczych me winiły nigdy tych, którzy stali na czele polskiego społeczeństwa za to, co robiły polskie bojowe tajne organizacje.</u>
          <u xml:id="u-41.8" who="#PBaran">My stoimy na gruncie walki legalnej. Ten grunt zaznaczaliśmy niejednokrotnie i całe nasze dążenie w Państwie Polskiem idzie w tym kierunku, żeby i Państwo Polskie tę legalność do nas stosowało.</u>
          <u xml:id="u-41.9" who="#PBaran">Niestety tego niema, nie było, a tem bardziej nie było w jesieni ostatniego roku. Jak wyglądały akty sabotażu? P. referent Zdzisław Stroński wspominał o całym szeregu gmin. Wyliczał całą długą litanię gmin od Starego Sambora, Przemyśla aż po Zbaraż, Stanisławów i Horodenkę. Twierdził on, że pacyfikacja objęła tylko 16 powiatów Wschodniej Galicji, to znaczy powiatów między Sanem i Zbruczem, niektóre powiaty na południe od Dniestru i większość powiatów na zachód od Lwowa nie była objęta pacyfikacją. To twierdzenie mija się z prawdą, prawdą natomiast jest, że akcja pacyfikacyjna objęła teren kolosalny, który ma około 50.000 km2 z ludnością liczniejszą niż 5.000.000, więc kraj prawie tak duży, jak obecnie państwo austriackie, prawie tak duży, jak państwo belgijskie,...</u>
          <u xml:id="u-41.10" who="#komentarz">(P. Kleszczyński: I tam ma być 5.000.000 Ukraińców?)</u>
          <u xml:id="u-41.11" who="#PBaran">...kraj, którego powierzchnia zajmuje około 1/7 części, a może i więcej niż 1/7 część obecnego Państwa Polskiego i nie w 16 powiatach, ale w 30 kilku powiatach, a wszystkich powiatów między Sanem a Zbruczem będzie około 48, więc więcej niż 2/3, prawie 3/4 powiatów, bo tylko pewne powiaty górskie, niektóre podgórskie i 3, czy 4 powiaty na terenie Podola, kilka powiatów na północny zachód od Lwowa pacyfikacją objęte nie były.</u>
          <u xml:id="u-41.12" who="#komentarz">(Głos: To nieprawda, w 16 powiatach.)</u>
          <u xml:id="u-41.13" who="#PBaran">Możliwe, że Pan ma rację, o ile Pan wierzy temu, co. mówi i pisze policja.</u>
          <u xml:id="u-41.14" who="#komentarz">(Głos: Ja tam żyję.)</u>
          <u xml:id="u-41.15" who="#PBaran">Rzeczywistość mówi co innego.</u>
          <u xml:id="u-41.16" who="#komentarz">(Głos: W Berlinie.)</u>
          <u xml:id="u-41.17" who="#PBaran">Proszę Panów, raport policyjny mówi o tem, że było tylko 16 powiatów. Ja twierdzę, że było ich więcej niż dwa razy tyle. Raport policyjny obejmuje wyłącznie te powiaty, gdzie była pacyfikacja masowa, gdzie były masakry, powiaty, które notowano w prasie. Szereg powiatów południowo-podolskich jak powiat czortkowski, kopyczyński, zaleszczycki, nie figuruje jako powiaty, objęte pacyfikacją. Tak samo powiaty na południe od Dniestru na t. zw. Pokuciu nie były objęte wykazem, a więc w mniemaniu Panów w powiatach tych był zupełny spokój i żadnych gwałtów na ludności ukraińskiej tam nie popełniano.</u>
          <u xml:id="u-41.18" who="#PBaran">Proszę Panów, cały czas w sierpniu, bo w sierpniu, względnie z końcem lipca były pierwsze podpalenia, ja sam w swej własnej praktyce jako adwokat miałem dużo takich faktów. Pan referent Zdzisław Stroński wspomniał o kilku gminach podolskich, które należą do kompetencji sądu okręgowego w Tarnopolu, wspomniał o gminie Szyty pow. zbaraskiego, wspomniał o gminie Dobromirka pow. zbaraskiego, wspomniał o innych gminach pow. tarnopolskiego, wspomniał także o gminie Kurowce pow. tarnopolskiego, w której to sprawie śledztwo się toczy, a w połowie lutego będzie rozpisana rozprawa przed ławą przysięgłych w Tarnopolu. Zresztą na całym tym kolosalnym terenie, obejmującym więcej jak kilkadziesiąt dużych gmin, nie było ani jednego wypadku, żeby sąd tych, których aresztował, których trzymał w więzieniu czas dłuższy, żeby im wogóle cokolwiek udowodnił. Co więcej w tych wypadkach wszędzie stwierdzono, że aktów sabotażu nie było, że nie było ich w Szytach i w Dobromirce. Były podpalenia przez samych właścicieli w porozumieniu...</u>
          <u xml:id="u-41.19" who="#komentarz">(Głosy: To prowokacja! P. Radziwiłł: Niech Pan tego nie opowiada.)</u>
          <u xml:id="u-41.20" who="#PBaran">Nie jestem na Pańskim folwarku, tylko w Sejmie polskim. W tym wypadku, jak w Dobromirce, to była zwykła chałupa. Folwarków w Szytach i w Dobromirce niema już od dłuższego czasu. Wszędzie tam, gdzie aresztowano, aresztowano nie jednego, nie dziesięciu, a masowo, śledztwo zostało zatrzymane, umorzone i stwierdzono, że aktów sabotażu nie było, prócz dwóch wypadków, to znaczy w Zbarażu i w Kurowcach. Właśnie nam chodzi o to, żeby komisja wybrana przez Sejm zbadała tę sprawę. My podajemy szereg faktów, nie setki, ale tysiące faktów, że nie było tylko 400 gmin pacyfikowanych, było więcej jak tysiąc. O ile wiem, to jeszcze z początkiem września, może nawet z końcem sierpnia ówczesny wojewoda lwowski Gołuchowski, któremu proponowano przeprowadzenie tej pacyfikacji, odpowiedział, że pacyfikacji środkami policyjnemi, terorem, środkami masowych represyj, niszczeniem mienia, torturowaniem osób niewinnych, takiej pacyfikacji przeprowadzać nie będzie. To miało być powodem jego dymisji. Przy tem nie byłem, ale tak publicznie mówiono.</u>
          <u xml:id="u-41.21" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Czetwertyński.)</u>
          <u xml:id="u-41.22" who="#PBaran">Proszę Panów, zmieniono osobę wojewody, przyszedł człowiek, — osobiście go nie znam, zarzutów osobistej natury wobec niego nie podnoszę, — ale w każdym razie człowiek kultury rosyjskiej, a właśnie w całej historii lat ostatnich widzimy, że człowiek kultury niemieckiej i austriackiej takich faktów, jakie miały miejsce na terenie Państwa Polskiego w Brześciu, we Wschodniej Galicji, nie dopuściłby się.</u>
          <u xml:id="u-41.23" who="#komentarz">(Głos: Ładna kultura zachodnia, podpalanie!)</u>
          <u xml:id="u-41.24" who="#PBaran">P. Wojewoda Nakoniecznikof — samo nazwisko powiada, że jest moskalem z rodu — po porozumieniu się z dwoma innymi, wojewodami z Tarnopola i Stanisławowa i Ministerstwem Spraw Wewnętrznych zarządził pacyfikację. I, proszę Panów, całemi dniami, a może i tygodniami sprowadzano do Tarnopola, bo tam było główne centrum wypadków akcji pacyfikacyjnej, oddziały policyjne nocą, tylko nocą, i korzystając z tego, że koszary wojskowe po manewrach stały napół próżne, pakowano tam żołnierzy policyjnych, trzymano czas dłuższy, skompletowano do tysiąca czy do dwóch i wtedy akcję pacyfikacyjną zarządzono. I, proszę Panów, to wszystko jest w porządku, ale nie w porządku jest jedno: jest rozporządzenie, które zabrania do tej akcji pacyfikacyjnej używać wojska.</u>
          <u xml:id="u-41.25" who="#komentarz">(Głos: 1000 na 5.000.000.)</u>
          <u xml:id="u-41.26" who="#PBaran">Wojsko do akcji czysto policyjnego charakteru nigdy użyte być nie może. Jeszcze w styczniu roku 1919 wyszedł w tej mierze dekret czy rozporządzenie. Wojsko użyto rzekomo na manewry, i byliśmy, proszę Panów, świadkami ogłoszenia komunikatu urzędowego, że na terenie Wschodniej Galicji odbywają się obecnie manewry kawaleryjskie. Te pułki kawaleryjskie, względnie dywizjony konnej artylerii, które są stacjonowane na terenie DOK 6 Lwów mają odbyć osobne manewry, choć akurat na terenie Podola z końcem sierpnia i początkiem września zeszłego roku odbyły się wielkie kawaleryjskie manewry.</u>
          <u xml:id="u-41.27" who="#PBaran">Bezpośrednio po skończeniu tych manewrów zarządzono specjalne manewry razem z policją. I tutaj właśnie Rząd uchybił własnym przepisem, które wydał jeszcze w r. 1919, a więc w czasie wojny. W tym czasie bowiem wyszło zarządzenie, że wojsko do takiej akcji, do jakiej były użyte oddziały wojskowe na przeciąg trzech miesięcy: września, października i połowy listopada zeszłego roku, użyte być nie może.</u>
          <u xml:id="u-41.28" who="#PBaran">Teraz sposób przeprowadzenia akcji pacyfikacyjnej. Stwierdzam, że tutaj nie walka z sabotażem, z tą organizacją podpalań, której nikt nie pochwala, wobec której każdy z ukraińskich polityków zachowuje się negatywnie, nie wałka z tą organizacją podpalań, tylko walka z naszą kulturą, naszym postępem, walka z narodem ukraińskim była, przyczyną tych pociągnięć Rządu, które miały miejsce we wrześniu, październiku i listopadzie.</u>
          <u xml:id="u-41.29" who="#PBaran">Oto mały przykład: wchodzi do wsi nie jeden, nie dwóch, nie 50, a z reguły 100 lub 150 żołnierzy policyjnych, nie mających żadnych odznak, jakie posterunkowy w służbie mieć powinien, odznakę województwa, oraz numer swój osobisty. Tych wszystkich odznak ani wojewódzkich, ani osobistych żaden żołnierz, który brał udział w pacyfikacji nie miał, i p. Minister Składkowski łatwo może mówić: dajcie mi go, Panowie, a ja go ukarzę! Faktem jest, że go ukarać nie można dlatego, że ten, kto dopuścił się gwałtów, nadużyć, zbrodni, tego nie można wykryć z tej prostej przyczyny, że nie miał odznak, a gdy przyszedł do wsi, to także się nie legitymował.</u>
          <u xml:id="u-41.30" who="#PBaran">Drugi fakt. Gdy miała być przeprowadzona pacyfikacja pewnych osób, czy instytucyj, znikał miejscowy posterunek, bo miejscowy posterunek odpowiadał o tyle, że chłop, czy kierownik instytucji ukraińskiej miał możność dowiedzieć się nazwiska tych ludzi, którzy bili, katowali i niszczyli mienie. Taki oddział, który przychodził do wsi, miał spis wszystkich instytucyj kulturalnych, gospodarczych, oświatowych, istniejących na terenie danej gminy, miał spis wszystkich członków zarządu danej instytucji i pierwsze kroki były skierowane doi Proświty, do spółdzielni ukraińskiej, do lokalu innych stowarzyszeń kulturalnych czy oświatowych. Zawsze już był spis gotowy i zniszczywszy najpierw cały dorobek danej instytucji, szli następnie do tych ludzi, którzy w danej chwili stali na czele organizacji. I co więcej, tego u was nigdy nie było, ani pod zaborem rosyjskim, ani pod zaborem pruskim, bo w Austrii, w Galicji tego oczywiście być nie mogło. Proszę Panów, u nas w każdem towarzystwie jest portret Szewczenki, wisi portret Franki, wiszą portrety naszych innych poetów, innych działaczy — i zawsze oddział, który wchodził do lokalu Proświty, czy kooperatywy, rzucał się na ten portret Szewczenki, czy inny i niszczył go. Ani jednego wypadku niema w tysiącu z górą gminach, by zostały w tym lokalu Proświty czy kooperatywy niezniszczone portrety Szewczenki, lub Franki.</u>
          <u xml:id="u-41.31" who="#PBaran">Dalej, proszę Panów, dnia 15 września zeszłego roku, to było 5-go czy 6-go dnia pacyfikacji, byłem u p. Moszyńskiego, wojewody tarnopolskiego na audiencji razem z szeregiem najwybitniejszych przedstawicieli tarnopolskiego ukraińskiego społeczeństwa. Wtedy już mieliśmy fakty straszne, wtedy już była pacyfikacja na całym terenie pow. tarnopolskiego w miejscowościach Gaje Wielkie, Chodaczków Mały, Czernielów Ruski, Dyczków, Petryków, Kulkowce, Proniatyn, Kurówce i w szeregu innych wsi.</u>
          <u xml:id="u-41.32" who="#PBaran">Z każdej wsi mieliśmy już wtedy relacje. Poszkodowani przychodzili do ukraińskich adwokatów, a teraz w każdem mieście mamy ukraińskich adwokatów, przychodzili ludzie pobici, storturowani. Mam tu do użytku kilkadziesiąt świadectw lekarskich, napisanych przez lekarzy Polaków, Żydów, Ukraińców, które stwierdzają tę straszną masakrę, to straszne pobicie. Z tych świadectw przekonacie się Panowie, że jeszcze obecnie, po czterech miesiącach rany są niezagojone, że jeszcze teraz po czterech miesiącach co tydzień umiera człowiek z powodu pobicia w czasie pacyfikacji. Fakty te są tak straszne, jakich w historii stosunków polsko-ukraińskich w ostatnich czasach nigdy nie było.</u>
          <u xml:id="u-41.33" who="#komentarz">(Różne głosy na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-41.34" who="#PBaran">Zaraz tu do tego przejdę.</u>
          <u xml:id="u-41.35" who="#komentarz">(Głos: A Mikulińce?)</u>
          <u xml:id="u-41.36" who="#PBaran">Przychodzi większy oddział ludzi, więcej niż 100, w dniu 24 września zeszłego roku do wsi Petryków, leżącej o 2 kl. od Tarnopola. Jak wszędzie indziej tak i tu akcja ta odbywała się nocną porą. Wpadano do czytelni Proświty, do spółdzielni i widząc portret Szewczenki...</u>
          <u xml:id="u-41.37" who="#komentarz">(Głos: Jużeśmy słyszeli.)</u>
          <u xml:id="u-41.38" who="#PBaran">...niszczono go. Np. w lokalu spółdzielni w Petrykowie zastano człowieka, który równocześnie prowadził sklep spożywczy tej spółdzielni, a człowiek ten za czasów przedwojennych był na swoim terenie wielkim panem, bo był wachmistrzem żandarmerii austriackiej, otóż był to człowiek kulturalny, człowiek mający więcej niż 60 lat, a więc staruszek nazwiskiem Mitręga. I tego człowieka, nic nikomu nie winnego, bito kolbami, kazano mu zdjąć portret Szewczenki, a gdy on tego nie chciał uczynić, bito po raz drugi i pod groźbą dalszego bicia zmuszono zdjąć ten portret. I teraz zmuszano go powtarzać — to było najstraszniejsze — nikt z was, proszę Panów, którzy byli na terenie zaborczym rosyjskim, czy pruskim podobnych słów od żandarmów pruskich czy rosyjskich nigdy nie słyszał.</u>
          <u xml:id="u-41.39" who="#komentarz">(Głos: Ale jak było w 1918 r. tam u was.)</u>
          <u xml:id="u-41.40" who="#PBaran">Proszę Panów, do tego Mitręgi mówiono: mówcie teraz za mną: „Ty, Szewczenko, ty durak i materi twojej, gdzieś tam twoja Ukraina”.</u>
          <u xml:id="u-41.41" who="#komentarz">(Głos: Po polsku.)</u>
          <u xml:id="u-41.42" who="#PBaran">Na tem jeszcze nie koniec. Kazali mu zdejmować portret Franki i ta sama historia powtarza się na nowo. Już gdy to zrobiono i portrety zniszczono, wyprowadzono tego staruszka przed dom czytelni i bijąc go kolbami, kazano śpiewać: „Tu pagórek, tam dolina... gdzieś tam nasza Ukraina”. Mogę Panom opowiedzieć liczne podobne fakty. Te wszystkie fakty stwierdziłem sam osobiście. Byli u mnie w mojej kancelarii adwokackiej poszkodowani, to opowiadali pobici.</u>
          <u xml:id="u-41.43" who="#PBaran">W kilka dni później na terenie dalszym na wschód od Tarnopola, we wsi Szyty, zbaraskiego powiatu, zaszedł fakt jeszcze bardziej jaskrawy. Do tej wsi 27 września wjechał oddział policji i oddział wojska. Wieś ta jest bardzo kulturalna, jeszcze przed wojną w r. 1910 drogą składek wystawiła wielki pomnik Szewczenki i nawet w czasie wojny światowej, na terenie wojennych okopów, Moskale, którzy Szewczenkę więzili, pomnika nie ruszyli. Ten pomnik dopiero w czasie pacyfikacji zniszczony został zupełnie, nawet cokół zniszczono. Zniszczono ukraiński dom ludowy, czytelnię Proświty, dwa domy stary i nowy.</u>
          <u xml:id="u-41.44" who="#PBaran">Zerwano na nich dach, zniszczono urządzenie teatralne i salę teatralną. Zabrano ubiory teatralne, służące do amatorskich przedstawień. Mamy kilka sztuk, w których występują kozacy w strojach z czasów historycznych. Oczywiście do takiej sztuki trzeba osobnych ubiorów i te ubiory w czytelni były. Komendant ekspedycji rozkazał już po strasznem biciu, po masakrze, ubrać się zmasakrowanym w te stroje i pastucha gminnego, kulawego, idjotę, ubrano za hetmana, dano mu buławę i prowadzono z muzyką przez całą wieś i kazano śpiewać: „Tu pagórek, tam dolina, gdzieś tam nasza Ukraina”. Ten sam oddział z Szyt poszedł do wsi Dobromirki. W tej wsi w czasie święta Czesnego Chresta podczas nabożeństwa przed cerkwią i na oczach księdza, wójta, całej rady gminnej zaczęła się pacyfikacja, następnie nowa masakra. Taka sama masakra była w drugiej wsi Hniliczki, pow. zbaraskiego. Tam masakrowano w ten sposób, że wielu osobom, nie jednemu, nie dziesięciu, ale kilkudziesięciu — nazwiska są spisane — kazano położyć się, zaczęto ich bić na ławce, krew z nich ściekała, ludzie z bólu mdleli, kilka razy wodą ich oblewano. Podobnych wypadków było więcej.</u>
          <u xml:id="u-41.45" who="#PBaran">Na tem jeszcze nie koniec. Niszczono nie tylko mienie czytelni i spółdzielni, niszczono także i mienie prywatne. Spółdzielnie nie mają charakteru politycznego, nie podlegają nawet według ustawy władzom administracyjnym, nad niemi sprawują nadzór władze sądowe. I do takiej spółdzielni przychodzi oddział wojskowy czy policyjny, rzuca wszystkie towary na jedną kupę, oblewa je naftą, i niszczy urządzenie. W ten sposób w kilka czy kilkanaście minut zniszczono cały dobytek nieprywatny, dobytek nieraz prawie dwu pokoleń, bo były spółdzielnie, które od lat 20–30 istniały. Niszczono wszystko jednym zamachem. Jeden z licznych wypadków.</u>
          <u xml:id="u-41.46" who="#PBaran">W Nowem Siole pow. zbaraskiego, gdzie istnieje sąd powiatowy, o godzinie 12-tej wpadło conajmniej 100 policyjnych żołnierzy i wszystkich ukraińskich inteligentów, jacy tam byli, a tam jest dwóch adwokatów, dwóch aplikantów adwokackich, dwóch lekarzy, inżynier, notariusz, jego zastępca i ksiądz — spacyfikowano w następujący sposób: wyciągnięto zastępcę notariusza o północy na dwór, bito go tak strasznie, że krzyki jego było słychać w drugiej wsi i dopiero znajomy Polak sędzia na prośbę żony po prawie godzinnem katowaniu uwolnił go z tej opresji. Był wypadek w tej samej wsi, że pacyfikanci wpadli do kancelarii adwokata d-ra Kałyna, człowieka liczącego zgórą lat 60, który się do polityki nigdy nie mieszał; w kancelarii go nie było, był tylko jego koncypjent i jemu wymierzono kilkadziesiąt buków. Nowe maszyny do pisania polską i ukraińską, całe urządzenie kancelaryjne zostało zniszczone. Podobnie było z każdym ukraińskim inteligentem w tej miejscowości. Wpadnięto i do księdza Malucy. Przypadek chciał, że tej nocy nocował u niego wyższy urzędnik państwowy Polak, który przyjechał tam w urzędowych sprawach i on to wziął go w obronę i uratował księdza przed pacyfikacją t. zn. skatowaniem.</u>
          <u xml:id="u-41.47" who="#PBaran">Odczytam Panom zeznania jednego z naszych kolegów. Na sali jest obecny nasz kolega poseł Aleksy Jaworski. Jego także spacyfikowano. Opis jest straszny. Jego słowa, które on sam spisał, brzmią tak: dnia 28 września 1930 r. przyjechał do Podhajec oddział policji państwowej, celem przeprowadzenia pacyfikacji. Pacyfikacja polegała na tem, że posterunkowi udawali się do domów obywateli narodowości ukraińskiej, tam przeprowadzali rewizję, a następnie pod pozorem spisania protokółu zabierali tych obywateli do budynku magistrackiego. Tam ich bito i katowano, przytem bito ich po dwa lub trzy razy, a następnie wieczorem wszystkich zwolniono. W Podhajcach wybito w taki sposób 30 ludzi przeważnie z inteligencji.</u>
          <u xml:id="u-41.48" who="#komentarz">(Głos: A ile karabinów znaleziono?)</u>
          <u xml:id="u-41.49" who="#PBaran">Między innemi pobito i mnie także, bito mnie dwukrotnie, przytem nałożono mi na ręce kajdanki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-42">
          <u xml:id="u-42.0" who="#WicemarszałekCzetwertyński">Panie Pośle, poseł Jaworski jest zapisany do głosu, więc o wiele lepiej będzie, jeżeli on sam to przytoczy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-43">
          <u xml:id="u-43.0" who="#PBaran">I tak go bito, że leżał półtora miesiąca w łóżku ciężko chory. W tym samym pow. podhajeckim wielu księży grecko-katolickich spacyfikowano, jak ks. Mandzij, ks. Czolij, ks. Sodomora, ks. Hołowiński i inni tak, że np. ks. Mandzij z Bohatkowiec dotychczas jeszcze jest chory.</u>
          <u xml:id="u-43.1" who="#komentarz">(Głos: A Pan chwała Bogu zdrów.)</u>
          <u xml:id="u-43.2" who="#PBaran">Proszę Panów, zaszedł fakt niebywały w czasach obecnych w historii stosunków kościoła katolickiego, przynajmniej w państwach kulturalnych. Myśmy się zwracali do kompetentnych władz w sprawie zarządzeń pacyfikacyjnych. Prasa ukraińska, opinia ukraińska, zrzeszenia ukraińskie, partie polityczne, które mają odpowiedzialność, wogóle odpowiedzialne czynniki ukraińskie robiły wszystko w tej sprawie. Nie było tylko żadnego wówczas czynnika rządowego, któryby to zrozumiał. Gdyby wówczas w samym początku, jeszcze z końcem września, zaprzestano pacyfikacji, byłoby inaczej. Jestem pewny, że gdyby nie było pacyfikacji i tego, co ona przyniosła — to możeby stosunki inaczej się ułożyły.</u>
          <u xml:id="u-43.3" who="#komentarz">(Głos: Trzy razy więcej byłoby spalone.)</u>
          <u xml:id="u-43.4" who="#PBaran">Deputacja w Tarnopolu w dniu 25 września r. z. wszystkie znane wówczas fakty przedłożyła wojewodzie p. Moszyńskiemu. Przytem był obecny wicewojewoda p. Gintowt-Dziewałtowski, i naczelnik bezpieczeństwa p. Żyborski i im to wówczas podano te wszystkie znane fakty, szereg imion i nazw wsi z najbliższej okolicy pow. tarnopolskiego, które w każdej chwili łatwo było zbadać. P. Żyborski wszystko to zapisał, ale dochodzeń żadnych następnie nie było.</u>
          <u xml:id="u-43.5" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Skąd Pan wie, że nie było?)</u>
          <u xml:id="u-43.6" who="#PBaran">Sam jako adwokat wniosłem szereg doniesień i dotychczas także niema żadnego wyniku. Gdybyśmy mieli nazwiska pacyfikatorów, to oczywiście zrobilibyśmy z tego użytek.</u>
          <u xml:id="u-43.7" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Podajcie imiona tych, co podpalali.)</u>
          <u xml:id="u-43.8" who="#PBaran">Ale ponieważ ich nie mamy, więc tego zrobić nie możemy.</u>
          <u xml:id="u-43.9" who="#PBaran">I to, o czem wspominał p. Minister Spraw Wewnętrznych Składkowski: dajcie winnych, a będą ukarani! — to trudno to zrobić, bo winnych trudno wyszukać, ich nazwisk nie znamy. Tu jest pewna analogia z tem, co nam zarzucacie. Panowie mówią, wyście winni, bo wyście taki stan psychologiczny stworzyli w Galicji Wschodniej,...</u>
          <u xml:id="u-43.10" who="#komentarz">(Głosy: W Małopolsce. Galicji niema, tylko Małopolska.)</u>
          <u xml:id="u-43.11" who="#PBaran">...że na tem tle mogą się rodzić zjawiska, jakie były w jesieni ub. r. I tu nikt z nas Panów nie wini, że Panowie nie podają nazwisk tych pacyfikatorów, bo ich nie znacie, nie macie z nimi nic wspólnego. Tak samo nie macie prawa żądać od nas, ażebyśmy znali nazwiska członków tajnych „podpolnych” organizacji, które uprawiały sabotaż.</u>
          <u xml:id="u-43.12" who="#komentarz">(Głos: Ale to jest akcja masowa. Wrzawa.)</u>
          <u xml:id="u-43.13" who="#PBaran">Walka ideowa ma również środki parlamentarne. Panowie, którzy byli w bojowych organizacjach przedwojennych na terenie dawnej Kongresówki, dobrze o tem wiedzą.</u>
          <u xml:id="u-43.14" who="#komentarz">(P. Arcyszewski przerywa. P. Wawrzynowski: Jak palili, to Arcyszewski siedział cicho. P. Śledziński: To Pan powinien się wstydzić, powinien się spalić ze wstydu. Głos: Kompromitujecie Polskę na całym świecie. Głos na ławach B. B.: Do Berlina. Wrzawa.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-44">
          <u xml:id="u-44.0" who="#WicemarszałekCzetwertyński">Proszę niech Pan kończy swoje przemówienie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-45">
          <u xml:id="u-45.0" who="#PBaran">Proszę Panów, o całym szeregu faktów Panowie mogą znaleźć bliższe wiadomości w motywacji naszego wniosku. To jest tylko bardzo drobna część, niebardzo nawet jaskrawa, bo wiele faktów w różnych gminach jest o wiele jaskrawszych niż podane w tym hektografowanym egzemplarzu, który niektórzy Panowie mogli mieć w swoim ręku.</u>
          <u xml:id="u-45.1" who="#PBaran">Panowie z B. B. łączycie nie tylko ideologicznie, lecz nawet faktycznie nasze życie w całej Wschodniej Galicji,...</u>
          <u xml:id="u-45.2" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Małopolsce.)</u>
          <u xml:id="u-45.3" who="#PBaran">...życie ukraińskie w Polsce obecnej z temi faktami, które mają miejsce zagranicą. Myślę, że tak sprawy stawiać nie można. Jeżeli p. Stroński tak sprawę postawił, to uczynił to świadomie zupełnie mylnie. Zarzucam złą wolę p. Strońskiemu, bo tylko zła wola dyktowała mu te słowa i ten ton namiętny, którym przemawiał. W tym tonie, w jakim mówił p. Stroński, w Izbie Poselskiej przemawiać się nie powinno. Łączycie sprawę ukraińską z Berlinem. Stara piosenka. Jeszcze w roku 1865 czy 1866 w pierwszym sejmie galicyjskim poprzednik p. Radziwiłła p. Borkowski, szlachcic tak samo z szlachcica, jak Radziwiłł, powiedział: „Niema Ukrainy, jest tylko Polska i Moskwa. Ukraińcy, Rusini, to jest wymysł austriacki”. Teraz jest postęp. Przed wojną wynaleźli nas podobno Austriacy, teraz już mówi się, że nami się opiekują ludzie z Berlina. Naród tak wielki, większy od polskiego, ze starą kulturą, starszą od waszej...</u>
          <u xml:id="u-45.4" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
          <u xml:id="u-45.5" who="#PBaran">Tak jest, na Wawelu są stare napisy w naszym języku, w języku ruskim i łacińskim, Naród tak wielki, na bogatej ziemi, mający dostęp do morza i do świata, naród ten nie może być narzędziem ani Austriaków, ani Niemców, naród ten żył, żyje i żyć będzie, bo żyć chce.</u>
          <u xml:id="u-45.6" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Ale niech nie podpala!)</u>
          <u xml:id="u-45.7" who="#PBaran">Proszę Panów, łączenie sprawy naszej, sprawy ukraińskiej ze sprawą Berlina, ze sprawą UWO, jest świadomem naciąganiem sprawy,...</u>
          <u xml:id="u-45.8" who="#komentarz">(Przerywania na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-45.9" who="#PBaran">...w tym celu, aby nas kompromitować. Proszę Panów, zawsze i wszędzie wszystkie nasze organizacje, wszyscy ludzie, którzy nie należą do obozu podziemnych organizacyj, wszyscy ci nic wspólnego z tem nie mieli i nie mogli mieć. Nie możecie od nas żądać byśmy byli niczem więcej, jak tylko posterunkowymi polskimi; żaden z nas posterunkowym polskim nie będzie. Na to Państwo ma policję, na to Państwo ma sądy. Jesteśmy pewni, że gdyby nawet były inne metody, inne właściwe sposoby zarządzone z początkiem września, czy końcem sierpnia, a nie ta masowa masakra, obejmująca dziesiątki tysięcy ludzi skatowanych, — efekt byłby inny. I dziś nie potrzebowalibyśmy mówić, że takie stosunki i takie fakty mogły się dziać w r. 1930.</u>
          <u xml:id="u-45.10" who="#PBaran">Proszę Panów, całą swoją siłę czerpiemy w wierze w nasze zmartwychwstanie. My wierzymy i jesteśmy pewni, że tak, jak wy i każdy inny naród, który otrzymał to, do czego dążył i my to otrzymamy. Każdy z nas jest pewny, że to nasze dążenie będzie zrealizowane. Równocześnie zdajemy sobie sprawę z tego, że stoimy na gruncie legalnym, jako stronnictwo legalne, stoimy na stanowisku walki legalnej i wychodząc z tego stanowiska, potępiamy ten sposób walki, o którym mówił p. poseł Zdzisław Stroński.</u>
          <u xml:id="u-45.11" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Trzeba było to w lipcu powiedzieć.)</u>
          <u xml:id="u-45.12" who="#PBaran">A teraz twierdzenia i cały tenor przemówienia p. Zdzisława Strońskiego zmierza w tym kierunku, że byłoby wszystko dobrze, bo ludność ukraińska jest dobra, z rządów zadowolona, ale tylko jest ktoś taki, który stara się to zadowolenie zamienić w niezadowolenie. Takich u nas niema, bo o ile ludność ukraińska po wsiach, miasteczkach i miastach jest niezadowolona, to przyczyną tego są te stosunki anormalne, nieludzkie nawet, które panują na tych ziemiach, od lat 12, względnie od lat 10. Według naszego zdania tak być dalej nie może. Według naszego zdania, przyjęcie wniosku mniejszości da możność naprawienia wielu kwestyj, o których mówił p. Zdzisław Stroński, o których mówiłem ja, a które były oświetlone z innego stanowiska. Da to pewne porównania, wykryje tych sprawców, którzy w żadnym wypadku czci i honoru Panom nie przysparzają. Mam, proszę Panów, cały szereg faktów znęcania się.</u>
          <u xml:id="u-45.13" who="#komentarz">(Głosy: Przez podpalanie?)</u>
          <u xml:id="u-45.14" who="#PBaran">Muszę jeszcze wspomnieć o t. zw. manewrach wojskowych we wrześniu i październiku 1930 r. na terenie Galicji Wschodniej.</u>
          <u xml:id="u-45.15" who="#komentarz">(Głosy: Nie ma takiej.)</u>
          <u xml:id="u-45.16" who="#PBaran">Byliśmy w mniemaniu, że to faktycznie były tylko manewry sui generis, gdyż tak stwierdziły i miejscowe władze administracyjnej i oficjalne ogłoszenia. Nikt inny, tylko p. Suchenek z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, na konferencji prasowej w dniu 10 października 1930 r., twierdził publicznie, że zarządzone w drugiej połowie września b. r., t. j. 1930 r., manewry kawalerii na terenie D. O. K. VI. już się skończyły i dały wynik pożądany. Tymczasem mijały tygodnie i te manewry, wbrew temu, co o nich mówił p. Suchenek, jakoby były przerwane i cofnięte, trwały bez przerwy.</u>
          <u xml:id="u-45.17" who="#PBaran">Ta konferencja była dla zagranicy, była potrzebna dla zagranicy. My nic nie mamy do eksportu zagranicę.</u>
          <u xml:id="u-45.18" who="#komentarz">(Przerywania. Głos na ławach B. B.: Tylko posłanki macie.)</u>
          <u xml:id="u-45.19" who="#PBaran">Faktu pacyfikacji na terenie europejskim nie było nigdzie. Pacyfikacja miała i jeszcze ma miejsce na terenie Małej Azji, tam, gdzie Turcy obecnie niszczą i gnębią Kurdów. Tylko tam, na terenie Małej Azji, na terenie niedostępnym, wpół dzikim, tylko tam były stosowane środki pacyfikacyjne. Były one też stosowane przed kilku laty na wybrzeżu śródziemno-morskiem, gdzie pacyfikowały masowo Greków wojska dyktatora Kemala Paszy. Na terenie europejskim, prócz może Bałkanów jeszcze za dawnych czasów cesarstwa otomańskiego, pacyfikacji w tem rozumieniu i w tym kierunku, jak ją przeprowadzała władza polska we wrześniu, październiku i listopadzie roku zeszłego, nie było.</u>
          <u xml:id="u-45.20" who="#komentarz">(Przerywania. Głos na ławach B. B.: Bo też nie było setek podpaleń.)</u>
          <u xml:id="u-45.21" who="#PBaran">Jest faktem, że w pow. podhajeckim odbyły się manewry wojskowe w szeregu wsi, a najstraszniejsze piekło przeżyła wieś Boków, w której przez 6 dni pod dowództwem rotmistrza Tomaszowskiego, porucznika Zaremby i sztabowego Horowica ułani znęcali się nad bezbronną ludnością. Tu jest podany czas i nazwiska.</u>
          <u xml:id="u-45.22" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Ale jak się znęcali?)</u>
          <u xml:id="u-45.23" who="#PBaran">Ułani, nałapawszy ludzi i powiązawszy ich sznurami, na rozkaz porucznika Zaremby, wycinali wyszywki z koszul oraz żyletką golono brody i włosy. Pobitym ludziom kapral Gut kazał klękać i modlić się za zdrowie p. rotmistrza i prosić Boga, by pan rotmistrz długo żył i kabanów dobrze bił. Ale nie tylko za p. rotmistrza i porucznika kazał im modlić się, ale nawet za konia p. rotmistrza, by koń ten dobrze jadł. Każdy pobity musiał ładnie ukłonić się i podziękować, następnie sztabowy Horowic ułożył z pobitych pochód z księdzem Kabłakiem na czele, oprowadzał ich po wsi i kazał śpiewać „Jeszcze Polska nie zginęła”, zaś księdzu kazał dyrygować tym chórem skatowanych. Co dziesięć kroków kazał im siadać w błocie, następnie zaprowadziwszy ich do komórki, kazał im zrzucić buty i porównać nogi, poczem bił po piętach. Do komórki tej przychodzili ułani i pluli na pobitych, nazywając ich polską spluwaczką. Wieczorem wypędził p. Horowic bosych ludzi na kolące kamienie, kazał im klękać i modlić się do księżyca za konie pułkowe. Następnie kazał im udawać, że śpią i chrapać, potem krzyknął, że leci aeroplan i kazał wszystkim chować głowy w kamienie. Następnie wstawać i siadać; pobitemu już Wasylowi Hilijowi przypiekano nawet nogi lampą, a gdy katowany krzyczał, Horowic zatkał mu w usta laskę. Skatowanego Stefana Sabata włożono do jakiejś beczki i z wierzchu bito. Ze wsi wywieziono 60 fur owsa, 3 fury wiader i t. d. Podobnie było i gdzie indziej.</u>
          <u xml:id="u-45.24" who="#PBaran">Wezmę przykład z innego powiatu. Wspomniałem o wsi Hniliczki pow. zbaraskiego. Tam oddział kawaleryjski bił ludzi do krwi po kilka razy i robili to żołnierze. To nie były fakty sporadyczne, bo był system, stosowany w czasie pacyfikacji. I proszę Panów nikt z odpowiedzialnej władzy poszkodowanych nie wziął w obronę. Znane mi fakty podałem do wiadomości wojewodzie w Tarnopolu, a poseł dr Lewicki wojewodzie we Lwowie, — nasz kolega poseł Hałuszczyński jeździł do Warszawy, ale ani p. Premier, ani p. Minister Spraw Wewnętrznych, ani inni z wielkich ludzi tutaj przyjąć go nie chcieli.</u>
          <u xml:id="u-45.25" who="#PBaran">Tak samo tutaj chciał wypełnić swój kapłański obowiązek arcypasterza grecko-katolickiego kościoła ks. Metropolita Szeptycki. Był również w Warszawie i znowu nikt z kierowników go nie przyjął i nie wysłuchał.</u>
          <u xml:id="u-45.26" who="#PBaran">Proszę Panów, po raz pierwszy w nowoczesnem życiu kościoła katolickiego w państwie kulturalnem zaszedł fakt niebywały. Oto cały Episkopat grecko-katolickiego obrządku z 7-ma biskupami i metropolitą na czele wydał modlitwę osobną „Wowremia wsenarodnyja skorby” w języku staro-słowiańskim, to znaczy „W czasie wszechnarodowego bólu” i ta modlitwa była odmawiana przez cały szereg miesięcy, przez miliony ludzi od Sanu po Zbrucz, od Sokala po Karpaty.</u>
          <u xml:id="u-45.27" who="#PBaran">Tak ten naród nie miał u nikogo pomocy, był bity, rujnowany, katowany, jego mienie, jego instytucje, jego dorobek kulturalny, jego dorobek gospodarczy był niszczony.</u>
          <u xml:id="u-45.28" who="#PBaran">Proszę Panów, jaki był cel tego wszystkiego? Wszystko dzieje się na świecie z jakimś celem. Celem tego wszystkiego było przedewszystkiem zniszczenie, poderwanie naszej egzystencji, zniszczenie naszych ekonomicznych i kulturalnych instytucyj i stowarzyszeń, naszego dorobku.</u>
          <u xml:id="u-45.29" who="#PBaran">Z drugiej strony była sprawa zupełnie bliska, prosta, realna — sprawa wyborów. Były fakty takie, że zwoływano wójtów i w komunikatach urzędowych, w prasie sanacyjnej czytali Panowie napewno nieraz, że tam a tam, w tej a tej wsi, tego a tego powiatu, takiej a takiej gminy uchwalono dobrowolnie rozwiązanie czytelni „Proświty”, i rozwiązanie wszystkich instytucyj i stowarzyszeń ukraińskich, jakie istniały w tej gminie od dziesiątków lat.</u>
          <u xml:id="u-45.30" who="#PBaran">Proszę Panów, Panowie może w to i wierzyli, ale jak to wyglądało w praktyce, zaraz Panom powiem. W pow. tarnopolskim takie same zarządzenia miały miejsce. To samo było w pow. podhajeckim, zbaraskim, brzeżańskim, rohatyńskim i bóbreckim i innych. Gdy popatrzymy się na kartę trzech województw, to zobaczymy, że akcja strategiczna tak była urządzona, że z jednej strony tego samego dnia 21 września zeszłego roku wyruszyły oddziały policji i wojska ze Lwowa w kierunku powiatu bóbreckiego, tego samego dnia liczne oddziały policji państwowej i wojska wyruszyły z Tarnopola. Słyszałem z ust dość autorytatywnych, urzędowych, że t. zw. pacyfikacja miała objąć tylko kilka powiatów, a mianowicie pow. Bobrka, Rohatyn, Brzeżany, Podhajce — a następnie i Zbaraż. Nie minęło kilka dni, kiedy ta akcja ruszyła na zachód, północ i południe, dotarła pod Sokal i Przemyśl i na południe od Dniestru w kierunku Horodenki i Śniatyna. Że na oku były cele wyborcze — zaraz Panom powiem. Starosta wołał wójta i mówił tak: pierwsze żądanie — u was pacyfikacji nie będzie, jeżeli rozwiążecie wszystkie czytelnie i stowarzyszenia w danej gminie i jeśli głosy wasze padną na jedynkę, na listę rządową. Proszę Panów, cały szereg wsi pod tym terorem, ażeby nie dopuścić do zniszczenia poszedł za żądaniem starosty.</u>
          <u xml:id="u-45.31" who="#PBaran">Temu kolosalnemu zniszczeniu podlegali i prywatni ludzie. Były wsie, gdzie kilkadziesiąt gospodarstw zniszczono kompletnie, zniszczono urządzenia domowe, pierzyny, sprzęt, okna, drzwi, nawet ubranie. Niszczono i zboże, które chłop sobie zarobił, to wszystko było naftą oblane i zniszczone. A ludność wiejska wiedziała, jak te akty pacyfikacji w praktyce wyglądają. Oczywiście, tu i lam, nie wszędzie, były wypadki, że ludzie ci mówili: Tak, Panie Starosto, podpisujemy co Pan chce i do starostwa nadsyłano nieraz pismo, że ludność dobrowolnie „likwiduje” swoje instytucje. Zlikwidowano w ten sposób czytelnie Proświty. Starosta mówi: za mało. Zlikwidowano Sokił czy Łuh. Jeszcze za mało. Spółdzielni jeszcze trzeba — trzeba oświadczenia lojalności, i... że będą głosować na jedynkę, a także że mają wyrzec się wogóle Ukraińców, a chcą być tylko Rusinami, wreszcie, że żądają zaprowadzenia sądów doraźnych i stanu wyjątkowego. Właśnie, proszę Panów, to było dążeniem i zamiarem. Jeżeli do tego nie doszło, to nie dlatego, że Rząd tego nie chciał, lecz dlatego, że postawa ludności ukraińskiej, mimo tego strasznego piekła, jakiego naród ukraiński nigdy nie przeżywał, była jeszcze podstawą zrównoważoną, że naród ukraiński nie dał się sprowokować.</u>
          <u xml:id="u-45.32" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
          <u xml:id="u-45.33" who="#PBaran">Proszę Panów fakty te stały się głośne nie tylko tutaj, stały się głośne zagranicą.</u>
          <u xml:id="u-45.34" who="#komentarz">(Głosy: Aha, w Berlinie!)</u>
          <u xml:id="u-45.35" who="#PBaran">Nie, nie w Berlinie. Była w Tarnopolu i we Lwowie pani, która ma znaczny głos w świecie, sekretarka generalna Międzynarodowej Ligi kobiet dla pokoju i wolności, pani Szimpszenks z Genewy i druga członkini zarządu tej Ligi p. Openheimer. Były one na terenie pacyfikowanym i widziały te wszystkie ofiary.</u>
          <u xml:id="u-45.36" who="#komentarz">(Głos: A sterty spalone widziały?)</u>
          <u xml:id="u-45.37" who="#PBaran">One to zrobiły, że się pojawiły artykuły, wywołane wyłącznie tylko uczuciem ludzkości. Każdy kto widział te trupy, tę nędzę, to straszne zniszczenie, to chyba, gdyby miał tylko trochę ludzkości i serca, to by był po naszej stronie.</u>
          <u xml:id="u-45.38" who="#komentarz">(Głos: Nikogo nie zabito, co Pan bredzi?)</u>
          <u xml:id="u-45.39" who="#PBaran">Jest cały szereg trupów i zmarłych z powodu ran i cielesnych obrażeń odniesionych przy pobiciu. Nieraz czytając naszą prasę widzimy drobne ogłoszenia — zmarł z pobojów, bo więcej cenzura nie przepuści.</u>
          <u xml:id="u-45.40" who="#komentarz">(Głosy: Nie było trupów, wszyscy żyją.)</u>
          <u xml:id="u-45.41" who="#PBaran">Nie wszyscy, bo cały szereg poszło na drugi świat. Doszliście do tego, że państwo obce miesza się w sprawy wewnętrzne Państwa Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-45.42" who="#komentarz">(Głosy. Wyście tego chcieli.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-46">
          <u xml:id="u-46.0" who="#Marszałek">Panie Pośle, Pan przekroczył swój czas, proszę za 5 minut kończyć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-47">
          <u xml:id="u-47.0" who="#PBaran">Sześćdziesięciu kilku posłów angielskiej partii pracy, odniosło się do Genewy w sprawie pacyfikacji i tam się o tej sprawie mówić będzie. My żądamy jednego. Mamy prawo żądać spełnienia tych ustaw, które obowiązują nas wszystkich i dotrzymania tych międzynarodowych umów, które Państwo Polskie wzięło na siebie wobec ludności ukraińskiej. Więcej od Rządu nie żądamy, Państwo Polskie wzięło na się obowiązek i obowiązek ten spełnić musi. Gdyby te fakty, ta akcja pacyfikacyjna miała miejsce w roku 1922, nigdyby Rada Ambasadorów z 14 marca 1923 r. swego postanowienia, swej uchwały w sprawie Wschodniej Galicji nie wyniosła. Teraz po tem przeżyciu, po latach stoimy dalej, jak staliśmy w roku 1920 czy 1923, Pan Stroński wspominał tu o duchach z przed 8 czy 9 lat, ja podałem tu duchy z przed kilku tygodni, czy nawet dni. Lepiej duchów nie wywoływać, lepiej robić to, co mogą robić żywi, gdy my Wam podajemy fakty, żądamy jednego tylko: stwierdzenia tych faktów, wyświetlenia tych faktów. I Panowie te fakty chcecie skryć pod korzec. Tem robicie sobie kiepską przysługę. Lepiej będzie, by te straszne fakty, jakie miały miejsce w czasie miesięcy jesiennych wyjaśniła Komisja Sejmu, złożona z przedstawicieli grup sejmowych i by te fakty wyświetliła, a w dalszej już konsekwencji postarała się u Rządu o ukaranie winnych i o zadośćuczynienie dla pokrzywdzonych. Więcej niczego nie żądamy.</u>
          <u xml:id="u-47.1" who="#PBaran">Proszę o przyjęcie naszego wniosku mniejszości.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-48">
          <u xml:id="u-48.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Dubois.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-49">
          <u xml:id="u-49.0" who="#PDubois">Wysoki Sejmie! Sprawa pacyfikacji Małopolski Wschodniej i nasz stosunek do zagadnienia ukraińskiego był już obszernie umotywowany i oświetlony przez mojego przyjaciela politycznego p. Ciołkosza w Komisji Administracyjnej. Nie Chciałbym tutaj więc wracać do szczegółów, już poruszanych i chcę ograniczyć się jedynie do zasadniczego naszego stanowiska w tej sprawie. Niestety przemówienie p. posła Strońskiego z jednej strony, a z drugiej strony to, co mówił przedstawiciel Klubu Ukraińskiego wstrząsnęło mną, tak Panie Sanojca, wstrząsnęło mną i zdaje mi się, że wstrząśnie także całą uczciwą Polską.</u>
          <u xml:id="u-49.1" who="#komentarz">(Oklaski na lewicy i na ławach mniejszości. Wrzawa.)</u>
          <u xml:id="u-49.2" who="#PDubois">Zmusza to mnie, Szanowni Panowie, do może dłuższego zajęcia się tą sprawą.</u>
          <u xml:id="u-49.3" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
          <u xml:id="u-49.4" who="#PDubois">Zdaje mi się, proszę Panów, że najboleśniejsze, najbardziej uderzające może są dwa drobne fakty w chwili obecnej, kiedy dziś te rzeczy bezpośrednio przeżywam. Jeden fakt, który mnie tak boleśnie dotknął, to było wtedy, kiedy mówił p. poseł przedstawiciel Klubu Ukraińskiego. Nie wtedy nawet, gdy mówił o tych strasznych faktach torturowania, katowania, ale to, co mnie tak głęboko przejęło, to był ten moment, kiedy mówił o zrywaniu portretów Szewczenki. Fakt ten może jest drobny...</u>
          <u xml:id="u-49.5" who="#komentarz">(Wrzawa. Głosy: A zrywanie portretów Prezydenta i godeł państwowych? Przerywania i różne okrzyki.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-50">
          <u xml:id="u-50.0" who="#Marszałek">Proszę Panów o spokój.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-51">
          <u xml:id="u-51.0" who="#PDubois">...ale jest to fakt, który dla nas, którzy czciliśmy i czcimy naszych wielkich poetów, jest czemś strasznie bolesnem i upokarzającem, dla nas, jako Polaków.</u>
          <u xml:id="u-51.1" who="#PDubois">Drugim bolesnym faktem jest to, że jednak mimo wszystko, mimo mego Brześcia, ja myślałem, że wśród Was, gdy się będzie mówiło o tych bolesnych dla nas i dla Ukraińców sprawach, to znajdzie się u Was pewną powagę w odnoszeniu do tych zagadnień. Tymczasem spotkaliśmy się u Panów tylko z jakimś wesołym szubienicznym humorem i cynizmem. Kiedy się śmieliście z tego, jak kijami ludzi zmuszano, aby się za konie modlili, i kiedy śmieliście się i mówiliście do Ukraińców: „Mało wam jeszcze” lub „Teraz już nie będziecie podpalać” — to doszedłem do wniosku, że w sumieniach Panów honoru i jakiegoś poczucia godności Państwa szukać nie należy.</u>
          <u xml:id="u-51.2" who="#PDubois">Proszę Panów, my wypowiadamy się za wnioskiem Klubu Ukraińskiego, nawet, gdyby tylko 10% tych faktów było prawdziwe. A po Brześciu, my, niestety, wierzymy, że w Polsce mogą się dziać rzeczy całkiem, zdawałoby się, nieprawdopodobne. Sprawę tych faktów i tych oskarżeń Klubu Ukraińskiego należałoby do głębi zbadać i winnych tych strasznych gwałtów ukarać, nie tylko w imię zasad sprawiedliwości i prawa, ale w imię interesów Polski, kompromitowanej niestety ustawicznie przez Panów zagranicą i przez całe te rządy sanacyjne.</u>
          <u xml:id="u-51.3" who="#komentarz">(Wrzawa na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-51.4" who="#PDubois">I Szanowni Panowie, w imię polityki pokojowej, w imię zgodnego współżycia obu narodów ukraińskiego i polskiego, nie dziś, bo dziś jest ona niemożliwa, ale w przyszłości, gdy się Wasze niesławne rządy skończą,...</u>
          <u xml:id="u-51.5" who="#komentarz">(Okrzyki i przerywania na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-51.6" who="#PDubois">...chcemy wyjaśnienia sprawy pacyfikacji i ukarania winnych, chcemy, bo wierzymy, że wreszcie kiedyś zaistnieją lepsze stosunki między narodem polskim a narodem ukraińskim.</u>
          <u xml:id="u-51.7" who="#PDubois">Nie możemy być przecież krajem, w którym bezkarnie dzieją się takie przerażające rzeczy.</u>
          <u xml:id="u-51.8" who="#PDubois">P. Stroński wyszedł i wystąpił tutaj z prawdziwym talentem adwokata złej sprawy, ale wydaje mi się, że to przemówienie było obliczone nie dla tych, którzy te stosunki, jak ja, znają,...</u>
          <u xml:id="u-51.9" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Alboż Pan je zna?)</u>
          <u xml:id="u-51.10" who="#PDubois">...ale obliczone było wyłącznie na to, żeby się odbiło tam gdzieś za granicami Polski, tam, gdzie dla nas ta sprawa jest niesłychanie już przykra. Chodzi tu o zatarcie złego wrażenia zagranicą. P. Stroński ujął to całe zagadnienie w sposób bardzo „inteligentny”. Przedstawił nam oto, że na terenie Małopolski Wschodniej rozwijało się wszystko: kultura, organizacje gospodarcze w sposób niesłychanie wspaniały. Przyszli Ukraińcy i zaczęli podpalać.</u>
          <u xml:id="u-51.11" who="#PDubois">Ja się, proszę Panów, na chwilę zgadzam na te twierdzenia.</u>
          <u xml:id="u-51.12" who="#PDubois">Nie wchodzę w to, czy te wszystkie akty podpalania, przytoczone przez p. Strońskiego były dokonane przez sabotażystów. Być może, że tak było, ale może przecież przynajmniej część tego przypisać można zwykłym podpalaczom, którzy wszędzie się zdarzają, powiedzmy jednak, że te akty sabotażu były i ani na chwilę nie waham się stwierdzić, że my te akty sabotażu potępialiśmy i potępiamy, bo my chcemy innych metod walki o sprawiedliwość.</u>
          <u xml:id="u-51.13" who="#PDubois">Ale Panowie muszą się zgodzić z jednem: że jeżeli ktoś popełnił akt sabotażu, to jest podpalił stertę, czy stodołę, to za ten czyn zbrodniczy tylko on może odpowiadać. Tu jednak, niestety, mieliśmy do czynienia z zupełnie odrębnym, swoistym sposobem wymiaru sprawiedliwości. Ja pomijam to, że swobodny kulturalny rozwój organizacyj ukraińskich był całkowitą legendą, że nie tylko w okresie pacyfikacji rozbijało się sklepy i to sklepy nie z jakimiś karabinami, czy rewolwerami, ale sklepy niewinne, sklepy „Masłosojuza”. Działo się to nie tylko w 1930 r., ale działo się to również i w latach poprzednich.</u>
          <u xml:id="u-51.14" who="#PDubois">Proszę Panów, jeżeli znaleźliście tysiąc kilkaset karabinów, to rzeczywiście jest to niepokojące dla spokoju i bezpieczeństwa publicznego, ale ja stwierdzam — nie mam niestety cyfr, ale przypuszczam, że p. Minister Składkowski potwierdzi, że i w Zachodniej Małopolsce i w Kongresówce od czasu do czasu, jak się zrobi na wsi rewizję, to pewna ilość karabinów zostanie znaleziona.</u>
          <u xml:id="u-51.15" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich.)</u>
          <u xml:id="u-51.16" who="#PDubois">A już, zdaje mi się, najmniejszem niebezpieczeństwem dla Państwa Polskiego były te 40 sztyletów, które znaleziono. Co do tych karabinów powiedzmy zresztą także, że to są dowody zbrodni. To w takim razie wniosek jest jeden: niech wszyscy właściciele znalezionych karabinów i w Małopolsce Wschodniej i gdzieindziej idą do kozy, niech wszyscy zostaną przez sąd ukarani, ale pytam co mają tu do czynienia ułani i ekspedycje?</u>
          <u xml:id="u-51.17" who="#PDubois">Referent p. Stroński powiedział, że cała akcja pacyfikacyjna to było wzięcie ludności w opiekę, powiedział tak dosłownie, bo ja notowałem, jeżeli się mylę, to proszę, aby p. referent zaprzeczył i powiedział, że Rząd innej drogi nie miał. Jakto? Rząd, ten silny Rząd, ten Rząd dyktatorski nie ma środków na to, ażeby tę zbrodnię nielegalnego posiadania broni, czy zbrodnię podpalania, czy zbrodnię sabotażu w normalnej drodze wymiaru sprawiedliwości ukarać? To Rząd musi koniecznie, Panie Ministrze, wojsko do tego wysyłać? To Rząd musi masowo katować ludzi, to muszą funkcjonariusze państwowi zdzierać portrety Szewczenki, to muszą demolować lokale i przeprowadzać „dobrowolną”, w cudzysłowie, likwidację wszystkich stowarzyszeń ukraińskich pod grozą i przymusem? Jeśli Rząd nie ma tej siły, żeby w drodze normalnej zbrodnię ścigać i karać, to taki rząd jest słaby, a jeśli jest słaby, niech rząd taki ustąpi.</u>
          <u xml:id="u-51.18" who="#PDubois">Szanowni Panowie, pod jednym względem popełniacie tutaj głęboką niesprawiedliwość. Nie chciałbym się omylić, albo w ostatnich dniach sierpnia, albo, w pierwszych dniach września ukazało się oficjalne oświadczenie Unda, które odgradzało się całkowicie od akcji sabotażowej. Więc, proszę Panów, Wy nie macie prawa obwiniać całego narodu ukraińskiego, jakoby on te rzeczy popełniał.</u>
          <u xml:id="u-51.19" who="#komentarz">(Wrzawa na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-51.20" who="#PDubois">Nie macie prawa w ten sposób swe porachunki z narodem ukraińskim załatwiać. Ze strony narodu ukraińskiego mieliśmy do czynienia — jeżeli bierzemy ciągle to, co p. Stroński opowiada — za prawdę, z czynami jednostek, czy pewnych organizacyj;...</u>
          <u xml:id="u-51.21" who="#komentarz">(Głos: Kierowanych.)</u>
          <u xml:id="u-51.22" who="#PDubois">...ze strony pacyfikatorów polskich mieliśmy do czynienia z Rządem jako takim, i tutaj, Panowie, tkwi ta największa różnica, tu się kończy tragedia narodu ukraińskiego, tu się zaczyna tragedia narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-51.23" who="#komentarz">(Oklaski na ławach P. P. S.)</u>
          <u xml:id="u-51.24" who="#PDubois">Bo, proszę Panów, zdaje się, że naszem dążeniem w latach ubiegłych, kiedyśmy jeszcze tej niepodległości nie mieli, jak i potem, kiedyśmy o tę niepodległość walczyli na froncie bolszewickim, to naszem dążeniem było, ażeby z Polski stworzyć kraj europejski i żeby u nas azjatyckie metody pacyfikacji miejsca nie miały i mieć nie mogły. P. Stroński cieszy się ze spokoju na Ukrainie.</u>
          <u xml:id="u-51.25" who="#komentarz">(Głos: Gdzie na Ukrainie?)</u>
          <u xml:id="u-51.26" who="#PDubois">Przepraszam, pomyłka. Z pokoju w Małopolsce Wschodniej.</u>
          <u xml:id="u-51.27" who="#komentarz">(Głosy na ławach B. B.: Tak, tak.)</u>
          <u xml:id="u-51.28" who="#PDubois">Radość, wydaje mi się, nie ma podstaw. I przed burzą bywa spokój i na cmentarzach bywa spokój.</u>
          <u xml:id="u-51.29" who="#komentarz">(Głos: To już Ciołkosz mówił.)</u>
          <u xml:id="u-51.30" who="#PDubois">Nie byłem na Komisji Administracyjnej. I dlatego tym „spokojem” cieszyć się nie można. Myślę, że ten spokój Panowie nie na długo osiągnęliście i przez ten przez was zaprowadzony rzekomo „spokój” kopiecie dół między narodem polskim i ukraińskim, stwarzacie trudności w rozwiązaniu tego trudnego zagadnienia ukraińskiego i ten „spokój” Państwu naprawdę nie przyniesie żadnych korzyści.</u>
          <u xml:id="u-51.31" who="#PDubois">Jeżeli Szanowni Panowie mówią o swobodzie w Małopolsce Wschodniej,...</u>
          <u xml:id="u-51.32" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
          <u xml:id="u-51.33" who="#PDubois">...jaka tam rzekomo panuje, jeśli mówicie zresztą to samo o całej Polsce, to ta swoboda jest tak „dobrowolna”, jak dobrowolne było rozwiązywanie się organizacji ukraińskich pod grozą teroru.</u>
          <u xml:id="u-51.34" who="#PDubois">Swoboda Polski da się dziś scharakteryzować w jednem krótkiem słowie „Brześć”.</u>
          <u xml:id="u-51.35" who="#PDubois">Tego wszystkiego, co się działo w Małopolsce Wschodniej, przytaczać nie potrzebuję. Są fakty umieszczone we wniosku, przedstawiciele ukraińscy przytaczali też nowe materiały.</u>
          <u xml:id="u-51.36" who="#PDubois">Nie mamy żadnych złudzeń. Panowie macie tu większość i uchwalicie to, co będziecie chcieli, uchwalicie ten swój wniosek, przechodząc nad całą tą tragedią narodu ukraińskiego i tragedią narodu polskiego do porządku dziennego. Przecież to jest znana rzecz, że nawet Wasz organ prawie oficjalny „Cyrulik Warszawski” powiedział, że jesteście „bezpartyjnym batalionem w D. O. K. Sejm”.</u>
          <u xml:id="u-51.37" who="#komentarz">(Głos: A co mówi „Bocian”?)</u>
          <u xml:id="u-51.38" who="#PDubois">I dlatego my pod tym względem żadnych, ale to żadnych złudzeń nie mamy. Wystarczyło Panom zaledwie tych parę słów wyjaśnienia p. Ministra na Komisji. Gdybym ja naprzykład w mojej skromnej osobie był na jego miejscu, gdyby podniesiono przeciwko resortowi mnie podlegającemu tego rodzaju zarzuty, tobym wszelkiemi wyjaśnieniami służył zaraz i albo bym się przyznał do winy, albobym wszystkie zarzuty odparował.</u>
          <u xml:id="u-51.39" who="#komentarz">(Różne okrzyki. Okrzyk z ław B. B.: Przed panem Demantem będzie się pan tłumaczył.)</u>
          <u xml:id="u-51.40" who="#PDubois">Przed p. Demantem tłumaczyć się nie będę. Dziś właśnie p. Demant tłumaczy się przed sądem. Gdy przyjdzie moja kolej, to nie wątpię, że wyjdę z tych wszystkich opresji, w które mnie p. sędzia Demant ku uciesze Panów chce wpakować, zupełnie zwycięsko, nie tylko w mojem sumieniu, ale w sumieniu ogromnej większości obywateli. Wyjdę zwycięsko — nawet wtedy, kiedy „niezawisłe” sądy Wasze znowu mnie zechcą do więzienia wpakować.</u>
          <u xml:id="u-51.41" who="#PDubois">Otóż wystarczyło Panom tych parę wyjaśnień p. Ministra Składkowskiego na Komisji, bo Panowie myślą, że na tem ta rzecz się skończy. Może interes Wasz wymaga, żeby o tem milczeć, ale interes Państwa znowu domaga się, żeby tak lekko to wszystko nie było strawione. Dlatego też nad sprawą pacyfikacji do porządku dziennego nie przejdziemy, ani my, ani większość społeczeństwa polskiego.</u>
          <u xml:id="u-51.42" who="#komentarz">(Wrzawa. Różne okrzyki. Głos z ław B. B.: Wybory co innego pokazały.)</u>
          <u xml:id="u-51.43" who="#PDubois">Moi Panowie, nie powołujcie się na wynik wyborów, bo wynik wyborów, dzięki metodom ich przeprowadzania wcale nie znaczy, że macie większość społeczeństwa za sobą.</u>
          <u xml:id="u-51.44" who="#PDubois">Nie przejdzie do porządku dziennego nad tą sprawą pacyfikacji proletariat polski wiejski i miejski, nie przejdzie również historia.</u>
          <u xml:id="u-51.45" who="#PDubois">Muszę przyznać, że wniosek ukraiński właściwie tej sprawy też by nie rozstrzygnął, bo, proszę Panów, gdyby Rząd nawet przeprowadził śledztwo, to przeprowadzałby je p. Składkowski, a przecież nikt inny, jak p. Składkowski tę pacyfikację prowadził. Wątpię, czy skrzętne poszukiwanie winowajców pacyfikacji Małopolski Wschodniej, prowadzone przez p. Ministra Składkowskiego, znalazłoby winowajcę pacyfikacji tegoż p. Ministra Składkowskiego.</u>
          <u xml:id="u-51.46" who="#PDubois">Zdaje mi się, że gdyby przeszedł wniosek ukraiński, całe to śledztwo byłoby tak dobrze ukartowane i zaaranżowane, że winni albo nie znaleźliby się wcale, albo znaleźliby się w mikroskopijnej liczbie, a ci nawet, którzyby zostali znalezieni, — nie zostaliby ukarani, lub też, jak niektórzy, określmy delikatnie, „organizatorzy” Brześcia, dostaliby nowe medale i odznaczenia.</u>
          <u xml:id="u-51.47" who="#PDubois">Ale, proszę Panów, jeżeliby przeszedł wniosek ukraiński, to jeszczebyśmy przed Europą jako tako wyglądali.</u>
          <u xml:id="u-51.48" who="#komentarz">(Różne okrzyki.)</u>
          <u xml:id="u-51.49" who="#PDubois">My, jako Państwo, nie my, jako P. P. S., bo my tam mamy dobrą opinię.</u>
          <u xml:id="u-51.50" who="#komentarz">(Głos: Międzynarodówka.)</u>
          <u xml:id="u-51.51" who="#PDubois">Proszę Panów, z tą międzynarodówką, to jest taki stary kawał i tyle razy już odpieraliśmy go i wykazywaliśmy, że jeżeli chodzi o niepodległość Polski, to nikt inny, jak Marks, twórca międzynarodówki, najgłośniej w całej Europie o tę niepodległość walczył i w dużym stopniu ta międzynarodówka socjalistyczna do odbudowy niepodległości Polski się przyczyniła.</u>
          <u xml:id="u-51.52" who="#PDubois">Otóż, proszę Panów, ten wniosek wywołałby jakie takie wrażenie w Europie, W każdym razie uchwalenie wniosku ukraińskiego oświetliłoby całokształt tych zagadnień, ujawniłoby choćby część prawdy.</u>
          <u xml:id="u-51.53" who="#PDubois">Jeżeli Panowie tego wniosku nie uchwalicie, okażecie, że prawdy nie chcecie, nie chcecie się z nią spotkać. My przyjmujemy, że nawet wszystkie te fakty sabotażu ukraińskiego, podane przez p. Słońskiego, są prawdziwe, choć opierając się na doświadczeniach, moglibyśmy przypuszczać, a ja osobiście przypuszczam, że jest w tem tyle przesady policyjnej, że całość przez tę przesadę jest zamąconą. Ale czy to usprawiedliwia metody, stosowane przy pacyfikacji? Panowie z Rządu czynów nie negujecie, Panowie nie przeczycie temu, co opowiadają we wniosku i w mowach posłowie ukraińscy o tych metodach, usprawiedliwiacie tylko sprawę pacyfikacyjną koniecznością życiową, tak jak usprawiedliwialiście Brześć.</u>
          <u xml:id="u-51.54" who="#PDubois">Mówicie o tem, że trzeba było ukrócić sabotaż. Jedno z dwojga: albo mieliśmy do czynienia na terenie Małopolski Wschodniej z powstaniem ukraińskiem, to wtedy Wasza polityka dotychczasowa na terenie Małopolski Wschodniej okazuje się jeszcze bardziej groźną, niż ogólnie się sądzi obecnie, albo mieliśmy do czynienia z terorem poszczególnych, mniej lub bardziej licznych, ugrupowań ukraińskich. I w takim razie powstaje pytanie, które przy polemice z p. Strońskim poruszałem, jakim prawem wprowadza się zasady, nieuznawane w żadnem nowoczesnem cywilizowanem państwie, zasady odpowiedzialności zbiorowej i kary zbiorowej, kary bez śledztwa i sądu?</u>
          <u xml:id="u-51.55" who="#PDubois">I właśnie tutaj odpowiem pani posłańce na jej poprzedni okrzyk, Chcecie nas wepchnąć na pozycję obrony sabotażystów. To się Panom nie uda. Wcale tego rodzaju walki nie pochwalamy, ale musimy stwierdzić, że oceniamy nieco inaczej niż Wy, Panowie, źródła tych aktów sabotażu. Widzimy je nie tylko w nieopanowaniu rozwydrzonych młodych nacjonalistów ukraińskich, w mniej lub więcej prawdziwych bajeczkach o interwencji pieniędzy obcych, ale widzimy je w głównej mierze w bankructwie waszej polityki narodowościowej, noszącej wszelkie cechy eksterminacji.</u>
          <u xml:id="u-51.56" who="#PDubois">Przeciwko sabotażowi wypowiedziały się żywioły ukraińskie, wypowiedzieliśmy się my, wypowiedziała się polska demokracja, ale jeżeli wypowiedzieliśmy się przeciwko temu, to tak samo musimy potępić wasze, szanowni Panowie, metody w Małopolsce Wschodniej, tak zresztą jak potępia je zagranica,...</u>
          <u xml:id="u-51.57" who="#komentarz">(Wrzawa),</u>
          <u xml:id="u-51.58" who="#PDubois">...która o jedno pyta tylko wraz z nami: czy dla ukarania sabotażystów Państwo Polskie, które ma normalne, a potężne środki, potrzebowało się uciekać do tego rodzaju metod strasznych i szkodzących Polsce wewnątrz i zewnątrz?</u>
          <u xml:id="u-51.59" who="#PDubois">Panowie nam zarzucacie i doprawdy nieszczere łzy lejecie, że my, zajmując w tej sprawie stanowisko jasne i szczere, szkodzimy swojem stanowiskiem Polsce zagranicą. Proszę Panów, my głęboko ubolewamy, że po Brześciu i pacyfikacji opinia Polski zagranicą jest zła, ale to nie jest nasza wina, bo nie myśmy robili Brześć i nie myśmy pacyfikowali Małopolskę.</u>
          <u xml:id="u-51.60" who="#komentarz">(Wrzawa na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-51.61" who="#PDubois">Niech Panowie zrozumieją, i tu przepraszam p. Strońskiego, ale zdaje się, że powtórzę słowa p. Ciołkosza, że są pewne sprawy, które, czy my je będziemy poruszać, czy nie, będą głośne w całej Europie.</u>
          <u xml:id="u-51.62" who="#PDubois">Bez naszej woli i bez naszego przemawiania te głośne sprawy Brześcia i pacyfikacji omawiane byłyby zagranicą. Nikt nie przeszkodził, jak mówił, Panie Kolego Stroński, p. Ciołkosz, że sprawa Mateottiego, nieprzyjemna dla dyktatora Włoch — Mussoliniego, poruszona była w całej Europie, nikt nie przeszkodził, że sprawa Jakubowskiego była również omawianą w całej Europie, nikt, proszę Panów.</u>
          <u xml:id="u-51.63" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Ale my sprawy Częstochowy i tego mordu nie poruszamy.)</u>
          <u xml:id="u-51.64" who="#PDubois">Częstochowa jest czynem jednostki, to nie jest system.</u>
          <u xml:id="u-51.65" who="#komentarz">(Głosy: Ale tworzycie piątki.)</u>
          <u xml:id="u-51.66" who="#PDubois">Tam nie działał rząd, tam nie nadużyto dla ubocznych celów wymiaru sprawiedliwości, tam był odruch nieszczęśliwej jednostki, doprowadzonej przez Was do ostateczności, jednostki, która z wielką tragedią przeżywała, jak sztandary, które kochała i w które wierzyła, zostały podarte, jak lokal partii, do której należała i której wierzyła, został zdemolowany. Jednostka ta nie mogła tego ścierpieć, dokonała indywidualnie odruchu i sama sobie wymierzyła sprawiedliwość.</u>
          <u xml:id="u-51.67" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
          <u xml:id="u-51.68" who="#PDubois">Odpowiedzialność za tragedię częstochowską obarcza wasze sumienia, bo pierwszym napadem w Częstochowie był napad przez was dokonany na lokal P. P. S.</u>
          <u xml:id="u-51.69" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: A Jagodziński?)</u>
          <u xml:id="u-51.70" who="#PDubois">Proszę Panów, Jagodziński zrobił zamach bombowy bombą... która nigdy nie istniała. Sprawa Jagodzińskiego, to jest właśnie ta wasza bomba.</u>
          <u xml:id="u-51.71" who="#komentarz">(Głos: A Kraków w 1923 r.)</u>
          <u xml:id="u-51.72" who="#PDubois">O Krakowie nie mówmy, bo wtedy wielu z Was brało udział w Krakowie, niestety dla nas, po tej stronie barykady, co i my.</u>
          <u xml:id="u-51.73" who="#PDubois">Powtarzam wiec, że czybyście chcieli, czy nie chcieli, musielibyśmy się wszyscy spotkać z tem, że tak jak sprawa Mateottiego, tak jak sprawa Jakubowskiego, jak sprawa Sacco i Vanzettiego. poruszyła cały świat, tak samo sprawa Brześcia i sprawa pacyfikacji Małopolski cały świat będzie poruszała i zapożyczona od narodowo-demokratycznego obozu metoda monopolu na patriotyzm Panom nic nie pomoże, bo ponad frazesy, ponad obłudę, która bije ze słów Waszych, wzbija się sprawiedliwość.</u>
          <u xml:id="u-51.74" who="#komentarz">(Głos: To jest taki zagraniczny patriota.)</u>
          <u xml:id="u-51.75" who="#PDubois">Proszę Panów, jabym chciał właściwie na jedno tylko usłyszeć od Panów odpowiedź. Mnie i w sprawie Brześcia i pacyfikacji interesuje tylko jedno ludzkie zagadnienie. I tak, jak pytałem p. Ministra Michałowskiego o jedno tylko: Czy w Brześciu bito, czy nie bito, i jak będę go pytał o to do końca mojego życia, tak dziś zapytuję p. Ministra Składkowskiego: Czy w Małopolsce Wschodniej działy się podczas pacyfikacji te rzeczy, o których tu mówiono, czy się nie działy?</u>
          <u xml:id="u-51.76" who="#komentarz">(Oklaski na ławach P. P. S.)</u>
          <u xml:id="u-51.77" who="#PDubois">I dopóki na to nie otrzymamy odpowiedzi, będziemy ciągle o to pytać, aż cała ta historia w swej ohydzie i jaskrawości nie zostanie ujawniona.</u>
          <u xml:id="u-51.78" who="#PDubois">Cała kwestia pacyfikacji ma tło szersze, jest ona ogniwem w łańcuchu obecnego systemu dyktatury, gwałtem i siłą pragnącego rozwiązać konflikty narodowościowe, społeczne i polityczne.</u>
          <u xml:id="u-51.79" who="#PDubois">I Panowie, niestety, kiedyś inaczej o tych sprawach myśleliście. Właśnie siedzi przedemną p. Hołówko, a w ręku mojem znajduje się książka przez niego napisana, w której p. Hołówko pisał ongiś, ale już chyba w te rzeczy dziś nie wierzy, skoro na tych ławach zasiada: „Pozatem te pięć milionów w województwach kresowych stanowią w jednych przytłaczającą większość, a w drugich bardzo nieznaczną mniejszość. O polonizacji całych obszarów o zwartej, etnograficznie masie nie może być mowy. Zmarnowaną byłaby energia narodu polskiego, utopione byłyby olbrzymie środki z wręcz przeciwnym rezultatem, bo spotęgowaniem obrażonego i krzywdzonego uczucia narodowego, rozpaleniem nienawiści do narodu i państwa polskiego, gdybyśmy siłą wobec Ukraińców chcieli postępować.</u>
          <u xml:id="u-51.80" who="#komentarz">(Głos: To on w to wierzy.)</u>
          <u xml:id="u-51.81" who="#PDubois">Jak już próbowałem udowodnić, również beznadziejną byłaby polityka silnej pięści — przy pomocy wojska i policji”.</u>
          <u xml:id="u-51.82" who="#PDubois">Czy pacyfikacji Małopolski Wschodniej nie przeprowadzało wojsko i policja?</u>
          <u xml:id="u-51.83" who="#komentarz">(Głos: Ale to pisał inny Hołówko.)</u>
          <u xml:id="u-51.84" who="#PDubois">„Beznadziejną byłaby polityka silnej pięści”, — powiada p. Hołówko. Panie Ministrze Składkowski, Panie Prezesie Hołówko, obaj jesteście z B. B., pogódźcie się ze swoją odrębną polityką.</u>
          <u xml:id="u-51.85" who="#komentarz">(Głos: Niema żadnej rozbieżności. Oklaski na ławach P. P. S. Głos: Tamten Hołówko umarł.)</u>
          <u xml:id="u-51.86" who="#PDubois">A dalej pisze p. Hołówko, że: „przy pomocy wojska i policji nie utrzyma się w ryzach posłuszeństwa prowincji, gdzie mniejszości narodowe stanowią przytłaczającą większość, jak np. na Wołyniu”. Tak radził ongiś p. Hołówko, a jak teraz postępuje p. Składkowski? I gdy ja za chwilę zreferuję nasze zasadnicze stanowisko, będziecie Panowie krzyczeli, że ja wyprzedają Polskę i zdradzam ją. Dobrze, niech tak będzie, ale przynajmniej — powiedzmy, że wyprzedają Polskę wspólnie z p. Hołówką. Pozwolę sobie zacytować jego stanowisko w sprawie ukraińskiej, głoszone przed laty, coprawda, dawnemi, bo ośmioma. P. Hołówko pisze? „Otóż taką jedyną formą rozwiązania bolączki Wschodniej Galicji jest nadanie jej szerokiej autonomii terytorialnej. Przeciwko takiemu rozwiązaniu podnoszą energiczny protest zarówno Polacy, jak i Ukraińcy we Wschodniej Galicji”. „Galicja”, pisze p. Hołówko, a jak tu się powie teraz „Galicja”, to Panowie wielki krzyk przeciwko temu podnoszą. „To świadczy, — czytamy w książce p. Hołówki, — że ten projekt odpowiada potrzebie. Rzecz naturalna bowiem, że Polacy nie chcą rozstać się ze swym obecnym stanowiskiem narodowości zwycięskiej i panującej, — Ukraińcy chcą zamienić się rolami. Ale biada Polsce” — przestrzega p. Hołówko i ja przestrzegam z nim razem, ale z tym p. Hołówką z 1922 r. „Ale biada Polsce — jeśli interes państwowy będzie podporządkowywać się lokalnym interesom i wybujałym aspiracjom polskiej ludności w tej czy innej dzielnicy”.</u>
          <u xml:id="u-51.87" who="#PDubois">P. Hołówko się zmienił, on twierdzi, że się nie zmienił, że jest ten sam, ale w takim razie muszę powiedzieć, że między jego słowami a czynami, między praktyką a teorią sanacji jest przepaść. Ta przepaść między słowami a praktyką życia ujawnia się też u byłego wojewody Dunin-Borkowskiego, w jego ciekawych i charakterystycznych wywodach, jakie zamieścił niedawno, bo 16 stycznia tego roku w „Gazecie Porannej”. Pisał on między innemi, że teren Małopolski Wschodniej jest mieszany narodowo i powinien być terenem równouprawnionych. Potem powiada p. Dunin-Borkowski: „Dlatego uważałbym, że jak najsilniejsze podkreślenie charakteru mieszanego narodowo terytoriów tego typu, jest jedyną drogą racjonalną uświadomienia ludności, że na jakimś terenie nie żyje tylko sama. Stad łączenie terenów mieszanych narodowo z jednolitemi uważałbym dla przeprowadzenia asymilacji państwowej za nader szkodliwe, zwłaszcza, o ile to łączenie obejmowałoby kraje o odmiennej przeszłości historycznej i o silnej wyżynie kulturalnej,</u>
          <u xml:id="u-51.88" who="#komentarz">(Głos: Panie Pośle Dubois, czy Pan był choć raz w Małopolsce Wschodniej?)</u>
          <u xml:id="u-51.89" who="#PDubois">Tak, byłem tam, często, a między innemi byłem i tam, gdzie bojówki Pańskie działają, na terenie Borysławia.</u>
          <u xml:id="u-51.90" who="#PDubois">A dalej pisze p. Dunin-Borkowski: „Tereny mieszane narodowo, o ile posiadają samorząd, winne go posiadać ściśle w swych granicach, bez domieszki terenów jednolitych. Gdy jednak z konieczności geograficznej, gospodarczej, czy innej musiałyby wejść w obręb takiego samorządu i tereny jednolite, to winne być włączone tak tereny jednej, jak i drugiej narodowości, by charakter terenu mieszanego narodowo na nim się nie zatarł”. Tak pisze pan Hołówko, tak pisze były wojewoda Dunin-Borkowski, a praktyka to jest policjant i żandarm, którzy gwałtem i terorem załatwiają wszelkie konflikty narodowościowe na terenie Wschodniej Małopolski. Tak piękne były Wasze programy liberalne. Mówiliście ongiś wiele o federaliźmie. Gdzież teraz jest ten Wasz federalizm? Gdzie jest Pańska autonomia terytorialna, Panie Hołówko? Gdzie uniwersytet ukraiński, o którym tak wiele pisałeś Pan? Nie tylko nie widzimy tego wszystkiego, ale nie widzimy także, aby w tym kierunku cośkolwiek się robiło, aby był jakiś chociaż najmniejszy postęp.</u>
          <u xml:id="u-51.91" who="#PDubois">Gdy natomiast widzimy teraz pacyfikację, musimy powiedzieć, że między słowami Panów a rzeczywistością polska jest cała przepaść. Mówią na ziemiach Małopolski Wschodniej nie tylko jej przedstawiciele, czy to w Brześciu, czy tutaj na wolności, ale mówi także ludność, że nawet za endeckich czasów, kiedy panował, jak to wszyscy wówczas mówili „zwierzęcy nacjonalizm” — w gruncie rzeczy pozwolono wtedy i kulturalnie i gospodarczo jako tako temu narodowi ukraińskiemu się rozwijać, a teraz ten kulturalny i gospodarczy rozwój narodu ukraińskiego nie tylko podczas pacyfikacji, ale i przedtem był zahamowany. Przedtem było jedno przynajmniej: obowiązywało jakie takie prawo. Teraz zaś nie tylko p. Kostek-Biernacki ale i inni dygnitarze tego Państwa mówią, że prawo to jest taka rzecz, którą, gdy jest niewygodna, kładzie się do lamusa.</u>
          <u xml:id="u-51.92" who="#PDubois">I dlatego musimy powiedzieć, że w 13 roku niepodległości jesteśmy w tyle w stosunku do lat poprzednich, że tego pryncypalnego zagadnienia mniejszości narodowych, zagadnienia kwestii narodowościowej w Polsce Panowie nie tylko nie posunęliście naprzód, ale cofnęliście je znacznie w tył, utrudniając dalsze jego rozwiązanie. Fundamentalne to zagadnienie doszło teraz do szczytowego punktu i musi wreszcie ruszyć z miejsca.</u>
          <u xml:id="u-51.93" who="#PDubois">Żadnemi środkami administracyjnemi czy w stylu dokonanej pacyfikacji, czy w jakimkolwiek innym stylu, nie zdołacie tego zagadnienia rozwiązać, chociażby mianowany przedstawiciel narodu ruskiego i tak się sam mieniący, p. poseł Baczyński, powiedział, że wogóle nie istnieje kwestia ukraińska. Nie rozwiążą też Panowie tej kwestii zapomocą samosądu, do którego nawołuje Federacja Obrońców Ojczyzny, rozpętując groźną falę nienawiści narodowościowej na terenie Małopolski Wschodniej. Gwałt, teror i zastraszanie działać może na krótko i nie zawsze bywa skuteczne. Można, przyznam się Panom, zmusić obywatela, żeby stanął na baczność nawet przed butelką Madery.</u>
          <u xml:id="u-51.94" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Żebyś Pan czasem znów nie stanął na baczność.)</u>
          <u xml:id="u-51.95" who="#PDubois">Można coś nie coś dzięki takiej polityce skorzystać przy wyborach, ale wielkich problemów socjologicznych, wielkich problemów politycznych, wielkich problemów nacjonalistycznych, problemów gospodarczych Panowie rozwiązać tym terorem i gwałtem nie zdołacie i nie rozwiążecie. Dlatego stoicie, jak dzieci, bezradni przed kryzysem gospodarczym i przed kwestią bezrobocia i nie możecie sobie dać rady, żeby zaspokoić nędzę szerokich mas, nie umiecie, nie potraficie pod rządami dyktatorskiemu załatwić konfliktów narodowościowych, które tylko w demokratycznem państwie rozwiązane być mogą,</u>
          <u xml:id="u-51.96" who="#PDubois">Myśmy jeszcze w Sejmie ustawodawczym sformułowali swój program w kwestiach mniejszości narodowych i obecnie dążyć nadal będziemy do załatwienia tej sprawy, ustanowienia takich warunków, aby współżycie obu narodów było nie tylko możliwe, ale i harmonijne.</u>
          <u xml:id="u-51.97" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.; My też do tego dążymy.)</u>
          <u xml:id="u-51.98" who="#PDubois">Wniesiemy projekt ustawy autonomii terytorialnej w granicach Państwa Polskiego dla terenów, zamieszkałych przez ludność mieszaną polsko-ukraińską, o większości ukraińskiej. Wierzymy, że na tej płaszczyźnie zagadnienie dałoby się rozwiązać nie tylko w imię sprawiedliwości i godności naszego Państwa, ale także w imię dobrze zrozumianych interesów ludności polskiej i ludności ukraińskiej. Natomiast wraz z całym proletariatem wiejskim i miejskim, wraz z całym obozem demokracji polskiej, wraz z całą kulturalną Polską odgradzamy się od metod pacyfikacji, potępiamy je i przestrzegamy przed jej skutkami.</u>
          <u xml:id="u-51.99" who="#komentarz">(Oklaski na lewicy.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-52">
          <u xml:id="u-52.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Róg.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-53">
          <u xml:id="u-53.0" who="#PRóg">Wysoka Izbo! Klub Parlamentarny Posłów Chłopskich stwierdza, że, stojąc zawsze na stanowisku całości i jedności Państwa, a także zgodnego współżycia i współpracy wszystkich narodowości w naszem Państwie, — uznaje zapewnione Konstytucją równouprawnienie wszystkich obywateli Państwa i działalność mieszczącą się w granicach powyższych zasad.</u>
          <u xml:id="u-53.1" who="#PRóg">Klub uważa, że Państwo i Rząd nie mogą tolerować działań, zagrażających interesom Państwa, że jednak pociągani do odpowiedzialności winni być tylko istotni winowajcy.</u>
          <u xml:id="u-53.2" who="#PRóg">Klub nie może uznać natomiast za właściwe i zgodne z interesami Państwa metod, polegających na pociąganiu do odpowiedzialności zbiorowej całych gmin, czy grup społecznych i narodowych za wykroczenia jednostek lub poszczególnych organizacyj.</u>
          <u xml:id="u-53.3" who="#PRóg">Klub potępia w każdym razie przeprowadzanie masowych egzekucji policyjno-wojskowych i nie może aprobować nadużyć poszczególnych organów policji czy wojska.</u>
          <u xml:id="u-53.4" who="#PRóg">Dlatego, nie przesądzając prawdziwości faktów, podniesionych we wniosku Klubu Ukraińskiego — Klub Parlamentarny Posłów Chłopskich głosować będzie za wnioskiem, zmierzającym do zbadania sprawy i pociągnięcia do odpowiedzialności organów, które wbrew prawu dopuściły się karygodnych nadużyć w stosunku do niewinnej ludności.</u>
          <u xml:id="u-53.5" who="#komentarz">(P. Mackiewicz: W 1923 r. p. Tugutt groził pociągnięciem do odpowiedzialności zbiorowej.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-54">
          <u xml:id="u-54.0" who="#Marszałek">Przywołuję p. Mackiewicza do porządku.</u>
          <u xml:id="u-54.1" who="#Marszałek">Głos ma p. Ładyka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-55">
          <u xml:id="u-55.0" who="#PŁadyka">Wysoki Sejmie! W imieniu Klubu Ukraińskich Socjalistów-Radykałów będę mówił o patykacji, a nie o pacyfikacji, a to dlatego, że w rzeczywistości żadnej pacyfikacji nie było, ponieważ gruntu, podstawy, powodów do przeprowadzenia pacyfikacji nie było. Dlatego, proszę Panów, ja, przysłuchując się Waszemu oburzeniu, gdy moi poprzednicy mówili tak długo i tak wyczerpująco o pacyfikacji, czułem i rozumiałem, że Wyście się oburzali, dlatego, że w duszy Wy sami wiecie, że pacyfikacji żadnej nie było, że była patykacja.</u>
          <u xml:id="u-55.1" who="#PŁadyka">Proszę Panów, gdy przysłuchiwałem się argumentom referenta p. pos. Zdzisława Strońskiego, to sprawa dla mnie i dla każdego, kto szedł myślami swemi za jego argumentami, była jasną: Naród ukraiński ma zawdzięczać rządom polskim, że od kilkudziesięciu lat istnieje tow. „Proświta”, że istnieje gospodarcza instytucja „Silskyj Hospodar”, że rozwija się kooperacja, że są czytelnie, że naród ukraiński umie czytać, umie pisać i t, d., i t. d. To są argumenty p. pos. Zdzisława Strońskiego.</u>
          <u xml:id="u-55.2" who="#komentarz">(P. Z. Stroński: To nie jest ścisłe.)</u>
          <u xml:id="u-55.3" who="#PŁadyka">W ogólnej części, bo druga część była szczegółowa, jeszcze i o tem powiem.</u>
          <u xml:id="u-55.4" who="#PŁadyka">Tylko p. referent nie dokończył i zamiast powiedzieć jasno, że dlatego Panowie, żeście nie dziękowali, dlatego żeście tak nisko nie upadli jako naród, który swoją pracą tworzy swoje własne życie, i nie dziękowali za to rządom polskim i dlatego, że Panowie nie składaliście hołdów za to wszystko, co macie od kilkudziesięciu lat — dlatego trzeba było przeprowadzić to, co przeprowadzono w Galicji Wschodniej w miesiącach wrześniu, październiku i listopadzie. Ale wyręczył Was kto inny, a mianowicie żołnierz polski, bo kazał za to pracującemu narodowi ukraińskiemu całować tyłki końskie.</u>
          <u xml:id="u-55.5" who="#komentarz">(Głos: To nieprawda.)</u>
          <u xml:id="u-55.6" who="#PŁadyka">Nieprawda? Proszę przeprowadzić dochodzenie, niczego więcej nie chcemy, proszę tylko dopuścić do tego, żeby było przeprowadzone dochodzenie, a ja dziś gotów jestem, żeby mi Pan plunął w twarz, jeżeli to jest nieprawda.</u>
          <u xml:id="u-55.7" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Mogę to na zapas zrobić.)</u>
          <u xml:id="u-55.8" who="#PŁadyka">Proszę, ale trzeba wyciągnąć konsekwencje i vice versa.</u>
          <u xml:id="u-55.9" who="#PŁadyka">Proszę Panów, bezsprzecznie stoimy na tem stanowisku, i ja osobiście, że wolno władzy bezpieczeństwa zarządzić to, co ona uważa za właściwe w celu utrzymania porządku, ale w sposób prawny i w sposób ludzki. A nie było tu ani sposobu prawnego, ani sposobu ludzkiego, bo art, 98 obowiązującej Konstytucji wyraźnie powiada:</u>
          <u xml:id="u-55.10" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Ale Pan mówił w poprzednim Sejmie, że ustawy Was nie obowiązują zupełnie?)</u>
          <u xml:id="u-55.11" who="#PŁadyka">„Ściganie obywatela i wymierzenie kary jest dopuszczalne tylko na zasadzie obowiązującej ustawy. Kary, połączone z udręczeniami fizycznemi, są niedozwolone i nikt takim karom podlegać nie może”.</u>
          <u xml:id="u-55.12" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Pan przecież Państwa Polskiego nie uznaje.)</u>
          <u xml:id="u-55.13" who="#PŁadyka">Proszę Panów, mnie się zdaje, że sprawa jest jasna i że...</u>
          <u xml:id="u-55.14" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Podpalacz nie jest obywatelem. Mordować i palić nie można.)</u>
          <u xml:id="u-55.15" who="#PŁadyka">...gdyby p. Minister Spraw Wewnętrznych był postawił sprawę jasno, tak, jak ot, tutaj przedmówca Dubois powiedział, że: biorę odpowiedzialność za to wszystko, co się stało, albo zaprzeczam wszystkiemu, to ja rozumiem, że byłoby wyjście z tego położenia, ale, proszę Panów, p. Minister Spraw Wewnętrznych, Składkowski, powiada, „że kiedy wszystkie, stosowane przez Rząd, środki prewencyjne, okazały się daremnemi, musiano chwycić się środków silniejszych, może cięższych, ale odpowiedzialność spada na, tych, którzy te rzeczy sprowokowali”.</u>
          <u xml:id="u-55.16" who="#komentarz">(Głosy na ławach B. B.: Bardzo słusznie, tak, na was.)</u>
          <u xml:id="u-55.17" who="#PŁadyka">Więc na tych, proszę Panów, którzy te rzeczy sprowokowali. „Silniejsze środki polegały na podjętej na szeroką skalę akcji pacyfikacyjnej przy pomocy oddziałów policyjnych i wojska. Wszystko w porządku. Oddziały te otaczały wieś, a dowódca wzywał wójta i radę gminną i żądał wydania broni i materiałów wybuchowych, poczem odbywała się rewizja. U osób podejrzanych zrywano podłogi, poszycia dachów. Ja tu nic nie ukrywam”. Słusznie, gdyby tak było. Z pewnością może policja, nie wojsko — jeszcze powiem o wojsku — u podejrzanych zrywać podłogi, słusznie, może zrywać dachy, słusznie, może przewracać wszystko do góry nogami, słusznie, ale musi być nakaz sędziowski przeprowadzenia rewizji, albo zatwierdzenie do 48 godzin, bo taki jest obowiązek prawa, a w Polsce jeszcze Konstytucja i kodeks postępowania karnego może obowiązuje. Wtedy byłoby w porządku,...</u>
          <u xml:id="u-55.18" who="#komentarz">(Głos: Pan najmniej może mówić o prawie, bo w zeszłym Sejmie Pan mówił, że go to nic nie obchodzi.)</u>
          <u xml:id="u-55.19" who="#PŁadyka">...ale gdy się pruje poduszki i pierzyny i wypuszcza pierze, gdy się każę gospodarzowi wykopać specjalną jamę i wsypać w nią swoje zboże, mąkę i razem z pierzem wymieszać, a później zasypać tę jamę, to zdaje mi się, że nawet i pacyfikacja podczas rewolucji lakierni środkami nie przeprowadza spokoju.</u>
          <u xml:id="u-55.20" who="#komentarz">(Głos: To nie jest prawda.)</u>
          <u xml:id="u-55.21" who="#PŁadyka">To jest prawda.</u>
          <u xml:id="u-55.22" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Pan jest znany z kłamstwa.)</u>
          <u xml:id="u-55.23" who="#PŁadyka">Proszę dopuścić właśnie do przeprowadzenia dowodów w tej formie, w jakiej żąda wniosek mniejszości, to Panowie się przekonacie.</u>
          <u xml:id="u-55.24" who="#PŁadyka">Z drugiej strony jest dekret...</u>
          <u xml:id="u-55.25" who="#komentarz">(Głos: Dlaczego Pan mówił o Zachodniej Ukrainie w zeszłym Sejmie, niech Pan o tem powie.)</u>
          <u xml:id="u-55.26" who="#PŁadyka">Ja dziś mówię o patykacji, a nie o Zachodniej Ukrainie.</u>
          <u xml:id="u-55.27" who="#komentarz">(Wrzawa. Głosy: Kto to wywołał?)</u>
          <u xml:id="u-55.28" who="#PŁadyka">Jest dekret z 2 stycznia 1919 r. Dz. p. p. Nr. 1, poz. 80 o używaniu wojska w wypadkach wyjątkowych, a równocześnie jest rozporządzenie Rady Ministrów do tego dekretu, które się nazywa „O sposobie użycia wojska dla zabezpieczenia porządku publicznego” z 25 kwietnia 1919 r. Dz. Pr. Nr. 35, poz. 276.1 to rozporządzenie w art. 17 brzmi w ten sposób: „Zasadniczo pomoc wojskowa przeznaczona jest na to, aby dać władzom publicznym i ich organom należytą ochronę, a ich zarządzeniom zapewnić bezwzględny posłuch; nigdy zaś do sprawowania bezpośrednio funkcji policji (milicji) lub tych urzędów, którym wojsko do pomocy dodane zostało”. Jasne jest jak słońce, że na podstawie obowiązującego ustawodawstwa w Polsce wyraźnie powiedziano, jakie funkcje wojsko ma spełniać.</u>
          <u xml:id="u-55.29" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Gdyby Pan nie mówił o Zachodniej Ukrainie, to by tego nie było.)</u>
          <u xml:id="u-55.30" who="#PŁadyka">Proszę Wysokiego Sejmu, nie chcę nadużywać cierpliwości Panów, nie chcę zabierać dużo czasu, tembardziej, że dr. Baran z Klubu Undowskiego, że tak powiem, ogólnikowo, wyczerpał już sprawę, a ja właśnie, jak to p. referent Zdzisław: Stroński w szczegółowej części powoływał się na fakty, tak ja znowu Panom przytoczę kilka faktów, bo dopiero na podstawie tych faktów sprawa będzie jasna, do czego my, przedstawiciele narodu ukraińskiego, przez ten wniosek dążymy. Ja widzę, że albo Panowie udajecie, że nie rozumiecie, albo może w rzeczywistości Panowie nie rozumiecie, o co chodzi.</u>
          <u xml:id="u-55.31" who="#komentarz">(P. Sanojca: Im więcej Pan mówi, tem mniej rozumiemy.)</u>
          <u xml:id="u-55.32" who="#PŁadyka">Wbrew wykładni p. Ministra Składkowskiego ta pacyfikacja odbywała się w ten sposób,...</u>
          <u xml:id="u-55.33" who="#komentarz">(Głos: Gratyfikacja.)</u>
          <u xml:id="u-55.34" who="#PŁadyka">...że nawet rewizji nie robiono. Np. do wsi Hnukczki Małe, pow. zbaraskiego, przyszło wojsko z 22 pułku ułanów z Brodów. Rozumie się — ludzie, wiedząc już, co to będzie, pouciekali. Wojsko przyszło, nie robiło rewizji, zachowywało się bardzo spokojnie, mówiło nawet ludziom, że nic nie będzie robiło, kazało sobie grać muzyce, bo tam była orkiestra bardzo ładna, a w końcu biorą kilkunastu ludzi, i mam tutaj opis w karnem doniesieniu do wojskowego sądu rejonowego w Tarnopolu, jak to się odbywało. I tak — Wasyl Bryniak, rolnik w Hniliczkach Małych, oskarża por. Ciechanowskiego, por. Miszniowskiego, por. Czepiela, Głowińskiego, wachm. Kozyka i Nikodę, ułana Ślązaka, Zielonego, Wosia, Jasińskiego, Tyczynę, Markiewicza, Gerusa, Kałyniaka, Czaska, Radzicha, wszystkich z 22 pułku ułanów w Brodach, o zbrodnię gwałtu publicznego i ciężkiego uszkodzenia ciała.</u>
          <u xml:id="u-55.35" who="#PŁadyka">„Świetny Sądzie!</u>
          <u xml:id="u-55.36" who="#PŁadyka">Dnia 8. IX. 1930 r. przyjechali oskarżeni do wsi Hniliczki M. wraz z całą eskadroną 22 p. z Brodów. Spędzili całą wieś na majdan wsi i wtedy wachm. Nikoda odczytał kilkunastu ludzi — między innymi i oskarżyciela — i odprowadzili nas bez podania jakiegokolwiek powodu do aresztu gminnego, bijąc po drodze. W areszcie zamknięto mnie wraz z innymi i trzymano zamkniętych więcej jak 24 godzin, t. j. do 8-ej g. wieczorem dnia 9. X. b. r. Podczas pobytu w areszcie czas od czasu zjawiali się w areszcie ułani, bili mnie i kazali śpiewać pieśni:</u>
          <u xml:id="u-55.37" who="#PŁadyka">„Szcze nie wmerła Ukraina, My, hajdamaky i Jeszcze Polska nie zginęła”. Dnia 9. X. 1930 r. około godz. 8 wieczorem przyszedł oskarżony Kozyk wraz z oskarżonymi ułanami i na pojedynczo z aresztu wywodzili nas do kancelarii gminnej, a następnie zabrali mnie do budynku szkolnego, gdzie rozebrali mnie przemocą do naga, położyli mnie na ławce, przywiązali rzemieniami za głowę i obie ręce i nogi do ławki i pobili mnie kijami do nieprzytomności, zadając mi ciężkie uszkodzenie opisane w dołączonem świadectwie lekarskiem, tak, że krew ciekła na podłogę. Podczas katowania straciłem przytomność tak, że oblewano mnie wodą, a gdy mnie odcucili, bito mnie dalej, zadając mi około 500 buków. Po pobiciu wyrzucono mnie na podwórze, gdzie ułani bili mnie kolbami i wrzucono mnie napowrót do aresztu, pozostawiając mnie tam na całą noc”. Proszę, mogę służyć fotografiami pobitych. Proszę Pana Marszałka o dołączenie tego jako załącznika do mego przemówienia stenograficznego i do protokółu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-56">
          <u xml:id="u-56.0" who="#Marszałek">Do protokółu należą tylko przemówienia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-57">
          <u xml:id="u-57.0" who="#PŁadyka">Ja proszę Pana Marszałka to załączyć do mojego przemówienia, do stenograficznego protokółu, proszę, bo to jest załącznik.</u>
          <u xml:id="u-57.1" who="#PŁadyka">„W nocy, gorączkując, prosiłem o wodę, a wtedy podano mi wodę brudną, zmieszaną z odchodem ludzkim”.</u>
          <u xml:id="u-57.2" who="#komentarz">(Głos: To jest kłamstwo.)</u>
          <u xml:id="u-57.3" who="#PŁadyka">Jeżeli kłamstwo, to proszę dopuścić do przeprowadzenia śledztwa. I proszę Panów — takie same doniesienia zrobili: Wawruch Teodor, Osadczuk Hryhorii, Kluczka Andrzej, Kozub Stefan, Semen Kozub, Andrzej Charkawyj, Hałaburda Iwan, Rudyk Teodor, Michał Rudyk, Łubianecki Paweł, Słobodian Iwan i Rubacha Michał.</u>
          <u xml:id="u-57.4" who="#PŁadyka">I, proszę Panów — np. jedno świadectwo:</u>
          <u xml:id="u-57.5" who="#PŁadyka">Semen Kozub z Hniliczek, powiat zbaraski, podaje, że w dniu 9. X. 1930 r. został pobity przez oddział wojskowy. Oglądany dnia 20 października 1930 r. Oględziny wykazały: 1. Na prawym pośladku rana wielkości dłoni małego dziecka o brzegach nierównych od 1/4–1/2 cm. głęboka, pokryta nekrotycznemi masami. 2. Na pośladku lewym zgorzel (gangrena) nieco mniejsza od rany na pośladku prawym. Od brzegów zaczyna zgorzel oddzielać się od zdrowych części ciała, skąd też sączy się dość obficie cuchnąca ropa. Orzeczenie: Uszkodzenie ciała zadane narzędziem tępem, powodujące conajmniej 30-dzienną niezdolność do pracy. Hniliczki, 7.1. 1931 r. Dr. Jan Jaworskyj, np. Proszę Panów, 14 dni ci pobici leżeli tylko na kolanach i na łokciach.</u>
          <u xml:id="u-57.6" who="#komentarz">(Głos: Za co pobici?)</u>
          <u xml:id="u-57.7" who="#PŁadyka">Za nic, bez powodów. I, proszę Panów, rzecz charakterystyczna, że do dnia dzisiejszego nie zostali aresztowani, ani nie przesłuchani, ani żadnych dochodzeń przeciw nim nie prowadzono, ani policyjnych, ani prokuratorskich, ani sądowych, i co Pan jeszcze więcej chce? Chyba duszę odemnie, prawda?! Rozumie się, że to mogę Panu dać, ale więcej żadnego dowodu nie mogę dać.</u>
          <u xml:id="u-57.8" who="#komentarz">(Głos: Dusza niepewna.)</u>
          <u xml:id="u-57.9" who="#PŁadyka">A teraz, proszę Panów, jeszcze znowu z tej cywilnej strony policyjnej, proszę uważać, jak to się odbywa pacyfikacja przez policję.</u>
          <u xml:id="u-57.10" who="#PŁadyka">Do Prokuratury przy Sądzie Okręgowym w Tarnopolu — Iwan Warenycia, naczelnik gminy w Denysowie, donosi, jak poniżej:</u>
        </div>
        <div xml:id="div-58">
          <u xml:id="u-58.0" who="#Marszałek">Panie Pośle, Art. 39 Regulaminu mówi, że posłowi nie wolno odczytywać przemówienia, że poseł jest uprawniony jedynie do odczytywania krótkich oświadczeń i dokumentów za zgodą Marszałka. Jeżeli Pan całe swoje przemówienie konstruuje z odczytywania dokumentów, to ja do tego absolutnie nie mogę dopuścić.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-59">
          <u xml:id="u-59.0" who="#PŁadyka">Ja od początku przemawiam z pamięci, nawet bez zapisów, ale dokumenty chcę odczytać. Odczytywał też p. Stroński.</u>
          <u xml:id="u-59.1" who="#PŁadyka">„Dnia 23. IX. 1930 r. około godziny 6 rano przyszedł do Denysowa oddział policyjny pod dowództwem nieznanego mi z nazwiska komisarza w sile jakich 120 ludzi. Jakiś też nieznany mi z nazwiska st. posterunkowy nakazał mi, jako naczelnikowi gminy Denysowa, dostarczyć śniadania i obiadu dla 120 ludzi i kilkadziesiąt podwód. Wszystko to wykonałem. Komisarz zażądał odemnie zwołania Rady gminnej. To wykonałem też i posiedzenie Rady gminnej odbyło się. Ten sam komisarz zażądał odemnie, ażebym mu dostarczył ustawę gminną. Gdy to uczyniłem, komisarz ten odczytał niektóre miejsca z tej ustawy i powiedział do mnie i do sekretarza gminnego Michała Krywaniuka, żebyśmy się tak zachowywali i tak urzędowali, jak przepisuje ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-59.2" who="#komentarz">(Głos: Ślicznie.)</u>
          <u xml:id="u-59.3" who="#PŁadyka">Tak, ślicznie, ale — proszę słuchać dalej „akurat, jak tylko komisarz skończył pouczenie, aby się trzymać przepisów ustawowych, podeszli do mnie dwaj posterunkowi i powiedzieli: „Chodź z nami, my ci coś powiemy” — i to także bardzo ładnie. „Ale komisarz, który dawał prawne pouczenia, wziął p. Krywaniuka odemnie i nie pozwolił mu nawet iść po kapelusz do kancelarii gminnej, który tam Krywaniuk pozostawił, a posłał go na pocztę, tak, że Krywaniuk poszedł bez kapelusza — z odkrytą głową. Ci posterunkowi wzięli mnie do kancelarii, przed progiem której usłyszałem słowa: „Chodź tu” — nie chcę tu przed Wysoką Izbą powtórzyć słowa, które było wypowiedziane „taki a taki synu — ty nam powiesz, kto palił sterty”. A tutaj było już kilkunastu posterunkowych, którzy zaczęli mnie bić lufami karabinu pod piersi i wtrącili mnie przemocą do kancelarii. Tutaj zwalili mnie siłą na podłogę i bili kolbami karabinów, jako też mięsili obcasami butów. Przez to nieludzkie bicie złamano mi prawą rękę powyżej łokcia i dwa żebra, jak świadczy tutaj załączone świadectwo lekarskie Dr. Manackiego z dn. 25 września 1930 r., lekarza w Kozowie.</u>
          <u xml:id="u-59.4" who="#PŁadyka">Ten sam lekarz w dniu 25 września przeprowadził u mnie operację ręki i obydwóch żeber. Te poboje trwały kilkanaście minut. Skutkiem ich ciekła mi krew z ust. Gdy już po tych pobiciach masowych kilkunastu posterunkowych wyszło z kancelarii, to powrócił do mnie jeszcze jeden, wlazł na mnie z butami i kopał mnie obcasami i bił kolbą od karabinu tak, że ja nie mogłem już krzyczeć, tylko wydawałem zaledwie słyszalny głos: „O, oj”. Wtedy on zlazł ze mnie i powiedział, do reszty posterunkowych; „Teraz już z nim koniec”. Ja straciłem przytomność, co działo się dalej, nie pamiętam, aż później, gdy przyszedłem do przytomności, dowiedziałem się, że przyprowadziła mnie do przytomności żona moja i sekretarz Michał Krywaniuk. Leżałem w łóżku pełne dwa miesiące”. Ażeby nie były gołosłowne jego twierdzenia w doniesieniu do Prokuratury, to on załączył i świadectwo oględzin sądowo-lekarskich z dnia 25 września 1930 r. w Denysowie. Lekarz Dr. Manowski pisze: „Leży w łóżku Jan Warenycia w swojej chałupie, lat 43 i podaje, że dnia 23. IX. 1930 r. pobili go nieznani mu posterunkowi w gminnej kancelarii w Denysowie kolbami i lufami od karabinów. Wywód oględzin: Jan Warenycia, wysokiego wzrostu, dobrze zbudowany, dobrze odżywiany, ma:</u>
          <u xml:id="u-59.5" who="#PŁadyka">1) złamaną prawą rękę wyżej łokcia i złamane X i XI prawe żebro,</u>
          <u xml:id="u-59.6" who="#PŁadyka">2) wielki siniec na prawym pośladku wielkości dwóch dłoni męskich,</u>
          <u xml:id="u-59.7" who="#PŁadyka">3) małe sińce na obydwu ramionach w liczbie pięć (5). Orzeczenie: Uszkodzenie na ciele u wymienionego kwalifikuję jako ciężkie, które spowoduje około 60-dniowe leczenie się i 60-dniową niezdolność do pracy zawodowej. Ono mogło powstać w sposób przez poszkodowanego zapodany. Zeznaję to pod obowiązkiem złożonej przysięgi i....</u>
        </div>
        <div xml:id="div-60">
          <u xml:id="u-60.0" who="#Marszałek">Panie Pośle, Regulamin pozwala na odczytywanie tylko krótkich dokumentów. Tego absolutnie nie mogę uważać za krótki dokument, więc Pan będzie łaskaw przerwać.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-61">
          <u xml:id="u-61.0" who="#PŁadyka">Tylko odczytuję dokumenty w myśl Regulaminu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-62">
          <u xml:id="u-62.0" who="#Marszałek">Jeżeli Pan zechce ze mną polemizować, to będzie Pan musiał opuścić trybunę.</u>
          <u xml:id="u-62.1" who="#komentarz">(P. Kosydarski: Nie mówił Pan o zamordowaniu Wojciechowskiego.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-63">
          <u xml:id="u-63.0" who="#PŁadyka">I co z tego?</u>
          <u xml:id="u-63.1" who="#komentarz">(P. Kosydarski: Zamordowano Wojciechowskiego w pacyfikacji.)</u>
          <u xml:id="u-63.2" who="#PŁadyka">Nieprawda, bo po pacyfikacji.</u>
          <u xml:id="u-63.3" who="#komentarz">(P. Kosydarski: Czy Pan wie kto to uczynił?)</u>
          <u xml:id="u-63.4" who="#PŁadyka">Nie wiem.</u>
          <u xml:id="u-63.5" who="#komentarz">(P. Kosydarski: To niech się Pan dowie. To są Pańscy towarzysze z Pańskiego obozu.)</u>
          <u xml:id="u-63.6" who="#PŁadyka">Mnie się zdaje, że wystarczy kilka faktów, ażeby zrozumieć, że nie przyszliśmy w tym wniosku z żądaniem omówienia całokształtu życia politycznego. Proszę Wysokiego Sejmu, przychodzimy w tym wniosku z żądaniem wyświetlenia tej sprawy i wyjaśnienia jej ze stanowiska prawnego i ludzkiego.</u>
          <u xml:id="u-63.7" who="#komentarz">(Głos: Sądy to zrobią. Od tego są sądy.)</u>
          <u xml:id="u-63.8" who="#PŁadyka">Nie zrobią tego sądy dlatego, że gdy przychodzimy do sądu, to sąd powiada: Proszę mi podać imię, nazwisko, albo przynajmniej numer na czapce policjanta. Jak to zrobić, kiedy już Wam to powiedział dr. Baran, że posterunkowi nie mieli numerów, bo jak zrobiliśmy w pierwszych dniach kilka doniesień do sądu, to natychmiast posterunkowi zrzucili numery z czapek i dlatego tylko komisja mogłaby w sposób, jaki uważałaby za stosowny...</u>
          <u xml:id="u-63.9" who="#komentarz">(Głosy: W jaki sposób?)</u>
          <u xml:id="u-63.10" who="#PŁadyka">...całą sprawę wyświetlić i wyjaśnić, kto brał udział, w jaki sposób pacyfikowano, na czyj rozkaz i kto ponosi za to odpowiedzialność.</u>
          <u xml:id="u-63.11" who="#komentarz">(Głos: Może przebrani Ukraińcy?)</u>
          <u xml:id="u-63.12" who="#PŁadyka">Proszę Panów, ja staję na tem stanowisku, że nie można przypuścić, ażeby masowo ci wszyscy policjanci, ci wszyscy wojskowi wbrew rozkazom, względnie nie na rozkaz to robili. Nie da się to pomyśleć. Gdy logicznie bierze się tę sprawę, to nie odważyłby się żaden oficer, nie poważyłby się żaden komisarz, nie miałby odwagi żaden posterunkowy robić to, co robiono z narodem ukraińskim w miesiącach wrześniu, październiku i listopadzie 1930 r. ...</u>
          <u xml:id="u-63.13" who="#komentarz">(Głos: Z podpalaczami.)</u>
          <u xml:id="u-63.14" who="#PŁadyka">...i dlatego chciałbym o jedno prosić odpowiedzialnych Panów, t. j. Rząd, żeby oni dokończyli tego, co już zaczęli mówić, żeby jasno i wyraźnie powiedzieli: Tak, daliśmy rozkaz to a to zrobić, bo to było w tym, a w tym celu, bo to było na to, ażeby zniszczyć całe życie kulturalne ukraińskiego narodu, żeby zniszczyć „Proświtę”, żeby zniszczyć organizację „Silskyj Hospodar”, żeby zniszczyć kooperację, żeby steroryzować naród ukraiński, żeby odstraszyć go od czytelni, by nie czytał gazet, ażeby się nie interesował życiem publicznem, żeby nic szedł na wiece, żeby nie szedł głosować na swoje listy.</u>
          <u xml:id="u-63.15" who="#PŁadyka">Ja jeszcze dodam do wywodów posła Barana, że w jednem niema on zupełnej racji, gdy powiada, że wybory były właśnie celem. Nie. Ja pójdę dalej i stoję na stanowisku, że wybory były także i pretekstem do tej pacyfikacji. Bo znowu logiczne wnioskowanie: gdyby w rzeczywistości ta pacyfikacja miała na celu tylko wybory, to gdy Rząd niezbicie wiedział, gdy dowiedział się przez komisje, przez oddane głosy, że naród ukraiński nie dał się steroryzować, że naród ukraiński poszedł zbitą ławą jeszcze lepiej, niż w r. 1928, do wyborów, że mimo to, że np. w okręgu wyborczym tarnopolskim nie było wieców, nie było zgromadzeń, nie można było dostarczyć nawet kartek do głosowania i nikt po wsi jawnie nie chodził i nie rozdawał kartek i z nikim nie rozmawiał o wyborach, a kartki wyborcze mimo to znalazły się na zachatach przed oknami i naród masowo poszedł i oddał wszystkie głosy na listę 11, to logicznie wnioskując, bylibyśmy mieli wszystkie mandaty wybrane przez naszych wyborców, a tymczasem tak się nie stało.</u>
          <u xml:id="u-63.16" who="#PŁadyka">A więc vice versa znaczy się, że wybory nie były celem, bo mimo to obcięto nam wybranych posłów. Do tej sprawy przyjdziemy przy omawianiu nadużyć wyborczych, i Sąd Najwyższy Wam najlepiej to postawi przed oczy. Taki nasz los, trudno.</u>
          <u xml:id="u-63.17" who="#PŁadyka">Na poparcie swoich wywodów referent p. Zdzisław Stroński wyliczał tutaj wszystkie podpalenia. Były, to jest fakt, że były, jednakowoż w imieniu całego narodu ukraińskiego mogę tutaj oświadczyć, że odpowiedzialności na niego nie możecie spychać za to, co się działo, bo proszę Panów, ja Wam udowodnię, że była prowokacja.</u>
          <u xml:id="u-63.18" who="#komentarz">(Wrzawa. Głosy: Kłamstwo.)</u>
          <u xml:id="u-63.19" who="#PŁadyka">Ja Wam odczytam dokument sądowy, wyrok Sądu Okręgowego w Tarnopolu z dnia 3 grudnia 1930 r. L. II Kad. 741/30.</u>
          <u xml:id="u-63.20" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
          <u xml:id="u-63.21" who="#PŁadyka">Proszę o cierpliwość, Mam dokumenty, mam dowody. Wpłynęło doniesienie posterunku P. P. z Zagrobeli 5 października 1930 r. do starostwa w Tarnopolu takiej treści...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-64">
          <u xml:id="u-64.0" who="#Marszałek">Ja nie pozwolę na to odczytywanie; jeżeli Pan nie zastosuje się do moich zarządzeń, to odbiorę Panu głos,</u>
        </div>
        <div xml:id="div-65">
          <u xml:id="u-65.0" who="#PŁadyka">Wpłynęło doniesienie posterunku P. P. w Zagrobeli 5 października 1930 r. na Piotra Nakoniecznego z Petrykowa, że kompania policji, która robiła u niego rewizję, znalazła bagnet. Za to starostwo w Tarnopolu ukarało Piotra Nakoniecznego. Piotr Nakonieczny odwołał się do Sądu Okręgowego w Tarnopolu. W Sądzie Okręgowym w Tarnopolu odbyła się rozprawa, Piotra Nakoniecznego uniewinniono, bo świadkowie pod przysięgą zeznali, że przy rewizji posterunkowy wyciągnął z za cholewy buta bagnet i wtedy powiedział do Piotra Nakoniecznego: „Co ty masz?” i zaczął go bić. To jest wyrok Sądu Okręgowego w Tarnopolu. Proszę Panów, dowody te wystarczą.</u>
          <u xml:id="u-65.1" who="#komentarz">(Wrzawa. Głos: Niech Pan mówi o podpalaniu.)</u>
          <u xml:id="u-65.2" who="#PŁadyka">Proszę Panów, mnie się zdaje, że sprawa jest już aż nadto wyświetloną.</u>
          <u xml:id="u-65.3" who="#komentarz">(Wrzawa. P. Sanojca przerywa.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-66">
          <u xml:id="u-66.0" who="#Marszałek">P. posła Sanojcę proszę o spokój.</u>
          <u xml:id="u-66.1" who="#komentarz">(Oklaski na lewicy.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-67">
          <u xml:id="u-67.0" who="#PŁadyka">Chcemy, ażeby ta sprawa była postawiona na właściwej drodze i chcemy właśnie, żeby Rząd jasno i stanowczo wypowiedział swoje stanowisko. W to oświadczenie p. Ministra, że winni będą ukarani, mnie się zdaje, że nie można uwierzyć wobec stanu faktycznego sprawy, bo gdy masy posterunkowych i wojskowych, którzy brali udział w tej pacyfikacji, robiły tak, jak to już udowodniliśmy tutaj, że nawet w niektórych miejscach niektórzy mówili, że za to pacyfikują, że obchodziliście święto kooperatywne, święto spółdzielcze, albo za to dostałeś, że jesteś przewodniczącym wydziału czytelni „Proświta”, że jak powiedział porucznik z 22 p. ułanów w Łubiankach Niższych pow. Zbaraż...</u>
          <u xml:id="u-67.1" who="#komentarz">(Głos: nie czytać.)</u>
          <u xml:id="u-67.2" who="#PŁadyka">Nie czytam — tam w Łubiankach Niższych, że dlatego, iż wasze wszystkie towarzystwa, jak cerkwie, czytelnie, „Łuhy”, „Sokoły” i kooperatywy buntują przeciw Państwu Polskiemu, to myśmy przyszli porozwiązywać to.</u>
          <u xml:id="u-67.3" who="#PŁadyka">Czego to jest dowodem? Czy jest związek jakiś przyczynowy takiej pacyfikacji z temi podpaleniami?</u>
          <u xml:id="u-67.4" who="#komentarz">(Głos: Nie.)</u>
          <u xml:id="u-67.5" who="#PŁadyka">Nie, niema, bo w tej miejscowości nie było podpaleń i wyliczę setki miejscowości, gdzie nie było żadnych podpaleń, a pacyfikacja się odbywała. Pytam się Was, na jakiej podstawie? Chyba może wychodziliście z zasady tego ojca cygana, który, posyłając dziecko po wodę do studni, już naprzód bił je, zanim poszło z dzbankiem po wodę.</u>
          <u xml:id="u-67.6" who="#PŁadyka">Proszę Panów, wszystkich dowodów dostarczyliśmy na to, że pacyfikacja nie miała absolutnie nic wspólnego z temi podpaleniami, bo silny Rząd, mający w każdej miejscowości aż nadto wywiadowców, mający w wielkich miastach po kilkuset, w mniejszych po kilkudziesięciu i mający w każdej wsi po kilku wywiadowców, gdyby był chciał, byłby tych zbrodniarzy na gorącym uczynku pochwycił, bo to nie trwało dwa, trzy czy cztery dni, tylko, jak słyszeliśmy tu z wyliczeń p. referenta Strońskiego, to trwało długi czas, i gdyby Rząd był chciał, absolutnie byłby na gorącym uczynku winnych przyłapał. Bo nasi wieśniacy zgłaszali się do władz bezpieczeństwa i mówili, że jeżdżą auta, że w tych autach jeżdżą jacyś panowie i obserwują sterty, prosimy coś zrobić, coś zarządzić, bo się ciągle pali tam i tam. Naród zaczął coś myśleć i dostarczał dowodów, zgłaszał o tem, ale nikt palcem nie ruszył, tylko potem parę tysięcy policjantów, kilkanaście setek wojska puszczono i zaczęto pacyfikację. Polityczny stan sprawy tego wymagał. Chłopi nasi szli do wojewody, do starosty i powiadali: „Panowie, my damy fury-podwody i zwieziemy wszystkie sterty pańskie tu do wsi na folwark prosimy nam zezwolić”, a na to im powiadał pan wojewoda i starosta: „Co my waszą pracę będziemy brali”.</u>
          <u xml:id="u-67.7" who="#komentarz">(P. Kleszczyński: A kto strzelał do tych co pilnowali?)</u>
          <u xml:id="u-67.8" who="#PŁadyka">A pracę chłopów można było brać, pytam się, jak chłop ciężko pracował w dzień, a nocami na chłodzie i o głodzie pilnował pańskich stert W dzień musiał kopać kartofle, a w nocy nie spać, a jak tylko zadrzemał, to go się karze.</u>
          <u xml:id="u-67.9" who="#PŁadyka">Panowie, logika faktów co innego mówi. Logika faktów mówi to, cośmy Wam udowodnili. Niech Wasze sumienie rozstrzyga, macie większość tutaj i my już, zgóry wiemy, jaki będzie wynik, ale jeszcze próbujemy, może jakaś iskra sumienia u Was się odezwie.</u>
          <u xml:id="u-67.10" who="#PŁadyka">Panowie z pewnością zwróciliście uwagę na artykuł w Gazecie Polskiej z przed dwóch dni, który brzmi tak: „Polska zadziwi świat”. Zwróciliście Panowie uwagę, a ja Was proszę, że niech nie będzie tak, że Polska zadziwi świat tem, iż nie dopuści do wyświetlenia sprawy.</u>
          <u xml:id="u-67.11" who="#PŁadyka">Nic więcej nie chcemy. Domagamy się wyświetlenia sprawy.</u>
          <u xml:id="u-67.12" who="#komentarz">(Głos: Do sądu.)</u>
          <u xml:id="u-67.13" who="#PŁadyka">Mnie się zdaje, że to odczuł nie tylko naród ukraiński w Galicji Wschodniej, ale odczuł cały 45 milionowy naród ukraiński na całym świecie i on cierpi i on odczuwa ten straszny ból, który zadano jego dobrym synom i jego dobrym córkom we wrześniu, październiku i listopadzie i, Panowie, mnie się zdaje, że cały nasz naród ukraiński odczuwa, że wykopaliście przepaść...</u>
          <u xml:id="u-67.14" who="#komentarz">(Głos: Wyście wykopali.)</u>
          <u xml:id="u-67.15" who="#PŁadyka">...między narodem polskim, a narodem ukraińskim. Ale ja nie tracę całkowicie nadziei, bo, proszę Panów, znam fakty, gdzie Polacy, gdzie ludność polska wstawiała się za narodem ukraińskim, za tym pracującym ludem, aby go nie bito. Znamy fakty i tutaj musimy to podkreślić, że jest jeszcze przecież w społeczeństwie polskiem może i bardzo poważna ilość ludzi, która nie zgadza się z tym krokiem, który Rząd uczynił nad ukraińskim narodem we wrześniu, październiku i listopadzie. I z tego miejsca niech będzie tym Polakom sława i cześć za to!</u>
          <u xml:id="u-67.16" who="#PŁadyka">A z tego bólu naszego wyrosnąć może tylko przyszłość wielka całego naszego narodu.</u>
          <u xml:id="u-67.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-68">
          <u xml:id="u-68.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Minister Spraw Wewnętrznych Składkowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-69">
          <u xml:id="u-69.0" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">Wysoka Izbo! Panowie mówcy, którzy podtrzymywali wniosek, mówili wszyscy o tem, co się działo na początku pacyfikacji, a o tem, co się działo przedtem, nie mówili zupełnie. Mówił o tem zato p. referent i uważam, że mnie wyręczył w tej sprawie, gdyż odmalował stan rzeczy w sposób obiektywny i rzeczywisty. Z tego powodu, jak również dlatego, że o tych sprawach miałem zaszczyt mówić na Komisji Budżetowej, powtarzać tej sprawy szeroko nie będę. Stwierdzam poprostu w imieniu Rządu, że cała pacyfikacja miała swoje przyczyny, swój przebieg i swój skutek. Przyczyną, jak Panowie wiecie, a wszyscy co do tego mamy podstawę pewną, przyczyną był dwumiesięczny sabotaż i ten sabotaż staraliśmy się ukrócić za pomocą będących w naszych rękach środków lokalnych, policyjnych. Pomimo to, tego sabotażu nie mogliśmy ukrócić. A dlaczego nie mogliśmy ukrócić? Dlatego, że po pierwsze: posiadał on niezwykłe rozmiary w porównaniu z dawnemi jakimikolwiek wystąpieniami, a następnie dlatego, że był podtrzymywany przez systematyczną akcję, przez sztab ukraińskiej organizacji wojskowej. Że tak jest, mówiłem o tem na Komisji Budżetowej, a ponieważ widzę, że panowie o tem zapomnieli, przeczytam krótką notatkę z amerykańskiego czasopisma, wychodzącego w Chicago p. t.: „Ukraina” Nr. 19 z dnia 17. X. 1930 r., gdzie artykuł jest zatytułowany: „Częściowe wystąpienie UWO”; redakcja specjalnie podkreśla, że artykuł ten pochodzi ze sfery ukraińskiej i miarodajnej. Dosłownie przeczytam:</u>
          <u xml:id="u-69.1" who="#komentarz">(czyta)</u>
          <u xml:id="u-69.2" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">„A oto po raz drugi ma miejsce częściowe wystąpienie UWO. Takie częściowe wystąpienie ma na celu w sposób zorganizowany szerzyć w kraju niepokój, panikę wśród polskiej ludności, łamać ducha ekspansywnego w elemencie polskim, posiać w niem niewiarę w powodzenie ochrony władz państwowych przed atakiem elementu ukraińskiego tak teraz, jak i w przyszłości, oraz wywrzeć wpływ psychiczny na masy ludności ukraińskiej w skrajnie wrogim kierunku do państwa polskiego i narodu, wreszcie przez wywoływanie niepokoju i anarchii pogłębić zagranicą przekonanie o niepewności granic państwa polskiego oraz braku jego wewnętrznej konsolidacji, a także zamanifestować przeciwpolskie nastroje ludności ukraińskiej”.</u>
          <u xml:id="u-69.3" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">Proszę Panów, to była akcja zorganizowana, zasilana pieniędzmi z zagranicy. Nic dziwnego, że nawet „silny Rząd”, jak szydzą niektórzy panowie z lewicy, którzy niby zwalczają nacjonalizm, ale nacjonalizm ukraiński doskonale popierają, uważają, że to jest doskonała odżywka.</u>
          <u xml:id="u-69.4" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-69.5" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">Otóż ci panowie, którzy właśnie z nacjonalistami chodzą razem, kiedy jest im wygodnie szydzą, że „mocny Rząd” powinien był użyć innych środków. Stwierdzam, że „mocny Rząd” stanął wobec zagadnienia mocnego subsydjowania zagranicy i kierowania całym ruchem z zagranicy. Stwierdzam, że rozgałęzienie ruchu było tak duże, że „mocny Rząd” — panowie wiecie o tem — nie posiada tak mocnego tchu, żeby dmuchnąć i zdusić, lecz musiał użyć mocnych środków. Mocny Rząd miał do wykonania: albo ogłosić stan oblężenia i rozstrzeliwać ludność, siekać ją karabinami maszynowemi na skrzyżowaniach dróg, do czego miałby prawo, gdyby ogłosił stan wyjątkowy, albo miał do spróbowania po dwóch miesiącach niepowodzenia spacyfikowanie miejscowemi środkami, przez użycie szkoły policyjnej w Mostach Wielkich i kilku odbywających ćwiczenia oddziałów wojskowych. Rząd wybrał tę drogę i mam wrażenie, że wybrał drogę humanitarną.</u>
          <u xml:id="u-69.6" who="#komentarz">(Wrzawa na lewicy. Różne okrzyki.)</u>
          <u xml:id="u-69.7" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">Jeżeli porównamy straty, jeżeli porównamy metody postępowania w czasie sabotażu z temi metodami postępowania, które zarządził Rząd, to są one niechybnie raczej humanitarne.</u>
          <u xml:id="u-69.8" who="#komentarz">(Głosy: A fotografie?)</u>
          <u xml:id="u-69.9" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">Fotografie, to są tego rodzaju rzeczy, które preparuje się tak, jak jest komu wygodnie. Znają Panowie takie fakty. W Paryżu był fakt, że jednemu panu, któremu chciano zrobić u jego żony przykrość, zrobiono fotografię, która go całkowicie kładła w opinii żony, a pomimo to fotografia była fałszywa.</u>
          <u xml:id="u-69.10" who="#komentarz">(Wesołość.)</u>
          <u xml:id="u-69.11" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">Nie chcę twierdzić, że wszystkie fotografie są fałszywe. Chcę tylko stwierdzić, że zarządzenia Rządu dążyły zapomocą masowych rewizji, które poruszał p. pos. Ładyka, żeby zapomocą masowego rzucenia oddziałów policyjnych i częściowo wojskowych ściągnąć przedewszystkiem teror z ludności, która nie śmiała komunikować władzom o jakimkolwiek fakcie sabotażu, dlatego, że teroryści byli tak mocni, że właściwie przez parę tygodni rządzili ludnością, nie Rząd, tylko teroryści. Ludność wiedziała, że Rząd jest daleko, a terorysta miejscowy był we wsi i groził, że jeżeli ktokolwiek wyda go, to spali połowę wsi. Ci teroryści byli płaceni z zagranicy i dlatego byli mocni, zasobni i dlatego specjalnie przeciwko nim trzeba było użyć mocnych środków.</u>
          <u xml:id="u-69.12" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">Dochodzenia sądowe w tej sprawie są i wykażą, kto z nich był rzeczywiście, a kto nie.</u>
          <u xml:id="u-69.13" who="#komentarz">(Dubois: A czy Rząd katować kazał? Różne głosy na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-69.14" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">Są pytania, Panie Pośle, na które sobie można tak bimbać, jak Pan sobie bimba. Proszę Panów, zaszedł więc fakt, stwierdzam, przekraczający swojemi rozmiarami jakiekolwiek zasilane z zagranicy dotychczas niepokoje, jakie się działy w naszym kraju. Na skutek tego Rząd musiał wystąpić przeciwko tym niepokojom.</u>
          <u xml:id="u-69.15" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">Stwierdzam kategorycznie, czy się to Panom będzie podobać, czy nie, że Rząd stoi na stanowisku równości wszystkich obywateli bez różnicy wyznania i narodowości.</u>
          <u xml:id="u-69.16" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B. P. Zahajkiewicz: Tylko w teorii.)</u>
          <u xml:id="u-69.17" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">Zaraz, zaraz o tem opowiem. Stojąc właśnie na tej równości praw obywatelskich, stoi również na przekonaniu równości odpowiedzialności.</u>
          <u xml:id="u-69.18" who="#komentarz">(Głos: Masowej.)</u>
          <u xml:id="u-69.19" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">I stąd dlatego tylko, że Ukraińcy to robili, nie możemy tego puszczać płazem. Gdyby to robili Polacy gdziekolwiek indziej, stwierdzam, Rząd użyłby tak samo środków radykalnych, któreby się przyczyniły do wytępienia zła.</u>
          <u xml:id="u-69.20" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B. Głos: Sprawa łucka, Panie Ministrze.)</u>
          <u xml:id="u-69.21" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">Cala ta akcja była uplanowana i miała na celu poróżnienie ludności spokojnej, ludności ukraińskiej, wobec której Rząd zajmuje stanowisko życzliwe i wobec której nie występuje bynajmniej wrogo, a występuje wobec tych, którzy ją burzą.</u>
          <u xml:id="u-69.22" who="#komentarz">(Głos: Wobec inteligencji.)</u>
          <u xml:id="u-69.23" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">No, tak, bo tam jest bardzo dużo inteligencji, statystykę podałem w Komisji Budżetowej, że jest bardzo dużo inteligentów, którzy przyczynili się do tego, żeby wywołać ów sabotaż.</u>
          <u xml:id="u-69.24" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">Otóż Rząd, stojąc na tem stanowisku, że wszystkim obywatelom bezwzględnie musi zapewnić spokój i bezpieczeństwo, ten spokój i bezpieczeństwo ludności spokojnej Małopolski Wschodniej zapewnił. Stwierdzam kategorycznie, że spokój w Małopolsce Wschodniej, harmonia i współpraca wprawdzie nie są idealne, ale są bez porównania lepsze, niż były przed akcją pacyfikacyjną.</u>
          <u xml:id="u-69.25" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">Proszę Panów, tym, którzy robili sabotaż, chodziło o poróżnienie ludności ukraińskiej z ludnością polską. Osiągnęli skutki fatalne dla nich, wręcz przeciwne. Ludność ukraińska przejrzała, kto ją parł do tej walki i ludność ukraińska obecnie uwierzyła, że Rząd Polski może ją uchronić.</u>
          <u xml:id="u-69.26" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">Proszę Panów, na dowód, że ta akcja była w dalszym ciągu celowa, ja znowu Panom odczytam króciutki dokument o ukraińskiej organizacji nacjonalistycznej, który mówi w ten sposób:</u>
          <u xml:id="u-69.27" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">„Wszystkie oddziały OUN otrzymały polecenie postarać się o założenie komitetów protestacyjnych w miejscach swojej siedziby z przedstawicieli różnych grup i stowarzyszeń. Komitety te wniosły pierwsze telegramy do Ligi Narodów i rządów różnych państw. Oprócz tego przygotowały obszerne memorandum do tych instytucyj...</u>
          <u xml:id="u-69.28" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">Analogiczne polecenie wydano do wszystkich oddziałów OUN we wszystkich krajach. Pracują nacjonalistyczne biura prasowe w Szwajcarii, w Berlinie (2 organa), na Litwie i w Belgii. Główny referat propagandowy OUN wysyła bezpośrednio materiały o wypadkach krajowych do wszystkich oddziałów OUN w Europie, dalej do czasopism amerykańskich...</u>
          <u xml:id="u-69.29" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">Na Litwie wysyła się sprawozdania z wypadków krajowych przez radjo. W Pradze wychodzi przy współpracy nacjonalistów ukraińskich także biuletyn czeski... Oddziały propagandy OUN są w stałym związku z amerykańskimi Ukraińcami. Tam pojechał pewien człowiek z OUN dla przeprowadzenia akcji protestacyjnej, która zapowiada się na szerszą skalę. Instrukcje są takie: „Każde najmniejsze stowarzyszenie ma wysłać przedewszystkiem telegram, domagający się wysłania międzynarodowej komisji do Galicji, następnie materiały, potem wiece protestacyjne i manifestacje przed konsulatami polskiemi...”. Proszę Panów, stwierdzam jeszcze raz, że całą ta rozdęta do niebywałych rozmiarów akcja oparta jest na poszczególnych, być może istniejących, nie przeczę, nadużyciach lokalnych władz administracyjnych lub policyjnych, które tam działały. Stwierdzam, że w kilku wypadkach ukarałem winnych.</u>
          <u xml:id="u-69.30" who="#komentarz">(Głos: Kogo?)</u>
          <u xml:id="u-69.31" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">Policjanta, np. który ukradł zegarek złoty, wyrzuciłem ze służby, a zegarek złoty zwróciłem. W kilku wypadkach ukarałem i w dalszych sprawach, specjalnie w sprawach, które dążyły jakoby do obniżenia poczucia narodowego, będę karał bardzo surowo.</u>
          <u xml:id="u-69.32" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
          <u xml:id="u-69.33" who="#MinisterSprawWewnętrznychSławojSkładkowski">Mam wrażenie, mam nadzieję i wierzę w to mocno, że to odprężenie, które nastąpiło obecnie, przyczyni się naprawdę, wbrew może niektórym panom, do współpracy obu narodów na wspólnym terenie.</u>
          <u xml:id="u-69.34" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-70">
          <u xml:id="u-70.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Rymar.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-71">
          <u xml:id="u-71.0" who="#PRymar">Wysoki Sejmie! Niema podaj w tej Izbie ani jednego Polaka, któryby jaknajostrzej nie potępił całej akcji sabotażowej w trzech województwach południowo-wschodnich; niema takiego Polaka, któryby nie potępił jaknajostrzej całej antypolskiej propagandy na terenach całej Rzeczypospolitej, tak często wspomaganej przez Moskwę i Berlin. Wytępienie tych organizacji i tych jednostek, które w Państwie Polskiem z jego całością walczą, podcięcie korzeni tym wszystkim organizacjom, zniszczenie tajnych organizacji ukraińskich, o których tutaj jest tak głośno, ukrócenie wszelkich przestępstw antypaństwowych jest nie tylko prawem, ale należy do prymitywnych obowiązków każdego Rządu. Dać obronę polskiej ludności, dać gwarancję spokoju i bezpieczeństwa na tym terenie zamieszkałej ludności — toć to właściwe zajęcie każdego rządu. Domaganie się tych gwarancji od rządu jest naturalnem żądaniem każdego obywatela państwa. Poto przecież głównie w początkach swoich istniało państwo, poto jest rząd.</u>
          <u xml:id="u-71.1" who="#PRymar">Jeżeli dzisiaj tak obszernie o t. zw. pacyfikacji Małopolski Wschodniej mówimy, to dzieje się to nie dlatego, że Rząd poczynił wszelkie przysługujące mu z prawa kroki i pociągnięcia, zmierzające do wytępienia sabotażystów, do wyłapania broni i do ukarania winnych.</u>
          <u xml:id="u-71.2" who="#PRymar">To wszystko powinno było być zrobione znacznie, znacznie wcześniej, aniżeli się to stało. Z naszej strony i tu, z tego miejsca w tej Wysokiej Izbie i w całym kraju, niejednokrotnie ostrzegaliśmy Rząd przed flirtem, jaki nieraz prowadził z czynnikami, bardzo blisko stojącymi, albo też niedość odseparowanymi od tych, które teraz dokonywały sabotażów. Wszakże Panowie tak ostro tutaj atakują partię Undo, a pamiętacie Panowie, że był blok trzech narodowości, skierowany przeciw nam na tamtym terenie, a w bloku tym ważną rolę odgrywała właśnie Undo.</u>
          <u xml:id="u-71.3" who="#PRymar">Tu, z tego miejsca, w listopadzie 1928 r. dwaj moi koledzy, p. Stanisław Stroński i p. Wierczak, po znanych aktach gwałtów i sabotażu w dniu 1 listopada 1928 r. we Lwowie, wzywali Rząd do ostrego wystąpienia przeciw tym organizacjom, które były tam zaangażowane, do ukarania winnych.</u>
          <u xml:id="u-71.4" who="#komentarz">(Głos: I Rząd usłuchał Panów.)</u>
          <u xml:id="u-71.5" who="#PRymar">W dwa lata później.</u>
          <u xml:id="u-71.6" who="#komentarz">(Głos: Ale posłuchał — przyznaje Pan.)</u>
          <u xml:id="u-71.7" who="#PRymar">Posłuchał zapóźno i tylko w części, idąc z drugiej strony dalej, aniżeli myśmy żądali — myśmy ekspedycji karnych nigdy nie doradzali.</u>
          <u xml:id="u-71.8" who="#PRymar">Te wszystkie środki, które we wrześniu ub. roku zgodnie z prawem Rząd zastosował, całkowicie aprobujemy. Ale dzisiaj, jak powiedziałem na początku, dyskutujemy nie o środkach prawnych, zastosowanych przez władze, ale o nadużyciach władzy cywilnej i wojskowej, przy tej akcji stosowanych. Większość proponuje nam w swojej rezolucji, ażebyśmy wszystkie zarządzenia władz, przy tej sposobności wydane, uznali za uzasadnione i konieczne. Większość poprostu powiada: zamknijcie oczy i głosujcie za wszystkiem.</u>
          <u xml:id="u-71.9" who="#komentarz">(Głos: Idzie dalej niż Minister Spraw Wewnętrznych.)</u>
          <u xml:id="u-71.10" who="#PRymar">Na to odpowiadamy jasno, szczerze i otwarcie: przyjmujemy do wiadomości te wszystkie zarządzenia władz, które są zgodne z prawem, nie przyjmujemy do wiadomości tego wszystkiego, co z prawem jest niezgodne.</u>
          <u xml:id="u-71.11" who="#komentarz">(Głos: Ale skąd to wiedzieć?)</u>
          <u xml:id="u-71.12" who="#PRymar">Za wnioskiem większości, mieszającym rzeczy słuszne z niesłusznemi, głosować nie będziemy.</u>
          <u xml:id="u-71.13" who="#PRymar">Posłowie Klubu Ukraińskiego i w przemówieniach swoich w komisji i w plenum i we wniosku, rozdanym nam, opisują szczegółowo, konkretnie, cały szereg wypadków pobicia, katowania, znęcania się. Ani referent, ani reprezentant Rządu przy rozpatrywaniu tej sprawy na Komisji Administracyjnej dyskusji na ten temat nie podjęli. Reprezentant Rządu wogóle głosu nie zabierał, a referent w końcowem swojem przemówieniu powołał się na przemówienie p. Ministra Spraw Wewnętrznych, wygłoszone w Komisji Budżetowej.</u>
          <u xml:id="u-71.14" who="#PRymar">Oświadczył on, powołując się na to przemówienie p. Ministra, że p. Minister względnie Rząd winnych, jeśli będą, ukarze. Ten ustęp swego przemówienia powtórzył i dziś z tej trybuny.</u>
          <u xml:id="u-71.15" who="#komentarz">(Przerywania na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-71.16" who="#PRymar">Wysoka Izbo! Tępienie sabotażu ekspedycjami karnemi miało miejsce 4 miesiące temu, w połowie września. Po czterech miesiącach oświadczyć tylko tyle, że jeśli winni będą, to ich ukarze, to jest niesłychanie mało.</u>
          <u xml:id="u-71.17" who="#PRymar">Takie metody Rządu i jego większości prowadzą do tego, że potem w Genewie nasz Minister Spraw Zagranicznych musi wyręczać naszych Ministrów: Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości i tam się usprawiedliwiać.</u>
          <u xml:id="u-71.18" who="#komentarz">(Przerywania na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-71.19" who="#PRymar">Niewątpliwie z uczuciem upokorzenia i przykrości czytaliśmy tekst przemówienia p. Ministra Zaleskiego w odpowiedzi na skargę Volksbundu. Jest obowiązkiem wszystkich, którym droga jest Polska i jej prestige na terenie międzynarodowym, nie doprowadzać do takich sytuacji.</u>
          <u xml:id="u-71.20" who="#komentarz">(Przerywania na ławach B. B. Wrzawa.)</u>
          <u xml:id="u-71.21" who="#PRymar">Mieliśmy zamiar poprzeć drugą część wniosku Klubu Ukraińskiego, domagającą się przeprowadzenia śledztwa, ukarania winnych i złożenia Sejmowi sprawozdania. Zaszedł jednak fakt, który nam takie głosowanie uniemożliwia. Wiadomo niewątpliwie wszystkim, że członkini tej Izby, p. Rudnicka, złożyła onegdaj w sekretariacie generalnym Ligi Narodów memoriał...</u>
          <u xml:id="u-71.22" who="#komentarz">(Wrzawa. Głosy: A widzicie!)</u>
          <u xml:id="u-71.23" who="#PRymar">Wyście do tego doprowadzili.</u>
          <u xml:id="u-71.24" who="#komentarz">(Wrzawa na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-71.25" who="#PRymar">Memoriał wysunął żądanie zajęcia się przez to ciało ich skargą. W momencie, kiedy wnioskodawcy wybrali sobie innego sędziego, inny trybunał, na nasze głosy w tej sprawie liczyć nie mogą. Ponieważ jednakże, jak to na początku oświadczyłem, i we wniosku większości są pomieszane rzeczy słuszne i niesłuszne i głosować za nim nie możemy, przeto wstrzymamy się od głosowania.</u>
          <u xml:id="u-71.26" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
          <u xml:id="u-71.27" who="#PRymar">To nie uwalnia nas od obowiązku zwrócenia Rządowi uwagi, że każda akcja Rządu odbywać się musi w granicach obowiązujących praw i do stwierdzenia, że używanie oddziałów polskiego wojska do akcji takiej, jak ekspedycje karne, dobre i pożyteczne dla armii i państwa być nie może.</u>
          <u xml:id="u-71.28" who="#komentarz">(Oklaski na prawicy. Wrzawa. Głosy: Hańba.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-72">
          <u xml:id="u-72.0" who="#Marszałek">Proszę Panów o spokój.</u>
          <u xml:id="u-72.1" who="#Marszałek">Wpłynął wniosek p. Kleszczyńskiego; na podstawie art. 20 Regulaminu stawia on wniosek o przerwanie dyskusji. Kto jest za tym wnioskiem, proszę wstać. Stoi większość, dyskusja została przerwana. Głos ma jeszcze sprawozdawca p. Zdzisław Stroński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-73">
          <u xml:id="u-73.0" who="#PZStroński">Proszę szanownych Panów, nie wiele, po oświadczeniu p. Ministra Spraw Wewnętrznych, mam w tej chwili do powiedzenia. Chcę jednak pewne rzeczy poruszone w dyskusji sprostować. Przedewszystkiem z niemałem zdziwieniem wysłuchałem przemówienia p. pos. Rymara, a zwłaszcza tego ustępu, gdy mówił, że ma wątpliwości, czy Rząd, tępiąc sabotażystów, postępował legalnie, wyrażając pogląd, że każde zarządzenie wobec każdego obywatela musi być ściśle prawne i ściśle legalne. Tak jest, my to twierdzenie w całej pełni przyjmujemy, ale kto jak kto, ale p. pos. Rymar nie ma najmniejszego prawa tego mówić, bo był on jednym z tych, tak jak i jego polityczni przyjaciele na terenie Wschodniej Małopolski, którzy dążyli do odruchu, usiłując w sposób nieobliczalny pchnąć masy przeciw ludności ukraińskiej.</u>
          <u xml:id="u-73.1" who="#komentarz">(Wielka wrzawa. Głos: Kiedy? Głos na prawicy: Kłamstwo!)</u>
          <u xml:id="u-73.2" who="#PZStroński">Na wiecach kilkakrotnie w różnych miejscowościach mówiono o tem, między innemi pod przewodnictwem kandydata na posła z listy narodowej, w Tarnopolu odbywał się wiec p. Świrskiego, przyjaciela Panów,...</u>
          <u xml:id="u-73.3" who="#komentarz">(Różne głosy na ławach KI. Nar.)</u>
          <u xml:id="u-73.4" who="#PZStroński">...który dążył do wywołania wśród ludności polskiej odruchu.</u>
          <u xml:id="u-73.5" who="#PZStroński">Panie pośle Rymar, czy ten odruch byłby regulowany? Jak Pan śmie tu, z tego miejsca w ten sposób mówić?</u>
          <u xml:id="u-73.6" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B. Wrzawa na ławach KI. Nar.)</u>
          <u xml:id="u-73.7" who="#PZStroński">Panowie mają zawsze podwójną etykę, ale z tem się też skończy.</u>
          <u xml:id="u-73.8" who="#komentarz">(Marszałek dzwoni. P. Niedziałkowski: Panie Marszałku, dlaczego Pan Marszałek toleruje przerywania?)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-74">
          <u xml:id="u-74.0" who="#Marszałek">Pan nie jest powołany do robienia mi uwag co do prowadzenia obrad, Panu Zostaje tylko postawienie wniosku o votum nieufności dla mnie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-75">
          <u xml:id="u-75.0" who="#PZStroński">Proszę Szanownych Panów! Panowie mówili o odpowiedzialności zbiorowej. Już miałem sposobność wykazania Panom, że o zbiorową odpowiedzialność nie chodziło, a tylko o tępienie samej zbrodni. Przytoczyłem cyfry w ilu powiatach i gminach były zarządzone środki ochronne, a tam, gdzie odmawiano wydania broni na wezwanie władz policyjnych, musiano stosować bardziej ostre środki. Panowie nie mają prawa, bo nie mają żadnego dowodu, mówić, że pociągnięto ludność do odpowiedzialności zbiorowej. Ja należę do tego obozu, który w sposób rzeczowy i praktyczny w Polsce podchodzi do rozwiązania problemu mniejszościowego. Nie kto inny, tylko my, na podstawie istotnych warunków życia to zagadnienie realizujemy.</u>
          <u xml:id="u-75.1" who="#PZStroński">Panowie z P. P. S. wiele opowiadają o jakimś ucisku. Jest im to w tej chwili potrzebne, bo na swoim programie partyjnym, tak jak wywieszali wiele rozmaitych etykiet i rozmaitych haseł, wywiesili w tej chwili jeszcze jedną, a mianowicie, że w Polsce wszędzie i na każdem miejscu jest i panuje ucisk. Jest to im potrzebne nie dla czego innego, jak dla gry taktycznej i gry politycznej, którą w tej chwili przeprowadzają. Dlatego też podjęli się tak niesłychanie skwapliwie adwokatury tego wniosku, który zgłosili tutaj posłowie z Klubu Ukraińskiego. Ja się zapytuję, co Panowie w tych czasach, kiedy byli u steru rządów, zrobili dla rozwiązania kwestii mniejszościowej? My możemy stwierdzić, że jeżeli chodzi o stosunki polsko-ukraińskie, w ciągu tych kilku lat nastąpiła znaczna poprawa.</u>
          <u xml:id="u-75.2" who="#komentarz">(Głos na ławach P. P. S.; Nieprawda. Inny głos: Na gorsze.)</u>
          <u xml:id="u-75.3" who="#PZStroński">Ale natomiast Panowie z Klubu Ukraińskiego muszą postawić kwestię stosunków polsko-ukraińskich na racjonalnej podstawie.</u>
          <u xml:id="u-75.4" who="#PZStroński">Panowie reprezentują kierunek skrajno-nacjonalistyczny, kierunek szowinistyczny. Czy Panowie sądzą, że można rozwiązać problem polsko-ukraiński w ten sposób, jak to głoszą w nienawiści do ludności polskiej? Panowie rzucają hasła wyrzucenia Polaków za San. Proszę wskazać, czy gdziekolwiek po naszej stronie jest hasło, że Ukraińcy mają być usunięci na terytoria o zwartych skupieniach ukraińskich poza Zbrucz, my układamy wspólne pożycie na poszanowaniu i rozwoju życia narodowego Ukraińców. Panowie muszą zrozumieć, że tak jak szanujemy wszystkie wewnętrzne potrzeby ludności ukraińskiej, tak samo muszą być uszanowane wszystkie potrzeby ludności polskiej.</u>
          <u xml:id="u-75.5" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-75.6" who="#PZStroński">Na tej podstawie się porozumiemy. Ale jest jasnem i wyraźnem, że czynnikiem, który temu współdziałaniu przeszkadza, jest UOW. Panowie mówią, że to jest organizacja obca. Panowie mówią: niech rozstrzygają sądy. Ja prorokować nie będę — jesteśmy w posiadaniu jednego wyroku sądowego, który zapadł we Lwowie przed ławą przysięgłych. Ten sąd przysięgłych, gdzie obywatele decydują, sądził jednego sabotażystę Ukraińca, który został przez ławę przysięgłych na podstawie materiału sądowego skazany na 6 lat więzienia. Taki wyrok zapadł we Lwowie w sobotę.</u>
          <u xml:id="u-75.7" who="#komentarz">(Głos: Cały naród ukraiński.)</u>
          <u xml:id="u-75.8" who="#PZStroński">Pan niepotrzebnie mówi o całym narodzie, którego Pan nie reprezentuje. Panowie są przedstawicielami pewnych kierunków, na naszych ławach siedzą posłowie ukraińscy, na nasze listy głosowała ludność ukraińska. Macie Panowie posłów ukraińskich na naszych ławach.</u>
          <u xml:id="u-75.9" who="#PZStroński">Pierwsza rozprawa sądowa, która w tej sprawie odbyła się, wykazała wyraźnie, że był, istniał i istnieje ścisły bardzo kontakt między organizacjami nacjonalistycznemi jawnemi a UOW.</u>
          <u xml:id="u-75.10" who="#komentarz">(przerywania)</u>
          <u xml:id="u-75.11" who="#PZStroński">Ja cytuję tylko przewód sądowy.</u>
          <u xml:id="u-75.12" who="#PZStroński">Niech Panowie poczekają jeszcze, tych rozpraw sądowych parę się odbędzie. Pierwsza wykazała po czyjej stronie jest istotna wina.</u>
          <u xml:id="u-75.13" who="#PZStroński">Jeżeli traktujemy całość tego problemu, to trzeba pamiętać, że trudności muszą być usuwane. Myśmy te trudności usunęli. Jeżeli intencja Panów jest szczera, to Panowie muszą zmienić szczerze swój stosunek do państwa i do ludności. Wysoka Izba nie może popierać wniosku posłów z Klubu Ukraińskiego, który jest poparciem sabotażystów ukraińskich.</u>
          <u xml:id="u-75.14" who="#PZStroński">Jeszcze raz proszę o przyjęcie wniosku komisji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-76">
          <u xml:id="u-76.0" who="#Marszałek">Panowie będą łaskawi zająć miejsca. Głosujemy nad wnioskiem komisji. Kto z Panów jest za wnioskiem komisji, zechce powstać. Większość, wniosek komisji przeszedł.</u>
          <u xml:id="u-76.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do 3 punktu porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Regulaminowej i Nietykalności Poselskiej o wnioskach:</u>
          <u xml:id="u-76.2" who="#Marszałek">a) o zawieszenie postępowania sądowego i uwolnienie z więzienia posłów: Adama Ciołkosza, Władysława Dobrocha, Stanisława Dubois, Józefa Mochnieja, Adolfa Sawickiego, Jana Smoły, Stanisława Wrony (odbitki nr 1 i 6);</u>
          <u xml:id="u-76.3" who="#Marszałek">b) posłów z Klubu Ukraińskiego w sprawie zawieszenia postępowania karno-sądowego przeciw posłowi Włodzimierzowi Kochanowi (odbitki nr 2 i 6);</u>
          <u xml:id="u-76.4" who="#Marszałek">c) posłów z Klubu Ukraińskiego w sprawie zawieszenia postępowania karno-sądowego przeciw posłom Lewickiemu i Makaruszce (odbitki nr 2 i 6).</u>
          <u xml:id="u-76.5" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca p. Ekiert.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-77">
          <u xml:id="u-77.0" who="#PEkiert">Wysoka Izbo! Jak Panowie słyszeli, mam referować trzy wnioski, które wpłynęły do Komisji Regulaminowej i Nietykalności Poselskiej. Pierwszy wniosek, to wniosek, podpisany przez 49 posłów, o zawieszenie postępowania karno-sądowego i zwolnienie z więzienia posłów: Adama Ciołkosza, Władysława Dobrocha, Stanisława Dubois, Józefa Mochnieja, Adolfa Sawickiego, Jana Smoły i Stanisława Wrony. Drugi i trzeci wniosek są to wnioski posłów z Klubu Ukraińskiego o zawieszenie postępowania karno-sądowego przeciw posłowi Włodzimierzowi Kochanowi, oraz posłom dr Lewickiemu i dr Makaruszce.</u>
          <u xml:id="u-77.1" who="#PEkiert">Przejdę do wniosku pierwszego. Sprawa pierwszego wniosku była na dwóch posiedzeniach przedmiotem narad i uchwał Komisji Regulaminowej i Nietykalności Poselskiej, a referentem sprawy był p. Pużak.</u>
          <u xml:id="u-77.2" who="#PEkiert">Na drugiem posiedzeniu komisja zgodnie uzupełniła wymieniony wniosek, dodając po słowach: „zawieszenia postępowania karno-sądowego” słowa: „wdrożonego przed uzyskaniem mandatu poselskiego”.</u>
          <u xml:id="u-77.3" who="#PEkiert">Wniosek referenta p. pos. Pużaka nie uzyskał większości, kolega Pużak złożył referat, a z tej racji mam zaszczyt przedłożyć Wysokiej Izbie w imieniu większości komisji następujący wniosek:</u>
          <u xml:id="u-77.4" who="#PEkiert">Wysoki Sejm uchwalić raczy:</u>
          <u xml:id="u-77.5" who="#PEkiert">„Sejm odrzuca wniosek o zawieszenie postępowania sądowego i uwolnienie z więzienia posłów: Adama Ciołkosza, Władysława Dobrocha, Stanisława Dubois, Józefa Mochnieja, Adolfa Sawickiego, Jana Smoły i Stanisława Wrony w sprawach, wdrożonych przeciw wyżej wymienionym przed uzyskaniem przez nich mandatu poselskiego”.</u>
          <u xml:id="u-77.6" who="#PEkiert">Komisja, uchwalając większością głosów ten wniosek, opierała się na następującem rozważaniu:</u>
          <u xml:id="u-77.7" who="#PEkiert">Wnioskodawcy we wniosku swoim nie wymienili konkretnie spraw, w których żądają zawieszenia postępowania sądowego, motywując ten brak przez usta swego referenta, że spraw tych nie znali.</u>
          <u xml:id="u-77.8" who="#PEkiert">Na pismo p. Marszałka Sejmu p. Minister Sprawiedliwości, na podstawie posiadanych sprawozdań, udzielił informacji, dotyczących wszystkich znanych mu spraw, wytoczonych przeciw tym posłom. Sprawy te podzielić można na będące w śledztwie, zaskarżone w sądach okręgowych, zaskarżone w sądach grodzkich.</u>
          <u xml:id="u-77.9" who="#PEkiert">Przejdę po kolei sprawy, dotyczące każdego z posłów z osobna i tak:</u>
          <u xml:id="u-77.10" who="#PEkiert">1) Poseł Adam Ciołkosz pociągnięty został do odpowiedzialności z art. 51, 101 cz. I k. k. w związku z art. 100, część III k. k. za to, że w okresie czasu od r. 1929 do dnia 9 września 1930 r. wspólnie z innymi przygotowywał zamach, którego celem było usunięcie przemocą członków sprawującego władzę Rządu i zastąpienie ich przez inne osoby, wszakże bez zmiany zasadniczego ustroju państwowego.</u>
          <u xml:id="u-77.11" who="#PEkiert">Aresztowanie nastąpiło w nocy dnia 10 września 1930 r., a w dniu 11 września 1930 r. odbyło się przesłuchanie przez sędziego śledczego, który zastosował środek zapobiegawczy, areszt tymczasowy.</u>
          <u xml:id="u-77.12" who="#PEkiert">Wskutek postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 września 1930 r., śledztwo w tej sprawie powierzone zostało sędziemu apelacyjnemu śledczemu Janowi Demantowi.</u>
          <u xml:id="u-77.13" who="#PEkiert">Wszczęcie śledztwa nastąpiło w dniu 23 września 1930 r.</u>
          <u xml:id="u-77.14" who="#PEkiert">W dniu 24 grudnia 1930 r. Adam Ciołkosz zwolniony został z więzienia po złożeniu kaucji w sumie zł 10.000. Śledztwo nie zostało jeszcze ukończone.</u>
          <u xml:id="u-77.15" who="#PEkiert">Z zebranego dotychczas materiału dowodowego wynika, że poseł Adam Ciłkosz wespół z innemi osobami przygotowywał usunięcie przemocą sprawujących władzę członków Rządu. Akcja ta wyraziła się nie tylko w odpowiedniem urabianiu opinii szerokich mas za pomocą prasy i przemówień na wiecach, zjazdach i kongresach, oraz przygotowywaniu tych mas do czynnych wystąpień, ale także w organizowaniu bojówek, uzbrojonych w broń palną i ręczną, wydawaniu instrukcji i ćwiczeniu tych bojówek co do sposobu prowadzenia walk ulicznych, budowania barykad, rzucania granatów ręcznych i t. p., wreszcie w tworzeniu t. zw. „piątek”, których celem było stosowanie teroru do poszczególnych członków Rządu i przedstawicieli władz.</u>
          <u xml:id="u-77.16" who="#PEkiert">2) Władysław Dobroch skazany został:</u>
          <u xml:id="u-77.17" who="#PEkiert">a) z art. 1929 cz. 1 p. 1 i 3 k. k. wyrokiem sądu okręgowego w Radomiu w dniach 10 i 20 grudnia 1930 r. na dwa lata więzienia ze skutkami, przewidzianemi w art. 30, 34 k. k., i zaliczeniem aresztu śledczego od dnia 8 września 1930 r. po dzień wyroku, za to, że:</u>
          <u xml:id="u-77.18" who="#PEkiert">I. W dniu 10 czerwca 1929 r. na zebraniu publicznem w Opatowie w wygłoszonem przemówieniu nawoływał do niepłacenia podatków, oraz uchylania się od obowiązku powszechnej służby wojskowej i w ten sposób podburzał do nieuległości i przeciwdziałania obowiązującym ustawom.</u>
          <u xml:id="u-77.19" who="#PEkiert">II. W dniu 11 lipca 1929 r. na zebraniu publicznem w Osieku, tejże gminy, pow. sandomierskiego, w wygłoszonem przemówieniu, nawoływał do niepłacenia podatków, uchylania się od obowiązku powszechnej służby wojskowej, oraz zbrojnego oporu i w ten sposób podburzał do nieuległości i przeciwdziałania obowiązującym ustawom i wydanym na ich fasadzie zarządzeniom władzy.</u>
          <u xml:id="u-77.20" who="#PEkiert">III. W dniu 11 lipca 1929 r. na zebraniu publicznem w Koprzywnicy, tejże gminy, pow. sandomierskiego, w wygłoszonem przemówieniu nawoływał do zorganizowania czynnego wystąpienia przeciwko Rządowi i zmuszenia go drogą gwałtu i oporu do ustąpienia; w tymże czasie, miejscu i okolicznościach nawoływał do niepłacenia podatków, do uchylania się od obowiązku powszechnej służby wojskowej i w ten sposób podburzał do nieuległości i przeciwdziałania obowiązującym ustawom.</u>
          <u xml:id="u-77.21" who="#PEkiert">IV. W dniu 18 lipca 1929 r. na zebraniu publicznem w Rytwianach, tejże gminy, pow. sandomierskiego, w wygłoszonem przemówieniu nawoływał do niepłacenia podatków, uchylania się od obowiązku powszechnej służby wojskowej, oraz czynnego oporu w razie aresztowania chłopów i w ten sposób podburzał do nieuległości i przeciwdziałania obowiązującym ustawom i wydanym na ich zasadzie zarządzeniom władzy.</u>
          <u xml:id="u-77.22" who="#PEkiert">V. W dniu 18 lipca 1929 r. na zebraniu publicznem w Kłodzie, pow. sandomierskiego, nawoływał do niepłacenia podatków i uchylania się od obowiązku powszechnej służby wojskowej, oraz czynnego oporu w razie aresztowania chłopów i w ten sposób podburzał do nieuległości i przeciwdziałania obowiązującym ustawom i wydanym na jej zasadzie zarządzeniom władzy.</u>
          <u xml:id="u-77.23" who="#PEkiert">Przytem Sąd Okręgowy postanowieniem z dn. 20. XII. 1930 r. zmienił dotychczasowy środek zapobiegawczy, areszt, na kaucję w sumie zł 1000, którą skazany złożył. Od postanowienia w kwestii środka zapobiegawczego prokurator okręgowy wniósł zażalenie do sądu apelacyjnego.</u>
          <u xml:id="u-77.24" who="#PEkiert">b) Druga sprawa. Wyrokiem sądu powiatowego w Sandomierzu z dn. 30 października 1930 r. dwa tygodnie więzienia z art. 532 p. 3 k. k. za zniesławienie burmistrza miasta Sandomierza.</u>
          <u xml:id="u-77.25" who="#PEkiert">c) Wyrokiem sądu powiatowego w Klimontowie z dn. 12 listopada 1930 r. — trzy miesiące więzienia z art. 532 p. 3 k. k. za znieważenie w dn. 16 sierpnia 1930 r. przedstawiciela policji na wiecu we wsi Goźlice.</u>
          <u xml:id="u-77.26" who="#PEkiert">d) Prócz tego w sądzie powiatowym w Sandomierzu toczy się postępowanie z art. 532, 262 k. k. za to, że w dniu 30 czerwca 1929 r. w Sandomierzu w czasie wyborów rady gminnej i wójta zakłócił spokój publiczny i znieważył funkcjonariusza policji państwowej, oraz e) sędzia śledczy powiatu sandomierskiego prowadzi śledztwo z art. 51, 122 i 129 część I punkt 3 k. k., w toku którego Władysław Dobroch został pociągnięty do odpowiedzialności za to, że w dniu 27 sierpnia 1930 roku w osadzie Osiek w przemówieniu, wygłoszonem na wiecu, podburzał zebranych do nieusłuchania i przeciwdziałania prawnym zarządzeniom władzy, skutkiem czego utworzyło się zbiegowisko, które stawiło opór funkcjonariuszom policji państwowej, rzucając na nich kamieniami. Początkowy środek zapobiegawczy, areszt, został zmieniony na dozór policji.</u>
          <u xml:id="u-77.27" who="#PEkiert">3) Stanisław Dubois pociągnięty został do odpowiedzialności karnej z art. 51 i 101 część I. k. k. w związku z art. 100 część 3 k. k. za to, że w okresie czasu od 1929 r. do dnia 9 września 1930 r. wspólnie z innymi przygotowywał zamach, którego celem było usunięcie przemocą członków sprawującego władzę Rządu i zastąpienie ich przez inne osoby, wszakże bez zmiany zasadniczego ustroju państwowego.</u>
          <u xml:id="u-77.28" who="#PEkiert">Aresztowanie nastąpiło w nocy dnia 10 września 1930 roku, a w dniu 11 września 1930 r. odbyło się przesłuchanie przez sędziego śledczego, który zastosował środek zapobiegawczy, areszt tymczasowy. Wskutek postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 września 1930 r. śledztwo w tej sprawie powierzone zostało sędziemu apelacyjnemu śledczemu Janowi Dewiantowi. Wszczęcie śledztwa nastąpiło w dniu 23 września 1930 r. W dniu 29 grudnia 1930 r. za kaucją w sumie zł 10.000 został zwolniony. Śledztwo nie zostało jeszcze ukończone. Z zebranego dotychczas materiału dowodowego wynika, że poseł Stanisław Dubois wespół z innemi osobami przygotowywał usunięcie przemocą sprawujących władzę członków Rządu. Akcja ta wyraziła się nie tylko w odpowiedniem urabianiu opinii szerokich mas za pomocą prasy i przemówień na wiecach, zjazdach i kongresach, oraz przygotowywaniu tych mas do czynnych wystąpień, ale także w organizowaniu bojówek, uzbrojonych w broń palną i ręczną, wydawaniu instrukcyj i ćwiczeniu tych bojówek co do sposobu prowadzenia walk ulicznych, budowania barykad, rzucania granatów ręcznych i t. p., wreszcie w tworzeniu t. zw. „piątek”, których celem było stosowanie teroru do poszczególnych członków Rządu i przedstawicieli władzy.</u>
          <u xml:id="u-77.29" who="#PEkiert">Dalej przeciw Stanisławowi Dubois sędzia śledczy w Bielsku Podlaskiem prowadził śledztwo z art. 122 pkt. 2 i 142 część II k. k. o to, że w dniu 10 listopada 1929 r. w Białowieży, działając świadomie wspólnie z 11 innymi sprawcami brał udział w zbiegowisku publicznem, które dopuściło się oporu władzy za pomocą groźby karalnej.</u>
          <u xml:id="u-77.30" who="#PEkiert">Środka zapobiegawczego w tej sprawie nie zastosowano.</u>
          <u xml:id="u-77.31" who="#PEkiert">Prócz tego poseł Stanisław Dubois ma szereg spraw prasowych, a mianowicie:</u>
          <u xml:id="u-77.32" who="#PEkiert">Z art. 154 k. k. skazany wyrokiem sądu apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 stycznia 1928 r. na 1 miesiąc aresztu. Wyrok nie wykonany.</u>
          <u xml:id="u-77.33" who="#PEkiert">Z art. 154 część II k. k. skazany został wyrokiem sądu apelacyjnego w Warszawie z dn. 9 stycznia 1928 r. również na 1 miesiąc aresztu. Wyrok nie wykonany.</u>
          <u xml:id="u-77.34" who="#PEkiert">Sprawę z art. art. 532, 533 k. k., skierowaną dnia 19 grudnia 1927 r. z aktem oskarżenia do sądu okręgowego w Warszawie.</u>
          <u xml:id="u-77.35" who="#PEkiert">Sprawę z art. art. 532, 533 k. k., skierowaną z aktem oskarżenia dnia 9 stycznia 1928 r. do Sądu Okręgowego w Warszawie.</u>
          <u xml:id="u-77.36" who="#PEkiert">Sprawę z art. 532, 533 k. k., skierowaną aktem oskarżenia w dniu 20 stycznia 1928 r. do sądu okręgowego w Warszawie, oraz z oskarżenia prywatnego: z art. 533 k. k. ze skargi Oskara Kona w Sądzie Okręgowym w Warszawie, z art. 533 k, k. skarga Bogdanowicza, w Sądzie Okręgowym w Warszawie, z art. 533 k. k. skarga Rychlińskiego dnia 16 kwietnia 1928 r., przekazana zgodnie z decyzją Sądu Okręgowego w Warszawie do sędziego śledczego 2 rewiru.</u>
          <u xml:id="u-77.37" who="#PEkiert">4) Józef Mochniej pociągnięty do odpowiedzialności w trzech sprawach:</u>
          <u xml:id="u-77.38" who="#PEkiert">a) W dniu 5 listopada 1929 r. prokurator Sądu Okręgowego w Lublinie wystosował do sądu okręgowego w Lublinie akt oskarżenia przeciw Józefowi Mochniejowi, oskarżając go, że w dniu 30 czerwca 1929 r. w Krasnymstawie na Zjeździe delegatów Stronnictwa Chłopskiego w wygłoszonej publicznie mowie podburzał do nieulegania i przeciwdziałania obowiązującym zarządzeniom władzy przez niepłacenie podatków i stawienie czynnego oporu sekwestratorom skarbowym.</u>
          <u xml:id="u-77.39" who="#PEkiert">Przestępstwo zakwalifikowane zostało z art. 129 część I punkt 1 k. k., środek zapobiegawczy, areszt, zastosowany w dniu 28 września 1930roku, został zmieniony na kaucję w sumie zł 1.000, którą oskarżony złożył. Termin rozprawy jeszcze nie wyznaczony.</u>
          <u xml:id="u-77.40" who="#PEkiert">b) W dniu 22 listopada 1930 r. wniesiona została do Sądu Okręgowego w Lublinie z aktem oskarżenia sprawa z art. 129, część I, pkt. 1 k. k. W świetle aktu oskarżenia przestępstwo, popełnione przez Józefa Mochnieja, polega na tem, że w dn. 11 sierpnia 1929 r. w osadzie Żółkiewka, pow. krasnostawskiego, wygłosił na wiecu przemówienie podburzające do czynu buntowniczego, nawołując chłopów do zbrojenia się i przeprowadzenia reformy rolnej, tak jak przeprowadzono ją w Rosji „ogniem i rozpalonem żelazem”. Środek zapobiegawczy kaucja w sumie 1.000 zł złożona. Termin rozprawy nie jest wyznaczony.</u>
          <u xml:id="u-77.41" who="#PEkiert">c) Prokurator Sądu Okręgowego w Zamościu oskarżył Józefa Mochnieja o to, że 20 maja 1928 rokit we wsi Moniatycze, w tejże gminie, pow. hrubieszowskiego, wygłosił przemówienie, nawołując do zmiany Rządu za pomocą zbrojnego powstania, czyli o przestępstwo z art. 129, część I pkt. 1 k. k. W tej sprawie został zwolniony. Sprawa znajduje się w sądzie apelacyjnym w Lublinie na skutek odwołania się prokuratora w Zamościu.</u>
          <u xml:id="u-77.42" who="#PEkiert">5) Adolf Sawicki pociągnięty został do odpowiedzialności karnej z art. 51, 101 część 1 k k. w związku z art. 100, część III k. k. za to, że w okresie czasu od 1929 do dnia 9 września 1930 r. wspólnie z innymi przygotowywał zamach,...</u>
          <u xml:id="u-77.43" who="#komentarz">(Głos: Gdzie?)</u>
          <u xml:id="u-77.44" who="#PEkiert">...wogóle przygotowywał zamach, którego celem było usunięcie przemocą członków Rządu. To jest dopiero śledztwo. W dowodach aktu oskarżenia macie Panowie wyraźnie: wspólnie z innymi przygotowywał zamach, którego celem było usunięcie przemocą członków sprawującego władzę Rządu i zastąpienie ich przez inne osoby, wszakże bez zmiany zasadniczego ustroju Państwa.</u>
          <u xml:id="u-77.45" who="#PEkiert">Aresztowanie nastąpiło w nocy na 10 września 1930 r., w dniu 11 września 1930 r. odbyło się przesłuchanie przez sędziego śledczego, który zastosował środek zapobiegawczy areszt tymczasowy Wskutek postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 września 1930 r. śledztwo w tej sprawie powierzone zostało sędziemu apelacyjnemu śledczemu Janowi Demantowi. Wszczęcie śledztwa nastąpiło w dniu 23 września 1930 r. Postanowieniem z dnia 30 grudnia 1930 r. sędzia śledczy złagodził środek zapobiegawczy, zastosowany względem Adolfa Sawickiego, wyznaczając mu kaucję w sumie zł 5.000. Śledztwo nie zostało jeszcze ukończone.</u>
          <u xml:id="u-77.46" who="#PEkiert">Z zebranego dotychczas materiału dowodowego wynika, że poseł Adolf Sawicki wespół z innemi osobami przygotowywał usunięcie przemocą sprawujących władzę członków Rządu. Akcja ta wyraziła się nie tylko w odpowiedniem urabianiu opinii szerokich mas za pomocą prasy i przemówień na wiecach, zjazdach i kongresach, oraz przygotowywaniu tych mas do czynnych wystąpień, ale także w organizowaniu bojówek, uzbrojonych w broń palną i ręczną, wydawaniu instrukcji i ćwiczeniu tych bojówek co do sposobu prowadzenia walk ulicznych, budowania barykad, rzucania granatów ręcznych i t. p., wreszcie w tworzeniu t. zw. „piątek”, których celem było stosowanie teroru do poszczególnych członków Rządu i przedstawicieli władzy.</u>
          <u xml:id="u-77.47" who="#PEkiert">Ponadto dnia 31 października 1930 r. prokurator sądu okręgowego w Białymstoku wniósł do sądu okręgowego w Białymstoku akt oskarżenia, zarzucający Sawickiemu przestępstwo z art. 122 część II k. k., polegające na tem, że w dniu 28 listopada 1927 r. w Knyszynie, pow. białostockiego, wziął udział w zbiegowisku publicznem, które stawiło czynny opór funkcjonariuszom policji państwowej, rzucając na nich kamieniami, strzelając do nich i wyrywając im karabiny, przyczem Adolf Sawicki podżegał uczestników tego zbiegowiska do wymienionych czynów, krzycząc: „Policja nie ma prawa was rozpędzać, nie ruszać się z miejsca”, a następnie strzelił w kierunku przedstawicieli policji państwowej.</u>
          <u xml:id="u-77.48" who="#PEkiert">Rozprawa odbyła się w dniu 24 stycznia, jednakże z powodu nieprzybycia wielu świadków została odroczoną.</u>
          <u xml:id="u-77.49" who="#PEkiert">W sądzie okręgowym w Warszawie znajduje się sprawa przeciw Adolfowi Sawickiemu z oskarżenia art. 532 punkt 3 i 533 k. k. o znieważenie starosty pow. sokolskiego w nr 145 czasopisma „Nowiny Ludowe” z dnia 16 grudnia 1927 r., wydanym w Warszawie.</u>
          <u xml:id="u-77.50" who="#PEkiert">Dnia 22 października 1928 r. sędzia śledczy 3 rewiru m. st. Warszawy wystąpił do Sejmu Rzeczypospolitej o zezwolenie na ściganie Adolfa Sawickiego w tej sprawie.</u>
          <u xml:id="u-77.51" who="#PEkiert">Sejm uchwałą z dnia 13 marca 1929 r. odmówił zezwolenia, wskutek czego postępowanie zawieszono; dopiero dnia 29 listopada 1930 r. sprawa z aktem oskarżenia skierowana została do sądu.</u>
          <u xml:id="u-77.52" who="#PEkiert">6) Jan Smoła.</u>
          <u xml:id="u-77.53" who="#PEkiert">Prokurator Sądu Okręgowego w Lublinie wniósł w dniu 27 października 1930 r. do Sądu Okręgowego w Lublinie akt oskarżenia z art. 129 p. 1,3i6kk, zarzucając mu, że w dniu 16 grudnia 1928 r. w Urządowie, pow. janowskiego, w mowie, wypowiedzianej publicznie, podburzał:</u>
          <u xml:id="u-77.54" who="#PEkiert">- do popełnienia czynu buntowniczego przez usunięcie drogą gwałtu członków sprawującego władzę Rządu, głosząc, że obecny Rząd zastawia się wojskiem, policją i karabinami, ale „jak będzie trzeba chwycić za broń, żebyście się nie zachwiali, a wówczas z kości ministrów bruki ułożymy”;</u>
          <u xml:id="u-77.55" who="#PEkiert">- do nieuległości prawnym zarządzeniom władz administracyjnych, głosząc, że „Minister Składkowski wydaje, jak za carskich czasów, bezprawne okólniki, których nie należy słuchać, chciałby wszystkim zakneblować usta, policja zaś nie daje obecnie słuchać wieców poselskich, a później nie pozwoli nawet gotować”;</u>
          <u xml:id="u-77.56" who="#PEkiert">- do nienawiści między biedniejszą a zamożniejszą klasą ludności, twierdząc, „że Rząd faworyzuje bogatych, a gnębi podatkami ubogich, że panów w t. 1920 nie było, dopiero teraz chcą rządzić, ale jak my im damy pamiątkę, to ich do nogi wybijemy”.</u>
          <u xml:id="u-77.57" who="#PEkiert">Środek zapobiegawczy areszt.</u>
          <u xml:id="u-77.58" who="#PEkiert">Termin rozprawy wyznaczony został na dzień 26 stycznia r. b., t. j. na dziś.</u>
          <u xml:id="u-77.59" who="#PEkiert">Sąd powiatowy w Sandomierzu w dniu 30 października 1930 r. wydał wyrok, skazujący Jana Smołę na łączną karę czterech miesięcy więzienia z art. 138, 139, 532 k. k. za niewykonanie prawnego zarządzenia komisarza policji rozwiązania zebrania, oraz obrazę tegoż komisarza. Obecnie sprawa wskutek apelacji skazanego znajduje się w wydziale odwoławczym sądu okręgowego w Lublinie.</u>
          <u xml:id="u-77.60" who="#PEkiert">W sądzie powiatowym w Postawach znajduje się sprawa z art. 154 część II i 532 k. k. o znieważenie przedstawiciela starostwa i funkcjonariusza policji państwowej. Termin rozprawy nie został wyznaczony.</u>
          <u xml:id="u-77.61" who="#PEkiert">Wyrokiem sądu powiatowego w Warszawie skazany został z art. 531 k. k. na trzy miesiące więzienia. Sprawa znajduje się w wydziale odwoławczym sądu okręgowego w Warszawie ze skargą apelacyjną skazanego.</u>
          <u xml:id="u-77.62" who="#PEkiert">7) Przeciw Stanisławowi Wronie toczy się u sędziego śledczego w Krasnymstawie śledztwo z art. 129 część 1 punkt 1 i 3 k. k. o to, że w dniu 5 sierpnia 1930 r. w Krasnymstawie wygłosił publicznie przemówienie, w którem, krytykując poczynania Rządu, mówił o konieczności zmiany tegoż, pytając przy tem obecnych „czy mają dobre kosy i kowala we wsi”, bo wkrótce będą im potrzebne do ostatecznej rozprawy z obecnym Rządem. Środek zapobiegawczy areszt, zastosowany w dniu 30 października 1930 r., został dnia 14 grudnia 1930 r. zmieniony na kaucję w sumie 3000 zł, złożoną w dniu 18 grudnia 1930 r.</u>
          <u xml:id="u-77.63" who="#PEkiert">W sądzie okręgowym w Lublinie zawisła sprawa o kradzież dwóch świń i 13 indyków wartości zł 600 (art. 581, cz. III k. k.). Akt oskarżenia wniesiony został w dniu 30 października 1930 r., termin rozpoznania sprawy jeszcze nie wyznaczony. Środek zapobiegawczy kaucja w sumie zł 600, którą oskarżony w dniu 18 grudnia 1930 r. złożył.</u>
          <u xml:id="u-77.64" who="#PEkiert">W sądzie okręgowym w Lublinie zawisła sprawa z art. 471 p. 1 k. k. o zadanie matce swej lekkich uszkodzeń ciała. Także własna sprawa. Akt oskarżenia prokurator okręgowy wniósł dnia 3 listopada 1930 r. Środek zapobiegawczy zastosowano w postaci dozoru policyjnego. Termin rozprawy nie został wyznaczony.</u>
          <u xml:id="u-77.65" who="#PEkiert">W sądzie powiatowym w Garwolinie zawisła sprawa z art. 530 k. k. o znieważenie posterunkowego policji państwowej.</u>
          <u xml:id="u-77.66" who="#PEkiert">Proszę Panów, łącznie zatem jest spraw 30, bądź to w śledztwie, bądź to w sądach powiatowych, częściowo osądzonych, częściowo jeszcze nie, a tylko w jednej sprawie Józef Mochniej został uwolniony, jednakże prokurator złożył odwołanie.</u>
          <u xml:id="u-77.67" who="#PEkiert">Jak z tego przedstawienia wynika, rejestr tych spraw jest długi, są one wyraźnie skonkretyzowane i nie wymagają bliższych wyjaśnień.</u>
          <u xml:id="u-77.68" who="#PEkiert">Przeciw wnioskowi większości komisji oświadczyła się mniejszość, 4 posłów, która zgłosiła wniosek w brzmieniu: „Sejm żąda zawieszenia postępowania sądowego, wdrożonego przed uzyskaniem mandatu poselskiego w stosunku do posłów Adama Ciołkosza, Władysława Dobrocha, Stanisława Dubois, Józefa Mochnieja, Adolfa Sawickiego, Jana Smoły i Stanisława Wrony z wyjątkiem spraw, wdrożonych przeciw Stanisławowi Wronie przed sądem okręgowym w Lublinie z art. 581 część III k. k. i art. 471 p. 1 k. k.”. P. Stanisław Wrona upoważnił p. Pużaka do oświadczenia, że te dwie sprawy wyłącza, t. j. sprawę kradzieży świń i indyków, oraz sprawę o pobicie matki.</u>
          <u xml:id="u-77.69" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
          <u xml:id="u-77.70" who="#PEkiert">Tak jest.</u>
          <u xml:id="u-77.71" who="#komentarz">(Głos: Ale tej kradzieży nie było.)</u>
          <u xml:id="u-77.72" who="#PEkiert">Tego nie potrzebował wyłączać, tylko byłoby to zanadto kompromitujące.</u>
          <u xml:id="u-77.73" who="#komentarz">(Głos: Pan przekracza kompetencje referenta, Pan nie jest mówcą z B. B.)</u>
          <u xml:id="u-77.74" who="#PEkiert">Przekraczam kompetencje? Zapamiętam to sobie.</u>
          <u xml:id="u-77.75" who="#PEkiert">W motywach uzasadnienia wymienionego wniosku między innemi mniejszość wychodzi z założenia:</u>
          <u xml:id="u-77.76" who="#PEkiert">1) że ludność ma do tych posłów zaufanie, gdyż wybrała ich na posłów,</u>
          <u xml:id="u-77.77" who="#PEkiert">2) że w treści zarzutów jest wiele przesady,</u>
          <u xml:id="u-77.78" who="#PEkiert">3) że po raz pierwszy zastosowano postanowienia art. 100 i 101 k. k. wobec posłów polskich, stojących na gruncie państwowości polskiej.</u>
          <u xml:id="u-77.79" who="#PEkiert">Przejdę teraz do wniosków, zgłoszonych przez Klub Ukraiński, a mianowicie do sprawy zawieszenia postępowania karno-sądowego, prowadzonego przeciw posłowi Włodzimierzowi Kochanowi, i w tej sprawie mam zaszczyt przedłożyć następujący wniosek większości Komisji Regulaminowej.</u>
          <u xml:id="u-77.80" who="#PEkiert">Wysoki Sejm uchwalić raczy:</u>
          <u xml:id="u-77.81" who="#PEkiert">„Sejm odrzuca wniosek posłów z Klubu Ukraińskiego w sprawie zawieszenia postępowania karno-sądowego, prowadzonego przeciw posłowi Włodzimierzowi Kochanowi o zbrodnię z art. 58, 59, 65 i z innych Ustawy Karnej przez Sąd Okręgowy we Lwowie, oraz o zawieszenie postępowania karnego, prowadzonego w sądzie grodzkim w Hrubieszowie”.</u>
          <u xml:id="u-77.82" who="#PEkiert">Komisja, uchwalając większością głosów ten wniosek, opierała się na następującem rozważaniu:</u>
          <u xml:id="u-77.83" who="#PEkiert">Według informacji, udzielonej przez p. Ministra Sprawiedliwości, dotyczącej wszystkich znanych mu spraw, wytoczonych przeciw posłowi Włodzimierzowi Kochanowi, sprawa przedstawia się następująco:</u>
          <u xml:id="u-77.84" who="#PEkiert">1) Prokurator sądu okręgowego we Lwowie w dniu 10 grudnia 1930 r. skierował do sądu okręgowego, jako sądu przysięgłych we Lwowie akt oskarżenia przeciw Kochanowi, oskarżając go:</u>
          <u xml:id="u-77.85" who="#PEkiert">a) o to, że w przemowach wygłoszonych publicznie i wobec więcej ludzi, a to:</u>
          <u xml:id="u-77.86" who="#PEkiert">I) 29 lipca 1928 roku w Rawie Ruskiej,</u>
          <u xml:id="u-77.87" who="#PEkiert">II) 19 sierpnia 1928 r. w Karowie,</u>
          <u xml:id="u-77.88" who="#PEkiert">III) 17 września 1928 r. w Chlewczanach,</u>
          <u xml:id="u-77.89" who="#PEkiert">IV) 18 września 1928 r. w Żurawcach zgromadzonych tam tłumnie słuchaczy narodowości ruskiej wzywał do przygotowania się do zbrojnego powstania przeciw Polsce celem oderwania od niej ziem południowo-wschodnich i utworzenia z nich niepodległego państwa ukraińskiego wzywał, zachęcał i skłonić usiłował, a zatem przedsięwziął działanie, zmierzające do oderwania części od jednolitego związku Państwa, do sprowadzenia lub powiększenia niebezpieczeństwa dla Państwa z zewnątrz, tudzież do zaburzenia i wojny domowej wewnątrz Państwa, a działanie to bez związku z innem zbrodniczem przedsięwzięciem i bez skutku pozostało;</u>
          <u xml:id="u-77.90" who="#PEkiert">b) o to, że publicznie i wobec więcej ludzi, a to:</u>
          <u xml:id="u-77.91" who="#PEkiert">V) 17 lipca 1928 r. w Cieszanowie,</u>
          <u xml:id="u-77.92" who="#PEkiert">VI) 18 lipca 1928 r. w Cieszycach,</u>
          <u xml:id="u-77.93" who="#PEkiert">VII) 5 sierpnia 1928 r. w Potyliczu,</u>
          <u xml:id="u-77.94" who="#PEkiert">VIII) 19 września 1928 r. w Wierzbicy,</u>
          <u xml:id="u-77.95" who="#PEkiert">IX) 12 maja 1929 r. w Sielce,</u>
          <u xml:id="u-77.96" who="#PEkiert">X) 28 lipca 1929 r. w Boratynie w mowach wygłaszanych do zgromadzonych tam tłumnie słuchaczy narodowości ruskiej określał przyłączenie do Polski ziem południowo-wschodnich, zamieszkanych przez Rusinów, jako niesprawiedliwość, a prawnopolityczne położenie ich w Polsce jako niewolę, tudzież zarzucał Rządowi Polskiemu stosowanie wobec ludności ruskiej polityki wynaradawiania na polu szkolnictwa, oraz niesprawiedliwy i krzywdzący tę ludność rozkład podatków, a zatem pogardę i nienawiść przeciw jednolitemu związkowi Państwa i jego administracji wzbudzić usiłował, a nadto o to, że 12 maja 1929 r. w Sielcu w tej samej wyżej pod IX wymienionej mowie publicznie i wobec więcej ludzi do nieposłuszeństwa, do sprzeciwiania się i do oporu przeciw zarządzeniom starostwa, a zatem władzy publicznej wzywał, zachęcał i skłonić usiłował; tudzież o to, że 28 lipca 1929 r. w Boratynie w tej samej wyżej pod X wymienionej mowie publicznie i wobec więcej ludzi policje, a zatem publiczną władze państwową nazwał „półgłówkami”, szykanującymi ludność ruską za pomocą zmyślonych doniesień i nie szanującymi praw, a zatem bez przytoczenia pewnych faktów zarzucił policji, a zatem państwowej władzy, przez znamiona do niej się odnoszące pogardliwe przymioty i takiż sposób myślenia, tudzież naraził ją na publiczne pośmiewisko.</u>
          <u xml:id="u-77.97" who="#PEkiert">c) XI o to, że 17 czerwca 1928 r. w Werchracie, w wygłoszonej tam mowie słuchaczów swoich narodowości ruskiej do odebrania właścicielom dóbr posiadanej przez nich ziemi bez wykupu, tudzież do wypędzenia Polaków za San, a zatem do nieprzyjaznych kroków przeciw klasie społecznej właścicieli dóbr, tudzież przeciw narodowości polskiej, wzywał, zachęcał i skłonić usiłował;</u>
          <u xml:id="u-77.98" who="#PEkiert">XII, XIII o to, że 29 kwietnia 1929 r. w Jaworowie, w mowie, wygłoszonej do zgromadzonych tam tłumnie słuchaczy narodowości ruskiej głosił, że polskie władze państwowe nie szanują praw, że policja państwowa i starostwa prześladują Rusinów, a 4 sierpnia 1929 r. w Horodłowicach, w mowie, wygłoszonej do zgromadzonych tam tłumnie słuchaczy narodowości ruskiej głosił, że policja państwowa to bandyci, którzy zburzyli cerkiew w Pawłowie, a zatem w obu powyższych wypadkach starał się przez lżenia, wyszydzania, nieprawdziwe twierdzenia i przekręcania faktów podburzyć drugich do pogardy i nienawiści przeciw władzom państwowym i poszczególnym organom rządowym ze względu na ich urzędowanie.</u>
          <u xml:id="u-77.99" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Polakiewicz.)</u>
          <u xml:id="u-77.100" who="#PEkiert">Czynami temi oskarżony dopuścił się: zbrodni zdrady stanu z § 58 c, 59 c u. k„ zbrodni zakłócenia spokoju publicznego z § 65 a, b, ustawy karnej, występków z § 300, 302 u. k. i przekroczenia z § 491 u. k. i art. V ustawy z 17 grudnia 1862, L. 8 Dz. P. P. z roku 1863, karygodnych po myśli § 59 c u. k. przy zastosowaniu § 34, 35 u. k.</u>
          <u xml:id="u-77.101" who="#PEkiert">Środek zapobiegawczy areszt.</u>
          <u xml:id="u-77.102" who="#PEkiert">2) Wyrokiem sądu powiatowego w Hrubieszowie z dn. 31 października 1930 r. Włodzimierz Kochan skazany został zaocznie na jeden rok więzienia z art. 154, część II k. k. za to, że 3 sierpnia 1929 r. we wsi Pawłówce, pow. hrubieszowskiego, przemawiając na wiecu, znieważył instytucję starosty powiatowego, policji państwowej i urzędu gminnego, nazywając je „bandytami”, a urzędowanie ich „bandyckiem”.</u>
          <u xml:id="u-77.103" who="#PEkiert">Środek zapobiegawczy areszt; oraz 3) w sądzie powiatowym w Włodzimierzu znajduje się nieosądzona sprawa z art. 532, część I. k. k. o znieważenie w dniu 27 kwietnia 1930 r. w Uściugu, powiatu włodzimierskiego, urzędnika starostwa w czasie pełnienia obowiązków służbowych.</u>
          <u xml:id="u-77.104" who="#PEkiert">Przeciw temu wnioskowi większości Komisji oświadczyła się mniejszość, 2 posłów, która zgłosiła wniosek w brzmieniu:</u>
          <u xml:id="u-77.105" who="#PEkiert">„Postępowanie karno-sądowe, prowadzone przeciwko posłowi Włodzimierzowi Kochanowi o zbrodnię z § 58 i 59, 65 i innych k. k. przez sąd okręgowy karny we Lwowie, oraz postępowanie karne, prowadzone w sądzie grodzkim w Hrubieszowie zawiesza się w myśl art. 21 Konstytucji aż do wygaśnięcia mandatu”. Wysoka Izbo! Z motywów, które przytoczyłem przy poprzednim analogicznym wniosku, upraszam o odrzucenie wniosku tego o zawieszenie postępowania.</u>
          <u xml:id="u-77.106" who="#PEkiert">Trzeci wniosek klubu ukraińskiego. W imieniu Komisji Regulaminowej i Nietykalności Poselskiej mam zaszczyt przedłożyć następujący wniosek.</u>
          <u xml:id="u-77.107" who="#PEkiert">Wysoki Sejm uchwalić raczy:</u>
          <u xml:id="u-77.108" who="#PEkiert">Sejm odrzuca wniosek posłów z Klubu Ukraińskiego w sprawie zawieszenia postępowania karno-sądowe go, prowadzonego przeciw posłom dr Dmytrowi Lewickiemu i dr Lubomirowi Makaruszce o zbrodnię z §§ 58, 59 i innych k. k. przez sąd okręgowy karny we Lwowie.</u>
          <u xml:id="u-77.109" who="#PEkiert">Komisja, uchwalając większością głosów ten wniosek, opierała się na następujących motywach.</u>
          <u xml:id="u-77.110" who="#PEkiert">Na podstawie udzielonych informacji przez p. Ministra Sprawiedliwości, sprawa przedstawia się następująco.</u>
          <u xml:id="u-77.111" who="#PEkiert">Sędzia śledczy dla spraw wyjątkowego znaczenia we Lwowie prowadzi przeciw wymienionym śledztwo o zbrodnię zdrady stanu z §§ 58 lit. c i 59 b k. k., popełnioną w ten sposób, że w czasie od lipca 1925 r. po dzień przyaresztowania ich we Lwowie i innych miejscowościach Polski i zagranicy, działając w imieniu Ukraińskiego Nacjonalno-Demokratycznego Obiednania (Undo), jako członkowie prezydjum zarządu tej partii:</u>
          <u xml:id="u-77.112" who="#PEkiert">a) przez współdziałanie z Ukraińską Wojskową Organizacją (U. W. O.) i przez moralne i materialne popieranie organizacji tej jej akcji, skierowanej przeciw Państwu Polskiemu, a zmierzające w drodze propagandy wrogiej, teroru, sabotażów, gromadzenia broni i szpiegowania do wywołania i szerzenia niepokojów i zaburzeń wewnątrz Państwa, jako też do oderwania Małopolski Wschodniej i innych obszarów od całości Państwa Polskiego w drodze walki orężnej;</u>
          <u xml:id="u-77.113" who="#PEkiert">b) przez założenie za granicą we wrześniu 1929 r., utrzymywanie i finansowanie placówki, którą zobowiązali do uprawiania propagandy antypolskiej wogóle, a w szczególności także do propagowania rewizji granic Państwa Polskiego, z ostatecznym celem oderwania różnych części od całości Państwa, przedsięwzięli czynności, zmierzające do sprowadzenia i powiększenia niebezpieczeństwa dla Państwa Polskiego z zewnątrz, do zaburzenia i wojny domowej wewnątrz i do oderwania części od całości Państwa Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-77.114" who="#PEkiert">Przeciw temu wnioskowi oświadczyła się mniejszość Komisji, 2 posłów, która zgłosiła wniosek w brzmieniu:</u>
          <u xml:id="u-77.115" who="#PEkiert">„Postępowanie karno-sądowe, prowadzone przeciw posłom dr Dmytrowi Lewickiemu i dr Lubomyrowi Makaruszce o zbrodnię z §§ 58, 59 i innych u. k. przez sąd okręgowy karny we Lwowie, zawiesza się w myśl art. 21 Konstytucji aż do wygaśnięcia ich mandatów”. Wysoka Izbo! Art. 21 Konstytucji stoi na stanowisku ochrony wykonywania praw obywatelskich posła, ale nie ochrony jego przestępczości. Zbrodnie i przestępstwa, tu wyliczone, godzą w najżywotniejsze interesy państwowości polskiej, godzą w honor i powagę tej Izby, w nas samych. Musimy oświadczyć się przeciw nadużywaniu nietykalności poselskiej, musimy stanąć na gruncie, zwężającym stosowanie nieodpowiedzialności poselskiej poza murami Sejmu. Jesteśmy zdania, że dla powagi ciał ustawodawczych konieczne jest, aby poseł, jeżeli na nim ciążą poważne, uzasadnione, a przynajmniej prawdopodobne zarzuty, sam domagał się sposobności, aby móc się z tych zarzutów oczyścić. Zasadą powinno być zaufanie do sądów. Sady są powołane do tego, aby na podstawie wszystkich danych, jakimi będą rozporządzały, orzekły, czy poseł jest winien, czy też nie.</u>
          <u xml:id="u-77.116" who="#PEkiert">Dlatego większość Komisji nad wnioskiem mniejszości przeszła do porządku dziennego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-78">
          <u xml:id="u-78.0" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Głos ma p. Bilak,</u>
        </div>
        <div xml:id="div-79">
          <u xml:id="u-79.0" who="#PBilak">Wysoka Izbo! Klub Ukraiński postawił wniosek swój, kierując się ufnością, że również parlament polski spełni tradycję parlamentarną, wyrażoną w art. 21 obowiązującej Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-79.1" who="#PBilak">Tradycja parlamentarna wszystkich zachodnich krajów europejskich przemawia za tem, że kto został wybrany posłem, chociaż ma być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność polityczną, a nie został jeszcze prawomocnie zasądzony, nie może pozostawać w więzieniu. A tak się właśnie stało z 3 posłami ukraińskimi, w których sprawie postawiliśmy ten wniosek. Nie uciekamy przed procesami politycznymi, choć chcę zwrócić uwagę, że każdy proces polityczny, a w szczególności, każdy proces polityczny w Polsce prowadzony przeciw Ukraińcom, jest mieczem obosiecznym, nie tylko może zaszkodzić tym, przeciw którym jest prowadzony, ale także i tym, którzy go prowadzą, A więc nie przed odpowiedzialnością sądową uciekamy. Jeżeli jednak postawiliśmy ten wniosek, to jedynie w tym celu, ażeby nasi koledzy klubowi, posłowie ukraińscy i działacze polityczni, którzy od 4 miesięcy pozostają w więzieniu, mogli uzyskać wolność i z wolnej stopy mogli odpowiadać przed sądami. Gdy pan Marszałek Sejmu, w myśl swojej zasady nie skorzystał z przysługującego mu prawa, zawartego w art. 21 Konstytucji, zwróciliśmy się z naszym wnioskiem do pełnego Sejmu, Chociaż widzimy i wiemy, jakie będzie postanowienie większości tej Izby, chcemy jeszcze w ostatniej chwili zwrócić uwagę większości Izby na to, że tradycja parlamentarna powinna być uszanowana, W szczególności chcę podkreślić, że przedmiotem oskarżenia posłów, siedzących w więzieniu, jest zarzut zbrodni zdrady stanu. Posłom Włodzimierzowi Kochanowi, dr Lewickiemu i dr Makaruszce zarzuca się popełnienie zbrodni stanu, określonej w przestarzałym już kodeksie karnym austriackim, pochodzącym z roku 1852, a raczej z roku 1803. Pojęcie istoty państwa, pojęcie zbrodni stanu i wogóle cały system prawa karnego od czasów absolutyzmu cesarskiego uległy znacznej zmianie. Na ławach panów z większości Izby siedzi wybitny znawca prawa karnego, kilkakrotny Minister Sprawiedliwości, profesor Wacław Makowski, który w swych dziełach naukowych zwraca również uwagę, że zbrodnia stanu, tak pojmowana, jak pojmują ją obecnie obowiązujące w Polsce kodeksy karne, jest już dziś pojęciem przestarzałem, że państwo demokratyczne nie może stosować już martwej litery przestarzałej ustawy, że państwo demokratyczne, a za takie właśnie państwo uważa Państwo Polskie, powinno stanąć na stanowisku nowożytnem. Pozwolę sobie zacytować ustęp z „Prawa karnego”, wydanego przez prof. Makowskiego w roku 1924 i powołać się na wywody jego w rozprawie naukowej pod tytułem „Zbrodnie stanu'”, umieszczonej w „Temidzie polskiej” z roku 1923, i pozwolę sobie przypomnieć, że właśnie ten członek prorządowego stronnictwa wyraźnie stwierdza w swych dziełach naukowych, zastanawiające się nad istotą zbrodni stanu, że przedmiotem przestępstwa zdrady stanu nie będzie zatem ani państwo, jako władztwo pewnej osoby, traktowanej pozytywnie lub symbolicznie, ani nawet państwo jako obiektywnie istniejąca samodzielna konstrukcja, lecz państwo jako instytucja, będąca wyrazem wypadkowej dążności ujawnionych w obywatelskiem współżyciu. Tak zrozumiane państwo odpowiadać będzie rzeczywistemu pojęciu Rzeczypospolitej.</u>
          <u xml:id="u-79.2" who="#PBilak">Nie każde działanie, — powiada profesor Makowski, — zmierzające do zmian, przekształcenia i t. p. organizacji państwowych, może już przez to samo zawierać w sobie cechy przestępstwa, ale tylko takie działanie, które gwałci analogiczne prawo innych współobywateli. Dopóki ktoś, powodowany na swój sposób zrozumianym interesem publicznym, grupowym, czy nawet osobistym, zwraca działanie swoje przeciwko istniejącym formom współżycia państwowego, choćby przez prawo zasadnicze ustalonym, zmierzając do zastąpienia ustroju państwowego innym ustrojem lub innemi formami współżycia, nie popełnia przestępstwa, wykonuje tylko narówni z wszystkimi innymi obywatelami prawo udziału w organizowaniu i reorganizowaniu własnej państwowości.</u>
          <u xml:id="u-79.3" who="#PBilak">Jeśli staniemy na tem stanowisku i w ten sposób pojmiemy istotę zbrodni stanu, to naprawdę, doszukując się winy w czynach, zarzucanych posłom ukraińskim, zbrodni tej dopatrzeć się nie zdołamy.</u>
          <u xml:id="u-79.4" who="#PBilak">Pozwolę sobie zwrócić Panom uwagę, że sprawy, które były przedmiotem rozważań Komisji Regulaminowej przeciw posłowi Włodzimierzowi Kochanowi, faktycznie nie dają dostatecznej podstawy do powzięcia decyzji przez Sejm, że ów działacz polityczny powinien nadal pozostawać w więzieniu. Akt, przedstawiony przez p. Ministra Sprawiedliwości, zarzuca posłowi Kochanowi tylko szereg przemówień, wygłoszonych na wiecach sprawozdawczych, i wyraźnie w swem piśmie stwierdza, że działanie to pozostawało bez związku z innem zbrodniczem przedsięwzięciem i pozostało bez skutku. W innych zaś przemówieniach, które wygłosił p. Włodzimierz Kochan, nie mieściło się nic więcej, jak krytyka zarządzeń administracyjnych. Wyraźnie w akcie p. Ministra jest wspomniane, że poseł Kochan jedynie „wzywał”, „zachęcał”, „usiłował skłonić”. Czy takie twierdzenia są wystarczające, aby kogoś więzić wogóle, a posła pozbawić możności spełniania obowiązku, jaki na niego nałożyło społeczeństwo jego, wybierając go na posła, zwłaszcza, że nie przytoczono, ani nie określono w piśmie p. Ministra Sprawiedliwości żadnego faktu, a w szczególności nie przytoczono słów, które wypowiedział poseł Kochan na tych wiecach, a któreby miały stanowić istotę zarzucanej mu zbrodni.</u>
          <u xml:id="u-79.5" who="#PBilak">Co do zarzutów, stawianych dwu innym posłom, pp. dr Lewickiemu i dr Makaruszce, to naprawdę już nawet dzisiejsza dyskusja, ta przykra dyskusja w sprawie pacyfikacji dostarczyła dowodów, że oskarża się ich o zbrodnie, których oni nie popełnili. Mianowicie zarzuca się, że pp. Lewicki i Makaruszko, jako członkowie prezydium UNDO przez moralne i materialne popieranie Ukr. Organizacji Wojskowej i jej akcji, skierowanej przeciwko Państwu Polskiemu, dążyli do oderwania Małopolski Wschodniej. Całe dotychczasowe śledztwo, które się przeciw nim już skończyło, nie wykazało żadnego ich współudziału.</u>
          <u xml:id="u-79.6" who="#PBilak">Przeciwnie, stronnictwa ukraińskie, między innemi także Ukraińskie Narodowo-demokratyczne Zjednoczenie, oświadczyło i złożyło we wrześniu ub. r. deklarację, że z działalnością Ukraińskiej Wojskowej Organizacji nie ma nic wspólnego. Tego rodzaju oświadczenia, składane przez polityczne organizacje jako całość, zasługują na wiarę i przez żadne inne polityczne stronnictwo nie mogą być podawane w wątpliwość. Nie chodzi tu o zwykłe kryminalne przestępstwa, gdzieby może przestępca chciał się od odpowiedzialności wykręcić; tam, gdzie chodzi o pewne sprawy polityczne, stronnictwa polityczne muszą się kierować w swych oświadczeniach jedynie prawdą. A więc prawdą jest, że Ukraińskie Narodowo-Demokratyczne Zjednoczenie nie miało nic wspólnego z Ukraińską Organizacją Wojskową. A wreszcie co do zarzutu, podniesionego w akcie oskarżenia, przedłożonym przez p. Ministra Sprawiedliwości w Komisji Regulaminowej, o moralnem i materialnem popieraniu U. W. O. zaznaczam, że wyraz ten „moralne i materialne popieranie organizacji” nie jest znany obowiązującemu prawu karnemu b. dzielnicy austriackiej. § 5 obowiązującej tam ustawy karnej, który określa zupełnie jasno i wyraźnie współwinę, o „moralnem” czy „materialnem” popieraniu nie wspomina, lecz wylicza zupełnie inne rodzaje współwiny i współudziału w zbrodni, a zatem też pod względem prawnym nie znajduje ten ustęp należytego uzasadnienia.</u>
          <u xml:id="u-79.7" who="#PBilak">Drugim zarzutem, podniesionym przeciw posłom ukraińskim, dr Lewickiemu i dr Makaruszce, jest to, że przez założenie za granicą we wrześniu 1929 r., utrzymywanie i finansowanie placówki, którą zobowiązali do uprawiania propagandy antypolskiej wogóle. a w szczególności do propagowania rewizji granic Państwa Polskiego, dopuścili się zbrodni stanu, gdyż dążyli w ten sposób do oderwania części od całości Państwa Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-79.8" who="#PBilak">Taki jest ustęp oskarżenia. Zawiera on w sobie poważne sprzeczności, które zupełnie uchylają wszelką zasadność oskarżenia. Gdyby nawet było prawdą, że prezydjum Unda stworzyło jakąś informacyjną placówkę, i gdyby było nawet prawdą, że polecono jej propagowanie rewizji granic, to każdy rozumie, że między pojęciem „propagandy rewizji granic”, a faktem „oderwania części od całości Państwa”, które mieści w sobie pewne cechy gwałtowności, zachodzi tak poważna różnica, że one razem całości stanowić nie mogą.</u>
          <u xml:id="u-79.9" who="#PBilak">A więc i pod tym względem uzasadnienie oskarżenia nie jest należyte, a pod względem formalnym i pod względem merytorycznym nie jest słuszne. Gdy tak rzecz się ma, to mamy prawo przypuszczać, że tylko dla pewnej gry taktycznej, o której dziś wspominał tyle, ale w innem znaczeniu, z tej trybuny poseł Zdzisław Stroński, jedynie dla tej gry taktycznej trzyma się posłów ukraińskich w więzieniu.</u>
          <u xml:id="u-79.10" who="#PBilak">Apeluję zatem do Wysokiej Izby, aby wniosek nasz, wniosek mniejszości, będący wyrazem tradycji parlamentarnej, i w imię samej słuszności i w imię przyśpieszenia szczerego rozwiązania zagadnienia polsko-ukraińskiego, o którem p. Stroński tyle mówił, oświadczyła się za naszym wnioskiem.</u>
          <u xml:id="u-79.11" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-80">
          <u xml:id="u-80.0" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Głos ma poseł Jan Nosek (junior).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-81">
          <u xml:id="u-81.0" who="#PNosek">Wysoki Sejmie! Do posłów, którzy od szeregu miesięcy siedzą w murach więziennych, należy i nasz kolega klubowy poseł Jan Smoła. Jak nam referent Komisji wyjaśnił, jest on oskarżony o szereg wystąpień wiecowych, skierowanych przeciw Rządowi. Ponieważ inni koledzy posłowie, którzy byli oskarżeni o takie same wystąpienia antyrządowe, są już na wolności, przeto uważamy, że jest rzeczą słuszną, aby i nasz kolega klubowy, poseł Jan Smoła tak samo na wolności jak najrychlej się znalazł i żeby z wolnej stopy mógł odpowiadać przed sądem.</u>
          <u xml:id="u-81.1" who="#PNosek">Wobec tego zgłaszam wniosek Wysoki Sejm uchwalić raczy: Sejm żąda zawieszenia postępowania karno-sądowego przeciw Janowi Smole, wszczętego przed uzyskaniem przez niego mandatu poselskiego, oraz żąda uwolnienia posła Jana Smoły z więzienia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-82">
          <u xml:id="u-82.0" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Głos ma p. Stypułkowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-83">
          <u xml:id="u-83.0" who="#PStypułkowski">Wysoka Izbo! W chwili, gdy wniosek p. posła Pużaka i tow. wszedł pod obrady Komisji Prawniczej, zażądaliśmy od Rządu złożenia wyjaśnień, jakiego rodzaju oskarżenia względnie dochodzenia są w toku w stosunku do posłów, względem których pos. Pużak i tow. żądają wstrzymania postępowania sądowego. Liczyliśmy się z tem, że Rząd, który przecież ma za sobą już zgóry oświadczenie większości Wysokiej Izby, że wszystkich posłów z opozycji, których trzeba wydać, wyda sądom, będzie poczuwał się przynajmniej do tego stopnia lojalności, żeby ze szczególną troskliwością, ze szczególną wnikliwością przedstawić Wysokiej Izbie stan faktyczny przestępstw, co do których toczą się dochodzenia w stosunku do posłów, czy aresztowanych, czy odpowiadających z wolnej stopy. Jest to prymitywny obowiązek uczciwości i lojalności politycznej, jeżeli się ma w ręku środki, uniemożliwiające przeciwnikowi dalsze prowadzenie wszelkiej akcji przez przetrzymywanie go w więzieniu. Zawiedliśmy się na stanowisku Rządu i stwierdzam, że zawiedliśmy się wbrew temu, do czego Rząd jest obowiązany. Bo oto chcę mówić o konkretnych przykładach, o oświadczeniu Rządu co do postępowania, toczącego się przeciw posłom, moim zaciętym przeciwnikom politycznym, p. Ciołkoszowi i p. Dubois, z art, 100 i 101, którzy przez 4 miesiące przetrzymywani byli w więzieniu.</u>
          <u xml:id="u-83.1" who="#PStypułkowski">Rząd ograniczył się do przedstawienia w uzasadnieniu pociągnięcia do odpowiedzialności z art. 100 i 101, wyłącznie do przedstawienia treści tego artykułu, wprost z kodeksu przepisanego. A obowiązkiem prymitywnym każdego podprokuratora, powiem nawet, aplikanta sądowego, w egzaminie piśmiennym, w chwili, gdy żądają decyzji o wszczęciu dochodzenia, wskazać, gdzie, w jakim miejscu i w jakim czasie czyn przestępczy został popełniony, co do którego toczy się postępowanie. To uskutecznione nie zostało. Powoływanie się na fakt, że p. Dubois, czy p. Ciołkosz dążyli do zmiany ustroju przez przemówienia, przez podżeganie, i t. d., bez wskazania, gdzie i kiedy to miało miejsce, w jakich mianowicie okolicznościach, jest nie oskarżeniem, lecz plotką polityczną, a Rząd nie ma prawa plotkami karmić Wysokiej Izby.</u>
          <u xml:id="u-83.2" who="#PStypułkowski">Z tych względów, w tych wszystkich wypadkach, w których Rząd nie spełnił obowiązku względem Izby, aby ją poinformować o rzeczywistym stanie rzeczy, zmuszeni będziemy głosować za wnioskiem p. Pużaka i tow. o wstrzymanie przeciw nim postępowania karno-sądowego. Słowem, mamy, panowie prokuratorowie, przed oczyma ten dokument.</u>
          <u xml:id="u-83.3" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
          <u xml:id="u-83.4" who="#PStypułkowski">Panowie mnie nie przekrzyczycie, jestem młody, płuca mam zdrowe.</u>
          <u xml:id="u-83.5" who="#komentarz">(Wesołość. Oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-83.6" who="#PStypułkowski">O tem, co was boli, musicie się odemnie dowiedzieć.</u>
          <u xml:id="u-83.7" who="#komentarz">(Przerywania)</u>
          <u xml:id="u-83.8" who="#PStypułkowski">Muszę Panom powiedzieć, co mani przed oczami. Mam ten przed oczami dokument, który p. Stroński złożył na Komisji Prawniczej, decyzję sędziego Demanta, stawiającą w stan oskarżenia z art. art. 100 i 101 o którym nie kto inny, tylko p. Min. Michałowski powiedział, że z artykułu tego grozi jako odpowiedzialność kara śmierci — za organizowanie kongresu Centrolewu p. posła Aleksandra Dębskiego, mego kolegę z Stronnictwa Narodowego.</u>
          <u xml:id="u-83.9" who="#komentarz">(Głos: Tu boli.)</u>
          <u xml:id="u-83.10" who="#PStypułkowski">Mam przed oczami ten fakt i nie mogę pominąć tej okoliczności, że p. Dębski, według referatu p. Paschalskiego, był aresztowany prawnie z mocy art. art. 167 i 168 k. p. k. pod zarzutem przestępstwa współudziału przy organizacji Centrolewu i po swem aresztowaniu, w czasie, kiedy przebywał w Brześciu, miał odpowiadać za to, że organizował O. W. P. i jego zjazd w Gdyni, a dalej za to, że będąc starostą w Garwolinie popełnił defraudację. Aż dopiero znalazł się jeden człowiek dzielny, Panie Ministrze, któremu składam hołd, bo w dzisiejszych czasach odwaga jest bardzo rzadka, p. starosta garwoliński, który oświadczył p. Ministrowi, że te oskarżenia są pospolitem oszczerstwem. Dotychczas dochodzenie przeciw p. Dębskiemu nie zostało ukończone i p. Dębski 4 miesiące siedział w więzieniu. Nie mogę pamiętać o tych faktach, jeżeli się odnoszą do moich kolegów z Stronnictwa Narodowego, a zapominać, jeżeli to dotyczy kol. p. p. Ciołkosza i Dubois, z którymi politycznie nic mnie nie łączy. Natomiast, proszę Panów, w tych wszystkich wypadkach w których oskarżenie jest sprecyzowane, albo w których zajął stanowisko sąd, oczywiście Stronnictwo Narodowe będzie głosowało za prowadzeniem dochodzenia. Stoimy na stanowisku, że tam, gdzie się zaczyna interes publiczny, niema interesu jednostki i wszelkie nasze decyzje tylko interesem publicznym są kierowane.</u>
          <u xml:id="u-83.11" who="#PStypułkowski">Ale muszę powiedzieć, że Wy Panowie nie macie prawa...</u>
          <u xml:id="u-83.12" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
          <u xml:id="u-83.13" who="#PStypułkowski">Nie potrzebuje Pan mnie uczyć, co mam robić.</u>
          <u xml:id="u-83.14" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
          <u xml:id="u-83.15" who="#PStypułkowski">Niech mi Pan nie grozi. Gdybym się bał, tobym z Panami wogóle nie rozmawiał, ale jeszcze liczę, że w niektórych z Panów jeszcze sumienie zbudzę.</u>
          <u xml:id="u-83.16" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
          <u xml:id="u-83.17" who="#PStypułkowski">Panie Marszałku, nie będę mówił, póki będzie taki hałas.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-84">
          <u xml:id="u-84.0" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Proszę Panów o spokój.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-85">
          <u xml:id="u-85.0" who="#PStypułkowski">Proszę Panów, chociaż stanowicie większość w tej Izbie, Chciałbym, ażebyście wniknęli w przepisy prawa i z niemi się liczyli, zwłaszcza, gdy chodzi o Waszych kolegów. Panowie, a raczej niektórzy z Panów, którzy zasiadali w Komisji Prawniczej, uniemożliwili nam głosowanie tak, jak się głosować w tej sprawie powinno, to znaczy o wydanie osób za przestępstwa, a nie o wydanie osób, jako takich. Myśmy żądali na Komisji Prawniczej, ażeby każdy czyn, każde dochodzenie sądowe, odnośnie do jednostek, było oceniane przez Komisję Prawniczą indywidualnie, w zależności od charakteru popełnionego czynu i kwalifikacji karnej. Panowie jednak postanowili ryczałtem tę sprawę załatwić i wobec tego uniemożliwili nam Panowie w szeregu wypadków zajęcie takiego stanowiska, jakie z punktu widzenia interesów słuszności i prawa powinniśmy zająć.</u>
          <u xml:id="u-85.1" who="#PStypułkowski">Więc pozostaje jeszcze ustosunkowanie się do oskarżeń, wytoczonych pp. posłom z Klubu Ukraińskiego. Stwierdzam, że zdaniem mojem, Rząd dał przykład, jak konkretnie oskarżać potrafi, gdy przytoczył oskarżenie wobec p. posła Kochana; 11 punktów z wyliczeniem dat, czasu i miejsca zostało przez Rząd w oświetleniu swego stanowiska podane. Natomiast wobec pp. posłów Lewickiego i Makaruszki, chociaż postępowanie karne w tej sprawie było wszczęte we wrześniu 1929 r., za czyny, które sięgają 1925 r., Panowie nic innego nie potrafili napisać, jak tylko to, że współdziałali moralnie i materialnie z Undo. Pozostawiam ocenę fachowcom z Ministerstwa Sprawiedliwości tego rodzaju postawienia sprawy pod względem aktu oskarżenia. Jednak usłyszałem na Komisji głos p. posła Zahajkiewicza, który powiedział, że Undo wyraźnie i stanowczo oddziela się od UWO i że przez to ci panowie z Unda, którzy w tej sprawie są oskarżeni, jako przywódcy tego Unda, chcieliby i mają odwagę stanąć przed Wysokim Sądem Rzeczypospolitej, ażeby usprawiedliwić się, że ich nic z organizacją sabotażową nie łączy. Tylko powiadają, że chcieliby, żeby ich koledzy odpowiadali z wolnej stopy. To łączy się z wnioskiem o p. Smołę. Niestety Konstytucja zawieszenia środka zapobiegawczego mocą woli Sejmu nie przewiduje. I z tego względu za tym wnioskiem głosować nie możemy.</u>
          <u xml:id="u-85.2" who="#PStypułkowski">Uważamy, że w świetle dyskusji, która dziś tu miała miejsce, dla dobra rozwoju przyszłej współpracy między narodem ukraińskim a narodem polskim jest rzeczą słuszną i konieczną, żeby ci przywódcy Unda, którzy reprezentują znaczną część społeczeństwa, mieli możność przed sądem Rzeczypospolitej Polskiej wyraźnie oczyścić się z zarzutów, jakie im się stawia.</u>
          <u xml:id="u-85.3" who="#PStypułkowski">Z tych względów i mając na uwadze, że ci panowie siedzą już 4 1/2 miesięcy, a o ile prawo tu będzie dochowane, siedzieć dłużej niż 6 miesięcy nie będą mogli, więc mając nadzieję i wzywając Rząd, żeby w tej sprawie przyśpieszył dochodzenie, oczekujemy, że przez głosowanie przeciw wstrzymaniu dochodzenia, skierowanego przeciw pos. Makaruszce i Lewickiemu, przyczynimy się dobrze sprawie współpracy narodu polskiego i ludu ruskiego.</u>
          <u xml:id="u-85.4" who="#komentarz">(Oklaski na prawicy.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-86">
          <u xml:id="u-86.0" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Głos ma p. Duro.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-87">
          <u xml:id="u-87.0" who="#PDuro">Wysoki Sejmie! Nie byłem na żadnym z tych wieców w sandomierskim powiecie p. Dobrocha, ale byłem w Opatowie na Zjeździe powiatowym Stronnictwa Chłopskiego, którego jestem prezesem i przewodniczyłem, tam p. Dobroch przemawiał i nie nie słyszałem, aby on mówił chociaż jedno takie słowo: nie idźcie do wojska, nie dajcie rekruta, nie płaćcie podatków. Może Wysoka Izba mnie nie da wiary, to był świadek jeszcze w tej sprawie inny, mianowicie Paweł Wróbel, kandydat na posła z listy Nr. 1 B. B. W. R. na czwartem miejscu i on, tenże Paweł Wróbel, nie solidaryzował się w dniu 10 grudnia na rozprawie sądu okręgowego w Radomiu z innymi świadkami, bo powiedział do mnie, gdy później mówiłem: Dlaczego tak nie gadałeś, jak tamci? Ja nie mogłem kłamać, bo nie jestem policjantem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-88">
          <u xml:id="u-88.0" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Głos ma p. sprawozdawca.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-89">
          <u xml:id="u-89.0" who="#PEkiert">Wysoka Izbo! Nie miałem zamiaru jako sprawozdawca dłużej zabierać czasu, gdyż i tak jest spóźniona pora, ale wobec przemówień, zwłaszcza p. Stypułkowskiego, uważam za stosowne niejedną rzecz jeszcze wyjaśnić.</u>
          <u xml:id="u-89.1" who="#PEkiert">Proszę Panów, rzeczą moją było omówić sprawę ze stanowiska poglądów Komisji, ze stanowiska prawnego, ale nie ze stanowiska partyjnego. Jednakże z wniosku większości Komisji nie przebija pragnienie represji, czy też kar; kary należą do sądu i do władz. Panowie jeszcze nieraz będą mogli tu w tej Wysokiej Izbie dojść do przekonania, że obok prawa konstytucyjnego istnieje jeszcze prawo równorzędne, w wielu wypadkach nadrzędne, prawo sądu pociągnięcia posła do odpowiedzialności. Prawo konstytucyjne posła musi ustąpić, jeżeli chodzi o zdradę Państwa, jeżeli chodzi o zbrodnię i występki, godzące w interes Państwa, godzące w powagę i interes tej Izby, jeżeli chodzi o czyny hańbiące.</u>
          <u xml:id="u-89.2" who="#PEkiert">Ze zdziwieniem słuchałem przemówienia p. pos. Stypułkowskiego, który w imieniu Klubu Narodowego oświadczył się przeciw wnioskowi większości Komisji. Proszę Panów, tu, w tej Izbie, Klub Narodowy zgłaszał zupełnie inne oświadczenia i inne deklaracje. Niestety, zmieniły się czasy i zmienili się może i ludzie, zmieniły się pojęcia, zmieniają się widocznie łatwo, bo raz Panowie powiadają, że mają zaufanie do sądów, a jutro powiadają, że nie mają, raz powiadają, że są przeciwnikami nadużywania nietykalności poselskiej, jak to Panowie twierdzili w tej Izbie, a dziś Panowie tego nie powiedzieli.</u>
          <u xml:id="u-89.3" who="#komentarz">(P. Stypułkowski: Mówiłem tylko co do dwóch.)</u>
          <u xml:id="u-89.4" who="#PEkiert">Widzę w tem zasadniczą różnicę.</u>
          <u xml:id="u-89.5" who="#komentarz">(P. Stypułkowski: Powiedziałem wyraźnie, że we wszystkich innych wypadkach zgadzamy się.)</u>
          <u xml:id="u-89.6" who="#PEkiert">Nie wątpiłem ani na chwilę, że dyskusja potoczy się w tej Izbie w tej sprawie i zupełnie nie dziwię się temu. Dotychczas niejeden poseł, jak to widzimy w tej sprawie, mógł bezkarnie wymyślać staroście od bandytów, mógł strzelać do policji, mógł kościami ministrów wykładać bruki, robić zamachy, ukraść sobie niejedną świnkę i to wszystko uchodziło bezkarnie, było w porządku. Niestety, obecnie znalazła się większość w tym Sejmie, która chce to ukrócić, która dąży do uzdrowienia stosunków w Sejmie, do podniesienia powagi tej Izby. W Komisji Regulaminowej padały głosy, że depcze się nietykalność poselską. Gdy p. Pużak, który referował tę sprawę w Komisji Regulaminowej, zawiadomił nas, o co ci panowie są oskarżeni, gdy oświadczyłem, że przecież tych 49 posłów, którzy podpisali ten wniosek in blanco, byłoby tego wniosku mojem zdaniem nigdy nie podpisało, gdyby wiedzieli o co chodzi, na to p. prof. dr Stroński oświadczył: To bagatele, to wszystko nic strasznego, spodziewaliśmy się, że tam będą sprawy cięższe, to są żarty, wymysły policji, że ukradł sobie świnkę. To mówi Klub Narodowy, który dotychczas stał na stanowisku, że musi się uzdrowić te rzeczy. Przeglądałem sprawozdania stenograficzne z poprzednich Sejmów.</u>
          <u xml:id="u-89.7" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
          <u xml:id="u-89.8" who="#PEkiert">Wybaczą Panowie, ale do mnie należy, co mam mówić.</u>
          <u xml:id="u-89.9" who="#komentarz">(Głos: I to jest referent!)</u>
          <u xml:id="u-89.10" who="#PEkiert">Panów to boli, że Panom wskazuję te rzeczy jasno i wyraźnie, ja się nie dziwię. Zacytuję Panom nawet posiedzenia Sejmu, kiedy składaliście te wszystkie oświadczenia.</u>
          <u xml:id="u-89.11" who="#komentarz">(Głos: Czy Pan rozumie co to jest referent?)</u>
          <u xml:id="u-89.12" who="#PEkiert">Możliwe, że nauczę się od Pana. Nie mogę rozumieć tego stanowiska, które przez p. Stypułkowskiego zostało tak jasno przedstawione.</u>
          <u xml:id="u-89.13" who="#PEkiert">Posłowie z Klubu Chłopskiego zgłosili wniosek: Sejm żąda zawieszenia postępowania karno-sądowego przeciw Janowi Smole, wszczętego przed uzyskaniem przez niego mandatu poselskiego, oraz uwolnienia posła Jana Smoły z więzienia.</u>
          <u xml:id="u-89.14" who="#PEkiert">Oświadczam się przeciw zawieszeniu postępowania sądowego wobec p. Jana Smoły ze względów, które przedłożyłem w swoim referacie.</u>
          <u xml:id="u-89.15" who="#PEkiert">Podtrzymuję wnioski większości Komisji i proszę Wysoką Izbę o uchwalenie.</u>
          <u xml:id="u-89.16" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-90">
          <u xml:id="u-90.0" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Dyskusja wyczerpana, przystępujemy do głosowania. Proszę Panów, będziemy głosowali punktami. Najpierw przegłosujemy punkt a). Proszę p. Sekretarza o odczytanie wniosku większości Komisji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-91">
          <u xml:id="u-91.0" who="#SekretarzpKornecki">Sejm odrzuca wniosek o zawieszenie postępowania sądowego i uwolnienie z więzienia posłów: Adama Ciołkosza, Władysława Dobrocha, Stanisława Dubois, Józefa Mochnieja, Adolfa Sawickiego, Jana Smoły i Stanisława Wrony, w sprawach, wdrożonych przeciwko wyżej wymienionym przed uzyskaniem przez nich mandatu poselskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-92">
          <u xml:id="u-92.0" who="#PZwierzyński">Proszę o zarządzenie głosowania co do każdego posła osobno.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-93">
          <u xml:id="u-93.0" who="#WicemarszałekPolakiewicz">W takim razie zarządzam głosowanie dla każdego posła osobno. Proszę Panów, zaczynamy? Sejm odrzuca wniosek o zawieszenie postępowania sądowego i uwolnienie z więzienia posła Adama Ciołkosza. Ci Panowie Posłowie, którzy są za odrzuceniem wniosku zgodnie z propozycją większości Komisji, zechcą wstać. Większość. Wniosek Komisji został przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-93.1" who="#WicemarszałekPolakiewicz">O zawieszenie postępowania sądowego i uwolnienie z więzienia posła Władysława Dobrocha. Ci Panowie Posłowie, którzy są za odrzuceniem, zechcą wstać.</u>
          <u xml:id="u-93.2" who="#komentarz">(Głos: Za zawieszeniem czy za odrzuceniem?)</u>
          <u xml:id="u-93.3" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Odrazu powiedziałem, że proponuję wedle wniosku większości Komisji. Teraz będę wymieniać tylko nazwiska. Większość, wniosek Komisji przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-93.4" who="#WicemarszałekPolakiewicz">P. Stanisława Dubois... — proszę Panów Posłów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Większość, wniosek Komisji przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-93.5" who="#WicemarszałekPolakiewicz">P. Józefa Mochnieja... Większość, wniosek Komisji przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-93.6" who="#WicemarszałekPolakiewicz">P. Adolfa Sawickiego... Większość, wniosek Komisji przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-93.7" who="#WicemarszałekPolakiewicz">P. Jana Smoły... Większość, wniosek Komisji przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-93.8" who="#WicemarszałekPolakiewicz">P. Stanisława Wrony... Większość, wniosek Komisji przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-93.9" who="#WicemarszałekPolakiewicz">W ten sposób cały wniosek Komisji Regulaminowej został uchwalony.</u>
          <u xml:id="u-93.10" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Przystępujemy do punktu b). Proszę p. Sekretarza o odczytanie tego wniosku.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-94">
          <u xml:id="u-94.0" who="#SekretarzpKornecki">Wysoki Sejm uchwalić raczy: „Sejm odrzuca wniosek posłów z Klubu Ukraińskiego w sprawie zawieszenia postępowania karno-sądowego, prowadzonego przeciw posłowi Włodzimierzowi Kochanowi o zbrodnię z §§ 58, 59, 65 i z innych u. k. przez sąd okręgowy karny we Lwowie, oraz postępowania karnego przeciw temuż posłowi, prowadzonego w sądzie grodzkim w Hrubieszowie”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-95">
          <u xml:id="u-95.0" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Ci Panowie Posłowie, którzy są za wnioskiem większości Komisji, to znaczy za odrzuceniem wniosku posłów z Klubu Ukraińskiego w sprawie zawieszenia postępowania karno-sądowego przeciw posłowi Kochanowi, zechcą wstać. Wniosek większości Komisji został przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-95.1" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Przystępujemy do punktu c). Proszę p. Sekretarza o odczytanie wniosku.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-96">
          <u xml:id="u-96.0" who="#SekretarzpKornecki">Wysoki Sejm uchwalić raczy: „Sejm odrzuca wniosek posłów z Klubu Ukraińskiego w sprawie zawieszenia postępowania karno-sądowego, prowadzonego przeciw posłom dr Dmytrowi Lewickiemu i dr Lubomirowi Makaruszce o zbrodnię z §§ 58, 59 i innych u. k. przez sąd okręgowy karny we Lwowie”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-97">
          <u xml:id="u-97.0" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Panowie Posłowie, którzy są za wnioskiem większości Komisji, zechcą wstać. Stoi większość, wniosek większości Komisji jest przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-97.1" who="#WicemarszałekPolakiewicz">W ten sposób punkt trzeci porządku dziennego został wyczerpany. Zarządzam 15 minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-97.2" who="#komentarz">(Po przerwie)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-98">
          <u xml:id="u-98.0" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-98.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 4-go porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Prawniczej o wnioskach:</u>
          <u xml:id="u-98.2" who="#Marszałek">a) Klubu Narodowego w sprawie uwięzienia b. posłów i postępowania wobec nich w twierdzy w Brześciu (druk nr 3 i odbitka nr 8),</u>
          <u xml:id="u-98.3" who="#Marszałek">b) posłów Klubu Ukraińskiego w sprawie uwięzienia b. posłów ukraińskich w więzieniu wojskowem w Brześciu (druk nr 24 i odbitka nr 8.) Jako sprawozdawca głos ma p. Paschalski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-99">
          <u xml:id="u-99.0" who="#PPaschalski">Wysoki Sejmie! Przychodzę jako referent większości Komisji Prawniczej z wnioskami dotyczącemi zarówno wniosku Klubu Narodowego, jak i posłów z Klubu Ukraińskiego w przedmiocie aresztowania byłych posłów, osadzenia ich w więzieniu w Brześciu, oraz postępowania wobec nich w więzieniu.</u>
          <u xml:id="u-99.1" who="#PPaschalski">Ponieważ wniosek posłów z Klubu Ukraińskiego nie zawiera tak ścisłego sformułowania zarzutów, jak wniosek Klubu Narodowego i ponieważ pozatem wniosek ten w gruncie rzeczy jest identyczny z punktami 2 i 4 wniosku Klubu Narodowego, przeto pozwolę sobie zająć się w tej chwili, tylko uzasadnieniem, oraz konkluzją wniosku Klubu Narodowego, rozumiejąc, że jego przesądzenie przesądza stanowisko Wysokiego Sejmu wobec wniosku Klubu Ukraińskiego.</u>
          <u xml:id="u-99.2" who="#PPaschalski">Większość Komisji Prawniczej, rozpatrując ten wniosek, stanęła na stanowisku ściśle formalnem. Inaczej postąpić nie mogła, jeżeli nie chciała narazić się na zarzut sprzeczności z duchem ustaw obowiązujących, albowiem każdy z nas wie, że formalne prawa przesłanki są nierozerwalnie niemal związane z treścią norm jurydycznych i bez jurydycznych norm, określających tok postępowania, niema spółczesnego prawa materialnego, aczkolwiek te właśnie formalne przesłanki, oraz formalne warunki są tak często przyczyną całego szeregu nieporozumień między społeczeństwem, poszukującem prawdy i tylko prawdy jako takiej, a światem prawniczym, rozumiejącym walor formalnych przesłanek tych czy innych norm jurydycznych.</u>
          <u xml:id="u-99.3" who="#PPaschalski">Wniosek Klubu Narodowego żądał uznania, że aresztowanie b. posłów odbyło się wbrew obowiązującym przepisom kodeksu postępowania karnego, że osadzenie ich w więzieniu wojskowem w Brześciu, chociaż podlegali oni jurysdykcji władz sądowych cywilnych, było nielegalne, że nielegalnie zastosowano do nich wreszcie formę izolacji, o której wniosek mówi, że nigdy i nigdzie spotykana nie była. To były trzy pierwsze punkty wniosku, które niewątpliwie mogły się były stać i stały się przedmiotem teoretycznego rozważania Komisji Prawniczej.</u>
          <u xml:id="u-99.4" who="#PPaschalski">Komisja wyraziła pogląd, że zarzut w punkcie 1 jest bezzasadny, większość Komisji. Art. 167 k. p. k. pozwala bowiem prokuratorowi i policji zatrzymać podejrzanego w każdej chwili, gdy zachodzą warunki do wydania postanowienia o aresztowaniu, a zwłoka mogłaby spowodować ucieczkę podejrzanego, lub zatarcie śladów przestępstwa. Art. 169 tegoż p. k. p„ stojąc na stanowisku konstytucyjnie zagwarantowanej wolności osobistej, stwarza dla oskarżonego gwarancję, że jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przez władzę nie doręczono podejrzanemu odpisu postanowienia sądu o aresztowaniu, należy zatrzymanego wypuścić na wolność. W ciągu owych 48 godzin winno nastąpić przesłuchanie podejrzanego, powzięcie i pisemne wygotowanie postanowienia w przedmiocie aresztowania wraz z uzasadnieniem, wreszcie doręczenie podejrzanemu odpisu tegoż postanowienia za potwierdzeniem, zawierającem dzień i godzinę odbioru zgodnie z art. 205 k. p. k. celem umożliwienia kontroli, by nie przekroczono 48-godzinnego terminu. Stanęła tedy większość Komisji na stanowisku, że skoro w przedmiocie aresztowania b. posłów zostały zachowane art. 167, 169, 205 k. p. k., to wniosek Klubu Narodowego w przedmiocie bezprawnego aresztowania uznać należy za bezzasadny.</u>
          <u xml:id="u-99.5" who="#PPaschalski">W toku dyskusji, która na Komisji w tym punkcie się wyłoniła, poszczególni panowie posłowie wskazywali, jakoby art. 167 obrażony został, gdyż wykluczone było, ażeby posłowie, w następstwie aresztowani, istotnie chcieli się ratować ucieczką, bądź też zacierać ślady przestępstwa.</u>
          <u xml:id="u-99.6" who="#PPaschalski">Wysoki Sejmie, jako referent Komisji Prawniczej tych argumentów nie uważam za konieczne przed Wysokim Sejmem analizować. Jest według mnie niemożliwe, ażeby Wysoki Sejm rozstrzygać miał, czy w tej lub innej sprawie, toczącej się w granicach kodeksu postępowania karnego, zachodziły warunki, uprawniające bądź to władze administracyjne w okresie początkowym, bądź to sędziego śledczego później do zastosowania art. 167 k. p. k., zwłaszcza zaś wtedy, gdy oskarżeni w olbrzymiej większości wykorzystali przysługujące im dalsze prawa do zaskarżenia decyzji sędziego śledczego i gdy skargi te przez sąd okręgowy uwzględnione nie zostały. Stworzenie podobnego precedensu, gdyby Wysoki Sejm miał orzekać niejako o słuszności czy niesłuszności orzeczenia władz sądowych, kompetencyjnie powziętego, uważała Komisja za precedens wysoce niebezpieczny, z punktu widzenia teorii podziału władz niedopuszczalny.</u>
          <u xml:id="u-99.7" who="#PPaschalski">Również wydaje mi się niedopuszczalnem rozważanie przez Wysoki Sejm drugiego punktu wniosku Klubu Narodowego, który częściowo łączy się z zarzutem, zawartym w p. 1, gdyż i tam jest mowa o wywiezieniu posłów podejrzanych poza stałe miejsce zamieszkania. Ten punkt uzasadnienia został przez wnioskodawcę nieomal dosłownie przepisany z zażaleń, wniesionych na postanowienia sędziego śledczego apelacyjnego p. Demanta i Wiklińskiego. Na skutek tych zażaleń zapadły postanowienia sądu okręgowego w Warszawie, w których po rozważeniu motywów, wskazanych przez obronę, sąd okręgowy wszystkie skargi obrońców pozostawił bez uwzględnienia. Postanowienia sądu okręgowego w tym względzie są ostateczne, a to w myśl art. 266, ewentualnie 276 k. p. k.</u>
          <u xml:id="u-99.8" who="#PPaschalski">Wysoki Sejmie! Czegóż tedy zażądał od Wysokiej Izby wniosek Klubu Narodowego w tym punkcie? Ni mniej ni więcej, tylko rozpatrzenia po raz wtóry zażalenia obrony b. więźniów brzeskich na czynności panów sędziów śledczych, odrzuconego już raz przez sąd okręgowy, zażądał wypowiedzenia się Wysokiej Izby w przedmiocie orzeczenia sądu okręgowego, powziętego w granicach ustawowej sądu tego kompetencji. Dlatego też uważałem i uważam, że rozpatrywanie poszczególnych wywodów wniosku Klubu Narodowego w punkcie drugim, ściśle zaś mówiąc, zażalenia obrońców b. więźniów brzeskich z punktu widzenia ich niesłuszności, czy nawet słuszności, w świetle podanych przesłanek jest niedopuszczalne. Sejm nie może bowiem uzurpować sobie prawa orzekania o słuszności orzeczeń sądowych, jeżeli nie chce znaleźć się w głębokiej kolizji z istotą art. 77 p. 2 Konstytucji. Jakiekolwiek powoływanie się na art. 2 tejże Konstytucji nie załatwia w tym wypadku głębokiego konfliktu, do którego niebacznie moglibyśmy doprowadzić, albowiem organami narodu właśnie, a nie organami władzy wykonawczej są sądy, w zakresie wymiaru sprawiedliwości niezawisłe.</u>
          <u xml:id="u-99.9" who="#PPaschalski">Komisja Prawnicza uznała wreszcie za niedopuszczalne rozpatrywanie 3 punktu uzasadnienia wniosku Klubu Narodowego, który mówi o formie izolacji więźniów. Komisja i tutaj kierowała się względami formalnemi, nie analizując, nie próbując analizować, czy istotnie izolacja więźniów, jak głosi wniosek, była zastosowana w formie nigdy i nigdzie nie spotykanej. Komisja stanęła na stanowisku, że, jak wynika z ogólnego regulaminu więziennego, oraz odnośnych artykułów kodeksu postępowania karnego, prawo zastosowania do oskarżonych takiej czy innej formy izolacji stanowi wyłączną i dyskrecjonalną władzę sędziego śledczego, ograniczoną co najwyżej przepisem ogólnym art. 276, a że żaden z oskarżonych z prawa do skargi nie skorzystał, tedy Komisja Prawnicza miała się wypowiadać w materii zastrzeżonej do decyzji sędziego śledczego, co najwyżej sądu okręgowego. Tedy i w tym punkcie mamy tę samą kolizję, którą pozwoliłem sobie Wysokiemu Sejmowi zareferować poprzednio.</u>
          <u xml:id="u-99.10" who="#PPaschalski">W przekonaniu mojem byłaby to kolizja tem bardziej zasadnicza, że, jak wiadomo, przeciw większości posłów aresztowanych i osadzonych w Brześciu toczy się śledztwo z oskarżenia z art. 101 w związku z art. 100, śledztwo, które nie jest jeszcze zakończone, które w rozwoju czynności p. sędziego śledczego może doprowadzić do rozszerzenia oskarżenia, lub też częściowego jego nawet umorzenia. Wtedy, kiedy oskarżonym grozi kara ciężkiego więzienia do lat 10, kiedy każde rozszerzenie mogłoby sięgać już kary głównej, wypowiadanie się Sejmu w przedmiocie takiego fragmentu, jakim jest izolacja oskarżonego, nie z punktu widzenia oskarżonego, ale z punktu widzenia formalnych przepisów ustawy, przestaje być już tylko zagadnieniem teoretycznie konstytucyjnem, a staje się nieprzewidzianą przez żadną ustawę kontrolą nad czynnościami sędziego śledczego w zakresie jego najbardziej prymitywnych uprawnień i może doprowadzić drogą tego swoistego votum nieufności dla władz sądowych do zamącenia atmosfery bezstronności, w której odbywać się powinno sprawowanie wymiaru sprawiedliwości i postawienie sądów jako strony walczącej jak gdyby z krytykującym je Sejmem.</u>
          <u xml:id="u-99.11" who="#PPaschalski">Pozwolę sobie przypomnieć Wysokiej Izbie pewne zdarzenie, które miało miejsce w dn. 21 lutego 1908 r. na posiedzeniu izby francuskiej. Prezydent Izby Brisson otrzymał projekt rezolucji, zredagowanej niewątpliwie w niesłychanie łagodnej formie: „Izba wzywa rząd do przypomnienia sądom, że wymiar sprawiedliwości powinien być równy dla wszystkich”. Ówczesny minister sprawiedliwości, który naszej dzisiejszej sytuacji napewno nie przewidywał, p. Aristides Briand oświadczył wówczas, że podobne skonkretyzowanie rezolucji byłoby dla izby niemożliwe, byłoby bowiem, przynajmniej w zamiarze wnioskodawcy, udzieleniem napomnienia (infliger un blame) sędziemu śledczemu i prokuratorom, którzy uczestniczą w procesie, będącym w toku rozprawy. „Uchwalenie podobnego wniosku byłby to atut, którybyście dodali do dossier obrony, podalibyście do wiadomości, że parlament gani dochodzenie, mogłoby się zdawać, że wskazujecie jaki ma być wyrok”. Mówił tak wymowny rzecznik rządu francuskiego.</u>
          <u xml:id="u-99.12" who="#PPaschalski">Jeszcze ciekawsze było oświadczenie na posiedzeniu dnia 10 czerwca 1919 r gdy wbrew wnioskowi rządowemu izba zarządziła dyskusję w przedmiocie interpelacji, nawet nie wniosku, ale interpelacji, dotyczącej zarządzeń władz sądowych wojskowych. Podsekretarz stanu oświadczył wówczas, że jest dla niego niemożliwe w odpowiedzi, do której jest zmuszony, wypowiedzieć się o aktach władzy sądowej.</u>
          <u xml:id="u-99.13" who="#PPaschalski">Jak widzimy z tego, te same obawy, które pozwoliłem sobie wypowiedzieć w przedmiocie pierwszych trzech punktów wniosku Klubu Narodowego, zaistniały przy systemie parlamentarnych rządów Republiki Francuskiej.</u>
          <u xml:id="u-99.14" who="#PPaschalski">Punktem niewątpliwie najbardziej ważnym wniosku Klubu Narodowego był punkt czwarty. Tego punktu dotyczy akcja społeczeństwa, do której został wciągnięty szereg ludzi dobrej woli, oczekujących wyjaśnienia t zw. sprawy brzeskiej.</u>
          <u xml:id="u-99.15" who="#PPaschalski">Komisja Prawnicza w swej większości stanęła na stanowisku, że nie jest w stanie rozpatrzeć zarzutów, we wniosku tym postawionych, a to z następujących przesłanek. Wniosek Klubu Narodowego faktów ściśle sprecyzowanych nie podawał, podając tylko zarzuty sumaryczne. Pozatem ten wniosek został wystosowany do Komisji Prawniczej. Wnioskodawcy musieli sobie zdawać sprawę, że skoro wniosek tak, a nie inaczej skierowany został, to w granicach art. 69 i 70 regulaminu obrad Sejmu w związku z art. 29 Konstytucji włożono na Komisję zadanie nie do wykonania, musiałaby ona sobie bowiem przywłaszczyć atrybucje, do których nie posiada żadnego prawa. Musiałaby objąć czynności śledcze, których zgodnie z regulaminem, objąć uprawniona nie jest. Dyskusja na Komisji Prawniczej pod tym względem starała się uzupełnić ogólnikowość wniosków Klubu Narodowego. Został nam podany szereg faktów, które w oczach posłów, fakty te zgłaszających, posiadały niewątpliwie, chcę w to wierzyć, wagę rzeczy sprawdzonych, a więc pewnych. P. Stroński w swym drugim głosie oświadczył, że fakty te uznać musimy za prawdziwe, albowiem opowiadają je byli więźniowie polityczni, a więźniom politycznym w Polsce się wierzy, gdyż taka jest wspaniała polska tradycja. Wysoki Sejmie! Większość Komisji Prawniczej nie mogła stanąć na tym gruncie, nie tylko dlatego, że sama zasada, wypowiedziana przez p. posła Strońskiego, byłaby niesłychanie niebezpieczna, gdybyśmy ją w myśl obowiązujących przepisów równości wszystkich obywateli wobec prawa rozciągnąć mieli na wszystkie procesy polityczne, toczące się w Polsce, wśród których proces więźniów brzeskich, proces o rozruchy 14 września, proces o zamach na Marszałka Piłsudskiego i parę innych procesów, są, jak dotychczas, bolesnym wyjątkiem i chcemy wierzyć, że wyjątkiem chyba pozostaną, lecz i dlatego, żeśmy na Komisji Prawniczej byli świadkami sprzecznych oświadczeń dwóch ludzi, naszego posła kolegi, oraz Ministra Sprawiedliwości, z których każdemu chyba wierzyć teoretycznie wypada; i wreszcie dlatego, że tego rodzaju presumpcja słuszności po jednej stronie byłaby niedopuszczalnem sporządzeniem aktu oskarżenia przez Wysoki Sejm przeciw stronie drugiej, obejmującem zgodnie z wnioskiem Klubu Narodowego nie tylko funkcjonariuszy władz administracyjnych, nie tylko władz urzędów prokuratorskich, ale nawet sądów. Wysoki Sejm powagą swoją i mocą swojego autorytetu miałby o winie tych ludzi bez przewodu sądowego niejako przesądzać, a sądom niezawisłym jakby wymiar kary pozostawić.</u>
          <u xml:id="u-99.16" who="#PPaschalski">Na tem stanowisku Komisja Prawnicza stanąć nie mogła. Tak tedy po przeprowadzeniu dyskusji doszliśmy do wniosku, że nie posiadamy drogi do ustalenia stanu obiektywnego zajść, które w Brześciu miały, czy też rzekomo miały miejsce i że możności tej nie będzie miała żadna komisja nadzwyczajna, gdy każdemu z posłów brzeskich przysługuje droga dochodzenia swych pogwałconych praw przez sądy Rzeczypospolitej aż do Sądu Najwyższego włącznie. A nie wiem przecież, czy znajdzie się pośród Panów śmiałek, któryby niezawisłość wszystkich sądów w Polsce kwestionował.</u>
          <u xml:id="u-99.17" who="#PPaschalski">Skoro wreszcie Rząd o zarzutach, podniesionych przeciw poszczególnym oficerom armii polskiej, drogą interpelacji Klubu P. P. S. został uwiadomiony i na zarzuty te, stojąc na gruncie Konstytucji, odpowie, Komisją Prawnicza ze względów formalnych zarzutów tych nie rozpatrywała.</u>
          <u xml:id="u-99.18" who="#PPaschalski">W tym stanie rzeczy Komisja Prawnicza prosi Wysoki Sejm o przyjęcie wniosku Komisji w brzmieniu zgodnem ze sprawozdaniem.</u>
          <u xml:id="u-99.19" who="#PPaschalski">Wniosek mniejszości brzmi:</u>
          <u xml:id="u-99.20" who="#PPaschalski">Wysoki Sejm uchwalić raczy:</u>
          <u xml:id="u-99.21" who="#PPaschalski">„Sejm wzywa Rząd, aby pociągnął do odpowiedzialności karnej za nadużycie władzy przedstawicieli władz administracyjnych, prokuratorskich i sądowych, oraz oficerów i podoficerów służby wojskowej, którzy uczestniczyli w aresztowaniu i umieszczeniu w więzieniu wojskowem i znęcaniu się nad aresztowanymi b. posłami w więzieniu wojskowem w Brześciu n/Bugiem”.</u>
          <u xml:id="u-99.22" who="#PPaschalski">Wydawało mi się, że w tych skromnych ramach ogólnego sprawozdania argumenty mniejszości Komisji Prawniczej pozwoliłem sobie w mojem przekonaniu w dwóch najistotniejszych punktach zaznaczyć. Jako referent większości upraszam Wysoki Sejm o przyjęcie jej wniosku.</u>
          <u xml:id="u-99.23" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-100">
          <u xml:id="u-100.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Stanisław Stroński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-101">
          <u xml:id="u-101.0" who="#PStanisławStroński">Wysoki Sejmie! Sprawa brzeska dlatego tak porusza umysły w kraju, że jest to cząstka naszych dziejów współczesnych i to głęboko z samych trzewi wydarta, jest to tych dziejów strzęp drgający, jest to ich pewne widzenie, które pogrąża w zadumę. Tak jest, Wysoka Izbo, także te zdarzenia współczesne, które wydają nam się czemś powszedniem, są właśnie dziejami naszej doby. I te dzieje nie robią się same. My wszyscy, jak tu kręgiem jesteśmy, chcemy czy nie chcemy, jesteśmy tych dziejów uczestnikami, jesteśmy ich sprawcami, jesteśmy kowalami teraźniejszości polskiej i jesteśmy też za nią odpowiedzialni.</u>
          <u xml:id="u-101.1" who="#PStanisławStroński">A zatem w tej pracy dziejowej są dzisiaj w Polsce stronnictwa i są obozy polityczne, które zwalczały się, zwalczają się i będą się zwalczały. Ale one wszystkie są przykute do matki ziemi polskiej, na której żyją, którą kochają i w której kiedyś spoczną. I dlatego bywają chwile, w których czujemy się synami jednej ojczyzny. I otóż dziś przeważna ilość tych stronnictw polskich przez swoich przedstawicieli znalazła się w Brześciu.</u>
          <u xml:id="u-101.2" who="#PStanisławStroński">Więc, żeby zacząć od przeciwległej nam strony, jest P. P. S., z którą walczyliśmy, z którą walczymy i z którą będziemy walczyli, niewątpliwie tem łacniej, im bardziej znowu zbliżymy się w tej Izbie do siebie, bo mniej nas w środku będzie dzieliło. P. P. S. jest, i to wszyscy musimy powiedzieć, stronnictwem, które dążenie do niepodległości polskiej i utrzymanie niepodległości zapisało jednak na pierwszem miejscu swojego sztandaru.</u>
          <u xml:id="u-101.3" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
          <u xml:id="u-101.4" who="#PStanisławStroński">I oto z tego stronnictwa p. pos. Barlicki, którego działalność międzynarodowa, muszę powiedzieć, nie jest mi wogóle znana, bo jego działalność była zawsze działalnością na gruncie polskim, p. pos. Barlicki, więzień modliński, b. minister Rzeczypospolitej Polskiej, p. pos. Herman Lieberman, oficer legionów polskich, obrońca legionistów polskich i wydalony z legionów polskich przez władze austriackie za kierunek polityczny, przeciwny państwom środkowym, i inni panowie...</u>
          <u xml:id="u-101.5" who="#komentarz">(Głos: A kto zwalczał legiony? Głos inny: Skąd Pan tak ładnie mówi o legionach.)</u>
          <u xml:id="u-101.6" who="#PStanisławStroński">Ja o legionach nigdy źle nie mówiłem, źle mówiłem tylko o politykach, żerujących na legionach, ale o legionach złego słowa nie powiedziałem w mojem życiu. I z tym p. pos. Barlickim, i p. pos. Liebermanem, i p. pos. Dubois, i p. Ciołkoszem, i p. Pragierem, i p. Mastkiem znalazła się Polska Partia Socjalistyczna w Brześciu.</u>
          <u xml:id="u-101.7" who="#PStanisławStroński">Jest dalej Wyzwolenie, w którego nazwie obok wyzwolenia społecznego ludu wyrażała się zawsze myśl wyzwolenia narodowego, a i to znowu stronnictwo z p. pos. Bagińskim, dowódcą oddziałów lotnych Polskiej Organizacji Wojskowej, sławionym przez swoich towarzyszy broni za bohaterstwo, z p. pos. Putkiem, z p. pos. Sawickim z pokrewnego Stronnictwa Chłopskiego, znalazło się także w Brześciu.</u>
          <u xml:id="u-101.8" who="#PStanisławStroński">Jest dalej Narodowa Partia Robotnicza, która z przedstawicielem swym p. Popielem, przywódcą ruchu t. zw. zarzewiackiego, zawsze natchnionego dążeniem do niepodległości, i także człowiekiem ze służby legionowej, znalazła się również w Brześciu.</u>
          <u xml:id="u-101.9" who="#PStanisławStroński">Jest Polskie Stronnictwo Ludowe Piast. I niewątpliwie wszyscy to rozumiemy, że jeżeli było zjawisko ważne w naszych dziejach najnowszych, to to, które miało okazać, że zamiast narodu, złożonego z garści tylko ludności kraju, który upadł w w. XVIII, powstaje w w. XX naród, złożony już z szerokich warstw ludności. Jeżeli z tego zjawiska wszyscy byliśmy dumni, to któż może o tem zapomnieć, że jednak to, że w r. 1920 na czele rządu Obrony Narodowej stał p. poseł Witos, było wyrazem tej myśli?</u>
          <u xml:id="u-101.10" who="#PStanisławStroński">I znowu z p. posłem Witosem i z p. posłem Kiernikiem Stronnictwo Ludowe „Piast” znalazło się w Brześciu.</u>
          <u xml:id="u-101.11" who="#PStanisławStroński">Jest dalej poseł Wojciech Korfanty,...</u>
          <u xml:id="u-101.12" who="#komentarz">(P. Polakiewicz: Co to „Rzeczpospolitą” kupił.)</u>
          <u xml:id="u-101.13" who="#PStanisławStroński">...od lat 35 przywódca tego ruchu narodowego, który sprawił, że Górny Śląsk znalazł się dzisiaj w obrębie Polski,...</u>
          <u xml:id="u-101.14" who="#komentarz">(Głos: W połowie po stronie niemieckiej.)</u>
          <u xml:id="u-101.15" who="#PStanisławStroński">...przez długie lata najbardziej znany w świecie...</u>
          <u xml:id="u-101.16" who="#komentarz">(Głos: Geszefciarz.)</u>
          <u xml:id="u-101.17" who="#PStanisławStroński">...obrońca spraw polskich na trybunie Reichstagu niemieckiego i Landtagu pruskiego...</u>
          <u xml:id="u-101.18" who="#komentarz">(Głos: A co Pan o nim w swoim czasie pisał?)</u>
          <u xml:id="u-101.19" who="#PStanisławStroński">Nic złego nie pisałem, ja się tem różnię od niektórych panów, że i w chwilach zgody i niezgody nie piszę o ludziach tego, czegobym nie mógł zgodnie z swem sumieniem powiedzieć... Ten poseł Korfanty, o którym trzeba będzie zawsze w dziejach Polski powiedzieć, że tak jak w wieku XII, a ostatecznie w XIV, Śląsk oderwany został od Polski, tak pod przewodnictwem Wojciecha Korfantego część tego Śląska w wieku XX Polsce została przywrócona,...</u>
          <u xml:id="u-101.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-101.21" who="#PStanisławStroński">...a i on znalazł się w Brześciu.</u>
          <u xml:id="u-101.22" who="#PStanisławStroński">Jest wreszcie nasz obóz narodowy. My jesteśmy jako obóz zjawiskiem w Polsce starem, sięgamy przed r. 1885, czyli jesteśmy bodaj najstarszem stronnictwem polskiem, dobiegającem półwiecznej działalności w naszej Ojczyźnie. I nie ulega wątpliwości, że przejście z walk o niepodległość, które wypełniały 30 zgórą lat istnienia stronnictwa, do działalności w niepodległem Państwie, wymagało wysiłku myśli w obozie narodowym. Myśmy sami doskonale zrozumieli, że stronnictwu naszemu potrzebne jest w tym względzie nowe kształcenie. Wyrazem tego dążenia, ażebyśmy jaknajprędzej wżyli się w te potrzeby, jakie stawia przed Polską jej byt dzisiejszy, jest powstanie w łonie naszem ruchu tego, co się nazywa Obozem Wielkiej Polski, oraz tego, co się nazywa Obozem Młodych.</u>
          <u xml:id="u-101.23" who="#komentarz">(Różne okrzyki.)</u>
          <u xml:id="u-101.24" who="#PStanisławStroński">I właśnie pan poseł Aleksander Dębski był przedstawicielem tego kierunku i tej pracy w naszym obozie narodowym. A z p. posłem Aleksandrem Dębskim tak samo, jak z p. posłem Kwiatkowskim, którego dążeniem życia było...</u>
          <u xml:id="u-101.25" who="#komentarz">(Głos: Weksle.)</u>
          <u xml:id="u-101.26" who="#PStanisławStroński">...wyswobodzenie handlu polskiego od przewagi niemieckiej na Pomorzu, i nasz obóz narodowy znalazł się również w Brześciu.</u>
          <u xml:id="u-101.27" who="#PStanisławStroński">Jeżeli zejdziemy na chwilę z gruntu stronnictw polskich, o których mówiłem, ażeby nie pominąć tego, co było prawdą, że w Brześciu znaleźli się także przedstawiciele ludności ruskiej, rusko-ukraińskiej, to muszę powiedzieć, że to zjawisko jest pod względem politycznym i pod względem prawnym odmienne. Jest ono odmienne dlatego, że przedstawiciele tej ludności nie oczekiwali powstania Państwa Polskiego, nie współdziałali w jego wskrzeszeniu, nie wyrażali radości z jego dzisiejszej niepodległości i w dążeniach tych stronnictw i tych posłów były niewątpliwie rzeczy, które ze stanowiska Państwa Polskiego musiały być potępione. I ani na chwilę nie zapominamy, że w oskarżeniach, wytoczonych tym posłom, mogą się znaleźć oskarżenia takie, które i my uznajemy za całkowicie słuszne. Mimo to musimy powiedzieć, że nie uznajemy i nie uznamy za rzecz słuszną, ażeby oni jako obywatele Państwa Polskiego doznawali takiego obchodzenia się, jakie było ich udziałem w Brześciu.</u>
          <u xml:id="u-101.28" who="#komentarz">(Głos: To nie od was zależy, tylko od sądu. Wasze uznanie jest mało warte.)</u>
          <u xml:id="u-101.29" who="#PStanisławStroński">Jakiekolwiek będą dalsze losy, nie ulega wątpliwości, że ze stanowiska Państwa Polskiego musi się dążyć do tego, ażeby ta ludność czuła się w Państwie Polskiem dobrze.</u>
          <u xml:id="u-101.30" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Przeszkadzacie.)</u>
          <u xml:id="u-101.31" who="#PStanisławStroński">Czyli musi się dążyć do tego, żeby nastąpiło pewne uspokojenie i pewne pojednanie. Otóż to jedno mogę powiedzieć, że po Unii Brzeskiej z roku 1596 ta unia brzeska, która dokonała się w roku 1930, nie będzie chwalebnem w naszych dziejach wspomnieniem.</u>
          <u xml:id="u-101.32" who="#PStanisławStroński">Wracając jednak na grunt stronnictw polskich, pytam dzisiaj, co się stało z tą duszą polityczną Polski, która przejawia się, może niedoskonale, może niepełnie, ale przejawia się rzeczywiście w tych stronnictwach, których przedstawiciele znaleźli się w Brześciu. Czy ta dusza polityczna Polski tłucze się po celach brzeskich i ją tam tłuką? Czy to, co przez dziesiątki lat dosłownie miliony ludzi w Polsce uważały za swoją wiarę polityczną, to, co wszystkie te stronnictwa razem przedstawiały, czy to było jakieś wielkie nieporozumienie? I oto dlaczego jest nad czem podumać, gdy mówimy o tem, że te stronnictwa znalazły się w Brześciu.</u>
          <u xml:id="u-101.33" who="#PStanisławStroński">Bo spójrzcie Panowie na chwilę na Brześć od 9 września do 26 listopada 1930 r. Pędzi orszak nowoczesnych kibitek, z których wychodzą przywódcy stronnictw politycznych.</u>
          <u xml:id="u-101.34" who="#komentarz">(Przerywania na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-101.35" who="#PStanisławStroński">Od pierwszej chwili są lżeni. Oto siedzą po dwóch w celach, coraz bardziej wycieńczeni. Oto są lżeni, oto są bici po nocach.</u>
          <u xml:id="u-101.36" who="#komentarz">(Przerywania na ławach. B. B. Głos: Poprzej to Pan odpowiednią mimiką.)</u>
          <u xml:id="u-101.37" who="#PStanisławStroński">Oto ten orszak ludzi, coraz bardziej opadających tam z sił, coraz bardziej lżonych, coraz bardziej katowanych. Śmieją się i teraz niektórzy panowie, ale tego śmiechu Panom nie zazdroszczę. Wiem, że są tu tacy, którzy przypomną sobie może obrazy więzienne Malczewskiego,...</u>
          <u xml:id="u-101.38" who="#komentarz">(Głos: Pan nigdy w więzieniu nie siedział, to Pan sądzi po obrazach. Inny głos: Sami siedzieli w więzieniach, więc wiedzą, co to jest więzienie.)</u>
          <u xml:id="u-101.39" who="#PStanisławStroński">...i którym może w uszach dźwięczą słowa Wyspiańskiego: „Taki mi się snuje dramat, groźny, szumny, posuwisty, jak polonez gdzieś z kazamat, jęk i zgrzyt i wichrów świsty”. To jest właśnie brzeski polonez Polski współczesnej. I dlatego ta sprawa tak głęboko kraj porusza.</u>
          <u xml:id="u-101.40" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Dosiadł Pan Pegaza.)</u>
          <u xml:id="u-101.41" who="#PStanisławStroński">Na osła z pewnością nie wsiądę, niech Pan będzie spokojny.</u>
          <u xml:id="u-101.42" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Ale ten Pana Pegaz strasznie kulawy.)</u>
          <u xml:id="u-101.43" who="#PStanisławStroński">Wysoki Sejmie! Wniosek nasz skierowuje w stronę władz cały szereg uchwytnych zarzutów.</u>
          <u xml:id="u-101.44" who="#PStanisławStroński">1° Porwanie i uwiezienie więźniów do Brześcia. Odpowiada się nam na to artykułem 167, ale ten art. 167 wprowadza środek zapobiegawczy uwięzienia tylko w wypadkach wyjątkowych, kiedy jest obawa ucieczki albo zatarcia śladów śledztwa.</u>
          <u xml:id="u-101.45" who="#komentarz">(Głos: Albo zamachu stanu.)</u>
          <u xml:id="u-101.46" who="#PStanisławStroński">A mieliśmy już sposobność udowodnić, że wiadomości władz sądowych o zbrodniach, zarzucanych poszczególnym uwięzionym, były tak nikłe, że p. poseł Aleksander Dębski z Stronnictwa Narodowego w piśmie, doręczonem mu 11 września, w 2 dni po uwięzieniu, oskarżony był o organizowanie zjazdu stronnictw lewicy i środka w Krakowie. Czyli, jaka była znajomość popełnionych zbrodni, taka była napewno także i obawa zatarcia śladów tych niepopełnionych zbrodni i obawa ucieczki.</u>
          <u xml:id="u-101.47" who="#PStanisławStroński">O osadzeniu w więzieniu wojskowem w Brześciu mówimy jako o nadużyciu dlatego, że nikt nie zdoła zmienić wyraźnego postanowienia ustawowego, zawartego w rozporządzeniu p. Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 marca 1928 r., w którem powiedziano, że wszystkie więzienia dla osób cywilnych podlegają Ministrowi Sprawiedliwości, a ponieważ więzienie w Brześciu mu nie podlega, niema takiego rozumowania, które między tem wyraźnem brzmieniem a tem, co się stało, zdołałoby przerzucić pomost.</u>
          <u xml:id="u-101.48" who="#PStanisławStroński">Jeżeli do tego dodamy, że znowuż dla więzień wojskowych istnieje regulamin z 29 października 1919 r., który w art. 1 powiada, że w więzieniach wojskowych mogą znajdować się tylko osoby, podlegające sądownictwu wojskowemu, znowu niema takiego rozumowania, któreby zdołało przerzucić pomost między tem postanowieniem prawnem a tem, co się stało.</u>
          <u xml:id="u-101.49" who="#PStanisławStroński">2° Może będzie rzeczą dobrą dowiedzieć się, jak się odbywało wejście do więzienia brzeskiego i może nie od rzeczy będzie, jeżeli w tym celu opowiem Wysokiej Izbie główne zdarzenia z dwóch pierwszych dni p. Kazimierza Bagińskiego w Brześciu.</u>
          <u xml:id="u-101.50" who="#PStanisławStroński">Dnia 10 września pierwsza rewizja przy wejściu do więzienia, już z krzykami o drobnostki takie, jak zdjęcie sznurowadła i t. d. Tegoż dnia 10 września staje p. Bagiński przed komendantem więzienia, ażeby złożyć dane do zapisania go jako więźnia. Pytanie: Jaki zawód? P. Bagiński odpowiada: Przez 10 czy 11 lat byłem posłem, przedtem zajmowałem się sprawami społecznemi i politycznemi. To nie zawód — każdy złodziej ma zawód, każda — nie powiem co — ma zawód, to nie jest zawód. I sypie się lawina wyzwisk. W pewnej chwili, gdy się ciszej zrobiło, p. Bagiński powiada: I to jest sposób mówienia oficera polskiego! Nowe lżenia p. Bagińskiego. Następnie zapytano, czy służył w wojsku. P. Bagiński mówi, że służył w P. O. W. w Legionach,</u>
          <u xml:id="u-101.51" who="#komentarz">(Głos: Nie był ani dnia w Legionach.)</u>
          <u xml:id="u-101.52" who="#PStanisławStroński">P. Bagiński ma Virtuti Militari, który według swojej ustawy może być udzielany jedynie za służbę na froncie. Zapisać: Nie służył w wojsku. A następnie zapowiedź, że przyjdzie do raportu za zachowanie się przy przesłuchaniu. Kiedy wychodził stamtąd, oficer, który go odprowadzał, zabiegł mu drogę i wygrażając mu pięściami przed twarzą, lżył go po drodze od izby przesłuchania do celi.</u>
          <u xml:id="u-101.53" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Pan był przy tem?)</u>
          <u xml:id="u-101.54" who="#PStanisławStroński">On był przy tem, on to mówił i ja mu wierzę.</u>
          <u xml:id="u-101.55" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: To nie jest prawda.)</u>
          <u xml:id="u-101.56" who="#PStanisławStroński">Na drugi dzień, dnia 11, p. Bagiński został wezwany do zamiatania korytarza i czyszczenia więzienia. Powiedział: Czy to jest zgodne z regulaminem? Powiedziano mu: Tak. Odpowiedział: Mogłem zamiatać więzienia austriackie, mogłem zamiatać więzienia rosyjskie, mogę zamiatać i polskie. I zabrał się do pracy.</u>
          <u xml:id="u-101.57" who="#PStanisławStroński">Dnia 11 września wieczorem poseł Bagiński był przesłuchiwany przez sędziego śledczego Demanta w obecności grona oficerów. W pewnej chwili zapytał: Dlaczego ja jako cywilny znajduję się w więzieniu wojskowem? Sędzia Demant zaczął mu coś odpowiadać, komendant więzienia przerwał: To nie Sejm, nie mędrkować. I poseł Bagiński nie dowiedział się, dlaczego znajduje się w tem więzieniu. Został następnie odprowadzony do celi. Jeszcze później, w nocy, obudzono więźniów, zjawił się znowu sędzia Demant, zjawił się prokurator Michałowski, zjawili się oficerowie w drzwiach i doręczono więźniom pismo, zawiadamiające o zatwierdzeniu środka zapobiegawczego osadzenia ich w więzieniu.</u>
          <u xml:id="u-101.58" who="#PStanisławStroński">Poseł Bagiński podpisał, a poseł Mastek, który z nim był, chciał przeczytać, co podpisuje, wtedy zakrzyczano: co to jest, nie podpisać. Jeszcze w pewien czas później zjawiono się znowu, tej samej nocy, w celi i zażądano, aby wydali kartki, które podpisali, bo one u nich zostały. Poseł Bagiński wyszedł na korytarz i położył kartkę przed oficerem i żołnierzem, którzy tam stali i wówczas oficer uderzył go pięścią w twarz.</u>
          <u xml:id="u-101.59" who="#komentarz">(Głos: Gdzie położył? Wrzawa.)</u>
          <u xml:id="u-101.60" who="#PStanisławStroński">Proszę Panów, mogłoby być trochę inaczej, mogłoby być bardzo inaczej, jednak to, co się stało, jest hańbą. Nie wiem, by było inaczej i Panowie nie wiedzą, czy było inaczej.</u>
          <u xml:id="u-101.61" who="#komentarz">(Przerywania na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-101.62" who="#PStanisławStroński">Poseł Bagiński, uderzony w twarz, zachwiał się, szkła mu spadły, żołnierze wepchnęli go do celi. Po pewnym czasie wezwano go z celi i został wepchnięty nie do tej celi, lecz do ciemnicy, przyczem wepchnięto go kopnięciem i tam przesiedział całą noc.</u>
          <u xml:id="u-101.63" who="#PStanisławStroński">Na drugi dzień stanął do raportu zapowiedzianego. Komendant więzienia oświadczył, że za nieodpowiednie zachowanie się przy zapisie dostaje trzy dni. Mogłem się pomylić nie trzy dni, lecz pięć dni.</u>
          <u xml:id="u-101.64" who="#komentarz">(P. Kleszczyński: Jakie było nieodpowiednie zachowanie się, o tem Pan zapomniał powiedzieć.)</u>
          <u xml:id="u-101.65" who="#PStanisławStroński">Nie zapomniałem, opowiedziałem, iż powiedział komendantowi, który go lżył: To jest zachowanie się oficera polskiego. Dostał za to trzy dni samotności, a następnie powiedział komendant więzienia, że dostał zawiadomienie o nowem jego przestępstwie, mianowicie o ubliżeniu oficerowi. I kiedy był w tem odosobnieniu, ten oficer, który go poprzednio uderzył, przyszedł i zapowiedział, że dodaje się do tej samotności 5 dni dalszych.</u>
          <u xml:id="u-101.66" who="#PStanisławStroński">Tak wyglądało na jednym przykładzie samo wejście do więzienia brzeskiego.</u>
          <u xml:id="u-101.67" who="#komentarz">(Głos: Czy to najgorszy przykład? Czy są jeszcze gorsze? Inny głos: Tylko za ścisłość Pan nie odpowiada.)</u>
          <u xml:id="u-101.68" who="#PStanisławStroński">Za ścisłość tego, co mówi p. Bagiński, ja odpowiadam.</u>
          <u xml:id="u-101.69" who="#komentarz">(Oklaski na lewicy. Głosy: On wam da je naukę. P. Kleszczyński: Ale my wiemy, że Pan cały czas kłamał. Całą Polskę Pan chce okłamać.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-102">
          <u xml:id="u-102.0" who="#Marszałek">Przywołuję p. posła Kleszczyńskiego do porządku.</u>
          <u xml:id="u-102.1" who="#komentarz">(P. Kleszczyński: Całą Polskę Pan chce okłamać.)</u>
          <u xml:id="u-102.2" who="#Marszałek">Przywołuję p. Kleszczyńskiego do porządku z zapisaniem do protokółu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-103">
          <u xml:id="u-103.0" who="#PStStroński">3° W więzieniu brzeskiem był jakiś regulamin. Ten regulamin nie jest nieznany, jest on zapisany w pamięci więźniów, ale zapytujemy, co to za regulamin, bo jest on inny, niż regulaminy zwykłych więzień, nawet wojskowych. Zapytujemy, kto ten regulamin wydał i kto za ten regulamin bierze odpowiedzialność, za ten regulamin, w którym znajdują się słynne czynności administracyjno - gospodarcze, o których za chwilę będę miał sposobność mówić.</u>
          <u xml:id="u-103.1" who="#PStStroński">4° Więźniowie byli dręczeni w codziennym trybie życia przez brak powietrza i przez nieodpowiednią żywność.</u>
          <u xml:id="u-103.2" who="#PStStroński">Brak powietrza wyraża się w tem, że wymiary poszczególnych cel, które zresztą były zapisane w celach, wynosiły od 18 do 21, może w jednym, czy dwóch wypadkach do 23 m3. Cela jedna, która była na trzy osoby, miała 26 metrów3. Cele te były zamknięte, znajdował się w nich kubeł, który musiał być wielokrotnie przez dzień otwierany, wietrzenie odbywało się przez 5 minut przy wynoszeniu kubła i przez 15 do 20 minut podczas przechadzki, jeżeli była przechadzka. Nie ulega wątpliwości, że więźniowie w tych warunkach byli pozbawieni powietrza.</u>
          <u xml:id="u-103.3" who="#komentarz">(Głos: A poprzedni więźniowie w tej celi? Czy to więzienie było specjalnie zbudowane?)</u>
          <u xml:id="u-103.4" who="#PStStroński">Następnie więźniowie byli również głodzeni.</u>
          <u xml:id="u-103.5" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Dziwne, bo wszyscy dobrze wyglądają.)</u>
          <u xml:id="u-103.6" who="#PStStroński">Głodzenie to polegało na tem, — trzeba, aby raz wreszcie także i to dokładnie wiedziano — że żywność w więzieniu brzeskiem przedstawiała się tak jak opowiem: rano ciecz, ciecz nieokreślonej nazwy i nieznanej treści.</u>
          <u xml:id="u-103.7" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Czy Pan próbował taką ciecz?)</u>
          <u xml:id="u-103.8" who="#PStStroński">W południe, zacznijmy, powiedzmy, od poniedziałku dla przykładu, płyn z kapustą i do tego trochę ziemniaków. Wieczorem...</u>
          <u xml:id="u-103.9" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: A co na śniadanie?)</u>
          <u xml:id="u-103.10" who="#PStStroński">Powiedziałem już o śniadaniu, nie mogę powtarzać. Wieczorem ta sama ciecz, co rano, i ćwierć chleba, to znaczy połowa zwykłego kawałka dla więźnia wojskowego, dana wieczorem na cały dzień następny, a ponieważ więźniowie byli głodni, więc w wielu wypadkach ten cały chleb zjadali wieczorem i na następny dzień aż do wieczora nie mieli wcale chleba.</u>
          <u xml:id="u-103.11" who="#komentarz">(P. Kleszczyński: A gdyby dostali rano, to zjedliby rano i teżby nie mieli.)</u>
          <u xml:id="u-103.12" who="#PStStroński">Zmiany polegały na tem, że dwa razy w tygodniu była właśnie ta kapuścianka, dwa razy w tygodniu marchwianka, dwa razy w tygodniu buraczanka i raz płyn z kaszą. W niedzielę dawano do tego kawałek mięsa, przyczem np. p. Korfantemu dawano to mięso tak, że oficer pokazywał ten kawałek. Takie pożywienie było do dnia 9 listopada 1930 r. Że pożywienie to było niezwykłe, to stwierdzono w rozmowach z więźniami, mianowicie mówiono tym więźniom: Wy nie jesteście w więzieniu wojskowem, w więzieniu wojskowem pożywienie jest inne, jest lepsze. I rzeczywiście ód 9 listopada dano więźniom zwykłe pożywienie innych więźniów wojskowych, które było znacznie obfitsze i znacznie lepsze. Twierdzę zatem, że już w tym codziennym trybie życia odbywało się dręczenie tych więźniów.</u>
          <u xml:id="u-103.13" who="#PStStroński">5° Były tam kary. Kary stosowane w ten sposób, że np. poseł Kiernik za to, że, przechodząc, odezwał się do posła Sawickiego, został wtrącony do ciemnicy.</u>
          <u xml:id="u-103.14" who="#komentarz">(Głos: Zależy, co powiedział.)</u>
          <u xml:id="u-103.15" who="#PStStroński">Przywitał go — został wtrącony do ciemnicy i tam w tej ciemnicy w nocy zemdlał. Poseł Korfanty udał się do lekarza i w obecności oficera zgłosił, że jest chory, a dodał do tego, że jest chory także siedzący z nim razem w celi poseł Lieberman. Zwrócono mu odrazu uwagę, że nie wolno zajmować się kimś innym. Poseł Korfanty powiedział, że pos. Lieberman jest tak chory, że sam do raportu przyjść nie może. Mimo to pos. Korfanty został za to skazany na kilka dni samotności. Pos. Lieberman miał duże dochodzenie o to, że oświadczył, iż książki, które przyznano więźniom, mianowicie historie pułków, przez około tydzień przestano im podawać. O to toczyło się duże dochodzenie pod zarzutem, że poseł Lieberman mówi nieprawdę, i z napaściami na posła Liebermana przez oficerów, przez których był przesłuchiwany.</u>
          <u xml:id="u-103.16" who="#PStStroński">6° Więźniów bito. W nocy 9 na 10 września w drodze do Brześcia za Siedlcami został pobity w lesie do nieprzytomności poseł Herman Lieberman. W nocy 11 września w korytarzu został uderzony w twarz poseł Bagiński. Dnia 6 października został uderzony czterokrotnie w twarz w ustępie poseł Korfanty. W nocy z 9 na 10 października został pobity po okryciu ciała mokrą płachtą i z liczeniem razów do około 30 poseł Karol Popiel. W nocy z 11 na 12 października został skatowany, tak samo z płachtą na ciele i z liczeniem razów i okrzykami za co jest bity: Za Gdynię, za Obóz Wielkiej Polski, poseł Aleksander Dębski. I wreszcie w nocy słynnej 11 listopada zostali sprowadzeni więźniowie na dół do osobnej celi, urządzono tam jakby pozory stracenia ze strzałami rewolwerowemi.</u>
          <u xml:id="u-103.17" who="#komentarz">(Głos: A skąd Pan to wie? Inny głos: Wyście w Sejmie urządzali takie sceny, ale nikt was nie bał się.)</u>
          <u xml:id="u-103.18" who="#PStStroński">I zbici wówczas zostali.</u>
          <u xml:id="u-103.19" who="#komentarz">(Głos: Kto to widział?)</u>
          <u xml:id="u-103.20" who="#PStStroński">Oni czuli, oni nie tylko widzieli, ale czuli. Zostali zbici wówczas poseł Korfanty, poseł Bagiński i poseł Kohut.</u>
          <u xml:id="u-103.21" who="#komentarz">(Głos: Zapomniał Pan jeszcze o pośle Dubois.)</u>
          <u xml:id="u-103.22" who="#PStStroński">7° Więźniowie byli dręczeni w swojej ludzkiej godności. To, co się nazywało czynnościami gospodarczo - administracyjnemi, to było żądanie, aby więźniowie ci nie tylko niejako w przysiadzie zamiatali przez półtorej godziny do dwóch godzin, a nieraz i ponad dwie godziny, korytarze więzienne, ale to, co ludzką godność dręczyło, to to, że krok w krok za nimi szedł żandarm i znęcał się słownie nad nimi pracującymi. Następnie tym więźniom kazano zwitkiem gałgana, branym w rękę, która często krwawiła od pęcherzy po uprzedniem sprzątaniu, czyścić miski ustępów i rury ustępowe, a następnie tym samym gałgankiem umywalnie, w których oni się myli.</u>
          <u xml:id="u-103.23" who="#PStStroński">8° Więźniowie wnosili zażalenie przeciw temu postępowaniu do władz sądowych. O głodzenie i o bicie wnosili zażalenie p. Dubois, p. Kiernik, p. Lieberman, p. Dębski i p. Korfanty. O głodzenie i o bicie. Tak, że nie jest prawdą twierdzenie, pojawiające się obecnie, że oni nigdy na nic się nie skarżyli.</u>
          <u xml:id="u-103.24" who="#PStStroński">Oto, Wysoki Sejmie, w najkrótszym szkicu obraz więzienia brzeskiego. O więzieniu tem powiedział...</u>
          <u xml:id="u-103.25" who="#komentarz">(Głos na ławach rządowych: Vanderwelde.)</u>
          <u xml:id="u-103.26" who="#PStStroński">...nie Vanderwelde, tylko ówczesny prokurator, a obecny Minister Sprawiedliwości, i ogłosił w dziennikach dnia 19-go września 1930 roku: „Więzienie wojskowe w Brześciu nad Bugiem jest zupełnie przeciętnym aresztem śledczym wojskowym, rygor w tem więzieniu obowiązuje ten sam, co w innych więzieniach, a stosowany jest wobec aresztowanych znajdujących się pod śledztwem prewencyjnem”. Dnia 3-go października 1930 r. ten sam prokurator, a obecny Minister Sprawiedliwości, powiedział:</u>
          <u xml:id="u-103.27" who="#PStStroński">„Warunki więzienne, w jakich przebywają, bynajmniej nie mogą wywoływać najmniejszych bodaj zastrzeżeń z punktu widzenia przepisów więziennych, więzienie w Brześciu odpowiada wszelkim wymogom, stawianym tego rodzaju zakładom”. Otóż twierdzę, że mamy nie tylko prawo, ale i obowiązek powiedzieć tutaj, że to więzienie nie było przeciętnem więzieniem wojskowem śledczem w Polsce, mamy obowiązek bronienia sławy więziennictwa polskiego przed tego rodzaju określeniem.</u>
          <u xml:id="u-103.28" who="#komentarz">(Oklaski na prawicy.)</u>
          <u xml:id="u-103.29" who="#PStStroński">W zwykłych więzieniach wojskowych obowiązuje przepis, który znajduje się w instrukcji dla aresztu garnizonowego m. st. Warszawy, i który był wywieszony: Wszelkie szykanowanie jest wzbronione. I to, co jest powiedziane w tej instrukcji więziennej, to nie jest wymysł.</u>
          <u xml:id="u-103.30" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Czy opór w więzieniu wolno stawiać? Niech Pan na to odpowie.)</u>
          <u xml:id="u-103.31" who="#PStStroński">Tu już trzeba będzie osobno zająć się dochodzeniem o oporze.</u>
          <u xml:id="u-103.32" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: O to chodzi.)</u>
          <u xml:id="u-103.33" who="#PStStroński">Ja się przyznam, że tego śledztwa nie prowadziłem. Otóż ów przepis jest to tylko wykonanie przepisu art. 98 Konstytucji, który mówi: Kary, połączone z uderzeniami fizycznemi są niedozwolone i nikt takim karom podlegać nie może.</u>
          <u xml:id="u-103.34" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Gdzie to było, czy w tym romansie, o którym nam Pan mówi?)</u>
          <u xml:id="u-103.35" who="#PStStroński">Ten romans nazywa się art. 98 Konstytucji polskiej. W tem świetle twierdzenie ówczesnego prokuratora, a obecnego Ministra Sprawiedliwości, że to było przeciętne więzienie wojskowe, musi być w tym Wysokim Sejmie sprostowane.</u>
          <u xml:id="u-103.36" who="#PStStroński">Pozwolę sobie zwrócić uwagę Wysokiej Izby na pewien czynnik tych zdarzeń, mianowicie na czynnik nocy.</u>
          <u xml:id="u-103.37" who="#komentarz">(Przerywania na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-103.38" who="#PStStroński">W nocy odbywało się wywożenie posłów z nagleniem: prędko, prędko, tyle a tyle minut na ubranie. W nocy w lesie pobity został p. Lieberman. W nocy w korytarzu był bity pos. Bagiński. W nocy bity był pos. Popiel. W nocy bity był pos. Dębski. W nocy 11 listopada były te bicia ogólne. W nocy odbywały się rewizje połączone z udręczeniem.</u>
          <u xml:id="u-103.39" who="#PStStroński">Wysoki Sejmie, mówi się w naszą stronę: Panowie z Brześcia korzystacie i wyzyskujecie Brześć dla polityki.</u>
          <u xml:id="u-103.40" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Święta prawda.)</u>
          <u xml:id="u-103.41" who="#PStStroński">Tak nam Panowie mówią.</u>
          <u xml:id="u-103.42" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Bo tak jest.)</u>
          <u xml:id="u-103.43" who="#PStStroński">Otóż przedewszystkiem trzeba usunąć jedno podstawowe nieporozumienie w stanie rzeczywistym, mianowicie, że politycznie z Brześcia dużo mniej myśmy skorzystali, aniżeli Panowie. Jeżeli przywódców politycznych przeciwnych stronnictw na czas okresu wyborczego zamyka się w więzieniu, to to jest...</u>
          <u xml:id="u-103.44" who="#komentarz">(P. Hołówko: To się da je wielki argument przeciwnikowi przeciw temu, co zamknął. Wrzawa.)</u>
          <u xml:id="u-103.45" who="#PStStroński">Wysoka Izbo, słuchałem spokojnie tego, co mówił p. prezes Hołówko. P. prezes Hołówko mówił, że jeżeli Rząd Polski zamknął przywódców politycznych do więzienia, to wobec ludności polskiej dał im wielki argument. Czy Panowie rozumieją?</u>
          <u xml:id="u-103.46" who="#komentarz">(P. Hołówko: W agitacji bardzo wielki argument, tak jest.)</u>
          <u xml:id="u-103.47" who="#PStStroński">Panowie rozumieją, co to znaczy. P. prezes Hołówko stwierdza tu dziwny stan pojęć ludności polskiej, ale zdaje mi się, prawdziwy.</u>
          <u xml:id="u-103.48" who="#PStStroński">Mówi się następnie o politycznym pierwiastku, że ci uwięzieni byli uwięzieni przeważnie za art. 100 i 101, to znaczy za dążenie do przewrotu i to przedstawiane jest jako rzecz do gruntu oburzająca.</u>
          <u xml:id="u-103.49" who="#komentarz">(Głos: I pewnie.)</u>
          <u xml:id="u-103.50" who="#PStStroński">I pewnie, tylko zachowajmy kolejność.</u>
          <u xml:id="u-103.51" who="#PStStroński">Ten przewrót z §§ 100 i 101 jeszcze jest nieznany, ale przewrót z §§ 100, 101 z maja 1926 r. wszystkim jest znany.</u>
          <u xml:id="u-103.52" who="#komentarz">(P. Hołówko: Wy to zalegalizowaliście. Czy kto z Was złożył mandat?)</u>
          <u xml:id="u-103.53" who="#PStStroński">Na pamięć znam całą Konstytucję, ale przepisu o legalizowaniu przewrotu nie znam w Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-103.54" who="#komentarz">(P. Miedziński: A w nocy rząd Moraczewskiego kto porwał, a w nocy na Belweder kto jeździł?)</u>
          <u xml:id="u-103.55" who="#PStStroński">I słusznie znowu mówicie Panowie...</u>
          <u xml:id="u-103.56" who="#komentarz">(P. Miedziński: Kto w nocy pisał artykuł „Zawada”? P. Hołówko: Ach, Panie Profesorze, lepiej niech Pan nie wyciąga tych rzeczy! Marszałek dzwoni. P. Hołówko: Wy oblegaliście Sejm, kiedy było zgromadzenie narodowe. Głos: Wam wara od tego. Inny głos: Bandyci moralni.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-104">
          <u xml:id="u-104.0" who="#Marszałek">Proszę o spokój.</u>
          <u xml:id="u-104.1" who="#komentarz">(P. Miedziński: Dramat Pan tu układa, a przecież Pan jest stary cynik, o tem wszyscy wiedzą. Wrzawa.)</u>
          <u xml:id="u-104.2" who="#Marszałek">Proszę Panów o spokój.</u>
          <u xml:id="u-104.3" who="#komentarz">(Wrzawa trwa dalej.)</u>
          <u xml:id="u-104.4" who="#Marszałek">P. Sanojcę przywołuję do porządku. P. Birkenmajera przywołuję do porządku.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-105">
          <u xml:id="u-105.0" who="#komentarz">(Głos: Moralny sprawca morderstwa Narutowicza.)</u>
          <u xml:id="u-105.1" who="#Komentarz">Mówi się następnie, że sprawa ta należy do sądów i mówi się to w podwójnem znaczeniu, mianowicie w odniesieniu do tego, co dotychczas się stało, i w odniesieniu do tego, co się ma dziać w dalszym ciągu.</u>
          <u xml:id="u-105.2" who="#Komentarz">Słyszeliśmy tu twierdzenie, że zarówno uwięzienie nagłe, jak i przewiezienie do więzienia wojskowego jest dziś poza wszelką możnością rozpraw, ponieważ to zostało zatwierdzone przez III i VIII wydział sądu okręgowego w Warszawie.</u>
          <u xml:id="u-105.3" who="#komentarz">(Głos: Znalazł się nadsędzia.)</u>
          <u xml:id="u-105.4" who="#Komentarz">Otóż przedewszystkiem Chciałbym oświadczyć, że III wydział sądu okręgowego w Warszawie wcale nie powiedział, że osadzenie w więzieniu wojskowem jest zgodne z ustawą, tylko III wydział powiedział, że te rzeczy należą do prokuratora i wobec tego ten wydział tej sprawy rozpatrywać nie będzie. A wydział VIII sądu okręgowego powiedział co innego, mianowicie on znowu sam sobie przypisał prawo orzeczenia, że to jest w porządku. Czyli to, na co Panowie tak bardzo się powołują, mianowicie te orzeczenia dwóch wydziałów sądu okręgowego mają tę właściwość, że są z sobą sprzeczne.</u>
          <u xml:id="u-105.5" who="#Komentarz">A następnie jakie to jest pojmowanie stosunku czynników w Państwie, takie twierdzenie, że skoro te dwa wydziały na posiedzeniach gospodarczych wydały pewne orzeczenia, to sprawa skończona. Trójka locuta, causa finita. Pan sprawozdawca powiedział nam, abyśmy czytali art. 77 Konstytucji, mianowicie ustęp drugi: „Orzeczenia sądowe nie mogą być zmienione ani przez władzę ustawodawczą, ani przez władzę wykonawczą”. Czy kto z Panów słyszał, że chcemy zmienić orzeczenie sądów, że chcemy być instancją sądową?</u>
          <u xml:id="u-105.6" who="#komentarz">(Głos: Wyrok nawet chcecie wydać.)</u>
          <u xml:id="u-105.7" who="#Komentarz">Pan sprawozdawca nie przeczytał tu pierwszego ustępu art. 77. Ustęp ten brzmi: „Sędziowie są w sprawowaniu swego urzędu sędziowskiego niezawiśli i podlegają tylko ustawom”.</u>
          <u xml:id="u-105.8" who="#Komentarz">Zdaje mi się, że p. sprawozdawca nie chciał nam czynić zarzutu, że to my wywieraliśmy nacisk przeciw niezawisłości tych sędziów. Ale jeżeli chcemy mówić o tej sprawie, to nie na podstawie art. 77, lecz na podstawie art. 98 Konstytucji: „Nikt nie może być pozbawiony sądu, któremu z prawa podlega. Sądy wyjątkowe są dopuszczalne tylko w wypadkach, oznaczonych ustawami, wydanemi przed popełnieniem czynu karygodnego. Ściganie obywatela i wymierzenie kary jest dopuszczalne tylko na zasadzie obowiązującej ustawy. Kary, połączone z udręczeniami fizycznemi, są niedozwolone i nikt takim karom podlegać nie może”. Jeżeli art. 98 zawiera te postanowienia i jeżeli widzimy, że tym postanowieniom nie dzieje się zadość, kto może twierdzić, że Sejmowi nie przysługuje prawo zajmowania się tem, czy sądownictwo odbywa się w granicach art. 98 Konstytucji, czy nie? Z tego powodu mamy prawo zajmować się tą sprawą. To nieporozumienie, które się chce tu wytworzyć między naszem zajmowaniem się tą sprawą jakby instancja sądowa, do czego żadnego prawa sobie nie rościmy, a zajmowaniem się przebiegiem sprawy ze stanowiska zgodności łub niezgodności z Konstytucją i ustawodawstwem, to się nie uda.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-106">
          <u xml:id="u-106.0" who="#Marszałek">Pan Poseł przekroczył 1-godzinny czas swego przemówienia, proszę skończyć mowę w ciągu 5 minut.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-107">
          <u xml:id="u-107.0" who="#PStStroński">Tak samo, jeżeli chodzi o przyszłość, mówią nam: Niech ci, którzy doznali krzywdy, skarżą.</u>
          <u xml:id="u-107.1" who="#PStStroński">Ale na to odpowiadamy, że według art. 2 k. k., powinien skarżyć uprawniony oskarżyciel, a uprawnionym oskarżycielem w tej sprawie jest oskarżyciel publiczny. I dlatego tego zarzutu w naszą stronę skierowanego, że to my nie chcemy, żeby oni skarżyli, nie tylko nie przyjmujemy, lecz wołamy głośno na cały kraj: Dlaczego oskarżyciel publiczny nie występuje w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-107.2" who="#komentarz">(Oklaski na prawicy.)</u>
          <u xml:id="u-107.3" who="#PStStroński">Ale, Wysoka Izbo, jeżeli powiedziałem, że w tej sprawie była polityka, to wolno zapytać, czy była tylko polityka, lub czy przedewszystkiem była polityka. Mamy na sobie ogromny ciężar i dostojny ciężar naszej spuścizny dziejowej.</u>
          <u xml:id="u-107.4" who="#komentarz">(Wrzawa na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-107.5" who="#PStStroński">Dlatego, że jesteśmy od tysiąca lat chrześcijańskim narodem, Prymas Polski upomniał się o sprawę brzeską. Dlatego, że jesteśmy narodem Kopernika, Kochanowskiego, Skargi, Zamojskiego, Żółkiewskiego, Sobieskiego, Mickiewicza i Sienkiewicza, dlatego przedstawiciele nauki polskiej powiedzieli, że to, co się dzieje dziś, jest hańbą.</u>
          <u xml:id="u-107.6" who="#PStStroński">Drogi nasze w tej sprawie się rozchodzą.</u>
          <u xml:id="u-107.7" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Najwyższy czas.)</u>
          <u xml:id="u-107.8" who="#PStStroński">Na pytania i na żądania nie tylko nasze, ale ludzi ze świata nauki, na twierdzenie członków BBWR, jak prof. Krzyżanowski, jak prof. Dyboski, jak p. sen. Ohanowicz, jak p. sen. Zakrzewski i p. sen. Zalewski, którzy powiedzieli, że dołożą wszelkich starań, aby sprawa była zbadana, Panowie we wniosku p. sprawozdawcy odpowiadają dziś: Nic nie trzeba badać.</u>
          <u xml:id="u-107.9" who="#komentarz">(P. Trąmpczyński: Zatuszować.)</u>
          <u xml:id="u-107.10" who="#PStStroński">Byłoby może lepiej, ażeby nasze dzieci i wasze dzieci mogły sobie powiedzieć, że przynajmniej w tej sprawie była w Polsce zgoda.</u>
          <u xml:id="u-107.11" who="#PStStroński">My jednakże mamy w tej sprawie jasną drogę przed sobą.</u>
          <u xml:id="u-107.12" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Burzyć opinię w kraju.)</u>
          <u xml:id="u-107.13" who="#PStStroński">W sprawie brzeskiej wytworzyło się w Polsce jak gdyby pewne bractwo.</u>
          <u xml:id="u-107.14" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Przez Was.)</u>
          <u xml:id="u-107.15" who="#PStStroński">Wytworzyło się to, cobym nazwał brzeską konfederacją dusz, które pragną wolności. My czujemy krzywdę ludzką w tej sprawie, ale ponadto daleko bardziej czujemy krzywdę, wyrządzoną Państwu Polskiemu, wyrządzoną narodowi polskiemu,...</u>
          <u xml:id="u-107.16" who="#komentarz">(Oklaski na prawicy, wrzawa, różne okrzyki na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-107.17" who="#PStStroński">...wyrządzoną czci imienia polskiego. Wobec tego jesteśmy przekonani,...</u>
          <u xml:id="u-107.18" who="#komentarz">(Wrzawa na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-107.19" who="#PStStroński">...że dobrze służymy Polsce, gdy dążymy do tego, ażeby dziś i kiedyś powiedziano, że większość narodu polskiego potępiła to, co się działo w Brześciu.</u>
          <u xml:id="u-107.20" who="#komentarz">(Oklaski n a prawicy, wrzawa na ławach B. B.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-108">
          <u xml:id="u-108.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Niedziałkowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-109">
          <u xml:id="u-109.0" who="#PNiedziałkowski">Jeżeli Panowie pozwolą, zacznę od przypomnienia Panom kilku dat z rozwoju sprawy brzeskiej na terenie Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej.</u>
          <u xml:id="u-109.1" who="#PNiedziałkowski">Jak Panowie sobie przypominają, wniosek Klubu Narodowego został zgłoszony w połowie grudnia. Nagłość jego była rozpatrywana w dniu 16 grudnia, treść wniosku Panowie znają. Tego samego dnia stronnictwa lewicy i środka zgłosiły interpelację, zawierającą szereg faktów niepełnych i niecałkowitych, dotyczących sposobu traktowania niektórych więźniów brzeskich i historii tej martyrologii, jaką niektórzy więźniowie brzescy przebyli podczas swoich długich tygodni brzeskiego więzienia.</u>
          <u xml:id="u-109.2" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Car.)</u>
          <u xml:id="u-109.3" who="#PNiedziałkowski">Fakty, podane w interpelacji, zostały uzupełnione podczas Komisji Prawniczej Sejmu kilka dni temu szeregiem nowych faktów, dotyczących p. Bagińskiego, Korfantego, Aleksandra Dębskiego i posłów ukraińskich. Fakty stwierdzone, fakty, ogłoszone w naszej interpelacji, zostały podpisane przez czterdziestu kilku ludzi, którzy biorą na siebie całkowitą odpowiedzialność za to, co podpisali. Fakty, które były stwierdzone na Komisji Prawniczej Sejmu, były stwierdzone przez ludzi również znanych, których nazwiska Panowie znają i którzy się bynajmniej również od tej odpowiedzialności nie uchylają. Od dnia 16 grudnia do dnia dzisiejszego upłynęło właśnie 6 tygodni, w ciągu tego czasu mieliśmy możność zetknięcia się na gruncie sprawy brzeskiej z panami przedstawicielami Rządu, kilkakrotnie z p. Ministrem Składkowskim na Komisji Budżetowej Sejmu przy omawianiu budżetu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, z p. Ministrem Michałowskim na Komisji Budżetowej Sejmu przy omawianiu budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości, oprócz tego dwukrotnie jeszcze z p. Ministrem Michałowskim na Komisji Prawniczej Sejmu i Senatu i wreszcie z p. gen. Konarzewskim na Komisji Budżetowej Sejmu przy omawianiu budżetu Ministerstwa Spraw Wojskowych. P. gen. Składkowski oświadczył, gdy sprawa brzeska była poruszona wobec niego po raz pierwszy, że Komisja Prawnicza jest tym terenem, na którym powinna ona być rozpatrzona, i ze swej strony uchylił się od odpowiedzi, aż Komisja Prawnicza odnośne wyjaśnienia otrzyma.</u>
          <u xml:id="u-109.4" who="#PNiedziałkowski">P. Minister Michałowski podczas dyskusji nad budżetem Sprawiedliwości oświadczył, że we właściwym czasie, prawdopodobnie również na Komisji Prawniczej, odpowiednie wyjaśnienia zostaną nam udzielone. Na Komisji Prawniczej Sejmu i Senatu p. Minister Michałowski w swoich wyjaśnieniach w gruncie rzeczy powtórzył te wyjaśnienia, które zawiera mowa i komisyjna i dzisiejsza p. posła Paschalskiego, a które, zdaje mi się, dość dokładnie można streścić w ukraińskiem powiedzeniu: Moja chata z kraju, nyczoho nie znaju, albowiem i przemówienie p. Ministra Michałowskiego i referaty p. Paschalskiego sprowadzają się do polemiki, czy wolno było aresztować w nocy, czy nie wolno było aresztować w nocy, czy wolno było ulokować w więzieniu wojskowem, czy nie wolno było ulokować w tem więzieniu, i wreszcie, czy takie czy inne wydziały sądowe zatwierdziły fakt ulokowania w tem więzieniu. Ale wszystkie te fakty, wszystkie straszliwe oskarżenia, które są tematem i były tematem zarówno interpelacji poselskiej, jak i mów z obu stron Izby, nie należących do B. B., jak i całej fali protestów tych profesorów uniwersytetów, tych literatów, tych uczonych, których myśmy mieli podżegać, według nomenklatury policyjnej, do tych buntowniczych czynów, te wszystkie zagadnienia zostały w tych wszystkich t. zw. wyjaśnieniach pozostawione najzupełniej na uboczu. Ale w tej chwili zależy mi na stwierdzeniu, nietyle tego faktu pozostawienia na uboczu, ile niestwierdzenia tego faktu, do tej godziny nocy dzisiejszej bezspornego, że ani p. Minister Składkowski, ani p. Minister Michałowski, ani p. gen. Konarzewski, ani p. referent Paschalski, ani wreszcie poseł Seidler, jedyny poseł B. B., który w tej sprawie przemawiał, ani p. sen. Roman, który mówił dziś w Senacie, żaden z tych Panów ani jednemu z faktów, które były przytoczone, czy to w interpelacji, czy w jakimkolwiek przemówieniu, nie zaprzeczył, ani jednego faktu nie uznał nawet za przesadny, ani jednego faktu nie zakwestionował, Od czasu ogłoszenia pierwszej serii faktów upłynęło 6 tygodni. Z punktu widzenia śledztwa, prowadzonego w najbardziej powolnem tempie, niektóre przynajmniej z tych faktów, o ile są nieprawdziwe w naszej interpelacji, o ile były nieprawdziwe w przemówieniu posła Strońskiego, albo posła Czernickiego, albo posła Żuławskiego, czy kogokolwiek innego, chyba można było zbadać, chyba można było im zaprzeczyć i zaprzeczeniem tylko jednemu faktowi, jak Panowie świetnie rozumieją, podciąć wagę całego oskarżenia. Myśmy nawet przyszli z pewną pomocą w tem teoretycznem śledztwie, które nie wiem, czy było, i w dniu 16 grudnia zostało powiedziane w naszej interpelacji z naszemi podpisami, że ten podkomisarz policji państwowej, który dokonał aresztowania posła Hermana Liebermana na mocy rozkazu Ministra Składkowskiego, bez numeru i daty, zorganizował bicie posła Hermana Liebermana w ciągu nocy przejazdu do więzienia brzeskiego.</u>
          <u xml:id="u-109.5" who="#PNiedziałkowski">O ile wiem, był ten podkomisarz jedynym, który go aresztował. Znalezienie go, zbadanie i wyjaśnienie tego przynajmniej jednego szczegółu nie przedstawiało, zdaje się, w ciągu 6 tygodni najmniejszych trudności, mimo to w ciągu tych 6 tygodni ani p. Składkowski, ani p. Michałowski, ani gen. Konarzewski, ani p. Paschalski temu jednemu faktowi, niesłychanie łatwemu do zbadania, w najmniejszych szczegółach nie zaprzeczyli, przeciwnie, musieliśmy znowu przyjść z pomocą śledztwu i ujawnić nazwisko tego podkomisarza, którego może nie można było znaleźć. Nazywa się on Andruchowicz, urzęduje w XI komisariacie Policji Państwowej, godziny przyjęć ma ustalone, nie jest tak daleko, aby nie można było tej jednej rzeczy przynajmniej wyjaśnić i tej jednej rzeczy zaprzeczyć. I dziś, po sześciu tygodniach, co Chciałbym stwierdzić przedewszystkiem, to będzie stwierdzenie, że dotychczas żaden z poprzednich przedstawicieli Rządu i żaden z poprzednich przedstawicieli z Panów obozu ani jednemu z faktów, podanych przez nas, nie zaprzeczył, ani jednego z tych faktów nie zakwestionował.</u>
          <u xml:id="u-109.6" who="#komentarz">(Wrzawa. Głos: Pan chce koniecznie nazwisk, a my ich nie chcemy. Tylko sąd niech rozpatrzy. Czy p. Lieberman złożył już oskarżenie?),</u>
          <u xml:id="u-109.7" who="#PNiedziałkowski">I niezależnie od tego, czy wolno w Polsce aresztować w nocy, czy nie wolno aresztować w nocy, pozostaje jednak otwarte to zagadnienie, że jeżeli jest publiczne oskarżenie o biciu więźniów i o tego rodzaju gwałtach, które były opisane bądź w interpelacji, bądź w poszczególnych mowach, to zdawałoby się, że śledztwo naprasza się samo przez się z najbardziej nieodpartą koniecznością, śledztwo tak niezmiernie łatwe, gdy chodzi o urzędników urzędujących na miejscu, w Warszawie.</u>
          <u xml:id="u-109.8" who="#PNiedziałkowski">Cała ta teorią, którą niektórzy z Panów rozwijają o tem naszem podżeganiu tej fali protestów, które poczynają się od Słonimskiego, a kończą na prof. Petrażyckim,...</u>
          <u xml:id="u-109.9" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Oni się teraz sami martwią, że te protesty podpisali.)</u>
          <u xml:id="u-109.10" who="#PNiedziałkowski">...ta cała teorią tak już trąci psychologią kapitana i sprawnika z okresu Szczedryna, że poważnie nad nią dyskutować niepodobna. Jeżeli który z Panów sobie wyobraża, że istotnie ktoś z nas jest podżegaczem, a Strug, Słonimski, Rodziewiczówna, Petrażycki, Marian Zdziechowski i t. d., to są te bierne niewiniątka, które my podżegaliśmy, to ta psychologią jest już, zdaje się, poza zakresem możliwej dyskusji w tej sali, która jednak powinna być salą poważną.</u>
          <u xml:id="u-109.11" who="#PNiedziałkowski">Zwrócę Panom uwagę na to, że i z Panów obozu rozległy się głosy inne, niż Państwa dzisiejszy śmiech, przyznam się, że również i dla nas nawet nieoczekiwany, że Panowie aż tak na wesoło zagadnienie brzeskie biorą. Przypomnę Panom oświadczenie prof. Krzyżanowskiego, przypomnę Panom stanowisko redakcji „Przełomu”, przypomnę nawet ostatnie mowy prof. Estreichera i ks. Radziwiłła na bankiecie przyjaciół „Czasu”, w których brzmiały zupełnie inne nuty, bardzo dalekie od tego humorystycznego ujmowania zagadnienia brzeskiego, jakie Panowie dzisiaj wybrali jako najbardziej wskazane dla Was, jako dla tej soli narodu polskiego. Chcę zwrócić uwagę Panów jeszcze na jedną rzecz, a mianowicie, że wśród nawet tych szczupłych deklaracyj pp. przedstawicieli Rządu, któreśmy słyszeli dotychczas, są pewne dość jaskrawe sprzeczności.</u>
          <u xml:id="u-109.12" who="#PNiedziałkowski">Panowie, zdaje mi się, nie uchwycili odrazu tego, co stanowi istotną treść naszych zarzutów na Komisji Budżetowej Sejmu podczas badania budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości. Do tego problemu wrócił przed chwilą p. prof. Stroński. Kiedy miałem zaszczyt na Komisji Budżetowej cytować w różnych drobiazgach, istotnie w drobiazgach, oświadczenia publiczne p. Ministra Michałowskiego, które były niezmiernie drobiazgowe, właśnie dlatego, że miały na celu stworzenie wrażenia o tych sielankowych warunkach życia więźniów brzeskich, to to cytowanie miało, zdaje się, jedną rzecz najbardziej istotną, na którą nikt z Panów nie reagował, że to, co p. Minister Michałowski jako prokurator sądu okręgowego mówił publicznie, pozostaje w rażącej sprzeczności z tem, co zostało wypowiedziane w interpelacji niezaprzeczonej i nie tylko w sprzeczności z temi faktami, ale również w rażącej sprzeczności z tekstem tego regulaminu, który chyba p. Michałowski mógł znać.</u>
          <u xml:id="u-109.13" who="#PNiedziałkowski">Ale w oświadczeniach p. Michałowskiego jedna rzecz była naprawdę istotną, t. j. powracanie uporczywe do twierdzenia, że władze prokuratorskie i sądowe sprawowały nadzór nad więzieniem brzeskiem, jako, że to było normalne więzienie, normalny areszt śledczy. Tymczasem p. gen. Konarzewski powiedział w swojem oświadczeniu, o ile rozumiem, rzecz zupełnie odwrotną. Stwierdził, że każdy wojskowy, który pełnił służbę w Brześciu, pełnił ją pod kontrolą władz przełożonych oraz zgodnie z obowiązującemi przepisami regulaminu i że na ich postępowanie żadnej skargi nie otrzymał. Z tego oświadczenia p. gen. Konarzewskiego, który również się zgłasza o to, dlaczego do niego żadne skargi nie wpłynęły, wynikałoby, że p. gen. Konarzewski uważa Ministerstwo Spraw Wojskowych za władzę nadzorczą w stosunku do dowództwa więzienia brzeskiego, a p. Michałowski uważał, według swoich publicznych oświadczeń, urząd prokuratorski i władzę sądową śledczą za ową władzę nadzorczą. Ta rzecz, zdaje się, jest bardzo istotną, i wyjaśnienie tej sprzeczności byłoby rzeczą niezmiernie ważną, między innemi również i dla stwierdzenia pewnej, określonej zupełnie odpowiedzialności.</u>
          <u xml:id="u-109.14" who="#PNiedziałkowski">Nie chcę już wracać do tego, że p. gen. Konarzewski, nie wiem dlaczego, uważa, że stwierdzenie, iż to, co robili oficerowie w Brześciu, jest rzeczą w najwyższym stopniu złą i plamiącą naszem zdaniem mundur oficerski, że to właśnie jest obraza całego korpusu oficerskiego. Nam się zdaje, że jest wręcz odwrotnie, że stwierdzenie tej rzeczy jest właśnie ratowaniem korpusu oficerskiego, ale mniejsza już o to. Rzecz, która nas głównie interesuje w tej chwili, polega na tem, czy władzą nadzorczą w stosunku do Brześcia było Ministerstwo Spraw Wojskowych, czy Ministerstwo Sprawiedliwości. Ci dwaj przedstawiciele obu tych ministerstw, p. Minister Michałowski, w charakterze jeszcze prokuratora, i gen. Konarzewski, w charakterze kierownika Ministerstwa Spraw Wojskowych, składali pod tym względem dwa oświadczenia, pozostające z sobą w rażącej sprzeczności.</u>
          <u xml:id="u-109.15" who="#PNiedziałkowski">A jedno i drugie oświadczenie pozostaje jeszcze w sprzeczności z wywiadem p. Marszałka Piłsudskiego jako premiera, w którym to wywiadzie oświadczył, że do niego, jako do premiera Rządu idą raporty o stanie rzeczy w więzieniu brzeskiem, że on był tym, który wydał rozkaz dokonania aresztowania i ukarania rzekomo winnych. Mamy tu zatem trzy władze, które się zgłaszają do kontroli i szereg faktów z dziedziny oświadczeń prawno-publicznych p. pułk. Kostka - Biernackiego w stosunku do więźniów, z których to oświadczeń wynikałoby, że on jednak w daleko większym stopniu uważał Ministerstwo Spraw Wojskowych za swoją władzę nadzorczą, aniżeli sędziego Demanta i prokuratora Michałowskiego.</u>
          <u xml:id="u-109.16" who="#PNiedziałkowski">Jedyna rzecz, którą Panowie przeciwstawili wszystkim naszym faktom, wszystkim naszym oskarżeniom, wszystkim naszym twierdzeniom, nie zaprzeczonym dotąd ani jednem słówkiem, to było pytanie, dlaczego ci ludzie się nie skarżą. Wprawdzie p. referent Paschalski to pytanie odrazu znacznie ukrócił w swojej wartości przez zapowiedź a priori, że skargi więźniów politycznych mają naogół bardzo małe w Polsce znaczenie, że mało zyskują wiary, choćby tymi więźniami byli: dawny prezes Rady Ministrów, delegat polski na konferencję pokojową i t. d. i t. d., ale w każdym razie ten jedyny argument, który Panowie nam dotąd przeciwstawili, to było pytanie, dlaczego się nie skarżą. Już przed chwilą powiedziałem, że tych amatorów do przyjmowania skarg jest stosunkowo dość dużo. P. gen. Konarzewski życzyłby sobie otrzymania tych skarg, w chwili widocznie, kiedy jeszcze nie był kierownikiem Ministerstwa; p. Michałowski, jako Minister Sprawiedliwości, chciałby otrzymać skargę na swoją własną działalność, jako prokuratora, i sędziego Demanta, jako podlegającego jego nadzorowi, jako sędziego śledczego. Wreszcie p. Prezes Rady Ministrów, jako kierownik ogólnej polityki Rządu, może również życzyłby sobie, ażeby skargi zostały i do niego skierowane.</u>
          <u xml:id="u-109.17" who="#PNiedziałkowski">Mnie się wydaje, że w tej chwili położenie można ująć daleko bardziej prosto. My wszyscy ci, którzyśmy interpelację podpisali i którzyśmy poszczególne fakty ujawnili, jesteśmy oskarżycielami. Za Panów wzorem zrzekamy się najzupełniej nietykalności poselskiej. Jesteśmy gotowi przyjąć każdą rozprawę sądową i jesteśmy gotowi przeprowadzić dowód prawdy i możemy wyrazić jedno tylko zdziwienie, że gdy byli niektórzy oficerowie w sprawie brzeskiej, którzy chcieli iść na drogę sądową, to p. gen. Konarzewski sam oświadczył, że im tego zakazał; a czy to nie byłaby najprostsza droga? Śmiem Panów zapewnić, że nikt z nas nie chroniłby się za nietykalność poselską i nikt z nas chronić się nie będzie, jeżeli ktokolwiek z nas, kto mówił coś konkretnego o kimkolwiek z nas, albo podpisał interpelację, zostanie pociągnięty do odpowiedzialności, gdy jakakolwiek skarga będzie przeciw nam wytoczona.</u>
          <u xml:id="u-109.18" who="#PNiedziałkowski">Sam problem został, zdaje się, wystarczająco ujęty przez p. prof. Strońskiego, gdy stwierdził on, że polski kodeks karny zupełnie jasno i wyraźnie określa obowiązek oskarżyciela publicznego wobec wykroczeń tego rodzaju, z chwilą, gdy są one notorycznie znane. W debacie, która się toczyła na Komisji Prawniczej, był nam przeciwstawiony jeszcze jeden argument polityczny przez p. Seidlera. O ile go dobrze zrozumiałem, p. poseł Seidler uzasadniał, usprawiedliwiał, — jak to powiedzieć — tłumaczył Brześć koniecznością stosowania metod rewolucyjnych. Przyznaję, że dobrze nie rozumiem, dlaczego metoda rewolucyjna ma polegać na biciu więźniów w drodze do więzienia, albo w samem więzieniu. To nie jest bynajmniej ściśle związane z żadną metodą ani rewolucyjną, ani kontrrewolucyjną, to jest kwestia psychologii psychopatów, a nie kwestia rewolucyjna, czy kontrrewolucyjna. Ale zdaje mi się, że z punktu widzenia, obozu, który największą swoją dumę czerpie z tego, że jego przewrót został zalegalizowany, ten punkt wyjścia, że Brześć jest usprawiedliwiony jako metoda rewolucyjna, wątpię, aby wprowadził w zachwyt obóz konserwatystów polskich, należących do obozu pomajowego. Bo jeżeli żyjemy nadal w tym okresie rozwoju naszej historii, że t. zw. metody, które p. Seidlerowi się podoba nazywać rewolucyjnemi, to znaczy metody gwałtu, są wskazane i dopuszczalne, to w takim razie są wskazane i dopuszczalne wogóle w polskiem życiu wewnętrznem, a w takim razie nie prawo, lecz gwałt jest w tej chwili punktem oparcia dla istnienia Państwa Polskiego ze wszystkiemi wynikającemi stąd konsekwencjami. Jeżeli więc obóz B. B. przyjmuje tezę p. Seidlera, o ile ją dobrze rozumiem, w takim razie ta teza p. Seidlera jest zaprzeczeniem całej historii, całej doktryny, całej ideologii obozu sanacyjnego w ciągu ostatnich kilku lat, od dnia legalizacji przewrotu majowego.</u>
          <u xml:id="u-109.19" who="#PNiedziałkowski">Jeszcze jednej broni, nie wszyscy Panowie, bo nawet trudno powiedzieć, kto z Panów w gruncie rzeczy w okrzykach, śmiechach, napomknieniach pism i w gazetach i t. d. to mówi, jednej broni Panowie używają przeciw temu ogromnemu wrażeniu, jakie wywarły fakty, podane przez nas w interpelacji i gdzieindziej, to jest broni nie bardzo uchwytnej, dość nieokreślonego oskarżenia, mówiącego o naszych przygotowaniach rewolucyjnych i o tym marszu na Warszawę, o czem zdaje się p. Michałowski mówił jednemu z więźniów brzeskich w toku badania, który był już jakoby gotów i lada chwila miał się urzeczywistnić i który, o ile zrozumiałem, miał się odbyć w ten sposób, że Centrolew z Krakowa, Obwiepol z Gdyni z p. Dębskim, Ukraińcy ze Lwowa mieli maszerować, wszyscy mieli się skupić koło Warszawy i Warszawa byłaby wzięta.</u>
          <u xml:id="u-109.20" who="#PNiedziałkowski">Pod tym względem jeden przykład chciałbym Panom przytoczyć niezmiernie jaskrawy i rzucający ogromne światło na te właśnie napomknienia o źródłach bardzo wyraźnych i bardzo jasnych.</u>
          <u xml:id="u-109.21" who="#PNiedziałkowski">Dotychczas nie wolno było ogłaszać aktu oskarżenia w prasie, dopóki nie został on odczytany podczas rozprawy sądowej. W paru dniach ostatnich został zrobiony wyjątek od tej zasady i niektóre pisma rządowe ogłosiły akt oskarżenia w sprawie t. zw. zamachu bombowego, który różni się tem od wszystkich innych zamachów bombowych, że wcale tam bomby nie było, a wedle aktu oskarżenia miały być tylko rewolwery, ale się nazywa zamachem bombowym.</u>
          <u xml:id="u-109.22" who="#PNiedziałkowski">Nie wiem, czy Panowie ten akt oskarżenia, ogłoszony przed rozprawą sądową w prasie sanacyjnej, czytali uważnie i czy nie uderzyła Panów w tym akcie oskarżenia, tak jak został on podany przez „Kurier Poranny”, jedna rzecz, że jednym z głównych organizatorów tego rzekomego zamachu był według aktu oskarżenia p. Pużycki i wynika z tego aktu, że to robił p. Pużycki i tamto robił p. Pużycki, i to zorganizował p. Pużycki i tych a tych organizował dla zamachu p. Pużycki, a wynik jest jaki? że ci, których p. Pużycki organizował, są oskarżeni, a p. Pużycki jest świadkiem oskarżenia. Jesteśmy tuż u drzwi największej tragedii Rosji tuż przed upadkiem, jeszcze jeden drobny kroczek i to jest już Azja. A czy to mało ta sprawa p. Pużyckiego? To już Stołypin w swej mowie w Dumie Państwowej nazwał prowokacją zakazaną. Ale gdyby zamach, nie powiem, powiódł się, ale odbył się, to już ten świadek Pużycki byłby azjatą najczystszej krwi. Dlatego, niech Panowie będą bardzo ostrożni i z temi zamachami i z temi piątkami czy siódemkami, które organizuje p. Dubois, czy p. Ciołkosz, bo my w tej chwili, jako całe polskie życie, tak blisko schodzimy do tamtej przedwojennej rosyjskiej tragedii, iż naprawdę bez żadnego patosu bardzo wielu ludzi strach chwyta za gardło, bo to jest chodzenie tuż obok przepaści, z której już później wyleźć na górę jest rzeczą niesłychanie trudną.</u>
          <u xml:id="u-109.23" who="#PNiedziałkowski">Ale dotąd te Panów okrzyki i napomknienia prasowe, dotychczas do tej godziny za kwadrans druga, do dnia dzisiejszego, to wszystko jeszcze się kryło i kryje w formach niezmiernie nieuchwytnych i niezmiernie nieokreślonych, tembardziej trudnych do jakiegokolwiek sprecyzowania. Wynik tego okresu, który przeżyliśmy, pod względem publicznego rozpatrywania sprawy brzeskiej, a który Panowie, już nie wiem w jaki sposób rozumując, chcieli uważać za polską wewnętrzną tajemnicę stanu, która nie może się wydostać poza granicę Polski, jakby to było w jakikolwiek sposób możliwe i wykonalne, jest dotychczas następujący: gdy obóz Panów ma przeciw sobie silną, bardzo silną falę protestów, ludzi stojących często bardzo daleko od polityki...</u>
          <u xml:id="u-109.24" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
          <u xml:id="u-109.25" who="#PNiedziałkowski">Wynikiem tej dotychczasowej akcji, tej fali protestów, było to, że cały szereg faktów, jak powiedziałem, został ujawniony publicznie, że tym faktom nie zaprzeczono w żadnym szczególe i w żadnej drobnostce i że Panów obóz dotychczas ani tym faktom nie zaprzeczył, ani też nie wziął na siebie pełnej odpowiedzialności, albowiem ta pełna odpowiedzialność polegałaby na tem, żeby Panowie, jako obóz, jako Rząd oświadczyli ściśle, poparli chociażby doktrynę p. pos. Seidlera, że jest rewolucja i w takim razie wszystko wolno robić metodami rewolucyjnemi.</u>
          <u xml:id="u-109.26" who="#komentarz">(P. Seidler: Tego nie mówiłem, ja tylko powiedziałem, że Wam nie do twarzy ta ślamazarność w sprawie brzeskiej, jako stronnictwu rewolucyjnemu. P. Sanojca: Czy Pan odpowiada, jako poseł za interpelację?)</u>
          <u xml:id="u-109.27" who="#PNiedziałkowski">Owszem, jako prywatny człowiek za każde słowo tej interpelacji odpowiadam...</u>
          <u xml:id="u-109.28" who="#komentarz">(P. Miedziński: Tam jest dużo nieścisłości, więc to jest ryzyko.)</u>
          <u xml:id="u-109.29" who="#PNiedziałkowski">...i mojem prawem jest tak samo zrzeczenie się nietykalności, jak Panów było w poprzednim Sejmie. Pod tym względem nie widzę żadnej różnicy.</u>
          <u xml:id="u-109.30" who="#komentarz">(P. Miedziński: To jest ryzykowne, bo tam jest dużo nieścisłości.)</u>
          <u xml:id="u-109.31" who="#PNiedziałkowski">Nie zaprzeczyliście Panowie niczego i nie wzięliście na siebie odpowiedzialności, tylko okrężnemi pośredniemi drogami dawaliście Panowie do zrozumienia, że Panowie jednak solidaryzują się z p. pułk. Kostkiem-Biernackim, z p. Ryszankiem.</u>
          <u xml:id="u-109.32" who="#komentarz">(P. Miedziński: Naturalnie, tak jest.)</u>
          <u xml:id="u-109.33" who="#PNiedziałkowski">Ale żaden Panów odpowiedzialny przedstawiciel tego dotychczas nie oświadczył.</u>
          <u xml:id="u-109.34" who="#komentarz">(P. Miedziński: Jeszcze termin odpowiedzi na interpelację nie minął.)</u>
          <u xml:id="u-109.35" who="#PNiedziałkowski">Przeciwnie, szereg części składowych obozu Panów wyraził głębokie przekonanie, że będzie zupełnie odwrotnie.</u>
          <u xml:id="u-109.36" who="#PNiedziałkowski">Zdaje mi się, że i Klub Narodowy i Klub Ukraiński w gruncie rzeczy w swych wnioskach poszły Panom jak gdyby z dużem zaufaniem na rękę, bo żądały od Rządu Panów śledztwa i ukarania winnych. Odpowiedź Panów brzmi: śledztwo jest niepotrzebne w sensie tych dwóch wniosków i w sensie tych dwóch wniosków nie mają być winni ukarani. Pierwszy okres rozwijania się sprawy brzeskiej został w ten sposób zakończony i wyjaśniony.</u>
          <u xml:id="u-109.37" who="#PNiedziałkowski">Jeżeli istotnie jest prawdą tych parę okrzyków z Panów obozu, któreśmy słyszeli, że Panowie się solidaryzują z p. Kostek-Biernackim, w takim razie sprawa jest niewątpliwie najzupełniej pod każdym względem wyjaśniona, wyjaśnienie jest zupełnie wystarczające, dla nas specjalnie to oświadczenie nie stanowi najmniejszej niespodzianki; chcielibyśmy, by już zupełnie wyjaśnić sytuację, ażeby padło wyjaśnienie z ust jeszcze bardziej miarodajnych, aniżeli p. posła Miedzińskiego, ażeby to było oświadczenie najzupełniej urzędowe. Jest rzeczą bardzo prawdopodobną, że oświadczenie p. Miedzińskiego jest w tym wypadku miarodajnem oświadczeniem w obozie sanacyjnym.</u>
          <u xml:id="u-109.38" who="#PNiedziałkowski">Według naszego przekonania konsekwencje Brześcia pod względem naszej polityki zagranicznej były, są i będą fatalne. Socjologia zna pewne zjawiska, zwane mitami społecznemi; pewna suma ludzkich tragedii, pewna suma błędów polityki państwowej ogniskuje się i wyrasta jako symbol w zwierciedle pewnych konkretnych faktów. Brześć jest takim właśnie faktem, ogniskującym w sobie, krystalizującym w sobie to wszystko, co było od 12 lat często nieszczęściem, a często ciężkim błędem naszej polityki. Brześć to wszystko w sobie zogniskował, stał się najbardziej jaskrawym, najbardziej bojowym symbolem tych wszystkich rzeczy, którym na imię, że może człowiek w Polsce być oddanym na łaskę i niełaskę Kostków-Biernackich, którym na imię, że wolno rozkazom wojskowym przekreślać wszystkie ustawy i wszystkie ludzkie prawa, to wszystko, co jest objawem wewnętrznym kolosalnej, tragicznej słabości Polski, jako państwa zachodnio-europejskiego.</u>
          <u xml:id="u-109.39" who="#komentarz">(P. Miedziński: Niech Pan nie transponuje własnej słabości na Państwo.)</u>
          <u xml:id="u-109.40" who="#PNiedziałkowski">I konsekwencje zagraniczne muszą być fatalne, to znaczy odejście nasze od europejskiej demokracji i nieotrzymanie wzamian za to nic, bo nic innego dla Polski, jak punkt oparcia na zachodzie, nie istnieje. W polityce wewnętrznej, w psychologii wewnętrznej, w moralności publicznej jest to przewrócenie do góry nogami wszelkich pojęć moralnych, poczynając od tej rzeczy, istotnie bardzo niepojętej, jak uważanie siebie za przedstawiciela dogmatów religii katolickiej, a jednocześnie milczenie o sprawie brzeskiej, a kończąc na tem, że jeżeli wolno było p. pułkownikowi Kostkowi-Biernackiemu tak postępować w Brześciu, jak on postępował, to znaczy, że takie rzeczy w Polsce wogóle robić wolno, jeżeli się ma chwilowo w ręku odnośną siłę fizyczną.</u>
          <u xml:id="u-109.41" who="#komentarz">(P. Miedziński: Jeżeli się ma odpowiedzialność za Państwo.)</u>
          <u xml:id="u-109.42" who="#PNiedziałkowski">A z tego wynikają konsekwencje naprawdę nieobliczalne dla Państwa. Wreszcie rzecz trzecia i to jest znowuż punkt zaczepienia z p. posłem Seidlerem, i dlatego, żeśmy na Komisji Prawniczej byli świadkami sprzecznych oświadczeń dwóch ludzi, naszego posła kolegi, oraz Ministra Sprawiedliwości, z których każdemu chyba wierzyć teoretycznie wypada. I wreszcie dlatego, że tego rodzaju presumpcja słuszności po jednej stronie byłaby niedopuszczalnem sporządzeniem aktu oskarżenia przez Wysoki Sejm przeciw stronie drugiej, obejmującej zgodnie z wnioskiem Klubu Narodowego nie tylko funkcjonariuszy władz administracyjnych, nie tylko władz urzędów prokuratorskich, ale nawet sądów. Wysoki Sejm powagą swoją i mocą swojego autorytetu miałby o winie tych ludzi bez przewodu sądowego niejako przesądzać, a sądom niezawisłym jakby wymiar kary pozostawić.</u>
          <u xml:id="u-109.43" who="#PNiedziałkowski">Na tem stanowisku Komisja Prawnicza stanąć nie mogła. Tak tedy po przeprowadzeniu dyskusji doszliśmy do wniosku, że nie posiadamy drogi dla ustalenia stanu obiektywnego zajść, które w Brześciu miały, czy też rzekomo miały miejsce i że możności tej nie będzie miała żadna komisja nadzwyczajna, gdyż każdemu z posłów brzeskich przysługuje droga dochodzenia swoich pogwałconych praw przez sądy Rzeczypospolitej, aż do Sądu Najwyższego włącznie. Według nas zagadnienie utrwalenia niepodległości Państwa Polskiego jest w bardzo dużym stopniu zagadnieniem psychologii i prawa w społeczeństwie i w Państwie Polskiem, w pierwszym rzędzie psychologii i prawa w masach robotniczych i w masach włościańskich. Według mnie nie było rzeczy, która więcej od lat 12 podważyła w Polsce psychologię poczucia prawa, aniżeli sprawa brzeska. Jeżeli chodzi o zaniedbanie tej psychologii prawa, to jest to według nas bardzo duże niebezpieczeństwo. Oburzenie p. Seidlera jest według mnie spóźnione o jakie 30 lat. P. Seidler bodaj kiedy był jeszcze dalekim od obozu Marszałka Piłsudskiego, w czasach przedwojennych był bliski obozu narodowo-demokratycznego i zostały mu wspomnienia i pojmowanie zagadnień rewolucji i ewolucji z bardzo dawnych czasów. Jeżeli Pan mówi o zagadnieniach taktyki rewolucyjnej, o formach i terminologii z 1900 roku, to to było bardzo dawno i do dyskusji obecnej bardzo mało się nadaje.</u>
          <u xml:id="u-109.44" who="#PNiedziałkowski">Problem brzeski jest dla nas jednym z najbardziej podstawowych problemów dyktatury, którą w tej chwili w Polsce mamy, dyktatury w sensie społecznym i w sensie moralno-politycznym.</u>
          <u xml:id="u-109.45" who="#PNiedziałkowski">Jest to jednocześnie ten kamień, o który rozwój Polski potknął się niezmiernie boleśnie dla siebie i niezmiernie głęboko, ale ratunkiem Polski jest to, że potknięcie nastąpiło. O ten kamień potknęła się ta legenda, którą Panowie żyją, bo ta bohaterska legenda nie może być organicznie połączona z historią Brześcia. I gdybyż Panowie mieli możność zaprzeczenia tym faktom, ale Panowie krzyczą: nie wierzymy, bujda. Trzeba zbadać i wtedy zaprzeczyć. Gdyby Panowie mieli odwagę wziąć to na siebie, jako akt dalszy tej rewolucji w celu uprawnienia moralnego, politycznego i społecznego wszelkich innych gwałtów z każdej innej strony, toby jeszcze Panowie to z sobą w jakiś sposób połączyć mogli. Ale Panowie dotąd wybrali trzecią drogę, pośrednią, drogę wymigiwania się od odpowiedzialności i nieprzeczenia faktom, ale zarazem tę drogę, która ujawniła się dziś najbardziej jaskrawo, a która, jak powiedziałem, już nawet dla wielu z nas była bardzo dużą niespodzianką, to, że potrafili niektórzy z Panów na opis ludzkiego cierpienia odpowiadać śmiechem tego typu „Oazy”.</u>
          <u xml:id="u-109.46" who="#komentarz">(Oklaski na lewicy).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-110">
          <u xml:id="u-110.0" who="#PZahajkiewicz">Wysoki Sejmie! Klub Ukraiński, w którego imieniu przemawiam, złożył w sprawie brzeskiej wniosek odrębny, a to z powodu aresztowania i bezprawnego więzienia w Brześciu 5 ukraińskich posłów: Celewicza, Palijewa, Wisłockiego, Kohuta i Leszczyńskiego. Posłowie ci...</u>
          <u xml:id="u-110.1" who="#komentarz">(Głos: Nie byli posłami.)</u>
          <u xml:id="u-110.2" who="#PZahajkiewicz">W poprzednim Sejmie byli posłami, posłowie ci przebyli w Brześciu całą gehennę mąk i udręczeń nadludzkich razem z innymi posłami, ponadto był przeciw nim skierowany nadmiar cierpień, spowodowanych ich ukraińską narodowością, nadmiar, który jest odzwierciedleniem, niestety i za murami Brześcia, naszego położenia i naszego traktowania w tem Państwie.</u>
          <u xml:id="u-110.3" who="#PZahajkiewicz">Niestety! tak jest na świecie, że oprócz Ormuzda jest i Ariman, że obok dobra jest i zło. Lecz zależy od tego, jakie jest to zło, jaka jest jego treść, jakie są jego rozmiary, jego intensywność i jak ogół ustosunkowuje się do tego zła, czy je osądza, czy potrafi krytycznie, negatywnie do niego się ustosunkować, czy też toleruje, patrzy przez palce, a nawet, co gorzej, pochwala.</u>
          <u xml:id="u-110.4" who="#PZahajkiewicz">Sprawa Brześcia nabrała rozgłosu strasznego, niestety zasłużonego. Poruszyła do głębi wszystkie warstwy społeczeństwa, zarówno ukraińskiego, jak i polskiego, wywołała uczucie trwogi, co dzieje się z prawem, wywołała zaniepokojenie, czy prawo będzie przywrócone, czy praworządność będzie zrehabilitowaną, czy poczucie godności ludzkiej, w Brześciu zdeptane, będzie przywrócone do tego stopnia, jak należy się godności człowieka, czy najprymitywniejsze uczucia ludzkie, które zostały w Brześciu pogwałcone, będą znowu w życiu uznawane? I dlatego też słusznie oczekiwał i oczekuje ogół, jak ustosunkuje się do zagadnienia Brześcia czynnik, który w pierwszym rzędzie jest powołany, uprawniony i obowiązany zło tępić i stać na straży praworządności.</u>
          <u xml:id="u-110.5" who="#PZahajkiewicz">Zaniepokojony jest ogół, jak i w tej Izbie ustosunkują się do kwestii Brześcia ci, którzy mają w niej większość, którzy nadają kierunek obradom Sejmu, w których ręku, w ilości ich głosów leżą wyniki obrad tego Sejmu. Tymczasem przyszło rozczarowanie, któremu wyraz dał już mój przedmówca. Oto te czynniki rządowe, kierownicy odpowiednich resortów nawy państwowej, do których apelowano, których zapytywano, co myślą o Brześciu, milczeli, albo przerzucali ciężar cały z jednej komisji na drugą, albo też, jeżeli padały z ich ust jakieś wyjaśnienia, to wyjaśnienia lakoniczne, nic nie mówiące, jakieś krótkie niedomówienia, których treścią było jedynie zaprzeczanie wszystkich faktów, objętych oskarżeniem, a pod względem prawnym były listkiem figowym, którym nakryto te wszystkie bezeceństwa i naruszenia prawa.</u>
          <u xml:id="u-110.6" who="#PZahajkiewicz">Ale i referat p. referenta poruszał się na tej samej płaszczyźnie, poruszał się na płaszczyźnie, o ile chodzi o dziedzinę prawniczą, że wszystko było tak, jak być powinno, wszystko było zupełnie legalne, zgodne z wszystkiemi obowiązującemi przepisami. Co zaś powiedział p. referent pod względem faktycznym, później przejdę do tego.</u>
          <u xml:id="u-110.7" who="#komentarz">(Głos na lewicy: Nic nie powiedział.)</u>
          <u xml:id="u-110.8" who="#PZahajkiewicz">Proszę Panów, powiedział p. referent, że ponieważ sądy, które zajmowały się kwestią uwięzień brzeskich, zatwierdziły niższoinstancyjne decyzje, więc w tem mieści się dowód legalności tej pierwszej sceny brzeskiej tragedii. To jest stanowisko p. referenta. Twierdzi p. referent, że Sejm nie może nic zmienić w tej sprawie. To nie ulega wątpliwości i nie o zmianę sądowych decyzji chodzi, wnioskodawcy jednego czy drugiego wniosku bez kwestii nie arogowali dla Sejmu prawa zmiany sądowych decyzji, lecz chodziło o wgląd w tę świeżą i jątrzącą się ranę, chodziło o stwierdzenie tego strasznego naruszenia prawa w całej rozciągłości sprawy Brześcia. Proszę Panów, tej sprawy nie można załatwić drobną kazuistyką i argumentami, jakie znalazły się w referacie p. sprawozdawcy, który w jednostronny sposób powołując się na niektóre tylko przepisy kodeksu postępowania karnego, mówił: Wszystko jest w porządku, albowiem aresztować wolno, organa władzy administracyjnej aresztować mają prawo, a zatem mają prawo zarówno w dzień, jak i w nocy aresztować, aresztowanych przesłuchano, wręczono im postanowienia o wszczęciu śledztwa wstępnego, a więc wszystko jest w najlepszym porządku. Ale, proszę Panów, oskarżenia o naruszenie innych przepisów ustawy, a w szczególności art. 165, 167 itd. k. p. k. w tej aferze o zasadnicze naruszenie przepisów Konstytucji i prawa formalnego karnego pan referent nie rozwiał, a nawet ani on, ani p. Minister na Komisji Prawniczej niemi zajmować się nie raczył. Nie odparł tego punktu naszego wspólnego oskarżenia, w którym mówimy, że zostały naruszone zasadnicze postanowienia art. 97 i 98 Konstytucji, postanowienia, które powiadają, że nikt nie może być pozbawiony swego właściwego sędziego, postanowienia, które zgóry gwarantują każdemu obywatelowi, że jeśli wejdzie w kolizję z ustawą, to wie, jakie przepisy ustawy karnej materialnej mu zagrażają, i wie jaki sąd sądzić go będzie.</u>
          <u xml:id="u-110.9" who="#PZahajkiewicz">Na tem polega dystynkcja i rozgraniczenie przedmiotowej i miejscowej właściwości sądów. Te przepisy zostały w niniejszym wypadku naruszone w sposób jaskrawy, w sposób, jakiego zbić, unicestwić w żaden sposób się nie da. Albowiem po kilkumiesięcznej udręce w więzieniu brzeskiem, część posłów, a mianowicie posłowie polscy zostali zwolnieni z więzienia i sprawy ich zostały oddane sądom przedmiotowo i miejscowo właściwym. Inni posłowie, a w tej mierze należymy my, Ukraińcy, do tych „szczęśliwych” wyjątków, nasi byli posłowie, ci, którzy siedzieli w Brześciu, po dziś dzień nie znajdują się na wolnej stopie. To jest znów wyraz odrębnego traktowania nas, jako Ukraińców! Jakkolwiek przeważnie delikta werbalne im się zarzuca i subsumuje się je pod różne przepisy ustaw, mimo to, jedynie ukraińscy posłowie znajdują się do dziś dnia w więzieniu, do dziś dnia zwolnieni nie zostali, lecz zostali z więzienia w Brześciu odtransportowani do poszczególnych sądów okręgowych, do sądów, które według zapatrywania samych właśnie władz sądowych na które i ta część Wysokiej Izby przedewszystkiem się powołuje, są właściwe dla danych spraw. A w ślad za tem nasuwa się pytanie, dlaczego tych posłów, którzy według treści czynów im zarzucanych podlegają sądowi okręgowemu lub sądowi przysięgłych we Lwowie, w Brzeżanach, czy w Stanisławowie czy gdzieindziej, dlaczego ich z początku pozbawiono ich właściwego sędziego, ich właściwego sądu i dlaczego ich wywieziono i więziono w Brześciu. Tego kardynalnego naruszenia przepisów konstytucyjnych ani p. referent nie rozwiał, nie zbił, ani żadne inne oświadczenie, żadna enuncjacja, jaka kiedykolwiek padła w obronie Brześcia, również nie rozwiała i nie zbiła. I to jest jeden z pierwszych punktów, który my wysunęliśmy w naszem oskarżeniu przeciw aranżerom brzeskim. Co więcej: W sądownictwie karnem mamy dwie odrębne, murem kompetencyjnym od siebie ściśle odseparowane instytucje: sądy powszechne t. j. cywilne i sądy wojskowe. Rozdziela i odgradza je granica prawa materialnego i formalnego. W myśl dekretu Prezydenta z dnia 7 marca 1928 roku dla osób cywilnych, t. zn. dla osób podlegających orzecznictwu sądów powszechnych, cywilnych utworzone jest więziennictwo cywilne, nad którem, zarówno w myśl tego dekretu Prezydenta, jak i następnego czerwcowego rozporządzenia wykonawczego Ministra Sprawiedliwości, naczelny nadzór przysługuje Ministrowi Sprawiedliwości; do niego należy także pełnienie nadzoru penitencjarnego, do niego należy prawo, ale i obowiązek badania legalności uwięzienia, badania legalności pobytu w danem więzieniu i legalności wszelkich środków, stosowanych do penitencjariuszy tego więzienia. To są postanowienia dekretu Prezydenta o więziennictwie cywilnem, dekretu, w którym mieszczą się gwarancje, że nikt inny, jak tylko właściwa władza sędziowska lub władza prokuratora danego sądu, która w każdym razie bliższą jest dziedziny sądów, niż organa wojskowe lub organa administracji ogólnej, będzie opiekowała się więźniami w sądzie cywilnym, będzie opiekowała się osobami, podlegającemi orzecznictwu sądów powszechnych. Ale co zrobiono z temi postanowieniami? Są pewne formy znoszenia dekretów Prezydenta Rzeczypospolitej. Lecz oto z pominięciem wszelkich innych dróg, przewidzianych przedewszystkiem w Konstytucji, siłą faktu zniesiono moc obowiązującą tego dekretu i do osób cywilnych zastosowano więziennictwo wojskowe, więziennictwo, zadekretowane dekretem Ministra Spraw Wojskowych z 29. X r. 1919, Ministra, któremu nad osobami cywilnemi, tj. nad osobami, podlegającemi jurysdykcji cywilnej w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw z tem związanych, żadna moc i władza nie przysługuje.</u>
          <u xml:id="u-110.10" who="#PZahajkiewicz">Został nawet pogwałcony art. 1 tego wojskowego dekretu, albowiem wyraźnie on postanawia, że dekret o więziennictwie wojskowem, tj. rozkaz Ministra Spraw Wojskowym o więziennictwie wojskowem może odnosić się jedynie do osób, podlegających sądownictwu wojskowemu. Jakim tedy trybem ustawowym, jaką dedukcją myśli ludzkiej, jaką przesłanką można subsumować przestępstwa, zagrożone powszechną ustawą karną, i osoby podlegające orzecznictwu cywilnemu, regulaminowi wojskowego więzienia? Niema żadnej formuły legalnej, niema pomostu, któryby można nad tą czeluścią przerzucić, nad czeluścią, w którą prawo zostało zepchnięte i podeptane. To są te zasadnicze przepisy ustawowe, które zostały w sposób jaskrawy naruszone i nikt nie potrafi wyjaśnić, nikt nie potrafi zbić naszego twierdzenia o nielegalności tych faktów.</u>
          <u xml:id="u-110.11" who="#PZahajkiewicz">A potem wtłoczono ich do więzienia i poddano ich surowemu regulaminowi rozkazu Ministra Spraw Wojskowych o więziennictwie wojskowem. Proszę Panów, niechby przynajmniej już i ten regulamin wojskowy, ułożony dla więźniów wojskowych, był wobec nich wykonywany i stosowany. Regulamin ten ma kilka ładnych — lecz tylko na piśmie — postanowień, głoszących o tem, że ma się nosić włosy gładko przyczesane, a więc o goleniu głów mowy niema, że na jednego więźnia ma przypadać 16 m.3 powietrza, że się więźnia odpowiednio odżywiać powinno i t. d. Dlaczego te postanowienia regulaminu więziennego wojskowego nie były stosowane? Dlaczego im, jak karnym zesłańcom głowy golono, dlaczego ich głodzono, dlaczego własnym kosztem dożywiać się im nie było wolno? A przy tem wszystkiem nie zapominajmy, że uwięzieni w Brześciu posłowie nie byli więźniami karnymi, odbywającymi karę, lecz więźniami śledczymi, a ich uwięzienie było jedynie prewencyjnem, co tem większą oględność w ich traktowaniu nakazywało! Mamy bardzo ładne postanowienie § 39 wojskowego regulaminu więziennego, który surowo zabrania wszelkich słownych i czynnych zniewag wobec osób w więzieniu pozostających, a więc postanowienie piękne, humanitarne. Ale czy przepis § 39 regulaminu był w stosunku do więźniów brzeskich stosowany? Nie! I tu przechodzę do drugiej części referatu pana sprawozdawcy, który załatwiwszy się we wspomniany dziwnie beztreściowy sposób z zarzutami natury jurydycznej, o zarzutach natury faktycznej powiada, że większość Komisji Prawniczej nie była w stanie rozpatrzeć zarzutów faktycznych, że jest niemożliwe je wyśledzić, że niema drogi do ustalenia stanu faktycznego. To są ipsissima verba p. referenta. Słucham, myślę i nie mogę zrozumieć.</u>
          <u xml:id="u-110.12" who="#komentarz">(P. Piłsudski: Dla referenta komisji.)</u>
          <u xml:id="u-110.13" who="#PZahajkiewicz">Czy ja inaczej powiedziałem?</u>
          <u xml:id="u-110.14" who="#komentarz">(P. Piłsudski: Niema możności dla referenta komisji.)</u>
          <u xml:id="u-110.15" who="#PZahajkiewicz">Jeżeli p. referent powiedział, że niema drogi dla p. referenta komisji, to przecież według treści wniosków nie było to jego zadanie, ani jego obowiązek. Wyszukać tę drogę, według intencji obu wniosków, miał Rząd. Proszę przeczytać wniosek jeden i drugi, a w szczególności wniosek Klubu Ukraińskiego, który opiewa, że wzywa się Rząd do zbadania w najkrótszym czasie faktów, odnoszących się do uwięzienia i traktowania w Brześciu uwięzionych tamże posłów i dalej wniosek żąda, ażeby tych, którzy okażą się winnymi, pociągnięto do odpowiedzialności. Jakto? Czy rzeczywiście Rząd nie znalazłby dość sposobów, dość środków i dróg, ażeby zbadać, ażeby ustalić fakty, jakie tam były? Proszę Panów, jeżeliby to miało być prawdą rzeczywiście, stalibyśmy poprostu nie u progu, ale w samym odcinku stosunków skrajnie anarchicznych. Jeżeli w instytucji, gdzie nad 21 osobami, bo tylu posłów było aresztowanych, nad tą liczbą posłów cywilnych i bezbronnych, straż sprawuje jeden pułkownik, 5 majorów, kilku kapitanów, całe rzesze żandarmów...</u>
          <u xml:id="u-110.16" who="#komentarz">(P. Burda: Parada.)</u>
          <u xml:id="u-110.17" who="#PZahajkiewicz">Ta parada za drogo kosztuje. Jeżeli wśród takiej „parady” coś stanie się bezprawnego, Rząd nie miałby możności zbadania, co tam było i ustalenia stanu faktycznego? Treść tych słów jest dla mnie rzeczywiście straszna. Bo słowa te i ta treść statuuje, a względnie podkreśla stan faktyczny, że może być w biały dzień w obecności większego grona osób popełnioną zbrodnia, a mimo to nie będzie drogi i możliwości ustalenia tego, co było!</u>
          <u xml:id="u-110.18" who="#PZahajkiewicz">Treść tego, co powiedział pan referent, jest rzeczywiście przerażająca, chociaż nie nowa, bo potwierdza dużą ilość faktów, na jakie z tej strony Izby wielokrotnie już się skarżono.</u>
          <u xml:id="u-110.19" who="#komentarz">(Wskazuje na ławy prawicy.)</u>
          <u xml:id="u-110.20" who="#PZahajkiewicz">Czyż rzeczywiście niema możności ustalenia tego, co było? Przecież fakty konkretnie zostały przytoczone, twierdzenia zostały wystylizowane, rękawicę rzucono, — i dlaczego niema odwagi jej podjąć, dlaczego jedynym responsem jest kompletna negacja, śmiechy, drwiny i krzyki: „nie było, nie było, to nieprawda?”. Czyż tak, proszę Panów, można traktować tak głęboko sięgające i w poczucie prawa i etyki wrzynające się problematy, jak problemat Brześcia? Czy przez negację wykorzenia się zło? Polityka strusia, który chowa głowę pod skrzydła i myśli, że nic nie dzieje się koło niego, chyba nie jest celową polityką w sprawie takiej, jaką jest sprawa Brześcia.</u>
          <u xml:id="u-110.21" who="#PZahajkiewicz">Na Komisji Prawniczej i w prasie wiele konkretnych faktów do wiadomości podano. Ja dorzucę tylko kilka szczegółów, odnoszących się do postępowania organów więziennych wobec ukraińskich posłów, tam uwięzionych. Wszystko, co było mówione o pierwszej u wstępu rewizji, przeprowadzonej w sposób brutalny z dostawionymi do Brześcia posłami, wszystko, co było mówione o myciu miejsc ustępowych, szorowaniu spluwaczek, froterowaniu posadzek, o noszeniu kubłów z dołu, gdzie były karne ciemnice, na piętro, po 16 łub 20 kubłów jednym ciągiem — to wszystko rzeczywista rzeczywistość, że użyję słów, z tej trybuny przez urzędowe usta nieraz wypowiadanych. To wszystko jest rzeczywista rzeczywistość, której negacja, drwiny z świata zaistniałych faktów usunąć nie potrafią.</u>
          <u xml:id="u-110.22" who="#PZahajkiewicz">Posła Wisłockiego aresztowano późną porą nocną. Mówiono już tu dzisiaj i na Komisji mówiłem o tem, że urzędowanie w Brześciu zawsze porą nocną się odbywało. Czemu — pytam — tym umęczonym więźniom nie zostawiano przynajmniej nocy wolnej, ażeby mogli na chwilę zmrużyć oczy, wypocząć i przespać jawę koszmarnej rzeczywistości? Proszę wytłumaczyć w jakikolwiek rozumny, celowy sposób te wszystkie udręki! Jeden z pp. posłów wołał przed chwilą: A proszę powiedzieć za co oni tam siedzieli, odpowiadam: siedzieli za rzekome czyny, za które będą przed sądami cywilnemi odpowiadali. Ta odpowiedź wyjaśni Panu, że nieprawnie tam siedzieli. Ale po co te wszystkie szykany, po co branie wśród nocy? Gdy brano Wisłockiego, nie powiedziano, gdzie jedzie, a jedynem wyjaśnieniem było: Zbieraj się, pójdziesz z nami, już się wszystko skończyło, Marszałek Piłsudski dalej cierpieć was nie będzie. Było to o godz. 1 w nocy. Nie pozwolono mu pożegnać się z żoną, krzyczeli na niego: „Zbierać się i nie gadać. Pójdzie Pan z nami i tam pokażemy, co z Panem będzie”. Dwa kilometry pieszej mitręgi, a następnie wsadzono go do auta, z dyskretnie i wstydliwie zgaszonymi lampkami i numer rejestracyjny zdjęto. Poco zgaszono w aucie światła?...</u>
          <u xml:id="u-110.23" who="#komentarz">(Wrzawa. Głos: Bo nie poseł.)</u>
          <u xml:id="u-110.24" who="#PZahajkiewicz">Ach, Panowie raczycie widocznie przywiązywać specjalny nimb do swego obecnego posłowania i sądzicie, że wam jako posłom specjalna iluminacja się należy. Nie naruszam tego waszego splendoru, ale nie to myślałem. Miałem na uwadze obowiązujące przepisy, że auto, kursujące w porze nocnej i wieczornej, ma być oświetlone z zewnątrz i wewnątrz. Dlaczego nawet numery były z auta pozdejmowane, wbrew przepisom obowiązującym?</u>
          <u xml:id="u-110.25" who="#komentarz">(Głos: To obchodzi policję. Co nas, parlament, może to obchodzić?)</u>
          <u xml:id="u-110.26" who="#PZahajkiewicz">W tem właśnie tragedia, że Panów nic wogóle nie obchodzi, bo za Was kto inny myśli.</u>
          <u xml:id="u-110.27" who="#PZahajkiewicz">Proszę Panów, idźmy dalej. Powiedziałem, że musieli oni cierpieć nieraz nadmiar z powodu swej narodowości ukraińskiej. Przywitanie pierwsze było tego rodzaju, że w obecności dwóch oficerów żandarm przeprowadzał u posłów ukraińskich rewizję osobistą, a następnie po spisaniu generaljów oficer otworzył drzwi i krzyczał. Marsz, Świnio ukraińska! A to w myśl jakiego przepisu ustawowego? Jak można tego rodzaju nadużycie tolerować i sprzeciwiać się wnioskom, które żądają zbadania i wyświetlenia tych faktów? Te barbarzyństwa mają przepaść bez śladu? Kto się niemi będzie zajmował? Sądy? One temi faktami zajmować się nie będą, bo prowadzą śledztwo przeciw więźniom. Czyż może mają sami posłowie jako oskarżyciele prywatni wnosić skargi do sądów wojskowych, a obwinieni winowajcy sobie nawzajem świadkami będą?! Dlaczego nie wkracza prokurator jako oskarżyciel publiczny? Dlaczego nie zainteresuje się ten dzierżyciel wielkiej pieczęci prawa i stróż praworządności pan Minister Sprawiedliwości?</u>
          <u xml:id="u-110.28" who="#PZahajkiewicz">Mówiono o rewizjach nocnych. To, proszę Izby, był system. Mamy relacje od posła Leszczyńskiego i od posła Wisłockiego, że pierwszej nocy brzeskiej po godzinie jedenastej w nocy zbudzono ich i — każdemu osobno — kazano iść do kancelarii.</u>
          <u xml:id="u-110.29" who="#PZahajkiewicz">Tam oczekiwali ich sędzia Demant i prokurator. Ogłaszają im postanowienie sądu, zarządzające uwięzienie śledcze; nie przyjmują jednak ich zażalenia przeciw uwięzieniu w Brześciu. Potem straż odprowadza każdego do cel. Rozbierają się więźniowie, kładą się spać. O godzinie 1 w nocy po raz drugi kołatanie do drzwi. Przychodzą ci sami panowie tam do nich osobiście i wręczają im to postanowienie na piśmie: Proszę sobie zostawić. Odchodzą. Więźniowie znowu rozbierają się, po raz trzeci kładą się spać, a za godzinę lub za dwie po raz trzeci ich tej samej nocy budzą i każą im to pismo, które im prokurator zostawił, odnieść w nocy do kancelarii więziennej. Jakiż cel tej szykany? Czy to nie jest szykana? I to było zastosowane do wszystkich posłów.</u>
          <u xml:id="u-110.30" who="#PZahajkiewicz">Co do p. Wisłockiego mam o nim wiadomości, że gdy go prowadzono od lekarza, gdyż zgłaszał się jako chory, dyżurny kapitan począł go na korytarzu kopać i bić kolbą rewolweru po plecach, krzycząc: Ty Świnio ukraińska, ty taki i taki synu, ja ci pomarkieruję i innych epitetów rozmaitych używał. Wysoka Izba rozumie, dlaczego nie cytuję niektórych słów tych panów. Zwracając się do żandarma kapitan powiedział: Wachmistrzu, dajcie mu tak, żeby się więcej nie zgłaszał do lekarza, żeby tutaj zdechł w kryminale.</u>
          <u xml:id="u-110.31" who="#PZahajkiewicz">To są fakty. I znowu drwinkami, docinkami czy w moją, czy w inną stronę, tych faktów, panowie z B. B. nie zbije się.</u>
          <u xml:id="u-110.32" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: To nie fakty, to opowiadania.)</u>
          <u xml:id="u-110.33" who="#PZahajkiewicz">Panie Pośle, spodziewam się, że jeśli Pan wątpi o prawdziwości, a tu się takie rzeczy powtarza, to Pan da nam możność udowodnić prawdziwość tych „opowiadań” i spowoduje swych klubowych kolegów, by głosowali za naszym wnioskiem.</u>
          <u xml:id="u-110.34" who="#komentarz">(Przerywanie na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-110.35" who="#PZahajkiewicz">Czy Panowie za fakt uznają tylko zajście, jeżeli krew się leje? To są fakty.</u>
          <u xml:id="u-110.36" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: To są anegdotki na eksport,)</u>
          <u xml:id="u-110.37" who="#PZahajkiewicz">Jeśli Panowie mówicie, że my to na eksport mówimy, to Wy chyba na eksport to robiliście.</u>
          <u xml:id="u-110.38" who="#komentarz">(Przerywania na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-110.39" who="#PZahajkiewicz">Tak jest, potakujecie.</u>
          <u xml:id="u-110.40" who="#komentarz">(Głos: Wysyłaliście do Genewy.)</u>
          <u xml:id="u-110.41" who="#PZahajkiewicz">Tak jest! Mam wiadomości dalej o tem, że Wisłockiego bito jeszcze dwukrotnie, a mianowicie w dniu 14 listopada jakiś kapitan bił Wisłockiego po twarzy i kopał go.</u>
          <u xml:id="u-110.42" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Jaki kapitan?)</u>
          <u xml:id="u-110.43" who="#PZahajkiewicz">Proszę Panów, sprowadzić tych stróżów więziennych i Wisłockiego, to on Wam wskaże, który go bił, a jeśli przerywacie mi okrzykami i pytaniami, to bądźcie przynajmniej więcej logiczni.</u>
          <u xml:id="u-110.44" who="#PZahajkiewicz">W kilka dni potem po raz trzeci żandarm bił pięściami Wisłockiego i różnemi wyzwiskami go nazywał. Podobne relacje mamy również o pośle Leszczyńskim; również tak samo budzono go trzy razy w nocy, również bito go po twarzy. Z nim dla odmiany było raz takie zajście. O przepisanej godzinie rozebrał się i położył się spać. Za chwilę wchodzi organ więzienny: Kto wam pozwolił spać, wstawać, ubierać się. Powstawali on i drugi uwięziony, ubrali się. „Teraz na mój rozkaz, rozebrać się i iść spać”, zakomenderował genialny anioł-stróż. Czy to nie szykana? Jeżeli Panowie tego nie uważają za szykanę, jeżeli nie macie na potępienie tych zdarzeń żadnego słowa, tylko docinki i kpiny, to zaiste smutny jest zanik pojęć etycznych w waszych umysłach.</u>
          <u xml:id="u-110.45" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
          <u xml:id="u-110.46" who="#PZahajkiewicz">Mamy relację...</u>
          <u xml:id="u-110.47" who="#komentarz">(Zaprzeczenia.)</u>
          <u xml:id="u-110.48" who="#PZahajkiewicz">Jeżeli Panowie tam nie byli, to jak możecie przeczyć temu? P. Leszczyńskiego, gdy go prowadzono od lekarza, kapitan w okularach idący za nim, bezbronnym, a więc idąc z tyłu, kopał nogami i wykrzykiwał: „Ty Świnio ukraińska, ty będziesz symulować? Ja cię nauczę”. A gdy wchodził do celi, uderzył go jeszcze silnie drzwiami. Czy to nie fakta? Pomijam już chronologiczne wyliczenie tych wszystkich bić, udręczeń, które w niepełnej rejestracji mamy zebrane.</u>
          <u xml:id="u-110.49" who="#PZahajkiewicz">Dnia 11 listopada miała miejsce zrana sławna rewizja. I, Panowie, tak na chwilę przynajmniej zastanówcie się, czy tak przeprowadza się rewizję, że każę się więźniom z ich cel wyjść, zejść na dół do nieopalonych piwnic, tam rozbierać się do naga i stać na baczność twarzą zwróconą do muru, a plecami do oficerskich i żandarmskich dozorców, którzy do celi weszli i przeprowadzają rewizję, oglądają łachy więzienne. Wierzę, że Panom na tych miękkich skórzanych fotelach tu wygodnie siedzieć, ręce w kieszeni trzymając, i głową kiwać. Ale czyż rzeczywiście Panowie to pochwalicie?</u>
          <u xml:id="u-110.50" who="#komentarz">(Wrzawa na ławach B. B. Głos: To za mało!)</u>
          <u xml:id="u-110.51" who="#PZahajkiewicz">Tak, to rozumiem, to jest odważnie powiedziane, ale z jednej strony tego medalu jest odwaga, a z drugiej kompletny zanik poczucia prawa i najprymitywniejszego poczucia ludzkości.</u>
          <u xml:id="u-110.52" who="#komentarz">(Oklaski na lewicy.)</u>
          <u xml:id="u-110.53" who="#PZahajkiewicz">Kompletna izolacja, nawet od najbliższej rodziny. Leszczyński w kancelarii widział dwa listy od żony swojej, nie dano mu ich, chociaż bez kwestii były ocenzurowane. I jakkolwiekby były pokiereszowane, powinne były być mu doręczone.</u>
          <u xml:id="u-110.54" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
          <u xml:id="u-110.55" who="#PZahajkiewicz">Dlaczego? Bo wy jesteście wyzbyci poczucia ludzkości, nieznane ono wam i głusi jesteście na jego odzew. No, ale rozkaz Ministra Spraw Wojskowych, ujawniony w regulaminie więziennym 1919 roku, może on przynajmniej dla was będzie miał jakieś znaczenie? Bo dla was tylko rozkazy są miarodajne, a o tem, jak i ten wojskowy regulamin więzienny był naruszany, już mówiłem.</u>
          <u xml:id="u-110.56" who="#PZahajkiewicz">A ta symulacja rozstrzałów więziennych.</u>
          <u xml:id="u-110.57" who="#komentarz">(Przerywania na ławach B. B. Głos: Ciągle to samo.)</u>
          <u xml:id="u-110.58" who="#PZahajkiewicz">Wierzę Panom, że musicie przeczyć temu, bo rzecz to rzeczywiście zanadto poważna, straszna, zanadto straszna, aby na nią nie reagować, przyjąwszy jej prawdziwość. A zareagować wy nie zdolni. To rzecz rzeczywiście straszna, aby w ten sposób psychiczne katusze na ludzi wywierać. Proszę sobie przedstawić: tu stoi rozebrany do maga więzień i słyszy z celi obok będącej strzały, krzyki, lament z tamtej właśnie celi, gdzie strzały padły, otwierają się drzwi, stuk butów i ci sami wpadają do jego celi i stają za plecami i krzyczą: twarzą do ściany! I to dla was, Panowie, niczem nie jest.</u>
          <u xml:id="u-110.59" who="#komentarz">(Głos: Bo widzieliśmy, jak Ukraińcy mordowali Polaków.)</u>
          <u xml:id="u-110.60" who="#PZahajkiewicz">I to jest odpowiedź? Z waszego Panowie chóru unissono zgodnego widzę, że to był świadomy celowy proceder, był to celowy proceder, był to akt systemu.</u>
          <u xml:id="u-110.61" who="#komentarz">(Wrzawa.)</u>
          <u xml:id="u-110.62" who="#PZahajkiewicz">Dobrze, niech dowie się świat z waszych słów, że to był świadomy i celowy odwet.</u>
          <u xml:id="u-110.63" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
          <u xml:id="u-110.64" who="#PZahajkiewicz">Proszę Pana Posła zgłosić się do głosu. Jeżeli Pan ma tyle do powiedzenia, że przez cały czas przemówienia mego Pan mi przerywa, to jestem pewny, że pan Marszałek udzieli Panu posłowi głosu, może to będzie właściwsza droga do godniejszych, niż obecnie, występów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-111">
          <u xml:id="u-111.0" who="#WicemarszałekCar">Proszę Panów, głos ma p. Zahajkiewicz, proszę mu nie przeszkadzać.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-112">
          <u xml:id="u-112.0" who="#PZahajkiewicz">Posła Celewicza po rewizji w celi więziennej na dole odprowadzono do jego celi na górę. Na korytarzu po lewej stronie, jest maleńka izdebka, mały barierkami otoczony wycementowany otwór, względnie dół, gdzie stoi żelazny piecyk. Otóż gdy Celewicz tamtędy przechodził, eskortujący go kapitan żandarmerii trącił go kułakiem w plecy z taką siłą, że Celewicz z rzeczami, które niósł w rękach, upadł przez barierki głową na dół i pokaleczył się do krwi. To jest postępowanie organów władz więziennych w więzieniu!</u>
          <u xml:id="u-112.1" who="#PZahajkiewicz">P. Kohut przy rewizji dnia 11 listopada 1930 r. został przez kapitana w obecności asystującego drugiego wojskowego pobity kułakiem w twarz tak silnie, że pręgi były długi czas jeszcze widoczne. Bito go tam wtedy trzema nawrotami, trzema kaskadami kułaków na jego twarz spadających.</u>
          <u xml:id="u-112.2" who="#PZahajkiewicz">A poseł Palijew? Toż o nim słyszeliśmy, że go wsadzono do auta, obwiązano kocami w ten sposób, że nie widział świata Bożego, i tego, co się dookoła niego działo. Wsadzono go do auta w ten sposób i wieziono. A kiedy w ciągu tej drogi na chwilę raczono zdjąć z niego koce i wtedy pos. Palijew zapytał: „Dokąd mię wieziecie?”, eskortujący żandarmi zrobili nad nim wiele mówiący znak krzyża świętego, zapakowali go znowu w koce i dalej powieźli.</u>
          <u xml:id="u-112.3" who="#komentarz">(Przerywania. Głos: Tak, tak, ale to za mało.)</u>
          <u xml:id="u-112.4" who="#PZahajkiewicz">Widzę, że niema między Panami prezesa waszego klubu, żeby mógł stwierdzić rozbieżność w waszych zapatrywaniach, bo gdy jedna część posłów z Klubu B. B. bierze śmiało na siebie odpowiedzialność i mówi, że prawdą są oskarżenia, to druga część mówi, że to nieprawda. Nie jest moją rzeczą wtrącać się w dysonanse klubu B. B. Minie nie chodzi o Wasze dysonanse, lecz o te katusze psychiczne, bezcelowe katusze, nie rozumiem, ale chyba innemi jakimiś najniższemi instynktami podyktowane.</u>
          <u xml:id="u-112.5" who="#komentarz">(Przerywania. Głos: Wróć Pan do Moskali.)</u>
          <u xml:id="u-112.6" who="#PZahajkiewicz">Powiem Panom zaraz coś i o moskiewskich sądach.</u>
          <u xml:id="u-112.7" who="#PZahajkiewicz">Proszę Panów, stwierdzam dalej, że posłom tym naszym, których kandydatury były postawione na liście państwowej dopiero 21 października, więc po upływie prekluzyjnego terminu do zgłaszania list państwowych, przedłożono do podpisu deklaracje, że zgadzają się kandydować, a kandydatom z list okręgowych deklarację 14 listopada, więc na dwa dni przed wyborami, przedłożono do podpisu listy. I to się dzieje obecnie, w XX stuleciu dzieją się tego rodzaju fakty i stosunki, o jakich zaiste trudno byłoby komu pomyśleć.</u>
          <u xml:id="u-112.8" who="#PZahajkiewicz">Tego rodzaju stosunki w więziennictwie polskiem panują. A czy Panowie wiecie, jak traktują więźniów politycznych w więzieniach niemieckich? A wiecie Panowie...</u>
          <u xml:id="u-112.9" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
          <u xml:id="u-112.10" who="#PZahajkiewicz">Wybaczcie Panowie, ale nie jestem w Brześciu, ani członkiem klubu B. B., ażebym na baczność miał rozkazy spełniać. Jakie to były stosunki w więzieniach rosyjskich czy niemieckich?</u>
          <u xml:id="u-112.11" who="#komentarz">(Przerywania)</u>
          <u xml:id="u-112.12" who="#PZahajkiewicz">Przed chwilą padły słowa: „Berlin mówi” — a więc „apoteoza Berlina i stosunków niemieckich”. Mówię pewno za marki, które stamtąd dostałem — być może — ale mówię za marki, któremi podzielić się muszę chyba z autorem tej broszurki, która mówi o więziennictwie w Rosji i o więziennictwie w Niemczech a z której ja czerpię informacje, autorem zaś jest pierwszy Marszałek Polski Józef Piłsudski. Broszurka chyba Wam znana „Psychologia więźnia”? To, co mówi o więzieniach...</u>
          <u xml:id="u-112.13" who="#komentarz">(Głos: Znamy, znamy.)</u>
          <u xml:id="u-112.14" who="#PZahajkiewicz">A więc wiedzą Panowie, co Marszałek Piłsudski mówi o więziennictwie w Niemczech, w Magdeburgu i w Spandau pod Berlinem.</u>
          <u xml:id="u-112.15" who="#PZahajkiewicz">W twierdzy Magdeburskiej miał p. Marszałek Piłsudski wygody, jakimi się chwalił dobrze.</u>
          <u xml:id="u-112.16" who="#komentarz">(P. Burda przerywa.)</u>
          <u xml:id="u-112.17" who="#PZahajkiewicz">Panie Pośle Burda, moje słowa możecie zakrzyczeć, ale pozwólcie przeczytać reprodukcję słów Marszałka Piłsudskiego, od nich chyba nie odrzekniecie się. Tam powiedziano, że „tam chęci męczenia człowieka, chęci zadawania mu strachu, chęci robienia mu jakichś specjalnych przykrości nie spostrzegłem”, a tu, Panowie, jest cały stek tych mąk i udręczeń.</u>
          <u xml:id="u-112.18" who="#PZahajkiewicz">My, Ukraińcy, do więzienia przywykliśmy, ale stwierdzam, że wtedy, gdy na więziennictwo tylko myśmy się użalali, bo tylko my siedzieliśmy w więzieniach, na niewielkiej ilości ław poselskich znaleźliśmy zrozumienie, a zresztą z niczyjej strony. My w naszych przemówieniach budżetowych, w komisjach i na plenum podczas omawiania resortu Ministerstwa Sprawiedliwości przestrzegaliśmy przed nieprawidłowościami w dziedzinie karnego wymiaru sprawiedliwości i przed faktem, że organa władz administracyjnych i policji przerastają władze sądowe w Polsce. Przeczytajcie Panowie moje przemówienia budżetowe z przed roku i dwóch lat. To, przed czem wówczas przestrzegaliśmy, to się stało. Policja, władze wojskowe i władze administracyjne wkroczyły na arenę sądowego wymiaru sprawiedliwości karnej z głosem nadto ważkim. Obecnie powtarzają się tu stosunki, które na Was ciążyły w latach Waszej niewoli, w latach 1823, 1825 i w latach satrapji wielkiego księcia Konstantego w Królestwie Polskiem. Pan mecenas Paschalski w jednej ze swych mów obrończych mówił dużo o kulturze zachodu, jaka panuje w Polsce i w sądownictwie polskiem. Ja powiadam, że to nie kultura zachodu, z zachodu tylko draperie piękne, ale one kry ją treść z północnego wschodu. Przypomnijcie sobie Panowie rok 1825, kiedy ówczesny regent Królestwa Polskiego wielki książę Konstanty uważający wolę posłów sejmowych za bunt, więził tych posłów, którzy w roku 1820 na Sejmie upomnieli się o prawa Polski i w roku 1825 jednego z nich nie dopuścił do udziału w Sejmie i skazał na bezterminowe zamknięcie w areszcie, ale w areszcie domowym. Mówimy o naruszaniu przepisów Konstytucji w sprawie brzeskiej.</u>
          <u xml:id="u-112.19" who="#PZahajkiewicz">Przypomnijcie sobie Panowie rok 1826, kiedy to była sprawa spisku Dekabrystów i chodziło o udział w nim Polaków, jak wielki książę Konstanty z naruszeniem przepisu art. 152 i 21 ówczesnej konstytucji spowodował półtoraletnie przedłużenie śledztwa uwięzionych Dekabrystów, a następnie po wyroku sądowym deportował dwu oficerów w głąb Rosji z pogwałceniem art. 25 ówczesnej Konstytucji. Przeczytajcie sobie Panowie, co Marszałek Piłsudski powiedział w swym odczycie 24. III.1925 r. o psychologii więźnia. Powiedział, że więzienie prowadzi więźnia na bardzo ciężkie i błędne drogi, prowadzi do znienawidzenia ludzi w ten sposób, w jakiby nigdy ich nie znienawidził, gdyby w więzieniu nie siedział, jakież uczucia i refleksje muszą być wywołane, jeśli uzmysłowić sobie i przed oczy przywołać to wszystko, co było udokumentowane Brześciem.</u>
          <u xml:id="u-112.20" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
          <u xml:id="u-112.21" who="#PZahajkiewicz">Tak, tak Panowie! Prawda w oczy kłuje, prawdy niemiło słuchać. Tworzy się w Polsce i coraz głębiej zapuszcza korzenie nowe socjologiczne pojęcie „prawo bezprawia”.</u>
          <u xml:id="u-112.22" who="#komentarz">(P. Sanojca: Bujaj Pan dalej.)</u>
          <u xml:id="u-112.23" who="#PZahajkiewicz">Nie nazywam się Sanojca, ażebym bujał.</u>
          <u xml:id="u-112.24" who="#PZahajkiewicz">Są pewne fakty w życiu narodów i w historii, które nie giną bez śladu i echo o nich nie zamiera, razem z kalendarzowemi dniami, które w bezpowrotność przechodzą; są fakty, które wtłaczają się głęboko i na zawsze w życie, wchodzą w psychikę ludzką, wywołując reakcję; są fakty, które zapuszczają głęboko korzenie, wydając owoce po wielu nieraz latach, ale w każdym razie owoce wydając. Mimowoli przychodzi mi na myśl pewne porównanie z pewnym strasznym faktem w historii. Być może, powiecie Panowie, że porównanie niewłaściwe, ale mimo to Panowie posłuchajcie. Była w historii straszna sierpniowa noc 1572 r., noc św. Bartłomieja we Francji, kiedy na rozkaz króla Karola kilkadziesiąt tysięcy niewinnych ludzi życie postradało. Nastąpiła szalona reakcja! Pojawiły się pamflety przeciw królowi i mordercom narodu, a w rozprawach naukowych zastanawiano się nad środkami, aby ustrzec naród przed wybuchami namiętności króla i jego doradców. Zapuściła wówczas głęboko korzenie idea rządów liberalnych, kładąc fundament pod następną reformację aż do schyłku XVIII w. do wielkiej rewolucji. Znikła aureola nietykalności i świętości, otaczająca osobę króla Francji. Historiozofowie francuscy piszą, że na zbrodni nocy św. Bartłomieja wyrosła nowoczesna wolność sumienia i wolność polityczna we Francji.</u>
          <u xml:id="u-112.25" who="#PZahajkiewicz">Nie wiem, jakie będą skutki Brześcia i okrucieństwa pacyfikacji. Ale autor broszury o 'psychologii więźnia wypowiada jedno głębokie zdanie. Powiada tak: „Siła życia więziennego do tworzenia nowego życia niechybnie jest wielka, niechybnie czar taki istnieje”. Jaki będzie czar tego nowego życia po Brześciu i pacyfikacji, nie wiem, wierzę jednak, że czar utworzenia nowego życia w posiewie tym się zrodził. Wy, Panowie, macie liczebną większość w Sejmie — w Sejmie, nie w społeczeństwie. Panowie nie łudźcie się iluzjami, rozkaz starosty, bagnet żandarma, to nie wola społeczeństwa. Łudzicie się Panowie triumfami, wśród nadużyć wyborczych zdobytemi.</u>
          <u xml:id="u-112.26" who="#PZahajkiewicz">Macie liczebną większość, to też wiemy, jak wypadnie wynik głosowania.</u>
          <u xml:id="u-112.27" who="#PZahajkiewicz">A zanim zakwitnie czar nowego życia po tem, co zaszło, mam wrażenie, że u wrót Sejmu czytam dantejski napis: Wy, walczący o prawo i sprawiedliwość, porzućcie nadzieję, skoro tu wstąpicie!</u>
          <u xml:id="u-112.28" who="#komentarz">(Oklaski na ławach ukraińskich i lewicy.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-113">
          <u xml:id="u-113.0" who="#WicemarszałekCar">Głos ma p. Czernicki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-114">
          <u xml:id="u-114.0" who="#PCzernicki">Klub chłopski, którego mam zaszczyt być członkiem, ze zgrozą i oburzeniem myśli o Brześciu. Brześć w nocy się zaczął i w nocy Panowie go chcą skończyć. I czynności sądowe w Brześciu się w nocy odbywały i te wszystkie mitręgi w nocy też miały miejsce.</u>
          <u xml:id="u-114.1" who="#PCzernicki">Klasa chłopska, która pamięta, że w Polsce już był taki okres, kiedy bez sądów bito i katowano, kiedy wydzielano po 25 i więcej, jest bardzo czujna na to, co się stało w Brześciu, i klasa chłopska nie zapomni tego nigdy, kto Brześć inicjował i kto Brześć realizował. Brześć nie miał nic wspólnego z wymiarem sprawiedliwości. Jeżeli Panowie mówią, że Brześć jest reakcją za Kraków, to Kraków miał miejsce 29 czerwca, a porwanie posłów 9 września w nocy.</u>
          <u xml:id="u-114.2" who="#komentarz">(Głos: Po rozwiązaniu Sejmu.)</u>
          <u xml:id="u-114.3" who="#PCzernicki">Więc właśnie o to chodzi, że Brześć nie jest wymiarem sprawiedliwości, tylko imprezą polityczną. Gdy stanie się jakiś czyn karygodny, to on ma miejsce w przestrzeni i w czasie. Są odpowiednie kompetentne sądy do tego, ażeby zbrodnie, spełnione na pewnym terenie, odpowiednio były osądzone przez odpowiednie czynniki. Tymczasem tu jednej nocy porwano ludzi w rozmaitych miejscowościach i wywieziono ich do Brześcia o dwieście kilkadziesiąt kilometrów. I Panowie chcą wmówić, że wszystko było w porządku, że to było zgodne z prawem. Brześć nie był więzieniem ani cywilnem, ani wojskowem, bo jest rozporządzenie pana Prezydenta z 7 marca 1928 r. w sprawie organizacji sądownictwa, i tam się mówi w art. 1: „Więzienia wszelkiego rodzaju i zakłady poprawcze podlegają Ministrowi Sprawiedliwości”.</u>
          <u xml:id="u-114.4" who="#komentarz">(Głos: To wszystko już było.)</u>
          <u xml:id="u-114.5" who="#PCzernicki">Art. 2: „Więzienia są przeznaczone dla wykonania kary pozbawienia wolności i pomieszczenia osób tymczasowo aresztowanych”. Obecnie do tego rozporządzenia p. Prezydenta jest rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 22 czerwca 1928 r„ gdzie wszystkie więzienia zostały wyliczone i podzielone na klasy. Otóż między innemi więzienie w Brześciu nad Bugiem, jako liczące od 150 do 400 miejsc dla więźniów, zostało zaliczone do drugiej klasy, ale to nie to więzienie specjalnie ad hoc zrobione dla tej imprezy politycznej, to jest to więzienie śledcze, które tam istnieje. Brześć nie jest wojskowem więzieniem, ani cywilnem.</u>
          <u xml:id="u-114.6" who="#komentarz">(P. Sanojca: Poselskiem.)</u>
          <u xml:id="u-114.7" who="#PCzernicki">Brześć był specjalnie stworzony zaraz na początku okresu wyborczego i zaraz przy końcu okresu wyborczego zginął, jak ta mara z życia polskiego. Panowie mówią, że sąd już zadecydował, że Brześć jest w porządku, tymczasem ludzie, którzy byli wtrąceni do Brześcia, zostali wyjęci z pod praw cywilnych i wojskowych.</u>
          <u xml:id="u-114.8" who="#PCzernicki">Jest regulamin wojskowy, który obowiązuje w więzieniach wojskowych, ale tam nie był stosowany. Bardzo liczna specjalna obsada oficerska, składająca się z pułkownika, 5 majorów, 4 kapitanów, starała się o to, żeby ujarzmić bezbronnych ludzi, znajdujących się w ich władzy. W stosunku do tych łudzi, wbrew przepisom, stosowano kary dyscyplinarne, kary dyscyplinarne wojskowe, które mogą mieć zastosowanie tylko w wojsku. Proszę Panów, nie oczekiwaliśmy innego traktowania przez większość sejmową, niż to, jakie widzimy, a nie spodziewaliśmy się dlatego, że Brześć jest jakby pewnym momentem, który przyczynił się znakomicie do tego, że ta większość siedzi dziś na tych ławach.</u>
          <u xml:id="u-114.9" who="#PCzernicki">Proszę Panów, nie będę powtarzał tych wszystkich udręczeń fizycznych, udręczeń moralnych, które systematycznie były stosowane w Brześciu, ale zwrócę uwagę jeszcze na jeden moment, że ten sposób podawania jedzenia, który miał miejsce w Brześciu, był rzeczywiście specjalnie przykry i specjalnie poniżający godność człowieka. Raz to jedzenie dawano na stołkach, drugi raz na ziemi i w ten sposób więźniom politycznym kazano je zabierać.</u>
          <u xml:id="u-114.10" who="#PCzernicki">Proszę Panów, mówi się o tem, dlaczego nie skarżą. Wyraźnie Panom powiem, dlaczego me skarżą. Bo każda kaźń, każda doza sadyzmu była stosowana w ten sposób, że ofiara była zamykana z tym, który dopuszczał się tego sadyzmu, na cztery oczy, by nikt nie widział. Jak będzie się skarżyć poszczególnego p. Kociukiewicza, czy innego, to sąd go uniewinni, w drugiej instancji uniewinni, i nikt nie będzie miał prawa powiedzieć, że p. Kociukiewicz bił. I dlatego ofiary nie chcą skarżyć, bo rozumieją, że w ten sposób tylko uniemożliwiają, by ten Brześć wyjaśnić obiektywnie i sprawiedliwie.</u>
          <u xml:id="u-114.11" who="#PCzernicki">Jeżeli chodzi o odpowiedź Rządu, to odpowiedzi nawet na interpelację, która była zgłoszona w dniu 16 grudnia, nie mamy; już przeszedł termin, przewidziany w art. 26 Konstytucji, dziś o godzinie 12 w nocy przeszło 42 dni i Rząd nie dał odpowiedzi na interpelację. Właściwie odpowiedź jest dana i społeczeństwo zupełnie dobrze się orientuje, jakie jest stanowisko Rządu i większości Panów w tej sprawie. Odpowiedzią jest herbatka w Belwederze, na którą się zaprasza p. pułkownika Kostka-Biernackiego. Odpowiedzią jest ten krzyż niepodległości z mieczami, którym został po imprezie obdarowany. Odpowiedzią jest konfiskata wspomnień ofiar Brześcia kolegi Ciołkosza i kolegi Dubois. Odpowiedzią najwięcej charakterystyczną jest mianowanie p. prokuratora Michałowskiego Ministrem Sprawiedliwości Rzeczypospolitej. To jest odpowiedź Rządu i odpowiedź dzisiejszej większości sejmowej. A poza tem milczenie Rządu do dnia dzisiejszego, kiedy nawet termin ustawowy nie został zastosowany.</u>
          <u xml:id="u-114.12" who="#komentarz">(Głos: Skończcie, to Rząd będzie dawał swoje wyjaśnienia.).</u>
          <u xml:id="u-114.13" who="#PCzernicki">Pozatem jest jeszcze inny moment, który mówi, jaka odpowiedź prawna, jaki stosunek do prawa jest u Panów. Mianowicie zamknięcie Towarzystwa Prawniczego, towarzystwa, które przetrwało okupację. Proszę Panów, społeczeństwo się dobrze orientuje, społeczeństwo wie, że sprawa Brześcia jest koszmarem naszego życia, jest sponiewieraniem człowieka i sponiewieraniem przedewszystkiem sądownictwa, w którego imieniu p. referent tutaj mówił, że przecież Sejm nie może się zajmować tem, co należy do kompetencji sądownictwa. Nigdzie nie był sponiewierany człowiek tak, jak w Brześciu i nigdzie nie było sponiewierane społeczeństwo tak, jak w Brześciu.</u>
          <u xml:id="u-114.14" who="#PCzernicki">Proszę Panów, pan pułkownik Biernacki stukał w stół sędziemu śledczemu i pod komendą pułkownika sędzia śledczy robił dochodzenia. To są fakty. Tak było w czasie badania przez sędziego p. Sawickiego, tak było w czasie badania p. Bagińskiego. A jeśli chodzi o ten teror psychiczny, w jaki sposób porwano p. Sawickiego, porwano go w nocy na motocyklu i pchnięto do więzienia. Kiedy przyjechał o 9 rano poseł Kiernik, to w tej celi, do której go wepchnięto, spotkał człowieka, modlącego się i drżącego, bo dowiedział się, że go mają wziąć na kaźń. I kiedy p. Kiernik powiedział, że jest posłem i gdy go p. Sawicki poznał, powiedział: Módlmy się, bo to ostatnie nasze chwile.</u>
          <u xml:id="u-114.15" who="#komentarz">(Przerywania, wesołość na ławach B. B.).</u>
          <u xml:id="u-114.16" who="#PCzernicki">Panowie przyjmują to wszystko ze śmiechem, Panowie przyjmują to wszystko jako rzeczy błahe, ale gdybyście poszli tylko na izolowanie swoich przeciwników, to społeczeństwo możeby Wam wybaczyło, ale nigdy nie wybaczy tego, żeście poszli na katowanie ludzi bezbronnych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-115">
          <u xml:id="u-115.0" who="#WicemarszałekCar">Głos ma p. Pawlak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-116">
          <u xml:id="u-116.0" who="#PPawlak">Wysoki Sejmie! W imieniu Klubu Parlamentarnego Narodowej Partii Robotniczej mam zaszczyt złożyć następujące oświadczenie:</u>
          <u xml:id="u-116.1" who="#PPawlak">Sprawa brzeska, którem to mianem szeroka opinia obejmuje bezprawne aresztowanie b. posłów i osadzenie ich w więzieniu wojskowem, oraz urągające wszelkim zasadom boskim i ludzkim traktowanie ich w tem więzieniu, rozległa się szerokiem echem w kraju i za granicą. Zdawało się, że wobec tego rozgłosu Rząd zarówno w swoim własnym interesie, jak i kierując się elementarnemu względami na dobre imię Państwa, dążyć będzie do wszechstronnego i bezstronnego wyjaśnienia postawionych zarzutów, ukarania winnych i dania w ten sposób zadośćuczynienia głęboko dotkniętemu w najgłębszych swych uczuciach społeczeństwu.</u>
          <u xml:id="u-116.2" who="#PPawlak">Rząd poszedł w innym kierunku. W oświadczeniach swych przedstawicieli stanął na stanowisku formalistycznem, nie licującem z powagą sprawy, chociaż treść publicznie postawionych zarzutów co do traktowania b. więźniów jest tego rodzaju, że powinna spowodować bezwłoczne, z urzędu, wdrożenie śledztwa przez władze prokuratorskie. Taki stosunek Rządu do tragedii brzeskiej ustala aż nadto, w sposób dostatecznie dla najszerszych kół społeczeństwa zrozumiały, całą istotę i właściwe podłoże tej sprawy.</u>
          <u xml:id="u-116.3" who="#PPawlak">Dla celów uzyskania za wszelką cenę większości w nowym Sejmie, Rząd p. Piłsudskiego zdecydował się na akt gwałtu wobec najbardziej podstawowych praw obywatelskich.</u>
          <u xml:id="u-116.4" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
          <u xml:id="u-116.5" who="#PPawlak">Zaaresztowano b. posłów w nocy na mocy rozkazu Ministra Spraw Wewnętrznych, rozkazu pozbawionego zarówno daty jak i numeru porządkowego. Dokonano zupełnie dowolnego wyboru t. zw. pierwszej transzy, kierując się jedynie względami zgóry obmyślonej zemsty, a nie rodzajem rzekomo popełnionego przestępstwa. Jaskrawym dowodem tego jest między innemi fakt aresztowania naszego kolegi partyjnego i prezesa naszego stronnictwa Karola Popiela.</u>
          <u xml:id="u-116.6" who="#komentarz">(Głos: Wstydziliście się postawić go na kandydata do tego Sejmu.)</u>
          <u xml:id="u-116.7" who="#PPawlak">Gdybyście Panowie zdjęli maski, tobyście prawdę widzieli. Więc aresztowano p. Karola Popiela, który....</u>
        </div>
        <div xml:id="div-117">
          <u xml:id="u-117.0" who="#Marszałek">Panie Pośle, Pan czyta swoje przemówienie. Przemówień czytać nie wolno.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-118">
          <u xml:id="u-118.0" who="#PPawlak">To jest deklaracja.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-119">
          <u xml:id="u-119.0" who="#Marszałek">Jeżeli to deklaracja, to powinna być krótka,</u>
        </div>
        <div xml:id="div-120">
          <u xml:id="u-120.0" who="#PPawlak">W chwili aresztowania był od trzech lat podwójnie byłym posłem, gdyż w Sejmie poprzednim nie zasiadał, a mimo to pociągnięty został przez p. Piłsudskiego w głośnym wywiadzie z 14 września ub. r. do grupy tych, którzy „uchylają się od odpowiedzialności”.</u>
          <u xml:id="u-120.1" who="#PPawlak">Szeroki i niczem niekrępowany upust tej zemście dawano w ciągu 75-dniowej kaźni więźniów brzeskich. Wobec najbardziej wstrząsających faktów z tej dziedziny Rząd uważał za godne siebie i reprezentowanego przez się obozu przyjąć taktykę bądź zasłaniania się względami formalnemi, bądź gołosłownego zaprzeczania. Wobec niesłychanych wprost oskarżeń przeciw oficerom, którzy dozorowali więźniów, Rząd uznał, że załatwiają tę sprawę oświadczenia p. kierownika Ministerstwa Spraw Wojskowych, iż działali oni na podstawie rozkazu.</u>
          <u xml:id="u-120.2" who="#PPawlak">Ten stan rzeczy nie wymaga komentarzy. Musimy stwierdzić, że jest on należycie oceniany i rozumiany przez społeczeństwo, czego dowodem żywiołowy ruch we wszystkich jego kołach w obronie swych dóbr duchowych i kulturalnych.</u>
          <u xml:id="u-120.3" who="#PPawlak">Sprawa brzeską odsłoniła do dna całą przepaść, jaka dzieli w Polsce ludzi kultury zachodniej i uczuć chrześcijańskich od tych, których ideałem są wschodnie metody zemsty i okrucieństwa. Nie mamy wątpliwości co do tego, który obóz w tej walce zwyciężyć musi, jeżeli Polska ma pozostać wierną swej tysiącletniej przeszłości, swym ideałom i swemu przeznaczeniu. Jakkolwiek długą, trudną i ciężką będzie ta walka, wierzymy, że ją wygramy i że przyjdzie dzień, w którym sprawa brzeska stanie w pełnem świetle prawdy przed opinią narodu celem sprawiedliwego sądu i zasłużonej kary.</u>
          <u xml:id="u-120.4" who="#komentarz">(Oklaski na ławach lewicy.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-121">
          <u xml:id="u-121.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Piłsudski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-122">
          <u xml:id="u-122.0" who="#PPiłsudski">Wysoka Izbo! Bardzo szczęśliwy jestem, że p. poseł Stroński zaczął swoje przemówienie w sprawie Brześcia od pewnych wywodów historiozoficznych. Przyznam się, że i ja miałem ten zamiar, ale, nie będąc specjalistą, poprostu bałem się. Jednak po przemówieniu p. Strońskiego jestem odważniejszy, szczególniej po tej części jego przemówienia, w której dotknął legionów i walk o niepodległość Polski. Podczas tego przemówienia przypomniałem sobie pewną rozmowę, którą miał zmarły przed kilku tygodniami wódz francuski, Marszałek Jofre. Państwo może słyszeli o tem lub czytali. Marszałek Jofre miał rozmowę z pewną damą o bitwie nad Marną. Powstało tyle sporów we Francji co do tego, kto właściwie jest zwycięzcą z nad Marny, i otóż pewna osoba zwróciła się do Marszałka Jofre'a z zapytaniem: Panie Marszałku, niech mi Pan wyjaśni, kto ostatecznie wygrał nad Marną. A odpowiedź była: Ja tylko wiem, że gdyby była bitwa przegrana, tobym wiedział napewno, kto ją przegrał, ale dzisiaj już nie wiem, kto ją wygrał. Otóż oświadczenia historiozoficzne, które były złożone przez p. prof. St. Strońskiego upoważniają mnie do wypowiedzenia też paru uwag na temat historiozoficzny. Ale dziś już tak późno, już po trzeciej, więc Panowie pozwolą, że wypowiem tylko kilka słów stylem telegraficznym. Chodzi i mnie też o pewne tło, na którem wypadki brzeskie miały miejsce.</u>
          <u xml:id="u-122.1" who="#PPiłsudski">A dlatego przedewszystkiem należy scharakteryzować stan społeczeństwa naszego nie tylko w r. 1930, bo stempel tego roku ma Brześć, ale w ciągu całego czasokresu niepodległościowego, a dlatego zaś, żeby zrozumieć czasy powojenne, należy sięgnąć do czasów przedwojennych, należy zrozumieć psychologię 1 psychikę społeczeństwa polskiego przed wojną, szczególnie w zaborach rosyjskim i pruskim. Otóż tę psychikę cechowało przedewszystkiem posłuszeństwo ze strachu przed karami w stosunku do władzy z jednej strony, a z drugiej strony nienawiść do tej władzy. W atmosferze tego posłuszeństwa pęd strachem z jednej, i w atmosferze nienawiści do władzy z drugiej strony, my wszyscy jak tu jesteśmy, cała dzisiejsza inteligencja nasza urodziliśmy się, w tej atmosferze rośliśmy i, niestety, mężnieli.</u>
          <u xml:id="u-122.2" who="#PPiłsudski">Gdy powstała niepodległa Polska, to psychiczny układ całego społeczeństwa nie tak łatwo dał się zmienić, albowiem psychologiczne zmiany w człowieku nie tak łatwo następują.</u>
          <u xml:id="u-122.3" who="#PPiłsudski">Strachu niema, bo to jest własne państwo, więc już i posłuszeństwa w stosunku do władzy niema potrzeby mieć; ale wszystko to, co trąci władzą, budzi w nas pewne reminiscencje i, jeżeli nie nienawiść, to niechęć do władzy w nas pozostała. W wolnem zaś państwie dla zachowania ładu i porządku potrzeba nie tylko reminiscencyj z czasów niewoli, trzeba i poczucia odpowiedzialności u każdego obywatela w stosunku nie tylko do społeczeństwa, ale i do Państwa, nie tylko wówczas jak się jest posterunkowym, czy sierżantem żandarmerii, ale i wówczas, kiedy się jest na stanowisku posła czy pierwszego lepszego obywatela.</u>
          <u xml:id="u-122.4" who="#komentarz">(Głos: I ministra. P. Reger przerywa.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-123">
          <u xml:id="u-123.0" who="#Marszałek">P. Reger niema głosu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-124">
          <u xml:id="u-124.0" who="#PPiłsudski">Ja tylko mówię, Panie Pośle, że trzeba stawiać obywatelowi te same wymagania poczucia obywatelskiego, jakie stawiamy np. posterunkowemu, nie mówiąc już o ministrze! Tymczasem dzięki pozostałościom z czasów niewolniczego bytowania mamy zupełnie inny stosunek; mamy nadwrażliwość w stosunku do tego, co jest od Rządu, i nadmierną pobłażliwość w stosunku do tego, co jest od obywatela. Między innemi i tak zw. Brześć jest tego najjaskrawszym przykładem. Panowie mówią, że Brześć nie może być tolerowany, ponieważ w Brześciu dokonano aktów niepraworządnych. Na chwilę przypuśćmy, że wszystko to prawda, nawet szykany, nawet bicie. A któż to teraz najwięcej przemawia za praworządnością? Panowie z lewicy. A jakiż był stosunek Panów w ciągu całego czasu istnienia Państwa Polskiego odnośnie do Rzeczypospolitej?</u>
          <u xml:id="u-124.1" who="#komentarz">(P. Niedziałkowski: Czy Pan mówi o 1926 roku?)</u>
          <u xml:id="u-124.2" who="#PPiłsudski">Mam na myśl postępowanie Panów od początku.</u>
          <u xml:id="u-124.3" who="#komentarz">(Głos: Armaty na Belweder.)</u>
          <u xml:id="u-124.4" who="#PPiłsudski">Jeżeli Panowie pozwolą, przypomnę to pokrótce, bo jest spóźniona pora, przypomnę tylko ostatnie fakty najbliższe, kiedy zdawałoby się, że obywatelskie wychowanie społeczne powinno być znacznie większe, aniżeli w 1919 czy 1920 r.</u>
          <u xml:id="u-124.5" who="#PPiłsudski">Więc Panom przypomnę naprzykład kongres krakowski. Na kongresie tym była powzięta uchwała, a ja jeszcze tydzień temu czytałem, jak osoba za rozpowszechnianie tylko tej uchwały została skazana na 10 miesięcy więzienia, to widocznie wysoce praworządną musiała być ta uchwała, powzięta przez kongres!</u>
          <u xml:id="u-124.6" who="#komentarz">(Głos: A strzały do Prezydenta z armat.)</u>
          <u xml:id="u-124.7" who="#PPiłsudski">Czy to my strzelaliśmy?</u>
          <u xml:id="u-124.8" who="#komentarz">(Głos: Same armaty strzelały.)</u>
          <u xml:id="u-124.9" who="#PPiłsudski">Więc proszę Panów, niech Państwo będą łaskawi zwrócić uwagę takoż na dalsze wypadki. Po Krakowie Panowie mieli Warszawę. Wyjście na ulicę wbrew zakazom władz.</u>
          <u xml:id="u-124.10" who="#komentarz">(Wrzawa na ławach P. P. S.)</u>
          <u xml:id="u-124.11" who="#PPiłsudski">Nie wiem, przyznam się, że nie czytałem uchwały kongresu, tylko wiem, że sąd skazał za jej rozpowszechnianie. To mi wystarcza.</u>
          <u xml:id="u-124.12" who="#komentarz">(Głos: Kongres był zalegalizowany.)</u>
          <u xml:id="u-124.13" who="#PPiłsudski">Ale uchwały nie były zalegalizowane.</u>
          <u xml:id="u-124.14" who="#PPiłsudski">Panowie znają wypadki warszawskie. Niech Panowie przypomną sobie, że one skończyły się ofiarami z życia, ale dlatego, że one były wywołane przez poczynania obywateli tylko, to jest nic w porównaniu z obrazą cielesną kilku osób, dokonaną przez dozorców więziennych.</u>
          <u xml:id="u-124.15" who="#komentarz">(Głos na ławach P. P. S.: To skandal. Inny głos: I to sędzia.)</u>
          <u xml:id="u-124.16" who="#PPiłsudski">Dalej Państwo mówią, że trzeba całe wypadki przedbrzeskie przyjmować pod kątem widzenia tego wzburzenia, jakie było w społeczeństwie naskutek rzekomo szalejącego teroru. Panowie tylko zapominają, że ten okres tego rzekomo wielkiego wzburzenia, który Panowie scharakteryzowali jako rewolucję, nie może być określony jako rewolucja, któraby uprawniała do czynów takich, jakie później nastąpiły ze strony Panów. To, co było, nie może być nazwane rewolucją. Ruch, który może być zatrzymany w biegu przez aresztowanie 20 osób, nie jest rewolucją, a tylko zamętem w społeczeństwie. Należałoby więc dziękować Bogu, że chociażby przez Brześć można było zatrzymać zamęt w Polsce...</u>
          <u xml:id="u-124.17" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-124.18" who="#PPiłsudski">...w takiej chwili, w jakiej — Panowie sami wiedzieli i wiedzą — znajduje się Państwo. Polska nie znajduje się w takiej pozycji, jak Hiszpania, która może pozwolić sobie na luksus rozruchów rewolucyjnych na raty. A przeciwnie, Polska znajduje się w takiej pozycji, że nie może pozwolić sobie nawet na luksus zamętu. Więc widzą Panowie, jak na tym przykładzie potwierdza się to moje pierwsze twierdzenie, o tej różnicy u nas między tem, czego wymaga się od posterunkowego, jesteśmy wówczas srodzy, a temi wymaganiami, jakie stawia się nawet przywódcom partyjnym, jesteśmy wówczas pobłażliwi.</u>
          <u xml:id="u-124.19" who="#PPiłsudski">Oprócz tego Panowie głoszą, że Brześć nie może być tolerowany, albowiem tam moralność publiczna została podeptana. Lecz z której strony największy krzyk jest w Polsce o moralność? A to ze strony tych właśnie, którzy gloryfikowali, nie powiem, że ktoś kogoś pobił, ale zabójcę.</u>
          <u xml:id="u-124.20" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Hańba.)</u>
          <u xml:id="u-124.21" who="#PPiłsudski">Pozostawiam na stronie ten fakt, że wówczas zabity był pierwszy obywatel w Polsce, Prezydent, ale był zabity człowiek, i to znienacka, z tyłu, zdradziecko!</u>
          <u xml:id="u-124.22" who="#komentarz">(Głos: I zabójca poniósł karę.)</u>
          <u xml:id="u-124.23" who="#PPiłsudski">Ale było gloryfikowane zabójstwo. A czyż gloryfikowanie zabójstwa nie przeczyło zasadzie moralności publicznej i nie wpływało ujemnie na wychowanie młodzieży. A jednak protestów nie było. I w jakich organach najwięcej dziś protestują? W tych samych organach, których dewizą przez cały czas egzystencji Państwa Polskiego było: Calomniez, calomniez toujours i t. d. A te wszystkie wzmianki w pismach, które doprowadzały aż do samosądów; nie było jednak wówczas żadnych protestów, pomimo tego, że niema dwóch zdań na to, jaki moralny wpływ miało to na młodzież. Wówczas w Sejmie, ani poza Sejmem, nie protestowano, a jeżeli były samosądy, to głosiło się, że osobom poszkodowanym należy iść do sądu. Jeżeli więc teraz są poszkodowani, to też niech idą do sądu.</u>
          <u xml:id="u-124.24" who="#PPiłsudski">I rozpatrując sprawę z tej drugiej — moralnej strony widzimy, jak mamy dwie miary w Polsce: jedna miara dla tego, co robi obywatel, a inna dla tego, co robi organ władzy. I należy znowu dziękować Brześciowi, bo dzięki Brześciowi nakoniec doczekaliśmy się tego, że opinia publiczna na przyszłość będzie, być może, wrażliwsza na moralną stronę postępowania obywateli w państwie, jak jest dziś wrażliwa na postępowanie władz.</u>
          <u xml:id="u-124.25" who="#PPiłsudski">Wobec tych wszystkich moich wywodów, skróconych ze względu na czas, zmęczenie, w połączeniu z wywodami ściśle prawnemi, które przedstawił p. mecenas Paschalski, Państwo zrozumieją, że nasz stosunek do wniosku Klubu Narodowego może być tylko negatywny, ponieważ wniosek jest wybitnie polityczny. Panowie mówią, że przez ten wniosek żąda się zadośćuczynienia podeptanej praworządności i moralności, ale zapytam, czy to jest jedyna droga, którą te same cele można osiągnąć? To nie jest jedyna droga, to jest jedna z dróg. Jeżeli więc Panowie wybierają jedną z dróg i Panowie chcą iść przez Sejm, to pytam, dlaczego Panowie koniecznie chcą iść przez Sejm. Jeżeli Panowie wybierają tę drogę, to widocznie mają jakiś cel, i właśnie ten cel jest ściśle polityczny, a jeżeli Panowie całą sprawę brzeską chcą przerzucić na grunt polityczny, to niech Panowie się nie dziwią, że tę sprawę i my rozstrzygamy w tejże właśnie płaszczyźnie politycznej. Nas nie wyprowadza z równowagi to, że Panowie mają za sobą opinię mniej, czy więcej poważnych ludzi, bo my wiemy, że część tej opinii została poruszona pociągnięciem sznurka partyjnego, a inna część jest rezultatem histerii, która krzyczy, gdy inni krzyczą.</u>
          <u xml:id="u-124.26" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B. W. R.)</u>
          <u xml:id="u-124.27" who="#PPiłsudski">Nie możecie nas zbić z obranej drogi, a gdy Panowie mówicie, że należy pamiętać, iż na Brześć jest zwrócona uwaga zagranicy, to mogę Państwu zaręczyć, że zagranicą znacznie więcej zwracają uwagę na to, czy w Polsce jest zamęt, czy niema zamętu, niż na to, czy pobito kogokolwiek, czy nie.</u>
          <u xml:id="u-124.28" who="#PPiłsudski">Nie dziwcie się więc Państwo, że my Wasz wniosek odrzucamy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-125">
          <u xml:id="u-125.0" who="#Marszałek">Głos ma Prezes Rady Ministrów p. Sławek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-126">
          <u xml:id="u-126.0" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Wysoka Izbo! Mam zaszczyt oświadczyć, co następuje:</u>
          <u xml:id="u-126.1" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">T. zw. sprawę Brześcia wszczęły i rozreklamowały partyjne czynniki ze względów i dla celów wyłącznie polityczno-agitacyjnych. Takie jest tło tej kwestii.</u>
          <u xml:id="u-126.2" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Wyjaśnienia rzeczowe zostały już podane do wiadomości Wysokiej Izby na Komisji Prawniczej przez p. Ministra Sprawiedliwości. Natomiast charakter polityczno-agitacyjny zmusza mnie do wyjaśnień uzupełniających, które proszę uważać równocześnie za odpowiedź na interpelację, złożoną przez pp. posłów Czapińskiego, Szczerbowskiego i innych w dniu 16 grudnia 1930 r.</u>
          <u xml:id="u-126.3" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Pozwolę sobie przypomnieć Wysokiej Izbie, co się działo w okresie poprzedzającym aresztowanie pewnej ilości b. posłów.</u>
          <u xml:id="u-126.4" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Prasa opozycyjna nawoływała przez cały czas społeczeństwo do zaostrzenia walki przeciwko Rządowi. Kongres krakowski Centrolewu, t. j. P. P. S., N. P. R. i Chadecji — mających swoje organizacje robotnicze — oraz Wyzwolenia, Str. Chłopskiego i „Piasta” — rozporządzających wpływami na wsi, wzywał szerokie rzesze ludności miejskiej i wiejskiej do walki.</u>
          <u xml:id="u-126.5" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Partie te w formie wykrętno-spryciarskiej coprawda, ale niemniej zupełnie wyraźnej, groziły w swych rezolucjach, że nie będą uznawały zobowiązań zaciągniętych w stosunku do zagranicy przez Rząd Polski. Pragnęły przez to osłabić zaufanie zagranicy do wszelkich dotychczasowych zobowiązań rządowych,...</u>
          <u xml:id="u-126.6" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-126.7" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">...starały się odwieść ją od nowych umów z Polską, a jednocześnie zanarchizować społeczeństwo, by ono samowolnie te zobowiązania usiłowało jakąś warcholską akcją unicestwić.</u>
          <u xml:id="u-126.8" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Partie te szerzyły poza granicami kraju propagandę tak szkodliwą, że każdy z najzaciętszych wrogów naszego Państwa mógł się czuć wyręczonym przez samych Polaków w zupełności i z naddatkiem.</u>
          <u xml:id="u-126.9" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Partie te dążyły do wywołania jakichś interwencyj obcych czynników w nasze stosunki wewnętrzne. Wiedziały doskonale, że Rząd w takim wypadku musiałby w sposób jaknajbardziej kategoryczny i stanowczy odrzucić wszelkie tego rodzaju próby, kalkulowały więc nie na skuteczność podobnych akcyj, a na to, by Rząd Polski uwikłać w trudności z temi czynnikami, które mają dziś w wielu państwach Europy polityczne wpływy — nieraz decydujące. Trudno wyobrazić sobie gorsze i bardziej zdeprawowane intencje szkodzenia własnemu Państwu w dziedzinie polityki zagranicznej; usiłowania te dokonywano przy równoczesnem deklamowaniu o ciężkości naszego położenia międzynarodowego.</u>
          <u xml:id="u-126.10" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Intencje te były wreszcie nawskroś obrażające poczucie godności wolnego narodu. Nic bowiem innego nie robiono, jak skamlano u obcych czynników o ochronę zagrożonych swobód, idąc w ślady Targowiczan i na ich wzór szukając gwarantów wolności.</u>
          <u xml:id="u-126.11" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Stronnictwa te śmiały wreszcie postawić jawnie, jako cel swej walki, zmuszenie Pana Prezydenta Rzeczypospolitej do ustąpienia ze swego stanowiska. Nie spodziewały się chyba tego osiągnąć przez uchwalanie na kongresach partyjnych śmiesznych rezolucyj. A więc chciały podburzyć masy do jawnego buntu przeciw Najwyższemu Reprezentantowi władzy Państwa.</u>
          <u xml:id="u-126.12" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Kiedy jako szef ówczesnego Rządu dowiedziałem się, do jakiej niepoczytalności opozycja na Zjeździe krakowskim i w swojej akcji doszła, oświadczyłem wyraźnie, że Rząd wyciągnie z tego konsekwencje. Powiedziałem to publicznie, aby pobudzić do opamiętania się. Zrobiłem więcej. Poleciłem prowadzić dochodzenia przeciwko uczestnikom Kongresu. Chciałem pokazać, że Rząd nie puści tej sprawy płazem. Lecz uczestnicy Kongresu, co zresztą wykazało w większości dochodzenie, byli biernymi słuchaczami, nie rozumieli dobrze, do czego prowadzą panowie posłowie, kierujący partiami, ci zaś znajdowali się pod ochroną nietykalności poselskiej i musieli być odłożeni na później.</u>
          <u xml:id="u-126.13" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Bieg rzeczy tak się ułożył, że musiałem dla innych prac ustąpić ze stanowiska Prezesa Rady Ministrów i nie mnie przypadło wykonanie rzuconej przezemnie zapowiedzi. Zapewniam Panów, że staram się zwykle danych przez siebie obietnic dotrzymywać.</u>
          <u xml:id="u-126.14" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Ostrzeżenia nie pomogły. Przypomnijcie sobie Panowie, co wypisywała prasa opozycyjna, jak drwiła z moich ostrzeżeń, jak, co gorsza, w dalszym ciągu judziła do walki z Rządem, jak organizowała szereg kongresów prowincjonalnych, jak przygotowywała się do t. zw. marszu na Warszawę w dniu 14 września r. ub.</u>
          <u xml:id="u-126.15" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Oprócz rzeczy, które były w prasie, a więc były wszystkim wiadome, czynione były konspiracyjne przygotowania do uruchomienia organizacyj bojowych, nie w liczbie kilku, lub kilkunastu osób. Urządzano składy broni, przenoszono je z miejsca na miejsce. Rząd byłby niedołężny, gdyby tych wszystkich przygotowań nie chciał, czy nie umiał widzieć. Bezkarne tolerowanie rewolucyjnego podburzania podrywa w opinii społeczeństwa wiarę w siłę własnego Państwa. Zachęca elementy jawnie wrogie do wykorzystywania wygodnych dla nich chwil, w których może im się zdawać, że Państwo jest osłabione. Czy panowie z opozycji wierzyli w skuteczność swej destrukcyjnej roboty, tego nie wiem, lecz jestem przekonany, że sprawcy podpalań w Małopolsce Wschodniej bazowali między innemi swoje nadzieje na ogólnej anarchii, którą Wyście szerzyli. Spokojna zaś ludność ukraińska Małopolski Wschodniej poddawać się zaczęła terorowi sabotażystów, bo przestawała wierzyć w siłę Państwa Polskiego. Spada na Was niemała część winy za konieczność zastosowania tam ostrych środków represyjnych.</u>
          <u xml:id="u-126.16" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Czy te harce Wasze nie zadrogo kosztowały? Czy moralne by było, aby rachunek za Was płacił spokojny w gruncie rzeczy obywatel, którego winą było tylko to, że w Wasze słowa uwierzył? Nie, proszę Panów. Obowiązkiem Rządu było zahamować Wasza robotę środkami, jakimi Rząd rozporządzał.</u>
          <u xml:id="u-126.17" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Mówiłem dotąd o burzycielskiej działalności lewicy. Sprawiedliwość wymaga, abym parę uwag poświęcił temu, co robiła prawica.</u>
          <u xml:id="u-126.18" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Pamiętamy jej rolę ugodową i pokorną w stosunku do potęg obcych, które Polską rządziły. Rewolucyjnych metod Narodowa Demokracja wówczas się nie imała. Dopiero w Polsce inaczej jęła sobie poczynać. Pamiętamy nieudany zamach 5 stycznia 1919 r. Pamiętamy wypchniecie na ulicę żaków, gdy ś. p. Prezydent Narutowicz jechał złożyć przysięgę. Podjudzanie do zbrodni morderstwa Prezydenta, a później gloryfikacja mordercy. Czy nie dzięki Waszej destrukcyjnej robocie omal że Polska w 1920 r. wolności nie postradała? W czyim interesie Wyście wówczas podrywali w narodzie wiarę we własne siły?</u>
          <u xml:id="u-126.19" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B. W. R.)</u>
          <u xml:id="u-126.20" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Czy Obóz Wielkiej Polski nie szykował się właściwie stale do zamachu stanu? Jeśli umieliście, Panowie być lojalni w stosunku do obcych zaborców, to będziecie się musieli tego nauczyć i w stosunku do własnego Państwa. Nie myślcie, że ani Waszych intencyj nie rozumieliśmy, ani Waszej organizacji nie widzieliśmy. Lecz i tutaj pragnęliśmy uniknąć ofiar wśród tych, którymi Wy chcieliście się wyręczać.</u>
          <u xml:id="u-126.21" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">I panowie z lewej, i panowie z prawej strony opozycji, usiłujący wywołać zamieszki, byli po wielekroć ostrzegani, że mogą nastąpić skutki dla nich osobiście nieprzyjemne. Myśleliście, że to były groźba rzucane na wiatr. Polska chce żyć innem powietrzem, niż to, które, jak ciężkie opary, około Was się unosi.</u>
          <u xml:id="u-126.22" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Czynicie teraz wielki harmider o Brześć. Dlaczego aresztowani Wasi ludzie zostali osadzeni z pominięciem jakoby niektórych przepisów proceduralnych, w Brześciu? Dlatego, żebyście nie mieli pokusy wysyłania Waszej bojówki na odbijanie więźniów. Po co ofiary z ludzi, którzy o inne, większe cele kiedyś głowy swoje nadstawiali. Podtrzymywane przez Was podniecenie popchnęło później Jagodzińskiego, by szedł z bombą w ręku na wskrzesiciela Państwa Polskiego, popchnęło Kostrzewskiego do zamordowania trzech ludzi w Częstochowskiej Kasie Chorych. Mieliście organizację bojową, moglibyście ją namówić na jakaś zbędną awanturę. Tego nie chcieliśmy. Nie pragnęliśmy przelewu krwi.</u>
          <u xml:id="u-126.23" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">W Brześciu był regulamin więzienny ciężki. Lecz ci, którzy o Polskę walczyli, nie przeciw niej, przechodzili przez więzienie znacznie cięższe. Tylko tamci nawet w obliczu śmierci nie przejawiali takiego strachu, jakiego wielu więźniów brzeskich dało i moralne i fizyczne dowody.</u>
          <u xml:id="u-126.24" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-126.25" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Tylko wówczas nikt nie podpisywał protestów, bo się sam bał.</u>
          <u xml:id="u-126.26" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Pragnę pod jednym względem opinię uspokoić. Zbadałem sprawę i stwierdzam, że sadyzmu i znęcania się nie było,...</u>
          <u xml:id="u-126.27" who="#komentarz">(Huczne oklaski na ławach B. B. W. z R.)</u>
          <u xml:id="u-126.28" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">...lecz i tam, jak w każdem więzieniu, — posłuch musiał być w razie oporu wymuszony siłą. Innych więzień na świecie niema. Próbujecie oczernić oficerów, którzy chwalebniejszą niż Wy mają przeszłość.</u>
          <u xml:id="u-126.29" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-126.30" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Regulaminów i przepisów oni nie przekroczyli,</u>
          <u xml:id="u-126.31" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Dla celów politycznych spekulujecie na tem, że przesadna plotka działa. Metodę tę znamy i wiemy, że znajdzie się część łatwowiernych, którzy jeszcze raz Wam uwierzą, tak, jak wierzyli w istnienie telefonu podziemnego między Belwederem, a naczelnem dowództwem wojsk bolszewickich. Trudno, niech Wam wierzą.</u>
          <u xml:id="u-126.32" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Wreszcie pragnę dodać, że wytoczone różnym posłom sprawy nie zostały umorzone i znajdą swoje rozwiązanie w sądzie. Panowie chcielibyście, aby to wszystko, coście robili, było uważane za legalną walkę polityczną. Mówi się — walka polityczna. Tak, różnie można ją rozumieć i do różnych form się uciekać. Według pojęć Panów, charakter walki powinien być taki: jedna strona — w prasie, na zebraniach organizacyjnych, na wiecach i kongresach wszechopozycyjnych podniecać będzie tłum do walki. Druga strona — winna chyba odpowiadać tem samem. Rzucić tłum na tłum, — niech się wzajemnie wyrzyna, aby przywódcy obu stron mogli się poza plecami walczących mas bezpiecznie skryć.</u>
          <u xml:id="u-126.33" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Nie, proszę Panów.</u>
          <u xml:id="u-126.34" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">My innej hołdujemy moralności. Szukamy przytem innych, mniej kosztownych dla Państwa środków, niż wyciąganie karabinów maszynowych na ulicę w celu tłumienia wywołanych przez pp. posłów rozruchów podnieconych mas, Tej metodzie był i pozostanie Rząd wierny.</u>
          <u xml:id="u-126.35" who="#PrezesRadyMinistrówSławek">Pozwolę sobie na zakończenie dać wyraz nadziej, że w przyszłości Rząd nie będzie stawiany wobec konieczności używania środków surowych i bezwzględnych dla osadzenia na miejscu zuchwałej anarchii.</u>
          <u xml:id="u-126.36" who="#komentarz">(Huczne, długotrwałe oklaski na ławach B. B. W. z R.).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-127">
          <u xml:id="u-127.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Pułjan.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-128">
          <u xml:id="u-128.0" who="#PPułjan">W imieniu Klubu Chrześcijańskiej Demokracji mam zaszczyt niniejszem złożyć następujące oświadczenie.</u>
          <u xml:id="u-128.1" who="#PPułjan">Sprawa brzeska wstrząsnęła do głębi społeczeństwem, które z napięciem i najwyższym niepokojem oczekuje jej wyświetlenia.</u>
          <u xml:id="u-128.2" who="#PPułjan">Przejście do porządku dziennego nad faktami jawnego pogwałcenia prawa przez organy administracji państwowej i wymiaru sprawiedliwości, oraz znęcania się oficerów i podoficerów, a także policji nad bezbronnymi więźniami, w żadnym razie nie może uspokoić wzburzonej opinii społeczeństwa i nie przywróci zachwianej w opinii społecznej powagi władzy państwowej.</u>
          <u xml:id="u-128.3" who="#PPułjan">Powoływanie się na rację stanu łub interes Państwa, które zdaniem obozu sanacyjnego ma tłomaczyć ohydne postępowanie z więźniami brzeskimi, nie może być żadną miarą usprawiedliwieniem. Przeciwnie, i racja stanu i dobro Państwa wymagają, aby organy państwowe w postępowaniu zawsze kierowały się zasadami prawa i moralności chrześcijańskiej.</u>
          <u xml:id="u-128.4" who="#PPułjan">Pogwałcenie prawa przez czynniki rządowe oraz nieludzkie traktowanie więźniów brzeskich jest nie tylko sprzeczne z zasadami chrystianizmu, lecz wyrządza Państwu naszemu niepowetowaną szkodę w opinii całego świata.</u>
          <u xml:id="u-128.5" who="#PPułjan">Klub Chrześcijańskiej Demokracji głosować będzie za wnioskiem Stronnictwa Narodowego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-129">
          <u xml:id="u-129.0" who="#Marszałek">Wpłynął wniosek formalny p. Osińskiego, opierający się na art. 20 regulaminu, o przerwanie dyskusji. Proszę Panów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Stoi większość, dyskusja jest przerwana. Ostatni głos ma p. sprawozdawca.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-130">
          <u xml:id="u-130.0" who="#PPaschalski">Wysoki Sejmie! Przez cały czas dyskusji prowadzonej na Komisji Prawniczej, oraz dyskusji prowadzone dzisiaj zarzucano nam, że chcemy zatuszować meritum sprawy brzeskiej — zarzut może najcięższy dla tych, którzy nie zwykli są odpowiedzialności unikać. W tej chwili odpowiadać na ten zarzut niewątpliwie nie potrzebuję. Odpowiedzi udzielił p. Premier Sławek w oświadczeniu, które żadnej wątpliwości nie pozostawia i które niewątpliwie w tej chwili przechodzi już do historii.</u>
          <u xml:id="u-130.1" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-130.2" who="#PPaschalski">Co do punktu, któryby mnie mógł jeszcze w pewnej mierze, poza wszystkiemi formalnemi przesłankami, interesować, p. Premier Sławek stwierdził: zbadałem sprawę — sadyzmu, ani znęcania się nie było.</u>
          <u xml:id="u-130.3" who="#komentarz">(Wielka wrzawa na lewicy)</u>
          <u xml:id="u-130.4" who="#PPaschalski">Wysoki Sejmie! To stwierdził Prezes Rady Ministrów urzędujący, to stwierdził jeden z najbliższych współpracowników Marszałka Piłsudskiego, stwierdził człowiek, który w swoim czasie razem z Wami poprzez więzienia szedł do niepodległej Polski, miarowym krokiem razem z Wami przemierzał Cytadeli, Sieradza i Łęczycy cele, patrząc w oczy śmierci. My mu musimy zawierzyć.</u>
          <u xml:id="u-130.5" who="#PPaschalski">Proszę o przyjęcie wniosku większości Komisji Prawniczej.</u>
          <u xml:id="u-130.6" who="#komentarz">(Huczne oklaski na ławach B. B.).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-131">
          <u xml:id="u-131.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-131.1" who="#komentarz">(P. Zwierzyński: Panie Marszałku, proszę o głos.)</u>
          <u xml:id="u-131.2" who="#Marszałek">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-132">
          <u xml:id="u-132.0" who="#PZwierzyński">Jabym prosił o imienne głosowanie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-133">
          <u xml:id="u-133.0" who="#Marszałek">Jest zgłoszony wniosek p. Zwierzyńskiego o imienne głosowanie. Kto jest za imiennem głosowaniem, zechce wstać. Jest dostateczne poparcie, będziemy głosowali imiennie.</u>
          <u xml:id="u-133.1" who="#Marszałek">Najpierw odbędzie się głosowanie nad punktem a), czyli nad wnioskiem Komisji Prawniczej, odnoszącym się do wniosku Klubu Narodowego.</u>
          <u xml:id="u-133.2" who="#Marszałek">Kto jest za tym wnioskiem Komisji, zechce łaskawie napisać „tak” i swoje nazwisko. Panowie sekretarze będą łaskawi zebrać kartki.</u>
          <u xml:id="u-133.3" who="#Marszałek">Zarządzam 10-minutową przerwę dla obliczenia głosów.</u>
          <u xml:id="u-133.4" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
          <u xml:id="u-133.5" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie. Wynik głosowania jest następujący: głosowało posłów 382, ważnych głosów 381, głosowało „tak” — 232, „nie” — 149. Stwierdzam, że wniosek Komisji przeszedł. (Wynik imiennego głosowania na str. 209.)</u>
          <u xml:id="u-133.6" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B.B. Posłowie z P. P. S. śpiewają: O cześć wam panowie magnaci. Marszałek dzwoni.)</u>
          <u xml:id="u-133.7" who="#Marszałek">Wzywam p. Pużaka do porządku. Wykluczam p. posła Dubois z posiedzenia.</u>
          <u xml:id="u-133.8" who="#komentarz">(Posłowie z P. P. S. opuszczają salę.)</u>
          <u xml:id="u-133.9" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania nad punktem b), mianowicie nad wnioskiem Komisji, dotyczącym wniosku Klubu Ukraińskiego w sprawie uwięzienia posłów ukraińskich. Kto jest za wnioskiem Komisji, zechce wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że wniosek został przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-133.10" who="#Marszałek">Przystępujemy do następnego punktu porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy w sprawie uzupełnienia prowizorium budżetowego na czas od 1 stocznia do 31 marca 1927 r. (druki nr 73 i 55). Głos ma sprawozdawca p. Rzóska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-134">
          <u xml:id="u-134.0" who="#PRzóska">Wysoki Sejmie! W dwóch przedłożeniach Rząd zgłosił wniosek o zatwierdzenie kredytów dodatkowych na czas od 1 stycznia do 31 marca 1927 r. (druki nr 55 i nr 73) i na rok budżetowy 1927/1928 w druku nr 55 strona 4 i druk nr 74.</u>
          <u xml:id="u-134.1" who="#PRzóska">Komisja Budżetowa w sprawie uzupełnienia prowizorium budżetowego na czas od 1 stycznia do 31 marca 1927 jednomyślnie proponuje Sejmowi, ażeby przyjąć ustawę wraz z poprawkami, które w tym druku nr 73 są zaznaczone. Na Komisji zastrzeżeń co do tego projektu, który jest na porządku obrad, nie było.</u>
          <u xml:id="u-134.2" who="#PRzóska">W imieniu Komisji proszę o przyjęcie przedłożenia rządowego wraz z poprawkami Komisji według druku 73.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-135">
          <u xml:id="u-135.0" who="#Marszałek">Nikt do głosu się nie zgłosił, przystępujemy do głosowania. Ponieważ żadnych poprawek nie zgłoszono, mogę zatem uważać ustawę tę w drugiem czytaniu za przyjętą. Żadnych nowych wniosków nie przyjęto, wobec tego możemy przestąpić do trzeciego czytania. Proszę Panów Posłów, którzy są za przyjęciem ustawy w trzeciem czytaniu, ażeby wstali. Stoi większość. Ustawa w sprawie uzupełnienia prowizorium budżetowego na czas od 1, stycznia do 31 marca 1927 r. przyjęta w trzeciem czytaniu.</u>
          <u xml:id="u-135.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do p. 6 porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Budżetowej o projekcie ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1927/28 (druki nr 74 i 55). Głos ma p. Czapiński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-136">
          <u xml:id="u-136.0" who="#PCzapiński">Wysoka Izbo! Przystępujemy teraz do znanych przekroczeń z roku 1927/28. To są sprawy bardzo poważne, zasadnicze i wymagające gruntownego omówienia. Niepodobna zająć się temi rzeczami poważnie o godzinie w pół do 5 rano, tem bardziej, że niektórzy posłowie pracują w komisjach i na plenum razem około 18 godzin bez przerwy. Zajęcie się temi sprawami o tej porze może i musi wywołać wrażenie takie, że większości Sejmu zależy na tem, ażeby spławić, t. zn. zmieść tę rzecz jak najrychlej z porządku dziennego.</u>
          <u xml:id="u-136.1" who="#PCzapiński">Wobec tego stawiamy wniosek formalny: Wysoka Izba przerywa swoje posiedzenie i resztę porządku dziennego odkłada na posiedzenie następne.</u>
          <u xml:id="u-136.2" who="#komentarz">(P. Polakiewicz: Proszę o głos.).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-137">
          <u xml:id="u-137.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Polakiewicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-138">
          <u xml:id="u-138.0" who="#PPolakiewicz">Panie Marszałku, ja wypowiadam się przeciw wnioskowi formalnemu p. Czapińskiego i proszę o kontynuowanie dalej dzisiejszego posiedzenia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-139">
          <u xml:id="u-139.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania nad wnioskiem formalnym p. Czapińskiego. Proszę Posłów, którzy są za tym wnioskiem o przerwanie posiedzenia, ażeby wstali. Stoi mniejszość, wobec tego kontynuujemy posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-139.1" who="#Marszałek">Do 6 punktu porządku dziennego głos ma jako sprawozdawca p. Rzóska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-140">
          <u xml:id="u-140.0" who="#PRzóska">W tymże samym druku nr 55 na str. 4 jest przedłożenie rządowe: ustawa skarbowa o dodatkowych kredytach na r. 1927/28. Do tej ustawy odnosi się sprawozdanie Komisji Budżetowej, które Panom rozesłano na dzisiejsze posiedzenie w druku nr 74. Kredyty dodatkowe, których Rząd się domaga dla r. 1927/28 w związku z wydatkami istotnie w tej wysokości dokonanemi, sięgają sumy 600.000.000 zł. Panowie mają w druku nr 55 od str. 6 począwszy do końca szczegółowe wyliczenia poszczególnych pozycyj. Poprawki dotyczące błędów drukarskich składam do protokółu.</u>
          <u xml:id="u-140.1" who="#PRzóska">Do wniosku Komisji, który żąda, aby Izba uchwaliła przedłożenie rządowe wraz z poprawkami Komisji, został zgłoszony wniosek mniejszości wraz z rezolucją. Rezolucja opiewa:</u>
          <u xml:id="u-140.2" who="#PRzóska">„Sejm stwierdza, że Rząd w okresie budżetowym 1927/28 r. dokonał przekroczeń budżetowych bez podstaw ustawowych, nieusprawiedliwionych ani zobowiązaniami prawnemi Państwa, ani koniecznym wzrostem wydatków na płace i kredyty szacunkowe, zasadniczo przyjęte w ustawie skarbowej, łącznie na kwotę 230.000.000 zł.</u>
          <u xml:id="u-140.3" who="#PRzóska">Sejm, stojąc wobec faktów już dokonanych, nie odmawia legalizacji tych przekroczeń, stwierdza jednak, że Rząd postąpił nielegalnie, przyczem dopuścił do nadmiernego powiększenia budżetu państwowego”.</u>
          <u xml:id="u-140.4" who="#PRzóska">Ten ostatni ustęp rezolucji wymaga wyjaśnienia następującego:</u>
          <u xml:id="u-140.5" who="#PRzóska">Ustawa skarbowa na rok 1927/28 z dnia 22 marca 1927 r. przewiduje w art. 6: „Otwieranie kredytów, nieobjętych budżetem, może nastąpić tylko na wniosek Ministra Skarbu, uchwalony w drodze ustawodawczej pod warunkiem, że równocześnie zostaną otwarte nowe, wystarczające źródła pokrycia”.</u>
          <u xml:id="u-140.6" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Piłsudski.)</u>
          <u xml:id="u-140.7" who="#PRzóska">Otóż nie było w ustawie skarbowej na rok 1927/28 takiego postanowienia, jakie w tym samym art. 6 bywało w następnych ustawach skarbowych, mianowicie w ustawie skarbowej na rok 1929/30 i na rok 1930/31. Odczytanie odnośnego ustępu wyjaśni Wysokiemu Sejmowi, na czem polegała wybitna zmiana warunków prawnych. Mianowicie obie ustawy skarbowe na oba te lata przewidują w art. 6, iż obok tego wniosku, o którym się mówi w ust. 1 w art. 6 dawnych ustaw, obok tego wniosku Ministerstwa Skarbu uchwalonego w drodze ustawodawczej może jeszcze nastąpić wypadek taki: „Przed uchwaleniem takiego wniosku — (przez izby ustawodawcze) — wolno robić wydatki na cele, nieprzewidziane w budżecie, albo też na cele przewidziane, ale w granicach wyższych niż je budżet określa, względnie niższych”. Na to pozwala art. 7 tylko w czasie, gdy sesja sejmowa jest zamknięta, względnie, gdy Sejm jest rozwiązalny.</u>
          <u xml:id="u-140.8" who="#PRzóska">Wiadomo Szanownym Paniom i Szanownym Panom, że stosunki w roku 1927 i 1928 tak się ułożyły, że nie z winy Rządu, lecz z winy tych, którzy dziś wniosek mniejszości zgłaszają, nie mogły się odbywać normalne posiedzenia Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-140.9" who="#komentarz">(Protesty.)</u>
          <u xml:id="u-140.10" who="#PRzóska">Tak jest, to jest zapatrywanie moje i większości. Niech Panowie się spierają z przyszłą historią. W tych warunkach art. 6 ustawy skarbowej z roku 1928/29, który przewidywał ten modus procedendi w wypadku, gdyby Izba obradowała...</u>
          <u xml:id="u-140.11" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
          <u xml:id="u-140.12" who="#PRzóska">...nie mógłby mieć zastosowania, a nie mając do dyspozycji, nie mogąc tworzyć przepisów takich, jakie przewiduje ustawa skarbowa z lat 1929, 30 i 31, Rząd nie mógł inaczej postąpić, jak właśnie w ten sposób, że wydawał pieniądze, które napływały w większej mierze, niż się był spodziewał, na cele, jakie uznał za konieczne, przyczem zwrócę uwagę, że Rząd nie mógł tak postąpić, jak to niektórzy mędrcowie obecnie proponują post festum, mianowicie nie mógł Rząd przekazywać nadzwyczajnych wpływów do banków.</u>
          <u xml:id="u-140.13" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
          <u xml:id="u-140.14" who="#PRzóska">Niech Pan później się próbuje śmiać ze sprawozdania swojego sprawozdawcy.</u>
          <u xml:id="u-140.15" who="#PRzóska">Zobaczymy jak on będzie wyglądał po mojem słowie końcowem.</u>
          <u xml:id="u-140.16" who="#PRzóska">Plan stabilizacyjny jaki obowiązywał Rząd w wykonaniu budżetu na rok 1927/28 przewidywał: „Rząd postanawia, że Minister Skarbu będzie korzystał w ciągu r. 1927/28 z uprawnień, które mu zostały udzielone przez art. 9 ustawy skarbowej”, o której to ustawie mówimy. W artykule 9 tej właśnie ustawy skarbowej do tego budżetu faktycznie był upoważniony Rząd do udzielania z funduszu skarbowego pożyczek bankom państwowym, samorządowym, przedsiębiorstwom publicznym, jak również na inne cele, z uwagi jednak na postanowienia planu stabilizacyjnego, Rząd był zmuszony wpływy, jakie wpływały w większej ilości niż spodziewał się, albo trzymać na rachunku żyrowym, albo je wydać na wydatki konieczne. Stąd mój wniosek, że rezolucja mniejszości, twierdząca jakoby Rząd postąpił nielegalnie, jest błędna, a przeciwnie postępowanie Rządu było jak najbardziej wskazane potrzebami gospodarczemu kraju. Wskutek specjalnych warunków wtedy w Polsce, większość w Sejmie wówczas obradującym zrobiła z faktu przekroczenia budżetu gorszące widowisko mana w imieniu Komisji Budżetowej podówczas, ministra skarbu Czechowicza.</u>
          <u xml:id="u-140.17" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-140.18" who="#PRzóska">Mimo wszystko, mimo to, że wniosek mniejszości jest wierna kopią tamtych wniosków, zgłoszonych przez p. Liebermana w imieniu Komisji budżetowej podówczas, mimo podjęcia nanowo tych wszystkich twierdzeń, dla nas sprawa postępowania Rządu winna być jasna i zasługuje najzupełniej na legalizację przez nas.</u>
          <u xml:id="u-140.19" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-141">
          <u xml:id="u-141.0" who="#WicemarszałekPiłsudski">P. Rymar ma głos.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-142">
          <u xml:id="u-142.0" who="#PRymar">Wysoko Izbo! Mamy przed sobą przedłożenie, w którem ulegalizować mamy wydane wbrew prawu 589 milionów złotych.</u>
          <u xml:id="u-142.1" who="#komentarz">(Głos: Stare, jak świat. Powiedz Pan coś nowego.)</u>
          <u xml:id="u-142.2" who="#PRymar">Niezupełnie stare, bo co tylko referent próbował twierdzić, że wydatki były zgodne z prawem. Są więc jeszcze i w tej Izbie ludzie, którym trzeba udowadniać, że wydatki były bezprawne.</u>
          <u xml:id="u-142.3" who="#PRymar">Jaki jest stan prawny legalności, czy nielegalności tych wydatków? Decydują tu art. 4 Konstytucji i art. 6 ustawy skarbowej z 22 czerwca 1927 r. Art. 4 Konstytucji przepisuje: „Ustawa państwowa ustala corocznie budżet Państwa na następny rok budżetowy”. Jest to krótki i jasny przepis. A ustawa skarbowa, określająca budżet państwa na rok 1927/28, w art. 6 postanawia tak: „Otwarcie kredytów, nieobjętych budżetem, może nastąpić tylko na wniosek Ministra Skarbu, uchwalony w drodze ustawodawczej, pod warunkiem, że równocześnie otwarte zostaną nowe wystarczające źródła pokrycia. Za ścisłe przestrzeganie tego przepisu są ministrowie osobiście odpowiedzialni”.</u>
          <u xml:id="u-142.4" who="#PRymar">Otóż stwierdzam, że cała ta suma 589 milionów złotych została wydana niezgodnie z wyraźnym przepisem art. 6 ustawy skarbowej.</u>
          <u xml:id="u-142.5" who="#komentarz">(P. Rzóska: Co robić?)</u>
          <u xml:id="u-142.6" who="#PRymar">Że taki a nie inny stan prawny istniał, i że otwieranie kredytów bez zgody ciał ustawodawczych w Polsce nie jest zgodne z prawem, nie było tajne, ani nie rozumiane także i wśród kierowników Rządu.</u>
          <u xml:id="u-142.7" who="#PRymar">Mamy w aktach Trybunału Stanu oświadczenie ówczesnego szefa Rządu p. Piłsudskiego, który wręcz stwierdza, że pp. Bartel i Czechowicz ostrzegali go przed temi wydatkami, bo one nie są zgodne z ustawą skarbową. To samo twierdzenie powtarza się w słynnym wywiadzie, czy artykule p. t. „Dno oka”. Także i Prezes Najwyższej Izby Kontroli p. Wróblewski w mowie, wygłoszonej tu z tego miejsca, przy omawianiu tych kredytów powiedział (stenogram z 59 posiedzenia Sejmu z 20 marca 1929 r., str. 80):</u>
          <u xml:id="u-142.8" who="#PRymar">„Stwierdziliśmy szereg wydatków i przeniesień, dokonanych w niezgodzie z postanowieniami ustawy skarbowej, a więc zupełnie niewątpliwie nielegalnych”.</u>
          <u xml:id="u-142.9" who="#PRymar">A więc sprawa nielegalności tych wydatków, niezgodności ich z prawem jest zupełnie jasna. Gdy przed kilku laty co do znacznie drobniejszej sumy, którą Sejm miał legalizować eks post, sprawa poszła na Sejm i Komisję Budżetową, ówczesny pierwszy Prezes Najwyższej Izby Kontroli, ś. p. Jan Żarnowski, w sposób bardzo gorący przestrzegał przed taką gospodarką.</u>
          <u xml:id="u-142.10" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Bardzo słusznie, bo to były Wasze rządy.)</u>
          <u xml:id="u-142.11" who="#PRymar">Bardzo gorąco przestrzegał i wtedy stwierdził, że gdyby wydawanie rozmaitych sum z budżetu państwowego bez uprzedniej zgody ciał ustawodawczych miało się powtarzać, to jego zdaniem trzeba ten system nowy zacząć od zniesienia Najwyższej Izby Kontroli.</u>
          <u xml:id="u-142.12" who="#PRymar">Gdybyż przynajmniej wydatki te były istotnie koniecznością państwową, gdybyż przynajmniej wydatki te były celowo użyte, gdybyż istotnie nastąpiła nagła konieczność, jak to określają późniejsze, z ostatnich paru lat, ustawy skarbowe!</u>
          <u xml:id="u-142.13" who="#PRymar">Ale mam tu przed sobą uwagi Najwyższej Izby Kontroli o tych 589.000.000. Gdyby który z Panów zechciał był przeglądnąć tę księgę i dowiedzieć się na co te pieniądze poszły, to możeby Panowie nie tak pochopnie deklarowali zgodę na przyjęcie eks post tych wydatków.</u>
          <u xml:id="u-142.14" who="#PRymar">Pozwolę sobie przytoczyć tylko kilka uwag.</u>
          <u xml:id="u-142.15" who="#komentarz">(Głos na ławach B. B.: Prosimy wszystkie, mamy czas.)</u>
          <u xml:id="u-142.16" who="#PRymar">Ja także mam czas. Na str. 191 jest notatka Ministerstwa Spraw Zagranicznych, że na § 4 — środki lokomocji — przeniesiono 65.500, co spowodowane zostało wzrostem wydatków, wywołanych kupnem 4 samochodów kosztem 95.658 zł. Prawda, jaki to nagły, konieczny, nie cierpiący zwłoki wydatek?! Przeniesiono — czytam dalej — w tem samem Ministerstwie z działu 4 § 10 na § 5–38.500 zł na opłacenie komornego za lokal reprezentacyjny oraz dla biura Ministerstwa w pałacu Kronenberga. Przeniesienie lokalu reprezentacyjnego p. Ministra Spraw Zagranicznych było nagłą koniecznością państwową?!</u>
          <u xml:id="u-142.17" who="#PRymar">Na str. 193 w budżecie Ministerstwa Spraw Wojskowych czytamy: na spłatę I raty na sanatorium dr Dłuskiego — 1.000.000 zł. Kupiło się gmach za kilka milionów złotych, płaci się pierwszą ratę, a tych, którzy mają w myśl Konstytucji decydować o tem, nawet się nie zawiadomiło.</u>
          <u xml:id="u-142.18" who="#PRymar">Na str. 195 w budżecie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych czytamy: na § 4 przeniesiono z innych paragrafów 151.000. W sumie tej, zgodnie z uchwałą Rady Ministrów z dnia 17 lutego i 14 marca 1928 r„ mieści się kredyt na zakup nieprzewidzianych w budżecie dwóch samochodów. Uchwała Rady Ministrów jedna ma datę 17 lutego, druga — 14 marca 1928 r. Wiadomo, że w końcu marca zebrał się nowy Sejm, czyż nie można było poczekać na kupno tych samochodów i na pozwolenie Sejmu nawet dwu tygodni? Nagła konieczność państwowa!</u>
          <u xml:id="u-142.19" who="#PRymar">W sumie dodatkowych kredytów na § 8 dział 1 asygnowano 500.000. Był to kredyt na uruchomienie piekarni mechanicznej na Górnym Śląsku. I cóż się okazuje? Na str. 320 Najwyższa Izba Kontroli o tej piekarni mechanicznej na Górnym Śląsku pisze, iż dodatkowy kredyt został przyznany na podstawie uchwały Rady Ministrów z 17 września 1927 r., a spowodowany został koniecznością utworzenia na Górnym Śląsku piekarni mechanicznej. Według wyników kontroli — przeznaczone na uruchomienie piekarni mechanicznej w Hajdukach Wielkich 500.000 zł, wykazane w zamknięciu jako wydatkowane, w rzeczywistości nie zostały w okresie 1927/28 wykorzystane, lecz całkowita suma kredytu przed zamknięciem okresu budżetowego została podjęta przez Śląski Urząd Wojewódzki i wbrew ogólnym przepisom rachunkowo-kasowym złożona na rachunek bieżący Banku Gospodarstwa Krajowego w Katowicach celem wyzyskania funduszów w następnym okresie budżetowym.</u>
          <u xml:id="u-142.20" who="#PRymar">A więc wbrew prawu uchwalona suma okazała się nie tylko nie pilną, ale w danym roku budżetowym zupełnie niepotrzebną. Ale szanowni Panowie, to był okres wyborczy! W owym okresie województwo śląskie otrzymało z sum budżetowych szereg pozycyj, które nie powtórzyły się potem ani razu.</u>
          <u xml:id="u-142.21" who="#komentarz">(Głos: To były sumy z tangenty śląskiej.)</u>
          <u xml:id="u-142.22" who="#PRymar">Tangenta wypłacona jest własnością Ministerstwa Skarbu i Państwa, a nie województwa śląskiego. Były tam dalej takie rzeczy do dyspozycji wojewody: na Dom Ludowy na Śląsku, na budowę bursy w Lublińcu, na stypendia dla młodzieży akademickiej, na teatr polski, na potrzeby muzeum, na pomoce naukowe na Śląsku, na ziemniaki dla bezrobotnych. Otóż dziwna rzecz, że te wydatki, jak mówiłem, zjawiły się tylko raz jeden w historii naszych 10 lat i to w okresie wyborczym.</u>
          <u xml:id="u-142.23" who="#PRymar">A natomiast niemal tuż obok tych pozycyj w budżecie Ministerstwa Skarbu jest pozycja bardzo ciekawa, par. 14-ty w dziale 2 części 8-ej Ministerstwa Skarbu, kredyt dodatkowy zwyczajny w kwocie 585.100 zł na wzmocnienie akcji egzekucyjnej przy ściąganiu podatków bezpośrednich.</u>
          <u xml:id="u-142.24" who="#komentarz">(P. Rzóska: Zaległych z czasów p. Zdziechowskiego.)</u>
          <u xml:id="u-142.25" who="#PRymar">A zaraz obok, w tym samym budżecie, par. 4-ty, otwarto kredyt dodatkowy w sumie 40.000 złotych, znowu na kupno samochodu.</u>
          <u xml:id="u-142.26" who="#PRymar">W budżecie Ministerstwa Sprawiedliwości znowu 11.000 na utrzymanie samochodu.</u>
          <u xml:id="u-142.27" who="#PRymar">W budżecie Ministerstwa Rolnictwa 60.500 na kupno samochodu.</u>
          <u xml:id="u-142.28" who="#PRymar">W budżecie Ministerstwa Robót Publicznych 170.000 na zakup samochodów.</u>
          <u xml:id="u-142.29" who="#PRymar">W przedsiębiorstwach Ministerstwa Spraw Wojskowych 1.900.000 zł na kupno fabryki Gerlach i Pulst.</u>
          <u xml:id="u-142.30" who="#PRymar">Osobny ustęp poświęcić trzeba wydatkom Prezydjum Rady Ministrów na fundusz dyspozycyjny, w sumie 8 mil jonów złotych.</u>
          <u xml:id="u-142.31" who="#komentarz">(Głos: A to na co poszło?)</u>
          <u xml:id="u-142.32" who="#PRymar">Będę częściowo wyliczał, na co te sumy poszły. Mam dokumenty, ogłoszone nie tak dawno w prasie, a mianowicie raporty wojewodów krakowskiego, warszawskiego, lubelskiego, tarnopolskiego i innych, którzy złożyli sprawozdanie o tem, na co obrócili sumy przydzielone im przez departament polityczny Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Są tam ciekawe pozycje. Wojewoda Darowski podaje w swojem sprawozdaniu rachunek z sumy 72.000 zł: otrzymało 7 grudnia Zjednoczenie Ludowe do rąk pos. Kautskiego, posła z B. B. w poprzednim Sejmie, 5.000 zł, 13 grudnia 3.670 zł. Redaktor „Stojałowczyka”, Horodyski otrzymał w trzech pozycjach 5.500 zł. Zjednoczenie Ludowe za druk „Chłopa Polskiego” 5.000 zł, Związek Zawodowy Rolników hr. Łubieńskiego w Krakowie 1.500 zł, „Kurier Podhalański” 1000 zł, „Słowo Tarnowskie” 1000 zł, Zjednoczenie Ludowe, do rąk sen. Bojki na organizowanie zjazdu wójtów i poczęstunek w Małopolsce 6.000 zł, Zjednoczenie Ludowe nowy rachunek za druk „Chłopa Polskiego” 2.532 zł 44 gr.,...</u>
          <u xml:id="u-142.33" who="#komentarz">(P. Rybarski: Wielkomocarstwowa twórczość.)</u>
          <u xml:id="u-142.34" who="#PRymar">...Marszałkowi Bojce na organizowanie zjazdu w Poznaniu i na zjazd w Ostrowiu Poznańskim 5.000 zł, rachunek „Ilustrowanego Kuriera” za druk „Chłopa Polskiego” 3.000 zł, Uszerowi Matznerowi dla ortodoksów 1.500 zł, Zjednoczenie Ludowe na organizację wieców do rąk p. Kautskiego i sen. Bojki — 3.000 zł.</u>
          <u xml:id="u-142.35" who="#PRymar">I tak idą poszczególne sumy w poszczególnych województwach, zupełnie podobne! Między innemi obecny krakowski, a w owym czasie tarnopolski wojewoda, wyliczając się z sumy, danej na pracę wśród kobiet, pisze: „akcja jest konieczna ze względu na to, że w każdym powiecie istnieje Narodowa Organizacja Kobiet, opanowana przez Związek Ludowo-Narodowy”.</u>
          <u xml:id="u-142.36" who="#PRymar">Co do tych 8 milionów złotych, to Panowie proponują tu dzisiaj ponowną legalizację tego wydatku. Sądzę, że gdy co do wszystkich innych pozycyj Panowie, mając dzisiaj przewagę, mogą przegłosować swe wnioski, sprawa owych 8 milionów została już załatwiona przez Sejm poprzedni. Prezes Najwyższej Izby Kontroli, p. Wróblewski, w przemówieniu swojem tu, z tego miejsca wygłoszonem, (stenogram z 59 posiedzenia Sejmu str. 84) w sprawie specjalnie owych 8 milionów tak mówił:</u>
          <u xml:id="u-142.37" who="#PRymar">„I wskutek tego z wniosków komisji realne znaczenie, takie, które dla mnie, jako prawnika, nie nastręcza wątpliwości, ma tylko punkt 4” (to są te 8 milionów). „Tam mamy konkretnie ujęty pewien wydatek. Jeśliby Sejm uchwalił p. 4 wniosku, to w takim razie stempluje ten wydatek ostatecznie jako nielegalny i w konsekwencji odsyła go przed Trybunał Stanu”.</u>
          <u xml:id="u-142.38" who="#PRymar">Panowie wiedzą, że Sejm ten wniosek uchwalił i odesłał go w konsekwencji przed Trybunał Stanu ostatecznie. Panowie próbują dziś tę niewątpliwie niewygodną dla Was sytuację odmienić, wracając po raz drugi do tej rzeczy i próbując ją odkręcić. Panowie nie próbowali nawet nigdy uzasadnić należycie pobrania tej sumy.</u>
          <u xml:id="u-142.39" who="#PRymar">W sprawozdaniu Komisji Budżetowej z poprzedniego Sejmu, omawiającem te same kredyty, które w tej chwili są przedmiotem naszych obrad, jest ciekawy na ten temat ustęp. Oto p. Premier Bartel na zapytanie odpowiedział, że kwotę 8.000.000 zł Prezydjum Rady Ministrów otrzymało, że kwotę tę następnie wypłaciło ówczesnemu Ministrowi Spraw Wewnętrznych, p. gen. Składkowskiemu, który odbiór pokwitował. Po tem wyjaśnieniu referent zwrócił się do Ministra Spraw Wewnętrznych, p. Józewskiego, z zapytaniem, czy otrzymana przez gen. Składkowskiego kwota 8.000.000 jest uwidoczniona we wpływach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz czy ona tamże figuruje jako fundusz dyspozycyjny tegoż Ministerstwa. P. Minister Józewski zastrzegł sobie udzielenie odpowiedzi telefonicznej w dniu następnym między godz. 11 a 12. W tym czasie referent zgłosił się telefonicznie do p. Ministra Spraw Wewnętrznych i swoje zgłoszenia powtarzał w różnych odstępach czasu do godz. 3 i pół po poł. To samo działo się w dniu następnym, ale p. Minister, jak sekretarz odpowiadał, zawsze odbywał konferencje. I komisja ani referent do końca trwania tej sprawy odpowiedzi, przyrzeczonej przez Ministra Józewskiego, nie otrzymali.</u>
          <u xml:id="u-142.40" who="#PRymar">W tem samem sprawozdaniu jest jeszcze jeden ciekawy ustęp. Oto jednym z drastyczniejszych przykładów bezplanowości w przekraczaniu budżetów jest otwarty na podstawie uchwały Rady Ministrów z dnia 14 stycznia 1928 r. kredyt w kwocie 1.806.673 zł. na zakup 100.000 koców dla żołnierzy. Z przeprowadzonej jednak kontroli okazało się, że z tej sumy ani jeden koc nie został zakupiony, lecz, że użyto tej kwoty na nagłą potrzebę dla żołnierzy uchwaloną na co innego, a mianowicie na zakup sprzętów kwaterunkowych, na sanitariat, na wydatki biurowe i wydatki uboczne. Panowie zaś w przedłożeniu, które dziś omawiamy, macie jedną tylko uwagę co do owej sumy: „na zakup 100.000 koców dla żołnierzy”. Uchylając się od bliższego badania sposobu wydania tej sumy, Panowie przyjmują ją do wiadomości, stwierdzam ponownie: ani jeden z tych 100.000 koców nie został zakupiony.</u>
          <u xml:id="u-142.41" who="#komentarz">(Głos: Czy Pan gani ten wydatek?)</u>
          <u xml:id="u-142.42" who="#PRymar">Ganię.</u>
          <u xml:id="u-142.43" who="#PRymar">Sprawy owych 8 milionów Panowie uchwałą dzisiejszą nie załatwicie. Dla historii pozostanie niewątpliwie wyraźniejszą i jaśniejszą owa uchwała Komisji Budżetowej z przed lat dwóch, pozostanie ona równocześnie jako dokument, że Sejm przed zatwierdzaniem podobnego zabierania grosza z kasy państwowej bronił się jak umiał i mógł. Takie zabieranie pieniędzy z kas państwowych wbrew prawu jest niesłychanie gorszącym precedensem, idącym zgóry w masy.</u>
          <u xml:id="u-142.44" who="#PRymar">Po wypadkach majowych zdarzył się w jednym z niewielkich sądów powiatowych, a mianowicie w Dukli, następujący wypadek: jeden z chłopów ukradł w sąsiednim lesie hrabiego Trzecieskiego jodłę.</u>
          <u xml:id="u-142.45" who="#komentarz">(Głos: Co to ma wspólnego z temi milionami?)</u>
          <u xml:id="u-142.46" who="#PRymar">Zaraz Pan zobaczy. Oczywiście sprawa poszła do sądu. Sędzia za kradzież drzewa skazał go na trzy tygodnie aresztu i równocześnie objaśnił o środkach prawnych, jakie mu służą, gdyby nie chciał przyjąć wyroku. Na to skazany powiada ze śmiechem: Panie Radco, przecież ja siedzieć nie będę. — Dlaczego? — A dlatego, Panie Radco, że tam, w Warszawie strzelali, zabili kilkaset osób i nie siedzą, to ja za kawałek drzewa miałbym siedzieć?</u>
          <u xml:id="u-142.47" who="#komentarz">(P. Rzóska: Wnukom opowiadać!)</u>
          <u xml:id="u-142.48" who="#PRymar">Gdyby ktokolwiek z kasy prywatnego przedsiębiorstwa w ten sposób brał pieniądze i nie wyliczał się, to kodeks karny zna bardzo ostre określenie takiej sytuacji i bardzo wielkie kary. Skarb Państwa jest droższy dla nas od wszystkich skarbów prywatnych.</u>
          <u xml:id="u-142.49" who="#komentarz">(Wrzawa na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-142.50" who="#PRymar">Drugi punkt — to celowość wydatków. Jak z tych nielicznych przykładów Wysoka Izba widzi, nie była ta celowość przestrzegana co do wielu wydatków — ja cytowałem przecież tylko nieliczne przykłady. Można było w najgorszym wypadku poczekać, wielu wydatków zupełnie uniknąć. Uniknąć choćby takich, jak rachunek na parę milionów złotych za owo żyto, które, gdy w kraju płaciło się po zł. 40 za centnar, Ministerstwo Spraw Wojskowych kupowało od Ministerstwa Spraw Wewnętrznych po cenie przeszło 55 złotych.</u>
          <u xml:id="u-142.51" who="#PRymar">Państwo Polskie jest na dorobku. Państwo Polskie ma bardzo wielkie braki. Państwo Polskie potrzebuje niesłychanie oszczędnej gospodarki, ażeby tą niewielką ilością grosza publicznego zaspokoiło choćby najkonieczniejsze wydatki.</u>
          <u xml:id="u-142.52" who="#PRymar">W ten dopiero co scharakteryzowany sposób gospodarując w ciągu lat paru, wydały rządy pomajowe poza kredytami, przyznanemi w normalnym budżecie, sumę około miliarda złotych. Dopiero onegdaj w dyskusji budżetowej przy Ministerstwie Spraw Wojskowych podkreślano, że jest koniecznością państwową stworzenie Funduszu Obrony Narodowej akurat w sumie miliarda złotych, a my nie mamy ani grosza. Powiada się: zapasy mobilizacyjne mamy niedostateczne. — a nas dziś nie stać na to.</u>
          <u xml:id="u-142.53" who="#PRymar">Pamiętali rządcy Skarbu o wielu rzeczach: jak widzieliśmy, prawie każde ministerstwo pamiętało o samochodach dla siebie, ale z tych 589 milionów, które wydali, na budowę szkół powszechnych nie wydano choćby grosza.</u>
          <u xml:id="u-142.54" who="#komentarz">(Głos: Co Pan mówi, nigdy nie było szkolnictwo tak rozbudowane jak teraz.)</u>
          <u xml:id="u-142.55" who="#PRymar">Wiemy wszyscy i Panowie to stale powtarzają, że system podatkowy w Polsce jest zły, trzeba go zmienić, ale obecny szef Skarbu powiedział, że w okresie kryzysu, w okresie zmniejszających się dochodów reformy systemu podatkowego przeprowadzić nie można. Ale był czas, kiedy były pieniądze. Zamiast pieniądze te zachować, zamiast naradzić się z reprezentacją narodową, tak jak to robił wielki mąż stanu Francji Pomcare, zamiast ułożyć plan, wydawało się te pieniądze jak tylko się mogło najprędzej, chlubiąc się tem, że nie chce się zdać sprawy z ich użycia, że projektu ich wydania nie chce się dać pod obrady Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-142.56" who="#PRymar">A był taki minister, który twierdził, że to jest nawet wielką chlubą, że należałoby ich pod mur postawić, gdyby tych pieniędzy nie wydali. Wydali pieniądze i dziś, w najcięższym dla Państwa kryzysie gospodarczym, Panowie musicie przychodzić albo z wnioskami nowych obciążeń, albo z bardzo ciężkiemi pożyczkami zagranicznemi, byle dziury w Skarbie załatać.</u>
          <u xml:id="u-142.57" who="#komentarz">(P. Rzóska: Przecież ja Panom tłomaczyłem, że nie można było ich inaczej użyć.)</u>
          <u xml:id="u-142.58" who="#PRymar">Jakiż skutek tych ówczesnych wydatków mamy dziś? Bo to się nie skończyło na jednorazowem wydaniu owych blisko 600 milionów. Rozdęty wówczas budżet Państwa przeszedł w stan chroniczny. A dzisiaj ponosimy wszyscy, niestety, konsekwencje tego stanu. Panowie ówczesnemi wydatkami nastawili cały dział wydatków administracyjno - rzeczowych na bardzo szeroką skalę i dziś już nie tylko my, ale i referenci budżetowi z Waszego grona widzą się zmuszeni obcinać je. Okazuje się, że przy dobrej woli można obciąć, okazuje się, że budżetowanie nawet i dziś jeszcze było za hojne. Panowie takiem rozdęciem budżetu wyssaliście ze społeczeństwa olbrzymie sumy i w znacznej mierze ponosicie konsekwencje i skutki i zbieracie owoce tego w dzisiejszej sytuacji gospodarczej. W ten sposób mści się ta gospodarka na wszystkich. Cierpi na tem najbardziej Państwo. Panowie wiedzą, że jeżeli kto łamie prawo u góry, ten nie może liczyć się z tem, że to się zatrzyma u góry; to pójdzie na dół i poszło już na dół. Poszło na dół, bo idąc śladami Rządu, a często idąc za nawoływaniami zgóry poszły na rozdęcie budżetów samorządy i inne związki publiczno-prawne. I dlatego też dzisiaj my naszego zezwolenia na tę gospodarkę i naszego dodatkowego zezwolenia na te wydatki dać nie możemy.</u>
          <u xml:id="u-142.59" who="#PRymar">Ale Panowie niech nie sądzą, że w opinii społeczeństwa nie pozostaną ślady moralne tego łamania prawa, niech Panowie nie sądzą, że formalnem zalegalizowaniem wzięcia owych 8.000.000 zł. na wybory Panowie oczyszczą swoje sumienie z tego wydatku. To piętno pozostanie na zawsze.</u>
          <u xml:id="u-142.60" who="#komentarz">(Oklaski na prawicy. Wrzawa.).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-143">
          <u xml:id="u-143.0" who="#WicemarszałekPiłsudski">Udzielam głosu Ministrowi Skarbu p. Matuszewskiemu.</u>
          <u xml:id="u-143.1" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-144">
          <u xml:id="u-144.0" who="#MinisterSkarbuMatuszewski">P. prof. Rymar mówił bardzo długo. Jest tak „wczesna” godzina, że wolę mówić bardzo krótko. Są trzy kategorie zarzutów, które Panowie wysuwają. Jedna, to są zarzuty natury gospodarczej, to, co się nazywa „rozdęciem budżetu”. To jest jedyny zarzut, który mogę traktować poważnie i dlatego nad nim zatrzymam się przedewszystkiem. Panowie powiadają, że te 500 kilkadziesiąt milionów, wydanych ponad budżet dwumiliardowy, preliminowany na r. 1927/28, to jest pchnięcie kraju na drogę nadmiernych wydatków. Przeglądam wnioski Stronnictwa Narodowego na lata następne, na lata, które niezwłocznie potem przyszły. Gdyby wszystkie propozycje Klubu Narodowego zostały przez Sejm przyjęte, wówczas budżet r. 1928/29 po stronie wydatków wyniósłby 2.565.000.000. Według wniosków Klubu Narodowego na r. 1929/30 budżet po stronie wydatkowej wyniósłby 2.967.000.000.</u>
          <u xml:id="u-144.1" who="#komentarz">(Wrzawa. P. Rybarski: Ale czy to myśmy zrobili tych emerytów, Panie Ministrze? Wrzawa na ławach B. B. W. z R.)</u>
          <u xml:id="u-144.2" who="#MinisterSkarbuMatuszewski">Według wniosków Stronnictwa Narodowego do budżetu na rok 1930/31 dochody miały wynosić 3 miliardy, a wydatki miały wynosić 2.963.000.000. Zatem samo Stronnictwo Narodowe nigdy dotychczas nie konstruowało budżetu poniżej 2.500 milj. zł. I miało słuszność. Gdyż jest to bez szkody dla gospodarki państwowej niemożliwe.</u>
          <u xml:id="u-144.3" who="#MinisterSkarbuMatuszewski">Natomiast w r. 1927/28 został popełniony zarówno przez Rząd, jak i przez wszystkie stronnictwa wówczas w Izbie zasiadające, pewien zasadniczy błąd natury gospodarczej, to przyznaję. Budżet na r. 1927/28 był za nisko spreliminowany, był to budżet zrobiony pod wpływem wrażeń chwili, pod wpływem tej katastrofy, która przepłynęła i Bogu dzięki, po przewrocie majowym odeszła. Wskutek tego, że budżet został zapreliminowany za nisko, dochody w rzeczywistości były znacznie wyższe i musiało nastąpić wydawanie pieniędzy w sposób nieprzemyślany i niepożądany. To przyznaję. Jak się preliminuje dochody za nisko, to się potem wydaje nieporządnie. Jak się preliminuje wydatki za wysoko, to się potem oszczędza nieporządnie. Stwierdzam w każdym razie, że emeryci p. Rybarskiego nic nie pomogą, bo w latach 1927/28 i 1928/29 ilość emerytur nie zwiększyła się w ten sposób, ażeby wymagała na pokrycie tego wydatku 500 milionów złotych. Aprobatę gospodarczą zwyżki budżetu w r. 1927/28 do kwoty 2.600 milionów ze strony Sejmu, w którym większość rządowa wówczas nie zasiadała, tę aprobatę gospodarczą Rząd uzyskał przez uchwalenie w latach następnych budżetów wyższych niż wydatki z r. 1927/28.</u>
          <u xml:id="u-144.4" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
          <u xml:id="u-144.5" who="#MinisterSkarbuMatuszewski">Zostają zatem argumenty natury prawnej i argumenty natury politycznej. Zastanawia mnie, że argument natury prawnej rodzi się z chwilą, kiedy dyskusja dotyczy kredytów dodatkowych za rok 1927/28. Przed kilkunastu minutami Izba bez dyskusji i bez sprzeciwu prof. Rymara przyjęła kredyty dodatkowe za rok poprzedni, t. j. 1926/27, gdzie sytuacja prawna była absolutnie analogiczna.</u>
          <u xml:id="u-144.6" who="#komentarz">(Głos na prawicy: Głosowaliśmy przeciw.)</u>
          <u xml:id="u-144.7" who="#MinisterSkarbuMatuszewski">Przemawiają Panowie teraz dopiero. Ale ciekaw jestem, czy Panowie głosowali również przeciw za wszystkich rządów poprzednich, kiedy ustawa skarbowa miała analogiczne brzmienie i wydatki ponadustawowe następowały w całkowicie analogiczny sposób? Dlaczego zatem inna miara ma być przykładana do kredytów dodatkowych na r. 1926 i następne, a inna — do zupełnie analogicznie wydatkowanych kredytów za r. 1923 i wszystkie następne aż do 1926? To też nie mam zamiaru zatrzymywać się nad wszystkiemi drobiazgami, które wziął poseł Rymar ze sprawozdania N. I. K. Kiedy sytuacja prawna jest zła na skutek wadliwej redakcji ustawy skarbowej, to zawsze mankamenta mogą się znaleźć.</u>
          <u xml:id="u-144.8" who="#MinisterSkarbuMatuszewski">Natomiast muszę stwierdzić, że poseł Rymar operuje pewnemi argumentami zaczerpniętemi z przyszłości z czasu po r. 1927/28, aby krytykować działalność Rządu w tym okresie. Mianowicie analizując szereg wydatków podkreślił, że nie były one nagłe. Nagłość, jako zezwolenie na czynienie wydatków bez uprzedniego ustawowego zatwierdzenia, wprowadzono dopiero następną ustawą skarbową na r. 1929/30. I tak proszę Panów, jak Panowie zaaprobowali gospodarkę budżetu r. 1927/28 przez uchwalenie mniej więcej w tej samej wysokości preliminarza na rok następny, tak samo dali Panowie wyraz temu błędowi, który był popełniony we wszystkich poprzednich ustawach skarbowych, a mianowicie zmienili Panowie redakcję art. 6 ustawy skarbowej, uznali Panowie, że poprzednia redakcja przemilcza wymogi, stawiane przez życie nie tylko w 1927/28 r., lecz we wszystkich latach poprzednich. Nadając art. 6 ustawy skarbowej na r. 1929/30 takie brzmienie, że upoważniało ono Rząd do czynienia wydatków przed uzyskaniem aprobaty ustawodawczej — uznali Panowie tem samem, że brak takiego upoważnienia w ustawach skarbowych lat poprzednich był absurdem.</u>
          <u xml:id="u-144.9" who="#MinisterSkarbuMatuszewski">Powiedzieli Panowie, że mogą zaistnieć takie wypadki, w których wydatki bez uprzedniego ustawowego zezwolenia czynić trzeba, zarazem więc aprobata realna przeszłości, aprobata wynikająca z konieczności życiowej, została przez Panów dana.</u>
          <u xml:id="u-144.10" who="#MinisterSkarbuMatuszewski">Pan prof. Rymar wypowiedział się w sposób bezapelacyjny, że rozważane kredyty dodatkowe w r. 1927/28, to było bezprawie. Gdyby tak było, Panie profesorze, to nie dyskutowalibyśmy o tem teraz. Dosyć wysoka instancja sądowa, w której różne partie miały swoich przedstawicieli, jaką jest Trybunał Stanu, odesłała Panów akt oskarżenia tu z powrotem do Izby, właśnie dla wyjaśnienia wątpliwości, czy rzecz była zgodna z ustawą czy nie. A jeżeli pan poseł Rymar zechce kiedykolwiek z nami przedyskutować tę kwestię a fond, nie w takiem szerokiem gronie i nie o tak wczesnej godzinie, to będziemy mu mogli dowieść, że milczenie ustawy nie zawsze jest zakazem.</u>
          <u xml:id="u-144.11" who="#komentarz">(P. Stroński: Myśmy właśnie byli za prowadzeniem obrad nie o tak wczesnej godzinie, to już jest zasługa p. wicemarszałka Polakiewicza.)</u>
          <u xml:id="u-144.12" who="#MinisterSkarbuMatuszewski">Zostaje strona polityczna. Sądzę, że Panów argumenty prawne urodziły się w dyskusji nad kredytami dodatkowemi na r. 1927/28, dlatego, że w roku 1927/28 znajdują Panowie kredyt 8 milionów złotych na fundusz dyspozycyjny. Jeśli Panowie z, motywów politycznych próbują rozumować prawnie, to ja spróbuję odeprzeć polityczne argumenty również prawnie. Powiem więc, że system wydatkowania tych 8 milionów i reszty 560 milionów jest prawnie absolutnie taki sam i tak samo można było podnieść fundusz dyspozycyjny, jak i inne sumy tej reszty.</u>
          <u xml:id="u-144.13" who="#komentarz">(Głos: To źle dla tej reszty.)</u>
          <u xml:id="u-144.14" who="#MinisterSkarbuMatuszewski">Ja mam wrażenie, że to jest najgorzej dla Panów i stąd właściwie zaczęła się cała akcja. Panom nie tylko chodzi o to, że wydatki wzrosły w roku 1927/28, ale więcej chodzi o to, że Panów mandaty zmalały.</u>
          <u xml:id="u-144.15" who="#komentarz">(Wrzawa i oklaski na ławach B. B. W. z R.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-145">
          <u xml:id="u-145.0" who="#Marszałek">Udzielam głosu p. Fiołkowskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-146">
          <u xml:id="u-146.0" who="#PWłFijałkowski">Klub Parlamentarny Posłów Chłopskich, Związek Parlamentarny Polskich Socjalistów i Klub Narodowej Partii Robotniczej uważają wydatkowanie 560.000.000 zł w roku budżetowym 1927/28 za akt bezprawny i karygodny. Kluby stwierdzają, że nawet Najwyższa Izba Kontroli nie uznała za możliwe postawienie wniosku o udzielenie Rządowi absolutorium w tej sprawie. Wydatkowanie zaś 8.000.000 zł. na przeprowadzenie wyborów do poprzedniego Sejmu na korzyść partii rządowej uważamy za najjaskrawsze nadużycie władzy w dziedzinie gospodarowania groszem publicznym.</u>
          <u xml:id="u-146.1" who="#PWłFijałkowski">Sprawa ta została należycie i zgodnie z ogólnym poglądem społeczeństwa oceniona przez Sejm poprzedni przez postawienie Ministra Czechowicza przed sąd Trybunału Stanu, Wykorzystanie uzyskanej przez nadużycia wyborcze większości w Sejmie obecnym dla rozgrzeszenia rządów sanacji z popełnionych przez nie przekroczeń prawa w dziedzinie gospodarowania mieniem narodu, cały kraj uznać musi za jeszcze jedno bezprawie i nadużycie. Wyżej wymienione kluby głosując przeciwko projektowi ustawy protestują jednocześnie przeciwko tym t. zw. „sanacyjnym” metodom rządzenia Państwem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-147">
          <u xml:id="u-147.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Rybarski,</u>
        </div>
        <div xml:id="div-148">
          <u xml:id="u-148.0" who="#PRybarski">Zabieram głos, by sprostować jedno wyrażenie p. Ministra Skarbu, który powiedział, że ja proponowałem budżet na rok 1928/29 w tej a tej wysokości. Otóż stwierdzam, że nigdy żadnego budżetu tu nie proponowałem, bo zawsze budżety proponują Panowie Ministrowie Skarbu i zawsze za te budżety są odpowiedzialni. Jeżeli nasze poprawki oszczędnościowe dotyczyły sum mniejszych, niż to odpowiadało naszym wymaganiom, to z bardzo prostego powodu, że polityka gospodarcza, prawna i ogólna Rządu wytworzyła tyle zobowiązań, że one siłą rzeczy zaciążyły na budżecie i dziś jeszcze ciążą.</u>
          <u xml:id="u-148.1" who="#PRybarski">Faktem jest, że klub, do którego należę-, nie głosował za żadnym z budżetów rządów pomajowych i za żaden z tych budżetów nie ponosi odpowiedzialności.</u>
          <u xml:id="u-148.2" who="#PRybarski">Możecie Panowie stawiać takie lub inne hasła gloryfikujące uzdrawiającą sanacyjną politykę skarbową rządów pomajowych, ale jedno pozostanie faktem: szliście z wydatkami naprzód, teraz musicie się cofać i żeby osłonić swoje cofanie wypuszczacie się w stronę tych, którzy Was przestrzegali przed tym pochodem naprzód.</u>
          <u xml:id="u-148.3" who="#komentarz">(Oklaski na prawicy).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-149">
          <u xml:id="u-149.0" who="#PRzóska">Wysoki Sejmie! Wniosek mniejszości składa się z jednej strony z rezolucji, którą odczytałem, a z drugiej strony z całego szeregu wniosków, zmieniających pozycje, które mniejszość komisji, a przedstawicielem jej na komisji był p. Rybarski, proponuje skreślić, zmniejszyć i t, d. Łączna suma tych skreśleń i t. d. wynosi 25 milionów zł.</u>
          <u xml:id="u-149.1" who="#PRzóska">Otóż co do innych pozycyj sześciuset milionowego przekroczenia budżetu wydawałoby się, że Panowie godzą się na te wydatki, ale Panowie uważają widocznie, że można w druku wymieniać taksatywnie kilka pozycyj, a jeszcze pozatem w Sejmie wystąpić przeciwko całości przedłożenia rządowego. Otóż ja miałem wrażenie, że Panowie, zgłaszając wnioski mniejszości w komisji, do nich się ograniczają, że całość tych oszczędności, wynikłych z wniosków mniejszości do ustawy skarbowej, obejmuje ogółem około dwudziestu kilku milionów złotych. Tylko dwadzieścia kilka milionów złotych zostało na komisji zaczepione i tylko tę sumę zaczepiła także większość Komisji Budżetowej, której referentem był p. pos. Lieberman. Otóż o tych dwudziestu kilku milionach warto powiedzieć kilka słów. Proszę Panów, proponuje się te skreślenia. Ja nie będę wymieniał wszystkich, powiem zgóry, że skreślenia tu proponowane pochodzą ze Sprawozdania i Uwag Najwyższej Izby Kontroli Państwa. Najwyższa Izba Kontroli Państwa mówi o całym szeregu wydatków, że badała je w drodze kontroli wyrywkowej, dawała więc do zrozumienia, że niekiedy przy wyrywkowem badaniu mogła pominąć fakty dalszych ewentualnych przekroczeń. Jednakże Panowie nie zadawali sobie trudu, ani wtedy, gdy poseł Lieberman był referentem, ani obecnie, gdy p. Rybarski przepisał jego wnioski, wyszukiwania dalszych przekroczeń, które mogły być, ale brali wyrywkowe pozycje, wynalezione przez Najwyższą Izbę Kontroli, za podstawę swoich wniosków i do nich się ograniczali. Otóż stwierdzam, że są tam między innemi następujące propozycje zmian, co do których i ja się zaopatrzyłem w te same uwagi Najwyższej Izby Kontroli.</u>
          <u xml:id="u-149.2" who="#PRzóska">Otóż, proszę Panów, jest powiedziane tutaj, że w budżecie Ministerstwa Oświecenia jest proponowanych kilka skreśleń tych właśnie przekroczeń wydatkowych. Znajdujemy tutaj następującą uwagę. Na higienę szkolną, na rzecz wychowania fizycznego w roku, o którym jest mowa, Rada Ministrów wydała z dodatkowych kredytów kwotę w wysokości 900.000 zł., do czego dla województwa śląskiego doszło jeszcze dalszych 47.965 zł. Jeszcze raz mówię — na wychowanie fizyczne. Otóż, ponieważ ci panowie wnioskodawcy: p. Lieberman i odpisujący po nim p. prof. Rybarski znaleźli w tych uwagach, że Rada Ministrów nie zażądała uchwały sejmowej, akurat ten wydatek był dla nich największą solą w oku i ten wydatek na wychowanie fizyczne młodzieży proponują skreślić, jak Panowie widzą we wniosku mniejszości część 13 Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego do strony 28 druku nr 55. Otóż oświadczam, wszystkie wydatki szczegółowo porównałem, bo nie chcę Państwa nużyć, porównałem szczegółowo z uwagami Kontroli Państwowej — wszystkie propozycje mniejszości są powtórzeniem tego, co Izba Kontroli napisała. Nawet ten ustęp, gdzie Izba Kontroli ograniczyła się do uwagi, że dany wydatek wymaga zalegalizowania, przyczem dla nieuprzedzonego człowieka jasnem jest, że nawet dla Najwyższej Izby Kontroli wydatek odnośny nie wydawał się niecelowym.</u>
          <u xml:id="u-149.3" who="#komentarz">(Głos: Niech Pan przeczyta, co pisze Najwyższa Izba Kontroli.)</u>
          <u xml:id="u-149.4" who="#PRzóska">Ja wszystkie uwagi N. I. K. zupełnie dokładnie przeczytałem.</u>
          <u xml:id="u-149.5" who="#PRzóska">Jeszcze raz stwierdzam, że uważałem, iż jako referent większości komisji, nie potrzebuję bronić tych pozycyj, których mniejszość komisji ani w poprzedniej Komisji Budżetowej, ani w obecnej, nie zaczepiła; uważałem, że nie potrzebuję bronić, bo Panowie wyraźnie w tej rezolucji mówią: „nie odmawiając legalizacji wydatków”. To Panowie wyraźnie w tej rezolucji mówią.</u>
          <u xml:id="u-149.6" who="#PRzóska">Uważając więc, że przedstawiciel mniejszości komisji będzie mówił o tych wnioskach, które Panowie mają w druku, a co do których chciałem sobie zarezerwować głos w słowie końcowem,...</u>
          <u xml:id="u-149.7" who="#komentarz">(P. Stroński: Więc Pan głosuje za naszemi rezolucjami?)</u>
          <u xml:id="u-149.8" who="#PRzóska">...ograniczam się z uwagi na spóźnioną porę do stwierdzenia, że pozostałe wnioski z druku są równie mało uzasadnione, jak proponowane przez mniejszość skreślenie wydatku na higienę szkolną i wychowanie fizyczne.</u>
          <u xml:id="u-149.9" who="#PRzóska">O kwestii zaczepionej głównie, t. j. kwestii prawnej, nie będę powtarzał, com powiedział w referacie, ponieważ do Was żadne argumenty nie trafiają.</u>
          <u xml:id="u-149.10" who="#komentarz">(Wesołość. P. Stroński: Do nas te miliony nie trafiają.)</u>
          <u xml:id="u-149.11" who="#PRzóska">Gdy budżet układano, Ministerstwo kilkakrotnie zwracało uwagę i w Komisji Budżetowej i w samem swem przedłożeniu, w art. 4-tym, że preliminarz budżetowy jest za niski. Otóż teraz Panowie przychodzą z uwagami, że należało wtedy gospodarzyć tak a nie inaczej, ale ja odczytam Panom, co mówił przedstawiciel Klubu Narodowego, gdy był wniesiony preliminarz na rok 1927/1928, p. Głąbiński. Gdyby wtedy znalazło się w Sejmie zrozumienie dla sytuacji gospodarczej w kraju, unikniętoby łatwo tego, aby preliminarz budżetowy z jednej strony nie odpowiadał potrzebom, a z drugiej strony wykazał niedociągnięcie w dochodach, bo wykazywał dochody mniejsze, niż w rzeczywistości powinny wpłynąć. Zamiast tego oświadczył największy w Klubie Narodowym znawca życia gospodarczego, p. Głąbiński, że budżet na rok 1927/1928 wykaże deficyt. Niestety, nie sprawdziła się przepowiednia p. Głąbińskiego. Budżet nie wykazał deficytu, ale wykazał nadwyżkę, a Rząd, jak mówiłem poprzednio, i jak potwierdził p. Minister Matuszewski, i jak Panowie mogli się przekonać z zestawienia planu stabilizacyjnego oraz art. 6 i 7 ustawy skarbowej, nie mógł tak, jak Panowie sobie tego życzyli, puścić na rynek kredytowy tych sum, tych nadwyżek, które przychodziły w ciągu roku gospodarczego, bowiem było to zabronione planem stabilizacyjnym.</u>
          <u xml:id="u-149.12" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
          <u xml:id="u-149.13" who="#PRzóska">W tymże roku było zabronione. Otóż Rząd, nie mogąc tego zrobić, musiał wydać te pieniądze, zdaniem mojem.</u>
          <u xml:id="u-149.14" who="#PRzóska">Co do tych 8 milionów, uważam, że wszyscy wiemy, jak głosować. Panów z opozycji nie przekonam, do nich żadne argumenty nie trafiają. Otóż zagadnienie 8 milionów zł. dla każdego z nas jest jasne. Trybunał Stanu zwrócił kwestię z powrotem do Sejmu. Panowie wszyscy o tem wiedzą, że my dziś podejmując uchwałę taką, jak nam dyktuje nasze sumienie, postąpimy tak, jak nakazuje dobro Państwa. Proponuję Panom przyjąć wniosek większości komisyjnej,</u>
        </div>
        <div xml:id="div-150">
          <u xml:id="u-150.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania. Będę w głosowaniu wnioski mniejszości traktował, jako poprawki. Przystępujemy do pierwszej pozycji, mianowicie: wydatki, część 4, dział 1 § 11 — skreślić w całości 8 milionów. Kto jest za tą poprawką, proszę, aby wstał. Mniejszość, poprawka upadła.</u>
          <u xml:id="u-150.1" who="#Marszałek">Poprawka do części 6, działu 2 § 1. Kto jest za tą poprawką, zechce powstać. Mniejszość, poprawka upadła. Dział 2 § 3. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Mniejszość, poprawka upadła. Poprawka do działu 2 § 5. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Mniejszość, poprawka upadła. Dział 2 § 10. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Mniejszość, poprawka upadła.</u>
          <u xml:id="u-150.2" who="#Marszałek">Część 7, dział 2 § 8. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Mniejszość, poprawka upadła.</u>
          <u xml:id="u-150.3" who="#Marszałek">Część 8, dział 2 § 14. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Mniejszość, poprawka upadła.</u>
          <u xml:id="u-150.4" who="#Marszałek">Część 10, dział 1 § 10. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Mniejszość, poprawka upadła.</u>
          <u xml:id="u-150.5" who="#Marszałek">Część 13, dział 1 § 12. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Mniejszość, poprawka upadła. Dział 3 § 4. Kto jest za tą poprawką? Mniejszość, poprawka upadła. Dział 4, rozdział 2 § 10. Kto jest za tą poprawką? Mniejszość — poprawka upadła. Dział 4, rozdział 2 § 11. Kto jest za tą poprawką? Mniejszość — poprawka upadła. Dział 5 § 12. Proszę posłów, którzy są za tą poprawką, żeby wstali. Mniejszość, poprawka upadła.</u>
          <u xml:id="u-150.6" who="#Marszałek">Przedsiębiorstwa, część 4, dział 6. Proszę Posłów, którzy są za tą poprawką, żeby wstali. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
          <u xml:id="u-150.7" who="#Marszałek">Część 6, dział 11 § 6. Proszę Posłów, którzy są za tą poprawką, żeby wstali. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
          <u xml:id="u-150.8" who="#Marszałek">Część 10, dział 18 § 6. Proszę Posłów, którzy są za tą poprawką, żeby wstali. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
          <u xml:id="u-150.9" who="#Marszałek">Część 11, dział 4, rozdział 2 § 8. Proszę Posłów, którzy są za tą poprawką, żeby wstali. Stoi mniejszość, poprawka upadła. Dział 7 rozdział 2 § 9. Proszę Posłów, którzy są za tą poprawką, żeby wstali. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
          <u xml:id="u-150.10" who="#Marszałek">Przystępujemy do przeniesień administracji. Część 5, dział 1 § 4. Proszę Posłów, którzy są za tą poprawką, żeby wstali. Stoi mniejszość, poprawka odrzucona. Dział 1 § 5. Proszę Posłów, którzy są za tą poprawką, żeby wstali. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
          <u xml:id="u-150.11" who="#Marszałek">Część 7, dział 1 § 9. Proszę Posłów, którzy są za tą poprawką, żeby wstali. Stoi mniejszość, poprawka upadła. Dział 2 § 4. Proszę Posłów, którzy są za tą poprawką, żeby wstali. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
          <u xml:id="u-150.12" who="#Marszałek">Część 13, dział 5 § 12. Proszę Posłów, którzy są za tą poprawką, żeby wstali. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
          <u xml:id="u-150.13" who="#Marszałek">Wobec tego, że wszystkie poprawki zostały odrzucone, uważam, że wniosek komisyjny przeszedł. Możemy przystąpić do głosowania nad całością tego projektu. Proszę Posłów, którzy są za nim, żeby wstali. Stoi większość, przedłożenie zostało przyjęte.</u>
          <u xml:id="u-150.14" who="#Marszałek">Ponieważ w drugiem czytaniu nie zostały przyjęte żadne poprawki, przystępujemy do trzeciego czytania. Proszę Posłów, którzy są za przyjęciem tej ustawy wraz z tytułem, ażeby wstali. Stoi większość, stwierdzam, że Sejm w trzeciem czytaniu ustawę uchwalił.</u>
          <u xml:id="u-150.15" who="#Marszałek">Przystępujemy do rezolucji. Proszę Posłów, którzy są za rezolucją mniejszości, ażeby wstali. Stoi mniejszość, rezolucja odrzucona.</u>
          <u xml:id="u-150.16" who="#Marszałek">W ten sposób wyczerpaliśmy ten punkt porządku dziennego.</u>
          <u xml:id="u-150.17" who="#Marszałek">Proponuję Panom przerwę do godziny 11 rano, poczem wyczerpany zostanie pozostały porządek dzienny.</u>
          <u xml:id="u-150.18" who="#komentarz">(Przerwa o godz. 5 min. 40.)</u>
          <u xml:id="u-150.19" who="#komentarz">(Po przerwie.)</u>
          <u xml:id="u-150.20" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie. Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego — punkt 7 weźmiemy później:</u>
          <u xml:id="u-150.21" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji polsko-niemieckiego układu waloryzacyjnego, podpisanego wraz z dwoma protokółami końcowemi w Berlinie dnia 5 lipca 1928 r. (Druk nr 7 i odbitka nr 3).</u>
          <u xml:id="u-150.22" who="#Marszałek">Jako sprawozdawca głos ma p. Jeszke.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-151">
          <u xml:id="u-151.0" who="#PJeszke">Wysoka Izbo! Imieniem Komisji Spraw Zagranicznych mam zaszczyt przedłożyć projekt ustawy — druk nr 7, z prośbą o przyjęcie. Chodzi o ustawę w sprawie ratyfikacji polsko-niemieckiego układu waloryzacyjnego, podpisanego wraz z dwoma protokółami końcowemi w Berlinie dnia 5 lipca 1928 r. Treść ustawy jest mniej więcej taka:</u>
          <u xml:id="u-151.1" who="#PJeszke">Tak ustawodawstwo polskie jak i niemieckie wydało specjalne przepisy waloryzacyjne. Te przepisy różnią się między sobą i chodzi o stwierdzenie, na jakiej podstawie będą waloryzowane pretensje obywateli polskich w Niemczech i naodwrót. Te sporne punkty reguluje układ, którego dotyczy niniejsza ustawa. Dominuje w tym układzie zasada równego traktowania obywateli obu układających się stron. Nie we wszystkich przepisach jednakowoż to równe traktowanie jest identyczne. W przepisach co do terminu obywatele polscy są lepiej postawieni od niemieckich. I tak w tych wypadkach, w których terminy płatności hipotecznych są późniejsze, a późniejsze są one w Niemczech, polscy dłużnicy będą korzystali z terminu dłuższego, mianowicie terminu 1 stycznia 1932 r. Pozatem układ reguluje niektóre sporne kwest je z dziedziny międzynarodowego prawa prywatnego i ustala, że prawa rzeczowe na nieruchomościach podlegają waloryzacji według ustawy tego kraju, w którym nieruchomość jest położona, a w pretensjach osobistych według tego kraju, w którym w czasie zawisłości sporu mieszkał dłużnik.</u>
          <u xml:id="u-151.2" who="#PJeszke">Specjalny rozdział poświęcony jest obligacjom przemysłowym, które w myśl rozporządzenia waloryzacyjnego Pana Prezydenta Rzeczypospolitej z 14 maja 1924 są zwaloryzowane na 33%. — dla obywateli niemieckich ustalono wysokość 25%. Co do pożyczek publicznych, to obywatele polscy, będący w posiadaniu niemieckich pożyczek publicznych, są traktowani narówni z obywatelami niemieckimi z wyjątkiem tych wypadków, w których obywatelom niemieckim przysługują specjalne przywileje, jak np. przy rentach pierwszeństwa. Przewidziana dla obywateli polskich stawka waloryzacyjna 15% co do pożyczek polskich związków komunalnych dla Niemców obowiązuje w wysokości 10%.</u>
          <u xml:id="u-151.3" who="#PJeszke">Dalszy rozdział tego układu, posiadający wielkie znaczenie, dotyczy ubezpieczeń prywatnych. Jak wiadomo wielka część obywateli polskich ze wszystkich dzielnic ubezpieczona była w towarzystwach ubezpieczeniowych niemieckich. Ustawodawstwo niemieckie część tych pretensyj do towarzystw ubezpieczeniowych zwaloryzowało, przyczem wstrzymało w drodze moratorium płatność składek. Otóż ten układ postanawia, że niezależnie od moratorium, które ustawodawstwo niemieckie wyznaczyło dla obywateli polskich, wszelkie czasookresy, które biegną na podstawie umowy ubezpieczeniowej, wstrzymuje się aż do chwili wejścia w życie niniejszej umowy. Odróżnić należy dwie kategorie ubezpieczeń: takie ubezpieczenia, dla których ustawodawstwo niemieckie waloryzuje ubezpieczenia i takie, dla których tej waloryzacji nie przewiduje.</u>
          <u xml:id="u-151.4" who="#PJeszke">Umowa postanawia, że Rząd Polski otrzyma ze strony niemieckiej 900.000 mk. niem., oraz 426.000 zł, wypłaconych najpóźniej dnia 2 stycznia 1930 r. i że z tych kwot zaspokojeni zostaną wierzyciele polscy, to znaczy ubezpieczeni, Dalszy rozdział dotyczy ziemstw kredytowych. Otóż ziemstwa kredytowe są to stowarzyszenia właścicieli majętności ziemskich, mające na celu udzielanie kredytu hipotecznego z funduszów uzyskanych drogą emisji listów zastawnych. Ponieważ przez pociągnięcie granicy tereny, na których ziemstwa posiadały zabezpieczenie hipoteczne, zostały przecięte, powstała ta niedogodność prawna, że np. ziemstwo poznańskie musiałoby egzekwować swoje hipoteki, leżące po stronie niemieckiej. Otóż układ przewiduje, że stwarza się instytucje powiernicze, które zajmą się ściąganiem pretensyj hipotecznych i odprowadzeniem ich do właściwego wierzyciela.</u>
          <u xml:id="u-151.5" who="#PJeszke">Układ tak samo dotyczy prowincjonalnych kas pożyczkowych poznańskiej i wrocławskiej, dla których stworzy się również tego typu instytucję powierniczą celem ściągnięcia pretensyj Gminy i związki komunalne na ziemiach zachodnich po wojnie zobowiązane były do świadczenia pewnych zasiłków wojennych. W układzie paryskim z dnia 9 styczny 1920 r. zobowiązał się rząd Rzeszy do zwrotu tych zasiłków zapłaconych przez polskie gminy i związki komunalne. Otóż nie ruszając tego układu, przewiduje niniejszy układ, że o ile gminy i związki komunalne na cele zasiłków wojennych zaciągnęły pożyczki w niemieckich instytucjach kredytowych, to te pożyczki nie ulegają obecnie zwrotowi, ale zalicza się je jedynie na poczet tych kwot, które w myśl układu paryskiego Niemcy miały zwrócić tytułem zasiłków wojennych.</u>
          <u xml:id="u-151.6" who="#PJeszke">To jest w krótkości główna treść tej ustawy. Znaczenie jej polega na tem, że stwarza ona jasność w stosunkach prawnych w tak obszernej, skomplikowanej i spornej dziedzinie.</u>
          <u xml:id="u-151.7" who="#PJeszke">Dalej polega ważność tej umowy na tem, że w dziedzinie ubezpieczeń wprowadza nareszcie, podstawy prawne. Nie ulega wątpliwości, że niektóre postanowienia, szczególnie dotyczące terminów płatności, są korzystniejsze dla obywateli polskich niż dla niemieckich. Mimo to, ponieważ termin wypłat przypada na 1 stycznia 1932 roku w wykonaniu tej umowy liczyć się będzie trzeba ze znaczniejszym odpływem kapitału polskiego do Niemiec. Są to jednak zobowiązania prywatne, które w tej czy innej formie załatwione być muszą.</u>
          <u xml:id="u-151.8" who="#PJeszke">Przyjęcie umowy waloryzacyjnej, której naogół domagają się sfery gospodarcze i finansowe, jest tem pilniejsze, że Niemcy wydały ustawę 30 lipca 1930 roku, która ustanawia termin prekluzyjny na 31 marca roku obecnego dla zgłaszania pretensyj wierzycieli zagranicznych. Ponieważ tego rodzaju regulowanie spraw ustawodawstwa wewnętrznego może do pewnego stopnia utrudnić albo uniemożliwić zrealizowanie układu, dlatego w protokóle końcowym przewidziano pierwotnie, że do 1 kwietnia r. b. obie strony wstrzymają się od wydawania zarządzeń, które mogłyby zniweczyć znaczenie tego układu. Ale gdy do 1 kwietnia ratyfikacja umowy nie przyszła do skutku, przedstawiciele Rządu Polskiego z przedstawicielami rządu niemieckiego termin ten przedłużyli. Według oświadczenia delegata polskiego do tego układu, p. d-ra Prądzyńskiego. termin ten został przedłużony i w myśl art. 18 protokółu rząd niemiecki nie miał prawa do wydawania takiej ustawy, któraby mogła wprowadzić wierzycieli polskich w dość nieprzyjemne położenie. Otóż nie wnikając bliżej w szczegóły tej ustawy 4. dnia 30 lipca 1930 r., stwierdzić należy, że sprawa dla wierzycieli polskich jeszcze nie jest przegrana, nie jest przesądzona, w każdym razie nagłość jej sprawy nie ulega wątpliwości.</u>
          <u xml:id="u-151.9" who="#PJeszke">W myśl jednomyślnej opinii Komisji Spraw Zagranicznych, proszę o przyjęcie ustawy w myśl przedłożenia rządowego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-152">
          <u xml:id="u-152.0" who="#Marszałek">Do głosu nikt się nie zapisał. Będziemy głosowali ustawę w drugiem czytaniu en bloc. Proszę Posłów, którzy są za przyjęciem ustawy w myśl przedłożenia Komisji, żeby wstali. Stoi większość, ustawa przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-152.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Proszę Posłów, którzy są za przyjęciem ustawy w trzeciem czytaniu, żeby wstali. Stoi większość, ustawa w trzeciem czytaniu przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-152.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 7 porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji traktatu handlowego i nawigacyjnego między Polską a Łotwą, podpisanego wraz z protokółem końcowym w Rydze dnia 12 lutego 1929 r. (druk nr 14 i odbitka nr 3). Jako sprawozdawca głos ma p. Hołówko.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-153">
          <u xml:id="u-153.0" who="#PHołówko">Wysoka Izbo! Traktat handlowy i nawigacyjny między Polską a Łotwą, podpisany w Rydze 12 lutego 1929 r., jak Panowie widzą, przychodzi bardzo późno do ratyfikacji Sejmu z powodów czysto formalnych, gdyż w poprzednim Sejmie nie mogło to być rozpatrzone, chociaż przez Komisję było załatwione. Traktat handlowy i nawigacyjny między Polską a Łotwą zwraca na siebie uwagę tem, że został podpisany naogół bardzo późno, bo w roku 1929, to znaczy wtedy, kiedy Polska już nie tylko z innymi swoimi sąsiadami, ale i z szeregiem innych państw traktaty handlowe zawarła, załatwiła. To opóźnienie wynika stąd, że jednocześnie z tym traktatem był związany szereg innych umów, innych uregulowań kwestyj spornych, np. tak ważna dla nas sprawa, jak umowa kolejowa, która przeciągała się i jednocześnie z tym traktatem została załatwiona. W ten sposób traktat handlowy był wyrazem tego, że wszelkie punkty sporne między nami a Łotwą zostały wyrównane i że przechodzimy do okresu normalnej pracy.</u>
          <u xml:id="u-153.1" who="#PHołówko">Jedną z głównych przyczyn, która wywołała nieporozumienie i przeciąganie się czasu rokowań była sprawa t. zw. klauzuli rosyjskiej i bałtyckiej. Łotwa żądała możności dawania większych zniżek celnych i przywilejów państwom bałtyckim, niż nawet państwom, mającym klauzulę największego uprzywilejowania. Na to zgadzaliśmy się odrazu. Ale jeżeli chodziło o Rosję, dla której Łotwa żądała także takiej klauzuli, to wywołało to najprzód nasz sprzeciw i sprawa ta upadła, dopiero z chwilą, gdy Łotwa i Rosja zawarły traktat handlowy, w którym uprzywilejowanie zostało sprecyzowane co do pewnych towarów i w ten sposób dawało podstawę zupełnie wyraźną, w jakich ramach może się obracać nasz traktat handlowy i jakie mogą być dla nas konsekwencje tej klauzuli rosyjskiej, — pomimo tej klauzuli rosyjskiej traktat został zawarty i jak wskazuje już dzisiejsze praktyczne działanie, okazał się dla nas bardzo dobry.</u>
          <u xml:id="u-153.2" who="#PHołówko">Nasz eksport na Łotwę, choćby przykładowo, w roku 1928 wynosił 60 milj., w roku 1925–85 milj., a za pierwsze 9 miesięcy 1930 roku — 55 milj., więc rozwija się i potęguje z roku na rok. Import z Łotwy w r. 1928 wynosił 18 milj., w 1929–12 milj., a za 9 miesięcy 1930 r. — 4.500.000. To wskazuje, że wtedy, kiedy nasz eksport na Łotwę bardzo wyraźnie wzrastał, jednocześnie, niestety, — trzeba bardzo wyraźnie skonstatować, niestety, — import z Łotwy do Polski spadał. Nie jest w interesie żadnej strony, żeby traktat był bardzo korzystny dla jednej, a mało korzystny dla drugiej i żeby z powodu spadku jej eksportu jej zainteresowanie finansowe danym traktatem zmniejszało się, żeby dochodziło do tego momentu, kiedyby dany traktat zaczął znajdować w danym kraju coraz więcej przeciwników, którzyby podnosili, że on jednej stronie daje możliwości eksportowania, ale drugiej stronie możliwości importowania do tamtego kraju nie otwiera.</u>
          <u xml:id="u-153.3" who="#PHołówko">I dlatego sądzę, że chociaż ze względów czysto politycznych zależy nam na tym bliższym kontakcie z państwami bałtyckiemi, byłoby jednak rzeczą wskazaną, żeby nasze czynniki miarodajne o tej równowadze eksportu i importu między Łotwą a Polską pamiętały i starały się go utrzymać.</u>
          <u xml:id="u-153.4" who="#PHołówko">Ta późna ratyfikacja ma tę dobrą stronę, że praktyka już wykazała, iż ten traktat z punktu widzenia handlowego był dla nas dobry, bo dał duże korzyści, i dlatego też dziś ten traktat, który zawarto w ten sposób, że może być automatycznie przedłużony, powinien być ratyfikowany, o co Wysoką Izbę proszę w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych, która jednomyślnie poruczyła mi przedstawić ten wniosek Wysokiemu Sejmowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-154">
          <u xml:id="u-154.0" who="#Marszałek">Nikt głosu więcej nie żąda. Przystępujemy do głosowania. Proszę Posłów, którzy są za ratyfikacją traktatu handlowego i nawigacyjnego między Polską a Łotwą, popisanego wraz z protokółem końcowym w Rydze dnia 12 lutego 1929 r., ażeby wstali. Większość. Ustawa przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-154.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Proszę Posłów, którzy są za przyjęciem ustawy w trzeciem czytaniu, ażeby wstali. Większość. Stwierdzam, że ustawa została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-154.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji układu z Niemcami o uregulowaniu stosunków prawnych Niemieckiego Zakładu Listów Zastawnych w Poznaniu podpisanego w Berlinie dnia 14 grudnia 1928 r. wraz z protokółem końcowym i protokółem obrad końcowych (druk nr 12 i odbitka nr 3).</u>
          <u xml:id="u-154.3" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca p. Jeszke.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-155">
          <u xml:id="u-155.0" who="#PJeszke">Wysoka Izbo! Ustawa przedłożona w projekcie, druk nr 12, jest właściwie tylko obleczeniem w formę międzynarodowej umowy, którą zawarły dwie instytucje, mianowicie: Komunalny Bank Kredytowy w Poznaniu i niemiecki Zakład Listów Zastawnych w Poznaniu. Była to instytucja kredytowa prawa publicznego, która udzielała kredytów hipotecznych na nieruchomości miejskie z funduszów, uzyskanych drogą emisji listów zastawnych. Instytucja ta w roku 1919 bezprawnie przeniosła swoją siedzibę z Poznania do Berlina i wytworzyła przez to niejasny stan prawny w stosunku tak do swoich wierzycieli jak i do swoich dłużników.</u>
          <u xml:id="u-155.1" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje Wicemarszałek Polakiewicz.)</u>
          <u xml:id="u-155.2" who="#PJeszke">Komunalny Bank Kredytowy w Poznaniu z instytucją tą zawarł w roku 1923 umowę, mocą której przejął jej aktywa. Umowa ta jednak, jako mająca charakter międzynarodowy, nie mogła ostać się w tej formie prywatnej, w jakiej swego czasu była zawarta, więc przystąpiono do pertraktacji międzynarodowych na tej właśnie płaszczyźnie owej umowy między temi dwiema instytucjami. I umowa dzisiaj przedłożona, jest tylko, jak wspomniałem, nadaniem formy międzynarodowej temu prywatnemu układowi między dwiema instytucjami. Komunalny Bank Kredytowy płaci pewną kwotę z majątku i kapitału tej instytucji listów zastawnych, ona zaś obowiązuje się pokryć swoje zobowiązania z tytułu wiemitowanych listów zastawnych.</u>
          <u xml:id="u-155.3" who="#PJeszke">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych, która jednomyślnie projekt ten przyjęła, mam zaszczyt prosić Wysoki Sejm o przyjęcie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-156">
          <u xml:id="u-156.0" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Do głosu nikt się nie zgłosił. Przystępujemy do głosowania. Wniosek Komisji o ratyfikację ustawy o uregulowaniu stosunków prawnych Niemieckiego Zakładu Listów Zastawnych w Poznaniu, podpisanego w Berlinie dnia 14 grudnia 1928 r. wraz z protokółem końcowym i protokółem obrad końcowych, poddaję pod głosowanie. Kto jest za tą ustawą. Większość. Ustawa została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-156.1" who="#komentarz">(Głos: Prosimy o trzecie czytanie.)</u>
          <u xml:id="u-156.2" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Poddaję pod głosowanie ustawę ratyfikacyjną w trzeciem czytaniu. Kto jest za przyjęciem jej w trzeciem czytaniu. Jednomyślność.</u>
          <u xml:id="u-156.3" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Przystępujemy do punktu 10 porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji polsko-niemieckiego układu w sprawie kas oszczędności, podpisanego wraz z protokółem końcowym i protokółem obrad końcowych w Berlinie dnia 14 grudnia 1928 r. (druk nr 11 i odbitka nr 3).</u>
          <u xml:id="u-156.4" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Głos ma sprawozdawca p. Jeszke.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-157">
          <u xml:id="u-157.0" who="#PJeszke">Wysoka Izbo! Projekt niniejszej ustawy o ratyfikacji polsko-niemieckiego układu w sprawie kas oszczędności łączy się ściśle z referowanym poprzednio przezemnie projektem, dotyczącym waloryzacji. Materiał tej ustawy, który już naszkicowałem, mówiąc o umowie waloryzacyjnej, przedstawia się jednak jako specjalny dział i doznał też specjalnego unormowania w specjalnej umowie międzynarodowej.</u>
          <u xml:id="u-157.1" who="#PJeszke">Chodzi o t. zw. kasy oszczędności, które istniały na terenie ziem zachodnich we wszystkich powiatach, które zostały przecięte granicą. Były to instytucje, w których lokowano szczególnie kapitały drobniejszych ludzi. Po przecięciu powiatów granicznych powstała sytuacja prawna niezwykła. Mianowicie, ponieważ statuty tych kas, nota bene o charakterze prawa publicznego, przewidywały, że istnieją one jako kasy obejmujące dany powiat, z chwilą kiedy powiat został przecięty, osobowość ich została słusznie zakwestionowana, a co do kas, których siedziba pozostała po stronie np. polskiej, powstała wątpliwość, czy kasa obecna, ze zmienioną nazwą polską, ma prawo sukcesji po poprzedniej kasie niemieckiej.</u>
          <u xml:id="u-157.2" who="#PJeszke">Otóż tak ustawodawstwo polskie jak i ustawodawstwo niemieckie unormowało waloryzację wkładek w kasach oszczędnościowych. Ustawodawstwo polskie wychodzi z założenia, że podstawą do wysokości waloryzacji wkładek jest wysokość pokryć, któremi te kasy wykazać się mogą. Ustawodawstwo niemieckie stosuje tak samo zasadę pokrycia, z tem jednakowoż, że wysokość przewalutowania określa zgóry na 2,5%. Ludność pasa pogranicznego w czasach dewaluacji w czasie tych niepokojów w tym pasie granicznym, nie znając przepisów prawnych, wydanych po tej lub tamtej stronie, częstokroć zaniedbywała podejmowania swoich wkładów i, jak wspomniałem, wobec istnienia wątpliwości co do osobowości prawnej i co do kwestii sukcesji nie było możności wytaczania procesów. Naprzykład wierzyciele polscy nie mogli wytaczać procesów kasom oszczędności, które znajdowały się po stronie niemieckiej.</u>
          <u xml:id="u-157.3" who="#PJeszke">Otóż układ ten reguluje kwestię waloryzacji wkładów, przyczem jako zasadę stosuje zasady umowy waloryzacyjnej. Dalej ustanawia siedzibę t. zw. kas następczych, to znaczy wyszczególnia te kasy, które obecnie są podmiotem praw danych przeciętej kasie. Dalej rozstrzyga kwestię, które związki komunalne — gdyż związki komunalne były poręczycielami za pretensje tych kas — które związki komunalne są poręczycielami w myśl statutu owych kas. Dalej ustanawia ustawa instytucje powiernicze, które mają ściągać pretensje, podobnie jak przy ziemstwach kredytowych, o ile pretensje leżą w kraju strony przeciwnej.</u>
          <u xml:id="u-157.4" who="#PJeszke">Otóż przepisy te są wyczerpujące i mogą nareszcie zaspokoić pretensje tych licznych wierzycieli, szczególnie Polaków, gdyż tych jest według obliczeń więcej, niż wierzycieli niemieckich. Będą oni mogli w ten sposób swoje wkłady po zwaloryzowaniu ściągnąć.</u>
          <u xml:id="u-157.5" who="#PJeszke">W imieniu Komisji Prawniczej, która jednomyślnie ten projekt przyjęła mam zaszczyt prosić o przyjęcie go.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-158">
          <u xml:id="u-158.0" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Do głosu nikt się nie zgłosił, przystępujemy do głosowania. Jest wniosek Komisji o przyjęcie projektu ustawy w sprawie ratyfikacji polsko-niemieckiego układu w sprawie kas oszczędności. Kto jest za przyjęciem tej ustawy, zechce wstać. Większość, ustawa została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-158.1" who="#komentarz">(Głos: Wnoszę o trzecie czytanie.)</u>
          <u xml:id="u-158.2" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Jest wniosek o trzecie czytanie, nie słyszę protestu, przystępujemy do głosowania projektu ustawy w trzeciem czytaniu. Kto jest za przyjęciem ustawy w trzeciem czytaniu, zechce wstać. Większość. Stwierdzam, że ustawa w sprawie ratyfikacji polsko-niemieckiego układu w trzeciem czytaniu została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-158.3" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Przystępujemy do punktu 11 porządku dziennego. Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji: 1) Konwencji handlowej między Rzecząpospolitą Polską a Francją, podpisanej w Paryżu dnia 24.1V. 1929 r. wraz z dołączonemu do niej listami towarów A, B, C, D, protokółem podpisania i załącznikiem do art. 15 konwencji, oraz 2) not, wymienionych 6 i 16.1.1930 r. pomiędzy Rządem Polskim a Francuskim w sprawie odroczenia stosowania postanowienia art. 22 powyższej konwencji (druk nr 20 i odbitka nr 4).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-159">
          <u xml:id="u-159.0" who="#PMarjanDąbrowski">Wysoki Sejmie! W dzisiejszym układzie rzeczy wszelkie węzły polityczne muszą uzupełniać się węzłami natury gospodarczej. Dlatego uzasadnianie, że konwencja gospodarcza między Rzecząpospolitą Polską a Rzpltą Francuską ma nie tylko gospodarcze znaczenie, ale też swój walor polityczny, byłoby wybijaniem otwartych drzwi. Niemniej jednak z uwagi na osobę kontrahenta jakim jest Francja, ta strona właśnie ma specyficznie ważki charakter. Pomijając to, że Francja jest naszym sprzymierzeńcem, z którym łączą nas wielokrotne węzły, że jest naszym pierwszym sojusznikiem w znaczeniu primus inter pares, podkreślić należy po pierwsze, że Francja jest dzisiaj największym terenem emigracyjnym Europy. A jak wiadomo ludność nasza pracowita, spokojna i mało wymagająca, której mamy duże nadwyżki, a której nie zawsze możemy dostarczyć pracy, chętnie emigruje do Francji i niemniej chętnie jest tam przyjmowana i ceniona, albowiem w życiu gospodarczem Francji stanowi ona ważny czynnik produktywny.</u>
          <u xml:id="u-159.1" who="#PMarjanDąbrowski">Powtóre Francja jest dziś także największym zbiornikiem kapitałów w Europie, a drugim po Stanach Zjednoczonych w świecie. To też pod tym względem otwierają się dla nas szerokie możliwości. Polska przedstawia bowiem teren pionierskich, rentownych inwestycji, przedstawia teren bezpiecznych i zyskownych lokat, któremi z natury rzeczy kapitał francuski będzie musiał się bliżej zainteresować. Już teraz prowadzi się od pewnego czasu rokowania francusko-polskie na polu finansowem i jest nadzieja, że po ratyfikacji traktatu handlowego z Francją ta współpraca finansowa zyska szersze podstawy.</u>
          <u xml:id="u-159.2" who="#PMarjanDąbrowski">Wreszcie Chciałbym zwrócić uwagę na jeden ważny moment. Ratyfikacja traktatu z Francją będzie miała wielkie znaczenie dla traktatu gospodarczego z Niemcami. Już dziś Niemcy zaniepokoiły się konkurencją, jaką wyrządzi im przemysł i handel francuski na rynku polskim — po ratyfikacji konwencji handlowej z Francją, Bo — oto w ostatnich dniach, w najpoważniejszem ekonomicznem piśmie niemieckiem ukazał się wiele mówiący artykuł pod tytułem: Czas już skończyć z wojną celną z Polską! — artykuł, który dzwoni na alarm i przestrzega, że stoimy przed ratyfikacją traktatu handlowego francusko-polskiego, a szczerby, jakie on zadać może interesom niemieckim na rynku polskim, mogą być nie do usunięcia, jeśli Niemcy nadal będą trwać w wojnie celnej z Polską.</u>
          <u xml:id="u-159.3" who="#PMarjanDąbrowski">Z tego powodu nie wahałbym się i nie waham się zaryzykować postawienia tezy, że gdyby traktat francusko-polski był ratyfikowany zaraz wówczas, kiedy obydwa rządy podpisały go, to znaczy po 24 kwietnia 1929 roku, a czemu, niestety, stanęły na przeszkodzie znane wypadki polityczne, to wojna celna między Polską a Niemcami nie doszłaby do tego zaostrzenia, jakiego jesteśmy obecnie świadkami, ani ta walka polityczna, która w następstwie niejako rozgorzała, jednostronnie coprawda i tak agresywnie ze strony Niemiec, nie doszłaby do tego stadjum napięcia, gdyż przy normalizacji stosunków gospodarczych tarcia te musiałyby były przybrać conajmniej zgoła inny charakter Ale i pod względem handlowym traktat ten przedstawia dla Polski wielkie korzyści. Dość wspomnieć, że obroty handlowe w r. 1928 doszły już do sumy 292 milionów, t. zn. prawie 300 milionów po obu stronach bilansu. Obroty te są właściwie daleko większe, jeśli się zważy, że z powodu niedokładności metody naszej statystyki one są w wielkiej mierze notowane na konto Niemiec, dlatego, że Niemcy rozporządzają wielkiemi przedsiębiorstwami ajencyjnemi i ekspedycyjnemi, które wywożą nasze towary do Francji, i statystyka notuje je często na konto eksportu polskiego do Niemiec zamiast do Francji. Jednakże te obroty towarowe po ratyfikowaniu obecnej konwencji powinne ulec dalszej znacznej intensyfikacji; dotyczy to zwłaszcza naszego eksportu spożywczego, a więc przedewszystkiem eksportu hodowlanego, eksportu drzewnego, który przekroczył 25% naszego wywozu do Francji i eksportu naftowego, oraz jego przetworów.</u>
          <u xml:id="u-159.4" who="#PMarjanDąbrowski">I pod tym właśnie kątem należy rozpatrywać przedłożoną przez Rząd niniejszą konwencję handlową z Francją.</u>
          <u xml:id="u-159.5" who="#PMarjanDąbrowski">Wysoki Sejmie! Niniejsza konwencja jest trzecią z rzędu, jaką z Francją zawieramy. Pierwszą zawarliśmy 9 lutego 1922 r., drugą 9 grudnia 1924 r., a trzecią, jak już wspomniałem, 24 kwietnia 1929 r.</u>
          <u xml:id="u-159.6" who="#PMarjanDąbrowski">Pierwszą konwencję zawierano w warunkach dla nas niepomyślnych pod względem politycznym i ekonomicznym, daliśmy wtedy Francji więcej, niż mogliśmy za to otrzymać. Mimo to, okres ten przedstawia się dodatnio, bo podczas gdy import francuski wzrósł z 62 milionów do 125 milionów, a więc o 100%, eksport polski do Francji wzrósł 4,5 krotnie, dokładnie z 20 milj. na 90 milj. Ale znaczne braki i niedokładności, zwłaszcza brak klauzuli największego uprzywilejowania, brak uwzględnienia niektórych gałęzi naszego przemysłu, zwłaszcza Górnego Śląska, i brak wreszcie uregulowania „bezpośredniości przywozu” sprawiły, iż obydwa rządy samorzutnie, bez wypowiedzenia konwencji, przystąpiły do rewizji. W drugiej konwencji, podpisanej w r. 1929 Polska uzyskała wiele pozycji w klauzuli największego uprzywilejowania, postulaty Górnego Śląska zostały uwzględnione, a wreszcie bezpośredniość przywozu towarów polskiego pochodzenia przez inne porty została rozszerzona poza Gdynię, Gdańsk, na Kłajpedę, Szczecin i Królewiec.</u>
          <u xml:id="u-159.7" who="#PMarjanDąbrowski">Jednakże i ta konwencja okazała się niedogodną. Z jednej strony Francja nie mogła oswoić się z polską waloryzacją ceł i z polskim systemem reglamentacyjnym, a z drugiej strony skutkiem tego, że rynek polski począł zbyt wchłaniać specjalnie towary luksusowe i pół luksusowe, wzrost salda biernego obrotów handlowych zaczął się wzmagać niepomiernie i maksymum napięcia widzimy w r. 1928, kiedy to saldo dochodzi do 206 milj. zł. na naszą niekorzyść.</u>
          <u xml:id="u-159.8" who="#PMarjanDąbrowski">Było to, powtarzam, z jednej strony, następstwem chłonności naszego rynku dla towarów luksusowych, a z drugiej strony było następstwem specjalnego francuskiego liberalizmu ekonomicznego w latach 1927/28, na który to okres przypada traktat handlowy między Francją a Niemcami i bardzo liberalne ze strony Francji traktowanie klauzuli największego uprzywilejowania względem państw innych, podczas gdy nasza dotychczasowa konwencja klauzulę największego uprzywilejowania stosowała w bardzo ciasnych granicach. To też oba rządy postarały się zrewidować i tę konwencję i przez protokuł dodatkowy z 8 lipca 1928 stało się to faktem. Ale i to okazało się niewystarczającem i dopiero niniejsza konwencja wprowadza rewizję zasadniczą, dając stosunkom francusko polskim możliwie szerokie ramy.</u>
          <u xml:id="u-159.9" who="#PMarjanDąbrowski">Przedłożona konwencja jest dla nas niewątpliwie korzystniejsza od poprzedniej i opiera się przedewszystkiem na równowadze wzajemnych świadczeń. Po drugie zaznaczyć należy, że ma ona czysto gospodarczy charakter, bez żadnych nacisków, czy ubocznych wpływów politycznych. Żałować tylko wypada, że konwencja ta nie została natychmiast wprowadzona w życie, z chwilą, gdy obie wysokie strony ją podpisany. Niestety, jak wspomniałem, znane wypadki polityczne stanęły na przeszkodzie, ale dobrze się stało, że Rząd w kilka miesięcy, t. p. w październiku 1929 roku postarał się o wprowadzenie w życie bodaj częściowo tej konwencji i to wywołało natychmiast znaczną poprawę wzajemnych stosunków handlowych. Najlepiej to powiedzą cyfry, albowiem podczas gdy po protokóle dodatkowym z 1928 roku, przed częściowem wprowadzeniem w życie obecnej konwencji, eksport francuski do Polski za ostatnie 10 miesięcy wykazuje sumę 179 milionów, a eksport polski 45 milionów, tak, że saldo bierne na naszą niekorzyść spada z 206 milj. na 134 milj., to w dziesięć miesięcy później, po częściowem wprowadzeniu tej konwencji w życie, eksport francuski spadł o 30%, eksport polski wzmaga się o przeszło 25%, a saldo bierne zmniejsza się prawie o połowę. Jeżeli zważymy, że tylko 10 miesięcy po częściowem wprowadzeniu w życie konwencji handlowej z Francją obejmują na naszem koncie przeważnie surowce i że to jest okres, kiedy surowce spadły do minimalnych cen wogóle na rynku europejskim, to stwierdzimy, że wzmożenie się naszego eksportu, jakkolwiek w złocie wynosi tylko 25%, zato jednak w tonażu wyniesie jeszcze o kilkadziesiąt procent więcej. Te liczby więc są miarą korzyści, jakie nam daje trzecia konwencja z Francją. I dlatego przedstawienie przez Rząd tej konwencji do podpisania jest niezaprzeczonym sukcesem naszego Rządu.</u>
          <u xml:id="u-159.10" who="#PMarjanDąbrowski">Charakteryzując pokrótce zasady tej konwencji, stwierdzić muszę, że opiera się ona na zasadzie wzajemnego największego uprzywilejowania. Polska uzyskuje pełną francuską taryfę minimalną, a Francja uprzywilejowanie bez zastrzeżeń. Ponadto została udzielona klauzula największego uprzywilejowania w zakresie osiedlania się, pobytu, prowadzenia handlu, uprawnień finansowych, sądowych dla obywateli itd. Liberalnie określone zostały warunki wykonywania handlu i działalności komiwojażerów, o czem świadczy wymienienie art. 15 w nagłówku ustawy oraz załączenie specjalnego wzoru karty legitymacyjnej dla komiwojażerów handlowych, francuskich i polskich, dalej warunki otwierania oddziałów przez spółki cywilne handlowe, asekuracyjne i t. d.</u>
          <u xml:id="u-159.11" who="#PMarjanDąbrowski">Uregulowano sprawę wzajemnej ochrony autorskiej na podstawie konwencji berneńskiej, sprawę dróg kolejowych na podstawie konwencji genewskiej, sprawę tranzytu międzynarodowego na podstawie konwencji barcelońskiej. Art. 22 mówi jeszcze o konwencji madryckiej, która dotyczy ochrony znaków rejestracyjnych fabrycznych i handlowych. Polska, niestety, nie przystąpiła jeszcze do konwencji madryckiej z roku 1891 i dlatego wymienione zostały noty pomiędzy obydwoma rządami, które stwierdzają, że dopóki Polska do niej nie przystąpi, to art. 22 konwencji jest narazie wieliminowany, ale z chwilą, gdy przystąpimy do konwencji madryckiej, automatycznie odnośny artykuł wchodzi w życie. Ważne są sprawy podwójnego opodatkowania spółek, zwłaszcza polsko-francuskich i francusko-polskich; według art. 27 konwencji opodatkowanie dotyczyć będzie tylko inwestowanych kapitałów, oraz tych obrotów handlowych i tych zysków, jakie są na danym terenie — danej spółki — w danem państwie czynione.</u>
          <u xml:id="u-159.12" who="#PMarjanDąbrowski">Polska w tej konwencji, po wielkiej i ciężkiej walce, wywalczyła prawo utrzymania reglamentacji pewnych towarów, tych mianowicie, które mają charakter generalny i dotyczą wszystkich państw.</u>
          <u xml:id="u-159.13" who="#PMarjanDąbrowski">Z nowych postanowień należy zaznaczyć, że prawo bezpośredniości przywozu dla towarów polskiego pochodzenia zostało rozszerzone na dalsze dwa porty: Libawę i Rygę, tak, że obecnie wchodzi 7 portów w grę, co rozszerza zasięg eksportu polskiego i jego prawo do zniżek taryfowych we Francji.</u>
          <u xml:id="u-159.14" who="#PMarjanDąbrowski">Wreszcie po raz pierwszy został ustalony prawnie status, jeżeli chodzi o klauzulę największego uprzywilejowania, między Polską a koloniami, protektoratami i krajami mandatowemi Francji. Nie mniej wyczerpująco zostały omówione sprawy żeglugowe. Pod tym względem nie przyznaliśmy Francji klauzuli parytetowej, t. zn. takiej, jaką mają wszystkie państwa, a nawet Niemcy we Francji, a to ze względu na rozwój naszej młodej jeszcze marynarki handlowej.</u>
          <u xml:id="u-159.15" who="#PMarjanDąbrowski">Z nowości traktatu należy zaznaczyć nowe przepisy w przedmiocie zwalczania nieuczciwej konkurencji, ochrony nie tylko znaków i marek, ale także i nazw, napisów i oznaczenia gatunków. Wreszcie na uwagę zasługują przepisy normalizacyjne, które mają rozszerzać współpracę obu przemysłów drogą dostosowania wymiarów i gatunków do wzajemnych potrzeb i warunków produkcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-159.16" who="#PMarjanDąbrowski">Jak widzimy, znaczenie przedłożonej konwencji jest bardzo wielkie i per saldo korzystne dla Polski. Na ratyfikację traktatu czeka całe rolnictwo i przemysł spożywczy, przemysł mięsny i bekoniarstwo, przemysł wreszcie drzewny, a w końcu przemysł naftowy. Konwencja handlowa winna być zatem i z pewnością będzie punktem zwrotnym we wzajemnych stosunkach handlowych, a chcemy wierzyć — także i finansowych pomiędzy Polską i Francją.</u>
          <u xml:id="u-159.17" who="#PMarjanDąbrowski">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych proszę o przyjęcie przedłożonej ustawy w brzmieniu rządowem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-160">
          <u xml:id="u-160.0" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Jest wniosek Komisji Spraw Zagranicznych o przyjęcie projektu ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji handlowej między Rzeczpospolitą Polską a Francją, podpisanej w Paryżu dnia 24 kwietnia 1929 r., oraz not, wymienionych dnia 6 i 16 stycznia 1930 r. Proszę Posłów, którzy są za wnioskiem Komisji Spraw Zagranicznych, żeby wstali. Stoi większość, wniosek został przyjęty. Czy jest wniosek o trzecie czytanie?</u>
          <u xml:id="u-160.1" who="#komentarz">(P. Dąbrowski: Proszę.)</u>
          <u xml:id="u-160.2" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Przystępujemy do głosowania w trzeciem czytaniu. Proszę Posłów, którzy są za przyjęciem ustawy w trzeciem czytaniu, żeby wstali. Stoi większość. Stwierdzam, że ustawa została przyjęta w trzeciem czytaniu.</u>
          <u xml:id="u-160.3" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Przystępujemy do punktu 12 porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji:</u>
          <u xml:id="u-160.4" who="#WicemarszałekPolakiewicz">1) konwencji weterynaryjnej między Polską a Francją, podpisanej w Paryżu dnia 24 kwietnia 1929 r. wraz z aneksami I, II, III i wzorem świadectwa w wypadku przerwania transportu zwierząt,</u>
          <u xml:id="u-160.5" who="#WicemarszałekPolakiewicz">2) noty Rządu Francuskiego z dn. 16 stycznia 1930 r. z dołączonym do niej wzorem zaświadczenia sanitarnego dla wywożonych zwierząt, zastępującym powyższy aneks I,</u>
          <u xml:id="u-160.6" who="#WicemarszałekPolakiewicz">3) noty Rządu Polskiego z dnia 28 stycznia 1930 r., dotyczącej tegoż zaświadczenia (druk nr 47 i odbitka nr 4.) Głos ma sprawozdawca p. Marian Dąbrowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-161">
          <u xml:id="u-161.0" who="#PMDąbrowski">Wysoki Sejmie! Uzupełnieniem konwencji handlowej jest konwencja weterynaryjna, która stanowi niejako aneks do ogólnej konwencji handlowej pomiędzy Francją a Polską. Po konwencji weterynaryjnej z Czechosłowacją, Belgią, Rumunią i Włochami jest to piąta z rzędu konwencja weterynaryjna. Jej zadaniem jest usunięcie dowolności w ocenie stanu zdrowotnego zwierząt i produktów zwierzęcych, które w naszym bilansie handlowym odgrywają tak ważną rolę. Konwencja ta wprowadza ścisłą reglamentację przywozu i przewozu tych produktów, co ułatwia dostęp ich na rynek francuski. Posiada to olbrzymie znaczenie zarówno bezpośrednie i praktyczne, jak i pośrednie i moralne. Ułatwia nam bowiem starania o dalsze rozszerzenie systemu konwencji weterynaryjnych z innemi państwami, a przedewszystkiem zadaje kłam rozsiewanym przez Niemcy głosom o złym stanie zdrowotnym naszej hodowli zwierzęcej. Należy zaznaczyć, iż konwencja weterynaryjna z Francją będzie miała znaczenie jeszcze większe, kiedy nastąpi podpisanie traktatu handlowego z Niemcami, który przyznaje nam prawo tranzytu zwierząt i produktów zwierzęcych.</u>
          <u xml:id="u-161.1" who="#PMDąbrowski">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych proszę o przyjęcie ustawy w brzmieniu rządowem, t. j. o ratyfikację niniejszej ustawy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-162">
          <u xml:id="u-162.0" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Wniosek Komisji Spraw Zagranicznych o przyjęcie konwencji weterynaryjnej między Polską a Francją, podpisanej w Paryżu dnia 24 kwietnia 1929 r. wraz z aneksami I, II, III i wzorem świadectwa w wypadku przerwania transportu zwierząt,</u>
          <u xml:id="u-162.1" who="#WicemarszałekPolakiewicz">2) noty rządu Francuskiego z dnia 16 stycznia 1930 r. z dołączonym do niej wzorem zaświadczenia sanitarnego dla wywożonych zwierząt, zastępujący powyższy aneks I,</u>
          <u xml:id="u-162.2" who="#WicemarszałekPolakiewicz">3) noty Rządu Polskiego z dnia 28 stycznia 1930 r., dotyczącej tegoż zaświadczenia — poddaję pod głosowanie. Proszę Panów Posłów, którzy są za przyjęciem tej ustawy, ażeby wstali. Stoi większość. Ustawa została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-162.3" who="#komentarz">(Głos: Prosimy o trzecie czytanie.)</u>
          <u xml:id="u-162.4" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Jest wniosek na trzecie czytanie. Przystępujemy do głosowania ustawy w trzeciem czytaniu. Kto jest za przyjęciem ustawy w trzeciem czytaniu, proszę wstać. Stoi większość. Stwierdzam, że ustawa ratyfikacyjna w trzeciem czytaniu została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-162.5" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Przystępujemy do punktu 13 porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji umowy handlowej i nawigacyjnej pomiędzy Polską a Portugalią, zawartej w drodze wymiany not w Lizbonie dnia 28 grudnia 1929 r. (druk nr 41 i odbitka nr 4). Sprawozdawca p. Walewski ma głos.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-163">
          <u xml:id="u-163.0" who="#PWalewski">Wysoki Sejmie! Umowa handlowa i nawigacyjna między Polską a Portugalią, jak również następna umowa, którą z kolei będę miał zaszczyt referować, umowa handlowa i nawigacyjna z Hiszpanią, a więc te umowy z państwami półwyspu Iberyjskiego zamykają niejako sieć umów handlowych, które Rząd Polski zawarł z państwami całej Europy. Jeżeli się nie mylę, to Polska posiada dzisiaj umowy i traktaty handlowe ze wszystkiemi państwami europejskiemi z wyjątkiem Albanii.</u>
          <u xml:id="u-163.1" who="#PWalewski">Umowa, o której mowa, została zawarta na podstawie wymiany not między rządem naszym a rządem portugalskim w Lizbonie dn. 28 grudnia 1929 r. Należy tutaj podkreślić, że pertraktacje w sprawie tej umowy były długie i trudne choćby z tego powodu, że rząd nasz nie miał w Lizbonie swego przedstawiciela dyplomatycznego. Mimo tego dzięki usilnym staraniom naszej kolonii polskiej osiadłej i zamieszkałej w Portugalii, żeby doprowadzić do racjonalnych stosunków handlowych między nami a Portugalią, umowa ta mogła być szybciej i korzystniej dla naszych interesów zawarta.</u>
          <u xml:id="u-163.2" who="#PWalewski">Jeżeli idzie o obroty polsko-portugalskie, to saldo ich dotychczas jest niestety ujemne, a to z tego powodu, że w dziedzinie gospodarczej, w dziedzinie handlowej, między nami a Portugalią istniał dotychczas stan beztraktatowy. Istnieją poważne powody, które pozwalają nam przypuszczać, że po ratyfikacji umowy handlowej i nawigacyjnej między nami a Portugalią saldo z ujemnego zmieni się na saldo dodatnie. Dalej umowa poza klauzulą największego uprzywilejowania dla naszych towarów zawiera również klauzulę największego uprzywilejowania w dziedzinie osiedleńczej i nawigacyjnej. Obywatele narodowości polskiej, tak w Portugalii jak i na wyspach przyległych i koloniach, będą teraz traktowani na podstawie klauzuli największego uprzywilejowania. Ta klauzula dotyczy także okrętów naszych zarówno w celach nawigacyjnych, jak i portowych, co z uwagi na położenie Portugalii, na krzyżowanie się dróg morskich tamże, ma niewątpliwie duże znaczenie.</u>
          <u xml:id="u-163.3" who="#PWalewski">W Imieniu Komisji Spraw Zagranicznych mam zaszczyt prosić o przyjęcie projektu ustawy ratyfikacyjnej w formie, przedstawionej przez Rząd.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-164">
          <u xml:id="u-164.0" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Do głosu nikt się nie zgłosił. Przystępujemy do głosowania. Jest wniosek Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji umowy handlowej i nawigacyjnej pomiędzy Polską a Portugalią. Proszę Posłów, którzy są za tym wnioskiem, aby wstali. Stoi większość. Wniosek został przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-164.1" who="#komentarz">(P. Walewski: Proszę o trzecie czytanie.)</u>
          <u xml:id="u-164.2" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Proszę Posłów, którzy są za przyjęciem ustawy i w trzeciem czytaniu aby wstali. Stoi większość. Stwierdzam, że ustawa i w trzeciem czytaniu została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-164.3" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Przystępujemy do 14 punktu porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji handlowej i nawigacyjnej między Polską a Hiszpanią, podpisanej w Madrycie dnia 7 maja 1930 r. (druk nr 38 i odbitka nr 4.) Głos ma p. Walewski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-165">
          <u xml:id="u-165.0" who="#PWalewski">Wysoki Sejmie! W przeciwieństwie do umowy handlowej nawigacyjnej polsko-portugalskiej, projekt umowy, który mam zaszczyt obecnie referować, jest dla nas tem znamienniejszy, że saldo obrotu naszego towarowego między Polską i Hiszpanią jest od roku 1927 dodatnie. Pertraktacje między nami a rządem hiszpańskim w sprawie zawarcia tej umowy trwały blisko 5 lat, były one niezwykle żmudne. Trudności te w dużym stopniu należy tłomaczyć tem, że rząd hiszpański domagał się od nas specjalnych zniżek, specjalnej taryfy dla pomarańcz i win, produkowanych w Hiszpanii. Polska, niestety, na żądania te zgodzić się nie mogła, gdyż stały te żądania w sprzeczności ze zobowiązaniami, jakie Państwo nasze ma wobec innych państw, z któremi mamy traktaty handlowe, a które również produkują te towary. Ale po długich, kilkuletnich, pertraktacjach, rząd hiszpański zrezygnował z tych specjalnych uprawnień celnych dla swoich towarów i Hiszpania poprzestała na klauzuli największego uprzywilejowania.</u>
          <u xml:id="u-165.1" who="#PWalewski">Jeżeli idzie o sumy obrotów polsko-hiszpańskich, to ich wysokość dotychczas jest coprawda niewielka, ale należy to wytłomaczyć stanem beztraktatowym, jaki dotychczas istniał.</u>
          <u xml:id="u-165.2" who="#PWalewski">Po ratyfikacji traktatu towary nasze uzyskają 50% zniżkę celną, czyli uzyskają t. zw. drugą kolumnę stawek hiszpańskich, w tym wypadku dla nas bardzo korzystną. Głównym artykułem naszego eksportu do Hiszpanii są półwyroby i wyroby drzewne, pewien gatunek wyrobów emaliowanych, nasiona buraczane, pewien gatunek nawozów sztucznych, rury, maszyny, zwłaszcza maszyny młynarskie, oraz niektóre produkty przemysłu chemicznego. Nie od rzeczy będzie podkreślić tutaj, że saldo naszego obrotu między Polską a Hiszpanią w roku 1929, a więc w ostatnim roku sprawozdawczym, jakie mamy przed sobą, jest dodatnie i wyraża się w sumie 2.702.000 zł.</u>
          <u xml:id="u-165.3" who="#PWalewski">Pozatem ta umowa podobnie, jak umowa polsko-portugalska, zawiera klauzulę największego uprzywilejowania dla osiedlania się i pobytu Polaków w Hiszpanii i w koloniach hiszpańskich, oraz klauzulę największego uprzywilejowania zarówno pod względem nawigacyjnym jak i portowym.</u>
          <u xml:id="u-165.4" who="#PWalewski">W imieniu Komisji proszę o przyjęcie projektu tej ustawy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-166">
          <u xml:id="u-166.0" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Przystępujemy do głosowania. Jest wniosek Komisji Spraw Zagranicznych, żeby przyjąć projekt ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji handlowej i nawigacyjnej między Polską a Hiszpanią. Kto jest za przyjęciem tej ustawy, zechce wstać. Stoi większość, projekt ustawy w drugiem czytaniu przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-166.1" who="#komentarz">(P. Walewski: Proszę o trzecie czytanie.)</u>
          <u xml:id="u-166.2" who="#WicemarszałekPolakiewicz">P. referent proponuje trzecie czytanie. Przystępujemy do trzeciego czytania. Proszę Posłów, którzy są za przyjęciem projektu tej ustawy w trzeciem czytaniu, żeby wstali. Stoi większość. Stwierdzam, że ustawa i w trzeciem czytaniu została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-166.3" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Przystępujemy do 15 punktu porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Rumunii o ułatwieniach w małym ruchu granicznym polsko-rumuńskim, podpisanej w Warszawie dnia 7 grudnia 1929 r. wraz z protokółem dodatkowym, załącznikami A i B, wzorami nr 1 i nr 2 i protokółem podpisania (druk nr 39 i odbitka nr 5).</u>
          <u xml:id="u-166.4" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Głos ma sprawozdawca p. Rubel.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-167">
          <u xml:id="u-167.0" who="#PRubel">Wysoka Izbo! W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych, która uchwałę tę powzięła jednomyślnie, mam zaszczyt przedstawić projekt ustawy ratyfikacji konwencji między Polską a Rumunią o ułatwieniach w małym ruchu granicznym polsko-rumuńskim.</u>
          <u xml:id="u-167.1" who="#PRubel">Nad tą konwencją obradujemy w chwili bardzo ważnej, w chwili, w której podpisano na nowych lat 5 umowę sojuszu między nami a Rumunią.</u>
          <u xml:id="u-167.2" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-167.3" who="#PRubel">Umowa ta sojuszu pomiędzy dwoma państwami sprzymierzonemi pomiędzy dwoma narodami sąsiadującemi jest filarem pokoju i bezpieczeństwa w Europie środkowo-wschodniej. Niedługo zostanie i ona przedłożona Wysokiej Izbie do ratyfikacji.</u>
          <u xml:id="u-167.4" who="#PRubel">Umowa, o której dzisiaj mówimy, posiada wielkie znaczenie dla ludności. Jeszcze niedawno, bo w jesieni tego roku przy przekraczaniu granicy przez ludność zdarzały się pewne zajścia, które kończyły się przykro dla jednej czy drugiej strony, ze względu na brak uregulowania małego ruchu granicznego. Zachodzi pytanie, dlaczego, chociaż mamy podobne umowy z Czechosłowacją i Niemcami umowa taka ze sprzymierzoną Rumunią tak późno została zawarta. wina nie leży tu ani po jednej, ani po drugiej stronie. Przyczyną było to, że umowa dotyczy uregulowania małego ruchu granicznego, a więc granica musi być dokładnie oznaczona w pasie parokilometrowym, a nawet w pasie kilkusetmetrowym, tymczasem prace delimitacyjne w terenie trwały długo i dopiero niedawno zostały zakończone.</u>
          <u xml:id="u-167.5" who="#PRubel">Umowa ta pozwala ludności na przekraczanie bez paszportów pasa granicznego w zasadzie o 10 kilometrów od granicy. Obydwie strony układające się mogą jednak ten pas rozszerzyć, z czego skorzystano już raz w protokóle dodatkowym. Mianowicie po stronie Polski na odcinku granicy między szczytem Stoh i ujściem rzeki Czeremoszu Czarnego, a po stronie rumuńskiej na obszarze podprefektury Plasa Visau rozszerzono tę granicę o 15 kilometrów.</u>
          <u xml:id="u-167.6" who="#PRubel">Kto może otrzymać taką przepustkę? Przepustki są dwojakiego rodzaju, jednorazowe lub trwałe. Takie przepustki mogą otrzymać właściciele gospodarstw rolnych, których gospodarstwo jest położone w pasie pogranicznym drugiego kraju, rzemieślnicy, duchowni, lekarze, lekarze weterynaryjni, ich pomocnicy, wreszcie funkcjonariusze urzędowi.</u>
          <u xml:id="u-167.7" who="#PRubel">Zwracam szczególnie uwagę na ustęp czwarty, gdzie mowa o duchownych, lekarzach i lekarzach weterynaryjnych, jest to bowiem, zwłaszcza w niektórych miejscowościach pogranicznych, bardzo ważne. Ludność tego rumuńskiego pogranicza ma blisko do naszych miasteczek i nasi lekarze bywają tam nieraz wzywani. Tak samo, jeśli idzie o sprawę cerkwi i kościołów, uczęszczała ludność rumuńska ze strony rumuńskiej na stronę polską. Wreszcie jest rzeczą gospodarczo ważną, że wolno przewozić bez cła wszystkie te rzeczy, które są np. dla rzemieślników narzędziami pracy, niektóre maszyny rolnicze, wreszcie, naturalnie, wolno także przewozić bydło. Sprawa pastwisk jest bardzo ważna, albowiem ludność z jednej strony ma często pastwiska po drugiej stronie. W tym wypadku jest to raczej korzyścią ludności zamieszkałej po stronie rumuńskiej.</u>
          <u xml:id="u-167.8" who="#PRubel">Zwracam uwagę, że straż ogniowa w każdej porze dnia i nocy może przechodzić granicę bez żadnych przepustek.</u>
          <u xml:id="u-167.9" who="#PRubel">Natomiast brak w tej ustawie jednej dość ważnej rzeczy. Mianowicie poza ułatwieniami, przewidzianemi w niniejszej konwencji, ułatwienia będą mogły być udzielane, powiada art. 24: „w wypadkach szczególnych (wycieczki sportowe, pielgrzymki i t. d.) w drodze bezpośredniego porozumienia pomiędzy władzami drugiej instancji administracji ogólnej i władzami celnemi ze strony polskiej oraz prefektem działającym w porozumieniu z naczelnikiem urzędu celnego po stronie rumuńskiej”.</u>
          <u xml:id="u-167.10" who="#PRubel">A więc to są tylko wypadki wyjątkowe, połączone z wielkiemi utrudnieniami, nie jest to bynajmniej umowa turystyczna. W myśl konwencji, którą mamy dziś ratyfikować, tylko ludność, zamieszkała na terenie pogranicznym, może tę granicę przekraczać. Ze względów gospodarczych i ze względu na zacieśnienie stosunków między ludnością jednego i drugiego obszaru byłoby rzeczą niezwykle pożądaną, ażeby zawrzeć z Rumunią umowę turystyczną, taką, jaką mamy z Czechosłowacją, umowę, któraby członkom towarzystw, jak np. członkom towarzystwa Karpackiego, pozwalała przekraczać granicę w pasie granicznym na podstawie takich samych przepustek, jakie mamy na granicy Czechosłowacji.</u>
          <u xml:id="u-167.11" who="#PRubel">Komisja Spraw Zagranicznych wyraziła życzenie, ażeby zaapelować w tym kierunku do Ministerstwa Spraw Zagranicznych.</u>
          <u xml:id="u-167.12" who="#PRubel">Zwracam uwagę na to, że jest jeszcze protokół dodatkowy weterynaryjny, w którym osiągnięto maksymum korzyści. Ta umowa weterynaryjna, według opinii znawców, jest wzorowa.</u>
          <u xml:id="u-167.13" who="#PRubel">W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych proszę Wysoką Izbę o ratyfikację tej umowy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-168">
          <u xml:id="u-168.0" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Do głosu nikt się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Wniosek o przyjęcie projektu ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji między Rzecząpospolitą Polską a Królestwem Rumunii o ułatwieniach w małym ruchu granicznym polsko-rumuńskim, podpisanej w Warszawie dnia 7 grudnia 1929 r. wraz z protokółem dodatkowym, załącznikami A i B, wzorami nr 1 i nr 2 i protokółem podpisania, poddaję pod głosowanie. Proszę Posłów, którzy są za przyjęciem tej ustawy, aby wstali. Stoi większość. Ustawa została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-168.1" who="#komentarz">(Głos: Prosimy o trzecie czytanie.)</u>
          <u xml:id="u-168.2" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Jest wniosek o trzecie czytanie. Kto jest za przyjęciem tej ustawy w trzeciem czytaniu, zechce wstać. Większość — stwierdzam, że ustawa i w trzeciem czytaniu została uchwalona.</u>
          <u xml:id="u-168.3" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Przystępujemy do punktu 16 porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji protokółu dodatkowego, podpisanego w Tallinie dnia 5 lipca 1929 r. do traktatu handlowego i nawigacyjnego między Polską a Estonią, podpisanego w Tallinie dnia 19 lutego 1927 r. (druk nr 8 i odbitka nr 3).</u>
          <u xml:id="u-168.4" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Jako sprawozdawca głos ma p. Hołówko.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-169">
          <u xml:id="u-169.0" who="#PHołówko">Wysoki Sejmie! Ten protokół dodatkowy ma dużą łączność z traktatem handlowym polsko-łotewskim, który miałem zaszczyt przed chwilą referować. Między nami a Estonią został zawarty traktat handlowy o dwa lata wcześniej niż z Łotwą i w tym traktacie w tych kwestiach, które utrudniały rokowania z Łotwą, mianowicie co do klauzul rosyjskiej i litewskiej uzyskaliśmy większe możliwości i ustępstwa, niż w traktacie z Łotwą. Wobec tego, że ma być zawarty także traktat między Estonią a Łotwą, nie było najmniejszej racji, ażeby te rzeczy istniały w traktacie polsko-estońskim, tembardziej, że sporne kwestie, które były w traktacie handlowym — zawieranym między nami a Łotwą i w traktacie estońsko-polskim, utrudniały wewnętrzną konsolidację gospodarczą Łotwy i Estonii. Jak Wysokiemu Sejmowi wiadomo, Łotwa i Estonią dążą do unii celnej, do unifikacji życia gospodarczego i dlatego wszelkie różnice między temi dwoma państwami w stosunkach z państwem trzeciem utrudniają im tę unię. Ponieważ zaś Polska ze względu na całą swoją wytyczna linię polityczną jest za tem zbliżeniem państw bałtyckich do siebie i zawsze bardzo chętnie patrzy na te plany i prace dla unii celnej między Łotwą a Estonią, więc nie leży w naszym interesie, ażeby przez nasze traktaty tę unię utrudniać.</u>
          <u xml:id="u-169.1" who="#PHołówko">Otóż ten protokół, o którym teraz mowa, miał na celu wyrównanie różnic, które były w naszym traktacie w stosunku do traktatu między Łotwą a Estonią. W tym protokóle zrzekamy się naszych specjalnych zastrzeżeń, co do klauzuli rosyjskiej i co do t. zw. klauzuli litewskiej, gdyż nasze stosunki handlowe z Litwą nie zostały nawiązane i ta klauzula praktycznego znaczenia dla nas nie miała.</u>
          <u xml:id="u-169.2" who="#PHołówko">Następnie wypłynęła kwestia zmiany redakcji artykułu o komiwojażerach, gdyż redakcja poprzednia nie była dobra ani dla nas, ani dla Estonii. Nowa redakcja tego artykułu, zaproponowana przez Estonię, odpowiada nam całkowicie. To są najważniejsze zmiany.</u>
          <u xml:id="u-169.3" who="#PHołówko">Sam traktat handlowy dobrze działa, nasz eksport do Estonii wzmaga się, import z Estonii do nas mniej więcej równoważy się i dlatego również i traktat estońsko-polski jest dla Polski korzystny, a te zmiany, które protokół proponuje, nie są istotne i w niczem interesów Polski nie uszczuplają.</u>
          <u xml:id="u-169.4" who="#PHołówko">Komisja jednomyślnie uchwaliła prosić Wysoki Sejm o ratyfikację tego protokółu i o to też w jej imieniu proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-170">
          <u xml:id="u-170.0" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Do głosu nikt się więcej nie zapisał przystępujemy do głosowania. Jest wniosek Komisji Spraw Zagranicznych o przyjęcie projektu ustawy w sprawie ratyfikacji protokółu dodatkowego, podpisanego w Tallinie dnia 5 lipca 1929 roku. Proszę Posłów, którzy są za przyjęciem ustawy, ażeby zechcieli wstać. Większość. Ustawa została w drugiem czytaniu przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-170.1" who="#komentarz">(P. Hołówko: Proszę o trzecie czytanie.)</u>
          <u xml:id="u-170.2" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Jest wniosek o trzecie czytanie. Panowie Posłowie, którzy są za przyjęciem ustawy w trzeciem czytaniu, zechcą wstać. Większość. Stwierdzam, że ustawa i w trzeciem czytaniu przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-170.3" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Przystępujemy do punktu 17 porządku obrad: sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji układu między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Francuską o uregulowaniu długu wojennego Polski wobec Francji, podpisanego w Paryżu dnia 24 stycznia 1930 r. (druk nr 40 i odbitka nr 5).</u>
          <u xml:id="u-170.4" who="#WicemarszałekPolakiewicz">Sprawozdawca p. Krzyżanowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-171">
          <u xml:id="u-171.0" who="#PKrzyżanowski">Wysoki Sejmie! Przystąpiliśmy dzisiaj do ratyfikacji szeregu traktatów międzynarodowych. Z natury rzeczy wynika, iż w tym dużym szeregu traktatów wiele pozycyj przypada na uregulowanie naszych stosunków ze sprzymierzoną Francją.</u>
          <u xml:id="u-171.1" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
          <u xml:id="u-171.2" who="#PKrzyżanowski">Przed chwilą uchwaliliśmy ratyfikowanie traktatu handlowego, traktatu weterynaryjnego, mamy jeszcze dziś ratyfikować traktat treści socjalnej, którym objęta jest sprawa ubezpieczenia naszych robotników, pracujących we Francji, mnie zaś przypadło w udziale, w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych, przedstawić Panom do ratyfikowania traktat, mający charakter finansowy. Traktat ten został zawarty i podpisany przez naszych pełnomocników dnia 24 stycznia 1930 r. w Paryżu. Podpisanie to przypadło na 4 dni po podpisaniu w Hadze całego kompleksu traktatów haskich, które mają później stanąć na porządku dziennym obrad Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-171.3" who="#PKrzyżanowski">Traktat, który obecnie przedstawiam do ratyfikacji, merytorycznie jest związany z przewodnią ideą zawarcia i ratyfikacji układów haskich. Chodziło o to, aby doprowadzić do likwidacji wszelkiego rodzaju zobowiązań treści finansowej, treści także prywatno-prawnej, wynikających z wojny. Z początkiem roku 1930 państwa, które prowadziły wojnę, przystąpiły do ostatecznych rozrachunków z tytułu pretensji, wynikających z wojny i te ostateczne rozrachunki objęte są z jednej strony układami haskiemi, podpisanemi 29 stycznia 1930 r. Z drugiej strony z temi ostatecznemi rachunkami ściśle związany jest także nasz rozrachunek z Francją, którego ustalenie przypadło na kilka dni po podpisaniu traktatu haskiego.</u>
          <u xml:id="u-171.4" who="#PKrzyżanowski">Ten rozrachunek z Francją obejmuje właściwie dwie odrębne kwestie. Najpierw chodzi tutaj o dług t. zw. ściśle wojenny i o dług drugi, który ma charakter po części handlowy. Rozróżnienie to dlatego jest ważne, że warunki spłacenia procentów i amortyzacji obu tych długów są różne. O ile chodzi o długi ściśle wojenne, uzyskaliśmy w rokowaniach z Francją warunki korzystniejsze, niż w drugim wypadku. W tym drugim wypadku chodzi o długi raczej handlowe i tutaj miara ustępstw, które zdołaliśmy uzyskać, jest mniejsza.</u>
          <u xml:id="u-171.5" who="#PKrzyżanowski">Kilka słów o tym pierwszym długu, który ma charakter ściśle wojenny. Ten pierwszy dług, zwany w umowie długiem A), dotyczy przedewszystkiem, choć nie wyłącznie, kosztów utrzymania t. zw. armii Hallera. Istnieją zobowiązania Polski do poniesienia tych kosztów i nadeszła chwila, w której po dłuższych targach kwota ta została ustalona, a obecnie stawiam wniosek o zatwierdzenie tej umowy. Kwota ta została ustalona, o ile chodzi o tę część A), na kwotę niespełna 1.300.000.000 franków. Jak wspomniałem kwota ta obejmuje przedewszystkiem koszt utrzymania armii Hallera, obejmuje także małą kwotę wydatków na utrzymanie Komitetu Narodowego w Paryżu.</u>
          <u xml:id="u-171.6" who="#PKrzyżanowski">Natomiast druga część tego długu, część B), o której mówiłem, że ma charakter raczej handlowy, ta obejmuje rozrachunki za materiały wojenne, kupione we Francji już po ukończeniu wojny. Dług ten, dług B) powstał później. Dług A) jest chronologicznie wcześniejszy.</u>
          <u xml:id="u-171.7" who="#PKrzyżanowski">Jeżeli chodzi o lata powstania długów, to cyfry te rozpadają się jak następuje: Z roku 1919 datuje się dług obliczony na 240.000.000 franków, z roku 1920 dług obliczony na 136.000.000 franków, z roku 1921 dług obliczony na 22.000.000 franków, z roku 1922 dług obliczony na 260.000.000, to jest właśnie ten dług B). Na rok 1923 przypada już tylko 7.000.000, na rok 1924 przypada 2.000.000, a na rok 1925–1.200.000. Razem ten dług B) obejmuje kwotę 603.868.350 fr., a więc kwotę znacznie mniejszą od długu A), obliczonego na 1.300 milionów. Atoli, jeżeli chodzi o wysokość procentów i rat amortyzacyjnych, to ten dług B) ciąży na naszym budżecie w znacznie wyższym stopniu niż dług A), bo dług B), jako dług poczęści handlowy, z tego właśnie tytułu został uregulowany na warunkach dla nas mniej korzystnych.</u>
          <u xml:id="u-171.8" who="#PKrzyżanowski">Oprocentowanie i amortyzacja tego długu zostały obliczone w ten sposób, wzorem przyjętym w innych podobnego rodzaju układach, że początkowo raty, procentowe i amortyzacyjne są stosunkowo małe, ale później rosną szybko. Rozróżnia się tu więc terminy 5-letnie. W pierwszem pięcioleciu Skarb nasz będzie płacił z tego tytułu stosunkowo niewiele, ale potem raty wzrastają. Narazie już 15 kwietnia 1931 r. przypada do zapłacenia pierwsza rata — mamy płacić razem około 6 milionów złotych rocznie, z tego 5 milionów przypada na dług B) a 3 miliony franków, czyli 1 milj. zł przypada na dług A), a więc razem 6 milionów złotych z pewną nadwyżką. To jest w tej chwili ta należytość, która z tytułu długów A) i B) przypada do zapłacenia w najbliższym roku budżetowym.</u>
          <u xml:id="u-171.9" who="#PKrzyżanowski">O ile zdołałem się zorientować w tych rokowaniach, muszę stwierdzić, że nasi reprezentanci uzyskali warunki jak najkorzystniejsze. Rozpiętość żądań była początkowo bardzo znaczna. Pełniłem obowiązki prezesa Komisji Kontroli Długów Państwowych, reprezentanci Ministerstwa Skarbu informowali nas stale o stanie rokowań, i stąd wiem, że początkowo żądania Rządu francuskiego obracały się koło kwoty 100 milj. dolarów, jeżeli te raty przeliczymy na pewne wartości kapitałowe, Rząd Polski zaś ofiarowywał koło 10 milj., dolarów. Skończyło się na kwocie, obliczonej na 23 milj. dolarów. O ile więc chodzi o samą wysokość tych kwot, o samą wysokość procentów i annuitetów, wydaje się, że pełnomocnicy nasi uzyskali warunki korzystne i niewątpliwie korzystną rzeczą jest także to, że spłaty te początkowo będą wyrażały się w budżecie naszym cyfrą skromną.</u>
          <u xml:id="u-171.10" who="#PKrzyżanowski">Bardzo korzystne są warunki inne, zamieszczone w przedłożonej nam umowie. Zwrócę uwagę na dwa warunki. Mianowicie Rząd Polski, gdyby się znalazł w trudnem położeniu finansowem, może o dwa lata odroczyć termin płatności. Postanowienie to, jeżeli się nie mylę, jest powtórzeniem analogicznego postanowienia, zawartego w t. zw. układzie waszyngtońskim z listopada 1924, między Polską a Stanami Zjednoczonemi, który reguluje nasz dług wobec Stanów Zjednoczonych, powstały z tytułu pomocy, jakiej Stany Zjednoczone nam udzieliły na wyżywienie ludności tuż po ukończeniu wojny. To postanowienie o odraczaniu terminu płatności, w tym układzie zawarte, przeszło także do tej umowy, którą tu do ratyfikacji przedkładam.</u>
          <u xml:id="u-171.11" who="#PKrzyżanowski">Może jeszcze ważniejsze jest następne postanowienie, które dla przyszłości uważam za szczególnie doniosłe, mianowicie w tym traktacie rządy polski i francuski wyraźnie stwierdzają, iż polityką rządów jest dążenie do ewentualnej rewizji postanowień finansowych tego układu. Obie strony, układ zawierające, a zatem dłużnik i wierzyciel dokładnie zdawały sobie sprawę z trudności wypełnienia tych układów i dlatego zamieściły tę klauzulę rewizyjną, której tekst pozwolę sobie odczytać:</u>
          <u xml:id="u-171.12" who="#PKrzyżanowski">„Rząd Francuski chętnie zobowiązuje się, że w wypadku otrzymania przez Francję ze strony Stanów Zjednoczonych i Anglii co do spłaty własnego długu wojennego warunków korzystniejszych niż zawarte w układach francusko-amerykańskim z dnia 12 lipca 1926 r., przyzna Polsce analogiczne korzyści i obecny układ byłby w konsekwencji poddany rewizji”.</u>
          <u xml:id="u-171.13" who="#PKrzyżanowski">Oczywiście można to postanowienie interpretować jako posiadające charakter pium desiderium, jednakże z drugiej strony można także przypuszczać, że tok wypadków nada mu charakter praktyczny. W każdym razie świadczy ono o tem, że strony, zawierające ten układ, zdawały sobie sprawę z trudności jego wypełnienia.</u>
          <u xml:id="u-171.14" who="#PKrzyżanowski">Układ ten i zobowiązania w nim zawarte, nasuwają szereg problemów finansowych, odnoszących się do możliwości wypełnienia tych zobowiązań. Otóż pozwoli Wysoki Sejm, że od omawiania tej obszernej i trudnej kwestii wstrzymam się, nie dlatego, żebym nie uważał za rzecz stosowną poddać jej pod rozważania Wysokiego Sejmu, ale chciałbym na ten temat powiedzieć kilka słów dopiero później przy ratyfikacji układów likwidacyjnych.</u>
          <u xml:id="u-171.15" who="#PKrzyżanowski">Wspomniałem przed chwilą, że sprawa, która dziś stoi na porządku dziennym, historycznie i rzeczowo łączy się z naszemi układami likwidacyjnemi, pojętemi jako w pewnym sensie ostateczne załatwienie rozrachunków wojennych. Otóż te układy likwidacyjne obejmują także nasz dług plebiscytowy i z tego tytułu powiększają nasze zobowiązania zagraniczne, które wraz z omawianym tu długiem plebiscytowym poddamy rozważaniu Wysokiej Izby, gdyż mamy zamiar wogóle poddać omówieniu problem możliwości wykonalności naszych zobowiązań zagranicznych. Dlatego dziś tego problemu nie mam zamiaru omawiać, ale będę go omawiał wtedy, gdy będę miał zaszczyt przedstawić Wysokiemu Sejmowi projekt ratyfikacji układów haskich, zawierających także ratyfikację długów plebiscytowych.</u>
          <u xml:id="u-171.16" who="#PKrzyżanowski">Wnoszę o uchwalenie bez zmiany projektu rządowego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-172">
          <u xml:id="u-172.0" who="#Marszałek">Nikt się do głosu nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Będziemy głosowali projekt ustawy w sprawie ratyfikacji układu między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Francuską o uregulowaniu długu wojennego Polski wobec Francji, podpisanego w Paryżu dnia 24 stycznia 1930 r. Kto z Panów Posłów jest za przyjęciem tego projektu, proszę wstać. Większość. Ustawa ta została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-172.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do trzeciego czytania. Kto jest za ustawą w trzeciem czytaniu, zechce powstać. Większość. Stwierdzam, że ustawa została w trzeciem czytaniu przyjęta przez Sejm.</u>
          <u xml:id="u-172.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do 18 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Francuską, dotyczącej ubezpieczenia na starość, na wypadek niezdolności do pracy i śmierci robotników i pracowników umysłowych, zatrudnionych w górnictwie, podpisanej w Warszawie dnia 21 grudnia 1929 r. (druk nr 37 i odbitka nr 5.) Głos ma sprawozdawca p. Szawleski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-173">
          <u xml:id="u-173.0" who="#PSzawleski">Wysoki Sejmie! W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych mam zaszczyt referować konwencję, zawartą w 1929 r., dotyczącą ubezpieczenia górników i pracowników umysłowych, zajętych w górnictwie francuskiem na wypadek śmierci, na starość i na wypadek inwalidztwa. Według współczesnej koniunktury emigracyjnej Francja jest dzisiaj rynkiem najpojemniejszym. Z powodu depopulacji, z powodu dużych ofiar, poniesionych podczas wojny, z powodu dezercji ze wsi do miast, Francja współczesna cierpi na duży brak rąk rolniczych. Francja znajduje się dziś w tem szczęśliwem położeniu, że stanowi do pewnego stopnia oazę wśród powszechnego kryzysu gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-173.1" who="#PSzawleski">Nasza emigracja do Francji rozwinęła się w rozmiarach niezwykle dużych i jeżeli rzucić tylko liczbę globalną, to dziś posiadamy we Francji wychodźtwo, liczące około 600.000 głów. W szczególności emigracja nasza do rolnictwa francuskiego, do kopalni węgla, rudy żelaznej i potasu jest stosunkowo dość wysoka. Kontyngent roczny wynosi około 25.000. Obecnie w górnictwie węglowem zajętych jest około 100.000 górników polskich.</u>
          <u xml:id="u-173.2" who="#PSzawleski">Ubezpieczenia socjalne uregulowano w roku 1919 i 1920. Konwencje te opierały się na ogólnych zaleceniach Międzynarodowego Biura Pracy, zmierzających do tego, aby uprawnienia robotników cudzoziemskich oprzeć na tych samych zasadach, jak robotników rodzimych. W praktyce ta konwencja nie dała potrzebnych korzyści i rezultatów. Po kilkuletnich rokowaniach wreszcie w grudniu 1929 r. przyszła do skutku konwencja, którą mam zaszczyt dziś referować.</u>
          <u xml:id="u-173.3" who="#PSzawleski">Nie chcę zajmować czasu Wysokiej Izby dokładnem przedstawianiem zasad tej konwencji. Pozwolę sobie podkreślić, że skoordynowanie systemów ubezpieczeniowych obu krajów przedstawia stosunkowo duże trudności. Z tego powodu ograniczę się tylko do podania zasad ogólnych. Otóż konwencja opiera się na zachowaniu uprawnień i wzajemnem zaliczeniu sobie okresów ubezpieczeniowych w razie przejścia ubezpieczonego z jednego kraju do drugiego. Znaczenie praktyczne tej zasady jest takie, że jeżeli górnik polski zajęty w kopalnictwie naszem przejdzie do górnictwa francuskiego, to okres przebyty w Polsce zalicza mu się do uprawnień ubezpieczeniowych we Francji.</u>
          <u xml:id="u-173.4" who="#PSzawleski">Dalej konwencja ma charakter dwustronny w tem znaczeniu, że dotyczy zarówno naszych pracowników we Francji, jak pracowników francuskich w Polsce. W szczególności dotyczy to pracowników umysłowych, zajętych w licznych przedsiębiorstwach kopalnianych, w których kapitał francuski jest zaangażowany.</u>
          <u xml:id="u-173.5" who="#PSzawleski">Dalej konwencja opiera się na ubezpieczeniu obowiązkowem. Podstawę finansową ubezpieczeń stanowią składki zarówno pracodawców, jak i pracobiorców przy pewnem poparciu finansowem państwa.</u>
          <u xml:id="u-173.6" who="#PSzawleski">Konwencja zapewnia pensje starcze w razie dojścia do lat 55-ciu i po 30-letnim pobycie w zawodzie górniczym. Dalej zapewnia pensje inwalidzkie w razie utraty 66% zdolności do pracy, wreszcie w razie śmierci uprawnionego zapewnia pensje wdowie i sierotom, oraz zasiłek pośmiertny.</u>
          <u xml:id="u-173.7" who="#PSzawleski">To jest w ogólnych zarysach konwencja, którą mam zaszczyt referować. Chcę podkreślić, że w mierze bardzo dużej realizuje ona postulaty, wysunięte ze strony polskiej, i z tego powodu mam zaszczyt prosić Wysoką Izbę o przyjęcie jej w brzmieniu rządowem według druku nr 37.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-174">
          <u xml:id="u-174.0" who="#Marszałek">Nikt więcej do głosu się nie zapisał. Przystępujemy do głosowania. Kto z Panów jest za przyjęciem projektu ustawy w sprawie ratyfikacji konwencji między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Francuską, dotyczącej ubezpieczenia na starość, na wypadek niezdolności do pracy i śmierci robotników i pracowników umysłowych, zatrudnionych w górnictwie — zechce wstać. Stoi większość. Projekt ustawy w drugiem czytaniu przyjęty. Jest wniosek o trzecie czytanie. Kto jest za przyjęciem tej ustawy w trzeciem czytaniu, zechce wstać. Stoi większość, ustawa w trzeciem czytaniu przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-174.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 19 porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Robót Publicznych o projekcie ustawy o Państwowym Funduszu Drogowym (druk nr 53, odbitka nr 7.) Jako sprawozdawca głos ma p. Kosydarski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-175">
          <u xml:id="u-175.0" who="#PKosydarski">Wysoka Izbo! Troska o Fundusz Drogowy była już bardzo ważnem zagadnieniem w poprzednich dwóch Sejmach, Rząd obecny już w poprzednim Sejmie wniósł projekt, związany ze środkami na budowę dróg. Projekt ten był znacznie węższy, przeszedł częściowo przez Komisję, dyskusję komisyjną, ale nie stał się prawomocnym. W niedługim czasie zjawił się drugi projekt, szerszy znacznie, ujmujący zagadnienie cokolwiek głębiej.</u>
          <u xml:id="u-175.1" who="#PKosydarski">Obecna Wysoka Izba ma przed sobą projekt o Funduszu Drogowym, wniesiony ostatniemi czasy; czyni on zadość żywotnym potrzebom rozbudowy sieci drogowej w Państwie Polskiem.</u>
          <u xml:id="u-175.2" who="#PKosydarski">Sprawa tego projektu wywołała w prasie i w społeczeństwie bardzo ożywioną dyskusję. Ja się zupełnie temu nie dziwię. Z chwilą, kiedy chodzi o znaczne ciężary, które ma ponieść ta czy inna grupa społeczna, zawsze muszą być sprzeciwy, i żadne zagadnienie natury fiskalnej, dotyczące ciężarów społecznych, nie przechodzi gładko. Zresztą Polska nie jest krajem, gdzieby te ciężary były w sposób ostry zwalczane, gdzieby sprzeciwy na tem tle były bardzo ostre. Także w Czechosłowacji jak i we Włoszech, w momencie, kiedy na warsztacie ciał ustawodawczych pojawiły się tego rodzaju projekty, była również walka. W każdem państwie w obecnych czasach, gdy środki komunikacyjne ogromnie się rozwinęły, kiedy motoryzacja zdobyła sobie niemal że pierwszeństwo w ruchu, zagadnienie budowy dróg w takim stanie rzeczy jest niezmiernie ważne, gdyż pociąga za sobą wielkie ofiary społeczeństwa. Ale też projekty te zarówno w Czechosłowacji jak we Włoszech z chwilą, kiedy zostały zrealizowane, zmieniły całą sieć komunikacyjną do niepoznania. Polska należy do tych krajów, które dopiero wchodzą w ślady swych sąsiadów.</u>
          <u xml:id="u-175.3" who="#PKosydarski">Zasadniczym celem tej ustawy jest wyswobodzenie tych wszystkich środków i funduszów, które są potrzebne na budowę dróg i muszą być skoncentrowane w jednym ręku, dalej to, żeby ktoś za tę całą robotę był odpowiedzialnym. Ministerstwo Robót Publicznych w budżetach dotychczasowych nie miało odpowiednich funduszów na rozbudowę sieci drogowej. Otóż na Komisji Robót Publicznych i na Komisji Budżetowej były różne i nieuzasadnione zarzuty pod adresem Ministerstwa Robót Publicznych, nieuzasadnione dlatego, że jeżeli kto żąda, żeby Ministerstwo Robót Publicznych spełniało swoje zadanie, musi mu dać odpowiednie środki. Tych środków nie było. Obecna ustawa czyni temu zadość.</u>
          <u xml:id="u-175.4" who="#PKosydarski">Celem ustawy jest znalezienie tych środków, które są sprecyzowane w art. 2 niniejszej ustawy. Brzmi on jak następuje: „Na pokrycie wydatków Państwowego Funduszu Drogowego służą następujące wpływy:</u>
          <u xml:id="u-175.5" who="#PKosydarski">1) opłaty od pojazdów mechanicznych oraz niektórych pojazdów konnych,</u>
          <u xml:id="u-175.6" who="#PKosydarski">2) opłaty od biletów za przejazd pojazdem mechanicznym,</u>
          <u xml:id="u-175.7" who="#PKosydarski">3) grzywny za przekroczenia przepisów porządkowych na drogach publicznych, wydanych na podstawie ustawy z dnia 7 listopada 1921 r. (Dz. Ust. R. P. Nr 89, poz. 656),</u>
          <u xml:id="u-175.8" who="#PKosydarski">4) opłaty od reklam, umieszczonych wzdłuż dróg publicznych poza granicami miast,</u>
          <u xml:id="u-175.9" who="#PKosydarski">5) dotacja Skarbu Państwa w wysokości, określonej w budżecie państwowym na każdy okres budżetowy”.</u>
          <u xml:id="u-175.10" who="#PKosydarski">Ściśle z tą łączy się druga ustawa, która wpłynęła do Komisji Skarbowej, związana z dolarówką III serii. Jaki z tego fundusz może otrzymać Ministerstwo Robót Publicznych? I tutaj zdania są podzielone. Ale także i sama rzecz jest bardzo słabo ujęta przez tych, którzy zwalczają ten projekt, mianowicie błędne jest twierdzenie, że z tych wszystkich źródeł Ministerstwo Robót Publicznych zdoła osiągnąć taki fundusz, który pozwoli do rozbudowy znakomitej sieci w Państwie Polskiem. Natomiast jest zupełnie słusznem twierdzić, że to, co otrzymamy z tej właśnie ustawy, stanowi podstawę pod fundusz potrzebny do rozbudowy sieci drogowej. Ze źródeł wymienionych Ministerstwo Robót Publicznych, względnie Skarb, ma otrzymać 48 milj. złotych. Do tego dodajmy kwotę 30 milj. z budżetu preliminowanego na rok 1930/31–22 milj, przychodzi mianowicie z trzeciej serii pożyczki dolarowej; a wreszcie jest możność budownictwa na kredyt, który to sposób jest stosowany we wszystkich państwach, które już mają taką ustawę. To wszystko może stanowić podstawę dla większego funduszu, określonego w niniejszej ustawie, dochodzącego w przybliżeniu do 400 milj. Ministerstwo Robót Publicznych, mając do dyspozycji takie kapitały, może się wywiązać ze swojego zadania.</u>
          <u xml:id="u-175.11" who="#PKosydarski">Krytyka tej ustawy poszła rozmaitemi drogami. Mojem zdaniem, zupełnie niesłusznie. Jednym z poważnych zarzutów, które podnoszono na Komisji Robót Publicznych, była wątpliwość, czy mając taki fundusz do dyspozycji, Ministerstwo Robót Publicznych obsłuży, że się tak wyrażę, należycie także i samorządy. W jakim stosunku w tym funduszu będą uczestniczyły samorządy, czy samorządy na tem źle nie wyjdą, czy też ta ustawa jest dla nich korzystniejsza, niż stosunki obecnie panujące? Twierdzę, że tak. Jeżeli weźmiemy pod uwagę te fundusze, któremi dysponują samorządy, to stanowią one 1/3, lub nawet 1/4 tego, co z tytułu tej ustawy dostaną samorządy. Równocześnie następuje kumulacja wszystkich tych opłat, które są dzisiaj i które nie są należycie zużyte. Wiadomo, że wszystkie opłaty, które samorządy pobierają od samochodów, nie były używane na potrzeby drogowe, one szły na wydatki, nie mające z tem nic wspólnego, opłacano policjantów, zatykano różne dziury, ale na podstawie tych opłat nie można było dokonać najmniejszych poprawek drogowych. Natomiast z tytułu tej ustawy samorządy dostaną rok rocznie około 20 milionów złotych. A dotychczas wszystkie te fundusze, które mogły być zebrane przez samorządy, wynosiły rocznie mniej więcej około 4.000.000 złotych, zresztą nie będę się kłócił, może o 100.000 czy 200.000 mniej lub więcej.</u>
          <u xml:id="u-175.12" who="#PKosydarski">Tym, który będzie zarządzał funduszem i rozdzielał go, jest ciało złożone z przedstawicieli trzech ministerstw: Ministerstwo Robót Publicznych, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Ministerstwo Skarbu. Zachodzi obawa, że jeżeli Ministerstwo Skarbu dostanie ten fundusz w swoje ręce, wytworzy się system fiskalny, i wtedy samorząd nic nie otrzyma. Jesteśmy przeciwnego zdania: ponieważ opiekunem i stróżem samorządu w tym wypadku jest Ministerstwo Robót Publicznych i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, będą to dwa głosy przeciw jednemu. Zresztą w interesie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Ministerstwa Robót Publicznych leży, ażeby fundusze, z tego źródła otrzymywane, w jak największej ilości dawano na cele rozbudowy dróg samorządowych.</u>
          <u xml:id="u-175.13" who="#PKosydarski">W tym celu musi być uzgodniony plan sieci drogowych zarówno, jeżeli należą do samorządu, jak i do Ministerstwa Robót Publicznych, względnie plan dróg państwowych, i tu co do tego jesteśmy zupełnie spokojni. Fundusze, które zostaną z tytułu tej ustawy zebrane, będą rozdzielone w myśl planu, który został określony przez Ministerstwo Robót Publicznych jako organ, który do tego jest upoważniony z tytułu ustawy i swojej roli.</u>
          <u xml:id="u-175.14" who="#komentarz">(Głos na lewicy: Na wybory.)</u>
          <u xml:id="u-175.15" who="#PKosydarski">Pan już nie będzie korzystał, jeżeli chodzi o wybory. Pan nie należy do tych szczęśliwców, którzy mogą sięgać teraz do kas. Minęły te czasy.</u>
          <u xml:id="u-175.16" who="#komentarz">(Głos na lewicy: Jesteście uprzywilejowani.)</u>
          <u xml:id="u-175.17" who="#PKosydarski">O te przywileje nikt nie walczy, a Panowie dobrze o to walczyliście.</u>
          <u xml:id="u-175.18" who="#PKosydarski">Plan robót, który jest nakreślony z tytułu tej ustawy, obejmuje sieć 40.000 km. na okres 10-letni. Muszą być te drogi mocniejsze, żeby znosiły odpowiednie obciążenie i szybkość. I tu przechodzę do zasad finansowych projektu. Za drogi musi płacić ten, kto je najwięcej niszczy. Wiemy, że posiadacze automobilów są sprawcami zniszczenia dróg nie tylko w Polsce, ale wogóle we wszystkich krajach. Wobec tego musi się budować drogi cztery razy droższe, t. j. drogi kostkowe, bitumiczne i betonowe. Na podstawie statystyki, zebranej przez Ministerstwo Robót Publicznych, stwierdzam, że droga szutrowana, która kosztuje trzydzieści parę tysięcy złotych, w przeciągu półtora roku uległa zupełnemu zniszczeniu. Straty wynoszą rocznie około 18.000 złotych, a konserwacja dróg, które kosztują 120 do 130.000, które znoszą obciążenie i szybkość automobilów, kosztuje rocznie 9 do 10.000. Zresztą te daty nie są wyciągnięte z powietrza, tylko z praktyki i z sumiennie zebranej statystyki ruchu, Były zarzuty na Komisji Robót Publicznych, że opłaty autobusowe są wymierzone w tym celu, ażeby uniemożliwić konkurencję ruchu automobilowego z kolejami. Nic podobnego. Typowym przykładem jest południowa Francja. Panowie mieli możność przekonać się, że istnieje tam kolej, prowadzona przez to samo towarzystwo, które założyło wielkie towarzystwa autobusowe; wzajemnie konkurencji nie mogą sobie robić, bo byłoby to nie celowe, byłoby to śmieszne, widocznie kolej nie obawia się konkurencji, skoro to samo towarzystwo zakłada trakcję autobusową.</u>
          <u xml:id="u-175.19" who="#komentarz">(Głos: Bo jest bliżej.)</u>
          <u xml:id="u-175.20" who="#PKosydarski">Ale w handlu, w kalkulacji kupieckiej niema „bliżej” i „dalej”, jest tylko kwestia, czy to kalkuluje się, czy nie. Jeżeli istnieje kolej, to śmiesznem byłoby, żeby to samo towarzystwo zakładało trakcję autobusową, któraby konkurowała. Otóż, proszę Panów, jeżeli chodzi o zarzuty czynione ze strony rozmaitych organizacyj autobusowych, czy jakichś innych organizacyj, które nie rozumieją tego projektu, to twierdzenie, jakoby obciążenie biletów autobusowych do wysokości jednej trzeciej ceny biletu mogło zniszczyć konkurencję dla kolei — jest zupełnie śmieszne i nieuzasadnione.</u>
          <u xml:id="u-175.21" who="#PKosydarski">Najpoważniejszy zarzut szedł w tym kierunku, ażeby udowodnić, że te wysokie stawki zniszczą wogóle ruch autobusowy, że już dzisiaj w tem przesileniu gospodarczem następuje pewne zatrzymanie rozwoju ruchu autobusowego. Ci, którzy twierdzenia tego rodzaju stawiają jako zarzut, nie zadali sobie trudu, ażeby przejrzeć tablicę, znajdującą się w projekcie niniejszej ustawy na str. 5.</u>
          <u xml:id="u-175.22" who="#PKosydarski">Przedstawia ona rozwój automobilizmu w poszczególnych latach. Ja zwrócę Panów uwagę na następujące fakty: Na 1 stycznia 1929 roku mieliśmy wogóle automobilów w Państwie Polskiem 34.298.</u>
          <u xml:id="u-175.23" who="#komentarz">(Głos: Razem z autobusami?)</u>
          <u xml:id="u-175.24" who="#PKosydarski">Razem. Jeżeli Panu chodzi o autobusy, to mieliśmy w tym czasie 2.841 sztuk, a już na 1 lipca 1929 roku, t. j. w pół roku potem następuje przyrost w ilości 5.000 sztuk. Wiadomo wszystkim, że sytuacja gospodarcza zaczęła się wybitnie psuć w drugiej połowie 1929 roku i wydawałoby się, że w tym okresie wogóle ludzie przestali kupować jakiekolwiek nowoczesne środki lokomocji, a więc autobusy czy automobile. I oto od 1 lipca 1929 roku do 1 lipca 1930 roku mamy znowu wzrost o 5.000 sztuk. Ale ktoś powie: no, dobrze, ale jakie jest porównanie z rokiem 1927 i 1928? Otóż w roku 1926 mieliśmy 17.151, a na 1 lipca 1927–19.655. To jest przyrost około 3.000.</u>
          <u xml:id="u-175.25" who="#PKosydarski">Otóż potwierdza się, że niema żadnych podstaw do twierdzenia, żeby ruch automobilowy w momencie depresji gospodarczej się zmniejszał. Natomiast jest faktem niezbicie stwierdzonym, że dzisiejsze nowoczesne społeczeństwo, życie gospodarcze, turystyka, następnie zamiłowanie do nowoczesnych środków lokomocji pociąga za sobą większą konsumcję, większe zapotrzebowanie automobili, nie jest więc słuszny zarzut, że obciążenie stawek autobusowych wyruguje ruch autobusowy, a to jest jedyny powód do zastrzeżeń ze strony właścicieli autobusów. Jest inne zagadnienie, mianowicie należy uporządkować ruch autobusowy, ustanowić porządek autobusowy, ażeby po drogach, które będą do tego przystosowane, jeździły wozy odpowiednie pod względem estetycznym, pod względem zdrowotnym, a także i technicznym.</u>
          <u xml:id="u-175.26" who="#PKosydarski">Tak przedstawia się projekt tej ustawy, która w naszej gospodarce drogowej doprowadzi do wielkich zmian, bo po tej ustawie spodziewamy się należytego gospodarowania pieniędzmi, przeznaczonemi na drogi, a co najważniejsze, zbliżymy się do stanu sieci dróg państw zachodnich.</u>
          <u xml:id="u-175.27" who="#PKosydarski">Wielkie znaczenie ma ta ustawa ze stanowiska turystyki międzynarodowej. Wiadomo, że turystyka międzynarodowa w bilansach państw gra olbrzymią rolę. Polska była zamknięta dla ruchu turystycznego, ponieważ ludzie, którzy przyzwyczaili się do dróg dobrych, nie chcą narażać się na zniszczenie auta, na zniszczenie swych wozów na drogach złych i lichych, jakie są dziś w Państwie Polskiem.</u>
          <u xml:id="u-175.28" who="#PKosydarski">Po dzisiejszej ustawie spodziewamy się wzmożenia prac Ministerstwa Robót Publicznych i jest może mało ludzi, którzy uświadamiają sobie, jakie znaczenie będzie miała ta ustawa w przeciągu 1–2 lat gospodarowania tym funduszem drogowym.</u>
          <u xml:id="u-175.29" who="#PKosydarski">Komisja Robót Publicznych poczyniła poprawki następujące: Do art. 3 po słowach „400.000.000 zł.” proponuje Komisja jednozgodnie wstawić, względnie w równowartości w obcych walutach”. Do art. 4 w ustępie 2 po słowie „wysokość” słowo „zapomóg” zmienia się na słowo „dotacyj”. Do art. 8 po słowie „towarów” wstawić „przez przedsiębiorstwa przewozowe na określonych szlakach”. Poprawka ma ten cel, ażeby uniemożliwić złą interpretację tego artykułu, któraby obciążyła furmanki chłopskie.</u>
          <u xml:id="u-175.30" who="#PKosydarski">Do art. 10 w ust. 6 w drugiem zdaniu słowa „w obrębie danej posiadłości ziemskiej” skreślić. Poprawka ta jest potrzebna, ażeby tak samo jak przy art. 8 uchylić wszelkie wątpliwości i niepotrzebne interpretacje. Do art. 16 w ust. 3 po słowie „wymiarowym” wstawić „i poborowym”, a po słowach „odszkodowanie w” wstawić „łącznej. Tam Panowie macie błąd, który popełniła kancelaria sejmowa, ma być nie „łącznie”, tylko „łącznej”.</u>
          <u xml:id="u-175.31" who="#PKosydarski">Proszę Wysokiej Izby o przyjęcie tej ustawy w brzmieniu projektu rządowego z poprawkami Komisji. A równocześnie proszę Pana Marszałka o przyjęcie niniejszej ustawy także w trzeciem czytaniu.</u>
          <u xml:id="u-175.32" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-175.33" who="#PKosydarski">Głos ma p. Osada.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-176">
          <u xml:id="u-176.0" who="#POsada">Wysoki Sejmie! Żyjemy w okresie kryzysu ekonomicznego. Z ust przedstawicieli Rządu padają w ostatnich czasach coraz częściej i coraz głośniej hasła: zniżki cen, oszczędności, zmniejszenia budżetu i obniżenia podatków. Stwierdzić jednak muszę, że są to hasła tylko na „pro foro eksterno”, na eksport, na użytek cudzy. Natomiast we własnej działalności Rząd uprawia politykę wręcz przeciwną: zamiast zniżki cen — podwyżka cen produktów monopolowych, jak ostatnio ceny spirytusu i ceny zapałek; zamiast oszczędności — zwiększenie funduszów dyspozycyjnych; zamiast zmniejszania budżetu — tworzenie nowych działów budżetu pod płaszczykiem tworzenia rozmaitych funduszów, nie wchodzących w skład budżetu, albo figurujących tam tylko połowicznie. W związku z tem idzie nakładanie nowych ciężarów podatkowych, bądź pośrednich w formie podwyżki cen wyrobów monopolowych, bądź bezpośrednich, jak obecnie w rządowym wniosku, dotyczącym Państwowego Funduszu Drogowego. Za temi nowemi ciężarami podatkowemi idą nowe pożyczki. Przed niewielu dniami debatowaliśmy nad pożyczką zapałczaną, dziś mamy już nie Rządowi, ale dwom ministrom udzielić pełnomocnictwa do zaciągnięcia nowej pożyczki do wysokości 400 milionów złotych.</u>
          <u xml:id="u-176.1" who="#POsada">Zdaje mi się, że nie znajdzie się w tej Izbie nikt, ktoby nie widział tej jaskrawej sprzeczności między słowami a czynami Rządu.</u>
          <u xml:id="u-176.2" who="#POsada">Dzisiejsze przedłożenie ma stworzyć nową osobowość prawną: Państwowy Fundusz Drogowy. Komu i do czego jest to potrzebne? W toku dyskusji na Komisji Robót Publicznych oświadczył p. prof. Krzyżanowski, że ta rzecz nie bardzo jest dla niego zrozumiała; jeżeli istnieje potrzeba budowy nowych dróg i dla pokrycia kosztów trzeba nałożyć nowe podatki, to ta rzecz może i powinna znaleźć się w budżecie. Jeżeli zaś stwarza się Państwowy Fundusz Drogowy po to, aby on mógł u Skarbu Państwa zaciągać pożyczki, przyczem tenże Skarb Państwa miałby występować jako ręczyciel spłaty pożyczek, u Skarbu Państwa zaciągniętych, to rzecz wygląda nieco komicznie i niewątpliwie może i powinna być załatwiona inaczej. Tak brzmiał głos trzeźwego ekonomisty, który nie chciał, czy nie mógł zaglądać poza kulisy tej sprawy. Ale dyskusja nad projektem, a zwłaszcza oświadczenia pp. Wiceministra Skarbu Grodyńskiego i Ministra Robót Publicznych Norwid-Neugebauera wyjaśniły sytuację.</u>
          <u xml:id="u-176.3" who="#POsada">Państwowy Fundusz Drogowy, jako osoba prawna, tworzy się przedewszystkiem w tym celu, aby o ile możności zatuszować jaskrawą sprzeczność pomiędzy oświadczeniami przedstawicieli Rządu o niepodwyższaniu ciężarów w chwili kryzysu, a praktyką, tworzącą nowe podatki bezpośrednie. Zatem tworzy się fundusz, fundusz ten będzie pobierał nowe podatki bezpośrednie w wysokości 48 milionów złotych rocznie, a właściwie wobec brzmienia końcowego ustępu art. 6 znacznie więcej, ale te podatki nie będą figurowały w budżecie, bo budżet Funduszu to tylko załącznik budżetu Ministerstwa Robót Publicznych, więc będzie złudzenie optyczne, że budżet państwowy nie został powiększony. Nie jest to jedyny wypadek; p. Wiceminister Skarbu Grodyński wyliczył nam na Komisji tak długą litanię istniejących funduszów, że nawet nie próbuję jej powtarzać, bo napewno połowę zapomnę, a dodać muszę, że i p. Grodyński przyznawał się nam, iż litania, przez niego cytowana, nie jest kompletną. Wiem przytem, że do niedawna pracowano w Ministerstwie Robót Publicznych nad stworzeniem nowego funduszu, czy też rozszerzeniem istniejącego funduszu rozbudowy, i to nie o drobnostkę, ale o kilkaset milionów rocznie; te kilkaset milionów miały wpłynąć z nowego podatku bezpośredniego, nie uwidocznionego w budżecie państwowym. Będę szczęśliwym, jeżeli pan Minister powie, że te sprawy są obecnie na innej drodze, ale zdaje mi się, że na czemś podobnem się skończy.</u>
          <u xml:id="u-176.4" who="#POsada">A teraz pytanie: komu i do czego to potrzebne? Jeżeli właściciel przedsiębiorstwa przewozowego, oddając tragarzom do dźwigania ciężary, będzie je przedtem ważył na fałszywej wadze i będzie sądził, że ich w ten sposób oszuka, to się napewno omyli. Mięśnie tych ludzi powiedzą im, że noszą nie po 70, lecz po 120 kg i że ten ciężar przechodzi ich siły. Jeżeli w opodatkowaniu przekroczymy siłę płatniczą ludności, to żadne wybiegi nie pomogą i zamiast gotówki wpływać będą do Kas Skarbowych tylko protokuły z bezskutecznych egzekucyj podatkowych.</u>
          <u xml:id="u-176.5" who="#POsada">Ale jest jeszcze jeden powód, dla którego nie debatujemy dziś nad opłatami od pojazdów mechanicznych, ale nad Państwowym Funduszem Drogowym. Oto art. 3 projektu postanawia, że Państwowy Fundusz Drogowy będzie mógł zaciągać pożyczki do 400 milionów złotych, że warunki pożyczek ulegają zatwierdzeniu przez Ministra Skarbu, że mogą być zabezpieczane na dochodach Państwowego Funduszu Drogowego, wreszcie, że Minister Skarbu może udzielać dla tych pożyczek gwarancji państwowej. Dyskusja na Komisji Robót Publicznych, w szczególności oświadczenia przedstawicieli Rządu wyjaśniły, że nie chodzi tu o pożyczki ze Skarbu Państwa, jak mniemał pierwotnie p. prof. Krzyżanowski, ale o zaciąganie pożyczek zagranicznych, jak się zdaje pożyczek towarowych w postaci oddania budowy pewnych szos na kredyt zagranicznym firmom automobilowym za różne nieznane nam bliżej koncesje.</u>
          <u xml:id="u-176.6" who="#POsada">I tu, mojem zdaniem, leży sedno rzeczy, Już nie cały Rząd, ale dwu panów ministrów przychodzi do Sejmu z żądaniem pełnomocnictwa do zaciągnięcia pożyczki prawie pół miliardowej na warunkach, jakie ci dwaj panowie uznają za odpowiednie. Jest to obejście art. 6 Konstytucji, który mówi, że zaciągnięcie pożyczki państwowej może nastąpić tylko na mocy ustawy. Jeżeli uchwalimy ustawę w brzmieniu, proponowanem przez Rząd, p. Minister Robót Publicznych wraz z p. Ministrem Skarbu będą mogli obciążyć majątek nasz narodowy na bardzo wielkie sumy, a przedstawicielstwo narodowe nie będzie miało nic do powiedzenia w sprawie warunków pożyczki, choć one mogą być dla życia gospodarczego zabójcze.</u>
          <u xml:id="u-176.7" who="#POsada">Ponieważ jesteśmy stanowczymi przeciwnikami ukrywania nowych podatków przez tworzenie funduszów, figurujących w budżecie tylko ubocznie, oraz ponieważ nie możemy się zgodzić na to, aby bardzo wielkie i doniosłe pożyczki państwowe zaciągało dwu ministrów bez wiedzy i zgody ciał ustawodawczych, przeto imieniem Klubu Narodowego zgłaszam poprawkę, domagającą się skreślenia całego rozdziału I ustawy. Oczywiście, wtenczas musi się zmienić tytuł ustawy i numeracja artykułów, nadto konieczne będą zmiany redakcyjne, trzeba będzie bowiem wykreślić lub zmienić ustępy, w których mowa o Państwowym Funduszu Drogowym. Na wypadek odrzucenia tej poprawki zgłaszam poprawkę ewentualną, domagającą się skreślenia art. 3.</u>
          <u xml:id="u-176.8" who="#POsada">Przechodząc do omawiania szczegółów projektu, zaznaczam, że zgadzamy się z zasadą, podaną przez Rząd w uzasadnieniu projektu, iż opłaty na drogi państwowe powinni ponosić przedewszystkiem ci, którzy tych dróg używają. Jednakowoż zasada ta nie jest w projekcie ściśle przeprowadzona. Projekt rządowy idzie po linii opodatkowania samochodów wedle ich wagi. Wiadomo ogólnie, że jeden samochód jeździ bez przerwy, podczas gdy drugi stoi w garażu i tylko w rzadkich odstępach czasu odbywa jakiś kurs. Wedle projektu rządowego oba auta płacić będą jednakowo, jakkolwiek zużycie dróg przez nie jest wysoce niewspółmierne. Istnieje system o wiele sprawiedliwszy i prostszy, mianowicie opodatkowanie paliwa, głównie benzyny. Gdzie większe zużycie drogi, tam większe zużycie benzyny, a temsamem większy podatek. Gdyśmy o tem na komisji mówili, p. Minister Robót Publicznych powiedział nam, że on proponuje najnowszy system podatkowy. Nie wszystko jednak, co najnowsze, jest najlepsze. Zdaje mi się, że nie powinniśmy mieć ambicji do przodowania w świecie, lecz raczej naśladować to, co gdzieindziej wypróbowano i uznano za dobre, Poprawek nie zgłaszamy, gdyż trzebaby przeprowadzić całe studia techniczne i statystyczne co do zużycia paliwa, a to może zrobić tylko rząd, rozporządzając aparatem urzędniczym i statystyką.</u>
          <u xml:id="u-176.9" who="#POsada">Nie możemy natomiast absolutnie się zgodzić na ostatni ustęp art. 6, który daje Radzie Ministrów prawo podnoszenia opłat w niektórych wypadkach o 87%, bo z 40 zł. na 75 zł. Wprowadzenie tego rodzaju luzów do podatku, który ma być i tak pobierany poza budżetem, uważamy za rzecz absolutnie niedopuszczalną: dlatego zgłaszam poprawkę domagającą się skreślenia tego punktu.</u>
          <u xml:id="u-176.10" who="#POsada">W tem miejscu podnieść muszę jeszcze jedno zagadnienie, dla naszego przemysłu rodzimego niezmiernie ważne. Nie widzę w projekcie żadnych ulg dla samochodów produkowanych w kraju. Ustawa jest nastawiona pod następującym kątem widzenia: budowa nowych dróg, zmodernizowanie istniejących dróg wzmoże wzrost automobilizmu. Jeżeli jednak wzrost ruchu samochodowego ma iść po dotychczasowej linii, po linii importu samochodów zagranicznych, to pozwolę sobie powiedzieć, że ciężar tego importu na naszym bilansie handlowym jest tak wielki, iż korzyści ze wzrostu ruchu automobilowego nie są w stanie tej pasywnej pozycji zrównoważyć.</u>
          <u xml:id="u-176.11" who="#POsada">W projekcie nie widzę żadnych ulg dla samochodów produkcji krajowej i uważam to za wielki błąd. Z wyjaśnień Pana Ministra Robót Publicznych wynika, że budowa szos będzie oddawana zagranicznym firmom samochodowym. Firmy te napewno nie będą popierały naszego przemysłu samochodowego, owszem w warunkach pożyczek będą sobie zastrzegały różne przywileje, mające uniemożliwić powstanie i rozwój takiego przemysłu w Polsce. Wyrażam tedy obawę, że projektowana ustawa może się w wielkim stopniu przyczynić do wzmożenia importu samochodów zagranicznych, a temsamem do pogorszenia naszego bilansu handlowego, a jeszcze w większej mierze bilansu płatniczego, gdyż tu będziemy mieli do czynienia nadto z procentami od pożyczek, zaciągniętych na budowę dróg.</u>
          <u xml:id="u-176.12" who="#POsada">W celu częściowego naprawienia tego błędu zgłaszam poprawkę do art. 6 tej treści, iż samochody, wykonane całkowicie w Polsce, mają opłacać połowę normalnych opłat. Ponadto zgłaszam poprawkę do art. 10, domagającą się zwolnienia od opłat samochodów, należących do władz: zarządów kościelnych, instytucyj oświatowych, lekarzy. Jest to rozszerzenie, mojem zdaniem, słuszne tej zasady zwolnienia, która w art. 10 jest przeprowadzona.</u>
          <u xml:id="u-176.13" who="#POsada">Przechodząc do opłat od biletów autobusowych, uważam, że wprowadzenie podatku, który musi spowodować zwyżkę cen biletów autobusowych o 50% w całej Polsce, w okresie powszechnej nędzy, jest niewskazane i niesłuszne. Zgodziłbym się na podobną podwyżkę tylko w tych wypadkach, gdzie linie autobusowe konkurują z kolejami państwowemi, natomiast tam, gdzie najszersze warstwy ludności nie mają do dyspozycji innego środka lokomocji, jak autobusy, sądzę, że nie można na razie podnosić cen wyżej, jak o 10%. Dlatego zgłaszani poprawkę do art. 18 tej treści: drugie zdanie ust. 1 otrzymuje brzmienie „opłata wynosi od 10 do 30% ceny biletu”.</u>
          <u xml:id="u-176.14" who="#POsada">Mógłby mi kto zarzucić, że wprowadzam tutaj luzy, które tak bezwzględnie zwalczam na innem miejscu. Chodzi tutaj jednak o to, że w samej ustawie nie podobna oznaczyć odrazu linii, względnie przedsiębiorstw autobusowych, które należy uważać za konkurujące z koleją, choćby z tego powodu, że trzebaby przeprowadzić studia w tym kierunku, a tego Sejm zrobić nie jest w stanie. Wobec tego rzecz ta musiałaby być pozostawiona rozporządzeniu wykonawczemu.</u>
          <u xml:id="u-176.15" who="#POsada">Przechodzę do postanowień końcowych. Sądzę, że w art. 22 należałoby zamieścić jedną rzecz. Art. 23 ustawy z dnia 10 grudnia 1920 r. o budowie i utrzymaniu dróg publicznych postanawia, że „otrzymujący z budowy lub utrzymania dróg szczególne korzyści mogą być pociągani do udziału w kosztach budowy dróg powiatowych i wojewódzkich przez odnośne związki samorządowe. Praktyka poszła po tej linii, iż właścicieli nieruchomości miejskich z reguły zalicza się do kategorii tych, którzy otrzymują szczególne korzyści z dróg powiatowych i wojewódzkich. Bezzasadność i niesłuszność tej interpretacji jest aż nadto widoczna. Jakąż bowiem „szczególną korzyść” z drogi powiatowej może mieć właściciel domku w miasteczku, z zawodu urzędnik państwowy lub drobny rzemieślnik? Nie chodzi tu o drobiazgi. Sam widziałem nakazy płatnicze z miasteczek, gdzie dodatki samorządowe do państwowego podatku od nieruchomości wynosiły 325% tegoż podatku, a w tem same opłaty drogowe wynosiły przeszło 200%. Jest to naprawdę ciężar nie do zniesienia. Najwyższy Trybunał Administracyjny uznawał również niesłuszność tej interpretacji, ale kompetencja jego nie sięgała tak daleko, aby mógł zmienić ocenę w tym kierunku, kto ma korzyści z pewnej drogi. Robił tedy, co mógł, w granicach swoich uprawnień: orzekł kilkakrotnie, iż miast wydzielonych z powiatów nie można pociągać do opłat drogowych na rzecz związków samorządowych. Najprostszem rozwiązaniem tej sprawy byłoby zamieszczenie w art. 22 projektowanej ustawy dodatku, iż znosi się opłaty drogowe na rzecz związków samorządowych od nieruchomości miejskich. Rozumiem jednak, że rolnicy, których położenie i tak jest nie do pozazdroszczenia, na wypadek uchwalenia takiej poprawki stanęliby wobec konieczności dodatkowych opłat tam, gdzie już są uchwalone statuty drogowe — niewiadomo bowiem, czy Rząd uzupełniłby te braki z wpływów Funduszu Drogowego.</u>
          <u xml:id="u-176.16" who="#POsada">Wobec tego zgłaszam nie poprawkę, lecz raczej projekt rezolucji tej treści:</u>
          <u xml:id="u-176.17" who="#POsada">„Sejm wzywa Rząd do wniesienia projektu ustawy, zwalniającej właścicieli nieruchomości od ponoszenia opłat drogowych na rzecz Związków Samorządowych”.</u>
          <u xml:id="u-176.18" who="#POsada">Na wypadek bowiem wniesienia takiego projektu przez Rząd niewątpliwie uszczerbek w budżetach związków komunalnych zostanie pokryty przez dotację z Państwowego Funduszu Budowlanego, czy też, jak my chcemy, z państwowego podatku od samochodów.</u>
          <u xml:id="u-176.19" who="#POsada">Stanowisko Klubu Narodowego wobec projektu rządowego streszcza się w następujących słowach: Jesteśmy stanowczymi przeciwnikami ukrywania nowych podatków pod płaszczykiem państwowych funduszów, które do budżetu we właściwej formie nie wchodzą. Nie zgadzamy się absolutnie na dawanie Rządowi czy poszczególnym ministrom pełnomocnictwa do zaciągania pożyczek, uważając to za obejście art. 6 Konstytucji. Nie zgadzamy się na to, by Rada Ministrów mogła podnosić opłaty od samochodów — w niektórych wypadkach o 87%, uważamy to bowiem za niedopuszczalne luzy w ustawie podatkowej, która powinna być jasna i niedwuznaczna. Domagamy się ulg dla rodzimego przemysłu samochodowego, domagamy się obniżenia opłat od biletów autobusowych do 10% od ceny biletu tam, gdzie autobusy nie konkurują z kolejami państwowemi.</u>
          <u xml:id="u-176.20" who="#POsada">Wreszcie wyrażamy ubolewanie, że projekt nie przewiduje niczego dla poparcia rodzimego przemysłu samochodowego, natomiast może stać się źródłem niebezpiecznych dla naszego gospodarstwa przywilejów dla obcego przemysłu.</u>
          <u xml:id="u-176.21" who="#POsada">Wnoszę o przyjęcie poprawek i rezolucji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-177">
          <u xml:id="u-177.0" who="#Marszałek">Głos ma poseł Mikołajczyk.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-178">
          <u xml:id="u-178.0" who="#PMikołajczyk">Wysoka Izbo! Ludność wiejska, a szczególniej ci z nas, którzy pracują w samorządach, którzy widzą z dnia na dzień, jak powierzchnie naszych szos wskutek rozwijającego się coraz bardziej ruchu samochodowego coraz więcej się zdzierają, oczekiwali ustawy, któraby dała możność nie tylko już budowania nowych szos&gt; ale także dla samochodów i dla ludności możność utrzymania w należytym stanie tych dróg, które są już wybudowane. Szczególniej ci Panowie z samorządów na terenie zachodniej części kraju, gdzie sieć dróg państwowych i samorządowych jest gęstszą, są świadkami, że psucie tych dróg państwowych dochodzi do takiego stopnia, że niema już poprostu dróg, gdzie by można było znaleźć podkładkę, znaleźć fundusze na utrzymanie tych dróg w należytym stanie. Obecny kryzys gospodarczy, który podcina dochody samorządów, równocześnie w mniejszej jeszcze mierze daje możność subsydjowania Funduszu Drogowego, pociąga to za sobą równocześnie zwiększenie bezrobocia, albowiem nawet w przyszłości nie będzie można zatrudnić tych robotników przy utrzymaniu dróg państwowych, samorządowych i innych, których dotychczas się utrzymywało.</u>
          <u xml:id="u-178.1" who="#PMikołajczyk">Następnie przedłożona nam ustawa o Państwowym Funduszu Drogowym ma pewne artykuły, które budzą w nas podejrzenie, że motorem działania przy jej opracowywaniu było nietyle utworzenie Państwowego Funduszu Drogowego i budowa dróg samych, ile stworzenie podstawy, osoby prawnej, na którą możnaby, że tak powiem, po zastawieniu jej, zaciągnąć nowe pożyczki.</u>
          <u xml:id="u-178.2" who="#PMikołajczyk">Druga rzecz, która jest niewątpliwie bardzo przykra, to jest to, co już mój przedmówca podkreślił, mianowicie tworzenie nowego ciężaru podatkowego. P. Minister Matuszewski w dyskusji nad monopolem zapałczanym i pożyczką zapałczaną powiedział: zagranica ma duże zaufanie do p. Kreugera, jeżeli mu daje te fundusze, których on pośrednicząc, udziela nam w formie pożyczki. I zdaje mi się, że słuszne jest moje twierdzenie, że motorem działania było stworzenie podstawy, stworzenie czegoś realnego, na co możnaby zaciągnąć pożyczkę. Zdaje mi się, że „silny” Rząd Polski ma zaufanie zagranicy dopiero wtedy, jeżeli daje coś realnego pod zastaw pożyczki.</u>
          <u xml:id="u-178.3" who="#komentarz">(Głos: Każdy rząd!)</u>
          <u xml:id="u-178.4" who="#PMikołajczyk">Niemniej, powiedział p. Minister Matuszewski, szczególnie pod adresem naszym, że należymy do tych ludzi, którzyby chcieli brać pożyczki, ale ich nie zwracać. Uważam to za zarzut nieuzasadniony.</u>
          <u xml:id="u-178.5" who="#PMikołajczyk">Niemniej, przysłuchując się przemówieniu p. Ministra Neugebauera na Komisji Robót Publicznych, muszę stwierdzić, że ten szeroki gest radości twórczej jeszcze zdaje się u niego przejawiać i daje się zauważyć. P. Minister Neugebauer powiedział, że będziemy mogli w większej mierze subsydjować te czy inne drogi, te czy inne samorządy, zapomina jednakowoż o tem, że p. Minister Matuszewski twierdził, że każdą pożyczkę trzeba zwracać. Nam jeszcze tkwią w pamięci objazdy jednego z p.p. generałów, który zarażony tym szerokim gestem radosnej twórczości, doprowadził do tego, że niektóre samorządy są niewypłacalne, a zwrot ich długów odbywa się kosztem Skarbu Państwa, kosztem obywateli.</u>
          <u xml:id="u-178.6" who="#PMikołajczyk">Chciałbym w kilku słowach powiedzieć o drugiej rzeczy, o nowem opodatkowaniu poza budżetem Państwa. Dotyka to przedewszystkiem dwóch kategorii. Nie mam obowiązku bronienia tych, którzy mają możność rozbijania się automobilami, po szosach naszych państwowych czy samorządowych, mam jednak obowiązek bronienia tych, którzy będą musieli świadczyć w formie dopłaty do biletów autobusowych. Wychodzi ustawa z założenia, że w większej mierze powinien świadczyć na utrzymanie dróg ten, kto z nich więcej korzysta. Niewątpliwie, że to jest zasada słuszna, ale również nie bezwzględnie. Jeżeli chodzi o te autobusy, które są konkurencją dla kolei państwowych, to możnaby się zgodzić na większe opodatkowanie, albo dać Ministerstwu Robót Publicznych szereg innych argumentów do dyspozycji w formie wydawania koncesyj, świadczeń i t. p., by tej konkurencji nie było. Ale nie można powiedzieć, żeby wszystkie autobusy, kursujące na drogach naszych, były jedynie konkurencją dla kolei państwowych. W pewnej mierze przecież są one także ulepszeniem komunikacji i dają duże korzyści miejscowej ludności. A trzeba dalej stwierdzić, że wielokrotne opodatkowanie tej ludności, która ciągnie do miast i miasteczek, jest również niesłuszne, albowiem z ulepszonej komunikacji korzystają także mieszkańcy miast.</u>
          <u xml:id="u-178.7" who="#PMikołajczyk">Co do przedsiębiorstw autobusowych to trzeba stwierdzić także, że tam, gdzie z powodu kryzysu gospodarczego już dziś ludzie poprostu odmawiać sobie muszą kupowania chociażby jednozłotowego biletu autobusowego, tam te przedsiębiorstwa, nawet bez tej ustawy o Państwowym Funduszu Drogowym, zostaną w krótkim czasie zwinięte. Czas najbliższy to pokaże.</u>
          <u xml:id="u-178.8" who="#PMikołajczyk">Dalej, widzimy w tej ustawie jeszcze pewne braki. Samorządy województw zachodnich w szczególności mają to niestety przykre doświadczenie, że najgorszym płatnikiem jest Skarb Państwa, albowiem niema samorządu na terenach zachodnich, któryby oddawna już nie dopominał się o świadczenia mu przynależne i przyrzeczone przez Skarb Państwa, a jednak nie asygnowane. Prawda, że w dyskusji nad tą ustawą na Komisji stwierdzono, że to jest zależne od wpływów miesięcznych Ministerstwa Skarbu, ale gdybyśmy w ten sposób chcieli rozumować, to trzebaby podkreślić, że widocznie inaczej wyglądają zamknięcia, a inaczej te wpływy miesięczne, jeżeli samorządy nasze nie mogą się doczekać tego, co im się słusznie należy, co wydały. To często zmusza samorządy do zaciągania pożyczek, których im Skarb Państwa nie zwraca.</u>
          <u xml:id="u-178.9" who="#PMikołajczyk">Dlatego uważam, że konieczne jest w tej ustawie wprowadzić moment kategorycznego twierdzenia, ile obowiązkowo Skarb Państwa będzie musiał świadczyć, chociażby dlatego, że ustawa dochody samorządu obcina. Później odpowiednią poprawkę zgłoszę.</u>
          <u xml:id="u-178.10" who="#PMikołajczyk">Jeżeli pozwalam sobie zgłosić w imieniu Klubu Chłopskiego poprawki do Państwowego Funduszu Drogowego, to oświadczam, że w razie ich przyjęcia, będziemy mogli głosować za tą ustawą, która, mojem zdaniem, jest dla Państwa konieczną, nietyle do budowania własnych dróg na wzór rzymskich, jak to było mówione na Komisji, ale poto, aby wobec zmniejszonych dochodów samorządowych mieć możność utrzymania tego, co już zbudowaliśmy.</u>
          <u xml:id="u-178.11" who="#PMikołajczyk">Art. 3 — mój przedmówca już to też podkreślił — daje dwum ministrom wyłączną możność zaciągania pożyczek, nawet bez obowiązku wytłomaczenia się przed ciałem ustawodawczem, na jakich warunkach. Sądzę jednak, że Sejm ma prawo i obowiązek domagać się wszelkich wyjaśnień. Jeżeli się tu robi wyjątki dla dwóch ministrów, to jest to niesłuszne. Dlatego wnoszę poprawkę o skreślenie tego artykułu.</u>
          <u xml:id="u-178.12" who="#PMikołajczyk">Nasza poprawka do art. 4 w ust, 2 po słowach: „i Ministrem Skarbu”, dopisać słowa: „lecz nie mniej niż 25% ogólnych wpływów, przewidzianych w art. 2 ust. 1 punkty 1–4”. Jest tu mowa o sumie zgóry określonej, którą Minister Robót Publicznych musi przekazać na samorządy. Uważam, że tę poprawkę należy wprowadzić do ustawy, ażeby samorządy miały pewność, że choć ustawa obcina im pewien dochód, to za to zapewni im te wpływy, na które napróżno czekały.</u>
          <u xml:id="u-178.13" who="#komentarz">(Przewodnictwo obejmuje wicemarszałek Piłsudski.)</u>
          <u xml:id="u-178.14" who="#PMikołajczyk">Dalsza nasza poprawka do art. 6 w punkcie 2, słowa: „po 50 zł.” zastąpić słowami: „po 30 zł.”. Jest tu mowa o opodatkowaniu tych dorożek samochodowych, które w mniejszych miasteczkach, czy okolicach, gdzie ruch jest mniejszy, już dziś zaledwie wegetują, i które wskutek wyższego opodatkowania przestałyby istnieć.</u>
          <u xml:id="u-178.15" who="#PMikołajczyk">Proponujemy w art, 18 ostatnie zdanie: „Opłata wynosi jedną trzecią część ceny biletu”, zastąpić słowami: „Opłata wynosi 10% ceny biletu”. Panowie widzą, że uważamy daleko sięgającą ustawę za potrzebną, i chociaż zgóry wiemy, że dopłaty do tych biletów samochodowych poniesie szczególnie ludność wiejska, godzimy się na 10% podwyżkę, twierdzimy jednak, że podniesienie cen biletów o 1/3 absolutnie nie przyczyni się do utworzenia zamierzonych funduszów na przyszłość, nie da żadnych nowych dróg, przyniesie tylko nowe opodatkowanie ludności. Samorządom zarzuca się rozrzutność, choć one, jak sam widzę, zgodziły się na obcięcie swego budżetu o 40%, a zaś nie można powiedzieć o Panach, żebyście Panowie w budżecie państwowym takiej oszczędności dokonali, owszem trzeba powiedzieć, że Państwo i społeczeństwo nie wytrzyma tak ciężkiego nowego opodatkowania.</u>
          <u xml:id="u-178.16" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-179">
          <u xml:id="u-179.0" who="#WicemarszałekPiłsudski">Głos ma p. Minister Robót Publicznych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-180">
          <u xml:id="u-180.0" who="#MinisterRobótPublicznychNorwidNeugebauer">Wysoka Izbo! Wysłuchałem dwóch przemówień, które obracały się w zamkniętem kole tych samych zarzutów i sprostowań poprawek, które były na Komisji Robót Publicznych. Widzimy, że pozytywnie z tej dyskusji, którąśmy mieli, mało przeniknęło do interpretacji samej ustawy, do zrozumienia treści i istoty ducha tej ustawy. Dlatego, by ułatwić może następnym mówcom, korzy będą chcieli w ten sam sposób interpretować ustawę w swych przemówieniach, pewne argumenty powtórzę bo może w takim razie będą mogli kalejdoskopicznie nanowo powracać do omówionych już spraw. Widzę i z przemówienia p. Osady i p. Mikołajczyka, że jednak zapominano pewnych szczegółów i nie umiano tego powtórzyć, tak, jak to się tam na Komisji wyjaśniało i interpretowało. Przedewszystkiem poruszę dwie sprawy, które bezpośrednio Panów interesują, a teraz są nieco inaczej przedstawione.</u>
          <u xml:id="u-180.1" who="#MinisterRobótPublicznychNorwidNeugebauer">Pierwsza, to jest kwestia obciążania opłatami, jak jest wymienione w ustawie w art. 6, a więc tego obciążania, które musi ponosić zarówno samochód osobowy, ciężarowy, jak taksówka, jak motocykl, więc również samochód, przeznaczony dla zarobkowania. Żeby uniknąć nierzeczowej dyskusji na Komisji Robót Publicznych, przeprowadziłem bardzo dokładną kalkulację: po pierwsze taksówki, po drugie, samochodu ciężarowego i po trzecie, samochodu osobowego. I stwierdziłem, że jeśli chodzi o obciążenie tych kosztów, to są one u nas według żądania ustawy o 50% mniejsze, aniżeli we wszystkich ustawach innych państw. Pozatem to, co referent przedstawił, iż wpłyną dodatnio na rozwój ruchu samochodowego, uzupełniam w kierunku, iż nie tylko będą dobre drogi, ale i również tem, że samochody, jako przedmiot użytku, nie poniosą tak wielkich opłat, jak gdzieindziej.</u>
          <u xml:id="u-180.2" who="#MinisterRobótPublicznychNorwidNeugebauer">Więc weźmy sobie typowy samochód osobowy, wagi 1.300 kg. i litrażu 2.980 cm3. W Niemczech opłata wynosi 450 RM., czyli 945 zł., w Czechosłowacji 824 zł, w Polsce w całem obliczeniu będzie wynosić 520 zł. Jeśli chodzi o samochody, używane jako taksówki o wadze 1.000 kg., litrażu 3.000 cm3, to opłata w Polsce będzie wynosić 400 zł, w Niemczech 450 RM., czyli 945 zł, a w Czechosłowacji 824 zł. Na tych samochodach mógłbym się zatrzymać, wymienię jednak i ciężarowy o wadze 1.700 kg„ opłata będzie u nas wynosić 280, w Czechosłowacji 377 i w Niemczech 756 zł. Ale podnoszono tutaj zarzut, który przez interpretację czysto akademicko-prawniczą prof. Krzyżanowskiego był postawiony, jaką jest forma opłaty. Otóż dla uspokojenia tych wszystkich panów, powtarzam to, co było wydrukowane we wczorajszym porannym numerze „Gazety Polskiej”: proszę o odpowiedź tych wszystkich, którzy chcą widzieć w ustawie samochodowej nowy podatek, na pytanie: samochód jeździ po drodze, kolej jeździ po szynach; jaki to jest podatek: pośredni, bezpośredni, konsumcyjny, czy produkcyjny — ten koszt, który znajduje się w bilecie kolejowym na utrzymanie i konserwację nawierzchni kolejowej. I tu jest zawarta dowcipna odpowiedź na dyskusję o t. zw. podatku. Niema podatku, jest opłata. Samochód przestaje być przedmiotem takiego użytku, ażeby nadmierne zniżycie dróg nie miało być wyrażone w odpowiednich świadczeniach na te drogi.</u>
          <u xml:id="u-180.3" who="#MinisterRobótPublicznychNorwidNeugebauer">Słyszeliśmy długie wywody pana posła Osady na ten temat: nowy podatek; Rząd szuka, żeby poza budżetem nanowo opodatkować obywateli, i żeby poza budżetem na tych obywateli nałożyć ciężary i t. d. Słyszeliśmy również takiż zarzut w stosunku, jak się wyrażono, do opodatkowania biletów osobowych. Trzeba stwierdzić, że dotychczas taryfy, nakładane przy przejazdach autobusowych, są w ręku z jednej strony tego, który dostanie koncesję, a z drugiej strony tych, którzy mu dają koncesję, a więc częściowo samorządów i częściowo odpowiednich instytucyj wojewódzkich, i wszystkie taryfy biletowe są dość dowolnie stosowane.</u>
          <u xml:id="u-180.4" who="#MinisterRobótPublicznychNorwidNeugebauer">Żeby jednak uniknąć zarzutu, że projektowane opłaty spowodują podrożenie i znaczne obniżenie jeżdżenia, że spowodują podrożenie dla ludności najbiedniejszej ich koniecznego wydatku, zadałem sobie daleko idącą i dokładną pracę wyliczenia kosztów taryfowych pasażerskich tak, jak one powinny być liczone w autobusach. Upoważnienie daje dopiero ustawa o Funduszu Drogowym, wprowadzając jaki taki porządek w normowaniu biletów pasażerów, pozatem będę miał zaszczyt złożyć Wysokiej Izbie drugą ustawę o koncesjonowaniu samochodów, która zapobiegnie dotychczasowej, dzikiej gospodarce.</u>
          <u xml:id="u-180.5" who="#MinisterRobótPublicznychNorwidNeugebauer">Jeżeli weźmiemy trzy typy samochodów autobusowych: 14-osobowe, najczęściej używane, 20-osobowe i 30-osobowe, jeżeli zechcemy policzyć koszta stałe, w które wlicza się 15% oprocentowania włożonego kapitału, koszt nie tylko kierowcy, ale i konduktora, koszt biletów i tym podobne administracyjne wydatki, jeżeli dodamy koszt zużycia benzyny, smarów, oliwy, jeżeli weźmiemy zużycie pneumatyków, jeżeli uwzględnimy koszt naprawy, rozkładający się na 1 kilometr drogi, jako procent amortyzacji maszyny, jeżeli weźmiemy to pełne obliczenie i do niego dodamy podatek obrotowy, bo jeszcze można postawić zarzut, że się tego nie zalicza, jeżeli do tego oprócz podatku obrotowego dodamy przymus ubezpieczenia, który musi być wprowadzony i to ubezpieczenia w dość wysokim procencie, bo 2%, — uwzględniając zaludnienie autobusu niższe o 25% od tego, jak w swym memoriale przyjmuje związek autobusowy, to znaczy będziemy liczyli 50% obsadzenia samochodu, wreszcie biorąc opłatę za jeden kilometr proponowanych 33,3%, czyli obciążenia biletu pasażerskiego, dostajemy opłatę 15 groszy od 1 klm. w autobusie na 16 osób, a 12 groszy w autobusie na 30 osób. Biorę 15% zarobku, wszystkie dodatki, całą amortyzację, cały wkład, jaki może być prawidłowo obliczony, i dochodzę dopiero do cyfry, która jest podstawową wyjścia w obliczeniach i w memoriale właścicieli autobusów. Gdzieś jest nieporozumienie, tem więcej, że przez autobusistów jest liczone 25% obsadzenia samochodu wyżej, gdyż ja biorę 50% zamiast 75%. Jest wynikiem z jednej strony, że w swych rozważaniach zapomniano, iż w cenie 15 groszy za klm, pr. Bratro obliczył 25% zarobku. Zatem widzimy, proszę panów, że ustawa dale możność prawidłowego ujęcia gospodarki i stosunków autobusowych i względem przedsiębiorcy i daje możność wyciągnięcia nawet pewnych korzyści w budowaniu dróg, i wreszcie daje plusy dla samego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-180.6" who="#MinisterRobótPublicznychNorwidNeugebauer">Zarzuty, obecnie powtórzone na posiedzeniu w Sejmie, nie są nowe, iż Rząd dostaje swobodę dysponowania nową pożyczką, Rząd, jak się tam mówiło, zaczyna się pomału wysprzedawać, jak to użytem było w Komisji Budżetowej: Rząd zastawił nowe podatki.</u>
          <u xml:id="u-180.7" who="#MinisterRobótPublicznychNorwidNeugebauer">Wyjaśnienie Ministra Robót Publicznych i wyjaśnienie Wiceministra Skarbu, złożone na Komisji Robót Publicznych, iż nie chodzi o żaden zastaw, spowodowało nowy argument: pieniądze dostań się tylko zagranicznym firmom i wobec tego zagraniczne firmy będą miały na tem odpowiedni zysk, a w ten sposób Rząd, pożyczając na drogi od firm zagranicznych — co trzeba sobie dośpiewać — nowemi podatkami będzie musiał płacić procenty. Próbowałem wytłumaczyć, — zdaje się bezskutecznie — że kwestia określenia stopnia, jak mają być zaciągane pożyczki, musi się opierać na ścisłej kalkulacji możliwości dochodów Funduszu Drogowego i musi się opierać na tem, jak długotrwałą może być wytrzymałość szos. Jeżeli się mówi w ustawie o sumie 400.000 złotych, która może przerażać, to tylko dlatego, że suma ta stanowi 1/3 część tego wkładu, który Państwo musiałoby włożyć, ażeby wszystkie drogi w Polsce doprowadzić do odpowiedniego użytku i zdolności pracy dla życia gospodarczego. Pożyczki te, o których się mówi jako o zastawie, mają służyć dla ułatwienia gospodarki Funduszu Drogowego, przy naszym bardzo uciążliwym systemie budżetowania miesięcznego. Reparacje, naprawa dróg jest pracą sezonową, w pewnych sezonach i w pewnych okresach może się i powinno dokonywać odpowiednie ilości robót, a w innych sezonach nie można prowadzić robót, a miesięczne tangenty są rozłożone na cały rok równomiernie. Również, jeżeli się mówi o państwowym funduszu drogowym, to dlatego żeby ułatwić wypłaty robotników i spłaty przedsiębiorców, o co chodziło jednemu z moich przedmówców, uwzględnia się również, ażeby nie zalegały z długami i samorządy. Tu również mieści się odpowiedź, jakie po wstają możliwości oddziałania na bezrobocie, danie pracy i zarobku, a przybywa jako plus wartość lepszej komunikacji i dla rolników i użytkujących. Takie ujęcie w ustawie daje zapewnienie, że będzie mogła być zaciągnięta pożyczka i przez sformułowanie artykułu 3 jest dane Rządowi upoważnienie, zgodnie z 6 artykułem Konstytucji, a nie trzeba przychodzić do Sejmu o uchwałę z każdą drobną propozycją, zwiększając pracę, a tracąc pożyteczny okres sezonowy.</u>
          <u xml:id="u-180.8" who="#MinisterRobótPublicznychNorwidNeugebauer">Ułatwienie pracy gospodarczej jest powodem, dla którego fundusz ten musi mieć osobowość prawną. Ażeby natomiast nie zaistniało zadłużenie zbyt wysokie i ażeby odpowiadało normom statutu, co obecnie zarzucają przedmówcy, w art. 4 jest powiedziane, że budżet tego funduszu jest załącznikiem do budżetu państwowego i jako taki podlega zatwierdzeniu ciał ustawodawczych. Mało tego, również rozliczenie z tego budżetu jest przedkładane ciałom ustawodawczym. Więc gdzież tu jest uciekanie Rządu od odpowiedzialności sejmowej? Jeżeli będziemy tak interpretowali ustawy, że wyrywamy pojedyńcze artykuły, albo będziemy mówili o ustępach, które się nam lepiej lub gorzej podobają, to każda ustawa jest tematem, jaki można dać do polemiki gazet, i staje się tematem demagogicznych działań po to tylko, ażeby wykazać, że coś, co się robi, nie ma odpowiedniego celu.</u>
          <u xml:id="u-180.9" who="#MinisterRobótPublicznychNorwidNeugebauer">Z całym naciskiem podkreślam, że przestudiowanie i ułożenie ustawy o funduszu drogowym jest dorobkiem doświadczenia funduszów drogowych, istniejących po 7 i 8 lat w innych państwach i dlatego mogę powtórzyć Wysokiej Izbie, że opracowanie Funduszu Drogowego nie tylko że jest najpilniejszem, ale jest w ujęciu najlepsze, bo zamyka w sobie te doświadczenia, które poczyniły inne państwa.</u>
          <u xml:id="u-180.10" who="#MinisterRobótPublicznychNorwidNeugebauer">W tych kilku słowach widać, że cała wycieczka do skreślenia w art. 1, 2, 3 i 4 jest zupełnie nieistotna i jest nie na miejscu. Natomiast, jestem gotów się zgodzić z obrońcą samorządów, żeby zostało umieszczone tylko 25% wpływów dla samorządu. Bardzo dziękuję za ten projekt dlatego, że na tem Rząd uzyska bardzo dużo, ni mniej ni więcej tylko drugie 25%. Sądzę, że wszystkie samorządy takiemu wnioskodawcy nie złożą podziękowania. Załącznik budżetu do ustawy jest w opracowaniu i przewiduje 50% wpływów dla samorządów. Tak wygląda rzeczywista opieka nad samorządem Ministerstwa Robót Publicznych i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, a tak wygląda w ręku Pana Posła.</u>
          <u xml:id="u-180.11" who="#MinisterRobótPublicznychNorwidNeugebauer">Poprawkę zgłoszoną o zmniejszenie opłat od biletów z 33%% do 10–12% wyjaśniłem dostatecznie uprzednio. Poruszę natomiast jeszcze jedną propozycję, wystąpienie p. posła Osady w stosunku do art. 22, a więc o poprawkę, która żąda zniesienia opłat od domków, leżących na uboczu. Świadczy ona o nieprzemyśleniu sprawy. Zgadzamy się wszyscy, że drogi są potrzebne, ryzykujemy nawet powiedzenie, że Rząd uznaje, że te drogi są potrzebne, ale wnioskujemy, iż Rząd nie ma pieniędzy na to, aby drogi utrzymywać. Więc jedno z dwojga: albo drogi są potrzebne, a wtedy muszą być świadczenia od korzystających z nich dla swoich celów życiowych, albo są niepotrzebne, a wtedy wszelkie opłaty są zbędne. Jeżeli Panowie godzą się, że drogi muszą powstawać, że drogi z punktu widzenia rozwoju życia gospodarczego są potrzebne, to logicznie trzeba również uznać, że ustawa drogowa z 10 grudnia 1920 r. według 24 art. nakłada opłaty od adjacentów.</u>
          <u xml:id="u-180.12" who="#MinisterRobótPublicznychNorwidNeugebauer">Do nowej ustawy o Funduszu Drogowym wprowadza się poprawkę, której miejsce w ustawie drogowej i poborach samorządów, tam ją należy wprowadzić. Chyba, że mieszkańcy osiedli na uboczu nie będą jeździć inaczej, jak tylko aeroplanami, wtedy jest to w porządku. Odrazu przechodzimy przez sprawę rozwoju automobilizmu w Polsce, rozpoczynamy rozwój lotnictwa.</u>
          <u xml:id="u-180.13" who="#MinisterRobótPublicznychNorwidNeugebauer">W tej poprawce mieści się chęć pomniejszenia opłat na fundusz drogowy, co bierze prawdopodobnie uzasadnienie stąd, że samochody chodzą po określonych szlakach, koleje chodzą też po określonych szlakach: wobec tego ten, kto mieszka na uboczu, nie będzie potrzebował płacić. Panie Pośle, ten kto nie ma samochodu, ten nie opłaca. W ustawie w art. 6 jest wyraźne wyszczególnienie opłat. Tak samo, jak w taryfie kolejowej pasażerskiej, bilety obciążone są opłatami na konserwacje nawierzchni torów, tak samo opłaty na konserwację nawierzchni szosowych, ustalone do wysokości 1/3 ceny biletu, znajdują się również w biletach. autobusowych. To nie ma nic do tego, gdzie stoi domek i gdzie kto mieszka.</u>
          <u xml:id="u-180.14" who="#MinisterRobótPublicznychNorwidNeugebauer">Natomiast, żeby uniknąć dalszych kontrargumentów, podkreślam, że budżet funduszu drogowego przewiduje również pożyczki bezprocentowe dla każdej nawet małej gminy, przez którą będą przechodziły samochody, co się robi w celu, aby ułatwić wydatki małych gmin na drogi wewnętrzne.</u>
          <u xml:id="u-180.15" who="#MinisterRobótPublicznychNorwidNeugebauer">Gdybyśmy zaczęli rozumować, że trzeba byłoby znieść opłaty nawet na rzecz samorządu, toby się okazało, że żadne małe miasteczko nie może mieć ani porządnej jezdni, ani porządnych chodników itd.</u>
          <u xml:id="u-180.16" who="#MinisterRobótPublicznychNorwidNeugebauer">Większość zarzutów obraca się w jednych i tych samych ramach interpretowania w rozmaity sposób treści artykułów. Z żalem muszę zaznaczyć, że są w większości tylko ponawianiem daleko idących przedyskutowanych zagadnień na Komisji Robót Publicznych. Oczekiwałem tutaj odniesienia się do poczynań Rządu z daleko większą, jeżeli nie z pełną dobrą wolą.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-181">
          <u xml:id="u-181.0" who="#WicemarszałekPiłsudski">Głos ma poseł Grzecznarowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-182">
          <u xml:id="u-182.0" who="#PGrzecznarowski">Proszę Panów! Rząd wystąpił z nową ustawą, którą możemy nazwać nowem obciążeniem podatkowem ludności.</u>
          <u xml:id="u-182.1" who="#komentarz">(Wrzawa i głosy na ławach B. B.: Znowu to samo!)</u>
          <u xml:id="u-182.2" who="#PGrzecznarowski">Wyjaśnienia p. Ministra wcale nas nie przekonały. Pan Minister nie obalił tych pozycji, które widnieją w tej ustawie i które są niewzruszone. Podstawą wpływów dla tej ustawy są podatki od samochodów osobowych, autobusów, samochodów ciężarowych, motocykli, pojazdów konnych, od biletów autobusów, reklam i grzywien. Żeby sobie uprzytomnić te rzeczy, pozwolę sobie je przedstawić.</u>
          <u xml:id="u-182.3" who="#PGrzecznarowski">Otóż opłaty od samochodów osobowych względnie autobusów, od samochodów ciężarowych, po potrąceniu 5% strat z powodu wycofania pewnej ilości pojazdów, oraz 5% na koszta rejestracji, wynoszą sumę 23 milj. zł. Od ceny biletów Rząd przewiduje wpływy 22.500.000, od 10.000 pojazdów konnych Rząd przewiduje 3 milj., czyli że każdy pojazd koniny będzie płacił rocznie 300 zł tego podatku. Od reklam Rząd przewiduje 100.000, a zarazem przewiduje tu jeszcze jeden wpływ, którego, zdaje się, nie powinniśmy tutaj wcale umieszczać; następnie, wprost powiada, że grzywny za przekroczenia przepisów będą wynosiły pół miliona złotych. I to też będzie fundusz, powiększający wpływy tego Funduszu Drogowego.</u>
          <u xml:id="u-182.4" who="#PGrzecznarowski">Otóż nasze stanowisko jako przedstawicieli ludu pracującego jest takie, że będziemy głosowali za odrzuceniem tej ustawy ze względu na to, że ona uderza bezpośrednio w ludność najuboższą. Sami będziemy bronili pozycji pierwszej — 23 milj. zł, bo uważamy, że tutaj w pewnym stopniu te ciężary mogą być przerzucone na właścicieli autobusów, aut luksusowych, których Panowie mają bardzo wiele, na motocykle itd., ale nie będziemy bronili drugiej pozycji — 22.500.000, która ma być wyciśnięta z tej Tak samo nie możemy się zgodzić z pozycją opodatkowania pojazdów konnych, bo wiemy o tem z doświadczenia, kto są ci ludzie, że nie są w stanie zapłacić rocznie 300 zł tego podatku na rzecz Funduszu Drogowego. Uważam, że to jest też pozycja nierealna. W końcu pozycja dochodów z grzywien — jako demoralizująca, nie powinna istnieć w ustawie, bo nie powinno się w ustawie przewidywać, że ludzie nie będą się stosowali do ustawy i jej przepisów.</u>
          <u xml:id="u-182.5" who="#PGrzecznarowski">Pozatem w ustawie widnieje przepis o tem, że Rząd będzie miał prawo zaciągać pożyczki do łącznej wysokości 400 milionów złotych. Pan Minister przed chwilą nam tu tłumaczył: Panowie nie chcecie zrozumieć, że my na opłacenie robocizny, na opłacenie kamienia, na rozpoczęcie robót będziemy potrzebowali pieniędzy. Ale wątpię, czy te fundusze będą potrzebne aż do sumy 400 milionów złotych. Wątpię i uważam, że te wielkie pełnomocnictwa nie dają nam gwarancji, że te pieniądze będą użyte celowo, produktywnie. Dlatego też uważam to za nową zamaskowaną pożyczkę, za nowy ciężar na ludność.</u>
          <u xml:id="u-182.6" who="#PGrzecznarowski">Mówiono tu o sprawie wpływów do tego Funduszu z samorządów. Otóż uważam, że najlepszem i najstosowniejszem byłoby nie określać procentowego stosunku, w jakim partycypować będą miasta i samorządy. Uważam, że do tego jest organ wybrany przez wszystkie samorządy — jest to Związek Miast Polskich. Uważam, że p. Minister Robót Publicznych w porozumieniu z Zarządem Związku Miast Polskich powinien ustalić normy partycypowania samorządu.</u>
          <u xml:id="u-182.7" who="#PGrzecznarowski">Muszę tu zwrócić uwagę na następującą rzecz. Chcielibyśmy, ażeby w przyszłości Ministerstwo Robót Publicznych wszystkich starań dołożyło, ażeby naprawdę te wypłaty uskuteczniane były robotnikom na porę i na czas.</u>
          <u xml:id="u-182.8" who="#komentarz">(Marszałek obejmuje przewodnictwo.)</u>
          <u xml:id="u-182.9" who="#PGrzecznarowski">Robotnicy na robotach drogowych pracują zaledwie po kilka miesięcy i miesiącami całemi nie otrzymują wypłat, chłopi za kamień też nie otrzymują, bo pieniędzy niema, a przecież w budżetach państwowych przewidziane były te sumy i przedewszystkiem powinno się opłacać tych, którzy robią po parę miesięcy i wypłaty nie dostają.</u>
          <u xml:id="u-182.10" who="#komentarz">(Głos: A w Radomiu jak było?)</u>
          <u xml:id="u-182.11" who="#PGrzecznarowski">O Radomiu tu nie mówimy, tu mówimy o Państwowym Funduszu Drogowym.</u>
          <u xml:id="u-182.12" who="#PGrzecznarowski">My uważamy, iż to jest nowy ciężar, nałożony na barki ludności; tak jak Panowie wpakowaliście na nią taki ciężar w postaci pożyczki zapałczanej, tak teraz i drugi ciężar pakujecie. Podczas kiedy obraduje Komisja Budżetowa i tam wychodzi na jaw, że ten budżet staje się nierealnym, że ludność nie jest w stanie płacić tych ciężarów, jakimi ją już obłożyliście, to teraz na nią nakładacie nowy haracz. To nie ma nic wspólnego z tem, co obiecywaliście, Wy Panowie ze środka, w okresie przedwyborczym, że zmniejszycie ciężary podatkowe, Wy dziś je powiększacie, powiększacie je nie tylko dla tych, którzy mogą płacić, ale i dla tych, którzy nie mają z czego płacić.</u>
          <u xml:id="u-182.13" who="#PGrzecznarowski">I dlatego będziemy głosowali przeciwko tej ustawie jako przeciwko nowemu haraczowi na ludność, bo uważamy, że musi się znaleźć inna ustawa sprawiedliwsza. My nie stoimy na tem stanowisku, żeby dróg nie budować, my rozumiemy, że Państwo te drogi musi mieć, ale my Panom wskazujemy na nieprodukcyjne wydatki. Moi koledzy już wskazali, jak trzeba obcinać z budżetu nieprodukcyjne sumy i przekroczenia, a nie stwarzać nowego ciężaru. Mój kolega Pużak na Komisji Budżetowej wskazał Wam, skąd czerpać te fundusze, ale Panowie stamtąd nie czerpiecie, Panowie nowe ciężary wkładacie na ludność. Jestem przekonany, że ta ustawa będzie nierealna dlatego, że ludność nie będzie w stanie wywiązać się z tych zobowiązań, jakie Panowie na nią włożą i dlatego też przeciwko tej ustawie, jako nowemu haraczowi, głosować będziemy.</u>
          <u xml:id="u-182.14" who="#komentarz">(Głos: I przeciwko zwalczaniu bezrobocia.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-183">
          <u xml:id="u-183.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Rudziński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-184">
          <u xml:id="u-184.0" who="#PRudziński">Wysoki Sejmie! P. poseł Osada z Klubu Narodowego przedstawił nam tutaj motywy, dlaczego Panowie tak się przeciwstawiają ustawie o Funduszu Drogowym. Otóż chcę, jako jeden z płatników tego podatku, oświadczyć, że wolę tę ustawę, i my wszyscy w Klubie wolimy tę ustawę, niż niejasność, jaka pod tym względem istnieje dotąd. Panowie macie art. 22 ustawy, który mówi, że znosi się prawo pobierania szeregu samoistnych opłat samorządowych i podatków za pojazdy mechaniczne. Dotąd samorządy mogły obciążać temi podatkami właściwie bez limitu, obecnie ten limit jest stworzony.</u>
          <u xml:id="u-184.1" who="#PRudziński">Następnie chcę, jako rolnik, zaznaczyć, że zwolniono traktory, przeznaczone dla celów rolniczych. Pragnę też podkreślić, że w art. 8 dodano dla rolników, dla włościaństwa bardzo ważne postanowienie, mianowicie, że opłaty od pojazdów konnych będą pobierane tylko od przedsiębiorstw, używających te pojazdy dla celów zarobkowo-przewozowych. Zatem wszelkie zarobkowanie uboczne przez włościan, tak liczne w Polsce i tak licznie praktykowane, jak zwózka z lasów i t. d., to wszystko odpada.</u>
          <u xml:id="u-184.2" who="#PRudziński">Następnie wobec oświadczenia p. posła Osady, że jemu zależy na rozwoju przemysłu automobilowego w Polsce, chcę zwrócić uwagę, że jest bardzo ważne postanowienie w tej ustawie, mianowicie jeden z artykułów powiada, że standaryzowane typy otrzymują zniżkę od tego podatku do 40%. To jest najlepsza pomoc dla rozwoju naszego przemysłu, a z drugiej strony dla doprowadzenia do porządku tego mnóstwa typów samochodów, jakie po naszych drogach krążą.</u>
          <u xml:id="u-184.3" who="#komentarz">(P. Arcyszewski: Czy to dotyczy także zagranicznych?)</u>
          <u xml:id="u-184.4" who="#PRudziński">Naturalnie, Czy Szanowny Pan używa samochodu zagranicznego czy krajowego?</u>
          <u xml:id="u-184.5" who="#komentarz">(P. Arcyszewski: Żadnego.)</u>
          <u xml:id="u-184.6" who="#PRudziński">To Pan się widocznie na tym interesie nie zna. Ja mam samochód zagraniczny, i dopóki krajowe nie będą dobre, nadal będę używał samochodu zagranicznego.</u>
          <u xml:id="u-184.7" who="#komentarz">(P. Arcyszewski: Znam się na sprawach obrony państwa, tak jak Pan na rolnictwie, i wiem, że popieranie przemysłu krajowego jest dla obrony państwa potrzebne.)</u>
          <u xml:id="u-184.8" who="#PRudziński">I tu jest właśnie stworzona możliwość lepszego poparcia tego przemysłu, niż Panowie to robicie.</u>
          <u xml:id="u-184.9" who="#PRudziński">Wysoki Sejmie! Mnie się zdaje, że najważniejszem postanowieniem tej ustawy jest art. 3. Jest w nim ustanowiona słuszna zasada na korzyść obecnej naszej generacji, wycieńczonej z powodu wojny, z powodu inflacji, wycieńczonej z powodu Waszych, Panowie, ustaw — bo popatrzcie się na te dzienniki ustaw do 1926 roku! Skąd ta bieda w Polsce? Z tego ustawodawstwa do 1926 r. Otóż, proszę Panów, ta dzisiaj wycieńczona generacja ma prawo obciążyć następną generację, żeby i ona się przyczyniła do rozwoju, dzisiaj koniecznego, naszego kraju. I tutaj, proszę Panów, wprowadza się w życie tę słuszną zasadę, że będzie się robiło inwestycje konieczne nie z bieżących dochodów płatnika podatków, lecz z pożyczek, a płatnik będzie płacił tylko kwoty amortyzacyjne i odsetki. To jest zasada słuszna, którą powinniśmy nie tylko tu zastosować, ale i w samorządzie.</u>
          <u xml:id="u-184.10" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-184.11" who="#PRudziński">Proszę Panów, wogóle muszę powiedzieć, że stanowisko Klubu Narodowego w sprawie pożyczek jest bardzo dziwne. Panowie przecież stoicie na gruncie gospodarki kapitalistycznej i Panowie doskonale wiecie, że Polsce kapitału potrzeba. Tymczasem, proszę Panów, to ciągłe demagogiczne podkopywanie tutaj pożyczek państwowych,...</u>
          <u xml:id="u-184.12" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-184.13" who="#PRudziński">...to jest, proszę Panów, robota świadoma.</u>
          <u xml:id="u-184.14" who="#komentarz">(Różne głosy na ławach Klubu Narodowego.)</u>
          <u xml:id="u-184.15" who="#PRudziński">Słyszeliśmy przy zapałczanej pożyczce, coście mówili, słyszeliśmy, jak ta zapałczana pożyczka później, nawet na komisjach innych, znów wyjeżdżała, bo Brześć się kończył.</u>
          <u xml:id="u-184.16" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-184.17" who="#PRudziński">Ja się nie dziwię przedstawicielom P. P. S., jeżeli oni występują dzisiaj z tezą gospodarczo-finansową, która się nazywa — inflacją bez dewaluacji — w myśl koncepcji szanownego p. sen. Grossa. Dobrze go znam, nieraz z nim miałem do czynienia, nieraz mi o tem opowiadał. Ja się mu nie dziwię. Uczciwie wobec swoich wyborców postępuje — chciałby, ażeby popyt na pracę się zwiększył. Chce nam powiedzieć, że przez zastępczą walutę to się da zrobić, i daje gwarancję, że nie będzie równoczesnej dewaluacji. Zdaje się, że nikomu z nas ta gwarancja nie wystarcza. Raczej musimy iść tą drogą, ażeby ściągać pożyczki zagraniczne, bo gwarancja, którą podaje p. Gross, jest bardzo krucha, zwłaszcza po dwukrotnej inflacji z dewaluacją. Ale przynajmniej uczciwie postępuje. Powiada: 500.000 ludzi rocznie przybywa, trzeba im dać robotę. Dziwię się tylko, że jeden z przedstawicieli Panów, mój przedmówca z P. P. S., zabrał tak stanowczy głos przeciwko tej ustawie, bo przecież to jest jedna z typowych ustaw inwestycyjnych, dzięki której ludność dostanie robotę.</u>
          <u xml:id="u-184.18" who="#PRudziński">Natomiast muszę oświadczyć, że stanowisko Klubu Narodowego jest bardzo dziwne, bo Panowie doskonale znają ustrój kapitalistyczny i doskonale Panowie zdają sobie sprawę, że skoro Polska się skonsolidowała politycznie, to ma wszelkie dane, żeby się i gospodarczo rozwinąć. Gdyby jednak nie dostała pożyczek, Panowie doskonale wiecie, że wówczas mogłoby znów dojść do niezadowoleń i powikłań politycznych, że to jest jedyny haczyk, jaki Wam pozostał, aby odegrać się kiedyś. Więc jeżeli Panowie tu występują przeciw państwowej pożyczce zagranicznej, to jest oparte tylko o jakieś motywy polityczne. Panowie poprostu widzicie, że tutaj się wytworzył wielki obóz państwowo-twórczy bez Was, po za Wami i zazdrościcie temu, to Was boli.</u>
          <u xml:id="u-184.19" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
          <u xml:id="u-184.20" who="#PRudziński">To jest motywem, dla którego Wy tutaj występujecie przeciw tej ustawie.</u>
          <u xml:id="u-184.21" who="#PRudziński">Otóż Chciałbym stwierdzić, przedewszystkiem jako płatnik, którego ten podatek dotyka kilkakrotnie, że przyjęcie zasady o przerzuceniu części ciężaru naszego rozwoju gospodarczego na przyszłe generacje jest słuszna i dlatego popieramy jak najgoręcej wniosek większości Komisji Administracyjnej.</u>
          <u xml:id="u-184.22" who="#komentarz">(Oklaski na ławach B. B.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-185">
          <u xml:id="u-185.0" who="#Marszałek">Głos ma p. Mazur.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-186">
          <u xml:id="u-186.0" who="#PMazur">Wysoki Sejmie! Już na posiedzeniu Komisji Robót Publicznych postawiłem wniosek o równoczesne nałożenie podatku drogowego na samochody ciężarowe wolnego miasta Gdańska, które uprawiają stały handel domokrążny w granicach Rzeczypospolitej Polskiej, a specjalnie na Pomorzu. Handel gdański pod tym względem jest specjalnie uprzywilejowany. P. Minister Robót Publicznych powiedział, że w zasadzie uznaje słuszność tez, które przedstawiłem, lecz twierdzi, że wobec umowy, jaka istnieje między Polską a Gdańskiem, nie może się przychylić do wniosku.</u>
          <u xml:id="u-186.1" who="#PMazur">Mam wątpliwości, czy istotnie, nawet przy obecnej konwencji z Gdańskiem, nie możnaby tej sprawy załatwić w formie przepisu ustawowego. Skoro jednak Rząd i większość Izby jest odmiennego zdania, musimy zwrócić uwagę na tę sprawę w takiej formie, która nie może podlegać żadnemu zakwestionowaniu, a mianowicie w formie rezolucji. Uważam, że w interesie Państwa leży choćby w tej formie poprzeć słuszne pretensje handlu i przemysłu pomorskiego, którego ciężki byt jeszcze więcej zostanie zagrożony przez nowe obciążenia, które z tej ustawy wypływają, a od których zwolniony będzie handel obcy. Gdańsk w ostatnich latach rozwinął szeroki handel domokrążny na Pomorzu, posługując się ciężkiemi samochodami, sprzedając najdrobniejsze partie towaru w każdej wiosce i mieście pomorskiem, a nawet w całej zachodniej Polsce. Ten handel gdański, mający już tak wielkie uprzywilejowanie przez niepłacenie podatku przemysłowego, który płaci handel polski, doprowadził do upadku handel hurtowy na Pomorzu.</u>
          <u xml:id="u-186.2" who="#PMazur">To też w obecnej chwili, kiedy ma nastąpić nałożenie tego podatku, pozwalam sobie zgłosić rezolucję, którą opieram na zgodnej opinii całego handlu pomorskiego, stojącego dziś w pierwszej linii ognia kryzysu gospodarczego, jaki idzie przez cały kraj, a na który na Pomorzu patrzeć trzeba także ze stanowiska zewnętrznej polityki. Nie potrzebuję podkreślać, jak ważnem jest podtrzymanie naszego handlu i przemysłu pomorskiego w tej ciężkiej walce konkurencyjnej, jaką codziennie staczać musi z elementem napływowym.</u>
          <u xml:id="u-186.3" who="#PMazur">To też zupełne pominięcie tej sprawy w ustawie w obecnem brzmieniu byłoby największą krzywdą dla Pomorza i nawet dla całej Polski Zachodniej, gdzie coraz głośniej odzywają się wołania o specjalny program pomorski, któryby miał za cel ochronę naszych specyficznych warunków pomorskich w przeciwstawieniu do lansowanego przez Rzeszę Niemiecką z takim rozmachem „Ostprogramu”.</u>
          <u xml:id="u-186.4" who="#PMazur">Ustawa, uchwalana dzisiaj przez nas, koliduje wyraźnie z t. zw. programem pomorskim, przedstawionym przez sfery gospodarcze Pomorza Panu Prezydentowa i Rządowi na Zamku, gdzie podobno spotkał się on z daleko idącem uwzględnieniem. Dlatego uważam za niezbędne i konieczne przyjęcie przez Wysoką Izbę następującej rezolucji, która zmierza do sprawiedliwego wyrównania zdolności konkurencyjnej, przedewszystkiem handlu i przemysłu pomorskiego.</u>
          <u xml:id="u-186.5" who="#PMazur">Wysoki Sejm uchwalić raczy:</u>
          <u xml:id="u-186.6" who="#PMazur">Sejm wzywa Rząd, aby przy odnawianiu umów z W. M. Gdańskiem postarał się o odpowiednie opodatkowanie na rzecz Państwowego Funduszu Drogowego samochodów firm gdańskich, krążących po Polsce w celu uprawiania handlu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-187">
          <u xml:id="u-187.0" who="#Marszałek">Głos ma jeszcze p. referent.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-188">
          <u xml:id="u-188.0" who="#PKosydarski">Wysoka Izbo! Przewidując, że na plenum rozpocznie się dyskusja, która stanie w sprzeczności z dyskusją na komisji, żeby dać możność wszystkim Panom Kolegom postawić swoje poprawki i wyrazić swoje zastrzeżenia, poprosiłem p. Prezesa Komisji Skarbowej, aby odbyć wspólne posiedzenie dwóch komisyj: Komisji Robót Publicznych i Komisji Skarbowej. Muszę wyrazić żal, że na plenum zabierali głos koledzy, którzy nie raczyli przyjść na Komisję Robót Publicznych, czy też na wspólne posiedzenie dwóch komisyj, i dlatego część z nich stanęła w sprzeczności ze swoimi kolegami.</u>
          <u xml:id="u-188.1" who="#komentarz">(Przerywania.)</u>
          <u xml:id="u-188.2" who="#PKosydarski">Panie Pośle, na posiedzeniu Komisji Robót Publicznych p. Dobrowolski, Wasz kolega klubowy, godził się na ustawę, miał tylko pewne zastrzeżenia co do obciążenia autobusów.</u>
          <u xml:id="u-188.3" who="#komentarz">(Głos: Odrzucał ustawę.)</u>
          <u xml:id="u-188.4" who="#PKosydarski">Nie odrzucał ustawy, owszem przyjął ją i powiedział, że jest ona jedyną, która stawia sprawę budownictwa dróg na realnym gruncie. Trzeba ustalić najpierw swoje tezy i poglądy w Klubie, a nie wnosić rozgardiaszu na posiedzeniu Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-188.5" who="#PKosydarski">Jeżeli chodzi o sumę 400 milionów, którą zakwestionowano jako za wysoką, to ja sądzę przeciwnie, że to jest za mało dla wykonania programu budownictwa dróg w Polsce, i jeżeli Pan da fundusz jednego miliarda, to Ministerstwo Robót Publicznych wygospodaruje ten fundusz bardzo porządnie i dobrze, a z tego będzie jeszcze i ten skutek, o który Panowie tak dbacie, a mianowicie, że bezrobotni będą mieli pracę, a więc będzie i wilk syty i owca cała.</u>
          <u xml:id="u-188.6" who="#PKosydarski">Dlatego, po wysłuchaniu przemówień rozmaitych reprezentantów klubów, w myśl uchwał Komisji Robót Publicznych, sprzeciwiam się wszystkim innym wnioskom, wniesionym tutaj, jakoteż i rezolucjom, które już odrzucono na Komisji Robót Publicznych.</u>
          <u xml:id="u-188.7" who="#komentarz">(Głos: Nie były.)</u>
          <u xml:id="u-188.8" who="#PKosydarski">Owszem, były, była rezolucja Pana i p. Wełykanowicza, były poprawki wniesione przez p. Osadę, jak i p. Dobrowolskiego, którego dzisiaj niema, i wreszcie jakieś inne poprawki Stronnictwa Chłopskiego.</u>
          <u xml:id="u-188.9" who="#PKosydarski">Proszę Wysoką Izbę o przyjęcie całej ustawy z poprawkami Komisji Robót Publicznych i o obrzucenie wszystkich poprawek, które zostały odrzucone na Komisji Robót Publicznych, i wniosków, które tu zostały zgłoszone.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-189">
          <u xml:id="u-189.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-189.1" who="#Marszałek">Do art. 1 została zgłoszona poprawka p. Osady, ażeby skreślić rozdział I ustawy (art. 1–5), przyczem ustawa otrzymuje tytuł: „Ustawa o opłatach od pojazdów mechanicznych, od biletów za przejazd i od reklam”. Kto jest za tą poprawką, proszę wstać. Stoi mniejszość. Wobec tego art. 1 przeszedł w brzmieniu Komisji.</u>
          <u xml:id="u-189.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do art. 2. Do art. 2 niema poprawki, uważam więc art. 2 za przyjęty w brzmieniu Komisji.</u>
          <u xml:id="u-189.3" who="#Marszałek">Do art. 3 są trzy poprawki. P, Osady: Na wypadek odrzucenia poprawki 1: „skreśla się art. 3”. Kto jest za tą poprawką, proszę wstać. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
          <u xml:id="u-189.4" who="#Marszałek">Poprawka p. Wełykanowicza w ustępie drugim po wyrazie, „zatwierdza” zamiast „Minister Skarbu”, wstawić wyrazy: „Ciała Ustawodawcze”. Kto jest za tą poprawką, proszę wstać. Stoi mniejszość. Poprawka upadła.</u>
          <u xml:id="u-189.5" who="#Marszałek">Poprawka p. Noska, zgłoszona przez p. Mikołajczyka, która mówi o skreśleniu art. 3. Wobec odrzucenia poprawki p. Osady, poprawka ta została skonsumowana i nie poddaję jej pod głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-189.6" who="#komentarz">(P. Kosydarski: Jest jeszcze poprawka komisji.)</u>
          <u xml:id="u-189.7" who="#Marszałek">Jeżeli jest poprawka komisji, uważam zawsze, że artykuł został przyjęty wraz z poprawką komisji.</u>
          <u xml:id="u-189.8" who="#Marszałek">Do art. 4 jest poprawka p. Noska: W ust. 2 po słowach: „i Ministrem Skarbu” dopisać słowa: „lecz niemniej niż 25% ogólnych wpływów, przewidzianych w art. 2 punkty 1–4”.</u>
          <u xml:id="u-189.9" who="#Marszałek">Kto z Panów jest za tą poprawką, zechce wstać. Stoi mniejszość, poprawka upadła. Wobec tego art. 4 przechodzi w brzmieniu komisyjnem.</u>
          <u xml:id="u-189.10" who="#Marszałek">Przystępujemy do art. 5, do którego nie wniesiono żadnych poprawek, a więc jest przyjęty w brzmieniu komisyjnem.</u>
          <u xml:id="u-189.11" who="#Marszałek">Do art. 6 są dwie poprawki. Poprawka p. Osady: Skreśla się ostatni ustęp art. 6, natomiast w jego miejsce zamieszcza się zdanie: „Samochody, produkowane całkowicie w Polsce, opłacają połowę powyższych stawek”.</u>
          <u xml:id="u-189.12" who="#Marszałek">Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
          <u xml:id="u-189.13" who="#Marszałek">Poprawka p. Noska: W punkcie 2 słowa: „po 50 zł” zastąpić słowami: „po 30 zł”. Kto jest za tą poprawką, zechce wstać. Stoi mniejszość, poprawka upadła. Wobec tego art. 6 przeszedł w brzmieniu Komisji.</u>
          <u xml:id="u-189.14" who="#Marszałek">Do art. 7 nie zgłoszono żadnych poprawek — przeszedł w brzmieniu Komisji. Tak samo art. 8 i 9.</u>
          <u xml:id="u-189.15" who="#Marszałek">Do art. 10 została zgłoszona poprawka p. Osady: w punkcie 2) dodaje się słowa „i kościelnych”. W punkcie 4) po słowie „dobroczynnych” dodaje się słowa „i oświatowych, lekarzy, wreszcie zarządów kościelnych”. Czy p. Poseł żąda rozdzielenia tej poprawki?</u>
          <u xml:id="u-189.16" who="#komentarz">(P. Osada: Proszę.)</u>
          <u xml:id="u-189.17" who="#Marszałek">Wobec tego poddaję pierwszą część pod głosowanie. Proszę Posłów, którzy są za tą poprawką, żeby wstali. Stoi mniejszość, poprawka odrzucona.</u>
          <u xml:id="u-189.18" who="#Marszałek">Teraz głosujemy nad drugą częścią poprawki, ażeby w punkcie 4 po słowie „dobroczynnych” dodać słowa „i oświatowych...” i t. d. Proszę Posłów, którzy są za tą poprawką, żeby wstali. Stoi mniejszość, poprawka upadła. Wobec tego art. 10 został przyjęty w brzmieniu komisyjnem.</u>
          <u xml:id="u-189.19" who="#Marszałek">Przystępujemy do art. art. 11, 12, 13, 14, 15, 16, do których poprawek nie zgłoszono. Wobec tego przechodzą one w brzmieniu komisyjnem. Tak samo art. 17.</u>
          <u xml:id="u-189.20" who="#Marszałek">Do art. 18 została zgłoszona poprawka p. Osady: Ostatnie zdanie ust. 1 art. 18 otrzymuje brzmienie: „Opłata wynosi od 10 do 30 procent ceny biletu”. Proszę Panów Posłów, którzy są za tą poprawką, żeby wstali. Stoi mniejszość. Poprawka upadła.</u>
          <u xml:id="u-189.21" who="#Marszałek">Do tego samego artykułu jest poprawka p. Wełykanowicza: w art. 18 ustęp pierwszy po wyrazach „opłata wynosi” zamiast słów „jedną trzecią” wstawić wyrazy „dwadzieścia procent”. Proszę Panów Posłów, którzy są za tą poprawką, żeby wstali. Stoi mniejszość, poprawka odrzucona.</u>
          <u xml:id="u-189.22" who="#Marszałek">Do art. 18 jest jeszcze poprawka p. Noska: w ustępie 1) zdanie ostatnie: „Opłata wynosi jedną trzecią cześć ceny biletu” zastąpić słowami: „Opłata wynosi 10% ceny biletu”. Proszę Panów Posłów, którzy są za tą poprawką, żeby wstali. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
          <u xml:id="u-189.23" who="#Marszałek">Wobec tego art. 18 przechodzi w brzmieniu komisyjnem.</u>
          <u xml:id="u-189.24" who="#Marszałek">Do art. 19 została zgłoszona poprawka p. Wełykanowicza: w art. 19, ust. 1 po słowach: „poza granicami miast” dodać „i wsi”. Proszę Panów Posłów, którzy są za tą poprawką, żeby wstali. Stoi mniejszość, poprawka upadła.</u>
          <u xml:id="u-189.25" who="#Marszałek">Wobec tego art. 19 przechodzi w brzmieniu komisyjnem.</u>
          <u xml:id="u-189.26" who="#Marszałek">Do art. 22 jest poprawka p. Wełykanowicza: w art. 22 punkt 5 uzupełnić nowym ustępem następującej treści: „Ustęp powyższy nie dotyczy praw samorządów powiatowych i gminnych, przewidzianych w art. 23 ustawy z dnia 10. XII. 1920 r. o budowie i utrzymaniu dróg publicznych”. Proszę Panów Posłów, którzy są za tą poprawką, żeby wstali. Stoi mniejszość, poprawka odrzucona. Wobec tego art. 22 przechodzi w brzmieniu komisyjnem.</u>
          <u xml:id="u-189.27" who="#Marszałek">Do art. 23 nie było żadnych poprawek. Przechodzi on w brzmieniu komisyjnem.</u>
          <u xml:id="u-189.28" who="#Marszałek">Pozostaje napis: „Ustawa o Państwowym Funduszu Drogowym. Proszę Panów Posłów, którzy są za przyjęciem tego napisu, żeby wstali. Stoi większość, napis przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-189.29" who="#Marszałek">Proszę Panów Posłów, którzy są za przyjęciem całej ustawy, żeby wstali. Stoi większość, ustawa w drugiem czytaniu przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-189.30" who="#Marszałek">Ponieważ w drugiem czytaniu nie przyjęto żadnych poprawek, przystępujemy do trzeciego czytania. Proszę Panów Posłów, którzy są za przyjęciem ustawy w trzeciem czytaniu, żeby wstali. Stoi większość, ustawa przyjęła.</u>
          <u xml:id="u-189.31" who="#komentarz">(P. Langer: Są jeszcze rezolucje.)</u>
          <u xml:id="u-189.32" who="#Marszałek">Przystępujemy do rezolucyj. Zgłoszona została rezolucja p. Wełykanowicza. Proszę p. Sekretarza o odczytanie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-190">
          <u xml:id="u-190.0" who="#SekretarzpMichałkiewicz">Wysoki Sejm uchwalić raczy:</u>
          <u xml:id="u-190.1" who="#SekretarzpMichałkiewicz">„Sejm wzywa Rząd:</u>
          <u xml:id="u-190.2" who="#SekretarzpMichałkiewicz">1) aby przy wykonywaniu ustawy o „Państwowym Funduszu Drogowym” w art. 2 punkt 3 wymierzano grzywny za przekroczenia drogowe bardzo oględnie — raczej wychowawczo,</u>
          <u xml:id="u-190.3" who="#SekretarzpMichałkiewicz">2) aby przy ustalaniu planu budowy dróg i mostów i przy rozdzielaniu dotacyj dla związków komunalnych uwzględniał w pierwszym rzędzie budowę tychże na terenie województw południowo-wschodnich i wschodnich”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-191">
          <u xml:id="u-191.0" who="#Marszałek">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi mniejszość, rezolucja upadła.</u>
          <u xml:id="u-191.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania nad rezolucją p. Osady. Proszę p. Sekretarza o odczytanie tej rezolucji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-192">
          <u xml:id="u-192.0" who="#SekretarzpMichałkiewicz">Wysoki Sejm uchwalić raczy: „Sejm wzywa Rząd do wniesienia projektu ustawy, zwalniającej właścicieli nieruchomości miejskich od opłat drogowych na rzecz związków samorządowych”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-193">
          <u xml:id="u-193.0" who="#Marszałek">Kto jest za tą rezolucją, zechce wstać. Stoi mniejszość — rezolucja upadła. Przystępujemy do głosowania nad rezolucją p. Mazura. Proszę p. Sekretarza o odczytanie tej rezolucji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-194">
          <u xml:id="u-194.0" who="#SekretarzpMichałkiewicz">Wysoki Sejm uchwalić raczy: „Sejm wzywa Rząd, aby przy odnawianiu umów z w. m. Gdańskiem postarał się o odpowiednie opodatkowanie na rzecz Państwowego Funduszu Drogowego samochodów firm gdańskich, krążących po Polsce w celu uprawiania handlu”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-195">
          <u xml:id="u-195.0" who="#Marszałek">Kto jest za tą rezolucją, proszę wstać. Stoi mniejszość, rezolucja upadła.</u>
          <u xml:id="u-195.1" who="#Marszałek">Przystępujemy do 20 p. porządku dziennego: pierwsze czytanie projektu ustawy w sprawie obszaru gruntów, podlegających rozparcelowaniu w 1932 roku (druk nr 72.)</u>
          <u xml:id="u-195.2" who="#komentarz">(P. Starzak: Stawiam wniosek o odesłanie projektu ustawy do Komisji Reform Rolnych bez dyskusji. P. Z. Piotrowski: Proszę o głos przeciw temu wnioskowi formalnemu.)</u>
          <u xml:id="u-195.3" who="#Marszałek">Głos ma p. Z. Piotrowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-196">
          <u xml:id="u-196.0" who="#PZPiotrowski">Wysoka Izbo! Chcę uzasadnić dlaczego głosujemy przeciw formalnemu wnioskowi o odesłanie do Komisji projektu ustawy w sprawie obszaru gruntów, podlegających rozparcelowaniu w 1932 r. Skromny jest tytuł: pierwsze czytanie, ale chcemy zaraz tutaj z tego miejsca dać wyraz naszemu zdziwieniu, że p. Minister Reform Rolnych przychodzi dziś, po raz pierwszy od istnienia ustawy o wykonaniu ustawy rolnej od 1925 roku, z projektem zmniejszenia o 50% kontyngentu ziemi do parcelacji na rok 1932.</u>
          <u xml:id="u-196.1" who="#PZPiotrowski">Ponieważ projekt ten nie jest uzasadniony ani jednem słowem, dlatego chcieliśmy się tu przy pierwszem czytaniu zapytać Rządu, a zwłaszcza nowego Ministra Reform Rolnych, profesora od archeologii p. Kozłowskiego, dlaczego właśnie przychodzi z tym projektem i jakie jest uzasadnienie tego projektu.</u>
          <u xml:id="u-196.2" who="#PZPiotrowski">Panowie chcecie złamać zasadę zawartą w ustawie kompromisowej o wykonaniu reformy rolnej, chcecie w ten sposób niespostrzegalny, pod skromną nazwą, zrobić wyłom w wielkiem zagadnieniu, jakim jest reforma rolna. Dlatego też my zastrzegamy sobie słowa krytyki i wykazania, co się kryje pod tym właśnie skromnym tytułem pierwszego czytania projektu ustawy w sprawie obszaru gruntów, podlegających rozparcelowaniu w 1932 roku. Chcemy zarazem zaznaczyć nasze mniemanie i zapytać się zarazem, czy przypadkiem nie kryje się w tej ustawie spłata weksla wyborczego obszarnikom sanacyjnym, aby w ten sposób reformę rolną utrącić.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-197">
          <u xml:id="u-197.0" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania nad wnioskiem formalnym o odesłanie tej sprawy do komisji bez dyskusji. Proszę Panów Posłów, którzy popierają ten wniosek o odesłanie ustawy bez dyskusji do komisji, aby wstali. Stoi większość, ustawa została odesłana do Komisji Reform Rolnych.</u>
          <u xml:id="u-197.1" who="#Marszałek">Proszę p. Sekretarza o odczytanie interpelacyj i wniosków z mojemi adnotacjami.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-198">
          <u xml:id="u-198.0" who="#SekretarzpMichałkiewicz">Interpelacja Klubu Parlamentarnego Posłów Chłopskich do p. Ministra Sprawiedliwości w przedmiocie procesu Masy Upadłości F. Biuro Urządzeń Rolnych Kółek Rolniczych Sp. z ogr. odp.</u>
          <u xml:id="u-198.1" who="#SekretarzpMichałkiewicz">Interpelacja posłów Klubu Parlamentarnego Posłów i Sen. Chłopskich do p. Prezesa Rady Ministrów i p. Ministra Rolnictwa w przedmiocie zbyt wygórowanych opłat, pobieranych na stacjach kolejowych przez powiatowych lekarzy weterynaryjnych za szczepienia surowicą przeciwróżycową trzody chlewnej, wywożonej za granicę kraju, oraz innych niewłaściwości.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-199">
          <u xml:id="u-199.0" who="#Marszałek">Interpelacje te prześlę p. Prezesowi Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-199.1" who="#Marszałek">Proszę o odczytanie wniosków wraz mojemi adnotacjami.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-200">
          <u xml:id="u-200.0" who="#SekretarzpMichałkiewicz">Wniosek p. Wojciechowskiego Bronisława i kol. z Klubu Parlamentarnego Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem w sprawie wyłączenia administracyjnego powiatu turczańskiego z województwa stanisławowskiego i przyłączenia do województwa lwowskiego — do Komisji Administracyjnej.</u>
          <u xml:id="u-200.1" who="#SekretarzpMichałkiewicz">Wniosek p. Langera i kol. z Klubu Posłów Chłopskich o wyłączeniu z województwa poznańskiego m. Bydgoszczy wraz z powiatami: bydgoskim, szubińskim i wyrzyskim i przyłączenie do województwa pomorskiego — do Komisji Administracyjnej.</u>
          <u xml:id="u-200.2" who="#SekretarzpMichałkiewicz">Wniosek p. Pepłowskiej i kol. z Klubu Narodowego w sprawie zmiany ustawy z dn. 11 kwietnia 1924 r. o ochronie lokatorów (Dz. Ust. R. P. Nr. 39/1924, poz. 406) — do Komisji Prawniczej.</u>
          <u xml:id="u-200.3" who="#SekretarzpMichałkiewicz">Wniosek Związku Parlamentarnego Polskich Socjalistów w przedmiocie ustawy o uwłaszczeniu drobnych dzierżawców rolnych — do Komisji Reform Rolnych.</u>
          <u xml:id="u-200.4" who="#SekretarzpMichałkiewicz">Wniosek Klubu Narodowego w sprawie uchylenia rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 listopada 1930 r. o ustroju miasta Gdyni (Dz. U. R. P. Nr 80, poz. 630) — do Komisji Administracyjnej.</u>
          <u xml:id="u-200.5" who="#SekretarzpMichałkiewicz">Wniosek Związku Parlamentarnego Polskich Socjalistów w sprawie zapewnienia czasowych mieszkań i pomieszczeń dla zwolnionych robotników rolnych — do Komisji Prawniczej.</u>
          <u xml:id="u-200.6" who="#SekretarzpMichałkiewicz">Wniosek p. Adama Ciołkosza i tow. ze Związku Parlamentarnego Polskich Socjalistów w sprawie załatwiania zatargów zbiorowych pomiędzy właścicielami nieruchomości miejskich a dozorcami domowymi — do Komisji Ochrony Pracy.</u>
          <u xml:id="u-200.7" who="#SekretarzpMichałkiewicz">Wniosek Związku Parlamentarnego Polskich Socjalistów w sprawie częściowej zmiany rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 30 grudnia 1924 r. o organizacji administracji lasów państwowych — do Komisji Rolnej.</u>
          <u xml:id="u-200.8" who="#komentarz">(P. Reger: Proszę o głos do porządku dziennego.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-201">
          <u xml:id="u-201.0" who="#Marszałek">P. Reger ma głos.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-202">
          <u xml:id="u-202.0" who="#PReger">Panie Marszałku! Klub nasz wniósł wniosek w sprawie skasowania sezonu martwego. Bezrobocie szerzy się coraz bardziej i teraz przewyższa znacznie 300.000, a właśnie ten sezon martwy też skończy się bardzo niedługo. Jeżeli nasz wniosek ma mieć jakiś sens i znaczenie, to chodziłoby o to, ażeby był jak najprędzej załatwiony. Liczyliśmy na to, że p. Minister Pracy i Opieki Społecznej skorzysta z naszego wniosku i sezon martwy skasuje tak, jak to robili poprzedni Ministrowie Pracy.</u>
          <u xml:id="u-202.1" who="#PReger">Unia 14 b. m. wniosek ten został wniesiony na komisję Ochrony Pracy przez pana posła Tomaszkiewicza, jutro upływa 14 dni, które są w regulaminie przewidziane, a komisja nie została zwołana. Dlatego proszę Pana Marszałka, ażeby raczył spowodować zwołanie Komisji i wzięcie pod obrady tego wniosku.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-203">
          <u xml:id="u-203.0" who="#Marszałek">Proszę bardzo.</u>
          <u xml:id="u-203.1" who="#Marszałek">Proponuję Panom odbycie następnego posiedzenia w piątek dnia 30 b. m. o godzinie 4 popołudniu, z następującym porządkiem dziennym:</u>
          <u xml:id="u-203.2" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Skarbowej o zmianie, zaproponowanej przez Senat do przyjętego przez Sejm w dniu 16 stycznia 1931 r. projektu ustawy o monopolu zapałczanym (druki nr nr 51 i 55 i odbitka nr 11).</u>
          <u xml:id="u-203.3" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Skarbowej o rządowym projekcie ustawy, upoważniającej Ministra Skarbu do udzielenia pożyczki Państwowemu Funduszowi Drogowemu z realizacji serii III premiowej pożyczki dolarowej (druk nr 53 i odbitka nr 12).</u>
          <u xml:id="u-203.4" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Budżetowej o rządowym projekcie ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1928/29 (druki nr nr 55 i 88).</u>
          <u xml:id="u-203.5" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Budżetowej o rządowym projekcie ustawy o dodatkowych kredytach na okres budżetowy od 1 kwietnia 1929 r. do 31 marca 1930 r. (druk nr 54 i odbitka 12).</u>
          <u xml:id="u-203.6" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Budżetowej o rządowym projekcie ustawy o dodatkowych kredytach na rok 1930/31 (druk nr 58 i odbitka 11).</u>
          <u xml:id="u-203.7" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Budżetowej o rządowych projektach ustaw:</u>
          <u xml:id="u-203.8" who="#Marszałek">1) o dodatkowym kredycie na okres budżetowy od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r. na wydatki, związane z przeprowadzeniem wyborów do Sejmu i Senatu (druk nr 9),</u>
          <u xml:id="u-203.9" who="#Marszałek">2) o dodatkowym kredycie na okres budżetowy od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r. na dopłaty Skarbu Państwa do Funduszu Bezrobocia oraz na pomoc dla bezrobotnych (druk nr 10),</u>
          <u xml:id="u-203.10" who="#Marszałek">3) o dodatkowym kredycie na okres budżetowy od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r. na koszty egzekucji (druk nr 16),</u>
          <u xml:id="u-203.11" who="#Marszałek">4) o dodatkowym kredycie na okres od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r. na dopłaty Skarbu Państwa do Funduszu Bezrobocia oraz na pomoc dla bezrobotnych (druk nr 17),</u>
          <u xml:id="u-203.12" who="#Marszałek">5) o dodatkowym kredycie na okres budżetowy od 1 kwietnia 1930 r. do 31 marca 1931 r. na pokrycie części kosztów utrzymania Wisły Gdańskiej (druk nr 18 i odbitka nr 13).</u>
          <u xml:id="u-203.13" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji Konwencji Handlowej i Nawigacyjnej między Polską a Grecją, podpisanej w Warszawie 10 kwietnia 1930 r. wraz z Protokółem Końcowym i dołączonych do tej Konwencji not z tegoż dnia 10 kwietnia 1930 r.: 1) o cleniu drzewa stolarskiego i 2) o zakupie tytuniu (druk nr 36 i odbitka nr 9).</u>
          <u xml:id="u-203.14" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji Porozumienia Handlowego między Polską a Egiptem, zawartego w formie not, wymienionych dnia 22 kwietnia 1930 r. w Kairze między Rządem Polskim a Rządem Egipskim (druk nr 42 i odbitka 9).</u>
          <u xml:id="u-203.15" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji Układu Dodatkowego w formie wymiany not z dnia 4 listopada 1930 r. do Umowy Handlowej pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Cesarstwem Perskiem, podpisanej w Teheranie dnia 19 marca 1927 r. (druk nr 49 i odbitka nr 9).</u>
          <u xml:id="u-203.16" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy w sprawie Protokółu Dodatkowego do Konwencji Handlowej między Polską a Jugosławią z dnia 23 października 1922 r., podpisanego w Warszawie dnia 31 sierpnia 1930 r. (druk nr 46 i odbitka nr 10).</u>
          <u xml:id="u-203.17" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy w (sprawie ratyfikacji IV Protokółu Dodatkowego do Konwencji Handlowej między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Czeskosłowacką z dnia 28 kwietnia 1925 r., podpisanego wraz z Protokółem Końcowym w Warszawie dn. 26 czerwca 1928 r. (druk nr 15 i odbitka nr 10).</u>
          <u xml:id="u-203.18" who="#Marszałek">Sprawozdanie Komisji Spraw Zagranicznych o projekcie ustawy w sprawie ratyfikacji III Protokółu Dodatkowego do Konwencji Handlowej z dn. 23 kwietnia 1925 r. między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Czeskosłowacką, podpisanego w Pradze dnia 9 lutego 1928 r. (druk nr 13 ł odbitka nr 9).</u>
          <u xml:id="u-203.19" who="#Marszałek">Pierwsze czytanie rządowych projektów ustaw:</u>
          <u xml:id="u-203.20" who="#Marszałek">a) o sprzedaży nieruchomości państwowej w Kołaczkowie (druk nr 75),</u>
          <u xml:id="u-203.21" who="#Marszałek">b) w sprawie zamiany gruntu państwowego na grunt gminny w Stanisławowie (druk nr 761),</u>
          <u xml:id="u-203.22" who="#Marszałek">c) w sprawie pożyczki długoterminowej dla przedsiębiorstwa państwowego „Państwowe Zakłady Wodociągowe na Górnym Śląsku” (druk nr 77),</u>
          <u xml:id="u-203.23" who="#Marszałek">d) o odstąpieniu nieruchomości państwowej w Warszawie Towarzystwu Instytutu Radowego im. Marii Skłodowskiej-Curie (druk nr 78),</u>
          <u xml:id="u-203.24" who="#Marszałek">e) o sprzedaży nieruchomości państwowej w Warszawie (druk nr 79),</u>
          <u xml:id="u-203.25" who="#Marszałek">f) o sprzedaży nieruchomości państwowych w Katowicach (druk nr 80),</u>
          <u xml:id="u-203.26" who="#Marszałek">g) o sprzedaży placu państwowego w Warszawie Towarzystwu „Instytut Społeczny” w Warszawie (druk nr 81),</u>
          <u xml:id="u-203.27" who="#Marszałek">h) w sprawie zamiany części nieruchomości państwowej w Grodzisku Mazowieckiem (druk nr 821),</u>
          <u xml:id="u-203.28" who="#Marszałek">i) o zbyciu nieruchomości państwowej w Częstochowie (druk nr 83),</u>
          <u xml:id="u-203.29" who="#Marszałek">j) o odstąpieniu części nieruchomości państwowej w m. Tucholi (druk nr 841),</u>
          <u xml:id="u-203.30" who="#Marszałek">k) o sprzedaży nieruchomości państwowej w Miedzianej Górze, w powiecie i województwie kieleckiem (druk nr 85),</u>
          <u xml:id="u-203.31" who="#Marszałek">1) o sprzedaży nieruchomości państwowej w Poznaniu (druk nr 86),</u>
          <u xml:id="u-203.32" who="#Marszałek">ł) o sprzedaży nieruchomości państwowej w Tykocinie (druk nr 87).</u>
          <u xml:id="u-203.33" who="#Marszałek">Proszę również o upoważnienie, że gdyby jakieś sprawy z Komisyj były gotowe, ażebym mógł uzupełnić porządek dzienny temi sprawami. Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że moja propozycja jest przyjęta. Nie słyszę sprzeciwu.</u>
          <u xml:id="u-203.34" who="#Marszałek">Zamykam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-203.35" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 15 min. 20.)</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>