text_structure.xml 376 KB

Edit Raw Blame History

<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml" />
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml" />
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 9 min. 05)</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Na posiedzeniu przewodniczą Marszałek Sejmu Stanisław Gucwa oraz wicemarszałkowie Andrzej Benesz, Halina Skibniewska oraz Andrzej Werblan)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#AndrzejBenesz">Otwieram posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#AndrzejBenesz">Powołuję na sekretarzy posłów Henryka Pawłowskiego i Jana Skowrona.</u>
          <u xml:id="u-2.2" who="#AndrzejBenesz">Protokół i listę mówców prowadzić będzie poseł Jan Skowron.</u>
          <u xml:id="u-2.3" who="#AndrzejBenesz">Proszę Posłów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-2.4" who="#AndrzejBenesz">Protokół 18 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty wobec niewniesienia przeciwko niemu zastrzeżeń.</u>
          <u xml:id="u-2.5" who="#AndrzejBenesz">Ustalony przez Prezydium Sejmu porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został Obywatelom Posłom doręczony.</u>
          <u xml:id="u-2.6" who="#AndrzejBenesz">Do Prezydium Sejmu wpłynął wniosek w sprawie uzupełniającego wyboru do Rady Państwa oraz wniosek Prezesa Rady Ministrów w sprawie zmiany w składzie Rady Ministrów. W związku z tym Prezydium Sejmu — w porozumieniu z Konwentem Seniorów — proponuje uzupełnienie porządku dziennego dzisiejszego posiedzenia przez dodanie punktów 3 i 4 w następującym brzmieniu:</u>
          <u xml:id="u-2.7" who="#AndrzejBenesz">3. Wybór uzupełniający do Rady Państwa.</u>
          <u xml:id="u-2.8" who="#AndrzejBenesz">4. Zmiany w składzie Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-2.9" who="#AndrzejBenesz">Jednocześnie Prezydium Sejmu proponuje, aby Sejm powyższe punkty porządku dziennego rozpatrzył łącznie.</u>
          <u xml:id="u-2.10" who="#AndrzejBenesz">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że propozycje Prezydium Sejmu zostały przyjęte.</u>
          <u xml:id="u-2.11" who="#AndrzejBenesz">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-2.12" who="#AndrzejBenesz">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w sprawie porządku dziennego?</u>
          <u xml:id="u-2.13" who="#AndrzejBenesz">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-2.14" who="#AndrzejBenesz">Uważam, że Sejm proponowany porządek dzienny posiedzenia, przedstawiony przez Prezydium Sejmu, zatwierdził.</u>
          <u xml:id="u-2.15" who="#AndrzejBenesz">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Prac Ustawodawczych oraz Komisji Pracy i Spraw Socjalnych o rządowych projektach ustaw, opracowanych przy udziale Centralnej Rady Związków Zawodowych:</u>
          <u xml:id="u-2.16" who="#AndrzejBenesz">1) Kodeks pracy (druki nr 135 i 163),</u>
          <u xml:id="u-2.17" who="#AndrzejBenesz">2) Przepisy wprowadzające Kodeks pracy (druki nr 136 i 164).</u>
          <u xml:id="u-2.18" who="#AndrzejBenesz">Głos ma sprawozdawca poseł Jerzy Bafia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#JerzyBafia">Obywatelu Marszałku! Obywatele Posłowie! Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwałą z 19 stycznia bieżącego roku, przekazał projekt Kodeksu pracy wraz z Przepisami wprowadzającymi Kodeks pracy Komisjom Prac Ustawodawczych oraz Pracy i Spraw Socjalnych do wspólnego rozpatrzenia. Uchwalę tę Sejm podjął po wysłuchaniu wprowadzenia ze strony Rady Ministrów oraz Centralnej Rady Związków Zawodowych.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#JerzyBafia">Po ponad pięciomiesięcznej dyskusji poselskiej, analizach i konsultacjach mam zaszczyt złożyć Wysokiej Izbie sprawozdanie z tych prac.</u>
          <u xml:id="u-3.2" who="#JerzyBafia">Odbyliśmy, przy aktywnym współudziale przedstawicieli Rządu i Centralnej Rady Związków Zawodowych, cztery posiedzenia plenarne, w toku których połączone komisje rozpatrzyły węzłową problematykę kodyfikacji prawa pracy, zapoznały się z informacją o prezentacji projektu w około 700 zakładach pracy i z opiniami o charakterze ekspertyz zarówno organów państwowych, jak i organizacji społecznych, dokonały oceny projektu według kryterium społecznej celowości i efektywności uregulowań oraz ustosunkowały się do legislacyjnych konstrukcji i normatywnych ujęć. Przewodniczący komisji wysłuchali też opinii o projekcie czołowych przedstawicieli nauki prawa pracy.</u>
          <u xml:id="u-3.3" who="#JerzyBafia">Ponadto podkomisja poselska na kilku posiedzeniach gruntownie przeanalizowała przepisy projektu, rozpatrując około 400 różnego rodzaju i znaczenia propozycji, wniosków i uwag do poszczególnych artykułów, konstrukcji i generalnych ujęć projektu, przedstawionych w toku dyskusji na posiedzeniach i nadesłanych do komisji przez wojewódzkie zespoły poselskie, poszczególnych posłów, organizacje społeczne i instytucje oraz w listach obywateli.</u>
          <u xml:id="u-3.4" who="#JerzyBafia">Wynikiem tego jest znaczna ilość uzupełnień i poprawek wydobywających i akcentujących komunikatywniej przewodnie idee społeczno-polityczne projektu oraz doskonalących jego ujęcia legislacyjne.</u>
          <u xml:id="u-3.5" who="#JerzyBafia">Rzetelny wkład konstruktywnej myśli posłów oraz przedstawicieli Rządu i Centralnej Rady Związków Zawodowych w ostateczne ukształtowanie tego doniosłego aktu ustawodawczego, przebieg prac nad projektem Kodeksu w tak charakterystycznej dla socjalistycznego parlamentu atmosferze obywatelskiej współodpowiedzialności i obopólnej — inicjatorów ustawy i posłów — tendencji do zrozumienia istotnych intencji i celów proponowanych sformułowań w przypadkach, które wywoływały dyskusje — wszystko to skłoniło Komisje Prac Ustawodawczych oraz Pracy i Spraw Socjalnych do przedstawienia sprawozdania w postaci jednolitego tekstu projektu Kodeksu pracy oraz projektu Przepisów wprowadzających, zawartych w drukach sejmowych nr 163 i 164, a doręczonych obywatelom posłom na dzisiejsze posiedzenie. Wnosimy przy tym, by Kodeks pracy wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1975 r.</u>
          <u xml:id="u-3.6" who="#JerzyBafia">Wysoki Sejmie! W trakcie prac poselskich projekt Kodeksu pracy nazywany był konstytucją pracy lub kodeksem 11 milionów pracujących. Chodziło o lapidarne określenie społecznej rangi regulowanej problematyki, o podkreślenie powszechnej roli Kodeksu pracy oraz znaczenia, jakie przywiązujemy do pracy ludzkiej.</u>
          <u xml:id="u-3.7" who="#JerzyBafia">Pracę traktujemy jako model bytu społecznego, stanowiący punkt wyjścia i podstawę dla innych stosunków i więzi społecznych. Wyzwolona praca ludzka staje się podstawowym źródłem rozwoju społeczeństwa i jego dobrobytu. Na niej opieramy rozwój gospodarki narodowej oraz rosnącą zamożność społeczeństwa. Praca daje człowiekowi społeczną, osobistą i materialną satysfakcję, wiąże człowieka z całym społeczeństwem jako współtwórcę i współgospodarza dóbr.</u>
          <u xml:id="u-3.8" who="#JerzyBafia">Socjalizm wnosi do pracy ludzkiej nowe wartości i nadaje jej nowe wymiary. Praca staje się podstawowym elementem twórczego życia człowieka, przejawem samoafirmacji człowieka, aktywnością potwierdzającą twórcze wartości. Ustanawiając społeczną własność środków i narzędzi produkcji, socjalizm likwiduje wyzysk, znosi bezrobocie, nie toleruje pasożytnictwa. Cel pracy jest inny; wyrażana w pracy siła robocza przestała być towarem, który kupują prywatni właściciele — najemcy, praca stała się społecznym dobrem, pomnażającym zasoby socjalistycznego państwa.</u>
          <u xml:id="u-3.9" who="#JerzyBafia">Praca w socjalizmie stwarza podstawy do harmonijnego sprzężenia interesów jednostki z interesami społeczeństwa. Rośnie więc społeczna ranga pracy. Praca jednostki staje się prawem i sprawą honoru, a więc i swego rodzaju długiem społecznym wobec socjalistycznej wspólnoty pracujących. Efekty pracy dzielone są sprawiedliwie między członków społeczeństwa w myśl zasady — każdemu według wnoszonej pracy.</u>
          <u xml:id="u-3.10" who="#JerzyBafia">Rozwój i osiągnięcia Polski Ludowej dokumentują jednoznacznie rolę socjalistycznej pracy.</u>
          <u xml:id="u-3.11" who="#JerzyBafia">Socjalizm odrzuca identyfikację człowieka z własnością i przyjmuje pracę za podstawę powszechnego i decydującego kryterium podziału dóbr i wartościowania ludzi. Jeśli w okresie rewolucji francuskiej aż po dzisiejsze czasy burżua określali własność i chroniące ją prawa jako święte i nienaruszalne, to ludzie epoki socjalizmu mogliby powiedzieć, że praca i związane z nią prawa są sprawą świętą i nienaruszalną.</u>
          <u xml:id="u-3.12" who="#JerzyBafia">Głównym celem kodyfikacji prawa pracy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest stworzenie nowego ustawodawstwa pracy, ustawodawstwa na miarę naszych czasów, dostosowanego do zadań i potrzeb ludowego państwa, służącego człowiekowi pracy oraz dalszemu społeczno-gospodarczemu rozwojowi kraju.</u>
          <u xml:id="u-3.13" who="#JerzyBafia">Projekt Kodeksu pracy jest bezpośrednim wyrazem realizacji uchwały VI Zjazdu PZPR, ale rodowód jego sięga głębiej. Pierwszy socjalistyczny Kodeks pracy w Polsce nawiązuje do tradycji i efektów walki o ustawodawstwo pracy wielu pokoleń polskich robotników.</u>
          <u xml:id="u-3.14" who="#JerzyBafia">Klasa robotnicza walcząc o socjalizm, stwarzała jednocześnie podwaliny nowoczesnego postępowego ustawodawstwa pracy. Lenin organizował walkę przeciwko ustawodawstwu antyrobotniczemu. Ruch socjalistyczny w Polsce nawiązywał praktycznie do tych haseł.</u>
          <u xml:id="u-3.15" who="#JerzyBafia">Socjalistyczne prawo pracy PRL wyrażone w projekcie Kodeksu i wyrastające z osiągnięć społeczno-gospodarczych Polski Ludowej ma przyczyniać się do dalszego dynamicznego rozwoju kraju i każdego obywatela, dąży do zaspokajania potrzeb bytowych, socjalnych i kulturalnych obywateli oraz do umacniania i rozwijania socjalistycznych stosunków pracy. Projekt Kodeksu pracy jest więc rezultatem bogatych doświadczeń w regulowaniu stosunków pracy, uwzględnia prawa wywalczone w przeszłości, przejmuje przepisy z okresu 30-lecia Polski Ludowej oraz wprowadza nowe postanowienia prawne.</u>
          <u xml:id="u-3.16" who="#JerzyBafia">Są więc w projekcie Kodeksu elementy ciągłości, jest nawiązanie do tradycji walki o prawa ludzi pracy i jest dynamiczna, socjalistyczna współczesność, są efekty nowej, ofensywnej polityki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, sprawnie wcielanej w życie przez Rząd. Kodyfikacja prawa pracy wyraża jednocześnie ogólniejsze idee rozwoju naszego ustroju, ogólniejsze idee prawa służącego interesom ludu pracującego.</u>
          <u xml:id="u-3.17" who="#JerzyBafia">Istotą prawa jest wewnętrzna harmonia między uprawnieniami a obowiązkami. Aktywnie uczestnicząc w przeobrażeniach życia, prawo tylko wtedy spełni swą społeczną rolę, gdy uprawnienia nie zostaną w praktyce oderwane od obowiązków, gdy harmonia normy prawnej znajdzie wyraz w efektywnej praktyce społecznej.</u>
          <u xml:id="u-3.18" who="#JerzyBafia">Nowe socjalistyczne prawo pracy zbudowano na wzajemnym sprzężeniu praw i obowiązków. Projekt Kodeksu realizuje socjalistyczny cel rozwijania, umacniania i przestrzegania uprawnień pracowniczych oraz bezpośredniego wyrażania i pełnego egzekwowania obowiązków pracowniczych. Kodyfikacja prawa pracy zawiera szerokie uprawnienia pracownicze i tworzy gwarancję ich realizacji. Jednocześnie — wychodząc z rosnących potrzeb społecznych i z narodowych aspiracji uczynienia Polski Ludowej krajem przodującym — oddziałuje w kierunku pełnego uświadomienia obowiązków pracowniczych.</u>
          <u xml:id="u-3.19" who="#JerzyBafia">Wysoki Sejmie! Szczególne znaczenie kodyfikacji prawa pracy polega na jej bezpośrednich związkach z realizacją zadań społeczno-gospodarczego rozwoju kraju. W nowoczesnym, złożonym systemie kierowania tym rozwojem istotną rolę odgrywa państwo ludowe. Lud pracujący powołuje państwo po to, aby działało w jego interesie, aby było podstawowym instrumentem i gwarantem realizacji jego interesów.</u>
          <u xml:id="u-3.20" who="#JerzyBafia">Państwo kieruje się centralną, strategicznie ukierunkowującą rolą planu społeczno-gospodarczego rozwoju oraz usprawnia pracę aparatu, przy pomocy którego realizuje organizatorsko-zarządzające funkcje. Doskonalenie państwa, a zwłaszcza jego działań w zakresie planowania oraz sprawnego, efektywnego zarządzania i wykonawstwa służy interesom ludu pracującego i funkcjonuje pod jego kontrolą.</u>
          <u xml:id="u-3.21" who="#JerzyBafia">Podstawowymi ogniwami społeczno-gospodarczego rozwoju kraju są załogi zakładów pracy, związki zawodowe, samorząd robotniczy oraz kierownictwo zakładów pracy. Działalność tych ogniw spaja, programuje i inspiruje kierownicza siła narodu — Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. Projekt Kodeksu sprzyja nowoczesnemu organizowaniu procesów pracy i doskonaleniu jej organizacji, sprzyja umacnianiu ładu i porządku oraz efektywnej i wydajnej pracy w zakładach.</u>
          <u xml:id="u-3.22" who="#JerzyBafia">Kierownik w socjalistycznym zakładzie pracy, włączony w państwowy system planowania i kierowania procesami gospodarczymi i działający na zasadzie jednoosobowego kierownictwa — jest upełnomocnionym przez państwo zarządzającym tym zakładem, reprezentuje ten zakład wobec załogi, jest odpowiedzialny za prawidłowe wykonywanie zadań zakładu.</u>
          <u xml:id="u-3.23" who="#JerzyBafia">Projekt urzeczywistnia zasadę aktywnego uczestnictwa załogi w realizacji zadań zakładu pracy oraz współdziałania z jego kierownictwem. Wprowadzony do projektu nowy przepis art. 20 zwraca uwagę na to, że załogi zakładów pracy wykonują zadania produkcyjno-ekonomiczne, a także współdziałają z kierownictwem w realizacji zadań dotyczących zaspokajania pracowniczych potrzeb bytowych, socjalnych i kulturalnych. Załoga — za pośrednictwem organizacji związkowej i samorządu robotniczego — aktywnie uczestniczy w życiu socjalistycznego zakładu pracy, podejmuje działania wyzwalające inicjatywy pracownicze, przedkłada kierownikowi oraz nadrzędnym jednostkom organizacyjnym opinie i wnioski służące polepszeniu wyników i warunków pracy.</u>
          <u xml:id="u-3.24" who="#JerzyBafia">Wysoka sprawność, efektywność i gospodarność — to naturalne cechy socjalistycznej, planowej organizacji produkcji. Projekt Kodeksu współdziała w doskonaleniu organizacji pracy, postanawiając m.in., że zakład pracy obowiązany jest organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, osiąganie przez pracowników — przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji — wysokiej wydajności i należytej jakości pracy. Projekt w art. 96 wskazuje też na niezbędność popierania socjalistycznego współzawodnictwa pracy oraz stwarzania warunków, sprzyjających rozwojowi wynalazczości pracowniczej i dokonywaniu przez pracowników usprawnień w pracy.</u>
          <u xml:id="u-3.25" who="#JerzyBafia">Nacjonalizacja zakładów oraz stałe rozszerzanie społecznej własności narzędzi pracy nadają istotne znaczenie proklamowanej w projekcie Kodeksu zasadzie dbałości o zakład pracy (art. 12 i inne). Wyzwala ona szczególne więzi z zakładem, poczucie odpowiedzialności za wyniki jego działalności i pozycję wśród innych zakładów.</u>
          <u xml:id="u-3.26" who="#JerzyBafia">Sprawna organizacja pracy zespołowej i pełna realizacja zadań zakładu pracy są możliwe jedynie wówczas, gdy każdy pracownik zakładu należycie spełnia swe obowiązki, a rezultaty pracy zespołowej są ściśle uzależnione od zdyscyplinowania wszystkich członków kolektywu. Istotne znaczenie ma zatem przestrzeganie przez pracowników szeroko rozumianej dyscypliny pracy.</u>
          <u xml:id="u-3.27" who="#JerzyBafia">Pracownik uspołecznionego zakładu pracy ma obowiązek nie tylko starannego świadczenia pracy, ale także — jako współgospodarz powinien wykazać inicjatywę, umożliwiającą osiągnięcie jak najlepszych wyników pracy oraz troskę o dobro całego zakładu pracy i mienie społeczne znajdujące się w jego dyspozycji.</u>
          <u xml:id="u-3.28" who="#JerzyBafia">Projekt Kodeksu stwarza prawidłowe przesłanki prawne dla usprawniania kierownictwa zakładami pracy i prowadzenia racjonalnej polityki kadrowej. Normy projektu Kodeksu przyznają kierownictwu zakładów pracy szersze niż dotychczas i jaśniej wyrażone uprawnienia w zakresie stosowania elastycznego rozkładu czasu pracy, odpowiadającego konkretnym warunkom oraz potrzebom społecznym i gospodarczym. Partia i Rząd przywiązują wielką wagę do sprawy czasu pracy, kształtując na bieżąco oraz perspektywicznie zmiany w kierunku jego skracania. W związku z tym pozostaje też problem godzin nadliczbowych. Projekt dopuszcza tę formę wykonywania pracy w szczególnie uzasadnionych przypadkach, utrzymując — stosownie do wniesionych poprawek — ustawowe maksimum 120 godzin w roku kalendarzowym. W myśl art. 133 § 3 Rada Ministrów, po porozumieniu z CRZZ, będzie upoważniona do stanowienia określonych wyjątków od tej zasady.</u>
          <u xml:id="u-3.29" who="#JerzyBafia">W dziedzinie umacniania socjalistycznych stosunków pracy ważna rola przypada związkom zawodowym. Projekt Kodeksu pracy, uzupełniony w toku prac sejmowych nowymi przepisami, potwierdza prawo pracowników do zrzeszania się w związkach zawodowych oraz wskazuje na ogólne zadania związków jako współuczestników kształtowania i realizacji zadań społeczno-gospodarczego rozwoju kraju, a zwłaszcza poprawy warunków pracy i poziomu życia załóg pracowniczych oraz na zadanie oddziaływania na świadomość społeczną i socjalistyczne stosunki międzyludzkie.</u>
          <u xml:id="u-3.30" who="#JerzyBafia">Istotną rolę — w szczególności przez udział CRZZ — spełniają związki zawodowe w wydawaniu i stosowaniu prawa pracy. Większość podstawowych aktów prawnych uzupełniających projekt Kodeksu pracy będzie wydana przez Radę Ministrów po porozumieniu z CRZZ. Stroną wszystkich układów zbiorowych pracy będą zarządy główne związków zawodowych. Ponadto wiele przepisów przewiduje konkretne uprawnienia rad zakładowych. Uzupełnieniem tej działalności jest instytucja inspekcji pracy. Wprowadzony w toku prac sejmowych nowy przepis art. 209 wskazuje na jej zadania w zakresie przestrzegania prawa pracy i nadzoru nad stanem bezpieczeństwa i higieny pracy.</u>
          <u xml:id="u-3.31" who="#JerzyBafia">Wysoki Sejmie! Projekt Kodeksu pracy podnosi rangę rzetelnej pracy, zachęca do wykazywania aktywności i dbałości o wyniki pracy. Jest to nawiązanie norm prawnych, jednolicie traktujących prawa i obowiązki, do elementarnych norm moralności socjalistycznej, do rzetelnej i twórczo zaangażowanej pracy na rzecz społeczeństwa. Zadania te spełniają zarówno normy prawne określające obowiązki zakładu pracy wobec pracowników, jak też obowiązki pracowników wobec zakładu. Projekt wprowadza instytucję prawną nagród i wyróżnień, przyznawanych pracownikom, którzy przez wzorowe wypełnianie swoich obowiązków przyczyniają się w szczególny sposób do wykonywania zadań zakładu. Preferuje się przy tym rosnącą wydajność pracy, działalność wynalazczą i usprawnienia pracy. Wysoką ocenę zyskują konkretne osiągnięcia w pracy, za które przyznawane będą odznaczenia państwowe, zaszczytne tytuły przodownika pracy, zasłużonego w zawodzie oraz wyróżnienia regionalne i resortowe.</u>
          <u xml:id="u-3.32" who="#JerzyBafia">Projekt Kodeksu pracy podnosi przy tym znaczenie opinii o pracy, która — w wyniku poprawki poselskiej do art. 98 — powinna zawierać między innymi informacje o przebiegu pracy zawodowej, o szczególnych osiągnięciach w pracy, o nagrodach i wyróżnieniach oraz o nałożonych i niezatartych karach porządkowych, a także informacje o przyczynach rozwiązania umowy o pracę, w tym również o porzuceniu pracy oraz o sprawach sądowych w związku z pracą.</u>
          <u xml:id="u-3.33" who="#JerzyBafia">Zmierzając do umocnienia ładu i porządku, projekt Kodeksu zaostrza rygory prawne, stosowane przy zwalczaniu zjawisk najgroźniejszych dla dyscypliny, do których należy przede wszystkim pijaństwo, nieusprawiedliwiona absencja, naruszanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpożarowych. Za przekroczenia te projekt Kodeksu pozwala stosować wyższe niż obecnie kary pieniężne, to jest aż do wysokości jednodniowego wynagrodzenia za poszczególne wykroczenie, pozostawiając przy tym możliwość rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę, z jego winy, bez wypowiedzenia, na podstawie art. 52.</u>
          <u xml:id="u-3.34" who="#JerzyBafia">Ze względu na szczególną szkodliwość dla gospodarki narodowej zjawiska samowolnego porzucenia pracy przez pracowników, projekt Kodeksu pracy, przyjmując konstrukcję, według której porzucenie pracy zrównane jest w skutkach z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia z Winy pracownika — wprowadza dodatkową sankcję, polegającą na tym, że w razie porzucenia pracy ostatni okres zatrudnienia nie jest wliczany do okresu pracy w zakresie uprawnień urlopowych.</u>
          <u xml:id="u-3.35" who="#JerzyBafia">Wysoki Sejmie! Nasze socjalistyczne prawo pracy rozwija i umacnia ideę socjalistycznego demokratyzmu.</u>
          <u xml:id="u-3.36" who="#JerzyBafia">Demokratyczne prawa także w sferze pracy pozostają zwykłą deklaracją — pozorem prawa, jeśli nie są zabezpieczone ekonomiczną równością startu, dostępu do pracy i awansu. Socjalizm stwarza takie gwarancje w zakresie prawa do pracy. Jedno z podstawowych postanowień Konstytucji znajduje kodeksową konkretyzację w art. 10.</u>
          <u xml:id="u-3.37" who="#JerzyBafia">Realność prawa do pracy zapewniają socjalistyczne stosunki produkcji, a realizację tego prawa — stały i wszechstronny rozwój gospodarki narodowej oraz polityka racjonalnego zatrudnienia, wsparta — nałożonym na właściwe organy administracji — obowiązkiem udzielenia obywatelowi pomocy w uzyskiwaniu zatrudnienia.</u>
          <u xml:id="u-3.38" who="#JerzyBafia">Kodyfikacja stwarza ochronę prawa do pracy zarówno w normach chroniących i umacniających trwałość stosunku pracy, jak też przez system instytucji prawnych oraz organów kontrolujących zasadność rozwiązywania stosunku pracy.</u>
          <u xml:id="u-3.39" who="#JerzyBafia">Projekt Kodeksu pracy, sumując dotychczasowe osiągnięcia socjalne, zapewnia pracownikom szereg nowych gwarancji prawnych. Wprowadza się jednakową dla wszystkich pracowników i wzmożoną ochronę przed nieuzasadnionym wypowiedzeniem stosunku pracy, przedłuża się ochronę przed zwolnieniem z pracy w czasie choroby pracownika na okres pobierania zasiłku chorobowego, wzmacnia się ochronę przed wypowiedzeniem stosunku pracy osobom w wieku przedemerytalnym.</u>
          <u xml:id="u-3.40" who="#JerzyBafia">Szczególną uwagę poświęcają normy projektu Kodeksu pracującym kobietom oraz młodocianym. Dział VIII zajmuje się ochroną pracy kobiet, a dział IX sprawą zatrudnienia młodocianych. W szczególności rozszerzone zostają uprawnienia kobiet pracujących w zakresie gwarancji zarobkowych w razie przeniesienia — z powodu ciąży — do dogodniejszej pracy (art. 179), urlopów macierzyńskich (art. 180) oraz w zakresie dochodzenia świadczeń alimentacyjnych (art. 88). Wprowadza się także nowe uprawnienia — rozszerzone w toku prac sejmowych — dla kobiet biorących pod opiekę niemowlęta i przysposabiających je.</u>
          <u xml:id="u-3.41" who="#JerzyBafia">Kodyfikacja przyjmuje zasadę wolności pracy, wyrażającą się w zgodnym oświadczeniu woli obydwu stron do nawiązania stosunku pracy (art. 11). Dobrowolne podejmowanie przez obywatela pracy, odpowiadającej jego zainteresowaniom i możliwościom, traktujemy jako prawo i jedną ze swobód. Społeczna ranga pracy, będącej sprawą honoru obywatelskiego, kształtuje negatywne oceny moralne wobec postaw nie szanujących pracy, lekceważących ją czy wręcz pasożytujących na pracy innych.</u>
          <u xml:id="u-3.42" who="#JerzyBafia">Nasze prawo przyjmuje ponadto zasadę odpłatności pracy wykonywanej w ramach stosunku pracy. Porozumienie stron o bezpłatnym świadczeniu pracy jako sprzeczne z prawem pracy jest nieważne. Projekt Kodeksu pracy w art. 13 przyjmuje — jako jedną z podstawowych zasad — prawo pracownika do wynagrodzenia za pracę wykonaną stosownie do jej rodzaju, jakości i ilości. Odpowiada to ocenie społecznej, wyrażonej w formule — każdemu według jego pracy. Zasada ta skorelowana z systemem płac stanowi bodziec oraz zabezpiecza stale polepszające się warunki bytowe.</u>
          <u xml:id="u-3.43" who="#JerzyBafia">Jedną z istotnych treści socjalistycznego demokratyzmu stanowi równość wszystkich wobec prawa. Wielkim osiągnięciem kodyfikacji prawa pracy jest zniesienie dotychczasowych różnic w uprawnieniach pracowników umysłowych i fizycznych.</u>
          <u xml:id="u-3.44" who="#JerzyBafia">Przyjęte z okresu międzywojennego ustawodawstwo pracy nie regulowało w jednolity sposób podstawowych praw i obowiązków wszystkich pracowników. Istotne różnice występowały zwłaszcza w uprzywilejowanym w stosunku do robotników unormowaniu uprawnień pracowników umysłowych.</u>
          <u xml:id="u-3.45" who="#JerzyBafia">Zmiany ustawodawstwa pracy w Polsce Ludowej zmierzały do stopniowego likwidowania tych nieuzasadnionych różnic. Dekret z 1956 roku zrównał uprawnienia pracowników fizycznych z umysłowymi pod względem roszczeń przysługujących im w razie wadliwego rozwiązania przez zakład umowy o pracę. Ustawa o pracowniczych urlopach wypoczynkowych z 1969 r. zrównała wymiar urlopów wypoczynkowych dla robotników i pracowników umysłowych, uzależniając go od stażu pracy. Ustawa z dnia 6 lipca 1972 r. podwyższając zasiłki chorobowe, doprowadzi (w okresie do 1 lipca 1974 r.) do zrównania wysokości świadczeń chorobowych dla robotników i pracowników umysłowych.</u>
          <u xml:id="u-3.46" who="#JerzyBafia">Projekt Kodeksu pracy znosi pozostałe różnice w statusie prawnym robotników i pracowników umysłowych oraz reguluje w jednolity sposób prawa i obowiązki wszystkich pracowników. Podziału na robotników i pracowników umysłowych nie znajdujemy nawet w terminologii użytej w projekcie Kodeksu, którego przepisy używają jednolitego określenia „pracownik”.</u>
          <u xml:id="u-3.47" who="#JerzyBafia">Ustalono więc jednakowe okresy próbne — do 2 tygodni, a dla pracowników na stanowiskach kierowniczych i dla innych samodzielnych pracowników — do 3 miesięcy. Wprowadzono jednolite okresy wypowiedzenia umów o pracę zróżnicowane jedynie w zależności od stażu pracy w danym zakładzie pracy. Przyznano identyczną liczbę dni wolnych na poszukiwanie pracy w okresie wypowiedzenia. Jednolicie unormowano świadczenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Na jednakowych zasadach stosowane będą środki porządkowe wobec pracowników naruszających dyscyplinę pracy. Jednolicie określono wysokość odpraw pośmiertnych, które w przypadku śmierci robotnika były znacznie niższe niż w przypadku pracownika umysłowego.</u>
          <u xml:id="u-3.48" who="#JerzyBafia">Projekt Kodeksu pracy nie przeprowadza schematycznie ani w sposób uproszczony zrównania praw i obowiązków pracowniczych. Dopuszcza określone wyjątki, gdy są one konieczne ze względu na rodzaj lub warunki wykonywanej pracy. Dotyczy to spółdzielczej umowy o pracę, z uwagi na jej powiązanie z członkostwem spółdzielni, lecz przede wszystkim odnosi się do pracowników objętych pragmatykami służbowymi. Stosunek pracy tych pracowników, nawiązywany z reguły na podstawie mianowania, wymaga zwiększonej dyspozycyjności i łączy się z dodatkowymi obowiązkami, które pragmatyki starają się wyrównać uprawnieniami przyznawanymi tym pracownikom. Projekt Kodeksu pracy upoważnia Radę Ministrów w art. 298 do określenia w sposób szczególny niektórych praw i obowiązków pracowników zatrudnionych w urzędach państwowych, w innych działach służby państwowej, w zakładach służby zdrowia, w jednostkach wojskowych oraz w innych zakładach pracy na stanowiskach związanych ze służbą zagraniczną lub z obronnością kraju.</u>
          <u xml:id="u-3.49" who="#JerzyBafia">Odrębności w prawach i obowiązkach pracowniczych mogą wystąpić również w wyniku ustaleń układów zbiorowych pracy. Postanowienia tych układów nie mogą być jednak mniej korzystne dla pracowników niż przepisy projektu Kodeksu.</u>
          <u xml:id="u-3.50" who="#JerzyBafia">Wysoki Sejmie! Nowe socjalistyczne prawo pracy, wychodząc z założeń humanizmu socjalistycznego, sprzyja kształtowaniu takich stosunków pracy, które prowadzą do stopniowego przekształcania pracy dla dobra społeczeństwa w pierwszoplanową potrzebę życiową każdego zdolnego do pracy człowieka.</u>
          <u xml:id="u-3.51" who="#JerzyBafia">U podstaw kodeksowych norm leży marksowską wizja możliwości całkowitego wyzwolenia pracy, realna tylko w socjalizmie i dokonywająca się w naszych warunkach. U podstaw tych norm znajdujemy także ideę humanizacji pracy, rozumianej jako przeciwdziałanie temu wszystkiemu, co przeszkadza przekształcać pracę w działalność twórczą i rozwijającą człowieka.</u>
          <u xml:id="u-3.52" who="#JerzyBafia">W tym kontekście podkreślenia wymaga nowoczesny stosunek projektu Kodeksu do ochrony zdrowia i życia, do stałego podnoszenia kwalifikacji zawodowych oraz do wdrażania do pracy ludzi rozpoczynających pracę.</u>
          <u xml:id="u-3.53" who="#JerzyBafia">W świetle norm projektu Kodeksu formułujemy zasadę ochrony zdrowia i życia pracowników w art. 14 i 15.</u>
          <u xml:id="u-3.54" who="#JerzyBafia">W ustroju socjalistycznym zdrowie i życie obywatela jest szczególnie chronione. Obowiązki zakładów pracy w tym zakresie szeroko normują przepisy projektu. Każdy zakład pracy jest zobowiązany do stałej troski o zapewnienie pracownikom higienicznych i bezpiecznych warunków pracy i do wykorzystania w tym celu osiągnięć nauki i techniki. Realizacji prawa do czasu wolnego od pracy i konstytucyjnego prawa do wypoczynku, do regeneracji sił i zdrowia pracownika, służyć będą przepisy normujące czas pracy, urlopy wypoczynkowe oraz wprowadzanie dodatkowych dni wolnych od pracy. Całokształt tych spraw jest — jak wiemy — przedmiotem szczególnej troski partii i Rządu.</u>
          <u xml:id="u-3.55" who="#JerzyBafia">Treść art. 16 i 17 oraz wielu przepisów szczegółowych świadczy o przyjęciu przez kodyfikację zasady ochrony i rozwijania osobowości pracownika.</u>
          <u xml:id="u-3.56" who="#JerzyBafia">Zakłady pracy i ich kierownictwo powinny współdziałać w tworzeniu społeczeństwa ludzi wykształconych, którzy posługują się coraz precyzyjniejszą techniką.</u>
          <u xml:id="u-3.57" who="#JerzyBafia">Większość naszego narodu pozostaje bezpośrednio lub pośrednio pod wpływem tego co dzieje się w zakładzie pracy. Dlatego też: socjalistyczny zakład nie może ograniczać się tylko do spełnienia obowiązków wynikających ściśle z treści stosunku pracy. Troska o rozwój osobowości pracownika i stwarzanie mu coraz korzystniejszych perspektyw życiowych słusznie zostały więc podniesione w projekcie Kodeksu do rzędu podstawowych zasad.</u>
          <u xml:id="u-3.58" who="#JerzyBafia">Prawo pracy spełnia ważką rolę w kształtowaniu postaw obywatelskich — pracowitości i prawości oraz zdyscyplinowania i rzetelności w spełnianiu obowiązków. Kształtuje się nowy typ stosunków międzyludzkich, których istotną cechą jest więź pracownicza, współdziałanie całego kolektywu w realizacji wspólnych zadań, szacunek dla człowieka pracy i wzajemna pomoc. Tworzy to i rozwija społeczne wartości osobowości człowieka, nawiązuje do założeń socjalistycznej moralności i stanowi praktyczną realizację zasad współżycia społecznego.</u>
          <u xml:id="u-3.59" who="#JerzyBafia">Niezmiernie istotna, wychowawcza funkcja projektu Kodeksu pracy będzie skutecznie spełniana dzięki integracji norm prawnych z regułami moralności. W walce o kształtowanie socjalistycznych motywacji ludzkich postaw i działań, o socjalistyczną hierarchię wartości moralnych respektowanych w pracy, o osobowość człowieka świadomie budującego socjalizm — Kodeks pracy odegra istotną rolę.</u>
          <u xml:id="u-3.60" who="#JerzyBafia">Obywatelska postawa pracownika nawiązywać powinna do socjalistycznych ideałów wychowawczych, które opieramy — jak wskazuje I Sekretarz naszej partii — tow. Edward Gierek „na dokonaniach naszego narodu, na wzorach patriotycznej postawy, pracy i stylu życia przodujących ludzi naszego kraju — robotników, chłopów i inteligencji, prawdziwych bohaterów naszych czasów”.</u>
          <u xml:id="u-3.61" who="#JerzyBafia">Wysoki Sejmie! Nowe socjalistyczne prawo pracy oparte zostało na zasadzie ludowej praworządności. Tworzy ona gwarancje prawne w stosunkach pracy, tworzy ochronę przed naruszeniami prawa pracy, kształtuje nowy system organów społecznych oraz sądów pracy i ubezpieczeń społecznych z Sądem Najwyższym, spajającym ten system w całość przez upoważnienie do ustalania wytycznych orzecznictwa, podejmowanie uchwał zawierających odpowiedzi na pytania prawne oraz rozpatrywanie środków nadzoru judykacyjnego w postaci rewizji nadzwyczajnych.</u>
          <u xml:id="u-3.62" who="#JerzyBafia">Kodeks pracy odegra ważną rolę w umacnianiu praworządności w stosunkach pracy. Ustanowiony w projekcie Kodeksu zwarty i jasny katalog wzajemnych praw i obowiązków zakładów pracy oraz pracowników usunie jedną z głównych przyczyn, licznych obecnie sporów i nieporozumień między podmiotami stosunku pracy. Przyczyni się do tego także zmniejszenie liczby aktów prawnych obowiązujących w sferze stosunków pracy i przystępna forma przepisów.</u>
          <u xml:id="u-3.63" who="#JerzyBafia">Istotną rolę ma do spełnienia zasada ochrony uprawnień pracowniczych (art. 18). Projekt stanowi, że niedopuszczalne jest uszczuplanie praw pracownika, przewidzianych w przepisach prawa pracy. Wszelkie postanowienia zawarte w umowach o pracę lub w innych aktach, mniej korzystne dla pracownika niż przepisy Kodeksu pracy, są nieważne chociażby pracownik wyraził na nie zgodę.</u>
          <u xml:id="u-3.64" who="#JerzyBafia">Przejmujemy też normy ogólne dotyczące interpretacji i stosowania przepisów prawa pracy zgodnie z zasadami ustroju i celami Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz dotyczące korzystania z tego prawa w sposób zgodny z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem lub zasadami współżycia społecznego w PRL.</u>
          <u xml:id="u-3.65" who="#JerzyBafia">Dążenie do umocnienia praworządności w stosunkach pracy znalazło konkretny wyraz w całym kompleksie przepisów, gwarantujących pracownikom szybką i pełną realizację przysługujących im uprawnień. Likwidując dotychczasową dwutorowość w rozpatrywaniu roszczeń pracowników, wynikającą z równoległego działania dwóch niezależnych pionów orzekających: rozjemczego i sądowego — projekt Kodeksu pracy ustanawia jako odrębną instancję okręgowe sądy pracy i ubezpieczeń społecznych. Będą to niezawisłe organy sądowe, zapewniające zarówno wysoką specjalizację orzecznictwa, jak też szybkość postępowania, co z uwagi na charakter spraw pracowniczych ma ogromne znaczenie społeczne.</u>
          <u xml:id="u-3.66" who="#JerzyBafia">Nowy system organów rozpatrujących spory ze stosunków pracy łączy w harmonijną całość działalność organów społecznych z wyspecjalizowanymi organami państwowymi. Będzie to niewątpliwie system sprawniejszy. Znosi się bowiem dwuinstancyjność postępowania sądowego, rozszerzając przy tym rolę takiego środka, jak rewizja nadzwyczajna składana do Sądu Najwyższego. Do jej wniesienia zostają upoważnieni poza dotychczasowymi podmiotami — Minister Pracy, Płac i Spraw Socjalnych oraz CRZZ.</u>
          <u xml:id="u-3.67" who="#JerzyBafia">W systemie środków prawnych, zmierzających do zapewnienia praworządności i ochrony praw pracowniczych, pomocną rolę może też spełnić zagrożenie odpowiedzialnością za wykroczenia przeciwko prawom pracownika.</u>
          <u xml:id="u-3.68" who="#JerzyBafia">Obywatelu Marszałku! Obywatele Posłowie! Praworządność ludowa domaga się ścisłego przestrzegania i wykonywania prawa pracy przez wszystkich. Domaga się pełnego wprowadzenia w życie norm Kodeksu i zapewnienia jednolitej jego wykładni. Istotną pomoc może tu okazywać Sąd Najwyższy.</u>
          <u xml:id="u-3.69" who="#JerzyBafia">Potrzebna będzie szeroka edukacja w zakresie praw i obowiązków zawartych w nowej kodyfikacji. Spełni to rolę dźwigni ogólnej kultury stosowania prawa, przyczyni się do wzrostu świadomości prawnej obywateli. Jednolite w sferze uprawnień i obowiązków przestrzeganie Kodeksu pracy będzie istotnym współczynnikiem umacniania socjalistycznego porządku prawnego. Kodeks pracy powinniśmy więc otoczyć najwyższym szacunkiem.</u>
          <u xml:id="u-3.70" who="#JerzyBafia">W stosunku do całego systemu prawa pracy projekt Kodeksu pracy opiera się na założeniach powszechności i kompleksowości jego norm oraz autonomiczności prawa pracy.</u>
          <u xml:id="u-3.71" who="#JerzyBafia">W myśl zasady powszechności Kodeksu normy jego regulują prawa i obowiązki wszystkich pracowników bez względu na miejsce zatrudnienia, podstawę prawną czy charakter stosunku pracy. Projekt Kodeksu reguluje więc wszystkie sposoby nawiązywania stosunku pracy.</u>
          <u xml:id="u-3.72" who="#JerzyBafia">Powszechny zasięg kodyfikacji znajduje też wyraz w treści art. 309, który daje podstawę do rozciągnięcia w odpowiednim zakresie przepisów prawa pracy na chałupników, a także na osoby stale wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy lub umowa o pracę.</u>
          <u xml:id="u-3.73" who="#JerzyBafia">Kompleksowość regulacji wynika z unormowania wszystkich podstawowych instytucji prawa pracy w ramach projektu Kodeksu. Zostaną uchylone i utracą moc w całości lub w części 33 akty ustawodawcze oraz wielka ilość aktów wykonawczych wydanych na ich podstawie. Uchylone akty prawne zostały zastąpione normami projektu Kodeksu.</u>
          <u xml:id="u-3.74" who="#JerzyBafia">Projekt Kodeksu zawiera szereg upoważnień do wydania przepisów wykonawczych, głównie w formie rozporządzeń Rady Ministrów, podawanych do publicznej wiadomości w Dzienniku Ustaw. W wyniku utrwalającej się praktyki doskonalenia procesu legislacyjnego, łącznie z wniesionymi przez Prezesa Rady Ministrów projektami ustaw, przekazano także komisjom sejmowym podstawowe projekty aktów wykonawczych. Były one przedmiotem analizy poselskiej, która potwierdziła niezbędność tych upoważnień. Na podstawie ogólnych norm projektu Kodeksu, sformułowanych w sposób zapewniający ich trwanie w dłuższym przedziale czasu, wiele zagadnień szczegółowych musi być regulowanych elastycznie i odpowiednio do różnorodnych i zmieniających się warunków.</u>
          <u xml:id="u-3.75" who="#JerzyBafia">Ważnym założeniem projektu Kodeksu pracy jest samodzielne unormowanie podstawowych instytucji prawnych. W projekcie założenie to zostało zrealizowane, przy odpowiednim wykorzystaniu dorobku układów zbiorowych pracy oraz orzecznictwa Sądu Najwyższego. Uwidacznia się to przede wszystkim w uregulowaniu całości problematyki prawnej związanej ze stosunkiem pracy.</u>
          <u xml:id="u-3.76" who="#JerzyBafia">Zwróciłem uwagę obywatela Marszałka i obywateli posłów przede wszystkim na rolę i znaczenie norm ogólnych, zawierających system zasad, na jakich opieramy kodyfikację. Będą one traktowane jako normatywnie wyrażone dyrektywy interpretacyjne, dotyczące stosowania prawa pracy. Stanowią bowiem konkretyzację konstytucyjnych zasad ustrojowych i wskazują na istotne cechy charakteryzujące stosunki pracy.</u>
          <u xml:id="u-3.77" who="#JerzyBafia">Podstawowe zasady prawa pracy stanowić będą ponadto wskazania kierunkowe dla dalszej działalności legislacyjnej rozwijającej system prawa pracy PRL.</u>
          <u xml:id="u-3.78" who="#JerzyBafia">Pełne unormowanie prawne w postaci wielkiego aktu kodyfikacji tak ważnych stosunków społecznych, jak stosunki pracy, będzie doniosłym wydarzeniem w procesie tworzenia i porządkowania prawa Polski Ludowej. Regulując stosunki pracy w sposób nowoczesny, dostosowany do aktualnych warunków budownictwa socjalizmu w naszym kraju, projekt Kodeksu prezentuje socjalistyczne treści w narodowej formie, korzystając z polskich tradycji kodyfikacyjnych, a w szczególności z dorobku ustawodawstwa Polski Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-3.79" who="#JerzyBafia">Z upoważnienia posłów członków Komisji Prac Ustawodawczych oraz Komisji Pracy i Spraw Socjalnych wnoszę, aby Wysoki Sejm uchwalić raczył projekty Kodeksu pracy oraz Przepisów wprowadzających Kodeks pracy.</u>
          <u xml:id="u-3.80" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#AndrzejBenesz">Otwieram dyskusję. Głos ma poseł Władysław Kruczek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#WładysławKruczek">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalił już w obecnej kadencji kilka doniosłych ustaw, które znamionują nowy, wyższy etap socjalistycznego rozwoju naszego kraju. Należeć do nich będzie niewątpliwie również przedstawiony Wysokiej Izbie projekt Kodeksu pracy.</u>
          <u xml:id="u-5.1" who="#WładysławKruczek">Wielkie społeczne znaczenie Kodeksu pracy przejawia się w pełni na tle dotychczasowego kształtowania się w Polsce Ludowej nowych stosunków pracy. Do rozpatrywania projektu Kodeksu pracy właśnie w tym aspekcie skłania jubileusz 30-lecia Polski Ludowej, jego ideowe i społeczne treści zawarte w tezach Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, które akcentują ścisły związek między przeszłością, teraźniejszością i zadaniami perspektywicznymi, zakreślającymi kontury Polski pod koniec XX wieku.</u>
          <u xml:id="u-5.2" who="#WładysławKruczek">Istnieje ścisła więź między obowiązkiem wobec ojczyzny spełnianym przez pokolenia walki o Polskę sprawiedliwości społecznej i przez pokolenie walki o wyzwolenie narodowe w latach drugiej wojny światowej a obowiązkiem spełnianym przez pokolenie budowniczych najtrwalszych, socjalistycznych zrębów naszej państwowości, gwarantujących bezpieczeństwo i pomyślny rozwój Polski. Projekt Kodeksu pracy jest wyrazem tak pojmowanego obowiązku i więzi pokoleń. Jest on wynikiem 30-letniego procesu kształtowania nowych stosunków pracy, procesu najściślej związanego z rozwojem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — państwa socjalistycznego, w którym praca została uznana jako główne źródło pomyślności i dobrobytu całego społeczeństwa i każdego człowieka.</u>
          <u xml:id="u-5.3" who="#WładysławKruczek">30 lat socjalistycznego rozwoju kraju, wszystkie dotychczasowe osiągnięcia, które dają pełną satysfakcję naszemu narodowi, udowodniły wyższość socjalistycznej drogi rozwoju naszego państwa, potwierdzają słuszność programu naszej partii, są wynikiem ofiarnej pracy klasy robotniczej, chłopów i pracującej inteligencji.</u>
          <u xml:id="u-5.4" who="#WładysławKruczek">Nie zapominamy o budowniczych tego trudnego i jakże przełomowego okresu, którzy na zew partii, nie spotykanym wysiłkiem dźwigali z zacofania kraj, kładli podwaliny ustroju sprawiedliwości społecznej i społeczno-ekonomicznego rozwoju, świadomi, że nową Polskę, Polskę robotniczą, Polskę ludu pracującego trzeba wznieść na przekór wstecznictwu politycznemu, na przekór wszelkim przeszkodom. Nie zapomnimy trudu i ofiarności robotników, odbudowujących z ruin Warszawę, Wrocław, Gdańsk, Szczecin i wiele innych miast polskich, nie zapomnimy milionów ton węgla i stali, jakie górnicy i hutnicy dali krajowi, by podnieść go z pookupacyjnych i wojennych ruin, by wydobyć się z biedy i upokorzenia — spuścizny obszarniczo-kapitalistycznych rządów.</u>
          <u xml:id="u-5.5" who="#WładysławKruczek">Do takiego patriotycznego wysiłku klasa robotnicza zdolna była tylko w imię własnej ideologii, w imię socjalizmu. Tak wielką energię i ofiarność w ciężkich warunkach zdolna była wykrzesać tylko partia klasy robotniczej, nasza partia. Na tym polega zasługa klasy robotniczej i jej partii wobec całego narodu, na tym polega jej przodująca rola.</u>
          <u xml:id="u-5.6" who="#WładysławKruczek">Wielkim przeobrażeniom uległy również stosunki społeczne, wśród których najistotniejsze są stosunki pracy.</u>
          <u xml:id="u-5.7" who="#WładysławKruczek">Na gruncie tych przemian społecznych kształtowało się w minionym 30-leciu prawo do pracy i jej ochrona, gwarantowane stałym rozwojem gospodarki socjalistycznej, wyrażone w wielu aktach prawnych, układach zbiorowych, rozporządzeniach i orzeczeniach sądów — nazwanych prawem pracy.</u>
          <u xml:id="u-5.8" who="#WładysławKruczek">Projekt Kodeksu nie poprzestaje na zwykłej weryfikacji i kodyfikacji tego, co dotychczas obowiązywało. Przejmuje on z dotychczasowego prawa pracy to wszystko, co stanowi osiągnięcia świata pracy, co przyspiesza równocześnie socjalistyczny rozwój kraju i wzrost poziomu życia jego obywateli, ale zawiera też wiele jakościowo nowych zobowiązań, odpowiadających aktualnym i przyszłym potrzebom budownictwa państwa socjalistycznego, Wkroczyliśmy w nowy, wyższy etap społeczno-gospodarczego rozwoju kraju. Cechują go zasadnicze zmiany w bazie wytwórczej i w poziomie kwalifikacji kadr, lepsze warunki pracy, wyższy poziom świadomości społecznej ludzi pracy, rosnąca rola związków zawodowych i samorządu robotniczego.</u>
          <u xml:id="u-5.9" who="#WładysławKruczek">Za nadrzędny i bezpośredni cel strategiczny VI Zjazd naszej partii uznał poprawę warunków bytowych, socjalnych i kulturalnych ludzi pracy. Jest to zgodne zarówno z oczekiwaniami społeczeństwa, jak też możliwościami i wymogami, wyższego jakościowo poziomu rozwoju kraju, w którym decydującą rolę odegra wzrost społecznej wydajności pracy, oparty na osiągnięciach nauki i techniki. Nasza partia mobilizuje do realizacji wytkniętego celu wszystkie siły narodu, konkretyzując w długofalowych planach obraz Polski końcowych lat XX wieku, Polski zamożnej, wysoko rozwiniętej pod każdym względem.</u>
          <u xml:id="u-5.10" who="#WładysławKruczek">Ostatni okres działalności kierownictwa partii i Rządu aktywnie poparty wzmożonym wysiłkiem klasy robotniczej, rolników i inteligencji, daje dobre wyniki odczuwane w każdej rodzinie, w każdym domu. Naszym obowiązkiem jest utrwalenie obecnego tempa rozwoju społeczno-gospodarczego i pełniejsze wykorzystanie istniejących możliwości. Wiąże się z tym konieczność podniesienia na wyższy poziom naszych stosunków pracy.</u>
          <u xml:id="u-5.11" who="#WładysławKruczek">Prezentowany projekt Kodeksu stanowi akt wielkiej doniosłości. Przy jego opracowywaniu Rząd i związki zawodowe kierowały się uchwałami VI Zjazdu partii.</u>
          <u xml:id="u-5.12" who="#WładysławKruczek">Na VII Kongresie Związków Zawodowych I Sekretarz Komitetu Centralnego naszej partii tow. Edward Gierek powiedział z myślą o społecznej funkcji Kodeksu pracy: „Sprawą najważniejszą dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki i zdrowych stosunków między ludźmi jest właściwy klimat społeczny w miejscu pracy, klimat świadomy wysokich wymagań i rzetelnego wykonywania obowiązków, a równocześnie respektowania praw pracowników, troski o warunki socjalne, o sprawiedliwą ocenę i wycenę wysiłku każdego człowieka. Odpowiedzialność za wytwarzanie i utrzymanie w naszych socjalistycznych przedsiębiorstwach takiego klimatu ciąży w głównej mierze na administracji, jak i na związkach zawodowych. Umacnianiu socjalistycznych stosunków w zakładach pracy, respektowaniu zasad sprawiedliwości, ochronie praw pracownika i interesów społeczeństwa służyć będzie nowy Kodeks pracy”.</u>
          <u xml:id="u-5.13" who="#WładysławKruczek">Przedstawiony Wysokiemu Sejmowi projekt Kodeksu pracy jest wynikiem wnikliwych prac Rządu i Centralnej Rady Związków Zawodowych. Był on omawiany przez Biuro Polityczne Komitetu Centralnego PZPR. Uwzględnia opinie i propozycje wyrażone przez VII Kongres Związków Zawodowych oraz szeroki aktyw społeczny zakładów pracy i opinie prawniczych środowisk naukowych. Zawarty jest w nim także dorobek komisji sejmowych i Klubu Poselskiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-5.14" who="#WładysławKruczek">Zgodnie z wynikami tej szerokiej konsultacji Kodeks pracy podnosi na wyższy poziom, odpowiedni do ogólnonarodowych zadań, zasadę jedności praw i obowiązków oraz zasadę jedności interesu społecznego i jednostkowego ludzi pracy.</u>
          <u xml:id="u-5.15" who="#WładysławKruczek">Tylko w ustroju socjalistycznym możliwe jest osiągnięcie pełnej zgodności w tym zakresie. A równość szans wszystkich ludzi pracy polega na tym, że każdego w jednakowym stopniu obowiązują te same zasady i że każdemu socjalistyczne państwo gwarantuje równy start i możliwości awansu.</u>
          <u xml:id="u-5.16" who="#WładysławKruczek">Przepisy projektu Kodeksu pracy zostały tak sformułowane, aby dobra i rzetelna praca spotkała się z należytym uznaniem, a równocześnie aby ci, którzy nie wywiązują się ze swych obowiązków, nie mogli korzystać z tych uprawnień, jakie Kodeks gwarantuje ludziom rzetelnym i odpowiedzialnym.</u>
          <u xml:id="u-5.17" who="#WładysławKruczek">Zniesione zostały występujące dotychczas różnice w uprawnieniach pracowników umysłowych i fizycznych. Nie ma przecież społecznego uzasadnienia zachowanie takich różnic ani w zakresie wypoczynku, ochrony zdrowia, ani w odniesieniu do innych świadczeń. Mówił o tym sprawozdawca, poseł Bafia.</u>
          <u xml:id="u-5.18" who="#WładysławKruczek">Projekt Kodeksu zachęca ludzi pracy do podnoszenia kwalifikacji zawodowych, zobowiązując zakłady do określonego działania w tej dziedzinie.</u>
          <u xml:id="u-5.19" who="#WładysławKruczek">W ciągu całego 30-lecia naszej ludowej ojczyzny ugruntowała się trwała zasada aktywnego udziału związków zawodowych w rozwoju i stosowaniu prawa pracy.</u>
          <u xml:id="u-5.20" who="#WładysławKruczek">Klasa robotnicza jest nosicielem największego postępu, zdyscyplinowania i odpowiedzialności społecznej, jest podstawową siłą twórczą naszego narodu.</u>
          <u xml:id="u-5.21" who="#WładysławKruczek">Współdziałanie związków zawodowych w realizacji zadań, zawartych w projekcie Kodeksu pracy, stanowić będzie ważny czynnik służący umacnianiu organizatorsko-wychowawczej funkcji Kodeksu oraz praworządności w stosunkach pracy, służyć będzie poszanowaniu praw oraz spełnianiu obowiązków pracowniczych.</u>
          <u xml:id="u-5.22" who="#WładysławKruczek">Wysoka Izbo! Obywatelu Marszałku! Troska o zdrowie ludzkie i bezpieczne warunki pracy, o podnoszenie socjalistycznej kultury stanowi jeden z istotnych kierunków polityki socjalnej partii i Rządu. Sprawy te były przedmiotem ogólnokrajowej narady partyjno-rządowo-związkowej, w kwietniu bieżącego roku.</u>
          <u xml:id="u-5.23" who="#WładysławKruczek">W polityce naszej partii człowiek jest najwyższą wartością. Zdrowie ludzkie jest elementarnym warunkiem zachowania dobrego samopoczucia. Projekt Kodeksu chroni szczególnie zdrowie kobiet oraz młodocianych przepisami w sprawie ochrony kobiet ciężarnych, rozszerza uprawnienia matek pracujących. Ułatwia też kobietom godzenie obowiązków rodzinnych z działalnością zawodową oraz stwarza warunki do nauki zawodu i dokształcania się pracującej młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-5.24" who="#WładysławKruczek">W ten sposób podkreślono również codzienną troskę partii, Rządu i związków zawodowych o ochronę i umacnianie rodziny — podstawowej komórki społecznej w naszym państwie socjalistycznym oraz troskę o przyszłość młodzieży — pokolenia, które od nas przejmie w swe ręce losy kraju.</u>
          <u xml:id="u-5.25" who="#WładysławKruczek">Ważne dla wszystkich prawo do wypoczynku projekt Kodeksu rozwija w przepisach o czasie pracy i urlopach wypoczynkowych. Przepisy te zostały ukształtowane w sposób umożliwiający wprowadzenie różnych form skracania czasu pracy. Będą one wdrażane systematycznie i stopniowo w miarę narastania warunków ekonomicznych i organizacyjnych. Proces ten został już zapoczątkowany przez wprowadzenie w tym roku sześciu, a w przyszłym roku dwunastu dodatkowych dni wolnych od pracy.</u>
          <u xml:id="u-5.26" who="#WładysławKruczek">Pełna realizacja wzrastających zadań gospodarczych oraz zapewnienie warunków uzyskiwania dalszego wzrostu zarobków — to podstawowy element, od którego zależy wprowadzenie w życie krótszego czasu pracy.</u>
          <u xml:id="u-5.27" who="#WładysławKruczek">Wysoka Izbo! Przedstawiony projekt Kodeksu pracy jest w historii naszego ustawodawstwa pracy dokumentem o wielkiej doniosłości. Wynika ona z bogatej treści społecznej projektu Kodeksu, z tego, że człowiek pracy stanowi jego podmiot, a także z faktu, że jest on programem sprzyjającym kształtowaniu prawdziwie humanistycznego, socjalistycznego społeczeństwa, w którym praca stanowi kryterium wartości człowieka, tytuł do chluby, sprawę godności i patriotyzmu.</u>
          <u xml:id="u-5.28" who="#WładysławKruczek">Twórczej pracy zawdzięczamy przecież wszystkie nasze sukcesy. Praca jest źródłem wszystkich naszych materialnych i duchowych dóbr, podstawowym czynnikiem skutecznie kształtującym wizję przyszłej Polski na miarę ambicji i potrzeb narodu, Polski bezpiecznej w świecie pokoju, współpracy i przyjaźni między narodami.</u>
          <u xml:id="u-5.29" who="#WładysławKruczek">Tak więc, Obywatele Posłowie, prezentowany projekt Kodeksu pracy dzięki bogatej treści społecznej i politycznej stanowić będzie istotny wkład w porządek prawny obowiązujący w naszym kraju. Ułatwi on szybszy rozwój gospodarki narodowej i realizację nakreślonych przez VI Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej zadań społeczno-gospodarczych służących nadrzędnemu celowi, tj. poprawie warunków bytowych, socjalnych i kulturalnych ludzi pracy.</u>
          <u xml:id="u-5.30" who="#WładysławKruczek">Z tego względu Klub Poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej głosować będzie za przedłożonym Wysokiej Izbie projektem Kodeksu pracy jako aktem w pełni odpowiadającym socjalistycznym założeniom ustrojowym.</u>
          <u xml:id="u-5.31" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#AndrzejBenesz">Głos ma poseł Zygmunt Surowiec.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#ZygmuntSurowiec">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Rozpatrywany na dzisiejszym posiedzeniu projekt Kodeksu pracy należy do najdonioślejszych aktów ustawodawczych wydanych w okresie trzydziestolecia władzy ludowej. Projekt ten przedstawiony został Sejmowi w przededniu wielkiego jubileuszu Polski Ludowej. Stanowi on odzwierciedlenie społeczno-gospodarczego rozwoju osiągniętego w ostatnich trzydziestu latach oraz stanu świadomości społecznej i aktywności zawodowej wszystkich ludzi pracy, a także wyraźnego wzrostu poziomu materialnego i kulturalnego całego społeczeństwa. Jest on równocześnie podsumowaniem długoletniego procesu przemian i modyfikacji, jakie przechodziła ta ważna dziedzina prawa w Polsce Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-7.1" who="#ZygmuntSurowiec">Droga, którą przeszło polskie ustawodawstwo pracy w okresie trzydziestolecia, jest rezultatem szczególnej roli, jaką spełnia ono w kształtowaniu socjalistycznych stosunków i zasad współżycia społecznego. Chodziło nam zawsze o to, aby było to ustawodawstwo najlepsze, postępowe i sprawiedliwe w odczuciu ludzi pracy. Taki stosunek do kształtowania prawa pracy w przeszłości ułatwił niewątpliwie jego obecną kodyfikację, gdyż wprowadzone wcześniej nowe instytucje i konstrukcje prawne przeszły próbę życia, sprawdziły się, dały sumę niezbędnych doświadczeń dla rozwiązań jeszcze lepszych, zawartych w projekcie Kodeksu pracy.</u>
          <u xml:id="u-7.2" who="#ZygmuntSurowiec">Podstawowym celem przedstawionego Sejmowi projektu jest stworzenie nowoczesnego prawa pracy, dostosowanego do dynamicznych zmian, jakie zachodzą w życiu społeczno-politycznym naszego kraju, w którym przewodnią siłę stanowi klasa robotnicza. Kodeks pracy będzie zarazem ważnym instrumentem w realizacji planów społeczno-gospodarczego rozwoju socjalistycznego państwa.</u>
          <u xml:id="u-7.3" who="#ZygmuntSurowiec">Uchwalenie projektu Kodeksu pracy będzie miało duży wpływ na uporządkowanie systemu prawa. Dotychczasowy stan tego ustawodawstwa, mimo niewątpliwych osiągnięć, nie był zadowalający, gdyż składało się ono ze zbyt dużej liczby aktów prawnych różnego rzędu. Tworzyło je kilkadziesiąt aktów ustawodawczych, kilkadziesiąt rozporządzeń wykonawczych, ponad sto zbiorowych układów pracy oraz duża liczba protokołów dodatkowych do tych układów.</u>
          <u xml:id="u-7.4" who="#ZygmuntSurowiec">Zastąpienie tej wielkiej liczby różnego rodzaju aktów prawnych jednym aktem w postaci Kodeksu będzie wielkim osiągnięciem. Dotychczasowy zawiły system prawny zastąpiony zostanie bowiem jednolitym, nowoczesnym i zrozumiałym systemem, stanowiącym o prawach i obowiązkach pracowników i zakładów pracy. Z tego punktu widzenia Kodeks pracy będzie również doniosłym etapem w procesie tworzenia i porządkowania całego systemu prawnego Polski Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-7.5" who="#ZygmuntSurowiec">Projekt Kodeksu pracy odpowiada głównym założeniom polityki społecznej określonej na VI Zjeździe Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, polityki, za którą opowiedział się VI Kongres Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego.</u>
          <u xml:id="u-7.6" who="#ZygmuntSurowiec">Prace nad projektem Kodeksu trwały stosunkowo długo. Jak wiemy, był on konsultowany w zakładach pracy, dyskutowany w ruchu zawodowym. Nadanie mu ostatecznego kształtu nie było rzeczą łatwą zważywszy, że ma on dotyczyć ponad 11 milionów pracowników wszystkich zawodów i specjalności, a także dlatego, że należało uwzględniać specyfikę i różnorodność wielu gałęzi produkcji, usług czy innej działalności.</u>
          <u xml:id="u-7.7" who="#ZygmuntSurowiec">Z trybuny sejmowej padają dzisiaj słowa, określające projekt Kodeksu pracy jako dzieło postępowe i nowoczesne. Wyraża się to m.in. w tym, że we wszystkich rozwiązaniach projektu Kodeksu ostatecznie likwiduje się nieuzasadnione różnice w statusie pracowników fizycznych i umysłowych. Projekt Kodeksu akcentuje jedność zadań wytwórczych, wychowawczych i socjalnych, określa podstawy prawidłowego kształtowania stosunków w każdym przedsiębiorstwie i instytucji, stwarza warunki do osiągania dobrych wyników pracy, a tym samym do wzrostu dochodu narodowego. Jest więc kolejnym krokiem w kierunku tworzenia prawnych warunków przyspieszonego, socjalistycznego rozwoju kraju.</u>
          <u xml:id="u-7.8" who="#ZygmuntSurowiec">Temu celowi służy zespół norm prawnych, umacniających zasadę jednoosobowego kierownictwa i zwiększających równocześnie samodzielność jednostek gospodarki uspołecznionej, wyposażonych w prerogatywy samodzielnego regulowania życia wewnątrzzakładowego i właściwego organizowania stosunków pracy, przy czynnym udziale przedstawicielstwa załóg — związków zawodowych, którym projekt Kodeksu pracy gwarantuje szerokie uprawnienia. Dotyczy to zwłaszcza polityki kadrowej w zakładach pracy, ochrony trwałości stosunku pracy, rozpatrywania i rozstrzygania sporów ze stosunku pracy, a także stosowania elastycznego rozkładu czasu pracy, odpowiadającego konkretnym warunkom, potrzebom społecznym i gospodarczym.</u>
          <u xml:id="u-7.9" who="#ZygmuntSurowiec">Przyjęcie takich rozwiązań podyktowane było dokonującą się w naszym kraju rewolucją naukowo-techniczną i wynikającymi z niej potrzebami w zakresie kierowania zakładami pracy. Wdrażanie i upowszechnianie osiągnięć tej rewolucji wymaga nie tylko rzetelnej i mądrze zorganizowanej pracy milionów ludzi, ale także stałego podnoszenia wiedzy oraz umiejętnego współżycia w zespole pracowniczym. Dlatego tyle uwagi poświęcono w projekcie Kodeksu zarówno podnoszeniu rangi pracy rzetelnej i zdyscyplinowanej, jak też przepisom ułatwiającym zdobywanie i podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracownikom, którzy dobrze pracując, chcą równocześnie doskonalić swoje umiejętności.</u>
          <u xml:id="u-7.10" who="#ZygmuntSurowiec">Projekt Kodeksu akcentuje wagę stosunków pracy w życiu społeczeństwa i wpływa jednocześnie na rozwój człowieka jako podstawowej siły wytwórczej w systemie gospodarki socjalistycznej.</u>
          <u xml:id="u-7.11" who="#ZygmuntSurowiec">Kodeks będzie prawem dla milionów ludzi pracy. Obok Konstytucji stanowi on drugi ważki akt prawny, mający wielkie znaczenie dla dalszego rozwoju naszego społeczeństwa. W równym stopniu wzbudza on zainteresowanie mieszkańców miast i wsi, jest bowiem prawem powszechnym, a zawarte w nim rozwiązania w coraz szerszym zakresie dotyczyć będą ludności wiejskiej.</u>
          <u xml:id="u-7.12" who="#ZygmuntSurowiec">Obecnie ponad 46% mieszkańców wsi utrzymuje się z dochodów pozarolniczych, w tym znaczna grupa osób wykonuje dwa zawody. W strukturze społeczno-zawodowej ludności wiejskiej rozszerzyła się i będzie się nadal rozszerzać kategoria osób utrzymujących się z pracy zarobkowej w różnych działach gospodarki narodowej. O ile w roku 1950 w obsłudze rolnictwa i przemyśle rolno-spożywczym zatrudnionych było 494 tys. osób, to już w roku 1973 liczba ta przekroczyła 1 200 tys. pracowników, to znaczy powiększyła się blisko dwuipółkrotnie.</u>
          <u xml:id="u-7.13" who="#ZygmuntSurowiec">Ludność wiejska znajduje zatrudnienie poza rolnictwem w pobliskich miastach i na terenie wsi, w instytucjach i organizacjach związanych bezpośrednio lub pośrednio z rolnictwem, a także w mniejszych zakładach produkcyjnych. Coraz częściej spotykanym rodzajem zatrudnienia na wsi są usługi produkcyjne i pozaprodukcyjne. Liczba osób zatrudnionych w tej sferze działalności gospodarczej będzie się nadal zwiększała dynamicznie, gdyż wynika to z potrzeb rozwojowych wsi i rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-7.14" who="#ZygmuntSurowiec">Wzrastać będzie zatrudnienie w spółdzielniach produkcyjnych, w państwowych gospodarstwach rolnych i w kółkach rolniczych. W ciągu ostatnich 16 lat powstało w całym kraju ponad 35 tys. kółek rolniczych. W ich zasięgu organizacyjnym znajduje się prawie 90% ogólnej liczby wsi. Stałe rozszerzanie działalności gospodarczej powoduje przekształcanie się kółek rolniczych w przedsiębiorstwa dysponujące znacznym potencjałem produkcyjnym i zatrudniające znaczną liczbę osób zamieszkałych na wsi.</u>
          <u xml:id="u-7.15" who="#ZygmuntSurowiec">Ten bardzo wyraźny i szybki wzrost zatrudnienia ludności wiejskiej w różnych gałęziach gospodarki narodowej będzie rozszerzał sferę zastosowania Kodeksu pracy. Dla wszystkich pracowników zamieszkałych na wsi Kodeks będzie prawem obowiązującym i bezpośrednio rozstrzygającym o ich obowiązkach i uprawnieniach. Ale Kodeks pracy będzie również pośrednio wpływał na tych mieszkańców wsi, którzy w rozumieniu formalnym nie pozostają w stosunku pracy. W projekcie Kodeksu istnieje wiele norm prawnych, oddziaływających wychowawczo i mobilizująco na pracowników, na ich aktywizację społeczną i myślenie szerszymi kategoriami społecznymi, na wyzwalanie zasobów inicjatywy i energii kolektywów pracowniczych. Dzięki tym normom wytwarzać się będzie w każdym zakładzie pracy określony układ stosunków, który wywrze istotny wpływ na otoczenie, na kształtowanie prawidłowej postawy obywatelskiej, stylu pracy i życia, stosunku do własności społecznej i innych pożądanych cech.</u>
          <u xml:id="u-7.16" who="#ZygmuntSurowiec">Kreowane przez projekt Kodeksu socjalistyczne stosunki pracy w dużym stopniu dotyczyć będą również młodzieży wiejskiej, która w większości znajdzie zatrudnienie w gospodarce uspołecznionej. Dlatego ten doniosły akt prawny ma tak duże znaczenie dla przeobrażania życia ludności zamieszkałej na wsi.</u>
          <u xml:id="u-7.17" who="#ZygmuntSurowiec">Obywatele Posłowie! Podstawowe założenia projektu Kodeksu pracy zostały szczegółowo przedstawione przez posła sprawozdawcę. Nie wydaje się zatem potrzebne i celowe powracanie do wielu poruszonych w jego wystąpieniu problemów. Niemniej pragnę zaakcentować niezwykle ważną rolę, jaką Kodeks pracy będzie mógł odegrać w umacnianiu praworządności w stosunkach pracy.</u>
          <u xml:id="u-7.18" who="#ZygmuntSurowiec">Na podkreślenie zasługuje jasny i zwarty katalog wzajemnych praw i obowiązków zakładów pracy i pracowników, podobnie jak cały kompleks przepisów, gwarantujących pracownikom szybką i pełną realizację przysługujących im uprawnień. Wskutek likwidacji dotychczasowej dwutorowości w rozpatrywaniu roszczeń pracowniczych również i w tej dziedzinie osiągnie się istotną poprawę, czemu sprzyjać ma utworzenie wyspecjalizowanego sądownictwa pracy. Powołanie tego sądownictwa jest spełnieniem postulatów wysuwanych w toku konsultacji, którym projekt Kodeksu pracy był poddany.</u>
          <u xml:id="u-7.19" who="#ZygmuntSurowiec">Pragnę równocześnie podkreślić wagę zapowiedzianych w projekcie Kodeksu pracy przepisów wykonawczych, które powinny zabezpieczać prawidłowe wdrożenie norm Kodeksu. Niezbędne są takie przepisy wykonawcze, których litera odpowiadać będzie całkowicie założeniom ideowym Kodeksu i zapewni realizację tych założeń w codziennej praktyce.</u>
          <u xml:id="u-7.20" who="#ZygmuntSurowiec">Wysoki Sejmie! Projekt Kodeksu pracy — obok już uchwalonych ustaw o funduszu nagród, socjalnym, mieszkaniowym, o zaopatrzeniu emerytalnym, ustaw będących niejako materialnym zabezpieczeniem Kodeksu pracy — stanowi wyraz troski władzy ludowej o systematyczną poprawę warunków życia ludności.</u>
          <u xml:id="u-7.21" who="#ZygmuntSurowiec">Nowe ustawodawstwo pracy wchodzi w życie w szczególnie korzystnym okresie, w warunkach, gdy rozwój gospodarczy kraju osiągnął tempo nie spotykane u nas w przeszłości, a potrzeby materialne i socjalne ludzi pracy zaspokajane są coraz lepiej, gdy coraz pomyślniejsze są perspektywy dalszego rozwoju, określone w uchwale VI Zjazdu PZPR.</u>
          <u xml:id="u-7.22" who="#ZygmuntSurowiec">Program wytyczony przez PZPR jest programem ogólnonarodowym. W jego wypracowaniu i konsekwentnej realizacji uczestniczy Zjednoczone Stronnictwo Ludowe. Wcielaniu w życie programowych założeń Frontu Jedności Narodu służyć będzie w poważnym stopniu przedstawiony dziś Wysokiemu Sejmowi projekt Kodeksu pracy.</u>
          <u xml:id="u-7.23" who="#ZygmuntSurowiec">Klub Poselski ZSL, w którego imieniu mam zaszczyt przemawiać, będzie głosował za przyjęciem proponowanych projektów ustaw — Kodeks pracy oraz Przepisy wprowadzające Kodeks pracy.</u>
          <u xml:id="u-7.24" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#AndrzejWerblan">Głos ma poseł Krystyna Marszałek-Młyńczyk.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#KrystynaMarszałekMłyńczyk">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Kształtowanie rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego — to kompleksowy proces, przebiegający na dwóch, wzajemnie powiązanych i warunkujących się płaszczyznach: budowy nowoczesnej bazy materialno-technicznej, a tym samym zabezpieczania warunków sprzyjających jak najpomyślniejszemu rozwojowi społeczno-gospodarczemu kraju i na płaszczyźnie doskonalenia stosunków społecznych. Projekt Kodeksu pracy, nad którym dziś obradujemy, stanowi podstawowy element kształtowania socjalistycznych i obywatelskich postaw oraz stosunków międzyludzkich w procesie pracy. Wymowa generalnych zasad projektu uzasadnia celowość i słuszność podjęcia tej tak doniosłej kodyfikacji, nie mającej precedensu w naszym ustawodawstwie pracy.</u>
          <u xml:id="u-9.1" who="#KrystynaMarszałekMłyńczyk">Zabierając głos w imieniu Klubu Poselskiego Stronnictwa Demokratycznego, chciałam podkreślić te zasady, które — zdaniem działaczy Stronnictwa Demokratycznego — zasługują na szczególną uwagę i które zadecydują o dalszym postępie budownictwa socjalistycznego w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-9.2" who="#KrystynaMarszałekMłyńczyk">Zasada powszechności wyraża się w projekcie Kodeksu pracy nie tylko w tym, że objęto postanowieniami kodeksowymi wszystkie grupy pracownicze, bez względu na sposób nawiązania stosunku pracy z zachowaniem w niezbędnym zakresie koniecznych wyjątków, ale także w możliwości rozciągnięcia określonych przepisów projektu Kodeksu na osoby wykonujące pracę nakładczą, a także na osoby wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy lub umowa o pracę nakładczą — na przykład w gospodarstwie domowym czy gospodarstwie rolnym.</u>
          <u xml:id="u-9.3" who="#KrystynaMarszałekMłyńczyk">Zasada równości praw pracowników fizycznych i umysłowych stanowiła zawsze trwały element programowy Stronnictwa Demokratycznego. Daliśmy temu wyraz w uchwale X Kongresu podkreślając, że „jednolite pojęcie pracownika powinno stanowić konsekwencję głębokich przeobrażeń, jakie zaszły w społeczeństwie polskim w ciągu 30 lat budownictwa socjalistycznego”. Zasada ta znajduje w projekcie Kodeksu wyraźne uwypuklenie i odegra z pewnością doniosłą rolę w dalszej integracji społeczeństwa. Odnosi się to również do projektowanego w ustawie zrównania w uprawnieniach pracowników zatrudnionych w rolnictwie z zatrudnionymi w innych zawodach.</u>
          <u xml:id="u-9.4" who="#KrystynaMarszałekMłyńczyk">Zasada jedności praw i obowiązków oraz ich wzajemnej współzależności stanowi jedną z wiodących zasad naszego ustroju i podstawę programu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju, uchwalonego przez VI Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Znajduje ona wyraz w projekcie Kodeksu z jednej strony w ochronie zagwarantowanych przez państwo uprawnień pracowniczych, z drugiej zaś w zabezpieczeniu należytego wykonywania spoczywających na pracowniku obowiązków.</u>
          <u xml:id="u-9.5" who="#KrystynaMarszałekMłyńczyk">Projekt Kodeksu rozszerza niektóre dotychczasowe uprawnienia pracownicze i stwarza możliwości dalszego, sukcesywnego rozszerzania uprawnień, np. w zakresie czasu pracy czy urlopów; zabezpiecza stabilizację i dyscyplinę pracy oraz odpowiedzialność pracowników za wykonywane zadania; określa obowiązki zakładów pracy i ich kierownictwa w zakresie prawidłowej organizacji pracy; umacnia zasadę reprezentacji interesów pracowniczych przez związki zawodowe i ich ogniwa; zabezpiecza efektywność dochodzenia roszczeń pracowników, dając im możliwość odwoływania się od orzeczeń komisji rozjemczych i odwoławczych do sądów pracy i ubezpieczeń społecznych. Rozwiązanie to zapewnia jednolitość orzecznictwa w sprawach ze stosunku pracy.</u>
          <u xml:id="u-9.6" who="#KrystynaMarszałekMłyńczyk">Uchylając przepisy wielu aktów prawnych i unifikując zawartą w nich materię oraz zmniejszając wydatnie liczbę norm prawnych — omawiany dziś projekt Kodeksu, jako dokument jednorodny, przybliży prawo pracy do społeczeństwa, wprowadzi większą jasność przepisów, a tym samym ułatwi ich właściwe stosowanie i ograniczy liczbę potencjalnych konfliktów w relacji zakład pracy — pracownik.</u>
          <u xml:id="u-9.7" who="#KrystynaMarszałekMłyńczyk">Te podstawowe zasady projektu Kodeksu pracy były szeroko omawiane przez działaczy Stronnictwa Demokratycznego i spotkały się z ich przychylnym i życzliwym przyjęciem. Wywodząc się bowiem z takich podstawowych uprawnień obywatelskich, zawartych w Konstytucji, jak prawo do pracy i nauki, do wypoczynku, ochrony pracy i zdrowia, oraz dochodzenia roszczeń, jak równouprawnienie kobiet i równość obywateli wobec prawa — zasady projektu Kodeksu stanowią najmocniejszy i najpełniejszy wyraz prawidłowości naszej polityki socjalnej w okresie 30-lecia Polski Ludowej oraz dają podstawę do prawidłowego regulowania stosunków pracy, zgodnie ze społecznymi oczekiwaniami i ekonomicznymi możliwościami. A praca jest w naszym ustroju nie tylko prawem, ale i sprawą honoru każdego obywatela.</u>
          <u xml:id="u-9.8" who="#KrystynaMarszałekMłyńczyk">Nie tylko do 11 milionów zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej odnoszą się zatem sformułowania zawarte w projekcie Kodeksu. Odnoszą się one do ogółu pracujących i ich rodzin, do warunków ich życia, zamożności i do poziomu życia w całym kraju. I — jak stwierdza się w preambule projektu Kodeksu — od całego społeczeństwa, od wszystkich pracowników, kierowników zakładów pracy, organów państwowych, organizacji społecznych i zawodowych zależeć będzie to, w jakim stopniu zrealizowana zostanie ustawa, nad której projektem dziś debatujemy, w jakim stopniu osiągniemy podstawowy cel naszego ustroju, któremu ustawa ta ma służyć — cel coraz pełniejszego zaspokajania potrzeb materialnych i kulturalnych ludzi pracy w naszym kraju. Cel ten stał się myślą przewodnią uchwały VI Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, a jego realizacji służą wszystkie podejmowane w ostatnich latach poczynania ekonomiczne, organizacyjne i legislacyjne.</u>
          <u xml:id="u-9.9" who="#KrystynaMarszałekMłyńczyk">Obywatele Posłowie! Przedłożony Wysokiemu Sejmowi pod obrady projekt Kodeksu pracy zawiera oprócz kompleksowych uregulowań sytuacji prawnej wszystkich ludzi pracy rozwiązania odnoszące się do gospodarki nie uspołecznionej. Gospodarka ta ma swoją specyfikę, która odróżnia ją od gospodarki uspołecznionej w takich kwestiach, jak stosunek pracy, wielkość zatrudnienia, zasady i warunki kształcenia młodych kadr. Projekt Kodeksu uwzględnia tę specyfikę w swoich postanowieniach.</u>
          <u xml:id="u-9.10" who="#KrystynaMarszałekMłyńczyk">Wyrazem tego są przepisy art. 299 projektu. § 1 tego artykułu głosi: „Jeżeli poszczególne przepisy Kodeksu nie stanowią inaczej, przepisy dotyczące zakładu pracy stosuje się odpowiednio do osób fizycznych, zatrudniających pracowników”. Zaś w § 2 tego artykułu czytamy: „Rada Ministrów w porozumieniu z CRZZ może w drodze rozporządzenia wyłączyć stosowanie niektórych przepisów w stosunkach pracy, w których pracodawcą jest osoba fizyczna”. Pozwoli to w przyszłości wyłączyć stosowanie, w odniesieniu do zakładów rzemieślniczych tych przepisów Kodeksu, które nie będą dla nich odpowiednie.</u>
          <u xml:id="u-9.11" who="#KrystynaMarszałekMłyńczyk">Przygotowywanie młodych kadr dla rzemiosła znalazło swoje odbicie w rozdziale VI działu IX projektu Kodeksu, zatytułowanym „Rzemieślnicza nauka zawodu”, gdzie w czterech paragrafach art. 206 określono — zgodnie z intencją ustawy o organizacji i wykonywaniu rzemiosła — upoważnienie dla Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych w sprawie określenia: zasad zawierania umów o pracę w celu nauki zawodu, odbywania nauki zawodu, wynagradzania w okresie nauki zawodu oraz zasad i trybu przeprowadzania egzaminów, stwierdzających kwalifikacje zawodowe. Powinno to doprowadzić do usprawnienia form szkolenia w rzemiośle, podniesienia jego rangi, przyspieszenia zbyt powolnych zmian w układzie zależności między mistrzem a uczniem, do usunięcia występujących dotychczas trudności w stosunkach prawnych w okresie nauczania oraz stabilizacji młodzieży w rzemiośle — na co wskazuje uchwała X Kongresu Stronnictwa Demokratycznego. Omawiany dziś projekt Kodeksu pracy będzie kolejnym aktem prawnym stabilizującym pozycję rzemiosła w gospodarce kraju i umożliwiającym mu pełniejsze wykonanie zadań w świadczeniu usług dla ludności i w uzupełniającej produkcji rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-9.12" who="#KrystynaMarszałekMłyńczyk">Obywatele Posłowie! Praca ludzka w ustroju socjalistycznym ma nie tylko znaczenie w trakcie organizacji procesu wytwarzania, lecz zasadniczą rolę spełniają również jej społeczne i moralne efekty. Humanistyczny sens pracy w socjalizmie polega na tym, że od jej wyników w równej mierze zależy podnoszenie standardu życiowego i powodzenie jednostek, co rozwój kultury i osobowości oraz doskonalenie stosunków między ludźmi.</u>
          <u xml:id="u-9.13" who="#KrystynaMarszałekMłyńczyk">Znakomity poeta, Julian Przyboś stwierdził na Kongresie Kultury Polskiej: „Celem — już w naszych warunkach urzeczywistnianym — winna być taka praca, która by pozwalała pracującemu podwyższać ustawicznie swoje kwalifikacje, rozwijać umiejętności, która by budziła jego inicjatywę”. Praca robotnicza zbliżać się powinna teraz do twórczości, a wysiłek mięśniowy złączony z wysiłkiem myśli zmieniać może charakter pracy produkcyjnej i spokrewniać ją z pracą twórczą. Homo faber ma wznieść się — jak powiedział Marks — ponad homines economici, aby stać się homo aesteticus.</u>
          <u xml:id="u-9.14" who="#KrystynaMarszałekMłyńczyk">Praktyka ostatnich lat potwierdziła, jak wiele daje jednostkom i społeczeństwu praca zaangażowana, twórcza, rzetelna, wydajna. Stanowi ona podstawę awansu obywateli, zaspokajania ich aspiracji życiowych i ambicji zawodowych, a społeczeństwu stwarza możliwość rozszerzania uprawnień pracowniczych i poprawy warunków pracy. Praktyka ostatnich lat udowadnia jednak, jak wiele wysiłku trzeba jeszcze włożyć, aby gospodarkę kadrami, zwłaszcza kwalifikowanymi, można było w naszym kraju uznać za prawidłową; jak wiele jest jeszcze zjawisk społecznie i ekonomicznie niepożądanych, które dezorganizują proces produkcyjny, obniżają efekty naszej gospodarności, opóźniają postęp, a jednocześnie są źródłem osobistych porażek czy rozczarowań.</u>
          <u xml:id="u-9.15" who="#KrystynaMarszałekMłyńczyk">Projekt Kodeksu pracy stwarza podstawy do zapewnienia stabilności stosunków pracowniczych. Wychodząc z fundamentalnego założenia, że rzetelna praca powinna spotykać się z uznaniem i poszanowaniem, i że stanowić powinna podstawowe źródło praw i przywilejów — projekt Kodeksu umacnia pozycję dobrego pracownika, sumiennie wykonującego swoje obowiązki, ugruntowuje wśród załogi poczucie trwałości stosunków pracy. Tym silniej może to związać pracownika z zakładem, wywrzeć istotny wpływ na umocnienie dyscypliny i wzrost wydajności pracy, na zwiększenie troski o mienie społeczne.</u>
          <u xml:id="u-9.16" who="#KrystynaMarszałekMłyńczyk">Należy się więc spodziewać, że Kodeks pracy spełni swoje funkcje wychowawcze, przyczyniając się do kształtowania — przez pracę — podstawowych zasad moralności obywatelskiej i właściwych stosunków między ludźmi. Po wejściu w życie Kodeksu wymagać to jednak będzie stałego śledzenia skutków unormowań kodeksowych i prawidłowości stosowania podstawowych wykładni uchwalonych dziś przepisów. Życie nie stoi bowiem w miejscu, a prawo pracy jest najbardziej czułym instrumentem kształtowania podstawowych stosunków społecznych w kraju o tak dynamicznie rozwijającej się gospodarce jak nasz.</u>
          <u xml:id="u-9.17" who="#KrystynaMarszałekMłyńczyk">Wysoki Sejmie! Mając przeświadczenie, że omawiany dziś przez Wysoki Sejm projekt Kodeksu pracy odpowiada zapotrzebowaniu społecznemu i przyczyniać się będzie do pogłębiania i podnoszenia na wyższy poziom zasad praworządności socjalistycznej, Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego głosować będzie za przyjęciem rządowego projektu ustawy — w brzmieniu proponowanym przez komisje — opracowanego przy udziale Centralnej Rady Związków Zawodowych oraz za Przepisami wprowadzającymi Kodeks pracy.</u>
          <u xml:id="u-9.18" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#AndrzejBenesz">Głos ma poseł Jan Sawicki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#JanSawicki">Wysoki Sejmie! Przedmiotem obrad Sejmu jest rządowo-związkowy projekt Kodeksu pracy, który dziś uchwalić mamy po zasięgnięciu opinii ludzi pracy na spotkaniach poselskich i w konsultacjach środowiskowych oraz po wnikliwych debatach we właściwych komisjach sejmowych. Podstawowe założenia tego projektu znalazły również pełną aprobatę załóg białostockich zakładów pracy.</u>
          <u xml:id="u-11.1" who="#JanSawicki">Uczestnicy spotkań i dyskusji podkreślali dużą wagę społeczną tego dokumentu jako aktu normującego zakres spraw, obchodzących i dotyczących bezpośrednio lub pośrednio wszystkich niemal ludzi pracy.</u>
          <u xml:id="u-11.2" who="#JanSawicki">Obywatele Posłowie! Doświadczenia ostatnich lat niezbicie dowodzą, że słuszny program i głęboko zaangażowani ludzie są decydującymi czynnikami w rozwoju społeczno-ekonomicznym kraju. Właśnie dzięki temu cele wytyczone w uchwale VI Zjazdu PZPR realizowane są ze znacznym wyprzedzeniem w stosunku do pierwotnych założeń.</u>
          <u xml:id="u-11.3" who="#JanSawicki">IX Plenum KC partii wskazało na szczególną rolę czynnika ludzkiego w budownictwie socjalistycznym. Główne zadanie polega na tym, by ten potencjalny czynnik dynamiki rozwojowej przekształcić w prężną i nośną siłę postępu we wszystkich dziedzinach życia społeczno-gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-11.4" who="#JanSawicki">W warunkach przyspieszonego rozwoju kraju — a taki przecież program prezentuje narodowi Polska Zjednoczona Partia Robotnicza — szczególnego znaczenia nabiera motywacja świadomego działania ludzi pracy, świadomej ich postawy i zaangażowania w realizację tego programu.</u>
          <u xml:id="u-11.5" who="#JanSawicki">Socjalizm, ustanawiając społeczną własność środków i narzędzi produkcji, usunął materialne i ustrojowe źródła ekonomicznej i społecznej nierówności między ludźmi.</u>
          <u xml:id="u-11.6" who="#JanSawicki">30 lat Polski Ludowej unaoczniło ludziom pracy realność i rosnący z roku na rok zakres ekonomiczno-prawnych gwarancji socjalizmu w dziedzinie prawa do pracy i do wynagrodzenia według ilości i jakości pracy, prawa do nauki i podwyższania kwalifikacji, jako podstawowych przesłanek równego startu i awansu zawodowego, prawa do ochrony zdrowia i do pomocy w razie choroby lub niezdolności do zarobkowania oraz prawa do wypoczynku i do korzystania ze zdobyczy kultury.</u>
          <u xml:id="u-11.7" who="#JanSawicki">Praktyka ostatnich zwłaszcza lat ugruntowała w szerokich kręgach ludzi pracy przekonanie o ścisłej współzależności między gospodarczym rozwojem kraju i wzrostem jego zasobności, jako rezultatem rzetelnej pracy całego narodu, a postępem w materialnych warunkach życia i w coraz pełniejszym zaspokajaniu socjalnych i kulturalnych potrzeb społeczeństwa, jako bezpośrednich i pośrednich efektów tej pracy.</u>
          <u xml:id="u-11.8" who="#JanSawicki">W tych zakładach pracy i w instytucjach, gdzie odpowiedzialność za realizację zadań gospodarczych staje się dorobkiem całego kolektywu pracowniczego, gdzie przemyślana organizacja pracy tworzy warunki pełnego wykorzystania umiejętności i kwalifikacji ludzkich oraz efektywnego zastosowania zdobyczy techniki, gdzie nadaje się właściwą rangę trosce o człowieka pracy, o jego warunki bytowe i socjalne, o warunki pracy i ochronę zdrowia, o wypoczynek i regenerację sił oraz zaspokajanie aspiracji życiowych — wszędzie tam powstaje klimat sprzyjający dobrej robocie.</u>
          <u xml:id="u-11.9" who="#JanSawicki">W tych zakładach i instytucjach osiąga się wysokie zaangażowanie społeczne i zawodowe załóg, służące wyzwalaniu i wykorzystywaniu inicjatyw mających na celu przekraczanie zadań produkcyjnych i osiąganie coraz lepszych efektów ekonomicznych.</u>
          <u xml:id="u-11.10" who="#JanSawicki">Postanowienia zawarte w projekcie Kodeksu pracy uwzględniają w całej rozciągłości te osiągnięcia i doświadczenia polskiego świata pracy i socjalistycznego państwa i opierając się na nich regulują stosunki pracy, nadając im charakter obowiązujących norm prawnych i zasad uznanych przez moralność społeczną. Kształtować one będą obywatelskie postawy i stosunki międzyludzkie w procesie pracy.</u>
          <u xml:id="u-11.11" who="#JanSawicki">Wysoki Sejmie! Doniosłe znaczenie i wysoką rangę społeczną mają m.in. te postanowienia projektu Kodeksu, które służą ugruntowaniu socjalistycznej praworządności oraz umocnieniu ładu i porządku w zakładach pracy. Projekt Kodeksu kształtuje jednolity system praw i obowiązków pracowników. Zwiększając wymagania w zakresie obowiązków, od których należytego i sumiennego spełniania zależy realizacja zadań produkcyjno-ekonomicznych zakładów, rozszerza jednocześnie uprawnienia pracownicze.</u>
          <u xml:id="u-11.12" who="#JanSawicki">Założeniem projektu Kodeksu jest tworzenie warunków po temu, by dobra i rzetelna praca spotykała się z powszechnym uznaniem, była szanowana i oceniana tak, jak na to zasługuje. Projekt wyraźnie akcentuje troskę państwa o ludzi dobrej roboty. Co więcej, tworzy dla nich odpowiedni system gwarancyjny. Jednakże zagwarantowane korzyści muszą być obustronne. Ta ze wszech miar słuszna zasada znajduje powszechną aprobatę ludzi pracy, którzy dobrze wypełniają swe obowiązki i pragną, aby rezultaty ich wysiłków nie były pomniejszane przez jednostki niezdyscyplinowane bądź wręcz zdemoralizowane. A ponadto wprowadzane na szeroką skalę do hal fabrycznych nowoczesna technika, precyzyjne urządzenia i całe ciągi produkcyjne wymagają szczególnej odpowiedzialności, rzetelności i zdyscyplinowania załóg pracowniczych.</u>
          <u xml:id="u-11.13" who="#JanSawicki">Projekt Kodeksu realizuje dwie zasadnicze funkcje prawa pracy — organizatorską i ochronną. Funkcja organizatorska prawa pracy ma na celu takie kształtowanie stosunków pracy, by dawały one pełną gwarancję należytego funkcjonowania procesu pracy z korzyścią dla gospodarki narodowej i dla ludzi pracy. W konsekwencji prowadzi to bowiem do wzrostu dobrobytu społeczeństwa i poszczególnych obywateli. Funkcję tę projekt Kodeksu pracy realizuje, preferując wydajną i dobrą robotę, inicjatywę i zaangażowanie, odwagę i pomysłowość i przewidując mobilizujący system nagród i wyróżnień. Jednocześnie projekt Kodeksu przewiduje system środków wychowawczych i dyscyplinujących tych pracowników, którzy naruszają zasady dyscypliny i zasady współżycia społecznego.</u>
          <u xml:id="u-11.14" who="#JanSawicki">Projekt przyjmuje zasadę, że pracownik obowiązany jest wykonywać należycie swe obowiązki, przestrzegać dyscypliny pracy, dążyć do uzyskiwania jak najlepszych wyników i przejawiać w tym celu odpowiednią inicjatywę oraz dbać o dobro zakładu pracy i jego mienie. W postanowieniu tym znajdują wyraz dwa sprzężone ze sobą obowiązki pracownicze — obowiązek dobrego wykonywania zadań w czasie trwania procesu pracy oraz obowiązek dbałości o ład, porządek i interes zakładu pracy, co leży również w interesie pracownika.</u>
          <u xml:id="u-11.15" who="#JanSawicki">Staranne i sumienne wykonywanie obowiązków pracowniczych byłoby niemożliwe, a w każdym razie znacznie utrudnione bez aktywnego w tym względzie współdziałania zakładu pracy. Dlatego też projekt Kodeksu stanowi, że zakład pracy obowiązany jest zaznajomić pracownika podejmującego pracę z zakresem jego obowiązków i sposobem wykonywania pracy na wyznaczonym stanowisku, ma obowiązek organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy oraz osiąganie przez pracownika należytej wydajności i jakości pracy. W ten sposób zakład pracy i pracownik mają współdziałać w uzyskaniu należytych efektów ekonomicznych.</u>
          <u xml:id="u-11.16" who="#JanSawicki">Zgodnie z zasadą socjalistycznej praworządności projekt Kodeksu chroni pracownika przed krzywdzącymi i nieuzasadnionymi decyzjami. Nakłada on na kierownika zakładu pracy obligatoryjny obowiązek zasięgania opinii organizacji związkowej jako przedstawicielstwa załóg pracowniczych w przypadkach związanych z zamiarem rozwiązania umowy o pracę. Zapewnia przedstawicielstwu związkowemu uczestnictwo w pracach organów powołanych do rozstrzygania sporów między zakładem pracy i pracownikiem, tj. udział w komisjach rozjemczych i odwoławczych oraz sądach pracy i ubezpieczeń społecznych.</u>
          <u xml:id="u-11.17" who="#JanSawicki">Postanowienia projektu Kodeksu pracy wiążą więc harmonijnie funkcję organizatorską i zabezpieczającą prawidłowy tok procesu pracy z funkcją ochronną, zabezpieczającą interesy pracowników.</u>
          <u xml:id="u-11.18" who="#JanSawicki">Wysoki Sejmie! W odczuciu społecznym projekt Kodeksu zawiera głęboką myśl i troskę władz partyjnych i państwowych o człowieka pracy i o dalszy rozwój socjalistycznej ojczyzny. Temu celowi służy polityka Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, o czym z tak głęboką troską mówił na XIII Plenum I Sekretarz Komitetu Centralnego tow. Edward Gierek: „Celem wszystkich naszych dążeń i działań, przewodnią myślą naszej pracy jest zbudowanie rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego, zbudowanie Polski o wysokim poziomie sił wytwórczych i głęboko humanistycznych stosunkach społecznych, Polski powszechnego dobrobytu ludzi pracy i bogatego życia kulturalnego”.</u>
          <u xml:id="u-11.19" who="#JanSawicki">Jestem głęboko przekonany, iż te tak ludzkie cele, wytknięte przez kierownictwo partii, znajdą pełne odbicie w realizacji Kodeksu pracy i to zarówno przez pracowników, jak też przez zakłady pracy, organy państwowe, społeczne i zawodowe.</u>
          <u xml:id="u-11.20" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#AndrzejBenesz">Głos ma poseł Marek Kabat.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#MarekKabat">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Każda ustawa ma w naszym systemie prawnym jednakową moc wiążącą, jednakową wartość prawną. Niektóre ustawy jednak mają w odczuciu społecznym znaczenie większe od innych, budzą zainteresowanie liczniejszych kręgów społeczeństwa, są powszechniej znane. Takimi właśnie aktami prawnymi są przedłożone dzisiaj Wysokiemu Sejmowi projekty ustaw Kodeks pracy oraz Przepisy wprowadzające Kodeks pracy.</u>
          <u xml:id="u-13.1" who="#MarekKabat">Akty te mają ambicję skodyfikowania podstawowej dziedziny aktywności społecznej, jaką jest praca ludzka. To decyduje o ich niezwykłej wadze społecznej. Inne kodyfikacje, jak np. karna czy cywilna dotyczą tylko pewnego kręgu społeczeństwa. Z Kodeksem pracy rzecz ma się inaczej. Każdy — podkreślam — każdy członek socjalistycznego narodu znajduje się w zasięgu działania przepisów Kodeksu pracy, każdy jest jego rzeczywistym adresatem. Stąd doniosłość naszej debaty i zainteresowanie, jakie towarzyszy naszym dzisiejszym obradom i jakie towarzyszyło wszystkim etapom prac nad projektem Kodeksu.</u>
          <u xml:id="u-13.2" who="#MarekKabat">Wynikiem tego zainteresowania są uwagi i opinie, propozycje zmian i uściśleń szeregu sformułowań lub rozwiązań prawnych dyskutowanych projektów ustaw, nadesłane przez organizacje polityczne, społeczne i naukowe, przez różne instytucje i poszczególnych obywateli naszego państwa.</u>
          <u xml:id="u-13.3" who="#MarekKabat">W tej obywatelskiej aktywności uczestniczyli również działacze społecznie postępowego ruchu „Pax”. Z satysfakcją mogę stwierdzić, że wiele uwag i propozycji znalazło swoje odbicie w ostatecznej redakcji projektów obu ustaw przedstawionych dzisiaj Wysokiej Izbie.</u>
          <u xml:id="u-13.4" who="#MarekKabat">Wysoki Sejmie! Przemawiając w imieniu posłów z Koła Poselskiego „Pax”, którzy głosować będą za przyjęciem przez Wysoką Izbę obydwu przedstawionych dzisiaj projektów ustaw, ograniczę swoje wystąpienie do kilku uwag o charakterze ogólnym.</u>
          <u xml:id="u-13.5" who="#MarekKabat">Socjalistyczny system społeczny przypisuje pracy ludzkiej decydujące znaczenie. W rozwoju dziejowym osobowość człowieka i pojęcie pracy zrosły się w nierozerwalną całość. Każda humanistyczna wizja przyszłości musi uwzględniać wartość pracy ludzkiej w zaspokajaniu potrzeb człowieka. Musi ona również uwzględniać jego podmiotowy charakter w całokształcie działania, w tym również w pracy.</u>
          <u xml:id="u-13.6" who="#MarekKabat">Praca jest tym aktem, za pomocą którego człowiek przekształca na lepszą rzeczywistość społeczną i przyrodniczą, która go otacza. Praca może jednak być dla człowieka ciężarem dotkliwie przez niego odczuwanym. Dzieje się tak wówczas, gdy motywowana jest wyłącznie względami utylitarnymi, gdy nie towarzyszy jej motywacja ideowa, gdy człowiek nie widzi społecznego sensu i celu pracy.</u>
          <u xml:id="u-13.7" who="#MarekKabat">Praca zawsze miała cechy działania społecznego. W miarę rozwoju cywilizacji, w miarę jak doskonaliły się narzędzia pracy i zmieniały stosunki pracy, potęgował się jej społeczny charakter. Tę cechę pracy mocno akcentuje filozofia marksistowska. Również chrześcijańska doktryna społeczna od dawna podkreśla społeczny sens pracy. Znajduje to najpełniejszy wyraz w teologii pracy. Wybitny teolog francuski ojciec Mario-Dominique Chenu tak ujmuje to zagadnienie: „Praca, typowe zajęcie człowieka, jest, poczynając od technicznych i ekonomicznych podstaw, czynnikiem prawdziwego uspołecznienia, zasadą społecznego życia. Kto więc pracuje musi być członkiem społeczeństwa, a nie wyobcowywać się z niego przy pomocy sił zewnętrznych, gdyż w życiu społecznym odnajdujemy wolność i własną osobowość”.</u>
          <u xml:id="u-13.8" who="#MarekKabat">W jednym z najważniejszych dokumentów Soboru Watykańskiego II — Konstytucji Duszpasterskiej o Kościele w Świecie Współczesnym — podkreśla się społeczny charakter pracy w dziele doskonalenia otaczającej nas rzeczywistości. W Konstytucji tej czytamy: „Pracą swoją człowiek podtrzymuje życie swoje i swych najbliższych, łączy się ze swoimi braćmi oraz im służy, może okazywać prawdziwą miłość i współpracować w dziele doskonalenia Boskiego stworzenia. Stąd rodzi się dla każdego obowiązek rzetelnej pracy, a także prawo do pracy; obowiązkiem zaś społeczeństwa jest, stosownie do panujących okoliczności, pomagać ze swej strony obywatelom, by mogli znaleźć okazję wystarczającej pracy”.</u>
          <u xml:id="u-13.9" who="#MarekKabat">W tym miejscu, w formie dygresji, chcę stwierdzić, że w dorobku teoretycznym społecznie postępowego ruchu „Pax” sformułowanie obowiązku pracy chrześcijanina w kontynuacji dzieła stworzenia sprecyzowane zostało już w latach 50-tych.</u>
          <u xml:id="u-13.10" who="#MarekKabat">W cytowanych wskazaniach soborowych zawarta jest chrześcijańska motywacja światopoglądowa pracy. Dokonując rozróżnienia światopoglądu od ideologii, widzimy w socjalizmie ideologię, pozwalającą nam — ludziom wierzącym — aktywnie, przez pracę wprowadzać postęp w życie naszego narodu, pozostając na własnych pozycjach światopoglądu chrześcijańskiego. W naszym światopoglądzie znajdujemy inspirację do angażowania się w ideologię socjalistyczną.</u>
          <u xml:id="u-13.11" who="#MarekKabat">Przez 30 lat socjalizm w naszej ojczyźnie budowany jest przez obywateli wierzących i niewierzących. Z doświadczeń tych lat wynika również, że socjalizm można skutecznie budować tylko dobrą pracą, a jest to możliwe wówczas, gdy towarzyszy jej głębsza motywacja, motywacja światopoglądowa.</u>
          <u xml:id="u-13.12" who="#MarekKabat">W pracy dla dobra ogółu spotykamy się wszyscy niezależnie od różnych postaw światopoglądowych — chrześcijańskiej czy filozoficznie materialistycznej — złączeni jedną wspólną ideologią socjalistyczną. Dlatego uważamy, że w pracy najpełniej dokonuje się integracja socjalistycznego narodu i realizuje jego jedność społeczno-polityczna, która jest fundamentem wszystkich naszych osiągnięć.</u>
          <u xml:id="u-13.13" who="#MarekKabat">Przedstawiony dzisiaj pod obrady projekt Kodeksu pracy przez podmiotowe ujęcie człowieka oraz przez ujęcie pracy w jej społecznym aspekcie stanie się niewątpliwie jednym z zasadniczych czynników umacniania tej jedności.</u>
          <u xml:id="u-13.14" who="#MarekKabat">Wysoka Izbo! Zjawiskiem, które budziło szczególne kontrowersje w państwie socjalistycznym była niejednolita sytuacja prawna pracowników umysłowych i fizycznych. Program zasadniczych zmian w tej dziedzinie przedstawił w referacie na VI Zjeździe PZPR jej I Sekretarz tow. Edward Gierek. Znalazło to swoje odbicie w uchwale Zjazdu. Obecny projekt Kodeksu pracy znosi — zgodnie z tą uchwałą i z oczekiwaniem społecznym — podział pracowników na kategorie i ujednolica status prawny pracownika w Polsce Ludowej. Była o tym już mowa w czasie dzisiejszej debaty i na pewno w wielu jeszcze wystąpieniach problem ten będzie poruszony. Jeżeli zabieram głos w tej sprawie to dlatego, że decyzja ta jest jednym z największych osiągnięć przedstawionego nam projektu.</u>
          <u xml:id="u-13.15" who="#MarekKabat">Uzasadnienie podziału na pracę fizyczną i umysłową zawsze było wątpliwe. Kryteria tego podziału były powierzchowne i uwzględniały zagadnienia drugorzędne, a nie samą istotę pracy — jej twórczy charakter i funkcję społeczną. W poprzednich formacjach społeczno-ekonomicznych podział ten służył klasowym interesom warstw posiadających.</u>
          <u xml:id="u-13.16" who="#MarekKabat">Zawsze jednak każda praca — niezależnie od sposobu jej wykonywania, a więc niezależnie od tego, czy była pracą ręczną, naukową, koncepcyjną, czy artystyczną — mogła być pracą twórczą. Jej celem zawsze było i jest przekształcanie otaczającej nas rzeczywistości.</u>
          <u xml:id="u-13.17" who="#MarekKabat">Element twórczości zawarty w każdej pracy ludzkiej nakłada na każdego pracującego obowiązek stałego doskonalenia swoich umiejętności i stałego powiększania swojej wiedzy. Program kształcenia ustawicznego ma tutaj najistotniejsze znaczenie. Dlatego na uznanie zasługują te wszystkie, liczne przepisy projektu Kodeksu pracy, które nakładają na pracownika obowiązek stałego podnoszenia wiedzy, a na zakłady pracy, organizacje związkowe i kierowników zakładów pracy — obowiązek tworzenia odpowiednich warunków doskonalenia umiejętności pracowników. Jest to zgodne zarówno z indywidualnym interesem każdego pracownika, jak też interesem społecznym całego narodu.</u>
          <u xml:id="u-13.18" who="#MarekKabat">Problem kwalifikacji pracownika ujęty jest również w art 10 projektu Kodeksu pracy. Dotyczy on prawa każdego obywatela naszego państwa do pracy zgodnej z jego kwalifikacjami. Treść tego artykułu ma zasadnicze znaczenie i jest ustawową akceptacją właściwej praktyki w tej dziedzinie. Stanowi on pozytywne rozwinięcie prawa do pracy sformułowanego w art. 58 Konstytucji PRL. Prawo do pracy zostało potraktowane w projekcie ustawy w sposób nie budzący wątpliwości zarówno faktycznych, jak i prawnych. Ten stan prawny nie tylko wychodzi naprzeciw odczuciom społecznym, ale stwarza również sytuację, w której z jednej strony podnoszone jest znaczenie i wartość stałego doskonalenia kwalifikacji zawodowych pracownika, z drugiej zaś stwarza się gwarancję, że kwalifikacje te zostaną w sposób właściwy spożytkowane.</u>
          <u xml:id="u-13.19" who="#MarekKabat">W projekcie Kodeksu pracy o wiele korzystniejsza dla ludzi pracy jest również zasada wypowiedzenia umowy o pracę aniżeli zawarta w dotychczasowych przepisach. Art. 38 projektu ustawy wprowadza nie znany dotychczas obowiązek umotywowania na piśmie powodów wypowiedzenia umowy o pracę. Jest to istotny wyraz traktowania pracy jako wartości szczególnie chronionej w Polsce Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-13.20" who="#MarekKabat">Obowiązek umotywowania wypowiedzenia umowy o pracę ułatwia odwołanie się od takiej decyzji, dając możliwość wykazania niesłuszności zarzutów, powodujących to wypowiedzenie. Projekt ustawy, określając tryb odwoływania się do komisji odwoławczych do spraw pracy oraz zakres ich działania — konsekwentnie chroni pracownika.</u>
          <u xml:id="u-13.21" who="#MarekKabat">Z uznaniem należy odnotować postanowienia projektu Kodeksu pracy w zakresie ochrony prawa kobiet zwłaszcza tam, gdzie — zgodnie z pronatalistyczną tendencją swej polityki — państwo troszczy się o warunki rozwoju rodziny. Byliśmy zawsze zwolennikami pronatalistycznej polityki państwa. Projekt Kodeksu pracy w dziale 8 (art. 176–189) nadaje szereg uprawnień kobietom ciężarnym i matkom nieletnich dzieci. Uprawnienia te oceniamy w aspekcie szerokiej polityki społecznej, mającej na celu poprawę sytuacji demograficznej kraju, i widzimy w nich również troskę państwa o rodzinę.</u>
          <u xml:id="u-13.22" who="#MarekKabat">Wysoki Sejmie! Przepisy projektu Kodeksu pracy dotyczą spraw o znaczeniu ogólnospołecznym, interesują — jak już wspomniałem — całe społeczeństwo, a dotyczą ponad 11 milionów pracowników. Dlatego celowe było włączenie do norm projektu omawianej ustawy w dziale pierwszym — rozdziału trzeciego, określającego obowiązki i prawa związków zawodowych i załóg pracowniczych. Związki zawodowe mają do odegrania rolę w naszym socjalistycznym systemie społecznym zarówno w sferze produkcyjnej i socjalnej, jak również we właściwym kształtowaniu stosunków międzyludzkich w zakładzie pracy. Powinna towarzyszyć temu działalność zmierzająca do ochrony pracownika oraz działalność wychowawcza.</u>
          <u xml:id="u-13.23" who="#MarekKabat">Dlatego na podkreślenie zasługuje art. 21 projektu, nakładający na kierowników zakładów pracy i na nadrzędne jednostki organizacyjne obowiązek stwarzania związkom zawodowym i załogom pracowniczym właściwych warunków do realizacji postawionych przed nimi zadań.</u>
          <u xml:id="u-13.24" who="#MarekKabat">Wysoki Sejmie! Projekt Kodeksu jest wyrazem konkretnej troski o ludzi pracy, która, zwłaszcza w ciągu ostatnich lat, jest coraz dynamiczniej i pełniej realizowana. Dlatego możemy mieć pewność, że przyjęty on zostanie przez społeczeństwo Polski Ludowej z uznaniem, a jego zasady znajdą powszechne poparcie.</u>
          <u xml:id="u-13.25" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#AndrzejWerblan">Proszę Posła Sekretarza Henryka Pawłowskiego o odczytanie komunikatu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#HenrykPawłowski">Bezpośrednio po zarządzeniu przerwy w posiedzeniu Sejmu odbędzie się wspólne posiedzenie Komisji Budownictwa i Gospodarki Komunalnej oraz Komisji Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego w sali kolumnowej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#AndrzejWerblan">Zarządzam 30-minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-16.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 10 min. 55 do godz. 12 min. 35)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#HalinaSkibniewska">Wznawiam posiedzenie. Głos ma poseł Henryk Hałas.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#HenrykHałas">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Szczególne znaczenie omawianej w dniu dzisiejszym kodyfikacji prawa pracy polega na bezpośrednim jej związku z realizacją zadań społeczno-gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-18.1" who="#HenrykHałas">Szybki rozwój gospodarczy kraju, uwarunkowany społeczną własnością bogactw naszej ziemi i środków produkcji oraz realizacją konstytucyjnej zasady prawa do pracy, powoduje, że stosunek pracy stał się powszechnym stosunkiem społecznym. W samej tylko gospodarce uspołecznionej zatrudniamy około 11 mln osób.</u>
          <u xml:id="u-18.2" who="#HenrykHałas">Jednym z podstawowych zadań gospodarki socjalistycznej jest stały wzrost jej efektywności przez wdrażanie postępu naukowo-technicznego i podnoszenie poziomu społecznej wydajności pracy, jak również przez ciągłe ulepszanie działalności produkcyjnej i doskonalenie organizacji pracy przedsiębiorstw i zakładów. To z kolei jest podstawowym warunkiem dalszego podnoszenia poziomu życia ludności.</u>
          <u xml:id="u-18.3" who="#HenrykHałas">Na wzajemne zależności między postępem społecznym i rozwojem gospodarczym zwrócił uwagę na XII Plenum KC naszej partii tow. Edward Gierek, który mówił, że realizacja polityki społecznej opiera się „na swego rodzaju pozytywnym sprzężeniu zwrotnym między przyspieszoną realizacją zadań społecznych a wzrostem aktywności i inicjatywy ludzi pracy w procesie pracy”.</u>
          <u xml:id="u-18.4" who="#HenrykHałas">Omawiany projekt Kodeksu pracy powinien stać się skutecznym instrumentem tak rozumianej polityki społeczno-gospodarczej. Prawo pracy bowiem w znacznym stopniu warunkuje skuteczność tego sprzężenia między postępem społecznym i rozwojem gospodarczym.</u>
          <u xml:id="u-18.5" who="#HenrykHałas">Zwrócenie uwagi na tę rolę projektu Kodeksu pracy wydaje się konieczne wobec nieustannie wzrastających zadań naszych przedsiębiorstw. Kodeks powinien bowiem tworzyć przedsiębiorstwom i załogom warunki do realizacji ich ważnych funkcji gospodarczych i społecznych.</u>
          <u xml:id="u-18.6" who="#HenrykHałas">Jest rzeczą oczywistą, że podstawowym obowiązkiem każdego zakładu pracy jest wykonywanie ustalonych dla niego zadań gospodarczych. Niemniej oczywistą sprawą jest i to, że realizacja tych zadań zależy od dobrego wykonywania obowiązków przez wszystkich pracowników, którym zakład pracy winien stworzyć warunki dobrej roboty. A więc dwustronne obowiązki i dwustronne prawa.</u>
          <u xml:id="u-18.7" who="#HenrykHałas">Zwiększenie efektywności działania przedsiębiorstw i zakładów w znacznym stopniu zależy od sprawności realizowania przez kierownictwo zakładów wielu zadań, wyraźnie określonych w projekcie Kodeksu. Dotyczą one organizacji pracy, zapewniającej pełne wykorzystanie czasu pracy i umożliwiającej osiąganie przez pracowników odpowiedniej wydajności i jakości pracy oraz popierania współzawodnictwa pracy, wynalazczości pracowniczej i dokonywania usprawnień w pracy, dotyczą zapewniania odpowiednich warunków bhp, ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych oraz obowiązku czuwania nad przestrzeganiem porządku i dyscypliny pracy.</u>
          <u xml:id="u-18.8" who="#HenrykHałas">Podstawowymi ogniwami procesu produkcji są załogi zakładów pracy i ich organizacje — związki zawodowe i samorząd robotniczy oraz kierownictwo zakładów. A głównym źródłem dalszej dynamiki rozwoju gospodarczego jest i będzie aktywność ludzi pracy. Ludzie rzetelnie i dobrze pracujący stanowią ogromną większość naszych załóg pracowniczych. Socjalistyczne stosunki społeczne tworzą i utrzymują właściwy klimat społeczny, klimat stałej zachęty dla ludzi ofiarnych, pracowitych, zdolnych i ambitnych.</u>
          <u xml:id="u-18.9" who="#HenrykHałas">Każdy, kto pracuje ma zapewniony odpowiedni udział w podziale dochodu narodowego. Ale ci, którzy pracują więcej i lepiej, którzy pomnażają zasoby materialne naszego państwa, zasługują na wyróżnienie i powszechny szacunek. Rzetelna i uczciwa praca jest pod ochroną prawa, czytamy to we wstępie do projektu Kodeksu pracy.</u>
          <u xml:id="u-18.10" who="#HenrykHałas">Polityka naszej partii i Rządu zakłada — jak wiadomo — konsekwentną realizację socjalistycznej zasady — wyższa płaca za lepszą pracę. Zasada ta, jako ważna dźwignia wzrostu wydajności pracy, ruchu dobrej roboty, doskonalenia kwalifikacji zawodowych i przodowania w pracy — zapisana została w art. 13 projektu Kodeksu jako jedna z podstawowych zasad prawa pracy. Ponadto projekt wprowadza, w art. 105–107, instytucjonalny system nagród i wyróżnień (nagród pieniężnych, pochwał pisemnych i publicznych, dyplomów uznania i innych) dla pracowników wzorowo wypełniających swe obowiązki, przejawiających inicjatywę w pracy, szczególnie przyczyniających się wydajnością i jakością pracy do wykonywania zadań zakładu.</u>
          <u xml:id="u-18.11" who="#HenrykHałas">Uregulowaniami tymi projekt Kodeksu upoważnia kierownictwo zakładów pracy do stosowania wysokich wymagań wobec załogi i do egzekwowania dobrego wykonywania obowiązków. Jednocześnie zaś daje załodze prawo wymagania od kierownictwa działań niezbędnych dla dobrego wypełniania obowiązków.</u>
          <u xml:id="u-18.12" who="#HenrykHałas">Zgodnie z zasadami socjalistycznej moralności i charakterem stosunków międzyludzkich powinniśmy przeciwstawiać się wszelkim próbom życia na koszt społeczeństwa, życia z pracy innych. Stanowią one margines naszego życia. Ale złożoność współczesnych metod wytwarzania i organizacji produkcji wielkich przedsiębiorstw, których ciężar gatunkowy dominuje w naszym kraju, złożoność zarządzania procesami wytwórczymi i rygory procesów technologicznych — stawiają przed kolektywami pracowniczymi wysokie wymogi, jeśli idzie o przestrzeganie ładu oraz stałe uwzględnianie współzależności każdego ogniwa i stanowiska produkcyjnego, wymagają odpowiedzialności i współdziałania każdego robotnika, pracownika dozoru i kadry kierowniczej. Dlatego system nagród i wyróżnień jest w projekcie Kodeksu uzupełniony systemem sankcji za nieprzestrzeganie ustalonego porządku i dyscypliny pracy, regulaminu oraz przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.</u>
          <u xml:id="u-18.13" who="#HenrykHałas">Projekt Kodeksu pracy wychodzi z założenia, iż przyjętej w naszym systemie zasadzie jednoosobowej odpowiedzialności kierownika za wyniki działalności zakładu odpowiadać musi zasada jednoosobowego kierownictwa zakładem. W ścisłym związku z tą zasadą pozostają przede wszystkim te normy projektu Kodeksu, które przyznają kierownikom zakładów szersze niż dotychczas i jaśniej sprecyzowane uprawnienia w zakresie stosowania elastycznego rozkładu czasu pracy, odpowiadającego konkretnym warunkom, a także potrzebom społecznym i gospodarczym, celowego rozmieszczenia kadr w procesie produkcji, ich oceny i realizacji — na tej podstawie — polityki kadrowej w dziedzinie awansowania.</u>
          <u xml:id="u-18.14" who="#HenrykHałas">Doświadczony kierownik wie jednak, że realizując swe funkcje zarządzające i mając zamiar powziąć określone decyzje powinien zapewnić sobie poparcie kolektywu pracowniczego. Dlatego będzie wyjaśniał ich sens i celowość, słuchał opinii i propozycji, ceniąc wysoko zaangażowaną postawę i doświadczenie robotniczej kadry — zgodnie z drugą, podstawową zasadą projektu Kodeksu przyznającą załogom rolę aktywnego uczestnika w życiu i działalności zakładu pracy, wykonywaną za pośrednictwem zakładowej organizacji związkowej i samorządu robotniczego.</u>
          <u xml:id="u-18.15" who="#HenrykHałas">Aktywność załóg, właściwe ich współdziałanie z kierownictwem zakładu pracy w realizacji zadań produkcyjno-ekonomicznych oraz kierownictwa zakładu z radą zakładową w zakresie zaspokajania bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników — są to nierozłączne i wzajemnie się uzupełniające czynniki kierowania i zarządzania socjalistycznym przedsiębiorstwem.</u>
          <u xml:id="u-18.16" who="#HenrykHałas">Wysoki Sejmie! Normy socjalistycznego Kodeksu pracy stwarzają warunki wyzwalania rezerw tkwiących w gospodarce i w czynniku ludzkim. Jak każde prawo socjalistyczne jest czynnikiem budującym i twórczym, odzwierciedleniem naszych osiągnięć i nowych potrzeb społecznych i gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-18.17" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma poseł Janusz Zabłocki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#JanuszZabłocki">Obywatelko Marszałku! Wysoka Izbo! Mamy dziś za przedmiot obrad od wielu lat przygotowywany i od dawna przez szeroką opinię naszego kraju oczekiwany — projekt Kodeksu pracy. Jesteśmy wszyscy świadomi, że jest to przedsięwzięcie ustawodawcze ogromnej miary, zasięg zaś społecznego zainteresowania, jakie mu towarzyszy jest szczególnie wielki.</u>
          <u xml:id="u-20.1" who="#JanuszZabłocki">W szerokim odbiorze społecznym projekt Kodeksu pracy był i jest oceniany przede wszystkim w zależności od tego, w jakim stopniu jego postanowienia odpowiadają interesom pracownika, w jakim stopniu potwierdzają lub rozszerzają jego dotychczasowe uprawnienia. Był to także punkt widzenia Koła Poselskiego, które reprezentuję — Koła Poselskiego „Znak”. Taki kąt patrzenia na kodyfikację prawa pracy i przyjęcie takiego naczelnego kryterium w ocenach są czymś zupełnie zrozumiałym. Prawo pracy z samej swojej istoty ma za główne zadanie ochronę interesów pracownika jako strony słabszej w stosunku pracy i to jest racją bytu tego prawa.</u>
          <u xml:id="u-20.2" who="#JanuszZabłocki">Historycznie rzecz biorąc, prawo pracy zrodziło się w XIX wieku z przeświadczenia, iż dla stosunku pracy konstrukcja prawna dwustronnej umowy cywilnej między pracodawcą a pracownikiem, z wyłączeniem jakiejkolwiek zewnętrznej ingerencji w jej treść, kryje głęboką nierówność faktyczną strony i umożliwia eksploatację pracownika jako strony słabszej. Pracownik bowiem, choć formalnie równy z pracodawcą wobec prawa, nie jest w kontrakcie pracy stroną faktycznie równą. „Pracodawca, fabrykant czy kupiec — pisał już Adam Smith — mogliby, ogólnie biorąc, żyć rok lub dwa bez najmowania robotników, z funduszów które zgromadzili. Wielu robotników nie mogłoby się utrzymać bez pracy nawet i przez tydzień.” Dlatego cywilna umowa o pracę — formalnie „wolna” — łatwo stawała się jednostronnym dyktatem warunków pracy przez właściciela środków produkcji.</u>
          <u xml:id="u-20.3" who="#JanuszZabłocki">Aby zmniejszyć tę przewagę należało — wbrew oporom liberalnej ekonomii i nauki prawa — dopuścić, dyktowaną troską o ochronę interesów pracownika jako strony słabszej, zewnętrzną ingerencję prawa w swobodę jednostkowej umowy o pracę — taką ingerencję, która ograniczałaby dowolność jej treści, obligatoryjnie formułując niektóre z jej postanowień. Historia XIX, a nawet i XX wieku jeszcze wypełniona jest walką o uznanie prawa państwa do ingerowania w umowę o pracę przez wydawanie przepisów ochronnych, regulujących w sposób obligatoryjny czas pracy, prawo do urlopu, warunki pracy kobiet i młodocianych, wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy itd.</u>
          <u xml:id="u-20.4" who="#JanuszZabłocki">Ta wspólna walka o prawo państwa do interwencji w życie gospodarczo-społeczne, toczona wbrew ekonomicznemu i prawniczemu liberalizmowi, zespoliła różne siły. Decydującą rolę odegrał w niej bez wątpienia nacisk rosnącego w siłę ruchu robotniczego, zdolnego wymusić w parlamentach spełnienie swoich żądań. Ale miały w niej swój udział również siły społeczne i polityczne czerpiące inspiracje ze światopoglądu chrześcijańskiego, a ich rola — zwłaszcza w inicjowaniu w wielu państwach ustawodawstwa ochronnego — nie może być również niedoceniana. W rezultacie tej walki tworzą się i rozrastają normy prawa pracy — ustawowego lub wypływającego z układów zbiorowych. Ingerując w coraz większym zakresie w stosunek pracy odejmują mu one z czasem charakter czystej umowy prawa cywilnego, poddając go mocy już nie Kodeksu cywilnego ale coraz liczniejszych, szczególnych przepisów prawa pracy.</u>
          <u xml:id="u-20.5" who="#JanuszZabłocki">Ewolucja taka widoczna jest wyraźnie na przykładzie polskiego prawa pracy, a przedłożony dziś projekt Kodeksu pracy jest jej ostatnim ogniwem.</u>
          <u xml:id="u-20.6" who="#JanuszZabłocki">Wysoka Izbo! Jeśli mówiliśmy, że podstawowym zadaniem prawa pracy jest ochrona pracownika jako strony słabszej w stosunku pracy, to trzeba stwierdzić, iż funkcja ta — pierwszoplanowa w ustroju prywatno-własnościowym — nie zanika w ustroju socjalistycznym, gdzie pracodawcą jest w zasadzie zakład uspołeczniony, chociaż przestaje być funkcją jedyną. Faktyczna przewaga uspołecznionego zakładu jako pracodawcy nad pojedynczym pracownikiem jest nie mniejsza, a może nawet większa i mogłaby prowadzić do ujemnych konsekwencji, gdyby brakło socjalistycznego prawa pracy, a także efektywnego funkcjonowania związków zawodowych i instytucji socjalistycznej demokracji.</u>
          <u xml:id="u-20.7" who="#JanuszZabłocki">Obok swojej funkcji ochronnej przepisy prawa pracy powinny jednak spełniać w ustroju socjalistycznym jeszcze drugą funkcję — powinny one utrwalać i stymulować racjonalną organizacją procesem pracy, przyczyniać się do niezbędnej dyscypliny pracowniczej, sprzyjać tworzeniu w zakładzie pracy właściwych stosunków międzyludzkich oraz integracji załogi z zakładem i jej zainteresowaniu wzrostem wydajności pracy. Wyraża tę myśl preambuła do przedłożonego dziś pod obrady projektu Kodeksu, stwierdzając iż Kodeks ten kształtuje jednolity system praw i obowiązków pracowników.</u>
          <u xml:id="u-20.8" who="#JanuszZabłocki">Projekt Kodeksu rozszerza uprawnienia pracownicze, równocześnie „zwiększając wymagania w zakresie obowiązków pracowniczych, od których należytego, sumiennego i twórczego spełniania zależy zasobność państwa i dobrobytu narodu”. Również i ta druga funkcja przepisów prawa pracy powinna być brana pod uwagę przy ocenie całokształtu uregulowań zawartych w projekcie Kodeksu. Powinna także spotykać się ze zrozumieniem społecznym wtedy, gdy uchwalony przez Sejm Kodeks pracy będzie opinii społecznej prezentowany i wprowadzany w życie.</u>
          <u xml:id="u-20.9" who="#JanuszZabłocki">W jakiej mierze projekt Kodeksu pracy obie te funkcje spełnia i w jakim stopniu zachowana jest między nimi właściwa równowaga? Koło Poselskie „Znak”, w imieniu którego zabieram głos, wypowiadało się już w tej sprawie zarówno podczas obrad Komisji Pracy i Spraw Socjalnych oraz Komisji Prac Ustawodawczych, jak też składając na ręce wyłonionej przez nie podkomisji obszerną i szczegółową listę proponowanych poprawek do tekstu. Chcę z zadowoleniem podkreślić, że w kilkunastu przypadkach podniesione przez nas problemy znalazły odbicie i nowe, korzystniejsze uregulowanie w nowym jednolitym tekście projektu Kodeksu, jaki został ostatecznie przedstawiony Sejmowi. Dlatego pragnę skoncentrować się w moim wystąpieniu tylko na niektórych ważniejszych problemach.</u>
          <u xml:id="u-20.10" who="#JanuszZabłocki">Czym jest praca? Jakie miejsce zajmuje w hierarchii społecznie uznanych wartości? Pod tym względem nie był zupełnie jasny dawniejszy tekst poprzedzającej Kodeks preambuły, której znaczenie polega na tym, iż może być rozumiana jako zawierająca wskazówki interpretacyjne. Zawarte w nim było stwierdzenie, że „praca jest najwyższą wartością społeczną”, które przez swoją dwuznaczność budziło nasze zastrzeżenia. W rzeczywistości praca najwyższą wartością społeczną nie jest i nie powinna być tak rozumiana. Jakkolwiek w hierarchii społecznie uznanych wartości należy się jej ranga bardzo wysoka, praca zachowuje swój instrumentalny charakter wobec człowieka, który jest podmiotem, a nie przedmiotem życia gospodarczego, a zadaniem jej jest służyć jego wszechstronnemu rozwojowi i zaspokojeniu jego potrzeb. Dlatego dobrze się stało, że w nowym tekście preambuły kwestionowane zdanie zostało usunięte.</u>
          <u xml:id="u-20.11" who="#JanuszZabłocki">Preambuła w swojej nowej, ostatecznej wersji potwierdza — zgodnie ze słowami Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — że praca jest „prawem, obowiązkiem i sprawą honoru każdego obywatela”. Podkreśla również, iż Kodeks „daje wyraz zasadzie, że w Polsce Ludowej najwyższym celem wszelkiej działalności jest człowiek, a przede wszystkim stały wzrost jego dobrobytu materialnego i poziomu kulturalnego”.</u>
          <u xml:id="u-20.12" who="#JanuszZabłocki">W duchu tej zasady projekt Kodeksu potwierdza, a w pewnym stopniu również poszerza dotychczasowe uprawnienia pracownicze o charakterze socjalnym, w tych przypadkach, gdy ponad interes ekonomiczny i wymagania produkcji ustawodawca stawia wyżej dobro osoby pracownika i jego rodziny. Zasługuje to na podkreślenie i aprobatę.</u>
          <u xml:id="u-20.13" who="#JanuszZabłocki">Przykładem takiego poszerzenia dotychczasowych uprawnień socjalnych jest art. 180 § 1 przedłużający do 26 tygodni płatny urlop macierzyński w razie urodzenia przy jednym porodzie więcej niż jednego dziecka; przyznanie pracownicy — w razie urodzenia dziecka wymagającego opieki szpitalnej — uprawnienia do przesunięcia odpowiedniej części urlopu macierzyńskiego na czas po odebraniu dziecka ze szpitala (art. 181); rozszerzenie uprawnienia kobiety ciężarnej do przeniesienia — na podstawie zalecenia lekarza — do pracy dogodniejszej bez obniżenia wynagrodzenia i to na cały okres ciąży, a nie dopiero od szóstego miesiąca, jak przewidywały przepisy dotychczasowe (art. 179); wzmocnienie szczególnej ochrony przed zwolnieniem z pracy kobiety w ciąży (art. 177); przyznanie pracownicy, która podjęła starania o przysposobienie dziecka prawa do 14 tygodni urlopu specjalnego, na warunkach płatnego urlopu macierzyńskiego do ukończenia przez dziecko 4 miesięcy życia (art. 183 § 1). Do tego ostatniego przepisu obie komisje wniosły zresztą jeszcze dalej idącą poprawkę, według której pracownica, która przyjęła dziecko w wieku do jednego roku ma prawo do 4 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego (art. 183 § 2). Podobnie rozszerzono we wprowadzonych poprawkach niektóre inne uprawnienia socjalne pracowników.</u>
          <u xml:id="u-20.14" who="#JanuszZabłocki">Na zdecydowanie pozytywną ocenę zasługuje również generalna tendencja kodyfikacji, zmierzająca do ostatecznego zlikwidowania różnic w prawach i obowiązkach między pracownikami fizycznymi i umysłowymi. Tendencja ta odpowiada zarówno dążeniom do pogłębienia demokracji społecznej, jak też nowej sytuacji faktycznej świata pracy. We współczesnych, rozwiniętych społeczeństwach bowiem — pod wpływem zmian technicznych, ekonomicznych i organizacyjnych — wraz z przekształceniem się rejestru tradycyjnych zawodów coraz częściej i coraz bardziej zacierają się różnice między pracą umysłową i fizyczną. Tendencja do wyrównania tych różnic przejawiała się już u nas w aktach prawnych ostatnich lat. Obecny projekt Kodeksu, używając jednolitego określenia „pracownik”, znosi ostatecznie różnice między uprawnieniami obu tych kategorii zatrudnionych i rozszerza wspólne dla nich unormowania na dalsze dziedziny.</u>
          <u xml:id="u-20.15" who="#JanuszZabłocki">Trzeba jednak dostrzec i to, że zanikaniu różnicy pomiędzy sytuacją prawną pracowników fizycznych i umysłowych towarzyszy stopniowe wyodrębnienie się spośród ogółu pracowników kategorii określanej mianem kierowników pracy, a z grona tych ostatnich jeszcze węższej kategorii — naczelnej kadry kierowniczej. Można do tych wyodrębniających się grup pracowników dołączyć również i tę, której sytuacja prawna określana będzie przez Radę Ministrów na podstawie upoważnienia, zawartego w art. 298.</u>
          <u xml:id="u-20.16" who="#JanuszZabłocki">Nie można też — skoro mowa jest o zasięgu stosowania Kodeksu — nie wspomnieć o jednej z grup pracowniczych, które nie zostały bezpośrednio objęte jego regulacjami. Chodzi o osoby wykonujące pracę nakładczą, dla których zakres stosowania przepisów prawa pracy określić ma w drodze rozporządzenia Rada Ministrów, po porozumieniu z Centralną Radą Związków Zawodowych, na mocy delegacji zawartej w art. 303 § 1 projektu Kodeksu.</u>
          <u xml:id="u-20.17" who="#JanuszZabłocki">Biorąc pod uwagę fakt, iż praca nakładcza wykonywana jest najczęściej przez osoby, które z uwagi na szczególnie trudną sytuację życiową, nie mają możliwości zatrudnienia w zakładach zwartych, np. inwalidzi, kobiety opiekujące się dziećmi lub chorymi, oraz uwzględniając to, że pracy nakładczej nie towarzyszą uprawnienia do wielu świadczeń, z jakich korzystają pracownicy zakładów zwartych i że odbywa się ona najczęściej w warunkach urągających wymaganiom sanitarnym i bhp, w nieodpowiednich i ciasnych pomieszczeniach mieszkalnych, co odbija się na zdrowiu chałupnika i jego rodziny — niezbędna jest zwiększona ochrona prawna tej kategorii pracowników. Toteż na miejscu będzie wyrażenie tutaj dezyderatu wobec Rady Ministrów i Centralnej Rady Związków Zawodowych, by czyniąc użytek z udzielonej im delegacji dokonały możliwie najdalej idącego zbliżenia sytuacji prawnej osób wykonujących pracę nakładczą do tej, jaką uzyskali dzięki Kodeksowi pozostali pracownicy.</u>
          <u xml:id="u-20.18" who="#JanuszZabłocki">Do ważniejszych zmian, odpowiadających propozycjom wniesionym przez nasze Koło, zaliczyć ponadto należy zmiany w redakcji poprzedzającej Kodeks preambuły, skąd usunięto sformułowania budzące zastrzeżenia i zbędne wprowadzenie nowego art. 10, który potwierdza ochronę prawa pracy i obowiązek właściwych organów państwowych „udzielania obywatelom pomocy w uzyskaniu zatrudnienia, odpowiadającego posiadanym przez nich kwalifikacjom zawodowym, w sposób określony odrębnymi przepisani”; przedłużenie okresu, w jakim rada zakładowa może zgłosić kierownikowi zakładu zastrzeżenia wobec wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony — z 3 dni do 5 dni (art. 38); obowiązek zakładu przeniesienia pracownika ze względu na stan jego zdrowia do innej pracy nie w ciągu 14 dni, ale „w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim” (art. 55 § 1); wprowadzenie zasady, iż przy rozwiązaniu za wypowiedzeniem umowy o pracę przez zakład z powodu jego likwidacji — pracownicy w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego i w razie niemożności zapewnienia jej w tym czasie innego zatrudnienia, pracownicy tej przysługują świadczenia określone w przepisach odrębnych art. 177 § 4; rozszerzenie uprawnień do urlopu macierzyńskiego pracownicy, która przyjęła na wychowanie dziecko (art. 183 § 2), o czym już wspomniałem; zaliczenie młodocianemu uczniowi szkoły dla pracujących urlopu bezpłatnego do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze (art. 205 § 4); obowiązek zakładu prowadzenia rejestracji nie tylko zachorowań na choroby zawodowe, ale i podejrzeń takich chorób (art. 229 § 3) i wreszcie podniesienie wysokości grzywny za wykroczenia przeciw uprawnieniom pracownika z 3 500 do 5 000 zł (art. art. 281 i 282).</u>
          <u xml:id="u-20.19" who="#JanuszZabłocki">Istotną poprawką, słusznie wprowadzoną do postanowień projektu Kodeksu po licznych dyskusjach, jest zasada limitowania godzin nadliczbowych, przepracowanych w związku ze szczególnymi potrzebami zakładu pracy i ustalenie tego limitu dla poszczególnego pracownika na poziomie 120 godzin w roku kalendarzowym (art. 133 § 2). Paragraf 3 tegoż artykułu udziela zarazem upoważnienia do jego zmian na czas określony i w określonych zakładach pracy lub dziedzinach gospodarki Radzie Ministrów w porozumieniu z Centralną Radą Związków Zawodowych. Należy wyrazić oczekiwanie, że Rada Ministrów tylko wyjątkowo korzystać będzie z tego upoważnienia i w przypadkach rzeczywiście niezbędnych.</u>
          <u xml:id="u-20.20" who="#JanuszZabłocki">Budzi natomiast nadal wątpliwości nowe brzmienie przepisu o porzuceniu pracy (art. 65). Z definicji porzucenia pracy usunięto wprawdzie formułę o „samowolnym przerwaniu pracy” jako dostatecznej przesłanki porzucenia, która groziła bardzo szeroką interpretacją tego pojęcia na niekorzyść pracownika. Zabrakło jednak wyraźnego stwierdzenia, że o porzuceniu pracy można mówić tylko wtedy, gdy po stronie pracownika występuje zamiar trwałego zaprzestania świadczenia pracy. W licznych publikacjach poprzedzających opracowanie projektu Kodeksu w zamiarze trwałego zaprzestania świadczenia pracy upatrywano właśnie istotną różnicę między porzuceniem pracy a tak zwaną nieusprawiedliwioną absencją.</u>
          <u xml:id="u-20.21" who="#JanuszZabłocki">Można wprawdzie na podstawie obecnego brzmienia art. 65 przyjąć, iż ów trwały zamiar zaprzestania pracy potwierdzony jest przez pracownika tylko wtedy, gdy nie zawiadamia zakładu we właściwym terminie o przyczynie nieobecności; a więc absencja pracownika, połączona z zawiadomieniem zakładu o przyczynie nieobecności (nawet gdyby przyczyna ta nie wystarczała do uznania absencji za usprawiedliwioną) nie może być uznana za porzucenie pracy. Ale nawet i przy takiej konstrukcji różnica między porzuceniem pracy a nieusprawiedliwioną absencją pozostanie w praktyce mało wyraźna, a ciężar dowodu, że porzucenie pracy nie nastąpiło, przeniesiony zostaje na pracownika. Tym bardziej postulować więc należy, aby kierownicy zakładów pracy stosowali normy art. 65 projektu Kodeksu wyłącznie w przypadkach niewątpliwych i przestrzec ich przed nadużywaniem w praktyce tej najbardziej rygorystycznej sankcji w przypadkach konfliktu z pracownikiem lub grupą pracowników na tle socjalnym czy ekonomicznym.</u>
          <u xml:id="u-20.22" who="#JanuszZabłocki">Z innych poprawek Koła Poselskiego „Znak”, które nie zostały uwzględnione, wymienić muszę propozycje dotyczące niecelowości łączenia dwóch rodzajów umów — na okres próbny i na okres wstępny; propozycję, by w obu tych rodzajach umów — umowa o pracę nie rozwiązywała się automatycznie, lecz wymagała wypowiedzenia; propozycję przedłużenia okresów wypowiedzenia niektórych umów i zwolnień na poszukiwanie pracy; wliczenia do okresów pracy, od których zależy wymiar okresu wypowiedzenia, okresów zatrudnienia również w innych zakładach, z wyjątkiem przypadków, w których umowa o pracę wygasła wskutek porzucenia pracy lub rozwiązana została z winy pracownika bez wypowiedzenia; wreszcie przyznania dodatku za godziny nadliczbowe pracownikowi zatrudnionemu w niedzielę lub święto, również wtedy gdy udzielono mu innego dnia wolnego od pracy w tygodniu, co stanowić miało w naszej intencji bodziec do ograniczania zatrudnienia w niedziele i święta jedynie do koniecznego minimum. Koło Poselskie „Znak” przedłożyło także propozycje szczególnych przepisów o wypowiedzeniu umowy o pracę jedynym żywicielom rodzin oraz osobom samotnym i o ich zabezpieczeniu materialnym. Proponowało również odmienne uregulowanie dotyczące organów rozpatrujących spory o roszczenia pracowników ze stosunku pracy.</u>
          <u xml:id="u-20.23" who="#JanuszZabłocki">Wysoka Izbo! Chciałbym na zakończenie nawiązać do ostatniej części wystąpienia posła Jerzego Bafii, w którym mówił o znaczeniu właściwej atmosfery, jaka towarzyszyć powinna wprowadzaniu w życie Kodeksu pracy i jego popularyzacji. Troska taka jest zrozumiała i powinna być również naszą troską. W moim przekonaniu istotnym elementem takiej atmosfery byłoby przede wszystkim rozproszenie niepewności co do tego czy przepisy projektu Kodeksu mogą pozbawić jakąkolwiek grupę pracowników uprawnień i korzyści dotychczas osiągniętych. Dlatego tak bardzo odpowiedzialna jest praca nad dostosowaniem obecnie obowiązujących układów zbiorowych do postanowień projektu Kodeksu. Jest też ważne, aby rozporządzenia Rady Ministrów — wydawane w oparciu o delegacje przewidziane w Kodeksie — jak również wszystkie akty wykonawcze, zgodne były nie tylko z literą, ale też z duchem całości projektu Kodeksu, i żeby odzwierciedlała się w nich wiernie ta sama, naczelna intencja ustawodawcy — łączenia zwiększonych wymagań w dziedzinie obowiązków pracowniczych z dążnością do rozszerzenia uprawnień pracownika wszędzie tam, gdzie to jest możliwe.</u>
          <u xml:id="u-20.24" who="#JanuszZabłocki">Jakkolwiek rola dojrzałych i mądrych norm prawa pracy jest bardzo ważna dla stworzenia korzystnego klimatu wokół samej pracy, to jednak złudzeniem byłoby sądzić, że można to osiągnąć samym Kodeksem, choćby najdoskonalszym. Możliwe to będzie jedynie wówczas, jeżeli potrafimy odwołać się skutecznie do najszerzej pojętej świadomości społecznej. A to z kolei osiągalne jest jedynie w warunkach żywo odczuwalnego zbliżenia władzy i społeczeństwa, ich wzajemnego zaufania i otwartego dialogu. Dopiero w takich warunkach, w świadomości wszystkich Polaków może znaleźć zrozumienie i oddźwięk prawda, że praca ich stanowi podstawę i jedyne źródło rozwoju kraju, że od ich wspólnej pracy i tylko od niej zależy miejsce, jakie naród nasz ma i mieć będzie w rodzinie narodów, a także siła naszego państwa i dobrobyt jego obywateli. Dopiero w takich warunkach również stanie się możliwe skuteczne kształtowanie w skali społecznej ethosu pracy, opartego na uznaniu jej wysokiej godności, na powszechnym szacunku dla tych, którzy dobrze pracują i dla owoców ich wysiłku, na uznaniu pracy sumiennej, wydajnej, dobrze zorganizowanej i twórczej — za moralny obowiązek, od którego nikomu uchylać się nie wolno, na społecznej dezaprobacie dla próżniactwa i pasożytowania na trudzie innych.</u>
          <u xml:id="u-20.25" who="#JanuszZabłocki">Na gruncie takiego programu pedagogiki narodowej powinny się spotkać działania rodziców i szkoły, wszystkich wychowawców i wszystkich ogniw frontu wychowania niezależnie od tego, z jakich przesłanek etycznych i światopoglądowych czerpią inspirację. Na gruncie takiego programu narodowego wychowania i przygotowania do pracy chcielibyśmy też widzieć — zwiększające się w miarę postępów normalizacji — współdziałanie wychowawcze kościoła i świeckich instytucji państwowych.</u>
          <u xml:id="u-20.26" who="#JanuszZabłocki">Takimi motywami powodowani posłowie z Koła Poselskiego „Znak” głosować będą za projektem Kodeksu pracy wraz z przepisami wprowadzającymi, w brzmieniu przedłożonym dziś Sejmowi.</u>
          <u xml:id="u-20.27" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma poseł Stanisława Swiderska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#StanisławaŚwiderska">Pani Marszałku! Wysoki Sejmie! Przedłożony do uchwalenia w dniu dzisiejszym projekt Kodeksu pracy jest aktem o wielkim znaczeniu dla całego społeczeństwa, dającym wyraz zasadzie, że w Polsce Ludowej najważniejszym celem wszelkiej działalności jest człowiek.</u>
          <u xml:id="u-22.1" who="#StanisławaŚwiderska">Jest to akt prawny, który odzwierciedla zdobycze społeczne osiągnięte w trzydziestoleciu Polski Ludowej i uwzględnia możliwości państwa na obecnym etapie społeczno-gospodarczego rozwoju kraju. Kojarzy on interesy pracownika z interesami ogólnospołecznymi. Służy umacnianiu pozycji pracownika jako aktywnego uczestnika życia i działalności zakładu pracy. Akcentuje zasady socjalistycznej równości i sprawiedliwości społecznej. Jednakowo traktując wszystkich pracujących, przyznaje każdemu takie same uprawnienia z tytułu pełnienia takich samych obowiązków.</u>
          <u xml:id="u-22.2" who="#StanisławaŚwiderska">Szeroka dyskusja nad projektem wykazała, że istniało ogromne zapotrzebowanie społeczne na tego rodzaju akt prawny, który zastąpi rozproszony dotychczas i nie zawsze wewnętrznie spójny zbiór przepisów.</u>
          <u xml:id="u-22.3" who="#StanisławaŚwiderska">Kodeks pracy będzie aktem prawnym przejrzystym, zrozumiałym i komunikatywnym dla 11 milionów zatrudnionych w naszym kraju. Ludzie pracy ze szczególnym zadowoleniem przyjęli zawarte w nim zmiany, a w szczególności zniesienie różnic między uprawnieniami pracowników fizycznych i umysłowych i ujednolicenie świadczeń socjalnych. Wywołał on szeroki oddźwięk wśród kobiet.</u>
          <u xml:id="u-22.4" who="#StanisławaŚwiderska">W całej naszej gospodarce uspołecznionej jest około 5 mln zatrudnionych kobiet. Przemiany społeczne, które dokonały się w Polsce Ludowej spowodowały również zasadniczą zmianę pozycji społecznej i zawodowej kobiety. Socjalizm zagwarantował im równe z mężczyzną prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Są to więc równe z mężczyzną — prawo do pracy i wynagrodzenia według zasady „równa płaca za równą pracę”, prawo do wypoczynku, do ubezpieczenia społecznego, do nauki, do godności i odznaczeń, do zajmowania stanowisk publicznych.</u>
          <u xml:id="u-22.5" who="#StanisławaŚwiderska">Stosowane zgodnie z konstytucyjną zasadą opieki nad matką i dzieckiem — ochrona kobiety ciężarnej, płatne urlopy w okresie przed i po porodzie, organizacja sieci zakładów położniczych, żłobków i przedszkoli oraz zakładów usługowych i żywienia zbiorowego — stworzyły kobiecie, w ciągu 30 lat rozwoju naszej ludowej ojczyzny warunki, umożliwiające jej godzenie pracy zawodowej z obowiązkami rodzinno-wychowawczymi.</u>
          <u xml:id="u-22.6" who="#StanisławaŚwiderska">Praca zawodowa stała się dla większości kobiet podstawową treścią i ambicją życiową i podejmują ją one nie tylko — jak głoszą niektórzy — dla uzupełnienia budżetu rodzinnego. Nadaje to ich pracy wysoką rangę społeczną. Dziś kobieta jest współgospodarzem kraju, równym partnerem mężczyzny w życiu społeczno-gospodarczym.</u>
          <u xml:id="u-22.7" who="#StanisławaŚwiderska">Wysoko cenią sobie kobiety decyzje partii i Rządu, zawarte w uchwale XII Plenum Komitetu Centralnego i styczniowego posiedzenia Sejmu, będące rezultatem konsekwentnej realizacji uchwały VI Zjazdu PZPR. Są to przecież decyzje, które ułatwiają pracującej kobiecie harmonijne godzenie jej potrzeb oraz interesów rodziny z potrzebami gospodarki narodowej, zapewniają poprawę warunków bytowych społeczeństwa, a zwłaszcza rodzin pracowniczych.</u>
          <u xml:id="u-22.8" who="#StanisławaŚwiderska">Nie muszę podkreślać, jak wielkie znaczenie miały te decyzje dla kobiet zatrudnionych w mieście, które reprezentuję. Łódź jest — jak wszyscy wiemy — kolebką przemysłu lekkiego. W przemyśle tym kobiety stanowią ponad 60% zatrudnionych. Pracują one w systemie trójzmianowym i często jeszcze w trudnych warunkach.</u>
          <u xml:id="u-22.9" who="#StanisławaŚwiderska">Bardzo istotne są więc dla nich nowe unormowania zawarte w projekcie Kodeksu. Pozwolę sobie je wymienić. Są to przedłużenie urlopów macierzyńskich do 16 tygodni przy pierwszym dziecku i do 18 tygodni przy porodach następnych, podniesienie wymiaru bezpłatnego urlopu macierzyńskiego do trzech lat dla sprawowania opieki nad małym dzieckiem, przedłużenie do 60 dni w ciągu roku pełnopłatnego urlopu na czas choroby dziecka, zniesienie ograniczenia co do terminu przenoszenia kobiety w ciąży do dogodniejszej pracy bez obniżenia wynagrodzenia, przedłużenie do 26 tygodni urlopu macierzyńskiego w razie urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie, prawo do przesunięcia odpowiedniej części urlopu macierzyńskiego na czas po odebraniu dziecka ze szpitala w razie urodzenia dziecka wymagającego opieki szpitalnej, przyznanie prawa do 14-tygodniowego urlopu specjalnego na warunkach płatnego urlopu macierzyńskiego pracownicy, która podjęła starania o przysposobienie dziecka oraz wzmocnienie szczególnej ochrony kobiety ciężarnej przed zwolnieniem z pracy.</u>
          <u xml:id="u-22.10" who="#StanisławaŚwiderska">Wymienione przeze mnie nowe unormowania projektu Kodeksu pracy, który przejął ponadto wszystkie dotychczasowe przepisy dotyczące ochrony pracy kobiet, a zwłaszcza ochrony macierzyństwa pracownicy, oraz decyzje o możliwości wcześniejszego przechodzenia na emeryturę i utworzenia banku alimentów, wprowadzenie stałego zasiłku na kalekie dziecko — są przejawem ogromnej troski partii i Rządu o kobietę pracującą. Nie można również zapomnieć o decyzjach, które ogromnie ułatwiają życie kobiecie, a dotyczą rozwoju urządzeń socjalnych i opieki nad dziećmi, a zwłaszcza żłobków, przedszkoli, świetlic i stołówek szkolnych, kolonii letnich i obozów.</u>
          <u xml:id="u-22.11" who="#StanisławaŚwiderska">Z dużym uznaniem spotkało się w naszym mieście utworzenie szkół pobytu dziennego, w których dziecko uczy się, bawi i spożywa posiłki. Zapotrzebowanie na tego typu placówki oświatowe jest bardzo duże w Łodzi — mieście o najwyższej w Polsce aktywizacji zawodowej kobiet. Oddając dziecko do takiej szkoły, matka spokojna jest o nie i może wtedy prawidłowo wykonywać swoją pracę zawodową.</u>
          <u xml:id="u-22.12" who="#StanisławaŚwiderska">Potrzebom współczesnej rodziny wyszedł również naprzeciw ogólnonarodowy program rozwoju usług. Jego realizacja rozszerzy praktycznie czas wolny i pozwoli go spożytkować dla intensyfikowania społeczno-wychowawczych funkcji rodziny.</u>
          <u xml:id="u-22.13" who="#StanisławaŚwiderska">Wysoki Sejmie! Z aprobatą i ogromnym zadowoleniem przyjmujemy projekt Kodeksu pracy, bowiem chroni on najwyższe dobro człowieka, jakim jest nasze życie i zdrowie oraz zdrowie naszych dzieci.</u>
          <u xml:id="u-22.14" who="#StanisławaŚwiderska">Postanowienia projektu Kodeksu stwarzają kobietom nie tylko warunki dla urodzenia zdrowego dziecka, ale zapewniają mu również w pierwszym i najbardziej potrzebnym okresie odpowiednią opiekę, są przejawem troski o młode pokolenie.</u>
          <u xml:id="u-22.15" who="#StanisławaŚwiderska">Pragnę — jako przedstawicielka kobiet — zapewnić Wysoki Sejm, że kobiety korzystać będą z obywatelską odpowiedzialnością z przyznanych im i zawartych w projekcie Kodeksu uprawnień. Polegać ona będzie na świadomym łączeniu interesu osobistego i rodziny z interesem społecznym. Olbrzymia bowiem większość kobiet nauczyła się dostrzegać i rozumieć przyczynowe związki i współzależność między własną pracą, zaangażowaniem i postawą oraz wypełnianiem obowiązków rodzinnych a rozwojem swego zakładu pracy, środowiska, miasta i kraju — i odwrotnie.</u>
          <u xml:id="u-22.16" who="#StanisławaŚwiderska">Korzystne postanowienia aktów prawnych nie przyniosą oczekiwanych rezultatów, jeśli my, pracownicy i pracownice, oraz administracje przedsiębiorstw, organy społeczne i zawodowe nie będą z najwyższą odpowiedzialnością przestrzegać wszystkich przepisów Kodeksu. Wykorzystajmy więc najbliższe półrocze dzielące nas od wejścia w życie Kodeksu dla szerokiej popularyzacji jego treści wśród załóg pracowniczych, wśród całego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-22.17" who="#StanisławaŚwiderska">Kończąc, chciałabym zapewnić, że my, kobiety, swoją dobrą, rzetelną pracą zawodową i zaangażowaniem społecznym oraz dobrym wychowaniem dzieci i młodzieży wesprzemy wszystkie poczynania partii i władz państwowych, podejmowane dla socjalistycznego rozwoju kraju, z troską o ułatwienie nam codziennych obowiązków pracownicy, kobiety i matki.</u>
          <u xml:id="u-22.18" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos zabierze poseł Stanisław Rostworowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#StanisławRostworowski">Obywatelko Marszałku! Wysoka Izbo! Jest czymś znamiennym, że w toku prac VI kadencji polskiego parlamentu po raz drugi Stajemy przed zadaniem szczególnie wysokiej rangi.</u>
          <u xml:id="u-24.1" who="#StanisławRostworowski">Podejmowane przez nas dziś postanowienia ustawodawcze dotyczą podstawowych wartości ustrojowych. Wówczas, kiedy zapoczątkowaliśmy proces reformy administracji państwowej ustawą o utworzeniu gmin, zdawaliśmy sobie sprawę z tego, że przekształcamy w zasadniczy sposób relację państwo — obywatel, co powinno przynieść dalekosiężne i ożywcze skutki. Dziś, kiedy podejmujemy kodyfikację prawa pracy, rozumiemy, iż wnikamy w newralgiczną sferę życia 11-milionowej rzeszy naszych obywateli. Kształtujemy program aktywności zawodowej tych, którzy swą codzienną pracą tworzą niezbywalne wartości ekonomiki, kultury i wiedzy naszego narodu.</u>
          <u xml:id="u-24.2" who="#StanisławRostworowski">Problematyka pracy ludzkiej zawsze stanowiła integralną część chrześcijańskiej myśli społecznej. Głębsze jej traktowanie ujawniło się niestety dopiero wraz z utratą niepodległego bytu dawnej Rzeczypospolitej. Zaczęto wtedy nawoływać do tworzenia racjonalnych form organizacji pracy. Pisali o tym ksiądz Staszic, Libelt, Trentowski, Cieszkowski, a wiarą, że sprawdzianem wartości narodu może być wyłącznie jego praca, przepojone były dzieła Stanisława Brzozowskiego. August Cieszkowski tak pisał o nowych formach organizacji pracy w dziele pt. „Ojcze Nasz” — „Odtąd więc pracować aby żyć uznamy za bluźnierstwo socjalne, ale owszem, żyć aby pracować uznamy za cel ludzkości”.</u>
          <u xml:id="u-24.3" who="#StanisławRostworowski">Dziś też doskonale rozumiemy, że życie nasze jest związane nierozerwalnie z pracą. Jeśli mówimy o charakterze człowieka, wielkości narodu, humanistycznych wartościach ustroju socjalistycznego, to miernikiem tego, co dla nas cenne, jest zawsze praca jednostki i jej uwarunkowania społeczne.</u>
          <u xml:id="u-24.4" who="#StanisławRostworowski">Obywatele Posłowie! Projekt Kodeksu pracy wraz z wprowadzającymi przepisami, zaprezentowany nam tak znakomicie przez posła Jerzego Bafię, obejmuje bardzo rozległą dziedzinę zagadnień niełatwą dla pełnej oceny. Chciałbym więc zwrócić uwagę szanownych obywateli posłów na dwa tylko aspekty projektu Kodeksu: organizatorski w zakresie wykonywania pracy i społeczny.</u>
          <u xml:id="u-24.5" who="#StanisławRostworowski">Siedząc kształtowanie się projektu ustawy, musiało się odnieść wrażenie, że jej ostateczna forma stała się rezultatem starcia dwóch towarzyszących sobie koncepcji. Pierwsza wersja projektu zakładała model niejako dwustronny. Z jednej strony wprowadzała ściślejsze określenie prerogatyw władzy jednoosobowego kierownictwa, ograniczonych sankcjami w razie naruszania prawa, oraz ściślejsze określenie zobowiązań pracowników wobec zakładu pracy. Z drugiej strony zaś ustalała wyraźniejszą specyfikację uprawnień socjalnych środowiska pracowniczego, traktowanych jako niezbędny warunek zapewnienia optymalnej wydajności w produkcji. Rolę czynnika integrującego ten model miały spełniać związki zawodowe.</u>
          <u xml:id="u-24.6" who="#StanisławRostworowski">Szeroka dyskusja ekspertów, środowisk pracowniczych, komisji sejmowych wytworzyła jednak formułę uzupełniającą dla pierwotnego modelu. Wyrazem jej jest zarówno preambuła, rozdział III projektu Kodeksu, jak też szereg zmian szczegółowych oraz niektóre projekty przepisów wykonawczych, jakie ma wydać Rada Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-24.7" who="#StanisławRostworowski">Centralnym problemem dla obu uzupełniających się koncepcji jest sprawa jednoosobowego kierownictwa zakładem pracy. W ustawodawstwie polskim nie jest to nowa kwestia. Już uchwała KERM z 1950 r. koncentrowała w rękach dyrektora decyzję co do całokształtu planowania technicznego, ekonomicznego i finansowego oraz środki niezbędne do wykonania planów przedsiębiorstwa. Nie wdając się w ocenę ówczesnej skuteczności tego postanowienia, warto tylko zwrócić uwagę na fakt, że wymieniona uchwała całkowicie pomijała element ludzki w systemie zarządzania.</u>
          <u xml:id="u-24.8" who="#StanisławRostworowski">Podniesienie rangi załogi jako współgospodarza zakładu pracy następowało stopniowo, w kolejno ogłaszanych aktach ustawodawczych. W 1956 r. rady zakładowe stały się konsultantem dyrekcji w sprawach związanych z decyzjami dotyczącymi rozwiązania umowy o pracę. W 1958 r. odrębna ustawa o samorządzie robotniczym przyznawała mu określone funkcje w zakresie nadzoru i kontroli całokształtu działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.</u>
          <u xml:id="u-24.9" who="#StanisławRostworowski">Właśnie sprawie czynnika ludzkiego w procesie produkcji szczególną uwagę poświęca dyskutowany przez nas projekt Kodeksu pracy. Nadrabia on dotychczasowe luki w polskim ustawodawstwie, określając wyraźnie odpowiedzialność jednoosobowego kierownictwa zakładu pracy nie tylko za organizowanie procesów produkcji, ale także za sprawy kadrowe i aspekt socjalny warunków pracy. Decyzje kierownika w sprawach kadrowych wymagają zarazem prawnie zastrzeżonej konsultacji związków zawodowych oraz są przedmiotem kontroli wyraźnie wyodrębnionego systemu organów orzekających w sprawach spornych.</u>
          <u xml:id="u-24.10" who="#StanisławRostworowski">Można tu przytoczyć rozróżnienie, wprowadzone do literatury fachowej przedmiotu przez naszego kolegę sejmowego prof. Jerzego Starościaka, który wyróżnia administracyjne i ekonomiczne metody zarządzania gospodarką narodową. Na podstawie tego rozróżnienia możemy wyraźnie stwierdzić, że projekt Kodeksu pracy — przez włączenie do sfery produkcyjnej elementu ludzkiego i stosunków, wynikających z procesu pracy — przesuwa akcent z administracyjnych na ekonomiczne metody stosowane w systemie zarządzania.</u>
          <u xml:id="u-24.11" who="#StanisławRostworowski">Współcześnie jednak uważa się, że sam układ zależności pracowników od kierownictwa zakładu, nawet obwarowany przepisami o ochronie prawa pracy, nie jest czynnikiem wystarczającym dla pełnej mobilizacji załogi. Zespół pracowniczy powinien czuć się świadomym współtwórcą zadań produkcyjnych. Zarządzanie nie ogranicza się więc do wydawania dyspozycji, ale szeroko informując o zadaniach przedsiębiorstwa powinno ono prezentować zespół motywów, zachęcających załogę do wykonania tych zadań. Na tym tle wyróżnia się szczególna waga art. 20 projektu Kodeksu, który stwierdza, że załoga przez swe organizacje „podejmuje działania wyzwalające inicjatywy pracownicze”, oraz przedkłada kierownikowi swe „opinie i wnioski służące polepszeniu wyników i warunków pracy w zakładzie”.</u>
          <u xml:id="u-24.12" who="#StanisławRostworowski">Postanowienia te — podobnie jak zawarte w preambule, wśród których na plan pierwszy wybija się zasada, „że w Polsce Ludowej najwyższym celem wszelkiej działalności jest człowiek” — są przejawem realizacji wspomnianej uzupełniającej koncepcji. Jej intencją było podniesienie współtwórczej rangi całego zespołu pracowniczego, zaangażowanego w procesie pracy i wytwórczości.</u>
          <u xml:id="u-24.13" who="#StanisławRostworowski">Nowoczesna gospodarka państwa socjalistycznego, podobnie jak jego administracja, domaga się sprawnie funkcjonujących władz kierowniczych o jasno określanym zakresie kompetencji i odpowiedzialności. Projekt Kodeksu słusznie więc podkreśla zasadę jednoosobowego kierownictwa. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, że traciłaby ona sens, gdyby miała być realizowana w oderwaniu od załogi. Przy dzisiejszym wzroście zadań i komplikujących się procesach technologicznych — kierownik skazany jest na współdziałanie ze sztabem najbliższych współpracowników, o sobie tylko właściwych kompetencjach.</u>
          <u xml:id="u-24.14" who="#StanisławRostworowski">Rolę tych ludzi trafnie precyzuje jeden z projektów przepisów wykonawczych, mówiący o pracownikach na kierowniczych i samodzielnych stanowiskach. Rozporządzenie to nie ogranicza się do określenia pozycji jednoosobowego kierownika, ale ustanawia także sztab jego współpracowników, którym może być powierzone samodzielne wykonywanie wyodrębnionych zadań. Projekt Kodeksu zaś zakreśla w dalszej kolejności szerokie zadania dla związków zawodowych w dziedzinie podnoszenia wydajności pracy, ochrony prawa pracy i kształtowania warunków socjalno-bytowych załóg. W żadnej mierze nie ogranicza on także ustawy o samorządzie robotniczym, a przeciwnie, wspomina o funkcjach tego samorządu.</u>
          <u xml:id="u-24.15" who="#StanisławRostworowski">W rezultacie więc otrzymujemy model hierarchicznego i ograniczonego jednocześnie zespołu pracowniczego, uwzględniający naczelną, organizatorską rolę kierownika zakładu oraz funkcje sztabu jego współpracowników i załogi działającej przez swe organizacje. Uzyskanie takiego modelu jest niewątpliwie rezultatem uzupełnienia koncepcji współzależności pracowników i kierownictwa w zakładzie pracy koncepcją współdziałania tych dwóch czynników w przedsiębiorstwie.</u>
          <u xml:id="u-24.16" who="#StanisławRostworowski">Nie zawsze występuje tu jednak pełna koherencja terminów. Np. w preambule jest powiedziane, że kierownik zarządza zakładem pracy w imieniu państwa, natomiast w art. 23 projektu Kodeksu jest użyty bardziej precyzyjny termin, iż kierownik wykonuje swe czynności w imieniu zakładu pracy. Są to jednak niezbyt istotne rozbieżności terminologiczne. Ważne natomiast jest to, że otrzymujemy jasno określony model zakładu pracy, oparty na zasadzie jednoosobowego kierownictwa.</u>
          <u xml:id="u-24.17" who="#StanisławRostworowski">Wysoki Sejmie! Współczesne badania socjologiczne wskazują na to, że wraz z wprowadzaniem nowoczesnej techniki maleje liczba pracowników bezpośrednio produkcyjnych, wzrasta natomiast liczba pracowników na stanowiskach kierowniczych i zatrudnionych przy pracach dostawczych. Niekoniecznie więc wizja taśmy produkcyjnej obsługiwanej przez wielu robotników, lecz model niewielkiego zespołu pracowników obsługujących skomplikowaną maszynę lub też zatrudnionych w dostawie materiałów — może okazać się bardziej przyszłościowy. Nic dziwnego zatem, że także w polskiej literaturze fachowej często prezentowany jest model zintegrowanego zespołu roboczego, w którym kierownik mniej jest nastawiony na wydawanie rozporządzeń, a bardziej na współdziałanie ze współpracownikami, posiadającymi swe własne kompetencje. Spoiwem takiego zespołu zawsze powinno być wówczas utożsamienie celów jednostki z celami grupowymi, odpowiadającymi potrzebom zakładu pracy. Jakkolwiek ocenialibyśmy adekwatność takiego modelu do aktualnego stanu naszych środków produkcyjnych, to nie możemy negować tezy, że wraz ze wzrostem uzbrojenia technicznego w zakładach pracy czynnik ludzki będzie odgrywał coraz ważniejszą rolę. Dlatego też przed współczesnym kierownikiem, obok pełnej sprawności w oddziaływaniu na procesy produkcyjne, stawia się równorzędny postulat umiejętnego postępowania z załogą.</u>
          <u xml:id="u-24.18" who="#StanisławRostworowski">Literatura fachowa prezentuje nawet obszerny katalog zasad, jakich powinien przestrzegać pełniący stanowisko kierownicze. A więc powinna go m.in. cechować zdolność rozumienia ludzkich postaw i opinii, uszanowanie godności podwładnych, niepodejmowanie decyzji pod wpływem emocji, życzliwość wobec zespołu pracowniczego. Słusznie zauważa się, że zakład pracy dysponuje tak potężnymi środkami oddziaływania na pracowników, iż wytworzona w nim atmosfera w dziedzinie stosunków międzyludzkich kształtuje w sposób decydujący atmosferę współżycia społecznego w całym kraju.</u>
          <u xml:id="u-24.19" who="#StanisławRostworowski">Jeśli się zważy ponadto, że od kierownika wymaga się rzetelności, odpowiedzialności, inicjatywy i jeśli uznać, że sztuka rządzenia polega na zdolności przewidywania, to łatwo już uzmysłowić sobie rozmiar kwalifikacji moralnych i intelektualnych, jakich oczekujemy od naszej kadry kierowniczej. Z doborem odpowiednich ludzi możemy mieć jednak trudności, skoro wciąż jeszcze mamy w naszej gospodarce 10-krotnie więcej zatrudnionych z pełnym, lub z niepełnym wykształceniem podstawowym niż z wykształceniem wyższym. Trudności te nie podważają jednak generalnej słuszności obranego kierunku. Stawia on na człowieka, na zaufanie okazane jednostce i to jest właśnie słuszne. Winniśmy propagować model kierownika nie stojącego ponad załogą, ale integralnie związanego z jej pracą i aspiracjami twórczymi i społecznymi.</u>
          <u xml:id="u-24.20" who="#StanisławRostworowski">Wysoka Izbo! Można przypuszczać, że w zakresie prawnego określenia podmiotowych funkcji zakładu pracy w dziedzinie organizowania życia kulturalnego i społecznego, ochrony pracy kobiet oraz zapewnienia warunków bezpieczeństwa i higieny pracy — projekt Kodeksu, jako w pełni nowatorski i wszechstronny, zajmie wysoką pozycję wśród analogicznych dokumentów w ustawodawstwie światowym.</u>
          <u xml:id="u-24.21" who="#StanisławRostworowski">Dodatkowo uregulowane zostaną w przepisach wykonawczych takie sprawy, jak np. lepsze zabezpieczenie losu pracowników, przechodzących do innej pracy na skutek objawów choroby zawodowej czy samo ustalanie wykazu chorób zawodowych.</u>
          <u xml:id="u-24.22" who="#StanisławRostworowski">Pracownik, mając zabezpieczone pod względem prawnym właściwe warunki zatrudnienia, powinien tym usilniej przestrzegać swoich zobowiązań wobec zakładu pracy zastrzeżonych w projekcie Kodeksu. A dotyczą one przede wszystkim większej dyscypliny, wzmożonej wydajności, sumienniejszej ochrony mienia społecznego. Harmonijne współdziałanie kierownictwa zakładu, rady zakładowej i samorządu robotniczego, oraz całej załogi, oparte na słusznych postanowieniach projektu Kodeksu, wzmocnią też funkcję wychowawczą zakładu pracy. Nie chcę tu używać wielkich słów o humanizacji stosunków międzyludzkich przez pracę, ale uważam, że każde rzetelne wykonywanie zadań spełnia także i tę rolę.</u>
          <u xml:id="u-24.23" who="#StanisławRostworowski">Słusznie chyba, choć dziwnymi może słowami, myśl tę wyraził w ubiegłym wieku Bogdan Jański — jeden z polskich reformatorów religijnych, gdy pisał o tworzącym się dopiero przemyśle: „świat znany, który otacza człowieka, nie jest przeznaczony pozostać przeciwnym interesom człowieka, to jest interesom ludzkości — lecz uczłowieczony może się przyczynić do rozwinięcia w ludzkości człowieczeństwa”.</u>
          <u xml:id="u-24.24" who="#StanisławRostworowski">Żywiąc przekonanie, że Kodeks pracy będzie realizował zgodnie z własnymi założeniami najwyższy cel wszelkiej działalności, jakim jest człowiek — Koło Posłów Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego będzie głosowało za przyjęciem projektów ustaw.</u>
          <u xml:id="u-24.25" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma poseł Henryk Pawłowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-26">
          <u xml:id="u-26.0" who="#HenrykPawłowski">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Jako pracownik Fabryki Samochodów Ciężarowych w Lublinie pragnę zatrzymać uwagę obywateli posłów na tej części problematyki projektu Kodeksu pracy, która dotyczy wewnątrzzakładowych mechanizmów kierowania zakładem i udziału pracowników w życiu i działalności zakładu.</u>
          <u xml:id="u-26.1" who="#HenrykPawłowski">Do rozwiązań szczególnie istotnych dla praktyki należy połączenie zasady jednoosobowego kierownictwa z ustawowym potwierdzeniem zasady aktywnego udziału załogi w życiu socjalistycznego zakładu pracy. Oznacza to, że kierownik zakładu organizuje proces produkcji, odpowiada za wyniki przedsiębiorstwa. Załoga uczestniczy w całokształcie procesów związanych z produkcją, zaspokajaniem bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowniczych, jest aktywnym współgospodarzem swojego zakładu. Zadania te zostały jednoznacznie sformułowane w art. 4 i 20 przedłożonego projektu Kodeksu pracy.</u>
          <u xml:id="u-26.2" who="#HenrykPawłowski">Pragnę podkreślić, że praktyka potwierdza w całej rozciągłości słuszność rozwiązań przyjętych w projekcie Kodeksu. Kierownicy naszych socjalistycznych przedsiębiorstw dobrze rozumieją, że jednoosobowe kierowanie wymaga jednocześnie aktywnego udziału i zaangażowania całych załóg, wymaga świadomego realizowania wytyczonych zadań przez wszystkich. Dlatego zawsze wtedy, kiedy podejmowane są zasadnicze decyzje, np. w sprawie perspektywicznego programu rozwoju zakładu, wzrostu produkcji, wprowadzania postępu technicznego, nowych zadań wynagradzania, rozwoju bazy socjalnej, kierownicy jednostek zarządzających konsultują z załogami kierunki działania przed podjęciem decyzji.</u>
          <u xml:id="u-26.3" who="#HenrykPawłowski">Doświadczenia zakładu, w którym pracuję, a zwłaszcza doświadczenia pracy nad programem realizacji uchwały VI Zjazdu partii wskazują, że szeroka konsultacja z aktywem robotniczym poszczególnych wydziałów, zaangażowanie organizacji partyjnej, rady zakładowej i konferencji samorządu robotniczego pozwoliły na opracowanie ambitnego programu społeczno-gospodarczego rozwoju naszego przedsiębiorstwa. Świadomość zadań i celów, współuczestnictwo w ich tworzeniu szerokiego kręgu robotników, mistrzów i kierownictwa poszczególnych komórek przyczyniły się do uzyskania pomyślnych rezultatów na wszystkich odcinkach. Wykonanie zadań planowych kolejno przez 143 miesięcy, wyprzedzenie w realizacji planu 5-letniego i wykonanie w ciągu ostatnich 3 lat dodatkowej produkcji wartości 840 milionów złotych były możliwe dzięki temu, że postawiliśmy na dobrą robotę, sprawną organizację oraz harmonijne współdziałanie.</u>
          <u xml:id="u-26.4" who="#HenrykPawłowski">Świadczą o tym także wyniki ubiegłego roku, poparte realizacją czynów produkcyjnych przez załogę o ogólnej wartości 471 mln zł. Pomyślnie realizujemy również zadania tego roku. Wyniki 5 miesięcy udowodniły, że przyjęte zadania są nie tylko realne i osiągalne, ale mogą być przekroczone. Wyraziło się to wykonaniem dodatkowej produkcji wartości 124 mln zł, co stanowi 83% całorocznych zobowiązań. Świadczy to o wielkim zaangażowaniu naszej załogi.</u>
          <u xml:id="u-26.5" who="#HenrykPawłowski">Dotychczasowa pomyślna realizacja zadań 5-letnich oraz uzyskiwane każdego roku przyspieszenie pozwala nam przewidywać skrócenie o pół roku wykonania planu 5-letniego. Wartość ponadplanowej produkcji przekroczy 2 mld 700 mln złotych, a wielkość produkcji w roku 1975 będzie o prawie 90% wyższa od uzyskanej w roku 1970.</u>
          <u xml:id="u-26.6" who="#HenrykPawłowski">Wysoki Sejmie! W bieżącym roku weszliśmy w nowy, bardzo pracowity etap usprawniania gospodarki przedsiębiorstw w ramach wielkiej organizacji gospodarczej, jaką będzie Zjednoczenie Przemysłu Motoryzacyjnego. Nowy model zarządzania zmusza niejako do intensywnego szukania skutecznych dróg i rozwiązań dla zwiększenia wydajności pracy, obniżki kosztów oraz podniesienia efektów wytwarzania. Liczymy, że unormowania projektu Kodeksu pracy sprzyjać będą prawidłowemu funkcjonowaniu nowego modelu zarządzania.</u>
          <u xml:id="u-26.7" who="#HenrykPawłowski">Ze swej strony pragnę zapewnić, że aktyw naszego zakładu podejmuje wielokierunkowe działanie. Doskonalić będziemy sposoby pobudzania i wykorzystywania inicjatywy pracowniczej, a zwłaszcza inicjatyw zbiorowych, zrodzonych w wyniku dyskusji na wydziałowych konferencjach samorządu robotniczego, na zebraniach partyjnych i związkowych.</u>
          <u xml:id="u-26.8" who="#HenrykPawłowski">Mamy dowody, że takie działanie przynosi konkretne efekty w postaci wniosków racjonalizatorskich, pomysłów wynalazczych i postulatów organizacyjnych. W fabryce naszej statystycznie co ósmy pracownik jest racjonalizatorem. W bieżącej 5-latce wdrożono 1 338 projektów, które przyniosły efekty w wysokości 68 mln zł. Zaoszczędzono przy tym 4 390 ton materiałów hutniczych, usprawniono wiele procesów technologicznych i stanowisk roboczych.</u>
          <u xml:id="u-26.9" who="#HenrykPawłowski">Na osiągnięcie prezentowanych wyników wpływa przede wszystkim popularyzacja ruchu wynalazczego drogą konkursów, publikacji prasowych i radiowych, szkolenia uczniów szkół przyzakładowych — przyszłych pracowników fabryki w zakresie prawa wynalazczego oraz bieżąca ocena i wytyczanie kierunku ruchu racjonalizatorskiego przez organizacje partyjną, związkową i konferencję samorządu robotniczego.</u>
          <u xml:id="u-26.10" who="#HenrykPawłowski">Aktywne uczestnictwo organizacji partyjnej, związków zawodowych, konferencji samorządu robotniczego w działalności fabryki wpływa na coraz lepsze wykorzystywanie sił wytwórczych — majątku trwałego, materiałów i surowców, na coraz szersze wprowadzanie postępu technicznego i racjonalizacji, na skracanie cyklów realizacji inwestycji i osiąganie projektowanych zdolności produkcyjnych, doskonalenie form i metod pracy aparatu administracyjnego oraz należyte traktowanie spraw ludzkich, co zostało szczególnie podkreślone w projekcie Kodeksu pracy.</u>
          <u xml:id="u-26.11" who="#HenrykPawłowski">Dlatego z uznaniem spotkały się w naszej fabryce te sformułowania projektu Kodeksu pracy, które zapewniają załodze współudział w rozwiązywaniu — wspólnie z kierownictwem zakładu — spraw bytowych, socjalnych i kulturalnych pracowników.</u>
          <u xml:id="u-26.12" who="#HenrykPawłowski">Kierownictwo naszego zakładu wspólnie z samorządem robotniczym, komitetem fabrycznym i radą zakładową opracowało na podstawie wniosków i postulatów, zgłoszonych przez kolektywy poszczególnych wydziałów wszechstronny program poprawy warunków socjalnych załogi. Program ten jest systematycznie realizowany.</u>
          <u xml:id="u-26.13" who="#HenrykPawłowski">Wysoki Sejmie! Dotychczasowe dobre tradycje uczestnictwa załóg we współdecydowaniu o najistotniejszych sprawach gospodarczych zakładów zostały utrwalone w projekcie Kodeksu pracy. Zdajemy sobie sprawę z tego, że normy w nim zawarte nie będą działać automatycznie, że będziemy je wdrażać w codziennej praktyce. Mogę zapewnić, że aktyw naszego zakładu pracy robić będzie wszystko, by właściwie były rozumiane i wprowadzane w życie zasady zawarte w projekcie Kodeksu. Pragnę również stwierdzić, że w odczuciu naszym, robotników, Kodeks będzie aktem prawnym, wiążącym harmonijnie interes ludowego państwa z indywidualnym interesem pracownika.</u>
          <u xml:id="u-26.14" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-27">
          <u xml:id="u-27.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos ma poseł Jerzy Bukowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-28">
          <u xml:id="u-28.0" who="#JerzyBukowski">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Sejmowe Komisje Pracy i Spraw Socjalnych oraz Prac Ustawodawczych, w toku prac nad wniesionym do Sejmu projektem Kodeksu pracy, zwróciły się do kilku instytucji i organizacji społeczno-zawodowych z prośbą o wyrażenie opinii o tym niezmiernie ważnym akcie prawnym. Dla Naczelnej Organizacji Technicznej prezydia obu komisji sprecyzowały niełatwe pytanie co do adekwatności projektu Kodeksu pracy do „wymogów rewolucji naukowo-technicznej” oraz wynikających stąd potrzeb zarządzania. Innymi słowy mieliśmy się wypowiedzieć na temat jednej z najistotniejszych cech, mianowicie nowoczesności uchwalanego prawa pracy.</u>
          <u xml:id="u-28.1" who="#JerzyBukowski">Projekt Kodeksu, w swej pierwotnej formie szeroko rozkolportowany przez CRZZ był przedmiotem żywego zainteresowania środowisk technicznych. Inżynier i technik, racjonalizator produkcji spoglądał na przepisy projektu Kodeksu z dwóch punktów widzenia. Ze zrozumiałych, ludzkich względów chciał w nich znaleźć najkorzystniejsze usytuowania swego zawodu w nowym uregulowaniu stosunków pracy. Ale równocześnie znaczna część tego środowiska, zajmująca różne stanowiska kierownicze w administracji gospodarczej od mistrza do dyrektora zakładu i resortowego ministra, musiała patrzeć na przepisy Kodeksu z pozycji nowoczesnej organizacji pracy, w aspekcie praktycznej realizacji zasady jednoosobowego kierownictwa i odpowiedzialności oraz dostosowania nowych przepisów prawa pracy do optymalnego wykorzystania coraz kosztowniejszych stanowisk pracy.</u>
          <u xml:id="u-28.2" who="#JerzyBukowski">Wśród instytucji i organizacji zaproszonych do przedłożenia swoich uwag i opinii były Rada Legislacyjna, Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, Naczelna Organizacja Techniczna i Zarząd Główny Zrzeszenia Prawników Polskich. Miały one możność przedstawić przez swych przedstawicieli swoje stanowisko na wspólnym zebraniu plenarnym obu zainteresowanych komisji sejmowych w dniu 20 marca br. Uprzednio zaś przekazane zostały prezydiom komisji sejmowych dwa dokumenty: „Przyczynek NOT do dyskusji nad projektem Kodeksu pracy” oraz „Zbiór uwag zgłoszonych na terenie NOT do projektu Kodeksu pracy”.</u>
          <u xml:id="u-28.3" who="#JerzyBukowski">Pierwsze z tych opracowań zawierało m.in. uwagi dotyczące czasu i rozkładu pracy, spraw zarządzania, a zwłaszcza zasady jednoosobowego kierownictwa i odpowiedzialności, podstawowych zasad i zróżnicowania uprawnień do różnych świadczeń oraz udziału organizacji społecznych w rozwiązywaniu spraw z zakresu stosunków pracy, problemów doskonalenia kwalifikacji zawodowych i zagadnień nowatorstwa, a więc wynalazczości i racjonalizacji. Drugi dokument zawierał uwagi szczegółowe uporządkowane w kolejności artykułów projektu ustawy.</u>
          <u xml:id="u-28.4" who="#JerzyBukowski">Komisje sejmowe wykorzystały częściowo powyższe materiały w dalszych swych pracach. Nie znalazł niestety uwzględnienia nasz postulat wskazania zadań NOT w zakresie doskonalenia zawodowego i rozwoju wynalazczości.</u>
          <u xml:id="u-28.5" who="#JerzyBukowski">Wysoka Izbo! Korzystając z możności zabrania głosu z tej trybuny, nie zamierzam polemizować z niektórymi szczegółowymi sformułowaniami projektu ustawy. Przewidziano bowiem w projekcie ponad 60 upoważnień do wydania aktów wykonawczych, które mogą w istotny sposób udoskonalić ogólne postanowienia projektu Kodeksu pracy albo osłabić jego najbardziej postępowe tendencje.</u>
          <u xml:id="u-28.6" who="#JerzyBukowski">Projekt Kodeksu pracy przynosi klasie robotniczej, ogółowi ludzi pracy w Polsce, wiele istotnych nowych uprawnień, obszernie omówionych przez posła sprawozdawcę i uczestników dyskusji. W moim wystąpieniu pragnąłbym skupić się raczej na niektórych uwarunkowaniach należytej realizacji nowego prawa pracy.</u>
          <u xml:id="u-28.7" who="#JerzyBukowski">Poprawa warunków bytu ludzi pracy w naszych warunkach ustrojowych ściśle związana jest ze wzrostem dochodu narodowego. Nie istnieją bowiem rezerwy zysku kapitalistów, z których, drogą zorganizowanego nacisku, stara się powiększyć swój udział w podziale dochodu narodowego klasa robotnicza krajów kapitalistycznych. Optymalizację postępu społeczno-gospodarczego w ustroju socjalistycznym warunkuje, upraszczając zagadnienie, wysokość i racjonalny podział dochodu narodowego na spożycie i na inwestycje (ogólniej — akumulację).</u>
          <u xml:id="u-28.8" who="#JerzyBukowski">Nie zamierzam rozwijać tego tematu słusznie wywołującego wśród ekonomistów i polityków gospodarczych żywe polemiki i różnice zdań. Poprzestaję na stwierdzeniu, iż sprawą zasadniczą pozostaje absolutny wzrost dochodu narodowego i dynamika tego wzrostu.</u>
          <u xml:id="u-28.9" who="#JerzyBukowski">Zakładamy, że w ciągu najbliższych kilkunastu lat nastąpi w Polsce parokrotny wzrost dochodu narodowego na głowę ludności. Jednocześnie nasze prognozy demograficzne wskazują, że we wczesnych latach dziewięćdziesiątych nie możemy liczyć na znaczny przyrost ludności w tzw. wieku produkcyjnym. Nastąpią wprawdzie istotne zmiany w proporcjach zatrudnienia w rolnictwie, przemyśle i usługach, ale rąk do pracy nie przybędzie.</u>
          <u xml:id="u-28.10" who="#JerzyBukowski">Wynika z tego pierwszy oczywisty wniosek, że wzrost produkcji warunkujący zamierzone powiększenie dochodu narodowego musi dokonać się w nadchodzących latach bez globalnego zwiększenia zatrudnienia. Pewien bezwład myślenia zbyt często sprowadza nasze wyobrażenie wzrostu produkcji głównie do kategorii ilościowych. Niewątpliwie oddaleni jeszcze jesteśmy od nasycenia naszego zapotrzebowania na zboże i mięso, na stal i cement. Ale istota zwiększenia naszego dochodu narodowego leży przede wszystkim w kategoriach jakościowych naszej produkcji, w kategoriach podniesienia wartości każdej tony produkowanych dóbr. Tą drogą zresztą możemy ominąć barierę materiałową na drodze naszego rozwoju gospodarczego. Rozwój produkcji musi szybciej wzrastać pod względem wartości produkowanej masy towarów niż jej ilości.</u>
          <u xml:id="u-28.11" who="#JerzyBukowski">Jakościowy rozwój produkcji uzależniony jest od wejścia Polski na drogę rewolucji naukowo-technicznej, od tempa rozwoju tej rewolucji, której najistotniejszą cechą jest sprzężenie między nauką i techniką. Zbytnim uproszczeniem jest jednak twierdzenie, że nauka stała się dziś siłą wytwórczą. Nauka jest źródłem nowych sił wytwórczych dzięki stymulowaniu postępu techniki i powstawania nowych technik.</u>
          <u xml:id="u-28.12" who="#JerzyBukowski">Epokę rewolucji naukowo-technicznej cechują przede wszystkim dwa zjawiska — szybkość, z jaką nowości wiedzy naukowej przenikają do techniki i wpływ nowoczesnych urządzeń technicznych na przyspieszenie i rozszerzenie postępu w poznaniu naukowym. Nowoczesne uregulowanie w projekcie Kodeksu stosunków pracy musi w najwyższym stopniu sprzyjać procesom, składającym się na rozwój rewolucji naukowo-technicznej.</u>
          <u xml:id="u-28.13" who="#JerzyBukowski">Od deklaracji i apelów o konieczności mobilizacji inicjatyw twórczych na wszystkich szczeblach nauki i techniki, w oparciu o nowe prawo pracy, trzeba więc przejść do skutecznego pobudzania i wykorzystywania tych inicjatyw. Nie lekceważąc bodźców ekonomicznych, najsilniejszą dźwignią postępu będzie stworzenie systemów przyspieszających każdą innowację techniczną uzasadnioną ekonomicznie. Nic tak nie zniechęca człowieka do działania, a zwłaszcza do twórczego działania, jak znikoma skuteczność jego wysiłku lub zgoła brak jakichkolwiek realnych jej efektów. Dotyczy to oczywiście nie tylko jednostek. W jeszcze większym stopniu ważne i szkodliwe jest jako zjawisko społeczno-gospodarcze w odniesieniu do zespołów ludzkich. W związku z tym wszystko co się mówi w projekcie Kodeksu na temat zachęt, obowiązków i ułatwień doskonalenia zawodowego nabiera szczególnego znaczenia.</u>
          <u xml:id="u-28.14" who="#JerzyBukowski">Kiedy w okresie aktywności zawodowej człowieka dzielimy każdy dzień, tydzień czy rok na czas pracy, wypoczynku i pozostający do osobistej dyspozycji — nie wolno zapominać o tym, że musi pojawić się również — i to jako pozycja stała — czas poświęcony na ustawiczne kształcenie, na doskonalenie w zawodzie lub zgoła na zmianę kwalifikacji zawodowych. Być może, że skrócenie czasu pracy poprzedzone będzie zaprogramowaniem pewnej jego części na obowiązkowe kształcenie.</u>
          <u xml:id="u-28.15" who="#JerzyBukowski">Byłoby rzeczą absurdalną, aby coraz kosztowniejsze stanowiska pracy, coraz doskonalsze maszyny i urządzenia, oddawać do eksploatacji w ręce ludzi nie mających dostatecznych kwalifikacji do ich obsługi. Dlatego na tle projektu Kodeksu pracy musimy widzieć z pełną ostrością cały, złożony system szkolenia. Realizacja polityki zatrudnienia bez elastycznego systemu szkolenia i doskonalenia zawodowego jest nie do pomyślenia. Wykorzystanie już dzisiaj możliwości, stwarzanych przez projekt Kodeksu pracy, dla przygotowania się do nadchodzących chudych lat pod względem dopływu nowych sił roboczych oraz do racjonalnego wykorzystania inwestycji, w których urządzenia pełnej mechanizacji i automatyzacji staną się niezbędne, są bezwarunkowym nakazem.</u>
          <u xml:id="u-28.16" who="#JerzyBukowski">Odpowiedzialność za to ciąży w równym stopniu na administracji gospodarczej i na organizacjach społecznych, mających w założeniach statutowych doskonalenie zawodowe swych członków. Przygotowywane akty ustawodawcze w sprawie nowej organizacji systemu oświatowego nie ograniczą się niewątpliwie do problematyki takich lub innych szkół. Właśnie w dyskusji nad nowym prawem pracy trzeba z całym naciskiem stwierdzić, że rewolucja naukowo-techniczna, o której tyle mówimy, rozwinąć się może tylko przy najściślejszym powiązaniu najszerzej pojętej oświaty z pracą i pracy z oświatą.</u>
          <u xml:id="u-28.17" who="#JerzyBukowski">Obywatele Posłowie! Stanowiąc w tej Izbie nowe prawa, pamiętać musimy o tym, że rzadko mogą one być w pełni skuteczne w oderwaniu od innych norm prawnych. Tę właśnie harmonijność naszych prac ustawodawczych — służącą rozwojowi gospodarczemu naszego kraju i postępowi społecznemu, umacniającemu socjalizm — powinniśmy mieć zawsze na uwadze nie tylko w uchwalaniu nowych ustaw, ale w dbałości o należyte ich przestrzeganie, jako trwałą podstawę ustrojową wszechstronnego rozkwitu naszej ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-28.18" who="#JerzyBukowski">Mam przekonanie, że przedłożony projekt Kodeksu pracy, który dziś jeszcze nabierze mocy ustawy, przyczyni się także do dalszej konsolidacji naszego społeczeństwa, stanowiąc ważny krok na drodze do jednolitego prawa dla wszystkich ludzi pracy w Polsce. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-28.19" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-29">
          <u xml:id="u-29.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos zabierze poseł Bogdan Waligórski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-30">
          <u xml:id="u-30.0" who="#BogdanWaligórski">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Przedstawiony pod obrady w dniu dzisiejszym projekt ustawy — pierwszy Kodeks pracy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — jest doniosłym elementem budowy nowych stosunków społecznych i ekonomicznych.</u>
          <u xml:id="u-30.1" who="#BogdanWaligórski">Zakres unormowań, dokonywanych przez ten akt wynika z socjalistycznego charakteru naszego państwa. Wieńczy on — w roku 30-lecia Polski Ludowej — osiągnięcia, zdobycze i doświadczenia dokonanych przekształceń ustrojowych, społeczno-gospodarczych i stosunków pracy oraz tworzy normy prawne, które oddziaływać będą na dalsze przeobrażenia.</u>
          <u xml:id="u-30.2" who="#BogdanWaligórski">Uchwała VI Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wytyczając program socjalistycznego rozwoju naszej ojczyzny, podkreśla wielką, normatywną, organizatorską i wychowawczą rolę porządku prawnego, który musi odpowiadać aktualnym oraz perspektywicznym stosunkom społecznym, a więc sprzyjać również m.in. dynamicznemu rozwojowi sił wytwórczych, wzrostowi społecznej wydajności pracy, postępowi naukowo-technicznemu, przebudowie i unowocześnianiu struktury gospodarczej kraju.</u>
          <u xml:id="u-30.3" who="#BogdanWaligórski">Projekt Kodeksu pracy kształtuje jednolity system praw i obowiązków wszystkich pracowników, wśród których znaczną część stanowi młodzież. 30% robotników przemysłowych — nie przekroczyło 23 lat, a 50% — stanowią pracownicy w wieku do lat 29. Projekt Kodeksu podejmując sprawy ogółu pracowników, uwzględnia również wszystkie kwestie młodzieży zatrudnionej w zakładach.</u>
          <u xml:id="u-30.4" who="#BogdanWaligórski">Obywatele Posłowie! W niedalekiej przyszłości, bo po wprowadzeniu reformy szkolnej, wszyscy nowo podejmujący pracę młodzi pracownicy będą mieli średnie wykształcenie ogólne i odpowiednie przygotowanie zawodowe. Ale już dziś coraz bardziej zmienia się struktura wykształcenia klasy robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-30.5" who="#BogdanWaligórski">Związek Młodzieży Socjalistycznej od wielu lat stawia sobie jako jedno z kluczowych zadań — upowszechnienie wśród młodzieży pracującej wykształcenia zawodowego i średniego.</u>
          <u xml:id="u-30.6" who="#BogdanWaligórski">Jednolite działanie z administracją zakładów i związkami zawodowymi pozwoliło osiągnąć znaczny postęp w tej dziedzinie. Obecnie już 1/3 młodych robotników do lat 25 legitymuje się pełnym wykształceniem zawodowym, a około 700 tys. pracowników uzupełnia wiedzę ogólną w szkołach wieczorowych i zaocznie. Wykształcenie i kwalifikacje zawodowe stały się obecnie dla młodzieży wartością dominującą, decydującą o awansie społeczno-zawodowym, kulturalnym i życiowym.</u>
          <u xml:id="u-30.7" who="#BogdanWaligórski">W proponowanym Kodeksie pracy wiele miejsca poświęca się problemom kształcenia i doskonalenia kadr, w czym powinien być zainteresowany zarówno zakład pracy, jak też sami pracownicy. Z tego też względu projekt Kodeksu zobowiązuje zakłady pracy do udzielania pracownikom pomocy w podwyższaniu kwalifikacji zawodowych oraz do organizowania i prowadzenia kształcenia, dokształcania i doskonalenia zawodowego załóg. Dotychczas sprawy te były regulowane jedynie wycinkowo. Należy wyrazić przekonanie, że postanowienia projektu Kodeksu przyczynią się do tworzenia coraz lepszych warunków kształcenia załóg pracowniczych i znacznego rozwinięcia systemu tego kształcenia.</u>
          <u xml:id="u-30.8" who="#BogdanWaligórski">Wiele uwagi poświęca się w projekcie Kodeksu problemowi zatrudnienia młodocianych. W 1973 roku liczba młodocianych wynosiła 2,1 mln osób. Młodzież ta uczęszcza do szkół kuratoryjnych, uczy się zawodu w szkołach przyzakładowych lub dokształcających, przyucza do określonej pracy w toku szkolenia przywarsztatowego lub w Ochotniczych Hufcach Pracy.</u>
          <u xml:id="u-30.9" who="#BogdanWaligórski">Pewna część młodocianych jest zatrudniona w zakładach pracy. Są wśród tej części młodzieży absolwenci zasadniczych szkół zawodowych, którzy przed 18 rokiem życia zdobyli przygotowanie zawodowe i zatrudnieni są jako pracownicy wykwalifikowani oraz młodociani, którzy z różnych przyczyn nie mogli kontynuować nauki w szkołach ponadpodstawowych i zatrudnieni są na stanowiskach pracowników niewykwalifikowanych.</u>
          <u xml:id="u-30.10" who="#BogdanWaligórski">Traktując o tej grupie młodzieży projekt Kodeksu wychodzi z założenia, iż w przypadku zatrudnienia młodocianych obligatoryjnym obowiązkiem zakładów pracy jest ich przygotowanie do zawodu.</u>
          <u xml:id="u-30.11" who="#BogdanWaligórski">Młodocianym, w rozumieniu projektu Kodeksu jest osoba, która ukończyła 15 lat życia, a nie przekroczyła jeszcze 18 roku życia. Odrębne unormowanie ich zatrudnienia w projektowanych przepisach ma na celu stworzenie szczególnej ochrony prawnej tej grupie pracowników.</u>
          <u xml:id="u-30.12" who="#BogdanWaligórski">System zatrudniania młodocianych ma do spełnienia trzy podstawowe funkcje: kształcenia i dokształcania zawodowego, zapewnienia odpowiednich warunków materialnych i bytowych w czasie wykonywania pracy oraz funkcję wychowawczą.</u>
          <u xml:id="u-30.13" who="#BogdanWaligórski">Projekt Kodeksu określa, że pracę mogą podjąć młodociani, którzy ukończyli szkołę podstawową i przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, iż praca, którą zamierzają podjąć nie zagraża ich zdrowiu. Spełnienie tych warunków nie jest konieczne w przypadku podejmowania przez młodocianego pracy lekkiej, sezonowej lub dorywczej. Rodzaje tych prac ustalą właściwi ministrowie w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych oraz właściwym zarządem głównym związku zawodowego. Podobną co do charakteru delegację ustawa kieruje pod adresem Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych, który — w porozumieniu z Ministrem Oświaty i Wychowania oraz Centralną Radą Związków Zawodowych — określi przypadki, gdy dopuszczalne jest zatrudnienie młodocianych, którzy nie ukończyli szkoły podstawowej oraz zatrudnienie osób, które nie osiągnęły jeszcze wieku 15 lat, a ukończyły szkołę podstawową.</u>
          <u xml:id="u-30.14" who="#BogdanWaligórski">W ten sposób określi się krąg osób, które mogą być zatrudnione przed osiągnięciem pełnoletności. Nasuwa się tu uwaga pod adresem właściwych ministrów, aby wynikające z wyżej wspomnianych delegacji akty wykonawcze w całej rozciągłości odpowiadały literze i duchowi Kodeksu oraz intencjom ustawodawcy.</u>
          <u xml:id="u-30.15" who="#BogdanWaligórski">Podkreślenia wymaga zasada projektu Kodeksu, w myśl której z młodocianym, który nie ma kwalifikacji zawodowych można zawrzeć jedynie umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego. Projekt Kodeksu bowiem przewiduje — poza systemem przygotowania zawodowego — stosowanie zasady, w myśl której młodociany nie posiadający kwalifikacji zawodowych obowiązany jest do 18 roku życia dokształcać się w zakresie szkoły podstawowej, jeśli takiej nie ukończył, a został w trybie wyjątkowym dopuszczony do pracy. Obowiązek ten istnieje także w zakresie dokształcania zawodowego lub szkoły ogólnokształcącej.</u>
          <u xml:id="u-30.16" who="#BogdanWaligórski">Umowa o pracę z młodocianym, to akt szczególnie istotny, jeśli się zważy, że aktualnie obowiązujące przepisy, normujące zatrudnienie młodocianych nie zawsze zapewniały im status pracownika, a tym samym prawo do korzystania z opieki socjalno-bytowej, rozbudowanej niedawno uchwalonymi przepisami w sprawie podziału funduszy zakładowych. W odniesieniu do tej grupy pracowników projekt Kodeksu przewiduje szczególną ochronę prawną trwałości stosunku pracy stanowiąc, że umowa o pracę z młodocianymi może być rozwiązana za wypowiedzeniem ze strony zakładu pracy tylko w czterech ściśle określonych przypadkach. W umowie określony zostanie rodzaj i czas trwania przygotowania zawodowego oraz wysokość wynagrodzenia za pracę. Nie będzie to jednak wynikiem uzgodnień stron, gdyż akty wykonawcze do Kodeksu wykluczają dowolność, określając zasady i warunki przygotowania zawodowego oraz zasady wynagradzania w tym okresie.</u>
          <u xml:id="u-30.17" who="#BogdanWaligórski">Istnieją ponadto ogólne zasady, które stosowane będą niezależnie od umowy stron. Należą do nich postanowienia, zmierzające do szczególnej ochrony zdrowia młodocianych. Przewiduje się mianowicie, że będą oni podlegali wstępnym i okresowym badaniom stanu zdrowia, które przesądzać będą o dopuszczeniu do dalszej pracy. Ponadto stosuje się zasadę, że czas pracy młodocianego w wieku do lat 16 nie może przekraczać 6 godzin, a w wieku powyżej 16 lat — 8 godzin na dobę. Do czasu pracy wliczać się będzie czas nauki w wymiarze do 18 godzin tygodniowo. Młodociani nie mogą być zatrudnieni w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej.</u>
          <u xml:id="u-30.18" who="#BogdanWaligórski">Korzystniejsze niż w odniesieniu do pracowników pełnoletnich są również zasady ustalania i wymiaru urlopu wypoczynkowego. Młodociany uzyskuje prawo do 12-dniowego urlopu z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy, a po roku — do 26 dni roboczych z tym, że w 18 roku życia młodocianemu przysługuje urlop w wymiarze 20 dni. Urlop powinien być udzielony w miesiącach wakacyjnych. Usunięto więc kolizje między przepisami dotyczącymi urlopów wypoczynkowych młodocianych, a okresami ferii szkolnych.</u>
          <u xml:id="u-30.19" who="#BogdanWaligórski">Obywatele Posłowie! Kolejną funkcją systemu zatrudnienia młodocianych, jest funkcja wychowawcza. Jej pierwszorzędne znaczenie dla całej młodej generacji podkreślił tow. Edward Gierek na niedawnej naradzie aktywu robotniczego ZMS. Jej praktyczna, codzienna realizacja powinna być wsparta współdziałaniem organizacji młodzieżowej i związkowej.</u>
          <u xml:id="u-30.20" who="#BogdanWaligórski">Związek Młodzieży Socjalistycznej realizując swe statutowe cele, czuje się inspiratorem i organizatorem działań wychowawczych wśród młodej części załóg. Chcemy upowszechniać wśród młodych pracowników taki ideał pracy i nauki, dyscypliny i porządku, etyki zawodowej i społecznej, który będzie odpowiadał poziomowi techniki i nowoczesnym metodom zarządzania, podstawowym zasadom socjalistycznych stosunków społecznych, ambicjom zawodowym i patriotycznym aspiracjom współczesnego młodego pokolenia.</u>
          <u xml:id="u-30.21" who="#BogdanWaligórski">Aktywnie współdziałając w przygotowaniu zawodowym i dokształcaniu młodzieży, w podnoszeniu przez nią poziomu wykształcenia ogólnego i kwalifikacji zawodowych, w organizowaniu Ochotniczych Hufców Pracy i współzawodnictwa o zaszczytny tytuł brygady pracy socjalistycznej, w rozwijaniu racjonalizatorstwa i wynalazczości, ruchu młodych mistrzów techniki i przodownictwa w zawodzie — pragniemy uczynić powszechną świadomość, że rzetelna i uczciwa praca, szeroka wiedza oraz społeczna aktywność są synonimami współcześnie pojętego patriotyzmu, są obywatelskim obowiązkiem. Te cele i zadania wszystkich organizacji ZMS w zakładach pracy i instytucjach, podejmowane są z myślą o całej młodzieży pracującej, a nie tylko o członkach naszej organizacji. Mają one szczególne znaczenie w okresie adaptacji społeczno-zawodowej. Dlatego wspólną troską i dążeniem organizacji, współdziałających w ramach samorządu robotniczego jest coraz pełniejsza integracja młodzieży w środowisku pracy, tworzenie jednolitych kolektywów młodych i starszych pracowników — współgospodarzy zakładów pracy. Nasza młodzież stanowi liczny, lepiej niż którekolwiek z poprzednich pokoleń, wykształcony i zjednoczony ideowo potencjał rąk, umysłów i serc oddanych sprawie Polski i jej pomyślnemu rozwojowi.</u>
          <u xml:id="u-30.22" who="#BogdanWaligórski">O tym jednak, czy każdy młody człowiek znajdzie swoje miejsce w życiu, czy nie zmarnuje się ani jeden młody talent decyduje często pierwsze zetknięcie z zakładem pracy, sposób, w jaki zostanie zastosowana i wykorzystana jego ambicja i inicjatywa. Waga tych zagadnień wzrasta z każdym rokiem, gdyż do warsztatów pracy wstępują coraz nowe zastępy młodych pracowników, których kwalifikacje i energia powinny znaleźć najwłaściwsze zastosowanie i najpełniejsze wykorzystanie.</u>
          <u xml:id="u-30.23" who="#BogdanWaligórski">W przemówieniu wygłoszonym na Krajowej Naradzie Aktywu Robotniczego ZMS I Sekretarz Komitetu Centralnego PZPR tow. Edward Gierek nakreślił główne zadania ZMS w wychowaniu nowej zmiany klasy robotniczej. „ZMS słusznie dba o to, aby w swojej działalności reprezentować żywotne interesy i sprawy młodzieży pracującej — powiedział tow. Edward Gierek. Nic, co młodzieży dotyczy nie może być dla was obce. W każdej sprawie powinniście mieć swój punkt widzenia, swoją koncepcję, przedstawiać problemy młodzieży partii, władzom państwowym i przede wszystkim uczestniczyć aktywnie w ich rozwiązywaniu.” Słowa te przyjęliśmy jako wytyczną naszego działania. Będąc organizacją młodzieży pracującej, organizacją młodych robotników, a więc częścią przodującej klasy naszego społeczeństwa, chcemy wychowywać młodą, robotniczą zmianę w duchu socjalistycznych ideałów, chcemy kształtować cechy budowniczych bezrasowego społeczeństwa, w którym zacierać się będą różnice między pracą fizyczną a umysłową.</u>
          <u xml:id="u-30.24" who="#BogdanWaligórski">Większość młodzieży w naszych szeregach przekracza granicę pomiędzy przygotowaniem do pracy a podjęciem obowiązków zawodowych. Z tego też względu przywiązujemy wielką wagę do takiego kształtowania stosunków międzyludzkich, które odpowiadać będą wymogom wysoko rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego i torować będą drogę nowym zjawiskom i procesom społecznym, konkretyzować to, co nazywamy socjalistycznym stylem życia.</u>
          <u xml:id="u-30.25" who="#BogdanWaligórski">Realizujemy to zadanie, skierowane ku przyszłości dzięki pomocy starszych współtowarzyszy pracy. Na przykład nasz tradycyjny plebiscyt na najlepszego nauczyciela, mistrza i wychowawcę młodzieży jest inicjatywą, w której najlepszych pracowników i opiekunów stawiamy młodym za wzór postępowania. W procesie wychowania młodych załóg chcemy bowiem kontynuować najcenniejsze cechy i tradycje robotnicze, a zarazem wzbogacać je o te treści i potrzeby, które wnosi ze sobą młode pokolenie.</u>
          <u xml:id="u-30.26" who="#BogdanWaligórski">Chciałbym w imieniu Federacji Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej zapewnić Wysoką Izbę, że dołożymy starań, aby możliwości stworzone walką i pracą naszych ojców, spożytkować jak najlepiej dla własnego rozwoju i dla budownictwa socjalistycznej ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-30.27" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-31">
          <u xml:id="u-31.0" who="#HalinaSkibniewska">Głos zabierze poseł Jan Ukleja.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-32">
          <u xml:id="u-32.0" who="#JanUkleja">Obywatelko Marszałku! Wysoka Izbo! Na wstępie chciałbym podkreślić konstytucyjną zasadę jednakowego dla wszystkich obywateli prawa do pracy, stanowiącego przedmiot szczególnej pieczy i ochrony ze strony państwa. Młode pokolenie w naszym kraju nie zawsze potrafi ocenić znaczenie realizacji tej zasady. Rozumie ją jednak dobrze pokolenie starsze, pamiętające lata Polski międzywojennej. Poznało ono doskonale smak bezrobocia, pamięta wystawanie w kolejkach po nędzne zasiłki, imanie się każdego zajęcia, smak życia bez pewności jutra, bez ochrony prawnej, opieki socjalnej, bez ochrony życia i zdrowia.</u>
          <u xml:id="u-32.1" who="#JanUkleja">Jako działacz Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego chciałbym przypomnieć z tej trybuny owe trudne lata kapitalistyczno-obszarniczych rządów, kiedy przez Polskę ciągnęły z jednego krańca na drugi gromady bezrobotnych, a sołtysi zajęci byli zapewnianiem im noclegów. Lata, w których liczbę ludzi określanych wówczas na wsi, jako „zbędnych” liczono na miliony, lata beznadziei dla dorastającej młodzieży, lata, w których kilkudziesięciogroszowa dniówka na pańskim polu bywała podstawą nędznej egzystencji rodziny, lata fornalskich wędrówek i targów na służbę w dzień św. Marcina. Przypomnieć chciałbym wyzysk i poniewierkę dziewcząt wiejskich, głównie pracujących jako służące. I takiej pracy brakowało zresztą w kraju. Miliony szukały jej za granicą.</u>
          <u xml:id="u-32.2" who="#JanUkleja">Ustrój społeczny Polski Ludowej wykreślił z polskiego słownika takie słowa, jak: bezrobocie, saksy, emigracja, wyrobnik, posługacz czy parobek. W Polsce Ludowej zrealizowana została zasada powszechnego prawa do pracy. W końcu zeszłego roku gospodarka uspołeczniona zatrudniała blisko 11,5 mln pracowników, tj. czterokrotnie więcej niż w 1938 roku. W okresie bieżącej 5-latki wchodzi na rynek pracy 3 500 mln młodzieży, w latach 1976–1980 wejdzie blisko 3 mln. W całym kraju wyrosły i wyrastają zakłady i okręgi przemysłowe, zmieniając społeczno-gospodarczy krajobraz zacofanych rejonów.</u>
          <u xml:id="u-32.3" who="#JanUkleja">Projekt Kodeksu pracy oparty jest na zasadach socjalistycznego ustawodawstwa pracy. Zawarte w nim normy prawne biorą pod uwagę aktualne i przyszłe potrzeby społeczeństwa. Jednolicie kształtują one prawa i obowiązki wszystkich pracowników, likwidując istniejące jeszcze różnice w sytuacji prawnej robotników i pracowników umysłowych.</u>
          <u xml:id="u-32.4" who="#JanUkleja">Formułując podstawowe obowiązki zakładów pracy i pracowników, projekt Kodeksu nakłada na zakłady obowiązek takiego organizowania pracy, by sprzyjało najlepszemu wykorzystaniu czasu pracy, by zapewniało osiąganie wysokiej wydajności i jakości pracy, porządek i dyscyplinę. Podobne obowiązki adresuje projekt Kodeksu do każdego pracownika, nakazując efektywne wykorzystanie czasu pracy, przestrzeganie porządku, przejawianie inicjatywy, dbanie o dobro swego zakładu, ochronę i właściwe wykorzystanie mienia, a więc nakazuje to, co nazywa się rzetelną robotą.</u>
          <u xml:id="u-32.5" who="#JanUkleja">Projekt Kodeksu pracy dostatecznie chroni podstawowe interesy pracownika. Zabezpiecza go przed nieuzasadnionym zwolnieniem z pracy, wprowadzając daleko idące gwarancje prawne i tworzy odpowiednie organy stojące na straży tych przepisów.</u>
          <u xml:id="u-32.6" who="#JanUkleja">Do rangi podstawowych zasad prawa pracy został podniesiony obowiązek zapewnienia w zakładzie bezpieczeństwa i higieny pracy. Rozszerzone zostają uprawnienia pracownicze z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.</u>
          <u xml:id="u-32.7" who="#JanUkleja">Socjalistyczna treść projektu przejawia się w przepisach dotyczących obowiązków zakładów pracy w zakresie funkcji socjalnych i wychowawczych. Chodzi tu o zaspokojenie potrzeb socjalnych i kulturalnych pracowników i ich rodzin, tworzenie atmosfery sprzyjającej zadomowieniu się nowo zatrudnionego pracownika, o awanse szczególnie zdolnych pracowników, o wyróżnianie i nagradzanie rzetelnego i zaangażowanego wysiłku, o kształtowanie prawidłowych stosunków międzyludzkich w zespołach pracowniczych. Te zasady projektu Kodeksu i ich realizacja powinny wyeliminować z zakładów zdarzające się jeszcze przypadki niewłaściwego stosunku do załogi, do jej potrzeb i wymagań bytowych.</u>
          <u xml:id="u-32.8" who="#JanUkleja">Wiele miejsca zajmują w projekcie Kodeksu pracy normy zabezpieczające interesy pracujących kobiet. Wzmożono ochronę trwałości stosunku pracy kobiety w okresie ciąży i po urodzeniu dziecka, zapewniono lepszą ochronę jej zdrowia, wprowadzono nowe uprawnienia w zakresie urlopów macierzyńskich. Realizacja tych przepisów przyczyni się jednocześnie do zabezpieczenia interesów rodziny oraz ułatwi kobiecie pracującej godzenie obowiązków matki i żony z pracą zawodową.</u>
          <u xml:id="u-32.9" who="#JanUkleja">Podobnie zabezpiecza projekt Kodeksu pracy interesy młodocianych, wprowadzając odpowiednie normy prawne dotyczące granicy wieku zatrudnionych, wymogów w zakresie stanu zdrowia i wykształcenia.</u>
          <u xml:id="u-32.10" who="#JanUkleja">Istotny jest w projekcie Kodeksu przepis zobowiązujący zakłady pracy do ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Jest on szczególnie ważny dla setek tysięcy pracowników z dwuzawodowych gospodarstw rolnych, którzy — w wyniku przemian społeczno-ekonomicznych w naszym rolnictwie — zatrudnieni są również w zakładach pozarolniczych najczęściej jako pracownicy niewykwalifikowani. Obowiązek określenia warunków i zasad przygotowania zawodowego tych pracowników projekt Kodeksu nakłada na Radę Ministrów po porozumieniu z Centralną Radą Związków Zawodowych. Nakłada on również na Rząd obowiązek określenia zakresu i warunków stosowania przepisów prawa pracy wobec chałupników, daje mu możliwość rozciągnięcia tych przepisów również na inne osoby stale zatrudnione na innej podstawie niż stosunek pracy lub umowa o pracę nakładczą.</u>
          <u xml:id="u-32.11" who="#JanUkleja">Wysoka Izbo! Uchwalenie i wejście w życie przepisów Kodeksu pracy będzie miało również wielkie znaczenie dla zakładów pracy działających na terenach wiejskich, bezpośrednio związanych ze wsią i rolnictwem. Ponad 400 tysięcy pracowników zatrudnia spółdzielczość zaopatrzenia i zbytu, dziesiątki tysięcy osób pracuje w spółdzielczości mleczarskiej, ogrodniczej, w bankach spółdzielczych, ponad 200 tysięcy ludzi — w zakładach i innych ogniwach kółek rolniczych, tysiące pracuje w gminach i innych instytucjach terenowych, w państwowych gospodarstwach rolnych i spółdzielczości produkcyjnej.</u>
          <u xml:id="u-32.12" who="#JanUkleja">Są to najczęściej drobne zakłady pracy, nierzadko nowe, z młodymi załogami. Znajomość i realizacja przepisów ustawodawstwa pracy pozostawia tam często wiele do życzenia. Wiele jest tam też do zrobienia w dziedzinie higieny i bezpieczeństwa pracy, korzystania z uprawnień socjalnych, z urlopów, z opieki zdrowotnej. Są przedsiębiorstwa, w których dla traktorzysty lub pracownika warsztatu problemem jest umycie się po zakończeniu pracy. Wiele do życzenia pozostawia nadal zaopatrzenie w odzież ochronną i roboczą, instruktaż w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, o czym wymownie świadczą dane statystyczne o wypadkach przy pracy w tych zakładach.</u>
          <u xml:id="u-32.13" who="#JanUkleja">Mówię o tym, bowiem rolnictwo — wbrew utartym pojęciom — staje się dzisiaj, przy narastającej mechanizacji, szerokim stosowaniu nawozów sztucznych i środków chemicznych ochrony roślin, również zawodem niebezpiecznym. Mówię o tym także dlatego, że przy stosunkowo słabej prężności organizacji i instancji związkowych w małych zakładach pracy i przy znacznym oddaleniu od źródeł prawidłowej informacji — pracownik nie jest często w stanie poznać zakresu swoich uprawnień i obowiązków zakładu. Mówią o tym liczne skargi i zażalenia, listy do redakcji pism, a także głosy wyborców na spotkaniach poselskich.</u>
          <u xml:id="u-32.14" who="#JanUkleja">Należy więc mieć nadzieję, że wprowadzenie w życie przepisów omawianego dzisiaj tak ważnego aktu prawnego przyczyni się do poprawy stosunków międzyludzkich w zakładach pracy, do szerszego korzystania z uprawnień socjalno-kulturalnych, jakie ludziom pracy niesie proponowany Kodeks pracy.</u>
          <u xml:id="u-32.15" who="#JanUkleja">Wysoka Izbo! Sprawy dziś dyskutowane mają jeszcze inne, istotne znaczenie dla środowiska, które reprezentuję, to jest dla rolników indywidualnych. Nie są oni objęci przepisami ustawodawstwa pracy. Czas pracy mierzy się tam dniówką słoneczną, nie istnieje pojęcie urlopu, nie ma prac zabronionych dla kobiet, dzieci i młodzieży. Są to właśnie przyczyny, dla których młodzież wiejska ucieka do innych zawodów z gospodarstw chłopskich, często dobrze prosperujących, dających dostatnie utrzymanie. Właśnie dlatego Kodeks pracy, chroniący najwyższe dobro społeczne — pracę, stojący na straży pomyślności i dobrobytu zatrudnionych będzie w rolnictwie chłopskim czynnikiem przyspieszającym społeczno-ekonomiczne przeobrażenia, będzie przyspieszał niwelowanie różnic między pracą i życiem na wsi i w mieście.</u>
          <u xml:id="u-32.16" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-33">
          <u xml:id="u-33.0" who="#HalinaSkibniewska">Proszę Posła Sekretarza Henryka Pawłowskiego o odczytanie komunikatu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-34">
          <u xml:id="u-34.0" who="#HenrykPawłowski">Bezpośrednio po zarządzeniu przerwy obiadowej w posiedzeniu Sejmu odbędzie się posiedzenie Komisji Zdrowia i Kultury Fizycznej w sali nr 101.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-35">
          <u xml:id="u-35.0" who="#HalinaSkibniewska">Zarządzam przerwę w obradach do godz. 15.</u>
          <u xml:id="u-35.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 13 min. 30 do godz. 15 min. 05)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-36">
          <u xml:id="u-36.0" who="#Marszałek">Wznawiam posiedzenie. Głos ma poseł Jan Mroczek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-37">
          <u xml:id="u-37.0" who="#JanMroczek">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Przedstawiony Wysokiemu Sejmowi projekt Kodeksu pracy zawiera w sferze stosunków pracy socjalistyczne zasady ustrojowe, wypracowane w okresie 30-lecia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Jest on równocześnie odzwierciedleniem osiągniętego w 30-leciu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju, rozwoju ukształtowanego na podstawie socjalistycznej świadomości społecznej i aktywności zawodowej wszystkich ludzi pracy. Znajdujemy w nim odbicie związku wspólnego interesu pracownika z interesami ogólnospołecznymi, służy on zatem umacnianiu pozycji pracownika jako współgospodarza socjalistycznego zakładu pracy. Jednocześnie projekt Kodeksu pracy zapewnia zasadę urzeczywistniania i przestrzegania w praktyce socjalistycznej równości i sprawiedliwości społecznej. Potwierdzeniem tego była powszechna aprobata aktywu społeczno-politycznego, załóg przemysłu metalowego wyrażana dla zawartych w nim zasad — w czasie wielomiesięcznych konsultacji.</u>
          <u xml:id="u-37.1" who="#JanMroczek">Większość zgłoszonych przez załogi uwag i wniosków została w projekcie Kodeksu aktualnie uwzględniona.</u>
          <u xml:id="u-37.2" who="#JanMroczek">Projekt Kodeksu pracy, po uchwaleniu go przez Wysoki Sejm, stanie się powszechnie obowiązującym prawem. W dziedzinie stosunków pracy zawarte w nim zasady i normy będą stanowiły fundament naszego ustawodawstwa pracy. Są to unormowania, odzwierciedlające socjalistyczne cele i socjalistyczne zasady ustrojowe, unormowania odpowiadające potrzebom rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego, odpowiadające dzisiejszym i przyszłym potrzebom budownictwa socjalistycznego. Fundamentalne znaczenie ma zasada równych praw i obowiązków.</u>
          <u xml:id="u-37.3" who="#JanMroczek">Celem socjalizmu jest dobro człowieka, równość obywateli, rozumiane i pojmowane jako równość szans życiowych oraz równość praw i obowiązków.</u>
          <u xml:id="u-37.4" who="#JanMroczek">Projekt Kodeksu pracy określa w sposób jednolity podstawowe prawa i obowiązki wszystkich pracowników. Likwiduje ostatecznie istniejące jeszcze dotąd różnice w uprawnieniach robotników i pracowników umysłowych, wynikające ze stosunku pracy.</u>
          <u xml:id="u-37.5" who="#JanMroczek">Określając równe dla wszystkich pracowników prawa, określa równocześnie jednakowe dla wszystkich obowiązki. Należą do nich zwłaszcza: obowiązek rzetelnej i zdyscyplinowanej pracy, dbałość o mienie społeczne, obowiązek przestrzegania norm prawa pracy oraz socjalistycznych norm współżycia społecznego. Obowiązki te dotyczą w równym stopniu wszystkich pracowników, bez względu na pełnione przez nich funkcje zawodowe: robotników, brygadzistów i majstrów, pracowników dozoru i kadrę inżynieryjno-techniczną, kierowników zakładów pracy.</u>
          <u xml:id="u-37.6" who="#JanMroczek">Obywatele Posłowie! Do stałych zadań ogniw i instancji związków zawodowych należy działanie na rzecz umacniania socjalistycznych stosunków pracy. Są to działania nierozerwalnie związane z dążeniem do stałej poprawy warunków pracy i warunków socjalno-bytowych załóg oraz z podnoszeniem wydajności i jakości pracy w atmosferze dyscypliny społeczno-produkcyjnej i wzrostu świadomości społecznej w oparciu o wysoki poziom wiedzy i kultury pracowników. W tej dziedzinie związki zawodowe mogą odnotować poważny swój udział.</u>
          <u xml:id="u-37.7" who="#JanMroczek">Do szczególnie ważnych unormowań w projekcie Kodeksu pracy należy zaliczyć jednoosobową odpowiedzialność kierownika zakładu, m.in. za politykę kadrową, przy równoczesnym zapewnieniu związkom zawodowym możliwości skutecznego zapobiegania zwolnieniom z pracy, nie znajdującym podstawy w przepisach prawa. Wiąże się to z wprowadzeniem powszechnej ochrony pracujących przed zwolnieniami nieuzasadnionymi. Kierownik zakładu pracy zobowiązany jest bowiem do powiadomienia rady zakładowej o każdym zamiarze zwolnienia pracownika oraz do przedstawienia motywów takiego zwolnienia. Ochrona przed bezpodstawnymi zwolnieniami wzmacnia zatem konstytucyjne prawo do pracy, prawo do kontynuacji podjętego już zatrudnienia, które nie powinno ulec przerwaniu przez zakład pracy, o ile nie zachodzą uzasadnione przyczyny po stronie pracodawcy lub pracownika.</u>
          <u xml:id="u-37.8" who="#JanMroczek">Kierownik zakładu pracy ponosi odpowiedzialność karno-administracyjną za wykroczenia przeciw prawu pracy i za naruszanie podstawowych uprawnień pracowniczych.</u>
          <u xml:id="u-37.9" who="#JanMroczek">Spośród szeregu gwarancji służących utrzymaniu praworządności w stosunkach pracy na szczególną uwagę zasługuje projektowany system rozstrzygania sporów. Projekt Kodeksu pracy uwzględnia w tym zakresie zgłaszany powszechnie postulat powiązania postępowania rozjemczego z państwowym wymiarem sprawiedliwości. Proponowane rozwiązania łączą wartości społecznej drogi rozstrzygania sporów ze stosunku pracy z wymogami fachowości i niezawisłości wymiaru sprawiedliwości.</u>
          <u xml:id="u-37.10" who="#JanMroczek">W tym kontekście komisje odwoławcze stanowią nowość w naszym systemie rozstrzygania sporów ze stosunku pracy i są jednocześnie wyrazem współdziałania czynnika społecznego i zawodowego. Usytuowanie komisji odwoławczej poza zakładem pracy zwiększy dodatkowo ich niezależność, umacniając w konsekwencji praworządność w stosunkach pracy.</u>
          <u xml:id="u-37.11" who="#JanMroczek">Przepisy zawarte w projekcie Kodeksu pracy stwarzają więc każdemu pracownikowi pełną możliwość dochodzenia swych roszczeń na drodze prawnej przez wprowadzenie instytucji: komisji rozjemczych, komisji odwoławczych oraz sądów pracy i ubezpieczeń społecznych.</u>
          <u xml:id="u-37.12" who="#JanMroczek">Istotne są ustalenia w projekcie Kodeksu pracy zapewniające związkom zawodowym bezpośredni wpływ na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości w sporach pracowniczych. W związku z tym zakładowe komisje rozjemcze będą powoływane wspólnie przez kierownictwo zakładów pracy i rady zakładowe, zaś powiatowe komisje rozjemcze — przez organ terenowej władzy państwowej, w połowie złożone z kandydatów przedstawianych przez właściwe instancje związkowe. Również w sądach pracy i ubezpieczeń społecznych zapewniony będzie udział ławników związkowych. Przy takim unormowaniu zasad zapewnia to związkom zawodowym udział w organizowaniu prac komisji i w samym orzecznictwie. Dodać przy tym należy, że projekt Kodeksu pracy przyznaje Centralnej Radzie Związków Zawodowych prawo do wnoszenia w uzasadnionych wypadkach naruszeń prawa — rewizji nadzwyczajnych do Sądu Najwyższego od prawomocnych orzeczeń komisji rozjemczych i odwoławczych oraz sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.</u>
          <u xml:id="u-37.13" who="#JanMroczek">Wysoki Sejmie! Projekt Kodeksu pracy zabezpiecza udział załogi w kształtowaniu warunków bezpieczeństwa i higieny pracy poprzez instytucje społecznych przeglądów warunków pracy. Zważywszy na okoliczność, że np. w przemyśle metalowym 40,8% wypadków ma swe źródło w wadliwej organizacji pracy, a drugie miejsce pod Względem liczby zajmują wypadki spowodowane wadliwym urządzeniem i niedostatecznym utrzymywaniem stanowisk pracy, należy uznać, że szerokie włączenie czynnika społecznego — działającego z pozycji współgospodarza zakładu pracy — w system działań, zmierzających do poprawy sytuacji w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, stanowić będzie istotną społeczną kontrolę wykonywania pracy w warunkach bezpiecznych i nie powodujących zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników.</u>
          <u xml:id="u-37.14" who="#JanMroczek">Projekt Kodeksu pracy określa jako jeden z głównych obowiązków kierownictwa zakładów — zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Jednocześnie zaznacza, że realizacja tego obowiązku, stanowiąca nieodłączny element w działalności zakładu, powinna być oparta na nowoczesnych rozwiązaniach nauki i techniki. Zawarte w artykułach projektu Kodeksu pracy przepisy w tym zakresie wzmacniają odpowiedzialność indywidualną kierowników zakładów i służb nadzoru za zapewnienie należytej, bezpiecznej i higienicznej organizacji produkcji, za dobre zaopatrzenie pracowników w środki ochrony przed zagrożeniami życia i zdrowia oraz stosowanie tych środków, a także za przestrzeganie przez pracowników przepisów bhp. Poza tym kierownictwo zakładów obowiązane jest zapobiegać chorobom zawodowym przez utrzymywanie w stałej sprawności odpowiednich urządzeń, a także przez prowadzenie systematycznych badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia załogi. Na kierownictwie zakładów ciąży również obowiązek współdziałania ze społeczną służbą zdrowia w celu zapewnienia opieki nad zdrowiem załogi.</u>
          <u xml:id="u-37.15" who="#JanMroczek">Zdajemy sobie sprawę, że o stanie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie, obok właściwej organizacji pracy, profilaktyki, wyposażenia oraz innych środków decyduje człowiek, a więc przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy należy do ogółu pracujących. Stąd też jeden z artykułów projektu Kodeksu pracy precyzyjnie określa najważniejsze obowiązki pracowników w tej dziedzinie. Wymienię z nich zwłaszcza: wykonywanie pracy zgodnie z zasadami i przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, utrzymywanie w należytym porządku maszyn, urządzeń i miejsc pracy, właściwe używanie odzieży ochronnej i sprzętu ochrony osobistej, okresowe badania lekarskie oraz udział w szkoleniach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Wynika stąd obowiązek znajomości przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz obowiązek bezwzględnego stosowania się do nich przez każdego pracownika. Jest to jeden z podstawowych obowiązków pracowniczych w ujęciu projektu Kodeksu pracy.</u>
          <u xml:id="u-37.16" who="#JanMroczek">Wysoka Izbo! Przepisy projektu Kodeksu pracy przejmują i rozwijają ukształtowane w procesie socjalistycznego rozwoju kraju i wypływające z socjalistycznych stosunków społecznych ustalenia prawne, ustalenia oczywiste i niepodważalne, ustalenia, których rzetelne wykonywanie leży w interesie każdego zakładu pracy, całej gospodarki narodowej, każdego obywatela — pracownika i całego społeczeństwa. Przedstawiony Wysokiemu Sejmowi projekt Kodeksu pracy nadaje tym ustaleniom rangę podstawowych norm prawnych, norm jednakowo obowiązujących zarówno pracowników, jak i zakłady pracy. Stanowią one fundament kształtowania prawidłowych stosunków pracy, stosunków odpowiadających naszym założeniom ustrojowym, wychodząc naprzeciw polityce partii w nowej strategii rozwoju społeczno-gospodarczego naszego kraju, przyjętej przez VI Zjazd naszej partii, Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-37.17" who="#JanMroczek">Kończąc, chcę stwierdzić, że opracowanie projektu Kodeksu pracy w ścisłej konsultacji z zakładami pracy, jest przykładem metod pracy kierownictwa partii, Rządu i CRZZ — „umacniania kontaktów ze społeczeństwem drogą szerokich konsultacji i wnikliwych ekspertyz i analizowania opinii, aby osiągnąć maksymalne rozwiązania i potem z żelazną dyscypliną wcielać je w życie” — jak powiedział w imieniu Biura Politycznego tow. sekretarz Babiuch na XIV Plenum KC w informacji o pracy Biura Politycznego i Sekretariatu.</u>
          <u xml:id="u-37.18" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-38">
          <u xml:id="u-38.0" who="#Marszałek">Lista mówców zgłoszonych do dyskusji została wyczerpana.</u>
          <u xml:id="u-38.1" who="#Marszałek">Obecnie proszę o zabranie głosu Prezesa Rady Ministrów obywatela Piotra Jaroszewicza.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-39">
          <u xml:id="u-39.0" who="#PiotrJaroszewicz">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Projekt Kodeksu pracy jest dokumentem najwyższej doniosłości. Dotyczy bowiem bezpośrednio wszystkich pracowników w Polsce, a zarazem najżywotniejszych interesów państwa i gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-39.1" who="#PiotrJaroszewicz">Sytuacja ludzi pracy w Polsce Ludowej ostro kontrastuje z gorzkimi doświadczeniami okresu międzywojennego, z odsuniętą w bezpowrotną przeszłość rzeczywistością rządów burżuazyjno-obszarniczych, za którą kryło się masowe bezrobocie. Dziś, w nowych warunkach ustrojowych, zjawisko to należy już tylko do historii. W gospodarce narodowej pracuje obecnie poza rolnictwem indywidualnym ponad 12 mln obywateli.</u>
          <u xml:id="u-39.2" who="#PiotrJaroszewicz">Od zarania Polski Ludowej ustawodawstwo pracy uzyskało wysoką rangę. Krok za krokiem urzeczywistnialiśmy programowe zapowiedzi Manifestu PKWN, rozwinięte następnie w uchwalonej 22 lata temu Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-39.3" who="#PiotrJaroszewicz">Oczywiście na głębokie regulacje prawne w dziedzinie uprawnień pracowniczych, wymagające dużych środków i kosztownych rozwiązań instytucjonalnych, trzeba było dłuższego czasu. Bywały też okresy, kiedy zawężanie polityki społecznej odbijało się na tempie wprowadzanych zmian.</u>
          <u xml:id="u-39.4" who="#PiotrJaroszewicz">Ostatnie lata otworzyły w polityce społecznej jakościowo nowy rozdział. Wysoka dynamika wzrostu produkcji i dochodu narodowego umożliwiła wydatne rozszerzenie świadczeń socjalnych dla ludzi pracy. Ich długa lista wymownie dowodzi konsekwencji, z jaką partia i Rząd realizują zadania VI Zjazdu, ustalające społeczne cele socjalistycznego budownictwa.</u>
          <u xml:id="u-39.5" who="#PiotrJaroszewicz">Projekt Kodeksu przedłożony pod obrady Wysokiej Izby, zawierając w swej treści nowe rozwiązania, rozszerza i konkretyzuje zarówno uprawnienia, jak i obowiązki — pracownika, zakładu pracy i państwa. Jego nowatorski charakter polega na dostosowaniu prawa pracy do potrzeb obecnego etapu rozwoju stosunków społecznych i politycznych, do wymogów życia gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-39.6" who="#PiotrJaroszewicz">Zrozumiała i ze wszech miar uzasadniona jest więc pieczołowitość, z jaką projekt ten był przygotowywany, konsultowany i rozpatrywany. Z samej istoty „polityki dla ludzi i przez ludzi” wynikło dążenie, aby zarówno podstawowe założenia, jak i poszczególne sformułowania projektu Kodeksu zostały wszechstronnie rozważone oraz skonfrontowane z doświadczeniami praktyki i potrzebami rozwoju kraju.</u>
          <u xml:id="u-39.7" who="#PiotrJaroszewicz">W toku tych prac, prowadzonych w ścisłym współdziałaniu ze związkami zawodowymi, korzystaliśmy z licznych propozycji i inicjatyw ludzi pracy, braliśmy pod uwagę ominie i wnioski zgłaszane przez organizacje społeczne, środowiska zawodowe i przedstawicieli świata nauki.</u>
          <u xml:id="u-39.8" who="#PiotrJaroszewicz">Szczególnie owocne były konsultacje z załogami zakładów pracy. Uwagi i postulaty klasy robotniczej wywarły istotny wpływ na ukształtowanie wielu postanowień projektu Kodeksu. Niech mi wolno będzie podziękować autorom propozycji, które przyczyniły się do ulepszenia rządowego projektu Kodeksu. Pragnę podkreślić, iż przy opracowywaniu tego dokumentu w sposób optymalny wykorzystaliśmy również cenne uwagi obywateli posłów.</u>
          <u xml:id="u-39.9" who="#PiotrJaroszewicz">Wysoki Sejmie! Chciałbym zwrócić uwagę na te charakterystyczne cechy projektu Kodeksu, które określają jego rolę w całokształcie naszej polityki społeczno-gospodarczej. U jego podstaw leży jedna z największych zdobyczy socjalizmu — powszechne prawo do pracy. Dzisiaj oznaczać ono musi prawo do racjonalnego zatrudnienia, tworzącego warunki do pracy dobrze zorganizowanej i zdyscyplinowanej, wydajnej i efektywnej, sprawiedliwie opłacanej i ocenianej. Wszystko to określa prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy, wzajemne zobowiązania obu stron.</u>
          <u xml:id="u-39.10" who="#PiotrJaroszewicz">Od tego, w jakim stopniu potrafimy wyzwolić nie wykorzystane jeszcze rezerwy społeczne, sprzęgnąć czynniki techniczne i ekonomiczne, socjalistyczne metody kierowania i organizacji z aktywną postawą każdego pracownika, zależeć będą w dużym stopniu dalsze efekty i tempo rozwoju kraju.</u>
          <u xml:id="u-39.11" who="#PiotrJaroszewicz">Szybko rośnie w naszym życiu rola czynników społecznych, psychologicznych i etyczno-moralnych, a zwłaszcza takich, jak zainteresowanie pracowników uzyskiwanymi wynikami pracy oraz poprawą organizacji produkcji i podnoszeniem kwalifikacji zawodowych, ich udział we współgospodarzeniu, socjalistyczne współzawodnictwo w osiąganiu jak najlepszych rezultatów działalności zawodowej.</u>
          <u xml:id="u-39.12" who="#PiotrJaroszewicz">W ostatnich latach wytrwale tworzymy warunki do preferowania dobrej roboty. Służy temu doskonalenie mechanizmów planowania i zarządzania, sprzyja wprowadzony obecnie w jednostkach inicjujących nowy system ekonomiczno-finansowy.</u>
          <u xml:id="u-39.13" who="#PiotrJaroszewicz">Przeprowadzając na wielką skalę regulację płac, ulepszamy systemy płacowe przez kształtowanie słusznych proporcji i ściślejsze wiązanie wzrostu płac z wynikami pracy zespołów i pracowników, z podnoszeniem kwalifikacji i osiąganą wydajnością.</u>
          <u xml:id="u-39.14" who="#PiotrJaroszewicz">Preferencje, udzielane zgodnie z socjalistyczną zasadą „każdemu według jego pracy”, uwzględniające indywidualne opłacanie za pracę, a także za inicjatywę pracownika, dyscyplinę, poczucie odpowiedzialności oraz rzetelny stosunek do swoich obowiązków i zakładu, znalazły odbicie w nowych przepisach o tworzeniu i podziale zakładowych funduszów: nagród, socjalnego i mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-39.15" who="#PiotrJaroszewicz">Będziemy kontynuowali pracę nad dalszym doskonaleniem polityki płac i innych zachęt materialnych. Tak więc uwypuklone w projekcie Kodeksu walory dobrej roboty znajdują i nadal będą znajdować coraz silniejsze oparcie w praktyce społeczno-gospodarczej, w decyzjach partii i Rządu.</u>
          <u xml:id="u-39.16" who="#PiotrJaroszewicz">Zawarte w projekcie Kodeksu rozwiązania mogą być z powodzeniem i coraz lepiej urzeczywistniane tylko w warunkach wysokiej i trwałej dynamiki wzrostu produkcji materialnej, osiąganej w drodze szybkiego rozwoju potencjału wytwórczego, wzrostu wydajności pracy i rosnącej efektywności gospodarowania. W oparciu o te czynniki wyrażone w projekcie Kodeksu zdobycze społeczne ludzi pracy nabiorą pełnego blasku. Stąd koniecznością staje się zwiększanie wymagań wobec każdego pracownika, bez względu na zajmowane stanowisko. Wynika ona w sposób logiczny również z szybkiego postępu w technice i technologii, ze skali wprowadzonych innowacji, z rosnącej odpowiedzialności za coraz większy majątek, przede wszystkim zaś za zdrowie i bezpieczeństwo współtowarzyszy pracy. Naszą pracę musi w tych warunkach cechować coraz wyższa precyzja, sumienność i skuteczność.</u>
          <u xml:id="u-39.17" who="#PiotrJaroszewicz">Wszystko to oznacza konieczność wdrażania wyższych form dyscypliny zawodowej i społecznej, rozwijania działalności wychowawczej, na którą składa się zarówno system nagród i wyróżnień, działalność socjalna, jak i skuteczne formy odpowiedzialności porządkowej i dyscyplinarnej.</u>
          <u xml:id="u-39.18" who="#PiotrJaroszewicz">Jest głęboko uzasadnione, że sformułowania projektu Kodeksu zwracają się przeciw przejawom brakoróbstwa, niesolidności, naruszania ładu i porządku w zakładach pracy. Te akcenty dyscyplinujące podkreślają wagę sumiennego wykonywania pracy, przestrzegania dyscypliny i porządku, stosowania się do poleceń służbowych, świadomego i aktywnego, prawdziwie gospodarskiego podejścia do swoich zadań i obowiązków.</u>
          <u xml:id="u-39.19" who="#PiotrJaroszewicz">Przeciwdziałanie zjawiskom nie usprawiedliwionej absencji, nie uzasadnionej fluktuacji, naruszania obowiązujących norm i przepisów w miejscu pracy, leży w interesie samych kolektywów pracowniczych, każdego kto pracuje solidnie i odpowiedzialnie. Kodeks, umacniając i gwarantując prawa każdego dobrego pracownika, zapewnia jednocześnie skuteczniejsze niż dotychczas sposoby zwalczania ujemnych zjawisk i postaw. Zawiera on zarazem gwarancje chroniące pracownika przed zbyt pochopnym stosowaniem bądź nadużywaniem środków dyscyplinujących.</u>
          <u xml:id="u-39.20" who="#PiotrJaroszewicz">Projekt Kodeksu przewiduje właściwą ochronę pracy kobiet i zwiększa ich uprawnienia socjalne z tytułu ciąży i macierzyństwa. Proces aktywizacji zawodowej kobiet jest nieodwracalny, ale też nikt nie zastąpi ich w obowiązkach macierzyńskich i wychowawczych, tak ważnych dla rodziny i domowego ogniska. Dlatego tyle uwagi poświęciliśmy tej kluczowej kwestii społecznej zarówno w działalności kodyfikacyjnej, jak i w całej praktyce społeczno-gospodarczej. Duże znaczenie mają również postanowienia odnoszące się do ochrony i opieki nad młodzieżą pracującą.</u>
          <u xml:id="u-39.21" who="#PiotrJaroszewicz">Wszystkie te nowe rozwiązania, dotyczące stosunków pracy, wyrażają humanistyczne treści naszej polityki społecznej, a także wielkie zadania związane z wychowaniem nowego pokolenia ludzi pracy.</u>
          <u xml:id="u-39.22" who="#PiotrJaroszewicz">Projekt Kodeksu pracy stanowi więc swoiste uwieńczenie osiągnięć społecznych ludzi pracy w ciągu 30-lecia Polski Ludowej. Jest cennym wkładem partii, ludowego państwa i związków zawodowych w kształtowanie polityki społecznej. Znamienne jest, iż ten doniosły, o wielkiej wadze dokument uchwalamy w roku jubileuszu naszej ludowej ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-39.23" who="#PiotrJaroszewicz">Wysoki Sejmie! Pragnę podkreślić, że oceny projektu Kodeksu pracy i jego poszczególnych postanowień nie można dokonywać w izolacji od warunków, w jakich on będzie funkcjonować i w jakich będzie odbywać się jego działanie. Będą to warunki umacniania się ustroju socjalistycznego w Polsce i rozwoju socjalistycznych stosunków międzyludzkich w każdym zakładzie pracy i środowisku, w mieście i na wsi. Jest to najważniejsza okoliczność stawiająca Kodeks pracy na trwałym fundamencie, stanowiąca gwarancję pomyślnego wcielania go w życie.</u>
          <u xml:id="u-39.24" who="#PiotrJaroszewicz">Główną siłą polityczną w naszym życiu jest i będzie Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, jej organizacje i instancje sprawujące kierowniczą rolę w całokształcie życia państwa i społeczeństwa, jego gospodarki i kultury. W socjalistycznych przedsiębiorstwach i zakładach organizacje partyjne, jak najściślej związane z klasą robotniczą, wywierają ogromny wpływ na atmosferę pracy, na umacnianie patriotycznych postaw załóg pracowniczych, na prawidłowe wykonywanie gospodarczych i społecznych zadań zakładu.</u>
          <u xml:id="u-39.25" who="#PiotrJaroszewicz">W ostatnich latach kierownicza, inspiratorska oraz kontrolna rola organizacji partyjnych we wszystkich jednostkach i na wszystkich szczeblach uległa dalszemu poważnemu wzmocnieniu i wzbogaceniu. Organizacje partyjne konsekwentnie korzystają ze swoich statutowych uprawnień wobec administracji; w centrum ich zainteresowania znajdują się wszystkie węzłowe problemy zakładów i załóg, a szczególnie warunki pracy, bytu załogi, stosunki międzyludzkie w zakładzie.</u>
          <u xml:id="u-39.26" who="#PiotrJaroszewicz">Działając niezmiennie w interesie klasy robotniczej i wszystkich ludzi pracy, w interesie Polski Ludowej i całego narodu, rozwijając szeroko pracę ideologiczną i społeczno-wychowawczą, prowadząc właściwą politykę kadrową, sprawując kontrolę nad pracą administracji — organizacje i instancje partyjne będą zawsze stanowiły główną siłę zapewniającą warunki do wdrażania w życie nowego systemu prawa pracy, zgodnie z jego duchem i literą.</u>
          <u xml:id="u-39.27" who="#PiotrJaroszewicz">Prawidłowe funkcjonowanie nowego prawa pracy zależeć będzie również w poważnym stopniu od aktywności organizacji związków zawodowych i ich pozycji w naszym życiu społecznym.</u>
          <u xml:id="u-39.28" who="#PiotrJaroszewicz">Projekt Kodeksu pracy odsłania przed związkami zawodowymi nowe możliwości realizacji stojących przed nimi wielkich zadań. Zwiększa uprawnienia oraz rolę związków zawodowych, umacnia ich wpływ i odpowiedzialność za kształtowanie socjalistycznych stosunków pracy. Zapewnia on instancjom związkowym współudział w procesie stosowania przepisów prawa pracy oraz szerokie uczestnictwo w realizacji programu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju. Jednocześnie reguluje główne formy i kierunki współpracy kierowników zakładów pracy z radami zakładowymi oraz ich obowiązki wobec instancji i organizacji związkowych.</u>
          <u xml:id="u-39.29" who="#PiotrJaroszewicz">Należy podkreślić z naciskiem, iż nie można w prawidłowy sposób wykonywać zadań wynikających z nowego prawa pracy bez ścisłego współdziałania administracji z organizacją związkową, bez pomocy i pryncypialnej w stosunku do administracji pozycji tej organizacji w codziennym działaniu na rzecz rozwoju produkcji, umacniania dyscypliny, podnoszenia wydajności pracy, poprawy jej warunków, higieny i bezpieczeństwa, poziomu bytu pracowników, troski o ich zdrowie, o wzrost świadomości społecznej, wiedzy i kultury.</u>
          <u xml:id="u-39.30" who="#PiotrJaroszewicz">Administrację i związki zawodowe łączy wspólny cel — dążenie do maksymalizacji pożytku społecznego. I właśnie dlatego związki zawodowe uruchamiają leżące w zasięgu ich działania liczne, społeczne dźwignie postępu.</u>
          <u xml:id="u-39.31" who="#PiotrJaroszewicz">Rząd wysoko ocenia rosnący wkład związków zawodowych w rozwój produkcji, w prawidłowe rozwiązywanie spraw socjalno-bytowych, w ochronę interesów pracowników, w wyzwalanie inicjatyw i społecznych rezerw wzrostu wytwórczości, w rozwój socjalistycznego współzawodnictwa pracy, racjonalizacji i wynalazczości pracowniczej, w kształtowanie socjalistycznych stosunków międzyludzkich, w rozwój samorządu robotniczego. Jest to nasza wspólna i wielka sprawa.</u>
          <u xml:id="u-39.32" who="#PiotrJaroszewicz">W naszej polityce dążymy do stałego zwiększania uprawnień i odpowiedzialności rad narodowych oraz wojewodów, prezydentów, naczelników powiatów i gmin za sprawy zatrudnienia, za realizację zadań socjalnych, za ochronę interesów pracowniczych, bezpieczeństwo i higienę pracy w zakładach, za działalność służby zdrowia.</u>
          <u xml:id="u-39.33" who="#PiotrJaroszewicz">Organy terenowej władzy państwowej są współodpowiedzialne za zapewnienie warunków sprzyjających dobremu funkcjonowaniu nowego systemu prawa pracy, za przestrzeganie norm socjalistycznej praworządności we wszystkich zakładach na swoim terenie. Najbliższym zadaniem, jakie stanie przed radami narodowymi w związku z wprowadzeniem w życie przepisów Kodeksu pracy, będzie wybór najlepszych i najbardziej odpowiedzialnych ludzi do komisji rozpatrujących sprawy pracownicze.</u>
          <u xml:id="u-39.34" who="#PiotrJaroszewicz">W realizacji naszej polityki społecznej, związanej również z prawem pracy, Rząd w pełni docenia doniosłą rolę samorządu robotniczego. Jest on ważnym czynnikiem funkcjonowania demokracji socjalistycznej w przedsiębiorstwach, który w wielu zakładach zapisał na swym koncie poważny dorobek zarówno w dziedzinie gospodarczej, jak i społecznej.</u>
          <u xml:id="u-39.35" who="#PiotrJaroszewicz">Obywatele Posłowie! Realizacja prawnych i moralno-politycznych wymogów zawartych w projekcie Kodeksu pracy stanowi istotne zadanie całej administracji państwowej i gospodarczej, a szczególnie dyrektorów zakładów i zjednoczeń oraz ministrów, zadanie tym ważniejsze, że klasa robotnicza wiąże z Kodeksem pracy duże nadzieje, słusznie oczekując, iż przyczyni się on wydatnie do dalszej poprawy organizacji pracy i usprawnienia systemu kierowania procesami produkcji. Jest to zrozumiałe, bowiem od dobrej organizacji zależy w poważnej mierze wzrost wydajności pracy, a zatem i wzrost dochodu narodowego oraz poziom zarobków.</u>
          <u xml:id="u-39.36" who="#PiotrJaroszewicz">Za sprawne funkcjonowanie zakładów odpowiedzialna jest przede wszystkim administracja. Kierownicy przedsiębiorstw muszą zapewnić prawidłową organizację pracy, pełne wykonanie planów techniczno-ekonomicznych, postęp w realizacji programu socjalno-bytowego. Są to sprawy nierozerwalnie ze sobą związane. Te odpowiedzialne funkcje kierownicy zakładów sprawują zarówno w interesie ogólnonarodowym, jak i w interesie przedsiębiorstw i załóg pracowniczych.</u>
          <u xml:id="u-39.37" who="#PiotrJaroszewicz">Wzrastająca złożoność metod wytwarzania, coraz większe wymogi stawiane przez postęp techniczny, rosnące nakłady na wyposażenie stanowiska pracy w nowoczesnym zakładzie — mamy ich przecież coraz więcej — nakładają na kadrę kierowniczą coraz trudniejsze zadania, a jednocześnie wymagają stworzenia jej warunków do sprężystego i operatywnego działania.</u>
          <u xml:id="u-39.38" who="#PiotrJaroszewicz">Z tych względów niezbędne jest dalsze umocnienie — obowiązującej i sprawdzonej już w praktyce — zasady jednoosobowego kierownictwa zakładami pracy, przy równoległym zwiększeniu odpowiedzialności kierowników za podejmowane decyzje ekonomiczne, organizacyjne i kadrowe, za zgodność tych decyzji z interesem ogólnospołecznym.</u>
          <u xml:id="u-39.39" who="#PiotrJaroszewicz">W projekcie Kodeksu pracy określamy wyraźnie rolę i pozycję kierownika socjalistycznego zakładu. Reprezentuje on i zarządza nim jako dobrem ogólnonarodowym w imieniu państwa. Projekt Kodeksu podkreśla odpowiedzialność kierownika za prawidłowe wykonywanie zadań wynikających z planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju.</u>
          <u xml:id="u-39.40" who="#PiotrJaroszewicz">W ciągu 30 lat wyrosły w Polsce wysoko kwalifikowane kadry kierownicze, reprezentujące w ogromnej większości odpowiedni poziom zawodowy, ideowy i moralny. Dlatego możemy zwiększać i konsekwentnie zwiększamy ich uprawnienia oraz ich obowiązki. Jednym z mierników dojrzałości społecznej i politycznej zdecydowanej większości dyrektorów i pracowników administracji jest właściwy stosunek do rad zakładowych i instancji związkowych, wspólne działanie na rzecz realizacji społeczno-gospodarczego programu.</u>
          <u xml:id="u-39.41" who="#PiotrJaroszewicz">Oczywiście, jeżeli się zdarzy, że przyznane uprawnienia przerastają możliwości kierownika lub są przez niego nadużywane — powinniśmy dokonać odpowiedniej zmiany na tym stanowisku, ale nie ograniczać kompetencji kadry kierowniczej.</u>
          <u xml:id="u-39.42" who="#PiotrJaroszewicz">W ślad za Kodeksem pracy konieczne będzie wydanie niezbędnych przepisów wykonawczych. Pragnę zapewnić Wysoką Izbę, że Rząd, we współpracy z CRZZ, przygotuje na czas te liczne dokumenty, o których mówił tow. Bafia. Przy opracowywaniu przepisów wykonawczych będziemy korzystać z inicjatyw i pomocy specjalistów, naukowców oraz aktywu zakładów pracy.</u>
          <u xml:id="u-39.43" who="#PiotrJaroszewicz">Oto Wysoki Sejmie ukazane przeze mnie siły i czynniki społeczne, moralno-polityczne i administracyjne, które harmonijnie współdziałając decydować będą o konsekwentnym wcielaniu w życie Kodeksu pracy, który — jak sądzę — dziś zostanie uchwalony.</u>
          <u xml:id="u-39.44" who="#PiotrJaroszewicz">Wysoka Izbo! W dniu wczorajszym XIV Plenum Komitetu Centralnego partii rozpatrywało wyniki wykonania planu w roku bieżącym — w siedem miesięcy po I Krajowej Konferencji PZPR i po upływie dwóch trzecich obecnego pięciolecia.</u>
          <u xml:id="u-39.45" who="#PiotrJaroszewicz">Dokonana ocena wskazuje, że z powodzeniem utrzymujemy i utrwalamy wysoką dynamikę wzrostu produkcji przemysłu, rolnictwa i budownictwa. Pomyślnie realizujemy wielkie przedsięwzięcia inwestycyjne, które modernizują strukturę naszej gospodarki i zmieniają oblicze kraju. Rozważnie sterujemy polityką w dziedzinie handlu zagranicznego, umiejętnie posługując się instrumentem kredytów zagranicznych. Konsekwentnie urzeczywistniamy program płacowo-socjalny, prawidłowo rozwiązując problemy związane z szybkim wzrostem dochodów ludności, a co za tym idzie popytu i konsumpcji.</u>
          <u xml:id="u-39.46" who="#PiotrJaroszewicz">Kładę nacisk na ten zasadniczy nurt naszej pracy, ponieważ w istocie rzeczy realizacja planu i budżetu, wszystkie nasze działania na froncie gospodarczym, przepojone są ideową i społeczną treścią zawartą w projekcie Kodeksu pracy. Tak więc wszechstronna realizacja wytycznych i zasad Kodeksu stanie się siłą napędową dalszej pomyślnej realizacji naszych ambitnych zadań na tym froncie.</u>
          <u xml:id="u-39.47" who="#PiotrJaroszewicz">Sprawą najważniejszą jest rytmiczne wykonywanie wszystkich założeń tegorocznego planu i zadań dodatkowych. Podstawowe znaczenie na dziś i na jutro ma maksymalizacja produkcji, zwłaszcza na rynek i eksport. Dotyczy to wszystkich płaszczyzn działalności społeczno-gospodarczej i wszystkich ogniw zarządzania.</u>
          <u xml:id="u-39.48" who="#PiotrJaroszewicz">Wszystko co może zwiększyć podaż poszukiwanych przez ludność towarów i usług uważamy za zadanie priorytetowe i będziemy wytrwale dążyć do jego pełnej i prawidłowej realizacji.</u>
          <u xml:id="u-39.49" who="#PiotrJaroszewicz">Równocześnie nadajemy najwyższy priorytet działalności eksportowej. Postęp, jaki osiągnie w tej dziedzinie każde przedsiębiorstwo, zjednoczenie i resort stanie się podstawowym miernikiem oceny ich pracy. Na tle aktualnej sytuacji w handlu zagranicznym konieczne jest maksymalizowanie zadań eksportowych i pełne ich egzekwowanie, a także sumienne przestrzeganie dyscypliny importowej.</u>
          <u xml:id="u-39.50" who="#PiotrJaroszewicz">Na froncie inwestycyjnym bardzo ważny jest czynnik czasu. Każdy dzień przyspieszenia terminów oddawania do eksploatacji obiektów o dużym znaczeniu dla rynku i eksportu oraz skrócenia przez nie okresu osiągania pełnej zdolności wytwórczej, oznacza miliony złotych w postaci nowoczesnej produkcji. Z kolei każdy dzień zwłoki — to pomniejszenie naszych zasobów i środków.</u>
          <u xml:id="u-39.51" who="#PiotrJaroszewicz">Batalię o poprawę efektywności gospodarowania i rozwój techniczny produkcji powierzamy aktywowi i kolektywom fabrycznym, całej administracji — ludziom stojącym na najbardziej wysuniętym posterunku walki o pomnożenie społeczno-gospodarczych osiągnięć. Jesteśmy przekonani, że batalię tę wygrają.</u>
          <u xml:id="u-39.52" who="#PiotrJaroszewicz">Liczymy na wysiłek mieszkańców wsi, na załogi PGR, na członków spółdzielni produkcyjnych i kółek rolniczych, na rolników indywidualnych. Stoi przed nimi kolejny trudny egzamin — okres żniw, a później wykopków. Oczekujemy w tej mierze aktywnej pracy naczelników gmin i powiatów, wojewodów i całej administracji. Trzeba zawczasu dołożyć maksimum starań, aby jak najlepiej przygotować się do tej doniosłej batalii o plony, o pasze dla rosnącej szybko hodowli.</u>
          <u xml:id="u-39.53" who="#PiotrJaroszewicz">Rolnikom muszą przyjść z maksymalną pomocą wszystkie służby rolne, pracownicy rolniczego zaplecza technicznego, załogi przedsiębiorstw przemysłowych i handlowych współpracujących z rolnictwem i odpowiedzialnych za jego obsługę.</u>
          <u xml:id="u-39.54" who="#PiotrJaroszewicz">We wszystkich tych sprawach Rząd zatwierdził programy działania i aktywnie je realizuje. Mamy po temu warunki, albowiem gospodarka Polski jest dzisiaj znacznie silniejsza i lepiej wyposażona niż kilka lat temu, a zarazem bogatsza w możliwości, jak też i w cenne doświadczenia zdobyte w trakcie dynamizowania jej rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-39.55" who="#PiotrJaroszewicz">Rok 1974 jest rokiem szczególnym. Zamyka bowiem dorobek 30 lat władzy ludowej w naszym kraju, a zarazem kładzie podwaliny pod pierwszą pięciolatkę następnego 30-lecia budowy socjalizmu w Polsce. Zaczęliśmy ten rok pomyślnymi rezultatami. Mobilizując siły i zespalając wysiłki, zamkniemy go na pewno jeszcze lepszymi wynikami, godnymi jubileuszu 30-lecia naszej ludowej ojczyzny. Przyjęcie projektu Kodeksu pracy, a nade wszystko konsekwentna realizacja zawartych w nim rozwiązań, z pewnością walnie się do tego przyczyni.</u>
          <u xml:id="u-39.56" who="#PiotrJaroszewicz">W imieniu Rządu zwracam się do Wysokiej Izby o uchwalenie przedłożonego projektu Kodeksu pracy. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-39.57" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-40">
          <u xml:id="u-40.0" who="#Marszałek">Dziękuję Obywatelowi Premierowi.</u>
          <u xml:id="u-40.1" who="#Marszałek">Wysoka Izbo! Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-40.2" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania nad rozpatrzonymi projektami ustaw.</u>
          <u xml:id="u-40.3" who="#Marszałek">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy Kodeks pracy w brzmieniu proponowanym przez Komisję Prac Ustawodawczych oraz Komisję Pracy i Spraw Socjalnych — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-40.4" who="#Marszałek">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-40.5" who="#Marszałek">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-40.6" who="#Marszałek">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-40.7" who="#Marszałek">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę Kodeks pracy.</u>
          <u xml:id="u-40.8" who="#Marszałek">Przystępujemy obecnie do głosowania nad następnym projektem ustawy.</u>
          <u xml:id="u-40.9" who="#Marszałek">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy Przepisy wprowadzające Kodeks pracy w brzmieniu proponowanym przez Komisję Prac Ustawodawczych oraz Komisję Pracy i Spraw Socjalnych — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-40.10" who="#Marszałek">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-40.11" who="#Marszałek">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-40.12" who="#Marszałek">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-40.13" who="#Marszałek">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę Przepisy wprowadzające Kodeks pracy.</u>
          <u xml:id="u-40.14" who="#Marszałek">Obywatele Posłowie! Uchwalony przed chwilą Kodeks pracy jest pierwszą w naszym kraju kodyfikacją prawa pracy. Jest on odzwierciedleniem dokonanych w trzydziestoleciu socjalistycznych przeobrażeń w stosunkach produkcji, osiągniętego poziomu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju, ukształtowanego stanu świadomości społecznej i aktywności zawodowej ludzi pracy oraz nagromadzonych doświadczeń w procesie kierowania i zarządzania zakładami pracy.</u>
          <u xml:id="u-40.15" who="#Marszałek">Wyrażamy przekonanie, że zawarte w Kodeksie pracy normy służyć będą aktywizacji załóg i rozwojowi demokracji robotniczej, podnoszeniu gospodarności i poziomu kierowania zakładami pracy i instytucjami, upowszechnieniu dobrej, zdyscyplinowanej i wydajnej pracy oraz pomnażaniu majątku narodowego. Zapewniona zostanie tym samym stała poprawa warunków pracy i coraz pełniejsze zaspokajanie wciąż rosnących potrzeb socjalnych i kulturalnych każdego pracownika oraz całego społeczeństwa, co stanowi podstawowy cel budownictwa socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-40.16" who="#Marszałek">Mając powyższe na względzie Prezydium Sejmu w porozumieniu z Konwentem Seniorów proponuje, aby Wysoki Sejm zalecił wojewódzkim zespołom poselskim przeprowadzenie szerokiej popularyzacji Kodeksu pracy w społeczeństwie.</u>
          <u xml:id="u-40.17" who="#Marszałek">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-40.18" who="#Marszałek">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-40.19" who="#Marszałek">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Sejm powyższą propozycję zaakceptował.</u>
          <u xml:id="u-40.20" who="#Marszałek">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-40.21" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów o sprawozdaniach Rządu z wykonania planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju i budżetu państwa oraz o wniosku Najwyższej Izby Kontroli w przedmiocie absolutorium dla Rządu za okres od 1 stycznia 1973 r. do 31 grudnia 1973 r. (druki nr 160, 161, 162 i 165).</u>
          <u xml:id="u-40.22" who="#Marszałek">Głos zabierze Prezes Najwyższej Izby Kontroli, obywatel Mieczysław Moczar.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-41">
          <u xml:id="u-41.0" who="#MieczysławMoczar">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Zadania planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju w roku 1973 zostały, jak powszechnie wiadomo, wykonane pomyślnie. W wielu dziedzinach osiągnęliśmy wydatne przyspieszenie tempa rozwoju, przekraczając wskaźniki ustalone na rok 1973 oraz wyprzedzając znacznie założenia przewidywane na ten rok przez plan 5-letni. Uzyskane rezultaty są wymownym sprawdzianem słuszności wytycznych VI Zjazdu PZPR, które zadania przyspieszenia socjalistycznego rozwoju kraju związały z możliwie najlepszym zaspokajaniem materialnych i kulturalnych potrzeb społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-41.1" who="#MieczysławMoczar">Polityka naszej partii znajduje żywy odzew w szerokich kręgach ludzi pracy. Jej poparcie wyraziło się przede wszystkim we wzmożonej aktywności mas pracujących, w realizacji ponadplanowych zadań produkcyjnych i w znacznym przyroście wydajności pracy we wszystkich działach produkcji materialnej, a zwłaszcza w przemyśle. Wskaźnik wzrostu wydajności pracy w przemyśle wynosił 8,5 wobec planowanego 5,7. Stało się to przy niższym niż zakładano wzroście zatrudnienia.</u>
          <u xml:id="u-41.2" who="#MieczysławMoczar">Pomyślna realizacja planu 1973 r. jest rezultatem aktywnej działalności Rządu PRL, którego liczne decyzje, oparte na dodatkowo wygospodarowanych środkach, kierowane były na przyspieszenie tempa rozwoju gospodarki i łagodzenie powstających na tym tle napięć. Proces doskonalenia systemu kierowania i zarządzania gospodarką i administracją państwową stwarzał korzystniejsze warunki ekonomiczno-finansowe i organizacyjno-prawne do osiągania zamierzonych celów oraz rozwijania zgodnych z dyrektywnymi założeniami inicjatyw kierownictwa, kolektywów pracowniczych zakładów produkcyjnych i instytucji.</u>
          <u xml:id="u-41.3" who="#MieczysławMoczar">Obywatele Posłowie! Najwyższa Izba Kontroli przedłożyła Sejmowi uwagi do sprawozdań Rady Ministrów z wykonania planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju i budżetu państwa w 1973 r. Sprawozdania Rady Ministrów i uwagi NIK zostały wnikliwie rozpatrzone przez komisje sejmowe. Dlatego w swym wystąpieniu chciałbym krótko zatrzymać uwagę obywateli posłów na kilku tylko wybranych problemach.</u>
          <u xml:id="u-41.4" who="#MieczysławMoczar">Plan 1973 r. nie był planem łatwym. Jego zasadnicze cele sprowadzały się:</u>
          <u xml:id="u-41.5" who="#MieczysławMoczar">1) do przyspieszenia tempa rozwoju kraju przy jednoczesnej kontynuacji zadań związanych z przebudową i unowocześnieniem struktury gospodarczej kraju oraz podniesieniem efektywności gospodarki,</u>
          <u xml:id="u-41.6" who="#MieczysławMoczar">2) do zapewnienia dalszego wzrostu stopy życiowej przy jednoczesnym pełnym zatrudnieniu młodzieży wchodzącej w wiek produkcyjny i utrzymaniu równowagi rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-41.7" who="#MieczysławMoczar">Warto podkreślić, że oba te cele traktowano jako zadania wzajemnie współzależne. Oba też zostały pomyślnie osiągnięte, a olbrzymia większość wskaźników, ustalonych w planie, zrealizowana z nadwyżką.</u>
          <u xml:id="u-41.8" who="#MieczysławMoczar">Wysokie tempo wzrostu produkcji osiągnął przemysł. Wartość sprzedanej produkcji była — powtarzam — o 12% wyższa w porównaniu z rokiem 1972 i o 3,6% wyższa od zadań planowych, w tym około 80% wartości ponadplanowej produkcji zrealizowano w ramach dodatkowych zobowiązań produkcyjnych, podejmowanych przez załogi na apel Sekretariatu KC PZPR i Prezydium Rządu.</u>
          <u xml:id="u-41.9" who="#MieczysławMoczar">Szybciej aniżeli produkcja ogółem wzrastała produkcja na cele rynkowe i na eksport. Wszystkie podstawowe resorty przemysłowe wykonały z nadwyżką zadania planowe.</u>
          <u xml:id="u-41.10" who="#MieczysławMoczar">W roku 1973 nastąpił dalszy i to znaczny postęp w produkcji rolnej. Była ona wyższa niż w roku poprzednim o 7,8%. Znacznie wzrosły plony i zbiory zbóż, w poważnym też stopniu rozwinęła się produkcja zwierzęca. Zwiększenie opłacalności produkcji rolniczej wzmogło zainteresowanie rolników intensyfikacją gospodarki rolnej. Zwiększyła się jej towarowość, co znalazło swój wyraz we wzroście skupu produktów rolnych.</u>
          <u xml:id="u-41.11" who="#MieczysławMoczar">Szczególnie ważnym, a jednocześnie trudnym problemem gospodarczym, któremu Rząd poświęcił wiele uwagi w 1973 r., była działalność inwestycyjna. Zasługuje na przypomnienie fakt, że nakłady inwestycyjne w gospodarce uspołecznionej wzrosły w porównaniu z 1972 r. o blisko 26% i były wyższe o 48,5 mld zł niż planowano. Oznacza to prawie dwukrotne przekroczenie tempa wzrostu założonego na rok 1973.</u>
          <u xml:id="u-41.12" who="#MieczysławMoczar">Zgodnie z założeniami VI Zjazdu partii preferowane były dziedziny o zasadniczym znaczeniu dla unowocześnienia gospodarki i zaspokojenia potrzeb społeczeństwa, a w strukturze technicznej nakładów inwestycyjnych nastąpił korzystny wzrost udziału zakupów maszyn i urządzeń w stosunku do założeń planowych.</u>
          <u xml:id="u-41.13" who="#MieczysławMoczar">Na rozwój i modernizację przemysłu wydatkowano o 18 mld zł więcej niż planowano, na uzupełnienie i unowocześnienie wyposażenia technicznego budownictwa ponad 8 mld zł, w rolnictwie uspołecznionym — 5 mld zł, w transporcie około 6 mld zł więcej. Wywarło to określony wpływ na dalsze zaawansowanie zadań związanych z przebudową struktury produkcji przez szybszy rozwój tych branż, które decydują o postępie i rekonstrukcji technicznej naszego przemysłu oraz o zaopatrzeniu rynku w bogatszy i nowocześniejszy asortyment towarów.</u>
          <u xml:id="u-41.14" who="#MieczysławMoczar">Szerzej niż w roku ubiegłym korzystano z dorobku nauki, jak również z licencji i z importu nowych opracowań technologicznych.</u>
          <u xml:id="u-41.15" who="#MieczysławMoczar">Wartość kosztorysowa inwestycji oddanych do użytku wyniosła 194 mld zł i była wyższa o ponad 15% niż w 1972 roku. Przy przedterminowej realizacji szeregu inwestycji, zwłaszcza o kluczowym znaczeniu dla gospodarki narodowej oraz koncentracji środków na obiektach dających efekty produkcyjne — plan przekazywania do eksploatacji nowych obiektów wykonany został w 90,6%, a opóźnienia nastąpiły głównie w realizacji małych i średnich inwestycji planu terenowego.</u>
          <u xml:id="u-41.16" who="#MieczysławMoczar">Rok 1973 zaznaczył się również pewnym postępem w dziedzinie podniesienia efektywności gospodarki. I tak dla przykładu: w przemyśle osiągnięto przyrost wartości produkcji sprzedanej w 73% z tytułu wzrostu wydajności pracy, w tym w 55% na skutek wzrostu technicznego uzbrojenia pracy i w 13% na skutek postępu organizacyjnego. Wartość dostarczonych w 1973 r. na rynek wyrobów nowych i zmodernizowanych stanowiła ok. 11% wszystkich towarów dostarczonych przez przemysł na zaopatrzenie rynku i przekroczyła zadania planowe o ponad 1/3. Nastąpił wzrost udziału wartości towarów, oznaczonych znakiem jakości „Q” oraz jedynką przy równoczesnym ogólnym wzroście produkcji podlegającej oznakowaniu. Mimo to udział ten należy ocenić jako w dalszym ciągu niski, zwłaszcza że odsetek wyrobów ocenionych negatywnie jest nadal duży i wynosi około 16% w stosunku do liczby wyrobów zgłoszonych. Lepsze natomiast niż zakładał plan uzyskaliśmy wyniki w zakresie obniżenia poziomu kosztów własnych, w tym również kosztów materiałowych.</u>
          <u xml:id="u-41.17" who="#MieczysławMoczar">Obywatele Posłowie! Osiągnięcia w sferze produkcji materialnej przyczyniły się do wzrostu wytworzonego dochodu narodowego, który był wyższy o ponad 11% niż w roku poprzednim wobec przewidzianych planem — około 8%. Dochód narodowy do podziału — głównie dzięki intensyfikacji obrotów handlu zagranicznego — wzrósł prawie o 16% w stosunku do około 10% przewidzianych planem. Przeciętna płaca realna wzrosła o 10,8%, przy założonym w planie wzroście o 6,6%, a realne dochody ludności rolniczej, w części przeznaczonej na konsumpcję i inwestycje nieprodukcyjne, zwiększyły się o 8,5%.</u>
          <u xml:id="u-41.18" who="#MieczysławMoczar">Przyspieszeniu tempa poprawy warunków socjalno-bytowych społeczeństwa towarzyszyło lepsze zaopatrzenie rynku w towary produkcji krajowej i z importu. Wartość dostaw towarów na zaopatrzenie rynku wzrosła o prawie 12% i była o 3% wyższa niż planowano. W strukturze dostaw zarysowały się korzystne zmiany polegające na zwiększeniu się udziału artykułów nieżywnościowych. Umacniała się ogólna równowaga rynkowa, chociaż występowały braki w podaży niektórych artykułów spożywczych i wyrobów przemysłowych. Mimo wzrostu wartości usług o 12% w porównaniu do poprzedniego roku — plan usług wykonany został tylko w 99%.</u>
          <u xml:id="u-41.19" who="#MieczysławMoczar">Przy zapewnieniu w zasadzie zatrudnienia dla młodzieży wstępującej w wiek produkcyjny i znacznej poprawie w dziedzinie zatrudnienia kobiet (na ok. 27 tys. zarejestrowanych w grudniu 1973 r. kobiet poszukujących pracy — liczba wolnych miejsc pracy dla kobiet wynosiła w kraju ponad 41 tys.) — przyrost zatrudnienia w gospodarce narodowej ukształtował się na poziomie o ponad 40 tys. osób poniżej założonego w planie.</u>
          <u xml:id="u-41.20" who="#MieczysławMoczar">W wyniku podjętych przez Rząd działań, początkowe tendencje ze strony zakładów pracy do nadmiernego zwiększania zatrudnienia zostały zahamowane, co doprowadziło w rezultacie do poprawy w kształtowaniu się relacji pomiędzy wzrostem wydajności pracy i zatrudnienia oraz poprawy struktury kwalifikacyjnej pracowników zakładów pracy.</u>
          <u xml:id="u-41.21" who="#MieczysławMoczar">Realizacja socjalnej polityki partii zapewniła dalszy postęp w poprawie warunków bytowych ludności. Zreformowano system i rozszerzono zakres świadczeń socjalno-bytowych na rzecz pracowników i ich rodzin. Wprowadzono nowe zasady tworzenia i podziału zakładowego funduszu nagród oraz socjalnego i mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-41.22" who="#MieczysławMoczar">Nakłady inwestycyjne na rozbudowę i modernizację sieci handlowej były o 4,5 mld zł wyższe niż planowano. Wydatkowano 9,2 mld zł ponad ustalenia planu na inwestycje w sferze konsumpcji społecznej, w tym głównie w gospodarce komunalnej i mieszkaniowej oraz na ochronę zdrowia, opiekę społeczną i kulturę fizyczną. Przy przekroczeniu ogólnych zadań planowych w budownictwie mieszkaniowym w niektórych województwach zadania w tej dziedzinie nie zostały jednak w pełni wykonane. Podobnie w rozwoju bazy materialnej służby zdrowia istniały nadal trudności ze względu na częste opóźnienia w realizacji inwestycji i remontach obiektów.</u>
          <u xml:id="u-41.23" who="#MieczysławMoczar">Wydatki bieżące budżetu państwa na cele socjalno-kulturalne były o ponad 16% większe niż w 1972 r.</u>
          <u xml:id="u-41.24" who="#MieczysławMoczar">W dziedzinie oświaty, w wyniku zapoczątkowania reformy szkolnictwa, nastąpiły korzystne zmiany w organizacji kształcenia i wychowania. Podnosi się poziom nauczania w szkołach wiejskich, do czego przyczyniły się niewątpliwie gminne szkoły zbiorcze. Uzyskano również pewien postęp w upowszechnianiu kultury.</u>
          <u xml:id="u-41.25" who="#MieczysławMoczar">Wysoki Sejmie! Ogólne korzystne wyniki gospodarcze, osiągnięte w 1973 r., znalazły wyraz w wykonaniu budżetu państwa. Dochody budżetu państwa wyniosły w 1973 r. 489,7 mld zł i były o 5,9% wyższe od założeń ustawy budżetowej po zmianach. Wydatki budżetu państwa zrealizowane zostały w wysokości 482,2 mld zł, tj. w 98,7%. Nadwyżka dochodów nad wydatkami, planowana w ustawie budżetowej w wysokości 0,8 mld zł, wyniosła 7,5 mld zł. Główne źródło ponadplanowych dochodów budżetu państwa z gospodarki uspołecznionej stanowiło przekroczenie planu sprzedaży produkcji i usług oraz obniżka kosztów własnych. Realizacja zadań finansowych przebiegała w 1973 r. w warunkach dalszego doskonalenia systemu ekonomiczno-finansowego i rozszerzenia zasięgu jego działań. Uległa równocześnie poprawie dyscyplina budżetowa.</u>
          <u xml:id="u-41.26" who="#MieczysławMoczar">Pragnę jeszcze raz podkreślić, że rezultaty roku 1973 były pomyślne. Osiągnięte to zostało pracą robotników, rolników i inteligencji, aktywną działalnością Rządu — jako naczelnego wykonawczego i zarządzającego organu władzy państwowej oraz podległych mu jednostek administracji państwowej i gospodarczej. Nie znaczy to, że wyczerpaliśmy wszystkie rezerwy tkwiące w gospodarce, w inicjatywie i postawie ludzi pracy, w systemie kierowania i zarządzania. Dorobek ostatnich 3 lat w tym znaczny dorobek roku 1973 pozwolił I Krajowej Konferencji PZPR skorygować w górę zadania społeczno-gospodarczego rozwoju kraju na lata 1974 i 1975, to jest dwa ostatnie lata aktualnego planu 5-letniego.</u>
          <u xml:id="u-41.27" who="#MieczysławMoczar">W oparciu o uchwały XII Plenum Komitetu Centralnego — Rząd PRL przedstawił w styczniu br. program realizacji postanowień I Konferencji, który Sejm aprobował, a którego treścią jest dalsza poprawa materialnych warunków ludzi pracy. Mówił tu dziś o tym tow. Premier Piotr Jaroszewicz.</u>
          <u xml:id="u-41.28" who="#MieczysławMoczar">Najwyższa Izba Kontroli — na podstawie wyników kontroli oraz oceny wykonania zadań rzeczowych i finansowych — stwierdza, że działalność Rządu w 1973 r. była zgodna z uchwałą o planie społeczno-gospodarczego rozwoju kraju i ustawą o budżecie państwa oraz że węzłowe zadania społeczno-ekonomiczne, wynikające z uchwał VI Zjazdu partii, zostały wykonane pomyślnie i w wielu dziedzinach poważnie przekroczone.</u>
          <u xml:id="u-41.29" who="#MieczysławMoczar">W związku z powyższym mam zaszczyt w imieniu Najwyższej Izby Kontroli przedłożyć Wysokiemu Sejmowi wniosek o udzielenie Rządowi absolutorium za jego należytą pracę w roku 1973.</u>
          <u xml:id="u-41.30" who="#MieczysławMoczar">Również jako obywatel doznaję dużej satysfakcji z osiągnięć swego kraju w minionych 30 latach, a wśród nich z uzyskanych wyników w 1973 roku. Osiągnięcia te są ewidentne i każdy Polak ma prawo z tego powodu do uzasadnionej dumy. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-41.31" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-42">
          <u xml:id="u-42.0" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów poseł Teresa Morawiec.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-43">
          <u xml:id="u-43.0" who="#TeresaMorawiec">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie z upoważnienia Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów uwagi do rządowych sprawozdań z wykonania planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju oraz budżetu państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 1973 r. jak również ustosunkować się do wniosku Najwyższej Izby Kontroli w sprawie udzielenia Rządowi absolutorium za ten okres.</u>
          <u xml:id="u-43.1" who="#TeresaMorawiec">Przedłożone Sejmowi przez Rząd i Najwyższą Izbę Kontroli materiały były w ostatnim okresie przedmiotem wszechstronnej analizy i rozważań z udziałem przedstawicieli zainteresowanych resortów na posiedzeniach wszystkich komisji sejmowych. W trakcie obrad komisji posłowie jednomyślnie stwierdzali, że rok 1973 charakteryzował się dalszym dynamicznym rozwojem wszystkich dziedzin działalności społeczno-gospodarczej. Dominowały w nim pozytywne tendencje rozwojowe, nastąpił dalszy wzrost efektywności gospodarowania, kontynuowano proces doskonalenia kierowania i zarządzania państwem i gospodarką.</u>
          <u xml:id="u-43.2" who="#TeresaMorawiec">Dzięki wzrostowi aktywności społecznej i produkcyjnej ludzi pracy, rok ubiegły zakończono dobrymi rezultatami — wszystkie podstawowe zadania planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju, uchwalonego przez Sejm w dniu 15 grudnia 1972 r., zostały przekroczone.</u>
          <u xml:id="u-43.3" who="#TeresaMorawiec">Działalność Rządu w tym okresie charakteryzowała się dużą operatywnością — co stworzyło warunki do bieżącego sterowania procesami gospodarczymi w dostosowaniu do sytuacji zewnętrznej i wewnętrznej i sprzyjało konsekwentnej realizacji wytyczonego na VI Zjeździe partii i przyjętego przez cały naród jako platforma wyborcza w wyborach do Sejmu obecnej kadencji — programu przyspieszenia tempa poprawy warunków materialnych i bytowych ludności, jak również uzyskaniu wysokiej dynamiki rozwoju oraz lepszemu wykorzystaniu inicjatyw społecznych.</u>
          <u xml:id="u-43.4" who="#TeresaMorawiec">Rok sprawozdawczy był okresem niezwykle wysokiego tempa wzrostu gospodarczego. Sprzedaż produkcji przemysłowej wzrosła o 12% przy założonym w planie wzroście o 9,7%. Nastąpiło dalsze unowocześnienie struktury przemysłu. Wzrastał systematycznie udział produkcji przemysłów: elektromaszynowego i chemicznego, jako głównych nośników postępu naukowo-technicznego w całej gospodarce narodowej. Rok ubiegły był także trzecim rokiem, w którym nie osłabiając tempa wzrostu produkcji środków wytwarzania, zwiększano dynamikę produkcji artykułów rynkowych.</u>
          <u xml:id="u-43.5" who="#TeresaMorawiec">Pomyślne wyniki uzyskano w rolnictwie — produkcja globalna wzrosła tu o 7,8% wobec przyjętego w planie wzrostu o 2,1%; umocnione zostały korzystne tendencje w rozwoju hodowli, nastąpiła dalsza poprawa w organizacji skupu produktów rolnych, uzyskano znaczny postęp w zapewnieniu rolnictwu dostaw odpowiednich środków produkcji, jakkolwiek potrzeby w tym zakresie są nadal duże, co wymaga podjęcia odpowiednich działań. Stąd też zagadnienie to powinno być nadal przedmiotem stałej uwagi Rządu — co postuluje m.in. Komisja Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego.</u>
          <u xml:id="u-43.6" who="#TeresaMorawiec">Wykonano pomyślnie zadania w zakresie przyspieszenia tempa poprawy warunków materialno-bytowych społeczeństwa:</u>
          <u xml:id="u-43.7" who="#TeresaMorawiec">— osiągnięto wzrost przeciętnej płacy realnej o 10,8% przy założonym w planie wzroście o 6,6%;</u>
          <u xml:id="u-43.8" who="#TeresaMorawiec">— nastąpił dalszy wzrost dochodów realnych ludności wiejskiej oraz dalsza poprawa zakresu i poziomu świadczeń socjalnych, jak również warunków pracy, wypoczynku i opieki zdrowotnej.</u>
          <u xml:id="u-43.9" who="#TeresaMorawiec">Spożycie z dochodów osobistych ludności wzrosło o 11,1%. Było to najwyższe tempo wzrostu spożycia, jakie uzyskano w okresie ubiegłego 10-lecia.</u>
          <u xml:id="u-43.10" who="#TeresaMorawiec">W warunkach znacznego wzrostu dochodów pieniężnych ludności utrzymana została globalna równowaga pieniężno-rynkowa, a na wielu odcinkach uległo dalszej poprawie zaopatrzenie ludności. Stały wzrost zamożności społeczeństwa zwiększył liczbę rodzin o średnich i wyższych dochodach, co powodowało wzrost popytu na żywność oraz kształtowanie się nowych potrzeb ilościowych i jakościowych. Ten wzrost potrzeb był m.in. przyczyną wystąpienia w roku ubiegłym, pomimo zwiększenia dostaw, okresowych zakłóceń w pełnym pokryciu zapotrzebowania ludności na niektóre towary. W szczególności dotyczyło to mięsa i mebli. Wzrost dostaw mięsa o 6,1%, a spożycia w przeliczeniu na 1 mieszkańca o prawie 3 kg, nie był w stanie zrównoważyć zwiększonego popytu ludności. Problemy zaopatrzenia ludności w mięso i jego przetwory oraz zapewnienia dostaw większej ilości mebli, były przedmiotem szczególnej uwagi Rządu. W ciągu ubiegłego roku nastąpił dalszy wzrost udziału artykułów przemysłowych w strukturze konsumpcji, znacznie urozmaicony został asortyment dostaw towarów przemysłu spożywczego. Zadanie dalszego zwiększenia produkcji na rynek przemysłowych artykułów konsumpcyjnych, a szczególnie wyrobów nowych, modnych, o wyższych walorach estetycznych i użytkowych, nabiera szczególnego znaczenia w świetle uchwalonego przez XII Plenum KC partii i zatwierdzonego przez Sejm dodatkowego programu płacowo-socjalnego. W warunkach wysokiego wzrostu przychodów pieniężnych ludności i denaturalizacji spożycia ludności wiejskiej, istnieje pilna potrzeba zwiększenia roli handlu zarówno w zakresie oddziaływania na przemysł, jak i prowadzenia badań rynkowych oraz kształtowania spożycia. Odpowiednie wnioski w tej sprawie sformułowała Komisja Handlu Wewnętrznego. W całokształcie programu wzrostu stopy życiowej rosnącego znaczenia nabierają usługi dla ludności, którym w ubiegłym roku nadano rangę równą produkcji materialnej. Sprzyjało to dalszemu rozwojowi tej sfery działalności. Tym niemniej jednak istnieje potrzeba — jak to stwierdziła Komisja Drobnej Wytwórczości, Spółdzielczości Pracy i Rzemiosła, stworzenia dalszych zarówno materialnych i technicznych, jak też organizacyjnych warunków do przyspieszenia rozwoju tej dziedziny gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-43.11" who="#TeresaMorawiec">Bieżące wydatki budżetu państwa na cele socjalno-kulturalne wzrosły o 16,1% w porównaniu z rokiem 1972. Dalszej poprawie uległy warunki pracy, bhp oraz wypoczynku. Znacznie, bo o 39,3% wzrosły łączne nakłady na ochronę środowiska, jakkolwiek potrzeby w tej dziedzinie są nadal znaczne, co wymaga zwrócenia odpowiedniej uwagi na ten odcinek działalności.</u>
          <u xml:id="u-43.12" who="#TeresaMorawiec">Przedmiotem troski wielu komisji sejmowych, m.in. Pracy i Spraw Socjalnych, Zdrowia i Kultury Fizycznej, Handlu Wewnętrznego oraz Górnictwa, Energetyki i Chemii było zagadnienie lepszego wykorzystania środków na poprawę warunków socjalno-bytowych załóg pracowniczych oraz bardziej sprawnej realizacji nowych oraz modernizacji istniejących obiektów wczasowych i rekreacyjnych. Wyrażano również opinię o pilnej potrzebie przyspieszenia budowy domów pomocy społecznej oraz intensywniejszego podjęcia działań ułatwiających kobietom pracującym prowadzenie gospodarstwa domowego.</u>
          <u xml:id="u-43.13" who="#TeresaMorawiec">Bardzo ważnym wydarzeniem dla przyszłości kraju było podjęcie w roku ubiegłym przez Sejm uchwały o systemie edukacji narodowej, a w konsekwencji zapoczątkowanie realizacji reformy systemu oświaty i wychowania. W roku 1973 kontynuowano prace nad przebudową sieci szkół wiejskich, zmniejszając wydatnie liczbę szkół z niepełną obsadą kadrową.</u>
          <u xml:id="u-43.14" who="#TeresaMorawiec">Oceniając wykonanie zadań 1973 r. Komisja Oświaty i Wychowania zwróciła uwagę na potrzebę terminowej realizacji inwestycji szkolnych oraz dalszego rozwoju kształcenia rolniczego.</u>
          <u xml:id="u-43.15" who="#TeresaMorawiec">Generalnie — pomyślnie wykonano planowe zadania w budownictwie mieszkaniowym.</u>
          <u xml:id="u-43.16" who="#TeresaMorawiec">Komisje Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów oraz Budownictwa i Gospodarki Komunalnej — dokonując oceny stopnia realizacji zadań wynikających z uchwały Sejmu w sprawie perspektywicznego programu mieszkaniowego — wskazywały na konieczność stworzenia prawidłowych warunków dla jego dalszego wzrostu m.in. przez:</u>
          <u xml:id="u-43.17" who="#TeresaMorawiec">— przyspieszenie przygotowania terenów pod budownictwo mieszkaniowe,</u>
          <u xml:id="u-43.18" who="#TeresaMorawiec">— zwiększenie potencjału przedsiębiorstw inżynieryjnych oraz dostaw materiałowych,</u>
          <u xml:id="u-43.19" who="#TeresaMorawiec">— zastosowanie w szerszym zakresie uprzemysłowionych technologii i metod budownictwa towarzyszącego w nowych osiedlach, w celu zapewnienia warunków do równoległej jego realizacji z budownictwem mieszkaniowym.</u>
          <u xml:id="u-43.20" who="#TeresaMorawiec">W stosunku do szybkiego tempa wzrostu gospodarczego niedostateczny okazał się dotychczasowy rozwój transportu. W tych warunkach, obok ponadplanowych decyzji inwestycyjnych, niezbędne było podejmowanie przez Rząd operatywnych decyzji, mających na celu lepsze zbilansowanie potrzeb przewozowych z możliwościami. Ważnym zagadnieniem stało się bardziej racjonalne kształtowanie przewozów, zbliżenie powiązań kooperacyjnych oraz zwiększenie mechanizacji prac przeładunkowych. Odpowiednią opinię w tej sprawie wyraziła Komisja Komunikacji i Łączności.</u>
          <u xml:id="u-43.21" who="#TeresaMorawiec">Rok 1973 był kolejnym rokiem znacznego wysiłku inwestycyjnego. W gospodarce narodowej przekazano do eksploatacji obiekty o łącznej wartości kosztorysowej w wysokości 194 mld zł, co oznacza wzrost o blisko 16% w stosunku do roku poprzedniego. Znaczne środki przeznaczono na uzupełnienie i unowocześnienie wyposażenia technicznego budownictwa. Pozytywnym zjawiskiem było wcześniejsze oddawanie do eksploatacji wielu inwestycji o kluczowym znaczeniu dla gospodarki narodowej oraz uzyskanie dalszego postępu w skracaniu cykli inwestycyjnych. Stałej uwagi — zdaniem posłów z wielu komisji sejmowych — wymaga zagadnienie właściwego przygotowania inwestycji do realizacji. Dotyczy to zwłaszcza konieczności przeprowadzania wszechstronnej analizy celowości inwestowania, optymalnego lokalizowania inwestycji, pełnego i terminowego przygotowania dokumentacyjnego oraz synchronizacji dostaw maszyn i urządzeń z postępem robót budowlano-montażowych. Należy dążyć do realizowania i przekazywania do eksploatacji inwestycji kompleksowo, tzn. łącznie z obiektami pomocniczymi, zaplecza socjalnego oraz, ochrony środowiska.</u>
          <u xml:id="u-43.22" who="#TeresaMorawiec">Jednym z istotnych zadań roku 1973 było zapewnienie zatrudnienia młodzieży wchodzącej w wiek produkcyjny. Zadanie to zostało wykonane pomyślnie. Liczba absolwentów poszukujących pracy była w roku ubiegłym, w warunkach największego przyrostu siły roboczej, dwukrotnie niższa w stosunku do roku 1972. Oceny dotychczasowych wyników w zakresie polityki zatrudnienia oraz, gospodarki kadrami kwalifikowanymi — dokonała Komisja Pracy i Spraw Socjalnych wspólnie z Komisją Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów. Uznano, że w roku ubiegłym nastąpił dalszy postęp w zakresie racjonalnego gospodarowania kadrami. Rezerwy w tym zakresie są jednak nadal duże, co stwarza potrzebę zwrócenia uwagi na takie zagadnienia, jak: właściwy dobór kadr na wszystkich szczeblach zarządzania, odpowiadający stawianym zadaniom produkcyjnym i organizacyjnym, dalszy wzrost kwalifikacji pracowniczych, maksymalne ograniczanie straty czasu pracy w procesie produkcji oraz zwiększenie czasu pracy maszyn i urządzeń.</u>
          <u xml:id="u-43.23" who="#TeresaMorawiec">Rok ubiegły był również okresem znacznego przyspieszenia wzrostu wydajności pracy. W przemyśle wzrosła ona o 8,5%, w budownictwie o 11,9%, przekraczając tym samym o 2,8 pkt. założenia planu. Jest to sumaryczny efekt postępu technicznego, lepszej organizacji pracy oraz racjonalizacji zatrudnienia.</u>
          <u xml:id="u-43.24" who="#TeresaMorawiec">Istotną zachętą do zwiększania wydajności pracy było systematyczne doskonalenie systemów płacowych oraz decyzje o regulacji płac dalszych grup zawodowych.</u>
          <u xml:id="u-43.25" who="#TeresaMorawiec">Rok 1973 był okresem intensyfikacji obrotów towarowych z zagranicą. Wyraziło się to w znacznym przyspieszeniu tempa eksportu, którego wzrost osiągnął 17,8% i znacznie wyprzedził dynamikę produkcji.</u>
          <u xml:id="u-43.26" who="#TeresaMorawiec">Komplikację sytuacji w handlu zagranicznym wywołały zjawiska związane z kryzysem energetycznym i falą spekulacji w rozwiniętych krajach kapitalistycznych. W tych warunkach tym wyraźniej uwidoczniły się zalety wszechstronnych i stale rosnących powiązań naszej gospodarki z krajami RWPG, a przede wszystkim ze Związkiem Radzieckim. Rynki państw socjalistycznych stanowiły naturalny i najważniejszy kierunek aktywizacji naszych obrotów towarowych i usługowych, które realizowane były w warunkach stabilizacji wzajemnych dostaw surowców, półfabrykatów i innych komponentów do produkcji. Dalszego doskonalenia wymaga wg opinii Komisji Handlu Zagranicznego, istniejący w kraju system sterowania handlem zagranicznym, jak również mechanizm jego funkcjonowania. W szczególności należy dążyć do przystosowania organizacji i metod działania przedsiębiorstw handlu zagranicznego do potrzeb elastycznego działania na rynkach zagranicznych w warunkach zmian strukturalnych, koniunkturalnych oraz walutowych. Znaczniejszy wpływ na wyniki produkcji eksportowej powinna wywierać działalność zaplecza naukowo-badawczego, a także placówek wzornictwa.</u>
          <u xml:id="u-43.27" who="#TeresaMorawiec">Obywatelu Marszałku! Obywatele Posłowie! Rok 1973 jako Rok Nauki Polskiej był dalszym etapem przyspieszającym nasz udział w światowej rewolucji naukowo-technicznej. Uzyskano dalszy postęp w rozwoju nauki i techniki oraz w zwiększeniu wpływu działalności naukowo-badawczej na rozwój życia gospodarczego kraju. Dokonano dalszej rozbudowy bazy materialnej nauki polskiej, zwiększono stopień wykorzystania szkół wyższych do realizacji zadań w dziedzinie nauki. Podjęte zostały również działania zabezpieczające rozwój krajowej twórczości technicznej oraz przyspieszenie wdrażania wynalazków do produkcji. Nauka powinna jednak jeszcze w większym stopniu dostarczać dynamicznie rozwijającej się gospodarce nowych opracowań technicznych, ekonomicznych i organizacyjnych. Istotną sprawą jest właściwe programowanie i planowanie działalności naukowej i badawczo-rozwojowej oraz odpowiednia jej synchronizacja z perspektywicznymi planarni społeczno-gospodarczego rozwoju kraju.</u>
          <u xml:id="u-43.28" who="#TeresaMorawiec">Coraz większą rolę w rozwoju i unowocześnianiu gospodarki narodowej odgrywa właściwa polityka licencyjna. Oceniając pozytywnie dotychczasowe poczynania Rządu, Komisje Handlu Zagranicznego oraz Nauki i Postępu Technicznego stwierdziły, że istnieje potrzeba:</u>
          <u xml:id="u-43.29" who="#TeresaMorawiec">— podjęcia skutecznych wysiłków w kierunku zapewnienia lepszej koordynacji działalności licencyjnej, uwzględniającej programy rozwoju poszczególnych gałęzi gospodarki narodowej,</u>
          <u xml:id="u-43.30" who="#TeresaMorawiec">— dokonywania bardziej wnikliwej analizy ekonomicznej importu i eksportu licencyjnego,</u>
          <u xml:id="u-43.31" who="#TeresaMorawiec">— zwiększenia wysiłków dla pełniejszego i szybszego wykorzystania zakupionych licencji.</u>
          <u xml:id="u-43.32" who="#TeresaMorawiec">Osiągnięto dalszy postęp w racjonalizacji gospodarki materiałowej, jakkolwiek nie wykorzystano jeszcze wszystkich możliwości i rezerwy w tym zakresie są nadal duże. Na problem ten wskazywała m.in. Komisja Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów. W świetle stałego wzrostu cen surowców i materiałów zagadnienie oszczędnej gospodarki materiałowo-surowcowej nabiera szczególnego znaczenia. Istnieje pilna potrzeba wydatnego usprawnienia gospodarki materiałami w każdym przedsiębiorstwie, obniżenia ich zużycia oraz zapewnienia ciągłości produkcji przy niższych zapasach.</u>
          <u xml:id="u-43.33" who="#TeresaMorawiec">W ubiegłym roku zanotowano dalszą poprawę w zakresie zagospodarowania nowo oddanych do użytku obiektów produkcyjnych. Systematycznie skracane są dyrektywne oraz rzeczywiste, przeciętne okresy osiągania projektowanych zdolności produkcyjnych, co pozwala na uzyskiwanie większych efektów gospodarczych ze zrealizowanych inwestycji. Problem pełnego i szybkiego zagospodarowania i wykorzystania projektowanych zdolności produkcyjnych wymaga jednak dalszej nieustannej uwagi i odpowiednich działań. Posłowie z wielu komisji sejmowych zwracali uwagę m.in. na potrzebę odpowiedniego zabezpieczenia surowcowego i kooperacyjnego nowo uruchamianych produkcji przez właściwe skoordynowanie realizacji inwestycji współzależnych. Potrzebne jest również kompleksowe rozwiązanie problemu szkolenia załóg dla nowych zakładów oraz kontynuowanie działań na rzecz dalszego zwiększenia produktywności majątku trwałego.</u>
          <u xml:id="u-43.34" who="#TeresaMorawiec">Równolegle z unowocześnianiem techniki, technologii i ekonomiki oraz poprawy jakości produkcji podjęte zostały działania w zakresie unowocześnienia metod planowania i zarządzania. Zwiększono strategiczną rolę planowania centralnego oraz podjęto liczne przedsięwzięcia, mające na celu wzrost elastyczności kierowania. Przez wdrażanie w jednostkach inicjujących nowych metod planowania i zarządzania, zapoczątkowane zostały istotne zmiany w funkcjonowaniu gospodarki, mające na celu stworzenie kompleksowych warunków do zwiększenia efektywności gospodarowania oraz dynamicznego postępu w socjalistycznych przedsiębiorstwach.</u>
          <u xml:id="u-43.35" who="#TeresaMorawiec">W 1973 r. nastąpił dalszy dynamiczny i bardziej harmonijny rozwój poszczególnych regionów kraju, dostosowany do konkretnych warunków i możliwości poszczególnych województw oraz potrzeb ogólnokrajowych. Realizowano też pomyślnie założenia planu, mające na celu zmniejszanie nieuzasadnionych dysproporcji w rozwoju poszczególnych terenów. Znalazło to wyraz szczególnie w polityce inwestowania, zatrudnienia oraz rozwoju i aktywizacji produkcji.</u>
          <u xml:id="u-43.36" who="#TeresaMorawiec">Realizacja planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju w roku ubiegłym przebiegała w warunkach utrzymania równowagi finansowo-pieniężnej. Planowane dochody budżetowe zostały przekroczone o 5,9% w stosunku do ustawy budżetowej po zmianach, natomiast wydatki zrealizowane zostały w 98,1%. Mówił już o tym obywatel Prezes NIK. Główne źródło ponadplanowych dochodów budżetu państwa stanowiły: przekroczenie planu sprzedaży i usług, obniżka kosztów własnych oraz wyższy od planowanego zysk z eksportu. Uzyskane ponadplanowe fundusze w kwocie 7,5 mld zł wydatkowane zostały przede wszystkim na sfinansowanie rozwoju potencjału produkcyjnego, nauki oraz urządzeń socjalno-kulturalnych. Roczne zadania finansowe wykonywane były w warunkach dalszego doskonalenia systemu ekonomiczno-finansowego. Polityka finansowa wobec ludności, wykorzystując odpowiednio politykę kredytową i oszczędnościową, zmierzała do zapewnienia równowagi pieniężno-rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-43.37" who="#TeresaMorawiec">W swoim wystąpieniu — z uwagi na ograniczony czas — scharakteryzowałam jedynie niektóre wnioski i opinie komisji sejmowych zgłoszone w toku prac nad sprawozdaniem Rządu za rok ubiegły. Wiele z nich, w formie dezyderatów, będzie przedmiotem dalszych działań — wszystkie zaś przekazane przez Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów do wykorzystania w pracy Rządu, z pewnością przyczyniać się będą do dalszego usprawnienia gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-43.38" who="#TeresaMorawiec">Wysoki Sejmie! W roku ubiegłym w powszechnym odczuciu znalazły potwierdzenie dwie zasadnicze prawdy:</u>
          <u xml:id="u-43.39" who="#TeresaMorawiec">— po pierwsze, że zadania wzrostu stopy życiowej nie odkładamy do bliżej nieokreślonej przyszłości, lecz w miarę powstających możliwości realizujemy, znacznie wyprzedzając założenia planu;</u>
          <u xml:id="u-43.40" who="#TeresaMorawiec">— po drugie, że zwiększanego szczególnie szybko dochodu narodowego nie przejadamy, lecz dbając o coraz lepsze zaspokajanie doraźnych potrzeb, tworzymy jednocześnie długofalowe przesłanki dalszego rozwoju gospodarki i wzrostu dobrobytu. Rezultaty działalności społeczno-gospodarczej uzyskane w roku ubiegłym przewyższały nie tylko założenia planu 5-letniego, lecz także wstępne oceny, przedstawione na I Krajowej Konferencji Partyjnej. Uzyskany w roku 1973 dorobek stworzył warunki do podjęcia kolejnego dodatkowego programu społecznego, zaś decyzje XII Plenum KC PZPR, zaakceptowane przez Sejm, umocniły i upowszechniły zainteresowanie wszystkich ludzi pracy postępem w efektywności gospodarowania.</u>
          <u xml:id="u-43.41" who="#TeresaMorawiec">Dowodem społecznego poparcia dla polityki partii i Rządu były realizowane na szeroką skalę zobowiązania i czyny społeczne oraz uzyskany w przemyśle i budownictwie wyższy niż planowano wzrost wydajności pracy.</u>
          <u xml:id="u-43.42" who="#TeresaMorawiec">Generalnie stwierdzić należy, że zarówno ocena poprzednich dwu lat, jak też bilans roku 1973 dają podstawę do satysfakcji, że dokonania, będące rezultatem VII i VIII Plenum Komitetu Centralnego partii oraz uchwała jej VI Zjazdu, zespoliły całe społeczeństwo w twórczej i ofiarnej pracy na rzecz dalszego wzrostu stopy życiowej, dynamicznego rozwoju gospodarki i umocnienia naszego socjalistycznego państwa, które znajduje się w przededniu jubileuszu swego 30-lecia.</u>
          <u xml:id="u-43.43" who="#TeresaMorawiec">Zgodnie z wnioskami komisji sejmowych, z upoważnienia Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów zwracam się do Wysokiego Sejmu o podjęcie następującej uchwały zawartej w druku sejmowym nr 165:</u>
          <u xml:id="u-43.44" who="#TeresaMorawiec">1. Sejm PRL zatwierdza sprawozdanie Rządu z wykonania planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju w roku 1973.</u>
          <u xml:id="u-43.45" who="#TeresaMorawiec">2. Sejm PRL zatwierdza sprawozdanie Rządu z wykonania budżetu państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 1973 r.</u>
          <u xml:id="u-43.46" who="#TeresaMorawiec">3. Sejm PRL — zgodnie z wnioskiem Najwyższej Izby Kontroli — udziela Rządowi absolutorium za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 1973 r.</u>
          <u xml:id="u-43.47" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-44">
          <u xml:id="u-44.0" who="#Marszałek">Dziękuję. Otwieram dyskusję. Głos ma poseł Leon Jańczak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-45">
          <u xml:id="u-45.0" who="#LeonJanczak">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! W imieniu Klubu Poselskiego Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego zgłaszam poparcie dla wniosku Najwyższej Izby Kontroli w sprawie absolutorium dla Rządu za 1973 r.</u>
          <u xml:id="u-45.1" who="#LeonJanczak">Konsekwentne realizowanie przez Rząd programu nakreślonego przez VI Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej przyniosło w efekcie bardzo pozytywne rezultaty rozwoju gospodarczego kraju w 1973 r. Posłanka Morawiec, referując stanowisko Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów, przytoczyła już podstawowe liczby. Z tego miejsca pragnę wskazać na niektóre tylko zagadnienia.</u>
          <u xml:id="u-45.2" who="#LeonJanczak">Polityka dynamicznego rozwoju gospodarczego i równoczesnego wydatnego poprawiania warunków materialnego bytu mas pracujących, określona w uchwałach VI Zjazdu PZPR, przyjęta została za własną przez całe społeczeństwo. Wyzwoliła ona nastrój aktywności produkcyjnej i poparcie.</u>
          <u xml:id="u-45.3" who="#LeonJanczak">Również VI Kongres ZSL poparł w pełni wytyczoną linię działania. Oceniając 1973 r. możemy stwierdzić, że polityka ta realizowana skutecznie przez Rząd sprawdziła się w życiu.</u>
          <u xml:id="u-45.4" who="#LeonJanczak">Wskaźniki 1973 r. w porównaniu z 1972 rokiem:</u>
          <u xml:id="u-45.5" who="#LeonJanczak">— wzrost produkcji przemysłowej o 11,3%,</u>
          <u xml:id="u-45.6" who="#LeonJanczak">— wzrost nakładów inwestycyjnych o 23,2%,</u>
          <u xml:id="u-45.7" who="#LeonJanczak">— wzrost przychodów pieniężnych ludności o 12,9% mają tym większą wymowę, że nie są wyjątkowe dla jednego tylko roku, ale charakteryzują cały okres po 1970 r. Te podstawowe cele polityki gospodarczej państwa socjalistycznego nie tylko się nie wykluczają, nie muszą być realizowane po kolei, ale wzajemnie się uzupełniają i warunkują. Ludzie pracy rozumieją taką politykę i popierają ją tym wydatniej własną pracą, gdy wiedzą, że zaspokajanie potrzeb społeczeństwa to podstawowa inspiracja układania planów społeczno-gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-45.8" who="#LeonJanczak">Klub Poselski ZSL ze szczególnym uznaniem dla Rządu pragnie podkreślić postęp, jaki został już dokonany i tempo, z jakim nadrabiane są zaniedbania w rozbudowie naszego przemysłu rolno-spożywczego. Wyroby przemysłu rolno-spożywczego zajmują coraz więcej miejsca w masie nabywanych przez ludność towarów żywnościowych — przy czym ukazuje się wiele nowych produktów, szczególnie branży owocowo-warzywniczej, ułatwiających pracę handlu i gospodarstw domowych. Nowoczesny przemysł rolno-spożywczy spełnia ważną rolę zarówno w kształtowaniu strukturowych przemian spożycia żywności — co jest pożądane i witane z zadowoleniem przez konsumentów, jak również w racjonalizacji produkcji rolniczej. Dlatego też ze wszech miar uzasadnione są zwiększone w tym pięcioleciu 2,5-krotnie, w porównaniu z poprzednim planem 5-letnim, nakłady na budowę i rozbudowę zakładów przetwórstwa rolniczego.</u>
          <u xml:id="u-45.9" who="#LeonJanczak">Wysokie tempo inwestycji w 1973 r., jak i w poprzednich 2 latach świadczy o dynamicznym rozwoju naszych organizacji i instytucji gospodarczych, dążących do zastosowania światowych osiągnięć postępu naukowo-technicznego w celu zapewnienia nowoczesnego poziomu gospodarki. Na poparcie zasługuje w pełni polityka Rządu w zakresie inwestycji. Pragniemy tylko zwrócić uwagę Rządu, iż wysokie przekraczanie założonych w planie zadań inwestycyjnych powoduje przesunięcia w strukturze międzygałęziowej i inwestycji, co odbija się niekorzystnie na wykonawstwie obiektów mniejszych i małych, ale niezbędnych. Specjalnej uwagi wymagają inwestycje służby zdrowia i oświaty. Jeśli chodzi o te ostatnie, to są one nieodzowne dla terminowej realizacji reformy szkolnictwa, gdyż obejmują bardzo często budowę lub adaptację budynków gminnych szkół zbiorczych.</u>
          <u xml:id="u-45.10" who="#LeonJanczak">Jako niezwykle pozytywny fakt odnotowujemy szybkie tempo wzrostu obrotów handlu zagranicznego. Gospodarka polska, mając mocne oparcie w powiązaniach gospodarczych w ramach RWPG, okazała się zdolna do szerokiego na korzystnych warunkach uczestnictwa w wymianie z krajami kapitalistycznymi — bez nadmiernego ryzyka ponoszenia strat na skutek gwałtownych zmian cen i załamania się kursów walut państw kapitalistycznych. Działalność Rządu w sferze międzynarodowych stosunków gospodarczych uzupełnia korzystnie inicjatywy polityczne, takie np., jak wizyta I Sekretarza KC PZPR tow. Edwarda Gierka w Belgii i Premiera Jaroszewicza w Szwecji, i umacnia pozycje Polski Ludowej na arenie międzynarodowej.</u>
          <u xml:id="u-45.11" who="#LeonJanczak">Wysoki Sejmie! Organy władzy państwowej i całe społeczeństwo dobrze rozumie, że stabilność w polityce dynamicznego rozwoju gospodarczego i poprawienia warunków materialnych ludności uwarunkowana jest systematycznym wzrostem produkcji rolniczej.</u>
          <u xml:id="u-45.12" who="#LeonJanczak">Rok 1973 był rokiem wysokich plonów i zbiorów podstawowych upraw. Utrzymywała się pomyślna tendencja w produkcji zwierzęcej. W 1973 r. stan pogłowia trzody był wyższy o 14%, a bydła o 6,5% niż w 1972 r. Skup żywca w przeliczeniu na wagę mięsa był wyższy o 13,3%, a mleka o 11,7%. Jeśli dziś pytamy o źródła tego niezwykłego przecież postępu w produkcji rolnej ostatnich 3 lat, to stwierdzić musimy, że nie decydowały o tym warunki klimatyczne, chociaż są one ciągle w tej sferze bardzo istotne. Zapewnienie przez Rząd ekonomicznej opłacalności produkcji rolnictwa przez prawidłową politykę cen między wsią a miastem, odejście w praktyce zarządzania od nadmiernej i uciążliwej reglamentacji, czego symbolem stało się zniesienie obowiązkowych dostaw, faktyczna pomoc klasy robotniczej dla rolnictwa, co wyraża się dostawami nowoczesnych środków produkcji pochodzenia przemysłowego — to wszystko stworzyło na wsi klimat społeczny, pobudzający do inicjatywy i aktywności gospodarczej. W wynikach produkcyjnych rolnictwa, które tu mierzymy liczbami, przejawia się obywatelskie i patriotyczne nastawienie chłopów do spraw Polski Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-45.13" who="#LeonJanczak">Skuteczność polityki przyspieszania wzrostu produkcji rolnej na przestrzeni ostatnich 3 lat skłania do poszukiwania środków utrwalania korzystnych tendencji, zwłaszcza, że zdajemy sobie sprawę, iż ze względu na wysokie tempo dochodów nie wszystkie potrzeby rynku są zaspokojone. Przy aktualnym poziomie obsady inwentarza produkcyjnego i produkcji gospodarstw chłopskich, zagadnienie mechanizacji nabiera znaczenia szczególnego, nie tylko ze względu na potrzebę mechanizacji prac, ale ze względu na całą organizację wielu gospodarstw i racjonalną gospodarkę zasobami paszowymi. Dość powiedzieć, że w latach 1971–1973 obsada bydła zwiększyła się o 1 mln sztuk, obsada trzody chlewnej — o ponad 5 mln sztuk, natomiast rozwój budownictwa inwentarskiego zdecydowanie nie zaspokaja potrzeb — głównie z powodu braków materiałowych. Wygospodarowanie dodatkowych pomieszczeń dla inwentarza produkcyjnego, racjonalne wykorzystywanie areału paszowego — to bardzo ważne zadania mechanizacji, zastępowania żywej siły pociągowej przez siłę mechaniczną. Równie ważna jest potrzeba skracania okresu robót i ulżenia w pracy rolnikom. Przy niekorzystnej u nas strukturze agrarnej mechanizacja musi się odbywać przez odpowiednie kojarzenie indywidualnego i zespołowego nabywania i wykorzystywania maszyn. Przywiązujemy dlatego tak dużą wagę do prawidłowego przebiegu zmian strukturalnych w kółkach rolniczych i do tworzenia gminnych spółdzielni mających przejąć główne funkcje organizatora zespołowej mechanizacji. Jesteśmy dopiero w trakcie tych zmian organizacyjnych i wszyscy zaangażowani w te sprawy tym skuteczniej będą działać im lepiej zrozumiane zostaną główne cele tych zmian. Cele te bardzo przystępnie określił I Sekretarz KC PZPR tow. Gierek na krajowej naradzie aktywu społeczno-gospodarczego. Pozwólcie, że zacytuję: „specjalizacja produkcji rolnej rodzić będzie nowe potrzeby i możliwości. Część tych spraw może być rozwiązywana w skali wsi i kółka rolniczego, a wiele z nich łatwiej i taniej rozwiązywać można dopiero w skali gromady. Przykładem tych ostatnich mogą być chociażby usługi remontowo-naprawcze wszelkiego sprzętu technicznego, usługi budowlane wraz z montażem wodociągów indywidualnych i inne. Wydają się słuszne inicjatywy, aby kółka w nowej jednostce administracyjnej powołały do życia spółdzielnie osób prawnych, których zadaniem byłoby rozwiązywanie wymienionych, a także innych problemów, które tego wymagają. Nowa organizacja powinna sprzyjać wzmożeniu działalności gospodarczej i usługowej kółek rolniczych”. Ścisłe przestrzeganie cytowanego zalecenia I Sekretarza KC PZPR jest nieodzowne dla przeprowadzenia zmian w funkcjonowaniu społecznej bazy technicznej gospodarki chłopskiej, zgodnie z zasadą dalszego rozwoju samorządu wiejskiego, a zarazem usprawnienia systemu zarządzania. Zainicjowane już przez Rząd prace nad przyspieszeniem rozwoju przemysłu maszyn rolniczych, a przez to przyspieszenie rekonstrukcji technicznej rolnictwa, odpowiadają wielostronnym potrzebom gospodarki żywnościowej i spotykają się z gorącym przyjęciem przez rolników.</u>
          <u xml:id="u-45.14" who="#LeonJanczak">Klub Poselski ZSL uważa za doniosłą sprawę wzbogacenie środków realizacji programu rolnego przez włączenie doń stopniowego rozwiązywania problemów socjalnych wsi. Inicjatywy i poczynania Rządu w tym zakresie cieszą się uznaniem całej społeczności wiejskiej.</u>
          <u xml:id="u-45.15" who="#LeonJanczak">Wysoki Sejmie! W roku 1973 w warunkach dużej aktywności politycznej i gospodarczej — Rząd przeprowadził z inicjatywy Komitetu Centralnego PZPR i przy współudziale stronnictw sojuszniczych ZSL i SD — w oparciu o ustawę sejmową, szereg doniosłych reform społeczno-politycznych, w tym wielką reorganizację systemu władzy terenowej. O wielu zagadnieniach związanych z tym doskonaleniem instytucji naszego ustroju była mowa w wystąpieniu zarówno Premiera Jaroszewicza, jak i w dyskusji nad ustawą Kodeks pracy. Zadokumentowana wielokrotnie troska Premiera Jaroszewicza i całego Rządu o sprawnie działającą i kompetentną administrację — jest najbardziej słuszna, godna poparcia, gdyż tylko taka administracja może właściwie spełniać swoje zadania w naszym rozwijającym się społeczeństwie, składającym się z ludzi coraz wyżej wykształconych.</u>
          <u xml:id="u-45.16" who="#LeonJanczak">Klub Poselski ZSL uważa, że nowy system funkcjonowania rad stwarza warunki rozwijania i umacniania socjalistycznej demokracji w naszym kraju. Fakt, że przewodniczącymi prezydiów rad narodowych na wszystkich szczeblach — zostali pierwsi sekretarze odpowiednich komitetów PZPR, że w składzie prezydiów rad zasiadają przedstawiciele ZSL i SD, a obok nich działacze bezpartyjni, sprzyja ściślejszemu zespoleniu i tak pożądanej koordynacji sfer działalności politycznej, państwowej i szeroko rozumianej aktywności społecznej różnych środowisk. Taki układ funkcjonowania instytucji władzy i organizacji społeczno-politycznych sprzyja również umacnianiu kierowniczej roli PZPR — co jest uznaną w naszym społeczeństwie zasadą budowania i umacniania ustroju socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-45.17" who="#LeonJanczak">Klub Poselski ZSL pragnie podkreślić wyjątkową wagę tych zmian dla ciągłego doskonalenia funkcjonowania instytucji przedstawicielskich naszego ustroju. Wśród 135 500 radnych rad narodowych wszystkich szczebli wybranych w wyborach 9 grudnia 1973 r. znajdują się komuniści, ludowcy, członkowie SD, działacze bezpartyjni, ludzie mający wielkie doświadczenie wspólnej pracy dla socjalistycznej Polski w obecnym 30-leciu. Stanowią oni nieocenione integrujące ogniwo więzi organów władzy i wszystkich ludzi pracy.</u>
          <u xml:id="u-45.18" who="#LeonJanczak">Rozwiązując prawidłowo stojące przed krajem zadania w 1973 roku, Rząd przyczynił się do umocnienia jedności całego narodu wokół władzy ludowej i programu socjalistycznego rozwoju Polski.</u>
          <u xml:id="u-45.19" who="#LeonJanczak">Posłowie Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego głosować będą za udzieleniem Rządowi absolutorium za 1973 r. i za przyjęciem uchwały przedstawionej przez sprawozdawcę Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów.</u>
          <u xml:id="u-45.20" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-46">
          <u xml:id="u-46.0" who="#Marszałek">Zarządzam 20-minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-46.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 16 min. 50 do godz. 17 min. 15)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-47">
          <u xml:id="u-47.0" who="#AndrzejWerblan">Wznawiam posiedzenie. Głos ma poseł Zenon Komender.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-48">
          <u xml:id="u-48.0" who="#ZenonKomender">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Nasza debata nad wykonaniem zadań społeczno-gospodarczych w roku 1973 odbywa się w przededniu obchodów 30-lecia Polski Ludowej. Stąd też okazja do spojrzenia na dorobek tego roku w szerszym historycznym kontekście. Na tle ogólnie pozytywnego dorobku trzydziestolecia ostatnie trzy i pół roku wyróżnia się szczególnie jako okres przyspieszonego wzrostu gospodarczego, z którym się wiąże znaczny postęp socjalno-bytowy. Skala i wszechstronność tych dokonań upoważniają do podkreślenia ich wyjątkowości w porównaniu z innymi okresami trzydziestolecia. Przy czym właśnie rok 1973 był rokiem utrwalenia i pogłębienia tych korzystnych tendencji rozwojowych, które zapoczątkowane zostały w naszym państwie w roku 1971.</u>
          <u xml:id="u-48.1" who="#ZenonKomender">Jednym z niezwykle istotnych kierunków działania kierownictwa w ostatnich latach było tworzenie takich warunków, w których płaca staje się podstawowym czynnikiem ekonomicznym i społecznym, stymulującym rzetelny stosunek do powierzonych zadań i rozwijającym osobiste zainteresowanie materialne każdego pracownika wynikami jego pracy. W tym celu zwiększono przede wszystkim udział płacy zasadniczej w wynagrodzeniu całkowitym. Płaca staje się zatem decydującym instrumentem podziału ogólnospołecznego dorobku według ilości i jakości wykonywanej pracy i stanowić zaczyna ważny bodziec dla wzrostu kwalifikacji. Usprawniono równocześnie cały system zachęt materialnych zarówno dla robotników, jak i pracowników umysłowych przez skuteczniejsze bezpośrednie powiązanie premii z wynikami gospodarczymi poszczególnych ogniw produkcyjnych i całych przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-48.2" who="#ZenonKomender">W roku 1973, w wyniku stosowania nowych zasad w polityce płacowej, 43% całego przyrostu osobowego funduszu płac przeznaczone zostało na opłacenie wzrostu wydajności pracy, awanse i przeszeregowania.</u>
          <u xml:id="u-48.3" who="#ZenonKomender">W ramach zmian systemowych uelastycznione zostały metody gospodarowania funduszem płac przez pozostawienie w gestii przedsiębiorstw decyzji w sprawie sposobów wykorzystania funduszu płac i doboru kryteriów premiowania, z dostosowaniem ich do zadań przedsiębiorstwa i warunków techniczno-organizacyjnych. Wyeliminowano przy tym wiele czynników hamujących słuszne inicjatywy załóg, zmierzające do poprawy efektywności gospodarowania, oraz tak ustawiono mechanizmy ekonomiczno-finansowe, aby wszelkie oszczędności kosztów i każda poprawa wydajności miała bezpośrednie odbicie na płacach tych, którzy te efekty wypracowują. Tak było dotychczas przede wszystkim w jednostkach inicjujących, gdzie wdrażano nowy system ekonomiczno-finansowy. W systemie tym zaniechano tradycyjnej metody limitowania płac i wprowadzono na jej miejsce zasadę parametrycznego wyliczenia funduszu płac, uzależniając jego wielkość od wyników produkcyjnych i finansowych, a przede wszystkim od wzrostu wydajności pracy i osiąganego zysku. Niezbędne rozszerzanie stosowania tych zasad w dalszych przedsiębiorstwach na pewno przyczyniać się będzie do podnoszenia ogólnej efektywności gospodarowania i równocześnie wpłynie na dalsze systematyczne podnoszenie zarobków dobrze pracujących.</u>
          <u xml:id="u-48.4" who="#ZenonKomender">Ważnym zadaniem pozytywnie rozwiązanym w roku 1973 było zapewnienie miejsc pracy ok. 400 tysiącom absolwentów szkół ponadpodstawowych. Odpowiednie, w pełni efektywne zatrudnienie tak poważnej liczby młodzieży, posiadającej w znacznej większości dobre przygotowanie zawodowe, stwarza ogromną szansę dla zdynamizowania rozwoju kraju. Jest to tym ważniejsze, że gospodarka nasza odczuwać zaczyna znaczne niedobory w zatrudnieniu.</u>
          <u xml:id="u-48.5" who="#ZenonKomender">Wysoka Izbo! Rok 1973 był drugim z kolei rokiem o bardzo wysokiej dynamice inwestowania. O skali tego wzrostu najlepiej świadczy zestawienie wielkości nakładów przypadających na 1 mieszkańca w ostatnich latach. I tak w 1970 r. była to kwota — 7 001 zł, w 1971 r. — 7 477 zł, w 1972 r. — 9 177 zł, a w roku 1973–11 203 zł nakładów inwestycyjnych na 1 mieszkańca — w cenach roku 1971.</u>
          <u xml:id="u-48.6" who="#ZenonKomender">Zdajemy sobie sprawę z tego, że dynamiczna polityka inwestycyjna ma wręcz kluczowe znaczenie dla przyspieszenia i modernizowania całego procesu rozwoju społeczno-gospodarczego. Inwestycje bowiem są podstawowym sposobem tworzenia, rozbudowy i modernizacji technicznego potencjału wytwórczego, który jest niezbędnym warunkiem wzrostu produkcji materialnej, funkcjonowania usług technicznych i społecznych, a w efekcie wzrostu dochodu narodowego. Inwestycje są głównym sposobem wdrażania do praktyki zdobyczy nauki i techniki. Inwestycje są motorem ogólnej koniunktury produkcyjnej, a to przez wzrost popytu na materiały, instalacje i urządzenia technologiczne; powodują one również wzrost popytu konsumpcyjnego jako wynik wzrostu zatrudnienia i dochodów ludności pracującej w sferze przygotowania i realizacji inwestycji, w przemysłach wytwarzających dobra inwestycyjne oraz w eksploatacji nowo zbudowanych zakładów.</u>
          <u xml:id="u-48.7" who="#ZenonKomender">Inwestycje z zakresu infrastruktury społecznej tworzą podstawę poprawy materialnych i socjalno-bytowych warunków życia ludności, a to przez budownictwo mieszkaniowe, komunalne i socjalne, przez budowę obiektów i urządzeń ochrony zdrowia — rekreacyjnych i turystycznych. Przez inwestycje można rozbudowywać i unowocześniać podstawową bazę dla rozwoju oświaty, nauki, kultury i sztuki. Inwestycje są wreszcie jednym z najważniejszych czynników rozwoju i wyrównania poziomu społeczno-gospodarczego poszczególnych regionów kraju.</u>
          <u xml:id="u-48.8" who="#ZenonKomender">Dotychczasowa wysoka dynamika inwestycji nie oznacza, iż można w sposób nieograniczony zwiększać ich udział w dochodzie narodowym. Decydującym czynnikiem przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych powinien być rachunek ekonomiczny i określony interes społeczny. Te względy muszą decydować o wyborze programów inwestycyjnych oraz o sposobie i czasie ich realizacji. Przy czym sprawą niezwykle ważną staje się przestrzenne rozmieszczenie dużych zamierzeń inwestycyjnych, które zwykle przesądzają o całym ciągu dalszego rozwoju regionu. Realizacja tych inwestycji nie może hamować czy wręcz uniemożliwiać normalnego toku pracy w istniejących jednostkach gospodarczych, czy też realizację małych zadań inwestycyjnych, które często mają ważne znaczenie społeczne dla określonych regionów i branż. Stąd w każdym programie inwestycyjnym niezbędne jest zachowanie odpowiedniej elastyczności oraz rezerw umożliwiających przyspieszenie inwestycji kontynuowanych oraz podejmowanie i realizację różnego typu inwestycji nowych, koniecznych nie tylko dla zdynamizowania wzrostu gospodarczego, ale i załatwienia palących potrzeb społecznych.</u>
          <u xml:id="u-48.9" who="#ZenonKomender">Wysoka Izbo! Ważną rolę w przyspieszaniu tempa wzrostu gospodarczego spełnia u nas ostatnio nowa polityka finansowa państwa, która pozwala nie tylko na mobilizację środków niezbędnych do wykonania planowanych zadań społecznych i gospodarczych, ale umożliwia również podejmowanie rozległych zadań ponadplanowych.</u>
          <u xml:id="u-48.10" who="#ZenonKomender">Jednym z elementów równowagi finansowej państwa są zasoby pieniężne ludności. Wiadomo, że podstawowym założeniem naszej polityki społeczno-gospodarczej jest utrzymywanie wysokiego wzrostu przychodów pieniężnych ludności zarówno z tytułu płac i świadczeń socjalnych, jak i dochodów indywidualnych rolników ze sprzedaży produktów rolnych. W tej sytuacji pozytywnym zjawiskiem jest systematyczny wzrost wkładów oszczędnościowych ludności. Warto przy tym zwrócić uwagę na rosnący „wskaźnik tworzenia zasobów” oznaczający przyrost zasobów pieniężnych w złotych za każde 100 zł przychodów netto. Otóż wynosił on w 1970 r. 2,44 zł; w 1971 r. — 4,97 zł; w 1972 r. — 6,69 zł i w 1973 r. osiągnął poziom 8,24 zł. Można generalnie stwierdzić, że przyrost zasobów pieniężnych ludności odegrał w 1973 r. istotną rolę w utrzymaniu równowagi pieniężno-rynkowej. Przeważającą część przyrostu swych zasobów pieniężnych ludność ulokowała w PKO i w bankach spółdzielczych. Świadczy to o ugruntowaniu się skłonności do lokowania oszczędności w instytucjach bankowych i jest widomym przejawem rosnącego zaufania społecznego do tych instytucji.</u>
          <u xml:id="u-48.11" who="#ZenonKomender">Trzeba jednak podkreślić, że jeszcze w zbyt małym stopniu rozwinięte jest u nas oszczędzanie celowe, które na pewno by wzrosło, jeżeli zostałoby w większym stopniu powiązane z całym systemem kredytowo-ratalnym, w którym istniałyby możliwości szerszego zaspokojenia popytu na różnego rodzaju towary i usługi, szczególnie w zakresie wyposażenia i remontów mieszkań, motoryzacji, turystyki i wypoczynku.</u>
          <u xml:id="u-48.12" who="#ZenonKomender">Na marginesie niezwykle bogatej i trudnej problematyki zaopatrzenia rynku i równowagi pieniężno-rynkowej chciałbym zwrócić uwagę na niepokojący społecznie fakt ogromnego wzrostu w 1973 r. dostaw na zaopatrzenie rynku napojów alkoholowych, których wartość osiągnęła poziom 66 534 mln zł wobec 55 901 mln zł w 1972 r., co oznacza wzrost o 19%.</u>
          <u xml:id="u-48.13" who="#ZenonKomender">Wysoki Sejmie! Sukcesy społeczno-gospodarcze, jakie osiągnął nasz naród w 1973 r., wiążą się w pełni z aktywną polityką zagraniczną, której zasadniczym nurtem było stałe pogłębianie i dynamizowanie sojuszu ze Związkiem Radzieckim i pozostałymi krajami socjalistycznymi oraz szerokie działanie na rzecz rozwoju pokojowej współpracy ze wszystkimi państwami, szczególnie z krajami europejskimi.</u>
          <u xml:id="u-48.14" who="#ZenonKomender">Katolicy w Polsce z satysfakcją i nadzieją obserwowali nasilone w tym czasie bezpośrednie kontakty przedstawicieli Rządu polskiego ze Stolicą Apostolską, w toku których stwierdzony został historyczny wkład ludzi wierzących w budownictwo socjalizmu w Polsce, realizowanego pod kierownictwem komunistów. Dokonania ostatnich lat są również efektem tego uczestnictwa, a także najlepszym dowodem tego, że tak nośne społecznie i z taką mocą rzucone przez Edwarda Gierka na początku 1971 r. hasło: „Stać nas na więcej” — znalazło pokrycie w polskiej rzeczywistości. Są one też realną przesłanką, uprawniającą nas dziś do powiedzenia, że stać nas na jeszcze więcej — i to zarówno w sferze społeczno-gospodarczej, jak i w dziedzinie zaufania do świadomości narodowej, w rozwoju socjalizmu i patriotycznego ruchu umysłowego na płaszczyźnie ideowo-politycznej, ale pod jednym warunkiem, że słowa te adresować będziemy do siebie, do naszego patriotyzmu, do poczucia naszej współodpowiedzialności za los państwa i narodu.</u>
          <u xml:id="u-48.15" who="#ZenonKomender">Wysoka Izbo! Przedstawione Sejmowi sprawozdanie Rządu z wykonania zadań wynikających z planu i budżetu na rok 1973, jak i uwagi Najwyższej Izby Kontroli oraz posła sprawozdawcy pozwalają na stwierdzenie, że był to rok wielkiego wysiłku, ale i dużych osiągnięć całego naszego społeczeństwa, naszego kierownictwa partii i państwa. W tym przeświadczeniu Koło Poselskie „Pax”, w którego imieniu mam zaszczyt przemawiać, będzie głosowało za udzieleniem Rządowi absolutorium za rok 1973.</u>
          <u xml:id="u-48.16" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-49">
          <u xml:id="u-49.0" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu posłowi Tadeuszowi Bochenkowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-50">
          <u xml:id="u-50.0" who="#TadeuszBochenek">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Polska naszych dni jest krajem spełniających się oczekiwań całego narodu. Przeobrażeniom ustrojowym, podnoszeniu na wyższy poziom życia społecznego i materialnego bytu społeczeństwa służyła praca w ciągu minionych lat i temu daje świadectwo dorobek sumowany w roku jubileuszowym.</u>
          <u xml:id="u-50.1" who="#TadeuszBochenek">Przedmiotem dzisiejszej debaty sejmowej są wyniki realizacji planu społeczno-gospodarczego w 1973 r., a więc w połowie obecnej pięciolatki. Nie można jednak w tych rozważaniach pominąć okoliczności, że w polu widzenia mamy znacznie już zaawansowany plan roku bieżącego, ambitnego roku 30-lecia Polski Ludowej, a także przygotowujemy się do zadań na rok następny, zamykający zwiększony program całego planu 5-letniego. Sprzyja temu wiele realnych już dokonań, ocenianych w dniu wczorajszym przez Plenum Komitetu Centralnego partii. Wywodzą się one również z wyników 1973 r. Wyniki te są, jak to stwierdziła w imieniu Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów posłanka Morawiec — generalnie pomyślne. Podstawowe zadania planu zostały wykonane, a w wielu dziedzinach nawet przekroczone. Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego, w którego imieniu przemawiam, podziela całkowicie tę opinię.</u>
          <u xml:id="u-50.2" who="#TadeuszBochenek">W sprzyjającej atmosferze politycznej, właściwe połączenie postępu ekonomicznego ze wzrostem dobrobytu ludności — przyczyniło się do osiągnięcia tak wielu korzystnych rezultatów, że przesądzają one już dzisiaj o dobrych wynikach całego pięciolecia. Utwierdziło się przekonanie, że osiągnięta dynamika rozwoju kraju jest dalszym stabilnym czynnikiem, pogłębiającym efektywność socjalistycznego budownictwa. Ugruntowuje to atmosferę zaufania społeczeństwa do poczynań Rządu, realizującego wytyczne partii. Nie byłoby jednak słuszne, gdybyśmy poprzestając na tych stwierdzeniach — nie poddali bardziej szczegółowej analizie niektórych niepokojących zjawisk w realizacji planu w 1973 r. Dają one o sobie znać i w roku bieżącym.</u>
          <u xml:id="u-50.3" who="#TadeuszBochenek">W ślad więc za stanowiskiem wyrażającym wysoką ocenę ogólną, pragnę przedstawić Wysokiej Izbie niektóre problemy interesujące Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego, a warunkujące dalszy jeszcze bardziej harmonijny rozwój kraju.</u>
          <u xml:id="u-50.4" who="#TadeuszBochenek">Z jednej strony — szybki wzrost stopy życiowej wyzwala aktywność społeczną, ta zaś z kolei przyspiesza dalszy rozwój gospodarczy, kształtuje przyszłościowy model społeczeństwa wysoko rozwiniętego. Obserwujemy między innymi stały wzrost zapotrzebowania na usługi, zwiększa się ich rola społeczna i gospodarcza. Jako punkt graniczny przyjmuje się powszechnie osiągnięcie w usługach około 50% ogółu zatrudnienia. Ten próg nie został jeszcze u nas przekroczony, a nawet i wśród najbardziej rozwiniętych krajów. Brakuje nam jeszcze wiele zarówno w zakresie poziomu, jak i kultury usług.</u>
          <u xml:id="u-50.5" who="#TadeuszBochenek">Z drugiej strony osiągnęliśmy już przecież wysoki poziom sił wytwórczych, następuje unowocześnianie gospodarki — powstają więc nie tylko warunki, ale i konieczność zwiększenia udziału sfery usług w narodowych planach gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-50.6" who="#TadeuszBochenek">Na temat potrzeby szybszego rozwoju sfery usług zostało w sposób jednoznaczny wyrażone stanowisko kierownictwa politycznego i administracyjnego. Z satysfakcją możemy odnotować, że szansa ta została doceniona.</u>
          <u xml:id="u-50.7" who="#TadeuszBochenek">W zestawieniu z 1972 rokiem wartość usług dla ludności świadczonych przez wszystkie jednostki gospodarki uspołecznionej wykazała wzrost o 12,5%, aczkolwiek zadania podwyższonego planu zrealizowano w wysokości 99% na skutek niewykonania w pełni zadań dodatkowych. Jeden procent niewykonania, to pozornie rzecz drobna, ale w wartości bezwzględnej stanowi to bez mała 1 miliard zł, który nie wpłynął na rynek usługowy.</u>
          <u xml:id="u-50.8" who="#TadeuszBochenek">Plan 1973 r. w zakresie usług dla ludności — zrealizowało rzemiosło dodatkowymi zadaniami o wartości 700 mln zł. W porównaniu z wynikami uzyskanymi w 1972 r. wartość usług wykonanych przez rzemiosło wzrosła o 11,8%, usług dla ludności — o 14,4%, dla gospodarki uspołecznionej — o 7,7%. Jest to znaczna dynamika, jednak zbyt mała w stosunku do potrzeb. Pozytywnie ocenić należy wyraźną poprawę w granicach 30 i więcej procent, jaką osiągnięto w takich usługach, jak naprawa i konserwacja samochodów, meblarstwo, tapicerstwo, stolarstwo, kowalstwo i ślusarstwo — co odpowiada coraz bardziej powszechnemu zamówieniu wobec rozwoju motoryzacji, zasiedlania nowych mieszkań, rosnących potrzeb zmechanizowanego rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-50.9" who="#TadeuszBochenek">Popytowi zaczyna więc w coraz większym stopniu odpowiadać podaż. Postęp ten jest jednak jeszcze dość daleki od pełnej gwarancji wykonania w tej dziedzinie planu 5-letniego. W stosunku do założeń — nadal niedostateczny jest rozwój usług remontowo-budowlanych, motoryzacyjnych i pralniczych, które przeważnie wykonywane są przez jednostki drobnej wytwórczości.</u>
          <u xml:id="u-50.10" who="#TadeuszBochenek">Wartość usług remontowo-budowlanych stanowi — jak stwierdza to w swych uwagach Najwyższa Izba Kontroli — zaledwie 47,2% wartości zakładanej do osiągnięcia w 1975 r., a usług motoryzacyjnych i pralniczych odpowiednio 50,8% i 60%.</u>
          <u xml:id="u-50.11" who="#TadeuszBochenek">Na dalszy rozwój usług nie pozostaje bez wpływu generalna sytuacja drobnej wytwórczości, która w usługach bytowych dla ludności spełnia rolę dominującą. Jeśli bowiem wedle ogólnej oceny w dynamice rozwoju zajęła ona trzecie miejsce po przemyśle lekkim i rolno-spożywczym — to oznacza, że dość głęboko sięgnięto do własnych rezerw. Dalszy postęp wymaga stosunkowo szybkiego doinwestowania, bowiem przy aktualnym stanie wyposażenia technicznego zakładów, a także zaopatrzenia w niezbędne materiały i surowce, niełatwe będzie nadążanie za rosnącymi potrzebami. Trudno jest podważać słuszność publikowanego ostatnio stwierdzenia, że drobna wytwórczość musi nie tylko nadążać za ogólną dynamiką rozwoju gospodarki, ale w niektórych dziedzinach nawet ją wyprzedzać. Nieodzowna jest przy tym świadomość, że nie wszystkie rezerwy drobnej wytwórczości są dostatecznie wykorzystywane. Ważnym zadaniem jest więc zapewnienie jej warunków rozwojowych w postaci odpowiednich dźwigni techniczno-ekonomicznych oraz poprawy warunków socjalnych.</u>
          <u xml:id="u-50.12" who="#TadeuszBochenek">Następna sprawa, na której pragnę zatrzymać uwagę obywateli posłów, to usługi ogólnospołeczne. Wykazują one znaczny rozwój przy znakomicie zwiększonych wydatkach z budżetu państwa na cele socjalne. Tak oceniali to posłowie w szczegółowej debacie w Komisjach Zdrowia i Kultury Fizycznej, Oświaty i Wychowania, Pracy i Spraw Socjalnych. Wykazywali oni postęp w ochronie zdrowia, szkolnictwie, opiece nad dzieckiem, upowszechnianiu kultury, organizacji wypoczynku i turystyki, aczkolwiek też nie bez pewnego niepokoju, zwłaszcza gdy chodzi o realizację niektórych przewidzianych w planie inwestycji.</u>
          <u xml:id="u-50.13" who="#TadeuszBochenek">Wykonanie inwestycji służby zdrowia było lepsze aniżeli w roku 1972. Baza tego resortu wydatnie się wzbogaciła. Liczba łóżek szpitalnych wzrosła o 2,6%, ale faktem też jest, że do pełnego wykonania zadań 1973 roku zabrakło 2 700 łóżek. Jeśli zważymy, że wiele miejsc w szpitalach zajmują chorzy przewlekle, to musi np. zwracać uwagę wykonanie jedynie w 42,6% planu budowy domów opieki społecznej. Nie wszystkie one miały być przeznaczone dla chroników, ale na miejsca te oczekuje ponadto dalszych 12 tysięcy osób, wymagających opieki w zorganizowanych warunkach. W domach tych wprawdzie nastąpiło zwiększenie miejsc o 2,9%, ale faktyczny przyrost w roku 1973 był jednakże niższy od planowanego. Mówię o tym dlatego, że ogromny wysiłek państwa w zakresie świadczeń socjalnych, zasiłków, podwyższanych konsekwentnie rent i emerytur, obejmowania nimi coraz to dalszych grup społeczeństwa — poprawia wyraźnie ich byt materialny. Nie zawsze jednak eliminuje to konieczność pomocy wyspecjalizowanych służb ochrony zdrowia i opieki społecznej, przy bazie wciąż jeszcze niewystarczającej.</u>
          <u xml:id="u-50.14" who="#TadeuszBochenek">I wreszcie sprawa ostatnia. Mówiąc o potrzebach ochrony zdrowia czy opieki społecznej, wkroczyliśmy w inwestycje planu terenowego, gdyż w większości przypadków — tam właśnie są one ulokowane.</u>
          <u xml:id="u-50.15" who="#TadeuszBochenek">Należą się słowa najwyższego uznania dla załóg za wyniki realizacji wielu kluczowych, priorytetowych zadań inwestycyjnego programu. Równocześnie, sprawozdanie rządowe mówi o oddawaniu niektórych obiektów bez pełnego zakresu rzeczowego czy też bez zakończenia inwestycji towarzyszących oraz że w budownictwie mieszkaniowym, przy przekroczeniu ogólnych zadań planu, w kilku województwach nie zostały one w pełni zrealizowane.</u>
          <u xml:id="u-50.16" who="#TadeuszBochenek">Pochodzę wprawdzie z Rzeszowskiego, które wykonało z nadwyżką program uspołecznionego budownictwa mieszkaniowego, są jednak tereny, które znalazły się w mniej korzystnej sytuacji.</u>
          <u xml:id="u-50.17" who="#TadeuszBochenek">Przy uchwalaniu planu w grudniu 1972 r. mówiliśmy, że najistotniejszymi jego cechami są efektywność i jakość. Przewidywaliśmy, że w niektórych wskaźnikach są pewne rezerwy, ale stwierdzaliśmy też, że program inwestycyjny jest bardzo trudny, a w niektórych województwach mogą powstać szczególne trudności w trakcie jego realizacji. Trudności te wystąpiły rzeczywiście w planach terenowych przy jednoczesnym wyprzedzeniu inwestycji w planie centralnym. Wymaga to intensyfikacji inwestycji terenowych. Zjawisko to obserwujemy także w sferze usług, o czym mówiłem na wstępie. Niezbędna jest kooperacja drobnej wytwórczości, w tym i rzemiosła indywidualnego oraz jego spółdzielczości — co nie pozostanie bez wpływu na realizację programu usług w granicach potrzeb. Wymaga to bliższej analizy i takiej polityki, aby mógł być właściwie realizowany całokształt potrzeb gospodarczych i społecznych.</u>
          <u xml:id="u-50.18" who="#TadeuszBochenek">Potrzebny jest dynamiczny i bardziej jeszcze harmonijny rozwój społeczno-gospodarczy. Przed nami rysują się zadania na rok przyszły — ostatni w bieżącym pięcioleciu — a także kierunki aż po rok 1980. Ustalaniu zadań na ten okres sprzyjać powinny dotychczasowe wysokie wyniki, a także i niektóre wyniesione z dzisiejszej oceny doświadczenia.</u>
          <u xml:id="u-50.19" who="#TadeuszBochenek">Wysoki Sejmie! Wykonanie zadań planu społeczno-gospodarczego rozwoju i budżetu państwa — mimo wskazanych trudności i braków, było zgodne z uchwałą Sejmu i ustawą budżetową na rok 1973. Rząd pomyślnie realizował program przyspieszonego rozwoju kraju nakreślony na VI Zjeździe PZPR. Dlatego też Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego głosować będzie za przyjęciem sprawozdania oraz za wnioskiem Najwyższej Izby Kontroli o udzielenie Rządowi absolutorium. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-50.20" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-51">
          <u xml:id="u-51.0" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu posłowi Konstantemu Łubieńskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-52">
          <u xml:id="u-52.0" who="#KonstantyŁubieński">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Z niemałą satysfakcją zabieram głos w debacie nad oceną rozwoju naszej gospodarki w roku ubiegłym. Był to dobry rok gospodarczy, a przy tym można podkreślić, że podobna ocena znajduje podstawy już trzeci rok z kolei. W 1973 roku była bowiem kontynuowana, a może nawet wzmocniona, realizacja kierunku i programu zapoczątkowanego po 1970 roku. Program ten jak wiadomo — streszczał się w dwóch głównych celach: odczuwalnej poprawy warunków życia ludności oraz zapewnienia dynamicznego wzrostu gospodarki. Równoczesna realizacja obu tych celów, mimo ujawniających się między nimi w skali krótkiego okresu sprzeczności, była możliwa dzięki uzyskaniu bardzo wysokiego wzrostu dochodu narodowego.</u>
          <u xml:id="u-52.1" who="#KonstantyŁubieński">W roku ubiegłym, zwiększając dochód narodowy o przeszło 11%, uzyskaliśmy najwyższe tempo wzrostu dochodu narodowego wytworzonego spośród wszystkich krajów socjalistycznych.</u>
          <u xml:id="u-52.2" who="#KonstantyŁubieński">Wysoki dochód narodowy pozwolił w roku ubiegłym na uzyskanie odczuwalnego zwiększenia funduszu spożycia, jak również na niezwykle wysoki wzrost nakładów inwestycyjnych. Zwiększenie funduszu spożycia było główną formą poprawy życia ludności i wyraziło się w bardzo dużym przyroście dochodów zarówno zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej, jak i rolników indywidualnych.</u>
          <u xml:id="u-52.3" who="#KonstantyŁubieński">Szczególnie godną podkreślenia formą zwiększenia przychodów ludności był wzrost miesięcznej przeciętnej płacy realnej, który wyniósł blisko 11%. Jest to najwyższy wskaźnik wzrostu od 1956 r. W ciągu jednego roku ubiegłego — płace realne w naszym kraju wzrosły bardziej niż w ciągu całego pięciolecia 1966–1970. To jedno już może być miarą osiągnięć gospodarczych w ubiegłym roku. Jeśli zaś dodamy ubiegłoroczny wzrost płac do dynamiki płac w poprzednich dwóch latach, to okaże się, że w ciągu okresu 1971–1973 płace realne wzrosły o 25%, a więc przekroczono blisko o połowę wzrost planowany na całe pięciolecie. Należy pamiętać, że wzrost płac realnych ma przede wszystkim aspekt społeczny, lecz stanowi również główny bodziec wzrostu wydajności pracy, czyli tej podstawowej dźwigni naszego rozwoju gospodarczego. Wysokie wskaźniki wzrostu wydajności pracy w przemyśle i budownictwie osiągnięte w roku ubiegłym, będące również rekordami w naszej historii gospodarczej — trzeba właśnie widzieć w ścisłym związku z wyższym procentem opłacania tego wzrostu oraz z ogólną poprawą klimatu społecznego.</u>
          <u xml:id="u-52.4" who="#KonstantyŁubieński">Przy wysokim wskaźniku wzrostu w zakresie spożycia dynamikę osiągniętą w roku ubiegłym w dziedzinie inwestycji można określić jako szczególnie silną. Nakłady inwestycyjne brutto w roku ubiegłym wzrosły o 25%, a ponieważ już w roku 1972 wzrost był podobny, więc w okresie tych dwóch lat osiągnięto w tej dziedzinie zwiększenie o 55%, co można określić bez przesady jako duży skok naszej gospodarki. Suma 380 mld zł, którą zainwestowano w ubiegłym roku, była większa od inwestycji w całym planie 6-letnim.</u>
          <u xml:id="u-52.5" who="#KonstantyŁubieński">Przy tak wielkiej dynamice zarówno w dziedzinie spożycia, jak i inwestycji, ogromnie trudnym zadaniem było utrzymanie równowagi gospodarczej. Wiemy z teorii ekonomii i widzimy to w praktyce wielu krajów świata, że szybki rozwój gospodarki stwarza niebezpieczeństwo poważnego naruszenia równowagi między popytem a podażą, co skutkuje w postaci zjawisk inflacyjnych.</u>
          <u xml:id="u-52.6" who="#KonstantyŁubieński">Szczególnie wielkim osiągnięciem naszej gospodarki w roku ubiegłym było utrzymanie, w zasadzie, równowagi ogólnej zarówno na rynku towarów konsumpcyjnych, jak i w sferze środków produkcji, była to wprawdzie równowaga napięta, odcinkowo nawet wyraźnie zachwiana, ale nie dopuszczono do niekontrolowanych procesów inflacyjnych. Przy zrealizowanym tempie wzrostu jest to sukces, który należy z uznaniem podkreślić.</u>
          <u xml:id="u-52.7" who="#KonstantyŁubieński">Utrzymanie równowagi i zaspokojenie popytu ze strony rynku inwestycji i handlu zagranicznego było zasługą dynamicznie rozwijającej się produkcji, zwłaszcza produkcji przemysłowej. Wzrost produkcji przemysłowej w ubiegłym roku o 12% należy również do najwyższych w historii PRL. Wyższą dynamikę przemysłu osiągnięto tylko w pierwszych latach planu 6-letniego. Na pozytywne podkreślenie zasługuje także fakt, iż ta wysoka dynamika była ukierunkowana w dużym stopniu zgodnie z potrzebami rynku: produkcja przedmiotów spożycia, czyli grupy „B”, rosła w zbliżonym tempie jak produkcja środków wytwarzania, czyli grupy „A”. Przywiązywanie dużej wagi do gałęzi przemysłu konsumpcyjnego ma również miejsce w rozdziale środków inwestycyjnych. W ubiegłym roku najwyższe wskaźniki wzrostu inwestycji, daleko wyższe niż średnia dla całego przemysłu, wykazywały branże produkujące bezpośrednio lub pośrednio na potrzeby rynku, a więc przemysł odzieżowy, spożywczy, paszowy, włókienniczy, papierniczy. Oznacza to, iż kontynuowana jest polityka — zapoczątkowana w 1972 r. — usuwania zaniedbań inwestycyjnych, jakie narosły w tej grupie przemysłów w ciągu wielu poprzednich lat.</u>
          <u xml:id="u-52.8" who="#KonstantyŁubieński">Jednym z głównych czynników, umożliwiających uzyskanie wysokiej dynamiki gospodarczej w roku ubiegłym, był handel zagraniczny. Obroty z zagranicą wzrosły w 1973 r. o przeszło i to jest znów swoistym rekordem — takiej dynamiki w tej dziedzinie nie mieliśmy od końca lat czterdziestych. Trzeba przy tym zauważyć, że wzrost obrotów z zagranicą był dwa razy szybszy niż wzrost dochodu wytworzonego, a to oznaczą, że międzynarodowy podział pracy, z jego wszystkimi dodatnimi efektami, wnika coraz głębiej do naszej gospodarki. Osiągnięcie tak wielkich obrotów zawdzięczamy przede wszystkim stosunkom z krajami RWPG, a także stosunkom z krajami o innych niż nasz ustrojach.</u>
          <u xml:id="u-52.9" who="#KonstantyŁubieński">W obrotach handlu zagranicznego szczególnie dynamiczny okazał się import, który wzrósł prawie o 1/3. Należy z uznaniem podkreślić, że w tej dziedzinie kontynuowaliśmy zapoczątkowaną w 1972 r. politykę szerokiego korzystania z kredytów kapitałowych, udzielanych nam przez zagranicę. Dzięki temu uzyskaliśmy wyraźną nadwyżkę importu nad eksportem, co sprawiło, że dochód do podziału okazał się wyższy od dochodu wytworzonego o ok. 50 mld zł. Ta większa masa dochodu narodowego do podziału ułatwiła nam jednoczesny szybki Wzrost i spożycia, i inwestycji.</u>
          <u xml:id="u-52.10" who="#KonstantyŁubieński">Ale aktywna polityka importowa miała nie tylko takie znaczenie, iż pozwoliła nam powiększać dochód narodowy do podziału ponad nasze możliwości wytwórcze. Główne jej znaczenie polegało na tym, iż był to import nowoczesnej techniki w postaci maszyn i urządzeń, pochodzących przeważnie z rozwiniętych krajów kapitalistycznych. Import z tych krajów w 1973 r. zwiększył się, w porównaniu do poprzedniego roku, aż o 75%. Ten właśnie import stanowił wiodący składnik inwestycji przemysłowych i był istotnym czynnikiem unowocześniania bazy technicznej naszej gospodarki. Taki kierunek rozwoju naszej współpracy z zagranicą, odchodzący od dawnej polityki kosztownej samowystarczalności, zasługuje na pełne uznanie i powinien być kontynuowany w latach następnych. Równocześnie trzeba podkreślić, że operacje kredytowe były korzystne nie tylko dla nas, lecz także dla naszych partnerów, którzy znaleźli w naszym kraju atrakcyjny rynek zbytu.</u>
          <u xml:id="u-52.11" who="#KonstantyŁubieński">Ukoronowaniem sukcesów naszej gospodarki w roku ubiegłym były dobre wyniki rolnictwa. Wysokie plony zbóż i okopowych, dobre zbiory oraz rekordowe pogłowie bydła i trzody sprawiły, że rolnictwo stało się mocnym elementem naszej gospodarki i trwałą bazą dla przemysłu spożywczego, dla rynku i eksportu. W rolnictwie — jak wiadomo — ważną rolę grają warunki atmosferyczne, a więc czynnik niezależny od woli ludzkiej. Warunki te były w roku ubiegłym pomyślne, ale niemałą też zasługę dynamicznego rozwoju rolnictwa trzeba przypisać racjonalnej polityce rolnej, zapoczątkowanej w 1971 r., a polegającej przede wszystkim na stworzeniu rolnikom korzystnych warunków zbytu płodów rolnych, oraz na zaopatrzeniu ich w środki produkcji.</u>
          <u xml:id="u-52.12" who="#KonstantyŁubieński">Wysoka Izbo! W tym krótkim przeglądzie problemów gospodarczych ubiegłego roku przedstawiłem przede wszystkim zjawiska, które sprawiają, że rok 1973 możemy nazwać rokiem sukcesu gospodarczego. Należy bowiem oddać sprawiedliwość słusznej polityce gospodarczej oraz uświadomić społeczeństwu, jakie elementy i kierunki w polityce gospodarczej powinny być kontynuowane.</u>
          <u xml:id="u-52.13" who="#KonstantyŁubieński">Ale obraz naszej gospodarki w roku ubiegłym byłby niepełny, gdyby na tym poprzestać. Nie ma na świecie i nie było w historii gospodarki, w której mielibyśmy do czynienia z samymi osiągnięciami i by wszystkie problemy były i mogły być szybko i pomyślnie rozwiązywane. Tak jest również i u nas i tak było w 1973 roku. Jeśli bilans naszych osiągnięć ma być rzetelny, trzeba choćby krótko Wspomnieć również o brakach i rysujących się zagrożeniach.</u>
          <u xml:id="u-52.14" who="#KonstantyŁubieński">Nie zawsze te zjawiska wynikają z błędów. Często wynikają z warunków, na które nie mamy wpływu, a najczęściej w naszej sytuacji — z ograniczonych środków wobec ogromnych potrzeb narzucanych z jednej strony przez pozostałości z okresu zacofania, z drugiej strony — przez bardzo szybkie tempo rozwoju techniki i przemiany cywilizacyjne.</u>
          <u xml:id="u-52.15" who="#KonstantyŁubieński">Skwitowaliśmy pozytywnie wysokie tempo wzrostu inwestycji w dużej mierze dlatego, że niemała ich część oparta jest na imporcie zagranicznym. Tym niemniej, zważywszy na angażowanie również własnych środków w wyniku inwestycji zagranicznych importerów, a także z uwagi na dodatkowy wzrost dochodów ludności, kreowanych przez proces inwestycyjny, budzi się refleksja, że osiągamy w istniejących warunkach szczytową granicę możliwości inwestowania. Już trzeci rok z rzędu zwiększamy o wielkość inwestycji. W rezultacie tworzy się — moim zdaniem — zbyt szeroki front inwestycyjny, powstaje konieczność koncentracji robót w toku realizacji planu i w rezultacie pewna część zadań rzeczowych nie zostaje wykonana, co zakłóca proporcjonalność rozwoju. Niewątpliwie poprawa całego przebiegu inwestycyjnego osiągnięta w 1973 roku i osiągana w roku bieżącym sytuację łagodzi, lecz problem ciągle istnieje. Jednak z zadowoleniem stwierdzam, z pewnym uspokojeniem, na podstawie wczorajszego przemówienia obywatela Premiera na Plenum Komitetu Centralnego, że problem ten jest przez kierownictwo naszego kraju doceniany.</u>
          <u xml:id="u-52.16" who="#KonstantyŁubieński">Chyba trudno zaprzeczyć, że jednym z głównych niedomagań naszej gospodarki jest sprawa budownictwa mieszkaniowego. Mimo perspektywicznego programu, jaki w tej dziedzinie obowiązuje budownictwo mieszkaniowe, w roku ubiegłym ten dział gospodarki brał udział tylko częściowo w ogólnej dynamice. W stosunku do 1972 r. liczba wybudowanych mieszkań zwiększyła się o 8,7%, a więc grubo poniżej wzrostu dochodu narodowego. Przy czym liczby ogólnokrajowe nie oddają w pełni sytuacji, gdyż w tej dziedzinie występowały poważne opóźnienia na poszczególnych terenach. A przecież potrzeby mieszkaniowe nie tylko nie maleją, ale rosną nieledwie z każdym miesiącem. Wiadomo bowiem, że w wiek zakładania małżeństw wchodzi wyż demograficzny. W 1973 r. zawarto 315 tys. nowych małżeństw, a wybudowano 225 tys. mieszkań, a więc na każde nowe mieszkanie przypada 1,4 nowych małżeństw. Ta presja utrzyma się do końca tego dziesięciolecia. Rozwierające się nożyce potrzeb i podaży powodują, że kolejka w spółdzielniach mieszkaniowych i okres czekania na mieszkania wydłuża się. Nie można zaprzeczyć, że dokonano postępu w uprzemysłowieniu budownictwa mieszkaniowego. Świadczy o tym choćby przekazanie 11 fabryk domów. Tym niemniej jednak na dzień dzisiejszy problem budownictwa mieszkaniowego jest poważny i istnienie jego limituje, w moim pojęciu, rozwój aparatu produkcyjnego, a także chyba utrudnia i komplikuje utrzymanie równowagi rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-52.17" who="#KonstantyŁubieński">W rejestrze braków trudno pominąć inwestycje służby zdrowia. Jest prawdą, że znacznemu zwiększeniu uległy środki na eksploatację szpitali i ośrodków zdrowia, ale nie towarzyszyło temu zaplanowanie i tak bardzo potrzebne zwiększenie bazy. Zabrakło do planu 2 700 łóżek, co stanowi równowartość 5 do 6 dużych szpitali. Również nie osiągnięto założonej w planie liczby ośrodków zdrowia na wsi. Patrząc na ten problem przez pryzmat mojego okręgu wyborczego, Podlasia, trudno nie wspomnieć o szczególnie wolnym tempie budowy szpitala w Sokołowie Podlaskim i o wyjątkowo trudnej sytuacji w powiecie węgrowskim, gdzie obecna baza, nawet jeżeli będzie nieco powiększona, w znikomym rozmiarze pokryje potrzeby tego terenu.</u>
          <u xml:id="u-52.18" who="#KonstantyŁubieński">Nie można pominąć, oczywiście, braków odcinkowych w równowadze rynkowej. Nierównowaga, a nawet powiedziałbym szczerze, ostra nierównowaga występowała między popytem a podażą mięsa i mebli. Deficyt podaży tych dwóch produktów przesłaniał ogólny pozytywny obraz sytuacji rynkowej i zmniejszał odczucie poprawy warunków życiowych ludności. Nie trzeba wyjaśniać, jak ważny to jest problem. Trzeba zdawać sobie sprawę, że przyrost dochodów ludności może odkładać się tylko w pewnych rozmiarach w zasobach pieniężnych. W miarę wzrostu zamożności, dochody są skierowane na dobra wyższego rzędu. Na obecnym etapie u nas takim dobrem w zakresie żywności jest mięso, a wśród towarów nieżywnościowych są meble. W świetle informacji uzyskanych na komisjach sejmowych, problem mebli, dotyczący zresztą nie tylko mieszkań indywidualnych, lecz również wyposażenia instytucji publicznych, jak szkoły i szpitale, zostanie poważnie złagodzony w najbliższej przyszłości. Żywię też nadzieję, że będzie rozwiązany w niedługim czasie problem mięsa, przede wszystkim na drodze wzrostu produkcji przy dalszym wzroście konsumpcji. W moim przekonaniu rezerwy produkcyjne są niemałe, ale ważne jest, aby dla ich uruchomienia istniał odpowiedni klimat, który jest w tej chwili, i skierowano dostateczne środki.</u>
          <u xml:id="u-52.19" who="#KonstantyŁubieński">Niezależnie od tych problemów, które zanotowaliśmy w roku ubiegłym, trzeba zwrócić na to uwagę, że w najbliższej przyszłości trzeba liczyć się z wystąpieniem nowych deficytów i dysproporcji, które mogą być źródłem zagrożeń. Możemy przewidywać przede wszystkim dwa takie zjawiska. Pierwszym zjawiskiem jest deficyt siły roboczej. Wiadomo, że w nadchodzących latach przyrosty siły roboczej będą mniejsze niż obecnie. Drugim zjawiskiem rodzącym potencjalne zagrożenie jest dysproporcja w dynamice wzrostu importu i eksportu. Jak wiadomo, eksport nie nadążą za importem, w szczególności w niektórych kierunkach. Jednak dynamika całej gospodarki powinna pozwolić na rozwiązanie tego problemu, którego szukać należy przede wszystkim w eliminowaniu nieracjonalnego importu i przyspieszaniu wzrostu eksportu, szczególnie produktów przemysłowych, lecz w żadnym razie nie należy szukać w ograniczeniach kredytów zagranicznych, które powinny być nadal rozwijane i w zasadzie oparte na samoobsłudze. Wyrażam przy tym pogląd, że Polska nie przekroczyła i prędko jeszcze nie przekroczy granicy zdolności w zaciąganiu kredytów zagranicznych, w szczególności biorąc pod uwagę jej dynamiczny rozwój.</u>
          <u xml:id="u-52.20" who="#KonstantyŁubieński">Odpowiedzią na istniejące trudności i problemy z naszej strony powinna być głęboka zmiana stylu gospodarowania: przejście z rozwoju ekstensywnego, który i w roku ubiegłym miał miejsce w szerokim zakresie, na rozwój intensywny, w którym wzrost dochodów będzie uzyskiwany bez jednoczesnych wysokich przyrostów inwestycji i zatrudnienia.</u>
          <u xml:id="u-52.21" who="#KonstantyŁubieński">Takie stanowisko, nie pierwszy raz reprezentowane w tej sali, wymaga kontynuowania reformy systemu zarządzania i planowania. Trzeba stwierdzić, że również i w tym zakresie rok 1973 miał osiągnięcia. W ubiegłym roku zaczęły pracować pierwsze wielkie organizacje gospodarcze, działające na nowych zasadach. Trzeba je jednak traktować jako wstępny krok na tej drodze. Reforma systemu gospodarki powinna być pogłębiona i rozszerzona na nowe dziedziny i na nowe szczeble, również ministerialne. To jest jeden z podstawowych warunków, aby stawić czoła rysującym się zagrożeniom i problemom na drodze naszego rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-52.22" who="#KonstantyŁubieński">Podsumowując powyższy bilans wyrażam pogląd, że rok 1973 można ocenić jako rok sukcesu gospodarczego, będącego sukcesem całego narodu, lecz także polityki, która do tych osiągnięć doprowadziła.</u>
          <u xml:id="u-52.23" who="#KonstantyŁubieński">Koło Poselskie „Znak” będzie głosowało za udzieleniem absolutorium Rządowi — realizatorowi tej polityki.</u>
          <u xml:id="u-52.24" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-53">
          <u xml:id="u-53.0" who="#AndrzejWerblan">Udzielam głosu posłowi Zygmuntowi Filipowiczowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-54">
          <u xml:id="u-54.0" who="#ZygmuntFilipowicz">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Przedmiot naszych rozważań stanowią dwa podstawowe dokumenty. Najwyższa Izba Kontroli przedłożyła nam wniosek w przedmiocie absolutorium dla Rządu, a Komisja Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów sprawozdanie o sprawozdaniach Rządu z wykonania planu i budżetu państwa za rok 1973.</u>
          <u xml:id="u-54.1" who="#ZygmuntFilipowicz">W uwagach swoich NIK podaje m.in.:</u>
          <u xml:id="u-54.2" who="#ZygmuntFilipowicz">„Program rozwoju kraju nakreślony na VI Zjeździe Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej realizowany był przez Rząd pomyślnie oraz zgodnie z uchwałą Sejmu PRL o rocznym planie społeczno-gospodarczym. Korzystne wyniki gospodarcze osiągnięto w warunkach rosnącego poparcia społeczeństwa dla polityki partii i działalności Rządu”.</u>
          <u xml:id="u-54.3" who="#ZygmuntFilipowicz">Poseł Teresa Morawiec, jako poseł sprawozdawca, dała Wysokiemu Sejmowi pełną analizę społeczną i ekonomiczną planu i budżetu za rok 1973. Moi przedmówcy potwierdzili już i wnikliwie dopełnili te akcenty, które w sprawozdaniu komisji stanowią nurt wiodący. Powtarzanie nie wydaje się więc konieczne.</u>
          <u xml:id="u-54.4" who="#ZygmuntFilipowicz">Oświadczam: Koło Posłów Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego głosować będzie za zatwierdzeniem sprawozdań rządowych i za udzieleniem Rządowi absolutorium za rok 1973.</u>
          <u xml:id="u-54.5" who="#ZygmuntFilipowicz">Wysoka Izbo! Pełną aprobatę społeczną pozyskał referat Prezesa Rady Ministrów, zaprezentowany w dniu 4 lutego na krajowej naradzie aktywu partyjnego i gospodarczego, a w nim stwierdzenie, że „W całokształcie naszego programu wzrostu stopy życiowej rosnącego znaczenia nabierają usługi dla ludności. Nadszedł czas, mówił Premier, aby raz na zawsze skończyć ze szkodliwym poglądem, według którego usługi stanowią margines działalności gospodarczej, w planie nadaliśmy tej sferze rangę równą produkcji materialnej”.</u>
          <u xml:id="u-54.6" who="#ZygmuntFilipowicz">W wystąpieniu pana Premiera na XIV Plenum KC PZPR, a więc w dniu wczorajszym, scharakteryzowane zostały dalsze osiągnięcia na tle dobrych wyników pierwszych 5 miesięcy bieżącego roku. Wyniki te świadczą o utrzymującej się wysokiej dynamice wzrostu gospodarki narodowej, a również o konsekwentnej realizacji programu zwyżek i regulacji płac oraz o rozszerzaniu programu socjalnego. Dane liczbowe — i nie tylko dane liczbowe — świadczą o tym, że gospodarka nasza rozwija się szybko i prawidłowo. Na tym tle zarysowany został program dalszego działania. Przyłączam się w pełni do sformułowań zawartych w wystąpieniu pana Premiera, chciałbym jednak ustosunkować się do niektórych zagadnień.</u>
          <u xml:id="u-54.7" who="#ZygmuntFilipowicz">Wysoka Izba pozwoli, że uznam za jeden z najbardziej istotnych czynników i za źródło naszych dokonań, klimat politycznego i społecznego kontaktu władz politycznych ze społeczeństwem oraz pełny, racjonalny, a jednak w części emocjonalny udział szerokiej rzeszy obywateli w procesie tworzenia koncepcji rozwoju i jej realizacji. Gruntuje się bowiem przekonanie najszerszych kręgów społeczeństwa, że gospodarkę należy rozwijać szybko, a jej efekty dzielić na poprawę warunków życia ludności i modernizację gospodarki. Umacnianie klimatu zaufania i wspólnej troski o dobro kraju, o pokój, o sprawiedliwość społeczną jest koniecznością naszej pracy i naszego oddziaływania. Zaufanie i atmosfera gotowości współdziałania warunkują w dość poważnym stopniu możliwości dalszego przyspieszania społeczno-ekonomicznego rozwoju kraju. Wszyscy odczuwamy skutki procesu przyspieszania dynamiki, wszyscy mamy swój udział w korzyściach, jakie daje ono ludności.</u>
          <u xml:id="u-54.8" who="#ZygmuntFilipowicz">Wysoki Sejmie! Koledzy posłowie obserwują niewątpliwie w toku spotkań z wyborcami, że potrzeb nie zaspokojonych jest jeszcze wiele. W niektórych dziedzinach nadal istnieją zaniedbania, na których wyrównanie trzeba szeregu pracowitych lat. Do takich dziedzin należą sprawy budownictwa mieszkaniowego i ochrony zdrowia. Zatwierdziliśmy w tych sprawach programy wieloletnie. Przybliżają one i konkretyzują zaspokojenie tych potrzeb w okresie najbliższych 16 lat.</u>
          <u xml:id="u-54.9" who="#ZygmuntFilipowicz">Wysoki Sejmie! Nasz przyspieszony rozwój musi być utrzymany mimo występującego w wielu regionach świata kryzysu paliwowo-energetycznego. Poważna większość krajów odczuła bardzo mocno skutki tego kryzysu. Wystąpiły one również w naszej gospodarce, zostały jednak opanowane. Stało się to możliwe dzięki długofalowym umowom i dzięki pomocy wielkiego sojusznika i przyjaciela — Związku Radzieckiego. Samo opanowanie tych skutków nie oznacza jednak zniknięcia źródeł trudności paliwowo-energetycznych. Zdała sobie z tego sprawę ostatnia sesja RWPG. Na sesji tej uzgodniono i wytypowano do realizacji nowe, wielkie projekty, dotyczące współpracy produkcyjnej i naukowo-technicznej, jak:</u>
          <u xml:id="u-54.10" who="#ZygmuntFilipowicz">1) utworzenie zjednoczonego systemu energetycznego zainteresowanych krajów członkowskich RWPG, opartego na połączonych systemach energetycznych europejskich krajów członkowskich i zjednoczonym systemie energetycznym ZSRR. Wzmożenie tej współpracy zapewni zainteresowanym krajom członkowskim niezbędne przesłanki do wspólnego planowania produkcji i zaspokojenia potrzeb na energię elektryczną oraz zapewni — poprzez kooperację — efektywniejsze wykorzystanie zasobów paliwowo-energetycznych naszych krajów.</u>
          <u xml:id="u-54.11" who="#ZygmuntFilipowicz">2) Podjęto także decyzje o budowie gazociągu, który zagwarantuje dostawy gazu dla uczestniczących we wspólnej budowie krajów. Gazociąg będzie dostarczać gaz z radzieckich złóż w rejonie Orenburga do zachodniej granicy ZSRR, skąd dalszymi nitkami będzie doprowadzany do zainteresowanych krajów, w tym także do Polski. Inwestycja ta zalicza się niewątpliwie do najpoważniejszych przedsięwzięć w zakresie współpracy naszych krajów w całej 25-letniej historii RWPG. Jest to zamierzenie równe co do znaczenia budowie rurociągu „Przyjaźń”.</u>
          <u xml:id="u-54.12" who="#ZygmuntFilipowicz">Wysoka Izbo! Podkreślić należy słuszność stwierdzeń Premiera o istnieniu całego kompleksu zagadnień wewnętrznych — krajowych.</u>
          <u xml:id="u-54.13" who="#ZygmuntFilipowicz">Na pierwszym planie widzieć należy program dalszej poprawy zaopatrzenia ludności przez rozszerzenie wielkości i asortymentu dostaw rynkowych. Szczególnie chciałbym podkreślić niedostatek ilościowy i jakościowy usług dla ludności. Stwierdzam, że mimo szeregu decyzji, problem usług jest daleki od rozwiązania. Przyspieszenie jest tu przeto koniecznością. Przy dobrym bowiem wzroście produkcji towarowej, choć i tu występują odcinkowe braki, zachowanie równowagi rynkowej znajduje się pod stałym naciskiem wzrastającego popytu na określone rodzaje usług dla ludności.</u>
          <u xml:id="u-54.14" who="#ZygmuntFilipowicz">Jak wiemy, dochody ludności rosną. Lokalizują się one w poważnym odsetku na rynku konsumenta. Oto ilustracja. Narasta liczba płatnych dni wolnych od pracy obowiązkowej. Ludzie nauczyli się wypoczywać. Regenerują swoje siły. Chcą poznawać swój i nie tylko swój kraj. Chcą mieć kontakt z bogactwami natury i wytworami ludzkiej sztuki. Od szeregu lat zgłaszane jest przeto zapotrzebowanie na usługi w zakresie turystyki i wypoczynku. W roku 1963, a więc 10 lat temu, zgłoszono zapotrzebowanie na usługi dla 130 mln osobodni. W roku 1973 — osiągnięto wielkość popytu na usługi dla 350 mln osobodni. Prognozy na rok 1990 wyznaczają Wzrost tej wielkości do 950 mln osobodni. Wielkości te mówią same za siebie. Popyt na usługi rośnie ilościowo na przestrzeni ostatnich 10 lat trzykrotnie. Walor tych usług jest bardzo poważny — walor ekonomiczny i społeczny. Dodać należy, że równocześnie rosną wymogi jakościowe i asortymentowe w zakresie usług związanych z wypoczynkiem człowieka pracy. Podaż tych usług wyraźnie nie nadąża za popytem. Podobnie jest w wielu innych dziedzinach.</u>
          <u xml:id="u-54.15" who="#ZygmuntFilipowicz">Wysoki Sejmie! Pragnę zwrócić uwagę na oczywistą konieczność lepszej organizacji pracy. W gospodarce uspołecznionej, poza rolnictwem — jak mówił wczoraj pan Premier — zatrudniamy wielką armię prawie 12 mln osób. Jesienią każdego roku zgłasza się do pracy około pół miliona absolwentów różnych szkół. Sprawa wykorzystania kwalifikacji tej armii — to jeden z zasadniczych elementów wzrostu wydajności pracy. Prawda naszej sytuacji ekonomicznej i społecznej jest prosta. Gospodarka nasza staje się coraz nowocześniejsza, dysponujemy lepszymi narzędziami pracy, co roku zwiększa się liczba fachowców o coraz wyższych kwalifikacjach. Trzeba przeto te wyższe kwalifikacje i lepsze narzędzia sprawniej niż dotąd wykorzystać. W tym — moim zdaniem — tkwi ważna i wielka szansa dla dalszego dynamicznego rozwoju naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-54.16" who="#ZygmuntFilipowicz">Wysoka Izbo! 30 lat Polski Ludowej — to przede wszystkim okres niezwykle intensywnej społecznej integracji, która obejmowała wiele płaszczyzn, bo wiele było barier do zwalczenia. Konsekwencją przemian jest ukształtowanie się nowego patriotyzmu, w którym ojczyzna jest dla każdego obywatela taką samą wartością. 30 lat — to poważny okres czasu, to okres, w którym jedno pokolenie osiąga swój pełny rozwój. Prawdą jest, że w naszym kraju żyję połowa ludności, która nie zna z własnego doświadczenia innych warunków życia, jak te, które były wynikiem programu i utrwalenia ustroju socjalistycznego. Uznać można za prawdę obiektywną, że to właśnie moje pokolenie najlepiej zdaje sobie sprawę z rozmiarów i treści przeobrażeń, jakie nastąpiły w ciągu minionych 30 lat. Lepiej to oceniamy niż nasze dzieci. Mamy przecież w pamięci realia porównawcze symbolizowane brakiem pracy czy niską stopą życiową, czy też innymi niedomogami w sferze społecznego i gospodarczego stanu rzeczy.</u>
          <u xml:id="u-54.17" who="#ZygmuntFilipowicz">Wysoki Sejmie! Nie brakło udziału nas — działaczy chrześcijańskich w pracy dla Polski Ludowej. U początku 30-lecia określiliśmy wyraźnie nasze założenia programowe. Byliśmy i jesteśmy zdania, że różnice światopoglądowe nie mogą przekreślać konieczności wspólnej pracy nad zjednoczeniem mózgów i rąk w pierwszej kolejności dla odbudowy moralnej i gospodarczej państwa, a potem dla gruntowania socjalizmu. Środowisko zaangażowanych społecznie i politycznie ludzi wierzących z pełną satysfakcją przyjęło wypowiedź pana Premiera z dnia 29 maja br.: „W ostatnich latach władze naszego państwa uczyniły wiele dla polepszenia stosunków z kościołem katolickim, z myślą o tym, by mogły one rozwijać się w atmosferze wzajemnego zrozumienia i tolerancji, w atmosferze poszanowania dla Polski Ludowej. Dla pogłębienia tych procesów w programie prac Rządu przewiduję podniesienie rangi Urzędu do Spraw Wyznań, jako ważnego organu rządowego, tworzącego lepsze możliwości dla bardziej efektywnej pracy, skutecznego działania i kontaktów z hierarchią kościoła katolickiego oraz przedstawicielami innych wyznań”.</u>
          <u xml:id="u-54.18" who="#ZygmuntFilipowicz">Jakie jest stanowisko nasze, stanowisko Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego?</u>
          <u xml:id="u-54.19" who="#ZygmuntFilipowicz">Ludzie wierzący w Polsce cenią sobie wysoko coraz bardziej pogłębiającą się atmosferę normalizacji stosunków państwowo-kościelnych. Cieszy nas fakt powstania nowych decyzji i nowych parafii, których potrzeby, a w szczególności budownictwo sakralne — znajdują aprobatę władz państwowych.</u>
          <u xml:id="u-54.20" who="#ZygmuntFilipowicz">Wyrażamy przeświadczenie, że zwierzchnictwo kościoła wniesie swój dalszy świadomy wkład w realizujący się proces normalizacji. Mamy w tym zakresie dowody, które stanowią dla nas wypowiedzi niektórych księży biskupów, szczególnie z diecezji północnych. Rozumiemy też, że hierarchia i duchowieństwo wierne swemu powołaniu nie może wkraczać w sferę działalności politycznej. Nie może przeto angażować autorytetu kościoła za lub przeciw tym czy innym formacjom ustrojowym, czy politycznym na rzecz lub przeciwko reprezentującym je organizacjom czy ugrupowaniom.</u>
          <u xml:id="u-54.21" who="#ZygmuntFilipowicz">Stowarzyszenie nasze jest organizacją społeczno-polityczną świeckich ludzi wierzących, czynnych w życiu politycznym. Działamy w ramach i na rzecz Frontu Jedności Narodu, na własną odpowiedzialność i na własny rachunek polityczny. Uznajemy zasady ustroju socjalistycznego za strukturę społeczną i polityczną zapewniającą narodowi polskiemu najlepsze warunki rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-54.22" who="#ZygmuntFilipowicz">Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne uważa Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą za wiodący czynnik polityczny w życiu narodu i opiera swoje z nią stosunki na szczerości i wzajemnym zaufaniu. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-54.23" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-55">
          <u xml:id="u-55.0" who="#AndrzejWerblan">Głos ma poseł Tadeusz Rudolf.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-56">
          <u xml:id="u-56.0" who="#RudolfTadeusz">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Jestem upoważniony do wyrażenia w imieniu Klubu Poselskiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej pełnego poparcia dla przedstawionego Wysokiej Izbie wniosku o podjęcie uchwały w sprawie zatwierdzenia sprawozdania Rządu z wykonania planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju i realizacji budżetu państwa w 1973 r. oraz udzielenia Rządowi absolutorium za ten okres.</u>
          <u xml:id="u-56.1" who="#RudolfTadeusz">Stanowisko Klubu Poselskiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w tej sprawie znajduje wszechstronne uzasadnienie w wielce pomyślnych rezultatach społeczno-gospodarczych uzyskanych w roku 1973 we wszystkich dziedzinach naszego życia.</u>
          <u xml:id="u-56.2" who="#RudolfTadeusz">Uzyskane w 1973 roku wyniki stanowią jeszcze jeden dowód słuszności realizowanego przez cały naród programu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju uchwalonego na VI Zjeździe Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Świadczą one o prawidłowym i skutecznym wytyczaniu przez kierownictwo partii bieżącej polityki zmierzającej do konsekwentnej realizacji tego programu. Znaczenie twórczej i owocnej działalności kierownictwa partii pod przewodnictwem I Sekretarza Komitetu Centralnego towarzysza Edwarda Gierka, zmierzającej do konsekwentnego urzeczywistniania zadań społeczno-gospodarczych zgodnie z uchwałą VI Zjazdu i postanowieniami I Krajowej Konferencji Partyjnej — podkreśliło wczorajsze XIV Plenum Komitetu Centralnego PZPR.</u>
          <u xml:id="u-56.3" who="#RudolfTadeusz">Osiągnięcia 1973 roku są dobitnym wyrazem zdecydowanego poparcia i dużego zaangażowania ludzi pracy na rzecz pomyślnego urzeczywistnienia celów sformułowanych przez partię. Z tą myślą załogi zakładów pracy podjęły i zrealizowały w 1973 r. dodatkowe zobowiązania produkcyjne wartości ponad 43 mld zł, przyczyniając się do wykonania zadań w stopniu znacznie wyższym niż przewidywała uchwała Sejmu o planie społeczno-gospodarczym. Ta patriotyczna, zaangażowana postawa klasy robotniczej, wszystkich ludzi pracy zasługuje na najwyższe społeczne uznanie.</u>
          <u xml:id="u-56.4" who="#RudolfTadeusz">W toku debaty poselskiej w komisjach sejmowych została wyrażona zgodna opinia, że do pomyślnej realizacji zadań w dużej mierze przyczyniło się bieżące sterowanie realizacją zadań ze strony Rządu.</u>
          <u xml:id="u-56.5" who="#RudolfTadeusz">Należy podkreślić, że słuszna koncepcja traktowania narodowego planu jako planu otwartego, weryfikowanego w toku jego realizacji w dążeniu do wykorzystania wszystkich szans wykonania podstawowych strategicznych celów planu, maksymalizowania efektów społecznych i gospodarczych — była twórczo wykorzystywana w operatywnych pracach Rządu. Jest to bardzo pozytywna cecha działalności naszego Rządu, szczególnie cenna i pożądana w obecnej, ciągle zmieniającej się sytuacji na rynkach światowych.</u>
          <u xml:id="u-56.6" who="#RudolfTadeusz">Wysoka Izbo! Dyskusja na forum parlamentu nad wynikami uzyskanymi w okresach minionych nie ma i nie może mieć w naszych warunkach społecznych charakteru formalnego, nie może dotyczyć tylko przeszłości. Sejmowa debata nad sprawozdaniem z działalności w minionym okresie, rzetelna ocena osiągnięć i słabszych stron stanowią dobrą okazję do formułowania wniosków na przyszłość. Jest to tym bardziej możliwe, że doświadczenia uzyskane w toku realizacji planów uchwalanych przez Sejm są także doświadczeniami Sejmu, jego komisji i wszystkich posłów. Bliskie bowiem i wszechstronne jest wzajemne, obopólne współdziałanie Sejmu i Rządu w toku realizacji planów.</u>
          <u xml:id="u-56.7" who="#RudolfTadeusz">W tym przekonaniu pragnę zwrócić uwagę Wysokiej Izby na niektóre tylko wnioski, jakie dla naszej działalności bieżącej wynikają z doświadczeń 1973 roku.</u>
          <u xml:id="u-56.8" who="#RudolfTadeusz">Najważniejszym zadaniem jest utrzymanie wysokiej dynamiki gospodarczego rozwoju kraju, umożliwiającej dalszą poprawę warunków życia społeczeństwa. Uzyskanie w roku ubiegłym 12-procentowego wzrostu wartości sprzedaży wyrobów własnej produkcji i usług przemysłu stanowi niewątpliwie wielkie osiągnięcie. Chodzi o to, aby wysokiej dynamice rozwojowej w przemyśle nadać charakter trwały. Wyniki 5 miesięcy bieżącego roku wskazują, że zadanie to jest realizowane pomyślnie. Osiągnięty w tym czasie wzrost produkcji przemysłowej wynosi 13%.</u>
          <u xml:id="u-56.9" who="#RudolfTadeusz">Poważnym czynnikiem dynamizowania produkcji w bieżącym roku są zobowiązania załóg pracowniczych podejmowane dla uczczenia 30-lecia naszego ludowego państwa. Wartość podjętych zobowiązań wynosi już około 40 mld zł. Zobowiązania te są pomyślnie realizowane. Dalsze zobowiązania, ponadplanowa produkcja potrzebna na zaopatrzenie rynku i na eksport będzie istotnym wkładem w realizację programu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju w roku bieżącym.</u>
          <u xml:id="u-56.10" who="#RudolfTadeusz">Niezmiernie ważnym warunkiem zapewnienia pomyślnej realizacji całorocznego planu jest osiągnięcie wysokiej dynamiki produkcji w okresie lata. Doświadczenia ubiegłego roku wskazują, że przy odpowiednio wczesnym i należytym przygotowaniu uwzględniającym właściwe rozłożenie urlopów, zapewnienie odpowiedniego zaopatrzenia, usprawnienie kooperacji, stworzenie możliwie dobrych warunków pracy załogi w czasie upałów, przy właściwym klimacie społecznym wokół tych spraw — można osiągnąć pomyślne rezultaty w produkcji także w okresie letnich miesięcy.</u>
          <u xml:id="u-56.11" who="#RudolfTadeusz">Charakterystyczny dla lat ubiegłych spadek produkcji przemysłowej w lipcu i sierpniu — w 1973 roku został zahamowany. W roku bieżącym musimy więc dołożyć wszelkich starań, aby także osiągnąć planową dynamikę produkcji w miesiącach letnich. Jest to bardzo ważne zadanie wszystkich kolektywów pracowniczych, organizacji partyjnych i związkowych, samorządu robotniczego oraz kierownictwa zakładów.</u>
          <u xml:id="u-56.12" who="#RudolfTadeusz">Z wielu przyczyn ekonomicznych, społecznych i demograficznych, o których była już dzisiaj mowa z tej trybuny, na czoło naszych zadań wysuwa się obecnie doskonalenie gospodarki czynnikiem ludzkim, konsekwentne realizowanie zasad racjonalnego zatrudnienia. W roku 1973 uzyskaliśmy przekraczający założenia planu wzrost wydajności pracy. W rezultacie przyrost produkcji w 80% uzyskany został dzięki wzrostowi wydajności pracy. Są to wyniki bardzo pozytywne.</u>
          <u xml:id="u-56.13" who="#RudolfTadeusz">Jednakże możliwości osiągania dalszego wzrostu produkcji drogą wzrostu wydajności pracy są, jak wiemy, w przedsiębiorstwach jeszcze bardzo duże. Tkwią one zarówno w organizacji procesów produkcyjnych, jak i w lepszym wykorzystaniu czasu pracy. Wysoka jest nadal fluktuacja załóg pracowniczych. W roku 1973 ok. 25% pracowników zmieniło miejsce pracy. Szczególnie niski poziom stabilizacji załóg pracowniczych ma miejsce w przedsiębiorstwach budowlanych. Dlatego też tak duże znaczenie mają działania zmierzające do poprawy organizacji pracy, wprowadzenia nowoczesnych technologii i technik produkcji oraz racjonalnego zatrudnienia. Podejmowane przez Rząd wysiłki na rzecz ograniczenia negatywnych zjawisk w dziedzinie zatrudnienia zasługują na pełne poparcie społeczne.</u>
          <u xml:id="u-56.14" who="#RudolfTadeusz">Umiejętne wykorzystanie będących w dyspozycji zakładów pracy instrumentów wychowawczych, ekonomicznych i administracyjnych przez kadrę kierowniczą, organizacje partyjne i związkowe oraz samorząd robotniczy powinny wpływać na konieczną poprawę gospodarowania czynnikiem ludzkim.</u>
          <u xml:id="u-56.15" who="#RudolfTadeusz">Duże możliwości zwiększenia produkcji i obniżki jej kosztów związane są z lepszym wykorzystaniem surowców i materiałów. Sprawy te z całą ostrością stają przed naszą gospodarką zwłaszcza obecnie, w sytuacji poważnego wzrostu cen surowców i materiałów na rynkach zagranicznych. W roku ubiegłym w resortach, zjednoczeniach i zakładach pracy zostały opracowane konkretne programy w zakresie poprawy gospodarki materiałowej, wytyczające zadania w dziedzinie obniżki zużycia surowców, materiałów i energii. Uzyskaliśmy w tej dziedzinie pewne efekty. Chodzi obecnie o to, aby programy te realizowane były z całą konsekwencją. Sprawie tej nadać trzeba odpowiednie znaczenie w każdym ogniwie gospodarowania. Od dalszej poprawy w tym zakresie zależy w dużym stopniu ogólna poprawa efektywności całej naszej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-56.16" who="#RudolfTadeusz">Realizując program szybkiej poprawy warunków życiowych ludności, tworzymy równocześnie warunki dalszego długofalowego rozwoju gospodarki oraz wzrostu dobrobytu ludności w przyszłości. Służy temu dobrze obecna polityka inwestycyjna. Rok 1973 był drugim z kolei rokiem o bardzo wysokiej dynamice nakładów inwestycyjnych. Utrzymywanie tej dynamiki było możliwe dzięki uzyskaniu ponadplanowego dochodu narodowego oraz prawidłowemu wykorzystywaniu kredytów zagranicznych, zgodnie z polityką przyjętą na VI Zjeździe partii. Również w roku bieżącym utrzymuje się wysokie tempo nakładów inwestycyjnych. W okresie 5 miesięcy były one o około 26% wyższe niż w analogicznym okresie 1973 roku.</u>
          <u xml:id="u-56.17" who="#RudolfTadeusz">Szczytową „granicę inwestowania”, o której mówił w dyskusji poseł Łubieński — słusznie w obecnej polityce gospodarczej partii i Rządu wyznaczają dzisiejsze i jutrzejsze potrzeby kraju oraz możliwości gospodarki narodowej. Słuszność tej polityki potwierdza praktyka ostatnich trzech lat.</u>
          <u xml:id="u-56.18" who="#RudolfTadeusz">Obok wysokiego tempa inwestowania, uzyskany został widoczny postęp w usprawnianiu procesów inwestycyjnych. Wyraziło się to w skracaniu cykli realizacji inwestycji, lepszej dyscyplinie w oddawaniu obiektów do użytku i skracaniu okresów dochodzenia do projektowanych mocy produkcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-56.19" who="#RudolfTadeusz">Jednakże osiągniętego postępu nie można uznać za zadowalający. W szczególności niepokojące są opóźnienia w realizacji inwestycji służących zaspokajaniu potrzeb socjalnych oraz w zakresie ochrony zdrowia. Niezbędne jest więc dalsze usprawnienie procesów realizacji inwestycji, koncentracja wysiłku na obiektach planowanych w bieżącym roku do oddania w celu użytkowania, aby jak najszybciej dały one efekty produkcyjne i społeczne. Z drugiej strony konieczna jest systematyczna poprawa działań na rzecz osiągania projektowanych zdolności produkcyjnych. W sumie chodzi o to, aby olbrzymie środki, jakie przeznaczamy obecnie na rozbudowę naszej gospodarki narodowej dawały możliwie najszybciej oczekiwane rezultaty.</u>
          <u xml:id="u-56.20" who="#RudolfTadeusz">Poważny wpływ na zdynamizowanie rozwoju naszego kraju w 1973 roku miało dalsze rozszerzenie współpracy gospodarczej z zagranicą, a zwłaszcza ze Związkiem Radzieckim i krajami socjalistycznymi.</u>
          <u xml:id="u-56.21" who="#RudolfTadeusz">Podkreślenia wymaga osiągnięcie przyspieszonego tempa naszego eksportu, którego wzrost przekracza znacznie dynamikę wzrostu produkcji.</u>
          <u xml:id="u-56.22" who="#RudolfTadeusz">Rośnie także import — przeznaczony głównie na modernizację i rozbudowę naszego potencjału wytwórczego, ale także i w celu wzbogacenia asortymentu towarów na rynku wewnętrznym.</u>
          <u xml:id="u-56.23" who="#RudolfTadeusz">Korzystając szeroko z możliwości, jakie stwarza dla rozwoju kraju handel zagraniczny, wysiłek Rządu słusznie kierowany jest na dalszy wzrost eksportu. Słuszne jest też podejmowanie działań na rzecz niedopuszczenia do nadmiernego i nieuzasadnionego importu — w myśl zasady, że rozmiary importu muszą znajdować oparcie w możliwościach naszego eksportu dziś i w najbliższej perspektywie.</u>
          <u xml:id="u-56.24" who="#RudolfTadeusz">Ważnym osiągnięciem roku ubiegłego jest także istotne zaawansowanie procesu doskonalenia systemu planowania i zarządzania gospodarką narodową.</u>
          <u xml:id="u-56.25" who="#RudolfTadeusz">Zalety nowego systemu przejawiają się głównie w zwiększonej samodzielności zakładów, większej operatywności działania, lepszym wiązaniu interesów załogi z wynikami produkcyjnymi. Pozwala to lepiej wykorzystywać inicjatywę społeczną, umiejętności i zaangażowanie załóg oraz szerzej wykorzystać istniejące rezerwy. Te pozytywne cechy sprzyjały uzyskaniu w 1973 roku przez zakłady, które pracowały w oparciu o zasady nowego systemu ekonomiczno-finansowego, pomyślnych, lepszych niż w całym przemyśle rezultatów wyrażających się między innymi wysokim tempem wzrostu produkcji, przyspieszeniem postępu technicznego, poprawą gospodarki materiałowej i obniżką kosztów.</u>
          <u xml:id="u-56.26" who="#RudolfTadeusz">Uzyskane doświadczenia pozwalają na sformułowanie optymistycznych wniosków co do stopniowego, planowego rozszerzania tego systemu na dalsze przedsiębiorstwa i zakłady w roku bieżącym i w latach następnych — zgodnie z bardzo słuszną w tej sprawie polityką kierownictwa partii i Rządu.</u>
          <u xml:id="u-56.27" who="#RudolfTadeusz">Obywatele Posłowie! Pomyślna realizacja zadań gospodarczych w 1973 r. była możliwa tylko przy nieustannej trosce o zaspokajanie rosnących potrzeb bytowych i socjalnych ludzi pracy. Zasada ta była z całą konsekwencją realizowana. W znacznie wyższym niż planowano stopniu zrealizowane zostały zadania w dziedzinie wzrostu płac realnych. Nastąpił dalszy postęp w działalności służby zdrowia, w szkolnictwie, opiece nad dzieckiem, w zakresie kultury, wypoczynku i turystyki.</u>
          <u xml:id="u-56.28" who="#RudolfTadeusz">Pomyślnie też realizujemy uchwalony przez Sejm, bardzo ambitny długofalowy program mieszkaniowy, aby maksymalnie zaspokajać potrzeby mieszkaniowe ludności, o których była mowa także w dzisiejszej dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-56.29" who="#RudolfTadeusz">Pomyślne wyniki 1973 r. stworzyły podstawy do przyjęcia przez XII Plenum KC niezwykle ambitnego programu płacowego i socjalnego. Program ten — jak wiemy — jest z całą konsekwencją realizowany. Jego urzeczywistnianie oznacza dalszą, wydatną poprawę sytuacji materialnej społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-56.30" who="#RudolfTadeusz">Aktualne zadania w dziedzinie dalszej poprawy warunków pracy, działalności socjalnej i bytowej zostały sformułowane w wytycznych Biura Politycznego KC PZPR, Prezydium Rządu i Prezydium CRZZ — po ostatniej krajowej naradzie partyjno-państwowo-związkowej. Obowiązkiem kierownictwa zakładów pracy, organizacji partyjnych i związkowych jest pełna realizacja wynikających z tych wytycznych zadań — w myśl zasady nierozłącznego traktowania spraw produkcji oraz warunków pracy i socjalno-bytowych mas pracujących.</u>
          <u xml:id="u-56.31" who="#RudolfTadeusz">Obywatele Posłowie! Na I Krajowej Konferencji Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej I Sekretarz Komitetu Centralnego naszej partii towarzysz Edward Gierek, stwierdził, że: „Znajdujemy się na początku nowego, wyższego etapu socjalistycznego rozwoju Polski. Szczególną cechą tego etapu jest rosnąca rola intensywnych czynników postępu społeczno-ekonomicznego”.</u>
          <u xml:id="u-56.32" who="#RudolfTadeusz">Trzeba stwierdzić, że w 1973 roku, a także w ciągu pierwszych pięciu miesięcy bieżącego roku uzyskaliśmy dalszy postęp w zakresie rozszerzenia i umocnienia w naszej gospodarce intensywnych czynników wzrostu. Mamy obecnie, w roku 30-lecia Polski Ludowej, sprzyjające warunki, aby ten proces maksymalnie przyspieszać dla dalszego pomyślnego rozwoju kraju i stałego wzrostu dobrobytu jego obywateli.</u>
          <u xml:id="u-56.33" who="#RudolfTadeusz">Pragnę na zakończenie oświadczyć, że Klub Poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej jednomyślnie głosować będzie za przyjęciem uchwały w sprawie zatwierdzenia sprawozdań Rządu z wykonania planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju i budżetu państwa w 1973 roku, a także za udzieleniem Rządowi absolutorium za ten okres.</u>
          <u xml:id="u-56.34" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-57">
          <u xml:id="u-57.0" who="#AndrzejWerblan">Lista mówców zgłoszonych do dyskusji została wyczerpana.</u>
          <u xml:id="u-57.1" who="#AndrzejWerblan">Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-57.2" who="#AndrzejWerblan">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-57.3" who="#AndrzejWerblan">Proponowany przez Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów projekt uchwały w sprawie zatwierdzenia sprawozdań Rządu z wykonania planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju i budżetu państwa oraz przyjęcia wniosku NIK w przedmiocie udzielenia Rządowi absolutorium — za okres od 1 stycznia 1973 r. do 31 grudnia 1973 r. jest Obywatelom Posłom przedstawiony w sprawozdaniu Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów, druk nr 165.</u>
          <u xml:id="u-57.4" who="#AndrzejWerblan">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem proponowanej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-57.5" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-57.6" who="#AndrzejWerblan">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-57.7" who="#AndrzejWerblan">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-57.8" who="#AndrzejWerblan">Stwierdzam, że Sejm zatwierdził sprawozdania Rządu z wykonania planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju i budżetu państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 1973 r. oraz za powyższy okres udzielił Rządowi absolutorium.</u>
          <u xml:id="u-57.9" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-57.10" who="#AndrzejWerblan">Przystępujemy do łącznego rozpatrzenia punktów 3 i 4 porządku dziennego:</u>
          <u xml:id="u-57.11" who="#AndrzejWerblan">3. Wybór uzupełniający do Rady Państwa;</u>
          <u xml:id="u-57.12" who="#AndrzejWerblan">4. Zmiany w składzie Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-57.13" who="#AndrzejWerblan">Obywatele Posłowie! W imieniu Klubów Poselskich Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego przedstawiam Wysokiemu Sejmowi propozycję wyboru obywatela posła Stanisława Wrońskiego na stanowisko członka Rady Państwa.</u>
          <u xml:id="u-57.14" who="#AndrzejWerblan">Towarzysz Wroński jest wieloletnim i zasłużonym działaczem polskiego ruchu robotniczego, aktywnym działaczem społecznym, członkiem Komitetu Centralnego naszej partii, przewodniczącym Zarządu Głównego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację.</u>
          <u xml:id="u-57.15" who="#AndrzejWerblan">Biorąc pod uwagę przedstawioną propozycję wyboru obywatela posła Stanisława Wrońskiego w skład członków Rady Państwa — Prezes Rady Ministrów zgłosił wniosek o odwołanie obywatela Stanisława Wrońskiego ze stanowiska Ministra bez teki.</u>
          <u xml:id="u-57.16" who="#AndrzejWerblan">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w sprawie zgłoszonych propozycji dotyczących wyboru do Rady Państwa i zmiany w składzie Rady Ministrów?</u>
          <u xml:id="u-57.17" who="#AndrzejWerblan">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-57.18" who="#AndrzejWerblan">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-57.19" who="#AndrzejWerblan">Przypominam, że uchwały w sprawie wyboru do Rady Państwa i zmian w składzie Rady Ministrów zapadają w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.</u>
          <u xml:id="u-57.20" who="#AndrzejWerblan">Stwierdzam, że w posiedzeniu bierze udział wymagana liczba posłów.</u>
          <u xml:id="u-57.21" who="#AndrzejWerblan">Proponuję zatem, aby Sejm podjął następujące uchwały:</u>
          <u xml:id="u-57.22" who="#AndrzejWerblan">„Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej na podstawie art. 24 ust. 1 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej dokonuje wyboru obywatela posła Stanisława Wrońskiego na stanowisko członka Rady Państwa”.</u>
          <u xml:id="u-57.23" who="#AndrzejWerblan">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-57.24" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-57.25" who="#AndrzejWerblan">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-57.26" who="#AndrzejWerblan">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-57.27" who="#AndrzejWerblan">Następna uchwała:</u>
          <u xml:id="u-57.28" who="#AndrzejWerblan">„Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej na podstawie art. 29 ust. 1 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej odwołuje obywatela Stanisława Wrońskiego ze stanowiska Ministra bez teki”.</u>
          <u xml:id="u-57.29" who="#AndrzejWerblan">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem proponowanej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-57.30" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-57.31" who="#AndrzejWerblan">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-57.32" who="#AndrzejWerblan">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-57.33" who="#AndrzejWerblan">Stwierdzam, że Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wybrał posła Stanisława Wrońskiego na stanowisko członka Rady Państwa, odwołując go jednocześnie ze stanowiska Ministra bez teki.</u>
          <u xml:id="u-57.34" who="#AndrzejWerblan">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany.</u>
          <u xml:id="u-57.35" who="#AndrzejWerblan">Proszę Obywatela Sekretarza Posła Henryka Pawłowskiego o odczytanie komunikatów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-58">
          <u xml:id="u-58.0" who="#HenrykPawłowski">W dniu jutrzejszym, to jest 27 czerwca br. odbędą się posiedzenia następujących komisji sejmowych:</u>
          <u xml:id="u-58.1" who="#HenrykPawłowski">Komisja Handlu Wewnętrznego — o godz. 9 min. 30 w sali nr 101;</u>
          <u xml:id="u-58.2" who="#HenrykPawłowski">Komisja Kultury i Sztuki — o godz. 10 w sali nr 67, Dom Poselski;</u>
          <u xml:id="u-58.3" who="#HenrykPawłowski">Komisja Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego — o godz. 9 w sali nr 72, Dom Poselski; wspólne posiedzenie Komisji Prac Ustawodawczych oraz Komisji Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego — o godz. 9 w sali nr 118;</u>
          <u xml:id="u-58.4" who="#HenrykPawłowski">Komisja Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego — bezpośrednio po zakończeniu wspólnego posiedzenia z Komisją Prac Ustawodawczych — w sali nr 118;</u>
          <u xml:id="u-58.5" who="#HenrykPawłowski">Komisja Prac Ustawodawczych — o godz. 12 min. 30 w sali nr 70, Dom Poselski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-59">
          <u xml:id="u-59.0" who="#AndrzejWerblan">Na tym kończymy 19 posiedzenie Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-59.1" who="#AndrzejWerblan">Protokół posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Biurze Prac Sejmowych.</u>
          <u xml:id="u-59.2" who="#AndrzejWerblan">O terminie następnego posiedzenia zostaną Obywatele Posłowie powiadomieni.</u>
          <u xml:id="u-59.3" who="#AndrzejWerblan">Zamykam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-59.4" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 18 min. 50)</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>