text_structure.xml 891 KB

Edit Raw Blame History Permalink

<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml" />
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml" />
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 9 min 05)</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Na posiedzeniu przewodniczą marszałek Sejmu Mikołaj Kozakiewicz oraz wicemarszałkowie: Teresa Dobielińska-Eliszewska, Olga Krzyżanowska, Tadeusz Fiszbach)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę o zajmowanie miejsc na sali.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#MikołajKozakiewicz">Otwieram posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-2.2" who="#komentarz">(Marszałek trzykrotnie uderza laską marszałkowską)</u>
          <u xml:id="u-2.3" who="#MikołajKozakiewicz">Na sekretarzy powołuję posłów Krzysztofa Grzebyka i Radosława Gawlika.</u>
          <u xml:id="u-2.4" who="#MikołajKozakiewicz">Protokół i listę mówców prowadzić będzie poseł Krzysztof Grzebyk.</u>
          <u xml:id="u-2.5" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę posłów sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-2.6" who="#MikołajKozakiewicz">Protokół 38 posiedzenia uważam za przyjęty wobec niewniesienia przeciwko niemu zastrzeżeń.</u>
          <u xml:id="u-2.7" who="#MikołajKozakiewicz">Ustalony przez Prezydium Sejmu porządek dzienny posiedzenia został posłankom i posłom doręczony.</u>
          <u xml:id="u-2.8" who="#MikołajKozakiewicz">Informuję Wysoką Izbę, że w dniu wczorajszym prezydent Rzeczypospolitej Polskiej skierował na moje ręce list następującej treści:</u>
          <u xml:id="u-2.9" who="#MikołajKozakiewicz">„Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Pan Mikołaj Kozakiewicz Szanowny Panie Marszałku!</u>
          <u xml:id="u-2.10" who="#MikołajKozakiewicz">Debata sejmowa poświęcona sprawie kalendarza politycznego obejmującego przyspieszone, powszechne wybory prezydenckie i parlamentarne mieć będzie doniosłe znaczenie dla naszego kraju. Odnoszę się do tej debaty i jej wyników z najwyższą powagą. Towarzyszy jej podjęcie niezbędnych przedsięwzięć ustawodawczych o charakterze ustrojowym. Daje temu wyraz wniesiony pod obrady Sejmu projekt zmian Konstytucji. Popieram proponowane kierunki tych zmian.</u>
          <u xml:id="u-2.11" who="#MikołajKozakiewicz">Zapowiedź przejścia od formuły prezydenta z mandatu Zgromadzenia Narodowego do formuły prezydenta z powszechnych wyborów przyjmuję z pełnym zrozumieniem jako konsekwencję procesu demokratyzowania państwa i przejaw reformowania jego najwyższych organów.</u>
          <u xml:id="u-2.12" who="#MikołajKozakiewicz">Kierując się takim przekonaniem oraz działając w duchu dotychczasowych moich oświadczeń, zwracam się do Wysokiej Izby o skrócenie obecnej kadencji prezydenckiej i o określenie jej terminu w sposób, który pozwoli na przekazanie sprawowanego przeze mnie urzędu prezydentowi wybranemu w pierwszych, powszechnych wyborach.</u>
          <u xml:id="u-2.13" who="#MikołajKozakiewicz">Wyrażam nadzieję, iż takie rozwiązanie, potwierdzając logikę i kulturę polskich przemian, służyć będzie interesom państwa i narodu.</u>
          <u xml:id="u-2.14" who="#MikołajKozakiewicz">Wojciech Jaruzelski.”</u>
          <u xml:id="u-2.15" who="#MikołajKozakiewicz">Informuję także, że prezydent skierował do Sejmu projekt ustawy o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej dotyczący wyboru prezydenta.</u>
          <u xml:id="u-2.16" who="#MikołajKozakiewicz">W związku z tym Prezydium Sejmu — po porozumieniu z Konwentem Seniorów — proponuje, z uwzględnieniem art. 46 regulaminu Sejmu, dodanie nowego, drugiego punktu porządku dziennego w brzmieniu:</u>
          <u xml:id="u-2.17" who="#MikołajKozakiewicz">„Pierwsze czytanie przedstawionego przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projektu ustawy o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (druk nr 534).</u>
          <u xml:id="u-2.18" who="#MikołajKozakiewicz">Odpowiedniej zmianie ulegną oznaczenia pozostałych punktów porządku dziennego.</u>
          <u xml:id="u-2.19" who="#MikołajKozakiewicz">Czy ktoś z posłanek i posłów pragnie zabrać głos w sprawie porządku dziennego?</u>
          <u xml:id="u-2.20" who="#MikołajKozakiewicz">Nie widzę.</u>
          <u xml:id="u-2.21" who="#MikołajKozakiewicz">Uważam zatem, że Sejm proponowany porządek dzienny zatwierdził.</u>
          <u xml:id="u-2.22" who="#MikołajKozakiewicz">Prezydium Sejmu proponuje również łączne rozpatrzenie punktów 1–5 porządku dziennego.</u>
          <u xml:id="u-2.23" who="#MikołajKozakiewicz">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Sejm propozycję przyjął.</u>
          <u xml:id="u-2.24" who="#MikołajKozakiewicz">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-2.25" who="#MikołajKozakiewicz">Przystępujemy do łącznego rozpatrzenia punktów 1–5 porządku dziennego obejmujących pierwsze czytania:</u>
          <u xml:id="u-2.26" who="#MikołajKozakiewicz">1) poselskiego projektu ustawy o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (druk nr 520);</u>
          <u xml:id="u-2.27" who="#MikołajKozakiewicz">2) przedstawionego przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projektu ustawy o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (druk nr 534);</u>
          <u xml:id="u-2.28" who="#MikołajKozakiewicz">3) przedstawionego przez Komisję Konstytucyjną projektu ustawy o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (druk nr 523);</u>
          <u xml:id="u-2.29" who="#MikołajKozakiewicz">4) poselskiego projektu ustawy o wyborze prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (druk nr 521);</u>
          <u xml:id="u-2.30" who="#MikołajKozakiewicz">5) poselskich projektów ustaw Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (druki nr 462 i 522).</u>
          <u xml:id="u-2.31" who="#MikołajKozakiewicz">Wysoka Izbo! Rozpoczynamy dzisiaj szczególne posiedzenie Sejmu, któremu towarzyszy duże zainteresowanie w kraju i za granicą. To skłania mnie do powiedzenia kilku słów na wstępie.</u>
          <u xml:id="u-2.32" who="#MikołajKozakiewicz">Rozpatrywać będziemy na tym posiedzeniu projekty tylko kilku ustaw, ale te kilka ustaw rozstrzygnąć ma o przyszłości Polski. Są to bowiem projekty ustaw niecodziennych, po których uchwaleniu rozstrzygniemy o trybie powołania na stanowisko prezydenta Rzeczypospolitej, o zasadach ordynacji wyborczej do Sejmu i sposobie uchwalenia nowej Konstytucji Rzeczypospolitej. Z tym poczuciem wagi dzisiejszej dyskusji rozpoczynamy to posiedzenie. Będzie to kolejny krok dorównujący wagą pamiętnemu posiedzeniu, na którym wybieraliśmy prezydenta, lub na którym powołaliśmy rząd premiera Mazowieckiego. Każdy z tych kroków otwierał bowiem nową epokę w naszej historii. Ale w dyskusji, która niebawem się zacznie, czasy i ludzie oczekują od nas również odpowiedzi na pytania dotyczące najbliższych miesięcy: kiedy i jak ma się dokonać wybór prezydenta? Kiedy i jak mają się dokonać wybory do nowego parlamentu? Czy oba rodzaje wyborów: prezydenckie i parlamentarne mają się odbyć jednocześnie, czy też w jakimś określonym następstwie zdarzeń? Społeczeństwo ma prawo uzyskać na te pytania odpowiedzi. Co prawda są w tym społeczeństwie tacy obywatele, którzy przejęci dolegliwościami reformy ekonomicznej nie uważają zmian politycznych za najważniejsze. Musimy jednak brać pod uwagę opinię tych, którzy z tymi właśnie reformami wiążą nadzieję na zmianę na lepsze. Jest to bowiem najbardziej politycznie aktywna część społeczeństwa i jej należy się nasza odpowiedź.</u>
          <u xml:id="u-2.33" who="#MikołajKozakiewicz">Nikt z nas nie miał wątpliwości, iż obecny Sejm był przejściowym rozwiązaniem zrodzonym przy okrągłym stole. Jak mówiłem w swoim czasie, przy okrągłym stole znalazła miejsce tylko część istniejącej opozycji — reszta, nie zaproszona, dzięki tam zawartemu kontraktowi została pozbawiona szansy na znalezienie się w zawartym kontrakcie i nie zmieściła się w kadrze przedwyborczych fotografii. Nikt jednak nie sądził, iż przejściowy okres będzie aż tak krótki, że nastąpi aż takie przyspieszenie w tym zakresie, i dzisiaj musimy wyciągnąć z tego wnioski i zapłacić za to cenę.</u>
          <u xml:id="u-2.34" who="#MikołajKozakiewicz">Jest oczywiście dla posłów rzeczą niecodzienną i nieprzyjemną dyskutować o czymś, co de facto będzie decyzją o bliskiej samolikwidacji czy samozniszczeniu parlamentu. Niektórzy stawiają sobie pytanie: dlaczego mamy się decydować na samozniszczenie, skoro udatnie pchnęliśmy dzieło reformy tak daleko do przodu, jak to nie zdarzyło się jak dotąd w żadnym innym kraju Europy postkomunistycznej. Słyszeliśmy przecież — powiadają — ostatnio wypowiedzi w naszym kraju byłego prezydenta USA Ronalda Reagana i sekretarza generalnego NATO Manfreda Woemera niezwykle wysoko oceniające osiągnięcia dotychczasowej drogi przebytej przez Polskę w dziele reform ekonomicznych i politycznych.</u>
          <u xml:id="u-2.35" who="#MikołajKozakiewicz">To wszystko prawda, jeśli jednak musimy odbyć tę debatę i udzielić odpowiedzi na postawione pytania dotyczące kalendarza politycznego, to przede wszystkim dlatego, że półtora roku po wyborze pogłębiły się procesy dezintegracji politycznej Sejmu i wystąpiły poważne zmiany w jego społecznym otoczeniu. Nie ma w tej chwili koniecznej odpowiedniości między tym, kto zasiada w Sejmie, a tym komu swego poparcia udziela politycznie aktywna część społeczeństwa. W ciągu tego roku przestały istnieć niektóre partie reprezentowane w Sejmie, inne ugrupowania rozpadły się lub gruntownie przeobraziły, powstają wciąż nowe ugrupowania. Ale ponadto poza Sejmem znalazło się — jak mówiłem poprzednio, wiele partii nowych, które w ogóle nie miały szans spróbowania swych sił i poddania się rywalizacji wyborczej w ostatnich wyborach. Można więc powiedzieć, że nasz Sejm, Sejm X kadencji, w ostatnim czasie był Sejmem efektywnym legislacyjnie, lecz nie reprezentatywnym politycznie.</u>
          <u xml:id="u-2.36" who="#MikołajKozakiewicz">Wysoka Izbo! Jest wiele innych spraw do przedyskutowania dzisiaj, które jedynie wskazuję, nie sugerując żadnych odpowiedzi na nie. Jest to pytanie o to, czy przyszłe wybory do Sejmu, jak też wybory prezydenta mają się odbyć przed zmianą Konstytucji, czy od razu po niej? I czy ustawa dotycząca wyboru prezydenta ma być podjęta obok obecnej i tak już dość sfatygowanej i zdekompletowanej przez poprawki poprzedniej Konstytucji, czy też w ramach nowej Konstytucji, nad którą prace trwają w różnych ciałach społecznych i w utworzonej przez nas nadzwyczajnej Komisji Konstytucyjnej. Nie ulega bowiem wątpliwości, że omawianie w przyszłości jakiejkolwiek kandydatury na prezydenta bez określenia konstytucyjnego jego uprawnień i roli w państwie, jego usytuowania między parlamentem i rządem — czy „ponad” lub „obok” parlamentu i rządu — jest bardzo utrudnione i wątpliwe. Człowiek musi być bowiem dobierany do funkcji, a nie odwrotnie, że funkcję będzie się tworzyć na miarę człowieka. Konstytucja ma być bowiem tworzona nie na potrzeby jakiegoś szczególnego momentu historycznego, lecz na dziesięciolecia, także na ten czas, kiedy wszyscy dzisiejsi bohaterowie zejdą już ze sceny politycznej, lub wręcz ze sceny życiowej.</u>
          <u xml:id="u-2.37" who="#MikołajKozakiewicz">Jest sprawą ważną, jak sądzę, aby posłowie dyskutujący te sprawy zapomnieli o wrzawie podejmowanej przez prasę i inne środki masowego przekazu, nie zadawali sobie pytania, jakiej frakcji, jakiej organizacji czymś się przypochlebią lub narażą, lecz aby w swoim sumieniu i w swoim rozumie szukali odpowiedzi na pytanie, co będzie na dłuższą metę najkorzystniejsze dla kraju, dla Polski.</u>
          <u xml:id="u-2.38" who="#MikołajKozakiewicz">Wysoka Izbo! Niezależnie od tego, jaki termin istnienia tego Sejmu ustalicie i jaki intencjonalnie będzie okres jego samorozwiązania, nie ulega wątpliwości, że Sejm do ostatniej chwili musi pracować efektywnie. Muszą być przed samorozwiązaniem Sejmu uchwalane konieczne ustawy, które będą gwarantowały państwu możliwość funkcjonowania w okresie kampanii wyborczej, jak też kilku miesięcy, jakie miną po wyborze nowego parlamentu. Prezydia Sejmu i Rządu już rozpoczęły konsultacje na ten temat. Nie można dopuścić do wielomiesięcznej przerwy w procesie istotnych reform ekonomicznych, politycznych i socjalnych. Nie wiemy jeszcze dokładnie, ile aktów prawnych wejdzie w skład tego kanonu ustaw, który musi być przez ten Sejm uchwalony przed jego samorozwiązaniem się. Niewątpliwie jednak będzie tych ustaw mniej, znacznie mniej niż te wszystkie, które już w tej chwili znajdują się w Sejmie i są zapowiadane przez rząd lub Senat. Można też przewidywać, iż Sejm i posłowie po dzisiejszej debacie znajdą się pod dużą presją społeczną grup zainteresowanych wydaniem jakiejś ustawy. Sejm poważną ich częścią nie będzie się mógł już zająć, dając pierwszeństwo absolutne prawom, które muszą być uchwalone, aby państwo mogło funkcjonować. Inne ustawy będą musiały poczekać na Sejm nowej kadencji, który całą sprawę, jak wiemy, rozpocznie od zera, gdyż spadek po nas nie będzie wiązać nowego Sejmu. Tym bardziej jest potrzebna wielka dyscyplina w pracy zarówno komisji, jak i obrad plenarnych, gdyż będzie to wyścig z czasem. Mówiąc paradoksalnie: perspektywa zakończenia własnej kadencji ma zwiększyć energię, ma zwiększyć pracowitość posłów, a nie osłabiać ją i paraliżować. Mamy jednak nadzieję, że wszyscy posłowie zrozumieją konieczność dobrej końcówki pracy Sejmu, który nie ma żadnego powodu, aby wstydzić się tego, co dotąd robił i nie powinien się wstydzić tego, jak swoją działalność zakończy. Trzeba z całą odpowiedzialnością i godnością zakończyć naszą działalność w ustalonym przez siebie terminie.</u>
          <u xml:id="u-2.39" who="#MikołajKozakiewicz">Nikt, kto zna pracę Sejmu, nie ma wątpliwości, że główna praca i główna walka rozegra się po plenarnej dyskusji, już w pracach komisji, do której skierujemy projekty przygotowanych ustaw. Nasza dzisiejsza debata jest jedynie aktem pierwszym tej działalności. Wiemy, że wielu posłów uświadamia sobie tę wielką społeczną — krajową i zagraniczną — uwagę, jaka będzie towarzyszyć naszej debacie. Wzywam posłów do tego, aby tej debaty nie zamienili w gorszące widowisko, aby nie narażać w dyskusji ani dobrego imienia Sejmu, ani tych ludzi, o których będziemy mówili, zwłaszcza tych, z którymi nie zgadzamy się. Nikt nie ma monopolu na prawdę. Nikt nie wie na pewno, jak będzie wyglądała przyszłość. Ale wszyscy musimy działać tak, aby ta przyszłość była dla Polski jak najlepsza.</u>
          <u xml:id="u-2.40" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-2.41" who="#MikołajKozakiewicz">Dla przedstawienia projektu ustawy o zmianie Konstytucji oraz projektu ustawy o wyborze prezydenta głos zabierze poseł Henryk Michalak. Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#HenrykMichalak">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Zanim przedstawię projekt ustawy o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i projekt ustawy o wyborze prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, chciałbym serdecznie podziękować tym wszystkim, którzy nadesłali liczne uwagi do projektowanych ustaw, których to wnioski i sugestie stanowiły kanwę pewnych rozwiązań zaprojektowanych w tych nowelach, czy nowych ustawach. Chciałbym szczególnie również podziękować za współpracę z Państwową Komisją Wyborczą. Specjaliści tam się znajdujący bardzo wiele wnieśli interesujących rozwiązań do proponowanych ustaw, również bardzo wiele ich sugestii urealniło początkowe, czasami, wydawało się, bardzo piękne z punktu widzenia teoretycznego pomysły.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#HenrykMichalak">Mówiąc o projekcie ustawy o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej pragnę zauważyć — tak jak to podano w uzasadnieniu — że za koniecznością wprowadzenia pilnych zmian do Konstytucji przemawiają zwłaszcza trzy powody:</u>
          <u xml:id="u-3.2" who="#HenrykMichalak">— po pierwsze — wyrażana publicznie wola jak najszybszego odejścia od kontraktu politycznego zawartego podczas obrad okrągłego stołu. Wybór prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej postrzegany był powszechnie i jest obecnie postrzegany jako element tego kontraktu;</u>
          <u xml:id="u-3.3" who="#HenrykMichalak">— po drugie — zarówno w oświadczeniach wyborców, jak i w środkach masowej komunikacji społecznej wyrażany jest pogląd o potrzebie wyboru prezydenta w głosowaniu powszechnym. Uważa się, że tylko wówczas prezydent będzie miał wystarczający mandat do podejmowania decyzji ważnych dla całego narodu;</u>
          <u xml:id="u-3.4" who="#HenrykMichalak">— po trzecie — wybór prezydenta w głosowaniu powszechnym jest bardzo ważnym elementem stabilizującym sytuację polityczną i społeczną kraju, zwiększa wiarygodność naszych polskich przemian dla partnerów zagranicznych.</u>
          <u xml:id="u-3.5" who="#HenrykMichalak">Wychodząc z tych przesłanek, proponuje się:</u>
          <u xml:id="u-3.6" who="#HenrykMichalak">— po pierwsze — ustanowienie nowej konstytucyjnej zasady, iż prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych;</u>
          <u xml:id="u-3.7" who="#HenrykMichalak">— po drugie — ustalenie kadencji prezydenta na lat 5, co rodzi poważne konsekwencje w systemie władzy państwowej;</u>
          <u xml:id="u-3.8" who="#HenrykMichalak">— po trzecie — powierzenie marszałkowi Sejmu uprawnienia do zarządzania wyboru prezydenta;</u>
          <u xml:id="u-3.9" who="#HenrykMichalak">— i po czwarte — wprowadzenie odpowiednich zmian w rozdziałach Konstytucji dotyczących zasad wyborczych.</u>
          <u xml:id="u-3.10" who="#HenrykMichalak">Przedłożony projekt stanowi jak gdyby jeden z elementów, pierwszy element, który umożliwia opracowanie nowej, odrębnej ustawy, nieobecnej w naszej tradycji legislacyjnej, określającej sposób zgłaszania kandydatów i przeprowadzenia wyboru prezydenta. Projekt takiej ustawy został złożony do laski marszałkowskiej i kilka słów o tym projekcie.</u>
          <u xml:id="u-3.11" who="#HenrykMichalak">Projekt ustawy o wyborze prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej stanowi konsekwencję — jak już powiedziałem — nowelizacji ustawy konstytucyjnej. W myśl nowelizowanego art. 102 Konstytucji określa się sposób wyboru prezydenta w wyborach powszechnych, a nie jak dotychczas przez Zgromadzenie Narodowe. Generalną zasadą przewidzianą w projekcie jest, iż dla wyboru na prezydenta kandydat musi uzyskać w wyborach powszechnych bezwzględne poparcie wyborców, to jest więcej niż połowę głosów ważnych.</u>
          <u xml:id="u-3.12" who="#HenrykMichalak">Rozwiązania zawarte w przepisach projektu ustawy zapewniają w pełni wolne i demokratyczne wybory m.in. przez:</u>
          <u xml:id="u-3.13" who="#HenrykMichalak">— po pierwsze — ustawowe zdefiniowanie konstytucyjnych zasad: powszechności, równości, bezpośredniości wyborów i tajności głosowania — art. 94, ust. 3 według projektu zmian w Konstytucji, a także nieograniczonego prawa do zgłoszenia kandydatów na prezydenta przez organizacje polityczne i społeczne oraz wyborców — art. 100 Konstytucji;</u>
          <u xml:id="u-3.14" who="#HenrykMichalak">— po drugie — tworzenie równych szans wyborczych wszystkim kandydatom na prezydenta i podmiotom ich zgłaszającym przez określenie reguł prowadzenia kampanii wyborczej;</u>
          <u xml:id="u-3.15" who="#HenrykMichalak">— po trzecie — apolityczność komisji wyborczych przeprowadzających wybory oraz ustalających ich wynik;</u>
          <u xml:id="u-3.16" who="#HenrykMichalak">— po czwarte — gwarancje praworządności wyborów i możliwości zaskarżenia ich wyników w wypadku naruszeń prawa.</u>
          <u xml:id="u-3.17" who="#HenrykMichalak">W swych zasadniczych rozwiązaniach projekt ustawy o wyborze prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej jest spójny z wniesionym przez Obywatelski Klub Parlamentarny projektem ustawy Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. Identycznie rozumiana jest konstytucyjna zasada powszechności wyborów, to jest prawa wybierania, które przysługuje (art. 2 i 3) każdemu obywatelowi polskiemu, jeżeli w dniu wyborów ukończył 18 lat, a nawet osobom, których obywatelstwo polskie nie zostało stwierdzone, jeżeli nie są obywatelami innego państwa i stale zamieszkują w Rzeczypospolitej Polskiej co najmniej 5 lat. Projekt potwierdza też prawo wybierania przez osoby, które nie utraciły obywatelstwa polskiego, a nabyły obywatelstwo innego państwa. Jedyne wyłączenie od zasady powszechności czynnego prawa wyborczego projekt ustawy przewiduje — art. 99 Konstytucji — wobec osób pozbawionych praw publicznych lub wyborczych prawomocnym orzeczeniem sądu lub Trybunału Stanu, a także osób ubezwłasnowolnionych całkowicie lub częściowo prawomocnym orzeczeniem sądu z powodu choroby psychicznej.</u>
          <u xml:id="u-3.18" who="#HenrykMichalak">Projekt ustawy gwarantuje realizację praw wyborczych osób wojskowych — art. 32 oraz grup wyborców przebywających na polskich statkach morskich w podróży oraz obywateli polskich przebywających za granicą — art. 35 i 36.</u>
          <u xml:id="u-3.19" who="#HenrykMichalak">Wyborcy biorą udział w wyborach na równych zasadach i głosują wyłącznie osobiście.</u>
          <u xml:id="u-3.20" who="#HenrykMichalak">Wybory prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządza marszałek Sejmu nie później niż na 30 dni przed zakończeniem kadencji urzędującego prezydenta lub nie później niż w 14 dniu po opróżnieniu urzędu prezydenta, wyznaczając datę wyborów na dzień ustawowo wolny od pracy, przypadający w okresie 60 dni od dnia wydania zarządzenia, chodzi tu oczywiście o dzień opróżnienia urzędu prezydenta — art. 7 i 8. Zarządzenie, łącznie z ustalonym kalendarzem wykonania czynności wyborczych ma być ogłaszane w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-3.21" who="#HenrykMichalak">W projekcie proponuje się, by marszałek Sejmu w terminie 7 dni od zarządzenia wyborów powołał Państwową Komisję Wyborczą, która w istocie jest generalnym organizatorem prac wyborczych — art. 14.</u>
          <u xml:id="u-3.22" who="#HenrykMichalak">Rozwiązania projektu przewidują, iż Państwowa Komisja Wyborcza będzie organem fachowym i apolitycznym, składającym się z sędziów Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego i Naczelnego Sądu Administracyjnego wytypowanych przez prezesów tych sądów lub wylosowanych. Stanowi to novum wobec dotychczasowej praktyki doboru składu komisji wyborczych na zasadzie reprezentacji politycznej.</u>
          <u xml:id="u-3.23" who="#HenrykMichalak">Do zadań Państwowej Komisji Wyborczej projekt ustawy zalicza: nadzór nad przestrzeganiem przepisów prawa wyborczego, rejestrowanie kandydatów na prezydenta i ogłaszanie danych o kandydatach, zarządzenie druku kart do głosowania, ustalanie i ogłaszanie wyników głosowania i wyników wyboru prezydenta, a także złożenie Zgromadzeniu Narodowemu sprawozdania z wyborów — art. 10.</u>
          <u xml:id="u-3.24" who="#HenrykMichalak">Dla realizacji zadań w dziedzinie nadzoru oraz organizatorskich, szkoleniowych i pośredniego sumowania wyników głosowania z obwodów na terenie głosowania, projekt przewiduje, iż Państwowa Komisja Wyborcza powoływałaby wojewódzkie komisje wyborcze spośród sędziów sądów apelacyjnych, wojewódzkich i rejonowych, zgłoszonych przez ministra sprawiedliwości — art. 15 — na wniosek kolegiów tych sądów.</u>
          <u xml:id="u-3.25" who="#HenrykMichalak">Państwowa Komisja Wyborcza ustalałaby również wytyczne do pracy, regulaminy wojewódzkich i obwodowych komisji wyborczych, ustalałaby wzory pieczęci, protokołów głosowania, protokołu wyborów oraz wzór karty do głosowania. Są to artykuły 17 i 18.</u>
          <u xml:id="u-3.26" who="#HenrykMichalak">Obwodowe komisje wyborcze byłyby powoływane przez wojewódzkie komisje wyborcze na wniosek właściwych rad gmin.</u>
          <u xml:id="u-3.27" who="#HenrykMichalak">W projektowanej ustawie proponuje się nową koncepcję funkcji i zasad sporządzania spisów wyborców. Koncepcja ta, wzorowana na rozwiązaniach państw zachodnioeuropejskich, zmierza do stworzenia stałego systemu rejestracji wyborców zamieszkałych na danym terenie, na podstawie którego sporządzane będą dopiero spisy wyborców w obwodzie dla przeprowadzenia głosowania w określonych wyborach. Oznacza to, iż rejestr wyborców, o których mowa w art. 27 ust. 2 projektu, z urzędu obejmowałby wszystkie osoby według ich miejsca pobytu i stanu na dzień sporządzenia oraz podlegałby corocznej aktualizacji. Nie przewiduje się w związku z tym sporządzania odrębnych spisów wyborców dla żołnierzy służby czynnej i policjantów z jednostek skoszarowanych i w związku z tym tworzenia specjalnie dla tych grup wyborców obwodów głosowania w jednostkach wojskowych czy policyjnych. Wyborcy ci mogą głosować w dowolnym obwodzie głosowania na obszarze miejscowości, w której odbywają służbę, składając jedynie wniosek o wpisanie ich do wskazanego spisu wyborców — art. 32 ust. 1 i 2.</u>
          <u xml:id="u-3.28" who="#HenrykMichalak">Według szczególnych zasad sporządzane będą wyłącznie spisy wyborców dla osób przebywających w podróży na polskich statkach morskich oraz za granicą, jeżeli spełnione zostaną określone w art. 23 ust. 2 i 3 projektu wymogi dla utworzenia tam obwodów głosowania.</u>
          <u xml:id="u-3.29" who="#HenrykMichalak">Prawo zgłaszania kandydatów na prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ustawa proponuje przyznać partiom politycznym i porozumieniom partii politycznych, ruchom społecznym i politycznym oraz grupom obywateli. Poszczególne partie polityczne, ich porozumienia, ruchy społeczne i polityczne mają prawo zgłoszenia tylko jednego kandydata — art. 40. Zgłoszenie powinno być dokonane w okresie 15 dni od ogłoszenia zarządzenia marszałka Sejmu w sprawne wyboru prezydenta.</u>
          <u xml:id="u-3.30" who="#HenrykMichalak">Projekt ustawy zakłada trzy warianty zgłaszania kandydata. W wariancie pierwszym zgłoszenie kandydata na prezydenta powinno być poparte osobistymi podpisami co najmniej 100 tysięcy wyborców; w wariancie drugim — co najmniej 50 tysięcy wyborców, wariant trzeci przewiduje 30 tysięcy wyborców. Każdy wyborca mógłby uczestniczyć w zgłoszeniu tylko jednego kandydata — art. 41 ust. 3.</u>
          <u xml:id="u-3.31" who="#HenrykMichalak">Projekt ustawy przewiduje, iż od decyzji Państwowej Komisji Wyborczej w sprawie odmowy rejestracji kandydata z powodu wad zgłoszenia, podmiotowi zgłaszającemu kandydata służyłoby odwołanie do Sądu Najwyższego — art. 42 ust. 2.</u>
          <u xml:id="u-3.32" who="#HenrykMichalak">Ogłoszenie danych o zarejestrowanych kandydatach przez Państwową Komisję Wyborczą następowałoby w trybie obwieszczeń podających według kolejności alfabetycznej kandydatów, ich wiek, wykształcenie, zawód, miejsce pracy, miejsce zamieszkania, a na wniosek podmiotów zgłaszających również ich przynależność do partii politycznych, ruchu społecznego lub orientacji politycznej — art. 43.</u>
          <u xml:id="u-3.33" who="#HenrykMichalak">Projekt ustawy przewiduje tak zwane głosowanie pozytywne, to jest zaznaczenie przy nazwisku i imieniu kandydata znakiem „x”, na którego kandydata wyborca oddaje głos — art. 52. Kandydaci na karcie umieszczeni będą w kolejności alfabetycznej. Postawienie znaku „x” przy więcej niż jednym nazwisku kandydata powoduje nieważność głosu, podobnie jak głos oddany na karcie innej niż urzędowo ustalona. Oddane czyste karty wyborcze projekt proponuje uznać za głosy ważne bez dokonania wyboru — art. 63.</u>
          <u xml:id="u-3.34" who="#HenrykMichalak">Ustawa zakłada, iż karty wyborcze zawierać będą pouczenie o sposobie głosowania.</u>
          <u xml:id="u-3.35" who="#HenrykMichalak">Wyniki głosowania w obwodzie oraz zbiorcze wyniki głosowania w województwie obwodowe i wojewódzkie komisje wyborcze — niezależnie od przesłania protokołów — wywieszałyby na swoich siedzibach do publicznego wglądu.</u>
          <u xml:id="u-3.36" who="#HenrykMichalak">Państwowa Komisja Wyborcza po otrzymaniu protokołów od wszystkich wojewódzkich komisji wyborczych, wraz z protokołami obwodowych komisji wyborczych, ustala wyniki głosowania na kandydatów na prezydenta. Za wybranego uważa się kandydata, który otrzymał więcej niż połowę ważnych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej liczby głosów przeprowadza się drugą turę wyborów — art. 68 i 70. W drugiej turze kandydują dwaj kandydaci, którzy w turze pierwszej otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Jeżeli kolejności takiej nie da się ustalić, kandydują wszyscy, którzy otrzymali największą, równą liczbę głosów.</u>
          <u xml:id="u-3.37" who="#HenrykMichalak">Ważność wyborów stwierdza Zgromadzenie Narodowe na podstawie sprawozdania z wyborów przedstawionego przez Państwową Komisję Wyborczą — art. 74.</u>
          <u xml:id="u-3.38" who="#HenrykMichalak">Za ważny element szeroko rozumianego postępowania wyborczego uznana została regulacja zasad i trybu prowadzenia kampanii wyborczej (rozdz. 11) oraz jej finansowania (rozdz. 12). Proponuje się w wyniku doświadczeń z wyborów samorządowych ustalenie m.in. zasad bezpłatnego dostępu kandydatów na prezydenta do państwowego radia i telewizji (art. 87) oraz wykorzystania w kampanii różnorodnych form agitacji wyborczej — plakaty, ogłoszenia itp. Nie przewiduje się możliwości prowadzenia w jakiejkolwiek formie kampanii wyborczej w miejscach kultu religijnego oraz na terenach obiektów należących do kościołów, organizacji zakonnych i związków wyznaniowych — art. 81.</u>
          <u xml:id="u-3.39" who="#HenrykMichalak">Projektowana ustawa określa też ogólnie zasady finansowania kampanii wyborczej i publicznego wglądu w koszty związane z jej prowadzeniem — art. 93, a ponadto — stosownie do przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o partiach politycznych — ustala zasady finansowania partii politycznych ze źródeł publicznych na cele kampanii wyborczej. W myśl tych zasad kampania wyborcza może być finansowana ze środków przekazywanych partiom na ten cel przez osoby prawne i fizyczne, z wyłączeniem środków pochodzących z budżetów państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych oraz państwowych podmiotów gospodarczych, przedsiębiorstw i innych osób prawnych np. spółek z przewagą udziału skarbu państwa — art. 89 i 92.</u>
          <u xml:id="u-3.40" who="#HenrykMichalak">Tyle prezentacji samego projektu.</u>
          <u xml:id="u-3.41" who="#HenrykMichalak">Wysoki Sejmie! Przepraszam, Panie Marszałku! Prace nad projektem, jak wszyscy wiemy, trwały bardzo intensywnie przez okres wakacji. Projekt został złożony do laski marszałkowskiej i od tego momentu pewnych zmian w projekcie nie było można dokonać. Niemniej prace trwały w dalszym ciągu. Dlatego też w imieniu projektodawców zapowiadam wniesienie do odpowiednich komisji sejmowych szeregu poprawek, które w różnych kwestiach będą dotyczyły kwestii związanych ze zgodnością z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, z ustawą o partiach politycznych oraz ze zgodnością pewnych proponowanych rozwiązań z ustawami podatkowymi. Będą one również miały na celu ujednolicenie przepisów w proponowanym pakiecie ustaw lub też poczynienie drobnych poprawek o charakterze redakcyjnym. Wszystkie te uwagi zostaną przedłożone właściwej komisji sejmowej.</u>
          <u xml:id="u-3.42" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-4.1" who="#MikołajKozakiewicz">Uzasadnienie przedstawionego przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projektu ustawy o zmianie Konstytucji zostało zawarte w liście prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, który odczytałem na początku posiedzenia. Dlatego przechodzimy od razu do kolejnego projektu. W celu uzasadnienia przedstawionego przez Komisję Konstytucyjną projektu ustawy o zmianie Konstytucji głos zabierze pani poseł Hanna Suchocka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#HannaSuchocka">Panie Marszałku! Panie i Panowie Posłowie! Tak się dzisiaj składa, że referujemy dwa projekty ustaw dotyczące zmiany Konstytucji: referowany przed chwilą projekt dotyczący wyboru prezydenta w wyborach powszechnych i przedstawiany w tym momencie przeze mnie projekt dotyczący trybu uchwalania nowej Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-5.1" who="#HannaSuchocka">Wydawać by się mogło, że są to dwa różne projekty nie mające ze sobą wiele wspólnego. Stwierdzić jednak należy, że u podłoża ich leży pewna wspólna idea, mianowicie poszerzenie zakresu podmiotów rozstrzygających w zasadniczych kwestiach politycznych. Przedkładany dzisiaj projekt ustawy o zmianie Konstytucji został przyjęty wstępnie przez Komisję Konstytucyjną, w imieniu której ten projekt referuję.</u>
          <u xml:id="u-5.2" who="#HannaSuchocka">Komisja Konstytucyjna, jak wiadomo, powołana została do przygotowania tekstu nowej Konstytucji, który to tekst w opinii naszej Komisji Konstytucyjnej powinien być gotowy w październiku, ale równocześnie powołana też została do dokonania tego typu niezbędnych zmian w tej Konstytucji, które mają stanowić i zapewnić pewne instrumentarium dla uchwalenia nowej Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-5.3" who="#HannaSuchocka">Do tej pory tryb nowelizacji Konstytucji zawarty był i jest w art. 106. Art. 106 brzmi: „Zmiana Konstytucji może nastąpić tylko w drodze ustawy uchwalonej przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej większością co najmniej 2/3 głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów”. Był to jedyny przepis dotyczący trybu zmiany Konstytucji. A zatem tylko w tym trybie mogłoby nastąpić uchwalenie nowej Konstytucji. Dotyczył on bowiem zarówno nowelizacji, wprowadzania poprawek do już istniejącej Konstytucji, jak i uchwalenia nowej Konstytucji. Uznano, że w tym zakresie przepis ten jest oczywiście ułomny. Nie uległ on zmianie po wprowadzeniu do struktury parlamentu drugiej izby, a mianowicie Senatu. Ma on zatem charakter, który może być stosowany tylko tymczasowo do nowelizacji, ale nie do uchwalenia Konstytucji nowej. Senat, jak wiadomo, w praktyce włączony został w tryb nowelizacji Konstytucji, ale na zasadzie trybu przewidzianego dla uchwalania ustaw zwykłych. Nie wydaje się zatem, żeby było to wskazane przy uchwaleniu nowej Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-5.4" who="#HannaSuchocka">Ranga Konstytucji jako ustawy zasadniczej w państwie, podstawy wszystkich ustaw zwykłych, powinna też przejawiać się w szczególnym trybie jej uchwalenia, który odbiega od rutynowej nowelizacji. Ma to szczególnie zastosowanie w naszych warunkach, kiedy Konstytucja ma stanowić nie tylko podstawę prawną, co normalnie stanowi, ale ma też pewne znaczenie symboliczne — odejścia od dotychczasowego systemu.</u>
          <u xml:id="u-5.5" who="#HannaSuchocka">Modeli i rozwiązań, z których korzystało się, czy korzysta w różnych państwach w zakresie uchwalania nowej Konstytucji, jest wiele. Może to być na przykład parlament specjalny, tzw. konstytuanta, powołany tylko w tym celu, żeby uchwalić Konstytucję, który nie wykonuje innych zadań tylko uchwala nową Konstytucję. Tego typu rozwiązanie było proponowane w dyskusji prasowej, dyskusji publicystycznej, nie zostało natomiast podjęte przez Komisje Konstytucyjną i Komisja Konstytucyjna takiej propozycji nie przedstawia.</u>
          <u xml:id="u-5.6" who="#HannaSuchocka">Spotykanym powszechnie rozwiązaniem jest przyznanie uprawnienia parlamentowi, który obok uchwalenia Konstytucji prowadzi normalną działalność legislacyjną. I takie rozwiązanie Komisja Konstytucyjna przedstawia. Zatem w treści zaproponowanego projektu ustawy uchwalenie nowej Konstytucji następowałoby w drodze ustawy uchwalonej przez Sejm i Senat połączone w Zgromadzenie Narodowe, większością co najmniej 2/3 głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby członków Zgromadzenia Narodowego. Byłby to pierwszy wymóg. I tu warto podkreślić, że właśnie ranga Konstytucji wymaga, ażeby czyniło to Zgromadzenie Narodowe, a więc organ który do tej pory w świetle naszej Konstytucji powoływany jest tylko i wyłącznie w celu wyboru prezydenta.</u>
          <u xml:id="u-5.7" who="#HannaSuchocka">Kolejnym elementem, który zawarty został w tej ustawie, a stanowi łącznie tryb uchwalenia nowej Konstytucji, jest poddanie w ten sposób uchwalonej przez Zgromadzenie Narodowe Konstytucji pod referendum.</u>
          <u xml:id="u-5.8" who="#HannaSuchocka">Problem wywoływał wiele dyskusji w toku prac Komisji Konstytucyjnej, zwłaszcza dotyczył on charakteru referendum, jakiemu powinna być Konstytucja poddana. To znaczy — czy powinno być to tylko referendum konsultacyjne, polegające na zasięgnięciu opinii o pewnych rozwiązaniach, czy też referendum zatwierdzające, a zatem referendum stanowiące o decyzji, od którego zależy moc Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-5.9" who="#HannaSuchocka">Z tekstu zaproponowanej ustawy wynika wyraźnie, że przyjęto koncepcję drugą, a zatem Konstytucja uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe będzie podlegała zatwierdzeniu w referendum narodowym przeprowadzonym wraz z najbliższymi wyborami do Sejmu i Senatu, Jedno nie ulega wątpliwości, że przedłożony dzisiaj projekt wprowadza zatem nową konstrukcję do dotychczasowej Konstytucji, w której obok art. 106, który będzie miał zastosowanie do nowelizacji Konstytucji z 1952 r., jeśli taka potrzeba zajdzie, znalazłby się artykuł nowy, art. 107, który dotyczyłby tylko uchwalenia nowej Konstytucji, jako aktu nowego, nie przesądzając oczywiście rozwiązań, jakie znajdą się w kwestii trybu zmiany Konstytucji, w ogóle uchwalonej nowej Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-5.10" who="#HannaSuchocka">Komisja Konstytucyjna stwarza zatem w tym zakresie instrumentarium dla uchwalenia Konstytucji nowej.</u>
          <u xml:id="u-5.11" who="#HannaSuchocka">Wydaje się, że poprawka ta powinna uzyskać akceptację Wysokiej Izby i dobrze by się stało, gdyby taką akceptację uzyskała, albowiem zrywa ona z koncepcjami uchwalania Konstytucji, datującymi się z 1952 r., które nie są dostosowane ani do obecnej struktury parlamentu ani do świadomości społeczeństwa w obecnych warunkach.</u>
          <u xml:id="u-5.12" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję pani poseł.</u>
          <u xml:id="u-6.1" who="#MikołajKozakiewicz">Obecnie przechodzimy do przedstawienia dwóch projektów ustaw dotyczących ordynacji wyborczej do Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-6.2" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę o zabranie głosu posła Aleksandra Łuczaka w celu uzasadnienia poselskiego projektu ustawy Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, druk nr 462.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#AleksanderŁuczak">Panie Marszałku! Panie Premierze! Wysoka Izbo! Potrzeba uchwalenia nowej ordynacji wyborczej do Sejmu jest tak oczywista, że nie ma konieczności jej dzisiaj i w tym miejscu uzasadniać. Problemem podstawowym jest odpowiedź na pytanie, jaki ma być model systemu wyborczego odpowiadający potrzebom czasów współczesnych i najlepiej spełniający wymagania obecnej rzeczywistości politycznej.</u>
          <u xml:id="u-7.1" who="#AleksanderŁuczak">Ten czas współczesny i jego wymagania można najbardziej lapidarnie określić jako kluczowe stadium najważniejszej fazy przechodzenia od dawnego anachronicznego reżimu rządów autorytarnych do ustroju demokracji wielopartyjnej. Jest to okres niezwykle złożony ze względu na fakt, że znajdujemy się w newralgicznym punkcie rewolucyjnej przebudowy ustroju gospodarczego naszego kraju. Skutki społeczne tego procesu przebudowy pociągają za sobą realne, potencjalne zagrożenie destabilizacji politycznej. Już przez samą decyzję przyspieszenia terminu wyborów możemy to niebezpieczeństwo destabilizacji znacznie zwielokrotnić. W jeszcze większym stopniu do tej destabilizacji może się przyczynić wybranie błędnego, nieodpowiedniego modelu systemu wyborczego i uchwalenie niedobrej Ordynacji wyborczej.</u>
          <u xml:id="u-7.2" who="#AleksanderŁuczak">Przez podjęcie prawidłowej decyzji w tej ważkiej materii ustrojowej możemy jednocześnie doprowadzić do zapobieżenia groźbie destabilizacji politycznej i w istotny sposób przyspieszyć proces budowania solidnych fundamentów parlamentarnej demokracji wielopartyjnej.</u>
          <u xml:id="u-7.3" who="#AleksanderŁuczak">W pracach nad nową, przyszłą Ordynacją wyborczą ciąży na nas, posłach obecnej kadencji, wielka historyczna odpowiedzialność przy podejmowaniu jednej z najtrudniejszych decyzji. Tę szczególną trudność stwarza przede wszystkim fakt, że znajdujemy się w sytuacji, w której nowy system partyjny jest dopiero na początku okresu kształtowania się. To, że Powstaje wiele partii politycznych czy quasi politycznych nie jest jeszcze oznaką istnienia uformowanego systemu partyjnego. Dziś w warunkach swobody tworzenia partii politycznych mamy w Polsce kilkanaście partii, często jeszcze w stanie inicjacji instytucjonalnej i programowej, o potencjalnie ważkim znaczeniu i jeszcze więcej partii marginalnych, efemerydalnych.</u>
          <u xml:id="u-7.4" who="#AleksanderŁuczak">To jednak co najważniejsze do uformowania się systemu partyjnego to, że partie nie przeszły jeszcze podstawowego testu, nie jest znane ich rzeczywiste zaplecze w społeczeństwie, czego wyrazem będzie poparcie przez wyborców, jakie mogą uzyskać w wyborach. Dlatego najbliższe wybory parlamentarne powinny być tym podstawowym testem znaczenia i roli głównych i najważniejszych partii politycznych czy ewentualnie ruchów obywatelskich.</u>
          <u xml:id="u-7.5" who="#AleksanderŁuczak">Dlatego właśnie przedstawiony przez nas projekt Ordynacji zakłada wybory w pełni proporcjonalne przy jednoczesnym przyjęciu metody ustalenia wyników wyborów spełniającej w maksymalny sposób wymagania arytmetycznej sprawiedliwości, czyli prowadzący do możliwie najwierniejszego odwzorowania w parlamencie układu sił elektoratu. I dlatego też w projekcie przez nas przedłożonym proponujemy przyjęcie metody obliczania głosów metodą Hare-Niemeyera.</u>
          <u xml:id="u-7.6" who="#AleksanderŁuczak">Przy tej metodzie ustalania wyników wyborów podział mandatów jest funkcją frekwencji wyborczej tak w skali całego kraju, jak i w okręgach.</u>
          <u xml:id="u-7.7" who="#AleksanderŁuczak">Dlatego projekt ustawy nie przewiduje ustalenia liczby mandatów przypadających na dany okręg wyborczy, lecz maksymalną liczbę kandydatów zgłoszonych na listach w danym okręgu. Powinna ona przewyższać liczbę mandatów przypadających na dany okręg, która wynika z zastosowania normy przedstawicielstwa w stosunku do liczby mieszkańców. Uczyniliśmy tak dlatego, że po wnikliwej analizie systemów wyborczych i praktycznych efektów ich zastosowania w obecnym roku w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, zgodna jest opinia, że proces przechodzenia od reżimów autorytarnych do ustroju demokracji wielopartyjnej musi przejść przez stadium, w którym wybory mają stworzyć fundamenty nowego ustroju wielopartyjnego. Określa się to mianem wyborów bazowych.</u>
          <u xml:id="u-7.8" who="#AleksanderŁuczak">Jak uczy doświadczenie innych krajów, te wybory bazowe są niezbędnym elementem do budowy zdrowych i solidnych podstaw demokracji wielopartyjnej. To wcale, wbrew pozorom i obiegowym opiniom, nie musi oznaczać, aby wybory te doprowadzić miały do głębokiego rozbicia wewnętrznego Sejmu, który nie byłby zdolny do działania i wyłonienia w miarę trwałej większości rządowej. Konieczność zawierania koalicji rządowej i koalicji opozycyjnej powinna wynikać z naturalnych procesów politycznych. U podstaw proponowanego projektu legło przekonanie, że wmontowanie do systemu wyborczego mechanizmów deformujących w rodzaju 5% klauzuli zaporowej, czy metody d'Hondta jest w naszych obecnych warunkach wysoce niewłaściwe. Ich wprowadzenie mogłoby prowadzić do tworzenia się opozycji pozaparlamentarnej, tak jak to ma miejsce obecnie w Czechosłowacji i na Węgrzech, gdzie powstają alternatywne parlamenty osłabiające legitymizację oficjalnego parlamentu i stanowiące groźbę destabilizacji systemu politycznego.</u>
          <u xml:id="u-7.9" who="#AleksanderŁuczak">Roztaczanie apokaliptycznych wizji Sejmu, który w rezultacie zastosowania przez nas proponowanej metody obliczania głosów składałby się z niezliczonej liczby frakcji wypływa albo z ignorancji, albo z wyjątkowego natężenia złej woli i zamaskowania rzeczywistych zagrożeń tkwiących w propozycjach innych modeli systemu wyborczego.</u>
          <u xml:id="u-7.10" who="#AleksanderŁuczak">Dziś zasadnicze pytanie brzmi: czy proponowany przez nas projekt Ordynacji wyborczej może przyczynić się do zachowania stabilności kruchego jeszcze systemu demokracji wielopartyjnej, a jednocześnie nie dopuścić do ryzyka destabilizacji państwa.</u>
          <u xml:id="u-7.11" who="#AleksanderŁuczak">Po pierwsze — nigdzie nie jest powiedziane, że system dwupartyjny czy dwublokowy stanowi lepsze rozwiązanie ustrojowo-polityczne i lepiej gwarantuje stabilność systemu politycznego od systemu wielopartyjnego. Przyczyny stabilności bądź niestabilności systemu politycznego tkwią głębiej w strukturach społecznych i historycznie ukształtowanych układach politycznych. Można wskazać tyle samo przykładów stabilnych systemów politycznych sprzężonych z dwupartyjnością, co sprzężonych z wielopartyjnością Po drugie — nie jest tak, jak to często przedstawia się w obiegowych opiniach, że system większościowy sprzęgnięty z okręgami jednomandatowymi kreować musi dwupartyjność i stabilną większość parlamentarną, a system proporcjonalny przyczynia się do rozwoju wielopartyjnego rozproszenia i parlamentarnej niestabilności rządów.</u>
          <u xml:id="u-7.12" who="#AleksanderŁuczak">Trzeba raczej skłonić się do opinii, że pierwotny jest system partyjny ukształtowany historycznie przez realia społeczne, ekonomiczne, światopoglądowe i kulturowe, a następnie do niego dostosowany jest system wyborczy odpowiednio chroniący dany system partyjny.</u>
          <u xml:id="u-7.13" who="#AleksanderŁuczak">Uważamy zatem, że system wyborczy powinien zapewnić w przyszłym Sejmie jak najpełniejszą reprezentację wszystkich odłamów opinii publicznej i wyrażanych przez nie coraz bardziej zróżnicowanych interesów i potrzeb. Mam tu na myśli nie tylko nowo powstałe partie polityczne, które w obecnym Sejmie nie są reprezentowane, ale przede wszystkim liczące się mniejszości narodowe. Jeśli proponowany przez nas system wyborczy, który ma stwarzać gwarancje wprowadzenia przez te mniejszości swoich reprezentantów do parlamentu, o ile uzyskają oni oczywiście odpowiednie poparcie, określa się pogardliwie wariantem jarmarcznym, to świadczy to o opacznym pojmowaniu samej idei w pełni wolnych i demokratycznych wyborów. Posługiwanie się takimi argumentami i filozofią za nimi ukrywającą się, już samo w sobie źle wróży budowaniu i umocnieniu fundamentów nowego demokratycznego ustroju.</u>
          <u xml:id="u-7.14" who="#AleksanderŁuczak">Po głębokim namyśle i długich dyskusjach odrzuciliśmy koncepcję — jak powiedziałem — wprowadzenia tak zwanej klauzuli zaporowej, to jest określenia procentowego pułapu uzyskanych głosów, którego osiągnięcie uprawnia dane ugrupowanie polityczne zgłaszające swoje listy kandydatów do uczestnictwa w podziale mandatów. Wprowadzenie takiej klauzuli zaporowej uznaliśmy za niesłuszne w naszych obecnych warunkach. Przede wszystkim były dla nas pouczające doświadczenia ostatnich wyborów w Czechosłowacji i na Węgrzech. Przy zastosowaniu takich klauzul zaporowych w tych krajach szereg ugrupowań politycznych, które zyskały łącznie około 15% głosów, nie są reprezentowane w parlamencie. Tworzą one dziś opozycję pozaparlamentarną i starała się kreować alternatywny parlament. Stanowić to musi potencjalne zagrożenie dla stabilności systemu politycznego. Wyrażamy stanowisko, że obecny parlament wybrany przed rokiem w zasadniczo odmiennej sytuacji niż współczesny obraz naszego życia politycznego nie ma tytułu do ustalania arbitralnie żadnego pułapu klauzuli zaporowej. Najbliższe wybory parlamentarne powinny być testem rzeczywistego układu sił w społeczeństwie i probierzem realnego zaplecza poszczególnych partii i ugrupowań w elektoracie. Obecnie najważniejsze jest, aby wyłoniony w najbliższych wyborach Sejm był jak najbardziej reprezentatywny i najwierniej odzwierciedlał całe spektrum zróżnicowanej opinii publicznej. Chodzi o to, aby nie stwarzać podstaw do tworzenia się opozycji pozaparlamentarnej, która może przerodzić się w siłę antyparlamentarną, a to mogłoby zagrażać procesowi budowania demokratycznych form rządzenia.</u>
          <u xml:id="u-7.15" who="#AleksanderŁuczak">Projekt ordynacji wyborczej przewiduje sposób głosowania taki sam, jaki zastosowano w ostatnich wyborach samorządowych w miastach powyżej 40 tysięcy mieszkańców. Pozwalałoby to zatem na wyrażenie preferencji personalnych przez stworzenie możliwości głosowania na poszczególnych kandydatów.</u>
          <u xml:id="u-7.16" who="#AleksanderŁuczak">Przedłożony projekt ordynacji wyborczej przyznaje prawo zgłaszania list kandydatów zarówno zinstytucjonalizowanym ugrupowaniom politycznym, zorganizowanym bądź to w partii, bądź w komitetach obywatelskich, jak i obywatelom w liczbie 500 wyborców, tworzącym w danym celu lokalny komitet wyborczy. Wedle naszej koncepcji partie polityczne bądź komitety obywatelskie o zasięgu ogólnokrajowym musiałyby notyfikować zamiar rejestrowania swoich list kandydatów w więcej niż dwóch okręgach wyborczych. Dla skuteczności takiej notyfikacji potrzebne byłoby, wedle naszej propozycji, wykazanie się przez partię polityczną lub komitet obywatelski poparciem co najmniej 3 tysięcy wyborców, zamieszkałych w nie mniej niż dwóch okręgach wyborczych. Przy tym co najmniej 250 wyborców musiałoby pochodzić z jednego okręgu. Nie jest to wiec, jak się wydaje, wygórowane wymaganie dla uwiarygodnienia przez partie polityczną czy komitet obywatelski swego no nadlokalnego charakteru.</u>
          <u xml:id="u-7.17" who="#AleksanderŁuczak">Rozróżnienie tych trzech kategorii podmiotów uprawnionych do zgłaszania list kandydatów wydaje się w obecnej sytuacji rozwiązaniem najlepiej dostosowanym do realiów naszego życia publicznego. To społeczeństwo w wolnych i demokratycznych wyborach musi rozstrzygnąć, która forma publicznej organizacji najbardziej mu odpowiada.</u>
          <u xml:id="u-7.18" who="#AleksanderŁuczak">Technika głosowania zastosowana w ostatnich wyborach samorządowych w miastach, gdzie przyjęto system wyborów proporcjonalnych, zdała egzamin. Liczba głosów nieważnych w tych miastach nie różniła się w sposób znaczący statystycznie w porównaniu z wyborami przeprowadzonymi w okręgach jednomandatowych. Zważywszy na fakt, że w ogóle była to nowa technika głosowania, po raz pierwszy stosowana, trzeba stwierdzić, że 50% głosów nieważnych, to nie jest wielkość, która mogłaby budzić niepokój. Oczywiście w toku zaznajamiania obywateli z nową ordynacją wyborczą i podczas kampanii wyborczej trzeba będzie wyjaśniać sens podwójnego znaczenia głosu oddawanego przez postawienie znaku „x” przy jednym nazwisku, że jest to przede wszystkim głos oddany na całą listę, a jednocześnie wyrażający preferencje dla określonego kandydata.</u>
          <u xml:id="u-7.19" who="#AleksanderŁuczak">W projekcie złagodzono kryteria ważności oddawanych kart, ważności głosów na kartach do głosowania w celu zmniejszenia potencjalnej liczby głosów. Proponuje się, aby karta do głosowania, na której wyborca postawił znak”x” przy większej liczbie nazwisk kandydatów z tej samej listy, uznać za głos ważny i zaliczony dla kandydata umieszczonego w pierwszej kolejności na tej liście.</u>
          <u xml:id="u-7.20" who="#AleksanderŁuczak">Oczywiście alternatywą dla tej techniki głosowania mógłby być taki sposób głosowania, w którym wyborca oddawałby głos na listę bez wyrażenia swoich preferencji personalnych. Z techniczno-organizacyjnego punktu widzenia z wielu względów upraszczałoby to procedurę głosowania. Pozbawiałoby jednak wyborcę możliwości wypowiedzenia się w kwestii wyboru poszczególnych kandydatów. Naszym zdaniem mogłoby to wielu wyborców zniechęcić do udziału w wyborach. Polski wyborca bowiem przyzwyczajony jest do głosowania na osoby, a jednocześnie zachowania wyborcze polegające na dokonywaniu wyboru między partiami — właściwe dla utrwalonych systemów politycznych demokracji parlamentarnej — jeszcze się nie wykształciły. Nowy system partyjny jest bowiem dopiero w fazie formowania się i nie można oczekiwać, żeby w skończonej postaci ukształtował się przed najbliższymi wyborami.</u>
          <u xml:id="u-7.21" who="#AleksanderŁuczak">Niezależnie od tego, jaki system wyborczy zostanie ostatecznie ustanowiony i niezależnie jaką przyjmie się metodę ustalania wyników wyborów wedle zasady proporcjonalności, zarówno w sensie politycznym, jak i innym ważną rzeczą jest podział na okręgi wyborcze. Podział ten powinien mieć w miarę możliwości charakter stały. Nie może tego podziału dokonywać ani prezydent Rzeczypospolitej, ani Senat, a tym bardziej rząd. Musi go dokonać Sejm, podejmując odpowiednią uchwałę. Projekt takiej uchwały powinna przedłożyć Izbie komisja sejmowa rozpatrująca projekt tej ustawy. W toku prac prowadzących do przygotowania projektu ustawy próbowaliśmy ustalić — jak gdyby wstępnie — taki podział na okręgi wyborcze. Poniechano tego z kilku przyczyn. Warto jednak zwrócić uwagę na jeden ważny aspekt tej kwestii. Podstawą ustalenia podziału musi być podział administracyjny kraju na województwa. Nie można jednak automatycznie dzisiaj ustalić, że każde województwo stanowo jeden okręg wyborczy. W dwóch przypadkach — województwa katowickiego i stołecznego województwa warszawskiego — liczba mandatów do obsadzenia wahałaby się w granicach 47–50, a w drugim 30–33 mandatów.</u>
          <u xml:id="u-7.22" who="#AleksanderŁuczak">Przy zarejestrowaniu tylko 3 list kandydatów w tych okręgach wyborca otrzymałby kartę do głosowania obejmującą 150 czy prawie 100 nazwisk kandydatów. Dlatego takie województwa, jak województwo warszawskie i katowickie należałoby podzielić na kilka okręgów wyborczych.</u>
          <u xml:id="u-7.23" who="#AleksanderŁuczak">Z drugiej strony — w najmniejszym województwie, którym jest województwo chełmskie, wedle normy przedstawicielstwa przypadałyby 3 mandaty. Przy przyjęciu proponowanej metody ustalania wyników wyborów, w wypadku szczególnie niskiej frekwencji, powiedzmy poniżej 20% w takim okręgu, a jednocześnie skrajnie różniącej się od frekwencji w całym kraju na poziomie 75%, żadna z list zarejestrowanych w tym okręgu nie uzyskałaby ani jednego mandatu. Dlatego kilka najmniejszych województw powinno być połączonych po dwa, tworząc jeden okręg wyborczy. Z pewnością takie decyzje łączenia obszarów dwóch województw w jeden okręg wyborczy będą wywoływać spory. Trudno będzie uniknąć konfliktu w związku z ustalaniem podziału na okręgi wyborcze. Nadszedł chyba jednak czas, aby próbować odchodzić od sztucznego podziału na województwa wprowadzonego w połowie lat siedemdziesiątych.</u>
          <u xml:id="u-7.24" who="#AleksanderŁuczak">Z logiki arytmetycznej — metody Hare-Niemeyera — zaproponowanej dla ustalenia rezultatów wyborów wynika, że na podział mandatów istotny wpływ będzie miała wielkość frekwencji wyborczej. Dlatego nie można z góry określić dokładnie liczby mandatów, która w ostatecznym rachunku przypadnie na dany okręg wyborczy. Tak więc w projekcie ordynacji wyborczej przewiduje się jedynie określenie przy podziale na okręgi wyborcze najwyższej granicy dopuszczalnej liczby kandydatów zgłaszanych na listach w danym okręgu.</u>
          <u xml:id="u-7.25" who="#AleksanderŁuczak">Jednocześnie w projekcie ustalono wymagane minimum liczby kandydatów zgłaszanych na poszczególnych listach. Musi być ich co najmniej połowa dopuszczalnej najwyższej granicy. Uznano bowiem zgłaszanie jednego kandydata na liście jako kłócące się z logiką wyborów proporcjonalnych i istotą listy kandydatów. Ustalanie kolejności kandydatów na liście pozostawia się do uznania podmiotów zgłaszających listę, tzn. partii politycznych i komitetów wyborczych.</u>
          <u xml:id="u-7.26" who="#AleksanderŁuczak">Projekt ustawy przewiduje, że dla przeprowadzenia wyborów tworzy się komisje wyborcze: obwodowe, okręgowe i ogólnokrajową komisję wyborczą. Jakkolwiek by nie oceniać doświadczeń z ostatnich wyborów samorządowych, trzeba uznać, że jednoosobowa instytucja generalnego komisarza wyborczego i okręgowych komisarzy wyborczych — dopuszczalna przy wyborach rad gminnych organizowanych przez rząd — nie może mieć zastosowania w wyborach parlamentarnych. Komisje wyborcze wszystkich szczebli, od obwodowych do ogólnokrajowej muszą składać się z przedstawicieli wszystkich podmiotów partii politycznych i komitetów wyborczych — rejestrujących swoje listy kandydatów. Wszystkie partie polityczne i obywatelskie komitety wyborcze zgłaszające zamiar rejestrowania list kandydatów w kraju powinny mieć prawo delegowania swojego przedstawiciela do ogólnokrajowej komisji wyborczej. Podobnie do okręgowych komisji wyborczych wszystkie partie i komitety wyborcze, nie wyłączając lokalnych komitetów wyborczych, które zarejestrują w danym okręgu swoje listy, powinny mieć prawo delegowania swoich przedstawicieli. Obwodowe komisje wyborcze powinny być powoływane przez komisje okręgowe tak, aby zapewnić jak najpełniejszą reprezentatywność komisji najniższego szczebla.</u>
          <u xml:id="u-7.27" who="#AleksanderŁuczak">Jednocześnie proponuje się takie rozwiązania techniczno-organizacyjne, które umożliwią jednolitą w całym kraju numerację list kandydatów partii politycznych lub ich koalicji zgłaszających swoje listy w więcej niż jednym okręgu wyborczym.</u>
          <u xml:id="u-7.28" who="#AleksanderŁuczak">Projekt zawiera odrębny rozdział dotyczący zasad prowadzenia kampanii wyborczej i kwestii jej finansowania przez uczestniczące w wyborach partie polityczne i komitety wyborcze. Ta kwestia nie była do tej pory regulowana w ordynacjach wyborczych do Sejmu, także i przed wojną. Nie jest dziełem przypadku, że w większości ordynacji wyborczych uchwalonych dla przeprowadzenia wyborów w 1990 r. w krajach Środkowej i Wschodniej Europy zawarto przepisy regulujące sprawy prowadzenia kampanii wyborczej. Korzystaliśmy z tych przykładów przy formułowaniu przepisów prezentowanego projektu nowej Ordynacji wyborczej do Sejmu. Sięgnięto także do rozwiązań i doświadczeń w tej dziedzinie istniejących w ustawodawstwie wyborczym krajów Europy Zachodniej i anglosaskich.</u>
          <u xml:id="u-7.29" who="#AleksanderŁuczak">Projekt określa, że z prawnego punktu widzenia kampania wyborcza rozpoczyna się z dniem zarządzenia wyborów, a momentem jej zakończenia jest piątek przed niedzielą, w której odbywa się głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-7.30" who="#AleksanderŁuczak">Proponujemy wprowadzenie zakazu ogłaszania na dwa tygodnie przed wyborami sondaży opinii publicznej, wychodząc z założenia, że w naszych warunkach nie są one, jak dowodzą ostatnie doświadczenia, w pełni wiarygodne. Publikowanie wyników takich sondaży jest elementem wpływania na postawy wyborców. Dlatego wzorem rozstrzygnięć przyjętych w innych krajach proponujemy zakazanie publikowania wyników badań opinii publicznej dotyczących przewidywanych zachowań wyborców i wyników wyborów.</u>
          <u xml:id="u-7.31" who="#AleksanderŁuczak">Proponujemy określić w ordynacji zasady sprawiedliwego i równego dostępu do państwowego radia i telewizji oraz bezstronnego informowania opinii publicznej o przebiegu kampanii wyborczej. To także ważny element wolnych i demokratycznych wyborów.</u>
          <u xml:id="u-7.32" who="#AleksanderŁuczak">Sprawa finansowania kampanii wyborczej to nie tylko kwestia jawności źródeł pochodzenia środków na jej prowadzenie, to również wielce ważny problem gwarancji równości szans. I dlatego proponujemy ustawowe określenie limitu wydatków ponoszonych na kampanię wyborczą. A żeby postanowienia te były skuteczne, muszą być ustalone sankcje za przekraczanie tych limitów. Wydaje się nam, że te propozycje są realistyczne.</u>
          <u xml:id="u-7.33" who="#AleksanderŁuczak">Wiemy i to nie tylko z doświadczeń naszej kadencji, że pełnienie przez posłów ważnych funkcji w rządzie, administracji państwowej, sądownictwie czy dyplomacji uszczupla grono parlamentarzystów poświęcających się pracy w Sejmie. Budzi to słuszne niezadowolenie wyborców. Dlatego proponujemy rozwiązania ustawodawcze, które zapobiegałyby temu negatywnemu zjawisku przez zakaz łączenia niektórych stanowisk z mandatem poselskim, a jednocześnie umożliwiających powrót do Sejmu byłym członkom rządu.</u>
          <u xml:id="u-7.34" who="#AleksanderŁuczak">Kończąc, chciałbym przeprosić za niektóre błędy natury redakcyjnej, które znalazły się w tekście projektu. Oczywiście artykuły zawarte w rozdziale 14 i 15 powinny nosić oznaczenia od nr 107 do 114. Inne omyłki przyjdzie nam sprostować w toku prac komisji.</u>
          <u xml:id="u-7.35" who="#AleksanderŁuczak">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Przedstawiłem motywy proponowanej przez nas koncepcji modelu systemu wyborczego i Ordynacji wyborczej do Sejmu oraz starałem się uwypuklić najważniejsze zagadnienia związane z tą koncepcją. Pragnę wyrazić nadzieję, że dyskusja nad naszą propozycją i propozycją autorów kontrprojekt będzie rzeczowa i prowadzona z poczuciem wielkiej odpowiedzialności, której wymaga złożoność decyzji w sprawie nowego systemu wyborczego.</u>
          <u xml:id="u-7.36" who="#AleksanderŁuczak">W imieniu grupy posłów, autorów tego projektu, wnoszę o odesłanie naszego projektu do komisji.</u>
          <u xml:id="u-7.37" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-8.1" who="#MikołajKozakiewicz">Obecnie głos zabierze pan poseł Henryk Michalak w celu uzasadnienia poselskiego projektu ustawy Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej — druk nr 522.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#HenrykMichalak">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Bardzo przepraszam że tak zaczynam swoje wystąpienie, ale zawsze starałem się, aby przedstawić Wysokiej Izbie bardzo rzetelnie materiał faktyczny, aby nawet cień podejrzenia nie padał na mnie, że usiłuję w jakikolwiek sposób ukierunkowywać dyskusję, zwłaszcza w jej aspekcie politycznym. Dlatego też wszelkie komentarze i implikacje polityczne wynikające z przedstawionego przeze mnie projektu bardzo bym prosił, aby znalazły swoje odzwierciedlenie w głosach posłów. Ja zaś przechodzę do samej materii projektu.</u>
          <u xml:id="u-9.1" who="#HenrykMichalak">Powszechnie postrzegana potrzeba przeprowadzenia przyspieszonych wyborów parlamentarnych wymaga uchwalenia nowej Ordynacji wyborczej do Sejmu, która kreowałaby system wyborczy odpowiadający realizowanemu kierunkowi zmian ustrojowych i politycznych Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-9.2" who="#HenrykMichalak">Kolejne wybory do Sejmu odbyć się powinny na podstawie prawa wyborczego, którego instytucje i związane z nim rozwiązania organizacyjne:</u>
          <u xml:id="u-9.3" who="#HenrykMichalak">— wprowadzają system wyborczy, w wyniku którego podział mandatów odzwierciedla rzeczywisty stan i formy zorganizowania społeczeństwa — wyborców;</u>
          <u xml:id="u-9.4" who="#HenrykMichalak">— dają wyraz poszanowania praw wyborczych obywateli i podkreślają zasadę powszechności i równości tych praw;</u>
          <u xml:id="u-9.5" who="#HenrykMichalak">— stwarzają prawne gwarancje przeprowadzenia wolnych wyborów do najwyższego organu władzy państwowej w sposób demokratyczny, na zasadach ogólnych określonych obowiązującą Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-9.6" who="#HenrykMichalak">Te podstawowe założenia legły u podstaw wyboru i przejęcia w projekcie zasadniczych rozwiązań prawnych oraz zakresu regulacji zagadnień z nich wynikających i z nimi powiązanych, a w konsekwencji — systematyki przepisów prawnych w ustawie.</u>
          <u xml:id="u-9.7" who="#HenrykMichalak">Przedłożony projekt składa się z trzech części, podzielonych na rozdziały.</u>
          <u xml:id="u-9.8" who="#HenrykMichalak">W części pierwszej — ustalono zasady ogólne wyborów do Sejmu i tryb ich zarządzania. W części drugiej — określono podstawowe prawa wyborcze obywateli, to jest czynne i bierne prawo wyborcze oraz zasady ich realizowania, łącznie z trybem zgłaszania kandydatów na posłów i prowadzeniem kampanii wyborczej. W części trzeciej — normuje się zagadnienia składające się na szeroko rozumiany system wyborczy — od zasad i sposobu tworzenia jednostek podziału terytorialnego dla celów wyborczych oraz organów przeprowadzających wybory, przez postępowanie dla ustalenia wyników głosowania i wyników wyborów oraz stwierdzenia ważności wyborów, do przepisów o wygaśnięciu mandatu poselskiego.</u>
          <u xml:id="u-9.9" who="#HenrykMichalak">Punktem wyjścia dla przyjętych w projekcie rozwiązań szczegółowych jest założenie, iż wybory powinny się odbyć według systemu wyborczego łączącego zasadę wyborów większościowych i zasadę wyborów proporcjonalnych. W konsekwencji przyjęto, iż posłowie wybierani będą: w jednomandatowych okręgach wyborczych — większością głosów z list okręgowych, w wielomandatowych regionach wyborczych — według zasady proporcjonalności z list regionalnych.</u>
          <u xml:id="u-9.10" who="#HenrykMichalak">Dla zachowania zasady równości wyborów ustalono zaś, iż każdy wyborca ma dwa głosy: jeden głos dla wyboru posła z listy okręgowej i drugi głos oddawany na listę kandydatów zgłoszoną w regionie wyborczym — art. 24.</u>
          <u xml:id="u-9.11" who="#HenrykMichalak">Stosownie do powyższego w okręgu wyborczym mandat posła uzyska ten kandydat umieszczony na liście okręgowej, który otrzyma największą liczbę ważnych głosów. Odpowiednia regulacja przewidziana jest również dla przypadków, gdy dwóch lub więcej kandydatów uzyska tę samą liczbę głosów.</u>
          <u xml:id="u-9.12" who="#HenrykMichalak">Dla ustalenia wyników wyborów w regionie wyborczym będących pochodną podziału mandatów pomiędzy poszczególne listy kandydatów przyjęto w projekcie metodę d'Hondta. Sposób ustalania wyników tą metodą premiuje listy kandydatów zgłoszone bądź popierane przez porozumienia obywateli, które uzyskały największą liczbę głosów, a więc zapewnia każdej zorganizowanej grupie reprezentację w Sejmie, jaka w zasadzie odpowiada jej aktualnym wpływom w społeczeństwie.</u>
          <u xml:id="u-9.13" who="#HenrykMichalak">Zgodnie z projektem, podziału województw na okręgi wyborcze oraz ustalenia regionów wyborczych i liczby posłów wybieranych w poszczególnych regionach wyborczych dokonuje się w formie uchwały Sejmu, według zasad określonych w Ordynacji wyborczej — art. 72, w związku z artykułami 70 i 71.</u>
          <u xml:id="u-9.14" who="#HenrykMichalak">W zakresie praw wyborczych obywateli projekt nawiązuje bezpośrednio do norm konstytucyjnych — art. 5 ust. 1, 6, 33 i 35. Podkreślone są ponadto, aczkolwiek z prawnego punktu widzenia nie jest to niezbędne, prawa wyborcze obywateli polskich posiadających obywatelstwo innego państwa, oraz przywrócone jest czynne prawo wyborcze osobom, tak zwanym bezpaństwowcom, stale zamieszkującym w Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-9.15" who="#HenrykMichalak">Konsekwentnie do przyjętego systemu wyborczego projektowana ustawa ustala, iż prawo zgłaszania kandydatów na posła w okręgu wyborczym przysługuje wyborcom z danego okręgu oraz porozumieniom obywateli działającym w danym okręgu wyborczym. Dla wszystkich wymienionych podmiotów ustalony został jednolity wymóg, iż zgłaszana kandydatura musi być poparta podpisami takiej samej liczby tysiąca wyborców z danego okręgu wyborczego.</u>
          <u xml:id="u-9.16" who="#HenrykMichalak">Równoprawność podmiotów zgłaszających wyrażona została także w regule, iż ci sami zgłaszający mogą zgłosić tylko jednego kandydata na posła w okręgu wyborczym. Odpowiednio, w regionie wyborczym prawo zgłaszania list kandydatów przysługuje wyborcom z danego regionu wyborczego oraz porozumieniom obywateli działającym bądź to w regionie wyborczym, bądź też na obszarze całego kraju, przy czym proponuje się ustawowe określenie minimalnej i maksymalnej liczby kandydatów umieszczanych na liście. Nie przewiduje się określenia w ustawie zasad postępowania porozumień obywateli dla zgłoszenia kandydatów, jako iż jest to materia wewnątrzorganizacyjna najróżnorodniejszych struktur społecznych.</u>
          <u xml:id="u-9.17" who="#HenrykMichalak">Na tle doświadczeń z wyborów do Sejmu X kadencji i Senatu oraz wyborów do rad gmin, regulacji w niezbędnym zakresie poddana została natomiast kwestia oznaczeń kandydatów i list kandydatów znakiem graficznym lub literowym partii udzielających poparcia kandydatom oraz listom kandydatów. W związku z tym art. 38 ust. 3 stanowi, iż kandydat może mieć umieszczony przy swoim nazwisku odpowiedni znak graficzny lub literowy wyłącznie za zgodą odpowiedniej organizacji.</u>
          <u xml:id="u-9.18" who="#HenrykMichalak">W projekcie ustawy przyjęte zostały odpowiednie rozwiązania dotyczące prowadzenia kampanii wyborczej. Proponuje się między innymi ustawowe określenie daty oficjalnego rozpoczęcia kampanii wyborczej i zasad jej prowadzenia, w tym również w środkach masowego komunikowania.</u>
          <u xml:id="u-9.19" who="#HenrykMichalak">Projektowana ustawa określa też ogólne zasady finansowania kampanii wyborczej i publicznego wglądu w koszty związane z jej prowadzeniem, a ponadto — stosownie do przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1990 roku o partiach politycznych — ustala zasady finansowania kampanii wyborczej kandydatów ze źródeł publicznych. W myśl tych zasad kampania wyborcza może być finansowana ze środków przekazywanych na ten cel przez osoby prawne i fizyczne, z wyłączeniem środków pochodzących z budżetów państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych oraz państwowych podmiotów gospodarczych i innych osób prawnych z przewagą udziału skarbu państwa.</u>
          <u xml:id="u-9.20" who="#HenrykMichalak">Projekt przewiduje utrzymanie, tak jak w dotychczasowej Ordynacji wyborczej, instytucji kolegialnych organów społecznych przeprowadzających wybory i generalnie ich kompetencji. Przyjmuje się zatem powołanie Państwowej Komisji Wyborczej, regionalnych i okręgowych komisji wyborczych oraz obwodowych komisji wyborczych.</u>
          <u xml:id="u-9.21" who="#HenrykMichalak">Nowym rozwiązaniem jest natomiast propozycja dotycząca składów osobowych Państwowej Komisji Wyborczej oraz komisji regionalnych i okręgowych. W myśl projektu mają to być organy zapewniające przede wszystkim bezstronność i fachowość działania, zwłaszcza w sferze nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego na obszarze swojej właściwości miejscowej. Stąd też komisje te mają się składać z sędziów odpowiednich sądów.</u>
          <u xml:id="u-9.22" who="#HenrykMichalak">Projektowana ustawa nie wnosi nowych rozwiązań w zakresie stwierdzenia ważności wyborów posłów i procedury postępowania z protestami wyborców.</u>
          <u xml:id="u-9.23" who="#HenrykMichalak">Przyjęcie w projekcie ustawy zasady wyborów i poszczególne rozwiązania z zakresu postępowania wyborczego są, z uwzględnieniem oczywistych różnic, analogiczne do rozwiązań zawartych w projekcie ustawy o wyborze prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Dotyczy to w szczególności: zasad ogólnych oraz praw wyborczych obywateli, funkcji oraz zasad i trybu sporządzania i aktualizowania spisów wyborców, systemu organów przeprowadzających wybory oraz sposobu ich powoływania, zasad prowadzenia kampanii wyborczej oraz procedury przeprowadzania głosowania w obwodach. Koncepcja powyższa umożliwia ewentualne przeprowadzenie łącznych wyborów prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyborów do Sejmu zakładając, że odbywać się to będzie co 20 lat, przy minimalizacji na przykład kosztów i działań organizatorskich, ale także w przyszłości umożliwia — co jest bardzo ważne — kodyfikację zasad przeprowadzania wyborów w Polsce na wszystkich szczeblach życia publicznego.</u>
          <u xml:id="u-9.24" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-10.1" who="#MikołajKozakiewicz">Wysłuchaliśmy prezentacji wszystkich projektów ustaw.</u>
          <u xml:id="u-10.2" who="#MikołajKozakiewicz">Przystępujemy obecnie do łącznej dyskusji nad przedstawionymi projektami ustaw. Na początku będą wypowiedzi w imieniu klubów poselskich, których mam w tej chwili zgłoszonych dziewięć, i potem dyskusja poselska, która rozpocznie się wystąpieniem posła Aleksandra Małachowskiego.</u>
          <u xml:id="u-10.3" who="#MikołajKozakiewicz">W imieniu OKP jako pierwszy przemawia pan poseł Bronisław Geremek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#BronisławGeremek">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Nie jest łatwo w takiej debacie przemawiać w imieniu tak dużego klubu, jak Obywatelski Klub Parlamentarny, dużego, zróżnicowanego, i w sytuacji, gdy przedstawić trzeba wspólne stanowisko, wydaje się, że następuje niemal tyle wzajemnych redukcji, jak w tych modlitwach, o których Bolesław Prus w „Faraonie” piszę, że zmierzając w górę zderzają się ze sobą i są tak sprzeczne, że spadają na dół. Pozostaje jednak, tak sądzę, pewne stanowisko wspólne, które jest propozycją dla Wysokiej Izby.</u>
          <u xml:id="u-11.1" who="#BronisławGeremek">Pakiet ustaw przedstawiony dziś Sejmowi dotyczy organizacji polskiego życia politycznego. Mają one znaczenie zasadnicze dla rozwoju państwa i jego modelu ustrojowego.</u>
          <u xml:id="u-11.2" who="#BronisławGeremek">Pierwsza grupa projektów dotyczy urzędu prezydenta Rzeczypospolitej. Obywatelski Klub Parlamentarny popiera zgłoszoną przez grupę posłów propozycję zmiany Konstytucji, czyniącą obsadzenie urzędu prezydenta przedmiotem wyborów powszechnych, jak też projekt ordynacji dla tych wyborów. Przyjmuje do wiadomości zgłoszoną przez prezydenta Rzeczypospolitej z własnej inicjatywy wolę opuszczenia swego urzędu na rzecz elekta z wyborów powszechnych.</u>
          <u xml:id="u-11.3" who="#BronisławGeremek">Uważamy, że należy tak zorganizować prace legislacyjne, aby powszechne wybory prezydenckie mogły mieć miejsce na przełomie listopada i grudnia.</u>
          <u xml:id="u-11.4" who="#BronisławGeremek">Inicjatywa ustawodawcza Komisji Konstytucyjnej wprowadza na pełnych prawach Senat do procesu uchwalania nowej Konstytucji, nadając Zgromadzeniu Narodowemu prawo decyzji o Konstytucji i czyniąc powszechne referendum instrumentem pełnej legitymizacji ustawy zasadniczej. OKP udziela poparcia tej inicjatywie.</u>
          <u xml:id="u-11.5" who="#BronisławGeremek">Sejm w chwili obecnej nie dysponuje ordynacją wyborczą odpowiadającą aktualnemu stanowi życia politycznego. OKP z tym większą uwagą podchodzi do prac nad aktami prawnymi, które będą rządziły przyszłymi wyborami parlamentarnymi. Przedstawiliśmy własny projekt ordynacji wyborczej do Sejmu i sądzimy, że w dalszych pracach nad ordynacją uwzględnione będą różne punkty widzenia i różne modele procesu wyborczego. Jeżeli parlament zdecyduje się uchwalić Konstytucję, to wówczas w debacie konstytucyjnej pojawi się sprawa ordynacji nie tylko do Sejmu, lecz także do Senatu. Ordynacje będą mogły stać się elementem modelu ustrojowego przyjętego w Konstytucji. Rzecz w tym, żeby stworzyły one parlament reprezentatywny, dający stabilną podstawę rządów większości i poszanowanie zdania mniejszości.</u>
          <u xml:id="u-11.6" who="#BronisławGeremek">Poza tekstami projektów legislacyjnych przedkładanych dzisiaj, dostrzec jednak trzeba znacznie szerszą problematykę sytuacji politycznej kraju, narastających napięć i konfliktów, sprzecznych programów i projektów politycznych. W diagnozach można się spotkać z dwiema skrajnościami. Powiadają jedni, że wobec tego, że niewiele może teraz władza oferować społeczeństwu w dziedzinie życia materialnego, to dla rozładowywania niezadowolenia społecznego trzeba dać ludziom grę polityczną: innymi słowy — nie ma chleba, to chociaż nieco igrzysk. Powiadają inni, że polityką interesują się tylko wąskie elity, że szerokie rzesze myślą tylko o kłopotach życia codziennego, z obojętnością traktując kwestię tego kto rządzi, czy też jak są stosowane reguły życia demokratycznego.</u>
          <u xml:id="u-11.7" who="#BronisławGeremek">Obie diagnozy wydają się ułomne, nietrafne, a może nawet groźne. I jedna, i druga rozrywa naturalny związek między gospodarką i polityką — całe doświadczenie minionego półwiecza ternu właśnie przeczy. W obu tych diagnozach tkwi także przedmiotowe, a może nawet pogardliwe traktowanie społeczeństwa — tak, jakby wspaniałe doświadczenie „Solidarności” i autokreacji społeczeństwa obywatelskiego należało już w całości do przeszłości.</u>
          <u xml:id="u-11.8" who="#BronisławGeremek">Zmiany polityczne są nieuchronne i niezbędne. Wynika to z tego, że zmieniła się sytuacja kraju. Układ powstały wiosną 1989 r. tej nowej sytuacji już nie odpowiada. Kontrakt okrągłego stołu przechodzi do historii, bo istotne jego elementy stały się anachroniczne. Przechodzi do historii, w moim przekonaniu, jako akt mądrości politycznej, mądrości polskiego społeczeństwa, które zdołało dokonać rewolucyjnej przemiany ustrojowej, konsekwentnie do tej pory odrzucając rewolucyjne strategie, odwołujące się do przemocy, do zemsty czy do terroru. Był to akt także świadczący o przedkładaniu dobra zbiorowego i racji narodowej nad wszelkie partykularne egoizmy. Zachowuje swoją aktualność lekcja pewnych racji moralnych i rozsądku politycznego, wyobraźni i odpowiedzialności.</u>
          <u xml:id="u-11.9" who="#BronisławGeremek">Dlaczego potrzebne jest skrócenie kadencji istniejących władz państwa? Nie dlatego, że pracują one źle. W ciągu minionych 15 miesięcy Polska stała się innym krajem, niż była. I w tym bilansie każdy z wielkich organów państwa ma swój udział.</u>
          <u xml:id="u-11.10" who="#BronisławGeremek">Rzecz w tym, że dla obrazu Polski w Europie, jak i dla podtrzymania stabilizacji politycznej w kraju niezbędne jest, aby mandat społeczny był jasny i jednoznaczny, wynikający z wolnych wyborów. To właśnie pozwoli słabej polskiej demokracji przejść przez wszelkie burze i wszelkie napory. Innej drogi nie ma.</u>
          <u xml:id="u-11.11" who="#BronisławGeremek">A więc kiedy wybory parlamentarne? Po wypełnieniu tego co niezbędne, ale tylko tego co niezbędne w warunkach pełnej sprawności wszystkich instytucji polskiego parlamentu.</u>
          <u xml:id="u-11.12" who="#BronisławGeremek">Rzeczą konieczną jest przywrócenie parlamentowi zasady reprezentatywności, a to znaczy stworzenie wszystkim grupom politycznym — tym, które są obecne w składzie parlamentu i tym, które nie miały dotąd możliwości sprawdzenia się w wyborach — równych szans uczestnictwa w wielkich instytucjach życia publicznego.</u>
          <u xml:id="u-11.13" who="#BronisławGeremek">Blisko rok temu mój klub zaproponował kalendarz polityczny, w którym na wiosnę 1991 r. przewidywaliśmy nowe wybory. Sądziliśmy, że w ten sposób realizować będziemy zapowiedzi naszego programu wyborczego — kontrakt polityczny traktowaliśmy przecież jako element procesu przechodzenia do demokracji, a więc jako układ przejściowy. Zapowiadaliśmy, że w roku 200-lecia Konstytucji 3 Maja Polska będzie miała nowe instytucje naczelne, powołane na zasadzie suwerennej woli ludu oraz nową Konstytucję.</u>
          <u xml:id="u-11.14" who="#BronisławGeremek">Sądziliśmy wówczas, że wspólne wybory — połączone być może z referendum konstytucyjnym — są rozwiązaniem realizującym oszczędne gospodarowanie budżetem państwa i sprzyjającym najbardziej masowemu uczestnictwu w procesie wyborczym.</u>
          <u xml:id="u-11.15" who="#BronisławGeremek">Sytuacja polityczna i społeczna kraju skłania jednak do oddzielenia dwóch aktów wyborczych — wyborów prezydenta i wyborów parlamentarnych. Sądzimy, że parlament przed podjęciem decyzji o samorozwiązaniu musi zrealizować te swoje zadania, od których zależy właściwe funkcjonowanie państwa oraz kontynuacja wielkiej przemiany gospodarczej podjętej przez rząd Tadeusza Mazowieckiego. Niezbędne są przecież akty legislacyjne, które skompletują prawne ramy funkcjonowania gospodarki rynkowej, a zwłaszcza akty dotyczące nowoczesnych instytucji bankowych i giełdowych, inwestycji zagranicznych, systemu podatkowego. Niezbędne jest uchwalenie budżetu państwa. Samorząd terytorialny, którego nowy kształt określił nasz parlament, potrzebuje również kilku aktów prawnych uzupełniających podstawę jego funkcjonowania. Trzeba także rozważyć, czy jest możliwe, aby nasz parlament uchwalił nową Konstytucję, aby państwo uchronić przed niebezpieczeństwami, jakie niesie wszelkie prowizorium ustrojowe.</u>
          <u xml:id="u-11.16" who="#BronisławGeremek">Nie do wyobrażenia jest, żeby parlament naszej kadencji nie zajął się palącą kwestią emerytów czy też kombatantów. Ustawa o kombatantach musi naprawić krzywdę tysiącom ludzi, którym odmawiano należnej im wdzięczności narodowej. Ustawa o emeryturach musi zastąpić obecną, wygasającą z końcem tego roku. Rzecz przecież idzie o los ogromnej rzeszy ludzi płacących bodaj czy nie najwyższą cenę za politykę przemian gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-11.17" who="#BronisławGeremek">Uważamy, że to zadanie wypełnić należy i wypełnić można w ciągu najbliższych miesięcy. Pozwoli to skrócić kadencję naszego parlamentu bez szkody dla funkcjonowania państwa.</u>
          <u xml:id="u-11.18" who="#BronisławGeremek">Chcę powiedzieć, że nie mamy żadnych partykularnych, grupowych interesów, które skłaniałyby nas do postulowania nowych wyborów i do skrócenia kadencji parlamentu. Jedynym argumentem jest właśnie los ludzi i dobro państwa. Doświadczenie historyczne uczy, że nie ma innej drogi ochrony poziomu życia ludzi niż budowa społeczeństwa otwartego i demokratycznego — Półtoraroczny bilans prac Sejmu i Senatu ma swoje aktywa i ma swoje pasywa. Za każdym razem te decyzje, które mogą stanowić dumę parlamentu tej kadencji, podejmowane były wtedy, kiedy odniesieniem ich było dobro zbiorowe. I teraz Stoimy w momencie tego typu wyboru i takiej decyzji, i trzeba zapomnieć o jakichkolwiek partykularnych interesach, a myśleć o dobru kraju. Mamy przekonanie, że takie właśnie będzie stanowisko naszego Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-11.19" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-12.1" who="#MikołajKozakiewicz">Głos zabierze obecnie pan poseł Włodzimierz Cimoszewicz w imieniu PKLD, przygotuje się pan poseł Józef Zych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Panie Marszałku! Panie Premierze! Wysoki Sejmie! Ubiegłoroczne wybory parlamentarne stworzyły po raz pierwszy od dziesięcioleci możliwość sprawdzenia, w jakim stopniu obywatele popierają, a w jakim odnoszą się z dezaprobatą do panującego wówczas systemu społecznego i politycznego. Potwierdziły one to, co było w ostatnich latach oczywiste nieomal dla wszystkich, poza najbardziej konserwatywną częścią aparatu władzy, mianowicie to, że ludzie mają już dosyć ograniczenia swobód i wolności, że stracili nadzieję na możliwość uzdrowienia gospodarki opartej na dotychczasowych zasadach. Był to początek przełomu w Polsce, ale i w całej Europie Środkowo-Wschodniej.</u>
          <u xml:id="u-13.1" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Lawinowy rozwój wydarzeń uległ wyraźnemu i nieoczekiwanemu przyspieszeniu. Było to możliwe dzięki dynamicznej postawie sił skupionych w „Solidarności” i wokół niej, dzięki poparciu przemian przez proreformatorskie środowiska w obozie dotychczasowej władzy, dzięki zrozumieniu przez te środowiska, że ostatecznemu wyczerpaniu uległy możliwości poprzedniego systemu.</u>
          <u xml:id="u-13.2" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Sukces „Solidarności”, możliwość zrzucenia z siebie ciężaru wad, błędów i ograniczeń realnego socjalizmu oraz perspektywy pociągających wielką obietnicą reform sprawiły, że wyznacznikiem nastrojów większości społeczeństwa była wówczas nadzieja: nadzieja wolności i swobód obywatelskich, nadzieja zdrowej i wydajnej gospodarki, nadzieja nieskrępowanego powrotu do rodziny narodów europejskich. Na tę wielką społeczną nadzieję składały się miliony zwykłych codziennych ludzkich życzeń i oczekiwań.</u>
          <u xml:id="u-13.3" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Rok od powołania rządu premiera Tadeusza Mazowieckiego przyniósł Polsce niezwykłe w swojej skali zmiany. Osłabło myślenie w kategoriach „my i oni”, będące przez lata barierą między rządzącymi i rządzonymi. Stworzono podstawy uporządkowania gospodarki i rynku; zaawansowano reformy ustrojowe; podjęto istotne inicjatywy w polityce zagranicznej. Sukcesem społeczeństwa i jego wszystkich sił politycznych jest zagwarantowanie pokojowego, cywilizowanego charakteru procesu reform.</u>
          <u xml:id="u-13.4" who="#WłodzimierzCimoszewicz">I oto dzisiaj, po 15 miesiącach okazuje się, że Polska przypomina pomrukujący wulkan. Powszechnie można spotkać się z niezadowoleniem, krytyką, protestami i rozczarowaniami. Rolnicy atakują rząd za politykę rolną, kolejarze powtarzają próby strajku, górnicy z najwyższym niepokojem odnoszą się do nieprzemyślanych eksperymentów organizacyjnych. W całych gałęziach przemysłowych, jak chociażby w przemyśle włókienniczym, grozi rychły konflikt społeczny, którego źródłem będzie bardziej rozpacz niż niezadowolenie. Wiele środowisk inteligenckich milczy w zakłopotaniu wywołanym upadkiem ich zawodów, zakładów pracy, redukcjami zatrudnienia.</u>
          <u xml:id="u-13.5" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Polską, miast niedawnej nadziei, zaczynają rządzić strach i obawy. Obawy o pracę, o to, czy będę miał za co żyć i utrzymać rodzinę, czy ceny i czynsze jeszcze wzrosną. Obawa o przyszłość państwa, wokół którego zachodzą procesy niepokojące wielu Polaków. Strach przed przestępczością, której groźne objawy dostrzegamy już często w najbliższym otoczeniu.</u>
          <u xml:id="u-13.6" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Satyrycy żartują sobie z byłych prominentów przerabiających energicznie swoje życiorysy. W poszczególnych przypadkach bywa to śmieszne, w innych żałosne. Jeżeli jednak tysiące, a może i miliony ludzi obawiają się, że ich normalne, polskie życiorysy mogą im dzisiaj szkodzić, to nie z nimi jest coś nie w porządku, ale z otaczającą rzeczywistością.</u>
          <u xml:id="u-13.7" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Jak mogło dojść do tak gwałtownej zmiany nastrojów społecznych, gdzie są tego przyczyny? Nieuniknione koszty tak zasadniczych zmian gospodarczych, jakie przeprowadzamy w Polsce, są i muszą być bardzo wysokie. Skala takich zjawisk jak spadek płac realnych i bezrobocie przerasta jednak to, czego ludzie się spodziewali.</u>
          <u xml:id="u-13.8" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Po pierwsze — dlatego, że powszechnie nie doceniano zapowiedzi ekspertów.</u>
          <u xml:id="u-13.9" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Po drugie — dlatego, że zapowiedzi oficjalne były, jak to wszyscy pamiętamy, zdecydowanie bardziej optymistyczne.</u>
          <u xml:id="u-13.10" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Ma rację publicysta jednego z dzienników obecnego obozu władzy, gdy stwierdza: „Trzeba więc dziś odważnie powiedzieć, czy te obietnice były celowo zafałszowane, by nie przerazić społeczeństwa i nie zniechęcić go na samym wstępie, czy wynikały z formalno-buchalteryjnych przeliczeń, które skompromitowały się w zetknięciu z rzeczywistością”. Dochodzi do tego nieoczekiwane przed rokiem pogorszenie zewnętrznych, międzynarodowych warunków działania naszej gospodarki. Destrukcja dotychczasowych powiązań z NRD, niespodziewany skok cen na paliwa, a także zafundowane sobie w dużej mierze na własne życzenie pogorszenie warunków wymiany z ZSRR mają i będą mieć w przyszłości jeszcze większy negatywny wpływ na warunki naszego życia.</u>
          <u xml:id="u-13.11" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Do przyczyn obiektywnych i niezależnych od polityki rządu dochodzą błędy i słabości w jego działaniu. Mówiłem o nich w tej sali 2 miesiące temu. Niestety, przytłaczająca większość zgłoszonych wtedy uwag zachowuje aktualność. Wiele obietnic nie zostało spełnionych.</u>
          <u xml:id="u-13.12" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Rok temu premier zapowiadał w Sejmie, że „z chwilą opanowania inflacji i usunięcia niedoborów możliwe stanie się uruchomienie procesu gospodarczego rozwoju...”. Dzisiaj wielu ekspertów poważnie wątpi, czy inflację mamy już rzeczywiście za sobą. Międzynarodowe organizacje finansowe mówią wprost o nieprzewidywalności rozwoju sytuacji gospodarczej w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-13.13" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Rok temu mówiono: „Będziemy również tworzyć warunki sprzyjające powstawaniu nowych miejsc pracy. Niedostateczny rozwój usług, sieci handlowej i drobnej wytwórczości sprawiają, że gospodarka może wchłonąć wiele rąk do pracy”. Dzisiaj wielu rzemieślników zamyka swoje warsztaty, a bezrobocie w końcu roku będzie co najmniej 3-krotnie większe od zapowiadanego.</u>
          <u xml:id="u-13.14" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Mówiąc o pomocy dla wsi rząd zapowiedział, że zniknie sytuacja, kiedy rolnik, mając pieniądze, nie może kupić narzędzi pracy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#MikołajKozakiewicz">Panie Pośle! Proszę do rzeczy, o uwagi do tych ustaw, które dyskutujemy. To nie jest debata gospodarcza.</u>
          <u xml:id="u-14.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Panie Marszałku! Proszę łaskawie pozwolić mojemu klubowi przedstawić swój punkt widzenia na istotę problemów, jakie dzisiaj stoją przed Polską. Dopiero na podstawie tej oceny możemy wypowiedzieć swoją opinię...</u>
          <u xml:id="u-15.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-15.2" who="#WłodzimierzCimoszewicz">... na temat propozycji posunięć politycznych. Będę panu marszałkowi bardzo zobowiązany za niezamykanie nam ust.</u>
          <u xml:id="u-15.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#MikołajKozakiewicz">To jest bardzo duża część wstępna.</u>
          <u xml:id="u-16.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Wracam do myśli o obietnicach wobec wsi. Ta zapowiedź została spełniona w nieoczekiwany sposób. Dzisiaj rolnik po prostu nie może kupić narzędzi pracy, bo nie ma pieniędzy.</u>
          <u xml:id="u-17.1" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Przed rokiem premier mówił: „Chcemy, by opinia publiczna w Polsce miała wpływ na sprawy państwa i w jej głos będziemy się wsłuchiwać. Rozwój prasy nie może być regulowany administracyjnie... Prawo dostępu do radia i telewizji musi być równe dla wszystkich”. Dzisiaj komunikacja rządu i administracji rządowej ze społeczeństwem jest jedną z największych słabości. Prasa jest regulowana właśnie administracyjnie. Każdy telewidz każdego dnia doskonale widzi, jak jednostronną propagandę uprawia ta instytucja.</u>
          <u xml:id="u-17.2" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Rok temu słyszeliśmy, że Polska „musi być państwem, w którym żaden obywatel nie będzie dyskryminowany, ani nagradzany za światopogląd czy przekonania polityczne”. Co w świetle tego myśleć o liście urzędników z Bielska Podlaskiego, w którym zwracają się m.in. do mnie ze skargą na różne formy dyskryminowania ich ze względu na białoruskie pochodzenie i prawosławne wyznanie?</u>
          <u xml:id="u-17.3" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Jakże brutalnie załamało się wiele nadziei ludzkich pobudzonych obietnicami przed wyborami samorządowymi. Obiecywano, że 28 maja br. obudzimy się w innej Polsce. Polska została ta sama, stare problemy nie uległy cudownemu rozwiązaniu, doszło rozczarowanie.</u>
          <u xml:id="u-17.4" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Wszystkie te uwagi prowadzą mnie do jedynego możliwego wniosku. Głównym źródłem społecznego niepokoju jest sytuacja ekonomiczna, niepełne powodzenie reform i niewłaściwe lub niefortunne posunięcia obozu władzy, który z wyjątkowym zapałem odpycha od siebie kolejne grupy społeczne, zawodowe, wyznaniowe, wiekowe itd. To jest więc sfera, w której trzeba szukać środków zaradczych.</u>
          <u xml:id="u-17.5" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Dlatego też Parlamentarny Klub Lewicy Demokratycznej, udzielając nadal poparcia rządowi, wskazuje na potrzebę korekt i modyfikacji jego działań. Kiedy przestaniemy udzielać poparcia, znajdzie to swoje odbicie w wynikach głosowania, szanowni państwo.</u>
          <u xml:id="u-17.6" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Nie ukrywamy, że zbliża się czas, gdy o naszym stanowisku decydować będzie musiała skuteczność działania gabinetu, a nie jego zamiary i zapowiedzi. Powiedzmy jednak wyraźnie: to nie lewica społeczna przeszkadza dziś w tworzeniu warunków do sprawnej pracy gabinetu Tadeusza Mazowieckiego, lecz szamotanina wewnątrz obozu sił politycznych sprawujących władzę w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-17.7" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-17.8" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Przez całą Polskę przetacza się fala demagogicznej propagandy, wedle której jedyną przyczyną wszelkiego zła jest oszukańczy kontrakt okrągłego stołu i jego potomstwo w postaci obecnych lokatorów w Sejmie i w Belwederze. Rok spokojnego, konsekwentnego działania to, jak widać, za wiele jak na wytrzymałość niektórych polityków. Nie nam, posłom przekonywać kogokolwiek o dokonaniach Sejmu tej kadencji. Kto umie ważyć, to co istotne i co drugorzędne, sam wie. Resztę ocenią w przyszłości historycy, korzystając z luksusu, jakim jest dystans w czasie. Co do ich opinii nie mam wątpliwości. Chcę natomiast z całą mocą stwierdzić, że obietnice uspokojenia nastrojów społecznych przez błyskawiczne wybory są albo błędne, albo kłamliwe.</u>
          <u xml:id="u-17.9" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-17.10" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Obietnice takie pokazują jak dalece elity polityczne oderwały się od rzeczywistych problemów zwykłych ludzi. Jak bardzo zajęte są one swoimi wewnętrznymi rozgrywkami i walką o stanowiska. Jak bardzo nie rozumieją istoty ludzkich trosk, przyczyn tej bezradności i zagubienia skłaniających ludzi do poszukiwania czyjejś pomocy i obrony. Jest to kolejne łudzenie społeczeństwa fałszywymi diagnozami i nieprawidłowymi zaleceniami.</u>
          <u xml:id="u-17.11" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Czy z tego wszystkiego wynika, że nie powinniśmy przyspieszyć kolejnych wyborów prezydenckich i parlamentarnych? Przeciwnie — powinniśmy. Przemawiają za tym ważne argumenty. Kiedy półtora roku temu pisano przy okrągłym stole scenariusz reform w Polsce, zakładano wolne, z dzisiejszego punktu widzenia, tempo kolejnych posunięć. Wydarzenia potoczyły się znacznie szybciej. Kolejne etapy rekonstrukcji państwa pokonaliśmy w biegu, a nie w marszu. Dookoła Polski zmieniło się niemal wszystko.</u>
          <u xml:id="u-17.12" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Jeżeli na dorobek okrągłego stołu składało się określenie nowego kształtu państwa i metody dochodzenia do niego przez porozumienie, kompromis i ewolucję, to cel ten został niemal w pełni już osiągnięty, a metoda, jak dotąd, mimo pewnych zgrzytów — sprawdziła się. Pozwala to uznać skrócenie kadencji parlamentu za uzasadnione i racjonalne. Te właśnie względy, a nie demagogiczne stwierdzenia o rzekomym wygaśnięciu umowy okrągłego stołu, którym nie towarzyszą przekonujące dowody, poza sofistycznymi rozważaniami o losach uczestników tamtych obrad. Chciałoby się powiedzieć do tych, którzy uczestniczyli w wypracowaniu rozstrzygnięć okrągłego stołu: „Panowie! Nie zawieraliście umowy między sobą. Zawieraliście ją z Polską. I wobec niej odpowiadacie za przyjęte zobowiązania”.</u>
          <u xml:id="u-17.13" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-17.14" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Potrzebę wcześniejszych wyborów określa też pojawienie się na scenie życia publicznego wielu nowych partii, ruchów, grup społecznych. Mają one pełne prawo zweryfikowania swoich wpływów i społecznego poparcia w wolnych wyborach. Ich pozostawanie poza parlamentem może działać destabilizująco na funkcjonowanie państwa.</u>
          <u xml:id="u-17.15" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Jeżeli więc zasadnicza odpowiedź na pytanie, czy należy przeprowadzić wcześniejsze wybory parlamentarne brzmi: tak, to kolejne pytanie musi dotyczyć trybu wyborów.</u>
          <u xml:id="u-17.16" who="#WłodzimierzCimoszewicz">PKLD opowiada się zdecydowanie za wyborami proporcjonalnymi. Tylko one gwarantują rzeczywiste odzwierciedlenie woli wyborców. Nie stwarzają pokusy zwycięstwa dzięki sztuczkom proceduralnym. Składają los państwa w ręce jego obywateli. Tylko zasada proporcjonalności daje szansę wejścia do parlamentu nowo powstającym ugrupowaniom politycznym. Tylko ta ordynacja wyborcza gwarantuje mniejszościom, w tym narodowym, wprowadzenie swoich przedstawicieli do Sejmu. Ordynacja większościowa lub mieszana doprowadzi do niedopuszczalnej deformacji wyników. Może zdarzyć się tak, że ugrupowanie polityczne, które zdobędzie 35–40% głosów uzyska ponad 80% mandatów. Jednocześnie kandydaci poparci przez kilkadziesiąt procent wyborców mogą w ogóle nie wejść do Sejmu. Co to ma wspólnego z demokracją? Taka ordynacja to próba wygrania wyborów zanim ludzie pójdą głosować.</u>
          <u xml:id="u-17.17" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-17.18" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Z satysfakcją odnajduję podobne myślenie w ostatniej wypowiedzi prasowej szefa doradców Lecha Wałęsy.</u>
          <u xml:id="u-17.19" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Trzecie ważne pytanie to: kiedy? Często pada na nie odpowiedź: szybko, ale bez zagrożenia dla stabilności państwa i kontynuowania reform. PKLD podziela ten punkt widzenia. Takie podejście zakłada określenie warunków, jakie powinny być spełnione przed wyborami, wynika też z niego sprzeciw wobec operowania jakimiś konkretnymi datami. Stwierdzić można, że chodzi o przyszły rok.</u>
          <u xml:id="u-17.20" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Wybory powinny doprowadzić do wyłonienia Sejmu zdolnego do powołania rządu, mającego większe społeczne poparcie i bardziej skutecznego w działaniu niż obecny.</u>
          <u xml:id="u-17.21" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Rozstrzygające znaczenie dla przyszłych wyborów i wyłonionego przez nie parlamentu będzie miała frekwencja wyborcza. Jeżeli będzie niska, pozycja Sejmu będzie słaba, a przyszły rząd od samego początku może zostać sparaliżowany przez opór dużej części społeczeństwa. Będzie to początek końca marzeń o demokracji w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-17.22" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Nie różnimy się od innych społeczeństw. Ludzie, którzy nie zajmują się zawodowo polityką mają inne zmartwienia i zainteresowania — życie rodzinne, pracę, troskę o jutro. Jest to całkowicie normalne i zrozumiałe, zwłaszcza w warunkach kryzysu ekonomicznego. Może więc dać znać o sobie zmęczenie powtarzającymi się kampaniami politycznymi. Wiele osób może uznać rozgrywki polityczne za działania zastępcze i nie mieć ochoty na odgrywanie w nich roli niemych statystów. Ci ludzie wzruszą ramionami i pozostaną w domu.</u>
          <u xml:id="u-17.23" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Społeczne zaangażowanie w kampanii wyborczej będzie też funkcją wyrazistości różnic programowych między konkurującymi siłami. Dzisiaj 4 na 5 Polaków uważa, że cały problem sprowadza się do rozgrywki personalnej i ambicji osobistych. Ugrupowania polityczne dopiero tworzą swoje szczegółowe programy. Wyborcy nie mają wystarczających podstaw do podejmowania racjonalnych decyzji i mogą ponownie kierować się jedynie sympatiami do osób, symboli i prostych haseł. Świeże doświadczenia uczą, że bywa to zawodne.</u>
          <u xml:id="u-17.24" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Trzeba powiedzieć wyraźnie, że przed Sejmem i rządem stoją jeszcze ważne i pilne zadania. Dla zapewnienia ciągłości przemian ekonomicznych niezbędne jest przyjęcie dalszych ustaw. Trzeba opracować ustawę budżetową na przyszły rok. Jednym z warunków prawdziwie demokratycznych wyborów jest polityczne zneutralizowanie radia i telewizji, poddanych dzisiaj oczywistej manipulacji i tendencyjnemu politycznemu sterowaniu. Trzeba wreszcie ostatecznie rozstrzygnąć o przyszłej Konstytucji państwa.</u>
          <u xml:id="u-17.25" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Dalsze utrzymywanie fikcji ustawy zasadniczej, pochodzącej z zupełnie innej epoki, nie służy upowszechnieniu szacunku do najwyższego prawa w państwie. Ten Sejm swoimi ustawami zmienił zasadniczo regulację wszelkich sfer życia publicznego, odmawianie mu prawa do zwieńczenia tego dzieła ustawą zasadniczą nie znajduje rzeczowego uzasadnienia. Prawdą natomiast jest, że dotychczasowy tryb prac nad Konstytucją powinien ulec radykalnej zmianie. Prace te trwają w salach parlamentu, społeczeństwo nie zostało praktycznie dopuszczone do nich, przeciętny obywatel nic o nich nie wie. Niezbędne jest ich uspołecznienie. Dyskusja społeczna powinna toczyć się w samorządach lokalnych, organizacjach społecznych i zawodowych, w partiach politycznych. Bez spełnienia tego warunku Konstytucja może być nadal traktowana jako prawo obce i lekceważone. Po przyjęciu przez Zgromadzenie Narodowe Konstytucja powinna zostać poddana zatwierdzeniu w referendum narodowym przeprowadzonym wraz z najbliższymi wyborami parlamentarnymi. Byłby to akt najwyższej legitymizacji. Referendum sprzyjałoby powszechnemu poznaniu Konstytucji, stanowiłoby rzeczywisty, a nie tylko propagandowy akt bezpośredniej demokracji. Przy tej okazji można by zwrócić się do społeczeństwa o wypowiedź w innych ważnych kwestiach, budzących emocje i spory, na przykład w sprawie aborcji. To byłby również optymalny termin powszechnych wyborów prezydenckich.</u>
          <u xml:id="u-17.26" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Jednak już dzisiaj wiadomo, że to najbardziej rozsądne rozwiązanie nie doczeka się spełnienia. Rozpętana kampania polityczna zaczyna przybierać formy i rozmiary niebezpieczne dla dobra państwa. W tych okolicznościach z szacunkiem witamy inicjatywę prezydenta, który po raz kolejny dowodzi gotowości kierowania się nadrzędnymi interesami narodu i państwa.</u>
          <u xml:id="u-17.27" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Wcześniejsze wybory prezydenckie pociągną za sobą ogromny wydatek energii społecznej oraz wielkie wydatki materialne. Wybór prezydenta tymczasowego, być może na kilka miesięcy nie wydaje się sensownym pomysłem. Wybór prezydenta na pełną kadencję w momencie, gdy nie są znane jego przyszłe uprawnienia, będzie raczej aktem koronacji niż demokratyczną decyzją w państwie prawa. Jeżeli uznamy, że to nielogiczne postępowanie jest nieuniknione, spróbujmy zracjonalizować je w możliwie największym stopniu. Przy okazji tych wyborów społeczeństwo mogłoby wypowiedzieć się o terminie przyszłych wyborów parlamentarnych oraz o założeniach nowej Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-17.28" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Czas, jaki pozostaje nam wszystkim do tych ważnych wydarzeń rozstrzygających na całe lata o losie Polski powinien być wykorzystany do pilnej pracy nad wypełnianiem zobowiązań, jakie zaciągnęliśmy wobec narodu. Rząd i parlament przez swoje oferty przedwyborcze zawarły ze społeczeństwem swoistą umowę o dzieło, a nie o pracę. Słusznie oczekuje się od nas wyników, a nie tylko starań.</u>
          <u xml:id="u-17.29" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Polska jest w przełomowym momencie swych dziejów. W życiu publicznym pojawia się coraz więcej przykładów nienawiści. Zamiast dyskusji i rzeczowych argumentów słychać nawoływanie do brutalnej rozprawy z tymi, których przedstawia się jako wrogów. Nasi dziadowie przed 70 laty też z zapałem budowali demokrację, a wyszły z tego rządy jednoosobowe.</u>
          <u xml:id="u-17.30" who="#WłodzimierzCimoszewicz">W tych warunkach trzeba nam, może jak nigdy, zgody, porozumienia i wytrwałości. Narastająca groźba demagogicznego populizmu zarówno z lewa jak i z prawa, to wyzwanie rzucone dojrzałości obywatelskiej nas wszystkich. Czy, jak bywało już w naszej historii, ponownie zatriumfuje warcholstwo, egoistyczne ambicje i głupota, czy też okażemy się wreszcie społeczeństwem wytrwałych, przezornych i przywiązanych do wartości demokratycznych obywateli?</u>
          <u xml:id="u-17.31" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Nie dzielmy raz jeszcze Polek i Polaków na mniej i bardziej uprawnionych do czucia się w Polsce jak we własnym domu. Nie trwońmy w grach politycznych wyrzeczeń narodu.</u>
          <u xml:id="u-17.32" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Polska ma dwie drogi do wyboru: albo swoisty pakt społeczny, jaki umiały zawrzeć inne społeczeństwa w trudnych momentach ich historii i na rzecz którego podejmują działania różne autorytety w tym — jak to potwierdziła ostatnia inicjatywa prymasa kardynała Józefa Glempa — Kościół katolicki, albo powrót do tradycji brutalnego dyktatu jednej siły politycznej, co uczyni z nas wiecznie chorego człowieka Europy.</u>
          <u xml:id="u-17.33" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-18.1" who="#MikołajKozakiewicz">Przepraszam posła Józefa Zycha, bo jest już czas na przerwę. Będzie pan mówił pierwszy po przerwie.</u>
          <u xml:id="u-18.2" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę o komunikaty.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#RadosławGawlik">Bezpośrednio po zarządzeniu przerwy odbędą się:</u>
          <u xml:id="u-19.1" who="#RadosławGawlik">— wspólne posiedzenie Komisji Młodzieży, Kultury Fizycznej i Sportu oraz Polityki Społecznej i Ustawodawczej w sali nr 101;</u>
          <u xml:id="u-19.2" who="#RadosławGawlik">— posiedzenie Komisji Edukacji, Nauki i Postępu Technicznego w sali górnej palarni.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#MikołajKozakiewicz">Ogłaszam przerwę do godz. 11.30.</u>
          <u xml:id="u-20.1" who="#komentarz">(Przerwa w obradach od godz. 11 do godz. 11 min 35).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę o zajmowanie miejsc.</u>
          <u xml:id="u-21.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę państwa, wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-21.2" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Kontynuujemy dyskusję nad projektami ustaw dotyczącymi zmian Konstytucji, o wyborze prezydenta oraz ordynacji wyborczej do Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-21.3" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Obecnie głos zabierze pan poseł Józef Zych z Polskiego Stronnictwa Ludowego. Kolejnym mówcą będzie pani poseł Wiesława Ziółkowska z Polskiej Unii Socjaldemokratycznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#JózefZych">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Klub Poselski Polskiego Stronnictwa Ludowego wyraża pogląd, iż debata parlamentarna nad tak ważnymi zagadnieniami, jak zmiana Konstytucji, ordynacji wyborczej, a także tak zwanego kalendarza politycznego nie może się odbywać bez naświetlenia całokształtu okoliczności i stanu naszego państwa, że właśnie połączenie tej debaty nad projektami, a w szczególności wystąpienia klubowe powinny uświadomić nam, jakie są poglądy poszczególnych grup, a także poglądy poszczególnych klubów poselskich na tę sprawę. W tym też duchu zamierzam w imieniu Klubu Poselskiego Polskiego Stronnictwa Ludowego przedstawić jego poglądy, gdyż uznajemy, że sytuacja społeczno-gospodarcza kraju rzutuje i ma bezpośredni wpływ zarówno na przygotowania do zmiany tych zasadniczych aktów prawnych, jak i towarzyszyć nam będzie przez cały okres przygotowań do kampanii przedwyborczej.</u>
          <u xml:id="u-22.1" who="#JózefZych">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Debata, jaką rozpoczęliśmy nad zmianą Konstytucji, ordynacją wyborczą do Sejmu Rzeczypospolitej, a tym samym nad kształtem przyszłej demokratycznej i suwerennej Polski powinna stać się debatą całego naszego narodu. Historia, w tym najnowsza historia Polski, dobitnie dowiodła, że jedna grupa społeczna, jedna opcja polityczna nie jest i nie może być w stanie wyrażać woli całego narodu, nie jest w stanie uwzględniać podstawowych interesów wszystkich grup społecznych.</u>
          <u xml:id="u-22.2" who="#JózefZych">Konstytucja Rzeczypospolitej czy Ordynacja wyborcza do Sejmu muszą zatem odzwierciedlać wolę absolutnej większości społeczeństwa, wymagają zatem głębokiej rozwagi i podejścia do nich przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności, w tym także faktu, iż Polska jest najwyższym dobrem wszystkich Polaków bez względu na to, czy mieszkają w mieście, czy na wsi, w granicach czy poza granicami Polski, pod jednym wszakże warunkiem, że z krajem tym czują się związani i chcą mu służyć.</u>
          <u xml:id="u-22.3" who="#JózefZych">Wysoki Sejmie! Wieś polska, polski chłop ą żywotnie zainteresowani tym, aby rozpoczęte w Polsce głębokie reformy społeczno-gospodarcze utrwalone zostały w demokratycznie przyjętych ustawach, w tym przede wszystkim w ustawie zasadniczej, jaką dla wszystkich Polaków powinna być Konstytucja Rzeczypospolitej. Wieś polska ma szczególne prawo do przypomnienia, że jej najlepsi synowie zawsze gorliwie i bezgranicznie służyli ojczyźnie, a ono sama zawsze służyła ojczyźnie w doli i niedoli, żywiąc ją i stając w jej obronie. Nigdy też wieś polska, chociaż nie omijała i nadal nie omija jej bieda, nie była źródłem tworzenia ideologii sprzecznych z interesami narodu, czy innych grup społecznych. Owszem, to polska wieś doznawała w historii naszego narodu brutalnego poddaństwa, pańszczyzny, wyzuwania z ziemi, pogardy i poniżenia. Trwając, jak żadna inna grupa społeczna w wierze i w łączności z Kościołem katolickim, chłop polski oczekiwał wolnej ojczyzny i lepszych czasów, oddając służbie ojczyzny najlepszych swoich synów.</u>
          <u xml:id="u-22.4" who="#JózefZych">Z ogromną nadzieją wieś przyjęła powiew wolności i solidarności lat osiemdziesiątych. Także działacze ruchu ludowego liczyli na to, że jako równoprawny partner włączą się do budowy nowych struktur państwowych, do udziału w prowadzeniu gospodarki, która zapewni wyżywienie narodu własnymi środkami. Przykładem włączenia się i to czynnego włączenia się w przebudowę struktur społecznych państwa oczekiwanych przez cały naród, w tym mieszkańców wsi, było wejście przez obecny Klub Poselski PSL w koalicję parlamentarną z OKP i SD. Nie pytaliśmy wówczas o warunki, nie liczyliśmy na korzyści, traktowaliśmy interes państwa jako dobro najwyższe. Podstawową przesłanką, jaką kierował się klub, było dążenie do tego, aby powołać koalicyjny rząd, który zapewni szybkie wyjście kraju z głębokiego kryzysu gospodarczego i politycznego, zapewni przebudowę struktur państwa w sposób demokratyczny i oczekiwany przez społeczeństwo.</u>
          <u xml:id="u-22.5" who="#JózefZych">Wypada przypomnieć, że nasz klub poselski pomimo, że często miał w wielu sprawach odmienne zdanie, wspólnie z całą Izbą aktywnie uczestniczył w tworzeniu aktów prawnych, dzięki którym możliwe było dokonanie głębokiej przebudowy politycznej i gospodarczej naszego państwa.</u>
          <u xml:id="u-22.6" who="#JózefZych">Wysoki Sejmie! Klub Poselski Polskiego Stronnictwa Ludowego nie tylko czynnie poparł powołanie rządu pod przewodnictwem Tadeusza Mazowieckiego, ale także czynnie uczestniczył w jego tworzeniu. Wierzył, że rząd ten dążyć będzie w swoim działaniu do włączenia w życie gospodarcze i polityczne wszystkich grup społeczeństwa, w tym także jednej z najliczniejszych, jaką jest społeczność wiejska. Liczył na to, że tworzone prawo będzie gwarantować proporcjonalny udział w życiu politycznym państwa i kraju wszystkim ugrupowaniom politycznym.</u>
          <u xml:id="u-22.7" who="#JózefZych">Wyrazem dużego zaangażowania oraz traktowania Polski jako wspólnego domu było opracowanie własnego, być może niedoskonałego, projektu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, wkład w przygotowanie poselskiego projektu Ordynacja wyborcza do Sejmu oraz inne inicjatywny ustawodawcze. Zaufanie, jakim nasz klub poselski obdarzył rząd, w którym zasiadało czterech przedstawicieli jego partii, miało także konkretny wyraz w popieraniu rządowych projektów ustaw o zasadniczym znaczeniu.</u>
          <u xml:id="u-22.8" who="#JózefZych">Wieś polska, która w okresie Polski socjalistycznej przeżyła także wiele ciężkich chwil, takich jak kolektywizacja, okres przymusowych dostaw, czy tak zwane rozkułaczanie, stała się ostoją biednej, bo biednej, ale własności prywatnej. Oczekiwała więc, że rząd powołany także wolą jej przedstawicieli w parlamencie uwzględni w sposób zasadniczy w prowadzonej polityce gospodarczej rozsądny i gospodarski interes rolnictwa. Niestety, program gospodarczy rządu, o czym wielokrotnie była mowa w tej sali, postawił na inne wartości niż wyżywienie narodu przy podstawowym udziale rodzimej produkcji rolnej. Co więcej — podejmowane przez rząd decyzje hamowały rozwój produkcji rolnej, pogarszając sytuację materialną ludności wiejskiej. Licząc się z wystąpieniem dolegliwości, które towarzyszą głębokiej przebudowie, oczekiwaliśmy na w miarę równomierne rozłożenie ich na wszystkie grupy społeczne. Zawsze mieliśmy i mamy na względzie bezpieczeństwo żywnościowe narodu. Stało się jednak inaczej, trudno się zatem dziwić, że brak perspektyw, nieuwzględnianie słusznych interesów mieszkańców wsi doprowadziło do pogorszenia się nastrojów na wsi aż do wystąpienia społecznych protestów. Niemal w każdej wsi zaczęto się zastanawiać — jak to się dzieje, że rząd utworzony przy czynnym udziale ludowców, co więcej, mający przez dłuższy okres ministra rolnictwa ludowca, prowadzi politykę, która powoduje zastój w rolnictwie, a tym samym obniżenie stopy życiowej rolników i poziomu wyżywienia narodu.</u>
          <u xml:id="u-22.9" who="#JózefZych">Okazuje się, że jedynym — jak dotąd — wnioskiem wyciągniętym z krytyki kierowanej przez rolników i ich przedstawicieli w parlamencie pod adresem rządu, jest zmiana na stanowisku ministra rolnictwa oraz korekty, które nie zmieniają w istotny sposób sytuacji w rolnictwie.</u>
          <u xml:id="u-22.10" who="#JózefZych">Te wszystkie uwarunkowania miały decydujący wpływ na wczorajszą decyzję Rady Naczelnej o przejściu Polskiego Stronnictwa Ludowego do opozycji.</u>
          <u xml:id="u-22.11" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-22.12" who="#JózefZych">Wspominam o tym wszystkim dlatego, aby w tej debacie uświadomić, że prowadzenie określonej polityki gospodarczej w państwie nie może odbywać się bez udziału społeczeństwa, bez uwzględnienia jego racji, bez liczenia się z tym, co w polskich warunkach powinno stanowić podstawę polityki gospodarczej. Wszystkie uwarunkowania wskazują na to, że przyszłością Polski, jeżeli za punkt wyjścia weźmiemy wyżywienie narodu, powinno być postawienie na rodzime rolnictwo. Dostrzegają to doskonale wysoko rozwinięte rolniczo państwa europejskie. Z dużym zainteresowaniem i wnikliwie mój klub poselski zapoznał się z raportem pt. „Strategia rolna dla Polski” wspólnego zespołu zadaniowego Polski, Wspólnoty Europejskiej i Banku Światowego. Wynika z niego, że Polska pod względem spożycia żywności w 87% uzależniona jest od rolnictwa rodzimego. Podobnie 20% produkcji przemysłowej pochodzi z przemysłów rolnych, które z kolei zależą w 90% od surowców z rolnictwa. Tym samym — piszą eksperci — sektor rolny jest dużo ważniejszy dla gospodarki, niż wskazywałoby na to jego wielkość. Inaczej niż w wielu krajach Europy Zachodniej, w Polsce sektor rolny odgrywa poważniejszą rolę w zachowaniu równowagi społecznej i gospodarczej kraju. Analizując sposoby, aby rolnictwo w Polsce stało się otwarte w sensie krajowym i międzynarodowym, aby mogło produkować konkurencyjnie na rynek wewnętrzny i na eksport, eksperci ci dochodzą do wniosku, że: „najlepszym sposobem osiągnięcia tego celu jest pozostawienie sektorowi rolnemu swobody w decydowaniu, jak i gdzie należy inwestować oraz zapewnienie dostępu do wszelkich informacji i narzędzi, które umożliwiają rolnikom i przetwórcom podejmowanie racjonalnych decyzji o inwestycjach i czerpaniu korzyści oraz ponoszeniu kosztów”. Zgadzając się w tej mierze z ekspertami, należy jedynie podkreślić, że mówiąc o sektorze rolnym, mają oni także na myśli rolę, jaką ma do spełnienia w realizacji takiej strategii resort rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-22.13" who="#JózefZych">Klub Poselski Polskiego Stronnictwa Ludowego wyraża nadzieję, że skoro rząd dotychczas nie uwzględniał jego uwag dotyczących polityki rolnej, to może przynajmniej posłucha ekspertów, których sam poprosił o opinię.</u>
          <u xml:id="u-22.14" who="#JózefZych">Wysoki Sejmie! Sytuacja na wsi budzi głęboką troskę nie tylko jej mieszkańców, ale siłą rzeczy musi rzutować na złożoność sytuacji w kraju. Złożoności tej — jak się wydaje — dotychczas nie chce zbyt ostro widzieć ani rząd, ani niektóre siły polityczne, a w każdym razie nie widać prób jej złagodzenia. W warunkach utraty zaufania przez znaczną część wsi do prowadzonej obecnie polityki gospodarczej, utraty dostępu do radia i telewizji, a przede wszystkim prasy, przychodzi nam rozpoczynać narodową — jak sądzę — debatę nad stanem państwa i jego organów, nad stanem jego polityki oraz stanem demokracji, a w tym aspekcie dalszych decyzji Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-22.15" who="#JózefZych">Wieś polska ani jej przedstawicielstwo w Sejmie, w tym wypadku mam na myśli Klub Poselski Polskiego Stronnictwa Ludowego, nie może nie wskazać, iż zauważane są tendencje do ograniczenia roli ruchu ludowego w życiu państwa, przedstawicieli wsi, a także dążenia do monopolizowania władzy. W tej sytuacji pragnę przypomnieć, że przedstawiony społeczeństwu projekt Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, opracowany przez nasz klub poselski zakłada, iż Rzeczpospolita Polska jest najwyższą formą organizacji narodu, wspólnoty wszystkich obywateli oraz że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawa, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.</u>
          <u xml:id="u-22.16" who="#JózefZych">Jeżeli zatem mamy być wspólnotą wszystkich równoprawnych obywateli, to i przedstawicielstwo tych obywateli powinno mieć zagwarantowane równe prawa w reprezentowaniu swojej grupy społecznej.</u>
          <u xml:id="u-22.17" who="#JózefZych">Wysoki Sejmie! Klub Poselski Polskiego Stronnictwa Ludowego zamierza, tak jak dotychczas, służyć ojczyźnie i działać na rzecz sprawiedliwych i demokratycznych przemian w Polsce, zachowując swoją tożsamość. Inicjować i popierać będziemy te projekty ustaw, które uznamy za istotne dla przebudowy ojczyzny, dla rozwoju gospodarki żywnościowej i rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-22.18" who="#JózefZych">Przejście Polskiego Stronnictwa Ludowego do opozycji nie oznacza, iż będziemy przeciwni wszystkim projektom ustaw i inicjatywom rządu. Owszem, pilniej niż dotychczas śledzić będziemy poczynania rządu i proces legislacyjny, popierając te z nich, które służyć będą postępowi i demokracji. Przeciwstawiać się natomiast będziemy tym, które będą sprzeczne z polską racją stanu, a zwłaszcza z zasadniczą sprawą polityki Stronnictwa, zmierzającą do bezpieczeństwa żywnościowego naszego narodu.</u>
          <u xml:id="u-22.19" who="#JózefZych">Wysoki Sejmie! Klub Poselski Polskiego Stronnictwa Ludowego, wyrażając wolę udziału w przebudowie ojczyzny, oświadcza, iż jest za w miarę szybkim uchwaleniem Konstytucji przy założeniu, iż zapewni się społeczeństwu możliwość wypowiedzenia się w sprawie kształtu tej Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-22.20" who="#JózefZych">Klub nasz wypowiada się za skróceniem kadencji prezydenckiej i przyspieszonymi wyborami prezydenta, po dokonaniu stosownych zmian w Konstytucji. Rzecz jasna, opowiadamy się za wyborami powszechnymi.</u>
          <u xml:id="u-22.21" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-22.22" who="#JózefZych">Klub Poselski Polskiego Stronnictwa Ludowego opowiada się także za przyspieszonymi wyborami do Sejmu pod warunkiem, że będzie to termin optymalny, uwzględniający aktualne zadania legislacyjne Sejmu oraz okres niezbędny do przeprowadzenia kampanii przedwyborczej.</u>
          <u xml:id="u-22.23" who="#JózefZych">Wysoki Sejmie! Wydaje się, że oprócz tych racji, które dotychczas zostały przedstawione w czasie tej debaty, są także inne, które przemawiają za skróceniem rozsądnym kadencji, a także doprowadzeniem do istotnych zmian. Wspominano tu w tej sali wielokrotnie, iż z każdym dniem pogarsza się sytuacja w zakresie bezpieczeństwa. Społeczeństwo czuję się w wielu przypadkach zagrożone i oczekuje zdecydowanych działań ze strony rządu.</u>
          <u xml:id="u-22.24" who="#JózefZych">Biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, Klub Poselski Polskiego Stronnictwa Ludowego jest zdania, iż brak jest przesłanek uzasadniających określenie terminu upływu kadencji Sejmu w czasie dzisiejszej debaty, gdybyśmy chcieli to uczynić określając datę.</u>
          <u xml:id="u-22.25" who="#JózefZych">W ocenie naszego klubu Ordynacja wyborcza do Sejmu odpowiadać powinna zasadom sprawiedliwości i równego prawa uczestniczenia w kampanii wyborczej wszystkich ugrupowań politycznych. Za taką uznajemy Ordynację wyborczą według zasady proporcjonalności.</u>
          <u xml:id="u-22.26" who="#JózefZych">Wysoki Sejmie! Klub Poselski Polskiego Stronnictwa Ludowego, cały ruch ludowy, a także polska wieś są za głęboką przebudową, za przebudową taką, która przyniosłaby nam i utrwaliła Polskę równą, sprawiedliwą i demokratyczną. Za takimi rozwiązaniami będziemy opowiadać się zawsze.</u>
          <u xml:id="u-22.27" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-23.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Może pani poseł zechce łaskawie poczekać, ponieważ prosił o głos przewodniczący Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, pan poseł Bronisław Geremek, który chciałby zabrać głos w kwestii formalnej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#BronisławGeremek">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Zostaliśmy zawiadomieni o porządku dziennym Sejmu. Było to rezultatem ustaleń Konwentu Seniorów. I apeluję o to, ażeby debata nad przyszłością polskiego parlamentu i polskiego państwa odbywała się w atmosferze godności, rozwagi i bez odwoływania się do demagogii.</u>
          <u xml:id="u-24.1" who="#BronisławGeremek">Wystąpienie przewodniczącego klubu lewicy pana posła Cimoszewicza jest w pełni przeciwstawne tym przyjętym zasadom.</u>
          <u xml:id="u-24.2" who="#BronisławGeremek">Chcę powiedzieć, że jeżeli teraz i przy tej debacie chcą panowie czynić proces rządowi Mazowieckiego, to najpierw trzeba powiedzieć, co jest przyczyną sytuacji, w której znajduje się 40 min Polaków. My nie stawiamy sprawy rachunku, bo dzisiaj uważamy, że z waszej strony też możemy liczyć na refleks odpowiedzialności za państwo, ale jeżeli tego nie ma, to pytania są i jest cała lista tych pytań. My o tych pytaniach nie zapominamy.</u>
          <u xml:id="u-24.3" who="#BronisławGeremek">Klub nasz wyraża pełną wolę uczestnictwa w decyzjach równoprawnych — 65 i 35% — tych, którzy rząd Tadeusza Mazowieckiego do władzy doprowadzili i tych, którzy Polskę doprowadzili do ruiny, bo uważamy, że taki jest moment historyczny. Ale proszę nie wnosić argumentów demagogii i atmosfery demagogii do tej debaty.</u>
          <u xml:id="u-24.4" who="#BronisławGeremek">Pytanie jest, czy przedmiotem naszego dzisiejszego posiedzenia jest określenie kalendarza politycznego zmian, czy też debata polityczna o racjach politycznych, którymi mamy zamiar w kampanii wyborczej się posługiwać? Jeżeli tak, to porządek posiedzenia inaczej powinien zostać określony. Wydawało mi się, że Konwent Seniorów w tej sprawie podjął ustalenia. Jeżeli nie, to proszę o zebranie Konwentu Seniorów i ustalenie porządku dziennego dzisiejszego posiedzenia.</u>
          <u xml:id="u-24.5" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-26">
          <u xml:id="u-26.0" who="#JacekSoska">Jeżeli można ad vocem, poseł Jacek Soska. Czy mógłbym prosić pana posła Geremka o instrukcje dla posłów, jak i o jakich sprawach mają mówić? Jeżeli pan profesor byłby skłonny, proszę bardzo wszystkim posłom dostarczyć.</u>
          <u xml:id="u-26.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-26.2" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-27">
          <u xml:id="u-27.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę państwa, jeżeli wolno mi będzie, chcę zapytać, czy pan poseł Geremek wniósł to jako wniosek formalny, abym w tej chwili przegłosowała, czy jest to uwaga pana posła wniesiona do protokołu?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-28">
          <u xml:id="u-28.0" who="#BronisławGeremek">Pani Marszałek! Jest to wniosek formalny o przerwanie posiedzenia i spotkanie Konwentu Seniorów.</u>
          <u xml:id="u-28.1" who="#komentarz">(Poruszenie na sali)</u>
          <u xml:id="u-28.2" who="#komentarz">(Głosy z sali: Przegłosować)</u>
          <u xml:id="u-28.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-29">
          <u xml:id="u-29.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Wobec powyższego proszę o włączenie aparatury.</u>
          <u xml:id="u-29.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę Państwa! Poddaję pod głosowanie wniosek formalny pana posła Bronisława Geremka, abyśmy w chwili obecnej zrobili przerwę i zwołali Konwent Seniorów, abyśmy określili formę naszej debaty parlamentarnej.</u>
          <u xml:id="u-29.2" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Kto jest za przyjęciem wniosku pana posła Bronisława Geremka?</u>
          <u xml:id="u-29.3" who="#komentarz">(Poruszenie na sali)</u>
          <u xml:id="u-29.4" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Jeżeli jest wniosek formalny, to muszę wniosek formalny, proszę państwa, przegłosować.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-30">
          <u xml:id="u-30.0" who="#JuliuszBraun">Jeszcze głosowanie się nie rozpoczęło, dlatego pozwalam sobie zabrać głos.</u>
          <u xml:id="u-30.1" who="#JuliuszBraun">Chciałem zwrócić uwagę, że w świetle regulaminu, jaki nas obowiązuje, marszałek zarządza posiedzenie Konwentu Seniorów i nie może to być w ogóle przedmiotem głosowania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-31">
          <u xml:id="u-31.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dlatego zadałam pytanie panu posłowi, czy pan poseł życzy sobie, aby przegłosować wniosek, jeżeli źle zrozumiałam, to przepraszam.</u>
          <u xml:id="u-31.1" who="#komentarz">(Poseł Bronisław Geremek: To był wniosek formalny o zwołanie Konwentu Seniorów).</u>
          <u xml:id="u-31.2" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Taka była moja pierwsza myśl, tylko że w tym układzie akurat zrozumiałam intencje pana posła inaczej.</u>
          <u xml:id="u-31.3" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Wobec powyższego zarządzam w tej chwili 10-minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-31.4" who="#komentarz">(Przerwa w obradach od godz. 11 min 55 do godz. 12 min 30).</u>
          <u xml:id="u-31.5" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Wznawiam obrady i bardzo państwa przepraszam, że przerwa trwała dłużej niż zapowiedziane przeze mnie 10 minut.</u>
          <u xml:id="u-31.6" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Konwent Seniorów, który zebrał się w tej przerwie, podtrzymuje poprzednie stanowisko co do porządku dziennego dzisiejszego posiedzenia i jest zdania, że dzisiejsza debata powinna koncentrować się na przedstawionych projektach ustaw oraz na kalendarzu spraw, które Sejm powinien rozpatrzyć w związku ze skróceniem kadencji prezydenta i parlamentu.</u>
          <u xml:id="u-31.7" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Obecnie proszę uprzejmie — ponieważ wznawiam dyskusję — o zabranie głosu panią poseł Wiesławę Ziółkowską z Polskiej Unii Socjaldemokratycznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-32">
          <u xml:id="u-32.0" who="#WiesławaZiółkowska">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Dzięki determinacji i odwadze ludzi z „Solidarności” weszliśmy na drogę wolności i demokracji i weszliśmy na drogę prowadzącą do normalnej gospodarki rynkowej. Jest to jedyna szansa, szansa niepowtarzalna, jeśli nie na kilkadziesiąt to przynajmniej na kilkanaście lat, szansa, której nie możemy przegrać, my w tej sali i całe społeczeństwo. Szansa, którą wygrywają ci, którzy są cierpliwi, tolerancyjni, pragmatycy. Szansa, którą natomiast przegrywają narody kłótliwe, swarliwe, narody, które koncentrują się na pomówieniach, oskarżeniach, które roztaczają wizję tego, że można coś zmieniać bardzo szybko, bardzo dobrze, tez pomyłek, bez błędów, i żadnych wyrzeczeń. A więc to, czy ta wolność, ta demokracja nam się na coś zda, zależy od nas samych, od nas w tej sali i poza nią. Zależy od nas, czy wejdziemy do Europy, ale nie formalnie i nie tylko formalnie i nie na kolanach jako mali i słabi, ale jako prężni gospodarczo, jako ci, którzy mogą być równorzędnym partnerem pozostałych krajów europejskich.</u>
          <u xml:id="u-32.1" who="#WiesławaZiółkowska">W każdej gospodarce postkomunistycznej, jak i w naszej, powiązanie między polityką i gospodarką jest olbrzymie. Każda prawie decyzja polityczna znajduje swoje odzwierciedlenie w życiu gospodarczym. W związku z tym nasza dzisiejsza debata polityczna również znajdzie odzwierciedlenie w naszej gospodarce i w związku z tym sens mają tylko takie kalendarze polityczne, które wyrządzą najmniejszą krzywdę tej gospodarce i ludziom, albo inaczej — tylko takie kalendarze polityczne, które spowodują, że nasza droga do Europy będzie możliwie najkrótsza i możliwie najbardziej efektywna. Przy czym musimy wszyscy mieć pełną świadomość tego, że to, o czym dzisiaj mówimy, to nie są problemy łatwe. Nie ma tutaj dobrych czy złych rozwiązań. Każde rozwiązanie budzi wątpliwości, każda propozycja jest bardzo mocno uwarunkowana, obciążona zarówno plusami jak i minusami.</u>
          <u xml:id="u-32.2" who="#WiesławaZiółkowska">Mój klub poselski, mając pełną świadomość złożoności tego zjawiska, złożoności następujących u nas procesów demokratyzacji życia, rozważył dokładnie sytuację społeczną, polityczną i gospodarczą. Swoje opinie zweryfikował również na spotkaniach poselskich, które znacznie zintensyfikował w ostatnich tygodniach przed tą debatą poselską.</u>
          <u xml:id="u-32.3" who="#WiesławaZiółkowska">Poselski Klub Polskiej Unii Socjaldemokratycznej rozważał dwa scenariusze. Scenariusz pierwszy — łączne wybory parlamentarne i prezydenckie, i w miarę szybko, scenariusz drugi — rozdzielne wybory, najpierw wybory prezydenckie, w miarę szybko, a później w bliżej nie określonym terminie wybory parlamentarne. Zanim jednak klub wypowiedział się o wyborze określonego scenariusza, próbował odpowiedzieć na pytanie, na ile oba te scenariusze stwarzają szansę na usunięcie zarzutów, jakie stawiane są najczęściej obecnemu parlamentowi.</u>
          <u xml:id="u-32.4" who="#WiesławaZiółkowska">Kwestia jest niezwykle złożona i zarzuty te generalnie sprowadzają się do trzech kwestii — nieco upraszczając samo zjawisko, od razu się zastrzegam. Pierwsza kwestia, że jest to parlament nie do końca demokratyczny. Druga kwestia, że jest to parlament niereprezentatywny, nie odzwierciedla tego układu sił politycznych, które są poza parlamentem. I trzecia kwestia, że niesatysfakcjonująca jest jednak współpraca rządu z parlamentem.</u>
          <u xml:id="u-32.5" who="#WiesławaZiółkowska">Powracam do kwestii pierwszej, że jest to parlament nie do końca demokratycznie wybrany i to jest niezaprzeczalna prawda. Faktem jest, że jest to wynik okrągłego stołu, ale również niezaprzeczalnym faktem chyba o jeszcze większym znaczeniu jest to, że okrągły stół jest jednym z największych aktów politycznych w naszym kraju, aktów politycznych na drodze pokojowego procesu przemian ustrojowych, co podziwiali na Wschodzie i na Zachodzie. Próba podważania tego aktu budzi niepokój jako próba podważania w ogóle sensowności i trwałości umów społecznych między nami, między Polakami. A ponadto — czy w przyszłości parlament ma szansę lepszej reprezentatywności? Zadajmy sobie wspólnie to pytanie.</u>
          <u xml:id="u-32.6" who="#WiesławaZiółkowska">Po pierwsze — jeśli będzie relatywnie niska frekwencja 15, 20, 25, czy 30%.</u>
          <u xml:id="u-32.7" who="#WiesławaZiółkowska">Po drugie — jeśli mamy w tej chwili taką sytuację, że układ sił politycznych nawet w tym parlamencie jest nieprzejrzysty, a co dopiero poza nim. Nie ma jasno wykształconych partii, nie sił politycznych, ruchów politycznych, które oferują ludziom konkretne programy, nie iluzje, nie hasła, ale programy z wskazaniem sposobów ich konkretnej realizacji. I po drugie — przecież dotąd i my, i społeczeństwo nie odpowiedziało sobie na kilka bardzo istotnych kwestii. Mówili o tym moi przedmówcy. Na przykład problem kształtu rządu, parlamentu, ordynacja wyborcza, relacje itd. Zadaję sobie pytanie — czy w tej sytuacji wybory przeprowadzane w miarę szybko mają szansę usunąć zarzut niereprezentatywności tegoż Sejmu? Czy mogą gwarantować, że przyszły Sejm będzie rzeczywiście prawdziwie demokratycznie reprezentatywny. Wydaje mi się, że szanse te są niewielkie, natomiast postrzegam tu olbrzymie ryzyko, że od początku nowy Sejm wybrany teraz będzie obciążony ryzykiem tymczasowości.</u>
          <u xml:id="u-32.8" who="#WiesławaZiółkowska">Proszę Wysokiej Izby! Co to znaczy pracować w Sejmie w warunkach ryzyka tymczasowości — to 460 siedzących tu posłów dobrze wie, jak ciężko jest pracować w tych warunkach w Sejmie. A ci ludzie, którzy słyszą nas w tej chwili, powinni w to uwierzyć, że jest to naprawdę bardzo utrudnione działanie, zwłaszcza w tak ważnym momencie dla naszych przemian ustrojowych.</u>
          <u xml:id="u-32.9" who="#WiesławaZiółkowska">Jaki więc rzeczywiście będzie kształt przyszłego naszego parlamentu? Czy jest szansa, że te wszystkie niedociągnięcia zostaną usunięte?</u>
          <u xml:id="u-32.10" who="#WiesławaZiółkowska">I po trzecie — trzeci zarzut, który stawia się pod adresem parlamentu. Nie wszystkich satysfakcjonuje współpraca rządu z parlamentem. Taki zarzut już budzi wątpliwości, bo przecież każdy parlament, nie tylko ten, jest platformą wymiany opcji, ścierania się różnych podejść i politycznych, i gospodarczych, ścierania się i łagodnego, i ostrzejszego, a przecież ten właśnie parlament, a nie inny, uchwalił więcej ustaw w ciągu jednego roku aniżeli parlament poprzedni w ciągu całej swojej kadencji. Ten parlament generalnie przyjął koncepcję tego kierunku reform, który zaproponował rząd pana premiera Mazowieckiego, ten rząd, który ma takie poparcie społeczne, jak żaden inny dotąd w naszej historii.</u>
          <u xml:id="u-32.11" who="#WiesławaZiółkowska">Zadaję sobie więc kolejne pytanie, czy nie będzie ryzykowna struktura przyszłego parlamentu? Przecież w tej sytuacji, w jakiej jesteśmy. mamy z jednej strony — tak negatywne objawy przemian ustroju gospodarczego, uciążliwości, z którymi spotyka się całe społeczeństwo i my również, nierzadko bardzo dotkliwe, i mamy pełną świadomość tych uciążliwości. A z drugiej strony — brak jeszcze wyraźnych pozytywnych efektów tego, co podjęliśmy, tego wspólnego dzieła. Brak przynajmniej wyraźnych pozytywnych efektów.</u>
          <u xml:id="u-32.12" who="#WiesławaZiółkowska">W związku z tym kandydaci, którzy będą chcieli wejść do parlamentu — czy będą chcieli, czy nie, czy będą sobie do końca zdawać sprawę ze skutków swoich obietnic, czy nie — będą musieli obiecać ludziom łatwiejsze życie i łatwe rozwiązania i szermować hasłami populistycznymi.</u>
          <u xml:id="u-32.13" who="#WiesławaZiółkowska">Jest to bardzo niebezpieczne zjawisko, ponieważ wszyscy zdajemy sobie sprawę, że wprowadzanie gospodarki rynkowej jest nieodwracalne i nieodwracalnie wiąże się z pewnymi wyrzeczeniami. A więc czy rzeczywiście nie jest zagrożony kierunek reform rynkowych? Mój klub poselski, jako klub pragmatyków przede wszystkim gospodarczych dokładnie rozeznał tę sytuację i uważa, że wybory parlamentarne powinny mieć miejsce dopiero wówczas, jeżeli proces reform gospodarczych, przekształceń ustrojowych będzie odpowiednio zaawansowany.</u>
          <u xml:id="u-32.14" who="#WiesławaZiółkowska">Co to znaczy odpowiednio? Wiem, że można dyskutować nad tym słowem, i że każdy z nas będzie miał na dodatek inne zdanie. Ale rozumiem przez to takie zaawansowanie:</u>
          <u xml:id="u-32.15" who="#WiesławaZiółkowska">— po pierwsze — które będzie gwarantowało, że kierunek rynkowy jest nieodwracalny. Nie chodzi mi o konkretne rozwiązania, tylko o kierunek.</u>
          <u xml:id="u-32.16" who="#WiesławaZiółkowska">Po drugie — że będą widoczne pierwsze efekty naszej ustawodawczej działalności w jednostkach gospodarczych i w strukturze gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-32.17" who="#WiesławaZiółkowska">Po trzecie — że upłynie pewien czas i będziemy mogli ocenić trzeźwo, bez niepotrzebnej emocji, bez posądzeń, które narzędzia polityki gospodarczej zastosowane przez rząd są właściwe, a które nie. Bo nie czarujmy się, Wysoka Izbo, że mimo to, że mówimy, że nie będziemy tworzyć własnej drogi rozwojowej, ale że będziemy stosować rozwiązania wypróbowane na Zachodzie, to jednak nawet stamtąd przeniesione i wypróbowane już rozwiązania, zastosowane tutaj, w naszym kraju, przynoszą zupełnie nieraz odmienne efekty. W związku z tym ta trzeźwa ocena instrumentarium kierunku rynkowego jest bezwzględnie konieczna.</u>
          <u xml:id="u-32.18" who="#WiesławaZiółkowska">I po czwarte — klub mój uważa bezwzględnie, że musi być zachowana właśnie w tym okresie przełomu ustroju gospodarczego merytoryczna ciągłość ustawodawcza, chociażby na tyle, aby gwarantować, że w przyszłym roku nie nastąpi zahamowanie albo cofnięcie samego procesu reform.</u>
          <u xml:id="u-32.19" who="#WiesławaZiółkowska">Mając świadomość wszelkich tu uwarunkowań, Poselski Klub Polskiej Unii Socjaldemokratycznej prezentuje w kwestii kalendarza politycznego następujące stanowisko, które to stanowisko w imieniu tegoż klubu jednoznacznie zaprezentowałam na spotkaniu zorganizowanym przez ks. prymasa w dniu 18 września br. Jest ono następujące:</u>
          <u xml:id="u-32.20" who="#WiesławaZiółkowska">Klub mój opowiada się za przyspieszonymi wyborami prezydenckimi. Z uznaniem wita inicjatywę pana prezydenta Jaruzelskiego i liczy na to, że rozwiązanie kwestii prezydenckiej złagodzi nastroje polityczne, wyeliminuje walkę na górze i stworzy całemu społeczeństwu i nam dobre warunki do spokojnej, rzetelnej pracy.</u>
          <u xml:id="u-32.21" who="#WiesławaZiółkowska">Po drugie — klub mój uważa, co już znalazło odbicie w poprzednich, chyba wszystkich wypowiedziach, że wybory prezydenckie muszą się odbyć łącznie z referendum powszechnym. To referendum powinno odpowiedzieć na podstawowe pytania, najistotniejsze dla narodu: jaki parlament, jaki rząd? — zresztą szerzej mówili o tym również moi przedmówcy. Być może, łącznie z referendum powszechnym należałoby przeprowadzić przy okazji referenda lokalne, rozwiązujące istotne kwestie społeczności lokalnych. Jeden jest warunek, że takie referendum musi być bardzo dobrze przygotowane.</u>
          <u xml:id="u-32.22" who="#WiesławaZiółkowska">I po trzecie — dopiero wówczas powinna się odbyć spokojna, rzeczowa dyskusja na temat konkretnego terminu rozwiązania tego parlamentu, z nowym już prezydentem. Ten parlament powinien odejść, przekazując niejako w testamencie nowemu parlamentowi dwie kwestie — rzetelny i bez emocji podawany raport o stanie gospodarki, o stanie sytuacji społeczno-gospodarczej, o stanie zaawansowania reform. I po drugie — powinien w testamencie przekazać ustawę zasadniczą, która powinna być przyjęta przez ten Sejm, a zaakceptowana przez nowy Sejm. Tylko taki harmonogram mój klub uważa za właściwy, jako kontynuację tego pokojowego procesu przemian ustrojowych w naszym kraju, procesu przechodzenia od parlamentu przełomu do parlamentu pełnej demokracji.</u>
          <u xml:id="u-32.23" who="#WiesławaZiółkowska">Kończąc swoją wypowiedź w imieniu Poselskiego Klubu Polskiej Unii Socjaldemokratycznej zgłaszam wniosek formalny, aby w celu rzetelnego, spokojnego rozpatrzenia dzisiaj omawianych ustaw, powołać komisję nadzwyczajną.</u>
          <u xml:id="u-32.24" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-33">
          <u xml:id="u-33.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-33.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Obecnie zabierze głos pani poseł Anna Dynowska ze Stronnictwa Demokratycznego. Kolejnym mówcą będzie pan poseł Wojciech Janicki z Pax.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-34">
          <u xml:id="u-34.0" who="#AnnaDynowska">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego opowiada się za przyspieszeniem wyborów parlamentarnych i wyborów prezydenckich, albowiem przyspieszy to proces dochodzenia do demokracji i zlikwiduje anachroniczny już dziś układ polityczny. Uważamy, że wybory do parlamentu powinny odbyć się w jak najszybszym terminie, ale podzielamy pogląd kolegów z innych klubów poselskich, że w terminie umożliwiającym uchwalenie ustaw niezbędnych dla stworzenia zrębów nowego ładu społeczno-ekonomicznego i określenia jasnego modelu ustrojowego. Uważamy, że kadencja tego Sejmu winna być określona wymiarem jego zadań, sytuacją zewnętrzną i wewnętrzną w Polsce oraz w parlamencie.</u>
          <u xml:id="u-34.1" who="#AnnaDynowska">Klub mój opowiada się za rozdzieleniem wyborów prezydenckich od wyborów parlamentarnych. Opowiadamy się za skróceniem obecnej kadencji prezydenckiej i jak najszybszymi powszechnymi wyborami prezydenckimi. Realizm i pragmatyzm polityczny oraz określony w obecnej Konstytucji model ustrojowy wskazują jednoznacznie na konieczność przeprowadzenia wyborów prezydenckich przed wyborami parlamentarnymi. Pozwoli to w naszej ocenie także na pewne złagodzenie napięć społecznych, a temu parlamentowi na kontynuowanie reform niezbędnych do transformacji politycznej i gospodarczej w nowy system. Uważamy, że wybrany przez cały naród prezydent jest nadzieją na stabilizację.</u>
          <u xml:id="u-34.2" who="#AnnaDynowska">Ten obciążony od chwili swego poczęcia grzechem okrągłego stołu Sejm, ten niedemokratycznie wybrany Sejm, ten — że pozwolę sobie zacytować jedną z częściej używanych wobec niego inwektyw — produkt przebrzmiałego układu politycznego, zmienił ustrój Polski, stworzył podstawy do powstania demokracji lokalnej i nowego ładu ekonomicznego. Rzeczywistej, niepozorowanej pracy Sejmu X kadencji oraz jego wymiernych osiągnięć nikt nie jest w stanie zakwestionować ani zdeprecjonować. To właśnie oraz fakt, czego społeczeństwo polskie oczekiwało od nas w ubiegłorocznych wyborach czerwcowych powoduje, że nie mamy prawa zawrócić i musimy przestąpić ten próg do końca. Abraham Lincoln powiedział to bardziej obrazowo: nie należy zmieniać koni, gdy przejeżdża się przez bród.</u>
          <u xml:id="u-34.3" who="#AnnaDynowska">My nie stworzymy w żaden sposób programu rozwiązań wszystkich polskich społecznych, gospodarczych i politycznych problemów. Jest to praca dla wielu pokoleń i dla wielu parlamentów. Ale musimy wykonać te, które pozwolą na transformację do normalnego systemu gospodarczego i normalnego ustroju politycznego. Powinniśmy do końca pracować nad kształtowaniem nowego systemu społecznego i gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-34.4" who="#AnnaDynowska">Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego opowiada się za tym, aby ten parlament uchwalił nową Konstytucję. W pełni popieramy przygotowany w pierwszym czytaniu przez Komisje Konstytucyjną projekt ustawy. Uważamy, że przy okazji wyborów prezydenckich powinno odbyć się ogólnonarodowe referendum nad podstawowymi elementami modelu ustrojowego Rzeczypospolitej. Konsekwentnie opowiadamy się za stosowaniem tej formy demokracji bezpośredniej, uznając, iż w tak zasadniczej sprawie powinien wypowiedzieć się cały naród. Do rozważenia oczywiście pozostaje sprawa uproszczenia trybu przeprowadzenia referendum.</u>
          <u xml:id="u-34.5" who="#AnnaDynowska">Klub mój uważa, że uchwalona przez ten parlament Konstytucja mogłaby przy okazji najbliższych wyborów parlamentarnych być poddana ponownej ocenie społeczeństwa albo ocenie nowo wybranego parlamentu. Uważamy, że ta propozycja pozwoli na wywołanie głębokiej obywatelskiej refleksji nad tym, jaka ma być Polska, stworzy pożądany przez cały naród model ustroju Rzeczypospolitej oraz instytucje gwarantujące ciągłość rządów demokracji; pozwoli też odpersonalizować politykę w tej najważniejszej dla społeczeństwa chwili tworzenia ustawy zasadniczej, której autorem, a zarazem strażnikiem, będzie całe społeczeństwo.</u>
          <u xml:id="u-34.6" who="#AnnaDynowska">Systemy demokratyczne zarówno parlamentarne, jak i prezydenckie, przyniosły krajom, w których się ugruntowały, dobrobyt, stabilność polityczną i suwerenność. Transformacja systemu autorytarnego w demokrację połączona jeszcze, jak w warunkach naszego kraju, z transformacją w nowy system gospodarczy, to zadanie prawie nieprawdopodobne, ogromnie kosztowne, niebezpieczne i trudne. Problemy ciągle przecież narastające i brak szybkich i widocznych efektów, nieuniknione, często bardzo poważne błędy, zniechęcają, budzą sprzeciw i protesty. Nikt nie ma odwagi jednak zawrócić, ale też przyznać, że chciałby zawrócić; zaczyna więc szukać innych dróg, zaczyna wierzyć, że można inaczej, staje się podatny na demagogię, na tani populizm, manipulację różnego rodzaju inżynierów polityki. W takich warunkach łatwo o zamach na demokrację, zwłaszcza tak młodą i niestabilną. Rzeczywiście w takich chwilach najprościej stanąć z boku lub przejść do opozycji.</u>
          <u xml:id="u-34.7" who="#AnnaDynowska">Destabilizacji sprzyja obecnie także brak ukształtowanego systemu partyjnego i polaryzacja poglądów społeczeństwa. Zjawisko naturalne w kraju, który nie ma niestety długich tradycji demokratycznych. Nie powiodła się próba stosowana od ubiegłego roku skanalizowania naturalnych tendencji społeczeństwa polskiego do tworzenia różnorodnych sił politycznych, tendencja do zbudowania kolejnego monopolu na prawdę, na świadomość, tendencja nie mająca nic wspólnego z rzeczywistym pluralizmem politycznym. Powstanie tak licznych partii politycznych oraz postępujące rozbicie instytucji tak zwanego społeczeństwa obywatelskiego jest tego dowodem.</u>
          <u xml:id="u-34.8" who="#AnnaDynowska">Klub mój uważa, że dla zagwarantowania rzeczywistego pluralizmu politycznego musi być zagwarantowany jakiś, choćby minimalny okres, aby istniejące i powstające siły polityczne umocniły się. Z tego powodu opowiadamy się za ordynacją proporcjonalną. Oczywiście, daleko nam do stabilnego systemu partyjnego posiadającego decydujące znaczenie dla demokracji. System ten jednak stabilizuje i ustabilizować może prawo wyborcze.</u>
          <u xml:id="u-34.9" who="#AnnaDynowska">W czerwcu tego roku mój klub zdecydowanie i skutecznie sprzeciwił się próbie zastąpienia nowej ordynacji wyborczej nowelą do ordynacji istniejącej, która oparta na zasadzie wyborów większościowych gwarantowała w zasadzie uzyskanie miejsc w parlamencie jednej tylko sile politycznej. Uchwalone przez ten Sejm prawo wyborcze do Sejmu XI kadencji będzie miało zasadnicze znaczenie dla kształtu przyszłego modelu demokracji w Polsce na wiele lat.</u>
          <u xml:id="u-34.10" who="#AnnaDynowska">Oba przedstawione dziś Wysokiej Izbie projekty ustaw mają swoje zalety i wady. Obydwu można postawić w równym stopniu zarzut, że obciążone są grzechem partykularnych interesów partyjnych ich twórców. Projekty te wychodzą także z innych koncepcji na pożądany przez każdego z nas kształt przyszłego ustroju Rzeczypospolitej. Dlatego mój klub poselski opowiada się za tym, aby i w tej sprawie koncepcję systemu wyborów do parlamentu rozstrzygnął ogół społeczeństwa w drodze referendum, rozstrzygając równocześnie o podstawowych elementach modelu ustrojowego Polski.</u>
          <u xml:id="u-34.11" who="#AnnaDynowska">W ocenie Klubu Poselskiego Stronnictwa Demokratycznego wykorzystanie zaproponowanych tu instytucji demokracji bezpośredniej pozwoli także na to, aby wybory prezydenckie i parlamentarne nie zamieniły się w plebiscyt.</u>
          <u xml:id="u-34.12" who="#AnnaDynowska">Kończąc, Chciałabym zaapelować do pań i panów posłów o nierezygnowanie z dalszej aktywności w pracach parlamentarnych tak, aby Sejm X kadencji mógł dokończyć proces niezbędnych reform politycznych, społecznych, gospodarczych i ustrojowych. Deklaruję w tej mierze pełną gotowość swojego klubu do dalszej pracy. W pełni podzielamy obawy, że ta tymczasowość może się odbić fatalnie na skutkach pracy tego parlamentu, ale Chciałabym podkreślić i przypomnieć, że wszyscy tutaj przyszliśmy, mając pełne rozeznanie co do oczekiwań społecznych, oczekiwań, których zawieść po prostu nie możemy. Nie mamy takich obaw, że Sejm XI kadencji będzie w jakiś sposób gorszy od tego Sejmu. O tym w pewnym sensie zadecydujemy także i my sami.</u>
          <u xml:id="u-34.13" who="#AnnaDynowska">Chciałabym zaapelować także do wszystkich sił politycznych o zachowanie kultury politycznej w nadchodzących wyborach i w życiu publicznym w ogóle. Mój klub uważa, że poza ograniczeniami wynikającymi z prawa nikt nie może stwarzać jakichkolwiek przeszkód do pełnoprawnego uczestnictwa w życiu politycznym innym siłom, partiom czy organizacjom politycznym. Kategorycznie sprzeciwiamy się również wezwaniom nawołującym do różnicowania społeczeństwa, koncepcjom tworzenia obywateli drugiej kategorii, przy całej filozofii polowań na czarownice. Filozofia zbiorowej odpowiedzialności została kategorycznie odrzucona przez społeczeństwo polskie w sposób jednoznaczny, a przechodzenie z chwilą gdy przestało się być prześladowanym do roli prześladowcy, doprowadzić może tylko do wyniszczenia naszego narodu i państwa.</u>
          <u xml:id="u-34.14" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-35">
          <u xml:id="u-35.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję pani poseł.</u>
          <u xml:id="u-35.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę o zabranie głosu pana posła Wojciecha Janickiego. Kolejnym mówca będzie pan poseł Marian Czerwiński z Klubu Niezależnych Posłów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-36">
          <u xml:id="u-36.0" who="#WojciechJanicki">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Fundamentalnym założeniem Konstytucji 3 maja było wskazanie, że źródłem władzy w państwie jest naród. Znaczyło to, że państwo — Rzeczpospolita — winno stać na straży praw wszystkich swoich obywateli. Wówczas, przed blisko 200 laty było to otwarcie drogi do stworzenia narodu wszechstanowego. Dziś, gdy ten cel, mimo wszystkich historycznych powikłań, został zrealizowany, trzeba zrobić wszystko, by Polska była rzeczywiście Rzecząpospolitą, państwem uznawanym przez naród za własne, państwem, w którym przestrzega się dobra mniejszości, ale wsłuchuje także skutecznie w głos większości — w systemie totalitarnym zepchniętego do roli przedmiotu, a nie podmiotu rządzenia i decydowania o własnym losie — rzeczywistym państwem prawa, które obowiązuje na równi wszystkich i wszystkich uprzywilejowuje, ale nie toleruje zarazem obcej irredenty.</u>
          <u xml:id="u-36.1" who="#WojciechJanicki">Jesteśmy narodem świadomym swojej tożsamości. Dzieje Polski nie sprzyjały jednak ukształtowaniu trwałego modelu własnej państwowości. Dzisiaj kształt państwa stał się jednym z najpilniejszych zadań polskiej reformy politycznej i ustrojowej.</u>
          <u xml:id="u-36.2" who="#WojciechJanicki">Utopijną mistyfikacją było hasło jedności ideowo-politycznej narodu, w którym zawsze pochodną bogactwa i wolności osoby ludzkiej są różnice poglądów, interesów, dążeń. Ale naród musi mieć świadomość podstawowych wspólnych celów, tak ponadczasowych, jak i dyktowanych wyzwaniami współczesności. Cele uniwersalne to przede wszystkim zachowanie narodowej tożsamości, niepodległość, integralność terytorialna własnego państwa, zdolność samorządzenia się. Celem doraźnym, wyzwaniem czasu, w którym dziś żyjemy, jest awans cywilizacyjny. W odczuciu większości awans ten Polska osiągnąć może na drodze budowy demokratycznego ustroju równoważącego różne interesy i dążenia społeczne w duchu międzyludzkiej solidarności, która w tradycji polskiej łączy ze sobą wartości chrześcijańskie i patriotyczne.</u>
          <u xml:id="u-36.3" who="#WojciechJanicki">Wysoki Sejmie! Ogromne znaczenie naszej dzisiejszej debaty polega na tym, że ma ona wyjść naprzeciw realnym potrzebom i oczekiwaniom społecznego ogółu. A więc jej intencjonalna, jak chciałbym wierzyć, służebność nie interesom personalnym, partyjnym czy grupowym, lecz dobru wspólnemu, o co tak dobitnie apelował ostatnio prymas Polski.</u>
          <u xml:id="u-36.4" who="#WojciechJanicki">Klub Poselski Stowarzyszenia „Pax”, w którego imieniu mam zaszczyt przemawiać, opowiada się, zgodnie z przyjętym wcześniej stanowiskiem Zarządu Głównego naszego stowarzyszenia, za rychłym rozpisaniem powszechnych wyborów prezydenckich oraz skróceniem kadencji obecnego parlamentu. Stanowisko to wynika z krytycznej analizy stanu państwa oraz procesu reform, których skuteczna realizacja wymaga korekty sposobu rządzenia oraz nowych impulsów i wzmożonego wysiłku, rzetelnej, wytężonej pracy całego narodu.</u>
          <u xml:id="u-36.5" who="#WojciechJanicki">Wybory mają tu spełnić bardzo ważną rolę, wyposażając nowe władze w wysoki autorytet pełnej reprezentatywności społecznej, wolny od ustaleń kontraktów politycznych zawieranych przez wąskie grono osób z pominięciem podmiotowej woli ogółu obywateli. Kontrakt okrągłego stołu, o którym tu już mówiono, ważny i potrzebny w początkowym okresie przejściowym od starego systemu do demokracji dziś już się przeżył. Wolne wybory uwiarygodnią też ostatecznie demokratyczną drogę rozwoju Polski w oczach światowej opinii publicznej, stając się znaczącą legitymacją naszego miejsca w Europie.</u>
          <u xml:id="u-36.6" who="#WojciechJanicki">Nie można jednak sprawy wolnych wyborów sprowadzać do pojęcia tzw. kalendarza politycznego jako celu samego w sobie. Taktyka gry politycznej nie może zastąpić istoty rzeczy, którą jest określenie przyszłego kształtu i bytu Polski. Wspólne cele narodowe, o których mówiłem na wstępie, wymagają zaprzestania potępieńczych swarów oraz zastępowania koncepcji i programów demagogicznymi szyldami i hasłami.</u>
          <u xml:id="u-36.7" who="#WojciechJanicki">Społeczeństwo, do którego będziemy się odwoływać o poparcie w kampanii wyborczej, ma prawo domagać się od pretendentów do sprawowania władzy konkretnej wizji własnej perspektywy. Ma prawo dokładnie wiedzieć, w imię jakich celów ma pracować i ponosić wyrzeczenia niezbędne w okresie reform. Nie chce być mamione nierealnymi obietnicami. Jak dotąd, poza ogólnymi stwierdzeniami o przejściu do gospodarki wolnorynkowej, reformy monetarnej, demokracji, pluralizmu i niepodległości, niewiele się dowiaduje na temat perspektywy bytu narodowego. Musi ono od podmiotów życia politycznego w Polsce otrzymać pełną informację, bo inaczej w swej większości do wyborów nie pójdzie, zamykając się w realizacji wąskich, indywidualnych programów własnej recepty na życie.</u>
          <u xml:id="u-36.8" who="#WojciechJanicki">Wobec wielkich wyzwań, jakim jest choćby ogromny potencjał zjednoczonych Niemiec, wyznaczający skalę naszego spóźnienia wobec przodujących krajów współczesnego świata, wyzwań, jakimi są burzliwe przemiany w Związku Radzieckim i innych krajach byłej wspólnoty socjalistycznej i jakimi są tu piętrzące się trudności wewnętrzne, społeczeństwo polskie musi widzieć wyraźną perspektywę awansu narodu i państwa, jego bezpieczeństwa i stabilizacji. Musi widzieć też taką perspektywę w odniesieniu do własnego bezpieczeństwa socjalnego jako ekwiwalentu za swoją rzetelną pracę.</u>
          <u xml:id="u-36.9" who="#WojciechJanicki">Z tym wiąże się problem zmian kadrowych. Ludzie bezpośrednio odpowiedzialni za błędy i szkody oraz nieudolni, niesłusznie uprzywilejowani, muszą odejść ze stanowisk kierowniczych, to oczywiste. Nie może być jednak stosowana, obca powszechnie przyjętemu w Polsce systemowi wartości zasada odpowiedzialności zbiorowej. A takie obawy się pojawiają.</u>
          <u xml:id="u-36.10" who="#WojciechJanicki">Podstawowym bogactwem naszej ubogiej materialnie wspólnoty narodowej jest człowiek. Mamy wielu ludzi zdolnych, doświadczonych i wysoko wykwalifikowanych. Mogą oni stosunkowo łatwo uzupełnić swoje wykształcenie, jeżeli jest nie dostosowane do wymogów rzeczywiście nowoczesnej gospodarki, techniki czy metod organizacji pracy. Będzie wielkim błędem, jeśli nie będziemy chcieli w pełni wykorzystać tego potencjału w służbie ojczyźnie, w budowie nowego ładu tylko dlatego, że część z nich uzyskała swoje kwalifikacje i doświadczenia nie zawsze na drodze równego startu.</u>
          <u xml:id="u-36.11" who="#WojciechJanicki">Polska musi w obecnych warunkach korzystać z pomocy zagranicznej, ale winna być zdolna do samorządzenia się, do posługiwania się własną kadrą. Jednym z najbardziej nagannych antynarodowych aktów niedawnej przeszłości było niewykorzystanie z przyczyn doktrynalnych i politycznych ogromnego potencjału kadrowego, którym Polska po wojnie jeszcze dysponowała.</u>
          <u xml:id="u-36.12" who="#WojciechJanicki">Mimo potwornego, planowo i z premedytacją przez okupantów realizowanego wyniszczenia biologicznego, zmierzającego do unicestwienia polskiej elity intelektualnej, wielu jednak jej przedstawicieli wojnę przetrwało. Luka natomiast, która powstała następnie przez odsunięcie znacznej części Polaków od służby publicznej w różnych dziedzinach, wykorzystywana była jako argument uzasadniający konieczność powoływania do tej służby obcych ekspertów, a to stało się przecież jedną z dróg ograniczenia naszej suwerenności. To się nie może w nowych warunkach powtórzyć. To, o czym mówię, nie ma służyć obronie tzw. nomenklatury, ale jest apelem o przestrzeganie zasad etycznych i patriotycznych. W ich porządku nie może być miejsca na uprawianie podwójnej moralności. Trzeba zrobić wszystko, żeby realizując dobro wspólne, powstrzymać trwający ciągle exodus za granicę polskiej młodzieży i umiejętnie zagospodarować i dokształcić cały potencjał kadrowy, jakim dysponujemy w kraju. W przeciwnym wypadku zdani będziemy wcześniej czy później na obce kierownictwo w drodze do cywilizacyjnego awansu i ponowne ograniczenie suwerenności państwa i narodu. To wszystko wymaga świadomej polityki społeczno-gospodarczej rządu.</u>
          <u xml:id="u-36.13" who="#WojciechJanicki">Wysoki Sejmie! Jeśli mamy mówić o kalendarzu politycznym, trzeba określić najpierw warunki, jakie muszą być spełnione, by zamiast pożądanego i koniecznego rozwoju konstruktywnych przemian nie nastąpiło ich zahamowanie.</u>
          <u xml:id="u-36.14" who="#WojciechJanicki">Klub Poselski Stowarzyszenia „Pax” opowiada się za rozłożeniem kalendarza politycznego na kolejne etapy. Pierwszym z nich powinny być powszechne wybory prezydenckie, których celem będzie wzmocnienie władzy centralnej przez powołanie na urząd prezydenta osoby o powszechnym autorytecie moralnym i politycznym. Drugim — przygotowanie, wraz z nowo wybranym prezydentem wolnych wyborów parlamentarnych oraz uchwalenie Konstytucji i związanego z tym referendum.</u>
          <u xml:id="u-36.15" who="#WojciechJanicki">Obecny parlament ma jeszcze ważne zadania do spełnienia, o czym tu już zresztą była mowa, zadania, którym nadmierny pośpiech nie sprzyja. Nie może ulec przecież nagłemu zahamowaniu tok niezbędnych prac legislacyjnych, warunkujących funkcjonowanie państwa i zabezpieczających kierunek zmian ustrojowych i gospodarczo-społecznych. Obok wymienianych już dziś wielokrotnie ważniejszych z kilkudziesięciu nie cierpiących zwłoki aktów legislacyjnych, przykładowo pragnę przypomnieć niezmiernie ważny społecznie senacki projekt ustawy o ochronie macierzyństwa i życia poczętego. Nasz klub poselski wystąpił też z inicjatywą ustawodawczą w tej kwestii, podpisaną przez trzydziestu kilku posłów. Wyrażam nadzieję, że i na rozpatrzenie tego projektu nie zabraknie czasu w czasie obecnej kadencji naszego Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-36.16" who="#WojciechJanicki">Pakiet spraw do załatwienia przez obecny parlament, ich waga państwowa i ogólnonarodowa wymagają zatem szczególnie odpowiedzialnego ich opracowania tak, by hasło gwałtownego przyspieszenia nie odbiło się na ich jakości. Mamy już w tej mierze negatywne doświadczenia z szeregiem ustaw, w ich liczbie np. samorządowych. Społeczne tego skutki są po prostu fatalne.</u>
          <u xml:id="u-36.17" who="#WojciechJanicki">To samo dotyczy nowej Konstytucji. Nie wydaje się słuszne i roztropne podporządkowywanie terminu uchwalenia Konstytucji dwusetnej, okrągłej rocznicy Konstytucji 3 maja. To święto należy godnie uczcić w innej formie. Zaś Konstytucja nie powinna być rocznicowa, jak wiele nieudanych przedsięwzięć w niedawnej przeszłości, ale mądra, dalekowzroczna i projektująca dobrze przyszłość narodu i państwa na wiele lat, a nie do następnej tylko rocznicy. Zatem wybory nowych władz ustawodawczych należy przewidzieć jako niezależne od takich czy innych rocznic, natomiast ich termin winien być ustalony jako optymalny moment zakończenia wstępnego okresu przejściowego do nowego modelu ustrojowego Polski.</u>
          <u xml:id="u-36.18" who="#WojciechJanicki">W dyskusji nad Ordynacją wyborczą do nowego parlamentu nie można redukować jego wizji do ideału reprezentacji 2 czy 3 ugrupowań politycznych. Polska scena polityczna jest znacznie bogatsza i taka redukcja byłaby zaprzeczeniem zasady pluralizmu i demokracji. Powoływanie się na pozytywne przykłady brytyjskiego czy amerykańskiego życia politycznego obarczone jest znanym skądinąd błędnym dążeniem do mechanicznego przenoszenia na nasz teren obcych wzorów, a w konkretnym wypadku abstrahuje od historii i polskich realiów. Być może kraj nasz dojdzie kiedyś do systemu dwu- czy trzypartyjnego i byłoby to zjawisko pożądane. Istotą demokracji nie jest bowiem mnogość partii, ale możliwość zgłaszania wariantów programowych i alternatywnych ekip rządowych. Póki co musimy jednak wypośrodkować między skrajnościami monopolu władzy z jednej strony i atomizacją życia politycznego, grożącą anarchią — z drugiej strony, nie krępując politycznych inicjatyw obywatelskich. Trzeba bowiem przełamać wadliwy model partycypacji politycznej w naszej wspólnocie narodowej, która nadal jest jedynie odbiorcą, a nie współtwórcą polityki, gospodarki i wielu procesów życia społecznego, mimo zgłaszanych w tej mierze oficjalnych deklaracji. Stąd też ordynacja wyborcza winna mieć charakter proporcjonalny. W innym wypadku jej model większościowy przyjęty będzie powszechnie przez społeczeństwo od lat ubezwłasnowolnione i spragnione dziś potwierdzenia, że jest rzeczywistym podmiotem władzy, jako powrót do niedemokratycznego, monopolistycznego sposobu jej sprawowania.</u>
          <u xml:id="u-36.19" who="#WojciechJanicki">Jednakże wszystkie te zmiany i różne warianty ich realizacji muszą być porządkowane przez system wartości, do którego od początku odwołuje się wielu działaczy „Solidarności” — która jest głównym autorem demokratycznego przełomu — do którego odwołuje się też jej przewodniczący Lech Wałęsa, wartości, z których wypływa poszanowanie godności oraz praw człowieka i narodu, troska o niepodległy i suwerenny byt Rzeczypospolitej Polskiej, idea zbudowania autentycznej demokracji i solidarności, które nie mogą być stawką w grze o władzę, ale znakiem służby człowiekowi i narodowi przez instytucje władzy.</u>
          <u xml:id="u-36.20" who="#WojciechJanicki">Zatem powtarzam jeszcze raz, że tzw. kalendarz polityczny należy uwolnić od atmosfery politycznej sensacji, w jakiej niejednokrotnie przedstawiają go środki masowego przekazu. Nie można robić igrzysk tam, gdzie dla wielu problemem stają się chleb, praca, własny dach nad głową. Chodzi tu o powszechną, społeczną świadomość najgłębszego, szeroko umotywowanego sensu potrzebnych zmian ustrojowo-prawnych, społecznych i gospodarczych. Taki jest właśnie, w moim rozumieniu, istotny cel naszej debaty. Wszystko inne musi być temu celowi służebne.</u>
          <u xml:id="u-36.21" who="#WojciechJanicki">W czekającej nas kampanii musi wygrać naród polski, solidarny w swym głęboko ludzkim, chrześcijańskim etosie i jego rzeczywiste dobro i realne perspektywy suwerena własnego bytu. Naród żyjący we własnym państwie, należący do wspólnoty narodów Europy, układający partnerskie, równoprawne stosunki ze swymi sąsiadami, z każdym państwem, które godzi się na wzajemne poszanowanie odrębności i tożsamości, dziedzictwa kulturalnego i naturalnych warunków egzystencji w stabilnych granicach terytorialnych.</u>
          <u xml:id="u-36.22" who="#WojciechJanicki">Tak rozumiane dobro Rzeczypospolitej jest zasadniczym celem naszego parlamentarnego trudu i temu celowi nie wolno stwarzać barier. Nikt nie ma takiego prawa.</u>
          <u xml:id="u-36.23" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-37">
          <u xml:id="u-37.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-37.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę o zabranie głosu pana posła Mariana Czerwińskiego z Klubu Niezależnych Posłów. Kolejnym mówcą będzie pan poseł Ryszard Zieliński z Klubu Poselskiego Unii Chrześcijańsko-Społecznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-38">
          <u xml:id="u-38.0" who="#MarianCzerwiński">Pani Marszałek! Panie Premierze! Wysoka Izbo! Po czerwcowych wyborach istniejący układ sił politycznych, które zasiadły w naszym parlamencie, był wynikiem umowy okrągłego stołu. Z perspektywy minionego roku pracy w Sejmie możemy chyba powiedzieć, że już w pierwszych tygodniach, a wyraźniej dało się to zauważyć w pierwszych miesiącach pracy Sejmu, klasyczny podział mandatów okazał się czysto teoretyczny. Posłowie nie zawsze utożsamiali się z partiami, które ich wysunęły, lecz wyraźnie czuli się związani ze swoimi wyborcami.</u>
          <u xml:id="u-38.1" who="#MarianCzerwiński">Mniej istotne w miarę upływającego czasu stawały się przynależności i dyscyplina klubowa, ważne stawały się problemy, którymi zajmował się Sejm. Uwydatniło się to zwłaszcza przy głosowaniu podstawowych dla ustroju Polski aktów prawnych. Dało się szybko zauważyć, że słuszne sprawy jednoczyły posłów w głosowaniu. Jednak pojawiły się w ostatnich miesiącach głosy o konieczności skrócenia kadencji, co wiązałoby się z przeprowadzeniem nowych wyborów.</u>
          <u xml:id="u-38.2" who="#MarianCzerwiński">Dziś my, posłowie, podejmujemy debatę na ten temat. Uciekanie od problemów gospodarczych w politykę jest zajęciem tyle jałowym, ile nieskutecznym. Przekonali się o tym komuniści stawiający prymat polityki nad ekonomią. Wydawałoby się więc, że nas, którym przyszło potykać się z materialnymi i społecznymi skutkami tej filozofii priorytetu polityki nic nie zepchnie w podobny sposób myślenia. Ale wydawałoby się. Tymczasem w naszym parlamencie coraz częściej obywatele postrzegają tylko oratorskie popisy, które uważają za odzwierciedlenie kłótni politycznych i personalnych, nasilających się tym bardziej, im gorzej dzieje się w gospodarce.</u>
          <u xml:id="u-38.3" who="#MarianCzerwiński">Kłócimy się o detale, miast tworzyć warunki skutecznego rozwiązywania problemów. Czy tego oczekują od nas zmęczeni i zawiedzeni nie spełnionymi obietnicami wyborcy?</u>
          <u xml:id="u-38.4" who="#MarianCzerwiński">Warto zastanowić się nad tym, co się dzieje w zakładach pracy, jak reagują rolnicy, co dzieje się w sferze nauki, kultury i sztuki. Dzieje się źle. I kto jak kto, ale Sejm ma obowiązek określić priorytety, czym w danym momencie ma się zajmować. Mówię to nie dlatego, by dokuczyć rządowi czy komukolwiek i nie dlatego, by zmienić plan Balcerowicza, ale dlatego, by zastanowić się nad sposobem zapewnienia kontynuacji tego planu i pozyskania społeczeństwa dla tej kontynuacji. Nas nie stać na ciągłe zmiany. Plan Balcerowicza trzeba realizować do końca, inaczej staniemy się pośmiewiskiem Europy. Taki jest przymus czasu. Jeżeli nie uczynimy tego, we własnych oczach staniemy się bezwartościową grupą etniczną.</u>
          <u xml:id="u-38.5" who="#MarianCzerwiński">Dlatego, jak mówili starożytni — bez gniewu i namiętności powinniśmy w komisjach rozpatrzeć wszystkie krytyczne opinie, jakie ukazały się ostatnio, dotyczące spraw gospodarczych, i wszystkie opinie grup parlamentarnych oraz organizacji społecznych i naszych wyborców. I te pozytywne, i te negatywne.</u>
          <u xml:id="u-38.6" who="#MarianCzerwiński">Ludzie zwracają uwagę na zamieranie pulsu gospodarczego, na zahamowanie produkcji, na dopuszczanie nie przygotowanych zakładów do konkurencji z produktami obcymi, które przy niskich cłach napływają do kraju.</u>
          <u xml:id="u-38.7" who="#MarianCzerwiński">Zapomnieliśmy chyba o tym, że przejście z gospodarki socjalistycznej do kapitalistycznej to proces nie tylko ekonomiczny czy organizacyjny, ale także społeczny.</u>
          <u xml:id="u-38.8" who="#MarianCzerwiński">Czas leci, ubożejemy, zdolności produkcyjne maleją, eksport topnieje, a długi rosną. Mam prawo do wypowiedzenia swojego niepokoju o los mego kraju, jego gospodarki zwłaszcza wtedy, gdy personalne potyczki polityczne przysłaniają ślamazarność administracji, a ekonomia zostaje w cieniu walki politycznej.</u>
          <u xml:id="u-38.9" who="#MarianCzerwiński">Przestańmy naszych obywateli pocieszać. Powiedzmy im, co ich czeka i ile jeszcze będą musieli znieść, ale niech też wiedzą, że znamy drogę i wiemy dokąd iść. Zasługują na taką wiedzę, a my mamy obowiązek im tę wiedzę wypracować i przekazać. Parlament ma stworzyć warunki do realizacji klarownej wizji przyszłości, tej bliskiej i tej dalekiej. Nie wolno nam zostawiać rozgrzebanej polityki legislacyjnej dla następnego Sejmu. To nie jakieś mistyczne, zegarmistrzowskie daty winny decydować o zakończeniu kadencji Sejmu, ale przemyślany, zamknięty etap działania, dający posłom, którzy po nas przyjdą, pole do kontynuacji, a nie do kolejnych zmian w imię tego, by było tylko inaczej.</u>
          <u xml:id="u-38.10" who="#MarianCzerwiński">Społeczeństwo jest zmęczone i zniecierpliwione. Nie nadużywajmy jego cierpliwości.</u>
          <u xml:id="u-38.11" who="#MarianCzerwiński">Wnoszę i wzywam do poważnej debaty w sprawach gospodarczych, dotyczących skutecznego sposobu realizacji i zakresu niezbędnych korekt planu Balcerowicza. Odkładać jej dłużej nie można.</u>
          <u xml:id="u-38.12" who="#MarianCzerwiński">Ludzie zaczynają bowiem gubić się w ciągłych zmianach i grach politycznych, utarczkach, rzucanych z różnych stron argumentach i hasłach. Trzeba trochę czasu, by zorientować się w nowo powstających strukturach, kreowanych przywódcach, proponowanych kandydaturach. Ten czas potrzebny jest też i nam, by zakończyć to, co zostało rozpoczęte, co już jest w znacznym stopniu przygotowane, byśmy się nie spotkali z zarzutem, że nasza praca była czasem straconym.</u>
          <u xml:id="u-38.13" who="#MarianCzerwiński">Tak więc zdając sobie sprawę, że kadencja Sejmu nie będzie trwała 4 lata, będzie skrócona, opowiadamy się za rozwagą w tej kwestii, by nie spowodować zahamowania ledwo rozpoczętych reform ekonomicznych i gospodarczych. Zbyt wczesne zatrzymanie się na tej drodze mogłoby się okazać w skutkach katastrofalne.</u>
          <u xml:id="u-38.14" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-39">
          <u xml:id="u-39.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-39.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę o zabranie głosu pana posła Ryszarda Zielińskiego z Unii Chrześcijańsko-Społecznej, kolejnym mówcą będzie pan poseł Ryszard Gajewski z Polskiego Związku Katolicko-Społecznego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-40">
          <u xml:id="u-40.0" who="#RyszardZieliński">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Aby sprawa była całkiem jasna, pragnę od razu na wstępie powiedzieć, że Unia Chrześcijańsko-Społeczna opowiada się za skróceniem przejściowego okresu, tego okresu transformacji państwa, który początkowo planowaliśmy na 4 lata.</u>
          <u xml:id="u-40.1" who="#RyszardZieliński">Na pewno nie my, posłowie naszej Unii Chrześcijańsko-Społecznej będziemy sypać piasek w tryby przyspieszenia kalendarza przemian politycznych w Polsce. Na pewno nie my będziemy opóźniać dojście do istotnego progu rzeczywistej, pełnej demokracji, jaką są wolne wybory. Ale nie oznacza to, abyśmy nie chcieli zwrócić uwagi na szereg uwarunkowań towarzyszących ewentualnym decyzjom Wysokiej Izby w sprawie wyborów prezydenckich, parlamentarnych, ordynacji do nich czy materii konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-40.2" who="#RyszardZieliński">Jeszcze, proszę państwa, rok temu kwestie te związane z wszelkimi wyborami rozpaliłyby namiętności nie tylko kręgów bezpośrednio zainteresowanych. Byłyby obecne wszędzie, na ulicy, w domu, w sklepie, w pracy. Dziś powodują gorączkę, ale jedynie w enklawach społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-40.3" who="#RyszardZieliński">Cokolwiek postanowimy w sferze wyborów i materii konstytucyjnej, będzie to, trzeba sobie z tego przecież zdawać sprawę, dotyczyć bardziej formalnej strony polskiego życia, mniej jego jakości, czyli nie nazbyt zainteresuje ogół. Przecież od zeszłorocznego lata nastąpił wyraźny spadek zainteresowania ogółu Polaków polityczną sferą życia — stąd coraz szerzej rosnący rozziew między temperaturą polityczną społeczeństwa, a gorączką politycznych „kadrówek”, bardzo ciekawie różnorodnych, ale w sumie wątłych enklaw naszego społeczeństwa. Dziś, tak jak to wygląda obecnie w świetle różnorodnych obaw społeczeństwa o perspektywy rodzin, grup społecznych, zawodów, dziś wybory łączą się wyraźnie z niebezpieczeństwem żenująco niskiej legitymacji wyborczej nie dlatego czy innego polityka, ale dla całego systemu demokratycznego państwa. Wisi nad nami niebezpieczeństwo odmowy społecznej aktywności w aktach wyborczych. Mówię to, mimo że moja Unia Chrześcijańsko-Społeczna opowiada się za skróceniem kadencji obecnego Sejmu oraz za skorzystaniem z gotowości pana prezydenta do przekazania jego urzędu nowemu elektowi, którą to propozycję, naszym zdaniem, należy rozpatrzyć życzliwie. Opowiadamy się więc za skrótem, ale w najmniejszej możliwie mierze narażającym Polskę na zaburzenia w hierarchii jej potrzeb i w hierarchii panujących wartości. Opowiadamy się za skrótem, biorąc pod uwagę stan rozgoryczenia ludności materią życia, po przewrocie tak wielkim, jaki w Polsce miał miejsce.</u>
          <u xml:id="u-40.4" who="#RyszardZieliński">Przechodząc do konkretów: w sprawie prezydentury — zgadzając się na określenie: wybory możliwie najszybciej — uważamy, że w kategoriach politycznych musi ono jednak oznaczać sporo jeszcze dni i nocy. Zbijając gorączkę chorego organizmu, nie można wywoływać zawału serca.</u>
          <u xml:id="u-40.5" who="#RyszardZieliński">W związku ze skierowanym wczoraj do marszałka Sejmu listem prezydenta, opowiadamy się za zaproponowanym w nim rozwiązaniem tego problemu. Tym samym wybory prezydenckie odbyłyby się jeszcze przed końcem bieżącego roku, byłyby one zresztą aktem względnie atrakcyjnym dla szerokiego ogółu, więc jeżeli chodzi o frekwencję najbezpieczniejszym w kalendarzu wyborczym.</u>
          <u xml:id="u-40.6" who="#RyszardZieliński">Optujemy oczywiście za prezydenckimi wyborami powszechnymi, ale nie połączonymi z wyborami parlamentarnymi. Widzimy te dwa akty rozdzielone. Godząc się na powszechność wyborów głowy państwa, zwracamy uwagę, że przesądzamy tym samym równowagę legitymacji wyborczej prezydenta i parlamentu, co musi wywołać konsekwencje w skali uprawnień obu tych najwyższych czynników w państwie. Godzimy się więc na koncepcję prezydentury odpowiadającą zasadzie podziału, ale i równowagi władzy. Głowa państwa winna w naszym przekonaniu mieć szereg znaczących prerogatyw, nie powodujących jednak degradacji istoty ustroju parlamentarnego. Sądzimy, że w toku kampanii wyborczej prezydenta wartości prezentowane przez Unię Chrześcijańsko-Społeczną skojarzą nam się z konkretnym kandydatem, tym który będzie rokował reprezentowanie wszystkich obywateli, będzie gwarantem nie tyle tolerancji politycznej, narodowościowej, religijnej, bo tolerancja to mało, ile będzie gwarantem pełnej, rzeczywistej równoprawności poglądów, wyznań, uczuć narodowych każdego syna tej ziemi.</u>
          <u xml:id="u-40.7" who="#RyszardZieliński">Dla Unii Chrześcijańsko-Społecznej, przenoszącej chrześcijański ekumenizm na grunt społeczny, są to wartości zasadnicze, decydujące o opcjach personalnych. Opowiadamy się oczywiście za kolejną nowelizacją obecnej Konstytucji, umożliwiającą powszechne wybory prezydenckie.</u>
          <u xml:id="u-40.8" who="#RyszardZieliński">W sprawie wyborów parlamentarnych. W kwestii Ordynacji wyborczej będziemy popierać zasadę proporcjonalności, która nierozerwalnie kojarzy nam się z istotą demokratycznego pluralizmu. W dalszej dyspucie moi koledzy klubowi omówią w szczegółach sprawy ordynacji.</u>
          <u xml:id="u-40.9" who="#RyszardZieliński">Co do terminu wyborów — sądzimy, że wcześniejsze przeprowadzenie wyborów prezydenckich, a także ukończenie pewnego etapu prac konstytucyjnych pozwoli na wyzbycie się nerwowości w sprawie wyborów parlamentarnych i na przeprowadzenie ich w przyszłym roku, już po przeżyciu prawdopodobnie w dużej biedzie ciężkiej zimy.</u>
          <u xml:id="u-40.10" who="#RyszardZieliński">Opowiadamy się więc za wyborami w terminie umożliwiającym obecnemu Sejmowi dokończenie budowy fundamentów polskich reform, kładzionych przez ten właśnie Sejm, a realizowanych przez ten rząd. Nie zapominajmy, proszę państwa, że wybory parlamentarne to w skutku swoim kreowanie nowego rządu, czyli — bardzo przepraszam za wyrażenie — przeprzęganie koni w biegu, w połowie drogi.</u>
          <u xml:id="u-40.11" who="#RyszardZieliński">Rzekome zniecierpliwienie społeczeństwa obecnym Sejmem jest niewątpliwie wyolbrzymiane różnymi środkami. W rzeczywistości to zniecierpliwienie istnieje tylko w ograniczonych kręgach społeczeństwa. Myślę, że usatysfakcjonowanie tych kręgów wcześniejszymi wyborami prezydenta pozwoli nam przekazać pałeczkę bez morderczego sprintu na mecie.</u>
          <u xml:id="u-40.12" who="#RyszardZieliński">Na marginesie pozwolę sobie zapytać: poza pochodzeniem z okrągłego stołu czym ten Sejm zawinił Polsce na zakręcie? Co konkretnie zepsuł? Myślę, że w sposobnej chwili wyjdziemy z tej Izby bez poczucia jakiejkolwiek krzywdy wyrządzonej krajowi czy narodowi.</u>
          <u xml:id="u-40.13" who="#RyszardZieliński">I jeszcze, proszę państwa, sprawa prac konstytucyjnych. Bardzo pilnie śledzę biuletyny Komisji Konstytucyjnej, podziwiając wkład w te prace obecnego pokolenia polskich konstytucjonalistów i politologów, ale mimo uznania i wielkiego szacunku, nie do końca ja i moi koledzy jesteśmy przekonani o możności opracowania pełnej, trwałej i niekontrowersyjnej dla większości narodu Konstytucji tak, aby była gotowa po przejściu całej procedury, powiedzmy, przed rocznicą Konstytucji 3 maja. Oby to było możliwe. Ale ciężar i powaga prac konstytucyjnych są przecież tym większe, im dalej od nich stoi społeczeństwo, a ono stoi daleko, interesuje się mało, a wszystko dlatego, że przez ostatnich kilkadziesiąt lat społeczeństwo zwykło traktować Konstytucję jako całkowitą abstrakcję, żyć mimo niej, obok niej, względnie przeciw niej. Bliskość między obywatelem a Konstytucją trzeba dopiero zbudować.</u>
          <u xml:id="u-40.14" who="#RyszardZieliński">Proszę Państwa! W bardzo podobnej sytuacji byli konstytucjonaliści u progu odzyskanej niepodległości w 1918 i 1919 roku. Nim uchwalili Konstytucję marcową najpierw kreowali tak zwaną Małą Konstytucję. Gdyby sprawdziły się pesymistyczne przewidywania o nierealności ze względu na czas obdarzenia społeczeństwa przez ten Sejm Konstytucją pełną, dojrzałą, perspektywiczną, zdolną trafić nie tylko do bibliotek prawniczych, ale i pod strzechy, do uczuć i rozumu większości narodu, gdyby sprawdziła się ta pesymistyczna wątpliwość, w takim wypadku Unia Chrześcijańsko-Społeczna służy gotowym projektem małej Konstytucji III Rzeczypospolitej, obejmującym normy regulujące tylko strukturę i zasady funkcjonowania państwa. W sumie te normy, które społeczeństwo jest potencjalnie gotowe już dziś zgodnie przyjąć. Projekt ten koledzy moi złożą do protokołu, ewentualnie objaśnią w dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-40.15" who="#RyszardZieliński">Pełna, nowa, trwała Konstytucja niechaj już bez destrukcyjnego pośpiechu zostanie opracowana przez następny Sejm, byleby on, podobnie jak my, decydujący się skrócić naszą kadencję, był wyczulony na znaki czasu.</u>
          <u xml:id="u-40.16" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-41">
          <u xml:id="u-41.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-41.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Obecnie głos zabierze pan poseł Ryszard Gajewski z Polskiego Związku Katolicko-Społecznego.</u>
          <u xml:id="u-41.2" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Kolejnym mówcą, ostatnim przed przerwą, będzie pan poseł Aleksander Małachowski z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-42">
          <u xml:id="u-42.0" who="#RyszardGajewski">Pani Marszałek! Panie Premierze! Wysoka Izbo! Naszą dzisiejszą debatę charakteryzuje szczególna waga zagadnień, które wymagają pilnych rozstrzygnięć. Podejmujemy oto próbę ustalenia zasad organizacyjnych polskiego życia politycznego; będziemy dyskutować o losie najwyższych organów władzy Rzeczypospolitej, o losie obecnego i przyszłego parlamentu, obecnego i przyszłego prezydenta, Konstytucji, o sposobie wyłaniania przedstawicieli narodu.</u>
          <u xml:id="u-42.1" who="#RyszardGajewski">Klub Poselski Polskiego Związku Katolicko-Społecznego, w imieniu którego przemawiam, dostrzega i rozumie ogromną wagę zagadnień będących przedmiotem dzisiejszych obrad. To, jakie podejmiemy dziś decyzje, zaważy znacząco na społecznej ocenie Sejmu X kadencji, stanowiąc punkt wyjścia do dalszej budowy demokratycznego ładu odnowionej Rzeczypospolitej. Ów ład — jak podkreślałem już nieraz w tej sali — winien zapewnić obywatelom warunki solidarnego współdziałania na rzecz dobra wspólnego narodu i państwa. Takie założenia przyjmuję, prezentując stanowisko Klubu Poselskiego Polskiego Związku Katolicko-Społecznego. Naszym zdaniem rozwój sytuacji społeczno-politycznej wymaga pilnego zakończenia niechlubnego okresu demokracji kontraktowej, której wynikiem jest polityczny skład Sejmu X kadencji. Kadencja ta winna zostać skrócona do niezbędnego minimum, zapewniającego jednak możliwość zakończenia choćby podstawowych prac legislacyjnych, niezbędnych dla zachowania odpowiedniej dynamiki reform gospodarki i państwa. Niezbędne wydaje się również uchwalenie budżetu państwa na rok przyszły, co powoduje, że wybory parlamentarne mogłyby się odbyć, naszym zdaniem, nie wcześniej niż w drugim kwartale przyszłego roku.</u>
          <u xml:id="u-42.2" who="#RyszardGajewski">Wysoka Izbo! Procesowi przemian społeczno-politycznych i gospodarczych towarzyszy, niestety, szereg zjawisk odczuwalnych boleśnie przez społeczeństwo. Są to w dużej mierze nieuniknione skutki panującego do niedawna systemu. Wywołują one jednak często społeczne zniechęcenie, bierność i apatię, jak również rosnące zniecierpliwienie coraz szerszych grup społecznych, niezadowolonych z tempa dokonywanych przemian. Dla dzieła odnowy Rzeczypospolitej są to zjawiska groźne, wymagające ich uwzględnienia i podjęcia prób przeciwdziałania.</u>
          <u xml:id="u-42.3" who="#RyszardGajewski">Zdaniem Polskiego Związku Katolicko-Społecznego, wyrażonym w komunikacie z 15 września br., depozytariuszem społecznych nadziei i oczekiwań jest pan Lech Wałęsa, autentyczny przywódca ludowy, doskonale wyczuwający społeczne nastroje, umiejący — jak to wielokrotnie wykazał — rozwiązywać nabrzmiałe społeczne konflikty. Cieszy nas fakt jego oficjalnego zgłoszenia jako kandydata na prezydenta.</u>
          <u xml:id="u-42.4" who="#RyszardGajewski">Wyrażamy nadzieję, że dzięki konstruktywnej, jak dotąd, postawie prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego oraz stosownym poprawkom konstytucyjnym, rozpisanie powszechnych wyborów prezydenckich stanie się możliwe stosunkowo szybko.</u>
          <u xml:id="u-42.5" who="#RyszardGajewski">Pragnę wyrazić również przekonanie, iż w przekazywaniu osobie powołanej przez naród w demokratycznych wyborach urzędu prezydenckiego winien uczestniczyć prezydent rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie. Byłoby to widocznym znakiem nawiązania do zerwanych w kraju tradycji II Rzeczypospolitej oraz stanowiłoby symbol pojednania Polaków w kraju i na emigracji. Uważamy, iż przyszły prezydent Rzeczypospolitej Polskiej winien cieszyć się szerokimi prerogatywami, aktywnie uczestnicząc w życiu publicznym kraju. Potrzebne więc wydaje się wzmocnienie urzędu prezydenckiego przez przekazanie uprawnień władczych w ręce osoby obdarzonej społecznym zaufaniem, zdolnej podejmować szybkie i skuteczne decyzje w interesie całego narodu.</u>
          <u xml:id="u-42.6" who="#RyszardGajewski">Naszym zdaniem do prerogatyw prezydenta należałoby zaliczyć: podejmowanie zasadniczych decyzji w dziedzinie polityki zagranicznej i obronnej, prawo veta zawieszającego ustawy, prawo do inicjatywy ustawodawczej, powoływanie i odwoływanie premiera. Odpowiadałby konstytucyjnie przed Trybunałem Stanu. Kadencja prezydencka winna być dłuższa niż kadencja parlamentu i wynosić np. 6 lat.</u>
          <u xml:id="u-42.7" who="#RyszardGajewski">Klub Poselski Polskiego Związku Katolicko-Społecznego uważa, iż przyszła Konstytucja winna wprowadzić w sposób jednoznaczny zasadę trójpodziału władzy, włącznie z wprowadzeniem zakazu jednoczesnego pełnienia funkcji, np. parlamentarnych i rządowych. Swe konstytucyjne odzwierciedlenie powinno otrzymać jedno z podstawowych praw obywatelskich — prawo rodziców do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami religijnymi, a podstawowym prawem człowieka gwarantowanym przez najwyższy akt prawny winno być prawo do życia, od chwili poczęcia aż po naturalny kres.</u>
          <u xml:id="u-42.8" who="#RyszardGajewski">Nie sposób w krótkim wystąpieniu omówić wszystkich postulatów wysuwanych wobec nowej Konstytucji. Czynimy to w stosownym trybie i czasie.</u>
          <u xml:id="u-42.9" who="#RyszardGajewski">Stoimy na stanowisku, że nową Konstytucję — zgodnie z projektem — winno uchwalić Zgromadzenie Narodowe większością dwóch trzecich głosów, w obecności co najmniej połowy posłów.</u>
          <u xml:id="u-42.10" who="#RyszardGajewski">Panie Posłanki! Panowie Posłowie! Obowiązująca obecnie Ordynacja wyborcza do Sejmu z 7 kwietnia 1989 r. straciła już polityczną rację bytu. Miała ona charakter jednorazowy i bezcelowe byłoby jej nowelizowanie i przebudowywanie.</u>
          <u xml:id="u-42.11" who="#RyszardGajewski">Kolejne wybory do Sejmu winny się odbyć według nowych zasad, odpowiadających zmianom ustrojowym, społecznym i politycznym, a to może zagwarantować tylko nowa Ordynacja wyborcza. Do laski marszałkowskiej wpłynęły dwa projekty Ordynacji wyborczej: projekt podpisany przez przedstawicieli 5 klubów poselskich — ordynacja czysto proporcjonalna — i projekt Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego — ordynacja większościowo-proporcjonalna. Oba projekty przy ich praktycznym zastosowaniu w istotny sposób różnicują krajobraz polityczny. Ordynacja wyborcza większościowa jest ordynacją, według której o każdy mandat walczy się z osobna, głosuje się konkretnie na daną osobę, a nie na listę wyborczą partii politycznej. Zwycięzcą zostaje kandydat, który otrzyma największą liczbę głosów danego okręgu. Taka większościowa ordynacja wyborcza została zastosowana w niedawnych wyborach samorządowych w gminach liczących mniej niż 40 tys. mieszkańców.</u>
          <u xml:id="u-42.12" who="#RyszardGajewski">Ordynacja większościowa pozwala wybierać między konkretnymi ludźmi. Cechy osobiste kandydata bywają nie mniej ważne niż program. Przyjęcie większościowej ordynacji wyborczej wpływa na względną stabilność, która jest następstwem prawa wyborczego. Do parlamentu wchodzą reprezentanci najważniejszych ugrupowań politycznych. Na dłuższą metę powoduje to podział na dwie duże partie czy obozy polityczne. W takim układzie parlament, w którym reprezentowana jest mniejsza liczba partii politycznych jest bardziej stabilny, jest większa zależność między posłem a jego wyborcami, niż przy ordynacji proporcjonalnej — Projekt ordynacji wyborczej wniesiony przez OKP może spowodować, że w parlamencie znajdzie się ok. 4–5 sił politycznych, co z jednej strony spowoduje, że parlament nie będzie nadmiernie rozbity, podzielony, ale z drugiej strony pozostanie poza parlamentem kilkadziesiąt nowych ugrupowań politycznych, więc nie oddawałby taki parlament zróżnicowania politycznego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-42.13" who="#RyszardGajewski">Drugi projekt Ordynacji wyborczej do Sejmu podpisany przez 23 posłów z różnych klubów jest projektem wprowadzającym klasyczny system proporcjonalny, tj. takiego podziału mandatów, który najwierniej odzwierciedla rozkład głosów oddanych na poszczególne listy kandydatów. Mandaty rozdziela się między partie w zależności od liczby uzyskanych głosów.</u>
          <u xml:id="u-42.14" who="#RyszardGajewski">W czystym modelu proporcjonalnym, za którym opowiada się nasz klub poselski, partie otrzymują taki procent miejsce w parlamencie, ile procent wyborców zdecydowało się na nie głosować. System proporcjonalny najlepiej oddaje zróżnicowanie sił w społeczeństwie; jego przyjęcie spowodowałoby obecność w parlamencie wielu partii politycznych. Chciałbym tutaj dodać, że takich partii politycznych istnieje w tej chwili w Polsce bardzo dużo.</u>
          <u xml:id="u-42.15" who="#RyszardGajewski">Gdyby zastosować model ordynacji większościowej i, jak się według niej przewiduje, do parlamentu weszłoby 4–5 ugrupowań politycznych, to proszę sobie wyobrazić, że już na drugi dzień po wyborach wszystkie pozostałe krzyczałyby na cały głos, że Sejm jest niereprezentatywny i byłoby w tym wiele racji. W takim wypadku zachodzi też niebezpieczeństwo, że życie polityczne przeniosłoby się na ulice, co mogłyby wykorzystać ugrupowania skrajne, lewicowe lub prawicowe. O tym trzeba pamiętać. Wielość klubów poselskich przy ordynacji proporcjonalnej, przypomnę, że w 1922 roku było ich 17, jest mniejszym złem niż przeniesienie się życia politycznego poza parlament. W tym miejscu trzeba dodać, że oba projekty Ordynacji wyborczej dotyczą tylko Sejmu, dotyczą elekcji posłów. Zachodzi pytanie, co zrobić z Senatem? Czy zostawić obowiązującą ordynację, jakie będą relacje między dwoma izbami parlamentu, jakie będą funkcje tych izb?</u>
          <u xml:id="u-42.16" who="#RyszardGajewski">Ostatnio słyszy się głosy, że Senat jest w ogóle niepotrzebny, przynajmniej jako druga izba polityczna, że jest to pozostałość okrągłego stołu. Naszym zdaniem druga izba parlamentu jest potrzebna. Opowiadamy się za dwuizbową strukturą parlamentu. Widzielibyśmy jednak Senat jako reprezentanta sejmików samorządowych, terytorialnych, zawodowych, akademickich, izb przemysłowych itp. Byłaby to rola Senatu zbliżona do tej, jaką spełniał w II Rzeczypospolitej. Izba ta byłaby wybierana pośrednio przez odpowiednie organy samorządowe. Senat uczestniczyłby w uchwalaniu ustaw, podobnie jak to robi dotychczas. Nie miałby jednak funkcji kontrolnych rządu, powoływania na stanowiska państwowe, pociągania prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej. Te wszystkie uprawnienia winny należeć do Sejmu. Sejm winien być głównym trzonem władzy ustawodawczej, winien pochodzić z wyborów proporcjonalnych — o czym już wcześniej mówiłem. Do Sejmu należałoby uchwalanie ustaw, budżetu, obsadzanie niektórych stanowisk państwowych, na przykład Rzecznika Praw Obywatelskich, składu Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu oraz parlamentarna kontrola rządu.</u>
          <u xml:id="u-42.17" who="#RyszardGajewski">Na koniec jeszcze jedna uwaga. Naszym zdaniem, w warunkach naszego kraju, gdzie trwa fundamentalna przebudowa ustroju społeczno-gospodarczego i politycznego, należy tak wyważyć relacje między władzą ustawodawczą i wykonawczą, by obie mogły należycie funkcjonować.</u>
          <u xml:id="u-42.18" who="#RyszardGajewski">Wysoka Izbo! Klub Poselski Polskiego Związku Katolicko-Społecznego wnosi o odesłanie wszystkich projektów ustaw do odpowiednich komisji.</u>
          <u xml:id="u-42.19" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-43">
          <u xml:id="u-43.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-43.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Obecnie głos zabierze pan poseł Aleksander Małachowski z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-44">
          <u xml:id="u-44.0" who="#AleksanderMałachowski">Pani Marszałek! Panie Premierze! Wysoka Izbo! Zacznę od podziękowania skierowanego do Prezydium Sejmu, do pana prezydenta Rzeczypospolitej i do wszystkich klubów poselskich za to, iż przyjęliście państwo moją propozycję odbycia dzisiejszej debaty politycznej, mającej na celu prócz pierwszego czytania ważnych projektów ustaw — także ustalenie kalendarza politycznego na najbliższe miesiące. Przedkładając moją propozycję Wysokiej Izbie, kierowałem się tym, iż w całym kraju toczyła się już od dawna taka debata wokół problemów, jakie tu dzisiaj poruszamy, formowały się nawet nowe ugrupowania polityczne. Tylko parlament milczał, a przecież to właśnie Sejm, zapewne także i Senat, mogą i muszą podjąć w tych sprawach ważne decyzje przesądzające o przyszłości Polski.</u>
          <u xml:id="u-44.1" who="#AleksanderMałachowski">Tutaj przemawiam jako kolejny mówca i boję się, że część z tego, co miałem do powiedzenia, zostało już powiedziane przez moich poprzedników, ale myślę, że ta powracalność pewnych tematów, to że wypowiadamy się wszyscy w dosyć wielu sprawach w podobny sposób, świadczy o tym, że w gruncie rzeczy w Izbie panuje wielka zgodność co do niektórych zasadniczych rozstrzygnięć.</u>
          <u xml:id="u-44.2" who="#AleksanderMałachowski">Sejm X kadencji był i jest nadal krytykowany, czy nawet nader często atakowany za swą niedostateczną reprezentatywność w zmienionej sytuacji politycznej kraju. Tak! To prawda! Wywodzimy się z różnych ugrupowań politycznych, z których pewne przestały już istnieć i to uzasadnia niecierpliwość licznych kręgów naszego społeczeństwa, które chciałoby, wzorem innych krajów naszej części Europy, mieć wreszcie w pełni demokratycznie wybraną najwyższą władzę.</u>
          <u xml:id="u-44.3" who="#AleksanderMałachowski">Trzeba jednak mocno i wyraźnie powiedzieć, że nasz Sejm, będący istotnie dziwnym tworem politycznym, okazał się zespołem ludzi o wyjątkowym poczuciu odpowiedzialności za losy naszego narodu i dokonał — co było przecież kilkakrotnie podkreślane — w ciągu kilkunastu zaledwie miesięcy, kolosalnej i zasadniczej reformy gospodarczej i ustrojowej Polski. Ta zarzucana nam, być może słusznie, mała reprezentatywność nie przeszkodziła jednak naszej Izbie we wspólnym rozumnym porzuceniu partyjnych oraz politycznych animozji i sprzeczności interesów we wszystkich tych wypadkach, gdy szło o najwyższe dobro Rzeczypospolitej. Zasadnicze dla wielkiej reformy, jaką wprowadziliśmy, ustawy były uchwalane większością głosów niebywale wysoką z zachowaniem prawa pewnych posłów do własnego, odrębnego widzenia wielu problemów. Nikt więc nie zarzuci w przyszłości temu niereprezentatywnemu Sejmowi, iż miał co innego, jak to wspomniane już dobro Rzeczypospolitej, za największą wartość. Ufam, że przyszły historyk nie zawaha się powiedzieć, że był to Sejm ludzi rozumnych — rozumny Sejm. Będzie to wielki dla nas zaszczyt, ale dostąpimy go tylko wtedy, gdy po ukończeniu nieodzownych prac ustawodawczych, wykonamy tę jakby drugą część naszego historycznego zadania i obowiązku zarazem, gdy mianowicie potrafimy z godnością odejść w porę z tej Izby bez ponaglania ze strony ludzi mocno jednak zniecierpliwionych brakiem demokratycznie wybranej reprezentacji narodu.</u>
          <u xml:id="u-44.4" who="#AleksanderMałachowski">Ale zarówno społeczeństwo, jak i przede wszystkim działacze polityczni ugrupowań oczekujących nerwowo na swoje miejsce na politycznej arenie, które, jak ufają, zajmą po naszym ustąpieniu, muszą sobie zdawać sprawę z tego, że nagłe i niedostatecznie przygotowane skrócenie kadencji, X kadencji Sejmu, może przynieść krajowi kolosalną szkodę, jeżeli nie zostaną wcześniej uchwalone te ustawy, które są nieodzownie konieczne do kontynuowania dalszych reform i — jak dodaję zawsze pani posłanka Dmochowska — poprawy bezpieczeństwa socjalnego obywateli. Zmiana najwyższych władz, a więc parlamentu, prezydenta i rządu Rzeczypospolitej musi spowodować długą przerwę w działaniach legislacyjnych, przeto żadna ważna dla procesu reform ustawa nie może być odłożona na później.</u>
          <u xml:id="u-44.5" who="#AleksanderMałachowski">Posłowie Sejmu X kadencji, podejmując dziś i jutro zasadnicze decyzje co do kalendarza politycznego, muszą za podstawę wszystkich rozważań na ten temat przyjmować przede wszystkim swoją własną odpowiedzialność za przyszłość kraju, a nie głosy — choćby bardzo donośne — z zewnątrz. Krótko mówiąc, Sejm nie może ulec jakiejkolwiek panice, zaś kalendarz polityczny musi zostać podporządkowany zobowiązaniom, jakie ten Sejm, rozpoczynając reformę, zaciągnął wobec społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-44.6" who="#AleksanderMałachowski">Posłom wybranym pod znakiem „Solidarności” przypominam, że II Walny Zjazd Delegatów podjął uchwałę przewidującą termin nowych wyborów parlamentarnych na wiosnę 1991 roku. Jako delegat Regionu Mazowsze na ten zjazd czuje się związany tym postanowieniem i proszę o to moich kolegów z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego.</u>
          <u xml:id="u-44.7" who="#AleksanderMałachowski">Nie poruszam tutaj obszernej sprawy skrócenia kadencji prezydenckiej, gdyż pan prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podjął inicjatywę ustawodawczą zmierzającą do rozstrzygnięcia tego problemu i uważam, że inicjatywę tę powinniśmy przyjąć i rozstrzygnąć, tak jak to zostało nam zaproponowane.</u>
          <u xml:id="u-44.8" who="#AleksanderMałachowski">Wysoka Izbo! Pragnę, tak jak w sprawie konieczności podjęcia decyzji o skróceniu X kadencji Sejmu, kiedy odwołałem się do poczucia odpowiedzialności Wysokiej Izby, zwrócić się z tej trybuny i do całego społeczeństwa, i do działaczy politycznych wszystkich ugrupowań z apelem o danie Sejmowi X kadencji czasu na wykończenie niezbędnych prac legislacyjnych. Proszę, żeby wszyscy, do których teraz się zwracam, odnieśli się do tej sprawy z powagą równą tej, jakiej oczekujecie od nas, posłów, i do jakiej my się poczuwamy, gdy idzie o decyzję przedwczesnego złożenia naszych mandatów, czyli skrócenia kadencji. Jeżeli poczucie odpowiedzialności za przyszłość kraju nie przezwycięży w nas wszystkich partykularnych ambicji i dążeń do rozwiązań sprzecznych z oczywistym interesem gospodarczym i społecznym, sprowadzimy na nasz kraj ogromne nieszczęście, jakim będzie przerwanie reformy choć na kilka miesięcy.</u>
          <u xml:id="u-44.9" who="#AleksanderMałachowski">Większość dotychczasowych katastrof politycznych naszego narodu spowodowali obcy. Ta katastrofa, ostrzegam, jeśli nastąpi, będzie już tylko dziełem naszej własnej nieprzezorności.</u>
          <u xml:id="u-44.10" who="#AleksanderMałachowski">Wysoka Izbo! Dwa słowa jeszcze w dwóch sprawach. Pierwsza — to proporcjonalne czy większościowe wybory. Uważam, że powinniśmy się kierować tutaj pewnym doświadczeniem, jakie przyniosły wybory do samorządu, mianowicie w tych wyborach obok komitetów obywatelskich, których reprezentanci zdobyli 41% głosów, 39% głosów padło na ludzi „bezznaczkowych”, jak to kiedyś w jakimś felietonie po prostu nazwano, na ludzi reprezentujących samych siebie. Przypuszczam, że to świadczy o tym, że istnieje w społeczeństwie zarówno wiele osób pragnących kandydować indywidualnie, jak i wiele osób, które pragną głosować na ludzi, którzy występują we własnym imieniu, a nie w imieniu jakiejś partii. I to powinno być decydujące, to doświadczenie wyborów samorządowych przy przyjęciu tej propozycji zawartej w naszej OKP-owskiej ordynacji wyborczej, aby jakaś część posłów — mowa jest o połowie — była wybierana w drodze ordynacji większościowej. Wydaje mi się, że nie wolno lekceważyć tego doświadczenia.</u>
          <u xml:id="u-44.11" who="#AleksanderMałachowski">I na zakończenie, Wysoka Izbo, kilka słów o wystąpieniu pana posła Cimoszewicza. Była to pierwsza jaskółka zbliżającej się kampanii wyborczej, dająca nam przedsmak tego, co się będzie działo oraz co i jak będzie mówione. Był to tekst jakby z podręcznika. Słabe strony działalności rządu Mazowieckiego zostały — z pominięciem obiektywnych uwarunkowań tej działalności — wydobyte na wierzch, namalowane czarną farbą, wywalone w przeciwnika z bardzo grubej, demagogicznej rury. To tak się właśnie robi. Jako dziennikarz słuchałem zaciekawiony, ale jako człowiek doświadczony, by w tym słowie ukryć wiek, chcę panu, panie pośle, powiedzieć, że w tym co pan tu przedstawił, dosłyszałem więcej goryczy niż sprawiedliwości. Ale przestrzegam pana, że nasze społeczeństwo, do którego pan przecież ułożył ten tekst pierwszy w kampanii wyborczej, jest społeczeństwem niezwykle rozumnym i umie odróżnić gorycz grupy polityków, przeciwko którym obróciła się historia od sprawiedliwej oceny całości poczynań rządu pana premiera Tadeusza Mazowieckiego.</u>
          <u xml:id="u-44.12" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-45">
          <u xml:id="u-45.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-45.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę uprzejmie pana posła sekretarza o odczytanie komunikatów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-46">
          <u xml:id="u-46.0" who="#RadosławGawlik">„W imieniu grupy ekspertów z biura Generalnego Komisarza Wyborczego zwracam się z prośbą do pań i panów posłów, którzy jeszcze nie wypełnili ankiety dotyczącej ordynacji wyborczej o pilne jej wypełnienie i przekazanie najpóźniej do dnia jutrzejszego, tj. do piątku bieżącego tygodnia”. Podpisał Stanisław Padykuła. Rozumiem, że chodzi o przekazanie do skrytki poselskiej pana posła.</u>
          <u xml:id="u-46.1" who="#RadosławGawlik">Komunikat dotyczy dnia jutrzejszego. W dniu jutrzejszym o godz. 8.15 odbędzie się krótkie wspólne posiedzenie Komisji Sprawiedliwości oraz Ustawodawczej w sali nr 101.</u>
          <u xml:id="u-46.2" who="#RadosławGawlik">I ostatni komunikat. Zebranie OKP odbędzie się zaraz po ogłoszeniu przerwy w sali kolumnowej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-47">
          <u xml:id="u-47.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Zarządzam przerwę do godz. 15.20.</u>
          <u xml:id="u-47.1" who="#komentarz">(Przerwa w obradach od godz. 13 min 50 do godz. 15 min 25)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-48">
          <u xml:id="u-48.0" who="#TadeuszFiszbach">Wysoka Izbo! Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-48.1" who="#TadeuszFiszbach">Kontynuujemy dyskusję nad projektami ustaw dotyczących zmian Konstytucji, o wyborze prezydenta oraz Ordynacja wyborcza do Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-48.2" who="#TadeuszFiszbach">Bardzo proszę o zabranie głosu posła Mariana Orzechowskiego — nie zrzeszony. Kolejnym mówcą będzie poseł Roman Bartoszcze.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-49">
          <u xml:id="u-49.0" who="#AnnaUrbanowicz">Pytanie: ilu jest zapisanych mówców do głosu? W zależności od tego stawiam wniosek bądź nie, o przegłosowanie zamknięcia listy mówców.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-50">
          <u xml:id="u-50.0" who="#TadeuszFiszbach">Odpowiadam na zapytanie: są 53 zgłoszenia do dyskusji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-51">
          <u xml:id="u-51.0" who="#AnnaUrbanowicz">Stawiam wniosek o zamknięcie listy mówców.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-52">
          <u xml:id="u-52.0" who="#TadeuszFiszbach">Może przegłosujemy tę sprawę w stosownej chwili.</u>
          <u xml:id="u-52.1" who="#TadeuszFiszbach">Będę o tym pamiętał.</u>
          <u xml:id="u-52.2" who="#TadeuszFiszbach">Proszę pana posła Mariana Orzechowskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-53">
          <u xml:id="u-53.0" who="#MarianOrzechowski">Panie Marszałku! Panie i Panowie Posłowie! W rozwoju politycznym Polski po wyborach czerwcowych ubiegłego roku podchodzimy jakby do nowej grani. Przestają już wystarczać deklaracje, że: wolność suwerenność, demokracja, nowoczesność, praworządność, gospodarność. Trzeba dokładniej określić, jakie mechanizmy i jakie instytucje mają taką rzeczywistość tworzyć, jaka ma być między nimi współzależność, jak je kształtować, uchronić od wynaturzeń, zapewnić skuteczność i trwałość. Zdecydowana większość Polaków chciałaby przekroczyć ową grań i wyjść na otwartą przestrzeń natychmiast. I takim pragnieniom nie należy się dziwić.</u>
          <u xml:id="u-53.1" who="#MarianOrzechowski">Znaleźliśmy się w takim punkcie historycznego czasu w rozwoju naszej ojczyzny, kiedy podmiotowość odzyskali wspólnie — i Polska, i Polacy. I w tym kontekście parę słów o Sejmie i prezydenturze.</u>
          <u xml:id="u-53.2" who="#MarianOrzechowski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Nad obecnym parlamentem, dokładniej rzecz biorąc, nad obecnym Sejmem zaciążyło podwójne jakby fatum: narodzin z kontraktu w Magdalence i przy okrągłym stole oraz fatum społecznych oczekiwań.</u>
          <u xml:id="u-53.3" who="#MarianOrzechowski">Dokonując ustrojowego wyboru w czerwcu 1989 r. Polacy dokonali, my wszyscy dokonaliśmy wyboru, marząc o zachodnich standardach rozwojowych demokracji i gospodarki. A więc nie tylko politycznych, ale także i gospodarczych. Oczywiście, w pierwszym okresie emocje i radość z sukcesów politycznych przesłoniły katastrofę gospodarczą, wyzwoliły psychiczną gotowość do zaakceptowania bezprecedensowych posunięć w imię takiego przestawienia zwrotnicy, aby nie było gorzej i drożej, tylko inaczej i lepiej.</u>
          <u xml:id="u-53.4" who="#MarianOrzechowski">Coraz wyraźniej zniecierpliwione społeczeństwo pragnie zmian szybkich i odczuwalnych. To naturalne. Jednakże w świadomości społecznej zaciera się jakby rola Sejmu i różnice między nim a rządem. Rozgoryczenie rzeczywistością pogłębia — na zasadzie swoistego sprzężenia zwrotnego — syndrom Magdalenki, stymulując żądanie nowych wyborów i nowego Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-53.5" who="#MarianOrzechowski">Od pierwszych dni naszej pracy dały się słyszeć głosy, że ten Sejm obciążony jest grzechem pierworodnym. Niektórzy doszli nawet do tego, jak przeczytałem niedawno w jednej z gazet, że zaczęli mówić o pseudo Sejmie. Godzi się więc zauważyć, że po każdej wielkiej, społecznej ugodzie, a taką był przecież okrągły stół, wszyscy jego uczestnicy rzadko kiedy pozostawali sobą. Zmieniali się, schodzili niekiedy ze sceny politycznej, a istota i filozofia ugody pozostawały i dalej określały los polityczny państwa. I to właśnie ten Sejm i w tym składzie pracowicie i efektywnie wspierał i wspiera nadal proces reform.</u>
          <u xml:id="u-53.6" who="#MarianOrzechowski">Z drugiej jednak strony — coraz szersze kręgi społeczeństwa sądzą, że rozpisanie nowych wyborów odmieni ich społeczną i materialną egzystencję. Jest to bez wątpienia złudne. Jednakże takie nastroje i takie postawy są realnym faktem politycznym i trzeba się z nimi liczyć. Zwłaszcza kiedy całokształt sprawy jest tak bardzo złożony.</u>
          <u xml:id="u-53.7" who="#MarianOrzechowski">I nie ulega dyskusji, i nikt nie ma żadnych wątpliwości, że układ sił politycznych uległ od czerwca ub.r. radykalnej zmianie.</u>
          <u xml:id="u-53.8" who="#MarianOrzechowski">Po pierwsze — zniknęła ze sceny politycznej 2-milionowa Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. Jej ówczesna reprezentacja parlamentarna z pewnością nie jest dziś adekwatna dla dwóch nowych organizmów z niej wyłonionych.</u>
          <u xml:id="u-53.9" who="#MarianOrzechowski">Po drugie — gdy „Solidarność” odnosiła wielkie zwycięstwo wyborcze, nikt nie przewidywał tak szybkiego, gwałtownego i gruntownego jej rozpadu. Obecnie również i adekwatność jej reprezentacji parlamentarnej staje się znakiem zapytania.</u>
          <u xml:id="u-53.10" who="#MarianOrzechowski">Po trzecie — w czasie, jaki minął od czerwcowych wyborów, powstało w Polsce wiele organizmów politycznych pozbawionych wtedy możliwości zdobycia własnej reprezentacji w Sejmie. Z której by zatem strony nie patrzeć — rzecz, jak sądzę, dojrzała do zmiany. Żałować tylko wypadnie, iż zanim doszło do dzisiejszej debaty, jej wynik z góry przesądzali i ministrowie, i prasa, i partie polityczne, a nawet sam marszałek Sejmu. Nie wydaje mi się, aby było to dowodem zrozumienia, że nie będzie w Polsce rzeczywistej demokracji bez kształtowania społecznego szacunku dla instytucji ją tworzących i ucieleśniających.</u>
          <u xml:id="u-53.11" who="#MarianOrzechowski">Panie Marszałku! Szanowni Posłowie! Zanim Wysoka Izba podejmie decyzję o własnym losie, powinniśmy chyba poszukać odpowiedzi na podstawowe pytanie — co zrobić, jakie działania podjąć, aby rozwiązanie Sejmu tej kadencji nie stworzyło pustki ustawodawczej, nie przerwało niezbędnego procesu legislacyjnego, ale też nie obciążało go ponad konieczną miarę autorstwem parlamentu nie dysponującego pełną aprobatą społeczną. Szkoda tylko, że plan niezbędnych prac nie zestal przedłożony Wysokiej Izbie ani przez rząd, ani przez Prezydium Sejmu. Bez takiego kalendarza prac niezbędnych, nasza dyskusja o kalendarzu politycznym procesu dziejowego w Polsce w najbliższych miesiącach, staje się nieco abstrakcyjna.</u>
          <u xml:id="u-53.12" who="#MarianOrzechowski">Bez emocji patrzyłbym osobiście na ordynację wyborczą. Odnoszę wrażenie, jako poseł nie zrzeszony, jakby nieco stojący z boku wielkich sporów politycznych, że póki co, każda z sił politycznych przymierza ją do własnych szans wyborczych. A demokracja nie polega na tym, że w parlamencie muszą być, i to bezwzględnie, reprezentowane wszystkie partie i partyjki i wszystkie grupki i ugrupowania.</u>
          <u xml:id="u-53.13" who="#MarianOrzechowski">Demokracja, jak ją rozumiem, stwarza równe szanse wszystkim partiom, nawet najmniejszym, sprawdzenia na rynku wyborczym, na rynku politycznym swych haseł, programów i przywódców. Nie zapewnia jednak z góry miejsc w parlamencie.</u>
          <u xml:id="u-53.14" who="#MarianOrzechowski">Byłoby idealnie, aby w nowej ordynacji wyborczej udało się w pełni pogodzić dwie zasady — reprezentatywności polskiego parlamentu i skuteczności jego działania. Sądzę, że ordynacja pośrednia, uwzględniająca walory systemu większościowego i proporcjonalnego i omijająca w sposób możliwie pełny ich rafy i minusy, stwarzałaby dobrą płaszczyznę dla wyłonienia Sejmu, w którym możliwe będą koalicje i sojusze sił, legitymujących się rzetelnym, nieiluzorycznym zapleczem społecznym.</u>
          <u xml:id="u-53.15" who="#MarianOrzechowski">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Czeka nas niełatwy okres przejściowy, mierzony, jak sądzę, latami, a nie miesiącami, jak obiecują niektórzy. Myślę, że punkty graniczne tego okresu przejściowego wyznaczają: stworzenie komplementarnej gospodarki wobec europejskiego organizmu gospodarczego oraz wykształcenie odpowiadających standardom europejskim demokratycznych instytucji politycznych i mechanizmów ich funkcjonowania. I sądzę, że w łagodniejszym pokonywaniu progów, jakie długo jeszcze przed nami, może pomóc autentyczną władza prezydencka, pochodząca z wyborów powszechnych i możliwie najszerzej akceptowana. Do przeszłości przecież należą te uwarunkowania, z których zrodziła się — zasadna w swoim czasie — formuła obecnego tu posła Adama Michnika „wasz prezydent — nasz premier”. W dzisiejszych realiach — jak by to nie było przykre dla formacji politycznej, z której się wywodzę „wasz” znaczy po prostu „niczyj”. Prezydent, który jest, ale którego obecność przestaje się zauważać.</u>
          <u xml:id="u-53.16" who="#MarianOrzechowski">Nie widzę też powodu, aby ubolewać, że w naszym społeczeństwie narasta zapotrzebowanie na prezydenta, z którym większość społeczeństwa się identyfikuje i chciałaby się identyfikować, który zespala społeczeństwo, a nie dzieli, prezydenta działającego z otwartą przyłbicą, czującego i wyzwanie czasu, i drżenie społeczne. Umiejącego i przemawiać, i rozmawiać ze społeczeństwem, mającego zdolność zrozumiałego formułowania zadań i mającego społeczne przyzwolenie na egzekwowanie ich wykonania. Słowem — człowieka z autorytetem społecznym.</u>
          <u xml:id="u-53.17" who="#MarianOrzechowski">Dylemat polityczny polega na tym, jak zespolić szerokie kompetencje silnego prezydenta z demokracją. Co uczynić, aby uprawnienia jednostki, wyłonionej z ogólnonarodowego plebiscytu, nie stały się zagrożeniem dla demokracji. Czy w ogóle jest możliwe pogodzenie silnej władzy prezydenckiej z silnym, permanentnie pracującym parlamentem oraz silnym rządem?</u>
          <u xml:id="u-53.18" who="#MarianOrzechowski">Otóż, jak sądzę, jest do pomyślenia taka konstrukcja ustrojowa, w której prezydent nie może sprawować swej władzy wbrew woli parlamentu.</u>
          <u xml:id="u-53.19" who="#MarianOrzechowski">W tej konstrukcji parlament troszczy się przede wszystkim o zachowanie praw i swobód obywatelskich, gwarantuje stabilność władzy prezydenckiej, zapewnia cywilizowaną formę zmiany prezydenta, kontroluje zgodność jego poczynań z Konstytucją, dba o to, aby plebiscytarny przywódca przy każdej próbie naruszenia Konstytucji „widział stale przed oczyma — jak to określił na początku XX wieku wielki niemiecki socjolog Max Weber — szubienicę i stryczek”.</u>
          <u xml:id="u-53.20" who="#MarianOrzechowski">Społeczna tęsknota za charyzmatycznym, powiedziałbym, prezydentem nie wynika z neurotycznych czy autorytarnych skłonności Polaków. Wynika z przeświadczenia, że znaleźliśmy się w sytuacji niezwykłej, wymagającej niekonwencjonalnych walorów przywództwa politycznego. I dlatego „spór o Belweder” jest w istocie wołaniem, aby jego mieszkańca należącego do polskiego wczoraj, zastąpił jak najszybciej gospodarz polskiego jutro.</u>
          <u xml:id="u-53.21" who="#MarianOrzechowski">Panie Marszałku! Panie i Panowie Posłowie! Jeśliby nawet znalazły się racjonalne argumenty przemawiające za utrzymaniem sejmowego i prezydenckiego status quo, jestem absolutnie przekonany, że należy je odrzucić. Każda demokratyczna władza czerpie swą moc z akceptacji społecznej, ze społecznego wsparcia. Nie mając tych atrybutów w stopniu wystarczającym, wytrąca dynamikę i zostaje zepchnięta na pozycje samoobronne. Myślę, że tej lekcji nie powinniśmy powtarzać.</u>
          <u xml:id="u-53.22" who="#MarianOrzechowski">Kandydatura Lecha Wałęsy ma dla mnie osobiście znamiona symbolu — oto na grupach doktrynalnie, podkreślam to słowo doktrynalnie, robotniczego państwa, robotnik sięga po najwyższą godność. Jestem jednak przekonany, że znajdzie takich kontrkandydatów, aby Polacy mieli poczucie, że rzeczywiście dokonują wyboru. Jeden z naszych najwybitniejszych poetów napisał kiedyś: „Na początku ojczyzna jest blisko, na wyciągnięcie ręki. Dopiero później rośnie, krwawi, boli”.</u>
          <u xml:id="u-53.23" who="#MarianOrzechowski">Chciałoby się, aby wraz z nowym prezydentem Polska nie krwawiła więcej. I rosła, jak najmniej nas boląc.</u>
          <u xml:id="u-53.24" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-54">
          <u xml:id="u-54.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję za wystąpienie.</u>
          <u xml:id="u-54.1" who="#TadeuszFiszbach">Obecnie głos zabierze poseł Roman Bartoszcze z Klubu Poselskiego Polskiego Stronnictwa Ludowego. Kolejnym mówcą będzie posłanka Barbara Blida.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-55">
          <u xml:id="u-55.0" who="#RomanBartoszcze">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Polska jest obecnie w zwrotnym momencie swojej historycznej drogi. Zmieniają się zasady funkcjonowania we wszystkich dziedzinach życia państwowego i społecznego, a równocześnie całkowitej odmianie ulega sytuacja zewnętrzna naszego kraju. W tej sytuacji najbardziej żywotnym interesem narodu jest to, aby zapewnione zostały możliwości jego bezpiecznego trwania i rozwoju. Warunkiem tego staje się przede wszystkim odpowiedzialna postawa samego narodu, ale też i taka sama postawa głównych sił politycznych, a także każdego z miarodajnych polityków z osobna. Od decyzji, które są podejmowane dziś, zależeć będzie zapewne przez długie lata los narodu i kraju. Jest zatem rzeczą konieczną, aby żadne z rozstrzygnięć nie zapadało bez wsłuchania się w wolę narodu i kierowania się nią, gdyż w ostatecznym rozrachunku naród poniesie ich skutki.</u>
          <u xml:id="u-55.1" who="#RomanBartoszcze">Polska stoi dziś w obliczu zagrożeń pod wieloma względami zbliżonych do najtragiczniejszych okresów naszej historii. Wynika to jasno z odpowiedzi na pytanie, czy kraj nasz wzmacnia się, czy ulega osłabieniu. I ten fakt winien stanowić główne wyzwanie dla naszego życia politycznego, także dla sposobów rozwiązywania i kształtowania jego zasad.</u>
          <u xml:id="u-55.2" who="#RomanBartoszcze">Polsce potrzebne jest — dla tworzenia jej siły — wejrzenie we wszystkie nasze doświadczenia, przesłanki i bariery naszego rozwoju. Musimy o tym mówić my, chłopi, zwłaszcza dziś, gdy z jednej strony obarcza się nas odpowiedzialnością za rzekome hamowanie rozwoju i wyboru prawidłowych jego kierunków — w imię partykularnych interesów, a z drugiej — próbuje odepchnąć od wpływu na sprawy państwa i społeczeństwa i to w imię haseł demokracji, a faktycznie tworzenia nowego monopolu i rządów wąskiej grupy społecznej, mimo głoszonych haseł pluralizmu.</u>
          <u xml:id="u-55.3" who="#RomanBartoszcze">Musimy więc powiedzieć w tym miejscu, iż według nas Polska musi się oprzeć na masach ludowych oraz, że nie do przyjęcia jest wskrzeszanie archaicznych klas społecznych, bo grozi to także powrotem starych konfliktów rozsadzających i podważających siłę państwa.</u>
          <u xml:id="u-55.4" who="#RomanBartoszcze">Polska podniosła się z grobu, kiedy znalazła swego obrońcę w większości swoich synów. Dziś także siły państwa i jego przyszłości nie zabezpieczy żadna elita, żadna frakcja, może to uczynić jedynie cały, świadomy swych praw i obowiązków naród. A jego większość stanowią warstwy ludowe w mieście i na wsi.</u>
          <u xml:id="u-55.5" who="#RomanBartoszcze">Odrzucamy poglądy, że kraju biednego nie stać na pełną demokrację. Przeciwnie — im biedniejszy kraj tym większą powinien pokładać nadzieję w politycznym i ekonomicznym dowartościowywaniu wszystkich obywateli, będącym niezastąpionym bodźcem do budzenia ich aktywności w każdej dziedzinie. Tylko kraj demokratyczny może być bogaty i Polska może być bogata, jeśli będzie demokratyczna.</u>
          <u xml:id="u-55.6" who="#RomanBartoszcze">My, ludowcy, stawiając na pierwszym planie naszych działań dobro i siłę państwa polskiego, będziemy więc równolegle żądać wprowadzenia nie tylko demokracji politycznej, ale i społecznej, która gwarantuje istnienie tej pierwszej. Będziemy stale dążyć do obrony interesów ludzi pracy oraz ludzi przedsiębiorczych.</u>
          <u xml:id="u-55.7" who="#RomanBartoszcze">Obrona dobra większości jest bowiem w największym stopniu obroną całości. Dlatego sformułowaliśmy i przedstawiamy społeczeństwu własny program. Jego istotę stanowi dążenie do wprowadzenia w kraju takiego ładu polityczno-gospodarczego i społecznego, aby możliwe było ocalenie tak naszego dobra wspólnego — Polski, jak i dobra każdej polskiej rodziny.</u>
          <u xml:id="u-55.8" who="#RomanBartoszcze">Nie mamy złudzeń, że społeczeństwo prowadzoną politykę oceni w nadchodzących wyborach: albo absencją wyborczą, jak to miało miejsce w ostatnim przypadku, albo — co było znacznie korzystniejsze — opowiedzeniem się za innym, nowym programem. Jesteśmy za tym, aby to nastąpiło jak najszybciej. Ludowcy od samego początku, tak jak i dziś, domagali się jej całkowitej zmiany. Nie nastąpiła ona jednak i nie następuje. Przeciwnie, staje się pretekstem do walki z naszym stronnictwem, przy zastosowaniu różnych środków i metod.</u>
          <u xml:id="u-55.9" who="#RomanBartoszcze">Usiłuje się ograniczyć nasz wpływ na sprawę państwa i wyeliminować nas z życia politycznego. Każda okazja jest do tego dobra. Ostatnim z przykładów może być dążenie do wprowadzenia takiej ordynacji wyborczej, aby głosy obywateli równych przecież wobec prawa, różnie ważyły w desygnowaniu swojego przedstawiciela do Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-55.10" who="#RomanBartoszcze">Ludność wiejska, której jesteśmy reprezentacją, i współpracujące z nią grupy obywateli zabezpieczały dobro naszego państwa i narodu w najważniejszych momentach naszych dziejów. Także i dziś możemy spełnić tę rolę.</u>
          <u xml:id="u-55.11" who="#RomanBartoszcze">Wysoka Izbo! Realia społeczne i polityczne w kraju oraz zmieniające się uwarunkowania zewnętrzne przesądzają o tym, że przyszłość Polski to przyszłość jej gospodarki. Od wyprowadzenia kraju ze ślepej ulicy, z recesji, od wzrostu efektywności i konkurencyjności gospodarczej zależy dziś umocnienie suwerenności państwa.</u>
          <u xml:id="u-55.12" who="#RomanBartoszcze">Polskie Stronnictwo Ludowe opowiada się jednoznacznie za gospodarką rynkową, z aktywną, organizacyjną rolą państwa w całej sferze gospodarki. Szczególnie w okresie przejściowym od socjalizmu do rynku. Naszym zdaniem przy realizacji obecnego programu koszty społeczne i ekonomiczne coraz bardziej podważają sens całego przedsięwzięcia. Nie dlatego, że nie ma pozytywów. Koszty są jednak tak duże, że grozi to wtórną inflacją i wieloletnim wychodzeniem z recesji i zapaści gospodarczej. Niepowodzenie programu grozi utratą społecznego zaufania, kompromitacją w oczach społeczeństwa słusznych celów programu, grozi gniewem społecznym wynikającym z poczucia nadużycia społecznego zaufania.</u>
          <u xml:id="u-55.13" who="#RomanBartoszcze">Jakie mamy zatem zastrzeżenia do generalnej strategii programu? Obecny program rządu został w dużym stopniu podporządkowany potrzebie stabilizacji finansowej w myśl wymogów Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Pozostaje jednak pytanie o stopień dostosowania tego programu do naszych konkretnych warunków. Np. z punktu widzenia kół finansowych, reguł wymogów efektywnościowych krajów wysoko rozwiniętych nasza produkcja i nasz majątek są nic nie warte. Ten majątek jest jednak obecnie podstawą bytu naszego narodu i przez wiele lat musi służyć naszej egzystencji. Bez jasnej strategii w tym zakresie i związanej z tym polityki celnej grozi nam to, że uzyska się szybko ceny światowe bez światowej jakości towarów, kosztem jednak dalszej, szybkiej degradacji płac i dochodów realnych, olbrzymiego wzrostu bezrobocia. Ściągnięcie pieniądza z gospodarki i związane z tym głębokie ograniczenie popytu wewnętrznego doprowadziły nie tylko do głębokiej recesji, ale innej niż zakładano sytuacji w handlu zagranicznym. Zamiast zakładanej nadwyżki importu, jako wyrazu wsparcia zewnętrznego potrzebnego do złagodzenia trudnych przekształceń w Polsce, mamy wysoką, nie planowaną nadwyżkę eksportu z obu obszarów płatniczych. Oznacza to, że Polska z rozsypującą się gospodarką zamiast korzystać z pomocy, w rzeczywistości wspomaga innych. Z punktu widzenia interesów Zachodu realizowany obecnie program istotnie zasługuje na pochwałę.</u>
          <u xml:id="u-55.14" who="#RomanBartoszcze">Najistotniejsze zmiany proponowane przez Polskie Stronnictwo Ludowe. Wywołany, sztuczny kryzys nadprodukcji, groźba załamania się rynków w Europie Wschodniej, narastające niewykorzystanie mocy wytwórczych i siły roboczej, niebezpieczeństwo wielomilionowego bezrobocia wymagają zmiany filozofii w podejściu do gospodarki. Dalsze utrzymywanie i pogłębianie recesji grożą wpadnięciem kraju w zaklęty krąg ubóstwa tak typowego dla krajów Trzeciego Świata. W takiej sytuacji polityka rządu musi odejść od sztywnych ograniczeń monetarnych i oddziaływać aktywnie na rzecz poszerzenia popytu. Bez wzrostu popytu w gospodarce rynkowej nie ma ożywienia produkcji.</u>
          <u xml:id="u-55.15" who="#RomanBartoszcze">Postulujemy uruchomienie zamrożonych i nie wykorzystywanych obecnie zasobów pieniężnych banków przez obniżenie ceny pożyczanego pieniądza połączone z preferencjami służącymi zmianom strukturalnym gospodarki. Za bezpieczne formy wzrostu popytu uważamy też uruchomienie finansowych i podatkowych preferencji dla inwestycji i otwierania nowych przedsiębiorstw. Preferować należy tani, specjalny kredyt ułatwiający finansowanie zapasów w handlu. Dotyczy to również kredytu finansującego tworzenie rezerw rolnych, rezerw węgla i innych ważnych surowców strategicznych dla gospodarki. Wśród instrumentów propodażowych uwzględnić trzeba liberalizację polityki płacowej, mimo w pewnym zakresie inflacyjnego charakteru tej formy wzrostu popytu.</u>
          <u xml:id="u-55.16" who="#RomanBartoszcze">Propodażowa, proinwestycyjna, antyrecesyjna polityka byłaby równoznaczna z zerwaniem z polityką biernego godzenia się na żywiołowo narastające bezrobocie, na wzrost utajonego bezrobocia na wsi, na narastanie barier uniemożliwiających zmiany strukturalne i unowocześnianie rolnictwa. Tylko taka polityka może obecnie złagodzić niebezpieczeństwo degradacji socjalnej i zawodowej wielu milionów Polaków.</u>
          <u xml:id="u-55.17" who="#RomanBartoszcze">Polskie Stronnictwo Ludowe...</u>
          <u xml:id="u-55.18" who="#komentarz">(Poseł Janusz Onyszkiewicz: Do rzeczy, panie pośle)</u>
          <u xml:id="u-55.19" who="#RomanBartoszcze">Jest to do rzeczy, panie pośle, bo jeżeli przymierzamy się do zmian politycznych, to przepraszam, ale nie wystarczy nam dziś w Polsce tylko — użyję takiego powiedzenia — że „zamienił stryjek siekierkę na kijek”.</u>
          <u xml:id="u-55.20" who="#RomanBartoszcze">Największym zagrożeniem jest powstanie bezrobocia długookresowego. Prowadzi ono bowiem do powstania podklasy społecznej, mającej własną, specyficzną podkulturę, która rodzi liczne patologie społeczne. Uwzględniając narastające szybko bezrobocie, opowiadamy się za bardziej ostrożną, rozważną polityką podporządkowania naszej gospodarki wymogom rynku światowego oraz za ostrożnością we wszystkich tych przedsięwzięciach, które powodują eliminowanie istniejących dotychczas miejsc pracy. Chodzi o to, by nie bankrutowały firmy, które przy ostrożniejszej, a więc powolniejszej polityce dostosowywania gospodarki do konkurencji zewnętrznej można będzie uratować. Z tych samych względów należy wykluczyć możliwość kontynuowania takiej polityki, która powoduje narastanie dodatniego salda w handlu zagranicznym i w ten sposób niedopuszczania pomocy zewnętrznej. Pomoc zewnętrzna i odpowiednio duży import inwestycyjny są niezbędne do przeciwstawiania się fali bezrobocia.</u>
          <u xml:id="u-55.21" who="#RomanBartoszcze">Zdecydowanie opowiadamy się za przyspieszeniem przemian własnościowych. Jako błędne uważamy jednak traktowanie biurokratycznej formuły prywatyzacji jako warunku powodzenia programu stabilizacyjnego, jako środka do wyjścia z recesji, gdyż de facto jest to odkładanie na długo zlikwidowania recesji. Przestrzegamy też przed wiązaniem zbyt dużych nadziei na szybkie efekty takiej prywatyzacji. Brak kapitałów, brak powszechnej chęci zakupu akcji, trudności w tworzeniu skoncentrowanego pakietu kontrolnego utrudniać będą zmiany własnościowe.</u>
          <u xml:id="u-55.22" who="#RomanBartoszcze">Uwzględniając wielkość i złożoność barier ekonomicznych i społecznych prywatyzacji, opowiadamy się za rozwiązaniami niekonwencjonalnymi, uwzględniającymi istotny zakres uwłaszczenia. Z punktu widzenia społecznego stopniowe, ale zamierzone uwłaszczenie obywateli umożliwia wybranie wariantu prywatyzacyjnego prowadzącego do powszechnego uwłaszczenia, nie zaś wywłaszczenia narodu.</u>
          <u xml:id="u-55.23" who="#RomanBartoszcze">Opowiadamy się jednocześnie za pilną komercjalizacją własności państwowej, tak, by przedsiębiorstwa te lepiej poddawały się wymuszeniom proefektywnościowym, a zarazem, by mogły swobodnie obracać kapitałem, nie blokując zmian strukturalnych.</u>
          <u xml:id="u-55.24" who="#RomanBartoszcze">Uważamy, że w okresie narastającego bezrobocia i małych rozproszonych środków finansowych należy wesprzeć możliwości samoobrony ludzi przez wspieranie autentycznego ruchu spółdzielczego. Dotychczasowy brak wsparcia dla ruchu spółdzielczego uznać można jedynie jako zaślepienie okresu obecnej rewolucji i konsekwencje złych doświadczeń atrapowej spółdzielczości, jaka dominowała w systemie nakazowo-rozdzielczym. Zwłaszcza na wsi, w niewielkich środowiskach lokalnych istnieje potrzeba łączenia małych kapitałów dla podjęcia produkcji i świadczenia usług dla lokalnej społeczności.</u>
          <u xml:id="u-55.25" who="#RomanBartoszcze">Wysoka Izbo! Destabilizacja rolnictwa jest drogą do destabilizacji...</u>
          <u xml:id="u-55.26" who="#komentarz">(Głos z sali: Proszę mówić o polityce.)</u>
          <u xml:id="u-55.27" who="#RomanBartoszcze">Panie pośle, chciałem zwrócić uwagę, że w świecie tak się dzieje, że polityka od ekonomii nie da się rozłączyć. Przemawiając dziś z tej trybuny, podchodzę zupełnie poważnie do tej debaty politycznej, bo dzień dzisiejszy jest dniem historycznym, przełomowym, jak sądzę, w dalszych dziejach i w dalszej perspektywie wizji Polski. I tych dwóch rzeczy, panie pośle, nie da się po prostu rozłączyć.</u>
          <u xml:id="u-55.28" who="#RomanBartoszcze">Przeciwstawiamy się stosowaniu w naszych warunkach opcji liberalnej w gospodarce, a jako absurd uznajemy próby zastosowania jej do rolnictwa. Świadczy to o niezrozumieniu specyfiki tej gałęzi gospodarki, a zarazem niedocenianiu szans, jakie dla całej gospodarki tkwią w wykorzystywaniu rezerw rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-55.29" who="#RomanBartoszcze">Odrzucamy próby obciążenia rolników wszelkimi skutkami rozdrobnionej struktury agrarnej, rozproszonej produkcji, niedoinwestowania gospodarstw, braku infrastruktury gospodarczej na wsi i w przetwórstwie, a zarazem wszelkimi konsekwencjami nagłego załamania się popytu na produkty żywnościowe. Byłoby to próba obciążenia tej grupy społecznej kosztami przez nią niezawinionymi.</u>
          <u xml:id="u-55.30" who="#RomanBartoszcze">W rolnictwie kumulują się obecnie negatywne skutki trzech różnych barier: bariery popytu na produkty rolne, bariery opłacalności wynikającej z gwałtownie rozwierających się na niekorzyść rolnictwa nożyc cen oraz bariery przemian strukturalnych w rolnictwie wskutek narastającego bezrobocia. Z jednej strony — narasta więc ekonomiczny przymus do unowocześnienia, a z drugie i strony — coraz więcej czynników Przekreślających możliwości takiego unowocześnienia.</u>
          <u xml:id="u-55.31" who="#RomanBartoszcze">Uznajemy, że w obecnej sytuacji najbardziej żywotne sprawy rolnictwa to dobra koniunktura w skali całej gospodarki. Utrzymanie się długoletniej recesji i wysokiego bezrobocia byłoby równoznaczne z katastrofą polskiego rolnictwa i zgodą na cywilizacyjną degradację rolników. Wsi grozi, że stanie się przechowalnią utajonego bezrobocia z zamkniętą drogą awansu społecznego.</u>
          <u xml:id="u-55.32" who="#RomanBartoszcze">Stabilizacja rynku rolnego i żywnościowego wymaga zainwestowania środków w tworzenie rezerwy rolnej. Takie rezerwy są warunkiem nie tylko interwencyjnej sprzedaży i skupu, ale także warunkiem racjonalnego gospodarowania na rynku. Specyfiką światowego rynku rolnego jest to, że jest to rynek nadwyżek, na którym relatywnie tanio się sprzedaje, ale i tanio kupuje. Dlatego też przy ocenie opłacalności należy kompleksowo uwzględniać efekt eksportu i importu. Subsydia do eksportu winny być w pewnym stopniu traktowane jako alternatywne finansowanie bezrobocia wiejskiego.</u>
          <u xml:id="u-55.33" who="#RomanBartoszcze">Dla pokonania barier utrudniających przemiany strukturalne w rolnictwie niezbędne staje się opracowanie kompleksowego programu preferującego w sposób zdecydowany dopływ kapitału na rozwój pozarolniczej przedsiębiorczości na wsi i w małych miasteczkach.</u>
          <u xml:id="u-55.34" who="#RomanBartoszcze">Wysoka Izbo! Dotychczas Polska poza werbalnym wsparciem nie uzyskała odczuwalnego wsparcia ekonomicznego z Zachodu, chociaż była czynnikiem sprawczym i katalizatorem przemian w Europie Środkowej Przemiany te mają olbrzymie znaczenie również dla Zachodu. Na Zachodzie uważa się, że powinniśmy sami porobić konsekwencje 40-letniego funkcjonowania w systemem komunistycznym, tak jakby Polska sama dobrowolnie przejęła stalinowski system, a nie został jej on narzucony w Jałcie przy zgodzie i aprobacie jej zachodnich sojuszników wojennych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-56">
          <u xml:id="u-56.0" who="#TadeuszFiszbach">Panie pośle, bardzo proszę do rzeczy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-57">
          <u xml:id="u-57.0" who="#RomanBartoszcze">Już kończę, panie marszałku.</u>
          <u xml:id="u-57.1" who="#RomanBartoszcze">Wysoka Izbo! Nie ma prawdziwej demokracji parlamentarnej bez opozycji. Aby społeczeństwo mogło dokonywać politycznych wyborów, istnieć musi naturalna konkurencja programów. Sztucznie podtrzymywana jedność może jedynie utrudnić osiągnięcie tych celów. Wczorajsza decyzja Polskiego Stronnictwa Ludowego o przejściu do opozycji nie była podyktowana względami koniunkturalnymi i nie było naszą intencją wywołanie kryzysu rządowego. Uchwałę Rady Naczelnej wymusiła obecna sytuacja w gospodarce, w tym szczególnie w rolnictwie. Wymusiła ją jednoznacznie negatywna ocena polityki rządu wśród naszych członków.</u>
          <u xml:id="u-57.2" who="#RomanBartoszcze">Naszym zdaniem Polsce grozi w niedługiej perspektywie utrata zdolności samowyżywienia się, a w ślad za tym skłócenie społeczeństwa i niekontrolowany wybuch społecznej dezaprobaty.</u>
          <u xml:id="u-57.3" who="#RomanBartoszcze">Nie czujemy się winni rozpadu koalicji. Od dłuższego czasu była ona fikcją. Nie możemy ponosić współodpowiedzialności za działalność rządu, nie mając żadnego wpływu na realizowaną przez ten rząd politykę, w tym także kadrową. Przechodzimy do opozycji konstruktywnej. Nie będziemy blokować rozumnych i słusznych decyzji rządu, takich jakie służą interesom państwa polskiego. Kierować się będziemy dewizą: „tam gdzie zaczyna się interes państwa, kończy się interes każdej grupy czy warstwy”. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-57.4" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-58">
          <u xml:id="u-58.0" who="#TadeuszFiszbach">Raz subtelnie dawałem znak posłowi występującemu, aby nawiązywać do spraw ustalonych i przyjętych przez Konwent Seniorów. Rozumiem intencje, ale pora i waga problemów jest taka, aby z jednej strony — umożliwić jeszcze ponad 50 posłom zabranie głosu, a z drugiej strony — mieć swój udział w tym, o czym stanowić będziemy, nawiązując do porządku dziennego obrad. W jednej i drugiej sprawie zwracam się do pań i panów, którzy jeszcze zabiorą głos. Zgodnie postanowiliśmy na Konwencie Seniorów — bądźmy w zgodzie z tym, co nasi przedstawiciele tam ustalili.</u>
          <u xml:id="u-58.1" who="#TadeuszFiszbach">Zwracam się z uprzejmą prośbą do wszystkich, abyśmy w tej chwili ustosunkowali się do wniosku formalnego zgłoszonego przez posłankę Urbanowicz o zamknięcie listy mówców. Jeszcze kilka zgłoszeń doszło, dokładnie w tej chwili są 53 zgłoszenia do dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-58.2" who="#TadeuszFiszbach">Proszę bardzo, pan poseł Jacek Szymanderski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-59">
          <u xml:id="u-59.0" who="#JacekSzymanderski">Zgłaszam wniosek przeciwny, wydaje mi się, że ta debata jest na tyle poważna, że trzeba zostawić możliwość zabrania głosu tym, którzy chcieliby zareagować również na późniejsze wypowiedzi. Dlatego zgłaszam przeciwny wniosek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-60">
          <u xml:id="u-60.0" who="#TadeuszFiszbach">Mamy zatem dwa wnioski. Sądzę, że urządzenia liczące głosy są włączone. Może sprawdzimy quorum na sali — proszę wszystkich posłów o naciśnięcie przycisku. Proszę bardzo.</u>
          <u xml:id="u-60.1" who="#TadeuszFiszbach">Brak Quorum, zatem do tych dwóch wniosków formalnych nie odniesiemy się w chwili obecnej, będę je miał na uwadze. Bardzo proszę o sygnał wzywający posłów na salę obrad.</u>
          <u xml:id="u-60.2" who="#TadeuszFiszbach">Obecnie głos zabierze posłanka Barbara Blida z Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej. Kolejnym mówcą będzie pan poseł Herbert Gabryś.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-61">
          <u xml:id="u-61.0" who="#BarbaraBlida">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Wielu z nas, posłów, na pytanie kiedy powinien rozwiązać się ten Sejm — z osobistego punktu widzenia odpowiedziałoby: choćby dzisiaj. Ta kadencja wymaga bowiem od posłów olbrzymiego zaangażowania, czasu, wkładu pracy i odporności psychicznej. Nie te wszakże powody zadecydują o czasie jej trwania. Musimy widzieć dalej niż dziś i szerzej niż sejmowa sala.</u>
          <u xml:id="u-61.1" who="#BarbaraBlida">Tworzymy prawo, dajemy ustawowe podwaliny pod nowy ustrój społeczno-polityczny, pod nowy ład gospodarczy. Nie jestem politykiem, jestem praktykiem gospodarczym. Dla mnie ma sens polityka zapewniająca sukces gospodarczy. Moim zdaniem, politycy winni służyć działaczom gospodarczym, aby ci mogli realizować cele gospodarcze, szczególnie w warunkach, w jakich jest nasz kraj — kryzysu, recesji i przemian ustrojowych. Nie uzurpuję sobie prawa wypowiadania się w imieniu całego społeczeństwa. Moim obowiązkiem jednak jest zwrócenie uwagi na fakt, że wielką polityką zajęli się amatorzy zabiegający o określone korzyści osobiste, uzurpujący sobie prawo decydowania o wszystkim, nawet o losie parlamentu i prezydenta oraz wypowiadania się w imieniu społeczeństwa, które często ma inne zgoła poglądy.</u>
          <u xml:id="u-61.2" who="#BarbaraBlida">Czeka nas przyspieszenie wyborów prezydenckich i parlamentarnych. Trudno w tym miejscu nie stwierdzić z goryczą, że znowu coś musimy przyspieszać, coś musimy skończyć przed terminem, ponad plan. Jak długo jeszcze będziemy tylko uczyć się historii, zamiast wyciągać z niej praktyczne wnioski? Jestem inżynierem. Termin zakończenia budowy obiektu ustalam na podstawie zakresu robót, jakie są do wykonania.</u>
          <u xml:id="u-61.3" who="#BarbaraBlida">Zamiast określać termin upływu tej kadencji, ustalmy najpierw, co jeszcze ten Sejm i ten rząd muszą zrobić, aby zapewnić ciągłość legislacji dla gospodarki i wyjścia z regresu gospodarczego. Powtarzam — ten Sejm i ten rząd. Nie można co rok wybierać nowego Sejmu i powoływać nowy rząd. Niechże wreszcie ta sama władza wdroży i sprawdzi w działaniu prawa gospodarcze, które stworzyła. Dajmy jej możliwość zakończenia rozpoczętej pracy i skorygowania błędów, jeśli takie wynikną.</u>
          <u xml:id="u-61.4" who="#BarbaraBlida">Obywatel osądzi — czy wprowadzone zmiany są słuszne. Jeżeli przyniosą mu one wymierne efekty w postaci towarów, na które będzie go stać, mieszkania, które będzie mógł meblować i opłacić oraz pracy opłacanej w wysokości, zapewniającej mu godziwą egzystencję w czasie jej trwania i po przejściu na emeryturę. Scena polityczna i kształt korony w herbie są dla niego sprawą drugorzędną.</u>
          <u xml:id="u-61.5" who="#BarbaraBlida">Nasz kraj dał początek przemianom ustrojowym w krajach demokracji ludowej. A gdzie jesteśmy teraz? Przed naszymi najbliższymi sąsiadami otwierają granice państwa zachodnie. Ostatnio premier Wielkiej Brytanii zapowiedziała zniesienie wiz wjazdowych dla Czechosłowaków, wreszcie zrobiły to inne mocarstwa. A przed nami zamykają się kolejne granice, nawet te dotychczas otwarte.</u>
          <u xml:id="u-61.6" who="#BarbaraBlida">Zapowiadany, oczekiwany kapitał zachodni, ten duży kapitał, który mógłby unowocześnić nasz przestarzały przemysł, pomóc w restrukturyzacji i sprywatyzowaniu ciężkiego przemysłu, jakoś nie pali się do inwestowania w naszym kraju. Stoi z boku. I bzdurą jest twierdzenie, że przyczyna tkwi w niedemokratycznie wybranym parlamencie. Po prostu nasze niestabilne prawo, stale poprawiane i zmieniane ustawy, niepojęte dla zachodniego biznesu reguły podatkowe, niestabilność kadr kierowniczych w przedsiębiorstwach, weryfikowanych czasem wyłącznie z przyczyn politycznych — sprawiają, że jesteśmy niewiarygodni, nie dajemy kapitałowi gwarancji bezpieczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-61.7" who="#BarbaraBlida">Scenariusz gospodarczy podporządkowany jest scenariuszowi politycznemu. Dotyczy to nie tylko przemian w kraju. Ponad nami realizuje się porozumienie gospodarcze dwóch europejskich potęg: Niemiec i Związku Radzieckiego. Jakoś Niemcom nie przeszkadza kolor radzieckiego sztandaru. Dla nich oraz dla innych zachodnich potęg gospodarczych, dotkniętych nadprodukcją, Związek Radziecki jest po prostu potentatem surowcowym i chłonnym rynkiem zbytu dla towarów i technologii. Tylko patrzeć, jak potrzebny będzie korytarz. A my tak łatwo rezygnujemy z tego rynku. Brak możliwości zbytu na tym rynku spowoduje dla wielu naszych firm konieczność ograniczenia produkcji i redukcji zatrudnienia, a tym samym wydłuży się kolejka do kotła ministra Kuronia. Sygnały tego mamy już dzisiaj. Równocześnie zostają przez stronę radziecką drastycznie zmniejszone dostawy strategicznych dla naszej gospodarki surowców — ropy i gazu ziemnego. Każdy z nas płacąc za towar, płaci za droższą ropę z Zachodu.</u>
          <u xml:id="u-61.8" who="#BarbaraBlida">Jako mieszkankę Śląska najbardziej boli mnie ograniczenie dostaw gazu i w związku z tym zapowiedziana dalsza eksploatacja niejednokrotnie przestarzałych instalacji koksowniczych, ograniczenie gazyfikacji kraju, a więc dalsza, sukcesywna degradacja środowiska.</u>
          <u xml:id="u-61.9" who="#BarbaraBlida">Czy zbyt drogo nie przyjdzie nam zapłacić za alergię na czerwony kolor? Tych spraw i wielu problemów gospodarczych nie rozwiążemy, przyspieszając parlamentarne wybory. Zanim podejmiemy decyzję o skróceniu kadencji, wyważmy z dużą rozwagą zyski i straty wynikające z tej decyzji. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-61.10" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-62">
          <u xml:id="u-62.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-62.1" who="#TadeuszFiszbach">Obecnie głos zabierze poseł Herbert Gabryś z Poselskiego Klubu Polskiej Unii Socjaldemokratycznej. Kolejnym mówcą będzie poseł Lesław Lech.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-63">
          <u xml:id="u-63.0" who="#HerbertGabryś">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Dzisiejsza debata plenarna, dotycząca kalendarza politycznego najbliższych miesięcy i próba określenia warunków i terminów przyspieszonych wyborów prezydenckich i parlamentarnych — postrzegane są z różnych stron i pozycji. Chcę mówić o tej, która dotyczy przeciętnego obywatela żyjącego z miesięcznej pensji, z trudu swoich rąk i umysłu i tego, który zachęcony szansą gospodarki rynkowej zdecydował się na zarabianie na własne ryzyko i własny rachunek. A tło tego jest zwyczajne. Ludzie chcą uczciwie pracować i zarabiać tyle, aby zapewnić byt swoim najbliższym. I w tym aspekcie ocenią każdy Sejm, każdy rząd i każdą partię.</u>
          <u xml:id="u-63.1" who="#HerbertGabryś">Wiele można, ostrożnie nazywając, dokuczliwości wymieniać. Świadom jestem również wielu istotnych i pozytywnych dokonań. Jednym słowem — to po prostu nasza, polska rzeczywistość. I w tej rzeczywistości często słychać pełne determinacji pytanie — czego oczekuje naród, któremu ślubowaliśmy służbę. Czy politykierowskie fajerwerki spełniają te oczekiwania? Czy polityczny jad, jątrzący miast łączyć Polaków temu właśnie służy? Czas, aby z tymi zjawiskami skończyć. Tych pytań oczywiście można stawiać wiele. Ale jawią się tu dwa — moim zdaniem istotne — najważniejsze spojrzenia. To pierwsze — moralne i to drugie — pragmatyczne. Moralne, które winniśmy z uczciwości wobec własnych poglądów i obowiązków. Wczorajsze oświadczenie prezydenta Rzeczypospolitej jest, w moim rozumieniu, przykładem pojmowania racji stanu ponad podziały i emocje. Odnoszę się do tego z szacunkiem. Silny autentycznym poparciem społeczeństwa prezydent może zagwarantować trwałość przemian politycznych z troską o gospodarcze powodzenie przeciętnego obywatela.</u>
          <u xml:id="u-63.2" who="#HerbertGabryś">Zostańmy jednak przy tym pragmatycznym osądzie sytuacji. Jestem członkiem Polskiej Unii Socjaldemokratycznej i tym, co nas łączy, poza wieloma innymi, to przeświadczenie, że racją stanu narodu, racją przetrwania i zapewnienia bytu naszych dzieci jest i winna być troska o stan gospodarki i dostatek obywateli — Polaków i Polek, tu i teraz.</u>
          <u xml:id="u-63.3" who="#HerbertGabryś">Jakże często mówimy o wejściu do Europy — tej politycznej, kulturalnej i gospodarczej. Czy, wchodząc jednak na kolanach, z czołem przy ziemi, zostaniemy zauważeni. Czy w tej pozycji nie grozi nam przypadkiem zadeptanie. Czy to jest właśnie przedmiotem oczekiwań najbardziej licznej partii — przeciętnych obywateli — zawsze bezpartyjnych.</u>
          <u xml:id="u-63.4" who="#HerbertGabryś">Nie wolno nam mówić o trybie i terminie nowych wyborów bez zapewnienia, iż rozpoczęty proces urynkowienia gospodarki jest należycie umocowany w prawie. Gwarancję nieodwracalności tego procesu winien bezwzględnie dać ten Sejm.</u>
          <u xml:id="u-63.5" who="#HerbertGabryś">Opowiadam się przeto za odrębnością powszechnych wyborów prezydenckich i sejmowych. Te pierwsze — z równoczesnym referendum dotyczącym podstawowych pytań Konstytucyjnych winny odbyć się przede wszystkim z troską, aby nie były to tylko polityczne igrzyska, ale aby zapewnić gwarancję polskiej narodowej racji stanu. Te drugie zaś winny nastąpić wtedy, gdy proces przemian gospodarczych zostanie należycie umocowany w prawie, a interes gospodarki narodowej — polskiej gospodarczej racji stanu — zapewniony.</u>
          <u xml:id="u-63.6" who="#HerbertGabryś">Słuszne zatem jest, aby omawiane projekty ustaw trafiły pod obrady Komisji Nadzwyczajnej.</u>
          <u xml:id="u-63.7" who="#HerbertGabryś">I na koniec pragnę przedstawić apel do nas wszystkich, pań posłanek i panów posłów, a także i do was, słuchający mnie obywatele Rzeczypospolitej — uczyńmy wszystko, sięgnijmy po rozwagę i polityczną odpowiedzialność, aby wybory prezydenckie i te parlamentarne w przyszłości służyły przede wszystkim wyborcom, a nie wybieranym. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-63.8" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-64">
          <u xml:id="u-64.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-64.1" who="#TadeuszFiszbach">Obecnie głos zabierze poseł Lesław Lech z Klubu Poselskiego Stronnictwa Demokratycznego. Kolejnym mówcą będzie poseł Kazimierz Jaworski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-65">
          <u xml:id="u-65.0" who="#LesławLech">Panie Marszałku! Panie i Panowie Posłowie!</u>
          <u xml:id="u-65.1" who="#LesławLech">Rozpoczęta dzisiaj debata nad projektami ustaw o ordynacji wyborczej, o wyborze prezydenta i o zmianie Konstytucji zadecyduje o kształcie ustrojowym państwa. Konsekwencją ich uchwalenia będzie przyjęcie kalendarza politycznego określającego terminy wyborów prezydenckich i parlamentarnych, a także uchwalenie nowej Konstytucji. Przystępując do podejmowania decyzji o tak dużym ciężarze gatunkowym winna nam towarzyszyć świadomość warunków, w jakich żyje naród polski. Obserwacja i wiedza zdobywana w poselskiej służbie pozwala dostrzec wygaśnięcie społecznego optymizmu, rosnące poczucie zagrożenia socjalnego, lęk o przyszłość własną i rodziny. Spada zainteresowanie życiem publicznym, czego wyrazem były majowe wybory samorządowe.</u>
          <u xml:id="u-65.2" who="#LesławLech">Przed Rzecząpospolitą stoją nadal poważne problemy polityczne, ekonomiczne i społeczne. Mimo obalenia totalitaryzmu ciągle brakuje instytucji gwarantujących ciągłość rządów demokracji. Zniknęło wprawdzie wiele barier przeszkadzających jednostce w decydowaniu o własnym losie, ale pogarszające się warunki bytu utrudniają korzystanie z nowych możliwości. Ludzie oczekują mimo wszystko pomocy od państwa.</u>
          <u xml:id="u-65.3" who="#LesławLech">Społeczeństwo polskie wykazuje przeogromną cierpliwość. Trwający proces budowy nowego ustroju, zwłaszcza gospodarczego, będzie wymagał dalszych wyrzeczeń. W dziejach ludzkości były tylko nieliczne narody, które na taką sytuację potrafiły w sposób świadomy nie reagować odruchami sprzeciwu, protestu czy buntu. Były to narody: japoński, który dwukrotnie w ciągu 100 lat przebył drogę wyrzeczeń, to jest w 1868 r. i w 1945 r., niemiecki — po obu wojnach światowych — oraz hiszpański, który nie tak dawno na naszych oczach wydobywał się z głębokiego zacofania. Wspomniane narody wychodziły z zapaści cywilizacyjnej dzięki racjonalnym decyzjom państwa, akceptacji tych decyzji przez obywateli, a także w wyniku codziennej. zdyscyplinowanej i sumiennej pracy. Nasza polska rzeczywistość wykazuje wiele analogii do sytuacji wzmiankowanych społeczności, stąd też pożądane byłyby podobne zachowania rządzących i rządzonych.</u>
          <u xml:id="u-65.4" who="#LesławLech">Wysoka Izbo! Od szeregu miesięcy obserwujemy nasilającą się kampanię o przedterminowe wybory parlamentarne. Czynią to środki masowego przekazu, dopominają się o nie pozaparlamentarne siły polityczne. Podobne stanowisko prezentują Porozumienie Centrum, Ruch Obywatelski Akcja Demokratyczna, pozostałe partie i siły polityczne, chociaż nie zawsze tak jednoznacznie. Jeżeli takie stanowiska partii i ruchów politycznych są zrozumiałe i naturalne, to zdziwienie budzą wypowiedzi członków powołanego przez Sejm rządu oraz ludzi z bliskiego otoczenia prezydenta, w których to wypowiedziach w sposób kategoryczny określa się, kiedy parlament powinien się rozwiązać. Zapomina się, że może to uczynić sam parlament lub prezydent w przypadkach ustawowo określonych.</u>
          <u xml:id="u-65.5" who="#LesławLech">Siedząc przebieg publicznej debaty nad skróceniem kadencji parlamentu, dostrzega się mało sporów o wizję Polski, o kształt instytucji demokratycznych. Najczęściej dominują hasła i spory personalne. Nie szanuje się najwyższych instytucji państwowych: parlamentu, prezydenta, Rzecznika Praw Obywatelskich, zapominając, że ludzie odejdą, a instytucje pozostaną. Najlepiej stan zaniepokojenia tymi zjawiskami oddają słowa prymasa cytowane na poprzedniej sesji Sejmu w oświadczeniu Klubu Poselskiego Stronnictwa Demokratycznego w sprawie Rzecznika Praw Obywatelskich.</u>
          <u xml:id="u-65.6" who="#LesławLech">Rzucone hasło przyspieszonych wyborów funkcjonuje od wielu miesięcy, a Wysoka Izba dzisiaj rozpatruje projekt Ordynacji wyborczej, bez której trudno mówić o wyborach. Kształt Ordynacji wyborczej jest jednym z istotnych problemów w toczącej się dyskusji nad ustrojem przyszłej Polski.</u>
          <u xml:id="u-65.7" who="#LesławLech">Rodzi się jednak pytanie, czy i tym razem mamy się spieszyć kosztem jakości tworzonego prawa, bo trzeba przeprowadzić przyspieszone wybory?</u>
          <u xml:id="u-65.8" who="#LesławLech">Przed dwoma miesiącami Sejm uchwalił ustawę o partiach politycznych. Stworzono prawne warunki do powstania pluralizmu politycznego. jednej z podstawowych cech społeczeństw demokratycznych. Dziś nie ma u nas nowoczesnych partii, istniejące przeżywają swoje wewnętrzne problemy, a nowe mają kłopot z zaistnieniem na arenie politycznej. Nikt oczywiście nie nakaże społeczeństwu organizowania się w partie, które w tradycji politycznej państw postkomunistycznych są słabo zakorzenione. Należy przyjąć, że ewolucja systemu politycznego będzie u nas przebiegać, podobnie jak na całym świecie, a jej zakończenie nastąpi za kilka, a może kilkanaście lat. Założyć należy, że w przyszłej kampanii parlamentarnej nie partie polityczne, lecz ruchy polityczne będą odgrywały główną rolę. Ordynacja wyborcza powinna dać możliwość zgłaszania kandydatów na posłów i senatorów nie tylko partiom i zorganizowanym ruchom politycznym, ale także grupom obywatelskim.</u>
          <u xml:id="u-65.9" who="#LesławLech">Nie do przyjęcia jest wyrażona w art. 36 poselskiego projektu ustawy Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, w druku sejmowym nr 522, zasada, że prawo zgłaszania kandydatów na posła wybieranego z listy okręgowej przysługuje jedynie wyborcom i grupom obywateli z danego okręgu. Tego prawa nie daje się natomiast partiom politycznym. Takie rozwiązanie sprzeczne jest z treścią ustawy o partiach politycznych. Nadto takie sformułowanie jest logicznie sprzeczne, albowiem każda grupa obywateli jest zarazem wyborcami. Nie można traktować Ordynacji wyborczej do Sejmu jako jednorazowego aktu prawnego funkcjonującego tylko w najbliższych wyborach. Należy zapisać w ordynacji takie rozwiązania, które będą jak najbardziej demokratyczne i wytrzymają próbę czasu.</u>
          <u xml:id="u-65.10" who="#LesławLech">Do kwestii podstawowej — oczekującej rozstrzygnięcia — zaliczam wybór koncepcji ordynacji, czy ma być proporcjonalna, czy większościowa czy może mieszana. Zwolennicy koncepcji większościowej podkreślają, że daje ona szansę wyłonienia silnej parlamentarnej większości zdolnej utworzyć stabilny rząd i umożliwić mu sprawne funkcjonowanie. Nie można jednak przemilczeć ujemnych stron tej koncepcji. Są one następujące:</u>
          <u xml:id="u-65.11" who="#LesławLech">— względna większość w społeczeństwie wyłoni silną, bezwzględną większość w parlamencie;</u>
          <u xml:id="u-65.12" who="#LesławLech">— w parlamencie znajdzie się niewielka liczba partii, najczęściej będą to dwie silne. Prowadzić to będzie do systemu dwupartyjnego lub bardzo zbliżonego;</u>
          <u xml:id="u-65.13" who="#LesławLech">— zmusza zwolenników różnych koncepcji do tworzenia sojuszy już przed wyborami, a nie dopiero w ich wyniku;</u>
          <u xml:id="u-65.14" who="#LesławLech">— walka o władzę, zjawisko od władzy nieodłączne i normalne, nie toczy się jawnie wobec społeczeństwa w kampanii wyborczej, lecz staje się walką rozmaitych frakcji wewnątrz ugrupowania demonstrującego na zewnątrz programową jedność:</u>
          <u xml:id="u-65.15" who="#LesławLech">— grupy społeczne, które w wyniku wyborów nie uzyskały w parlamencie reprezentacji, stają się siłą rzeczy opozycją pozaparlamentarną. W konsekwencji walka polityczna zamiast w parlamencie zaczyna się toczyć poza nim.</u>
          <u xml:id="u-65.16" who="#LesławLech">Zwolennicy ordynacji większościowej twierdzą, że przy tej ordynacji wyborca głosuje na osobę, podczas gdy przy proporcjonalnej na partię. Jest to tylko argument pozorny. Tak może być w wyborach do samorządu terytorialnego, gdzie większość wyborców może rzeczywiście znać kandydata. Nie jest to możliwe przy wyborach parlamentarnych, gdyż poseł reprezentuje kilkadziesiąt tysięcy wyborców. Wyborca zapoznaje się z obrazem osobowości kandydata, będącym w znacznej mierze wynikiem określonej reklamy.</u>
          <u xml:id="u-65.17" who="#LesławLech">Ordynacja wyborcza proporcjonalna daje natomiast mniejszym ugrupowaniom możliwość uzyskania parlamentarnej reprezentacji. Reprezentacja społeczeństwa w parlamencie jest w pełni demokratyczna. Istnieje też szansa ukazania w Sejmie różnorodności poglądów nurtujących społeczeństwo.</u>
          <u xml:id="u-65.18" who="#LesławLech">Przeciwnicy tej koncepcji powołują się na złe historyczne doświadczenia II Rzeczypospolitej, wskazują na niebezpieczeństwo atomizacji parlamentu, a w konsekwencji niestabilności rządu Nie podzielam tych poglądów. Partie — licznie powstające w naszej rzeczywistości politycznej — są dzisiaj zbyt słabe, aby ich znaczna liczba, nawet przy niskim progu wyborczym, mogła uzyskać miejsca w parlamencie. W przeprowadzonych w NRD w marcu 1990 r. wyborach, według ordynacji proporcjonalnej, 5 partii zdobyło łącznie 90% głosów, z czego 79% przypadło na 3 partie. 11 partii uczestniczących w wyborach nie wprowadziło swoich przedstawicieli do parlamentu. Gdyby stało się tak, jak mówią przeciwnicy koncepcji proporcjonalnej, to można przyjąć ustawowe zabezpieczenia przeciw groźbie paraliżowania działalności rządu przez parlament. Jednym z rozwiązań może być przyjęcie zasady „konstruktywnego votum nieufności”. Wtedy do upadku rządu nie wystarczy rozpad tworzącej go koalicji. Niezbędne jest sformułowanie nowej koalicji zdolnej do powołania nowego rządu.</u>
          <u xml:id="u-65.19" who="#LesławLech">Proporcjonalna ordynacja wyborcza w warunkach polskich stwarza również prawne inspiracje dla rodzącego się pluralizmu politycznego. Za taką ordynacją opowiada się Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego. Klub popiera również wniosek pani poseł Ziółkowskiej w sprawie powołania nadzwyczajnej komisji sejmowej do dalszych prac nad projektem Ordynacji wyborczej do parlamentu i wyboru prezydenta.</u>
          <u xml:id="u-65.20" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-66">
          <u xml:id="u-66.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję za wypowiedź.</u>
          <u xml:id="u-66.1" who="#TadeuszFiszbach">Obecnie głos zabierze poseł Kazimierz Jaworski z Klubu Poselskiego Stowarzyszenia „Pax”. Kolejnym mówcą będzie poseł Ryszard Helak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-67">
          <u xml:id="u-67.0" who="#KazimierzJaworski">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! W swoim wystąpieniu chciałbym odnieść się wyłącznie do przedstawionych przez posłów sprawozdawców projektów ustaw, chociaż nie mogę się powstrzymać od pewnej uwagi o charakterze ogólnym. Otóż po analizie przedstawionych projektów zmian Konstytucji i projektów ordynacji, a zwłaszcza po dzisiejszej debacie, dochodzę do przekonania, że najpierw powinniśmy uchwalić Konstytucję, żeby można było oprzeć przyszłość na rzetelnych, a przynajmniej jasnych i jednoznacznych podstawach ustrojowych. Przecież to, czy wybory prezydenta i wybory do Sejmu mają być przeprowadzone łącznie czy rozdzielnie, oraz to, jaki ma być system wyborczy w Polsce, czy to przypadkiem nie należy do materii konstytucyjnej? Skoro na razie nie jest to możliwe, pozwolę sobie zgłosić uwagi do przedstawionych projektów.</u>
          <u xml:id="u-67.1" who="#KazimierzJaworski">Otóż projekt zmiany Konstytucji dotyczący zmiany sposobu wyboru prezydenta nie budzi większych kontrowersji. Absolutnie jednak za niewystarczający uważam zapis ust. 1 w art. 32 a, ponieważ wszystkie konstytucje, w tym Francji i Finlandii, przyjmujące zasadę powszechnego wyboru prezydenta, bliżej określają najbardziej podstawowe zasady dotyczące wyboru takie jak: ilość tur głosowania, wymagana większość w pierwszej i drugiej turze, warunki wyboru w ewentualnej drugiej turze itd. My te sprawy przenosimy i odsyłamy do ordynacji wyborczej.</u>
          <u xml:id="u-67.2" who="#KazimierzJaworski">Bardziej zasadnicze wątpliwości budzi projekt zmiany Konstytucji dotyczący wprowadzenia art. 107. Zasadnicza wątpliwość, która się nasuwa, to kwestia referendum narodowego, zatwierdząjącego Konstytucję. Ma ono, według projektu być przeprowadzone już po uchwaleniu Konstytucji wraz z najbliższymi wyborami do Sejmu i Senatu. Co to znaczy? Otóż oznacza to, że dotychczasowy Sejm, istniejący pod rządem starej, choć ciągle nowelizowanej Konstytucji, przy pomocy tej noweli a priori uzurpuje sobie pewne uprawnienia Zgromadzenia Narodowego działającego jako przyszła konstytuanta. Jeszcze przed uchwaleniem nowej Konstytucji, ba przed przedstawieniem projektu Konstytucji będącego bazą dla prac konstytuanty, ten Sejm przy okazji nowelizowania dotychczasowej Konstytucji podejmuje w istocie stanowcze rozstrzygnięcia dotyczące struktury nowego parlamentu, skoro mówi o zatwierdzeniu Konstytucji razem z przyszłymi wyborami do Sejmu i Senatu. Abstrahuję od tego, czy przyszły parlament ma być dwuizbowy, czy jednoizbowy, czy jeśli ma być dwuizbowy to czy rzeczywiście ma pozostać nazwa Sejm, zamiast izba poselska i nazwa Senat zamiast na przykład izba senatorska. Najważniejsze i niedopuszczalne jest to, że obecny Sejm, przesądzając w ten sposób, wkracza na teren rozstrzygnięć, które mogą być podjęte tylko przez konstytuantę, jaka by ona nie była. Ale ten największy problem polega na tym, jaki sens miałoby referendum ratyfikacyjne, zatwierdzające Konstytucję już uchwaloną, podpisaną przez prezydenta Rzeczypospolitej, ogłoszoną i już obowiązującą.</u>
          <u xml:id="u-67.3" who="#KazimierzJaworski">Nieco więcej uwagi wymagają przedstawione Sejmowi poselskie projekty ordynacji o wyborze prezydenta i dwa projekty Ordynacji wyborczej do Sejmu. Dyskusja nad tymi projektami, w moim przekonaniu, powinna przebiegać w atmosferze powagi i bez większych emocji, co jest niezbędne przy opracowywaniu najważniejszego aktu ustawodawczego poza ustawą zasadniczą, jakim jest prawo wyborcze. Jeśli ten Sejm, Sejm X kadencji nie miałby już nic więcej zrobić, poza uchwaleniem Ordynacji wyborczej, to musi to zrobić dobrze, tak żeby dać obywatelom możność wybierania, ponieważ to jest podstawowym atrybutem demokracji. Warunkiem „zapanowania” demokracji w Polsce jest zastąpienie „głosowania” wyborami. To ma być takie prawo wyborcze, które da możność wybierania, a nie tylko głosowania.</u>
          <u xml:id="u-67.4" who="#KazimierzJaworski">Musimy zatem rozstrzygnąć, jaki ma być system wyborczy: większościowy czy proporcjonalny. Wszystko inne będzie tylko konsekwencją tego zasadniczego rozstrzygnięcia. W związku z tym, w moim przekonaniu, należy:</u>
          <u xml:id="u-67.5" who="#KazimierzJaworski">— nie przywiązywać się zbytnio do wzorów obcych i iść w kierunku stworzenia polskiego modelu prawa wyborczego,</u>
          <u xml:id="u-67.6" who="#KazimierzJaworski">— nie generalizować w przyszłości skutków negatywnych czy pozytywnych przyjętej zasady większościowej czy proporcjonalnej; o wszystkim zadecyduje praktyka;</u>
          <u xml:id="u-67.7" who="#KazimierzJaworski">— nie bać się kompromisu, jesteśmy dopiero na początku kształtowania się systemu politycznego w Polsce;</u>
          <u xml:id="u-67.8" who="#KazimierzJaworski">— w trakcie prac nad projektami ordynacji stosować zasadę pozytywnego myślenia po to, by później można było pozytywnie działać i nie stwarzać okazji do zapanowania tzw. azjatyckich zwyczajów w kampanii wyborczej, czyli stworzyć warunki do kampanii pozytywnej. Efekty, nawet najskuteczniejszej kampanii negatywnej w konsekwencji obrócą się przeciw jej autorom;</u>
          <u xml:id="u-67.9" who="#KazimierzJaworski">— trzeba zrobić wszystko, aby ordynacja zachęcała do udziału w wyborach, wykorzystać dotychczasowe doświadczenia i nie komplikować rzeczy prostych.</u>
          <u xml:id="u-67.10" who="#KazimierzJaworski">Wysoki Sejmie! Żaden — i to jest zrozumiałe — z przedstawionych projektów nie odzwierciedla potrzeb społecznych w zakresie oczekiwanego prawa wyborczego. Projekty są niejasne i zbyt często wkraczają w materię konstytucyjną. Są też zbyt bezkompromisowe. Jak już zaznaczyłem najmniej kontrowersji budzi projekt ordynacji o wyborze prezydenta Rzeczypospolitej, poza trzema może tylko uwagami.</u>
          <u xml:id="u-67.11" who="#KazimierzJaworski">Po pierwsze — utrzymanie niskiego biernego wieku wyborczego w wyborach na urząd prezydenta jest mało poważne. Granica wieku, tak jak wszędzie na świecie, powinna być podniesiona i wynosić, na przykład, 35 lat. Dodajmy, że we Włoszech wynosi ona 50 lat, w RFN — 40 lat, w USA — 35 lat.</u>
          <u xml:id="u-67.12" who="#KazimierzJaworski">Po drugie — rozwiązania wymaga także zapis ust. 2 w art. 2, przyznający prawo wybierania osobom, które posiadają poza obywatelstwem polskim obywatelstwo innego państwa. Czy to nie jest sprzeczne z prawem o obywatelstwie polskim? Jeśli nie, to i tak napotkamy duże trudności techniczne, na przykład przy sporządzaniu spisu wyborców.</u>
          <u xml:id="u-67.13" who="#KazimierzJaworski">Po trzecie — poważnego zastanowienia wymaga przyznanie prawa wyborczego apatrydom — bezpaństwowcom, które w przeszłości było uzasadniane względami internacjonalistycznymi.</u>
          <u xml:id="u-67.14" who="#KazimierzJaworski">Poza tym projekt zawiera szereg nieścisłości i zwykłych pomyłek, które mogą być w późniejszym opracowywaniu przedstawione. Myślę, że najbliższą oczekiwaniom społecznym jest chyba formuła Ordynacji wyborczej opartej na generalnej zasadzie proporcjonalności z pewnymi elementami zasady większościowej. Mam tu na myśli jakąś formę listy państwowej, bo nie krajowej, co się źle kojarzy, ale na wzór rozstrzygnięć z okresu II Rzeczypospolitej. Przy takiej formule można już wybierać i być wybieranym przy względnie dużej frekwencji wyborczej, co nie jest bez znaczenia. Wychodzi ona naprzeciw pluralistycznemu charakterowi społeczeństwa polskiego i sprzyja rozwojowi partii politycznych, które są zasadniczym elementem demokracji parlamentarnej.</u>
          <u xml:id="u-67.15" who="#KazimierzJaworski">Jakie rozstrzygnięcia są dziś nie do przyjęcia?</u>
          <u xml:id="u-67.16" who="#KazimierzJaworski">— po pierwsze — propozycja projektu z druku nr 522 wprowadza dwie kategorie posłów, tych co to mają decydować o sprawach lokalnych i tych, którzy będą decydować o sprawach państwowych i ogólnonarodowych, jako następstwo wprowadzenia list regionalnych i okręgowych. Czy mają być równi i równiejsi?</u>
          <u xml:id="u-67.17" who="#KazimierzJaworski">— po drugie — nie można się zgodzić z komplikowaniem rzeczy prostych przez nadmierne opisywanie zachowań wyborców w czasie oddawania głosów. Łatwo można być posądzonym o zamiar manipulowania.</u>
          <u xml:id="u-67.18" who="#KazimierzJaworski">— po trzecie — nie można proponować w ordynacji rozstrzygnięć spraw, które należą do materii konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-67.19" who="#KazimierzJaworski">I tak, nie można proponować, że poseł — art 105 ust. 1 projektu ordynacji z druku nr 462 — nie może jednocześnie zasiadać w Sejmie i piastować stanowiska prezesa Rady Ministrów, wiceministra, ministra itd. przed rozstrzygnięciem, do jakiego modelu systemu politycznego zmierzamy w przyszłej Konstytucji. A jednak może najpierw Konstytucja. To tylko niektóre, Wysoki Sejmie, sprawy, jak sądzę, możliwe dzisiaj do wychwycenia. Mniejszych błędów, nieścisłości i potknięć jest więcej. Stąd też Klub Poselski Stowarzyszenia „Pax”, nie przesądzając niczego, wnosi o przekazanie dyskutowanych projektów ustaw do odpowiednich komisji sejmowych.</u>
          <u xml:id="u-67.20" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-68">
          <u xml:id="u-68.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję za wypowiedź.</u>
          <u xml:id="u-68.1" who="#TadeuszFiszbach">Obecnie głos zabierze poseł Ryszard Helak z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego. Kolejnym mówcą będzie poseł Stanisław Rogowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-69">
          <u xml:id="u-69.0" who="#RyszardHelak">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Poświęciliśmy dzisiejszą debatę m.in. nowej Ordynacji wyborczej do Sejmu, najwyższego organu przedstawicielskiego naszego państwa, w sytuacji, kiedy wszyscy mamy świadomość, że postępujemy niezgodnie z podstawowymi zasadami logiki. Mamy zdecydować o sposobie konstruowania instytucji, której rola w systemie sprawowania władzy nie została dotąd jednoznacznie określona. Ba, problem ten nie był nawet w tej Izbie dyskutowany. Nie dyskutowaliśmy bowiem jeszcze w tej sali o nowej Konstytucji. A przecież zgodnie z zasadami logiki powinniśmy najpierw zdecydować o miejscu Sejmu w przyszłej strukturze państwa, a dopiero w następnej kolejności, jak do niego wybierać. Najpierw bowiem należy zaprojektować każde urządzenie, określić czego się po nim spodziewamy, a dopiero potem poszukiwać najwłaściwszej do osiągnięcia tego celu technologii.</u>
          <u xml:id="u-69.1" who="#RyszardHelak">Wiemy o tym wszyscy, że kolejność naszych działań jest niewłaściwa, ale musimy tak postępować. Po raz kolejny w ciągu naszej kadencji znajdujemy się w sytuacji przymusowej. I jest to przymus, któremu poddać się musimy. Przymus bardziej oczywisty niż we wszystkich dotychczasowych wypadkach, kiedy zmuszeni byliśmy do podejmowania decyzji, o których przyszłej ułomności byliśmy przekonani już w momencie głosowania, bardziej oczywisty dlatego, że dotychczas zmienialiśmy głównie istniejące ustawy. Te ustawy były niedoskonałe, nawet złe, ale one były, regulowały w jakimś stopniu dziedzinę, której dotyczyły, dawały się stosować w praktyce. Natomiast Ordynacja wyborcza do Sejmu uchwalona w roku 1989, mimo zawartego już w samym tytule zapisu, że obowiązywać ma do roku 1993, w 9 miesięcy po jej uchwaleniu żadną miarą zastosować w praktyce się nie dawała. W przekonaniu, że twierdzenie to nie wymaga dowodu, pozwolę sobie takowy pominąć.</u>
          <u xml:id="u-69.2" who="#RyszardHelak">Materiał wyjściowy naszej debaty stanowią dwa projekty. Jeden podpisało, jako wnioskodawcy, 15 posłów Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, drugi natomiast — 21 przedstawicieli klubów: PKLD, PSL, SD, „Pax”, UChS, przepraszam za skróty, oraz jeden poseł niezależny. Nietrudno zauważyć, że w obu wypadkach są to posłowie, których można określić mianem sejmowej elity. Ponadto, gdyby przyjąć, a sądzę, że w tak ważnej sprawie tak być powinno, iż projekty zostały przedyskutowane i zaakceptowane w klubach poselskich, których członkowie złożyli pod nimi podpisy, można by stwierdzić, że są one wyrazem poglądów ponad 400 posłów z 460-osobowego składu Sejmu. Taka konstatacja może skłaniać do pochopnego wniosku, że jeżeli za dwoma wnioskami stoi ze swymi głosami 90% posłów, to przyjęcie jednego z projektów wydaje się sprawą przesądzoną. Mam nadzieję, że tak nie jest, gdyż oba projekty, mimo niewątpliwych zalet, mają również niewątpliwe mankamenty, i to zarówno merytoryczne, jak i techniczne. Aby nie nadużywać cierpliwości pana marszałka i Wysokiej Izby, postanowiłem nie zajmować się tymi drugimi mankamentami w moim wystąpieniu, wychodząc z założenia, że sprawy techniczne można rozwiązywać w trybie roboczym podczas pracy w komisjach. Ograniczę więc moje uwagi do spraw merytorycznych, w których podjęcie decyzji ma charakter, ogólnie mówiąc, polityczny i które, w moim przekonaniu, powinny być przedyskutowane na tym właśnie forum.</u>
          <u xml:id="u-69.3" who="#RyszardHelak">Jako członek Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego pragnę dać pierwszeństwo omówieniu projektu konkurencyjnego. Przyznaję szczerze, że będąc gorącym zwolennikiem mieszanej Ordynacji wyborczej, a więc takiej, która stanowi podstawę konstrukcji projektu przedstawionego przez pana posła Michalaka, po pobieżnej lekturze projektu, który dotarł wcześniej do naszych skrzynek, a który z tej wysokiej trybuny przedstawiał dzisiaj pan poseł Łuczak — zdecydowanie odrzucam en bloc wszystkie zawarte w nim rozwiązania. Co więcej, traktowałem ten projekt jako swoiste „jajo feniksa powstałego z popiołów”, który na szczęście sam odleciał w niebyt. Biorąc pod uwagę, że wśród autorów projektu zabrakło jedynie przedstawicieli PZKS, aby uzyskać pełne spektrum niesławnej pamięci PRON, w sytuacji formalnego istnienia do wczoraj innej koalicji, uważam za co najmniej godne głębszego zastanowienia.</u>
          <u xml:id="u-69.4" who="#RyszardHelak">Po uważnej lekturze przedmiotowego projektu, a szczególnie po skonfrontowaniu go z pewnymi niedostatkami rozwiązania autorstwa OKP, doszedłem do wniosku, iż byłoby niewybaczalnym błędem odrzucanie w całości tego projektu. Szczególnie jedno przyjęte w nim rozwiązanie fundamentalne uważam za bardzo ważne, nie waham się powiedzieć, iż nawet doskonałe, gdyż może stanowić remedium na gnębiące nas wszystkich obawy o frekwencję wyborczą w przyszłych wyborach parlamentarnych. Tym rozwiązaniem jest założenie, iż liczba mandatów wyłonionych w danym okręgu wyborczym zależy w znacznym stopniu od wyborczej frekwencji. Upowszechnienie wśród wyborców świadomości, iż ód ich udziału w wyborach zależy, ilu posłów reprezentujących ich region zasiądzie w ławach sejmowych, może mieć ogromne znaczenie, może wyzwolić swoiste, a jednocześnie autentyczne współzawodnictwo między okręgami, w których elektoraty oprócz satysfakcji mogą uzyskać również dodatkowe mandaty.</u>
          <u xml:id="u-69.5" who="#RyszardHelak">Przyjęcie zasady „płynnej puli mandatowej” rozwiązuje ponadto jeszcze jeden bardzo ważny problem wyborów proporcjonalnych, przeprowadzonych w okręgach wyborczych o z góry ustalonej, niezmiennej liczbie mandatów: mianowicie sprawy kandydowania — w wypadku preferencyjnego układu listy wyborczej — na miejscach ostatnich, o których z góry wiadomo, że są miejscami niemandatowymi. Stawia to tych kandydatów w bardzo kłopotliwej, niejednokrotnie wręcz groteskowej sytuacji. Przeprowadzona przeze mnie symulacja przebiegu wyborów wykazała, że szansy wyboru nie są pozbawieni nawet ci kandydaci, którzy będą przy przyjęciu tego rozwiązania umieszczeni na miejscach z założenia dodatkowych, tzn. w kolejności takiej, która przewyższa nawet liczbę mandatów wstępnie ustaloną dla danego okręgu wyborczego.</u>
          <u xml:id="u-69.6" who="#RyszardHelak">Po podkreśleniu zalet projektu zawartego w druku nr 462, które, w moim przekonaniu, są dość oczywiste i niezależne od przyjętych kryteriów oceny, czas przystąpić do wskazania jego ułomności. Te jednak — a przynajmniej te z nich, które dotyczą zasad podstawowych przyjętego rozwiązania — wymagają sprecyzowania na wstępie tych kryteriów, którymi mamy się kierować. W moim przekonaniu, odpowiedź na pytanie, co jest zaletą, a co wadą systemu wyborczego, zależy od tego, co uznamy za najważniejsze: czy to, aby praktyczny dostęp do sejmowych mandatów miały wszelkie, nawet najmniejsze ugrupowania, czy też to, aby skład Sejmu umożliwiał stworzenie w czasie jego 4-letniej kadencji w miarę stabilnego i sprawnego układu parlamentarno-gabinetowego. Dla mnie odpowiedź na to pytanie jest oczywista. Sejm jest instytucją zbyt poważną, aby za jego główną funkcję uznać swoistą działalność promocyjną dla wszystkich lub prawie wszystkich, których społeczne poparcie wyraża się w dziesiątych częściach procenta wyborców. Zgodnie bowiem z projektem zawartym w druku sejmowym nr 462, osiągnięcie w skali kraju zaledwie 0,23% głosów ważnych gwarantuje sejmowy mandat każdemu politycznemu podmiotowi, który wstąpi w wyborcze szranki, a to w praktyce oznacza, przy wyborczej frekwencji wynoszącej 50%, co w sytuacji dzisiejszej wydaje się nader optymistyczną prognozą, że każdy, kto w skali całego kraju uzyska poparcie nie mniej niż 30 tys. współobywateli, zasiądzie w tej sali.</u>
          <u xml:id="u-69.7" who="#RyszardHelak">Nie trzeba być biegłym w stosowaniu rachunku prawdopodobieństwa, aby uświadomić sobie, że w sytuacji dopiero raczkującego systemu partyjnego, a tym samym braku wyraźnych opcji wśród niemałej części elektoratu, rozdział znacznej części mandatów wcale nie byłby sprawą świadomego wyboru, ale raczej podlegałby podobnym prawidłom, jakie rządzą loterią fantową.</u>
          <u xml:id="u-69.8" who="#RyszardHelak">Co więcej, zaproponowany system mimo pozornej preferencyjności dla podmiotów zorganizowanych, a jednocześnie dyskryminując nieco ugrupowania lokalne, stwarza ogromne szanse dla dosłownie każdego, pod warunkiem, że posiada on dwa przymioty: spryt i pieniądze. Ten drugi atut nie jest wcale konieczny, jeżeli delikwent jest na przykład gwiazdą rockową lub popularnym dowcipnisiem i to wcale nie najwyższego lotu; to nawet lepiej.</u>
          <u xml:id="u-69.9" who="#RyszardHelak">Każde stwierdzenie wymaga argumentacji. Posłużę się wobec tego pewnego rodzaju symulacją, ponieważ konkretny przykład lepiej pozwoli mi, mam nadzieję, przekazać szanownym państwu to, co mam do powiedzenia.</u>
          <u xml:id="u-69.10" who="#RyszardHelak">Wyobraźmy sobie przede wszystkim, że projekt ordynacji, o którym w tej chwili mówimy, zyskałby aprobatę naszej Izby, a zapragnąłby zostać posłem osobnik, nie mający zielonego pojęcia o tym wszystkim, o czym my tu od ponad roku debatujemy, ale który opanował perfekcyjnie sztukę na przykład opowiadania dowcipów, byłby utalentowanym parodystą i to w zasadzie wystarczy. Przyjmuję każdy zakład, że wystawiając swoją kandydaturę na liście z odpowiednią ilością podpisów całkiem przypadkowych figurantów, którzy w ogóle nie będą prowadzili żadnej kampanii wyborczej, w możliwie największym okręgu wyborczym — nawet w województwie katowickim — i obiecując wyborcom, że uczyni wszystko, aby transmisje obrad Sejmu były najlepszymi programami rozrywkowymi, znajdzie wśród 1,5 milionowego czynnego elektoratu tego okręgu, przy frekwencji 50 procent, 30 tysięcy wyborców, co stanowi 2% przedkładających „zrywanie boków” nad wysłuchiwanie nawet najmądrzejszych dywagacji. Jeżeli państwa nie przekonuje ten przykład, jeżeli uważacie państwo, że szacunek udziału osób niepoważnych wśród uprawnionych do głosowania na 2% jest przesadzony, pozwalam sobie zwrócić uwagę na casus deputowanej Ciccioliny, która urozmaica obrady parlamentu włoskiego, a która zdobyła ten mandat przy wynoszącej ponad dwa procent klauzuli zaporowej.</u>
          <u xml:id="u-69.11" who="#RyszardHelak">Tak więc uważam za absolutnie niezbędne ustanowienie w ordynacji wyborczej znacznie wyższego minimum wyborczego niż 0,23 procenta w skali kraju.</u>
          <u xml:id="u-69.12" who="#RyszardHelak">Projekt przedmiotowy zawiera ponadto trzy postanowienia będące powtórzeniem zapisów wszystkich niekiedy ordynacji w PRL, a dotyczące:</u>
          <u xml:id="u-69.13" who="#RyszardHelak">— primo — ogromnie pracochłonnej, a dokonywanej przeważnie siłami młodzieży szkolnej praktyki rozsyłania zawiadomień do wszystkich wyborców;</u>
          <u xml:id="u-69.14" who="#RyszardHelak">— secundo — dopisywania wyborców do spisu wyborców w dniu głosowania, co uniemożliwia sprawdzenie, czy nie są oni osobami skazanymi na pozbawienie praw publicznych lub ubezwłasnowolnionymi;</u>
          <u xml:id="u-69.15" who="#RyszardHelak">— tertio — absolutnie nieuzasadnione jest tworzenie zamkniętych obwodów głosowania dla żołnierzy służby zasadniczej i policji skoszarowanej — Argumentację krytyki tego rodzaju postanowień pomijam, zawarowując sobie prawo do repliki, gdyby ktoś z państwa zechciał tutaj tych rozwiązań bronić.</u>
          <u xml:id="u-69.16" who="#RyszardHelak">Nie mogę pominąć również kilku mankamentów omawianego projektu. Są nimi:</u>
          <u xml:id="u-69.17" who="#RyszardHelak">— po pierwsze — niespójność terminów. Proszę zwrócić uwagę na treść artykułów 48, 50 i 52: „Losowanie jednolitych numerów list obowiązujących na terenie całego kraju odbywa się 10 dni przed terminem zgłoszenia wszelkich list i 30 dni przed terminem powiadomienia o zamiarze wystawiania list w więcej niż jednym okręgu”. Pozostawiam bez komentarza zlecenie prezydium ogólnokrajowej komisji wyborczej wydawania swoistych koncesji uprawniających do działań wyborczych w skali ponadokręgowej. Pozwolę sobie jedynie przypomnieć, że projekt w wielu miejscach jednoznacznie sugeruje, że nie ogranicza tego rodzaju uprawnień wyłącznie do ugrupowań będących partiami politycznymi, co nie pozwoli prezydium PKW powoływać się na jakiekolwiek zapisy w ustawie. A jest to niedopuszczalne ograniczenie uprawnień części podmiotów wyborczych w innej, niż ustawowa, drodze.</u>
          <u xml:id="u-69.18" who="#RyszardHelak">Po drugie — przyjęty do ustalenia wyniku wyborów system Hare-Niemayera, czyli system największej reszty, powoduje przy dużym zróżnicowaniu wielkości okręgów i dużej ich liczbie — deformacje. Przywołany w uzasadnieniu projektu przykład NRD i RFN nie jest najszczęśliwszy. W swej części proporcjonalnej wybory w RFN odbywają się w dziesięciu okręgach będących landami. U nas byłoby ich blisko 50. Bardziej szczegółową argumentację pozwalam sobie pominąć, nie uchylając się jednak od przeprowadzenia pełnego dowodu, jeśli ktoś z państwa tego ode mnie zażąda.</u>
          <u xml:id="u-69.19" who="#RyszardHelak">Kolejna uwaga, którą pozwalam sobie przedstawić Wysokiej Izbie, odnosi się, niestety, do wszystkich trzech projektów ordynacji, będących przedmiotem dzisiejszej debaty, to znaczy obu sejmowych i prezydenckiego. Wszystkie projekty przyznają czynne prawo wyborcze osobom zasiedziałym w Polsce, nie posiadającym jednak polskiego obywatelstwa. Ponadto ordynacja wyborcza do Sejmu prezentowana przez pana posła Łuczaka przyznaje tym osobom również bierne prawo wyborcze. Moim zdaniem tego rodzaju postanowienia są wielce dyskusyjne. Nie ma podstaw do przyznawania pełni obywatelskich uprawnień osobom, które nie są zobowiązane do wszystkich obywatelskich powinności. Tyle praw, ile obowiązków. Mam tu na myśli między innymi wprawdzie zaszczytny, ale jednocześnie dość uciążliwy obowiązek służby wojskowej.</u>
          <u xml:id="u-69.20" who="#RyszardHelak">Na zakończenie moich uwag zgłoszonych w tej debacie do projektu z druku sejmowego nr 462 pozostawiłem sobie sprawy związane z finansowaniem wyborów, a właściwie ugrupowań w tych wyborach uczestniczących, wynikające z treści artykułów 68, 69 i 70. O ile ustalenia art. 68 są dość oczywiste, art. 69 mało zrozumiałe, o tyle lektura art. 70 jest bulwersująca.</u>
          <u xml:id="u-69.21" who="#RyszardHelak">Art. 68 zakłada, że finansowanie kampanii wyborczej jest jawne, natomiast art. 69 ustala nieprzekraczalny limit wyborczych wydatków ugrupowań w nich występujących, proponując za ich przekroczenie swoiste grzywny w postaci tak zwanego podatku wyborczego. Wygląda to nawet dość groźnie, ale dokonanie kilku prostych obliczeń opartych na art. 70 natychmiast uspokaja. Partie i komitety wyborcze, które uczestniczyłyby w wyborach opartych na proponowanych zasadach finansowania, mogłyby zrobić na wyborach niezły interes. Niestety, znacznie gorszy interes zrobiłby budżet państwa, który został w art. 109 ust. 1 projektu wskazany jako źródło pokrycia wszelkich wydatków związanych z wyborami, a tym samym spodziewanych zysków „zbiorowych uczestników wyborów”. Nie wiem, czy proste wskazanie na budżet państwa czyni zadość wymogom regulaminu Sejmu, aby każdy projekt ustawy powodującej skutki budżetowe podawał sposób ich pokrycia. Nie wydaje mi się to tak oczywiste. A są to wydatki niebagatelne. W tym miejscu powinienem zwrócić się o szczególną uwagę do pana premiera Balcerowicza, ale niestety go nie ma.</u>
          <u xml:id="u-69.22" who="#RyszardHelak">Na podstawie art. 70 przedmiotowego projektu sumy, o których wypłatę wystąpiliby polityczni dysponenci list, mogłyby w skrajnie niekorzystnym dla budżetu wypadku zamykać się kwotą 270 miliardów złotych. Oczywiście koszty organizacji wyborów to całkiem inny i dodatkowy wydatek budżetowy. Nie chcąc być posądzonym o tworzenie katastroficznych dla budżetu wizji, czuję się zmuszony powiedzieć, że te kolosalne wydatki można zredukować nawet do zera, a decyzja w tej kwestii należałaby wyłącznie do wyborców. Wydatki będą zerowe, jeśli wyborcy wstrzymają się od udziału w wyborach, bowiem projekt uzależnia wysokość przedmiotowej gratyfikacji wprost od ilości oddanych ważnych głosów, a tym samym od frekwencji. Tak więc rząd, który przecież odpowiada za równowagę budżetową, powinien nawoływać do bojkotu wyborów, a ci obywatele, którzy deklarują poparcie dla niego, powinni tego wezwania posłuchać, a jeśli już przemożna siła pcha ich do urny, oddać głosy nieważne, za to bowiem budżet państwa płacić nie będzie musiał.</u>
          <u xml:id="u-69.23" who="#RyszardHelak">Mógłbym przytoczyć tu jeszcze wiele ciekawych wniosków wynikających z obliczeń opartych na art. 70, ale nie chcę szanownych państwa zanudzać i nadużywać cierpliwości pana marszałka, tym bardziej że pragnąłbym przynajmniej parę słów poświęcić również projektowi ordynacji zgłoszonemu przez mój klub.</u>
          <u xml:id="u-69.24" who="#RyszardHelak">Pragnę przede wszystkim uspokoić pana marszałka i wszystkich państwa, że ta część mojego wywodu będzie znacznie krótsza. Ograniczę się tylko do oczywistego stwierdzenia, że w projekcie prezentowanym Wysokiej Izbie przez pana posła Michalaka brak zalet projektu konkurencyjnego: uważam za poważną wadę, natomiast ustrzeżenie się przed przyjęciem rozwiązań, w mojej ocenie błędnych — za zaletę.</u>
          <u xml:id="u-69.25" who="#RyszardHelak">Jednej z zalet projektu omawianego na wstępie, czyli projektu prezentowanego przez pana posła Łuczaka, nie wymieniłem. Tą zaletą jest rezygnacja z instytucji wyborów uzupełniających. Projekt mojego klubu poselskiego czyni to tylko w części w odniesieniu do mandatów pochodzących z puli proporcjonalnej, przewiduje natomiast wybory uzupełniające w wypadku wygaśnięcia mandatu wyłonionego w okręgu jednomandatowym. Oczywiście, zgodnie z przyjętą przeze mnie skróconą metodą oceny projektu OKP, muszę to uznać za mankament. Przyjmując jednak, że w większości wypadków mandaty w. części proporcjonalnej zdobędą kandydaci związani z ugrupowaniami wystawiającymi listy regionalne, uważam, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby rezerwową funkcją list regionalnych objąć również wygasłe mandaty okręgowe. W wypadku wygaśnięcia mandatu okręgowego, którego piastun nie zadeklarował związku z żadną listą, co powinno w praktyce być nader rzadkim wypadkiem, nic nie stoi na przeszkodzie, aby postanowić w ordynacji o nie obsadzaniu takiego mandatu do końca kadencji.</u>
          <u xml:id="u-69.26" who="#RyszardHelak">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Czas już najwyższy, abym swój długi wywód zakończył konkretnymi wnioskami. Oto one:</u>
          <u xml:id="u-69.27" who="#RyszardHelak">Wniosek 1. Wnioskuję o skierowanie obu projektów do Komisji Ustawodawczej, a ponadto do Komisji Konstytucyjnej z uwagi na fakt, że część zapisów ordynacji pochodzi wprost z Konstytucji, wobec czego wskazane byłoby powtórzenie zredagowanych już tekstów Konstytucji in extenso.</u>
          <u xml:id="u-69.28" who="#RyszardHelak">Wniosek 2. Wnioskuję, aby komisje opracowały nowy projekt Ordynacji wyborczej do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej oparty na następujących założeniach:</u>
          <u xml:id="u-69.29" who="#RyszardHelak">— primo — 230 posłów wybieranych w okręgach jednomandatowych według zasad opisanych w projekcie ustawy zawartej w druku sejmowym nr 522,</u>
          <u xml:id="u-69.30" who="#RyszardHelak">— secundo — 230 posłów wybieranych w wyborach proporcjonalnych według zasad opisanych w projekcie ustawy zawartej w druku sejmowym nr 462, z ustanowieniem klauzuli zaporowej na poziomie 2%,</u>
          <u xml:id="u-69.31" who="#RyszardHelak">— tertio — objęcie rezerwową funkcją listy regionalnej mandatów pochodzących z wyborów większościowych i rezygnacja z instytucji wyborów uzupełniających.</u>
          <u xml:id="u-69.32" who="#RyszardHelak">Uzasadnienie: powstały w ten sposób system wyborczy powinien zagwarantować warunki do stworzenia stabilnego układu politycznego, umożliwiając jednocześnie wejście w skład Sejmu przedstawicielom wszystkich ugrupowań, posiadającym istotne poparcie społeczne.</u>
          <u xml:id="u-69.33" who="#RyszardHelak">Ponadto przyjęcie takiego rozwiązania pozwoli Wysokiemu Sejmowi i w konsekwencji całemu polskiemu społeczeństwu „skonsumować” twórczy wysiłek obu zespołów, których plon pracy jest przedmiotem dzisiejszej debaty.</u>
          <u xml:id="u-69.34" who="#RyszardHelak">Panie Marszałku! Panie i Panowie! Celowo przyrównałem twórczą kompilację obu projektów do „konsumpcji”. Pragnę bowiem na zakończenie dać przynajmniej częściową satysfakcję tym koleżankom i kolegom posłom, którzy poczuli się — być może — urażeni moją wzmianką o „jaju feniksa”.</u>
          <u xml:id="u-69.35" who="#RyszardHelak">Proszę Szanownych Państwa! To „jajo” może być wspaniałą rzeczą, pod warunkiem że nie zdecydujemy się na jego inkubację. Trzeba je tylko, póki świeże, rozbić, zmieszać z „mąką z nowych zbiorów”, a powstanie z tego wcale niezły i pożywny omlet. Sam zaś feniks, gdybyśmy go w tej sali z jajeczka „wysiedzieli” — nie tylko zresztą w przenośni — niezależnie w jakiej postaci podany, o czym wszyscy — mam nadzieję — doskonale wiemy, mógłby nam zaszkodzić. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-69.36" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-70">
          <u xml:id="u-70.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję za wypowiedź.</u>
          <u xml:id="u-70.1" who="#TadeuszFiszbach">Obecnie głos zabierze poseł Stanisław Rogowski z Klubu Poselskiego Unii Chrześcijańsko-Społecznej. Kolejnym mówcą będzie poseł Jerzy Modrzejewski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-71">
          <u xml:id="u-71.0" who="#StanisławRogowski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Tak się złożyło, że ja również, tak jak mój szanowny przedmówca, zajmę się problematyką ordynacji wyborczej.</u>
          <u xml:id="u-71.1" who="#StanisławRogowski">W systemie aktów ustawodawczych ordynacje wyborcze pozostają zwykle w cieniu Konstytucji, a niekiedy nawet nikną z powszechnego pola widzenia, do czego czasem nawet przyczyniają się czynniki stojące u władzy, chcąc — na przykład — za parawanem wzniosłych haseł o równości, demokracji czy pluralizmie, zawartych w Konstytucji, ukryć odbiegającą od ich treści rzeczywistość prawa wyborczego. A przecież, co dla znawców przedmiotu jest rzeczą oczywistą, to ordynacje wyborcze przesądzają w istocie rzeczy, o szansach zdobycia czy udziału we władzy, gdyż to one właśnie ustalają reguły gry, których wynikiem jest skład osobowy wybieranych organów.</u>
          <u xml:id="u-71.2" who="#StanisławRogowski">Przyjęte w ordynacjach rozwiązania decydują o faktycznych szansach partii czy ugrupowań, a także poszczególnych kandydatów. Drobne i drugorzędne tylko z pozoru rozstrzygnięcie w skuteczny sposób może zamknąć, bądź otworzyć drzwi do parlamentu danej grupie, przy takim samym potencjale politycznym.</u>
          <u xml:id="u-71.3" who="#StanisławRogowski">Dlatego też wybór tak modelu ordynacji, jak i jej poszczególnych rozwiązań, jest sprawą pierwszorzędnej wagi i nie można tu podejmować decyzji pochopnych, powstałych pod presją czasu i przyjętego a priori ściśle określonego terminu wyborów.</u>
          <u xml:id="u-71.4" who="#StanisławRogowski">Istnieją w tej mierze różne modele teoretyczne, nie będę tu o nich przypominał, które uzewnętrznione są też w mnogości różnego rodzaju rozwiązań praktycznych. Wybierając którykolwiek z nich, bądź też tworząc ich nową kombinację — co zostało tu zaproponowane przez pana posła Helaka i wydaje mi się, że jest to rozwiązanie słuszne — trzeba przede wszystkim odpowiedzieć sobie na pytania — jaki cel chcemy osiągnąć, które wartości zamierzamy preferować, a które pozostawić na drugim planie.</u>
          <u xml:id="u-71.5" who="#StanisławRogowski">Wartością nadrzędną, czemu nikt, nigdzie — przynajmniej otwarcie — na ogół nie zaprzecza, jest ogólnie pojęta demokracja konkretyzująca się w płaszczyźnie wyborczej na zasadach równości, ale nie tylko równości głosów poszczególnych wyborców w zakresie czynnego prawa wyborczego, ale również, a może przede wszystkim, równości szans skutecznego uczestnictwa w wyborach różnych sił politycznych — mniejszych i większych, ogólnokrajowych i regionalnych, ogólnonarodowych, ale także wywodzących się i reprezentujących różnorodne grupy mniejszościowe. Tylko tak rozumieć można tak nośne ostatnio słowo pluralizm w jego czystej postaci.</u>
          <u xml:id="u-71.6" who="#StanisławRogowski">Drugą wartością, niemal równorzędną tamtej, szczególnie w obecnej sytuacji naszego kraju, wydaje się być szeroko rozumiana stabilność i skuteczność układu politycznego, który powinien zaistnieć w nowo wybranym parlamencie. Na pewno istnieją jeszcze inne wartości, lecz te dwie wyżej przedstawione powinny mieć decydujący wpływ na wybór kształtu ordynacji i wydawać się może z lektury projektów nam przedstawionych, że właśnie one stały u progu poszczególnych rozwiązań.</u>
          <u xml:id="u-71.7" who="#StanisławRogowski">Jeżeli stwierdzimy, że wartością nadrzędną są zasady demokracji i równości — wybieramy oczywiście ordynację proporcjonalną i to bez jawnych czy ukrytych progów. I takie wymogi spełnia w zasadzie projekt zaprezentowany nam przez posła Łuczaka, co do którego oczywiście można mieć również cały szereg szczegółowych zastrzeżeń, co do jego różnych, konkretnych rozwiązań.</u>
          <u xml:id="u-71.8" who="#StanisławRogowski">Głosy krytyczne wobec tego typu rozwiązań — ogólnych rozwiązań proporcjonalności — wynikają na ogół z przyjęcia odmiennego kryterium wartości, polegającego na postawieniu na pierwszym planie właśnie owej stabilności i sprawności parlamentu, a co za tym idzie rządu i całego systemu ustrojowego.</u>
          <u xml:id="u-71.9" who="#StanisławRogowski">Należy w tym miejscu postawić sobie dwa pytania — czy rzeczywiście przyjęcie zasad ordynacji konsekwentnie proporcjonalnej przesądzi o rozbiciu sił politycznych w przyszłym parlamencie. I drugie pytanie — czy wybór zasady proporcjonalno-większościowej w różnej kombinacji oczywiście, możliwości takiej rzeczywistości zapobiega.</u>
          <u xml:id="u-71.10" who="#StanisławRogowski">Wydaje się, że w chwili obecnej, przy faktycznie słabo skrystalizowanej strukturze politycznej w naszym kraju odpowiedź na oba pytania brzmi — nie. Zasada proporcjonalności daje, co prawda, szansę wszystkim, ale — wbrew pozorom — właśnie dlatego duże, silne, cieszące się autentycznym poparciem, powtarzam — autentycznym poparciem, partie i grupy uzyskają zdecydowaną przewagę i sporą liczbę głosów. W obecnych realiach można przewidzieć, że 4 może najwyżej 5 partii, grup bądź koalicji osiągnie 80--90% głosów, a to pozwala na ogół, aby dwie czy trzy z tych grup utworzyły względnie stabilną koalicję rządową. Reszta mieścić się będzie w 20% i nie będzie zdolna nie tylko do odgrywania decydującej roli, ale również do destabilizacji układów. Chyba że istnieją w pozornie silnych grupach obawy przed publiczną, nieskrępowaną weryfikacją w akcie wyborczym. No, ale wówczas, czy można rzeczywiście, cały czas pamiętając o podstawowych wartościach demokratycznych, modelować zasady wyborcze tak, aby nie odzwierciedlały rzeczywistych opcji społecznych? Jest to oczywiście pytanie retoryczne.</u>
          <u xml:id="u-71.11" who="#StanisławRogowski">Z drugiej strony — wybrane w wyborach większościowych osoby niekoniecznie przecież muszą pochodzić z 2–3 najsilniejszych partii. Tak więc w gruncie rzeczy struktura, polityczna parlamentu może być równie, a nawet bardziej różnorodna przy wyborze tego systemu wyborów.</u>
          <u xml:id="u-71.12" who="#StanisławRogowski">Przykład, który mój przedmówca podał, anegdotyczny, ale faktyczny — Cicciolina w parlamencie włoskim. Oczywiście, proszę państwa, takie wypadki zdarzają się wszędzie. Ale proszę zwrócić uwagę, że aczkolwiek ubarwia ona szarość parlamentarną, to proszę państwa nie wpływa jakoś na funkcjonowanie włoskiego parlamentu. I włoskie państwo ma się dość dobrze, mimo Ciccioliny na ławach parlamentarnych.</u>
          <u xml:id="u-71.13" who="#StanisławRogowski">Tak więc przy wyborze ordynacji kombinowanej, nie osiągając hipotetycznego celu względnej jednolitości parlamentu, można zmniejszyć w pierwszych po wojnie — proszę państwa to trzeba sobie bardzo wyraźnie uświadomić — równych demokratycznych wyborach właśnie te zasady równości i demokracji. Nie wiem, czy wolno nam to czynić także z uwagi na partie i ugrupowania, których nie ma w obecnym parlamencie, a którym należy dać możliwość nieskrępowanej weryfikacji swych programów i pozycji w systemie politycznym państwa.</u>
          <u xml:id="u-71.14" who="#StanisławRogowski">Nie można też zapominać o mniejszościach, które tylko w części zamieszkują w zwartych skupiskach, tak jak np. ludność prawosławna na wschodnich krańcach naszego państwa. Szanse mniejszości także religijnych, rozsianych po całym kraju, jak np. protestantów, ale również i prawosławnych mieszkających np. w zachodnich województwach, przy przyjęciu zasad większościowych maleją niemal do zera. A jest to sprawa ważna nie tylko — czytając zapis Konstytucji 3 maja — z uwagi na „ludzkość i obowiązki chrześcijańskie, ale na nasz własny interes dobrze rozumiany”, tylko bowiem właściwe traktowanie własnych mniejszości daje nam legitymację, moralną i prawną do wysuwania żądań odnośnie do praw mniejszości polskiej poza granicami naszego państwa, co szczególnie w odniesieniu do mniejszości polskiej za granicą wschodnią staje się sprawą coraz bardziej palącą, a w najbliższej przyszłości może się stać sprawą wręcz dramatyczną w swoich rozwiązaniach.</u>
          <u xml:id="u-71.15" who="#StanisławRogowski">Oczywiście — do obu zgłoszonych projektów można by wnieść różnego rodzaju uwagi szczegółowe, na przykład w kwestii okręgów — nie przekonuje mnie, że mają się one pokrywać z granicami województw. Nie należy tworzyć, moim zdaniem, okręgów zbyt dużych, m.in. to wpłynie na wzrost kosztów kampanii wyborczej, a także — co ważniejsze — zwiększy dystans między kandydatami i później posłami, a wyborcami.</u>
          <u xml:id="u-71.16" who="#StanisławRogowski">Zgodzić się natomiast należy z rozstrzygnięciami zawartymi w obu projektach co do tego, że okręgi będą ustalane przez Sejm. Uważam, że na zgłoszenie uwag szczegółowych do projektów przyjdzie czas w trakcie prac komisji i myślę, że najwłaściwsza byłaby tu komisja nadzwyczajna. Komisja Konstytucyjna, co zresztą powiedziano, ma bardzo wielkie zadanie przygotowywania Konstytucji. Czy uda się ją uchwalić, to jest inna sprawa. Komisja Ustawodawcza jest, proszę państwa, zawalona ustawami zwykłymi i nie wydaje się możliwe, aby jeszcze mogła te sprawy przedyskutować.</u>
          <u xml:id="u-71.17" who="#StanisławRogowski">Na zakończenie — kwestie skrócenia kadencji Sejmu i kształtu przyszłej ordynacji wyborczej są w sumie, wbrew pozorom, słabo znane przez szersze warstwy społeczeństwa i odpowiednio — czynniki opiniotwórcze stosunkowo słabo znają prawdziwe poglądy w tej sprawie. Dyskutują o tym elity polityczne, parlament, publicyści, ale i tu dyskusja, proszę zauważyć, skupia się zazwyczaj na elementach personalno-politycznych. Czyżby oceniano społeczeństwo jako niedorosłe politycznie? Znów? To smutne.</u>
          <u xml:id="u-71.18" who="#StanisławRogowski">Podajemy więc pod szerszą dyskusję zarówno zasady, jak i termin przyszłych wyborów. Spytajmy naszych wyborców, co rzeczywiście o tym sądzą, i to nie tylko wybrane grupy czy elity, bo zbyt często słyszy się ostatnio zdania zaczynające się od słów: społeczeństwo żąda, społeczeństwo chce, społeczeństwo wymaga, po czym następuje treść, co do której — mówiąc łagodnie — istnieją wątpliwości, czy rzeczywiście w konfrontacji rozmów nie ze społeczeństwem, lecz z ludźmi, zwykłymi ludźmi, takie poglądy panują.</u>
          <u xml:id="u-71.19" who="#StanisławRogowski">Padły też dzisiaj słowa o działaniu pod presją czasu. Oby ten punkt widzenia nie przeważył w pracach nad ordynacją. Absurdem byłoby stawianie sobie jakichś sztywnych terminów, których chęć utrzymania zaważyłaby na jakości ustaw. Już kilka razy to się stało, na przykład przy okazji uchwalania ustaw o samorządzie. Myślę, że wszyscy posłowie, którym starcza energii i czasu na kontakty z wyborcami dobrze wiedzą, co sądzą działacze samorządowi, radni o jakości wielu rozwiązań, w tym przede wszystkim rozwiązań w kwestiach finansowych i własnościowych. Mają do nas o to poważne pretensje. I nie bardzo ufają argumentom o okresie przejściowym itd.</u>
          <u xml:id="u-71.20" who="#StanisławRogowski">Wysoki Sejmie! Nie możemy kolejnego etapu naszej drogi do normalności, demokracji zaczynać od lekceważenia jej zasad i kolejny raz w naszym kraju dostosowywać się do ambicji i planów grup politycznych, chociażby wchodziły doń osoby najbardziej zasłużone i szanowane. Weryfikacja owych planów musi bowiem nastąpić rzeczywiście w wolnych, demokratycznych przeprowadzonych we właściwym czasie wyborach. Nie bójmy się tej weryfikacji. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-71.21" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-72">
          <u xml:id="u-72.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-72.1" who="#TadeuszFiszbach">Obecnie głos zabierze poseł Jerzy Modrzejewski z Klubu Niezależnych Posłów, kolejnym mówcą będzie poseł Janusz Szymański.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-73">
          <u xml:id="u-73.0" who="#JerzyModrzejewski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Sejmowi X kadencji historia wyznaczyła przeprowadzenie zmiany ustroju państwa z socjalistycznego na kapitalistyczny, I ten Sejm — z kontraktu okrągłego stołu — w 65% reprezentują siły polityczne poprzedniego ustroju, zmiany tej dokonał niemal jednomyślnie.</u>
          <u xml:id="u-73.1" who="#JerzyModrzejewski">Paradoksem czasów, które przeżywamy, zarazem dramatem posłów nie mających zdjęcia wyborczego z Lechem Wałęsą jest obwinianie kontraktowej większości za przegłosowanie zmiany ustroju. Jak bowiem inaczej można rozumieć negowanie tego Sejmu jako reprezentanta interesów społeczeństwa? Wszak nadrzędnym celem tego społeczeństwa była wieloletnia walka z narzuconym mu ustrojem, który ten Sejm obalił.</u>
          <u xml:id="u-73.2" who="#JerzyModrzejewski">Sejm X kadencji ani przez moment nie hamował i nie hamuje przemian politycznych, społecznych i gospodarczych. Jest wierny idei ewolucyjnych przeobrażeń, jest wierny filozofii grubej kreski. Myślę, ba, jestem pewien, że taka była i jest wola większości polskiego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-73.3" who="#JerzyModrzejewski">Zgodzić się natomiast należy z oczywistym faktem, że Sejm X kadencji nie reprezentuje pełnego spektrum politycznego, ale nie oznacza to, że nie reprezentuje interesów społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-73.4" who="#JerzyModrzejewski">Wysoka Izbo! Wiedzę o skróceniu kadencji mieliśmy, głosując w ubiegłym roku za powierzeniem misji utworzenia rządu panu premierowi Tadeuszowi Mazowieckiemu, człowiekowi polskiej opozycji i „Solidarności”. W tym właśnie momencie kontrakt okrągłego stołu uległ przedawnieniu, a prezydent, Sejm, Senat skrócili swoje kadencje i to z własnej inicjatywy i woli.</u>
          <u xml:id="u-73.5" who="#JerzyModrzejewski">Rozpętana parę miesięcy temu burza o przyspieszenie zmian politycznych, w tym szybkie przeprowadzenie wyborów prezydenckich i parlamentarnych nie proponuje niczego nowego, o czym nie przesądził wybór premiera Rzeczypospolitej Polskiej. Jest natomiast potrzebna tym działaczom, którzy w czasach pokoju nie umieją się znaleźć, liczyli na szybkie postępy ekonomiczne, na pomoc Zachodu i dzisiaj boją się wybuchu społecznego, rozliczenia z własnych słów.</u>
          <u xml:id="u-73.6" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-73.7" who="#JerzyModrzejewski">Odwaga i umiejętność sprawowania władzy nie zawsze idą bowiem w parze.</u>
          <u xml:id="u-73.8" who="#JerzyModrzejewski">Hasło przyspieszenia to odwrócenie uwagi od istoty przeobrażeń gospodarczych, których rząd nie może przeprowadzić, bo nie ma na to przyzwolenia ich niedawnych, gorących zwolenników, głównie działaczy związkowych i samorządowych.</u>
          <u xml:id="u-73.9" who="#JerzyModrzejewski">Wysoka Izbo! Sejm X kadencji opowiedział się za samorozwiązaniem, chociaż pełen jest niepokoju o rozwój sytuacji politycznej, o nikomu niepotrzebną tymczasowość naszych następców. Taka sytuacja jest prawdopodobna, jak prawdopodobne mogą być kolejne, odbywające się co kilkanaście miesięcy wybory parlamentarne. Mamy zatem moralne prawo domagać się od tych, którzy nas, posłów, często obrażają, naciskają z niewiedzy lub w imię partykularnych interesów, aby wzorem Sejmu samoograniczyli się do czasu wyborów nowego Sejmu i nowego rządu. Mam głównie na myśli kilka spraw:</u>
          <u xml:id="u-73.10" who="#JerzyModrzejewski">Po pierwsze — zaprzestanie ataku na rząd za brak programu gospodarczego, rolnego i społecznego. Na ogół tak to bywa, że każdy rząd realizuje program siły, która wyniosła go do władzy. Ten rząd takiego programu od sił opozycyjnych ani zasiadających w tym Sejmie nie otrzymał, realizuje swój program, pod którym się podpisaliśmy. I prawdą jest, że ten program nie przynosi takich efektów, na jakie oczekiwaliśmy. Ale należy wobec tego ten program korygować, doskonalić, przedyskutować lepsze rozwiązania, a nie opuszczać dzisiaj szeregi jego zwolenników, zostawiając ten rząd z programem, którego żeśmy mu nie dali. I to jest sprawa zasadnicza również na przyszłość. Dlatego m.in. ten Sejm oczekiwał na czas, ażeby nie powtórzyła się sytuacja, iż jakikolwiek inny rząd stanie w sytuacji przygotowania sobie własnego programu politycznego, gospodarczego i społecznego.</u>
          <u xml:id="u-73.11" who="#JerzyModrzejewski">Po drugie — warto chyba rozważyć samolikwidacji struktur opozycyjnych tworzonych pod kątem walki z totalitarnym systemem sprawowania władzy — zarządy regionalne, silne związki zakładowe, różne komisje koordynacyjne i porozumiewawcze, sieć wiodących zakładów zrzeszających przedsiębiorstwa z okresu realnego socjalizmu. Sam te struktury w 1980–1981 r. zakładem, z myślą o przeciwnej stronie barykady, czyli o przedstawicielach systemu totalitarnego. Dzisiaj w to miejsce wsadzamy demokratycznie wybrany rząd, demokratycznie wybrane władze samorządowe, demokratycznie wybranych wojewodów, tudzież innych. Wydaje się, że struktura organizacyjna przygotowana do walki i wychowania w duchu walki, konieczna w tamtych czasach, nie ma szans powodzenia w czasach pokoju, w czasach państwa prawa i państwa demokratycznego. Warto to rozważyć.</u>
          <u xml:id="u-73.12" who="#JerzyModrzejewski">I wreszcie czas najwyższy zakończyć, mówię to z goryczą, „polskie piekło” — pomawianie, oczernianie, niszczenie ludzi tylko dlatego, że myślą inaczej, że w tych czasach nie potrafią być może obronić się. Myślę również, że niedopuszczalne jest, iż dzisiaj senator pomawia posła, poseł senatora, bądź wzajemnie. I nie ma żadnej możliwości odwołania się do kogokolwiek, żeby to przestało funkcjonować. Chodzi o to, żeby przyszły Sejm nie przeżywał podobnych stresów, które przeżywa dzisiaj społeczeństwo i my. Wydaje się, że warto przemyśleć — zwracam się do Prezydium Sejmu — żeby powołać do czasu nowych wyborów komisję etyczną parlamentu, która przynajmniej rozgrzeszałaby, czy wyważała sprawy między nami parlamentariuszami.</u>
          <u xml:id="u-73.13" who="#JerzyModrzejewski">I na zakończenie — po dzisiejszym dniu, kiedy Sejm już określił termin zaprzestania swojej pracy, kiedy prezydent się wypowiedział co do swej kadencji — przestańmy szargać symbol narodowy, jakim jest „Solidarność”, przestańmy szargać autorytety „Solidarności”. Przed Polską wiele lat trudnych i te autorytety i ten symbol będą nam potrzebne na czarną godzinę.</u>
          <u xml:id="u-73.14" who="#JerzyModrzejewski">Chcę wybierać w wyborach prezydenckich między Lechem Wałęsą a Tadeuszem Mazowieckim, a nie opowiadać się za jednym przeciw drugiemu. Wierzę, że tego samego chce nasze społeczeństwo. Wierzę również, że wola ta będzie uszanowana w najbliższej kampanii wyborczej.</u>
          <u xml:id="u-73.15" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-74">
          <u xml:id="u-74.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję za wypowiedź.</u>
          <u xml:id="u-74.1" who="#TadeuszFiszbach">Obecnie głos zabierze poseł Janusz Szymański z Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-75">
          <u xml:id="u-75.0" who="#JanuszSzymański">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Barometrem demokracji w każdym państwie jest, obok ustawy zasadniczej, prawo wyborcze i ten barometr demokracji, moim zdaniem, ten parlament zanim się jeszcze rozwiąże, musi stworzyć. Podejmujemy dziś problem systemów wyborczych — prezydenckiego i parlamentarnego oraz kalendarza wyborczego w sytuacji, kiedy nie jest jeszcze rozstrzygnięta sprawa modelu systemu naczelnych organów państwa, modelu polskiej prezydentury, struktury parlamentu, kompetencji obu izb.</u>
          <u xml:id="u-75.1" who="#JanuszSzymański">Na wstępie chciałbym wyjaśnić dwie podstawowe kwestie teoretyczne, ale o dużym wymiarze praktycznym.</u>
          <u xml:id="u-75.2" who="#JanuszSzymański">Po pierwsze — nigdzie nie jest powiedziane, że system dwupartyjny, czy dwublokowy stanowi lepsze rozwiązanie ustrojowo-polityczne i lepiej gwarantuje stabilność systemu politycznego od systemu wielopartyjnego. Przyczyny stabilności bądź braku stabilności systemu politycznego tkwią głębiej w strukturach społecznych i historycznie ukształtowanych układach politycznych. Można wskazać tyle samo przykładów stabilnego systemu politycznego sprzężonego z dwupartyjnością, co sprzęgniętego z wielopartyjnością.</u>
          <u xml:id="u-75.3" who="#JanuszSzymański">Po drugie — wcale nie jest tak, jak to często przedstawia się w obiegowych opiniach, że system większościowy sprzęgnięty z okręgami jednomandatowymi kreować musi dwupartyjność i stabilną większość parlamentarną, a system proporcjonalny przyczynia się do rozwoju wielopartyjnego rozproszenia i parlamentarnej niestabilności rządu. W doktrynie nie ma jednolitego stanowiska w sprawie bezpośrednich zależności między przyjęciem systemu wyborczego, a ukształtowaniem się określonego systemu partyjnego. Nie można zatem mówić, że obowiązuje w tej dziedzinie jakieś żelazne prawo socjologiczne, jak to sugerował 40 lat temu francuski konstytucjonalista i socjolog prof. Duverger. Dlatego też należy zgodzić się z tezą, że czynnikiem pierwotnym jest tutaj system partyjny, a następnie do niego dostosowany jest system wyborczy odpowiednio chroniący i motywujący dany system partyjny.</u>
          <u xml:id="u-75.4" who="#JanuszSzymański">Pragnę podkreślić, że wyjściowe założenia i podstawowe koncepcje obu zgłoszonych do laski marszałkowskiej projektów ustaw dotyczących ordynacji wyborczej są sobie sprzeczne Mają one swoje zalety i wady. Projekt 23 posłów zakłada wybory w pełni proporcjonalne przy jednoczesnym przyjęciu metody ustalania wyników wyborów spełniających w maksymalny sposób wymagania arytmetycznej sprawiedliwości, czy prowadzących do możliwie najwierniejszego odwzorowania w parlamencie układu sił w elektoracie.</u>
          <u xml:id="u-75.5" who="#JanuszSzymański">Drugi projekt zakłada system mieszany. Połowa posłów wybierana na zasadzie większości w okręgach jednomandatowych, a druga połowa — wedle list, na zasadzie proporcjonalności przez tych samych wyborców, którzy mieliby po dwa głosy; jeden dla dokonania wyboru kandydata w okręgu jednomandatowym, a drugi dla dokonania wyboru listy. Taki model jest od 40 lat stosowany w Republice Federalnej Niemiec, który ostatnio został skopiowany na Węgrzech oraz w Bułgarii. Rozważano jego przyjęcie także w Czechosłowacji. Następstwem przyjęcia modelu mieszanego stało się to, że przy ostatecznym podziale mandatów wyraźnie naruszona została idea arytmetycznej sprawiedliwości.</u>
          <u xml:id="u-75.6" who="#JanuszSzymański">I tak na przykładzie Węgier rezultat wyborów był następujący: Forum Demokratyczne w pierwszej turze otrzymało 24,76% głosów, a ostatecznie przypadło mu 42,75% mandatów w parlamencie. Rządząca obecnie na Węgrzech koalicja dysponuje solidną większością parlamentarną 59,33%, choć wchodzące w jej skład ugrupowania polityczne łącznie uzyskały w pierwszej turze wyborów tylko 42,94% głosów. Deformacja układu sił w parlamencie w zestawieniu z rozkładem opcji wyborców jest oczywista. Przykład ten dowodzi, że taki model mieszanego systemu wyborczego, jaki wprowadzono na Węgrzech, również w Bułgarii, nie gwarantuje arytmetycznej sprawiedliwości, która zapewnia system wyborów proporcjonalnych, zwłaszcza przy zastosowaniu metody ustalania wyników według Hare-Niemeyera i jako grup wnioskodawców taką propozycję zgłosiliśmy.</u>
          <u xml:id="u-75.7" who="#JanuszSzymański">Dlatego też bardzo wyraźnie opowiadam się za przyjęciem systemu proporcjonalnego, który, moim zdaniem, odpowiada lepiej naszej rzeczywistości na mapie politycznej i w większym stopniu przyczynić się może do zachowania stabilności kruchego jeszcze systemu demokracji wielopartyjnej.</u>
          <u xml:id="u-75.8" who="#JanuszSzymański">Przedłożony przez 23 posłów projekt ordynacji jest wynikiem wielu dyskusji i analiz, zwłaszcza najnowszych doświadczeń z wyborami w krajach Europy Środkowej i Wschodniej i różnych przyjętych tam rozwiązań. Przyjęto w mojej propozycji metodę Hare-Niemeyera. Nie wnikając w szczegółowy opis tej metody ustalania wyników wyborów, wypada tu wszakże wyjaśnić, że przy jej zastosowaniu w wypadku Sejmu liczącego 460 posłów, każde 22 setne procenta ważnie oddanych głosów daje prawo do otrzymania mandatu. W praktyce oznaczałoby to, że około 35 tysięcy głosów mogłoby już wystarczyć do otrzymania mandatu przy frekwencji na poziomie 60%. Ta metoda podziału mandatów w istotny sposób uwzględnia wielkość frekwencji wyborczej tak w skali całego kraju, jak i poszczególnych okręgów. Go jednak najważniejsze to to, że metoda ta gwarantuje reprezentację niewielkim ugrupowaniom, niezależnie od rozproszenia ich zwolenników w wielu okręgach wyborczych pod warunkiem, że zarejestrowały w nich swoje listy kandydatów. Ma to szczególnie istotne znaczenie dla zapewnienia sprawiedliwej reprezentacji politycznej i mniejszości narodowych. Ta metoda gwarantowałaby odpowiednie przedstawicielstwo w Sejmie nie tylko w wypadku tych liczniejszych mniejszości, jak Białorusini, ale i tych mniej licznych, jak na przykład Litwini, a przede wszystkim rozproszonych po całym kraju, jak w wypadku Ukraińców.</u>
          <u xml:id="u-75.9" who="#JanuszSzymański">Grupa 23 posłów odrzuciła także koncepcję wprowadzenia klauzuli zaporowej, to jest określenia procentowego pułapu uzyskanych głosów, których osiągnięcie uprawnia dane ugrupowanie polityczne, zgłaszające swoje listy kandydatów do uczestnictwa w podziale mandatów. W praktyce działanie klauzuli zaporowej nie jest jednoznaczne, przede wszystkim pouczające są tu doświadczenia ostatnich wyborów w Czechosłowacji. Przypomnę, że przy zastosowaniu 5-procentowej klauzuli zaporowej 14 ugrupowań politycznych, które zyskały łącznie ponad 16% głosów nie ma reprezentacji w parlamencie federalnym.</u>
          <u xml:id="u-75.10" who="#JanuszSzymański">Nie ulega wątpliwości, że problem właściwego ukształtowania modelu systemu wyborczego dostosowanego najlepiej do naszej współczesnej rzeczywistości jest sprawą bardzo złożoną. Dyskusja na ten temat powinna być poważna i rzetelna. Tymczasem — co mnie osobiście niepokoi — w wielu publikacjach, a także tutaj w kilku wystąpieniach porównujących dwa wniesione do Sejmu projekty ordynacji wyborczej, czyni się to w sposób pokrętny, nierzetelny i bałamutny. Pokrętny dlatego, gdyż twierdzenie, że wystarczy 1,3% promila głosów, ażeby 0,6% głosów dawało mandat na posła w Sejmie, jest pozbawione logiki, absurdalne i dowodzi nieznajomości prawideł działania zasady proporcjonalności w mechanizmach wyborczych. Nierzetelne dlatego, ponieważ przy naszym elektoracie liczącym 27 milionów wyborców w wypadku 40 procentowej frekwencji — 0,22% uprawniające do otrzymania mandatu poselskiego, to jest ponad 23 tys. głosów, a nie 15 tys. Bałamutne dlatego, że nie ma u nas realnej groźby wybrania do Sejmu polskiej Ciccioliny, a jest rzeczywisty problem reprezentacji mniejszości narodowej. Tego typu argumentacja, moim zdaniem, niewiele ma wspólnego z filozofią demokratycznych wyborów.</u>
          <u xml:id="u-75.11" who="#JanuszSzymański">I teraz kilka słów na temat trybu pracy nad projektami. W Sejmie X kadencji — moim zdaniem — ukształtowała się praktyka wnoszenia kilku projektów ustaw dotyczących tej samej materii regulacji i następnie kierowania ich w wyniku pierwszego czytania do rozpatrzenia przez komisje, które przedstawiają sprawozdanie w formie tekstu jednolitego. Można zadać pytanie: czy jest to praktyka właściwa z punktu widzenia racjonalnej procedury legislacyjnej? Przenosi się w ten sposób kwestie głównych decyzji, to jest podstawowych rozstrzygnięć przyszłej ustawy na forum komisji. Oznacza to, że o tych podstawowych rozstrzygnięciach praktycznie decyduje komisja, a nie Sejm jako całość. Powoduje to także, iż zasadnicze konfliktowe kwestie wracają podczas rozpatrywania projektu ustawy w drugim czytaniu, kiedy problem rozwiązań ustawodawczych jest wielce konfliktowy i stanowi to problem uchwalenia ustawy wewnętrznie niespójnej. Mieliśmy tego typu przykłady. Skrajnym tego typu casusem jest historia ustawy o partiach politycznych. W wypadku obu projektów Ordynacji wyborczej do Sejmu zastosowanie tej praktyki odesłania do komisji obu wniesionych do laski marszałkowskiej projektów nie wydaje się właściwe. W konsekwencji może doprowadzić do poważnego impasu legislacyjnego w drugim czytaniu. Oba wniesione projekty Ordynacji wyborczej, co już podkreślałem, są sobie przeciwstawne co do zasadniczej koncepcji proponowanego systemu wyborczego. Dlatego, w moim przekonaniu, w wyniku debaty w pierwszym czytaniu Sejm in pleno w głosowaniu powinien zdecydować, który projekt ma stać się podstawą prac komisji. Oznacza to, że Sejm w pierwszym czytaniu projektów Ordynacji wyborczej powinien rozstrzygnąć, który system wyborczy aprobuje.</u>
          <u xml:id="u-75.12" who="#JanuszSzymański">I teraz kilka słów na temat polskiej prezydentury. Problem polskiej prezydentury nie może dziś być redukowany, moim zdaniem, tylko do kwestii, jak ma być wybrany prezydent. Krąg niezbędnych zmian postanowień Konstytucji, co wydaje się logiczne, musi być rozszerzony o sprawy jego konstytucyjnych uprawnień. Konieczne są takie zmiany, które, nie naruszając podstaw wielopartyjnej demokracji parlamentarnej, uczyniłyby z prezydenta aktywnego arbitra wyposażonego, na mocy postanowień Konstytucji, w skuteczne instrumenty arbitrażu, a zarazem wspartego autorytetem społecznym wynikającym z wyboru prezydenta w głosowaniu powszechnym przez wszystkich obywateli. Przyjmując nawet, że generalna koncepcja modelu instytucji prezydenta w obowiązującej Konstytucji jest prawidłowa, to niektóre i to bardzo ważne przepisy Konstytucji wymagają zasadniczej rewizji. Niektóre z dotychczas obowiązujących przepisów, będących nieraz wynikiem niefortunnych kompromisów zawieranych przy okrągłym stole, mogą prowadzić do bardzo niebezpiecznych konfliktów. Nie ma żadnej gwarancji, że tak się nie stanie w niedalekiej przyszłości po wyborze nowego prezydenta, ktokolwiek nim zostanie. Wręcz przeciwnie, należy założyć, że przesłanki konfliktu ulegną zaostrzeniu i to nawet wbrew woli samych aktorów sceny politycznej: prezydenta, rządu, parlamentu czy poszczególnych partii i ugrupowań politycznych. Sama już kwestia utworzenia nowego rządu przy obecnym stanie przepisów konstytucyjnych może wprowadzić kraj w poważny impas polityczno-konstytucyjny, dlatego to przede wszystkim art. 30 ust. 2 Konstytucji w powiązaniu z art. 37 powinny ulec zasadniczej przebudowie w kierunku wprowadzenia instytucji tak zwanego konstruktywnego votum nieufności, czyli rozwiązania przyjętego w Konstytucji RFN. Jednocześnie zgodnie z logiką tejże procedury konstruktywnego votum nieufności wzmocnieniu ulega pozycja rządu oraz prezydenta jako arbitra. Równocześnie zmianie powinien ulec art. 32 f ust. 2 dotyczący zakresu współodpowiedzialności rządu za akty urzędowe prezydenta, czyli kwestia kontrasygnacji.</u>
          <u xml:id="u-75.13" who="#JanuszSzymański">Proponuję ponadto, aby pozycja prezydenta w jego roli arbitra była też wsparta przez fakt utworzenia rady prezydenckiej — ciała o konsultatywnym i konsygnacyjnym charakterze. Powyższe zmiany w Konstytucji, moim zdaniem, mogą służyć stworzeniu solidnych podstaw konstytucyjnych dla jasnego podziału ról w układzie Sejm — prezydent — rząd w ustanowieniu proceduralnym mechanizmów osiągania we wzajemnych stosunkach równowagi, a w razie potrzeby zapobiegających destabilizacji całego ustroju i nie dopuszczających do długotrwałych przesileń gabinetowych. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-75.14" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-76">
          <u xml:id="u-76.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję za wypowiedź. Po półgodzinnej przerwie, którą ogłaszam, głos zabierze poseł Andrzej Kern.</u>
          <u xml:id="u-76.1" who="#komentarz">(Przerwa w obradach od godz. 17 min 30 do godz. 18 min 05).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-77">
          <u xml:id="u-77.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-77.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa o zajmowanie miejsc.</u>
          <u xml:id="u-77.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Andrzeja Kerna z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, a następnie pana posła Andrzeja Bratkowskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-78">
          <u xml:id="u-78.0" who="#AndrzejKern">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Przychodzi mi po raz pierwszy wystąpić przed państwem w podwójnej roli, mianowicie występuję dziś jako członek Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, a równocześnie jako reprezentant Porozumienia Centrum. Porozumienie Centrum grupuje kilkudziesięciu posłów z trzech klubów poselskich i wynika z tego, że jest pewną znaczącą siłą polityczną w parlamencie. Grupujemy kilka pokoleń tych, którzy z bronią w ręku walczyli o niepodległość, i tych, którzy walczyli z totalitaryzmem przez lata całe, i wreszcie ludzi młodych, dla których powstanie „Solidarności” już jest historią. Droga nasza wiodła przez łagry, obozy, więzienia w PRL, obozy internowania itd. itd. Łączy nas etos „Solidarności”.</u>
          <u xml:id="u-78.1" who="#AndrzejKern">Powstaliśmy z dwóch powodów: po pierwsze dlatego, że po okrągłym stole pojawiły się w obozie solidarnościowym pewne niebezpieczne symptomy. Zaczął się, naszym zdaniem, tworzyć niebezpieczny monopol, który mógłby powielić wszystkie błędy PZPR i skłoniło to nas do tego, że zmuszeni zostaliśmy do poróżnienia się, oczywiście poróżnienia w sensie politycznym, z naszymi niektórymi kolegami, a czasami i przyjaciółmi. Ten najgorszy okres mamy poza sobą. Dziś wydaje mi się, że te przyjaźnie dalej trwają, a swoją różnorodność rozumiemy, tak jak ją się powinno rozumieć.</u>
          <u xml:id="u-78.2" who="#AndrzejKern">Powstaliśmy również dlatego, aby realizować program przyspieszenia politycznego i przyspieszenia gospodarczego. Elementami tego programu było żądanie ustąpienia obecnego prezydenta Polski, który personifikuje układ okrągłego stołu. Dążyliśmy również do likwidacji porozumienia okrągłego stołu, które zawarte zostało na lata, a czas mijający skazał je na miesiące.</u>
          <u xml:id="u-78.3" who="#AndrzejKern">Dostrzegając niebezpieczeństwo poważnych niepokojów społecznych związanych z pełnieniem dalej urzędu prezydenta przez gen. Jaruzelskiego, chcąc uniknąć tych niepokojów, chcąc uniknąć wystąpień publicznych, zainicjowaliśmy akcję zbierania podpisów wzywających prezydenta Jaruzelskiego do ustąpienia.</u>
          <u xml:id="u-78.4" who="#AndrzejKern">Wczorajsze oświadczenie pana gen. Jaruzelskiego i wniesienie do laski marszałkowskiej projektu ustawy o zmianie Konstytucji, równoznaczne ze zrzeczeniem się urzędu prezydenta, prowadzi do tego, że cel nasz został osiągnięty. Wypada więc w tym miejscu zwrócić się z podziękowaniem do tych wszystkich posłów, do tych wszystkich obywateli, którzy złożyli swoje podpisy pod tym apelem. Wypada chyba również zwrócić się z apelem do innych ugrupowań politycznych, aby zaprzestali manifestacji przed Belwederem, bowiem z dniem dzisiejszym te manifestacje nie mają już żadnego charakteru politycznego, a stają się zwykłym tylko awanturnictwem. Chciałbym również, żeby proces tych zmian — zgodnie z naszą inicjatywą podjęta przez prezydenta — zmierzał możliwie szybko do finału.</u>
          <u xml:id="u-78.5" who="#AndrzejKern">Chciałbym w imieniu Porozumienia Centrum wystąpić z wnioskiem, aby projekty ustaw o zmianie Konstytucji zawarte w drukach nr 520 i 534 zostały poddane drugiemu czytaniu w dniu jutrzejszym i żeby zostały jutro uchwalone przez Wysoką Izbę.</u>
          <u xml:id="u-78.6" who="#AndrzejKern">Porozumienie Centrum chciałoby wyrazić swoje stanowisko w trzech sprawach dotyczących kalendarza najbliższych zmian. Pierwszy problem to jest wybór prezydenta. Już z dotychczasowych wystąpień kolegów posłów wynika, że przeważyła koncepcja, aby wybory prezydenckie odbyły się jako pierwsze. Jest to zrozumiałe, chodzi bowiem o to, aby wybrany w powszechnych wyborach prezydent Rzeczypospolitej mógł czuwać nad normalnym biegiem życia gospodarczego i politycznego w okresie, kiedy będzie wybierany przyszły parlament i kiedy będzie on się organizował.</u>
          <u xml:id="u-78.7" who="#AndrzejKern">Myślę jednak — i tutaj zgadzam się z kolegą posłem Szymańskim — że powinniśmy chociaż w ogólnych zarysach podać, jak wyobrażamy sobie kształt przyszłego urzędu prezydenta. Zdaniem Porozumienia Centrum powinna to być silna władza prezydencka na wzór Republiki Francuskiej. Tym, którzy mają jakieś zastrzeżenia co do typu demokratycznego, możemy odpowiedzieć, że zastrzeżenia te byłyby uzasadnione, gdybyśmy Francji nie uważali za państwo w pełni demokratyczne. Myślę, że takiego dowodu nikt nie jest w stanie przeprowadzić.</u>
          <u xml:id="u-78.8" who="#AndrzejKern">Problem drugi — o którym chciałbym krótko powiedzieć — to jest kwestia naszych prac nad Konstytucją. Myślę, że Sejm w tym składzie mógłby opracować bardzo dobrą Konstytucję, ale w życiu niejednokrotnie tak bywa, że nie zawsze ważne jest to, co się mówi, tylko to kto mówi. I tutaj sytuacja taka istnieje. Wszystkie te zarzuty co do sposobu naszego wyboru, wszystkich nas, i tych po lewej, i tych po prawej stronie, mogłyby być powtórzone, mogłyby być powodem pewnych niepokojów społecznych. Dlatego też wydaje mi się, że najbardziej szczęśliwa droga byłaby następująca, aby Komisja Konstytucyjna — sejmowa i senacka — doprowadziła projekty Konstytucji do ostatecznego kształtu i ten projekt przekazała przyszłemu parlamentowi wybranemu w demokratycznych wyborach.</u>
          <u xml:id="u-78.9" who="#AndrzejKern">Myślę, że koncepcja referendum o którym mówiła pani poseł Ziółkowska, nie jest chyba pomysłem najszczęśliwszym. Społeczeństwo jest zmęczone, dowodów na to nie trzeba mnożyć.</u>
          <u xml:id="u-78.10" who="#AndrzejKern">I tworzenie kolejnych referendów nie przyniosłoby oczekiwanych rezultatów, przyniosłoby nam chyba rozczarowanie. Niech więc przyszły parlament wybrany w demokratycznych wyborach rozstrzygnie o losie naszego projektu, czy przyjmie go w całości, czy z jakimiś poprawkami uchwali.</u>
          <u xml:id="u-78.11" who="#AndrzejKern">I wreszcie trzeci problem, o którym chciałbym krótko powiedzieć — to jest kwestia wyboru Sejmu, wyboru Senatu, a więc trzeciego elementu naszego kalendarza wyborczego. Myślę, że nasze rozstrzygnięcia w zakresie wyborów do parlamentu powinny zapaść w pierwszym kwartale przyszłego roku. Dla Porozumienia Centrum obojętna jest ordynacja wyborcza. Nam jest wszystko jedno, czy będzie ona proporcjonalna, czy będzie większościowa. Jeżeli optujemy, podobnie jak Obywatelski Klub Parlamentarny, za mieszaną ordynacją większościowo-proporcjonalną to tylko dlatego, że przy braku pewnych tradycji partii politycznych i przy niechęci w ogóle niektórych naszych obywateli do wiązania się w jakikolwiek sposób z partiami politycznymi, nie chcielibyśmy, aby te osoby były pozbawione możliwości kandydowania. Są to niejednokrotnie ludzie o bardzo znacznych autorytetach w swoich regionach. Ordynacja mieszana pozwoliłaby takim ludziom na kandydowanie do parlamentu.</u>
          <u xml:id="u-78.12" who="#AndrzejKern">Myślę, że te przykłady, o których mówił pan poseł Szymański, przykłady negatywne z wyborów w Czechosłowacji, czy wyborów na Węgrzech, one nie mogą być reprezentatywne ze względu na to, że tam ruch opozycyjny był bardzo słaby, A w Polsce przecież od połowy lat siedemdziesiątych istniała normalna opozycja polityczna. A od 1980 roku istniało nieomalże podziemne państwo, drugie państwo w państwie. Tak więc do pewnych przykładów, o których tutaj mówił pan poseł Szymański, trzeba podchodzić z pewnym dystansem.</u>
          <u xml:id="u-78.13" who="#AndrzejKern">Zbliża się więc, w niedługim już czasie, wielkie wydarzenie polityczne — pierwsze po wojnie wolne wybory prezydenta Rzeczypospolitej. Problem ten budzi coraz większe społeczne zainteresowanie. Winniśmy więc sobie odpowiedzieć na pytanie — jakie cechy powinien mieć przyszły kandydat na prezydenta Rzeczypospolitej? Zdaniem naszym winien to być człowiek o zasługach, liczących się zasługach dla Polski i dla Europy. Winien to być człowiek o autorytecie w kraju i za granicą. Winien to być człowiek wolny od łatwego populizmu i wolny od kombatanctwa. Winien to być człowiek o świeżym spojrzeniu na problemy polityczne i na problemy gospodarcze. Winien to być człowiek hołdujący zasadzie audiatur et altera pars, ale posiadający niezależność myślenia. I wreszcie winien to być człowiek, który potrafi znaleźć wspólny język z szerokimi kręgami społecznymi.</u>
          <u xml:id="u-78.14" who="#AndrzejKern">Czy znajdziemy takiego kandydata i kto te wybory wygra? Bohater powieści Diderota „Kubuś fatalista” mawiał często, że wszystko jest zapisane w górze, na dużej białej wstędze. My nie jesteśmy fatalistami. Na tej dużej białej wstędze chcemy wypisać już dziś wielkimi literami imię i nazwisko — Lech Wałęsa.</u>
          <u xml:id="u-78.15" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-79">
          <u xml:id="u-79.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Zwracam się z prośbą do wszystkich państwa o skracanie w miarę możności wypowiedzi. W tej chwili mamy zapisanych jeszcze 44 posłów. Zapowiada się, że będziemy musieli przedłużyć obrady na trzeci dzień, jeżeli państwo nie będziecie swoich wypowiedzi skracać.</u>
          <u xml:id="u-79.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo o zabranie głosu pana posła Andrzeja Bratkowskiego z Polskiej Unii Socjaldemokratycznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-80">
          <u xml:id="u-80.0" who="#AndrzejBratkowski">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Przygotowując się do dzisiejszej debaty, w pierwszej chwili pomyślałem, że należałoby rozpocząć wypowiedź od wyrażenia żalu, że tego rodzaju debata polityczna nie miała miejsca rok temu, że ma miejsce dopiero po upływie 15 miesięcy X kadencji. A jednak przypomnienie ówczesnej sytuacji skorygowało tę moją myśl pierwszą, ale chyba nie najlepszą.</u>
          <u xml:id="u-80.1" who="#AndrzejBratkowski">Rok temu bowiem, kto inny, moim zdaniem, zasiadał w tych ławach, kim innym jesteśmy dzisiaj, pod koniec 1990 r. Wówczas mieliśmy do czynienia z 35% głosów' partii i 35% głosów antypatii oraz bez urazy, z pozostałymi 30% równie anonimowych głosów ugrupowań tzw. starej koalicji.</u>
          <u xml:id="u-80.2" who="#AndrzejBratkowski">Dzisiaj w Sejmie zasiadają już nie anonimowi, lecz określeni z imienia, nazwiska i poglądów przedstawiciele, w moim przekonaniu, 460 partii. 460 partii więc mamy wchodzących zaledwie w pewnych momentach w różne koalicje problemowe.</u>
          <u xml:id="u-80.3" who="#AndrzejBratkowski">Po prostu, obecny Sejm jest chyba pierwszym w historii i prawdopodobnie ostatnim, o którym nie decyduje polityka poszczególnych wielomandatowych ugrupowań, polityka egzekwowana przez partyjną dyscyplinę posłów. Nasze kluby poselskie są tylko organizacyjną formą pracy parlamentarnej, nie przesądzają jednak ani indywidualnych, ani zbiorowych zachowań posłów. Jest to chyba ewenement w dziejach parlamentaryzmu. Co dziwniejsze — Sejm w tej postaci okazuje się być zdyscyplinowanym jako całość, kompetentnym w kwestiach merytorycznych i co najważniejsze — skutecznym w działaniu. Mimo ogromnego zróżnicowania postaw, poglądów, temperamentów i kwalifikacji zawodowych — w sumie, wynik okazuje się nadspodziewanie pozytywny, powiedziałbym, tak dalece pozytywny, że aż podejrzany. W moim przekonaniu, sami sobie jesteśmy winni domysłów, „że pewnie komuna dogadała się z „Solidarnością”. Gdyby Sejm był niesprawny, nikomu by w głowie taka myśl nie powstała.</u>
          <u xml:id="u-80.4" who="#AndrzejBratkowski">W rzeczywistości jednak, na naszym przykładzie, potwierdziła się prawidłowość, że przekroczenie określonego progu chaosu samoistnie generuje swoisty porządek. Jest to też dowód, że opatrzność w dalszym ciągu czuwa nad Polską.</u>
          <u xml:id="u-80.5" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-80.6" who="#AndrzejBratkowski">Ta opatrzność czuwająca nad Polska wymusza niejako naturalną samoorganizację sejmowych poczynań i stosunków. Mówię tu o samoorganizacji, bo niestety nie mogę przypisać naszych osiągnięć sprawności naszej struktury formalnej. Stety, czy niestety, i Prezydium Sejmu i Konwent Seniorów odgrywają bowiem bardziej rolę porządkową, niż merytoryczną. W sumie jednak uważam, że za to, co zrobiliśmy w ciągu ostatniego roku, nie musimy się wstydzić.</u>
          <u xml:id="u-80.7" who="#AndrzejBratkowski">Sejm X kadencji będzie, jak sądzę, uznawany za przełomowy w historii Rzeczypospolitej, ale życie wymaga czegoś już więcej. I mówię tak nie ze względu na ataki kierowane pod naszym adresem — w każdym kraju parlament jest przedmiotem różnych ataków — i nie ze względu na kontraktowe pochodzenie naszego składu osobowego — mówię, że życie wymaga czegoś więcej, bo w ogóle działalność najwyższych władz państwa, w tym także i Sejmu, staje się coraz bardziej niezrozumiała dla polskiego społeczeństwa i dla naszych wyborców. Dopóki kierunek działalności wyrażał odwrotność stanu poprzedniego, sprawa była jasna. Dzisiaj jednak, gdy przyszło do konkretyzacji nowej rzeczywistości, sprawa staje się grubo mniej czytelna.</u>
          <u xml:id="u-80.8" who="#AndrzejBratkowski">Nie wystarcza już hasło „powrotu do normalności”, bo okazuje się, że „normalność nie jedno ma imię”. Na razie wyraża się w trudnej codzienności i niepewności jutra, w obawie przed utratą minimum egzystencji i brakiem minimum gwarancji osiągnięcia maksimum widocznej perspektywy.</u>
          <u xml:id="u-80.9" who="#AndrzejBratkowski">Najprostszym oczywiście wyjściem z sytuacji byłaby próba odwrócenia uwagi społeczeństwa od spraw jego bytu i skierowanie uwagi na szybkie i stosunkowo niekosztowne ruchy oddziałujące tonizująco na świadomość społeczną. Już możemy zaobserwować tego rodzaju poczynania, określone w naszym gronie wywoływaniem „konfliktów zastępczych”. Są to manipulacje znane również w systemach demokratycznych, ale właśnie w demokracjach nie są one w stanie przesłonić prawdziwych problemów i prawdziwych konfliktów.</u>
          <u xml:id="u-80.10" who="#AndrzejBratkowski">Tylko ludzie bez wyobraźni lub krótkowzroczni mogli sądzić, że jakakolwiek zmiana ustroju odbędzie się bez autentycznych konfliktów ujawniających sprzeczności interesów. W ogóle konflikty są przecież nieodłączną cechą dynamiki procesów, przebiegających w społeczeństwach demokratycznych. Tyle, że stare demokracje mają wypracowane sposoby rozładowywania napięć wewnętrznych. Nam tego jeszcze brak. My, wychowani przez realny socjalizm przede wszystkim sięgamy do pomysłu kolejnej wymiany ludzi i ekip. Sądzę jednak, że właśnie ten zasób doświadczeń, wyniesiony z realnego socjalizmu, powinien nas uczulać, dawać przestrogę przed tego rodzaju pozorowanymi, w gruncie rzeczy, zabiegami.</u>
          <u xml:id="u-80.11" who="#AndrzejBratkowski">Musimy więc wypracować taki kształt naszej demokratycznej państwowości, który by się nie poddawał destabilizacji wraz ze zmienną koniunkturą gospodarczą, wraz z naturalną zmiennością nastrojów społecznych.</u>
          <u xml:id="u-80.12" who="#AndrzejBratkowski">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Nie zabieram tu głosu w kwestii prezydenckiej. Jest to obecnie — moim zdaniem — problem moralny, którego ocenę wyda historia. Sprawa to być może godna pióra klasy Cata-Mackiewicza.</u>
          <u xml:id="u-80.13" who="#AndrzejBratkowski">Chciałbym jednak wnieść pewne konstruktywne, jak sądzę, propozycje odnośnie do organizacji Sejmu. Widzę bowiem obecną sytuację polityczną jako niepowtarzalną okazję, by ten najwyższy organ władzy ustawodawczej uczynić Sejmem nieustającym, zapewniającym ciągłość prac legislacyjnych i stanowiącym swoisty amortyzator ewolucji ustrojowej Polski jako państwa prawnego.</u>
          <u xml:id="u-80.14" who="#AndrzejBratkowski">Proponuję więc, by polski parlament wszedł w 2-letni rytm odnawiania swego składu osobowego, by połowa posłów i senatorów wybierana była na 4 lata, lecz co 2 lata, a sam parlament był nierozwiązywalny, podobnie jak Kongres Stanów Zjednoczonych. Jest to jedyna metoda uniknięcia trzęsień ziemi, którymi dla organizacji państwa są totalne wymiany całego składu osobowego izb ustawodawczych.</u>
          <u xml:id="u-80.15" who="#AndrzejBratkowski">Chciałbym przypomnieć, że na przykład izba senacka Kongresu Stanów Zjednoczonych grupuje senatorów wybieranych na 6 lat, przy czym 1/3 ogólnej liczby podlega co 2 lata ponownemu wyborowi. Być może ten sprawdzony wzór wprost jest do wykorzystania dla naszego polskiego Senatu, dla Sejmu natomiast można by przyjąć 4-letnią kadencję, przy czym połowa ogólnej liczby posłów podlegałaby co 2 lata ponownemu wyborowi, chyba zresztą w trybie wyborów większościowo-proporcjonalnych w okręgach wielomandatowych, ale za to bez wyborów uzupełniających w terminach pośrednich, nawet w przypadkach losowego wygaśnięcia mandatu.</u>
          <u xml:id="u-80.16" who="#AndrzejBratkowski">Powiedziałem, że mamy dzisiaj niepowtarzalną okazję wprowadzenia tego rodzaju systemu, którego zalety dla demokracji, w moim przekonaniu, są oczywiste. W jaki sposób Sejm nasz został skompletowany nie muszę przypominać. Problem w tym, jak godziwie i godnie dokonać takiego przekształcenia i to przekształcenia a nie samolikwidacji.</u>
          <u xml:id="u-80.17" who="#AndrzejBratkowski">Wydaje się, że najprostsza droga ku temu wiedzie przez losowanie spośród całego dzisiejszego składu osobowego naszej Izby. Wylosowanie wśród 460 posłów, tych 230, którym kadencja zakończyłaby się 4 czerwca 1991 r. byłoby rozwiązaniem w kategoriach siły wyższej. Być może należałoby przyjąć, że tego rodzaju losowanie powinno być dokonane w układach makrookręgów wyborczych, czyli przez losowy wybór połowy posłów z każdego województwa, wliczając w tą liczbę na przykład tę grupę zwalnianych mandatów, które zostaną opuszczone w trybie indywidualnej rezygnacji niektórych dzisiejszych posłów.</u>
          <u xml:id="u-80.18" who="#AndrzejBratkowski">Zgłaszając tę propozycję, mam świadomość ewentualnych zarzutów, które mogą być kierowane pod moim także adresem, że w ten sposób proponuję jakąś ochronę „reliktów okrągłego stołu”. bo przecież z rachunku prawdopodobieństwa wynika, że jeszcze na dalsze 2 lata pozostałoby w tej sytuacji w Sejmie około 20% posłów, w tym około 15% byłych członków PZPR, którym mandaty przypadły bez procedury wolnych wyborów W tym gronie jednak, sądzę, że nie musimy się przekonywać, co do korzyści zasiadania w Sejmie ludzi tak przygotowanych profesjonalnie i tej miary, że ograniczę się tylko do nazwisk wybitnych prawników, prof. Adama Zielińskiego oraz prof. Janusza Trzcińskiego. W ogóle zresztą, gdyby nie „niedopatrzenie” ówczesnej strony rządzącej, dopuszczającej zgłoszenia na listy wyborcze ludzi z boku, byleby mieli jeszcze legitymację PZPR, wielu wartościowych ludzi zasiadających obecnie po lewej stronie naszej sali obrad nigdy by się w tym Sejmie nie znalazło. Nie to zresztą jest w tej sprawie najważniejsze.</u>
          <u xml:id="u-80.19" who="#AndrzejBratkowski">Propozycję swą traktuję jako stworzenie szansy wypracowania trwałych rozwiązań ustrojowych, gwarantujących ciągłość demokratycznego rozwoju państwa polskiego. I z tą intencją kieruję ją pod obrady Wysokiej Izby, wnosząc o jej szczegółowe rozpatrzenie przez odpowiednią komisję. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-80.20" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-81">
          <u xml:id="u-81.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-81.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Chciałam jeszcze powrócić do wniosku formalnego pana posła Andrzeja Kerna — ten wniosek będziemy głosować po zakończeniu debaty.</u>
          <u xml:id="u-81.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo o zabranie głosu pana posła Mariana Popisa ze Stronnictwa Demokratycznego, a następnie pana posła Zbigniewa Kostrzewę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-82">
          <u xml:id="u-82.0" who="#MarianPopis">Pani Marszałek Wysoki Sejmie! Czekają nas decyzje o skróceniu kadencji parlamentu, rozpisaniu nowych wyborów powszechnych, skróceniu kadencji prezydenckiej i wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wolą całego narodu.</u>
          <u xml:id="u-82.1" who="#MarianPopis">Zanim jednak podejmiemy te decyzje, chciałbym — nie optując za ich oddaleniem — zwrócić uwagę Wysokiej Izby na kilka problemów mających, według mnie, istotne znaczenie dla sprawy.</u>
          <u xml:id="u-82.2" who="#MarianPopis">Polska jako pierwsza rozpoczęła marsz do zmian w systemach rządzenia w całym wschodnim obozie. Warto dziś odpowiedzieć sobie na pytanie, czy nadal kroczymy na czele? Czy przypadkiem emocje, rozpolitykowanie, powiem wręcz — walka o władzę — nie spowodowały, iż zamiast pomyślnie rozwiązywać w nowych warunkach problemy naszego kraju, wciągając kapitał zagraniczny, stajemy się coraz bardziej słabi ekonomicznie.</u>
          <u xml:id="u-82.3" who="#MarianPopis">Można powiedzieć — przecież chwalą Polskę znaczące osobistości przybywające do nas z zagranicy. Można powiedzieć — nasze kłopoty są wynikiem sytuacji obiektywnych. Są to jednak tylko słowa samouspokojenia. Przybywający chwalą, lecz pomoc materialna kierowana jest do innych krajów, choćby do Czechosłowacji, która swą rewolucję zrobiła, mówiąc nieco żartobliwie, w czasie przerwy śniadaniowej.</u>
          <u xml:id="u-82.4" who="#MarianPopis">Niestabilna gospodarka polska, mająca swe źródła w niestabilności politycznej, nie stwarza zachęt do liczących się dla jej przyszłego rozwoju, inwestycji kapitałowych. Obok obiektywnych, pogłębiających się trudności spowodowanych choćby sytuacją w Zatoce Perskiej, czy spadkiem kursu dolara, istnieją te, które gnębią nas od dawna, a z których — o ile nie wkroczymy z unowocześnieniem, jakością i zwiększeniem produkcji polskiego przemysłu, z lokowaniem jego wytworów na dobrych rynkach — niestety, nie wybrniemy. Chciałbym tu powołać się na pełną groźnego ostrzeżenia wypowiedź ministra Święcickiego na posiedzeniu Rady Ministrów w dniu 17 września 1990 r.</u>
          <u xml:id="u-82.5" who="#MarianPopis">Na rozwiązanie czeka również wiele problemów naszego rolnictwa, czekają sprawy prywatyzacji, tak istotne dla całości naszej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-82.6" who="#MarianPopis">Wysoka Izbo! Nie bez racji mówię o tych sprawach. Znajdują one swe odbicie w badaniach opinii publicznej. Przeciętny obywatel, potencjalny wyborca pyta: co będzie miał z tego ogólnokrajowego zamętu? Czy nowe ekipy sejmowa i prezydencka spowodują odwrócenie zjawisk niekorzystnych: wzrastającego ubóstwa, zagrożenia bezpieczeństwa osobistego, braku perspektyw w najprostszych ludzkich dążeniach, takich choćby, jak mieszkanie i praca Ludzie pytają nas wręcz, dlaczego oddaje się pierwszeństwo symbolom nad potrzebami, emocjom nad racjami, wyobrażeniom nad rzeczywistością? Pytają też, czy żądanie samorozwiązania obecnego parlamentu uzasadniane jest nieprawowitym pochodzeniem, wynika z kierunku prac legislacyjnych, z ograniczenia reformatorskiej orientacji, ze spowalniania postępu? Zadają też niezwykle kłopotliwe pytania, ile kosztować będą wybory prezydenckie i wybory parlamentarne, na które w budżecie państwa w bieżącym roku nie przewidziano środków materialnych. Jest społeczeństwu wiadome, iż tylko w styczniu br., stabilizując poziom złotówki do dolara, rząd skupił około 1 mld dolarów, że Polska dysponuje obecnie pewnymi nadwyżkami dewizowymi. Pytają się więc, czy te środki — uzyskane takim wysiłkiem i ograniczeniami społeczeństwa zamiast być spożytkowane na podniesienie potencjału naszej gospodarki, mają być wydane na wybory? Czy kampania wyborcza, konstytuowanie się nowego parlamentu i rządu nie grożą w obecnych warunkach paraliżem reform i zatraceniem z takim trudem osiągniętych w ekonomice polskiej pozytywnych przecież zjawisk.</u>
          <u xml:id="u-82.7" who="#MarianPopis">Panie Posłanki! Panowie Posłowie! Moja wypowiedź nie oznacza powstrzymywania na dłuższy czas przemian oczekiwanych zresztą bardziej przez elity polityczne niż przez opinię publiczną. Przemiany te muszą nastąpić. Musimy wszakże wiedzieć, czego chcemy, co spełni żądania społeczne i spowoduje lepsze funkcjonowanie państwa. Skracając kadencję Sejmu i rozpisując nowe wybory, trzeba określić, do jakiego parlamentu ma się wybierać: jedno-czy dwuizbowego, jaka ma być formuła drugiej Izby. Przystępując do wyborów prezydenckich, należy określić, jakie powinien on mieć uprawnienia w odniesieniu do stanu dzisiejszego, w jakim też trybie ma być wybrany. Logika wskazuje, że rozpoczęcie zmian zaczynać się powinno od nowej Konstytucji normującej mechanizmy sprawowania władzy.</u>
          <u xml:id="u-82.8" who="#MarianPopis">Wysoki Sejmie! Zgłoszone tu problemy na pewno nie będą satysfakcjonować tych, którzy już dziś wyrażają gotowość objęcia tych, czy innych stanowisk w państwie. Lecz właśnie w interesie osób, które tak wiele dały z siebie w dokonywaniu zmian w Polsce powinno leżeć godne ich rozwinięcie. Można bowiem dopuścić nawet do „wariantu ulicznego”, lecz nie ucieknie się od konieczności dokonania nie zawsze popularnych, lecz nieodzownych zmian, szczególnie w gospodarce. Czy mamy zatem pogłębiać przeżywane trudności dramatem zniszczenia tego, co już zostało dokonane? Czy mamy etos solidarnego zmieniania ustroju przerodzić w zaspokojenie ambicji rozbieżnych z interesem ogółu społeczeństwa?</u>
          <u xml:id="u-82.9" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-83">
          <u xml:id="u-83.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-83.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Zbigniewa Kostrzewę z Klubu Niezależnych Posłów, a następnie pana posła Jana Rokitę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-84">
          <u xml:id="u-84.0" who="#ZbigniewKostrzewa">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! W odróżnieniu od tych wszystkich głosów, które koncentrowały się na problematyce wyborów prezydenckich i parlamentarnych, chciałbym krótko zająć się sprawą samej ordynacji wyborczej, a ściślej podzielić się kilkoma konkretnymi uwagami dotyczącymi projektu ustawy Ordynacja wyborcza — druk nr 462.</u>
          <u xml:id="u-84.1" who="#ZbigniewKostrzewa">W przeciwieństwie do dotychczas obowiązujących ordynacji wyborczych przedstawiony projekt przyjmuje jako jedną z zasad wprowadzenie systemu wyborczego, opartego na proporcjonalności przy zastosowaniu arytmetycznej metody podziału mandatów. Kluczowy dla zmian w ordynacji wydaje się rozdział VII, dotyczący zgłaszania kandydatów na posłów. Art. 48 przewiduje, że prawo zgłaszania tych kandydatów przysługuje: partiom politycznym, obywatelskim komitetom wyborczym, lokalnym komitetom wyborczym. Zamiar zgłoszenia przez wymienione dwa pierwsze ugrupowania kandydatów na posłów winien — o ile zgłoszenie ma nastąpić w więcej niż jednym okręgu wyborczym — być poparty przez co najmniej trzy tysiące wyborców zamieszkałych w tych okręgach. Natomiast lokalny komitet wyborczy może zgłosić listę kandydatów na posłów w poszczególnym okręgu — należy chyba rozumieć, że tylko w jednym — i wtedy powinien reprezentować co najmniej 500 wyborców. Jeżeli powyższe propozycje projektów skonfrontujemy z postanowieniami rozdziału XII dotyczącymi ustalenia wyników wyborów, to okaże się, że lokalne komitety wyborcze znajdują się już z góry w bardzo trudnej sytuacji, a proponowany przez nich kandydat ma nikłe szanse otrzymania mandatu.</u>
          <u xml:id="u-84.2" who="#ZbigniewKostrzewa">Z treści bowiem art. 93 wynika jednoznacznie, że podział mandatów pomiędzy poszczególne listy jest ściśle uzależniony od liczby uzyskanych głosów na listy danego ugrupowania w całym kraju, co pozwala przypuszczać, że lokalne komitety wyborcze już na wstępie znajdują się w sytuacji trudnej, bo kandydaci będą woleli ubiegać się o poparcie partii politycznych lub obywatelskich komitetów wyborczych, dających bez porównania większe szanse swoim kandydatom.</u>
          <u xml:id="u-84.3" who="#ZbigniewKostrzewa">Decydując się na zaproponowany system rozdziału mandatów, trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że kampania wyborcza rozegra się nie tyle między poszczególnymi kandydatami, co pomiędzy partiami i ugrupowaniami politycznymi. Zdaje to niewątpliwie egzamin przy ukształtowanym, silnym systemie kilku partii czy wielopartyjnym, gdzie hasła, cele i zadania, jakie sobie stawiają partie, są wyborcom znane i wielokrotnie sprawdzone. Natomiast u nas trudno dziś odpowiedzieć na pytanie, czy w przyspieszonych wyborach, partie będą w fazie wstępnego kształtowania, poszukujące nowych rozwiązań, ustalające dopiero cele statutowe — byłyby w stanie reprezentować swoje programy, które wskazywałyby na konkretne rozwiązania. a nie były zlepkiem li tylko populistycznych haseł bez pokrycia w realiach ekonomicznych naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-84.4" who="#ZbigniewKostrzewa">W układzie proporcjonalnym przy zaproponowanych rozwiązaniach Ordynacji wyborczej zarówno słabe partie, jak i lokalne komitety wyborcze będą miały niewielkie szanse na wprowadzenie swych kandydatów do Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-84.5" who="#ZbigniewKostrzewa">Chciałbym teraz na chwilę zatrzymać się nad częścią art. 48 ust. 1. Przypomnę, że projekt wprowadza rozróżnienie między uprawnieniami i możliwościami obywatelskich komitetów wyborczych, a lokalnych komitetów wyborczych, zezwalając jednym na zgłaszanie kandydatów praktycznie z nie ograniczonej liczby okręgów wyborczych, zdając się zawężać możliwości drugich do jednego okręgu wyborczego, co jak wspomniałem, moim zdaniem, stawia te drugie w znacznie trudniejszej sytuacji. Uważam, że skoro dopuszcza się grupy ludzi do zgłaszania kandydatów powinien być stworzony takich system podziału mandatów, który da tu równorzędne szanse. Sprecyzowania wymaga też definicja jednych i drugich komitetów, co pozwoli na uniknięcie sporów już w trakcie kampanii wyborczej i w czasie zgłaszania kandydatów.</u>
          <u xml:id="u-84.6" who="#ZbigniewKostrzewa">Analiza projektu nasuwa szereg jeszcze innych wątpliwości. I tak już na wstępie budzi je treść art. 2 ust. 2 projektu, który przyznaje czynne, a zgodnie z treścią art. 4 również bierne prawo wyborcze obywatelom polskim stale zamieszkałym poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Opowiadałbym się przeciwko takiemu rozwiązaniu, zwłaszcza jeżeli chodzi o bierne prawo wyborcze. Trudno sobie wyobrazić, by w pracach intensywnie pracującego Sejmu, mogły brać czynny, systematyczny udział osoby, stale zamieszkałe za granicą.</u>
          <u xml:id="u-84.7" who="#ZbigniewKostrzewa">Należy też biorąc pod uwagę doświadczenia z wyborów do gmin rozważyć, czy zasady realizacji czynnego prawa wyborczego nie związać z miejscem zameldowania, gdzie wyborca powinien figurować w sporządzonym spisie wyborców. Nie kolidowałoby to z możliwością głosowania w innym obwodzie, po uzyskaniu stosownego zaświadczenia i automatycznym wykreśleniu na dotychczasowej liście, a zapobiegałoby to możliwości kilkakrotnego głosowania, której to gwarancji nie daje proponowane rozwiązanie.</u>
          <u xml:id="u-84.8" who="#ZbigniewKostrzewa">Zdecydowanie chciałbym także wypowiedzieć się przeciwko propozycji zawartej w art. 105 ust. 2 i 3 projektu, który wprowadza ograniczenia połączalności i wiązania mandatu posła z funkcją administracji — członkowie rządu, wojewodowie i w wymiarze sprawiedliwości sędziowie. O ile jeszcze w stosunku do przedstawicieli administracji podległej Sejmowi może mieć to wytłumaczenie, o tyle żadnego wytłumaczenia nie mogę znaleźć w stosunku do niezawisłych sędziów, zwłaszcza że pomija chociażby prokuratorów, czy wicewojewodów. Uważam, że udział prawników praktyków w pracach Sejmu pozwala na pełniejsze przeanalizowanie przedkładanych rozwiązań i ma dodatni wpływ na jakość ustaleń legislacyjnych.</u>
          <u xml:id="u-84.9" who="#ZbigniewKostrzewa">Duże wątpliwości budzi również rozwiązanie zaproponowane w art. 108 ust. 2 projektu, polegające na stworzeniu możliwości zrzeczenia się pierwszeństwa, w przypadku wygaśnięcia mandatu, na rzecz kandydata z tej samej listy, który uzyskał mniejszą liczbę głosów. Byleby to pominięcie woli wyborców wyrażonej w akcie głosowania i mogłoby prowadzić do wypaczeń w tym względzie, gdyby mandat miał uzyskać kandydat z minimalną ilością głosów.</u>
          <u xml:id="u-84.10" who="#ZbigniewKostrzewa">Reasumując, pozwolę sobie wyrazić wątpliwość, czy ukształtowany w Polsce system partyjny na tle niedawno uchwalonej ustawy o partiach, pozwala spokojnie przyjąć proponowaną w projekcie zasadę proporcjonalnego rozdziału mandatów. Obawiać się można, że wiele będzie tu przypadkowości, a w trakcie kadencji przyszłego Sejmu rozczarowania. Rozmowy z wyborcami i tymi potencjalnymi wskazują że chcieliby głosować, zwłaszcza mieszkańcy wsi i małych aglomeracji, na konkretnych ludzi z różnych ugrupowań, wskazując na tych, do których mieliby zaufanie i których łatwiej byłoby w czasie kadencji rozliczyć.</u>
          <u xml:id="u-84.11" who="#ZbigniewKostrzewa">Mam nadzieję, że szeroka dyskusja jaka rozwinie się po pierwszym czytaniu pozwoli nam, posłom zająć właściwe, zgodne z odczuciem wyborców stanowisko i wypracować taką ordynację, która będzie optymalna, a o to przecież chodzi.</u>
          <u xml:id="u-84.12" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-85">
          <u xml:id="u-85.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-85.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Jana Rokitę z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, a następnie pana posła Józefa Oleksego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-86">
          <u xml:id="u-86.0" who="#JanRokita">Pani Marszałek! Szanowni Państwo! Pozwolę sobie poprosić państwa o kilka minut uwagi, mam nadzieję, że w bardzo konkretnych i związanych z tematem dyskusji kilku punktach.</u>
          <u xml:id="u-86.1" who="#JanRokita">Po pierwsze — chciałbym wdać się w pewną polemikę z wypowiedzią wygłoszoną na początku dzisiejszego posiedzenia przez przewodniczącego Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej, pana posła Cimoszewicza. Otóż pan poseł Cimoszewicz twierdzi, tak przynajmniej zrozumiałem sens jego wypowiedzi, iż pewien ewidentny kryzys polityczny, w jaki weszła Polska w ostatnich tygodniach miesiąca jest przede wszystkim zawiniony przez rząd, przez jego politykę, zwłaszcza przez politykę ekonomiczną.</u>
          <u xml:id="u-86.2" who="#JanRokita">Otóż być może można by było takiego twierdzenia bronić, ale pod pewnym warunkiem, mianowicie iż byłby to rzeczywiście do tej pory, tak jak to było na samym początku jego kadencji faktyczny rząd ocalenia narodowego, rząd popierany przez cały parlament, rząd wokół którego jednoczyłoby się polskie społeczeństwo i rząd, który mimo to nie dawałby sobie rady, ale jak wszyscy doskonale wiemy od kilku przynajmniej miesięcy jest dokładnie inaczej. Otóż trzeba wypowiedzieć tę prawdę, którą rzadko kto z tej trybuny wypowiada, a nawet szczerze mówiąc nie pamiętam, aby ktokolwiek ją wypowiedział, iż dziś rząd Tadeusza Mazowieckiego jest w tej Izbie rządem mniejszościowym, jest rządem nie mającym stabilnego oparcia parlamentarnego, jest rządem, który w związku z tym ma na każdym kroku zasadnicze trudności z wykazywaniem inicjatywy politycznej, z obroną swoich racji, z realizacją swoich przedsięwzięć. Jest to rząd zwalczany jednym słowem i w bardzo szerokich kręgach.</u>
          <u xml:id="u-86.3" who="#komentarz">(Wesołość na sali).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-87">
          <u xml:id="u-87.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo o umożliwienie wysłuchania wystąpienia posła — przepraszam panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-88">
          <u xml:id="u-88.0" who="#JanRokita">Jest to, w moim przekonaniu, rząd zwalczany w sposób coraz bardziej otwarty. Uważam, że w Polsce potrzeba przede wszystkim stworzyć taką sytuację, w której będzie można powołać rząd oparty na stabilnej większości parlamentarnej. Polska w tej bardzo trudnej sytuacji potrzebuje przede wszystkim ponownie większościowego rządu i chyba to właśnie jest główny powód, dla którego należy w jak najszybszym czasie zakreślić termin rozwiązania się tej Izby. Otóż ta Izba, w swoim obecnym składzie — i tego osobiście jestem pewien — nie jest w stanie wyłonić z siebie w ciągu najbliższych miesięcy żadnego gabinetu, który mógłby osiągnąć ową stabilność i większość parlamentarną. I to jest zasadniczy powód, dla którego termin rozwiązania się tego Sejmu winien zostać wyznaczony w sposób jawny. Nie dlatego, by ta Izba była zła, nie dlatego, by była ona skompromitowana, nie dlatego, by utrwalała ona jakiś układ polityczny, jak często się jej zarzuca, ale właśnie dlatego, iż wydaje się, że jej moc polityczna, jeśli chodzi o poparcie dla pewnego gabinetu, dla pewnej linii politycznej — kończy się.</u>
          <u xml:id="u-88.1" who="#JanRokita">Z tego właśnie względu sądzę, iż dzisiejsze posiedzenie powinno zakończyć się wyraźnie sformułowaną uchwałą, wyrażającą wolę Izby rozwiązania się, i to wolę określoną terminem, a nie w jakiś taki bardzo ogólny, bliżej niesprecyzowany sposób; powinien to być, zgodnie z tym co wielokrotnie w różny, nieformalny sposób deklarowano przed opinią publiczną, termin wiosenny — luty, marzec, ale w każdym razie termin dość wyraźnie sprecyzowany.</u>
          <u xml:id="u-88.2" who="#JanRokita">Po drugie — chcę powiedzieć o kwestii związanej z prezydenturą. Wydawało się, że rząd jest rządem ocalenia narodowego popieranym przez Izbę i gromadzącym wokół siebie społeczeństwo polskie, że razem z tym rządem przetrwa zarówno ta Izba, jak i przetrwa obecna prezydentura do momentu zasadniczego przełomu demokratycznego zapowiadanego od dawna na wiosnę. Tak się nie stało, być może jest to wina ubiegłorocznego wyboru prezydenta, być może błąd został zrobiony gdzieś później. Fakt Jakiem, że dziś osoba prezydenta antagonizuje społeczeństwo polskie i jest przyczyną konfliktu politycznego w kraju. Jednym słowem nie gwarantuje stabilności politycznej w najbliższych miesiącach i to znów wcale nie dlatego należy doprowadzić do jak najszybszej zmiany prezydenta, żeby obecny prezydent wykonywał swoje funkcje w sposób wysoce naganny, nie dlatego iż byłby to prezydent, który kwalifikowałby się już natychmiast do zmiany, ze względu na swoje posunięcia, nie dlatego, ale dlatego, że tak jak kraj znów potrzebuje silnego rządu, a zatem Izby, która będzie go w stanie wyłonić, tak samo potrzebuje prezydentury, która ustabilizuje go politycznie, a nie takiej, która będzie go antagonizować w najbliższych miesiącach i dlatego znów, tak jak w przypadku tej Izby, sądzę, że zmiana w prezydenturze musi nastąpić szybko. Muszą nastąpić te jak najprędsze, zapowiadane wielokrotnie, powszechne wybory prezydenckie.</u>
          <u xml:id="u-88.3" who="#JanRokita">Dla mnie osobiście jest powodem dużej satysfakcji to. że ów fakt powszechności tych wyborów jest w zasadzie dzisiaj ani w opinii publicznej, ani w tej Izbie, ani wśród szerokich rzesz społeczeństwa polskiego, czy też sił politycznych w nim działających, niekwestionowany — to odbieram również jako swój osobisty sukces, jak i sukces, że tak powiem moich przyjaciół politycznych. Natomiast z tych względów, o których mówię, ze względu na rację państwa, nie ze względu na jakikolwiek inny interes, trzeba znów w wyniku dzisiejszego posiedzenia określić w sposób wyraźny, czytelny dla opinii publicznej termin, w którym Izba podejmie kroki legislacyjne doprowadzające do wyborów powszechnych, prezydenta Rzeczypospolitej i w tej materii podzielam zdanie wyrażone parę dni temu przez jednego ministra obecnego rządu, iż 13 grudnia bieżącego roku powinien być tym dniem, w którym Polska wejdzie z nowym prezydentem. I wcale nie dlatego, iż by chodziło o jakieś względy natury symbolicznej, chodzi znów o pewien wzgląd natury zasadniczej, mianowicie ten dzień 13 grudnia tego roku, będzie kolejną okazją przy obecnym prezydencie do wywołania dodatkowych konfliktów politycznych, do dalszej bałkanizacji życia politycznego kraju, i znów racja państwa wymaga tego, ażeby grudzień był tym granicznym terminem i, w moim przekonaniu, Sejm to powinien zadeklarować.</u>
          <u xml:id="u-88.4" who="#JanRokita">Po trzecie — kwestia nowej Konstytucji. Nie przywiązuje wielkiej wagi do tego, czy tę nową Konstytucję uchwali ta Izba, czy też uchwali ją następny parlament, to nie wydaje mnie się kwestia aż tak bardzo istotna, ważna jest bardziej jakość tego dokumentu niż podmiot, który ją będzie uchwalał. Ostatecznie nikt nie pytał długiego parlamentu brytyjskiego' ani Sejmu Czteroletniego, z jakich posłów się składał, a z jakich się składał to wszyscy wiedzą. Ważna jest jakość tego aktu. Skoro jednak mówi się o możliwości zatwierdzenia Konstytucji przez referendum konstytucyjne, skoro chce się w rozstrzygnięcie problemów konstytucyjnych angażować nie tylko parlament, ale również naród przez odwołanie się do referendum, to sądzę, że jest rzeczą złą, jeśli to zatwierdzenie miałoby być pewnym aktem fikcji politycznej, a takim aktem będzie ono, jeśli gotową Konstytucję da się do odrzucenia bądź zatwierdzenia polskiemu społeczeństwu.</u>
          <u xml:id="u-88.5" who="#JanRokita">Otóż jeśli zatem przyjąć zasadę, iż na treść Konstytucji, na merytoryczne rozstrzygnięcia w tym akcie ma mieć wpływ społeczeństwo polskie jako całość, a nie tylko przez swoją reprezentację, to jest w moim przekonaniu niezbędne, ażeby temu społeczeństwu w ramach referendum postawić pewne pytania dotyczące najbardziej antagonizujących kwestii związanych z przyszłym ustrojem politycznym i gospodarczym Polski. Tylko wtedy będzie to wpływ realny na kształt tej Konstytucji, a nie wpływ całkowicie pozorowany. Jestem zdecydowanie przeciwko takiemu referendum, które miałoby tylko nadać legitymacje aktowi uchwalonemu przez ten parlament, natomiast w gruncie rzeczy nie dawać jakiegokolwiek dodatkowego wpływu szerokiej opinii publicznej na kształt tego dokumentu.</u>
          <u xml:id="u-88.6" who="#JanRokita">I wreszcie po czwarte — chcę powiedzieć o kwestii Ordynacji wyborczej. Mianowicie nie ulega dla mnie najmniejszej wątpliwości i wydaje mnie się, że dla większości z państwa również, to jest kwestia zdrowego rozsądku, i przeciwne argumenty merytoryczne są raczej mało skuteczne, iż większościowa ordynacja zawsze i wszędzie w historii gwarantowała większą stabilność rządu. Umówmy się proszę państwa, że jest to prawda i nie kwestionujmy tego twierdzenia.</u>
          <u xml:id="u-88.7" who="#JanRokita">Z punktu widzenia trudnej sytuacji politycznej kraju, z punktu widzenia właśnie zagrożenia, jego bałkanizacji, z punktu widzenia potrzeby silnego, stabilnego rządu w jak najkrótszym czasie, ordynacja większościowa i to jednoznacznie większościowa jest temu państwu potrzebna, ale nikt nie byłby realistą, kto by nie zauważył wielu głosów z bardzo rozmaitych środowisk politycznych w kraju domagających się ordynacji skrajnie proporcjonalnej. Tkwi w tym oczywisty interes wielu grup, interes, który jest w tej chwili dość szeroko artykułowany, polegający na tym, że bardzo wiele grup politycznych, również tych, które są dziś reprezentowane w Sejmie, obawia się, iż większościowa ordynacja zamknie im w ogóle drogę do przyszłego parlamentu. I w związku z tym nie wydaje się możliwe żadne inne rozwiązanie, jak próba poszukiwania kompromisu pomiędzy tymi dwiema opcjami.</u>
          <u xml:id="u-88.8" who="#JanRokita">Są możliwe dwa rodzaje kompromisu, mianowicie taki, który dziś jest proponowany przez Obywatelski Klub Parlamentarny — poseł Michalak o tym mówił — mianowicie łączenie systemu większościowego i proporcjonalnego. I jest możliwy taki kompromis, który założy ordynację jednoznacznie proporcjonalną, ale z pewnym progiem, pozwalającym zapobiec temu, żeby przyszły parlament nie mógł w ogóle utworzyć stabilnego rządu.</u>
          <u xml:id="u-88.9" who="#JanRokita">I chciałbym w tej sprawie zaapelować do Wysokiej Izby o zdrowy rozsądek. Chciałbym zaapelować o próbę sformułowania pewnego stanowiska — w tę bądź w tamtą stronę — ale stanowiska, które by prowadziło do kompromisu politycznego. I z tego względu chcę się kategorycznie sprzeciwić dwóm wnioskom, które padły w tej sali, mianowicie wnioskowi posła Szymańskiego, ażeby jeszcze dziś przesądzić jednoznacznie radykalne rozwiązanie w tę albo w tamtą stronę, jak i wnioskowi pana posła Kerna, ażeby ordynację przyjmować na jutrzejszym posiedzeniu Sejmu. Obie te propozycje nie służą próbie doprowadzenia do jakiegoś kompromisu w tej sprawie. Tymczasem kompromis wydaje się konieczny.</u>
          <u xml:id="u-88.10" who="#JanRokita">I na koniec piąta uwaga, krótka w sprawie o której jeszcze nikt dziś nie wspominał. Chcę zwrócić uwagę państwu, iż jest, w moim przekonaniu, rzeczą niezbędną to, ażeby rozwiązanie problemu prezydentury i rozwiązanie problemu tego parlamentu było w jakiś sposób powiązane z rozwiązaniem istniejącej i nie nadającej się do przemilczenia kwestii legitymacji państwa polskiego i rozwiązaniem problemu legitymowanej władzy kontynuowanej na uchodźstwie od czasu II Rzeczypospolitej. Nie jest to problem, co do którego możemy sobie pozwolić, ażeby po wyborze nowego parlamentu i nowego prezydenta nadal trwał w świadomości wielu Polaków, ażeby ta dychotomia, to rozdwojenie legitymacji państwa polskiego zostało utrzymane. Wiem, że w tej materii były prowadzone rozmaite konsultacje z władzami emigracyjnymi państwa polskiego kontynuowanego od II Rzeczypospolitej. Sądzę, że w ostatecznych rozstrzygnięciach parlament tę sprawę bez jakichkolwiek uprzedzeń powinien również wziąć pod uwagę.</u>
          <u xml:id="u-88.11" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-89">
          <u xml:id="u-89.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję panu posłowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-90">
          <u xml:id="u-90.0" who="#WandaSokołowska">Ad vocem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-91">
          <u xml:id="u-91.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo ad vocem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-92">
          <u xml:id="u-92.0" who="#WandaSokołowska">Panie Pośle! Zrozumiałam, że obecny rząd, według pana, jest rządem mniejszości. Mam więc pytanie, czy w rozwiniętych zachodnich demokracjach, z których to wzorców chcemy korzystać i słusznie, funkcjonują sprawnie rządy mniejszości i jeśli w ogóle funkcjonują, to czy wtedy próbuje się dostosowywać parlament do tych rządów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-93">
          <u xml:id="u-93.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, czy to jest ad vocem wypowiedzi pana posła Jana Rokity? Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-94">
          <u xml:id="u-94.0" who="#AndrzejKern">Pan poseł Rokita mnie źle zrozumiał, mam nadzieję, że nieumyślnie. Nie wnosiłem o to, żeby odbyło się drugie czytanie ordynacji wyborczych, bo jest to niemożliwe, komisje muszą nad tym pracować. Wnosiłem natomiast, żeby odbyło się jutro drugie czytanie prezydenckiego i OKP-owskiego projektu zmian w ustawie konstytucyjnej. Podałem równocześnie numer druków, o które chodzi, mianowicie jest to druk nr 520 i 534. I tylko taki wniosek składałem, nic więcej, nic ponadto.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-95">
          <u xml:id="u-95.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy pan poseł chciał odpowiedzieć?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-96">
          <u xml:id="u-96.0" who="#JanSroczyński">Czy ja mogę ad vocem?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-97">
          <u xml:id="u-97.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, naturalnie formalnie proszę bardzo, ale proszę pamiętać, że lista mówców nie jest zamknięta i proszę w takim razie zapisywać się do głosu. Bo w ten sposób tworzymy boczną debatę. Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-98">
          <u xml:id="u-98.0" who="#JanSroczyński">Pani Marszałek! Prosiłem ad vocem wypowiedzi pana posła Rokity. Otóż muszę zaprotestować przeciwko stwierdzeniu, że rząd premiera Mazowieckiego nie ma poparcia w tym parlamencie. To jest panie pośle, wydaje mi się, rozminięcie się z prawdą. Myślę, że przez jakąś grę pomyłek. Jest faktem, że w tym parlamencie toczą się dyskusje na temat propozycji rządu, posunięć rządu, natomiast jeżeli chodzi o efekty tych dyskusji, jeżeli chodzi o głosowanie, to w ogromnej większości przypadków — w ogromnej większości podkreślam — ta Izba głosuje za propozycjami rządu. Wobec tego to jest inaczej niż pan poseł stwierdził i to się da uzasadnić. Nie mamy czasu na to, ale tak jest.</u>
          <u xml:id="u-98.1" who="#JanSroczyński">Po wtóre — pomyłka druga, w praktykach parlamentarnych jest przyjęte, że jeżeli rząd nie cieszy się zaufaniem parlamentu, to rząd się rozwiązuje a nie parlament.</u>
          <u xml:id="u-98.2" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-98.3" who="#JanSroczyński">Przecież to jest taka podstawowa prawda.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-99">
          <u xml:id="u-99.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy pan poseł Jan Rokita w ramach repliki? Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-100">
          <u xml:id="u-100.0" who="#JanRokita">Dwie rzeczy, jeśli można. Chciałem najpierw bardzo przeprosić pana posła Kerna za nieporozumienie wynikłe całkowicie z mojej winy, a po drugie — chciałem powiedzieć, że mnie bardzo satysfakcjonuje ten olbrzymi protest całej sali w odpowiedzi na zarzut, iż część sali jest antyrządowa.</u>
          <u xml:id="u-100.1" who="#komentarz">(Wesołość na sali. Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-101">
          <u xml:id="u-101.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Józefa Oleksego z Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej, a następnie pana posła Andrzeja Borowskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-102">
          <u xml:id="u-102.0" who="#JózefOleksy">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Mnie też nasunęło się szereg ad vocem, ale musiałbym zmienić całą konstrukcję swojej wypowiedzi, zresztą i tak odkładam tekst, bo zgodność, która się jawi w naszej dyskusji, wbrew różnym podejściom do tych samych spraw, jest bardzo wyraźna i mnie ona bardzo cieszy. Uważam, że już dziś możemy powiedzieć, że kilka kwestii ważnych politycznych wręcz prawie jednoznacznie można uznać za uzgodnione. I to będzie dorobek tego dzisiejszego posiedzenia.</u>
          <u xml:id="u-102.1" who="#JózefOleksy">Poczuwam się natomiast do obowiązku odnieść się — myślę przez nieporozumienie — do tak ostro sformułowanego przez pana prof. Geremka zarzutu pod adresem posła Cimoszewicza i jego wystąpienia i później przez pana posła Małachowskiego, szczególnie dobitnie wyraził to pan poseł Rokita, mówiąc wręcz o ataku na rząd i o rzekomej tezie w wystąpieniu przedstawiciela Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej. atakującej rząd i sugerującej jakoby w opinii lewicowych demokratów rząd był winien kryzysowi politycznemu. Otóż taki odbiór wystąpienia posła Cimoszewicza jest dalece fałszywy. Mówię to z całą odpowiedzialnością po ponownym przejrzeniu tego tekstu. Szanowni państwo, można by uznać, że rząd jest w jakiś sposób, wedle rozumowania pana posła Rokity, prześladowany, gdyby za prześladowanie traktować wszelkie uwagi krytyczne i propozycje, które rzeczywiście dość licznie przy niektórych projektach pod adresem rządu płyną, ale zbyt dalekie byłoby uogólnienie. Chcę podkreślić, że rząd premiera Mazowieckiego jest popierany przez Parlamentarny Klub Lewicy Parlamentarnej — myślę — czasem znacznie bardziej konsekwentnie aniżeli w jego własnym obozie.</u>
          <u xml:id="u-102.2" who="#JózefOleksy">Na wielu spotkaniach spotykamy się jako posłowie z zarzutem następującym: jakże to jest — pytają byli działacze lewicy, byli członkowie partii, byli członkowie koalicji nawet — że wy w Sejmie tak wyraźnie popieracie program i rząd premiera Mazowieckiego, skoro jego ludzie i administracja tak często prześladują byłych członków partii i ludzi byłego porządku w Polsce. I na to chcę tu w tej chwili również odpowiedzieć. Otóż dlatego, że w tym Parlamentarnym Klubie Lewicy Demokratycznej jest bardzo wielu ludzi mądrych, którzy uczestniczyli w przeszłości na różnych odcinkach w życiu państwa i gospodarki i może lepiej od innych wiedzą co było złe, co źle funkcjonowało; będąc ludźmi uczciwymi żarliwie życzą temu nowemu programowi, mającemu Polskę przekształcić — powodzenia i chcą się do tego przyczyniać. Upatruję w tym tę, czasem może niezrozumiałą, konsekwencję Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej w opowiadaniu się za tym programem, który ma prowadzić gospodarkę polską i system społeczno-gospodarczy ku zupełnie nowemu kształtowi. Tyle jeśli chodzi o sprostowanie, myślę, niezrozumienia pewnej tonacji w wystąpieniu klubowym i tego niewłaściwego, niepotrzebnego wrażenia o przypisywaniu rządowi przyczyn kryzysu. Myślę zresztą, że jest to obiektywnie nieuzasadnione, bo przecież ani o kryzysie politycznym zbyt wyraźnie nie trzeba mówić i wywoływać wilka z lasu, ani też nie zaczął się on w ostatnim czasie w Sejmie.</u>
          <u xml:id="u-102.3" who="#JózefOleksy">Z ogromną uwagą wysłuchałem też wystąpienia pana Andrzeja Kerna. I odezwała się we mnie tęsknota za przyłączeniem się do Porozumienia Centrum.</u>
          <u xml:id="u-102.4" who="#komentarz">(Wesołość na sali).</u>
          <u xml:id="u-102.5" who="#JózefOleksy">Bo jestem za przyspieszeniem. Nie usłyszałem jednak w czym to przyspieszenie ma się uosobić, bo pan poseł Kern zakończył omawianie celów Porozumienia Centrum na zmianie prezydenta i przyspieszeniu wyborów sejmowych. A ja proszę państwa, wraz ze swoimi wyborcami — i myślę wyborcami wszystkich państwa — chciałbym usłyszeć o tym, że przyspieszenie to będzie szybsze uzyskanie umorzenia kredytów, szybsze pokonanie inflacji, dogadanie się w sprawie ropy i gazu dla Polski, szybkie załatwienie dobrego systemu emerytalnego, że wreszcie będzie to szereg spraw, na które z ogromną nadzieją i już niecierpliwością ludzie czekają, ale będą zapewne w niektórych sprawach musieli poczekać, bo nie wszystko się da szybko zrobić.</u>
          <u xml:id="u-102.6" who="#JózefOleksy">Zwracam się więc do pana posła Kerna z tą swoją emocją serdeczną, byśmy więcej usłyszeli o tym czego i w jakich fazach i jakich metod dotyczyłoby przyspieszenie, za którym osobiście jestem, bo Polska potrzebuje tempa zmian na miarę oczekiwań i pragnień zmęczonego społeczeństwa. To jest prawda obiektywna, ale musi to być sprecyzowane. Ludzie już nie będą chcieli, myślę, opowiadać się za nowymi zestawami haseł, bo już tyle lat i tyle czasu kreślono im różne wizje. I zawsze miało być lepiej kiedyś, w przyszłości, jutro, a dziś trzeba było pocierpieć dla tej przyszłości. Dziś oczywiście znowu tak jest. I nie sprawa tu rachunku krzywd i win, choć pewnie również nadal w jakimś zakresie, ale sprawa przyszłości, w której cały obóz władzy i wszystkie siły polityczne, które w taki czy inny sposób do kampanii tej i następnej wystartują, muszą społeczeństwu trochę bardziej przybliżać to, o co chodzi w przyspieszeniu i to, co będzie możliwe do osiągnięcia rzeczywistego poczucia zmiany i poprawy na lepsze.</u>
          <u xml:id="u-102.7" who="#JózefOleksy">Oczywiście można i moją wypowiedź uznać za rozpoczęcie kampanii wyborczej, choć zapewniam państwa, ze tak nie jest. I dziwię się pewnemu uśpieniu pana prof. Geremka, bo jeśli poseł Cimoszewicz rozpoczął kampanię przedwyborczą, to czymże była biała wstęga rozpostarta tu przez posła Kerna.</u>
          <u xml:id="u-102.8" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-102.9" who="#JózefOleksy">Przyjmijmy więc, że nie dociekamy, kto mówi w intencji rozpoczynania już kampanii wyborczej, a kto mówi po prostu dlatego, że chce się odnieść do pewnych spraw w ogólniejszym ujęciu.</u>
          <u xml:id="u-102.10" who="#JózefOleksy">Myślę też, wracając jeszcze na moment do wypowiedzi pana posła Rokity, że jest on zbyt wytrawnym mówcą, by przez przypadek odbierał pewne stwierdzenia inaczej niż one w intencji osób je formułujących brzmiały. Otóż pan poseł Rokita, którego jak zawsze — zapewniam z tej trybuny — słucham z ogromną uwagą i satysfakcją, dziś zaprezentował typowo modelowe rozumowanie, w którym w każdym wątku używał określenia racja stanu i interes Polski tego wymagają.</u>
          <u xml:id="u-102.11" who="#JózefOleksy">Otóż zapewniam pana posła Rokitę, że — na pewno z mniejszym kunsztem — przy każdej swojej tezie też mógłbym mówić, że racja stanu i interes państwa czegoś wymagają. Nie szafujmy tymi wielkimi kategoriami. Bo nie dogadywaliśmy się i nie weszliśmy zbyt głęboko w kwestie racji stanu rozłożonej nie na kategorie generalne, co do których zgoda w tym Sejmie jest od początku jego istnienia, ale na fazy, metody i tempa. W tej kwestii racji stanu nie rozpatrywaliśmy, a myślę, że w kwestiach np. polityki zagranicznej, na czym chcę zakończyć, w szczególności nie posiadamy tego consensusu.</u>
          <u xml:id="u-102.12" who="#JózefOleksy">I proszę państwa, można by powiedzieć, że ten wątek mojego wystąpienia nie jest związany z istotą dzisiejszej debaty. Otóż jest. Dlatego, że w kampanii wyborczej, już prezydenckiej, myślę w najbliższym czasie i w następnej, jest niebezpieczeństwo, że kwestie polskiej polityki zagranicznej staną się przedmiotem żywiołowych dyskusji. I to nie będzie dobrze, taka jest moja opinia.</u>
          <u xml:id="u-102.13" who="#JózefOleksy">Dla wizerunku Polski, dla jej obrazu w świecie nie będzie dobrze, jeśliby na wszystkich szczeblach struktury naszego społeczeństwa rozgorzał spór często niekompetentny, często wynikający z dezinformacji, spór o fundamentalne kierunki i sprawy polskiej polityki zagranicznej. Ale po to, by tak się nie stało, uważam, że w najbliższym czasie musimy wrócić do kwestii oceny.</u>
          <u xml:id="u-102.14" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-102.15" who="#JózefOleksy">Bardzo się cieszę, ale nie powtórzę wątku od początku. Myślę, że musimy wrócić do kwestii oceny, by temat ten niejako uporządkować i zakończyć przed tymi kampaniami politycznymi.</u>
          <u xml:id="u-102.16" who="#JózefOleksy">Nie wiem, czy się państwo ze mną zgodzicie, ale żaden kraj nie buduje swojego prestiżu, jeśli o zasadach swoich stosunków z innymi krajami spiera się w powszechnych kampaniach na różnych szczeblach. To jest mój pogląd i jestem co do tego bardzo przekonany. Ale po to, by tę ocenę uporządkować, by uzyskać jak gdyby ponowny consensus, musimy dokonać oceny tego, co osiągnęło państwo polskie w dotychczasowej fazie realizacji stosunków z zagranicą. Mam w tej kwestii opinię krytyczną, nie ulegam skrajnemu krytycyzmowi jak wielu, ale są sprawy, których polska polityka zagraniczna nie osiągnęła, mimo że były zbyt szumnie, a może dlatego że zbyt szumnie zapowiadane na samym początku kadencji tego rządu.</u>
          <u xml:id="u-102.17" who="#JózefOleksy">Nie chcę tu enumerować tych spraw, o które mi chodzi, bo nie jest moim celem krytyka tej polityki. Celem moim jest wywołanie wątku, byśmy powrócili przed wszystkimi kampaniami do uporządkowania tych podstawowych kwestii, które mogłyby stanowić consensus, znoszący niejako skłonność do zbyt ostrej debaty w kampaniach o fundamentach polityki zagranicznej.</u>
          <u xml:id="u-102.18" who="#JózefOleksy">Na koniec chcę się wypowiedzieć w sprawie trzech konkretnych wniosków, które tu już padły. I tylko o tych, z którymi się nie zgadzam. Otóż nie zgadzam się z koncepcją pana posła Bratkowskiego, by co dwa lata wymieniać połowę składu parlamentu, bo jest to praktyka przyjęta w niektórych krajach. Ale w krajach o naprawdę długoletniej, czy nawę długowiekowej historii i tradycji demokracji. I chyba jeszcze nie pora byśmy taką metodę zastosowali. Chyba że stosowalibyśmy tę wymianę 2-letnią od co drugiej litery alfabetu.</u>
          <u xml:id="u-102.19" who="#komentarz">(Wesołość na sali. Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-102.20" who="#JózefOleksy">Nie zgodziłbym się również ze stwierdzeniem pana posła Rokity, że doniosłą sprawą racji stanu jest kwestia legitymizacji ciągłości władzy w Rzeczypospolitej, choć jestem świadom, że tę sprawę jakoś będzie trzeba podjąć, jakąś symbolikę zachować. Ale nie czyniłbym z tego tematu o bardzo wiodącym charakterze, bo czas swoje robi, pokolenia młode troszkę inaczej patrzą na sprawy niż pokolenia starsze. Powtarzam, jestem przeciw eksponowaniu sprawy ciągłości i uzależnianiu od tego właśnie najmocniej legitymizacji nowej władzy prezydenckiej.</u>
          <u xml:id="u-102.21" who="#JózefOleksy">Myślę, że nasza dzisiejsza dyskusja jest pełna kultury i z tego się szalenie cieszę. Polemiki, nawet jeśli się zdarzają, to są — myślę — również utrzymane w tonie służącym rozstrzyganiu merytorycznemu spraw.</u>
          <u xml:id="u-102.22" who="#JózefOleksy">Odnosząc się do sprawy prezydentury, chcę z szacunkiem przywitać decyzję prezydenta Jaruzelskiego. Jest to decyzja na miarę kierowania się racją stanu i stanem stosunków społeczno-politycznych w Polsce. Powiem tylko, że patrząc czasem na niektóre fazy niewybrednej kampanii politycznej osobiście na tym stanowisku uczyniłbym to znacznie wcześniej, ale moja wytrzymałość jest zapewne znacznie bardziej ograniczona.</u>
          <u xml:id="u-102.23" who="#JózefOleksy">Kończąc, opowiadam się, proszę państwa, i myślę, że wszyscy się za tym opowiadamy, by jakiś kompromis polityczny, by jakiś nowy sposób rozumowania w Sejmie — jak długo on będzie jeszcze działał — by wykształcił się Widzę ku temu podstawy, widzę ogromny ładunek dobrej woli, niezależnie od pochodzenia poszczególnych, zasiadających tu kolegów i koleżanek posłów. Myślę, że to jest potrzebne nie tylko dla nas w okresie funkcjonowania Sejmu. To jest bardzo potrzebne dla spełniania przez Sejm tej roli swoiście wychowawczej w stosunku do bardzo rozedrganych czasem poglądów w społeczeństwie. Tej roli uniknąć nam nie wolno. To my porządkujemy sprawy kraju, budujemy podstawy nowego porządku i my musimy poza funkcjami legislacyjnymi spełniać również funkcje szeroko rozumianej informacji, interpretacji, wykładni i zachęty w stosunku do różnych grup obywatelskich i środowiskowych. To może nie da efektu szybko, ale pełnienie tej roli parlamentu w każdym akcencie, słowie i wspólnym stanowisku uważam za niezwykle doniosłą sprawę w nawiązywaniu ponownej, naderwanej nieco, więzi pomiędzy społeczeństwem a władzą.</u>
          <u xml:id="u-102.24" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-103">
          <u xml:id="u-103.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-103.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Andrzeja Borowskiego z Polskiego Stronnictwa Ludowego, a następnie pana posła Tadeusza Bienia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-104">
          <u xml:id="u-104.0" who="#AndrzejBorowski">Pani Marszałek! Panie i Panowie Posłowie! Myślę, że będzie mi nieco trudno po tak oratorskich głosach pana posła Rokity, pana posła Oleksego zabierać głos, niemniej jednak postaram się troszeczkę i również im dorównać.</u>
          <u xml:id="u-104.1" who="#AndrzejBorowski">Zabierając głos w dzisiejszej debacie, chciałbym, tak jak wielu moich przedmówców, podkreślić rolę i znaczenie, jakie dla kształtowania pierwszych zrębów demokracji odgrywa Sejm X kadencji. Z pozoru tylko Sejm, który według opinii nielicznych przyjęty na podstawie kontraktu okrągłego stołu. Bo co by się stało, gdyby w tak burzliwym okresie obalania ustroju komunistycznego ten Sejm był jednomyślny, podobny do tych wszystkich Sejmów minionych 45 lat. To pytanie pozostawiam państwu do przemyślenia.</u>
          <u xml:id="u-104.2" who="#AndrzejBorowski">Co byśmy dzisiaj nie powiedzieli, to za przyzwoleniem tej Wysokiej Izby dokonaliśmy wielkiego dzieła obalenia ustroju totalitarnego, to za pośrednictwem tej Wysokiej Izby, a w szczególności za pośrednictwem posłów trzech klubów, przy wydatnym wsparciu innych posłów, dokonano pierwszego po II wojnie światowej wyboru suwerennego i demokratycznego rządu Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-104.3" who="#AndrzejBorowski">W tym miejscu pragnę przypomnieć, że to posłowie mojego Klubu Poselskiego Polskiego Stronnictwa Ludowego jako pierwsi wyciągnęli rękę do budowy demokratycznego rządu w przekonaniu, że budujemy rząd na miarę marzeń wszystkich Polaków. I tak się stało. Rząd pana premiera Mazowieckiego od pierwszych dni był euforią dla wielu milionów Polaków.</u>
          <u xml:id="u-104.4" who="#AndrzejBorowski">Dzisiaj sytuacja jest nieco inna, szeroko uzasadniali to moi przedmówcy. W związku z tym Polskie Stronnictwo Ludowe, jak wspominano, uchwałą najwyższych swych władz wycofało swój udział w tym rządzie.</u>
          <u xml:id="u-104.5" who="#AndrzejBorowski">Kontynuując — ten parlament zapoczątkował przemiany ustrojowe, to ten Sejm rozpoczął przemiany administracyjno-samorządowe i wreszcie to my dokonaliśmy milowego kroku w przemianach gospodarczych naszego państwa. Ktoś powie — z jakim skutkiem? Myślę, że mówić o tym w tym miejscu to już rola rządu W związku z tym pytam się Wysokiej Izby, komu zależy na tym, ażeby pośrodku rwącego potoku wyprzęgać konie z powozu, tak jak mówiła to pani poseł Dynowska. Komu zależy na tym, ażeby dzisiaj ustalać termin rozwiązania lego parlamentu? Czy tym, którzy źle życzą Polsce, którzy źle życzą przemianom polskiej gospodarki?</u>
          <u xml:id="u-104.6" who="#AndrzejBorowski">Wysoki Sejmie! Jako poseł Polskiego Stronnictwa Ludowego i Ziemi Opolskiej, wybrany głosami kilkudziesięciu tysięcy wyborców nie mogę zgodzić się z tym, ażeby w czasie, gdy cała polska gospodarka stoi na skraju przepaści ekonomicznej, gdy bezrobocie przekracza stan krytyczny 1 miliona ludzi bez pracy, dokonać samorozwiązania, względnie dzisiaj ustalić konkretny termin zakończenia pracy Sejmu X kadencji, tak jak to proponują pan poseł Geremek i pan poseł Rokita.</u>
          <u xml:id="u-104.7" who="#AndrzejBorowski">Z wielkim szacunkiem odnoszę się do panów intelektu, myślę, że zapomnieliście panowie o mentalności człowieka, ustalając już dzisiaj konkretny termin rozwiązania Sejmu. Przecież ustalenie dzisiaj daty rozwiązania parlamentu spowoduje całkowite zobojętnienie wielu posłów, a co za tym idzie kompletny zastój procesów legislacyjnych, dziesiątków ustaw czekających w kolejce, bez których nasza gospodarka nie wyjdzie z istniejącego marazmu. To po pierwsze.</u>
          <u xml:id="u-104.8" who="#AndrzejBorowski">A po drugie — w sytuacji tak trudnej dla kraju nowy Sejm XI kadencji nie rozpocznie swej konstruktywnej działalności wcześniej jak jesienią przyszłego roku, chyba że stworzymy listę krajową w liczbie 50% dzisiaj zasiadających w ławach posłów. Przecież zdecydowana większość z nas wie, ile czasu musiało upłynąć, żeby wybrać komisję sejmowe, ukonstytuować je i rozpocząć prace.</u>
          <u xml:id="u-104.9" who="#AndrzejBorowski">Kolejna sprawa, na którą ja — a mnie moi wyborcy zwracają uwagę to strona finansowa wyborów. Jest to sprawa niebagatelna. Ostatnio w czasie debaty nad Prawem budżetowym zwróciłem się do pana premiera stwierdzając, że Polska samorządowa jest zadłużona średnio 2 mld zł na gminę. Dzisiaj wiem, że jest to przeszło 150 mld zł w skali kraju. I co usłyszałem wówczas? Pan minister Misiąg odpowiada, że rząd dzisiaj nie stać na pomoc dla samorządów.</u>
          <u xml:id="u-104.10" who="#AndrzejBorowski">W związku z tym zapytuję Wysoką Izbę, co dla Rzeczypospolitej dzisiaj jest ważniejsze, czy pomoc tym zdesperowanym i zawiedzionym, ledwo raczkującym samorządom, czy wydatek prawie 1/4 bln zł na wybory? Odpowiedź pozostawiam każdemu z Was, panie i panowie posłowie. Myślę, że ludzie słuchający tej wypowiedzi również ocenią to w sposób jednoznaczny.</u>
          <u xml:id="u-104.11" who="#AndrzejBorowski">W związku z tym co powiedziałem dotychczas, proponuję, ażeby Sejm ustosunkował się obecnie co do meritum swej pracy na najbliższe pół roku, biorąc pod uwagę przede wszystkim te projekty ustaw, których uchwalenie spowoduje ożywienie w procesie reanimacji gospodarki narodowej, które ustabilizują strukturę działalności samorządowej, które doprowadzą do powszechnej prywatyzacji gospodarki państwowej, ustawy, które ujednolicą sferę podatków i wreszcie doprowadzą do przyjęcia, a następnie uchwalenia ustawy budżetowej na 1991 r. Tak sprecyzowany, zaplanowany i realizowany harmonogram pracy Sejmu pozwoli ocenić, czy wybory mogą się odbyć w II kwartale 1991 r. bez szkody dla gospodarki państwa i demokracji.</u>
          <u xml:id="u-104.12" who="#AndrzejBorowski">Nam, Polakom, a w szczególności nam posłom, powinno zależeć na tym, aby kończąc tę kadencję mieć w pełni świadomość, iż spełniliśmy swój patriotyczny obowiązek wobec ojczyzny i wobec wyborców. Ja dzisiaj tego powiedzieć nie mogę.</u>
          <u xml:id="u-104.13" who="#AndrzejBorowski">Wreszcie ostatnia kwestia dotyczy proponowanych dzisiaj projektów ustaw ordynacji wyborczej. Projekty tych ustaw wpłynęły do Sejmu przed kilkoma tygodniami. Na podstawie tej ordynacji wyborczej po raz pierwszy w Rzeczypospolitej mają zostać przeprowadzone wybory równe, powszechne, demokratyczne i — według mojej oceny — proporcjonalne. Jak można dzisiaj dopuścić do tego, ażeby tak ważny akt prawny, który jest jakoby podstawą naszej demokracji, nie został przed jego uchwaleniem szeroko i wnikliwie przekonsultowany z narodem? Przy takim postępowaniu dziewięćdziesiąt kilka procent ludzi uprawnionych do głosowania nie ma najmniejszego wpływu na sposób przeprowadzenia wyborów.</u>
          <u xml:id="u-104.14" who="#AndrzejBorowski">Wysoka Izbo! Tak było przecież w systemie totalitarnym, a myśmy go już dawno obalili. Powiem więcej, wielu z nas posłów nie zna w ogóle albo zna tylko pobieżnie na czym polega metoda d'Hondta czy Sainte-Lague czy Hare-Niemeyera. A my chcemy naród polski uszczęśliwić na siłę.</u>
          <u xml:id="u-104.15" who="#AndrzejBorowski">Pani Marszałek! W związku z powyższym stawiam wniosek formalny o podjęcie uchwały kierującej projekty ustawy o ordynacji wyborczej do powszechnej, publicznej konsultacji ze wszystkimi środowiskami społecznymi.</u>
          <u xml:id="u-104.16" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-105">
          <u xml:id="u-105.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję, panie pośle. Pan poseł Bień wycofał się z wystąpienia, w związku z tym dzisiaj przerywamy debatę. Jeszcze zgłosił się w celu złożenia oświadczenia pan poseł Włodzimierz Wiertek — proszę bardzo pana posła.</u>
          <u xml:id="u-105.1" who="#komentarz">(Głosy z sali: Nie ma.)</u>
          <u xml:id="u-105.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Nie ma pana posła?</u>
          <u xml:id="u-105.3" who="#OlgaKrzyżanowska">W takim razie proszę pana posła sekretarza o odczytanie komunikatów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-106">
          <u xml:id="u-106.0" who="#RadosławGawlik">Bezpośrednio po zakończeniu obrad Klub Poselski SD spotyka się u pani wicemarszałek.</u>
          <u xml:id="u-106.1" who="#RadosławGawlik">Wspólne posiedzenie Komisji Młodzieży, Kultury Fizycznej i Sportu, Polityki Społecznej oraz Ustawodawczej — odbędzie się w dniu 20 września bieżącego roku w sali nr 101, bezpośrednio po zakończeniu obrad plenarnych Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-106.2" who="#RadosławGawlik">I komunikat, który powtarzam: W dniu jutrzejszym o godzinie 8.15 odbędzie się krótkie wspólne posiedzenie Komisji Sprawiedliwości oraz Ustawodawczej w sali nr 101.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-107">
          <u xml:id="u-107.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Chciałam jeszcze powiadomić, że bezpośrednio po zakończeniu obrad odbędzie się zebranie Konwentu Seniorów w gabinecie marszałka Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-107.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Zarządzam przerwę w obradach do jutra, to jest do dnia 21 września 1990 r. do godz. 9.30.</u>
          <u xml:id="u-107.2" who="#komentarz">(Przerwa w obradach od godz. 19 min. 30).</u>
          <u xml:id="u-107.3" who="#komentarz">(Wznowienie posiedzenia o godz. 9 min 40)</u>
          <u xml:id="u-107.4" who="#komentarz">(Na posiedzeniu przewodniczą marszałek Sejmu Mikołaj Kozakiewicz oraz wicemarszałkowie: Teresa Dobielińska-Eliszewska, Olga Krzyżanowska i Tadeusz Fiszbach)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-108">
          <u xml:id="u-108.0" who="#MikołajKozakiewicz">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-108.1" who="#MikołajKozakiewicz">Na sekretarzy powołuję posłów Marka Rusakiewicza i Ziemowita Gawskiego.</u>
          <u xml:id="u-108.2" who="#MikołajKozakiewicz">Protokół i listę mówców prowadzić będzie poseł Marek Rusakiewicz.</u>
          <u xml:id="u-108.3" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę posłów sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-108.4" who="#MikołajKozakiewicz">Zgodnie z zapowiedzią przystępujemy teraz do propozycji poszerzenia porządku dziennego.</u>
          <u xml:id="u-108.5" who="#MikołajKozakiewicz">Informuję Wysoką Izbę, że Komisje: Młodzieży, Kultury Fizycznej i Sportu, Polityki Społecznej oraz Ustawodawcza przedstawiły sprawozdania o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji Konwencji Praw Dziecka.</u>
          <u xml:id="u-108.6" who="#MikołajKozakiewicz">Informuję również, że do Prezydium Sejmu wpłynął wniosek o dokonanie zmian w składach komisji sejmowych.</u>
          <u xml:id="u-108.7" who="#MikołajKozakiewicz">W związku z tym Prezydium Sejmu — w porozumieniu z Konwentem Seniorów — proponuje z uwzględnieniem artykułu 46 regulaminu Sejmu uzupełnienie porządku dziennego o punkty 6 i 7:</u>
          <u xml:id="u-108.8" who="#MikołajKozakiewicz">6. Sprawozdanie Komisji Młodzieży, Kultury Fizycznej i Sportu, Polityki Społecznej oraz Ustawodawczej o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji Konwencji Praw Dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (druki nr 439 i 536).</u>
          <u xml:id="u-108.9" who="#MikołajKozakiewicz">7. Zmiany w składach osobowych komisji sejmowych.</u>
          <u xml:id="u-108.10" who="#MikołajKozakiewicz">Proponuję przystąpienie do rozpatrzenia punktu 6 porządku dziennego, tj. sprawozdanie w sprawie Konwencji Praw Dziecka, na początku posiedzenia, przed powróceniem do dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-108.11" who="#MikołajKozakiewicz">Jeśli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Sejm propozycję przyjął.</u>
          <u xml:id="u-108.12" who="#MikołajKozakiewicz">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-108.13" who="#MikołajKozakiewicz">Przystępujemy do punktu 6 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Młodzieży,</u>
          <u xml:id="u-108.14" who="#MikołajKozakiewicz">Kultury Fizycznej i Sportu, Komisji Polityki Społecznej oraz Komisji Ustawodawczej o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji Konwencji Praw Dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (druki nr 439 i 536).</u>
          <u xml:id="u-108.15" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę o zabranie głosu posła sprawozdawcę komisji panią Zofię Wilczyńską.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-109">
          <u xml:id="u-109.0" who="#ZofiaWilczyńska">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Dziwnym może wydawać się fakt, że w dniach, w których trwa dyskusja polityczna nad przyszłością parlamentu, nad szybkimi zmianami społecznymi, ekonomicznymi i politycznymi naszego kraju, postanowiono zwrócić się do Wysokiej Izby z prośbą, by wyraziła zgodę i przyjęła ustawę o ratyfikacji Konwencji Praw Dziecka.</u>
          <u xml:id="u-109.1" who="#ZofiaWilczyńska">Nie muszę paniom i panom posłom mówić o doniosłości tego wydarzenia, wydarzenia międzynarodowego. Nasze społeczeństwo i społeczeństwo międzynarodowe poinformowano, że 20 listopada 1989 r. na forum Zgromadzenia Organizacji Narodów Zjednoczonych uchwalono Konwencję Praw Dziecka. Nie muszę podkreślać doniosłej roli tego międzynarodowego aktu. Problemy dziecka, młodzieży, rodziny kilkakrotnie były tematem obrad Zgromadzenia Organizacji Narodów Zjednoczonych. Wreszcie po wielu latach opracowano i przyjęto omawiany dzisiaj dokument.</u>
          <u xml:id="u-109.2" who="#ZofiaWilczyńska">Pozwolę sobie bardzo krótko przypomnieć historię tego dokumentu. W roku 1923 powstała Deklaracja Praw Dziecka, proklamowana w 1924 r., jeszcze niepełna, nie odnosząca się do całości życia i potrzeb dzieci i młodzieży. Uchwalona i opublikowana w 1959 r. Międzynarodowa Deklaracja Praw Dziecka również nie zadowoliła społeczności międzynarodowej. Działania w dalszym ciągu szły w kierunku pełniejszych i szerszych podstaw prawnych międzynarodowej ochrony praw i interesów dziecka. Wreszcie po wielu latach uchwalono Konwencję Praw Dziecka, o której dzisiaj mowa.</u>
          <u xml:id="u-109.3" who="#ZofiaWilczyńska">Konwencja Praw Dziecka obejmuje 54 artykuły, w których ujmuje niemal wszystkie kategorie praw, a także wprowadza wiele nowych pojęć prawnych, na przykład uznanie prymatu interesu dziecka, które jest nie tylko przedmiotem ochrony, ale i podmiotem prawa. Chcę również przypomnieć, że mówimy tu o dziecku do lat 18.</u>
          <u xml:id="u-109.4" who="#ZofiaWilczyńska">Od czasu wejścia w życie Konstytucji z 17 marca 1921 r., aż do lipca 1952 r. ratyfikacja niektórych umów międzynarodowych wymagała uzyskania zgody parlamentu. Konstytucja marcowa powierzyła tę kompetencję Sejmowi i nie stanowiła, jakim aktem ma być wyrażona zgoda. W praktyce przyjęto formę ustawy, co następnie zostało usankcjonowane w Konstytucji kwietniowej z 1935 r., której art. 52 stanowi, że zgoda izb ustawodawczych miała być wyrażona w formie ustawy. Także od roku 1944 stosowano tę praktykę.</u>
          <u xml:id="u-109.5" who="#ZofiaWilczyńska">W zasadzie ciekawym wydaje się to, do jakich zmian lub nowości zmierza Konwencja Praw Dziecka. Ustanawia ona podstawowe prawa dziecka o charakterze politycznym, jak jak na przykład prawo do wolności słowa i myśli, czy stowarzyszania się — art. 15, oraz prawa o charakterze cywilnym, jak np. prawo do tożsamości, prawa ekonomiczne, prawo do odpowiedniego poziomu życia — art. 27, prawo do nauki itd. Konwencja ustanawia prawa dziecka do swego nazwiska, reguluje problem adopcji zagranicznej — art. 21, zawiera też postanowienia chroniące dzieci w szczególnie trudnych sytuacjach, jak na przykład w przypadku konfliktu zbrojnego w danym kraju — art. 38, dzieci uchodźców. Jak bardzo takie uregulowania są potrzebne w świecie — świadczą chociażby ostatnie wydarzenia dotyczące dzieci w Kuwejcie i w Iraku i w innych krajach, gdzie są konflikty zbrojne.</u>
          <u xml:id="u-109.6" who="#ZofiaWilczyńska">Odpowiednie ustalenia konwencji odnoszą się również do dzieci niepełnosprawnych — art. 23. Jeszcze do niedawna te sprawy były u nas tematem tabu. Konwencja reguluje także szczególne postępowanie wobec dzieci, które weszły w konflikt z prawem. U nas jest to problem stale narastający. Przepisy konwencji zapewniają dzieciom ochronę przed wyzyskiem.</u>
          <u xml:id="u-109.7" who="#ZofiaWilczyńska">Konwencja Praw Dziecka ustala system międzynarodowej kontroli przestrzegania jej postanowień przez państwa-strony za pośrednictwem 10-osobowego Komitetu Praw Dziecka. Zadaniem tegoż komitetu jest sprawozdanie i ocena sprawozdań, jakie państwa-strony będą obowiązane składać do Organizacji Narodów Zjednoczonych. Koszty związane z działalnością komitetu będą pokrywane ze środków ONZ. Państwa-strony — jest to bardzo ważne — mogą wnieść w stosunku do niektórych postanowień konwencji pewne zmiany i zastosować je do swego prawodawstwa, np. w kwestii służby wojskowej można wnieść zastrzeżenie.</u>
          <u xml:id="u-109.8" who="#ZofiaWilczyńska">Uchwalenie Konwencji Praw Dziecka jest znaczącym, międzynarodowym osiągnięciem Polski jako promotora i inicjatora pierwszego międzynarodowego aktu w dziedzinie ochrony praw dziecka. Konwencja została wyłożona do podpisu w sekretariacie Organizacji Narodów Zjednoczonych 26 stycznia br. W tym też dniu podpisało ją 58 państw. Miała ona jednak wejść w życie po złożeniu dokumentów ratyfikacyjnych oznaczających przystąpienie do niej przez co najmniej 20 państw, co praktycznie stało się 2 września tego roku. Należy jednak ubolewać, że w tej pierwszej dwudziestce zabrakło Polski, inicjatora tego pięknego przedsięwzięcia. Nie jesteśmy już nawet w pierwszej trzydziestce. Może załapiemy się — jeśli można użyć tego określenia w pierwszej czterdziestce.</u>
          <u xml:id="u-109.9" who="#ZofiaWilczyńska">Ratyfikacja Konwencji Praw Dziecka spowoduje konieczność dostosowania naszego ustawodawstwa i praktyki do nowych wymogów. Dotyczy to zwłaszcza poszerzenia uprawnień dziecka w przepisach prawa cywilnego, rodzinnego, opiekuńczego i ochrony zdrowia. Postanowienia zawarte w konwencji są w zasadzie zgodne z naszym prawodawstwem, a więc zakres koniecznych zmian nie jest szeroki i nie wiąże się z dużymi kosztami. Niemniej konwencja będzie wprowadzana u nas systematycznie i stopniowo. Brzmienie niektórych postanowień konwencji zostanie zmienione w celu dostosowania do obowiązującego w Polsce prawa. Generalnie Konwencja Praw Dziecka stanowi niezwykle cenne rozszerzenie praw człowieka na dzieci, tak więc szybkie jej ratyfikowanie przez Rzeczpospolitą Polską należy uznać za jak najbardziej celowe.</u>
          <u xml:id="u-109.10" who="#ZofiaWilczyńska">Panie i Panowie Posłowie! Dostarczono państwu druk, który jest sprawozdaniem Komisji Polityki Społecznej, Komisji Młodzieży, Kultury Fizycznej i Sportu oraz Komisji Ustawodawczej o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji Konwencji Praw Dziecka (druk nr 439). Komisje: Polityki Społecznej, Młodzieży, Kultury Fizycznej i Sportu oraz Ustawodawcza po rozpatrzeniu tego projektu ustawy na posiedzeniach w dniach 6 i 20 września 1990 r. wnoszą, aby Wysoki Sejm raczył uchwalić projekt ustawy, druk nr 439, z następującymi zmianami:</u>
          <u xml:id="u-109.11" who="#ZofiaWilczyńska">W tytule, str. 1 ustawy oraz w art. 1 tej ustawy wyrazy: „Konwencji Praw Dziecka” zastępuje się wyrazami: „Konwencji o Prawach Dziecka”.</u>
          <u xml:id="u-109.12" who="#ZofiaWilczyńska">Równocześnie komisje wnoszą, by Wysoki Sejm raczył podjąć załączony projekt uchwały w sprawie ratyfikacji Konwencji o Prawach Dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-110">
          <u xml:id="u-110.0" who="#MikołajKozakiewicz">Sądzę, że może pani od razu zreferować zastrzeżenia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-111">
          <u xml:id="u-111.0" who="#ZofiaWilczyńska">Może przedstawię państwu zastrzeżenia, które wynikły w toku pierwszej debaty, w dniu 28 lipca, jak również w trakcie posiedzeń trzech komisji w tejże sprawie.</u>
          <u xml:id="u-111.1" who="#ZofiaWilczyńska">Zastrzeżenia. W odniesieniu do art. 7 konwencji, Rzeczpospolita Polska wnosi takie zastrzeżenia, że jak długo w świadomości... Może pozwolę sobie państwu przedstawić bardzo krótko treść art. 7, który odnosi się do tożsamości dziecka. A więc mówi: Niezwłocznie po urodzeniu dziecka zostanie sporządzony akt jego urodzenia, a dziecko od momentu urodzenia będzie miało prawo do otrzymania imienia, uzyskania obywatelstwa oraz, o ile to możliwe, prawo poznania swoich rodziców i pozostawania pod ich opieką.</u>
          <u xml:id="u-111.2" who="#ZofiaWilczyńska">Drugi punkt tegoż artykułu wnosi: Państwa-strony zapewnią, aby prawa te stały się zgodne z ich prawem wewnętrznym oraz ich międzynarodowymi zobowiązaniami w tej dziedzinie. W szczególności w przypadkach, gdyby brak tych uregulowań spowodował, iż dziecko pozostałoby bez przynależności państwowej.</u>
          <u xml:id="u-111.3" who="#ZofiaWilczyńska">W odniesieniu do art. 7 konwencji Rzeczpospolita Polska uważa, że jak długo w świadomości społecznej przeważać będzie przekonanie, iż dla prawidłowego i niezakłóconego rozwoju dziecka niezbędne jest jego przeświadczenie o pochodzeniu od rodziców przysposabiających jako rodziców naturalnych, prawo dziecka do ich poznania będzie podlegało ograniczeniu przez obowiązywanie rozwiązań prawnych umożliwiających przysposabiającym zachowanie tajemnicy pochodzenia dziecka. Takie zastrzeżenie proponuje komisja.</u>
          <u xml:id="u-111.4" who="#ZofiaWilczyńska">Drugie zastrzeżenie dotyczy art. 38 pkt. 2, który mówi, że o granicy wieku, od której dopuszczalne jest powoływanie do służby wojskowej lub podobnej oraz uczestnictwo w działaniach zbrojnych, rozstrzyga prawo Rzeczypospolitej Polskiej. Granica ta jednak nie może być nisza niż przewidziana w art. 38 konwencji, czyli nie może być niższa aniżeli 15 lat.</u>
          <u xml:id="u-111.5" who="#ZofiaWilczyńska">Jednocześnie do tych zastrzeżeń Rzeczpospolita Polska składa następującą deklarację:</u>
          <u xml:id="u-111.6" who="#ZofiaWilczyńska">Rzeczpospolita Polska uważa, że wykonanie przez dziecko jego praw określonych w konwencji, w szczególności praw określonych w artykułach od 12 do 16 — artykuły te odnoszą się do wyrażania swoich myśli, poglądów, do stowarzyszania się itd. — dokonuje się z poszanowaniem władzy rodzicielskiej, zgodnie z polskimi zwyczajami i tradycjami dotyczącymi miejsca dziecka w rodzinie i poza rodziną.</u>
          <u xml:id="u-111.7" who="#ZofiaWilczyńska">W odniesieniu do art. 24 ust. 2 lit. f konwencji, Rzeczpospolita Polska uważa — odnosi się to m. in. do świadomego macierzyństwa — że poradnictwo dla rodziców oraz wychowanie w zakresie planowania rodziny winno pozostawać w zgodzie z zasadami moralności w danym kraju.</u>
          <u xml:id="u-111.8" who="#ZofiaWilczyńska">W związku z tym proszę Wysoką Izbę o wyrażenie zgody na ratyfikowanie długo przez nas omawianej Konwencji o Prawach Dziecka.</u>
          <u xml:id="u-111.9" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-112">
          <u xml:id="u-112.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-112.1" who="#MikołajKozakiewicz">Otwieram dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-112.2" who="#MikołajKozakiewicz">Mam zgłoszonych dwóch dyskutantów. Jako pierwszy głos zabierze poseł Marian Szatybełko z PZKS. Przygotuje się pan poseł Tadeusz Bień ze Stronnictwa Demokratycznego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-113">
          <u xml:id="u-113.0" who="#MarianSzatybełko">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Zanim Wysoka Izba wyrazi wolę podjęcia uchwały o ratyfikacji Konwencji o Prawach Dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w dniu 20 listopada 1989 r., chcę zwrócić uwagę Wysokiej Izby, że w konwencji tej unika się precyzyjnego określenia definicji dziecka, co należy uznać za jej ułomność. Definicja dziecka ograniczona jest w konwencji do określenia górnej granicy wieku, do którego jest się dzieckiem. Pominięcie zaś niezaprzeczalnego faktu, że dzieciństwo człowieka rozpoczyna się od jego poczęcia, czyni ją niepełną, a tym samym nie odpowiadającą tytułowi konwencji. A więc sformułowanie praw dziecka od poczęcia do jego urodzenia się oraz praw matki i ojca w kontekście międzynarodowym, oczekuje na ich opracowanie.</u>
          <u xml:id="u-113.1" who="#MarianSzatybełko">Teraz przejdę do problemów adopcyjnych. Art. 21 konwencji formułuje obowiązki państw dopuszczających adopcję w kraju urodzenia się dziecka, jak również adopcję związaną z przeniesieniem dziecka do innego kraju. Polska właśnie należy do państw, które, jak dotychczas, dopuszczają adopcje krajowe, jak również adopcje zagraniczne. Adopcje krajowe są nieuniknione, a nawet pożądane i powinny mieć bezwzględny priorytet. Polskie dzieci nie są na eksport, polskie dzieci są dla polskich rodzin. Tak się jednak nie dzieje. Wiele małżeństw bezdzietnych poszukuje dzieci do adopcji, jak również wiele dzieci oczekuje na przysposobienie w przybranej rodzinie. Dla poszukujących dzieci do adopcji nie jest to sprawa łatwa. Oczekiwania na uzyskanie dziecka do adopcji trwają wielokrotnie latami.</u>
          <u xml:id="u-113.2" who="#MarianSzatybełko">Dziwnym zbiegiem okoliczności w tym samym czasie stosunkowo łatwo uzyskiwane są dzieci do adopcji zagranicznych, gdzie los tych dzieci jest nam nie znany, a może być bardzo różny. Znane nam są światowe afery, kiedy to dzieci użyto do eksperymentów. Istnieje również obawa, że podobny los może spotkać nasze dzieci, szczególnie niepełnosprawne. Zapobiec temu możemy jedynie wtedy, kiedy warunkiem uzyskania dziecka do adopcji z Polski będzie dopuszczenie przedstawicielstw polskich do kontroli losów dziecka adoptowanego.</u>
          <u xml:id="u-113.3" who="#MarianSzatybełko">W związku z powyższym stawiam formalny wniosek o wpisanie do uchwały ratyfikującej Konwencję o Prawach Dziecka następującej deklaracji lub zastrzeżenia: „Rzeczpospolita Polska uważa, że dopuszczenie do adopcji dziecka do innego kraju jest możliwe pod warunkiem, że przedstawicielstwa kraju urodzenia dziecka będą dopuszczone do kontroli losów dziecka”.</u>
          <u xml:id="u-113.4" who="#MarianSzatybełko">Ratyfikacja konwencji nie jest tylko formułą prawną, lecz również przyjęciem obowiązku jej przestrzegania, co powinno być kontrolowane. Szczególnej kontroli powinny podlegać procesy adopcyjne dzieci. W związku z powyższym stawiam formalny wniosek o zobowiązanie ministra sprawiedliwości do stworzenia struktury organizacyjnej tej kontroli, jak również przedstawienie tej struktury Sejmowi. Ma to oparcie w art. 21 Konwencji punkt „c”.</u>
          <u xml:id="u-113.5" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-114">
          <u xml:id="u-114.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-114.1" who="#MikołajKozakiewicz">Głos ma poseł Tadeusz Bień.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-115">
          <u xml:id="u-115.0" who="#TadeuszBień">Panie Marszałku! Panie i Panowie! Mamy przed sobą dokument, pakiet praw międzynarodowych o prawach dziecka. Twórcom tego pakietu praw przyświecał niewątpliwie cel szlachetny, ale projekt dokumentu, jaki dotarł do naszych rąk, w każdym razie ten poselski, budzi szereg zastrzeżeń zarówno co do strony redakcyjnej, jak i merytorycznej. Komisja dokonała pewnych poprawek stylistycznych, skorygowała nazwę dokumentu, sugeruje jeszcze inne poprawki, ale nie wyczerpuje to wątpliwości, jakie nasuwały się przy czytaniu tego dokumentu. Te wątpliwości interpretacyjne dotyczą aktu prawnego, który z chwilą ratyfikowania stanie się również aktem obowiązującym w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-115.1" who="#TadeuszBień">Podam kilka przykładów. Strona 2 akapit 3 — powinno być: „Powszechna Deklaracja Praw Człowieka”, a jest wpisane: „ogólna deklaracja”. W art. 6 ust. 1 użyto określenia „dziecko ma wrodzone prawo do życia”, winno być: „naturalne” lub „przyrodzone”.</u>
          <u xml:id="u-115.2" who="#TadeuszBień">Terminologia i stylistyka art. 11, art. 22 ust. 1, a w konsekwencji również art. 22 ust. 2 i art. 40 ust. 1 czyni je niezrozumiałymi.</u>
          <u xml:id="u-115.3" who="#TadeuszBień">Ważniejsze jednak od uwag redakcyjnych są uwagi, które zgłaszają reprezentanci środowisk prawniczych w Polsce. Otóż prawne konsekwencje wynikające z ujęć definicyjnych pierwszej części konwencji, w szczególności art. 6 i art. 7 przesądzają niektóre zamierzenia projektowanych ustaw, w szczególności dotyczy to ustawy o ochronie praw dziecka poczętego.</u>
          <u xml:id="u-115.4" who="#TadeuszBień">Ponadto podpisanie konwencji, która zmienia system prawa wewnętrznego w kraju, prawa cywilnego, rodzinnego i procesowego, powinno być poprzedzone szczegółowymi wskazaniami tych zmian. Brak dziś rozeznania lub stanowiska, czy zmiany te są w ogóle pożądane. Dotyczy to głównie problemu adopcji za granicą, czy zakresu władzy rodziców nad dziećmi. Są w ogóle zgłaszane zastrzeżenia co do możliwości prawnego usankcjonowania wywozu dzieci polskich za granicę. Sprawy te są objęte w konwencji w sposób odbiegający od polskiej obyczajowości.</u>
          <u xml:id="u-115.5" who="#TadeuszBień">Przyjmowanie umowy międzynarodowej jest celowe, gdy przynosi pożytek społeczny. Zdaję sobie sprawę, że jest to względne, ale sankcjonowanie np. zagranicznej adopcji, przy zapewnieniu mechanizmu chronienia indywidualnych interesów stron, o czym mówi art. 21, to sprawa nad którą należy się najpierw dobrze zastanowić.</u>
          <u xml:id="u-115.6" who="#TadeuszBień">Co w tym artykule znaczy np. sformułowanie „dbać o to, aby dziecko adoptowane do innego kraju miało zabezpieczenia gwarancyjne”. Jest to sformułowanie abstrakcyjne z punktu widzenia prawa.</u>
          <u xml:id="u-115.7" who="#TadeuszBień">I jeszcze jedna uwaga. Międzynarodowe pakty praw człowieka na tyle już chronią prawa ludzkie, że chyba nie jest rzeczą niezbędną, a w każdym razie tak pilną, żeby specjalną ochroną otoczyć pewną grupę ludzi, w tym przypadku wydzieloną według wieku, i w dodatku nie do końca, jak już powiedział pan poseł Szatybełko, zdefiniowaną.</u>
          <u xml:id="u-115.8" who="#TadeuszBień">Konsekwencją takiego podejścia powinno być wprowadzenie kolejnych konwencji, np. o prawach człowieka w wieku średnim albo o prawach emerytów i rencistów. W tej ostatniej z wymienionych grup ochrona jest tym bardziej potrzebna, że obowiązek alimentacyjny rodziców względem dzieci jest stosowany i realizowany w sposób naturalny. Natomiast obowiązek dzieci względem rodziców najczęściej realizowany nie jest.</u>
          <u xml:id="u-115.9" who="#TadeuszBień">Przedstawione wyżej uwagi i wątpliwości powodują, że stawiam wniosek o nierozpatrywanie w chwili obecnej sprawy ratyfikowania konwencji.</u>
          <u xml:id="u-115.10" who="#TadeuszBień">Uważam, że sprawa nie jest na tyle przygotowana, żeby Sejm mógł rzetelnie, świadomie i ze znajomością wszystkich konsekwencji podjąć uchwałę, a może wydać ustawę, upoważniającą prezydenta do ratyfikacji tego dokumentu. Uchwałę lub ustawę — dlatego że dzisiaj nie mamy w Polsce ani w Konstytucji, ani w żadnym innym znanym mi akcie prawnym określenia, jaki jest tryb ratyfikowania ustaw międzynarodowych.</u>
          <u xml:id="u-115.11" who="#TadeuszBień">Jeżeli poruszyliśmy problem praw dziecka, to muszę powiedzieć o jeszcze jednej ważnej sprawie napływającej z różnych środowisk. Chodzi o sygnały o sprzedaży dzieci za granicę. O tym mówił już pan poseł Szatybełko.</u>
          <u xml:id="u-115.12" who="#TadeuszBień">Środowiska prawnicze zgłaszają propozycję powołania rządowej agencji dotyczącej adopcji polskich dzieci przez obywateli innych państw. Byłaby to jedyna instytucja uprawniona do wydawania zezwoleń na rozpoczęcie procedury adopcyjnej, sprawdzania środowiska, w jakim dziecko ma się znaleźć, i która miałaby zapewnione z woli adoptującego prawo sprawdzania warunków, w jakich dziecko wzrasta i rozwija się. Winno to oczywiście następować w sposób nie zakłócający procesu integracyjnego dziecka ze środowiskiem.</u>
          <u xml:id="u-115.13" who="#TadeuszBień">Nie można dłużej akceptować tego, że nikt nie potrafi w Polsce odpowiedzieć, ile dzieci zostało w ogóle zaadoptowanych za granicą i w jakich warunkach tę adopcję przechodziły.</u>
          <u xml:id="u-115.14" who="#TadeuszBień">Myślę, że sprawa ta powinna stać się przedmiotem rozważań w ministerstwach zajmujących się zdrowiem, opieką społeczną, w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.</u>
          <u xml:id="u-115.15" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-116">
          <u xml:id="u-116.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-116.1" who="#MikołajKozakiewicz">Zgłosiło się jeszcze dwóch mówców. Mam nadzieję, że więcej już się nikt nie zgłosi.</u>
          <u xml:id="u-116.2" who="#MikołajKozakiewicz">Poseł Jan Łopuszański, proszę bardzo. Przygotuje się poseł Jan Rzymełka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-117">
          <u xml:id="u-117.0" who="#JanŁopuszański">Panie Marszałku! Chciałem powiedzieć, że pomimo pańskiej uwagi, odczuwam głęboki sens mojego dzisiejszego wystąpienia. Gdybym takiego przekonania w sobie nie miał, to nie występowałbym.</u>
          <u xml:id="u-117.1" who="#JanŁopuszański">Wysoka Izbo! Otóż po pierwsze, chciałem poprzeć wniosek, który padł z ust kolegi Bienia, ażebyśmy dzisiaj nie rozpatrywali ratyfikacji. Padł tutaj argument ze strony koleżanki, która była sprawozdawcą, że może już nie załapiemy się w pierwszej trzydziestce, ale może załapiemy się w pierwszej czterdziestce. A ja chciałem przypomnieć, że to jest stanowienie prawa, a nie wyścig kolarski. I byłoby dobrze, żebyśmy bardzo dokładnie przemyśleli wszystkie jego aspekty.</u>
          <u xml:id="u-117.2" who="#JanŁopuszański">A teraz, jeżeli chodzi o sprawy szczegółowe, chciałem ku uwadze kolegów przedstawić tylko dwie. Otóż w czasie sprawozdania padło sformułowanie, że konwencja obejmuje każde dziecko do 18 lat. Bardzo dobrze zrobił kolega Szatybełko, że przypomniał, iż dziecko jest dzieckiem od momentu poczęcia.</u>
          <u xml:id="u-117.3" who="#JanŁopuszański">Chciałem przypomnieć — ponieważ koledzy nie mają tekstu konwencji przed sobą — że art. 1 brzmi: „Dla celów niniejszej konwencji, dziecko oznacza każdą istotę ludzką w wieku poniżej 18 lat, chyba że zgodnie z prawem odnoszącym się do dziecka, uzyska ono wcześniej pełnoletność”. W świetle wiedzy, którą posiadamy w chwili obecnej, istota ludzka istnieje właśnie od momentu poczęcia.</u>
          <u xml:id="u-117.4" who="#JanŁopuszański">Ponadto mam zasadnicze zastrzeżenie do pewnego fragmentu proponowanej nam uchwały. Mianowicie jest proponowane zastrzeżenie, moim zdaniem słuszne, natomiast fatalnie sformułowane. Jest to pierwsze z kolejnych zastrzeżeń, które brzmi następująco: „W odniesieniu do art. 7 konwencji Rzeczpospolita Polska uważa, że jak długo w świadomości społecznej przeważać będzie przekonanie, iż dla prawidłowego i niezakłóconego rozwoju dziecka niezbędne jest jego przeświadczenie o pochodzeniu od rodziców przysposabiających jako rodziców naturalnych, prawo dziecka do ich poznania będzie podlegało ograniczeniu itd.”.</u>
          <u xml:id="u-117.5" who="#JanŁopuszański">Otóż to prawda, że prawo dziecka przysposobionego do poznania rodziców naturalnych powinno podlegać ograniczeniu. Natomiast zgłaszam zdecydowany sprzeciw przeciwko manipulacji świadomością zawartą w sformułowaniu, że jak długo w świadomości przeważać będzie przekonanie, iż potrzebne jest pochodzenie od rodziców naturalnych. To jest właśnie przekonanie naturalne, które trwa przez całą historię. I byłoby dobrze, gdybyśmy je podtrzymywali. Byłoby dobrze, kiedy robimy zastrzeżenia do konwencji, żebyśmy do tych zastrzeżeń nie wprowadzali manipulacji świadomością społeczną, manipulacji polegającej na tym, że dzisiaj uważamy za szczególnie godne pochodzenie od rodziców naturalnych, a my podejmujemy działania, żeby się tego przeświadczenia pozbyć.</u>
          <u xml:id="u-117.6" who="#JanŁopuszański">Dlatego zgłaszałbym, już w toku dalszych prac, wniosek, że to zastrzeżenie powinno brzmieć trochę krócej. Po prostu, że w odniesieniu do art. 7 Polska uważa, że prawo dziecka przysposobionego do poznania rodziców naturalnych będzie podlegało ograniczeniu, i dalej tak jak w konwencji.</u>
          <u xml:id="u-117.7" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-118">
          <u xml:id="u-118.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-118.1" who="#MikołajKozakiewicz">Pan poseł Jan Rzymełka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-119">
          <u xml:id="u-119.0" who="#JanRzymełka">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Ja krótko odnośnie do art. 24 Konwencji Praw Dziecka. Mówiono w tej Izbie o dzieciach z Kuwejtu, z Iraku. Mówiono o dzieciach głodujących, o dzieciach które nie mają wody itd. Niestety nie wspomniano o dzieciach z obszarów ekologicznie zagrożonych. Polska, będąca jednym z projektodawców praw dziecka, zapomina o tym, że na terenie Polski mamy jedną z największych powierzchnię obszarów ekologicznie zagrożonych, gdzie dzieci systematycznie są narażone na wiele szkód. Nie chcę tego udokumentowywać, sprawa jest jasna.</u>
          <u xml:id="u-119.1" who="#JanRzymełka">Chcę zwrócić uwagę, że projektodawcy jakby tego nie dostrzegają i dlatego też wnoszę o uzupełnienie art. 24, bo art. 24 dotyczy głodu, wody pitnej, rehabilitacji, wnoszę, aby uzupełnić ten artykuł o takie sformułowania, aby państwa-strony szczególną troską, opiekę zdrowotną i profilaktyczną objęły dzieci z obszarów ekologicznie zagrożonych.</u>
          <u xml:id="u-119.2" who="#JanRzymełka">Dzisiaj nie ma czasu na powtarzanie tych spraw, na dawanie dalszych przykładów, w tej Izbie wiele razy o tym mówiono. Proszę o zawarcie poprawki, aby dzieci z obszarów ekologicznie zagrożonych były objęte szczególną troską i opieką zdrowotną.</u>
          <u xml:id="u-119.3" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-120">
          <u xml:id="u-120.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-120.1" who="#MikołajKozakiewicz">Pani poseł Teresa Liszcz, proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-121">
          <u xml:id="u-121.0" who="#TeresaLiszcz">Panie Marszałku! Szanowni Państwo! Chcę się odnieść do zastrzeżeń natury prawnej, zgłaszanych tutaj głównie przez pana posła Szatybełkę.</u>
          <u xml:id="u-121.1" who="#TeresaLiszcz">Nie jest prawdą, jakoby ratyfikowanie tej konwencji miało rozszerzyć praktykę adopcji zagranicznych, miało negatywnie wpłynąć na naszą praktykę w tym zakresie. Prawda jest wręcz odwrotna. Sprawa uregulowania adopcji zagranicznych, trybu, przesłanek, jest kwestią prawa wewnętrznego. Te adopcje aktualnie odbywają się. Doskonale zdaję sobie sprawę, tak jak większość z państwa, z niebezpieczeństw z tym związanych. Rzeczywiście są pewne nieprawidłowości przy realizowaniu adopcji zagranicznych. Natomiast jest również prawdą, że konwencja ta nie tylko że nie może niebezpieczeństwa tych wypaczeń, tej złej praktyki, zwiększyć, ale wręcz przeciwnie, może wpłynąć na ich ograniczenie. Konwencja zakłada bowiem, że adopcje zagraniczne są środkiem ostatecznym zapewnienia opieki dzieciom wtedy, kiedy w kraju tej opieki w postaci czy to umieszczenia w rodzinie zastępczej czy przez adopcję krajową nie można zapewnić. A więc niejako zmusza państwa członkowskie do traktowania adopcji zagranicznych jako czegoś wyjątkowego.</u>
          <u xml:id="u-121.2" who="#TeresaLiszcz">Jeśli nie ratyfikowalibyśmy Konwencji Praw Dziecka, to w tej kwestii oznaczałoby to, że mamy w prawie wewnętrznym pełną swobodę regulowania adopcji zagranicznych, bez żadnych ograniczeń, a więc w istocie konwencja zmierza w kierunku, który preferuje poseł Szatybełko. I słusznie. Ograniczenie adopcji zagranicznych.</u>
          <u xml:id="u-121.3" who="#TeresaLiszcz">Natomiast nic nie stoi na przeszkodzie temu, żebyśmy w prawie wewnętrznym wprowadzili nawet całkowity zakaz adopcji zagranicznych, bo oznaczałoby to nie tylko, że szanujemy konwencję, ale że wręcz idziemy o krok dalej w tej kwestii, nie tylko ograniczając adopcję zagraniczną, ale wręcz jej zakazując.</u>
          <u xml:id="u-121.4" who="#TeresaLiszcz">Podzielam obawy pana posła Szatybełki co do tego, że nie jesteśmy w stanie kontrolować losów dzieci adoptowanych za granicą i że być może w pojedynczych przypadkach te losy są tragiczne. Ale to znów nie jest kwestia tej konwencji. My nie jesteśmy w stanie niczego do tej konwencji dopisać, a konwencja w takiej postaci, w jakiej jest, nie przeszkadza w organizowaniu tego swoistego nadzoru, ale tylko i wyłącznie w drodze umów międzynarodowych, bo wraz z adopcją zagraniczną dziecko uzyskuje obce obywatelstwo, a nasze służby krajowe nie są władne sprawować jakiegokolwiek nadzoru nad obcymi obywatelami. Można natomiast ten nadzór zorganizować, ale tylko i wyłącznie w oparciu o umowy międzynarodowe. I tutaj konwencja nie jest przeszkodą.</u>
          <u xml:id="u-121.5" who="#TeresaLiszcz">Kończąc, opowiadałabym się za ratyfikacją Konwencji Praw Dziecka, ponieważ nie tylko w niczym nie pogorszy ona stanu naszego wewnętrznego prawa, ale wręcz przeciwnie, powinna nas zmobilizować do lepszego jego uregulowania.</u>
          <u xml:id="u-121.6" who="#TeresaLiszcz">Natomiast jest kwestią prestiżu naszego państwa i prestiżu Konwencji Praw Dziecka, żeby jak największa liczba państw, a wśród nich i my jako inicjatorzy, tę konwencję ratyfikowała. Dla nas może nie ma to praktycznego znaczenia, bo u nas prawa dziecka są postawione mniej więcej na przyzwoitym poziomie, ale Konwencja Praw Dziecka ma przede wszystkim znaczenie dla krajów najbardziej zacofanych, gdzie sytuacja jest alarmująca.</u>
          <u xml:id="u-121.7" who="#TeresaLiszcz">I my nie popierając, nie ratyfikując tej konwencji opóźniamy w jakimś sensie podniesienie standardu praw dziecka w innych krajach. Dlatego apelowałabym o ratyfikowanie tej konwencji dzisiaj.</u>
          <u xml:id="u-121.8" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-122">
          <u xml:id="u-122.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-122.1" who="#MikołajKozakiewicz">Pani poseł Anna Dynowska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-123">
          <u xml:id="u-123.0" who="#AnnaDynowska">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Chciałabym poprzeć wniosek pana posła Bienia i pana posła Łopuszańskiego o odesłanie projektu z powrotem do komisji, do których został on przekazany.</u>
          <u xml:id="u-123.1" who="#AnnaDynowska">Mój wniosek chciałabym poprzeć tylko jedną uwagą, mianowicie eksperci, u których zasięgaliśmy opinii odnośnie do tej konwencji, zgodnie podnieśli, że konwencja zawiera w tłumaczeniu szereg błędów. Błędy te są niezwykle istotne. Niezwykle istotne jest na przykład błędne tłumaczenie art. 6 ust. 1 mówiącego w tekście polskim, że każde dziecko ma wrodzone prawo do życia, skoro konwencja w dosłownym polskim tłumaczeniu tego artykułu brzmiałaby, że dziecko ma przyrodzone prawo do życia. Jest to niejako przesądzenie sprawy, czy dziecko jest istotą ludzką w chwili urodzenia się, czy w chwili poczęcia.</u>
          <u xml:id="u-123.2" who="#AnnaDynowska">Ten problem nie został jeszcze u nas rozstrzygnięty, toczą się nieprawdopodobne dyskusje między zwolennikami jednej, a zwolennikami drugiej koncepcji i nastręcza to także bardzo poważne problemy związane z poczęciem in vitro.</u>
          <u xml:id="u-123.3" who="#AnnaDynowska">Nie wiem, czy członkowie trzech komisji sejmowych mieli pełną świadomość tego, że tekst w tłumaczeniu przekazanym Sejmowi był nieprecyzyjny i niezgodny z treścią samej konwencji. Dlatego też wydaje mi się, że sprawa naprawdę nie jest aż tak pilna, żebyśmy dzisiaj, bez przedyskutowania i należytego zrozumienia treści zapisów tej konwencji, przystąpili natychmiast do jej ratyfikacji, nie wnosząc zastrzeżeń i uwag.</u>
          <u xml:id="u-123.4" who="#AnnaDynowska">Sądzę także, że treść konwencji nie została poprzedzona jakąkolwiek analizą co do jej przystawalności do polskich warunków społecznych, ekonomicznych i obyczajowych. Z tego też tytułu bardzo popieram wniosek o to, ażeby sprawa nie została dzisiaj rozstrzygnięta, a projekt ustawy wrócił do komisji sejmowych do przeanalizowania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-124">
          <u xml:id="u-124.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję pani poseł.</u>
          <u xml:id="u-124.1" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę, może pani poseł pierwsza.</u>
          <u xml:id="u-124.2" who="#komentarz">(Poseł Marian Szatybełko: Ad vocem)</u>
          <u xml:id="u-124.3" who="#MikołajKozakiewicz">Jedną chwileczkę. Pani poseł pierwsza się zgłosiła, za chwilę pan poseł.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-125">
          <u xml:id="u-125.0" who="#HannaSuchocka">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Muszę przyznać, że dyskusja wokół konwencji wywołuje chyba wiele nieporozumień. Sądzę, że powinniśmy mieć pełną świadomość, gdyż szczegółowa dyskusja z gruntownymi wyjaśnieniami pana ministra Skubiszewskiego toczyła się na tej sali w końcu lipca.</u>
          <u xml:id="u-125.1" who="#HannaSuchocka">Musimy pamiętać o tym, że my w tym momencie dyskutujemy nie nad ustawą, tylko nad konwencją, aktem o charakterze międzynarodowym, i nasza możliwość wnoszenia poprawek do tego aktu jest oczywiście ograniczona i my w tym momencie nie możemy proponować zmian tekstu, zmian treści, dopisywania.</u>
          <u xml:id="u-125.2" who="#HannaSuchocka">Inna jest kwestia zastrzeżeń. Chcę się ustosunkować do dwóch spraw, mianowicie do zastrzeżeń i do tłumaczenia, o którym mówiła pani posłanka Dynowska. Tłumaczenia konwencji wywołują zawsze mnóstwo wątpliwości, ale musimy mieć pełną świadomość, że Polska dokonując ratyfikacji opiera się na tekstach języków urzędowych międzynarodowych, to znaczy na języku angielskim czy na języku francuskim i tam nie wywołuje to takich wątpliwości.</u>
          <u xml:id="u-125.3" who="#HannaSuchocka">Dysponuję dwoma tekstami tłumaczenia polskiego, w którym w jednym miejscu mówi się o naturalnym prawie dziecka do życia. Prawdopodobnie się ukaże trzeci tekst, który będzie mówił o przyrodzonym prawie, i musimy w tym momencie posługiwać się tekstem angielskim. Tekst angielski stwarza nam możliwość pewnych wewnętrznych regulacji, to znaczy nie ograniczających czy nie wychodzących przeciwko przyjęciu ustawy o ochronie dziecka poczętego. Absolutnie stwarza te możliwości. Musimy patrzeć na konwencję z tego punktu widzenia, że stwarza ona ramy, natomiast regulacja naszego porządku wewnętrznego musi się w tych ramach mieścić.</u>
          <u xml:id="u-125.4" who="#HannaSuchocka">Dyskusja, wbrew temu co tutaj było mówione, dyskusja nad konwencją i nad naszym porządkiem prawnym toczyła się mniej więcej od lutego w różnych gremiach. W rezultacie, jak państwo przypominacie sobie wystąpienie pana ministra Skubiszewskiego, pan minister Skubiszewski powiedział, że z reguły tak się dzieje, że najpierw ratyfikuje się konwencję, a dopiero potem wprowadza się regulacje wewnętrzne zgodne z konwencją. Zastrzeżeń natomiast dokonuje się tylko wtedy, kiedy mamy świadomość, że nasze wewnętrzne regulacje nie będą zgodne z konwencją. I w tym przypadku zastrzeżenie pana posła Szatyłebki o tyle jest w pewnym sensie bezprzedmiotowe, że właśnie, jak mówiła posłanka Liszcz, ta konwencja stwarza szerokie granice dla naszych regulacji wewnętrznych i absolutnie w niczym ich nie ogranicza.</u>
          <u xml:id="u-125.5" who="#HannaSuchocka">Uważam zatem i opowiadam się za tym, że powinniśmy tę konwencję ratyfikować, albowiem daje nam ona szanse uregulowania naszego porządku wewnętrznego zgodnie ze standardami międzynarodowymi, jeżeli zaś odsuniemy to w czasie, nic lepszego nie wymyślimy. Od lipca do tej pory zostały zgłoszone tylko dwa zastrzeżenia. Inne — co podkreślam — są zastrzeżeniami, które będą miały wpływ na tekst naszej ustawy, lecz nie idą w innym kierunku aniżeli konwencja. Zatem opowiadam się za jej ratyfikacją, za wyrażeniem zgody.</u>
          <u xml:id="u-125.6" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-126">
          <u xml:id="u-126.0" who="#MikołajKozakiewicz">Chwileczkę. Pierwszy był poseł...</u>
          <u xml:id="u-126.1" who="#komentarz">(Poruszenie na sali)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-127">
          <u xml:id="u-127.0" who="#MarianSzatybełko">Ja bardzo krótko, szczególnie ad vocem wypowiedzi posłanki Liszcz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-128">
          <u xml:id="u-128.0" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-129">
          <u xml:id="u-129.0" who="#MarianSzatybełko">Zastrzeżenia, które Sejm może zgłaszać do konwencji są tylko wyrazem naszego stosunku do wartości moralnej prawa międzynarodowego, które nie zawsze jest najlepszym wzorem do naśladowania. Uważam, że mamy prawo do wnoszenia zastrzeżeń jako podmiot prawa międzynarodowego. Na koniec chciałbym zwrócić uwagę, że moje zastrzeżenia miały charakter deklaracji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-130">
          <u xml:id="u-130.0" who="#MikołajKozakiewicz">Poseł Tadeusz Bień, proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-131">
          <u xml:id="u-131.0" who="#TadeuszBień">Ja w kontekście wypowiedzi pani poseł Suchockiej. To, co pani poseł powiedziała, rzeczywiście polega na prawdzie, ale jeszcze pani poseł nie powiedziała wszystkiego. Otóż przy ratyfikacji strony podpisujące mają prawo złożyć protokół zastrzeżeń, a takiego protokołu zastrzeżeń do tej pory nasze komisje sejmowe nie przedstawiły. Odczytano go dzisiaj, w tej chwili, a przyjęliśmy zasadę, że to, co mamy ustalać, powinno nam być podane do wiadomości wcześniej, z wyprzedzeniem, żeby można było to przemyśleć, zastanowić się. Protokół przedstawiony przez panią poseł sprawozdawcę nie wyczerpuje wszystkich zastrzeżeń, jakie w tej chwili są zgłaszane ze środowisk prawnych. Stawiając wniosek o oddalenie dzisiaj zatwierdzania ratyfikacji, stawiam go w tym celu, żeby sporządzić kompleksowy protokół i przedstawić go w momencie ratyfikacji, dlatego że jest to jedyny moment, kiedy taki protokół zastrzeżeń można złożyć.</u>
          <u xml:id="u-131.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-132">
          <u xml:id="u-132.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-132.1" who="#MikołajKozakiewicz">Sądzę, że zakończyliśmy dyskusję. Słucham?</u>
          <u xml:id="u-132.2" who="#komentarz">(Głos z sali: Głosowanie)</u>
          <u xml:id="u-132.3" who="#MikołajKozakiewicz">Nie, nie jeszcze nie głosowanie. Czy pani poseł sprawozdawca chce się ustosunkować do dyskusji? Czy są jeszcze inne zgłoszenia?</u>
          <u xml:id="u-132.4" who="#komentarz">(Poseł Maria Sielicka-Gracka: Tak)</u>
          <u xml:id="u-132.5" who="#komentarz">(Poseł Jan Łopuszański: Ja też proszę o głos)</u>
          <u xml:id="u-132.6" who="#MikołajKozakiewicz">Jeszcze jest zgłoszenie. Proszę bardzo panią poseł.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-133">
          <u xml:id="u-133.0" who="#MariaSielickaGracka">Chcę wyrazić głębokie ubolewanie posłowi Bieniowi i wszystkim tym z państwa, którzy nie włączyli się do pracy. Pracowaliśmy nad tym od lutego, proszę państwa, konwencja była na wszystkie strony dyskutowana i wszyscy chętni byli zapraszani. Było zorganizowane forum do spraw dzieci, gdzie był podział na cztery grupy, pracowano nad zdrowiem, nad prawnymi konsekwencjami wprowadzenia konwencji. Tak że wszyscy posłowie mieli okazję wnieść zastrzeżenia.</u>
          <u xml:id="u-133.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-134">
          <u xml:id="u-134.0" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-135">
          <u xml:id="u-135.0" who="#JanŁopuszański">Ja ponownie, za posłem Bieniem, chciałem złożyć ubolewanie, że Sejm po raz kolejny jest stawiany w obliczu tego, że z godziny na godzinę dostaje dokument i ma nad nim obradować. Ten dokument powinniśmy dostać tydzień temu.</u>
          <u xml:id="u-135.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-136">
          <u xml:id="u-136.0" who="#MikołajKozakiewicz">Chwileczkę. Ja może tylko tyle powiem, że dokument samej konwencji był doręczony już w czerwcu.</u>
          <u xml:id="u-136.1" who="#komentarz">(Protesty z sali).</u>
          <u xml:id="u-136.2" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-137">
          <u xml:id="u-137.0" who="#TadeuszBień">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Pragnę powiadomić, że po otrzymaniu sprawozdania komisji złożyliśmy na piśmie zastrzeżenia i wątpliwości do stanowiska komisji, ale nie Zostały one uwzględnione przy przedstawieniu dzisiaj tego dokumentu Wysokiej Izbie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-138">
          <u xml:id="u-138.0" who="#MikołajKozakiewicz">Pani poseł sprawozdawca. Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-139">
          <u xml:id="u-139.0" who="#ZofiaWilczyńska">Panie Marszałku! Panie i Panowie Posłowie! Zaiste wydaje się to dziwne — mówię do wszystkich tych, którzy jakoby ze zdziwieniem dzisiaj mówią o konwencji. Wszyscy państwo dostaliście do swoich skrytek konwencję i materiały w naszym brzmieniu, które zostały wypracowane przez forum. Można tu machnąć ręką: co tam forum. Ale jednak pracowało nad tym 100 ekspertów. Najsławniejsze sławy — jeśli można tu użyć tego słowa — najsławniejsze sławy prawnicze, legislacyjne, wypracowano dokumenty, które znów przesłano państwu do skrytek i dziwnym wydaje się fakt, że dzisiaj znowu te zastrzeżenia są składane. Co zaś najdziwniejsze, zwracam się do pana posła Bienia, nie otrzymaliśmy panie pośle takich zastrzeżeń, ani w formie pisemnej, ani też, do dzisiaj, wyrażonych przez pana w formie, ustnej. Jeszcze raz, proszę państwa, mówię — my naprawdę lubimy dużo mówić. Z tej trybuny zwracałam się do państwa z prośbą, niemal na kolanach, z błagalnym tonem o przystąpienie do pracy w sprawach dziecka, rodziny. I z tego miejsca mogę złożyć piękne podziękowania tym paniom posłankom i panom posłom i panom senatorom, tym ekspertom, którzy do chwili obecnej pracowali nad konwencją w sprawach dziecka.</u>
          <u xml:id="u-139.1" who="#ZofiaWilczyńska">I, proszę państwa, to co mówiła pani poseł Suchocka i pani poseł Liszcz. Ratyfikowanie konwencji to jest jedna sprawa, a wniesienie zastrzeżeń do tej konwencji to zupełnie inna sprawa. Zastrzeżenia wnoszą państwa-strony, które odnoszą się do artykułów tejże konwencji.</u>
          <u xml:id="u-139.2" who="#ZofiaWilczyńska">Natomiast jeszcze co do pierwszego artykułu. Do celów niniejszej konwencji dziecko oznacza każdą istotę ludzką w wieku poniżej 18 lat, chyba że zgodnie z prawem odnoszącym się do dziecka uzyska ono wcześniej pełnoletność. Gdyby nasze zastrzeżenia odnosiły się do niezgodności z już obowiązującym u nas prawem, to te zastrzeżenia można wnosić. Po prostu forum, które będzie nad tym pracowało, oraz zespół redakcyjny będą systematycznie te prawa wprowadzały.</u>
          <u xml:id="u-139.3" who="#ZofiaWilczyńska">Natomiast jeśli chodzi o adopcję. Proszę państwa, w każdym przypadku adopcji decyduje o tym sąd polski. Aby zaistniała adopcja na rzecz rodziny zamieszkującej za granicą, muszą być spełnione pewne warunki. Pierwszy warunek, to że powinna to być w zasadzie rodzina polska. Może należałoby wykreślić: w zasadzie pełna rodzina polska.</u>
          <u xml:id="u-139.4" who="#ZofiaWilczyńska">Drugi warunek — jeżeli nie jest to przynajmniej rodzina, to jedno z tych państwa powinno być Polakiem. To jest takie podstawowe spełnienie tego artykułu.</u>
          <u xml:id="u-139.5" who="#ZofiaWilczyńska">Trzeci warunek — warunki materialne muszą gwarantować właściwe wychowanie dziecka na właściwym poziomie. Rzeczywiście może to wydawać się bardzo enigmatyczne.</u>
          <u xml:id="u-139.6" who="#ZofiaWilczyńska">I czwarty warunek — powinna być zachowana łączność duchowa z krajem jednego z tych rodziców, których dziecko jest adoptowane.</u>
          <u xml:id="u-139.7" who="#ZofiaWilczyńska">I teraz, proszę państwa, proszę sobie wyobrazić taką sytuację. Zamieszkująca rodzina w Niemczech, z której jedno jest Polakiem, adoptuje dziecko. W momencie wywozu jego za granicę owa rodzina nadaje mu obywatelstwo niemieckie i niemieckie nazwisko. I w tym momencie nasze władze konsularne, czy inne, w zasadzie nie mają prawa ingerować w jego dalsze życie. Ale właśnie tutaj można wnieść zastrzeżenia, ja myślę, że przynajmniej tutaj minister spraw zagranicznych może wnieść zastrzeżenie, o czym mówił pan poseł Szatybełko, żeby była zachowana łączność pomiędzy krajem adoptującym i krajem, z którego dziecko jest adoptowane.</u>
          <u xml:id="u-139.8" who="#ZofiaWilczyńska">Szanowni Państwo! Ja — za słowami pani poseł Suchockiej i pani poseł Liszcz — rzeczywiście uważam, i z głęboką prośbą i nadzieją się do państwa o to zwracam, że należy ratyfikować konwencję. Natomiast zastrzeżenia do owej konwencji należy wnosić w takim układzie, w jakim będą one wpływały. Nic więcej powiedzieć nie mogę. Pracowaliśmy nad tym dokumentem przez 4 miesiące. Debatowaliśmy nad tym 28 lipca, kiedy pan minister Skubiszewski wyraźnie powiedział: Nic nie stoi na przeszkodzie, ani w słowie prawnym, ani w innym, żeby ową konwencję ratyfikować, i zastrzeżenia do owej konwencji wnosić.</u>
          <u xml:id="u-139.9" who="#ZofiaWilczyńska">Odnośnie do wypowiedzi pana posła Rzymełki, tak jak powiedziałam, konwencja w swoim brzmieniu międzynarodowym nie może być zmieniana w poszczególnych artykułach będących w konwencji. Mogą być po prostu wnoszone zastrzeżenia.</u>
          <u xml:id="u-139.10" who="#ZofiaWilczyńska">Jeszcze raz proszę Wysoką Izbę o to, żeby można było przyspieszyć prawa i akty legislacyjne do tej konwencji oraz o wyrażenie zgody na jej ratyfikowanie.</u>
          <u xml:id="u-139.11" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-140">
          <u xml:id="u-140.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-140.1" who="#MikołajKozakiewicz">Jeszcze raz pan poseł? Proszę bardzo.</u>
          <u xml:id="u-140.2" who="#komentarz">(Poruszenie na sali).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-141">
          <u xml:id="u-141.0" who="#TadeuszBień">Przepraszam. W związku z tym, że występują rozbieżności w poglądach, stawiam formalny wniosek o przeniesienie debaty na ten temat do chwili przedłożenia przez komisję protokółu rozbieżności czy też zastrzeżeń. Jak podkreśliłem, przy ratyfikacji taki protokół musi być załączony, jeżeli są zastrzeżenia. Później już zastrzeżeń się nie składa. W momencie ratyfikacji protokół stanowi załącznik do takiego dokumentu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-142">
          <u xml:id="u-142.0" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-143">
          <u xml:id="u-143.0" who="#JanCzaja">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Chcę zaprotestować przeciwko ignorancji, która szerzy się w Sejmie. Zastrzeżenia mogą być składane tylko i wyłącznie do momentu zakończenia całego procesu prawnego zawarcia umowy międzynarodowej przez dany kraj. A więc do momentu ratyfikowania umowy przez Sejm. Potem żadne zastrzeżenia składane być nie mogą.</u>
          <u xml:id="u-143.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-144">
          <u xml:id="u-144.0" who="#MikołajKozakiewicz">Czy możemy przystąpić do głosowania? Trudno powiedzieć, który wniosek był najdalej idący, gdyż wniosek pierwszy zgłoszony przez posłów Bienia, Łopuszańskiego i Dynowską wnosił o nierozpatrywanie tej sprawy dzisiaj. Ostatni wniosek pana posła Bienia wnosi, aby odłożyć to do czasu przedstawienia dokładnego protokółu zastrzeżeń na piśmie. Który wniosek, państwo rozstrzygacie, jest dalej idący?</u>
          <u xml:id="u-144.1" who="#komentarz">(Głosy z sali: Oba.)</u>
          <u xml:id="u-144.2" who="#MikołajKozakiewicz">Oba są bardzo daleko idące.</u>
          <u xml:id="u-144.3" who="#komentarz">(Wesołość na sali).</u>
          <u xml:id="u-144.4" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-145">
          <u xml:id="u-145.0" who="#JanŁopuszański">Chciałbym zwrócić uwagę, że między tymi dwoma wnioskami nie ma sprzeczności i że można je traktować w ten sposób, że jest to wniosek o ponowne odesłanie do komisji, a dla komisji postawienie zadania przygotowania takiego protokołu zastrzeżeń.</u>
          <u xml:id="u-145.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-146">
          <u xml:id="u-146.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dobrze. Przyjmujemy takie sformułowanie.</u>
          <u xml:id="u-146.1" who="#MikołajKozakiewicz">Kto jest za przyjęciem takiego wniosku, o odesłanie ustawy do komisji i odbycie dyskusji wtedy, kiedy będzie przedstawiony protokół zastrzeżeń, proszę podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (113) Kto jest przeciw? (131) Kto się wstrzymał od głosowania? (36) Wniosek upadł.</u>
          <u xml:id="u-146.2" who="#MikołajKozakiewicz">Stawiam teraz pytanie kolejne. Proszę bardzo...</u>
          <u xml:id="u-146.3" who="#komentarz">(Protesty z sali).</u>
          <u xml:id="u-146.4" who="#komentarz">(Poseł Bronisław Geremek. W czasie głosowania nie ma dyskusji.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-147">
          <u xml:id="u-147.0" who="#JanŁopuszański">Ja właśnie w sprawie głosowania. Chciałem przypomnieć, że postawiłem wniosek formalny w czasie swojego wystąpienia, że jeżeli nie będzie przyjęty wniosek posła Bienia, to bardzo proszę o zmianę treści zastrzeżenia pierwszego, które jest w tekście proponowanej nam uchwały.</u>
          <u xml:id="u-147.1" who="#JanŁopuszański">Czy pan marszałek pozwoli, że przypomnę, jak brzmi i na czym polega zmiana?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-148">
          <u xml:id="u-148.0" who="#MikołajKozakiewicz">Chwileczkę. Przepraszam bardzo. My teraz będziemy przyjmowali konwencję, a nie zastrzeżenia. Zastrzeżenia będziemy głosowali oddzielnie.</u>
          <u xml:id="u-148.1" who="#komentarz">(Poseł Jan Łopuszański: Dobrze.)</u>
          <u xml:id="u-148.2" who="#MikołajKozakiewicz">W pierwszej kolejności głosujemy wniosek komisji o uchwaleniu ustawy o ratyfikacji konwencji.</u>
          <u xml:id="u-148.3" who="#MikołajKozakiewicz">Czy w tej chwili przystąpimy do głosowania projektu ustawy o ratyfikacji Konwencji Praw Dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r....</u>
          <u xml:id="u-148.4" who="#komentarz">(Poseł Jan Czaja: Najpierw zastrzeżenia, panie marszałku.)</u>
          <u xml:id="u-148.5" who="#MikołajKozakiewicz">Słucham?</u>
          <u xml:id="u-148.6" who="#komentarz">(Głosy z sali: Najpierw zastrzeżenia.)</u>
          <u xml:id="u-148.7" who="#MikołajKozakiewicz">Najpierw zastrzeżenia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-149">
          <u xml:id="u-149.0" who="#TadeuszBień">Panie marszałku, przecież już dwa razy powiedzieliśmy na tej sali, że najpierw trzeba przyjąć stanowisko w sprawie zastrzeżeń, a dopiero później podjąć uchwałę, czy przyjąć ustawę o ratyfikacji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-150">
          <u xml:id="u-150.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dobrze. Czy potrzebna jest przerwa na pisemne sformułowanie poprawek?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-151">
          <u xml:id="u-151.0" who="#JanŁopuszański">Sformułowanie poprawki, którą zgłaszałem mam, natomiast nie wiem czy jeszcze jakieś...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-152">
          <u xml:id="u-152.0" who="#MikołajKozakiewicz">Czy ktoś ma jeszcze inne poprawki do przedstawienia?</u>
          <u xml:id="u-152.1" who="#MikołajKozakiewicz">Były też zastrzeżenia zgłoszone poprzednio przez komisje. Czyli zastrzeżenia zgłoszone przez panią poseł sprawozdawcę będą oddzielnie głosowane? Może pani łaskawie powie.</u>
          <u xml:id="u-152.2" who="#komentarz">(Głos z sali: Ja w kwestii formalnej.)</u>
          <u xml:id="u-152.3" who="#MikołajKozakiewicz">Jedną chwileczkę. Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-153">
          <u xml:id="u-153.0" who="#AndrzejBorowski">Panie marszałku, w związku z takimi komplikacjami proponuję zarządzić 10-minutową przerwę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-154">
          <u xml:id="u-154.0" who="#JanŁopuszański">Przepraszam, jeśli wolno. To nie jest potrzebne. Panie marszałku, Sejm nasz ma w tej chwili bardzo poważne zadanie dyskusji politycznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-155">
          <u xml:id="u-155.0" who="#MikołajKozakiewicz">Tak jest.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-156">
          <u xml:id="u-156.0" who="#JanŁopuszański">Przecież osoby, które będą zainteresowane bezpośrednio tą sprawą, mogą się zebrać obok sali posiedzeń i przejdziemy do tej sprawy zaraz po najbliższej przerwie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-157">
          <u xml:id="u-157.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dobrze. Czyli w tej chwili tylko osoby zainteresowane udadzą się do pokoju obok sali posiedzeń i przygotują poprawki.</u>
          <u xml:id="u-157.1" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę państwa, rzecz która się wydawała prosta, okazała się bardzo skomplikowana i otoczona atmosferą gorętszą niż w politycznej dyskusji. Proponuję w tej chwili, kiedy będą przygotowywane niezbędne dokumenty związane z ratyfikacją, powrót do dyskusji politycznej.</u>
          <u xml:id="u-157.2" who="#MikołajKozakiewicz">Powracamy do punktów 1–5 porządku dziennego, dyskusji nad projektami ustaw: o zmianie Konstytucji RP; o wyborze prezydenta; Ordynacja wyborcza do Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-157.3" who="#MikołajKozakiewicz">Jako pierwszy głos zabierze poseł Jan Świtka ze Stronnictwa Demokratycznego. Następnym mówcą będzie poseł Kazimierz Woźniak.</u>
          <u xml:id="u-157.4" who="#MikołajKozakiewicz">Jeszcze jedna uwaga. Proszę państwa, mam w tej chwili 41 osób na liście dyskutantów. Nie mamy zamiaru nikomu ograniczać czasu, ale mamy prawo odwołać się do sumień posłów, żeby miarkowali czas.</u>
          <u xml:id="u-157.5" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-158">
          <u xml:id="u-158.0" who="#JanŚwitka">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Aktualnie kwestią centralną, zalegającą w świadomości społeczeństwa są wcześniejsze wybory do Sejmu, które dla wielu są politycznym bólem głowy, niekiedy nawet o charakterze migreny.</u>
          <u xml:id="u-158.1" who="#komentarz">(Wesołość na sali, oklaski).</u>
          <u xml:id="u-158.2" who="#JanŚwitka">Jeżeli jesteśmy, a ściślej, jeżeli rzeczywiście chcemy być państwem prawa, to w kwestii zagadnienia najwyższej wagi państwowej, czyli rozpisania wcześniejszych wyborów należało już nieco wcześniej zapytać tego, kto konstytucyjnie jest do tego upoważniony, kto ma legitymację formalną, prawną, a więc Sejm, który powinien być sterowany i aktywizowany stanowczą, jasno i niedwuznacznie wyrażoną wolą narodu, a nie wolą poszczególnych polityków, którzy nie zawsze wydają o nim sprawiedliwą opinię. Rzeczą dobrego gustu, smaku politycznego i kultury, w tym politycznej w szczególności, o którą tak zabiegamy, a przede wszystkim powinnością wynikającą z poczucia odpowiedzialności, jest wysłuchać Sejmu, co na ten temat sądzi. Sejm nie jest bowiem politycznym statystą, nie jest też niemową politycznym i jak dotychczas nie jest ubezwłasnowolniony przez polityków większego czy mniejszego formatu, czy też rezonerów politycznych chcących zbić kapitał polityczny nie zawsze najlepiej korespondujący z należycie rozumianym interesem narodowym i państwowym.</u>
          <u xml:id="u-158.3" who="#JanŚwitka">Sejm, i tylko on, ma nie tylko prawo, lecz przede wszystkim ustawowy obowiązek zająć w tej kwestii stanowisko wiążące. Politykom nie wolno nieodpowiedzialnie manipulować interesem narodowym i państwowym. Powinni wyczuć dopuszczalne granice, których przekroczenie jest szkodliwym zuchwalstwem. Polska nie może być jak dotychczas własnością nielicznych — gorzki bowiem tego smak jeszcze czujemy.</u>
          <u xml:id="u-158.4" who="#JanŚwitka">Każdy roztropnie myślący polityk wie, że należycie uformowany parlament, będący rzeczywistą reprezentacją narodu, który wyraża faktyczną jego wolę, jest wtedy, gdy są silne wspólnoty polityczne, partie posiadające dobrze opracowane programy społeczno-polityczno-gospodarcze, bardziej lub mniej załamujące się w świadomości narodu. Naród ma wybierać programy i ludzi, którzy będą je realizować. A jak jest u nas, w naszej rzeczywistości? Anemiczne partie są w stanie politycznego wyczerpania i nie są przedmiotem społecznego zainteresowania. Podstawowa siła polityczna, którą jest „Solidarność”, będąca promotorem przemian, jest podzielona i potrzebuje wewnętrznej solidarności.</u>
          <u xml:id="u-158.5" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-158.6" who="#JanŚwitka">Obecnie nie ma jasnej i jednolitej koncepcji organizacji życia publicznego i państwowego, budowania społeczeństwa obywatelskiego.</u>
          <u xml:id="u-158.7" who="#JanŚwitka">Wcześniejsze niż przewiduje prawo wybory do Sejmu zawsze wskazane są wtedy, gdy Sejm nie ma publicznego zaufania, bądź też jest niekompetentny, czyli merytorycznie słaby, to znaczy nienależycie wypełnia przewidziane prawem zadania. Prawdą jest, że Sejm ten jest produktem umowy, która straciła moc, ale prawdą jest i to, że umowa ta dotyczyła sił politycznych, a nie konkretnych ludzi. Ludzie ci, zasiadający tu w wyniku tej umowy posłowie, byli przecież wspierani przez „Solidarność”. Nikt bez poparcia „Solidarności” nie miał najmniejszych szans.</u>
          <u xml:id="u-158.8" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-158.9" who="#JanŚwitka">„Solidarność” dokonała przeto wyboru. Powstaje pytanie, czy trafnego, należytego, czy się nie pomyliła.</u>
          <u xml:id="u-158.10" who="#komentarz">(Wesołość na sali, oklaski)</u>
          <u xml:id="u-158.11" who="#JanŚwitka">Jeżeli się pomyliła, to w stosunku do swoich chyba również...</u>
          <u xml:id="u-158.12" who="#komentarz">(Wesołość na sali, oklaski)</u>
          <u xml:id="u-158.13" who="#JanŚwitka">... o czym świadczy fakt, że jadąc wspólnie, jedni hamują, a drudzy gazują...</u>
          <u xml:id="u-158.14" who="#komentarz">(Wesołość na sali, oklaski)</u>
          <u xml:id="u-158.15" who="#JanŚwitka">... i to na ostrym, niebezpiecznym zakręcie. Jest to wielkie nieszczęście narodu, a zarazem memento dla obu stron pozostających w istocie w błahym sporze, aby nawiedziła je oczekiwana przez społeczeństwo refleksja, iż to, co się stało, jest przysłowiową łyżką dziegciu w beczce narodowego miodu. Narodową i społeczną potrzebą jest przeto to, aby przed wyborami usiąść do stołu i załatwić sprawę, jak należy.</u>
          <u xml:id="u-158.16" who="#JanŚwitka">Linia podziału posłów na prawych i nieprawych, uczciwych i nieuczciwych, nastawionych patriotycznie i internacjonalistycznie...</u>
          <u xml:id="u-158.17" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-158.18" who="#JanŚwitka">... godnych zaufania i nie mających go, czyli krótko: lepszych i gorszych, nie biegnie między wspólnotami politycznymi i partiami lecz między konkretnymi ludźmi, osobami. Kto tego nie rozumie, nic nie rozumie i nic nie jest w stanie pojąć.</u>
          <u xml:id="u-158.19" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-158.20" who="#JanŚwitka">Wcześniejsze wybory to decyzja konieczna, która musi być aktem politycznej rozwagi i roztropności, jeśli chodzi o ich czas, który nie jest przecież obojętny dla interesu społecznego, narodowego i państwowego. Roztropność zakłada przewidywanie, rozum praktyczny podpowiada, że należy się liczyć z małą frekwencją wyborczą. Czy zatem Sejm wybrany przy małej frekwencji, małej aktywności społecznej, będzie miał zaufanie społeczne, będzie autentycznym reprezentantem całego społeczeństwa? Oto to jest pytanie, które stawiam Wysokiej Izbie. Zanim podejmiemy decyzję, dokonajmy wszechstronnego oglądu, szeroko otwórzmy oczy. Nie może być zarzutem to, że część posłów ma niekiedy zupełnie inne spojrzenie, inne widzenie sprawy. Nie da się bowiem oddzielić zróżnicowanych poglądów od pluralizmu politycznego, którego w propagandzie mamy już nadmiar, a w rzeczywistości duży niedostatek.</u>
          <u xml:id="u-158.21" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-158.22" who="#JanŚwitka">Ta odmienność poglądów nie jest jednak hamulcem legislacyjnym, nie blokuje procesu reform. Skutkiem pluralizmu jest opozycyjność, konieczny warunek zdrowia psychiczno-politycznego każdego parlamentu.</u>
          <u xml:id="u-158.23" who="#JanŚwitka">Monolityczna struktura parlamentu prowadzi do tego, że we wzajemnym, miłosnym zapatrzeniu się w siebie...</u>
          <u xml:id="u-158.24" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-158.25" who="#JanŚwitka">... parlament zatraca sens, jednopłciowe politycznie poglądy posłów nie są może nie tyle niebezpieczne, co bezpłodne.</u>
          <u xml:id="u-158.26" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-158.27" who="#JanŚwitka">Ten właśnie Sejm, mimo swych ułomności, stanowi parlamentarną klinikę doświadczalną formowania się rozumnej opozycyjności, która jest warunkiem zdrowia psychicznego każdego Sejmu czy Senatu.</u>
          <u xml:id="u-158.28" who="#JanŚwitka">In puncto wartości merytorycznej składu tego Sejmu podnieść należy między innymi następujące kwestie:</u>
          <u xml:id="u-158.29" who="#JanŚwitka">Po pierwsze — ten Sejm dokonał przecież zmiany systemu, wykonał więc zadanie historyczne.</u>
          <u xml:id="u-158.30" who="#JanŚwitka">Po drugie — przeprowadza gruntowne reformy we wszystkich dziedzinach życia, wyprowadza kraj z gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej. Czyni to bez żadnych wzorców teoretycznych i rozwiązań praktycznych. Intuicyjnie i skutecznie.</u>
          <u xml:id="u-158.31" who="#JanŚwitka">Po trzecie — wykonał do tej pory prace wyczerpujące zadania pełnych kadencji poprzednich Sejmów.</u>
          <u xml:id="u-158.32" who="#JanŚwitka">Po czwarte — owoce jego pracy, mimo braku wad, których nie sposób uniknąć w płaszczyźnie rozwiązań gospodarczych są wysoko oceniane przez rzeczoznawców nie tylko krajowych, lecz i zagranicznych.</u>
          <u xml:id="u-158.33" who="#JanŚwitka">Po piąte — powołał rząd i pierwszego niekomunistycznego premiera, którego autorytetu dowodzić nie trzeba, któremu ufa świat i o którym mówimy, że jest nasz.</u>
          <u xml:id="u-158.34" who="#JanŚwitka">Po szóste — skutecznie rozpoczął kapitalny remont we wszystkich dziedzinach życia i powinien mieć odpowiedni czas na jego zakończenie. Podobnie jak każdy, tak Sejm i rząd nie ma obowiązku czynienia rzeczy niemożliwych. Czego nie może — tego nie powinien. O tym należy pamiętać przy ocenie pracy Sejmu i rządu.</u>
          <u xml:id="u-158.35" who="#JanŚwitka">Uważam przeto, że ten Sejm robi to, co do niego należy, a może nawet niekiedy i więcej. Chcemy jego zmiany, która nie podlega dyskusji, ale musi ona być na lepsze, a to znaczy, że powinna dokonać się w dobrze przemyślanym, aczkolwiek skróconym czasie. Tak należy i to dużo kosztuje biedny kraj. A zatem śpieszmy się roztropnie, powoli, a dojdziemy dalej i szybciej, razem — ci lepsi i ci gorsi.</u>
          <u xml:id="u-158.36" who="#JanŚwitka">Reasumując, stwierdzam, że nie jest ten Sejm aż taki zły, skoro należycie rozwiązał wiele istotnych spraw. Z taką też świadomością powinien się wcześniej rozwiązać. To drugie. Powinien rozwiązać się niezwłocznie po załatwieniu koniecznych spraw nie cierpiących zwłoki. To trzecie.</u>
          <u xml:id="u-158.37" who="#JanŚwitka">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Żyjemy w trudnym okresie naszej państwowości, albowiem powikłały się polskie drogi. Trudne nasze „dziś” zamienimy na lepsze „jutro”, jeżeli usuniemy osiadłe w nas uprzedzenia, co pozwoli zbudować dojrzały ład życia narodowego i państwowego. Aby to się stało, musi być miejsce dla narodowej zgody, rozumnego, odpowiedzialnego i roztropnego przebaczenia, skoro trafnie wybraliśmy pokojowo-moralną drogę reformowania państwa, jego ustroju i urządzeń życia publicznego. Drogę, która zadziwiła świat i w jakimś stopniu go zmienia. Sukcesu, jaki przecież osiągnęliśmy na tej drodze dzięki „Solidarności”, i jej przywódcy Lechowi Wałęsie, nie jesteśmy jeszcze świadomi do końca. Sukces ten w wymiarze krajowym i światowym powinien nas rozumnie jednoczyć w tym wielkim wysiłku budowania nowej rzeczywistości, która powinna być udziałem wszystkich, którzy myślą i mówią po polsku. Rozumne przebaczenie świadczy o mocy i woli naprawy. Przebaczać bowiem, to znaczy zmierzać do należycie rozumianej prawdy i głębszej sprawiedliwości, będącej istotnym znamieniem mądrej, humanistycznej myśli politycznej. Głęboko ludzki oraz moralno-społeczny, a także polityczny sens przebaczenia, którego nie sposób zrozumieć bez zwiększonego wysiłku umysłu i czujności logiki ukazał przed laty w swym mądrym nauczaniu nasz Episkopat. Ten Episkopat, który w najtrudniejszych chwilach dla narodu i państwa był dla nas moralnym i ideowym oparciem, a który w chwilach trudnych powiedział: „przebaczamy i prosimy o przebaczenie”. Ta mądrość nie straciła na aktualności, albowiem prawda nie ulega przedawnieniu, mimo niekiedy nawet ostrej na nią napastliwości. Życie społeczne poucza, że w sytuacji konfliktowej bezpieczniej jest wypożyczyć rozum niż pamięć i gniew. Należy umieć zapominać. Najlepiej pamiętamy to, o czym najrychlej zapomnieć należy. Pamięć przynosi szkodę nie tylko wtedy, gdy nas w porę opuszcza, ale i wtedy, kiedy nie w porę przybiega.</u>
          <u xml:id="u-158.38" who="#JanŚwitka">W trudnym, modelowym przecież procesie naprawy urządzeń życia publicznego podejmijmy trud wewnętrznego wysiłku, aby opuściły nas nienawistne spojrzenia marnotrawiące naszą energię, prowadzące na manowce nieprawości, donikąd.</u>
          <u xml:id="u-158.39" who="#JanŚwitka">Należy ludzi poważać bez względu na ich poglądy, do których mają prawo, by i dla siebie zbierać poważanie. Należy ludziom służyć, albowiem jest to droga do wymiany usług, bez której to nie może należycie funkcjonować życie publiczne. Nie należy z góry przypisywać praw naszej woli, bo jutro może przyjdzie nam pić wodę, którą dzisiaj gardzimy. Nie należy walczyć z kimś, lecz o coś, nie należy walczyć z ludźmi, lecz z ich poglądami.</u>
          <u xml:id="u-158.40" who="#komentarz">(Wesołość na sali).</u>
          <u xml:id="u-158.41" who="#JanŚwitka">Nie należy być rejestrem cudzych grzechów ani gorliwym zbieraczem śmieci cudzego rozumu. Zawsze i u każdego należy odnaleźć dobrą stronę. Jest to świadectwem dobrego gustu i politycznego smaku.</u>
          <u xml:id="u-158.42" who="#JanŚwitka">Panie i Panowie! Mówi się i powtarza — grzechy lewicy, sukcesy prawicy, nijakie centrum. Pytam — gdzie grzech, a gdzie sukces i cnota, jeśli ktoś jest politycznym mańkutem,...</u>
          <u xml:id="u-158.43" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-158.44" who="#JanŚwitka">... a takich jest i będzie wielu, którzy mają przestawione polityczne półkule. Gdzie zatem lewica, a gdzie prawica — oto pytanie nieobojętne dla interesu publicznego i państwowego. Bądźmy przeto ostrożni w takim stawianiu problemu. Pytajmy zawsze tylko o prawdę, o przedmiotowe racje, na które nikt nie ma monopolu — ani lewica, ani prawica, ani centrum w tradycyjnym tego słowa rozumieniu.</u>
          <u xml:id="u-158.45" who="#JanŚwitka">Prawda jest ponad formalnym podziałem. Inne widzenie sprawy jest brakiem intelektualnej i moralnej pokory, której nam brak. Jest pustką umysłową klinicznych rozmiarów.</u>
          <u xml:id="u-158.46" who="#komentarz">(Wesołość)</u>
          <u xml:id="u-158.47" who="#JanŚwitka">W żadnej orientacji politycznej nie znajdziemy wszystkiego, bo Ojciec Wszechświata porozdzielał dary. Doktryny polityczne reprezentowane przez partie i inne wspólnoty kwitną i przekwitają, zwłaszcza w ostatnim czasie. A ludzie zostają, z którymi należy się porozumieć dla wspólnego dobra, które powinno być celem ludzkiej aktywności. Rozum i kultura polityczna zgodnie nakazują, że w programie naprawy Rzeczypospolitej, której chcemy wszyscy, należy zerwać z gettem błędnych przekonań. Bić się mózgami, a nie ideologiami błędnego niekiedy pochodzenia.</u>
          <u xml:id="u-158.48" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-159">
          <u xml:id="u-159.0" who="#MikołajKozakiewicz">Po tej owacji nie wypada powiedzieć, że przemówienie trwało 20 minut.</u>
          <u xml:id="u-159.1" who="#komentarz">(Wesołość na sali).</u>
          <u xml:id="u-159.2" who="#MikołajKozakiewicz">Prosimy pana posła Kazimierza Woźniaka z Klubu Niezależnych Posłów. Przygotuje się pan poseł Marek Jurek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-160">
          <u xml:id="u-160.0" who="#KazimierzWoźniak">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Rzeczywiście stoję przed bardzo trudnym zadaniem po tym wspaniałym wystąpieniu pana posła Świtki.</u>
          <u xml:id="u-160.1" who="#KazimierzWoźniak">Wysoka Izbo! Rozpoczęta w dniu wczorajszym szeroka, konkretna i bardzo zaangażowana debata na jakże ważne tematy polityczne, które nurtują dzisiaj niemalże każdego dorosłego Polaka, i tak wspaniale rozpoczęta w dniu dzisiejszym przez pana posła Świtkę, z takim zaangażowaniem przedstawiającego szereg problemów dotyczących jakże szeroko dyskutowanych w każdym niemalże ugrupowaniu problemów dotyczących zmian Konstytucji, wyborów prezydenckich, ordynacji wyborczej do Sejmu oraz dotyczących nowego, politycznego kalendarza w kraju.</u>
          <u xml:id="u-160.2" who="#KazimierzWoźniak">Świadomie, jako dwudziesty któryś z kolei dyskutant, postanowiłem ograniczyć swoje wystąpienie. Tym bardziej może wypadnie ono blado na tle wystąpienia pana posła Świtki, że ograniczę się jedynie do zgłoszenia pewnych uwag dotyczących jednego tylko projektu ordynacji wyborczej. Dotyczy to projektu zawartego w druku sejmowym nr 522.</u>
          <u xml:id="u-160.3" who="#KazimierzWoźniak">Ograniczenie uwag tylko do jednego projektu wynika z dwóch powodów:</u>
          <u xml:id="u-160.4" who="#KazimierzWoźniak">Po pierwsze — projekt ordynacji zawarty w druku sejmowym nr 462 był poddany stosunkowo wnikliwej analizie w dniu wczorajszym, m.in. przez pana posła Kostrzewę. Przy czym podzielam jego uwagi na temat tamtego projektu.</u>
          <u xml:id="u-160.5" who="#KazimierzWoźniak">Po drugie — w czasie spotkań z wyborcami oraz w czasie spotkań z kolegami z mojego stowarzyszenia wskazywali oni właśnie na ten projekt, jako najbardziej odpowiadający ich oczekiwaniom. Przy czym nie oznacza to, że w pełni akceptowana jest jego treść. W projekcie przedstawiono nowe podejście do problemu wyborów. Ujawniło się to już w pierwszej części projektu ustawy w postaci nowego sposobu podziału mandatów poselskich. Połowa, czyli 230 posłów wybierana byłaby w okręgach jednomandatowych. Pozostałych 230 posłów wybierano by w regionach wyborczych tworzonych z sąsiadujących ze sobą jednomandatowych okręgów wyborczych, zgodnie z art. 70.</u>
          <u xml:id="u-160.6" who="#KazimierzWoźniak">Z powyższego wynika, że każdy wyborca dysponowałby 2 głosami. Przy czym pierwsza grupa posłów, ta w okręgach jednomandatowych, wybierana byłaby według kryterium zwykłej większości głosów. Stanowiłoby to znaczne uproszczenie procedury wyborów, ale zmniejszałoby częściowo szanse małych ugrupowań.</u>
          <u xml:id="u-160.7" who="#KazimierzWoźniak">Druga grupa posłów, równa liczbowo pierwszej, wybierana byłaby w skali regionów. O ile podział na okręgi wyborcze przy przyjęciu jednolitej, arytmetycznej normy przedstawicielskiej nie powinien budzić większych emocji społecznych, o tyle poważne wątpliwości nasuwa próba podziału kraju na nowe, dotychczas nie stosowane regiony, w których zgodnie z art. 71 projektu byłoby wybieranych od 8 do 15 posłów.</u>
          <u xml:id="u-160.8" who="#KazimierzWoźniak">Z założeń tych wynika, że regiony tworzone w myśl projektu ustawy nie będą pokrywały się z istniejącymi pojęciami województw, makroregionów ani regionów geograficznych czy gospodarczych. Zostaną one utworzone w oparciu o bliżej nie określone w projekcie przesłanki. Czy aby nie sztucznie?</u>
          <u xml:id="u-160.9" who="#KazimierzWoźniak">Należy przy tym brać pod uwagę najnowsze nasze doświadczenia z tworzenia i organizowania rejonów administracji państwowej, a są one bardzo przykre, szczególnie w niektórych regionach. Wystąpiły one dość mocno w tym regionie, z którego ja się wywodzę.</u>
          <u xml:id="u-160.10" who="#KazimierzWoźniak">Wątpliwości budzi ponadto idea tworzenia list regionalnych nawiązujących jak gdyby do list centralnych z poprzednich wyborów. Tłumaczenie zawarte w uzasadnieniu projektu ustawy, że posłowie z list okręgowych przenosić będą na forum Sejmu sprawy lokalne, a posłowie z list regionalnych zajmować się będą sprawami ogólnonarodowymi jest nieprzekonujące i na pewno w praktyce nie będzie miało potwierdzenia.</u>
          <u xml:id="u-160.11" who="#KazimierzWoźniak">Z doświadczeń chociażby obecnej kadencji Sejmu wynika niezbicie, że sprawy lokalne nie mające cech ogólnokrajowych nigdy nie stanowiły tematu ogólnej debaty Sejmu, a jedynie stanowiły treść zapytań lub interpelacji poselskich.</u>
          <u xml:id="u-160.12" who="#KazimierzWoźniak">Listy regionalne, naszym zdaniem, mają na celu umożliwienie niektórym ugrupowaniom liczniejsze, niż by to mogło mieć miejsce przy wyborach większościowych, desygnowanie swych przedstawicieli do Sejmu. Należałoby się zastanowić, czy zachodzi pilna potrzeba umożliwienia i ułatwienia przez ustawę o ordynacji wyborczej takiego postępowania. Decydując się na zaproponowany system podziału mandatów w regionie, trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że kampania wyborcza rozegra się między partiami i innymi ugrupowaniami, które to w projekcie ordynacji nazywa się różnie, raz wyborcami z danego regionu, innym razem grupą obywateli, a jeszcze innym razem porozumieniem grup obywateli. Unikanie w projekcie omawianej ustawy określeń „partia” czy „komitet obywatelski”, które to pojęcia stosowane są w drugim wczoraj omawianym projekcie, wynika najprawdopodobniej z braku konkretnych programów tych ugrupowań, które wskazywałyby na konkretne rozwiązania, a nie były zlepkiem populistycznych haseł bez pokrycia w istniejących realiach, zwłaszcza gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-160.13" who="#KazimierzWoźniak">Pewne zastrzeżenia budzi również to, że w projekcie ustawy stwarza się szansę co prawda licznej, ale być może przypadkowej grupie obywateli, nie stanowiących stowarzyszeń, ugrupowań społecznych, ani organizacji społecznych, zgłaszania kandydatów uzasadnianych bardzo często programami i hasłami, za które w przyszłości ta grupa nie będzie odpowiedzialna. Propozycja ta budzi tym większe wątpliwości, że jak to wynikało z dyskusji w czasie spotkań, byłoby bardzo trudno wskazać chociażby na dwa ugrupowania, na dwie partie posiadające konkretny program, zwłaszcza gospodarczy, które były w stanie przekonać do tego programu wyborców, uzyskać większość w parlamencie i utworzyć rząd zdolny do realizacji przedstawionego w walce przedwyborczej programu.</u>
          <u xml:id="u-160.14" who="#KazimierzWoźniak">W czasie dyskusji podczas spotkań zgłaszane były również wątpliwości do art. 5 ust. 2, a częściowo także do ust. 3, który przyznaje czynne prawo wyborcze osobom z podwójnym obywatelstwem, a także osobom nie posiadającym tego obywatelstwa, zamieszkującym na naszym terenie. Wskazywano, że uprawnienia te powinny posiadać wyłącznie osoby, które bezpośrednio uczestniczą w naszym trudnym życiu społecznym i gospodarczym.</u>
          <u xml:id="u-160.15" who="#KazimierzWoźniak">Nawiasem mówiąc ta sama uwaga może być skierowana do projektu ustawy o wyborze prezydenta Rzeczypospolitej, bo znajduje się tam taki sam zapis.</u>
          <u xml:id="u-160.16" who="#KazimierzWoźniak">Biorąc pod uwagę doświadczenia z wyborów do rad gmin należy ustalić jednoznacznie, że realizacja czynnego prawa wyborczego następuje w miejscu stałego zameldowania, przy czym należy stwarzać możliwości głosowania w innym okręgu wyborczym, oczywiście po uzyskaniu stosownego zaświadczenia, z równoczesnym jednak wykreśleniem z dotychczasowej listy. Zapobiegałoby to możliwości kilkakrotnego głosowania, za każdym razem w innym okręgu, a której to gwarancji nie daje przedłożony projekt.</u>
          <u xml:id="u-160.17" who="#KazimierzWoźniak">Niecelowym wydaje się też nałożenie na gminy obowiązku corocznej aktualizacji rejestru wyborców, gdyż przy znacznym ruchu ludności w wielu gminach, przede wszystkim dużych, przemysłowych, może spowodować to konieczność utworzenia specjalnych etatów dla tego celu.</u>
          <u xml:id="u-160.18" who="#KazimierzWoźniak">Za celowe uważam też dokonanie zapisu — i w tym wypadku zgadzam się z kolegą Kostrzewą, który mówił o tym już wczoraj — o niełączeniu funkcji poselskich z funkcjami rządowymi. Nie tyle chodzi tu o brak lojalności potem, albo o stronniczość, ile o to, że zaangażowany w pracy rządowej człowiek nie ma na pewno tyle czasu, aby poświęcić się pracy w Sejmie, pracy w komisjach sejmowych.</u>
          <u xml:id="u-160.19" who="#KazimierzWoźniak">Chciałbym też zgłosić uwagę do art. 60, dotyczącego kampanii przedwyborczej, w którym mówi się o ograniczonym prowadzeniu tej kampanii w zakładach i to w taki sposób, ażeby nie naruszała ona rytmu pracy. Rozszerzyłbym ten zapis także o szkoły i uczelnie. Mówię to z doświadczenia z kampanii poprzedniej. Zarówno w szkołach, jak i w uczelniach były przypadki poważnego naruszania działalności tych instytucji.</u>
          <u xml:id="u-160.20" who="#KazimierzWoźniak">Godną uwagi, moim zdaniem, jest zgłoszona na jednym ze spotkań z wyborcami propozycja, by ordynacja wyborcza dopuszczała w miejsce zbierania podpisów, tam gdzie jest mowa o tysiącu lub 3 tysiącach popierających określoną kandydaturę, wnoszenia kaucji pieniężnej, czegoś w rodzaju wadium, które byłoby zwracane, gdyby kandydat uzyskał określoną procentowo ilość głosów. Można by tu ustalić 2, 3, 5%. Praktyka ta jest już stosowana w niektórych krajach na Zachodzie.</u>
          <u xml:id="u-160.21" who="#KazimierzWoźniak">Reasumując, należy stwierdzić, że zaproponowany w projekcie mieszany system większościowo-proporcjonalny zdaję się łączyć w sobie to co dobre w obu dyskutowanych wczoraj i dziś rozwiązaniach. Ze względu jednak na istniejącą sytuację polityczną należałoby listy regionalne związać nie tylko z partiami i organizacjami, lecz umożliwić wyborcom wskazywanie konkretnego kandydata na listach wyborczych dostarczonych do głosowania. Byłoby to pokrzyżowanie projektu RFN-owskiego z włoskim.</u>
          <u xml:id="u-160.22" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-161">
          <u xml:id="u-161.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-161.1" who="#MikołajKozakiewicz">Głos ma pan poseł Marek Jurek z OKP. Przygotuje się poseł Ryszard Bartosz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-162">
          <u xml:id="u-162.0" who="#MarekJurek">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Od wczoraj debatujemy nad kilkoma najwyższymi instytucjami naszego kraju, takimi jak rząd, jak prezydentura, jak przyszłość parlamentu, jak Konstytucja. I bardzo się cieszę, że w sprawach niektórych z tych instytucji panuje na sali duża i budująca zgodność, dlatego że przeważa raczej pogląd, że w ordynacji wyborczej potrzebne są różne elementy proporcjonalności — dla których powinna być w pełni proporcjonalna, dla innych przynajmniej częściowo. Zgadzamy się co do konieczności przeprowadzenia w tym roku wyborów prezydenckich, opinia publiczna to odbiera i budzi to powszechną satysfakcję, tak przynajmniej można sądzić z wypowiedzi w środkach masowego przekazu.</u>
          <u xml:id="u-162.1" who="#MarekJurek">Ta zgoda, która jest rzeczywiście wyrazem zbliżenia stanowisk różnych sił politycznych cieszy mnie. Niepokoją mnie natomiast dwie rzeczy.</u>
          <u xml:id="u-162.2" who="#MarekJurek">Po pierwsze, dziwna zgoda, jaka zapanowała wokół problematyki Konstytucji. Konstytucja to nie jest — tak jak tamte urzędy — instytucja, której charakter jest przejściowy, gdzie zmieniają się osoby sprawujące określone urzędy. Premier może kierować rządem kilka lat, prezydent może sprawować urząd kilkanaście lat, a Konstytucja powinna przetrwać przynajmniej kilka pokoleń.</u>
          <u xml:id="u-162.3" who="#MarekJurek">I dlatego dziwi trochę łatwość, z jaką traktujemy ten problem. Na sali ukształtował się wręcz bardzo dziwny consensus. Pomimo incydentów, do jakich wczoraj doszło, w jednym pan prof. Geremek i pan poseł Cimoszewicz zgadzają się, mianowicie, że z uchwaleniem Konstytucji nie trzeba czekać na Zgromadzenie, na Sejm o charakterze ustawodawczym, o charakterze, który sama kampania wyborcza uwzględniająca problematykę konstytucyjną mu nada, ale należy ją uchwalić już teraz na podstawie prowizorycznych w końcu prac Komisji Konstytucyjnej. Nie chciałbym, żeby to co mówię było odebrane jako próba dezawuowania Izby, w której zasiadamy, w której ja też zasiadam. I odgrywamy, jestem o tym głęboko przekonany, doniosłą rolę historyczną, dlatego że jest to Sejm przejścia do demokracji i rzeczywiście Sejm ten wykonał bardzo ogromną pracę. Myślę, że historia rolę tę doceni, a my tej pracy nie musimy się wstydzić. Ale w moim przekonaniu zgodnie z powszechnie przyjętym obyczajem, zgodnie z najczęstszą — nie zawsze, ale najczęstszą — praktyką polityczną Konstytucję powinna uchwalić Izba, która jest wyłoniona w tym celu. Niekoniecznie wyłącznie w tym celu, ale Izba wyłoniona w kampanii wyborczej, w której problematyka konstytucyjna będzie jednym z podstawowych zagadnień. Dlatego że najistotniejszą sprawą nie jest kwestia frekwencji, o której tyle było mowy. Legitymizm Izby wypływa z prawa, a nie z frekwencji wyborczej. Ważna jest natomiast rzetelność życia publicznego i to, żeby wyborcy w kampanii wyborczej współdecydowali o sprawach, o których potem na podstawie tej kampanii wyborczej będą decydować ich przedstawiciele. To jest istota demokracji, systemu reprezentatywnego demokracji przedstawicielskiej.</u>
          <u xml:id="u-162.4" who="#MarekJurek">Proszę Państwa! Konstytucja to nie jest tylko prosty opis urządzenia władz publicznych. Konstytucja jest to zapis najistotniejszych dla danego narodu wartości. Konstytucja jest to zapis tego, co w innych krajach nazywano sprawami fundamentalnymi, a u nas sprawami kardynalnymi. To jest istota tożsamości narodowej. Taką rolę konstytucje spełniały w naszych czasach, w różnych krajach Europy. Weźmy choćby rolę, jaką spełniał zapis o jedności niemieckiej w ustawie zasadniczej Republiki Federalnej Niemiec. To był zapis tej rewindykacji, tego państwa, który był oparciem dla jego dążeń nawet wtedy, kiedy zainteresowanie tą kwestią słabło w opinii publicznej.</u>
          <u xml:id="u-162.5" who="#MarekJurek">Weźmy rolę — w moim przekonaniu negatywną, w przekonaniu kogo innego być może pozytywną — jaką w kolejnych konstytucjach Republiki Francuskiej spełniała zasada laicite — świeckości, zasada rozumiana w sposób wyjątkowy w tym kraju, nie podobny do rozumienia tego pojęcia gdzie indziej. Weźmy choćby rolę, jaką zapisy konstytucyjne spełniały w Stanach Zjednoczonych w latach sześćdziesiątych, kiedy w oparciu właśnie o konstytucję Stanów Zjednoczonych Sąd Najwyższy przeprowadzał rozwiązania prawne przesądzające o emancypacji społecznej ludności czarnej i inne rozwiązania prawne.</u>
          <u xml:id="u-162.6" who="#MarekJurek">Konstytucja jest samodzielną siłą polityczną, w oparciu o którą dokonuje się bardzo poważnych rozstrzygnięć. I jest, proszę państwa, jeszcze jeden wzgląd. Konstytucja to zasady przyjęte przez ogół, w oparciu o które rządzi większość, to gwarancja tego, że mniejszość może oddać władzę w ręce większości, bo wie, że istnieją pewne podstawowe prawa, które obowiązują wszystkich.</u>
          <u xml:id="u-162.7" who="#MarekJurek">Dlatego zapisy konstytucyjne są obwarowane większością kwalifikowaną, która jest konieczna dla zmiany konstytucji. Praw zasadniczych nie może narzucić zwykła większość. Prawa zasadnicze mogą być przyjęte tylko przez ogół. Tymczasem jeżeli my w tej Izbie przesądzimy o kształcie piątej w czasach nowożytnych Konstytucji Rzeczypospolitej, to będziemy mieli do czynienia z tym, że składając nasze mandaty, oddamy władzę w ręce większości, która będzie mogła rządzić tylko w oparciu o prawa ustanowione przez mniejszość.</u>
          <u xml:id="u-162.8" who="#MarekJurek">Proszę Państwa! To nie jest tylko kwestia moralności publicznej ustroju demokratycznego. To nie jest tylko ta kwestia. To jest kwestia autorytetu ustawy zasadniczej. Dlatego że konstytucyjny błąd w sztuce kosztuje bardzo drogo. Mieliśmy w XX wieku dwie Konstytucje. Druga musiała być uchwalona dlatego, że pierwsza była właśnie konstytucyjnym błędem w sztuce, źle skrojonym na miarę realiów społeczno-politycznych lat dwudziestych. Dlatego jeszcze raz powtarzam — nie przesądzajmy tej sprawy i pozostawmy rozstrzygnięcia konstytucyjne Izbie, która będzie wybrana w wolnych wyborach i która przede wszystkim będzie wybrana po to, żeby Konstytucję Rzeczypospolitej stanowić.</u>
          <u xml:id="u-162.9" who="#MarekJurek">Oczywiście to, co mówię, nie odnosi się do tego, że bardzo potrzebne są dzisiaj różnorakie nowelizacje obowiązującej ustawy zasadniczej, takie, które będą dostosowywać ją do naszych realiów. Ale Konstytucję Rzeczypospolitej, w pełnym tego słowa znaczeniu, pozostawmy ciału, w moim przekonaniu, bardziej kompetentnemu. My jesteśmy wybrani do tego, żeby przeprowadzić Polskę przez ten okres przejściowy.</u>
          <u xml:id="u-162.10" who="#MarekJurek">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Wiele było w tej debacie mowy o historii. Jestem przekonany, że jeżeli spełnimy to zadanie, do jakiego byliśmy wybrani, to historia oceni naszą pracę bardzo wysoko, tak jak ocenia dziś wysoko pracę historia różnych ciał, które w Polsce musiały wyprowadzać Polskę ku wolności, stanu suwerenności połowicznej choćby w XX i XIX wieku. Ale jeżeli będziemy sobie uzurpować prawa, których sama natura dziejów, które przeżywamy, i samo społeczeństwo nam nie daje, myślę, że tego historia nam nie wybaczy i, co gorsza, może nie wybaczyć nam konsekwencji, które wynikną z uchwalenia aktu o częściowym tylko legitymizmie.</u>
          <u xml:id="u-162.11" who="#MarekJurek">Zresztą legitymizm to, wiecie państwo, można sobie dorobić, a legitymację się ma albo się jej nie ma.</u>
          <u xml:id="u-162.12" who="#MarekJurek">Tyle o Konstytucji. Chciałem powiedzieć jeszcze o jednym. Wczoraj pan poseł Rokita — niestety dzisiaj go nie ma, ale słowa publiczne zasługują na publiczną odpowiedź — mówił o tym, co jest sprawą powszechnie wiadomą, apelował, żeby się umówić co do prawdy. Wydaje mi się, że co do prawdy nie można się umówić, bo prawda jest albo jej nie ma, tak jak legitymacja. Jest rzeczą powszechnie wiadomą, że ordynacja większościowa i wynikający z niej system dwupartyjny gwarantuje większą stabilność polityczną niż wielopartyjna demokracja proporcjonalna.</u>
          <u xml:id="u-162.13" who="#MarekJurek">Otóż, proszę państwa, wydaje mi się, że jest to albo grube uproszczenie, albo gruba demagogia. Rozstrzygał tego nie będę, bo wymaga to oceny intencji. Jest rzeczą powszechnie wiadomą, jeżeli się będziemy opierać nie na potocznej obserwacji, ale na choćby trochę pogłębionej analizie, że stabilność państwa wynika z kompetencji egzekutywy, a nie z takiego czy innego systemu wyborczego. System wyborczy jest czynnikiem, który wpływa na to, ale przede wszystkim wynika z kompetencji egzekutywy.</u>
          <u xml:id="u-162.14" who="#MarekJurek">Republika Federalna Niemiec ma ustrój częściowo proporcjonalny, ale też zasadę konstruktywnego votum nieufności, która nie pozwala wywołać kryzysu rządowego, z którego nie wyłania się następny rząd, która gwarantuje stabilność polityczną tego państwa.</u>
          <u xml:id="u-162.15" who="#MarekJurek">W Anglii nie słynny system dwupartyjny, który wynika z bardzo głębokiej tradycji, jeszcze średniowiecznej, to znaczy nie system wyborczy większościowy wynikający z tradycji ziem itd. gwarantuje stabilność tego państwa, ale kompetencje korony i kompetencje pierwszego ministra, który prosi o rozwiązanie parlamentu wtedy, kiedy traci w nim większość.</u>
          <u xml:id="u-162.16" who="#MarekJurek">W Stanach Zjednoczonych, które też mają ustrój dwupartyjny, Kongres wcale nie jest czynnikiem stabilizującym politykę amerykańską. Nie Kongres, który jest wybierany większościowo i dwupartyjny, ale właśnie silna egzekutywa, to znaczy silna władza prezydencka.</u>
          <u xml:id="u-162.17" who="#MarekJurek">Dlatego myślę, że można wybaczyć ludziom, dla których nie jest to ich podstawową misją, jeżeli swoje opinie polityczne opierają na uproszczeniach, ale nie można wybaczyć tego nam, bo my musimy się opierać — choćby na pobieżnej — analizie.</u>
          <u xml:id="u-162.18" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-163">
          <u xml:id="u-163.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-163.1" who="#MikołajKozakiewicz">Jako ostatni przed przerwą głos zabierze pan poseł Ryszard Bartosz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-164">
          <u xml:id="u-164.0" who="#RyszardBartosz">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Wielokrotnie w tej sali powoływano się na prawdę. Czasami jednak ta prawda ubrana była w płaszcz obłudy. Inaczej wygląda Polska z Bonn, Moskwy i Paryża, a inaczej z Tyszowic, Komarowa, Zamościa, czy z pozostałych 40 tysięcy miast, wsi i miasteczek. Inaczej wygląda Polska w toastach wznoszonych na bankietach, w lożach, kawiarniach i salonach politycznych, a inaczej z chłopskiej zagrody, rzemieślniczego warsztatu czy robotniczej hali fabrycznej. Jeszcze inaczej wygląda Polska w oczach młodzieży i inteligencji, koczujących przed ambasadami oraz w oczach emerytów spychanych do coraz dłuższych kolejek po zasiłki i bezpłatne zupki.</u>
          <u xml:id="u-164.1" who="#RyszardBartosz">W styczniu mówiłem w Sejmie, że naród nas stąd przepędzi, jeżeli nie przestaniemy zajmować się tematami wydumanymi przez polityków. Odbyłem wiele spotkań z wyborcami i wiem, że temat obecnego posiedzenia nie jest dla nich akurat najważniejszy. Normalnie obywatele żyją innymi problemami niż łoże, kawiarnie i salony polityczne. Ludzie pytają wprost — co z produkcją, dlaczego rząd niszczy wieś i rolnictwo i dlaczego parlament na to przyzwala. Kiedy będą uczciwe ceny na produkty rolnicze i przemysłowe, kiedy ruszy skup zboża, wełny, włókna i wielu innych produktów, skąd w przyszłym roku weźmiemy benzynę i ropę i po ile będziemy za nią płacić. Pytają rolnicy, co siać, aby można było później sprzedać owoce swojej ciężkiej pracy.</u>
          <u xml:id="u-164.2" who="#RyszardBartosz">Dookoła Rzeczypospolitej szaleją nacjonalizmy — litewski, ukraiński, niemiecki. Każdy z tych nacjonalizmów wyciąga ręce do ziemi polskiej. A tymczasem — ja mieszkam 20 km od Buga, to wiem — tymczasem określone siły w kraju prowadzą politykę nienawiści i skłócenia narodu, urządzają igrzyska, minimalizują znaczenie wojska, napuszczają miasta na wieś i odwrotnie. Wzniecane są waśnie narodowościowe i wyznaniowe, tak jak było to przed wrześniem 1939 r. Komu to jest potrzebne?</u>
          <u xml:id="u-164.3" who="#RyszardBartosz">Niedawno pan premier Mazowiecki przekonywał Sejm, że Polski nie stać na długą kampanię wyborczą. Moi wyborcy twierdzą inaczej, Polski nie stać na bardzo krótką kampanię wyborczą. Dzisiaj obywatele muszą dokładnie poznać kandydatów, co sobą reprezentują, z jakich wywodzą się rodzin, jakie mają poglądy i programy, czy zmieniali nazwiska i, legitymacje, ile razy i dlaczego? Bardzo krótka kampania może stworzyć niebezpieczeństwo, że w przyszłym parlamencie znajdą się nie przedstawiciele narodu, lecz reprezentacja jednej wielkiej rodziny i kilku małych, powiązanych w koterie polityczne.</u>
          <u xml:id="u-164.4" who="#RyszardBartosz">Podobnie jak przed wyborami samorządowymi apeluję, aby te wybory odbyły się za polskie złotówki, a nie za ofiarowane marki, ruble czy inne dobra. Uważam, że nie nowy prezydent i nie nowy parlament jest w tej chwili dla kraju najważniejszy. Polsce potrzebna jest wielomilionowa armia ludzi, którzy rozumieją obecne przemiany i którzy zechcą twórczo w tych przemianach uczestniczyć. Jeszcze w roku ubiegłym była taka armia ludzi. Niestety, przez arogancję i pychę wodzów została wymarnowana i niemal wybita do nogi.</u>
          <u xml:id="u-164.5" who="#RyszardBartosz">Podziały w elitach władzy uważam za sztuczne. Są one zasłoną dymną, która ma odwrócić uwagę społeczeństwa od zasadniczego problemu, jakim jest prywatyzacja majątku narodowego. Wszystkie znaki na niebie i ziemi wskazują, że nie kontrolowana prywatyzacja zmierza do malwersacji i trwonienia dorobku wielu pokoleń. Przykładem jest afera alkoholowa oraz sprzedaż gmachu historycznej PAST-y.</u>
          <u xml:id="u-164.6" who="#RyszardBartosz">Opowiadam się za wolnymi wyborami w terminie gwarantującym stabilizację państwa, za ordynacją proporcjonalną oraz za jednoczesnymi wyborami prezydenckimi i parlamentarnymi. Ogromne zadłużenie i katastrofalna sytuacja ekonomiczna kraju zobowiązują nas do rozwagi, do gospodarskiego rachunku i odpowiedzialności za każdą złotówkę. Nawet najgenialniejsza jednostka nie może wymagać od narodu kilkusetmiliardowego prezentu.</u>
          <u xml:id="u-164.7" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-165">
          <u xml:id="u-165.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-165.1" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę o przeczytanie komunikatów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-166">
          <u xml:id="u-166.0" who="#ZiemowitGawski">Bezpośrednio po zarządzeniu przerwy odbędą się:</u>
          <u xml:id="u-166.1" who="#ZiemowitGawski">— posiedzenie Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej w sali nr 118,</u>
          <u xml:id="u-166.2" who="#ZiemowitGawski">— posiedzenie Klubu Poselskiego PSL w sali nr 106,</u>
          <u xml:id="u-166.3" who="#ZiemowitGawski">— posiedzenie Klubu Poselskiego SD w sali górnej palarni,</u>
          <u xml:id="u-166.4" who="#ZiemowitGawski">— i posiedzenie Poselskiego Klubu Polskiej Unii Socjaldemokratycznej w sali nr 150.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-167">
          <u xml:id="u-167.0" who="#MikołajKozakiewicz">Po przerwie będziemy głosowali nad projektem ustawy dotyczącym ratyfikacji Konwencji Praw Dziecka. Proszę poprosić wszystkich kolegów, żeby po przerwie przyszli na salę.</u>
          <u xml:id="u-167.1" who="#MikołajKozakiewicz">Ogłaszam przerwę do godz. 12.00.</u>
          <u xml:id="u-167.2" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 11 min 25 do godz. 12 min 05).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-168">
          <u xml:id="u-168.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-168.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę panów posłów sekretarzy o zajęcie miejsca przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-168.2" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Kontynuujemy dyskusję nad projektami ustaw dotyczącymi zmian Konstytucji, o wyborze prezydenta oraz ordynacji wyborczej do Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-168.3" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę uprzejmie o zabranie głosu panią poseł Bożennę Kuc z Polskiego Stronnictwa Ludowego. Jako kolejny głos zabierze pan poseł Tadeusz Bień ze Stronnictwa Demokratycznego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-169">
          <u xml:id="u-169.0" who="#BożennaKuc">Pani Marszałek! Panie i Panowie Posłowie! Życie polityczne w Polsce biegnie niezwykle szybko i mimo nawału prac, które spowodowały pośpiech i tłok w parlamencie, takiej jak dziś debaty Sejm nie mógł dłużej odkładać. Jest ona nam potrzebna, wszystkim tym, którzy podjęli się służby publicznej. Nie ukrywajmy, że od wielu przecież miesięcy rozwija się poza Sejmem, a także i poza Warszawą, wielowątkowa dyskusja owocująca również przejawami zewnętrznymi i zderza się z naszą codziennością i zwykłymi ludzkimi troskami oraz obawami naszych rodaków. Dziś nie wystarczy już powiedzieć, choć wielu uważa, że niezmiennie brzmi to ładnie i aktualnie, że to minione 40 lat zepsuło nam gruntownie społeczeństwo i dlatego bardzo słuszne wysiłki są niewspółmierne do osiąganych efektów. A przecież trzeba zdawać sobie sprawę, że takie oceny brzmią dziś inaczej, niż przed rokiem, czy nawet pół rokiem, a główny nurt troski Polek i Polaków, którym wszyscy służymy, to odtworzenie podstaw dla przyszłości i troska o własną i zbiorową przyszłość.</u>
          <u xml:id="u-169.1" who="#BożennaKuc">Osobiście pragnę wyrazić zadowolenie, że do bogatego, acz niekompletnego przecież, zestawu ważkich projektów ustaw dołączony został przedwczoraj list prezydenta Rzeczypospolitej do marszałka Sejmu wraz z projektem ustawy o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, druk nr 534.</u>
          <u xml:id="u-169.2" who="#BożennaKuc">Jest to moim zdaniem projekt dojrzały, wolny od zbędnych szczegółów, które nie powinny znajdować się w nowelizowanej Konstytucji. W przeciwieństwie do projektu poselskiego, druk nr 520, nie zostawia on wątpliwości co do zasadniczych kwestii, jak zakończenie kadencji aktualnego prezydenta i przekazanie urzędu.</u>
          <u xml:id="u-169.3" who="#BożennaKuc">Proces przemian, jakie dokonały się w Polsce, ale i tych, które mamy przed sobą, oraz tworzenie demokratycznego państwa wymaga otwartości, mądrości i wyobraźni, wysokiej kultury politycznej, jak również konsekwencji w urzeczywistnianiu przyjętej strategii. Na rodzące się dziś i w przyszłości wyzwania muszą odpowiadać tworzone demokratyczne instytucje państwa, których autorytet trzeba umacniać, jeśli nie chcemy chaosu i demokratycznej zapaści. Do tego ze wszech sił należy zmierzać. Demokracja, nawet najlepiej funkcjonująca demokracja parlamentarna, nie jest celem samym w sobie, jest drogą osiągania wyznaczonych celów, a naród jest jedynym suwerenem.</u>
          <u xml:id="u-169.4" who="#BożennaKuc">Przywołam w tym miejscu jednostkową sprawę, choć mówić będę o generaliach. W uzasadnieniu poselskiego projektu ustawy o zmianie Konstytucji, druk nr 520, w pkt. 1 jako zasadniczy powód podaje się, że: „wyrażana publicznie wola jak najrychlejszego odejścia od kontraktu politycznego zawartego podczas obrad okrągłego stołu, wybór prezydenta przez zgromadzenie narodowe postrzegane jest jako element tego kontraktu”.</u>
          <u xml:id="u-169.5" who="#BożennaKuc">Spieszę stwierdzić, że opowiadam się zdecydowanie za tym, aby prezydent był wybierany w wyborach powszechnych, ale uważam, że przytoczony fragment uzasadnienia jest świadectwem zawężania i upraszczania istoty drogi, jaką przebyliśmy w Polsce. Zamazuje też jasność widzenia tego, co przed nami. To prawda, że filozofia okrągłego stołu wystarczyła jedynie na krótki okres czasu, ale umożliwiła pokojową zmianę ustroju w Polsce. Nikomu o tym nie wolno zapominać — ani tym, którzy władzę oddali, ani tym, którzy ją przejęli, tym bardziej na forum i w dokumentach kontraktowego Sejmu oraz zgromadzenia narodowego, które wybrało prezydenta. Uważam, że inaczej powinniśmy uzasadniać podstawowe kwestie dotyczące fundamentów pod budowę przyszłości.</u>
          <u xml:id="u-169.6" who="#BożennaKuc">Pytanie, które mnie nurtuje, jest następujące: Co powinno zastąpić kontrakt okrągłego stołu? Zdecydowanie odpowiadam, że powinna to być wola narodu polskiego, wola społeczeństwa polskiego wyrażona w powszechnych, tajnych, bezpośrednich, równych i proporcjonalnych wyborach. Przyznam, że nie rozumiem obaw o powrót po latach do 5-przymiotnikowego prawa wyborczego. Traktuję, te obawy jako element taktyki, a nie strategii. Tak odczytuję odpowiedni zapis w projekcie ordynacji wyborczej do Sejmu zawarty w druku nr 522.</u>
          <u xml:id="u-169.7" who="#BożennaKuc">Panie i Panowie Posłowie! Kalendarz polityczny najbliższych miesięcy musi być jasny i logiczny, publicznie jawny, jeśli nie chcemy pogłębiać już i tak wyraźnej apatii i obojętności w społeczeństwie. Spotykam się ze stwierdzeniem wyborców, że nie zawsze rozumieją po czasie, na co dali przyzwolenie idąc do urn wyborczych. Wątpliwości nie rozwiewają nawet w części na przykład bezpośrednie transmisje radiowe i telewizyjne z obrad Sejmu i Senatu. I na takie oceny nie wolno się obrażać. Przecież nasze osobiste kontakty też dotyczą jedynie wąskiej grupy wyborców, bądź struktury różnych organizacji. Mówię o tym głównie dlatego, że nawet najczęściej organizowane wybory, jeśli nie dotyczą wyboru programów potwierdzanych w realizacji, lecz tylko osób, nawet najbardziej godnych, nie powodują wzrostu aktywności społeczeństwa, lecz prowadzą do obojętności. Dowodem może być choćby malejąca frekwencja wyborcza.</u>
          <u xml:id="u-169.8" who="#BożennaKuc">Uważam więc, że najlepszym rozwiązaniem byłoby, gdyby Sejm zdecydował się na równoczesne wybory i prezydenta i do parlamentu, to jest Sejmu i drugiej Izby, ale najpierw trzeba odpowiedzieć: jakiej? Osobiście opowiadam się za Izbą samorządową, tym bardziej że administracja rządowa w województwie jest dziś inaczej usytuowana. Takie powszechne wybory byłyby okazją do szerokiego zapoznania społeczeństwa z projektem nowej Konstytucji oraz zebrania wszystkich uwag i opinii przed uchwaleniem jej przez nowy parlament. Jeśli jednak większość opowie się za oddzieleniem wyborów prezydenckich i przeprowadzeniem ich w bieżącym roku, to trzeba przyjąć kalendarz ich przygotowań oraz powiedzieć publicznie, ile one będą kosztowały, skąd weźmiemy na to środki i kiedy odbędą się wybory do Sejmu i do drugiej Izby parlamentu. Konieczna jest również otwarta publikacja prac, jakie musi wykonać Sejm tej kadencji. Jasność taka jest oczekiwana, a myślę, że przyda się również niektórym posłom, bowiem ze zdziwieniem odnotowałam głoszone już dziś w telewizji poglądy, i to przez posła, że Sejm opuścił się w pracy, bo posłowie prowadzą już kampanię z myślą o nowej kadencji. Jeśli to jest istotą służby publicznej, do której stanęliśmy w poprzednich wyborach, to gratuluję wypowiadającemu ten pogląd w dzisiejszej sytuacji naszego państwa.</u>
          <u xml:id="u-169.9" who="#BożennaKuc">Z niepokojem obserwuję również, jak w naszej nowej rodzącej się demokracji, bez wypracowania obowiązujących zasad mających się odbyć wyborów, już od wielu miesięcy prowadzone są powszechne kampanie wyborcze, a nawet zgłaszają się sami kandydaci. Również niektórzy urzędnicy rządowi dzielą się na orientacje polityczne i fascynują politycznymi kampaniami, miast stosować w ramach swych kompetencji obowiązujące prawo.</u>
          <u xml:id="u-169.10" who="#BożennaKuc">Uważam, że takie działania publiczne, bez wcześniejszego rozstrzygnięcia spraw zasadniczych, nie informują, lecz dezinformują opinię społeczną i rodzą obawy ludzi.</u>
          <u xml:id="u-169.11" who="#BożennaKuc">Wysoki Sejmie! W projekcie ustawy o wyborze prezydenta, druk nr 521 musi być, moim zdaniem, jasno określone, kto może na ten urząd kandydować. Skoro w projekcie ordynacji wyborczej, druk nr 522, stawia się wymogi kandydatom na posłów.</u>
          <u xml:id="u-169.12" who="#BożennaKuc">Dziwi głównie to, że dwa projekty są podpisane przez tych samych autorów, a cechuje je brak logiki i wewnętrznej spójności w tworzeniu nowego przecież systemu prawa wyborczego.</u>
          <u xml:id="u-169.13" who="#BożennaKuc">Osobiście uważam, że wymóg posiadania obywatelstwa polskiego powinien być pierwszym wśród wielu kryteriów stawianych kandydatowi na prezydenta. Nie może być też takiej sytuacji, że najpierw wybierzemy prezydenta, a potem dopiero dyskutować się będzie nad uprawnieniami jego urzędu.</u>
          <u xml:id="u-169.14" who="#BożennaKuc">I kwestia ostatnia. Nieczytelne jest dążenie, aby aktualny skład Sejmu i Senatu uchwalił nową Konstytucję, co zawarte jest w projekcie ustawy o zmianie Konstytucji w druku nr 523. Nieporozumieniem jest również propozycja, aby poddać zatwierdzeniu w referendum przy najbliższych wyborach do Sejmu, już uchwaloną Konstytucję. Jedyne zadanie, według projektu ustawy, jakie stawia się przed tym referendum to, że ma ono zatwierdzić uchwaloną Konstytucję. O uwzględnieniu jakiegokolwiek wyniku referendum ani słowa.</u>
          <u xml:id="u-169.15" who="#BożennaKuc">Konkluzja jest więc jedynie słuszna, i być może demokratyczna — tylko pytanie: dla kogo?</u>
          <u xml:id="u-169.16" who="#BożennaKuc">Obstaję więc za wcześniej prezentowanym poglądem, bo wydaje mi się on bardziej logiczny i stwarza możliwość pełnego wykorzystania opinii polskiego społeczeństwa przed uchwaleniem Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-169.17" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-170">
          <u xml:id="u-170.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-170.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę o zabranie głosu pana posła Tadeusza Bienia ze Stronnictwa Demokratycznego. Kolejnym mówcą będzie pan poseł Jerzy Pietkiewicz z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-171">
          <u xml:id="u-171.0" who="#TadeuszBień">Pani Marszałek! Panie i Panowie! Debatujemy na temat przekształceń politycznych w Polsce. Wczoraj dużo mówiono o ogólnej sytuacji społecznej i politycznej. Zwracano uwagę, że pracujemy jakby trochę w oderwaniu od realiów życia codziennego.</u>
          <u xml:id="u-171.1" who="#TadeuszBień">Z wieloma tezami wygłoszonymi wczoraj z tej trybuny należy się zgodzić. W tej chwili chciałbym się jednak skoncentrować na samych rozstrzygnięć prawnych, jakie zostały zaproponowane Sejmowi w drukach dotyczących zmian Konstytucji. Nasuwa się refleksja: cóż warta jest Konstytucja, która zmienia się tak łatwo, jak to ma miejsce, w ciągu kadencji, ostatniej naszej kadencji sejmowej. Zmienialiśmy ją już wielokrotnie. A zatem wartość tego podstawowego dokumentu jest praktycznie żadna.</u>
          <u xml:id="u-171.2" who="#TadeuszBień">Dziś Sejm rozpatruje aż trzy projekty dokonania kolejnych poprawek. Dwa z tych projektów budzą wątpliwości, które chcę przedstawić Wysokiej Izbie.</u>
          <u xml:id="u-171.3" who="#TadeuszBień">Najpierw o projekcie Komisji Konstytucyjnej, druk nr 523. W projekcie tym proponuje się dopisanie do obecnej Konstytucji art. 107, który określi formę uchwalania nowej Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-171.4" who="#TadeuszBień">Otóż propozycja zatwierdzenia uchwalonej Konstytucji przez referendum narodowe w praktyce chyba nie da oczekiwanych rezultatów. Zgromadzenie Narodowe wybrane w wolnych wyborach będzie wystarczająco reprezentatywne, aby tego aktu dokonać. Projekt ten zakłada pozostawienie art. 106 w dotychczasowym brzmieniu. Artykuł ten mówi o trybie zmiany Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-171.5" who="#TadeuszBień">Nasuwa się pytanie: czy uchwalenie nowej Konstytucji w pojęciowym znaczeniu języka polskiego to nie jest również zmiana? Jeśli autorzy obecnego projektu interpretują art. 106 jako regułę dokonywania poprawek, to należy ten artykuł po prostu uszczegółowić.</u>
          <u xml:id="u-171.6" who="#TadeuszBień">Pojawia się jednak następne pytanie: jaka jest granica dokonania poprawek, aby można było mówić tylko o nowelizacji, a nie o zmianie Konstytucji? W jakim zakresie poprawki te musiałyby podlegać również zatwierdzeniu przez referendum. Wymóg referendum stawiany w projekcie staje się zatem prawem martwym, gdyż można go obejść stosując art. 106 i dokonując praktycznie zmiany wszystkich artykułów Konstytucji, czyli ustawy zasadniczej.</u>
          <u xml:id="u-171.7" who="#TadeuszBień">Kolejna sprawa. Drugi projekt, zgłoszony przez grupę posłów i przedstawiony w druku nr 520, ma na celu korektę prawa konstytucyjnego w taki sposób, aby można było dokonać wolnych wyborów Sejmu, Senatu oraz prezydenta. Ta nowelizacja nie budzi zastrzeżeń, ale kolejna propozycja zmian, zgłoszona z inicjatywy pana prezydenta w druku nr 534 jest — uważam — z tą propozycją sprzeczna.</u>
          <u xml:id="u-171.8" who="#TadeuszBień">Nie zgadzam się z panią poseł, która zabierała głos przede mną, że jest to propozycja dobra. Propozycja pana prezydenta budzi szczególne wątpliwości.</u>
          <u xml:id="u-171.9" who="#TadeuszBień">Otóż po pierwsze — jest sprzeczna z art. 32e, który określa jednoznacznie formę opróżnienia (cytuję to za Konstytucją) urzędu prezydenta przed upływem kadencji. Zatem projekt przedstawiony przez pana prezydenta należy uznać — moim zdaniem — za zbędny. Jego sens sprowadza się do dostosowania Konstytucji do jednego, wyjątkowego przypadku. Konstytucja nie może być traktowana jako akt, którym można posługiwać się dowolnie, w zależności od sytuacji. Konstytucja określa jednoznacznie długość kadencji w art. 32a. Natomiast w art. 32e stanowi — jak już powiedziałem — w jaki sposób może zostać zmiana prezydenta dokonana.</u>
          <u xml:id="u-171.10" who="#TadeuszBień">Stwierdzam, że dotychczasowy zapis w Konstytucji jest wystarczający i nie ma żadnego logicznego uzasadnienia dla wprowadzenia przedstawionego projektu zmiany. Ewentualne przyjęcie projektu wymagałoby dalej idących zmian w Konstytucji, a w szczególności art. 32b, o czym propozycja nie mówi.</u>
          <u xml:id="u-171.11" who="#TadeuszBień">Inicjatywa ustawodawcza pana prezydenta w praktyce oznacza jednoznaczne zrzeczenie się urzędu. A powody tego kroku są wyartykułowane w liście prezydenta skierowanym do marszałka Sejmu i załączonym do projektu ustawy. Argumenty zawarte w tym liście są przekonujące. Należy je uszanować i przyjąć. List zawiera jednak poważny błąd prawny. Otóż Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej nie przewiduje procedury przekazywania sobie urzędu przez kolejnych prezydentów.</u>
          <u xml:id="u-171.12" who="#TadeuszBień">Prezydent, zgodnie z Konstytucją, obejmuje urząd po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego stosownej przysięgi.</u>
          <u xml:id="u-171.13" who="#TadeuszBień">Przyjęcie projektu ustawy według druku sejmowego nr 534 spowoduje zupełną niespójność rozdz. 3a Konstytucji, a przede wszystkim, jak to już raz powiedziałem, jest po prostu niepotrzebne.</u>
          <u xml:id="u-171.14" who="#TadeuszBień">Zwracam się zatem do pana prezydenta z prośbą — skoro już podjął decyzję o skróceniu pełnienia przez siebie urzędu — aby to zrobił w normalnym trybie przewidzianym przez Konstytucję, i nie stawiał jakby Sejmu przed koniecznością tworzenia nowego, epizodycznego prawa.</u>
          <u xml:id="u-171.15" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-172">
          <u xml:id="u-172.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-172.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę państwa, gorąco zapraszam do zajmowania miejsc na sali, bo chciałabym po udzieleniu głosu panu posłowi Jerzemu Pietkiewiczowi, przegłosować projekt ustawy o Konwencji Praw Dziecka.</u>
          <u xml:id="u-172.2" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę uprzejmie o zabranie głosu pana posła Jerzego Pietkiewicza z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-173">
          <u xml:id="u-173.0" who="#JerzyPietkiewicz">Pani Marszałek! Panie i Panowie! Zanim przejdę do kwestii szczegółowych, chciałbym odnieść się w swoim wystąpieniu do dwóch wątków, które były podniesione w dyskusji. Mianowicie do sprawy odpowiedzialności rządu Tadeusza Mazowieckiego, jak też do sprawy przyspieszenia.</u>
          <u xml:id="u-173.1" who="#JerzyPietkiewicz">Nie można obciążać rządu Tadeusza Mazowieckiego za 45 lat komunizmu, ponieważ to w czym żyjemy...</u>
          <u xml:id="u-173.2" who="#komentarz">(Poruszenie na sali)</u>
          <u xml:id="u-173.3" who="#JerzyPietkiewicz">... i z czym się borykamy, mam na myśli kryzys, on jest przede wszystkim rezultatem tych 45 lat. W okresie tym nie było miejsca dla faktycznego istnienia państwa polskiego, kiedy Polacy żyli w ramach imperium sowieckiego, kiedy nie istniała normalna gospodarka.</u>
          <u xml:id="u-173.4" who="#JerzyPietkiewicz">Rządy Tadeusza Mazowieckiego nie są twórczą kontynuacją realnego socjalizmu. Wręcz przeciwnie, jest to odchodzenie od tamtego systemu w kierunku budowania państwowości polskiej, niepodległości jak również normalnej gospodarki rynkowej. To jest jedna uwaga.</u>
          <u xml:id="u-173.5" who="#JerzyPietkiewicz">Druga, to sprawa przyspieszenia. Zgadzam się, że tam, gdzie jest możliwe przyspieszenie, powinno być ono dokonywane i w tym względzie prawdopodobnie można zarzucić rządowi Tadeusza Mazowieckiego pewne błędy i istnieje potrzeba wprowadzenia pewnej korekty do programu gospodarczego. Ale jednocześnie trzeba powiedzieć, że w tym przyspieszeniu władza winna zapewnić warunki prawne do działania jednostek, podmiotów, osób, a z drugiej strony władza nie może ich wyręczyć, bo to byłaby iluzja, gdyby powiedzieć, że w Warszawie wszystko się załatwi — i to co jest w Ełku, w Suwałkach czy w Zakopanem albo w Ochotnicy.</u>
          <u xml:id="u-173.6" who="#JerzyPietkiewicz">Istnieje, trzeba ludziom to wyraźnie powiedzieć, potrzeba inicjatywy jednostek i osób. Nie można zadekretować, że ktoś zostanie właścicielem, ten ktoś musi przede wszystkim chcieć być właścicielem i potrafić być właścicielem przedsiębiorcą.</u>
          <u xml:id="u-173.7" who="#JerzyPietkiewicz">A teraz kwestie szczegółowsze. Sprawa wyboru prezydenta, ordynacji wyborczej do Sejmu, skrócenia kadencji Sejmu. W moim głębokim przekonaniu w podejściu do tych problemów należy w rozwiązaniach prawnych przede wszystkim brać za punkt wyjścia rzeczywistość, a nie życzenia wizjonerów serwujących abstrakcyjne fikcje prawne, które by nie przystawały do tej rzeczywistości, w której żyjemy. Jest to może banalna uwaga, ale wydaje mi się, że warto ją czasem przypomnieć.</u>
          <u xml:id="u-173.8" who="#JerzyPietkiewicz">Kiedy mówimy o rzeczywistości, to trzeba tu wyraźnie powiedzieć, co już zresztą było podkreślane na tej sali, że spotykamy się z brakiem ukształtowania się w sposób dostateczny partii politycznych, z określonymi programami, a jednocześnie widzimy daleko idące istnienie indywidualnych ambicji politycznych. Musimy to uwzględnić w tych rozwiązaniach prawnych. Dlatego też uważam, jeśli chodzi o sprawę prezydenta, że przyjęcie modelu prezydentury francuskiej, tzw. silnej prezydentury, chyba byłoby stosunkowo niezłym rozwiązaniem, jak również przyjęcie ordynacji proporcjonalno-większościowej, ale w sposób wyważony, tak żeby uwzględnić na zasadzie zdrowego kompromisu opcję proporcjonalną i opcję większościową, a więc system ordynacji mieszanej. Kwestią jest tylko zachowanie odpowiednich proporcji.</u>
          <u xml:id="u-173.9" who="#JerzyPietkiewicz">I sprawa skrócenia kadencji Sejmu. Uważam, że w zaistniałej sytuacji Sejm, parlament, winien podjąć uchwalenie najpilniejszych i aktów prawnych, które dotyczyłyby gospodarki, kwestii społecznych. Sądzę, że również niebagatelną sprawą byłyby sprawy dotyczące mniejszości narodowych. Uwiarygodniałoby to nas przed naszymi sąsiadami i dawałoby możliwość ułożenia lepszych stosunków w przyszłości.</u>
          <u xml:id="u-173.10" who="#JerzyPietkiewicz">Sprawa Konstytucji. Uważam, że lepiej chyba by się stało, aby przyszłemu Sejmowi, parlamentowi, nie wiązać rąk, natomiast nadal prowadzić prace studyjne tak, żeby projekt związany z nową Konstytucją można było przekazać ewentualnie do zaakceptowania względnie do zmiany przyszłemu parlamentowi.</u>
          <u xml:id="u-173.11" who="#JerzyPietkiewicz">Kwestia czasu, a więc to, kiedy obecny parlament ma się rozwiązać, musi również uwzględniać taki termin, który pozwoli ugrupowaniom politycznym okrzepnąć organizacyjnie i programowo. Argumentem przemawiającym za skróceniem kadencji parlamentu, myślę, że tutaj nie trzeba tego rozwijać, jest to, że wielu w nim zasiadających zawdzięcza swe miejsce nie tyle „Solidarności” i wolnym wyborom, ile systemowi komunistycznemu, staremu porządkowi, nie zaś wyborowi przez społeczeństwo polskie.</u>
          <u xml:id="u-173.12" who="#JerzyPietkiewicz">Stąd też nie ma co się dziwić, że społeczeństwo może się denerwować, ponieważ przegrani zazwyczaj odchodzą w systemach demokratycznych, a to jeszcze u nas nie nastąpiło. Nie chcę tutaj nikogo krytykować, że ktoś źle pracuje. To nie o to chodzi w tym wypadku, bo mogą ci ludzie — którzy są w tym Sejmie, czy wielu z nich, którzy naprawdę chcą — dobrze pracować w kierunku wspólnego dobra, ale jest tak, i to jest chyba prawo psychologii społecznej, że ci ludzie skoro zawdzięczają swoje miejsce nie wyborom parlamentarnym, ale byłemu systemowi komunistycznemu...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-174">
          <u xml:id="u-174.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Panie pośle, bardzo proszę na temat, bo pan poseł odbiega od tematu.</u>
          <u xml:id="u-174.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-174.2" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Przypominam o konwencji, jaką przyjęliśmy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-175">
          <u xml:id="u-175.0" who="#JerzyPietkiewicz">...muszą się poddać ostatecznej weryfikacji.</u>
          <u xml:id="u-175.1" who="#JerzyPietkiewicz">Jeszcze jedna sprawa. Problem uwłaszczenia nomenklatury również kładzie się cieniem na obecny parlament. Stąd też nie sądzę, żeby żywot jego był zbyt długi. Te wszystkie sprawy musimy wziąć pod uwagę i rozwiązać się w takim terminie, który uwzględni te wszystkie sprawy, o których mówiłem.</u>
          <u xml:id="u-175.2" who="#JerzyPietkiewicz">Póki istnieje ten parlament, mimo różnych podziałów, wierzę, że znajdzie się w nim grupa, koalicja większościowa ludzi dobrej woli i zdrowego rozsądku, aby działać w imię racji moralnych i wspólnego dobra.</u>
          <u xml:id="u-175.3" who="#komentarz">(Poruszenie na sali).</u>
          <u xml:id="u-175.4" who="#JerzyPietkiewicz">Wolne, demokratyczne wybory ostatecznie zadecydują o tym, kto będzie rządził w Polsce. Dziękuję za uwagę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-176">
          <u xml:id="u-176.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę państwa, jeszcze raz przypominam, dyskutujemy nad projektami przedstawionych ustaw i nad kalendarzem politycznym i proszę łaskawie przestrzegać tych ustaleń Konwentu Seniorów, który jest wyrazicielem, sądzę, opinii wszystkich państwa.</u>
          <u xml:id="u-176.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Powracamy do punktu 6 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Młodzieży, Kultury Fizycznej i Sportu, Komisji Polityki Społecznej oraz Komisji Ustawodawczej o rządowym projekcie ustawy o ratyfikacji Konwencji Praw Dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (druki nr 439 i 539).</u>
          <u xml:id="u-176.2" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Bardzo proszę, proszę państwa, ponieważ będzie to akt głosowania, o uwagę.</u>
          <u xml:id="u-176.3" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Przechodzimy do głosowania. Nie przystępujemy, tylko przechodzimy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-176.4" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">W pierwszej kolejności głosujemy wniosek komisji o uchwalenie projektu uchwały, a następnie projektu ustawy. Proszę uprzejmie panią poseł sprawozdawcę o przedstawienie przyjętych ustaleń.</u>
          <u xml:id="u-176.5" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Przepraszam, pani poseł w kwestii formalnej? Proszę panią poseł.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-177">
          <u xml:id="u-177.0" who="#DorotaKempka">Dorota Kempka, poseł z Bydgoszczy. Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Bardzo przepraszam, że w tej chwili zadaję to pytanie, ale myślę, że wszyscy powinniśmy mieć jasność przed przystąpieniem do tak ważnego w dniu dzisiejszym głosowania. Dlatego chciałabym prosić przedstawiciela Ministerstwa Spraw Zagranicznych, żeby jednym zdaniem wytłumaczył nam problem najważniejszy. Przepraszam bardzo, że stawiam tę sprawę znowu. Interesuje mnie, ponieważ nie znalazłam odpowiedzi na to pytanie, jaka jest różnica między terminem: „wrodzone prawo dziecka” zawartym w naszym tłumaczeniu, a terminem: „przyrodzone prawo dziecka” zawartym w tekście oryginalnym? Chciałabym wiedzieć, czy Izba przyjmując Konwencję Praw Dziecka z tymi nieścisłościami przesądza o zakazie aborcji?</u>
          <u xml:id="u-177.1" who="#DorotaKempka">W kuluarowej dyskusji mówi się, że na skutek różnic w tekście oryginalnym i tłumaczeniu możemy przesądzić wprowadzenie w naszym kraju zakazu przerywania ciąży. Widzę zatem niezbędną potrzebę, żeby przedstawiciel Ministerstwa Spraw Zagranicznych wyjaśnił nam tę sprawę. Posłowie muszą wiedzieć i mieć pełną świadomość brzmienia treści art. 6 ust. 1 konwencji. Nie możemy przyjmować konwencji, nie wiedząc dokładnie o tych różnicach.</u>
          <u xml:id="u-177.2" who="#DorotaKempka">Bardzo przepraszam, pani marszałek, że postawiłam tę sprawę przed głosowaniem, ale nie powinniśmy popełnić błędu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-178">
          <u xml:id="u-178.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Pani poseł, przyjmuję oczywiście pani pytanie. Pytam uprzejmie pana ministra, czy pan minister w chwili obecnej jest w stanie na to pytanie odpowiedzieć. Ale w zasadzie już zakończyliśmy dyskusję, dlatego że były stawiane pytania, a w tej chwili mieliśmy przystąpić już ostatecznie do głosowania. Szkoda że pani poseł nie zgłosiła tego w terminie wcześniejszym, czyli w pierwszej części naszego posiedzenia, bo w tej chwili,...</u>
          <u xml:id="u-178.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-178.2" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">... proszę państwa, dezorganizuje nam to dalszą pracę. Ale ponieważ pytanie padło — czy pan minister jest chętny udzielić odpowiedzi. Proszę uprzejmie pana ministra.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-179">
          <u xml:id="u-179.0" who="#KrzysztofSkubiszewski">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Odpowiedź na postawione pytanie jest następująca: art. 6 ust. 1 nic przesądza kwestii postawionej przez panią poseł ani w jedną, ani w drugą stronę. Jest to jeden z kompromisów osiągniętych w Organizacji Narodów Zjednoczonych prowadzących do tego, że konwencja ta została przyjęta. Może on być rozumiany inaczej — przyszłych postanowień ustawowych w tym czy w innym kraju artykuł ten nie przesądza. To jest jeden z przykładów norm w traktatach międzynarodowych, gdzie celowo zostawia się kwestię otwartą. I artykuł ten może być interpretowany w jedną albo w drugą stronę, ale to nie należy do mnie, to nie należy do ministerstwa, to należy do sądów i parlamentów w razie uchwalania odpowiednich ustaw.</u>
          <u xml:id="u-179.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-180">
          <u xml:id="u-180.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-180.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę panią poseł sprawozdawcę o przedstawienie nam ustaleń, jakie były przyjęte w przerwie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-181">
          <u xml:id="u-181.0" who="#ZofiaWilczyńska">Osoby, które wnosiły zastrzeżenia do niniejszej uchwały, po krótkiej debacie — że tak powiem — w kuluarach wycofały swoje poprzednie zastrzeżenia.</u>
          <u xml:id="u-181.1" who="#ZofiaWilczyńska">Pan poseł Szatybełko swoje uwagi dotyczące adopcji zagranicznej skieruje do zespołu, który będzie opracowywał projekt ustawy o adopcji. Pan poseł Bień, jak rozumiem, również w pewnym sensie wycofał swoje zastrzeżenia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-182">
          <u xml:id="u-182.0" who="#TadeuszBień">Przepraszam, wyjaśniam tylko, już nie podejmując debaty, że nie wycofałem zastrzeżeń, tylko z uwagi na zaskakujący tryb wprowadzenia uchwały dzisiaj pod obrady Sejmu, nie posiadam materiałów, dokumentów, które są niezbędne do wniesienia korekty.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-183">
          <u xml:id="u-183.0" who="#ZofiaWilczyńska">Pan poseł Rzymełka również wycofuje swój wniosek o szczególnej opiece nad dzieckiem obszarów ekologicznie zagrożonych i zapewne skieruje go do rozpatrzenia przez Komisję Konstytucyjną.</u>
          <u xml:id="u-183.1" who="#ZofiaWilczyńska">Tak więc zostało przyjęte zastrzeżenie pana posła Jana Łopuszańskiego w kwestii li tylko interpretacyjnej i brzmi ono następująco:</u>
          <u xml:id="u-183.2" who="#ZofiaWilczyńska">W odniesieniu do art. 7 konwencji Rzeczpospolita Polska zastrzega prawo dziecka przysposobionego do poznania rodziców naturalnych, które będzie podlegało ograniczeniu poprzez obowiązywanie rozwiązań prawnych umożliwiających przysposabiającym zachowanie tajemnicy pochodzenia dziecka.</u>
          <u xml:id="u-183.3" who="#ZofiaWilczyńska">I dalsze brzmienie zastrzeżenia, do którego państwo nie wnosili dodatkowych zastrzeżeń mówi:</u>
          <u xml:id="u-183.4" who="#ZofiaWilczyńska">O granicy wieku, od której dopuszczalne jest powoływanie do służby wojskowej lub podobnej oraz uczestnictwo w działaniach zbrojnych rozstrzyga prawo Rzeczypospolitej Polskiej. Granica ta nie może być niższa niż przewidziano w art. 38 konwencji. O granicy tej również państwa informowałam.</u>
          <u xml:id="u-183.5" who="#ZofiaWilczyńska">Pozostają w dalszym ciągu dwie deklaracje. Jedna mówi:</u>
          <u xml:id="u-183.6" who="#ZofiaWilczyńska">Rzeczpospolita Polska uważa, że wykonanie przez dziecko jego praw określonych w konwencji, a w szczególności praw określonych w artykułach od 12 do 6 dokonuje się z poszanowaniem władzy rodzicielskiej, zgodnie z polskimi zwyczajami i tradycjami dotyczącymi miejsca dziecka w rodzinie i poza rodziną.</u>
          <u xml:id="u-183.7" who="#ZofiaWilczyńska">W odniesieniu do art. 24 ust. 2 lit. f konwencji Rzeczpospolita Polska uważa, że poradnictwo dla rodziców oraz wychowanie w zakresie planowania rodziny winno pozostawać w zgodzie z zasadami moralności.</u>
          <u xml:id="u-183.8" who="#ZofiaWilczyńska">Są to wszystkie zastrzeżenia i deklaracje, jakie państwo posłowie byli uprzejmi wnieść.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-184">
          <u xml:id="u-184.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Rozumiem, że w trakcie debaty zgłoszono wiele poprawek, które zostały wycofane. Pozostała natomiast poprawka pana posła Łopuszańskiego, którą będziemy głosowali w pierwszej kolejności. Pani poseł ją przedstawiła. Czy jeszcze raz mamy powtórzyć, czy nie ma potrzeby?</u>
          <u xml:id="u-184.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Jeżeli nie, wobec tego proponuję w pierwszej kolejności głosować poprawkę pana posła Łopuszańskiego.</u>
          <u xml:id="u-184.2" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-184.3" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Kto jest za przyjęciem poprawki pana posła Łopuszańskiego, proszę podnieść rękę i nacisnąć przycisk.</u>
          <u xml:id="u-184.4" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-184.5" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-184.6" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Poprawka pana posła Łopuszańskiego została przyjęta. 111 głosów za, 71 przeciw, 78 posłów wstrzymało się od głosowania. Łącznie oddano 260 głosów.</u>
          <u xml:id="u-184.7" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Przystępujemy do głosowania całości projektu uchwały.</u>
          <u xml:id="u-184.8" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Kto z pań i panów posłów jest za przyjęciem projektu uchwały w sprawie ratyfikacji Konwencji Praw Dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. wraz z wcześniej przyjętą poprawką — zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk.</u>
          <u xml:id="u-184.9" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-184.10" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-184.11" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Ogłaszam wyniki głosowania. Za przyjęciem konwencji głosowało 260 posłów, przeciwko — 3 posłów, 23 wstrzymało się od głosowania. Oddano 286 głosów.</u>
          <u xml:id="u-184.12" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Stwierdzam, że Sejm podjął uchwałę w sprawie ratyfikacji Konwencji o Prawach Dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 roku.</u>
          <u xml:id="u-184.13" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Przystępujemy do głosowania projektu ustawy.</u>
          <u xml:id="u-184.14" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Kto z pań i panów posłów jest za przyjęciem projektu ustawy o ratyfikacji Konwencji Praw Dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. wraz z poprawką proponowaną przez komisje — zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk.</u>
          <u xml:id="u-184.15" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-184.16" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-184.17" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Ogłaszam wyniki głosowania. Za — głosowało 264 posłów, przeciwko — 4, 15 posłów wstrzymało się od głosu. Łącznie oddano 283 głosy.</u>
          <u xml:id="u-184.18" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o ratyfikacji Konwencji o Prawach Dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r.</u>
          <u xml:id="u-184.19" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-184.20" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Powracamy do punktów 1–5 porządku dziennego.</u>
          <u xml:id="u-184.21" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę państwa, w dniu wczorajszym zgłoszono dwa wnioski formalne dotyczące kontynuacji dyskusji nad punktami 1–5 porządku dziennego. Pani poseł Urbanowicz zgłosiła wniosek, abyśmy zamknęli listę mówców, a pan poseł Szymanderski, jeżeli dobrze pamiętam, zgłosił wniosek przeciwny. W związku z tym chciałabym te wnioski w tej chwili przegłosować. Chyba że państwo się z nich wycofujecie. Jeżeli pani poseł podtrzymuje...</u>
          <u xml:id="u-184.22" who="#komentarz">(Poseł Anna Urbanowicz: Podtrzymuję.)</u>
          <u xml:id="u-184.23" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Pani poseł podtrzymuje wniosek. Wobec tego w pierwszej kolejności będziemy głosowali wniosek formalny pani poseł Urbanowicz o zamknięcie listy mówców w dniu dzisiejszym.</u>
          <u xml:id="u-184.24" who="#komentarz">(Głos z sali: Ilu jest jeszcze mówców?)</u>
          <u xml:id="u-184.25" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Zostało 35 mówców.</u>
          <u xml:id="u-184.26" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Wobec powyższego przystępujemy do głosowania nad wnioskiem formalnym pani poseł Urbanowicz.</u>
          <u xml:id="u-184.27" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Kto jest za zamknięciem listy mówców — proszę podnieść rękę i nacisnąć przycisk Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-184.28" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-184.29" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Ogłaszam wyniki głosowania. Głosujących za wnioskiem było 118 posłów, przeciw — 127, wstrzymało się od głosowania 39 posłów. Łącznie oddano 284 głosy.</u>
          <u xml:id="u-184.30" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Wniosek pani poseł Urbanowicz nie przeszedł.</u>
          <u xml:id="u-184.31" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">W związku z powyższym automatycznie przeszedł wniosek pana posła Szymanderskiego. Wobec tego lista mówców jest otwarta.</u>
          <u xml:id="u-184.32" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Czy pan poseł również zgłasza wniosek formalny?</u>
          <u xml:id="u-184.33" who="#komentarz">(Poseł Bolesław Twaróg: Tak, ja również w sprawie formalnej.)</u>
          <u xml:id="u-184.34" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-185">
          <u xml:id="u-185.0" who="#BolesławTwaróg">Konwent Seniorów i Prezydium Sejmu, niestety nie ustaliły skrócenia czasu wystąpień poselskich. W związku z tym proszę, by pani marszałek częściej korzystała z uprawnienia nadanego art. 73 ust. 4 regulaminu Sejmu i przywoływała posłów do rzeczy. Bardzo o to proszę. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-186">
          <u xml:id="u-186.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję, panie pośle, ale dopiero teraz zabiorę głos w kwestii formalnej.</u>
          <u xml:id="u-186.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Zabrało głos dwóch mówców, trzech konkretnie. I w jednym wypadku ja już przywoływałam posła do porządku. W związku z czym nie uważam, żeby ta uwaga była akurat w tym momencie na miejscu.</u>
          <u xml:id="u-186.2" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-186.3" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Natomiast zapewniam państwa, że z całą pewnością ten punkt regulaminu — sądzę, że wszyscy z Prezydium Sejmu — znamy i w odpowiednim momencie staramy się z niego korzystać.</u>
          <u xml:id="u-186.4" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę pana posła Jana Łopuszańskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-187">
          <u xml:id="u-187.0" who="#JanŁopuszański">Ponieważ padł głos w jedną stronę, wprawdzie nic nie głosujemy, ale proszę państwa, bardzo bym apelował do wszystkich kolegów, w tym do samego siebie, dyskusja która jest w tej chwili, jest dyskusją bardzo ważną...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-188">
          <u xml:id="u-188.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Ja nie zrozumiałam do kogo jeszcze, do kolegów i do...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-189">
          <u xml:id="u-189.0" who="#JanŁopuszański">Do samego siebie także. Dyskusja, którą prowadzimy, jest dyskusją bardzo ważną. Ludziom, którzy zabierają w niej głos wydaje się, że wiele rzeczy, o których tutaj mówią, które bezpośrednio nie dotyczą projektów, które rozpatrujemy, są ważne dla ostatecznego wyniku. I niestety, głosy będą padały jako głosy rozszerzone. My to musimy zrozumieć. I byłoby niedobrze, gdyby poprzez tworzenie takiej atmosfery terroryzowania — nie mów o tym, nie mów o tamtym — utrudniać wystąpienia licznym kolegom, którzy tutaj już mówili.</u>
          <u xml:id="u-189.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-189.2" who="#JanŁopuszański">Zwracam uwagę na pewien paradoks, który miał miejsce na tej sali wczoraj. Przecież słuchaliśmy długich i nikomu nie przeszkadzających wystąpień na temat historii Polski, którą wszyscy znamy, a bardzo komuś przeszkadzały wystąpienia na temat gospodarki i rolnictwa. Ja tego zupełnie nie mogę zrozumieć.</u>
          <u xml:id="u-189.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-190">
          <u xml:id="u-190.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję, panie pośle.</u>
          <u xml:id="u-190.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Sądzę, że wszyscy się z tym zgadzamy, o czym świadczą oklaski. Wobec tego nie tracąc czasu kontynuujemy dyskusję nad punktami 1–5 porządku dziennego. Proszę uprzejmie o zabranie głosu pana posła Wiesława Kaczmarka z Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej. Kolejnym mówcą będzie pan poseł Janusz Dobrosz z Polskiego Stronnictwa Ludowego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-191">
          <u xml:id="u-191.0" who="#WiesławKaczmarek">Pani Marszałek! Może chwilę poczekam, aż się uspokoi. Apel pana posła Łopuszańskiego został przyjęty właściwie, wielu posłów opuszcza po prostu salę.</u>
          <u xml:id="u-191.1" who="#WiesławKaczmarek">Można?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-192">
          <u xml:id="u-192.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę uprzejmie, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-193">
          <u xml:id="u-193.0" who="#WiesławKaczmarek">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Na wstępie krótka refleksja po poprzednim dniu i dniu wczorajszym, wynikająca z oceny jak gdyby naszej debaty przez środki masowego przekazu, przez ludzi jej słuchających, czy przez posłów. Wiele osób spodziewało się, że tutaj na sali nastąpi jakieś starcie, natomiast dyskusja — jak wielu to ocenia — jest w pewnym sensie nudna, nieciekawa, nikt się z nikim tu właściwie nie bije. A przyczyna tego zawiera się chyba w tym, że pewne cele strategiczne, które miały być zrealizowane na bazie tej dyskusji, zostały zrealizowane wcześniej.</u>
          <u xml:id="u-193.1" who="#WiesławKaczmarek">Po pierwsze, prezydent Jaruzelski w pewnym sensie określił okres trwania swojej kadencji i Sejm jak gdyby przyjął to bez żadnych większych dyskusji czy sporów. Stąd też na sali nie ma dużego napięcia i dyskusja może wydawać się nudna.</u>
          <u xml:id="u-193.2" who="#WiesławKaczmarek">Ja również zamierzałem mówić o wielu sprawach, ale słuchając tego apelu ograniczę się do minimum, odnosząc się do tego, co się dzieje w Polsce z punktu widzenia pokolenia 30-latków, które reprezentuję. Natomiast nie chciałbym mówić w imieniu 30-latków, ponieważ nie czuję się do tego upoważniony. A jest to w końcu pokolenie typowe dla nas, tzn. dla Polski, nieźle wykształcone w latach siedemdziesiątych, dziewięćdziesiątych, z czym wiązały się różne okresy załamań, nadziei, jak to po prostu w Polsce bywało i bywa.</u>
          <u xml:id="u-193.3" who="#WiesławKaczmarek">Ma to niewątpliwie dwie istotne cechy. Jedną jest pragmatyzm w swoich zachowaniach. I jest to po prostu konsumowanie wielu doświadczeń. Druga istotna cecha to, że pokolenie to zostało wychowane z daleka od drugiej wojny światowej i czasów II Rzeczypospolitej. Więc to w znakomitej większości nie rzutuje na rozwiązania.</u>
          <u xml:id="u-193.4" who="#WiesławKaczmarek">Moje koleżanki i koledzy pytając mnie, co dalej będzie z Polską — jeżeli można użyć takiego górnolotnego sformułowania — właściwie zadają dwa pytania. Jedno pytanie dotyczy, jaka będzie Polska w swej konstrukcji prawnej wynikającej z Konstytucji, w sferze wolności — jak by to ładnie powiedzieć — tzn. jakie minimum bezpieczeństwa będzie dawało obywatelowi państwo? Wolność i bezpieczeństwo to rozumiem nie tylko jako kategorię, powiedzmy, ekonomiczną, ale również jako kategorię reprezentowania swoich poglądów, realizowania siebie u nas w kraju.</u>
          <u xml:id="u-193.5" who="#WiesławKaczmarek">Drugie pytanie z tym się wiążące, też istotne, to kiedy i czy w ogóle znajdziemy się w tej Europie, zwłaszcza w Europie po 1992 r.? Czyli wraca hasło powrotu do Europy, ostatnio dość poważnie i chyba mocno już wyszydzane przez publicystów, jak i też wielu polityków.</u>
          <u xml:id="u-193.6" who="#WiesławKaczmarek">Chciałbym się zatrzymać przy tej drugiej sprawie, dotyczącej powrotu do Europy. Bo dzisiaj powrót do Europy to realizacja jak gdyby trzech zasadniczych ambicji. Pierwsza, to obecność na scenie politycznej Europy. I o tym dosyć syntetycznie i składnie powiedział — jeżeli mogę dokonać takiej weryfikacji — pan poseł Oleksy — mówiąc w ogóle o polityce zagranicznej. Druga kwestia, to pragnienie posiadania w Polsce gospodarki wysokoefektywnej, o wysokim poziomie wydajności i nowocześnie zorganizowanej. I o tym też już była mowa. Natomiast trzeci element, to nowoczesne społeczeństwo. I chciałbym mówić o nowoczesnym społeczeństwie, posługując się stosowanym synonimem: społeczeństwo obywatelskie.</u>
          <u xml:id="u-193.7" who="#WiesławKaczmarek">Zanim do tego przejdę, chciałem zwrócić uwagę, że dzisiaj w organizowaniu naszego państwa obowiązują dwie doktryny. To znaczy, właściwie jest to jedna doktryna, która składa się z dwóch mechanizmów. Jeden mechanizm to mechanizm maksymalizacji. Staramy się maksymalizować dzisiaj wszystko, począwszy od kwestii ekonomicznych — zysk, dochód, co tylko możliwe, wydajność, jak też maksymalizować frekwencję wyborczą, aktywność społeczną. Czyli mechanizm maksymalizacji przenosi się na wszystkie płaszczyzny życia.</u>
          <u xml:id="u-193.8" who="#WiesławKaczmarek">Drugi mechanizm to z kolei mechanizm indywidualizacji, jak gdyby przeciwieństwo dotychczas obowiązującej formuły kolektywizmu.</u>
          <u xml:id="u-193.9" who="#WiesławKaczmarek">I poprzez indywidualizację rozumiem takie procesy, jak proces prywatyzacji, czyli zwiększenie prawa do prywatnej, indywidualnej własności. Przez indywidualizację można rozumieć wszelkiego rodzaju formuły liberalne stosowane w gospodarce, np. w uprawianiu handlu, czy prowadzeniu działalności gospodarczej. Elementem indywidualizacji jest także zanikanie formuły państwa opiekuńczego i to chyba nam przychodzi najtrudniej.</u>
          <u xml:id="u-193.10" who="#WiesławKaczmarek">Mówiąc o społeczeństwie obywatelskim, obawiam się, że trzeba by dokonać w Polsce wielu przekształceń. A ten, kto uważa, że dzisiaj jesteśmy państwem obywatelskim, wydaje mi się, że jest w błędzie, ponieważ dzisiaj trzeba by dyskutować również o potencjalnych progach i barierach, które mogą wyniknąć w trakcie tych przekształceń. Byłby to błąd, gdybyśmy dokonywali przekształceń społeczeństwa wbrew myśleniu społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-193.11" who="#WiesławKaczmarek">Nie chciałbym być posądzony o arogancję i zarozumialstwo, ale w odniesieniu do kilku aspektów wynikających ze społeczeństwa, ze społeczeństw nowoczesnych, w odniesieniu do Polski i do naszego społeczeństwa chciałbym przedstawić, jakie widzę potencjalne progi i bariery.</u>
          <u xml:id="u-193.12" who="#WiesławKaczmarek">Pierwsza dotyczy czasu i przestrzeni. Otóż społeczeństwa nowoczesnej Europy, jeśli tak można powiedzieć, charakteryzują jak gdyby globalnie dwa elementy. Jeden to konstrukcja demokracji, która tam występuje, o czym tu już padały słowa. Myślę, że dominuje w nich demokracja, która traktuje wynik głosowań, a więc tą arytmetykę demokracji, na takiej zasadzie, że zdanie większości nie prowadzi do zaszczucia mniejszości. Mniejszość nie jest zaganiana do kąta, nie panuje dyktat większości. Zmierza się w tych demokracjach do takiego wariantu, w wyniku którego stanowisko większościowe staje się jak gdyby przybliżeniem rozwiązania, natomiast samo rozwiązanie uzyskiwane jest drogami szukania kompromisów, tak żeby wszyscy odczuwali pełną satysfakcję, żeby ludzie nie czuli się po prostu obcy.</u>
          <u xml:id="u-193.13" who="#WiesławKaczmarek">Druga cecha tych społeczeństw, kiedy przyglądamy się Europie Zachodniej, to cały program Europy 1992 roku, który polega na znoszeniu barier formalnych i nieformalnych. Przez bariery formalne można uzyskać znoszenie ruchu wizowego na rzecz europejskiego paszportu, nieformalne — to próby dyskusji o europejskiej kulturze, sztuce itd.</u>
          <u xml:id="u-193.14" who="#WiesławKaczmarek">Teraz Spójrzmy na to, jak wyglądamy jako społeczeństwo. Myślę, że w znakomitej większości jesteśmy społeczeństwem mocno osadzonym w przeszłości, w tradycji, to jest jedna z niewątpliwych cech. Mamy duże poczucie eksterytorialności, dominuje filozofia własnej zagrody, własnego obejścia, nie jesteśmy podatni na duże różnice, istotne zmiany i w podświadomości tkwi u nas bardzo wiele wszelkiego rodzaju „izmów”, tak bym to nazwał. Nie chcę ich nazywać precyzyjnie, ponieważ mogłoby to doprowadzić do niepotrzebnych sporów. Stąd też pytanie: jakiego trzeba dokonać skoku, jakich przekształceń, aby osiągnąć tamten poziom i czy tamten poziom jest właściwy?</u>
          <u xml:id="u-193.15" who="#WiesławKaczmarek">Drugą cechą naszego społeczeństwa są stosunki społeczne. To jest niezwykle ważny element w konstrukcji społeczeństwa i myślę, że w tej sferze dominują u nas stosunki społeczne, które wynikają z pewnych mikrowięzi społecznych. Polskę, nas samych — wynikało to z wielu wypowiedzi — cechuje personifikacja wszystkiego, co się dzieje. Personifikacja procesów politycznych. Nie stawiamy nigdy pytania: co jest treścią danego procesu, tylko — kto za nim stoi. Cechuje nas personifikacja w postrzeganiu historii. Mówimy o II Rzeczypospolitej Marszałka, historia powojenna Polski jest postrzegana przez dekady Bieruta, Gomułki, Gierka, Jaruzelskiego. Często chciałoby się postawić pytanie: kto będzie następny? Czyli nie postrzegamy jak gdyby historii jako elementu doświadczeń i formacji politycznych, lecz postrzegamy ją przez historię, przez osoby. Konkluzja jest taka, że jest to wynik przenoszenia na poziom państwa więzi społecznych, a te więzi społeczne w Polsce mają raczej charakter modelu ojcowskiego, patriarchalnego. Czy tak się dzieje w społeczeństwach nowoczesnych? Mam wrażenie, że tam zasadniczy problem polega raczej na tym, jak są artykułowane interesy ludzi, interesy społeczne i problem ten rozgrywa się, moim zdaniem, w dwóch płaszczyznach. Życie polityczne jest kreowane przez partie polityczne, ponieważ interesy społeczne są jeszcze kreowane przez związki zawodowe i przez to, co u nas chyba już zanika, przez związki rodzaju różnego zainteresowań, czasami wyśmiewane właśnie związki hodowców rybek czy związki łowieckie itd. To w naszej strukturze społecznej zanika, natomiast mamy skłonność do jak gdyby państwa o charakterze wodzowskim.</u>
          <u xml:id="u-193.16" who="#WiesławKaczmarek">Trzeci element to drogi awansu. Tu również jesteśmy bogaci w pewne doświadczenia. Ujmując to syntetycznie, można powiedzieć, że w Polsce obowiązują drogi, które wynikają nie z faktu posiadanych kompetencji, ale ze znajomości przede wszystkim zasług. Mógłbym tu wymienić Legion Piłsudskiego, grupę partyzantów, powojenną, w wojsku może zostanę poprawiony, ale promowana była grupa wywodząca się z I Dywizji, z czasów Lenino, grupa śląska itd. Tych przykładów można podawać wiele. Nie mówię tego po to, żeby się czepiać, czy mieć jakąś satysfakcję, że dzisiaj również są popełniane te błędy. Natomiast trzeba by się zastanowić, czy w nowoczesnym społeczeństwie taka filozofia, powiedzmy opierania się na zasługach, może przynieść jakieś efekty i czy tego się nie stosuje. Oczywiście jest uwzględniona kategoria polityczna, ale też istotny jest element merytoryczny. Droga opierania wszystkiego na filozofii zasług, może prowadzić do pewnej alienacji.</u>
          <u xml:id="u-193.17" who="#WiesławKaczmarek">Są jeszcze dwa elementy o których można by mówić, ale zajęłoby to zbyt dużo czasu. Jeden to próba przyjrzenia się tym relacjom, które powinny być uwzględnione w nowej Konstytucji, a więc relacji obywatel — państwo — prawo. Często postrzegamy prawo kategorią prawa karnego, a prawo cywilne, administracyjne, konstytucyjne jest jeszcze zbyt dalekim pojęciem.</u>
          <u xml:id="u-193.18" who="#WiesławKaczmarek">Piąty element. W stosowanych analizach socjologicznych dyskutuje się nad tym, na ile poziom religijności — chciałbym być właściwie zrozumiany — wpływa na rozwój społeczeństwa. Ponieważ traktuję kwestię religii i wyznania jako rzecz indywidualną, powiedzmy intymną, tutaj tego tematu nie chciałbym wnosić, nie chciałbym, żeby był dyskutowany zwłaszcza w dysputach politycznych, natomiast jest to zagadnienie, któremu warto poświęcić chwilę swoich refleksji.</u>
          <u xml:id="u-193.19" who="#WiesławKaczmarek">Dlaczego o tym wszystkim mówiłem: po pierwsze dlatego, że są to pewne przesłanki, które powinny znaleźć się w rozwiązaniach Konstytucji, to niewątpliwie. Niektórych rzeczy nie da się zapisać, chociażby metody dróg awansu. Mówiłem to również po to, żeby nasunęły się refleksje, czy te programy, które dzisiaj są formułowane, programy polityczne mówiące o wielkim skoku, przyspieszeniu, szybkim tempie, są realne. Po prostu musimy określić pewne warunki startu, z jakiej pozycji startujemy, aby później nie mieć pretensji, że właśnie ten rząd w ciągu półtora roku czy 15 miesięcy nie osiągnął sukcesu. A nie osiągnął sukcesu, bo po prostu nie mógł, bo są takie uwarunkowania, których nie da się zmienić dekretem, ustawą i nawet doskonalą pracą Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-193.20" who="#WiesławKaczmarek">Przechodząc do drugiej części swojej wypowiedzi chciałem powiedzieć parę słów o kalendarzu politycznym i ewentualnych aktorach przyszłej sceny politycznej.</u>
          <u xml:id="u-193.21" who="#WiesławKaczmarek">Tutaj chciałbym się odnieść do wystąpienia pana posła Kerna i bodajże pana posła Pietkiewicza, który mówił właśnie o modelu francuskiego prezydenta. Owszem, jest to na pewno do akceptowania, jest to dobre rozwiązanie, tylko brakuje nam pewnych instytucji społecznych i politycznych oprócz instytucji prezydenta po prostu, nie ma aktorów sceny politycznej w postaci partii politycznych.</u>
          <u xml:id="u-193.22" who="#WiesławKaczmarek">Wracając do wczorajszej wypowiedzi pana posła Kerna, który wymienił pewne przymioty, dopasowując się do tego sposobu myślenia, czyli myślenia o osobie, a nie o urzędzie, wskazałbym jeszcze dwie cechy, które warto by było, żeby przyszły prezydent Rzeczypospolitej posiadał. Pierwszą nazwałbym cechą skromności, ponieważ wielu polskich polityków zostało zgubionych przez to, że tej cechy nie posiadali. Jest to bardzo ważna cecha z punktu widzenia polityków, a oni najczęściej popełniali grzech pychy i buty i to ich po prostu zgubiło.</u>
          <u xml:id="u-193.23" who="#WiesławKaczmarek">I druga cecha. Ponieważ ma to być pierwszy prezydent wybrany w wolnych wyborach, myślę, że powinien być dla wszystkich wzorem kultury politycznej i taktu. Na tym chciałbym zakończyć uzupełnianie tego katalogu, mimo że pewnych spraw można by podać jeszcze więcej.</u>
          <u xml:id="u-193.24" who="#WiesławKaczmarek">Kalendarz polityczny, kwestia tego, kiedy Sejm powinien zakończyć kadencję — tu oczywiście skrajnych rozwiązań jest wiele. Można trzymać się litery Konstytucji, była tutaj propozycja odnośnie do prezydenta i można to zastosować, ale myślę, że nie znajdziemy w Sejmie takich sojuszników, a przynajmniej oni się nie ujawnią. Można przyjąć formułę drugą, skrajną. Rozwiązujemy się i to, jak wynikało z wypowiedzi mojego przedmówcy, najlepiej w ciągu miesiąca. Myślę, że powinniśmy podjąć jednak decyzję, która będzie związana z pewnym racjonalizmem. Ażeby podjąć taką decyzję potrzebowałbym jak gdyby materiałów z trzech obszarów.</u>
          <u xml:id="u-193.25" who="#WiesławKaczmarek">Po pierwsze — to Sejm powinien prowadzić prace, które by były pewną diagnozą mapy politycznej Polski. Wracam uparcie do tego tematu. Tak jak się zorientowałem, nasz Sejm nie posiada chyba takiego instrumentu, jak na przykład urząd ministra Halla. Rada Ministrów posiada taki instrument, jest to minister powołany między innymi do dyskusji z partiami politycznymi. Myślę, że byłoby dobrze, żeby w Sejmie podjęto takie rozmowy ze wszystkimi formacjami politycznymi, żeby poznać ich kondycję. To nie jest nadtroskliwość czy nawoływanie do kolejnego okrągłego stołu, natomiast trzeba poznać ich stanowisko, ich sposób myślenia, ich możliwości i stan kondycji. I nie należy kierować się tym, że niektórzy liderzy tych partii politycznych bardzo niepochlebnie wyrażali się o Sejmie, bo zwykle, powiedzmy, „punkt siedzenia” itd. zmienia sposób myślenia o instytucji Sejmu, w końcu najwyższego na razie organu w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-193.26" who="#WiesławKaczmarek">Element drugi. Oczekiwałbym od rządu, w miarę możliwości jak najszybciej, raportu o stanie państwa, ale raportu o stanie państwa rozumianego nie tylko w kategoriach: co dzisiaj mamy, w jakich warunkach żyjemy, ale też takiego raportu, który by pokazywał, co nas czeka w przeciągu najbliższych dwóch lat, w którym momencie nastąpi kryzys, jak gdyby dno, ponieważ z niektórych zapowiedzi wynika, że ta najgorsza sytuacja będzie miała miejsce w przyszłym roku, że będzie inflacja, że będzie jeszcze większe bezrobocie itd. Czyli chodzi o znalezienie w czasie momentu tej bariery, powiedzmy, katastrofy gospodarczej. I wtedy można by się zwrócić z apelem: panie i panowie, ambicje zostawiamy w domu i szukamy jakiegoś rozsądnego rozwiązania. Być może tym rozwiązaniem będzie fakt, że trzeba się będzie samorozwiązać.</u>
          <u xml:id="u-193.27" who="#WiesławKaczmarek">Pozostaje kwestia sporządzenia bilansu, sporządzenia pakietu legislacyjnego, niezwykle potrzebnego, żebyśmy mogli odejść w poczuciu dobrze spełnionego obowiązku.</u>
          <u xml:id="u-193.28" who="#WiesławKaczmarek">I element trzeci dotyczy — moim zdaniem — sformułowania struktur samorządowych i administracji terenowej, ponieważ przygotowaliśmy określony pakiet, który jest pewną rewolucją w zarządzaniu państwem przez obywateli i mamy świadomość, że jest wiele błędów legislacyjnych popełnionych z naszej strony. I to nie wynika ze złej woli, ale z konstruowania czegoś nowego. Myślę, że byłoby to konieczne.</u>
          <u xml:id="u-193.29" who="#WiesławKaczmarek">Dlaczego o tym mówię? Bo obserwując pracę niektórych samorządów odnoszę wrażenie, że zorganizowały one swoją pracę na zasadzie porachunków, a nie rachunków. I obracają się często w sferze symboli.</u>
          <u xml:id="u-193.30" who="#WiesławKaczmarek">Mając te trzy jak gdyby pakiety spraw — materiały — można spokojnie podjąć decyzję, że Sejm spełnił swoją misję i wtedy określiłby termin, kiedy się rozwiązuje.</u>
          <u xml:id="u-193.31" who="#WiesławKaczmarek">I na koniec refleksja. Słuchając tego, co się dzieje w Polsce, można powiedzieć, że przeżywamy chorobę, która nazywa się syndromem więźnia. Już kiedyś o tym mówiłem — co prawda w telewizji — że jest to choroba polegająca na tym, że człowiek zamknięty za burzenie, kiedy jest wypuszczony na wolność burzy dalej i nie jest w stanie konstruktywnie budować. Faktycznie brak akceptacji ze strony społeczeństwa wynika z tego, że właśnie my dalej istniejemy i działamy na zasadzie filozofii burzenia, a nie budowania nowego.</u>
          <u xml:id="u-193.32" who="#WiesławKaczmarek">Myślę, że wielu liderów politycznych nie wykazało jednej z podstawowych cech polityka tzn. cierpliwości, nie utrzymało nerwów na wodzy i uznało, że to właśnie teraz nadszedł czas próby i będziemy walczyć. Walczyć tak, że wygramy.</u>
          <u xml:id="u-193.33" who="#WiesławKaczmarek">I ostatnia rzecz, która mi się nasuwa, to jest to, że przy wszelkiej próbie konstrukcji musimy uważać, żebyśmy nie popełnili błędów przeszłości. Bo — jak już ktoś to powiedział — historia nam tego nie wybaczy. A doświadczeń mamy wiele. Jeżeli popełnimy błędy przeszłości, to po prostu popadniemy w recydywę polityczną. Będzie to polska recydywa polityczna. I jak Wysoki Sejm wie, przy ferowaniu wyroków nie stosuje się już później żadnych okoliczności łagodzących.</u>
          <u xml:id="u-193.34" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-194">
          <u xml:id="u-194.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-194.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę o zabranie głosu pana posła Janusza Dobrosza z Polskiego Stronnictwa Ludowego. Kolejnym mówcą będzie poseł Jan Sroczyński z Polskiej Unii Socjaldemokratycznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-195">
          <u xml:id="u-195.0" who="#JanuszDobrosz">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Ad vocem wypowiedzi mojego przedmówcy. Jak jest amnestia, to u nas recydywę też się niweluje.</u>
          <u xml:id="u-195.1" who="#JanuszDobrosz">Głównym zadaniem naszych dzisiejszych obrad jest dyskusja nad pakietem ustaw budujących fundamenty wyboru nowego parlamentu i prezydenta. Odpowiedzialne rozpatrzenie tych tematów wymaga nie tylko odnoszenia ich w kontekście kalendarza politycznego. Potrzebna jest głęboka refleksja dotycząca zbiorowości, jednostek, instytucji. Tu emocje nie mogą odgrywać głównej roli. Przecież my, posłowie X kadencji, w nawale prac ustawodawczych i sejmowych, działając pod presją czasu, nie podjęliśmy do dziś dyskusji na elementarny temat — na temat filozofii tworzenia prawa. To, co uchwalamy, to poprawianie systemu prawnego o diametralnie odmiennych założeniach ustrojowych. My i nasi następcy Stoimy przed pułapką stałych poprawek, przed brakiem kompleksowego spojrzenia na funkcje ustawodawstwa. W konsekwencji rodzi to coraz niebezpieczniejsze zjawisko lekceważenia prawa i parlamentu. Towarzyszy temu stałe zjawisko deprecjacji Sejmu przez dużą część prasy i środków masowej informacji.</u>
          <u xml:id="u-195.2" who="#JanuszDobrosz">Sejmowi niepotrzebne są parasole ochronne, ale rzetelna ocena. Nie ta w stylu prasy brukowej, bazująca na sensacyjkach, marginesie tego, co naprawdę dzieje się w parlamencie. Często czynią to ci sami dziennikarze, którzy nie tak dawno byli piewcami sejmów poprzedniej kadencji. Do swoistego absurdu urasta kampania prasowa wokół skrócenia kadencji, nie biorąc pod uwagę — poza nielicznymi wyjątkami — zagrożeń nie tylko dla Sejmu X kadencji. Taka propaganda niesie za sobą wiadome skutki.</u>
          <u xml:id="u-195.3" who="#JanuszDobrosz">Moim zdaniem, demokracja w najbliższej przyszłości, właśnie przez nadmierny pośpiech, niedostrzeganie polskich realiów, będzie śmiertelnie zagrożona. Nietrudno przecież przewidzieć, że zbyt szybkie wybory parlamentarne podniosą atmosferę społeczną, zahamują rozwiązywanie problemów gospodarczych, chwilowo zepchną je na drugi plan, a wybuch społeczny może skrócić kadencję naszym następcom jeszcze szybciej niż nam samym. Potem będzie już tylko chaos. A dalszy scenariusz — to dyktatura.</u>
          <u xml:id="u-195.4" who="#JanuszDobrosz">W okresie przejściowym, a w takim przyszło nam działać, trzeba szczególnego wyczucia i daru przewidywania, by wykształcone przez ostatnie 40-lecie nawyki, mimo że pod innymi hasłami i sztandarami, nie prowadziły do wynaturzeń życia społeczno-politycznego. Niebezpieczne są tezy głoszące, że ruch obywatelski może zastąpić normalnie rywalizujące partie polityczne. Przy obecnym stanie sił politycznych, nie opartych na programach, lecz na ambicjach personalnych, w czasie gdy elity polityczne zamiast koncentrować się na przezwyciężaniu recesji, koncentrują się na kwestii wyborów do Sejmu czy kwestii wyboru prezydenta.</u>
          <u xml:id="u-195.5" who="#JanuszDobrosz">Potencjalny, myślący wyborca nie ma po prostu wyboru. Wie dobrze, że jest to tak często przerabiany już temat zastępczy.</u>
          <u xml:id="u-195.6" who="#JanuszDobrosz">Trzeba jednoznacznie stwierdzić, że zanim nowy Sejm ukonstytuuje nowy rząd oraz antyrecesyjne siły, minie dużo czasu. A my wszyscy go po prostu nie mamy. Zrozumiałe dla każdego będzie rozwiązanie, że trzeba będzie przeprowadzić wybory natychmiast po uchwaleniu ustaw dających pełen ustawodawczy fundament pod gospodarkę zgodną z nowym ustrojem.</u>
          <u xml:id="u-195.7" who="#JanuszDobrosz">Biorąc powyższe pod uwagę, można dopiero dyskutować o ordynacji wyborczej do Sejmu czy o wyborach prezydenta.</u>
          <u xml:id="u-195.8" who="#JanuszDobrosz">Spośród projektów ordynacji wyborczej do Sejmu, przedstawionych Wysokiej Izbie, opowiadam się zdecydowanie za ordynacją proporcjonalną. Obok cech najszerszej demokracji i pluralizmu daje ona możliwość wyzwolenia wśród szerszych niż obecnie rzesz narodu aktywności politycznej i społecznej. Jest szansą na budowanie przez ugrupowania polityczne alternatywnych programów, zwłaszcza tych dotyczących gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-195.9" who="#JanuszDobrosz">Ordynacja wyborcza zakładająca dla połowy przyszłego Sejmu wybory większościowe może doprowadzić w efekcie do sytuacji, gdy w parlamencie przygniatającą siłę stanowić będą swoiste monopartie, których przedstawiciele dopiero tu, w pracach Sejmu ujawniać mogą znacznie większe różnice niż partie o określonym jasno profilu.</u>
          <u xml:id="u-195.10" who="#JanuszDobrosz">Odrębny temat to w jaki sposób uaktywnić pogrążające się w apatii społeczeństwo, a zwłaszcza jego część w wieku młodym i średnim. Na podstawie udziału tej kategorii wiekowej w wyborach samorządowych można wnioskować, że przyszły parlament będą wybierać ludzie starszego pokolenia, których upaja samo zwycięstwo nad realnym socjalizmem. Na wielkie problemy mieszkaniowe, zawodowe i socjalne średniego i młodego pokolenia nakłada się teraz bagaż 40-lecia, zakłamania, zmiana hierarchii wartości i wszechogarniające cwaniactwo.</u>
          <u xml:id="u-195.11" who="#JanuszDobrosz">Mnie i moim rówieśnikom urodzonym po śmierci Józefa Wisarionowicza-Stalina system realnego socjalizmu zafundowali inni, dziś często z ustami pełnymi demokracji i pluralizmu, masowo zaciągający się pod zwycięskie sztandary.</u>
          <u xml:id="u-195.12" who="#JanuszDobrosz">Co odpowiedzieć młodemu nauczycielowi, jak zachęcić go do aktywności, kiedy ten sam dyrektor karcił go kiedyś z polecenia komitetu PZPR za oficjalne wyznawanie katolicyzmu, a dziś kłania się Komitetowi Obywatelskiemu i prosi o instrukcje. Jak ja sam wychowywany od pokoleń w tradycjach ruchu ludowego mogę reagować na tych, którzy od 1948 r. swym członkostwem w partii komunistycznej współodpowiadają za doprowadzenie partii chłopskiej do własnej karykatury, a dziś zarzucają młodym ludowcom przynależność do byłego ZSL. Sam nie wiem, czy więcej tu hipokryzji czy amnezji.</u>
          <u xml:id="u-195.13" who="#JanuszDobrosz">Ludzie w młodym wieku i w wieku średnim, mimo że tych czasów nie pamiętają, głęboko w psychice noszą brzemię każdego zakrętu polskiej historii. Nie można do stosunków politycznych przenosić zasady grzechu pierworodnego. By młodzi po raz kolejny uwierzyli, winniśmy, jako parlament, dokonać oceny odpowiedzialności moralnej i historycznej osób i gremiów odpowiedzialnych za wdrożenie komunizmu, za popełnione zbrodnie w czasie jego wdrażania, za niekompetentne decyzje w okresie PRL, choćby za zrzeczenie się odszkodowań wojennych, planu Marshalla czy za zadłużenie kraju.</u>
          <u xml:id="u-195.14" who="#JanuszDobrosz">Powołany przez Sejm organ winien opracować filozofię odpowiedzialności, dokonać oceny historycznej osób faktycznie odpowiedzialnych, aby nie rozmywać odpowiedzialności na miliony potrzebnych krajowi obywateli. Rozmazywanie odpowiedzialności ma i może mieć fatalne skutki. Jan Paweł II w homilii wygłoszonej do ludzi pracy na Zaspie w Gdańsku powiedział: „Jeden drugiego brzemiona nieście”. To zwięzłe zdanie apostoła jest inspiracją dla międzyludzkiej i społecznej solidarności. Solidarności to znaczy: jeden i drugi, a skoro brzemię, to brzemię niesione razem, we wspólnocie. A więc nigdy jeden przeciwko drugiemu. Gdy mówi się naprzód walka, to bardzo łatwo drugi czy drudzy pozostają na polu społecznym przede wszystkim jako wrogowie. Jako ci, których trzeba zwalczać, zniszczyć, nie jako ci, z którymi trzeba szukać porozumienia, z którymi wspólnie należy obmyślić jak „dźwigać brzemiona”.</u>
          <u xml:id="u-195.15" who="#JanuszDobrosz">Tak więc Jan Paweł II zaleca przede wszystkim szukanie sprzymierzeńców, a nie wrogów, nie zaleca inkwizycji. Tak być powinno, ale często społeczeństwo postrzega przejście od komunizmu do demokracji i stosunków rynkowych jako alarm odwetu i zbiorowej odpowiedzialności. Czy takie myślenie ma przyszłość?</u>
          <u xml:id="u-195.16" who="#JanuszDobrosz">Bez większości młodych Polaków i Polaków w sile wieku Polski naprawić się nie da. Jak na razie, wysoką frekwencję ma głosowanie przed ambasadami możnych tego świata. Dobrze się stało, że prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podjął decyzję o skróceniu swej kadencji. Historia bez emocji oceni jego rolę. Mimo że decyzja o stanie wojennym w świetle wielu informacji mogła być mniejszym złem, fakt pozostaje faktem. Stan wojenny złamał społeczeństwu kręgosłup, energię najwartościowszych jednostek skierował na walkę, a nie na budowę. Miejmy nadzieję, że czas budowy wreszcie nadszedł, że skończą się spory, w których wraca się do naszych hańb i naszej chwały, że decyzje podjęte na mającej dla Polaka symboliczne znaczenie 39 sesji Sejmu przejdą do historii, że naród polski nie zasłynie tylko z heroizmu, lecz również zasłynie z pragmatyzmu i z zimnej kalkulacji.</u>
          <u xml:id="u-195.17" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-196">
          <u xml:id="u-196.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-196.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę o zabranie głosu pana posła Jana Sroczyńskiego z Polskiej Unii Socjaldemokratycznej. Kolejnym mówcą będzie pan poseł Stefan Myszkiewicz-Niesiołowski z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-197">
          <u xml:id="u-197.0" who="#JanSroczyński">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Przechodzę od razu do rzeczy. Polska sytuacja polityczno-ekonomiczna wymaga przede wszystkim możliwie długotrwałej stabilizacji, która jedynie gwarantuje wyjście z przeciągającego się impasu gospodarczego, który dominuje w naszym życiu społecznym. Jeżeli nie uzyskamy poprawy sytuacji ekonomicznej, wspaniałe osiągnięcia polityczne i osiągnięcie samodzielności, pełnej suwerenności i niezależności bytu narodowego i państwowego mogą być zagrożone.</u>
          <u xml:id="u-197.1" who="#JanSroczyński">Uzyskaliśmy jako naród nieoczekiwany wielki sukces zgody narodowej, który nie wyklucza pluralizmu i drogi realizowania zadań budowy przyszłości państwa i narodu. Osiągnęliśmy go głównie dzięki „Solidarności”, ale nie tylko. Ten fenomen jako wielkie osiągnięcie świadczące o dojrzałości narodu dostrzegł były ambasador Stanów Zjednoczonych pan Davies, który w wywiadzie udzielonym „Gazecie Wyborczej” podkreślił, odpowiadając na pytanie pana posła Michnika: „W mojej pamięci pozostanie na zawsze posiedzenie Sejmu, podczas wyboru Tadeusza Mazowieckiego na stanowisko premiera. To historyczne wydarzenie oznaczało pokojową transformację komunizmu w prawdziwą demokrację. Doprowadzono do niej w sposób niezwykle sprawny, elegancki i pełen wyobraźni. Był to akt twórczy, który zadziwił cały świat. I chociaż najwięcej uznania należy się tym, którzy wywalczyli zmiany, trzeba również oddać sprawiedliwość tym, którzy na nie pozwolili. Był to test realizmu i pragmatyzm polityczny — cechy na ogół nie przypisywane Polakom jako najważniejsze. Niemożliwe stało się możliwe, wydarzył się jeszcze jeden polski cud, następny cud to będzie cud gospodarczy”.</u>
          <u xml:id="u-197.2" who="#JanSroczyński">Ten drugi cud zależy od nas. Czy do tej wypowiedzi wielkiego przyjaciela narodu polskiego i entuzjasty „Solidarności”, znakomitego dyplomaty Stanów Zjednoczonych Ameryki i świetnego znawcy Polaków i stosunków politycznych w Polsce można jeszcze coś dodać lub z nią polemizować?</u>
          <u xml:id="u-197.3" who="#JanSroczyński">Wysoki Sejmie! Pan ambasador John Davies nie był osobą prywatną. To długoletni przedstawiciel wielkiego mocarstwa, wielce nam przyjaznego, które nas wspiera politycznie i ekonomicznie, któremu zawdzięczamy w ogromnej mierze nasze odrodzenie narodowe i państwowe. Pożegnalnej wypowiedzi pana ambasadora nie sposób inaczej traktować jak oficjalnej opinii, jak pewnego wskazania na przyszłość, wytycznej dla naszej polityki.</u>
          <u xml:id="u-197.4" who="#komentarz">(Głos z sali: Ambasador amerykański nie decyduje o polityce polskiej.)</u>
          <u xml:id="u-197.5" who="#JanSroczyński">Jego opinia nie jest odosobniona, można ją usłyszeć od wielu naszych przyjaciół zagranicznych, biznesmenów, także ze źródeł polonijnych, a od zaufania i od stabilności Polski i od naszych zachodnich przyjaciół, zależy także kolejny cud, cud gospodarczy, którego nie uzyskamy, jeśli nie podtrzymamy tej znakomitej opinii, którą od niedawna możemy się szczycić. Opinii realistów i pragmatyków politycznych.</u>
          <u xml:id="u-197.6" who="#JanSroczyński">Wysoki Sejmie! Główne zadania polityczne, stojące przed Polską to utrzymanie stabilizacji państwa, poparcie premiera Mazowieckiego, jego linii postępowania, i umożliwienie dokończenia reformy ekonomicznej, której niecierpliwie, ale z poświęceniem i hartem ducha oczekuje społeczeństwo.</u>
          <u xml:id="u-197.7" who="#JanSroczyński">Na pomoc ze strony Zachodu możemy liczyć tylko przy zachowaniu stabilności politycznej. Wybory nowego parlamentu spowodują wielomiesięczną destabilizację władzy państwowej, niepewność składu nowego rządu, który będzie powołany, a tym samym niepewność linii jego polityki. Kryje się tu obawa wytyczenia innych zasad reformy i nowego, niepewnego zresztą eksperymentu gospodarczego. Społeczeństwo ma dość nigdy nie zakończonych doświadczeń dawnych ekip. Musimy się zdobyć na dokończenie wszystkich najważniejszych ustaw, a zwłaszcza tych trudnych, ale tak obiecujących, dotyczących reformy ekonomicznej, którą wypracował i z determinacją realizuje, zresztą w moim przekonaniu z poparciem większości społeczeństwa, premier i minister Balcerowicz, znani w całym świecie. Odłóżmy więc wybory do Sejmu do czasu, gdy reformie ekonomicznej nic już zagrażać nie będzie. Pozwólmy jej rozwinąć się do końca i utrwalić.</u>
          <u xml:id="u-197.8" who="#JanSroczyński">Ważniejsze wydają się względy gospodarcze niż emocjonalne i prestiżowe. Śmiem twierdzić, w oparciu o opinie moich wyborców, że lepiej byłoby, aby jeszcze ten parlament uchwalił wszystkie niezbędne dla reformy ustawy, a może nawet Konstytucję, którą przecież ten Sejm opracował, czy opracuje, niż by wskutek pośpiechu zniszczone zostały perspektywy ekonomiczne.</u>
          <u xml:id="u-197.9" who="#JanSroczyński">Należy uznać, zgodnie zresztą z opinią cytowanego pana Daviesa i ogromnej części społeczeństwa, że nie na przyspieszeniu działań i na rządzeniu dekretami polega prosperity państwa, ale na mrówczej pracy i pilnym realizowaniu założonych, wypracowanych planów gospodarczych popieranych z dużym uznaniem przez najlepszych ekonomistów świata, a co więcej, przez Bank Światowy, od którego tak wiele zależy. Jak dotąd innej, lepszej, przekonującej alternatywy nie ogłoszono.</u>
          <u xml:id="u-197.10" who="#JanSroczyński">Nasuwa się jeszcze inna niebłaha wątpliwość, która nurtuje społeczeństwo i moich wyborców: czy stać nas na przedwczesny, sięgający przecież biliona złotych wydatek związany z przyspieszeniem wyborów właśnie w tym okresie. Uwzględnimy przy tym zmęczenie społeczeństwa, obawę o niską frekwencję wyborczą, trudną sytuację ekonomiczną kraju, w którym brakuje środków na liczne, bardzo pilne potrzeby. Przeprowadźmy rachunek symulacyjny wszystkich kosztów nadmiernego przyspieszenia wyborów, nim podejmiemy pochopną decyzję.</u>
          <u xml:id="u-197.11" who="#JanSroczyński">W sprawie ordynacji wyborczej wypowiadam się za zasadą proporcjonalności, z niską, na przykład 2–3% klauzulą zaporową zmniejszającą mozaikę parlamentarną.</u>
          <u xml:id="u-197.12" who="#JanSroczyński">Wysoki Sejmie! Mam pewne doświadczenia z mojej młodości, kiedy na skutek pełnej proporcjonalności wyborów do Sejmu doszło do przewrotu majowego. Sejm nie był zdolny do utrzymania żadnego rządu.</u>
          <u xml:id="u-197.13" who="#JanSroczyński">Panie i Panowie Posłowie! Mamy rozważyć również sprawę zmiany pierwszego obywatela w państwie, zmiany na fotelu prezydenta. Musimy tego dokonać z należytym szacunkiem, choćby dla urzędu. Wiele już — najwięcej poza parlamentem — padło na ten temat wypowiedzi, myślę, że za wiele i to często niewybrednych. Pan prezydent podjął już godną decyzję, wyrażoną w piśmie do marszałka Sejmu. Musimy ją uszanować.</u>
          <u xml:id="u-197.14" who="#JanSroczyński">Nasuwa się jeszcze pewna refleksja, którą ośmielę się Wysokiemu Sejmowi przedstawić. Główne zarzuty pod adresem pana prezydenta, to obciążenie go odpowiedzialnością za ogłoszenie stanu wojennego. Tak, to prawda, ale nie zapominajmy, że ta dramatyczna decyzja uratowała Polskę od krwawej interwencji sił zewnętrznych. Pamiętajmy również, że prezydent Wojciech Jaruzelski był głównym inicjatorem zgody narodowej i konferencji okrągłego stołu, która dzięki realizmowi i pragmatyzmowi układających się stron pozwoliła Polsce uniknąć losu Rumunii.</u>
          <u xml:id="u-197.15" who="#JanSroczyński">Wysoki Sejmie! Społeczeństwo nie pragnie zmiany parlamentu, nie pragnie efektownych gestów. Oczekuje ono poprawy ekonomicznej, zapewnienia spokojnego jutra, które zostanie odsunięte przez wielomiesięczną destabilizację państwa. Pozwólmy społeczeństwu wypowiedzieć się w tej jakże ważnej kwestii. Połączmy wybory prezydenta z referendum na temat wcześniejszych wyborów do parlamentu. Niech zadecyduje naród.</u>
          <u xml:id="u-197.16" who="#JanSroczyński">W związku z tym pozwalam sobie zgłosić formalny wniosek dotyczący przeprowadzenia łącznie z wyborami prezydenta ogólnonarodowego referendum na temat przedterminowego zakończenia działalności Sejmu X kadencji i ogłoszenia przedwczesnych wyborów.</u>
          <u xml:id="u-197.17" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-198">
          <u xml:id="u-198.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-198.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę o zabranie głosu pana posła Stefana Myszkiewicza-Niesiołowskiego z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego. Kolejnym mówcą będzie pan poseł Władysław Serafin z Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-199">
          <u xml:id="u-199.0" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Przykro mi, że muszę zacząć od polemiki. Mianowicie chciałbym wyjaśnić, że poseł Bronisław Geremek mówiąc na temat uchwalenia Konstytucji przez ten parlament nie miał żadnych podstaw, żeby przedstawiać swoje stanowisko jako stanowisko OKP,...</u>
          <u xml:id="u-199.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-199.2" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">... ponieważ klub nasz stanowiska w tej kwestii nie wypracował. Chodzi mi zwłaszcza o ten fragment — cytuję za stenogramem: „Inicjatywa ustawodawstwa Komisji Konstytucyjnej wprowadza na pełnych prawach Senat do procesu uchwalania nowej konstytucji nadając Zgromadzeniu Narodowemu prawo decyzji o Konstytucji i czyniąc powszechne referendum instrumentem pełnej legitymizacji ustawy zasadniczej. OKP udziela poparcia tej inicjatywie”.</u>
          <u xml:id="u-199.3" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Stwierdzam, że OKP tej inicjatywie poparcia nie udziela.</u>
          <u xml:id="u-199.4" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-199.5" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Jeśli chodzi o jeszcze jedną polemikę — jesteśmy tu straszeni zamachem majowym, byliśmy straszeni przy okazji dyskusji nad liczebnością klubów poselskich i sprawa zamachu majowego wraca — zamach majowy nie dlatego miał miejsce, że Sejm nie mógł wyłonić rządu, tylko przeciwnie, został on obalony, wyłoniony silny rząd centroprawicowy i taka jest rzeczywistość. I dlatego...</u>
          <u xml:id="u-199.6" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-199.7" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">... bardzo bym prosił, żeby przy okazji dyskusji nad ordynacją wyborczą nie straszyć nas ani zamachem majowym, ani jakimkolwiek innym zamachem.</u>
          <u xml:id="u-199.8" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-199.9" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Jeśli chodzi o powód, dla którego opowiadam się, w swoim imieniu oczywiście, a nie w imieniu klubu, za tym, żeby ten parlament nie uchwalał Konstytucji, to zasadniczym powodem, dla którego my tu na temat zakończenia kadencji Sejmu dyskutujemy, jest motyw polityczny. To oczywiście nie jest żadna pretensja merytoryczna do tego Sejmu, to nie jest kwestionowanie kompetencji, to nie jest kwestionowanie dorobku, bo ten dorobek jest bezsporny, i tu, sądzę, jesteśmy zasadniczo zgodni, tylko to jest motyw polityczny. Wolne wybory są jednym z fundamentalnych założeń demokracji i one w Europie już się odbyły między innymi dzięki Polsce. I Polska także musi te wolne wybory u siebie przeprowadzić, i to jest zasadniczy powód, a nie powód, który tu usłyszeliśmy. Ja zawsze mam takiego pecha, że jak mówię, to nie ma posła Rokity, ale uważam, że należy to wpisać złotymi zgłoskami do księgi parlamentaryzmu, że jeżeli rząd traci poparcie parlamentu, to należy zmienić nie rząd, tylko parlament,...</u>
          <u xml:id="u-199.10" who="#komentarz">(Oklaski, wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-199.11" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">... o czym zresztą wczoraj mówiono i co wydaje mi się oczywiście rozumowaniem absurdalnym.</u>
          <u xml:id="u-199.12" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Jeśli chodzi o dyskusję, bo nad tym chciałbym się skoncentrować. Zanim przejdę do dyskusji nad ordynacją wyborczą, jeszcze jedno zdanie na temat, dlaczego uważam, że nie powinno się nowemu parlamentowi wiązać rąk uchwaleniem Konstytucji. Otóż dlatego, że podnosząc kwestię wolnych wyborów niejako przenosimy tę sprawę już na nowy parlament.</u>
          <u xml:id="u-199.13" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">I to jest prawda, że ludzie nie dyskutują o polityce, że ludzie dyskutują w Polsce o sprawach ekonomicznych, że sprawy ekonomiczne są podstawowe, ale z tego nie można robić argumentu, że parlament ma nie zajmować się sprawami politycznymi, bo od tego są właśnie parlamenty i od tego są posłowie, żeby się zajmowali polityką, a ludzie oceniają tę politykę przez pryzmat ich osobistego losu i to jest oczywiste.</u>
          <u xml:id="u-199.14" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Natomiast jeśli chcemy temu nowemu parlamentowi przydać już wszelkie kompetencje, jeśli uważamy, że ten parlament wyłoniony w wyniku wolnych wyborów będzie reprezentatywny dla narodu, to nie możemy go ograniczyć uchwaleniem Konstytucji wcześniej. To jest zasadniczy powód, a właściwie jedyny, dla którego uważam, że — oczywiście kontynuując pracę nad konstytucją w ramach Komisji Konstytucyjnej, pracując nad tym — nie możemy Konstytucji uchwalić, bo to jest sprzeczne z ideą wolnych wyborów, która tu w parlamencie zyskuje dość powszechne poparcie. Natomiast bardzo bym przestrzegał przed ideą jakichkolwiek referendów, sondaży, pytań do społeczeństwa, dlatego że jest to bardzo niejasne i bardzo trudno te pytania sformułować. Bardzo trudno jest odpowiedzieć na pytanie, co z wynikami tego referendum później zrobić. Bardzo trudno jest pytać społeczeństwo o Konstytucję.</u>
          <u xml:id="u-199.15" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">I dlatego uważam, że jeżeli parlament zostanie wyłoniony w wyniku wolnych wyborów, tym samym będzie posiadał wszelkie kompetencje do uchwalenia Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-199.16" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Co do proporcjonalności ordynacji. Przypominam o tym kolegom, którzy przy okazji debaty nad ordynacją do samorządów, podnosili sprawę ordynacji większościowej, mówiąc, że w wyborach samorządowych kwestie polityczne są drugorzędne, nieistotne, i dlatego w pewnym zakresie ordynacja powinna być większościowa w wyborach samorządowych. Ona została przegłosowana, zgoda, więc bądźmy teraz konsekwentni, mamy już wybory w pełni polityczne, mamy wybory już teraz, kiedy właśnie czynnik polityczny będzie decydował, i to jest jeden z powodów, istotny, dla którego opowiadam się z całą stanowczością za pełną proporcjonalnością ordynacji wyborczej jako demokratycznej.</u>
          <u xml:id="u-199.17" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-199.18" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">I jeszcze jedno. Zarzut, który tu się pojawia, że rząd czy też parlament wyłoniony w toku ordynacji proporcjonalnej będzie miał kłopoty z wyłonieniem rządu, nie jest zarzutem poważnym. Może być również kłopot z wyłonieniem rządu, kiedy będą dwie duże partie o bardzo podobnej liczbie, jak to ma miejsce w niektórych parlamentach o podobnej liczbie posłów, gdzie przejście kilku posłów z jednej partii do drugiej powoduje obalenie rządu. Zamiast dyskutować teoretycznie, to apeluję do zwolenników większościowej, tej mieszanej ordynacji, w tej części większościowej, bo co do proporcjonalnej jesteśmy zgodni — o szczegółach nie będę mówił — do tych kolegów, żeby zamiast dyskutować teoretycznie odwoływali się już do pewnej praktyki, która ma miejsce, tzn. do wyborów samorządowych. One wykazały, że samorządy wybierane w miastach według ordynacji proporcjonalnej nie mają żadnych kłopotów z wyłanianiem zarządu miejskiego, z funkcjonowaniem. Czyli ta ordynacja sprawdziła się. I zarzut, że parlament nie wyłoni rządu, jest zarzutem niepoważnym. Podobnie jak argumenty typu Cicciolina czy jajo feniksa.</u>
          <u xml:id="u-199.19" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-199.20" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Jeśli chodzi o ordynację, którą będę tutaj dla porządku nazywał ordynacją posła Michalaka, projektom posła Michalaka, to jak mówię, wyłącznie ze względów technicznych, żeby było wiadomo o co chodzi, jest ona miejscami kuriozalna. Np. jej stylistyka jest zupełnie wyszukana. Cytuję: „Prawo zgłaszania kandydatów przysługuje wyborcom i grupom obywateli”. Albo dalej: „Grupy obywateli lub porozumienia grup obywateli”. Wszystko to po to, żeby nie użyć określenia „partia polityczna”. Cała ordynacja wyborcza do Sejmu nie używa ani razu pojęcia „partia polityczna”. Niech mi nikt nie mówi, że to jest przypadek. To jest przykład tej samej, niezrozumiałej awersji do partii politycznych, którą obserwujemy tutaj od dawna.</u>
          <u xml:id="u-199.21" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Jeśli chodzi o zgłaszanie kandydatów w tej samej ordynacji, to zupełnie nie rozumiem, co znaczy: zapis, którego się zakazuje przy zgłaszaniu kandydatów na listach, na kartach zgłoszeń. W wersji prezydenckiej dotyczy to nawet kampanii wyborczej. Czego dotyczy taki zapis art. 40: Znaków graficznych jednoznacznie nawiązujących do godła i barw Rzeczypospolitej Polskiej, powszechnych w społeczeństwie treści religijnych lub patriotycznych — zakazuje się tego. Czy to oznacza, że polska flaga nie ma być na karcie wyborczej? Ale flaga niemiecka na Opolszczyźnie oczywiście może być, bo to nie jest powszechne. I krzyż jako powszechny znak religijny jest zakazany, ale godła innych religii są dozwolone. To jak to inaczej nazwać, jeśli nie próbą narzucenia opinii swojej przez mniejszość większości?</u>
          <u xml:id="u-199.22" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-199.23" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">I przy tej okazji obawiam się, że mamy do czynienia z tą samą mniejszością, o której mówił ks. kardynał Glemp w Gdańsku, że zamiast: naród, mówi: społeczeństwo, zamiast: ojczyzna, mówi: ten kraj i rozsyła po całym świecie różne memoriały i manifesty przedstawiając w nich Polskę jako zagrożoną antysemityzmem, ksenofobią i ciemnogrodem.</u>
          <u xml:id="u-199.24" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-199.25" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Co bardzo szkodzi Polsce, a ludziom tym wystawia złą sławę.</u>
          <u xml:id="u-199.26" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Kończąc już, jeszcze co do ordynacji. Groźny jest również art. 47, na który nie zwrócono w dyskusji uwagi. Chodzi o to, aby Państwowa Komisja Wyborcza nadawała jednolite numery niektórym listom w skali kraju. Co to oznacza? Oznacza to, że w sytuacji, jaka jest w środkach przekazu, a generalnie można powiedzieć, że jest ona zła, i że telewizja — ja zastrzegam sobie prawo zabrania głosu w debacie na temat telewizji i nie chcę przedłużać wystąpienia — zajmuje się w pewnym stopniu propagandą na rzecz rządu. A więc można przypuszczać, że zamieszczenie takiego zapisu pozwoli rządowi na prowadzenie propagandy na rzecz sobie najmilszej, najbliższej i najsympatyczniejszej partii politycznej, która jak do tej pory, partią jeszcze się nie nazwała.</u>
          <u xml:id="u-199.27" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-199.28" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">I z tego powodu, a także z powodu pewnych decyzji, które już następują, jak np. godny ubolewania fakt dymisji dyrektora Bobera, odbieranej jako dymisja z powodów politycznych. I smutne jest to, że na piśmie dymisjonującym dyrektora Bobera znajduje się także podpis premiera, a pismo to mija się ze stanem faktycznym, gdyż znajduje się tam zwrot: „w związku z likwidacją stanowiska”. Tymczasem stanowisko nie zostało jeszcze zlikwidowane. Wiąże się to z możliwością działania poprzez telewizję na rzecz kampanii wyborczej. Dlatego stanowczo optuję za zgłaszaniem list w poszczególnych okręgach, co uniemożliwi tego rodzaju praktykę.</u>
          <u xml:id="u-199.29" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Kończąc już, uważam, że zdanie, które znajduje się w uzasadnieniu ordynacji wyborczej posła Michalaka, że proponowany projekt ustawy pozwala na wolną grę polityczną, nie stosując żadnych barier ani ograniczeń, również nie odpowiada rzeczywistości. Wnoszę za odrzuceniem tej ordynacji i za przyjęciem w pełni proporcjonalnej ordynacji wyborczej.</u>
          <u xml:id="u-199.30" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-200">
          <u xml:id="u-200.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Ad vocem? Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-201">
          <u xml:id="u-201.0" who="#JanuszOkrzesik">Nie ma, co prawda, na sali posła Rokity, ale są na sali posłowie, którzy słyszeli, a może raczej słuchali jego wypowiedzi. W związku z tym chciałem przytoczyć jego rozumowanie w całości, a nie wyrwane z kontekstu, jak poseł Niesiołowski. Mianowicie rozumowanie było następujące: rząd utracił większość w parlamencie, parlament w ocenie posła Rokity nie jest w stanie wyłonić silnego większościowego rządu, w związku z tym potrzebne są nowe wybory parlamentarne. Ja nie oceniam tutaj prawidłowości rozumowania posła Rokity.</u>
          <u xml:id="u-201.1" who="#komentarz">(Poruszenie na sali)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-202">
          <u xml:id="u-202.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Spokojnie, proszę państwa, proszę pozwolić panu posłowi skończyć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-203">
          <u xml:id="u-203.0" who="#JanuszOkrzesik">Pozwolę sobie natomiast ocenić postępowanie posła Niesiołowskiego. Uważam, że wyrywanie poszczególnych zdań z kontekstu dla uzyskania chwilowego poklasku jest po prostu chwytem poniżej pasa.</u>
          <u xml:id="u-203.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-204">
          <u xml:id="u-204.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję. Pan poseł Stefan Myszkiewicz-Niesiołowski. Proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-205">
          <u xml:id="u-205.0" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Przepraszam, no, nie jestem na zapasach...</u>
          <u xml:id="u-205.1" who="#komentarz">(Głosy z sali: Głośniej)</u>
          <u xml:id="u-205.2" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">... i na temat chwytów poniżej pasa nie będę dyskutował, ale to, co powiedział kolega, w zasadzie zgodne jest z tym, co ja mówiłem. Taki jest mniej więcej sens tego rozumowania.</u>
          <u xml:id="u-205.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-206">
          <u xml:id="u-206.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę państwa, kontynuujemy dyskusję. Głos ma pan poseł Władysław Serafin z Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-207">
          <u xml:id="u-207.0" who="#WładysławSerafin">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Myślę, że debatą polityczną wprowadzamy nasz kraj w kolejny zakręt polityczny, z którego — zakładam, że to jest celem — wyprowadzimy naród zjednoczony, zorganizowany do realizacji dalszych przemian gospodarczych. Jeżeli to jest celem podstawowym, to wybory parlamentarne powinny zmierzać ku temu, aby przede wszystkim w wyborach decydowały absolutnie wartości służące państwu polskiemu i polskiej racji stanu.</u>
          <u xml:id="u-207.1" who="#WładysławSerafin">Stąd też padają różne i bardzo różnorodne wypowiedzi na ten temat. Przede wszystkim za mało mówi się o autorytecie obecnego parlamentu. Środki masowego przekazu bardzo skutecznie dewaluują ten parlament, pokazując go w sposób całkiem niewłaściwy, inny niż na to zasługuje. Myślę, że jest to parlament ogromnej pracy, ogromnej jedności w sferze reformowania kraju. Dlatego też myślę, że źle zostało przyjęte i niepotrzebnie odczytane polemicznie przez prof. Geremka, wystąpienie szefa mojego Klubu Poselskiego PKLD. Myślę, że prawo do krytyki było przede wszystkim prawem, którego żądaliście właśnie wy państwo, z OKP. Prawo do tego, żeby w odpowiednim momencie sejmy reagowały. Mówiliśmy, że tamte były nieme i były dlatego złe. I ja w związku z tym nie jestem kwestionowany przez swoich wyborców na żadnym spotkaniu, że mówiłem źle lub niedobrze, lub nie w duchu moich wyborców. A do grona swoich wyborców i słuchaczy na spotkaniach zaliczam wszystkich, i nie dzielę ludzi, wszyscy są bez względu na orientację i światopogląd, i żaden z nich nie krytykuje i nic nie zarzuca. Ale myślę, że można porównać to z tym, że usilna obrona pana premiera Mazowieckiego może tylko ugruntować błędy tam, gdzie powstają. Uważam, że jeżeli udzielamy poparcia, to jest tak, jak z dziewczyną, wiemy, że jest piękna, bardzo piękna, i nie można o niej inaczej powiedzieć. Ale jak ma krzywe nogi? No to jest piękna, ale ma krzywe nogi. Więc my mówimy tak: rząd popieramy, ale mamy uwagi do tego i do tego. I trzeba przede wszystkim tej pięknej naszej rządowej dziewczynie nogi rolnicze wyprostować.</u>
          <u xml:id="u-207.2" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-207.3" who="#WładysławSerafin">Bo tu się skrzywiła i za to rząd jest najbardziej krytykowany.</u>
          <u xml:id="u-207.4" who="#WładysławSerafin">Dlatego uważam, że ten parlament w swojej postawie w stosunku do aktów normujących prawo w naszym kraju powinien być oceniany jako cały parlament, bardziej wiarygodnie. Nie tak, jak wnosi poseł Pietkiewicz, poprzez elementy winy, podziałów i szukania czarownic. Panie pośle Pietkiewicz, my, rolnicy, robotnicy, ludzie inteligencji wyłonieni jesteśmy na tej lewej stronie, wyłoniło nas społeczeństwo jako reformatorów. Zgoda, że na mandacie PZPR. Może to jest grzech? Ja się tego chyba nie wstydzę. Bo mnie społeczeństwo wybierało. Głosowali na mnie ludzie wierzący, z „Solidarności”, różni głosowali. Na tym mandacie mnie wybierano spośród innych kandydatów. Natomiast faktem jest, że ciągle próbuje się postawić parlament jako zły dobór okrągłego stołu. Owszem, jest to pewien zbiór w wyniku porozumienia społecznego, tego demokratycznego, cenionego w świecie, i są inne przesłanki, bardziej potrzebne do argumentacji niż to, że, prawda, jeszcze siedzi kilku tych z lewicy. Jesteśmy przedstawicielami społeczeństwa, mimo to, że część z państwa to kwestionuje. Mnie absolutnie taki zarzut nie odpowiada i nie pozwolę się z nim identyfikować. Zresztą patrzcie państwo, Wysoka Izbo, co nas czeka w nowych wyborach parlamentarnych, skoro już dzisiaj jesteśmy podzieleni, i na lewicy, i na prawicy, i w centrum, i w PSL-u również. Więc jest to objaw pluralizmu związkowego, politycznego, z którym mamy i będziemy mieli do czynienia, i jest to ogromny zgryz polityczny w wyborach. Stąd uważam, że ordynacja proporcjonalna jest najsprawiedliwszą ordynacją, dającą szansę tym maleńkim, bo kiedyś właśnie te ordynacje, jak to mówimy komunistyczne, nie dawały opozycji szansy współistnienia w państwie polskim. Dlatego jest ważnym elementem, i troszkę niebezpiecznym, rozdzielenie wyborów prezydencko-parlamentarnych. Bo wyobraźmy sobie, Wysoka Izbo, że oto jest wybrany prezydent — wiemy o kilku kandydatach — i prezydent będzie oferował społeczeństwu pewien program wyborczy, gospodarczy, polityczny, socjalny, społeczny. Stawiam pytanie — czy ten parlament będzie mu przeszkadzał? Czy będzie on kontynuatorem reform podjętych przez ten parlament i czy nie będzie potrzebna inna decyzja. Zresztą odpowiedź gnębi nie tylko mnie, ale i całe społeczeństwo. Chociażby ze spotkań wnoszę, że społeczeństwo nie jest zainteresowane takim procesem politycznym, może być „poza” prezydentem, o jakim się tutaj bardzo szeroko mówi.</u>
          <u xml:id="u-207.5" who="#WładysławSerafin">Uważam, że zakończenie kadencji parlamentu powinno wynikać z procesów przemian gospodarczych i pewnych gwarancji. Jako rolnik i realista uważam, że jak zaczynam coś budować, to nie mogę zmieniać ekipy w połowie, bo się to wszystko może rozwalić, bo inny zacznie kopać nowe fundamenty. Jeżeli się nie sprawdzi w praktyce życia codziennego, poprawiamy w życiu program reform premiera i Mazowieckiego, i wicepremiera Balcerowicza, to przyjdzie nowa ekipa i zacznie parlament gonić do roboty na 180 nowych uchwał, ustaw itp. rzeczy.</u>
          <u xml:id="u-207.6" who="#WładysławSerafin">Być może jest to demagogiczne, ale jest to właściwe.</u>
          <u xml:id="u-207.7" who="#WładysławSerafin">Chciałem się odnieść do jeszcze jednej rzeczy, do pluralizmu politycznego. Myślę, że nie zgadzam się z oceną, jaka tu miała miejsce, w stosunku do PSL i do prezesa Bartoszcze. Uważam, że pokazał pewien poziom kultury politycznej, w momencie kiedy przedstawił swój program gospodarczy, polityczny i kiedy wyszedł z koalicji, kiedy pod naciskiem swoich członków partii, swoich mas społecznych podjął taką, a nie inną decyzję. Są zrywane koalicje, zawiązywane, ja pamiętam z lipca ubiegłego roku zachłystywanie się kolegów z PSL ciężarem dawnej koalicji i miłością do nowej koalicji, i ta rozterka przyszła po roku, a nie po 40 latach, tylko że ona w demokracji mogła przyjść bardzo szybko. Dlatego uważam, że jest to normalne, i chyba mają być sankcjonowane takie właśnie postawy partii politycznych w parlamencie. I nie zgadzam się, bo PSL nie miało prawa moralnego, nie było dopuszczane, przy decyzjach kadrowych, personalnych, ustawodawczych głos tej warstwy społecznej, wspierany przez wielu posłów z lewicy, nie był brany pod uwagę. Ustawodawstwo, akty i inne sprawy były wbrew logice wsi i jej elementom potrzeby do ich względnego funkcjonowania.</u>
          <u xml:id="u-207.8" who="#WładysławSerafin">Wieś jest ważnym podmiotem kampanii wyborczej, do niej każdy chętny, sięgający po mandat będzie się odwoływał. Ze swojego programu, który miałem w kampanii wyborczej, uważam, że nic nie sprzeniewierzyłem. Jednak wieś pozbawiona domów kultury, klubów, kiosków, świetlic, wieś, której zaczyna się zabierać prasę wszelkiego rodzaju będzie bardzo łatwym adresatem do pozyskiwania aprobaty dla populistycznych haseł.</u>
          <u xml:id="u-207.9" who="#WładysławSerafin">W związku z tym — o tym również w reformach gospodarczych trzeba pomyśleć — wieś tak zabiedzona może zareagować całkiem inaczej, niż się wielu polityków spodziewa. Wieś zawsze wspomagała racjonalne przemiany i chyba poprzednie wybory to potwierdziły, że głównie wieś dała głębokie podwaliny demokracji. W związku z tym, że mówimy w wielu partiach o szerokim pluralizmie politycznym przypuszczam, że nowy parlament też nie będzie miał pełnej legitymacji społecznej, będzie parlamentem w zależności od zachowania się nowego prezydenta — być może też przejściowy — nim się za kilka lat ukształtuje prawdziwe oblicze partii politycznych.</u>
          <u xml:id="u-207.10" who="#WładysławSerafin">Zgłaszam wniosek, aby w nowej ordynacji wyborczej przyjąć zasadę dwuletniej kadencji nowego parlamentu. Po takim okresie ewentualnie zweryfikuje się, czy partie polityczne może dwie, trzy wykrystalizują się. To tak idąc na wprost demokracji.</u>
          <u xml:id="u-207.11" who="#WładysławSerafin">Druga uwaga — uważam, że my jako parlament nie wypełniamy właściwie kontrolnej funkcji Sejmu. Z tego powodu nie zgadzam się z jednym z posłów, który powiedział, że Sejm będzie bez winy jak odejdzie. Uważam, że nie. Na spotkaniach — tak mówię — może się mylę, ale taką mam świadomość, że my jesteśmy odpowiedzialni za państwo polskie, nie rząd, ale my jako parlament. Myśmy przyjęli program reform, my go powinniśmy kontrolować, egzekwować, mając na to przyzwolenie. Inne osoby, politycy nie powinni mieć prawa hamować funkcji kontrolnych Sejmu. Sejm powinien kontrolować, jak rząd wykonuje swoje funkcje. Uważam, że jest dużo za dużo tych prób ograniczenia uprawnień kontrolnych Sejmu ze strony polityków i innych osób.</u>
          <u xml:id="u-207.12" who="#WładysławSerafin">Na koniec jedna dygresja, związana z kampanią prezydencką i kandydatem na prezydenta. Wczoraj oglądając „Wiadomości” byłem trochę zbulwersowany. Uważam, że albo obraz jest wypaczony, albo niewypaczony, ale powinna być zapewniona rzetelniejsza, pełna transmisja, nie podawane skróty, bo jeżeli kandydat straszy społeczeństwo walką z nową nomenklaturą, mówi o przewietrzeniu Warszawy, o zabawie w prezydenturę, to może to w kontekście migawkowych wypowiedzi zabrzmiało groźnie dla Polaków i może być to źle odebrane. Dlatego pan poseł Kern wczoraj rozwijał tu białą wstęgę — fruwającą w przestworzach, jak to się mówi — i pisał na niej wielkimi literami hasło. Ja bym też wypisał, patrząc w niebo przez te przezierające chmury. Widząc interes wsi polskiej, też bym widział pewne nazwiska. Mogę o nich powiedzieć, myślę, że wieś upomni się o swoje prawa, upomni się o Romana Bartoszcze. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-207.13" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-208">
          <u xml:id="u-208.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-208.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę teraz pana posła sekretarza o odczytanie komunikatów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-209">
          <u xml:id="u-209.0" who="#ZiemowitGawski">Bezpośrednio po zarządzeniu przerwy odbędą się posiedzenia: Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego w sali kolumnowej; Klubu Poselskiego PSL w sali nr 106.</u>
          <u xml:id="u-209.1" who="#ZiemowitGawski">Posiedzenie Komisji Polityki Gospodarczej, Budżetu i Finansów, planowane w dniu dzisiejszym, po zakończeniu obrad — jest odwołane.</u>
          <u xml:id="u-209.2" who="#ZiemowitGawski">Posiedzenie Komisji Polityki Przestrzennej, Budowlanej i Mieszkaniowej, planowane na wtorek — 25 września, odbędzie się w środę — 3 października w sali nr 101 o godz. 11.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-210">
          <u xml:id="u-210.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę Państwa! Zanim ogłoszę przerwę, gorąco do państwa apeluję, ponieważ mamy jeszcze 29 mówców, po zakończeniu dyskusji musimy podjąć uchwałę, którą mamy opracować po wszystkich wypowiedziach i jednocześnie mamy ustosunkować się do wniosków formalnych, które padły w czasie dyskusji — uprzejmie proszę o obecność na posiedzeniu.</u>
          <u xml:id="u-210.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Ogłaszam przerwę do godziny 15.30.</u>
          <u xml:id="u-210.2" who="#komentarz">(Przerwa w obradach od godz. 13 min 55 do godz. 15 min 45).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-211">
          <u xml:id="u-211.0" who="#TadeuszFiszbach">Wysoka Izbo! Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-211.1" who="#TadeuszFiszbach">Jeszcze chyba trwa posiedzenie Konwentu Seniorów. Poseł Bronisław Geremek w międzyczasie doszedł, ażeby — być może — poinformować... jeszcze nie o tym. Bardzo proszę panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-212">
          <u xml:id="u-212.0" who="#BronisławGeremek">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Chcę tylko złożyć krótkie oświadczenie, stwierdzając, że to co pan poseł Myszkiewicz-Niesiołowski powiedział, że jako przewodniczący klubu nie miałem upoważnienia poparcia wniosku Komisji Konstytucyjnej o wprowadzenie art. 107 do Konstytucji nie odpowiada prawdzie. Jeżeli natomiast okaże się inaczej, to wówczas inny przewodniczący klubu przedstawi stanowisko.</u>
          <u xml:id="u-212.1" who="#BronisławGeremek">Potwierdzam raz jeszcze, że Obywatelski Klubu Parlamentarny, nie decydując tego, który z parlamentów uchwali Konstytucję, udziela poparcia inicjatywie ustawodawczej Komisji Konstytucyjnej w sprawie wprowadzenia art. 107 do Konstytucji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-213">
          <u xml:id="u-213.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-213.1" who="#TadeuszFiszbach">Jeszcze o sprawach, które są przedmiotem zainteresowania pań i panów posłów. Obraduje jeszcze Konwent Seniorów, ale żeby nie tracić czasu, kontynuujemy dyskusję nad projektami ustaw dotyczących zmian w Konstytucji, wyboru prezydenta oraz ordynacji wyborczej do Sejmu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-214">
          <u xml:id="u-214.0" who="#RyszardBugaj">Jeśli można, chciałbym...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-215">
          <u xml:id="u-215.0" who="#TadeuszFiszbach">Proszę, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-216">
          <u xml:id="u-216.0" who="#RyszardBugaj">Chciałbym pod rozwagę Izby przedstawić pewien wniosek proceduralny. Wiem, że lista mówców jest jeszcze bardzo długa, obejmuje około 30 nazwisk, a jeszcze może być wydłużona. Proponowałbym więc, żeby można było ustalić, że nie do wyczerpania listy mówców, ale do której godziny dzisiaj parlament pracuje. Jednocześnie przyjąć, że pozostałe wypowiedzi byłyby przedstawione na następnym posiedzeniu.</u>
          <u xml:id="u-216.1" who="#RyszardBugaj">Chciałbym także pod rozwagę Izby przedstawić wniosek, by można było zobowiązać Konwent Seniorów do przygotowania na następne posiedzenie projektu uchwał w pewnych wariantach, które wynikają z tej debaty, by potem już nie w trybie poprawek, tylko w trybie głosowań można było sprawniej przyjąć uchwałę.</u>
          <u xml:id="u-216.2" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-217">
          <u xml:id="u-217.0" who="#TadeuszFiszbach">Sprawy, o które wnosi pan poseł Ryszard Bugaj są również w sferze dyskusji Konwentu Seniorów. Nie chciałbym naszym postanowieniem wybiec ponad to, co przedstawiciele poszczególnych klubów ustalą. Jak tylko otrzymam informację, tę sprawę również przedstawię do decyzji Wysokiej Izby. Proszę sekretarza, aby o tym pamiętał.</u>
          <u xml:id="u-217.1" who="#TadeuszFiszbach">Proszę o zabranie głosu posła Jerzego Pietkiewicza z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego. Poseł Jerzy Pietkiewicz jest na liście mówców, ale, jak pamiętam, zabierał głos poprzednio. Kolejnym mówcą będzie poseł Jan Czaja.</u>
          <u xml:id="u-217.2" who="#komentarz">(Poseł Jerzy Pietkiewicz: Ale to jest ad vocem.)</u>
          <u xml:id="u-217.3" who="#TadeuszFiszbach">Tu nie zaznaczono. Bardzo proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-218">
          <u xml:id="u-218.0" who="#JerzyPietkiewicz">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Ad vocem wystąpienia pana posła Serafina i również kieruję to swoje króciutkie wystąpienie do tych, którzy mi przeszkadzali podczas mojego poprzedniego wystąpienia, jak i tych, którzy mnie nie zrozumieli.</u>
          <u xml:id="u-218.1" who="#JerzyPietkiewicz">Moje wystąpienie miało na celu, przede wszystkim, stwierdzenie, że ten Sejm nie pochodzi z demokratycznych wyborów. To jest pierwsze. Że ta sytuacja wymusza potrzebę skrócenia kadencji tego Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-218.2" who="#JerzyPietkiewicz">Sprawa następna. Skoro to był Sejm niedemokratyczny, to dawał uprzywilejowaną sytuację przynajmniej dla większości tych 65%.</u>
          <u xml:id="u-218.3" who="#JerzyPietkiewicz">Jeśli jest inaczej, to prosiłbym spojrzeć na wybory do Senatu, jak sprawa wyglądała. Chodzi mi o tego typu wyjaśnienie.</u>
          <u xml:id="u-218.4" who="#JerzyPietkiewicz">Natomiast wcale nie odmawiam posłom — przynajmniej wielu — którzy w ramach tych 65% są w Sejmie, że działają w dobrej wierze i że wykonali wiele dobrej pracy w imię dobra wspólnego. Myślę, że Pan Bóg im za to wynagrodzi.</u>
          <u xml:id="u-218.5" who="#komentarz">(Poruszenie na sali)</u>
          <u xml:id="u-218.6" who="#JerzyPietkiewicz">Natomiast, jeśli chcą startować do wyborów, to dobrze by było, żeby startowali w równy sposób i dali szansę tym nowym ludziom. A więc wybory demokratyczne zadecydują, czy ludzie ich wybiorą.</u>
          <u xml:id="u-218.7" who="#JerzyPietkiewicz">I jeszcze sprawa polowania na czarownice. Proszę państwa, jestem jak najdalej od posądzania mnie, że poluję na czarownice. Zadowoliłbym się tym, żeby potępiono, uznano PZPR, jak i jej przybudówki oraz instytucje służby bezpieczeństwa, za organizacje przestępcze. Ale w kategoriach nie tyle może materialnych, ile moralnych, co wcale nie musiałoby automatycznie oznaczać indywidualnego wymiaru sprawiedliwości, tę doskonałą już pozostawiam dla Pana Boga.</u>
          <u xml:id="u-218.8" who="#JerzyPietkiewicz">I uważam, że sprawy właśnie tej demokracji, potrzeby demokratycznych wyborów w kontekście niedemokratycznego Sejmu, jak również sprawa uwłaszczenia nomenklatury są to fakty społeczne, które po prostu wpływają na to, że ten Sejm i ten parlament musi skrócić swoją kadencję, tylko że w sposób sensowny. O to tylko chodzi. I wierzę, że do pierwszego kwartału przyszłego roku to uczyni.</u>
          <u xml:id="u-218.9" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-219">
          <u xml:id="u-219.0" who="#TadeuszFiszbach">Proszę państwa, oczywiście udzielę głosu panu posłowi, też ad vocem. Proszę o krótką wypowiedź. Ważne sprawy przed nami, nie toczmy sporu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-220">
          <u xml:id="u-220.0" who="#WojciechMojzesowicz">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Z zażenowaniem słuchałem przed chwilą niektórych wypowiedzi szanownego posła. Społeczeństwo inaczej trochę patrzy dzisiaj na ten Sejm i na nas. Społeczeństwo zastanawia się, dlaczego nasze ławy są puste. I należałoby te wybory prawdopodobnie zrobić dlatego, żeby nie było posłów-podróżników, a także posłów, którzy chwytają się stołków rządowych, żeby to wszystko zmienić. I tego na pewno społeczeństwo się domaga.</u>
          <u xml:id="u-220.1" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-220.2" who="#WojciechMojzesowicz">Nie ma się z czego śmiać. Naprawdę.</u>
          <u xml:id="u-220.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-221">
          <u xml:id="u-221.0" who="#TadeuszFiszbach">Usłyszeliśmy poglądy obu posłów. Każdy ma swój stosunek do problemów. Ale kontynuujmy to, co jest przedmiotem obrad.</u>
          <u xml:id="u-221.1" who="#TadeuszFiszbach">Proszę o zabranie głosu posła Jana Czaję z Klubu Poselskiego Polskiego Stronnictwa Ludowego, kolejnym mówcą będzie poseł Edmund Jagiełło.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-222">
          <u xml:id="u-222.0" who="#JanCzaja">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Przyznam się, że obawiałem się, iż jako pierwszy mówca po przerwie obiadowej będę musiał startować w sennej atmosferze, ale ta polemika stwarza już niejako gorącą atmosferę. A zapowiada się, że jesień będziemy mieli w polityce gorącą, więc w takim razie ad rem. I kontynuujmy tę debatę, z której jasno wynika, że potrzeba wyborów parlamentarnych i prezydenckich, wyborów wolnych, powszechnych jest ogromna, ponieważ jest to najwyższy stopień demokracji w każdym cywilizowanym kraju. W Polsce takie wybory miałyby jednak coś z symbolu, bo przecież to tutaj nad Wisłą, nad Bałtykiem 10 lat temu rozpoczął się ten proces szybkiej erozji komunistycznego systemu.</u>
          <u xml:id="u-222.1" who="#JanCzaja">To prawda, że w ostatnich latach, zwłaszcza w ostatnich miesiącach szereg krajów Europy Wschodniej i Środkowej przeprowadziło wolne wybory parlamentarne, ale jednak Polska torowała i nadal toruje tę drogę demokracji, właśnie w tej części świata. Innym narodom było już potem znacznie łatwiej posuwać się po tej trudnej ścieżce demokracji.</u>
          <u xml:id="u-222.2" who="#JanCzaja">Teraz jednak nadchodzi czas dopełnienia reform politycznych w Polsce, konieczność zrobienia dalszego kroku. Nikt rozsądny, myślę, nie może tego negować. Warunkiem jednak jest to, że będą to akty w pełni demokratyczne, realizowane w warunkach kultury politycznej, pozbawione elementów tzw. negatywnej kampanii wyborczej. Chodzi również o to, aby ferwor wyborczy i proces tworzenia nowych instytucji nie zdestabilizował funkcjonowania państwa, nie zahamował procesu przekształceń gospodarczych, nie pogłębił dosyć ostrego kryzysu ekonomicznego. Tylko pod tymi warunkami opowiadam się za odbyciem przyspieszonych wyborów prezydenckich i parlamentarnych.</u>
          <u xml:id="u-222.3" who="#JanCzaja">Dobre podstawy pod przyspieszone, demokratyczne, powszechne i bezpośrednie wybory prezydenckie stwarza przesłane Wysokiemu Sejmowi pismo prezydenta Rzeczypospolitej. Zaproponowane rozwiązanie mieści się w logice polskich przemian, pozwala zachować wysoką kulturę polityczną, a nadto zdrowy rozsądek. Pozwoliłoby to także uniknąć żenujących i w sumie chyba dzikich aktów blokady Belwederu.</u>
          <u xml:id="u-222.4" who="#JanCzaja">Pismo to, jak i fakty dokonane w postaci zgłoszenia już oficjalnej kandydatury na prezydenta Rzeczpospolitej, a także faktycznie rozpoczęta kampania wyborcza każą opowiadać się za szybkimi wyborami prezydenckimi, poprzedzającymi wybory do parlamentu. Być może linia postępowania powinna być jednak inna, a pozycja ustrojowa prezydenta ukształtowana w ramach tworzonej nowej Konstytucji, ale logika faktów już na to nie pozwala. Nie widzę również dlatego możliwości przeprowadzenia wspólnych wyborów prezydenckich i parlamentarnych, choć korzyści społeczne z takich wyborów byłyby ewidentne: jedna, wspólna kampania wyborcza, jednorazowe koszty, jednorazowa konieczność pójścia do urn.</u>
          <u xml:id="u-222.5" who="#JanCzaja">Wysoka Izbo! Uważam, że obecnie są dwie sprawy najważniejsze dla Polski: stworzenie pełnej demokracji oraz zbudowanie efektywnej gospodarki rynkowej. Obecny parlament, choć jest coraz mniej kochanym dzieckiem okrągłego stołu, dobrze — jak mi się wydaje — służy tym dwóm integralnie związanym ze sobą celom. Będąc tworem rzeczywiście dziwnym, grupuje ludzi światłych, odpowiedzialnych i wyjątkowo pracowitych. Przez 15 miesięcy, dzięki pracy również tego Sejmu, państwo, jak mówi nasz wielki rodak Papież Jan Paweł II, stało się wyrazem suwerennego samookreślenia się ludu i narodu.</u>
          <u xml:id="u-222.6" who="#JanCzaja">Tym niemniej, zmiany polityczne i ustrojowe w Polsce, a także w pewnym sensie wokół Polski, uczyniły obecny Sejm, a chyba i Senat, tworem politycznie anachronicznym i nie odzwierciedlającym aktualnego układu sił.</u>
          <u xml:id="u-222.7" who="#JanCzaja">Opowiadam się przeto za znacznym skróceniem obecnej kadencji parlamentu, z jednoczesnym zastrzeżeniem, że nie emocje, nie ambicje polityczne, nie organizowana presja powinny decydować o jego rozwiązaniu i dacie wyborów. Data ta powinna być ustalona na zasadzie consensusu między siłami politycznymi i społecznymi reprezentowanymi w Sejmie z uwzględnieniem przedstawionego przez rząd kalendarza merytorycznych aktów i czynności, które ten parlament w dziele reformowania państwa i gospodarki powinien dopełnić. W tym merytorycznym kalendarzu, jak wszyscy w tej Izbie wiemy, jest zarówno cały pakiet ustaw ustrojowych, konstytucyjnych, a więc politycznych, jak i ustaw o charakterze gospodarczym, niezbędnych do tworzenia gospodarki rynkowej, a także pilne ustawy socjalne.</u>
          <u xml:id="u-222.8" who="#JanCzaja">Kluczową sprawą, zwłaszcza dla wyborów parlamentarnych jest ordynacja wyborcza. Ona decyduje w praktyce o tym, czy wybory są rzeczywistym, demokratycznym aktem czy też kamuflażem demokracji.</u>
          <u xml:id="u-222.9" who="#JanCzaja">Opowiadam się za przyjęciem proporcjonalnej ordynacji do Sejmu. Jest ona, jeśli tak można powiedzieć, najbardziej matematycznie sprawiedliwą ordynacją, adekwatną do wymogów rodzącego się systemu wielopartyjnego, dającą szansę wejścia do Sejmu większej liczbie partii politycznych. Nawet, jeśli wadą może być pewna polaryzacja głosów, to zaletą rozwój partii politycznych, które winny w przyszłości stać się głównym podmiotem życia politycznego, a więc i wyborów.</u>
          <u xml:id="u-222.10" who="#JanCzaja">Chciałbym jednocześnie w tym miejscu odnieść się do polemiki o tym, który system — dwupartyjny czy wielopartyjny — jest lepszy i bardziej odpowiedni dla Polski. Uważam, że nie ma gotowego modelu dla danego kraju, musi się on historycznie ukształtować i zweryfikować w praktyce. Wiedział o tym wielki znawca realnego komunizmu, gdy stwierdzał, że komunizm tak pasuje do Polski, jak siodło do krowy. I nie pomylił się.</u>
          <u xml:id="u-222.11" who="#JanCzaja">Panie i Panowie! Chciałbym, aby rozpoczęta już w praktyce kampania wyborcza była kampanią pluralizmu programów, a nie haseł, sloganów i ambicji. Jednym z warunków tego powinna być reforma radia i telewizji, dokonana wraz ze zmianą ustawy o łączności. Dokonanie takiej reformy jest jednym z decydujących wymogów demokratycznie przeprowadzonych wyborów. Jak na razie telewizja nadal rządzi się szeroko pojmowaną dyskrecjonalną zasadą, a pluralizm polityczny, pozornie obecny, jest ściśle kontrolowany i reglamentowany. Jeśli to się nie zmieni, nie będę uważał, że system polityczny w Polsce jest w pełni demokratyczny.</u>
          <u xml:id="u-222.12" who="#JanCzaja">I druga sprawa. Ze względu na rozległe konstytucyjne uprawnienia prezydenta w sprawach polityki zagranicznej, a także obronności, jest niewątpliwe, że sprawy te będą także przedmiotem kampanii wyborczej. Popieram w związku z tym wniosek pana posła Oleksego — wczoraj sformułowany — aby minister spraw zagranicznych zechciał przedstawić Sejmowi, na początku kampanii wyborczej, informację o tej polityce, zawierającą główne elementy naszego „raison d'Etat”. Mogę powiedzieć — jako człowiek specjalizujący się w tej problematyce — że rząd ma w tej polityce duże sukcesy, ale wyborcy, a szczególnie wiecznie zainteresowani światem rolnicy, są widocznie niedoinformowani, wydają się nie być o tym przekonani.</u>
          <u xml:id="u-222.13" who="#JanCzaja">Na zakończenie jedna jeszcze uwaga. Wszyscy mamy wizję Polski demokratycznej, praworządnej, suwerennej i prężnej gospodarczo. Taka wizja powinna skłaniać do pewnych kompromisów, unikania sztucznych podziałów, czy wręcz anarchizowania życia politycznego. Tak rozumiem intencję spotkania zorganizowanego z inicjatywy ks. prymasa, spotkania angażującego wielki społeczny i moralny autorytet Kościoła. To spotkanie, które uważam za ważne i cenne, pokazuje jednak — właśnie przez sięgnięcie do środków nadzwyczajnych — ciągle niedoskonałą jeszcze strukturę organów państwowych, samego państwa, a także młody wiek naszej demokracji.</u>
          <u xml:id="u-222.14" who="#JanCzaja">Myślę, na zakończenie, że należy się uznanie panu posłowi Małachowskiemu za to, że sprowokował tę debatę, że możemy w sposób, myślę, kulturalny i odpowiedzialny politycznie dyskutować o najważniejszych sprawach dla Polski w nadchodzącym gorącym okresie politycznym.</u>
          <u xml:id="u-222.15" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-223">
          <u xml:id="u-223.0" who="#TadeuszFiszbach">Zapowiedziany przeze mnie poseł zrezygnował z zabrania głosu.</u>
          <u xml:id="u-223.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-223.2" who="#TadeuszFiszbach">Proszę o zabranie głosu posła Mieczysława Czerniawskiego z Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej, kolejnym mówcą będzie poseł Jacek Soska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-224">
          <u xml:id="u-224.0" who="#MieczysławCzerniawski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Chcę powiedzieć, że poseł Jagiełło podjął wielką decyzję, ale chcę przypomnieć Wysokiej Izbie, iż dwukrotnie w takich tasiemcowych dyskusjach podejmowałem podobną decyzję i prawdopodobnie podjąłbym ją również i dziś, gdyby nie jeden fakt, który zmusił mnie nie tyle do zabrania głosu w sprawach, nad którymi dyskutujemy, a do wypowiedzenia kilku osobistych refleksji. Mam na myśli, jako poseł z Łomży, wystąpienie mojego sąsiada, posła Pietkiewicza. Chcę dodać, że odbieram to nie tylko jako były członek partii, ale również jako były I sekretarz komitetu wojewódzkiego w okresie ostatnich dwóch lat, mam więc poczucie i świadomość odpowiedzialności. Mam także świadomość tego, iż wielu z nas naprawdę pojęło, iż 4 czerwca przegraliśmy i zgadzam się z panem, że przegrywający odchodzą. Ale tę przegraną rozpatrywałem osobiście w dwóch kategoriach, iż przegrałem jako były członek partii, przegrał system. Natomiast nie mogę przyjąć tezy, iż przegrałem jako Polak, iż przegrałem jako obywatel urodzony po wojnie, jako obywatel Rzeczypospolitej Polskiej, jako obywatel, który wreszcie jest w swoim domu. Mam świadomość komu to zawdzięczamy. I raz jeszcze podkreślam, mam świadomość tego, iż będąc jeszcze w młodym wieku w szeregach PZPR, nie zawsze do końca znaliśmy tę prawdę.</u>
          <u xml:id="u-224.1" who="#MieczysławCzerniawski">Chciałbym, aby i dzisiaj nie przykrywać tej prawdy, która nas otacza i chciałbym wierzyć — a miałem takie wrażenie przez pewien okres naszej pracy, jak i również w czasie wczorajszej dyskusji, która prowadzona była z zachowaniem kultury politycznej, wzajemnego szacunku, poszanowania godności osobistej, czyli tych pryncypiów, jakie w 1980 r. „Solidarność” głosiła — i powtarzam, chciałbym wierzyć, że były to ostatnie pomruki i demagogii i jaskiniowego antykomunizmu.</u>
          <u xml:id="u-224.2" who="#MieczysławCzerniawski">Niech nam pan, panie pośle, nie odmawia prawa do myślenia, jak również nie odmawia nam prawa do mówienia. Rozumiem, że dziś mówimy oczywiście z innej pozycji, ale myśmy — przynajmniej mam takie przekonanie, a także wielu z nas w Parlamentarnym Klubie Lewicy Demokratycznej — naprawdę to zrozumieli. Być może ma pan wrażenie, iż jesteśmy opornymi uczniami, ale niech pan uwierzy, iż uczymy się.</u>
          <u xml:id="u-224.3" who="#MieczysławCzerniawski">Wysoka Izbo! Wiem, że niektóre wystąpienia, i moje w drugiej części takie będzie, są odbierane jako poruszanie się po obrzeżach tematu, ale osobiście uważam, iż przy omawianiu pewnych uwarunkowań realizacji proponowanego kalendarza politycznego, jak również decyzji o rodzaju ordynacji wyborczej, zakresie wprowadzenia zmian do Konstytucji, konieczne są również pewne refleksje, wskazanie pewnych prawd. Dlatego o kilku sprawach raz jeszcze chciałbym powiedzieć, albowiem w pełni podzielam opinię jednego z wybitnych polityków, że prawda polityki polega w końcu zawsze na polityce prawdy. Prawdą taką jest, iż w większości jesteśmy społeczeństwem ludzi zwykłych, a więc i zwykłych konfliktów. Dlatego uważam, iż nie wolno nam zrezygnować z norm moralnych w imię politycznych miraży i własnych interesów. Sądzę Wysoka Izbo, że właśnie dziś w tej debacie trzeba zadać kłam obiegowej opinii, że polityką nie kierują żadne zasady moralne, że polityka jest tylko bezlitosną grą interesów.</u>
          <u xml:id="u-224.4" who="#MieczysławCzerniawski">Myślę, że również prawdą jest, i sądzę, że każdy obywatel dziś to dostrzega, że entuzjazm i nadzieja, które rok temu dawały tak mocne podwaliny pod zmianę ustroju politycznego i gospodarczego, ustępują pewnemu zniechęceniu i przede wszystkim lękom o przyszłość. Prawdą też jest, że dziś jedni biednieją, a inni bogacą się właśnie dzięki kryzysowi i recesji, że zmniejsza się poczucie bezpieczeństwa socjalnego jednostek i ich rodzin. Czyż nie jest prawdą, iż rozprzęgają się więzi społeczne, że polityka uprawiana przez elity nie zawsze jest zrozumiana przez przeciętnego obywatela, że ma on często poczucie, iż wszystko dokonuje się jak gdyby ponad jego głowami i że może to prowadzić w konsekwencji do odwrócenia się zwykłych obywateli od tejże polityki.</u>
          <u xml:id="u-224.5" who="#MieczysławCzerniawski">Zastanawiam się często, dlaczego tylko rok wytrzymaliśmy w zgodnym rytmie reformowania kraju? Czy polityczne komplikacje zjawiły się znienacka, czy też wpisane były od początku w przyjętej metodzie postępowania. Czy polityczne swary muszą brać górę nad zgodnym i roztropnym, choć żmudnym, tworzeniem podwalin lepszej przyszłości kraju. Nieraz w historii padały te pytania i nieraz próbowano na nie odpowiadać. Niestety, dotychczas zawsze po szkodzie.</u>
          <u xml:id="u-224.6" who="#MieczysławCzerniawski">Jeśli dziś mamy rozstrzygnąć o kalendarzu politycznym, o nowych wyborach, o Konstytucji i przyspieszeniu — to niech z tej debaty wynika zrozumienie obywateli, dlaczego to czynimy. Nie jestem pewny, czy społeczeństwo czeka na nasze decyzje w podobnym napięciu, jak koła i elity polityczne.</u>
          <u xml:id="u-224.7" who="#MieczysławCzerniawski">Zgadzam się, że trzeba dopełnić system demokracji w Polsce i stać się to musi w powszechnych, przyspieszonych wyborach prezydenckich i sejmowych, zgodnie z nową Konstytucja i podkreślam, rozsądnie proporcjonalna ordynacją wyborczą.</u>
          <u xml:id="u-224.8" who="#MieczysławCzerniawski">Wysoka Izbo! Na koniec chciałbym również wyrazić pogląd, a mówił o tym w dniu wczorajszym poseł Oleksy, iż okres przejścia do demokracji powinien opierać się na kompromisowym pakcie głównych sił politycznych i musi to być pakt na rzecz demokracji. Jego złamanie wiodłoby do brutalizacji i anarchizacji życia publicznego, a potem do chaosu. A, szanowni państwo, chaosu reformować przecież nie. można.</u>
          <u xml:id="u-224.9" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-225">
          <u xml:id="u-225.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję za wypowiedź.</u>
          <u xml:id="u-225.1" who="#TadeuszFiszbach">Obecnie głos zabierze poseł Jacek Soska z Klubu Poselskiego Polskiego Stronnictwa Ludowego, kolejnym mówcą będzie poseł Marian Janicki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-226">
          <u xml:id="u-226.0" who="#JacekSoska">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Pomijam wstęp. Chcę powiedzieć, że na pierwszym planie postawiłbym jednak sprawę dla mnie osobiście najważniejszą, zmianę Konstytucji dotyczącą skrócenia kadencji i wyborów prezydenta Rzeczypospolitej, w związku z jego stanowiskiem i oświadczeniem. Nie da się ukryć, iż była to decyzja pod wpływem nacisków pewnych sił i konkurenta.</u>
          <u xml:id="u-226.1" who="#JacekSoska">Należy przypomnieć, iż przecież ponad rok temu mieliśmy wszyscy możliwość należytego załatwienia sprawy i wybrania odpowiedniego człowieka na ten urząd, przecież posłowie tej Izby łącznie z senatorami, tworząc Zgromadzenie Narodowe, wybrali obecnego prezydenta Rzeczypospolitej.</u>
          <u xml:id="u-226.2" who="#JacekSoska">Zgadzam się z tymi stwierdzeniami, iż sytuacja była inna, panował system socjalistyczny, było tylko 35% opozycji bez koncepcji, siła koalicji PZPR oraz nowy Sejm nie w pełni demokratyczny. Ale nie mogę się zgodzić z tym, iż demokratycznie wybrani w walnych wyborach senatorowie musieli wybrać na prezydenta gen. Wojciecha Jaruzelskiego. Jakie były układy, z czyjej strony naciski, odpowiedzialność lub jej brak. Takie pytania zadają wyborcy, na które trudno odpowiedzieć. Być może ten temat był poruszony na ostatnim posiedzeniu małego okrągłego stołu pod okiem prymasa. Temu, że była możliwość zajęcia odważnego stanowiska, dali wyraz posłowie z byłego ZSL, głosując przeciw i wstrzymując się od głosu. Natomiast nie ma żadnego usprawiedliwienia dla senatorów, będących w ścisłym kierownictwie Senatu, którzy oddali nieważne głosy.</u>
          <u xml:id="u-226.3" who="#JacekSoska">Zastanawiające jest dla mnie porównanie faktów, iż w ostatnich wyborach samorządowych w mojej wsi głosów nieważnych nie było, a liczba nieważnych głosów oddanych na wielu radnych w niejednej gminie była mniejsza niż liczba głosów senatorów w Zgromadzeniu Narodowym. Jako członek Zgromadzenia Narodowego, któremu Konstytucja dała możliwość wyboru prezydenta, byłem wówczas przeciwko tej kandydaturze, uzasadniając moje stanowisko wtedy tymi obawami, które teraz się potwierdziły. Może w tej debacie znajdzie się odpowiedź, czy mogła strona solidarnościowa wystawić drugiego kandydata do konkurencji czy nie. Społeczeństwo ma prawo wiedzieć, czy demokracja szumnie głoszona przez premiera i rząd w ostatnim czasie to propaganda, mająca na celu wykorzystanie społeczeństwa jako maszynki do głosowania, odciągając je od problemów dnia powszedniego.</u>
          <u xml:id="u-226.4" who="#JacekSoska">Prawie wszyscy na tej sali i w terenie doskonale zdają sobie sprawę, że osoba prezydenta, czy to byłby nawet od jutra Wałęsa, Bentkowski, Jaruzelski, Mazowiecki, pani Łętowska, czy ktoś inny, sytuacji w naszej gospodarce szybko nie zmieni i dobrobytu nie przyniesie. Jest to tylko niepotrzebny zabieg polityczny kosztujący państwo polskie około 80 mld złotych, które musi spłacić podatnik.</u>
          <u xml:id="u-226.5" who="#JacekSoska">Wnioskiem z dzisiejszej dyskusji ma być nie tylko skrócenie kadencji prezydenta i określenie dokładnej daty wyborów, ale przede wszystkim odpowiedź, czy ten prezydent będzie znowu przejściowy, tymczasowy, czy wiarygodny dla kraju na całą kadencję ustaloną w Konstytucji. Ponieważ cierpliwość społeczeństwa maleje, maleje zainteresowanie polityką, dlatego też wybierając prezydenta w wyborach powszechnych musimy wziąć pod uwagę, ile procent społeczeństwa weźmie udział w wyborach. Chłopi i wieś oczekują nie prezydenta, ale pełnego determinacji, z prawdziwego zdarzenia ministra rolnictwa, który weźmie chłopskie sprawy w swoje ręce i będzie ich obrońcą.</u>
          <u xml:id="u-226.6" who="#JacekSoska">Odnośnie do działalności Sejmu X kadencji, jak również posłów, można powiedzieć wiele złego i dobrego, tylko nie można zarzucić im tego, iż nie są pracowici. Na ile ten niedemokratycznie wybrany Sejm spełnił pokładane nadzieje w krótkim czasie — skoryguje życie, oceni społeczeństwo i historia. O efektywności Sejmu nie zadecyduje liczba ustaw, ale ich jakość i doskonałość, przydatność w praktyce i długość czasu trwania.</u>
          <u xml:id="u-226.7" who="#JacekSoska">Jestem, jak i większość posłów, za skróceniem czasu trwania kadencji tego Sejmu, jednak mało mieliśmy czasu i możliwości współpracy z elektoratem. Poddajmy chociaż tę kwestię do powszechnej dyskusji w społeczeństwie, ono będzie wybierać i niech ono zadecyduje. To będzie demokratycznie.</u>
          <u xml:id="u-226.8" who="#JacekSoska">Przeprowadzając zmianę w Konstytucji, społeczeństwo wybierze nowego prezydenta, a być może on skorzysta wtedy ze swojego prawa i damy mu podstawy jako Sejm do rozwiązania parlamentu i ogłoszenia nowych wyborów, co wcale nie jest wykluczone w tak skomplikowanej sytuacji społeczno-ekonomicznej naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-226.9" who="#JacekSoska">Wnioskuję więc, aby przy najbliższych wyborach prezydenckich dano możliwość przeprowadzenia referendum, czy konsultacji społecznej w sprawie skrócenia kadencji tego Sejmu i Senatu.</u>
          <u xml:id="u-226.10" who="#JacekSoska">Panie Marszałku! Proszę wybaczyć, ale w pańskim wczorajszym expose na początku naszych obrad znalazły się stwierdzenia, których nie mogę zrozumieć, dlaczego akurat pan marszałek musiał sugerować i na wstępie wychodzić z definicją wcześniejszych wyborów do Sejmu. Jeżeli ten temat został już poruszony, a jest to bardzo ważne, mam kilka pytań.</u>
          <u xml:id="u-226.11" who="#JacekSoska">1. Prosiłbym o podanie listy z liczbą posłów i z jakich ugrupowań, którzy równocześnie z powierzonymi obowiązkami sprawowania mandatu poselskiego piastują rządowe funkcje na stanowiskach ministerialnych i kierowniczych w państwie.</u>
          <u xml:id="u-226.12" who="#JacekSoska">2. Co stało się z projektem ustawy o rozdzieleniu funkcji rządowych od sejmowych, ustawodawczych od wykonawczych?</u>
          <u xml:id="u-226.13" who="#JacekSoska">3. Proszę o podanie z imienia i nazwiska, województwa i przynależności, co najmniej 20 posłów, którzy mają największą liczbą nieobecności na posiedzeniach plenarnych.</u>
          <u xml:id="u-226.14" who="#JacekSoska">4. Proszę o podanie, którzy posłowie najwięcej uczestniczyli w wyjazdach zagranicznych na koszt Kancelarii Sejmu? Nie jest to chyba tajemnicą, skoro reprezentowali nas wszystkich.</u>
          <u xml:id="u-226.15" who="#JacekSoska">5. Czy nie uważa pan marszałek, iż niedanie możliwości posłom korzystania z łączności telefonicznej jest utrudnieniem w wykonywaniu mandatu poselskiego. Być może w przyszłym Sejmie to nie będzie miało miejsca.</u>
          <u xml:id="u-226.16" who="#JacekSoska">Kończąc, panie i panowie posłowie, proszę wybaczyć, nie należę do osób z elit politycznych, ciężko mi pogodzić obowiązki posła i rolnika. Współczuję jednak profesorom, że wykształcili się w komunistycznej Polsce i mają takie skrzywione pojęcie demokracji.</u>
          <u xml:id="u-226.17" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-227">
          <u xml:id="u-227.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję za wypowiedź.</u>
          <u xml:id="u-227.1" who="#TadeuszFiszbach">Obecnie głos zabierze poseł Marian Janicki z Poselskiego Klubu Polskiej Unii Socjaldemokratycznej, kolejnym mówcą będzie poseł Zbigniew Drela.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-228">
          <u xml:id="u-228.0" who="#MarianJanicki">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Panie i Panowie Posłowie! Jak długo jeszcze będziemy prowadzić kampanie polityczne. Jak długo jeszcze będziemy podważać autorytet najważniejszych instytucji państwowych? Czy my rzeczywiście musimy poddawać się presji elit pozaparlamentarnych? Oto najważniejsze pytania, które nasuwają się na co dzień, analizując i obserwując polską scenę polityczną.</u>
          <u xml:id="u-228.1" who="#MarianJanicki">Chciałbym, abyśmy wszyscy, uczestnicy sceny politycznej, i ci bezpośrednio zainteresowani walką polityczną, i ogromna, przeważająca liczba społeczeństwa, zdawali sobie sprawę, że polityka o tyle nas interesuje, o ile rozwiązuje najistotniejsze problemy życia materialnego — na ile żyje się lepiej, łatwiej, przyjemniej. Dla przeciętnego Polaka jest nieistotne, czy orzeł będzie miał koronę, czy nie. Na pewno jest ważne, czy prezydentem będzie pan X czy Y. Ale ważniejsze jest dla obywatela, rodziny polskiej, czy starczy pieniędzy na czynsz mieszkaniowy, na opłacenie gazu, energii, czy ma szansę otrzymać mieszkanie, czy stać go będzie na kupno dzieciom obuwia, czy ma szansę pracować, czy stać się bezrobotnym. Oto problemy przeciętnego Polaka i przeciętnej polskiej rodziny. Duża część społeczeństwa po prostu boi się, ma wiele wątpliwości. Ale, jak często w naszej przeszłej historii, tak i dzisiaj znowu mamy do czynienia z prymatem polityki nad ekonomią, widmo polityki i politykierstwa unosi się nie tylko nad Sejmem, ale także nad Polską. Może dlatego dobrze, że wreszcie tutaj, na tej sali, dyskutujemy, dokonujemy wymiany poglądów, racji, ustalimy kalendarz polityczny po to, aby skończyć potok słów i przelewanie z pustego w próżne.</u>
          <u xml:id="u-228.2" who="#MarianJanicki">Dzień dzisiejszy to także dzień refleksji politycznej. Spotykamy się na kolejnym posiedzeniu, które może mieć historyczne znaczenie dla naszego kraju, które może zadecydować o przyszłości Polski na dziesięciolecia. Przyszłości, która może być pomyślna dla Polski lub przyszłości tej bliskiej, czy bardziej odległej, która może być kolejną straconą szansą.</u>
          <u xml:id="u-228.3" who="#MarianJanicki">Dzisiaj mamy mówić o przyszłości, o kalendarzu politycznych zmian, w jakim czasie mamy pójść do wyborów powszechnych, kiedy, w jaki sposób dokonać wyboru prezydenta, kiedy i kto powinien uchwalić Konstytucję. Ale mówiąc o przyszłości w tym miejscu, w tej chwili, nie sposób nie wspomnieć o nieodległej przeszłości. Przypomnijmy sobie wszyscy tu siedzący, a także naszemu społeczeństwu, naszej opinii publicznej, jak rozpoczynaliśmy tę trudną pracę, jak przebiegały te pierwsze posiedzenia Sejmu, ile w tych debatach i dyskusjach było wzajemnej wrogości, nieufności, nieraz nienawiści, jak kłóciliśmy się w klubach o rotę ślubowania, jaki był wynik wyborów prezydenta, jak „Solidarność”, opcja mniejszości w Sejmie, opcja, która w swej istocie była w czerwcu opozycją, we wrześniu stała się siłą napędową zmian. Powołaliśmy rząd pana premiera Mazowieckiego. Mówię o tym, że powołaliśmy dlatego, że większość z nas, posłów, niezależnie od wcześniejszych poglądów czy przekonań politycznych, widziała potrzebę głębokich zmian. Nikt 4 czerwca 1989 r. nie przewidział i nie liczył, że ten Sejm będzie tak rewolucyjny. Dlatego też z dużym oburzeniem i niedosytem przyjmuję te wypowiedzi polityków, że 35% posłów to wybrani demokratycznie. Czy to tylko ci z posłów są za zmianami? W tej sytuacji zadaję sobie pytanie, jak to było możliwe, że 35% dokonało wyboru premiera, a we wrześniu ub.r. z 460 posłów tylko 4 posłów było przeciwnym kandydaturze pana Mazowieckiego. To nie tylko te 35% popierało ten rząd, to nie tylko 35% posłów chciało gruntownych zmian. Słysząc zarzuty, poglądy, że ten Sejm nie powinien uchwalać Konstytucji, że ten Sejm nie jest uprawomocniony i upoważniony do tego, to znowu zadaję sobie pytanie, czy do zmian politycznych, ustrojowych, gospodarczych, których wspólnie dokonaliśmy — byliśmy upoważnieni i uprawomocnieni?</u>
          <u xml:id="u-228.4" who="#MarianJanicki">W okresie minionym dokonano wielu zmian w gospodarce: zahamowano i ograniczono inflację, zrównoważono rynek, wzmocniono złotówkę i zapewniono możliwość jej wymienialności, stały jest kurs dolara, uchwalono dziesiątki ustaw.</u>
          <u xml:id="u-228.5" who="#MarianJanicki">Ale mamy także wiele zjawisk niepokojących: większą niż planowano recesję i spadek produkcji, większy niż planowano spadek dochodu narodowego, większy wskaźnik bezrobocia, brak klarownej polityki rolnej, niezmiernie skomplikowaną sytuację zewnętrzną.</u>
          <u xml:id="u-228.6" who="#MarianJanicki">Po roku funkcjonowania nowego rządu wiele spraw państwa zostało na nowo ukształtowanych, ale należy też powiedzieć o tym, że nie wszyscy w naszym rządzie spełniają oczekiwania społeczne. Ludzie zaczynają powoli nienawidzić, ale jeszcze dokładnie nie wiedzą kogo. W takich, jakże trudnych i pogarszających się warunkach bytu materialnego ludzi pracy, zafundować sobie chcemy kampanię wyborczą, która wiąże się z potężnymi wydatkami państwa, przy jednoczesnym braku pieniędzy w budżetach samorządów terytorialnych na płace dla nauczycieli, służby zdrowia, braku pieniędzy na paliwo dla karetek pogotowia, braku pieniędzy na żywienie w szpitalach, na pomoc dla rolnictwa. Kampanii, która będzie kolejnym festiwalem nieodpowiedzialnych obietnic, populistycznych haseł, obietnic szybkiej poprawy sytuacji gospodarczej i gorących oskarżeń pod adresem starej nomenklatury, walki, do której sił nam może starczyć jeszcze na pół roku, może na rok, aż dojdziemy do absurdów, jakie miały miejsce w niedalekiej naszej przeszłości, w ściganiu niedobitków kapitalizmu i sanacji, a teraz będziemy ścigać niedobitki nomenklatury.</u>
          <u xml:id="u-228.7" who="#MarianJanicki">A w sumie każdy rozsądny człowiek o tym wie i musimy sobie i społeczeństwu uczciwie powiedzieć, że te wybory i tak nie zmienią naszej sytuacji gospodarczej, że nie jest to od razu możliwe, że na to trzeba wiele lat uczciwej i solidnej pracy oraz wielu wyrzeczeń nas wszystkich. To właśnie ta kampania i jej wynik mogą oddalić nas od Europy o kolejne lata. Nie możemy sobie ponownie pozwolić na rozdarcie społeczeństwa w tak ciężkiej sytuacji gospodarczej, na ponowne rozczarowanie społeczeństwa. Jesteśmy po prostu w bardzo ciężkiej fazie realizacji programu gospodarczego. Dlatego też uważam, że wcześniej powinniśmy dokończyć prace legislacyjne nad wniesionymi już do Sejmu ustawami. Na pewno obecny Sejm nie jest największą przeszkodą w zaprowadzeniu nowego ładu czy to w gospodarce czy w polityce.</u>
          <u xml:id="u-228.8" who="#MarianJanicki">Czy obecny Sejm w jakiś sposób ogranicza I reformatorską orientację? Na pewno nie, bo wyniki głosowania wskazują raczej na zasadniczą jednomyślność Izby w sprawach dla naprawy Rzeczypospolitej najbardziej istotnych. Skończyć wreszcie trzeba z oddawaniem pierwszeństwa symbolom nad potrzebami, emocjom nad racjami, wyobrażeniom nad rzeczywistością. Muszą się wcześniej ukształtować nowe siły społeczne, partie polityczne, ich przywódcy, a szczególnie potrzebne są programy, chociażby po to, aby społeczeństwo w sposób świadomy, odpowiedzialny głosowało za programem. Osobiście chciałbym także uczestniczyć świadomie w głosowaniu, albowiem cokolwiek się stanie, to ja mam zamiar nie wyjeżdżać z tego kraju i cokolwiek ktoś będzie mi mówił, że jestem byłą nomenklaturą, byłem komuchem, to ja kocham moją ojczyznę, mój kraj — Polskę, w nim chcę żyć i pracować.</u>
          <u xml:id="u-228.9" who="#MarianJanicki">Wcześniejsze wybory — tak, ale potrzeba nam rozwagi, spokoju, konieczności szanowania instytucji, bo wcześniejsze wybory to także pewne zagrożenia; zmiany elit, nie tylko posłów, ale rządu, wojewodów, to także możliwość załamania programu gospodarczego, którego kontynuacja jest niezbędna. Dlatego w pełni popieram stanowisko Polskiej Unii Socjaldemokratycznej przedstawione wczoraj przez posłankę Ziółkowską. Tylko pokój społeczny i polityczny oraz harmonijna współpraca podmiotów życia społecznego i ekonomicznego w dążeniu do osiągnięcia postępu ekonomicznego, społecznego i technicznego stanowią ważne uzupełnienie mechanizmu rynkowego, są podstawą wzrostu gospodarczego kraju.</u>
          <u xml:id="u-228.10" who="#MarianJanicki">Kończąc, chciałbym powiedzieć, że wszyscy wspólnie, i każdy obywatel naszego państwa, muszą rozumieć i chcieć zrozumieć innego, albowiem tylko ten jest ideałem w całym ludzkim tłumie, kto oprócz łez, potrzeb, aspiracji i dążeń swoich — łzy, potrzeby, aspiracje i dążenia cudze rozumie.</u>
          <u xml:id="u-228.11" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-229">
          <u xml:id="u-229.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję za wypowiedź.</u>
          <u xml:id="u-229.1" who="#TadeuszFiszbach">Obecnie głos zabierze poseł Zbigniew Drela z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, kolejnym mówcą będzie poseł Stanisław Gabrielski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-230">
          <u xml:id="u-230.0" who="#ZbigniewDrela">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Dobrze się stało, jeśli już miało się tak stać, że Rada Naczelna PSL przed obecną debatą, a nie później, wycofała swoje rekomendacje dla PSL-owskich ministrów, akcentując w ten sposób fakt, że PSL przechodzi do opozycji. W Sejmie PSL stanowi znaczną siłę, co grozi destabilizacją rządu i zburzeniem mozolnie realizowanego programu przebudowy gospodarki. Z punktu widzenia interesów kraju opozycja nie jest groźna, bywa także dobrodziejstwem, jeśli członkowie tej opozycji kierują się szeroko rozumianym dobrem kraju, nie zaś wąsko pojętymi interesami grupowymi. Tak szerokie widzenie spraw wymaga umysłów i serc na miarę tych, jakie prezentowali Witos i Rataj.</u>
          <u xml:id="u-230.1" who="#ZbigniewDrela">Jest rzeczą dla wszystkich czytelną — i o tym z tej trybuny mówiono już wielokrotnie — że przy radykalnej zmianie systemu gospodarczego, wszystkie grupy społeczne ponoszą koszty tych przemian, począwszy od rzemieślników, kończąc na emerytach.</u>
          <u xml:id="u-230.2" who="#ZbigniewDrela">Wielu posłów PSL, dawnego ZSL, nawet nie próbuje faktu tego przyjąć do wiadomości. Powstaje pytanie, jaką kierują się motywacją, tak bezwzględnie walcząc o interesy chłopskie. Lektura niemal wszystkich uchwał programowych ZSL, przyjętych na kilku kolejnych kongresach, utwierdza czytelnika w przekonaniu, że kolektywizacja rolnictwa była jednym z głównych zadań stronnictwa. Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, wysuwając swoich kandydatów na posłów obecnej kadencji, wybierało, tak sądzę, poza autorytetami naukowymi, ludzi wiernych przyjętej ideologii stronnictwa. Obecna zmiana o 180° poglądów u tych osób i u działaczy byłego ZSL wymaga niewątpliwie uwiarygodnienia w oczach chłopów, w przeciwnym razie ambicjonalne cele w zbliżających się wyborach będą nieosiągalne.</u>
          <u xml:id="u-230.3" who="#ZbigniewDrela">Gdyby PSL skierowało swoje zainteresowania i energię na organizowanie instytucji i przedsiębiorstw, które zintensyfikują eksport nadwyżek płodów rolnych, problemy rolnictwa byłyby znacznie złagodzone. Jeżeli natomiast energię tę skieruje na drogę roszczeń wobec rządu i organizowania chłopskich protestów, losy obecnie realizowanego programu gospodarczego i losy rządu, który tym kieruje, są już, jak mi się zdaję, przesądzone.</u>
          <u xml:id="u-230.4" who="#ZbigniewDrela">Ponieważ ten Sejm nie jest zdolny powołać następnego, stabilnego rządu, z budzącym większe nadzieje programem, uważam, że po uchwaleniu przedłożonych na to posiedzenie ustaw, Sejm ten winien się rozwiązać, dając rządowi odpowiednie pełnomocnictwo do czasu wyboru nowego Sejmu. Taki właśnie sposób wyjścia z szykującego się impasu poddaję pod osąd Wysokiej Izby.</u>
          <u xml:id="u-230.5" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-231">
          <u xml:id="u-231.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-231.1" who="#TadeuszFiszbach">Ad vocem poseł Jacek Soska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-232">
          <u xml:id="u-232.0" who="#JacekSoska">Jeżeli można — panie pośle Drela, był pan członkiem ZSL. Cieszę się, że pan dwa miesiące przed wyborami rzucił tę organizację, ale rzucił ją nie dlatego, że nie zgadzał się pan, nie utożsamiał się pan z jej ideałami, tylko po to, żeby zdobyć mandat w Sejmie, a w pańskim okręgu dla ZSL tego mandatu nie było.</u>
          <u xml:id="u-232.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-233">
          <u xml:id="u-233.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję, poseł Zbigniew Drela?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-234">
          <u xml:id="u-234.0" who="#ZbigniewDrela">Dla ścisłości, ad vocem, podaję, że w ZSL byłem od 1969 do 1986 roku. Całą politykę ZSL znam właśnie od środka, a jaką rolę grałem wówczas w tej organizacji, można się dowiedzieć z protokołów zebrań koła, w którym byłem członkiem przez te lata. Jeżeli pana posła Soskę to interesuje, proszę bardzo, niech się z tym zapozna.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-235">
          <u xml:id="u-235.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-235.1" who="#TadeuszFiszbach">Czy można zaproponować, aby po tej niezgodzie, zapanowała zgoda co do kontynuowania dyskusji? Proszę bardzo, nie mam prawa zabraniać, zwracam się z prośbą. Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-236">
          <u xml:id="u-236.0" who="#FranciszekKieć">Chciałem odpowiedzieć panu posłowi, że nie można posądzać polskich chłopów, że budowali spółdzielnie produkcyjne, chłopi obronili ziemie. Jesteśmy jedynym krajem w byłym obozie państw tak zwanej demokracji ludowej, gdzie chłopi nie dali ziemi, obronili ziemię, wiarę i swoją tożsamość. I takie posądzanie jest zupełnie bezpodstawne.</u>
          <u xml:id="u-236.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-237">
          <u xml:id="u-237.0" who="#TadeuszFiszbach">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-238">
          <u xml:id="u-238.0" who="#FranciszekStefaniuk">Panie pośle — do pana posła Dreli — pan mówi, żeby PSL swoją energię wykorzystało na zajęcie się eksportem płodów rolnych.</u>
          <u xml:id="u-238.1" who="#FranciszekStefaniuk">Panie pośle, czy pan również za jakiś czas powie, że to członkowie PSL sprowadzili zboże i zalali alkoholem importowanym kraj? To właśnie sparaliżowało obecnie najmocniej naszą gospodarkę rolną.</u>
          <u xml:id="u-238.2" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-239">
          <u xml:id="u-239.0" who="#TadeuszFiszbach">Panie i Panowie Posłowie! Myślę, że po tej niezgodzie, zgodni będziemy co do tego, aby kontynuować dyskusję. Ale jedno jest wspólne, że chłopską powinność wszyscy głęboko szanujemy i poważamy.</u>
          <u xml:id="u-239.1" who="#TadeuszFiszbach">Proszę posła Stanisława Gabrielskiego o wypowiedź, kolejnym mówcą będzie poseł Waldemar Pawlak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-240">
          <u xml:id="u-240.0" who="#StanisławGabrielski">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Pan poseł Jurek przedstawił umotywowaną argumentację dotyczącą tego, iż obecny parlament nie powinien uchwalać nowej Konstytucji. Sądzę oczywiście, że argumenty, które przedstawił pan poseł Jurek trzeba przyjąć z całą powagą i szacunkiem.</u>
          <u xml:id="u-240.1" who="#StanisławGabrielski">Szanowni Państwo! Czy nie macie natomiast wrażenia — ja przynajmniej mam takie wrażenie — że budujemy kolejne piętra domu, nie mając fundamentów. Wydaje się więc, że logika, najbardziej racjonalne myślenie nakazywałoby, by jednak z ogromnym wysiłkiem przystąpić do prac nad nową Konstytucją, uchwalić nową Konstytucję. I sądzę, że argumentacja, która była tu przedstawiona, iż Konstytucja uchwalona przez obecny parlament, niejako poddana ratyfikacji społecznej w ogólnonarodowym referendum — jest rozwiązaniem logicznym. Nie wiem, jakie macie państwo wrażenie ze spotkań poselskich, ja przynajmniej mam takie odczucie, że ludzie po raz kolejny nie udzielą blankietowego poparcia. Coraz częściej padają pytania — jaki ma być kształt ustrojowy Polski, jaki ma być system społeczno-polityczny kraju. I z tego punktu widzenia uważam, że mówiąc o przyszłych wyborach, powinniśmy pójść do tych wyborów z bardzo jasną, precyzyjną koncepcją przyszłej Polski.</u>
          <u xml:id="u-240.2" who="#StanisławGabrielski">I druga kwestia, szanowni państwo, do której chcę się odnieść. Oczywiście uważam, że nie powinno dojść na forum naszego parlamentu do konfliktu w sprawach ordynacji wyborczej. Sądzę, że jest potrzebna bardzo rzetelna wymiana argumentów.</u>
          <u xml:id="u-240.3" who="#StanisławGabrielski">Jednoznacznie wypowiadam się za uchwaleniem ordynacji proporcjonalnej. Jeżeli bowiem prawdą jest, że chcemy budować demokrację parlamentarną, jeżeli prawdą jest, że chcemy budować zdrowy system partyjny, to warunkiem rozwoju tych partii politycznych, warunkiem ich podmiotowości jest uczestnictwo w kampanii wyborczej, a temu służy proporcjonalna ordynacja wyborcza. Przyjęcie bowiem większościowej ordynacji wyborczej, niezależnie jakie z tej trybuny argumenty wyłożymy, oznacza eliminację większości partii i ugrupowań politycznych z obecnej sceny politycznej. I praktycznie spór o to — kto zasiądzie w tej Izbie, rozstrzygnie się między dwoma, czy trzema podmiotami politycznymi. Dla tej nowo rodzącej się, kruchej demokracji, uważam, byłoby to zabójcze. Z tego też względu opowiadam się za najbardziej racjonalną koncepcją, ale koncepcją ordynacji proporcjonalnej.</u>
          <u xml:id="u-240.4" who="#StanisławGabrielski">I trzecia, szanowni państwo, sprawa, o której chcę kilka zdań powiedzieć. Z góry chciałem przeprosić, żebyście państwo nie odebrali tego co powiem, jako złośliwości pod adresem obecnego obozu władzy. To, co powiem wynika z mojej autentycznej troski. Otóż zastanawiam się, szanowni państwo, co się stało, że minęło zaledwie 15 miesięcy i obóz władzy, który uzyskał tak ogromne poparcie społeczne, tak ogromne zaufanie społeczne, po 15 miesiącach znajduje się w sytuacji, oczywiście oceniać to możemy różnie, pogranicza swoistej odmowy społecznej. Tak niski udział społeczeństwa w wyborach samorządowych dobitnie ten fakt dokumentuje.</u>
          <u xml:id="u-240.5" who="#StanisławGabrielski">Jest pytanie, szanowni państwo, co się stało? Czy to tylko względy natury ekonomicznej, których oczywiście nie lekceważę i nie chcę tutaj szerzej wykładać. Sądzę, że stało się coś w sferze psychiki społecznej, coś bardzo istotnego, co trzeba z całą pieczołowitością zanalizować.</u>
          <u xml:id="u-240.6" who="#StanisławGabrielski">W mojej ocenie, proszę państwa, nastąpiło już dzisiaj bardzo wyraźne zderzenie — i ludzie to odczuwają — między intencjami, deklaracjami, a szarą rzeczywistością. Sądzę, że jest pewien dramatyzm ruchu „Solidarności”. W ruchu „Solidarności”, który właściwie wyrastał na hasłach walki o robotnicze interesy, na hasłach walki o godność pracowniczą, z chwilą przejęcia władzy nastąpiło zasadnicze pomieszanie postaw i poglądów. Praktycznie, wczorajsi obrońcy robotniczych interesów, równości społecznej, znaleźli się w sytuacji, kiedy muszą głosić etos kapitału, muszą uzasadniać konieczność rozwarstwień społecznych. Wczorajsi zwolennicy samorządności pracowniczej, dzisiaj tę samorządność ograniczają. Przeciwnicy monopolu jednej partii, dzisiaj — w odczuciu przynajmniej części społeczeństwa — chcą ten monopol odtworzyć, stosując tylko nowocześniejsze, bardziej spektakularne formy organizacyjne. Zwolennicy polityki kadrowej, w której miały się liczyć kwalifikacje i kompetencje, dzisiaj praktycznie zastępują je kryteriami politycznymi, po prostu kryteriami kombatanckiej przeszłości.</u>
          <u xml:id="u-240.7" who="#StanisławGabrielski">Szanowni Państwo! Przykładów jest ogromnie dużo, chociażby z mojego okręgu wyborczego: brutalne odwołanie ze stanowiska doskonałego fachowca, dyrektora szpitala wojewódzkiego pana Marka Mindy, co spowodowało ogromne wzburzenie środowiska lekarskiego.</u>
          <u xml:id="u-240.8" who="#StanisławGabrielski">Czy wreszcie ludzie, domagający się zmian radykalnych w gospodarce, bez ponoszenia dużych kosztów przez pracujących, dzisiaj realizują programy ekonomiczne, wymagające wielkich wyrzeczeń społecznych.</u>
          <u xml:id="u-240.9" who="#StanisławGabrielski">Proszę państwa, przykłady można mnożyć. Czy na przykład fakt, że jeden z braci uważa i wszem ogłasza, że trzeba w Polsce stworzyć ludzi drugiej kategorii, zapominając o tym, że przecież ci byli członkowie partii to klika, czy kilkanaście milionów ludzi; w ogromnej większości ludzie dobrze fachowo przygotowani, ludzie z poczuciem własnej godności.</u>
          <u xml:id="u-240.10" who="#StanisławGabrielski">Oczywiście, szanowni państwo, jest tylko kilku, niewielu błaznów, głównie z wyższych sfer byłej władzy, błaznów, nad którymi wszyscy z politowaniem kiwają głowami.</u>
          <u xml:id="u-240.11" who="#StanisławGabrielski">Ale, szanowni państwo, czy ów jeden z braci zastanawia się nad tym, głosząc te hasła, jakie konsekwencje one niosą dla obecnego obozu władzy. No, cóż, czasami się okazuje, że łatwiej ukraść księżyc, aniżeli zajmować się sprawami realnej polityki.</u>
          <u xml:id="u-240.12" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-240.13" who="#StanisławGabrielski">Szanowni Państwo! Druga przyczyna moim zdaniem bardzo istotna — to jest alienacja elit politycznych. Ze wszystkich spotkań poselskich wynoszę takie wrażenie, że ludzie obciążają nas, nie wykluczając parlamentu, że w sposób dalece niedostateczny zajmujemy się sprawami, które obchodzą po prostu prostych ludzi. I sądzę, że ten pogląd należy podzielić. Pomimo obciążenia, jakie dzisiaj na naszych barkach spoczywa, powinniśmy — moim zdaniem — w nieodległym czasie wziąć na warsztat pracy naszego parlamentu najbardziej ważkie sprawy dotyczące ludzi — sprawy polityki socjalnej, mieszkaniowe, bezpieczeństwa publicznego. Uważam, że jest to konieczne z punktu widzenia tworzenia określonej więzi społecznej.</u>
          <u xml:id="u-240.14" who="#StanisławGabrielski">Ale, szanowni państwo, są i inne sprawy. Moi wyborcy stawiają mi następujące pytanie: panie pośle, o co chodzi w tej polityce. Przed kilku dniami byłem na spotkaniu i pytają się, co ma znaczyć ten wielki festiwal propagandowy związany z powrotem ziemiaństwa polskiego na polską scenę społeczną. Szanowni państwo, mogę wiele rzeczy zrozumieć, ale czy my uświadamiamy sobie, jakie to konsekwencje rodzi na przykład w środowisku polskiej wsi. I chcę państwu powiedzieć, że im głośniej z radia i telewizji padają zapewnienia, że nie będziemy zabierać polskim chłopom polskiej ziemi, że uszanuje się rozwiązania reformy rolnej, tym większa powstaje nieufność, i powiedziałbym — coraz więcej znaków zapytania.</u>
          <u xml:id="u-240.15" who="#StanisławGabrielski">Sądzę, że powstaje pytanie — bo polityka jest pewnym rachunkiem strat i zysków — czy nam opłaca się, czy otrzymamy zysk polityczny, wskrzeszając upiory przeszłości.</u>
          <u xml:id="u-240.16" who="#StanisławGabrielski">I wreszcie, szanowni państwo, jest po prostu trzecia sprawa — nie chciałbym, żeby ona państwa zabolała. Mam takie wrażenie, że w opinii społecznej ukształtował się bardzo idealistyczny obraz „Solidarności”, a szczególnie elit solidarnościowych. Sądzę nawet, że wyobraźni wielu ludzi widziano właśnie „Solidarność” jako po prostu piękną, wspaniałą dziewicę i w pewnym momencie okazuje się, że stała się ona no, dojrzałą kobietą, ze wszystkimi swoimi dolegliwościami.</u>
          <u xml:id="u-240.17" who="#komentarz">(Wesołość na sali, oklaski).</u>
          <u xml:id="u-240.18" who="#StanisławGabrielski">Szanowni państwo! Nie wiem, ale patrząc na ten idealistyczny obraz elity solidarnościowej, w pewnym momencie w opinii przeciętnego Polaka powstaje inny obraz, że na szczytach toczy się walka o władzę, walka o stanowiska w nowych elitach, oczywiście odbywa się to wszystko w pięknym, patriotycznym opakowaniu.</u>
          <u xml:id="u-240.19" who="#StanisławGabrielski">Mam wrażenie, szanowni państwo, jak byśmy zapomnieli o tym, że społeczeństwo polskie, to ludzie wykształceni, którzy z ogromną uwagą obserwują to, co się dzieje w życiu społecznym i naprawdę bardzo realistycznie potrafią odróżnić, gdzie są sprawy rzeczywiste, a gdzie jest zwykły fałsz.</u>
          <u xml:id="u-240.20" who="#StanisławGabrielski">I ostatnia sprawa, szanowni państwo. Gdy tak czasami zastanawiam się, jakie były główne schorzenia władzy, czy elit władzy w minionych latach, dochodzę do wniosku, że tymi głównymi schorzeniami był brak kompetencji, arogancja i oczywiście demoralizacja.</u>
          <u xml:id="u-240.21" who="#StanisławGabrielski">Ale również, szanowni państwo, powstaje takie pytanie, które sobie często zadaję, co było przyczyną klęsk przywódców, byłych przywódców dawnej władzy, w tym przywódców dawnej partii. Dochodzę do wniosku, że oczywiście jedną z głównych przyczyn było to, że po pewnym czasie po prostu przywódcy uważali się za nieomylnych, że — krótko mówiąc — nie docierały do nich żadne krytyczne uwagi, jeżeli nawet były motywowane najbardziej praktycznymi, najbardziej uczciwymi względami.</u>
          <u xml:id="u-240.22" who="#StanisławGabrielski">I druga przyczyna, która, moim zdaniem, legła u podstaw klęsk właściwie wszystkich po kolei przywódców, żadnego z tego nie wyłączając, to był fakt, że po pewnym czasie każdego przywódcę otaczała kamaryla, która oczywiście głosiła i wmawiała przywódcy jego nieomylność, ale — szanowni państwo — w praktyce działała nie w interesie tego przywódcy, nie w interesie sprawy, a w praktyce działała w interesie własnego, grupowego interesu. Nie chcę się w tej sprawie wypowiadać, bardzo możliwe, że to nie dotyka tej władzy, obecnej władzy, natomiast, drodzy państwo, gdy próbuję patrzeć bardzo spokojnie na obecne elity władzy, na wszystkich jej poziomach, dochodzę do wniosku, że symptomy tych schorzeń również się pojawiają.</u>
          <u xml:id="u-240.23" who="#StanisławGabrielski">Intencją moją jest to, jeżeli o tym mówię, co należy zrobić, by za wszelką cenę tych właśnie schorzeń, bardzo niebezpiecznych schorzeń, które Polskę ogromnie dużo kosztowały — uniknąć. Jak to można zrobić? Nie wierzę tu w nieomylność ludzi, wierzę w takie rozstrzygnięcia prawne, w takie rozstrzygnięcia systemowe, w takie rozstrzygnięcia konstytucyjne, które w jakiś sposób uwolnią nas od tych schorzeń, które właściwie są obiektywnym zjawiskiem i dotyczą wszystkich ekip władzy, niezależnie od tego, z jakiego pnia politycznego one się wywodzą.</u>
          <u xml:id="u-240.24" who="#StanisławGabrielski">I kończąc, szanowni państwo, sądzę, że tocząc te spory, dzisiaj, jak nigdy, potrzebna jest nam pewna ideowa synteza, by wszystkie dotychczas zwalczające się odłamy naszego narodu po prostu włączyły się w nurt pozytywnej pracy, właśnie zbudowały tę ideę, przekonującą ideę Polski przyszłości.</u>
          <u xml:id="u-240.25" who="#StanisławGabrielski">Pan Ryszard Kapuściński napisał takie wspaniałe słowa, które chciałem na koniec zacytować. „Co kilka lat mamy nowy etap, nową scenę, nowy układ, żadnej ciągłości. To co przychodzi, nie wynika z tego co było. Co było wczoraj, dziś jest zwalczane, już się nie liczy, nic się nie sumuje, niczego nie można zgromadzić, niczego uformować. Wszystko zaczynaj od początku, od pierwszej cegły, od pierwszej bruzdy. Dlatego budują bez przekonania, na niby. Tylko irracjonalne jest trwałe — mity, legendy, złudzenia. Tylko to jest osadzone”.</u>
          <u xml:id="u-240.26" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-241">
          <u xml:id="u-241.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję za wypowiedź.</u>
          <u xml:id="u-241.1" who="#TadeuszFiszbach">Proszę, posłanka Józefa Hennelowa ad vocem.</u>
          <u xml:id="u-241.2" who="#komentarz">(Poruszenie na sali).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-242">
          <u xml:id="u-242.0" who="#JózefaHennelowa">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Parę słów tylko.</u>
          <u xml:id="u-242.1" who="#JózefaHennelowa">Po pierwsze, a propos tego przemówienia — usłyszałam tu już te słowa — uderz w stół. Może to niezupełnie tak. Niedawno jeden z redaktorów „Polityki” powiedział w telewizji, że obserwuje taki bardzo ciekawy proces odzyskiwania wiarygodności, który nie polega na tym, żeby się włączać jakoś bardzo konstruktywnie, coś podejmować, tylko po prostu wygłaszać bardzo gwałtowne krytyki, a najlepiej takie bardzo emocjonalne, innych, którzy są dopiero źli i dopiero nie tacy jak trzeba. Mnie się wydaje, że to przemówienie poświęcone takiej ogromnej trosce o to, co się dzieje z „Solidarnością”, było troszeczkę na tej fali. To jedna sprawa.</u>
          <u xml:id="u-242.2" who="#JózefaHennelowa">Po drugie — chciałam powiedzieć panu posłowi, że bardzo wierzę, że posłowie wszyscy mają bardzo dużo spotkań, bardzo dużo wyborców, tym niemniej tak się składa, że jeżeli chodzi o pretensje wyborców pod adresem władzy, to nie polegają — przynajmniej z tego, co wiem ja i wielu moich kolegów — na tym, że tak szalenie prześladowani są ludzie, tyle czarownic zostało spalonych na stosie; pretensje są o grubą kreskę i o to, ilu ludzi uchowało się może w sposób niesprawiedliwy z tego powodu całkiem świetnie. Takie są żale wielu robotników, wielu ludzi z dołów, wielu emerytów. My możemy to tłumaczyć, ja i tak jestem przekonana, że ta gruba kreska ma sens dla życia Polski, ale żale idą od tej strony i wołałabym nie słyszeć tylu płaczów nad pokrzywdzonymi ludźmi z dawnego etapu, którzy rzekomo cierpią tak strasznie w tej chwili. Te dwie rzeczy chciałam powiedzieć.</u>
          <u xml:id="u-242.3" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-243">
          <u xml:id="u-243.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję pani poseł.</u>
          <u xml:id="u-243.1" who="#TadeuszFiszbach">Proszę bardzo, poseł Marek Jurek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-244">
          <u xml:id="u-244.0" who="#MarekJurek">Panie Pośle! Pan się domaga szacunku i zrozumienia dla kolegów ze swojej byłej partii i my to doskonale rozumiemy. Wszyscy żyjemy w jednym kraju i wiemy, jakimi motywami ludzie się kierowali i dlaczego ludzie tam byli, dlaczego często uważali, że muszą tam być. Natomiast, wie pan, dziwię się, że domagamy się szacunku dla rzekomych ofiar historii, podczas gdy mówiąc o innych, prawdziwych ofiarach historii, nazywamy polskie ziemiaństwo upiorami. Państwo chyba zapominacie, że ziemiaństwo było ofiarą i doznało tej samej krzywdy, co polska wieś i polscy chłopi, o których pan tak się troszczy. Wiem o tym dobrze, jestem posłem z Wielkopolski i wiem, w jaki sposób traktowano całą wieś, w jaki sposób traktowano i zagrody i majątki. Natomiast o tym, jak traktowano ziemiaństwo i jak jeszcze do niedawna ci ludzie byli traktowani, to państwo wiecie najlepiej, bo nawet pan prezydent Rzeczypospolitej musiał taić w życiorysach swoje pochodzenie.</u>
          <u xml:id="u-244.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-245">
          <u xml:id="u-245.0" who="#TadeuszFiszbach">Głos zabierze poseł Waldemar Pawlak z Klubu Poselskiego Polskiego Stronnictwa Ludowego, kolejnym mówcą będzie poseł Michał Chałoński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-246">
          <u xml:id="u-246.0" who="#WaldemarPawlak">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Chciałbym nawiązać do wystąpienia pana posła Dreli dlatego, że wydawało mi się, że już pewne rzeczy sobie wyjaśniliśmy, ale rozumowanie dotyczące stabilnej większości dla rządu w Sejmie i czynności, które należy podjąć w takiej sytuacji, znowu się powtarza, i że trzeba zmienić Sejm. Myślę więc, że najgorsze nas dopiero może czekać, ponieważ, stosując tę dialektykę, można przypuszczać, że powstanie tragiczna sytuacja, jeżeli nowo wybrany Sejm nie będzie w stanie stworzyć stabilnej większości dla obecnego rządu. Tok sprawy należy przedstawić wyborcom, aby przez przypadek nie popełnili jakiejś tragicznej pomyłki.</u>
          <u xml:id="u-246.1" who="#WaldemarPawlak">I druga sprawa, dotycząca decyzji Rady Naczelnej PSL, która została podjęta dlatego, ponieważ nie można było już innymi żadnymi metodami włączyć programu Polskiego Stronnictwa Ludowego w program rządowy. Aby uspokoić wszystkich posłów, myślę, że mogę zapewnić, że na pewno w tej sytuacji nie będziemy okupować sali sejmowej. A w odróżnieniu od ZSL, w którym pan poseł Drela przez tak wiele lat umacniał socjalizm, dzisiejsze Polskie Stronnictwo Ludowe i jego władza nie zamierzają służyć władzy dla zaszczytów, lecz Polskie Stronnictwo Ludowe chce pracować dla dobra i pomyślności Polski.</u>
          <u xml:id="u-246.2" who="#WaldemarPawlak">Przechodząc do spraw dzisiejszej debaty — rozważamy zasadnicze sprawy dla dalszego bytu państwa polskiego. Sprawą nadrzędną wydaje się w tej sytuacji uchwalenie zasad ustrojowych, obejmujących strukturę państwa, naczelnych organów władzy państwowej oraz uchwalenie ustaw niezbędnych dla zachowania ciągłości funkcjonowania państwa.</u>
          <u xml:id="u-246.3" who="#WaldemarPawlak">Rozważając przyszłą strukturę państwa, należy dążyć do stworzenia takich rozwiązań, aby wszystkie instytucje były funkcjonalne, tak aby ich działanie służyło państwu, a nie spełnianiu ambicji frakcji politycznych czy poszczególnych osób. Należy wyciągnąć wnioski z przeszłości. Na przykład dziś autorzy uprawnień obecnego prezydenta z przerażeniem myślą o oddaniu jego uprawnień innej osobie, bo mogą być wykorzystane do zgoła innych celów niż zostały wprowadzane. Katalog uprawnień prezydenta powinien odpowiadać potrzebom państwa, a nie konkretnej osoby.</u>
          <u xml:id="u-246.4" who="#WaldemarPawlak">Podobnie głębokiego zastanowienia wymaga kwestia dwuizbowości parlamentu, czy Senat będzie drugą izbą wybieraną wedle innej procedury wyborczej, czy też Senat ma być przedstawicielem krajowym samorządów lokalnych. Nowa siła wiodąca popełnia elementarny błąd starej siły wiodącej. Budując porządek prawny naiwnie wierzy, że jej panowanie będzie trwać wiecznie, a tymczasem nie wykluczone, że budujemy dziś strukturę państwa dla zupełnie innych sił niż nam się to dzisiaj wydaje. Dlatego budujmy państwo, a nie umacniajmy tylko pozycje swoich frakcji.</u>
          <u xml:id="u-246.5" who="#WaldemarPawlak">Przechodząc do spraw ordynacji wyborczej, należy rozważyć aktualną sytuację polityczną, konsekwencje zastosowania konkretnych rozwiązań wyborczych. Ordynacja wyborcza w druku nr 462 — prezentowana przez posła Łuczaka, zawiera spójny system zasad wyborczych wiernie odwzorowujących wolę wyborców odnośnie do składu Sejmu. Jeśli pragnęlibyśmy zabezpieczyć się przed nadmierną liczbą ugrupowań w Sejmie, to wystarczy ustalić klauzulę zaporową na odpowiednim poziomie. W takim wypadku wnosiłbym o przyjęcie zasady analogicznej, jak w ordynacji wyborczej w Niemczech, tak aby koalicję tworzono przez zadeklarowanie wobec komisji wyborczej woli liczenia głosów łącznie dla ugrupowań koalicyjnych. Rozwiązanie to pozwoli jednoznacznie ustalić kolejność ugrupowań politycznych według poparcia społecznego, a nie wedle siły głosu czy rewolucyjności poczynań.</u>
          <u xml:id="u-246.6" who="#WaldemarPawlak">Wprowadzenie klauzuli zaporowej w świetle wyborów samorządowych nie wydaje się konieczne, albowiem liczących się ugrupowań jest zaledwie kilka, a niektóre hałaśliwe ugrupowania uzyskały znacznie poniżej 1% głosów. Wejście przedstawicieli takich ugrupowań do Sejmu proporcjonalnie do liczby głosów nie grozi żadną destabilizacją, a pozwala jedynie tym wszystkim ugrupowaniom wypowiedzieć się w parlamencie, a nie awanturować się na ulicach.</u>
          <u xml:id="u-246.7" who="#WaldemarPawlak">Propozycja, zawarta w druku nr 522, prezentowana przez pana posła Michalaka nie bardzo jest spójna, albowiem co innego napisane jest w druku, co innego prezentowane jest w uzasadnieniu przedstawionym na tej sali. Wynika to zapewne z nadmiernego pośpiechu i zmiany w ostatniej chwili koncepcji ordynacji wyborczej. Ewidentnym przykładem jest przewrotna interpretacja roli 230 posłów wybieranych w okręgach jednomandatowych.</u>
          <u xml:id="u-246.8" who="#WaldemarPawlak">Z jednej strony — przedstawia się, że jest to szansa dla lokalnych indywidualności, a więc osób związanych li tylko z danym terenem, wolnych strzelców nie związanych z programami ogólnopaństwowymi, a z drugiej strony — upatruje się w tym element stabilizujący.</u>
          <u xml:id="u-246.9" who="#WaldemarPawlak">Analizując wyniki wyborów samorządowych łatwo wykazać, że w gminach liczących około 30 tys. mieszkańców 100% składu rady wybierało zaledwie 40 kilka procent głosujących, czy wyborów do Senatu, kiedy 60% głosujących wybrało 93% składu, a sytuacja w 1989 r. charakteryzowała się jasno zarysowanym podziałem politycznym.</u>
          <u xml:id="u-246.10" who="#WaldemarPawlak">Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, że mówimy o zasadzie większości względnej, a więc przechodzi ten, który spośród kilku otrzymał największą liczbę głosów, niekoniecznie więcej niż połowę, co w modelowym przypadku na przykład 7 kandydatów może prowadzić do tego, że przechodzi kandydat, który uzyskał 15% głosów. Już na początku wprowadzamy podział na posłów okręgowych i regionalnych, na posłów większościowych i proporcjonalnych. Jak się będzie miał poseł wybrany wg zasady większościowej z 7 tysiącami głosów do posła wybranego wg zasady proporcjonalnej, na którego odda głosy 70 czy 170 tysięcy wyborców?</u>
          <u xml:id="u-246.11" who="#WaldemarPawlak">Ponadto powstaje problem tworzenia regionów wyborczych — według jakich kryteriów będzie się dokonywać. Brak jest dotychczas tradycji w działalności politycznej, społecznej w skali regionu, no może z wyjątkiem jednej organizacji.</u>
          <u xml:id="u-246.12" who="#WaldemarPawlak">Analizując różne aspekty sprawy, zasadne wydaje się postawienie wniosku formalnego, aby rozstrzygnąć sprawę co do zasady i przekazać do komisji projekt ordynacji wyborczej zawarty w druku nr 462.</u>
          <u xml:id="u-246.13" who="#WaldemarPawlak">Odnosząc się do projektu ordynacji wyborczej prezydenckiej, obok kilku nieścisłości redakcyjnych, można też znaleźć rozwiązania oryginalne, a może nawet wyjątkowe. Myślę na przykład o art. 81 i przewidzianym zakazie prowadzenia kampanii wyborczej w miejscach kultu religijnego. Zakaz ten znalazł się tylko w ordynacji wyborczej prezydenta.</u>
          <u xml:id="u-246.14" who="#WaldemarPawlak">Na zakończenie pragnąłbym odnieść się do sprawy podmiotów uczestniczących w życiu politycznym. Wysoka Izba przyjęła niedawno opracowaną w znacznej części przez Senat ustawę o partiach politycznych, bardzo liberalną i dziwić się tylko należy, że przedstawiciel rządu do spraw partii politycznych zamiast przestrzegać prawa, ignoruje ustawę i wylewa krokodyle łzy nad zakazem finansowania partii politycznych ze środków zagranicznych.</u>
          <u xml:id="u-246.15" who="#WaldemarPawlak">Myślę, że wobec pana ministra Rzeczypospolitej, głoszącego w państwowych środkach przekazu poglądy sprzeczne z prawem, pan premier powinien wyciągnąć konsekwencje służbowe. W życiu politycznym powinniśmy dążyć do stworzenia jednakowych praw, a nie tworzenia sektora partyjnego w pewien sposób sformalizowanego i zobowiązanego do tworzenia programów i rozliczania się z gospodarki finansowej i sektora komitetów stojącego poza wszelkimi regułami prawa.</u>
          <u xml:id="u-246.16" who="#WaldemarPawlak">Dla formalności przypomnę, że sektor komitetów w poprzedniej epoce był przynajmniej zewidencjonowany. Jeśli ktokolwiek prowadzi działalność gospodarczą to zobowiązany jest do płacenia podatków niezależnie od tego, jak się nazywa, czy jak się ubiera. Podobne zasady powinny obowiązywać w polityce — partie polityczne realizujące programy i rozliczane z ich wykonania przez społeczeństwo. Inaczej będziemy mieli do czynienia z programami prezentowanymi także i w tym gmachu, na przykład, że moim programem jest brak programu, czy też inny; jeżeli będę decydował, to nie wiem, czy będzie lepiej, ale na pewno będzie ciekawiej. Muszę przyznać, że prezentujący te programy konsekwentnie dotrzymują słowa, ale praktyczne znaczenie takich programów jest co najmniej dyskusyjne. Proponuję zatem ograniczenie do partii politycznych podmiotów uprawnionych do zgłaszania kandydatów, niechże każda partia zgłaszająca kandydatów przedstawi program działania i swoje poglądy. Niechże się władza nie boi ludu swego.</u>
          <u xml:id="u-246.17" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-247">
          <u xml:id="u-247.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję za wypowiedź.</u>
          <u xml:id="u-247.1" who="#TadeuszFiszbach">Obecnie głos zabierze poseł Michał Chałoński z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, kolejnym mówcą będzie poseł Sławomir Wiatr.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-248">
          <u xml:id="u-248.0" who="#MichałChałoński">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Zabieram głos jako członek Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, ale również jako współzałożyciel i uczestnik Forum Prawicy Demokratycznej. Chciałbym powiedzieć o kilku sprawach, które z mojego punktu widzenia i z punktu widzenia moich politycznych kolegów wydają się ważne.</u>
          <u xml:id="u-248.1" who="#MichałChałoński">Otóż uważam, że powinniśmy dyskutować nie tylko o kalendarzu politycznym, nie tylko o politycznej chronologii, ale również, a może przede wszystkim, o przyszłym kształcie ustrojowym Polski. Mianowicie, jestem przekonany, że w aktualnym położeniu kraju optymalnym rozwiązaniem ustrojowym jest system prezydencko-parlamentarny. Jego przyjęcie wymaga rezygnacji z uznania parlamentu za jedyny czynnik mający pełną legitymację narodu, rezygnacji z zasady zwierzchnictwa parlamentu nad innymi organami państwa.</u>
          <u xml:id="u-248.2" who="#MichałChałoński">Forum Prawicy Demokratycznej uważa, że kształt ustrojowy Rzeczypospolitej powinien być wyrazem kompromisu między wolnością polityczną, wpływem narodu na politykę państwa, a troską o stabilność i sprawność organizmu państwowego. Dlatego też nie jesteśmy zwolennikami rządów parlamentarnych, słabego prezydenta i silnego parlamentu.</u>
          <u xml:id="u-248.3" who="#MichałChałoński">Sądzimy, iż system prezydencko-parlamentarny najlepiej godzi wolność polityczną ze stabilnością państwa. W systemie tym, głowa państwa wybierana w bezpośrednich i powszechnych wyborach w sposób niezależny od legislatywy, byłaby reprezentantem całego narodu, wszystkich obywateli, nie zaś rzecznikiem aktualnej większości parlamentarnej.</u>
          <u xml:id="u-248.4" who="#MichałChałoński">Prezydent, którego kadencja powinna być dłuższa od parlamentarnej, na przykład 6-letnia, powinien pełnić rolę czynnika stabilizującego organizm państwowy i autonomicznego w stosunku do fluktuacji parlamentarnej. Z tego też względu głowa państwa musi być czymś więcej niż instytucją reprezentacyjną czy inspirującą. Prezydent nie powinien realizować bezpośrednio funkcji rządzenia krajem, ale musi mieć wpływ na władzę wykonawczą, wpływ sprzyjający stabilności, przeciwstawiający się częstym zmianom rządu.</u>
          <u xml:id="u-248.5" who="#MichałChałoński">Uważamy, że prezydent winien powoływać rząd zgodnie z polityczną wolą parlamentu, ale jednocześnie byłby wyposażony w uprawnienia do rozwiązania parlamentu i ogłoszenia nowych wyborów w sytuacjach, kiedy zagrożona jest stabilność tego rządu. To uprawnienie głowy państwa musi być jednak racjonalnie ograniczone.</u>
          <u xml:id="u-248.6" who="#MichałChałoński">Jesteśmy zdania, że głowa państwa powinna uzyskać znaczny, i wolny od zmian dokonujących się w parlamencie, wpływ na politykę zagraniczną i obronną. Te dziedziny są najważniejsze z punktu widzenia polskiej racji stanu. Tu troska o ciągłość i sprawność władzy ma najistotniejsze znaczenie. Nieustanne zmiany podmiotów prowadzących politykę zagraniczną będą wpływały negatywnie na pozycję międzynarodową państwa polskiego. Uważamy, że kraj położony w tym punkcie Europy musi zadbać o konstytucyjne warunki sprzyjające stałej i konsekwentnej polityce narodowej.</u>
          <u xml:id="u-248.7" who="#MichałChałoński">Silna prezydentura potrzebna jest młodej, polskiej demokracji. Jest to dla nas zasada niezawisła od problemów personalnych, od tego, kto będzie sprawował urząd głowy państwa. Tym przekonaniem będziemy kierować się w czasie prac konstytucyjnych. Ma ono charakter nadrzędny w stosunku do interesów partykularnych. Oznacza to również, że kierunku prac nie wolno uzależniać od wyników wyborów.</u>
          <u xml:id="u-248.8" who="#MichałChałoński">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Z tego też względu uważamy, iż między wyborami prezydenckimi a parlamentarnymi — jeżeli oczywiście taki kalendarz zostanie zaakceptowany, na co się zanosi — nie powinna mieć miejsca zmiana rządu. To przeczyłoby funkcji stabilizacyjnej, jaką spełniać powinien prezydent. Nowy rząd powinien zostać powołany z chwilą wyłonienia w pełni demokratycznego parlamentu i zgodnie z jego wolą. Funkcji stabilizacyjnej przeczyłoby również takie rozumienie roli prezydenta, że zastępuje on premiera, pełni funkcję podmiotu bieżącej polityki.</u>
          <u xml:id="u-248.9" who="#MichałChałoński">Jeśli chodzi o prawo wyborcze, to jesteśmy zdania, że musi być ono wyrazem kompromisu między zasadą reprezentacji różnych ugrupowań ideowo-politycznych, a koniecznością stworzenia parlamentu zdolnego do powołania rządu. Poza marginesem tego kompromisu znajduje się zarówno model wyborów czysto większościowych, jak i system wyborów w pełni proporcjonalnych. Dlatego też, jestem zdania, iż optymalnym rozwiązaniem jest przyjęcie ordynacji mieszanej. Myślę, że taka jest koncepcja i intencja projektu prawa wyborczego zgłoszonego przez OKP. Projekt ordynacji proporcjonalnej pozostaje w niezgodzie z próbą syntezy idei reprezentacji i idei stabilnego parlamentu.</u>
          <u xml:id="u-248.10" who="#MichałChałoński">Forum Prawicy Demokratycznej opowiada się za uchwaleniem nowej Konstytucji przez nowy, w pełni demokratyczny i społecznie zalegalizowany Sejm. Zanim to się stanie, jeszcze przed datą wyborów, należy określić zasady budowanego przez nas systemu ustrojowego. Naród powinien mieć świadomość, jakie kompetencje będzie miał wybierany przez niego prezydent. Zakres władzy prezydenta może być wyznaczony w drodze konstytucyjnego referendum. Referendum konstytucyjne to, moim zdaniem, konieczny, niezbędny składnik kalendarza politycznego.</u>
          <u xml:id="u-248.11" who="#MichałChałoński">Chciałbym podkreślić raz jeszcze, silna prezydentura potrzebna jest młodej, polskiej demokracji. Jest to dla mnie, dla Forum Prawicy Demokratycznej zasada niezależna od wyniku wyborów prezydenckich. Wzmocniona prezydentura jest potrzebna, ponieważ pełnić ona może funkcje gwaranta stabilności państwa. W sytuacji budowania demokracji brak stabilności może oznaczać klęskę całego procesu odchodzenia od komunizmu ku normalności. Historia tej części Europy zna zjawiska rozczarowania się demokracją, zna zjawisko klęski demokracji. Byłoby dobrze, gdyby siły, które zjednoczyły się w walce o demokrację, potrafiły dziś równie skutecznie tej demokracji bronić. Wymaga to, naszym zdaniem, by debata konstytucyjna i prace nad Konstytucją były wolne od koniunkturalizmu i partykularyzmu.</u>
          <u xml:id="u-248.12" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-249">
          <u xml:id="u-249.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję za wypowiedź.</u>
          <u xml:id="u-249.1" who="#TadeuszFiszbach">Obecnie głos zabierze poseł Sławomir Wiatr z Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej, kolejnym mówcą będzie poseł Jan Łopuszański.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-250">
          <u xml:id="u-250.0" who="#SławomirWiatr">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Chciałem podzielić się kilkoma refleksjami na temat toczącej się się tu drugi dzień, może nie ostatni, sądząc po liczbie zgłoszeń, debaty. Zacznę od tego, że nie ma w zasadzie sporów wśród politologów i badaczy systemów konstytucyjnych, że parlament to nie tylko najwyższy organ stanowiący prawo, najwyższy organ władzy, ale również spełniający ważną funkcję edukacyjną, ważną funkcję kulturotwórczą. Zastanawiam się na tym tle, jak spełniamy w tej długiej wczorajszej i dzisiejszej debacie tę funkcję edukacyjną, informacyjną, bo przecież informujemy społeczeństwo, nie tylko siebie nawzajem, o różnych detalach demokracji, instrumentach demokracji — nie zawsze słusznie, nie zawsze z rozeznaniem — jak również współkształtujemy na tych parę miesięcy, które może nam w tej Izbie wspólnie spędzić jeszcze zostanie, jak i dla przyszłej Izby, dla przyszłego Sejmu — pewne normy zachowań politycznych, które w końcu również społeczeństwo przejmuje od nas.</u>
          <u xml:id="u-250.1" who="#SławomirWiatr">Na tym tle odniosę się do wypowiedzi pana posła Pietkiewicza. Wypomniał on po raz enty, tak jak gdybyśmy tego nie wiedzieli i nasi wyborcy nie wiedzieli, że ordynacja wyborcza do Sejmu X kadencji dzieliła wyraźnie okręgi wyborcze i mandaty na poszczególne ugrupowania polityczne i że w związku z tym jest 35% zwanych chętnie posłami z wolnych, demokratycznych wyborów i pozostałe 65%, w których to w ramach przyznaję się do gorszej kategorii spadkobierców PZPR.</u>
          <u xml:id="u-250.2" who="#SławomirWiatr">Otóż, jeżeli przyjąć, że jest to teza prawdziwa, a historycznie jest niepodważalna, tak było i taki jest dzisiejszy kształt Sejmu, to nie uważam, żeby ten podział, choć trwały jak długo istnieje Sejm X kadencji, był podziałem najważniejszym dla naszej Izby. Można wskazać na wiele nowych, wynikających z dynamiki procesów społecznych i gospodarczych podziałów, które się w tej Izbie ujawniły. Ale z punktu widzenia wątku pierwszego, czyli funkcji edukacyjnej, informacyjno-edukacyjnej Sejmu, którą też obok stanowienia prawa spełniamy, chciałem powiedzieć, że dzielimy się jako 460 współnauczycieli kultury politycznej, wiedzy o polityce, o procedurach politycznych, na nauczycieli różnej bardzo jakości i mógłbym także najogólniej powiedzieć, nie wprowadzając zbyt wielu kryteriów, czy stopni, że są lepsi i gorsi nauczyciele i w tym rankingu chętnie zaliczę się — tak jak i w tym, który stosuje pan Pietkiewicz — do innej grupy; do tej grupy, która ma większe pojęcie na temat procedur politycznych i konstytucyjnych. I może tym samym, choć z gorszego mandatu, panie pośle, coś niecoś zaproponować.</u>
          <u xml:id="u-250.3" who="#SławomirWiatr">Otóż chciałem powiedzieć, że pewne rzeczy komentuję tu z zakłopotaniem. Z zakłopotaniem komentuję zwłaszcza te głosy, niezależnie z którego klubu pochodziły, a pochodziły one ze wszystkich klubów, które świadczyły o tym, że wypowiadamy się, zwłaszcza w sferze porównawczej, komparatystycznej, bardzo słabo w materii wiedzy politycznej. Np. wielokrotnie dzisiaj mówiliśmy z tej trybuny, że system mieszany jest stosowany w Republice Federalnej Niemiec. Otóż jest to nieprawda. O wynikach wyborów do Bundestagu decydują głosy oddane na listy wyborcze, a posłowie, deputowani do Bundestagu są wyłaniani w wyniku stosowanych tam dwóch rodzajów socjotechnik. Nie jest to system mieszany w sensie odzwierciedlenia woli wyborców. Wolę wyborców i podział mandatów w Bundestagu odzwierciedlają głosy oddane na listy partyjne, a nie w jednomandatowych okręgach wyborczych. Te się po prostu odejmuje, Jeżeli macie państwo wątpliwości, to w Bibliotece Sejmowej jest bogata literatura na ten temat.</u>
          <u xml:id="u-250.4" who="#SławomirWiatr">Nie ma w Europie systemu mieszanego, na ile się orientuję. Jest to próba stworzenia jakiejś kompilacji, jakiegoś kompromisu w walce o arytmetykę wyborczą. Otóż przypomnę, że my jesteśmy, jako Izba, dziełem właśnie myślenia w kategoriach arytmetyki parlamentarnej — 35% i 65%. Jeszcze pamiętam te spory, czy pułap veta ma być na poziomie 2/3 głosów, czy mniej. Spór był istotny, bo stosując te kryteria, które zostały przyjęte, 35% i 65%, starej koalicji brakowało 1,4% głosów. I patrzcie państwo — jak to się szybko rozleciało, nie minęły dwa posiedzenia Sejmu X kadencji arytmetyka się zawaliła. Nie jest żadnym kryterium w dyskusji nad ordynacją wyborczą kryterium przyszłej, dziś nam w ogóle nie znanej jeszcze arytmetyki wyborczej, czy arytmetyki podziału miejsc w tej Izbie, a co za tym idzie i stabilności wpływów parlamentarnych przyszłego rządu. Jest natomiast rzeczą istotną, czy wynik tych wyborów w odczuciu społecznym, w odczuciu naszego elektoratu, który będzie głosował i na małe ugrupowania i na duże ugrupowania, da poczucie sprawiedliwości, da poczucie tego, że w zmieniających się czasach dynamicznych procesów społecznych, konfliktów społecznych, które nas czekają, ta Izba będzie reprezentatywna. Jest to znacznie ważniejsze niż dumanie dzisiaj w tej Izbie nad arytmetyką podziału mandatów.</u>
          <u xml:id="u-250.5" who="#SławomirWiatr">I tutaj chciałem powiedzieć, że znowu sięgając do doświadczeń naszego kontynentu, nie znajduję żadnych dowodów na to, że system większościowy, albo zamazujący proporcjonalność, stwarza lepsze i bardziej stabilne podstawy dla rządu, dla systemu parlamentarnego. Przeciwnie, w większości krajów europejskich, a w końcu cały czas stykamy się w naszym życiu politycznym z celem wyraźnie zarysowanym, to znaczy naszego powrotu do Europy, jest to więc jakieś odniesienie — otóż w większości krajów europejskich stosowany jest system proporcjonalny i nie szkodzi on wielu społeczeństwom w budowaniu demokratycznych, stabilnych struktur politycznych i reprezentacji politycznych nawet na zgliszczach systemów totalitarnych. Tak było w Republice Federalnej Niemiec, w której zresztą klauzula 5% została wprowadzona nie w 1949 roku, tylko dopiero w trzeciej edycji wyborów parlamentarnych, tak było w Austrii, tak było we Włoszech. I nie jest również żadnym kryterium stabilności systemu politycznego to, czy następuje częsta rotacja rządu, lub jego składu, czy też nie, tylko jest to w ogóle kwestia stabilności struktury państwa i widać na przykładzie systemu włoskiego, w którego stabilność państwową mam powody wierzyć, że w niczym nie szkodzą jej częste zmiany gabinetowe.</u>
          <u xml:id="u-250.6" who="#SławomirWiatr">W związku z tym uważam, że dyskusja na temat arytmetyki jest dyskusją w dużej mierze opartą na niekompetencji, na braku wiedzy o procesach politycznych, które po drugiej wojnie światowej towarzyszyły budowaniu stabilnych demokracji w Europie Zachodniej — stabilnych, parlamentarnych demokracji.</u>
          <u xml:id="u-250.7" who="#SławomirWiatr">Pan poseł Kern przybliżył mi Porozumienie Centrum w bardziej ludzkiej twarzy niż to, z którym stykałem się via telewizja, aczkolwiek nie do końca zrozumiałem istotę sprawy. Jeżeli przyjąć to, co pan poseł zaprezentował jako wasz program, to w gruncie rzeczy wraz z elekcją prezydenta — rozumiem, że niezależnie od tego jakie nazwisko na tej szarfie zostanie wypisane — program się zmaterializował, więcej jakby komponentów tego programu nie zauważam. Pan poseł Pietkiewicz i pan poseł Kern powiadają wspólnie, że najlepszym systemem dla Polski jest system prezydencki. Pan poseł Pietkiewicz powiedział, stosunkowo najlepszy. Otóż, stosując tę relatywizację, powiedziałbym, że stosunkowo jestem słabo przekonany, że rzeczywiście tak jest. W sferze intuicyjnej to bym powiedział, że jestem bardziej przekonany do systemu parlamentarno-gabinetowego, w sferze dowodu, że systemy prezydenckie są bardziej stabilne niż systemy parlamentarno-gabinetowe — moglibyśmy znowu w tym duchu jak zacząłem, ale nie chcę wpadać w akademizm, prowadzić dyskusję, że nie jest prawdą, że systemy prezydenckie są bardziej stabilne niż parlamentarne, gabinetowe. Znowu ograniczając się do kontynentu europejskiego wcale takich doświadczeń nie ma, nawet Francja powojenna, jak wiemy, przeżywała różne fluktuacje, a poza tym w większości państw naszego kontynentu przyjęty jest model parlamentarno-gabinetowy jako dominujący, a nie prezydencki.</u>
          <u xml:id="u-250.8" who="#SławomirWiatr">Konkludując, chciałem zauważyć, że dyskutując do późnych godzin wieczornych i nie będąc nawet na finiszu tej dyskusji, nie odpowiedzieliśmy sobie na fundamentalne pytania, poza pytaniami dotyczącymi kalendarza, że tak — wybory prezydenckie w grudniu, że tak — jak spełnimy, oby jak najszybciej, naszą rolę jako Sejm X kadencji, rozpiszemy wybory. Fundamentalne pytania natomiast pozostają bez odpowiedzi: jaki model systemu ustrojowego, jaka rola tego prezydenta, którego mamy wybierać jako obywatele, jakie relacje między prezydentem a Sejmem, czy Senat, a jeżeli tak — to jaki Senat, a może kompromis, niech Senat będzie większościowo wybierany, a izba niższa proporcjonalnie. Będziecie mieli wtedy państwo mieszaną ordynację wyborczą.</u>
          <u xml:id="u-250.9" who="#komentarz">(Wesołość na sali. Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-250.10" who="#SławomirWiatr">Nawet bym powiedział — z dużym prawdopodobieństwem sukcesu w senackich wyborach, podobnego do czerwcowego, aczkolwiek myślę, że malejącym.</u>
          <u xml:id="u-250.11" who="#SławomirWiatr">W związku z tym zastanawiam się, czy my poważną konkluzją możemy tę poważną debatę zakończyć. Czy nie jest w tej sytuacji sensowny postulat, czy wniosek powołania komisji nadzwyczajnej, która te wszystkie wnioski nawzajem sprzeczne, po prostu przeanalizuje i sformułuje ofertę dla Izby, bo w tej chwili nie widzę materii, która stanowić może podstawę do sensownej, przemyślanej konkluzji, która stworzy ofertę systemowych rozwiązań.</u>
          <u xml:id="u-250.12" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-251">
          <u xml:id="u-251.0" who="#TadeuszFiszbach">Są trzy zgłoszenia ad vocem, proszę bardzo w kolejności.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-252">
          <u xml:id="u-252.0" who="#PawełŁączkowski">Myślę, że wszyscy jesteśmy winni głęboką wdzięczność koledze posłowi za to wystąpienie, bo dzięki temu wystąpieniu wyborcy mieli okazję przekonać się, czym się kończy głosowanie na nauczycieli akademickich.</u>
          <u xml:id="u-252.1" who="#komentarz">(Wesołość na sali).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-253">
          <u xml:id="u-253.0" who="#TadeuszFiszbach">Proszę bardzo — dwóch posłów zrezygnowało — poseł Jan Lityński utrzymuje zgłoszenie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-254">
          <u xml:id="u-254.0" who="#JanLityński">Chciałem bardzo podziękować posłowi Sosce i posłowi Wiatrowi, że zadali nam tyle pytań, ale ja bym jednak wołał, żeby w debacie wypowiadać swoje poglądy, a nie zadawać nam ciągle pytania, na które nie umiemy odpowiedzieć, dlatego że są one zbyt skomplikowane dla nas, prostych posłów.</u>
          <u xml:id="u-254.1" who="#komentarz">(Wesołość na sali, oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-255">
          <u xml:id="u-255.0" who="#TadeuszFiszbach">Jeszcze poseł Sławomir Wiatr, proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-256">
          <u xml:id="u-256.0" who="#SławomirWiatr">Panie pośle, przepraszam, nie pamiętam pana nazwiska — pan Lityński — rzeczywiście jest fatalną rzeczą, jak życie polityczne wypełniają ludzie nauki czy nauczyciele akademiccy, bo powinni je wypełniać zawodowi politycy. Jest to skazą naszego Sejmu, że tych zawodowych polityków w nim jakby nie ma. Dopiero się uczymy tych ról. Ale mam nadzieję, że Sejm XI kadencji będzie się składał z 460 rasowych polityków, gdzieś są, tylko nie wiem, skąd my ich weźmiemy. Jeżeli chodzi o pytania, to powiedziałbym, że gdyby pan, panie pośle Lityński, bardziej uważał, to by pan spostrzegł, że zadałem pytania i udzieliłem odpowiedzi, natomiast nie wiem, czy są to odpowiedzi całej Izby. Ja optuję za systemem parlamentarno-gabinetowym i proporcjonalną ordynacją wyborczą. I to zostało wprost powiedziane.</u>
          <u xml:id="u-256.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-257">
          <u xml:id="u-257.0" who="#TadeuszFiszbach">Ponieważ zapowiedziałem posła Jana Łopuszańskiego, bardzo pana proszę o zabranie głosu. Później ogłoszę przerwę i poinformuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-258">
          <u xml:id="u-258.0" who="#JanŁopuszański">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Kilkakrotnie już w czasie ostatnich dwóch dni debaty padła uwaga, że jesteśmy trochę innym Sejmem dziś niż byliśmy przed rokiem. Niektóre formacje polityczne tutaj obecne się rozpadły, zostały zamienione przez inne.</u>
          <u xml:id="u-258.1" who="#JanŁopuszański">W Obywatelskim Klubie Parlamentarnym także nastąpiły daleko idące zmiany. Pojawił się Ruch Obywatelski Akcja Demokratyczna, którego kiedyś nie było. Pojawiło się Porozumienie Centrum. Wśród całej tej kaskady zmian, w październiku ubiegłego roku pojawiło się także z ruchu obywatelskiego, Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe.</u>
          <u xml:id="u-258.2" who="#JanŁopuszański">Mam zaszczyt po raz pierwszy mówić do państwa nie tylko w imieniu swoim jako poseł OKP, ale także jako współtwórca oraz przewodniczący Rady Naczelnej Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego.</u>
          <u xml:id="u-258.3" who="#JanŁopuszański">To co państwu przedstawię, jest reprezentatywne dla postawy i naszych postulatów politycznych.</u>
          <u xml:id="u-258.4" who="#JanŁopuszański">Otóż sprawa pierwsza — wszyscy w Polsce chyba się zgadzamy, łącznie z panem Wojciechem Jaruzelskim, że powinna nastąpić szybka wymiana na urzędzie prezydenta. Natomiast po to, żeby ona mogła nastąpić, pozostaje kwestia otwarcia tego urzędu do ponownego wyboru.</u>
          <u xml:id="u-258.5" who="#JanŁopuszański">Chciałbym przytoczyć art. 32 e Konstytucji, który mówi nam, że opróżnienie urzędu prezydenta przed upływem kadencji następuje wskutek: śmierci, zrzeczenia się urzędu, uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności do sprawowania urzędu oraz złożenia urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu.</u>
          <u xml:id="u-258.6" who="#JanŁopuszański">Chyba ma rację kolega poseł Bień, że byłoby niedobrze, gdyby utrwalił się precedens polegający na dokonywaniu incydentalnych zmian ustawy zasadniczej w celu dokonania zmiany personalnej na urzędzie państwowym.</u>
          <u xml:id="u-258.7" who="#JanŁopuszański">Pismo pana Wojciecha Jaruzelskiego, który zapewne zbyt wysoko ceni Konstytucję, by chcieć takiego precedensu, zapewne nie było dyktowane zamiarem jego ustanowienia.</u>
          <u xml:id="u-258.8" who="#JanŁopuszański">Jest taki art. 65 Kodeksu cywilnego, który mówi o oświadczeniach woli, wprawdzie wprost stosuje się tylko do prawa cywilnego, ale istnieje powszechna praktyka prawnicza ekstrapolowania tego zapisu na inne dziedziny prawa. Oświadczenie woli tak należy tłumaczyć, jak tego wymagają, ze względu na okoliczności, w których zostało złożone, zasady współżycia społecznego i ustalone zwyczaje. Można by powiedzieć — tym bardziej reguły konstytucyjne. Można powiedzieć, że intencja pisma pana Wojciecha Jaruzelskiego jest intencją jasną, lecz wyrażoną niezgodnie z prawem obowiązującym. Dlatego jedynym możliwym sposobem interpretacji tego pisma jest potraktowanie go jako zgodnego z artykułem Konstytucji, mówiącym o zrzeczeniu się urzędu. I w związku z tym wnoszę formalnie o stwierdzenie przyjęcia zrzeczenia się przez pana Wojciecha Jaruzelskiego urzędu prezydenta w uchwale sejmowej, którą podejmiemy na zakończenie naszej debaty.</u>
          <u xml:id="u-258.9" who="#JanŁopuszański">Następnie, nawiązując do uwagi, którą zgłosił tutaj przede wszystkim kol. Chałoński, mówiąc o tym, jak powinna wyglądać przyszła prezydentura, chciałbym zasugerować Wysokiej Izbie, że zmiana przepisów ordynacji prezydenckiej nie powinna być w tej chwili okazją do zmiany prerogatyw prezydenta, ponieważ zmieniając łącznie te dwa zakresy przepisów, wprowadzimy bardzo szybko chaos polityczny w państwie.</u>
          <u xml:id="u-258.10" who="#JanŁopuszański">Wybory prezydenckie muszą być przyspieszone. Także i tu się wszyscy zgadzamy, że przyspieszone muszą być wybory parlamentarne. Padło w związku z tym pytanie — czy one mają być łącznie, czy rozdzielnie. Otóż twierdzę, że istnieje konieczność rozdzielności dokonania tych dwóch wyborów. I uzasadnienie jest jedno, proste i oczywiste. Otóż Polsce potrzebna jest jak powietrze solidna debata polityczna, w której weźmiemy udział nie tylko my, parlamentarzyści, ministrowie, działacze partii politycznych, ale w której to debacie weźmie udział całe społeczeństwo. I po to, żeby taka debata polityczna mogła być toczona, to okazją jedyną na lat kilka są właśnie wybory parlamentarne. I byłoby niedobrze, gdyby łączne przeprowadzanie wyborów parlamentarnych i prezydenckich doprowadziło do tego, że jedynym pytaniem, na które sobie odpowiadamy w czasie wyborów parlamentarnych to jest to — czy ja popieram jednego czy drugiego kandydata na prezydenta. Bo to bardzo zubożyłoby Polskę. I bardzo utrudniło pracę politykom, kierującym krajem w nadchodzących latach.</u>
          <u xml:id="u-258.11" who="#JanŁopuszański">Przy okazji, nawiązując do wystąpienia kolegi Gabrielskiego, który tutaj, chyba nie po raz pierwszy, wspominał o tym, że pewnie szarych ludzi nie interesują te rzeczy, o których my tutaj rozmawiamy, oni mają inne problemy itd. — chciałbym powiedzieć, że ja trochę wyżej cenię tych szarych ludzi. Oni naprawdę uczestniczą w tej naszej debacie, oni są zainteresowani, tylko oni oczekują jednego, że pomiędzy ich sądem i ich dyskusją w domu, ich dyskusją w środowiskach, ich pójściem do urn wyborczych, działaniem w partiach, w komitetach itd. a rezultatami działania, będzie jakiś wewnętrzny związek. I tak powinniśmy prowadzić nasze działania polityczne, ażeby ten wewnętrzny związek zapewnić.</u>
          <u xml:id="u-258.12" who="#JanŁopuszański">Sprawa następna — jest to sprawa Konstytucji. Było już tutaj uzasadniane szeroko, nie będę do tych argumentów wracał, przez moich kolegów Jurka i Niesiołowskiego, że Konstytucję powinien uchwalić nowy parlament. Może stać się oczywiście tak, że Konstytucję uchwali parlament obecny. Z licznych wypowiedzi zdaję się wynikać, że nam to grozi. I dodam do tego — nie jest to tak, że nowy parlament, ten który zostanie wybrany, nie będzie w stanie skorygować błędów, które my ewentualnie popełnimy. Ale korekta ta będzie korektą bardzo kosztowną, politycznie kosztowną. I to kosztowną nie dla parlamentu tylko dla Polski jako całości. I byłoby niedobrze, gdyby ten koszt miał być ceną, którą Polska zapłaci za nadmiar ambicji osób zasiadających w obecnym parlamencie.</u>
          <u xml:id="u-258.13" who="#JanŁopuszański">Co do kwestii wyborów. Kolega Niesiołowski uzasadnił szeroko nasze stanowisko. Dodałbym do tego tylko jedno, że spójność działań parlamentu, skuteczność działań parlamentu nie pozostaje w żadnej prostej zależności od liczby stronnictw, natomiast na pewno zależy od stopnia zgody w podstawowych sprawach państwowych. I jeżeli będziemy mieli wiele stronnictw, które w podstawowych sprawach państwowych będą zgodne, to wtedy te stronnictwa poradzą sobie z ukonstytuowaniem silnego rządu. Jeżeli natomiast będziemy mieli np. dwa stronnictwa, a będzie pomiędzy nimi nieprzezwyciężalny spór na temat tego, jak ma wyglądać państwo polskie, to wtedy dalej może trwać w państwie polskim sytuacja przejściowa. Tyle odnośnie do samego kalendarza politycznego. Ale chciałbym powiedzieć jeszcze dwa słowa o jego uwarunkowaniach. Sprawa pierwsza to, generalnie rzecz biorąc, kwestie gospodarcze. I nie chciałbym tu wchodzić w ocenę programów gospodarczych, niektórzy koledzy to czynili. Chciałbym tylko skoncentrować się na jednej, jedynej kwestii. Mianowicie mówi się często, że społeczeństwo dłużej nie wytrzyma tego ogromnego ciężaru wychodzenia z kryzysu, który został włożony na barki społeczne. Otóż na tyle, na ile ja znam moich współrodaków, jestem przekonany, że Polacy są w stanie wytrzymać nawet jeszcze więcej, jak będzie trzeba. My doskonale, jako społeczność rozumiemy, że pewne fakty fizycznie są nie do przeskoczenia, że wychodzenie z kryzysu, restrukturyzacja gospodarki to są ogromne ciężary. Rzeczywiście — pod obojętnie jakim rządem — one poniesione być muszą.</u>
          <u xml:id="u-258.14" who="#JanŁopuszański">Natomiast po to, żeby społeczeństwo mogło zaakceptować kierunek tych przemian, to ono musi je rozumieć, musi znać ich sens i akceptować ten sens, wierzyć w to, że taki program jaki został przedstawiony, to jest ten program, który nas prowadzi do wyciągnięcia z kryzysu.</u>
          <u xml:id="u-258.15" who="#JanŁopuszański">Otóż, obserwując dyskusję społeczną, ot, choćby tę, która miała miejsce 30 sierpnia w Stoczni Gdańskiej, mam wrażenie, że wielu ludzi w Polsce zaczyna tracić przekonanie do sensowności proponowanych rozwiązań i jeżeli nie zostanie dane ludziom poczucie sensu, to wtedy może być źle.</u>
          <u xml:id="u-258.16" who="#JanŁopuszański">Proszę Państwa! Gospodarka to jest: kapitał, czyli pieniądze, których mamy mało; sprzęt, maszyny, które są zdezelowane, to jest organizacja — pożal się Boże jaka, ale gospodarka oprócz kapitału i organizacji to są jeszcze ludzie, żywi ludzie i wolni ludzie i ludzie, którzy poczuli, że są wolni i chcą być wolni i po to, żeby tych wolnych ludzi wprząc w mechanizm gospodarczy, trzeba im zaproponować coś, co oni w wolny sposób będą w stanie zaakceptować.</u>
          <u xml:id="u-258.17" who="#JanŁopuszański">Jeżeli w świetle prawdy nie można ludzi przekonać do słuszności planu, bo plan w świetle prawdy nie da się obronić, to trzeba ten plan korygować. Jeżeli te sprawy nie będą załatwione, to może nastąpić daleko posunięty upadek autorytetu i okaże się, że cała nasza dyskusja nad kalendarzem wyborczym jest funta kłaków warta, ponieważ wydarzenia polityczne potoczą się żywiołowo i poza jakimkolwiek bądź planem i kalendarzem.</u>
          <u xml:id="u-258.18" who="#JanŁopuszański">I do spraw uwarunkowań, sprawa druga, bardzo ważna, mianowicie samorządu. Obserwuję, że w wielu punktach Polski występuje coś jakby zalążek kryzysu idei samorządowej. Kiepskie ustawy, ciągle poprawiane, wymagające nieustannego poprawiania, małe kompetencje samorządów, sprawa regionów, które pojawiły się jak deus ex machina i w tej chwili straszą samą swoją obecnością, brak środków — to wszystko spowodowało, że kilkadziesiąt tysięcy najbardziej aktywnych społecznie i politycznie obywateli, którzy zaangażowali się w samorząd, w chwili obecnej stoi z rozłożonymi rękami i powiada: nie bardzo wiemy, jak to ugryźć; a dokoła stoją obywatele i mówią: słuchajcie, obiecywaliście nam, że się polepszy, a tu się okazuje, że nie ma z czego.</u>
          <u xml:id="u-258.19" who="#JanŁopuszański">Przypominam, że samorząd jest fragmentem państwa i wydaje się, że prowadzona jest w tej chwili dość nieszczęśliwa polityka, która powoduje, iż samorządy czują się jakby przeciwstawione państwu uprzedmiotowionemu w administracji centralnej, w rządzie. I to prowadzi do dezintegracji tej idei. A, proszę państwa, to dla kalendarza wyborczego także może mieć ogromne znaczenie, bo to jest kwestia aktywności obywatelskiej, to jest kwestia właśnie tego przełożenia. No, właśnie — oto zostały ustanowione instytucje, w których następuje przełożenie z mojego własnego poglądu na działanie publiczne i okazuje się, że te instytucje są fatalnie skonstruowane. I teraz trzeba będzie znowu i to szybko konstruować, jeżeli [ już nie konkretne korekty, to plan tych korekt, żeby ludzi przekonać do aktywności.</u>
          <u xml:id="u-258.20" who="#JanŁopuszański">Inie bałbym się wcale kwestii frekwencji wyborczej. Tutaj się różnię z kol. Gabrielskim, przy czym uważam, że frekwencja wyborcza przy wyborach samorządowych wcale nie była taka niska, była na poziomie średniej europejskiej, była całkiem solidna.</u>
          <u xml:id="u-258.21" who="#JanŁopuszański">Chciałbym natomiast zwrócić uwagę, że to jest kwestia przede wszystkim zaangażowania się aktywnych politycznie obywateli w lansowanie programów, żeby nie skończyło się tym, że za programem i za jego przepchnięciem biega znowu elita kilkudziesięciu, czy stu kilkudziesięciu osób, zamiast gdyby biegało 10, 20 tys. osób — to ma zupełnie inny ciężar społeczny.</u>
          <u xml:id="u-258.22" who="#JanŁopuszański">I ostatnia sprawa, którą chciałem dzisiaj poruszyć, to jest kwestia pakietu spraw do załatwienia. Leży przed nami projekt uchwały o skróceniu kadencji Sejmu, Senatu i prezydenta Rzeczypospolitej, jest on dyskutowany w klubach. Otóż po pierwsze — chciałbym zwrócić uwagę na pewien zapis projektu tej uchwały, mianowicie w punkcie „b” jest zapis następujący, że Sejm uznaje, żeby zwrócić się do prezydiów Sejmu, Senatu oraz rządu, o ostateczne ustalenie pakietu aktów prawnych, których szybkie uchwalenie jest niezbędne itd.</u>
          <u xml:id="u-258.23" who="#JanŁopuszański">Proszę państwa, taki pakiet ustaw rzeczywiście powinien być określony i myśmy tutaj powinni włożyć na wymienione instytucje obowiązek przygotowania propozycji, ale nie obowiązek ostatecznego ustalenia. Podkreślam, że ostatecznego ustalenia dokona Wysoka Izba. I to jest chyba kwestia bardzo zasadnicza.</u>
          <u xml:id="u-258.24" who="#JanŁopuszański">Wypada jedynie podkreślić, mój głos na pewno nie jest reprezentatywny dla większości mojego klubu, nad czym ubolewam, ale to jestem obowiązany zaznaczyć.</u>
          <u xml:id="u-258.25" who="#JanŁopuszański">Pozostaje jeszcze jedna sprawa szczegółowa, o której wiadomo już w tej chwili, że nasza Izba, rozpatrując pakiet ustaw, będzie się musiała nad nią zastanowić; moim zdaniem w tym pakiecie ustaw znaleźć się powinna koniecznie ustawa o obronie prawnej życia dzieci poczętych.</u>
          <u xml:id="u-258.26" who="#komentarz">(Głos z sali: O, Boże.)</u>
          <u xml:id="u-258.27" who="#JanŁopuszański">Otóż, proszę państwa, może zamiast krzyczeć „O, Boże”, co już tu właśnie słyszę, proszę zastanowić się nad następującym argumentem: zanim przyszły wybory czerwcowe w ubiegłym roku, to bez przerwy powtarzano — cicho, sza, cicho, sza, nie ruszać tego w czasie wyborów. W lutym w Senacie rozpoczęło się formułowanie inicjatywy senackiej w tej sprawie, i znów dały się słyszeć głosy: cicho, sza, cicho, sza, nie mówić, bo zbliżają się wybory samorządowe. A w tej chwili już w kuluarach parlamentu słychać: wiecie co, lepiej by to było odłożyć po kampanii wyborczej.</u>
          <u xml:id="u-258.28" who="#JanŁopuszański">Chciałbym uzmysłowić wszystkim kolegom tutaj obecnym i wszystkim osobom, które w tę sprawę są zaangażowane, że jeżeli ktokolwiek chce, ażeby ta sprawa nie była przedmiotem kampanii wyborczej, to trzeba, ażeby nasz parlament tę sprawę załatwił. Jeżeli ta sprawa nie zostanie załatwiona przez nasz parlament, to będzie jednym z istotnych tematów kampanii wyborczej.</u>
          <u xml:id="u-258.29" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-259">
          <u xml:id="u-259.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-259.1" who="#komentarz">(Poseł Ryszard Bugaj: Ad vocem.)</u>
          <u xml:id="u-259.2" who="#TadeuszFiszbach">Proszę, ad vocem — pan poseł Ryszard Bugaj.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-260">
          <u xml:id="u-260.0" who="#RyszardBugaj">Chciałbym bardzo przeprosić pana posła Wiatra i pana posła Łopuszańskiego, ale ich wystąpienia skłaniają mnie do zrobienia jednej uwagi, mianowicie do pewnego apelu pod adresem przyszłych mówców, żebyśmy poświęcili odrobinę kunsztu oratorskiego na rzecz zwięzłości.</u>
          <u xml:id="u-260.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-261">
          <u xml:id="u-261.0" who="#TadeuszFiszbach">Proszę sekretarza posła Ziemowita Gawskiego o komunikat. I jeszcze poinformuję o propozycji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-262">
          <u xml:id="u-262.0" who="#ZiemowitGawski">Chciałbym jedynie przypomnieć, że posiedzenie Komisji: Polityki Społecznej oraz Polityki Gospodarczej, Budżetu i Finansów, które było planowane na dzisiaj po zakończeniu obrad, zostało odwołane, natomiast posiedzenie Komisji Polityki Przestrzennej, Budowlanej i Mieszkaniowej planowane na 25 września odbędzie się w środę 3 października w sali nr 101 o godz. 11.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-263">
          <u xml:id="u-263.0" who="#TadeuszFiszbach">Panie i Panowie! Chciałbym poinformować, że za chwilę ogłoszę półgodzinną przerwę, po której postanowimy, stosownie do wniosku zgłoszonego przez posła Bugaja, o której godzinie zakończymy obrady w dniu dzisiejszym. Chcę poinformować, że jeszcze na liście zgłoszeń jest 16 mówców, a więc prośba zgłoszona przez posła Bugaja jest w pełni zasadna. Mamy stanowić o projekcie uchwały, która została zredukowana na drodze poszukiwań consensusowych rozwiązań, zbliżeń, która była przedmiotem pracy zespołu roboczego, przedstawicieli z poszczególnych klubów — nie wszystkich, tylko czterech klubów, które złożyły swoje projekty uchwały. Zwracam się z prośbą, aby po przerwie panie i panowie posłowie zajęli miejsca na sali obrad, abyśmy mogli, kontynuując dyskusję, do spraw zasadniczych nawiązać.</u>
          <u xml:id="u-263.1" who="#TadeuszFiszbach">Ogłaszam w tej chwili półgodzinną przerwę.</u>
          <u xml:id="u-263.2" who="#komentarz">(Przerwa w obradach od godz. 17 min 45 do godz. 18 min 25).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-264">
          <u xml:id="u-264.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-264.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Do głosu zapisanych jest 16 mówców.</u>
          <u xml:id="u-264.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Chciałam poinformować Wysoką Izbę, że przez Konwent Seniorów został powołany zespół, który ma opracować projekt uchwały, który będzie przedstawiony Wysokiej Izbie — myślę, że w ciągu pół godziny — a na zakończenie dzisiejszego posiedzenia — jeżeli dzisiaj je skończymy — będzie poddany pod głosowanie, o ile Wysoka Izba uzna to za stosowne.</u>
          <u xml:id="u-264.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo o zabranie głosu pana posła Kazimierza Czerwińskiego, nie zrzeszonego, a następnie pana posła Stefana Bielińskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-265">
          <u xml:id="u-265.0" who="#KazimierzCzerwiński">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Zabieram głos w imieniu posłów chrześcijańskich demokratów, organizacji krajowej Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji w Londynie. Włączając się w nurt dzisiejszej debaty, pragnę z całą mocą podkreślić, że wzbudzający tyle zainteresowania temat dnia, nazywany kalendarzem politycznym nie może przesłonić i nie przesłoni istoty powszechnego zatroskania o kondycję naszej gospodarki i zagrożenia materialnej i kulturowej jakości warunków życia narodu. Wszelkie zmiany polityczne muszą mieć pozytywny związek z rozwiązywaniem tych fundamentalnych problemów. Utrzymująca się nadal stagnacja w dziedzinie produkcji materialnej może niepokoić, lecz nie uzasadnia alarmu. Wynik pracy społeczeństwa w tym modelu gospodarki ukształtował się na poziomie dla niego optymalnym i bez ingerencji — wzrostu nie będzie.</u>
          <u xml:id="u-265.1" who="#KazimierzCzerwiński">Wprowadzone korekty prawne nie uczyniły funkcjonowania przedsiębiorstwa państwowego bardziej efektywnym. Obowiązujące reżimy fiskalne z normatywnym funduszem płac nie pobudzają produkcji. Próba znaczącego wzrostu płacy indywidualnej łączy się wyłącznie z redukcją zatrudnienia, a nie ze wzrostem produkcji. Rosną bez logicznego związku z wkładem pracy dysproporcje w dochodach różnych grup ludności i zawodów. Poszerzają się kręgi ubóstwia — a zatem i niezadowolenia.</u>
          <u xml:id="u-265.2" who="#KazimierzCzerwiński">Konieczna jest chłodna refleksja nad skutecznością wprowadzonych zmian systemowych i dokonanie zdecydowanych kroków w znanym przecież kierunku. Skoro uznaliśmy, że celem przekształceń gospodarki jest nowoczesny kapitalizm, bo tylko ten w światowym doświadczeniu okazał się efektywny, zrealizujmy ten zamiar zdecydowanie, odważnie i szybko. To w tym miejscu widzę szczególnie głęboki sens przyspieszenia proponowanego przez Porozumienie Centrum. Ta najtrudniejsza i bezprecedensowa transformacja gospodarki trwa. Zainwestowaliśmy w nią jako naród ogrom wyrzeczeń materialnych, wielką cierpliwość i nadzieję. Nie możemy utrudniać rozpoczętej pracy, gdyż wciąż racjonalne przesłanki utwierdzają w przekonaniu, że to jest warte naszego wysiłku i naszej nadziei. W tym miejscu konieczna jest konkretyzacja programu dojścia do kapitalizmu, sposobów i czasu jego realizacji. Potrzebne to jest głównie na użytek społeczeństwa, by eliminować irracjonalny pesymizm, ale i dla władzy, by w sposób ciągły oceniać skuteczność zastosowanych rozwiązań.</u>
          <u xml:id="u-265.3" who="#KazimierzCzerwiński">Wydaje się, że czas przymusza do podjęcia personalnej rekonstrukcji rządu pana premiera Mazowieckiego, z którego osobą wielu Polaków związało swoje nadzieje; rekonstrukcji opartej na skonkretyzowanym sposobie realizowania celów gospodarczych generalnie i w zakresie działania poszczególnych resortów, opartej także na kryteriach kompetencyjności. Czas odłożyć polityczne alianse, zaniechać gabinetowych przetargów o funkcje, reprezentacje, zaszczyty dla ugrupowań politycznych różnych ideowych odcieni. Taki rząd — na czele z premierem Tadeuszem Mazowieckim może być rządem tego Sejmu, bo wobec potrzeby wyższej podziały historyczne i ideowe miraże muszą odejść na dalszy plan.</u>
          <u xml:id="u-265.4" who="#KazimierzCzerwiński">Mając na uwadze wyżej przedstawiony pogląd pragnę odnieść się do rozpatrywanych zmian politycznych ze stanowiska Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji.</u>
          <u xml:id="u-265.5" who="#KazimierzCzerwiński">Otóż Rada Krajowa tego stronnictwa, ze względu na uznawaną wartość legalizmu władzy państwowej, obecny układ w kraju traktuje jako przejściowy i tymczasowy, gdyż nie jest on emanacją suwerennych praw narodu. Nie umniejsza to w niczym naszego zrozumienia, także i uznania dla wysiłków i troski tych władz o dobro społeczeństwa, o przyszłe suwerenne państwo. Uważamy zatem, iż wyłonienie władzy państwowej w drodze wolnych wyborów jest pilną potrzebą i ma fundamentalne znaczenie. Nawiązanie do konstytucyjnych reprezentacji Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie służyć będzie ciągłości historycznej, suwerennej Rzeczypospolitej.</u>
          <u xml:id="u-265.6" who="#KazimierzCzerwiński">O terminie wyborów powszechnych rozstrzygnąć jednak powinna skuteczność przemian gospodarczych i stworzenie równoprawnych warunków funkcjonowania partii politycznych zarówno w przedmiocie komunikowania się ze społeczeństwem, jak i w odniesieniu do bazy materialnej. Mam tu także na myśli przywilej zatrzymania majątku publicznego przez partie minionego układu politycznego, który nie może być do końca zaakceptowany.</u>
          <u xml:id="u-265.7" who="#KazimierzCzerwiński">Jeśli zatem podjęta transformacja gospodarki spowoduje stabilny wzrost produkcji materialnej, jeśli uruchomione mechanizmy rynkowe i niezbędna ingerencja państwa pchną gospodarkę ku rozwojowi, będzie to czas bezpieczny, by naród, wybierając suwerennie parlament, otrzymał nowy, demokratyczny rząd. Jeśli jednak optymizm w ocenie szans realizowanej transformacji zawiedzie, a przyjęty sposób dojścia do kapitalizmu okaże się nieskuteczny, będzie to także ten czas, w którym naród przymuszony będzie suwerennie wybrać parlament i powołać rząd nowych nadziei.</u>
          <u xml:id="u-265.8" who="#KazimierzCzerwiński">Zatem czas praktycznej weryfikacji rządowego programu zbudowania efektywnego kapitalizmu w Polsce powinien oznaczać koniec kadencji obecnego Sejmu. Niecierpliwych pragnę uspokoić, że czas ujawnienia się sukcesu lub niepowodzenia to czas liczony jedynie w miesiącach.</u>
          <u xml:id="u-265.9" who="#KazimierzCzerwiński">Sejm Rzeczypospolitej powołany w wolnych, proporcjonalnych wyborach uchwali konstytucję państwa wolnego. Nie przeszkadza to w kontynuowaniu prac Komisji Konstytucyjnej Wysokiej Izby i innych angażujących się w ten wysiłek. Obecny Sejm może uchwalić nową Konstytucję, lecz będzie to akt prawny o charakterze przejściowym i to niezależnie od jakości merytorycznej. Nie będzie to Konstytucja niepodległej Rzeczypospolitej, nawet jeśli będzie uchwalona w jakąś rocznicę.</u>
          <u xml:id="u-265.10" who="#KazimierzCzerwiński">Wysoka Izbo! Narodowi i państwu potrzebny jest prezydent Rzeczypospolitej. W okresie wielkiego ryzyka, jakie jest naszym udziałem w okresie wyrzeczeń i niepewności, ale także oczekiwań i nadziei, naród i państwo potrzebują prezydenta, który będzie mógł skupić wspólny wysiłek wokół najwyższych wartości. Taki prezydent potrzebny był nam od początku tej drogi, zwłaszcza potrzebny jest dzisiaj. Dlatego Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji zdecydowanie opowiada się za niezwłocznym podjęciem procedury wyborczej. Zgłoszenie kandydatury pana Lecha Wałęsy w wyborach prezydenckich odbieramy z uznaniem i przekonaniu, że służy to dobrze Polsce.</u>
          <u xml:id="u-265.11" who="#KazimierzCzerwiński">Mając wciąż na uwadze legalizm i ciągłość władzy państwowej, odnosimy się z szacunkiem do patriotycznego trwania instytucji państwowych II Rzeczypospolitej na wychodźstwie. Wyrażamy też nadzieję, że prezydent suwerennie wybrany przez naród podejmie swój urząd, składając przysięgę wobec narodu, w obecności prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej pana Kaczorowskiego. Wyrażamy nadzieję, iż z jego też rąk przejęte zostaną insygnia władzy suwerennej Rzeczypospolitej, otwierając nowy rozdział niepodległej Polski.</u>
          <u xml:id="u-265.12" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-266">
          <u xml:id="u-266.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-266.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Stefana Bielińskiego ze Stronnictwa Demokratycznego, następnie pana posła Bohdana Osińskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-267">
          <u xml:id="u-267.0" who="#StefanBieliński">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Aby debata ta skończyła się dzisiaj o przyzwoitej porze i podjęciem uchwały, oświadczam, że swoje wnioski i uwagi przekażę do komisji, do których projekty zostaną skierowane i rezygnuję z głosu.</u>
          <u xml:id="u-267.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-268">
          <u xml:id="u-268.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-268.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Bohdana Osińskiego, niezrzeszonego, a następnie pana posła Stanisława Węgłowskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-269">
          <u xml:id="u-269.0" who="#BohdanOsiński">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Z uwagi na konieczność skrócenia naszej dyskusji, ograniczę moje wystąpienie do podania jedynie wniosków, aby mogły być rozpatrzone w czasie naszej debaty, a nie tylko przez komisję. Chciałem tylko jeszcze powiedzieć, że nie jestem w żadnym klubie, jestem posłem ziemi łódzkiej i należę do Porozumienia Centrum.</u>
          <u xml:id="u-269.1" who="#BohdanOsiński">Wnioski mam następujące:</u>
          <u xml:id="u-269.2" who="#BohdanOsiński">1. Wydzielenie z ustaw i opracowanie na wzór francuski osobnego, krótkiego kodeksu wyborczego, porządkującego wszystkie zagadnienia techniczne, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnienia finansowania kampanii wyborczej.</u>
          <u xml:id="u-269.3" who="#BohdanOsiński">2. Proponuję, aby kadencja Sejmu trwała dwa lata z możliwością zachowania ciągłości pracy Sejmu na wzór amerykańskiego Senatu. W tym wypadku popieram w pewnym sensie wniosek posła Bratkowskiego z tym zastrzeżeniem, że nie można przyjąć rozwiązania, aby obecni posłowie pozostali na następną kadencję, ze względu na zastrzeżenia organizacji międzynarodowych, które warunkują pewne ułatwienia i uczestnictwo Polski w międzynarodowych organizacjach od powstania parlamentu wybranego w całości w wolnych wyborach.</u>
          <u xml:id="u-269.4" who="#BohdanOsiński">3. Na podstawie dotychczasowych wypowiedzi należy sądzić, iż obowiązywać będzie koncepcja wyborów proporcjonalnych. W projekcie przewidywana jest zasada znacznego wpływu frekwencji na rozdział mandatów. W sytuacji Polski jest ten przepis wysoce, moim zdaniem, błędny z dwóch powodów.</u>
          <u xml:id="u-269.5" who="#BohdanOsiński">Po pierwsze — wybór mniejszej liczby posłów z okręgów, gdzie ludność jest mniej zainteresowana wyborami — jeszcze bardziej pogłębi to zjawisko w przyszłości.</u>
          <u xml:id="u-269.6" who="#BohdanOsiński">Po drugie — frekwencja przy znacznym zmęczeniu społeczeństwa może być uzależniona nawet od takiego niezależnego faktu, jakim jest pogoda, jeżeli w dniu wyborów w jednych województwach będzie słoneczna pogoda, a w innych deszcz i burze, nagle różnice powstaną zupełnie niepoważne. Nie ma powodu, proszę państwa, żeby było więcej posłów z województw, gdzie będzie słońce.</u>
          <u xml:id="u-269.7" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-269.8" who="#komentarz">(Poruszenie na sali)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-270">
          <u xml:id="u-270.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję, panie pośle.</u>
          <u xml:id="u-270.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę uprzejmie o ciszę.</u>
          <u xml:id="u-270.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę pana posła Stanisława Węgłowskiego z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, a następnie pana posła Tadeusza Kowalczyka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-271">
          <u xml:id="u-271.0" who="#StanisławWęgłowski">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Wypowiedź swoją ograniczę do jednego tylko z omawianych zagadnień, a mianowicie skrócenia kadencji Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-271.1" who="#StanisławWęgłowski">Wyjątkowy to przypadek, aby najwyższy organ władzy państwowej tak zgodnie zmierzał do samounicestwienia. Dlatego też godzi się odpowiedzieć na zasadnicze pytania — dlaczego kadencja Sejmu powinna ulec skróceniu. Syntetyczną odpowiedź na to pytanie wyłowiłem z wypowiedzi pani poseł Ziółkowskiej, która wymieniła trzy przyczyny, a mianowicie: Sejm niedemokratycznie wybrany, niereprezentatywny, źle współpracuje z rządem. Dwie pierwsze przyczyny uważam za niewystarczające, a trzecią za nieprawdziwą. Wybory były w znacznym stopniu demokratyczne, a ponadto dynastie czy nawet dyktatury nieraz zadziwiały pozytywnymi osiągnięciami i nie były rozliczane za swoją niereprezentatywność, a wręcz chwalone.</u>
          <u xml:id="u-271.2" who="#StanisławWęgłowski">Trudno Sejmowi zarzucić złą współpracę z rządem w sytuacji, kiedy niemal wszystkie inicjatywy ustawodawcze rządu uchwalane są ogromną większością głosów. W praktyce Sejm jest dyspozycyjny wobec rządu, który cieszy się sympatią społeczeństwa, a Sejm nie.</u>
          <u xml:id="u-271.3" who="#StanisławWęgłowski">Inne przyczyny, w tym obraz Polski w świecie, czy też dyktat EWG, nie powinny mieć decydującego znaczenia. Suwerenne decydowanie o losach Polski powinno być ważniejsze od chęci przypodobania się opinii zagranicznej Igrzyska zamiast chleba, to też nie rozstrzygający argument.</u>
          <u xml:id="u-271.4" who="#StanisławWęgłowski">Myślę, że główną przyczyną jest to, że nie spełniliśmy nadziei i oczekiwań naszych wyborców. To prawda, że przed wyborami obiecywaliśmy niewiele, a w płaszczyźnie politycznej osiągnęliśmy dużo. Osiągnięcia są zwykle niedostrzegane, jak gdyby były oczywiste i pojawiały się samoistnie, natomiast niespełnione nadzieje powodują rozgoryczenie, a nawet drażnią i irytują.</u>
          <u xml:id="u-271.5" who="#StanisławWęgłowski">Co powinniśmy i mogliśmy zrobić, a czego nie zrobiliśmy?</u>
          <u xml:id="u-271.6" who="#StanisławWęgłowski">Po pierwsze — nie dokonaliśmy rzetelnego rozliczenia z przeszłością nie dla zemsty, ale dla oczyszczenia atmosfery politycznej. Bezmiar krzywd i tragedii wyrządzonych w minionym 45-leciu wymagał inwentaryzacji, chociażby moralnego zadośćuczynienia pokrzywdzonym. Totalne potępianie systemu jest anonimowe i nosi cechy stosowania odpowiedzialności zbiorowej. Jest to błąd grubej krechy, która oprócz korzyści przyniosła również straty. Nad krechą też płynęły cysterny alkoholu.</u>
          <u xml:id="u-271.7" who="#StanisławWęgłowski">Po drugie — przyjęliśmy konstytucyjną zasadę państwa prawa, ale zaniechaliśmy kompleksowej weryfikacji aktów prawnych, z których wiele kwalifikuje się do uznania za nieważne od samego początku. Jeżeli nawet względy społeczne przemawiają za akceptacją dekretów o reformie rolnej i nacjonalizacji przemysłu, to potępienia wymagają motywacje, zasady i tryb ich realizacji. To był właśnie akt zemsty i stosowania odpowiedzialności zbiorowej.</u>
          <u xml:id="u-271.8" who="#StanisławWęgłowski">Trudno natomiast wytłumaczyć niechęć do naprawiania innych krzywd wyrządzonych z pobudek ideologicznych w procesie tzw. rozkułaczania i później. Potępiliśmy totalitaryzm, ale łakomie korzystamy z jego zdobyczy. Sejm, który nie widzi potrzeby zwrotu gruntów ich prawowitym właścicielom, ale dokonuje uwłaszczenia PGR mocą ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości, już zapracował na rozwiązanie.</u>
          <u xml:id="u-271.9" who="#StanisławWęgłowski">Uchwaliliśmy wiele nowych ustaw i wiele zaktualizowaliśmy, ale nie widzieliśmy potrzeby zadośćuczynienia tym, których mienie pozostało poza wschodnimi granicami Polski, ani tym, których nieruchomości gwałtem odebrane zostały.</u>
          <u xml:id="u-271.10" who="#StanisławWęgłowski">Po trzecie — wielu z nas mandaty swoje zawdzięcza masowym protestom ludzi pracy w mieście i na wsi. Obiecywaliśmy naszym wyborcom dążenie do zmiany ustroju socjalistycznego na społeczną gospodarkę rynkową, gwarantującą równomierne bogacenie się wszystkich warstw społecznych. Mówiliśmy o stworzeniu warunków do rozwoju rzemiosła i prywatnej wytwórczości jako alternatywy dla państwowych monopoli. Oznaczałoby to napływ kapitału zagranicznego drobnymi strumykami i zmuszenie gigantów państwowych do rentowności lub upadku. Taki model prezentował również amerykański ekspert pan Sachs.</u>
          <u xml:id="u-271.11" who="#StanisławWęgłowski">Dziś system podatkowy i kredytowy rujnuje wytwórczość prywatną szybciej niż państwową, a spadek produkcji osiągnął katastrofalne rozmiary. Efektem naszej kadencji jest milionowe bezrobocie, a prognoza przewiduje wzrost do 2 milionów w roku przyszłym. Wzrost kosztów utrzymania nie będzie rekompensowany wzrostem płac. Realizowany model bliższy jest kapitalizmowi XIX wieku i trzeba mieć nadzieję, że przejście do XXI wieku ominie rok 1917.</u>
          <u xml:id="u-271.12" who="#StanisławWęgłowski">Po czwarte — sprawa problematyki rolnej została już wyeksponowana w wystąpieniach kolegów z klubów PSL. Wiele wyrażonych opinii trafnie ujmuje dramatyzm sytuacji, szkoda tylko, że wyrażane były w tak agitatorskiej formie. Najgorsze jest jeszcze przed nami. Zamiar przekształcenia gospodarstw rodzinnych w fermowe oznaczać będzie upadek ponad jednego miliona małych i średnich gospodarstw rolnych. Istnieje groźba powstania wielomilionowej klasy wolnych najmitów, którzy z właścicieli staną się parobkami. Występuje tu pewna niekonsekwencja polegająca na tym, że chcemy wejść do EWG, a tam preferowane są gospodarstwa rodzinne, chociaż o większej strukturze powierzchniowej. To prawda, że w naszym rolnictwie pracuje zbyt duża część obywateli. Wyrugowanie ludzi z ziemi nie spowoduje ich przepływu do upadającego i objętego bezrobociem przemysłu. Bezrobocie w przemyśle i nędza na wsi to zbyt duże zagrożenie dla stabilizacji i stabilności Polski.</u>
          <u xml:id="u-271.13" who="#StanisławWęgłowski">W wystąpieniach posłów PSL dawała się zauważyć nuta monopolu na reprezentowanie interesów wsi. Otóż chciałbym zauważyć, że istnieją inne ugrupowania, które też z rolnictwa się wywodzą i też mają prawo do reprezentowania swoich interesów. Ponadto nie wszystkie motywacje wskazują na szczerość wyrażanych w nich intencji.</u>
          <u xml:id="u-271.14" who="#StanisławWęgłowski">Po piąte — tryb prac sejmowych określić można jako daleki od doskonałości: obowiązuje system dogmatów zamiast systemu wariantów; powstają kręgi wtajemniczonych i niedoinformowanych; poruszanie tematów tabu, a w tym ocena prac rządu uważana jest za nieprzyzwoitość; tempo prac ustawodawczych zmusza do powierzchownego rozpoznania zagadnień i intuicyjnego ich rozstrzygania. Komisje sejmowe już od dawna pracują w dwu-, czteroosobowych składach. Łamie to wymogi prawa, a ponadto nie gwarantuje optymalnych rozwiązań. Często pogląd jednego posła, lub jednego eksperta uzyskuje nobilitację stanowiska komisji.</u>
          <u xml:id="u-271.15" who="#StanisławWęgłowski">Po szóste — waga spraw i terminarz ich uchwalania nie zawsze są zgodne z oczekiwaniami społecznymi. W działaniach gospodarczych nie ma efektów przejściowych,...</u>
          <u xml:id="u-271.16" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-271.17" who="#StanisławWęgłowski">... stanowiących szczeble drabiny prowadzącej do zasadniczego celu. Uchwalenie ustaw prywatyzacyjnych bez przeprowadzenia procesu reprywatyzacji wzbudza rozgoryczenie i poczucie krzywdy.</u>
          <u xml:id="u-271.18" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-271.19" who="#StanisławWęgłowski">Powstają nowe elity gospodarcze, często dzięki przywłaszczeniu mienia państwowego. Poczucie braku bezpieczeństwa osobistego jest powszechne.</u>
          <u xml:id="u-271.20" who="#StanisławWęgłowski">Czy zmiana Sejmu gwarantuje wyeliminowanie tych zjawisk? Należy przyjąć, że niecałkowicie, ale stworzy taką możliwość. Trudno przewidzieć, jakie nurty polityczne będą dominowały w przyszłym parlamencie i jakie programy będą realizowane. Stąd też wynika konieczność rozdzielenia wyborów prezydenckich od parlamentarnych. Wybory prezydenckie dadzą wstępną odpowiedź na pytanie, za jakim programem opowiada się społeczeństwo. Okres pomiędzy wyborami prezydenckimi i parlamentarnymi będzie okresem przygotowawczym i przystosowawczym do nowej sytuacji politycznej i nowej orientacji gospodarczej. Trzeba mieć świadomość tego, że dotychczasowa realizacja programu rządowego może ulec daleko idącym przeobrażeniom, że dotychczasowy wysiłek może się okazać daremny. Dlatego jestem przeciwny uzależnianiu ważnych decyzji od dat historycznych. Nie rocznica, a potrzeba optymalnych rozwiązań, winny decydować o kalendarzu prac parlamentarnych i terminach wyborów.</u>
          <u xml:id="u-271.21" who="#StanisławWęgłowski">Sejmowi tej kadencji nie można odmówić dobrych intencji i pracowitości, ale przyjęcie dogmatu o nieomylności rządu, może zaważyć na surowej ocenie naszych dokonań.</u>
          <u xml:id="u-271.22" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-272">
          <u xml:id="u-272.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-272.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, ktoś z państwa ad vocem?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-273">
          <u xml:id="u-273.0" who="#WiesławaZiółkowska">Panie pośle! Myślę, że nastąpiło pewne nieporozumienie wynikające z dzisiejszego naszego zmęczenia, późnej pory, ponieważ ja w swoim wystąpieniu, przedstawiając zarzuty pod adresem parlamentu, dosyć obszernie argumentowałam za i przeciw tym zarzutom, doprowadzając w gruncie rzeczy do ich całkowitego podważenia. W związku z tym mam uprzejmą prośbę do pana posła, jeśli pan poseł już nawiązuje do moich wypowiedzi, to bardzo proszę, aby ich albo uważnie słuchał, albo spojrzał do stenogramu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-274">
          <u xml:id="u-274.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Jeszcze prosi o głos poseł Węgłowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-275">
          <u xml:id="u-275.0" who="#StanisławWęgłowski">Przepraszam panią poseł, ale zdawało mi się, że powołałem się tylko na trzy hasła i przyjmuję ich podważenie przez panią poseł. Ja też je podważałem, tylko innymi argumentami i nie przypisuje pani tego, co niefortunnie z moich ust padło.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-276">
          <u xml:id="u-276.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Tadeusza Kowalczyka z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, a następnie pana posła Stanisława Cieślę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-277">
          <u xml:id="u-277.0" who="#TadeuszKowalczyk">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! W związku z tym, że większość moich przedmówców, kilkakrotnie już omówiła sprawy, które zamierzałem poruszyć, chciałem króciutko tylko do trzech spraw się ustosunkować.</u>
          <u xml:id="u-277.1" who="#TadeuszKowalczyk">Po pierwsze — jestem zwolennikiem wyborów proporcjonalnych. Uważam, że trzeba dać szansę partiom politycznym, które nie są reprezentowane w obecnym parlamencie i trzeba w pewnym sensie wytrącić taki argument, który mógłby później posłużyć do stwierdzenia, że nie daliście nam szansy, abyśmy się znaleźli w parlamencie, wobec tego tworzymy opozycję pozaparlamentarną. W tej sytuacji należy zastanowić się nad dostępem do środków masowego przekazu wszystkich kandydatów na prezydenta, a szczególnie kandydatów do parlamentu, bo obecny stan dostępu do środków masowego przekazu jest niezadowalający, co zresztą często było już w parlamencie podkreślane.</u>
          <u xml:id="u-277.2" who="#TadeuszKowalczyk">Po drugie — to propozycja poselska zmian w Konstytucji, dotyczących wyborów na prezydenta. W druku nr 521 jest propozycja, aby kadencja prezydenta trwała 5 lat. Sądzę, że należałoby jednak tę kadencję skrócić do lat 4. Dlaczego? Dlatego, że okres rewolucji, którą przechodzimy w Polsce, jak zresztą okres każdych rewolucyjnych zmian, niesie za sobą pewien okres takiego falowania politycznego i byłoby niewygodnie, gdybyśmy wybrali prezydenta, który po jakimś czasie byłby dla nas być może niewygodny i albo byśmy go przymuszali do rezygnacji z prezydentury, albo byśmy z niecierpliwością czekali na to, aż minie ten okres kadencji 5-letniej. Proponuję, aby to była kadencja 4-letnia, tym bardziej, że wcześniejsze wybory prezydenta, na które większość jest zdecydowana, aby były przed 13 grudnia tego roku, stwarzają właśnie tę ciągłość, że wybory parlamentarne 4-letnie nie zbiegłyby się z następnymi wyborami prezydenckimi.</u>
          <u xml:id="u-277.3" who="#TadeuszKowalczyk">I jeszcze trzecia sprawa, którą chciałem bardzo mocno podkreślić. Otóż na emigracji jest rząd emigracyjny, co do którego obecny parlament powinien się ustosunkować z szacunkiem i z wielką powagą. Dla wielu Polaków, a szczególnie dla byłych członków Armii Krajowej, w ogóle podziemia z okresu okupacji, ten rząd był wyrazem ich ideałów. Sądzę, że Prezydium Sejmu i Prezydium Senatu powinny podjąć oficjalne pertraktacje z rządem na uchodźstwie, aby po wyborze prezydenta doprowadzić do sytuacji, kiedy będzie tylko jeden prezydent i jeden parlament i jeden rząd.</u>
          <u xml:id="u-277.4" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-278">
          <u xml:id="u-278.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-278.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Stanisława Cieślę z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, a następnie pana posła Jacka Szymanderskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-279">
          <u xml:id="u-279.0" who="#StanisławCieśla">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! W kręgach politycznych od wielu miesięcy toczone są dyskusje na temat długości kadencji obecnego parlamentu. Niektórzy politycy określili już różne terminy nowych wyborów'. Określili zanim wypowiedział się na ten temat Sejm, który to tylko, jak wiadomo, może podjąć uchwalę o samorozwiązaniu się w określonym czasie.</u>
          <u xml:id="u-279.1" who="#StanisławCieśla">Politycy i różni politykierzy w swoich wypowiedziach powołują się na to, że rychłego rozwiązania parlamentu domaga się społeczeństwo. Muszę stwierdzić, że na podstawie moich kontaktów z wyborcami odnoszę zupełnie inne wrażenie. Wyborców, przynajmniej tych, z którymi ja się spotykam, a przypuszczam, że nie są to jakieś grupy wyizolowane z całości, interesują głównie sprawy gospodarcze. Pytania i uwagi dotyczące gospodarki, ekonomiki dominują w swej ilości nad innymi. Ludzi interesuje to, czy reforma gospodarcza idzie we właściwym kierunku i kiedy da ona widoczne, materialne efekty, kiedy zostaną rozwiązane trapiące polską wieś problemy, kiedy przestanie rosnąć bezrobocie, kiedy nastąpi ożywienie gospodarcze. Padają na tych spotkaniach często słowa ostrej krytyki pod adresem poszczególnych członków rządu, podejmowanych przez nich decyzji. Owszem, bywa i krytyka poszczególnych posłów za ich wypowiedzi, brak aktywności czy też inne jeszcze postawy. Nie ma jednak totalnej krytyki parlamentu.</u>
          <u xml:id="u-279.2" who="#StanisławCieśla">Pytania o ponowne wybory do Sejmu i Senatu są marginesowe. Nieraz sam daję pod rozwagę moim rozmówcom tę kwestię, ale nie zawsze ludzie spieszą się z odpowiedzią. Częściej natomiast padają pytania o przyszłość urzędu prezydenckiego, a szczególnie kto powinien ten najwyższy urząd w państwie piastować. Nie ma natomiast jednolitości w odpowiedziach co do tego — czy obecnie urzędujący prezydent powinien natychmiast ustąpić ani też kto ma być jego następcą.</u>
          <u xml:id="u-279.3" who="#StanisławCieśla">Mówi się w kręgach politycznych, że kadencję obecnego parlamentu należy skrócić przynajmniej o połowę, ponieważ rozpadł się układ okrągłego stołu. Tak, jest to prawdą, że taki układ już nie istnieje. Ale prawdą jest również, że proporcje ustalone przy okrągłym stole nie funkcjonują także i w Sejmie, przynajmniej od końca stycznia br.</u>
          <u xml:id="u-279.4" who="#StanisławCieśla">Wielką karierę zrobiło u nas w ostatnim czasie słowo „przyspieszenie”. Głosi się potrzebę radykalnego przyspieszenia wszelakich procesów zachodzących w naszym kraju. Owo przyspieszenie — zdaniem niektórych — ma być panaceum prawie na wszystkie nasze bolączki.</u>
          <u xml:id="u-279.5" who="#StanisławCieśla">Trzeba w tym momencie przypomnieć, co kandydaci na posłów i senatorów' z ramienia ruchu „Solidarność” mówili do wyborców przed 4 czerwca 1989 r. Mówiliśmy, że dołożymy wszelkich starań, aby społeczeństwo polskie mogło bezpiecznie przejść od systemu totalitarnego do demokracji, że stawiać będziemy na ewolucyjny, a nie rewolucyjny rozwój wypadków. Tej zasadzie bezpiecznego, ale konsekwentnego przechodzenia z jednego systemu do drugiego chcę pozostać wierny do końca sprawowania powierzonego mi mandatu i później również.</u>
          <u xml:id="u-279.6" who="#StanisławCieśla">Skoro jednak wydarzenia u nas i w najbliższych nam geograficznie państwach nabrały przyspieszonego biegu, należałoby pewnym procesom w sposób rozsądny, wyważony, nadać większej szybkości. Jednym z elementów tego przyspieszenia mogą być przedterminowe, oparte na demokratycznej ordynacji wybory parlamentarne i prezydenckie. Upodmiotowienie narodu winno przejawiać się m.in. w możliwości dokonania przez niego, wedle własnej woli, wyborów swoich reprezentantów do Sejmu i Senatu, a także wyłonienia w wyborach powszechnych prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-279.7" who="#StanisławCieśla">Jak już powiedziałem na początku, decyzję o przedterminowym rozwiązaniu się Sejmu może podjąć tylko on sam. Na mocy obowiązującego prawa opróżnienie urzędu prezydenta przed upływem kadencji może nastąpić przez zrzeczenie się urzędu. Nie zachodzą bowiem obecnie inne przesłanki, które mogłyby wpłynąć na opróżnienie tego urzędu. Z pisma z 19 bm prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego do marszałka Sejmu oraz z dołączonego do tego pisma projektu ustawy o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej jasno wynika, że urzędujący prezydent wyraża w sposób niedwuznaczny wolę ustąpienia z zajmowanego stanowiska.</u>
          <u xml:id="u-279.8" who="#StanisławCieśla">Popieram prezydencki projekt ustawy o zmianie Konstytucji. Przyjęcie go przez parlament doprowadzi do godnego ustąpienia przez gen. Jaruzelskiego z urzędu prezydenckiego. Nie możemy w tej materii działać po bolszewicku, ale z wysoką kulturą polityczną.</u>
          <u xml:id="u-279.9" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-279.10" who="#StanisławCieśla">Wybory prezydenckie są sprawą mniej skomplikowaną i możliwą do przeprowadzenia w stosunkowo mało odległym czasie. Sprawa komplikuje się bardziej z wyborami do parlamentu. Moim zdaniem, powinny one odbyć się oddzielnie od wyborów prezydenckich. Wybory parlamentarne powinny nastąpić po wyborach prezydenckich. W tym miejscu chcę poprzeć wniosek złożony przez pana posła Jana Sroczyńskiego, aby przy okazji wyborów prezydenckich przeprowadzić referendum, w którym Polacy odpowiedzieliby na pytanie — czy są za przedterminowym rozwiązaniem obecnego parlamentu.</u>
          <u xml:id="u-279.11" who="#StanisławCieśla">Zgłaszam również formalny wniosek, aby przy tej samej okazji postawić także i drugie pytanie, a mianowicie — jakiej ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu chcą obywatele naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-279.12" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-279.13" who="#StanisławCieśla">Po takim referendum nie byłoby już wątpliwości czego życzy sobie naród. Nasze indywidualne rozważania na te tematy nigdy nie mogą być w pełni wiarygodne. Ustrój demokratyczny powinien mieć to do siebie, aby często sięgać do demokracji bezpośredniej, do wyrażenia woli przez społeczeństwo w istotnych dla niego zagadnieniach.</u>
          <u xml:id="u-279.14" who="#StanisławCieśla">Wysoka Izbo! Pewnych spraw nie da się zbytnio przyspieszyć. Nadmierne przyspieszenie prowadzić może do destabilizacji gospodarczej i polityczne] w Polsce. Przez nieprzemyślane pociągnięcia możemy utracić wiarygodność w oczach zagranicy. Możemy narazić się na to, że nikt nie będzie chciał u nas inwestować, że staniemy się wreszcie pośmiewiskiem w oczach świata jako ci, którzy nie potrafili wykorzystać w sposób rozsądny nadarzającej się szansy na zbudowanie podwalin trwałej demokracji. Wprowadzenie elementów destabilizacji w życiu społecznym i gospodarczym prowadzić może do anarchii, a anarchia kończy się zazwyczaj dyktaturą, albo i czymś gorszym. Przyszłe pokolenia by nam tego nie wybaczyły.</u>
          <u xml:id="u-279.15" who="#StanisławCieśla">Zwolennicy rychłego przyspieszania winni również mieć na uwadze i to, że jeżeli ich zdanie przeważy, to rychło trzeba będzie zdać przed narodem sprawę z owoców tego przyspieszenia. Jeżeli opcja gwałtownego przyspieszenia zwycięży, to wzrosną oczekiwania i wymagania społeczne. A co będzie, jeżeli rozbudzone nadzieje zostaną zawiedzione? A jakie są gwarancje, że te nadzieje zostaną spełnione?</u>
          <u xml:id="u-279.16" who="#StanisławCieśla">Obecny rząd można rychło zastąpić innym, można szybko pozmieniać wszystkie osoby na kierowniczych stanowiskach w administracji gospodarczej, ale czy od tego przybędzie od razu, a nawet w ogóle, na naszych stołach czy w kieszeniach?</u>
          <u xml:id="u-279.17" who="#StanisławCieśla">Przed ubiegłorocznymi wyborami zapowiadaliśmy przeprowadzenie wielu zmian politycznych, które miały być rozłożone na cztery lata. Wielki entuzjazm na zebraniach wywoływała zapowiedź zmiany nazwy i godła państwa, wykreślenie z Konstytucji przewodniej roli partii i całego szeregu innych zmian. To udało się już osiągnąć po kilku miesiącach. Oblicze polityczne kraju radykalnie się zmieniło w wyjątkowo krótkim czasie. Rozpadł się narzucony nam siłą obcy polskiemu duchowi komunizm. Przestała funkcjonować paraliżująca życie umysłowe i kulturalne cenzura. Zapowiedź tych zmian budziła radość, ale mniejszą już ich nastanie. Wydaje się, że jest to zjawisko paradoksalne, ale ono istnieje i trzeba się z tym liczyć oraz wyciągnąć z niego należyte wnioski.</u>
          <u xml:id="u-279.18" who="#StanisławCieśla">Prawdą jest, że nie samym chlebem człowiek żyje, ale też jest racja w powiedzeniu „primum vivere, deinde philosophari” — najpierw trzeba żyć, potem filozofować. Tego co powiedziałem nie należy rozumieć w ten sposób, że wyrażam zadowolenie z tego co jest, że nie widzę konieczności żadnego przyspieszania. Możliwość, a nawet konieczność przyspieszenia występuje. Chodzi tylko o ustalenie jego optymalnej, bezpiecznej granicy. Chodzi o to, abyśmy nie stracili kontroli nad pewnymi procesami, nie popadli w chaos, w bezprawie, aby u nas w miejsce demokracji nie nastał czas ochlokracji.</u>
          <u xml:id="u-279.19" who="#StanisławCieśla">Najwięcej przyspieszać trzeba na dołach. Dano już wiele ku temu prawnych możliwości, które można w tym celu wykorzystać. Trzeba przełamać marazm społeczny we wsiach, w miastach, w urzędach, w policji, w prokuraturze, w spółdzielczości. Na górze zaś trzeba, aby rząd był bardziej operatywny, stanowczy tam gdzie trzeba, ale również elastyczny tam, gdzie tego trzeba.</u>
          <u xml:id="u-279.20" who="#StanisławCieśla">Trzeba działać energicznie, aby nie miały miejsca już w przyszłości afery alkoholowe czy inne. Nie może być tak, że ludzie, którzy zbili majątki na krzywdzie społecznej pozostają nietykalni, bezkarni. Nie może być tak, że ci, którzy niszczyli naszą gospodarkę czy kulturę będą to robić nadal. To, co w starym systemie było złe, trzyma się jeszcze mocno i myśli o tym koniu, bądź czemu by jeszcze zaszkodzić.</u>
          <u xml:id="u-279.21" who="#StanisławCieśla">I na tym polu trzeba wiele energiczności, aby to zło unieszkodliwić, wykorzenić. Prawo powinno wreszcie prawo znaczyć, a sprawiedliwość — sprawiedliwość.</u>
          <u xml:id="u-279.22" who="#StanisławCieśla">W toku dyskusji prowadzonej na tym posiedzeniu, padło wiele słów krytyki pod adresem rządu. Trzeba zdawać sobie sprawę, że w wielu przypadkach, w kontekście spuścizny, którą ten rząd objął po poprzednikach, była to krytyka nieuzasadniona. Ale nie należy tej sprawy stawiać tak, jak to przebijało z niektórych wypowiedzi z innej strony, aby z rządu robić jakiś temat tabu. Ostatecznie to Sejm powołuje i odwołuje rząd — ma zatem i prawo krytykowania jego posunięć. Krytyka jest przecież potrzebna każdemu organowi władzy i administracji. Lepiej, że ta krytyka wyrażana jest w tej sali niż na ulicy.</u>
          <u xml:id="u-279.23" who="#StanisławCieśla">Wysoki Sejmie! Sprawą niezwykłej wagi jest w obecnych czasach, i nie tylko, kultura polityczna. Problem kultury politycznej, bądź jej braku, uwidacznia się szczególnie m.in. w okresach prowadzenia kampanii wyborczej, a taka w Polsce de facto już się rozpoczęła. Nauczmy się wreszcie szanować przeciwnika, nie opluwać go, nie deptać. Wiąże się to również z naszym stosunkiem do tych, którzy ongiś, bądź obecnie sprawują władzę w naszym kraju. Nie należy patrzeć na nich, jak na jakiś monolit, u władzy byli bowiem różni ludzie. Jedni nadużywali swoich stanowisk, czynili zło, ale drudzy postępowali zgodnie z ogólnie akceptowanymi zasadami etyki i dbali o dobro kraju. W tym miejscu chciałem przytoczyć słowa wypowiedziane przez ambasadora USA w Polsce pana Johna Daviesa, ale uczynił to już pan poseł Sroczyński.</u>
          <u xml:id="u-279.24" who="#StanisławCieśla">Na potrzebę większej kultury politycznej zwrócił niedawno uwagę prymas Polski kardynał Józef Glemp w udzielonym Polskiej Agencji Prasowej wywiadzie, mówiąc: „Kościół będzie się modlił, aby wszystkie projektowane zmiany, owo „przyspieszenie” przebiegały w rozsądku, w powadze, w poszanowaniu godności, aby nie było takiego szargania instytucją Sejmu, rządu czy prezydenta. Wszystko można załatwić w kulturze politycznej”.</u>
          <u xml:id="u-279.25" who="#StanisławCieśla">Czas obecny jest dla naszego kraju okresem wielkiej dziejowej próby. Codziennie prawie stawiamy sobie pytanie, jak przejdziemy przez tę próbę? Na pozytywny efekt tego przejścia przez nasze liczne niebezpieczeństwa czeka nie tylko 38 mln Polaków, ale również wiele innych przyjaźnie ustosunkowanych do nas narodów.</u>
          <u xml:id="u-279.26" who="#StanisławCieśla">Proszę państwa! Polsce potrzeba jest dzisiaj solidarności, nie tylko tej, która jest nazwą związku zawodowego, a także nie tylko tej, która jest rozumiana jako szeroki ruch społeczny. Trzeba nam solidarności ogólnonarodowej, zespolenia wysiłków wszystkich ludzi dobrej woli żyjących na tej ziemi w dziele ratowania ojczyzny przed katastrofą gospodarczą i polityczną. Potrzeba nam takiej solidarności, o jakiej mówił na Wybrzeżu Papież Jan Paweł II w czerwcu 1987 r.: „Solidarność musi iść przed walką. Wówczas ludzkość może przetrwać. I może przetrwać i rozwijać się każdy naród w wielkiej ludzkiej rodzinie. Bo, co to znaczy solidarność? Solidarność to znaczy sposób bytowania w wielości ludzkiej, na przykład narodu, w jedności przy uszanowaniu wszystkich różnic, wszystkich odmienności, jakie pomiędzy ludźmi zachodzą. A więc jedność w wielości, a więc pluralizm... Solidarność również wyzwala walkę. Ale nie jest to nigdy walka przeciw drugiemu. Walka, która traktuje człowieka jako wroga i nieprzyjaciela i dąży do jego zniszczenia. Jest to walka o człowieka, o jego prawa, o jego prawdziwy postęp: walka o dojrzalszy kształt życia ludzkiego”.</u>
          <u xml:id="u-279.27" who="#StanisławCieśla">Cyprian Kamil Norwid w zwięzły i trafny sposób zdefiniował pojęcie ojczyzny, pisząc: „Ojczyzna to wielki zbiorowy obowiązek”. Zatem o tej wspólnocie dziejów i pokoleń noszących miano ojczyzny winniśmy myśleć przede wszystkich w kategorii obowiązku.</u>
          <u xml:id="u-279.28" who="#StanisławCieśla">W zależności od czasów i potrzeb te obowiązki są różne. Dzisiaj ojczyzna nie żąda od nas krwawych ofiar. Za to winniśmy wdzięczność Opatrzności i tym, którzy wcześniej za nasze dzisiaj nie szczędzili krwi i życia. Musimy jednak troszczyć się o to, żeby również w najbliższej przyszłości, za którą jesteśmy odpowiedzialni, w naszym kraju żyło się spokojnie i bezpiecznie. Aby przyszłość ojczyzny była spokojna musi istnieć rzeczywista, silna, ogólnonarodowa solidarność.</u>
          <u xml:id="u-279.29" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-280">
          <u xml:id="u-280.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-280.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Jacka Szymanderskiego z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, następnie pana posła Adama Michnika.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-281">
          <u xml:id="u-281.0" who="#JacekSzymanderski">Mówię, proszę państwa, w imieniu posłów Koła PSL „Solidarność”, działającego w ramach Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego.</u>
          <u xml:id="u-281.1" who="#JacekSzymanderski">Sprawa pierwsza — nasz stosunek do prezydenta. Uważamy, że prezydent powinien przede wszystkim zagwarantować jedność społeczeństwa. Naszym zdaniem, najpoważniejszym niebezpieczeństwem w tej chwili grożącym Polsce, jest możliwość klasowego rozbicia naszego społeczeństwa. I muszę powiedzieć, że z wielkim niepokojem słucham głosów kolegów parlamentarzystów z Polskiego Stronnictwa Ludowego, którzy mówią, że masy pracujące miast i wsi powinny wziąć rządy w swoje ręce, którzy głoszą, naszym zdaniem, właśnie hasła klasowe.</u>
          <u xml:id="u-281.2" who="#JacekSzymanderski">Sprawy społeczeństwa, w tym również sprawy chłopskie i każdej grupy społecznej będą rozwiązane tylko wtedy, jeżeli będą uzgadniane z innymi grupami społecznymi i w sojuszu z nimi. Jeżeli będą natomiast rozgrywane w kontekście walki klas, może nas to doprowadzić wyłącznie z powrotem do Polski Ludowej. Dlatego też prezydent powinien być człowiekiem gwarantującym przede wszystkim to, że spory polityczne nie przerodzą się w walkę klasową, nie przerodzą się w rewolucję. Dlatego taki prezydent powinien mieć oczywiście autorytet człowieka wybranego w wyborach powszechnych.</u>
          <u xml:id="u-281.3" who="#JacekSzymanderski">A jeżeli już mówimy o prezydencie, to sprawa pana prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego i jego inicjatywy ustawodawczej, owej incydentalnej zmiany prawa, która sprawiłaby, że pan prezydent Jaruzelski, jakby ustępując w tej chwili, dokończyłby kadencję, bo tyle znaczy proponowana przez niego poprawka.</u>
          <u xml:id="u-281.4" who="#JacekSzymanderski">Proszę Państwa! Wydaje mi się, że powinniśmy się na to zgodzić. Pamiętajmy jedno, że ten parlament, ten układ i ten prezydent powinni odejść dlatego, że skończył się układ okrągłego stołu, to znaczy weszliśmy tu dzięki układowi okrągłego stołu i dotychczas go honorowaliśmy. To honorujmy go dalej. Jest rzeczą logiczną w takim razie, by uznać, że „okrągłostołowy” prezydent, komunistyczny prezydent odpowiedzialny za stan wojenny, ale również będący partnerem umowy okrągłego stołu, odchodzi po zakończeniu umowy okrągłego stołu. Nie byłbym przeciwny, choć jest to sprawa drugorzędna, takiemu załatwieniu tej sprawy, chociaż dla nas ludzi „Solidarności”, jest absolutnie oczywiste, że Polski nie może 13 grudnia reprezentować prezydent odpowiedzialny za stan wojenny. To jednak z drugiej strony — wszystkich nas obowiązują umowy zawarte przy okrągłym stole, w tym sensie, że trzeba je doprowadzić do końca.</u>
          <u xml:id="u-281.5" who="#JacekSzymanderski">Sprawa następna. Ową jedność klasową, znaczy ową jedność społeczeństwa, naszym zdaniem, zapewnić może nie tylko prezydent. Szczególnie ważną rzeczą jest demokracja. Demokracja to instytucje demokratyczne, silne instytucje demokratyczne. Trudno zgodzić mi się z moim kolegą klubowym, który wczoraj powiedział, że ten parlament nie jest w stanie wyłonić silnego rządu i to jest cała jego wada. Otóż ten parlament jest po prostu sam bardzo słaby i to jest jego wadą.</u>
          <u xml:id="u-281.6" who="#JacekSzymanderski">W tym parlamencie, proszę państwa, który jest oparty i to normalne, bo jakby inaczej, na regulaminie jeszcze poprzednich parlamentów, regulaminie o zasadach działania wypracowanych w okresie komunistycznym — w tym parlamencie nie istnieje możliwość prowadzenia rzeczywistej dyskusji. Zwróciła na to kiedyś uwagę cytowana już tu — może mi się uda w miarę dokładnie przytoczyć — pani poseł Ziółkowska, która w debacie o ustawie budżetowej powiedziała, że możemy się tutaj zajmować sprawami w gruncie rzeczy drugorzędnymi. Nie istnieje możliwość debatowania o strategicznych decyzjach, czy np. o inflacji czy recesji, czy o bezrobociu że będzie 2-milionowe, czy też by to bezrobocie było mniejsze, wycofujemy się z czegoś, ale za to co, itd., czy o produkcji maszyn rolniczych lub samochodów osobowych. Takich debat dot. strategicznych decyzji w tym parlamencie się nie prowadzi.</u>
          <u xml:id="u-281.7" who="#JacekSzymanderski">Jeżeli to społeczeństwo ma przetrwać jako jedność, to musi być parlament, który będzie wspólnie uzgadniać sprzeczne interesy, bo są interesy sprzeczne — czy produkcja samochodów czy maszyn, czy bezrobocie czy coś innego i tak dalej. Są to interesy, które muszą być uzgadniane między grupami społecznymi. Parlament dotychczas tego nie robił. Trzeba powołać parlament, który mógłby coś takiego zrobić.</u>
          <u xml:id="u-281.8" who="#JacekSzymanderski">Sprawa następna. Pojawiają się tutaj głosy, że parlament nasz dla dobra kraju, dla dobra ojczyzny itd. musi dokończyć reformy gospodarczej, musi wykonać jeszcze pewne dzieło, żeby móc odejść. Być może, jest to prawda. Chcę tylko przestrzec przed pewnym złudzeniem, a mianowicie jeżeli zaczniemy w tej chwili rozważać, ile jeszcze ustaw trzeba uchwalić i ile jeszcze kroków trzeba wykonać, by jak gdyby osiągnąć merytoryczny, rozsądny koniec naszej kadencji, to jest to dążenie w nieskończoność. Po każdej liczbie ustaw pojawią się następne równie niezbędne ustawy, które trzeba będzie uchwalić. Natomiast co ryzykujemy?</u>
          <u xml:id="u-281.9" who="#JacekSzymanderski">Chcę państwu zwrócić uwagę, że wszyscy państwo zgodziliście się, wszyscy mówcy tutaj prawie bez wyjątku — mówię prawie, bo nie wszystkich słuchałem — godzili się, że wybory prezydenta powinny być szybko, czyli, powiedzmy, będzie wybrany ten nowy prezydent na przełomie listopada–grudnia, a jednocześnie rząd zawrze z parlamentem umowę o dzieło, zlecenie na wykonanie reformy gospodarczej i będzie ją realizował jeszcze pół roku po wyborze prezydenta. Chcę zapytać, jaka wówczas będzie rola prezydenta kiedy do tak zwartego układu rząd — parlament, nie będzie mógł absolutnie się wtrącać. W takim razie ten prezydent pozostanie figurantem. Pytanie jest, czy...</u>
          <u xml:id="u-281.10" who="#komentarz">(Głosy sprzeciwu)</u>
          <u xml:id="u-281.11" who="#JacekSzymanderski">... stać nas na marnowanie autorytetu wybranego w powszechnych wyborach prezydenta? Radziłbym zastanowić się nad jedną rzeczą, żeby z tego naszego ustalenia merytorycznie koniecznych ustaw nie wyłoniła się zasada nieobalności rządu i nieodwoływalności parlamentu póki nie dojdzie on do jakiegoś, a nie określonego ściśle, końca.</u>
          <u xml:id="u-281.12" who="#JacekSzymanderski">Proszę Państwa! Sprawy, o których tutaj mówimy są oczywiście sprawami zasadniczej wagi. W tej chwili, wydaje mi się, rozstrzygnąć wszystkich problemów nie możemy. Natomiast jestem zdania, że powinniśmy podjąć parę zasadniczych decyzji, powinniśmy podjąć również w dniu dzisiejszym odpowiednie uchwały, które umożliwiłyby już teraz szybko pracę nad ustawami, by już w przyszłym tygodniu można było zacząć drugie czytanie, przyjęcie ustaw i po prostu rozpocząć właściwą pracę przygotowującą wybory. Czas na pewno jest tutaj bardzo drogi.</u>
          <u xml:id="u-281.13" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-282">
          <u xml:id="u-282.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-282.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Adama Michnika.</u>
          <u xml:id="u-282.2" who="#komentarz">(Poseł Włodzimierz Wiertek: Proszę ad vocem.)</u>
          <u xml:id="u-282.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Słucham?</u>
          <u xml:id="u-282.4" who="#komentarz">(Poseł Włodzimierz Wiertek: Proszę ad vocem)</u>
          <u xml:id="u-282.5" who="#OlgaKrzyżanowska">Przepraszam, panie pośle — chciałam przypomnieć państwu to, co powiedział na końcu pan poseł Szymanderski: czas jest drogi. Bardzo proszę w miarę możności o skracanie swoich wypowiedzi. Mamy dzisiaj podjąć uchwałę. To nie jest chęć wcześniejszego skończenia obrad, tylko dokonania pewnej pracy, która jest dzisiaj przed nami. Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-283">
          <u xml:id="u-283.0" who="#WłodzimierzWiertek">Przepraszam. Panie Pośle Szymanderski! Denerwują pana słowa, że władzę może przejąć z powrotem lud. Proszę pana, przypomnę panu, że w ostatnim czasie nie lud sprawował władzę, tylko komuniści, rzekomo w imieniu ludu. Pan przecież na wstępie powiedział, że reprezentuje Polskie Stronnictwo Ludowe „Solidarność”. Miałbym taką prośbę do pana, żeby pan wykreślił z nazwy stronnictwa to słowo „ludowe”, żeby pana po prostu nie denerwowało to słowo i będzie wszystko grało.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-284">
          <u xml:id="u-284.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję panie pośle.</u>
          <u xml:id="u-284.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Adama Michnika z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego.</u>
          <u xml:id="u-284.2" who="#komentarz">(Poruszenie na sali).</u>
          <u xml:id="u-284.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa! Proszę uprzejmie o ciszę. Głos ma pan poseł Adam Michnik, następnie pan poseł Mieczysław Gaweł.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-285">
          <u xml:id="u-285.0" who="#AdamMichnik">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Mam świadomość wagi tej naszej debaty i mam świadomość, że o tej porze wygłaszanie przemówień do Wysokiej Izby jest gestem nieomal samobójczym. Dlatego z góry też proszę o wyrozumiałość.</u>
          <u xml:id="u-285.1" who="#AdamMichnik">Chcę powiedzieć, że w tym co dzisiaj usłyszałem w niektórych głosach, wzburzył mnie ton i obecność pewnych akcentów. Ton, którego się boję i akcenty, które są mi znane z innej epoki, a mianowicie ten duch, który nazwałbym, Wysoka Izbo, duchem insynuacji. Słyszałem takie żądania badania życiorysów, słyszałem tutaj insynuacje o jakichś tajnych układach, które ciążą nad naszym życiem publicznym. Słyszałem tutaj refleksje o jakiejś rządzącej tajemniczej mniejszości. Mnie się zdaję, Wysoki Sejmie, że to nie jest ten ton, którym powinniśmy ze sobą rozmawiać. Mnie się zdaję, że jeżeli ktoś ma coś realnego komuś innemu do zarzucenia, to powinien to mówić jasno, cytując, podając daty, nazwiska i jak trzeba to adresy, chociaż dotychczas mi się wydawało, że tego rodzaju procedury właściwe są prokuraturze, a nie Sejmowi Rzeczypospolitej — Wysoka Izbo! W Polsce dokonuje się dzisiaj proces wielkiej reformy państwa. Przechodzimy od ładu totalitarnego do ładu demokratycznego. To jest proces trudny, jak mi się zdaję, więc wymagający zgody nas wszystkich — wszystkich istotnych podmiotów na scenie politycznej — co do spraw najważniejszych. Tak sobie wyobrażałem swoją rolę w tym parlamencie, żeby takiej zgody szukać w sprawach najważniejszych.</u>
          <u xml:id="u-285.2" who="#AdamMichnik">Sporo tutaj mówiono o krytyce rządu pana premiera Tadeusza Mazowieckiego. Ten ton pojawiał się w rozmaitych wystąpieniach i słuchając tych głosów trudno mi czasem było się połapać, czy mówca pochodzi z tego klubu, czy z innego. Ja w tych głosach — uważam za obowiązek to powiedzieć — bardziej niż troskę o państwo, widzę elementy kampanii przedwyborczej.</u>
          <u xml:id="u-285.3" who="#AdamMichnik">Ten rząd potrzebuje, jak każdy rząd, krytyki i potrzebuje spokojnej, wolnej od histerii oceny. Mówię o histerii dlatego, że chcę zaapelować do panów posłów, a przede wszystkim do pań, żeby w jednej sprawie przynajmniej między nami była jasność i świadomość, że nikt dziś w Polsce, a tym bardziej tu w tej sejmowej Izbie nie jest terroryzowany, wbrew temu co słyszeliśmy, że nikomu nie knebluje się ust, że kiedy się mówi o stosunku do telewizji, która się stała czymś na kształt chłopca do bicia, to trzeba powiedzieć jasno, że nie jest tak, żeby istniała cenzura podmiotowa dla kogokolwiek. Krytykując telewizję, miejmy świadomość, że dziś nie ma takiej możliwości, żeby każdy z nas występował w telewizji tak często, żeby mieć poczucie, że już nic więcej nie ma do powiedzenia telewidzom.</u>
          <u xml:id="u-285.4" who="#AdamMichnik">Mam też zastrzeżenia, podobne jak wypowiadający się, do tego co w telewizji oglądam. Bardzo mnie boli, że w tak ważnym programie, jak „Interpelacje” tak często spotykamy się z inwazją pewnej brutalizacji języka polemiki politycznej, że tak często widzimy preferowanie czegoś, co bym nazwał pyskówką, że tak często tam właśnie jest kompromitowany demokratyczny dyskurs. Ale przecież to nie jest w głównym stopniu wina telewizji, to jest wina nas, uczestników tych debat i tę świadomość mieć musimy przez cały czas, kiedy dokonujemy bilansu rządu za okres już ponad roku. Pewne rzeczy przypomnijmy, że to ten rząd doprowadził do tego, że możemy powiedzieć, że dziś w Polsce cieszymy się pełnią swobód obywatelskich, że w okresie sprawowania władzy przez ten rząd została zlikwidowana cenzura i wprowadzona całkowita swoboda poruszania się, podróżowania, demonstrowania i że ten rząd dokonał tego wszystkiego bez przemocy i bez zemsty i bez rewanżu i bez nienawiści, choć przecież nie brakowało wezwań, by właśnie tą drogą postępować. Wreszcie w sferze ekonomii — nie czuję się tutaj ekspertem — ale myślę, że wymienialność złotego, likwidacja hiperinflacji, gospodarki niedoboru, to są rzeczy, o których wciąż musimy pamiętać, kiedy podejmujemy krytykę polityki ekonomicznej państwa.</u>
          <u xml:id="u-285.5" who="#AdamMichnik">Wreszcie zmiany w systemie prawnym. Demokratyczne wybory do samorządu terytorialnego, suwerenna polityka zagraniczna. Myślę, że wszyscy, całe nasze społeczeństwo mamy tu prawo i tytuł do dumy.</u>
          <u xml:id="u-285.6" who="#AdamMichnik">Kiedy słyszę oskarżenia np. z ust pana posła Gabrielskiego, że mamy dziś do czynienia z odtwarzaniem monopolu i że to przypomina poprzednie elity i ekipy, to chciałbym wiedzieć, czy słowo monopol w ogóle coś znaczy. Monopol to przecież tyle co jedyność chroniona przez policję, wojsko i cenzurę. Nikt odpowiedzialny nie może dziś powiedzieć, że tego rodzaju monopolistyczną praktykę wszędzie, nawet w telewizji, dziś ten rząd Rzeczypospolitej stosuje.</u>
          <u xml:id="u-285.7" who="#AdamMichnik">Z wielką uwagą wysłuchałem i pańskiego, panie pośle, przemówienia i pańskich klubowych kolegów, dlatego, że mam świadomość, że krytycy i opozycja zawsze widzą ostrzej i często widzą jaśniej i prawdziwej, bo spoglądają bez tego, co Anglicy nazywają wishful thinking — bez chciejstwa. Słuchałem tego z wielką uwagą i z niejedną szczegółową refleksją bym się zgodził. Ale chcę powiedzieć bardzo jasno, że choć każdy dziś w Polsce ma prawo do krytyki, to wolność słowa jest nierozerwalnie związana z odpowiedzialnością za słowo. No, jeżeli ktoś dziś poważnie mówi, że to, co się dziś w Polsce dzieje w jakikolwiek sposób przypomina system instytucjonalny totalitarnego, komunistycznego państwa — muszę powiedzieć nie. Tu zgody nie ma. To nie jest język prawdy. Tym językiem rozmawiać nie możemy i tym językiem się nie porozumiemy.</u>
          <u xml:id="u-285.8" who="#AdamMichnik">Chcę powiedzieć dalej, że pewne nieodpowiedzialne sformułowania idą w obieg i żyją własnym życiem. Kto dziś na przykład głosi dogmat nieomylności rządu? Ja bym chciał to usłyszeć. Minister, premier, przewodniczący OKP, czy ktokolwiek. Przecież, naprawdę, jeżeli chcemy, żeby to, co mówimy było brane serio, to traktujmy własne słowa serio. Dziś w tej sali słyszałem pewien ton krytyki rządu, który mnie, niestety, układa się w logiczną całość. To są jakby dwie krytyki rządu. Jedna krytyka to jest krytyka formułowana z pozycji czasu, który minął. To jest tęsknota za takim ładem, gdzie wszystko było jasne i zagwarantowane, łącznie z przywilejami. Ale ten czas już nie wróci, Wysoka Izbo. W to wierzymy. Ten czas już minął na zawsze.</u>
          <u xml:id="u-285.9" who="#AdamMichnik">I chcę powiedzieć, że jest druga krytyka, formułowana z pozycji przyspieszenia. Zgadzam się z tym, co było mówione przez pana posła Cieślę. Ja muszę powiedzieć, że to jest krytyka, gdzie w tyle za argumentacją stoi jedna prosta teza, wypowiadana przez liderów tej idei, to jest teza o rewolucji personalnej, że trzeba w Polsce dokonać rewolucji personalnej. Otóż chcę dać wyraz swojemu przekonaniu, że kto tak mówi, ten wzywa do łamania prawa. Zmiany są potrzebne i są dokonywane, ale kto głosi ideę rewolucji personalnej, ten wzywa do destabilizacji.</u>
          <u xml:id="u-285.10" who="#AdamMichnik">Jedno słowo na temat tego, co wczoraj powiedział pan poseł Rokita i co wzbudziło moc komentarzy. Idea pana posła Rokity była mianowicie taka, że wszyscy — i tu w tej Wysokiej Izbie — mamy świadomość, że skład tej Izby jest wynikiem pewnego układu, że Sejm specyficzny i że ten Sejm ma formalno-prawną możność zablokowania polityki rządu, ale pan poseł Rokita wyraził opinię, że korzystając z tej możności, a jednocześnie nie umiejąc właśnie ze względu na swoją sztuczność i genezę, wyłonić nowego rządu stabilnego, może być komentowany jako Sejm pozbawiony wiarygodności. Z tą opinią oczywiście się można nie zgadzać, ale trzeba jakby rozumieć o co w niej chodzi i z tym właśnie polemizować.</u>
          <u xml:id="u-285.11" who="#AdamMichnik">Obecna debata jest znakiem kolejnej fazy procesu demokratycznego w Polsce. I ten proces, tak w Polsce, jak i w innych krajach postkomunistycznych jest wielką szansą. I tak to było postrzegane z zewnątrz, w świecie. I teraz krok po kroku obraz i naszego kraju i innych krajów postkomunistycznych zmienia się, przeobraża. Euforię i radość zastępują wyczekiwania i niepokój. Mówi się o obawie, że Europę postjałtańską zastąpić może Europa symbolizowana przez Sarajewo, Europa konfliktów, nacjonalizmów, populizmu i dyktatur. Istnieje taki obraz zagrożeń nad całą postkomunistyczną Europą. I wchodząc w tę nową fazę procesu demokratycznego w Polsce tę świadomość trzeba mieć.</u>
          <u xml:id="u-285.12" who="#AdamMichnik">O co się toczył spór, który nas doprowadził do tej debaty? To był spór o formę wyboru nowego prezydenta Rzeczypospolitej. Istota tego sporu była z grubsza taka: czy to Zgromadzenie Narodowe ma wybierać prezydenta i jak — postulowali politycy z Porozumienia Centrum. I w tym rozumowaniu najistotniejsze było, kto będzie wybrany, a nie forma tego wyboru i wybierający podmiot; czy teza, że podmiotem wybierającym ma być cały naród w bezpośrednich wyborach. Taka była teza Ruchu Obywatelskiego Akcji Demokratycznej. Mnie się wydaje, że ta teza, że prezydent musi być wybierany przez cały naród zyskała przewagę i że jest to bardzo dobrze, dlatego, że to jest droga do przekroczenia sporu personalnego. W wyborach prezydenckich nie może chodzić o osobę, musi chodzić o proponowany program pełnienia urzędu prezydenckiego dla państwa. I że ta idea wygrała, chcę wyrazić swoją radość. Ale ta zmiana prezydenta nie oznacza, że stanie się w Polsce dla Polaków jakikolwiek cud. Żaden nowy prezydent nie zmieni trudnych realiów polskiej gospodarki. Tu paradoksalnie się zgadzam z panem posłem Soską. Nie nastąpi żadne cudowne przyspieszenie na drodze do dobrobytu. I nie trzeba ludzi łudzić takimi obietnicami, nie trzeba judzić wezwaniami do poszukiwania winowajców, czy to w rządzie, czy gdzie indziej, bo żadna droga na skróty do dobrobytu dziś nie jest możliwa. I nikt nie ma w kieszeni cudownej recepty, ani panowie posłowie z dawnego PZPR, ani panowie posłowie z dawnego ZSL, ani panowie posłowie ze Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego, ani panowie posłowie z Centrum, ani my z Ruchu Obywatelskiego Akcji Demokratycznej. Nie ma takiej recepty. I to mamy obowiązek uczciwie powiedzieć społeczeństwu.</u>
          <u xml:id="u-285.13" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-285.14" who="#AdamMichnik">I kiedy słuchałem dzisiaj tych płomiennych ataków na rząd, kiedy słuchałem tego straszenia wzburzeniem i gniewem narodu, już miałem wrażenie, że jak wyjdę na ulicę, to zobaczę tam tłumy demonstrantów i stojące barykady. Ale raz jeszcze okazało się — i wierzę, że będzie się okazywać że społeczeństwo polskie jest bardziej dojrzałe, niż to wydaje się niektórym parlamentarzystom. W tych straszeniach gniewem ludu wciąż odnajduję mocne ślady mentalności bolszewickiej i niejednokrotnie zresztą maskowane retoryką antykomunistyczną. I chcę powiedzieć, kiedy się dziś czyta w gazetach związanych z ugrupowaniami dawnego, wywodzącymi się z dawnego PZPR te płomienne ataki na rząd, to można chwilami mieć wrażenie, że właściwie nieszczęścia Polski zaczęły się rok temu i że w gruncie rzeczy wszystko w Polsce byłoby świetnie, gdyby ten rząd się nie ukształtował. Chcę po prostu dać wyraz swemu przekonaniu, że w tym jest jakaś wielka nierzetelność, bo wszyscy w tej Wysokiej Izbie wiemy, że ten rząd spija śmietanę 45-letnich rządów systemu totalitarnego i chcę powiedzieć bardzo jasno, że jest miejsce na krytykę polityki tego rządu i każdego z tych krytyków trzeba bronić, jeżeli cokolwiek złego by miało się z nim stać, bo póki taki głos krytyki się rozlega, to sytuacja w państwie jest zdrowa, ale krytyka rządu to nie to samo, co wywracanie tego rządu, bo to jest destabilizacja państwa.</u>
          <u xml:id="u-285.15" who="#AdamMichnik">Trzy zdania o ordynacji: proporcjonalna czy większościowa? Wszyscy tutaj argumentowali za proporcjonalną i przytaczali jej zalety.</u>
          <u xml:id="u-285.16" who="#AdamMichnik">Osobiście jestem zwolennikiem ordynacji większościowej z bardzo prostego powodu, dlatego, że w ramach tej ordynacji wybrany poseł jest uzależniony od swoich wyborców, a nie od swojej politycznej partii, bo poseł startujący w ramach ordynacji większościowej musi się głównie troszczyć nie o to, żeby kierownictwo jego partii wpisało go na listę, tylko o to, żeby jego wyborcy chcieli na niego głosować. Rozumiem i kontrargumenty, ale kiedy zastanawiamy się na co będziemy głosowali, to weźmy, proszę, i ten czynnik pod uwagę.</u>
          <u xml:id="u-285.17" who="#AdamMichnik">To nieprawda, że ordynacja większościowa kogokolwiek eliminuje, że ogranicza demokrację. Czy ktokolwiek rozumny w tej sali będzie bronił tezy, że Stany Zjednoczone Ameryki nie są państwem demokratycznym, a tam przecież jest ordynacja większościowa. Mam absolutną świadomość, że i inne koncepcje głosowania nie muszą być antydemokratyczne, że są kraje demokratyczne, gdzie jest ordynacja proporcjonalna, ale intencją tego wniosku o ordynację mieszaną jest to, żeby dać szansę i jednym i drugim i małym partiom, które w jednym okręgu mogą nie uzbierać większości i przywódcom, którzy z żadnymi partiami się nie identyfikują, a ich siłą jedyną jest poparcie ich wyborców.</u>
          <u xml:id="u-285.18" who="#AdamMichnik">Nie rozumiem ataków na ordynację zaproponowaną przez pana posła Michalaka, w której krytykuje się formułę, że to grupy obywateli mają zgłaszać kandydatów na posłów. Mnie się wydaje, że żadna skrajność nie służy ładowi demokratycznemu: ani tylko obywatele, ani tylko partie polityczne. Tutaj spróbujmy znaleźć rozwiązanie, które właśnie będzie kompromisem, bo wyobrażam sobie, że w sprawie ordynacji jesteśmy w tej Izbie skazani albo na kompromis albo na referendum.</u>
          <u xml:id="u-285.19" who="#AdamMichnik">I na koniec już. Jestem zdania, że wybory prezydenckie powinny się odbyć jak najszybciej, dlatego że tej niestabilizacji nasze państwo nie wytrzyma. Jestem zdania, że wybory parlamentarne powinny się odbyć najszybciej jak to możliwe. W nadchodzącej politycznej walce potrzebny nam jest jakiś wspólny etyczny kodeks walki politycznej, jakiś taki rodzaj zgody, co do zasad, że nie będzie miejsca na etykietowanie, na zohydzanie, na uporczywe zaglądanie do portfeli i metryk i wreszcie, że nie będzie miejsca na nienawiść, która wyniszcza nas wszystkich.</u>
          <u xml:id="u-285.20" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-286">
          <u xml:id="u-286.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-286.1" who="#komentarz">(Poseł Izabella Sierakowska: Czy można, pani marszałek, ad vocem?)</u>
          <u xml:id="u-286.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Bardzo proszę, tylko proszę krótko.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-287">
          <u xml:id="u-287.0" who="#IzabellaSierakowska">Ad vocem — panu posłowi Michnikowi. Pan mówi, że ten czas minął na zawsze, niestety, trudno mi powiedzieć, czy prawo jest łamane, panie pośle, ale to, co w tej chwili dzieje się w Polsce, to nie przypomina tego poprzedniego późnego systemu, który odszedł, ale przypomina mi, niestety, lata pięćdziesiąte. Dam panu kilka przykładów, strasznych przykładów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-288">
          <u xml:id="u-288.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Pani poseł, bardzo przepraszam, jeśli chodzi ad vocem, to proszę się odnieść do istoty, natomiast omawianie przykładów to już jest wystąpienie, i bardzo proszę zapisać się do głosu, udzielę pani poseł głosu. Bardzo przepraszam.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-289">
          <u xml:id="u-289.0" who="#IzabellaSierakowska">Pani Marszałek! Jeśli pani pozwoli — byłam zgłoszona do głosu, zrezygnowałam ze swojego głosu, panowie są świadkami, tak że nie biorę udziału w tej całej dyskusji o zmianach w Konstytucji, ale uważam, że parę słów się należy, dlatego, że pan zarzuca moim kolegom, że mówią nieprawdę, że jest to nieprawda. Jest to prawda i jest to smutna prawda. Jeżeli wojewoda przychodzi w piątek, a w poniedziałek zaczyna od zwalniania ludzi, bez sprawdzenia kim są ci ludzie; jeżeli prezydent świeżo mianowany wzywa na następny dzień przewodniczących rad zakładowych z zakładów, które zmieniły już dyrektorów, są w trakcie zmieniania dyrektorów i zakłady, które nic nie robią i nie pyta się w ogóle dlaczego, jak wygląda praca w tych zakładach, w jaki sposób zyskać nowe pieniądze dla miasta, a on się pyta — dlaczego jeszcze nie zmieniliście dyrektora. Jest łamane prawo.</u>
          <u xml:id="u-289.1" who="#IzabellaSierakowska">Nie będę już tutaj wspominać o instrukcji wprowadzonej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, jest to zupełnie inna sprawa. Myślę, że rząd stracił ogromną szansę pozyskania wielu setek tysięcy ludzi dlatego, że te setki tysięcy ludzi, ci skrzywdzeni pracownicy administracji, oświaty, przemysłu, ci ludzie nie pójdą do wyborów. Ci ludzie w tej chwili są zniechęceni.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-290">
          <u xml:id="u-290.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Pani poseł, bardzo przepraszam, to, niestety, przekracza wypowiedź ad vocem. Pani poseł będzie uprzejma skończyć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-291">
          <u xml:id="u-291.0" who="#IzabellaSierakowska">I tym ludziom z powodu rozgoryczenia rzeczywiście będzie trudno budować nową rzeczywistość.</u>
          <u xml:id="u-291.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-292">
          <u xml:id="u-292.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Panie pośle, słucham. Panie pośle, to jest nowa dyskusja, bardzo proszę o ograniczenie głosów ad vocem do istotnych kilku zdań.</u>
          <u xml:id="u-292.1" who="#komentarz">(Poruszenie na sali).</u>
          <u xml:id="u-292.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, proszę o ciszę, bo to przedłuża tylko obrady.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-293">
          <u xml:id="u-293.0" who="#TadeuszKowalczyk">Chciałem tylko zwrócić uwagę koledze posłowi Michnikowi, że chyba się przejęzyczył, bo to nie rząd zniósł ustawę o cenzurze, a parlament. Jeśli tak, no, to w takim razie nie mam więcej nic do powiedzenia.</u>
          <u xml:id="u-293.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-294">
          <u xml:id="u-294.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy pan poseł w ramach repliki? Bardzo proszę krótko, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-295">
          <u xml:id="u-295.0" who="#AdamMichnik">Przepraszam, ja po prostu się rzeczywiście przejęzyczyłem. I chciałem powiedzieć, że w ciągu tego roku cenzura została zniesiona i widzę w tym również zasługę rządu.</u>
          <u xml:id="u-295.1" who="#AdamMichnik">Natomiast pani posłance Sierakowskiej chciałem powiedzieć, że to co pani tu powiedziała, mnie utwierdza w moim przekonaniu, że mamy do czynienia z nadużyciem. Nie wiem jak było, co powiedział nowy prezydent miasta. Ja tylko wiem jedno, że pięćdziesiąte lata to był straszny, upiorny, policyjny terror, kiedy były tortury, sfingowane procesy, zrywanie paznokci, trzymanie ludzi w ekskrementach po kostki. I tutaj jakiekolwiek zestawianie tego jest po prostu czymś, co degraduje i uniemożliwia jakąkolwiek demokratyczną debatę.</u>
          <u xml:id="u-295.2" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-296">
          <u xml:id="u-296.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo o zabranie głosu pana posła Mieczysława Gawła z Polskiej Unii Socjaldemokratycznej, następnie pana posła Ignacego Czeżyka.</u>
          <u xml:id="u-296.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Przepraszam bardzo, panie pośle, chciałam tylko przed zabraniem przez pana głosu, poinformować państwa, że dostaliście państwo tekst projektu uchwały. Po zakończeniu debaty — mamy jeszcze 6 posłów — będzie krótka przerwa i przystąpimy wtedy do głosowania nad tekstem. Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-297">
          <u xml:id="u-297.0" who="#MieczysławGaweł">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Nasz przełom ustrojowy powinien być tak głęboki, jak głębokie są przemiany, które idą przez świat. Czy jednak jego celem, jak nam się stara imputować, ma być tylko zapewnienie większości jednemu blokowi? Odpowiadam — nie.</u>
          <u xml:id="u-297.1" who="#MieczysławGaweł">Gdybyśmy się istotnie tymi tylko względami kierowali, to na pewno byłoby dużo wygodniej przyjąć system starej ordynacji wyborczej i nie byłoby kamuflażu.</u>
          <u xml:id="u-297.2" who="#MieczysławGaweł">Nie chodzi nam, myślę, również o przetworzenie Sejmu w reprezentację tylko jednego ugrupowania politycznego, tak jak to miało miejsce, czy ma dzisiaj miejsce w wielu samorządach terytorialnych. Myślę, że zarówno nowa Konstytucja, jak i obecna tworzona polska ordynacja wyborcza, ustalą koncepcję pełnej współpracy między rządzącymi a rządzonymi, idei harmonijnego współdziałania wszystkich warstw społecznych w pracy na rzecz dobra zbiorowego, zgodnego współżycia wszystkich narodowości zamieszkujących w Rzeczypospolitej.</u>
          <u xml:id="u-297.3" who="#MieczysławGaweł">Wybory przeprowadzone według systemu proporcjonalnego uniezależnią obywatela od partii. Dają mu możność bezpośredniego wypowiadania się w wyborach, dają przede wszystkim swobodę w działalności przyszłych posłów w Sejmie. Przetworzy to izbę poselską w Sejm oparty na siłach społecznych, zdolny do bardziej pozytywnej pracy.</u>
          <u xml:id="u-297.4" who="#MieczysławGaweł">Każdy, kto zna choć trochę nasze dzieje ojczyste, zdaję sobie doskonale sprawę, jak ciężko zapłacił naród polski w przeszłości za przeciwstawianie społeczeństwa państwu. Nic więc dziwnego, że właśnie w narodzie polskim, a nie u politykierów zrodziła się idea wyborów proporcjonalnych. Nic więc dziwnego, że my jako pierwszy Sejm pełnej współpracy z rządem, chcemy ten cenny dorobek naszej współpracy utrwalić w nowej ordynacji wyborczej. Chcę, ażeby wszystkie partie i ugrupowania tę naszą ideę przyjęły i urzeczywistniły w wyborach bezpośrednich tylko w okręgach wyborczych.</u>
          <u xml:id="u-297.5" who="#MieczysławGaweł">Nowa Konstytucja, nowa ordynacja wyborcza dająca szansę wszystkim, wprowadzą dopiero nowe, pełne podstawy do pracy, do nowego wewnętrznego rozwoju opartego na samorządach terytorialnych i gospodarce rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-297.6" who="#MieczysławGaweł">W całej tej machinie istotne jest również stanowisko rządu — czy ustawy strukturalne dotyczące rządów w państwie są aktualne, które z już uchwalonych należy zmienić.</u>
          <u xml:id="u-297.7" who="#MieczysławGaweł">Tu, w tej sali, Wysoki Sejmie, między nami ujawniają się najbardziej zasadnicze, najbardziej jaskrawe sprzeczności dlatego, że chcemy zburzyć widoczną ostatnio bierność wielu grup społecznych. Ludzie w okręgach wyborczych dogadują się, szczególnie kiedy widzą widmo bezpośrednich zagrożeń. Nie bierzemy pod uwagę trzeciej siły w naszym kraju, która po demokratycznych wyborach zaczyna tworzyć określone struktury, widząc dziś osamotnienie. Cała nadzieja w tym, że spór o stołki rozstrzygnie demokratycznie naród, wybierając między godnymi, mądrymi i dobrymi partnerami jeszcze w tym roku prezydenta, a w przyszłym posłów.</u>
          <u xml:id="u-297.8" who="#MieczysławGaweł">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Podzielam głos pana posła Świtki w tych sześciu punktach, w których określił dokonania Sejmu i rządu. Uważam, że Sejm X kadencji jest Sejmem sumienia dla tych, którzy upojeni ogromem włożonej w ich ręce władzy dopuszczali się lub mogą dopuszczać się nadużyć tej władzy, co jest rzeczą ludzką.</u>
          <u xml:id="u-297.9" who="#MieczysławGaweł">Mam odczucie, że ci, którzy proponują wybory większościowe zlękli się tego, o co walczyli. Dla mnie jest to przykra niespodzianka.</u>
          <u xml:id="u-297.10" who="#MieczysławGaweł">Myślę, że zarówno nowa Konstytucja, jak i ordynacja wyborcza, uchwalone powinny być przez ten Sejm, aby nie było pozorów parlamentaryzmu, a rzeczywiste samowładztwo Sejmu jako podstawowego reprezentanta narodu.</u>
          <u xml:id="u-297.11" who="#MieczysławGaweł">Zdaję sobie sprawę, że nie ma idealnej ordynacji wyborczej. Jest bowiem niesłychanie ciężko i trudno pogodzić wszystkich, szczególnie teraz, kiedy po latach układów politycznych i racji często jedynie słusznych, powstało dziesiątki partii politycznych i komitetów obywatelskich. Ale ordynację ustanawia się w intencji wzmocnienia siły państwa, podniesienia jego potęgi i znaczenia, mieć powinna na celu interes kraju.</u>
          <u xml:id="u-297.12" who="#MieczysławGaweł">Różnice dzisiaj dyskutowane pochodzą raczej z winy różnych ocen grupy rządzącej. Jeżeli grupa rządząca stoi na stanowisku, że państwo jest dobrem wszystkich obywateli, że jest ono wspólną organizacją wszystkich ludzi w kraju bez względu na przekonania, wówczas będzie się ona starała, ażeby wybrane ciało parlamentarne w jak największej mierze odzwierciedlało wszystkie dążenia i interesy tej ludności.</u>
          <u xml:id="u-297.13" who="#MieczysławGaweł">Przeciwnie — jeżeli grupa rządząca stoi na stanowisku, że wyrazicielem interesów kraju jest tylko ona, jeżeli stanie ona w sprzeczności i w walce z tą ludnością, wówczas będzie się starała stworzyć ordynację wyborczą, dzięki której mogłaby się odciąć od opinii kraju i uniezależnić od społeczeństwa, przez niemożliwość pełnego poznania kandydatów.</u>
          <u xml:id="u-297.14" who="#MieczysławGaweł">Słuchając pana posła Rokity, byłem prawie rozczulony, kiedy mówił o sile i umocnieniu rządu, a równocześnie w interesie kraju proponował wybory większościowe. Tak nie można. Przez to pozbawia się całe grupy ludności wpływania na losy państwa i ich własnych ugrupowań.</u>
          <u xml:id="u-297.15" who="#MieczysławGaweł">Wybory proporcjonalne zabezpieczają interesy wszystkich w demokratycznym państwie. Będzie to w pełni zależne od głosów wyborców. Wyjdzie w nich na jaw — jak przyszły poseł chce rządzić w naszym kraju, tu i teraz i okaże się, że same chęci nie wystarczają.</u>
          <u xml:id="u-297.16" who="#MieczysławGaweł">Pani Marszałek! Panie i Panowie Posłowie! W projekcie ustawy o wyborze prezydenta Rzeczypospolitej (druk nr 521) jest kompletny brak informacji o biernym prawie wyborczym, kto ma być prezydentem, jakie powinien spełnić warunki. Obecnie to może być zarówno cesarz Chin, jak i „Havel na Wawel”. Są to sprawy niezwykle ważne. Brak jest tego zapisu tak w projektach zmian do Konstytucji prezydenckim, jak i poselskim. Wnoszę, by komisja formalnie wprowadziła ten punkt.</u>
          <u xml:id="u-297.17" who="#MieczysławGaweł">Wysoka Izbo! Wejrzyjmy w duszę pokolenia dziś żyjącego przed podjęciem decyzji, jaką stworzyć ordynację, uwzględniając nasze nowe położenie geopolityczne, a dostrzeżemy bez trudu cechy dobre i złe, myśli samodzielne i doktryny od innych przejęte, ale z psychiką naszą niezgodne, dla nas obce. Dlatego musimy również zabezpieczyć się przed nawrotem nieodpowiedzialnych rządów sejmowych, sejmokracji. Sejm wyłoniony w wyborach proporcjonalnych jest najlepszym gwarantem, aby zapobiec temu zjawisku. Wartość tej zbiorowej decyzji osądzi historia.</u>
          <u xml:id="u-297.18" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-298">
          <u xml:id="u-298.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-298.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Ignacego Czeżyka z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, następnie pana posła Zbigniewa Mierzwę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-299">
          <u xml:id="u-299.0" who="#IgnacyCzeżyk">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Szkoda, że pan poseł Michnik już wyszedł, bo miałem do niego jedno zdanie, ale wygłoszę, ponieważ mówił o programie Centrum, którego jestem sygnatariuszem. Poseł Michnik nie dopowiedział, był, że Centrum nie deprecjonuje tego parlamentu i mówiło, że wybór prezydenta może się odbyć przez Zgromadzenie Narodowe pod warunkiem, że ten Sejm nie jest w stanie zmienić Konstytucji. I taki był program warunkowy. Ponieważ sprawa już zupełnie inaczej wygląda, dlatego program Centrum zdecydowanie opowiada się za wyborem prezydenta w powszechnych wyborach.</u>
          <u xml:id="u-299.1" who="#IgnacyCzeżyk">Wysoki Sejmie! Uczymy się żyć jako ludzie wolni, pozbywając się lęków i barw ochronnych. Poprzedni system programowo zacierał różnice między ludźmi, rugował odrębności, niszczył człowieka jako osobę; śpiewał Młynarski o walcu, który przychodził i wyrównywał na obywatela socjalizmu. Efekt walcowania odbija się dzisiaj w dużych trudnościach przy tworzeniu partii politycznych jako wspólnot ludzi wyznających te same wartości, widzących podobne dobro wspólne i wskazujących konkretne drogi zachowujące i wzbogacające to dobro.</u>
          <u xml:id="u-299.2" who="#IgnacyCzeżyk">Mechanizmy demokracji muszą być wmontowane na stałe w życie społeczne. Trudną nauką dla społeczeństwa było umieszczenie biegunów politycznych w samej „Solidarności” przez Lecha Wałęsę. Taki warunek uznał Lech Wałęsa jako konieczny dla polskiej demokracji, w obawie przed powtórzeniem jakiegoś modelu totalitarnego.</u>
          <u xml:id="u-299.3" who="#IgnacyCzeżyk">Powstającym z trudem wspólnotom politycznym trzeba dać promocję w postaci czasu i właściwej ordynacji wyborczej, to znaczy proporcjonalnej. Jest jednak ale i to ale jest bardzo istotnie związane ze stanem niskiej kultury politycznej tkwiącej w starych modelach. Nie było i ciągle nie ma wyraźnych alternatywnych programów. Funkcjonuje zaś stereotyp — swój poseł, to najlepszy poseł. To jest bliskie ludziom i to jest uchwytne. Mądry, człowiek uczciwy nie zawodzi, potrafi czas innym poświęcić i to trzeba uwzględnić. Trzeba połączyć te nowe tendencje z potrzebami lokalnych społeczności skupiających się w okręgach wyborczych proponowanych w ordynacji.</u>
          <u xml:id="u-299.4" who="#IgnacyCzeżyk">Zatem ordynacja mieszana, łącząca dwa projekty. Consensus co do proporcji, to znaczy czy w połowie proporcjonalna, czy też w 2/3, czy też jeszcze inaczej wypracują odpowiednie komisje sejmowe. Mieszana ordynacja ma jeszcze jeden pozytywny aspekt — jest czynnikiem stabilizującym parlament, o czym już była mowa.</u>
          <u xml:id="u-299.5" who="#IgnacyCzeżyk">Czas samorozwiązania obecnego parlamentu — tak szybko, jak to jest możliwe, by straty gospodarcze i społeczne były minimalne. Posłuchajmy, co mówił poseł, prof. Zawiślak na łamach „Rzeczpospolitej”: „Trzymajcie tych posłów pod kluczem w Sejmie do następnej jesieni, bo zniszczą dotychczasowy dorobek i trzeba będzie od nowa”. Jest coś z dużej prawdy w tym stwierdzeniu. Pan poseł Zawiślak, który bardzo duży wkład włożył, nie wypowiada słów na wiatr. Jestem za przyspieszeniem, ale ogromnie roztropnym, z uwzględnieniem wszystkich warunków, a szczególnie tego gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-299.6" who="#IgnacyCzeżyk">Myślę, że w 1991 r. powinniśmy mieć nowy parlament i Konstytucję. Konstytucję uchwaloną przez w pełni demokratycznie wybrany parlament. Takie jest moje zdanie.</u>
          <u xml:id="u-299.7" who="#IgnacyCzeżyk">Ale nasuwa się pytanie, czy nową Konstytucję trzeba uchwalić w jubileuszowym roku Konstytucji 3 maja? Czy trzeba pośpiechu? Wielu posłów wypowiadało się krytycznie co do uwzględnienia jubileuszy czy rocznic, mając na uwadze rocznice i święta socjalistycznego 40-lecia.</u>
          <u xml:id="u-299.8" who="#IgnacyCzeżyk">Otóż święta narodowe czy zwycięstwa militarne w wolnym kraju mają ogromne znaczenie. To są korzenie narodu, życie bez korzeni to życie narodu światłem odbitym od innych. Nie zginął naród żydowski tak długo żyjący w diasporze, bo obchodził święto Paschy, przejścia od niewoli ku wolności. Na polskiej drodze powinny być chwile szczególnej radości. Ofiarowana wolnemu narodowi przez demokratycznie wybranych przedstawicieli Konstytucja państwa wolnych i solidarnych Polaków to radość, którą dziś powinniśmy już zasygnalizować.</u>
          <u xml:id="u-299.9" who="#IgnacyCzeżyk">Jeszcze o urzędzie prezydenta. Ten urząd prezydenta, bardzo ważny, jest wmontowany w cały system urządzeń społecznych, choć jego dotychczasowa fasadowość, a raczej martwość — nawet mówiło się o gabinecie figur woskowych — nie dawała gwarancji służby ludziom, pomocy ludziom. Ludzie uznawali ten urząd, że jest po prostu niepotrzebny, że tylko inwestuje się pieniądze państwowe, a ten urząd nic nie robi. Istotnie tak było. I tutaj odnosimy się do zasady pomocniczości Kościoła — o tyle nowy byt społeczny, o ile ludziom pomaga, o ile ludzie w starym bycie nie są w stanie sobie pomóc.</u>
          <u xml:id="u-299.10" who="#IgnacyCzeżyk">Powstała instytucja prezydencka, która dotychczas nie służyła ludziom. I jeśli ten urząd byłby tylko zmieniony na tyle, że tam by się pojawił człowiek z woli narodu, akceptowany, mający powszechne zaufanie, to już diametralnie sytuacja by się zmieniła; już wchodzilibyśmy w częściową realizację zasady pomocniczości. Natomiast, jeśli przyszła Konstytucja ten urząd umocni, uczyni go silnym, wtedy stanie w pełnym blasku.</u>
          <u xml:id="u-299.11" who="#IgnacyCzeżyk">Jeszcze raz chciałbym zwrócić uwagę na to, że osoba ludzka jest i powinna być zasadą, podmiotem i celem wszystkich urządzeń społecznych, ponieważ z natury swej potrzebuje życia społecznego. Zaufanie do człowieka leży u podstaw wszelkiego ładu.</u>
          <u xml:id="u-299.12" who="#IgnacyCzeżyk">Chciałbym na zakończenie powiedzieć, to co bardzo celnie wyrazili deputowani rosyjscy podczas ostatniego pobytu w Sejmie. Oni mówili: wy, Polacy jesteście szczęśliwi, macie ludzi, którym można zaufać, wy macie rząd Mazowieckiego, wy macie „Solidarność” z Lechem Wałęsą, wy nie wiecie naprawdę co posiadacie. Rosja jest smutna, bo tego wszystkiego nie ma. Oni tak mówili, byłem świadkiem tej rozmowy. I istotnie, trzeba te słowa rozważyć.</u>
          <u xml:id="u-299.13" who="#IgnacyCzeżyk">Mam stosunek krytyczny do wielu pociągnięć rządu, ale wartości, które mamy na co dzień, na dziś, nie możemy zgubić, nie możemy odbierać pewnej nadziei ludziom. Ta nadzieja, która 10 lat temu objawiła się w „Solidarności” i dała impuls do powstania w ciągu roku prawie 10 milionowego związku, myślę, może być dziś ponownie rozbudzona. Nie można patrzeć na społeczeństwo tylko jako na kulawe społeczeństwo, jako na jakąś beznadzieję, bo rzeczywiście te skrzydła, które autentycznie już wyrosły nie będą miały tej mocy i tej siły. I to nie jest życzenie, to nie jest jakieś chciejstwo, jest to naprawdę nasza rzeczywistość i wykorzystajmy w sensie pozytywnym również tę rzeczywistość.</u>
          <u xml:id="u-299.14" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-300">
          <u xml:id="u-300.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-300.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Zbigniewa Mierzwę z Polskiego Stronnictwa Ludowego, następnie pana posła Włodzimierza Mokrego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-301">
          <u xml:id="u-301.0" who="#ZbigniewMierzwa">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Nie jest łatwo w tak trudnej debacie 39 sesji Sejmu zabierać dzisiaj głos, który praktycznie jest jednym z końcowych głosów. Niemniej jednak chciałbym przekazać parę przemyśleń i spraw, do czego zobowiązał mnie szanowny elektorat przemysłu.</u>
          <u xml:id="u-301.1" who="#ZbigniewMierzwa">Przed rokiem zapanował nowy duch w narodzie, wytworzył się bardzo szybko swoisty kult. Moim zdaniem, kult szkodliwy, utrudniający pożądany krytycyzm, szkodliwy, bo nie wynikający z rzeczywistych wówczas sukcesów świeżo co powołanego rządu, a z gloryfikacji pierwszego po wojnie niekomunistycznego premiera. Przy uczciwym spojrzeniu wstecz — na działania rządu w okresie roku i Sejmu w ciągu półtora roku — dostrzegamy, że można było wybrać drogę bardziej ludzką, drogę jaką proponowało w marcu tegoż roku Polskie Stronnictwo Ludowe w swym korekcyjnym programie gospodarczym w stosunku do programu rządowego, drogę, na której, zachowując podstawowe prawa rynku, można było szybko uruchomić mechanizmy działające skutecznie w kierunku ożywienia gospodarki, a nie jej dalszego duszenia.</u>
          <u xml:id="u-301.2" who="#ZbigniewMierzwa">Ciągle słyszy się coraz to nowe określenia, coraz to nowe słowa, a czynu jak nie było, tak nie ma. Obecnie z ludu polskiego już więcej zedrzeć się nie da — tak stwierdzają wyborcy. Naród coraz to bardziej zmęczony jest obiecywaniem to z jednej, to zaś z drugiej strony.</u>
          <u xml:id="u-301.3" who="#ZbigniewMierzwa">Wysoki Sejmie! Są także i duże efekty pracy naszego parlamentu — tegoż rządu — temu nie da się zaprzeczyć, ogromna była jego praca, ale zastosowana w wielu dziedzinach gospodarczych metoda szoku może źle się skończyć i dlatego szybka korekta planu pana premiera Balcerowicza chociaż w części złagodzi uciążliwość dnia dzisiejszego.</u>
          <u xml:id="u-301.4" who="#ZbigniewMierzwa">Często wielu ludzi sprawujących władzę zapomina o tym, że tam, na dole pozostał naród, szary, zapracowany, ciężko zapracowany naród polski, często w biedzie i bez pomocy. Dzisiaj wszyscy mocno dyskutujemy o przywódcy tegoż narodu, o przewodniku stada. Zbyt często owieczki tego stada prowadzone były przez nieudolnych przewodników. W historii naszego narodu za często nieudolni przewodnicy doprowadzali do kolejnych aktów rozpaczy, kiedy lała się krew i padały ofiary.</u>
          <u xml:id="u-301.5" who="#ZbigniewMierzwa">My, młodzi chcemy żyć inaczej, a i zmęczone starsze pokolenie zapewne też. Dlatego wybór prezydenta w wolnych wyborach w Rzeczypospolitej wywołuje ciągle to nowe spekulacje polityków przeróżnych maści. Jednak cały naród pragnie mieć swojego przewodnika, który daje poczucie bezpieczeństwa i godności, człowieka, który pociągnie wszystkich do konkretnej pracy, do tworzenia, człowieka, który postawi jasny i precyzyjny program, który stworzy wielkie społeczeństwo ludzi zdolnych zaspokoić swoje potrzeby.</u>
          <u xml:id="u-301.6" who="#ZbigniewMierzwa">Dlatego też odnoszę się z uznaniem do decyzji obecnego prezydenta. Duch czasu, panie prezydencie, jest niespokojny, a prezydent dobrze to rozumie. Jeśli chodzi natomiast o rząd emigracyjny Rzeczypospolitej Polskiej, myślę, żeby się nie spieszyć, bo, nie daj Boże, może się jeszcze na coś przydać.</u>
          <u xml:id="u-301.7" who="#ZbigniewMierzwa">Chciałbym podzielić się opinią o proponowanej ordynacji wyborczej. Jeżeli skupimy się uczciwie na zasadach demokracji, to powstaje pytanie, czy ustalić takie reguły gry, w których szanse mieliby tylko najsilniejsi, czy też zrównać szanse wszystkich. Póki co słyszy się coraz to głośniej, że wielu wołałoby, żeby partii i ugrupowań małych, bądź dopiero tworzonych — nie brać pod uwagę. Twierdzą oni, że w Polsce wytworzył się już dostateczny system trzech, mocnych partii. Czyżby znów odezwał się problem elit, gdyż masy członkowskie nie liczą się. Jest to zawarte w propozycji ordynacji, którą przedstawił poseł OKP Michalak.</u>
          <u xml:id="u-301.8" who="#ZbigniewMierzwa">Cóż tu jest do ukrycia? Wiadomo, że przy większościowej ordynacji wyborczej przechodzi elita. Ona może być pluralistyczna, ale wątpię, czy do końca. Chyba nie bez racji rodzi się pytanie, czy aż tyle nowych partii i ugrupowań pragnie wystawić swoich kandydatów do przyszłego parlamentu. Dziś mamy około 100 tych ugrupowań i partii, ale co najwyżej dziesięć może odegrać w wyborach poważną i znaczącą rolę. A więc krzyk, że będzie bałagan uważam za krzyk raczej w obronie swoich interesów niż interesów demokracji. Dlatego też opowiadam się za ordynacją proporcjonalną, gdyż tylko doświadczenie demokracji bez granic i urzędowego kagańca nauczy polityków i obywateli odpowiedzialności za odzyskane państwo. Jeśli odpowiedzialność spoczywać będzie na elitach, coraz trudniej będzie rządzić państwem. Naród stwierdza, że pluralizm partyjny i proporcjonalna ordynacja wyborcza na pewno nie zaprowadzą w Polsce większego bałaganu, a zaprowadzą wreszcie ład i porządek.</u>
          <u xml:id="u-301.9" who="#ZbigniewMierzwa">Nowy prezydent określi w swoich czasie, czy ten parlament jest dla narodu przydatny czy nie. Naród sam się wypowie. Dlatego też, idąc za głosem przewodniczącego „Solidarności” Lecha Wałęsy, kandydata na prezydenta, który na ostatnim zjeździe zaproponował termin wyborów do parlamentu po wizycie Papieża Jana Pawła II — przychylam się do tej propozycji.</u>
          <u xml:id="u-301.10" who="#ZbigniewMierzwa">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Na koniec — panie pośle Drela, dziś w tej sali poseł Dobrosz, z mojego pokolenia, mówił o fałszu, o obłudzie i pan jest jej typowym przykładem. Ja wstąpiłem do „Wici” za młodych moich lat, a do ZSL wtedy, gdy wyraźnie mówił ZSL o trwałości indywidualnego gospodarstwa chłopskiego — byłem wówczas na studiach. To właśnie pan był i stworzył karykaturę ruchu ludowego, którą po panu odziedziczyłem, ale my, młodzi zmieniliśmy już na dobre ten ruch. W myśl filozofii jednego z pańskich kolegów byli członkowie również i ZSL należeli do organizacji przestępczych. Może zatem spotkamy się przed tym samym sądem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-302">
          <u xml:id="u-302.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-302.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bez osobistych wycieczek z trybuny.</u>
          <u xml:id="u-302.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, ostatni przed przerwą, pan poseł Mokry. Następnie zarządzę przerwę.</u>
          <u xml:id="u-302.3" who="#komentarz">(Poseł Zbigniew Drela: Pani Marszałek!)</u>
          <u xml:id="u-302.4" who="#OlgaKrzyżanowska">Słucham pana posła? Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-303">
          <u xml:id="u-303.0" who="#ZbigniewDrela">Chciałbym usłyszeć, na jakiej podstawie mój przedmówca oskarża mnie o rzeczy, do których ja się absolutnie nie poczuwam, na jakiej podstawie, panie pośle?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-304">
          <u xml:id="u-304.0" who="#ZbigniewMierzwa">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Przecież pan stwierdził, że był pan w ZSL i pan stwierdził, że ZSL doprowadził do ruiny Rzeczypospolitej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-305">
          <u xml:id="u-305.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Panie Pośle! Proszę bardzo, żeby panowie posłowie się porozumieli, jeżeli pan poseł uważa, że było to uwłaczające, proszę się zgłosić do Komisji Regulaminowej. Sprawa Wysokiej Izbie będzie podana do wiadomości.</u>
          <u xml:id="u-305.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę, pan poseł Włodzimierz Mokry.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-306">
          <u xml:id="u-306.0" who="#WłodzimierzMokry">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! W tak ważnej debacie, jaką jest parlamentarna dyskusja na temat wyboru prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, nad poprawkami czy treścią Konstytucji oraz ordynacją wyborczą do Sejmu i Senatu, a co zatem idzie nad całokształtem przyszłej polityki polskiej nie powinno, jak się wydaje, zabraknąć i określenia stanowiska wobec potrzeb, obowiązków i praw mniejszości narodowych, etnicznych i wyznaniowych, których problematyka stanowi dla wielu demokratycznych państw istotny element polityki zagranicznej, a przede wszystkim polityki wewnętrznej i znajduje odbicie zarówno w zapewnieniu przedstawicielom mniejszości udziału w organach przedstawicielskich, a więc w Sejmie, Senacie, w terenowych radach narodowych, a także uwidacznia się w przyjętych uregulowaniach prawnych, to jest w ustawach o mniejszościach narodowych, czy w tworzonych i funkcjonujących instytucjach.</u>
          <u xml:id="u-306.1" who="#WłodzimierzMokry">Ponieważ powojenne komunistyczne władze Polski przyjęły i upowszechniały tezę o jednolitym pod względem narodowościowym państwie polskim, a w okresie rządów ekipy Edwarda Gierka w celu rozbudzenia uczuć patriotycznych głosiły nawet i hasło „Polska ojczyzną Polaków”, a nawet „samych Polaków”, likwidując w tym czasie między innymi białoruskie muzeum etnograficzne, na którego odbudowę nie ma obecnie środków, a także dlatego, że sprawy mniejszości stały się nie tylko problemem tabu, lecz oddano je do załatwienia służbie bezpieczeństwa, Ministerstwu Spraw Wewnętrznych, pod którego kuratelą utworzono fasadowe towarzystwa kulturalne dla narodowej mniejszości Białorusinów, Czechów, Słowaków, Litwinów, Ukraińców i Żydów — wiele w uregulowaniu praw i potrzeb wszystkich mniejszości w Polsce mamy do odrobienia.</u>
          <u xml:id="u-306.2" who="#WłodzimierzMokry">Jest to także naszą powinnością, tym bardziej, że przynajmniej z naszej strony, ze strony Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego i ze strony nowego rządu poczynione zostały w tym względzie konkretne zobowiązania względem mniejszości narodowych.</u>
          <u xml:id="u-306.3" who="#WłodzimierzMokry">Szczególnie wiele nadziei na załatwienie nabrzmiałych przez cały powojenny okres problemów wzbudziły wśród przedstawicieli mniejszości wychodzące im naprzeciw deklaracje, zawarte w przedwyborczym programie „Solidarności”, następnie w specjalnym liście przewodniczącego naszego związku Lecha Wałęsy, a także w pierwszym expose premiera Tadeusza Mazowieckiego.</u>
          <u xml:id="u-306.4" who="#WłodzimierzMokry">Niemało oczekiwali, dziś coraz bardziej zawiedzeni, przedstawiciele mniejszości od sejmowej Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych, której prezydium nie wypracowało do dziś, ani metodyki pracy, ani jej zasadniczych celów, czy doraźnych interwencji, ani wyraźnie ustalonej problematyki, a także kalendarza swych posiedzeń odbywanych zwykle w biegu, a ostatnio zupełnie zaniechanych. Ponieważ członkowie sejmowej Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych nie mieli możliwości zebrania się w celu wypracowania stanowiska wobec obu dyskutowanych projektów ustaw o Ordynacji wyborczej do Sejmu, które to projekty w odczuciu wielu moich wyborców nie dają równych szans przedstawicielom mniejszości narodowych w uzyskaniu mandatu posła, czy senatora, pragnę zgłosić następujące zastrzeżenia, uwagi i propozycje.</u>
          <u xml:id="u-306.5" who="#WłodzimierzMokry">Otóż niezbędny wydaje się nowy zapis w Konstytucji, gwarantujący mniejszościom narodowym udział w organach ustawodawczych. Art. 69 obecnej Konstytucji, stanowiący podstawę do zakazu dyskryminacji, ponieważ deklaruje równe prawa dla wszystkich obywateli niezależnie m.in. od narodowości, jest wyrazem ogólnej zasady równości, ale nie daje równych szans przedstawicielom mniejszości. Ogólna zasada równości proponowana zresztą przez niektórych członków Komisji Konstytucyjnej nie jest wystarczająca.</u>
          <u xml:id="u-306.6" who="#WłodzimierzMokry">Dla wyrównania szans mniejszości konieczne jest spełnienie dwóch następujących warunków:</u>
          <u xml:id="u-306.7" who="#WłodzimierzMokry">— po pierwsze — zapewnienie, że osoby należące do mniejszości będą traktowane pod każdym względem na zasadzie pełnej równości z pozostałymi członkami społeczeństwa, co jest wyrazem realizacji właśnie tej wspomnianej zasady równości i niedyskryminacji oraz,</u>
          <u xml:id="u-306.8" who="#WłodzimierzMokry">— po drugie — zapewnienie mniejszościom odpowiednich środków dla ochrony ich odrębności etnicznych, językowych, czy religijnych.</u>
          <u xml:id="u-306.9" who="#WłodzimierzMokry">Te dwa elementy są ściśle ze sobą związane, albowiem nie ma rzeczywistej równości między większością a mniejszością, jeśli ta ostatnia jest pozbawiona własnych instytucji i jest stale zmuszana do rezygnacji z tego, co stanowi istotę jej bycia jako mniejszości.</u>
          <u xml:id="u-306.10" who="#WłodzimierzMokry">Ochrona mniejszości polega zatem na zagwarantowaniu swoistej antynomii, to znaczy zapewnieniu równości przez zagwarantowanie odrębności, czyli różnic. Tak silne akcentowanie różnic wynika z podłoża historycznego, te bowiem cechy, które różnicowały, były właśnie przedmiotem likwidacji w celu doprowadzenia do pełnej asymilacji. Stworzenie zatem grupie warunków do przetrwania oznaczało stworzenie gwarancji w stosunku do tego, co różnicuje.</u>
          <u xml:id="u-306.11" who="#WłodzimierzMokry">Generalnie zatem uznaje się, że mniejszości korzystają z dwóch typów praw, po pierwsze — praw równych z większością, co dotyczy tych dziedzin, gdzie potrzeby mniejszości są równe z potrzebami większości i nie wymagają akcentowania odrębności. I po drugie — praw specjalnych, gdzie uznaje się, że mniejszości mogą mieć specjalne potrzeby. Problem ten został silnie zaakcentowany orzeczeniem Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej dotyczącym szkół mniejszościowych, w którym stwierdzono, że te dwie sprawy są ściśle ze sobą związane, ponieważ nie może być prawdziwej równości między większością a mniejszością, jeśli ta ostatnia była pozbawiona własnych instytucji, a więc tym samym zobowiązana zrzec się tego, co stanowi istotę jej istnienia jako mniejszości.</u>
          <u xml:id="u-306.12" who="#WłodzimierzMokry">Prawa specjalne oznaczają zatem nie więcej niż równe z większością prawa, tzn. mieć lub czynić to, co większość ma lub czyni. Umożliwiają one zarazem znalezienie się mniejszości w sytuacji równej a nie uprzywilejowanej z większością. Można tu posłużyć się znanym stwierdzeniem: traktować różne materie równo w sposób mechaniczny mogłoby być tak samo niesprawiedliwe, jak traktować równe materie różnie. Z tego zatem względu zmianie winny ulec rozwiązania konstytucyjne, przygotowana zaś ustawa powinna być wyrazem realizacji obu przepisów konstytucyjnych, to jest obecnego art. 69, stanowiącego podstawę zakazu dyskryminacji, jak i nowego, stwarzającego podstawę do konstruowania już bardziej szczegółowych praw specjalnych.</u>
          <u xml:id="u-306.13" who="#WłodzimierzMokry">W świetle tych uwag, równych szans wyborczych do Sejmu i Senatu przedstawicielom mniejszości narodowych nie daje, niestety, ordynacja proporcjonalna ani tym bardziej większościowa, czy mieszana. Prawa wyborcze dla mniejszości narodowych można by zapewnić przez odpowiednie stosowanie geografii wyborczej tam, gdzie są szczególne skupiska mniejszości, a ewentualne inne rozwiązania należałoby przewidzieć w ordynacji wyborczej, albowiem — poza ordynacją wyborczą — mniejszości nie mogą być uwolnione od procedury demokratycznej. Przez odpowiednie stosowanie geografii można wyrównać szanse żyjącej w skupisku mniejszości białoruskiej, litewskiej, słowackiej, częściowo niemieckiej. Jak jednak wyrównać szanse żyjącej w różnych zakątkach kraju mniejszości żydowskiej, cygańskiej, czy wysiedlonej w 1947 r. i rozproszonej w celu wynarodowienia po całej Polsce mniejszości ukraińskiej.</u>
          <u xml:id="u-306.14" who="#WłodzimierzMokry">Wariantowe propozycje rozwiązań, których projekty złożę na piśmie do komisji — z uwagi na brak czasu — mogą tu być różne. Chciałbym jednak zaapelować do Wysokiej Izby o uwzględnienie przedstawionych tu uwag i propozycji, by przedstawiciele mniejszości narodowych mieli swych reprezentantów, przedstawicieli, orędowników, a nie tylko adwokatów, jak powiedział ostatnio w telewizji pan Sokrat Janowicz. W Polsce żyje bowiem około 2–2,5% odwiecznych obywateli państwa polskiego, niepolskiego pochodzenia, a więc mogliby mieć kilkunastoosobową reprezentację w parlamencie. Są oni często żywymi reliktami Rzeczypospolitej dwojga, a szkoda, że nie czworga narodów, gdyż dziś mapa polityczna Europy wyglądałaby zupełnie inaczej.</u>
          <u xml:id="u-306.15" who="#WłodzimierzMokry">Właściwe rozwiązanie problemów mniejszości narodowych, zapewniające prawa mniejszościom narodowym oraz stworzenie warunków do rozwoju i kultywowania ich tradycji ojczystych zaowocowałoby w dwójnasób, ponieważ pielęgnujące swe tradycje rodzime mniejszości narodowe stałyby się mini-ambasadorami swych narodów w Polsce, a więc mini-ambasadorami kultury naszych bezpośrednich sąsiadów, gdzie żyją także Polacy, a więc sąsiadów z Litwy, Białorusi, Ukrainy, Czechosłowacji, Niemiec, a to są już sprawy nie tylko polityki wewnętrznej, ale i zewnętrznej i międzynarodowej.</u>
          <u xml:id="u-306.16" who="#WłodzimierzMokry">W dodatku stosunek do mniejszości narodowej nazywany jest coraz częściej swoistym testem, czy sprawdzianem tolerancji i demokracji. Nie przypadkowo zatem Jan Paweł II swoje orędzie na światowy dzień pokoju w 1988 r. zatytułował „Poszanowanie praw mniejszości narodowych gwarancją pokoju”.</u>
          <u xml:id="u-306.17" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-307">
          <u xml:id="u-307.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję panu posłowi. Wysoki Sejmie! Ogłaszam 25-minutową przerwę, po której przystąpimy do głosowania nad wnioskiem złożonym przez pana posła Łopuszańskiego i nad projektem uchwały, którą państwo dostaliście. Proszę bardzo o punktualne przybycie. Proszę również o zebranie się w czasie przerwy Konwentu Seniorów w gabinecie marszałka.</u>
          <u xml:id="u-307.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Ogłaszam przerwę do godz. 20.50.</u>
          <u xml:id="u-307.2" who="#komentarz">(Przerwa w obradach od godz. 20 min 25 do godz. 21 min 15).</u>
          <u xml:id="u-307.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-307.4" who="#OlgaKrzyżanowska">Chciałam państwa przeprosić za opóźnienie rozpoczęcia obrad, dłużej niż przewidywaliśmy pracował Konwent Seniorów. Proszę państwa, mamy do podjęcia kilka ważnych decyzji i w związku z tym obradował Konwent Seniorów; przedstawię je państwu po kolei pod uwagę i do głosowania. Mamy jeszcze zapisanych do głosu dwóch mówców; każdy ma prawo zabrać głos, koledzy posłowie się zgłosili i zostali umieszczeni na liście mówców.</u>
          <u xml:id="u-307.5" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Marka Rusakiewicza z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, następnie pana posła Marcina Święcickiego — ostatniego zgłoszonego do dzisiejszej debaty.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-308">
          <u xml:id="u-308.0" who="#MarekRusakiewicz">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Zdecydowałem się jednak zabrać głos w tak długiej dyskusji jako przedostatni — przepraszam za to — ale tylko dlatego, ponieważ dotychczasowi dyskutanci nie przedstawili propozycji, którą chciałbym w kilku zdaniach omówić. Tylko będą to dwie sprawy, więc myślę, że czasu nie zabiorę za wiele.</u>
          <u xml:id="u-308.1" who="#MarekRusakiewicz">Pierwsza z nich dotyczy wyborów do parlamentu, a właściwie wyborów do Senatu. Jestem, jak chyba wszyscy w tej sali, za jak najszybszymi wyborami do Sejmu, ale jednocześnie uważam, że wybory do Senatu powinny się odbyć dopiero za dwa lata,...</u>
          <u xml:id="u-308.2" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-308.3" who="#MarekRusakiewicz">... czyli po zakończeniu pełnej kadencji obecnego demokratycznie wybranego Senatu</u>
          <u xml:id="u-308.4" who="#komentarz">(Wesołość na sali. Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-308.5" who="#MarekRusakiewicz">Ponadto proponuję, aby nie był to wyjątek ale zasada, przyjęta już na stałe, zasada wyborów do Senatu w połowie kadencji Sejmu. W praktyce oznaczałoby to wybory co dwa lata, raz do Sejmu, raz do Senatu.</u>
          <u xml:id="u-308.6" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-308.7" who="#MarekRusakiewicz">Taka procedura zarówno obecnie, jak i w przyszłości zapewnia, jak sądzę, ciągłość procesu legislacyjnego. Dziś jest to szczególnie ważne ze względu na potrzebę kontynuowania rozpoczętych przez nasz parlament zmian systemowych, zwłaszcza zmian gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-308.8" who="#MarekRusakiewicz">Moim zdaniem, bezdyskusyjna jest konieczność istnienia izby wyższej w parlamencie. Argumenty przemawiające za taką potrzebą są powszechnie znane, dlatego pozwolę sobie je pominąć. Chciałbym jednak zaproponować wzmocnienie funkcji kontrolnej Senatu w stosunku do Sejmu przez zmianę procedury uchwalania ustaw. Uważam, iż Senat powinien mieć prawo zgłaszania poprawek nie tylko do ustawy uchwalanej przez Sejm, ale również do wszystkich ustaw, które ta ustawa nowelizuje, czyli należałoby rozszerzyć zakresu terminu: materia ustawowa. Poprawki Senatu, moim zdaniem, powinny być odrzucane, tak jak obecnie większością 2/3 głosów, ale ich nieodrzucenie oznaczałoby jednocześnie automatyczne ich przyjęcie. Obie te propozycje, wiem, że nie znajdują tutaj zrozumienia, ale uważam, że zabezpieczają nie tylko ciągłość legislacyjną, ale nadają odpowiednie znaczenie izbie wyższej naszego parlamentu.</u>
          <u xml:id="u-308.9" who="#MarekRusakiewicz">Kilka słów pragnę również powiedzieć na temat ordynacji wyborczej do Sejmu. Z wielu względów, o których moi przedmówcy niejednokrotnie wspominali, opowiadam się za projektem ustawy przedstawionym przez posła Michalaka. Chciałbym zaproponować jednak pewną zasadniczą zmianę w tym projekcie, a mianowicie proponuję wprowadzić instytucję listy krajowej, z której wybierany byłby...</u>
          <u xml:id="u-308.10" who="#komentarz">(Wesołość na sali. Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-308.11" who="#MarekRusakiewicz">Doskonale rozumiem, proszę państwa, te śmiechy, ale taka instytucja istnieje również w innych krajach Europy.</u>
          <u xml:id="u-308.12" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-308.13" who="#MarekRusakiewicz">Wiem, jakie ona budzi w naszym kraju skojarzenia, ale — jeżeli państwo pozwolicie — chciałbym skończyć tę myśl. Proponuję wprowadzenie tej listy krajowej, z której według zasad proporcjonalności wybierano by około 10%, maksymalnie 10% posłów. Kandydatów na tą listę mogłyby zgłaszać wszystkie partie polityczne.</u>
          <u xml:id="u-308.14" who="#MarekRusakiewicz">Zdaję sobie sprawę, że lista krajowa wiąże ze sobą pewne ściśle określone skojarzenia, jednak instytucja listy krajowej jest potrzebna. Jej istnienie stwarzałoby możliwość wejścia do Sejmu przedstawicieli, liderów wszystkich liczących się w kraju sił politycznych, to jest ugrupowań, które posiadają co najmniej 2–3% poparcia wyborczego. Wiedziałem od razu, że gdy będę zabierał głos w tej dyskusji to obie propozycje nie znajdą zrozumienia i będą przedmiotem śmiechu, bądź nie wiem jeszcze czego, ale wewnętrznie jestem przekonany o ich słuszności i dlatego pragnąłem je przedstawić i mam nadzieję, że jednak Sejm będzie łaskawy rozpatrzyć te propozycje już może nie na gorąco, ale spokojnie, w komisjach.</u>
          <u xml:id="u-308.15" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-309">
          <u xml:id="u-309.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję, panie pośle.</u>
          <u xml:id="u-309.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Jako ostatni — proszę państwa nie ma ad vocem...</u>
          <u xml:id="u-309.2" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-309.3" who="#OlgaKrzyżanowska">... dlatego, że kończymy dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-309.4" who="#komentarz">(Poseł Jerzy Orzeł: Nie ad vocem, ale w sprawie formalnej.)</u>
          <u xml:id="u-309.5" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, proszę o ciszę. To dobrze, że mamy takie dobre humory po tylu godzinach obrad, ale bardzo proszę o ciszę. Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-310">
          <u xml:id="u-310.0" who="#JerzyOrzeł">W sprawie formalnej — rozumiem, że można się nie zgodzić z niektórymi sformułowaniami, natomiast sposób reagowania, kiedy poseł Rusakiewicz przemawia, świadczy nie tylko o braku kultury parlamentarnej, ale w ogóle o braku kultury.</u>
          <u xml:id="u-310.1" who="#komentarz">(Oklaski i wesołość na sali).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-311">
          <u xml:id="u-311.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Panie pośle, to nie było ad vocem, rzeczywiście.</u>
          <u xml:id="u-311.1" who="#komentarz">(Wesołość na sali).</u>
          <u xml:id="u-311.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę, pan poseł Marcin Święcicki zabierze głos.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-312">
          <u xml:id="u-312.0" who="#MarcinŚwięcicki">Obywatelko Marszałek! Wysoka Izbo! Chciałem najpierw tytułem informacji, ponieważ kilku posłów mnie o to pytało, powiedzieć o kilku ustawach, jakie w sprawach gospodarczych jeszcze są do uchwalenia. Tych ustaw jest ponad 43, ale tak, żeby po prostu zorientować się, jako pewien przyczynek do rozważenia kwestii terminów i kalendarza wyborczego — jest nie tylko ustawa budżetowa, nie tylko prawo budżetowe, ale jest na przykład ustawa o subwencjach dla gmin, są ustawy podatkowe, a więc ustawy, od których zależy funkcjonowanie samorządów terytorialnych; są ustawy dotyczące obrotu papierami wartościowymi i kontroli nad tym, a więc ustawy, które są niezbędne dla przeprowadzenia prywatyzacji; są ustawy socjalne o ubezpieczeniu społecznym rolników, o opiece społecznej, o emeryturach i rentach z ubezpieczenia społecznego, a więc niezwykle ważne dla naszych emerytów i rencistów; są wreszcie inne ustawy. Nie chcę już o nich dalej mówić. Sejm oczywiście zdecyduje, jaka jest waga tych ustaw i w jakim terminie może się sam rozwiązać bez dotkliwych szkód dla gospodarki i dla funkcjonowania kraju.</u>
          <u xml:id="u-312.1" who="#MarcinŚwięcicki">Chciałem się teraz odnieść do sprawy ordynacji wyborczej, tak tutaj długo dyskutowanej. Bardzo często padało tutaj słowo demokracja, mówiono często, że jedynie wybory proporcjonalne, że ordynacja proporcjonalna to ordynacja w pełni demokratyczna; mówiono demokracja bez granic, demokracja prawdziwa, wiernie odzwierciedlająca głosy wyborców i powoływano się tutaj na przykłady rozmaitych krajów.</u>
          <u xml:id="u-312.2" who="#MarcinŚwięcicki">Otóż takie założenie, że jedynie demokracja może istnieć przy wyborach proporcjonalnych opiera się na pewnych założeniach, które nas bardzo różnią od innych krajów, i które u nas są niespełnione. No, przede wszystkim w tamtych krajach są systemy partyjne mocno rozwinięte, od dawna funkcjonujące, gdzie jak gdyby jest podział na sympatyków i zwolenników partii idących w głąb społeczeństwa. Natomiast my, nawet tutaj, na tej sali jeszcze nie jesteśmy w pełni podzieleni na partie, jest wiele osób „luzem” zasiadających na tej sali. Trudno wymagać, żeby społeczeństwo w tak krótkim czasie zdecydowało się na tak daleko idące podziały.</u>
          <u xml:id="u-312.3" who="#MarcinŚwięcicki">Porównujemy się z krajami, w których są od dawna znane programy wyborcze, zarysowane, jasne, wiadomo o co tam chodzi, za czym się dana partia opowiada. U nas te partie są często słabo wykształcone, często na tym samym terenie działa wiele partii, których programy się wzajemnie zlewają, tak że nawet eksperci mają trudności w ocenie czym się różnią programy rozmaitych partii: chłopskiej, liberalnych, chrześcijańsko-demokratycznych, socjaldemokratycznych i jeszcze innych. Otóż, jeżeli eksperci mają takie problemy, to my chcemy, żeby ludzie wiedzieli czym się te programy różnią, i żeby na nie głosowali.</u>
          <u xml:id="u-312.4" who="#MarcinŚwięcicki">Różnimy się od tamtych krajów tym, że tam działają partie, które już się sprawdziły w działaniu, które nie tylko mają hasła, nie tylko mają swoje programy, ale również wyborca wie, jak te programy się sprawdziły w działaniu. Otóż my takich partii też mamy bardzo mało; te które działały, to się najczęściej rozwiązały, albo się zmieniły. Dlatego uważam, że musimy myśleć nie tylko o politykach, ale musimy myśleć też o samych wyborcach. Musimy dać im szansę wybierania nie tylko między tymi programami, między tymi partiami, między tymi hasłami, ale również wybierania między ludźmi, do których mogą mieć zaufanie, których znają, o których coś wiedzą. Musimy również liczyć się z tym, że wiele osób, które powinny zasiadać w parlamencie, które cieszą się jakimś autorytetem, czy lokalnym, czy ogólnonarodowym, do tej pory nie znajdują się w żadnych partiach i nie wiadomo, czy będą chciały koniecznie przed tymi wyborami wtłoczyć się w jakąś partię.</u>
          <u xml:id="u-312.5" who="#MarcinŚwięcicki">Dlatego też uważam, że ci wszyscy, którzy mówili, że byłoby demokratycznie jedynie, jeśli byłyby wybory proporcjonalne — jeszcze raz przemyślą, jeszcze raz zastanowią się nad tym i dadzą szansę wyborcom głosować nie tylko na partie, nie tylko na programy, ale dadzą szansę ludziom głosować na ludzi, na osoby, na konkretne kandydatury. Dlatego będę sprzeciwiał się wnioskowi posła Niesiołowskiego, żeby odrzucić projekt ordynacji wyborczej przedstawiony przez posła Michalaka i uważam, że komisja powinna rozpatrzyć ten projekt i zaproponować jednak ordynację mieszaną: proporcjonalną i większościową.</u>
          <u xml:id="u-312.6" who="#MarcinŚwięcicki">Wreszcie ostatnia sprawa, na temat której chciałem zabrać głos, to jest instytucja zastępcy posła. Nasz parlament jest dość mocno osłabiony, chociaż działa tylko rok. Osłabiony jest przez to, że wielu posłów odeszło do pracy w organach administracji centralnej, że kilku senatorów umarło, niektórzy wybierają się na placówki zagraniczne.</u>
          <u xml:id="u-312.7" who="#MarcinŚwięcicki">Uważam, że można — żeby oszczędzić sobie dodatkowych wyborów i kłopotów z tym związanych — wprowadzić instytucję, która sprawdziła się w niektórych innych krajach, funkcjonuje np. w Szwecji — instytucja zastępcy posła, który nie ma jakichś specjalnych uprawnień poza możliwością korzystania z dokumentów sejmowych, ale który zajmuje miejsce posła, który przechodzi do pracy w rządzie, wyjeżdża za granicę, względnie jest chory, nie jest w stanie wykonywać swoich funkcji przez jakiś okres dłuższy niż miesiąc. I wtedy zastępca wchodzi na jego miejsce. Takie propozycje w tej sprawie będę chciał przedstawić komisji, która zajmie się ordynacją wyborczą.</u>
          <u xml:id="u-312.8" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-313">
          <u xml:id="u-313.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-313.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Lista mówców została wyczerpana.</u>
          <u xml:id="u-313.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Na tym zakończymy debatę nad projektami ustaw, które zostały objęte pkt 1–5 porządku dziennego tych dwóch dni obrad.</u>
          <u xml:id="u-313.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-313.4" who="#OlgaKrzyżanowska">Przypominam, że w czasie debaty zgłoszonych zostało kilka wniosków w sprawie dalszego postępowania z przedyskutowanymi projektami ustaw.</u>
          <u xml:id="u-313.5" who="#OlgaKrzyżanowska">Pan poseł Andrzej Kern wycofał wniosek w sprawie przystąpienia bezpośrednio do drugiego czytania poselskiego i zgłoszonego przez prezydenta projektów ustaw o zmianie Konstytucji, bez odsyłania do komisji.</u>
          <u xml:id="u-313.6" who="#OlgaKrzyżanowska">Pan poseł Stefan Niesiołowski zgłosił wniosek o odrzucenie poselskiego projektu ustawy — Ordynacja wyborcza do Sejmu, zawartego w druku nr 522.</u>
          <u xml:id="u-313.7" who="#OlgaKrzyżanowska">Chciałabym przystąpić do głosowania tego wniosku dotyczącego ordynacji wyborczej, którą referował jako poseł sprawozdawca pan poseł Henryk Michalak, w imieniu posłów Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, podpisanych pod tym. Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-314">
          <u xml:id="u-314.0" who="#AleksanderŁuczak">Pani Marszałek! Przed chwilą ustaliliśmy na posiedzeniu Konwentu Seniorów, że sprawy związane z ordynacją wyborczą...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-315">
          <u xml:id="u-315.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę, może głośniej, panie pośle, bo nie słyszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-316">
          <u xml:id="u-316.0" who="#AleksanderŁuczak">Pani Marszałek! Przed chwilą na posiedzeniu Konwentu Seniorów ustaliliśmy, że wnioski formalne, dotyczące ordynacji wyborczej nie będą dzisiaj głosowane na tym posiedzeniu.</u>
          <u xml:id="u-316.1" who="#komentarz">(Poruszenie na sali).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-317">
          <u xml:id="u-317.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę, panie pośle do mikrofonu, bo niestety nie słyszymy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-318">
          <u xml:id="u-318.0" who="#AleksanderŁuczak">Przepraszam. Na posiedzeniu Konwentu Seniorów ustaliliśmy, że wszystkie wnioski dotyczące ordynacji wyborczej do Sejmu nie będą głosowane na dzisiejszym posiedzeniu.</u>
          <u xml:id="u-318.1" who="#komentarz">(Poruszenie na sali)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-319">
          <u xml:id="u-319.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę Państwa! Chciałam wyjaśnić, że sprawa była poruszana na posiedzeniu Konwentu Seniorów. Chodziło o to, że jak przejdziemy do dalszych wniosków, to Wysoka Izba proponowałaby wnioski w sprawie innego toku postępowania z projektami ustaw dotyczącymi wyboru prezydenta, zmian w Konstytucji oraz ordynacji wyborczej, a innego toku postępowania, jeśli chodzi o projekty ordynacji wyborczej do Sejmu. Jeśli chodzi o ordynację wyborczą do Sejmu były wnioski o przeprowadzenie referendum, były też wnioski o powołanie Komisji Nadzwyczajnej. I w związku z tym, że są to bardzo ważne decyzje, których nie chcemy w takiej masie głosować, lecz żeby Wysoka Izba z pełną świadomością nad tym głosowała, zostało ustalone dzisiaj na posiedzeniu Konwentu Seniorów, które się odbyło w czasie przerwy, że decyzje dotyczące ordynacji wyborczej do Sejmu będzie Wysoka Izba głosować na następnym, najbliższym posiedzeniu Sejmu. Natomiast będą dzisiaj poddane pod głosowanie decyzje dotyczące zmian w Konstytucji oraz projektu ustawy o wyborze prezydenta.</u>
          <u xml:id="u-319.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy pan poseł chciał zabrać głos? Proszę bardzo, panie pośle, w tej sprawie?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-320">
          <u xml:id="u-320.0" who="#JanuszSzymański">Chcę poprzeć wniosek pana posła Łuczaka. Pani marszałek, być może to wynika z późnej pory, ale przejęzyczyła się. Jak zrozumiałem wniosek chodzi o to, żeby w tej chwili rozstrzygnąć sprawę odrzucenia projektu ordynacji wyborczej do Sejmu autorstwa grupy inicjatorów reprezentowanych przez pana posła Michalaka. Tak zrozumiałem ten wniosek i, jak rozumiem, reszta sali.</u>
          <u xml:id="u-320.1" who="#JanuszSzymański">I chcę przypomnieć, że ustaleniem Konwentu Seniorów było, żeby odłożyć to do następnego posiedzenia, żeby najpierw co do zasady rozstrzygnąć czy w drodze referendum obierzemy system wyborczy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-321">
          <u xml:id="u-321.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-321.1" who="#OlgaKrzyżanowska">W takim razie, jeżeli Wysoka Izba wyraża na to zgodę i wyraża zgodę pan poseł Myszkiewicz-Niesiołowski — nie zapominam o jego wniosku formalnym — że do sprawy ordynacji wyborczej do Sejmu i do losów tych projektów ustaw, tzn. gdzie będą skierowane do Komisji Nadzwyczajnej czy do innych komisji stałych, czy będzie to połączone z referendum, do tych spraw Wysoka Izba odniesie się na najbliższym posiedzeniu Sejmu, to jest za tydzień.</u>
          <u xml:id="u-321.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy ktoś z państwa zgłasza sprzeciw? Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-322">
          <u xml:id="u-322.0" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Sprzeciwu nie zgłaszam. Rozumiem, że sprawa wyboru typu ordynacji będzie rozstrzygnięta przez Wysoką Izbę za tydzień.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-323">
          <u xml:id="u-323.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Za tydzień, tak jest.</u>
          <u xml:id="u-323.1" who="#komentarz">(Poseł Stefan Myszkiewisz-Niesiołowski: Za tydzień. W takim razie oczywiście się zgadzam.)</u>
          <u xml:id="u-323.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję, panie pośle. Ponieważ w scenariuszu nie uwzględniono tej decyzji Konwentu i decyzji Wysokiej Izby w tej chwili przyjętej, więc muszę znaleźć odpowiednią stronę. Dlatego bardzo przepraszam.</u>
          <u xml:id="u-323.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Wysoka Izbo! Prezydium Sejmu proponuje skierowanie: — poselskiego i przekazanego przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej projektów ustaw o zmianie Konstytucji oraz projektu ustawy o wyborze prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej do Komisji Ustawodawczej z zaleceniem rozpatrzenia tych projektów w terminie umożliwiającym rozpatrzenie ich przez Sejm w drugim czytaniu w czasie 40 posiedzenia Sejmu w dniach 27–29 września 1990 r.</u>
          <u xml:id="u-323.4" who="#OlgaKrzyżanowska">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu będę uważała, że Sejm tą propozycję przyjął.</u>
          <u xml:id="u-323.5" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-324">
          <u xml:id="u-324.0" who="#AndrzejKern">Wydaje mi się, że przedtem należy przegłosować projekt uchwały według wniosku posła Łopuszańskiego, ponieważ on idzie dalej, niż przekazanie tej sprawy do Komisji Ustawodawczej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-325">
          <u xml:id="u-325.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Panie pośle, wniosek formalny pana posła Łopuszańskiego, który będzie poddany pod głosowanie, nie odnosi się do inicjatywy ustawodawczej tylko odnosi się do przyjęcia przez Wysoką Izbę załączonego do inicjatywy ustawodawczej prezydenta listu, jako rezygnacji, którą Wysoka Izba ma przyjąć. Nie jest to wniosek dotyczący inicjatywy ustawodawczej zgłoszonej przez prezydenta.</u>
          <u xml:id="u-325.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Natomiast to co przedstawiłam przed chwilą, to są projekty ustaw dotyczących zmian w Konstytucji, skrócenia kadencji — więc zmiany Konstytucji — i skierowania tych projektów do właściwych komisji. Wniosek pana posła Łopuszańskiego będzie głosowany przy uchwale, którą Wysoka Izba dzisiaj będzie przyjmowała.</u>
          <u xml:id="u-325.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Sprzeciwu wobec przedstawionych propozycji Prezydium Sejmu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-325.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Wysoka Izbo! Konwent Seniorów przedstawia posłankom i posłom projekt uchwały o skróceniu X kadencji Sejmu, Senatu i prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zawarty w druku nr 539. Wszyscy państwo dostaliście go przed godziną.</u>
          <u xml:id="u-325.4" who="#OlgaKrzyżanowska">Pan poseł Łopuszański przedstawił także projekt uchwały dotyczący listu prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-325.5" who="#OlgaKrzyżanowska">Konwent Seniorów, ze względu na regulamin Sejmu, nie przyjął wniosku pana posła Łopuszańskiego jako projektu uchwały, gdyż zgodnie z regulaminem powinien być podpisany przez 15 posłów, nie było tych podpisów, natomiast przyjął to jako wniosek formalny do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-325.6" who="#OlgaKrzyżanowska">Pan poseł będzie uprzejmy odczytać ten wniosek, proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-326">
          <u xml:id="u-326.0" who="#JanŁopuszański">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Niezależnie od tego, czy to jest w trybie przewidzianym dla projektu uchwały czy dla wniosku formalnego, to jest zgłoszony jako wniosek formalny. Niemniej na prośbę pani marszałek nadałem temu charakter całościowej wypowiedzi i dlatego wniosek jest zapisany w formie projektu uchwały. Oczywiście rozumiem, że regulamin traktuje to jako wniosek formalny.</u>
          <u xml:id="u-326.1" who="#JanŁopuszański">„Sejm Rzeczypospolitej Polskiej po rozpatrzeniu pism prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, skierowanych do marszałka Sejmu z dnia 28 lipca 1990 r. i 19 września 1990 r. wraz z dołączonym projektem ustawy o zmianie Konstytucji (druk nr 534), i zważywszy, że:</u>
          <u xml:id="u-326.2" who="#JanŁopuszański">— po pierwsze — oczywistą intencją prezydenta RP jest rezygnacja z urzędu,</u>
          <u xml:id="u-326.3" who="#JanŁopuszański">— po drugie — zrealizowanie tej intencji w sposób proponowany przez prezydenta wymagałoby dokonania zmiany Konstytucji, co nie jest niezbędne dla przeprowadzenia tego zamiaru, a ponadto stwarzałoby niebezpieczny precedens nowelizowania norm Konstytucji dla incydentalnych przypadków, postanawia:</u>
          <u xml:id="u-326.4" who="#JanŁopuszański">— po pierwsze — pismo prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 19 września 1990 r. (druk nr 534) na zasadzie art. 32e pkt 2 Konstytucji potraktować jako zrzeczenie się urzędu,</u>
          <u xml:id="u-326.5" who="#JanŁopuszański">— po drugie — wspomnianą decyzję prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej przyjąć do akceptującej wiadomości.”</u>
        </div>
        <div xml:id="div-327">
          <u xml:id="u-327.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-327.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, to jest...</u>
          <u xml:id="u-327.2" who="#komentarz">(Poseł Ryszard Bugaj: Poniekąd...)</u>
          <u xml:id="u-327.3" who="#OlgaKrzyżanowska">... proszę bardzo, czy to jest głos przeciw? Rozumiem, że głos pana posła Łopuszańskiego był głosem za przyjęciem, proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-328">
          <u xml:id="u-328.0" who="#RyszardBugaj">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Nie czuję się znawcą regulaminu sejmowego, myślę jednak, że jeżeli będziemy rozpatrywać ten wniosek jako wniosek formalny, będzie to dziwny precedens, gdy jeden z największych problemów politycznych, jakie ma w tej chwili nasz kra j, rozstrzygniemy w trybie wniosku formalnego, który jest na ogół zarezerwowany dla spraw proceduralnych. Myślę, że polega to na jakimś ogromnym nieporozumieniu.</u>
          <u xml:id="u-328.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-329">
          <u xml:id="u-329.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy ktoś z państwa w tej sprawie chciał zabrać głos? Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-330">
          <u xml:id="u-330.0" who="#WładysławSerafin">Myślę, że intencję swoją prezydent w liście wyraźnie zawarł i wyraził i jakiekolwiek nadawanie innego sensu brzmieniu intencji Prezydenta i jego woli jest naruszeniem jego woli prezydenckiej.</u>
          <u xml:id="u-330.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-331">
          <u xml:id="u-331.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, pan poseł będzie uprzejmy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-332">
          <u xml:id="u-332.0" who="#JanuszSzymański">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Chcę wyrazić zdziwienie, że mój kolega po fachu, prawnik, zgłosił taki projekt poprawki, podkreślam — poprawki — a nie wniosku formalnego, bo regulamin określa w 12-tu punktach w art. 75 ust. 2, jaki jest katalog wniosków formalnych.</u>
          <u xml:id="u-332.1" who="#JanuszSzymański">Jak rozumiem, do laski marszałkowskiej została złożona inicjatywa ustawodawcza w sprawie skrócenia kadencji prezydenckiej, którą Konstytucja określa na 6 lat, a nie wniosek o rezygnacji prezydenta z urzędu, co Konstytucja nazywa opróżnieniem urzędu. W związku z tym interpretowanie wniosku ustawodawczego w sprawie zmiany Konstytucji — o skrócenie kadencji prezydenckiej jako opróżnienia urzędu, czyli rezygnacji, jest błędem, który prawnikowi nie powinien się zdarzyć.</u>
          <u xml:id="u-332.2" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-333">
          <u xml:id="u-333.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę Państwa! Z tych wypowiedzi wynikają dwie rzeczy: jedna — że Konwent Seniorów i Prezydium Sejmu mogły podjąć decyzję niezgodną z regulaminem Sejmu, jak mówi o tym pan poseł Bugaj, to znaczy, że wniosek pana posła Łopuszańskiego nie mieści się w ramach wniosków formalnych, albo że Wysoka Izba uzna, że jest to wniosek formalny i wyrazi swoją aprobatę lub dezaprobatę przez głosowanie. Czy pan poseł Łopuszański chciał coś powiedzieć? Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-334">
          <u xml:id="u-334.0" who="#JanŁopuszański">Otóż po pierwsze: miały być głosy za, głosy przeciw. Ja tylko odczytałem projekt tej uchwały, przepraszam, tej poprawki, natomiast ponieważ padały głosy przeciwko, to chciałbym tylko przypomnieć tę argumentację, dosłownie cytując to, co mówiłem z trybuny sejmowej, że „byłoby niedobrze, gdyby utrwalił się precedens polegający na dokonywaniu incydentalnych zmian ustawy zasadniczej w celu dokonania zmiany personalnej na urzędzie państwowym i że pismo pana Wojciecha Jaruzelskiego, który zapewne zbyt wysoko ceni Konstytucję,...</u>
          <u xml:id="u-334.1" who="#komentarz">(Poruszenie na sali)</u>
          <u xml:id="u-334.2" who="#JanŁopuszański">... zapewne nie było dyktowane zamiarem jego ustanowienia”. I w tym kontekście dokonałem interpretacji tego co zaszło, a to jest z punktu widzenia prawnego działania pana prezydenta także swoiste curiosum — to co on nam zaproponował.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-335">
          <u xml:id="u-335.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Panie pośle, Wysoka Izba już była uprzejma dzisiaj to słyszeć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-336">
          <u xml:id="u-336.0" who="#JanŁopuszański">Nie mam nic przeciwko temu, pani marszałek, ale ponieważ padały w dyskusji argumenty przeciw, a nie za, to przypominam, a poza tym nie mam nic przeciwko temu, żeby to nie była taka formuła, jaką podałem tutaj w redakcyjnym zapisie, tylko żeby to zostało wpisane jako poprawka w treść uchwały, którą będzie podejmował Sejm na zakończenie obrad — proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-337">
          <u xml:id="u-337.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę Państwa! Chciałam państwu wyjaśnić, że Konwent Seniorów potraktował wniosek formalny pana posła Łopuszańskiego jako poprawkę do projektu uchwały, którą Wysoka Izba będzie za chwilę głosować. Dlatego poddaliśmy to pod głosowanie. Wydaje mi się, że więcej argumentów już nie powinno padać, bo chyba nic nowego na ten temat nie powiemy i poddam ten wniosek formalny, traktowany jako poprawka do projektu uchwały, pod głosowanie Wysokiej Izby.</u>
          <u xml:id="u-337.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy przed głosowaniem ktoś chce zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-337.2" who="#komentarz">(Poseł Ryszard Bugaj: Przepraszam, pani marszałek, ale tekst poprawki powinniśmy znać.)</u>
          <u xml:id="u-337.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę Państwa! Państwo macie tekst uchwały. Wniosek pana posła Łopuszańskiego, który odczytał państwu przed chwilą, jest poprawką do tego tekstu uchwały. Czy chcecie państwo odłożyć głosowanie do momentu, jak wydrukujemy i będziecie państwo mieli ten tekst przed oczami, bo jest to naturalnie możliwe. Czy uważacie państwo, że mając przed oczami tekst uchwały i poprawkę, którą przed chwilą odczytał pan poseł Łopuszański, to państwu wystarczy?</u>
          <u xml:id="u-337.4" who="#komentarz">(Poruszenie na sali).</u>
          <u xml:id="u-337.5" who="#OlgaKrzyżanowska">Kto z państwa — chwileczkę, proszę uprzejmie o ciszę — jest przeciwko temu? Proszę o zabranie głosu panią poseł Teresę Liszcz, proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-338">
          <u xml:id="u-338.0" who="#TeresaLiszcz">Chciałam uprzejmie prosić panią marszałek, żeby zechciała nie poddawać pod głosowanie wniosku pana posła Łopuszańskiego, bo nie spełnia on wymogów ani projektu uchwały ani wniosku formalnego. Z całą pewnością nie jest wnioskiem formalnym, bo te są wyraźnie wymienione w art. 75 ust. 2 regulaminu i nie ma tutaj już miejsca na uznanie przez Wysoką Izbę czy to jest wniosek formalny, czy nie W regulaminie są enumeratywnie wymienione wnioski zaliczane do wniosków formalnych i taki wniosek nie figuruje. Mieliśmy natomiast powiedziane w pierwszej wersji — poseł Łopuszański to powiedział — że to jest projekt uchwały, odrębnej uchwały, a nie poprawki do uchwały. Nie został ten projekt poddany pod głosowanie, bo brakowało 14 podpisów posłów. W pewnym momencie dowiadujemy się, że wobec tego to jest poprawka do przedłożonej uchwały. Tymczasem jest to poprawka bardzo zawiła, jeśli to jest w ogóle poprawka, bardzo długa, bardzo dziwaczna i nie przedstawiona na piśmie. Ponieważ to nie jest ani wniosek formalny, ani projekt uchwały, bo nie spełnia wymogów, ani w istocie poprawka do uchwały, proponuję żeby tego po prostu nie poddawać pod głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-338.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-338.2" who="#komentarz">(Poseł Ireneusz Skubis: Wniosek formalny, żeby to odrzucić.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-339">
          <u xml:id="u-339.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-339.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę Państwa! Mamy w takim razie propozycje dwóch decyzji: ponieważ nie jest to wniosek formalny w rozumieniu regulaminu Sejmu, jak powiedziała pani poseł Liszcz, i nie jest to projekt uchwały, dlatego że nie spełnił wymogu regulaminu, bo nie jest podpisany przez 15 posłów, w związku z tym... proszę bardzo.</u>
          <u xml:id="u-339.2" who="#komentarz">(Poruszenie na sali).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-340">
          <u xml:id="u-340.0" who="#IreneuszSkubis">Poseł Skubis. Pani Marszałek! Chciałem się zwrócić z serdeczną prośbą do wnioskodawcy, aby znaleźć trzecie wyjście. W dwudniowej debacie posłowie dali wyraz, że decyzja pana prezydenta Jaruzelskiego ze wszech miar znalazła aplauz i poparcie. We wniosku, który zgłosił poseł Łopuszański kryje się mina — po przyjęciu przez nas tego wniosku dzisiaj, prezydent przestaje być prezydentem. Mnie się wydaje, że byłoby naprawdę zręcznie, gdyby poseł Łopuszański — zwracam się o to do niego z ogromną prośbą — po prostu wycofał wniosek i żebyśmy przeszli do głosowania wniosków, które przedłożyła nam komisja.</u>
          <u xml:id="u-340.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-341">
          <u xml:id="u-341.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-341.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, pan poseł Bronisław Geremek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-342">
          <u xml:id="u-342.0" who="#BronisławGeremek">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Myślę, że byłoby niedobrze, gdybyśmy ten wniosek, który został złożony, z przyczyn formalnych oddalili. Niechaj będzie możliwość wypowiedzi izby poselskiej w ważnej sprawie, która była przedmiotem dzisiejszej debaty i proponuję po prostu poddać wniosek pod głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-342.1" who="#BronisławGeremek">Poseł Łopuszański zgubił się w meandrach własnego rozumowania, ale chcę powiedzieć, że w swoim pierwszym wystąpieniu z tej trybuny złożył wniosek o uzupełnienie uchwały i ten wniosek o uzupełnienie uchwały argumentował.</u>
          <u xml:id="u-342.2" who="#BronisławGeremek">Otóż, myślę, że izba po tej dyskusji ma swoje zdanie i to zdanie wypowie w sposób jasny, z pełną odpowiedzialnością za to co uczyni, w głosowaniu, nie czyniąc z formalnego problemu przeszkody. Prosiłbym o poddanie wniosku pod głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-342.3" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-343">
          <u xml:id="u-343.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-343.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy pan poseł chciał zabrać głos? Proszę, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-344">
          <u xml:id="u-344.0" who="#JanŁopuszański">Dziękuję panu przewodniczącemu OKP. Jednocześnie chciałem prosić panią marszałek, gdyby Wysoka Izba, albo też pani marszałek osobiście uznała taką potrzebę, aby poprosić o podniesienie rąk te osoby, które gotowe byłyby złożyć podpis pod projektem tej poprawki.</u>
          <u xml:id="u-344.1" who="#komentarz">(Poruszenie na sali)</u>
          <u xml:id="u-344.2" who="#JanŁopuszański">Jeżeli zgłosi się 15 posłów, to będziemy mieli wszystko czego życzą sobie najbardziej zaciekli rygoryści na tej sali.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-345">
          <u xml:id="u-345.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Panie Pośle! Niestety, ze względów formalnych pan poseł powinien wcześniej dopełnić tego obowiązku, jeżeli to miałby być projekt uchwały.</u>
          <u xml:id="u-345.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-345.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Potraktowaliśmy zgodnie, taką opinię wyraził Konwent Seniorów i Prezydium, że zgłosił to pan jako wniosek formalny poprawki do uchwały, jako taki przed przyjęciem uchwały głosujemy.</u>
          <u xml:id="u-345.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Pan minister jeszcze — proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-346">
          <u xml:id="u-346.0" who="#PiotrNowinaKonopka">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Jestem upoważniony do oświadczenia, że wszelkie reinterpretacje tego listu prezydenta są pozbawione podstaw, że prezydent złożył inicjatywę ustawodawczą i muszę powiedzieć, że w tym momencie jestem szczęśliwy, że nie jestem posłem, bo zupełnie nie wiedziałbym, co mam zrobić, jak głosować. Czy tu jest głosowanie nad tym, żeby zmienić treść listu prezydenta wobec przyjęcia przez Izbę do drugiego czytania inicjatywy prezydenckiej, czy coś innego.</u>
          <u xml:id="u-346.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-346.2" who="#PiotrNowinaKonopka">Potwierdzam, że jest to inicjatywa ustawodawcza i wyrażam wdzięczność Izbie, że zechciała to skierować do drugiego czytania.</u>
          <u xml:id="u-346.3" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-347">
          <u xml:id="u-347.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-347.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo o ciszę.</u>
          <u xml:id="u-347.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Przystępujemy więc do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-347.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Kto jest za przyjęciem wniosku zgłoszonego przez pana posła Jana Łopuszańskiego — zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (16) Kto jest przeciwny temu wnioskowi? (250) Kto wstrzymał się od głosowania? (56) Stwierdzam, że Sejm oddalił wniosek pana posła Jana Łopuszańskiego.</u>
          <u xml:id="u-347.4" who="#OlgaKrzyżanowska">Zanim przystąpimy do głosowania projektu uchwały przedstawionego przez Konwent Seniorów — odczytam tekst tego projektu.</u>
          <u xml:id="u-347.5" who="#komentarz">(Głosy z sali: Nie, mamy, mamy projekt)</u>
          <u xml:id="u-347.6" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę Państwa! Wydaje mi się, że w tak ważnej sprawie byłoby właściwe, żeby — jeżeli ktokolwiek jeszcze o tej porze słucha transmisji z naszych obrad w telewizji — usłyszał nad czym Wysoka Izba będzie głosować.</u>
          <u xml:id="u-347.7" who="#OlgaKrzyżanowska">Konwent Seniorów przedstawia Wysokiemu Sejmowi następujący projekt uchwały:</u>
          <u xml:id="u-347.8" who="#OlgaKrzyżanowska">„Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 września 1990 r. o skróceniu X kadencji Sejmu, Senatu i prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-347.9" who="#OlgaKrzyżanowska">Sejm Rzeczypospolitej Polskiej po rozważeniu zmian politycznych i ustrojowych, jakie zaszły w Polsce, związanych także z uchwaleniem szeregu ważnych ustaw dotyczących reorganizacji naczelnych władz państwowych, samorządu gmin, przekształceń gospodarczych oraz z rozwiązaniem się dwóch partii politycznych, uczestniczących w kontrakcie okrągłego stołu i z powstawaniem wielu nowych ugrupowań politycznych uznaje, że należy:</u>
          <u xml:id="u-347.10" who="#OlgaKrzyżanowska">— skrócić X kadencję Sejmu, co oznacza też skrócenie kadencji Senatu; z obecnej perspektywy wydaje się możliwe podjęcie do końca I kwartału 1991 roku decyzji o terminie samorozwiązania Sejmu,</u>
          <u xml:id="u-347.11" who="#OlgaKrzyżanowska">— zwrócić się do Prezydium Sejmu oraz do rządu Rzeczypospolitej Polskiej o zaaprobowanie pakietu najniezbędniejszych aktów prawnych, których szybkie uchwalenie jest niezbędne do kontynuowania reformy kraju i zapewnienia bezpieczeństwa socjalnego obywateli oraz uchwalenia budżetu na rok 1991,</u>
          <u xml:id="u-347.12" who="#OlgaKrzyżanowska">— w związku z oświadczeniem prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, uznającego celowość skrócenia kadencji prezydenckiej, podjąć przewidziane prawem działania legislacyjne tak, aby powszechne wybory prezydenta mogły się odbyć nie później, niż w grudniu bieżącego roku”.</u>
          <u xml:id="u-347.13" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy ktoś chciał zabrać głos przed przystąpieniem do głosowania? Pan poseł — proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-348">
          <u xml:id="u-348.0" who="#AleksanderMałachowski">Proszę Państwa! Chciałem powiedzieć, a mówiłem to już w swoim wystąpieniu, że wielu posłów z Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, a ja też, czujemy się związani postanowieniem zjazdu „Solidarności”, który wyraźnie określił, że wybory powinny się odbyć na wiosnę 1991 r.</u>
          <u xml:id="u-348.1" who="#komentarz">(Głosy z sali: „Telewizja nocą”, wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-348.2" who="#AleksanderMałachowski">Tekst, przepraszam bardzo, ale chyba na serio musimy rozmawiać — w którego uchwaleniu uczestniczyliśmy w komisji, która to opracowała i w Konwencie Seniorów, jest wynikiem kompromisu wobec żądań innych klubów, ale my będziemy w stosownym terminie obstawać przy tym, ażeby wybory odbyły się jednak na wiosnę 1991 r. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-348.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-349">
          <u xml:id="u-349.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy ktoś chciał jeszcze zabrać głos? Proszę bardzo, pani poseł będzie uprzejma.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-350">
          <u xml:id="u-350.0" who="#TeresaLiszcz">Mam zastrzeżenie do drugiego akapitu. Końcowa część tego akapitu od słów „oraz uchwalenia budżetu na rok 1991” w żaden sposób nie pasuje do początku tego akapitu: „Zwrócić się do Prezydium Sejmu oraz do rządu o...” to, o to itd. „i zapewnienia bezpieczeństwa socjalnego obywateli oraz uchwalenia budżetu”. To jest i niegramatyczne i nielogiczne.</u>
          <u xml:id="u-350.1" who="#komentarz">(Poruszenie na sali).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-351">
          <u xml:id="u-351.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Pani poseł, czy pani poseł ma propozycję zmiany? Proszę może nacisnąć przycisk, bo nie słyszymy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-352">
          <u xml:id="u-352.0" who="#TeresaLiszcz">Myślę, że musimy potraktować uchwalenie budżetu jako nasze oczywiste zadanie, a nie jako coś, o co zwraca się Prezydium Sejmu do rządu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-353">
          <u xml:id="u-353.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Bardzo przepraszam, może pani będzie uprzejma podejść do trybuny, bo naprawdę nie słyszymy. To są ważne sprawy. Proszę bardzo tutaj.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-354">
          <u xml:id="u-354.0" who="#TeresaLiszcz">Po drodze słyszę propozycje, żeby skreślić. Skreślić nie można, bo niewątpliwie uchwalenie budżetu na 1991 r. jest naszym podstawowym obowiązkiem, którego wykonanie jest konieczne. Wobec tego trzeba to wyodrębnić jako oddzielne zadanie. Np. jako drugie tiret — uchwalić budżet na rok 1991. Potem te kolejne zadania. Ale to tak na gorąco. W każdym razie nie może zostać tak, jak jest. Możemy zaproponować 10-minutową przerwę i przeredagować.</u>
          <u xml:id="u-354.1" who="#komentarz">(Poruszenie na sali).</u>
          <u xml:id="u-354.2" who="#TeresaLiszcz">Ale nie można tego zostawić. Uznaję, że należy skrócić X kadencję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-355">
          <u xml:id="u-355.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy ktoś z państwa chciał zabrać głos? Pani poseł, proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-356">
          <u xml:id="u-356.0" who="#WiesławaZiółkowska">Myślę, że można pozostawić takie sformułowanie, ponieważ nie chodzi tu o sam fakt uchwalenia budżetu, ale o uchwalenie wcześniej jeszcze szeregu ustaw podatkowych, które będą umożliwiały uchwalenie budżetu. Tak że jest to głębsza myśl.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-357">
          <u xml:id="u-357.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy ktoś z państwa chciał w tej sprawie zabrać głos? Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-358">
          <u xml:id="u-358.0" who="#JanŁopuszański">Trzeba dopisać w jednym miejscu tylko krótkie słówko „do”, ponieważ brzmiałoby to w ten sposób: „Zwrócić się do Prezydium Sejmu oraz do rządu o zaproponowanie pakietu” itd., „których szybkie uchwalenie jest niezbędne do kontynuowania reformy kraju i zapewnienia bezpieczeństwa socjalnego obywateli oraz do uchwalenia budżetu na 1991 r.”. I wtedy gra.</u>
          <u xml:id="u-358.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-359">
          <u xml:id="u-359.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Przepraszam, proszę państwa, proszę o ciszę. Proszę bardzo, pan poseł będzie uprzejmy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-360">
          <u xml:id="u-360.0" who="#EdwardHoroszkiewicz">Pani Marszałek! Proponuję, żeby przerwać transmisję telewizyjną, ponieważ nie skończymy dzisiaj tych obrad.</u>
          <u xml:id="u-360.1" who="#komentarz">(Wesołość na sali).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-361">
          <u xml:id="u-361.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję, panie pośle, ale nie ja zarządzam transmisją telewizyjną, więc nie mogę w tej chwili wydać tego polecenia.</u>
          <u xml:id="u-361.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy pani poseł Liszcz, uwagę zgłoszoną przez pana posła Łopuszańskiego uznaje za wystarczającą, czy ma pani jeszcze uwagi? Proszę bardzo. Proszę państwa o ciszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-362">
          <u xml:id="u-362.0" who="#TeresaLiszcz">Wydaje mi się, że nie sposób tutaj w takim gronie redagować uchwały. Chyba najprościej byłoby jednak wykreślić te niefortunne słowa od „oraz” do „rok 1991”, bo, że uchwalenie budżetu jest naszym oczywistym obowiązkiem, to jest jasne i chyba nieumieszczenie tego w uchwale nie spowoduje w tej materii żadnej szkody. Wobec tego proponuję wykreślenie tych słów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-363">
          <u xml:id="u-363.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Czyli pani poseł proponuje skreślenie słów „uchwalenie budżetu”? Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-363.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Ktoś w tej sprawie? Przepraszam, pani poseł zgłosiła się jeszcze przed panem posłem. Proszę państwa o uwagi w tej konkretnej sprawie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-364">
          <u xml:id="u-364.0" who="#AnnaDynowska">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Wydaje mi się, że każdy z nas miałby tutaj pewne zastrzeżenia do sformułowań, zwrotów. To nie jest po prostu aż takie najważniejsze w tej uchwale, która traktuje o skróceniu X kadencji Sejmu, Senatu i prezydenta.</u>
          <u xml:id="u-364.1" who="#AnnaDynowska">Wydaje mi się, że wniosek pani poseł Liszcz, żeby skreślić wyrazy: „oraz uchwalenie budżetu na rok 1991” można by przyjąć, ale też generalnie może zostać tak jak jest, ze względu na to, że do uchwalenia na 1991 r. budżetu potrzebne jest uchwalenie także innych ustaw.</u>
          <u xml:id="u-364.2" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-365">
          <u xml:id="u-365.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-365.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, w związku z tym, że pani poseł Teresa Liszcz nie wycofała swojej poprawki dotyczącej skreślenia... Pan poseł jeszcze, proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-366">
          <u xml:id="u-366.0" who="#AleksanderMałachowski">Chciałem przypomnieć państwu, ponieważ brałem udział w redagowaniu tego tekstu, że pani posłanka Ziółkowska i pani posłanka Dynowska wyraziły te intencje, które były intencją redaktorów tego tekstu, że chodzi o ustawy niezbędne i tu pan poseł Łopuszański ma rację — do uchwalenia budżetu. Ponieważ ten tekst był przerabiany wielokrotnie i wielokrotnie przepisywany na maszynie, rzeczywiście słowo „do” nie jest najzręczniejsze stylistycznie ale wyraża jasno treść — to się zgubiło. I wydaje mi się, że ten tekst w wersji z poprawką posła Łopuszańskiego jest klarowny i wart przyjęcia, bo dla drobnego słowa zaraz zamordujemy całą sprawę.</u>
          <u xml:id="u-366.1" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-367">
          <u xml:id="u-367.0" who="#OlgaKrzyżanowska">W związku z tym, że pani poseł Teresa Liszcz podtrzymuje swoje... Proszę bardzo panią poseł.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-368">
          <u xml:id="u-368.0" who="#TeresaLiszcz">Pan poseł Małachowski przekonał mnie, jestem za tym, żeby dodać.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-369">
          <u xml:id="u-369.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, poprawka jest drobna, ale wywołała tu bardzo żywą dyskusję. Przepraszam, poddam tę poprawkę pod głosowanie, a następnie całą uchwałę.</u>
          <u xml:id="u-369.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Przystępujemy do przegłosowania tej poprawki.</u>
          <u xml:id="u-369.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Kto jest za przyjęciem poprawki zgłoszonej przez panią poseł Teresę Liszcz i pana posła Jana Łopuszańskiego, proszę podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (190) Kto jest przeciwny tej poprawce? (35) Kto wstrzymał się od głosowania? (59) Stwierdzam, że Sejm poprawkę do uchwały przyjął.</u>
          <u xml:id="u-369.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Przystępujemy więc do głosowania całości uchwały.</u>
          <u xml:id="u-369.4" who="#OlgaKrzyżanowska">Kto jest za przyjęciem projektu uchwały o skróceniu X kadencji Sejmu, Senatu i prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk.</u>
          <u xml:id="u-369.5" who="#OlgaKrzyżanowska">Kto jest przeciwny przyjęciu tej uchwały?</u>
          <u xml:id="u-369.6" who="#OlgaKrzyżanowska">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-369.7" who="#OlgaKrzyżanowska">Stwierdzam, że Sejm przyjął uchwałę 252 głosami, przy 17 przeciwnych, 50 wstrzymujących się, razem 319 głosów.</u>
          <u xml:id="u-369.8" who="#OlgaKrzyżanowska">Przystępujemy cło punktu 7 porządku dziennego: Zmiany w składach komisji sejmowych (druk nr 537).</u>
          <u xml:id="u-369.9" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, jest to sprawa jednak ważna, bo to jest istota pracy Sejmu — składy komisji sejmowych.</u>
          <u xml:id="u-369.10" who="#OlgaKrzyżanowska">Wniosek Konwentu Seniorów w sprawie zmian w składach komisji sejmowych zawarty jest w doręczonym posłom druku sejmowym nr 537.</u>
          <u xml:id="u-369.11" who="#OlgaKrzyżanowska">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu będę uważała, że Sejm przyjął wniosek Konwentu Seniorów w sprawie zmian w składach komisji sejmowych.</u>
          <u xml:id="u-369.12" who="#OlgaKrzyżanowska">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-369.13" who="#OlgaKrzyżanowska">Na tym wyczerpaliśmy porządek dzienny.</u>
          <u xml:id="u-369.14" who="#OlgaKrzyżanowska">Trzech posłów zgłosiło się w celu złożenia oświadczenia: pani poseł Grażyna Sołtyk z PSL, pan poseł Zdzisław Domański z PSL i pan poseł Jacek Soska z PSL. Proszę bardzo panią poseł Grażynę Sołtyk o wygłoszenie oświadczenia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-370">
          <u xml:id="u-370.0" who="#GrażynaSołtyk">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Chciałam serdecznie przeprosić, że pomimo waszego zmęczenia ośmielam się jeszcze dzisiaj zabrać na parę sekund wasz bardzo drogocenny czas. Są to króciutkie dwa oświadczenia. Nie zabiorę więc Wysokiej Izbie zbyt wiele czasu.</u>
          <u xml:id="u-370.1" who="#GrażynaSołtyk">Do wygłoszenia tego oświadczenia, kierowanego na ręce pana premiera, jak również ministrów: finansów i rolnictwa zobowiązali mnie wyborcy z kilku gmin woj. tarnobrzeskiego, m.in. i mojej rodzinnej gminy Łubnice i gminy Szastarka.</u>
          <u xml:id="u-370.2" who="#GrażynaSołtyk">Ciężka sytuacja finansowa wsi tarnobrzeskiej, niskie ceny mleka i zboża, brak zakładów przetwórczych owoców i warzyw, w związku z czym cale tony nieskupionych, zmarnowanych płodów rolnych, niepewność, czy będzie skup buraków cukrowych i ziemniaków, jakie będą ich ceny i ostatnie terminy płatności jesiennych zobowiązań finansowych — doprowadziły kolejny raz wieś tarnobrzeską do determinacji.</u>
          <u xml:id="u-370.3" who="#GrażynaSołtyk">Już dziś muszą zapaść decyzje, jak rolnik ma płacić swoje zobowiązania, czy z powodu braku pieniędzy płodami rolnymi, których ma w nadmiarze. Zarówno ja, jak i moi wyborcy uważamy, że w realizacji jesiennych zobowiązań finansowych należy zastosować ulgi preferencyjne, lub pomóc w zorganizowaniu warunków umożliwiających skup produktów rolnych po godziwych cenach. Takim celom miała służyć Agencja Rynku Rolnego, która do dziś nie spełniła oczekiwania polskiej wsi.</u>
          <u xml:id="u-370.4" who="#GrażynaSołtyk">Drugie oświadczenie, Wysoka Izbo, jest moim prywatnym oświadczeniem osobistym.</u>
          <u xml:id="u-370.5" who="#GrażynaSołtyk">W związku z ostatnimi decyzjami, jakie zostały podjęte w moim Klubie PSL, oświadczam, że nie widzę w nim miejsca dla siebie. Od dziś jestem więc niezależnym posłem ruchu ludowego. Z chwilą powstania klubu czy koła niezależnych posłów ludowców, dołączę do nich. Szersze wyjaśnienie mojej dzisiejszej decyzji prześle na ręce przewodniczącego pana posła Józefa Zycha z prośbą o odczytanie w Klubie Poselskim PSL. Wszystkim moim koleżankom i kolegom, z którymi do dziś współpracowałam, i których pracę poselską cechuje wysoka kultura polityczna, życzę wielu sukcesów i zwycięstw dla dobra Polski. Dziękuję bardzo za wysłuchanie oświadczenia.</u>
          <u xml:id="u-370.6" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-371">
          <u xml:id="u-371.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Zdzisława Domańskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-372">
          <u xml:id="u-372.0" who="#ZdzisławDomański">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Wyrażam zdecydowany protest przeciwko trybowi pracy i decyzjom Komisji Likwidacyjnej RSW w części odnoszącej się do prasy wiejskiej.</u>
          <u xml:id="u-372.1" who="#ZdzisławDomański">Środowisko wiejskie nie może pozostawać nadal, tak jak dzieje się dotychczas, ofiarą i przedmiotem arbitralnych rozstrzygnięć, w których sprawy kultury, oświaty i wychowania spychane są na margines przez względy wyłącznie ekonomiczne i rozgrywki polityczne.</u>
          <u xml:id="u-372.2" who="#ZdzisławDomański">Wieś staje się kulturalną pustynią. Masowo likwidowane są placówki kulturalne. Upada kolportaż prasy. Nowym samorządom brakuje środków na wspieranie działalności kulturalnej. W tej sytuacji nadrzędnym obowiązkiem państwa nie może być tylko likwidacja wydawnictw i tytułów RSW, ale przekształcenie istniejących substancji prasowych z korzyścią dla wsi, środowiska i tak pod tym względem ubogiego.</u>
          <u xml:id="u-372.3" who="#ZdzisławDomański">Państwo nie może być bowiem tylko buchalterem nieczułym na względy społeczne. Spoczywa na nim przecież moralna i konstytucyjna odpowiedzialność za stan oświaty i kultury, za stan rodziny i wychowania światłych i świadomych obywateli.</u>
          <u xml:id="u-372.4" who="#ZdzisławDomański">W przypadku wsi — środowiska i tak zapóźnionego cywilizacyjnie, które na naszych oczach ulega dalszej degradacji duchowej i kulturalnej, obowiązek ten jest szczególnie ważny. Tymczasem ostatnie już, z tytułów wiejskich, zagrożone są w swoim istnieniu. Nasz szczególny niepokój budzą likwidatorskie zapędy wobec tygodnika „Nowa Wieś” i gazety „Gromada — Rolnik Polski”, pism, które dobrze zapisały się w pamięci wielu pokoleń polskiej wsi, organizatorów niezliczonych akcji i przedsięwzięć kulturalnych, które w najtrudniejszych latach potrafiły bronić etosu i tożsamości wsi polskiej.</u>
          <u xml:id="u-372.5" who="#ZdzisławDomański">Jest to bardzo niebezpieczny trend, zwłaszcza gdy w miejsce deklarowanego pluralizmu mamy postępującą monopolizację. Obóz rządowy brutalnie pozbywa się wybitnych dziennikarzy, jeśli tylko mają swoje odrębne zdania. Przykładem może być zwolnienie red. Andrzeja Bobera czy red. Karola Sawickiego.</u>
          <u xml:id="u-372.6" who="#ZdzisławDomański">Wszczyna się oszczercza kampanię przeciwko największej gazecie chłopskiej „Gromada — Rolnik Polski”, dyskredytującej zespół, ideę służebnej roli wobec wsi polskiej. W rezultacie interwencji poselskiej doszło do kompromisu z Komisja Likwidacyjna i ogłoszenia konkursu na redaktora naczelnego. Cóż to jednak za kompromis w duchu pluralizmu, jeśli o stanowisko redaktora naczelnego ubiega się żona ministra Kuczyńskiego, która próbuje zjednać zespół obietnicami dotacji dla gazety.</u>
          <u xml:id="u-372.7" who="#ZdzisławDomański">Jako rolnik, jako chłopski poseł domagam się, by „Gromada — Rolnik Polski” została niezależną gazetą, reprezentującą szeroko różne poglądy ludzi polskiej wsi.</u>
          <u xml:id="u-372.8" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-373">
          <u xml:id="u-373.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę pana posła Jacka Soskę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-374">
          <u xml:id="u-374.0" who="#JacekSoska">Przepraszam bardzo, pani marszałek, ponieważ nie miałem możliwości zabrania głosu ad vocem, bo taka była sytuacja, chciałem złożyć oświadczenie.</u>
          <u xml:id="u-374.1" who="#JacekSoska">W związku ze zmieniającą się sytuacją polityczną w kraju i w parlamencie Rzeczypospolitej Polskiej, jak również rozpoczętą już kampanią wyborczą prezydenta, posłowie PSL mają wątpliwości, czy kilkakrotne zapewnienia premiera rządu Rzeczypospolitej Polskiej z tej trybuny w ostatnim exposé o zdecydowanym dążeniu do demokracji są wiarygodne. Skoro znieśliśmy cenzurę, czy to prawda, że obowiązuje jeszcze treść ustalenia czy uchwały Rady Ministrów z początku roku, cytuję: „Rada Ministrów zobowiązała przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji, „Polskie Radio i Telewizja” do przeciwdziałania przejawom lekceważenia stanowiska rządu przy prezentowaniu różnorodnych racji oraz przypadkom profesjonalnej nierzetelności, a także do wyciągnięcia służbowych konsekwencji wobec osób winnych zaniedbań w tym zakresie”.</u>
          <u xml:id="u-374.2" who="#JacekSoska">Wysoka Izbo! Wiele jest sygnałów z terenu, iż czynione są trudności w realizacji programów telewizyjnych nie tylko z udziałem posłów. Zdejmowane są programy i audycje, likwidowane działy redakcji rolnych w oddziałach wojewódzkich. Dopełnieniem tego było odwołanie redaktora naczelnego Bobera po programie „Listy o gospodarce”.</u>
          <u xml:id="u-374.3" who="#JacekSoska">W związku z zaistnieniem oficjalnej opozycji pragniemy uniknąć sytuacji, w których pozbawieni byliby pracy czy stanowisk redaktorzy środków masowego przekazu.</u>
          <u xml:id="u-374.4" who="#JacekSoska">Proszę panią marszałek i Prezydium Sejmu o niezwłoczne wniesienie pod obrady Wysokiej Izby projektu ustawy o Polskim Radiu i Telewizji, która od dłuższego czasu z niewiadomych przyczyn nie może stać się przedmiotem obrad parlamentu.</u>
          <u xml:id="u-374.5" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-375">
          <u xml:id="u-375.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję bardzo panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-375.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Protokół posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Biurze Prac Poselskich.</u>
          <u xml:id="u-375.2" who="#komentarz">(Głosy z sali: Ad vocem.)</u>
          <u xml:id="u-375.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Nie ma. Panie pośle, zgodnie z regulaminem Sejmu na temat oświadczeń nie ma dyskusji, pytań.</u>
          <u xml:id="u-375.4" who="#komentarz">(Poruszenie na sali)</u>
          <u xml:id="u-375.5" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę Państwa! Porządek dzienny następnego posiedzenia Sejmu, to jest dnia 27, 28 i 29 września — 3-dniowe posiedzenie za tydzień, został włożony do skrytek. Chciałam w nim tylko podać...</u>
          <u xml:id="u-375.6" who="#komentarz">(Głosy z sali: Nie ma.)</u>
          <u xml:id="u-375.7" who="#OlgaKrzyżanowska">Nie ma? W takim razie będę zmuszona odczytać.</u>
          <u xml:id="u-375.8" who="#komentarz">(Poruszenie na sali)</u>
          <u xml:id="u-375.9" who="#komentarz">(Głosy z sali: Są.)</u>
          <u xml:id="u-375.10" who="#OlgaKrzyżanowska">Przepraszam, okazuje się, że jest, więc odczytam tylko zmianę, która nastąpi, w stosunku do porządku dziennego, który państwo otrzymaliście.</u>
          <u xml:id="u-375.11" who="#OlgaKrzyżanowska">W dostarczonym państwu porządku dziennym nastąpiła zmiana polegająca na skreśleniu punktu 10 — pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy Prawo o ruchu drogowym, oraz wprowadzenia zamiast tego dwóch nowych punktów: Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o radcach prawnych i pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o adwokaturze.</u>
          <u xml:id="u-375.12" who="#OlgaKrzyżanowska">Zamykam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-375.13" who="#komentarz">(Wicemarszałek trzykrotnie uderza laską marszałkowską)</u>
          <u xml:id="u-375.14" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 22 min 15)</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>