text_structure.xml 744 KB

Edit Raw Blame History

<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml" />
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml" />
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 17.)</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Na salę wchodzi Prezydent Rzeczypospolitej Ob. Bolesław Bierut. Towarzyszą mu Prezes Rady Ministrów ob. Józef Cyrankiewicz, Wicemarszałkowie Sejmu ob. Roman Zambrowski, ob. Wacław Barcikowski i ob. Stanisław Szwalbe oraz Szefowie Kancelarii Cywilnej Prezydenta R. P. i Kancelarii Sejmu Ustawodawczego ob. Marian Rybicki i ob. Kazimierz Biskupski. Wszyscy obecni wstają i witają Obywatela Prezydenta hucznymi i długotrwałymi oklaskami.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#WładysławKowalski">Otwieram posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#WładysławKowalski">Powołuję na sekretarzy posłów Helenę Jaworską i Karola Strzałkowskiego. Protokół i listę mówców prowadzi poseł Strzałkowski.</u>
          <u xml:id="u-2.2" who="#WładysławKowalski">Proszę Posłów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-2.3" who="#WładysławKowalski">Witam serdecznie przybyłego na dzisiejsze obrady Sejmu Prezydenta Rzeczypospolitej, Przewodniczącego Komisji Konstytucyjnej, Obywatela Bolesława Bieruta.</u>
          <u xml:id="u-2.4" who="#komentarz">(Zebrani wstają. Długotrwałe oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-2.5" who="#WładysławKowalski">W dniu 14 lipca rb. otrzymałem pismo treści następującej:</u>
          <u xml:id="u-2.6" who="#WładysławKowalski">„Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa, dnia 12 lipca 1952 r.</u>
          <u xml:id="u-2.7" who="#WładysławKowalski">Obywatel Marszałek Sejmu Ustawodawczego w miejscu.</u>
          <u xml:id="u-2.8" who="#WładysławKowalski">Proszę Obywatela Marszałka o zarządzenie wprowadzenia do przesłanego w dniu 30 kwietnia 1952 r. projektu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej poprawek formalnych, dotyczących interpunkcji w poszczególnych artykułach oraz redakcji art. 23 ust. 2, zgodnie z załącznikiem.</u>
          <u xml:id="u-2.9" who="#WładysławKowalski">Proszę też Obywatela Marszałka o zarządzenie doręczenia Obywatelom Posłom sprostowanego tekstu projektu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-2.10" who="#WładysławKowalski">Przewodniczący Komisji Konstytucyjnej Prezydent Rzeczypospolitej (—) Bolesław Bierut”.</u>
          <u xml:id="u-2.11" who="#WładysławKowalski">Sprostowany tekst projektu Konstytucji został Obywatelom Posłom doręczony jako druk nr 1072/A.</u>
          <u xml:id="u-2.12" who="#WładysławKowalski">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (druk nr 1072/A).</u>
          <u xml:id="u-2.13" who="#WładysławKowalski">Proszę Przewodniczącego Komisji Konstytucyjnej Obywatela Prezydenta Rzeczypospolitej o zabranie głosu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#BolesławBierut">Wysoki Sejmie! W imieniu Komisji Konstytucyjnej pragnę przedłożyć sprawozdanie z wykonania zadań komisji oraz scharakteryzować podstawowe zasady projektu Konstytucji, który jest obecnie przedmiotem obrad Sejmu Ustawodawczego.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#BolesławBierut">Przyjęta przez Sejm 26 maja roku ubiegłego Ustawa Konstytucyjna „o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Polski Ludowej” powołała Komisję Konstytucyjną i zleciła jej opracowanie wstępnego projektu Konstytucji „w celu przeprowadzenia ogólnonarodowej dyskusji nad projektem oraz zgłoszenia przez obywateli wniosków, poprawek i uwag”. Na posiedzeniu plenarnym w dniu 19 września r. ub. komisja wyłoniła 10 podkomisji dla opracowania poszczególnych zagadnień i uchwaliła ogólny regulamin ich pracy. Komisja jednak nie zdołała zakończyć swych prac w początkowo ustalonym terminie. W związku z tym zaistniała konieczność przedłużenia kadencji Sejmu Ustawodawczego, czemu czyniła zadość uchwalona przez Sejm Ustawa Konstytucyjna z dnia 15 grudnia r. ub.</u>
          <u xml:id="u-3.2" who="#BolesławBierut">Wstępny projekt Konstytucji zgodnie z wytycznymi ustawy z dnia 26 maja r. ub. stał się przedmiotem dyskusji ogólnonarodowej o olbrzymim zasięgu i powszechnym udziale obywateli. W zebraniach i naradach, poświęconych dyskusji nad projektem Konstytucji, których odbyło się łącznie ponad 200 tysięcy, wzięło udział z górą 11 milionów uczestników, w tej liczbie około 3.600 tysięcy mieszkańców gromad wiejskich i około 2.700 tysięcy uczestników zebrań i narad organizowanych przez młodzież. Szczególnie żywy oddźwięk i zainteresowanie wzbudził projekt Konstytucji wśród załóg robotniczych, na zebraniach, które odbyły się we wszystkich zakładach pracy, na sesjach rad narodowych, na poświęconych omówieniu projektu Konstytucji posiedzeniach instytucji społecznych, w których obok robotników i chłopów orały udział również szerokie warstwy inteligencji. W dyskusji nad projektem wypowiedziało się ustnie około 1.400 tysięcy obywateli, zaś ponad 25 tysięcy nadesłało swe uwagi w formie pisemnej. Pisemne wypowiedzi zawierały ogółem 2.822 poprawki o treści merytorycznej, częstokroć cennej, lub o charakterze redakcyjnym.</u>
          <u xml:id="u-3.3" who="#BolesławBierut">W podsumowaniu dyskusji ogólnonarodowej Komisja Konstytucyjna stwierdziła, że opracowany przez nią projekt Konstytucji znalazł całkowite uznanie i poparcie wielomilionowych mas naszego narodu. Przedstawiony Wysokiemu Sejmowi ostateczny tekst projektu Konstytucji uwzględnia szereg poprawek, które w toku prac Komisji zostały przez nią zakwalifikowane jako słuszne.</u>
          <u xml:id="u-3.4" who="#BolesławBierut">W ten sposób projekt Konstytucji stał się nie tylko wyrazem analizy i opracowań Komisji Konstytucyjnej, której Sejm Ustawodawczy powierzył to zadanie, ale stanowi obecnie sprawdzony w toku dyskusji ogólnonarodowej wyraz rzeczywistych pragnień i poglądów najszerszych mas polskiego ludu pracującego. Jest to fakt szczególnie doniosły.</u>
          <u xml:id="u-3.5" who="#BolesławBierut">W okresie przedwrześniowym dwie konstytucje miały kolejno regulować stosunki polityczno-społeczne i warunki życia narodu: konstytucja z roku 1921 i z roku 1935. Obydwie te konstytucje — jakkolwiek pierwsza z nich dość istotnie różniła się od drugiej, przeforsowanej brutalnie i narzuconej przez sanacyjną klikę faszystowską — miały na celu podporządkowanie i utrzymanie mas ludowych w posłuszeństwie wobec panującej klasy kapitalistyczno-obszarniczej, zabezpieczenie przywilejów tej klasy i usankcjonowanie wyzysku mas pracujących.</u>
          <u xml:id="u-3.6" who="#BolesławBierut">Konstytucja z marca 1921 r. była uchwalona w okresie, gdy pod wpływem Wielkiej Rewolucji Rosyjskiej wznosiła się fala walk rewolucyjnych w Europie, gdy masy pracujące domagały się realizacji praw demokratycznych i sięgały po władzę. Toteż w konstytucji tej burżuazja usiłowała swe zagrożone wówczas interesy zabezpieczyć w sposób zamaskowany mętnymi i tylko formalnie demokratycznymi sformułowaniami, licząc, że w miarę wzmacniania swej władzy klasy panujące będą komentowały przepisy konstytucji według swej woli. W rzeczywistości już od pierwszych chwil po uchwaleniu konstytucji z 1921 r. jej pseudodemokratyczne sformułowania okazały się fikcją, a terror policyjny coraz ostrzej godził w klasę robotniczą i w jej organizacje, jak również w lewicowy ruch chłopski, gwałcąc bez żadnych skrupułów formalne przepisy konstytucyjne. Burżuazja jednak nie potrafiła długo rządzić w Polsce w oparciu o tę konstytucję. Kryzys rządów burżuazyjnych pogłębiał się i burżuazja chwyciła się jeszcze bardziej obnażonych i cynicznych form swej dyktatury. W pięć lat później dokonany został faszystowski przewrót piłsudczyzny pod pretekstem walki z „sejmowładztwem” jako skutkiem konstytucji marcowej; piłsudczyzna stworzyła jawną już dyktaturę burżuazji, formułując następnie jej zasady prawne w konstytucji faszystowskiej z roku 1935.</u>
          <u xml:id="u-3.7" who="#BolesławBierut">Masy ludowe, które tworzyły swą pracą byt i bogactwa ojczystego kraju, nie miały nigdy w dziejach narodu możności stanowienia o prawach i warunkach życia społecznego. Mogło się to stać dopiero po zdobyciu władzy przez masy pracujące, czemu dał wyraz wiekopomny Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 22 lipca 1944 r.</u>
          <u xml:id="u-3.8" who="#BolesławBierut">Fakt czynnego i twórczego udziału wielomilionowych mas narodu polskiego w dyskusji nad projektem Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej posiada doniosłe historyczne znaczenie. Nowa nasza Konstytucja ze względu na swą przełomową treść, jak również ze względu na powszechne jej omówienie w toku dyskusji ogólnonarodowej staje się pierwszą w dziejach narodu konstytucją polskiego ludu pracującego jako właściwego i rzeczywistego dziś gospodarza kraju, rządzącego się własnymi prawami.</u>
          <u xml:id="u-3.9" who="#BolesławBierut">Może nasunąć się pytanie, dlaczego projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w obecnej jego formie i treści staje się przedmiotem obrad Sejmu Ustawodawczego dopiero w końcowym, a nie w początkowym okresie kadencji, to znaczy dopiero w 1952 r., a nie przed pięciu laty.</u>
          <u xml:id="u-3.10" who="#BolesławBierut">Ma to swoje głębokie uzasadnienie.</u>
          <u xml:id="u-3.11" who="#BolesławBierut">Konstytucja powinna być podsumowaniem, bilansem, uwieńczeniem dokonanych już przemian społecznych, politycznych i gospodarczych, które stanowią podstawę ustrojową stosunków społecznych w państwie. Od chwili wyzwolenia Polski z najazdu hitlerowskiego przez zwycięską Armię Radziecką dokonywały się w naszym kraju głębokie przeobrażenia, które miały charakter rewolucyjny i przełomowy. W roku 1947 Polska miała już za sobą szereg takich przeobrażeń, jak przede wszystkim reforma rolna — likwidacja obszarnictwa i resztek feudalizmu, a następnie unarodowienie przemysłu — likwidacja wielkich kapitalistów, bankierów itp. Niemniej jednak procesy najgłębszych przemian społecznych i gospodarczych znajdowały się w tym okresie jeszcze w stadium początkowym. W ciągu tego okresu polski lud pracujący toczył ostre walki klasowe, których celem było utrwalenie władzy ludowej, rugowanie i likwidacja warstw pasożytniczych oraz przebudowa ustroju społecznego na gruncie uspołecznienia podstawowych środków produkcji. W trakcie tych walk władza ludowa tworzyła odpowiednie prawa, które w sposób rewolucyjny rozwiązywały stojące na porządku dziennym zagadnienia. Do tego rodzaju wielkich aktów prawnych należy zaliczyć dekret o reformie rolnej z 6 września 1944 r., ustawę z 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych, ustawę z 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej. W dziedzinie organizacji i struktury naczelnych władz państwowych został utrzymany w zasadzie w pierwszym okresie system ujęty w konstytucji z 1921 r. z dość istotnymi jednak zmianami, które na podstawie referendum z 30 czerwca 1946 r. odrzuciły burżuazyjny dwuizbowy system parlamentarny i ustaliły nową strukturę tych władz, ujętą w tak zwanej „Małej Konstytucji” z 19 lutego 1947 r. Decydującymi o charakterze i tempie rozwoju ekonomiki kraju, o jego uprzemysłowieniu były następujące ustawy: o 3-letnim planie odbudowy gospodarczej, który obejmował okres lat 1947–1949, a wykonany został na 2 miesiące przed terminem, i ustawa o 6-letnim Planie przebudowy gospodarczej kraju na podstawie nowej techniki, który nazywamy planem budowy podstaw socjalizmu w Polsce i z roku na rok realizujemy nakreślone w nim zadania, poważnie je na ogół wyprzedzając w procesie wykonania.</u>
          <u xml:id="u-3.12" who="#BolesławBierut">Obecny projekt Konstytucji opiera się więc na zdobyczach i osiągnięciach gospodarczych, politycznych i społecznych ludu pracującego w ciągu minionych 8 lat od chwili powstania Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Bardzo istotną cechą Konstytucji jest jej trwała i rzeczywista treść społeczna. Przedłożony Sejmowi Ustawodawczemu projekt Konstytucji jest wyrazem nowych stosunków politycznych, wyrazem władzy ludowej, która ukształtowała nasze państwo demokracji ludowej, umocniła jego autorytet, jego siłę, jego organizację, ugruntowała prawa i wolności demokratyczne, jak również obowiązki obywatelskie.</u>
          <u xml:id="u-3.13" who="#BolesławBierut">Obecny projekt Konstytucji opiera się na mocnym fundamencie zdobytych już i ugruntowanych nowych stosunków w ekonomice kraju, nowego układu sił klasowych, posiada trwały i mocny grunt w zdobytej już i faktycznie istniejącej rzeczywistości obecnego naszego życia społecznego.</u>
          <u xml:id="u-3.14" who="#BolesławBierut">Jakąż jest ta rzeczywistość, co i w jakim kierunku zmieniło się u nas w ciągu ostatnich 5_6 lat?</u>
          <u xml:id="u-3.15" who="#BolesławBierut">Pragnę przytoczyć tylko najbardziej istotne podsumowania cyfrowe z dziedziny naszego budownictwa socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-3.16" who="#BolesławBierut">Znajdujemy się dopiero w połowie naszego wielkiego Planu 6-letniego, ale na tory gospodarki planowej wkroczyliśmy już z chwilą uchwalenia planu 3-letniego, czyli mamy już za sobą prawie 6 lat gospodarowania według planu.</u>
          <u xml:id="u-3.17" who="#BolesławBierut">Przed rozpoczęciem tego okresu — w roku 1946 — mieliśmy zatrudnionych w gospodarce i administracji poza rolnictwem 2.850 tysięcy osób, podczas gdy przed wojną w roku 1938 liczba zatrudnionych pracowników najemnych poza rolnictwem wynosiła ogółem 2.730 tysięcy osób. W roku 1947 — pierwszym roku planu 3-letniego — liczba zatrudnionych poza rolnictwem wzrosła do 3.180 tysięcy, w roku zaś bieżącym wynosi już 5.340 tysięcy osób, czyli prawie dwukrotnie więcej niż przed wojną i o 68% więcej niż w roku 1947. W stosunku procentowym do ogółu ludności liczba pracowników najemnych poza rolnictwem wynosiła przed wojną niespełna 8%, dziś zaś jest w tych działach zatrudnionych 21%. Cyfry te wyrażają dobitnie zmiany w układzie stosunków klasowych w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-3.18" who="#BolesławBierut">Nie mniej jaskrawo występują te zmiany, jeśli porównać liczby robotników zatrudnionych w przemyśle wielkim i średnim przed wojną i obecnie. W roku 1937 było zatrudnionych w tym przemyśle, który stanowił wówczas własność kapitalistów przeważnie obcych, 860 tysięcy robotników, w roku 1946, gdy przemysł ten stał się własnością ogólnonarodową, liczba zatrudnionych wynosiła już 1.050 tysięcy, a dziś liczba robotników w przemyśle wielkim i średnim, który jest naszym przemysłem socjalistycznym, wynosi prawie 2 miliony, czyli 230% w stosunku do okresu przedwojennego.</u>
          <u xml:id="u-3.19" who="#BolesławBierut">Nie można jednak naszego dzisiejszego przemysłu porównywać z przedwojennym tylko na podstawie liczby zatrudnionych w nim ludzi. Nasz obecny przemysł socjalistyczny staje się stopniowo, w miarę postępu uprzemysłowienia, nowym przemysłem, opartym na nowej technice, a więc na znacznie wyższej wydajności pracy człowieka. Tak więc jeśli przyjąć za 100 wskaźnik zatrudnienia i wskaźnik produkcji w wielkim i średnim przemyśle socjalistycznym w roku 1946, to w roku 1952 wskaźnik zatrudnienia podnosi się do 188, zaś wskaźnik produkcji do 450, czyli na jednego robotnika przypadnie w roku bieżącym prawie 2 i pół raza większa wartość produkcji niż w roku 1946.</u>
          <u xml:id="u-3.20" who="#BolesławBierut">O postępach w uprzemysłowieniu kraju i rozwoju socjalistycznych form w gospodarce narodowej świadczy udział gospodarki socjalistycznej w tworzeniu dochodu narodowego. W roku 1946 udział ten wynosił 45,5%, w 1947 — 50,4%, w 1951 — już 72,4%, w roku zaś bieżącym według planu powinien wynieść 73,2%, czyli że gospodarka socjalistyczna, w której decydującą rolę odgrywa przemysł, jest już głównym źródłem i podstawą dochodu narodowego, określa ogólny charakter naszej gospodarki narodowej. Jak wiemy, przed wojną przemysł w Polsce odgrywał znacznie mniejszą rolę niż rolnictwo i Polska była charakteryzowana jako kraj rolniczy.</u>
          <u xml:id="u-3.21" who="#BolesławBierut">Tempo wypierania elementów kapitalistycznych z przemysłu obrazuje następujący wzrost udziału przemysłu socjalistycznego w ogólnej produkcji przemysłu: w 1946 r. udział ten wynosił 86,3%, w 1947 — 89,5%, w 1951 osiągnął już 99,4%, a w roku bieżącym osiągnie 99,6%, czyli możemy uważać, że elementy kapitalistyczne zostały z naszego przemysłu niemal całkowicie wyparte.</u>
          <u xml:id="u-3.22" who="#BolesławBierut">W tym samym kierunku rozwijała się sytuacja w naszym handlu, w którym udział elementów kapitalistycznych w obrotach hurtowych w roku 1946 wynosił jeszcze 20%, w 1947 — 15,5%, obecnie zaś obroty w handlu hurtowym obsługiwane są w 100% przez uspołecznioną sieć handlową. Na szczeblu obrotów detalicznych udział sieci uspołecznionej w roku 1946 wynosił tylko 22,2%, w 1947 — 30%, obecnie zaś wynosi 94%.</u>
          <u xml:id="u-3.23" who="#BolesławBierut">Inaczej oczywiście przedstawiają się stosunki w naszym rolnictwie, gdzie przeważa drobnotowarowa indywidualna gospodarka chłopska. Ale i w rolnictwie wzrasta szybko udział gospodarki uspołecznionej, jakkolwiek ogólny jej poziom jest jeszcze stosunkowo niewysoki. W roku 1946 udział gospodarki socjalistycznej w ogólnej wartości produkcji rolnej wynosił zaledwie 2%, w 1947 — 5,3%, w 1951 — 12,2% i w roku bieżącym wyniesie około 16%. O szybkim tempie wzrostu socjalistycznego rolnictwa w porównaniu z okresem sprzed 6 lat świadczą następujące wskaźniki: jeśli przyjmiemy za 100 produkcję socjalistycznego rolnictwa w 1946 r. (sektor socjalistyczny reprezentowały wówczas tylko państwowe gospodarstwa rolne), to już w roku 1947 — po wyprowadzeniu tej gospodarki z zaniedbania, po złamaniu polityki hamowania jej rozwoju, którą praktykował Mikołajczyk wraz z bandą nasadzonych tam przez niego szkodników — wskaźnik produkcji PGR podniósł się przeszło trzykrotnie — do 339, w roku 1951 wynosił (łącznie ze spółdzielniami produkcyjnymi) 1.264, a w roku bieżącym dosięgnie według planu 1.781, czyli w ciągu 6 lat wzrasta prawie 18-krotnie. Jest rzeczą niewątpliwą, że rozwój spółdzielczego ruchu chłopskiego w produkcji rolnej, któremu sprzyjać będą również zasady wyrażone w art. 9 i 10 projektu Konstytucji, przyczyniać się będzie do coraz wyższych osiągnięć w dziedzinie rozwoju na wsi spółdzielczości produkcyjnej.</u>
          <u xml:id="u-3.24" who="#BolesławBierut">Zmiany, które pozwoliłem sobie zilustrować cyfrowo w przytoczonych przykładach, mają charakter zmian nie tylko ilościowych, lecz również jakościowych. Decydujące są zmiany charakteru naszej ekonomiki, jej nowej treści społecznej, to znaczy decydujące jest to, komu ona służy, czyje potrzeby i interesy ma na celu. Nie ma już dziś w Polsce wielkich kapitalistów, obszarników, bankierów lub potentatów imperialistycznego kapitału — nie im więc służy nasza gospodarka, nie dla ich zysków produkują nasze fabryki, kopalnie, huty, nie dla ich korzyści pracują milionowe i coraz liczniejsze rzesze robotników, inżynierów, pracowników umysłowych w przemyśle i chłopów w rolnictwie. Ekonomika polska zmieniła się od podstaw z chwilą, gdy jej gospodarzem stał się lud pracujący, gdy jedynym jej włodarzem jest dziś naród polski. Jego potrzebom, jego interesom, wzmacnianiu jego sił, kształtowaniu jego przyszłości służy dziś cała nasza gospodarka narodowa. Oto co jest najistotniejsze.</u>
          <u xml:id="u-3.25" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-3.26" who="#BolesławBierut">I ta właśnie najistotniejsza prawda legła u podstaw projektu Konstytucji, wypełnia całą jej treść od początku do końca. Ustawa zasadnicza państwa ludowego powinna być w przeciwstawieniu do konstytucji burżuazyjnej nie słowną deklaracją praw obywatelskich i demokratycznych, lecz ich gwarantem, ich zabezpieczeniem. Projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej czyni w pełni zadość tej podstawowej zasadzie, ponieważ mocnym i niezawodnym oparciem dla praw obywatelskich i wolności demokratycznych są nasze przeobrażenia społeczno-gospodarcze oraz ludowy charakter naszej władzy i przodująca, kierownicza w niej rola polskiej klasy robotniczej, która w budownictwie nowego socjalistycznego ustroju społecznego strzec będzie zawsze niezłomnie sojuszu z podstawowymi masami chłopstwa pracującego.</u>
          <u xml:id="u-3.27" who="#BolesławBierut">Rzeczywistą podstawą rozwoju stosunków politycznych i kulturalnych są stosunki ekonomiczne. Na nich opiera się, z nich wyrasta, im służy cała nadbudowa polityczna, prawna i ideologiczna, a więc władza państwowa i konstytucja, które z kolei wywierają wpływ na charakter ogólnych stosunków społecznych, stosunków produkcji. W społeczeństwach kapitalistycznych, gdzie istnieje wyzysk mas pracujących, prawa i swobody obywatelskie dla tych mas stają się fikcją i oszustwem albo też są formalnie i faktycznie likwidowane przez coraz jawniejszy terror policyjny i faszystowski, przez wzrost militaryzmu. Ograniczanie i deptanie praw obywatelskich obserwujemy obecnie w krajach kapitalistycznych, nie wyłączając tych, które — jak Francja czy Anglia — pyszniły się niegdyś swym formalnym demokratyzmem burżuazyjnym. Dziś w Anglii prześladuje się obrońców pokoju, we Francji gwałci się brutalnie nawet takie przepisy konstytucyjne, jak prawo nietykalności poselskiej, nie mówiąc już o nieustannych orgiach policyjnych w stosunku do mas robotniczych oraz ich organizacji. Lud pracujący krajów kapitalistycznych cierpi nie tylko wskutek gwałtów i zamachów na jego prawa polityczne, ale cierpi przede wszystkim od bezrobocia, głodu, drożyzny, rosnących ciężarów podatkowych związanych ze zbrojeniami, jest ograbiany ze swych praw politycznych i z braku środków nie ma możliwości zaspokajania swych potrzeb kulturalnych.</u>
          <u xml:id="u-3.28" who="#BolesławBierut">Czyż można mówić o prawach demokratycznych w Stanach Zjednoczonych, gdzie zrośnięty z kapitałem państwowy aparat ucisku stał się wielką wylęgarnią zbrodniczych myśli o najskuteczniejszych sposobach zagłady jak największych mas ludzkich? Czyż można mówić o jakimkolwiek postępie i swobodach obywatelskich w kraju, w którym buszuje terror podżegaczy wojennych, dławiący każdą śmielej wypowiedzianą myśl pokojową, w kraju, w którym zwyrodnialcy imperialistyczni potrafili omotać atmosferą kłamstw i histerii wojennej miliony ludzi narzucając im sprzeczną z interesami mas pracujących politykę wojny, zdziczenia, ludobójstwa i napaści w celach podboju świata?</u>
          <u xml:id="u-3.29" who="#BolesławBierut">Prawa i wolności demokratyczne są nierozerwalnie związane z postępowymi dążeniami narodów, z twórczym rozwojem ich kultury. Nie dają się one żadną miarą pogodzić z polityką ucisku i agresji w stosunku do innych narodów ani też z zaostrzaniem wyzysku ekonomicznego w stosunku do mas pracujących własnego kraju, a w tym właśnie kierunku zmierza polityka krajów imperialistycznych. Odpowiednikiem tych tendencji kapitalizmu jest właśnie zaostrzanie terroru wobec klasy robotniczej. Klasa robotnicza występowała zawsze do walki w obronie swobód i praw demokratycznych, deklarowanych w niektórych konstytucjach burżuazyjnych, a mimo to niewypełnianych i gwałconych z reguły przez rządy kapitalistyczne. Jesteśmy dziś świadkami walki prowadzonej pod kierownictwem partii komunistycznych wielu krajów Europy Zachodniej o poszanowanie i przestrzeganie konstytucji burżuazyjnych we Włoszech, Francji itd. Ta słuszna walka jest wysoce znamienna, świadczy bowiem, że w schyłkowym okresie kapitalizmu tylko klasa robotnicza i jej partia rewolucyjna zdolna jest stawać na czele mas pod sztandarem walki w obronie elementarnych praw człowieka i obywatela, walcząc równocześnie o pokój i organizując opór narodów przeciwko agresywnym knowaniom imperialistów.</u>
          <u xml:id="u-3.30" who="#BolesławBierut">W krajach demokracji ludowej, które budują socjalistyczny ustrój społeczny, podstawowym prawem gospodarki narodowej i podstawowym zadaniem polityki władzy ludowej jest zabezpieczanie w maksymalnym stopniu rosnących potrzeb materialnych i kulturalnych mas pracujących. To właśnie, obok umocnienia władzy ludowej i państwa ludowego, jego siły i suwerenności, jest niezawodną gwarancją urzeczywistnienia najszerszych praw demokratycznych ludu pracującego. Nie mniej ważną gwarancją jest zabezpieczenie kontroli i współudziału najszerszych mas w działalności wszystkich organów władzy ludowej, praktyczna łączność tych organów z ludem pracującym miast i wsi. Zasadzie tej daje pełny wyraz projekt Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-3.31" who="#BolesławBierut">Konsekwentna polityka władzy ludowej ograniczania i wypierania elementów kapitalistycznych oraz usuwania wszelkich form wyzysku wiąże się jak najściślej z planowym rozwojem uspołecznionych działów produkcji, jako podstawą całej gospodarki narodowej, z polityką szybkiego uprzemysłowienia kraju w oparciu o nową technikę, co jest warunkiem również podniesienia na wyższy poziom rolnictwa oraz zabezpieczenia sił obronnych naszej Ojczyzny. Uspołecznione środki produkcji, komunikacji, wymiany i kredytu stanowią podstawę rozwoju przemysłu socjalistycznego i dalszego przekształcania stosunków społeczno-gospodarczych w kierunku całkowitego zwycięstwa socjalizmu. Stałe wzmacnianie spójni gospodarczej między miastem a wsią na podstawie braterskiej współpracy robotników i chłopów będzie skutecznym oparciem dla tej polityki.</u>
          <u xml:id="u-3.32" who="#BolesławBierut">Władza ludowa zabezpiecza pomoc i opiekę indywidualnej gospodarce chłopów pracujących, udzielając szczególnego poparcia rozwijającym się dobrowolnym zrzeszeniom chłopskim, jako wyższym i korzystniejszym dla chłopów formom gospodarki zespołowej, ułatwiającym osiągnięcie przełomu w produkcji rolnej oraz szybsze podniesienie dobrobytu materialnego i kultury wsi.</u>
          <u xml:id="u-3.33" who="#BolesławBierut">Projekt Konstytucji uznaje i ochrania własność indywidualną gospodarstw chłopskich, rzemieślniczych i chałupniczych, jak również własność osobistą wszystkich obywateli oraz zabezpiecza prawo jej dziedziczenia. Mienie ogólnonarodowe Konstytucja powierza szczególnej trosce i opiece wszystkich obywateli. Zadaniem organizacji społecznych i politycznych jest nieustanne wychowywanie i budzenie w świadomości mas poczucia tej troski jako szczególnego obowiązku społecznego i patriotycznego.</u>
          <u xml:id="u-3.34" who="#BolesławBierut">Podstawą ustroju społecznego jest praca. Art. 14 projektu Konstytucji określa rolę pracy w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jako miernika zasług i obowiązków oraz sprawę honoru każdego obywatela, stwierdzając, że „przodownicy pracy otoczeni są powszechnym szacunkiem narodu”.</u>
          <u xml:id="u-3.35" who="#BolesławBierut">Dopiero wyzwolenie ludu pracującego z jarzma wyzysku kapitalistyczno-obszarniczego nadało pracy nową treść, uczyniło z niej wolny i twórczy czynnik naszego nowego bytu, naszych przeobrażeń społecznych, czynnik nieustannego wzrostu siły i potęgi naszego państwa, a co za tym idzie — naszej wolności i niepodległości oraz twórczego rozwoju naszego narodu. Lud pracujący stał się dziś w Polsce jedynym gospodarzem bogactw, które sam tworzy własną swą pracą, zlikwidowany został raz na zawsze rozdział między ludem pracującym a owocami jego pracy, narzucony społeczeństwom przez klasy żyjące z wyzysku. Oto na czym polega nowa treść i właściwy sens artykułów Konstytucji poświęconych pracy. Naszym zadaniem jest wydobyć z tych artykułów zawartą w nich wielką treść wychowawczą i zarazem wyjaśniać masom pracującym socjalistyczny charakter zasady: „od każdego według jego zdolności, każdemu według jego pracy”.</u>
          <u xml:id="u-3.36" who="#BolesławBierut">Struktura organów władzy i administracji państwowej została w projekcie Konstytucji głęboko zreformowana w porównaniu ze stanem dotychczasowym. Jakie jest podstawowe znaczenie tej reformy? Ustala ona strukturę organów władzy państwowej w kierunku jej większego wzajemnego powiązania i w duchu jej głębszej demokratyzacji. Usunięty został sztuczny i sprzeczny z zasadami demokratycznymi podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądową. Projekt nowej Konstytucji usuwa przeżytki burżuazyjne w dotychczasowej strukturze władz państwowych i nadaj e wszystkim organom władzy od góry do dołu charakter jednolity, wiążąc je ściślej z kontrolą mas zgodnie z podstawową zasadą demokracji socjalistycznej „jak najszerszego włączania mas pracujących do rządzenia państwem”. Wszystkie organy władzy są według nowej Konstytucji wybieralne.</u>
          <u xml:id="u-3.37" who="#BolesławBierut">Rozdział 7 projektu Konstytucji określający podstawowe prawa i obowiązki obywateli wywołał w okresie dyskusji ogólnonarodowej najżywsze zainteresowanie, a równocześnie najbardziej powszechną i gorącą aprobatę. Po raz pierwszy w historii naszego narodu masy pracujące znajdują w krótkich, pełnych konkretnej treści sformułowaniach projektu Konstytucji tak jasny obraz swego nowego życia, swych zdobyczy, swych osiągnięć, tak wszechstronne urzeczywistnienie swych dążeń.</u>
          <u xml:id="u-3.38" who="#BolesławBierut">Twórca Konstytucji Kraju Zwycięskiego Socjalizmu Józef Stalin podkreślał tę jej właściwość, „że nie ogranicza się ona do stwierdzenia formalnych praw obywateli, lecz przenosi punkt ciężkości na sprawę zagwarantowania tych praw, na sprawę środków realizacji tych praw... Nie proklamuje po prostu wolności demokratycznych, lecz zabezpiecza je również w trybie ustawodawczym za pomocą odpowiednich środków materialnych. Dlatego też jest rzeczą zrozumiałą, że demokratyzm projektu nowej Konstytucji — mówił referując ten projekt w roku 1936 tow. Stalin — nie jest „zwykłym” i „ogólnie uznanym” demokratyzmem w ogóle, lecz „demokratyzmem socjalistycznym”. Przytoczyłem tę wypowiedź Wielkiego Wodza i Bojownika nowej epoki socjalistycznej, ponieważ odzwierciedla ona najgłębszy sens tego, na czym polega rzeczywisty demokratyzm. Zasad tego demokratyzmu socjalistycznego Komisja Konstytucyjna starała się przestrzegać konsekwentnie w całokształcie projektu Konstytucji, przedłożonego Wam obecnie do decyzji, Obywatele Posłowie.</u>
          <u xml:id="u-3.39" who="#BolesławBierut">Sądzę też, że w tym właśnie tkwi główna przyczyna, iż w okresie dyskusji ogólnonarodowej nad projektem Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej masy pracujące poznały od razu i odczuły w niej własne swe dzieło, że przyjęły ją jako swoją Konstytucję robotniczą i chłopską, prawdziwie ludową, płynącą z ich serc, z ich myśli i uczuć, taką właśnie Konstytucję, o którą walczyli długo oni sami i ich ojcowie, o której myśleli i mówili na barykadach i w pochodach robotniczych, w walkach strajkowych i za kratami więzień, za którą oddawali swą krew i życie najlepsi bojownicy i patrioci polscy, o którą dziś walczą masy robotnicze w krajach kapitalistycznego świata.</u>
          <u xml:id="u-3.40" who="#BolesławBierut">Projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wywołał poruszenie nie tylko w kraju, ale i za granicą, nie tylko wśród przyjaciół, ale i wśród wrogów. Jak ustosunkowali się ci ostatni do treści naszej Konstytucji?</u>
          <u xml:id="u-3.41" who="#BolesławBierut">Opinia światowej prasy burżuazyjnej o naszej Konstytucji powtarza znów z tępym uporem to, co już przedtem mówiła o konstytucjach innych krajów demokracji ludowej — mianowicie, że jest to tylko deklaracja, która nie będzie wykonywana. Argument ten dotyczyć ma szczególnie rozdziału o prawach obywatelskich.</u>
          <u xml:id="u-3.42" who="#BolesławBierut">Cóż można by odpowiedzieć na ten argument? To przede wszystkim, że sam on jest mieleniem pustych słów, właściwym publicystom burżuazyjnym, którzy nie mają zwyczaju zestawiać swych twierdzeń z rzeczywistymi faktami. Bo fakty dowodzą:</u>
          <u xml:id="u-3.43" who="#BolesławBierut">1) że prawo obywateli do pracy, do zatrudnienia potwierdza u nas fakt całkowitej likwidacji bezrobocia, czego nie można powiedzieć o krajach burżuazyjnych;</u>
          <u xml:id="u-3.44" who="#BolesławBierut">2) że prawo obywateli do wypoczynku wykorzystują w Polsce już od szeregu lat wszyscy bez wyjątku pracownicy fizyczni i umysłowi, korzystający z płatnych corocznych urlopów i setki tysięcy korzystających z uzdrowisk, domów wczasowych, turystycznych i wypoczynkowych itd., czego oczywiście nie ma na ogół dla klasy robotniczej w krajach kapitalistycznych;</u>
          <u xml:id="u-3.45" who="#BolesławBierut">3) że prawo do ochrony zdrowia potwierdza fakt powszechności ubezpieczeń społecznych w Polsce, płatnych w całości przez zakłady pracy, co jest zasadą obcą dla państw burżuazyjnych;</u>
          <u xml:id="u-3.46" who="#BolesławBierut">4) że prawo do nauki potwierdza powszechność i obowiązkowość nauczania dla wszystkich dzieci w miastach i wsiach oraz liczba 3.220.000 dzieci w szkołach podstawowych, 235.000 uczących się w szkołach licealnych i około 580.000 w szkołach zawodowych, wzrost liczby szkół wyższych z 27 w roku 1938 do 82 w roku 1951, a liczby studentów z 48.000 do 134.000, wreszcie liczba około 325.000 korzystających ze stypendiów państwowych w szkołach średnich, zawodowych i wyższych;</u>
          <u xml:id="u-3.47" who="#BolesławBierut">5) że prawo do korzystania ze zdobyczy kultury umożliwią rosnąca wciąż sieć bibliotek, muzeów, teatrów, domów kultury, kin, świetlic — wielokrotnie przerastająca już dziś stań, który istniał przed wojną i stan istniejący obecnie w wielu większych od Polski państwach kapitalistycznych;</u>
          <u xml:id="u-3.48" who="#BolesławBierut">6) że prawa dla kobiet i całkowite ich równouprawnienie znajdują realne potwierdzenie we wszystkich gwarancjach zawartych w Konstytucji, a urzeczywistnianych od dawna w praktyce, w coraz liczniejszych awansach kobiet na odpowiedzialne stanowiska i urzędy, przede wszystkim zaś w szerokiej opiece państwa nad matką i dzieckiem, co między innymi wyraża się w spadku zgonów noworodków o 27% w porównaniu z okresem przedwojennym, w spadku zgonów dzieci na skutek wątłości, chorób żołądka i jelit oraz chorób okresu niemowlęctwa o 40–70%, w spadku śmiertelności położnic o 87% w miastach i 73% na wsi w porównaniu z latami przedwojennymi — dzięki wzrostowi pomocy lekarskiej dla matek i dzieci, dzięki rosnącej sieci żłobków i przedszkoli oraz zakładów położniczych.</u>
          <u xml:id="u-3.49" who="#BolesławBierut">Skoro już mowa o ochronie zdrowia jako jednej z ważniejszych form pomocy Państwa Ludowego dla swych obywateli, przytoczę kilka liczb niezwykle pod tym względem znamiennych:</u>
          <u xml:id="u-3.50" who="#BolesławBierut">Przyrost naturalny wynosił w 1938 r. — 10,7 na 1000 mieszkańców, w roku zaś 1950 osiągnął 19,0, czyli wzrósł o 78% w stosunku do okresu przedwojennego. Nigdy statystyka polska nie notowała takich cyfr przyrostu naturalnego, jakie stale notuje obecnie, poczynając od roku 1948.</u>
          <u xml:id="u-3.51" who="#BolesławBierut">Zwiększenie przyrostu naturalnego jest wynikiem zwiększającej się liczby urodzeń z jednej strony i zmniejszenia śmiertelności — z drugiej. Oba zjawiska są niewątpliwie wynikiem przemian gospodarczych i społecznych w naszym kraju, wśród których decydującym czynnikiem jest wzrost stopy życiowej mas pracujących i troska państwa o ochronę zdrowia ludności.</u>
          <u xml:id="u-3.52" who="#BolesławBierut">Liczba zgonów na tak rozpowszechnioną w Polsce chorobę, jak gruźlica, wykazuje spadek o połowę w stosunku do okresu przedwojennego.</u>
          <u xml:id="u-3.53" who="#BolesławBierut">Spadek śmiertelności ogółem w latach 1948/49 wyraża się liczbą 23,2% w porównaniu z latami przedwojennymi, w wyniku czego średnia długość życia w Polsce zwiększyła się — według obliczeń Ministerstwa Zdrowia — o około 18% w stosunku do stanu przedwojennego.</u>
          <u xml:id="u-3.54" who="#BolesławBierut">Zmniejszyła się wybitnie liczba zgonów na choroby zakaźne zarówno w miastach, jak na wsi — średnio o połowę, a w niektórych schorzeniach spadła do 1/4%, względnie 1/5% okresu przedwojennego;</u>
          <u xml:id="u-3.55" who="#BolesławBierut">Czyż liczby te nie są wymownymi miernikami wzrostu sił narodu, miernikami naszych osiągnięć, czyż nie zadają one kłamu wrogim bredniom oszukańczej propagandy imperialistycznej, łożącej coraz większe sumy dolarów, aby zohydzić nasz kraj i nasz ustrój społeczny?</u>
          <u xml:id="u-3.56" who="#BolesławBierut">Pogrobowcy polskiego faszyzmu, chwalcy napiętnowanych przez historię rządów szlachetczyzny i kapitału, emigranccy kosmopolici bez idei i bez ojczyzny, cała ta skłócona zgraja najmitów amerykańskich powtarza w kółko ten sam motyw: projekt naszej Konstytucji jest naśladownictwem Konstytucji Radzieckiej. Obrazuje to wyjątkową wprost obłudę i tępotę amerykańskich najmitów. Jest bowiem rzeczą jasną, że jako kraj budującego się socjalizmu korzystamy z olbrzymiego dorobku kraju, w którym socjalizm zwyciężył.</u>
          <u xml:id="u-3.57" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-3.58" who="#BolesławBierut">Ale jest również rzeczą bezsporną i jasną, że nasza Konstytucja wyrasta z najgłębszych pokładów polskiej gleby, z walk i z woli polskiego ludu, wyrasta z dziejów naszego narodu i jest wcieleniem jego wielowiekowych dążeń, jest rozwinięciem jego najbardziej postępowych tradycji, które są dla nas przedmiotem dumy.</u>
          <u xml:id="u-3.59" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-3.60" who="#BolesławBierut">Nasza Konstytucja i nowe życie narodu, którego jest odzwierciedleniem, powstały w walce z tym wszystkim, co podłe i zdegenerowane, co wsteczne i skarlałe, co sprzedajne i bezideowe, w walce z całą spuścizną ciemnoty i przesądów, nacjonalistycznej megalomanii i pasożytnictwa kosztem własnego ludu i innych uciskanych narodów.</u>
          <u xml:id="u-3.61" who="#BolesławBierut">Chcemy też, aby wszyscy zrozumieli sens naszej Konstytucji, zdali sobie sprawę, że ukształtowanie naszej narodowej, ludowej Konstytucji polskiej, wolnej od burżuazyjnych kosmopolitycznych wzorów, stało się możliwe właśnie dzięki zwrotowi w dziejach ludzkości, który zapoczątkowała Wielka Październikowa Rewolucja Socjalistyczna.</u>
          <u xml:id="u-3.62" who="#komentarz">(Długotrwałe oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-3.63" who="#BolesławBierut">Dla każdego uczciwego człowieka jest rzeczą oczywistą, że rozgromienie najeźdźców hitlerowskich przez Związek Radziecki stworzyło warunki dla zdobycia przez nas niepodległości, dla zdobycia władzy przez lud, dla zwycięstwa ludu nad siłami kapitalistycznego wyzysku i rozkładu.</u>
          <u xml:id="u-3.64" who="#BolesławBierut">Dla każdego uczciwego człowieka jest rzeczą oczywistą, że dzięki opartemu na zwycięstwie Związku Radzieckiego nowemu układowi sił na arenie międzynarodowej po drugiej wojnie światowej stało się możliwe umocnienie Polski Ludowej w nowych granicach, opartych na Odrze, Nysie i Bałtyku, i jej wspaniały rozwój.</u>
          <u xml:id="u-3.65" who="#komentarz">(Długotrwałe oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-3.66" who="#BolesławBierut">Opieramy się „na rewolucyjnym dorobku polskiego i międzynarodowego ruchu robotniczego — jak głosi wstęp do projektu Konstytucji — na historycznych doświadczeniach zwycięskiego budownictwa socjalistycznego w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich pierwszym państwie robotników i chłopów”.</u>
          <u xml:id="u-3.67" who="#BolesławBierut">Dumni jesteśmy z tego, że czerpiemy z doświadczeń i dorobku narodów radzieckich, które po bratersku dzielą się z nami swymi wielkimi osiągnięciami we wszystkich dziedzinach przemysłu, techniki, rolnictwa, ochrony zdrowia, swej głęboko humanistycznej sztuki i przodującej nauki.</u>
          <u xml:id="u-3.68" who="#BolesławBierut">Uważamy za dobrodziejstwo, że w czasach rosnącego zdziczenia faszystowskiego i gnicia moralnego w krajach kapitalistycznych, w czasach ludobójstwa i stosowania przez imperialistów broni bakteriologicznej — możemy korzystać z doświadczeń i pomocy Wielkiego Kraju Rad, który zmienia oblicze ziemi, zaprzęga energię atomową do pracy pokojowej, buduje kanały i odwraca bieg rzek, wznosi wspaniałe budowle komunizmu. Równocześnie zaś sięgamy w głąb naszej historii i z krytycznej analizy jej wielkiego dorobku czerpiemy wskazania na dzień dzisiejszy i jutrzejszy.</u>
          <u xml:id="u-3.69" who="#BolesławBierut">Projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest wyrazem osiągniętego po raz pierwszy w naszych dziejach zwycięstwa ludowego, plebejskiego nurtu, którego dalszym ciągiem jest polski rewolucyjny ruch robotniczy, nurt marksistowski — spadkobierca wszystkiego, co było szlachetne i postępowe w dziejach Polski.</u>
          <u xml:id="u-3.70" who="#BolesławBierut">Czerpiemy z pięknych tradycji piastowskich, które leżą u podstaw obecnego ukształtowania geograficznego naszej Ojczyzny i jej granic.</u>
          <u xml:id="u-3.71" who="#BolesławBierut">Czerpiemy z postępowych tradycji „złotego wieku” literatury polskiej, ze świetnego dorobku Reja i Kochanowskiego, Ostroroga i Modrzewskiego.</u>
          <u xml:id="u-3.72" who="#BolesławBierut">Czerpiemy z pięknych tradycji polskiego Oświecenia, Sejmu Czteroletniego, powstania kościuszkowskiego, polskich jakobinów.</u>
          <u xml:id="u-3.73" who="#BolesławBierut">Czyż nie w naszej dopiero Konstytucji znalazł urzeczywistnienie płomienny apel Franciszka-Salezego Jezierskiego, który w roku 1790 pisał: „Chcecież być wolnymi? Trzeba, żebyście sobie wolności istotne przepisali prawidła. Chcecież być narodem? Trzeba, żebyście jego upewnili całość. Całość waszego narodu zrobi was dopiero ludem jednym i od innych osobnym, a wolność powszechna sprawi, że będziecie narodem całym”. Hugo Kołłątaj pisał o Konstytucji 3 Maja:</u>
          <u xml:id="u-3.74" who="#BolesławBierut">„Wielu projekt mój za zbyt śmiały osądzą, gdy ja sam, zagłębiając się w przyszłości, która łatwiejszy przystęp prawdzie do serc ludzkich zgotuje, patrzę nań jako nie odpowiadający zupełnie chęci dobrem ludzkim zajętej. Przyjdą następne po nas pokolenia i jeżeli to małe pismo czytać będą, rzekną: „Przecież w roku 1789 odważono się mówić za prawdą, lecz jak wówczas przesądom ulegać trzeba było, kiedy w nim nie dość jeszcze śmiało przy prawdzie obstawano”.</u>
          <u xml:id="u-3.75" who="#BolesławBierut">Ileż w tych słowach wielkiego patrioty jest głębokiej wiary w siły narodu!</u>
          <u xml:id="u-3.76" who="#BolesławBierut">Czyż połowiczność, niezdecydowanie i uleganie przesądom szlacheckim, które z taką przenikliwością Kołłątaj uchwycił w Konstytucji 3 Maja, nie zostały po raz pierwszy w naszej historii przezwyciężone dopiero w naszych czasach, w naszej Konstytucji?</u>
          <u xml:id="u-3.77" who="#BolesławBierut">W naszej codziennej pracy i walce, tworząc nową Konstytucję, sięgamy jeszcze głębiej w naszą historię i docieramy do tradycji przemilczanych lub wręcz fałszowanych przez burżuazyjnych historyków, sięgamy do bogatej historii chłopskiej, do chłopskiej poniewierki i do szlacheckiej samowoli i wyzysku, do nieludzkiego pańszczyźnianego okrucieństwa, kiedy uważano, że chłop jest „nie-człowiekiem”.</u>
          <u xml:id="u-3.78" who="#BolesławBierut">Sięgamy do tradycji pełnych bohaterstwa zrywów, buntów i powstań chłopskich, krwawo tłumionych przez szlachtę, kiedy to magnaci i książęta kościoła z niesłychaną mściwością ścigali przywódców chłopskich, kazali ich ścinać i ćwiartować.</u>
          <u xml:id="u-3.79" who="#BolesławBierut">Czerpiemy z pięknych tradycji walki „za wolność Waszą i naszą” w wieku XIX, z walk „o wyzwolenie z niewoli narodowej, narzuconej przez pruskich, austriackich i rosyjskich zaborców-kolonizatorów” — jak głosi wstęp do projektu Konstytucji — z tradycji udziału Polaków w walkach wyzwoleńczych innych narodów.</u>
          <u xml:id="u-3.80" who="#BolesławBierut">Nawiązujemy do uczuć solidarności i przyjaźni, które walczących o wolność Polaków łączyły w XIX i XX wieku z siłami postępu na całym świecie.</u>
          <u xml:id="u-3.81" who="#BolesławBierut">Przede wszystkim zaś czerpiemy siłę z wielkiego dorobku polskiego i międzynarodowego ruchu robotniczego, jego bohaterskich tradycji, jego internacjonalizmu i głębokiego patriotyzmu. Nowa Konstytucja jest uwieńczeniem zwycięstwa bohaterskich zmagań polskiego ruchu robotniczego na przestrzeni 70 lat.</u>
          <u xml:id="u-3.82" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-3.83" who="#BolesławBierut">Jakże wielkie było znaczenie faktu, że Marks i Engels tyle uwagi poświęcili sprawie narodowego i społecznego wyzwolenia narodu polskiego, że tak ściśle łączyli sprawę zwycięstwa, sprawy wolności i demokracji w Europie z walką o nową, wolną, ludową Polskę.</u>
          <u xml:id="u-3.84" who="#BolesławBierut">Jakąż nieocenioną pomoc okazał Lenin polskiemu ruchowi robotniczemu, polskiemu proletariatowi i narodowi polskiemu w jego walce wyzwoleńczej, broniąc wytrwale już w nowych warunkach, w okresie imperializmu, sprawy wolności Polski, sprawy solidarności i braterstwa klasy robotniczej Rosji i Polski.</u>
          <u xml:id="u-3.85" who="#BolesławBierut">Jakże olbrzymi w swym znaczeniu jest wkład Józefa Stalina do dzieła wyzwolenia Polski, ustalenia jej granic, do dzieła umocnienia i rozwoju Polski Ludowej, do historycznego zwrotu w wielowiekowych stosunkach między narodem polskim a narodami rosyjskim, ukraińskim i białoruskim.</u>
          <u xml:id="u-3.86" who="#komentarz">(Długotrwałe oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-3.87" who="#BolesławBierut">Zwrot ten, który stał się możliwy dzięki zwycięstwu Rewolucji Październikowej i dzięki zdobyciu władzy przez lud w Polsce w wyniku rozgromienia hitleryzmu przez Armię Radziecką, był przedmiotem dążeń najlepszych Polaków i Rosjan na przestrzeni ostatnich 150 lat.</u>
          <u xml:id="u-3.88" who="#BolesławBierut">Jakże pięknie wyraża tę myśl głos radykalnej emigracji polskiej „Gromada Humań”:</u>
          <u xml:id="u-3.89" who="#BolesławBierut">„Rosja, która cierpi to samo co i my... czyż nie złączy sił swoich z nami przeciwko wspólnemu jarzmu? Rosja, która była z nami w 1825 r., Rosja, która jak braci przyjmowała nas w głębiach Syberii w 1831 r., Rosja, która w 1839 chciała przywołać do życia Polskę... Czyż teraz będzie przeciwko nam? Czyż się zaprze imion Pestla, Murawiewa, Bestużewa, które wraz z Zawiszą i Konarskim wśród teraźniejszości egoizmu błyszczą jak gwiazdy swoim poświęceniem na Wschodzie? Oto są ci, na których rachować powinniście...”.</u>
          <u xml:id="u-3.90" who="#BolesławBierut">Historia w pełni potwierdziła słuszność tych polskich rewolucyjnych nadziei.</u>
          <u xml:id="u-3.91" who="#BolesławBierut">A czyż później, w okresie powstania styczniowego, przyjaźń czołowych działaczy lewicy Czerwonych, jak Dąbrowski, Wróblewski, Sierakowski, Padlewski, z Hercenem i Ogariowem, Czemyszewskim, Dobrolubowem i Szewczenką — nie świadczy o tym samym głębokim nurcie, który przewija się na przestrzeni dziesięcioleci? Czyż nie znalazła ona później swego wcielenia w takich wielkich postaciach, jak Ludwik Waryński, Julian Marchlewski i Feliks Dzierżyński, czyż nie została potwierdzona wspólną walką rewolucjonistów polskich i rosyjskich na barykadach 1905 roku, a potem w ogniu Wielkiej Rewolucji 1917 roku, w setkach demonstracji robotników i chłopów polskich, walczących pod przewodem komunistów w okresie międzywojennym i wreszcie we krwi wspólnie przelanej na pobojowiskach drugiej wojny światowej w walce z najeźdźcą hitlerowskim?</u>
          <u xml:id="u-3.92" who="#BolesławBierut">Czyż zdobycze, które odzwierciedla nasza Konstytucja, nie są owocem tej wspólnej walki i tego historycznego zwrotu w stosunkach między narodem polskim a rosyjskim, zwrotu, o którym mówił Józef Stalin w 1945 roku podczas podpisania umowy o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy?</u>
          <u xml:id="u-3.93" who="#BolesławBierut">Obywatele Posłowie! Uchwalając Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, złożymy tym samym hołd cieniom najlepszych Polaków, którzy na przestrzeni wielu pokoleń walczyli o sprawiedliwość, o postęp, o wolność, złożymy hołd bojownikom sprawy robotniczej i chłopskiej, którzy życie swe oddali w walce z przemocą i wyzyskiem kapitalistycznym, złożymy hołd pamięci tych wszystkich, którzy w ciemną noc okupacji hitlerowskiej oddali swe życie z wiarą w lepsze jutro Polski, z wiarą w jej wolność i wielkość.</u>
          <u xml:id="u-3.94" who="#BolesławBierut">Złożymy też hołd pamięci żołnierzy i oficerów radzieckich, którzy polegli na polskiej ziemi w walce o wspólną sprawę.</u>
          <u xml:id="u-3.95" who="#BolesławBierut">Uchwalenie przez Sejm Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wzmocni siły naszego narodu, jeszcze bardziej scementuje nasz narodowy front walki o utrwalenie pokoju, o realizację Planu 6-letniego. Wzmocni to nasz wkład do walki, którą toczy dziś cały wielki światowy obóz pokoju i postępu.</u>
          <u xml:id="u-3.96" who="#BolesławBierut">Na przekór wrogom Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej nie tylko umocni nasze dotychczasowe zdobycze, ale utoruje drogę do całkowitego zwycięstwa socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-3.97" who="#komentarz">(Długotrwałe, huczne oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-3.98" who="#BolesławBierut">Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stanie się świadectwem wielkości naszego narodu, świadectwem trwałego zwycięstwa postępowego nurtu w dziejach naszego narodu, zwycięstwa sprawy klasy robotniczej i sojuszu robotniczo-chłopskiego.</u>
          <u xml:id="u-3.99" who="#BolesławBierut">Uchwalona przez Sejm Ustawodawczy Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej będzie tarczą i orężem naszego narodu w walce o rozkwit i świetność naszej Ojczyzny — Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-3.100" who="#komentarz">(Huczne, długotrwałe oklaski. Zebrani wstają.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#WładysławKowalski">Odraczam posiedzenie Sejmu Ustawodawczego do dnia jutrzejszego, tj. 19 lipca rb. do godz. 9.</u>
          <u xml:id="u-4.1" who="#komentarz">(Prezydent Rzeczypospolitej Ob. Bolesław Bierut opuszcza salą, żegnany hucznymi oklaskami.)</u>
          <u xml:id="u-4.2" who="#komentarz">(Odroczenie posiedzenia w dniu 18 lipca o godz. 18 min. 15.)</u>
          <u xml:id="u-4.3" who="#komentarz">(Wznowienie posiedzenia w dniu 19 lipca o godz. 9 min. 10.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#WładysławKowalski">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-5.1" who="#WładysławKowalski">Protokół 106 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciw niemu zarzutów.</u>
          <u xml:id="u-5.2" who="#WładysławKowalski">Usprawiedliwiają nieobecność na posiedzeniach Sejmu następujący posłowie: Bromboszcz Henryk, Kubiak Julian, Różański Józef, Trzebiński Henryk.</u>
          <u xml:id="u-5.3" who="#WładysławKowalski">Od ob. Szefa Kancelarii Rady Państwa przy piśmie z dnia 14 lipca 1952 r. otrzymałem projekt ustawy: Ordynacja wyborcza do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — przedłożony pod obrady Sejmu ze wspólnej inicjatywy ustawodawczej Rady Państwa i Rządu (druk nr 1098).</u>
          <u xml:id="u-5.4" who="#WładysławKowalski">Projekt ten — zgodnie z art. 24 regulaminu Sejmu Ustawodawczego — przekazałem sejmowej Komisji Ordynacji Wyborczej.</u>
          <u xml:id="u-5.5" who="#WładysławKowalski">Otwieram rozprawę nad projektem Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-5.6" who="#WładysławKowalski">Głos ma poseł Jędrychowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#StefanJędrychowski">Wysoki Sejmie! Przeżywamy historyczną chwilę w naszej przełomowej historycznej epoce, epoce Lenina i Stalina, epoce rozkładu kapitalizmu i zwycięstw socjalizmu. Po raz pierwszy w dziejach naszego narodu masy pracujące Polski przez swych przedstawicieli w Sejmie Ustawodawczym uchwalą konstytucję nowego typu, konstytucję ludu pracującego, utrwalającą prawnie dotychczasowe zdobycze mas pracujących, władzę mas ludowych z klasą robotniczą na czele, konstytucję tworzącą ramy prawne dla budownictwa socjalizmu w naszym kraju. Po raz pierwszy w swych dziejach Polska będzie miała nie konstytucję magnacko-szlachecką, nie konstytucję burżuazyjno-obszarniczą, lecz konstytucję ludową, konstytucję robotniczo-chłopską. Po raz pierwszy w dziejach naszego narodu — w dziejach Państwa Polskiego — władza przestała należeć do znikomej mniejszości społeczeństwa — klas posiadających, wyzyskiwaczy i ciemięży cieli. Po raz pierwszy władza należy do ludu pracującego miast i wsi z klasą robotniczą na czele.</u>
          <u xml:id="u-6.1" who="#StefanJędrychowski">Tak jak obecny okres naszego rozwoju nie jest oderwany od historycznej przeszłości naszego narodu, lecz stanowi ostatnie ogniwo jego dialektycznego rozwoju, tkwi korzeniami w postępowych tradycjach naszego narodu, wyrasta z walk wyzwoleńczych chłopskich przeciwko uciskowi feudalnemu, z rewolucyjnych ruchów demokratycznych XIX wieku i z walki klasy robotniczej o wyzwolenie społeczne i narodowe, podobnie i projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej nawiązuje do postępowej myśli politycznej, naszego narodu, kształtującej się w walce z ustrojem feudalnym w XVI wieku oraz w końcu XVIII wieku, w walce i z przeżytkami tego ustroju w pierwszej połowie XIX wieku i w walce przeciwko wyzyskowi kapitalistycznemu pod koniec XIX i w XX wieku. Myśli zawarte w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej są więc szczytowym punktem rozwoju myśli politycznej i prawno-ustrojowej postępowego nurtu w historii Polski.</u>
          <u xml:id="u-6.2" who="#StefanJędrychowski">Jednocześnie jednak Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest zupełnie nową w swej treści, odzwierciedla ona bowiem zupełnie nowe, nieznane przedtem fakty: zwycięstwo mas ludowych w walce o władzę, likwidację najpotężniejszych klas eksploatatorskich — obszarników, wielkich przemysłowców, wielkich kupców, potentatów finansowych, budownictwo nowego, wolnego od wyzysku społeczeństwa socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-6.3" who="#StefanJędrychowski">Najbardziej postępowa w dotychczasowych dziejach naszego narodu Konstytucja 3 Maja 1791 r., będąca wynikiem reformatorskich dążeń części szlachty i mieszczaństwa, ograniczała wszechwładzę oligarchii feudalnej, dopuszczała do współudziału w rządach na równi z ziemiaństwem bogatsze mieszczaństwo, nie mogła jednak wyjść poza ramy ustroju, opartego na ucisku i wyzysku. Nie tylko nie dopuszczała ona mas ludowych do udziału w rządach, ale nadal pozostawiała je w feudalnej zależności, ograniczając tylko wszechwładzę szlachty.</u>
          <u xml:id="u-6.4" who="#StefanJędrychowski">Konstytucje okresu międzywojennego, marcowa z 1921 r. i kwietniowa z 1935 r., mimo istotnych różnic w istocie rzeczy opierały się na wspólnej podstawie ustrojowej — na kapitalistycznej własności środków produkcji i na rządach krajowego i międzynarodowego wielkiego kapitału i obszarników.</u>
          <u xml:id="u-6.5" who="#StefanJędrychowski">Wszystkie dotychczasowe konstytucje polskie utrwalały prawnie ustrój oparty na wyzysku większości mas pracujących przez niepracującą majętną mniejszość i starały się zabezpieczać ten ustrój przed rewolucyjnymi dążeniami mas ludowych. Nasza Konstytucja odwrotnie — utrwala w państwie władzę ludu pracującego, utrwala dotychczasowe jego zdobycze i stwarza ramy prawne dla dalszej walki o socjalizm, zabezpiecza nasze państwo demokracji ludowej i nasze budownictwo socjalistyczne przed zamachami ze strony rozbitków obalonych klas posiadających, ze strony pozostałych jeszcze klas i elementów kapitalistycznych, ze strony międzynarodowego imperializmu i jego agentów. Dlatego też treść naszej Konstytucji jest krańcowo odmienna od treści dotychczasowych konstytucji polskich. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest konstytucją nowego typu, konstytucją typu socjalistycznego. Wzorem i natchnieniem dla niej, jako konstytucji państwa budującego socjalizm, jest Wielka Konstytucja Stalinowska z 1936 r. — konstytucja państwa zwycięskiego socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-6.6" who="#StefanJędrychowski">W przeciwieństwie do konstytucji burżuazyjnych, które wychodzą z przeświadczenia o niewzruszoności ustroju kapitalistycznego i których podstawą jest prywatna kapitalistyczna własność środków produkcji, projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej bierze za punkt wyjścia fakt wywłaszczenia własności obszarniczej i przeprowadzenia reformy rolnej, fakt nacjonalizacji wielkiego i średniego przemysłu, transportu i banków, monopol handlu zagranicznego, fakt, że w rezultacie rozwoju sektora socjalistycznego stał się on dominującym sektorem w gospodarce narodowej, fakt dalszego ograniczania i wypierania, a następnie i likwidacji elementów kapitalistycznych, fakt, że wielki przemysł, przedsiębiorstwa budowlane, banki, środki transportu i łączności, wielkie gospodarstwa rolne zorganizowane przez państwo, ośrodki maszynowe, handel hurtowy i część handlu detalicznego stanowią własność ogólnonarodową, fakt wielkiego rozwoju spółdzielczości w jej wszystkich formach — spółdzielczości spożywców i spółdzielczości pracy w miastach, wiejskiej spółdzielczości zaopatrzenia i zbytu i rolniczych spółdzielni produkcyjnych na wsi.</u>
          <u xml:id="u-6.7" who="#StefanJędrychowski">Krańcowa rozbieżność pomiędzy naszą nową Konstytucją a konstytucjami burżuazyjnymi polega także na tym, że konstytucje burżuazyjne, stojąc twardo na gruncie podstawowe; zasady ustroju kapitalistycznego, jaką jest kapitalistyczna własność środków produkcji, starają się w ogólnych frazesach ukryć istotne cechy ustroju kapitalistycznego, jako ustroju opartego na jaskrawej nierówności społecznej i na wyzysku. Konstytucja burżuazyjna frazesami o świętej własności prywatnej maskuje fakt, że chodzi w istocie nie o własność osobistą przedmiotów osobistego spożycia i wygody, nie o własność drobnych wytwórców rzemieślników i chłopów, posiadających własne środki produkcji i nie eksploatujących cudzej pracy, ale o własność kapitalistyczną, o własność środków produkcji, przy pomocy których kapitaliści eksploatują pracę najemną robotników. Niektóre z konstytucji burżuazyjnych, jak np. dwie konstytucje polskie okresu przedwojennego mówiły nawet nie o własności prywatnej, a o własności osobistej, jeszcze bardziej starając się zamaskować eksploatatorski charakter ustroju kapitalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-6.8" who="#StefanJędrychowski">To oszustwo konstytucji burżuazyjnych ma na celu wprowadzenie w błąd mas pracujących co do istotnych, wrogich im cech kapitalizmu, ma na celu wciągnięcie drobnych posiadaczy — chłopów, rzemieślników, drobnych kupców — do obrony własności kapitalistycznej pod pretekstem obrony własności prywatnej. Frazes o obronie własności prywatnej nie przeszkadzał zresztą i nie przeszkadza wielkiemu kapitałowi bezceremonialnie wywłaszczać drobnych posiadaczy w drodze bezlitosnej konkurencji, oszukańczych afer giełdowych i manipulacji walutowych, operacji kredytowych, nadmiernie wysokich podatków i monopolistycznych cen na towary, produkowane przez wielkie koncerny kapitalistyczne. Frazesy o własności prywatnej nie przeszkadzają koncernom kapitalistycznym najróżnorodniejszymi sposobami przy pomocy państwa burżuazyjnego obniżać zarobków robotników i doprowadzać ich do skrajnej nędzy.</u>
          <u xml:id="u-6.9" who="#StefanJędrychowski">O istnieniu wyzyskiwanych i wyzyskujących, o nierównościach społecznych, o zabezpieczonej i żyjącej w zbytku, choć nie pracującej mniejszości społeczeństwa i o niepewności bytu pracującej większości społeczeństwa — konstytucje burżuazyjne wolą nie wspominać.</u>
          <u xml:id="u-6.10" who="#StefanJędrychowski">W przeciwieństwie do tego nasza nowa Konstytucja nie ukrywa żadnej istotnej cechy naszego ustroju, a przeciwnie dokładnie i jasno precyzuje podstawy naszego ustroju, zakres własności ogólnonarodowej i spółdzielczej, zaznacza fakt istnienia własności prywatnej drobnych posiadaczy oraz własności osobistej wszystkich pracujących. Podobnie, gdy konstytucje burżuazyjne najczęściej przemilczają wszystkie istotne funkcje państwa burżuazyjnego, starając się ukryć przed masami ludowymi klasową treść państwa burżuazyjnego, nasza Konstytucja jasno i niedwuznacznie określa funkcje państwa ludowego, między innymi funkcję dławienia oporu klas posiadających.</u>
          <u xml:id="u-6.11" who="#StefanJędrychowski">Ta głęboka różnica wynika z tego faktu, że konstytucje burżuazyjne są konstytucjami państw, w których rządy sprawuje znikoma mniejszość społeczeństwa i ten ich charakter burżuazja ukrywa przed masami pracującymi, a Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jako konstytucja państwa, które opiera swoją siłę o świadomość i aktywność obywateli, nie ma nic do ukrywania, a przeciwnie, jasno i dobitnie ujawnia podstawy ustroju politycznego i ustroju społeczno-gospodarczego kraju. Konstytucje burżuazyjne cechuje fałsz, hipokryzja, obłuda. Cechą Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jak i innych konstytucji typu socjalistycznego jest jej głęboka prawdziwość. Stopień hipokryzji i obłudy w konstytucjach burżuazyjnych jest oczywiście różny w zależności od okresu historycznego, w którym one powstały i od konkretnych warunków walki klasowej. Im bardziej burżuazja zmuszona jest czynić poważne ustępstwa wobec mas ludowych, tym bardziej fikcyjny i obłudny jest charakter tej konstytucji, tym więcej w tej konstytucji pseudo demokratycznych frazesów i oszukańczych haseł.</u>
          <u xml:id="u-6.12" who="#StefanJędrychowski">Taki właśnie charakter miała konstytucja polska z 1921 r. Pod tym względem wśród konstytucji burżuazyjnych konstytucje faszystowskie odznaczają się nieco większą szczerością, ale szczerością brutalną i cyniczną. Burżuazyjne konstytucje stoją zazwyczaj na gruncie równości obywateli wobec państwa, ale ta równość pozostaje fikcją wobec jaskrawych nierówności społecznych, wobec tego, że nie może być faktycznej równości między obszarnikiem czy kułakiem a małorolnym chłopem, że nie może być rzeczywistej równości między wielkim kapitalistą a robotnikiem. Konstytucje burżuazyjne proklamują szereg praw demokratycznych, ale prawa te posiadają fikcyjny charakter, gdyż nie są poparte żadnymi realnymi gwarancjami. W przeciwieństwie do tego nasza Konstytucja, podobnie jak Wielka Konstytucja Stalinowska, nie tylko proklamuje wolność i prawa obywatelskie, ale jednocześnie tworzy realne gwarancje, umożliwiające masom pracującym korzystanie z tych praw.</u>
          <u xml:id="u-6.13" who="#StefanJędrychowski">Tak np. konstytucja marcowa 1921 r. proklamowała prawo wyboru zawodu. Jaka była jednak realna możliwość realizacji tego prawa dla mas pracujących, skoro w kraju panowało bezrobocie, skoro po to, aby się kształcić, trzeba było posiadać środki na utrzymanie i uiszczanie opłat szkolnych. W przeciwieństwie do tego, gdy Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej proklamuje prawo do pracy i prawo do nauki, jednocześnie ustanawia gwarancje realizacji tych praw, a gwarancje te stanowi likwidacja bezrobocia, rozbudowa szkół, szeroka rozbudowa systemu stypendialnego. Konstytucje burżuazyjne proklamują np. wolność prasy. Ale jakie mogą być możliwości realizacji wolności prasy, skoro ogromna większość pism i gazet, drukarnie i zapasy papieru albo znajdują się bezpośrednio w rękach wielkich koncernów kapitalistycznych, albo od nich całkowicie zależą.</u>
          <u xml:id="u-6.14" who="#StefanJędrychowski">Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej gwarantuje obywatelom realizację ich praw obywatelskich nie tylko takich, jak prawa wyborcze, ale również takich praw, jak prawo do pracy, prawo do wypoczynku, prawo do nauki itd. Konstytucja nasza nie dorównuje i nie może dorównywać zasięgiem tych praw i wolności obywatelskich Konstytucji Stalinowskiej, konstytucji zwycięskiego socjalizmu. Dlatego też ujmuje ona szereg praw z punktu widzenia ich rozwoju, z punktu widzenia stopniowego rozszerzania zakresu ich realizacji. Podkreśla to jeszcze bardziej głęboko demokratyczny i realistyczny charakter naszej Konstytucji, jej wrogość przeciw wszelkiej fikcji, wszelkiej obłudzie, wszelkiej demagogii.</u>
          <u xml:id="u-6.15" who="#StefanJędrychowski">Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej cechuje głęboki patriotyzm. W każdym niemal artykule przejawia się w niej troska o ochronę granic państwa, o jego bezpieczeństwo, o rozwój sił wytwórczych społeczeństwa, o utrwalenie suwerenności narodu i jego niezależności gospodarczej, o rozkwit kultury narodowej. Jest to odzwierciedleniem tego historycznego faktu, że klasa robotnicza we wszystkich krajach stoi na czele obrony interesów narodu, podczas gdy burżuazja w coraz większym stopniu stacza się w bagno zdrady interesów narodowych i wysługiwania się interesom najbardziej żarłocznego imperializmu amerykańskiego. Znamieniem czasu jest, że na rozkaz imperializmu amerykańskiego rządy zachodnioeuropejskie krajów o dawnych tradycjach niepodległego istnienia państwowego wprowadzają u siebie poprawki do konstytucji, zmierzające do ograniczenia suwerenności i podporządkowania tych państw amerykańskiemu imperializmowi, albo też czynią to bez żadnych poprawek do konstytucji, bezceremonialnie gwałcąc obowiązujące przepisy.</u>
          <u xml:id="u-6.16" who="#StefanJędrychowski">Na równi z kosmopolityzmem, który jest wyrazem podporządkowania burżuazji w Zachodniej Europie lub innych częściach świata amerykańskiemu imperializmowi, jedną z istotnych cech konstytucji burżuazyjnych jest to, że stoją one na gruncie szowinizmu i rasizmu. Konstytucje burżuazyjne wychodzą z założenia nierówności ras i narodów, z założenia wyższości jednych ras i narodów nad innymi. Jest to odzwierciedleniem tego faktu, że burżuazja krajów imperialistycznych, podporządkowując swoje kraje imperializmowi amerykańskiemu, nie wyrzeka się swoich imperialistycznych tendencji, nie wyrzeka się ze swej strony uciskania narodów zależnych i narodów kolonialnych.</u>
          <u xml:id="u-6.17" who="#StefanJędrychowski">W przeciwieństwie do tego Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ma charakter głęboko internacjonalistyczny. Stoi ona na gruncie ścisłego sojuszu i wieczystej braterskiej przyjaźni pomiędzy Polską a narodami Wielkiego Związku Radzieckiego i krajów demokracji ludowej. Odzwierciedla ona solidarność klasy robotniczej całego świata, a także solidarność i wspólną walkę tych wszystkich, którzy wbrew zakusom podżegaczy wojennych chcą ocalić pokój na świecie.</u>
          <u xml:id="u-6.18" who="#StefanJędrychowski">Podobnie jak w konstytucjach burżuazyjnych kosmopolityzm łączy się organicznie z szowinizmem i rasizmem, w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej głęboki internacjonalizm łączy się nierozerwalnie z równie głębokim patriotyzmem. Ten nierozerwalny związek internacjonalizmu i patriotyzmu odpowiada najlepszym postępowym tradycjom naszego narodu: tradycjom walk narodowo-wyzwoleńczych i rewolucyjno-demokratycznych, prowadzonych pod hasłem „za waszą wolność i naszą”, tradycjom polskiego ruchu robotniczego, I Proletariatu, SDKPiL i KPP.</u>
          <u xml:id="u-6.19" who="#StefanJędrychowski">Głęboko demokratyczna, prawdziwa i realistyczna, przepojona internacjonalizmem i patriotyzmem Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej będzie miała ogromne znaczenie dla mobilizacji sił narodu polskiego w walce o pokój i Plan 6-letni. Będzie ona miała także ogromne znaczenie międzynarodowe.</u>
          <u xml:id="u-6.20" who="#StefanJędrychowski">W referacie „O projekcie konstytucji Związku Socjalistycznych Republik Rad” tow. Stalin mówił o międzynarodowym znaczeniu konstytucji radzieckiej:</u>
          <u xml:id="u-6.21" who="#StefanJędrychowski">„Teraz, kiedy mętna fala faszyzmu opluwa ruch socjalistyczny klasy robotniczej i miesza z błotem demokratyczne dążenia najlepszych ludzi świata cywilizowanego, nowa Konstytucja ZSRR będzie aktem oskarżenia przeciw faszyzmowi, świadczącym, że socjalizm i demokracja są niezwyciężone. Nowa Konstytucja ZSRR będzie moralną pomocą i realnym poparciem dla tych wszystkich, którzy obecnie prowadzą walkę przeciwko barbarzyństwu faszystowskiemu”.</u>
          <u xml:id="u-6.22" who="#StefanJędrychowski">Dziś, gdy amerykańscy podżegacze wojenni usiłują zmontować agresywny blok wojenny przeciwko Związkowi Radzieckiemu i krajom demokracji ludowej, gdy prowadzą wojnę bakteriologiczną przeciwko narodowi chińskiemu i koreańskiemu w imię obrony „demokracji zachodniej” — międzynarodowe znaczenie naszej Konstytucji jest również doniosłe.</u>
          <u xml:id="u-6.23" who="#StefanJędrychowski">Jaką to demokrację przeciwstawiają imperialistyczni podżegacze wojenni obozowi pokoju, socjalizmu i prawdziwej demokracji? Demokrację Li-Syn-Mana, który poprawki do „demokratycznej konstytucji” przeprowadza głosami posłów, sprowadzonych z więzienia pod eskortą policji i przez policję pilnowanych w gmachu „parlamentu”. Demokrację pana Pinay, który więzi patriotów francuskich za obronę pokoju, gwałci bezceremonialnie nietykalność poselską przywódcy francuskiej klasy robotniczej — Duclos. Południowoafrykańską demokrację Malana, który przeprowadza w „konstytucyjny” sposób ustawy o segregacji rasowej, wzorowane na hitleryzmie. Demokrację Adenauera, który niewiele sobie robi z postanowień konstytucji zachodnio-niemieckiej, zabraniających remilitaryzacji Niemiec, skoro zmowa amerykańskich i zachodnio-niemieckich imperialistów nakazuje odrodzenie armii hitlerowskiej. Słynną demokrację brytyjską, gdzie w Izbie Gmin opozycja Jego Królewskiej Mości w kunsztownie dobranych słowach przekomarza się z rządem i gdzie policja chodzi w nieskazitelnie białych rękawiczkach, ale wystarczy, żeby gdzieś na Malajach, w Indiach czy Egipcie zawisło poważne niebezpieczeństwo nad dywidendami angielskich kapitalistów, aby spod maski parlamentarnej układności wyłoniło się zwierzęce oblicze imperializmu. Demokrację Trumana, Tafta i Eisenhowera z ich prześladowaniem murzynów, komisjami badania działalności antyamerykańskiej, procesami przeciwko przywódcom komunistycznym i ustawodawstwem antystrajkowym. Czy też krwawe reżimy Franco i Tito, greckich monarcho-faszystów i paszów tureckich, którzy obecnie awansowali na obrońców zachodniej demokracji, czemu dał wyraz ostatnio jeden z dziennikarzy amerykańskich, pisząc, że Grecja i Turcja przestały być reżimami reakcyjnymi, ponieważ przystąpiły do paktu atlantyckiego.</u>
          <u xml:id="u-6.24" who="#StefanJędrychowski">W konwulsjach, które wstrząsają światem kapitalistycznym w epoce jego rozkładu, burżuazja imperialistyczna coraz bardziej demaskuje obłudny i oszukańczy charakter konstytucji burżuazyjnych. Każda, nawet najbardziej pozornie demokratyczna konstytucja burżuazyjna zawiera ukryte gwarancje na wypadek, gdyby masy ludowe chciały skorzystać ze swobód demokratycznych do walki o władzę: wprowadzenie stanu wojennego i stanu wyjątkowego, przewidziane w konstytucjach burżuazyjnych, użycie wojska przeciwko demonstracjom robotniczym, możliwości przeprowadzenia reakcyjnych poprawek do konstytucji, rozliczne zastrzeżenia i ograniczenia swobód demokratycznych i praw obywatelskich, zawarte w samych paragrafach konstytucji, opinie o zgodności ustaw z konstytucją wydawane przez reakcyjne sądy, a gdy to nie wystarcza — po prostu łamanie i gwałcenie konstytucji, zamachy stanu, ustanawianie jawnej faszystowskiej dyktatury — oto cały repertuar środków, jakimi burżuazja usiłuje okiełznać masy pracujące, walczące o pracę i chleb, o pokój i socjalizm, o suwerenność swoich krajów przeciwko obcej przemocy.</u>
          <u xml:id="u-6.25" who="#StefanJędrychowski">Naród polski w ogólnonarodowej dyskusji konstytucyjnej dał jeszcze raz wyraz temu, co sądzi o tzw. zachodniej demokracji. Naród polski dał wyraz jedności i przywiązania do naszego ustroju prawdziwej, ludowej demokracji, w którym masy ludowe są gospodarzami kraju, który pozwala na niespotykaną dotychczas w dziejach Polski mobilizację wysiłku całego narodu dla zwycięskiego wykonania wielkiego planu uprzemysłowienia kraju, planu budowy podstaw socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-6.26" who="#StefanJędrychowski">Uchwalenie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej będzie nowym czynnikiem jeszcze większego zwarcia się naszego narodu wokół klasy robotniczej, wokół Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i Przewodniczącego jej Komitetu Centralnego Bolesława Bieruta, wokół wielkich idei socjalizmu, wokół sztandaru Lenina i Stalina.</u>
          <u xml:id="u-6.27" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#WładysławKowalski">Głos ma poseł Kulczyński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#StanisławKulczyński">Wysoki Sejmie! Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest owocem i wyrazem zwycięstwa narodu w walce o wyzwolenie narodowe i społeczne, o zrzucenie kajdan obcej niewoli, o zrzucenie kajdan kapitalizmu, o sprawiedliwość społeczną i socjalizm.</u>
          <u xml:id="u-8.1" who="#StanisławKulczyński">Jaki jest jej rodowód historyczny?</u>
          <u xml:id="u-8.2" who="#StanisławKulczyński">Walka o wolność ludu, o prawa dla ludu, o władzę dla ludu, pełna bohaterstwa i dramatycznego napięcia, wypełnia treścią ostatnie wieki naszej historii. U źródeł jej leży głębokie przeciwieństwo interesów klasowych między masami ludowymi a klasami wyzyskującymi, pasożytującymi na ciężkiej pracy mas ludowych, sprzeczności między partykularnymi, egoistycznymi interesami magnaterii, szlachty i wielkiej finansjery a interesem narodu, racją stanu Polski, pokrywającą się z reguły z interesami szerokich mas społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-8.3" who="#StanisławKulczyński">Sprzeczności te narastają nieustannie. W okresach świetności i pozornej harmonii dziejowej kiełkują pod płaszczem pokoju i równowagi, aby od czasu do czasu wybuchnąć płomieniem rewolucji, wstrząsnąć posadami państwa, rozładować narosłe przeciwieństwa i ustawić społeczeństwo na nowych pozycjach równowagi i nowych płaszczyznach startu, lepiej dostosowanych do potrzeb i nakazów chwili.</u>
          <u xml:id="u-8.4" who="#StanisławKulczyński">Jest wiek XVI. Czasy Polski Jagiellońskiej. Złoty wiek kultury — okres, zdawałoby się, szczęścia i pomyślności powszechnej. A oto spod świetnej pokrywy wieku przedziera się ku nam głos Frycza-Modrzewskiego o prawach Polski Jagiellońskiej, które „tak są postanowione, że pożytkom wielkich panów służą a biedotę niewolstwem trapią, która w nich jako w sieci więźnie, a mocarze przerywają ją jako pajęczynę”.</u>
          <u xml:id="u-8.5" who="#StanisławKulczyński">Oto sygnał narastającego konfliktu klasowego. A obok niego, dokument, ilustrujący ramy ustrojowe Rzeczypospolitej, jej ówczesną, niepisaną konstytucję, głos Stanisława Orzechowskiego: „Rzeczpospolita nasza odłączyła od zacności swej oracza, rzemieślnika, kupca, a przy kapłanie, przy królu, przy rycerstwie polskim wszystka została. Jedynie kapłan, król, rycerz rzeczpospolitą polską jest, a tej rzeczypospolitej słudzy są: kupiec, rzemieślnik, oracz, kmieć”. Taka była rzeczywistość polska w XVI wieku, widziana oczyma współczesnych pisarzy, rzeczywistość państwa szlacheckiego i narodu szlacheckiego. Taki był obraz niepodległości szlacheckiej, stanowiący tło złotego wieku literatury. Pod błyszczącą powłoką kultury wrzód bezprawia i wyzysku mas, spoza kwiecistej delii szlacheckiej wygląda widmo niewolnego chłopa.</u>
          <u xml:id="u-8.6" who="#StanisławKulczyński">Nie minie 100 lat od napisania tych słów, gdy toczący Rzeczpospolitą rak wyzysku i niewoli chłopa wybuchnie krwawą falą buntów, które wstrząsną bytem państwa, buntów, które zdławione przemocą powrócą na arenę dziejów polskich w dobie przedrozbiorowej, w wieku XVIII, aby dalej nad jej rozkawałkowanym już przez rozbiory ciałem zaświecić łuną rzezi galicyjskiej, zagrzmieć buntem chłopów śląskich, powrócić echem strajków chłopskich okresu dwudziestolecia.</u>
          <u xml:id="u-8.7" who="#StanisławKulczyński">Już w XVII stuleciu lud polski rozpoczyna pisać swoją własną, odrębną historię, która splata się i ściera z historią najpierw państwa, potem narodu szlacheckiego.</u>
          <u xml:id="u-8.8" who="#StanisławKulczyński">Postawiony poza nawiasem szlacheckiej Rzeczypospolitej lud pisze swą historię czynem rewolucyjnym. Atramentem jego jest krew, pergaminem czerepy wrogów i ciemiężycieli, słowem — którym przemawia — bunt i protest.</u>
          <u xml:id="u-8.9" who="#StanisławKulczyński">Upłynie prawie lat 200 od pierwszych rewolucji chłopskich w Rzeczypospolitej, zanim narastająca samo wiedza ludu wypowie ten rozłam słowami Manifestu Ludu Polskiego rzuconymi w twarz szlachcie: „Jeżeli dobijacie się ojczyzny, sami do niej wracajcie, bo my drugą przeciwną wam jesteśmy ojczyzną. Ojczyzna nasza to jest lud polski — zawsze była odłączona od ojczyzny szlachty a kraju ludu polskiego, miała ona niezaprzeczone podobieństwo styczności, jaka zachodzi pomiędzy zabójcą a jego ofiarą. Morze krwi na całym świecie odgranicza szlachtę od ludu”. Pierwszą głęboką reformę ustroju społecznego i politycznego Rzeczypospolitej podejmuje wiek XVIII, wiek Oświecenia. Dzieło reform wieku XVIII wypływa na fali mieszczańskich ruchów rewolucyjnych i mieszczańskich haseł postępowych, płynących z rewolucyjnej Francji. Przygotowuje je u nas Komisja Edukacji Narodowej, podejmuje młoda i dynamiczna chociaż nieliczna klasa mieszczańska i wychowana na reformach Konarskiego, porwana postępowymi hasłami młodzież ziemiańska. Ta młoda siła kieruje swe uderzenie w ostoję zgangrenowanego porządku feudalnego, w zmurszałą i zdradziecką kastę magnatów. Do walki mobilizuje masy mieszczańskiego i wiejskiego ludu. Sięga po rozpalające wyobraźnię wieku hasła równości, wolności i braterstwa. Staje się budzicielem samowiedzy i świadomości mas ludowych i uśpionych w nich sił. Prawa człowieka i obywatela są ich sztandarem i pierwszym hasłem reformy ustroju.</u>
          <u xml:id="u-8.10" who="#StanisławKulczyński">„Jeżeli nie zaczniemy praw rządu polskiego od praw człowieka — woła Kołłątaj w dniach otwarcia obrad Sejmu Czteroletniego — jeśli nie powiemy, że ziemia polska jest ziemią ludu wolnego, złudzimy nas samych, wydamy się na pośmiewisko wolnych narodów — kraj nasz będzie zawsze wygodną knieją, w której na przemiany raz możnowładztwo wewnętrzne, drugi raz przemoc zagraniczna póty nas szarpać będzie, póki do szczętu nie wyginie imię Polski. Nie może być ten kraj wolnym, gdzie człowiek jest niewolnikiem”. Podobne myśli o prawach człowieka i obywatela rozwija Stanisław Staszic w traktacie pt. „Przestrogi dla Polski”.</u>
          <u xml:id="u-8.11" who="#StanisławKulczyński">Hasła te mobilizują wolę mas ludowych. Pod naciskiem mas miejskiego ludu — pospólstwa, jak mówiono wówczas, uchwalona zostaje Konstytucja 3 Maja. Konstytucja ta jest klęską żywiołów magnackich. Mieszczaństwo i postępowe elementy ziemiaństwa widzą w niej nadzieję utrwalenia niepodległości narodu i zwycięstwo idei państwa nowoczesnego, rządzonego przez warstwy dążące do likwidacji ustroju feudalnego.</u>
          <u xml:id="u-8.12" who="#StanisławKulczyński">Konstytucja 3 Maja stanowi doniosły etap w rozwoju historycznym narodu polskiego. Ponad głowami wielkich panów feudalnych fundowała ona podwaliny ustrojowe dla narodu średnich posiadaczy wiejskich i miejskich. Konstytucja 3 Maja jest ogromnym krokiem naprzód, stanowiącym zrozumiały powód do dumy narodowej. Agrarny charakter kraju, słabość mieszczaństwa, rozproszenie najpotężniejszej siły rewolucyjnej — pańszczyźnianego chłopa sprawiły jednak, że ruch reformatorski nie przekroczył granic, zakreślonych przez interesy postępowego odłamu szlachty, granic sojuszu posiadaczy miejskich i wiejskich. Konstytucja 3 Maja zatrzymała się przed progiem uwłaszczenia chłopa. Rozbudziła jednak jego świadomość. Lud też upomni się o swoje prawa już w dobie powstania kościuszkowskiego w 1794 r., upomni się o nie w dniach powstania 1830 r. i w dobie powstania styczniowego.</u>
          <u xml:id="u-8.13" who="#StanisławKulczyński">W oparciu o Konstytucję 3-majową naród polski podjął walkę o niepodległość. Walka ta została przegrana, gdyż polityka szlacheckiego egoizmu odpychała od udziału w tej walce szerokie masy chłopskie. Kompromisowa koncepcja nowego klasowego państwa burżuazyjno-szlacheckiego nie była w stanie sprostać zadaniom walki o niepodległość, którą wygrać mógł tylko naród wolnych mieszczan i chłopów.</u>
          <u xml:id="u-8.14" who="#StanisławKulczyński">Szereg przyczyn sprawiło, że rodzące się w wieku Oświecenia nowe kapitalistyczne społeczeństwo polskie zamiast skierować swój rozwój na tory, jakie wskazywały mu nurty plebejskie, ukształtowało się w warunkach sojuszu burżuazyjno-ziemiańskiego. Sojusz ten zaciążył na całym dalszym rozwoju społeczeństwa polskiego, spychając je ku pozycjom reakcyjnym i hamując postęp Polski.</u>
          <u xml:id="u-8.15" who="#StanisławKulczyński">Hasła i idee rzucone przez myślicieli Oświecenia szły nierównie dalej od przepisów prawnych Konstytucji majowej. Niosły one ze sobą zapowiedź tego wszystkiego, co przynieść miała walka klasowa i narodowo-wyzwoleńcza XIX wieku. Budująca współczesnych, a jeszcze dzisiaj porywająca broszura rewolucjonisty Józefa Meyera w 1794 r. „Co to jest być prawdziwym patriotą” głosiła w ślad za Franciszkiem Jezierskim, „wulkanem gromów Kuźnicy Kołłątajowskiej”, walkę z tyranią i despotyzmem, pochwalała „rząd gminowładny, gdzie lud sobą i całością swego kieruje narodu”.</u>
          <u xml:id="u-8.16" who="#StanisławKulczyński">Franciszek Salezy Jezierski głosił zasadę, że „naród, który nie ma praw ogólnych dla wszystkich mieszkańców swej ziemi, taki naród trwałości mieć nie może”. To on głosił słynny pogląd, że „pospólstwo powinno się nazywać najpierwszym stanem narodu”, albo wyraźniej mówiąc zupełnym narodem. Głosy te miały dopiero dziś po upływie wieku odnaleźć swoją realizację.</u>
          <u xml:id="u-8.17" who="#StanisławKulczyński">Po wielkich i okrutnych doświadczeniach rozbiorów, po okresie walk legionowych głoszących głęboką wiarę, że „jeszcze Polska nie zginęła, póki my żyjemy”, po przegranej powstania listopadowego i po powtórnym przegraniu w nim sprawy ludu, duch rewolucji się pogłębia.</u>
          <u xml:id="u-8.18" who="#StanisławKulczyński">Jest rok 1831. Klęska powstania listopadowego. Tysiąc walecznych opuszcza Warszawę. Opromieniony sławą Olszynki Grochowskiej i Woli pułk IV piechoty, wystrzeliwszy ostatnie naboje, przekracza granice kraju. Najlepsi spośród jego żołnierzy utworzą na obczyźnie kuźnie samodzielnej myśli ludowej — Gromady „Ludu Polskiego”: „Grudziąż”, „Praga”, „Humań”.</u>
          <u xml:id="u-8.19" who="#StanisławKulczyński">Pod obuchem klęski powstania do umysłów demokratów polskich zaczyna przenikać świadomość, że utracona wolność jest do zdobycia jedynie wysiłkiem mas ludowych, podniesionych do godności narodu w rozbracie z nieumiejącą się wyrzec swych przywilejów szlachtą. „Wołamy — pisał znakomity historyk, a zarazem polityk Joachim Lelewel — umarła Polska szlachecka, Polska niewoli i przywilejów, Polska wyobrażana przez jedną klasę mieszkańców. A ta, co powstanie, będzie Polską Ludu.” „Dla odzyskania niepodległości bytu — czytamy w Manifeście Towarzystwa Demokratycznego z roku 1836 — Polska ma w łonie własnym ogromne siły. Nietknięta to prawie, równie wewnętrznym, jak zewnętrznym wrogom straszna potęga — nią Polska powstanie.” Odpowiada tym manifestom głos nabrzmiały goryczą, ale jednocześnie dźwięczący jak program: „Lud nie chce być płaszczącym się żebrakiem, oczekiwać od zrobaczałej mniejszości lichej praw swych jałmużny. Lud równa wszystko od siebie, sam nie myśli podrastać, bo jest najwyższym, ostatnim szczeblem ziemskiej potęgi. Ten lud nie chce od was darowizny własności, odpycha waszą szczodrobliwość, pod którą kryje się złocony egoizm, czarna zdrada podstępu, chęć ocalenia choć w części waszych pergaminów zbutwiałych. Nie zahaczyliśmy jeszcze jak w legionach polskich szlachta krzyczała — wolność, równość — a po powrocie do kraju za bunt poczytywała choćby najlżejszą o wolności powiastkę. Mędrsi jesteśmy!..”. A dalej i „Ażeby ustalić równość, znieść rząd i pojedynczych tyranów chęci zbezsilić, należy dążyć do tego, by ludzie nie dzielili się na mających własność i na obóz bez ziemi, na ród półbogów i na ród stadniczych istot w ludzkie przyodzianych kształty”. Czy to głos Manifestu Komunistycznego? Nie. To głos chłopów polskich, poprzedników dzisiejszych spółdzielni rolniczych, chłopów, w których dojrzewa samowiedza narodowa i klasowa — to głos Gromady „Grudziąż”, głos bohaterów Grochowa i Woli.</u>
          <u xml:id="u-8.20" who="#StanisławKulczyński">Nie dość na tym. Samowiedza i myśl polityczna emigracyjnych Gromad chłopskich „Ludu Polskiego” wybiega daleko poza walkę ze szlachetczyzną ku współczesnym okopom walki z ustrojem kapitalistycznym.</u>
          <u xml:id="u-8.21" who="#StanisławKulczyński">„Panowanie szlachty czy kupców, panów czy kramarzy, jaśnie wielmożnych czy sławetnych — różni się tylko nazwiskiem, nie jest niczym innym, jak przeobrażoną niewolą” — głosi Gromada „Grudziąż”. Już wówczas w roku 1836 słowa i myśli takie dyktowała chłopom polskim praktyka angielska i amerykańska Stanów. Zjednoczonych i praktyka klęsk narodu, kierowanego przez sojusz posiadaczy miejskich i wiejskich.</u>
          <u xml:id="u-8.22" who="#StanisławKulczyński">„Federacja Stanów Zjednoczonych nie jest ostatecznym celem życzeń naszych” — woła Gromada „Humań”.</u>
          <u xml:id="u-8.23" who="#StanisławKulczyński">Nadchodzi rok 1846. Na ostatnim skrawku niezależnej Polski w Krakowie wybucha rewolucja. Ogłasza ona żądania, w których brzmią nuty socjalistyczne. W „Dzienniku Rządowym Rzeczypospolitej Polskiej” z dni lutowych i marcowych powstania, wydawanym przez Tyssowskiego i Edwarda Dembowskiego w Krakowie, czytamy słynny manifest Rządu Narodowego, który głosi: „Jest nas 20 milionów, powstańmy razem jak mąż jeden, a potęgi naszej nie przemoże żadna siła. Będzie nam wolność, jakiej dotąd nie było na ziemi, wywalczymy sobie skład społeczeństwa, w którym każdy podług zasług i zdolności z dóbr ziemskich będzie mógł użytkować”. W tymże „Dzienniku” czytamy ustawę rewolucyjną o organizacji władz powstańczych; tutaj znajdujemy dekret o zniesieniu pańszczyzny i uwłaszczeniu chłopstwa, o zniesieniu tytułów feudalnych i burżuazyjnych, o zniesieniu przez Rzeczpospolitą wszystkich przywilejów szlacheckich i ucisków.</u>
          <u xml:id="u-8.24" who="#StanisławKulczyński">Siły reakcji są jednak zbyt potężne. Powstanie krakowskie upada.</u>
          <u xml:id="u-8.25" who="#StanisławKulczyński">W roku 1848, w roku Wiosny Ludów pojawia się Manifest Komunistyczny. Akces do niego zgłasza imieniem Towarzystwa Demokratycznego Joachim Lelewel. Manifest otwiera nowy okres w dziejach, okres walki o wolność ludów w oparciu o siłę międzynarodowego proletariatu robotniczego. „Proletariusze wszystkich krajów łączcie się” — oto jego nowe hasło rewolucyjne.</u>
          <u xml:id="u-8.26" who="#StanisławKulczyński">Kierowana przez sojusz burżuazyjno-szlachecki Polska jeszcze raz podnosi się do walki o niepodległość w roku 1863. Po raz trzeci ponosi klęskę. Klęska powstania styczniowego jest ostatecznym ciosem dla ideologicznej postawy burżuazji polskiej. W poczuciu bezsilności poddaje się ona rezygnacji, wyrzeka się myśli o walce o wolność i niepodległość. Odwraca się od sprawy narodu, aby przeżywać gody wyzysku, jakie otwierał przed nią ustrój strzeżony przez burżuazyjno-kapitalistyczne rządy zaborcze.</u>
          <u xml:id="u-8.27" who="#StanisławKulczyński">„Szczęście ogółu — pisał w roku 1882 Aleksander Świętochowski, wyraziciel liberalnej myśli burżuazyjnej — nie jest bezwzględnie zależne od jego siły i samodzielności politycznej. Nie znaczy to wcale, abyśmy byli skazani tylko na obronę własnego gniazda. Los otworzył przed nami szerokie pole podbojów handlowych i przemysłowych, którego dotąd nie opanowaliśmy dostatecznie i na którym odnosić możemy pewniejsze zwycięstwa. Nie oczekujemy niczego od przewrotów politycznych.” Na tle takiego bankructwa ideologicznego burżuazji polskiej, włączającej się w kosmopolityczny nurt wielkokapitalistycznego rozwoju gospodarczego, wkracza na arenę polityczną Polski proletariat, oparty o ideologię marksistowską, o jasno sformułowanym programie klasowym, międzynarodowym i niepodległościowym, a niebawem także i narodowym. W tymże roku 1882 powstaje założona przez Ludwika Waryńskiego socjalno-rewolucyjna partia „Proletariat”.</u>
          <u xml:id="u-8.28" who="#StanisławKulczyński">„Historyczną zasługą tej partii — mówił Prezydent Bolesław Bierut — jest to, że wniosła ona po raz pierwszy do świadomości polskiego proletariatu najogólniejsze zasady marksistowskiej ideologii rewolucyjnej. Wpajała ona w polską klasę robotniczą zasadę solidarności międzynarodowej, uczyła ją, że ustrój kapitalistyczny jest systemem o zasięgu światowym i usunąć go może tylko rewolucyjna walka proletariatu, zorganizowanego pod hasłem Manifestu Komunistycznego „Proletariusze wszystkich krajów łączcie się”.” Po odejściu burżuazji polskiej od idei walki o wolność narodu i sprawiedliwość powszechną — młoda klasa robotnicza Polski nie od razu spostrzegła się w roli, jaką wyznaczyła jej chwila dziejowa. Rolę tę uświadomiły jej w pełni dopiero wielkie hasła wodzów proletariatu — Włodzimierza Lenina i Józefa Stalina, powołujące klasę robotniczą do wzięcia w swoje ręce steru nad ruchami i dążeniami mas chłopskich, do wzięcia pod swe skrzydła ruchów wyzwoleńczych wszystkich narodów, do wzięcia jednym słowem w ręce hegemonii wobec szerokich mas ludowych, tej hegemonii i odpowiedzialności, która wysunęła walczącą klasę robotniczą na pozycję przodującej klasy w budowie całokształtu nowych stosunków społeczno-politycznych.</u>
          <u xml:id="u-8.29" who="#StanisławKulczyński">Wojna w latach 1914–1918 zastaje młodą klasę robotniczą Polski nieprzygotowaną jeszcze dostatecznie do zapanowania nad sytuacją powstałą po klęsce Niemiec i Austrii, po obaleniu caratu i wybuchu Rewolucji Październikowej w Rosji.</u>
          <u xml:id="u-8.30" who="#StanisławKulczyński">Niezwykła koniunktura polityczna, jaką było załamanie się wszystkich trzech rządów zaborczych, jaką było ogłoszenie niepodległości Polski przez rewolucyjny rząd proletariackiej Rosji, interwencja burżuazyjnych rządów zachodnio-europejskich, wyznaczających Polsce rolę bazy wypadowej przeciwko Rewolucji Październikowej, nieprzygotowanie polskiego proletariatu do ujęcia steru rządów w swe ręce — pozwoliły burżuazji polskiej sięgnąć po władzę w Polsce 20-lecia.</u>
          <u xml:id="u-8.31" who="#StanisławKulczyński">Polska 20-lecia padła pod pierwszym uderzeniem faszyzmu niemieckiego w warunkach upokarzającej izolacji. Odwrócona plecami od rewolucyjnej idei proletariatu, zwrócona bagnetami przeciwko Krajowi Rad, skończyła żywot niepodległy w niesławnej roli kondotiera imperializmu i jeszcze bardziej upokarzającej roli gnębicielki własnych mniejszości narodowych i własnych mas robotniczo-chłopskich.</u>
          <u xml:id="u-8.32" who="#StanisławKulczyński">Niemoc i próżnia ideowa burżuazyjnej koncepcji polskiej niepodległości stanęła w całej nagiej prawdzie przed oczyma narodu w dniach września 1939 r. Burżuazyjno-obszarnicza koncepcja Polski niepodległej skończyła się na szosie zaleszczyckiej. Klęskę jej przypieczętowała krwawa tragedia Warszawy.</u>
          <u xml:id="u-8.33" who="#StanisławKulczyński">Burżuazja oszukała podstępnie nadzieje narodu w roku 1918, budując państwo burżuazyjno-obszarnicze. Oszukała je haniebnie w latach przedwrześniowych, kiedy to tylko jedność proletariatu i mas pracujących świata mogła ocalić Polskę i osłonić przed narastającą falą zaborczego faszyzmu i imperializmu kapitalistycznego. Oszukała je zbrodniczo lat temu 8, wydając na pastwę śmiertelnego wroga stolicę Polski i jej lud.</u>
          <u xml:id="u-8.34" who="#StanisławKulczyński">Jest rok 1944. Milion walecznych opuszcza ruiny Warszawy, śladem swych dziadów, obrońców Grochowa i Woli — opuszcza je, aby do nich jednak wrócić. Jak echo prawdy dziejowej, potwierdzonej, stuletnim doświadczeniem, kieruje się pod adresem uciekających wodzów powstania, współczesnych Chłopickich i Skrzyneckich, pod adresem zewnętrznej i wewnętrznej emigracji głos chłopów IV pułku piechoty:</u>
          <u xml:id="u-8.35" who="#StanisławKulczyński">„Mędrsi jesteśmy dzisiaj! I teraz jeśli wy sami waszej dobijacie się ojczyzny, sami do niej wracajcie, bo my drugą przeciwną wam jesteśmy ojczyzną. Ojczyzna nasza to lud polski”. Nasza trzecia niepodległość, nasza trzecia ojczyzna, ojczyzna ludu polskiego wypływa na fal międzynarodowego ruchu proletariackiego, którego sztandarem jest Rewolucja Październikowa, a' ramieniem i ostoją jest zwycięski Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Wypływa ona na barkach naszej polskiej ofiarnej klasy robotniczej i mas chłopskich.</u>
          <u xml:id="u-8.36" who="#StanisławKulczyński">Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest logicznym wyrazem tego faktu. Oblicze, jakie ona nadaje nowemu państwu i nowemu ludowemu narodowi polskiemu, przekształcającemu się w naród socjalistyczny, jest wyrazem nowoczesnego, robotniczego spojrzenia na koncepcję państwa, koncepcję narodu i robotniczego spojrzenia na zagadnienie niepodległości.</u>
          <u xml:id="u-8.37" who="#StanisławKulczyński">Koncepcja państwa ludowego, oparta o sojusz robotniczo-chłopski, jest dziełem myśli i doświadczeń ludu pracującego wszystkich narodów. W dziele tym udział Polski i naszego narodu jest wielki, odpowiadający godności narodu i wielkości jego ofiar.</u>
          <u xml:id="u-8.38" who="#StanisławKulczyński">Udział ten znaczy przodująca polska myśl plebejsko-demokratyczna okresu przedmarksistowskiego. Udział ten mierzy krew polska wylana na barykadach wszystkich rewolucji i na wszystkich pobojowiskach za wolność własną i wolność ludów Europy i Ameryki.</u>
          <u xml:id="u-8.39" who="#StanisławKulczyński">Udział ten znaczy rola i ofiara polska w budowie pierwszego państwa proletariackiego — Komuny Paryskiej. Udział ten znaczy krew robotnicza rewolucji 1905 r., nazwiska przywódców Rewolucji Październikowej i rewolucji hiszpańskiej, walka narodu z hitleryzmem, myśl Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego.</u>
          <u xml:id="u-8.40" who="#StanisławKulczyński">Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest naszą własną narodową konstytucją, wyrastającą z wiekowych doświadczeń i ofiar narodu.</u>
          <u xml:id="u-8.41" who="#StanisławKulczyński">Doświadczenie 150 lat niewoli narodowej i dłuższej jeszcze niewoli klasowej, dwukrotna katastrofa państwa, czterokrotna katastrofa powstań narodowych opartych o błędne koncepcje społeczno-ustrojowe, doświadczenie braterskiej pomocy ze strony sił reprezentujących ideologię, jedność i siłę proletariatu światowego — oto rodowód historyczny Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i nie tylko rodowód, ale i historyczny dowód prawdy jej założeń, dowód jej siły i dowód mocy opartej o nią niepodległości narodowej.</u>
          <u xml:id="u-8.42" who="#StanisławKulczyński">Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej niesie nam rządność i radość jedności narodowej wszystkich uczciwych Polaków, radość pracy i tworzenia. Niesie nam niepodległość, opartą o zjednoczone siły mas robotniczych i chłopskich, wspartą przez całą potęgę materialną i ideową międzynarodowego proletariatu. Gwarantuje nam równomierny pochód ku coraz doskonalszym formom strukturalnym społeczeństwa i gospodarki narodowej. Umacnia nasz pokój.</u>
          <u xml:id="u-8.43" who="#StanisławKulczyński">Jesteśmy pozycją wśród wypróbowanych przyjaciół. Niepodległość Polski wprowadzona została na wyższą, doskonalszą platformę równowagi, gwarantującą trwałość i stabilizacją.</u>
          <u xml:id="u-8.44" who="#StanisławKulczyński">Polska ludu pracującego zjawia się w momencie historycznym, kiedy przez świat przeciągają grzmoty dziejowe, nakazujące powagę, czujność i rozwagę. Nie ma czasu na półśrodki i spóźnienia. Biją zegary dziejów. Zaborczy imperializm zagraża nadal wolności ludów i ich pokojowi.</u>
          <u xml:id="u-8.45" who="#StanisławKulczyński">Krzyk bohaterskiej Korei dolatuje nas z dalekich wybrzeży Azji. Łoskot czołgów spychanych rękami robotników do morza dosięga nas z zachodu Europy, ostrzegając, że walka o wolność i niepodległość ludów nie jest jeszcze zakończona.</u>
          <u xml:id="u-8.46" who="#StanisławKulczyński">W rękach naszych powiewa błękitny sztandar, zwiastujący ludom pokój, i czerwony sztandar, zwiastujący pracę, ale symbolizujący także ofiarnie przelewaną krew.</u>
          <u xml:id="u-8.47" who="#StanisławKulczyński">Patrzymy w przyszłość z powagą i spokojem zjednoczonego narodu i z dumą narodu, który po wiekowych klęskach i poniżeniach wraca do czoła pochodu ku lepszym formom przyszłości, z dumą narodu, który odnalazł ojczyznę, bo „Rzeczpospolita nasza włączyła do zacności swej oracza, robotnika, kmiecia. Robotnik, chłop, żołnierz, rzemieślnik, pracownik umysłowy Rzeczpospolitą Polską jest”.</u>
          <u xml:id="u-8.48" who="#StanisławKulczyński">„Polska Rzeczpospolita Ludowa jest republiką ludu pracującego.” „W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej władza należy do ludu pracującego miast i wsi.”</u>
          <u xml:id="u-8.49" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#WładysławKowalski">Udzielam głosu posłowi Dworakowskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#WładysławDworakowski">Wysoki Sejmie! Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej po przeprowadzeniu ogólnonarodowej dyskusji nad projektem Konstytucji przystępuje do jej uchwalenia.</u>
          <u xml:id="u-10.1" who="#WładysławDworakowski">Konstytucja — Wielka Karta naszego narodu jest, jak to stwierdził w swym wczorajszym przemówieniu Prezydent Bierut, uwieńczeniem 70-letniej walki polskiej klasy robotniczej. Nasza klasa robotnicza, która od wielu dziesięcioleci broniła w swej walce klasowej najbardziej istotnych interesów Polski, wyrosła dziś bezspornie, w sposób oczywisty dla każdego do roli przodującej siły narodu polskiego, stającego się narodem socjalistycznym.</u>
          <u xml:id="u-10.2" who="#WładysławDworakowski">Naukowy socjalizm wskazuje na klasę robotniczą jako na jedyną konsekwentną klasę rewolucyjną, zdolną do przebudowy społeczeństwa, do wyzwolenia pracującej ludzkości od wszelkiego zarówno społecznego, jak i narodowego ucisku.</u>
          <u xml:id="u-10.3" who="#WładysławDworakowski">W Manifeście Komunistycznym twórcy naukowego socjalizmu, wskazując, że klasa proletariuszy jest klasą niosącą w swych dłoniach przyszłość ludzkości, podkreślali równocześnie, że proletariat, aby podołać swym zadaniom, musi przede wszystkim zdobyć władzę polityczną, podnieść się do stanowiska klasy narodowej, ukonstytuować w naród.</u>
          <u xml:id="u-10.4" who="#WładysławDworakowski">Dziś klasa robotnicza reprezentuję ogólne interesy narodów, interesy obrony ich suwerenności i swobodnego rozwoju gospodarczego, kulturalnego i politycznego nawet w tych krajach, w których nie posiada władzy, a toczy walkę z rządami ustroju kapitalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-10.5" who="#WładysławDworakowski">Klasa robotnicza Polski od pierwszej chwili swego wystąpienia na widowni politycznej była wierną bojowniczką wolności narodu polskiego, nieugiętym wrogiem jego ciemięzców.</u>
          <u xml:id="u-10.6" who="#WładysławDworakowski">Jeszcze w okresie formowania się burżuazyjnego narodu polskiego, w latach powstań narodowych bezpośredni poprzednicy nowoczesnego proletariatu polskiego — miejski lud pracy i „bezgruntowcy”, proletariusze wiejscy byli oparciem dla rewolucyjnej demokracji polskiej, wskazującej narodowi jedynie słuszną drogę walki o niepodległość, drogę wyzwolenia mas chłopskich z pańszczyźnianej niewoli, drogę nierozerwalnej łączności walki o narodowe i społeczne wyzwolenie ludu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-10.7" who="#WładysławDworakowski">To lud rzemieślniczy Warszawy, to kosynierzy Bartosza Głowackiego stanowili siłę powstania kościuszkowskiego. To lud Starego Miasta zdecydował w noc listopadową 1830 r. o wyparciu wojsk carskich z Warszawy. To rzemieślnicy miast polskich i biedota wsi polskiej była oparciem dla Edwarda Dembowskiego, księdza Ściegiennego, Juliana Goslara, dla poznańskiego Związku Plebejuszów. To rzemieślnicy i robotnicy Warszawy, wyrobnicy, parobcy wiejscy, biedota chłopska Podlasia i Kielecczyzny stanowili oparcie rewolucyjno-demokratycznej lewicy Czerwonych w powstaniu styczniowym.</u>
          <u xml:id="u-10.8" who="#WładysławDworakowski">Najlepsi przedstawiciele niepodległościowej, rewolucyjnej demokracji polskiej stanęli pod czerwonymi sztandarami socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-10.9" who="#WładysławDworakowski">Jarosław Dąbrowski poległ na barykadach Komuny Paryskiej, pierwszej w dziejach ludzkości dyktatury proletariatu.</u>
          <u xml:id="u-10.10" who="#WładysławDworakowski">Walery Wróblewski był wiernym zwolennikiem Karola Marksa i Fryderyka Engelsa w Radzie Generalnej Pierwszej Międzynarodówki.</u>
          <u xml:id="u-10.11" who="#WładysławDworakowski">Polska klasa robotnicza nabiera świadomości klasowej, występuje po raz pierwszy do walki jako samodzielna, odrębna i przeciwstawiająca się wyzyskiwaczom siła polityczna w latach 70-tych ubiegłego stulecia, wtedy, gdy klasy wyzyskujące Polski szły na ugodę i współpracę z zaborcami, z junkierską monarchią Hohenzollernów, z habsburską reakcją, z samowładztwem caratu Romanowych, wtedy, gdy burżuazja i obszarnicy wszystkich zaborów głosili politykę trójlojalizmu, to znaczy wysługiwania się każdemu zaborcy.</u>
          <u xml:id="u-10.12" who="#WładysławDworakowski">Ówczesna partia klasy robotniczej — nieśmiertelny „Wielki Proletariat” — była jedyną siłą polityczną, która stanęła wtedy do nieprzejednanej walki z mocarstwami zaborczymi.</u>
          <u xml:id="u-10.13" who="#WładysławDworakowski">„Wielki Proletariat”, wnosząc do klasy robotniczej Polski świadomość socjalistyczną, stawiając przed nią program walki o obalenie kapitalizmu, wskazując na odrębność jej interesów, na jej wielką historyczną rolę, mobilizując ją do walki przeciwko rodzimym, polskim i obcym wyzyskiwaczom, wypowiadał przez to — mimo niejasności ideowych w kwestii narodowej — bój na śmierć i życie carskiemu despotyzmowi, śmiertelnemu wrogowi wolności narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-10.14" who="#WładysławDworakowski">„Wielki Proletariat”, ucząc klasę robotniczą internacjonalizmu proletariackiego, wiążąc swe nadzieje i walkę z rewolucyjnym ruchem rosyjskim, właśnie przez to stawał się jedyną siłą walczącą o wyzwolenie narodowe Polski.</u>
          <u xml:id="u-10.15" who="#WładysławDworakowski">W warunkach straszliwego terroru, tracąc niejednokrotnie najlepszych swych przedstawicieli, mordowanych przez zbirów caratu, polski rewolucyjny ruch robotniczy rósł, zdobywał coraz szerszy zasięg masowy, krzepnął ideowo, wyzbywał się stopniowo niesłusznych, drobno-mieszczańskich poglądów.</u>
          <u xml:id="u-10.16" who="#WładysławDworakowski">Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy, na czele której stają tacy bohaterowie walki wyzwoleńczej, jak Róża Luksemburg, Julian Marchlewski, Feliks Dzierżyński, Marcin Kasprzak i inni, rozwija szeroką działalność rewolucyjną, poczynając od lat 90-tych, to jest wtedy, gdy burżuazja i obszarnictwo polskie pod wodzą Dmowskiego przechodzi na tory jawnego wysługiwania się caratowi, wysyła listy hołdownicze do cara Mikołaja II.</u>
          <u xml:id="u-10.17" who="#WładysławDworakowski">Rozwoju rewolucyjnego polskiego ruchu robotniczego nie może zahamować rozłam, sprowokowany przez agenturę burżuazji w szeregach proletariatu — ówczesną PPS na czele z Piłsudskim, usiłującą sprowadzić proletariat polski na manowce „współpracy” z imperializmem austriackim i niemieckim, uczestnikami rozbiorów Polski i gnębicielami narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-10.18" who="#WładysławDworakowski">PPS osłabiła polski ruch robotniczy, sprowadziła na błędną drogę ugody z burżuazją część klasy robotniczej, ale nie potrafiła rozbić rewolucyjnego trzonu polskiego proletariatu, zespolonego pod sztandarami SDKPiL.</u>
          <u xml:id="u-10.19" who="#WładysławDworakowski">Polski ruch rewolucyjny, ruch robotniczy prowadzi zaciętą walkę z burżuazyjnym nacjonalizmem, zaszczepianym przez burżuazję i jej agentury, mobilizuje masy ludowe do walki o obalenie carskiego samowładztwa przeciw wyzyskowi kapitalistycznemu i obszarniczemu, prowadzi tę walkę w ścisłym sojuszu z ruchem rewolucyjnym rosyjskiej klasy robotniczej i rosyjskich mas ludowych, walcząc o swe codzienne interesy materialne, walczy o wolność, o możliwość swobodnego rozwoju gospodarczego i kulturalnego całego narodu.</u>
          <u xml:id="u-10.20" who="#WładysławDworakowski">Wielka burza rewolucyjna 1905 r. wykazała, że polska klasa robotnicza dzięki rewolucyjnej działalności SDKPiL wyrosła w swej większości na klasę rewolucyjną, na klasę mobilizującą najszersze masy ludowe do walki przeciw caratowi, do walki o wyzwolenie społeczne i narodowe. W walkach rewolucyjnych 1905 r. proletariat polski, a zwłaszcza proletariat Warszawy, Łodzi, Zagłębia Dąbrowskiego zajął jedno z czołowych miejsc w całym imperium carów. Bohaterskie powstanie zbrojne robotników Łodzi w dniach 22–24 czerwca 1905 r., połączone ze strajkiem powszechnym, wielki strateg rewolucji Lenin uważał za pierwsze zbrojne wystąpienie robotników w Rosji.</u>
          <u xml:id="u-10.21" who="#WładysławDworakowski">W ogniu walk rewolucyjnych 1905 r. nowe masy robotników polskich wyzwalały się spod wpływów burżuazji, odrzucały na bok śmiecie nacjonalistyczne. Polityka Piłsudskiego, polityka nienawiści do rewolucji rosyjskiej i wysługiwania się obcym imperializm om wywołała bunt robotniczych dołów PPS. Pod wpływem nieprzejednanej krytyki SDKPiL w walce z piłsudczykami powstała wtedy PPS-Lewica.</u>
          <u xml:id="u-10.22" who="#WładysławDworakowski">Walcząc o sojusz z rewolucją rosyjską, łącząc swą walkę wyzwoleńczą z walką przeciwko caratowi, z walką bohaterskiej klasy robotniczej, prowadzonej przez partię Lenina i Stalina, rewolucyjny ruch robotniczy Polski był wyrazicielem interesów całego naszego narodu. Był nim wtedy, kiedy burżuazja polska i obszarnictwo w osobie Dmowskiego pełzały u stóp carskich satrapów lub — w osobie Piłsudskiego — zaprzedawały się sztabom generalnym imperializmu austro-niemieckiego.</u>
          <u xml:id="u-10.23" who="#WładysławDworakowski">Rewolucyjny ruch robotniczy polski był wyrazicielem interesów narodu polskiego również w latach pierwszej wojny imperialistycznej, wtedy kiedy burżuazja polska nawoływała masy ludowe do przelewania krwi w interesie mocarstw zaborczych — gnębicieli Polski. Tylko rewolucyjny ruch robotniczy wzniósł wtedy w Polsce wysoko sztandar walki przeciw wojnie imperialistycznej.</u>
          <u xml:id="u-10.24" who="#WładysławDworakowski">W burzach dziejowych 1905–1906 i 1914–1917 r. klasa robotnicza Polski dowiodła w praktyce, że jest jedyną siłą walczącą rzeczywiście przeciwko gnębicielom narodu polskiego, a więc jedyną siłą konsekwentnie i do końca patriotyczną.</u>
          <u xml:id="u-10.25" who="#WładysławDworakowski">Wielka Socjalistyczna Rewolucja Październikowa była dobitnym dowodem słuszności polityki polskiego rewolucyjnego ruchu robotniczego, polityki sojuszu z rewolucją rosyjską. Wielka Socjalistyczna Rewolucja Październikowa wywarła decydujący wpływ na losy narodu polskiego. Walą się pod ciosami rewolucji trzy mocarstwa zaborcze. Młode rewolucyjne państwo radzieckie przekreśla traktaty rozbiorowe, przywraca Polsce niepodległość.</u>
          <u xml:id="u-10.26" who="#WładysławDworakowski">Już w okresie rewolucji lutowej SDKPiL demaskuje politykę polskiej burżuazji i ówczesnej PPS, nawołującej do jedności narodowej, stwierdza, że nie ma i nie może być wspólnej platformy politycznej dla burżuazji i proletariatu, staje stanowczo po stronie bolszewików, walczących o pokój, o ziemię dla chłopów, o władzę rad delegatów robotniczych, chłopskich i żołnierskich, o socjalizm, podczas gdy burżuazja i obszarnictwo stają po stronie Korniłowa, biorąc udział w interwencji imperialistycznej przeciw młodemu państwu robotników i chłopów, walcząc o utrzymanie w Rosji władzy wielkiego kapitału i obszarników, na których opierał się carat — ciemięzca Polski.</u>
          <u xml:id="u-10.27" who="#WładysławDworakowski">Rewolucja Październikowa zrywa kajdany ucisku kapitalistycznego w Rosji, otwiera erę rewolucji socjalistycznej na całym świecie, dokonuje wielkiego przełomu w świadomości mas pracujących.</u>
          <u xml:id="u-10.28" who="#WładysławDworakowski">SDKPiL walczy pod sztandarami partii bolszewików po stronie rewolucji radzieckiej, niosącej Polsce, polskim masom ludowym wyzwolenie narodowe i społeczne.</u>
          <u xml:id="u-10.29" who="#WładysławDworakowski">Polski rewolucyjny ruch robotniczy walczy o Polskę robotników i chłopów. Organizuje się do walki o władzę. Wskutek okupacji niemieckiej w Polsce, a po załamaniu się tej okupacji wskutek zbrojnej interwencji zachodniego — francuskiego, angielskiego i amerykańskiego imperializmu, wskutek rozbicia klasy robotniczej, spowodowanego przez zdradziecką politykę prawicy PPS, klasa robotnicza w Polsce nie zdołała obalić ustroju kapitalistycznego, władzę w kraju utrzymała burżuazja i obszarnictwo.</u>
          <u xml:id="u-10.30" who="#WładysławDworakowski">Ale samo istnienie na granicy Polski państwa radzieckiego zmuszało burżuazję do ustępstw wobec klasy robotniczej, wzmacniało pozycję ruchu robotniczego w Polsce w jego walce o prawa polityczne i warunki bytowe mas pracujących.</u>
          <u xml:id="u-10.31" who="#WładysławDworakowski">W rewolucyjnym roku 1918 pod hasłami solidarności z wielką socjalistyczną Rewolucją Październikową, pod hasłem walki o władzę robotniczo-chłopską SDKPiL i PPS-Lewica łączą się w Komunistyczną Partię Polski — spadkobierczynię bojowych tradycji polskiej klasy robotniczej, wychowanej i zahartowanej w twardej szkole ucisku caratu, w nieprzejednanej walce z polską burżuazją.</u>
          <u xml:id="u-10.32" who="#WładysławDworakowski">KPP stopniowo wyzbywa się ciążących na niej socjaldemokratycznych obciążeń, wstępuje na drogę bolszewizacji — pełnego przyswajania sobie wielkiej nauki marksizmu-leninizmu.</u>
          <u xml:id="u-10.33" who="#WładysławDworakowski">Międzywojenne dwudziestolecie rządów burżuazji to okres zaprzedawania Polski obcemu kapitałowi finansowemu, a w rezultacie — okres pogłębiającego się kryzysu gospodarczego, cofania się gospodarki w przemyśle i rolnictwie, nędzy i bezrobocia dla mas pracujących w mieście i na wsi.</u>
          <u xml:id="u-10.34" who="#WładysławDworakowski">Rządy burżuazji — to upadek kultury narodu, wzrost analfabetyzmu, upadek szkolnictwa i oświaty, brak możliwości pracy dla inteligencji polskiej.</u>
          <u xml:id="u-10.35" who="#WładysławDworakowski">W walce przeciwko ruchowi rewolucyjnemu polskich mas ludowych burżuazja i obszarnictwo polskie umacniają w kraju dyktaturę faszystowską Piłsudskiego, tworzą Berezę Kartuską, likwidują resztki swobód obywatelskich i resztki praw robotniczych, prowadzą awanturniczą i przestępczą politykę interwencji antyradzieckiej, politykę sojuszu z Hitlerem — śmiertelnym wrogiem narodu polskiego, politykę prowadzącą bezpośrednio do katastrofy wrześniowej.</u>
          <u xml:id="u-10.36" who="#WładysławDworakowski">W te posępne lata rewolucyjny ruch robotniczy Polski, walcząc przeciw sanacyjnej dyktaturze faszyzmu i nędzy, jest przez to właśnie jedynym konsekwentnym wyrazicielem i obrońcą najgłębszych interesów narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-10.37" who="#WładysławDworakowski">Już II Zjazd KPP w 1923 r. wskazuje, że rządy burżuazji w Polsce stanowią śmiertelne niebezpieczeństwo dla jej niepodległości.</u>
          <u xml:id="u-10.38" who="#WładysławDworakowski">KPP zapędzona od zarania swego powstania w podziemie, dziesiątkowana aresztowaniami i krwawymi represjami, organizuje masy pracujące do obrony pierwszego kraju socjalizmu — Związku Radzieckiego przed imperialistyczną interwencją, walczy z polityką antyradziecką kliki sanacyjnej, która losy swe związała z imperializmem niemieckim; KPP wskazuje w ten sposób narodowi polskiemu jedyną drogę zabezpieczenia niepodległości i pokoju.</u>
          <u xml:id="u-10.39" who="#WładysławDworakowski">W ostatnich latach przed wrześniem KPP niezmordowanie nawołuje masy pracujące do walki o obalenie faszyzmu, wskazuje, że walka przeciw sanacyjnej dyktaturze to walka o samo istnienie Polski jako niepodległego narodu, że jedyna droga obrony niepodległości to droga zbliżenia z ZSRR i wspólnej walki o pokój i suwerenność narodów.</u>
          <u xml:id="u-10.40" who="#WładysławDworakowski">Wrzesień 1939 r. raz jeszcze wykazał, że klasy wyzyskujące zdradzają interesy narodu, że walczyć o niepodległość i bronić jej potrafią jedynie masy pracujące z bohaterską klasą robotniczą na czele. Wtedy, gdy sanacyjni i endeccy zdrajcy narodu polskiego uciekali z kraju szosą zaleszczycką — polski robotnik i chłop bronił Warszawy i Westerplatte. Komuniści polscy wprost z więzień faszystowskich stają do walki w szeregach robotniczych oddziałów obrony Warszawy. W obronie Warszawy oddaj e swe życie bohaterski bojownik o socjalizm i niepodległość, tow. Marian Buczek, który z górą piętnaście lat spędził w więzieniach kapitalistycznej Polski.</u>
          <u xml:id="u-10.41" who="#WładysławDworakowski">W ciemną noc hitlerowskiej okupacji, kiedy nad narodem polskim zawisła groźba biologicznej zagłady, panowie Sosnkowscy, Mikołajczyki i Kwapińscy, organizując siły zbrojne w kraju rzekomo dla walki z okupantem, wciągając do tych sił przy pomocy demagogicznych chwytów ludzi niejednokrotnie pragnących szczerze walki z okupantem — prowadzą w rzeczywistości, w istocie rzeczy politykę ugody z hitleryzmem, politykę współpracy z faszystowskimi ludobójcami przeciwko demokratycznym siłom narodu. Wspólnie ze zbirami hitlerowskimi reakcja polska usiłuje organizować walki bratobójcze, morduje działaczy niepodległościowych i bojowników przeciwko okupantowi.</u>
          <u xml:id="u-10.42" who="#WładysławDworakowski">Poprzez osławiony „Start” organy londyńskiego „rządu” wiążą się bezpośrednio z hitlerowskim gestapo, kierując ostrze swej zbrodniczej roboty przeciwko polskiej klasie robotniczej. Nienawiść do polskich mas ludowych, nienawiść do Związku Radzieckiego, który jedyny przynieść może wyzwolenie umęczonemu narodowi polskiemu, ślepy, paniczny strach przed utratą władzy w chwili upadku hitleryzmu — oto co kieruje polityką reakcji polskiej w tym okresie, co łączy ją z jej angielskimi i amerykańskimi protektorami — Trumanami i Churchillami.</u>
          <u xml:id="u-10.43" who="#WładysławDworakowski">Cynicznie stwierdza Bór-Komorowski na posiedzeniu tak zwanej Krajowej Reprezentacji Politycznej w październiku 1943 r., że nie jest celowym podejmowanie walki zbrojnej z armią hitlerowską, „gdy Niemcy trzymają jeszcze ciągle front wschodni i osłaniają nas — tj. reakcję polską — od tej strony, jak długo trzymają oni front rosyjski...”.</u>
          <u xml:id="u-10.44" who="#WładysławDworakowski">Bor-Komorowski — już wtedy! — gotuje się do drugiej wojny... z ludem polskim. Bór, ten sam Bór, który nie chce bić się z wojskiem hitlerowskim, gnębiącym naród polski i plądrującym Polskę, już w październiku 1943 r. szykuje się do walki z polskimi masami ludowymi. Mówi on dosłownie:</u>
          <u xml:id="u-10.45" who="#WładysławDworakowski">„Źródłem zagrożenia będzie wielotysięczna masa Polaków, wykolejonych przez rządy okupanta, wtrąconych na dno nędzy... Łatwo może ona popaść pod kierownictwo komuny... Ta masa będzie skłonna sama wymierzać sobie sprawiedliwość, zabezpieczyć sobie doraźnie swój byt”. „Dlatego — oświadcza dalej Bór — przede wszystkim konieczne jest zorganizowanie już w konspiracji siły policyjnej, konieczne jest zorganizowanie zawczasu sprężystego wywiadu wewnętrznego...”</u>
          <u xml:id="u-10.46" who="#WładysławDworakowski">Ta „siła policyjna” i ten „wywiad wewnętrzny” na razie w warunkach okupacji oddany został na usługi hitlerowskich morderców.</u>
          <u xml:id="u-10.47" who="#WładysławDworakowski">Wtedy, kiedy Komorowscy i Mikołajczykowie, sługusy imperializmu angielskiego i amerykańskiego dla walki przeciw polskiej klasie robotniczej szli na ugodę z hitlerowskim okupantem, proletariat polski pod kierownictwem marksistowsko-leninowskiej Polskiej Partii Robotniczej, spadkobierczyni najlepszych tradycji 75-letnich walk polskiego proletariatu organizował naród polski do walki z hitlerowskimi ludobójcami, do walki o niepodległość Polski.</u>
          <u xml:id="u-10.48" who="#WładysławDworakowski">W walce tej polegli organizatorzy i przywódcy Polskiej Partii Robotniczej, wychowankowie bohaterskiej Komunistycznej Partii Polski, najlepsi synowie klasy robotniczej i narodu polskiego: Marceli Nowotko, Paweł Finder, Małgorzata Fornalska. Walkę tę organizował niestrudzenie nasz drogi Towarzysz Bierut.</u>
          <u xml:id="u-10.49" who="#WładysławDworakowski">Bojowe hasła, jakie wysunęła PPR w okresie okupacji, hasła bezkompromisowej zbrojnej walki z okupantem o niepodległość Polski, hasła walki o wyzwolenie narodowe i społeczne, o władzę dla robotników i chłopów pod kierownictwem klasy robotniczej, hasła oparcia walki o wyzwolenie narodowe i społeczne o trwały, braterski i nierozerwalny sojusz ze Związkiem Radzieckim — porwały szerokie masy naszego społeczeństwa do walki wyzwoleńczej.</u>
          <u xml:id="u-10.50" who="#WładysławDworakowski">Utworzenie pod przewodnictwem naszego Prezydenta Towarzysza Bieruta Krajowej Rady Narodowej, jako jedynej, prawdziwej reprezentacji narodu polskiego, było dalszym etapem konsolidacji sił demokracji w Polsce, organizowania szerokiego frontu narodowego pod kierownictwem klasy robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-10.51" who="#WładysławDworakowski">Manifest Krajowej Rady Narodowej do narodu polskiego nakreślił dalszy kierunek walki z okupantem o wyzwolenie narodowe i społeczne.</u>
          <u xml:id="u-10.52" who="#WładysławDworakowski">Pod kierownictwem Towarzysza Bieruta, w oparciu o bohaterskie kadry polskiego rewolucyjnego ruchu robotniczego, rodzą się wojewódzkie, powiatowe i miejskie rady narodowe jako organy władzy ludu pracującego.</u>
          <u xml:id="u-10.53" who="#WładysławDworakowski">Dojrzałość polityczna, rewolucyjna czujność i wierność dla zasad marksizmu-leninizmu polskiego ruchu robotniczego unicestwiła usiłowania grupki odchyleńców, kierowanej przez Gomułkę, zamierzających zepchnąć linię polityczną PPR i KRN na drogę oportunizmu i podporządkowania się burżuazji. Stanowcza postawa rewolucyjnego, kierowniczego trzonu PPR z tow. Bierutem na czele uchroniła polski ruch robotniczy od zejścia na manowce.</u>
          <u xml:id="u-10.54" who="#WładysławDworakowski">Tak polska klasa robotnicza, polski rewolucyjny ruch robotniczy, zachowując jasną i wyraźną linię klasową, linię nieprzejednanej walki o interesy mas ludowych, walki przeciwko wyzyskiwaczom, właśnie przez to, właśnie dzięki temu wyrosła na rzeczywistego hegemona, przodującą siłę narodu w walce o niepodległość Polski.</u>
          <u xml:id="u-10.55" who="#WładysławDworakowski">Deklaracja ideowa Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej stwierdza:</u>
          <u xml:id="u-10.56" who="#WładysławDworakowski">„Masy pracujące, klasa robotnicza, jej organizacja polityczna miała w Armii Radzieckiej sojusznika klasowego, sojusznika, który wyzwolił naród z jarzma niewoli hitlerowskiej, sojusznika, który przez samą swą obecność obezwładnił obóz reakcji i czynił go niezdolnym do zbrojnej rozprawy z rewolucyjnym ruchem, sojusznika gwarantującego, że mocarstwa imperialistyczne nie zadecydują o losach naszego kraju wbrew interesom ludu”.</u>
          <u xml:id="u-10.57" who="#WładysławDworakowski">Kiedy Armia Radziecka, u której boku walczyło ludowe Wojsko Polskie, wyzwoliła nasz kraj i wróciła Polsce oderwane od wieków od macierzy Ziemie Zachodnie, polska klasa robotnicza w sojuszu z pracującym chłopstwem pod kierownictwem Polskiej Partii Robotniczej wprowadziła w czyn wskazania Manifestu Lipcowego, wzięła w swe ręce władzę polityczną, budując nowy aparat tej władzy.</u>
          <u xml:id="u-10.58" who="#WładysławDworakowski">Pod kierownictwem klasy robotniczej naród polski dokonał w ciągu ostatnich ośmiu lat olbrzymiego kroku naprzód.</u>
          <u xml:id="u-10.59" who="#WładysławDworakowski">Władza ludowa zrealizowała dążenia milionowych mas chłopskich, wywłaszczając obszarników i przeprowadzając reformę rolną. Zrealizowała ona uspołecznienie podstawowych gałęzi produkcji, banków, transportu oraz handlu zagranicznego, tworząc przez to warunki dla szybkiego uprzemysłowienia kraju, przezwyciężenia odziedziczonego po wiekach panowania wyzyskiwaczy zacofania gospodarczego i kulturalnego naszego kraju, warunki zbudowania w Polsce ustroju pełnej sprawiedliwości społecznej — socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-10.60" who="#WładysławDworakowski">Klasa robotnicza Polski przewodziła narodowi w tym wielkim dziele, umiejętnie przełamując poważne trudności, jakie stawały na naszej drodze.</u>
          <u xml:id="u-10.61" who="#WładysławDworakowski">Klasa robotnicza wniosła olbrzymi wkład do tworzenia zrębów naszego Państwa Ludowego i odbudowy jego gospodarki. W bardzo trudnych często warunkach robotnicy uruchomiali fabryki, koleje, pomagali chłopom przeprowadzać reformę rolną, byli główną siłą nowego aparatu władzy ludowej. Pracując śmiało i ofiarnie, obejmowali kierownicze stanowiska w przemyśle i administracji państwowej, ofiarnie i z poświęceniem szli do organów bezpieczeństwa i milicji, do młodego korpusu oficerskiego ludowego Wojska Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-10.62" who="#WładysławDworakowski">Szczególnie wielki jest wkład polskiej klasy robotniczej w odbudowę i umocnienie polskości na naszych Ziemiach Odzyskanych. Jako symbol tego wkładu może służyć wrocławski Pa-Fa-Wag, dziś jedna z największych fabryk Polski, z ruiny i zgliszcz wskrzeszona do nowego życia przez ekipę warszawskich metalowców „Lilpopa”, starej twierdzy polskiego rewolucyjnego ruchu robotniczego.</u>
          <u xml:id="u-10.63" who="#WładysławDworakowski">Dzięki pełnej poświęcenia walce i pracy klasy robotniczej i jej Partii mogliśmy w szybkim tempie odbudowywać nasz kraj ze zniszczeń wojennych, podjąć dzieło likwidacji zacofania gospodarczego i kulturalnego kraju.</u>
          <u xml:id="u-10.64" who="#WładysławDworakowski">Olbrzymie są osiągnięcia narodu polskiego w ciągu ośmiu lat władzy ludowej. Klasa robotnicza Polski wykazała w praktyce, że jest dobrym kierownikiem narodu, że prowadzi naród po słusznej drodze — drodze wielkiego budownictwa gospodarczego i kulturalnego, drodze przyjaźni i sojuszu ze Związkiem Radzieckim i krajami demokracji ludowej, drodze stwarzania warunków stałego wzrostu dobrobytu i podnoszenia poziomu kulturalnego najszerszych mas narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-10.65" who="#WładysławDworakowski">Polska klasa robotnicza prowadziła i prowadzi naród polski tą słuszną drogą wbrew imperializmowi amerykańskiemu i jego satelitom, którzy chcieliby sprowadzić Polskę ponownie do roli półkolonii międzynarodowej finansjery.</u>
          <u xml:id="u-10.66" who="#WładysławDworakowski">Polska klasa robotnicza mobilizuje naród polski do wielkiego dzieła budownictwa, łamiąc zaciekły opór reakcji polskiej, polskich klas wyzyskujących, które zaprzedając interesy Polski, gotowe są wyrzec się niepodległości kraju, oddać Adenauerom nasze Ziemie Zachodnie, byle powrócić do swych fabryk, kopalń i folwarków.</u>
          <u xml:id="u-10.67" who="#WładysławDworakowski">W walce ze zbrojnymi bandami reakcyjnego podziemia, w walce z dywersyjną działalnością WRN i mikołajczykowskiego PSL padło wielu najlepszych przedstawicieli klasy robotniczej i synów narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-10.68" who="#WładysławDworakowski">Jednym z najbardziej wymownych dowodów płomiennego patriotyzmu polskiej klasy robotniczej, jej wkładu w umocnienie niepodległości Polski, umocnienie władzy ludowej i siły naszego państwa jest rodzenie się i rozwijanie nowego stosunku do pracy.</u>
          <u xml:id="u-10.69" who="#WładysławDworakowski">Polska klasa robotnicza wbrew wrogim teoriom prawicy PPS i innych oportunistów, za przykładem radzieckich stachanowców, w walce o podniesienie wydajności pracy rozwija ruch współzawodnictwa. Mamy tego porywające i piękne przykłady u łódzkich włókniarzy, hutników, metalowców, budowlanych i w innych gałęziach przemysłu naszej gospodarki. Polska klasa robotnicza nie szczędzi wysiłków, aby wyprodukować dla naszego narodu coraz więcej węgla, żelaza, tkanin, mieszkań i innych dóbr. To współzawodnictwo zatacza coraz szersze kręgi. Do wyścigu o podniesienie wydajności pracy stają brygady, oddziały fabryk, wreszcie całe gałęzie przemysłu.</u>
          <u xml:id="u-10.70" who="#WładysławDworakowski">W tym wielkim patriotycznym dziele przodująca rola przypada naszym bohaterskim górnikom, którym przyświeca postać nieodżałowanej pamięci bohatera narodu polskiego Wincentego Pstrowskiego.</u>
          <u xml:id="u-10.71" who="#WładysławDworakowski">Bohaterstwo polskiej klasy robotniczej zacieśnia jej więź i jej sojusz z masami chłopskimi, umacnia jej kierowniczą rolę w tym sojuszu, ułatwia przejście milionowych mas chłopskich na drogi nowoczesnej, zmechanizowanej, uspołecznionej gospodarki rolnej. Bohaterstwo pracy polskiej klasy robotniczej umacnia jej przodującą rolę w narodzie, a ta przodująca rola jest niezbędną przesłanką przekształcania się narodu polskiego w naród socjalistyczny.</u>
          <u xml:id="u-10.72" who="#WładysławDworakowski">Potężną rolę w dojrzewaniu ideowym polskiej klasy robotniczej, w umocnieniu jej przodującego stanowiska w narodzie, w podniesieniu jej bojowości i aktywności we wszystkich dziedzinach odegrało zjednoczenie polskiego ruchu robotniczego w szeregach Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, realizacja stałego, niezłomnego dążenia klasy robotniczej do pełnej ideologicznej i organizacyjnej jedności w drodze do socjalizmu. Zjednoczenie to dokonało się na gruncie marksizmu-leninizmu, w nieprzejednanej walce z prawicowo-nacjonalistycznym odchyleniem gomułkowszczyzny w PPR, z wrogimi poglądami i grupami socjaldemokratycznymi w PPS. To zjednoczenie dokonało się na gruncie przyjaźni ze Związkiem Radzieckim, na gruncie pełnego wykorzystania historycznych doświadczeń WKP(b), na gruncie wspaniałych, bohaterskich tradycji „Proletariatu”, SDKPiL i KPP, na gruncie nauki Marksa, Engelsa, Lenina i Stalina.</u>
          <u xml:id="u-10.73" who="#WładysławDworakowski">Kongres Zjednoczeniowy nakreślił drogę narodu polskiego w rozwoju ku socjalizmowi i wskazał na rolę w tym rozwoju klasy robotniczej, jako przodującej siły socjalistycznego budownictwa. Kongres zatwierdził ogólne założenia 6-letniego Planu Rozwoju Gospodarczego i Budowy Podstaw Socjalizmu w Polsce. Kongres wskazał na konieczność rozwoju przede wszystkim ciężkiego przemysłu, jako czynnika decydującego w budownictwie socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-10.74" who="#WładysławDworakowski">Wielkie i napięte zadania realizacji Planu 6-letniego we wszystkich dziedzinach naszej gospodarki postawiły przed polską klasą robotniczą potrzebę dalszej walki o podniesienie wydajności pracy i rozwoju w tej walce różnych form współzawodnictwa pracy, walki o podniesienie jakości produkcji, pogłębienie socjalistycznego stosunku do własności ogólnonarodowej, potrzeby podniesienia kwalifikacji zawodowych, ofiarności i poświęcenia. Klasa robotnicza z honorem wypełnia zadania, jakie stawia przed nią to nasze gigantyczne budownictwo w przemyśle i rolnictwie. Polska klasa robotnicza przoduje całemu narodowi w wielkim wysiłku rozbudowy siły gospodarczej i obronnej Polski.</u>
          <u xml:id="u-10.75" who="#WładysławDworakowski">Tow. Bierut na VII Plenum KC PZPR mówiąc o zadaniach i trudnościach naszego budownictwa wskazał, że „główny ciężar uprzemysłowienia kraju dźwiga na sobie dotąd nasza ofiarna bohaterska klasa robotnicza”. Niejednokrotnie niełatwo jest dźwigać ten ciężar. Stawiając czoło trudnym nieraz warunkom życiowym, polska klasa robotnicza wzmaga swój wysiłek dla narodu, w imię swego wielkiego celu, celu, o który walczyły pokolenia rewolucyjnych robotników polskich — w imię zbudowania Polski Socjalistycznej.</u>
          <u xml:id="u-10.76" who="#WładysławDworakowski">Nasza klasa robotnicza rośnie szybko liczebnie — od roku 1946 przyrost zatrudnienia w gospodarce poza rolnictwem wyniósł dwa i pół miliona osób. Ale jeszcze szybciej rośnie jej siła w narodzie, jej kierownicza rola w sojuszu z pracującym chłopstwem. Klasa robotnicza Polski jest przodującą siłą we froncie narodowym walki o pokój i realizację Planu 6-letniego, jest głównym czynnikiem przekształcania się naszego narodu w naród socjalistyczny.</u>
          <u xml:id="u-10.77" who="#WładysławDworakowski">Awangarda polskiej klasy robotniczej, jej Partia — Polska Zjednoczona Partia Robotnicza — prowadzi niestrudzenie systematyczną pracę wychowawczą wśród najszerszych mas ludowych, wśród milionowych mas robotniczych, wśród setek tysięcy robotników, stających po raz pierwszy do pracy w naszym socjalistycznym przemyśle, w budownictwie i transporcie, aby uczynić z nich w pełni świadomych budowniczych socjalizmu, godnych bohaterskiej rewolucyjnej tradycji historii polskiego ruchu robotniczego, prowadzi szeroko zakrojoną pracę polityczną i wychowawczą, zwłaszcza wśród młodzieży polskiej, stojącej dziś w pierwszych szeregach naszego budownictwa socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-10.78" who="#WładysławDworakowski">Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, kierując się wskazaniami Towarzysza Bieruta, wzmaga swój wysiłek w dziedzinie poprawienia warunków życia robotników, pamięta o tym, że klasa robotnicza oczekuje od niej stałej, nieprzerwanej troski o jej warunki materialne i kulturalne, zaś obowiązkiem Partii jest uczynić wszystko, aby nie zawieść tych oczekiwań, tej ufności.</u>
          <u xml:id="u-10.79" who="#WładysławDworakowski">Wysoki Sejmie! W ogólnonarodowej dyskusji nad projektem Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wzięły udział milionowe masy ludu polskiego, wzięła w niej szeroki i aktywny udział awangarda narodu polskiego, polska klasa robotnicza.</u>
          <u xml:id="u-10.80" who="#WładysławDworakowski">Dyskutując na zakładach pracy i w fabrykach w licznych wypowiedziach robotnicy dawali wyraz swej dumie i radości, że Konstytucja ta realizuje cele, o które przez wiele dziesięcioleci walczył polski ruch robotniczy, że walka i praca szeregu pokoleń rewolucyjnych robotników polskich nie poszła na marne, że osiągnęła ona historyczne zwycięstwo i dała wspaniałe owoce. Swej dumie i radości klasa robotnicza dała wyraz przez dalszy rozwój współzawodnictwa o dalsze sukcesy produkcyjne.</u>
          <u xml:id="u-10.81" who="#WładysławDworakowski">Masy pracujące Polski Ludowej uznały tę Konstytucję za swoją i będą wypełniać wszystkie obowiązki, jakie ona stawia przed klasą robotniczą i całym narodem. Masy pracujące Polski Ludowej w swej dalszej walce i pracy będą kierować się wskazaniami Przewodniczącego naszej Partii, kierownika naszego Państwa Ludowego, Towarzysza Bolesława Bieruta, który jako Przewodniczący Komisji Konstytucyjnej jest autorem najważniejszych postanowień Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-10.82" who="#WładysławDworakowski">Niech nasza Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, przyjęta i zatwierdzona przez naród polski, stanie się orężem i sztandarem w dalszej naszej walce o całkowite wyzwolenie człowieka, o utrwalenie pokoju, o zwycięstwo socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-10.83" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#WładysławKowalski">Zarządzam 15-minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-11.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 11 do godz. 11 min. 20.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#WładysławKowalski">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-12.1" who="#WładysławKowalski">Głos ma poseł Ozga-Michalski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#JózefOzgaMichalski">Wysoki Sejmie! Nad projektem Konstytucji, wniesionej dziś pod obrady Sejmu, dyskutowali chłopi w gromadach i gminach, zapoznawali się z jej treścią młodzi i starzy, kobiety i mężczyźni.</u>
          <u xml:id="u-13.1" who="#JózefOzgaMichalski">Polska, Ojczyzna, naród, kraj rodzinny, sprawiedliwość społeczna, przyjaźń z pokój miłującymi narodami na czele ze Związkiem Radzieckim, walka o socjalizm i pokój — oto niezniszczalne idee, stanowiące o sile Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-13.2" who="#JózefOzgaMichalski">Zaspokojenie głodu ziemi, głodu chleba, głodu wiedzy, udział w rządzeniu krajem milionów mało i średniorolnych chłopów w sojuszu z przodującą klasą robotniczą świadczy o sile ideowej Konstytucji, o tym, czyich rąk dziełem jest Konstytucja, komu służy i komu będzie służyła.</u>
          <u xml:id="u-13.3" who="#JózefOzgaMichalski">Prezydent Bierut we wczorajszym historycznym wystąpieniu w Sejmie z całą trafnością i siłą argumentów rzucił snop światła na rodowód i źródła Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-13.4" who="#JózefOzgaMichalski">Konstytucja jest wyrazem zwycięstwa nurtu plebejskiego w historii walk i zmagań narodu, jest podsumowaniem nie postulatów, lecz przełomowych osiągnięć po zdobyciu władzy przez lud. Konstytucja nakreśla tor, po którym Polska będzie szła wyżej, jest ona — jak powiedział Prezydent — tarczą i orężem ludu w jego dalszej walce o wzrost sił i rozwój potęgi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-13.5" who="#JózefOzgaMichalski">Jej istotną cechę scharakteryzował Przewodniczący Komisji Konstytucyjnej — Prezydent Bierut w następujących słowach:</u>
          <u xml:id="u-13.6" who="#JózefOzgaMichalski">„Decydujące jest to, komu ona służy, czyje potrzeby i interesy ma na celu. Nie ma już dziś w Polsce wielkich kapitalistów, obszarników, bankierów lub potentatów imperialistycznego kapitału — nie im więc służy nasza gospodarka, nie dla ich zysków produkują nasze fabryki, kopalnie, huty, nie dla ich korzyści pracują milionowe i coraz liczniejsze rzesze robotników, inżynierów, pracowników umysłowych w przemyśle i chłopów w rolnictwie. Ekonomika polska zmieniła się od podstaw z chwilą, gdy jej gospodarzem stał się lud pracujący, gdy jedynym jej włodarzem jest dziś naród polski. Jego potrzebom, jego interesom, wzmocnieniu jego sił, kształtowaniu jego przyszłości służy dziś cała nasza gospodarka narodowa”.</u>
          <u xml:id="u-13.7" who="#JózefOzgaMichalski">Polska, przed reformą rolną, przed obaleniem władzy obszarników i kapitalistów była krajem na wpół feudalnego wyzysku. Wystarczy stwierdzić, że 65% gospodarstw poniżej 5 ha posiadało zaledwie. 14,8% ziemi, podczas gdy na Obszarnictwo, stanowiące mniej niż 1% gospodarstw, wypadała połowa całej ziemi w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-13.8" who="#JózefOzgaMichalski">Równocześnie mieliśmy w tym czasie 2.700.000 bezrolnych, pracujących jako fizyczni najemnicy u obszarników. Lata między wojenne były w dalszym ciągu latami półpańszczyźnianej służby chłopskiej u polskiej szlachty, która za marne grosze zaprzęgała do roboty na pańskim około dwa i pół miliona rodzin bezrolnych i małorolnych chłopów, gnębionych przednówkami, długami i głodem. Miał pan hrabia Zamoyski, posiadacz 190.000 ha ziemi, tanie ręce do pracy, miał je w Łańcucie hrabia Alfred Potocki, który sprowadzał na stół do obiadu za bajońskie sumy kwiaty z Londynu, podczas gdy jego fornale spali w walących się zgniłych czworakach. W stajniach hr. Potockiego konie przeglądały się w lustrach, umieszczonych nad żłobami. Słał Potocki swoich ekonomów do pobliskiego Przeworska, gdzie odbywały się targi na ludzi.</u>
          <u xml:id="u-13.9" who="#JózefOzgaMichalski">Jak to opisuje pamiętnikarz chłopski Bobruk, próbowano na rynku siły parobków i brano najmocniejszych na los gorszy od losu bydła.</u>
          <u xml:id="u-13.10" who="#JózefOzgaMichalski">A cnotą panów, ich prawem, było dusić każdy odruch walki, każdą myśl buntu, podniesioną przeciwko panom herbowym.</u>
          <u xml:id="u-13.11" who="#JózefOzgaMichalski">W tym czasie rodziny chłopskie staczały się w beznadziejną przepaść nędzy. W tym czasie dzieci zaszywano na zimę do worków z sieczką. Łuczywo zaczęło zastępować lampę naftową. Krzesiwo z hubką rugowało z użycia zapałki. Cukier stawał się lekarstwem dla chorych. Solona woda, w której gotowano kilkakroć kartofle, pozwalała robić oszczędności na soli.</u>
          <u xml:id="u-13.12" who="#JózefOzgaMichalski">Zmowa karteli zamykała fabryki, wyrzucając na bruk setki tysięcy bezrobotnych, wśród nich i tych ze wsi, którym udało się zaczepić ręce w mieście o pracę. W tym czasie na Święcie Ludowym w pow. ropczyckim powiewał na wietrze sztandar chłopski z jakże charakterystycznym dla owej epoki napisem: „Sztandar nędzy powiatu ropczyckiego”.</u>
          <u xml:id="u-13.13" who="#JózefOzgaMichalski">Lud obdzierany ze szmat, pozbawiony prawa do nauki, odepchnięty faszystowską konstytucją od spraw publicznych nie padał na kolana, lecz walczył. Nie to, że o lepszy chlew na legowisko, nie o prawo kręcenia pańskiego kieratu za lepszy grosz, nie o łaskę lepszego traktowania.</u>
          <u xml:id="u-13.14" who="#JózefOzgaMichalski">Walka chłopska wiązała się z walką, prowadzoną przez klasę robotniczą. Rewolucyjne strajki chłopskie ostatnich lat przedwojennych były prowadzone pod przewodem klasy robotniczej i jej Komunistycznej Partii Polski, realizującej wiernie idee sojuszu robotniczo-chłopskiego.</u>
          <u xml:id="u-13.15" who="#JózefOzgaMichalski">Były to walki najszerszych mas ludowych, toczone przeciwko ustrojowi wyzysku, walki o ziemię obszarniczą dla chłopów, walki o rząd robotniczo-chłopski.</u>
          <u xml:id="u-13.16" who="#JózefOzgaMichalski">Osiem lat minęło od czasu, gdy ludzie Manifestu Lipcowego przejęli i zrealizowali testament walczących w strajkach chłopskich ludowców i komunistów, którzy bili się razem o obalenie obszarniczo-kapitalistycznego panowania.</u>
          <u xml:id="u-13.17" who="#JózefOzgaMichalski">Osiem lat minęło od czasu, gdy bratnia Armia Czerwona rozbiła faszystowskie hordy Hitlera i umożliwiła przeprowadzenie w szybkim tempie historycznych reform społecznych.</u>
          <u xml:id="u-13.18" who="#JózefOzgaMichalski">Owocem sojuszu robotniczo-chłopskiego było przekazanie chłopom dekretem Rządu Ludowego ziemi obszarniczej.</u>
          <u xml:id="u-13.19" who="#JózefOzgaMichalski">Prawie 6 milionów ha ziemi przeszło w chłopskie ręce. Na ziemiach dawnych nadzielono ziemią pół miliona chłopskich rodzin. Drugie tyle rodzin chłopskich otrzymało gospodarstwa na Ziemiach Zachodnich.</u>
          <u xml:id="u-13.20" who="#JózefOzgaMichalski">Głód ziemi, głód chleba, nauki i szkół dla pracującej wsi został pokonany. Było to wielkie zwycięstwo klasy robotniczej i pracującego chłopstwa.</u>
          <u xml:id="u-13.21" who="#JózefOzgaMichalski">Niemniej elementy kapitalizmu na wsi, stosunkowo liczne i niepozbawione siły kułactwo wzmocniło się ekonomicznie wywierając nacisk na słabsze gospodarstwa rolne w kierunku uzależnienia. ich od siebie. Walka klasy robotniczej i świadomych chłopów przekreśla kułackie zakusy. Kułacy nie mogą zdobyć sojuszników wśród małorolnych chłopów, gdyż nie mogą z natury rzeczy pohamować wobec nich swoich eksploatatorskich zakusów, nie mogą i nie chcą wyleźć ze swojej skóry wyzyskiwaczy wobec pracujących chłopów. Rachuby kułackie na tanie siły robocze za odrobek, za ćwierć żyta, za pracę siły pociągowej, za pożyczkę w nagłej potrzebie krzyżuje Państwo Ludowe, kierowane przez klasę robotniczą, niosąc skuteczną pomoc wsi pracującej.</u>
          <u xml:id="u-13.22" who="#JózefOzgaMichalski">Jest na wsi duża ilość gospodarstw bez konia, bez siły pociągowej. Ale równocześnie z tym jest realizowany coraz skuteczniej dekret o pomocy sąsiedzkiej, który daje prawo każdemu pracującemu chłopu użycia siły pociągowej istniejącej na wsi według sprawiedliwej zapłaty. Równocześnie z tym w 1950 roku 1.300.000 gospodarstw zostało obsłużonych przez maszyny przysłane przez robotników do chłopskich ośrodków maszynowych. W ciągu pierwszych pięciu lat państwo dało chłopom w formie pomocy produkcyjnej dla rolnictwa na melioracje, elektryfikację, oświatę rolniczą, w formie dopłaty do nawozów sztucznych i w kredytach 100 miliardów złotych. Kułacko-lichwiarski kredyt został wyrugowany z obiegu niemal zupełnie. Państwo zorganizowało zaopatrzenie w ziarno siewne, w materiał hodowlany i dało olbrzymią pomoc w odbudowie zniszczonej podczas działań wojennych wsi. Wszystko to można było dać dzięki temu, że ofiarnością klasy robotniczej rósł i rozwijał się przemysł, dzięki temu, że wieś podnosiła na wyższy poziom produkcję rolną, dzięki zacieśnieniu się sojuszu robotniczo-chłopskiego.</u>
          <u xml:id="u-13.23" who="#JózefOzgaMichalski">Równocześnie tenże rozwijający się przemysł wchłania bez przerwy nadwyżki ludności wiejskiej — ponad dwa miliony osób napłynęło w ciągu ostatnich lat ze wsi do miasta. Ten odpływ do miast, przede wszystkim młodzieży wiejskiej zahamował proces dzielenia gospodarstw chłopów pracujących, proces pogrążania się w nędzy małorolnych, biednienia i rozpadania się średniorolnych, degradacji i upadku gospodarki chłopskiej — tak dający się we znaki wsi pracującej w Polsce przedwrześniowej.</u>
          <u xml:id="u-13.24" who="#JózefOzgaMichalski">Dzięki wszechstronnej pomocy państwa dla indywidualnych gospodarstw chłopskich i uwolnieniu tych gospodarstw od wiszącej nad nimi od lat zmory zadłużenia, dzięki uwolnieniu ich od groźby stałego rozdrabniania i ubożenia, dzięki wyzwoleniu ich spod ciążącej na nich kurateli kułactwa i spekulantów mogły drobne i średniorolne gospodarstwa chłopskie rozwinąć się i podnieść na poziom o wiele wyższy niż kiedykolwiek. Wystarczy stwierdzić fakt, że na wsi pracuje na roli o 50% mniej ludzi, a mimo to wytwarzają oni tyle płodów rolnych, ile dawała ich cała gospodarka obszarnicza i chłopska przed wojną razem wzięta. W przeliczeniu na jednego mieszkańca produkcja rolna jest o jedną trzecią większa niż przed wojną. Jest to wynik skutecznie realizowanego sojuszu robotniczo-chłopskiego, wynik, który świadczy o pracy ludu polskiego, realizującego 6-letni Plan walki o pokój i socjalizm.</u>
          <u xml:id="u-13.25" who="#JózefOzgaMichalski">Każdy, kto zna życie kraju, widzi olbrzymie napięcie sił ze strony klasy robotniczej, która niesie na swoich barkach ciężar gigantycznego uprzemysłowienia kraju. Znamy przodujące wsie, znamy chłopów wyrębujących swoją pracą na roli drogi współzawodnictwa w produkcji rolnej. Wiemy o masowym, wielotysięcznym współzawodnictwie gromad podejmowanym w całym kraju, ale wciąż jeszcze wieś jako całość pozostaje w tyle za ogromnym wysiłkiem i ofiarnością robotników, którzy stale podnoszą wydajność fabryk mimo niełatwych warunków życia, utrudnianych przez kułacko-spekulanckie machinacje.</u>
          <u xml:id="u-13.26" who="#JózefOzgaMichalski">Trzeba nam dzisiaj walczyć o stałe umacnianie spójni między miastem i wsią, to znaczy podnieść zaopatrzenie miast i osiedli fabrycznych w produkty spożywcze, zaopatrzenie przemysłu w surowce pochodzenia rolniczego. W tym celu trzeba nam uruchamiać wszystkie rezerwy wzrostu produkcji tkwiące w indywidualnych gospodarstwach.</u>
          <u xml:id="u-13.27" who="#JózefOzgaMichalski">Trzeba nam toczyć walkę o towarowość produkcji rolniczej, o to, aby obowiązkowe dostawy były wykonywane sumiennie przez każdego chłopa, aby następował opłacalny dla wsi rozwój kontraktacji, aby każda wieś wychodziła z honorem z walki o wypełnienie zadań postawionych przed nią przez Polskę Ludową.</u>
          <u xml:id="u-13.28" who="#JózefOzgaMichalski">Ostatnie ustawy o kontraktacji dały dogodne warunki wolnej sprzedaży płodów rolnych, które pozostaną chłopom no wywiązaniu się z dostaw obowiązkowych. Musi temu nieodłącznie towarzyszyć hamowanie spekulanckich zapędów kułackich i walka o wypełnienie przez kułaka wszystkich obowiązków producenta i dostawcy towarów rolnych dla państwa.</u>
          <u xml:id="u-13.29" who="#JózefOzgaMichalski">Zdajemy sobie sprawę z odmienności obecnej struktury gospodarczej wsi w porównaniu ze strukturą przemysłu. Sprawa ta szczególnie daje o sobie znać w obecnym okresie.</u>
          <u xml:id="u-13.30" who="#JózefOzgaMichalski">Wraz z uruchomieniem każdej nowej fabryki, każdego obiektu budowy, dokąd płyną ludzie ze wsi, daje się odczuć coraz bardziej nadmierna dysproporcja między potrzebami gospodarki narodowej w zakresie produkcji rolnej a rozwojem tej produkcji.</u>
          <u xml:id="u-13.31" who="#JózefOzgaMichalski">W tej sytuacji walka o umocnienie i dalszy rozwój PGR, POM i spółdzielni produkcyjnych nabiera coraz większego znaczenia.</u>
          <u xml:id="u-13.32" who="#JózefOzgaMichalski">PGR, które w tym roku dadzą prawie czwartą część zboża towarowego dla państwa, są już dzisiaj ważnymi ośrodkami oddziaływania na indywidualne gospodarstwa chłopskie. PGR zaopatrują i będą w coraz większym stopniu zaopatrywać wieś w doborowe ziarno siewne, będą dawały rasowe bydło, będą promieniowały na wieś swoją wiedzą rolniczą i swoją praktyką w produkcji roślinnej i hodowlanej. Ale decydującym czynnikiem dla rodzącej się spółdzielczości produkcyjnej, podstawową bazą zaopatrzenia w traktory i wyższego typu maszyny rolnicze, są Państwowe Ośrodki Maszynowe i Gminne Ośrodki Maszynowe.</u>
          <u xml:id="u-13.33" who="#JózefOzgaMichalski">Należy zwrócić szczególną uwagę na rozwój spółdzielni produkcyjnych typu pierwszego, najprostszych.</u>
          <u xml:id="u-13.34" who="#JózefOzgaMichalski">Mimo swej młodości i mimo wielu trudności, na które napotykały na swojej drodze nasze spółdzielnie produkcyjne, osiągnęły one już poważne sukcesy. Ludzie spółdzielni produkcyjnych — to ludzie przyszłości, ogarniający swoim spojrzeniem nowe horyzonty. Ich plony już dzisiaj są wyższe przeciętnie o 20% od plonów gospodarstw indywidualnych, a przecie złożyła się na to ich troska o te plony, ich walka stoczona z wrogiem klasowym, który wszędzie, gdzie to jest możliwe, kładzie kołki między szprychy rozwijającej się spółdzielczości produkcyjnej.</u>
          <u xml:id="u-13.35" who="#JózefOzgaMichalski">W spółdzielniach naszych wyrośli chłopi, dla których ta spółdzielnia jest już ich własnym domem, wyrośli chłopi — agitatorzy spółdzielni produkcyjnych i najlepsi płomienni bojownicy o nowe życie wsi.</u>
          <u xml:id="u-13.36" who="#JózefOzgaMichalski">Szczególnie doniosłą rolę w kampanii toczonej o spółdzielczość produkcyjną odegrały wycieczki chłopów polskich do Związku Radzieckiego, gdzie ujawnia się każdemu widoczna siła uzbrojenia w nowoczesną technikę, traktory, kombajny i inne niezwykle wydajne maszyny pracujące na wielkich polach kołchozów radzieckich.</u>
          <u xml:id="u-13.37" who="#JózefOzgaMichalski">Przykład i pomoc Związku Radzieckiego działa dzisiaj na naszej wsi już nie tylko za pomocą tego, co chłopi widzieli w ZSRR, ale i za pomocą naszych, na przykładach radzieckich powstałych i wzorowo rozwijających się, spółdzielni produkcyjnych. Wycieczki do nowych spółdzielni produkcyjnych rodzą coraz nowe tysiące gorących zwolenników i założycieli kolektywnej gospodarki na wsi.</u>
          <u xml:id="u-13.38" who="#JózefOzgaMichalski">Walka toczona o spółdzielczość produkcyjną, o trwałe przeciągnięcie na stronę socjalizmu pracującej wsi, szczególnie zaś o pozyskanie dla socjalizmu chłopa średniorolnego, łączy się z coraz bardziej umiejętną, wnikliwą wobec potrzeb i bolączek mas chłopskich pracą na wsi, co pozwala coraz bardziej uaktywniać masy chłopskie w celu intensyfikacji produkcji rolnej, ustokrotniać ich wysiłek w budowie socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-13.39" who="#JózefOzgaMichalski">Chłopi-spółdzielcy są najlepszym, najbardziej związanym z klasą robotniczą sojusznikiem tej klasy, ale sojusznikiem tym jest każdy pracujący chłop. Każdy biedniak i średniorolny mimo zaciekłych i perfidnych prób podważania przez kułactwo sojuszu chłopstwa z klasą robotniczą i podważania autorytetu państwa, a często właśnie na skutek zdemaskowanych przez chłopów matactw kułackich, widzi coraz wyraźniej, że jego dzisiejsza pozycja gospodarcza jest wynikiem wszechstronnego rozwoju życia politycznego i ekonomiki naszego Ludowego Państwa, jest wynikiem pomocy ze strony klasy robotniczej, jest wynikiem pogłębiającego się sojuszu i spójni gospodarczej między miastem i wsią. Każdy małorolny i średniak, gdy spojrzy na swoją minioną pełną nędzy i troski przeszłość i porówna ją z własnymi i swoich dzieci możliwościami dnia dzisiejszego, potrafi zrozumieć, że jedną ma drogę do zamożności i jedną tylko może osiągnąć zamożność — zamożność typu socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-13.40" who="#JózefOzgaMichalski">Tę zamożność chłopi nasi — traktowani przez klasę robotniczą wczoraj, dziś i jutro jako sojusznicy i bracia — mogą osiągnąć tylko w sojuszu z robotnikami, skierowanym przeciwko niedobitkom kapitalizmu na wsi i w mieście, przeciwko próbom światowego imperializmu ponownego ujarzmienia Polski. Sojusz ten będzie trwał dopóty, dopóki w naszym kraju nie znikną ostatecznie resztki złowrogiej kapitalistycznej przeszłości, dopóki nie zanikną różnice między ludźmi pracy w mieście i na wsi, dopóki wszyscy nie staną się obywatelami jednego, bezklasowego, socjalistycznego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-13.41" who="#JózefOzgaMichalski">Zatem sojusz robotniczo-chłopski to wspólny front walki, w którym ramię i mózg robotnika jest tak potrzebny chłopu, jak ramię i mózg chłopa robotnikowi, w którym chleb rolnictwa tworzy maszynę w przemyśle, a maszyny rolnicze rodzą chleb.</u>
          <u xml:id="u-13.42" who="#JózefOzgaMichalski">Chłopi polscy — sojusznicy klasy robotniczej coraz lepiej rozumieją rolę i cel sojuszu. Widzimy w związku z tym olbrzymi krok naprzód w rozwoju wsi. Gospodarka rolna staje się coraz bardziej nowoczesna, coraz więcej maszyn wkracza na teren wsi, coraz więcej światła elektrycznego, coraz lepsze hoduje się gatunki bydła i trzody chlewnej; wkraczają na teren gospodarki chłopskiej nieznane w kapitalistycznych czasach rodzaje roślin, z coraz większym zainteresowaniem śledzą chłopi w gazetach i książkach sposoby upraw i hodowli; tworzą się nowe ambicje i formy działania produkcyjnego, takie, jak współzawodnictwo, racjonalizacja. Przez kontraktację, planowy skup, pomoc kredytową, progresywny podatek gruntowy, przez POM i SOM, przez gminne spółdzielnie wiąże się chłop z ogólnonarodowym planem gospodarczym. Z coraz większym skutkiem chłop-człowiek podporządkowuje sobie przyrodę i wychodzi ze swojego indywidualnego podwórka na szerokie narodowe tory społecznego działania.</u>
          <u xml:id="u-13.43" who="#JózefOzgaMichalski">Dziesiątki tysięcy inżynierów, agronomów i techników uczą chłopa przezwyciężać gospodarcze przesądy i nawyki, dziesiątki tysięcy świetlic, szkół, kin, radio-aparatów zrywa z gnębionych dawniej mas chłopskich skorupę zacofania, pokory i bezradności. Rodzą się na wsi nowe sposoby gospodarowania, pojawiają się lepsze, doskonalsze narzędzia pracy, osiąga się znaczne rezultaty produkcyjne, podnosi się stopa życiowa, ale równocześnie rodzi się nowy człowiek, człowiek czasów, których znamieniem jest honor pracy, a nie kapitalistyczny wyzysk.</u>
          <u xml:id="u-13.44" who="#JózefOzgaMichalski">Jest to człowiek ludowego państwa, państwa, które stworzyło mu warunki ludzkiego życia, państwa, którego naród z burżuazyjnego przekształca się zwycięsko w naród socjalistyczny. I dlatego polski pracujący chłop na śmierć i życie wiąże swój los z tym państwem. W nierozerwalnym sojuszu z robotnikiem stanowi źródło siły ludowego państwa, stanowi jego istotę, bierze na siebie wspólny z klasą robotniczą obowiązek uczynienia z tego państwa potęgi, która gwarantuje mu spokojną, twórczą pracę dla siebie, swoich dzieci i całego społeczeństwa — dla narodu.</u>
          <u xml:id="u-13.45" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#WładysławKowalski">Głos ma poseł Lange.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#OskarLange">Wysoki Sejmie! Projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, który omawiamy, stwierdza, że Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej uchwala uroczyście niniejszą Konstytucję celem „zacieśniania przyjaźni i współpracy między narodami, opartych na sojuszu i braterstwie, które łączą dziś Naród Polski z miłującymi pokój narodami świata w dążeniu do wspólnego celu: uniemożliwienia agresji i utrwalenia pokoju światowego”.</u>
          <u xml:id="u-15.1" who="#OskarLange">Wymieniona deklaracja Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej nie jest czczą zapowiedzią dobrych intencji, jest ona wyrazem realnych stosunków społecznych, wewnętrznych i międzynarodowych, które bezpowrotnie wyrwały naród polski z orbity systemu imperialistycznego i sprawiły, że Polska stała się trwałym ogniwem wielkiego światowego obozu pokoju i postępu. Podstawą owych przemian jest obalenie władzy kapitalistów i obszarników, ustanowienie i utrwalenie władzy ludowej, opartej na sojuszu klasy robotniczej z chłopstwem pracującym, sojuszu, w którym do klasy robotniczej należy budowa i umacnianie nowego ustroju społecznego, odpowiadającego interesom i dążeniom najszerszych mas ludowych.</u>
          <u xml:id="u-15.2" who="#OskarLange">Rewolucja ludowo-demokratyczna, z której wyrosło nasze Państwo Ludowe, obaliła panowanie obszarników i wielkiego kapitału. Reforma rolna zlikwidowała ostatecznie elementy feudalne, zakorzenione głęboko w naszej dawnej strukturze społecznej. Nacjonalizacja wielkiego i średniego przemysłu oraz banków usunęła z kraju monopole kapitalistyczne — zagraniczne i rodzime. W ten sposób zostały usunięte czynniki, które hamowały rozwój gospodarczy kraju, trzymały go w stanie zacofania i zależności, wciągały go w antynarodową politykę awantur w służbie imperializmu, międzynarodowej reakcji i faszyzmu. Usunięta została podstawa społeczna eksploatacji kraju naszego przez zagraniczne imperialistyczne monopole, jak również podstawa rodzimego polskiego imperializmu uzależnionego i wysługującego się obcemu imperializmowi. Stworzona została podstawa prawdziwej niepodległości narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-15.3" who="#OskarLange">Te przemiany społeczne zmobilizowały masy pracujące miast i wsi, ożywiły i zaktywizowały wszystkie siły demokratyczne i postępowe w narodzie polskim, wyrosłe z tradycji wieloletniej walki w sojuszu z siłami postępu i wolności na całym świecie. W mobilizacji tej i aktywizacji przodującą rolę odegrała klasa robotnicza, wychowana od pokoleń w duchu socjalistycznego internacjonalizmu, związana braterstwem wspólnej walki z rewolucyjnym ruchem robotniczym Rosji, kształcąca się na historycznych doświadczeniach zwycięskiego budownictwa socjalistycznego w Związku Socjalistycznych Republik Rad, pierwszym państwie robotników i chłopów.</u>
          <u xml:id="u-15.4" who="#OskarLange">Powstanie Polski Ludowej było wynikiem zwycięskiego zakończenia wojny z faszyzmem, najbardziej barbarzyńską formą imperialistycznego podboju, pragnącego przemienić naród polski w niewolników i doprowadzić do eksterminacji Polaków jako narodu. Wyzwolenie ziem polskich przez Armię Czerwoną, u której boku walczyło Wojsko Polskie, umożliwiło ludowi pracującemu zdobycie władzy i zorganizowanie państwa ludowego. Stworzyło ono również nowe warunki narodowego bytu Polski w granicach obejmujących Ziemie Odzyskane. W ten sposób wyzwolona Polska stanęła po stronie narodów walczących z faszyzmem, w obozie pokoju i postępu społecznego.</u>
          <u xml:id="u-15.5" who="#OskarLange">Podobne jak w Polsce rewolucje ludowo-demokratyczne dokonały się w innych krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Armia Czerwona wyzwoliła narody tych krajów spod panowania hitlerowskiego, a częściowo i rodzimego faszyzmu oraz uniemożliwiła kontrrewolucję i przywrócenie przedwojennej władzy kapitalistyczno-obszarniczej. W rezultacie państwa demokracji ludowej powstały w Czechosłowacji, Węgrzech, Rumunii, Bułgarii. Albanii. Armia Czerwona rozbiła podstawy społeczne imperializmu we Wschodnich Niemczech, w rezultacie czego postępowe siły narodu niemieckiego mogły stworzyć Niemiecką Republikę Demokratyczną.</u>
          <u xml:id="u-15.6" who="#OskarLange">Walkę z faszyzmem o społeczne i narodowe wyzwolenie toczyły również ludy Europy Zachodniej. Im także zwycięstwo Związku Radzieckiego nad hitleryzmem przyniosło wyzwolenie. Jednakże okupacja przez wojska państw imperialistycznych zniszczyła owoce wyzwolenia. Doprowadziła ona do zachowania i konsolidacji panowania skompromitowanego przez zdradę narodową wielkiego kapitału i obszarnictwa, do restauracji reakcyjnego aparatu państwowego, przez plan Marshalla zaś i pakt atlantycki do podporządkowania gospodarczego i politycznego krajów Europy Zachodniej imperializmowi amerykańskiemu. Antyfaszystowskie, antyimperialistyczne i postępowe ruchy, którym przewodzi klasa robotnicza, są jednak w krajach tych nadal żywotne i wzrastają w siłę. Świadczą one o tym, że proces rewolucji ludowo-demokratycznej, który wyzwolił się w Polsce i w innych krajach Europy Środkowej i Wschodniej, jest w Europie Zachodniej tylko sztucznie hamowany przez amerykańską okupację wojskową i gospodarczą.</u>
          <u xml:id="u-15.7" who="#OskarLange">Polskę Ludową wiąże z ruchami antyimperialistycznymi i postępowymi Europy Zachodniej wspólny interes obrony pokoju i suwerenności narodów. Ruchy te są bowiem sojusznikiem w walce polskich mas pracujących przeciwko dążeniom amerykańskiego imperializmu do pozbawienia ich niepodległości i osiągniętych zdobyczy społecznych oraz do przemiany naszego kraju w kolonię obcego kapitału. Są one również sojusznikiem w walce przeciwko dokonywanej przez politykę amerykańską odbudowie imperializmu niemieckiego, który zagraża nie tylko Polsce i innym krajom Europy Środkowej i Wschodniej, ale wszystkim narodom Europy. Sojusznikiem w tej walce są również antyimperialistyczne, demokratyczne i postępowe siły w narodzie niemieckim, które osiągnęły organizację państwową w Niemieckiej Republice Demokratycznej, co uniemożliwia imperialistom skierowanie sił większości narodu niemieckiego przeciwko Polsce, Związkowi Radzieckiemu i narodom z nimi zaprzyjaźnionym.</u>
          <u xml:id="u-15.8" who="#OskarLange">Tak więc Polska Ludowa jest nieodłączną częścią obozu pokoju i postępu, obozu, który rozszerzył swój zasięg i umocnił się na bazie historycznego zwycięstwa Związku Radzieckiego nad faszyzmem i którego ośrodkiem i przewodnikiem jest Związek Radziecki. Częścią składową tego obozu są również antyimperialistyczne ruchy narodowo-wyzwoleńcze w krajach Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Szczególnie doniosłe dla wzmocnienia obozu pokoju i postępu jest powstanie Chińskiej Republiki Ludowej, które wyrwało spod panowania imperializmu ogromny naród chiński i otworzyło nowe perspektywy zwycięskiej walki wyzwoleńczej innym ludom Azji.</u>
          <u xml:id="u-15.9" who="#OskarLange">Budowa podstaw socjalizmu w naszym kraju oznacza dalsze zacieśnienie węzłów łączących Polskę ze światowym obozem pokoju i postępu. Budowa podstaw socjalizmu łączy się bowiem z konsolidacją oraz ze wzmocnieniem siły i władzy mas pracujących, z ogromnym wzmożeniem ich aktywności, z osłabieniem i stopniową eliminacją w mieście i na wsi elementów kapitalistycznych, stanowiących bazę dla infiltracji ideologicznych i politycznych wpływów zagranicznego imperializmu i jego agentur. Wielkie dzieło pokojowej rozbudowy gospodarczej kraju, wyrażające się w Planie 6-letnim — industrializacja kraju i modernizacja jego rolnictwa przygotowuje bazę dla kształtowania się narodu socjalistycznego, coraz silniej w swej świadomości związanego z narodami socjalistycznymi Związku Radzieckiego i z będącymi na drodze do socjalizmu narodami krajów demokracji ludowej. Pomoc Związku Radzieckiego w naszym budownictwie, korzystanie z jego doświadczeń gospodarczych, społecznych, technicznych i naukowych, przyswajanie osiągnięć narodów Związku Radzieckiego w dziedzinie kultury, coraz mocniej zacieśniają węzły przyjaźni łączące naród polski z krajem, który przoduje w światowym obozie postępu i pokoju.</u>
          <u xml:id="u-15.10" who="#OskarLange">Miejsce Polski Ludowej w światowym obozie pokoju i postępu określa jej politykę, która zmierza konsekwentnie do ochrony pokoju w sojuszu ze wszystkimi siłami postępu na święcie. Kamieniem węgielnym tej polityki jest nierozerwalny sojusz i przyjaźń ze Związkiem Radzieckim i z krajami demokracji ludowej. Zawarty w dniu 21 kwietnia 1945 r. Układ o przyjaźni, pomocy wzajemnej i współpracy powojennej między Związkiem Socjalistycznych Republik Rad i Rzecząpospolitą Polską stanowi punkt zwrotny w dziejach narodu polskiego. Uregulował on na bazie sprawiedliwości i przyjaźni stosunki między narodem polskim a narodami rosyjskim, ukraińskim, białoruskim i litewskim, dawniej tak często zakłócane przez klasową, sprzeczną z rzeczywistym polskim interesem narodowym, politykę ekspansji i ucisku narodowego Białorusinów i Ukraińców, uprawianą przez polskich obszarników i kapitalistów, a inspirowaną przez zagraniczny imperializm i faszyzm. Polska klasa robotnicza stale zwalczała tę politykę i uznawała prawa narodów ukraińskiego, białoruskiego i litewskiego do samostanowienia i zjednoczenia państwowego. Układ ten gwarantuje skutecznie bezpieczeństwo Polski przeciw agresji.</u>
          <u xml:id="u-15.11" who="#OskarLange">Układy o przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy między Polską a Czechosłowacją, Węgrami, Rumunią, Bułgarią i Albanią oraz takież układy tych krajów ze Związkiem Radzieckim i wzajemnie między nimi, tworzą sieć gwarantującą bezpieczeństwo wszystkich krajów demokracji ludowej. Układy te mają charakter wyraźnie obronny i tym różnią się w sposób zasadniczy od agresywnych układów bloku atlantyckiego.</u>
          <u xml:id="u-15.12" who="#OskarLange">Dalszym przejawem pokojowej polityki Polski Ludowej jest zawarty w 1950 r. układ między Rzecząpospolitą Polską a Niemiecką Republiką Demokratyczną o wytyczeniu ustalonej i istniejącej polsko-niemieckiej granicy państwowej. Układ ten otwiera nową erę przyjaznych stosunków sąsiedzkich między narodem polskim a narodem niemieckim na bazie przełamania przez zorganizowane państwowo w Niemieckiej Republice Demokratycznej siły postępowe narodu niemieckiego odwiecznego „Drang nach Osten” niemieckich panów feudalnych, junkrów i imperialistycznego wielkiego kapitału.</u>
          <u xml:id="u-15.13" who="#OskarLange">Przejawem takiej polityki jest również poparcie, jakiego Polska Ludowa udziela uzasadnionym aspiracjom narodu niemieckiego do zjednoczenia, oraz popieranie propozycji Związku Radzieckiego zmierzających do szybkiego zawarcia traktatu pokojowego ze zjednoczonym, demokratycznym i miłującym pokój państwem niemieckim i uregulowania w ten sposób pokojowego współżycia narodów Europy.</u>
          <u xml:id="u-15.14" who="#OskarLange">W ten sposób między Polską Ludową a Związkiem Radzieckim, krajami demokracji ludowej i Niemiecką Republiką Demokratyczną stworzony został nowy typ stosunków międzypaństwowych, odpowiadających duchowi socjalistycznego internacjonalizmu, stosunków opartych na wzajemnej przyjaźni, pomocy i współpracy, na równości i wzajemnym poszanowaniu suwerenności, na wspólnej obronie pokoju. Ten nowy socjalistyczny typ stosunków między państwami obejmuje także Chińską Republikę Ludową i inne państwa ludowo-demokratyczne W Azji. Na bazie takich stosunków rozwija się między Polską Ludową a wymienionymi krajami ożywiona i stale wzrastająca wymiana handlowa i współpraca gospodarcza na podstawie równości i wzajemnej korzyści, jak również coraz to ściślejsza współpraca w dziedzinie kultury. Ważnym organem takiej współpracy jest Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, w której biorą udział Związek Radziecki, europejskie kraje demokracji ludowej oraz Niemiecka Republika Demokratyczna.</u>
          <u xml:id="u-15.15" who="#OskarLange">Na skutek rozwoju nowego, socjalistycznego typu stosunków międzypaństwowych zmieniła się w sposób zasadniczy międzynarodowa pozycja Polski. Przedwrześniowa Polska obszarniczo-kapitalistyczna nie miała przyjaznych stosunków z żadnym ze swoich sąsiadów. Była uczestnikiem wszystkich dokonanych i planowanych agresji imperialistycznych przeciwko Związkowi Radzieckiemu. Z burżuazyjną republiką litewską była w stanie chronicznej „zimnej wojny”. Udział w reakcyjnych i faszystowskich machinacjach dyplomatycznych spowodował wrogie stosunki z burżuazyjną republiką czechosłowacką. Sanacyjna zaś polityka wspólnictwa z niemieckim faszyzmem wydała Polskę bezbronną na łup hitlerowskiemu najeźdźcy. Polska Ludowa pozostaje w przyjaznych stosunkach ze wszystkimi swoimi sąsiadami, z którymi łączy ją nowy typ socjalistycznych stosunków międzypaństwowych oraz wspólne dążenie do ochrony pokoju w Europie i na świecie. W tych warunkach naród polski może się spokojnie oddawać twórczym zadaniom budownictwa gospodarczego i socjalistycznego przekształcania ustroju społecznego.</u>
          <u xml:id="u-15.16" who="#OskarLange">Polska Ludowa dąży do utrzymania i rozbudowy normalnych, pokojowych stosunków z wszystkimi krajami, niezależnie od ich ustroju społeczno-gospodarczego. Świadczą o tym wszystkie jej wystąpienia na arenie międzynarodowej. W Organizacji Narodów Zjednoczonych Polska Ludowa prowadzi wytrwałą i konstruktywną politykę ochrony pokoju oraz rozwoju współpracy międzynarodowej i postępu Społecznego. Polska Ludowa wystąpiła w Radzie Bezpieczeństwa w sprawie działalności faszystowskiego rządu gen. Franco, który przy pomocy Hitlera i Mussoliniego ujarzmił naród hiszpański i którego dalsze istnienie, podtrzymywane przez imperialistów amerykańskich i angielskich, stanowi czynnik zagrażający pokojowi. Polska Ludowa czynnie popiera akcję Związku Radzieckiego w sprawie rozbrojenia oraz zakazu broni masowego zniszczenia. Występowała również z propozycjami zakazu propagandy wojennej.</u>
          <u xml:id="u-15.17" who="#OskarLange">Liczne są wystąpienia Polski w sprawach międzynarodowej współpracy gospodarczej. Polska zgłosiła propozycje żądające zniesienia politycznej dyskryminacji w międzynarodowych stosunkach handlowych oraz propozycje w sprawie będącego w pewnych krajach poważnym zjawiskiem społecznym marnotrawstwa żywności. Na szczególną uwagę zasługują propozycje Polski mające na celu pomoc dla krajów zacofanych. W tej dziedzinie Polska wystąpiła z rezolucją w sprawie reformy rolnej i podziału dochodu narodowego w krajach zacofanych, w której przedstawiła konstruktywne propozycje usunięcia niektórych najważniejszych przeszkód, hamujących rozwój tych krajów.</u>
          <u xml:id="u-15.18" who="#OskarLange">W rezolucji w sprawie rozwoju gospodarczego i umów handlowych Polska proponowała zawarcie długoterminowych umów handlowych o dostawy sprzętu potrzebnego dla uprzemysłowienia kraj ów zacofanych w zamian za surowce w tych krajach wytwarzane. Na terenie Europejskiej Komisji Gospodarczej, która zawdzięcza swoje istnienie polskiej inicjatywie, Polska prowadzi wytrwałą walkę o normalizację i rozszerzenie stosunków handlowych między krajami Europy Zachodniej a krajami Europy Wschodniej, wielokrotnie też stawiała zagadnienie wykorzystania potencjału ciężkiego przemysłu Europy dla celów pokojowych. Należy również wymienić czynny udział przedstawicieli polskiego życia gospodarczego, związków zawodowych i kół naukowych w Międzynarodowej Konferencji Gospodarczej w Moskwie i propozycje rozszerzenia handlu między Polską a krajami kapitalistycznymi, jakie tam zostały przez nich przedłożone.</u>
          <u xml:id="u-15.19" who="#OskarLange">O niezłomnej woli mas pracujących i całego narodu polskiego utrzymania pokoju świadczy 18 milionów podpisów zebranych pod Apelem Sztokholmskim oraz tyleż milionów głosów oddanych za Apelem Światowej Rady Pokoju o pakt pokoju między pięcioma wielkimi mocarstwami: Stanami Zjednoczonymi, Związkiem Radzieckim, Chińską Republiką Ludową, Wielką Brytanią i Francją. Wola utrzymania pokoju to nie jałowe, pacyfistyczne pobożne życzenie. To gorąca nienawiść do imperialistycznych podżegaczy, którzy dla samolubnych celów garstki magnatów kapitału finansowego gotowi są zniszczyć miliony istnień ludzkich i obrócić w perzynę wieloletni dorobek pracy narodów, to gotowość niestrudzonej, nieubłaganej walki z nimi. O takiej nienawiści i gotowości walki świadczą między innymi masowe wystąpienia przeciwko remilitaryzacji Niemiec Zachodnich oraz masowe głosy oburzenia i potępienia używania broni bakteriologicznej przez amerykańskich ludobójców w Korei i w Północnych Chinach.</u>
          <u xml:id="u-15.20" who="#OskarLange">Przeszedłszy sam przez gehennę hitlerowskich komór gazowych, naród polski w pełni rozumie ogrom i ohydę dokonywanej na ludności Korei i północnych Chin zbrodni wojennej i domaga się ukarania winnych.</u>
          <u xml:id="u-15.21" who="#OskarLange">Wola narodu polskiego zachowania pokoju znalazła swój wyraz w uchwale Sejmu Ustawodawczego z dnia 29 grudnia 1950 r. w sprawie propozycji II Światowego Kongresu Obrońców Pokoju. Uchwała stwierdza, że „Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej popiera w całej pełni propozycję II Światowego Kongresu Obrońców Pokoju, zmierzającą do przywrócenia i utrzymania pokoju oraz do odbudowy zaufania między wszystkimi krajami, niezależnie od ich ustroju społecznego” oraz że „cały naród polski udzieli czynnego poparcia działalności Światowej Rady Pokoju, skierowanej ku zapewnieniu trwałego i nieprzerwanego pokoju, ku umocnieniu i rozwojowi pokojowej współpracy między wszystkimi krajami. Wola walki z podżegaczami wojennymi znalazła wyraz w uchwalonej przez Sejm Ustawodawczy ustawie z dnia 29 grudnia 1950 r. o obronie pokoju, kwalifikującej uprawianie propagandy wojennej jako zbrodnię przeciw pokojowi, podlegającą odpowiedzialności karnej. Należy tutaj również wspomnieć, że art. 75 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, której projekt dzisiaj omawiamy, przewiduje udzielanie azylu obywatelom państw obcych, prześladowanym za działalność w obronie pokoju.</u>
          <u xml:id="u-15.22" who="#OskarLange">Gwarancją poszanowania tak często i masowo wyrażanej woli narodu zachowania pokoju będzie art. 28 omawianej przez nas Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, który głosi: „postanowienie o stanie wojny może, być po wzięte jedynie w razie dokonania zbrojnego napadu na Polską Rzeczpospolitą Ludową albo gdy z umów międzynarodowych wynika konieczność wspólnej obrony przeciwko agresji”. Pokojowa polityka Polski Ludowej głosi możliwość pokojowego współistnienia i pokojowej współpracy różnych systemów politycznych i gospodarczych, a w szczególności pokojowej współpracy między krajami socjalistycznymi a krajami kapitalistycznymi. Możliwość taką stwierdził ponownie Józef Stalin, kiedy w kwietniu br. w odpowiedzi na pytania redaktorów gazet amerykańskich oświadczył: „Pokojowe współistnienie kapitalizmu i komunizmu jest całkowicie możliwe, jeśli istnieje obopólna chęć współpracy oraz gotowość wykonywania przyjętych zobowiązań, jeśli przestrzegana jest zasada równości i niewtrącania się w wewnętrzne sprawy innych państw”. Doświadczenie drugiej wojny światowej wykazało, że odmienność systemów społeczno-gospodarczych nie stanowi przeszkody dla wspólnego działania państw przeciwko agresji. Dlatego też w interesie obydwu kontrahentów jest, aby nadal był obowiązujący układ polityczny między Polską a Francją z 19 lutego 1921 r. oraz układ z Wielką Brytanią z sierpnia 1939 r. Oba układy przewidują wzajemną pomoc na wypadek agresji niemieckiej. Należy stwierdzić, że obecna polityka rządów Francji i Wielkiej Brytanii, współdziałająca pod dyktandem Stanów Zjednoczonych w odbudowie imperializmu niemieckiego, jest sprzeczna z zobowiązaniami zaciągniętymi w tych układach, co Rząd Polski Ludowej publicznie stwierdził. Jesteśmy przekonani, że wszyscy szczerzy zwolennicy pokoju w tych krajach, na równi z nami zaniepokojeni odrodzeniem imperializmu i militaryzmu niemieckiego, dołożą wszelkich starań, ażeby sprzeczność tę usunąć. Odrodzenie militaryzmu niemieckiego zagraża Francji, Włochom, Anglii i innym krajom Europy Zachodniej, a nie tylko Związkowi Radzieckiemu, Polsce, Czechosłowacji i innym krajom demokracji ludowej.</u>
          <u xml:id="u-15.23" who="#OskarLange">Polska Ludowa jest gotowa do współpracy ze wszystkimi krajami dla zabezpieczenia pokoju i dla rozwoju wzajemnych stosunków gospodarczych i kulturalnych. W szczególności chcemy takiej współpracy z narodem amerykańskim, dla którego imperialistyczna polityka wielkich monopoli oznacza wzrastający ciężar podatkowy i spadek stopy życiowej i którego rzeczywisty interes narodowy w przeciwieństwie do interesów grupki magnatów finansowych wymaga pokoju i rozwoju stosunków gospodarczych ze wszystkimi krajami na zasadzie równości i wzajemnych korzyści.</u>
          <u xml:id="u-15.24" who="#OskarLange">Podstawę wkładu Polski Ludowej w dzieło obrony pokoju stanowią jej osiągnięcia w dziedzinie jej rozbudowy gospodarczej i przebudowy społecznej. Wielki sukces industrializacji kraju, przejawiający się w podwojeniu nieomal produkcji przemysłowej w ciągu ostatnich trzech lat oraz w tym, że udział przemysłu w dochodzie narodowym wzrósł z 42,4% w 1949 r. do 52,7% w roku obecnym, stwarza nową bazę znaczenia narodu polskiego na świecie. Następujące w rezultacie budowy podstaw socjalizmu przekształcanie się naszego narodu w naród socjalistyczny prowadzi do konsolidacji wewnętrznej, do stałego uszczuplania zasięgu elementów podatnych na wpływy zagranicznego imperializmu. Ściśle powiązany z budową podstaw socjalizmu wzrost kultury i świadomości mas pogłębia zrozumienie wspólnoty interesów Polski Ludowej z siłami pokoju i postępu społecznego na całym świecie i wynikających stąd zadań.</u>
          <u xml:id="u-15.25" who="#OskarLange">Zaopatrzone w rosnącą bazę gospodarczą, a zwłaszcza przemysłową, pozostające poprzez swój skład społeczny i swe wychowanie ideologiczne w ścisłym związku z masami pracującymi, wyrosłe w tradycji braterstwa broni z niezwyciężoną Armią Radziecką, wychowane w szkole stalinowskiej sztuki wojennej, siły zbrojne Polski Ludowej coraz wydatniej przy boku Armii Radzieckiej spełniają swą rolę odstraszania imperialistów przed lekkomyślnym wszczynaniem awantur wojennych. Na VII Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Prezydent Bierut stwierdził:</u>
          <u xml:id="u-15.26" who="#OskarLange">„Polska przestała być krajem biednym, bezbronnym i niezaradnym. Daremne są nadzieje tych, którzy licząc na naszą słabość szczerzą na nas grabieżcze zęby. Daremne są apetyty niedobitków hitlerowskich i ich imperialistycznych włodarzy, którzy bredzą nieprzytomnie o naszych ziemiach nad Odrą i Nysą. Minął i nie wróci nigdy wrzesień 1939 r., minęła i nie wróci nigdy hańba bezsilności naszego kraju wobec najeźdźców”.</u>
          <u xml:id="u-15.27" who="#OskarLange">Świadomość ścisłego związku naszej rozbudowy gospodarczej i przebudowy społecznej z naszym wkładem do wielkiego dzieła pokoju znajduje wyraz w narodowym froncie walki o pokój i Plan 6-letni, który mobilizuje wszystkie siły patriotyczne w narodzie polskim do wykonania wielkich i trudnych naszych zadań.</u>
          <u xml:id="u-15.28" who="#OskarLange">Wysoki Sejmie! Polska Ludowa jest trwałym i ważnym ogniwem światowego obozu pokoju, postępu i sprawiedliwości społecznej, któremu przewodzi potężny Związek Radziecki i jego wielki wódz Józef Stalin. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, którą za kilka dni uchwalimy, stanowi nowy etap na drodze rozwojowej narodu polskiego, jako części składowej tego obozu. Wyraża ona niezłomną wolę naszego narodu wykonania wielkich i trudnych zadań, stojących przed nim na drodze do zabezpieczenia trwałego pokoju dla siebie i dla całej ludzkości; wyraża ona głębokie zrozumienie, że wojna nie jest ani nieobliczalnym zrządzeniem sił nadprzyrodzonych, ani wynikiem rzekomych praw przyrody, wobec których człowiek jest bezsilny, ale że jest w mocy człowieka poskromić żywioł imperializmu, pchającego do wojny, tak jak jest w jego mocy poskromić żywioł kapitalistycznej anarchii i kryzysów, że droga do tego prowadzi poprzez nieubłaganą walkę z podżegaczami wojennymi i przez budowę niezwyciężonej siły obozu pokoju. Drogowskazem są dla nas słowa Józefa Stalina: „Pokój zostanie utrzymany i utrwalony, jeżeli narody ujmą w swe ręce sprawę utrzymania pokoju i będą jej broniły do końca”.</u>
          <u xml:id="u-15.29" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#WładysławKowalski">Głos ma poseł Barcikowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#WacławBarcikowski">Wysoki Sejmie! Za kilka dni, w ósmą rocznicę Manifestu Lipcowego, który stał się kamieniem węgielnym naszego dzisiejszego ustroju, będą wcielone w czyn zadania, do których zostaliśmy powołani jako Sejm Ustawodawczy, wejdzie w życie nowa Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-17.1" who="#WacławBarcikowski">Dziesiątki lat walki o wyzwolenie z niewoli narodowej, dziesiątki lat krwawych zmagań robotnika i chłopa polskiego o zniesienie wyzysku rodzimych i obcych kapitalistów i obszarników, rzeki krwi przelanej w walce z najazdem hitlerowskim, po którym ziemie nasze stały się olbrzymim cmentarzem, a każdy dom znalazł się w ciężkiej żałobie, wreszcie druzgocąca klęska hitleryzmu z ręki Wielkiego Związku Radzieckiego, którego historyczne zwycięstwo wyzwoliło ziemie polskie i przywróciło nam niepodległość — wszystko to zrodziło wiekopomny Manifest Lipcowy jako wyraz rewolucyjnej woli ludu polskiego, pragnącego zerwać z przeszłością i budować życie narodu na zupełnie nowych podstawach.</u>
          <u xml:id="u-17.2" who="#WacławBarcikowski">Runęła władza obszarników i kapitalistów zarówno swoich, jak i obcych: Potockich, Zamoyskich, Boussaców, Kreugerów, Renardów, Harrimanów, Flicków i innych z ich kartelami, pajęczymi bankami i lichwiarskimi pożyczkami, minęły czasy ministrów-akcjonariuszy i dyrektorów międzynarodowych koncernów, czasy lokautów z wyrzucaniem tysięcy robotników na bruk i zdobywaniem milionów dolarów z najtańszej robocizny, z nędzy wsi i miast, z ciemnoty robotnika i chłopa, z antyhigienicznych warunków bytowania mas ludowych, minęły czasy niepewności bytu inteligencji i rzemieślników.</u>
          <u xml:id="u-17.3" who="#WacławBarcikowski">Rewolucja ludowo-demokratyczna stworzyła nowy ustrój społeczny i polityczny, odpowiadający najżywotniejszym interesom i najistotniejszym dążeniom najszerszych mas ludowych, interesom, dążeniom i woli wszystkich bez wyjątku ludzi pracy. Władza ludowa w Polsce opiera się na niewzruszonym fundamencie, jakim jest sojusz robotniczo-chłopski. Masom pracującym przewodzi w ich walce najbardziej rewolucyjna, najbardziej uświadomiona, przodująca klasa społeczeństwa — bohaterska klasa robotnicza.</u>
          <u xml:id="u-17.4" who="#WacławBarcikowski">Front narodowy walki o pokój i Plan 6-letni jednoczy w swych szeregach wszystkich ludzi pracy. Wśród ludzi pracy, budujących Polskę sprawiedliwości społecznej, nie zabrakło i warstwy mieszczańskiej, a przede wszystkim inteligencji oraz rzemieślnika polskiego, który w ustroju kapitalistyczno-obszarniczym był wyzyskiwany, znosił nędzę w suterenach i na poddaszach miejskich, oczekiwał z tęsknotą lepszych losów dla siebie i dla swoich dzieci. Nastał dzień wyzwolenia dla całego ludu pracującego. Masy rzemieślnicze stoją dziś przy boku klasy robotniczej, kierowniczej klasy narodu, budującego socjalizm, budującego ustrój sprawiedliwości społecznej.</u>
          <u xml:id="u-17.5" who="#WacławBarcikowski">Pamiętajmy, że rządzony przez monopole świat kapitalistyczny podejmuje nieustanne wysiłki, aby zmiażdżyć ruch walczący o suwerenne prawa narodu, o wolność narodową i socjalną. Monopoliści i podżegacze wojenni odmawiają bowiem masom pracującym prawa do patriotycznych uczuć, do jedności i zwartości narodowej, do zabezpieczenia przyszłych losów młodzieży i dzieci każdego kraju, dążą do zniweczenia przyjaźni i współpracy między narodami, snują marzenia o agresji, grabieży i rozboju, dopuszczają się masowych mordów wojennych, oszustw i podstępów, traktowanych przy tym jako szczególna zasługa zręcznej dyplomacji i strategii wojennej.</u>
          <u xml:id="u-17.6" who="#WacławBarcikowski">Rząd ludowy w Polsce od pierwszych chwil swego istnienia prowadził politykę zagraniczną, zapewniającą narodowi polskiemu najlepsze warunki rozwoju, niezależności i pokoju. Fundamentem tej polityki jest układ o przyjaźni i pomocy wzajemnej ze Związkiem Radzieckim z dnia 21 kwietnia 1945 roku.</u>
          <u xml:id="u-17.7" who="#WacławBarcikowski">Chciałbym zwrócić uwagę na fakt wysokiej moralnej wartości systemu demokracji ludowej. Demokracje burżuazyjne oparte są o fałsz konstytucyjny i propagandowy, maskujący faktyczną dyktaturę burżuazji. Cała zapobiegliwa krzątanina dla ukrycia istoty burżuazyjnej cywilizacji wynika z zasadniczej przeciwstawności, właściwej dla naszej epoki, pomiędzy dążeniami burżuazji do zachowania swoich przywilejów a naturalnymi tendencjami rozwojowymi, które prowadzą z chaosu anarchii kapitalistycznej do obalenia kapitalizmu i budowy nowej formacji społeczno-ekonomicznej.</u>
          <u xml:id="u-17.8" who="#WacławBarcikowski">Burżuazja boi się przyznać, że sprawuje swoją dyktaturę dla realizacji swoich klasowych, egoistycznych interesów. Klasa robotnicza będąc przodującą klasą społeczeństwa sprawuje państwowe kierownictwo nie dla stworzenia sobie uprzywilejowanej pozycji wśród klas, ale dla realizacji interesów szerokich mas pracujących, dla zbudowania społeczeństwa bezklasowego. Państwo ludowe gwarantuje masom pracującym sprawowanie przez nie władzy w kraju. Podczas gdy burżuazja na wskroś klasowy charakter swojego prawa, swojej nauki, swojej kultury zawsze usiłowała i usiłuje ukryć pod szyldem obiektywizmu nauki, pod teoriami o absolucie dobra, piękna i prawdy czy innymi idealistycznymi zasłonami — władza ludowa nie maskuje swego charakteru, swojej ideologii. Jest to bowiem przodująca, moralnie najwyższa. szlachetna ideologia sprawiedliwości i postępu.</u>
          <u xml:id="u-17.9" who="#WacławBarcikowski">Art. 1 projektu Konstytucji głosi, że Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem demokracji ludowej.</u>
          <u xml:id="u-17.10" who="#WacławBarcikowski">Jedną z fikcji, które w ustroju burżuazyjnym występują na każdym kroku, jest używana z dawnych czasów nazwa „rzeczpospolita”. Aż do powołania władzy ludowej Polska nigdy nie była rzeczą pospolitą, to jest organizacją przeznaczoną dla dobra wszystkich obywateli tego kraju, bo władza nigdy nie należała do przywilejów „pospólstwa”, którą to nazwą chrzczono pogardzany lud. „Pospolitą rzeczą” była ona dla szlachty, decydującej o jej losach na sejmikach i sejmach, „pospolitą” była dla burżuazji i obszarnictwa późniejszych czasów, gdy wygodna nomenklatura pozorować miała rzekomą demokratyczność ustroju.</u>
          <u xml:id="u-17.11" who="#WacławBarcikowski">Jaką jest rzeczywiście Polska Ludowa i co stanowi treść jej demokracji, mówi ust. 2 art. 1 projektu: „W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej władza należy do ludu pracującego miast i wsi”. Lud pracujący — to trzon narodu, to jego olbrzymia większość.</u>
          <u xml:id="u-17.12" who="#WacławBarcikowski">Konstytucja marcowa, pozorując demokratyczność ustroju, głosiła, iż władza należy „do narodu”, ale słowo „naród” w konstytucji miało przysłonić burżuazję, aby nie było jej widać poza szerokimi plecami ludu.</u>
          <u xml:id="u-17.13" who="#WacławBarcikowski">Demokracja ludowa nie potrzebuje korzystać z takich fałszywych osłon ani z fałszywych legitymacji. Jest republiką ludu pracującego i mówi o tym otwarcie. Gdy dąży do ograniczenia, wypierania i likwidacji klas, żyjących z wyzysku robotników i chłopów, do usunięcia i likwidacji kułactwa — to nie owija tego w bawełnę; jeżeli daje możność organizacji i zgromadzeń, wieców, pochodów i manifestacji pracującym, dotychczas tych praw pozbawionym, a zakazuje tworzenia zrzeszeń, których cel lub działalność godzą w ustrój polityczny i społeczny albo w porządek prawny państwa — to mówi o tym jasno i wyraźnie w ust. 3 art. 72 projektu.</u>
          <u xml:id="u-17.14" who="#WacławBarcikowski">Cytowany art. 1 Konstytucji oznacza, że nasze Państwo Ludowe jest republiką ludu pracującego, a prawa ustanowione przez tę większość są wyrazem interesów i woli tego ludu, jak mówi art. 4 projektu.</u>
          <u xml:id="u-17.15" who="#WacławBarcikowski">Władza ludowa zabezpiecza zdobycze ludu pracującego miast i wsi i jego wolność przed siłami wrogimi ludowi.</u>
          <u xml:id="u-17.16" who="#WacławBarcikowski">Jakie są te siły, widzimy zarówno w stosunkach międzynarodowych, jak i wewnętrznych, zwłaszcza w całym szeregu ostatnich procesów, z których wynika, że wróg nie przebiera w środkach, że jego broń — to nie tylko broń palna czy otwarta walka w polu. Wróg nie gardzi bronią szantażu i podstępu, szpiegostwa i skrytobójstwa, trucizną i plotką, środkami bakteriologicznymi — cholerą, dżumą, tyfusem i innymi — tym wszystkim, co nawet w mrokach średniowiecza uchodziło za hańbiące i niegodne walczącego.</u>
          <u xml:id="u-17.17" who="#WacławBarcikowski">Zdobycze więc ludu pracującego, osiągnięte olbrzymim wysiłkiem i przelaną krwią, wymagają wielkiej jego czujności i zwartości, wielkiego samozaparcia w okresie walki, aby nie dopuścić wroga do ich uszczuplenia.</u>
          <u xml:id="u-17.18" who="#WacławBarcikowski">Władza ludowa zapewnia rozwój i nieustanny wzrost sił wytwórczych w kraju przez jego uprzemysłowienie, przez likwidację zacofania gospodarczego, technicznego i kulturalnego.</u>
          <u xml:id="u-17.19" who="#WacławBarcikowski">Budujemy więc fabryki, wprowadzamy nowe maszyny, nowe piece hutnicze, nową komunikację, podnosimy produkcję przez nową organizację pracy, przeobrażamy kraj, przechodząc od rolniczego zacofanego prymitywu do kultury przemysłowo-rolniczej, otwieramy ciągle nowe żłobki, przedszkola, szkoły, nowe uniwersytety, odbudowujemy, przebudowujemy i budujemy nowe miasta, dzielnice, parki, teatry, biblioteki... Pozostawiamy za sobą ostatnie miejsca statystyki światowej, przesuwając się szybko i pewnie na jej pierwsze miejsca.</u>
          <u xml:id="u-17.20" who="#WacławBarcikowski">Władza ludowa organizuje gospodarkę planową w oparciu o przedsiębiorstwa stanowiące własność społeczną, mając do dyspozycji uspołecznione środki produkcji, wymiany, komunikacji i kredytu, mając monopol handlu zagranicznego, mając w swym ręku stanowiące własność ogólnonarodową wody, lasy, transport kolejowy, wodny i powietrzny, mając nadto banki i środki łączności, państwowe zakłady przemysłowe, PGR, POM, przedsiębiorstwa handlowe, przedsiębiorstwa i urządzenia komunalne.</u>
          <u xml:id="u-17.21" who="#WacławBarcikowski">Władza ludowa w dążeniu do zapewnienia rozwoju i wszechstronnego zaspokajania potrzeb wytwórczych, konsumpcyjnych i kulturalnych oraz wszelkiego rodzaju innych potrzeb — realizuje zaspokojenie tych potrzeb w interesie całego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-17.22" who="#WacławBarcikowski">Władza ludowa zabezpiecza więc stały wzrost dobrobytu, zdrowotności i poziomu kulturalnego mas ludowych, zapewnia wszechstronny rozwój kultury narodowej, to jest daje to wszystko, czego dyktatura burżuazji nie dawała i dawać nie chciała masom, żywiąc słuszne zresztą obawy, że ich rozwój kulturalny przyśpieszyłby likwidację dyktatury burżuazji.</u>
          <u xml:id="u-17.23" who="#WacławBarcikowski">Władza ludowa jednocześnie z całą konsekwencją przeprowadza walkę z wyzyskiem, ogranicza, wypiera i likwiduje klasy społeczne, żyjące z wyzysku mas ludowych; ogranicza, wypiera i likwiduje pasożytów żyjących z cudzej pracy; ogranicza, wypiera i likwiduje kułactwo i spekulantów, utrzymujących w sidłach wiejską i miejską biedotę; ogranicza, wypiera i likwiduje spekulanta.</u>
          <u xml:id="u-17.24" who="#WacławBarcikowski">Celem władzy ludowej jest zatem wzrost bogactwa społecznego, wzrost dobrobytu narodu, jest prowadzenie gospodarki planowej bez kryzysów ekonomicznych i bezrobocia.</u>
          <u xml:id="u-17.25" who="#WacławBarcikowski">Celem tej władzy jest — jak to wczoraj w Sejmie podnosił Prezydent Bierut — rzeczywista dbałość o interes całości narodu, o jego suwerenność, o jego wysoki poziom moralny, o jego wzniosłe ideały, o jego wolność, o jego kulturę, zdrowie fizyczne i psychiczne, higienę, naukę, wypoczynek i pożyteczną kulturalną rozrywkę.</u>
          <u xml:id="u-17.26" who="#WacławBarcikowski">Jednym z warunków sprawnego funkcjonowania aparatu państwowego w państwie ludowym jest praworządność, jak tego wymaga art. 4 projektu.</u>
          <u xml:id="u-17.27" who="#WacławBarcikowski">Prawa naszego państwa są wyrazem nie tylko woli ludu pracującego, lecz i jego żywotnych interesów. Nieprzestrzeganie praworządności godzi w te interesy, narusza ustanowiony porządek ustrojowy, zdobyty olbrzymim wysiłkiem mas, utrudnia rządzenie przez nie państwem, przeszkadza dążeniom do szybkiego osiągnięcia zamierzonych celów, do wykorzystania wszystkich środków i możliwości zdobytych w dotychczasowym rozwoju ludzkości, aby polepszyć i udoskonalić warunki bytu całego narodu i każdej jednostki.</u>
          <u xml:id="u-17.28" who="#WacławBarcikowski">Praworządność ludowa wynika z najistotniejszych potrzeb mas i konieczności wzmocnienia władzy ludowej. Naruszenie praworządności podobnie jak uszkodzenie maszyny przez wyjęcie śruby, nienaoliwienie jej, niedostarczenie dobrego paliwa itp. stwarza mniejsze lub większe przeszkody, zahamowania, trudności w funkcjonowaniu aparatu państwowego. „Najmniejsze naruszenie prawa — mówi Lenin, twórca państwa socjalistycznego — najmniejsze pogwałcenie porządku prawnego tworzy lukę, którą natychmiast wykorzystują wrogowie pracujących”.</u>
          <u xml:id="u-17.29" who="#WacławBarcikowski">Prawo jest odzwierciedleniem życia i jego regulatorem, wyznacznikiem porządku zaspokajania potrzeb mas i państwa. Kto nie przestrzega prawa państwa ludowego, ten staje w poprzek drogi interesom ludu i jego wysiłkom rozwojowym, lud bowiem sam jest źródłem prawa, stoi na jego straży i pilnie strzec musi wykonywania ustanowionych przezeń przepisów. Projekt Konstytucji często wraca do zagadnienia praworządności zarówno wtedy, kiedy nakazuje radom narodowym w art. 30 dbałość o utrzymanie porządku publicznego i czuwanie nad przestrzeganiem praworządności ludowej oraz zabezpieczenie praw obywateli, jak wtedy, gdy mówi o własności społecznej, indywidualnej i osobistej, o prawie pracy (art. 14), o podstawowych prawach i obowiązkach obywateli (art. 57–79), o obowiązkach sądów i prokuratury, powołanych do strzeżenia praworządności ludowej, do ochrony własności społecznej i zdobyczy ludu pracującego oraz praw osobistych.</u>
          <u xml:id="u-17.30" who="#WacławBarcikowski">Dyktatura burżuazji kierowała swoje ustawodawstwo przeciwko masom ludowym, którym faktycznie odmawiano zawarowanych czysto formalnie w konstytucji praw obywatelskich, które nie miały prawa do pracy, do organizacji, do własnej prasy, do zebrań i zgromadzeń, mimo że masy te stanowiły przytłaczającą większość narodu.</u>
          <u xml:id="u-17.31" who="#WacławBarcikowski">Dziś, gdy karta się odwróciła, znikoma mniejszość, gnębiąca przez całe wieki masy pracujące, nadal wytęża wszystkie siły, aby szkodzić, niszczyć, hamować... Czy znalazłby się ktoś z ludzi uczciwych, kto by chciał jej w tej dywersyjnej robocie dopomóc? Udzielić jej prawa do wrogich wystąpień, do zbrodniczych zbiorowych knowań, do dywersyjnych akcji antypaństwowych? Nikt z ludzi dobrej woli nie poparłby takiego żądania...</u>
          <u xml:id="u-17.32" who="#WacławBarcikowski">Ale przestrzeganie praw to nie tylko obowiązek obywatela. Celować w tym powinny przede wszystkim organy władzy i administracji państwowej, działające na podstawie przepisów prawa, o czym mówi art. 4 ust. 3 projektu.</u>
          <u xml:id="u-17.33" who="#WacławBarcikowski">Organy państwa ludowego nie pozostają w oderwaniu od mas — przeciwnie, opierają się w swej działalności na świadomym czynnym ich współdziałaniu, które jest jednocześnie kontrolą działalności tych organów, sprawdzeniem ich czynności, korygowaniem ich błędów. Obowiązane są one zdawać narodowi zgodnie z art. 5 projektu sprawę ze swej działalności; obowiązane są uważnie rozpatrywać i uwzględniać słuszne wnioski, zażalenia i życzenia obywateli w myśl obowiązujących ustaw; obowiązane są wyjaśniać masom pracującym zasadnicze cele i wytyczne polityki władzy ludowej w poszczególnych dziedzinach działalności państwowej, gospodarczej i kulturalnej.</u>
          <u xml:id="u-17.34" who="#WacławBarcikowski">Wszystkie organy państwa mają obowiązek rozpatrywać skargi i zażalenia poszczególnych obywateli, którym również w ten sposób projekt Konstytucji powierza, poza ochroną swoich praw obywatelskich, kontrolę nad tymi organami, a od tych ostatnich wymaga w art. 73 szybkiego rozpatrywania i załatwiania takich skarg i zażaleń, grożąc konsekwencjami za bezduszny, biurokratyczny stosunek urzędników do obywateli. Organy administracji państwowej poddane są kontroli przedstawicieli ludu pracującego wybieranych do Sejmu i do rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-17.35" who="#WacławBarcikowski">Rady narodowe obowiązane są troszczyć się o codzienne potrzeby i interesy ludności, zwalczać wszelkie przejawy samowoli i biurokratycznego stosunku do obywatela oraz sprawować kontrolę społeczną działalności urzędów, przedsiębiorstw, zakładów i instytucji (art. 39), przy czym przedstawiciele naczelnych organów władzy, podobnie jak przedstawiciele rad narodowych, pozostają pod stałą kontrolą swych wyborców i mogą być przez nich w każdej chwili odwołani (art. 2).</u>
          <u xml:id="u-17.36" who="#WacławBarcikowski">Takiej wszechstronnej kontroli praworządności organów państwowych nie ma i być nie może w żadnym burżuazyjnym państwie.</u>
          <u xml:id="u-17.37" who="#WacławBarcikowski">Taka kontrola może istnieć jedynie w państwie ludu pracującego, państwie zainteresowanym w ofiarnym, jak najbardziej prawidłowym funkcjonowaniu aparatu państwowego, służącego interesom mas i przez masy kierowanego.</u>
          <u xml:id="u-17.38" who="#WacławBarcikowski">Decydującą właściwością państwa ludowego jest to, że powstaje ono jako władza eksploatowanej większości nad znikomą eksploatatorską mniejszością w celu zbudowania socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-17.39" who="#WacławBarcikowski">Ta właściwość określa swoistość treści funkcji tego państwa, metod działalności i mechanizmu państwowego.</u>
          <u xml:id="u-17.40" who="#WacławBarcikowski">Każde państwo uciska określone klasy, lecz w odróżnieniu od wszelkiego typu państw burżuazyjnych państwo ludu pracującego stosuje przymus państwowy nie wobec mas ludowych, a jedynie wobec wrogów ludu — w interesach narodu i przy bezpośrednim udziale i pomocy tych właśnie mas ludowych.</u>
          <u xml:id="u-17.41" who="#WacławBarcikowski">Państwo ludowe wykorzystuje metody przymusowego wychowania wobec opornych elementów, które nie chcą dobrowolnie podporządkować się zbiorowej dyscyplinie. Przytłaczająca większość mas pracujących jest przeświadczona o słuszności i konieczności stosowania takiego przymusu.</u>
          <u xml:id="u-17.42" who="#WacławBarcikowski">Metoda łączenia przekonania z przymusem jest charakterystyczną wyłącznie dla państwa ludu pracującego, gdyż przytłaczająca większość jego obywateli dzięki swej świadomości dobrowolnie wykonuje postulaty prawa ludowego i potępia gwałcenie tego prawa przez mniejszość. Taki stan nie jest możliwy w państwie eksploatatorskim, gdyż nie może ono „przekonać” pracujących o konieczności dobrowolnego poszanowania wobec prawa eksploatatorskiego. Dlatego ucieka się do środków przymusu, narzucając całemu społeczeństwu przy pomocy siły i strachu wolę klasy panującej.</u>
          <u xml:id="u-17.43" who="#WacławBarcikowski">Państwo ludowe jest państwem twórczym, przekształcającym ustrój ekonomiczny w interesie całego społeczeństwa i politycznie wychowującym naród.</u>
          <u xml:id="u-17.44" who="#WacławBarcikowski">Państwo ludowe powstaje w warunkach braku gotowych form układu socjalistycznego. Państwo ludowe tworzy od podstaw nowy ustrój. Otrzymuje ono w spadku po kapitalizmie ustrój oparty na prywatnej własności narzędzi i środków produkcji. Własność tę przekształca w mienie ogólnonarodowe. Państwo ludowe otrzymuje też w spadku po kapitalizmie drobne, prywatne gospodarstwa chłopów i warsztaty rzemieślnicze. Przed nim też staje zadanie przekształcenia tych gospodarstw i warsztatów w formy gospodarki uspołecznionej na zasadach dobrowolności.</u>
          <u xml:id="u-17.45" who="#WacławBarcikowski">Ludzie wychowani w warunkach kapitalizmu wnoszą do państwa ludowego nawyki, tradycje i ideologie społeczeństwa eksploatatorskiego. Państwo ludowe wychowuje masy, przekształca ich świadomość w duchu socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-17.46" who="#WacławBarcikowski">Państwo ludowe rozwija wszechstronnie naukę i technikę, oddając je na służbę pracy, zapewniając w ten sposób wzrost jej wydajności. Wszystko to charakteryzuje państwo ludowe jako państwo twórcze, w odróżnieniu od państwa typu burżuazyjnego, którego zadaniem jest wyłącznie ochrona istniejących stosunków ekonomicznych, korzystnych dla panującej klasy.</u>
          <u xml:id="u-17.47" who="#WacławBarcikowski">A zatem charakter władzy państwa typu socjalistycznego określają jego trzy podstawowe strony działalności:</u>
          <u xml:id="u-17.48" who="#WacławBarcikowski">a) przemoc państwowa,</u>
          <u xml:id="u-17.49" who="#WacławBarcikowski">b) działalność wychowawcza,</u>
          <u xml:id="u-17.50" who="#WacławBarcikowski">c) działalność twórcza.</u>
          <u xml:id="u-17.51" who="#WacławBarcikowski">Wzajemny stosunek między tymi trzema stronami władzy państwowej różny jest na różnych etapach rozwoju państwa ludowego.</u>
          <u xml:id="u-17.52" who="#WacławBarcikowski">Między typem państwa, jego funkcjami a systemem organów państwowych istnieje ścisły związek. Typ państwa i jego funkcje określają formy i zasady działania organów państwowych.</u>
          <u xml:id="u-17.53" who="#WacławBarcikowski">A jeśli w konstytucjach państw typu socjalistycznego nie jest ukryty klasowy charakter jego aparatu państwowego — to wszystkie konstytucje państw typu burżuazyjnego zatajają rzeczywisty charakter, rolę i system organizacji burżuazyjnego aparatu państwowego.</u>
          <u xml:id="u-17.54" who="#WacławBarcikowski">Najchętniej z wielkim zapałem i różną pomysłowością burżuazyjne konstytucje, a w tej liczbie i konstytucja marcowa z 1921 r., uprawiały przemyt reakcyjnej koncepcji pod sztandarem monteskiuszowskiej zasady trójpodziału władz: na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądową.</u>
          <u xml:id="u-17.55" who="#WacławBarcikowski">Zasada ta — progresywna i postępowa w okresie pierwszej młodości kapitalizmu, kiedy słaba jeszcze burżuazja przez podział absolutnej władzy pragnęła zdobyć jej cząstkę dla siebie, w epoce imperializmu nigdy i w żadnym państwie nie była w pełni realizowana i stała się grubą, pseudonaukową mistyfikacją polityczną, uprawianą na wielką skalę.</u>
          <u xml:id="u-17.56" who="#WacławBarcikowski">Dla panowania burżuazji właściwym jest nie podział władz, a nadrzędne stanowisko władzy wykonawczej nad władzą ustawodawczą i sądową, a monteskiuszowska zasłona potrzebna jest dla ugruntowania iluzji wśród mas ludowych o „ponadklasowym” charakterze władzy państwowej, o „sprawiedliwości” tej władzy, a więc wiary w trwałość ustroju kapitalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-17.57" who="#WacławBarcikowski">Władza państwowa w państwie typu socjalistycznego jest jednolita i niepodzielna.</u>
          <u xml:id="u-17.58" who="#WacławBarcikowski">Wynika ona z jednolitości i społeczno-klasowego charakteru jej organów. Źródłem jej jest jednolitość władzy klasy robotniczej i ekonomiczna baza, którą tworzy socjalistyczny system ekonomiczny i socjalistyczna własność narzędzi i środków produkcji.</u>
          <u xml:id="u-17.59" who="#WacławBarcikowski">Jednolitość władzy państwowej nie wyklucza różnorodności form w jej realizacji. W celu utrwalenia demokracji i prawidłowego funkcjonowania aparatu państwowego, projekt Konstytucji przeprowadza ścisłe rozgraniczenie kompetencji poszczególnych organów państwowych i ustala dla każdego określony tryb działania.</u>
          <u xml:id="u-17.60" who="#WacławBarcikowski">Znajduje to swój wyraz w podstawowych formach działalności państwa, którymi są:</u>
          <u xml:id="u-17.61" who="#WacławBarcikowski">a) wykonywanie naczelnej władzy państwowej,</u>
          <u xml:id="u-17.62" who="#WacławBarcikowski">b) wykonywanie zarządu państwowego,</u>
          <u xml:id="u-17.63" who="#WacławBarcikowski">c) wykonywanie terenowej władzy państwowej,</u>
          <u xml:id="u-17.64" who="#WacławBarcikowski">d) wykonywanie wymiaru sprawiedliwości,</u>
          <u xml:id="u-17.65" who="#WacławBarcikowski">e) wykonywanie nadzoru prokuratorskiego.</u>
          <u xml:id="u-17.66" who="#WacławBarcikowski">Masy ludowe odrzucają całkowicie zasady organizacji i działalności organów państwa burżuazyjnego i tworzą swoje własne zasady, wynikające z prawdziwie demokratycznej istoty państwa ludowego i jego podstawowych funkcji.</u>
          <u xml:id="u-17.67" who="#WacławBarcikowski">Zasady organizacji i działalności ludowych organów państwowych są określone przez charakter i zadania państwa ludowego. Charakter i zadania państwa ludowego ujęte są w art. 3 projektu Konstytucji. Rola i zasady działania organów państwowych najpełniej wyrażone są w art. 5 i 73 projektu.</u>
          <u xml:id="u-17.68" who="#WacławBarcikowski">Prezydent Bolesław Bierut charakteryzuje art. 5 projektu jako „podstawowe prawo mas ludowych — prawo współudziału w rządzeniu państwem. Jest to równocześnie — mówi Prezydent Bierut — podstawowa zasada leninizmu o ścisłym związku między awangardą a masami, o obowiązku awangardy podnoszenia świadomości mas, a zarazem uczenia się od mas...</u>
          <u xml:id="u-17.69" who="#WacławBarcikowski">„Zasada ta znalazła swój wyraz w nakazie łączności organów władzy państwowej z masami ludowymi, co jest w praktyce równoznaczne z łącznością między awangardą a masami pracującymi w procesie budzenia ich świadomości i aktywności politycznej.” Podstawą organizacji aparatu ludowego jest centralizm demokratyczny, dający właśnie podstawy do tego, by przedstawiciel ludu w Sejmie brał bezpośredni udział w życiu terenu, a jednocześnie występował jako jego rzecznik i rzecznik interesów całego państwa, aby łączył wszystkie ogniwa organizacji państwowej, wszystkie ogniwa interesu państwowego z interesami mas.</u>
          <u xml:id="u-17.70" who="#WacławBarcikowski">Konstrukcja organów państwa ludu pracującego przypomina piramidę, w której każda część jest ściśle związana z całością. Na szczycie tej piramidy stoi Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, urzeczywistniający suwerenne prawa narodu.</u>
          <u xml:id="u-17.71" who="#WacławBarcikowski">Zadaniem Sejmu jest uchwalanie ustaw i sprawowanie kontroli nad działalnością wszystkich innych organów władzy i administracji państwowej. Sejm składa się z posłów wybieranych w stosunku jeden poseł na 60 tysięcy mieszkańców, to znaczy, że przy ponad 25 milionach ludności wypadłoby w najbliższym Sejmie ponad 400 posłów.</u>
          <u xml:id="u-17.72" who="#WacławBarcikowski">Sejm jest wybierany na cztery lata, a więc na okres krótszy niż Sejm obecny. Tłumaczy się to szybkim postępem przeobrażeń w naszym kraju, niezwykłą dynamiką w rozwoju społecznym oraz słuszną zasadą powoływania, wydobywania z terenu i podnoszenia nowych ludzi w nowych warunkach przy nowym układzie sił i możliwości aparatu państwowego. Sejm jest jedynym organem ustawodawczym, powołuje Rząd, uchwala narodowe plany gospodarcze na okresy kilkuletnie i uchwala corocznie budżet państwowy, wybiera Radę Państwa, w razie potrzeby powołuje komisje do zbadania określonej sprawy itd.</u>
          <u xml:id="u-17.73" who="#WacławBarcikowski">Nie będę wyliczał innych kompetencji Sejmu, zawartych w projekcie Konstytucji, które znają Obywatele Posłowie, zaznaczę tylko, że tak jak cały projekt Konstytucji jest przesiąknięty duchem pokojowej twórczej pracy, rejestracją wielkich pokojowych osiągnięć i perspektywą pokojowej przyszłości, tak art. 28 tego projektu, omawiający uprawnienia Sejmu i Rady Państwa na wypadek wojny, ma głęboko pokojowe cele. Postanowienie o stanie wojny jest w nim uwarunkowane wyłącznie przypadkiem dokonania zbrojnego napadu na nasz kraj, albo wynikającą z umów międzynarodowych koniecznością wspólnej obrony przeciwko agresji.</u>
          <u xml:id="u-17.74" who="#WacławBarcikowski">Sejm i rady narodowe są wybierane przez masy pracujące i stanowią prawdziwe przedstawicielstwo ludu pracującego miast i wsi powołane z ich woli i dla realizacji ich woli. W państwach burżuazyjnych członkowie organów ustawodawczych pochodzących z wyborów, pominąwszy fikcję tych aktów, odrywają się od swych wyborców i uzyskują w ten sposób prawo do zajmowania w parlamencie stanowiska zgodnego tylko ze swoim obywatelskim „sumieniem”, utożsamionym z reguły z interesem i wolą klas posiadających. Dla ilustracji należy zaznaczyć, że w r. 1935 w Sejmie na 205 posłów było 70 obszarników i kułaków, 16 fabrykantów i kupców. 41 wysokich dostojników sanacyjnych, 4 księży, 19 adwokatów i rejentów, 8 wysokich rang wojskowych, ale ani jednego robotnika, ani chłopa.</u>
          <u xml:id="u-17.75" who="#WacławBarcikowski">Zasada odwoływalności posła i członka rady narodowej uniemożliwia przedstawicielom mas pracujących sprzeniewierzenie się woli ludu, wręcz przeciwnie — wprowadzenie odpowiedzialności przed ludem stwarza gwarancję, że wybrany jest istotnie wyrazicielem interesów i woli swoich wyborców. Prezydent Bierut zaznacza. że: „Tego rodzaju system powoływania i odwoływania z woli ludności terenowych organów władzy, które stają się równocześnie jedynymi organami ogólnopaństwowej władzy wykonawczej dla danego terenu — jest najdemokratyczniejszą formą władzy, jaką zna dotychczasowa historia rozwoju stosunków społecznych, formą sprawdzoną i wypróbowaną trzydziestoletnim z górą doświadczeniem Związku Socjalistycznych Republik Rad. Jest jasne, że łączność w ten sposób powołanych organów władzy państwowej z najszerszymi masami pracującymi, z całą ludnością miejscową — jest najściślejszą i najbardziej odpowiadającą potrzebom, interesom i woli tej ludności”. Zasada wybieralności, której sens zostaje urzeczywistniony dopiero poprzez zasadę „odwołalności”, posiada znaczenie nie tylko z punktu widzenia delegata do rady, ale również i z punktu widzenia mas pracujących, ich bezpośredniego udziału w rządzeniu państwem, ich rozwoju politycznego i kulturalnego. Podnosi w ich oczach wagę samego aktu wyborów, kładąc na te masy obowiązek kontroli pracy swoich delegatów i daje możność konkretnej i realnej interwencji. Pobudza ich zainteresowanie sprawami publicznymi, skłania do pogłębiania znajomości i analizy zjawisk życia społecznego oraz do zgłębiania poszczególnych problemów.</u>
          <u xml:id="u-17.76" who="#WacławBarcikowski">Drugim z kolei naczelnym organem władzy, jest Rada Państwa wybierana przez Sejm ze swego grona i podlegająca „w całej swej działalności Sejmowi”, jak mówi art. 25 ust. 2 projektu Konstytucji. Celem tego organu jest parlamentarna praca w realizowaniu woli Sejmu i wykonywaniu uprawnień naczelnego organu władzy państwowej. Rada Państwa występuje w projekcie Konstytucji, poza folą realizatora woli Sejmu, jako realizator szeregu czynności należących do Głowy Państwa, jest więc kolegialną Głową Państwa.</u>
          <u xml:id="u-17.77" who="#WacławBarcikowski">Prezydent Bierut stwierdził, że oznacza to dalszą jeszcze demokratyzację struktury naczelnych organów państwa. W ten sposób, zgodnie z przyjętą dla struktury organów władzy państwowej ogólną zasadą kolegialności, Konstytucja wprowadza „kolegialnego prezydenta”.</u>
          <u xml:id="u-17.78" who="#WacławBarcikowski">Rada Państwa sprawuje kontrolę nad działalnością Rządu, wydaj e dekrety z mocą ustawy, jest najwyższym organem powołanym do interpretowania ustaw zgodnie z wolą mas ludowych, mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli w innych państwach, przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy Radzie Państwa przedstawicieli dyplomatycznych innych państw, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe.</u>
          <u xml:id="u-17.79" who="#WacławBarcikowski">Działając w zastępstwie Sejmu powołującego i odwołującego Radę Ministrów, Rada Państwa w okresie międzysesyjnym jest uprawniona do powoływania i odwoływania poszczególnych ministrów na wniosek premiera. Przed nią odpowiada i zda je sprawę ze swej działalności w czasie między sesjami Rada Ministrów, jak głosi art. 30 ust. 2 projektu. Rząd zatem nie pozostaje bez kontroli naczelnych organów władzy państwowej również w okresie między sesjami. Nadto Rada Państwa wybiera najwyższy organ sądowy — Sąd Najwyższy oraz powołuje i odwołuje odpowiedzialnego przed nią Prokuratora Generalnego. Do jej uprawnień należy również sprawowanie zwierzchniego nadzoru nad radami narodowymi.</u>
          <u xml:id="u-17.80" who="#WacławBarcikowski">Taka jest nowa, jeszcze bardziej niż dotychczas demokratyczna, struktura naczelnych organów władzy państwowej i takie są ich doniosłe zadania.</u>
          <u xml:id="u-17.81" who="#WacławBarcikowski">Inna jest rola organów zarządu państwowego, a jak je nazywa projekt — naczelnych organów administracji państwowej. Do tych organów należą przede wszystkim Rząd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, to jest Rada Ministrów jako naczelny organ wykonawczy i zarządzający władzy państwowej z zakresem działania wymienionym w art. 32 projektu, oraz ministrowie kierujący określonymi działami administracji państwowej i przewodniczący określonych w ustawach komisji i komitetów, sprawujących funkcje naczelnych organów administracji państwowej. Organy administracji państwowej według projektu są organami podporządkowanymi organom władzy i kontrolowanymi przez nie. Organy władzy wytyczają w drodze ustawodawczej ogólny program działalności aparatu państwowego, ustalają ogólne cele i zasady działania. Organy administracji państwowej, zachowując własną inicjatywę w zakresie tych wytycznych, realizują je pod kontrolą naczelnych organów władzy. Nie mając interesów antagonistycznych w stosunku do organów kontrolujących, jak to się dzieje w państwach burżuazyjnych, służąc interesom ludu pracującego, działają one w całkowitej z nimi harmonii.</u>
          <u xml:id="u-17.82" who="#WacławBarcikowski">Rada Ministrów obejmuje całość zarządu państwowego, reprezentuje wszystkich ministrów i przewodniczących wspomnianych komisji i komitetów i dlatego — jak mówi projekt w art. 32 — koordynuje działalność ministerstw i innych podległych sobie organów, nadaje kierunek ich pracy, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami.</u>
          <u xml:id="u-17.83" who="#WacławBarcikowski">Rada Ministrów według projektu jest naczelnym wykonawczym i zarządzającym organem władzy państwowej. Ona właśnie jako całość ma szerokie kompetencje kierownicze w dziedzinie zarządu państwem, ona zapewnia wykonanie ustaw, planów gospodarczych, budżetu, zapewnia ochronę porządku publicznego, interesów państwa i praw obywateli, wydaje rozporządzenia, podejmuje uchwały i czuwa nad ich wykonaniem, kieruje pracą prezydiów rad narodowych i sprawuje ogólne kierownictwo stosunków międzynarodowych, kieruje obronności kraju i organizacją sił zbrojnych oraz określi kontyngent rekruta.</u>
          <u xml:id="u-17.84" who="#WacławBarcikowski">Praca ministrów, kierujących określonymi działami administracji państwowej w ramach ustaw, jest skoordynowana, nie jest oderwana od ogólnej linii politycznej. Ministrowie wydają wprawdzie na podstawie ustaw i w celu ich wykonania rozporządzenia i zarządzenia, ale jeśli nie są one zgodne z ogólną linią polityki państwowej lub z ustawami albo z kierunkiem pracy, wytyczonej przez Radę Ministrów, mogą one być przez Radę Ministrów uchylane. Mamy tu zatem do czynienia z zasadą podporządkowania wszystkich resortów Radzie Ministrów. Ten system władz powtarza się konsekwentnie na szczeblach dalszych jednolitej władzy państwowej w terenie. Rady narodowe podporządkowane są radom wyższego szczebla aż do Rady Państwa. Prezydiom natomiast, wybranym przez te rady, Konstytucja powierza rolę organów zarządzających i wykonawczych w terenie, podporządkowując je radom, które je wybrały oraz radom i prezydiom wyższego szczebla aż do Rady Ministrów. Rady wyższego stopnia są uprawnione do uchylania uchwał rad niższego stopnia przy ujawnieniu sprzeczności ich z prawem lub zasadniczą linią polityki państwa, prezydia zaś wyższego stopnia — do zawieszania takich uchwał.</u>
          <u xml:id="u-17.85" who="#WacławBarcikowski">Zasada centralizmu demokratycznego, a więc podporządkowanie rad narodowych Radzie Państwa, prezydiów rad kierownictwu Rady Ministrów, a równocześnie rad — miejscowej ludności, daje gwarancję wszechstronnej kontroli ich działalności, planowego współdziałania i zabezpieczenia realizacji wspólnych celów i dążeń państwa ludowego do zabezpieczenia interesów całej pracującej ludności kraju i jej udziału w rządzeniu państwem. Jednocześnie zasada centralizmu demokratycznego pozwala na wykorzystanie dla terenu i całości społeczeństwa wielkich zasobów i możliwości, ukrytych w olbrzymim rezerwuarze zbiorowych ludzkich sił i uzdolnień oraz obrócenia ich na dobro Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, pozwala na wykorzystanie krytyki i samokrytyki jako oręża walki z biurokratyzmem.</u>
          <u xml:id="u-17.86" who="#WacławBarcikowski">Projekt Konstytucji, rejestrując dotychczasowe osiągnięcia i wskazując cele i zadania na przyszłość, wymaga oczywiście od aparatu państwowego stałego, systematycznego organizacyjnego doskonalenia.</u>
          <u xml:id="u-17.87" who="#WacławBarcikowski">Przedstawiony Sejmowi projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest produktem wielkiego wysiłku mas pracujących i ich przedstawicieli. Pracowała nad nim Komisja Konstytucyjna, w której skład wchodzili przedstawiciele wszystkich warstw pracujących społeczeństwa. Ale przede wszystkim pracowały nad nim miliony twórców, budujących swoim niezrównanym wysiłkiem w ciągu 8 lat nową polską rzeczywistość. Ich to młoty w kopalniach i fabrykach, ich kielnie na murach nowopowstających budowli, ich dłonie zahartowane w ogniu hut, ich mózgi kierujące przeobrażeniem ustrojowym, gospodarczym, kulturalnym Państwa Ludowego — tworzyły artykuły konstytucyjne. W ogólnonarodowej dyskusji masy pracujące sprawdziły, skontrolowały swoje tworzywo, dopasowały je do rzeczywistości i poprzez te, wyrażone w artykułach prawa, zdobycze ustalały perspektywę świetlanej przyszłości.</u>
          <u xml:id="u-17.88" who="#WacławBarcikowski">I oto, jako produkt swego długotrwałego wysiłku, przedstawiają Wysokiemu Sejmowi projekt Konstytucji, pisanej spracowanymi rękami milionów ludzi i staraniem dziesiątków tysięcy mózgów, z wnioskiem o jego uchwalenie jako podstawowego prawa obowiązującego cały naród polski.</u>
          <u xml:id="u-17.89" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#WładysławKowalski">Głos ma poseł Albrecht.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#JerzyAlbrecht">Wysoka Izbo! Projekt naszej Konstytucji, nad którym toczy się dziś debata sejmowa, któremu aprobatę i pełne poparcie wyraziły miliony obywateli naszej Ojczyzny, określa zasady prawne naszego ustroju, którego istotę stanowi fakt, iż władza leży w rękach mas pracujących naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-19.1" who="#JerzyAlbrecht">Ten istotny sens naszego ustroju określa jasno art. 1 naszej Konstytucji, głosząc, że „Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem demokracji ludowej”, że „w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej władza należy do ludu pracującego miast i wsi”.</u>
          <u xml:id="u-19.2" who="#JerzyAlbrecht">Głęboko demokratyczny charakter władzy państwowej, fakt, że źródło swe ma ona w masach ludowych, że wszelkie organy władzy państwowej funkcje swe sprawują w oparciu o masy, przy ich współudziale, z ich upoważnienia i pod ich codzienną kontrolą — z całą mocą podkreśla projekt naszej Konstytucji, gdy w art. 5 głosi:</u>
          <u xml:id="u-19.3" who="#JerzyAlbrecht">„Wszystkie organy władzy i administracji państwowej opierają się w swej działalności na świadomym, czynnym współdziałaniu najszerszych mas ludowych i obowiązane są:</u>
          <u xml:id="u-19.4" who="#JerzyAlbrecht">1) zdawać narodowi sprawę ze swej działalności,</u>
          <u xml:id="u-19.5" who="#JerzyAlbrecht">2) uważnie rozpatrywać i uwzględniać słuszne wnioski, zażalenia i życzenia obywateli w myśl obowiązujących ustaw,</u>
          <u xml:id="u-19.6" who="#JerzyAlbrecht">3) wyjaśniać masom pracującym zasadnicze cele i wytyczne polityki władzy ludowej w poszczególnych dziedzinach działalności państwowej, gospodarczej i kulturalnej”.</u>
          <u xml:id="u-19.7" who="#JerzyAlbrecht">Państwową formą sprawowania władzy przez masy pracujące w terenie, formą gwarantującą im bezpośredni wpływ i najszerszy współudział w rządzeniu państwem, zabezpieczającą kontrolę mas nad ich organami sprawującymi władzę — są terenowe rady narodowe. Taką właśnie najbardziej demokratyczną formę sprawowania władzy przez masy pracujące widzi w radach narodowych nasza Konstytucja, stwierdzając w art. 35, że „rady narodowe wyrażają wolę ludu pracującego oraz rozwijają jego inicjatywę twórczą i aktywność w celu pomnażania sił, dobrobytu i kultury narodu”.</u>
          <u xml:id="u-19.8" who="#JerzyAlbrecht">„Rady narodowe — stwierdza dalej projekt naszej Konstytucji — umacniają więź władzy państwowej z ludem pracującym miast i wsi, przyciągając coraz szersze rzesze ludzi pracy do udziału w rządzeniu państwem.” Projekt naszej Konstytucji, wskazując na rady narodowe jako organy władzy ludowej w terenie, jako na organy zabezpieczające w pełni demokratyczny charakter władzy państwowej, widzi w nich najdoskonalszą formę sprawowania władzy przez masy, jako najpełniejszą formę realizacji zasad demokracji proletariackiej. Tow. Stalin w 1924 r. pisał:</u>
          <u xml:id="u-19.9" who="#JerzyAlbrecht">„Zwycięstwo dyktatury proletariatu oznacza zdławienie burżuazji, złamanie burżuazyjnej maszyny państwowej, zastąpienie demokracji burżuazyjnej — demokracją proletariacką”.</u>
          <u xml:id="u-19.10" who="#JerzyAlbrecht">„To jest jasne — mówi tow. Stalin. — Ale cóż to za organizacje, przy których pomocy ma być wykonana ta kolosalna praca? Że dalsze formy organizacji proletariatu wyrosłe na grancie parlamentaryzmu burżuazyjnego są niewystarczające do takiej pracy, to nie ulega chyba żadnej wątpliwości. Jakież są więc te nowe formy organizacji proletariatu, które są w stanie odegrać rolę grabarzy burżuazyjnej maszyny państwowej, są w stanie nie tylko złamać tę maszynę i wprowadzić w miejsce demokracji burżuazyjnej demokrację proletariacką, ale i stać się podstawą proletariackiej władzy państwowej?” Tą nową formą organizacji proletariatu są rady. Istota władzy opartej na radach — jak wskazuje dalej tow. Stalin — polega na tym, „że najbardziej masowe, najbardziej rewolucyjne organizacje tych właśnie klas, które były uciskane przez kapitalistów i obszarników”, są obecnie „stałą i jedyną podstawą całej władzy państwowej, całego aparatu państwowego”, że „właśnie te masy, które nawet w najbardziej demokratycznych republikach burżuazyjnych”, będąc formalnie równouprawnione, „w rzeczywistości za pomocą tysiącznych chwytów i sztuczek odsuwane były od udziału w życiu politycznym i od korzystania z demokratycznych praw i swobód, obecnie przyciągane są do stałego i bezwarunkowego, a przy tym decydującego udziału w demokratycznym rządzeniu państwem”.</u>
          <u xml:id="u-19.11" who="#JerzyAlbrecht">Tow. Stalin wskazuje, że władza oparta o rady jest „najbardziej masową, najbardziej demokratyczną organizacją państwową ze wszystkich możliwych organizacji w warunkach istnienia klas, ponieważ będąc areną spójni i współpracy robotników i wyzyskiwanych chłopów w walce przeciwko wyzyskiwaczom i opierając się w pracy swej na tej spójni i na tej współpracy, jest przez to samo władzą większości ludności nad mniejszością — państwem tej większości, wyrazem jej dyktatury...”. Dalej tow. Stalin wskazuje, że ta organizacja państwowa „... łącząc władzę ustawodawczą i wykonawczą, łączy bezpośrednio masy robotnicze i w ogóle masy pracujące z aparatem zarządzającym państwem, uczy je rządzić krajem”. Rady jako państwowa forma władzy ludu, jako nowa forma demokracji proletariackiej zdały wspaniały egzamin życia w rewolucyjnej walce mas pracujących Rosji o ostateczne obalenie władzy burżuazji i obszarnictwa, były podstawową dźwignią zwycięskiego socjalistycznego budownictwa w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, są dziś dźwignią budownictwa komunizmu w Związku Radzieckim.</u>
          <u xml:id="u-19.12" who="#JerzyAlbrecht">Forma ta, wypróbowana na zwycięskiej drodze budownictwa socjalistycznego w ZSRR, jest dziś wzorem, z którego czerpiemy doświadczenia w budownictwie naszego systemu władzy państwowej — władzy mas pracujących miast i wsi.</u>
          <u xml:id="u-19.13" who="#JerzyAlbrecht">Gdy dziś nasza Konstytucja stanowi o tym, że rady narodowe są podstawowymi organami władzy państwowej w terenie, organami, które mają i winny najpełniej wyrażać wolę ludu pracującego i realizować zadania naszego socjalistycznego budownictwa — to odnośne postanowienie naszej Konstytucji opiera się o bogaty dorobek pracy i niemały autorytet wśród mas, jaki nasze rady narodowe zyskały w dotychczasowym swym rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-19.14" who="#JerzyAlbrecht">Chlubny jest rodowód i tradycje naszych rad narodowych jako organów władzy ludowej w terenie.</u>
          <u xml:id="u-19.15" who="#JerzyAlbrecht">Zalążki tej formy władzy mas pracujących w postaci rad delegatów powstają w 1918 roku na bazie wzniesionej fali walk rewolucyjnych proletariatu polskiego, który pod przewodem rewolucyjnej partii powstaje przeciw burżuazji i obszarnictwu, natchniony wzorem zwycięskiej Wielkiej Rewolucji Październikowej. Zdławione przez terror burżuazji, powstają w swej nowej formie, jako rady narodowe, na bazie rewolucyjnej walki, jaką prowadzą masy pracujące naszego kraju pod przewodnictwem PPR przeciwko hitlerowskiemu okupantowi.</u>
          <u xml:id="u-19.16" who="#JerzyAlbrecht">Pod kierownictwem Partii i niestrudzonego organizatora rad narodowych tow. Bieruta rady rozwijają się w tym czasie jako masowe organy walki z faszystowskim najeźdźcą, jako organy narodowego frontu walki z faszyzmem hitlerowskim i zbrataną z nim rodzimą reakcją.</u>
          <u xml:id="u-19.17" who="#JerzyAlbrecht">Rady narodowe w tym okresie stają się zaczątkiem przyszłego aparatu państwowego, a ich ukoronowaniem stała się Krajowa Rada Narodowa, wokół której skupiły się wszystkie szczerze walczące o nasze wyzwolenie siły narodu.</u>
          <u xml:id="u-19.18" who="#JerzyAlbrecht">W pierwszych latach po wyzwoleniu rady narodowe odegrały olbrzymią rolę w dziele odbudowy naszego kraju, w walce z reakcją mikołajczykowską i podziemiem, ze spekulacją, w walce z wszelkimi formami dywersji przeciw Polsce Ludowej, w walce o umacnianie politycznej i gospodarczej siły naszego Ludowego Państwa. Mimo nie w pełni sprzyjających warunków pełnego rozwoju rad — już w tym okresie rady narodowe stają się faktyczną szkołą rządzenia dla szerokich mas.</u>
          <u xml:id="u-19.19" who="#JerzyAlbrecht">Do czynników hamujących pełny rozwój i umocnienie rad, jako organów władzy ludowej w terenie, zaliczyć należy charakterystyczny dla ówczesnego okresu pierwszych lat po wyzwoleniu rozdział między kompetencjami rad a organami władzy wykonawczej w postaci urzędów wojewodów i starostów, co powodowało nierzadko zjawisko majoryzowania rad przez organy administracji, jak również dość częsty w owym okresie proces żywiołowego kształtowania się rad i przenikania do nich elementów przypadkowych i obcych.</u>
          <u xml:id="u-19.20" who="#JerzyAlbrecht">Podstawy dla pełnego rozwoju rad jako organów władzy ludowej daje nam reforma ustrojowa z 20 marca 1950 r., tj. ustawa o jednolitych organach władzy państwowej, która przekazuje radom pełną władzę w terenie, która daje mocne podstawy pod jak najściślejsze powiązanie rad z masami. Podstawy ideowe i polityczne założenia tej reformy utrwala nasza Konstytucja, wskazując na rady jako organy władzy ludu w terenie, wskazując na nie jako na wyrazicielki i realizatorki woli mas ludowych.</u>
          <u xml:id="u-19.21" who="#JerzyAlbrecht">W przededniu realizacji ustawy o radach jako terenowych organach jednolitej władzy państwowej, w przededniu nowego wyższego etapu rozwoju rad tow. Bierut jasno wskazał na istotny sens reformy ustrojowej:</u>
          <u xml:id="u-19.22" who="#JerzyAlbrecht">„Cel i sens tej reformy polega:</u>
          <u xml:id="u-19.23" who="#JerzyAlbrecht">1) na silniejszym powiązaniu organów władzy państwowej z masami ludowymi, z ich potrzebami, ich interesami oraz ich wolą, wyrażoną w bezpośrednim praktycznym obcowaniu między organami terenowymi państwa i ludem pracującym, na pełnej i jeszcze bardziej konsekwentnej demokratyzacji państwa ludowego;</u>
          <u xml:id="u-19.24" who="#JerzyAlbrecht">2) na wzmocnieniu władzy państwowej przez jeszcze silniejsze wciągnięcie milionowych mas pracujących do udziału w rządzeniu państwem;</u>
          <u xml:id="u-19.25" who="#JerzyAlbrecht">3) na usprawnieniu działania całego mechanizmu władzy państwowej przez usunięcie starego sztywnego podziału funkcji na ustawodawcze i wykonawcze, państwowe i samorządowe, ekspozytury władz centralnych i władze lokalne;</u>
          <u xml:id="u-19.26" who="#JerzyAlbrecht">4) na ułatwieniu walki z biurokratycznymi wypaczeniami aparatu urzędniczego przez szerszą i bliższą kontrolę aparatu państwowego ze strony mas i ich przedstawicieli w radach narodowych;</u>
          <u xml:id="u-19.27" who="#JerzyAlbrecht">5) na większym jeszcze rozwinięciu inicjatywy twórczej i aktywności mas ludowych w kierunku budownictwa nowego ustroju społecznego, w kierunku szybszego jeszcze pomnażania sił i dobrobytu narodu”.</u>
          <u xml:id="u-19.28" who="#JerzyAlbrecht">W jakiej formie i w jakim stopniu nasze rady narodowe realizują te podstawowe założenia z niezwykłą jasnością sprecyzowane przez tow. Bieruta, w jaki sposób realizują one podstawową zasadę sformułowaną przez naszą Konstytucję — głębokiej więzi z masami, jak realizują one swe funkcje organów władzy ludu?</u>
          <u xml:id="u-19.29" who="#JerzyAlbrecht">Dla rad narodowych zastrzeżone są niezwykle rozległe i różnorodne funkcje i uprawnienia w dziedzinie naszego życia politycznego i gospodarczego, w dziele naszego socjalistycznego budownictwa.</u>
          <u xml:id="u-19.30" who="#JerzyAlbrecht">Budżet i plan gospodarczy, zagadnienia zdrowia, oświaty, kultury, sprawy rolnictwa i terenowego przemysłu, sprawy usług i urządzeń komunalnych, zabezpieczenie porządku publicznego — oto zagadnienia, których prawidłowe, zgodne z potrzebami najszerszych mas rozwiązywanie leży w zakresie uprawnień i obowiązków rad i ich organów wykonawczych. Wyraża to zwięźle art. 37 naszej Konstytucji, stwierdzając, że „rady narodowe kierują w swoim zakresie działalnością gospodarczą, społeczną i kulturalną, wiążąc potrzeby terenu z zadaniami ogólnopaństwowymi”. Swe rozległe funkcje władzy rady narodowe, zgodnie z naszą Konstytucją, sprawować mają w imieniu mas jako ich przedstawicielstwa w terenie. Nasza Konstytucja zawiera podstawową gwarancję powiązania rad z masami pracującymi, zabezpiecza ich demokratyczny charakter, jako bezpośrednich organów władzy ludu, organów wywodzących swą władzę z woli ludu i skupiających w swym łonie bezpośrednich reprezentantów mas, przewidując formę wyłaniania rad w drodze wyborów przez ludność.</u>
          <u xml:id="u-19.31" who="#JerzyAlbrecht">Już dziś nasze rady narodowe, składające się z przedstawicieli delegowanych przez organizacje polityczne i społeczne, potrafiły skupić w swych szeregach dziesiątki tysięcy przodujących ludzi spośród klasy robotniczej, pracującego chłopstwa i inteligencji.</u>
          <u xml:id="u-19.32" who="#JerzyAlbrecht">W roku 1951 w radach narodowych wszystkich szczebli zasiadało blisko 98.000 obywateli.</u>
          <u xml:id="u-19.33" who="#JerzyAlbrecht">Aby rady w pełni mogły realizować swe zadania, aby mogły być faktycznymi wyrazicielami woli mas, muszą składać się z ludzi najlepszych, cieszących się najwyższym autorytetem wśród mas, muszą być jak najściślej powiązane z masami pracującymi swego terenu.</u>
          <u xml:id="u-19.34" who="#JerzyAlbrecht">Ta zasada, stwierdzić należy, nie zawsze do końca zachowywana była w procesie wyłaniania rad i w ich codziennej pracy. Niedostateczny ciągle jeszcze dotąd jest udział klasy robotniczej i pracującego chłopstwa w naszych radach, niedostateczna liczba kobiet i młodzieży, nie w pełni zachowana została zasada szerokiej reprezentacji bezpartyjnych obywateli w radach. W szczególności zaś stwierdzić należy częste jeszcze oderwanie naszych radnych od terenu, słabą znajomość przez nich terenowych potrzeb i bolączek, słabą więź w codziennej pracy z szerokimi masami mieszkańców terenu, z którego wywodzi się radny.</u>
          <u xml:id="u-19.35" who="#JerzyAlbrecht">Dla pełnej realizacji zasady, wyrażonej w naszej Konstytucji, o umacnianiu więzi rad z masami konieczne jest przezwyciężenie tych słabości, tkwiących jeszcze dotąd w pracy naszych rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-19.36" who="#JerzyAlbrecht">Niewątpliwie zagwarantowana przez Konstytucję forma wyłaniania rad w drodze wyborów powszechnych przez ludność oraz nałożony przez art. 87 Konstytucji na członków rad obowiązek składania sprawozdania wyborcom ze swej pracy i działalności organu, do którego zostali wybrani, przyczyni się w sposób decydujący do umocnienia więzi między radami i masami pracującymi, spotęguje odpowiedzialność radnych wobec wyborców, umocni w poważnym stopniu autorytet i zaufanie do rad wśród mas pracujących naszego kraju. Wzorem dla nas w tej dziedzinie, wzorem ścisłego powiązania członków rad z masami winna być praca rad delegatów w ZSRR, gdzie członek rady nakazy i postulaty swych wyborców traktuje jako codzienną dyrektywę swej pracy, a ścisłe powiązanie i kontakt z terenem; z którego został wybrany, jako codzienny i zasadniczy swój obowiązek.</u>
          <u xml:id="u-19.37" who="#JerzyAlbrecht">Podstawową dźwignią łączności rady z terenem, wypróbowanym organem jej codziennej pracy w zakresie mobilizacji ludności do zadań stojących przed radą, jak również w niezwykle ważnym zakresie kontroli społecznej poszczególnych dziedzin naszego życia społecznego i gospodarczego, są komisje rady, których wagę i znaczenie z całą jasnością podkreśla projekt naszej Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-19.38" who="#JerzyAlbrecht">Komisje rady, jako jej organy pomocnicze, w imieniu i z upoważnienia rady między jej sesjami sprawują funkcje kontroli społecznej, są skutecznym organem wykrywania bolączek w zaspokajaniu potrzeb ludności, wydobywaniu wszelkich niedomagań i wypaczeń w pracy naszego aparatu państwowego i gospodarczego. Są wreszcie niezwykle skuteczną formą przyciągania mas do faktycznego rządzenia państwem.</u>
          <u xml:id="u-19.39" who="#JerzyAlbrecht">Szczególnie na etapie ostrej walki klasowej, na etapie, gdy nasz aparat wykonawczy rad, gdy aparat gospodarczy i państwowy nie wyzbył się jeszcze wielu obciążeń i biurokratycznych wypaczeń, gdy na każdym odcinku naszego życia czujni być musimy na penetrację i szkodliwą robotę wroga klasowego, praca komisji i akcja kontroli społecznej, akcja wykrywania błędów i braków w pracy aparatu ma olbrzymie znaczenie.</u>
          <u xml:id="u-19.40" who="#JerzyAlbrecht">Doświadczenie ostatnich lat uczy, jak ogromną rolę w tej dziedzinie odegrać mają komisje rad.</u>
          <u xml:id="u-19.41" who="#JerzyAlbrecht">Na obecnym etapie swego rozwoju nasze rady narodowe potrafiły skupić w komisjach około 140.000 ludzi, z czego połowę stanowi aktyw spoza członków rady, przyciągany do codziennej pracy komisji. Komisje odgrywają w pracy naszych rad i ich organów wykonawczych niemałą rolę. Ale i tu występują jeszcze bardzo liczne braki. Stopień aktywności komisji jest różny. Mamy często do czynienia z faktami pracy komisji w niepełnym składzie, bywają komisje wykazujące się niskim dorobkiem pracy. Występują też liczne braki na odcinku współpracy prezydiów rad jako organów wykonawczych i zarządzających komisjami. Istnieją ciągle jeszcze wypadki niedoceniania komisji przez prezydia powiatowych i dzielnicowych rad narodowych, nie przyciągania ich do pracy, nie zapraszania na posiedzenia, gdy rozpatrywane są sprawy, leżące w zakresie zainteresowań i pracy komisji. Częste są fakty niesynchronizowania planu pracy prezydiów z planami pracy komisji. Stąd prezydium nie może przy rozpatrywaniu spraw korzystać z materiałów komisji, bo tok pracy komisji i prezydium nie jest zbieżny i mija się w czasie.</u>
          <u xml:id="u-19.42" who="#JerzyAlbrecht">Pełne wykorzystanie dotychczasowych zdobyczy i dorobku pracy komisji, usunięcie do końca istniejących w tej dziedzinie braków, uświadomienie sobie pełne ogromnej społecznej roli komisji, jako szerokiej transmisji rad do najszerszych mas zgodnie z duchem wskazań naszej Konstytucji — jest nieodzownym naszym zadaniem w walce o podnoszenie na coraz to wyższy poziom pracy naszych rad jako kolektywnych organów władzy ludowej, w walce o utrwalenie ich więzi z masami pracującymi, o wyostrzenie ich czujności na potrzeby i pragnienia mas.</u>
          <u xml:id="u-19.43" who="#JerzyAlbrecht">Rady narodowe, jako organy władzy ludowej, funkcje swej władzy w terenie sprawują poprzez swe organy wykonawcze i. zarządzające, jakimi są prezydia rad.</u>
          <u xml:id="u-19.44" who="#JerzyAlbrecht">Demokratyczny charakter tej formy władzy wykonawczej, która nie jest w jakimkolwiek bądź stopniu siłą przeciwstawną radzie, lecz przeciwnie z upoważnienia rady, w jej imieniu i w odpowiedzialności przed nią sprawuje swe funkcje — podkreśla z całą jasnością nasza Konstytucja w art. 42, głosząc, iż „prezydium podlega radzie narodowej, która je wybrała...”.</u>
          <u xml:id="u-19.45" who="#JerzyAlbrecht">Prezydia rad narodowych, działając w imieniu rady, skupiają w swych rękach całość władzy w terenie. Od ich faktycznej pracy, od tego, w jakim stopniu realizują one wskazania Partii i Rządu i wskazania swej rady — zależy, czy skutecznie i w pełni zabezpieczane są i zaspokajane interesy i potrzeby mas pracujących. Praca prezydium i oddanie sprawom klasy robotniczej i mas pracujących decyduje o więzi między radą a masami.</u>
          <u xml:id="u-19.46" who="#JerzyAlbrecht">Dla zabezpieczenia prawidłowej, zgodnej z interesami ludu pracującego działalności prezydiów, konieczne jest dochowanie właściwego stylu ich pracy. Nieodzownym warunkiem właściwego stylu działania prezydiów, jako organów wykonawczych i zarządzających rad, jest kolektywność i wewnętrzna demokracja ich pracy, jest ich ścisłe powiązanie z terenem i znajomość wszechstronnych potrzeb życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego mas, jest wreszcie stała ich troska o przestrzeganie zasad praworządności ludowej i zabezpieczenie praw obywatelskich.</u>
          <u xml:id="u-19.47" who="#JerzyAlbrecht">Ten właściwy styl pracy organów wykonawczych i zarządzających rad zapewnić może jedynie przyswajanie sobie przez prezydia naszych rad metody krytyki i samokrytyki w ocenie własnej pracy i w ocenie pracy podległego im aparatu.</u>
          <u xml:id="u-19.48" who="#JerzyAlbrecht">Nieodzownym czynnikiem zabezpieczenia tego ducha krytyki i samokrytyki jest prawidłowe, czujne i wnikliwe ustosunkowanie się i wykorzystywanie krytyki, płynącej z dołu od mas, krytyki prasowej, wszelkich sygnałów o niedociągnięciach w pracy aparatu, przekazywanych przez mieszkańców. W duchu takiej atmosfery, która nie jest jeszcze dostatecznie umocniona, rozwijać musimy codzienną pracę naszych prezydiów rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-19.49" who="#JerzyAlbrecht">Wśród zadań, które stoją przed radami i ich organami wykonawczymi, które ze szczególną siłą podkreśla projekt naszej Konstytucji, należy postawić troskę o coraz lepsze zaspokajanie potrzeb materialnych i kulturalnych mas pracujących.</u>
          <u xml:id="u-19.50" who="#JerzyAlbrecht">Art. 40 Konstytucji głosi:</u>
          <u xml:id="u-19.51" who="#JerzyAlbrecht">„Rady narodowe wykorzystują wszelkie zasoby i możliwości terenu dla jego wszechstronnego rozwoju gospodarczego i kulturalnego, dla coraz lepszego zaspokajania potrzeb ludności w zakresie zaopatrzenia i usług oraz dla rozbudowy instytucji i urządzeń komunalnych, oświatowych, kulturalnych, sanitarnych i sportowych”.</u>
          <u xml:id="u-19.52" who="#JerzyAlbrecht">Niemały i coraz bardziej widoczny jest wkład pracy naszych rad i ich prezydiów w codzienne zabezpieczanie i ulepszanie warunków bytu mas pracujących. Ale daleko nie w pełni potrafiliśmy dotąd mobilizować wszystkie dostępne środki i nieuruchomione rezerwy dla codziennego i systematycznego podnoszenia warunków bytu i warunków kulturalnego rozwoju mas. Wskazuje na to z całym naciskiem tow. Bierut w swym przemówieniu na VII Plenum KC naszej Partii. Tow. Bierut ostro piętnuje oportunistyczne tendencje wielu ogniw naszego aparatu państwowego i gospodarczego, które swą niedostateczną troskę i zapobiegliwość w walce o zabezpieczenie interesów mas pracujących starają się osłaniać t.zw. „trudnościami obiektywnymi”.</u>
          <u xml:id="u-19.53" who="#JerzyAlbrecht">A przecież wiadomo, że przy ogromnych środkach uruchomianych przez państwo jesteśmy w stanie podnieść na znacznie wyższy poziom stan naszego lecznictwa, wyposażenie i sprawność pracy szkół, poziom gospodarki komunalnej, stan mieszkań i hoteli robotniczych, stan czystości i estetyki miast i osiedli. Istnieją w tej dziedzinie ogromne możliwości, niedostatecznie dotąd wykorzystywane w zakresie mobilizacji przez rady miejscowych sił społecznych przy pracy nad rozbudową dróg, ulic, urządzeń komunalnych, zieleńców, w akcji remontów, budownictwa szkolnego itd. Rosnąca świadomość mas pracujących, ich olbrzymia ofiarność i patriotyzm może i powinna być w znacznie szerszym niż dotąd stopniu mobilizowana przez rady terenowe do codziennej walki o podniesienie warunków bytu, urządzeń socjalnych i kulturalnych obsługujących potrzeby najszerszych mas.</u>
          <u xml:id="u-19.54" who="#JerzyAlbrecht">Codzienna praca nad stałym i systematycznym podnoszeniem warunków bytowo-kulturalnych mas może być skutecznie prowadzona przez nasze rady tylko w warunkach stałej i nieubłaganej walki z obciążeniami i wypaczeniami biurokratycznymi, z wszelkimi przejawami skostnienia, bezduszności, obojętności wobec bolączek życia mas, które w poważnym stopniu obciążają dotąd poszczególne ogniwa naszego aparatu gospodarczego i państwowego, w tym rzędzie aparatu rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-19.55" who="#JerzyAlbrecht">Nasza Konstytucja stanowi, iż do tej właśnie walki z biurokratycznymi wypaczeniami, które są hamulcem naszego rozwoju, które kładą przegrodę między aparatem władzy ludowej a masami, powołane są rady narodowe.</u>
          <u xml:id="u-19.56" who="#JerzyAlbrecht">Projekt Konstytucji w art. 38 głosi, iż „rady narodowe... zwalczają wszelkie przejawy samowoli i biurokratycznego stosunku do obywatela, sprawują i rozwijają kontrolę społeczną działalności urzędów, przedsiębiorstw, zakładów i instytucji”. Na niebezpieczeństwo choroby biurokratyzmu z całym naciskiem wskazuje tow. Bierut na VII Plenum naszej Partii, obnażając społeczne i polityczne źródła tego szkodliwego wynaturzenia. Biurokratyzm zakradający się do stylu pracy rad i ich prezydiów, biurokratyzm, znajdujący nierzadko swój jaskrawy wyraz w pracy aparatu wykonawczego rad narodowych, jest aktualnym niebezpieczeństwem i zjawiskiem szczególnie dokuczliwym i szkodliwym we wzajemnych stosunkach między ogniwami aparatu państwowego a szerokimi masami. A przecież — jak wskazywał tow. Berman w swym przemówieniu do działaczy rad narodowych:</u>
          <u xml:id="u-19.57" who="#JerzyAlbrecht">„Nie ma takiej dziedziny, od kolebki aż do śmierci, poprzez mieszkanie, zdrowie, pracę i wszelkie inne dziedziny, w której człowiek nie stykałby się z aparatem państwowym.</u>
          <u xml:id="u-19.58" who="#JerzyAlbrecht">„Możliwość oddziaływania poprzez władzę ludową, poprzez demokratyzację tej władzy na wszystkie dziedziny jest olbrzymia.” Tow. Stalin uczy, że „radziecki aparat państwowy w głębokim znaczeniu tego słowa — składa się z rad plus milionowe organizacje wszelkiego rodzaju zjednoczeń bezpartyjnych i partyjnych, które łączą rady z najgłębszymi „dołami”, „stapiają” aparat państwowy z milionowymi masami i krok za krokiem obalają wszystko, co przypomina barierę między aparatem państwowym a ludnością”.</u>
          <u xml:id="u-19.59" who="#JerzyAlbrecht">Aby „stapiać” aparat państwowy z masami, aby obalać wszelkie bariery między aparatem państwowym a ludnością, trzeba nieustannie i codziennie walczyć z wszelkimi przejawami biurokratyzmu i bezduszności. Aby tę walkę prowadzić skutecznie, trzeba, tak jak uczy tow. Bierut, ani na chwilę nie zapominać, gdzie leży źródło władzy, „że źródłem tym jest klasa robotnicza, jej walka, jej codzienna praca, jej ofiarność, jej ideologia, którą obecnie wciela ona w czyn w procesie budownictwa socjalistycznego”.</u>
          <u xml:id="u-19.60" who="#JerzyAlbrecht">Wysoka Izbo! Realizując treść i ducha naszej Konstytucji, która w radach narodowych widzi skuteczną i jedyną formę realizacji władzy ludu, opierając się na dotychczasowych ogromnych osiągnięciach naszych rad, przezwyciężając do końca braki ich pracy, umacniać będziemy ich rolę w dziele naszego socjalistycznego budownictwa, ich rolę jako ogniw sojuszu robotniczo-chłopskiego, ich znaczenie jako organów frontu narodowego walki o pokój i Plan 6-letni.</u>
          <u xml:id="u-19.61" who="#JerzyAlbrecht">Z rad narodowych uczynimy ostry oręż walki mas pracujących o zwycięstwo socjalizmu w naszym kraju — zgodnie ze wskazaniami Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-19.62" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#WładysławKowalski">Głos ma poseł Moskwa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#ZygmuntMoskwa">Wysoki Sejmie! Rzemiosło polskie w ramach frontu narodowego walki o pokój i Plan 6-letni odnalazło właściwe drogi rozwojowe, zgodne z postępowymi tradycjami narodu polskiego, a utrwalone w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-21.1" who="#ZygmuntMoskwa">W ruchach rewolucyjnych w Polsce w końcu XVIII i w XIX wieku przedstawiciele rzemiosła brali czynny udział. W rewolucji 1794 r. znaczna część mieszczan zarówno w Warszawie, jak i w mniejszych miastach dowiodła, że była gotową do zaciętej walki, że była rewolucyjnie usposobiona. Ci rewolucyjni mieszczanie walczyli nie tylko przeciwko obcemu najeźdźcy, ale i przeciwko rodzimej reakcji, kierowanej przez polską magnaterię.</u>
          <u xml:id="u-21.2" who="#ZygmuntMoskwa">W chwili wybuchu powstania 1831 r., kiedy wszyscy zamożniejsi mieszkańcy Warszawy z przerażeniem zamykali się w swych mieszkaniach, czeladź rzemieślnicza, uboga ludność z Nadwiśla, młodzież urzędnicza, akademicy, uczniowie szkół śpieszyli wziąć udział w boju. Krawiec Tomasz Morawski z samej czeladzi krawieckiej utworzył obsługę artylerii wałowej.</u>
          <u xml:id="u-21.3" who="#ZygmuntMoskwa">Te zrywy rewolucyjnych elementów rzemieślniczych zakończyły się jednak niepowodzeniem, gdyż mieszczaństwo polskie, stanowiące wówczas jedną z podstawowych sił postępu polskiego, było zbyt słabe, aby nadać kierunek polityce narodu.</u>
          <u xml:id="u-21.4" who="#ZygmuntMoskwa">W warunkach kapitalizmu rzemiosło polskie było wyzyskiwane przez wielki kapitał i lichwę bankową. Eksploatowana część rzemiosła polskiego, znajdując się jednak pod kierownictwem burżuazji mieszczańskiej, nie stanowiła należytej i zorganizowanej siły, mogącej przeciwstawić się uciskowi burżuazji rzemieślniczej, posiadającej w swoim ręku kapitał, a co za tym idzie możność narzucenia swej woli biedocie rzemieślniczej.</u>
          <u xml:id="u-21.5" who="#ZygmuntMoskwa">Burżuazja, demoralizując rzemieślnika, stwarzając mu iluzje jakiegoś awansu poprzez możliwość wzbogacenia się na drodze wyzysku i spekulacji, odrywała rzemieślników od ich naturalnego sojusznika — klasy robotniczej. W warunkach ustroju kapitalistycznego podstawowa masa rzemiosła ulegała ruinie gospodarczej. Rzemieślnicy przestawali być samodzielnymi wytwórcami, a stawali się najemnikami.</u>
          <u xml:id="u-21.6" who="#ZygmuntMoskwa">Równolegle z obniżaniem się stopy życiowej szerokich mas robotniczych pod rządami Polski sanacyjnej następował proces pauperyzacji rzemieślników i chałupników.</u>
          <u xml:id="u-21.7" who="#ZygmuntMoskwa">O rozmiarach wyzysku, stosowanego przez ustrój kapitalistyczny w stosunku do rzesz rzemieślniczych i chałupników, niech świadczy fakt spychania samodzielnych rzemieślników do chałupniczej produkcji. Zilustrują to najlepiej następujące cyfry: w 1931 r. w rzemiośle pracowało 520 tys. osób, w chałupnictwie 650 tys., a w 1936 r. w rzemiośle 570 tys., w chałupnictwie zaś około 800 tys. Oznacza to, że w chałupnictwie przybyło 3 razy więcej pracowników niż w rzemiośle. Bezrobocie, zastój w rozwoju przemysłu, rozdrabnianie gruntów w gospodarstwach chłopskich — typowe objawy gospodarki kapitalistycznej — powodowały wzrost biedoty rzemieślniczej, nie mogącej pracą rąk własnych zarobić na utrzymanie swoje i rodziny.</u>
          <u xml:id="u-21.8" who="#ZygmuntMoskwa">Rządy sanacyjne nie dbały o rozwój rzemiosła. Wielki kapitał wykorzystywał rząd, który za pomocą ustaw i rozporządzeń krępował rzemiosło w jego walce o zapewnienie sobie egzystencji. Ustawa przemysłowa z 1927 r. utrudniała zorganizowanie szerszego ruchu zawodowego rzemiosła, wyłączała szereg rzemiosł poza nawias działania izb rzemieślniczych, różnymi przepisami utrudniała zdobywanie dyplomu uzdolnienia zawodowego. Poza tym obciążano rzemiosło licznymi świadczeniami pieniężnymi. Te wszystkie okoliczności powodowały ciągły wzrost tzw. rzemiosła potajemnego.</u>
          <u xml:id="u-21.9" who="#ZygmuntMoskwa">Oto smutny obraz upadku i ruiny rzemiosła polskiego w wyniku rządów sanacyjnych. Pożoga ostatniej wojny i eksterminacja okupacyjna przyczyniła się do olbrzymich strat wśród rzemiosła. Spadła ilość zakładów rzemieślniczych o około 65%, ilość zatrudnionych w rzemiośle o około 55%, wartość produkcji brutto o około 50%.</u>
          <u xml:id="u-21.10" who="#ZygmuntMoskwa">Na progu Polski Ludowej stanęło więc rzemiosło polskie z wielkimi stratami materialnymi. Stanęło również z olbrzymim obciążeniem ideologii burżuazyjnej, która nie pozwoliła mu widzieć od razu nowej roli rzemiosła polskiego w służbie narodu. Nie pozwoliła zrozumieć od razu, że w ustroju demokracji ludowej nie ma sprzeczności antagonistycznych między podstawową masą rzemieślniczą, wyzyskiwaną i gnębioną przez burżuazję rzemieślniczą, będącą na usługach kapitału, a klasą robotniczą — kierowniczą siłą narodu polskiego. Nie od razu rzemiosło polskie zrozumiało, że interesy Polski Ludowej, jej Rządu są zbieżne z interesami rzemiosła pracującego.</u>
          <u xml:id="u-21.11" who="#ZygmuntMoskwa">Polska Ludowa stworzyła rzemiosłu możliwości prawidłowego rozwoju. Ochrona interesów pracującego rzemiosła podniesiona została do godności normy konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-21.12" who="#ZygmuntMoskwa">Art. 12 Konstytucji mówi:</u>
          <u xml:id="u-21.13" who="#ZygmuntMoskwa">„Polska Rzeczpospolita Ludowa uznaje i ochrania na podstawie obowiązujących ustaw indywidualną własność i prawo dziedziczenia ziemi, budynków i innych środków produkcji, należących do chłopów, rzemieślników i chałupników”. W momencie, kiedy w ustroju kapitalistycznym rzemiosło indywidualne, wypierane i gnębione przez kartele i monopole, doprowadzane jest do ruiny i upadku, w ustroju Polski Ludowej rzemiosło indywidualne ma perspektywy pracy będąc chronionym przez Ustawę Konstytucyjną.</u>
          <u xml:id="u-21.14" who="#ZygmuntMoskwa">„W ramach demokracji ludowej — powiedział Prezydent Bierut na Kongresie Zjednoczeniowym — istnieje pewna liczba drobnych rzemieślników, drobnych wytwórni i zakładów usługowych, których właściciele sami w nich pracują i niejednokrotnie borykają się z dużymi trudnościami. Nie żyją oni z wyzysku cudzej pracy, zaś ich praca, inicjatywa, przedsiębiorczość są pożyteczne i niezbędne.</u>
          <u xml:id="u-21.15" who="#ZygmuntMoskwa">„Partia musi umieć odróżniać pożyteczną dla ogółu działalność drobnych rzemieślników i indywidualnych właścicieli zakładów usługowych od tych, którzy żerują tylko na trudnościach naszego życia gospodarczego. Pierwszym państwo powinno przychodzić z pomocą, działalność drugich ograniczać lub — jeśli uzna za szkodliwą — przecinać.” Właściwa rola i sens przemian na drodze rozwojowej rzemiosła tkwi niemal w każdym artykule Konstytucji, stwarzając rzeszom rzemieślniczym warunki dla budowania sobie nowych, wyższych, doskonalszych form pracy i bytowania w nowym ustroju, ustroju sprawiedliwości społecznej.</u>
          <u xml:id="u-21.16" who="#ZygmuntMoskwa">Aczkolwiek spółdzielcze formy pracy rzemieślniczej były znane i stosowane w ustroju kapitalistycznym, nie miały one jednak prawie żadnych perspektyw rozwojowych ze względu na to, że interesy państwa kapitalistycznego stały w zasadniczej sprzeczności z interesami rzemieślników, szukających polepszenia warunków swojego bytu w spółdzielczości. Spółdzielczość w tamtych warunkach była jedną z form samoobrony rzemiosła przed niszczycielskim naciskiem kapitału. „Polska Rzeczpospolita Ludowa popiera rozwój różnych form ruchu spółdzielczego w mieście i na wsi oraz udziela mu wszechstronnej pomocy w wypełnianiu jego zadań, a własności spółdzielczej, jako własności społecznej, zapewnia szczególną opiekę i ochronę” — głosi art. 11 Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-21.17" who="#ZygmuntMoskwa">Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej nie jest programem, lecz ustaleniem istniejącego stanu rzeczy, wskazując jednocześnie szerokie perspektywy rozwojowe w kierunku socjalizmu. Jest to szczególnie ważne dla rzemiosła polskiego, które oszukiwane, okłamywane w ustroju kapitalistycznym, nie widziało jedynie słusznej dla niego drogi dziejowej u boku klasy robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-21.18" who="#ZygmuntMoskwa">Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stwarza warunki dla rozszerzania i pogłębiania naturalnego sojuszu rzemieślnika z klasą robotniczą. Konstytucja nasza nie dzieli, lecz łączy przy boku klasy robotniczej wszystkie warstwy narodu we wspólnym wysiłku w walce o realizację wielkich zadań narodowego planu gospodarczego i walki o pokój.</u>
          <u xml:id="u-21.19" who="#ZygmuntMoskwa">Rzemiosło polskie, pomne swych patriotycznych i rewolucyjnych tradycji, które pozwalają mu na coraz większe zrozumienie szkodliwości wpływów burżuazyjnej ideologii, na kształtowa-, nie się jego świadomości, coraz pełniej i skuteczniej włącza się w budownictwo podstaw socjalizmu w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-21.20" who="#ZygmuntMoskwa">Polska Ludowa na przestrzeni 8 lat, dzielących nas od historycznego Manifestu PKWN, stwarzała konkretne warunki umożliwiające dokonywanie się wśród rzemiosła głębokich przemian natury zarówno ideologicznej jak i ekonomicznej — Udział rzemiosła w twórczym wysiłku całego społeczeństwa polskiego, odbudowującego kraj ze zniszczeń wojennych, przyczynił się do zbliżenia się jego do kierowniczej siły narodu polskiego — klasy robotniczej, ukazując szerokie perspektywy pracy rzemiosła w ustroju budującego się socjalizmu. W obliczu zwycięskiego zrealizowania 3-letniego planu odbudowy gospodarczej naszego kraju rzemiosło polskie coraz bardziej rozumiało i uznawało kierowniczą rolę klasy robotniczej i jej Partii w ustroju demokracji ludowej. Wbrew wrogiej propagandzie, usiłującej nie dopuścić do rozwoju świadomości politycznej rzemiosła, świadomość ta wzrastała i wzrasta z każdym dniem, stwarzając podstawy dla przemian w strukturze organizacyjnej i ekonomicznej rzemiosła. Powstają samorzutnie pierwsze spółdzielnie rzemieślnicze. Proces powstawania spółdzielni rzemieślniczych przybiera na sile w miarę pogłębiania się procesów, związanych z poszerzaniem zakresu gospodarki planowej.</u>
          <u xml:id="u-21.21" who="#ZygmuntMoskwa">Ustawa o 6-letnim Planie Rozwoju Gospodarczego i Budowy Podstaw Socjalizmu na lata 1950–1955 w rozdziale II, punkt 26 postanawia:</u>
          <u xml:id="u-21.22" who="#ZygmuntMoskwa">„Należy zapewnić wydatny rozwój socjalistycznego przemysłu drobnego, który winien uzupełnić produkcję towarów szerokiego spożycia oraz wykorzystać miejscowe surowce i odpadki przemysłowe. Państwo okaże pomoc indywidualnemu rzemiosłu, przyczyniającemu się do zaspokajania potrzeb ludności pracującej oraz będzie okazywać pomoc w zakresie przechodzenia indywidualnej wytwórczości rzemieślniczej w socjalistyczne formy spółdzielczości pracy”.</u>
          <u xml:id="u-21.23" who="#ZygmuntMoskwa">Po raz pierwszy w naszych dziejach rzemiosło otoczone zostało szczególną opieką ze strony państwa, która znalazła swój wyraz w powołaniu odrębnego resortu ministerialnego dla spraw przemysłu drobnego i rzemiosła.</u>
          <u xml:id="u-21.24" who="#ZygmuntMoskwa">Dzięki wszechstronnej pomocy ze strony Państwa Ludowego ruch spółdzielczy wśród rzemiosła znalazł sprzyjające dla swego rozwoju warunki, o jakich marzyć nawet nie mógł w Polsce okresu międzywojennego. Daleko idąca pomoc ze strony państwa, udzielana temu ruchowi, aczkolwiek nie ustrzeżono się przy tym od błędów, przyczyniła się jednak do wydatnego ugruntowania się i zrozumienia wśród szerokich rzesz rzemieślniczych idei spółdzielczości rzemieślniczej, jako wyższej formy działalności gospodarczej rzemiosła.</u>
          <u xml:id="u-21.25" who="#ZygmuntMoskwa">Dość wspomnieć, że w ciągu 1951 r. ilość rzemieślniczych spółdzielni pracy wzrosła o 50%, a ilość punktów usługowych i członków prawie o 100%.</u>
          <u xml:id="u-21.26" who="#ZygmuntMoskwa">W wyniku wzrastania świadomości wśród rzemiosła uspołecznionego i indywidualnego rośnie jego wkład w dzieło budownictwa podstaw socjalizmu w naszym kraju. Stwarza to podstawy wzrostu zaufania klasy robotniczej do rzemiosła. Klasa robotnicza może widzieć w nim pomocnika w walce o umacnianie władzy ludowej w Polsce. Wyrazem tego jest chociażby uchwała Prezydium Rządu z dnia 26 kwietnia 1952 r. w sprawie usług rzemieślniczych dla wsi. Uchwała ta stwarza warunki dla dalszego rozwoju wytwórczości i usług rzemieślniczych, będących jednym z ważnych elementów umacniania spójni między miastem a wsią.</u>
          <u xml:id="u-21.27" who="#ZygmuntMoskwa">Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stwarza perspektywy rozwojowe dla całego narodu polskiego, narodu stającego się coraz bardziej narodem socjalistycznym. Rzemiosło polskie, pozbawione w ustroju kapitalistycznym nie tylko perspektyw rozwojowych, ale i możliwości istnienia, widzi w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej odzwierciedlenie swoich dążeń.</u>
          <u xml:id="u-21.28" who="#ZygmuntMoskwa">Rzemiosło polskie w swej masie manifestuje czynami przywiązanie do Polski Ludowej. Wyrazem patriotycznych uczuć rzemiosła, umiłowania pokoju był liczny jego udział w Narodowym Plebiscycie Pokoju, subskrypcji Narodowej Pożyczki Rozwoju Sił Polski oraz wzrastający z roku na rok udział jego w zobowiązaniach produkcyjnych, podejmowanych dla uczczenia świąt i rocznic państwowych. W 1951 r. 49% rzemiosła indywidualnego podjęło zobowiązania 1-majowe na ogólną sumę 1.875.000 zł. W roku bieżącym zobowiązania te podjęło 75% rzemieślników indywidualnych na ogólną sumę 4.085.000 zł.</u>
          <u xml:id="u-21.29" who="#ZygmuntMoskwa">W ogólnonarodowej dyskusji nad projektem Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej rzemiosło wzięło liczny udział. Odbyło się około 1500 zebrań w środowiskach rzemieślniczych, w których wzięło udział około 80.000 rzemieślników.</u>
          <u xml:id="u-21.30" who="#ZygmuntMoskwa">Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest podsumowaniem wielkich przeobrażeń, które dokonały się wśród polskiego rzemiosła w ciągu 8 lat władzy ludowej w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-21.31" who="#ZygmuntMoskwa">Rozmach budownictwa socjalistycznego, entuzjazm mas pracujących, budujących i umacniających niepodległość i suwerenność Ludowej Ojczyzny, pociąga za sobą inne warstwy społeczne, które towarzysząc klasie robotniczej na drodze do socjalizmu współdziałają w budowie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-21.32" who="#ZygmuntMoskwa">Konstytucja, którą Wysoki Sejm ma uchwalić, jest pierwszą w dziejach Polski konstytucją całego narodu, jednoczącego się w narodowym froncie walki o pokój i realizację zadań wielkiego Planu 6-letniego, planu budowy podstaw socjalizmu w naszej Ojczyźnie.</u>
          <u xml:id="u-21.33" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#WładysławKowalski">Zarządzam przerwę do godz. 16.</u>
          <u xml:id="u-22.1" who="#WładysławKowalski">Po przerwie przewodniczyć będzie Wicemarszałek Barcikowski.</u>
          <u xml:id="u-22.2" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 13 min. 55 do godz. 16 min. 5.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#WacławBarcikowski">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-23.1" who="#WacławBarcikowski">Udzielam głosu posłowi Witaszewskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#KazimierzWitaszewski">Wysoki Sejmie! Art. 7 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w ust. 1 mówi: „Polska Rzeczpospolita Ludowa, opierając się na uspołecznionych środkach produkcji, wymiany, komunikacji i kredytu, rozwija życie gospodarcze i kulturalne kraju na podstawie narodowego planu gospodarczego, w szczególności przez rozbudowę państwowego przemysłu socjalistycznego, rozstrzygającego czynnika w przekształcaniu stosunków społeczno-gospodarczych”.</u>
          <u xml:id="u-24.1" who="#KazimierzWitaszewski">Z treści przytoczonego artykułu naszej ludowej Konstytucji wynika jasno, że rozstrzygającym czynnikiem w przekształcaniu stosunków społeczno-gospodarczych jest przemysł socjalistyczny, a jak uczy tow. Stalin: „może on jednak spełnić to zadanie wtedy, jeżeli przemysł budowy maszyn, ta zasadnicza dźwignia rekonstrukcji gospodarstwa narodowego zajmie w nim przeważające miejsce”.</u>
          <u xml:id="u-24.2" who="#KazimierzWitaszewski">Treść tego artykułu posiada ogromne znaczenie praktyczne, gdyż artykuł ten wyznacza kierunek rozwoju naszej gospodarki narodowej, stwierdza i uznaje jako zasadę, że rozwijamy gospodarkę naszą i życie kulturalne w ramach planów narodowych, których czynnikiem podstawowym, decydującym o zachodzących u nas przemianach, o zbudowaniu socjalizmu, jest systematyczne uprzemysłowienie. Lecz jeśli dziś toczy się dyskusja w Sejmie nad Konstytucją Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, to wydaje się, że słusznym będzie przypomnieć deklarację przyjętą przy uchwalaniu konstytucji z dnia 17 marca 1921 r. przez ówczesny Sejm, przypomnieć rzeczywistość, jaka zaistniała po jej uchwaleniu, nie mówiąc już o konstytucji faszystowskiej 1935 r.</u>
          <u xml:id="u-24.3" who="#KazimierzWitaszewski">W konstytucji z dnia 17 marca 1921 roku nie znajdujemy ani jednego sformułowania, które by precyzowało jasno i niedwuznacznie podstawy społeczne i drogi rozwojowe ówczesnej, Polski, tak jak to czyni nasza Konstytucja.</u>
          <u xml:id="u-24.4" who="#KazimierzWitaszewski">Zrozumiałe jest, dlaczego ówczesny Sejm nie mógł i nie chciał precyzować, komu służyć będą prawa zawarte w konstytucji z 17 marca 1921 r. Wygodniej było nie mówić o sprawach, które z natury rzeczy klasy wówczas panujące musiały ukrywać, które nastawiałyby klasy pracujące przeciwko tego rodzaju prawom, gdyż dawały one kapitalistom i obszarnikom możliwości nieograniczonego wyzysku i eksploatacji mas pracujących miasta i wsi.</u>
          <u xml:id="u-24.5" who="#KazimierzWitaszewski">Sejm ówczesny zdobył się tylko na mętną, nic nie mówiącą deklarację, w której między innymi stwierdził, mówiąc o Polsce, że chce „zapewnić rozwój wszystkich jej sił moralnych i materialnych dla dobra całej odradzającej się ludzkości” i w tym celu „tę oto ustawę Konstytucyjną na Sejmie Ustawodawczym Rzeczypospolitej Polskiej uchwalamy i stanowimy”. Co z ogólnikowego, mętnego twierdzenia tego wynikało dla kraju, dla jego rozwoju gospodarczego i kulturalnego, wiedzieli tylko ci, co ją uchwalali.</u>
          <u xml:id="u-24.6" who="#KazimierzWitaszewski">Klasa robotnicza, chłopstwo pracujące oraz inteligencja odczuła na własnym grzbiecie wyniki działania tej konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-24.7" who="#KazimierzWitaszewski">Zacofanie, nie rozwijający się niemal zupełnie przemysł w warunkach powtarzających się ciężkich kryzysów był źródłem wygórowanych zysków dla zagranicznych kapitalistów i ich polskich wspólników, ale nic a nic nie przyczyniał się do rozwoju Polski, troszcząc się tylko o stworzenie dogodnych warunków wyzysku i ucisku klasy robotniczej i chłopstwa pracującego. Polska była i pozostawała krajem mało uprzemysłowionym i bezbronnym.</u>
          <u xml:id="u-24.8" who="#KazimierzWitaszewski">Klasa robotnicza i młodzież nie miały żadnej perspektywy; ponad milion bezrobotnych według oficjalnej statystyki, praca po dwa lub trzy dni w tygodniu, ucisk polityczny — oto rezultaty ustroju kapitalistycznego i jego praw działających w mieście.</u>
          <u xml:id="u-24.9" who="#KazimierzWitaszewski">Nie lepiej przedstawiała się sprawa na wsi polskiej: wyzysk obszarników i monopolów kapitalistycznych, głód ziemi, około 8 milionów „niepotrzebnych ludzi”, z których tylko niewielka część mogła pracować u obszarnika lub kułaka za 50 groszy dziennie, reszta zaś szukała pracy i chleba „na saksach”, emigrowała na najcięższe prace do krajów kapitalistycznych lub wegetowała bez pracy w nędzy i biedzie.</u>
          <u xml:id="u-24.10" who="#KazimierzWitaszewski">Wieś polska przedstawiała obraz nędzy, ubóstwa, analfabetyzmu bez jakiejkolwiek nadziei na poprawę w Polsce przedwrześniowej, rządzonej przez sanację, przedstawicieli kapitalistów i obszarników.</u>
          <u xml:id="u-24.11" who="#KazimierzWitaszewski">Polska kapitalistyczno-obszarnicza była krajem zacofanym, o niskim poziomie sił wytwórczych, o niskiej produkcji na głowę ludności, krajem, który cechował niedorozwój szeregu ważnych gałęzi produkcji przemysłowej przy zupełnym braku innych. Zacofanie to potęgowała zależność od mającego na oku tylko własne największe zyski kapitału zagranicznego, który nawet według cyfr oficjalnej, sfałszowanej statystyki posiadał w wielu ważnych dziedzinach naszego życia gospodarczego decydujący udział. I tak na przykład: w górnictwie i hutnictwie — 52,1%, w górnictwie naftowym — 8 7,5%, w elektrowniach i wodociągach — 81,3%.</u>
          <u xml:id="u-24.12" who="#KazimierzWitaszewski">W tych warunkach w ustroju kapitalistycznym gospodarka nasza mogła tylko grzęznąć w zastoju i rozkładzie.</u>
          <u xml:id="u-24.13" who="#KazimierzWitaszewski">Dopiero objęcie władzy przez masy ludowe z klasą robotniczą i jej Partią na czele, dopiero unarodowienie wielkiego i średniego przemysłu i reforma rolna, wejście na drogę budowania socjalizmu mogło doprowadzić do potężnego rozwoju sił wytwórczych, do wyrównania wiekowego zacofania, do zabezpieczenia wszystkim pracy i nauki, do podniesienia dobrobytu i kultury naszego narodu.</u>
          <u xml:id="u-24.14" who="#KazimierzWitaszewski">Okres realizacji 3-letniego planu odbudowy gospodarczej stanowił poważny krok na drodze rozwoju sił wytwórczych, a przede wszystkim na drodze uprzemysłowienia kraju. Okres ten i wyniki osiągnięte w odbudowie zniszczonego przez wojnę i okupację hitlerowską kraju, są dziełem klasy robotniczej i mas pracujących chłopstwa pod kierownictwem naszej Partii. Odbudowa naszego przemysłu i uprzemysłowienie kraju następowało u nas o wiele szybciej niż w krajach kapitalistycznych mniej zniszczonych przez wojnę.</u>
          <u xml:id="u-24.15" who="#KazimierzWitaszewski">Klasa robotnicza widząc, że pracuje dla siebie, dla swego ludowego państwa, rozwinęła szlachetne masowe współzawodnictwo pracy, które stało się u nas — rozwijając się coraz bardziej i podnosząc się na wyższy poziom — podstawową metodą naszego budownictwa. Przyśpieszyła ona wykonanie zadań postawionych przez Partię i Rząd. Nieocenioną pomoc uzyskaliśmy od Związku Radzieckiego, który pośpieszył nam z pomocą w postaci maszyn i surowców, bez których odbudowa i uprzemysłowienie byłyby bardzo trudne.</u>
          <u xml:id="u-24.16" who="#KazimierzWitaszewski">Poważnym czynnikiem przyśpieszenia rozwoju przemysłowego Polski stał się powrót do macierzy naszych Ziem Zachodnich zdobytych dla Polski dzięki zdruzgotaniu imperializmu niemieckiego przez Armię Radziecką. Na ziemiach tych znajdowały się poważne ośrodki przemysłowe. Dzięki nim wzrosły nasze zasoby węgla, uzyskaliśmy kopalnie rud cynku i miedzi, zasoby energetyczne, zakłady przemysłu metalowego, chemicznego, drzewnego, ceramicznego, włókienniczego i wielu innych.</u>
          <u xml:id="u-24.17" who="#KazimierzWitaszewski">Znaczną część tych zakładów przejęliśmy w stanie zniszczonym, a największe z tych zakładów w stanie zupełnej, ruiny. Potężnym wysiłkiem Państwa Ludowego i klasy robotniczej dźwignęliśmy z ruin takie olbrzymy, jak Pa-Fa-Wag, huta „Szczecin”, „Rokita” czy „Kędzierzyn”. Modernizujemy huty i kopalnie Śląska i Wałbrzycha. Na Ziemiach Zachodnich stworzyliśmy nowe potężne zakłady, takie, jak fabryka kwasu siarkowego w Wizowie, jak fabryki sztucznego włókna w Jeleniej Górze i Gorzowie. Budujemy je w oparciu o bogactwa surowcowe Ziem Zachodnich, w oparciu o ofiarny wysiłek pracy naszego narodu, w oparciu o środki finansowe, jakich na rozbudowę tych ziem nie szczędzi Państwo Ludowe.</u>
          <u xml:id="u-24.18" who="#KazimierzWitaszewski">Nasze Ziemie Zachodnie były w dawnej Rzeszy Niemieckiej zaniedbaną gospodarczo peryferią. Poważna ich część stanowiła agrarno-surowcowe zaplecze zachodnio-niemieckich okręgów przemysłowych. Powróciwszy do Polski Ludowej rozkwitają one nowym życiem, stają się terenami intensywnego uprzemysłowienia, a same z kolei przyczyniają się stale do rozwoju przemysłowego całej Polski, do szybkiego przekształcania naszego kraju w kraj potężnego, wysoko rozwiniętego, nowoczesnego przemysłu.</u>
          <u xml:id="u-24.19" who="#KazimierzWitaszewski">W rezultacie słusznej polityki władzy ludowej i bohaterskiego wysiłku klasy robotniczej wartość produkcji wielkiego i średniego przemysłu, która w 1946 r. na skutek zniszczeń wojennych stanowiła 75% poziomu z roku 1938, już w 1947 r. przekroczyła poziom przedwojenny, a w 1949 r. osiągnęła 177% tego poziomu. W rezultacie tego szybkiego rozwoju przemysłu wzrósł znacznie ciężar gatunkowy produkcji przemysłowej w stosunku do całej naszej produkcji, co stworzyło warunki dla odbudowy i dalszego rozwoju innych dziedzin naszej gospodarki, przede wszystkim rolnictwa. Lecz osiągnięte rezultaty stworzyły dopiero podstawę dla dalszego burzliwego rozwoju i nie mogły zadowolić partii klasy robotniczej, której celem jest zbudowanie socjalizmu w naszym kraju. Aby osiągnąć cel, klasa robotnicza w sojuszu z chłopstwem pracującym musi mieć jasny program działania; tym programem działania stał się Plan 6-letni.</u>
          <u xml:id="u-24.20" who="#KazimierzWitaszewski">Tow. Bierut na V Plenum KC, precyzując zadania, tak określił Plan 6-letni:</u>
          <u xml:id="u-24.21" who="#KazimierzWitaszewski">„Plan 6-letni to program nie tylko gospodarczy, lecz również ideologiczny, polityczny, społeczno-ustrojowy. Plan 6-letni — to plan, który stworzy mocne i niewzruszone podstawy nowego ustroju społecznego w Polsce, podstawy socjalizmu. W tym sensie Plan 6-letni jest skonkretyzowaną formą realizacji ideologii naszej Partii na określonym odcinku czasu, jest ujętą w określone zadania linią kierunkową polityki Partii, drogowskazem, wytyczną naszych działań”.</u>
          <u xml:id="u-24.22" who="#KazimierzWitaszewski">Ten jasny, prosty, skonkretyzowany i porywający plan, plan szybkiego uprzemysłowienia kraju i stworzenia podstaw nowego ustroju stał się rewolucyjnym czynnikiem, który mobilizował wszystkie najlepsze siły naszego narodu z klasą robotniczą na czele do realizacji zadań zawartych w tym planie — programie.</u>
          <u xml:id="u-24.23" who="#KazimierzWitaszewski">Masy pracujące naszego kraju rozumiały, że realizacja tego planu — programu wymagać będzie ofiarnego wysiłku i wielu wyrzeczeń, że realizacja Planu 6-letniego wymagać będzie nowych, wyższych i lepszych form i metod pracy, że realizacja tego planu to wyższa technika w naszym przemyśle, dzięki której praca staje się lżejsza i bardziej wydajna, że realizacja zadań zawartych w Planie 6-letnim odbywać się będzie w ostrej i zaciekłej walce klasowej z resztkami kapitalistów i ich sprzymierzeńcem, międzynarodowym imperializmem.</u>
          <u xml:id="u-24.24" who="#KazimierzWitaszewski">Wielkie cele Planu 6-letniego stawiają przed nami coraz to większe i bardziej skomplikowane zadania. Wykonać je można jedynie pod warunkiem maksymalnej mobilizacji twórczej aktywności najszerszych mas klasy robotniczej i całego ludu pracującego, pod warunkiem, że zadania planu doprowadzone zostaną do każdego warsztatu pracy, do każdego robotnika, że plan ten stanie się własnością mas pracujących, że wykonanie zadań Planu stanie się sprawą honoru każdego pracującego Polaka.</u>
          <u xml:id="u-24.25" who="#KazimierzWitaszewski">Pomyślna realizacja zadań Planu 6-letniego w pierwszych dwóch latach oraz dane bieżącego roku świadczą o olbrzymim dalszym wzroście i decydującym znaczeniu przemysłu socjalistycznego dla rozwoju i przeobrażenia całej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-24.26" who="#KazimierzWitaszewski">Udział przemysłu socjalistycznego w ogólnej wartości produkcji całego przemysłu, liczonej w cenach niezmiennych, w roku 1949 wynosił 94,5%, zaś w roku 1951 wynosił 99,4%. Świadczy to więc o tym, że przemysł socjalistyczny stał się u nas całkowicie panującym i wyparł elementy kapitalistyczne z produkcji przemysłowej.</u>
          <u xml:id="u-24.27" who="#KazimierzWitaszewski">Produkcja przemysłowa naszego socjalistycznego przemysłu wzrosła w 1951 r. ponad 2,5-krotnie w stosunku do 1938 r., a w bieżącym roku ma być 3-krotnie większa.</u>
          <u xml:id="u-24.28" who="#KazimierzWitaszewski">Jeszcze bardziej imponującym jest wzrost produkcji przemysłowej na jednego mieszkańca. Produkcja bowiem na jednego mieszkańca w stosunku do 1938 r. wzrosła już w 1951 r. 3,5-krotnie, a w 1952 r. będzie ponad 4-krotnie wyższa.</u>
          <u xml:id="u-24.29" who="#KazimierzWitaszewski">Wielkie tempo uprzemysłowienia naszego kraju na bazie socjalistycznych stosunków wytwórczych wpłynęło zasadniczo na przeobrażenia, które dokonują się w różnych dziedzinach naszego życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego.</u>
          <u xml:id="u-24.30" who="#KazimierzWitaszewski">W wyniku rozwoju i rekonstrukcji naszego socjalistycznego przemysłu powstał cały szereg nowych gałęzi produkcji, jak produkcja samochodów ciężarowych, traktorów, samochodów osobowych, rozwinął się w poważnym stopniu przemysł okrętowy, rozwinęliśmy produkcję całego szeregu nowych typów obrabiarek, rozwija się na nowej bazie przemysł chemiczny, a w tym produkcja szeregu środków leczniczych, takich jak penicylina.</u>
          <u xml:id="u-24.31" who="#KazimierzWitaszewski">Ten szybki i wszechstronny rozwój naszego przemysłu, a w związku z tym wzrost masy towarowej, w poważnym stopniu wpłynął na rozwój naszego transportu, a w szczególności kolejnictwa, którego wskaźnik rozwoju w porównaniu z 1938 r., jeśli przyjąć ten rok za 100, wynosi w 1949 r. — 152, a w 1952 r. — 252.</u>
          <u xml:id="u-24.32" who="#KazimierzWitaszewski">Dynamika rozwoju naszego socjalistycznego przemysłu w bardzo poważnym stopniu wpłynęła na zmianę struktury społecznej i układu sił klasowych, która z kolei będzie działać na dalszą i systematyczną zmianę w kierunku przekształcania się naszego narodu w naród socjalistyczny.</u>
          <u xml:id="u-24.33" who="#KazimierzWitaszewski">„Przemiany społeczne — mówi tow. Bierut — które dokonały się i dokonują pod przewodem klasy robotniczej, rola, znaczenie i autorytet klasy robotniczej w państwie i w narodzie, uczyniły z klasy robotniczej nie tylko przodującą i czołową, ale również uznaną przez olbrzymią większość narodu i decydującą o losach narodu, odpowiedzialną za losy narodu, kierującą siłę.” O wielkich przeobrażeniach, jakie się dokonały w naszym kraju, świadczy ogromny wzrost klasy robotniczej i nowej inteligencji. Miliony nowych robotników napłynęły do naszego rozbudowującego się przemysłu, do budownictwa, do transportu i innych dziedzin naszej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-24.34" who="#KazimierzWitaszewski">Nasza klasa robotnicza skupiona na wielkich i nowoczesnych zakładach pracy rośnie nie tylko ilościowo, zmienia się psychika ludzi przychodzących do przemysłu, podnosi się poziom kwalifikacji naszych robotników, nasza klasa robotnicza staje się coraz bardziej świadoma, coraz lepiej rozumie swoją rolę i swoje zadania w Polsce Ludowej, o czym świadczy jej ofiarna praca i potężny rozwój współzawodnictwa.</u>
          <u xml:id="u-24.35" who="#KazimierzWitaszewski">Coraz większe też zadania stają przed nami właśnie w dziedzinie pracy politycznej wśród rosnących szeregów naszej klasy robotniczej. Staje przed nami troska o podnoszenie jej fachowości i umiejętności, o warunki jej bytu, jej poziom kulturalny.</u>
          <u xml:id="u-24.36" who="#KazimierzWitaszewski">Ogromny rozwój przemysłu jest czynnikiem, który przeobraża stosunki na wsi naszej, która odmieniła się po wyzwoleniu przez bohaterską Armię Czerwoną i Wojsko Polskie w wyniku reformy rolnej, polityki uprzemysłowienia naszego kraju i systematycznej pomocy, udzielanej chłopstwu pracującemu przez Państwo Ludowe. Głód ziemi na wsi został zlikwidowany. Na głowę ludności chłopskiej przeciętnie obszar ziemi rolnej podniósł się z 0,96 ha w roku 1931 do 1,44 ha w 1950 r. Dzięki uprzemysłowieniu miliony „niepotrzebnych” ludzi w dawnej Polsce kapitalistycznej znalazło pracę i chleb w naszym rozbudowującym się przemyśle socjalistycznym, w budownictwie, transporcie, handlu itp.</u>
          <u xml:id="u-24.37" who="#KazimierzWitaszewski">Rozwój przemysłu nie tylko jednak dał pracę milionom chłopów. Poprzez rozwój przemysłu budowy traktorów i maszyn rolniczych, przemysłu chemicznego, energetyki powstaje baza dla reorganizacji naszego rolnictwa, dla zaopatrzenia go w dostateczne i rosnące wciąż ilości traktorów i potrzebne dla rolnictwa maszyny, nawozy sztuczne i elektryczność.</u>
          <u xml:id="u-24.38" who="#KazimierzWitaszewski">W wyniku stworzenia bazy, jaką jest przemysł socjalistyczny, w wyniku polityki klasowej władzy ludowej, wypierania i ograniczania elementów kapitalistycznych na wsi w postaci kułaka i spekulanta, pod wpływem pracy politycznej i własnego doświadczenia, ucząc się na przykładach przodujących spółdzielni produkcyjnych, wieś nasza wkracza na drogę przebudowy dotychczasowej zacofanej gospodarki, na drogę zespołowej gospodarki, na drogę spółdzielczości produkcyjnej, która jest jedyną drogą umożliwiającą chłopstwu pracującemu korzystanie z wszystkich zdobyczy wiedzy i postępu.</u>
          <u xml:id="u-24.39" who="#KazimierzWitaszewski">Przed wojną traktorów nie produkowaliśmy, dziś produkujemy ich coraz więcej i mamy już ich na wsi 4-krotnie więcej niż w roku 1946.</u>
          <u xml:id="u-24.40" who="#KazimierzWitaszewski">Wskaźnik wartości produkcji maszyn i narzędzi rolniczych, jeśli rok 1930 przyjąć za 100, wynosi dziś 452 i coraz szerzej dzięki Państwowym Ośrodkom Maszynowym są one stosowane w rolnictwie.</u>
          <u xml:id="u-24.41" who="#KazimierzWitaszewski">Zużycie nawozów azotowych, fosforowych i potasowych w czystym składniku ogółem w porównaniu z 1938 r., przyjętym za 100, wzrosło do wskaźnika 342, a liczba wsi zelektryfikowanych wzrosła przeszło 10-krotnie.</u>
          <u xml:id="u-24.42" who="#KazimierzWitaszewski">Cyfry wyżej podane świadczą o tym wpływie, jaki rozwój przemysłu socjalistycznego w naszym kraju, a w tym przemysłu maszynowego, chemicznego, energetycznego wywiera na przeobrażenia dokonujące się nie tylko w mieście, lecz i na wsi.</u>
          <u xml:id="u-24.43" who="#KazimierzWitaszewski">Wieś nasza spożywa o wiele więcej niż przed wojną artykułów spożywczych i przemysłowych dzięki rosnącej dochodowości gospodarstw. Bez porównania więcej spożywa ona materiałów włókienniczych, cukru, węgla, zapałek itp.</u>
          <u xml:id="u-24.44" who="#KazimierzWitaszewski">W uprzemysłowieniu naszego kraju jest wyraźnie zainteresowane na równi z klasą robotniczą chłopstwo pracujące. Uprzemysłowienie to daje masom chłopstwa pracującego pracę, udostępnia w większym stopniu technikę niezbędną dla lepszej uprawy ziemi, tworzy bazę dla przejścia do wyższych form kolektywnej uprawy roli, wzmaga źródła zaopatrzenia wsi w niezbędne dla niej w coraz większej ilości produkty przemysłowe o charakterze konsumpcyjnym.</u>
          <u xml:id="u-24.45" who="#KazimierzWitaszewski">Uprzemysłowienie naszego kraju przyniesie podniesienie wydajności pracy w całej naszej gospodarce, w przemyśle, budownictwie, transporcie i w rolnictwie naszym. A przecież, jak uczy nas Lenin i Stalin: „wydajność pracy jest świadectwem wyższości ustroju i w naszych warunkach drogą do podniesienia dobrobytu mas pracujących”.</u>
          <u xml:id="u-24.46" who="#KazimierzWitaszewski">Uprzemysłowienie kraju naszego to podniesienie kultury mas pracujących, to rozwój elektryfikacji, radiofonizacji, kin, wydawnictw książkowych i prasy, to podnoszenie kwalifikacji nie tylko naszej klasy robotniczej, lecz i mas pracującego chłopstwa, stosujących przy pomocy POM nową technikę, stosujących zasady współczesnej nauki agronomicznej, zwłaszcza zaś tych chłopów pracujących, którzy już dziś wkroczyli na drogę uspołecznionej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-24.47" who="#KazimierzWitaszewski">Uprzemysłowienie to potężna dźwignia umacniania spójni klasy robotniczej i chłopstwa pracującego. Jest ono ogromnym wkładem w dzieło utrwalenia naszej niepodległości i potęgowania sił Polski Ludowej, wkładem w dzieło walki o pokój na świecie. Dlatego Konstytucja nasza, Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej tak dobitnie mówi o konieczności rozbudowy naszego socjalistycznego przemysłu, który jest rozstrzygającym czynnikiem w budowaniu nowego ustroju społecznego, do którego od blisko 100 lat dążyła nasza klasa robotnicza, zdobywając dla programu socjalistycznego coraz szersze masy chłopstwa pracującego.</u>
          <u xml:id="u-24.48" who="#KazimierzWitaszewski">Dziś, uchwalając naszą Konstytucję, stwierdzamy tym samym, że dążenia mas pracujących stały się rzeczywistością i że nie szczędząc wysiłków naród polski zbuduje nowy ustrój sprawiedliwości społecznej, uporczywie pracować będzie nad dalszym rozwojem swej Ojczyzny, nad umocnieniem jej sił i utrwaleniem niepodległości.</u>
          <u xml:id="u-24.49" who="#KazimierzWitaszewski">Potwierdzeniem tego była ogólnonarodowa dyskusja nad Konstytucją Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, w której to dyskusji cały naród na czele z klasą robotniczą zajął stanowisko, potwierdzające w całości treść Konstytucji z lipca 1952 r., jako swojej karty praw i obowiązków, wykazując to pracą i walką, wykazując tym samym, że droga, po której prowadzi Polska Zjednoczona Partia Robotnicza pod przewodnictwem tow. Bieruta, droga do socjalizmu jest drogą klasy robotniczej i całego narodu.</u>
          <u xml:id="u-24.50" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#WacławBarcikowski">Głos ma poseł Dachów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-26">
          <u xml:id="u-26.0" who="#MikołajDachów">Wysoki Sejmie! Już ósmy rok naród polski realizuje nieznane dotychczas w jego historii plany budownictwa przemysłowego. Na drodze uprzemysłowienia kraju w poważnym stopniu odrobiliśmy wiekowe zacofanie i w szybkim tempie posuwamy naprzód całą naszą gospodarkę narodową. Tempo naszego rozwoju gospodarczego napełnia radością naszych przyjaciół, a bezsilną wściekłością wrogów.</u>
          <u xml:id="u-26.1" who="#MikołajDachów">Za przykładem bohaterskiej klasy robotniczej i jej ofiarnego wysiłku stanęły do pokojowego budownictwa szerokie masy ludu pracującego miast i wsi, uznając program przebudowy gospodarczej zawarty w Planie 6-letnim za swój własny program, jedynie słuszny i gwarantujący rozwój dobrobytu i kultury.</u>
          <u xml:id="u-26.2" who="#MikołajDachów">Masy pracujące Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jednoczą wszystkie swoje siły we froncie narodowym walki o pokój i Plan 6-letni, dążąc świadomie do podniesienia swego bytu materialnego i sił wytwórczych wolnego narodu.</u>
          <u xml:id="u-26.3" who="#MikołajDachów">„Zjednoczyć wszystkie siły narodu — mówił na VII Plenum KC PZPR Prezydent Bolesław Bierut — aby w czasie jak najkrótszym przebudować gospodarkę Polski z zacofanej, jednej z najsłabszych w Europie w przodującą technicznie i jedną z najsilniejszych w Europie. Zjednoczyć wszystkie siły narodu, aby z kraju na wpół rolniczego, w którym ziemia dawała bardzo niskie urodzaje, uczynić kraj wysoko uprzemysłowiony, kraj żelaza, betonu i stali, kraj maszyn i elektryczności, kraj wysokiej techniki zarówno w przemyśle, jak i w rolnictwie, kraj korzystający w pełni ze swych ukrytych dotąd, słabo wykorzystanych, ale bezspornie wielkich bogactw naturalnych, kraj jednolity gospodarczo i kulturalnie, kraj wielkiej metalurgii i wielkiej chemii, kraj żeglugi morskiej i portów światowych, kraj wysokich urodzajów i wysokiej kultury — oto wielki program, który nazywa się planem przebudowy gospodarczej, planem uprzemysłowienia Polski Ludowej, Planem 6-letnim.” Oto konkretna, realna wizja bliskiego już jutra naszej Ojczyzny, potężnej świadomości i pracy polskiego narodu.</u>
          <u xml:id="u-26.4" who="#MikołajDachów">Władza ludowa kierując gospodarką naszego kraju, wysunęła na pierwsze miejsce rozbudowę potężnego przemysłu. Polska klasa robotnicza melduje narodowi co kwartał komunikatami Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego o realizacji planów gospodarczych, melduje o swoich sukcesach.</u>
          <u xml:id="u-26.5" who="#MikołajDachów">A wielkie są to sukcesy. Już w roku bieżącym wartość produkcji przemysłu wielkiego i średniego przekroczy przeszło trzykrotnie przedwojenną wartość produkcji tego przemysłu.</u>
          <u xml:id="u-26.6" who="#MikołajDachów">W przeliczeniu na głowę ludności wzrost ten jest przeszło czterokrotny. Polska klasa robotnicza podwaja w okresie trzech lat produkcję przemysłową.</u>
          <u xml:id="u-26.7" who="#MikołajDachów">Mamy w Polsce nowe, nieznane za rządów kapitalistów i obszarników gałęzie produkcji. Na polach chłopskich pracują tysiące polskich traktorów, po drogach jeżdżą polskie samochody, z portów wypływają zbudowane w polskich stoczniach okręty. Rozwija się nasz przemysł hutniczy, maszynowy, chemiczny. Nie jesteśmy już dzisiaj kopciuszkiem wśród państw europejskich. Doganiamy i prześcigamy daleko posunięte w rozwoju przemysłu kraje kapitalistyczne. Z dumą i radością możemy powtórzyć słowa Prezydenta Bieruta: „Polska przestała być krajem biednym, bezbronnym i niezaradnym”.</u>
          <u xml:id="u-26.8" who="#MikołajDachów">W naszym budownictwie szeroko korzystamy z doświadczeń Związku Radzieckiego, pierwszego kraju zwycięskiego socjalizmu. Dzięki wspaniałym wzorom osiągnięć Związku Radzieckiego i jego braterskiej, bezinteresownej przyjaźni i pomocy mogliśmy tak szybko i pomyślnie odbudować nasz kraj z ruin wojennych, a obecnie realizować skutecznie plan uprzemysłowienia Polski, krocząc pewnie i zwycięsko po drodze budownictwa socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-26.9" who="#MikołajDachów">Budownictwo przemysłowe jest naczelnym zadaniem naszego narodu, kluczowym zagadnieniem naszej gospodarki. Znajduje ono poczesne miejsce w projekcie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — Wielkiej Karty zwycięstwa ludu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-26.10" who="#MikołajDachów">„Polska Rzeczpospolita Ludowa — czytamy w art. 7 projektu Konstytucji — opierając się na uspołecznionych środkach produkcji, wymiany, komunikacji i kredytu, rozwija życie gospodarcze i kulturalne kraju na podstawie narodowego planu gospodarczego, w szczególności przez rozbudowę państwowego przemysłu socjalistycznego, rozstrzygającego czynnika w przekształcaniu stosunków społeczno-gospodarczych.” Przemysł państwowy jest więc określony w projekcie Konstytucji jako „rozstrzygający czynnik w przekształcaniu stosunków społeczno-gospodarczych”.</u>
          <u xml:id="u-26.11" who="#MikołajDachów">„Polska Rzeczpospolita Ludowa — czytamy w art. 9 projektu Konstytucji — zapewnia nieustanny wzrost produkcji przemysłu państwowego, służącej wszechstronnemu zaspokajaniu potrzeb wytwórczych i konsumpcyjnych ludności wiejskiej, jednocześnie planowo wpływając na stały wzrost towarowej produkcji rolniczej, która zaopatruje przemysł w surowce a ludność miejską w żywność.” Rozbudowa przemysłu ma zasadnicze znaczenie dla życia całego narodu, dla sił gospodarczych i obronnych kraju. Bezpośrednie, kluczowe znaczenie ma ona dla mas chłopskich. Na słabości naszego przemysłu żerował obcy kapitalista. Skutki tej słabości ponosiły masy ludowe, ponosił je robotnik i pracujący chłop.</u>
          <u xml:id="u-26.12" who="#MikołajDachów">Jakie to były skutki i jak je skutecznie likwiduje Polska Ludowa?</u>
          <u xml:id="u-26.13" who="#MikołajDachów">Rozwój przemysłu likwiduje przede wszystkim zmorę wsi polskiej w ostatnim stuleciu — przeludnienie. Brak odpływu do miasta, do przemysłu tworzył nieprzebytą barierę dla wzrastającej szybko ludności wiejskiej. Nieodłącznymi towarzyszami przeludnienia były zawsze głód, nędza i poniewierka. Głód ziemi i wygórowane ceny za grunty rodziły setki tysięcy dłużników, rujnowały gospodarstwa chłopskie. Niemożność utrzymania się setek tysięcy rodzin bezrolnych i małorolnych chłopów rodziła na wsi okrutny wyzysk, rodziła faktyczną niewolę u obszarników i kułaków. „Lał się z bandosa pot cuchnący w szmaty zgrzebne i w rudą jego sukmanę przez wieki — pisał Żeromski. — Żarło go robactwo, okrywał brud...” Taką była przez wieki nasza Rzeczpospolita!</u>
          <u xml:id="u-26.14" who="#MikołajDachów">Bezrolny i małorolny chłop stawał się rzeczą, przedmiotem handlu obcych agentów. Hamburg — emigracyjny port był placem nowoczesnego handlu niewolnikami. W kopalniach belgijskich, niemieckich i francuskich szukał chłop polski ucieczki przed nędzą, a znajdował często kalectwo i śmierć.</u>
          <u xml:id="u-26.15" who="#MikołajDachów">Szlakiem „Pana Balcera w Brazylii” ciągnęły chłopskie gromady, dla których w kraju nie było pracy ni chleba. W puszczach Brazylii, na stepach Argentyny, w fabrykach, w hutach, kopalniach i portach Stanów Zjednoczonych, w lasach Kanady, po wszystkich krańcach świata rozsiane są groby polskich chłopów, zjadanych febrą, malarią, a nieraz wycieńczeniem i głodem. Skupiska Polonii rozsiane po całym święcie są żywym dowodem nędzy wsi spowodowanej niedojadaniem, nędzy, która wyganiała z kraju najlepszych, najbardziej przedsiębiorczych i uzdolnionych chłopów.</u>
          <u xml:id="u-26.16" who="#MikołajDachów">Nie szuka dziś polski chłop szczęścia u obcych. My budujemy szczęście, rzetelne szczęście u siebie. Chłop polski, chłopska córka, chłopski syn znajdują bez trudu pracę w Nowej Hucie, w Lubelskiej Fabryce Samochodów Ciężarowych, w Starachowicach i Wierzbicy, w Warszawie, w portach Wybrzeża, w kopalniach Śląska, we wrocławskiej Fabryce Wagonów. Znajdują pracę i chleb u siebie w kraju, w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-26.17" who="#MikołajDachów">Obok zakładów przemysłowych wyrastają piękne, zdrowe, nowoczesne osiedla robotnicze. Sezonowi robotnicy, o których nie troszczył się kapitalista, znajdują pomieszczenie w hotelach robotniczych. Dojeżdżającym robotnikom tworzy się jak najlepsze środki komunikacyjne.</u>
          <u xml:id="u-26.18" who="#MikołajDachów">Znikła trapiąca chłopską rodzinę w Polsce burżujów i obszarników zmora troski o przyszłość dzieci. Dzisiaj co dnia tworzy się nowa historia młodego pokolenia chłopów.</u>
          <u xml:id="u-26.19" who="#MikołajDachów">Przemysł i rolnictwo czeka na fachowców. Rozwarły się wrota wiedzy. Przestał dolegać lęk o morgi, o ojcowiznę, o schedę.</u>
          <u xml:id="u-26.20" who="#MikołajDachów">W każdym roku setki tysięcy chłopów odpływają do pracy. Nie trzeba tu podawać danych statystycznych. Każda wieś, każda gmina ma swoje statystyki ludzi, których ręce znalazły pełne zatrudnienie.</u>
          <u xml:id="u-26.21" who="#MikołajDachów">Tak więc na rozbudowie przemysłu zyskuje przede wszystkim wieś. Przy tej samej, a nawet pełniejszej misce zostało mniej łyżek. Z jednej tylko wsi Brzezinki w pow. wadowickim 200 osób pracuje już w przemyśle. A takich wsi w Polsce są tysiące.</u>
          <u xml:id="u-26.22" who="#MikołajDachów">Rozwijający się przemysł, wzrost liczebny ludności miejskiej zmienił zasadniczo stosunki na rynku płodów rolnych. Nie ma dziś zjawiska klęski urodzaju, nie wraca chłop z jarmarku z niesprzedaną świnią, zbożem czy ziemniakami, nie zostawia na targowicy niesprzedanych prosiąt. Nie sprzedaje w okresie letnim jaj po trzy grosze za sztukę.</u>
          <u xml:id="u-26.23" who="#MikołajDachów">Przeciwnie, mamy do czynienia ze wzrastającym z roku na rok zapotrzebowaniem przemysłu i miast na płody gospodarki rolnej. Przemysł potrzebuje coraz więcej surowców — buraków cukrowych, rzepaku, lnu i konopi, tytoniu, owoców i warzyw, ziemniaków i zbóż. Coraz więcej żywności potrzebuje rozrastająca się ludność miast i ośrodków przemysłowych. Nie tylko nie ma u nas zjawiska nadprodukcji w rolnictwie, lecz przeciwnie, jesteśmy w okresie poważnych trudności wynikających z nienadążania produkcji rolnej za potrzebami kraju.</u>
          <u xml:id="u-26.24" who="#MikołajDachów">Właśnie rozwój przemysłu stwarza pewny, korzystny rynek zbytu na płody rolne. Pewny i korzystny jeszcze i z tego względu, że rozmieszczenie nowego przemysłu odbywa się równomiernie na terenie całego kraju, że likwidujemy podział kraju pod względem uprzemysłowienia na Polskę A i na Polskę B, że coraz mniej jest okolic zabitych deskami od świata.</u>
          <u xml:id="u-26.25" who="#MikołajDachów">Wielki, planowo rozbudowywany przemysł uzbraja ręce chłopskie w nowoczesne maszyny i narzędzia rolnicze, zwiększając ich siłę i wydajność. A przebudowa rolnictwa możliwa jest tylko na bazie rozwoju przemysłu maszyn i narzędzi rolniczych. Likwidujemy w ten sposób przeklęte zacofanie rolnictwa, jedno z największych w Europie, likwidujemy stały katorżniczy trud chłopa wyniszczający jego siły i skracający życie. W ręce chłopskie, przywykłe do cepigów, płachty, kosy i sierpa, cepów i motyki, dajemy kierownicę traktora i snopowiązałkę, dajemy siewnik, żniwiarkę, kopaczkę i młocarnię, dajemy coraz więcej kombajnów.</u>
          <u xml:id="u-26.26" who="#MikołajDachów">„Przyślijcie nam więcej tych snopowiązałek — mówią chłopi do kierownika wydziału politycznego Państwowego Ośrodka Maszynowego w Busku. — Wiemy dziś co to znaczą maszyny. Praca staje się lżejsza i żniwa zakończymy wcześniej.” Chłopi wiedzą dzisiaj, co znaczy maszyna. W Polsce kapitalistycznej nie mogli się o tym przekonać. Maszyna była za droga na kieszeń mało i średniorolnego chłopa. Co więcej, wskutek przeludnienia wsi maszyna i sprzęt rolniczy były często niepotrzebne. Tanie za to były ręce robocze. Dla obszarnika i kułaka ręce fornala i najemnika były tańsze od maszyny.</u>
          <u xml:id="u-26.27" who="#MikołajDachów">W roku 1935 we wsi Bochotnica pow. puławskim 262 gospodarstwa chłopskie posiadały 105 wozów, 93 pługi, 84 zwykłe brony, 54 kulty walory, 38 radeł, 3 młocarnie, 3 kieraty, 18 wialni i 98 sieczkarni. We wsi nie było ani jednego siewnika, ani jednej żniwiarki. W roku 1935 wyprodukowano w Polsce na przeszło 3 miliony gospodarstw 14.403 pługi konne, 6.128 bron zwykłych, 2.284 bron sprężynowych, 1.000 kultywatorów, 136 siewników, 4.863 kieraty i 1.977 młocarni. Polska obszarników i kapitalistów nie potrafiła nawet utrzymać poziomu produkcji maszyn rolniczych z okresu rządów zaborczych.</u>
          <u xml:id="u-26.28" who="#MikołajDachów">Tymczasem w Polsce Ludowej przekroczyliśmy w 1949 r. przeszło dwukrotnie przedwojenny poziom produkcji maszyn rolniczych. Już w 1950 r. Spółdzielcze Ośrodki Maszynowe dysponowały ilością 46 tys. siewników, 28 tys. młocarni, 51 tys. snopowiązałek, żniwiarek i kosiarek, 20.600 kopaczek do ziemniaków. Potężnym parkiem maszynowym dysponują Państwowe Ośrodki Maszynowe i PGR. Na polach przeszło 3.000 spółdzielni produkcyjnych pracują nowoczesne maszyny.</u>
          <u xml:id="u-26.29" who="#MikołajDachów">Maszyna pozwala wyprostować chłopu przygarbione od wysiłku plecy, zwalnia od ciężkiej pracy biedotę wiejską i dzieci chłopskie. Jednocześnie maszyny Państwowych i Gminnych Ośrodków Maszynowych stanowią skuteczne narzędzie walki z wyzyskiem kułaka posiadającego sprzężaj i maszyny. Maszyny czyniąc pracę chłopa i jego rodziny lżejszą, czynią ją zarazem bardziej wydajną, podnoszą plony na chłopskich polach, a więc i dobrobyt mas chłopskich.</u>
          <u xml:id="u-26.30" who="#MikołajDachów">Ważne to zagadnienie znalazło wyraz w art. 10 projektu Konstytucji:</u>
          <u xml:id="u-26.31" who="#MikołajDachów">„1. Polska Rzeczpospolita Ludowa otacza opieką indywidualne gospodarstwa rolne pracujących chłopów i udziela im pomocy — w celu ochrony przed wyzyskiem kapitalistycznym, zwiększenia produkcji, podwyższenia poziomu rolniczo-technicznego oraz podniesienia ich dobrobytu.</u>
          <u xml:id="u-26.32" who="#MikołajDachów">„2. Polska Rzeczpospolita Ludowa udziela szczególnego poparcia i wszechstronnej pomocy powstającym na zasadzie dobrowolności rolniczym spółdzielniom produkcyjnym — jako formom gospodarki zespołowej. Dzięki zastosowaniu metod najbardziej wydajnej wspólnej uprawy i mechanizacji pracy gospodarka zespołowa umożliwia pracującym chłopom osiągnięcie przełomu w produkcji i jest środkiem do całkowitego usunięcia wyzysku na wsi oraz do szybkiego i znacznego podniesienia jej dobrobytu i kultury”.</u>
          <u xml:id="u-26.33" who="#MikołajDachów">O nowych zespołowych formach gospodarowania marzyli bezskutecznie najlepsi synowie ludu w okresie ucisku. Marzył Rakoczy z powieści Orkana „W Roztokach”, bo kiedy widział „przyczajoną nędzę, popod ławy snujący się głód o wilczych zębach i z uchylonych drzwi ze sieni patrzący zarazą pomór” — zrozumiał wszystko. Poznał, że jego naród „stoi nad urwiskiem. A pod stopami miałki piasek. Zagłada i śmierć”.</u>
          <u xml:id="u-26.34" who="#MikołajDachów">Przed wojną nie było na to ratunku, dziś w przebudowie wsi klasa robotnicza i władza ludowa śpieszy chłopu z pomocą.</u>
          <u xml:id="u-26.35" who="#MikołajDachów">Ostatni ustęp art. 10 brzmi:</u>
          <u xml:id="u-26.36" who="#MikołajDachów">„Głównymi formami poparcia i pomocy państwa dla rolniczych spółdzielni produkcyjnych są: państwowe ośrodki maszynowe, dające możność stosowania nowoczesnej techniki, oraz tanie kredyty państwowe”.</u>
          <u xml:id="u-26.37" who="#MikołajDachów">W rozbudowie przemysłu i z tego względu jest zainteresowana wieś. Dziesiątki tysięcy traktorów, maszyn i narzędzi rolniczych, jakie rokrocznie otrzymuje rolnictwo, zwiększają wydajność chłopskiej pracy, zmniejszają ilość fizycznego trudu, tworzą bazę techniczną dla przebudowy ustroju rolnego.</u>
          <u xml:id="u-26.38" who="#MikołajDachów">Obok mechanizacji — rozwój przemysłu w Polsce Ludowej umożliwia prowadzenie w szybkim tempie elektryfikacji wsi. Budowa wielkich elektrowni i sprzętu elektrotechnicznego pozwala przyśpieszać z roku na rok tempo elektryfikacji.</u>
          <u xml:id="u-26.39" who="#MikołajDachów">Po 20 latach rządów polskiej burżuazji — obszarników, fabrykantów i bankierów, były w Polsce zelektryfikowane zaledwie 1.263 wsie. W latach 1918–1939 elektryfikowano rocznie zaledwie 50 wsi.</u>
          <u xml:id="u-26.40" who="#MikołajDachów">Tymczasem władza ludowa daje energię elektryczną przeszło tysiącowi gromad w ciągu jednego roku. Ilość zelektryfikowanych gromad w okresie władzy ludowej wyniesie 13.000 do końca roku bieżącego. Nie licząc odbudowy urządzeń elektryfikacyjnych i elektryfikacji wsi na Ziemiach Zachodnich — elektryfikowaliśmy na ziemiach dawnych przeciętnie ponad 500 wsi rocznie.</u>
          <u xml:id="u-26.41" who="#MikołajDachów">Za przykładem Związku Radzieckiego, który realizuje swój gigantyczny plan elektryfikacji — i Polska stanie się w niedalekiej przyszłości krajem wysokiej produkcji i wysokiego zużycia energii elektrycznej. Już w niedalekiej przyszłości elektryczność stanie się udziałem całej wsi polskiej. Zaprzęgnie ją chłop do motorów, rozjaśni ona mieszkania chłopskie, świetlice i domy ludowe, żłobki i przedszkola, kina i biblioteki, rozjaśni ciemne drogi wiejskie.</u>
          <u xml:id="u-26.42" who="#MikołajDachów">Wielki plan elektryfikacji kraju możliwy jest tylko na bazie szybkiego rozwoju urządzeń elektrotechnicznych i budowy elektrowni.</u>
          <u xml:id="u-26.43" who="#MikołajDachów">Masy chłopskie zyskują na rozbudowie wielkiego przemysłu chemicznego, drugiego po przemyśle węglowym narodowego przemysłu polskiego. Polska kapitalistyczna nie potrafiła wykorzystać bogactwa surowców posiadanych w kraju dla rozwoju tego przemysłu.</u>
          <u xml:id="u-26.44" who="#MikołajDachów">Przemysł chemiczny jest szczególnie ważny dla rolnictwa. Jest to przemysł, który produkuje nawozy sztuczne dla chłopskich pól, który produkuje środki owadobójcze przeciwko szkodnikom. Wielki popyt na nawozy sztuczne, stworzony dogodnymi warunkami produkcji i niskimi cenami, nie znajduje jeszcze w kraju pełnego pokrycia. Musimy produkować coraz więcej nawozów sztucznych. Musimy więc rozwijać i rozbudowywać nasz przemysł chemiczny. Nie mógł on się rozwijać pod rządami obszarników i kapitalistów, pod rządami zagranicznych monopoli. Nie chcemy, jak to czynili kapitaliści, wywozić za bezcen cenny surowiec, a sprowadzać po słonych cenach gotowe produkty. Produkujemy je u siebie i produkujemy coraz więcej. Więcej nawozów sztucznych i lekarstw, więcej sody i kwasu siarkowego, więcej paliw syntetycznych, więcej barwników, farb i lakierów.</u>
          <u xml:id="u-26.45" who="#MikołajDachów">Wszechstronny rozwój narodowego przemysłu zapewnia wsi dopływ coraz większych ilości towarów na zaopatrzenie potrzeb produkcji i konsumpcji. Od wydobycia i przeróbki węgla zależy zaopatrzenie wsi w opał, energię elektryczną i koks. Od budownictwa cegielni i cementowni — zaopatrzenie w materiały budowlane. Rozwój przemysłu hutniczego i maszynowego przynosi wsi traktory i maszyny rolnicze, masowe wyroby żelazne, rozwój przemysłu chemicznego — nawozy sztuczne i lekarstwa. Przemysł lekki dostarcza sklepom gminnych spółdzielni „Samopomoc Chłopska” coraz więcej odzieży, butów i wielu innych artykułów codziennego spożycia. Wieś jest zainteresowana także w budownictwie naszej floty morskiej — niezbędnego czynnika dla zwiększenia obrotów towarowych. Chcemy, żeby tych towarów było coraz więcej, żeby były one coraz tańsze. Zwiększa się ilość i zakres naszych potrzeb. Chcemy żyć coraz lepiej — dostatniej i kulturalniej.</u>
          <u xml:id="u-26.46" who="#MikołajDachów">Wieś potrzebuje dzisiaj nie tylko — jak to było wczoraj, za kapitalistycznych rządów — odzieży i butów, soli, nafty, tytoniu i zapałek. Wieś kupuje dziś aparaty radiowe i żelazka elektryczne, gazety i książki, rowery i motocykle. Spółdzielnie produkcyjne nabywają samochody ciężarowe. Kina wiejskie zwiększają swe zapotrzebowania na aparaty projekcyjne, szkoły wiejskie — na przyrządy naukowe, Ludowe Zespoły Sportowe — na sprzęt sportowy. Chcemy jeździć wygodnymi autobusami, po równych asfaltowych drogach. Chcemy, żeby w każdej wsi były aparaty telefoniczne. Chcemy, żeby nasze gminne spółdzielnie, zakłady mleczarskie dysponowały potrzebnym transportem mechanicznym. Dla naszych straży pożarnych produkujemy już nowoczesne samochody przeciwpożarowe i nowoczesny sprzęt.</u>
          <u xml:id="u-26.47" who="#MikołajDachów">Chcemy żyć lepiej. Chcemy, żeby naród polski żył coraz lepiej. Chłop polski, wiekami przygniatany, wtłaczany w jarzmo nędzy i ucisku wyprostował swoje plecy i chce żyć w dobrobycie, chce korzystać z oświaty i kultury. W tym tkwi sens i istota naszego budownictwa przemysłowego, wysiłków i ofiar całego narodu. Dla tych celów naród polski w trudzie i znoju, często wśród wyrzeczeń, wykonuje ambitne zadania, realizuje i przekracza plany gospodarcze, likwiduje przeklętą spuściznę burżuazyjnych rządów.</u>
          <u xml:id="u-26.48" who="#MikołajDachów">Dlatego budownictwo przemysłowe, wznoszenie fabryk, hut, kopalń, budowa maszyn, statków, linii kolejowych i dróg jest sprawą nie tylko klasy robotniczej, ale naszą, bezpośrednio nas dotyczącą, naszą chłopską sprawą. Dlatego walka o wzrost produkcji rolnej, o przełom w produkcji rolnej, o likwidację dysproporcji między rozwojem przemysłu i rolnictwa — jest walką w naszym przede wszystkim interesie. Zaopatrując klasę robotniczą w żywność i fabryki w surowce, prowadzimy walkę o własne chłopskie interesy. Pracując nad umocnieniem spójni gospodarczej między miastem a wsią — pracujemy dla siebie, a jednocześnie umacniamy sojusz robotniczo-chłopski, umacniamy siły naszej Ludowej Ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-26.49" who="#MikołajDachów">I nic nie powstrzyma nas w tej drodze. Nic nie zahamuje naszych wysiłków nad budową potężnego nowoczesnego polskiego przemysłu. Daremnie wróg szczerzy coraz bardziej próchniejące zęby, daremnie wilki w owczej skórze podszeptują nam o zwolnieniu tempa budownictwa przemysłowego. Oni — imperialistyczni krwiopijcy chcieliby, aby Polska była dla nich nadal dostarczycielką surowca do ich fabryk, żeby była wygodnym rynkiem zbytu dla ich towarów. Oni chcieliby zepchnąć nas znowu na drogę nędzy i zacofania, na drogę bezrobocia i upadku. Ale nie cofną koła historii. Ster rządów w Polsce ujęły masy ludowe, dzierży go mocno w rękach klasa robotnicza. Na nic się nie zda kłamliwa ślina szczekaczek „Głosu Ameryki” i podporządkowanych mu agentów. Spali na panewce każde usiłowanie niedobitków kapitalizmu w kraju. Niech pamiętają, że lata międzywojenne, do których wzdychają, to były lata nie tylko nędzy mas chłopskich, nie tylko lata „ziemi w jarzmie”, ale również lata buntów i powstań chłopskich, w których wieś jednoczyła się w rewolucyjnej walce z klasą robotniczą i pod jej przewodem szła na śmierć, więzienie i pacyfikację, aby zrzucić jarzmo ucisku od wieków nałożone.</u>
          <u xml:id="u-26.50" who="#MikołajDachów">Świadek strajków chłopskich, wielki pisarz Wanda Wasilewska, ukazała w powieści „Ziemia w jarzmie” tę wielką historyczną prawdę walki o nową, o swoją Ojczyznę, Ojczyznę ludu pracującego.</u>
          <u xml:id="u-26.51" who="#MikołajDachów">Niech sobie przypomną imperialiści i zdrajcy narodu, jak to: „Szary, zbity tłum stał ramię przy ramieniu i patrzył ku gościńcowi w śmiertelnym milczeniu. Byli tu wszyscy — w potarganym odzieniu, z pozawijanymi szmatami głowami, wczorajsi wędrowcy — i reszta, starzy, kobiety i dzieci...</u>
          <u xml:id="u-26.52" who="#MikołajDachów">„Dzwon bił. Zdało się, że jego głos leci het, poza Kaliny, ku Brzegom, Maćkowi, wszystkim ostrzeńskim wsiom — i dalej ku włościom panów z Podolenic, Grabówka, Wilkowa.” Niech o tym nie zapominają. Dziś on jest tysiąckroć bardziej wzmocniony, bo dziś w huku maszyn fabrycznych i wirze twórczej pracy słychać dumny głos wyzwolonych mas ludu i wyzwolonego narodu, brzmi głos budowniczych potęgi naszej Ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-26.53" who="#MikołajDachów">Naród polski idzie naprzód, zamienia swój kraj w jeden wielki plac budowy. Naród polski wybrał jedyną słuszną drogę. Ujął ją w formę ustawy zasadniczej — Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-26.54" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-27">
          <u xml:id="u-27.0" who="#WacławBarcikowski">Udzielam głosu posłance Jaworskiej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-28">
          <u xml:id="u-28.0" who="#HelenaJaworska">Wysoka Izbo! Osiem lat temu, kiedy zwycięska Armia Radziecka, kierowana genialną myślą Wielkiego Stalina, wyzwoliła pierwsze połacie naszej ziemi ojczystej, idący w jednym szeregu z radzieckim żołnierzem żołnierz polski, przemierzając w marszu bojowym wsie i miasta Lubelszczyzny, niósł do nich pierwszy dokument nowej epoki w życiu narodu — Lipcowy Manifest Wolności.</u>
          <u xml:id="u-28.1" who="#HelenaJaworska">Z głębokim wzruszeniem wczytywali się wówczas w słowa Manifestu ludzie pracy. Bo niósł on zapowiedź przemian, które raz na zawsze przekreślić miały stare czasy ucisku, wyzysku i poniżenia człowieka. Niósł zapowiedź nowego życia, nowego ustroju, o który walczyły całe pokolenia najlepszych patriotów, bojowników o wyzwolenie ludu pracującego.</u>
          <u xml:id="u-28.2" who="#HelenaJaworska">Z niemniejszym wzruszeniem każdy Polak — patriota, bierze dziś do ręki tekst Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — dokument, w którym zapisane zostały zwycięstwa, jakie odniósł w ciągu tych ośmiu lat naród polski w walce o utrwalenie niepodległości, umocnienie władzy ludowej, zbudowanie ustroju sprawiedliwości społecznej. Z radością i czcią bierze do ręki tekst Konstytucji młodzież, która dopiero w Polsce Ludowej stała się pełnoprawnym współgospodarzem swego kraju. Na kartach Konstytucji utrwalone zostają wielkie prawa, z jakich korzysta młode pokolenie dzięki temu, że obalona została w naszym kraju władza kapitalistów i obszarników, że przeklęty ustrój kapitalistyczny, który miliony młodych skazywał na głód, ciemnotę i bezrobocie — stał się już tylko ponurym wspomnieniem. Z goryczą mówili o sobie przed wojną młodzi: „Staliśmy się tragicznym pokoleniem Polski”. Dzisiejsze młode pokolenie może o sobie powiedzieć: „Jesteśmy szczęśliwym pokoleniem Polski, jesteśmy pokoleniem, przed którym wszystkie drogi stoją otworem, którego twórcze siły i zapał rozwijać się mogą dla dobra i pomyślności Ojczyzny”. Władzy ludowej zawdzięcza młodzież prawo do nauki, do zdobywania wiedzy i zawodu. Nie ma już dziś w Polsce dziecka, dla którego zabrakłoby miejsca w szkole, a takich dzieci był przed wojną milion. Przeszło pół miliona młodzieży uczy się w szkołach zawodowych, 82 wyższe uczelnie kształcą przyszłych inżynierów, lekarzy, agronomów, artystów, naukowców. Na kursach wieczorowych, w szkołach korespondencyjnych dokształcają się setki tysięcy młodzieży pracującej, zdobywając coraz wyższe kwalifikacje, których wymaga stale podnoszący się poziom naszej gospodarki narodowej. Z każdym rokiem wzrasta ilość szkół i ilość uczącej się młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-28.3" who="#HelenaJaworska">Władzy ludowej zawdzięcza młodzież prawo do pracy. Młode pokolenie Polski Ludowej nie zna bezrobocia. Nie zna go dzięki temu, że zrzuciliśmy na zawsze jarzmo ustroju kapitalistycznego, że unarodowienie przemysłu, transportu, banków stworzyło warunki do szybkiego i planowego rozwoju gospodarki narodowej, wyzwoliło ją z chaosu, uwolniło od zmory kryzysu. Rozmach budownictwa socjalistycznego we wszystkich dziedzinach gospodarki i kultury, o którym mówił w swym referacie Przewodniczący Komisji Konstytucyjnej, Prezydent Bierut, wymaga wciąż nowych i nowych tysięcy rąk. Żaden młody człowiek nie zadaj e sobie dziś pytania: czy znajdę pracę? Nie potrzebuje zadawać go sobie w kraju, w którym w ciągu sześciu lat od roku 1946 do 1952 liczba zatrudnionych poza rolnictwem wzrosła o 2,5 miliona ludzi i w którym ciągle istnieje problem niedostatku sił roboczych. Praca stała się w kraju wyzwolonym z pęt kapitału — honorem i zaszczytem, gdyż służy urzeczywistnieniu najpiękniejszej idei socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-28.4" who="#HelenaJaworska">Władzy ludowej zawdzięcza młodzież coraz większe możliwości korzystania ze zdobyczy kultury, w coraz szerszym zakresie urzeczywistniane jest prawo do wypoczynku i ochrony zdrowia.</u>
          <u xml:id="u-28.5" who="#HelenaJaworska">Władzy ludowej zawdzięcza młodzież, że otworzyły się przed nią perspektywy, jakich nie miało żadne jeszcze pokolenie naszego narodu, że myśl o przyszłości jest piękna i porywająca. Ileż głębokiej i wzruszającej prawdy o pięknie i bogactwie naszych dni zawierają listy młodzieży, która pisze o swych marzeniach, o swych planach na przyszłość.</u>
          <u xml:id="u-28.6" who="#HelenaJaworska">Oto młody chłopak ze wsi Glinno powiat Sieradz — Jan Maciołek pisze: „Chcę zostać przyrodnikiem. Może już za dziesięć lat będę pracował w swym laboratorium. Będę pracował od świtu do nocy i dokonam wielu wynalazków nie dla siebie, ale dla sprawy pokoju i szczęśliwości wszystkich narodów”. Jan Janicki ze wsi Malanów pisze: „Mnie się wydaje, że nauczyciel to najszczęśliwszy i najbogatszy człowiek, bo państwo ludowe powierza mu swój najcenniejszy skarb — dzieci. Zamierzam zostać nauczycielem i stać się niezłomnym bojownikiem o pokój i socjalizm, bo wiem, że ludzi śmiałych i odważnych potrzeba naszej Ludowej Ojczyźnie”. Władysław Sumara ze wsi Zapoń powiat Brzesko pragnie zostać lotnikiem i pisze: „Będę dobrym lotnikiem. Będę stał wiernie na straży pokoju, na straży Ludowej Ojczyzny, a w razie niebezpieczeństwa zasłonię ją skrzydłami mego samolotu”. Janina Wolska, słuchaczka szkoły pielęgniarskiej w Toruniu, chce się uczyć dalej, zostać lekarzem. „Moim marzeniem — pisze — jest pracować na wsi w ośrodku zdrowia. Wiem, że dzięki warunkom, jakie daje mi Polska Ludowa, marzenia me spełnią się.” Ileż w tych listach gorącej miłości Ojczyzny, przywiązania do władzy ludowej, do nowego ustroju, który sprawia, że młodzieńcze, marzenie nie jest czczą fantazją, lecz planem, który się urzeczywistni. Ileż pragnienia, by jak najlepiej, ze wszystkich sił służyć sprawie pokoju i socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-28.7" who="#HelenaJaworska">Tak marzą młodzi obywatele wolnego kraju, w którym władza jest w rękach ludu pracującego, w którym młody robotnik, chłop czy inteligent jest i czuje się współgospodarzem, budowniczym, odpowiedzialnym na równi z całym narodem za przyszłość swej Ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-28.8" who="#HelenaJaworska">Zdobycze, jakie są w Polsce Ludowej udziałem młodego pokolenia, utrwalona w Konstytucji pełnia praw politycznych, z których korzysta młodzież, prawo do współrządzenia państwem, decydowania o jego dalszym rozwoju — nakładają na młodzież trudne i odpowiedzialne zadania.</u>
          <u xml:id="u-28.9" who="#HelenaJaworska">Być współgospodarzem — to znaczy stale umacniać władzę ludową, jak gospodarz troszczyć się o to, by Ojczyzna nasza — Polska Ludowa — nieustannie rosła w siłę. To znaczy własną pracą — coraz wydajniejszą i ofiarniejszą utrwalać jej niepodległość, pomnażać społeczne dobro i strzec go czujnie, bezlitośnie walczyć z wrogiem, plenić energicznie z naszego życia wszystko co stare, co ciągnie nas wstecz, wszystkie pozostałości kapitalizmu: biurokratyzm, rutyniarstwo, jaśniepański stosunek do człowieka pracy, marnotrawstwo, demoralizację. Być współgospodarzem — to znaczy bojowo, z całym młodzieńczym zapałem łamać wszystkie przeszkody na trudnej, ale wspaniałej drodze, którą idzie naród polski pod przewodem klasy robotniczej i jej Partii — na drodze do socjalizmu. Być współgospodarzem kraju — to znaczy nieustannie umacniać i rozszerzać zdobycze zapisane w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Coraz szersze masy młodzieży polskiej tak właśnie pojmują swoje zadania.</u>
          <u xml:id="u-28.10" who="#HelenaJaworska">„Wszystkie siły do pracy nad umocnieniem i rozszerzaniem zdobyczy Konstytucji. Umacnianie potęgi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — to najważniejsze zadanie naszego pokolenia.” Tak brzmi czołowe hasło, pod którym manifestować będzie 200 tysięcy młodzieży na wielkim Zlocie Młodych Przodowników — Budowniczych Polski Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-28.11" who="#HelenaJaworska">Realizując to hasło ponad 2 miliony młodzieży stanęło na apel Zarządu Głównego Związku Młodzieży Polskiej do współzawodnictwa przedzlotowego. Wzrosła wydajność pracy młodych robotników, biorących udział we współzawodnictwie. Powstały nowe brygady produkcyjne. W wielu zakładach pracy z inicjatywy młodzieży zaczęto stosować nowe metody pracy, zaczerpnięte od radzieckich stachanowców, pozwalające szybciej realizować plany, podnosić jakość produkcji i zmniejszać jej koszty, jak na przykład metoda przekazywania maszyny w ruchu przez jedną zmianę następnej, system kompleksowego oszczędzania, młodzieżowe punkty kontroli jakości. Rozpowszechnia się wśród młodzieży zawieranie umów o współzawodnictwie między poszczególnymi robotnikami, brygadami, a nawet młodzieżą pokrewnych zakładów pracy Ruch współzawodnictwa nabrał wśród młodzieży większego niż kiedykolwiek dotąd rozmachu, objął swym zasięgiem nowe dziesiątki tysięcy młodych robotników.</u>
          <u xml:id="u-28.12" who="#HelenaJaworska">Na apel zlotowy, do patriotycznego czynu stanęła młodzież wiejska, by walczyć o wyższe plony, o zagospodarowanie odłogów, o rozwój hodowli. Wzrosły szeregi młodych agitatorów spółdzielczości produkcyjnej, umiejących skutecznie przekonywać nieufnych i demaskować wrogów. Młodzież jest niejednokrotnie na wsi inicjatorem prac społecznych, pracy kulturalnej i oświatowej.</u>
          <u xml:id="u-28.13" who="#HelenaJaworska">Ruch przodownictwa ogarnął szerokie masy młodzieży uczącej się. Więcej zdanych w terminie egzaminów, lepsze postępy w nauce, gruntowniej opanowana wiedza — oto odpowiedź tej młodzieży na wezwanie do ofiarnej służby Ojczyźnie.</u>
          <u xml:id="u-28.14" who="#HelenaJaworska">W wielkim patriotycznym ruchu przedzlotowym wyrośli nowi przodownicy wyszkolenia bojowego i politycznego w naszym wojsku, nauczyli się lepiej władać bronią, by — jeśli zajdzie potrzebą — celnie bić wroga.</u>
          <u xml:id="u-28.15" who="#HelenaJaworska">Śmielej sięgnęła młodzież po zdobycze kultury, do książek, pieśni, teatru, lepiej, mądrzej i weselej nauczyła się spędzać czas wolny od pracy. Tłumniej zapełniły się stadiony i boiska sportowe tymi, którzy chcą zdobywać siłę i zdrowie, by być sprawnym do pracy i obrony Ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-28.16" who="#HelenaJaworska">Gorąco, żarliwie kocha młodzież polska swą Ludową Ojczyznę, pragnie wzrostu jej potęgi, rozkwitu gospodarki i kultury. I coraz lepiej uczy się tę miłość dokumentować czynem.</u>
          <u xml:id="u-28.17" who="#HelenaJaworska">W szlachetnej walce o to, by jak najlepiej służyć sprawie pokoju i socjalizmu, w kopalni i przy tokarce, przy krosnach i na traktorze, na samolocie i w szkolnej sali — rośnie i kształtuje się nowy, socjalistyczny człowiek, młoda zmiana bojowników i budowniczych, pokolenie, które doprowadzi walkę o Polską Socjalistyczną do ostatecznego zwycięstwa. Coraz więcej jest młodych ludzi, którzy o swoim warsztacie pracy mówią: „moja fabryka”, którzy nie tylko sami dobrze pracują, ale troszczą się o wykonanie planu przez swoją brygadę, oddział i cały zakład pracy, którym sumienie obywatelskie nie pozwala przechodzić obojętnie obok przejawów marnotrawstwa, bumelanctwa, nieporządków. Nierzadko spotykamy wśród młodzieży prawdziwych bohaterów pracy, którzy potrafią pracować po kilka zmian bez przerwy, jeśli trzeba nie dopuścić do opóźnienia produkcji, którzy mówią: „odejść można wtedy, gdy robota jest zrobiona”, którzy nie zrażają się trudnościami, rozumiejąc, że sprawa budownictwa socjalistycznego wymaga wielkiego wysiłku i poświęcenia. Coraz więcej spotykamy na wsi młodych ludzi, którzy skutecznie potrafią walczyć z kułackim wyzyskiem, wykrywać i tępić kumoterstwo, demaskować jadowitą plotkę, pozyskiwać dla sprawy socjalistycznej przebudowy wsi coraz więcej pracujących chłopów.</u>
          <u xml:id="u-28.18" who="#HelenaJaworska">Pogłębia się wśród młodzieży świadomość, że sprawa budownictwa socjalistycznego to sprawa przyszłości naszej Ojczyzny, zabezpieczenia jej niepodległości, po którą drapieżne ręce wyciąga amerykański i hitlerowski imperializm, to sprawa rozkwitu Polski i szczęścia jej obywateli. Lepiej uczy się młodzież rozpoznawać wroga — i tego zza oceanu, którego ręce splamiła krew pomordowanych koreańskich dzieci — i tego u nas w kraju, który szpiegostwem, dywersją, spekulanckimi machinacjami, obłudnym słowem z ambony stara się szkodzić, gdzie tylko może. Goręcej kocha młodzież tych, którzy w jednym szeregu z nami walczą o pokój i szczęśliwą przyszłość ludzkości, natchnieniem jest dla niej bohaterstwo radzieckich komsomolców — budowniczych komunizmu.</u>
          <u xml:id="u-28.19" who="#HelenaJaworska">W walce o Polskę Socjalistyczną rosną tysiące ludzi wytrwałych w pracy, śmiałych w swych poczynaniach, bojowych w łamaniu trudności.</u>
          <u xml:id="u-28.20" who="#HelenaJaworska">Zapał i ofiarność młodzieży, które ujawniły się w przygotowaniach do Zlotu Młodych Przodowników — to wielka siła. W obliczu zadań stojących przed naszym narodem, w jego walce o pokój i Plan 6-letni, o umocnienie i rozszerzanie zdobyczy Konstytucji, trzeba ten zapał i ofiarność nieustannie pogłębiać, wciągać do wielkiego ruchu przodownictwa w służbie Ojczyźnie wciąż nowe i nowe zastępy młodzieży, stojącej dziś jeszcze na uboczu, mało uświadomionej, wahającej się, podatnej często na wpływ wroga, który stara się ją otumanić, zdemoralizować i pchnąć przeciwko własnemu narodowi. Walczyć trzeba o tę część młodego pokolenia — pozyskana dla wielkiej idei pokoju i socjalizmu pomnoży ona nasze największe bogactwo narodowe, jakim jest wartościowy, uczciwy, ofiarny człowiek. Czołowa rola w tej walce przypada Związkowi Młodzieży Polskiej — przywódcy i wychowawcy młodego pokolenia. Ale sprawa jest tak wielka, że trzeba dla niej skupiać wszystkie siły, jakimi rozporządzamy, musi być ona nieustanną troską władz państwowych, związków zawodowych, organizacji społecznych, działaczy oświaty i kultury.</u>
          <u xml:id="u-28.21" who="#HelenaJaworska">Setki tysięcy naszej młodzieży potrafią z wielkim poświęceniem pracować. Ale często brak tej młodzieży potrzebnego doświadczenia, wiedzy i dostatecznie wysokich kwalifikacji zawodowych. Trzeba jej stale pomagać w zdobywaniu tej wiedzy. Więcej troski o szkolenie młodzieży, więcej opieki brygadzisty, majstra, rady zakładowej, dyrektora, a na wsi agronoma, zootechnika. Ten trud opłaca się stokrotnie, przynosi plon w postaci szybciej zbudowanych fabryk i domów, dodatkowych ton węgla i stali, staranniej uprawionej, urodzajniejszej ziemi.</u>
          <u xml:id="u-28.22" who="#HelenaJaworska">Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej gwarantuje młodzieży prawo współrządzenia państwem. Trzeba pogłębiać wśród młodzieży świadomość obowiązków, jakie to na nią nakłada. I trzeba uczyć młodzież korzystać z tego prawa. Więcej młodzieży w radach narodowych, komisjach społecznych, radach zakładowych, komitetach członkowskich w spółdzielniach. Właściwa młodości wrażliwość na wszelką krzywdę i bezprawie, śmiałość i bojowość wnieść może i powinna do wielu ogniw naszego życia państwowego i społecznego cenne wartości, pomóc w usprawnianiu ich pracy. Ale i tu trzeba tej młodzieży serdecznej opieki, trzeba ją cierpliwie i wytrwale uczyć, by nabierała doświadczenia w trudnej sztuce kierowania, by w toku aktywnej pracy dorastała do rządzenia krajem nowa zmiana.</u>
          <u xml:id="u-28.23" who="#HelenaJaworska">Z radością i dumą przyjmie młode pokolenie Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Wezmą ją młodzi chłopcy i dziewczęta w ręce z dumą jako dokument wielkich zwycięstw narodu. Wezmą ją w ręce z głęboką czcią dla tych, którzy krwią i życiem torowali drogę do pięknego dnia dzisiejszego naszej Ojczyzny. Wezmą ją w ręce i w wielkich dniach Zlotu ślubować będą, że nie ustaną w pracy i w walce, by umacniać jej zdobycze. Miliony młodych serc bić będą jeszcze gorętszą miłością do ukochanej Ojczyzny — Polski Ludowej, do Partii, która przewodzi narodowi w jego walce, do nauczyciela młodzieży, twórcy Konstytucji — Towarzysza Bolesława Bieruta. Miliony młodych rąk trudzić się będą jeszcze ofiarniej, by dzieło zbudowania Polski Socjalistycznej doprowadzić do zwycięstwa.</u>
          <u xml:id="u-28.24" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-29">
          <u xml:id="u-29.0" who="#WacławBarcikowski">Głos ma poseł Wojas.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-30">
          <u xml:id="u-30.0" who="#PawełWojas">Wysoki Sejmie! Przypadł nam dzisiaj zaszczyt uczestniczenia w historycznym akcie uchwalenia Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-30.1" who="#PawełWojas">Dzięki prawdziwie demokratycznemu trybowi przygotowania Konstytucji bierzemy udział w jej przedyskutowaniu w Sejmie i uchwaleniu, mając za sobą poparcie milionowych mas ludowych, wyrażone w ogólnonarodowej dyskusji konstytucyjnej. Na tysiącznych zebraniach dyskusyjnych ludzie pracy z entuzjazmem omawiali projekt Konstytucji, zasady tego projektu mobilizowały ich do wzmożenia wysiłku dla wykonania planów produkcyjnych i wzmocnienia siły Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-30.2" who="#PawełWojas">W ogólnonarodowej dyskusji ludzie pracy miast i wsi z ogromnym zapałem powitali projekt nowej Konstytucji, która wśród naczelnych postanowień, określających podstawy ustroju społeczno-gospodarczego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, głosi zasadę: „Praca jest prawem, obowiązkiem i sprawą honoru każdego obywatela. Pracą swoją, przestrzeganiem dyscypliny pracy, współzawodnictwem pracy i doskonaleniem jej metod lud pracujący miast i wsi wzmacnia siłę i potęgę Ojczyzny, podnosi dobrobyt narodu i przyśpiesza całkowite urzeczywistnienie ustroju socjalistycznego”.</u>
          <u xml:id="u-30.3" who="#PawełWojas">W zdaniach tych zawarta jest rewolucyjna treść przemian, jakie w życiu naszego narodu musiały nastąpić, aby praca została uznana za fundament rozwoju kraju i aby przodownictwo w niej było poczytywane za tytuł do powszechnego szacunku.</u>
          <u xml:id="u-30.4" who="#PawełWojas">Dzięki zdobyciu władzy w naszym kraju przez klasę robotniczą, wywłaszczeniu kapitalistów i obszarników, uspołecznieniu przemysłu, transportu, banków i przeprowadzeniu reformy rolnej — stworzona została baza ekonomiczna do budowy nowego ustroju, ustroju sprawiedliwości społecznej, w którym praca stała się pracą ludzi wolnych.</u>
          <u xml:id="u-30.5" who="#PawełWojas">W ustroju kapitalistycznym groźba głodu zmusza robotnika do sprzedawania swej siły roboczej kapitaliście, który produkuje nie w imię interesu społecznego, lecz wyłącznie dla własnego zysku. W warunkach uspołecznienia środków produkcji robotnik pracuje dla państwa ludowego i dla siebie. Ta świadomość pracy dla dobra ogółu, dla rozwoju państwa ludowego, czyni człowieka pracującego wolnym, dumnym twórcą wartości materialnych i duchowych.</u>
          <u xml:id="u-30.6" who="#PawełWojas">Podczas gdy w państwie kapitalistycznym tylko pieniądz czy pochodzenie decyduje o stanowisku człowieka w społeczeństwie, w Polsce Ludowej praca daje możność awansu społecznego, otwiera drogę do wykształcenia, do urzędów, godności i odznaczeń.</u>
          <u xml:id="u-30.7" who="#PawełWojas">Praca wyzwolona z jarzma kapitalistycznego staje się dźwignią rozwoju jednostki i społeczeństwa. Z tego faktu wynikają nowe nieznane dotąd bodźce do pracy, wynika nowy stosunek do pracy i do własności społecznej. Powstaje nowa socjalistyczna dyscyplina pracy oparta na świadomości mas pracujących.</u>
          <u xml:id="u-30.8" who="#PawełWojas">Świadomy swego znaczenia społecznego pracownik dąży do osiągnięcia coraz lepszych wyników swej pracy, rozbudza w sobie pęd do współzawodnictwa pracy, rozwija umiejętność stałego doskonalenia metod produkcji.</u>
          <u xml:id="u-30.9" who="#PawełWojas">Wspaniałym wyrazem tego jest potężny ruch współzawodnictwa pracy i wynalazczości pracowniczej. Ten szeroki rozwój współzawodnictwa pracy wynika z pogłębiającej się stale socjalistycznej świadomości mas pracujących, z faktu, że praca stała się u nas rzeczywiście prawem, obowiązkiem i sprawą honoru każdego obywatela.</u>
          <u xml:id="u-30.10" who="#PawełWojas">Projekt Konstytucji głosi, że przodownicy pracy otoczeni są powszechnym szacunkiem narodu; podczas gdy dawniej praca była uważana za poniżenie, to obecnie praca i wybitne osiągnięcia w pracy są przedmiotem wyróżnienia. Nazwiska przodujących robotników są wszystkim znane i przez wszystkich otaczane szacunkiem.</u>
          <u xml:id="u-30.11" who="#PawełWojas">W ustroju kapitalistycznym nad człowiekiem pracy stale wisiała groźba kryzysu i bezrobocia, skazującego go wraz z rodziną na głód i poniewierkę, stwarzającego poczucie, że jest on człowiekiem niepotrzebnym.</u>
          <u xml:id="u-30.12" who="#PawełWojas">Dopiero w Polsce Ludowej człowiek pracy został wysunięty na pierwsze miejsce w narodzie. Dopiero w Polsce Ludowej praca stała się honorem. Najwyższe ordery państwowe „Budowniczych Polski Ludowej” i „Sztandaru Pracy” zdobią piersi robotników za szczególnie wydajną pracę zawodową, za ulepszenie produkcji, za danie przykładu ofiarnego wysiłku dla dobra narodu.</u>
          <u xml:id="u-30.13" who="#PawełWojas">Przed przodownikami pracy stoi otworem droga do awansu społecznego. Dziesiątki tysięcy przodujących robotników rokrocznie obejmują kierownicze stanowiska w przemyśle, znakomicie wykorzystując swe doświadczenie dla dobra Ojczyzny Ludowej. Szeroka sieć szkół zawodowych i kursów pozwala robotnikom na uzupełnienie praktycznych kwalifikacji teorią i na zdobywanie tytułów inżynierskich.</u>
          <u xml:id="u-30.14" who="#PawełWojas">Masy pracujące wiedzą i zdają sobie dokładnie sprawę, że te wszystkie nasze zdobycze i osiągnięcia w budownictwie socjalistycznym, o których mówi projekt Konstytucji, nie były łatwe, że trzeba było w ostrej walce klasowej łamać duże trudności, które piętrzyły się na naszej drodze i że w dalszym budownictwie naszym trudności te nie będą mniejsze.</u>
          <u xml:id="u-30.15" who="#PawełWojas">„Nasze budownictwo socjalistyczne — powiedział tow. Bierut na VII Plenum KC PZPR — odbywa się oczywiście nie w ciszy, spokoju, w łagodnym posuwaniu się naprzód bez wszelkich trosk i trudności — bo o przejściu z ustroju kapitalistycznego do ustroju socjalistycznego w taki bezbolesny, błogi i łagodny sposób mogą myśleć tylko ludzie z księżyca. Nasze budownictwo odbywa się w walce — i to bardzo ostrej walce — z niedobitkami klas pasożytniczych, rozwija się ono w walce z trudnościami i inaczej być nie może. Zadaniem naszej polityki jest kierować umiejętnie walką, nie obawiać się trudności, uczyć się pokonywać trudności, kroczyć twardo i śmiało, czujnie i ofiarnie naprzód z najgłębszą wiarą w zwycięstwo.” Zawarta w projekcie Konstytucji gwarancja prawa do pracy nie jest formalną deklaracją, lecz stwierdzeniem stanu faktycznego. Olbrzymi rozwój gospodarczy w Polsce Ludowej, możliwy tylko przy uspołecznieniu środków produkcji i przy planowej gospodarce narodowej, stworzył warunki dla pełnego zrealizowania prawa obywateli do pracy.</u>
          <u xml:id="u-30.16" who="#PawełWojas">W Polsce przedwrześniowej 750 tysięcy oficjalnie zarejestrowanych bezrobotnych i 8 milionów chłopów nie znajdujących pracy w rolnictwie nie mogło doczekać się „opieki państwa nad pracą”, przyrzeczonej przez konstytucję z 1921 r. Na odwrót, rządy stojące na straży interesów kapitalistów i obszarników cały ciężar katastrofalnych skutków swej polityki gospodarczej przerzucały na barki mas pracujących.</u>
          <u xml:id="u-30.17" who="#PawełWojas">O te wielkie osiągnięcia i zdobycze mas pracujących, zawarte w artykułach o pracy w naszej Konstytucji, walczyła bohatersko przez dziesiątki lat polska klasa robotnicza, marzyli o nich najlepsi synowie polskiego narodu. Już pierwsza rewolucyjna partia polskiego proletariatu „Wielki Proletariat” wypisała w swym programie te dumne słowa: „Praca ma być uważana za obowiązek i zaszczyt”.</u>
          <u xml:id="u-30.18" who="#PawełWojas">Pod wpływem Rewolucji Październikowej i wzniesienia się wielkiej fali walk rewolucyjnych w Polsce i w całej Europie burżuazja polska godziła się na zachowanie pozorów w ustawodawstwie pracy. W miarę jednak krzepnięcia burżuazji polskiej ustawodawstwo pracy ulegało stopniowemu ograniczaniu.</u>
          <u xml:id="u-30.19" who="#PawełWojas">Jeszcze w konstytucji marcowej z 1921 r. poza ogólnikowymi deklaracjami o opiece państwa nad pracą znalazły się zapowiedzi rozbudowania ubezpieczeń społecznych, ustanowienia izb pracy itd. Zapowiedzi te jednak nigdy nie zostały zrealizowane. Rządy dyktatury wojskowej stopniowo likwidowały resztki zdobyczy socjalnych, aby w końcu w faszystowskiej konstytucji z 1935 r. całkowicie pominąć jakiekolwiek gwarancje praw ludzi pracy.</u>
          <u xml:id="u-30.20" who="#PawełWojas">Polska klasa robotnicza pod kierownictwem Komunistycznej Partii Polski prowadziła ciężką i nieubłaganą walkę w Polsce przedwrześniowej o prawo do pracy, o pełne zatrudnienie, przeciwko zamykaniu fabryk, zatapianiu kopalń, przeciwko turnusom i bezrobociu. Na całym świecie robotnicy polscy rozsławili tak zwany strajk polski w obronie warsztatów pracy.</u>
          <u xml:id="u-30.21" who="#PawełWojas">Pamiętamy bohaterską walkę górników jaworznickich w 1931 r., kiedy podczas strajku o swe elementarne prawa, o traktowanie ich jako ludzi 5 górników zostało zamordowanych przez granatową policję kulami dum-dum, a 20 zostało skazanych przez sądy faszystowskie za udział w strajku na pozbawienie wolności od 6 miesięcy do 2 lat.</u>
          <u xml:id="u-30.22" who="#PawełWojas">Pamiętamy słynny okupacyjny strajk pod ziemią w 1933 r. w kopalniach Klimontów-Mortimer, Kleofas, Wirek przeciwko zatopieniu tych kopalń przez kapitalistów zagranicznych. Jak wyglądała walka górników Klimontowa pisze jedno z pism komunistycznych:</u>
          <u xml:id="u-30.23" who="#PawełWojas">„W piątym dniu strajku na kopalni Klimontów 30 omdlałych ze zmęczenia robotników zabrano do szpitala. Od chwili rozpoczęcia głodówki dzień w dzień teren kopalni był oblegany przez tysiączne tłumy rodzin i proletariatu z najdalszych okolic Zagłębia. W tym czasie do osady Klimontów ściągnięto jeszcze większe posiłki policyjne. Nie tylko kopalnia, lecz cała osada była obsadzona gęstym kordonem policji i szpiclów, pilnujących dojścia do osady i szpiegujących każdy ruch mieszkańców osady oraz przybyszów. Ruchome kolumny policji penetrowały całą okolicę. Codziennie dochodziło do starć pomiędzy tłumem a policją. Dnia 20 marca tłum, składający się z około 1000 osób, wtargnął na teren kopalni, lecz został wyparty przez policję. Kiedy jednak wyjeżdżała winda i na placu ukazało się kilkanaście wygłodniałych, słaniających się widm ludzkich, tłum przerwał kordon policji, zaskrzypiały ciężkie wrota, wzburzony tłum runął na teren kopalni. Policja nie dała jednak za wygraną. Wzmocniona posiłkami, naprędce ściągniętymi z Sosnowca i ze szkoły policyjnej w Czeladzi, szarżowała na tłum, usuwając demonstrantów z terenu kopalni, raniąc przy tym kilkanaście osób. Wieczorem tego dnia tłum (przeważnie kobiety), liczący około 700 osób, ponownie wtargnął na teren kopalni usiłując zjechać na dół. Policja chcąc temu przeszkodzić, szarpała się z tłumem. Wtem zabrzmiał śpiew Międzynarodówki. Zawtórował mu śpiew z podziemi. Na głowę granatowej policji posypał się grad kamieni. Było to dziełem młodzieży robotniczej, przybyłej tu na wezwanie KZMP na odsiecz walczącym rodzinom górniczym Klimontowa”.</u>
          <u xml:id="u-30.24" who="#PawełWojas">Wysoki Sejmie! Pamiętamy krwawe wypadki w 1936 r. na Sempericie i Suchardzie w Krakowie oraz generalny strajk protestacyjny w całej Polsce, krwawe wypadki w Chrzanowie, Częstochowie, Tarnowie i barykady we Lwowie oraz potężne strajki chłopskie. W walkach tych rodził się potężny jednolity front klasy robotniczej, który jeszcze bardziej cementował ją w walce o swe prawa.</u>
          <u xml:id="u-30.25" who="#PawełWojas">Na czele tych wszystkich walk i zmagań klasy robotniczej stali polscy komuniści, których tysiące zamykano w więzieniach i Berezie Kartuskiej. Jednak terror nie złamał ich ducha bojowego, a na odwrót, hartował jeszcze bardziej do walki, ponieważ byli głęboko zrośnięci i związani z klasą robotniczą i narodem, bo byli gorącymi patriotami narodu, bo wierzyli w siły klasy robotniczej i narodu, bo czerpali natchnienie do walki z wielkiego narodu radzieckiego i Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii bolszewików.</u>
          <u xml:id="u-30.26" who="#PawełWojas">Wysoki Sejmie! Istotną cechą Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest to, że nie tylko określa ona zasadnicze prawa ludzi pracy, lecz także konkretyzuje gwarancje zabezpieczające w praktyce ich realizację.</u>
          <u xml:id="u-30.27" who="#PawełWojas">Art. 58 projektu Konstytucji wymienia równocześnie naczelne założenia ustroju społeczno-gospodarczego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, które stanowią podstawę urzeczywistnienia prawa do pracy, jak uspołecznienie podstawowych środków produkcji, rozwój na wsi społeczno-spółdzielczego ustroju rolnego, wolnego od wyzysku, planowy wzrost sił wytwórczych, usunięcie źródeł kryzysów ekonomicznych, likwidacja bezrobocia.</u>
          <u xml:id="u-30.28" who="#PawełWojas">W ustroju kapitalistycznym najpiękniej sformułowane deklaracje muszą pozostać bez urzeczywistnienia, albowiem w samym ustroju tym tkwią przyczyny wyzysku człowieka przez człowieka, bezrobocia i nędzy mas pracujących. Ustrój socjalistyczny i demokracja ludowa z istoty swojej jest gwarancją utrwalenia i rozszerzenia zdobyczy socjalnych mas pracujących.</u>
          <u xml:id="u-30.29" who="#PawełWojas">Art. 59 i 60 utrwalają raz na zawsze wielkie zdobycze socjalne, jakie ludzie pracy osiągnęli w Polsce Ludowej. Prawo do wypoczynku, ustawowe skrócenie czasu pracy, organizacja wczasów pracowniczych, domy kultury, świetlice, prawo obywatela do ochrony zdrowia oraz do pomocy w razie choroby lub niezdolności do pracy, państwowa ochrona zdrowia ludności — to nie tylko zapowiedzi przyszłych świadczeń socjalnych państwa na rzecz mas pracujących, lecz konkretne, istniejące już i stale rozszerzane zdobycze świata pracy w Polsce Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-30.30" who="#PawełWojas">Szerokie i konkretne ujęcie zagadnienia pracy jest najbardziej charakterystyczną cechą projektu nowej Konstytucji, odróżniającą ją zdecydowanie od konstytucyj państw kapitalistycznych.</u>
          <u xml:id="u-30.31" who="#PawełWojas">Państwa kapitalistyczne unikają formułowania w konstytucji zasad ustroju społeczno-gospodarczego, a tym bardziej stosunku państwa do zagadnienia pracy. Konstytucje tych państw, służąc obronie interesów wyzyskiwaczy, niejednokrotnie szafują hojnie frazesami o swobodach demokratycznych, aby przesłonić tymi frazesami brak istotnej gwarancji elementarnych praw ludzi pracy.</u>
          <u xml:id="u-30.32" who="#PawełWojas">W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej najmocniejszą gwarancją praw człowieka pracy jest jej ustrój sprawiedliwości społecznej, ustrój stwarzający warunki stałego podnoszenia dobrobytu człowieka pracy. Umocnienie tego ustroju, obrona jego przed zakusami wroga klasowego — to podstawowy obowiązek szerokich mas ludowych.</u>
          <u xml:id="u-30.33" who="#PawełWojas">„Lud pracujący — powiedział tow. Bierut w swym referacie na VII Plenum KC PZPR — nigdy już nie da sobie wydrzeć władzy, a dobra własnego i dobra swej Ojczyzny nauczył się bronić tak, jak tego wymaga najwyższa potrzeba. Lud pracujący potrafi swym żmudnym wysiłkiem stwarzać coraz lepsze środki zabezpieczające niewzruszalną moc i trwałość zdobyczy ludu jak również mienia i dobra ogólnonarodowego. Rękojmią tego jest rosnąca świadomość polskich mas pracujących.... Polska Rzeczpospolita Ludowa pragnie być silna świadomością mas. Świadomość ta rośnie i kształtuje się w codziennej pracy milionowych mas pracujących nad umacnianiem i pomnażaniem sił naszego państwa — najwyższego dobra i największej zdobyczy polskiego ludu pracującego.” Pogłębienie świadomości mas, organizowanie ich do pracy nad umacnianiem sił naszego Państwa Ludowego — to rola wymienionych w art. 72 Konstytucji zrzeszeń ludu pracującego: organizacji politycznych, związków zawodowych i zrzeszeń społecznych.</u>
          <u xml:id="u-30.34" who="#PawełWojas">Związkom zawodowym — tej najbardziej masowej organizacji klasy robotniczej — przypadają szczególnie ważne zadania w prowadzeniu i dalszym realizowaniu zasad nowej Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-30.35" who="#PawełWojas">Pod kierownictwem PZPR związki zawodowe mają włączyć jak najszersze masy pracujące do aktywnego udziału w rozwiązywaniu podstawowych zadań budownictwa socjalizmu w Polsce i podnosić ich poziom ideologiczny i polityczny w poczuciu troski o własność społeczną.</u>
          <u xml:id="u-30.36" who="#PawełWojas">Wypełnienie tych zadań jest możliwe tylko przy prawdziwie aktywnym współudziale szerokich mas pracujących.</u>
          <u xml:id="u-30.37" who="#PawełWojas">Włączenie najszerszych mas pracujących do świadomego udziału w podnoszeniu socjalistycznej produkcji na coraz wyższy poziom uważają związki zawodowe za jedno ze swych głównych zadań.</u>
          <u xml:id="u-30.38" who="#PawełWojas">Szczególnie ważne zadania stoją przed związkami zawodowymi w dziedzinie współzawodnictwa pracy. Decydujące znaczenie współzawodnictwa pracy dla podniesienia dobrobytu kraju i przyśpieszenia budowy socjalizmu znalazło dobitne podkreślenie w Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-30.39" who="#PawełWojas">W lipcu 1947 r. górnik Wincenty Pstrowski wezwał w swym liście innych górników do współzawodnictwa pisząc te słowa:</u>
          <u xml:id="u-30.40" who="#PawełWojas">„Ja, Wincenty Pstrowski, przyjechałem do Polski w maju ubiegłego roku z Belgii, gdzie pracowałem jako górnik w Mons. Wróciłem do Ojczyzny po 10-letniej tułaczce za kawałkiem chleba u obcych. Wróciłem do Ojczyzny, aby przyczynić się do jej odbudowy po tak straszliwych zniszczeniach wojennych. Wiem, że ta Polska jest nową Polską, sprawiedliwą dla robotnika i chłopa i że jest Polską, której gospodarzem jest naród... Wzywam do współzawodnictwa towarzyszy rębaczy z innych kopalń.”</u>
          <u xml:id="u-30.41" who="#PawełWojas">Od czasu wezwania Pstrowskiego ruch ten stał się u nas potężną społeczną dźwignią podnoszenia wydajności pracy i postępu technicznego. Przebieg wykonania Planu 3-letniego i 2 i pół roku Planu 6-letniego wykazał olbrzymie znaczenie ruchu współzawodnictwa pracy. W nieustannym rozwoju tego ruchu uzewnętrznia się duma wolnego człowieka pracy, który wie, że od jego wysiłku zależy przyszłość narodu i który stale dąży do tego, aby pracować lepiej i swym przykładem pociągnąć za sobą współtowarzyszy.</u>
          <u xml:id="u-30.42" who="#PawełWojas">Charakterystyczną cechą rozwoju ruchu współzawodnictwa jest u nas coraz szersze umasowienie, pogłębianie treści i powstawanie nowych form tego współzawodnictwa. Objaw ten wystąpił szczególnie wyraziście w ostatnich dwóch wielkich akcjach: w zobowiązaniach ku uczczeniu 60 rocznicy urodzin tow. Bieruta i dnia 1 Maja oraz akcji zobowiązań poprzedzających tegoroczne święto 22 Lipca. Przejawiła się w nich twórcza inicjatywa pracownicza w walce o postęp techniczny i organizacyjny. Coraz szerzej stosuje się nowe metody pracy, oparte na wzorach radzieckich stachanowców, jak np.: szybkościowa obróbka metali, metoda Żandarowej przekazywania maszyn następnej zmianie w pełnym biegu, metoda kompleksowej oszczędności zainicjowana przez Korabielnikową. Coraz szerzej wprowadza się metodę inż. Kowalowa.</u>
          <u xml:id="u-30.43" who="#PawełWojas">W sposób dotychczas nie notowany włączyła się do współzawodnictwa pracy polska nauka, coraz większy udział we współzawodnictwie biorą technicy i inżynierowie, realizując w sposób konkretny hasło frontu narodowego w walce o pokój i wykonanie Planu 6-letniego.</u>
          <u xml:id="u-30.44" who="#PawełWojas">Ruch współzawodnictwa pracy opiera się coraz szerzej na rozwoju wynalazczości pracowniczej. Rozkwit wynalazczości pracowniczej — to jeszcze jeden dowód wyższości ustroju socjalistycznego nad kapitalistycznym. Postęp techniczny i rozwój uzdolnień mas pracujących możliwy jest jedynie w warunkach, gdy władza polityczna leży w rękach klasy robotniczej, która prowadzi naród do socjalizmu, w którym nauka i technika służą społeczeństwu i kiedy pracujący jest bezpośrednio zainteresowany w rozwoju produkcji.</u>
          <u xml:id="u-30.45" who="#PawełWojas">Współzawodnictwo pracy i racjonalizatorstwo stało się u nas najlepszą szkołą uświadomienia budowniczych socjalizmu. Spośród przodowników pracy i racjonalizatorów rekrutują się nowe kierownicze kadry przemysłowe i najlepsi aktywiści związkowi.</u>
          <u xml:id="u-30.46" who="#PawełWojas">Rozwój ruchu współzawodnictwa i racjonalizatorstwa wymaga troskliwej opieki ze strony związków zawodowych. Do ich obowiązków należy troska o stworzenie pomyślnych warunków pracy przodowników i racjonalizatorów, popularyzowanie ich osiągnięć, organizowanie wymiany doświadczeń i opieka nad przodującymi robotnikami. Praca związków zawodowych w tej dziedzinie wykazuje jeszcze sporo niedociągnięć. Przy pomocy Partii związki zawodowe przezwyciężają swoje niedociągnięcia na odcinku współzawodnictwa pracy, by stały się rzeczywistą szkołą socjalizmu i transmisją Partii do mas.</u>
          <u xml:id="u-30.47" who="#PawełWojas">Masy pracujące skupione w związkach zawodowych przepaja niezłomna wola pracy i walki dla umocnienia ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-30.48" who="#PawełWojas">Masy pracujące rozumieją, że umacniając ustrój Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej to znaczy walczyć w obronie pokoju przeciwko podżegaczom wojennym. To znaczy zacieśniać przyjaźń z Wielkim Związkiem Radzieckim i krajami demokracji ludowej, to okazywać pomoc towarzyszom walczącym w krajach kapitalistycznych o pokój i prawa ludzi pracy.</u>
          <u xml:id="u-30.49" who="#PawełWojas">Tak rozumiejąc te zadania, masy pracujące zrzeszone w związkach zawodowych witają entuzjastycznie Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej; czerpiąc z niej siłę i natchnienie do walki o realizację Planu 6-letniego, podwajają swój twórczy wysiłek i ofiarną pracę dla dobra Ojczyzny Ludowej i zwycięstwa socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-30.50" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-31">
          <u xml:id="u-31.0" who="#WacławBarcikowski">Udzielam głosu posłowi Chajnowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-32">
          <u xml:id="u-32.0" who="#LeonChajn">Wysoki Sejmie! Znakomity pisarz i polityk francuski Roger Garaudy pisze: „Prawda jest przyjaciółką klasy postępowej, zapowiada ona jedynie ruinę i śmierć sił skazanych już przez historię”.</u>
          <u xml:id="u-32.1" who="#LeonChajn">Stojąc na straży interesów klasy robotniczej i jej państwa, broniąc zdobyczy ustroju ludowego, zabezpieczając rozwój ku ustrojowi socjalistycznemu — ludowe sądownictwo i prokuratura działa w oparciu o interesy całego pracującego społeczeństwa. Ludowy wymiar sprawiedliwości, by wykonać swe zaszczytne zadania, podkreśla z dumą swój klasowy charakter; broniąc interesów mas pracujących, a więc przytłaczającej większości społeczeństwa i reprezentując jego żywotne interesy, nie ma potrzeby ani zamiaru zatajać swych politycznych założeń. Wymiar sprawiedliwości nie maskuje swego klasowego charakteru, bo w państwie ludowym przestał być czynnikiem wstecznym, a stał się czynnikiem postępowym. Postępowość ludowego wymiaru sprawiedliwości wynika z tego, że stał się on wykładnikiem zadań klasy robotniczej jako klasy wstępującej na arenę dziejową, że reprezentuje i chroni nie egoistyczne interesy drobnej garstki społeczeństwa, lecz interesy przytłaczającej jego większości zarówno ze względu na cele okresu przejściowego — likwidacji wyzysku, jak i na cel ostateczny — budowy społeczeństwa bezklasowego, że wreszcie działalność jego jest skierowana przeciwko schodzącej w niesławie z areny dziejowej klasie wyzyskiwaczy.</u>
          <u xml:id="u-32.2" who="#LeonChajn">Przepisy o sądownictwie w konstytucjach państw typu burżuazyjnego należą do najbardziej zakłamanych rozdziałów. W świetle tych przepisów sąd i wymiar sprawiedliwości jest ponadklasowy, obiektywny, bezstronny, równy dla bogatych i biednych, dla wyzyskiwaczy i wyzyskiwanych. Cała historia społeczeństwa klasowego zadaje kłam tym obłudnym frazesom. Cała ta historia daje świadectwo niezaprzeczalnej prawdzie, że sąd w ustroju burżuazyjnym jest narzędziem uciemiężenia ludu przez wyzyskujących, że jest sługą kapitału, że gwarantuje rządzącej burżuazji możność rozprawienia się z pracującymi i utrzymywania przemocą swego panowania.</u>
          <u xml:id="u-32.3" who="#LeonChajn">W Polsce przedwrześniowej sądownictwo i prokuratura były czołówką anty ludowego aparatu, narzędziem ucisku i eksploatacji mas pracujących. Był to najbardziej znienawidzony przez naród aparat państwa obszarniczo-kapitalistycznego. Wyrazem poczucia burżuazyjnej praworządności w Polsce przedwrześniowej, jej poszanowania dla wyroków sądowych — niechaj będzie następujący, jakżeż wymowny fakt, zatarty już w pamięci naszego pokolenia.</u>
          <u xml:id="u-32.4" who="#LeonChajn">Kiedy po zabójstwie w 1922 r. pierwszego Prezydenta Polski międzywojennej Gabriela Narutowicza, wybranego głosami posłów z ugrupowań skłóconych z endecją, sąd zmuszony był skazać na karę śmierci endeckiego mordercę Eligiusza Niewiadomskiego i wyrok został wykonany — ówczesna reakcja spod znaku Chjeny wykonała przed pogrzebem odlew prawej ręki mordercy. Dokonała tego młodzież obwiepolska pod okiem komisarza policji, gdy karawan z trupem mordercy znalazł się koło dawnego arsenału przy zbiegu ulicy Długiej i Przejazdu. Gipsowy ten odlew na marmurowym postumencie leżał przez szereg lat na biurku prezesa klubu Ludowo-Narodowego Stanisława Głąbińskiego tu, w tym gmachu, w lokalu klubowym na I piętrze w pokoiku prezydialnym i symbolizował nie tylko uczucia polskiej reakcji dla mordercy polskiego burżuazyjnego Prezydenta, legalnie wybranego przez ówczesny Sejm — ale także charakteryzował postępowanie polskiej burżuazji, gdy była ona w niezgodzie z własną burżuazyjną demokracją i praworządnością.</u>
          <u xml:id="u-32.5" who="#LeonChajn">W epoce imperializmu, a zwłaszcza po drugiej wojnie światowej, wskutek zaostrzenia się przeciwieństw klasowych i podziału świata na obóz postępu, demokracji i pokoju na czele ze Związkiem Radzieckim i na obóz imperializmu i wojny, któremu przewodzą Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, z burżuazyjnego sądu spadają ostatnie — w dodatku czysto zewnętrzne — pozory demokratyzmu. Sąd w krajach kapitału stał się dodatkiem do policji. Sankcjonuje on dziką samowolę policji, żandarmerii i władz wojskowych wobec sił postępowych, jawnie służąc interesom kapitalistów w ich ataku przeciwko elementarnym prawom ludzi pracy, przeciwko demokratom i obrońcom pokoju.</u>
          <u xml:id="u-32.6" who="#LeonChajn">Istota klasowa ludowego wymiaru sprawiedliwości polega na tym, że stoi on na straży ustroju ludowo-demokratycznego naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-32.7" who="#LeonChajn">Sąd i prokuratura zajmując wśród organów państwowych poczesne miejsce, tworzą dwa odrębne systemy: system organów sądowych i system organów prokuratorskich. Wspólne zadania i ścisły związek istniejący między sądami i prokuraturą umożliwia traktowanie tych organów wspólnie w jednym VI rozdziale projektu Konstytucji, zawierającym podstawowe założenia istoty, charakteru, zadań oraz zasad organizacji i działania sądów i prokuratury w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Byłoby jednak zwężeniem problemu, gdyby na istotę, zadania i zasady postępowania sądownictwa i prokuratury spoglądać pod kątem przepisów ujętych jedynie w VI rozdziale projektu Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-32.8" who="#LeonChajn">Sądy i prokuratura spełniają podstawowe funkcje zawarte w art. 3 projektu, określającym charakter i zadania władzy ludowej w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-32.9" who="#LeonChajn">Drogowskazem dla działalności sądów i prokuratury jest art. 4 projektu, określający najpełniej klasową istotę prawa i praworządności ludowej.</u>
          <u xml:id="u-32.10" who="#LeonChajn">Rola i zadania aparatu sądowego i prokuratorskiego jako części ogólnopaństwowego aparatu ujęte są przede wszystkim w artykułach 5 i 73 projektu, wyrażających pełne podporządkowanie tego aparatu i jego związanie z potrzebami oraz dążeniami ludu pracującego, poddanie tego aparatu wpływowi, kontroli i współudziałowi mas pracujących w jego działalności. Zwycięskie osiągnięcia i utrwalone na zawsze zdobycze społeczne ludu pracującego ujęte przede wszystkim we wstępie do Konstytucji, w rozdziale o ustroju politycznym, o ustroju społeczno-gospodarczym, w rozdziale o podstawowych prawach i obowiązkach obywateli — są kamieniem węgielnym w działalności sądów i prokuratury.</u>
          <u xml:id="u-32.11" who="#LeonChajn">Zadania te określone są jasno i zwięźle w art. 48 projektu: „Sądy stoją na straży ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, ochraniają zdobycze polskiego ludu pracującego, strzegą praworządności ludowej, własności społecznej i praw obywateli, karzą przestępców”. Działalność ludowego wymiaru sprawiedliwości skierowana jest przeciwko aktom sabotażu i dywersji, godzącym w nasz system gospodarczy, w naszą własność społeczną, w polityczne, kulturalne i społeczne zdobycze ludu pracującego, w rozwój spółdzielczości, w rozwijającą się spójnię gospodarczą między miastem i wsią.</u>
          <u xml:id="u-32.12" who="#LeonChajn">Nasz wymiar sprawiedliwości stoi na straży praworządności. Do przestrzegania praworządności powołany jest cały nasz aparat państwowy — jest to obowiązek wszystkich obywateli. Już w pierwszym okresie powstawania naszego państwa — w lipcu 1945 r. — Prezydent Bolesław Bierut w rozmowie z delegacją Związku Samopomocy Chłopskiej powiedział:</u>
          <u xml:id="u-32.13" who="#LeonChajn">„Apeluję do Was i do całego społeczeństwa, stójcie na straży praworządności. Ustawy i nakazy państwa muszą być szanowane i przestrzegane przez wszystkich obywateli. Prawo jest świętością. Naruszenie go powinno być karane bez względu na to, jakie stanowisko zajmuje ten, który je narusza. Brońcie zawsze i wszędzie prawa. Umacniajcie praworządność naszego demokratycznego państwa, gdyż to zapewni temu państwu siłę i autorytet”.</u>
          <u xml:id="u-32.14" who="#LeonChajn">Szczególna i doniosła jest rola wymiaru sprawiedliwości w realizacji wielkich wskazań Prezydenta Bieruta.</u>
          <u xml:id="u-32.15" who="#LeonChajn">Jak każdy organ państwa, sąd posiada określony zakres władzy państwowej. Bez tego nie byłby organem państwa. Lecz sąd jest szczególnym organem różniącym się od każdego innego organu państwowego zarządu. Działalność sądowa nie jest po prostu jedną z funkcji zarządu państwowego, lecz tą właśnie funkcją, która skierowana jest na likwidację oporu wrogich ustrojowi ludowo-demokratycznemu elementów, funkcją, której zadaniem jest wychowanie obywateli w duchu socjalistycznej dyscypliny i samodyscypliny. Jedną z charakterystycznych cech ludowego wymiaru sprawiedliwości, która go odróżnia od pozostałych organów państwa, jest to, iż powołany on został szczególnie do zagwarantowania ludowej praworządności i że w realizacji tej funkcji jest on niezależnym i podporządkowanym wyłącznie ustawom. Te właściwości warunkują wyodrębnienie organów sądowych w samodzielny pion. Państwo ludowe uzbraja sądy w szczególny oręż, jakim jest stosowanie przymusu bezpośredniego wobec łamiących prawa, które w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej są wyrazem woli i interesu ludu pracującego. Oznacza to, iż praworządność ludową sądy powinny pojmować nie jako mechaniczne posłuszeństwo wobec ustawy, lecz jako poszanowanie wyrażanej w ustawie woli mas pracujących, sprawujących w państwie władzę. Sama znajomość przepisów ustawy nie może nigdy zastąpić świadomości politycznej kadr wymiaru sprawiedliwości, nie zastąpi znajomości na zasadach naukowych procesów i konfliktów ekonomiczno-społecznych państwa ludowego i jego praw rozwojowych, nie zastąpi zrozumienia najgłębszego sensu walki, która się w Polsce toczy, w aspekcie spraw stających do rozpoznania przed ludowym wymiarem sprawiedliwości.</u>
          <u xml:id="u-32.16" who="#LeonChajn">„Zadanie wymiaru sprawiedliwości — pisze minister Wyszyński — polega na tym, by sędzia umiał w każdym poszczególnym konkretnym wypadku zrozumieć związek, jaki zachodzi między danym przestępstwem a przyczynami, które je zrodziły, wykryć znamiona szczególne danego wypadku pogwałcenia ustaw radzieckich, dać prawidłowe wyjaśnienie działań oskarżonego, powoda lub pozwanego, prawidłową ocenę tych działań z punktu widzenia nie tylko formalnych wymagań ustawy, lecz i z punktu widzenia interesów całej sprawy budownictwa socjalistycznego, sprawy walki o socjalizm, jak również by umiał prawidłowo orzec o środku oddziaływania na przestępcę, o wysokości wymierzonej mu kary.” Najpełniejsze, sięgające istoty rzeczy określenie praworządności ludowej dał Wicepremier Hilary Minc, który powiada:</u>
          <u xml:id="u-32.17" who="#LeonChajn">„Ludowa praworządność polega: po pierwsze na tym, aby wróg w ludowym państwie nie mógł szkodzić, nie mógł podnosić głowy, a za każde podnoszenie głowy — był karany.</u>
          <u xml:id="u-32.18" who="#LeonChajn">Ludowa praworządność polega po drugie na tym, ażeby wszyscy obywatele wypełniali swe obowiązki, aby robotnicy produkowali, aby żołnierze Polski bronili, aby chłopi ją żywili.</u>
          <u xml:id="u-32.19" who="#LeonChajn">Ludowa praworządność polega na tym, aby nie było samowoli i bezprawia, ażeby bronione były i chronione prawa obywateli”.</u>
          <u xml:id="u-32.20" who="#LeonChajn">Działalność sądu i prokuratury pozostaje w najściślejszym związku z ochroną praw i swobód obywatelskich. Proklamowany i zagwarantowany przez projekt Konstytucji cały system praw i swobód obywatelskich jest chroniony zwłaszcza przez sądy i prokuraturę. W wypadku pogwałcenia chronionych przez Konstytucję lub inne ustawy uprawnień lub interesów — sąd ludowy staje w obronie pogwałconych praw i interesów obywateli. Władzą swą sąd przywraca moc pogwałconego prawa, w wypadku zaś gdy pogwałcenie takie karane jest jako przestępstwo, wymierza winnym karę w trybie postępowania karnego.</u>
          <u xml:id="u-32.21" who="#LeonChajn">Jak widzimy więc, masom pracującym i klasom eksploatowanym, które zdobyły władzę, sąd jest niezbędny przede wszystkim do walki przeciwko eksploatatorom, dla wychowania społeczeństwa w duchu nowej, socjalistycznej dyscypliny, do aktywnego uczestnictwa w przebudowie starej gospodarki i w organizacji nowej, do współudziału w usuwaniu tego, co przeszkadza w budownictwie nowej bazy, niezbędny jest jako olbrzymia siła kulturalna do walki przeciwko zachowanej jeszcze w świadomości ludzi „tradycji kapitalizmu” — to siła organizująca masy, współdziałająca w utrwaleniu nowych tradycji, nowej, socjalistycznej świadomości.</u>
          <u xml:id="u-32.22" who="#LeonChajn">Konstytucja rozszerzając i utrwalając zasady demokratyzacji całego systemu państwowego rozszerzyła i utrwaliła także podstawy demokratyczne w zakresie organizacji i działalności ludowego wymiaru sprawiedliwości. Podstawy te ujęte są w następujących pięciu zasadniczych sformułowaniach konstytucyjnych:</u>
          <u xml:id="u-32.23" who="#LeonChajn">1) jednolity wymiar sprawiedliwości dla wszystkich obywateli,</u>
          <u xml:id="u-32.24" who="#LeonChajn">2) niezależność sędziów, którzy podlegają tylko ustawom,</u>
          <u xml:id="u-32.25" who="#LeonChajn">3) wybieralność sędziów,</u>
          <u xml:id="u-32.26" who="#LeonChajn">4) kolegialność składu sądu z udziałem w nim ławników ludowych,</u>
          <u xml:id="u-32.27" who="#LeonChajn">5) jawność rozprawy sądowej przy jednoczesnym zapewnieniu prawa posiadania obrońcy i prawa do obrony.</u>
          <u xml:id="u-32.28" who="#LeonChajn">Pierwsza podstawa określa jednolitość sądów, których struktura opiera się na trzech instancjach: Sąd Najwyższy, sądy wojewódzkie i sądy powiatowe. Sądy szczególne mogą być utworzone tylko na mocy ustawy.</u>
          <u xml:id="u-32.29" who="#LeonChajn">Druga podstawa dotyczy niezależności sędziów.</u>
          <u xml:id="u-32.30" who="#LeonChajn">Formy kierowania działalnością sądową jaskrawo różnią się od form kierowania organami administracyjnymi czy też gospodarczymi. Ministerstwo Sprawiedliwości i jego organy ani też inne organy państwowe czy społeczne nie mają prawa dawania jakichkolwiek dyrektyw czy wskazań sędziom, jak mają sądzić w konkretnej sprawie cywilnej lub karnej. Legalność i zasadność orzeczenia sądowego sprawdza, na podstawie wpływających akt, sąd hierarchicznie wyższy.</u>
          <u xml:id="u-32.31" who="#LeonChajn">Sąd Najwyższy jako naczelny organ sądowy sprawuje w zakresie orzekania nadzór nad działalnością wszystkich innych sądów. W ten sposób uniemożliwiona jest jakakolwiek ingerencja i wpływ czynników zewnętrznych, nie sądowych na wyrokowanie sędziów. Niezależność sędziów nie może być jednak pojmowana w sensie ich niezależności od państwa ludowego. Sąd jako organ państwa ludowego nie może służyć innej sprawie jak tylko sprawie zbudowania socjalistycznego społeczeństwa, nie może prowadzić innej polityki jak ta, którą prowadzi rząd państwa ludowego, nie może realizować innej woli aniżeli wola ludu pracującego. Wola i interes ludu pracującego są wyrażone przede wszystkim w ustawach i innych normach prawa ludowo-demokratycznego. Po to, aby sąd mógł tę wolę realizować — sędziowie powinni wyrokować ściśle według ustawy, na podstawie danych faktycznych rozpatrzonych przez sąd.</u>
          <u xml:id="u-32.32" who="#LeonChajn">Gwarancją niezależności sędziów jest ich wybieralność i jawność rozprawy. O przydatności sędziego decydują wyborcy, decydują terenowe rady narodowe, decyduje wreszcie, jeśli chodzi o sędziów Sądu Najwyższego — Rada Państwa. Decyzja więc spoczywa w rękach organów, cieszących się wielkim zaufaniem publicznym i posiadających ogromny autorytet wśród szerokich mas pracujących.</u>
          <u xml:id="u-32.33" who="#LeonChajn">Wiemy, ile obłudy i zakłamania mieści się w proklamowanej przez burżuazyjne konstytucje zasadzie niezawisłości sędziów. Jest to jeszcze jedna mistyfikacja burżuazji, która wyłazi ze skóry w swoich zabiegach wzbudzenia w całym społeczeństwie przeświadczenia o rzekomej słuszności i sprawiedliwości wyroków sądowych. Na podstawie doświadczeń wszystkich państw burżuazyjnych można stanowczo stwierdzić, że sądy tam są niezależne jedynie od narodu, od mas, ale w pełni zależne i podporządkowane tej klasie, która je dobiera, mianuje i opłaca. Rzekomą gwarancją niezawisłości sędziów w państwach kapitalistycznych jest tak zwana nieusuwalność sędziów. Pomijając fakt, iż zasada ta nigdy nie przeszkadzała burżuazji usuwać niewygodnych jej sędziów i w Polsce przedwrześniowej znane były masowe czystki wśród sądownictwa wskutek rozgrywek między sanacją i endecją — to nieusuwalność sędziów jest jeszcze jednym tanim oszustwem i fikcją. Burżuazja nie ma potrzeby usuwania „swoich” zaprzedanych i służących jej sędziów. Skrupulatna selekcja już przy dopuszczaniu do aplikacji sądowej, wymóg policyjnego świadectwa moralności, starościńskiej opinii — zapewniały pełną „wierność” sędziów dla obszarniczo-kapitalistycznego reżimu.</u>
          <u xml:id="u-32.34" who="#LeonChajn">Trzecia podstawa demokratyzacji w dziedzinie organizacji sądownictwa — to zasada wybieralności sędziów. Projekt Konstytucji stoi na gruncie wybieralności sędziów wszystkich szczebli. Zasada wybieralności sędziów pozwala najszerszym masom ludowym tworzyć aparat sądowy spośród najlepszych swoich przedstawicieli, którzy cieszą się zaufaniem tych mas i którzy potrafią w swej pracy bronić interesów tych mas. Zasada mianowania sędziów przez władzę wykonawczą w państwach typu burżuazyjnego jest wykorzystywana dla odsunięcia szerokich rzesz pracujących od udziału w wymiarze sprawiedliwości — od udziału w rządzeniu.</u>
          <u xml:id="u-32.35" who="#LeonChajn">Czwarta podstawa demokratyzacji w zakresie organizacji sądownictwa — to zasada kolegialności sądu z udziałem w nim ławników ludowych. Zasada kolegialności sądu jest podyktowana wymogiem i potrzebą dokonania głębokiej i zasadniczej dyskusji w zespole sędziowskim, zanim zapadnie wyrok bardzo często dotyczący ważkich interesów państwa i obywateli. Kolegialne rozstrzygnięcie w odróżnieniu od jednoosobowego daje gwarancję, że te istotne interesy i zawiłe okoliczności będą rozważane i zbiorowo rozstrzygnięte. Kolegialność w rozstrzyganiu spraw wzmacnia zaufanie do wyroków sądowych i stwarza wyższy autorytet dla aparatu wymiaru sprawiedliwości.</u>
          <u xml:id="u-32.36" who="#LeonChajn">Prawdziwy, ludowy demokratyzm wymiaru sprawiedliwości, więź łącząca sąd z masami pracującymi i jego autorytet w oczach tych mas zapewnia udział w pracy sądu — ławników ludowych. Wciągnięcie ludzi pracy do sprawowania wymiaru sprawiedliwości jest jedną z form udziału ludu w rządzeniu państwem. Już dzisiaj na podstawie obowiązujących przepisów w pracy sądów polskich bierze udział około 30 tys. ławników. Ilość ta ulegnie dalszemu zwiększeniu wobec rozszerzenia w projekcie Konstytucji udziału ławników ludowych w różnych szczeblach sądownictwa.</u>
          <u xml:id="u-32.37" who="#LeonChajn">W czasie pełnienia swoich obowiązków w sądzie, ławnicy korzystają ze wszystkich praw sędziego. Uczestnicząc w rozpatrywaniu sprawy ławnicy ludowi, którzy przychodzą bezpośrednio z fabryk i kopalń, z urzędów i zakładów naukowych, z gospodarstw rolnych i spółdzielń, pomagają sędziemu na podstawie swego doświadczenia życiowego we właściwej ocenie zawiłych okoliczności rozpatrywanej sprawy.</u>
          <u xml:id="u-32.38" who="#LeonChajn">Burżuazja, zmuszona ukrywać przed narodem, że sąd burżuazyjny jest organem dławienia i ucisku mas pracujących, usiłuje stworzyć pozory jego demokratycznej struktury między innymi przez t.zw. wybieranych przysięgłych. Pomijając sam fakt, że przysięgli w odróżnieniu od ławników ludowych biorą udział wyłącznie w wydawaniu werdyktu co do winy lub braku winy oskarżonego — to przysięgli ci rekrutują się wyłącznie ze starannie dobranych przedstawicieli średniej i drobnej burżuazji. Konstytucja marcowa z 1921 r. zawierała przepis o sądach przysięgłych, lecz z wyjątkiem dawnej Małopolski sądy te nie zostały wprowadzone. Przepisy te doczekały się formalnego uchylenia w 1938 r. Doświadczenie historyczne uczy, że burżuazja w okresie imperializmu rezygnuje z udziału w wymiarze sprawiedliwości sędziów niezawodowych.</u>
          <u xml:id="u-32.39" who="#LeonChajn">W miarę postępującej degeneracji ustroju burżuazyjnego, a z drugiej strony w miarę wzrostu uświadomienia klasowego mas pracujących rządy burżuazyjne zmuszone są do rezygnacji z udziału elementu laickiego w sądownictwie — z instytucji sądów przysięgłych. Pogłębienie i utrwalenie w projekcie Konstytucji demokratycznych podstaw wymiaru sprawiedliwości przejawia się, nie tylko w jego organizacji, ale również w jego działalności.</u>
          <u xml:id="u-32.40" who="#LeonChajn">Konstytucja podniosła do godności normy konstytucyjnej zasadę jawności rozprawy sądowej i prawo oskarżonego do obrony. Jawność postępowania sądowego to z jednej strony warunek wykonania przez sąd wychowawczego zadania wobec obywateli i utrwalenie w ten sposób w społeczeństwie praworządności ludowej, z drugiej zaś warunek skutecznej kontroli działalności sądów przez naród.</u>
          <u xml:id="u-32.41" who="#LeonChajn">Art. 3 uchwalonego przez Sejm Ustawodawczy w 1950 r. prawa o ustroju sądów powszechnych głosi:</u>
          <u xml:id="u-32.42" who="#LeonChajn">„Sądy Rzeczypospolitej Polskiej powinny całą swoją działalnością wychowywać obywateli w duchu wierności Polsce Ludowej, przestrzegania zasad praworządności, dyscypliny pracy i troski o mienie społeczne”.</u>
          <u xml:id="u-32.43" who="#LeonChajn">Aby wypełnić to zadanie, sąd powinien posiadać wielki autorytet nie tylko w stosunku do ludzi, na których rozciąga się jego działalność, lecz i wobec szerokich mas. Sąd w państwie typu socjalistycznego stosując przymus, przekonywa jednocześnie o szkodliwości i niedopuszczalności naruszania porządku społecznego i ludowej praworządności. Przekonywa o tym nie tylko tego, komu wymierza karę, lecz i tych obywateli, którzy są obecni w sądzie podczas rozpatrywania sprawy. Jawność sądu to potężny środek walki ze wszystkimi przeżytkami kapitalizmu.</u>
          <u xml:id="u-32.44" who="#LeonChajn">Sąd jawny ma jeszcze i inne oblicze. Zasada jawności stawia pracę sądu pod kontrolę mas, zmusza sędziów od odczuwania zwiększonej odpowiedzialności za jakość ich pracy i za każdą czynność dokonaną przez nich w czasie rozprawy sądowej. Jawność procesu w sądzie burżuazyjnym jest metodą odwracania uwagi opinii publicznej od istotnych problemów społecznych i kierowania jej zainteresowań na niezdrowe sensacyjne sprawy.</u>
          <u xml:id="u-32.45" who="#LeonChajn">Do istotnych zasad działalności naszego wymiaru sprawiedliwości, ustanowionych przez projekt Konstytucji, zalicza się prawo oskarżonego do obrony. Państwo Ludowe zapewnia osobie pociągniętej do odpowiedzialności karnej całkowitą możność obrony przed stawianymi jej zarzutami.</u>
          <u xml:id="u-32.46" who="#LeonChajn">Wysoka Izbo! Mimo istnienia między sądem a prokuraturą szeregu wspólnych cech i wspólnych zadań, prokuratura — jak już wspomniałem — stanowi odrębny system organów państwowych. W odróżnieniu od sądu prokuratura jest organem ściśle scentralizowanym i zbudowanym na zasadach hierarchicznych. Źródłem władzy urzędowej jest powołany przez Radę Państwa Prokurator Generalny. Zasada centralizacji organów prokuratury wymaga innego trybu powoływania aparatu prokuratorskiego niż organów sądowych.</u>
          <u xml:id="u-32.47" who="#LeonChajn">Istotę prokuratury generalnej określa zasadnicze jej zadanie — ugruntowanie praworządności ludowej.</u>
          <u xml:id="u-32.48" who="#LeonChajn">Art. 54 projektu Konstytucji stanowi:</u>
          <u xml:id="u-32.49" who="#LeonChajn">„1. Prokurator Generalny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej strzeże praworządności ludowej, czuwa nad ochroną własności społecznej, zabezpiecza poszanowanie praw obywateli.</u>
          <u xml:id="u-32.50" who="#LeonChajn">2. Prokurator Generalny czuwa w szczególności nad ściganiem przestępstw, godzących w ustrój, bezpieczeństwo i niezawisłość Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-32.51" who="#LeonChajn">3. Zakres i tryb działania Prokuratora Generalnego określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-32.52" who="#LeonChajn">Jak wiadomo uchwalona przed dwoma laty przez Sejm Ustawodawczy ustawa o Prokuraturze Rzeczypospolitej Polskiej w art. 3 określiła zakres działania prokuratury. Kompetencje prokuratury obejmują funkcje nadzoru ogólnego i funkcje ścigania przestępstw.</u>
          <u xml:id="u-32.53" who="#LeonChajn">Stosowany przez Prokuratora Generalnego nadzór nad ścisłym wykonywaniem ustaw zabezpiecza jednolitą interpretację i stosowanie przepisów prawnych w całym państwie niezależnie od miejscowych różnic i wpływów oraz dokładne i bezwarunkowe wykonywanie w terenie postanowień i rozporządzeń władz centralnych. Dlatego też prokurator nadzorując czynności i normy prawne musi mieć pełne rozeznanie celów i dążeń władzy ludowej, musi strzec, aby postępowanie w terenie pozostawało w pełnej zgodności z całokształtem praworządności ludowej. Prokurator obowiązany jest zapobiec i likwidować naruszenie praw obywateli, urzędów i przedsiębiorstw. Równocześnie jednak prokurator pozbawiony jest jakichkolwiek uprawnień administracyjnych. Nie może on zmieniać ani odwoływać zarządzeń wydanych przez jednostki, nad którymi sprawuje nadzór. Przysługuje mu prawo i obowiązek zaskarżenia zakwestionowanych aktów lub czynności do władz zwierzchnich.</u>
          <u xml:id="u-32.54" who="#LeonChajn">Z charakteru, roli i zadań prokuratury jako gwaranta praworządności wynikają jej uprawnienia w dziedzinie ścigania przestępców.</u>
          <u xml:id="u-32.55" who="#LeonChajn">Działalność organów prokuratury na odcinku ścigania sprawców już zaistniałych przestępstw przeciwko własności socjalistycznej znajduje swe uzupełnienie w pracy nadzorczo-profilaktycznej, mającej na celu usuwanie warunków umożliwiających dokonywanie przestępstw, zabezpieczenie należytej, troskliwej ochrony własności socjalistycznej.</u>
          <u xml:id="u-32.56" who="#LeonChajn">Te funkcje realizowane przez prokuraturę splatają się ściśle ze sobą, służąc zasadniczemu celowi — umocnieniu Państwa Ludowego i zabezpieczeniu warunków dla pomyślnej realizacji zadań budownictwa socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-32.57" who="#LeonChajn">Na obecnym etapie rozwoju kluczowym zadaniem, którego realizacji prokuratura winna poświęcić wiele wysiłków, jest zadanie ochrony mienia społecznego przed wszelkimi zamachami ze strony elementów przestępczych. Trzeba stwierdzić, iż po dwu latach obowiązywania ustawy o prokuraturze Rzeczypospolitej Polskiej, te nowe formy walki z przestępczością stały się już treścią codziennej działalności organów prokuratury.</u>
          <u xml:id="u-32.58" who="#LeonChajn">Przykładowo trzeba wskazać na poważne wyniki, które przyniosło przeprowadzone przez prokuraturę badanie zabezpieczeń przeciwpożarowych w zakładach przemysłowych lub też badanie zabezpieczenia przed kradzieżami majątku, znajdującego się w rozporządzeniu placówek handlu uspołecznionego. Treścią czynności przeprowadzanych przez prokuraturę było sprawdzenie, jak realizowane są w terenie zarządzenia i instrukcje władz nadrzędnych w przedmiocie ochrony własności socjalistycznej. Wynikiem ich było usunięcie w wielu placówkach istniejących braków, zaostrzenie czujności kierownictwa zakładów przemysłowych i przedsiębiorstw handlowych w zakresie ochrony powierzonego im mienia. Czynności te łączyły się nierozdzielnie z pociąganiem do odpowiedzialności karnej tych pracowników aparatu gospodarczego, którzy w rażący sposób zaniedbali swe obowiązki.</u>
          <u xml:id="u-32.59" who="#LeonChajn">Dalszym niezwykle ważnym zadaniem prokuratury jest walka z elementami, usiłującymi osłabić spójnię między miastem a wsią. Zadanie to jest realizowane przede wszystkim przez ściganie elementów kułacko-spekulanckich, naruszających prawa wydane przez Państwo Ludowe. Ostrze działalności prokuratury kieruje się przeciwko kułakom i spekulantom, którzy wykorzystują istniejące trudności aprowizacyjne dla dezorganizacji rynku, dla osiągania nadmiernych spekulacyjnych cen, przeciwko elementom kułackim, wyłamującym się złośliwie z obowiązku wykonywania dostaw, przeciwko siewcom wrogiej plotki, mającej na celu osłabienie sojuszu robotniczo-chłopskiego. Prokuratura sprawdza jednocześnie w trybie nadzoru ogólnego, czy poszczególni obywatele wywiązują się z obowiązujących dostaw, czy skup odbywa się zgodnie z przepisami prawa i podejmuje stosowne kroki w celu usunięcia istniejących braków organizacyjnych. Prokuratura oddziałuje wreszcie wychowawczo poprzez wyjaśnianie jednostkom ociągającym się z wykonaniem dostaw konieczności ich sumiennego i terminowego wypełniania.</u>
          <u xml:id="u-32.60" who="#LeonChajn">W walce o podniesienie produkcji artykułów żywnościowych organy prokuratury, ścigające dezorganizatorów i szkodników, przeciwdziałających należytemu wykonywaniu prac rolnych, kierują swe główne wysiłki w celu ujawniania i wykrywania braków organizacyjnych, czuwają nad tym, by akcja siewna, żniwna, prace omłotowe odbywały się zgodnie z zarządzeniami władz centralnych.</u>
          <u xml:id="u-32.61" who="#LeonChajn">Organy prokuratury kładą duży nacisk na wykonywanie nadzoru nad należytym zabezpieczeniem przez urzędy, przedsiębiorstwa i instytucje tajemnicy państwowej i służbowej. Na tym odcinku występuje głównie działalność nadzorczo-profilaktyczna, której zasadniczym celem jest budzenie czujności kierowników placówek, zwracanie im uwagi na istniejące braki w tym zakresie. Ta forma działalności organów prokuratury nierozdzielnie łączy się z wszczynaniem postępowania karnego przeciwko osobom winnym zaniedbania podstawowych obowiązków w zakresie zabezpieczenia tajemnicy państwowej i służbowej. Prokuratura kładzie również duży nacisk na przestrzeganie ustawy o zabezpieczeniu socjalistycznej dyscypliny pracy.</u>
          <u xml:id="u-32.62" who="#LeonChajn">Należy podkreślić, iż w wyniku wykonywanego przez prokuraturę nadzoru nad przestrzeganiem przez organy władzy, przedsiębiorstwa i instytucje praworządności ludowej — prokuratura zaskarża do wyżej stojących instancyj szereg aktów prawnych, zarządzeń i instrukcji, sprzecznych z obowiązującymi przepisami, a także składa odwołania od orzeczeń w postępowaniu karno-administracyjnym.</u>
          <u xml:id="u-32.63" who="#LeonChajn">Realizacja zadań prokuratury na odcinku nadzoru nad wykonaniem obowiązujących przepisów w przedmiocie zabezpieczenia należytych warunków bytowych pracujących przyobleka się w sprawdzanie stanu istniejącego w hotelach robotniczych, w domach młodego robotnika, a także w ostatnim okresie czasu w badanie warunków bytowych pracowników Państwowych Gospodarstw Rolnych. W związku z dokonanymi czynnościami prokuratura występuje do odpowiednich władz, domagając się usunięcia istniejących zaniedbań, a w rażących przypadkach pociąga winnych do odpowiedzialności karnej. Podobnie prokuratura dokonuje czynności nadzorczych w zakresie wykonywania należytej opieki nad młodzieżą poprzez nadzorowanie stanu istniejącego w bursach, internatach i ośrodkach wychowawczych.</u>
          <u xml:id="u-32.64" who="#LeonChajn">W ostatnim okresie aktywizuje się praca prokuratury na odcinku udziału w postępowaniu cywilnym. Prokuratura włącza się do spraw cywilnych, w szczególności w tych przypadkach, gdy interes obywatela albo interes państwa zostały w istotny sposób naruszone.</u>
          <u xml:id="u-32.65" who="#LeonChajn">Czuwanie nad przestrzeganiem praworządności ludowej nieodłącznie związane jest z badaniem skarg i zażaleń obywateli, które z jednej strony stanowią niezwykle cenny materiał, będący częstokroć podstawą do dokonywania czynności nadzorczych, a z drugiej strony w wypadku oczywistego pogwałcenia przepisów prawa stanowią punkt wyjściowy dla wszczęcia postępowania karnego przeciwko winnym.</u>
          <u xml:id="u-32.66" who="#LeonChajn">Pracę prokuratury uzupełnia popieranie oskarżenia w sądzie i wnoszenie środków odwoławczych od orzeczeń sądowych. Udział prokuratora w sądzie służy, obok zabezpieczenia należytego wymiaru sprawiedliwości, także pełnemu wykorzystaniu trybuny sądowej jako narzędzia wychowania szerokich mas.</u>
          <u xml:id="u-32.67" who="#LeonChajn">Zadania realizowane przez prokuraturę na różnych odcinkach życia gospodarczego i społecznego splatają się nierozerwalnie ze sobą. Różne formy oddziaływania uzupełniaj ą się wzajemnie, a treścią pracy prokuratury jest obok bezlitosnego rozprawiania się z wrogiem wychowanie mas pracujących w celu usuwania trudności rozwoju na drodze zbudowania społeczeństwa socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-32.68" who="#LeonChajn">Dla spełnienia zadań ciążących na prokuraturze projekt Konstytucji w art. 56 zapewnia w sprawowaniu jej funkcji pełną niezależność od organów terenowych. Ten zasadniczy przepis określa miejsce prokuratury w systemie innych władz państwowych, nie naruszając jednocześnie zasady „cała władza radom”.</u>
          <u xml:id="u-32.69" who="#LeonChajn">Wynika to z tej prostej prawdy, że prokurator nie posiada żadnej władzy administracyjnej, że zadaniem jego nie jest zarządzanie określonym terytorium — co jest zadaniem rady — a jedynie czuwanie, aby to zarządzanie było w pełni zgodne z ludową praworządnością, aby ta praworządność była jednolicie pojmowana niezależnie od wszelkich różnic i wpływów miejscowych.</u>
          <u xml:id="u-32.70" who="#LeonChajn">Takie ustawienie prokuratury nie może, rzecz prosta, odrywać prokuratora od społecznego i politycznego życia jego terenu. Autorytet prokuratora zależy od jego więzi z masami ludowymi, od znajomości życia tych mas, od ścisłego powiązania prokuratora z terenem. Niezależność od miejscowych organów jest jedynie ochroną przed ingerencją władz lokalnych do operatywnej pracy prokuratora, przed narzucaniem lokalnego „punktu widzenia”, „miejscowego zdania” w konkretnych sprawach określonych osób. Cała działalność prokuratury skierowana jest na ochronę ludowego ustroju społeczno-politycznego i państwowego, na strzeżenie praw i interesów obywateli — budowniczych socjalistycznego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-32.71" who="#LeonChajn">I to różni ją od prokuratury państw typu burżuazyjnego, gdzie jest ona narzędziem stosowania terroru wobec mas pracujących i ich organizacji.</u>
          <u xml:id="u-32.72" who="#LeonChajn">Niezależnie od tego, jak różnorodne są formy organizacyjne i działalność prokuratury w państwach kapitalistycznych, istota ich sprowadza się ostatecznie do jednego: podtrzymania i utrwalenia panujących stosunków społecznych, obrony panowania kapitału.</u>
          <u xml:id="u-32.73" who="#LeonChajn">Prokuratura burżuazyjna, podobnie jak burżuazyjna praworządność jest środkiem ucisku i wyzysku mas pracujących, środkiem „legalnego” dokonania rozprawy z demokratycznymi i postępowymi organizacjami i działaczami.</u>
          <u xml:id="u-32.74" who="#LeonChajn">Masy pracujące w Polsce coraz bardziej widzą w prokuraturze nie tylko organ prowadzący śledztwo i popierający oskarżenie przed sądem, lecz także organ stojący na straży interesów państwa i zabezpieczający poszanowanie praw obywatela. Prokuratura coraz pełniej wykonuje zadania strzeżenia praworządności ludowej, ochrony mienia społecznego i zabezpieczenia poszanowania praw obywateli.</u>
          <u xml:id="u-32.75" who="#LeonChajn">Zrodzona z patriotycznej i bojowej tradycji rewolucyjnej i niepodległościowej ludu polskiego, z głębokiego umiłowania narodu i z wiary w jego siły twórcze — Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stoi na straży wolności praw i zdobyczy polskiego ludu pracującego miast i wsi. Jest — jak z tej trybuny oświadczył wczoraj Prezydent Bierut — wyrazem nowego układu stosunków politycznych, wyrazem władzy ludowej, która kształtowała nowe państwo ludowe, umocniła jego organizację, utrwaliła jego autorytet i siłę, ugruntowała prawa i wolności demokratyczne obywateli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-32.76" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-33">
          <u xml:id="u-33.0" who="#WacławBarcikowski">Głos ma posłanka Piwowarska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-34">
          <u xml:id="u-34.0" who="#IrenaPiwowarska">Wysoki Sejmie! W szerokiej ogólnonarodowej publicznej dyskusji nad projektem Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej masy pracownicze z głębokim wzruszeniem wypowiadały się o prawie do pracy, zagwarantowanym mocą zasadniczej ustawy naszego Ludowego Państwa, jaką jest Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-34.1" who="#IrenaPiwowarska">Młodzież mówiła o tym, jak otoczona troską Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Rządu i masowych organizacji społecznych zdobywa kwalifikacje i zawód według swoich upodobań i zainteresowań. Słyszeliśmy wiele płomiennych wypowiedzi młodych górników, hutników, stoczniowców, metalowców, traktorzystów ze spółdzielni rolniczych i Państwowych Gospodarstw Rolnych o tym, ile szczęścia osobistego przynosi im przodownictwo w pracy, awans i godności społeczne.</u>
          <u xml:id="u-34.2" who="#IrenaPiwowarska">Jasno i gorąco odczuwa rewolucyjną treść naszego konstytucyjnego prawa do pracy starsze pokolenie robotników, robotnic, inteligencji pracującej. Wyrośli w czasach kapitalistycznego wyzysku pamiętają, że miliony chłopów i robotników cierpiało głód, poniewierkę, nędzę. Nie było dla nich prawa do pracy i życia. W roku 1936/37, kiedy rządząca klika sanacyjna zapewniała naród, że kryzys gospodarczy stracił na ostrości, według rocznika polityczno-społecznego zatrudniano miesięcznie zaledwie 48.335 osób na 381.432 poszukujących pracy, a więc zaledwie 13 osób na 100. W latach 1927–1938 wyemigrowało z Polski w poszukiwaniu pracy około 780.000 osób, nie licząc sezonowej emigracji zarobkowej.</u>
          <u xml:id="u-34.3" who="#IrenaPiwowarska">Bezrobocie w Polsce kapitalistycznej było plagą klasy robotniczej, było dowodem wyzucia mas pracujących z wszelkich praw, dowodem niemożliwości swobodnego wyboru pracy.</u>
          <u xml:id="u-34.4" who="#IrenaPiwowarska">Ludzie, którzy w dyskusji nad Konstytucją przywodzili na pamięć koszmar tamtych czasów, mówili o tym, jak trzeba było się poniżać, aby wyżebrać pracę za grosze na pańskim dworze, u chłopa kułaka, u majstra w kapitalistycznej fabryce. Wypowiedzi ich oskarżały klikę rządzącą z tą samą ostrością prawdy, z jaką oskarżają „Pamiętniki bezrobotnych”, „Pamiętniki chłopów” czy książka „Młodzież sięga po pracę”. Niewielka grupa wyzyskiwaczy, która rządziła krajem pod dyktando karteli i zagranicznych monopolistów, karmiła naród konstytucyjnymi frazesami o wolności i równości.</u>
          <u xml:id="u-34.5" who="#IrenaPiwowarska">Jakąż to wolność i równość odczuwać mogło 3 milionów zbędnych ludzi na wsi, setki tysięcy bezrobotnych w mieście i setki tysięcy kobiet zatrudnionych w charakterze służby domowej za niskim wynagrodzeniem? Widome świadectwo zacofania gospodarczego Polski za rządów obszarniczo-kapitalistycznych daje też spis ludności w 1931 r., według którego nie licząc rolnictwa 415.700 osób pracowało jako służba domowa, co stanowiło niemal 1/4 (23%) ogółu pracowników w górnictwie i przemyśle (1.780.600 osób).</u>
          <u xml:id="u-34.6" who="#IrenaPiwowarska">Rewolucyjny proletariat występował od dawna o podstawowe prawo człowieka, jakim jest prawo do pracy.</u>
          <u xml:id="u-34.7" who="#IrenaPiwowarska">Ustrój kapitalistyczny takiego prawa nie może zapewnić klasie robotniczej i dlatego walka o to prawo staje się walką o wyzwolenie społeczne i narodowe, walką o władzę klasy robotniczej. Dopiero po raz pierwszy w historii Wielka Rewolucja Październikowa, oddając władzę w ręce klasy robotniczej, stworzyła warunki do realizacji prawa do pracy. Prawo to formalnie zostało zagwarantowane obywatelom Kraju Rad w historycznej Konstytucji Stalinowskiej.</u>
          <u xml:id="u-34.8" who="#IrenaPiwowarska">W listopadzie 1943 r. Polska Partia Robotnicza w swej deklaracji „O co walczymy” zapowiedziała wprowadzenie i zabezpieczenie tego prawa w ustawie zasadniczej naszego Państwa.</u>
          <u xml:id="u-34.9" who="#IrenaPiwowarska">Lud pracujący Polski z najwyższą dumą powitał fakt prawnego ujęcia w Konstytucji prawa do pracy. Naród nasz widzi i rozumie, że społeczna własność podstawowych środków produkcji, planowa gospodarka socjalistyczna uwalnia go raz na zawsze od groźby kryzysu i bezrobocia.</u>
          <u xml:id="u-34.10" who="#IrenaPiwowarska">Na bazie olbrzymiego postępu Socjalistycznego uprzemysłowienia kraju oraz socjalistycznego przeobrażenia wsi rośnie z roku na rok dochód narodowy, a wraz z nim dobrobyt mas pracujących. Nikogo w naszym kraju nie straszy już widmo bezrobocia i głodu.</u>
          <u xml:id="u-34.11" who="#IrenaPiwowarska">Tymczasem w krajach kapitalistycznych istnieją obecnie miliony bezrobotnych i pół-bezrobotnych pozbawionych możliwości pracy i zapewnienia sobie i swoim rodzinom najelementarniejszych środków egzystencji. Liczba całkowicie bezrobotnych w Stanach Zjednoczonych dosięga 5.800,000, we Włoszech 3.000.000, w maleńkiej Belgii 300.000. W Japonii liczba bezrobotnych i częściowo bezrobotnych wynosi 18.000.000. Istnienie milionów bezrobotnych w krajach kapitalistycznych — to nieodparte oskarżenie pod adresem kapitalizmu, demaskujące przy tym całą obłudę i zakłamanie demagogii burżuazyjnej o rzekomej „wolności pracy” w warunkach kapitalizmu.</u>
          <u xml:id="u-34.12" who="#IrenaPiwowarska">Polska Ludowa przystąpiła do zorganizowanej stałej akcji ochrony człowieka pracy w procesie produkcji przed skutkami działania szkodliwych czynników i dla zapobiegania nieszczęśliwym wypadkom w czasie pracy.</u>
          <u xml:id="u-34.13" who="#IrenaPiwowarska">Do procesów produkcji, których czynności obarczały robotnika ciężką pracą fizyczną, wprowadza się urządzenia mechaniczne, zwalniające robotnika od nadmiernego wysiłku.</u>
          <u xml:id="u-34.14" who="#IrenaPiwowarska">Szeroko rozwinięta akcja społecznej ochrony pracy podejmuje działania, mające uchronić robotnika przed nieszczęśliwymi wypadkami przy pracy, a więc stosuje urządzenia ochronne w miejscach i stanowiskach pracy, narażających robotnika na niebezpieczeństwo kalectwa.</u>
          <u xml:id="u-34.15" who="#IrenaPiwowarska">Robotnicy stale narażeni przy pracy na działanie szkodliwych substancji lub innych szkodliwych czynników korzystają ze skrócenia czasu pracy do 7, a nawet 6 godzin dziennie bez zmniejszenia zarobków. Poza tym robotnicy ci mają prawo do urlopów profilaktycznych 6 lub 12-dniowych niezależnych od normalnych urlopów wypoczynkowych.</u>
          <u xml:id="u-34.16" who="#IrenaPiwowarska">Młodociani pracownicy korzystali przed wojną z 14 dni urlopu po roku pracy. Polska Ludowa przedłuża okres urlopu dla młodocianych w wieku do 16 lat do 1 miesiąca — z tym, że już po 6 miesiącach pracy młodociani tej grupy mają prawo do urlopu dwutygodniowego.</u>
          <u xml:id="u-34.17" who="#IrenaPiwowarska">Drugim zasadniczym prawem, zagwarantowanym w art. 59 Konstytucji, jest prawo do wypoczynku. Prawo to jest zrealizowane przez udzielanie robotnikom i pracownikom umysłowym dorocznych płatnych urlopów wypoczynkowych, które w stosunku do okresu przedwojennego zostały dla robotników znacznie rozszerzone. Podczas gdy przed wojną robotnik otrzymywał po roku pracy w danym zakładzie urlop w wymiarze 8 dni kalendarzowych, obecnie ma prawo do 12 dni roboczych, do których dochodzą niedziele i święta.</u>
          <u xml:id="u-34.18" who="#IrenaPiwowarska">Maksymalny urlop robotnika przed wojną wynosił 15 dni kalendarzowych. Rząd Polski Ludowej przedłużył go do miesiąca. Robotnicy zatrudnieni w zakładach, w których pracowało do 4 pracowników, nie mieli praw urlopowych w ogóle. Takich zakładów w zacofanej gospodarce Polski kapitalistycznej było bardzo wiele.</u>
          <u xml:id="u-34.19" who="#IrenaPiwowarska">W okresie przedwrześniowym większość pracowników nie była w stanie wykorzystać należycie swych urlopów, gdyż nie miała na to odpowiednich środków materialnych. Polska Ludowa nie tylko zabezpiecza pracownikowi otrzymanie urlopu, ale dzięki wspaniale rozwijającej się akcji wczasów pracowniczych umożliwia szerokim rzeszom pracującym rzeczywisty wypoczynek oraz, regenerację zdrowia i sił, dając możność spędzenia urlopu w dobrych warunkach zdrowotnych i kulturalnych, nad morzem, w górach lub w miejscowościach kuracyjnych.</u>
          <u xml:id="u-34.20" who="#IrenaPiwowarska">Akcja wczasów pracowniczych jest jednym z wielkich osiągnięć socjalnych klasy robotniczej i w warunkach ustrój owych Polski Ludowej rozwija się bardzo szybko.</u>
          <u xml:id="u-34.21" who="#IrenaPiwowarska">Górnicy angielscy przebywający u nas na wczasach oświadczyli, że nawet sobie nie wyobrażali, by można było w ten sposób spędzić urlop. Dla robotników w krajach kapitalistycznych wczasy są tylko marzeniem.</u>
          <u xml:id="u-34.22" who="#IrenaPiwowarska">O dynamiczności rozwoju wczasów świadczą najlepiej następujące liczby: w 1945 r. mieliśmy 54 domy wypoczynkowe, z których korzystało 12.666 wczasowiczów, w 1951 r. posiadaliśmy 1.496 domów z liczbą korzystających około 600.000 pracowników.</u>
          <u xml:id="u-34.23" who="#IrenaPiwowarska">Istnieje duża różnorodność form wczasów pracowniczych. Na uwagę zasługują wczasy dla matki i dziecka, wczasy lecznicze oraz turystyczno-wypoczynkowe, a w mieście wczasy dla robotników rolnych.</u>
          <u xml:id="u-34.24" who="#IrenaPiwowarska">Wczasy pracownicze — postulat walczącej klasy robotniczej w Polsce kapitalistycznej, stały się w Odrodzonej Polsce dzięki władzy ludowej wielką akcją, służącą do zorganizowania wypoczynku człowieka pracy.</u>
          <u xml:id="u-34.25" who="#IrenaPiwowarska">Dalsze zasadnicze prawo, przewidziane w art. 60 Konstytucji, gwarantuje ochronę zdrowia oraz pomoc w razie choroby lub niezdolności do pracy.</u>
          <u xml:id="u-34.26" who="#IrenaPiwowarska">Przed wojną ochrona zdrowia nie była postawiona na odpowiednim poziomie i koszty jej utrzymania ponosiła w znacznej części klasa robotnicza. Pracownik, który korzystał z pomocy leczniczej, opłacał ze swoich zarobków ponad 40% kosztów utrzymania instytucji lecznictwa ubezpieczeniowego w postaci stałego potrącania mu składki z jego zarobku bezpośrednio, a resztę 60% w drodze pośredniej, ponieważ przedsiębiorca wkalkulowywał w cenę towaru składkę wpłacaną do ubezpieczalni lub często z opłacaniem składek do ubezpieczalni zalegał.</u>
          <u xml:id="u-34.27" who="#IrenaPiwowarska">Nie wszyscy pracownicy mogli korzystać z tego lecznictwa, gdyż niektórzy właściciele zakładów pracy, a zwłaszcza obszarnicy uzyskali przywilej zwalniania się od obowiązku ubezpieczenia zatrudnionych pracowników. W ten sposób poza lecznictwem ubezpieczeniowym znalazła się wielka liczba robotników pracujących w majątkach obszarniczych i częściowo w lasach.</u>
          <u xml:id="u-34.28" who="#IrenaPiwowarska">Pracownicy mogli korzystać z pomocy leczniczej tylko przez 26 tygodni, a członkowie ich rodzin tylko przez 13 tygodni. Robotnicy pozbawieni pracy nie byli uprawnieni do korzystania ze świadczeń leczniczych, nie mogli również korzystać z pomocy lecznictwa ubezpieczeniowego inwalidzi pracy.</u>
          <u xml:id="u-34.29" who="#IrenaPiwowarska">Opieki lekarskiej udzielali lekarze w swych prywatnych gabinetach systemem chałupniczym, który wykluczał możliwość pełnowartościowej opieki lekarskiej. Lecznictwo przedwojenne nie zajmowało się zupełnie zapobieganiem chorobom, ograniczało się tylko do leczenia chorób już rozwiniętych, bo nie było na ten cel środków finansowych i nie odpowiadało to interesom zarobkowym lekarzy.</u>
          <u xml:id="u-34.30" who="#IrenaPiwowarska">Ubezpieczalnie społecznie nie interesowały się również organizowaniem urządzeń leczniczych przy przemysłowych zakładach pracy, nawet przy zakładach, których warunki pracy narażały pracowników na niebezpieczeństwo chorób zawodowych. Dlatego też system lecznictwa przyzakładowego prawie nie istniał, a nieliczni lekarze fabryczni byli zależni od kapitalisty. Wobec tego system lecznictwa przedwojennego w Polsce nie zabezpieczał klasie robotniczej należnej jej pomocy lekarskiej i nie chronił przed skutkami chorób. Ubytek sił roboczych był kompensowany przez istniejące chroniczne bezrobocie w mieście oraz napływ bezrobotnych ze wsi.</u>
          <u xml:id="u-34.31" who="#IrenaPiwowarska">Ten wadliwy system pomocy leczniczej, zniszczone urządzenia lecznicze, nieliczne kadry lekarskie na skutek wyniszczenia 55% lekarzy przez okupantów hitlerowskich otrzymała w spuściźnie polska władza ludowa. Przed Rządem demokracji ludowej stanęło zagadnienie stworzenia systemu takiego lecznictwa, który by w pełni zabezpieczał ochronę zdrowia szerokich mas pracujących, a przede wszystkim klasy robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-34.32" who="#IrenaPiwowarska">Państwo Ludowe, realizując te zadania, w coraz szerszym zakresie stosuje akcję zapobiegawczą i udziela coraz wydatniejszej pomocy leczniczej w razie choroby wszystkim pracującym. W tym celu rozbudowuje się urządzenia lecznicze, szpitale, sanatoria, ośrodki zdrowia, ambulatoria przy zakładach pracy itp. Organizuje się w zakładach pracy skuteczną walkę z wypadkami przez wprowadzanie urządzeń ochronnych, sanitarnych i higienicznych.</u>
          <u xml:id="u-34.33" who="#IrenaPiwowarska">Rozwój placówek leczniczych i usług niesionych klasie robotniczej ilustrują następujące dane:</u>
          <u xml:id="u-34.34" who="#IrenaPiwowarska">— w 1937 r. jeden ośrodek zdrowia wypadał na 71.300 mieszkańców, w 1951 r. jeden ośrodek zdrowia wypada na 18.400 mieszkańców:</u>
          <u xml:id="u-34.35" who="#IrenaPiwowarska">— w 1938 r. uprawnionych do korzystania z lecznictwa ubezpieczeniowego było 4.900.000 osób, w 1951 r. — 13.600.000;</u>
          <u xml:id="u-34.36" who="#IrenaPiwowarska">— w Polsce przedwrześniowej w szpitalach było przeszło 69.000 łóżek, w 1951 r. było 103.000 łóżek;</u>
          <u xml:id="u-34.37" who="#IrenaPiwowarska">— w sanatoriach przeciwgruźliczych było 5.600 łóżek, w 1950 r. — 17.000 łóżek;</u>
          <u xml:id="u-34.38" who="#IrenaPiwowarska">— w prewentoriach było 2.400 łóżek, w 1950 r. — 7.000 łóżek.</u>
          <u xml:id="u-34.39" who="#IrenaPiwowarska">Ambulatoria przy zakładach pracy — forma opieki lekarskiej nieznana w Polsce sanacyjnej — rozbudowują się bardzo, osiągając w 1951 r. liczbę 1.970.</u>
          <u xml:id="u-34.40" who="#IrenaPiwowarska">Przemysł farmaceutyczny został rozbudowany tak, że jesteśmy w poważnym stopniu uniezależnieni od importu lekarstw.</u>
          <u xml:id="u-34.41" who="#IrenaPiwowarska">Ludność wiejska przed wojną była praktycznie pozbawiona opieki i pomocy lekarskiej, uciekała się więc niejednokrotnie do znachorów i babek. Dziś Państwo Ludowe objęło bezpłatną pomocą lekarską w formach ubezpieczeniowych robotników rolnych oraz umożliwiło pracującym chłopom korzystanie z pomocy lekarskiej społecznej służby zdrowia przez stosowanie systemu ulg w opłatach.</u>
          <u xml:id="u-34.42" who="#IrenaPiwowarska">Na wsi jest obecnie zatrudnionych 2.800 położnych gminnych. W 1951 r. przeszło połowa kobiet rodzących na wsi otrzymała kwalifikowaną pomoc położniczą w izbach porodowych — które są formą opieki leczniczej nieznaną w Polsce przedwrześniowej — względnie od położnych gminnych, nie wliczając porodów odebranych na oddziałach położniczych w szpitalach powiatowych, z których ludność rolnicza również korzysta. Dwie trzecie powiatów w Polsce ma stacje pogotowia ratunkowego.</u>
          <u xml:id="u-34.43" who="#IrenaPiwowarska">Państwo Ludowe oprócz pomocy leczniczej zapewnia wszystkim pracującym w razie niezdolności do pracy pomoc materialną w postaci świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego. Świadczenia te w porównaniu z okresem przedwojennym zostały znacznie rozszerzone i tak:</u>
          <u xml:id="u-34.44" who="#IrenaPiwowarska">1) zasiłek chorobowy podwyższono z 50% na 70% i przedłużono w pewnych wypadkach okres zasiłkowy z 26 na 39 tygodni,</u>
          <u xml:id="u-34.45" who="#IrenaPiwowarska">2) zasiłek domowy podwyższono z 35% na 50% — dla rodzin pracowników leczonych w szpitalu,</u>
          <u xml:id="u-34.46" who="#IrenaPiwowarska">3) wprowadzono nowy zasiłek sanatoryjny 70% dla osób rodzinnych i 35% dla samotnych,</u>
          <u xml:id="u-34.47" who="#IrenaPiwowarska">4) wprowadzono zasiłek chorobowy 70% w wypadku kwarantanny pracownika,</u>
          <u xml:id="u-34.48" who="#IrenaPiwowarska">5) zasiłek połogowy przedłużono z 8 tygodni na 12 tygodni i podwyższono z 50% na 100%,</u>
          <u xml:id="u-34.49" who="#IrenaPiwowarska">6) wprowadzono 100% zasiłek chorobowy dla górników od szóstego dnia niezdolności spowodowanej wypadkiem pod ziemią, jak również zapewniono górnikom zaopatrzenie inwalidzkie w postaci wysokich rent, dochodzących do 800 zł miesięcznie.</u>
          <u xml:id="u-34.50" who="#IrenaPiwowarska">Ponadto wprowadzono nowe ubezpieczenie rodzinne, z którego korzysta około 2.400.000 rodzin, a wydatki na zasiłki rodzinne wynoszą około 4 mld zł rocznie.</u>
          <u xml:id="u-34.51" who="#IrenaPiwowarska">Omawiając ubezpieczenia społeczne, trzeba również podkreślić, że koszt utrzymania ich obciążał przed wojną pracowników w 43%, a obecnie przypada całkowicie na zakłady pracy opłacające pełną składkę.</u>
          <u xml:id="u-34.52" who="#IrenaPiwowarska">W zakresie obsługi ubezpieczonych nastąpiło usprawnienie — zasiłki rodzinne dla około 98% ubezpieczonych, a zasiłki chorobowe dla około 80% ubezpieczonych wypłacają bezpośrednio zakłady pracy.</u>
          <u xml:id="u-34.53" who="#IrenaPiwowarska">Przełamujemy systematycznie dzięki naszej służbie zdrowia i naszym ubezpieczeniom społecznym nawyki biurokratyczne, pozostałe po dawnym ustroju kapitalistycznym. Walczymy o jak największe zbliżenie tych instytucji do najszerszych mas ludowych.</u>
          <u xml:id="u-34.54" who="#IrenaPiwowarska">Głęboka troska o człowieka, o jego życie i jego zdrowie, która cechuje i charakteryzuje całość naszej gospodarki narodowej, w całej pełni znalazła odbicie w projekcie nowej Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-34.55" who="#IrenaPiwowarska">Nowa Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, przyjęta i zatwierdzona przez cały naród polski, stanie się niewątpliwie orężem i sztandarem w dalszej walce o całkowite wyzwolenie człowieka, o utrwalenie pokoju, o zwycięstwo socjalizmu, o zbudowanie socjalistycznej ochrony zdrowia dla polskich mas pracujących.</u>
          <u xml:id="u-34.56" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-35">
          <u xml:id="u-35.0" who="#WacławBarcikowski">Udzielam głosu posłowi Wy cechowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-36">
          <u xml:id="u-36.0" who="#CzesławWycech">Wysoki Sejmie! Zabieram głos, ażeby omówić postanowienia projektu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej odnośnie prawa obywateli do nauki i korzystania szerokich mas pracujących ze zdobyczy kultury i twórczego udziału tych mas w rozwoju kultury narodowej.</u>
          <u xml:id="u-36.1" who="#CzesławWycech">Dwa znamienne i ważne fakty rzucają się każdemu w oczy. Pierwszy — to wszechstronne ujęcie w Konstytucji w sposób jasny i prosty całego systemu upowszechnienia nauki i zdobyczy kulturalnych. Drugi — to potwierdzenie tych postanowień w życiu, w działalności władz Polski Ludowej. Tym — i nie tylko w omawianej dziedzinie — różni się nasza ludowa Konstytucja od konstytucji burżuazyjnych i konstytucji z czasów, feudalnych.</u>
          <u xml:id="u-36.2" who="#CzesławWycech">Konstytucja z 3 maja 1791 r. w dziedzinie kultury zajmuje się jedynie sprawą wychowania dzieci szlacheckich. Nic jej nie obchodziła sprawa oświaty dzieci stanu mieszczańskiego, a tym bardziej chłopskiego. Nie znalazły w niej wyrazu poczynania postępowych działaczy Komisji Edukacji Narodowej na polu rozwoju oświaty ludowej. Nic w tym dziwnego, wszak jeszcze w 100 lat później ziemianin z Galicji tak uzasadniał czeskiemu mężowi stanu Riegerowi swój pogląd: „Oświata to ostry miecz obosieczny, nie należy jej dawać w rękę wrogowi. U nas chłop jest wrogiem naszym i kraju, więc musimy być ostrożni pod względem szerzenia oświaty pomiędzy ludem”. Podobnie radził polskim panom carski minister oświaty Sziszkow w dobie Królestwa Kongresowego, że „uczyć czytać cały naród lub zbyt wielką ilość ludzi byłoby więcej szkodliwym niż pożytecznym”. Interes klasowy wąskiej grupy górował nad dobrem narodu.</u>
          <u xml:id="u-36.3" who="#CzesławWycech">W rezultacie w 1918 r. Galicja po 50 latach t. zw. „autonomicznych rządów” szlachty miała 40% analfabetów, a Królestwo Kongresowe miało ich 50%.</u>
          <u xml:id="u-36.4" who="#CzesławWycech">Konstytucje Polski kapitalistycznej z 1921 r. i 1935 r. pod naporem mas ludowych musiały coś powiedzieć o prawie ludu do oświaty.</u>
          <u xml:id="u-36.5" who="#CzesławWycech">Artykuły 94 i 118 konstytucji marcowej, które następnie przeszły do konstytucji kwietniowej, mówią o obowiązku wychowania dzieci przez rodziców na prawych obywateli oraz o obowiązkowej nauce dla wszystkich obywateli w zakresie szkoły powszechnej. Powiedziano niewiele, a jeszcze mniej zrobiono, bowiem według spisu z 1931 r. w Polsce było 7.415.100 osób nie umiejących czytać i pisać, co stanowiło 23,1% ogółu obywateli, a na wsi ten procent wynosił 27,6. Dzieci robotnicze i chłopskie tylko w nikłym odsetku korzystały ze szkół średnich. Dorobek artystyczny był dostępny tylko bogatym.</u>
          <u xml:id="u-36.6" who="#CzesławWycech">W Polsce feudalnej i kapitalistycznej nie można mówić o polityce kulturalnej, a trzeba mówić o polityce ciemnoty, o polityce barier i przeszkód stawianych ludowi w jego rozwoju kulturalnym przez panów feudalnych i burżuazję. Słusznie to zagadnienie postawił postępowy oświatowiec Światłomir-Stefan Zaleski w pracy pod tytułem „Ciemnota Galicji”. Słusznie również postawiła to zagadnienie rewolucyjna działaczka Stefania Sempołowska w swojej pracy pt. „Ciemnogród. W istocie rzeczy o polityce kulturalnej można mówić dopiero w Polsce Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-36.7" who="#CzesławWycech">Podstawowe założenia ludowej polityki kulturalnej ustala projekt Konstytucji, a działalność władz Polski Ludowej w całej rozciągłości je potwierdza. Teoria i praktyka mogą być ze sobą zgodne tylko w ustroju bez krzywdy i wyzysku.</u>
          <u xml:id="u-36.8" who="#CzesławWycech">Przechodzę do omówienia postanowień art 61 i 62 projektu Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-36.9" who="#CzesławWycech">Człowiek w ustroju socjalistycznym jest największym bogactwem. Poprzez naukę, oświatę i kulturę rozwijane są w jednostkach pochodzących z mas ludowych wartości twórcze; nie giną wówczas dla narodu talenty Janków Muzykantów. Burżuazyjno-obszarnicza polityka kulturalna pomniejszała wartości narodu polskiego, była polityką szkodliwą, antyludową i antynarodową, bo marnowała olbrzymie talenty narodowe. Mieliśmy wówczas dwa tory oświatowe: wąską ścieżkę dla ludu i szeroki gościniec dla uprzywilejowanych. Polska Ludowa nie tylko obaliła przeszkody i bariery na drodze gospodarczego rozwoju kraju przez nacjonalizację przemysłu, reformę rolną, uspołecznienie wymiany, lecz również obaliła stawiane ludowi od wieków zapory na odcinku rozwoju społecznego i kulturalnego. Dziś przed chłopem i robotnikiem są szeroko otwarte bramy i wrota do korzystania z nauki i dorobku kulturalnego narodu polskiego i ludzkości.</u>
          <u xml:id="u-36.10" who="#CzesławWycech">Wspomniane artykuły 61 i 62 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wykreślają cztery główne drogi do udostępnienia masom nauki i zdobyczy kulturalnych. Drogami tymi są:</u>
          <u xml:id="u-36.11" who="#CzesławWycech">1) powszechne, bezpłatne i obowiązkowe szkoły podstawowe, wysoko zorganizowane, jednakowe dla ludności osiedli wiejskich i miejskich;</u>
          <u xml:id="u-36.12" who="#CzesławWycech">2) rozbudowa szkolnictwa średniego i zawodowego oraz wyższego, by udostępnić je młodzieży świata pracy;</u>
          <u xml:id="u-36.13" who="#CzesławWycech">3) rozbudowa systemu podnoszenia kwalifikacji zawodowych obywateli zatrudnionych w zakładach przemysłowych i innych ośrodkach pracy w mieście i na wsi, poprzez szkolenie praktyczne wewnątrzzakładowe, o którym szeroko mówił Prezydent Bierut na VII Plenum KC PZPR, poprzez szkoły zawodowe dla dorosłych i kursy zawodowe;</u>
          <u xml:id="u-36.14" who="#CzesławWycech">4) tworzenie szerokiego i bogatego systemu upowszechnienia zdobyczy kulturalnych na wsi i w mieście, a to przede wszystkim przez:</u>
          <u xml:id="u-36.15" who="#CzesławWycech">a) sieć bibliotek i sieć punktów rozsprzedaży książek,</u>
          <u xml:id="u-36.16" who="#CzesławWycech">b) radio, kino, teatry, muzea i wystawy,</u>
          <u xml:id="u-36.17" who="#CzesławWycech">c) świetlice, domy kultury, kluby, turystykę, łączność zakładów pracy wsi i miast.</u>
          <u xml:id="u-36.18" who="#CzesławWycech">Jakie są nowe i twórcze założenia społeczne w organizacji tego systemu, założenia różniące go od założeń burżuazyjnych systemów oświatowych? Ludowa Konstytucja stoi na słusznym stanowisku, że doskonalenia się jednostki, jej nauki i rozwoju nie można przerwać z chwilą ukończenia szkoły podstawowej, średniej czy wyższej w wieku 14, 18 czy 22 lat, lecz prowadzić je należy przez cały ciąg życia. Zdolności i wartości twórcze w jednostce trzeba rozwijać od urodzenia do śmierci, od niemowlęctwa do starości, tym bardziej że zdolności u różnych jednostek zaczynają się w pełni rozwijać i ujawniać w różnym wieku, u jednych w dzieciństwie, u drugich w młodości, a jeszcze u innych w wieku pełnej dojrzałości. Przerwać naukę młodzieży w wieku lat 14, 18 czy 22 to doprowadzić budowę domu do poddasza, to nie dokończyć w pełni rzeźby duchowej człowieka, zostawiając jej ukształtowanie wpływom elementów przygodnych, często szkodliwych. Dlatego ludowa Konstytucja obok znanego dotychczas systemu szkolnego przewiduje rozbudowę systemu pozaszkolnych placówek oświatowych i kulturalnych, które mają dawać masom kulturalne przeżycia i rozwijać ich wartości twórcze po ukończeniu szkół różnych stopni. Jest to wielka wartość socjalistycznej organizacji udostępnienia nauki i kultury, tym większa, że realizowana i poszerzana wraz z rozwojem uprzemysłowienia kraju i rozbudową socjalistycznej gospodarki w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-36.19" who="#CzesławWycech">W bardzo wysokim stopniu wartość tego systemu podnoszą: szeroka akcja stypendialna oraz gęsta sieć burs, internatów i domów akademickich. Akcją stypendialną, jak to wczoraj słyszeliśmy w przemówieniu Prezydenta Bieruta, objęto 325 tys. młodzieży, która korzysta z tych stypendiów na poziomie szkół średnich i wyższych; stanowi to 36% ogółu młodzieży. Takie liczby akcji stypendialnej nie były dotąd znane dziejom narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-36.20" who="#CzesławWycech">Lecz obok zmian ilościowych i organizacyjnych, zaszły gruntowne zmiany natury jakościowej, zmiany w treściach programowych instytucji oświatowych, instytucji kulturalnych. Cały ten system upowszechnienia nauki i zdobyczy kulturalnych służy sprawie wychowania nowego człowieka, budowniczego podstaw socjalizmu w Polsce i bojownika o pokojowe współżycie narodów. Zmierza on do podniesienia kultury mas, do uzbrojenia człowieka pracy w potężną broń wiedzy i umiejętności zawodowych, by przy pomocy nowoczesnej, socjalistycznej organizacji i techniki mógł tworzyć dobrobyt i szczęście w naszym kraju; zmierza do stworzenia w Polsce nowej kultury, opartej o marksistowskie podstawy naukowe, o zasady socjalistycznej moralności i postępowy dorobek narodowej kultury polskiej i ogólnoludzkiej.</u>
          <u xml:id="u-36.21" who="#CzesławWycech">Korzystamy w tym zakresie z bogatego dorobku naukowego i artystycznego pierwszego w świecie państwa ludowego — Związku Radzieckiego.</u>
          <u xml:id="u-36.22" who="#CzesławWycech">Czy tylko ten system będzie kształtował życie kulturalne w Polsce? Nie, bo nie można sztucznie odrywać problemów kulturalnych od procesów społecznych i gospodarczych. Należy traktować je łącznie, nierozerwalnie. Ten system upowszechnienia oświaty i kultury będzie pomagał w kształtowaniu się nowego typu obywatela, pracującego w zakładach przemysłowych, spółdzielniach produkcyjnych, w Państwowych Gospodarstwach Rolnych, w państwowych i spółdzielczych zakładach pracy, a nawet w indywidualnych gospodarstwach chłopskich. Dlatego też i treść życia naszych placówek oświatowo-kulturalnych jest i musi być zgoła inna. Nauka i kultura nigdy nie była neutralną — przedtem służyła interesom i potrzebom właścicieli niewolników, panów feudalnych i burżuazji, dziś w naszym Ludowym Państwie służyć będzie ludowi, sprawie budowy socjalizmu i walce o pokój. Kołaczące się tu i ówdzie twierdzenia o apolityczności nauki i kultury mają na celu przemycanie starej, reakcyjnej treści dawnych czasów do życia kulturalnego nowej Polski i dlatego muszą być zwalczane.</u>
          <u xml:id="u-36.23" who="#CzesławWycech">Pozwoli Wysoka Izba, że dla potwierdzenia tych założeń konstytucyjnych przytoczę kilka podstawowych danych.</u>
          <u xml:id="u-36.24" who="#CzesławWycech">Zacznę od szkoły podstawowej. Sprawa szkoły powszechnej, dziś zwanej podstawową, była przedmiotem walk lewicy ludowej i rewolucyjnych działaczy oświatowych na przestrzeni długich dziesiątków lat.</u>
          <u xml:id="u-36.25" who="#CzesławWycech">Nie chcąc nużyć Wysokiej Izby nie będę sięgał do przykładów walk polskiego obozu postępu o oświatę ludową w Sejmie Galicyjskim w końcu XIX i na początku XX wieku, czy do walk w Królestwie Polskim. Sięgnę do okresu międzywojennego.</u>
          <u xml:id="u-36.26" who="#CzesławWycech">Działacze oświatowi frontu ludowego ze Stefanią Sempołowską, Stanisławem Kalinowskim, Władysławem Spasowskim, Ireną Kosmowską, Władysławą Weychert-Szymanowską na czele, działacze oświatowi „Nowych Torów” prowadzą ostrą walkę o wysoko zorganizowaną szkołę powszechną, o demokratyzację oświaty.</u>
          <u xml:id="u-36.27" who="#CzesławWycech">Rewolucyjne nurty klasy robotniczej, warstwy chłopskiej oraz działacze oświatowi z nimi związani prowadzą walkę o szkołę powszechną wysoko zorganizowaną, jednakową dla wsi i miast, o dostęp młodzieży chłopskiej i robotniczej do szkół średnich i wyższych, o demokratyczną treść nauczania. Prowadzona jest walka przeciwko faszyzacji oświaty. W miastach i wsiach toczy się ostra walka lewicy z klerykalizmem i wstecznictwem. Walka trudna i ciężka. Nie dała ona wyników, bo przy rządach burżuazji dać nie mogła, lecz hartowała masy do walki.</u>
          <u xml:id="u-36.28" who="#CzesławWycech">Dążenia oświatowe robotników i chłopów zostały zrealizowane dopiero w Polsce Ludowej, gdy władza znalazła się w ręku ludu, gdy urzeczywistniona została idea sojuszu robotniczo-chłopskiego, gdy zostały dokonane głębokie przeobrażenia społeczno-gospodarcze, gdy zaczęliśmy czerpać wskazania z bogatych doświadczeń Związku Radzieckiego, z rewolucyjnej nauki Marksa, Lenina i Stalina w organizowaniu naszego Ludowego Państwa.</u>
          <u xml:id="u-36.29" who="#CzesławWycech">Poważne mamy już osiągnięcia na odcinku szkoły podstawowej, szkoły obowiązkowej dla wszystkich obywateli. Na przestrzeni 8 lat obniżono obciążenie nauczyciela dziećmi z przedwojennej liczby 63 na 35–38; odsetek uczniów w szkołach niżej zorganizowanych spadł z 57,5% na 16%, a więc ponad 3-krotnie. Jeszcze wymowniejszym jest fakt wzrostu szkół 7-klasowych z 20,6 na 57%, a ogólna ilość uczniów w nich wzrosła z 42,5 na 83,8%. W ten sposób podniesiono poziom nauki w szkołach podstawowych i zlikwidowano przedwojenną fikcję „powszechnego nauczania”. Jest to olbrzymi krok naprzód, krok, który pociągnął za sobą zwiększenie kadry nauczycielskiej w szkolnictwie powszechnym do ponad 90 tys.</u>
          <u xml:id="u-36.30" who="#CzesławWycech">W szczególności na wsi dzięki pomocy Ludowego Państwa została już dokonana olbrzymia rewolucja oświatowa, lecz trzeba pamiętać, że jesteśmy dopiero w połowie drogi Planu 6-letniego.</u>
          <u xml:id="u-36.31" who="#CzesławWycech">Drugie wielkie osiągnięcie na odcinku oświatowo-kulturalnym jest związane z procesami przekształcania naszego kraju z kapitalistycznego na socjalistyczny, z rolniczego na przemysłowy, z zacofanego i opóźnionego w swoim rozwoju na kraj postępu w dziedzinie organizacji, techniki oraz oświaty i kultury, z procesem przekształcania się naszego narodu w naród socjalistyczny. Budowa Ludowego Państwa i budowa podstaw socjalizmu pociągnęła za sobą i nadal pociąga potrzebę rozwoju szkolnictwa średniego — zawodowego i ogólnokształcącego — oraz wyższego. Bowiem potrzeba naszemu krajowi olbrzymiej kadry inteligencji technicznej i kadry pracowników kulturalno-oświatowych. Na poziomie średnim w liceach ogólnokształcących, w szkołach zawodowych pierwszego i drugiego stopnia, w szkołach zawodowych dla wysuniętych, w zakładach kształcenia nauczycieli i szkołach artystycznych ogółem kształciło się w 1952 r. 815 tys. uczniów. W szkolnictwie wyższym wraz ze studiami zaocznymi i studentami delegowanymi na studia za granicę kształciło się 141.523 studentów. Razem na poziomie średnim i wyższym kształciło się w 1952 r. 956.523 osób.</u>
          <u xml:id="u-36.32" who="#CzesławWycech">Obok kształcenia młodzieży, obok kształcenia w szkołach, Państwo Ludowe szkoli olbrzymie masy pracowników głównie na drodze szkolenia praktycznego w zakładach pracy, szkolenia wewnątrzzakładowego, uzupełnionego szkoleniem kursowym lub korespondencyjnym. Jest to najstarsza forma szkolenia, lecz w ustroju feudalnym i kapitalistycznym szkolenie praktyczne u mistrza służyło celom eksploatacji i wyzysku człowieka. Dopiero ustrój socjalistyczny nadał szkoleniu praktycznemu charakter dydaktyczny, pogłębił go pod względem fachowym i ideowo-politycznym. Dziś ta droga szkolenia odgrywa w naszej gospodarce narodowej olbrzymią rolę. W planie gospodarczym na 1952 r. przewidziano przeszkolenie na tej drodze 340 tys. osób.</u>
          <u xml:id="u-36.33" who="#CzesławWycech">W chwili obecnej szkoli się na poziomie średnim i wyższym, zawodowym i ogólnokształcącym razem około 1.300.000 osób. Jest to zatem potężna akcja podnoszenia kwalifikacji w zakresie ogólnym i zawodowym.</u>
          <u xml:id="u-36.34" who="#CzesławWycech">Z roku na rok powiększa się w naszym kraju armia wykwalifikowanych pracowników i rozbudowują się potężne kadry inteligencji technicznej. Kadry te wraz z masami ludowymi, z których pochodzą, i w oparciu o socjalistyczną organizację i technikę prowadzą dzieło budowy ustroju pełnej sprawiedliwości społecznej.</u>
          <u xml:id="u-36.35" who="#CzesławWycech">Z drugiej strony, korzystając z prawa do nauki, corocznie powiększa się duża już dziś kadra pracowników naukowych i kulturalno-oświatowych, nauczycieli, bibliotekarzy, artystów, pracowników teatru, filmu, radia, prasy, muzeów i zbiorów, świetlic i domów kultury. W związku z podnoszeniem się poziomu życia kulturalnego ogółu obywateli, w związku z rozwojem nowego budownictwa kraj pokrywa się coraz gęstszą siecią placówek kulturalnych. Już w roku obecnym mamy w Polsce 30 tys. pracowników naukowych, ponad 150 tys. nauczycieli, dziesiątki tysięcy pracowników kulturalnych, pracowników teatrów, bibliotek, kin, radia, świetlic i innych. Nawet na tak zwanej do dziś głuchej prowincji, obok nowych zakładów przemysłowych, spółdzielni produkcyjnych, PGR, spółdzielczych i państwowych zakładów przetwórstwa, wymiany i usług powstaje gęsta sieć szkół, kin stałych i objazdowych, teatrów zawodowych i amatorskich, bibliotek, świetlic, klubów i domów kultury, powstają punkty kolportażu prasy oraz rozsprzedaży książek.</u>
          <u xml:id="u-36.36" who="#CzesławWycech">Dla zobrazowania zasięgu działalności kulturalnej naszego Ludowego Państwa wystarczy nadmienić, że prasa rozchodzi się w milionowych nakładach dziennych i tygodniowych, w bibliotekach powszechnych znajduje się 28,8 miliona książek, wzrost jest więc 7-krotny w porównaniu z okresem przedwojennym. W bieżącym roku wydaj e się 5 tysięcy tytułów książek i broszur w nakładzie ponad 105 milionów egzemplarzy, co stanowi cztery razy więcej niż przed wojną.</u>
          <u xml:id="u-36.37" who="#CzesławWycech">Teatry, muzea, zbiory były w Polsce kapitalistycznej przywilejem bogatych. Dziś władza ludowa udostępniła masom pracującym przeżycia kulturalne. W roku 1951 w przedstawieniach teatrów zawodowych i amatorskich, kinach, występach muzycznych brało udział około 120 milionów widzów — przed wojną cyfra ta nie przekraczała 62 milionów — czyli każdy obywatel powyżej lat 10 siedem razy w roku korzystał z imprez artystycznych. Oczywiście to jest jeszcze za mało, lecz już dokonaliśmy dużego postępu, tym bardziej że wśród publiczności przeważają robotnicy i chłopi. Dokonuje się w Polsce rewolucja kulturalna, wyrastająca na bazie rewolucji gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-36.38" who="#CzesławWycech">Przykłady powyższe jasno i dobitnie mówią, że postanowienia art. 61 i 62 projektu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej nie są martwą literą, jak to było z postanowieniami konstytucji burżuazyjnych z lat 1921 i 1935, lecz są realizowane. Założenia te zgodne są z rzeczywistością.</u>
          <u xml:id="u-36.39" who="#CzesławWycech">Postanowienia projektu Konstytucji zrodziły się z życia, na podłożu szerokiej działalności społeczno-kulturalnej władz Polski Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-36.40" who="#CzesławWycech">Trzeba stwierdzić, że korzystanie z nauki i dorobku kulturalnego przez obywateli będzie z roku na rok poszerzane, A stanie się to dlatego, że władza spoczywa w rękach ludu, że działa sojusz robotniczo-chłopski pod przewodnictwem klasy robotniczej, który ma za podstawę interesy i dobro całego narodu, że rozbudowuje się socjalistyczny przemysł i socjalistyczne rolnictwo, że dokonuje się proces przekształcania naszego narodu w naród socjalistyczny. Poszerzona zostanie działalność upowszechnienia kultury dlatego, że prowadzimy pokojową politykę — jak powiedział wczoraj Obywatel Prezydent Bierut — służymy sprawie tworzenia nowych wartości, budowania socjalizmu, a nie sprawie niszczycielskiej oraz grabieżczej polityce bomby atomowej i wojny bakteriologicznej. Stanie się to dlatego, że korzystamy z doświadczeń i braterskiej pomocy Związku Radzieckiego, co między innymi znajduje swój wyraz w budowie Pałacu Kultury i Nauki.</u>
          <u xml:id="u-36.41" who="#CzesławWycech">Szerokie udostępnienie nauki i zdobyczy kulturalnych podnosi poziom życia kulturalnego szerokich mas ludowych w mieście i na wsi, a zatem wzmaga udział tych mas w twórczości kulturalnej. Masy ludu polskiego stają się w ten sposób nie tylko konsumentami dóbr kulturalnych, lecz jednocześnie twórczymi elementami w rozwoju kultury narodowej.</u>
          <u xml:id="u-36.42" who="#CzesławWycech">Szeroki ogół obywateli jest gospodarzem w swym Ludowym Państwie i twórczym czynnikiem w rozwoju kultury narodowej. Działalność twórcza w dużej mierze zależy od rozwoju, od poziomu duchowego jednostek. Dlatego wcielanie w życie praw do nauki i korzystania ze zdobyczy nauki, podnoszenie poziomu umysłowego i społecznego mas ludowych ożywi procesy twórcze w życiu naszego narodu, pobudzi twórczość kulturalną mas ludowych i rozwój talentów twórczych, jak mówi art. 62 Konstytucji; powiększać się będzie bogactwo naszego narodu, bogactwo jego dóbr materialnych, społecznych i duchowych. W rozwoju kultury narodowej biorą udział pracownicy naukowi i artystyczni, biorą udział szerokie masy ludowe, a w szczególności uczestniczy w nim masowy ruch racjonalizatorstwa i wynalazczości oraz masowy ruch artystyczno-amatorski.</u>
          <u xml:id="u-36.43" who="#CzesławWycech">Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej staje się Wielką Kartą twórczych praw i obowiązków ludu polskiego w służbie dobra narodu, w służbie budowania ustroju pełnej sprawiedliwości, w służbie walki o pokojowe współżycie narodów.</u>
          <u xml:id="u-36.44" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-37">
          <u xml:id="u-37.0" who="#WacławBarcikowski">Głos ma posłanka Sztachelska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-38">
          <u xml:id="u-38.0" who="#IrenaSztachelska">Nowa Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej daje kobietom w Polsce pełne równouprawnienie we wszystkich dziedzinach życia politycznego, gospodarczego i społecznego, jest historycznym dokumentem walk i zwycięstw ludu polskiego, dokumentem obrazującym także dotychczasowe osiągnięcia kobiet w Polsce Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-38.1" who="#IrenaSztachelska">„Projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — powiedział Prezydent Bierut — spotkał się z tak żywą i powszechną aprobatą mas pracujących, ponieważ jej zasady, jej treść ustrojowa i prawna, w odróżnieniu od konstytucji burżuazyjnych, oparta jest na trwałej podstawie urzeczywistnionych już przemian gospodarczych i społeczno-politycznych.” Istotnie, projekt naszej nowej Konstytucji nie tylko deklaruje prawa kobiet, ale jednocześnie, wzorując się na Konstytucji Stalinowskiej, gwarantuje i zabezpiecza ich realizację odpowiednimi środkami.</u>
          <u xml:id="u-38.2" who="#IrenaSztachelska">Prawo kobiety do pracy w Polsce Ludowej oznacza prawo do każdej pracy, do każdego zawodu, dostęp do wszystkich stanowisk w państwie.</u>
          <u xml:id="u-38.3" who="#IrenaSztachelska">Dowodem realizacji tego prawa jest 3 razy większe niż przed wojną zatrudnienie kobiet w przemyśle i w gospodarce narodowej, ponad 20.000 kobiet awansowanych na stanowiska brygadierów, majstrów, dyrektorów, około 15.000 kobiet w organach władzy państwowej, w radach narodowych, stale wzrastający procent dziewcząt w szkołach zawodowych i szkołach wyższych. Przed kobietą wiejską otworzyły się drogi pracy w spółdzielniach, drogi nauki, usamodzielnienia się, rozwijania swoich zdolności w różnych kierunkach. Przeszło 20% członków spółdzielni produkcyjnych stanowią kobiety. W grupach hodowców i plantatorów pracuje ponad 600.000 kobiet.</u>
          <u xml:id="u-38.4" who="#IrenaSztachelska">Uchwała Biura Politycznego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej z roku 1950 zwróciła specjalną uwagę na rozszerzenie udziału kobiet w życiu gospodarczym i społecznym, poleciła usuwanie przeszkód i oporów na drodze do faktycznego równouprawnienia, do awansu społecznego i wysuwania kobiet na kierownicze stanowiska.</u>
          <u xml:id="u-38.5" who="#IrenaSztachelska">Inaczej zupełnie wyglądała praca kobiet w Polsce przed wojną.</u>
          <u xml:id="u-38.6" who="#IrenaSztachelska">Jedna z największych klęsk ustroju kapitalistycznego Polski przedwrześniowej — bezrobocie — dotykała przede wszystkim kobietę; kobietę, która chciała pracować zawodowo, bo nie mogła dostać pracy i kobietę — gospodynię domową, bo mąż jej nie mógł zarobić na utrzymanie rodziny.</u>
          <u xml:id="u-38.7" who="#IrenaSztachelska">W „Pamiętnikach bezrobotnych”, wydanych przed wojną przez Instytut Spraw Społecznych, jest wiele tragicznych głosów kobiet, cierpiących nędzę wraz z całą rodziną, nie mających żadnych perspektyw lepszego życia ani dla siebie, ani dla swoich dzieci. Dziewczyna wiejska nie widziała przed sobą żadnej drogi awansu społecznego.</u>
          <u xml:id="u-38.8" who="#IrenaSztachelska">Co roku w poszukiwaniu pracy wyjeżdżali z Polski emigranci, pozostawiając nieraz rodziny lub skazując je na tułaczkę po obcej ziemi.</u>
          <u xml:id="u-38.9" who="#IrenaSztachelska">Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej gwarantuje kobiecie równą płacę za równą pracę. Prawo to jest niewzruszonym prawem naszej gospodarki narodowej, ściśle i skrupulatnie przestrzeganym.</u>
          <u xml:id="u-38.10" who="#IrenaSztachelska">Szkolenie zawodowe różnych typów, jak szkoły zawodowe, szkoły majstrów, opanowywanie przez kobiety nowych zawodów, mechanizacja pracy w fabrykach, awans społeczny kobiet, racjonalizatorstwo, stwarzają ciągle nowe możliwości podwyższania kwalifikacji kobiet, a tym samym uzyskania większego zarobku.</u>
          <u xml:id="u-38.11" who="#IrenaSztachelska">W Polsce przedwrześniowej żadna ustawa nie gwarantowała kobiecie równej płacy. Przeciwnie, przeciętna płaca kobiet stanowiła 3/4 płacy mężczyzny.</u>
          <u xml:id="u-38.12" who="#IrenaSztachelska">W Polsce Ludowej najszersze masy kobiet na równi z mężczyznami mają dostęp do nauki, oświaty i kultury. Ilość studentek wyższych uczelni wzrosła w porównaniu z okresem przedwojennym przeszło 3-krotnie i stanowi 40% ogółu studentów.</u>
          <u xml:id="u-38.13" who="#IrenaSztachelska">Coraz więcej dziewcząt napływa do szkół zawodowych, coraz więcej kobiet zdobywa kwalifikacje zawodowe. Od kilku lat powstaje coraz szerszy ruch zdobywania nowych zawodów przez kobiety, zawodów dotychczas zajmowanych wyłącznie przez mężczyzn.</u>
          <u xml:id="u-38.14" who="#IrenaSztachelska">W 1950 r. do szkół metalowych wstąpiło 4.800 kobiet, do kolejowych 2.327 kobiet, do budowlanych 469 kobiet.</u>
          <u xml:id="u-38.15" who="#IrenaSztachelska">Pionierki nowych zawodów w Polsce Ludowej — murarki, traktorzystki, tokarze — otoczone są specjalną opieką, ich sukcesy w pracy są powszechnie znane, ich przykład pociąga za sobą wciąż nowe rzesze kobiet.</u>
          <u xml:id="u-38.16" who="#IrenaSztachelska">Przed wojną z 7 milionów analfabetów w Polsce 70% stanowiły kobiety. 45% kobiet pracujących zawodowo to była służba domowa, najbardziej ciężki, upokarzający, niewdzięczny zawód, nie dający żadnych perspektyw przyszłości, możliwości rozwoju, kształcenia się, kończący się często karierą prostytutki lub mieszkanki domu dla „ubogich”.</u>
          <u xml:id="u-38.17" who="#IrenaSztachelska">Dzisiaj służba domowa stanowi niecałe 5% zatrudnionych kobiet, a procent ten maleje z każdym rokiem, bo kobiety Polski Ludowej mają nieograniczone prawie możliwości pracy we wszystkich zawodach.</u>
          <u xml:id="u-38.18" who="#IrenaSztachelska">Państwo Ludowe w coraz szerszym zakresie dopomaga kobiecie w wykonywaniu jej trudnych obowiązków matki, pracownicy zawodowej i społecznej przez organizację w mieście i na wsi coraz liczniejszych i coraz lepiej prowadzonych przedszkoli, żłobków, poradni dla ciężarnych i niemowląt, izb porodowych, przez rozwój demokratycznego ustawodawstwa, chroniącego matkę i dziecko.</u>
          <u xml:id="u-38.19" who="#IrenaSztachelska">70% kobiet w Polsce rodzi dzisiaj pod fachową opieką. Po raz pierwszy w dziejach Polski kobieta wiejska otrzymała pomoc położniczą w formie obsadzenia prawie wszystkich już dzisiaj gmin przez położne gminne, przez stale wzrastającą sieć wiejskich izb porodowych.</u>
          <u xml:id="u-38.20" who="#IrenaSztachelska">Umieralność niemowląt w Polsce spadła w stosunku do przedwojennej o 27%, a w stosunku do okresu okupacji trzykrotnie. Umieralność dzieci matek samotnych obniżyła się o 80%, bo każda matka samotna może dostać dziś pracę i schronienie w domu matki i dziecka na okres porodu.</u>
          <u xml:id="u-38.21" who="#IrenaSztachelska">Do szpitali dziecięcych napływają masowo dzieci nowych ubezpieczonych lub rolników z najgłuchszych wsi, którzy dostali w Polsce Ludowej prawo do ulgowego leczenia. Nie ma dzisiaj tego, co opisuje dr Karasiówna w przedwojennych „Pamiętnikach lekarzy”, że chłopu umiera 13-te dziecko z powodu kiły wrodzonej bez możliwości leczenia, lub że dziecko wiejskie z ciężką błonicą odchodzi od lekarza, aby umrzeć w domu, bo rodzice nie mają pieniędzy na surowicę, która mogłaby uratować życie dziecka.</u>
          <u xml:id="u-38.22" who="#IrenaSztachelska">Ustawodawstwo Polski Ludowej w zakresie ochrony macierzyństwa i zdrowia dziecka należy obok ustawodawstwa Związku Radzieckiego do najbardziej postępowych na świecie.</u>
          <u xml:id="u-38.23" who="#IrenaSztachelska">Małżeństwo i rodzina znajdują się pod ochroną Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Wyrazem troski naszego państwa o rozwój rodziny jest kodeks rodzinny z roku 1950. Według przepisów prawa rodzinnego stosunki w małżeństwie układają się na zasadzie pełnej równości męża i żony, ojca i matki.</u>
          <u xml:id="u-38.24" who="#IrenaSztachelska">Zasada ślubów cywilnych w niczym nie narusza możności dopełnienia przez małżonków obrzędów religijnych, jeżeli to odpowiada ich przekonaniom.</u>
          <u xml:id="u-38.25" who="#IrenaSztachelska">Walcząc z lekkomyślnością w zrywaniu związków małżeńskich, ustawodawstwo nasze dopuszcza rozwód na żądanie małżonka wyłącznie winnego jedynie w wyjątkowych wypadkach, a w ogóle rozwód dopuszczalny jest tylko pod warunkiem, że dobro małoletnich dzieci nie stoi temu na przeszkodzie. Państwo Ludowe pragnie mieć trwałą, mocną rodzinę opartą na wzajemnym przywiązaniu i spójni ideowej.</u>
          <u xml:id="u-38.26" who="#IrenaSztachelska">Dziecko pozamałżeńskie jest całkowicie zrównane w prawach z dzieckiem małżeńskim. Ustawodawstwo Polski Ludowej nakłada na rodziców obowiązek wychowania dzieci. Zasiłki rodzinne, żłobki, przedszkola, wczasy dla dzieci, bezpłatna nauka, stypendia — to środki pomocy państwa w zakresie wychowania dziecka. Celem rodziny w Polsce Ludowej jest wychowanie nowego, ideowego pokolenia o wysokiej moralności, które dalej będzie prowadziło budowę socjalizmu w atmosferze pokoju.</u>
          <u xml:id="u-38.27" who="#IrenaSztachelska">Proces równouprawnienia kobiet w Polsce jest jeszcze procesem rozwojowym. Całkowite i pełne równouprawnienie może być osiągnięte dopiero w chwili zakończenia budowy socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-38.28" who="#IrenaSztachelska">Zbyt mały jest jeszcze u nas stan zatrudnienia kobiet, zwłaszcza w nowych zawodach, za mało kobiet zostało objętych szkoleniem zawodowym, są jeszcze opory w awansowaniu kobiet, nie rozwiązaliśmy w całej pełni zagadnienia pomocy kobiecie w prowadzeniu gospodarstwa domowego i w opiece nad dzieckiem.</u>
          <u xml:id="u-38.29" who="#IrenaSztachelska">„Procent kobiet, zatrudnionych w gospodarce narodowej poza rolnictwem, nie jest u nas jeszcze dostateczny — powiedział Prezydent Bierut na VII Plenum KC PZPR — wzrost zatrudnienia kobiet przebiega zbyt wolno i jednocześnie nierównomiernie, chociaż istnieje wśród kobiet dotąd niezatrudnionych wielki pęd do samodzielnej pracy zarobkowej i do nabycia kwalifikacji. Przyczyna zbyt wolnego wzrostu zatrudnienia kobiet leży bardzo często w oporze ze strony kierownictwa zakładu, w nieufności, będącej wyrazem burżuazyjnego stosunku do kobiety, stosunku zależności i nieuznawania w kobiecie równouprawnionego człowieka.” „Równość wobec prawa nie oznacza jeszcze równości w życiu — pisał Lenin — nawet w warunkach pełnego równouprawnienia utrzymuje się jednak to faktyczne upośledzenie kobiety, ponieważ na jej barki zwala się całe gospodarstwo domowe.” Stąd wypływa wniosek, że całkowite równouprawnienie kobiety w Polsce jest nierozłącznie związane z dalszym rozwojem opieki nad dzieckiem, z postępem rozbudowy zakładów żywienia zbiorowego, pralni spółdzielczych, poprawą zaopatrzenia w artykuły niezbędnej potrzeby, dalszym wzrostem budownictwa mieszkaniowego, postępem racjonalizacji gospodarstwa domowego.</u>
          <u xml:id="u-38.30" who="#IrenaSztachelska">Mówiąc na VII Plenum o trosce o człowieka, Prezydent Bierut powiedział:</u>
          <u xml:id="u-38.31" who="#IrenaSztachelska">„Klasa robotnicza oczekuje od nas stałej i nieprzerwanej troski o jej warunki materialne i kulturalne, naszym zaś obowiązkiem jest czynić wszystko, aby nie zawieść jej oczekiwań, jej ufności”. I dalej „... nie wolno nam zapominać o obowiązku stałej troski o polepszenie warunków życiowych mas pracujących. Przy wytrwałych staraniach i nieustannej trosce o te sprawy położenie materialne klasy robotniczej mimo trudności może i powinno się polepszać”.</u>
          <u xml:id="u-38.32" who="#IrenaSztachelska">Wydaj e się, że te słowa odnoszą się w szczególności do kobiet w dalszej perspektywie dążeń naszej Partii, mas pracujących Polski Ludowej i samych kobiet w kierunku całkowitego równouprawnienia kobiety na drodze całego narodu do socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-38.33" who="#IrenaSztachelska">Historia walki o wyzwolenie kobiet w procesie przemian społecznych była zawsze związana z ideą postępu, z ideą ruchu rewolucyjnego o wyzwolenie ekonomiczne i polityczne proletariatu.</u>
          <u xml:id="u-38.34" who="#IrenaSztachelska">Polska myśl postępowa ma piękne tradycje walki o wyzwolenie kobiety. Art. 11 zasad „Legionu” mickiewiczowskiego mówi: „Towarzyszce żywota — niewieście — braterstwo i obywatelstwo, równe we wszystkim prawa”.</u>
          <u xml:id="u-38.35" who="#IrenaSztachelska">Szymon Konarski, organizując Stowarzyszenie Ludu Polskiego, pisał:</u>
          <u xml:id="u-38.36" who="#IrenaSztachelska">„Wstępujcie do chat, w pracujących robotnicach uznajcie siostry. Powiedzcie im, że one powinny używać a nie cierpieć, panować, nie służyć, odzyskać wolność — nie z łaski ją dostać”.</u>
          <u xml:id="u-38.37" who="#IrenaSztachelska">Najszlachetniejsze umysły nie mogły jednak wprowadzić na właściwą drogę wyzwolenia kobiety. Dopiero socjalizm naukowy połączył walkę o prawa kobiet z walką o wyzwolenie klasy robotniczej z ucisku kapitalizmu, a tym samym umożliwił realizację tych praw w praktyce.</u>
          <u xml:id="u-38.38" who="#IrenaSztachelska">„Proletariat nie może zdobyć pełnej wolności, jeżeli nie zdobędzie zupełnej wolności dla kobiet. Bez wciągnięcia kobiet do samodzielnego udziału nie tylko w życiu politycznym w ogóle, ale również w stałej powszechnej służbie społecznej, nie może być mowy nie tylko o socjalizmie, ale i o całkowitej, trwałej demokracji” — pisał Lenin.</u>
          <u xml:id="u-38.39" who="#IrenaSztachelska">W artykule Stalina z roku 1925 z okazji Międzynarodowego Dnia Kobiet czytamy: „Pierwsze zadanie proletariatu i jego czołowego oddziału Partii Komunistycznej polega na zdecydowanej walce o wyzwolenie kobiet, robotnic i chłopek spod wpływu burżuazji, o oświecenie polityczne i zorganizowanie robotnic i chłopek pod sztandarem proletariatu”. Lenin wskazuje cały bezsens ustawodawstwa burżuazyjnego, które w obłudnych frazesach mówi o wolności kobiety, nie dając jej w rzeczywistości żadnych praw.</u>
          <u xml:id="u-38.40" who="#IrenaSztachelska">„Oświata, kultura, cywilizacja, wolność wszystkie te szumne słowa łączą się we wszystkich krajach kapitalistycznych, w burżuazyjnych republikach świata z niesłychanie podłymi, plugawymi do obrzydliwości, bestialsko brutalnymi prawami o nierówności kobiety, zawartymi w ustawach o prawie małżeńskim i rozwodzie, o nierównoprawności dziecka nieślubnego z dzieckiem z prawego łoża, o przywilejach mężczyzn, o upośledzeniu i poniżeniu kobiet.” Jak słuszne są te słowa Lenina, wskazuje obecny los kobiet w krajach kolonialnych i wielu krajach kapitalistycznych. W Indiach, Libanie, Tunisie kobiety dzisiaj jeszcze są w położeniu niewolnic. W Szwajcarii kobiety nie mają prawa głosu, w Hiszpanii nie mogą rozporządzać swoim majątkiem bez zezwolenia męża, w przemyśle Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii zarabiają znacznie mniej niż mężczyźni przy wykonywaniu tej samej pracy.</u>
          <u xml:id="u-38.41" who="#IrenaSztachelska">Związek Radziecki — w myśl wytycznych Lenina i Stalina — od chwili zwycięstwa Rewolucji Październikowej bardzo wiele uwagi poświęcił sprawie równouprawnienia kobiet, sprawie pracy kobiet i opieki nad dzieckiem. I dlatego kobiety radzieckie przodują dzisiaj w każdej dziedzinie.</u>
          <u xml:id="u-38.42" who="#IrenaSztachelska">Kobiety w Polsce brały udział we wszystkich ruchach rewolucyjnych: w kołach kobiet przy Stowarzyszeniu Ludu Polskiego, w grupie Edwarda Dembowskiego, w szeregach „Proletariatu”, w SDKPiL, w Komunistycznej Partii Polski, w strajkach łódzkich i krakowskich. W okresie okupacji walczyły w partyzantce, ginęły w obozach koncentracyjnych i na barykadach Warszawy.</u>
          <u xml:id="u-38.43" who="#IrenaSztachelska">Natychmiast po wyzwoleniu — na ruinach i zgliszczach rozpoczęły budowę nowego życia.</u>
          <u xml:id="u-38.44" who="#IrenaSztachelska">Dzisiaj tysiące przodownic pracy i przodujących chłopek dają najpiękniejsze przykłady ofiarności w realizacji zadań naszej gospodarki narodowej, w walce w ramach frontu narodowego o pokój i wykonanie Planu 6-letniego. Przodownice pracy nieustannie walczą o podniesienie wydajności pracy, przodujące chłopki wykonują terminowo zobowiązania wobec Państwa Ludowego. Rdzeniarki Irena Dziklińska i Maria Terlecka ze Śląska, odznaczone „Sztandarem Pracy” ukończyły już swój Plan 6-letni. Modesta Belarz jest przodującym tokarzem portów polskich. Anna Marszałek, brygadier PGR z Brzeżan, odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi, znacznie przekracza normy hodowli trzody chlewnej.</u>
          <u xml:id="u-38.45" who="#IrenaSztachelska">Postawa kobiet wykazuje, że dobrze rozumieją te postanowienia Konstytucji, które mówią o obowiązkach obywatela Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Strzegą własności społecznej jako źródła siły obronnej i bogactwa kraju. Umacniają spójnię między miastem i wsią. Ich postawa i praca zadaje ciosy podżegaczom wojennym i naszym wrogom wewnętrznym. Tysiące kobiet polskich, zrzeszonych w Lidze Kobiet, wraz z całą Demokratyczną Federacją Kobiet broni pokoju. Tysiące kobiet brało udział w ogólnonarodowej dyskusji nad projektem Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-38.46" who="#IrenaSztachelska">Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest nowym orężem w zdobywaniu lepszej przyszłości, przezwyciężaniu trudności, jakie stoją przed nami w okresie walki o wykonanie Planu 6-letniego i dalszej skutecznej walki o pokój. Dopomoże nam ona w realizacji zadań, postawionych przez VII Plenum KC PZPR.</u>
          <u xml:id="u-38.47" who="#IrenaSztachelska">Mówiąc tak wiele o prawach kobiet, zagwarantowanych naszą nową Konstytucją, nie wolno nam zapomnieć o obowiązkach wobec Ojczyzny, wypływających z tych praw.</u>
          <u xml:id="u-38.48" who="#IrenaSztachelska">Nowa Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zjednoczy wszystkie kobiety w Polsce do szerszego jeszcze udziału w wielkich wysiłkach obrony pokoju, podejmowanych przez światowy ruch obrońców pokoju, do coraz czynniejszego, coraz bardziej świadomego poparcia polityki pokojowej, prowadzonej przez Związek Radziecki na arenie międzynarodowej, do dalszego pogłębiania międzynarodowej solidarności i współpracy kobiet w Światowej Demokratycznej Federacji Kobiet. Wojna zagraża naszej niepodległości, naszym Ziemiom Odzyskanym, naszym dzieciom, naszym nowym fabrykom i domom nowej Warszawy. Zdajemy sobie sprawę, że nie możemy bronić pokoju, nie wkładając jak największych wysiłków w realizację Planu 6-letniego, w podniesienie obronności kraju, bo tylko w ten sposób wzmacniamy naszą Ojczyznę, a tym samym cały światowy ruch obrońców pokoju. Dlatego w szeregach walki frontu narodowego o pokój i Plan 6-letni nie zabraknie ani jednej kobiety, ani jednej matki, pragnącej lepszej przyszłości swego narodu i swoich dzieci.</u>
          <u xml:id="u-38.49" who="#IrenaSztachelska">Naszym dalszym wkładem w Plan 6-letni będzie coraz lepsze wypełnianie obowiązków zawodowych, społecznych i rodzinnych, coraz szerszy udział w ruchu współzawodnictwa pracy, w realizacji zadań produkcyjnych zakładów pracy, wzmożenie udziału kobiet wiejskich w produkcji rolnej i w przebudowie ustroju rolnego.</u>
          <u xml:id="u-38.50" who="#IrenaSztachelska">Jednym z czołowych zadań postawionych nam przez Prezydenta Bieruta jest dalsza aktywizacja zawodowa kobiet:</u>
          <u xml:id="u-38.51" who="#IrenaSztachelska">„Należy uczynić wszystko, ażeby nie utrudniać, a maksymalnie ułatwiać przechodzenie kobiet do pracy produkcyjnej. Należy postawić konkretne zadania w dziedzinie wyuczenia zawodu oraz podwyższania kwalifikacji zawodowych zatrudnionych kobiet. Należy wreszcie umożliwić kobietom przechodzenie do pracy produkcyjnej przez wprowadzenie konsekwentnej zasady, że do żłobków, przedszkoli oraz świetlic dziecięcych z dożywianiem powinno się przyjmować przede wszystkim dzieci matek pracujących”.</u>
          <u xml:id="u-38.52" who="#IrenaSztachelska">Dalsza aktywizacja zawodowa kobiet — to dalszy krok na drodze do coraz pełniejszego równouprawnienia i niezależności kobiety, coraz większego jej uświadomienia politycznego, coraz lepszego bytu materialnego rodziny.</u>
          <u xml:id="u-38.53" who="#IrenaSztachelska">Czynny udział kobiet w wykonaniu zadań Planu 6-letniego, zrozumienie zadań, stojących na obecnym etapie przed całym narodem jest możliwe tylko w warunkach stale pogłębiającej się świadomości politycznej, w warunkach stałego rozszerzania światopoglądu. Dlatego stała praca nad sobą, aktywny udział w pracach organizacji społecznych, w akcjach ogólnopaństwowych niepodzielnie powinny być związane z pracą zawodową każdej kobiety.</u>
          <u xml:id="u-38.54" who="#IrenaSztachelska">Pracujemy w trudnych warunkach. Jakkolwiek rozwój urządzeń socjalnych i usługowych jest szybki, to jeszcze wielu potrzeb z dziedziny opieki nad dzieckiem, racjonalizacji gospodarstwa domowego, zaopatrzenia — na obecnym etapie nie możemy zaspokoić. Wiemy, że w tej dziedzinie wiele zależy od aktywności samych kobiet, od naszej troski o racjonalne wykorzystanie funduszów socjalnych, o sprawne funkcjonowanie, kulturę i czystość instytucji dziecięcych lub zakładów zbiorowego żywienia.</u>
          <u xml:id="u-38.55" who="#IrenaSztachelska">Każda placówka służąca kobiecie lub dziecku nie może opierać się tylko na administrowaniu — musi działać w oparciu o uświadomiony aktyw społeczny kobiet.</u>
          <u xml:id="u-38.56" who="#IrenaSztachelska">Mimo wielkich zmian ustrojowych, jakie zaszły w naszym państwie, istnieje jeszcze wiele pozostałości dawnego ustroju kapitalistycznego. Każda kobieta powinna odważniej niż dotąd walczyć z nieuczciwością, z bumelanctwem, z pijaństwem, ze spekulacją, z tym wszystkim, co jeszcze przeszkadza nam w twórczej pracy.</u>
          <u xml:id="u-38.57" who="#IrenaSztachelska">Do kobiet przede wszystkim należy stworzenie dobrej atmosfery w rodzinie, walka o prawdziwą socjalistyczną moralność, troska o wychowanie dziecka na prawego obywatela Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-38.58" who="#IrenaSztachelska">Mimo trudnych warunków naszej pracy nie zawiedziemy nadziei, jaką pokłada w nas Prezydent Bierut w słowach zwróconych do I Kongresu Ligi Kobiet:</u>
          <u xml:id="u-38.59" who="#IrenaSztachelska">„Niechaj w tej potężnej i twórczej pracy nad umocnieniem potęgi naszego kraju kobiety polskie pobudzają i zagrzewają naród do nowych osiągnięć i zwycięstw.</u>
          <u xml:id="u-38.60" who="#IrenaSztachelska">„Niechaj w codziennej pracy i walce ludu pracującego kroczą w pierwszych szeregach kobiety polskie — wielka siła naszego Narodu”.</u>
          <u xml:id="u-38.61" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-39">
          <u xml:id="u-39.0" who="#WacławBarcikowski">Odraczam posiedzenie Sejmu Ustawodawczego do dnia pojutrzejszego, to znaczy 21 lipca do godz. 9.</u>
          <u xml:id="u-39.1" who="#komentarz">(Odroczenie posiedzenia w dniu 19 lipca o godz. 19 min. 50.)</u>
          <u xml:id="u-39.2" who="#komentarz">(Wznowienie posiedzenia w dniu 21 lipca o godz. 9 min. 5.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-40">
          <u xml:id="u-40.0" who="#WładysławKowalski">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-40.1" who="#WładysławKowalski">Proszą Wysoką Izbę o udzielenie urlopów zdrowotnych następujący posłowie: Garncarczykowa Stanisława — do 4 sierpnia rb., Gesing Roman — do 30 lipca rb., Karaczewski Artur — do 4 sierpnia rb., Majkutewicz Władysław — do 4 sierpnia rb., Obrączka Ryszard — do 28 lipca rb., Pragierowa Eugenia — do 4 sierpnia rb., Żółkiewski Stefan — do 4 sierpnia rb.</u>
          <u xml:id="u-40.2" who="#WładysławKowalski">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Wysoka Izba zgadza się na udzielenie urlopów wymienionym posłom. Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-40.3" who="#WładysławKowalski">Przystępujemy do dalszej rozprawy nad projektem Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-40.4" who="#WładysławKowalski">Głos ma poseł Kołodziejski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-41">
          <u xml:id="u-41.0" who="#HenrykKołodziejski">Wysoki Sejmie! Niebawem uchwalimy Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-41.1" who="#HenrykKołodziejski">W tak wielkiej chwili dla naszego narodu narzuca się nieodparta chęć, by ogarnąć jednym skrótem myśli, jednym drgnieniem serca przeszłość i przyszłość, by ująć i odczuć wiodącą przez lat tysiące drogę cierpień i walk o wolność, o prawa ludu, o prawo do człowieczeństwa dla wszystkich.</u>
          <u xml:id="u-41.2" who="#HenrykKołodziejski">Z tych cierpień, z tych walk, z obecnego przewrotu dziejowego zrodziła się Polska Ludowa, one są najgłębszym źródłem, najdalszym rodowodem projektu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-41.3" who="#HenrykKołodziejski">Przez długie wieki, przez trzy formacje ustrojowe: niewolnictwo, feudalizm i kapitalizm istniał nieustannie wyzysk człowieka przez człowieka, znikoma mniejszość panowała nad olbrzymią większością.</u>
          <u xml:id="u-41.4" who="#HenrykKołodziejski">„Cała historia — pisał Engels we wstępie do niemieckiego wydania Manifestu Komunistycznego z 1883 roku — była historią walk klasowych, walk pomiędzy wyzyskiwanymi i wyzyskującymi, uciskanymi a panującymi na różnych szczeblach rozwoju społecznego.” W tych rozpaczliwych walkach o wyzwolenie ginęły setki, i tysiące, zginęły — na przestrzeni wieków — miliony. Tak zwane udane — dzięki udziałowi ludu pracującego — rewolucje przekazywały jedynie władzę w ręce innych klas posiadających. Nie znosiły wyzysku, nie usuwały nędzy, raczej je pogłębiały. Do lat ostatnich nad kołyskami chłopskich i robotniczych dzieci widniał złowieszczy napis: „utraćcie wszelką nadzieję ci, którzy w życie wchodzicie”, a w uszach setek milionów dźwięczały, wtłaczane przez kler i władców, słowa rezygnacji, pokory i złudnej pozagrobowej pociechy: „królestwo moje nie jest z tego świata”. Lecz nie wszystkich uwiodły te słowa! Nie zagasiły zarzewia buntów! Człowiek nie zrezygnował z walki o swe wyzwolenie. Cierpiał, walczył, przegrywał i na nowo walczył.</u>
          <u xml:id="u-41.5" who="#HenrykKołodziejski">Walka ta przestała być beznadziejną, gdy na widowni dziejów zjawili się: proletariat oraz twórcy naukowego socjalizmu Marks i Engels. Zdarli oni woal tajemnicy z praw i sił rozwoju społecznego i krzewić poczęli poznanie tych praw wśród przodującej klasy społecznej, wśród klasy robotniczej, poczęli ją uświadamiać o jej dziejowej misji — wyzwolenia ludu pracującego. Socjalizm z utopii, z marzenia przekształcił się w naukę.</u>
          <u xml:id="u-41.6" who="#HenrykKołodziejski">Pierwotną, rozpaczliwą walkę o byt zastąpiła świadoma, organizowana walka o nowy, lepszy ustrój.</u>
          <u xml:id="u-41.7" who="#HenrykKołodziejski">Ulękli się władcy. W 1848 roku Marks i Engels pisali: „Widmo krąży po Europie — widmo komunizmu. Wszystkie potęgi starej Europy połączyły się do świętej nagonki przeciw temu widmu: papież i car, Metternich i Guizot, francuscy radykałowie i niemieccy policjanci”. Lecz policyjne potęgi nie na długo zdołały zdławić rodzące się nowe życie, rosnące siły świadomego proletariatu. Wybiła godzina wyzwolenia. Socjalizm z nauki, z teorii przekształcił się w życie.</u>
          <u xml:id="u-41.8" who="#HenrykKołodziejski">Dziś na przestrzeni 1/3 globu ziemskiego „widmo komunizmu” staje się radosną rzeczywistością: lud zdobył władzę i sam, tu, na ziemi buduje swoje królestwo, tworzy świat sprawiedliwości społecznej i życie godne człowieka.</u>
          <u xml:id="u-41.9" who="#HenrykKołodziejski">Bo jedno jest życie i jeden jest świat.</u>
          <u xml:id="u-41.10" who="#HenrykKołodziejski">Jakież są społeczno-gospodarcze źródła historycznego przewrotu, który przeżywamy i którego wytworem jest społeczne i narodowe wyzwolenie Polski i jej nowa Konstytucja?</u>
          <u xml:id="u-41.11" who="#HenrykKołodziejski">Najgłębszym źródłem jest zmiana charakteru własności środków produkcji, zmiana umożliwiona przez rozwój sił wytwórczych — ten motor dziejów.</u>
          <u xml:id="u-41.12" who="#HenrykKołodziejski">Od czasu rozpadu gminy pierwotnej w tak zwanym cywilizowanym świecie panowała powszechnie prywatna własność środków produkcji.</u>
          <u xml:id="u-41.13" who="#HenrykKołodziejski">W październiku 1917 r. pod naciskiem mas pracujących pękła dławiąca ludzkość obręcz kapitalizmu w najsłabszym jej miejscu — w Rosji. Klasa robotnicza, prowadzona przez partię bolszewików, z Leninem i Stalinem na czele, zdobyła władzę państwową, zlikwidowała klasy wyzyskujące, uspołeczniła środki produkcji i poczęła budować pierwsze w świecie państwo socjalistyczne. Ludzie radzieccy w oparciu o naukę socjalizmu zaczęli — jak to pisał Lenin — „tworzyć własną historię, tworzyć ją swoją głową i sercem”. Cały dalszy rozwój polityczno-gospodarczy Związku Rad był procesem pokonywania żywiołowości i wprowadzania świadomego kierownictwa rozwojem społecznym. Związek torował drogę wszystkim wyzwalającym się narodom, był łamaczem lodów, które — zdawało się — na śmierć zamroziły szczęście ludzkości.</u>
          <u xml:id="u-41.14" who="#HenrykKołodziejski">I odtąd wszędzie, gdzie lud zdobywa władzę, własność środków produkcji staje się społeczną, a wraz z tym na miejsce stosunków panowania, podwładności i wyzysku wkracza stosunek braterskiej współpracy i wzajemnej pomocy ludzi wolnych od wyzysku. W ostrej walce klasowej tworzymy zgodność pomiędzy społecznym charakterem procesu produkcji i takimże charakterem własności środków produkcji.</u>
          <u xml:id="u-41.15" who="#HenrykKołodziejski">W ten sposób realizuje się rewolucyjne wezwanie Marksa: „Filozofowie rozmaicie tylko interpretowali świat, idzie jednak o to, aby go zmienić”. Lecz jakże go zmienić? Jak przekształcić ten świat? A oto równie genialna odpowiedź Marksa: „Teoria staje się siłą materialną, gdy opanowuje masy”. Zorganizować więc rewolucyjną partię robotniczą, obudzić świadomość polityczną mas, tchnąć w nie wolę walki i planowego czynu — oto droga wiodąca do celu, to sposób przekucia teorii na siłę materialną, to sposób zmienienia świata chaosu, nędzy i wyzysku w świat twórczej wolności i powszechnej szczęśliwości.</u>
          <u xml:id="u-41.16" who="#HenrykKołodziejski">Narody radzieckie życie swe już zmieniły. I my zmieniamy nasze polskie życie. Budujemy za ich przykładem i przy ich pomocy socjalizm w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-41.17" who="#HenrykKołodziejski">Ten właśnie dokonujący się u nas wielki proces historyczny, jego najistotniejszą treść odzwierciedla projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-41.18" who="#HenrykKołodziejski">Lud pracujący zdobył władzę w Polsce. Wyrazem jego woli, jego interesu są prawa polskie. Rady narodowe przyciągają coraz szersze rzesze ludzi pracy do udziału w rządzeniu państwem, „wyrażają wolę ludu pracującego, rozwijają jego inicjatywę twórczą” (art. 35 i 36 projektu Konstytucji). „Wszystkie organy władzy i administracji państwowej opierają się w swej działalności na świadomym czynnym współdziałaniu najszerszych mas ludowych” (art. 5), gdyż siła i rozwój Polski zależą od świadomości mas.</u>
          <u xml:id="u-41.19" who="#HenrykKołodziejski">I o tę świadomość mas, o ich upolitycznienie i uaktywnienie walczy pod przewodnictwem przodującej Partii wszystko co zdrowe, świadome i szlachetne w Polsce. Walczy cały nasz aktyw, wszystkie organizacje, wszystkie transmisje Partii do mas, pomne słów Nauczyciela i Wychowawcy naszego narodu: „Największą zaletą organizacji i jej aktywu jest umiejętność docierania do serca mas ludowych, do ich świadomości, umiejętność przekonywania mas i pociągania ich do działania. Siła naszej pracy, naszych słów, naszej walki mieści się w rewolucyjnej prawdzie naszej idei, w jasności naszej drogi i naszych celów”. I oto lud pracujący zmienia polskie życie, poznając i stosując prawa ekonomiczne socjalizmu coraz ściślej i w coraz szerszym zakresie. Realizuje je zbiorowym planowym wysiłkiem w zaciętej walce klasowej. Opiera na świadomie stosowanych prawach planową gospodarkę, budowę Polski Socjalistycznej. W nieznanym w kapitalistycznych krajach tempie wzmaga siły wytwórcze naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-41.20" who="#HenrykKołodziejski">I nikt już zaprzeczyć nie zdoła wielkości naszych osiągnięć!</u>
          <u xml:id="u-41.21" who="#HenrykKołodziejski">Nasza Konstytucja jest podsumowaniem tych zmian i osiągnięć, jest odzwierciedleniem polskiej rzeczywistości. Rzeczywistość ta nie jest statyczna, przeciwnie, jest wybitnie dynamiczna. Polska weszła na drogę socjalizmu i szybko po niej kroczy: rozbudowujemy przemysł socjalistyczny, kończymy uspołeczniać drobny przemysł i rzemiosło, organizujemy spółdzielnie produkcyjne, rozwijamy Państwowe Gospodarstwa Rolne.</u>
          <u xml:id="u-41.22" who="#HenrykKołodziejski">Jednym z łożysk procesu przekształcania Polski Ludowej na Polskę Socjalistyczną jest spółdzielczość socjalistyczna, a zwłaszcza wyższa jej forma — spółdzielczość produkcyjna. Jest ona, jak pisał Lenin: „ze względu na przejście do nowego ładu drogą możliwie najprostszą, najłatwiejszą i najoszczędniejszą dla chłopa”. Spółdzielczość ma uczynić pracę chłopów i rzemieślników zespołową, ma połączyć na zasadzie dobrowolności ich drobne warsztaty pracy w większe jednostki gospodarcze i umożliwić przez to stworzenie współczesnej techniczno-produkcyjnej podstawy, ma wzmocnić społeczno-gospodarczą strukturę Polski i umożliwić rolnictwu podążanie za rozwojem socjalistycznego przemysłu.</u>
          <u xml:id="u-41.23" who="#HenrykKołodziejski">Rozwój spółdzielczości przyczyni się do wzmocnienia spójni gospodarczej między wsią a miastem, do ugruntowania sojuszu robotniczo-chłopskiego, do uświadomienia i zaktywizowania mas chłopskich i. rzemieślniczych, uwolnienia ich od wyzysku, do podniesienia dobrobytu i kultury chłopów i rzemieślników, do włączenia ich w pochód narodu do socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-41.24" who="#HenrykKołodziejski">W 1923 r. Lenin pisał: „W warunkach całkowitego uspółdzielczenia stalibyśmy mocno już obiema nogami na gruncie socjalizmu”. Dziś słowa te mogą odnosić się do nas. Toteż projekt Konstytucji w pełni docenia rolę spółdzielczości. Własność spółdzielczą uznaje za własność społeczną, zapewnia jej szczególną opiekę i ochronę. „Polska Rzeczpospolita Ludowa — głosi art. 11 projektu Konstytucji — popiera rozwój różnych form ruchu spółdzielczego w mieście i na wsi oraz udziela mu wszechstronnej pomocy w wypełnianiu jego zadań”, a powstającym na zasadzie dobrowolności rolniczym spółdzielniom produkcyjnym „udziela szczególnego poparcia i wszechstronnej pomocy” (art. 10).</u>
          <u xml:id="u-41.25" who="#HenrykKołodziejski">Tę pomoc, opiekę i poparcie realizowały i realizują w całej rozciągłości Państwo i Partia, reszta zależy od rozmachu ruchu spółdzielczego. Przeszedł on głęboką wewnętrzną rewolucję. Narastający aktyw rozumie, że spółdzielnia jest nie tylko przedsiębiorstwem, lecz i szkołą socjalistycznego gospodarowania i wychowania członków, że włącza do budowy socjalizmu bezpartyjne masy, uspołecznia ich gospodarkę i usuwa tym samym źródło odradzania się kapitalizmu.</u>
          <u xml:id="u-41.26" who="#HenrykKołodziejski">W ten sposób rozszerza się socjalistyczna baza ekonomiczna naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-41.27" who="#HenrykKołodziejski">Lecz każda baza ekonomiczna, każdy ustrój gospodarczy ma — jak wiemy — swoją nadbudowę, która wyrasta z bazy, odzwierciedla ją, kształtuje i utrwala. I oto widzimy, jak tworzą się w Polsce nowe instytucje, nowe prawa, nowa Konstytucja. Widzimy i czujemy, jak w nas samych, w naszym otoczeniu, w całym niemal narodzie powstają nowe idee, poglądy, obyczaje, wartości i cele życiowe. Widzimy i czujemy, jak los i praca jednostki coraz bardziej się wiąże i uzależnia od losu i pracy narodu, jak uspołecznia się nie tylko ustrój gospodarczy, lecz i psychika ludzi. Staje się socjalistycznym ich stosunek do człowieka, do pracy, do Ojczyzny, do własności społecznej, do innych narodów. „Po raz pierwszy w historii prawdziwa miłość do człowieka — pisał Gorki w 1934 r. — została zorganizowana jako siła wytwórcza i stawia sobie za cel wyzwolenie milionów robotników.” Nowej treści nabiera nasze życie, wzbogaca się niezmiernie, rozszerza i pogłębia. Zyskuje sens i cel. Ludzie już nie żyją po to, by życie jakoś przeżyć, lecz po to, by tworzyć wspólnymi siłami lepszą przyszłość dla siebie, dla swych dzieci, dla całego narodu. Nie pracują pod batem groźby bezrobocia, lecz pracują, by świadomie i ochoczo budować nową Polskę. Poczynają żyć wspólną, wielką sprawą.</u>
          <u xml:id="u-41.28" who="#HenrykKołodziejski">Nasza Konstytucja, nasz ustrój polityczny nie jest narzędziem ucisku i wyzysku, przeciwnie — jest orężem wyzwolenia. Nie jest źródłem przywilejów dla wybranych, nie służy interesom wyzyskiwaczy — przeciwnie, likwiduje je. Nie jest jak wszystkie dotychczasowe konstytucje hamulcem rozwoju — przeciwnie, jest jego motorem. Nasza Konstytucja jest siłą organizującą i mobilizującą masy pracujące do budowy socjalizmu w Polsce, jest źródłem ich natchnienia, ich woli walki i ofiarnej pracy.</u>
          <u xml:id="u-41.29" who="#HenrykKołodziejski">Lud pracujący ma zapewniony decydujący wpływ na kształtowanie ustroju państwa. Swym sercem i głową może tworzyć historię Polski. A jak ją ma tworzyć — uczy Konstytucja.</u>
          <u xml:id="u-41.30" who="#HenrykKołodziejski">Powstają coraz szersze i mocniejsze podstawy materialne i duchowe dla rozwoju twórczych sił człowieka i zagwarantowanych w Konstytucji praw obywateli: prawa do pracy, do nauki, do korzystania ze zdobyczy kultury i twórczego udziału w jej rozwoju. Powstają warunki dla urzeczywistnienia szeroko pojętej jedności moralno-politycznej narodu. Tworzy się prawdziwy front narodowy.</u>
          <u xml:id="u-41.31" who="#HenrykKołodziejski">Bo były już w Polsce fronty zgody czy jedności narodowej. Już Słowacki pisał: „Szli krzycząc: „Polska, Polska”, wtem głos spoza krzaka spytał: ale jaka?”. Była to Polska szlachty i magnatów. Była też jedność narodowa obszarników i kapitalistów. Były to szyldy, które wywieszały klasy panujące, gdy byt i panowanie ich było zagrożone.</u>
          <u xml:id="u-41.32" who="#HenrykKołodziejski">Wyrazem „Polska” tumaniono naród, hodując jego społeczną niemoc, maskując uprawiany wyzysk i ucisk polityczny, najgłębszą obojętność dla losu mas.</u>
          <u xml:id="u-41.33" who="#HenrykKołodziejski">Taka była ich jedność narodowa, jedność egoizmu i wyzysku, obłudy i zakłamania.</u>
          <u xml:id="u-41.34" who="#HenrykKołodziejski">Nasz front narodowy jest tak różny od ich jedności narodowej, jak różnym jest socjalizm od kapitalizmu, jak różnym jest nasz naród od ich „narodu”.</u>
          <u xml:id="u-41.35" who="#HenrykKołodziejski">Bo czymże był ich „naród”? Był narodem szlacheckim, a potem burżuazyjnym. Był narodem panów. Oni nie widzieli milionów pracujących, nie widzieli w nich ludzi, swoich sióstr i braci. Pamiętamy te czasy. Krwią piszą o nich „Pamiętniki chłopów”, „Pamiętniki bezrobotnych”, „Pamiętniki emigrantów”, odpowiedzi na „Ankietę o warunkach bytu robotników Warszawy, Łodzi i Sosnowca” i inne.</u>
          <u xml:id="u-41.36" who="#HenrykKołodziejski">Cóż mogło łączyć w jedność naród o tak głębokich przeciwieństwach klasowych, o tak odmiennych poziomach życiowych i cywilizacyjnych, o tak różnych dążeniach, obyczajach, celach i wartościach życiowych? Były to jak gdyby dwa narody, sklejane, gdy potrzeba, papierową wstęgą „jedności narodowej”. Dwa odrębne, wrogie, obce sobie światy: olbrzymi świat wyzyskiwanych nędzarzy i znikomy wyzyskujących bogaczy.</u>
          <u xml:id="u-41.37" who="#HenrykKołodziejski">Tu leżało źródło naszych klęsk powstańczych, niepowodzeń postępowych reform Staszica, Kołłątaja, źródło zacofania i niemocy Polski.</u>
          <u xml:id="u-41.38" who="#HenrykKołodziejski">Dopiero dzięki Rewolucji Październikowej, a następnie dzięki rozgromieniu faszyzmu przez Związek Radziecki wraz z wyzwoleniem społecznym wystąpił na arenie dziejów jako gospodarz Polski wielomilionowy lud pracujący. „Proletariat musi przede wszystkim zdobyć władzę polityczną, wznieść się do stanowiska klasy narodowej i ukonstytuować się jako naród” — głosi Manifest Komunistyczny.</u>
          <u xml:id="u-41.39" who="#HenrykKołodziejski">Czyni to polski lud pracujący: zdobył władzę, wzniósł się do stanowiska twórcy Państwa i dziś konstytuuje się jako polski naród socjalistyczny, nawiązując do pięknych, postępowych tradycji.</u>
          <u xml:id="u-41.40" who="#HenrykKołodziejski">Wysoki Sejmie! Wyszliśmy z ciemnej historycznej nocy — zdawało się bez końca — na prostą, twardą drogę dziejową, która nas wiedzie ku lepszej, jasnej przyszłości. Drogę tę wytknęły w życiu i umocniły swą krwią i walką, swym pionierskim trudem narody Związku Radzieckiego.</u>
          <u xml:id="u-41.41" who="#HenrykKołodziejski">Dziś każdy uczciwy, myślący Polak, widząc zdobycze i osiągnięcia nasze i państwa socjalizmu, widząc szaleńcze a daremne wysiłki konającego kapitalizmu, by przedłużyć swe życie, widząc jego nieuchronny koniec, dziś — powtarzam — każdy Polak uznać musi, że droga do socjalizmu to jedyna droga wiodąca w przyszłość, droga, która otwiera przed naszym narodem olbrzymie perspektywy. Możemy nią iść radośnie, czerpiąc całym swym sercem i umysłem wszystko, co dobre i twórcze, z dorobku minionych pokoleń. Możemy nią iść pewnie i bez wahań. Prowadzi nas bowiem Partia przepojona miłością do ludu i Ojczyzny, wsparta o naukę marksizmu-leninizmu, o doświadczenia bratnich narodów radzieckich, o własne doświadczenia i przemyślenia. Prowadzi nas Partia wyrosła z mas pracujących, dla której — jak powiedział jej Przewodniczący „troska o prostego człowieka, człowieka o zwykłym — ale jakże czułym — sercu, troska o lepsze jego życie, o lepszy jego los i przyszłość jest sprawą najświętszą”.</u>
          <u xml:id="u-41.42" who="#HenrykKołodziejski">Czuje to cały naród.</u>
          <u xml:id="u-41.43" who="#HenrykKołodziejski">Słusznie i prawdziwie powiedział Prezydent Bolesław Bierut: „Miliony ludzi bezpartyjnych darzą dziś Partię naszą bezgranicznym zaufaniem, ponieważ dzieje Partii, jej walka, jej ideologia, jej program, jej osiągnięcia, jej wskazania odpowiadają ich uczuciom, ich potrzebom, ich poczuciu słuszności. Ufność mas, ich wiara w słuszność wskazań Partii, poparcie mas dla haseł Partii — to właśnie niezawodne źródło jej siły”. Ufność tę Partia zdobyła: ufamy jej i za nią idziemy i my bezpartyjni. Wiemy, że od nas wszystkich, od pracujących Polaków zależy tempo pochodu. Wiemy, że będzie ono tym szybsze, im prędzej cały nasz naród będzie zdobyty i natchniony przez ideę wyzwolenia człowieka, przez ideę socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-41.44" who="#HenrykKołodziejski">Temu dziełu służyć będzie Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-41.45" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-42">
          <u xml:id="u-42.0" who="#WładysławKowalski">Udzielam głosu posłowi Popławskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-43">
          <u xml:id="u-43.0" who="#StanisławPopławski">Wysoka Izbo! W dniu dzisiejszym, po kilkumiesięcznej dyskusji ogólnonarodowej, Sejm przystępuje do uchwalenia tekstu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W dyskusji tej, wraz z całym narodem, wzięło udział zbrojne jego ramię — Ludowe Wojsko Polskie. Generałowie, oficerowie i szeregowi Wojska Polskiego w prostych, lecz żarliwych słowach wyrazili pełną aprobatę dla przedstawionego projektu Konstytucji, niezmierną radość z przyznanych im praw oraz bezwzględną gotowość do sumiennego wykonywania przypadających im w udziale obowiązków, do ustawicznego wzmacniania siły obronnej Ludowej Ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-43.1" who="#StanisławPopławski">Dyskusja wykazała olbrzymi wzrost świadomości politycznej całego składu osobowego wojska. Dyskusja wykazała wzrost spoistości wewnętrznej wojska, niespożytą siłę armii wyzwolonych robotników i chłopów zbratanych w serdecznym sojuszu. Dyskusja przyczyniła się w ogromnej mierze do pomnożenia siły bojowej naszego wojska.</u>
          <u xml:id="u-43.2" who="#StanisławPopławski">Siła Ludowego Wojska Polskiego wypływa z siły ludowo-demokratycznego ustroju społecznego i państwowego, którego podstawowe zasady ustalił projekt Konstytucji. Historyczne przeobrażenia społeczne, nieustanny rozwój sił wytwórczych, wzrost kultury i dobrobytu najszerszych mas ludowych, powstawanie granitowych zrębów strzelistego gmachu Polski Socjalistycznej — oto suma czynników, które powodują patriotyczny poryw żołnierzy do wiernej służby Ojczyźnie. Syn robotnika, starszy strzelec Marchewka, oświadcza w trakcie dyskusji: „To, że widzę, jak rośnie, jak rozkwita, jak potężnieje nasz kraj, jest dla mnie źródłem tego, że przoduję w wyszkoleniu”. Wtóruje mu syn małorolnego chłopa, starszy strzelec Jagiełło: „Kocham Ludową Ojczyznę, która przyniosła na wieś szczęście i radość. Dlatego zawsze dobrze wywiązuję się ze swych obowiązków żołnierskich, zawsze będę bronić zdobyczy mas ludowych”. Siła Ludowego Wojska Polskiego wypływa z jedności ludu pracującego miast i wsi zespolonego w narodowym froncie walki o pokój i Plan 6-letni, szerokim froncie opartym na trwałych i ustawicznie wzmacniających się podstawach sojuszu robotniczo-chłopskiego. Nieprzebyty mur, który istniał między elitarnym korpusem oficerskim a masą żołnierską w armii przedwrześniowej, stanowił jedną z przyczyn jej słabości. W Ludowym Wojsku Polskim natomiast między korpusem oficerskim a szeregowymi istnieje głęboka więź klasowa i ideologiczna, wypływająca z jedności interesów wyzwolonych z niewoli obszarniczo-kapitalistycznej robotników i chłopów.</u>
          <u xml:id="u-43.3" who="#StanisławPopławski">Wspólny cel, któremu na imię zbudowanie jutra socjalistycznego, przyświeca całemu składowi osobowemu wojska i zespala go wokół szczytnych zasad wyrażonych w projekcie Konstytucji. Cel ten zespala także wojsko z ludem.</u>
          <u xml:id="u-43.4" who="#StanisławPopławski">Armie państw imperialistycznych są w rękach burżuazji instrumentem mającym utrwalić władzę kapitału, instrumentem, którego ostrze magnaci finansowi kierują niejednokrotnie przeciwko klasie robotniczej i pracującemu chłopstwu. Najbardziej dobitnym tego wyrazem jest armia amerykańska. Konstytucje państw burżuazyjnych są sowicie zaopatrzone w artykuły rekomendujące bezwzględne używanie siły zbrojnej przeciwko robotnikom i chłopom w imię utrzymania tak zwanego „ładu i bezpieczeństwa wewnętrznego”. Podobne „ideały” legły u podstaw obydwu konstytucji Polski przed wrześniowej. Generałowie burżuazyjni szkolą żołnierzy do brania udziału w walkach ulicznych i nakazują, by „ślepych nabojów nie używać i ponad głowami tłumów nie strzelać”. Podobne „ideały” głosili generałowie oraz oficerowie sanacyjni i endeccy. Piłsudscy i Rydzowie-Śmigli niejeden raz rzucali żołnierzy armii przedwrześniowej do zbrojnych wystąpień przeciwko polskim robotnikom i chłopom, do krwawych pacyfikacji przeciwko chłopom Ukrainy Zachodniej i Białorusi Zachodniej.</u>
          <u xml:id="u-43.5" who="#StanisławPopławski">Bezpowrotnie minęły te haniebne czasy, gdy oficerowie-paniczykowie zmuszali przyodzianych w mundury żołnierskie robotników i chłopów do trudnienia się tego rodzaju brudnym procederem. Dziś — jak stwierdził tow. Bierut na promocji w Oficerskiej Szkole Piechoty — „Odrodzone Wojsko Polskie służy... nie klasom wyzyskiwaczy, ale ludowi pracującemu”. Dziś — jak głosi art. 6 projektu Konstytucji — „Siły Zbrojne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stoją na straży suwerenności i niepodległości Narodu Polskiego, jego bezpieczeństwa i pokoju”. Jeżeli w latach 1923 i 1936 na ulicach Krakowa polała się krew robotników „Semperitu”, to w roku 1952, w dniach ogólnonarodowej dyskusji nad projektem Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej odbyło się braterskie spotkanie żołnierzy garnizonu krakowskiego z robotnikami „Semperitu”, spotkanie, w trakcie którego kapral Skóra, strzelec Kuświk i strzelec Sobański mogli z dumą oświadczyć: „Dobrze znamy rewolucyjne tradycje „Semperitu” i rozumiemy rewolucyjną treść projektu naszej Konstytucji. Dobrze rozumiemy obowiązek wiernego i ofiarnego służenia ludowi pracującemu i strzeżenia jego pokojowej pracy”. Rządy przedwrześniowe nie ufały robotnikom i chłopom przyodzianym w żołnierskie mundury, nie wierzyły w siłę ideologicznego urabiania, toteż ze wszech miar starały się odizolować ich od reszty społeczeństwa i zakneblować im usta. Dopiero ustrój demokracji ludowej przywrócił żołnierzowi polskiemu pełnię praw obywatelskich. Polska Ludowa wyrzuciła na śmietnik historii bluźniercze słowa Piłsudskiego: „Żołnierze należą do kasty obywateli bez praw... Wojsko milczeć musi i... być tylko niemym świadkiem tego, co się dzieje”. Na śmietnik historii wyrzuciła Polska Ludowa art. 32 faszystowskiej konstytucji kwietniowej, głoszący: „W głosowaniu nie biorą udziału wojskowi, należący do zmobilizowanej części wojska lub marynarki wojennej”. Haniebny ten artykuł ustąpił miejsca art. 84 projektu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, stwierdzającemu: „Wojskowi mają wszystkie prawa wyborcze na równi z osobami cywilnymi”.</u>
          <u xml:id="u-43.6" who="#StanisławPopławski">Żołnierz polski jest dziś nie tylko pełnoprawnym obywatelem swego kraju, lecz według określenia tow. Bieruta stoi „... w pierwszym szeregu mas ludowych Polski, walczących o budowę nowego, lepszego ustroju, o pokój i socjalizm. Naród szacunkiem i miłością otacza swe ludowe wojsko... Lud pracujący Polski uważa Was za swe najlepsze dzieci”. Te słowa Wodza naszego narodu, organizatora i kierownika naszego wojska, napawają żołnierzy uczuciem wielkiej dumy. Dumę tę wyraził w trakcie dyskusji kapral podchorąży Kowal w następujących słowach: „W dniu święta Wojska Polskiego dostąpiłem wielkiego i zaszczytnego wyróżnienia: byłem gościem Rządu na przyjęciu w Radzie Ministrów urządzonym dla żołnierzy-przodowników wyszkolenia. Odczułem wtedy w całej pełni, jak zaszczytną jest służba wojskowa, jak wysoko ceni nasz Rząd ofiarną pracę żołnierza, wykuwającego siłę obronną Ludowej Ojczyzny. Do dziś pamiętam serdeczne słowa Premiera Cyrankiewicza, Marszałka Rokossowskiego i innych najwyższych dostojników państwowych, którzy pytali nas, żołnierzy, o osiągnięcia w pracy szkoleniowej, interesowali się naszymi warunkami bytowymi, życiem naszych rodzin”. Siła Ludowego Wojska Polskiego wypływa z płomiennego patriotyzmu ludowego jego żołnierzy, nieodrodnych synów głęboko patriotycznego narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-43.7" who="#StanisławPopławski">Wstęp do projektu Konstytucji głosi: „Polska Rzeczpospolita Ludowa nawiązuje do najszczytniejszych postępowych tradycji Narodu Polskiego i urzeczywistnia idee wyzwoleńcze polskich mas pracujących”. W pracy wychowawczej z żołnierzami nawiązujemy do tych najszczytniejszych zmagań, które legły u podstaw tradycji bojowych Ludowego Wojska Polskiego: do bitwy grunwaldzkiej, do walk chłopskich pod wodzą Kostki-Napierskiego przeciwko nieludzkiemu uciskowi szlachty, do walki narodowo-wyzwoleńczej pod wodzą Stefana Czarnieckiego przeciwko najazdowi szwedzkiemu. Pielęgnujemy postępowe tradycje walk naszych wielkich przodków — Kościuszki, Bema, Dembowskiego i Jarosława Dąbrowskiego. Wychowujemy na przykładach życia i walki wielkich bojowników o wolność i socjalizm — Waryńskiego, Dzierżyńskiego, Buczka, Nowotki, Świerczewskiego, na wzorach bohaterskich zmagań ochotników — Dąbrowszczaków, partyzantów Gwardii Ludowej i Armii Ludowej oraz żołnierzy I i II Armii.</u>
          <u xml:id="u-43.8" who="#StanisławPopławski">Siłą Ludowego Wojska Polskiego jest bohaterstwo naszego narodu w walce o wolność i sprawiedliwą sprawę. „Nieskwapliwy był zawsze naród polski — mówił jeszcze w 1447 roku obrońca chłopów Jan z Ludziska — gdy chodziło o wojny napastnicze, ale żadna groźba, żadne niebezpieczeństwo, żadne ofiary nie mogły go wstrzymać od chwycenia za oręż w obronie bezpieczeństwa, godności i szczęścia własnego lub przyjaciół.” O męstwie Polaków, o cnotach żołnierskich narodu polskiego w walce o słuszną sprawę świadczą Psie Pole i Legnica, Grunwald i Wiedeń, świadczą pobojowiska insurekcji kościuszkowskiej, powstań listopadowego i styczniowego, świadczą barykady Wiosny Ludów w Niemczech, Francji czy Austrii, świadczą wreszcie — już za naszych dni — bitwy pod Lenino, na Wale Pomorskim i pod Budziszynem, gdzie żołnierz polski walcząc u boku Armii Radzieckiej, torował sobie drogę do legowiska hitlerowskiego zwierza — do Berlina.</u>
          <u xml:id="u-43.9" who="#StanisławPopławski">Nasz ludowy patriotyzm przeciwstawiamy z całą mocą kosmopolitycznemu zaprzaństwu spadkobierców targowiczan, którzy za trumanowskie srebrniki frymarczą w Waszyngtonie, w Londynie i Bonn naszymi świętymi granicami na Odrze i Nysie i namawiają katów z Kożedo i Oświęcimia do zgotowania Polsce losu Korei. Nasze pełne chwały tradycje bojowe przeciwstawiamy haniebnym tradycjom wyprawy Piłsudskiego pod Kijów, wyprawy sprzecznej z najgłębszymi interesami narodu polskiego, podyktowanej przez interesy światowego imperializmu i polskich wielkich obszarników, wyprawy, dla której Piłsudski pozostawił na pastwę niemieckiej zaborczości robotników i chłopów Śląska Opolskiego, Warmii i Mazurów, wyprawy, która była zbrodniczym napadem na lud Ukrainy i Białorusi, wyprawy przeciw Krajowi Rad.</u>
          <u xml:id="u-43.10" who="#StanisławPopławski">Płomienny patriotyzm żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego idzie w parze z żarliwym internacjonalizmem zgodnie ze wskazaniami tow. Bieruta głoszącymi, że „...patriotyzm jest tylko wówczas szczery, prawdziwy i istotny, kiedy jest internacjonalistyczny”. Wojsko Polskie wychowywane jest w duchu szacunku do wszystkich narodów miłujących wolność i pokój, w duchu bezgranicznej miłości do bratnich narodów radzieckich. Wojsko nasze szczyci się szlakiem bitewnym przebytym u boku bohaterskiej Armii-Wyzwolicielki, szczyci się tym, że Naczelny Dowódca Armii Radzieckiej, Generalissimus Stalin wyrażał niejednokrotnie podziękowanie walczącym żołnierzom polskim, szczyci się tym, że stolica Związku Radzieckiego — Moskwa niejednokrotnie oddawała saluty na cześć bohatersko walczących polskich żołnierzy. Wojsko nasze szczyci się udziałem Czerwonych Pułków polskich w obronie zdobyczy Wielkiego Października; szczyci się wspólną walką proletariatu polskiego i rosyjskiego w rewolucji 1905 r. Niezmierną czcią otacza Ludowe Wojsko Polskie postacie Feliksa Dzierżyńskiego — bohatera narodu polskiego i rosyjskiego, Karola Świerczewskiego — bohatera narodu polskiego i hiszpańskiego, Jarosława Dąbrowskiego — bohatera narodu polskiego i francuskiego, Józefa Bema — bohatera narodu polskiego i węgierskiego.</u>
          <u xml:id="u-43.11" who="#StanisławPopławski">Siła Ludowego Wojska Polskiego wypływa z przyjaźni, pomocy oraz przykładu Wielkiego Związku Radzieckiego i niezwyciężonej Armii Radzieckiej. Zbratani z najpotężniejszą armią świata wspólną walką i ideologią, uczymy się od niej sztuki zwyciężania. Pełnymi garściami czerpiemy z przebogatych doświadczeń okrytej sławą bojową Armii Radzieckiej, pogromczyni interwentów imperialistycznych, pogromczyni faszyzmu w drugiej wojnie światowej. Studiujemy uporczywie nieprześcignioną naukę wojenną, opracowaną przez gigantyczny umysł Wielkiego Stalina, największego dowódcy wojskowego wszystkich czasów i narodów. Wzorując się na doświadczeniach Armii Radzieckiej, wyrabiamy u naszych żołnierzy hart, wytrzymałość na trudy, inicjatywę, śmiałość, czujność, gotowość do największych ofiar w służbie Ojczyzny. Podnosimy poziom wyszkolenia bojowego i politycznego. Mnożymy szeregi przodowników wyszkolenia — chlubę naszego wojska, którzy z dumą będą jutro defilować na Zlocie Młodych Budowniczych Polski Ludowej chluby całego narodu.</u>
          <u xml:id="u-43.12" who="#StanisławPopławski">Siła Ludowego Wojska Polskiego wypływa z kierowniczej roli Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w narodzie i w wojsku, z pomocy, troski i opieki, jaką okazywał nam i zawsze okazuje nadal Przewodniczący Partii, kierownik i organizator wojska tow. Bierut. Komuniści polscy byli organizatorami naszych sławnych bojowych jednostek na terenie Związku Radzieckiego i w okupowanym kraju. Po wyzwoleniu komuniści polscy kierowali Wojskiem Polskim, które stało na straży zdobyczy i praw ludu pracującego i przyczyniało się do utrwalenia władzy ludowej.</u>
          <u xml:id="u-43.13" who="#StanisławPopławski">Towarzyszowi Bierutowi zawdzięczamy rozbicie gomułkowszczyzny, zdemaskowanie spychalszczyzny, unicestwienie zbrodniczego spisku Tatara i oczyszczenie kadry oficerskiej z elementów dywersyjno-szpiegowskich. Towarzysz Bierut uzyskał od Rządu radzieckiego zwolnienie Marszałka Rokossowskiego ze służby w Armii Radzieckiej i skierowanie go do dyspozycji Rządu polskiego. Towarzyszowi Bierutowi zawdzięczamy więc, że naszym wojskiem dowodzi wielki syn bohaterskiej Warszawy, sławny uczeń stalinowskiej szkoły dowódców.</u>
          <u xml:id="u-43.14" who="#StanisławPopławski">To tow. Bierut wytyczał nam zadania zobowiązujące nas do ustawicznego zacieśniania sojuszu robotniczo-chłopskiego, do wzmożenia wysiłków dla zwiększenia sił obronnych państwa, do wyostrzenia naszej czujności na knowania wrogów zewnętrznych i wewnętrznych.</u>
          <u xml:id="u-43.15" who="#StanisławPopławski">To tow. Bierut wytyczał nam zadania wskazując w swoim orędziu noworocznym „... na fakt, że w Niemczech Zachodnich zbroi się pod protektoratem amerykańskim nowy Wehrmacht”.</u>
          <u xml:id="u-43.16" who="#StanisławPopławski">To tow. Bierut wytyczał nam w swoim przemówieniu 1-Majowym zadania nakazujące „... troszczyć się o to, aby nigdy już podstępny wróg nie zakłócił naszej pokojowej pracy, aby naszej ziemi tak obficie zroszonej krwią milionów naszych rodaków i naszych braci radzieckich nigdy już więcej nie deptał but hitlerowskiego żołdaka i jego amerykańskiego patrona”.</u>
          <u xml:id="u-43.17" who="#StanisławPopławski">To tow. Bierut wytyczał nam zadania głosząc z całą mocą na VII Plenum KC PZPR: „Polska przestała być krajem biednym, bezbronnym i niezaradnym. Daremne są nadzieje tych, którzy licząc na naszą słabość, szczerzą na nas grabieżcze zęby. Daremne są apetyty niedobitków hitlerowskich i ich imperialistycznych włodarzy, którzy bredzą nieprzytomnie o naszych ziemiach nad Odrą i Nysą”. To tow. Bierut uczył nas, jaką treść należy wkładać w pełen mocy art. 78 projektu Konstytucji, głoszący:</u>
          <u xml:id="u-43.18" who="#StanisławPopławski">„1. Obrona Ojczyzny jest najświętszym obowiązkiem każdego obywatela.</u>
          <u xml:id="u-43.19" who="#StanisławPopławski">„2. Służba wojskowa jest zaszczytnym obowiązkiem patriotycznym obywateli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”.</u>
          <u xml:id="u-43.20" who="#StanisławPopławski">Uzbrojeni we wskazania tow. Bieruta, czujnie strzeżemy naszych granic na Odrze i Nysie, bacznie śledzimy zbrodnicze knowania przeciwko naszym Ziemiom Zachodnim. Wstęp do projektu Konstytucji głosi: „Na wieczne czasy powróciły do Polski Ziemie Odzyskane”. Powróciły one dzięki braterskiej pomocy Związku Radzieckiego, dzięki orężnemu czynowi bohaterów Armii Radzieckiej oraz żołnierzy I i II Armii. Ziemie Odzyskane zespoliły się z Macierzą dzięki mądrej polityce Rządu Ludowego i gigantycznemu wysiłkowi naszego narodu. Przy dokonywaniu tego wysiłku nie zabrakło żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego. Oceniając nasz wkład w zagospodarowanie Ziem Zachodnich poprzedniczka obecnego Sejmu — Krajowa Rada Narodowa orzekła:</u>
          <u xml:id="u-43.21" who="#StanisławPopławski">„W uznaniu wielkiego wkładu szeregowych, podoficerów i oficerów oraz całych oddziałów Wojska Polskiego w dzieło odbudowy gospodarczej państwa przez wybitny udział w akcji siewnej i żniwnej w 1946 r. zwłaszcza na Ziemiach Odzyskanych oraz w odminowaniu kraju, Krajowa Rada Narodowa wyraża podziękowanie. Wojsku Polskiemu za wzorowe spełnienie obowiązku obywatelskiego i przyczynienie się w ten sposób do zespolenia tych ziem z Rzecząpospolitą. Krajowa Rada Narodowa uważa, że żołnierze, podoficerowie, oficerowie i generałowie Wojska Polskiego, którzy brali udział w akcji zagospodarowania Ziem Odzyskanych oraz w odminowaniu kraju, dobrze zasłużyli się Ojczyźnie”.</u>
          <u xml:id="u-43.22" who="#StanisławPopławski">Jeżeli w akcji zagospodarowania Ziem Zachodnich Ludowe Wojsko Polskie dobrze zasłużyło się Ojczyźnie, to jeszcze bardziej jest jego szczytną ambicją zasłużyć się dobrze Ojczyźnie w zapewnieniu obrony Ziem Zachodnich.</u>
          <u xml:id="u-43.23" who="#StanisławPopławski">Zabierając głos w dyskusji nad projektem Konstytucji młody patriota kapral Gołębiowski oświadczył z całą mocą:</u>
          <u xml:id="u-43.24" who="#StanisławPopławski">„We wstępie do projektu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej czytamy: „Na wieczne czasy powróciły do Polski Ziemie Odzyskane”. Tak, na wieczne czasy. Bo na straży tych prastarych ziem słowiańskich, na których obecnie polski robotnik i chłop buduje lepszą, wspaniałą przyszłość, wykuwa socjalizm, stoimy my, żołnierze Ludowego Wojska Polskiego, bo naszym wiernym sojusznikiem jest niezwyciężona Armia Radziecka. Niech dobrze zapamiętają odwetowcy zachodnio-niemieccy z Bonn: Wara od naszych granic na Odrze i Nysie. Wara od granicy, którą Niemiecka Republika Demokratyczna, którą wszyscy uczciwi Niemcy uważają za granicę pokoju. My wojny nie chcemy, ale się jej nie boimy. Jeśli zajdzie potrzeba, potrafimy obronić naszą piękną, ukochaną Ojczyznę, której nieodłączną częścią są Ziemie Zachodnie”.</u>
          <u xml:id="u-43.25" who="#StanisławPopławski">Pragnę zapewnić Wysoką Izbę, że powyższy głos młodego podoficera jest głosem całego składu osobowego Ludowego Wojska Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-43.26" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-43.27" who="#StanisławPopławski">Pragnę zapewnić naród polski, że Ludowe Wojsko Polskie nie będzie szczędzić sił dla pomnażania swego wkładu w dzieło obrony pokoju, którego niezawodnym chorążym jest Wielki Stalin.</u>
          <u xml:id="u-43.28" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-43.29" who="#StanisławPopławski">Pragnę zapewnić naród polski, że Ludowe Wojsko Polskie stać będzie niezłomnie na straży jego twórczej, pokojowej pracy, zmierzającej do pełnego urzeczywistnienia szczytnych zadań, zawartych w projekcie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-43.30" who="#komentarz">(Długotrwałe oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-44">
          <u xml:id="u-44.0" who="#WładysławKowalski">Głos ma poseł Mazur.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-45">
          <u xml:id="u-45.0" who="#StanisławMazur">Wysoki Sejmie! Powstanie władzy ludowej w Polsce zapoczątkowało nowy okres w historii naszej nauki. Dzięki dokonanym zmianom ustrojowym nauka zaczęła odgrywać w państwie nieporównanie większą i całkowicie odmienną rolę niż w okresie międzywojennym.</u>
          <u xml:id="u-45.1" who="#StanisławMazur">Nowa rola nauki w naszym kraju na obecnym etapie jego rozwoju znajduje dobitny wyraz w postanowieniach przedłożonego projektu Konstytucji. Projekt ten, w odróżnieniu od poprzednich ustaw zasadniczych w Polsce, zawiera szereg postanowień, które określają stosunek państwa do nauki i mają na celu zabezpieczenie warunków dla jej prawidłowego rozwoju. W szczególności art. 63 przedłożonego projektu Konstytucji mówi, że Polska Rzeczpospolita Ludowa dba o wszechstronny rozwój nauki, opartej na dorobku przodującej myśli ludzkiej i postępowej myśli polskiej — nauki w służbie narodu”.</u>
          <u xml:id="u-45.2" who="#StanisławMazur">Artykuł ten, w pełni realizowany w dotychczasowej praktyce, dokumentuje wyraźnie stosunek władzy ludowej do sprawy nauki, tak bardzo różny od stosunku do niej rządów burżuazyjnych w Polsce w okresie międzywojennym. W tym czasie Państwo Polskie nie wykazywało zainteresowania wszechstronnym rozwojem nauki, bo nauka spełniała w nim głównie funkcję służebną wobec kapitału i w rezultacie popieranie przez rządzącą burżuazję przedsięwzięć naukowych było uzależnione w dużej mierze od tego, czy przewidywane wyniki ich odpowiadały jej klasowym interesom. Jak wszędzie tak i w Polsce burżuazja popierała badania naukowe na ogół dopiero wtedy, jeśli one zapowiadały jej zyski i możliwość zwiększenia wyzysku mas pracujących, ale hamowała rozwój badań naukowych, jeśli tylko spodziewane wyniki groziły jej stratami.</u>
          <u xml:id="u-45.3" who="#StanisławMazur">W zacofanym gospodarczo państwie, o małym przemyśle i prymitywnym rolnictwie, nie było dużego zapotrzebowania na badania naukowe. Jeszcze bardziej pogarszało położenie nauki w Polsce uzależnienie gospodarcze kraju od obcego kapitału. Następstwem tego było, że istniejące zapotrzebowanie na badania naukowe ze strony życia gospodarczego w dużej mierze było pokrywane za granicą, co zmniejszało, i tak skąpe, możliwości powiązania nauki z produkcją oraz ułatwiało tym samym odrywanie się badań teoretycznych od praktyki i prowadziło do ich wyjałowienia.</u>
          <u xml:id="u-45.4" who="#StanisławMazur">Najgroźniejszym jednak następstwem pół-kolonialnego charakteru naszego życia gospodarczego było to, że nauka polska zaczęła coraz bardziej uzależniać się od obcej. To uzależnienie naszej nauki i opanowanie jej przez tendencje kosmopolityczne prowadziło do tego, że liczba prac naukowych podstawowych malała, a mnożyły się prace naukowe przyczynkarskie do prowadzonych w wielkich państwach kapitalistycznych badań o tematyce rzadko związanej z potrzebami naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-45.5" who="#StanisławMazur">Okres międzywojenny przypadał przy tym na czasy wielkiego chaosu ideologicznego w nauce całego świata kapitalistycznego; nasza nauka znajdowała się pod wpływem różnych filozofii idealistycznych. Pozbawioną właściwego drogowskazu przy wyborze kierunków badań właściwej metodologii, naukę polską coraz bardziej wykorzystywała burżuazja dla ugruntowania swej wstecznej ideologii i kształtowania światopoglądu obezwładniającego masy pracujące w ich walce o społeczne wyzwolenie.</u>
          <u xml:id="u-45.6" who="#StanisławMazur">Obraz nauki polskiej i stosunku do niej rządów burżuazyjnych w okresie międzywojennym nie byłby zupełny, gdyby nie wspomnieć o jej stale złej sytuacji materialnej. Nieliczne i na ogół źle wyposażone były nasze placówki naukowe, przy tym rozporządzały one niedostateczną liczbą stanowisk naukowych. Na skutek tego część uczonych, borykając się z trudnymi warunkami materialnymi, nie mogła rozwinąć odpowiedniej do swych uzdolnień i pragnień działalności naukowej, a część z nich emigrowała z kraju. To charakterystyczne dla okresu międzywojennego w Polsce zjawisko tzw. nadprodukcji pracowników naukowych występowało pomimo tego, że elitarny charakter szkolnictwa i polityka dyskryminacji w stosunku do mniejszości narodowych i wyznaniowych zwężały bardzo środowisko, z którego pochodzili pracownicy naukowi.</u>
          <u xml:id="u-45.7" who="#StanisławMazur">Jeżeli i w okresie międzywojennym w wybitnie niekorzystnych dla rozwoju nauki warunkach nauka polska w pewnych dziedzinach uzyskała osiągnięcia nawet w skali światowej, było to wynikiem przede wszystkim niepospolitego wysiłku utalentowanych jednostek, wysiłku, który na ogół nie spotykał się z opieką ówczesnego państwa.</u>
          <u xml:id="u-45.8" who="#StanisławMazur">Posiadaliśmy w tym czasie wielu utalentowanych uczonych, których prace wniosły trwały wkład do polskiej i światowej nauki. Możemy np. chlubić się uzyskanymi wówczas rezultatami w matematyce przez S. Banacha, W. Sierpińskiego i S. Zarembę, w fizyce przez W. Rubinowicza lub w chemii przez L. Marchlewskiego. Ale sukcesy polskiej nauki byłyby większe i mogłaby ona poszczycić się wynikami na wielką miarę w wielu dziedzinach, gdyby rozwoju jej nie hamowały poprzednio omówione przyczyny, których źródłem był ówczesny ustrój Polski. One sprawiły m. in., że wielu naszych wybitnych uczonych, jak np. matematycy L. Lichtenstein i A. Rosenblatt, fizyk L. Infeld lub chemik K. Fajans, musiało szukać odpowiednich warunków do pracy za granicą. Sławne tradycje polskiej nauki, chlubiącej się długą listą wielkich uczonych takich jak M. Kopernik i J. Śniadecki, M. Skłodowska i M. Smoluchowski, L. Krzywicki i S. Nałkowski, tylko w małej mierze mogły być w okresie międzywojennym kontynuowane. Zasadniczej zmianie uległo położenie nauki w Polsce od chwili powstania władzy ludowej. Z wyzwoleniem mas pracujących przyszło u nas i wyzwolenie pracowników nauki nie tylko jako przedmiotu eksploatacji, lecz — co ważniejsze — wyzwolenie od tej upokarzającej roli, do której spychał ich ustrój kapitalistyczny przez to, że wyzyskując owoce pracy uczonych czynił z nich narzędzie eksploatacji. W nowych warunkach nauka w Polsce Objęła, zgodnie z jej właściwym głęboko humanistycznym celem, funkcję służby dla narodu i weszła w okres, w którym powinna w całej pełni być użyta do walki o podniesienie poziomu kulturalnego i materialnego szerokich mas.</u>
          <u xml:id="u-45.9" who="#StanisławMazur">W ciągu ośmiu lat, które minęły od chwili wyzwolenia, w nauce polskiej dokonały się wielkie przeobrażenia ideologiczne. Proces ten, na przyśpieszenie którego wielki wpływ miał zwołany w ubiegłym roku I Kongres Nauki Polskiej, doprowadził do tego, że olbrzymia większość polskich uczonych nie tylko pojęła nową społeczną funkcję nauki, ale zaczęła dostosowywać do niej swą naukową działalność. Dzięki temu procesowi przekształcania świadomości naszych uczonych nauka wyszła z pierwotnej izolacji i zaczęła wiązać się z życiem narodu w jego budownictwie nowego ustroju. Niemal powszechne w okresie międzywojennym hasło „nauka dla nauki”, przestało już być popularne i zgodnie ze słowami Stanisława Staszica, że „umiejętności dopotąd są jeszcze próżnym wynalazkiem, może czczym rozumu wywodem albo próżniactwa zabawą, dopokąd nie są zastosowane do użytku narodów”, nauka polska zaczęła coraz bardziej mobilizować swe siły, aby współdziałać przy realizacji Planu 6-letniego.</u>
          <u xml:id="u-45.10" who="#StanisławMazur">W ogólnonarodowej dyskusji nad projektem nowej Konstytucji wypowiedziały się również tysiące pracowników nauki. To, że wystąpili oni powszechnie za poparciem art. 63 tego projektu, w którym nauka pomyślana jest jako nauka w służbie narodu, jest zarówno objawem ich patriotyzmu i pragnienia, by nauka służyła dobru człowieka, jak i coraz głębszego przeświadczenia, że tylko powiązanie nauki z życiem narodu może zabezpieczyć jej prawidłowy rozwój, że brak tego powiązania stanowi jedno ze źródeł, z którego wypływa kryzys nauki w państwach kapitalistycznych. Polscy pracownicy naukowi zrozumieli, że powiązanie nauki z życiem narodu nie oznacza przejścia do wąskiego praktycyzmu i odsunięcia badań podstawowych na plan dalszy, ale że powiązanie nauki z praktyką i wprowadzenie praktyki jako kryterium obiektywnej prawdy stwarza dla całej nauki możliwości nieograniczonego rozwoju, daje jej drogowskaz i pewne podstawy.</u>
          <u xml:id="u-45.11" who="#StanisławMazur">Od chwili objęcia władzy przez masy pracujące nauka polska przeżywa okres nie tylko odbudowy ze zniszczeń wojennych, ale i okres wielkiej rozbudowy. Usunięte zostały liczne przyczyny, które w okresie międzywojennym hamowały rozwój polskiej nauki, m. in. zmieniła się radykalnie jej sytuacja materialna. Powiększenie z górą trzykrotne liczby szkół wyższych i utworzenie szeregu samodzielnych instytutów naukowych dało znaczny wzrost liczby warsztatów pracy naukowej, warsztatów nieraz urządzanych na skalę nieporównywalnie większą niż w okresie międzywojennym. Liczba stanowisk naukowych nie tylko stała się dostateczna, ale dotąd przewyższa liczbę pracowników naukowych, pomimo intensywnego szkolenia nowych kadr naukowych i tego, że powiększenie liczby szkół oraz demokratyzacja szkolnictwa bardzo rozszerzyły bazę, z której pochodzą kandydaci na pracowników naukowych.</u>
          <u xml:id="u-45.12" who="#StanisławMazur">Wszystkie te zmiany, świadczące o znaczeniu, jakie Rząd Ludowy przywiązuje do sprawy nauki, przyczyniły się do znacznego ożywienia jej rozwoju. Z roku na rok rosną osiągnięcia polskiej nauki, nie tylko teoretyczne, ale i mające bezpośrednie znaczenie dla gospodarki narodowej. Tak np. osiągnięcia naszej nauki z ostatniego roku pozwoliły udostępnić gospodarce narodowej nowe złoża surowcowe, uzyskać nowe preparaty przeciwgruźlicze i inne środki lecznicze, opracować nowe metody wodowania statków i uzyskać poważne postępy w zakresie budowy turbin. W ten sposób nauka polska efektywnie włącza się do realizacji Planu 6-letniego. Wzrasta stale znaczenie i popularność naszej nauki w państwie, uczeni są otaczani, jak mówi o tym art. 65 przedłożonego projektu Konstytucji, szczególną opieką, a przyznawane wielu z nich corocznie odznaczenia i nagrody państwowe są wyrazem tego, że Rząd Ludowy wysoko ceni ich pracę.</u>
          <u xml:id="u-45.13" who="#StanisławMazur">Zadania, które stoją przed polską nauką na obecnym etapie budowy podstaw socjalizmu w naszym kraju, są olbrzymie. Aby one mogły być skutecznie wykonane, trzeba jeszcze bardziej przyśpieszyć rozwój nauki i nadać temu rozwojowi właściwy kierunek. Do ważnych przyczyn hamujących dotąd ten rozwój należy, obok wciąż jeszcze niedostatecznego powiązania nauki z życiem i częstego stosowania niewłaściwej metodologii, utrzymywanie się w szerokim zakresie nieplanowanej pracy naukowej. Ale nowa organizacja polskiej nauki, która powstała z chwilą powołania Polskiej Akademii Nauk, daje możność systematycznego wprowadzania planowania badań naukowych. Wprowadzenie go w jak najszerszym zakresie jest nieodzownym warunkiem realizacji zadań stojących przed naszą nauką w obecnym okresie i stanowić będzie wypełnienie luki, która dotąd istnieje w planowaniu całości naszej gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-45.14" who="#StanisławMazur">Wynikiem dotychczasowych prac Polskiej Akademii Nauk są wytyczne planu badań naukowych, szczególnie ważnych dla rozwoju gospodarki i kultury naukowej, planu badań naukowych, dokoła których powinien być skoncentrowany wysiłek polskich uczonych w najbliższych latach. Realizacja tego planu badań powinna z jednej strony znacznie zwiększyć efektywność pomocy nauki przy uprzemysłowieniu naszego kraju, podniesieniu poziomu jego rolnictwa, polepszeniu stanu zdrowotnego jego ludności oraz przy przyśpieszeniu procesu dokonującej się u nas rewolucji kulturalnej, a z drugiej strony powinna stworzyć podstawę teoretyczną, konieczną dla dalszego prawidłowego rozwoju nauki i wytyczenia dróg, na które powinien wkroczyć u nas postęp techniczny. Wytyczne omawianego planu badań stanowią owoc pracy z górą 400 uczonych polskich. Tak liczny i chętny ich udział jest wyrazem tego, że w olbrzymiej większości uznają oni również korzyści, płynące dla rozwoju nauki z jej planowania.</u>
          <u xml:id="u-45.15" who="#StanisławMazur">Wielki wpływ na kształtowanie się poglądów polskich uczonych na sprawę nauki wywarło zaznajomienie się ich z nauką radziecką. Polscy uczeni coraz lepiej uświadamiają sobie, że nauka w Związku Radzieckim zawdzięcza swój wspaniały rozwój całkowitemu powiązaniu z życiem narodu, oparciu jej na właściwych światopoglądowych i metodologicznych podstawach, jakie daje materializm dialektyczny, oraz wprowadzeniu w szerokim zakresie planowania nauki.</u>
          <u xml:id="u-45.16" who="#StanisławMazur">Ten przykład jest dla polskich uczonych tym bardziej wymowny, ponieważ widzą, że w wielkich krajach kapitalistycznych nauka ma coraz gorsze warunki dla swego rozwoju i ulega degeneracji, brutalnie wprzęgana przez imperializm już nie tylko do pomocy przy wyzysku mas pracujących tych krajów, ale do technicznego i ideologicznego przygotowywania nowej agresywnej wojny. W czasie, kiedy w Związku Radzieckim nauka współdziała przy realizacji gigantycznego stalinowskiego planu budowy gospodarczych podstaw komunizmu, w wielkich krajach kapitalistycznych jest zmuszana do pomocy przy produkcji coraz doskonalszych broni masowego zniszczenia.</u>
          <u xml:id="u-45.17" who="#StanisławMazur">Postanowienia przedłożonego projektu Konstytucji dotyczące nauki zabezpieczają w pełni warunki dla jej prawidłowego rozwoju — i ich realizacja umożliwia budowę wielkiej postępowej nauki w naszym kraju, nauki godnej naszego narodu, kroczącego do socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-45.18" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-46">
          <u xml:id="u-46.0" who="#WładysławKowalski">Głos ma poseł Gwiazdowicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-47">
          <u xml:id="u-47.0" who="#MichałGwiazdowicz">Wysoka Izbo! Jestem do głębi wzruszony i szczęśliwy, że doczekałem chwili, w której ja, stary działacz chłopski, jako ludowy poseł na dzisiejszym historycznym posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego Polski Ludowej mogę zabierać głos w sprawie Konstytucji, którą Sejm uchwala w ósmą rocznice wyzwolenia narodowego. Jestem szczęśliwy dlatego, że Konstytucja ta to spełnienie wiekowych marzeń i dążeń mas pracujących naszego kraju, które na drodze trudnej, pełnej ofiarnej, bohaterskiej walki z kapitalistycznym ustrojem, szły niestrudzenie ku Ojczyźnie robotników i chłopów. My, starzy radykalni ludowcy, dumni jesteśmy równocześnie, że w tej walce, którą klasa robotnicza na przestrzeni długich dziesiątków lat prowadziła o wielkie ideały wolności, niepodległości i socjalizmu, czynny udział brały masy pracujących chłopów.</u>
          <u xml:id="u-47.1" who="#MichałGwiazdowicz">Niełatwa była ta nasza chłopska droga ku Polsce Ludowej, którą prawicowi przywódcy ruchu ludowego różnie chłopom przedstawiali, choć w wyobraźni i w marzeniach podstawowych mas chłopskich jeden był tylko jej obraz — obraz Ojczyzny robotniczo-chłopskiej, w której nie będzie wyzyskiwał obszarnik i kułak, w której chłop otrzyma pańską ziemię, w której władza spoczywać będzie w rękach ludu. O taką to Ojczyznę walczyły wspólnie z braćmi robotnikami masy pracujących chłopów, za taką Ojczyznę lała się krew najlepszych synów chłopskich, za nią to szli chłopi do więzień i obozów, za nią dawali życie w ofierze.</u>
          <u xml:id="u-47.2" who="#MichałGwiazdowicz">Dwie były tylko przed masami pracującego chłopstwa drogi do wyboru w okresie, gdy na przełomie XIX i XX wieku kształtował się zorganizowany polityczny ruch chłopski. Jedną z nich trzeba było wybrać. Trzeba było zdecydować, czy w narastających przeciwieństwach miedzy proletariatem a burżuazją, chłopi mają stać się sojusznikami burżuazji jak tego chcieli bogacze chłopscy, czy przeciwnie, mają stać się sojusznikami klasy robotniczej, walczącej konsekwentnie o pełne wyzwolenie wszystkich uciskanych i wyzyskiwanych.</u>
          <u xml:id="u-47.3" who="#MichałGwiazdowicz">Podstawowe masy chłopskie, biedota wiejska i chłopstwo średniorolne, spychane przez kapitalistyczny ustrój na dno nędzy, tę drugą drogę wybrały. Wyrażała ona interesy i dążenia podstawowych mas chłopskich, które w ciągu długich dziesiątków lat walki dorabiały się idei antykapitalistycznego robotniczo-chłopskiego sojuszu. Ta walka z burżuazyjno-kułacką reakcją stanowi istotną treść historii ruchu ludowego w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-47.4" who="#MichałGwiazdowicz">Już w pierwszych jego początkach łatwo było zauważyć, że rozwijać się on będzie w dwóch przeciwstawnych sobie nurtach, że bogacze wiejscy skumani z burżuazją będą usiłowali o-tumanić masy chłopskie i poprowadzić ie przy pomocy oszukańczych haseł na kapitalistyczno-obszarnicze podwórko. Już przecież ks. Stojałowski straszył piekłem stapińszczyków i czytelników sympatyzujących z „Przyjacielem Ludu”. Pismo to wyrażając dążenia i cele radykalnych ludowców pisało w listopadzie 1907 roku: „... naszym celem są rządy ludowe i każde inne rządy musimy tak długo zwalczać, aż nastaną rządy ludowe”. Ta świadomość radykalnych ludowców z tego okresu stawiała ich na pozycji ostrej walki z obozem prawicy chłopskiej, która coraz bardziej ulegając wpływom burżuazji i obszarnictwa wyraźnie już wkraczała na drogę zaprzedania żywotnych interesów mas chłopskich rodzimej burżuazji. Pisał o tym w artykule „Chwila przełomu” ten sam „Przyjaciel Ludu”:</u>
          <u xml:id="u-47.5" who="#MichałGwiazdowicz">„Droga na prawo (ks. Stojałowskiego) prowadzi przez dworskie łany, droga zaś na lewo (ludowców) wiedzie przez chłopskie grunta i wsie. Po drodze na prawo trzeba się kłaniać panom obszarnikom, ich rządcom, ekonomom, karbowym. Droga zaś na lewo to chłopska droga, przez wieś, wśród ludu, dobrze znana każdemu”.</u>
          <u xml:id="u-47.6" who="#MichałGwiazdowicz">O tej drugiej drodze — na lewo, o drodze przez wieś i wśród ludu chciałem kilka słów powiedzieć. Chcę uczynić to dlatego, by sens i wielka polityczna treść obecnego posiedzenia Sejmu stała się dla tych wszystkich, którzy nią szli przez długie lata trudnej walki, bardziej jasna i zrozumiała. Bo czymże jest Wielka Karta wolności i zdobyczy mas pracujących naszego kraju — Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jak nie ucieleśnieniem, jak nie pełną realizacją tych dążeń i tęsknot, które przez długie lata nurtowały umysły i tkwiły w sercach chłopskich?</u>
          <u xml:id="u-47.7" who="#MichałGwiazdowicz">Gdyby tak mogli dożyć dnia dzisiejszego wszyscy bojownicy chłopscy, którym śniła się właśnie taka Polska, przychodząca osiem lat temu z programem Manifestu Lipcowego, niosąc w dekrecie o reformie rolnej ziemię obszarniczą dla chłopów, której tylekroć na próżno żądały masy chłopskie pod rządami obszarników i burżuazji! Gdyby tak mogli dostać do rąk egzemplarz naszej Konstytucji ci chłopi „zaraniarze”, którzy znosili ciężkie prześladowania ze strony kleru, byli wyklinani przez biskupów Łosińskich, Łukomskich, Zdzitowieckich!</u>
          <u xml:id="u-47.8" who="#MichałGwiazdowicz">Tym bardziej trzeba o tym wspomnieć, że i dziś jeszcze znamy przejawy wrogiej postawy reakcyjnej części kleru w stosunku do ludu, do mas pracujących, które w trudzie codziennego dnia budują szczęśliwą przyszłość naszego narodu. Kierownicze czynniki Kościoła dotąd jeszcze nie odcięły się od polityki Watykanu, idącej na pasku imperialistycznej polityki amerykańskich naśladowców Hitlera. Jeszcze i teraz tu i ówdzie zdarzają się reakcyjni proboszczowie, którzy niczego się nie nauczyli i niczego nie zapomnieli. Chcieliby oni po staremu wykorzystywać ambonę i konfesjonał dla obcej, antyludowej i antynarodowej polityki.</u>
          <u xml:id="u-47.9" who="#MichałGwiazdowicz">Z pracy „zaraniarzy”, „wyzwoleńców”, „enpechowców”, członków Lewicy Chłopskiej „Samopomoc”, z ich ofiarnej pracy i radykalnej walki zrodziła się Polska Ludowa.</u>
          <u xml:id="u-47.10" who="#MichałGwiazdowicz">Wyrazem ich tęsknot i pragnień jest nasza Konstytucja. Każdy jej artykuł, każdy paragraf pisany jest krwią najlepszych bojowników z szeregów klasy robotniczej i chłopstwa.</u>
          <u xml:id="u-47.11" who="#MichałGwiazdowicz">Razem w jednym szeregu szliśmy, jednego mieliśmy wroga i jeden był cel naszej walki. Już w rewolucji 1905 roku, obok walczącej z imperializmem carskim Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy, obok rewolucyjnego proletariatu Warszawy, Łodzi i Zagłębia, stawali do walki chłopscy bojownicy. To na stokach warszawskiej Cytadeli ginął przecież w tym czasie chłopski rewolucjonista Paśnik, to młody chłop Kopiś skazany na karę śmierci za udział w rewolucji mówił do oprawców: „Byłem żołnierzem rewolucji i proszę o śmierć żołnierską przez rozstrzelanie”.</u>
          <u xml:id="u-47.12" who="#MichałGwiazdowicz">Wielu ich wtedy poszło do więzień, wielu dostało się na katorgę. Na fali tych właśnie rewolucyjnych wydarzeń 1905 roku zrodził się ruch „zaraniarski”, który wyraźnie wysunął hasło walki o ziemię, który mocno stanął na gruncie walki z kapitalizmem. Coraz bardziej wzrastała w ruchu zaraniarskim świadomość wspólnoty interesów klasowych podstawowych mas chłopskich z klasą robotniczą, wyraźnie rozwijały się w nim radykalne antykapitalistyczne tendencje. Świadczy o tym wyjątek artykułu drukowanego w „Zaraniu” 13 marca 1913 roku na temat „Kto jest ludem”:</u>
          <u xml:id="u-47.13" who="#MichałGwiazdowicz">„...a więc są nim — pisało wówczas „Zaranie” — robotnicy fabryczni i rolni przede wszystkim, nauczyciele, literaci i inni pracownicy umysłowi, którzy dając swą pracę, często tak samo jak robotnicy wyzyskiwani są przez swych pracodawców, dalej chłopi małorolni, ponieważ rola jest dla nich tylko takim warsztatem pracy jak kilof dla górnika...”.</u>
          <u xml:id="u-47.14" who="#MichałGwiazdowicz">Podobnie jak „zaraniarze” myślało też wielu z późniejszego „Wyzwolenia”, które choć w chwilach decydujących szło u boku burżuazji, zdradzając interesy chłopskie, skupiało jednak w swych szeregach wielu chłopów, dla których dzisiejsza Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest realizacją ich ówczesnych marzeń i dążeń.</u>
          <u xml:id="u-47.15" who="#MichałGwiazdowicz">O Polskę robotniczo-chłopską walczyli wspólnie z komunistami chłopi z Niezależnej Partii Chłopskiej, która powstając pod silnym oddziaływaniem rewolucyjnego ruchu robotniczego, dopracowywała się jedynie słusznego programu, mającego w swym założeniu sojusz robotniczo-chłopski i przodownictwo w nim klasy robotniczej. Jasno i wyraźnie stawiała NPCh przed masami chłopskimi główny cel swego działania. Walka o władzę ludową i obalenie władzy obszarniczo-burżuazyjnej, ścisłe współdziałanie robotników i chłopów, wywłaszczenie całej ziemi obszarniczej bez odszkodowania i oddanie jej tym, którzy na niej własnoręcznie pracują, nawiązanie współpracy i przyjaznych stosunków ze Związkiem Radzieckim — oto podstawowe zasady programowe sojuszniczki Komunistycznej Partii Polski NPCh, którą jako niebezpieczną dla ustroju już w trzy lata po jej założeniu zdelegalizowała ówczesna władza sanacyjna. Dziedzictwo jej w znacznej części przejęła „Samopomoc Chłopska”, partia polityczna, która obok NPCh najbliżej stała rewolucyjnego nurtu w klasie robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-47.16" who="#MichałGwiazdowicz">Tą radykalną lewą drogą szły ku Polsce Ludowej masy chłopskie, które w latach 1932–1937 w masowych strajkach i buntach walczyły krwawo z sanacją.</u>
          <u xml:id="u-47.17" who="#MichałGwiazdowicz">To również z ofiar tych, co padli na polach Łapanowa, Jadowa czy Kasinki Małej, wyrosła Polska Ludowa.</u>
          <u xml:id="u-47.18" who="#MichałGwiazdowicz">Za nią ginęli w okresie walki z okupantem hitlerowskim żołnierze Batalionów Chłopskich, którzy wbrew prawicowemu kierownictwu, ulegającemu zdrajcom i sprzedawczykom z londyńskiej emigracji, wkraczali na drogę, którą wskazywała narodowi Polska Partia Robotnicza.</u>
          <u xml:id="u-47.19" who="#MichałGwiazdowicz">Dlatego to Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wyrosła również z naszej chłopskiej walki o Polskę Ludową, którą wspólnie z braćmi robotnikami wywalczyliśmy i którą wspólnie z nimi dzisiaj budujemy. Jest to nasza Polska Republika ludu pracującego, ludu, który w trudzie i znoju dnia codziennego, realizując wielkie zadania naszej sześciolatki, walczy o pokój i socjalizm.</u>
          <u xml:id="u-47.20" who="#MichałGwiazdowicz">Na straży tej Konstytucji, na straży naszych praw i zdobyczy, zapewniających dalszy rozwój naszego kraju i jego szczęśliwą przyszłość, staną wiernie masy pracujących chłopów, którym Polska Ludowa dała ziemię, którym zapewniła wszechstronny rozwój i dobrobyt, kulturę i oświatę. Na straży staną dziesiątki i setki tysięcy młodzieży chłopskiej, która zdobywa wiedzę na wszystkich szczeblach szkół i wszelkiego rodzaju uczelni.</u>
          <u xml:id="u-47.21" who="#MichałGwiazdowicz">Z radością patrzą moje oczy na te tysiące najlepszych spośród naszej młodzieży, która przybyła na Zlot do naszej bohaterskiej stolicy Warszawy. Radość i uśmiech jest na twarzach tych młodych chłopców i dziewcząt, którzy mając perspektywy jasnej radosnej przyszłości poznali prawdziwą radość życia, którą daje im szczęśliwa młodość. To już nie jest owo tragiczne pokolenie Polski kapitalistyczno-obszarniczej, która więziła i krępowała jego śmiałe plany i marzenia, chęć czynu i gotowość do ofiar, do poświęceń. Młodzież ta do niedawna ginęła w ciemnocie i zacofaniu bez perspektywy jutra. Dzisiaj wykształcona, uzbrojona w wiedzę marksistowską, obejmuje coraz to nowe stanowiska w przemyśle, wojsku i placówkach naukowych.</u>
          <u xml:id="u-47.22" who="#MichałGwiazdowicz">Cieszymy się, że młodzież ta wchodzi w szeregi walczących i zwiększa siły bojowników. Wierzymy, że zwycięsko kroczyć będzie ona po drodze nakreślonej przez jej nauczyciela i najlepszego przyjaciela Prezydenta Bolesława Bieruta. Brać ona będzie przykład z bohaterskiej młodzieży radzieckiej — Komsomołu, któremu drogę wskazali Lenin i Stalin.</u>
          <u xml:id="u-47.23" who="#MichałGwiazdowicz">My, starzy ludowi działacze, nie pozostaniemy w tyle. Wiemy dobrze, że choć mamy naszą robotniczo-chłopską Ojczyznę, choć w pokojowej pracy wznosimy gmach Polski socjalistycznej, to jednak jesteśmy świadomi, że walka jeszcze się nie skończyła, że nam starym chłopskim działaczom nie wolno przejść do rezerwy. My możemy, my potrafimy stać jeszcze na pierwszej linii walki. I będziemy brali w niej udział, będziemy pod przewodnictwem klasy robotniczej i jej Partii walczyć i zwyciężać.</u>
          <u xml:id="u-47.24" who="#MichałGwiazdowicz">Nasza nowa Konstytucja będzie nam w tej walce pomocą i drogowskazem.</u>
          <u xml:id="u-47.25" who="#komentarz">(Oklaski.).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-48">
          <u xml:id="u-48.0" who="#WładysławKowalski">Głos ma poseł Blinowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-49">
          <u xml:id="u-49.0" who="#FranciszekBlinowski">Wysoki Sejmie! Ustawa zasadnicza, nad którą toczy się dzisiejsza historyczna debata sejmowa, jest prawnym odbiciem ustroju społecznego naszego Ludowego Państwa, budującego fundamenty socjalizmu. Podobnie, jak każde prawo i każda instytucja polityczna, tkwi ona korzeniami w ekonomice naszego społeczeństwa, w stosunkach wytwórczych panujących między jego obywatelami.</u>
          <u xml:id="u-49.1" who="#FranciszekBlinowski">Ekonomika ta jeszcze nie jest ukształtowana jednolicie. Zawiera ona elementy ustrojowe znajdujące się w rozwoju i wzroście, elementy ulegające przekształcaniu i wreszcie elementy znajdujące się w zaniku i obumieraniu. Bazą zaś ekonomiczną naszego państwa, której ono służy i na której się opiera, jest gospodarka uspołeczniona.</u>
          <u xml:id="u-49.2" who="#FranciszekBlinowski">Wyraz tej specyfice ekonomicznej naszego państwa daje rozdział 2 Konstytucji, traktujący o ustroju społeczno-gospodarczym Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-49.3" who="#FranciszekBlinowski">Nie omawiając całości tego zagadnienia i perspektyw jego rozwoju, chciałbym podnieść jedną tylko część problemów związanych ze sprawą społecznej własności środków produkcji, w oparciu o którą — zgodnie z ujęciem tej sprawy w Konstytucji — Państwo Ludowe rozwija życie gospodarcze i kulturalne kraju na podstawie narodowych planów gospodarczych. Chciałbym mianowicie naświetlić, co zawdzięcza nasz naród gospodarce planowej, znajdującej swe naturalne oparcie w społecznej formie własności podstawowych środków produkcji, i podnieść niektóre właściwości naszego planowania gospodarczego, związane ze specyfiką całości układu społeczno-gospodarczego naszego państwa oraz wynikające stąd wnioski praktyczne dla mas pracujących, jedynego rzeczywistego gospodarza kraju.</u>
          <u xml:id="u-49.4" who="#FranciszekBlinowski">Aby pełniej i jaśniej dojrzeć zdobycze, które dało Polsce uspołecznienie podstawowych środków produkcji, należy raz jeszcze przypomnieć te czasy, kiedy to życie społeczne i gospodarcze naszej Ojczyzny kształtowało się pod wpływem żywiołowych praw kapitalizmu, opartego o fundament prywatnej formy posiadania środków produkcji, gwarantowanej i bronionej przez obydwie konstytucje okresu międzywojennego.</u>
          <u xml:id="u-49.5" who="#FranciszekBlinowski">Pamiętamy wszyscy dobrze, jaki był obraz tych czasów. Cechował je zastój i degresja gospodarcza, której skryć nie były w stanie nawet oficjalne publikacje statystyczne. Na przestrzeni długich lat dwudziestu gospodarka krajowa nie tylko nie poszła naprzód w stosunku do poziomu sprzed pierwszej wojny światowej, lecz na wielu podstawowych odcinkach cofnęła się wydatnie w tył, obniżając niski i bez tego poziom przeciętnego dochodu narodowego na jednego mieszkańca, trzykrotnie mniejszy według oficjalnych danych aniżeli we Francji czy w Niemczech.</u>
          <u xml:id="u-49.6" who="#FranciszekBlinowski">Porównując rozmiary krajowej produkcji w roku względnie dobrej koniunktury, jakim był rok 1938, z rozmiarami produkcji roku 1913 stwierdzimy spadek produkcji węgla o około 8%, spadek produkcji stali o ponad 14%, spadek produkcji cukru o 800 tysięcy kwintali, czyli 14%.</u>
          <u xml:id="u-49.7" who="#FranciszekBlinowski">Taki stan osiągano w okresie bliskim szczytu koniunkturalnego. Nie wolno jednak zapominać, że gospodarka polska opłaciła również ciężkim i długim, trwającym blisko 8 lat kryzysem gospodarczym, podstawową, cechującą kapitalizm sprzeczność między społecznym charakterem jego procesu produkcji a prywatną formą przywłaszczania wyników tej produkcji.</u>
          <u xml:id="u-49.8" who="#FranciszekBlinowski">W wyniku tego kryzysu wskaźnik produkcji przemysłowej w kraju spad! w roku 1932 do 64% poziomu z roku 1928 i nie osiągał poziomu sprzed kryzysu aż po rok 1937.</u>
          <u xml:id="u-49.9" who="#FranciszekBlinowski">Dla klasy robotniczej równało się to w roku 1932 spadkowi zatrudnienia w samym tylko przemyśle wielkim i średnim o 313 tysięcy ludzi, czyli o 36,5%, spadkowi czasu przepracowanego o 45% i wreszcie spadkowi przeciętnej wysokości płacy godzinowej w tychże przemysłach o 23%. A cóż dopiero mówić o robotnikach drobnego przemysłu, gdzie kryzys szalał z nierównie większą siłą!</u>
          <u xml:id="u-49.10" who="#FranciszekBlinowski">Kryzys, masowe bezrobocie, głód i nędza — takie były skutki prywatno-kapitalistycznej formy własności dla robotników, podstawowych twórców narodowego bogactwa.</u>
          <u xml:id="u-49.11" who="#FranciszekBlinowski">Nie lepszą, a wręcz jeszcze tragiczniejszą była dola chłopstwa pracującego. Ścieśnione w liczbie około 13,5 miliona osób — co stanowiło około 86% ludności w gospodarstwach rolnych — na 32,8% powierzchni gruntów, nie znajdując w wyniku zastoju przemysłowego naturalnego ujścia do miast i przemysłu, dusiło się ono formalnie na swej gospodarce trawione przez głód ziemi, pod wpływem którego cena gruntu szła bez przerwy w górę, dochodząc do poziomu równego 25-letnim pełnym plonom z tego gruntu. Przekreślało to z góry dla nabywcy gruntu możność spłaty rat i procentów i przekształcało własność chłopstwa w fikcję, właściwym posiadaczem gruntu był bowiem lichwiarz lub bank kapitalistyczny.</u>
          <u xml:id="u-49.12" who="#FranciszekBlinowski">Nękany dodatkowo przez nożyce cen przemysłowych i rolnych oraz przez wysokie podatki zabierane przez państwo — chłop polski staczał się nieustannie na poziom, przy którym w niektórych okolicach chleb pełnomączny był dlań niemal ideałem, a tej samej wody solonej używało się po dwakroć i trzykroć dla zwarzenia strawy.</u>
          <u xml:id="u-49.13" who="#FranciszekBlinowski">Taką była równia pochyła gospodarki kapitalistycznej, po której naród polski toczył się nieuchronnie ku ruinie gospodarczej i słabości, wynikiem której był tragiczny wrzesień, kiedy to czołgi hitlerowskie przetoczyły się, przez wielki kraj, a ten mimo bohaterskich prób żołnierza oparcia się — nie zdołał im zagrodzić skutecznie drogi.</u>
          <u xml:id="u-49.14" who="#FranciszekBlinowski">Czy jednak nie mogło być inaczej, jak to się czasem roiło części teoretyków burżuazyjnych, widzących ruinę gospodarczą kraju i rozglądających się gorączkowo za środkami zaradczymi? Nie! W ramach systemu kapitalistycznego, w ramach zachowania prywatnej własności środków produkcji musiało być tak właśnie, a nie inaczej.</u>
          <u xml:id="u-49.15" who="#FranciszekBlinowski">Nie mogło być inaczej, bo względne i bezwzględne zubożenie mas pracujących jest prawem rozwojowym kapitalistycznej gospodarki, którego nie da się w ramach kapitalizmu ominąć ani przezwyciężyć. W Polsce zaś działanie tego prawa było silnie zaostrzone przez fakt zależności ekonomicznej od zagranicznych potentatów kapitału monopolistycznego, którzy rabowali bez skrupułów naturalne bogactwa kraju, wywozili z niego co rok pod różną postacią setki milionów złotych zysku, niczego w zamian nie inwestując i nie rozwijając.</u>
          <u xml:id="u-49.16" who="#FranciszekBlinowski">Prywatno-kapitalistyczna forma władania środkami produkcji sprawiała, że obcy i wrogowie władali podstawą siły ekonomicznej narodu, jego największymi zakładami pracy i całymi gałęziami gospodarki narodowej. Przecież do obcych kapitalistów należały w blisko 60% nasz węgiel i hutnictwo, w 87% górnictwo naftowe, w 81% elektrownie i wodociągi itd., itd.</u>
          <u xml:id="u-49.17" who="#FranciszekBlinowski">Nie mogło nie być w Polsce kryzysów gospodarczych niosących masom pracującym nędzę, bo gospodarka kapitalistyczna w ogóle, właśnie dlatego, że opiera się o prywatną formę własności środków produkcji, musi się rozwijać żywiołowo i rodzić nieuchronnie okresowe kryzysy nadprodukcji, kiedy to wszystkiego jest na rynku pozornie w bród, a robotnicy i pracownicy, usunięci w setkach tysięcy poza nawias produkcji, muszą przymierać głodem. Najgłębszym źródłem kryzysów w kapitalizmie jest nieuchronna sprzeczność między nastawionymi na największy zysk rozmiarami produkcji a niskim poziomem siły nabywczej najszerszych mas, będących w ostatecznym wyniku podstawowymi odbiorcami towarów na rynku. Ponieważ w ramach produkcji nastawionej na zysk nie można znieść tej sprzeczności, tym samym nie można również znieść kryzysów. Mogą one zniknąć tylko wraz ze zniesieniem kapitalizmu.</u>
          <u xml:id="u-49.18" who="#FranciszekBlinowski">Dlatego też bezpłodne były, są i pozostaną poszukiwania wszelkiej maści teoretyków gospodarczych w krajach kapitalistycznych, marzących o tym, aby zachowując prywatną formę własności środków produkcji, uchronić jednocześnie kapitalizm od wstrząsów i kryzysów w drodze zastąpienia działania żywiołowych praw przez plan gospodarczy w skali ogólnonarodowej. Planowanie takie jest niemożliwe i wszelkie próby w tym kierunku, gdyby nawet były podjęte, skazane są z góry na nieuchronne bankructwo.</u>
          <u xml:id="u-49.19" who="#FranciszekBlinowski">Nie można w ramach nastawionej na zysk gospodarki kapitalistycznej gospodarować planowo, zgodnie z rzeczywistymi potrzebami narodu, gdyż kapitał będzie zawsze płynął wyłącznie za wygodną, dającą wysoki zysk lokatą, a nie tam, gdzie jest to potrzebne, aby utrzymać właściwe proporcje w produkcji, gwarantując ogólnogospodarczą harmonię i najpełniejsze zaspokojenie potrzeb.</u>
          <u xml:id="u-49.20" who="#FranciszekBlinowski">Aby osiągnąć ten cel, należy decydujące o całości wytwarzania w kraju środki produkcji podporządkować jednolitej dyspozycji. A to możliwe jest tylko przy odebraniu poszczególnym prywatnym właścicielom możliwości dysponowania tymi środkami według swej woli, czyli przy uspołecznieniu tych środków i poddaniu ich kierownictwu całego narodu za pośrednictwem państwa.</u>
          <u xml:id="u-49.21" who="#FranciszekBlinowski">Taki właśnie proces dokonał się zarówno w Związku Radzieckim, jak również w krajach demokracji ludowej. I dlatego tylko te kraje w oparciu o ogólnonarodową, społeczną własność podstawowych środków produkcji, transportu, wymiany i kredytu mogą prowadzić i prowadzą gospodarkę planową, zabezpieczającą kraj przed kryzysami i bezrobociem i jednocześnie pozwalającą rozwijać produkcję w nierównie szybszym tempie, aniżeli to możliwe było w kapitalizmie nawet w okresie jego rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-49.22" who="#FranciszekBlinowski">Wymowną ilustracją tych twierdzeń są olbrzymie osiągnięcia, jakie uzyskała na przestrzeni niespełna ośmiu lat nasza wyzwolona spod kapitalistycznego ucisku i wyzysku Ojczyzna.</u>
          <u xml:id="u-49.23" who="#FranciszekBlinowski">Gospodarując planowo zdołaliśmy w ciągu tych kilku lat zlikwidować bezpowrotnie w kraju bezrobocie i zwiększyć zatrudnienie poza rolnictwem blisko dwukrotnie w porównaniu z rokiem 1938, przy ogólnej liczbie ludności w kraju o 10 milionów mniejszej.</u>
          <u xml:id="u-49.24" who="#FranciszekBlinowski">Rozwijając w szybkim tempie, w oparciu o uprzemysłowienie kraju, produkcję przemysłową osiągnęliśmy na koniec ubiegłego roku jej absolutne rozmiary większe od przedwojennych 2,6 raza, w przeliczeniu zaś na głowę ludności aż 3,5 raza. Dzięki temu przy równoczesnym, aczkolwiek wolniejszym, rozwoju produkcji rolniczej osiągnięty został rozmiar dochodu narodowego na jednego mieszkańca Polski 2,3 raza większy, aniżeli był w roku 1938.</u>
          <u xml:id="u-49.25" who="#FranciszekBlinowski">Wraz z 'tym kraj nasz zmienił całkowicie swą strukturę gospodarczą, przekształcając się zdecydowanie z rolniczego na kraj przemysłowy. Gdy w roku 1938 udział przemysłu w tworzeniu dochodu narodowego wynosił zaledwie 30,1%, to w roku 1951 podniósł się już na 51%, a w roku bieżącym podnosi się w dalszym ciągu.</u>
          <u xml:id="u-49.26" who="#FranciszekBlinowski">Jak szybko zaś, jak burzliwie kroczy naprzód nasza gospodarka w oparciu o plany gospodarcze, o tym dają pojęcie następujące wskaźniki przyrostu socjalistycznej produkcji przemysłowej w każdym z lat ubiegłych w stosunku do roku poprzedzającego: 1947 — 38,4%, 1948 — 40,8%, 1949 — 25,5%, 1950 — 30,8%, 1951 — 24,4%.</u>
          <u xml:id="u-49.27" who="#FranciszekBlinowski">Są to wskaźniki tempa, jakich nie znała, nie zna i znać nie może gospodarka kapitalistyczna, jak świadczy o tym choćby przykład Stanów Zjednoczonych, gdzie poza okresem wojny, kiedy to krew rodziła magnatom finansowym obfite dolary — wskaźnik ten za okres od lat 1860 do 1929 kształtował się średnio w granicach 4%.</u>
          <u xml:id="u-49.28" who="#FranciszekBlinowski">Nie wolno zaś zapominać, że w chwili, gdy państwo nasze podejmowało swą planową działalność gospodarczą w oparciu o uspołecznienie podstawowych środków produkcji, kraj w wyniku działań wojennych był straszliwie zdewastowany i wycieńczony pod względem gospodarczym. Rozmiary zniszczeń, mierzone samą tylko stratą substancji majątkowej, sięgały 38% wartości majątku narodowego, a z górą trzecia część mocy produkcyjnej zakładów przemysłowych leżała w gruzach. Przy tej zaś skali strat i zniszczeń, gdyby odbudowa kraju miała się odbywać w starych kapitalistycznych warunkach, musiałaby ona trwać całe dziesiątki lat, jak tego między innymi dowiodła praktyka po pierwszej wojnie światowej.</u>
          <u xml:id="u-49.29" who="#FranciszekBlinowski">Któż zatem w świetle tych liczb i tych faktów może choćby na moment zaprzeczyć, że uspołecznienie podstawowych środków produkcji i opierająca się o nie gospodarka planowa przyniosły masom pracującym Polski olbrzymie, historyczne zwycięstwo w dziele odbudowy kraju i podniesienia jego mocy gospodarczej, będącej źródłem dobrobytu materialnego narodu i jego siły obronnej? W czym tkwi tajemnica takiej prężności i takiej dynamiki rozwojowej naszej gospodarki? Dzięki czemu może ona rosnąć nierównie szybciej niż gospodarka kapitalistyczna?</u>
          <u xml:id="u-49.30" who="#FranciszekBlinowski">Dzieje się tak dlatego, że będąc nastawiona nie na zysk, a na zaspokojenie w maksymalnym stopniu potrzeb narodu i opierając się na planowym zharmonizowaniu działania różnych członów produkcji, gospodarka nasza nie zna sprzeczności i hamulców pętających wzrost gospodarki kapitalistycznej, nie zna bezrobocia ani też nadprodukcji i związanych z tym kryzysów i nie zna olbrzymiego marnotrawstwa sił ludzkich i pracy, związanych z walką konkurencyjną na rynku.</u>
          <u xml:id="u-49.31" who="#FranciszekBlinowski">Dzieje się tak dlatego, że zlikwidowaliśmy pasożytnicze spożycie obszarnictwa i wielkiej burżuazji i dzięki temu mogliśmy przeznaczyć poważne środki na rozbudowę produkcji i potrzeby mas pracujących.</u>
          <u xml:id="u-49.32" who="#FranciszekBlinowski">Dzieje się tak wreszcie dlatego, że wyzwolony spod wyzysku i pozbawiony lęku przed bezrobociem robotnik nasz, produkujący wyłącznie dla siebie i dla swego państwa, może rozminąć i rozwija w masie swej, w skali całego wytwarzania społecznego, wyższą wydajność pracy, niż to czynił pracując na wyzyskiwaczy. W ten sposób w produkcji naszego socjalistycznego przemysłu grają bodźce i impulsy niedostępne dla wytwarzania kapitalistycznego. W coraz szerszej skali rodzi się i rozwija u nas nowy, socjalistyczny stosunek do pracy, polegający na traktowaniu jej jako sprawy czci i sławy, a nie przykrego obowiązku. Wyrazem jego jest ruch współzawodnictwa pracy, idący przez wszystkie fabryki i zakłady, ruch ogarniający już dzisiaj w szeregu przemysłów większość zatrudnionych w nich robotników, ruch, dźwigający na coraz to wyższy poziom stopień wiedzy i umiejętności technicznej dziesiątków tysięcy robotników.</u>
          <u xml:id="u-49.33" who="#FranciszekBlinowski">Godzi się wspomnieć i o innych własnościach gospodarki planowej opartej o społeczną, ogólnonarodową własność środków produkcji, stanowiących o jej wyższości nad gospodarką kapitalistyczną.</u>
          <u xml:id="u-49.34" who="#FranciszekBlinowski">Wśród właściwości tych można wymienić przykładowo:</u>
          <u xml:id="u-49.35" who="#FranciszekBlinowski">1) możliwość znacznie wyższej niż w kapitalistycznych warunkach koncentracji podstawowych i obrotowych środków produkcji, co pozwala podejmować i rozwiązywać zadania niedostępne dla pojedynczych kapitalistów i nawet całych ich grup;</u>
          <u xml:id="u-49.36" who="#FranciszekBlinowski">2) możność stosowania na szerszej o wiele platformie kooperacji pracy ludzi oraz maszyn i urządzeń produkcyjnych, dzięki czemu można w pełniejszy sposób wyzyskać moc urządzeń produkcyjnych i ominąć skutecznie wąskie gardła hamujące każde z osobna produkcję odrębnych zakładów wytwórczych; w produkcji społecznej bowiem maszyny i urządzenia wielu zakładów wzajemnie się uzupełniają i pomagają sobie, podczas gdy przy kapitalizmie walczą one z sobą na rynku, skutkiem czego brak dowolnego urządzenia, znajdującego się w innych konkurencyjnych zakładach, hamuje na dłuższy nieraz okres lub wręcz uniemożliwia podjęcie kapitalistycznej fabryce produkcji, dla której istnieją wszystkie pozostałe warunki;</u>
          <u xml:id="u-49.37" who="#FranciszekBlinowski">3) możność stosowania w znacznie szerszym zakresie postępu technicznego już choćby z tego względu, że przy produkcji nie opartej o wyzysk może znaleźć praktyczne zastosowanie każde ulepszenie, dające oszczędność pracy ludzkiej, podczas gdy w produkcji kapitalistycznej możliwe to jest, jak wiadomo, tylko w tym wypadku, gdy osiąga się oszczędność na kosztach robocizny, wartość której jest i musi być w warunkach kapitalizmu zawsze wydatnie niższą od ilości pracy dostarczanej przez robotnika.</u>
          <u xml:id="u-49.38" who="#FranciszekBlinowski">Tym to wszystkim czynnikom zawdzięczamy, że mogliśmy i możemy rozwijać się szybciej niż kraje kapitalistyczne.</u>
          <u xml:id="u-49.39" who="#FranciszekBlinowski">Nie osiągnęlibyśmy jednak naszych wyników, z których słusznie możemy być dumni, gdyby nie jeszcze jeden decydujący czynnik, jakim była i jest dla rozwoju naszego budownictwa gospodarczego wielka braterska pomoc gospodarcza, techniczna i organizacyjna wielkiego Kraju Rad.</u>
          <u xml:id="u-49.40" who="#FranciszekBlinowski">Ze Związku Radzieckiego otrzymujemy podstawową część bawełny, w którą ubieramy naszą ludność, i rud, bez których stanęłoby hutnictwo, serce naszego przemysłu. Związek Radziecki dostarcza nam długą listę deficytowych u nas surowców, blokowanych na rynkach światowych przez imperializm amerykański w nadziei zaduszenia naszego przemysłu.</u>
          <u xml:id="u-49.41" who="#FranciszekBlinowski">Tysiące najbardziej nowoczesnych maszyn i obrabiarek radzieckich zasiliło już i zasila nadal nasze zakłady pracy potęgując ich moc wytwórczą.</u>
          <u xml:id="u-49.42" who="#FranciszekBlinowski">W oparciu o pełną dokumentację radziecką i dostawy radzieckie budujemy i uruchamiamy takie giganty naszego przemysłu jak: Nowa Huta, huta im. Bolesława Bieruta w Częstochowie, elektrownia w Jaworznie, wielkie piece w Hucie „Kościuszko”, cementownia w Wierzbicy, fabryki samochodów w Warszawie i Lublinie i cały szereg innych obiektów.</u>
          <u xml:id="u-49.43" who="#FranciszekBlinowski">Związek Radziecki udostępnił nam korzystanie z setek licencji, posiadających decydujące znaczenie dla dalszego uzbrojenia technicznego naszej gospodarki. Wszystkie te licencje dotyczą maszyn najnowszych konstrukcji, podczas gdy w krajach kapitalistycznych licencjonuje się z reguły konstrukcje przestarzałe, wycofywane z obiegu, nowych natomiast zazdrośnie się strzeże.</u>
          <u xml:id="u-49.44" who="#FranciszekBlinowski">Wszystkie te licencje obejmują kompletne urządzenia, podczas gdy licencje kapitalistyczne, aby kontrahenta uzależnić, z reguły wyłączają jakieś jedno lub kilka urządzeń absolutnie niezbędnych. Wszystkie te licencje otrzymujemy w ramach wzajemnej współpracy i pomocy, gdy za licencje kapitalistyczne trzeba płacić haracz dziesiątkami lat.</u>
          <u xml:id="u-49.45" who="#FranciszekBlinowski">W Związku Radzieckim uczy się najbardziej przodującej nauki i techniki kilka tysięcy naszej młodzieży, niezależnie zaś od tego dziesiątki najwyższej klasy fachowców radzieckich pomaga naszej młodej kadrze technicznej przyswoić sobie i opanować najbardziej nowoczesne metody produkcji i kierownictwa przemysłem.</u>
          <u xml:id="u-49.46" who="#FranciszekBlinowski">Tak oto, Wysoka Izbo, we fragmentarycznym zaledwie skrócie przedstawia się pomoc dla naszej Ojczyzny ze strony kraju, który pierwszy zrealizował u siebie socjalizm. Tak układają się stosunki gospodarcze polsko-radzieckie, stosunki nowego typu, oparte na socjalistycznej solidarności kontrahentów i stanowiące pełne zaprzeczenie stosunków ekonomicznych w świecie kapitalistycznym, których treścią jest zawsze podporządkowanie krajów słabszych ekonomicznie, a których wynikiem końcowym jest zastój gospodarczy w kraju podporządkowanym i grabież jego bogactw naturalnych.</u>
          <u xml:id="u-49.47" who="#FranciszekBlinowski">Wysoki Sejmie! Zwycięstwa gospodarcze oczywiście nie przyszły nam same przez się; samo przez się nic się w historii przemian gospodarczych nie dzieje. Są one wynikiem olbrzymiej, wytężonej i wytrwałej pracy i walki całego narodu z klasą robotniczą na czele, która pod kierownictwem swej Partii musiała i musi przezwyciężać tysiączne przeszkody i trudności piętrzące się na drodze realizowanego przez siebie wielkiego dzieła rozwoju sił i dobrobytu swej Ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-49.48" who="#FranciszekBlinowski">Przyczyn tych trudności, które były, są i będą w naszym budownictwie gospodarczym, jest wiele i są one najrozmaitszej natury. Najważniejsza jednak z nich wszystkich, najbardziej podstawowa tkwi w mieszanym charakterze naszego systemu gospodarczego, w tym, że istnieją w nim trzy układy odmiennego charakteru klasowego! gospodarka uspołeczniona, gospodarka drobnotowarowa i elementy kapitalistyczne. Skutkiem tego nasze planowanie gospodarcze musi rozwiązywać cały szereg takich sprzeczności, zarówno charakteru antagonistycznego jak i nieantagonistycznego, od których jest wolna gospodarka o ugruntowanej w pełni społecznej własności środków produkcji.</u>
          <u xml:id="u-49.49" who="#FranciszekBlinowski">Nasze planowanie odbywa się w warunkach walki klasowej. Nie może ono ominąć ani przekreślić odrębnych praw ekonomicznych każdego z istniejących obok siebie układów, musi je natomiast poznać i opanować, w odmienny sposób ustosunkowując się do każdego układu z osobna.</u>
          <u xml:id="u-49.50" who="#FranciszekBlinowski">W naszych warunkach tylko produkcja uspołecznionej części ogólnego systemu gospodarczego kraju poddaje się bezpośredniemu kierowaniu przez plan. Na produkcję pozostałych członów państwo może oddziaływać tylko w sposób pośredni, gdyż dysponentem produkcji są tam indywidualni właściciele, którym nie można w sposób dyrektywny określać zadań produkcyjnych. Zresztą, jeśli idzie o gospodarkę drobno-towarową, nie sposób stawiać takich zadań dla milionów rozproszonych wytwórców.</u>
          <u xml:id="u-49.51" who="#FranciszekBlinowski">Niemożność bezpośredniego planowania odnosi się zarówno do gospodarki drobnotowarowej, jak i elementów kapitalistycznych z tym jednakże zastrzeżeniem, że w stosunku do każdego z tych układów istnieje inna możliwość i w związku z tym odmienna metoda oddziaływania pośredniego.</u>
          <u xml:id="u-49.52" who="#FranciszekBlinowski">Między gospodarką uspołecznioną a gospodarką drobnotowarową nie ma sprzeczności o charakterze antagonistycznym. Stąd też stosunki między nimi mogą się układać w ramach sojuszu i współpracy. W ramach tych państwo przez bezpośrednią pomoc i przez działanie określonymi dźwigniami ekonomicznymi (uwzględniającymi towarowy charakter tej gospodarki i działanie praw jej właściwych) z prawem wartości na czele rozwiązuje okresowe trudności, wynikające z nieantagonistycznych sprzeczności między drobnym producentem a klasą robotniczą, realizuje i rozszerza spójnię gospodarczą drobnego producenta z wytwarzaniem uspołecznionym oraz w drodze stopniowego dobrowolnego zrzeszania się drobnych wytwórców przekształca formę ich wytwarzania.</u>
          <u xml:id="u-49.53" who="#FranciszekBlinowski">W odniesieniu do elementów kapitalistycznych natomiast państwo, dopuszczając na określony czas i na określonych warunkach ich działalność gospodarczą, realizuje konsekwentnie zasadę ograniczania, wypierania i w końcu likwidacji ich jako klasy.</u>
          <u xml:id="u-49.54" who="#FranciszekBlinowski">Przy tej sposobności może nie będzie od rzeczy przypomnieć, czym jest plan gospodarczy w odniesieniu do uspołecznionej gospodarki. Wydaje się to tym potrzebniejsze, że przez pewien czas, dopóki w oparciu o naukę i doświadczenie radzieckie sprawa ta nie została wyświetlona, nie było w niej u nas należytej jasności. Niekiedy nawet w debatach sejmowych znajdowało swe odbicie błędne antymarksistowskie pojmowanie planowania gospodarczego. Zgodnie z tym pojmowaniem, któremu hołdowała u początków naszego planowania część aparatu planującego, plan miał rzekomo nie różnić się niczym od prognozy zjawisk, odbywających się poza jego oddziaływaniem.</u>
          <u xml:id="u-49.55" who="#FranciszekBlinowski">Takie ujęcie pozbawiało plan jego najistotniejszej funkcji organizatora produkcji w kierunku niezbędnym dla interesów mas pracujących, funkcji instrumentu, przy pomocy którego państwo w świadomy sposób steruje i kształtuje procesy gospodarcze, opierając się o poznanie obiektywnych praw, obowiązujących w gospodarce socjalistycznej, w pierwszym zaś rzędzie — podstawowego dla socjalizmu prawa maksymalnego zapewnienia wzrostu dobrobytu mas na podstawie rozwoju sił wytwórczych i nowej techniki oraz prawa właściwego układu proporcji między poszczególnymi rozwijającymi się członami gospodarstwa narodowego.</u>
          <u xml:id="u-49.56" who="#FranciszekBlinowski">Aby jednak spełniać taką rolę, plan nie może być traktowany jako przewidywanie, które albo się sprawdzi, albo nie, lecz jako ujęta w liczby i fakty wytyczna i dyrektywa praktycznego działania, jako uzasadniony poznaniem procesów i praw ekonomicznych nakaz prawny państwa, który obowiązuje wykonawców i za niewykonanie którego są oni wobec państwa odpowiedzialni.</u>
          <u xml:id="u-49.57" who="#FranciszekBlinowski">Podkreślając z całą siłą ten normatywny charakter planu, nie wolno jednak zapominać, że prawo jako nakaz państwa nie pokrywa się z prawem jako obiektywną koniecznością ekonomiczną, obowiązującą w każdej gospodarce, a więc i gospodarce socjalistycznej, i że plan tylko wówczas spełni właściwie swą rolę, jeśli jest oparty o poznanie działających praw ekonomicznych i jeśli jest do nich dostosowany.</u>
          <u xml:id="u-49.58" who="#FranciszekBlinowski">Po wtóre — żaden plan nie jest i nie może być pełnym i ścisłym odbiciem rzeczywistości. Nikt przecież nie potrafi ani ująć ani przewidzieć wszystkich bez wyjątku proporcji rozwijającej się gospodarki, ani też obliczyć tych wszystkich możliwości wytwórczych, które kryje w sobie inicjatywa i zapał twórczy milionów żywych ludzi, bijących się o produkcję na wszystkich jej polach. Dlatego plan, nawet najlepszy, jest tylko pewnym przybliżeniem do rzeczywistości, tym bliższym, im głębszą i gruntowniejszą jest znajomość sił wytwórczych i praw obowiązujących, o którą plan ten się opiera.</u>
          <u xml:id="u-49.59" who="#FranciszekBlinowski">Z charakteru planu jako przybliżenia wynika jednakże, że gospodarka narodowa, aby mogła rozwijać się harmonijnie, musi posiadać zgromadzone zawczasu rezerwy, które pozwolą zarówno przekraczać plany tam, gdzie wyłonią się ku temu możliwości, jak również wyrównywać możliwe okresowe dysproporcje, wynikające z nienadążania za ogólnym rytmem określonych ogniw produkcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-49.60" who="#FranciszekBlinowski">Z faktu, że plan jest przybliżeniem, wynika również, że wykonywanie jego winno być starannie sprawdzane od strony zgodności z działaniem tych obiektywnych praw ekonomicznych i korygowane pod tym kątem. Plan bowiem to nie mechanizm nakręcony, lecz działalność milionów żywych ludzi, będących podmiotem planu. To ich praca i walka, w której nowe ściera się ustawicznie ze starym, przezwycięża je i obala, torując w ten sposób narodowi drogę ku coraz wyższym osiągnięciom, ku coraz szybszemu postępowi. Dlatego nie ma w planowaniu gospodarczym nic bardziej szkodliwego, niż skostnienie, rutyna i schematyzm, środkiem zaś walki z tym niebezpieczeństwem może być tylko żywa styczność ludzi układających plan z codzienną praktyką produkcyjną oraz jej zdobyczami i osiągnięciami na drodze systematycznej kontroli przebiegu wykonania planu i twórczej analizy faktów, wysuwanych przez praktykę produkcyjną. Wzorem i żywym przykładem w takim ujmowaniu planów gospodarczych winno być dla nas przodujące planowanie radzieckie, wykute w przebogatym wieloletnim doświadczeniu w oparciu o genialne myśli i wskazania twórcy pierwszego w świecie państwa socjalistycznego i pierwszej, w pełni konsekwentnej, gospodarki planowej Wielkiego Stalina.</u>
          <u xml:id="u-49.61" who="#FranciszekBlinowski">Doskonaląc stale nasze plany w oparciu o ten przykład będziemy zdobywać coraz to skuteczniejszy, coraz mocniejszy instrument dla walki naszych mas pracujących i naszego Ludowego Państwa, o pełne wykonanie i przekroczenie ogromnych zadań, stojących jeszcze przed nami w dalszym naszym budownictwie gospodarczym na drodze ku ustrojowi socjalistycznemu.</u>
          <u xml:id="u-49.62" who="#FranciszekBlinowski">Wysoki Sejmie! Podstawą, na której opierają się nasze plany gospodarcze, a więc tym samym głównym źródłem siły ekonomicznej naszego Państwa Ludowego i wszystkich jego dotychczasowych osiągnięć jest społeczna własność podstawowych środków produkcji, transportu, wymiany i kredytu. Stąd jednak — jednym z najważniejszych zadań polskich mas pracujących w ich dalszej walce o dobrobyt materialny i rozwój kultury oraz o wzmocnienie sił naszego państwa, jako ważnego ogniwa w ogólnoświatowym froncie pokoju, jest czujna obrona i stałe pomnażanie socjalistycznej własności w kraju.</u>
          <u xml:id="u-49.63" who="#FranciszekBlinowski">Nasze masy pracujące w swej podstawowej części rozumieją już tę prawdę i przejawiają żywą codzienną troskę o stan i ochronę mienia ogólnonarodowego. Żywym przykładem tego są setki tysięcy artykułów prasowych i listów, pisanych przez prostych ludzi, którzy wydobywają na jaw i piętnują z oburzeniem fakty niszczenia społecznych środków produkcji i marnotrawstwa mienia ogólnonarodowego. Fakty te pokazują, że w masach pracujących rośnie i rozwija się nowy socjalistyczny stosunek do środków produkcji i nowa socjalistyczna moralność. Jest to zasadniczej doniosłości proces kształtowania się nowego oblicza narodu polskiego, który z narodu burżuazyjnego przekształca się w naród socjalistyczny.</u>
          <u xml:id="u-49.64" who="#FranciszekBlinowski">Przy całej niewątpliwości tego faktu należy jednakże wskazać z tej trybuny, że nie wszystkich jeszcze robotników, chłopów i pracujących inteligentów cechuje nowa postawa moralna w stosunku do mienia ogólnonarodowego. Niemało jest jeszcze w kraju ludzi, dla których stan i wzrost społecznych środków produkcji jest sprawą obojętną. Niemało jest i takich, którzy przez brak dozoru i niedbalstwo niszczą powierzone ich pieczy maszyny i urządzenia produkcyjne, wyrządzając w ten sposób wielkie szkody gospodarce narodowej.</u>
          <u xml:id="u-49.65" who="#FranciszekBlinowski">Stan ten tłumaczy się niepełnym jeszcze przezwyciężeniem w świadomości mas pozostałości i nawyków starego myślenia. Dlatego wciąż musi trwać z niesłabnącą siłą w każdej fabryce, hucie i kopalni, w każdym zakładzie pracy i instytucji ciągła praca przodujących oddziałów klasy robotniczej nad nowym ukształtowaniem dusz i serc ludzkich, nad wytworzeniem u wszystkich pracowników takiej postawy, aby troskliwy, pełen pieczy stosunek do społecznych środków produkcji i mienia narodowego był rozumiany i odczuwany jako podstawowy, elementarny obowiązek, zgodnie z nakazem art. 8 Konstytucji, który głosi, że „mienie ogólnonarodowe... podlega szczególnej trosce i opiece państwa oraz wszystkich obywateli”.</u>
          <u xml:id="u-49.66" who="#FranciszekBlinowski">Gdy stan ten zostanie osiągnięty, gdy decydującą większość mas pracujących wychowa się w tym duchu, wówczas zostanie osiągnięte główne zadanie naszej rewolucji społecznej i żadna siła nie zdoła stanąć w poprzek marszowi narodu polskiego ku pełnemu dobrobytowi i szczęściu osobistemu wszystkich obywateli naszej ludowej, a w niedalekiej przyszłości — socjalistycznej Ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-49.67" who="#komentarz">(Długotrwałe oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-50">
          <u xml:id="u-50.0" who="#WładysławKowalski">Głos ma posłanka Nałkowska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-51">
          <u xml:id="u-51.0" who="#ZofiaNałkowska">W brzmieniu artykułów projektu Konstytucji słyszymy głos znajomy, głos idący poprzez dzieje. Rozeznajemy w nim hasła dawnych powstań i rewolucji, żądania strajkujących robotników i chłopów, ostatnie słowa bohaterów, idących na śmierć.</u>
          <u xml:id="u-51.1" who="#ZofiaNałkowska">Ale projekt Konstytucji nie jest wezwaniem ani obietnicą. Jest dotrzymaniem.</u>
          <u xml:id="u-51.2" who="#ZofiaNałkowska">Stanowi nie tylko dokument ścisłej wiedzy o człowieku i jego świadomym udziale w kształtowaniu swego losu. Jest nie tylko rękojmią zwycięstwa w nieustannej walce o urzeczywistnienie postulatu sprawiedliwości. Nie tylko rękojmią szerokiego rozwoju sztuki i twórczości naukowej oraz uczynienia dostępnymi tych dóbr każdemu człowiekowi w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-51.3" who="#ZofiaNałkowska">Jest ponadto w znacznej mierze świadectwem rzeczywistości. Jego tekst nie zawiera postulatów, tylko stwierdzenia, jest kodyfikacją praw już będących w mocy, przez życie dzisiejsze doświadczonych i nim poręczonych. Jego linie architektoniczne wypełnia dziejąca się polska rzeczywistość, dla której miarą wartości jest praca.</u>
          <u xml:id="u-51.4" who="#ZofiaNałkowska">Sprzed lat wielu, z samego zarania mej biografii zapamiętałam takie słowa mego ojca, Wacława Nałkowskiego, w jednym z jego pism polemicznych, gdy zwalczał pragmatyzm ówczesnych amerykańskich moralistów, który nazwał „filozofią ginącego ustroju burżuazyjnego”. Oto te słowa:</u>
          <u xml:id="u-51.5" who="#ZofiaNałkowska">„Postawienie pracy na piedestale jest słuszne i doniosłe w skutkach, ale trzeba naprzód zbudować ten piedestał, a jego jeszcze nie ma. Bez tego piedestału posąg pracy ugrzęźnie w bagnie burżuazyjnej reakcji. Zalecać i sławić pracę «bez zastrzeżeń» można będzie wtedy dopiero, gdy będzie ona dumną władczynią, a nie pokorną sługą kapitału”.</u>
          <u xml:id="u-51.6" who="#ZofiaNałkowska">Dziś, po wielu latach, dane mi było uczestniczyć w pracach przy powstaniu dokumentu, dla którego podstawową wartością i zarazem najwyższym kryterium oceny jest praca, nie tylko wytwarzająca dobro narodowe, ale sprawująca nad nim władzę.</u>
          <u xml:id="u-51.7" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-52">
          <u xml:id="u-52.0" who="#WładysławKowalski">Zarządzam 20-minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-52.1" who="#WładysławKowalski">Po przerwie przewodniczyć będzie Wicemarszałek Barcikowski.</u>
          <u xml:id="u-52.2" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 11 min. 30 do godz. 12.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-53">
          <u xml:id="u-53.0" who="#WacławBarcikowski">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-53.1" who="#WacławBarcikowski">Udzielam głosu posłowi Jodłowskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-54">
          <u xml:id="u-54.0" who="#JerzyJodłowski">Wysoka Izbo! Wśród przepisów projektu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, utrwalających prawa i wolności obywatelskie osiągnięte i wywalczone w warunkach nowego ustroju społecznego, istotne znaczenie posiadają przepisy wyrażające i gwarantujące wolność sumienia i wolność wyznania.</u>
          <u xml:id="u-54.1" who="#JerzyJodłowski">Wolność sumienia to nieodłączny element wszelkiej wolności, to podstawowy warunek wszelkiego postępu, zwycięstwa w walce nowego ze starym, to podstawowy warunek rozwoju myśli naukowej i społecznej. Jej rolę i wagę wyraził historyczny dekret Komuny Paryskiej z dnia 2 kwietnia 1871 r. o rozdziale kościoła od państwa, głosząc, że „pierwszą z zasad republiki jest wolność”, a „wolność sumienia jest pierwszą z wolności”.</u>
          <u xml:id="u-54.2" who="#JerzyJodłowski">Walka o wolność sumienia i wyznania jest integralnym, szczególnie ważnym odcinkiem wiekowej walki o wyzwolenie człowieka z ucisku i zacofania. Gdzie tylko i kiedykolwiek toczyła się walka o wyzwolenie społeczne i narodowe, tam zawsze i wszędzie nieodłącznie towarzyszyła jej i nierzadko torowała jej drogę walka o wolność sumienia, o wyzwolenie myśli ludzkiej z pęt dogmatu. W tej walce brali udział i na rzecz jej zwycięstwa składali w ofierze swe dzieło a nierzadko swe życie najlepsi przedstawiciele ludzkości. To za wolność sumienia i wyznania zginęli na stosie Jan Hus i Giordano Bruno, to w imię tej wolności i w walce o nią prześladowani byli ci, których nazwiska znaczyły drogę postępu ludzkości — Galileusz, Kopernik, Spinoza i inni. To w wyniku tej walki w dobie triumfu zacofania i nietolerancji religijnej skazywano na banicję najlepszych synów ojczyzny — Hugenotów z Francji i Arian — Braci Polskich z Polski szlacheckiej.</u>
          <u xml:id="u-54.3" who="#JerzyJodłowski">W Polsce walka o wolność sumienia i wyznania ma piękne karty i chlubne tradycje. Wyrazicielami tej walki byli najświatlejsi i najwybitniejsi pisarze polscy, zwalczający obskurantyzm, zakłamanie religijne i nietolerancję — Ostroróg, Rej, Frycz-Modrzewski, Kochanowski, Klonowicz, Wacław Potocki i ich następcy w wieku Oświecenia — Staszic, Kołłątaj i inni. Chlubną kartę w dziedzinie wolności sumienia i wyznania stanowi tradycja tolerancji religijnej Polski „Wieku złotego”, która w okresie wojen religijnych, inkwizycji i krwawych prześladowań innowierców była azylem dla tych ostatnich i terenem bujnego rozkwitu ruchów wyznaniowych, w których reformacja religijna splatała się z walką o reformy społeczne. Bujny rozkwit nauki i literatury polskiej, rozkwit polskiej myśli państwowej i społecznej, dzięki któremu okres ten zyskał miano „Wieku złotego”, łączy się nierozerwalnie z tradycją tolerancji i wolności sumienia i wyznania.</u>
          <u xml:id="u-54.4" who="#JerzyJodłowski">Z ich upadkiem, ze zwycięstwem reakcji katolickiej, ze wzrostem wpływu i znaczenia sił wrogich wolności sumienia i wyznania, nierozerwalnie związanym ze wzrostem ucisku społecznego chłopów, nastąpił okres upadku polskiej myśli państwowej, okres powszechnej ciemnoty i rozpoczął się proces rozkładu Rzeczypospolitej szlacheckiej.</u>
          <u xml:id="u-54.5" who="#JerzyJodłowski">Ważnym etapem na drodze ogólnoludzkiej walki o wolność sumienia i wyznania stało się zwycięstwo Wielkiej Rewolucji Francuskiej, która burząc ustrój feudalny i walcząc ze sprzymierzoną z feudalizmem hierarchią kościelną, proklamowała wolność sumienia i wyznania. Od rewolucji francuskiej, od dekretu z 21 lutego 1795 r. o rozdziale kościoła od państwa datuje się formalna sekularyzacja państwa i prawa w szeregu krajów burżuazyjnych. Odtąd hasło wolności sumienia i wyznania weszło jako jedna z formalnych zasad ustrojowych do konstytucji burżuazyjno-demokratycznych.</u>
          <u xml:id="u-54.6" who="#JerzyJodłowski">Ale gdy tylko burżuazja okrzepła jako klasa panująca, przekształcając się z czynnika postępu w główną siłę reakcji społecznej, hasło wolności sumienia i wyznania wypisane na sztandarach rewolucji francuskiej rychło stało się w znacznej mierze — jak większość haseł burżuazyjno-demokratycznych dotyczących praw i swobód obywatelskich — fikcyjnym, nie znajdując pokrycia w rzeczywistości. Burżuazja, zagrożona w swych pozycjach na skutek walki mas ludowych o wyzwolenie społeczne, likwiduje w praktyce deklarowaną w konstytucji wolność sumienia, która nieuchronnie prowadzi do rozwoju ruchów postępowych i sprzyja walce wyzwoleńczej mas pracujących. Im bardziej zaostrza się walka klasowa, im bardziej burżuazja porzuca pozory demokratyzmu i sięga otwarcie do dyktatury, tym brutalniej łamie zasadę wolności sumienia. W faszystowskich Włoszech, hitlerowskich Niemczech i frankistowskiej Hiszpanii wolność sumienia i wyznania została brutalnie przekreślona i jawnie zlikwidowana.</u>
          <u xml:id="u-54.7" who="#JerzyJodłowski">Ale także w państwach mieniących się demokratycznymi, z krajem osławionej wolności burżuazyjnej — Stanami Zjednoczonymi na czele, wolność sumienia jest deptana i gwałcona. Czyż można mówić o wolności sumienia w kraju, w którym istnieje najhaniebniejsza dyskryminacja rasowa, w szczególności ludności murzyńskiej, w którym w większości stanów istnieją obwarowane sankcjami karnymi zakazy zawierania małżeństw mieszanych, w którym rządzi prawo linchu? Czy można mówić o wolności sumienia w kraju, w którym obowiązują takie haniebne przepisy jak np. art. 492 kodeksu karnego stanu Texas, który głosi: „Jeżeli osoba rasy białej i murzyn świadomie wstępują w związek małżeński i dalej będą żyć jak mąż z żoną, podlegają oni karze ciężkiego więzienia na czas od lat 2 do 5”, albo jak prawa stanów Maryland, Georgia, Arkansas i innych, według których biała kobieta, która urodziła dziecko ze współżycia z murzynem lub mulatem, podlega karze więzienia do lat 5.</u>
          <u xml:id="u-54.8" who="#JerzyJodłowski">Mimo formalnego rozdziału kościoła od państwa w Ameryce mają tam również miejsce liczne dyskryminacje bezwyznaniowych, a prawo zajmowania urzędów publicznych uzależnione jest w wielu stanach od składania deklaracji, uznających prawdziwość religii chrześcijańskiej. Amerykańska wolność sumienia pozwala także na prześladowanie nauczycieli i profesorów z powodu ich poglądów naukowych i społecznych, na wydawanie zakazów szerzenia teorii naukowych niezgodnych z religią, jak darwinizm i ewolucjonizm. Wyrazem tej wolności sumienia jest uchwalone w 1925 r., a więc w XX wieku, w stanie Tennessee, a następnie w innych stanach, prawo uznające za przestępstwo kryminalne głoszenie każdej teorii, zaprzeczającej „boskie pochodzenie człowieka zgodnie z biblią”.</u>
          <u xml:id="u-54.9" who="#JerzyJodłowski">Amerykańska wolność sumienia to prześladowanie ludzi za samo tylko wyznawanie poglądów politycznych i społecznych. Na straży tej wolności stoi osławiona komisja badania lojalności.</u>
          <u xml:id="u-54.10" who="#JerzyJodłowski">Powiew tej amerykańskiej „wolności sumienia” wtargnął dziś szeroko do krajów zmarshallizowanej Europy. We Francji chlubne, rewolucyjne tradycje wolności sumienia prześladowane są bezceremonialnie przez pozostające na usługach amerykańskiego imperializmu rządy Queuille'ów i Plevenów. O tym, jak wygląda dziś wolność sumienia we Francji, mówią najdobitniej represje wobec działaczy postępowych, mówią wysiedlenia polskich robotników, mówią szykany wobec solidaryzujących się z walką o pokój i postęp wielkich uczonych. O tej wolności świadczy fakt usunięcia profesora Jolliot- Curie ze stanowiska komisarza badań nad energią atomową, świadczy fakt pozbawienia katedry wybitnego uczonego, prof. Vallona, który w Polsce Ludowej znalazł azyl dla swej działalności naukowej.</u>
          <u xml:id="u-54.11" who="#JerzyJodłowski">Konstytucja marcowa z 1921 r., która należała do konstytucji burżuazyjno-demokratycznych, deklarowała również w art. 111 i 112 wolność sumienia i wyznania. Jednakże piękno-brzmiące sformułowania tych przepisów w warunkach ustrojowych Polski międzywojennej pozostały martwą literą. Jeśli cechą konstytucji marcowej, jak wszystkich konstytucji burżuazyjno-demokratycznych, jest pozbawiona pokrycia deklaratywność postanowień o prawach i swobodach obywatelskich, to cecha ta występuje wybitnie silnie, gdy idzie o wolność sumienia i wyznania. Co więcej — przepisy konstytucji marcowej w tej dziedzinie najeżone były sprzecznościami i zastrzeżeniami.</u>
          <u xml:id="u-54.12" who="#JerzyJodłowski">Jakiż walor posiadała norma art. 112 konstytucji marcowej głosząca, że „nikt nie może być zmuszony do udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych”, skoro art. 120 ustanawiał obowiązek nauki religii dla wszystkich uczniów poniżej lat 18 w zakładach naukowych, utrzymywanych w całości lub części przez państwo lub samorząd? Na tle wykładni tych przepisów w latach międzywojennych Najwyższy Trybunał Administracyjny ustalił zasadę prawną, iż nie może być wydane świadectwo dojrzałości zarówno z ukończenia szkoły publicznej jak prywatnej bez stopnia z nauki religii. A więc przy zadeklarowanej wolności sumienia nie było miejsca dla szkoły świeckiej, nie było możliwości kształcenia w szkole dzieci rodziców bezwyznaniowych, zgodnie z ich sumieniem.</u>
          <u xml:id="u-54.13" who="#JerzyJodłowski">Jeśli się zważy przy tym, że Polska burżuazyjno-obszarnicza przez cały okres międzywojenny utrzymywała na znacznej części obszaru państwa na wpół feudalne prawo cywilne i małżeńskie, znające tylko religijną formę małżeństwa i kościelne akta stanu cywilnego, ustanawiające zakazy małżeństw osób wyznania chrześcijańskiego i niechrześcijańskiego oraz przekazujące jurysdykcję w sprawach małżeńskich wyznaniowym sądom konsystorskim, jasnym staje się, jak dalece martwy był przepis art. 112 konstytucji marcowej, wbrew treści którego obywatele niewierzący zmuszani byli do udziału w czynnościach i obrzędach religijnych, bez jakich dopełnienia niemożliwe było na tych terenach nie tylko zawarcie małżeństwa, lecz również sporządzenie aktu urodzenia lub zgonu. Znane są nieprawdopodobne trudności, z jakimi w latach międzywojennych musiały borykać się osoby bezwyznaniowe, chcące czy to zawrzeć związek małżeński, czy pochować bliskich bez udziału księży, czy oddać dziecko nieochrzczone do szkoły, czy choćby dokonać zwykłego obowiązku meldunkowego.</u>
          <u xml:id="u-54.14" who="#JerzyJodłowski">Tak wyglądała w praktyce wolność sumienia w Polsce przedwrześniowej. Zasada wolności sumienia była też jaskrawo gwałcona w dziedzinie nauki, gdzie wszelkie śmielsze poglądy, sprzeczne z oficjalną nauką kościoła, były postponowane, ściągając niejednokrotnie szykany na tych, którzy je wyrażali. Nie dopuszczano do głoszenia i rozwijania się na wyższych uczelniach nauki marksistowskiej, izolowano jak najściślej polską myśl naukową od nauki radzieckiej.</u>
          <u xml:id="u-54.15" who="#JerzyJodłowski">A jak wyglądała poręczona przez konstytucję marcową wolność wyznania i zasada równouprawnienia wyznań? Zasadę tę przekreślił wprost art. 114 konstytucji marcowej, przyznając wyznaniu rzymsko-katolickiemu naczelne stanowisko wśród „równouprawnionych” wyznań. Faktyczna nierówność wyznań prowadziła do mniej lub więcej jawnych dyskryminacji wyznaniowych, które szły nieodłącznie w parze z dyskryminacjami narodowościowo-rasowymi. Polskę burżuazyjno-obszarniczą znamionował niesłychany ucisk narodowościowy, w szczególności w stosunku do Ukraińców i Białorusinów, którego szczytowym wyrazem były krwawe „pacyfikacje” wsi ukraińskich i białoruskich. Obok tego stale wzrastający i podsycany — zwłaszcza w ostatnich latach przedwojennych, latach haniebnego sojuszu Polski sanacyjnej z hitlerowskimi Niemcami — antysemityzm prowadził do niesłychanych dyskryminacji rasowych i wyznaniowych Żydów, w stosunku do których stosowano nie tylko metodę nacisku ekonomicznego, zwłaszcza drogę ograniczania dostępu do szeregu zawodów, ale także metody gwałtu i terroru. Prowokowane i podsycane przez władze sanacyjne liczne rozruchy antysemickie, jak znane zajścia w Przytyku, były haniebnym dla reżimu sanacyjno-faszystowskiego preludium do zagłady Żydów w okresie okupacji hitlerowskiej.</u>
          <u xml:id="u-54.16" who="#JerzyJodłowski">Oto jak wyglądała w Polsce przedwrześniowej zasada równouprawnienia mniejszości narodowych i wyznaniowych, zadeklarowana w art. 109 i 110 konstytucji marcowej.</u>
          <u xml:id="u-54.17" who="#JerzyJodłowski">Dławieniu wolności sumienia w Polsce międzywojennej przeciwstawiała się polska klasa robotnicza, dla której walka o wolność sumienia była nierozerwalnie związana z walką o wyzwolenie społeczne spod ucisku kapitalizmu, z walką przeciwko faszyzacji życia. Siły do tej walki czerpała polska klasa robotnicza z najlepszych tradycji polskich ruchów postępowych, tradycji „Proletariatu” i SDKPiL. W walce tej łączyli się z klasą robotniczą najlepsi przedstawiciele postępowej inteligencji polskiej — Baudouin de Courtenay, Krzywicki, Czarnowski, Rzymowski, Sempołowska i inni. Ta ostatnia w liście otwartym z 1926 r. pisała: „Sprzeczny z prawami konstytucji, straszny, duszący łańcuch represji politycznych dławi nasze życie duchowe... miliony karleją duchowo, poprzestając na formalnej tylko wolności”. W Polsce Ludowej wolność sumienia i wyznania oraz równouprawnienie wyznaniowe i narodowościowe zostały proklamowane u progu nowego ustroju i są konsekwentnie i w pełni realizowane jako jedne z podstawowych zasad ustrojowych. Osiem lat dobiega od chwili, gdy Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego zadeklarował uroczyście „przywrócenie wszystkich swobód demokratycznych, równość wszystkich obywateli bez różnicy rasy, wyznania i narodowości” oraz wolność sumienia. Zapowiedź tę potwierdziła deklaracja Sejmu Ustawodawczego z dnia 22 czerwca 1947 r., która wyliczając prawa i wolności obywatelskie na pierwszym miejscu wymienia „równość wobec prawa bez względu na narodowość, rasę, religię” i obok tego „wolność sumienia i wolność wyznania”. Ustawowym wyrazem tych zasad stał się dekret z 5 sierpnia 1949 r. o ochronie wolności sumienia i wyznania, którego art. 1 głosi, iż „Rzeczpospolita Polska poręcza wszystkim obywatelom wolność sumienia i wyznania” a dalsze artykuły stwarzają gwarancje tej wolności.</u>
          <u xml:id="u-54.18" who="#JerzyJodłowski">W Polsce Ludowej nie ma miejsca na żadne dyskryminacje wyznaniowe, rasowe i narodowościowe. Wszelkie inspirowane przez obce ośrodki i podejmowane przez czynniki wrogie Państwu Ludowemu próby szerzenia waśni wyznaniowych i rasowych, wszelkie próby stosowania gwałtu i terroru w stosunku do pewnych grup obywateli, próby wskrzeszania zajść „przytyckich” na ulicach Kielc czy Krakowa, zostały stłumione przez władzę ludową w zarodku. Dekret z 5 sierpnia 1949 r. i inne akty prawne zakazują i traktują jako przestępstwo wszelką dyskryminację obywatela czy grupy ludności z powodu przynależności wyznaniowej, przekonań religijnych lub bezwyznaniowości. Państwo Ludowe realizuje zasadę pełnego równouprawnienia obywateli bez względu na ich rasę, narodowość i religię.</u>
          <u xml:id="u-54.19" who="#JerzyJodłowski">Polska Ludowa potrafiła rozwiązać problem mniejszości ukraińskiej i białoruskiej uznała prawa Ukraińców i Białorusinów do samostanowienia i ułożyła stosunki przyjaźni, wzajemnej współpracy i pomocy z bratnimi Ukraińską i Białoruską Republikami Radzieckimi. Położenie pozostałych w Polsce obywateli narodowości nie polskiej oparte jest na podstawach pełnego i rzeczywistego równouprawnienia. Równouprawnienie to może być realizowane dopiero w warunkach nowego ustroju społecznego i politycznego, ustroju, w którym władza należy do ludu pracującego, w którym znikają ekonomiczne i społeczne źródła dyskryminacji wyznaniowych, rasowych i narodowościowych.</u>
          <u xml:id="u-54.20" who="#JerzyJodłowski">Po raz pierwszy w historii Polski odpowiadają prawdzie i wyrastają z rzeczywistości te wielkie słowa projektu Konstytucji, jakie czytamy w art. 69: „Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej niezależnie od narodowości, rasy i wyznania mają równe prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego”. Jednocześnie ustanowiony już poprzednio w dekrecie z 5 sierpnia 1949 r. o ochronie wolności sumienia i wyznania zakaz szerzenia nienawiści lub pogardy, wywoływania waśni albo poniżania człowieka ze względu na różnice narodowości, rasy czy wyznania, urasta do godności normy konstytucyjnej (art. 69 ust. 2).</u>
          <u xml:id="u-54.21" who="#JerzyJodłowski">Następny art. 70 Konstytucji wyraża zasadę wolności sumienia i wyznania.</u>
          <u xml:id="u-54.22" who="#JerzyJodłowski">W Polsce Ludowej, podobnie jak i w innych krajach demokracji ludowej, zasada ta przestała być zasadą deklaratywną, formalną i fikcyjną, a stała się zasadą rzeczywistą, stanowiąc jedną z doniosłych zdobyczy mas pracujących w warunkach nowego ustroju.</u>
          <u xml:id="u-54.23" who="#JerzyJodłowski">Istotę wolności sumienia i wyznania najjaśniej sformułował Lenin w 1903 r., mówiąc, że „każdy powinien mieć swobodę wyznawania takiej religii, jakiej chce, albo też nie wyznawania żadnej”. Tak pojęta wolność sumienia i wyznania w Polsce Ludowej znajduje pełne warunki urzeczywistnienia. Z jednej strony Państwo Ludowe od początku odnosi się z poszanowaniem do uczuć religijnych obywateli, uznaje i gwarantuje swobodę wyznawania właściwego kultu religijnego, z drugiej zaś stwarza realne warunki do tego, by obywatele nie wyznający żadnej określonej religii nie podlegali przymusowi należenia do związków religijnych, dokonywania aktów i obrzędów religijnych, by mieli możność i prawo świeckiego wychowywania swoich dzieci.</u>
          <u xml:id="u-54.24" who="#JerzyJodłowski">Wprowadzenie na całym obszarze państwa świeckiej rejestracji aktów stanu cywilnego i unifikacja prawa małżeńskiego zniosły przeżytki feudalizmu w tym zakresie, nie istniejące od dawna nawet w znakomitej większości krajów burżuazyjno-kapitalistycznych. Prawo małżeńskie i prawo o aktach stanu cywilnego z 1945 r. stanowiły jedne z pierwszych aktów ustawodawczych realizujących zasadę wolności sumienia w Polsce Ludowej. Pozwoliły one na zawieranie małżeństw oraz rejestrację urodzin i zgonów w formie cywilnej, jednolitej dla wszystkich obywateli, niezależnie od ich wyznania. Z drugiej strony nie wprowadziły żadnych zakazów dopełnienia obrzędów religijnych związanych z urodzinami, małżeństwem i zgonem, stosownie do woli zainteresowanych.</u>
          <u xml:id="u-54.25" who="#JerzyJodłowski">Jednym z pierwszych posunięć władzy ludowej, realizujących zasadę wolności sumienia, było też umożliwienie nauki w szkołach bez obowiązku nauki religii dzieciom rodziców bezwyznaniowych względnie tych, których przekonaniom religijnym udzielana w szkole nauka religii nie odpowiada. Ale jednocześnie nauka religii odbywa się nieskrępowanie w szkołach publicznych dla dzieci rodziców wierzących.</u>
          <u xml:id="u-54.26" who="#JerzyJodłowski">Władza ludowa nie ogranicza w niczym wolności wyznań i kultu religijnego. Kościół katolicki korzysta w Polsce Ludowej z pełnej niezależności organizacyjnej, wierząca część społeczeństwa polskiego ma pełną swobodę praktyk religijnych, posiada swą prasę i wydawnictwa, istnieją liczne zakony i stowarzyszenia religijne, prowadzą działalność katolickie organizacje charytatywne.</u>
          <u xml:id="u-54.27" who="#JerzyJodłowski">Najwyżsi przedstawiciele władzy ludowej w Polsce niejednokrotnie formułowali w wypowiedziach swoich stosunek rządu i państwa do kościoła katolickiego i kwestii religijnej w sposób jasny i nie budzący wątpliwości: „Poszanowanie uczuć religijnych i kultu religijnego jest naszą niezłomną zasadą, której ściśle będziemy przestrzegać”... — powiedział Ob. Prezydent Bierut w dniu 20 kwietnia 1949 r.</u>
          <u xml:id="u-54.28" who="#JerzyJodłowski">W oświadczeniu złożonym w dniu 14 marca 1949 r. komisji episkopatu Rząd stwierdził z całą stanowczością, że „nie zamierza uszczuplać swobód religijnych” i że „kler korzysta w Polsce z różnych uprawnień w znacznie szerszym zakresie niż w wielu krajach zachodnio-europejskich”.</u>
          <u xml:id="u-54.29" who="#JerzyJodłowski">Jednocześnie Rząd stwierdził, że będzie „twardo przestrzegał zasady konstytucyjnej, iż wolności wyznania nie wolno używać w sposób przeciwny ustawie”.</u>
          <u xml:id="u-54.30" who="#JerzyJodłowski">Zasady te znalazły swoje potwierdzenie w porozumieniu Rządu i episkopatu z kwietnia 1950 r., regulującym stosunki między państwem a kościołem na podstawach gwarantujących wolność sumienia i swobodę kultu religijnego.</u>
          <u xml:id="u-54.31" who="#JerzyJodłowski">Na przestrzeni ośmiu lat władzy ludowej w Polsce zrealizowana została zasada wolności sumienia i wyznania i ustalone zostały formy stosunków między państwem a kościołem, oparte o zasadę rozdziału kościoła i państwa. Toteż projekt Konstytucji, który w art. 70 głosi, iż Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom wolność sumienia i wyznania i który statuuje oddzielenie kościoła od państwa, nie wprowadza zasad nowych, lecz stanowi „bilans przebytej drogi, bilans już osiągniętych zdobyczy” i jest „rejestracją i ustawodawczym utrwaleniem tego, co faktycznie zostało już osiągnięte i wywalczone”.</u>
          <u xml:id="u-54.32" who="#JerzyJodłowski">Wolność sumienia i wyznania zagwarantowana obywatelom Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przez art. 70 projektu Konstytucji, to już nie tylko formalna deklaracja, jaka zawierała się w art. 111 konstytucji marcowej. Mimo niemal identycznego sformułowania obu tych przepisów różni je olbrzymia odmienność rzeczywistej treści. Zasada, która nigdy nie była i nie mogła być realizowana w warunkach ustrojowych Polski międzywojennej i która dopiero w Polsce Ludowej w nowych warunkach społecznych i politycznych została urzeczywistniona, wchodzi do Konstytucji — jako ustawodawcze utrwalenie zdobyczy mas ludowych w ich zwycięskiej walce o wolność.</u>
          <u xml:id="u-54.33" who="#JerzyJodłowski">Co oznacza wolność sumienia i wyznania, jaką w myśl art. 70 Konstytucji zapewnia Polska Rzeczpospolita Ludowa swym obywatelom?</u>
          <u xml:id="u-54.34" who="#JerzyJodłowski">Oznacza ona — mówiąc słowami projektu Konstytucji — że „kościół i inne związki wyznaniowe mogą swobodnie wypełniać swoje funkcje religijne”, a więc swobodę działalności religijnej kościoła.</u>
          <u xml:id="u-54.35" who="#JerzyJodłowski">Oznacza ona, że „nie wolno zmuszać obywateli do niebrania udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych”, a więc zakaz krępowania swobody kultu religijnego.</u>
          <u xml:id="u-54.36" who="#JerzyJodłowski">Oznacza ona również, że „nie wolno nikogo zmuszać do udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych”, a więc oznacza realną swobodę nienależenia do żadnego wyznania, jak również faktycznego niewykonywania praktyk religijnych mimo formalnej przynależności do oficjalnego wyznania.</u>
          <u xml:id="u-54.37" who="#JerzyJodłowski">Powyższe postanowienia Konstytucji są wyrazem ochrony zarówno obywateli wierzących i praktykujących, jak i niewierzących i niepraktykujących. Sprzeczne z nimi byłyby wszelkie czyjekolwiek działania, utrudniające wykonywanie kultu religijnego. Ale sprzeczny z nimi i niezgodny z prawem Polski Ludowej byłby także wszelki nacisk w kierunku wykonywania praktyk religijnych, w szczególności dające się niekiedy obserwować fakty wywierania przez niektórych duchownych presji psychicznej na obywateli, celem skłonienia ich do nauczania dzieci religii w szkole, do dokonywania obrzędów religijnych, do uczestniczenia w nabożeństwach i uroczystościach kościelnych.</u>
          <u xml:id="u-54.38" who="#JerzyJodłowski">Nieodzowną konsekwencją zasady wolności sumienia i wyznania, a zarazem podstawową gwarancją jej rzeczywistej realizacji jest oddzielenie kościoła od państwa. Rozdział kościoła od państwa jest jednym z podstawowych warunków realizacji zasady wolności sumienia i wyznania. Dla Polski na przestrzeni jej dziejów postulat rozdziału kościoła od państwa oznaczał nadto dążenie do wyzwolenia się od politycznej zależności i od ekonomicznych ciężarów w stosunku do Watykanu. Walka o wolność sumienia i wyznania łączyła się u nas zawsze z postulatem uniezależnienia się od Rzymu. Już Ostroróg w XV w. pisał, iż „bolesną i nieludzką jest rzeczą, że Królestwo Polskie ze wszech miar wolne, nieustanną chytrością Włochów zwodzone bywa, iż tak wielkie sumy pieniężne do dworu, jak nazywają, rzymskiego, corocznie są wywożone pod pozorem pobożności, a właściwie z powodu przesądu, w opłacie ogromnej daniny, którą sacra czyli annaty zowią”.</u>
          <u xml:id="u-54.39" who="#JerzyJodłowski">Rozdział kościoła od państwa jest zasadą ustrojową wywalczoną od czasu rewolucji francuskiej przez masy ludowe w większości krajów burżuazyjno-kapitalistycznych, jak w szczególności Francja, niektóre kantony Szwajcarii, Meksyk i Stany Zjednoczone. Polska międzywojenna, w której najściślejszym sojusznikiem klas rządzących — obszarnictwa i burżuazji — był kler, przyznała prymat kościołowi katolickiemu i związała się konkordatem z państwem watykańskim, konkordatem, który ograniczał suwerenność Państwa Polskiego i stwarzał daleko idące uprzywilejowanie kościoła i kleru, będąc konkordatem typu najbardziej korzystnego dla Watykanu.</u>
          <u xml:id="u-54.40" who="#JerzyJodłowski">Konkordat ten został jednostronnie zerwany przez Watykan, który w okresie wojny, gdy Polska znajdowała się pod najbrutalniejszym terrorem okupacji hitlerowskiej, niszczącej totalnie wszystko co polskie i godzącej między innymi także w polski kościół katolicki i patriotyczną część duchowieństwa polskiego, uznał za właściwe mianować biskupów niemieckich administratorami polskich diecezji. Rząd Polski Ludowej już we wrześniu 1945 r. stwierdził, że konkordat z roku 1925, jako jednostronnie zerwany przez Watykan, przestał obowiązywać.</u>
          <u xml:id="u-54.41" who="#JerzyJodłowski">Z momentem zerwania konkordatu nastąpiło faktycznie oddzielenie kościoła od państwa. Nie zostało ono wprawdzie wyrażone w specjalnym akcie ustawodawczym, ale ustaliło się w praktyce w stosunku państwa do kościoła.</u>
          <u xml:id="u-54.42" who="#JerzyJodłowski">Postulat oddzielenia kościoła od państwa, wysuwany na przestrzeni wieków przez najbardziej światłych i postępowych myślicieli i pisarzy naszych, w Polsce Ludowej stał się postulatem szerokich mas ludowych, postulatem klasy robotniczej i postępowej części inteligencji.</u>
          <u xml:id="u-54.43" who="#JerzyJodłowski">Postulat ten został silnie i jasno postawiony na kongresie zjednoczeniowym PZPR, partii przodującej siły narodu polskiego. Podkreślone wtedy zostało, że „rozdział kościoła od państwa jest programowym zadaniem polskiej demokracji w dziedzinie prawidłowego uregulowania wzajemnych stosunków państwa i kościoła”.</u>
          <u xml:id="u-54.44" who="#JerzyJodłowski">Dziś realizacja postulatu tego zostaje utrwalona w sformułowaniu art. 70 projektu Konstytucji. W ten sposób następuje ostateczne wyrównanie opóźnienia naszego w stosunku do wielu krajów Europy, które rozdziału kościoła od państwa dokonały już o wiele wcześniej.</u>
          <u xml:id="u-54.45" who="#JerzyJodłowski">Państwo Ludowe normując stosunki z kościołem nie może uznawać jakichkolwiek poza religijnych, politycznych funkcji kościoła. Państwo Ludowo nie nadaj e żadnej religii znaczenia wyznania obowiązującego, traktując sprawę religii jako sprawę prywatną obywateli. Kościół posiada swoją własną odrębną organizację, sprawuje funkcje religijne, do zadań jego należy opieka religijna nad wiernymi. Kościół nie jest jednak instytucją państwową i wszelkie próby rozszerzania jego działalności, w szczególności wkraczanie w zakres funkcji zastrzeżonych Państwu Ludowemu, sprzeczne byłyby z naszym ustrojem politycznym i społecznym.</u>
          <u xml:id="u-54.46" who="#JerzyJodłowski">Należy podkreślić, że oddzielenie kościoła od państwa jest także aktem umacniającym naszą suwerenność, gdyż uniezależnia Polskę od polityki Watykanu, który związany dziś jest z wrogimi Polsce siłami, z imperializmem amerykańskim i niemieckim remilitaryzmem. Watykan na przestrzeni naszych dziejów, a w szczególności XIX i XX wieku prowadził niezmiennie antypolską politykę, potępiającą wyzwoleńcze walki narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-54.47" who="#JerzyJodłowski">O stosunku Watykanu do Polski Ludowej świadczy to, że Watykan po dziś dzień nie uznaje zachodnich granic Polski, że wzbrania się mianować na ziemiach tych biskupów polskich, uznając nadal uprawnienia biskupów niemieckich, że w oficjalnych wydawnictwach Watykanu na rok 1952 figurują nazwiska niemieckich biskupów Warmii, Gdańska i Wrocławia, że papież Pius XII w szeregu swych przemówień i innych enuncjacji, wygłaszanych i kierowanych do różnych grup ludności niemieckiej, kwestionuje polskie granice zachodnie, wzywając „uchodźców” niemieckich do przetrwania i podsycając rewizjonistyczne nastroje w Niemczech Zachodnich. Symbolem stosunku Watykanu do Polski Ludowej jest fakt, iż państwo watykańskie jest jednym z pięciu państw — obok frankistowskiej Hiszpanii, Portugalii, Irlandii i Niemiec Zachodnich — w których rezydują po dziś dzień przedstawiciele londyńskiej grupy emigracyjnej.</u>
          <u xml:id="u-54.48" who="#JerzyJodłowski">Należy podkreślić, że rozdział kościoła od państwa statuowany w Konstytucji nie uszczupli w niczym wolności wyznania i swobody kultu religijnego w Polsce. W Państwie Ludowym nie ma walki z religią, panuje pełna swoboda wierzeń religijnych i sumienia. Kościół katolicki korzysta w Polsce Ludowej z szerokiego zakresu uprawnień. Jego działalność religijna nie doznaj e żadnych przeszkód.</u>
          <u xml:id="u-54.49" who="#JerzyJodłowski">Mimo to jednak niejednokrotnie ze sfer kościelnych rzucano nieuzasadnione oskarżenia o rzekomym prześladowaniu religii w Polsce. Te bezpodstawne i tendencyjne oskarżenia znalazły się nawet swego czasu w liście Piusa XII do biskupów polskich. Oskarżenia te były jeszcze jednym wyrazem postawy Watykanu wobec Polski Ludowej. Nie były one wprawdzie oparte na rzeczywistości, stanowiły za to pium desiderium Watykanu, dla którego polityki, sprzęgniętej z polityką imperializmu amerykańskiego, szłoby na rękę prześladowanie religii w Polsce Ludowej i rozniecanie walki na płaszczyźnie religijnej. Oskarżenia te podtrzymywał niestety w listach pasterskich episkopat polski, szerzyła je reakcyjna część kleru.</u>
          <u xml:id="u-54.50" who="#JerzyJodłowski">Jest jasne, że ta działalność hierarchii kościelnej miała na celu nie obronę rzekomo zagrożonych swobód religijnych w Polsce Ludowej, lecz poderwanie zaufania mas wierzących katolików do władzy ludowej. Celem tej działalności było usiłowanie przeprowadzenia przez społeczeństwo polskie linii podziału na wierzących i niewierzących. Byliśmy także świadkami prób wykorzystywania ambony jako trybuny do wystąpień przeciwko władzy ludowej, nadużywania funkcji kapłańskich i co więcej — w szeregu wypadków współdziałania poszczególnych księży z podziemiem, z wrogami Państwa Ludowego.</u>
          <u xml:id="u-54.51" who="#JerzyJodłowski">Byliśmy także świadkami organizowanych pod płaszczykiem kultu religijnego akcji wrogich władzy ludowej i innych prób wygrywania namiętności religijnych przeciwko państwu.</u>
          <u xml:id="u-54.52" who="#JerzyJodłowski">Rząd Polski Ludowej niejednokrotnie podkreślał, że stojąc na gruncie wolności wierzeń religijnych i sumienia, będzie respektował prawa kościoła katolickiego, gwarantując mu swobodę kultu religijnego, ale nie dopuści do wygrywania uczuć religijnych dla celów politycznych, wymierzonych przeciwko Państwu Ludowemu. Wolność wyznania, którą Polska Ludowa szeroko gwarantuje, nie może być wykorzystywana dla celów wrogich budowie nowego ustroju. Toteż art. 70 ust. 3 Konstytucji stwierdza, że „Nadużywanie wolności sumienia i wyznania dla celów godzących w interesy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest karane”.</u>
          <u xml:id="u-54.53" who="#JerzyJodłowski">Należy stwierdzić, że postanowienia art. 70 Konstytucji nie wprowadzają w stosunkach między państwem a kościołem nowych zasad. Są one potwierdzeniem tego stanu, jaki na przestrzeni ośmiu lat demokracji ludowej w Polsce ukształtował się w praktyce stosunków państwa i kościoła i jaki znalazł już uprzednio swój wyraz w porozumieniu Rządu z episkopatem z kwietnia 1950 r., stanowiącym płaszczyznę działalności kościoła katolickiego w Państwie Ludowym i wzajemnego współżycia państwa i kościoła. Warto przypomnieć, że w porozumieniu tym między innymi episkopat zobowiązał się wezwać duchowieństwo, aby w pracy duszpasterskiej zgodnie z nauką kościoła nauczało wiernych poszanowania prawa i władzy państwowej i nawoływało ich do wzmożonej pracy nad odbudową kraju i podniesieniem dobrobytu narodu; zobowiązał się także potępiać wszelkie wystąpienia antypaństwowe, przeciwstawiać się nadużywaniu uczuć religijnych w celach antypaństwowych, zwalczać zbrodniczą działalność band podziemia oraz piętnować i karać konsekwencjami kanonicznymi duchownych winnych udziału w jakiejkolwiek akcji podziemnej i antypaństwowej. Z kronik procesów sądowych mieliśmy wiadomości o udziale szeregu księży w bandach podziemnych, nie słyszeliśmy jednak o żadnym wypadku zastosowania konsekwencji kanonicznych wobec tych księży przez hierarchię kościelną.</u>
          <u xml:id="u-54.54" who="#JerzyJodłowski">Wysoka Izbo! W Polsce Ludowej nie ma i nie może być podziału społeczeństwa na wierzących i niewierzących. Próbom tego podziału przeciwstawiamy wykuwaną w codziennej pracy i w walce jedność narodu polskiego, przeciwstawiamy narodowy front walki o cele wspólne całemu narodowi — o pokój i budowę ustroju socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-54.55" who="#JerzyJodłowski">We froncie tym nie brak jest tej licznej części kleru katolickiego, która daje wyraz swemu patriotyzmowi i swej chęci służenia sprawie pokoju i sprawiedliwości społecznej zgodnie z interesami narodu i Państwa Ludowego.</u>
          <u xml:id="u-54.56" who="#JerzyJodłowski">Jakkolwiek szeregi tej patriotycznie nastawionej części duchowieństwa stale wzrastają, to jednak obok niej istnieją jeszcze i działają przedstawiciele kleru, w szczególności hierarchii kościelnej, o nastawieniu reakcyjnym, którzy w mniej lub więcej jawny sposób przeciwstawiają się przemianom dokonywanym w naszym kraju i dyskredytują wobec wiernych osiągnięcia Polski Ludowej, jej ustrój, jej prawo, starają się osłabić entuzjazm mas do pracy nad realizacją narodowych planów gospodarczych, osłabić wolę walki o pokój.</u>
          <u xml:id="u-54.57" who="#JerzyJodłowski">Dziś, gdy jesteśmy świadkami mobilizacji sił wrogich pokojowi, gdy imperializm amerykański dokonywa coraz nowych aktów agresji, gdy chwyta się coraz bardziej zbrodniczych i bestialskich metod walki, stosując broń bakteriologiczną na Korei i w Chinach, nie może i nie powinno zabraknąć w potępieniu tych zbrodni głosu tych wszystkich, którym droga jest sprawa pokoju i obrony najcenniejszych zdobyczy kultury. Wydawałoby się, że nie może zabraknąć głosu potępienia i tych wszystkich, którzy z powołania głoszą pokój i miłość bliźniego.</u>
          <u xml:id="u-54.58" who="#JerzyJodłowski">A jednak gdy całe społeczeństwo polskie protestowało przeciw użyciu broni bakteriologicznej w Korei i w Chinach, nie usłyszeliśmy głosu protestu polskiej hierarchii kościelnej. Stwierdzamy to z tym większym żalem, że właśnie w dniach ostatnich piękny przykład postawy kapłana chrześcijańskiego dał dziekan katedry w Canterbury, którego głos protestu przeciw użyciu broni bakteriologicznej rozległ się nie tylko na Wielką Brytanię, lecz na świat cały, docierając do sumień wiernych wszystkich wyznań.</u>
          <u xml:id="u-54.59" who="#JerzyJodłowski">Wysoka Izbo! Zasada wolności sumienia i wyznania, która w Polsce Ludowej dzięki przebudowie ustroju społeczno-gospodarczego i politycznego znalazła pełne urzeczywistnienie, przenika głęboko cały projekt Konstytucji. To ona stanowi jedną z gwarancji wyrażonego w art. 63 dążenia do wszechstronnego rozwoju nauki, opartej na dorobku przodującej myśli ludzkiej i postępowej myśli polskiej. To jej wyrazem jest przepis art. 75 Konstytucji, stwierdzający, że „Polska Rzeczpospolita Ludowa udziela azylu obywatelom państw obcych, prześladowanym za obronę interesów mas pracujących, walkę o postęp społeczny, działalność w obronie pokoju, walkę narodowo-wyzwoleńczą lub działalność naukową”.</u>
          <u xml:id="u-54.60" who="#JerzyJodłowski">Te przepisy projektu Konstytucji i projekt ten jako jednolita całość owiane są duchem głębokiego humanizmu. Są one wyrazem zwycięstwa odniesionego w wiekowej walce prowadzonej przez wszystkie postępowe siły narodu polskiego o wolność sumienia i wyznania. Są świadectwem tej prawdy, że wolność sumienia i wyznania może być osiągnięta tylko w ustroju, w którym znika wyzysk człowieka przez człowieka, w ustroju sprawiedliwości społecznej, w ustroju, jaki buduje Polska Rzeczpospolita Ludowa.</u>
          <u xml:id="u-54.61" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-55">
          <u xml:id="u-55.0" who="#WacławBarcikowski">Głos ma poseł Juszkiewicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-56">
          <u xml:id="u-56.0" who="#AleksanderJuszkiewicz">Wysoki Sejmie! Za panowania szlachty i magnatów, a potem obszarnictwa i burżuazji pojęcie wolności należało do pojęć najbardziej cynicznie fałszowanych i nadużywanych. Krwią i potem olbrzymiej większości narodu pisała szlachta „prawa” o swojej „szlacheckiej wolności”. Miały te prawa swój ciężar — ciężar pańszczyźnianego jarzma, które dźwigał chłop polski. Burżuazja i obszarnictwo — prawi dziedzice feudalnych ciemięży cieli — ustanawiając nowy kapitalistyczny system ucisku nie mniej cynicznie nadużywali słowa „wolność”. Wolność była dla nich wolnością nieograniczonego wyzysku mas ludowych, wolnością samowoli i przemocy wobec tych mas, wolnością bogacenia się kosztem ludu pracującego i utrzymywania swej władzy nad ludem i przeciw ludowi.</u>
          <u xml:id="u-56.1" who="#AleksanderJuszkiewicz">Dla ludu, dla robotnika i dla chłopa gorzkie były owoce tej wolności obszarników, fabrykantów i bankierów. Robotnik — wolny najmita miał „wolność” nędznej wegetacji w zamian za wzbogacanie kapitalisty, a w wypadku bezrobocia wolność umierania pod płotem. Chłop pracujący miał „wolność” harowania wraz z całą rodziną, często gorzej niż pociągowe zwierzę, a najczęściej tylko po to, aby się coraz więcej rujnować, coraz niżej staczać pod brzemieniem głodu ziemi, działów rodzinnych, lichwiarskich procentów, rujnujących nożyc cen, słowem całej machiny kapitalistycznego pańsko-kułackiego wyzysku, która wciągała w swoje tryby każdego chłopa małorolnego i średniorolnego, aby go w końcu wypuścić już jako wydziedziczonego nędzarza — „wolnego najmitę”.</u>
          <u xml:id="u-56.2" who="#AleksanderJuszkiewicz">Żywe są w pamięci chłopów polskich czasy tej burżuazyjnej „wolności”.</u>
          <u xml:id="u-56.3" who="#AleksanderJuszkiewicz">„Po pięciu godzinach snu — pisał w 1935 r trzymorgowy chłop z powiatu radomszczańskiego — trzeba było wstawać i wlec się do pracy. Człowiek był tak zarobiony, że nie było nawet czasu umyć się, a oczyścić wcale... Tak obrzydłe warunki pracy były jeszcze pogłębione przez używanie wstrętnych wyzwisk... których począwszy od dziedzica, a skończywszy na karbowym używali wszyscy, spełniając wolę pana i władcy. Lecz podłe urągowisko ze strony tych krwiopijców było niczym — im przypominały się dawne lata pańszczyzny, kiedy mogli dworusa bić, a on padał im do nóg jak pies. Na własne oczy widziałem, jak dziedziczka przyjechała na koniu do młócki zboża i biła po twarzy... Widziałem, jak chłopu mignął złowrogi błysk w oczach i zgasł, gdyż wroga rzeczywistość wołała do jego rozumu — gdzie pójdziesz? Gdzie robotę dostaniesz, czym wyżywisz żonę i dzieci?... Bo gdzież pójdzie ten nieszczęśliwiec, czego się uczepi, jeśli wszędzie, jak Polska długa i szeroka, nie ma co robić.” Podobny los gotowało panowanie kapitalizmu dalszym milionom chłopów — chłopom średniorolnym.</u>
          <u xml:id="u-56.4" who="#AleksanderJuszkiewicz">„Syn długów miał dużo — pisał średniorolny chłop w 1934 r. — bo się zapożyczył na spłatę drugiego. Potem nie miał za co oddać... Przychodzę do domu, na podwórzu stoi samochód. Z obory wyprowadzają krowy, świnie, cielęta. Komornik trzymał w ręce papier i czytał: Krowa czarna — 50 złotych, po raz pierwszy, drugi, trzeci. Sprzedana. Wóz — 20 zł — sprzedany. Reszty nie słuchałem, bo się we mnie coś rwało. Synowa płacze, dzieci też... Zabrali wszystko: konie, krowy, świnie, wóz, została tylko chałupa i ludzie bez rady... Nie ja sam taki.” Oto jak w Polsce burżuazyjnej rosła na wsi armia „wolnych najmitów”.</u>
          <u xml:id="u-56.5" who="#AleksanderJuszkiewicz">„Był tego po wsiach, wśród posiadaczów i półposiadaczów tłum, mnogość, powszechność. Słaniali się po drogach jako dziady, tłukli się po dziedzińcach zabudowań, plącząc się i nie wiedząc, o co ręce zaczepić. Jakże straszna była ich zima! Jakże potworne wśród nich grasowały choroby! Jakież katusze znosiły kobiety tego klanu pariasów, gdy w ich potomstwo uderzały „krosty” albo to straszniejsze, co ciśnie w gardle i zadusi nieletnie dzieciątko, niczym bezlitosna kuna.”</u>
          <u xml:id="u-56.6" who="#AleksanderJuszkiewicz">Ale ten niekłamany obraz nędzy zrujnowanych chłopów wziął Stefan Żeromski z życia wsi polskiej zaledwie na progu 20-lecia. A przecież potem przyszły czasy stokroć gorsze. Czasy, w których ludzi „zbędnych” na wsi liczono na 6–8 milionów. Przy tym liczba wydziedziczonych wciąż rosła.</u>
          <u xml:id="u-56.7" who="#AleksanderJuszkiewicz">Bo przecież gospodarstw do 5 ha było w Polsce 65%, to jest dwa i pół miliona rodzin, a od 5 do 10 ha — 22°%. Ich wszystkich czekał ten sam los. Jak nie ojców, to dzieci. Według badań Instytutu Gospodarstwa Społecznego, prowadzonych w końcu międzywojennego 20-lecia, na 100 rodzin bezrolnych — 55 miało przedtem własne gospodarstwa albo pochodziło z rodzin gospodarskich, zaś na 100 nowych gospodarstw — 72 pochodziło z działów rodzinnych.</u>
          <u xml:id="u-56.8" who="#AleksanderJuszkiewicz">Z tych liczb wynika niezbity fakt, że los chłopów, których słowa tu cytowałem, był losem olbrzymiej, przytłaczającej większości wsi. Z tych cyfr wynika, że ustrój kapitalistyczny skuwał w kajdany wyzysku i nędzy zarówno klasę robotniczą, jak i przytłaczającą większość wsi, a zatem olbrzymią większość narodu.</u>
          <u xml:id="u-56.9" who="#AleksanderJuszkiewicz">Czymże, jak nie pustym słowem, były dla tej olbrzymiej większości narodu zapewnienia burżuazji i obszarnictwa o wolności, o wolnościach obywatelskich — o wolności słowa, o wolności zgromadzeń, o prawie zrzeszania się.</u>
          <u xml:id="u-56.10" who="#AleksanderJuszkiewicz">Burżuazyjni politycy, ideologowie, prawnicy, filozofowie itp. dla maskowania istoty ustroju kapitalistycznego deklamują zawsze w swych konstytucjach zaraz na wstępie o „prawach i wolnościach obywatelskich”. Co nie przeszkadza, że dalsze paragrafy policyjnymi bagnetami, sądami, więzieniami itp. osłaniają przemoc klas wyzyskujących.</u>
          <u xml:id="u-56.11" who="#AleksanderJuszkiewicz">O tym, jak naprawdę wyglądała sprawa swobód obywatelskich w Polsce kapitalistycznej, mówi historia krwawych walk w okresie dwudziestolecia. O wolności zgromadzeń mówi krew na brukach miast i na wiejskich drogach.</u>
          <u xml:id="u-56.12" who="#AleksanderJuszkiewicz">A oto obraz wolności obywatelskich, nakreślony w tamtych czasach piórem chłopskiego pisarza, Jana Wiktora — i to nie obraz literacki, tylko wierna relacja faktów.</u>
          <u xml:id="u-56.13" who="#AleksanderJuszkiewicz">Jest rok 1937. Strajk chłopski. Policja w akcji.</u>
          <u xml:id="u-56.14" who="#AleksanderJuszkiewicz">„Naprzeciw pałkom i bagnetom wybiegły kobiety, powiewały łachmanami, rozpinały kaftaniki pokazując nagie ciała i wołały: „tyleśmy się dorobiły, cośmy zrobiły, że idziecie na nas jak na zbójców? Głodny my, biedny naród”. Podnosiły znędzniałe dzieci i wołały: „To nasz bunt, to nasz sztandar”. Rozżalone przypominały nędzę swoją, głodowanie, puste miski, nieszczęścia. Nie padł kamień ani grudy ziemi, ale łzy ciężkie jak dola polska, jak rzeczywistość dzisiejsza. W odpowiedzi gruchnęła salwa, a za nią wiele pojedynczych strzałów do uciekających. Padły trupy i ranni. Tłum rozpierzchnął się i z daleka patrzał. Ranni wołali o pomoc. Dźwigali głowy, ręką dawali znaki. Nikt nie mógł podejść, aby owinąć rany, aby kroplę wody podać.</u>
          <u xml:id="u-56.15" who="#AleksanderJuszkiewicz">„I wieś widziała, jak podkładali karabiny pod leżących i przenosili ciała, i wrzucali do ciężarowego auta. Wszystkich jednakowo uprzątnęli, na zagonach, gdzie leżeli ranni i zabici, zostały kałuże czerwone, jakby sztandary oderwane od drzewców, czekające na ręce, które je podejmą.”</u>
          <u xml:id="u-56.16" who="#AleksanderJuszkiewicz">Również i te czerwone sztandary — czerwone od chłopskiej krwi, obok sztandarów klasy robotniczej, stały się sztandarami zwycięstwa, które przed 8 laty obwieścił Manifest PKWN.</u>
          <u xml:id="u-56.17" who="#AleksanderJuszkiewicz">O „wolności” słowa pod rządami burżuazji mówi wiele tysięcy konfiskat artykułów, pism, książek, zamykania gazet, wieloletnie wyroki za kolportowanie drukowanych bez faszystowskiej cenzury pism lub ulotek chłopskich.</u>
          <u xml:id="u-56.18" who="#AleksanderJuszkiewicz">O „prawie” zrzeszania się mówi martyrologia bohaterskich przywódców ludu polskiego, rozstrzeliwanych, więzionych w dziesiątkach faszystowskich katowni, zamęczanych w Berezie Kartuskiej — w tym sanacyjnym Oświęcimiu. Mówi zapędzanie w podziemie bohaterskiej KPP za to, że broniła nieugięcie praw ludu polskiego i piętnowała zdrajców gotujących klęskę i niewolę całemu narodowi.</u>
          <u xml:id="u-56.19" who="#AleksanderJuszkiewicz">Srodze przeliczą się zdrajcy narodu polskiego, jeśli sądzą, że naród o tym wszystkim zapomniał. Pamięci tych czasów nic nie zatrze, tak jak nic nie potrafi osłonić prawdy o zdeptaniu wszelkich wolności i swobód obywatelskich w każdym kraju, gdzie postawi swój but amerykańsko-hitlerowski imperializm.</u>
          <u xml:id="u-56.20" who="#AleksanderJuszkiewicz">Żyjemy i walczymy w czasach, gdy burżuazyjne oszustwo o rzekomych prawach i wolnościach obywatelskich pod władzą imperializmu nie da się więcej utrzymać. Na nic się nie przyda załgiwanie się „Głosu Ameryki” i wszystkich jego filii — od londyńskiej do belgradzkiej.</u>
          <u xml:id="u-56.21" who="#AleksanderJuszkiewicz">Na oczach całego świata odbywa się faszyzacja USA i jego wasali. Świat zna takie fakty, jak bezprawne uwięzienie przywódców amerykańskiej klasy robotniczej i uznanie za winnych nie tylko ich samych, ale i ich obrońców sądowych. Świat widzi, jak szaleje gestapo — FBI zarówno w samych Stanach Zjednoczonych, jak i w krajach przez nie okupowanych bądź uzależnionych. Wiemy, kto kazał zamordować bohaterskiego przywódcę ludu greckiego Belojanisa, kto kierował ręką morderców przywódcy robotników belgijskich Lahaaunt.</u>
          <u xml:id="u-56.22" who="#AleksanderJuszkiewicz">O wolności w amerykańskim wydaniu mówią takie fakty, jak nakazywanie przez amerykańskich okupantów masakry pochodów 1-majowych w Japonii. Takie fakty, jak aresztowanie Jacque Duclos, przywódcy Francuskiej Partii Komunistycznej — partii narodu francuskiego, jak aresztowanie André Stila — redaktora naczelnego organu patriotycznego ludu francuskiego „L'Humanité”, których pod naciskiem wzburzonych mas ludowych reakcja musiała zwolnić.</u>
          <u xml:id="u-56.23" who="#AleksanderJuszkiewicz">O tym, co niesie amerykańska „wolność”, mówią najwymowniej potworne zbrodnie dokonywane przez USA w Korei i fakt, któremu dziś już nikt nie usiłuje zaprzeczyć, że imperialiści USA uważają hitlerowski Wehrmacht za podstawowe narzędzie swego panowania w Europie.</u>
          <u xml:id="u-56.24" who="#AleksanderJuszkiewicz">Imperialiści amerykańscy prowadzą politykę brutalnej faszyzacji własnego kraju i krajów od nich uzależnionych, są głównymi protektorami antypolskiego neohitlerowskiego rewizjonizmu niemieckiego, depczą wszędzie, gdzie stąpi but ich żołdaków, wszelkie prawa i wolności obywatelskie. Nigdzie tam, gdzie rządzi przemoc kapitału, nie ma, nie było i nigdy nie będzie prawdziwej wolności.</u>
          <u xml:id="u-56.25" who="#AleksanderJuszkiewicz">„Istotna wolność — mówił Stalin — ma miejsce tylko tam, gdzie nie ma ucisku jednych ludzi przez drugich, gdzie nie ma bezrobocia i nędzy, gdzie człowiek nie drży, że jutro może stracić pracę, mieszkanie, chleb. Tylko w takim społeczeństwie jest możliwa wolność prawdziwa, a nie papierowa, osobista i wszelka inna.” Przed ośmiu laty polski lud pracujący dzięki zwycięstwu Armii Radzieckiej ujął władzę w swoje ręce po to, abyśmy się stali takim właśnie społeczeństwem. I ten fakt — fakt, że w Polsce władza należy do ludu pracującego miast i wsi, fakt, że Polska Rzeczpospolita Ludowa stoi na straży zdobyczy polskiego ludu pracującego, że ogranicza, wypiera i likwiduje klasy społeczne żyjące z wyzysku — zdecydował o tym, że w kraju naszym ustanowiliśmy prawdziwe wolności obywatelskie.</u>
          <u xml:id="u-56.26" who="#AleksanderJuszkiewicz">Oddane zostały do użytku ludu pracującego prasa i radio, wszelkie wydawnictwa, drukarnie i fabryki papieru, wytwórnia filmów, kina i teatry. Zapanowała wolność słowa i druku w służbie mas ludowych.</u>
          <u xml:id="u-56.27" who="#AleksanderJuszkiewicz">Dzienny nakład gazet wzrósł z 900.000 w r. 1939 do 6.150.000 w 1951 r., a jednorazowy nakład wszystkich czasopism osiągnął w lutym br. 16 milionów egzemplarzy. Po raz pierwszy w historii prasy polskiej ze szpalt jej przemówił bezpośrednio lud pracujący. Rozwinął się ruch korespondentów robotniczych i chłopskich, obejmując dziesiątki tysięcy fabryk i gromad. Nakład książek w Polsce Ludowej osiągnął do kwietnia br. imponującą cyfrę 30 tys. tytułów i 450 min. egzemplarzy. Liczba radioabonentów sięga 2 milionów.</u>
          <u xml:id="u-56.28" who="#AleksanderJuszkiewicz">Cała ta potęga drukowanego i głoszonego słowa służy sprawie całego narodu, sprawie pokoju, demokracji i socjalizmu. W służbę tych spraw, dla umocnienia zdobyczy pracującego ludu polskiego, włączone są wszystkie najcenniejsze wartości postępowej nauki, literatury i sztuki dzisiejszych czasów i przeszłości naszego narodu oraz całej ludzkości. Po raz pierwszy też w naszej historii do dyspozycji mas ludowych stoją najwspanialsze gmachy publiczne, olbrzymie sale, transport i środki łączności, słowem wszystko, co jest potrzebne dla wypowiadania się szerokich mas na zgromadzeniach, wiecach, pochodach i manifestacjach.</u>
          <u xml:id="u-56.29" who="#AleksanderJuszkiewicz">Potężne manifestacje pierwszomajowe, z górą 100-tysięczne, zjazdy chłopów na dożynki ogólnokrajowe, wreszcie odbywający się kilkusettysięczny Zlot Młodzieży w stolicy — to najwspanialsze przykłady manifestowania przez naród swoich dążeń i celów.</u>
          <u xml:id="u-56.30" who="#AleksanderJuszkiewicz">Oto dlaczego mamy pełne prawo napisać w naszej Konstytucji, że „Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom wolność słowa, druku, zgromadzeń i wieców, pochodów i manifestacji”.</u>
          <u xml:id="u-56.31" who="#AleksanderJuszkiewicz">Art. 72 projektu Konstytucji stwierdza, że:</u>
          <u xml:id="u-56.32" who="#AleksanderJuszkiewicz">„1. W celu rozwoju aktywności politycznej, społecznej, gospodarczej i kulturalnej ludu pracującego miast i wsi Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom prawo zrzeszania się.</u>
          <u xml:id="u-56.33" who="#AleksanderJuszkiewicz">2. Organizacje polityczne, związki zawodowe, zrzeszenia pracujących chłopów, zrzeszenia spółdzielcze, organizacje młodzieżowe, kobiece, sportowe i obronne, stowarzyszenia kulturalne, techniczne i naukowe, jak również inne organizacje społeczne ludu pracującego — skupiają obywateli dla czynnego udziału w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym i kulturalnym”.</u>
          <u xml:id="u-56.34" who="#AleksanderJuszkiewicz">Zatrzymam się na zagadnieniu organizacji politycznych. Do tego, co z tej trybuny było już powiedziane o PZPR jako czołowym oddziale klasy robotniczej i narodu i o jej kierowniczej roli we froncie narodowym i w państwie, chciałbym dodać, że i w naszych ZSL-owskich szeregach, tak jak w najszerszych masach ludu pracującego, ugruntowało się ostatecznie przekonanie, że tylko sojusz robotniczo-chłopski i kierownictwo klasy robotniczej w walce o socjalizm zapewni narodowi polskiemu wspaniałe jutro.</u>
          <u xml:id="u-56.35" who="#AleksanderJuszkiewicz">Ilekroć ze strony wroga szedł atak zmierzający do tego, aby Polskę cofnąć wstecz na drogi nędzy i ciemnoty, upadku gospodarczego i zacofania kulturalnego, ilekroć podejmowane były próby przywrócenia władzy obszarnictwa i kapitalistów i ponownego oddania kraju pod jarzmo imperializmu, odebrania ludowi polskiemu wolności i władzy — tylekroć PPR, a później PZPR prowadziła masy pracujące miast i wsi do zwycięskiego odparcia tego ataku i do dalszych postępów na drodze do socjalizmu. Tak więc i nasze własne doświadczenia niezmiennie potwierdzają, że tylko pod wodzą klasy robotniczej i Partii, stanowiącej jej czołowy oddział, a zarazem czołowy oddział naszego narodu, możemy skutecznie walczyć o nasze najświętsze cele.</u>
          <u xml:id="u-56.36" who="#AleksanderJuszkiewicz">Chciałbym w tym miejscu podkreślić nierozerwalną jedność walki o pokój, niepodległość i socjalizm.</u>
          <u xml:id="u-56.37" who="#AleksanderJuszkiewicz">„Obóz socjalizmu i demokracji — pisał Bolesław Bierut — to obóz walki o pokój międzynarodowy, o niezależność i wolność narodu, obóz imperializmu i reakcji — to obóz wojny i ujarzmienia narodu. Nigdy też tak dobitnie jak dziś nie splotły się w trój jedyne hasło: pokój, niepodległość, socjalizm. Bowiem przewodnikiem i najbardziej konsekwentnym bojownikiem w walce o pokój i niepodległość narodu jest państwo zwycięskiego socjalizmu, są kraje budującego się socjalizmu, jest klasa robotnicza i partie komunistyczne w państwach kapitalistycznych. Bowiem najpotężniejszym bastionem walki o pokój i wolność narodów jest kraj Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji Październikowej, a jego Wódz — sztandarem i natchnieniem tej walki.”</u>
          <u xml:id="u-56.38" who="#AleksanderJuszkiewicz">Jedność i ścisła współpraca stronnictw politycznych nie podoba się rozbitkom klas wyzyskiwaczy — kułakom, byłym obszarnikom, spekulantom i kapitalistom, marzącym o przywróceniu swego panowania. Nie podoba się także amerykańskim imperialistom. Wszyscy oni chcieliby, aby stronnictwa polityczne w Polsce przyczyniały się nie do zwiększenia spoistości naszego frontu narodowego, lecz do j ego osłabienia. Ich pragnieniem było i jest, aby stronnictwa te stały się reprezentantami odsuniętych od władzy klas wyzyskiwaczy.</u>
          <u xml:id="u-56.39" who="#AleksanderJuszkiewicz">Takie cele próbował urzeczywistnić Mikołajczyk, tworząc PSL jako czołowy oddział kułactwa i burżuazji miejskiej, owych „ludowców” z Marszałkowskiej. Oczywiście nie tej Marszałkowskiej, wokół której wyrosła MDM, tylko tej, która w pierwszych latach po wojnie roiła się od spekulantów, byłych obszarników, wielkich kupców i handlarzy dolarów, wyczekujących w parterowych sklepikach na swoje „lepsze czasy”. Inne stronnictwo burżuazyjnych rozbitków próbował tworzyć Popiel. Obie próby nie powiodły się. Rozbiła je klasa robotnicza wraz z chłopstwem pracującym, pod wodzą PPR i przy pełnym współdziałaniu SL i SD oraz przy poparciu chłopskich dołów PSL, które w czas poznały w rzekomym chłopskim „wodzu” Mikołajczyku kułackiego kumotra, obszarniczego pachołka, dywersanta i szpiega, działającego na rzecz amerykańsko-hitlerowskiej polityki ujarzmiania narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-56.40" who="#AleksanderJuszkiewicz">Szerokie masy chłopskie, masy chłopów-ludowców odrzuciły politykę mikołajczykowską, politykę używania chłopów pracujących jako narzędzia sojuszu kułaków-kapitalistów wiejskich z burżuazją miejską, odrzuciły mikołajczykowskie wysługiwanie się antypolskiemu imperializmowi amerykańskiemu, wypowiedziały się stanowczo za polityką radykalnego nurtu ruchu ludowego, polityką sojuszu chłopów pracujących z klasą robotniczą, polityką przyjaźni narodu polskiego z obozem demokracji i obrony suwerenności narodów, obozem socjalizmu i pokoju, obozem, na którego czele stoi Związek Radziecki.</u>
          <u xml:id="u-56.41" who="#AleksanderJuszkiewicz">W Polsce rządzonej przez pracujący lud miast i wsi, w Polsce, która ogranicza, wypiera klasy społeczne, żyjące z wyzysku robotników i chłopów, nie ma i nie może być miejsca dla partii reprezentujących interesy tych wrogich klas i ich dążenie do odzyskania władzy.</u>
          <u xml:id="u-56.42" who="#AleksanderJuszkiewicz">Rozgromienie wszelkich prób tworzenia partii służących tak czy inaczej sprawie powrotu władzy burżuazji stało się tym bardziej koniecznym, że wszystkie te próby stapiały się w jedno łożysko ze szpiegowsko-dywersyjną akcją amerykańsko-hitlerowskiego imperializmu, wymierzoną przeciw pokojowi świata, przeciw niepodległości narodu polskiego, akcją torującą drogę hitlerowskim rewizjonizmom i odwetom.</u>
          <u xml:id="u-56.43" who="#AleksanderJuszkiewicz">Wielkie są zadania stojące przed naszymi stronnictwami politycznymi.</u>
          <u xml:id="u-56.44" who="#AleksanderJuszkiewicz">„Niepodobieństwem jest — mówił Prezydent Bierut w roku 1950 — wyliczenie masy zagadnień, jakie wiążą się konkretnie z naszym codziennym życiem społecznym, z działalnością państwa, z potrzebami mas ludowych, a które wymagają od organizacji politycznych wielkiej pracy i wysiłku.”</u>
          <u xml:id="u-56.45" who="#AleksanderJuszkiewicz">Nasze Zjednoczone Stronnictwo Ludowe skutecznie służy interesom wsi pracującej, dopomagając ze wszystkich sił klasie robotniczej i Partii do umocnienia władzy ludowej i budowy socjalizmu na wsi i w mieście. Poszliśmy za najlepszymi tradycjami ruchów chłopskich, stając u boku PZPR, aby wespół z klasą robotniczą wcielać w czyn marzenia wielu pokoleń bojowników chłopskich, najlepszych przedstawicieli polskiego ruchu ludowego. Jesteśmy partią chłopską, która zrozumiała tę wielką prawdę, że przyszłość i szczęście wsi pracującej leży w socjalizmie, do którego może zwycięsko prowadzić naród tylko klasa robotnicza. Toteż w naszej pracy kierujemy się i zawsze będziemy się kierować słowami Prezydenta Bieruta, który uczył nas, że „nowy ruch ludowy może spełnić swoją rolę społeczną — rewolucyjną tylko jako ściśle zwarta ideologicznie z całością przemian rewolucyjnych w procesie budownictwa socjalistycznego część ogólnego ruchu, którym kieruje klasa robotnicza — czołowa siła socjalizmu.” Tym ogólnym ruchem, którym kieruje klasa robotnicza i PZPR, jest nasz front narodowy. Określa on wyraźnie cele całego narodu polskiego, idącego do socjalizmu, a jednocześnie nasze cele — cele organizacji politycznych w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-56.46" who="#AleksanderJuszkiewicz">Wysoki Sejmie! Zagwarantowane w projekcie Konstytucji prawo obywateli do zrzeszania się znajduje wyraz w pracy masowych, potężnych organizacji społecznych, które mobilizują masy pracujące do wielkich zadań w dziedzinie gospodarki i obronności, kultury i wychowania — do jak najczynniejszego udziału w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym i kulturalnym. O największej z tych organizacji, niewątpliwie najważniejszej — o związkach zawodowych mówiono już z tej trybuny. Nie kusząc się o ocenę znaczenia i działalności wszystkich organizacji masowych chciałbym podkreślić, że polscy chłopi pracujący po raz pierwszy w swojej historii posiadają tak potężne zrzeszenia jak 2-milionowy Związek Samopomocy Chłopskiej, jak spółdzielczość samopomocowa zaopatrzenia i zbytu. Kobiety polskie mają swoją milionową organizację — Ligę Kobiet. Na czele młodzieży pracującej kroczy Związek Młodzieży Polskiej, pierwszy pomocnik Partii i wychowawca młodych budowniczych Polski Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-56.47" who="#AleksanderJuszkiewicz">Masy ludowe w państwach burżuazyjnych zarówno faszystowskich jak i niby to demokratycznych, odsuwane są od udziału w życiu politycznym, natomiast w państwach ludowładztwa następuje nieustanne przyciąganie mas do decydującego udziału w rządzeniu. Obok rad narodowych jednym z najistotniejszych czynników tego procesu są masowe organizacje społeczne.</u>
          <u xml:id="u-56.48" who="#AleksanderJuszkiewicz">Lenin, twórca państwa radzieckiego, pisał w roku 1919: „Nie łatwo jest przyciągnąć do pracy państwowej szeregowych robotników i chłopów, których w ciągu stuleci gnębili i straszyli obszarnicy i kapitaliści. Tę jednak właśnie niełatwą pracę musimy, koniecznie musimy wykonać, aby czerpać głębiej nowe siły z klasy robotniczej i pracującego chłopstwa”.</u>
          <u xml:id="u-56.49" who="#AleksanderJuszkiewicz">Nasze organizacje masowe i w tej dziedzinie spełniają olbrzymią rolę.</u>
          <u xml:id="u-56.50" who="#AleksanderJuszkiewicz">Tej samej sprawie — sprawie udziału mas w aparacie kontroli, sprawie aktywizacji mas w rządzeniu Państwem Ludowym — służy prawo do wnoszenia skarg i zażaleń przez każdego obywatela do wszystkich organów państwa, przy czym: „Skargi i zażalenia obywateli powinny być rozpatrywane i załatwiane szybko i sprawiedliwie. Winni przewlekania albo przejawiający bezduszny i biurokratyczny stosunek do skarg i zażaleń obywateli pociągani będą do odpowiedzialności”. Burżuazyjna pseudodemokracja podobnie jak faszyzm stanowiła stary aparat powołany do dławienia mas pracujących, demokracja ludowa, urzeczywistniając władzę mas pracujących, udaremnia wszelkie zamierzenia, zdążające do odbudowy władzy burżuazji, i stąd też w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, stojącej na straży zdobyczy polskiego ludu pracującego miast i wsi i zabezpieczającej jego władzę i wolność przed siłami wrogimi ludowi, zakazane jest tworzenie zrzeszeń i udział w zrzeszeniach, których cel lub działalność godzą w ustrój polityczny i społeczny albo w porządek prawny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-56.51" who="#AleksanderJuszkiewicz">Władza ludu stanowi najważniejszą i nieodzowną gwarancję wszystkich jego praw i swobód, a wśród nich praw i wolności obywatelskich. Władza ta jest jednocześnie fundamentem naszej niepodległości i gwarancją naszych postępów na drodze do socjalizmu. Toteż Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, utrwalająca ustawodawczo tę władzę, jest pierwszą w dziejach narodu polskiego Konstytucją wolności i demokracji.</u>
          <u xml:id="u-56.52" who="#AleksanderJuszkiewicz">Nasze pokolenie przeżywa epokowy przełom dziejów naszego narodu, polegający na tym, że wolność narodu polskiego — po raz pierwszy w jego historii — utożsamiła się z wolnością całego polskiego ludu pracującego. Polska wieś pracująca głęboko odczuwa i wysoko ceni ten przełom i dlatego Konstytucję tę uważa za swoją chłopską konstytucję.</u>
          <u xml:id="u-56.53" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-57">
          <u xml:id="u-57.0" who="#WacławBarcikowski">Głos ma poseł Polewka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-58">
          <u xml:id="u-58.0" who="#AdamPolewka">Wysoka Izbo! Nie artysta jedynie, nie tylko miłośnik sztuki, ale każdy Polak, prawdziwy, ludowy patriota może być dumny z faktu, że w projekcie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej treścią trzech artykułów jest troska naszego Ludowego Państwa o narodową kulturę.</u>
          <u xml:id="u-58.1" who="#AdamPolewka">Oto art. 62 głosi prawo pracujących do korzystania ze zdobyczy kultury i twórczy udział ludzi pracy w rozwoju kultury narodowej. Oto art. 64 stwierdza, że Polska Rzeczpospolita Ludowa troszczy się o rozwój literatury i sztuki, spełniającej zadania walki o postęp, zaś art. 65 zapewnia szczególną opiekę państwa nad pracownikami na polu artystycznej twórczości.</u>
          <u xml:id="u-58.2" who="#AdamPolewka">Po raz pierwszy w dziejach naszego narodu zajmuje się Ustawa Konstytucyjna tymi sprawami.</u>
          <u xml:id="u-58.3" who="#AdamPolewka">Słowo po słowie przejrzałem teksty konstytucyj okresu drugiej niepodległości — tekst konstytucji marcowej z roku 1921 i tekst konstytucji kwietniowej z roku 1935 i nie znalazłem tam ani rzeczownika „kultura”, ani bodaj przymiotnika „kulturalny”. Taki swoisty, jakże charakterystyczny „hołd” złożyły obie międzywojenne konstytucje wielkości i dziejowej ważności naszych tradycji narodowych, które właśnie poprzez literaturę, malarstwo, teatr i muzykę podtrzymywały i rozwijały w latach niewoli świadomość narodową. Burżuazja deklamowała namiętne zachwyty nad wieszczami i „królami duchami” narodu, ale obie konstytucje, choć różne od siebie, przepoiła maluczkim, mizernym duchem egoizmu klasowego, podwórkową miłością prywatnej własności i skwitowała milczącym lekceważeniem sprawy narodowej kultury, bez której naród nie mógłby przecież w okresie zaborów ani żyć, ani odradzać się.</u>
          <u xml:id="u-58.4" who="#AdamPolewka">Jedną z wielu ilustracji tego stosunku burżuazji do narodowej kultury obok niezrealizowanego, a uroczyście uchwalonego wydania dzieł Mickiewicza, są zakrojone na miarę historycznej farsy losy ustawy sejmowej z dnia 17 marca 1921 r., powziętej dodatkowo w dniu uchwalenia konstytucji marcowej „o wzniesieniu przez państwo w Warszawie „Domu Ludowego Rzeczypospolitej”, przeznaczonego — według słów posła Głąbińskiego — „dla ludu pracującego”. Tekst tej ustawy tak brzmiał:</u>
          <u xml:id="u-58.5" who="#AdamPolewka">„Art. 1. Dla upamiętnienia odzyskania niepodległości i całości Ojczyzny w dniu uchwalenia Konstytucji 17 marca 1921 roku Sejm postanawia wybudować w Warszawie „Dom Ludowy Rzeczypospolitej” według postanowienia Ustawy niniejszej.</u>
          <u xml:id="u-58.6" who="#AdamPolewka">„Art. 2. „Dom Ludowy Rzeczypospolitej” będzie mieścił Bibliotekę Publiczną, Czytelnię Publiczną, Pracownię Naukową, salę na zebrania i odczyty i Muzeum Kultury i Sztuki”.</u>
          <u xml:id="u-58.7" who="#AdamPolewka">Ten „pomnikowy” jedyny ośrodek kultury masowej w Polsce miał być dostępny „bezpłatnie wszystkim obywatelom” całego kraju, oczywiście pod warunkiem, że masy pracujące z całej Polski będą pielgrzymować do Warszawy, aby przeczytać książkę lub posłuchać odczytu.</u>
          <u xml:id="u-58.8" who="#AdamPolewka">„Wspaniałego” projektu, czczącego odzyskanie niepodległości, oczywiście nigdy nie zrealizowano. Za rządów Witosa w dniu 23 kwietnia 1923 r., na posiedzeniu Komisji Administracji i Robót Publicznych sprawiono szumnej ustawie cichutki pogrzeb. W 1928 r. usiłowano wskrzesić historyczną ustawę, ale BBWR i endecja uznały nieboszczkę za nieodwołalnie zmarłą.</u>
          <u xml:id="u-58.9" who="#AdamPolewka">Takie są dzieje urodzonego na papierze i zmarłego w protokole jedynego domu kultury dla mas, ślubowanego ludowi uroczyście przez burżuazyjny sejm.</u>
          <u xml:id="u-58.10" who="#AdamPolewka">Dziś, kiedy domy kultury, biblioteki, świetlice stanowią wielką sieć, pokrywającą cały kraj, jakże tragikomiczne wydają się dzieje tej odświętnej, uroczystej troski burżuazji o kulturę dla mas!</u>
          <u xml:id="u-58.11" who="#AdamPolewka">Gdyby ktoś z tego rodzaju faktów wyciągnął wniosek, że burżuazja nie interesowała się sprawą kultury mas, wniosek ten nie byłby słuszny, Burżuazja była bowiem zainteresowana w tym, aby masy pracujące nie miały dostępu do kultury, aby ciemnota zagradzała im drogę do społecznej świadomości. Burżuazja — uczy Lenin — „jedynie wówczas uważa państwo za silne, kiedy może ona całą potęgą aparatu rządowego rzucić masy tam, dokąd chcą je rzucić burżuazyjni władcy. My mamy inne pojęcie o sile. Według naszych pojęć państwo jest silne świadomością mas”.</u>
          <u xml:id="u-58.12" who="#AdamPolewka">Dla tej przyczyny projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej urzeczywistnia przez troskę o kulturę mas pracujących postulat rozszerzenia i pogłębienia świadomości społecznej wszystkich ludzi pracy. Toteż nie może być mowy nie tylko o tym, aby w naszej Konstytucji pominięto sprawy kultury, ale co więcej postanowienia wymienionych trzech artykułów nie są tylko szlachetną deklaracją, lecz stwierdzeniem istniejącego stanu rzeczy. „Fakty dowodzą — mówił tow. Bierut w swoim referacie — że prawo do korzystania ze zdobyczy kultury umożliwia rosnąca wciąż sieć bibliotek, muzeów, teatrów, domów kultury, kin, świetlic — wielokrotnie przerastająca już dziś stan, który istniał przed wojną i stan istniejący obecnie w wielu większych od Polski państwach kapitalistycznych.” Dodajmy do tego stwierdzenia komentarz, że w Polsce przedwojennej biblioteki, świetlice, domy ludowe na wsiach czy w ośrodkach robotniczych były tworzone społecznym wysiłkiem chłopskich czy robotniczych organizacji, często wbrew woli burżuazyjnego państwa i w walce z represjami ze strony czynników rządowych. Zdarzały się nieraz wypadki zamykania i niszczenia bibliotek chłopskich i robotniczych, organizowanych za ciężko zapracowane i z trudem uzbierane grosze składkowe. Dziś opieka Państwa Ludowego otacza wszystkie ośrodki upowszechnienia kultury.</u>
          <u xml:id="u-58.13" who="#AdamPolewka">Ale różnica między tym, co było przed wojną, a jest obecnie w zakresie upowszechniania i rozwoju kultury i twórczości artystycznej, nie polega tylko na ilościowym ogromnym wzroście kulturalnych placówek, ośrodków szerzenia kultury i kształcenia twórców, czy na wzroście wielokrotnym liczby odbiorców produkcji artystycznej i twórców artystycznych wartości.</u>
          <u xml:id="u-58.14" who="#AdamPolewka">Ponieważ całość życia kulturalnego w Polsce służy sprawie pogłębienia świadomości społecznej mas pracujących, sprawie wychowania nowego, socjalistycznego człowieka, więc różnicę zasadniczą stanowi jakość krzewionej i tworzonej obecnie kultury w stosunku do przedwojennej produkcji i konsumpcji kulturalnej. Nasza kultura narodowa, kultura lat obecnych, kultura narodu, który staje się narodem socjalistycznym, formuje się jako kultura socjalistyczna w swej treści. To powoduje, że inny jest nie tylko poziom tej kultury w odróżnieniu od okresu międzywojennego, ale i zgoła inny charakter, inna zawartość pojęć i uczuć w porównaniu z okresami minionymi. Pogłębianie się świadomości społecznej mas, ich rola jako gospodarza Polski Ludowej sprawia, że pogłębia się z dnia na dzień narodowa świadomość ogółu obywateli. Słowo „naród” pęcznieje nową twórczą treścią.</u>
          <u xml:id="u-58.15" who="#AdamPolewka">Kiedy londyńscy emigranci rzucają hasła wyzwolenia się „z dziedzicznych obciążeń Polską”, wyzwolenia Polaków od Polski i polskości, słowem wyzbycia się przywiązania i miłości do narodowych tradycji i twórczego ich kontynuowania — jak to głosi paryska emigrancka „Kultura” w kwietniowym numerze z rb. — masy pracujące Polski Ludowej coraz więcej i coraz głębiej przyswajają sobie postępowe tradycje naszej przeszłości, poznają życie i działalność wielkich ludzi naszej historii, bohaterów walk o niepodległość i pionierów postępu społecznego i kulturalnego.</u>
          <u xml:id="u-58.16" who="#AdamPolewka">Można powiedzieć bez przesady, że co dzień upowszechnia się i pogłębia wiedza obywateli Polski Ludowej o twórczych kartach historii naszego narodu, że w związku z tym rośnie miłość do kraju i szlachetna duma z tego, co w naszej przeszłości było piękne i postępowe.</u>
          <u xml:id="u-58.17" who="#AdamPolewka">Gnijąca na emigracji, cuchnąca trupim rozkładem burżuazja „wyzwala się z polskości”, odchodzi od narodu, wyrzeka się narodu i jego przeszłości w momencie, gdy naród polski w Polsce Ludowej w całej pełni staje się narodem. To zjawisko tak ostro konfrontujące różnicę między narodem burżuazyjnym a narodem, który staje się socjalistycznym, winno znaleźć w naszej artystycznej twórczości obraz równy siłą wyrazu płótnom Matejki czy kartom z dzieł Żeromskiego i Sienkiewicza!</u>
          <u xml:id="u-58.18" who="#AdamPolewka">Socjalistyczna treść i narodowa forma naszej teraźniejszej kultury postulują zasadniczą różnicę poziomu i form organizacyjnych wychowania człowieka w Polsce między tym, co jest, a co było.</u>
          <u xml:id="u-58.19" who="#AdamPolewka">Polska międzywojenna, ironicznie zwana przez nacjonalistów niemieckich „państwem sezonowym”, przeżyła sezon kulturalny amerykanizacji i prostactwa. Sztuka, jako towar w rękach handlarzy produkcji kulturalnych, sensacyjność i reklamiarstwo, sprzyjanie niewybrednym gustom tzw. publiczki lub zdegenerowanym smaczkom wyższych dziesięciu tysięcy, elitaryzm kulturalny z jednej strony, a wulgarność z drugiej, to wszystko rzucone na czarne tło analfabetyzmu i oparte o zasady żerowania na ciemnocie mas — oto w głównych zarysach obraz życia kulturalnego w Polsce okresu drugiej niepodległości.</u>
          <u xml:id="u-58.20" who="#AdamPolewka">Były w tym okresie dwa gatunki kultury: tandeta kulturalna dla mas, dla robotników, dla chłopów i drobnomieszczaństwa i kultura rzekomo wyższa, pozująca na wybredność i smakoszostwo, kultura dla wybranych i mianowanych elitą przez pieniądz i sanacyjną „opatrzność”. Masy otrzymywały pokarm duchowy w postaci „czerwoniaków”, sensacji kryminalnych, erotycznych, płaskiego humoru w prasie, teatrze, kinie, audycjach radiowych itd. Dodajmy, że ta „kultura” dla ludzi minoris gentium spełniała określoną funkcję społeczną, taką samą, jaką dziś spełnia w Ameryce „żółta prasa”, osławione programy radiowe, kino, kabarety itd., funkcję ochronnego szczepienia ogłupianiem przed fermentem i infekcją społecznych myśli postępowych, przed kontaktem ze społecznymi postępowymi myślami.</u>
          <u xml:id="u-58.21" who="#AdamPolewka">Dla wyraźnych politycznych celów, dla rozbicia tworzącego się w walce klasowej sojuszu robotniczo-chłopskiego głoszono i kultywowano inność, różność kultury miasta i wsi.</u>
          <u xml:id="u-58.22" who="#AdamPolewka">„Pawie pióra” feudalnej kultury wsi, propagowane pod pozorem miłośnictwa kultury ludowej, hasła „chłopskiej kultury dla chłopów” spełniały chytrze pomyślaną dywersyjną rolę w celu zahamowania parcia mas ku wyzwoleniu społecznemu.</u>
          <u xml:id="u-58.23" who="#AdamPolewka">Polska Ludowa nie zna kultury gorszej dla szerokich mas, a lepszej dla wybranych — innej dla wsi, a innej dla miasta. Klasyczną literaturę dajemy w ręce masowo — i chłopu i robotnikowi i inteligencji pracującej. Teatry nie znają programów ludowych, popularnych, sztuczydeł dla maluczkich, a pieśni ludowe, piękne pieśni wsi polskiej śpiewają dziś chóry robotnicze, gdy wiejskie zespoły z robotniczo-socjalistyczną pieśnią na ustach propagują na co dzień sojusz robotniczo-chłopski. Słowem dla wszystkich jedna, jednej i tej samej, możliwie najwyższej wartości kultura — narodowa w formie, a socjalistyczna w treści.</u>
          <u xml:id="u-58.24" who="#AdamPolewka">Ogromowi tych nowych zadań, które można streścić jako likwidację upośledzenia kulturalnego mas, i tworzeniu nowych form i treści kulturalnych może podołać tylko nowa, na socjalistycznych wzorach, czerpanych z doświadczeń Związku Radzieckiego, oparta organizacja życia kulturalnego w Polsce Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-58.25" who="#AdamPolewka">Dla realizacji tych celów, aby kierować rozumnie i planowo życiem kulturalnym kraju, aby otoczyć opieką twórczość artystyczną, stworzono po raz pierwszy w Polsce Ministerstwo Kultury i Sztuki.</u>
          <u xml:id="u-58.26" who="#AdamPolewka">Przed tym nowym ministerstwem, podobnie jak przed całym aparatem rządowym Państwa Ludowego, stanęło najpierw zagadnienie odbudowy naszej kultury z ruin i zgliszcz, jakie po sobie pozostawiła okupacja.</u>
          <u xml:id="u-58.27" who="#AdamPolewka">Hitlerowski faszyzm planowo, systematycznie przeprowadzał likwidację naszego kulturalnego dorobku, burzył pomniki i budynki, palił książki, biblioteki i archiwa, niszczył dzieła sztuki, o ile miały wyraźne polskie piętno, a wreszcie likwidował masowo ludzi twórczych. Odbudowanie tych strat, ratowanie skarbów kultury przed ostateczną zagładą, zabezpieczenie obiektów architektonicznych i dzieł sztuki przed zniszczeniem na skutek uszkodzenia, braku opieki itp. — oto były pierwsze palące zadania nowego ministerstwa. Ale równolegle i równocześnie trzeba było organizować nowe życie kulturalne na wyzwolonej już ziemi ojczystej. Jakże trudna sprawa!</u>
          <u xml:id="u-58.28" who="#AdamPolewka">Ludzie sztuki, pracownicy kultury i sztuki, którzy ocaleli z pogromu hitlerowskiego, byli w znacznej większości ludźmi dni wczorajszych. Swoją pracę i działalność w wyzwolonej Ojczyźnie widzieli w formie restauracji, odbudowania i przywrócenia tych kształtów życia kulturalnego, jakie było przed wojną. Czasem z pełną świadomością, a jeszcze częściej nieświadomie, z nawyku, z przyzwyczajenia, na podłożu tęsknot biernych, snutych w okresie okupacji, chcieli po prostu mieć kulturę polską z powrotem w jej dawnej burżuazyjnej postaci. Trzeba było tych ludzi psychicznie przetworzyć, rozpalić w nich ogień twórczy, zapał dla nowego życia w trudnych, bardzo trudnych warunkach tworzonego. Nie wystarczały dobre chęci ze strony artystów, nie wystarczała nawet najlepsza wola, póki uporczywa praca uświadamiająca nie zaczęła ścierać osadów przeszłości z duszy twórców.</u>
          <u xml:id="u-58.29" who="#AdamPolewka">Dziś, po krótkim stosunkowo okresie przełomu w naszym życiu kulturalnym, jaki dokonał się w latach 1949 i 1950, możemy już poszczycić się poważnym dorobkiem twórczym, reprezentującym nowe uczucia i nowe myśli powiązane z budową socjalizmu w Polsce. Nasza literacka proza, malarstwo i plastyka, sztuka aktorska mogą wykazać się poważnymi osiągnięciami. Jeśli jeszcze niektóre działy twórczości nie znalazły wyrazu twórczego, godnego naszej epoki, to możemy z całą pewnością powiedzieć, że dzień, w którym artyści wyzwoleni z obciążeń formalistycznych i elitarnych odnajdą w pełni korzenie twórczości narodowej i zaczną tworzyć dzieła, które przejdą do potomności, jest tak bliski, iż ma na imię: jutro.</u>
          <u xml:id="u-58.30" who="#AdamPolewka">Troska o rozwój i wydobywanie talentów dała poważne rezultaty. W literaturze jawią się samorodne talenty. Oto mamy czytanego przez całą Polskę Lucjana Rudnickiego, oto ostatnio stał się głośny robotnik rolny Albin Bobruk, autor powieści „Matka i syn”. Wchodzą w literaturę, w malarstwo, w muzykę ludzie nowi — ludzie ze środowiska robotniczego i chłopskiego.</u>
          <u xml:id="u-58.31" who="#AdamPolewka">Organizuje się twórczość masową od świetlicowych zespołów teatralnych, chórów i orkiestr po warsztaty i fabryki przedmiotów codziennego użytku. Instytut Wzornictwa Przemysłowego organizuje w pracy nad podniesieniem poziomu estetycznego produkcji zespoły wiejskie tkaczek, hafciarek, koronczarek, rzeźbiarskie, ceramiczne i zabawkarskie, zespoły młodzieżowe, zespoły robotnic fabryk fajansu itd.</u>
          <u xml:id="u-58.32" who="#AdamPolewka">Rosną masowo kadry przyszłych twórców w dziedzinie wszystkich gałęzi sztuki. W niższych i średnich szkołach artystycznych kształci się 31.000 młodzieży. Jest 19 wyższych uczelni artystycznych.</u>
          <u xml:id="u-58.33" who="#AdamPolewka">Organizowaniem, prowadzeniem i popieraniem prac naukowo-badawczych nad zagadnieniami twórczości artystycznej, przewartościowaniem kulturalnym i artystycznym dziedzictwa przeszłości, szkoleniem kadr naukowców i krytyków sztuki, torowaniem drogi sztuce realizmu socjalistycznego w Polsce zajmują się Państwowy Instytut Sztuki i Instytut Badań Literackich.</u>
          <u xml:id="u-58.34" who="#AdamPolewka">Tygodniki, miesięczniki i kwartalniki poświęcone twórczości artystycznej wielokrotnie przerastają przedwojenną ilość tego rodzaju prac. Drukuje się lub przygotowuje do druku prace monumentalne, jak np. Słownik Historyczny Sztuk Plastycznych, liczne monografie z dziedziny sztuki, podręczniki dla poszczególnych gałęzi artystycznych itp. Prowadzi się szeroko prace terenowe, szczególnie w zakresie badań nad sztuką ludową. Starannie gromadzi się i utrwala skarby folkloru. Restauruje się i zabezpiecza zabytki malarstwa, rzeźby i architektury.</u>
          <u xml:id="u-58.35" who="#AdamPolewka">Twórczy wysiłek przejawia się w każdej gałęzi sztuki, także i w architekturze. Czyż nie jest twórczą próbą stworzenia swoistego piękna styl domów mieszkalnych MDM na Placu Konstytucji?</u>
          <u xml:id="u-58.36" who="#AdamPolewka">Dziesiątki tysięcy świetlic i bibliotek po wsiach i miastach, milionowe nakłady książek, milionowe tłumy widzów w teatrach, w kinach, w muzeach, żywy ruch ochotniczych zespołów artystycznych, szeroko rozbudowane szkolnictwo artystyczne, wielorakie instytuty i instytucje kulturalne, gęsta sieć radiowa, nowa, godna wspaniałych tradycji narodowych treść i forma artystycznych poczynań i osiągnięć — oto pobieżny bilans życia kulturalnego w Polsce Ludowej, oto fakty, których prawnym wyrazem są artykuły Konstytucji mówiące o kulturze.</u>
          <u xml:id="u-58.37" who="#AdamPolewka">Ale te osiągnięcia nie znaczą, że fakty podane stanowią granicę, na której może się zatrzymać i spocząć nasze zadowolenie. Jest jeszcze wiele braków i wiele do zrobienia.</u>
          <u xml:id="u-58.38" who="#AdamPolewka">Artykuły Konstytucji dotyczące spraw kultury są ramami i wytyczną dalszej rozbudowy naszej kultury — wszerz i wzwyż.</u>
          <u xml:id="u-58.39" who="#AdamPolewka">Polska Ludowa zabezpiecza masom pracującym — jak powiedział Towarzysz Bierut w mowie wygłoszonej na uroczystości otwarcia biblioteki zakładowej w fabryce im. gen. Świerczewskiego w 1949 r. — „pełne możliwości twórczego życia”.</u>
          <u xml:id="u-58.40" who="#AdamPolewka">Marzył niegdyś Cyprian Norwid:</u>
          <u xml:id="u-58.41" who="#AdamPolewka">„Taką ja widzę przyszłą w Polsce sztukę,</u>
          <u xml:id="u-58.42" who="#AdamPolewka">Jako chorągiew na prac ludzkich wieży...”.</u>
          <u xml:id="u-58.43" who="#AdamPolewka">Realizują się jego marzenia. Nad budowlami socjalizmu w Polsce chorągiew ta już powiewa.</u>
          <u xml:id="u-58.44" who="#AdamPolewka">A kolor jej jest czerwony...</u>
          <u xml:id="u-58.45" who="#komentarz">(Długotrwałe oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-59">
          <u xml:id="u-59.0" who="#WacławBarcikowski">Głos ma poseł Frankowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-60">
          <u xml:id="u-60.0" who="#JanFrankowski">Wysoki Sejmie! Tocząca się obecnie dyskusja dobiega powoli końca. Wielu przedmówców wypowiedziało uwagi, pod którymi i nasz Klub mógłby się podpisać.</u>
          <u xml:id="u-60.1" who="#JanFrankowski">Odczuwamy tu na tej sali wyjątkowo uroczysty nastrój. Równocześnie rodzi się w niejednym z nas refleksja, w jakim stopniu doskonałość zamierzonego przez nas dzieła odpowiada istotnie wielkim zadaniom, które przed nim stoją. Pełną odpowiedź na to pytanie będzie mógł dać przyszły historyk. My natomiast mówimy głównie o naszych dotychczasowych osiągnięciach, zamierzeniach i o woli ich realizacji.</u>
          <u xml:id="u-60.2" who="#JanFrankowski">Konstytucja przyobleka w szatę prawną to wszystko, co nazywamy ustrojem społeczno-gospodarczym i politycznym. Daje odpowiedź na pytanie: czym jesteśmy i czym mamy być w przyszłości.</u>
          <u xml:id="u-60.3" who="#JanFrankowski">Słowo „konstytucja” ma u nas specjalny wydźwięk. Wiele pokoleń wychowywało się na tradycjach Konstytucji 3 Maja. Jest to może jedna z cech naszego charakteru narodowego, że przywiązujemy specjalną wagę do zagadnień ustrojowych.</u>
          <u xml:id="u-60.4" who="#JanFrankowski">Począwszy od Jana Ostroroga poprzez Frycza-Modrzewskiego i wielu pisarzy okresu Sejmu Czteroletniego toczy się dyskusja wokół problemu naprawy Rzeczypospolitej. Jedno wydaje się być pewne. Łączna suma uczonych traktatów na temat naprawy Rzeczypospolitej nie stała w żadnej proporcji do wielkości potrzebnego w tych wypadkach ładunku zbiorowej energii i woli narodu niezbędnej do realizacji. Może szliśmy tą właśnie drogą, którą wytyczał wieszcz w słowach: „Mierz siły na zamiary” i dlatego było tyle szczytnych zrywów, wspaniałych pomysłów, a tak mało okazji do ujrzenia ich przyobleczonych w szatę konkretnej rzeczywistości.</u>
          <u xml:id="u-60.5" who="#JanFrankowski">Dlatego też dobrze się stało, że obecnie ten tak ważny akt, który mamy uchwalić, nie wisi w próżni, ale jak to określił Prezydent Bierut: „Konstytucja powinna być podsumowaniem, bilansem, uwieńczeniem dokonanych już przemian społecznych, politycznych i gospodarczych, które stanowią podstawę ustrojową stosunków społecznych”.</u>
          <u xml:id="u-60.6" who="#JanFrankowski">Możemy więc z perspektywy lat ośmiu mówić o tym, co zostało już dokonane, możemy wytyczyć na przyszłość zamierzenia osiągalne, bo znamy zapasy energii i woli zbiorowej, potrzebnej do ich realizacji.</u>
          <u xml:id="u-60.7" who="#JanFrankowski">Z zadowoleniem wsłuchiwaliśmy się w wywody Prezydenta Bieruta, kiedy mówił o bilansie naszych osiągnięć. Osiągnięcia zawarte w cytowanych wskaźnikach każdy z nas tłumaczył sobie w bardziej obrazowy sposób: to MDM, to Nowa Huta, to wiele, wiele innych obiektów przemysłowych, to nowe szpitale, szkoły, przedszkola i jedno jeszcze bardzo ważne, co chcę specjalnie podkreślić: to dzieci. Fakt, że nasz przyrost naturalny wynosił w 1950 r. 19,0 na tysiąc mieszkańców jest zjawiskiem szczególnie ważnym w życiu narodu. Polska bogata w dzieci to najlepsza gwarancja jej pomyślnej przyszłości.</u>
          <u xml:id="u-60.8" who="#JanFrankowski">Poseł Ochab, przemawiając ostatnio na plenum KC PZPR, mówił o specyficznym naszym schorzeniu, a mianowicie o tzw. ckliwym lukrowaniu rzeczywistości, podczas kiedy robotnikom i chłopom nieraz przychodzi borykać się z poważnymi trudnościami materialnymi, bo inaczej być nie może na obecnym etapie. Wydaje nam się, że poseł Ochab utrafił w sedno zagadnienia i że my posłowie także ulegamy tendencjom do lukrowania. Ustrzegł się tej tendencji w szczególności w swoim doskonałym przemówieniu poseł Dworakowski, stwierdzając m. in., że niełatwo jest klasie robotniczej dźwigać główny ciężar uprzemysłowienia kraju, musi ona stawiać czoło trudnym nieraz warunkom życiowym. Dlatego też i ja, mówiąc o naszych niewątpliwych osiągnięciach, mówiąc o zaletach sformułowań projektu Konstytucji pragnę na samym wstępie stwierdzić, że jedynie wówczas jej postanowienia mają szanse realizacji, jeśli jedno z jej kardynalnych postanowień stanie się żywą prawdą, praktykowaną codziennie i przez wszystkich obywateli. Mam tu na myśli przepis, który mówi: „Praca jest prawem, obowiązkiem i sprawą honoru każdego obywatela”. Dodałbym jedno małe uzupełnienie: praca i umiejętność znoszenia wyrzeczeń. Takie są bowiem prawa ekonomii, że nie możemy równocześnie w państwie odbudowującym zniszczenia wojenne i przebudowującym swoją strukturę zapewnić obywatelom wyższego poziomu życiowego, i Polski usianej lasem dymiących kominów fabrycznych, i pól rozbrzmiewających warkotem traktorów.</u>
          <u xml:id="u-60.9" who="#JanFrankowski">Przechodząc do innych zasadniczych problemów, zawartych w projekcie Konstytucji, pragnę zaznaczyć, że szczególnie trafia do serc Polaków jej głęboki patriotyczny ton, o czym mówił również Wicepremier Jędrychowski. Zawarty jest on już w samym wstępie, kiedy mowa o walkach przeciw zaborcom, przeciw okupantowi hitlerowskiemu. Trafiają do nas takie w szczególności sformułowania jak:</u>
          <u xml:id="u-60.10" who="#JanFrankowski">1) umacnianie Państwa Ludowego jako podstawowej siły zapewniającej najpełniejszy rozkwit Narodu Polskiego, jego niepodległość i suwerenność,</u>
          <u xml:id="u-60.11" who="#JanFrankowski">2) przyśpieszanie rozwoju politycznego, gospodarczego i kulturalnego Ojczyzny oraz wzrostu jej sił,</u>
          <u xml:id="u-60.12" who="#JanFrankowski">3) pogłębianie uczuć patriotycznych, jedności i zwartości Narodu Polskiego w walce o dalsze polepszenie stosunków społecznych.</u>
          <u xml:id="u-60.13" who="#JanFrankowski">Ten sam motyw patriotyczny i narodowy przewija się i w dalszych artykułach, kiedy na przykład mówi się o celach i zadaniach gospodarki planowej.</u>
          <u xml:id="u-60.14" who="#JanFrankowski">W zakresie ustroju społeczno-gospodarczego, utrzymując typowy model właściwy dla krajów demokracji ludowej, po raz pierwszy podnosimy do rzędu norm konstytucyjnych sformułowania dotyczące trzech rodzajów własności. Poświęcamy wiele uwagi sprawie własności prywatnej, zarówno jeśli chodzi o nieruchomości, jak i ruchomości. Podnosimy również do rzędu normy konstytucyjnej zasadę dobrowolności, jeśli chodzi o tworzenie rolniczych spółdzielni produkcyjnych. Ma to swoją wymowę i wagę.</u>
          <u xml:id="u-60.15" who="#JanFrankowski">Jedna nasuwałaby się refleksja, wynikająca z przebiegu dyskusji ogólnonarodowej. Otóż instytucja tak zwanej własności osobistej nie została w pełni rozwinięta i stąd wiele nieporozumień. Zwykłe ustawodawstwo winno tę sprawę możliwie wyczerpująco uregulować, aby sama koncepcja nie zawisła w próżni, aby nie było nieporozumień.</u>
          <u xml:id="u-60.16" who="#JanFrankowski">W zakresie ustroju politycznego naszego państwa dokonaliśmy nie tylko zarejestrowania tego, co było, ale wprowadziliśmy pewne nowe instytucje. Zniesienie trójpodziału władz, tak trafnie skrytykowanego w przemówieniu Marszałka Barcikowskiego, wprowadza wiele przejrzystości, a co najważniejsze likwiduje fikcje. Podnosimy Sejm do rzędu najwyższego organu władzy państwowej, co powinno przyszły Sejm zobowiązywać. Dajemy wreszcie nowe uprawnienia dla Rady Państwa, która staje się właściwie Prezydium Sejmu z tym, że łącznie z Przewodniczącym ma sprawować funkcje Głowy Państwa.</u>
          <u xml:id="u-60.17" who="#JanFrankowski">Jeśli chodzi o rozdział projektu traktujący o prawach i obowiązkach obywatelskich, to jest on bardzo wszechstronnie rozbudowany i wiele pozytywnych momentów zostało już podniesionych, zwłaszcza przez posłankę Piwowarską. Chcielibyśmy podkreślić, że szczególnie bliskie są nam sformułowania art. 67 ust. 1, dotyczące małżeństwa i rodziny. W czasie dyskusji w Sejmie nad projektem kodeksu rodzinnego byliśmy przeciwni wprowadzaniu zasady rozerwalności węzła małżeńskiego. Dlatego też uważamy za szczęśliwe to sformułowanie w Konstytucji, która w sposób wyraźny podkreśla rolę i znaczenie tego fundamentu, na którym buduje się każde zdrowe państwo.</u>
          <u xml:id="u-60.18" who="#JanFrankowski">Formułując tak szeroko rozbudowane prawa i obowiązki obywatelskie musimy być świadomi, że zaciągamy poważne zobowiązania wobec społeczeństwa. Na podkreślenie zasługuje znów fakt, który znalazł szczególne odbicie w dyskusji ogólnonarodowej, a mianowicie problem odpowiedniego zabezpieczenia praw emerytów i inwalidów pracy. O ile niesłuszne były głosy w dyskusji, aby zabezpieczyć w Konstytucji wysokość świadczeń z tego tytułu, to równocześnie nie ulega wątpliwości, że dotychczasowe zwykłe ustawodawstwo nie potrafiło tej bolączki rozwiązać w sposób właściwy. Licząc się z ograniczonymi możliwościami finansowymi naszego państwa wysuwaliśmy w czasie debaty budżetowej propozycje, zmierzające do wzmożenia akcji produktywizacji tych inwalidów i emerytów, którzy mają jeszcze ku temu odpowiednie siły i zdolności.</u>
          <u xml:id="u-60.19" who="#JanFrankowski">Dokonując tego dość fragmentarycznego przeglądu problematyki konstytucyjnej, chcielibyśmy również — podobnie jak to uczynił poseł Lange — zwrócić uwagę na naprawdę głębokie akcenty pokojowe nowej Konstytucji. W art. 23 projektu czytamy: „Postanowienie o stanie wojny może być powzięte jedynie w razie dokonania zbrojnego napadu na Rzeczpospolitą Ludową albo gdy z umów międzynarodowych wynika konieczność wspólnej obrony przeciwko agresji”. Słusznie znów podkreślono w czasie dyskusji ogólnonarodowej — a mam tu na myśli głosy naszych poważnych uczonych, jak profesorów Remigiusza Bierzanka, Manfreda Lachsa, Antoniego Peretiatkowicza — że podniesienie tego rodzaju normy do rzędu normy konstytucyjnej stanowi prawdziwą rewolucję w dotychczasowych poglądach na rolę państwa. Jakżeż to daleko odbiega od modnych do dnia dzisiejszego na zachodzie teorii Clausewitza, jakżeż głęboki sens moralny jest tu zawarty.</u>
          <u xml:id="u-60.20" who="#JanFrankowski">Ustrzegliśmy się na ogół przy redagowaniu projektu pewnego rodzaju przegięcia, które polega na tym, że nie chce się pewnych zagadnień rozwiązywać w samej Konstytucji i wobec tego odsyła się je do zwykłego ustawodawstwa. Czyniliśmy to w tych wypadkach, gdy naprawdę zachodziła konieczność, aby projekt Konstytucji nie był przeładowany. Dlatego też należy pamiętać o tym, że pełne wprowadzenie Konstytucji w życie nastąpi z chwilą, kiedy wszystkie ustawy organicznie z nią związane będą wydane. Uwaga ta dotyczy w szczególności nowego prawa o ustroju sądów powszechnych. Są również i pewne akty prawne, które wprawdzie nie zostały bezpośrednio zapowiedziane w projekcie, ale które wynikają z ogólnych założeń w tym projekcie zawartych. Mam tu na myśli znów ustawodawstwo o odpowiedzialności urzędników za szkody wyrządzone obywatelom w czasie spełniania przez nich obowiązków służbowych przez działalność sprzeczną z obowiązującymi przepisami. Wzmacnia to wydatnie zasadę praworządności, która słusznie została postawiona w projekcie. Z dużym zainteresowaniem wysłuchaliśmy ciekawych na ten między innymi temat wywodów Ministra Chajna.</u>
          <u xml:id="u-60.21" who="#JanFrankowski">Jedno zagadnienie zasługuje na to, aby zostało obszerniej omówione i wyjaśnione właśnie przez nas. Mam tu na myśli niektóre problemy wyznaniowe, zawarte w art. 70 projektu Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-60.22" who="#JanFrankowski">Biorąc udział w pracach Komisji Konstytucyjnej, po otrzymaniu pierwszego projektu opracowaliśmy nową redakcję art. 70. Zmierzała ona do tego, aby pominąć zagadnienie rozdziału kościoła od państwa, tak jak to ma na przykład miejsce w konstytucji czechosłowackiej, a ponadto, aby recypować pewne zasadnicze sformułowania zawarte w porozumieniu z kwietnia 1950 r. Recepcja proponowana dotyczyła w szczególności nauki religii w szkołach i niektórych uprawnień natury majątkowej. Tego rodzaju postawa wynikała między innymi z faktu, że pierwotna redakcja art. 70 mówiła co następuje: „Zasady stosunku państwa do kościoła oraz sytuację prawną i majątkową związków religijnych określi ustawa”. Przez to sformułowanie „określi ustawa” stworzono domniemanie, że po uchwaleniu nowej Konstytucji dawne ustawodawstwo wydane w tej dziedzinie przestanie obowiązywać, słowem otwiera się zupełnie nowy rozdział w stosunkach między kościołem a państwem. Argumentowaliśmy również, że sama zasada rozdziału kościoła od państwa wywołuje wśród katolików szereg nieporozumień, że w każdym razie należało sprecyzować, jaki konkretny stan faktyczny ona pokrywa. Dyskusja wyjaśniła wiele. Przede wszystkim ustalono, co konkretnie oznacza termin „rozdział kościoła od państwa”. Pragnę zacytować wypowiedź Prezydenta Bieruta, który na posiedzeniu Komisji Konstytucyjnej powiedział m. in. co następuje: „Czy oznacza ono (to znaczy pojęcie rozdziału, kościoła od państwa) coś nowego w stosunku do istniejących obecnie od chwili wyzwolenia Polski Ludowej faktycznych stosunków między państwem a kościołem? Nie, bynajmniej. Nie wprowadza ono nic nowego, wyraża krótko i węzłowato faktycznie istniejący stan rzeczy. Mówi mianowicie, że kościół nie jest instytucją ani organizacją państwową. Sądzę, że nikt u nas w Polsce Ludowej nie ma wątpliwości, że kościół rzeczywiście nie jest organizacją ani instytucją państwową, posiada własną samorządną administrację i strukturę organizacyjną, co jest równoznaczne z tym, że jest oddzielony od państwa”. Jeśli chodzi o zagadnienie dalszego obowiązywania porozumienia z kwietnia 1950 r., to Prezydent Bierut równocześnie powiedział: „Nie zmienia to oczywiście w niczym naszej postawy oparcia stosunku między państwem a kościołem na zasadach istniejącego porozumienia. Zależy to przede wszystkim od lojalnego i niedwuznacznego wykonywania zasad porozumienia przez hierarchię kościoła. Zależy to od patriotycznej i lojalnej postawy kleru katolickiego”. W wyniku przeprowadzonej dyskusji, przeszła zaproponowana poprawka, że zamiast cytowanego wyżej sformułowania: „określi ustawa” wprowadzono: „określają ustawy”. Zmienia to dość zasadniczo poprzednie sformułowanie, bowiem przyjmuje za podstawę obowiązujące aktualnie ustawodawstwo, nie wykluczając w razie zaistniałych potrzeb nowych aktów prawnych.</u>
          <u xml:id="u-60.23" who="#JanFrankowski">W ten sposób zarówno autorytatywna wypowiedź Prezydenta Bieruta jak też i przyjęcie zgłoszonej przez nas poprawki do art. 70 postawiły problem cały w nowym świetle i dokonaliśmy wyboru pomiędzy postulatami a możliwościami. W czasie toczącej się dyskusji ogólnonarodowej zadawano nam pytanie: czy samo przyjęcie przez nas zasady rozdziału kościoła od państwa nie nosi cech błędu doktrynalnego? Dlatego też i to zagadnienie pragniemy oświetlić.</u>
          <u xml:id="u-60.24" who="#JanFrankowski">Kościół wzięty jako całość był przeciwny wprowadzeniu rozdziału kościoła od państwa. Jest jednak równocześnie faktem, że szereg katolickich ugrupowań politycznych, biorąc pod uwagę układ sił politycznych, konieczności państwowe — godzi się albo na wprowadzenie zasady rozdziału kościoła od państwa, albo też już wcześniej zaistniały tego rodzaju stan rzeczy utrzymuje. Nie sięgając już do zbyt odległej przeszłości pragnę stwierdzić, że we Francji w 1946 r. doszło do uchwalenia głosami katolików, komunistów i socjalistów nowej konstytucji, która utrzymuje laicki charakter państwa ze wszystkimi tego konsekwencjami. Można by również przytoczyć fakt, że sprawujący w Belgii władzę katolicy, rozporządzający dostateczną większością w parlamencie, nie myślą wcale skasować obowiązującego u nich rozdziału kościoła od państwa, wprowadzonego swego czasu przez większość liberalno-masońską. Idąc dalej w głąb historii, można by wskazać, że były wypadki, kiedy bezpośrednio katolicy byli za wprowadzeniem rozdziału kościoła od państwa. Tak było np. w 1907 r. w jednym z kantonów w Szwajcarii, gdzie rozdział kościoła od państwa był w interesie katolików przeprowadzony głosami katolików, radykałów i socjalistów. Podobnie było w Irlandii i podobnie zapewne postąpiliby dziś katolicy niektórych krajów skandynawskich, gdyby znaleźli dostateczne siły polityczne ku temu. Powody takiej postawy są bardzo proste. Tam, gdzie religią państwową jest religia inna niż religia katolicka, działalność katolików natrafia na bardzo poważne trudności. Pragnę przypomnieć, że na ten temat napisał interesujący artykuł jeden z księży w „Tygodniku Powszechnym”, jeśli chodzi o stosunki panujące np. w Szwecji.</u>
          <u xml:id="u-60.25" who="#JanFrankowski">Można by wreszcie wspomnieć i o Stanach Zjednoczonych, gdzie wprawdzie mamy rozdział kościoła od państwa, ale faktyczna pozycja katolików nie jest znowu aż tak dobra jak to się nieraz mówi. Wystarczy wspomnieć, że są np. uniwersytety, na których katolicy nie mogą studiować, istnieją również trudności w zakresie przewożenia dzieci do szkół katolickich. Zjawiska te są zrozumiałe jeśli się zważy, że w kraju tym stosunek do bliźniego różnie się kształtuje, czego jaskrawym dowodem jest stosunek do Murzynów.</u>
          <u xml:id="u-60.26" who="#JanFrankowski">Dlaczego cytuję te przykłady?</u>
          <u xml:id="u-60.27" who="#JanFrankowski">Chciałbym uprzytomnić, że zasada rozdziału kościoła od państwa nie jest jednoznacznie przesądzona w sensie doktrynalnym, a co najważniejsze, że należy każdorazowo badać, co konkretnie oznacza zasada rozdziału. Nie ma bowiem jednego określonego w tym względzie systemu. Mamy tyle systemów, ile istnieje państw, które zasadę rozdziału wprowadziły. Dopiero w oparciu o konkretną analizę stanu faktycznego, a nie w oparciu o samo werbalne sformułowanie możemy rozważać zagadnienie rozdziału z punktu widzenia doktrynalnego.</u>
          <u xml:id="u-60.28" who="#JanFrankowski">W Polsce zasada ta ma oznaczać istniejący stan rzeczy na tym odcinku, określony w porozumieniu. Jeśli mielibyśmy szukać analogii właściwie odzwierciedlającej sens tego porozumienia, to nazwałbym je kartą praw i obowiązków w Polsce Ludowej tak jak mamy specjalną kartę praw i obowiązków obywatelskich. Nie mam w tym względzie na myśli jedynie analogii natury formalnej, ale przede wszystkim merytorycznej. Podkreślam, że są to nie tylko prawa, ale i obowiązki. Kiedy w 1945 r. wystąpiliśmy z tezą, że porozumienie pomiędzy państwem a kościołem jest nie tylko konieczne, ale i możliwe, wielu katolików uważało to za nieosiągalne. Czas udowodnił, że mieliśmy rację. Dlatego też i dzisiaj wyrażamy głębokie przeświadczenie, że tak jak poprzednio droga negocjacji i atmosfera wzajemnej dobrej woli doprowadziła do zawarcia porozumienia, tak i obecnie ta sama droga doprowadzi do pełnej wielostronnej jego realizacji. Mam pewne wątpliwości, czy ton dzisiejszego przemówienia posła Jodłowskiego sprzyjać będzie wytworzeniu tej odpowiedniej atmosfery.</u>
          <u xml:id="u-60.29" who="#JanFrankowski">Wywody moje nie byłyby mimo wszystko wyczerpujące, gdybym nie poruszył niektórych zagadnień natury ściśle politycznej, które mają wpływ na nasz stosunek do przedłożonego projektu Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-60.30" who="#JanFrankowski">Wiele się tu mówi na tej sali o bilansie, o podsumowaniu minionego 8-lecia. Chciałbym i ja ze swego odcinka kilka słów na ten temat powiedzieć. Jest faktem dla każdego oczywistym, że ci sami ludzie, którzy stoją na rusztowaniach MDM, ci sami ludzie, którzy pracują w kopalniach, ci sami ludzie, którzy chodzą za pługiem — ci sami chodzą i do kościoła. Jeśli oderwiemy się od takich czy innych życzeń w tym kierunku, ale przyj mierny to za realny fakt, to musimy unikać wszystkiego, co by mogło osłabiać nastawienie psychiczne obywateli, co by działało demobilizująco na ich energię, ich postawę wobec wspólnych nam wielkich celów budowy szczęścia i dobrobytu naszej Ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-60.31" who="#JanFrankowski">Jako zespół świeckich katolików działający politycznie, w 1946 r. wkroczyliśmy na drogę, która by służyła współczesnej polskiej racji stanu. Zaledwie kilkunastu było nas w 1946 r. z wizytą u Prezydenta Bieruta, któremu w dłuższej rozmowie przedstawiliśmy nasze trudności i wyszliśmy umocnieni w przeświadczeniu, że zachowując nasz własny światopogląd, mamy swoje miejsce w Polsce Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-60.32" who="#JanFrankowski">Dziś już można mówić o dużym przełomie wśród katolików. Widzimy ich pracujących aktywnie na wielu odcinkach roboty społecznej, widzimy ich szczególnie licznie w ruchu obrońców pokoju. Obok dotychczas istniejących ośrodków katolickich powstały nowe, skupiające katolików świeckich i duchownych. Różny jest ich rodowód społeczny i polityczny, zróżnicowane pod względem nasilenia radykalizmu poglądy społeczne, ale wspólne jest podejście do podstawowych zagadnień życia społecznego.</u>
          <u xml:id="u-60.33" who="#JanFrankowski">Jednakowy jest zasadniczy stosunek do przeprowadzonych reform społeczno-gospodarczych, jednakowy zdecydowanie negatywny stosunek do jakichkolwiek prób zakłócania pokoju wewnętrznego przez ludzi będących na usługach obcych mocarstw i obcych interesów, jednakowy zdecydowanie negatywny stosunek do jakichkolwiek prób oderwania naszych Ziem Zachodnich od ich związku z Macierzą — wspólne jest im głębokie przeświadczenie, że miejsce Polski Ludowej jest w obozie pokoju, któremu przewodzi Związek Radziecki.</u>
          <u xml:id="u-60.34" who="#JanFrankowski">Wiemy dobrze, że przeciwnicy Polski Ludowej chcieliby, aby katolicy w Polsce stanowili nurt płynący w poprzek ogólnego nurtu obejmującego cały naród. Naszą zdecydowaną wolą jest, aby w sprawach mających zasadnicze znaczenie dla narodu ten nurt był jeden i będziemy zwiększać nasze wysiłki w tym kierunku. Będziemy się też przeciwstawiali wszelkim próbom, które mając na względzie cele polityczne chcą wprowadzać podział na wierzących i niewierzących. Osłabia to bowiem jedność i spoistość naszego narodu, której tak bardzo dziś potrzebujemy.</u>
          <u xml:id="u-60.35" who="#JanFrankowski">Mówimy wiele o dorobku 8-lecia. Każdy stara się na to zagadnienie spojrzeć od strony najbardziej mu bliskiej. Z uznaniem spoglądamy wstecz na dokonane osiągnięcia. Kiedy różnego rodzaju komentatorzy zagraniczni nie mogą przemilczeć oczywistego faktu, że to lub tamto nam się udało, wówczas chwytają się starej metody podziału na rząd i społeczeństwo i mówią: No tak, to jest zasługa społeczeństwa, ono właśnie wygrało bitwę na danym odcinku. Przypomina mi się w tym względzie anegdota historyczna, którą warto przypomnieć. Marszałek Joffre zapytany po bitwie nad Marną, kto właściwie wygrał — odpowiedział: Nie wiecie, kto wygrał? Ale z pewnością byłoby wam wiadome, kto przegrał, gdyby nie było zwycięstwa.</u>
          <u xml:id="u-60.36" who="#JanFrankowski">Jest dla nas oczywiste, że tylko wspólny wysiłek Rządu i społeczeństwa mógł w rezultacie przynieść tak pozytywny w sumie dla nas bilans 8-lecia. Jeśli mówimy o społeczeństwie, to należy szczególnie podkreślić olbrzymi wkład pracy ludzi bezpartyjnych. Może za mało było mówione na ten temat w toczącej się dyskusji. Trzeba podkreślić zasługi milionów bezpartyjnych, którzy ofiarnie pracują dla Polski Ludowej, aczkolwiek nie zawsze jeszcze odpowiednio traktowani są zwłaszcza przez terenowe wydziały personalne. Nie chcemy na tym odcinku lukrować rzeczywistości.</u>
          <u xml:id="u-60.37" who="#JanFrankowski">Wiemy równocześnie, że znaleźli się w społeczeństwie naszym i tacy, którzy popełnili błędy przeciwko żywotnym interesom Polski Ludowej, weszli na drogę przestępstw. Nurtuje w społeczeństwie przekonanie, że winniśmy zdobyć się na odpowiedni akt roztropności, który by pozwolił tym, którzy zbłądzili i uświadomili sobie popełnione błędy, na powrót do normalnego życia wśród społeczności — powrót do pracy wspólnie ze wszystkimi obywatelami.</u>
          <u xml:id="u-60.38" who="#JanFrankowski">Jeden z poważnych historyków, przeprowadzając charakterystykę naszej państwowości w jej rozwoju na przestrzeni wieków, dowodzi, że zbyt późno zdołaliśmy wytworzyć jedność państwa w dziedzinie prawnej, politycznej, gospodarczej, a nawet reformy Sejmu Wielkiego nie zdołały przynieść jedności społecznej. Brak było bowiem oświaty i ducha publicznego temu ogółowi, który do rządów był dopuszczony. Potrzebna jest oświata, by rozum rozjaśniony umiał zrozumieć cele dalsze, myśli obejmujące całość państwa i to nie pod kątem widzenia dnia płynącego, lecz także przyszłości. Potrzebny duch obywatelski, by przezwyciężał egoizm jednostki, by każda jednostka umiała dla celów ogólnych poświęcać swoje materialne dobra, mienie czy życie, jeśli ta ofiara potrzebna dla powszechności. Potrzeba, by każdy zrozumiał to i odczuł, że szczęścia nie znajdzie, jeśli go nie będzie w Ojczyźnie.</u>
          <u xml:id="u-60.39" who="#JanFrankowski">W jakżeż lepszej sytuacji znajdujemy się obecnie! Zrealizowaliśmy jedność społeczną, czujemy, że krzepnie duch obywatelski w naszym narodzie, rośnie zrozumienie interesów całości na dziś i na jutro, rośnie zrozumienie, że dalszym, koniecznym ogniwem jedności jest front narodowy do walki o pokój i realizację Planu 6-letniego.</u>
          <u xml:id="u-60.40" who="#JanFrankowski">W tych wszystkich procesach zachodzących w narodzie bierzemy i my udział i w przyszłości brać będziemy. Ta obywatelska postawa wyznacza też nasz stosunek do Konstytucji jako całości, który jest pozytywny.</u>
          <u xml:id="u-60.41" who="#JanFrankowski">Pragnę wyrazić głębokie przekonanie, że nowa Konstytucja pomoże nam walnie w dalszej budowie dobrobytu i szczęścia naszej Ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-60.42" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-61">
          <u xml:id="u-61.0" who="#WacławBarcikowski">Udzielam głosu posłowi Kruczkowskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-62">
          <u xml:id="u-62.0" who="#LeonKruczkowski">Wysoka Izbo! Art. 90 projektu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej postanawia: „Stolicą Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest miasto bohaterskich tradycji Narodu Polskiego — Warszawa”.</u>
          <u xml:id="u-62.1" who="#LeonKruczkowski">Postanowienie to jest nie tylko stwierdzeniem faktu, znanego każdemu Polakowi od dziecka. W postanowieniu tym brzmi radosna duma narodu, który od siedmiu lat znaczną część swego olbrzymiego, twórczego wysiłku, swej potężnej, pokojowej pracy poświęca swojej stolicy. Pragnę przypomnieć, że siedem i pół lat temu, w styczniu 1945 r., nie brakowało u nas ludzi małego ducha, którzy tchórzliwie gotowi byli przekreślić Warszawę jako stolicę, ugięli się wobec pustyni ruin, jaką było wtedy to miasto. Istotnie, trzeba było wielkiej wiary w siły narodu, ażeby nie skapitulować wówczas przed ogromem klęski tego miasta, przed jego — zdawałoby się — cmentarną martwotą. Tę wiarę miał nasz Rząd Ludowy, miała Krajowa Rada Narodowa ze swym Przewodniczącym Bolesławem Bierutem na czele, tę wiarę we własne siły i w słuszność swojej nowej drogi, drogi do socjalizmu miał przede wszystkim lud warszawski, polska klasa robotnicza, masy pracujące narodu. I wiara ta nie zawiodła, ona to zrodziła zdumiewające świat dzieło nowej Warszawy.</u>
          <u xml:id="u-62.2" who="#LeonKruczkowski">W roku 1949 w pamiętnym referacie o odbudowie stolicy Prezydent Bolesław Bierut tak określił istotę tej wiary:</u>
          <u xml:id="u-62.3" who="#LeonKruczkowski">„Dla każdego, kto nazajutrz po wyzwoleniu stolicy widział oblicza jej mieszkańców, nie było wątpliwości, że Warszawa nie zginęła i zginąć nie może. Wola i decyzja wskrzeszenia życia stolicy zapadła w chwili, gdy na opuszczone ruiny miasta wrócili ludzie, dla których życie bez Warszawy było nie do pomyślenia. Warszawa nie tylko wracała do życia, ale wykazywała zarówno w tym okresie, jak i na przestrzeni całego minionego czterolecia hart, żywotność i energię twórczą, jakiej nigdy w tym stopniu nie znały przedtem dzieje Warszawy w ciągu minionych czterech stuleci”.</u>
          <u xml:id="u-62.4" who="#LeonKruczkowski">Głęboka więź uczuciowa z narodem, jaka się wyraziła w powyższych słowach Pierwszego Budowniczego Polski Ludowej, przenika również projekt naszej nowej Konstytucji, wszystkie jej artykuły i zawarte w nich postanowienia.</u>
          <u xml:id="u-62.5" who="#LeonKruczkowski">Siedem i pół lat temu decyzja Rządu o Warszawie jako siedzibie władzy ludowej mogła się ludziom małodusznym wydać zuchwałym wyzwaniem, rzuconym dla efektu propagandowego, lub zamierzeniem nieodpowiedzialnych fantastów. Lecz ta decyzja okazała się nieskończenie bardziej realną niż rzekomy „realizm” niedowiarków i malkontentów; to ona właśnie, ta uczuciami ludu natchniona decyzja doprowadziła nas dzisiaj do pełnego radosnej dumy artykułu 90 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Warszawa jest naszą stolicą. Warszawa żyje i rośnie, większa, piękniejsza i jaśniejsza niż dawniej, Warszawa jest i będzie stołecznym miastem naszego Ludowego Państwa.</u>
          <u xml:id="u-62.6" who="#LeonKruczkowski">„Miastem bohaterskich tradycji Narodu Polskiego” nazywa Warszawę art. 90 projektu Konstytucji. W tych kilku słowach zawiera się ogrom historii — i to nie historii „w ogóle”, ale zupełnie określonego nurtu historycznych zdarzeń. Przez 150 lat Warszawa była głównym ośrodkiem polskiej myśli postępowej i walki wyzwoleńczo-rewolucyjnej narodu, promieniującym na cały kraj, znanym i szanowanym wśród innych walczących ludów. Była widownią bohaterskich zrywów wolnościowych oraz trwałym ogniskiem przodujących idei społecznych.</u>
          <u xml:id="u-62.7" who="#LeonKruczkowski">Pod koniec XVIII wieku Warszawa staje się kuźnią polskiego Oświecenia, tego wielkiego przewrotu umysłowego, który po długim okresie saskich czasów reakcji, fanatyzmu i ciemnoty zapoczątkował proces budzenia się świadomości podstawowych mas narodu, ich dążeń wyzwoleńczych, ich woli zrzucenia feudalnych więzów. Formująca się w tym przewrocie, po raz pierwszy w naszych dziejach, aktywna warstwa inteligencji twórczej (Kołłątajów, Jezierskich, Stasziców), promotorów Komisji Edukacyjnej i Konstytucji 3 Maja, znalazła mocne oparcie w gorących sercach i otwartych umysłach ludu warszawskiego, w jego patriotyzmie i rewolucyjnej gotowości. Plebejska insurekcja 1794 r. była — wraz z powstaniem kościuszkowskim — wystąpieniem nowych sił historii przeciw staremu światu przywilejów i ucisku, przeciw zdradzie narodowej magnatów, przeciw reakcyjnej Targowicy i sprzymierzonej z nią carskiej przemocy.</u>
          <u xml:id="u-62.8" who="#LeonKruczkowski">Przez dwadzieścia burzliwych lat rewolucyjnych posiew idei narodowego i społecznego wyzwolenia wielokrotnie zlewał krwią bruki Warszawy, rozpalał umysły jej ludu i zakorzenił się głęboko w jego sercach. Przejściowy triumf sprzymierzonej reakcji europejskiej w roku 1815 nie był już w stanie zdeptać tego bujnego posiewu. W 15 lat później płomień rewolucyjny znowu wybucha w Warszawie. Powstanie listopadowe pierwsze swoje sukcesy osiąga właśnie — i jedynie — dzięki „ulicy” warszawskiej, dzięki szczerze rewolucyjnej postawie ludu pracującego, rzemieślników staromiejskich i biedoty najemniczej z przedmieść. Powstanie to ujawnia już jednak rosnące przeciwieństwo między klasami posiadającymi a masą ludową. W walce o wolność jest to — jak zawsze — przeciwieństwo między zdradą narodową a bohaterską i ofiarną wolą rewolucyjną. Zdrada, usłużna wobec zaborczej przemocy, jeszcze raz triumfuje. Ale pobity lud nie składa broni i nie rozbraja umysłów. Warszawa z dziesięciolecia na dziesięciolecie wyrasta i dojrzewa coraz bardziej jako jedno z przodujących rewolucyjnych miast Europy, jej imię ludy walczące z reakcją wypisują na swoich sztandarach.</u>
          <u xml:id="u-62.9" who="#LeonKruczkowski">W dniach powstania styczniowego Warszawa — choć militarnie toczy się ono poza jej murami — znowu jest mózgiem i sercem walki wyzwoleńczej narodu. Jest ona już wtedy miastem nie tylko mieszczaństwa i rzemieślników, ale i rodzącej się nowej klasy społecznej — proletariatu przemysłowego. W Warszawie przeto skupia się w roku 1863 najdojrzalsze politycznie środowisko demokratów — rewolucjonistów, w niej działa nielegalny Centralny Komitet Narodowy, w niej Jarosław Dąbrowski, przyszły generał Komuny Paryskiej, organizuje żywioły plebejskie i inteligencję demokratyczną dla opanowania stolicy i kierownictwa powstańczego. Jeszcze raz bruki Krakowskiego Przedmieścia i Plac Zamkowy spływają krwią ludu warszawskiego. Na stokach warszawskiej Cytadeli giną najlepsi ludzie powstania z Romualdem Trauguttem na czele.</u>
          <u xml:id="u-62.10" who="#LeonKruczkowski">Powstanie styczniowe kończy się klęską, która zamyka rozdział historii. Odtąd istotnym nurtem dalszej walki wyzwoleńczej narodu staje się szeroki, gwałtownie rosnący nurt rewolucyjnego ruchu klasy robotniczej — ona to, jako przodująca, najbardziej ofiarna i świadoma siła narodu, zapewnić może tej walce zwycięstwo. Jej patriotyzm nie zna mieszczańskiej ograniczoności, widzi szerzej i dalej: widzi gwarancję przyszłego zwycięstwa w sojuszu z masami pracującymi wszystkich krajów, w internacjonalistycznej solidarności ludów, a przede wszystkim w braterskim współdziałaniu z rewolucyjną walką ludów Rosji, rosyjskiej klasy robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-62.11" who="#LeonKruczkowski">I oto znów Warszawa staje się głównym ośrodkiem tego nowego nurtu walki wyzwoleńczej w Polsce. W niej to Ludwik Waryński z towarzyszami zakłada w roku 1882 pierwszą rewolucyjną partię robotniczą Polski „Proletariat”, z niej kieruje budzącym się gwałtownie ruchem na terenie całego kraju, w Łodzi, Zagłębiu, Żyrardowie. Warszawscy kolejarze, metalowcy, robotnicy Woli i Pragi występują do swoich pierwszych zwycięskich bitew strajkowych. Reakcja carska i rodzima szaleje z wściekłości i strachu. Tropi i zamyka do więzień. Na stokach Cytadeli w 20 lat po straceniu Traugutta znów skrzypią szubienice, kołyszą się ciała 4-ch przywódców „Proletariatu”. Waryński skazany na katorgę rozstaje się z Warszawą.</u>
          <u xml:id="u-62.12" who="#LeonKruczkowski">Ale stolica polskiej rewolucji nie ugnie się pod zaciekłym terrorem carskiego knuta i nie podda się przewodnictwu rodzimej burżuazji. U schyłku wieku XIX i na początku XX lud Warszawy daje oparcie działalności wszystkich niemal czołowych organizatorów walki rewolucyjno-wyzwoleńczej na ziemiach polskich — Marcinowi Kasprzakowi, Julianowi Marchlewskiemu, Feliksowi Dzierżyńskiemu. Sztandary czerwone, transparenty i pieśni rewolucyjne coraz częściej i coraz mocniej wdzierają się w ulice tego miasta, aby po latach zapanować w nich na zawsze.</u>
          <u xml:id="u-62.13" who="#LeonKruczkowski">Rok 1905 wstrząsa Warszawą do głębi. Do wielkich zdarzeń historycznych, których niespokojną sceną bywały dotąd jej bruki, przybywają nowe, potężniejsze, tłumniejsze niż dawniej manifestacje nieujarzmionej woli wyzwoleńczej mas ludowych. Na grudniową masakrę robotników Moskwy Warszawa odpowiada potężnym strajkiem powszechnym, który jak pożar przenosi się na inne ośrodki przemysłowe kraju. A gdy w 12 lat później ludy Rosji pod przewodem swojej klasy robotniczej ogłoszą władzę rad pod zwycięskimi sztandarami rewolucji socjalistycznej — sięgnie po władzę również lud Warszawy, rozbroi i przepędzi pruskiego okupanta, na krótki czas zapanuje nad stolicą.</u>
          <u xml:id="u-62.14" who="#LeonKruczkowski">Niestety, siły reakcji jeszcze raz zdołały zatriumfować. Piłsudczyzna i endecja, pozornie wrogie sobie odłamy polskiej burżuazji, przy pomocy zdradzieckiego kierownictwa PPS zdławiły rewolucyjną falę pierwszych dni niepodległości, zapędziły w podziemia partię rewolucyjną, zaludniły więzienia jej bojownikami. Znów pod murami warszawskiej Cytadeli zagrzmiały salwy, skierowane w piersi Hibnera, Rutkowskiego i Kniewskiego.</u>
          <u xml:id="u-62.15" who="#LeonKruczkowski">Burżuazyjna niepodległość przygniotła lud Warszawy bezrobociem i kryzysami, terrorem policyjnym i przemocą sanacyjnego faszyzmu. Nędzę przedmieść, lepianki Pelcowizny i Annopola, głodne pochody bezrobotnych i bezdomnych — usiłowano zakłamać blichtrem śródmieścia i blagą „mocarstwowości”, ale burżuazyjna „Warszawka” karteli, klik oficerskich i politycznych aferzystów nie mogła oszukać gniewu i troski Warszawy — tej prawdziwej, ludowej, antyfaszystowskiej. To ona właśnie będzie główną ofiarą zdrady i głupoty sanacyjnych rządów, przeciw niej — nieugiętej — skieruje się najokrutniej furia hitlerowskiego najazdu.</u>
          <u xml:id="u-62.16" who="#LeonKruczkowski">Skrwawiona na barykadach września, poszczerbiona bombami i pożarami, na długie 5 lat wchodzi Warszawa w jarzmo okupacji, w najstraszniejsze pięć lat swoich dziejów. Z obłudnym współczuciem rzekomi „sojusznicy” z imperialistycznego zachodu nazwą ją wtedy poetycznie „natchnieniem świata”, chociaż to oni właśnie monachijskimi sposobami pchnęli Hitlera na wschód.</u>
          <u xml:id="u-62.17" who="#LeonKruczkowski">Ale Warszawa nie chce być „natchnieniem” dla świata anglosaskich handlarzy życia narodów, nie chce również brać udziału w ich spisku z Hitlerem przeciw pierwszemu państwu robotników i chłopów, nie chce stać „z bronią u nogi” w decydujących dla świata zmaganiach. Przez pięć lat walczy z okupantem zajadle i nieustępliwie, jest sercem polskiego ruchu oporu — wbrew „Londynowi”, wbrew reakcyjnym politykierom i wodzom AK.</u>
          <u xml:id="u-62.18" who="#LeonKruczkowski">Siłą, która organizuje tę walkę i daje jej słuszną treść polityczną, staje się Polska Partia Robotnicza, kontynuatorka głównego nurtu dążeń wyzwoleńczych ludu, chlubnych tradycji SDKPiL i KPP. Ona to i jej żołnierze, bojownicy Gwardii i Armii Ludowej raz po raz przemawiają do wroga twardym językiem partyzantki w całym kraju i akcji zbrojnych w stolicy.</u>
          <u xml:id="u-62.19" who="#LeonKruczkowski">Z rąk okupanta, a często również z rąk reakcyjnych skrytobójców i prowokatorów giną w Warszawie czołowi ludzie Partii — Nowotko, Finder, Fornalska, Janek Krasicki. Mimo tych ciosów walka i wytężona praca polityczna, budzicielska, mobilizująca nie usta ją ani na chwilę. W oparciu o zahartowany w bojach klasowych patriotyczny lud warszawski działa w stolicy Komitet Centralny PPR, tworzy się szeroki demokratyczny front narodowej walki z okupantem, wykuwa się przedstawicielstwo walczącego narodu, które w pamiętną noc sylwestrową 1943 r. konstytuuje się w Warszawie pod przewodnictwem Bolesława Bieruta jako Krajowa Rada Narodowa.</u>
          <u xml:id="u-62.20" who="#LeonKruczkowski">I oto w przededniu wyzwolenia reakcja polska w obliczu całkowitego bankructwa swoich rachub i nadziei wykorzystuje patriotyzm i ofiarne męstwo ludu warszawskiego, aby uchwycić władzę w swoje ręce i zarazem wbić klin pomiędzy naród polski a niosące mu wyzwolenie bratnie siły Związku Radzieckiego. Taki bowiem był polityczny cel powstania sierpniowego i dla takiego właśnie celu kliki reakcyjne nie zawahały się pchnąć stolicę i jej bezbronną w gruncie rzeczy ludność w militarnie nieprzygotowaną, nieskoordynowaną z planami dowództwa radzieckiego, beznadziejną walkę, w konkretnych okolicznościach strategicznych z góry skazaną na klęskę.</u>
          <u xml:id="u-62.21" who="#LeonKruczkowski">Warszawa została zburzona, ludność jej — wymordowana i rozproszona. Burzyciele stolicy zabijali ją długo i systematycznie, starannie obliczając ilość środków niszczycielskich potrzebnych do unicestwienia bohaterskiego miasta. Ale jednego nie obliczyli zbrodniczy ci rachmistrze: potęgi sił, które odnajdzie w sobie wyzwolony naród. Warszawa jest o wiele za dużą wielkością, aby ją zdołała unicestwić wściekłość ginącego faszyzmu, pobudzona szaleńczą grą klik reakcyjnych. To miejsce na ziemi polskiej nie mogło zostać pozycją przegraną i straconą dla narodu. Nie mogła, nie mogła Warszawa pozostać cmentarzem — zbyt długo i zbyt mocno płonęło w niej przez pokolenia ognisko życia narodowego, kuźnia postępowej myśli i motor walki wyzwoleńczej ludu, zbyt wiele ofiarnej krwi polskiej wyciekło na jej bruki.</u>
          <u xml:id="u-62.22" who="#LeonKruczkowski">Nie mogło pozostać cmentarzem miasto, które szczególnie umiłowały, z którego losów czerpały twórcze natchnienia — polska literatura i polska sztuka. Warszawie dzisiejszej, Warszawie Planu 6-letniego, przypomnieć należy, że to sam ojciec poezji naszej narodowej, Jan Kochanowski, lat temu czterysta opiewał pierwszy most warszawski:</u>
          <u xml:id="u-62.23" who="#LeonKruczkowski">„Nieubłagana Wisło, próżno wstrząsasz rogi,</u>
          <u xml:id="u-62.24" who="#LeonKruczkowski">Próżno brzegom gwałt czynisz i hamujesz drogi.</u>
          <u xml:id="u-62.25" who="#LeonKruczkowski">...Bo krom wioseł, krom prumów, już dziś suchą nogą</u>
          <u xml:id="u-62.26" who="#LeonKruczkowski">Twój grzbiet nieujeżdżony wszyscy deptać mogą”.</u>
          <u xml:id="u-62.27" who="#LeonKruczkowski">W dwieście pięćdziesiąt lat później to właśnie Warszawa jest wrzącym gniazdem świetnego wzlotu twórczości narodowej, racjonalistycznej myśli Oświecenia, poezji jakobińskiej, gniazdem narodzin narodowego teatru. Później w „zielonych Kilińskiego oczach” Juliusz Słowacki odkryje rewolucyjną duszę ludu warszawskiego, a z bruków i uliczek tego miasta wzięci geniusz rewolucyjnej muzyki Chopina. Pod koniec wieku Prus szeroko odmaluje rodzącą się nowożytność stolicy, a Konopnicka i Żeromski zajrzą głęboko w przeraźliwą prawdę jej przeciwieństw społecznych.</u>
          <u xml:id="u-62.28" who="#LeonKruczkowski">Inną, bojową prawdę walczącej klasy robotniczej wyrazi polska pieśń i poezja rewolucyjna, którą w murach Pawiaka zaintonuje Ludwik Waryński swym „Mazurem kajdaniarskim”.</u>
          <u xml:id="u-62.29" who="#LeonKruczkowski">W czterysta lat po Kochanowskim poeta Polski Ludowej, Broniewski, inną również wysławi budowę warszawskiego mostu:</u>
          <u xml:id="u-62.30" who="#LeonKruczkowski">„Lud, co przed wrogiem</u>
          <u xml:id="u-62.31" who="#LeonKruczkowski">Karku nie schylał,</u>
          <u xml:id="u-62.32" who="#LeonKruczkowski">Dźwiga za przęsłem przęsło.</u>
          <u xml:id="u-62.33" who="#LeonKruczkowski">Filar pod niebo!</u>
          <u xml:id="u-62.34" who="#LeonKruczkowski">Łuki na filar!</u>
          <u xml:id="u-62.35" who="#LeonKruczkowski">Wzwyż! W socjalizm! W zwycięstwo!”.</u>
          <u xml:id="u-62.36" who="#LeonKruczkowski">Snuł kiedyś Stefan Żeromski szlachetną wizję „szklanych domów”, ale nie dostrzegał wyraźnie sił historycznych, które tej wizji mogły zapewnić realizację. Te siły — nieprzebrane energie twórcze roboczego ludu — przed ośmiu laty zwycięsko wyzwolone, urzeczywistniają dziś marzenia śmielsze od wizji „szklanych domów”. Nowa Warszawa staje się z dnia na dzień, z roku na rok najbardziej porywającym i wzruszającym nas dziełem tych urzeczywistnień.</u>
          <u xml:id="u-62.37" who="#LeonKruczkowski">„Miasto bohaterskich tradycji Narodu Polskiego” jest dzisiaj wspaniałym pracowiskiem, miastem wielkiego budownictwa, dumą i miłością narodu bardziej niż kiedykolwiek. W dziele nowej Warszawy zjednoczyły się — jak nigdy jeszcze dotąd w naszych dziejach — ofiarne siły ludowego entuzjazmu z planową codzienną pracą robotników i techników, architektów i urbanistów, konstruktorów i ekonomistów. W dziele tym uczestniczą hutnik śląski i kamieniarz z Kielecczyzny, szklarz z Piotrkowa i drwal z Białostockich lasów, tysiące kolejarzy polskich — cały naród.</u>
          <u xml:id="u-62.38" who="#LeonKruczkowski">W dziele tym od pierwszej chwili, od pamiętnych dni styczniowych 1945 r. doznawaliśmy i doznajemy szczodrej braterskiej pomocy Związku Radzieckiego, której wspaniałym pomnikiem będzie Pałac Nauki i Kultury — dar Stalina, dar socjalistycznego narodu.</u>
          <u xml:id="u-62.39" who="#LeonKruczkowski">W dziele tym wreszcie towarzyszą nam i wzmacniają nasze siły żywe sympatie i podziw milionów ludzi w całym świecie: imię Warszawy jest dla nich dzisiaj imieniem miasta Kongresu Pokoju, miasta, które wspaniale rośnie z popiołów wojny, miasta, które zwycięża nad wojną. Miasta, do którego tak pięknie woła wielki poeta chilijski, Pablo Neruda:</u>
          <u xml:id="u-62.40" who="#LeonKruczkowski">„O, pełna cudów, Warszawo...</u>
          <u xml:id="u-62.41" who="#LeonKruczkowski">miasto, w którym spostrzegasz,</u>
          <u xml:id="u-62.42" who="#LeonKruczkowski">o ile człowiek jest większy</u>
          <u xml:id="u-62.43" who="#LeonKruczkowski">od wszystkich klęsk,</u>
          <u xml:id="u-62.44" who="#LeonKruczkowski">Warszawo, pozwól mi przecież</u>
          <u xml:id="u-62.45" who="#LeonKruczkowski">dotknąć twych murów,</u>
          <u xml:id="u-62.46" who="#LeonKruczkowski">zbudowanych nie z drzewa, nie z kamienia,</u>
          <u xml:id="u-62.47" who="#LeonKruczkowski">zbudowanych z nadziei..”.</u>
          <u xml:id="u-62.48" who="#LeonKruczkowski">Wysoka Izbo! Art. 90 projektu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stwierdza fakt znany każdemu dziecku polskiemu: Warszawa jest stolicą naszego Ludowego Państwa. Jest nią dzisiaj wbrew jej wczorajszym burzycielom i łupieżcom, będzie nią jutro i zawsze — wbrew niszczycielskim planom i pogróżkom wojennym amerykańskich imperialistów.</u>
          <u xml:id="u-62.49" who="#LeonKruczkowski">„Bezpłodnej nicości wrogów — powiedział Bolesław Bierut w roku 1949 — przeciwstawimy ogrom naszych realnych osiągnięć... Uczyńmy wszystko, aby odbudowa i rozbudowa Warszawy stała się dumą i chlubą każdego Polaka. Uczyńmy wszystko, aby miasto nasze przodowało w wielkim dziele wykonania Planu 6-letniego, tak jak kiedyś przodowało w walce z hitlerowskim najeźdźcą.” Naród polski spełnił wezwanie swego Ludowego Prezydenta, swego wodza i nauczyciela. Stwierdza to uroczyście art. 90 projektu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-62.50" who="#LeonKruczkowski">Naród polski zawsze kochał swoją stolicę. On ją zbudował kiedyś pracowitymi rękami roboczego ludu, on jej bronił rękami i piersiami ludu. Dziś kocha ją mocniej niż kiedykolwiek — przywróconą do życia przez lud, nową, a przecież tę samą, wstającą z ruin, z każdym dniem piękniejszą i wspanialszą: siedzibę władzy ludowej i kuźnię twórczej myśli narodu, wierne swym bohaterskim tradycjom miasto stołeczne Polski Socjalistycznej.</u>
          <u xml:id="u-62.51" who="#komentarz">(Huczne oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-63">
          <u xml:id="u-63.0" who="#WacławBarcikowski">Głos ma poseł Lange.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-64">
          <u xml:id="u-64.0" who="#OskarLange">Wysoka Izbo! W imieniu wszystkich klubów poselskich chcę zgłosić poprawkę do projektu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, nad którym debatę właśnie kończymy.</u>
          <u xml:id="u-64.1" who="#OskarLange">W myśl art. 24 ust. 1 projektu Konstytucji Rada Państwa składać się ma z Przewodniczącego, dwóch zastępców Przewodniczącego, Sekretarza i 11 członków.</u>
          <u xml:id="u-64.2" who="#OskarLange">Rada Państwa jest według założeń Konstytucji naczelnym organem władzy państwowej, powołanym do wykonywania — pod kontrolą Sejmu — bardzo doniosłych funkcji w życiu Państwa. Funkcje te są nie tylko doniosłe, ale i rozległe.</u>
          <u xml:id="u-64.3" who="#OskarLange">Mając na uwadze znaczenie i rozległość a zarazem różnorodność funkcji, jakie Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przekazuje do właściwości Rady Państwa, dojść należy do przekonania, że liczba zastępców Przewodniczącego Rady Państwa powinna być zwiększona z dwóch do czterech, przy pozostawieniu ogólnego składu Rady Państwa w liczbie piętnastu osób.</u>
          <u xml:id="u-64.4" who="#OskarLange">Chciałbym zaznaczyć, że Obywatel Prezydent Rzeczypospolitej, Przewodniczący Komisji Konstytucyjnej, uważa proponowaną zmianę składu Rady Państwa za słuszną i celową.</u>
          <u xml:id="u-64.5" who="#OskarLange">Opierając się na przedstawionych założeniach w imieniu klubów poselskich zgłaszam następującą poprawkę:</u>
          <u xml:id="u-64.6" who="#OskarLange">W art. 24 ust. 1 otrzymuje brzmienie:</u>
          <u xml:id="u-64.7" who="#OskarLange">„1. Sejm wybiera ze swego grona na pierwszym posiedzeniu Radę Państwa w składzie: Przewodniczący Rady Państwa, czterej zastępcy Przewodniczącego, Sekretarz Rady Państwa, dziewięciu członków”. Wnoszę o przyjęcie tej poprawki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-65">
          <u xml:id="u-65.0" who="#WacławBarcikowski">Czy w sprawie tej poprawki kto z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos? Nikt się nie zgłasza. Poprawka zostanie w dniu jutrzejszym przegłosowana.</u>
          <u xml:id="u-65.1" who="#WacławBarcikowski">Dalsze obrady nad projektem Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej odbędą się w dniu jutrzejszym — będą to oświadczenia przedstawicieli klubów i głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-65.2" who="#WacławBarcikowski">Obecnie obejmuje przewodnictwo Marszałek Władysław Kowalski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-66">
          <u xml:id="u-66.0" who="#WładysławKowalski">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: sprawozdanie Komisji Prawniczej i Regulaminowej o projekcie Ustawy Konstytucyjnej — Przepisy wprowadzające Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — złożonym ze wspólnej inicjatywy ustawodawczej Rady Państwa i Rządu (druki nr 1086 i 1097).</u>
          <u xml:id="u-66.1" who="#WładysławKowalski">Udzielam głosu sprawozdawcy Wicemarszałkowi Barcikowskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-67">
          <u xml:id="u-67.0" who="#WacławBarcikowski">Wysoki Sejmie! W związku z przedstawieniem Sejmowi projektu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i wygaśnięciem kadencji Sejmu Ustawodawczego w dniu 4 sierpnia br. zachodzi potrzeba uregulowania szeregu kwestii prawnych, mających jednocześnie doniosłe polityczne i praktyczne znaczenie.</u>
          <u xml:id="u-67.1" who="#WacławBarcikowski">Mając to na uwadze, Rada Państwa i Rząd z inicjatywy wspólnej wniosły pod obrady Sejmu projekt Ustawy Konstytucyjnej — Przepisy wprowadzające Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-67.2" who="#WacławBarcikowski">Pierwszą z takich spraw jest sprawa dnia wejścia w życie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, a więc dnia, od którego obowiązywać będą wszystkie zasady i przepisy Konstytucji, oraz sprawa wprowadzenia nieodzownych wyjątków od tej zasady w przypadkach, kiedy wejście konstytucyjnego przepisu w życie wymaga bądź poprzedniego ustawowego uregulowania niektórych zagadnień, zwłaszcza natury ustrojowej, bądź ich unormowania do czasu rozpoczęcia działalności przewidzianych w Konstytucji naczelnych organów władzy.</u>
          <u xml:id="u-67.3" who="#WacławBarcikowski">Art. 1 Przepisów wprowadzających proponuje przyjęcie jako daty wejścia w życie Konstytucji — dnia święta Manifestu Lipcowego, to jest 22 lipca 1952 r.</u>
          <u xml:id="u-67.4" who="#WacławBarcikowski">W ten sposób dzień 8-ej rocznicy ogłoszenia wiekopomnego Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, który stał się podstawą przemian ustrojowych, politycznych i gospodarczych Odrodzonej Polski, zyskuje nową historyczną treść, jako dzień uchwalenia i wejścia w życie ustawy zasadniczej, będącej odbiciem wspaniałych osiągnięć narodu polskiego, a zarazem podstawą i fundamentem prawnym dalszej jego walki o umocnienie Państwa Ludowego, o przyśpieszenie rozwoju politycznego, gospodarczego i kulturalnego, o dalszy wzrost sił naszej Ojczyzny i urzeczywistnienie wielkich idei socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-67.5" who="#WacławBarcikowski">Ten właśnie dzień jest najbardziej odpowiedni dla uczczenia naszej pierwszej Konstytucji Ludowej, będącej owocem wielkich wysiłków ludu pracującego.</u>
          <u xml:id="u-67.6" who="#WacławBarcikowski">Z dniem 22 lipca 1952 r. państwo nasze, jako państwo ludu pracującego, otrzymałoby nazwę: „Polska Rzeczpospolita Ludowa”.</u>
          <u xml:id="u-67.7" who="#WacławBarcikowski">Dalej, w związku z zamierzonym przejęciem przez Radę Państwa szeregu funkcji Prezydenta Rzeczypospolitej, zachodzi konieczność ustalenia, od jakiego czasu funkcje te przechodzą na Radę Państwa.</u>
          <u xml:id="u-67.8" who="#WacławBarcikowski">Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej nie wyczerpują się funkcjami, które zgodnie z art. 25 projektu Konstytucji obejmuje Rada Państwa, jak mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli państwa, przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących przedstawicieli dyplomatycznych innych państw, nadawanie orderów i medali, stosowanie prawa łaski i zarządzanie mobilizacji.</u>
          <u xml:id="u-67.9" who="#WacławBarcikowski">Istnieje jeszcze kilkanaście osobnych ustaw, przewidujących kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej, z istoty swej przeważnie administracyjne, które nie są przewidziane w projekcie Konstytucji, a które wymagałyby ustawowego uregulowania. Otóż referowany przeze mnie projekt Przepisów wprowadzających Konstytucję proponuje przekazać te uprawnienia Radzie Ministrów, jako naczelnemu organowi administracji państwowej, z wyjątkiem uprawnień dotyczących mianowania sędziów, o czym będzie mowa dalej.</u>
          <u xml:id="u-67.10" who="#WacławBarcikowski">Nadto powstaje pytanie, od jakiej daty ustają funkcje Prezydenta Rzeczypospolitej i przechodzą na naczelne organy władzy państwowej. Referowany projekt proponuje ustalenie tej daty na dzień wyborów Rady Państwa.</u>
          <u xml:id="u-67.11" who="#WacławBarcikowski">Art. 2 zatem projektu Przepisów wprowadzających Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej brzmi:</u>
          <u xml:id="u-67.12" who="#WacławBarcikowski">„1. Prezydent Rzeczypospolitej sprawuje urząd w granicach dotychczasowych uprawnień aż do wyboru Rady Państwa przez nowo obrany Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-67.13" who="#WacławBarcikowski">2. Z dniem dokonania tego wyboru funkcje Prezydenta Rzeczypospolitej, przewidziane w dotychczasowych ustawach — o ile w myśl Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej albo przepisów niniejszej ustawy nie należą do zakresu działania Rady Państwa — przechodzą na Radę Ministrów”.</u>
          <u xml:id="u-67.14" who="#WacławBarcikowski">Jednocześnie z tym wyłania się kwestia, jak długo działa istniejąca obecnie na podstawie art. 15 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 19 lutego 1947 r. Rada Państwa.</u>
          <u xml:id="u-67.15" who="#WacławBarcikowski">Art. 3 projektu Przepisów wprowadzających proponuje zachowanie dotychczasowych uprawnień obecnej Rady Państwa aż do wyboru nowej Rady Państwa przez nowo obrany Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-67.16" who="#WacławBarcikowski">Dalej na mocy art. 4 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 19 lutego 1947 r. Sejm może w drodze ustawowej udzielić Rządowi pełnomocnictw do wydawania dekretów z mocą ustawy z wyłączeniem spraw ważniejszych, wymienionych w tym przepisie. Pełnomocnictwa takie mogą być udzielane między innymi na okres po rozwiązaniu Sejmu Ustawodawczego do czasu ukonstytuowania się nowego Sejmu, z tym, że wydane na tej podstawie dekrety przedstawione będą do zatwierdzenia nowemu Sejmowi na pierwszej jego sesji.</u>
          <u xml:id="u-67.17" who="#WacławBarcikowski">Przepis ten konieczny jest tym bardziej, że szybkie tempo naszego życia gospodarczego nie pozwala na zahamowanie pracy ustawodawczej w czasie, jaki nas dzieli od rozpoczęcia działalności przez nowy Sejm.</u>
          <u xml:id="u-67.18" who="#WacławBarcikowski">Art. 4 zatem Przepisów wprowadzających brzmiałby:</u>
          <u xml:id="u-67.19" who="#WacławBarcikowski">„1. Upoważnia się Rząd do wydawania dekretów z mocą ustawy w okresie od zakończenia kadencji Sejmu Ustawodawczego do rozpoczęcia pierwszej sesji Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według zasad art. 4 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 19 lutego 1947 r.</u>
          <u xml:id="u-67.20" who="#WacławBarcikowski">2. Rząd przedstawi Sejmowi na pierwszej sesji do zatwierdzenia dekrety wydane na podstawie ust. 1”.</u>
          <u xml:id="u-67.21" who="#WacławBarcikowski">Następna kwestia dotyczy realizacji zasady wybieralności sędziów, nie wyłączając wyboru Sądu Najwyższego, to jest czy realizacja tej zasady powinna nastąpić z chwilą wejścia w życie nowej Konstytucji, czy też dopiero z chwilą uchwalenia nowej ustawy o ustroju sądów.</u>
          <u xml:id="u-67.22" who="#WacławBarcikowski">Gdyby przyjąć to ostatnie stanowisko, powstaje pytanie, co czynić z uprawnieniami Prezydenta Rzeczypospolitej w zakresie powoływania sędziów i w jakim trybie będą oni nadal powoływani oraz w czyim imieniu po wejściu w życie Konstytucji mają być wydawane wyroki sądów: czy jak dotychczas „w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej” czy też według nowej konstytucyjnej nomenklatury „w imieniu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”?</u>
          <u xml:id="u-67.23" who="#WacławBarcikowski">Projekt art. 5 Przepisów wprowadzających proponuje utrzymanie w mocy do czasu wejścia w życie nowego prawa o ustroju sądów, przepisów dotychczasowych, z tym, że sądy z chwilą wejścia w życie Konstytucji wydają wyroki w imieniu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, a uprawnienia Prezydenta Rzeczypospolitej co do powoływania sędziów przechodzą na Radę Państwa z dniem dokonania jej wyboru.</u>
          <u xml:id="u-67.24" who="#WacławBarcikowski">Art. 5 Przepisów wprowadzających brzmiałby zatem:</u>
          <u xml:id="u-67.25" who="#WacławBarcikowski">„Do czasu wejścia w życie nowego prawa o ustroju sądów pozostają w mocy dotychczasowe przepisy o ustroju sądów z następującymi zmianami:</u>
          <u xml:id="u-67.26" who="#WacławBarcikowski">1) sądy wydają wyroki w imieniu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej,</u>
          <u xml:id="u-67.27" who="#WacławBarcikowski">2) przewidziane w dotychczasowych ustawach o ustroju sądów uprawnienia Prezydenta Rzeczypospolitej w zakresie powoływania sędziów przechodzą na Radę Państwa z dniem dokonania jej wyboru przez Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”.</u>
          <u xml:id="u-67.28" who="#WacławBarcikowski">Następny artykuł Przepisów wprowadzających dotyczy Najwyższej Izby Kontroli. Wobec tego, że projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej nie przewiduje takiego organu, jakim jest Najwyższa Izba Kontroli, to po wejściu Konstytucji w życie mogłaby powstać kwestia, czy i jakie uprawnienia ma instytucja ta do czasu ustanowienia przez nowy Sejm odpowiedniej formy i rodzaju kontroli państwowej, która musi znaleźć swe odzwierciedlenie w odpowiedniej ustawie.</u>
          <u xml:id="u-67.29" who="#WacławBarcikowski">Projekt Przepisów wprowadzających proponuje utrzymanie w mocy dotychczasowej Najwyższej Izby Kontroli do czasu wejścia w życie nowej ustawy o kontroli państwowej.</u>
          <u xml:id="u-67.30" who="#WacławBarcikowski">Wreszcie, aby nie stwarzać dowolności w zakresie rządzenia bez przedstawicielstwa narodowego, dowolności w ustaleniu kadencji Rady Państwa w dotychczasowym składzie, ustawa określa ścisłe terminy zarówno w przedmiocie wydania zarządzenia o przeprowadzeniu wyborów, jak też i samego terminu wyborów do Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-67.31" who="#WacławBarcikowski">Z tych względów proponuje się, aby Rada Państwa w ciągu tygodnia po upływie kadencji Sejmu Ustawodawczego zarządziła wybory, wyznaczając ich datę na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu trzech miesięcy po upływie tej kadencji, tj. z prekluzyjnym terminem do dnia 4 listopada bieżącego roku.</u>
          <u xml:id="u-67.32" who="#WacławBarcikowski">Czasokres trzech miesięcy jest niezbędny zarówno z uwagi na przypadający okres intensywnych prac związanych z akcją żniwno-omłotową, ze względu na duży ruch ludności, wywołany przebywaniem na wczasach i na kuracji, oraz z uwagi na wielką rolę kampanii wyborczej w kierunku aktywizacji szerokich mas, podnoszenia stopnia ich świadomości przez pełne poznanie Wielkiej Karty zwycięstw narodu polskiego — Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i przepisów ordynacji wyborczej.</u>
          <u xml:id="u-67.33" who="#WacławBarcikowski">Przepis projektowanego art. 7 brzmi:</u>
          <u xml:id="u-67.34" who="#WacławBarcikowski">„W ciągu tygodnia po upływie kadencji Sejmu Ustawodawczego Rada Państwa (art. 3) zarządzi wybory do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu trzech miesięcy po upływie tej kadencji”.</u>
          <u xml:id="u-67.35" who="#WacławBarcikowski">Ostatni przepis art. 8 ustala datę wejścia w życie Przepisów wprowadzających z dniem ogłoszenia z mocą obowiązującą od dnia 22 lipca 1952 r.</u>
          <u xml:id="u-67.36" who="#WacławBarcikowski">Tak przedstawia się w ogólnym zarysie treść projektu Ustawy Konstytucyjnej — Przepisy wprowadzające Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-67.37" who="#WacławBarcikowski">Projekt był przedmiotem obrad sejmowej Komisji Prawniczej i Regulaminowej, która na posiedzeniu 18 lipca 1952 r. powzięła uchwałę o przedstawieniu projektu Sejmowi Ustawodawczemu z wnioskiem o jego uchwalenie.</u>
          <u xml:id="u-67.38" who="#WacławBarcikowski">Mając na względzie przedstawioną Wysokiej Izbie treść przepisów referowanego projektu, które uzasadnione są potrzebami okresu przejściowego od wejścia w życie Konstytucji do czasu rozpoczęcia działalności naczelnych organów władzy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, mam zaszczyt wnosić, aby Wysoki Sejm zechciał uchwalić projekt Ustawy Konstytucyjnej — Przepisy wprowadzające Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, stosownie do druków sejmowych nr 1086 i 1097.</u>
          <u xml:id="u-67.39" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-68">
          <u xml:id="u-68.0" who="#WładysławKowalski">Nikt do głosu nie jest zapisany.</u>
          <u xml:id="u-68.1" who="#WładysławKowalski">Głosowanie nad projektem Ustawy Konstytucyjnej: Przepisy wprowadzające Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — odbędzie się w dniu jutrzejszym.</u>
          <u xml:id="u-68.2" who="#WładysławKowalski">Odraczam posiedzenie Sejmu Ustawodawczego do jutra, dnia 22 lipca br. do godz. 8.</u>
          <u xml:id="u-68.3" who="#komentarz">(Odroczenie posiedzenia w dniu 21 lipca o godz. 15 min. 5.)</u>
          <u xml:id="u-68.4" who="#komentarz">(Wznowienie posiedzenia w dniu 22 lipca o godz. 8 min. 20.)</u>
          <u xml:id="u-68.5" who="#komentarz">(Do loży wchodzi Prezydent Rzeczypospolitej Ob. Bolesław Bierut. Wszyscy obecni wstają i witają Obywatela Prezydenta hucznymi, długotrwałymi oklaskami.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-69">
          <u xml:id="u-69.0" who="#WładysławKowalski">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-69.1" who="#WładysławKowalski">Witam serdecznie przybyłego na dzisiejsze obrady Prezydenta Rzeczypospolitej, Przewodniczącego Komisji Konstytucyjnej, Obywatela Bolesława Bieruta.</u>
          <u xml:id="u-69.2" who="#komentarz">(Wszyscy wstają. Długotrwałe oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-69.3" who="#WładysławKowalski">Wznawiam obrady nad projektem Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-69.4" who="#WładysławKowalski">Udzielam głosu przedstawicielowi klubu poselskiego Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego posłowi Ozdze-Michalskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-70">
          <u xml:id="u-70.0" who="#JózefOzgaMichalski">Obywatele Posłowie! Daleka była droga narodu polskiego do dzisiejszych dni, które przyszli historycy nazwą epoką ludowładztwa — wiekiem socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-70.1" who="#JózefOzgaMichalski">Przed oczyma naszymi przesuwają się dzisiaj obrazy historii, w których zawarta jest treść walki ludu polskiego i z których — jak ze źródła — rodzi się i rozwija nasza współczesna historia.</u>
          <u xml:id="u-70.2" who="#JózefOzgaMichalski">Oto zamek czorsztyński — przed 300 laty kwatera zbrojnego powstania chłopów na przeciąg trwającej na Podhalu rewolucji. Bunt, który wtedy rozgorzał przeciwko uciskowi szlachty, zgaszono chłopską krwią, ćwiartując na krakowskim rynku przywódców powstania. Kostka-Napierski, główny organizator walczących chłopów, wbity na pal wyrokiem panów i biskupów, mógł z wysokości męczeńskiego słupa zaglądać w oczy sprawiedliwości magnatów i miłosierdziu kościoła.</u>
          <u xml:id="u-70.3" who="#JózefOzgaMichalski">Sztandar walki chłopów, wzniesiony przeciwko pańszczyźnie i uciskowi, przechodził z rąk do rąk, z jednego wieku na drugi wiek.</u>
          <u xml:id="u-70.4" who="#JózefOzgaMichalski">Na jego płótnie zostawała krew klasowego buntu Napierskich i krew patriotycznego zrywu chłopskiego pod Stefanem Czarnieckim, pędzącym zamorskich szwedzkich najezdników od bram Krakowa, Warszawy i Gdańska.</u>
          <u xml:id="u-70.5" who="#JózefOzgaMichalski">Na jego płótnie jest krew kosynierów Bartosza Głowackiego, krew, w której Kościuszko umoczywszy pióro mógł wypisać Połaniecki Uniwersał.</u>
          <u xml:id="u-70.6" who="#JózefOzgaMichalski">Sztandar chłopskiej walki niesiony w dłoniach pańszczyźniaków Olszynki Grochowskiej, w rękach chłopów, o których hymn ludowy mówi: „Armaty pod Stoczkiem zdobywała wiara rękami czarnymi od pługa...” — ten sztandar niezliczonych walk, męczeństwa i ofiar ludu wiódł masy chłopskie ku wyzwoleniu, ku wolności, ku Polsce Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-70.7" who="#JózefOzgaMichalski">Były nas wtedy chłopów miliony, żyjące w nędzy i poniżeniu. Ale zrywaliśmy się do walki przeciwko tej nędzy, przeciwko uciskowi.</u>
          <u xml:id="u-70.8" who="#JózefOzgaMichalski">Buntujące się chłopstwo ziemi świętokrzyskiej i lubelskiej zrodziło szlachetną postać księdza Ściegiennego, postać płomiennego patrioty i działacza.</u>
          <u xml:id="u-70.9" who="#JózefOzgaMichalski">Masy chłopskie niejednokrotnie zrywały się w ciągu wieków do krwawej walki przeciwko ciemiężycielom i wyzyskiwaczom.</u>
          <u xml:id="u-70.10" who="#JózefOzgaMichalski">Walka chłopska osiągnęła pierwsze zwycięstwa dopiero wtedy, kiedy na pole dziejów wkroczyła klasa robotnicza i kiedy chłopi w klasie robotniczej uzyskali sojusznika i siłę przodującą w walce wyzwoleńczej.</u>
          <u xml:id="u-70.11" who="#JózefOzgaMichalski">Rewolucyjno-patriotyczny ruch ludowy od pierwszych swoich dni walczył z obszarnikami, fabrykantami i bankierami. Ta klasa wyzyskiwaczy zamykała nam drogę do ziemi, do władzy, do oświaty, zamykała nam drogę do normalnego ludzkiego życia. Ogrodziwszy swoje bogactwa konstytucją przywilejów i egoistycznych praw, zepchnęła lud na dno upadku i nędzy.</u>
          <u xml:id="u-70.12" who="#JózefOzgaMichalski">Niechaj wypowie się dzisiaj na ten temat z trybuny sejmowej chłop — wychodźca z województwa rzeszowskiego, który przed wojną pisał w „Pamiętnikach emigrantów”:</u>
          <u xml:id="u-70.13" who="#JózefOzgaMichalski">„Brak chleba i pracy to są główne powody, które robią z nas dobrowolnych banitów i wyganiają z ojczyzny. Wyjeżdżając z ojczyzny z goryczą w sercu o niej myślałem i późniejsza poniewierka przekonała mnie, że ojczyzna, która nie daje swemu obywatelowi możliwości życia i założenia rodziny, siłą rzeczy traci u takich upośledzonych obywateli zaufanie. Lecz gdyby przyszedł do władzy w Polsce rząd robotniczo-chłopski, to wierzę, że taki rząd nie będzie mi robił trudności, gdybym chciał wrócić do Polski”.</u>
          <u xml:id="u-70.14" who="#JózefOzgaMichalski">Słyszymy ból w tych prostych słowach chłopa po stracie ojczyzny. Wygnała go z ojczyzny nędza, wygnała go rozwielmożniona magnateria, fabrykanci i bankierzy — oni pozbawili miliony chłopów i robotników ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-70.15" who="#JózefOzgaMichalski">Gdy dzisiaj uchwalamy Konstytucję, gdy przyjmujemy najwyższe prawo dla narodu, gdy treścią Konstytucji są najpiękniejsze idee naszego narodu — myśli wszystkich ludzi pracy, wszystkich chłopów są z nami, są na tej sali, z której wybiegnie na cały kraj radosna wieść, że z ofiar i krwi pokoleń, z pracy i walki ludu zrodziła się Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-70.16" who="#JózefOzgaMichalski">Jej siła i jej wielkość tkwi w dokonanych czynach, w przeprowadzonych reformach społecznych, w fundamentach wznoszących się fabryk i w rozwijających się chłopskich gospodarstwach, w powstających spółdzielniach produkcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-70.17" who="#JózefOzgaMichalski">Nie obiecuje ona powrotu dla skazanych banicją głodu chłopskich emigrantów, lecz ich sprowadza i daje dom rodzinny. Daje każdemu warsztat pracy i dach nad głową — daje Ojczyznę.</u>
          <u xml:id="u-70.18" who="#JózefOzgaMichalski">Przed 30 laty snuł takie marzenia o Polsce — matce dla ludu Stefan Żeromski, tym marzeniem oskarżał burżuazję o zdradę nadziei, jakie naród wiązał wówczas z odzyskaniem niepodległości. Żeromski wołał: „Można było założyć setki kół rolniczych, które by tworzyły wielką kooperację rolną... można było zbudować tysiące szkół i ochron. Można było przecie rzucić w tę pracę wszystek entuzjazm i wszystek polski majątek aż do ostatniego szeląga.</u>
          <u xml:id="u-70.19" who="#JózefOzgaMichalski">Ale grabieżcza burżuazja odpowiedziała: „Nas nie stać”. Martwym odłogiem leżała ziemia.</u>
          <u xml:id="u-70.20" who="#JózefOzgaMichalski">Zaiste, na nic innego nie było stać burżuazji. I dopiero dziś w Polsce, w której władzę zdobył i dzierży lud, „można było lud przekonać — czego pragnął Żeromski — że nasza myśl, nasze marzenie, nasz sen o przyszłej ojczyźnie jest własnością ludu”.</u>
          <u xml:id="u-70.21" who="#JózefOzgaMichalski">W tej Polsce, która od 8 lat utwierdza władzę ludu, sprawiedliwość i buduje dobrobyt, nie o samych marzeniach mówi dziś chłop, ale o potędze marzeń już ucieleśnionych, już ofiarną walką i pracą robotników i chłopów zrealizowanych.</u>
          <u xml:id="u-70.22" who="#JózefOzgaMichalski">Na tragiczne pytanie wielkiego pisarza niech da dziś odpowiedź chłop. Niech zważy się w tych dwóch głosach historia i wielkość naszych czasów:</u>
          <u xml:id="u-70.23" who="#JózefOzgaMichalski">„Śmiem twierdzić — tak mówi dziś Ludwik Maj, chłop z Podhala — że socjalizm jest już na naszym terenie, bo ci wczorajsi komornicy wysługujący się gazdom, dziś gdy budują Nową Hutę i fedrują w kopalniach węgla na Śląsku — czy to nie socjalizm?</u>
          <u xml:id="u-70.24" who="#JózefOzgaMichalski">A nasza młodzież, dawniej wysługująca się gazdom, błagająca a nawet odmawiająca nowennę, aby mogła dostąpić zaszczytu służenia — dziś, kiedy wypełnia ona sale w krakowskich szkołach i na wyższych uczelniach — czy to nie socjalizm?</u>
          <u xml:id="u-70.25" who="#JózefOzgaMichalski">A to, że wzrasta wydajność zboża, że wzrastają obszary lnu, podnosi się szybko hodowla — czy to nie socjalizm?</u>
          <u xml:id="u-70.26" who="#JózefOzgaMichalski">A to, że wczorajsze matki obarczone wielką ilością dzieci, zrujnowane na zdrowiu, doprowadzone warunkami życiowymi do skrajnej nędzy, matki, które na pograniczu obłędu wymawiały bluźniercze słowa: „żeby mi połowa dzieci wymarła” — te matki dziś szanowane, odznaczane orderami, otrzymujące listy od syna oficera Wojska Polskiego, od syna przodownika w Nowej Hucie, od córki traktorzystki PGR — czy to nie socjalizm?</u>
          <u xml:id="u-70.27" who="#JózefOzgaMichalski">A lekarze, których pojawienie się przed wojną na wsi przyrównywali chłopi do cudu, bo wieś leczyły tylko babki czarodziejskimi ziołami poświęcanymi w Kalwarii Zebrzydowskiej — dziś, kiedy straciły one swoją cudotwórczą moc — czy to także nie socjalizm?”.</u>
          <u xml:id="u-70.28" who="#JózefOzgaMichalski">Przez dziesiątki lat reakcja polska straszyła chłopa socjalizmem. A oto odpowiedź dana dzisiaj przez chłopa, oto ocena zmian, które zaszły na wsi idącej ku socjalizmowi.</u>
          <u xml:id="u-70.29" who="#JózefOzgaMichalski">Dziś uchwalamy w imieniu całego ludu Konstytucję, której wytyczne prowadzą nas po drodze wiodącej od najszczytniejszych postępowych tradycji polskich ku utrwaleniu i rozwojowi Państwa Demokracji Ludowej, ku utrwaleniu szczęścia najszerszych mas ludowych.</u>
          <u xml:id="u-70.30" who="#JózefOzgaMichalski">Przyjmujemy Konstytucję, która głosi prawdę o sojuszu robotniczo-chłopskim, o jego wypróbowanej niezawodnej sile. Żywym symbolem tego sojuszu i jego siły jest syn chłopski, robotnik, niestrudzony bojownik w walce o lepszą dolę ludu, w walce o szczęście narodu — Prezydent Rzeczypospolitej Bolesław Bierut.</u>
          <u xml:id="u-70.31" who="#komentarz">(Długotrwałe oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-70.32" who="#JózefOzgaMichalski">Siła tego sojuszu wyrosła w bojach z ciemięzcami ludu polskiego i polskiego narodu, osiągnęła zwycięstwo w oparciu o pomoc i doświadczenia w pierwszym państwie robotników i chłopów — w Związku Radzieckim.</u>
          <u xml:id="u-70.33" who="#JózefOzgaMichalski">Lud polski uchwala Konstytucję, która będzie służyła urzeczywistnieniu wielkich idei socjalizmu, pokojowej przyjaźni i współpracy z narodami.</u>
          <u xml:id="u-70.34" who="#JózefOzgaMichalski">Niech mi wolno będzie na zakończenie przytoczyć głos chłopa Antoniego Mroczka ze wsi Ławsk, woj. białostockiego. Udzielamy mu głosu w imieniu milionów chłopów, którzy brali udział w dyskusji nad projektem Konstytucji. Oto jego głos:</u>
          <u xml:id="u-70.35" who="#JózefOzgaMichalski">„Przez 60 lat nie trzymałem w ręku żadnej książki. Nie umiałem ani czytać, ani pisać. Dziś mam lat 63. Trzy lata temu na kursie wieczorowym spadło mi bielmo z oczu. Teraz moim życzeniem jest, aby tę Konstytucję, co ją nam w gazetach pokazano, w książeczkę małą w twardych okładkach uformować. Bo z tą książeczką nie chciałbym się rozstawać do ostatniego dnia mojego żywota. Pod kapotą będę ją nosił, w pole, na wyjazd i do gromady”.</u>
          <u xml:id="u-70.36" who="#JózefOzgaMichalski">W tym głosie mamy prawo widzieć podsumowanie wielomilionowej dyskusji, w tym głosie mamy prawo widzieć stanowisko chłopów wobec nowej Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-70.37" who="#JózefOzgaMichalski">W jedności z głosami pracującej wsi, w jedności z patriotyczną postawą' chłopów, którzy będą strzegli jej zasad, będą wypełniali jej przykazania nie szczędząc dla dobra Polski rzetelnej pracy i sił — posłowie Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego oddadzą swoje głosy, głosy chłopskie za Konstytucją.</u>
          <u xml:id="u-70.38" who="#komentarz">(Długotrwałe oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-71">
          <u xml:id="u-71.0" who="#WładysławKowalski">Udzielam głosu przedstawicielowi Katolicko-Społecznego klubu poselskiego posłowi Frankowskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-72">
          <u xml:id="u-72.0" who="#JanFrankowski">Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stanowi nie tylko zespół norm określających ustrój władz państwowych oraz sferę praw i obowiązków obywatelskich, ale mówi ona również o ustroju społeczno-gospodarczym. Stąd też wielka waga dokumentu, który dzisiaj mamy uchwalić. Tylko taki ustrój będzie dobry i trwały, w którym prawo rządzić będzie sercami obywateli. Jesteśmy przekonani, że prawa zawarte w naszej Konstytucji będą rządziły sercami wszystkich Polaków.</u>
          <u xml:id="u-72.1" who="#JanFrankowski">Przypadło w udziale naszemu pokoleniu żyć w wielkim okresie historycznym, kiedy po wyzwoleniu kraju przez Armię Radziecką spod okupacji hitlerowskiej powróciły do Macierzy prastare orły piastowskie z nad Odry i Nysy, kiedy odbudowaliśmy zniszczenia wojenne i dawną Polskę rolniczą przemieniamy na przemysłową.</u>
          <u xml:id="u-72.2" who="#JanFrankowski">Nie wolno pod żadnym warunkiem tej wielkiej szansy zmarnować, aby ujemny osąd przyszłych pokoleń nie zaciążył nad nami.</u>
          <u xml:id="u-72.3" who="#JanFrankowski">Wielkie dzieło buduje się jedynie wielkim zbiorowym wysiłkiem całego narodu. Stąd też konieczność jednoczenia w naszym narodzie wszystkiego, co patriotyczne, wszystkiego, co umie odróżnić wagę części i wagę całości, wszystkiego, co umie wczuć się w rytm historii i zrozumieć, czym jest współczesna polska racja stanu.</u>
          <u xml:id="u-72.4" who="#JanFrankowski">Będziemy na wszystkich dostępnych nam odcinkach czynili wysiłki, zmierzające do mobilizacji sił narodu. Będziemy wraz z innymi głosili społeczeństwu polskiemu, że miejsce jego — zgodnie ze wskazaniami Prezydenta Bieruta — jest we froncie narodowym walki o pokój i realizację Planu 6-letniego. Będziemy zdecydowanie przeciwstawiali się wszelkim zakusom płynącym z zewnątrz, których celem jest rozbicie jedności narodu i zniszczenie tego, co zostało w ciągu 8 lat zbudowane przez Polskę Ludową.</u>
          <u xml:id="u-72.5" who="#JanFrankowski">Daliśmy w miarę naszych skromnych możliwości wkład w opracowanie i przygotowanie projektu Konstytucji. Chcemy dalszą ofiarną pracą, wspólnie ze wszystkimi Polakami, zadokumentować, że założenia zawarte w Konstytucji odpowiadają żywotnym interesom narodu.</u>
          <u xml:id="u-72.6" who="#JanFrankowski">Dlatego też klub poselski Katolicko-Społeczny będzie głosował za uchwaleniem przedłożonego projektu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-72.7" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-73">
          <u xml:id="u-73.0" who="#WładysławKowalski">Udzielam głosu przedstawicielowi klubu poselskiego Stronnictwa Demokratycznego posłowi Rabanowskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-74">
          <u xml:id="u-74.0" who="#JanRabanowski">Wysoka Izbo! W dniu, w którym Sejm Ustawodawczy, wypełniając swoje podstawowe zadanie polityczne, przystępuje do historycznego aktu uchwalenia Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — Stronnictwo Demokratyczne stwierdza:</u>
          <u xml:id="u-74.1" who="#JanRabanowski">W 8-mą rocznicę Manifestu Lipcowego PKWN naród polski otrzymuje Konstytucję najbardziej w naszych dziejach demokratyczną, najbardziej postępową, Konstytucję odzwierciedlającą przełomowe, rewolucyjne osiągnięcia polskiego ludu pracującego — robotników, chłopów, inteligencji i rzemieślników.</u>
          <u xml:id="u-74.2" who="#JanRabanowski">Konstytucja nasza jest wyrazem woli ludu polskiego, manifestem zwycięstwa, świadectwem przełomu, jaki dokonał się w życiu narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-74.3" who="#JanRabanowski">Wykuta w walce z wyzyskiem człowieka przez człowieka, z uciskiem narodowościowym i rasowym, w walce o upowszechnienie oświaty i kultury — Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej kładzie podwaliny pod ustrój socjalistyczny, zapewnia narodowi warunki rozkwitu gospodarczego i kulturalnego.</u>
          <u xml:id="u-74.4" who="#JanRabanowski">Zrodzona z historycznych doświadczeń narodu — Konstytucja opiera niepodległość naszej Ojczyzny na głębokim patriotyzmie mas pracujących, na niewzruszonych podstawach przyjaźni i wzajemnego poszanowania suwerenności wszystkich narodów miłujących pokój.</u>
          <u xml:id="u-74.5" who="#JanRabanowski">Stronnictwo Demokratyczne, skupiając w swych szeregach odłamy inteligencji, pracowników umysłowych i rzemiosła, widzi w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wyraz przemian, jakie nastąpiły również wśród rzesz inteligencji i rzemiosła, które w procesie walki ideologicznej włączają się w nurt budownictwa socjalistycznego i zrozumiały, że wspólny marsz z masami ludowymi, z klasą robotniczą na czele, jest jedyną słuszną drogą, wiodącą ku dalszemu wzmocnieniu naszej Ojczyzny. Patrzymy z dumą i radością w przyszłość naszego narodu, kroczącego ku wyższym i doskonalszym formom życia.</u>
          <u xml:id="u-74.6" who="#JanRabanowski">Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest naszą własną, opartą o wielkie postępowe tradycje wolnościowe, Konstytucją narodową.</u>
          <u xml:id="u-74.7" who="#JanRabanowski">Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — to wyraz zjednoczenia narodowego wszystkich uczciwych, miłujących Ojczyznę Polaków, to radość pracy i tworzenia, to niepodległość oparta o front narodowy oraz o sojusz z obozem postępu i demokracji, to Konstytucja pokoju.</u>
          <u xml:id="u-74.8" who="#JanRabanowski">Klub poselski Stronnictwa Demokratycznego głosować będzie za uchwaleniem Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — Wielkiej Karty Wolności i Postępu Narodu Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-74.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-75">
          <u xml:id="u-75.0" who="#WładysławKowalski">Udzielam głosu przedstawicielowi klubu poselskiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej posłowi Ochabowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-76">
          <u xml:id="u-76.0" who="#EdwardOchab">Wysoki Sejmie! Dyskusja nad projektem Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej dobiegła końca. Zbliża się historyczna chwila głosowania, przez które projekt ten stanie się ustawą zasadniczą naszego Państwa Ludowego.</u>
          <u xml:id="u-76.1" who="#EdwardOchab">Konstytucja, którą będziemy uchwalali, zrodziła się nie tylko w murach tego gmachu. Nie jest ona, jak była Konstytucja 3 Maja, dziełem niewielkiej grupy reformatorów, którzy nieledwie spiskiem zmuszeni byli zapewnić jej uchwalenie.</u>
          <u xml:id="u-76.2" who="#EdwardOchab">Różni się ona zasadniczo od pseudodemokratycznej konstytucji 1921 r., przyjętej w wyniku parlamentarnych przetargów stronnictw burżuazyjnych, obcych i wrogich ludowi.</u>
          <u xml:id="u-76.3" who="#EdwardOchab">Nasza Ludowa Konstytucja jest też przeciwieństwem i potępieniem haniebnej „konstytucji” faszystowskiej, narzuconej Polsce przez zgraję sanacyjną w 1935 r.</u>
          <u xml:id="u-76.4" who="#EdwardOchab">Postanowienia naszej ustawy zasadniczej, zanim zostały sformułowane w opublikowanym projekcie, dojrzewały w umysłach najlepszych synów i córek narodu polskiego jako wynik rozwoju idei społecznych stuletniego z górą ruchu wyzwoleńczego naszego ludu pracującego, były programem długoletniej, heroicznej walki mas robotniczo-chłopskich, kształtowały się w ciągu ostatnich ośmiu lat, jako dorobek wielkiej, odrodzeńczej, twórczej pracy naszego wyzwolonego narodu.</u>
          <u xml:id="u-76.5" who="#EdwardOchab">Dyskusja, która odbyła się w Sejmie Ustawodawczym, poprzedzona była dyskusją ogólnonarodową, która objęła 11 milionów obywateli i wniosła szereg poprawek uznanych za słuszne i uwzględnionych.</u>
          <u xml:id="u-76.6" who="#EdwardOchab">Konstytucja rozpatrzona przez Sejm jest więc wyrazem ujawnionej woli narodu. Wola ta została ujawniona nie tylko słowem. Masy pracujące Polski ujawniły tę wolę czynem, budując swoje Państwo Ludowe ogromnym wysiłkiem, pełnym trudu i ofiarnych poświęceń. Wolę tę ujawnia codziennie przy warsztacie — w kopalniach, hutach i fabrykach — polska klasa robotnicza. Wyrażają tę wolę swoją pracą i swoją troską o Państwo Ludowe milionowe rzesze chłopów pracujących, wyraża ją swoją wierną służbą ludowi i narodowi polska inteligencja pracująca.</u>
          <u xml:id="u-76.7" who="#EdwardOchab">Trud i wola naszego miłującego wolność i pokój narodu zostały zawarte i wyrażone w rozpatrzonym przez Sejm projekcie Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-76.8" who="#EdwardOchab">Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ujmuje w ramy prawne dokonane w Polsce rewolucyjne przeobrażenia polityczne, społeczne i gospodarcze. Stwierdza jasno i dobitnie, że w państwie naszym władza należy do ludu pracującego miast i wsi, określa ustrój społeczno-gospodarczy, który powstał w wyniku obalenia panowania kapitalistów i obszarników i w którym masy pracujące budują podstawy socjalistycznego społeczeństwa. Następuje dalsza demokratyzacja wszystkich organów państwowych, zapewniająca czynny udział mas pracujących w rządzeniu państwem. Zagwarantowane zostają podstawowe prawa obywateli w takiej rozciągłości i pełni, jakiej nie potrafiła zapewnić żadna konstytucja burżuazyjna.</u>
          <u xml:id="u-76.9" who="#EdwardOchab">Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wzmocni autorytet władzy ludowej, zacieśni sojusz robotniczo-chłopski, który stanowi fundament Państwa Ludowego. Konstytucja stwarza podstawę do dalszego rozwoju i rozkwitu gospodarki narodowej, do pełnego urzeczywistnienia socjalizmu — ustroju sprawiedliwości społecznej, w którym nie będzie więcej wyzysku człowieka przez człowieka. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zapewnia wszechstronny rozkwit kultury narodowej, stwarza warunki dla nieskrępowanego rozwoju wszystkich sił twórczych w narodzie. Konstytucja daje wyraz woli pokojowej pracy narodu, wyraża gotowość i chęć pokojowej współpracy ze wszystkimi narodami świata, zacieśnia i wzmacnia przyjaźń i współpracę z przodującym ludzkości bratnim Związkiem Radzieckim i bratnimi krajami demokracji ludowej.</u>
          <u xml:id="u-76.10" who="#EdwardOchab">Konstytucja zabezpiecza niepodległość i suwerenność Narodu Polskiego i jego swobodny rozwój w nowych i sprawiedliwych granicach, obejmujących Ziemie Odzyskane. Konstytucja otacza opieką siły zbrojne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, stojące na straży niepodległości Ojczyzny i nienaruszalności jej granic. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej pogłębia jedność i zwartość narodu polskiego, który w procesie ostrej walki klasowej z niedobitkami kapitalizmu i agenturami światowego imperializmu staje się narodem socjalistycznym.</u>
          <u xml:id="u-76.11" who="#EdwardOchab">Wysoki Sejmie! Konstytucja, nad którą będziemy za chwilę głosowali, zrodziła się z wiekowych dążeń ludu polskiego, z kilkudziesięcioletniej walki polskiej klasy robotniczej i chłopstwa pracującego oraz z całego olbrzymiego wysiłku narodu od chwili wyzwolenia z jarzma hitlerowskiego najazdu. Jest ona spełnieniem dążeń całych pokoleń robotników i chłopów, którzy walczyli z kapitalistycznym i obszarniczym wyzyskiem i przemocą o Polskę, w której gospodarzem będzie lud pracujący. Jest ona spełnieniem dążeń najlepszych Polaków, którzy walczyli o wolność, postęp i sprawiedliwość.</u>
          <u xml:id="u-76.12" who="#EdwardOchab">W czci i hołdzie najgłębszym kierujemy dziś swe myśli ku promiennym postaciom tych, którzy ofiarą swego życia torowali drogę naszemu dzisiejszemu zwycięstwu. Nie poszła na marne, lecz plonem stokrotnym zakwitła krew bohaterskich bojowników I Proletariatu, SDKPiL, KPP, PPR, krew żołnierzy czerwonych pułków polskich, na zew Dzierżyńskiego i Marchlewskiego walczących o zwycięstwo Wielkiej Rewolucji Październikowej, krew robotników Warszawy, Łodzi, Zagłębia Dąbrowskiego, Śląska, Krakowa, krew chłopów Rzeszowszczyzny, Łapanowa, Jadowa, Lubelszczyzny, krew bojowników wolności pomordowanych w kazamatach Cytadeli i Pawiaka, Berezy i Oświęcimia, krew partyzantów i żołnierzy sławnej GL i AL, okrytej chwałą I i II Armii Wojska Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-76.13" who="#EdwardOchab">W czci i hołdzie najgłębszym chylimy czoła, wspominając ofiarną i bohaterską walkę Armii Radzieckiej, która potężnym ramieniem wsparła i rozstrzygnęła walkę o socjalne i narodowe wyzwolenie Polski.</u>
          <u xml:id="u-76.14" who="#EdwardOchab">W radosnym dniu uchwalenia naszej Ludowej Konstytucji z najgłębszą i najserdeczniejszą wdzięcznością myślimy o wielkim narodzie radzieckim, który pod wodzą genialnego Stalina rozgromił faszyzm hitlerowski, wyzwolił liczne narody, a wśród nich naród polski, dając nam możność zbudowania nowego ludowo-demokratycznego ustroju, którego fundamentem prawnym staje się nasza Konstytucja.</u>
          <u xml:id="u-76.15" who="#EdwardOchab">Będziemy głosowali za tą Konstytucją z głębokim i niewzruszonym przekonaniem, że zgodnie z nauką Lenina i Stalina umacniamy władzę robotniczo-chłopską, zabezpieczamy wolność i suwerenność, rozwój i rozkwit naszego wyzwolonego, mężnego, utalentowanego i twórczego narodu.</u>
          <u xml:id="u-76.16" who="#EdwardOchab">Głosując za Konstytucją, Polska Zjednoczona Partia Robotnicza uroczyście zapewnia polski lud pracujący, że pod przewodem wielkiego budowniczego Polski Ludowej Towarzysza Bolesława Bieruta będzie nieugięcie pracować nad pełnym i całkowitym wcieleniem w życie jej doniosłych postanowień w interesie mas robotniczo-chłopskich. w interesie narodu polskiego i międzynarodowej sprawy wolności, pokoju i postępu.</u>
          <u xml:id="u-76.17" who="#EdwardOchab">Uchwała, która za chwilę zapadnie, będzie nie tylko wielkim historycznym dokumentem najgłębszego rewolucyjnego przełomu w dziejach naszego narodu. Będzie ona dla każdego patrioty polskiego, partyjnego czy bezpartyjnego, najwyższej wagi zobowiązaniem strzeżenia i wypełniania postanowień tej Konstytucji, zobowiązaniem zarówno wobec naszego pokolenia jak i wobec przyszłych pokoleń, zobowiązaniem, które zapewni Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej najwyższy autorytet polityczny i moralny, rewolucyjny majestat i siłę zwycięskiego Ludowego Prawa.</u>
          <u xml:id="u-76.18" who="#komentarz">(Huczne i długotrwałe oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-77">
          <u xml:id="u-77.0" who="#WładysławKowalski">Lista mówców została wyczerpana. Zamykam rozprawę.</u>
          <u xml:id="u-77.1" who="#WładysławKowalski">Przystępujemy do głosowania nad projektem Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-77.2" who="#WładysławKowalski">Projekt Konstytucji będzie głosowany łącznie z poprawką, zgłoszoną w dniu wczorajszym w imieniu wszystkich klubów poselskich przez posła Oskara Lange.</u>
          <u xml:id="u-77.3" who="#WładysławKowalski">Do uchwalenia Konstytucji — na podstawie art. 7 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 26 maja 1952 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Polski Ludowej, wymagana jest większość dwóch trzecich ustawowej liczby posłów.</u>
          <u xml:id="u-77.4" who="#WładysławKowalski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem projektu Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, zechce wstać.</u>
          <u xml:id="u-77.5" who="#WładysławKowalski">Proszę Posłów Sekretarzy o przeliczenie głosów w celu ustalenia kwalifikowanej większości, która wynosi 296 głosów.</u>
          <u xml:id="u-77.6" who="#komentarz">(Po obliczeniu głosów.)</u>
          <u xml:id="u-77.7" who="#WładysławKowalski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-77.8" who="#WładysławKowalski">Za projektem Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej głosowało 366 posłów.</u>
          <u xml:id="u-77.9" who="#WładysławKowalski">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-77.10" who="#WładysławKowalski">Stwierdzam, że Sejm Ustawodawczy Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej kwalifikowaną większością jednomyślnie uchwalił.</u>
          <u xml:id="u-77.11" who="#komentarz">(Huczne i długotrwałe oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-77.12" who="#komentarz">(Głosy z ław PZPR: Niech żyje Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej! Prezydent Rzeczypospolitej Bolesław Bierut niech żyje! Zebrani wznoszą trzykrotny okrzyk: Niech żyje!)</u>
          <u xml:id="u-77.13" who="#komentarz">(Poseł Czerwiński: Wielki Budowniczy Prezydent Rzeczypospolitej Bolesław Bierut niech nam żyje! Zebrani wznoszą trzykrotny okrzyk: Niech żyje! i skandują: Bierut, Bierut, Bierut.)</u>
          <u xml:id="u-77.14" who="#WładysławKowalski">Obecnie przystępujemy do głosowania nad projektem Ustawy Konstytucyjnej — Przepisy wprowadzające Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-77.15" who="#WładysławKowalski">Do uchwalenia powyższej ustawy wymagana jest większość dwóch trzecich ustawowej liczby posłów.</u>
          <u xml:id="u-77.16" who="#WładysławKowalski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem projektu Ustawy Konstytucyjnej — Przepisy wprowadzające Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — zechce wstać.</u>
          <u xml:id="u-77.17" who="#WładysławKowalski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-77.18" who="#WładysławKowalski">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-77.19" who="#WładysławKowalski">Stwierdzam, że Sejm Ustawodawczy Ustawę Konstytucyjną — Przepisy wprowadzające Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — kwalifikowaną większością jednomyślnie uchwalił.</u>
          <u xml:id="u-77.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-77.21" who="#WładysławKowalski">Porządek dzienny posiedzenia Sejmu został wyczerpany.</u>
          <u xml:id="u-77.22" who="#WładysławKowalski">Protokół posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Kancelarii Sejmu Ustawodawczego.</u>
          <u xml:id="u-77.23" who="#WładysławKowalski">O terminie i porządku dziennym następnego posiedzenia Sejmu Ustawodawczego zostaną Obywatele Posłowie zawiadomieni na piśmie.</u>
          <u xml:id="u-77.24" who="#WładysławKowalski">Zamykam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-77.25" who="#komentarz">(Prezydent Rzeczypospolitej Ob. Bolesław Bierut opuszcza lożę, żegnany hucznymi oklaskami.)</u>
          <u xml:id="u-77.26" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 9 min. 5.)</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>