text_structure.xml 165 KB

Edit Raw Blame History Permalink

<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml" />
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml" />
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#AndrzejSzarawarski">Otwieram posiedzenie połączonych Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa oraz Transportu, Łączności, Handlu i Usług. Głównym tematem naszego spotkania w Bieszczadach jest przeanalizowanie wzajemnych relacji między koniecznością ochrony środowiska a możliwością rozwoju regionów przez rozbudowę infrastruktury i udostępnienie tych terenów dla celów turystycznych i gospodarczych. Wiążą się z tym problemy drogownictwa, transportu i łączności w tym środowisku, w aspekcie polityki transportowej państwa; wszyscy posłowie otrzymali przed wyjazdem z Warszawy stosowne opracowania wymienionych tematów z różnych punktów widzenia.</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#AndrzejSzarawarski">Oddaję teraz głos panu wojewodzie krośnieńskiemu Piotrowi Komornickiemu, który przedstawi problemy turystyki w świetle uwarunkowań przyrodniczych oraz problemy drogownictwa, transportu i łączności w województwie krośnieńskim.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#PiotrKomornicki">Swoje wystąpienie rozpocznę od spraw ochrony środowiska i charakterystyki przyrodniczej województwa.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#PiotrKomornicki">Województwo krośnieńskie położone jest w najbardziej wysuniętej na wschód części kraju.</u>
          <u xml:id="u-2.2" who="#PiotrKomornicki">Waloryzacja przyrodnicza województwa przeprowadzona w latach 80. dowiodła, że stan zachowania i walory środowiska przyrodniczego charakteryzują się wysoką wartością przyrodniczą.</u>
          <u xml:id="u-2.3" who="#PiotrKomornicki">Obszary te cechuje przewaga biocenoz naturalnych i półnaturalnych. Krajobraz zróżnicowany, malowniczy i atrakcyjny.</u>
          <u xml:id="u-2.4" who="#PiotrKomornicki">Walory przyrodnicze województwa krośnieńskiego zostały uznane za unikalne w skali europejskiej. Ponad 70% powierzchni stanowią obszary typowo górskie o wysokościach 1346 metrów n.p.m. Charakterystycznym składnikiem krajobrazu są lasy, zajmujące około 50% powierzchni województwa - wskaźnik lesistości prawie najwyższy w kraju. Obecność czystych wód, niezła jakość powietrza oraz potrzeba ochrony wspaniałej przyrody i krajobrazu wytyczają cele i kierunki ekorozwoju województwa.</u>
          <u xml:id="u-2.5" who="#PiotrKomornicki">Strategicznym celem rozwoju województwa jest utrzymanie jego wysokich i unikalnych wartości przyrodniczych oraz kulturowych, jak również podniesienie standardu życia jego mieszkańców.</u>
          <u xml:id="u-2.6" who="#PiotrKomornicki">W oparciu o warunki środowiska przyrodniczego, przesłanki ekonomiczne i predyspozycje poszczególnych obszarów oraz w nawiązaniu do wykształconych układów strukturalnych, w strukturze funkcjonalno-przestrzennej województwa wyodrębniono dwie zasadnicze strefy funkcjonalne:</u>
          <u xml:id="u-2.7" who="#PiotrKomornicki">- strefę o dominującej funkcji rekreacyjnej, ochrony zasobów przyrody oraz uzupełniających funkcjach rolnictwa i leśnictwa (rejon południowo-wschodni),</u>
          <u xml:id="u-2.8" who="#PiotrKomornicki">- strefę o dominującej funkcji przemysłowo-rolnej i mieszkaniowo usługowej (rejon środkowo-północny).</u>
          <u xml:id="u-2.9" who="#PiotrKomornicki">W województwie krośnieńskim poddanych jest ochronie 396.959 ha, co stanowi 69,6% powierzchni województwa.</u>
          <u xml:id="u-2.10" who="#PiotrKomornicki">Lasy Podkarpacia to tereny bogate w nie spotykane gdzie indziej w kraju okazy fauny i flory. Występuje tu około 160 gatunków ptaków i 44 gatunki ssaków oraz 10 gatunków płazów i 7 gatunków gadów. W wodach licznych potoków i rzek żyje około 300 gatunków ryb. Z rzadko występujących roślin rośnie tu m.in. pszeniec biały, wilczomlecz karpacki, fiołek dacki i wężomord górski.</u>
          <u xml:id="u-2.11" who="#PiotrKomornicki">Mając na uwadze szczególną odpowiedzialność za zachowanie tych niepowtarzalnych walorów przyrodniczych oraz ustrzeżenie przed ich degradacją, realizuje się wszystkie ustawowe formy ochrony przyrody i krajobrazu.</u>
          <u xml:id="u-2.12" who="#PiotrKomornicki">W najwyższych partiach Bieszczadów utworzony został Bieszczadzki Park Narodowy o powierzchni 27 tys. ha. Jest on częścią Światowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie”, który powstał na pograniczu Polski, Słowacji i Ukrainy. Po stronie polskiej rezerwat biosfery obejmuje także dwa parki krajobrazowe: Ciśniańsko-Wetliński oraz Doliny Sanu. W marcu 1993 r. Światowy Rezerwat Biosfery uzyskał certyfikat UNESCO. Jest pierwszym tego typu rezerwatem na świecie.</u>
          <u xml:id="u-2.13" who="#PiotrKomornicki">Z dniem 1 stycznia 1995 roku utworzony został w Beskidzie Niskim na 20 tys. ha Magurski Park Narodowy (piąty co do wielkości polski park narodowy).</u>
          <u xml:id="u-2.14" who="#PiotrKomornicki">W 1991 r. wytyczono 3 obszary chronionego krajobrazu o łącznej powierzchni 396,7 tys. ha. Są to Wschodnio-Beskidzki Obszar Chronionego Krajobrazu, Obszar Chronionego Krajobrazu Beskidu Niskiego i Czarnorzecki Obszar Chronionego Krajobrazu. Obejmują łącznie około 69% obszaru województwa. Na bazie wymienionych obszarów chronionych krajobrazu w 1992 roku utworzono 5 parków krajobrazowych:</u>
          <u xml:id="u-2.15" who="#PiotrKomornicki">- Czarnorzecko-Strzyżowski Park Krajobrazowy,</u>
          <u xml:id="u-2.16" who="#PiotrKomornicki">- Park Krajobrazowy Gór Słonnych,</u>
          <u xml:id="u-2.17" who="#PiotrKomornicki">- Jaśliski Park Krajobrazowy,</u>
          <u xml:id="u-2.18" who="#PiotrKomornicki">- Park Krajobrazowy Doliny Sanu,</u>
          <u xml:id="u-2.19" who="#PiotrKomornicki">- Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy.</u>
          <u xml:id="u-2.20" who="#PiotrKomornicki">Zarząd nad wymienionymi parkami krajobrazowymi sprawuje od 1 stycznia 1995 r. Zespół Karpackich Parków Krajobrazowych w Krośnie.</u>
          <u xml:id="u-2.21" who="#PiotrKomornicki">Należy również wspomnieć o 26 florystycznych, faunistycznych i geologicznych rezerwatach przyrody, objętych ścisłą ochroną, oraz o 136 pomnikach przyrody.</u>
          <u xml:id="u-2.22" who="#PiotrKomornicki">Bieszczady są jednym z najważniejszych ośrodków łowieckich. Tak znacznej koncentracji drapieżników nie spotyka się w żadnym innym regionie Polski. Licznie występuje tu wilk, niedźwiedź brunatny, ryś, żbik, kuna. Osobliwością są żubry żyjące na wolności. Do grubej zwierzyny łownej należy zaliczyć jelenia karpackiego, dzika, wilka i rysia. Odstrzał zwierzyny prowadzony jest na terenie 65 obwodów łowieckich.</u>
          <u xml:id="u-2.23" who="#PiotrKomornicki">Kształtowanie rozwoju społeczno-gospodarczego województwa musi gwarantować ochronę zasobów przyrodniczych. Podejmowane przedsięwzięcia i przekształcenia w układzie przestrzennym będą więc dokonywane w warunkach zróżnicowanej dostępności poszczególnych jego części.</u>
          <u xml:id="u-2.24" who="#PiotrKomornicki">Z tych względów bardzo ważna jest współpraca międzynarodowa w zakresie zagospodarowania i ochrony Światowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie” oraz ujednolicenie w strefie przygranicznej zasad ochrony awifauny i migrujących ssaków (przemieszczające się żubry, niedźwiedzie).</u>
          <u xml:id="u-2.25" who="#PiotrKomornicki">Bardzo ważną rolę w ochronie środowiska odgrywają zasoby wodne powierzchniowe, które w województwie są znaczne. Szacuje się, że średni znaczny odpływ wód powierzchniowych z terenu województwa wynosi około 2.039 mln m3.</u>
          <u xml:id="u-2.26" who="#PiotrKomornicki">Charakterystyczną cechą jest duża nierównomierność przepływu rzek, wynikająca między innymi ze znacznej zmienności zasilania opadami oraz specyficznych warunków terenowych. Powoduje to, że w roku suchym odpływ wód zmniejsza się do 1.318 mln m3, zaś w roku mokrym osiąga wartość 3.555 mln m3.</u>
          <u xml:id="u-2.27" who="#PiotrKomornicki">Duża zmienność przepływów wynika również z braku dostatecznej retencji zbiornikowej na terenie województwa, pomimo że funkcjonują tu trzy duże zbiorniki wodne (Solina, Maczkowice i Besko) o łącznej pojemności 530 mln m3.</u>
          <u xml:id="u-2.28" who="#PiotrKomornicki">Zasoby dyspozycyjne wód powierzchniowych w województwie możliwe do gospodarczego wykorzystania wynoszą 317,8 mln m3 rocznie. W poprzednich latach w planach inwestycyjnych zakładano wybudowanie dalszych czterech zbiorników. Największy miał powstać na rzecze San w miejscowości Niewistka - o pojemności 334 mln m3, a trzy mniejsze: na rzece Wisłoce w miejscowości Kąty, na rzecze Jasiołce w Trzcianie Koło Dukli i na Wisłoku w Rudawce Rymanowskiej, o łącznej pojemności około 120 mln m3.</u>
          <u xml:id="u-2.29" who="#PiotrKomornicki">Teren województwa krośnieńskiego z uwagi na zróżnicowaną budowę geologiczną posiada warstwy wodonośne o niskich wydajnościach, średnio 2–3 m3/h. Zasoby eksploatacyjne wód podziemnych zatwierdzono w ilości około 3000 m3/h.</u>
          <u xml:id="u-2.30" who="#PiotrKomornicki">Województwo krośnieńskie jest jednym z nielicznych posiadających wyjątkowo bogate zasoby wód mineralnych, które w powiązaniu z walorami bioklimatycznymi sprzyjają rozwojowi lecznictwa uzdrowiskowego oraz różnorodnym formom wypoczynku. Wody mineralne (solanki, szczawy, wody siarczkowe) występują w kilkunastu miejscowościach województwa m.in. Krosno, Iwonicz, Rymanów, Czarna, Polańczyk, Rabe-Bystre, Komańcza, Łubne, Brzozów.</u>
          <u xml:id="u-2.31" who="#PiotrKomornicki">Wody te wykorzystywane są tylko w rejonie Rymanowa i Iwonicza. W rejonie Bieszczadów istnieją udokumentowane zasoby w miejscowościach: Polańczyk oraz Rabe-Bystre.</u>
          <u xml:id="u-2.32" who="#PiotrKomornicki">Do ważnych zadań w omawianym okresie należą:</u>
          <u xml:id="u-2.33" who="#PiotrKomornicki">- budowa zbiorników wodnych na rzekach Wisłoce, Jasiołce, Sanie i Wisłoku,</u>
          <u xml:id="u-2.34" who="#PiotrKomornicki">- pełne wykorzystanie udokumentowanych zasobów wód mineralnych w rejonie Bieszczadów.</u>
          <u xml:id="u-2.35" who="#PiotrKomornicki">W zakresie stanu czystości wód systematycznymi badaniami monitoringowymi objętych jest w województwie 10 rzek o łącznej długości biegów 482,3 km. Jest to około 10% ogólnej długości rzek i potoków płynących na obszarze województwa (4.991 km). W 1992 r. odstąpiono od badań małych cieków o stosunkowo dobrej jakości wód.</u>
          <u xml:id="u-2.36" who="#PiotrKomornicki">Jakość badanych wód (wg kryteriów fizyko-chemicznych) w ostatnich latach w porównaniu z okresami poprzednimi znacznie się poprawiła. Nastąpiło znaczne zmniejszenie wód w trzeciej klasie czystości, wzrosła natomiast ilość wód w pierwszej i drugiej klasie czystości. Wynika to z mniejszej ilości odprowadzanych ścieków oraz mniejszego zrzutu ładunków zanieczyszczeń, głównie przemysłowych.</u>
          <u xml:id="u-2.37" who="#PiotrKomornicki">W 1990 roku odprowadzono do wód 25,9 mln m3 ścieków, w tym ścieki przemysłowe odprowadzane bezpośrednio z zakładów wynosiły 10,9 mln m3, a w ostatnich latach odprowadzono łącznie około 19,5 mln m3 ścieków (6 mln m3 mniej), w tym przemysłowych tylko 8,5 mln m3. W okresie tym oddano do eksploatacji nowe urządzenia oczyszczające, zarówno ścieki komunalne (m.in. oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna dla m. Sanoka, Jedlicza, Chorkówki, Wojaszówki), jak i przemysłowe (oczyszczalnia mechaniczno-chemiczno-biologiczna dla rafinerii nafty w Jedliczu, mechaniczno-biologiczna dla Podkarpackich Zakładów Rafineryjnych w Jaśle). Zaznaczył się więc wzrost procentowy udziału ścieków oczyszczonych odprowadzanych do wód - gdy w roku 1990 ścieki oczyszczone stanowiły około 53%, to w latach ostatnich - około 70%.</u>
          <u xml:id="u-2.38" who="#PiotrKomornicki">Z uwagi na szczególne walory przyrodnicze województwa obowiązują zaostrzone normy czystości powietrza.</u>
          <u xml:id="u-2.39" who="#PiotrKomornicki">Podstawowe źródła emisji zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego zgrupowane są w największych aglomeracjach miejskich takich jak Jasło, Krosno i Sanok. Należą do nich procesy energetycznego spalania paliw w kotłowniach zakładowych i komunalnych, procesy produkcyjne w przemyśle wydobycia i przetwórstwa ropy naftowej, chemicznym, drzewnym, szklarskim, motoryzacyjnym oraz komunikacja samochodowa.</u>
          <u xml:id="u-2.40" who="#PiotrKomornicki">W ostatnich latach zaznacza się wyraźnie tendencja do zmniejszania emisji zanieczyszczeń. Wynika to m.in. z podejmowanych działań, polegających na przerobiono lokalnych kotłowni grzewczych, około 38% kotłowni węglowych zmodernizowano na kotłownie gazowe lub olejowe. Sukcesywnie następuje proces centralizacji źródeł ciepła poprzez likwidację małych lokalnych kotłowni i włączanie odbiorców ciepła do dużych kotłowni komunalnych lub zakładowych, wyposażonych w urządzenia oczyszczające. Prawie we wszystkich większych kotłowniach instalowane są urządzenia odpylające, z reguły filtry lub cyklony.</u>
          <u xml:id="u-2.41" who="#PiotrKomornicki">Służby sanitarne oraz ochrony środowiska prowadzą pomiary stanu czystości powietrza atmosferycznego w głównych aglomeracjach miejskich, w uzdrowiskach Rymanów i Iwonicz oaz wzdłuż granicy polsko-słowackiej.</u>
          <u xml:id="u-2.42" who="#PiotrKomornicki">Dokonywane badania zanieczyszczenia atmosfery wskazują, że stan istniejący nie stwarza zagrożenia, jakościowo jest lepszy w porównaniu z innymi regionami kraju. Nie oznacza to jednak zachowania obowiązujących norm. Istnieje duże zróżnicowanie pomiędzy wynikami pomiarów prowadzonych w sezonie grzewczym i w okresie letnim. Stwierdza się znaczne przekroczenia obowiązujących norm zanieczyszczeń energetycznych (pył zawieszony, opad pyłu), na terenie Krosna, Jasła i Sanoka. W miejscowościach uzdrowiskowych obowiązują bardziej zaostrzone dopuszczalne normy zanieczyszczenia powietrza i w stosunku do tych norm odnotowuje się również przekroczenia wskaźnika dwutlenku siarki, pyłu zawieszonego i opadu pyłu.</u>
          <u xml:id="u-2.43" who="#PiotrKomornicki">Prowadzone badania na obszarach przygranicznych ze Słowacją (tereny objęte szczególną ochroną - parki narodowe i parki krajobrazowe) wykazują przekroczenia norm dwutlenku siarki i opadu pyłu. Brak ośrodków przemysłowych i większych kotłowni grzewczych w rejonie przygranicznym oraz róża wiatrów wskazują na migrację zanieczyszczeń ze Słowacji.</u>
          <u xml:id="u-2.44" who="#PiotrKomornicki">Według szacunkowych danych bilans przepływów transgranicznych zanieczyszczeń dwutlenku siarki i dwutlenku azotu wynosi:</u>
          <u xml:id="u-2.45" who="#PiotrKomornicki">- z Polski do Czech i Słowacji - 102,4 tys. ton/rok dwutlenku siarki i 32,2 tys. ton/rok dwutlenku azotu,</u>
          <u xml:id="u-2.46" who="#PiotrKomornicki">- z Czech i Słowacji do Polski - 180,0 tys. ton/rok dwutlenku siarki i 70,6 tys. ton/rok dwutlenku azotu.</u>
          <u xml:id="u-2.47" who="#PiotrKomornicki">Z powyższych danych wynika, że „import” do Polski związków siarki jest większy o 80,6 tys. ton/rok od „eksportu” tych związków, zaś „import” związków azotu jest większy od „eksportu” tych zanieczyszczeń o 38,4 tys. ton/rok.</u>
          <u xml:id="u-2.48" who="#PiotrKomornicki">W tej mierze potrzebna jest ścisła współpraca międzynarodowa w zakresie prowadzenia wspólnego monitoringu nadgranicznego, prowadzenia wspólnych kontroli źródeł emisji decydujących o emisji transgranicznej, uzgadniania lokalizacji inwestycji, mających wpływ na stan czystości środowiska w strefie nadgranicznej.</u>
          <u xml:id="u-2.49" who="#PiotrKomornicki">Przedstawię teraz państwu problemy turystyki. Wyjątkową atrakcyjność turystyczną województwa krośnieńskiego stwarzają:</u>
          <u xml:id="u-2.50" who="#PiotrKomornicki">- wolne od zanieczyszczeń środowisko,</u>
          <u xml:id="u-2.51" who="#PiotrKomornicki">- łatwo dostępne łańcuchy górskie Bieszczadów, Beskidu Niskiego i Pogórza Karpackiego,</u>
          <u xml:id="u-2.52" who="#PiotrKomornicki">- duże kompleksy leśne, zajmujące prawie 50% powierzchni,</u>
          <u xml:id="u-2.53" who="#PiotrKomornicki">- ciekawa flora i fauna, liczna i okazowa zwierzyna łowna, czyste rybne rzeki, piękny Zalew Soliński,</u>
          <u xml:id="u-2.54" who="#PiotrKomornicki">- dogodne warunki klimatyczne, stanowiące wraz z zasobami wód mineralnych znaczny potencjał uzdrowiskowy.</u>
          <u xml:id="u-2.55" who="#PiotrKomornicki">Walory te stwarzają podstawę do traktowania turystyki jako wiodącej gałęzi gospodarki regionu.</u>
          <u xml:id="u-2.56" who="#PiotrKomornicki">Za koniecznością „postawienia” na turystykę przemawiają nie tylko korzyści dochodotwórcze, jakie niesie ona, zwłaszcza w kontekście aktualnej mody na eko-tourism i „odkrywanie” terenów nieznanych, a cennych ze względu na przyrodę czy odrębną kulturę. Rozwój przemysłu turystycznego ma zasadnicze znaczenie dla zapobieżenia wzrostowi strukturalnego bezrobocia, które w naszym regionie w dużej części pokrywa się z obszarami atrakcyjnymi turystycznie. Obszary te posiadają cechy predestynujące je do rangi „zagłębia turystycznego” nowej generacji. Są słabo zaludnione i jednocześnie słabo uprzemysłowione. Bieszczady to w chwili obecnej ostatnia enklawa dzikiej przyrody górskiej w Europie Środkowej. Wyodrębniają się ponadto swoistym krajobrazem i odmiennym układem pięter roślinności. Na uwagę zasługuje także Beskid Niski i Pogórze Karpackie, których walory turystyczne do tej pory plasowane niżej niż Bieszczadów, powinny być szerzej wykorzystane. Ponieważ tereny te objęte są statusem obszarów chronionych, w większości rangi parku narodowego lub krajobrazowego, sprawą kluczową pozostaje rozwiązanie problemów kolizyjnych pomiędzy interesem lokalnym, potrzebami rozwoju turystyki a racjami ekologicznymi.</u>
          <u xml:id="u-2.57" who="#PiotrKomornicki">Innymi czynnikami, mającymi wpływ na kierunki rozwoju turystyki województwa są członkostwo w Euroregionie Karapaty oraz porozumienie wojewodów: krośnieńskiego, przemyskiego i rzeszowskiego o regionalizacji produktu turystycznego Małopolski Wschodniej. Szacuje się, że w roku 1995 ruch turystyczny w województwie wyniósł około 2 mln osób, wzrastając w stosunku do załamania z roku 1990 o 100%. Najpopularniejszymi formami turystyki uprawianymi w naszym regionie są: turystyka pobytowa na bazie ośrodków wczasowych (ok. 40%), na campingach i polach biwakowych (ok. 30%), wędrówki górskie (ok. 25%) oraz wycieczki samochodowe (5%).</u>
          <u xml:id="u-2.58" who="#PiotrKomornicki">Liczba osób korzystających z noclegów przedstawia się następująco:</u>
          <u xml:id="u-2.59" who="#PiotrKomornicki">1991 r. - 143 tys. (w tym 41 tys. obcokrajowców),</u>
          <u xml:id="u-2.60" who="#PiotrKomornicki">1992 r. - 200 tys. (w tym 40 tys. obcokrajowców),</u>
          <u xml:id="u-2.61" who="#PiotrKomornicki">1993 r. - 215 tys. (w tym 20 tys. obcokrajowców),</u>
          <u xml:id="u-2.62" who="#PiotrKomornicki">1994 r. - 202 tys. (w tym 15 tys. obcokrajowców),</u>
          <u xml:id="u-2.63" who="#PiotrKomornicki">1995 r. - 235 tys. (w tym 13 tys. obcokrajowców).</u>
          <u xml:id="u-2.64" who="#PiotrKomornicki">W strukturze zagranicznego ruchu turystycznego zdecydowanie dominują przyjazdy z Holandii, Niemiec, Ukrainy. Segmenty krajowe to głównie rynek warszawski, górnośląski i gdański.</u>
          <u xml:id="u-2.65" who="#PiotrKomornicki">Koncentracja ruchu turystycznego występuje w sezonie letnim (45% całorocznego ruchu). Rozpatrując to zjawisko w skali przestrzennej zauważa się zgrupowanie około 60% turystów na terenie bieszczadzkich miejscowości posiadających bazę noclegową, głównie w okolicach Zalewu Solińskiego i Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Jak już wspomniano, tereny Beskidu Niskiego i Pogórza są słabo zagospodarowane, pomimo dużych walorów turystyczno-wypoczynkowych, co w głównej mierze przesądza o niskiej penetracji turystycznej tych obszarów.</u>
          <u xml:id="u-2.66" who="#PiotrKomornicki">W sezonie zimowym ruch turystyczny koncentruje się tam, gdzie istnieje możliwość uprawiania turystyki narciarskiej i sportów zimowych.</u>
          <u xml:id="u-2.67" who="#PiotrKomornicki">Aktualnie na terenie województwa zlokalizowana jest baza noclegowa licząca 14.619 miejsc, w tym 5.970 miejsc całorocznych. Rozmieszczenie jej jest równomierne. Największa liczba obiektów znajduje się w rejonie Bieszczadów (około 2/3 bazy).</u>
          <u xml:id="u-2.68" who="#PiotrKomornicki">W województwie przeważają obiekty sezonowe, stanowiące 60% całej bazy. Większość z nich reprezentuje przeciętny i niski standard.</u>
          <u xml:id="u-2.69" who="#PiotrKomornicki">Braki w bazie hotelowej występują zwłaszcza w Krośnie, Jaśle, Rymanowie, Bieczu i Dukli - miejscowościach leżących przy głównych trasach komunikacyjnych. Jedynie Sanok, Iwonicz Zdrój, Wetlina i Ustrzyki Górne posiadają hotele o średnim poziomie europejskim.</u>
          <u xml:id="u-2.70" who="#PiotrKomornicki">Środki wczasowe cechuje zróżnicowany standard. Obok obiektów o wysokiej klasie funkcjonują takie, w których brak jest zaplecza gastronomicznego lub urządzeń rekreacyjnych. Obiekty wczasowe poddane zostały procesowi transformacji w zakresie przekształceń własnościowych. Niektóre przekazano na mienie komunalne, inne sprzedano podmiotom prywatnym, jeszcze inne zmieniły status prawny wraz z właścicielami.</u>
          <u xml:id="u-2.71" who="#PiotrKomornicki">Pozytywne efekty zmian systemowych w turystyce zauważa się w rosnącej inicjatywie prywatnej. W ostatnich latach powstało kilka nowych pensjonatów, oferujących obok komfortowego zakwaterowania doskonałą kuchnię i liczne atrakcje (m.in. jazda konna, narty, tenis).</u>
          <u xml:id="u-2.72" who="#PiotrKomornicki">Podobnie jak te małe, rodzinne pensjonaty, dużym powodzeniem cieszą się gospodarstwa agroturystyczne skupione w Bieszczadzkim Kole Stowarzyszenia Agroturystycznego „Galicyjskie Gospodarstwa Gościnne”, z roku na rok powiększają swoją liczbę. Czynnikiem stymulującym rozwój agroturystyki na terenie województwa jest postępująca dochodowa polaryzacja społeczeństwa polskiego, zgłaszająca potrzebę rozwoju usług turystycznych o różnym standardzie, dostosowanych do siły nabywczej poszczególnych osób. Z drugiej strony rozwój agroturystyki, jako źródła alternatywnych dochodów ludności wiejskiej, jest procesem ze wszech miar pożądanym.</u>
          <u xml:id="u-2.73" who="#PiotrKomornicki">Obiekty przeznaczone dla turystyki kwalifikowanej (bacówki, schroniska turystyczne) w większości wymagają remontów. Liczba ich jest niewystarczająca, zwłaszcza w Beskidzie Niskim.</u>
          <u xml:id="u-2.74" who="#PiotrKomornicki">Duże znaczenie w obsłudze turystyki kwalifikowanej ma sieć schronisk młodzieżowych, organizowanych w sezonie letnim w szkołach. Kilka z nich funkcjonuje przez cały rok. W okresie sezonu letniego na terenie Bieszczadów i Beskidu Niskiego harcerze prowadzą hotele pod namiotami, czynne są też studenckie bazy namiotowe.</u>
          <u xml:id="u-2.75" who="#PiotrKomornicki">Baza uzdrowiskowa w Iwoniczu i Rymanowie Zdroju liczy 3500 łóżek, w tym 850 dla dzieci.</u>
          <u xml:id="u-2.76" who="#PiotrKomornicki">Ważnym elementem zagospodarowania turystycznego jest baza towarzysząca, której urządzenia uzupełniają kompleksowe funkcje bazy noclegowej i żywieniowej. Należą do nich m.in. urządzenia sportowo-rekreacyjne, szlaki turystyczne, obiekty kulturalne.</u>
          <u xml:id="u-2.77" who="#PiotrKomornicki">Właścicielami bazy sportowo-rekreacyjnej są kluby sportowe, samorządy gminne, ośrodki wczasowe, osoby fizyczne i niektóre jednostki turystyczne. Udostępniają one dla potrzeb turystów: 18 wyciągów narciarskich, tor jazdy szybkiej na lodzie, 3 lodowiska, 27 kortów tenisowych, 19 basenów kąpielowych.</u>
          <u xml:id="u-2.78" who="#PiotrKomornicki">Ponadto utrzymują trasy narciarskie i przystanie wodne.</u>
          <u xml:id="u-2.79" who="#PiotrKomornicki">Wymienione urządzenia są na ogół słabej jakości, zlokalizowane przeważnie w zbyt dużej odległości od miejsca zakwaterowania.</u>
          <u xml:id="u-2.80" who="#PiotrKomornicki">Sieć szlaków turystycznych na terenie województwa, licząca około 1000 km jest dobrze rozwinięta i prawidłowo utrzymywana. Zimowe szlaki dla turystyki wędrówkowej narciarskiej pokrywają się na niektórych odcinkach ze szlakami pieszymi.</u>
          <u xml:id="u-2.81" who="#PiotrKomornicki">Coraz większą popularnością cieszy się górska turystyka rowerowa, dla której powinny zostać wyznaczone specjalne trasy, nie zagrażające środowisku. Podobnie należy traktować turystykę „w siodle”, uprawianą na bazie 13 stadnin, w tym 2 stadnin zachowawczych konika huculskiego. Na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego wyznaczono już trasy dla wędrówek konnych. Trwają prace przygotowawcze do utworzenia Transkarpackiej Trasy Jeździeckiej, zainicjowanej przez francuską firmę Medianne. Trasa przebiegająca wzdłuż tras karpackich, począwszy od województwa bielsko-bialskiego, po województwo krośnieńskie, z perspektywą rozciągnięcia na tereny Euroregionu Karpackiego, przyczyni się do lokalnej aktywizacji turystycznej.</u>
          <u xml:id="u-2.82" who="#PiotrKomornicki">Ważną funkcją towarzyszącą jest działalność kulturalna, przejawiająca się w prezentacji świadectw historii i etnografii regionu. Na terenie województwa funkcjonuje 16 muzeów z unikatowymi zbiorami. Podobnie jak zabytkowe miejskie zespoły architektoniczne, obiekty sakralne czy zachowane dworki i zamki, stanowią one cel wycieczek wielu miłośników historii.</u>
          <u xml:id="u-2.83" who="#PiotrKomornicki">Dziedzictwo kulturowe tych ziem powinno być jednym z filarów rozwoju turystyki. Zgodnie z tym założeniem, w oparciu o miejscowy folklor i tradycje, co roku organizowane są masowe imprezy kulturalne, m.in. „Solińskie Lato”, „Jarmark folklorystyczny w Sanockim Skansenie”, „Polonijny Festiwal Dziecięcych Zespołów Folklorystycznych w Iwoniczu Zdroju”.</u>
          <u xml:id="u-2.84" who="#PiotrKomornicki">Koncepcja turystycznego zagospodarowania województwa zakłada strefowy układ terenów w powiązaniu z systemem ochrony przyrody, siecią komunikacyjną i strukturą osadniczą. Wyróżnia się w niej strefy: ograniczonego, intensywnego i ekstensywnego zagospodarowania turystycznego.</u>
          <u xml:id="u-2.85" who="#PiotrKomornicki">Strefa ograniczonego zagospodarowania obejmuje tereny o najwyższych walorach przyrodniczo-krajobrazowych, posiadających z tych względów status ochrony, a więc obszar Bieszczadzkiego Parku Narodowego i Magurskiego Parku Narodowego. W strefie tej dopuszcza się uprawianie różnych form turystyki kwalifikowanej, z wykluczeniem funkcji rekreacyjno-sportowej oraz turystyki pobytowej w skali zagrażającej środowisku naturalnemu. Ze względu na ograniczoną chłonność BPN, nie przewiduje się budowy nowych obiektów, natomiast otwartą pozostaje sprawa modernizacji istniejących schronisk i obozowisk.</u>
          <u xml:id="u-2.86" who="#PiotrKomornicki">Strefa intensywnego zagospodarowania obejmuje tereny otaczające strefę BPN, stanowiąc rodzaj buforu zatrzymującego masową turystykę skierowaną w stronę najbardziej wartościowej partii Bieszczadów. Tereny te mają za zadanie przejęcie funkcji rekreacyjno-sportowej oraz zaplecza noclegowo-żywieniowego. Z racji objęcia tych obszarów ochroną (parki krajobrazowe), obowiązują tu również, choć na mniejszą skalę, ograniczone normy chłonności turystycznej, jak również wzmożona ochrona krajobrazowa. I tak: w gminie Lutowiska istnieje możliwość budowy schronisk i pól namiotowych, gmina Cisna przeznacza ponad 60 ha terenów pod budowę hoteli, wyciągów z urządzeniami towarzyszącymi, centrów rekreacyjnych, kąpielisk, schronisk, campingów i pól namiotowych. Gmina Czarna również zarezerwowała kilkadziesiąt hektarów dla celów turystyki i rekreacji, w tym około 30 ha w pobliżu Zalewu Solińskiego. Proponuje się tam budowę pól namiotowych, obiektów wypoczynkowych, przystani wodnych. Gmina Baligród rezerwuje tereny pod budowę zajazdów i campingów.</u>
          <u xml:id="u-2.87" who="#PiotrKomornicki">Interesującym terenem zagospodarowania turystycznego jest trasa bieszczadzkiej kolejki leśnej, wiodącej z Rzepedzi do Wetliny. Tereny te są atrakcyjne pod względem przyrodniczym i krajobrazowym, a ponadto leżą poza zasięgiem głównych obszarów chronionych, w sąsiedztwie polskiej części Bieszczadów Wysokich, dając możliwość uprawiania wszelkich form rekreacji (w tym narciarstwa zjazdowego). Teren ten jest w minimalnym stopniu zaludniony. Osią projektu ma być kolejka, pełniąca funkcję pociągu turystycznego, którego stacyjki powinny być zagospodarowane zgodnie z przypisanymi im funkcjami bazy dla turystyki pieszej, skautingu, narciarstwa, myślistwa, wędkarstwa itp. Aktualnie trwa procedura rejestracji fundacji, której zadaniem będzie w pierwszym etapie utrzymanie kursowania kolejki jako ekologicznego środka transportu, w dalszym zaś realizacja projektu zagospodarowania turystycznego jej trasy.</u>
          <u xml:id="u-2.88" who="#PiotrKomornicki">Teren Beskidu Niskiego, słabo zagospodarowany pomimo dużych walorów turystycznych, przeznaczony jest również do intensywnej zabudowy, która zaważyłaby o konkurencyjności tych gór w stosunku do Bieszczadów. Dopuszcza się lokalizację każdego typu bazy turystycznej, a więc schronisk usytuowanych wzdłuż szlaków turystycznych, obozowisk, zespołów wypoczynkowych, hoteli, moteli i pensjonatów. Szczególnie preferowane do szybkiej zabudowy jest bezpośrednie otoczenie wyciągów narciarskich. Duże możliwości zabudowy turystycznej ma otulina Magurskiego Parku Narodowego.</u>
          <u xml:id="u-2.89" who="#PiotrKomornicki">Obserwacje ruchu turystycznego województwa wykazują, że największym zainteresowaniem cieszy się obrzeże Zalewu Solińskiego. Z tego też względu teren ten zakwalifikowano do intensywnego zagospodarowania, z wiodącą funkcją pobytową. Planuje się budowę ośrodków rekreacyjno-wypoczynkowych, ukierunkowanych na sporty wodne, turystykę konną i narciarską, myślistwo, obserwację przyrody itp. Obiekty te powinny posiadać infrastrukturę rekreacyjną (korty tenisowe, kryte baseny itp.). Przewiduje się również budowę campingów.</u>
          <u xml:id="u-2.90" who="#PiotrKomornicki">Intensyfikację zabudowy turystycznej zakłada się także w rejonie Ustrzyk Dolnych.</u>
          <u xml:id="u-2.91" who="#PiotrKomornicki">Bardzo ważnym punktem zagospodarowania turystycznego są istniejące uzdrowiska, w których pozostają do realizacji w zależności od stopnia zabudowy: baza towarzysząca (Iwonicz Zdrój), zespoły sanatoryjne (Rymanów Zdrój), kompletne uzdrowisko (Polańczyk II). Oprócz nich są w województwie miejscowości posiadające status uzdrowisk: Komańcza, Czarna i Rabe. Dwie pierwsze posiadają wprawdzie niewielką bazę wypoczynkową, jednak w żadnej z nich nie wykorzystuje się zasobów wód mineralnych ani nie prowadzi innych form lecznictwa sanatoryjnego. W planach zarezerwowano duże tereny pod budowę uzdrowisk w tych miejscowościach.</u>
          <u xml:id="u-2.92" who="#PiotrKomornicki">Strefa intensywnego zagospodarowania, gdzie funkcja turystyczna występuje obok przemysłu i rolnictwa. Strefa ta obejmuje tereny o mniejszym stopniu atrakcyjności przyrodniczej, niemniej jednak ważne z punktu widzenia zagospodarowania tras komunikacyjnych (motele) i budowy hoteli w miastach, dodatkowo pełniących funkcję centrów turystyki poznawczej.</u>
          <u xml:id="u-2.93" who="#PiotrKomornicki">Podstawą do weryfikacji założeń inwestycyjnych na terenach objętych ochroną przyrody będzie realizowany aktualnie przez Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej w Krakowie projekt badawczy pn. „Metodyka badania chłonności turystycznej pasm górskich województwa krośnieńskiego z uwzględnieniem obszarów chronionych”.</u>
          <u xml:id="u-2.94" who="#PiotrKomornicki">W latach 1991–1995 kompleksową działalność w zakresie produkcji turystycznego prowadził Urząd Wojewódzki, dysponując bankiem komputerowej informacji turystycznej, wydając pozycje reklamowe, uczestnicząc w krajowych i zagranicznych targach turystycznych. Wojewoda krośnieński był głównym organizatorem cyklicznych Euroregionalnych Targów Turystycznych w Krośnie - imprezy, która znalazła się wśród kilku wybranych targów regionalnych rekomendowanych przez prezesa Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki. Równolegle działalność promocyjną prowadziły pojedyncze gminy, związki gmin i stowarzyszenie agroturystyczne.</u>
          <u xml:id="u-2.95" who="#PiotrKomornicki">Obecnie trwają prace nad realizacją programu tworzenia systemu informacji turystycznej z Wojewódzkim Ośrodkiem Informacji Turystycznej w Krośnie, działającym w strukturze Krośnieńskiej Agencji Rozwoju Regionalnego „Karpaty” na czele z ośrodkami terenowymi, zlokalizowanymi w najważniejszych centrach turystycznych (Zalew Soliński, BPN). Przejmą one zadania z zakresu promocji, a także prowadzić będą monitoring bazy turystycznej, działalność wydawniczą, szkolenia. Agencja Rozwoju Regionalnego „Karpaty” będzie ponadto działać na rzecz modernizacji bazy turystycznej oraz infrastruktury towarzyszącej, pozyskując w tym celu fundusze zagraniczne, dostępne w ramach środków pomocowych.</u>
          <u xml:id="u-2.96" who="#PiotrKomornicki">W ramach realizacji „Planu rozwoju produktu turystycznego polski”, Agencja uczestniczyłaby w tworzeniu Lokalnej Organizacji Rozwoju dla regionu „Góry”.</u>
          <u xml:id="u-2.97" who="#PiotrKomornicki">Ważnym elementem rozwoju turystyki jest przygotowanie profesjonalnej kadry poprzez wzmocnienie szkolnictwa średniego i pomaturalnego o profilu turystycznym, kształcenie kadry pedagogicznej, organizacja staży zagranicznych, poszerzenie praktycznej znajomości języków obcych i marketingu.</u>
          <u xml:id="u-2.98" who="#PiotrKomornicki">Województwo krośnieńskie współpracuje z departamentem La Savoie we Francji. Efektem tej kooperacji było szkolenie kadry turystycznej województwa w grudniu 1995 r.</u>
          <u xml:id="u-2.99" who="#PiotrKomornicki">Celem przekształcenia turystyki w dochodową i rozwojową gałąź gospodarki województwa z możliwością tworzenia nowych miejsc pracy, należy rozwiązać wiele istotnych problemów, stanowiących bariery w jej rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-2.100" who="#PiotrKomornicki">Podstawowe problemy rozwoju turystyki, to:</u>
          <u xml:id="u-2.101" who="#PiotrKomornicki">1) poprawa ilościowo-jakościowa bazy turystycznej, a w szczególności:</u>
          <u xml:id="u-2.102" who="#PiotrKomornicki">- zagospodarowanie turystyczne terenów chronionych z uwzględnieniem wyników badań i opracowań naukowych,</u>
          <u xml:id="u-2.103" who="#PiotrKomornicki">- oparcie turystyki uprawianej na terenach objętych ochroną przyrody na modelu rotacyjnej turystyki wędrówkowej,</u>
          <u xml:id="u-2.104" who="#PiotrKomornicki">- łączenie rozwoju turystyki z lecznictwem uzdrowiskowym, funkcją ekologiczną, produkcją zdrowej żywności;</u>
          <u xml:id="u-2.105" who="#PiotrKomornicki">2) wdrożenie systemu informacji turystycznej;</u>
          <u xml:id="u-2.106" who="#PiotrKomornicki">3) Skuteczna promocja prowadzona w sposób zorganizowany, w warunkach województwa, makroregionu Małopolski Wschodniej i Euroregionu Karpackiego;</u>
          <u xml:id="u-2.107" who="#PiotrKomornicki">4) Przygotowanie profesjonalnej kadry do obsługi turystów poprzez wzmocnienie szkolnictwa średniego i pomaturalnego o profilu turystycznym, a także organizacja szkoleń, w tym zagranicznych;</u>
          <u xml:id="u-2.108" who="#PiotrKomornicki">5) Promowanie ruchu turystycznego opartego na atrakcjach kulturowych i historycznych;</u>
          <u xml:id="u-2.109" who="#PiotrKomornicki">6) Wzbogacanie infrastruktury, głównie na terenach o wzmożonej penetracji turystycznej.</u>
          <u xml:id="u-2.110" who="#PiotrKomornicki">Przejdę teraz do problemów drogownictwa.</u>
          <u xml:id="u-2.111" who="#PiotrKomornicki">W ostatnich latach obserwuje się pogłębiającą dysproporcję pomiędzy poziomem utrzymania dróg w województwie krośnieńskim a oczekiwaniami społeczeństwa. Dotyczy to w szczególności sieci dróg wojewódzkich. Utrzymanie całej sieci drogowej w województwie krośnieńskim nie jest zadaniem łatwym, ponieważ środki finansowe przeznaczone na drogownictwo w ostatnich latach były systematycznie ograniczone. Dopiero w 1994 r. został zahamowany spadek nakładów na drogownictwo.</u>
          <u xml:id="u-2.112" who="#PiotrKomornicki">Warunki klimatyczne w tej części Polski w sposób istotny przyspieszają proces niszczenia dróg.</u>
          <u xml:id="u-2.113" who="#PiotrKomornicki">W roku 1995 nakłady z budżetu wojewody, w kwocie 3.500.000 złotych na drogi wojewódzkie zamiejskie oraz 1.913.589 złotych na drogi wojewódzkie miejskie (plus krajową w mieście prezydenckim) zostały dofinansowane przez samorządy gmin oraz inne jednostki w wysokości 1.079.348 zł.</u>
          <u xml:id="u-2.114" who="#PiotrKomornicki">Jednak potrzeby na sieci dróg wojewódzkich znacznie przekraczają możliwości finansowe budżetu wojewody i samorządów, a znaczny wzrost ruchu samochodowego przyspiesza proces zużycia nawierzchni drogowych i konstrukcji mostów.</u>
          <u xml:id="u-2.115" who="#PiotrKomornicki">Aktualnie zużyte zostały nawierzchnie na sieci długości 1188 km, tj 72% dróg wojewódzkich zamiejskich, 596 km, tj. 77% dróg krajowych.</u>
          <u xml:id="u-2.116" who="#PiotrKomornicki">Jeszcze trudniejszy dla utrzymania przejezdności jest stan mostów wojewódzkich, których 56% wymaga przebudowy, modernizacji bądź odnowy.</u>
          <u xml:id="u-2.117" who="#PiotrKomornicki">Znacznie gorsza od wojewódzkich jest jakość dróg gminnych, których łączna długość wynosi 1481 km, z czego niewiele ponad połowa posiada nawierzchnie utwardzone.</u>
          <u xml:id="u-2.118" who="#PiotrKomornicki">Stan techniczny dróg krajowych i wojewódzkich jest następujący:</u>
          <u xml:id="u-2.119" who="#PiotrKomornicki">a) drogi krajowe - 775 km o nawierzchni twardej ulepszonej, z tego:</u>
          <u xml:id="u-2.120" who="#PiotrKomornicki">- 226 km (29%) wymaga odnowy,</u>
          <u xml:id="u-2.121" who="#PiotrKomornicki">- 370 km (48%) wymaga wzmocnienia;</u>
          <u xml:id="u-2.122" who="#PiotrKomornicki">b) drogi wojewódzkie zamiejskie - 1650 km:</u>
          <u xml:id="u-2.123" who="#PiotrKomornicki">- 1520 km - drogi o nawierzchni twardej (w tym 965 km o nawierzchni ulepszonej),</u>
          <u xml:id="u-2.124" who="#PiotrKomornicki">- 130 km drogi gruntowe,</u>
          <u xml:id="u-2.125" who="#PiotrKomornicki">- w sieci dróg o nawierzchni ulepszonej:</u>
          <u xml:id="u-2.126" who="#PiotrKomornicki">- 696 km (42%) wymaga odnowy,</u>
          <u xml:id="u-2.127" who="#PiotrKomornicki">- 492 km (30%) wymaga wzmocnienia;</u>
          <u xml:id="u-2.128" who="#PiotrKomornicki">c) drogi wojewódzkie miejskie - 119,5 km, w tym 115,3 km to drogi nawierzchni ulepszonej, a pozostałe to drogi o nawierzchni kostkowej, żwirowej, z płyt żelbetowych i gruntowe.</u>
          <u xml:id="u-2.129" who="#PiotrKomornicki">Sieć ta mimo, iż w 96% jest utwierdzona i ulepszona, posiada podbudowę o małej nośności i z tego względu nawierzchnie asfaltowe ulegają pofałdowaniom. Powstają podłużne koleiny, bardzo groźne zwłaszcza w okresach jesienno-zimowych.</u>
          <u xml:id="u-2.130" who="#PiotrKomornicki">Zbyt wąskie ulice nie są w stanie „przepuścić” narastającego ruchu. Większość skrzyżowań nie posiada lewoskrętów, łuki wyokrąglające są bardzo małe (nienormatywne).</u>
          <u xml:id="u-2.131" who="#PiotrKomornicki">Stan mostów w ciągach dróg:</u>
          <u xml:id="u-2.132" who="#PiotrKomornicki">a) krajowych: 235 szt, o długości 5685 mb, w tym 109 szt., tj. 49,6% wymaga modernizacji lub odnowy,</u>
          <u xml:id="u-2.133" who="#PiotrKomornicki">b) wojewódzkich zamiejskich z ogólnej liczby 342 szt, o długości 6153 mb - 178 mostów wymaga odnowy, przebudowy lub modernizacji,</u>
          <u xml:id="u-2.134" who="#PiotrKomornicki">c) wojewódzkich miejskich: z 25 mostów ok. 50% wymaga modernizacji bądź odnowy.</u>
          <u xml:id="u-2.135" who="#PiotrKomornicki">Ogółem na drogach krajowych występuje 40 szt. obiektów mostowych o nośności poniżej 30 ton, natomiast na drogach wojewódzkich prawie wszystkie obiekty posiadają nośność poniżej 30 t. Sprawia to duże problemy, szczególnie w transporcie towarowym.</u>
          <u xml:id="u-2.136" who="#PiotrKomornicki">Oprócz obiektów mostowych na drogach krajowych, wojewódzkich zamiejskich oraz miejskich występuje 5281 przepustów, co znacznie zwiększa koszty utrzymania dróg w przeliczeniu na jeden kilometr w stosunku do innych regionów kraju.</u>
          <u xml:id="u-2.137" who="#PiotrKomornicki">Z uwagi na ograniczone możliwości finansowe w 1995 r. celem nadrzędnym działalności na drogach wojewódzkich było utrzymanie przejezdności dróg, po których odbywa się stała komunikacja autobusowa.</u>
          <u xml:id="u-2.138" who="#PiotrKomornicki">W ostatnim czasie w związku ze znacznym obniżeniem nośności nawierzchni wprowadzono na drogach krajowych i wojewódzkich ograniczenia ruchu poprzez ustawienie odpowiednich znaków pionowych.</u>
          <u xml:id="u-2.139" who="#PiotrKomornicki">W celu powstrzymania procesu degradacji dróg i mostów Urząd Wojewódzki wspólnie z Dyrekcją Okręgową Dróg Publicznych w Rzeszowie oraz Wojewódzką Dyrekcją Dróg Miejskich w Krośnie ustalił następujące priorytety w działalności na drogach województwa krośnieńskiego:</u>
          <u xml:id="u-2.140" who="#PiotrKomornicki">- prowadzić działania ochronne istniejącej substancji drogowej poprzez odpowiednie oznakowanie, odwodnienie korpusów drogowych, oczyszczanie zjazdów do posesji i przepustów, ścinania poboczy, czyszczenie kratek ściekowych,</u>
          <u xml:id="u-2.141" who="#PiotrKomornicki">- zapewnić utrzymanie przejezdności dróg poprzez remonty cząstkowe, mimo iż nie podnoszą trwałości dróg,</u>
          <u xml:id="u-2.142" who="#PiotrKomornicki">- nawiązać ścisłą współpracę z samorządami gmin w celu pozyskania dodatkowych środków,</u>
          <u xml:id="u-2.143" who="#PiotrKomornicki">- każdorazowo organizować przetargi na remonty drogowo-mostowe,</u>
          <u xml:id="u-2.144" who="#PiotrKomornicki">- oszczędnie gospodarować środkami finansowymi przeznaczonymi na zimowe utrzymanie dróg.</u>
          <u xml:id="u-2.145" who="#PiotrKomornicki">Wszystkie te przedsięwzięcia zapewniają obecnie jeszcze przejezdność dróg, jednak remonty cząstkowe nie zapewniają równości i nośności nawierzchni, jaką należałoby uzyskać, zwłaszcza na sieci podstawowej. Konieczne więc jest przeznaczenie zdecydowanie większych środków na tak zwane remonty kapitalne.</u>
          <u xml:id="u-2.146" who="#PiotrKomornicki">Wzrastający dynamicznie ruch i transport drogowy, krajowy i zagraniczny, wyższy tonaż transportu samochodowego oraz przygraniczne położenie województwa krośnieńskiego wymagają odpowiedniego dostosowania sieci dróg krajowych i większości wojewódzkich do parametrów technicznych, obowiązujących w europejskim transporcie drogowym.</u>
          <u xml:id="u-2.147" who="#PiotrKomornicki">Z tych względów od kilku lat realizowane są prace koncepcyjne i projektowe, obejmujące m.in.:</u>
          <u xml:id="u-2.148" who="#PiotrKomornicki">I. Budowę dróg obwodowych miast:</u>
          <u xml:id="u-2.149" who="#PiotrKomornicki">- Biecza - wykonano projekt technicznych, wykupiono grunt. Obecnie czynione są starania o wprowadzenie tego zadania do planu na najbliższe lata;</u>
          <u xml:id="u-2.150" who="#PiotrKomornicki">- Jasła - duża ok. 11-kilometrowa obwodowa jest tylko uwzględniania w planie przestrzennego zagospodarowania. Obecnie trwają prace projektowe oraz formalnoprawne zlecone przez Urząd Miasta Jasła, dotyczące małej trasy objazdowej ulicami lokalnymi miejskimi. Realizacja tego zadania częściowo usprawni ruch w kierunkach Nowy Sącz i Przemyśl;</u>
          <u xml:id="u-2.151" who="#PiotrKomornicki">- Krosna - przystąpiono do opracowania projektu technicznego na budowę drugiej jezdni istniejącej obwodowej wraz z obiektami mostowymi;</u>
          <u xml:id="u-2.152" who="#PiotrKomornicki">- Sanoka - duża obwodowa uwzględniana jest w planie przestrzennego zagospodarowania. W trakcie realizacji jest budowa drogi obwodowej Sanoka drogami wojewódzkimi i lokalnymi miejskimi. Dokończenie drogi obwodowej Sanoka znacznie usprawni ruch i przejazd przez Sanok w kierunku Przemyśla i Bieszczadów, a w perspektywie także w kierunku drogowych przejść granicznych w Krościenku i Radoszycach;</u>
          <u xml:id="u-2.153" who="#PiotrKomornicki">- Ustrzyk Dolnych - uwzględniona jest w planie przestrzennego zagospodarowania jako niezbędna po rozbudowie przejścia granicznego z Ukrainą w Krościenku.</u>
          <u xml:id="u-2.154" who="#PiotrKomornicki">II. Modernizacja dróg prowadzących do przejść granicznych:</u>
          <u xml:id="u-2.155" who="#PiotrKomornicki">- międzynarodowej E-371 Radom-Rzeszów-Miejsce Piastowe-Barwinek (przyszłościowo drogi ekspresowej Piotrków Trybunalski-Kielce-Stalowa Wola, Rzeszów-Miejsce Piastowe-Barwinek). Zakończono opracowanie koncepcji oraz odcinkowo projekt techniczny na jej przebudowę. Obecnie rozpoczęto przebudowę odcinka drogi w obrębie Góry Rogowskiej, co znacznie poprawi bezpieczeństwo ruchu na wyżej wymienionej trasie, prowadzącej do nadal rozbudowywanego przejścia granicznego polsko-słowackiego. Czynione są starania w Dyrekcji Okręgowej Dróg Publicznych w Rzeszowie o rozpoczęcie również robót budowlanych w obrębie samego przejścia granicznego, polegających na dobudowie drugiej jezdni na długości 1 km celem usprawnienia odpraw granicznych;</u>
          <u xml:id="u-2.156" who="#PiotrKomornicki">- nr 891 Sanok-Ustrzyki Dolne-Krościenko. Rozpoczęto roboty polegające na dostosowaniu tej drogi do ruchu tranzytowego pomiędzy Polską a Ukrainą. Przystąpiono do obniżania niwelety pod wiaduktem kolejowym. Niezbędna jest kontynuacja tych prac oraz modernizacja 4 obiektów mostowych;</u>
          <u xml:id="u-2.157" who="#PiotrKomornicki">- budowa drogi wojewódzkiej nr 19522 do projektowanego przejścia granicznego w Radoszycach. Przejście to ujęte zostało w uzgodnionym międzyrządowym wykazie przejść granicznych między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Słowacką. Budowa drogi warunkuje dalszy tok prac zmierzających do uruchomienia tego przejścia granicznego;</u>
          <u xml:id="u-2.158" who="#PiotrKomornicki">- modernizacja drogi wojewódzkiej 19154 Nowy Żmigród-Krempna. W gminie Krempna przewiduje się uruchomienie przejścia granicznego dla małego ruchu granicznego pomiędzy Polską a Słowacją. Droga ta prowadzi do turystycznie atrakcyjnych miejscowości, licznie odwiedzanych przez turystów krajowych i zagranicznych;</u>
          <u xml:id="u-2.159" who="#PiotrKomornicki">- modernizacja drogi wojewódzkiej nr 19564 Czarna-Michniowiec. Droga biegnie do granicy z Ukrainą. Aktualnie przedstawiciele władz samorządowych Polski i Ukrainy prowadzą do rozmowy na temat uruchomienia przejścia granicznego dla małego granicznego ruchu lokalnego.</u>
          <u xml:id="u-2.160" who="#PiotrKomornicki">Realizacja powyższego programu wiąże się również z koniecznością podniesienia nośności mostów do wielkości normatywnej na innych drogach prowadzących do tak istniejących, jak i planowanych przejść granicznych.</u>
          <u xml:id="u-2.161" who="#PiotrKomornicki">Utrzymanie na dobrym poziomie sieci drogowej warunkuje rozwój turystyki, która dla tego regionu jest ważną dziedziną gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-2.162" who="#PiotrKomornicki">Szybsze niż na innych obszarach kraju niszczenie dróg górskich wymaga zwiększenia nakładów na ich utrzymanie i modernizację, a zwłaszcza zapewnienia środków na modernizację dróg prowadzących do przejść granicznych, istniejące i projektowane do uruchomienia przejścia graniczne w województwie krośnieńskim.</u>
          <u xml:id="u-2.163" who="#PiotrKomornicki">Ożywienie ruchu granicznego oraz wymiany gospodarczej i turystycznej, jakie nastąpiło po roku 1989, postawiło przed administracją wojewódzką nowe zadania związane z zaspokojeniem aktualnych i perspektywicznych potrzeb obsługi ruchu granicznego. Stąd też podjęto działania w kierunku usprawnienia ruchu na istniejącym drogowym przejściu granicznym w Barwinku, jak i uruchomienia nowych, tak drogowych, jak i kolejowych przejść granicznych.</u>
          <u xml:id="u-2.164" who="#PiotrKomornicki">Celowość podjętych działań potwierdza ośmiokrotny w ciągu ostatnich pięciu lat wzrost ruchu na przejściu Barwinek-Vysny Komarnik, jak i występujący ruch międzypaństwowy na nowo uruchomionym przejściu kolejowym na granicy wschodniej Krościenko-Chyrów (Starżawa).</u>
          <u xml:id="u-2.165" who="#PiotrKomornicki">Drogowe przejście graniczne Barwinek-Vysny Komarnik. Przejście to, oddane do użytku w 1972 r., w początkowym okresie przeznaczone było tylko do obsługi ruchu osobowego. Poszerzona o ruch towarowy funkcja przejścia, jak też ożywienie ruchu osobowego - spowodowały konieczność dokonania jego gruntownej modernizacji. Do modernizacji tej przystąpiono w 1993 r., kiedy to rozpoczęto I etap rozbudowy przejścia. Dotrzymanie terminu zakończenia I etapu modernizacji i rozbudowy przyjętego na dzień 31 maja 1996 r. uzależnione jest od zapewnienia nakładów w kwocie 4,3 mln zł.</u>
          <u xml:id="u-2.166" who="#PiotrKomornicki">W budżecie wojewody na rok 1996 możliwe było uwzględnienie na ten cel kwoty 2,3 mln złotych. W związku z tym o zapewnienie pozostałej kwoty 2 mln zł wojewoda krośnieński zwrócił się z wnioskiem do Departamentu Współpracy Transgranicznej w Urzędzie Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-2.167" who="#PiotrKomornicki">Kolejowe przejście graniczne Krościenko-Chyrów. Przejście to w wyniku inicjatyw podejmowanych przez administrację wojewódzką, władze samorządowe gminy Ustrzyki Dolne oraz PKP uruchomiono 28 maja 1994 r. Obsługuje ono osobowy ruch międzypaństwowy, realizowany komunikacją kolejową PKP na trasie Jasło - Zagórz - Krościenko - Chyrów. Jak wykazują analizy wykorzystania przejścia, decyzja o jego uruchomieniu była trafna. Zauważa się jednak duże zainteresowanie korzystaniem z przejścia ze strony obywateli innych państw, głównie krajów Wspólnoty Niepodległych Państw. Zachodzi zatem potrzeba nadania przejściu statusu przejścia międzynarodowego.</u>
          <u xml:id="u-2.168" who="#PiotrKomornicki">Zarówno w tej sprawie, jak i w sprawie poszerzenia funkcji przejścia o obsługę ruchu towarowego wojewoda krośnieński kierował wnioski do Urzędu Rady Ministrów i Ministerstwa Transportu i Gospodarki Morskiej. Na obecnym etapie problem pozostaje nie rozstrzygnięty.</u>
          <u xml:id="u-2.169" who="#PiotrKomornicki">Zadania dotyczące projektowanych do uruchomienia nowych przejść granicznych: Od kilku lat prowadzone są starania o uruchomienie nowych granicznych przejść drogowych oraz reaktywowanie kolejowego w Łupkowie.</u>
          <u xml:id="u-2.170" who="#PiotrKomornicki">W sieci przejść drogowych należy widzieć potrzebę uruchomienia przejścia na granicy polsko-słowackiej Radoszyce-Palota, jako przejścia wspomagającego przejście Barwinek-Vysny Komarnik. W świetle dotychczasowych uzgodnień ze stroną słowacką, obiekty tego przejścia zlokalizowane będą w miejscowości Palota po stronie słowackiej. Uruchomienia przejścia od strony polskiej wymaga w praktyce budowy od podstaw drogi wojewódzkiej nr 19522 Radoszyce-granica państwa, której to drodze w przyszłości należałoby nadać rangę drogi krajowej. Projekt techniczny na to zadanie opracowano w 1994 roku. Koszty realizacji zadania określa się kwotą 7 mln złotych. Brak zabezpieczenia przytoczonych nakładów uniemożliwia podejmowanie dalszych prac przygotowawczych.</u>
          <u xml:id="u-2.171" who="#PiotrKomornicki">Równie ważną inwestycją jest uruchomienie drogowego przejścia granicznego na granicy wschodniej, tj. przejścia Krościenko-Smolnica. Potrzeba ta została potwierdzona podczas uzgodnień Urzędu Wojewódzkiego w Krośnie dokonanych we Lwowie z władzami obwodu lwowskiego w kwietniu 1995 roku.</u>
          <u xml:id="u-2.172" who="#PiotrKomornicki">W kontekście tych uzgodnień wojewoda krośnieński zwrócił się z wnioskiem do ministra spraw zagranicznych o podjęcie działań zmierzających do zawarcia umowy międzypaństwowej z Republiką Ukrainy.</u>
          <u xml:id="u-2.173" who="#PiotrKomornicki">W toku dalszych spotkań roboczych z władzami obwodu lwowskiego w lipcu i październiku 1995 r. podjęte zostały wspólne uzgodnienia dotyczące potrzeb uruchomienia dalszych przejść granicznych, w tym przypadku przejść o tzw. uproszczonym ruchu granicznym. Były to przejścia Smolnik-Bobierka i Bandrów-Mszaniec.</u>
          <u xml:id="u-2.174" who="#PiotrKomornicki">W odniesieniu do pierwszego z tych przejść wojewoda krośnieński wystosował wniosek do Urzędu Rady Ministrów, dotyczący wprowadzenia tego przejścia do „Planu zagospodarowania granicy państwa w 1996 roku”.</u>
          <u xml:id="u-2.175" who="#PiotrKomornicki">Niezmiernie ważnym do rozwiązania - tak dla województwa, jak i regionu - problemem jest ponowne uruchomienie zawieszonego w 1987 roku kolejowego przejścia granicznego na granicy polsko-słowackiej Łupków-Palota (stacja graniczna Medzilaborce), które do czasu zamknięcia obsługiwało ruch towarowy. Podjęto w tym zakresie prace przygotowawcze (w tym adaptacja stacji kolejowej Łupków), które uwzględniały nadanie przejściu funkcji obsługi ruchu towarowego i osobowego, z przewidywanym uruchomieniem na przełomie maja i czerwca 1996 r. Ostatnie potwierdzenie Południowej DOKP w Krakowie - jako administratora przejścia - wskazują jednak na przewidywane jego uruchomienie tylko dla obsługi ruchu towarowego. Skłoniło to wojewodę krośnieńskiego do złożenia w Urzędzie Rady Ministrów wniosku o podjęcie działań w kierunku zawarcia stosownej umowy międzypaństwowej z Republiką Słowacką. Przejście Łupków-Medzilaborce powinno być bowiem rozpatrywane w odniesieniu do jego docelowych funkcji w całym Euroregionie Karpaty.</u>
          <u xml:id="u-2.176" who="#PiotrKomornicki">Z całokształtu problemów związanych z funkcjonowaniem i rozwojem sieci przejść granicznych zlokalizowanych w województwie krośnieńskim nasuwają się następujące wnioski:</u>
          <u xml:id="u-2.177" who="#PiotrKomornicki">1) konieczne jest zapewnienie środków finansowych w kwotach pozwalających na terminowe i w przewidywanym zakresie rzeczowym zakończenie I etapu rozbudowy i modernizacji drogowego przejścia granicznego Barwinek-Vysny Komarnik;</u>
          <u xml:id="u-2.178" who="#PiotrKomornicki">2) dla przybliżenia terminu budowy nowych przejść granicznych nieodzowne jest przyspieszenie na szczeblu centralnym prac związanych z przygotowaniem i zawarciem stosownych umów międzypaństwowych z Republikami Słowacji i Ukrainy.</u>
          <u xml:id="u-2.179" who="#PiotrKomornicki">3) lepsze wykorzystanie kolejowych przejść granicznych, sprzyjające ogólnemu rozwojowi stosunków gospodarczych i kulturalnych, wymaga rozszerzenia funkcji przejścia Krościenko-Chyrów o obsługę ruchu towarowego, zaś planowanego do reaktywacji przejścia Łupków-Medzilaborce o obsługę ruchu osobowego.</u>
          <u xml:id="u-2.180" who="#PiotrKomornicki">Teraz kilka spraw związanych z potrzebą uruchomienia komunikacji lotniczej na terenie województwa.</u>
          <u xml:id="u-2.181" who="#PiotrKomornicki">Prognozowane ożywienie gospodarcze kraju i regionu skłania do ponownego podjęcia tematu docelowego uruchomienia na Podkarpaciu regionalnej komunikacji lotniczej. Potrzeba powołania lotniczego portu komunikacyjnego w Krośnie potwierdzona została założeniami opracowanej na zlecenie Ministerstwa Transportu i Gospodarki Morskiej „Koncepcji lotnisk komunikacyjnych”, uwzględniającymi realną możliwość przekwalifikowania lotniska sportowo-szkoleniowego Aeroklubu Podkarpackiego i Centralnej Szkoły Lotniczo-Technicznej Aeroklubu Polskiego w Krośnie na lotnisko komunikacyjne. Za realizacją tego zadania przemawiają potrzeby gospodarcze regionu, jak i Euroregionu Karpaty, zaś szanse stosunkowo szybkiego osiągnięcia zakładanego celu daje istniejąca infrastruktura lotniskowa wraz z odpowiednim zapleczem. Stałą barierą nie do pokonania w warunkach lokalnych okazuje się jednak ciągle brak niezbędnych do poniesienia nakładów finansowych.</u>
          <u xml:id="u-2.182" who="#PiotrKomornicki">Tymczasem niewykorzystane pozostaje lotnisko sportowe w Krośnie z pasem startowym o długości 850 m oraz wykonaną podbudową przedłużenia tego pasa na odcinku około 550 m, budynkami pozwalającymi na adaptację celów portu lotniczego, zapleczem socjalnym i techniczno-remontowym.</u>
          <u xml:id="u-2.183" who="#PiotrKomornicki">Podkreślić należy dysponowanie przez krośnieńską CSLT warsztatami remontowymi i wykwalifikowaną kadrą mechaników lotniczych. Zarówno zaplecze techniczne, jak i kadrowe mogłoby zostać wykorzystane dla celów lotnictwa cywilnego. Na dalsze częściowe obniżenie kosztów przygotowania adaptacji lotniska może wpłynąć również fakt posiadania przez Aeroklub Podkarpacki wykonanej w latach siedemdziesiątych dokumentacji technicznej wymagającej jedynie aktualizacji.</u>
          <u xml:id="u-2.184" who="#PiotrKomornicki">W uruchomieniu tej komunikacji upatrywać należy m.in. większego zainteresowania regionem ze strony poważniejszych inwestorów w innych dziedzinach gospodarki, jak też lepszego zabezpieczenia realizacji funkcji turystycznej i uzdrowiskowej województwa.</u>
          <u xml:id="u-2.185" who="#PiotrKomornicki">Podstawowym czynnikiem warunkującym podjęcie adaptacji portu, remontu pasa startowego i uruchomienia komunikacji lotniczej pozostaje nadal potrzeba pozyskania z zewnątrz niezbędnej pomocy finansowej.</u>
          <u xml:id="u-2.186" who="#PiotrKomornicki">Stąd też, w obecnych i przewidywanych na najbliższy okres uwarunkowaniach nasuwa się wniosek, iż uruchomienie lotniska komunikacyjnego w Krośnie wymaga wprowadzenia go do zadań inwestycyjnych budżetu centralnego.</u>
          <u xml:id="u-2.187" who="#PiotrKomornicki">Przejdę obecnie do telekomunikacji. Mimo znaczącego postępu, jaki nastąpił w telekomunikacji województwa krośnieńskiego na przestrzeni ostatnich kilku lat, stan zabezpieczenia łączności telefonicznej w województwie ciągle nie jest zadowalający. Przy liczbie ponad 48 tysięcy abonentów telefonicznych (wg stanu na 31 grudnia 1995 r.), wskaźnik gęstości telefonicznej, tak ogólnowojewódzki, jak i dla miast i wsi - znacznie odbiega od średniej krajowej i wynosi odpowiednio: 9,48 do 14,85, 17,97 do 20,64 i 4.89 do 5.45. Pod względem liczby telefonów przypadających na 100 mieszkańców województwa, krośnieńskie zajmuje dopiero 45 miejsce w skali 49 województw.</u>
          <u xml:id="u-2.188" who="#PiotrKomornicki">Drugą cechą charakterystyczną obrazującą daleki od oczekiwań poziom zapewnienia łączności telefonicznej w województwie jest stopień automatyzacji ruchu telefonicznego. Ciągle jeszcze większość terenów województwa obsługiwana jest przez centrale ręczne. Obecnie jeszcze 8 tys. stacji telefonicznych przyłączonych jest do central ręcznych, w tym blisko 500 stacji, to stacje czynne tylko do godziny 15 lub 21. W ręcznym ruchu telefonicznym nadal używa się 1500 aparatów typu MB.</u>
          <u xml:id="u-2.189" who="#PiotrKomornicki">Dopiero jesienią 1995 r. zlikwidowano dotychczas największą w Polsce, obsługującą ponad 1100 abonentów ręczną centralę telefoniczną w Ustrzykach Dolnych, zastępując ją tymczasowo przestarzałą technicznie, ale jednak automatyczną centralą telefoniczną.</u>
          <u xml:id="u-2.190" who="#PiotrKomornicki">Widoczny postęp przyniosły zrealizowane w latach 1994–1995, ważne dla łączności w województwie inwestycje „TP” SA.</u>
          <u xml:id="u-2.191" who="#PiotrKomornicki">Oddano w tym okresie centrale cyfrowe w Krośnie (5 tys. numerów), Rymanowie (2,5 tys. numerów) i Jaśle (8 tys. numerów). Dzięki tym inwestycjom zmodernizowano łączność międzymiastową, wzrosła liczba abonentów, całkowicie zautomatyzowano ruch telefoniczny w gminie Rymanów. Na lata 1996–1997 zaplanowano dalsze istotne dla województwa inwestycje: rozbudowę centrali w Krośnie, budowę nowych central Cyfrowych w Sanoku i Ustrzykach Dolnych, kontynuację rozpoczętej budowy kabli światłowodowych w kierunku Przemyśla i Nowego Sącza. Nadal nie zostanie jednak rozwiązany problem łączności w gminach górskich i górzystych, to jest w gminach: Lutowiska, Czarna, Cisna, Komańcza, Dukla, Krempna, Nowy Żmigród.</u>
          <u xml:id="u-2.192" who="#PiotrKomornicki">Znaczącą rolę w rozwoju telekomunikacji na terenach wiejskich odegrały na przestrzeni ostatnich lat społeczne komitety radiofonizacji wsi, które współpracują z „TP” SA i korzystając za pośrednictwem Pełnomocnika Rządu ds. Telekomunikacji na Wsi w Ministerstwie Łączności ze środków pomocowych krajów europejskich, środków Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, znacznie rozbudowały sieci miejscowe na tych terenach.</u>
          <u xml:id="u-2.193" who="#PiotrKomornicki">W niektórych gminach pomimo dalszych inicjatyw społecznych, na obecnym etapie rozwoju telekomunikacji w województwie podejmowanie inwestycji lokalnych jest jednak niemożliwe ze względów technicznych. Wpierw bowiem muszą być rozwiązane problemy central nadrzędnych i sieci magistralnych, bez których lokalną telefonię należałoby zamknąć w granicach gminy. Nie można też oczekiwać zaangażowania dużych środków własnych ludności jako wkładu pomocowego w rozwój telekomunikacji wiejskiej od społeczności ubogich gmin bieszczadzkich, w których występuje poważny problem bezrobocia.</u>
          <u xml:id="u-2.194" who="#PiotrKomornicki">Również zbyt ubogie dla wspomagania tych inwestycji są budżety samorządów lokalnych.</u>
          <u xml:id="u-2.195" who="#PiotrKomornicki">Ze względu na specyfikę terenów górskich i lesistych, budowa linii telefonicznych i ich utrzymanie stanowi kosztowo bardzo duże obciążenie inwestorów i eksploatatorów. Stąd też rozwiązaniem najbardziej uzasadnionym względami ekonomicznymi i technicznymi jest dla Bieszczadów i Beskidu Niskiego uruchomienie łączności radiowej, aczkolwiek w uruchamianiu stosunkowo kosztownej, to jednak łatwiejszej i tańszej w utrzymywaniu jej sprawności technicznej. Dlatego za nieodzowną uznać należy pochodzącą z zewnątrz pomoc finansową, przeznaczoną na zorganizowanie łączności w gminach położonych na tych obszarach.</u>
          <u xml:id="u-2.196" who="#PiotrKomornicki">Nie rozwiązuje tego problemu obecny system udzielania pomocy ze strony Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-2.197" who="#PiotrKomornicki">Tak więc rozwiązanie problemów telekomunikacyjnych gmin górskich i górzystych wymaga zwiększenia pomocy finansowej ze strony Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa ze środków pomocowych krajów Unii Europejskiej, a udzielenie postulowanej pomocy wymaga dokonania zmian kryteriów i zasad jej udzielania na rzecz gmin wymagających priorytetowego traktowania ze względu na ich usytuowanie oraz występujące w nich uwarunkowania społeczno-gospodarcze.</u>
          <u xml:id="u-2.198" who="#PiotrKomornicki">O rozwinięcie kwestii związanych z Bieszczadzkim Parkiem Narodowym, najważniejszym przyrodniczo na terenie województwa, chciałbym prosić dyrektora parku.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Witam państwa serdecznie na terenie Bieszczadów. W swym wystąpieniu, do którego zaprosił mnie pan wojewoda krośnieński, postaram się przedstawić państwu problematykę parków: narodowego i krajobrazowych, zajmujących sporą część województwa i będących także problematyką tego województwa.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Wartość bieszczadzkiej przyrody wynika nie tylko z uwarunkowań naturalnych. Jest ona również efektem obniżenia presji człowieka na przyrodę tych gór w ostatnim pięćdziesięcioleciu. W wyniku tragicznych wydarzeń historycznych, u schyłku wojny i w pierwszych latach powojennych z powierzchni bieszczadzkiej ziemi zniknęły wsie wraz z mieszkańcami oraz kulturą tego regionu. Od prawie pół wieku postępuje proces naturalizacji ekosystemów połoninowych, a także leśnych. W miejscu dawnych wsi wykształciła się tzw. „kraina dolin” - swoisty dla Bieszczadów fenomen historyczno-przyrodniczy.</u>
          <u xml:id="u-3.2" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Od wielu lat trwają spory dotyczące sposobu zagospodarowania Bieszczadów, wyjątkowo cennego pod względem przyrodniczym skrawka polskich Karpat Wschodnich. Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych popularnych było kilka koncepcji intensywnego zagospodarowanie turystycznego. Niewielki park narodowy miał być otoczony infrastrukturą turystyczną z licznymi wyciągami narciarskimi. Twórcy tych koncepcji w niewielkim stopniu doceniali walory przyrodnicze regionu, choć niektóre ich pomysły były interesujące z planistycznego punktu widzenia. Bieszczadzki Park Narodowy, w karłowatych wymiarach, utworzony został w 1973 r. Powstało też kilka rezerwatów przyrody.</u>
          <u xml:id="u-3.3" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Z koncepcją turystycznego zagospodarowania zderzył się utworzony w zaciszu warszawskich gabinetów projekt rozległych i niedostępnych dla społeczeństwa terenów łowieckich. Jego twórcy z zasobów przyrodniczych najbardziej „doceniali” grubą zwierzynę - przede wszystkim jako obiekt polowań. Projekt ten energicznie wprowadzono w życie, zmieniając granice powiatów, wysiedlając niektóre wioski. Równolegle czynione były próby rolniczego zagospodarowania regionu. Zaowocowało to wybudowaniem monstrualnych ferm towarowych oraz degradacją znacznych powierzchni półnaturalnych łąk i pastwisk w wyniku bezmyślnie przeprowadzonych rekultywacji i melioracji.</u>
          <u xml:id="u-3.4" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Pod koniec lat siedemdziesiątych w kręgach turystycznych zainteresowanie wzbudzał pomysł uczynienia z Bieszczadów „rezerwatu turystycznego” dla tzw. turystyki kwalifikowanej. Zgodnie z tą wizją, turysta z plecakiem, niczym nie ograniczony, wędrowałby po bieszczadzkich bezdrożach, ciesząc się pełną swobodą. Pomysł uzyskał jedynie formę kilku ogólnikowych publikacji o charakterze popularnym, niemniej wzbudzających niemałe zainteresowanie.</u>
          <u xml:id="u-3.5" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">W 1988 roku miała miejsce akcja propagandowa budowy w Bieszczadach gigantycznej jak na te góry, „narciarskiej stacji klimatycznej”. Narastające lawinowo masowo protesty dowiodły wielkiego znaczenia dla polskiego społeczeństwa Bieszczadów - nie zabudowanych hotelami i wyciągami narciarskimi, otwartych dla turystyki w naturze.</u>
          <u xml:id="u-3.6" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Przez te wszystkie lata trwały zabiegi przyrodników o stworzenie skutecznego systemu zasobów i procesów przyrodniczych. Taka możliwość zaistniała w latach 1989–1993, gdy chwilowo osłabły wpływy „lobby łowieckiego”. Powiększony został BPN i utworzono system parków krajobrazowych, a ponadto dzięki staraniom przyrodników polskich, słowackich i ukraińskich powstał Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie”.</u>
          <u xml:id="u-3.7" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Analizując wcześniejsze doświadczenia można sądzić, że Bieszczady dla polskiego społeczeństwa powinny spełniać dwie podstawowe funkcje.</u>
          <u xml:id="u-3.8" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Po pierwsze, ochraniać naturalne zasoby i procesy przyrodnicze, stanowiące dziedzictwo dla przyszłych pokoleń; a po drugie, służyć turystyce kontemplacyjnej i edukacyjnej, realizowanej w naturalnym krajobrazie, nie zabudowanym infrastrukturą hotelarsko-gastronomiczną i sportową.</u>
          <u xml:id="u-3.9" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Ograniczona infrastruktura hotelarsko-gastronomiczna i sportowa powinna być usytuowana na przedpolu gór, poza terenami chronionymi. Do zwiedzania obszarów chronionych służyłby system szlaków turystycznych, ścieżek dydaktycznych i ścieżek konnych.</u>
          <u xml:id="u-3.10" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Żywiołowa transformacja ustrojowa przynosi obecnie wiele nowych zagrożeń dla ojczystej przyrody, również w Bieszczadach. Istnieją grupy, które chciałyby zawłaszczyć atrakcyjne tereny, zwierzynę, zasoby wodne i leśne bynajmniej nie dla ich ochrony, lecz w celach merkantylnych.</u>
          <u xml:id="u-3.11" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Aktualny czas wymaga szczególnej konsolidacji w działaniach służących podnoszeniu świadomości ekologicznej społeczeństwa, propagowaniu idei zrównoważonego rozwoju i ochrony dla przyszłych pokoleń cennych pozostałości dziedzictwa przyrodniczego.</u>
          <u xml:id="u-3.12" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Starania o utworzenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego rozpoczęły się w latach pięćdziesiątych, gdy Bieszczady stały się obiektem szczególnego zainteresowania przyrodników i turystów. Pierwszy projekt z 1956 r. obejmował masywy Tarnicy, Krzemienia i Halicza wraz z szeroką strefą otaczających je lasów, o łącznej powierzchni 9000 ha. Koncepcja z roku 1957 zakładała utworzenie parku złożonego z dwóch odrębnych rezerwatów o łącznej powierzchni 4800 ha. Jeden z nich miał obejmować rozległy kompleks leśny w kotle źródliskowym Solinki, zwany „Puszczą Bukową”, drugi zaś piękno połonin w Rejonie Tarnicy i Halicza. Z przyrodniczego punktu widzenia najkorzystniejszy był projekt z 1961 roku obejmujący grupę Tarnicy oraz przyległy obszar leśny w dolinie górnego Sanu (łącznie 12 tys. ha).</u>
          <u xml:id="u-3.13" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Utworzony rozporządzeniem Rady Ministrów z 4 sierpnia 1973 roku Bieszczadzki Park Narodowy objął ostatecznie zwarty obszar wyższych partii masywu Tarnicy i Halicza oraz szczytowe partie odosobnionego pasma Połoniny Caryńskiej. Jego łączna powierzchnia wyniosła 5.582 ha. BPN powołano do ochrony typowego krajobrazu Karpat Wschodnich, charakterystycznego dla tych gór układu pięter roślinno-klimatycznych, obszarów koncentracji rzadkich gatunków wschodniokarpackich i wysokogórskich zbiorowisk roślinnych, wreszcie naturalnych biocenoz puszczańskich z fauną dużych drapieżnych ptaków i ssaków. Zbyt mała powierzchnia Parku nie pozwalała na pełną realizację tych założeń. Nie znalazła się w Parku charakterystyczna dla Bieszczadów tzw. „kraina dolin” ani żadna z osobliwych dolin przełomowych. Poza Parkiem znalazły się też najwartościowsze ostoje zwierzyny puszczańskiej. Przyrodnicy zabiegali więc o jego powiększenie.</u>
          <u xml:id="u-3.14" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Najbardziej godny uwagi projekt z roku 1976 opierał się na opracowaniach waloryzacyjnych Zakładu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. Wedle tej koncepcji BPN obejmowałby obszar o powierzchni około 30 tys. ha. Próby realizacji tego projektu w 1981 r. nie powiodły się. Pod naporem tzw. „racji gospodarczych” powstała w 1987 r. koncepcja kompromisowa, zakładająca poszerzenie Parku o pasmo graniczne od przełęczy Beskid po Okrąglik oraz lasy na północno-wschodnich zboczach Kińczyka Bukowskiego i dawny ośrodek hodowli żubrów w rejonie Widełek. Tereny wypasowe w dolinie Wołosatego miały być traktowane jako enklawa pod ścisłym nadzorem Parku, przeznaczona do ograniczonego sezonowego wypasu. Łącznie dawało to powierzchnię około 20,6 tys. ha.</u>
          <u xml:id="u-3.15" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Rozporządzenie Rady Ministrów z 22 sierpnia 1989 r. powiększające Bieszczadzki Park Narodowy do 15.710 ha poważnie zdeformowało tę koncepcję. Powstał Park o zbyt długiej i rozczłonkowanej granicy w stosunku do jego powierzchni. Poza jego granicami znalazły się - ważne z punktu widzenia ochrony przyrody - ostoje zwierzyny. Dlatego też działania przyrodników nie ustawały.</u>
          <u xml:id="u-3.16" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Kolejny projekt nawiązywał do projektu z 1976 r., z tym że w paśmie granicznym sięgał tylko po Rabią Skałę, a w większym zakresie obejmował lesiste zbocza Połoniny Wetlińskiej wraz z puszczą bukową w dolinie Tworylczyka. Projekt ten został wprowadzony w życie rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 25 stycznia 1991 r. Obecnie Bieszczadzki Park Narodowy ma powierzchnię 27.064 ha, z czego około 70% planuje się objąć ochroną ścisłą.</u>
          <u xml:id="u-3.17" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Walory przyrodnicze Bieszczadzkiego Parku Narodowego. BPN leży na pograniczu dwóch pięter klimatycznych: piętra umiarkowanie chłodnego (500 m n.p.m.) i piętra chłodnego (powyżej 1000 m n.p.m.). W zależności od wysokości nad poziom morza średnia temperatura roczna zmienia się, przyjmując na ogół wartości od 2 stopni do 4 stopni C, a w rejonach przyszczytowych niższe od 2 stopni C. Najciekawszym miesiącem jest lipiec. ilość opadów atmosferycznych waha się w granicach 1100–1200 mm. Największe opady notowane są w lipcu (150–170 mm), najniższe w styczniu (ok. 70 mm). Liczba dni z pokrywą śnieżną na terenie Parku wynosi 120.</u>
          <u xml:id="u-3.18" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Duży wpływ na ukształtowanie pięter roślinnych i zbiorowisk mają wysuszające wiatry znad Niziny Węgierskiej, które w róży wiatrów przeważają. Prowadzone tu badania klimatyczne są niewystarczające, co wynika ze zbyt małej liczby stacji i posterunków meteorologicznych, rozmieszczonych w dolinach. Wiele parametrów charakteryzujących klimat pochodzi z wyliczeń teoretycznych.</u>
          <u xml:id="u-3.19" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Bieszczady charakteryzują się tzw. „rusztową budową grzbietów, które biegną równolegle z południowego wschodu na północny zachód. Wysokość grzbietów wzrasta ku wschodowi, osiągając 1346 m n.p.m. w masywie Tarnicy. Na bezleśnych grzbietach wysokich pasm występują malownicze kilkumetrowej wysokości skałki. Tworzą one zespoły w formie długich grzebieni, a ich pionowe ścianki zwrócone są na ogół ku południowemu zachodowi. Zboczami grzbietów spływają potoczki łączące się w dolinach w większe potoki jak: San, Terebowiec, Wołosatka, Rzeczyca, Wołosaty, Potok Nasiczański i Górna Solinka. Większe z nich w górnym biegu płyną równolegle do głównych zboczy, po czym przecinają pasma górskie w kierunku północnym, tworząc piękne przełomowe doliny. Potoki bieszczadzkie tworzą specyficzny, tzw. kratowy układ.</u>
          <u xml:id="u-3.20" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Obszar Parku leży w Karpatach, zbudowanych z piaskowców fliszowych. Podłoże skalne stanowią warstwy krośnieńskie, zawierające prawie 40% węglanu wapnia. Jednakże gleby są na ogół silnie odwapnione.</u>
          <u xml:id="u-3.21" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">W Bieszczadach wyróżnia się trzy piętra roślinności:</u>
          <u xml:id="u-3.22" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">- piętro pogórza siągające do ok. 500 m n.p.m.,</u>
          <u xml:id="u-3.23" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">- piętro regla dolnego sięgające do ok. 1150 m n.p.m.,</u>
          <u xml:id="u-3.24" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">- piętro połonin rozciągające się od górnej granicy lasu do najwyższych szczytów.</u>
          <u xml:id="u-3.25" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Teren BPN położony jest powyżej 600 m n.p.m., obejmuje więc piętro regla dolnego i piętro połonin z typowymi dla nich zbiorowiskami roślinnymi.</u>
          <u xml:id="u-3.26" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">W piętrze regla dolnego najbardziej rozpowszechniona jest buczyna karpacka, a bardzo małe powierzchnie zajmuje dolnoreglowy bór świerkowy. Niewielkie płaty jaworzyn pojawiają się na zboczach północnych, zaś wzdłuż potoków w dolinach - olszynka karpacka.</u>
          <u xml:id="u-3.27" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">W BPN stwierdzono ponad 60 zespołów i zbiorowisk leśnych. Różnorodność tę wzbogaca w szczególny sposób piętro połonin. Po ustaniu wypasu, w wyniku wtórnej sukcesji odtworzyły się tu zespoły i zbiorowiska, których nie znajdziemy na rozległych obszarach intensywnie wypasanych połonin w pozostałych pasmach Karpat Wschodnich. Są to borówczyska i rozmaite traworośla, ziołorośla i zarośla, w tym olszy i jarzębiny. W parku występuje około 700 gatunków roślin naczyniowych. Z 28 gatunków wschodniokarpackich stwierdzonych w Bieszczadach, na terenie Parku występuje 27. Gatunków alpejskich stwierdza się 30, a subalpejskich 46. Endemitami wschodniokarpackimi są pszeniec biały, występujący na połoninach Kińczyka Bukowskiego i Połoniny Bukowskiej oraz wilczomlecz karpacki występujący w całym piętrze połonin. Najrzadszą rośliną wschodniokarpacką jest tojad taurycki, którego jedyne w Polsce, dwa niewielkie stanowiska w BPN podlegają badaniom i szczególnej ochronie.</u>
          <u xml:id="u-3.28" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Oprócz roślin wschodniokarpackich szczególnie interesującą grupę stanowią gatunki alpejskie i subalpejskie, których w BPN występuje około 76. W sumie gatunki górskie (alpejskie, subalpejskie i reglowe) stanowią 24% rodzimej flory Bieszczadów Zachodnich.</u>
          <u xml:id="u-3.29" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Różnorodność biologiczną tego obszaru podnoszą stwierdzone tu gatunki: porostów - ok. 300, mchów - ponad 200, śluzowców i grzybów.</u>
          <u xml:id="u-3.30" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Znajomość kręgowców w Bieszczadach jest obecnie dość dobra. Nie ulega wątpliwości, że BPN wraz z otuliną to najcenniejsza ostoja ssaków i ptaków drapieżnych w Polsce i jedna z najcenniejszych w Europie. Na terenie Bieszczadów odnotowano 282 gatunki kręgowców (58 - ssaków. 192 - ptaków, 7 - gadów, 12 - płazów, 14 - ryb, 1 - bezżuchowiec). Większość z nich występuje w Parku. Atrakcję stanowią duże ssaki drapieżne jak: niedźwiedź brunatny, wilk, lis, borsuk, wydra, żbik, ryś oraz ssaki roślinożerne: żubr, jeleń szlachetny, łoś, sarna, dzik. Puszczańską faunę wzbogacają drapieżne ptaki i sowy: orlik krzykliwy i grubodzioby, gadożer, bocian czarny i orzeł przedni oraz puchacz i puszczyk uralski. Osobliwością fauny jest występowanie gatunków alpejskich.</u>
          <u xml:id="u-3.31" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Ponadto zalatują na teren Parku tak osobliwe gatunki jak sokół wędrowny, orzełek włochaty i bardzo rzadki ścierwnik biały.</u>
          <u xml:id="u-3.32" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">System ochrony Bieszczadów a program UNESCO „Człowiek i biosfera”. Powołany przez UNESCO w 1992 r. Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie” obejmuje obszary przygraniczne Polski i Słowacji. Część polską tworzą: Bieszczadzki Park Narodowy o pow. 27.651 ha oraz Park Krajobrazowy Doliny Sanu o pow. 36.000 ha i Park Krajobrazowy Ciśniańsko-Wetliński o pow. ok. 46.000 ha. Słowacka część to Chroniony Krajobrazowy Obszar „Wschodnie Karpaty” o pow. 40.000 ha. Do MRB „KW” przylega po stronie ukraińskiej rezerwat „Służica” - jeden z pięciu terenów chronionych wchodzących w skład „Zapowiednika - Karpaty Wschodnie”, z siedzibą w Rachowie. „Zapowiednik” ten uzyskał w 19912 r. status rezerwatu biosfery. Obecnie trwają próby utworzenia niezależnej administracji dla rezerwatu „Służica”, co umożliwi włączenie go w skład trójstronnego MRB „KW”.</u>
          <u xml:id="u-3.33" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Od kilka lat współpraca trzech państw, dotycząca doskonalenia metod ochrony, rozwija się intensywnie. Między innymi dotyczy ona opracowywanych przez wszystkie strony wieloletnich planów ochrony. BPN w tej dziedzinie ma wysokie osiągnięcia. Doskonaleniu współpracy w istotny sposób służy międzynarodowa konferencja pt. „Zasoby przyrodnicze Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery - Karpaty Wschodnie i ich ochrona” - organizowana corocznie w Ośrodku Naukowo-Dydaktycznym BPN w Ustrzykach Dolnych. Umożliwia ona wymianę informacji i doświadczeń, sprzyja tworzeniu wspólnych programów badawczych. Wymianie informacji naukowych służą również wydawane przez BPN „Roczniki Bieszczadzkie”, w których m.in. publikowane są materiały z konferencji.</u>
          <u xml:id="u-3.34" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Zgodnie z wymogami programu UNESCO „Człowiek i biosfera” - „The Man and The Biosphere” (MaB). Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie” posiada trzy strefy:</u>
          <u xml:id="u-3.35" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">1. Strefa wewnętrzna - zajmuje ok. 13% powierzchni całego MRB „KW”. Pokrywa się ona z obszarami ochrony ścisłej w BPN (70% pow. Parku) i kilkoma rezerwatami po stronie słowackiej. Jej najważniejszą funkcją jest ochrona naturalnych zasobów i procesów przyrodniczych. W granicach MRB „KW” ekosystemy naturalne o najwyższych walorach, spełniające kryteria strefy wewnętrznej, występują przede wszystkim w Bieszczadzkim Parku Narodowym.</u>
          <u xml:id="u-3.36" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">2. Strefa buforowa służy realizacji różnych form ochrony kreatywnej, jak np.: ochrona ekosystemów półnaturalnych, przebudowa sztucznych drzewostanów, w celu ich unaturalnienia itp. Strefa ta zajmuje ok. 16% MRB „KW”. Po stronie polskiej pokrywa się z obszarem objętych ochroną częściową w BPN (30% Parku).</u>
          <u xml:id="u-3.37" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">3. Strefa trzecia zajmuje ok. 70% MRB „KW”. Jest to obszar o dużych walorach przyrodniczych, gdzie dopuszcza się ekstensywne gospodarowanie człowieka, oparte na zasadach zrównoważonego rozwoju. Strefa przejściowa po polskiej stronie odpowiada parkom krajobrazowym, co stwarza potencjalne możliwości kreowania ekorozwoju. Działalność człowieka w strefie przejściowej w żadnym wypadku nie powinna szkodzić przyrodzie w strefach wewnętrznej i buforowej.</u>
          <u xml:id="u-3.38" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Ochrona zasobów przyrodniczych parków i rezerwatów biosfery zależy między innymi od poziomu świadomości ekologicznej społeczności lokalnej i turystów odwiedzających takie tereny. Dlatego właśnie Bieszczadzki Park Narodowy, rozwijając edukację ekologiczną, służy w istotny sposób ochronie dziedzictwa przyrodniczego. Równocześnie realizuje jedno z ważnych zadań programu UNESCO - „Człowiek i biosfera” (MaB), który zakłada, że światowy system rezerwatów biosfery spełniać powinien szczególną rolę w edukacji ekologicznej społeczeństw.</u>
          <u xml:id="u-3.39" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Obecnie dyrekcja BPN dysponuje majątkiem przejętym od Iglopolu w postaci zabudowań gospodarczych i różnych innych budynków ferm gospodarczych, które powstały nie w tych miejscach, gdzie powinny. Zamierzamy je wykorzystać również turystycznie, na sklepy i noclegi - jak już są wykorzystywane w Wołosatem, gdzie mamy również hodowlę konika huculskiego i ujeżdżalnię. Na zagospodarowanie czekają jeszcze obiekty fermowe w Wetlinie i Tarnawie.</u>
          <u xml:id="u-3.40" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Dbamy o czystość wód i powietrza w Parku - w ostatnich trzech latach Park wybudował 4 oczyszczalnie ścieków, PTTK - 2 i proboszcz jedną, zaś cała dyrekcja Parku i osiedle ogrzewane są gazem.</u>
          <u xml:id="u-3.41" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Chcemy poprawić krajobraz, zeszpecony w wielu miejscach przez linie energetyczne i przecinki, dobrze przemyśleć planowanie turystyki, by nie robić błędów szpecących krajobraz, co miało miejsce w przeszłości.</u>
          <u xml:id="u-3.42" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">W tej chwili mamy duże nagromadzenie urządzeń turystycznych na terenie BPN przy o wiele mniejszym ich nagromadzeniu poza nim. Powinno być odwrotnie i do tego będziemy zmierzać. Stacjonarny ruch turystyczny, z noclegami chcemy zatrzymać na obrzeżach Parku. Na bazie wspomnianych byłych ferm będą dwa wielkie kempingi o dobrych warunkach.</u>
          <u xml:id="u-3.43" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Uważam, że istniejąca w końcowej części Parku kolejka leśna, obecnie nieczynna, powinna służyć turystyce. Aktywizowała ona niegdyś cały region, służąc wywózce drzewa i mogłaby odciążyć nieco Park, bowiem parki krajobrazowe wzdłuż kolejki są bardzo piękne i turyści z pewnością chętnie korzystaliby z niej kosztem zmniejszenia czasu poświęconego samemu terenowi Parku.</u>
          <u xml:id="u-3.44" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Dla uruchomienia kolejki potrzebne są środki i potrzebna byłaby pomoc czy to Lasom Państwowym, czy województwu w tym celu, bowiem nie wyobrażam sobie Bieszczad bez tej kolejki. Kolejka powinna ruszyć w tym roku, bo postępująca dewastacja i rozkradanie mienia spowoduje powstanie strat nie do odrobienia.</u>
          <u xml:id="u-3.45" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Na zakończenie chciałbym zacytować motto jednego z uczestników I Kongresu Turystyki Polskiej, który powiedział: „rozwój turystyki ma swoją cenę - musimy uważać, by była ona łagodna, by nie pogrzebać innych wartości, które limitują turystykę”. My popieramy turystykę, nie zmniejszamy ani jednego szlaku turystycznego, zagospodarowujemy teren i pozostałości ferm, tworzymy parkingi z myślą o turystyce - szukamy jednak sojuszników prowadzonej działalności.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#PiotrKomornicki">Chciałbym poszerzyć nieco sprawę kolejki, zamkniętej półtora roku temu. Czynna była przez 2 miesiące w roku i przynosiła dochód 300 mln starych złotych, przy wydatkach w kwocie 3 mld starych złotych, zarabiała więc na siebie w 10%. Tak się złożyło, że jutro odbędzie się w sądzie rozprawa rewizyjna w kwestii rejestracji fundacji kolejki bieszczadzkiej.</u>
          <u xml:id="u-4.1" who="#PiotrKomornicki">Nie twierdzę, że jedyna szansa uruchomienia kolejki to utworzenie takiej fundacji, może trzeba sięgnąć po inne rozwiązania. Jedno jest pewne, że dotychczasowy jej właściciel - Lasy Państwowe nie są w stanie nadal jej utrzymywać. Poszukiwanie rozwiązania w formie powołania fundacji wyniknęło z braku podmiotu prawnego, który mógłby zagospodarować środki na funkcjonowanie kolejki, jakie chciały na nią przeznaczyć Lasy Państwowe i Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki.</u>
          <u xml:id="u-4.2" who="#PiotrKomornicki">Po rozstrzygnięciu sprawy przez sąd podejmiemy kroki zmierzające do uruchomienia kolejki, a będziemy bardzo wdzięczni, jeżeli otrzymamy pomoc i wsparcie w tym względzie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#AndrzejSzarawarski">Chciałbym się ustosunkować krótko do przedstawionych przez pana wojewodę proporcji rozwoju infrastruktury. Jeżeli zostaną otwarte następne przejścia graniczne, rozbudowany zostanie układ drogowy, infrastruktura, to trzeba się liczyć z konsekwencjami w postaci zwiększonego ruchu turystycznego, a więc i zwiększonych zagrożeń dla przyrody.</u>
          <u xml:id="u-5.1" who="#AndrzejSzarawarski">To państwo musicie znaleźć rozsądny stan równowagi między tym, co daje szansę na zapewnienie egzystencji mieszkańcom tych gmin, dla których turystyka jest w zasadzie jedyną rozsądną perspektywą na najbliższe lata, a tym, co wymagane jest przez ochronę przyrody w parkach narodowych.</u>
          <u xml:id="u-5.2" who="#AndrzejSzarawarski">Mamy w Polsce w ogóle problem z porozumieniem się i znalezieniem wspólnych stanowisk parków narodowych z organami administracji, wojewodami, władzami gmin dla skoordynowania potrzebnych działań. Nie jest to zjawisko tylko tutaj lokalne, a występuje w całym kraju. Od lat trwa konflikt między kolejką linową a kierownictwem Tatrzańskiego Parku Narodowego, długo też trwał konflikt w sprawie drogi przez Woliński Park Narodowy, w której to sprawie interweniowaliśmy, bowiem do rozbudowanego portu w Świnoujściu nie było możliwości innego dojazdu, a droga istniejąca nie miała odpowiednich parametrów technicznych. Trzeba więc szukać możliwych kompromisów.</u>
          <u xml:id="u-5.3" who="#AndrzejSzarawarski">I w tym względzie proszę o przedstawienie w dalszych obradach Komisji w dniu jutrzejszym informacji, czego państwo oczekujecie od nas. Czy rzeczywiście wsparcia dla szans gospodarczych, rozwoju infrastruktury, przejść granicznych, bazy hotelarskiej i tworzenia zaplecza dla rozwoju turystyki, czy zamknięcia tego terenu, by stał się ścisłym rezerwatem przyrody. Mówię oczywiście o skrajnych możliwościach, ale taka odpowiedź jest niezbędna dla podjęcia lub niepodejmowania działań, o jakich mówił pan wojewoda.</u>
          <u xml:id="u-5.4" who="#AndrzejSzarawarski">Druga sprawa - dzisiaj rozpoczął się w Krakowie II Kongres Polskich Biur Turystycznych, poświęcony rozmowom, jak planować i kształtować rozwój turystyki w Polsce. Staje się ona - czy chcemy, czy nie - jedną z głównych gałęzi gospodarki narodowej. W 1995 r. mieliśmy - szacunkowo licząc - 7 mld dolarów wpływu z turystyki. Wiele krajów dobrze rozwiniętych uzyskuje największe dochody z turystyki i szansą dla polskiej gospodarki będzie także inwestowanie w jej rozwój.</u>
          <u xml:id="u-5.5" who="#AndrzejSzarawarski">Stąd powstaje pytanie na etapie startu do tych zadań, jak to robić rozsądnie, by przy okazji nie zamienić naszych pięknych zakątków w miejsca hałaśliwe, służące rozrywce, a trochę turystyce.</u>
          <u xml:id="u-5.6" who="#AndrzejSzarawarski">Mamy też do rozstrzygnięcia ważne problemy związane z konstruowaniem polskiej polityki transportowej na wiele następnych lat, trwa dyskusja, a dwa punkty sporne to koszty zewnętrzne transportu i wpływ transportu na środowisko. Mamy świadomość, że zagęszczenie sieci dróg i kolei, rozbudowa lotnisk - to procesy nieodwracalne, pociągające za sobą określone konsekwencje.</u>
          <u xml:id="u-5.7" who="#AndrzejSzarawarski">Dlatego, kiedy jutro będziemy mówili o infrastrukturze, proszę o popatrzenie na ten problem w perspektywie transportu w przyrodzie, transportu i ekologii. Transport jest nerwem gospodarki, a ekologia to podstawowy instrument zachowania przyrody w stanie w miarę nienaruszonym dla następnych pokoleń.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#JanKomornicki">Ponieważ program nasz uległ opóźnieniu, proponujemy wspólnie z panem posłem A. Szarawarskim przerwanie na tym obrad obu Komisji w dniu dzisiejszym i kontynuowanie ich jutro rano, co pozwoli nam na dalsze przedsięwzięcia w zaplanowanych godzinach. Czy są inne propozycje lub sprzeciwy? Nie ma. Propozycja została więc przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-6.1" who="#komentarz">(Drugi dzień obrad)</u>
          <u xml:id="u-6.2" who="#JanKomornicki">Do poruszonych w dniu wczorajszym tematów chciałbym od siebie dodać, że obserwuje się niebezpieczne naciski na zagospodarowanie atrakcyjnych turystycznie obszarów chronionych. Z drugiej strony - może to być absurdem w moich ustach, lecz wynika to i z moich osobistych doświadczeń - kadry administracji działającej na rzecz ochrony przyrody, w tym kadry parków narodowych nie bardzo mają ochotę wejść w społeczną debatę z samorządami, z resortami odpowiedzialnymi za budowę infrastruktury i my nie mamy jasnego poglądu na ten temat, czy to jest dobrze, czy to jest źle.</u>
          <u xml:id="u-6.3" who="#JanKomornicki">Wiemy jednak, że ochrona przyrody kreowana jest zgodnie z prawem przede wszystkim przez administrację rządową: parki narodowe tworzy Rada Ministrów, rezerwaty tworzy minister ochrony środowiska, parki krajobrazowe tworzy wojewoda. Nie wydaje się, by w procesie kreowania zauważany był samorząd, który pojawia się dopiero w momencie, gdy zaczyna protestować przeciwko poszerzaniu parku narodowego, w sprawie szczegółów dotyczących otuliny parku, planów ochrony parku.</u>
          <u xml:id="u-6.4" who="#JanKomornicki">Wypowiadam te słowa dlatego, bo chciałbym na początku dzisiejszych naszych obrad poprosić przede wszystkim przedstawicieli Ministerstwa Transportu i Gospodarki Morskiej oraz Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki, a także Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, by zechcieli ustosunkować się do programów własnych, a także proponowanych do rozwiązania problemów zasygnalizowanych wczoraj przez wojewodę.</u>
          <u xml:id="u-6.5" who="#JanKomornicki">Jako pierwszy zgłasza się przedstawiciel Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#AlicjaGotowtJezierska">Materiał, jaki przedstawiliśmy państwu w formie informacji na temat: szanse rozwoju turystyki w aspekcie polityki ekologicznej państwa, będący zaczynem do dyskusji, zawierał przede wszystkim charakterystykę naszego podejścia do zestawienia turystyki i ochrony środowiska.</u>
          <u xml:id="u-7.1" who="#AlicjaGotowtJezierska">Stwierdziliśmy tam, że nie widzimy tej sprawy jako konfliktu, ale widzimy ją jako współpracę, rozumiejąc, że turystykę można rozwijać w równoważonym stosunku z ochroną środowiska.</u>
          <u xml:id="u-7.2" who="#AlicjaGotowtJezierska">Wnioski z naszego materiału dotyczą zarówno rozwoju społecznego, jak i gospodarczego turystyki, bo takie ma ona dwie strony i tak ją należy postrzegać. Chcemy więc, by rozwój był ważny i dla terenu, którego dotyczy, i dla tych, którzy na teren przyjdą. Turystów zawsze było sporo w województwie krośnieńskim, a obecnie jest ich coraz więcej. Wprawdzie w stosunku do całej Polski jest to 1/8 liczby turystów na cały teren makroregionu południowo-wschodniego, niemniej spory procent tego ruchu przypada na województwo krośnieńskie.</u>
          <u xml:id="u-7.3" who="#AlicjaGotowtJezierska">Województwo to ma walory dla uprawiania różnych form turystyki kwalifikowanej i specjalistycznej, dla wypoczynku dzieci, rodzin, dla agroturystyki - jak to teraz nazwano - chociaż my wolimy patrzeć na to jako na turystykę w środowisku wiejskim, bo rzecz nie polega na siedzeniu w zagrodzie, ale na zwiedzaniu okolicy.</u>
          <u xml:id="u-7.4" who="#AlicjaGotowtJezierska">To wszystko mieści się na tym terenie przy dobrym zagospodarowaniu na różnych terenach w proporcji: im bardziej wartościowe tereny - tym zagospodarowanie prostsze, właściwe dla turystyki lekkiej, kwalifikowanej, nie przynoszącej ze sobą zagrożenia; im mniej wartościowe tereny - tym zagospodarowanie intensywniejsze, zaspokajające wszystkie potrzeby turystów, z bazą noclegową, żywieniową i innymi urządzeniami.</u>
          <u xml:id="u-7.5" who="#AlicjaGotowtJezierska">Podstawą rozwoju turystyki jest dostępność obszarów turystycznych. To nie tylko komunikacja i transport, ale również i łączność, z którą w tym zakątku jest ogromny kłopot; to informacja o tym, co jest i jak do tego trafić.</u>
          <u xml:id="u-7.6" who="#AlicjaGotowtJezierska">Następnym problemem jest doinwestowanie istniejącej infrastruktury turystycznej dla różnych form turystyki. Różnorodność form turystyki sugeruje w programach zrównoważonego rozwoju Unia Europejska. UKFiT widzi także możliwość rozwoju różnorodnych form turystyki na tym terenie, jaki odwiedzamy.</u>
          <u xml:id="u-7.7" who="#AlicjaGotowtJezierska">Dla ekologii istotne jest inwestowanie w strukturę techniczną, która będzie zabezpieczała przed zanieczyszczeniem środowiska, bowiem czysty stan środowiska to także jego wartość turystyczna. Dla ludzi pieniądze pochodzące z turystyki, z jej rozwoju są ważne, bowiem dla tego akurat regionu jedynie praktyczną szansą jest turystyka: 2/3 powierzchni to obszary chronione, rolnictwo jest słabo rozwinięte wobec małej ilości słabych gleb, leśnictwo również nie przynosi dochodów z przyczyn ochrony tak dużej powierzchni. Pozostaje turystyka.</u>
          <u xml:id="u-7.8" who="#AlicjaGotowtJezierska">Szczęśliwie więc się składa, że na terenach o dużych wartościach tę turystykę można rozwijać. Podobna co do ilości atrakcji turystycznych i stanu bezrobocia, chociaż inna pod każdym innym względem, jest ziemia słupska. I nie ma innych szans i możliwości zarobku na takich terenach - turystyka jest wyjściem z sytuacji.</u>
          <u xml:id="u-7.9" who="#AlicjaGotowtJezierska">My ze swej strony mamy wspólne programy i z Ministerstwem Ochrony Środowiska, i z Ministerstwem Transportu. Z naszej strony proponujemy przygotowanie alternatywnych rozwiązań organizacyjnych i inwestycyjnych zagospodarowania turystycznego, organizacji ruchu turystycznego obszarów i regionów kraju - w tym przypadku gmin województwa krośnieńskiego - w celu deglomeracji ruchu turystycznego, mając na uwadze bezpieczną dla środowiska chłonność terenu oraz miejscowości.</u>
          <u xml:id="u-7.10" who="#AlicjaGotowtJezierska">Poprzez turystykę istnieje szansa na uzyskanie ekwiwalentu utraconych korzyści ekonomicznych dla mieszkańców terenów wydzielonych jako obszary chronione przy zakazie urbanizacji tych terenów i groźbie bezrobocia oraz spadku poziomu ekonomicznego. Zachęcamy też w naszych programach do tego, by uwzględnić potrzeby gospodarki turystycznej w projektowanych zmianach ustaw podatkowych w kierunku wiążącym wzrost dochodów gmin ze wzrostem potencjału turystycznego gmin; to istotny element stymulujący zainteresowania samorządów lokalnych turystycznym rozwojem gmin. Zalecamy też wykorzystanie wyników monitoringu zanieczyszczeń środowiska jako elementu realizacji promocji naszego kraju, regionów, miejscowości w kreowaniu wizerunku Polski jako kraju ekologiczno-przyjezdnego.</u>
          <u xml:id="u-7.11" who="#AlicjaGotowtJezierska">Takie są kierunki naszych działań, a z działań realnych parę dni temu spotkaliśmy się z przedstawicielami kierownictwa Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa i uzgodniliśmy przygotowanie programu rozwoju turystyki na obszarach chronionych. Dziękuję za uwagę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#RyszardKunce">UKFiT od kilku lat bacznie obserwuje takie regiony jak właśnie województwo krośnieńskie, gdzie jedyną szansą rozwoju daje właściwie tylko turystyka. I myślę, że w tej ocenie nie popełniamy omyłki. Żeby tak się natomiast działo, musi być wspólna wola organów samorządowych, organów administracji państwowej szczebla lokalnego i szczebla centralnego.</u>
          <u xml:id="u-8.1" who="#RyszardKunce">My uważamy, że jest to region szczególny nie tylko w Polsce, ale także w całej Europie i myślę, że ogromnym problemem jest znalezienie układu równowagi, który z jednej strony umożliwiłby normalne funkcjonowanie społeczno-gospodarcze regionu, a z drugiej strony chronił tę wspaniałą przyrodę, jaka tu się znajduje. Jest to dylemat do rozstrzygnięcia przez państwa na miejscu.</u>
          <u xml:id="u-8.2" who="#RyszardKunce">Naszym zdaniem, jeśli państwo postawicie na turystykę, a myślę, że wiele czynników wasze działania w tym kierunku programuje, to na pewno nie tylko Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki, ale i inne urzędy centralne państwu w tej sprawie pomogą. Podstawową sprawą jest tu przesądzenie waszej woli, woli samorządu, bo wczoraj pan wojewoda wyraził w tej sprawie pogląd administracji wojewódzkiej, z którym my się solidaryzujemy. Jeżeli więc przy uwzględnieniu wszystkim problemów związanych z ochroną środowiska miejscowe lobby turystyczne przygotuje konkretny program rozwoju, to my na pewno do tego programu się włączymy.</u>
          <u xml:id="u-8.3" who="#RyszardKunce">Stąd bardzo trudno mówić jest mi o szczegółach, gdyż póki co nie wiem, jak te sprawy na miejscu państwo widzicie i jak się co do zamierzeń porozumiecie.</u>
          <u xml:id="u-8.4" who="#RyszardKunce">Niezależnie od tych spraw chcę powiedzieć, że region województwa krośnieńskiego włączyliśmy do wszystkich programów związanych z promocją turystyki. Jak państwo wiecie, przyjęliśmy promocję kraju przez makroregiony, a do makroregionu Małopolski Wschodniej wchodzi województwo krośnieńskie wspólnie z województwami rzeszowskim i przemyskim. Na ten cel przeznaczamy środki, za które można przygotować wydawnictwo promujące region, study press czy study tour dla dziennikarzy dla lepszego pokazania regionu w środkach przekazu, można też w ramach tych środków organizować giełdy turystyczne, co państwo od lat 2 robicie w Krośnie. I pomoc finansową przy organizacji takich przedsięwzięć państwu deklaruję.</u>
          <u xml:id="u-8.5" who="#RyszardKunce">Jeżeli państwo będziecie zainteresowani, chcę również zaproponować możliwość pokazania regionu w ramach magazynu „Zaproszenie do Polski”, przygotowywanego przez nas od dwóch lat, wspólnie z Telewizją „Polonia”, w którym pokazujemy kolejno różne makroregiony. Jeden z takich magazynów - jeżeli państwo zechcecie - możemy poświęcić temu regionowi. To konkretna możliwość.</u>
          <u xml:id="u-8.6" who="#RyszardKunce">Nawiązując do wypowiedzi koleżanki myślę, że jest to region przede wszystkim wymarzony dla turystyki kwalifikowanej, aktywnej, indywidualnej, a nie dla wielkich grup autokarowych. I to jest szansą regionu, bo w tej chwili na świecie jest moda na turystykę właśnie kwalifikowaną. Daje to również efekty ekonomiczne.</u>
          <u xml:id="u-8.7" who="#RyszardKunce">Na targach turystycznych zainteresowaniem cieszy się polska oferta turystyki kwalifikowanej. Nie zaimponujemy morzem ani wysokimi i dużymi górami, ale możemy proponować atrakcyjne formy aktywnej turystyki - i tu znakomitym przykładem może być wykorzystanie dla turystyki hodowli konia huculskiego. Jak już tę formę turystyki państwo przygotujecie, my postaramy się ją ładnie zilustrować i pokazać na największych giełdach turystycznych w Europie.</u>
          <u xml:id="u-8.8" who="#RyszardKunce">Myślę, że taki właśnie kierunek rozwoju turystyki byłby zgodny z ochroną środowiska i jednocześnie stwarzałby szansę na osiągnięcie konkretnych efektów ekonomicznych. Pragnę też poinformować, że ze środków PHARE realizowany jest w tej chwili program „Turystyka aktywna”. Jesteśmy w fazie początkowej tego programu, który przewiduje także pewne działania pilotażowe i chcemy, by z takich programów pozostały pewne konkrety, chociażby w postaci małej infrastruktury, czy pewnego systemu informacji lub promocji; o to będziemy zabiegali. Jeżeli będzie w tym zakresie państwa zainteresowanie i wola, to w obecnej początkowej fazie programu jest możliwość wpisania województwa krośnieńskiego do jednego z pilotażowych programów w ramach programu „Touring II”.</u>
          <u xml:id="u-8.9" who="#RyszardKunce">I to byłyby sprawy konkretne, o jakich w tej chwili mogę powiedzieć. Myślę, że jest ogromną szansą tego regionu rozwijanie turystyki i jednoczesne utrzymywanie przykładowego współżycia człowieka z naturą w przeciwieństwie do innych krajów, gdzie degradacja środowiska w regionach turystycznych jest daleko posunięta. I tego państwu i sobie życzę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#JanKomornicki">Padły tutaj pewne konkrety i w związku z tym chciałbym powiedzieć, że Komisję Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa interesuje oferta ekoturystyczna, specjalistyczna i prosilibyśmy o wypowiedź w tej sprawie przedstawicieli resortu oraz dyrekcji parku narodowego. Poza Białowieskim Parkiem Narodowym taka oferta nie jest nigdzie proponowana, a chodzi tutaj o małe grupy pod przewodnictwem fachowca z parku, coś w rodzaju foto-safari, bardzo atrakcyjnie turystycznie.</u>
          <u xml:id="u-9.1" who="#JanKomornicki">Chciałbym także poprosić przedstawicieli samorządów o odniesienie się do tematu naszej dyskusji, zapraszam do krótkich i konkretnych wypowiedzi, co pozwoli nam na pewne uogólnienia.</u>
          <u xml:id="u-9.2" who="#JanKomornicki">Województwo krośnieńskie jest kapitalnym przykładem województwa będącego w trudnej sytuacji gospodarczej i znakomitej sytuacji, jeśli chodzi o walory przyrodnicze - warto byłoby spróbować rozwiązać problemy finansowe i zatrudnienia przy pomocy wykorzystania walorów przyrodniczych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#ZdzisławUrbaniak">Zajmuję się sprawami przejść granicznych oraz sprawami inwestycji i chciałbym przedstawić ogólnie problematykę przejść granicznych oraz odnieść się do konkretnych problemów z tego zakresu podniesionych w w dniu wczorajszym.</u>
          <u xml:id="u-10.1" who="#ZdzisławUrbaniak">Na wstępie kilka informacji ogólnych. Ustawa o ochronie granicy państwowej z 1990 roku rozdziela obowiązki w zakresie utrzymania infrastruktury przejść granicznych: minister transportu i gospodarki morskiej jest zobligowany do utrzymania przejść granicznych kolejowych, lotniczych i morskich, minister ochrony środowiska i zasobów naturalnych - przejść granicznych rzecznych, natomiast właściwi wojewodowie - przejść drogowych.</u>
          <u xml:id="u-10.2" who="#ZdzisławUrbaniak">Nie dotyczy to dróg dojazdowych do przejść, ponieważ zgodnie z ustawą o drogach publicznych kompetencje te są rozdzielone w zależności od tego, jakiej kategorii droga prowadzi do konkretnego przejścia. Minister transportu i gospodarki morskiej odpowiada za stan dróg krajowych prowadzących do przejść granicznych.</u>
          <u xml:id="u-10.3" who="#ZdzisławUrbaniak">Przejść granicznych mamy w kraju 170, z czego 56 w gestii ministra transportu i gospodarki morskiej, w tym: 32 kolejowe, 16 morskich oraz 8 lotniczych. W roku bieżącym planowane jest otwarcie dwóch kolejnych przejść kolejowych, z których jedno na tym terenie oraz dwóch przejść morskich.</u>
          <u xml:id="u-10.4" who="#ZdzisławUrbaniak">Jeszcze parę zdań o ruchu na przejściach granicznych. W 1995 r., w porównaniu z rokiem 1994, ruch samochodów, głównie ciężarowych, na granicy wschodniej wzrósł o 19,1%, na granicy południowej o 22,4%, na granicy zachodniej ruch ustabilizował się, a nawet spadł o 9%. Jeżeli chodzi o ruch na najważniejszych przejściach granicznych, to przez Kołbaskowo przejeżdża rocznie 379 tys. pojazdów ciężarowych, przez Olszynę - 272 tys., przez Świecko - 261 tys., przez Jędrzychowice - 268 tys., Kukuryki - 296 tys., Budziska - 180 tys. i przez Cieszyn 134 tys. pojazdów ciężarowych.</u>
          <u xml:id="u-10.5" who="#ZdzisławUrbaniak">Teraz o problemach poruszanych w dniu wczorajszym. Zaczniemy od przejścia odwiedzonego przez państwa - Krościenko-Smolnica. Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej uzgodniło w styczniu br. projekt noty Ministerstwa Spraw Zagranicznych Polski o utworzeniu drogowego przejścia granicznego Krościenko - Smolnica dla międzynarodowego ruchu osobowego i towarowego.</u>
          <u xml:id="u-10.6" who="#ZdzisławUrbaniak">Natomiast otwarcie tego przejścia dla ruchu osobowego i towarowego w pełnym zakresie nie jest możliwe w najbliższym czasie ze względu na stan dróg, toteż przewidziany jest na razie ruch drogowy do 3,5 tony. Po wymianie not będzie można myśleć o konkretnym terminie otwarcia przejścia, co zależy od strony ukraińskiej i szybkości uporania się przez nią z uzgodnieniem noty MSZ.</u>
          <u xml:id="u-10.7" who="#ZdzisławUrbaniak">Wizytowaliście państwo kolejne przejście graniczne Krościenko - Chyrów, otwarte w maju 1994 r. dla obywateli Ukrainy i RP. Myślę, że marcowa wizyta ministra transportu i gospodarki morskiej na Ukrainie będzie miała jako jeden z tematów sprawę tego właśnie przejścia granicznego i udostępnienie go również dla ruchu międzynarodowego. Oczywiście wszystko będzie zależało od stanowiska strony ukraińskiej w tej sprawie.</u>
          <u xml:id="u-10.8" who="#ZdzisławUrbaniak">Jeżeli chodzi o przejścia ze stroną słowacką, mieszczące się na tym terenie, chciałbym odnieść się do sprawy przejścia kolejowego w Łupkowie z Medzilaborcami. Przejście to przewidywane jest do otwarcia od wprowadzenia nowego rozkładu jazdy w maju br. na razie dla ruchu towarowego i chciałbym wspomnieć, że koszt modernizacji tego przejścia wynosi 1 mln nowych złotych. Pierwotny termin otwarcia przewidywany był na koniec ub. roku, jednakże został przesunięty z powodu trudności po stronie słowackiej, gdzie wartość niezbędnych robót modernizacyjnych wynosi 70 mln koron słowackich i strona słowacka nie uporała się ze wszystkimi niezbędnymi pracami.</u>
          <u xml:id="u-10.9" who="#ZdzisławUrbaniak">Przejście Radoszyce - Palota. Strona słowacka posiada całą infrastrukturę odpraw nie tylko tego, ale i sąsiednich przejść granicznych. W sierpniu ubiegłego roku poinformowała ona, że ze względu na trudne warunki terenowe otwarcie tego przejścia będzie możliwe 1 czerwca 1998 r. Tak więc kolejny postulat, o jakim była tutaj mowa, będzie realizowany - aczkolwiek w terminie późniejszym - ze względu na realizację robót po stronie słowackiej.</u>
          <u xml:id="u-10.10" who="#ZdzisławUrbaniak">Zakłada się, że przejście będzie otwarte dla wszystkich państw, ale dla ruchu towarowego tylko dla pojazdów o ciężarze do 3,5 tony.</u>
          <u xml:id="u-10.11" who="#ZdzisławUrbaniak">To tyle, jeśli chodzi o główne postulaty. Pan wojewoda wspomniał również o propozycji otwarcia trzech dodatkowych przejść ze stroną ukraińską. Wydaje się, że propozycja ta musi być wyważona i zakończona wspólną konkluzją między osobami reprezentującymi ochronę przyrody, władzami samorządowymi i wojewódzkimi, a dopiero później nastąpią uzgodnienia dotyczące przejść granicznych i ich tworzenia.</u>
          <u xml:id="u-10.12" who="#ZdzisławUrbaniak">Dziś można powiedzieć, że możliwość uruchomienia tych przejść mogłaby być szybko uregulowana po podpisaniu tak zwanej umowy o małym ruchu granicznym. Mamy je podpisane z Czechami i Niemcami. W trakcie negocjacji jest taka umowa ze stroną słowacką, a po jej podpisaniu przewidziane jest już obecnie uruchomienie 9 przejść małego ruchu granicznego ze Słowacją.</u>
          <u xml:id="u-10.13" who="#ZdzisławUrbaniak">Co do Ukrainy, to z dawnych lat funkcjonują umowy o tak zwanym uproszczonym ruchu granicznym i takich przejść mamy obecnie cztery, bowiem piąte, w Zosinie, zostało przekształcone w przejście dla ruchu osobowego; na tym terenie jest to przejście w Krościenku, które - jak mówiłem - będzie przejściem dla normalnego ruchu międzynarodowego.</u>
          <u xml:id="u-10.14" who="#ZdzisławUrbaniak">Jest jeszcze jedna sprawa podniesiona przez pana wojewodę - lotniska w Krośnie. To sprawa bardzo trudna choćby z tego względu, że koszty modernizacji takiego obiektu są bardzo wysokie. W pasażerskim ruchu lotniczym obowiązują nas konwencje międzynarodowe, których warunki muszą być spełnione bez względu na to, czy jest to lotnisko takie jak Okęcie w Warszawie, czy małe lotnisko lokalne. Warunki dla tych lotnisk są takie same i nie ma od nich odstępstw, a chodzi tutaj głównie o bezpieczeństwo podróżnych.</u>
          <u xml:id="u-10.15" who="#ZdzisławUrbaniak">Urządzenia do kontroli bagażu, sterowanie ruchem na lotnisku, sprowadzanie samolotu na ziemię, wieża kontrolna - kosztują prawie tyle samo na lotniskach dużych i małych. Obecnie znacznym wysiłkiem budżetu jest modernizowane duże lotnisko w Balicach pod Krakowem, natomiast sprawa lotniska w Krośnie w tych warunkach jest chyba możliwa do rozwiązania w dalszej przyszłości.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#AndrzejSzarawarski">Przed dalszymi głosami przedstawicieli ministerstw proszę o wypowiedź burmistrza gminy Ustrzyki Dolne.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#PiotrKorczak">Chciałbym państwu przedstawić krótko problem otwarcia przejść granicznych i związanego z tym rozwoju regionu na tle doświadczeń, jakie mieliśmy przed laty. Chciałbym się zająć najbardziej na południowy-wschód wysuniętą częścią województwa krośnieńskiego, obejmującą przede wszystkim Bieszczady. Część ta była traktowana inaczej niż pozostała część tego województwa; skrzywiona była także mocno przez wojnę, która trwała tutaj prawie do 1949 roku.</u>
          <u xml:id="u-12.1" who="#PiotrKorczak">Mieliśmy także do czynienia w 1951 r. z akcją prostowania granicy i przyłączenia części gminy Ustrzyki Dolne do Polski w zamian za inny obszar przygraniczny byłego ZSRR.</u>
          <u xml:id="u-12.2" who="#PiotrKorczak">Była na naszych terenach akcja „Wisła”, połączona z wysiedleniem na inne tereny praktycznie całej ludności rdzennej tych terenów. Nowi, obecni ich mieszkańcy nie mają tutaj swoich korzeni i tradycji z tej ziemi wyrosłej.</u>
          <u xml:id="u-12.3" who="#PiotrKorczak">Te wszystkie przesłanki spowodowały wolniejszy rozwój tej części województwa. W latach siedemdziesiątych chciano nam dopomóc, lecz ta pomoc po części obróciła się przeciwko nam. Powstał wtedy wielki kombinat drzewny, który jednak posiadał majątek w 75% nieprodukcyjny, a tylko w 25% maszyny i urządzenia do produkcji drewna, co skończyło się w 1991 roku upadłością zakładu i lawinowym bezrobociem z następującą po nim stagnacją gospodarczą.</u>
          <u xml:id="u-12.4" who="#PiotrKorczak">Drugi wielki program rozwoju tych ziem to gospodarka Iglopolu, polegająca na budowie wielkim ferm za ciężkie pieniądze - jedną z nich widzieliście państwo w Wołosatem - które, naszym zdaniem były źle wydatkowane. Obecnie czekają one na zagospodarowanie.</u>
          <u xml:id="u-12.5" who="#PiotrKorczak">Po roku 1991 doszliśmy do wniosku, że trzeba stworzyć program przyszłościowy i stabilny, jakim - naszym zdaniem - jest otwieranie granicy państwowej z Ukrainą i Słowacją. Nam zawsze było z tego kąta wszędzie daleko i drogo. Tutaj się niewiele produkuje, ziemie są złe, żywność i inne produkty sprowadza się z innych części województwa i kraju.</u>
          <u xml:id="u-12.6" who="#PiotrKorczak">Spodziewamy się po otwarciu przejść granicznych w Krościenku, w Łupkowie i Radoszycach uzyskania dostępu do innych bliskich rynków i przyciągnięcia na nasze tereny nawet kapitału inwestycyjnego. W tej chwili istnieje przejście kolejowe dla ruchu osobowego z Ukrainą w Krościenku, a chcielibyśmy, by było to przejście międzynarodowe dla ruchu osobowego oraz dla ruchu towarowego. Przejście w Łupkowie planowane jest dla ruchu towarowego i pragnęlibyśmy, by było ono uruchomione jak najszybciej.</u>
          <u xml:id="u-12.7" who="#PiotrKorczak">W ten sposób doprowadziliśmy do tego, że można było przewozić i ludzi i towary dawną linią kolejową, wybudowaną ponad 120 lat temu za czasów austriackich, przez Łupków, Zagórz, Krościenko, Chyrów i dalej na Ukrainę. Do Chyrowa jest normalny tor i był tam nawet port przeładunkowy.</u>
          <u xml:id="u-12.8" who="#PiotrKorczak">Druga sprawa z tym związana to otwarcie przejść dla ruchu samochodowego i korzystanie z możliwości wymiany handlowej i profitów płynących z tranzytu, bowiem obecne szlaki tranzytowe z Ukrainy na zachód przez Słowację są przeładowane i droga tranzytowa przez nasz kraj byłaby odciążeniem tamtych szlaków.</u>
          <u xml:id="u-12.9" who="#PiotrKorczak">Gdybyśmy doprowadzili do otwarcia w przyszłości tranzytu kolejowego i drogowego na większą skalę, moglibyśmy na nim zarabiać. Walory tego terenu pozostają niezmienione i turystyka może się nadal rozwijać, przy czym stwarzamy przez otwarcie przejść międzynarodowych lepsze warunki dla turystów z innych krajów.</u>
          <u xml:id="u-12.10" who="#PiotrKorczak">Jedną z głównych barier rozwoju turystyki na naszym terenie jest stan dróg. Podam państwu przykład. Gmina Ustrzyki Dolne ma swoją część Zalewu Solińskiego i są to bardzo piękne tereny, jednakże na przeszkodzie ich rozwoju turystycznego stoi fatalny stan drogi. szczególnie na odcinku 4 km od Ustianowej do Łobozewa, który po prostu odstrasza turystów. Jadą oni do innych miejscowości, zwłaszcza do przeludnionej Soliny. Jest to jedna z głównych barier rozwoju turystyki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#JanKomornicki">Poruszono tutaj kilka kwestii. Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej obiecuje poparcie, ale na miejscu trzeba się w tych sprawach porozumieć między zainteresowanymi władzami samorządu i parku narodowego. To samo jest warunkiem działania Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki,</u>
          <u xml:id="u-13.1" who="#JanKomornicki">W związku z tym chcielibyśmy usłyszeć na obecnym posiedzeniu, na przykładzie Bieszczadzkiego Parku Narodowego, od przedstawiciela Ministerstwa Ochrona Środowiska, jak dalece uspołecznia się politykę ochrony przyrody w parkach narodowych na tego rodzaju wezwania, które absolutnie nie prowadzą do kolorowych zawrotów głowy. Natomiast muszą niejako sprostać wyzwaniom okresu transformacji, każącym nam pamiętać, że podstawowym organem władzy w kraju jest samorząd terytorialny.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#EdmundGapiński">Udostępnienie obszarów chronionych dla zwiedzających, a więc dla turystyki jest ustawowym obowiązkiem. Dostarczony został państwu materiał ogólny, opracowany przez departament ochrony przyrody. Uzupełniając go chciałbym przedstawić państwu zagadnienia, jakimi się zajmujemy w tym departamencie.</u>
          <u xml:id="u-14.1" who="#EdmundGapiński">W roku 1993 na zlecenie ministerstwa Instytut Ochrony Środowiska i Instytut Turystyki opracował zarys koncepcji: „System transgranicznych obszarów chronionych o wiodącej funkcji turystycznej w rejonie wschodniej granicy Polski”. W koncepcji tej przedstawiono 8 przygranicznych obszarów chronionych, poczynając od Elbląga przez Suwałki, Białowieżę, Chełm, Zamość, Lwów i Karpaty Wschodnie, obejmujących rejony graniczne z Rosją, Litwą, Białorusią i Ukrainą oraz Słowacją.</u>
          <u xml:id="u-14.2" who="#EdmundGapiński">Cztery obszary mają już opracowania zakończone i przyjęte, pozostałe 4 zostaną zakończone w roku bieżącym. Autorzy tych opracowań konsultowali się z zainteresowanymi stronami zagranicznym w każdym z obszarów transgranicznych, głównie z naukowcami, ale również częściowo z administracją.</u>
          <u xml:id="u-14.3" who="#EdmundGapiński">Ponadto w ubiegłym roku nastąpiło ożywienie w kontaktach przygranicznych państw sąsiedzkich. W grudniu odbyło się spotkanie robocze grupy polsko-słowackiej na terenie BPN, przed dwoma tygodniami było spotkanie z Litwą, za dwa tygodnie odbędzie się spotkanie z Rosją, a w czerwcu br. z Białorusią i Ukrainą.</u>
          <u xml:id="u-14.4" who="#EdmundGapiński">Tematy transgranicznych obszarów chronionych, rozwój na nich turystyki są przez nas opracowywane i cieszą się zainteresowaniem sąsiednich państw.</u>
          <u xml:id="u-14.5" who="#EdmundGapiński">Jeżeli chodzi o przejścia graniczne, ewenementem było zaproszenie do prac komisji polsko-czeskiej nie tylko przedstawicieli ochrony środowiska, ale i dyrektorów parków narodowych w Karkonoszach. Doszliśmy do pewnej zgody przede wszystkim co do małego ruchu granicznego i tras turystycznych, po czym sprawy te zostały załatwione w sposób formalny, co wygląda następująco.</u>
          <u xml:id="u-14.6" who="#EdmundGapiński">Wojewodowie występują w sprawach przejść wymienionych do straży granicznej, Komenda Główna Straży Granicznej zwraca się do nas, do ministerstwa i my rozpatrujemy sprawy. W tej chwili załatwiane są wystąpienia wojewody krośnieńskiego i nowosądeckiego. Przejścia dzisiaj wymienione były z nami dawno uzgadniane i do nich nie mamy żadnych zastrzeżeń.</u>
          <u xml:id="u-14.7" who="#EdmundGapiński">Jeżeli chodzi o małe przejścia turystyczne, za kilka dni damy odpowiedź do straży granicznej, którą otrzymają do wiadomości wojewodowie.</u>
          <u xml:id="u-14.8" who="#EdmundGapiński">Trudne to są czasami decyzje i rozmowy; podam dla przykładu wystąpienie wojewody nowosądeckiego w sprawie przejść turystycznych w Tatrach. Dyrekcja parku nie zgodziła się początkowo na żadne przejście, także ministerstwo nasze zgody nie wyraziło. Ostatecznie po konsultacjach i licznych rozmowach została wyrażona zgoda na 6 spośród 9 proponowanych przejść. Tyle z naszej strony stwierdzeń najistotniejszych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#JanKomornicki">Była mowa o energetyce, drogownictwie, infrastrukturze i oczekuję teraz dodatkowego stanowiska pana dyrektora BPN, które pomoże nam zająć stanowisko wobec problemów tego regionu. Nie ma żadnych wątpliwości, że nie będziemy wspierali pomysłu zbudowania przejścia granicznego przez przełęcz Beskid, wiele spraw natomiast wywołuje jeszcze szereg wątpliwości, które - mam nadzieję - pan dyrektor nam naświetli.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Opowiadałem wiele o parku bieszczadzkim i naszych planach, ale chciałbym tutaj oświadczyć, iż uważamy, że turystyka w Bieszczadach jest jednym z podstawowych kierunków rozwoju i służyć ma nie tylko regionowi, ale i aktywizacji miejscowej ludności.</u>
          <u xml:id="u-16.1" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Oczywiście podział powierzchni rezerwatu biosfery na poszczególne strefy daje od razu obraz, a w jakim zakresie tę turystykę i w których strefach przewidujemy. Przede wszystkim jest to strefa trzecia, o czym mówiłem wczoraj, nie wykluczając i przejścia przez pierwszą strefę, jeżeli dotyczy to szlaków turystycznych, które muszą być odpowiednio utrzymane. Do tego jesteśmy zobowiązani i wykonujemy to przy współpracy z PTTK.</u>
          <u xml:id="u-16.2" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">My dążymy do współpracy, tylko musimy rozumieć nasze cele, a do nas jako chroniących przyrodę należy wybór wartości najważniejszej do ochrony. I tak turystyka uznała ścisły rezerwat doliny Moczarnego i wycofała się z biegnącego tam szlaku bez protestów, na sejmiku turystów górskich uznając cel nadrzędny - ochronę ostoi dzikich zwierząt. Z kolei wytyczyliśmy inny szlak, łączący Wielką Rawkę z Kremenarosem, będący zaczątkiem międzynarodowego ruchu turystycznego, na czym skorzystała i przyroda, i turyści.</u>
          <u xml:id="u-16.3" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Niestety, nie ze wszystkimi planowanymi przedsięwzięciami możemy się zgodzić, bo mamy inny pogląd na nie; każdy przedstawia własny pogląd i trzeba wybrać rozwiązanie najbardziej korzystne. Dotyczy to np. elektrowni wodnych. My jesteśmy za ich budową tam, gdzie to jest tylko możliwe. Pamiętać należy, że są to rzeki górskie, gdzie stan wody jest bardzo różny - raz jest wiele, a w wielu latach po prostu brakuje wody pitnej.</u>
          <u xml:id="u-16.4" who="#BieszczadzkiegoParkuNarodowegoWojomirWojciechowski">Wszystkie problemy możemy rozwiązywać tylko na zasadzie mediacji po dokładnym rozważeniu wszystkich racji i zasięgnięciu opinii biegłych. Dotyczy to także budowli już poza parkiem narodowym, ale w jego otulinie, oddziałującej bezpośrednio na park i dlatego mamy prawo głosu w takich sprawach. Trzeba tu patrzeć przyszłościowo, by nie zaszkodzić przyszłym pokoleniom, które tu z pewnością będą żyć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#JerzyLentner">Chciałem jedynie poinformować państwa, że teraz opracowujemy plany ochrony parków narodowych. Każdy park opracowuje taki plan na okres dwudziestolecia. Jedną z części takiego planu zwaną operatorem, jest program udostępnienia parku narodowego, w którym zostaną rozwiązane wszystkie kwestie, o których rozmawialiśmy podczas wczorajszego i dzisiejszego posiedzenia.</u>
          <u xml:id="u-17.1" who="#JerzyLentner">Nie oznacza to, że będziemy się trzymali zasad nieżyciowych, ale konstrukcja planów ochrony musi się opierać na istniejących przepisach prawnych. Myślę, że w planach tych zostaną pogodzone różne racje.</u>
          <u xml:id="u-17.2" who="#JerzyLentner">Chciałbym zwrócić uwagę na fakt, że parki narodowe zajmują 0,9% powierzchni kraju, obejmującej 20 parków w różnych miejscach i wydaje się, że te 20 kawałków naszego kraju, pięknych przyrodniczo, musimy szczególnie traktować i całą turystykę wewnątrz parku i w jego otulinie organizować zgodnie z określonymi zasadami. Uważamy, że regulacje wewnątrz granic parku powinny wynikać z inicjatywy dyrektora parku.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#WojomirWojciechowski">Jeszcze tylko jedna bardzo ważna sprawa, o której zapomniałem w swej wypowiedzi. Organizacja turystyki to kwestia bardzo ważna, ale to przecież ludzie chodzą po górach i należy stwarzać odpowiednie warunki do opieki nad tymi ludźmi. Chcę podkreślić, że działa tutaj Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe - grupa bieszczadzka i we wszystkich planach rozwoju turystyki ten element powinien być szczególnie uwzględniony. Na wstępie to sprawa uregulowań prawnych między ubezpieczeniem turystów, przydziałem sprzętu dla GOPR i wspieraniem tej działalności, w dużej mierze ochotniczej.</u>
          <u xml:id="u-18.1" who="#WojomirWojciechowski">Taki jest mój apel do posłów, by wspierali - przy rozwiązaniach prawnych i możliwościach finansowania - działalność GOPR.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#JanKomornicki">Pan dyrektor W. Wojciechowski jest członkiem założycielem grupy bieszczadzkiej GOPR i prezesem społecznym zarządu tej grupy, stąd ten apel jest zrozumiały i sądzę, że będzie przez posłów przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-19.1" who="#JanKomornicki">Dobrze, że pan dyrektor powiedział o człowieku, bowiem chciałbym tutaj zwrócić państwa uwagę na to, że na powierzchni 0,9% kraju żyją ludzie, działają samorządy - to nie tylko oferta turystyczna. Te miejsca muszą być zorganizowane, by ludzie tam stale zamieszkujący mogli normalnie żyć.</u>
          <u xml:id="u-19.2" who="#JanKomornicki">Dobrze też, że plany ochrony parków narodowych, podobnie jak plany zagospodarowania przestrzennego muszą także uzyskać akceptację samorządów terytorialnych, czyli gmin. Jest to pierwsza grupa porozumienia się w sprawie wykorzystania funkcji całego obszaru.</u>
          <u xml:id="u-19.3" who="#JanKomornicki">W naszych obradach nastąpi teraz przerwa do godz. 15.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#AndrzejSzarawarski">Wznawiamy po przerwie nasze obrady, które rozpoczniemy od wystąpienia wójta gminy Solina z siedzibą w Polańczyku. Zaprezentuje on swoją gminę i problemy związane z tematem naszych obrad.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#ZbigniewSawiński">Witam państwa serdecznie na terenie naszej gminy. Pragnę przedstawić państwu informację o kierunkach rozwoju turystyki w gminie Solina na tle ochrony środowiska naturalnego.</u>
          <u xml:id="u-21.1" who="#ZbigniewSawiński">Gmina Solina położona jest nieomal w centrum regionu bieszczadzkiego nad brzegami Zalewu Solińskiego, powstałego w wyniku spiętrzenia wód Sanu i Solinki przez największą zaporę wodną w Polsce i sztucznego zbiornika wodnego z zaporą w Myczkowcach.</u>
          <u xml:id="u-21.2" who="#ZbigniewSawiński">Gmina położona jest na terenie wschodniobeskidzkiego obszaru chronionego krajobrazu, częściowo w Cieśniańsko-Wetlińskim Parku Krajobrazowym Doliny Sanu.</u>
          <u xml:id="u-21.3" who="#ZbigniewSawiński">Ogólna powierzchnia gminy wynosi 18.425 ha, w tym:</u>
          <u xml:id="u-21.4" who="#ZbigniewSawiński">- użytki rolne - 4.077 ha,</u>
          <u xml:id="u-21.5" who="#ZbigniewSawiński">- lasy - 11.498 ha,</u>
          <u xml:id="u-21.6" who="#ZbigniewSawiński">- tereny zabudowane - 176 ha,</u>
          <u xml:id="u-21.7" who="#ZbigniewSawiński">- wody - 2.256 ha.</u>
          <u xml:id="u-21.8" who="#ZbigniewSawiński">Gmina ma 5200 mieszkańców w 16 sołectwach, a najwięcej mieszkańców mają miejscowości: Polańczyk, Wołkowyja, Bóbrka i Myczkowce. Głównym zajęciem mieszkańców jest rolnictwo, jednakże od kilku lat w bardzo szybkim tempie rozwija się turystyka, stanowiąc w coraz większym stopniu źródło ich utrzymania.</u>
          <u xml:id="u-21.9" who="#ZbigniewSawiński">Zbudowanie w latach siedemdziesiątych w Polańczyku sanatoriów uzdrowiskowych stworzyło możliwości powstania tu wraz z Soliną, która posiada szeroką bazę turystyczną w domach wycieczkowych, głównego ośrodka uzdrowiskowego gminy i województwa.</u>
          <u xml:id="u-21.10" who="#ZbigniewSawiński">Walory gminy oprócz „bieszczadzkiego morza” o powierzchni 2.105 ha i linii brzegowej o długości 150 km, to także bogactwo dzikiej przyrody, dobry klimat, góry i czysta woda. To wszystko ma wpływ na rozwój turystyki i zaplecza usługowego dla niej.</u>
          <u xml:id="u-21.11" who="#ZbigniewSawiński">Rozwinęły się miejscowości Wołkowyja, Zawóz, Bukowiec Rajskie i Myczkowce, posiadające prawie wszystkie walory do wypoczynku i w górach, i nad wodą.</u>
          <u xml:id="u-21.12" who="#ZbigniewSawiński">Rozwój turystyki na terenie gminy wokół Zalewu Solińskiego i Myczkowieckiego zaowocował wzrostem miejsc noclegowo-wypoczynkowych oraz infrastrukturą usług, co ma odzwierciedlenie w liczbach. Gmina dysponuje 1100 miejscami sanatoryjnymi o kierunkach leczenia układu oddechowego oraz narządów ruchu i reumatycznych z szeroką bazą zabiegową i fachową kadrą leczniczą.</u>
          <u xml:id="u-21.13" who="#ZbigniewSawiński">Ponadto do dyspozycji turystów i wczasowiczów gmina oferuje 1300 miejsc stałych w ośrodkach wypoczynkowych, domach wycieczkowych, hotelach i pensjonatach, 6100 miejscami na campingach oraz 5100 na polach namiotowych i biwakowych.</u>
          <u xml:id="u-21.14" who="#ZbigniewSawiński">Jednocześnie wraz z przekształceniem się gminy z rolniczej na turystyczną coraz szybciej powstaje nowa forma wypoczynku, jaką jest „agroturystyka”. Obecnie na terenie gminy istnieją 32 gospodarstwa agroturystyczne, co stanowi ponad 55% wszystkich gospodarstw agroturystycznych, działających na terenie województwa krośnieńskiego. Gospodarstwa agroturystyczne dysponują 230 miejscami noclegowymi.</u>
          <u xml:id="u-21.15" who="#ZbigniewSawiński">Wraz z rozwojem bazy noclegowej nastąpił rozwój zaplecza handlowo-usługowego, a mianowicie sieci handlu wielobranżowego, usług gastronomicznych i innych. Mimo szybkiego rozwoju bazy noclegowej i zaplecza usługowego, gmina jednak w dalszym ciągu boryka się z trudnościami natury technicznej, a mianowicie połączeń telekomunikacyjnych i drogowych.</u>
          <u xml:id="u-21.16" who="#ZbigniewSawiński">Lepszy stan dróg i telefonów mógłby wypłynąć na wydłużenie sezonu turystycznego do 9 miesięcy rocznie. W chwili obecnej okres turystyczny trwa 3–4 miesiące, i - jak zostało wspomniane na wstępie - skupia się wokół wód Zalewu Solińskiego i Myczkowieckiego, dając możliwość rekreacji w formie żeglarstwa, wędkarstwa i wycieczek szlakami górskimi.</u>
          <u xml:id="u-21.17" who="#ZbigniewSawiński">Jednakże atrakcyjność wypoczynku i rekreacji musi iść w parze z ochroną środowiska. Musi to być zarówno ocena czystości wód, jak i terenów przyzalewowych oraz ochrona powietrza. Dlatego też w roku obecnym gmina opracowuje koncepcję zagospodarowania zbiornika solińskiego pod względem ekologii. Istniejące 2 oczyszczalnie ścieków nie są w stanie zapobiec degradacji środowiska naturalnego. Stąd też narodziła się myśl opracowania koncepcji, która umożliwi gminie podjęcie odpowiednich działań, aby doprowadzić do nieskazitelnie czystej wody na zbiorniku solińskim i myczkowieckim.</u>
          <u xml:id="u-21.18" who="#ZbigniewSawiński">Obecnie poczynania władz gminy zmierzają do realizacji wymienionego wyżej celu, a pierwszą oznaką tej polityki jest budowa szkoły podstawowej w Zawozie z ekologiczną kotłownią i oczyszczalnią ścieków, z możliwością podłączenia całej miejscowości. Pierwszoplanowym zadaniem dla gminy w chwili obecnej stała się przebudowa oczyszczalni ścieków w Polańczyku, a następnym - budowa oczyszczalni ścieków dla miejscowości Myczkowce i ośrodków wypoczynkowych. Gmina chce też zabiegać o ochronę powietrza i dlatego kolejnym krokiem będzie modernizacja kotłowni w szkołach, które gmina przejęła w roku 1992, oraz centralnej kotłowni w Polańczyku.</u>
          <u xml:id="u-21.19" who="#ZbigniewSawiński">Biorąc pod uwagę wszystkie przedstawione aspekty należy stwierdzić, że dążenia władz gminnych skierowane są na szerszy rozwój bazy wypoczynkowej, infrastruktury i ochronę środowiska naturalnego. Obecnie głównym celem jest nadanie statusu uzdrowiska dla Polańczyka, a łączy się to ściśle z uruchomieniem odwiertów wód mineralnych oraz telefonicznymi połączeniami automatycznymi.</u>
          <u xml:id="u-21.20" who="#ZbigniewSawiński">Gmina realizuje program z zakresu rozwoju turystyki poprzez reklamę na targach, w wydawnictwach, mass mediach, co powoli przynosi oczekiwane rezultaty. Stawiamy również na ochronę środowiska naturalnego, ochronę wód i powietrza. Poprzez program budowy oczyszczalni ścieków wzdłuż Zalewu Solińskiego i Myczkowieckiego stawiamy na ochronę zbiorników wody pitnej, poprzez gospodarkę odpadami stałymi i zakup większej ilości kontenerów gmina zapobiega tworzeniu dzikich wysypisk śmieci; zakupiła również sezonowe szalety publiczne. Ponadto dążymy do szybkiego zakończenia podjętych już działań w kierunku gazyfikacji gminy wraz z gminami sąsiednimi.</u>
          <u xml:id="u-21.21" who="#ZbigniewSawiński">Reasumując powyższe należy stwierdzić, że dla rozwoju gminy pragniemy przyspieszyć wszystkie prace, aby okres ich realizacji był jak najkrótszy. Mając do dyspozycji skromne środki z budżetu gminy, bez pomocy z zewnątrz nie jesteśmy w stanie realizować naszych zamierzeń i tak ważnych spraw dla rozwoju Bieszczadów, dlatego liczymy na zrozumienie i wsparcie władz rządowych oraz Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-21.22" who="#ZbigniewSawiński">Bogactwo dzikiej przyrody, walory klimatyczne i czysta woda, góry i jeziora, które posiada ten zakątek Bieszczadów - to unikat w skali Europy.</u>
          <u xml:id="u-21.23" who="#ZbigniewSawiński">Wnioski nasze są następujące:</u>
          <u xml:id="u-21.24" who="#ZbigniewSawiński">1. przyspieszyć telefonizację gminy poprzez doprowadzenie światłowodu,</u>
          <u xml:id="u-21.25" who="#ZbigniewSawiński">2. uznać gminę Solina za gminę ekologiczną, wspierającą znacznie budowę oczyszczalni ścieków i ochronę powietrza,</u>
          <u xml:id="u-21.26" who="#ZbigniewSawiński">3. wspomóc w wydobyciu z odwiertu IG-1 wód mineralnych i zaopatrzyć siecią wodociągową istniejące sanatoria,</u>
          <u xml:id="u-21.27" who="#ZbigniewSawiński">4. istniejące drogi wojewódzkie pokryć masą bitumiczną, bo do tej pory mamy jeszcze niektóre drogi żwirowe.</u>
          <u xml:id="u-21.28" who="#ZbigniewSawiński">Ostatnia moja uwaga dotyczy spraw oświatowych. Prowadzimy już sprawy oświatowe przez 4 lata i przy subwencji w wysokości 13 mld starych złotych dokładać musimy 4 mld starych złotych z budżetu gminy co roku. Sam dowóz dzieci do szkół kosztuje gminę 700 mln starych złotych rocznie i o niedostateczne nakłady mamy pretensje do władz oświatowych. Dziękuję za uwagę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#AndrzejSzarawarski">Problem nakładów na oświatę występuje w województwie krośnieńskim ze szczególnym natężeniem. Przekażemy ministrowi edukacji narodowej ten sygnał i sądzę, że w tej kwestii resort edukacji będzie musiał dokonać weryfikacji swych zamierzeń, które znalazły się na ten rok.</u>
          <u xml:id="u-22.1" who="#AndrzejSzarawarski">Ponieważ rano nie zdążyliśmy wysłuchać wypowiedzi przedstawiciela Generalnej Dyrekcji Dróg Publicznych na temat rozwoju drogownictwa w województwie krośnieńskim, zwłaszcza w kontekście organizowania dojazdów do przejść granicznych, oddaję głos panu dyrektorowi Stanisławowi Szkudlarkowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#StanisławSzkudlarek">Przedstawię państwu kilka informacji na temat zamierzeń drogowych, szczególnie w zakresie dojazdów do przejść granicznych. W roku bieżącym zamierzamy przeznaczyć kwotę 10 mln nowych zł na poprawienie dojazdów do przejść granicznych, tych, o których była mowa, na drogach krajowych, tzn. do Barwinka i do Krościenka.</u>
          <u xml:id="u-23.1" who="#StanisławSzkudlarek">W Krościenku roboty są niewielkie, polegające na poprawieniu parametrów drogi pod wiaduktem na linii kolejowej i umocnienie korpusu drogi tam, gdzie uszkadza go rzeka.</u>
          <u xml:id="u-23.2" who="#StanisławSzkudlarek">Na dojeździe do Barwinka roboty przewidziane są na kwotę 9,5 mln nowych zł, z czego 1,5 mln na dojazd do przejścia granicznego i roboty na osuwisku, bo taki tam jest teren. Kwotę 8 mln zł przeznaczamy na poprawienie parametrów drogi na odcinku 2,3 km w obrębie góry Rogockiej, jednego z gorszych odcinków na tej trasie.</u>
          <u xml:id="u-23.3" who="#StanisławSzkudlarek">Potrzeby są zdecydowanie większe i przy otwarciu przejścia drogowego w Krościenku, o czym była mowa, by przystosować tylko dwie drogi, które mogłyby przenosić ruch samochodów osobowych i pojazdów o ciężarze do 3,5 tony wypadałoby zmodernizować dwa ciągi drogowe: Sanok-Lesko-Krościenko oraz Krościenko-Kuźmina. Koszty takiej modernizacji to 30 mln. zł, a dałoby to poszerzenie drogi do 6 m. To obrazuje potrzeby drogownictwa.</u>
          <u xml:id="u-23.4" who="#StanisławSzkudlarek">Kwoty otrzymywane na drogi krajowe nie nadążają za potrzebami, bowiem pomimo corocznego wzrostu tych kwot stan dróg się pogarsza. Świadczy to o tym, że przyrosty środków na utrzymanie dróg są zdecydowanie za małe, by myśleć o poprawie stanu tych dróg.</u>
          <u xml:id="u-23.5" who="#StanisławSzkudlarek">Tyle na ten temat - inwestujemy akurat na dwu najpilniejszych, wspomnianych przez pana wojewodę, kierunkach dojazdu do przejść granicznych,</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#AndrzejSzarawarski">Zebraliśmy w toku obrad i zwiedzania sporą ilość różnych informacji na tematy naszych obrad, czas teraz na dyskusję i pytania poselskie, jakie wyłoniły się w czasie dwóch dni pobytu na ziemi krośnieńskiej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#TadeuszGawin">Chciałem spytać, czy jest na posiedzeniu przedstawiciel telekomunikacji, który mógłby powiedzieć, jak widzi rozwiązanie problemów telekomunikacyjnych. Telekomunikacja jest niezbędna przy promocji, stanowi ona o łączności ze światem i dobrze byłoby znać zamierzenia telekomunikacji na tym obszarze.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-26">
          <u xml:id="u-26.0" who="#AndrzejSzarawarski">Z informacji, jaką uzyskałem od gospodarzy, wynika, że nie ma dzisiaj dyrektora okręgu telekomunikacyjnego. Telekomunikacja na tych obszarach, szczególnie na terenie Bieszczadów na pewno pozostawia wiele do życzenia i sądzę, że poświęcimy temu zagadnieniu w Komisji Transportu, Łączności, Handlu i Usług więcej czasu w kontakcie z ministrem łączności i zarządem telekomunikacji polskiej.</u>
          <u xml:id="u-26.1" who="#AndrzejSzarawarski">Występują tutaj bowiem dwa problemy. Jeden to telekomunikacja wsi, objętych także finansowaniem z budżetu państwa, który mamy obowiązek kontrolować; drugi - kwestia telekomunikacji jako niezbędnego elementu infrastruktury państwowej, otwierający ten region dla turystyki i spraw z nią związanych.</u>
          <u xml:id="u-26.2" who="#AndrzejSzarawarski">Przy okazji chciałbym odnieść się do sprawy lotniska w Krośnie, którą poruszył w dniu wczorajszym pan wojewoda.</u>
          <u xml:id="u-26.3" who="#AndrzejSzarawarski">To czy będzie lotnisko, czy nie, należy w pierwszym rzędzie od tego, czy jest tutaj rynek na usługi lotnicze, czy też go nie ma. Nasza Komisja spotyka się praktycznie w każdej miejscowości, gdzie jest lotnisko czy też aeroklub po wojskach radzieckich, z postulatem otwarcia lotniska cywilnego. Jak się później okazuje, nie ma chętnych do korzystania z usług lotniczych.</u>
          <u xml:id="u-26.4" who="#AndrzejSzarawarski">Stąd problem lotniska należy rozważyć i przeanalizować, czy taki rynek na tym terenie będzie i czemu takie lotnisko miałoby służyć. Do tej pory lotnisko w Krośnie używane było do sportów lotniczych i szkolenia lotniczego.</u>
          <u xml:id="u-26.5" who="#AndrzejSzarawarski">Ponadto lotnisko do celów sportowych a lotnisko pasażerskie i towarowe - to zupełnie różna infrastruktura, to urządzenie dla bezpieczeństwa lotów zgodne z wymaganiami międzynarodowymi, pociągające za sobą wielkie koszty.</u>
          <u xml:id="u-26.6" who="#AndrzejSzarawarski">I trzecia sprawa - na lotnisku musi być na stałe służba graniczna i celna, bowiem gdy ich nie ma, samolot z zagranicy musi najpierw dla odprawy lądować w Warszawie czy Krakowie-Balicach, by docelowo dolecieć do Nowego Targu.</u>
          <u xml:id="u-26.7" who="#AndrzejSzarawarski">Z tych powodów sprawa lotniska jest mocno skomplikowana i rozumiem, że było to hasło wywoławcze, a problem ten należy wszechstronnie i spokojnie rozważyć, czy warto się nim poważnie zająć, skoro niedaleko, w Rzeszowie jest pełnoprawne lotnisko pasażerskie, na którym nie ma specjalnego obciążenia. To tyle na temat lotniska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-27">
          <u xml:id="u-27.0" who="#UrszulaPająk">Moje pytanie dotyczy godzenia interesów zwolenników rozwoju turystyki z interesami prezentowanymi przez ekologów. Wczoraj mieliśmy okazję - poza programem - zobaczyć jakie okazy fauny i flory można spotkać w Bieszczadach i obawiam się, że jeżeli turystyka zacznie się rozwijać na skalę masową, niektóre z tych okazów mogą wyginąć.</u>
          <u xml:id="u-27.1" who="#UrszulaPająk">Słyszałam z jednej strony opinie zwolenników ochrony środowiska, czasem wręcz skrajne, a z drugiej strony narzekanie gmin na brak pieniędzy, gdyż nie można nic zrobić, bowiem wiele terenów jest chronionych.</u>
          <u xml:id="u-27.2" who="#UrszulaPająk">Tak więc chciałem dowiedzieć się, czy ktokolwiek na tym terenie próbuje pogodzić interesy tych dwóch stron? Wydają mi się one teoretycznie tylko sprzeczne, bowiem degradacja przyrody na świecie postępuje bardzo szybko i takie tereny jak Bieszczady zdarzają się coraz rzadziej, należy więc zadbać o to, by rozwijała się tutaj turystyka kwalifikowana, która nie zniszczy przyrody, bez której znów trudno o turystów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-28">
          <u xml:id="u-28.0" who="#WładysławTomaszewski">Ja chciałbym wyrazić swój pogląd na sprawę Bieszczadów. W moim pojęciu ten teren ma dostarczyć przebywającym na nim ludziom możliwości zregenerowania organizmu, do czego predestynuje go niezakłócony od lat rozwój flory i fauny. Stąd ingerencja człowieka w to środowisko nie powinna być taka, by je przekształciła, bowiem jest to wartość nie tylko dla ludzi tu zamieszkałych, ale dla mieszkańców całego kraju, jak i cudzoziemców.</u>
          <u xml:id="u-28.1" who="#WładysławTomaszewski">Powstaje jednak problem mieszkańców tego terenu, którzy nie mogą stanowić ciekawostki etnograficznej, ale mają tutaj żyć i pracować, uzyskując taki jak w innych regionach standard życia. Pogodzenie tych dwóch spraw, znalezienie dla nich wspólnego mianownika będzie trudne, lecz możliwe.</u>
          <u xml:id="u-28.2" who="#WładysławTomaszewski">Mnie się wydaje, że ludzie zamieszkali na tym terenie realizują swoją gospodarność poprzez samorząd i muszą się czuć dobrymi gospodarzami tego terenu, o który dbają i z niego korzystają. Nie powinni za nich decyzji podejmować ani ekolodzy, ani chroniący przyrodę. Wszyscy oni powinni działać nie tylko w interesie grupy ekologicznej czy ochroniarskiej, ale także w interesie całego terenu, na którym żyją.</u>
          <u xml:id="u-28.3" who="#WładysławTomaszewski">Wtedy będzie można zachować naturalne bogactwa flory i fauny, ale i człowieka, któremu tutaj przyszło żyć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-29">
          <u xml:id="u-29.0" who="#ElżbietaPielaMielczarek">Za kilka dni odbędą się w Berlinie międzynarodowe targi turystyki. Chciałabym się dowiedzieć, jak województwo krośnieńskie i Bieszczady przygotowane są do promocji turystycznej na tych targach, kto będzie reprezentował województwo, może wybiera się tam pan wojewoda i jak pan wojewoda ocenia przygotowanie do promocji regionu na tych największych targach turystycznych?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-30">
          <u xml:id="u-30.0" who="#StanisławWójcik">Ponieważ zarówno pan wojewoda wczoraj, jak i przedstawiciel dyrekcji dróg publicznych dzisiaj mówił o wydatkowaniu kwoty 10 mln zł w roku bieżącym na infrastrukturę związaną z drogami i przejściami granicznymi i że kwota ta będzie niewystarczająca w stosunku do potrzeb, gdyż następuje dekapitalizacja, pytanie dotyczy wysokości nakładów na te cele, potrzebnych do zatrzymania dekapitalizacji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-31">
          <u xml:id="u-31.0" who="#ReginaPawłowska">Ja mam świadomość, że upadek zakładów przemysłowych jest czynnikiem korzystnym dla ekologii tego regionu. Czy próbujecie, i w jaki sposób, środki przeznaczone na zwalczanie bezrobocia wykorzystać dla dobra stworzenia nowych miejsc pracy na przykład w turystyce? Jaka jest skala bezrobocia na tym terenie?</u>
          <u xml:id="u-31.1" who="#ReginaPawłowska">I druga sprawa - z wczorajszych wypowiedzi wynikała rozbieżność stanowisk między samorządem a władzami parku narodowego. Chciałam spytać, na ile to jest rzeczywisty konflikt, a na ile miała to być mobilizacja posłów do bliższego poznania problemów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-32">
          <u xml:id="u-32.0" who="#AndrzejSzarawarski">Czy są jeszcze pytania lub ktoś chciałby zabrać głos? Nie ma chętnych, proszę pana wojewodę o odpowiedź, jako że pytania były skierowane do niego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-33">
          <u xml:id="u-33.0" who="#PiotrKomornicki">Pozwolicie państwo, że odpowiem na te pytania, na które czuję się upoważniony odpowiedzieć.</u>
          <u xml:id="u-33.1" who="#PiotrKomornicki">Kwestia godzenia interesów ochrony przyrody i turystyki, w ogóle rozwoju gospodarczego jest dla nas bardzo istotna i musimy z nią żyć na co dzień. 75% terenów objętych różnymi formami ochrony przyrody powoduje automatycznie konieczność funkcjonowania cały czas porozumień. Myślę, że bardzo ważną sprawą jest, iż jest to konflikt interesów, który trwa. To nie tylko stanowisko, to rzeczywiście trwający konflikt interesów, który objawia się na różne sposoby.</u>
          <u xml:id="u-33.2" who="#PiotrKomornicki">Oczywiście najprościej daje się to formułować w ten sposób, że park odbiera szansę na rozwój gospodarczy i godne życie dla ludzi, którzy do tej pory żyli z lasu, uprawy roli. Nie jest to dokładnie tak, co udało nam się rzeczywiście w sposób - można go nazwać - pokazowy zrobić przy okazji organizacji Magurskiego Parku Narodowego. Szkoda, że to pytanie nie padło wczoraj, gdy był obecny dyrektor tego parku.</u>
          <u xml:id="u-33.3" who="#PiotrKomornicki">Była to bardzo trudna edukacyjna praca z samorządem, mieszkańcami, nauka życia według nowych zasad: nie będziecie państwo żyli z pozyskiwania drewna, tylko będziecie państwo żyli z parku i turystyki. Park narodowy w organizacji ma zawsze dużo miejsc pracy, co wynika z potrzeby przebudowy drzewostanu, ekosystemu i tak dalej. Natomiast rzecz jasna, że on wytycza jedyny rozsądny kierunek rozwoju, jakim jest turystyka i turystyczne zagospodarowanie.</u>
          <u xml:id="u-33.4" who="#PiotrKomornicki">Podobny proces na bieżąco cały czas odbywa się w gminach bieszczadzkich, w których wczoraj i dzisiaj byliśmy. Wielka dyskusja zaczyna się wobec projektowanego trudnickiego parku narodowego, będącego inicjatywą obywatelską. Lokalnie wywołuje on burzę protestów, które ścierają się na razie w różnych urzędach, w tym wojewódzkich w Przemyślu i Krośnie.</u>
          <u xml:id="u-33.5" who="#PiotrKomornicki">Następna sprawa - targów turystycznych w Berlinie, na które jutro wyjeżdża ekipa województwa krośnieńskiego i rzeszowskiego razem, bowiem współpracują one w tym zakresie. Z naszej strony jedzie wojewoda oraz liczna grupa wójtów i burmistrzów, którzy dali się namówić na uczestnictwo w imprezie, która pokazuje jak wielkie pieniądze niesie ze sobą turystyka. Jest to rzeczywiście przemysł światowy o charakterze wiodącym, o czym chcemy przekonać naszą reprezentację na targi w Berlinie.</u>
          <u xml:id="u-33.6" who="#PiotrKomornicki">Uczestniczyliśmy także z wojewodą rzeszowskim w targach londyńskich, co było gorzej przyjęte u nas, że wojewodowie się wożą, natomiast w Londynie było potraktowane bardzo dobrze, bowiem w promocji turystycznej jest normalne, że władze samorządowe czy lokalne rządowe uczestniczą w targach.</u>
          <u xml:id="u-33.7" who="#PiotrKomornicki">Pytanie o poziom dna w drogownictwie jest bardzo trudne do odpowiedzi. My twierdzimy, że z naszym budżetem wojewódzkim jesteśmy 8 razy poniżej dna, jeżeli tak to można określić. Nasz budżet w tym roku na poziomie 40 mld starych złotych jest kilkakrotnie za niski, by zatrzymać degradację. Nie jestem w stanie podać, czy to jest faktycznie 8 czy 4 razy za mało, bo tego tak ocenić się nie da. Aby wykonać nasze zamierzenia możliwe do wykonania, budżet ten musiałby być 6 razy większy, a z przerobem tych pieniędzy dalibyśmy sobie radę. Poza wydatkami resortu na drogi krajowe, w tym roku dzięki inicjatywie dla województw Wschodniej Polski, krośnieńskie ma dodatkowo przydzielone środki w wysokości 3 mln nowych złotych i zabiega o dodatkowe 1,5 mln zł, co łącznie powinno nam dać mniej więcej dwukrotną sumę dotychczas poświęcaną rocznie na drogi wojewódzkie.</u>
          <u xml:id="u-33.8" who="#PiotrKomornicki">Jeżeli chodzi o środki - ogólnie mówiąc - na zwalczanie bezrobocia, od trzech lat próbujemy je koncentrować przy współpracy z samorządami i Urzędem Pracy w ten sposób, żeby je przeznaczać na cele infrastrukturalne, umówione. Chodzi o współfinansowanie z różnych tytułów po to, by osiągnąć jak najlepszy efekt inwestycyjny. Nie jest to łatwe, ale na pewno najważniejsze jest tutaj uczestnictwo samorządów, zarówno przy organizacji prac interwencyjnych, robót publicznych, jak i normalnych działań inwestycyjnych.</u>
          <u xml:id="u-33.9" who="#PiotrKomornicki">Trzy gminy woj. krośnieńskiego objęte są programem dla gmin zagrożonych bezrobociem strukturalnym: Ustrzyki Dolne, Czarna i Lotowiska, gdzie kierowane były przez ostatnie lata dodatkowe środki i środki PHARE. W tym roku dwie nasze gminy kandydują dodatkowo do programu ministra rolnictwa dla gmin rolniczych, dotkniętych strukturalnym bezrobociem, są to gminy Komańcza i Dydnia ze stopą bezrobocia 33% i 24%. W Komańczy łączy się to z upadłością zakładów drzewnych w Rzepedzi, właściwie jedynego poza Lasami Państwowym zakładu pracy, który tam funkcjonował.</u>
          <u xml:id="u-33.10" who="#PiotrKomornicki">Stopa ogólna bezrobocia w woj. krośnieńskim jest na poziomie krajowym i wynosi 16,4%,</u>
          <u xml:id="u-33.11" who="#PiotrKomornicki">Rozumiem, że problemy parków narodowych z całego świata mogą mieć podobne rozwiązania i można je kopiować, ale ja zachowuję poczucie proporcji. Park Narodowy Olimpic w Stanach Zjednoczonych na wybrzeżu Pacyfiku w stanie Waszyngton ma więcej ha powierzchni niż wszystkie parki w Polsce, co warunkuje niektóre rozwiązania. Jedna sprawa jest rozwiązana genialnie - udostępnienie najciekawszych elementów parku i takie poprowadzenie ruchu, by zwiedzający mógł zobaczyć jak najwięcej i szkodzić przy tym jak najmniej.</u>
          <u xml:id="u-33.12" who="#PiotrKomornicki">Wydaje się, że nie wolno nam się nadmiernie obawiać o to, że połoniny zostaną rozdeptane, bo rzeczywiście tak być może, jeżeli nie damy nic innego w częściowym zastępstwie.</u>
          <u xml:id="u-33.13" who="#PiotrKomornicki">Chciałbym tutaj poruszyć jeszcze jedną kwestię, zarówno bieszczadzki, jak i magurski park powstały na terenach sztucznie wyludnionych i wtórnie przywróconych naturze. Do roku 1947 były to jedne z gęściej zaludnionych terenów w Polsce i nagle zrobiło się pusto. I nie wiadomo, czy wraca roślinność alpejska, czy ona się po prostu pojawia. Stąd może zrodzić się pytanie, czy nie tworzymy przypadkiem sztucznego środowiska? Połoniny przecież zarastają i granica lasów przesuwa się w górę. Jak jest rzeczywiście, z pewnością zostanie udzielona odpowiedź po odpowiednich badaniach.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-34">
          <u xml:id="u-34.0" who="#JanKomornicki">Chciałbym wrócić do kwestii poruszonej przez panią poseł U. Pająk. Ochrona środowiska jest absolutną koniecznością i nie może być dla niej dzisiaj alternatywy; jest ona w zasadzie miernikiem postępu.</u>
          <u xml:id="u-34.1" who="#JanKomornicki">Jeśli ktoś próbuje pojmować ochronę środowiska jako wracanie do swego rodzaju prymitywu, to jest on w błędzie. Ochrona środowiska to nowoczesna infrastruktura, to postęp przez stosowanie oczyszczalni ścieków, niekonwencjonalnych źródeł energii, energia czysta itd. Generalnie biorąc, ochrona środowiska jest dziś dziedziną czy dyscypliną, którą jednoznacznie kojarzyć należy z postępem.</u>
          <u xml:id="u-34.2" who="#JanKomornicki">Możliwość podniesienia standardu w gminie biednej przez wykonanie kanalizacji i oczyszczalni podnosi wartość turystyczną tej gminy, bo każdy chętniej przyjeżdża do miejsc czystych i zadbanych.</u>
          <u xml:id="u-34.3" who="#JanKomornicki">Pewną częścią polityki ekologicznej i pewną częścią ochrony środowiska jest system ochrony przyrody jako wyodrębnionego działu, zajmujący się zabezpieczeniem konserwatorskim stanu zastanego przyrody czy takiego, jaki jest przewidywany na określonym obszarze. I moje zdanie w kwestii poruszanych, tak zwanych konfliktów w tym zakresie jest następujące: konflikty wywoływane są przez ludzi, szczególnie przez ortodoksyjne albo też lobby narciarskie. Każde przejaskrawienie daje tutaj sygnał odbiorcom, że coś jest nie w porządku. Jeżeli zaczyna się mówić o zagrożeniu jodły - bardzo ważnego gatunku - z tego powodu, że się wypala węgiel drzewny i dym z wypalania szkodzi jodłom, to jest to zagrożenie realne. Jodła jest gatunkiem zagrożonym w całej Europie, a nie tam, gdzie wypala się węgiel drzewny.</u>
          <u xml:id="u-34.4" who="#JanKomornicki">Nie jest też trafny argument, że przeszkodą do uprawiania narciarstwa na dużym masywie górskim jest występowanie jednego gatunku roślinki i jednoczesne uprawianie narciarstwa. Powstała co najmniej jedna praca doktorska z badań w kopule szczytowej Kasprowego Wierchu w Tatrach nad skutkami uprawiania narciarstwa dla stanu szaty roślinnej i badania nie potwierdziły, by narciarstwo miało negatywny wpływ na stan szaty roślinnej. Oczywiście narciarz może uszkodzić ostrą krawędzią nart kosówkę przypadkiem, lecz nie będą to uszkodzenia duże i częste, bo nikt dla przyjemności w kosówkę nie wjedzie.</u>
          <u xml:id="u-34.5" who="#JanKomornicki">Tak więc konflikty są często wywoływane sztucznie. Obecnie z inicjatywą utworzenia Turnickiego Parku Narodowego występują ruchy ekologiczne, na przykład wrocławskie. Skąd dostajemy listy w sprawach powiększenia Parku Narodowego? Z Francji, Niemiec, Stanów Zjednoczonych i ze Śląska, natomiast nikt nie pyta o to mieszkańców na terenach, które mają być włączone do parku. Ciągle ludzi się chce uszczęśliwiać, nie dając im szans na podjęcie własnej inicjatywy.</u>
          <u xml:id="u-34.6" who="#JanKomornicki">Myślę, że mieliśmy pouczającą lekcję na temat braku zaangażowania czy braku wprowadzenia gmin do realizacji celów ochrony przyrody, przeciwko której nie wypada występować, ale każdy chętnie by uprawiał tę ochronę przyrody, gdyby ona przynosiła dochody, była interesem.</u>
          <u xml:id="u-34.7" who="#JanKomornicki">I tutaj bardzo ważne zadanie dla kadr ochrony przyrody, w tym także dla pracowników parków narodowych: wychodzenie do gminy z ofertą, w której park narodowy czy park krajobrazowy będzie dla gminy interesem, który się opłaca.</u>
          <u xml:id="u-34.8" who="#JanKomornicki">To są prawdy, z którymi nasza Komisja spotyka się często, ale których niechętnie słuchają ludzie, stawiający na ostrzu noża swoje racje. My zapominamy w okresie transformacji o tym, że ochronę przyrody wraz z funkcjonowaniem parków znacznie łatwiej było uprawiać w przeszłości, gdy była ustawa i nakazy, które musiały być przestrzegane, a dzisiaj trzeba wszystko uzgadniać.</u>
          <u xml:id="u-34.9" who="#JanKomornicki">Pora podsumować nasze obrady. W porozumieniu z panem przewodniczącym A. Szarawarskim proponujemy podsumowanie w postaci dwóch dokumentów, jakie zostały opracowane przez prezydia obu obradujących Komisji i skierowanie do rządu, jeżeli nas do tego upoważnicie.</u>
          <u xml:id="u-34.10" who="#JanKomornicki">Obecnie w postaci tez przedstawię państwu kilka uogólnień, nasuwających się z pobytu na ziemi krośnieńskiej.</u>
          <u xml:id="u-34.11" who="#JanKomornicki">1. Status obszarów chronionych nie może krępować rozwoju gospodarki turystycznej, a powinno być raczej odwrotnie - powinien on kreować pewne przedsięwzięcia i porządkować je. Pan wojewoda wspomniał o rozdeptywaniu połonin, czasami wybudowanie utwardzonej ścieżki powoduje zatrzymanie procesów erozyjnych, chociaż straszliwy krzyk mogą natychmiast podnieść przeciwnicy takiego utwardzenia. Są więc środki techniczne, które mogą służyć ochronie przyrody, chociaż nie zawsze się one podobają.</u>
          <u xml:id="u-34.12" who="#JanKomornicki">2. Specyfika obszarów górskich wymaga - zdaniem obu Komisji - szczególnego podejścia do spraw drogownictwa. Uważamy, że musimy wyrazić opinię pod adresem ministra finansów oraz ministra transportu i gospodarki morskiej, domagającą się uznania, że utrzymanie dróg w górach ze względów geologicznych i klimatycznych kosztuje znacznie więcej niż średnio utrzymanie dróg na innych terenach.</u>
          <u xml:id="u-34.13" who="#JanKomornicki">3. Kwestia najbardziej drażliwa - na przykładzie Bieszczadzkiego Parku Narodowego mogliśmy prześledzić prawidłowe stosowanie strefowania, czyli metody kolejnych oddaleń i powinniśmy zwrócić uwagę, że w przypadku planowania na obszarach chronionych rady naukowe parków narodowych powinny bronić interesów samego jądra, czyli obszarów najbardziej chronionych. Tymczasem próbują one sięgać daleko poza park i stąd się biorą konflikty. Jeżeli bowiem - o czym usłyszeliśmy, rada naukowa parku bieszczadzkiego próbuje ingerować w różne sprawy gminy Cisna - to od razu jest gotowa awantura, bo na terenie tej gminy parku praktycznie nie ma.</u>
          <u xml:id="u-34.14" who="#JanKomornicki">4. Naszym zdaniem, potrzebna jest intensyfikacja prac nad uruchomieniem kolejowych i drogowych przejść granicznych, o czym była mowa, i szczegółów tej kwestii nie będę powtarzał.</u>
          <u xml:id="u-34.15" who="#JanKomornicki">5. Za potrzebne uważamy przypomnienie tego, o czym często jest mowa na posiedzeniach Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, że - zwłaszcza w górach - konieczne jest budowanie małej energetyki wodnej, również na obszarach przyrodniczo cennych. Nic się tej przyrodzie nie stanie, jeśli będzie zaprzęgnięta do pracy na rzecz własnego dobra, bo powinniśmy to traktować jako istotny element odciążający środowisko.</u>
          <u xml:id="u-34.16" who="#JanKomornicki">6. Problem kolejki bieszczadzkiej proponujemy ująć w formie dezyderatu pod adresem rządu, bowiem jest to sprawa kilku resortów; pozostałe sprawy - w formie opinii połączonych Komisji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-35">
          <u xml:id="u-35.0" who="#AndrzejSzarawarski">Czy do przedstawionych uogólnień i propozycji ich zredagowania przez prezydia Komisji są zastrzeżenia lub uwagi? Nie ma, przyjmujemy więc takie załatwienie przedstawionych problemów.</u>
          <u xml:id="u-35.1" who="#AndrzejSzarawarski">Kończąc chciałbym serdecznie podziękować burmistrzom i wójtom, z którymi się spotykaliśmy, wojewodzie krośnieńskiemu i jego służbom, za umożliwienie nam dwudniowego pobytu na terenie województwa, gdzie spotkaliśmy się ze sprawami daleko wykraczającymi poza ramy lokalne z dziedziny ekologii, turystyki i infrastruktury, które mogą mieć znaczenie przy konstruowaniu programów rozwojowych, także dla innych regionów, jak i konstruowaniu programów w poszczególnych resortach, a także w odniesieniu do ustawy budżetowej.</u>
          <u xml:id="u-35.2" who="#AndrzejSzarawarski">Przekażemy ministrowi łączności swoje wnioski wynikające z wysuwanych w dyskusji uwag na temat telekomunikacji w województwie krośnieńskim, a sprawę łączności w Barwinku postaramy się interwencyjnie załatwić.</u>
          <u xml:id="u-35.3" who="#AndrzejSzarawarski">Dziękuję także serdecznie za udział w posiedzeniu wyjazdowym przedstawicielom resortów oraz posłankom i posłom i sądzę, że wyniesione doświadczenia przydadzą się w dalszej pracy.</u>
          <u xml:id="u-35.4" who="#AndrzejSzarawarski">Na tym zamykam posiedzenie połączonych Komisji w Bieszczadach.</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>