PPC / ppc

text_structure.xml 345 KB
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 
<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml" />
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml" />
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 9)</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Na posiedzeniu przewodniczą Marszałek Sejmu Stanisław Gucwa oraz wicemarszałkowie Andrzej Benesz i Andrzej Werblan)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#StanisławGucwa">Otwieram posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#StanisławGucwa">Powołuję na sekretarzy posłów Edwarda Chrostka i Stanisławę Karną.</u>
          <u xml:id="u-2.2" who="#StanisławGucwa">Protokół i listę mówców prowadzić będzie poseł Edward Chrostek.</u>
          <u xml:id="u-2.3" who="#StanisławGucwa">Proszę Posłów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-2.4" who="#StanisławGucwa">Protokół 6 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciwko niemu żadnych zastrzeżeń.</u>
          <u xml:id="u-2.5" who="#StanisławGucwa">Ustalony przez Prezydium Sejmu porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został Obywatelom Posłom doręczony.</u>
          <u xml:id="u-2.6" who="#StanisławGucwa">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w sprawie porządku dziennego?</u>
          <u xml:id="u-2.7" who="#StanisławGucwa">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-2.8" who="#StanisławGucwa">Uważam, że Sejm porządek dzienny posiedzenia, przedstawiony przez Prezydium Sejmu, zatwierdził.</u>
          <u xml:id="u-2.9" who="#StanisławGucwa">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Pierwsze czytanie projektów:</u>
          <u xml:id="u-2.10" who="#StanisławGucwa">a) uchwały o planie społeczno-gospodarczego rozwoju kraju w 1973 r. (druk nr 66).</u>
          <u xml:id="u-2.11" who="#StanisławGucwa">b) ustawy budżetowej na rok 1973 (druk nr 67).</u>
          <u xml:id="u-2.12" who="#StanisławGucwa">Proszę o zabranie głosu wiceprezesa Rady Ministrów, Przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów, obywatela Mieczysława Jagielskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#MieczysławJagielski">Wysoki Sejmie! Rada Ministrów powierzyła mi omówienie podstawowych kierunków i problemów społeczno-gospodarczego rozwoju kraju w roku przyszłym na tle przedłożonych Wysokiej Izbie projektów narodowego planu gospodarczego i budżetu państwa na rok 1973.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#MieczysławJagielski">Prace nad przyszłorocznym planem rozpoczęliśmy wcześniej i w odmiennym niż w poprzednich latach trybie. Wykorzystując dorobek komisji partyjno-rządowej dla unowocześnienia systemu funkcjonowania gospodarki i państwa kierowaliśmy się generalną zasadą wzmocnienia roli planu centralnego przy jednoczesnym zwiększeniu inicjatywy, samodzielności i odpowiedzialności jednostek planujących.</u>
          <u xml:id="u-3.2" who="#MieczysławJagielski">Przedłożony Wysokiej Izbie projekt narodowego planu gospodarczego i budżetu państwa na rok przyszły jest rezultatem wielomiesięcznej, intensywnej pracy Rządu i jego organów. W pracach tych opieraliśmy się na wytycznych Biura Politycznego KC PZPR. Duży wkład w przygotowanie projektu planu i budżetu wniosły kolektywy pracownicze Komisji Planowania i Ministerstwa Finansów oraz współdziałających z nimi resortów, instytucji i organizacji centralnych oraz prezydiów wojewódzkich rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-3.3" who="#MieczysławJagielski">Plan na rok 1973 ma szczególny charakter — obejmuje bowiem zadania środkowego roku bieżącego pięciolecia. Jest więc pomostem pomiędzy przedsięwzięciami, które zapoczątkowały historyczne uchwały VII i VIII Plenum KC PZPR a docelowymi zadaniami planu 5-letniego, stanowiącymi społeczno-ekonomiczną konkretyzację programu VI Zjazdu naszej partii.</u>
          <u xml:id="u-3.4" who="#MieczysławJagielski">Pamięć nasuwa tu skojarzenia z wielu poprzednimi okresami 5-letnimi, kiedy to w tej środkowej fazie realizacji planów następowały korekty in minus, osłabiające dynamikę rozwoju gospodarczego i opóźniające realizację celów społecznych, tym razem może być mowa jedynie o korekcie in plus. Staje się ona zasadą naszego działania, zaś nadchodzący rok powinien przyczynić się do jej dalszego umocnienia.</u>
          <u xml:id="u-3.5" who="#MieczysławJagielski">Świadomość wagi planu gospodarczego na rok 1973 dla realizacji programu VI Zjazdu towarzyszyła nam we wszystkich fazach prac. Rozważaliśmy różne warianty, analizowaliśmy każdą cenną propozycję, by optymalnie wykorzystać realną szansę umocnienia potencjału gospodarki i dalszej poprawy poziomu życia społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-3.6" who="#MieczysławJagielski">Koncepcję planu, którą przedkładamy Wysokiej Izbie, oparliśmy na trzech podstawowych przesłankach:</u>
          <u xml:id="u-3.7" who="#MieczysławJagielski">— na założeniach i zadaniach 5-letniego planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju na lata 1971–1975,</u>
          <u xml:id="u-3.8" who="#MieczysławJagielski">— na prognozie pomyślnego wykonania tegorocznego planu, co tworzy wyższą podstawę dla kształtowania zadań na rok przyszły,</u>
          <u xml:id="u-3.9" who="#MieczysławJagielski">— na nowych potrzebach i nie rozwiązanych dotychczas problemach, których w warunkach wysokiej dynamiki rozwoju nie można odłożyć na dalsze lata.</u>
          <u xml:id="u-3.10" who="#MieczysławJagielski">Jeszcze w roku ubiegłym nasze wysiłki zmierzały do zapewnienia, w niełatwych przecież warunkach, wewnętrznej i zewnętrznej równowagi gospodarczej kraju oraz do szybkiego rozwiązywania najbardziej palących problemów. W rok 1972 wkroczyliśmy już natomiast z programem szybkiego rozwoju gospodarki i skutecznej realizacji jej podstawowych celów społecznych.</u>
          <u xml:id="u-3.11" who="#MieczysławJagielski">Przedstawiając przed rokiem projekt narodowego planu gospodarczego na rok 1972, Rząd uznał za niezbędne określenie, za aprobatą Sejmu, dodatkowych zadań produkcyjnych. Było to konieczne dla utrwalenia równowagi rynkowej, zrównoważenia bilansu w handlu zagranicznym oraz nadania gospodarce przyspieszonego rytmu.</u>
          <u xml:id="u-3.12" who="#MieczysławJagielski">Akcja pod hasłem „20 miliardów” podjęta została na apel Sekretariatu Komitetu Centralnego PZPR i Prezydium Rządu przez całą klasę robotniczą, rolników i inteligencję. Dynamizując wzrost produkcji, stworzyła ona materialną podstawę zarówno ponadplanowego wzrostu płac i spożycia, jak i przyspieszonej realizacji programu inwestycyjnego. Uwidoczniła równocześnie skalę społecznych rezerw, inicjatywy i gospodarności, a więc zasobów, które można skutecznie wyzwalać przy pomocy odpowiedniego oddziaływania moralno-politycznego i zainteresowania materialnego.</u>
          <u xml:id="u-3.13" who="#MieczysławJagielski">W rezultacie otrzymaliśmy wszyscy niezbite dowody utrwalania się bardzo korzystnej atmosfery społeczno-politycznej, która po VI Zjeździe partii wyraziła się powszechną działalnością na rzecz przyspieszenia wzrostu gospodarczego. Materialne efekty tej działalności wyrażą się — w samym tylko przemyśle — przekroczeniem tegorocznego planu sprzedaży produkcji i usług o około 53 mld zł, tj. o około 4%, z czego około 33 mld zł, tj. 2,4% zadań planu będzie rezultatem realizacji zobowiązań podjętych w ramach akcji „20 miliardów”.</u>
          <u xml:id="u-3.14" who="#MieczysławJagielski">Efekty bieżącego roku dowodzą, że realizacja wielkiego i ambitnego programu osiągnięcia dobrobytu społecznego możliwa jest jedynie w warunkach dynamicznego wzrostu gospodarki. I odwrotnie — wysokie tempo wzrostu gospodarczego uwarunkowane jest systematycznym i odczuwalnym postępem w poziomie życia ludzi pracy. Jak zaś wskazują doświadczenia 1971 i 1972 roku, ogniwem łączącym szybki rozwój kraju i osiąganie dobrobytu społecznego jest stałe utrzymywanie w polu widzenia podstawowego celu socjalistycznej ekonomiki, jakim jest zaspokajanie materialnych, socjalnych i kulturalnych potrzeb społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-3.15" who="#MieczysławJagielski">Nie podchodzimy do tego zadania z punktu widzenia doraźnych potrzeb i krótkofalowych dążeń. Nie tylko „nie przejadamy” dotychczasowego dorobku, lecz wytrwale rozszerzamy perspektywy rozwojowe naszej gospodarki i społeczeństwa, jak też tworzymy niezbędne rezerwy.</u>
          <u xml:id="u-3.16" who="#MieczysławJagielski">Taka też jest wymowa danych o przewidywanej realizacji podstawowych zadań gospodarczych w roku bieżącym, które chciałbym pokrótce przedstawić.</u>
          <u xml:id="u-3.17" who="#MieczysławJagielski">Po pierwsze — osiągamy wyższą od planowanej, sięgającą 8,4% dynamikę wzrostu produkcji materialnej. W związku z tym o około 60 mld zł wyższy będzie w stosunku do planu wytworzony dochód narodowy.</u>
          <u xml:id="u-3.18" who="#MieczysławJagielski">Po drugie — wysoki przyrost dochodu narodowego umożliwia osiągnięcie wyższej dynamiki spożycia, która wyniesie 9,2% wobec planowanych 7,2%, znacznie wyższą dynamikę pieniężnych przychodów ludności — o około 14% wobec planowanych 8,3%, co w liczbach bezwzględnych oznacza przekroczenie założeń planu o około 40 mld zł, a także wzrost płac realnych o ponad 6% wobec planowanych 3,2%.</u>
          <u xml:id="u-3.19" who="#MieczysławJagielski">Po trzecie — osiągniemy wysoki poziom nakładów inwestycyjnych; sięgająca ponad 18% dynamika wzrostu inwestycji będzie dwukrotnie wyższa od planowanej.</u>
          <u xml:id="u-3.20" who="#MieczysławJagielski">Po czwarte — wydatnemu przyspieszeniu w stosunku do lat ubiegłych i zadań planu uległa dynamika obrotów handlu zagranicznego, o czym świadczy ich wzrost o około 18%.</u>
          <u xml:id="u-3.21" who="#MieczysławJagielski">I wreszcie — co trzeba szczególnie podkreślić — tempo wydajności pracy w przemyśle wzrośnie o 6,3%, a w budownictwie o 8,8% w porównaniu z rokiem ubiegłym.</u>
          <u xml:id="u-3.22" who="#MieczysławJagielski">W rezultacie zostaną przekroczone podstawowe wskaźniki narodowego planu gospodarczego na rok 1972, a tym bardziej przypadające na ten rok założenia planu 5-letniego.</u>
          <u xml:id="u-3.23" who="#MieczysławJagielski">Dobre wyniki minionych dwóch lat nie tylko umożliwiają, lecz i nakazują zaproponowanie na rok 1973 wszystkich głównych zadań na poziomie wyższym niż wynikałoby to z ustaleń planu 5-letniego.</u>
          <u xml:id="u-3.24" who="#MieczysławJagielski">Ta zasadnicza korekta w górę wyraża obiektywną konieczność wynikającą z wysokiej dynamiki rozwoju i rosnących potrzeb społeczeństwa. Wydłużenie kroku, o którym mówił I Sekretarz KC PZPR tow. Edward Gierek, jest zarówno wolą partii i mas pracujących, jak nakazem sytuacji. Dotychczasowe wyniki utwierdzają w przekonaniu, że stać nas na utrzymanie wysokiego tempa rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-3.25" who="#MieczysławJagielski">Dlatego Rząd przedstawia Wysokiej Izbie projekt planu, który jest ambitny i śmiały, powiedziałbym nawet — bardzo śmiały, a więc trudny do realizacji i niewątpliwie ryzykowny. Proponując podjęcie tego ryzyka, działamy z pełną świadomością. Doceniamy bowiem zarówno cenę czasu i skalę współczesnego postępu, jak i rozmiar nie zaspokojonych jeszcze potrzeb. Ale też doceniamy nasze możliwości i rezerwy, bierzemy pod uwagę ogromne siły twórcze tkwiące w naszym narodzie i doliczamy do rachunku sił szanse ich szybkiego wyzwalania przez słuszną politykę i efektywne działanie partii i Rządu.</u>
          <u xml:id="u-3.26" who="#MieczysławJagielski">Wysoka Izbo! Chciałbym zatrzymać się na kilku kluczowych problemach projektu NPG na rok 1973, którego społeczną i ekonomiczną treść najdobitniej charakteryzują podstawowe proporcje, a zwłaszcza sposób podziału dochodu narodowego.</u>
          <u xml:id="u-3.27" who="#MieczysławJagielski">Zakłada się, że w roku 1973 dochód narodowy wytworzony wzrośnie w porównaniu z rokiem 1972 o 7,9%. W bieżącym roku odpowiedni wskaźnik wyniesie prawdopodobnie 8,4%. Tak więc w latach 1971–1973 roczne tempo wzrostu dochodu narodowego wyniesie 8,2% i będzie o ponad 1,5 punktu wyższe od założeń planu 5-letniego na ten okres, co daje łącznie przyrost dochodu narodowego o 44 mld zł wyższy od założonego w tym planie.</u>
          <u xml:id="u-3.28" who="#MieczysławJagielski">Proponowany na rok 1973 wzrost dochodu narodowego opieramy głównie na wzroście o 10% produkcji czystej, w przemyśle uspołecznionym i wzroście o 1,3% produkcji czystej w rolnictwie. W bieżącym roku wzrost produkcji rolniczej wyniesie około 4,1%, co należy oceniać jako duże osiągnięcie rolnictwa. W planie na rok 1973 założyliśmy wysoką, prawie 17-procentową dynamikę wzrostu obrotów handlu zagranicznego.</u>
          <u xml:id="u-3.29" who="#MieczysławJagielski">Fundusz spożycia wzrośnie ogółem o 9,1%. Wzrost spożycia z dochodów osobistych ludności w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniesie 8,2%. W sumie w latach 1971–1973 średnioroczny wzrost funduszu spożycia przekroczy założenia planu 5-letniego o 26 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-3.30" who="#MieczysławJagielski">Przewidujemy równolegle sięgający prawie 13% wzrost nakładów inwestycyjnych, co w liczbach bezwzględnych stanowi przyrost nakładów o 37,5 mld zł. Oznacza to, że udział inwestycji netto w dochodzie narodowym wyniesie 25,4%. Będzie to największy w dotychczasowej praktyce udział inwestycji w dochodzie narodowym.</u>
          <u xml:id="u-3.31" who="#MieczysławJagielski">Takie proporcje w podziale dochodu narodowego zapewniają osiągnięcie dalszej poprawy poziomu życia społeczeństwa oraz rozbudowę i unowocześnienie potencjału wytwórczego gospodarki. Świadczą one zarazem, że zagwarantowanej w planie efektywnej poprawy warunków życia społeczeństwa nie dokonujemy kosztem ograniczenia czy zwolnienia tempa rozbudowy kraju, a przeciwnie — przyspieszamy je w warunkach wysokiej dynamiki wzrostu dochodów ludności, spożycia i świadczeń społecznych. Te nierozłączne cele traktujemy równorzędnie, ponieważ oba wynikają z myśli o człowieku, jego dzisiejszych i przyszłych potrzebach.</u>
          <u xml:id="u-3.32" who="#MieczysławJagielski">W tym kontekście pragnę zatrzymać się na problematyce płac. W projekcie planu zakładamy wzrost przeciętnej płacy nominalnej netto o 4,1%. Przeznaczamy — zgodnie z ustalonym programem — odpowiednie środki na realizację drugiego etapu regulacji płac w niektórych działach gospodarki oraz na dalsze regulacje płac w działach o szczególnym znaczeniu dla realizacji wyznaczonych planem zadań społecznych i gospodarczych, a w których płace są jeszcze niskie.</u>
          <u xml:id="u-3.33" who="#MieczysławJagielski">Po uwzględnieniu tych założeń przeciętna płaca nominalna netto wzrośnie o 6,6% w porównaniu do ponad 6% wzrostu w bieżącym roku. Tak więc w pierwszych trzech latach planu 5-letniego wzrost przeciętnej płacy wyniesie w porównaniu z rokiem 1970 ok. 19,2% wobec 18% określonych przez VI Zjazd partii na całe pięciolecie. Odpowiada to wzrostowi przeciętnych płac realnych w całym minionym dziesięcioleciu 1961–1970.</u>
          <u xml:id="u-3.34" who="#MieczysławJagielski">Dalsze czynniki planowanego na przyszły rok wzrostu pieniężnych dochodów ludności — to następstwa stosunkowo wysokiego przyrostu zatrudnienia, zwiększenie przychodów pieniężnych ludności wiejskiej ze sprzedaży produktów rolnych, założone wstępnie w wysokości 9% odpowiednio do planowanego wzrostu produkcji oraz zwiększenie pieniężnych świadczeń społecznych państwa o ponad 12% w porównaniu do 11% w bieżącym roku.</u>
          <u xml:id="u-3.35" who="#MieczysławJagielski">Ogółem pieniężne przychody ludności w roku 1973 wzrosną o około 75 mld zł, to jest o ponad 10%. Łącznie za trzy lata wzrost pieniężnych przychodów ludności wyniesie około 40%, co odpowiada kwocie ponad 220 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-3.36" who="#MieczysławJagielski">Istotny element poprawy warunków życiowych — to rozwój budownictwa mieszkaniowego. W latach 1971–1973 powinniśmy wykonać nie mniej niż 57% zadań określonych na całe pięciolecie. Oznacza to, że w okresie trzech lat wybudujemy o 14 tys. mieszkań więcej niż planowaliśmy. Równocześnie przeznaczamy zwiększone środki na rozbudowę infrastruktury technicznej, co pozwoli przyspieszyć budownictwo mieszkaniowe w latach 1974–1975.</u>
          <u xml:id="u-3.37" who="#MieczysławJagielski">Poczesne miejsce w projekcie planu zajmują problemy nauki, oświaty i wychowania, ochrony zdrowia, kultury i sztuki, opieki społecznej i kultury fizycznej.</u>
          <u xml:id="u-3.38" who="#MieczysławJagielski">Projekt planu przewiduje zatem kolejny, poważny krok na drodze podnoszenia materialnego poziomu życia społeczeństwa oraz postępu cywilizacyjnego i kulturalnego, a więc wszechstronnego rozwoju osobowości ludzkiej, przyświecających jej motywacji ideowych, umacniania socjalistycznych postaw i stosunków społecznych. Są to kategorie daleko wykraczające poza ramy planu, znajdujące jednak mocny wyraz i oparcie w jego wymiernych, rzeczowych treściach.</u>
          <u xml:id="u-3.39" who="#MieczysławJagielski">Wysoki Sejmie! Kluczowym problemem planu i całej praktyki gospodarczej pozostaje zapewnienie i umocnienie równowagi rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-3.40" who="#MieczysławJagielski">Oceniamy, że dla zrównoważenia rosnącej siły nabywczej ludności niezbędne będzie w stosunku do roku 1972 zwiększenie wartości dostaw towarów na rynek o dalsze 63 mld zł oraz usług dla ludności o ponad 11 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-3.41" who="#MieczysławJagielski">Dostawy artykułów nieżywnościowych będą charakteryzowały się wyższą dynamiką wzrostu (11,6%) niż dostawy artykułów żywnościowych (8,8%). Najszybszy wzrost przewiduje się w grupie artykułów przemysłowych, zwłaszcza wyrobów przemysłu chemicznego, elektromaszynowego, drzewnego i lekkiego.</u>
          <u xml:id="u-3.42" who="#MieczysławJagielski">Nie unikniemy jednak jeszcze w roku 1973 pewnych niedoborów i braków asortymentowych. Dotyczyć to będzie niektórych artykułów przemysłu lekkiego i meblarskiego, wyrobów z porcelany i szkła oraz niektórych wyrobów przemysłu maszynowego. Nie będziemy jeszcze w stanie całkowicie pokryć zapotrzebowania wsi na pewne maszyny i urządzenia rolnicze.</u>
          <u xml:id="u-3.43" who="#MieczysławJagielski">Pomimo poważnego wzrostu dostaw materiałów budowlanych wystąpią braki, zwłaszcza cementu i wyrobów walcowanych na potrzeby rolnictwa indywidualnego i budownictwa mieszkaniowego. Braki te wynikają z bardzo szybko rosnących potrzeb. Nie bez wpływu na to są jednak i narosłe w przeszłości opóźnienia w produkcji materiałów budowlanych. Ich usunięcie i sprostanie nowym potrzebom wymaga też dłuższego czasu i poważnych nakładów inwestycyjnych.</u>
          <u xml:id="u-3.44" who="#MieczysławJagielski">Przede wszystkim jednak jesteśmy świadomi, że zasadniczym problemem równowagi rynkowej pozostaną artykuły spożywcze, w tym głównie mięso i jego przetwory. Dostawy mięsa, drobiu i przetworów mają wzrosnąć w 1973 r. o 80 tys. ton, to jest o 6%, a w przeliczeniu na 1 mieszkańca — o 2 kg. Łącznie w okresie trzech lat osiągniemy wzrost spożycia mięsa na 1 mieszkańca o 7,3 kg wobec 9,9 kg zaplanowanych na całe pięciolecie. W wyniku tego spożycie mięsa i jego przetworów w roku 1973 wyniesie 60,4 kg na jednego mieszkańca. Już ten sam fakt wskazuje na skalę postępu, a zarazem świadczy o ogromnym wysiłku państwa na rzecz gospodarki żywnościowej, rozbudowanej w trosce o coraz lepsze zaspokojenie potrzeb ludności.</u>
          <u xml:id="u-3.45" who="#MieczysławJagielski">Konkludując, można powiedzieć, że projekt planu zapewnia globalną równowagę rynkową i znacznie poprawia zaopatrzenie asortymentowe, chociaż jesteśmy w pełni świadomi odcinkowych braków. Równowaga ta została utrwalona na tyle, że zgodnie z ustaleniami kierownictwa partii pozwoliła Rządowi podjąć przed kilku tygodniami uchwałę, która zapewnia w roku 1973 nie zmieniony poziom cen podstawowych artykułów żywnościowych.</u>
          <u xml:id="u-3.46" who="#MieczysławJagielski">Utrzymanie i utrwalenie równowagi rynkowej będzie w roku 1973 naczelnym zadaniem całej polityki społeczno-gospodarczej. Wymaga to od Rządu i wszystkich ogniw gospodarki maksymalizacji wysiłków na rzecz dalszego rozwoju i unowocześnienia produkcji na potrzeby rynku, wykorzystywania wszelkich rezerw oraz sprawnego i terminowego oddawania do użytku obiektów inwestycyjnych służących produkcji rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-3.47" who="#MieczysławJagielski">W minionych dwóch latach ukształtowaliśmy już tradycję operatywnego rozwiązywania problemów równowagi rynkowej przez wykorzystywanie pojawiających się możliwości zwiększenia produkcji i importu. Możliwości takie potencjalnie tkwią w całej gospodarce, zwłaszcza w przemyśle i rolnictwie, których zadania produkcyjne mogą i powinny być przekraczane w najistotniejszych dla równoważenia popytu kierunkach. Będziemy nadal doskonalić działanie Rządu w tej niezwykle ważnej sferze.</u>
          <u xml:id="u-3.48" who="#MieczysławJagielski">Drugie węzłowe ogniwo przyszłorocznego planu stanowią inwestycje. Wzrasta ich znaczenie jako jednego z podstawowych czynników rozwoju społeczno-gospodarczego, zgodnie ze strategią, która zmierza do tego, aby:</u>
          <u xml:id="u-3.49" who="#MieczysławJagielski">— po pierwsze — inwestycje w działach produkcyjnych stanowiły coraz mocniejszą dźwignię unowocześniania procesów wytwórczych;</u>
          <u xml:id="u-3.50" who="#MieczysławJagielski">— po drugie — struktura inwestycji maksymalizowała ich efekty dla gospodarki i społeczeństwa i planowo współtworzyła kształt przyszłości;</u>
          <u xml:id="u-3.51" who="#MieczysławJagielski">— po trzecie — aby inwestycje były programowane i realizowane na zasadzie prymatu potrzeb ogólnokrajowych przy ich kojarzeniu z potrzebami terenowymi w sposób kompleksowy, łączący osiąganie celów społecznych z postępem produkcji.</u>
          <u xml:id="u-3.52" who="#MieczysławJagielski">Kierując się tymi przesłankami oraz konfrontując potrzeby z możliwościami, proponujemy w planie ustalić nakłady inwestycyjne na następującym poziomie:</u>
          <u xml:id="u-3.53" who="#MieczysławJagielski">— w gospodarce narodowej — 328 mld zł, co oznacza wzrost o 12,9%; w tym wzrost nakładów na roboty budowlano-montażowe o 13,4%;</u>
          <u xml:id="u-3.54" who="#MieczysławJagielski">— w gospodarce uspołecznionej (grupa A i B) — 295 mld zł, co oznacza wzrost o 13,5%, w tym nakładów na roboty budowlano-montażowe o 14,7%.</u>
          <u xml:id="u-3.55" who="#MieczysławJagielski">W przeciwieństwie do praktyki poprzednich okresów został nie tylko utrzymany, lecz i zwiększony o ponad 36 mld zł poziom nakładów określonych na ten rok w planie 5-letnim dla poszczególnych dziedzin gospodarki. Stało się to możliwe dzięki uzyskaniu w bieżącym roku wyższego niż planowano dochodu narodowego oraz założeniu na rok przyszły jego wzrostu, wyprzedzającego założenia planu 5-letniego. Poważną część zwiększonych nakładów przeznaczamy na inwestycje w przemyśle spożywczym (5,2 mld zł), lekkim i innych przemysłach produkujących dobra konsumpcyjne, a także na budownictwo mieszkaniowe i komunalne.</u>
          <u xml:id="u-3.56" who="#MieczysławJagielski">Podejmując bardzo szeroki program inwestycyjny, mamy na uwadze pilną potrzebę rozbudowy zdolności produkcyjnych przemysłu i rolnictwa oraz unowocześnienia naszej gospodarki w celu coraz lepszego zaspokajania bieżących potrzeb społeczeństwa. Ale równocześnie musimy i tworzymy pomost niezbędny do przejścia w następne 5-lecie.</u>
          <u xml:id="u-3.57" who="#MieczysławJagielski">O prawie 20% wzrosną nakłady na przemysł, w którym preferujemy przemysł elektromaszynowy, spożywczy, hutnictwo żelaza, przemysł mineralny. Wzrastają także nakłady na dalszy rozwój bazy paliwowo-energetycznej.</u>
          <u xml:id="u-3.58" who="#MieczysławJagielski">Założenia te zmierzają do możliwie szybkiego zdyskontowania korzyści z dotychczas poniesionych nakładów. W związku z tym maksymalnie przyspieszamy realizację inwestycji kontynuowanych. Dzięki temu m.in. dobiegające końca w przyszłym roku przedsięwzięcia inwestycyjne zwiększą zdolności produkcyjne przemysłu o ponad 102 mld zł, co oznacza wzrost o 35% w porównaniu z rokiem bieżącym. Poważna część tego przyrostu przypada na gałęzie i branże, które wytwarzają dobra konsumpcyjne.</u>
          <u xml:id="u-3.59" who="#MieczysławJagielski">Z innych działów największy przyrost nakładów dotyczy gospodarki komunalnej i mieszkaniowej, ochrony zdrowia i opieki społecznej oraz kultury i sztuki.</u>
          <u xml:id="u-3.60" who="#MieczysławJagielski">Opracowując projekt planu na rok 1973, mieliśmy w polu widzenia zarówno potrzeby, jak i możliwości gospodarki. Konfrontując je, staraliśmy się ustalić właściwą hierarchię potrzeb inwestycyjnych i zapewnić ich zaspokojenie w oparciu o racjonalne kryteria ekonomiczne i społeczne.</u>
          <u xml:id="u-3.61" who="#MieczysławJagielski">W świetle podstawowych proporcji gospodarczych oraz realnych możliwości materiałowych i wykonawczych proponowany poziom nakładów inwestycyjnych uznajemy za maksymalny. W związku z tym Rząd stoi na stanowisku bezwzględnego dyscyplinowania poziomu nakładów, zwłaszcza wobec zadań rozpoczynanych. Z drugiej zaś strony zamierza nadal prowadzić elastyczną politykę inwestycyjną w tych działach, gdzie jest to możliwe. I tak na przykład uważamy za dopuszczalne przekraczanie nakładów w gospodarce uspołecznionej tam, gdzie efekty rzeczowe mogą być osiągane szybko i przyniosą zwiększenie podąży towarów i usług rynkowych. Możliwe będzie także przekraczanie nakładów inwestycyjnych na przedsięwzięcia o niskiej materiałochłonności i oparte na własnym potencjale wykonawczym inwestorów.</u>
          <u xml:id="u-3.62" who="#MieczysławJagielski">Podstawowy problem planu inwestycyjnego stanowi budownictwo. Jego zadania wzrastają bardzo poważnie. Dlatego też wydatnie zwiększamy nakłady na rozbudowę przedsiębiorstw budowlanych — o ponad 37%, i przemysłu materiałów budowlanych — o 25%. Znacznie zwiększone zostaną dostawy sprzętu i środków transportowych oraz materiałów, przy czyni poważne ilości dostaw będą realizowane z importu z krajów socjalistycznych i z krajów kapitalistycznych. Rząd poczyni wszelkie kroki, aby zapewnić pełne pokrycie potrzeb materiałowych na roboty objęte planem inwestycyjnym.</u>
          <u xml:id="u-3.63" who="#MieczysławJagielski">Wiele działań Rządu stworzyło — warto podkreślić — warunki do istotnego usprawnienia procesów inwestycyjnych, czego wyrazem jest m.in. skracanie cykli realizacji wielu obiektów. W roku przyszłym będziemy nasilać działalność w tej dziedzinie.</u>
          <u xml:id="u-3.64" who="#MieczysławJagielski">W projekcie planu na 1973 rok określamy zadania i środki zapewniające wysoką dynamikę wzrostu produkcji przemysłowej, bo o 9,7% i równocześnie pogłębianie nowoczesnych zmian strukturalnych w przemyśle.</u>
          <u xml:id="u-3.65" who="#MieczysławJagielski">W produkcji przemysłowej przewidujemy preferencje dla artykułów rynkowych oraz artykułów na eksport. Zakładamy również odpowiedni wzrost produkcji na potrzeby zaopatrzenia i inwestycji.</u>
          <u xml:id="u-3.66" who="#MieczysławJagielski">Zmiany strukturalne w przemyśle wyrażają się w dalszym wzroście udziału bardziej nowoczesnych gałęzi przemysłu, którym nadajemy szybszą od przeciętnej dynamikę rozwojową. I tak szybszy od przeciętnego będzie wzrost produkcji przemysłu chemicznego i elektromaszynowego. W tych, a także w innych gałęziach przemysłu postępować będą przeobrażenia strukturalne, co znajdzie wyraz w preferowaniu rozwoju produkcji wielu nowoczesnych wyrobów, a w tym licznych nowych wyrobów rynkowych.</u>
          <u xml:id="u-3.67" who="#MieczysławJagielski">Dużą wagę przywiązujemy do dalszego rozwoju dwu niezmiernie ważnych gałęzi naszego przemysłu, a mianowicie przemysłu paliwowo-energetycznego i hutnictwa. Bez odpowiedniego rozwoju tych gałęzi nie będzie możliwy ani postęp w całej gospodarce, ani poprawa zaopatrzenia rynku.</u>
          <u xml:id="u-3.68" who="#MieczysławJagielski">Do zmian strukturalnych w przemyśle należy zaliczyć również dalsze łagodzenie dysproporcji między dynamiką rozwoju przemysłów wytwarzających środki produkcji a dynamiką rozwoju branż i gałęzi wytwarzających przedmioty spożycia. W roku 1971, a więc już po przegrupowaniu sił i środków na rzecz zwiększenia produkcji grupy B — produkcja grupy A wzrosła o 8,4%, a grupy B — o 8%. W roku bieżącym wzrost ten wyniesie odpowiednio 10,1% i 10,9%. W projekcie planu na 1973 r. zakładamy wzrost produkcji grupy A o 9,3%, a grupy B — o 10,7%, co pogłębi korzystne tendencje z lat 1971–1972.</u>
          <u xml:id="u-3.69" who="#MieczysławJagielski">Bardzo odpowiedzialne zadania stoją przed rolnictwem i przemysłem spożywczym, których rezultaty decydują w poważnej mierze o równowadze rynku, stopie życiowej i dynamice społeczno-ekonomicznego rozwoju kraju.</u>
          <u xml:id="u-3.70" who="#MieczysławJagielski">Zakłada się, że produkcja czysta rolnictwa wzrośnie w roku 1973 o 1,3%, a produkcja globalna o 2,1% w porównaniu z przewidywanym poziomem roku bieżącego. Są to założenia niewątpliwie ostrożne. Ostrożność ta jest niezbędna, ponieważ rok 1972 był rokiem pomyślnym, co umożliwiło uzyskanie dobrych wyników. Określając zadania dla rolnictwa, uwzględnialiśmy więc w rachunku potrzeb i możliwości okoliczność, że po dwóch kolejnych pomyślnych latach może przyjść rok gorszy, a wraz z nim średni urodzaj, nie mówiąc już o ewentualności nieurodzaju lub innych stratach niezależnych od rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-3.71" who="#MieczysławJagielski">Kluczowym, pierwszoplanowym zadaniem rolnictwa pozostaje dalszy szybki wzrost produkcji zwierzęcej. Osiągnięty już poziom pogłowia zwierząt oraz jego dalszy wzrost ilościowy i jakościowy wymaga optymalizacji zużycia zasobów paszowych oraz dalszego podnoszenia plonów zbóż i pasz.</u>
          <u xml:id="u-3.72" who="#MieczysławJagielski">Realizację zadań rolnictwa, obok rosnących nakładów inwestycyjnych, ułatwią przewidziane w projekcie planu na rok 1973 zwiększone dostawy nasion, nawozów mineralnych, środków ochrony roślin, pasz przemysłowych, ciągników i maszyn rolniczych, materiałów budowlanych — z drugiej zaś strony środki ekonomiczne i organizacyjne, stymulujące wzrost produkcji we wszystkich sektorach rolnictwa i wszystkich obszarowych grupach gospodarstw. Podobnie jak w roku bieżącym, w miarę realizacji planu i wygospodarowywania dodatkowych środków Rząd będzie uwzględniał rosnące zapotrzebowanie rolnictwa na środki produkcji, dążąc do ich zwiększenia ponad ilości przewidziane w planie.</u>
          <u xml:id="u-3.73" who="#MieczysławJagielski">Im bardziej intensywna staje się produkcja rolna, im większe otrzymuje zadania, tym szybciej rosną wymagania wobec gałęzi przemysłu, organizacji i instytucji obsługujących rolnictwo. Ta prawda znajduje potwierdzenie w coraz lepszym zaspokajaniu potrzeb producentów rolnych. Jednocześnie musimy pamiętać o zespoleniu zadań produkcyjnych z unowocześnieniem bazy i struktury rolnictwa. Temu celowi powinien służyć dalszy postęp mechanizacji, rozwój przemysłowych metod produkcji rolnej i rozszerzanie społecznych form gospodarowania.</u>
          <u xml:id="u-3.74" who="#MieczysławJagielski">Środki przewidziane w projekcie planu zapewniają — w przeciętnych warunkach klimatycznych — wykonanie przyszłorocznych zadań rolnictwa. Kwestią zasadniczą staje się więc maksymalne, najefektywniejsze wykorzystanie tych środków. Jest to zadanie samych rolników, w którego wykonaniu muszą wydatnie pomóc specjaliści.</u>
          <u xml:id="u-3.75" who="#MieczysławJagielski">Osiągnięcie postępu założonego na rok przyszły w rolnictwie, czego materialnym wyrazem będą przyszłoroczne plony oraz skala wzrostu produkcji mięsa i mleka — znajduje oparcie w konsekwentnej realizacji polityki rolnej. W polityce tej, kształtowanej we wspólnym interesie wsi i miasta, przejawiają się ideowe treści sojuszu robotniczo-chłopskiego. Przyspieszanie rozwoju zarówno przemysłu, jak rolnictwa służyć będzie dalszemu umacnianiu tego sojuszu.</u>
          <u xml:id="u-3.76" who="#MieczysławJagielski">Nie omawiam wielu zadań stojących w roku przyszłym przed tak ważnymi działami gospodarki narodowej, jak transport i łączność. Są one poważne. Ich wykonanie będzie więc miało istotne znaczenie dla sprawnego funkcjonowania całej gospodarki. Dlatego w projekcie planu przeznaczamy odpowiednie środki na rozbudowę i unowocześnianie materialno-technicznej bazy transportu i łączności.</u>
          <u xml:id="u-3.77" who="#MieczysławJagielski">Przedstawione w skrócie podstawowe zadania wzrostu produkcji materialnej i przebudowy struktury gospodarki uważamy za w pełni realne, biorąc pod uwagę doświadczenia ostatnich 2 lat. Wobec poważnego przyrostu środków trwałych i dalszej poprawy technicznego uzbrojenia pracy są one w zasadzie dolną granicą możliwości. Zbiorowym, dobrze zorganizowanym wysiłkiem ludzi pracy miast i wsi, całej kadry kierowniczej, wszystkich ogniw zarządzania — powinniśmy zapewnić przekroczenie tych zadań, utrwalić dobrą tradycję dwóch ostatnich lat, potwierdzić czynem prawdę o tym, że stać nas na coraz więcej. Zadania te będziemy realizować przy coraz szerszym wykorzystywaniu postępu naukowo-technicznego. Szczególnym wyrazem roli, która przypada nauce w postępie społeczno-gospodarczym jest przeznaczenie ok. 2,2% dochodu narodowego na potrzeby badań naukowych — podstawowych i rozwojowych. Z projektu planu wynika, że w roku 1973 możliwe będzie o wiele szersze zdyskontowanie tych rosnących nakładów. Wyraża się to m.in. zadaniami podjęcia produkcji ponad 200 ważnych wyrobów przemysłowych, wdrożenia 56 nowych procesów technologicznych i ponad 30 zasadniczych innowacji techniczno-ekonomicznych oraz zmodernizowania wieluset produkowanych już wyrobów.</u>
          <u xml:id="u-3.78" who="#MieczysławJagielski">Największe pod tym względem zadania przypadają resortom przemysłu maszynowego, ciężkiego, chemicznego, lekkiego i spożywczego. Miernikiem ich realizacji będzie udostępnienie rynkowi nowych i unowocześnionych wyrobów w rozmiarze ok. 6,5% ogólnej wartości dostaw. Traktujemy to jako zadanie minimalne. Konieczne i możliwe jest bowiem skracanie drogi od osiągnięć naukowych do praktycznych rozwiązań produkcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-3.79" who="#MieczysławJagielski">Pragnę również podkreślić rolę badań podstawowych. W planie przewidujemy poważne środki na rozwój tych badań z myślą o tworzeniu podstaw dla ich przyszłych zastosowań.</u>
          <u xml:id="u-3.80" who="#MieczysławJagielski">W roku 1973 — roku nauki polskiej — przed naszą liczną kadrą naukową i techniczną stoją nowe, zwiększone zadania. Dotychczasowy dorobek nauki polskiej oraz warunki tworzone dla jej dalszego rozwoju umożliwiają twórczy współudział naukowców w realizacji ogólnonarodowych zadań wytyczonych przez VI Zjazd partii.</u>
          <u xml:id="u-3.81" who="#MieczysławJagielski">Wysoka Izbo! Projekt planu na rok 1973 przewiduje coraz większe wykorzystanie handlu zagranicznego jako czynnika przyspieszającego rozwój gospodarki i wpływającego na lepsze zaspokajanie potrzeb kraju i społeczeństwa. Odpowiada temu planowana dynamika wzrostu obrotów, która wyniesie 16,7%. Poprzednio zadania zwiększane były z reguły dopiero w parę miesięcy po zatwierdzeniu NPG. Obecnie już w projekcie planu zakładamy wysokie tempo wzrostu obrotów, które znacznie wyprzedza tempo wzrostu produkcji i dochodu narodowego.</u>
          <u xml:id="u-3.82" who="#MieczysławJagielski">Wzrost importu związany jest głównie z rosnącymi zakupami kompletnych obiektów przemysłowych, nowoczesnych licencji, technologii i urządzeń wytwórczych dla szybkiej modernizacji wielu dziedzin gospodarki, a zwłaszcza przemysłu.</u>
          <u xml:id="u-3.83" who="#MieczysławJagielski">Handel zagraniczny zapewni poprawę zaopatrzenia gospodarki w surowce i materiały, będzie również aktywnie współdziałał w kształtowaniu równowagi rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-3.84" who="#MieczysławJagielski">Zaspokojenie rosnących importowych potrzeb gospodarki wymaga odpowiedniego wysiłku eksportowego resortów, zjednoczeń i przedsiębiorstw. Od tego zależy osiągnięcie pełnej równowagi w handlu zagranicznym, umożliwiającej jego właściwy rozwój.</u>
          <u xml:id="u-3.85" who="#MieczysławJagielski">Są to badania mobilizujące i niełatwe, ale realne, znajdujące mocne oparcie w przewidywanym rozwoju produkcji materialnej. Do wykonania tych zadań przyczyniać się będą usprawnienia w systemie funkcjonowania handlu zagranicznego, rozbudowa instrumentów ekonomicznych, umożliwiających operatywne i racjonalne sterowanie obrotami handlu zagranicznego.</u>
          <u xml:id="u-3.86" who="#MieczysławJagielski">W rozwoju stosunków gospodarczych z zagranicą szczególną wagę przywiązujemy do współpracy z krajami socjalistycznymi, na które w myśl założeń planu przypadnie ok. 60% naszych obrotów handlowych. Nie chodzi dziś tylko o wzrost ilościowy. Nasze związki z krajami socjalistycznymi, a przede wszystkim z ZSRR i pozostałymi krajami członkowskimi RWPG nabierają nowych treści. Wynika to zarówno z rosnącej roli zewnętrznych powiązań naszej gospodarki, jak i z postępującej realizacji kompleksowego programu socjalistycznej integracji gospodarczej przyjętego na XXV sesji RW-PG. Na gruncie tego programu będziemy rozwijać wzajemną współpracę produkcyjną, kooperacyjną i naukowo-techniczną, tworząc warunki do maksymalizacji efektów gospodarczych i lepszego zaspokajania wzajemnych potrzeb. Jest to droga umacniania potencjału wspólnoty krajów RWPG jako kształtującej się nowej wspólnoty gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-3.87" who="#MieczysławJagielski">Szczególną rolę mają nasze braterskie stosunki ze Związkiem Radzieckim. Nasz potężny sąsiad i najlepszy sojusznik jest głównym partnerem handlowym Polski, dostawcą podstawowej części importowanych surowców i materiałów oraz wielu wyrobów, a zarazem odbiorcą wielu naszych towarów. Chcę podkreślić, że ta wzajemna wymiana i współpraca szybko przeradza się na wielu odcinkach w jeszcze ściślejsze związki gospodarcze, obliczone nie tylko na najbliższą przyszłość, lecz i na bardziej odległe lata. Wystarczy powiedzieć o podejmowanych wspólnie poczynaniach, które w perspektywie zapewniają zaspokojenie ważnych potrzeb surowcowych, czy o porozumieniach kooperacyjnych, których działanie wykroczy daleko poza obecne pięciolecie. Powiązania takie tworzymy i umacniamy również z Czechosłowacją, Niemiecką Republiką Demokratyczną i innymi krajami RWPG.</u>
          <u xml:id="u-3.88" who="#MieczysławJagielski">Stosownie do potrzeb i możliwości aktywizujemy także stosunki z krajami niesocjalistycznymi, upatrując W rozwoju wymiany i współpracy gospodarczej ważny czynnik stabilizacji politycznej i pokojowej współpracy międzynarodowej w Europie i świecie.</u>
          <u xml:id="u-3.89" who="#MieczysławJagielski">Rok 1973 będzie kolejnym etapem realizacji wieloletnich założeń polityki społeczno-gospodarczej, która — w ujęciu przestrzennym — zmierza do stopniowej likwidacji dysproporcji w rozwoju województw oraz do kształtowania i rozwijania specjalizacji poszczególnych regionów kraju. Kierowaliśmy się tymi zasadami, opracowując wspólnie z prezydiami wojewódzkich rad narodowych zadania przyszłorocznego planu terenowego.</u>
          <u xml:id="u-3.90" who="#MieczysławJagielski">Przedstawione w projekcie NPG zadania i środki zapewniają dalszy rozwój wszystkich województw, w wielu wypadkach przekraczając poziom określony w planie 5-letnim na rok 1973. Znajduje to m.in. wyraz w poziomie nakładów na inwestycje rad narodowych, który przewyższa o 3 mld zł założenia planu 5-letniego na ten rok.</u>
          <u xml:id="u-3.91" who="#MieczysławJagielski">Spośród licznych zadań rad narodowych na czoło wysuwa się oddziaływanie na rozwój produkcji rolniczej, stała troska o zaspokajanie potrzeb producentów rolnych. Ważnym zadaniem jest kierowanie rozwojem podporządkowanego radom przemysłu i usług w sposób, który zapewni pełne wykonanie i przekroczenie zadań planowych. Istotnym czynnikiem utrwalenia równowagi rynkowej jest wytrwałe doskonalenie pracy handlu, gastronomii i usług zarówno w mieście, jak na wsi.</u>
          <u xml:id="u-3.92" who="#MieczysławJagielski">Dużą wagę przywiązujemy do realizacji polityki pełnego, a jednocześnie racjonalnego zatrudnienia, przemieszczenia pracowników z rejonów nadwyżkowych do deficytowych.</u>
          <u xml:id="u-3.93" who="#MieczysławJagielski">Szczególnie ważnym zadaniem rad narodowych jest dbałość o pełne i terminowe wykonywanie inwestycji, służących poprawie warunków życia ludności, a zwłaszcza budownictwa mieszkaniowego i komunalnego, ośrodków służby zdrowia, obiektów szkolnych, zakładów handlowych, punktów usługowych i innych placówek socjalno-bytowych.</u>
          <u xml:id="u-3.94" who="#MieczysławJagielski">Wysoka Izbo! Chciałbym na zakończenie zwrócić uwagę na kilka istotnych makroekonomicznych aspektów przyszłorocznego planu. Zrozumiałe jest, że osiągnięcia ostatnich 2 lat są w znacznej mierze rezultatem uruchomienia przez słuszną strategię partii rezerw stosunkowo prostych i łatwo dostępnych. Mamy ich jeszcze wiele, trzeba je więc w dalszym ciągu ujawniać i zagospodarowywać. Zarazem jednak krok za krokiem wchodzimy w etap rozwojowy, w którym o dynamice gospodarki w coraz większej mierze decydować będą czynniki intensywne.</u>
          <u xml:id="u-3.95" who="#MieczysławJagielski">Pierwszy z nich — to tempo, w jakim realizowane będą zadania inwestycyjne i osiągane projektowe zdolności produkcyjne przez nowe obiekty. Dla zilustrowania ogromnej skali problemu przypomnę, że w ciągu roku 1973 wartość przyrostu zdolności produkcyjnych w samym tylko przemyśle wyniesie ponad 102 mld zł. Im szybciej uruchomimy te zdolności produkcyjne, tym większe będą możliwości przyspieszenia wzrostu produkcji. Nie trzeba dowodzić, jak to jest ważne dla rynku, eksportu i dostaw kooperacyjnych.</u>
          <u xml:id="u-3.96" who="#MieczysławJagielski">Drugi problem — to racjonalizacja gospodarki zasobami ludzkimi. Rok 1973 kontynuuje niezwykle wysoki przyrost zatrudnienia, szacowany netto w gospodarce uspołecznionej na około 467 tys. osób. Przyrost ten przewyższa przewidywaną podaż siły roboczej o ponad 120 tys. osób.</u>
          <u xml:id="u-3.97" who="#MieczysławJagielski">Jeśli spojrzeć na doświadczenia bieżącego roku, to dostrzegamy szereg niekorzystnych zjawisk w gospodarce zasobami ludzkimi. Należą do nich zwłaszcza: nie zawsze uzasadniony ekonomicznie poziom zatrudnienia, fluktuacja kadr, nasilenie absencji pracowniczej, nadmierny wzrost godzin nadliczbowych.</u>
          <u xml:id="u-3.98" who="#MieczysławJagielski">Z tej sytuacji powinniśmy wyciągnąć praktyczne wnioski, aby zapewnić skuteczne przeciwdziałanie nadmiernemu zatrudnieniu i wzmocnienie dyscypliny pracy. Bez wykonania tego zadania zrównoważenie bilansu siły roboczej wymagałoby nasilenia jej odpływu ze wsi, co mogłoby osłabić w wielu rejonach proces intensyfikacji produkcji rolniczej.</u>
          <u xml:id="u-3.99" who="#MieczysławJagielski">O wiele szybszy niż dotychczas wzrost technicznego uzbrojenia pracy w 1973 r. — o 7,6% wobec 3,3% w roku bieżącym — tworzy warunki i środki osiągnięcia założonego w planie wzrostu wydajności pracy o 6,3% w przemyśle i o 6,7% w budownictwie.</u>
          <u xml:id="u-3.100" who="#MieczysławJagielski">Trzeci kluczowy problem — to poprawa gospodarki surowcami i materiałami. Wprawdzie projekt planu na rok 1973 zapewnia globalne pokrycie potrzeb materiałowych gospodarki, jednakże nie należy wykluczyć odcinkowych niedoborów. Trzeba również podkreślić, że utrzymanie równowagi w gospodarce materiałowej uwarunkowane jest wykonaniem poważnego zadania, jakim będzie obniżenie dynamiki wzrostu zapasów w przemyśle do 6,4%, tj. zgodnie z założeniami planu 5-letniego, przy równoczesnym szybszym wzroście produkcji przemysłowej — jak podałem — o niespełna 9,7%.</u>
          <u xml:id="u-3.101" who="#MieczysławJagielski">Rygorystyczne przestrzeganie zasad racjonalności i oszczędności w gospodarce zasobami materiałowymi w rosnącym stopniu stawać się powinno kluczowy im kryterium gospodarności. Jest to bowiem ważne źródło bezinwestycyjnego wzrostu produkcji i dochodu narodowego. Wszystkie resorty otrzymały np. w projekcie planu zadanie zmniejszenia zużycia cementu o co najmniej 3%. Podobne ograniczenia chcemy również wprowadzić w zakresie zużycia wyrobów hutniczych. Jeszcze w tym roku opracowany zostanie wielostronny rządowy program poprawy gospodarki materiałami.</u>
          <u xml:id="u-3.102" who="#MieczysławJagielski">Czwarty kluczowy problem — to koszty produkcji. I tu mamy poważne, wciąż jeszcze niedostatecznie wykorzystane, a często i nie dość rozpoznane rezerwy. W roku ubiegłym koszty produkcji przemysłowej obniżyły się o ponad 16 mld zł. W roku bieżącym spodziewamy się ich obniżenia o ponad 9 mld zł. W projekcie planu na rok 1973 założono obniżkę kosztów o około 11 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-3.103" who="#MieczysławJagielski">Poprawa efektywności gospodarowania wymaga codziennej, żmudnej i konsekwentnej działalności kierownictwa, aktywu politycznego i gospodarczego oraz załóg wszystkich zakładów i przedsiębiorstw. Nie może nas już dziś zadowalać ilościowy wzrost produkcji. Kryteria oceny działalności gospodarczej — to przede wszystkim rosnąca jakość produkcji i obniżane koszty jej osiągania.</u>
          <u xml:id="u-3.104" who="#MieczysławJagielski">Czynnikiem sprzyjającym realizacji założonych w planie zadań i poprawie efektywności gospodarowania będzie kontynuowanie rozpoczętych w latach 1971–1972 zmian w metodach planowania i zarządzania gospodarką narodową. Utrwalając i rozszerzając doskonalenie procesów inwestycyjnych, funkcjonowania handlu zagranicznego, systemów płac i innych elementów zarządzania — zapoczątkujemy w roku 1973 wdrażanie w wybranych jednostkach gospodarczych kompleksowych zmian. Obejmują one zmiany w systemie finansowym organizacji gospodarczych, w zasadach finansowania inwestycji, ustalania funduszu płac, opodatkowania oraz w innych kierunkach. Wyniki tych wdrożeń stanowić będą podstawę dla rozszerzenia w następnych latach nowych rozwiązań na dalsze jednostki gospodarcze.</u>
          <u xml:id="u-3.105" who="#MieczysławJagielski">Wysoki Sejmie! Wraz z projektem planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju Rząd przedstawia Wysokiej Izbie projekt budżetu państwa na rok 1973, oparty na założeniach przyszłorocznego planu.</u>
          <u xml:id="u-3.106" who="#MieczysławJagielski">Po stronie dochodów projekt budżetu zamyka się kwotą 466,8 mld zł, co oznacza wzrost o 6,9% w stosunku do roku bieżącego, a po stronie wydatków kwotą 465,6 mld zł, co oznacza wzrost o 7,7%. Nadwyżka budżetowa wynosi zatem 1,2 mld zł. Projekt budżetu jest więc zrównoważony, jakkolwiek nadwyżka jest niewielka.</u>
          <u xml:id="u-3.107" who="#MieczysławJagielski">Główne źródło — ok. 90% — dochodów budżetu państwa stanowić będą dochody z gospodarki uspołecznionej. Założony wzrost tych dochodów znajduje silne oparcie w tegorocznych wynikach gospodarczych oraz w założonej w projekcie narodowego planu gospodarczego na rok 1973 wysokiej dynamice wzrostu produkcji materialnej i usług oraz dalszej obniżce kosztów własnych.</u>
          <u xml:id="u-3.108" who="#MieczysławJagielski">Omawiając projekt planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju podkreśliłem, że zadań rozwoju produkcji oraz obniżki jej kosztów nie uważamy za górną granicę naszych możliwości. Można więc sądzić, że planowany poziom dochodów budżetowych od gospodarki uspołecznionej może być w trakcie realizacji planu przekroczony. Tak więc i z tego punktu widzenia pożądane będzie przekraczanie planowych zadań produkcji charakteryzującej się wysoką rentownością.</u>
          <u xml:id="u-3.109" who="#MieczysławJagielski">Sposoby i kierunki rozdysponowania środków budżetowych dostosowane zostały do wyznaczonych planem celów społecznych i zadań gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-3.110" who="#MieczysławJagielski">Najwyższą dynamiką wzrostu charakteryzują się wydatki na cele socjalno-kulturalne — o 13,6%, a w tym na oświatę i wychowanie — o 14%, na ochronę zdrowia, opiekę społeczną i kulturę fizyczną — o 14,1% oraz na kulturę i sztukę — o 7,7%. Rosnące środki na szeroko pojęte świadczenia społeczne, wraz z planowanym wzrostem dochodów pieniężnych ludności, służą poprawie warunków życiowych społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-3.111" who="#MieczysławJagielski">Istotną rolę w realizacji celów społecznych spełniać będą dotacje zapewniające stabilizację cen na podstawowe artykuły żywnościowe oraz kredyty na cele inwestycyjne i konsumpcyjne ludności.</u>
          <u xml:id="u-3.112" who="#MieczysławJagielski">Na rozwój nauki przeznaczamy łącznie ze wszystkich źródeł 22,8 mld zł, tj. o 22,7% więcej niż w roku bieżącym, przy czym wydatki budżetowe na ten cel wzrosną o ponad 30%.</u>
          <u xml:id="u-3.113" who="#MieczysławJagielski">Kolejną podstawową grupę wydatków budżetowych stanowią środki przeznaczone na finansowanie rozwoju gospodarki narodowej, w tym zwłaszcza na finansowanie inwestycji i kapitalnych remontów. W związku z rosnącą rolą środków własnych inwestorów w finansowaniu procesów inwestycyjnych, dotacje budżetowe na te cele zwiększają się stosunkowo wolno (o 2,3%), natomiast wysokim wzrostem charakteryzuje się zasilanie kredytowej akcji banków. Wyrażają się w tym m.in. istotne zmiany i usprawnienia w systemie planowania i zarządzania gospodarką.</u>
          <u xml:id="u-3.114" who="#MieczysławJagielski">Poważna część wydatków budżetowych realizowana będzie przez rady narodowe. Dla wzmocnienia podstaw finansowych i wzrostu efektywności działalności społecznej i gospodarczej rad narodowych, projekt budżetu stwarza im możliwości zwiększania w ciągu roku wydatków budżetowych w granicach ponadplanowych dochodów.</u>
          <u xml:id="u-3.115" who="#MieczysławJagielski">Ograniczając się do przedstawienia najistotniejszych problemów projektu budżetu, pragnę podkreślić, że sporządzony on został na miarę możliwości i stosownie do hierarchii potrzeb ustalonych w narodowym planie gospodarczym.</u>
          <u xml:id="u-3.116" who="#MieczysławJagielski">Wysoki Sejmie! Przedstawiony projekt planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraj u oraz projekt budżetu państwa na rok 1973 zapewniają warunki przyspieszonej realizacji programu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju, wytyczonego przez VI Zjazd partii i skonkretyzowanego w uchwale Sejmu o planie 5-letnim. W przekonaniu Rządu plan i budżet gwarantują dalszą poprawę materialnych, socjalnych, i kulturalnych warunków życia społeczeństwa, zapewniają dynamiczny rozwój produkcji, usług i wymiany gospodarczej z zagranicą oraz rozbudowę potencjału produkcyjnego i wzmocniony postęp w jego unowocześnianiu.</u>
          <u xml:id="u-3.117" who="#MieczysławJagielski">Biorąc pod uwagę dzisiejsze potrzeby, projekt planu stwarza warunki szybkiego i nowoczesnego rozwoju kraju po roku 1973, torując drogę dalszemu postępowi w budownictwie socjalistycznym, dalszemu wzmocnieniu pozycji Polski w świecie.</u>
          <u xml:id="u-3.118" who="#MieczysławJagielski">Rząd uważa ten plan za ambitny i śmiały, uwzględniający znaczenie dotychczasowych dokonań, najistotniejszych potrzeb oraz sił i środków, które mamy do dyspozycji. Jest to plan trudny i nie pozbawiony elementów ryzyka, zawartego w podkreślonych przeze mnie zadaniach w takich dziedzinach, jak inwestycje i budownictwo, rolnictwo i rynek wewnętrzny.</u>
          <u xml:id="u-3.119" who="#MieczysławJagielski">Świadomość skali tych zadań i ich ostrości nie może jednak uzasadniać oceny projektowanych założeń jako wygórowanych. Nie wolno bowiem planować rozwoju kraju ciasno i defensywnie. Nie zezwala na to istota polityki naszej partii, wykluczają to niejako z góry nasze potrzeby i prawa życia, w którym coraz bardziej liczy się czas.</u>
          <u xml:id="u-3.120" who="#MieczysławJagielski">Chodzi natomiast o to, aby przewidując i dostrzegając w porę ewentualne trudności należycie przygotować się do działań, które będą je łagodzić i usuwać, a przede wszystkim ujawniać i szybko zagospodarowywać rezerwy.</u>
          <u xml:id="u-3.121" who="#MieczysławJagielski">Głównym dodatkowym ubezpieczeniem planu i budżetu będą więc dyscyplina, odpowiedzialność i inicjatywa w każdej dziedzinie i w każdym zakładzie pracy. Nieprzebrane zasoby energii, zaangażowania i aktywności klasy robotniczej, rolników, inteligencji, ludzi nauki i techniki zdecydują o wynikach realizacji przyszłorocznego planu.</u>
          <u xml:id="u-3.122" who="#MieczysławJagielski">Mamy podstawy, aby oczekiwać, że będą to rezultaty pomyślne. Pozwala na to plan gruntownie przygotowany i odpowiednio zbilansowany wewnętrznie. Przede wszystkim zaś upoważnia do tego panująca w kraju atmosfera wiary w swoje siły, poczucie większych możliwości, rosnące zaufanie do partii i Rządu, poparcie udzielone polityce VI Zjazdu PZPR.</u>
          <u xml:id="u-3.123" who="#MieczysławJagielski">W tym przekonaniu — w imieniu Rady Ministrów — zwracam się do Wysokiej Izby o rozpatrzenie przedłożonych projektów planu i budżetu na rok 1973.</u>
          <u xml:id="u-3.124" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#StanisławGucwa">Wysoki Sejmie! Konwent Seniorów proponuje, aby nie otwierając dyskusji odesłać przedstawione przez Radę Ministrów i omówione w dniu dzisiejszym przez wiceprezesa Rady Ministrów obywatela Mieczysława Jagielskiego projekty: uchwały o planie społeczno-gospodarczego rozwoju kraju w 1973 roku i ustawy budżetowej na rok 1973, do Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów oraz do Komisji Prac Ustawodawczych z tym, że właściwe problemowe komisje — zgodnie z art. 39 regulaminu Sejmu PRL — rozpatrzą poszczególne części projektów planu i budżetu i swe wnioski oraz uwagi przekażą Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów.</u>
          <u xml:id="u-4.1" who="#StanisławGucwa">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Sejm wyraził zgodę na przedstawione propozycje.</u>
          <u xml:id="u-4.2" who="#StanisławGucwa">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-4.3" who="#StanisławGucwa">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji: Prac Ustawodawczych, Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego oraz Spraw Wewnętrznych i Wymiaru Sprawiedliwości o rządowych projektach ustaw:</u>
          <u xml:id="u-4.4" who="#StanisławGucwa">a) o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (druki nr 56 i 63),</u>
          <u xml:id="u-4.5" who="#StanisławGucwa">b) o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych (druki nr 57 i 64).</u>
          <u xml:id="u-4.6" who="#StanisławGucwa">Głos ma sprawozdawca poseł Jerzy Bafia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#JerzyBafia">Obywatelu Marszałku! Obywatele Posłowie! Trzy komisje, którym Wysoki Sejm przekazał do rozpatrzenia projekty ustaw w sprawie reformy w systemie terenowych organów władzy i administracji państwowej, wykonały polecone im zadanie.</u>
          <u xml:id="u-5.1" who="#JerzyBafia">Z upoważnienia posłów Komisji Prac Ustawodawczych, Komisji Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego oraz Komisji Spraw Wewnętrznych i Wymiaru Sprawiedliwości mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie sprawozdanie o wynikach tych prac.</u>
          <u xml:id="u-5.2" who="#JerzyBafia">Jak wiadomo, z inicjatywą i politycznymi założeniami reformy powołującej gminy wystąpiła Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. Idea reformy została sformułowana w referacie I Sekretarza Komitetu Centralnego towarzysza Edwarda Gierka, wygłoszonym na VI Zjeździe partii. W toku obrad Zjazdu Prezes Rady Ministrów towarzysz Piotr Jaroszewicz zapowiadał, że: „W dążeniu do umacniania terenowych organów władzy i administracji państwa szczególną uwagę zwrócimy na podniesienie autorytetu i efektywności działania ogniw stojących najbliżej obywatela i produkcji, a więc miejskich i gromadzkich rad narodowych”.</u>
          <u xml:id="u-5.3" who="#JerzyBafia">Założenia reformy i kierunki określonych zmian sprecyzowane zostały w wytycznych VI Plenum Komitetu Centralnego PZPR w sprawie reorganizacji władz terenowych na wsi oraz związanych z tym zadań instancji i organizacji partyjnych.</u>
          <u xml:id="u-5.4" who="#JerzyBafia">Uchwały instancji PZPR poparte zostały przez inne stronnictwa polityczne, organizacje spółdzielcze i gospodarcze. Uchwałę w tym przedmiocie podjął Naczelny Komitet ZSL.</u>
          <u xml:id="u-5.5" who="#JerzyBafia">Skierowane do laski marszałkowskiej przez Radę Ministrów projekty ustaw o zmianie Konstytucji PRL oraz o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, przedstawione Wysokiej Izbie w pierwszym czytaniu przez Prezesa Rady Ministrów w dniu 19 października br., stanowią zatem ustawodawcze skonkretyzowanie tej ważnej dla kraju reformy.</u>
          <u xml:id="u-5.6" who="#JerzyBafia">Wysoki Sejmie! Komisja Prac Ustawodawczych, Komisja Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego oraz Komisja Spraw Wewnętrznych i Wymiaru Sprawiedliwości rozpatrywały skierowane do nich projekty ustaw na trzech kolejnych posiedzeniach. Zgodnie z zaleceniem Sejmu w pracach nad projektami ustaw brali udział przedstawiciele 10 innych komisji sejmowych. Szereg posiedzeń odbyła ponadto podkomisja, której członkowie korzystali z terenowych konsultacji.</u>
          <u xml:id="u-5.7" who="#JerzyBafia">W pracach komisji i podkomisji uczestniczyli liczni przedstawiciele Rządu, a zwłaszcza wiceprezes Rady Ministrów tow. Józef Tejchma. Prace sejmowe znacznie usprawniło to, że do projektów ustaw Prezes Rady Ministrów polecił dołączyć projekty podstawowych aktów wykonawczych. Tak więc zostały stworzone warunki do wszechstronnej i wnikliwej pracy poselskiej.</u>
          <u xml:id="u-5.8" who="#JerzyBafia">Wysoka Izbo! W toku dyskusji na posiedzeniach komisji jednomyślnie wyrażano opinię, że zamierzona reforma w pełni odpowiada potrzebom kraju. Doprowadzi ona do zgodności aktualnego rozwoju sił wytwórczych i potrzeby intensyfikacji rolnictwa z nadbudową w sferze zarządzania i wykonawstwa. Podkreślano, że dokonany przed 18 laty podział administracyjny spełnił w znacznej mierze swe zadania, m.in. dzięki ofiarnej pracy licznej kadry działaczy społecznych i pracowników gromadzkich rad narodowych, równocześnie jednak stwierdzono, że w obecnej sytuacji nie odpowiada on już wymaganiom w zakresie skutecznego kierowania złożonymi procesami rozwoju polskiej wsi.</u>
          <u xml:id="u-5.9" who="#JerzyBafia">VI Zjazd PZPR wytyczył program społeczno-gospodarczego rozwoju kraju. Ważne zadanie w tym programie — to stałe podnoszenie stopy życiowej ludności. Nie osiągniemy tego zadania bez intensywnego rozwoju rolnictwa, co z kolei wiąże się nierozerwalnie z rozwojem społeczno-kulturalnym mieszkańców wsi.</u>
          <u xml:id="u-5.10" who="#JerzyBafia">Mamy już pokaźne osiągnięcia w rolnictwie, szczególnie widoczne w bieżącym roku, ale wydatny wzrost produkcji rolnej, to nie tylko zadanie gospodarcze, to problem polityczny.</u>
          <u xml:id="u-5.11" who="#JerzyBafia">Lepsze niż dotychczas warunki realizacji tych zadań stworzy właśnie powołanie większych jednostek administracji terenowej, którymi w myśl rozpatrywanych projektów ustaw mają być gminy.</u>
          <u xml:id="u-5.12" who="#JerzyBafia">Szczególne znaczenie nowego podziału administracyjnego kraju — podkreślano to z całą mocą na posiedzeniach komisji — polega na tym, że gminy pomyślane są jako społeczno-gospodarcze mikroregiony, których powierzchnia i liczba ludności, których organizacje, instytucje i urządzenia umożliwią rzeczywiste kierowanie rozwojem terenu objętego zasięgiem działania gmin. Podkreślano, że projekty ustaw słusznie przewidują wiele rozwiązań elastycznych, dopuszczając m.in. tworzenie wspólnej rady narodowej dla gminy i sąsiedniego miasta nie stanowiącego powiatu oraz umożliwiając podporządkowanie poszczególnych gminnych rad podmiejskich nadzorowi rady narodowej miasta stanowiącego powiat lub dzielnicowej rady narodowej — jako organu wyższego stopnia.</u>
          <u xml:id="u-5.13" who="#JerzyBafia">Tak pomyślany podział administracyjny stworzy warunki integracji działania w obrębie gminy wszystkich sektorów rolnictwa: PGR, spółdzielni produkcyjnych, kółek rolniczych i indywidualnych rolników, stworzy warunki sprzyjające rozwojowi inicjatyw w dziedzinie różnorodnych, nowych form kooperacji produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-5.14" who="#JerzyBafia">Dotychczasowy podział na gromady nie pokrywał się z terytorialnym zasięgiem instytucji działających w różnych dziedzinach życia wsi. I tak np. gminna spółdzielnia obejmuje dziś zasięgiem swego działania kilka gromad; to samo dotyczy międzykółkowych baz maszynowych. Nowy podział administracyjny pozwoli na zlikwidowanie tych różnic w podziale terytorialnym, a tym samym stworzy lepsze warunki współdziałania władzy i administracji gminy z istniejącymi na jej terenie organizacjami i instytucjami.</u>
          <u xml:id="u-5.15" who="#JerzyBafia">Projektowana reforma umożliwi też zgrupowanie na terenie wsi znacznego potencjału fachowego, złożonego nie tylko ze służby rolnej i weterynaryjnej, lecz także ze służby budowlanej i służby zdrowia, z ogniw kierujących oświatą, kulturą itp. Rozwój wszystkich tych dziedzin służyć będzie postępowi, nowoczesności, a więc wszechstronnemu rozwojowi polskiej wsi. W ramach nowej jednostki podziału terytorialnego kraju, jaką ma być gmina, łatwiej będzie osiągnąć efekty sprzężenia między oczekiwanym rozwojem rolnictwa a sprawniejszą organizacją zarządzania sprawami wsi, powstaną więc sprzyjające warunki dla wykonania aktualnych i przyszłych zadań.</u>
          <u xml:id="u-5.16" who="#JerzyBafia">Wysoki Sejmie! Komisje, które pracowały nad projektami ustaw wyrażają pełną akceptację dla założeń reformy, dotyczących gminnych rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-5.17" who="#JerzyBafia">Rada narodowa wyraża wolę ludu pracującego, rozwija jego inicjatywę twórczą i aktywność w celu pomnażania sił, dobrobytu i kultury narodu, a jako organ władzy państwowej koncentruje w swych rękach uprawnienia stanowiące oraz kontrolujące.</u>
          <u xml:id="u-5.18" who="#JerzyBafia">Gminna rada narodowa jako władza uchwałodawcza — w myśl projektu ustawy — decydować będzie o tak ważnych sprawach dla swego regionu, jak zapewnienie wykonania zadań wynikających z planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju, jak ustalenie zasadniczych kierunków rozwoju gminy i zapewnienie środków dla ich realizacji, jak zapewnienie rozwoju zakładów, instytucji i urządzeń służących zaspokajaniu potrzeb gospodarczych i socjalno-kulturalnych ludności gminy. Gminna rada narodowa wpływa ponadto na rozwijanie zespołowych form gospodarowania na wsi oraz organizuje społeczną aktywność dla wykonania tych zadań.</u>
          <u xml:id="u-5.19" who="#JerzyBafia">Gminna rada narodowa otrzyma znaczne uprawnienia planistyczne, finansowe i budżetowe. Istotną rolę spełnią tu plany wieloletnie i roczne, jakie będzie uchwalać gminna rada oraz jej nowa, samodzielniejsza pozycja finansowa.</u>
          <u xml:id="u-5.20" who="#JerzyBafia">Gminna rada narodowa na swych sesjach podejmować będzie uchwały niezbędne dla realizacji programu społecznego i gospodarczego rozwoju swego terenu, a szczególnie dla postępów produkcji rolnej oraz wprowadzania nowoczesności na wsi.</u>
          <u xml:id="u-5.21" who="#JerzyBafia">W myśl projektu ustawy gminna rada narodowa sprawuje szeroką kontrolę nad sprawnym funkcjonowaniem administracji. Wysłuchuje w tym zakresie sprawozdań, które projekt ustawy wyraźnie określa oraz podejmuje środki wypracowane w praktyce działalności kontrolującej organów przedstawicielskich.</u>
          <u xml:id="u-5.22" who="#JerzyBafia">Istotne znaczenie ma też powołanie prezydium rady narodowej, które ma reprezentować radę na zewnątrz oraz organizować jej pracę. Projekt ustawy słusznie wymaga powołania prezydium rady gminnej na pierwszej sesji. Prezydium stanowią: przewodniczący, jego zastępca oraz przewodniczący stałych komisji, które będą działały w radzie.</u>
          <u xml:id="u-5.23" who="#JerzyBafia">Wśród zadań prezydium zwraca uwagę podstawowe — tj. przygotowywanie i zwoływanie sesji rady. Ważną rolę spełnia w tym również planowanie pracy gminnej rady narodowej.</u>
          <u xml:id="u-5.24" who="#JerzyBafia">Ponadto prezydium organizuje działalność komisji rady, udziela pomocy radnym w ich działalności społecznej w radzie. Dla podkreślenia więzi rady narodowej jako organu przedstawicielskiego z mieszkańcami przewidujemy poprawkę wskazującą na takie zadanie prezydium, jak czuwanie nad realizacją uchwał zebrań wiejskich.</u>
          <u xml:id="u-5.25" who="#JerzyBafia">Projekt ustawy podnosi rangę komisji rady. Obok innych ważnych zadań komisje mają kształtować socjalistyczne zasady współżycia mieszkańców gminy oraz oddziaływać w tym kierunku na rozwój stosunków międzyludzkich również w zakładach pracy, znajdujących się na terenie gminy, a także kontrolować przestrzeganie dyscypliny społecznej, porządku i bezpieczeństwa publicznego.</u>
          <u xml:id="u-5.26" who="#JerzyBafia">W ten sposób rozpatrywany dziś projekt ustawy tworzy nowe ważne elementy w systemie funkcjonowania naszego państwa. Gminna rada narodowa staje się nie tylko terenowym organem władzy ludowej, ale równocześnie ośrodkiem samorządu społecznego na wsi. Projekt rysuje też wyraźną koncepcję pracy rady jako organu przedstawicielskiego, wzmacnia w nim czynniki inicjatywy i organizacji pracy radnych, stwarza warunki dla sprawniejszego funkcjonowania uchwałodawczego rady, a także sprzyjać powinien sprawniejszemu wykonywaniu funkcji kontrolnej, która ma istotne znaczenie w koncepcji socjalistycznej organizacji państwa. Idea centralizmu demokratycznego znajduje tu nowe treści.</u>
          <u xml:id="u-5.27" who="#JerzyBafia">Komisje z pełną aprobatą odnosiły się także do tych podstawowych założeń projektu, które dotyczą rozwoju samorządu wiejskiego, a więc roli i zakresu działania zebrań wiejskich, sołtysów i podsołtysów. Zebrania wiejskie służyć powinny rozwinięciu inicjatywy społecznej na wsi, integracji społeczeństwa wiejskiego, powinny umożliwiać skupianie wysiłków społecznych dla realizacji wspólnych celów. Podniesienie rangi zebrań wiejskich stanowić będzie istotny czynnik doskonalący pracę organów władzy i administracji państwowej na wsi.</u>
          <u xml:id="u-5.28" who="#JerzyBafia">Obywatele Posłowie! Z pełną aprobatą komisji spotkała się koncepcja utworzenia jednoosobowego organu zarządzająco-wykonawczego w gminie, nowego, ważnego ogniwa administracji.</u>
          <u xml:id="u-5.29" who="#JerzyBafia">Sprawny aparat państwowy stanowi istotny czynnik postępu w okresie rewolucji naukowo-technicznej, szczególnie w państwie budującym socjalizm, które dzięki koncepcjom ustrojowym socjalizmu, na skutek rozwinięcia funkcji zarządzająco-wykonawczej i działalności planowej, milowymi krokami określa wskaźniki osiągnięć społecznych i gospodarczych. Sprawny aparat zarządzająco-wykonawczy to przeciwieństwo niegospodarności, marnotrawstwa sił i środków oraz niezdyscyplinowanego postępowania.</u>
          <u xml:id="u-5.30" who="#JerzyBafia">Państwo przez Konstytucję i ustawy tworzy zespół praw i obowiązków obywatelskich. Stanowią one harmonijną całość. Zasada praworządności ludowej, która rządzi ich realizacją, wymaga, aby przestrzegane były zarówno prawa, jak i obowiązki, aby umacniała się dyscyplina społeczna. Sprawny — to taki aparat, który będzie szanował prawa obywateli, ale i konsekwentnie egzekwował wszystkie obowiązki wobec państwa i społeczności gminy.</u>
          <u xml:id="u-5.31" who="#JerzyBafia">W założeniach reformy leży wzmocnienie najniższego ogniwa organizacji państwowej. Nastąpi to przez powołanie urzędu naczelnika gminy, wyraźnie adekwatne do potrzeb i możliwości określenie jego uprawnień i obowiązków oraz ustanowienie urzędu gminy.</u>
          <u xml:id="u-5.32" who="#JerzyBafia">Naczelnika gminy — według projektu ustawy — powołuje przewodniczący prezydium wojewódzkiej rady narodowej na wniosek prezydium powiatowej rady narodowej, zgłoszony — jak proponujemy w jednej z poprawek — po zaopiniowaniu przez gminną radę narodową.</u>
          <u xml:id="u-5.33" who="#JerzyBafia">Projekt ustawy stawia szerokie zadania przed naczelnikiem; zostały one wyraźnie określone, a dalsze uściślenie wprowadzi rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów, które zostało już przygotowane.</u>
          <u xml:id="u-5.34" who="#JerzyBafia">Chciałbym w tym miejscu zwrócić uwagę, że naczelnik gminy staje się w świetle projektu ustawy organem pierwszej instancji w postępowaniu administracyjnym. Oznacza to, że następuje decentralizacja decyzji, że naczelnik gminy przejmie wiele z tych uprawnień, które przysługiwały dotychczas organom powiatowym. Na skutek tych propozycji wiele indywidualnych spraw obywateli w zakresie działalności produkcyjnej, budownictwa mieszkaniowego i gospodarczego, oświaty, komunikacji, kultury i innych dziedzin będzie rozstrzyganych na szczeblu gminy.</u>
          <u xml:id="u-5.35" who="#JerzyBafia">Nastąpi więc znaczne rozszerzenie uprawnień organu administracji terenowej, powstaną znaczne ułatwienia dla obywateli, uzyskamy poważne oszczędności czasu, który przeznaczamy na załatwianie spraw w urzędach, obniżą się więc społeczne koszty funkcjonowania administracji. Przez zbliżenie organu administracji do obywatela wzrosnąć powinna także trafność decyzji administracyjnej.</u>
          <u xml:id="u-5.36" who="#JerzyBafia">Niezbędna będzie przy tym ochrona nowego organu administracji przed tzw. prawem powielaczowym, przed zbyt dużą liczbą zarządzeń, instrukcji i okólników, jak też przed nadmierną sprawozdawczością, a więc przed niebezpieczeństwem zbiurokratyzowania.</u>
          <u xml:id="u-5.37" who="#JerzyBafia">Przedstawione przez Rząd projekty ustaw i przygotowana na tej podstawie reforma administracji, będą niewątpliwie istotnym wydarzeniem w umocnieniu aparatu państwa w jego ogniwie najniższym — w gminie.</u>
          <u xml:id="u-5.38" who="#JerzyBafia">Najważniejszą cechą charakteryzującą demokratyzm aparatu państwa socjalistycznego jest jego więź z ludźmi pracy. W tym kontekście szczególnie istotnym walorem projektowanej reformy jest zbliżenie aparatu państwowego do ważnych spraw mieszkańców gminy. Nowy organ będzie mógł na podstawie znacznie lepszej znajomości spraw i ludzi służyć właściwemu sprzężeniu interesów ogólnopaństwowych, rozwoju mikroregionu i interesów obywateli.</u>
          <u xml:id="u-5.39" who="#JerzyBafia">Wysoki Sejmie! W toku prac komisji i podkomisji toczyła się żywa dyskusja wokół wszystkich podjętych przez projekty ustaw problemów. Zgłaszano w toku tych dyskusji różnego rodzaju uwagi i wnioski. Wydaje się, że zarówno komisje, jak i wyłoniona przez nie podkomisja, wykonały powierzone im zadania z pełną sumiennością i wnikliwością i że możemy obecnie przedstawić z całym poczuciem odpowiedzialności wniosek o pełną aprobatę projektów ustaw wraz ze zgłoszonymi do nich poprawkami.</u>
          <u xml:id="u-5.40" who="#JerzyBafia">Ze szczególną uwagą rozpatrywały komisje projekt ustawy o zmianie Konstytucji PRL, nie zgłaszając tu żadnych poprawek.</u>
          <u xml:id="u-5.41" who="#JerzyBafia">W ustawie o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych uznaliśmy za właściwe zaproponować Wysokiej Izbie dokonanie pewnej zmiany już w części wstępnej (w preambule). Tekst, który proponujemy znajduje się w druku nr 64 jako zmiana pierwsza i brzmi następująco: „W celu stworzenia korzystniejszych warunków dla rozwoju społeczno-gospodarczego wsi, intensyfikacji rolnictwa i poprawy warunków bytowych mieszkańców oraz w celu pogłębienia demokracji socjalistyczne j, dalszego wzmocnienia roli i autorytetu rad narodowych i ich organów na terenach wiejskich, a także dla usprawnienia ich działalności stanowi się, co następuje”.</u>
          <u xml:id="u-5.42" who="#JerzyBafia">Komisja uważała, że nowy tekst wstępu pełniej odzwierciedla wszystkie cele reformy. Zamieszczenie tych sformułowań w części wstępnej ustawy będzie miało znaczenie przy wykładni i stosowaniu poszczególnych jej przepisów.</u>
          <u xml:id="u-5.43" who="#JerzyBafia">Chciałbym zwrócić uwagę obywateli posłów także na inne poprawki.</u>
          <u xml:id="u-5.44" who="#JerzyBafia">Do postanowień, które określają zadania gminnych rad narodowych proponujemy dodać, że do zadań tych należy także ochrona naturalnego środowiska człowieka (zmiana 5).</u>
          <u xml:id="u-5.45" who="#JerzyBafia">Kolejną zmianę proponujemy do tych postanowień ustawy, które traktują o sesjach rad narodowych. Tekst poprawki określa częstotliwość zwoływania sesji tak, aby sesje rad narodowych wszystkich stopni odbywały się co najmniej cztery razy do roku (zmiana 26).</u>
          <u xml:id="u-5.46" who="#JerzyBafia">Postanowienia określające sprawy, które rozpatrywane są na sesjach gminnych rad narodowych proponujemy uzupełnić (zmiana 6) przez wskazanie, że powinny to być także „sprawy oświaty, szkolenia zawodowego i wychowania młodzieży”.</u>
          <u xml:id="u-5.47" who="#JerzyBafia">Żywą dyskusję wywołał na forum poselskim problem stosunków między radą narodową a naczelnikiem gminy. Uważamy, że założenia projektu ustawy kształtują te sprawy prawidłowo.</u>
          <u xml:id="u-5.48" who="#JerzyBafia">Rozważaliśmy sprawę nazwy organu administracji terenowej. Uważamy, że aktualnej treści prawno-ustrojowej reformy, rodzajowi uprawnień i obowiązków w zakresie zarządzająco-wykonawczym w pełni odpowiada nazwa zaproponowana w rządowym projekcie ustawy.</u>
          <u xml:id="u-5.49" who="#JerzyBafia">Projekt ustawy zapewnia gminnej radzie narodowej możliwość występowania w uzasadnionych wypadkach z wnioskiem o odwołanie naczelnika gminy. Proponujemy uzupełnić ten przepis (zmiana 14) przez nałożenie na prezydium powiatowej rady narodowej obowiązku przedstawienia takiego wniosku gminnej rady narodowej do rozpatrzenia przewodniczącemu prezydium wojewódzkiej rady narodowej. Proponujemy dalej (zmiana 12b), aby zapewnić komisjom gminnej rady narodowej możliwość występowania do naczelnika gminy z wnioskami dotyczącymi działalności kontrolowanych przez te komisje jednostek.</u>
          <u xml:id="u-5.50" who="#JerzyBafia">Pewne istotniejsze uzupełnienia proponuje się także odnośnie do prezydiów gminnych rad narodowych. Za szczególnie uzasadnione uważamy obciążenie prezydiów gminnych rad narodowych, a nie naczelników gmin, obowiązkiem zatwierdzania uchwał w sprawie wyboru sołtysa, jeżeli nie jest on radnym (zmiana 21). Poprawka ta oraz inna (zmiana 10) przyjmuje za punkt wyjścia, że zebranie wiejskie jest organem samorządu mieszkańców wsi i wobec tego kompetencje nadzorcze w stosunku do uchwał tych zebrań powinny być wykonywane przez organy przedstawicielskie, w tym wypadku przez prezydium jako emanację gminnej rady.</u>
          <u xml:id="u-5.51" who="#JerzyBafia">I wreszcie chciałbym zwrócić uwagę obywateli posłów na pewną liczbę poprawek, ujętych w zmianie 30, które dotyczą działalności w gminach — kolegiów do spraw wykroczeń. Uregulowanie tej sprawy przewidywano w odrębnej ustawie. Okazało się jednak, że przez uzupełnienie niewielką liczbą przepisów, można uregulować tę sprawę w ramach rozpatrywanej ustawy. Komisje występują z inicjatywą wprowadzenia takich zmian do ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń oraz do Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, które umożliwiłyby tworzenie kolegiów obecnie także i przy gminnych radach narodowych. Proponujemy, aby rozszerzyć w pewnej mierze uprawnienia tych kolegiów w zakresie rodzajów spraw, które mogą rozpatrywać i kar, które mogą wymierzać.</u>
          <u xml:id="u-5.52" who="#JerzyBafia">Mając na uwadze istniejące warunki, proponujemy jednak, aby w razie trudności co do wykładni prawa albo w razie zawiłych okoliczności rozpatrywanej sprawy, kolegium przy gminnej radzie narodowej mogło w określonych wypadkach przekazywać sprawę do rozpatrzenia do kolegium przy prezydium powiatowej rady narodowej. Proponujemy także, aby z działalności kolegium jego przewodniczący składał sprawozdania na sesjach gminnej rady narodowej. Uważamy, że przyjęcie tych propozycji stwarza w gminie warunki dla społecznie efektywnego przeciwdziałania naruszeniom porządku publicznego i spokoju obywateli; dyscyplina społeczna ulegnie więc niezbędnemu wzmocnieniu.</u>
          <u xml:id="u-5.53" who="#JerzyBafia">Przedstawiłem obywatelom posłom ważniejsze poprawki merytoryczne, jakie do projektu ustawy proponują komisje.</u>
          <u xml:id="u-5.54" who="#JerzyBafia">Następnie proponujemy szereg poprawek natury redakcyjnej. Poprawki te reprezentują. dążenie do często nawet drobiazgowej staranności o jednolitość terminologii, używanej w projekcie ustawy i mają na celu doskonalenie językowe tekstu.</u>
          <u xml:id="u-5.55" who="#JerzyBafia">Wysoka Izbo! Realizacja reformy organów władzy i administracji państwowej w gminach — to doniosłe zadanie społeczne. Projekty ustaw, które miałem zaszczyt przedstawić obywatelom posłom, stwarzają określone warunki prawne, określoną formę prawną, którą po uchwaleniu przez Sejm wypełnić trzeba będzie treścią konkretnej działalności organizacyjnej i społecznej.</u>
          <u xml:id="u-5.56" who="#JerzyBafia">Przed wszystkimi, a więc i przed nami, posłami, stają zadania związane z prawidłowym wprowadzaniem w życie doniosłych postanowień tych ustaw. Naszym zadaniem będzie czuwanie nad poszanowaniem założeń reformy i mobilizowanie wszystkich społecznych sił do najlepszego wprowadzenia jej w życie. Prawo ludowe musi być przestrzegane i egzekwowane. Naszym zadaniem będzie też, aby aktywność i autorytet rady narodowej spełniały istotną rolę w systemie funkcjonowania mechanizmów władzy państwa na wsi. Będzie także sprawą nas wszystkich, aby stworzyć właściwy klimat wokół nowej postaci, jaka pojawi się na wsi — kierownika terenowej administracji państwowej — naczelnika gminy. Będziemy pamiętali przy tym o słowach I Sekretarza KC PZPR tow. Edwarda Gierka, że „sprawa przyspieszenia postępu społeczno-gospodarczego oraz doskonalenie systemu kierowania i zarządzania są ze sobą ściśle sprzężone”.</u>
          <u xml:id="u-5.57" who="#JerzyBafia">Komisje, które powierzyły mi zaszczyt przedstawienia Wysokiej Izbie projektu ustawy o zmianie Konstytucji PRL oraz projektu ustawy o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych, wyrażają głębokie przekonanie, że przeprowadzona na podstawie tych ustaw reforma będzie ważnym ogniwem realizacji strategii społeczno-gospodarczego rozwoju kraju, pobudzi siły postępu i rozwoju na wsi, torować będzie drogę nowoczesności w produkcji rolnej, w korzystaniu z osiągnięć współczesnej techniki, chemii i efektywnych metod gospodarowania, będzie istotnym wydarzeniem w umacnianiu aparatu państwa. Przyczyni się więc do wzrostu autorytetu organów przedstawicielskich, rozwinięcia ich więzi z masami, jak również do umocnienia dyscypliny społecznej i ludowej praworządności.</u>
          <u xml:id="u-5.58" who="#JerzyBafia">Na podstawie tych przesłanek, w imieniu Komisji Prac Ustawodawczych, Komisji Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego oraz Komisji Spraw Wewnętrznych i Wymiaru Sprawiedliwości — przedstawiam wniosek, aby Wysoki Sejm uchwalić raczył projekt ustawy o zmianie Konstytucji PRL oraz projekt ustawy o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych wraz ze wszystkimi proponowanymi poprawkami.</u>
          <u xml:id="u-5.59" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#StanisławGucwa">Konwent Seniorów proponuje, aby dyskusję nad sprawozdaniem o projektach ustaw: o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych przeprowadzić łącznie z dyskusją nad następnym, z kolei trzecim punktem porządku dziennego, zawierającym sprawozdanie o projekcie ustawy o funduszu gminnym.</u>
          <u xml:id="u-6.1" who="#StanisławGucwa">Czy są w tej sprawie jakieś uwagi?</u>
          <u xml:id="u-6.2" who="#StanisławGucwa">Nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-6.3" who="#StanisławGucwa">Przystępujemy zatem do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji: Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów, Prac Ustawodawczych oraz Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego o rządowym projekcie ustawy o funduszu gminnym (druki nr 61 i 65).</u>
          <u xml:id="u-6.4" who="#StanisławGucwa">Głos ma sprawozdawca poseł Bolesław Strużek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#BolesławStrużek">Obywatelu Marszałku! Obywatele Posłowie! Przedstawiony rządowy projekt ustawy o funduszu gminnym (druk nr 61) zachowuje podstawowe zasady ustawy o funduszu gromadzkim, jak również utrzymuje społeczno-ekonomiczne znaczenie tego funduszu. Jednak ze względu na liczbę proponowanych zmian o charakterze zarówno merytorycznym, jak i formalnym — bardziej właściwy jest proponowany tryb uchwalenia nowej ustawy niż tryb nowelizacji ustawy istniejącej. Ograniczenie się do nowelizacji czyniłoby ten akt mało czytelnym i trudnym do stosowania przez władze terenowe.</u>
          <u xml:id="u-7.1" who="#BolesławStrużek">Projekt ustawy był rozpatrywany na posiedzeniu podkomisji sejmowej w dniu 8 listopada br., w skład której wchodzili przedstawiciele Komisji: Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów, Prac Ustawodawczych oraz Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego.</u>
          <u xml:id="u-7.2" who="#BolesławStrużek">W dniu 10 listopada br. projekt ustawy o funduszu gminnym wraz z propozycjami poprawek zgłoszonymi przez wspólną sejmową podkomisję był rozpatrywany na wspólnym posiedzeniu Komisji: Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów, Prac Ustawodawczych oraz Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego.</u>
          <u xml:id="u-7.3" who="#BolesławStrużek">W rezultacie wnikliwej dyskusji zostały zaproponowane poprawki do projektu ustawy (druk nr 65) w liczbie 14, w tym 9 merytorycznych i 5 formalnych. Zanim przejdę do krótkiego uzasadnienia treści proponowanych zmian, pragnę przedstawić krótką charakterystykę realizacji ustawy o funduszu gromadzkim w okresie od 1958 do 1972 r.</u>
          <u xml:id="u-7.4" who="#BolesławStrużek">Wysoki Sejmie! W blisko 15-letnim okresie realizacji ustawy o funduszu gromadzkim łączny wymiar świadczeń na ten fundusz osiągnął kwotę ponad 24 mld zł. Środki tego funduszu przyczyniły się do poprawy infrastruktury technicznej obszarów wiejskich oraz stanowiły źródło zaspokajania najpilniejszych potrzeb ludności wiejskiej w zakresie rozwoju urządzeń komunalnych, oświatowych i kulturalnych.</u>
          <u xml:id="u-7.5" who="#BolesławStrużek">W strukturze wydatków ze środków funduszu gromadzkiego na czoło wysuwały się wydatki przeznaczone na budowę i utrzymanie dróg. Na ten cel przeznaczono około 50% środków funduszu z tym, że w ostatnich 3 latach ujawniła się tendencja wzrostu udziału tej pozycji w całości wydatków. Około 1/3 całości wydatków przeznaczana była na urządzenia komunalne i gospodarkę mieszkaniową, szkolnictwo, urządzenia kulturalne i na ochronę zdrowia. Pozostałą część, w wysokości około 15–16%, przeznaczano na inne cele związane ze społecznymi potrzebami mieszkańców wsi. Ten ostatni kierunek wydatków wykazuje tendencję malejącą. Można zatem stwierdzić, i takie były opinie komisji, że środki funduszu gromadzkiego były wydatkowane prawidłowo, tzn. zgodnie z charakterem tego funduszu. Gospodarka środkami funduszu gromadzkiego stanowiła w większości gromad przedmiot stałego i żywego zainteresowania ze strony gromadzkich rad narodowych. Na podkreślenie zasługuje społeczno-obywatelska postawa gromadzkich rad narodowych, które w trosce o lepsze zaspokajanie zbiorowych potrzeb mieszkańców wsi wykazały wiele inicjatywy w kierunku stałego zwiększania środków tego funduszu. Tak np. wymiar świadczeń na fundusz gromadzki w okresie 1958–1972 uległ zwiększeniu o 120%. Średnioroczne świadczenia na fundusz gromadzki wzrastały przeciętnie o 8%.</u>
          <u xml:id="u-7.6" who="#BolesławStrużek">W latach 1958–1964 środki funduszu gromadzkiego stanowiły około 1/3 całości wydatków budżetowych gromadzkich rad narodowych. W następnych latach, w związku z szybkim tempem wzrostu budżetów gromadzkich rad narodowych, udział ten uległ zmniejszeniu. Jednak i w ostatnich dwóch latach środki funduszu gromadzkiego stanowiły około 18% całości wydatków budżetowych gromadzkich rad narodowych. Na szczególną uwagę zasługuje to, że znaczna część środków funduszu gromadzkiego wraz ze środkami pochodzącymi z czynów społecznych stanowi, można by powiedzieć, gromadzki fundusz inwestycyjny.</u>
          <u xml:id="u-7.7" who="#BolesławStrużek">Nasuwa się pytanie, jakie okoliczności uzasadniają zmianę ustawy o funduszu gromadzkim. Występują dwie zasadnicze grupy przesłanek. Pierwsza grupa związana jest z przeprowadzoną reformą administracyjną. Chodzi głównie o to, ażeby fundusz gminny przyczyniał się do umacniania podstawy finansowo-ekonomicznej gmin, do przyspieszania ich rozwoju gospodarczego i rozbudowy urządzeń socjalnych oraz do umacniania funkcji samorządu terytorialnego gminnych rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-7.8" who="#BolesławStrużek">Druga grupa przesłanek, uzasadniających zmianę niektórych treści ustawy o funduszu gromadzkim, wiąże się z pewnymi mankamentami, występującymi w funkcjonowaniu tego funduszu lub też z pewnymi pozytywnymi tendencjami jego rozwoju, w stosunku do których ustalenia obecnie obowiązującej ustawy nie są w pełni dostosowane, nie są w pełni adekwatne.</u>
          <u xml:id="u-7.9" who="#BolesławStrużek">Proponowane zmiany w tekście ustawy, wynikające z reformy administracyjnej, sprowadzają się w większości do:</u>
          <u xml:id="u-7.10" who="#BolesławStrużek">— zmiany nazwy „fundusz gromadzki” na „fundusz gminny”,</u>
          <u xml:id="u-7.11" who="#BolesławStrużek">— przejęcia dotychczasowych uprawnień gromadzkich rad narodowych przez gminne rady narodowe, a uprawnień prezydiów gromadzkich rad narodowych przez naczelników gmin,</u>
          <u xml:id="u-7.12" who="#BolesławStrużek">— utworzenia wspólnego funduszu gminnego na obszarze gmin wiejsko-miejskich,</u>
          <u xml:id="u-7.13" who="#BolesławStrużek">— zwiększenia uprawnień rad narodowych miast i dzielnic w zakresie tworzenia funduszu gminnego na ich obszarze,</u>
          <u xml:id="u-7.14" who="#BolesławStrużek">— rozszerzenia zakresu celów wydatkowania środków funduszu gminnego o współfinansowanie budowy urządzeń zbiorowego zaopatrzenia wsi i rolnictwa w wodę oraz o finansowanie wydatków związanych z budową i utrzymaniem urządzeń sportowych.</u>
          <u xml:id="u-7.15" who="#BolesławStrużek">Zmiany te nie wymagają szerszego uzasadnienia. Rozszerzenie zakresu celów, na które środki funduszu gminnego mogą być wydatkowane o współfinansowanie budowy urządzeń zbiorowego zaopatrywania wsi w wodę wychodzi naprzeciw od dawna zgłaszanym postulatom rolników. Podobnie współfinansowanie budowy, a zwłaszcza utrzymania urządzeń sportowych, jest postulatem młodzieży wiejskiej i wniosek ten spotkał się z aprobatą na wspólnym posiedzeniu komisji sejmowych (druk nr 65 — poprawka nr 7).</u>
          <u xml:id="u-7.16" who="#BolesławStrużek">Ponadto w związku z propozycją całkowitego zniesienia świadczeń typu szarwarkowego (druk nr 65 — poprawka nr 2) komisje sejmowe proponują uwzględnienie finansowania ze środków funduszu gminnego wydatków związanych z przewozem nauczycieli lub innych osób nie posiadających własnych środków transportowych — do lekarza lub do zakładu zamkniętego służby zdrowia, albo do zakładu pomocy społecznej — oraz finansowania wydatków związanych z pokryciem kosztów przewozu opału do mieszkań nauczycieli.</u>
          <u xml:id="u-7.17" who="#BolesławStrużek">Znacznie istotniejsza jest druga grupa proponowanych zmian. Ich intencją jest usprawnienie metod funkcjonowania funduszu gminnego i pogłębienie zasady powszechności świadczenia na fundusz gminny oraz silniejszego uzależnienia wielkości świadczeń ze strony jednostek gospodarki uspołecznionej od wielkości świadczeń rolników indywidualnych.</u>
          <u xml:id="u-7.18" who="#BolesławStrużek">Tak np. w latach 1958–1972 wymiar świadczeń na fundusz gromadzki, obciążający rolników indywidualnych, powiększył się o 127% (w wielkościach absolutnych — z około 700 mln do 1 600 mln zł), natomiast wymiar świadczeń obciążających jednostki gospodarki uspołecznionej w analogicznym okresie powiększył się jedynie o 33% (w wielkościach absolutnych — z około 80 mln do 107 mln zł). Cały nieomal wzrost wymiaru świadczeń na fundusz gromadzki obciążał indywidualną gospodarkę chłopską. Stosunek świadczeń rolników indywidualnych do wartości podatku gruntowego zwiększył się z 16% w 1958 roku do około 31% w latach 1971–1972. Znaczy to, że świadczenia rolników indywidualnych na fundusz gromadzki zajmują poważną pozycję w całokształcie ich świadczeń. Systematycznie powiększała się w tym okresie stawka opodatkowania, wzrastając w skali ogólnokrajowej z około 1,2% przychodowości szacunkowej gospodarstw rolnych w 1962 r. — do 3% przychodowości szacunkowej w 1972 r. Obiektywnie należy jednak stwierdzić, że wzrost świadczeń rolników indywidualnych na fundusz gromadzki był proporcjonalny do wzrostu przychodów pieniężnych z produkcji rolniczej. Tak np. wartość wymiaru świadczeń na fundusz gromadzki przez cały ten okres wynosiła około 1,5% wartości skupu produktów rolniczych przez aparat handlu uspołecznionego z gospodarki indywidualnej, wykazując bardzo nieznaczne odchylenia od tego wskaźnika w poszczególnych latach analizowanego okresu. Wskazuje na to prawidłowość przyjętej w ustawie podstawy wymiaru świadczeń w stosunku do gospodarstw indywidualnych. Natomiast sposób określenia świadczeń jednostek gospodarki uspołecznionej sprzyjał stanowi nieomal całkowitego ich zamrożenia, odrywał ich poziom od wzrostu działalności gospodarczej tych jednostek. Ten stan rzeczy stał się przedmiotem uzasadnionej krytyki ze strony ludności rolniczej.</u>
          <u xml:id="u-7.19" who="#BolesławStrużek">Propozycje zmian zawarte w projekcie ustawy w przedłożeniu rządowym zmierzają do złagodzenia dysproporcji w poziomie świadczeń na fundusz gminny. Tę tendencję wzmacniają jeszcze bardziej propozycje poprawek zgłoszonych przez komisje sejmowe (druk nr 65 — poprawka nr 6). Są to propozycje ustalenia od każdej izby w lokalu mieszkalnym i od każdych rozpoczętych 10 m2 powierzchni izby w lokalu użytkowym stawki świadczeń w wysokości od 10 do 30 zł zamiast 10 do 20 zł.</u>
          <u xml:id="u-7.20" who="#BolesławStrużek">Komisje proponują także zwiększenie stawki od każdych rozpoczętych 100 m2 powierzchni gruntów nierolniczych, a następnie zwiększenie stawki proponowanej w projekcie rządowym, jeżeli chodzi o świadczenia ponoszone przez państwowe gospodarstwa leśne.</u>
          <u xml:id="u-7.21" who="#BolesławStrużek">Ponadto proponuje się przyjęcie za podstawę wymiaru świadczeń spółdzielni zrzeszonych w Centralnym Związku Spółdzielni Mleczarskich oraz w Centrali Spółdzielni Ogrodniczych wartości skupu produktów rolniczych, zrealizowanego na obszarze danej gminy. Komisje sejmowe proponują ustalenie stawki świadczeń w wysokości 10 zł od każdych 100 tys. zł wartości skupu produktów rolniczych.</u>
          <u xml:id="u-7.22" who="#BolesławStrużek">Pragnę ponadto przedstawić w imieniu komisji dodatkową propozycję zmian w wysokości świadczeń na fundusz gminny, wysuniętą przez obywateli posłów na wspólnym posiedzeniu komisji sejmowych, a wymagającą dodatkowych konsultacji zainteresowanych ministrów. Propozycja ta sprowadza się do ustalenia w formie świadczeń na fundusz gminny przez jednostki gospodarki uspołecznionej prowadzące gospodarstwa rolne (art. 6, ust. 2, pkt 5 projektu ustawy) stawki od 1 ha gruntów w wysokości 20 do 80 zł zamiast 15 do 60 zł — stosując w poszczególnych wypadkach określone przepisami ustawy stawki w wysokości 20, 40, 60 i 80 zł.</u>
          <u xml:id="u-7.23" who="#BolesławStrużek">Pragnę zwrócić uwagę Wysokiej Izby, że zmiany stawek zawarte w projekcie ustawy i w propozycjach komisji sejmowych określają nie tylko wzrost poziomu świadczeń jednostek gospodarki uspołecznionej, lecz również uzależniają wysokość świadczeń jednostek gospodarki uspołecznionej od wysokości świadczeń rolników indywidualnych. Zapobiegać to będzie ponownemu narastaniu dysproporcji w poziomie świadczeń.</u>
          <u xml:id="u-7.24" who="#BolesławStrużek">Według szacunków Ministerstwa Finansów rozmiar świadczeń jednostek gospodarki uspołecznionej przy zastosowaniu proponowanych zmian wzrośnie ze 107 mln zł do około 250 mln zł.</u>
          <u xml:id="u-7.25" who="#BolesławStrużek">Istotną propozycję zmian w przedstawionym projekcie ustawy stanowi poprawka nr 2 (druk nr 65) dotycząca art. 3. Intencją tej poprawki jest konsekwentna realizacja zasady pieniężnej formy świadczeń na fundusz gminny. Realizacja świadczeń w naturze może następować jedynie na wniosek podatnika — jako ekwiwalent świadczenia pieniężnego. Sens tej poprawki znajduje odbicie w rzeczywistym układzie sytuacji. Tak np. w 1958 r. świadczenia w naturze stanowiły 25% całkowitego wymiaru świadczeń gospodarki indywidualnej na fundusz gromadzki, a w 1972 r. zmniejszyły się do około 1% całkowitej wartości świadczeń.</u>
          <u xml:id="u-7.26" who="#BolesławStrużek">Ponadto komisje sejmowe proponują uzupełnienie art. 14 o dodatkowy ustęp, którego tekst zawiera poprawka 11 zamieszczona w druku nr 65. Proponowane uzupełnienie tekstu ustawy dotyczy określenia obowiązku kontroli gospodarowania środkami funduszu przez gminną radę narodową oraz obowiązku składania sprawozdań przez naczelnika gminy z wykonania funduszu na sesjach GRN.</u>
          <u xml:id="u-7.27" who="#BolesławStrużek">Pozostałe propozycje poprawek — zawarte w druku nr 65 — nie wymagają omówienia.</u>
          <u xml:id="u-7.28" who="#BolesławStrużek">Wysoki Sejmie! Wymiar funduszu na 1973 r. dokonywany jest na podstawie dotychczas obowiązującej ustawy o funduszu gromadzkim. Jeśli projekt nowej ustawy zostanie uchwalony, nastąpi korekta wymiaru świadczeń na fundusz dla tych jednostek, dla których stawki zostaną podwyższone. Na tej podstawie zostaną opracowane plany dochodów i wydatków funduszu gminnego i przedstawione do uchwalenia przez prezydia powiatowych rad narodowych. Plany te będą podstawą gospodarowania funduszem do czasu ukonstytuowania się gminnych rad narodowych i uchwalenia przez nie nowych planów dochodów i wydatków funduszu. Można oczekiwać, że w wyniku proponowanych zmian środki funduszu gminnego w skali kraju w 1973 r. zwiększą się co najmniej do około 2 mld zł, czyli wzrosną o około 15%. Wysokość funduszu przypadająca przeciętnie na jedną gminę kształtować się będzie na poziomie 800–900 tys. zł.</u>
          <u xml:id="u-7.29" who="#BolesławStrużek">Efekty nowej ustawy będą wyrażać się nie tylko we wzroście funduszu gminnego. Proponowane zmiany sprzyjać będą również ściślejszemu integrowaniu jednostek gospodarki uspołecznionej z gospodarką gmin; są one lepiej dostosowane do zróżnicowanych i nadal różnicujących się struktur społeczno-ekonomicznych obszarów wiejskich. W kontekście przepisów nowej ustawy — instytucja funduszu gminnego będzie mogła w większym stopniu oddziaływać na mobilizację dodatkowych społecznych środków rozwoju gmin. Fundusz gminny stanowić będzie niewątpliwie społecznie efektywny element strategii przyspieszonego rozwoju społeczno-gospodarczego gmin.</u>
          <u xml:id="u-7.30" who="#BolesławStrużek">Wysoki Sejmie! W imieniu Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów, Komisji Prac Ustawodawczych oraz Komisji Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego wnoszę o uchwalenie projektu ustawy o funduszu gminnym w przedłożeniu rządowym (druk nr 61) wraz z poprawkami wymienionych komisji sejmowych (druk nr 65) oraz jedną poprawką komisji zreferowaną w wystąpieniu sprawozdawczym.</u>
          <u xml:id="u-7.31" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#StanisławGucwa">Zarządzam 30-minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-8.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 10 min. 45 do godz. 11 min. 30)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#AndrzejBenesz">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-9.1" who="#AndrzejBenesz">Otwieram łączną dyskusję nad projektami ustaw umieszczonymi w punkcie 2 i 3 porządku dziennego.</u>
          <u xml:id="u-9.2" who="#AndrzejBenesz">Głos ma poseł Kazimierz Barcikowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#KazimierzBarcikowski">Wysoka Izbo! Decyzje przyjęte na dzisiejszym posiedzeniu Sejmu zakończą pierwszy, a rozpoczną drugi etap reformy ogniw administracji, działających na wsi i w małych miasteczkach. Można powiedzieć, że zakończą etap dyskusji i poszukiwań najlepszego kształtu nowej gminy, a zapoczątkują — na gruncie przyjętych ustaw i wcześniej poczynionych przygotowań organizacyjnych — wcielanie reformy w życie.</u>
          <u xml:id="u-10.1" who="#KazimierzBarcikowski">Myśl o potrzebie reformy zrodziła się z obserwacji i krytycznej oceny funkcjonowania gromadzkich rad, z konfrontacji zadań, które wynikały z życia i rozwoju społeczno-gospodarczego z ograniczonymi możliwościami tych rad. Jednomyślność opinii społecznej była w tym względzie wyjątkowa i sprowadzała się do postulatu zmiany dotychczasowego stanu.</u>
          <u xml:id="u-10.2" who="#KazimierzBarcikowski">Nasza partia podjęła inicjatywę reformy, wnosząc jej generalne założenia do uchwał VI Zjazdu, a następnie, już w formie rozwiniętej, po konsultacjach z szerokimi kręgami działaczy, przyjmując odpowiednie uchwały na wrześniowym posiedzeniu KC.</u>
          <u xml:id="u-10.3" who="#KazimierzBarcikowski">W toku przygotowywania szczegółowych rozwiązań liczne rzesze działaczy rad narodowych i znawców różnych dziedzin życia społecznego i gospodarczego miały możność zgłaszania uwag i propozycji. Wzbogaciło to założenia reformy i pozwoliło lepiej ją przygotować we wszystkich ogniwach organizacyjnych objętych jej zasięgiem.</u>
          <u xml:id="u-10.4" who="#KazimierzBarcikowski">Wielką pracę wykonali obywatele posłowie uczestniczący w pracach komisji, którzy wnikliwie i szczegółowo analizowali zarówno przedłożone przez Rząd pod obrady Sejmu projekty ustaw, jak i projekty aktów wykonawczych, które zamierza wydać Rząd na podstawie ustaw sejmowych. Liczne uwagi i poprawki zgłoszone w trakcie prac sejmowych nad projektami ustaw przyczyniły się do ich udoskonalenia i dalszego sprecyzowania głównych założeń reformy.</u>
          <u xml:id="u-10.5" who="#KazimierzBarcikowski">Możemy dziś stwierdzić, że reforma ta jest należycie przygotowana. Biorąc to wszystko pod uwagę, Klub Poselski PZPR popiera przedstawione Sejmowi projekty ustaw wraz z poprawkami i będzie głosował za ich przyjęciem w przekonaniu, że wcielenie ich w życie stworzy lepsze podstawy prawne funkcjonowania władzy ludowej i przyniesie odczuwalną poprawę w pracy administracji na rzecz obywateli. Wyrażamy przekonanie, że przyjęte dziś decyzje przyczynią się do usprawnienia funkcjonowania administracji naszego państwa, do umocnienia zasad demokracji socjalistycznej i będą sprzyjać dalszym przemianom społecznym w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-10.6" who="#KazimierzBarcikowski">Najlepiej jednak nawet pomyślane ustawy i przepisy nie spełnią swej roli, jeśli w toku realizacji, w praktyce nie zostaną wypełnione treścią społeczną, odpowiadającą ich intencjom, jeśli zabraknie sił społecznych zdolnych do wcielenia ich w życie. Polska Zjednoczona Partia Robotnicza będzie aktywnie działać na rzecz urzeczywistnienia reformy zgodnie z jej intencjami. W tej pracy liczymy na aktywne poparcie ze strony sojuszniczego Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, ze strony wszystkich organizacji społecznych i gospodarczych wsi, ze strony ogółu obywateli.</u>
          <u xml:id="u-10.7" who="#KazimierzBarcikowski">W swej działalności na rzecz urzeczywistnienia reformy partia nasza będzie kierować się myślą, wyrażoną przez I Sekretarza KC tow. Gierka w jego końcowym wystąpieniu na wrześniowym posiedzeniu KC PZPR.</u>
          <u xml:id="u-10.8" who="#KazimierzBarcikowski">Tow. Gierek, mówiąc o określonym rozdziale na szczeblu gminy czynnika administracyjnego od czynnika społecznego, samorządowego, zwracał uwagę, że „jest to takie rozdzielenie tych dwu czynników, które ma na celu umocnienie każdego z nich, lepszą realizację funkcji każdego z nich i ściślejsze współdziałanie między nimi”. Chodzi nam bowiem o to, aby władza w nowej gminie wykonywana była lepiej, działała sprawniej w interesie obywateli i w interesie społecznym, aby aktywnie i skutecznie pracowała na rzecz postępu w sferze wytwórczości oraz w sferze szeroko pojętej kultury i przez to zdobywała sobie poparcie i współudział obywateli w realizacji wspólnych celów. Chodzi nam o to, aby każda słuszna sprawa, każda dobra inicjatywa społeczna znalazła zrozumienie i poparcie ze strony władzy administracyjnej. W warunkach znacznego rozszerzenia uprawnień gminy — zarówno rady gminnej, jak i nowego urzędu naczelnika — powstają ku temu lepsze niż do tej pory możliwości. Te możliwości powinny być w pełni wykorzystane dla rozwoju gmin, dla należytego ułożenia stosunków i współdziałania między radą i naczelnikiem, między władzą gminną a całą po obywatelsku myślącą społecznością. Wzajemne przestrzeganie praw i obowiązków powinno stanowić właściwą podstawę tego współdziałania.</u>
          <u xml:id="u-10.9" who="#KazimierzBarcikowski">Myślą przewodnią reformy jest stworzenie należytych ram prawnych i organizacyjnych dla przyspieszenia rozwoju gmin i ich ośrodków społeczno-gospodarczych. Dążyć będziemy do tego, aby plan rozwoju gminy i praca nad jego urzeczywistnieniem były racjonalnie pomyślane, skoordynowane zarówno w planowaniu, jak i w realizacji. W niedawnej przeszłości zbyt często obserwowaliśmy poczynania oderwane i rozproszone, nie łączące się w logiczną całość, jaką powinien stanowić ośrodek gminny. W nowym układzie administracyjnym musimy osiągnąć lepszą koordynację w zakresie zarówno lokalizacji placówek, jak i inwestycji oraz konsekwentnie zmierzać do wykształcenia ośrodka gminnego zdolnego sprostać wszystkim funkcjom, jakie wypełniać powinien wobec swego terenu. W tym względzie gminy mają prawo liczyć na pomoc i poparcie ze strony własnych jednostek nadrzędnych i koordynowanych przez nie organizacji społeczno-gospodarczych. O powodzeniu planów będzie decydować umiejętność kojarzenia środków państwowych, środków organizacji społeczno-gospodarczych i udziału ludności.</u>
          <u xml:id="u-10.10" who="#KazimierzBarcikowski">Ogromną, trudną do przecenienia rolę będą spełniać gminy w rozwoju tak ważnej gałęzi gospodarki, jaką jest rolnictwo. Wynika to stąd, że w obrębie nowej gminy będą załatwiane praktycznie wszystkie sprawy gospodarstw rolnych związane z zaopatrzeniem i zbytem, kredytowaniem produkcji, budownictwem rolniczym, usługami produkcyjnymi i innymi. W gminie zostanie skoncentrowana służba rolna. Gmina dysponować będzie uprawnieniami w zakresie gospodarki ziemią. Wszystko to wymagać będzie od nowych gmin mądrze pomyślanej koordynacji pracy organizacji rolniczych i służby rolnej, stałej troski o usprawnianie obsługi rolnictwa, o postęp w rozwoju produkcji w każdym gospodarstwie i w ramach każdej wsi, troski o rozwijanie bliskiego kontaktu z rolnikami zarówno bezpośredniego, jak i przez organizacje rolnicze.</u>
          <u xml:id="u-10.11" who="#KazimierzBarcikowski">Czynnikiem koordynacji i kierowania w sferze rolnictwa powinien być gminny plan produkcji rolnej, określający konkretne zadania wszystkich uczestników pracy w rolnictwie i dający możliwość kontroli ich wywiązywania się z zaplanowanych zadań. Myślą przewodnią planu musi być praca na rzecz intensyfikacji produkcji rolnej, wyzwalanie rezerw wzrostu tej produkcji i usuwanie przeszkód, jakie mogą się na drodze intensyfikacji wyłaniać.</u>
          <u xml:id="u-10.12" who="#KazimierzBarcikowski">Po ukonstytuowaniu się gminnych rad narodowych i formalnym powołaniu urzędu naczelnika gminy, organizacje spółdzielcze i gospodarcze dokonają niezbędnych zmian, aby dostosować swą działalność do nowych wymogów. Zmiany organizacyjne powinny być tak przygotowane i przeprowadzone, aby uniknąć zakłóceń w ich funkcjonowaniu, a jednocześnie, by przed nowym sezonem prac w rolnictwie został zakończony etap reorganizacji.</u>
          <u xml:id="u-10.13" who="#KazimierzBarcikowski">Polityka aktywnego oddziaływania na rozwój rolnictwa stwarza korzystne podstawy dla działalności rad w rolnictwie. Towarzyszy jej zainteresowanie wzrostem produkcji wśród rolników, a tym samym zakupem środków do produkcji i ich należytym wykorzystaniem. Zarówno intensyfikacja produkcji rolnej, jak i zachodzące na wsi przemiany demograficzne, zwiększają zapotrzebowanie rolników na usługi z zewnątrz gospodarstw i powodują narastanie świadomości o potrzebie zespołowego działania w zakresie mechanizacji i produkcji rolnej. Gminne rady i koordynowane przez nie organizacje rolnicze powinny uwzględniać to dziś i w przyszłości i powinny tworzyć wspólnie z rolnikami materialne podstawy nowoczesnego rolnictwa. Duże nadzieje wiążemy z poprawą organizacji pracy kółek i z powstawaniem spółdzielni kółek rolniczych powoływanych w obrębie gminy.</u>
          <u xml:id="u-10.14" who="#KazimierzBarcikowski">Działalnością nowych gmin objęte będą wszystkie sprawy ważne dla ich mieszkańców. Wielkie znaczenie z tego punktu widzenia będzie miał rozwój oświaty na podstawie nowych zasad organizacyjnych oraz rozwój placówek kulturalnych. Wielką wagę przywiązujemy do tworzenia materialnej bazy służby zdrowia. Dodatkowe możliwości stwarzać będzie udział ludności w tworzeniu narodowego funduszu ochrony zdrowia, z którego inicjatywą wystąpił tow. Gierek na Kongresie Związków Zawodowych. Doceniamy wagę rozwoju usług dla ludności i gospodarki komunalnej w ramach gmin. Wszystkie te sprawy muszą znaleźć należyte miejsce w pracy gminnej rady narodowej i naczelnika gminy, i powinny być rozwiązywane w ścisłej więzi z mieszkańcami.</u>
          <u xml:id="u-10.15" who="#KazimierzBarcikowski">Przepisy ustaw, jak wszelkie decyzje szczebla centralnego, wyznaczają ogólne ramy działalności i to jest ich zaletą. Zdajemy sobie jednak sprawę z tego, że różne są warunki i potrzeby w różnych regionach kraju. Z góry więc trzeba założyć, że różne też będą gminy, jeśli będziemy rozpatrywać ich pracę w zestawieniu z konkretnym terenem. Praca miejscowych działaczy powinna przyczynić się do tego, aby gminy w ostatecznym swym ukształtowaniu jak najlepiej służyły rozwiązywaniu spraw lokalnych.</u>
          <u xml:id="u-10.16" who="#KazimierzBarcikowski">Wszyscy jesteśmy zainteresowani w tym, by nowe jednostki administracyjne szybko okrzepły i zaczęły sprawnie funkcjonować. Jesteśmy zainteresowani w tym, by możliwie szybko stały się organizatorami postępu i rozwoju na swoim terenie. Nasza partia zainicjowała wyłonienie pewnej liczby gmin, które można by uznać za przodujące, w pewnym sensie przykładowe. Rozwiązania sprawdzone w tych gminach można by upowszechniać w innych, rozwijając tym samym proces doskonalenia wszystkich jednostek.</u>
          <u xml:id="u-10.17" who="#KazimierzBarcikowski">Jesteśmy przekonani, że nowe gminy stwarzają wszelkie warunki ku temu, aby bogate u nas tradycje społecznej działalności rozwijały się z jeszcze większym rozmachem i przyniosły coraz większe efekty na pożytek mieszkańcom, na pożytek sprawie ogólnej — Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-10.18" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#AndrzejBenesz">Głos ma poseł Bronisław Owsianik.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#BronisławOwsianik">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Przypadł mi w udziale zaszczyt przedstawienia stanowiska Klubu Poselskiego Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego wobec przedstawionych Wysokiej Izbie projektów ustaw, dotyczących reorganizacji administracji terenowej na wsi, wraz z propozycjami komisji sejmowych.</u>
          <u xml:id="u-12.1" who="#BronisławOwsianik">Potrzeba reformy terenowych organów władzy wynika z tych celów i kierunków działania, jakie przyświecają nowej polityce partii — począwszy od VII Plenum Komitetu Centralnego z grudnia 1970 r.</u>
          <u xml:id="u-12.2" who="#BronisławOwsianik">W okresie ostatnich dwóch lat podjęto wiele ważnych decyzji politycznych, które przyczyniły się do wyzwolenia energii i inicjatywy społecznej. Szczególnie ważne znaczenie dla rolnictwa i kraju miały decyzje Biura Politycznego KC PZPR i Prezydium NK ZSL ustalające nowe zasady polityki rolnej.</u>
          <u xml:id="u-12.3" who="#BronisławOwsianik">Zniesienie obowiązkowych dostaw, ustalenie opłacalnych cen na produkty rolne, poprawa stanu zaopatrzenia i wyposażenia rolnictwa w niezbędne środki produkcji i wreszcie objęcie chłopów społeczną opieką lekarską — wpłynęły bardzo korzystnie na stan ogólnej sytuacji w rolnictwie i na wsi.</u>
          <u xml:id="u-12.4" who="#BronisławOwsianik">Nie wszystkie jednak problemy zostały rozwiązane przez podjęcie tych decyzji. W atmosferze dużego ożywienia politycznego, w toku szerokiej dyskusji powstała koncepcja reorganizacji władz terenowych. Koncepcja tej reformy, uznana jako słuszna, stanowi integralną część kompleksowego programu rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, jaki uchwalił VI Zjazd partii.</u>
          <u xml:id="u-12.5" who="#BronisławOwsianik">Reorganizacja władz terenowych niezbędna jest dla uruchomienia wszystkich rezerw produkcyjnych i społecznych w naszym rolnictwie oraz dla wprowadzenia nowych elementów bardziej nowoczesnej, a więc bardziej postępowej, socjalistycznej gospodarki. Istnieje obiektywna potrzeba dostosowania administracji państwowej do rozwijających się sił wytwórczych na wsi i zadań, jakie wyznaczamy rolnictwu. Wprowadzenie w życie postanowień ustawy o utworzeniu gmin oraz zmian w dotychczasowej ustawie o radach narodowych powinno zlikwidować narosłe w ciągu wielu lat niedomagania w działaniu gromadzkich rad narodowych, a zwłaszcza administracji państwowej w gromadach.</u>
          <u xml:id="u-12.6" who="#BronisławOwsianik">Istniejące niedomagania w dotychczasowych kompetencjach i strukturze gromadzkich rad narodowych i małych miast nie pozwalały na należyte zaspokajanie potrzeb mieszkańców, wpływały hamująco na rozwój społeczno-gospodarczy tych mikroregionów. Odbijało się to ujemnie na dynamice rozwoju gospodarki w skali ogólnopaństwowej.</u>
          <u xml:id="u-12.7" who="#BronisławOwsianik">Na obecnym etapie niezwykle ważną sprawą jest stwarzanie wszelkich niezbędnych warunków i możliwości do dalszej intensyfikacji produkcji rolnej. Na ten cel przeznaczane są niezbędne środki finansowe i nakłady inwestycyjne państwa. Niezależnie od tego świadomi jesteśmy, że jednocześnie powinna być stworzona dobra organizacja instytucji usługowych, działających na rzecz rolnictwa i ludności wiejskiej.</u>
          <u xml:id="u-12.8" who="#BronisławOwsianik">Naprzeciw tym zadaniom wychodzi proponowana koncepcja dokonania nowego podziału administracyjnego wsi i reorganizacji władz w gromadach i małych miastach. W wyniku przeprowadzenia reformy utworzone zostaną gminy jako podstawowe ogniwa o charakterze administracyjno-gospodarczym. Jednocześnie ustanowione zostaną jednostki wspólne, obejmujące tereny wiejskie i małe miasta. Na terenie gmin skoncentrowane będą instytucje państwowe i spółdzielcze, a przede wszystkim gminne spółdzielnie „Samopomoc Chłopska”, ośrodki zdrowia, gminne szkoły zbiorcze, gminne spółdzielnie kółek rolniczych, posterunki MO, instytucje kulturalne i organizacje społeczne.</u>
          <u xml:id="u-12.9" who="#BronisławOwsianik">W urzędach gmin powołana zostanie gminna służba rolna, która rozwijać będzie swą działalność na nowych zasadach i spełniać będzie również funkcję koordynacyjną wobec całości służb specjalistycznych działających na rzecz rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-12.10" who="#BronisławOwsianik">Gminy staną się więc mikroregionami społeczno-gospodarczymi. Przygotowane w terenie projekty podziału na gminy uwzględniają w zasadzie podstawowe założenia reformy. Zdarza się jednak jeszcze, że w niektórych powiatach proponuje się lokalizację siedziby urzędu gminy w jednej miejscowości, a zlokalizowanie np. gminnej spółdzielni oraz innych instytucji usługowych — w miejscowościach oddalonych o kilka kilometrów od siedziby urzędu gminy. W takich gminach chłopi, chcąc załatwić różne sprawy, będą musieli niejednokrotnie wędrować do odległych od siebie instytucji. Taka sytuacja powinna ulec zmianie zgodnie z ogólnymi założeniami i wymaganiami reformy. Od prawidłowego podziału terenu na obszary gmin i zlokalizowania urzędów gminnych oraz wielu instytucji usługowych w jednej miejscowości, w siedzibie gminy, zależeć będzie w poważnym stopniu powodzenie całej reformy administracji. Stąd też projekty uchwał w tym przedmiocie powinny być rozpatrywane na sesjach wojewódzkich rad narodowych ze szczególną wnikliwością.</u>
          <u xml:id="u-12.11" who="#BronisławOwsianik">Pokładamy duże nadzieje w tym, że nowo utworzone gminne rady narodowe, ich prezydia i komisje jako organy społeczne, przyczynią się do rozwijania samorządności i gospodarności na terenie gmin. Reorganizacja władz przewiduje jednocześnie zwiększenie roli samorządu społecznego, a przede wszystkim zebrań wiejskich i sołtysów, kółek rolniczych oraz komitetów osiedlowych w małych miastach.</u>
          <u xml:id="u-12.12" who="#BronisławOwsianik">Z przeprowadzeniem reformy wiąże się zagadnienie o znaczeniu politycznym, polegające na pogłębieniu demokracji socjalistycznej przez podniesienie rangi i autorytetu rad narodowych jako organu władzy państwowej i podstawowych organów samorządu społecznego w gminach. O powodzeniu i wynikach pracy w tym zakresie zadecydują ludzie, działacze społeczni, ich zaangażowanie w pracach rady i jej organów społecznych.</u>
          <u xml:id="u-12.13" who="#BronisławOwsianik">Gminne rady narodowe i naczelnicy gmin będą mieli rozległe kompetencje gospodarcze i koordynacyjne. Kompetencje te pozwolą na zintegrowanie działalności wszystkich instytucji państwowych i spółdzielczych do realizacji wspólnych zadań, jakie zawarte zostaną w planach społeczno-gospodarczych, uchwalonych przez gminne rady narodowe. Reforma uwzględnia wszelkie możliwe aspekty umacniania pozycji rad narodowych jako gospodarza terenu. Przez wprowadzenie rozgraniczenia organów prezydialnych i wykonawczo-zarządzających nastąpi usprawnienie działalności rad narodowych, a jednocześnie przyczyni się to do bardziej operatywnej i skutecznej ich działalności.</u>
          <u xml:id="u-12.14" who="#BronisławOwsianik">Racjonalne gospodarowanie środkami i siłami społecznymi, jakie pozostaną do dyspozycji nowo utworzonych władz, sprawność i efektywność działania — to podstawowe zadania zarówno dla gminnych rad narodowych, jak i naczelników gmin.</u>
          <u xml:id="u-12.15" who="#BronisławOwsianik">W działalności gminnych rad narodowych trzeba będzie wykorzystać pozytywne doświadczenia społeczno-organizatorskiej pracy dotychczasowych gromadzkich rad narodowych i ich przewodniczących. Ofiarność setek tysięcy społecznych działaczy w gromadach i małych miastach nie poszła na marne. Znajduje wyraz w wartościach materialnych i moralnych — zrealizowanych czynach społecznych, widocznych w prawie każdej gromadzie i mieście. Wysoko cenimy aktywność i zaangażowanie społeczne działaczy gromadzkich rad narodowych. Dokonując reformy, wychodzimy z założenia, że niedomagań organizacyjnych w administracji państwowej nie można równoważyć ofiarnością społeczną. Ta ofiarność i zaangażowanie powinny nadal przyczyniać się do pomnażania ogólnych osiągnięć w budownictwie ustroju socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-12.16" who="#BronisławOwsianik">Niezwykle ważna rola przypada naczelnikom gmin — jako sprawującym funkcję wykonawczo-zarządzającą w organach administracji państwowej. Funkcje naczelników gmin zostaną powierzone działaczom o odpowiednim przygotowaniu zawodowym, legitymującym się wyższym bądź średnim wykształceniem i doświadczeniem praktycznym. Od ich umiejętności organizatorskich w pracy administracyjnej oraz umiejętności społecznego działania w środowiskach gminnych — zależeć będzie bardzo dużo. Efekty ich pracy będą miernikiem pozwalającym zweryfikować w praktyce słuszność zasad wprowadzanej obecnie reformy.</u>
          <u xml:id="u-12.17" who="#BronisławOwsianik">Gminnym radom narodowym, a także naczelnikom gmin bardzo potrzebni są sojusznicy w realizowaniu powierzonych im zadań, szczególnie w pierwszym okresie ich działalności. Tymi sojusznikami są i będą organizacje partyjne i ZSL. Powinni też nimi być działacze samorządu wiejskiego, kierownicy spółdzielczości, placówek oraz instytucji działających na wsi lub współpracujących ze wsią. Z zadowoleniem należy przyjąć pomoc deklarowaną gminnym radom i urzędom gminnym. Chodzi o to, aby ta pomoc znalazła właściwy wyraz w praktyce. Zadania bowiem są niezwykle rozległe i poważne. Po raz pierwszy w historii administracji polskiej gmina staje się siedzibą urzędu, który spełnia rolę władzy I instancji w postępowaniu administracyjnym. Takich uprawnień nie miały organy dawnych gmin ani w okresie międzywojennym, ani też w pierwszych latach istnienia Polski Ludowej. Ustanowienie gmin nie jest więc mechanicznym przywróceniem dawnej nazwy. Obecne gminy stanowią nowe mikroregiony społeczno-gospodarcze, na terenie których ustanawia się nową strukturę organów władzy i administracji państwowej.</u>
          <u xml:id="u-12.18" who="#BronisławOwsianik">Naczelny Komitet Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego w podjętej uchwale na swym XIII plenarnym posiedzeniu we wrześniu br. wypowiedział się za wprowadzeniem reformy w życie z dniem 1 stycznia 1973 r. W tej uchwale Naczelny Komitet Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego zobowiązał wszystkie instancje i organizacje terenowe oraz działaczy Stronnictwa do aktywnego udziału w przeprowadzeniu reformy oraz udzielenia pomocy organizacyjnej w działalności nowo utworzonych gminnych rad narodowych, ich prezydiów i komisji, a także udzielenia politycznego poparcia w pełnieniu swych funkcji przez naczelników gmin, przed którymi stawiamy ważne, trudne i odpowiedzialne zadania.</u>
          <u xml:id="u-12.19" who="#BronisławOwsianik">Zjednoczone Stronnictwo Ludowe dąży i dążyć będzie do wytworzenia dobrej atmosfery wokół gminnych rad narodowych i naczelników gmin, a także nadal przyczyniać się będzie do rozładowywania występującego w niektórych środowiskach niezadowolenia i pretensji wynikłych nieraz z drobnych przyczyn, na przykład z powodu nielokalizowania siedziby urzędu gminy w ich miejscowości.</u>
          <u xml:id="u-12.20" who="#BronisławOwsianik">Założenia reformy spotkały się z generalnym poparciem w organizacjach terenowych Stronnictwa, czemu dano wyraz w dyskusjach i uchwałach na zebraniach sprawozdawczo-wyborczych w kołach oraz na zjazdach gminnych.</u>
          <u xml:id="u-12.21" who="#BronisławOwsianik">Przedstawiona przez przewodniczącego Komisji Prac Ustawodawczych posła Jerzego Bafię koncepcja reorganizacji władz terenowych mieści się w ogólnych ramach założeń ustrojowych naszego państwa demokracji ludowej, zawiera elementy twórcze i nowatorskie na miarę współczesnych potrzeb i wymagań naszego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-12.22" who="#BronisławOwsianik">Rady narodowe stanowią trwałą i niepodważalną podstawę organizacji i funkcjonowania naszego aparatu państwowego w terenie, zgodnie z zasadami centralizmu demokratycznego.</u>
          <u xml:id="u-12.23" who="#BronisławOwsianik">Uchwalając przedstawione projekty ustaw: o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych — zadecydujemy o ustanowieniu nowej struktury w radach narodowych stopnia podstawowego, usytuowanego na właściwym miejscu, bo najbliżej mieszkańców wsi i małych miast. Reforma wprowadza przewartościowania dotychczasowej rangi organu władzy i administracji państwowej na stopniu najniższym, czyniąc go ogniwem podstawowym naszego systemu rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-12.24" who="#BronisławOwsianik">W imieniu Klubu Poselskiego Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego pragnę oświadczyć, że posłowie piastujący mandaty z ramienia naszego Stronnictwa głosować będą za przedstawionymi projektami ustaw z uwzględnieniem poprawek zaproponowanych przez komisje sejmowe.</u>
          <u xml:id="u-12.25" who="#BronisławOwsianik">Projekty ustaw, nad którymi dziś debatujemy, czynią bowiem zadość powszechnie wysuwanym postulatom przez mieszkańców wsi i małych miast. Zjednoczone Stronnictwo Ludowe koncentruje swoją działalność w środowiskach wiejskich, jest więc szczególnie zainteresowane w przeprowadzeniu tej reformy i udziela jej założeniom pełnego poparcia.</u>
          <u xml:id="u-12.26" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#AndrzejBenesz">Głos ma poseł Michał Grendys.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#MichałGrendys">Wysoka Izbo! Rozpatrywane projekty ustaw o zmianie Konstytucji PRL oraz o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych stanowić będą sankcję ustawodawczą dla reformy podziału administracyjnego wsi i struktury organów władzy oraz administracji państwowej na szczeblu podstawowym. Reforma administracji na wsi i utworzenie gmin będą miały zasadniczy wpływ nie tylko na sytuację polskiej wsi, lecz również na sytuację ponad 300 małych miast, które staną się siedzibami rad narodowych wspólnych dla gmin i miast, a zarazem centrami różnorodnych usług dla ogółu ludności poszczególnych gmin.</u>
          <u xml:id="u-14.1" who="#MichałGrendys">Problematyka małych miast — istniejącej w nich sytuacji, perspektyw i możliwości rozwoju ich funkcji — znajduje się od lat w centrum zainteresowania Stronnictwa Demokratycznego. We współpracy z miejscowymi instancjami Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej podejmowano wiele działań dla utrzymania i rozwoju funkcji miastotwórczych tych ośrodków. Poczynania lokalne w sposób istotny wspierane były przez naczelne władze państwowe. Warto przypomnieć o takich rozwiązaniach, jak: fundusz aktywizacji małych miast, fundusz miejski, konkursy gospodarności, które tworzyły pewien zasób środków pozwalających na zaspokojenie przynajmniej niektórych najpilniejszych potrzeb małych miast, sprzyjając zarazem rozwojowi różnego rodzaju słusznych inicjatyw miejscowych, aktywizacji społecznej, zacieśnianiu więzów obywateli ze swym miejscem zamieszkania.</u>
          <u xml:id="u-14.2" who="#MichałGrendys">W okresie ostatnich 10 lat w wielu małych miastach nastąpił widoczny postęp; dowodzą tego choćby dane statystyczne, dotyczące ich wyposażenia w wodociągi, kanalizację, gaz i niektóre inne urządzenia komunalne. W poważnym stopniu uległ poprawie stan estetyczny i sanitarny. Postęp nie objął jednak wszystkich miejscowości omawianej kategorii. Co więcej — mimo podejmowanych wysiłków — dysproporcje rozwojowe, zarysowujące się między miastami średniej wielkości (nie mówiąc już o wielkich ośrodkach) a miastami małymi w wielu wypadkach uległy zaostrzeniu.</u>
          <u xml:id="u-14.3" who="#MichałGrendys">Istota przedstawionych trudności leży bowiem nie tyle w wielkości środków przeznaczanych na rozwój małych miast, ile — i przede wszystkim — w niedorozwoju ich funkcji miastotwórczej.</u>
          <u xml:id="u-14.4" who="#MichałGrendys">Żadne miasto, ani wielkie, ani małe, nie może oprzeć racji swego bytu na funkcjach wewnętrznych, to jest — mówiąc najogólniej — na zaspokajaniu potrzeb własnej ludności. Racja istnienia miasta leży w sferze jego świadczeń potrzebnych krajowi, regionowi, mikroregionowi. Charakter tych świadczeń może być różny.</u>
          <u xml:id="u-14.5" who="#MichałGrendys">Miasto będące ośrodkiem przemysłowym świadczy określoną produkcję na rzecz odbiorców przeważnie z całego kraju. Uzdrowisko świadczy usługi na rzecz kuracjuszy wywodzących się z całego społeczeństwa. Miasto satelitarne spełnia różnego rodzaju funkcje służebne względem miasta — metropolii. Racją bytu i rozwoju miast najmniejszych, o stosunkowo słabiej rozwiniętych funkcjach miastotwórczych, są dziś usługi dla mikroregionu, a przede wszystkim dla rolników z okolicznych wsi. Rozwój tych usług jest zasadniczym elementem kształtowania się sytuacji małego miasta, nie spełniającego innych, bardziej wyspecjalizowanych funkcji.</u>
          <u xml:id="u-14.6" who="#MichałGrendys">W dotychczasowych warunkach główna funkcja małych miast, tj. usługi dla rolnictwa, nie rozwijała się dostatecznie. Jedną z zasadniczych przyczyn było utrzymujące się dość długo i od niedawna dopiero przezwyciężane przekonanie o stosunkowo niskiej randze społeczno-gospodarczej usług oraz o konieczności bezwzględnego priorytetu inwestycji przemysłowych. Inną, równie ważną przyczyną była dotychczasowa struktura podziału administracyjnego wsi: rozdrobnienie, wyrażające się istnieniem znacznej i tylko stopniowo zmniejszanej liczby gromad, prowadziło do podziału faktycznie istniejących mikroregionów gospodarczych na kilka jednostek administracyjnych. Tego rodzaju sytuacja nie sprzyjała rozwojowi funkcji usługowych małych miast dla całego mikroregionu, choć posiadały one naturalne warunki, aby funkcje takie pełnić.</u>
          <u xml:id="u-14.7" who="#MichałGrendys">Wszystkie te okoliczności powodowały, iż tętno życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego w omawianej kategorii małych miast było słabe i nie przejawiało wyraźniejszych tendencji wzrostu, a wśród ich mieszkańców utrzymywały się nieraz nastroje niewiary i zniechęcenia spowodowane m.in. brakiem perspektyw co do przyszłości miasta, możliwości jego rozwoju i związania własnego losu z miejscem swego zamieszkania. Stąd zjawisko kompleksu prowincji, poczucie pozostawania na uboczu rzeczywistego nurtu życia kraju, stąd silne tendencje migracji do prężniejszych ośrodków miejskich.</u>
          <u xml:id="u-14.8" who="#MichałGrendys">Wprowadzona reforma stwarza realne podstawy do zasadniczych zmian w blisko połowie liczby małych miast. Zarówno bowiem projekty ustaw, jak i wcześniejsze decyzje polityczne i państwowe, o których pozwolę sobie jeszcze wspomnieć, tworzą zharmonizowany kompleks zamierzeń, dzięki którym każde małe miasto będzie mogło znaleźć perspektywy i możliwości rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-14.9" who="#MichałGrendys">Utworzenie gmin będzie powołaniem do życia jednostek terytorialnych, stanowiących równocześnie autentyczne mikroregiony gospodarcze. W wielu wypadkach „stolicą” tego mikroregionu, skupiającą na swym obszarze cały kompleks różnego rodzaju placówek administracyjnych, usługowych, obrotu towarowego, pawilonów rzemieślniczych, drobnych zakładów wytwórczych, różnego rodzaju instytucji kulturalnych, stanie się małe miasto. Tu znajdą siedziby podstawowe ogniwa handlu wiejskiego, piekarnie, masarnie, tu będą działać szkoły, placówki służby zdrowia, kina, biblioteki, świetlice, tu będzie siedziba terenowych organów władzy i administracji państwowej. Szereg barier oddzielających dotychczas miasto od jego naturalnego zaplecza, tj. od mikroregionu, ulega likwidacji. W ten sposób małe miasta zyskują szansę wydobycia się ze stanu swoistej izolacji, a wzajemne ciążenie między nimi a okolicznymi wsiami ulegnie dalszemu poważnemu wzmocnieniu. Nie muszę dowodzić, że dla wykształcenia się funkcji miastotwórczych fakt ten będzie miał poważne znaczenie.</u>
          <u xml:id="u-14.10" who="#MichałGrendys">Między miastami a przyległymi terenami rolniczymi istnieją zawsze pewne więzi, kształtujące się niezależnie od przebiegu granic administracyjnych. Między małym miastem o przeważającej funkcji usługowej a mikroregionem, pokrywającym się z obszarem gminy powstawać będą więzi o natężeniu szczególnie dużym. W toku prac nad reformą faktu tego nie można było pominąć. W rachubę mogły wchodzić dwie metody rozwiązania problemu.</u>
          <u xml:id="u-14.11" who="#MichałGrendys">Pierwsza z nich — to włączenie małych miast w obszar gmin — co oznaczałoby odebranie tym miastom ustroju miejskiego.</u>
          <u xml:id="u-14.12" who="#MichałGrendys">Druga metoda — to utrzymanie odrębności małych miast i gmin przy równoczesnym zapewnieniu ich ścisłej więzi funkcjonalnej.</u>
          <u xml:id="u-14.13" who="#MichałGrendys">Projekt przyjął za podstawę metodę drugą. Skutki takiej decyzji są daleko, idące. W naszym systemie prawnym istnieją — uzasadnione konkretnymi potrzebami — spore różnice regulacji wielu zagadnień prawnych w stosunku do miast i wsi. Są one wynikiem bądź konkretnych potrzeb gospodarczych, bądź uwzględniają pewne różnice, związane ze stylem życia na wsi i w mieście. Tę specyfikę miast wyraża pojęcie ustroju miejskiego, nakładającego na mieszkańców miast dostosowane do przyjętych form życia nieco odmienne prawa i obowiązki.</u>
          <u xml:id="u-14.14" who="#MichałGrendys">Wiadomo, że ludność nawet najmniejszych miast przywiązuje dużą wagę do wszystkiego, co łączy się z owym ustrojem miejskim. Uszanowanie tych tradycji wydaje się być w pełni uzasadnione. Projekt reformy, uznając odrębność miasta jako jednostki osiedleńczej i administracyjnej, daje temu wyraz również poprzez umocnienie społecznego samorządu miejskiego w formie komitetów osiedlowych, dla których prócz działalności społecznej, przewiduje się nadto możność przekazania niektórych funkcji z zakresu władzy publicznej. Wyrazem ścisłej więzi społeczno-ekonomicznej miasta z mikroregionem będzie natomiast utworzenie wspólnych dla gmin i miast organów władzy i administracji państwowej. Tego rodzaju organizacja władzy i administracji będzie mogła zapewnić harmonijny rozwój i mikroregionu, i jego centrum, a także uwzględniać ich słuszne lokalne interesy, integrować życie w całym mikroregionie.</u>
          <u xml:id="u-14.15" who="#MichałGrendys">Na podkreślenie zasługuje fakt, że omawiana w obecnej debacie reforma, tworząc rzeczowe i prawne podstawy do utworzenia prężnych organizacyjnie i wyposażonych w odpowiednią kadrę ośrodków administracji państwowej pozwala już obecnie na dość istotną, a w przyszłości — na jeszcze szerszą decentralizację zadań pomiędzy powiatowymi a gminnymi i wspólnymi dla miast i gmin radami narodowymi. Pozwala również na kompleksowe unormowanie systemu koordynacji poziomej w skali gminy — względnie miasta i gminy. W ten sposób zrealizowana zostanie postulowana powszechnie przez rolników zasada, by wszystkie ich podstawowe sprawy gospodarcze, administracyjne, socjalne i kulturalne mogły być załatwiane w jednej miejscowości, niezbyt odległej od miejsca zamieszkania. Powinno to także wpłynąć w zasadniczy sposób na zwiększenie aktywności ludności gmin i małych miast, aktywności, która wyrazi się m.in. w czynach społecznych i innych formach zaangażowania społecznego.</u>
          <u xml:id="u-14.16" who="#MichałGrendys">Reforma wejdzie w życie w warunkach, gdy wdrażane są już obecnie decyzje polityczne i państwowe dotyczące rozwoju usług. Można zatem mówić o zbiegu dwu ważnych czynników wpływających na zwiększenie szans rozwoju małych miast.</u>
          <u xml:id="u-14.17" who="#MichałGrendys">Warto też wspomnieć, że równocześnie z dyskutowanymi dziś projektami wejdzie w życie ustawa o organizacji i wykonywaniu rzemiosła, sprzyjająca rozwojowi w małych miastach usług o rozproszonym popycie, co również mieć będzie znaczenie dla umacniania ekonomicznych podstaw rozwoju małych miast.</u>
          <u xml:id="u-14.18" who="#MichałGrendys">Wysoka Izbo! Uchwalenie przez Sejm projektów rozważanych ustaw zamknie etap prac, zmierzających do realizacji programu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju zawartego w uchwale VI Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Otwiera zarazem kolejny etap prac wprowadzania i wdrażania ustaw.</u>
          <u xml:id="u-14.19" who="#MichałGrendys">W stosunku do projektu norm dziś rozpatrywanych wypada stwierdzić, że przygotowano je starannie — myślę tu przede wszystkim o przygotowaniach politycznych, a także organizacyjnych i technicznych. Konieczne jest, aby wdrożenie nowych zasad następowało przy czynnym i świadomym poparciu całej ludności gmin i małych miast, aby odbywało się w atmosferze zrozumienia celu i sensu reformy i poczucia wspólnych, słusznie pojmowanych interesów. Wynika stąd obowiązek dla wszystkich władz terenowych, by w swym działaniu opierały się na współpracy z miejscową ludnością.</u>
          <u xml:id="u-14.20" who="#MichałGrendys">Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego, w imieniu którego mam zaszczyt przemawiać, będzie głosował za projektami obu ustaw wraz z poprawkami proponowanymi przez komisje sejmowe.</u>
          <u xml:id="u-14.21" who="#MichałGrendys">Pragnę jednocześnie zapewnić, że wszystkie ogniwa Stronnictwa Demokratycznego, a zwłaszcza komitety i koła działające w małych ośrodkach miejskich włączą się, we współdziałaniu z Polską Zjednoczoną Partią Robotniczą i Zjednoczonym Stronnictwem Ludowym, w prace nad wprowadzeniem reformy w życie i zaangażują pełny zasób swych możliwości i środków, czyniąc to w przekonaniu o pozytywnych rezultatach, jakie reforma przyniesie zarówno wsi, jak i małym miastom, zarówno mikroregionom, jak i całemu krajowi.</u>
          <u xml:id="u-14.22" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#AndrzejBenesz">Głos ma poseł Czesława Kotarska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#CzesławaKotarska">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Z naszej dyskusji wyłania się kompleksowa i zwarta koncepcja przyszłych gmin jako czynnika integracji wszelkich poczynań ekonomicznych, społecznych i kulturalnych na swoim terenie. Koncepcja ta jest w stanie porwać i zainteresować społeczeństwo żyjące na rozległych terenach wiejskich. Rysuje się bowiem przed nami konkretny obraz przyszłej wsi nowoczesnej i postępowej, wsi, gdzie warunki życia będą się stosunkowo szybko wyrównywały do poziomu miejskiego, zachowując wszakże te specyficzne cechy życia wiejskiego, które są cenne, wartościowe i które należy za wszelką cenę utrwalić. Będzie to kontakt z przyrodą, integracja i ścisła więź w stosunkach międzyludzkich, bliższych i żywszych niż mogą istnieć w dużych aglomeracjach miejskich. Będzie to także łatwiejsza do zachowania ochrona naturalnego środowiska człowieka. Słowem, zachowując wszelkie walory i uroki polskiej wsi pragniemy poprzez mocne, dobrze zorganizowane i operatywne gminy przyspieszyć i rozszerzyć nurt rozwojowy w całym kraju. Chcemy, aby na zawsze odeszły od nas relikty Polski „B”, zacofanej, żyjącej ospale, nie dającej mieszkańcom szans pełnego rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-16.1" who="#CzesławaKotarska">Chciałabym w swoim wystąpieniu zwrócić uwagę obywateli posłów na wielką liczbę potencjalnych sojuszników tych postulowanych przez nas przemian. Są nimi kobiety wiejskie. W miarę jak postępować będzie uprzemysłowienie i urbanizacja naszego kraju, a jest to nieuchronnie związane z dalszym postępem, rola kobiet w gospodarstwie wiejskim będzie wzrastać. Jesteśmy tego świadkami w woj. katowickim, najbardziej uprzemysłowionym regionie naszego kraju, gdzie poziom rolnictwa w przeważającej części zależy od kobiet wiejskich, bo siłę i uwagę mężczyzn coraz bardziej pochłania praca w przemyśle. Trzeba więc już dziś, wdrażając doniosłe reformy organizacyjne na terenie kraju, nakierować działalność naszej nowej terenowej administracji i wszystkich jej transmisji społecznych, ekonomicznych i kulturalnych na wykorzystanie i uaktywnienie tych ogromnych rezerw ludzi dobrej woli. Należy właściwie wykorzystać pracowitość i inicjatywę kobiety wiejskiej.</u>
          <u xml:id="u-16.2" who="#CzesławaKotarska">Działalność ogromnej rzeszy kobiet jest już zorganizowana w ramach Związku Kółek Rolniczych — w 35 tysiącach kół gospodyń wiejskich. Koła te obejmują swym zasięgiem ponad 1 100 tys. kobiet. W organach samorządowych pracuje 128 tys. działaczek. Kobiety zrzeszone w wiejskiej organizacji mają już poważny dorobek w pracy społecznej, gospodarczej i kulturalnej. Przyczyniają się walnie do kształtowania się społecznych, obywatelskich postaw mieszkańców wsi.</u>
          <u xml:id="u-16.3" who="#CzesławaKotarska">Duża dynamika rozwoju ruchu kobiecego na wsi i bogate treści jego pracy stwarzają warunki do coraz lepszego spełniania przez koła gospodyń wiejskich ich organizatorskiej, inspirującej i społeczno-wychowawczej roli w środowisku kobiet wiejskich, a zwłaszcza w pobudzaniu inicjatyw i integrowaniu tego środowiska na rzecz dalszych przeobrażeń wsi i produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-16.4" who="#CzesławaKotarska">Działalność kobiet zrzeszonych w kołach gospodyń wiejskich jest różnorodna. Koncentruje się ona na kształtowaniu opinii społecznej i postaw kobiet w stosunku do wszystkich przejawów życia społecznego, politycznego oraz gospodarczego naszego kraju. Upowszechnienie postępu w wiejskim gospodarstwie i na tej podstawie intensyfikacja rolnictwa i wzrost stopy życiowej rodziny wiejskiej — oto drugi ważny element tej działalności. Łączy się z tym potrzeba zawodowej aktywizacji kobiet i podnoszenia ich kwalifikacji rolniczych. Rozwijanie opieki nad dziećmi wiejskimi, a także stała działalność na rzecz poprawy stanu higieniczno-sanitarnego wsi — oto w skrócie zakres zainteresowań i konkretnej pracy wiejskiej organizacji kobiecej.</u>
          <u xml:id="u-16.5" who="#CzesławaKotarska">Wysoki Sejmie! Około 1 milion, czyli jedna czwarta gospodarstw rolnych prowadzona jest już dziś przez kobiety. Nie przychodzi im to łatwo. Jakże często odczuwają one dotkliwie braki w swym wykształceniu zawodowym, potrzebę pomocy i porady, a także marzą o tym, aby postęp techniczny wkraczający na wieś, można było szerzej stosować w produkcji rolnej i hodowlanej. Stąd też — wierzcie — to one właśnie najbardziej niecierpliwie czekają na postęp, na nowoczesność, która jest dla nich jedyną szansą wyzwolenia z drobnotowarowej gospodarki, z kilkunastogodzinnego dnia pracy, z kręgu zajęć przekraczających nieraz ich siły fizyczne.</u>
          <u xml:id="u-16.6" who="#CzesławaKotarska">Czekają na dobre usługi. Rozwój tych usług jest niewspółmiernie niski w stosunku do potrzeb. Gminna spółdzielczość, zobowiązana do organizacji usług, działa często wręcz niemrawo.</u>
          <u xml:id="u-16.7" who="#CzesławaKotarska">Daleko jeszcze jest do stworzenia takiej sytuacji, aby wiejski klient był oczekiwany w GS, by nie był traktowany jako niewygodny natręt, by rzetelnie i życzliwie załatwiono jego sprawy.</u>
          <u xml:id="u-16.8" who="#CzesławaKotarska">Otóż wszyscy oczekujemy, że na odcinku wiejski producent — GS dokonają się po utworzeniu gmin poważne przemiany. Zadaniem gminy będzie dopilnowanie tych przemian, pośredniczenie między ludnością wiejską a instytucjami mającymi pomagać rolnictwu w wypełnianiu ważnych zadań gospodarczych. W gminach mają powstać ożywione ośrodki handlowe i usługowe; skupiać się tu będzie działalność wiejskiego rzemiosła. Nasze obserwacje z okresu przygotowawczego do reorganizacji władzy terenowej nie budzą jeszcze entuzjazmu. Ani GS, ani kółka rolnicze nie są jeszcze przygotowane do wypełnienia obowiązków w zreformowanym systemie władzy terenowej.</u>
          <u xml:id="u-16.9" who="#CzesławaKotarska">Kółka rolnicze, a także wszystkie instytucje pracujące na rzecz rolnictwa, potrzebują dalszych uprawnień, środków, a przede wszystkim mądrej inspiracji, jak podejmować potrzebne wsi organizatorskie przedsięwzięcia. Tej inspiracji oczekuje wieś od nowych urzędów gminnych, obejmujących swym działaniem całokształt problemów życia na wsi i w małych miasteczkach.</u>
          <u xml:id="u-16.10" who="#CzesławaKotarska">Jak wiadomo, różne będą typy gmin, zależnie od specyfiki terenowej. Otóż w każdym z przewidywanych typów należy położyć nacisk na inne czynniki pobudzające inicjatywę wsi w najważniejszym dla niej kierunku.</u>
          <u xml:id="u-16.11" who="#CzesławaKotarska">W gminach typowo rolniczych, gdzie większość mieszkańców stanowią indywidualni gospodarze, należy organizować inicjatywy produkcyjne, zespołowe. Kobiety wiejskie są zainteresowane takimi formami gospodarowania. Chcą i mogą jednoczyć się i wspólnymi siłami prowadzić zespołową uprawę np. warzyw, sadów, odchowanie piskląt i brojlernie, wychów tuczu itp. Przyszłe gminy powinny w tym zakresie ściśle współpracować z organizacjami kobiecymi, pomagać im w uzyskaniu środków na podejmowanie takich inicjatyw, a także w zdobywaniu wiedzy umożliwiającej uzyskiwanie z gospodarczej działalności istotnych efektów.</u>
          <u xml:id="u-16.12" who="#CzesławaKotarska">W gminach o przewadze gospodarstw uspołecznionych należy dopomóc w nawiązaniu ścisłej współpracy między wsią indywidualną i pracownikami PGR czy spółdzielcami. Kobiety zatrudnione w PGR na ogół nie są zorganizowane, a przecież mogą i powinny być objęte działaniem kół gospodyń wiejskich. Nie ma wszakże przeszkód, aby i one dołączały się do podejmowanych przez kobiety zrzeszone inicjatyw produkcyjnych i społecznych. Im też przyda się dodatkowy zarobek za uzyskane plony, a także instruktaż, jak ulepszać i ułatwiać życie swojej rodzinie, jak ją żywić, wychowywać dzieci itp.</u>
          <u xml:id="u-16.13" who="#CzesławaKotarska">W gminach położonych na terenach nadających się do zorganizowania na szerszą skalę przedsięwzięć rekreacyjnych koła gospodyń wiejskich powinny uzyskać pomoc i poradę, jak się zabrać do wszechstronnej i dobrze zorganizowanej obsługi turystów i wczasowiczów. Gmina powinna przyczynić się, aby podlegające jej gestii filie SOP udzielały długoterminowych pożyczek w celu zorganizowania dobrej bazy noclegowej i umożliwienia osobom (lub lepiej zespołom), które chciałyby się tego podjąć, prowadzenia stołówek i jadłodajni dla urlopowiczów.</u>
          <u xml:id="u-16.14" who="#CzesławaKotarska">Jak z tego wynika, zakres działalności kobiet wiejskich może być bardzo szeroki. Trzeba jednak zwrócić uwagę na te możliwości, propagować je, a gdy wzbudzą zainteresowanie — dopomóc w ich realizacji.</u>
          <u xml:id="u-16.15" who="#CzesławaKotarska">Zrozumiałe, że takie poczynania wymagać będą od pracowników gminnych urzędów i gminnych rad narodowych, jako przedstawicieli społeczeństwa, bardzo ścisłej więzi z mieszkańcami. Czy będą oni w stanie tego dokonać? Pewna jestem, że tak. Przecież w gminnych urzędach, składających się z kadr wyszkolonych, będzie można znaleźć fachowych opiekunów bardzo różnorodnych gałęzi gospodarczych i kulturalnych.</u>
          <u xml:id="u-16.16" who="#CzesławaKotarska">Wysoka Izbo! Organizacje kobiece mają przed sobą dużą przyszłość i ogromne zadania w dziedzinie gospodarczo-społecznej. Nowe gminy powinny to dostrzec i włączyć kobiecą, prężną organizację do skoncentrowanego, Wspólnego frontu walki o nowoczesną wieś. Włączając się do prac komisji przy gminnych radach narodowych i komitetach Frontu Jedności Narodu, koła gospodyń wiejskich mogą skutecznie przyczyniać się do intensyfikacji produkcji rolniczej, wdrażając zasady postępu i kultury agrotechnicznej nabyte na systematycznych kursach szkoleniowych.</u>
          <u xml:id="u-16.17" who="#CzesławaKotarska">W świecie istnieje tendencja, aby producent rolniczy nie sprzedawał surowego, nie przetworzonego produktu, za który otrzymuje niższe ceny, a uszlachetniał go i zbywał jako półprodukt z większym zyskiem. Mieszkańcy naszej wsi wiedzą o tym. Istnieją warunki do podjęcia na wsi takich przedsięwzięć, jak np. tworzenie lokalnych przetwórni produktów rolniczych i runa leśnego. Trzeba tym inicjatywom wyjść naprzeciw, ośmielić producentów i ułatwić realizację przedsięwzięć. Taka organizatorska rola gminy umożliwiłaby wielu chętnym uzyskanie z tego tytułu atrakcyjnego zajęcia i zarobku.</u>
          <u xml:id="u-16.18" who="#CzesławaKotarska">W zakresie problematyki socjalnej szczególną uwagę należy zwrócić na zorganizowanie wszechstronnej opieki nad dziećmi, zwłaszcza w lecie. Powinna obowiązywać i być ściśle przestrzegana zasada, że w czasie pilnych prac potowych wszystkie dzieci w każdej wsi znajdą fachową opiekę i nie będę utrudniać pracy dorosłym. Często podejmowaną przez koła gospodyń wiejskich inicjatywę działalności kulturalno-oświatowej można rozszerzyć o inspirowanie budowy placów gier i zabaw, opiekę nad sportem itp. Organizacje kobiece pragną również aktywnie uczestniczyć w pracach ośrodków oświatowych, pozostających w gminach i na tej podstawie doskonalić współpracę wychowawczą z młodzieżą oraz między domem i szkołą.</u>
          <u xml:id="u-16.19" who="#CzesławaKotarska">W planach obsady kadrowej przewidziano etaty dla instruktorek prowadzących działalność wśród kobiet. Działalność taka jest niezmiernie potrzebna. Niestety, jak na razie — w toku prac organizacyjnych wokół obsady przyszłych gmin, okazało się, że często brak jest odpowiednich sił fachowych. Ten brak trzeba szybko nadrobić. Najlepiej byłoby stworzyć tego typu kursy pomaturalne, które by z pewnością cieszyły się dużym powodzeniem, zwłaszcza wśród dziewcząt pochodzących ze wsi.</u>
          <u xml:id="u-16.20" who="#CzesławaKotarska">Wysoka Izbo! Jak z tego wynika, aktywne włączenie kobiet wiejskich do interesującego wszystkie postępowe siły rozwoju wsi działania przyszłych gmin, przyczyni się w poważnym stopniu do ożywienia terenu. Gmina przestanie być tylko urzędem, do którego obywatel odnosi się krytycznie i nieufnie, a stanie się ostoją i ośrodkiem wszystkich pozytywnych poczynań mieszkańców.</u>
          <u xml:id="u-16.21" who="#CzesławaKotarska">Tak to rozumiemy i do tego będziemy dążyć, uznając że nawiązanie więzi między władzą terenową a obywatelem jest najważniejszym elementem tej reformy. Obywatel musi nabrać przekonania, że wszelkie jego mądre, indywidualne czy zespołowe poczynania znajdą w urzędzie gminnym gorliwego protektora i pomocnika. I, że jakkolwiek na odcinku gmina — obywatel wystąpią pewne formy działania administracyjnego, to nic nie stanie na przeszkodzie wykorzystywaniu oddolnych inicjatyw. Więcej — że bez tych inicjatyw nawet najlepszy i najmądrzejszy naczelnik gminy i jego najlepsza kadra nie zdołają osiągnąć długofalowych celów rozwojowych.</u>
          <u xml:id="u-16.22" who="#CzesławaKotarska">Gmina musi stać się mikroregionem gospodarczym, realizującym prawidłową gospodarkę terenową w stałej więzi z ludnością wiejską. Ludność ta musi nabrać przekonania, że nic jej nie spadnie z nieba, że wszelkie potrzebne udogodnienia musi sobie w tej ścisłej współpracy ze swoją gminą sensownie zaplanować i wypracować.</u>
          <u xml:id="u-16.23" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#AndrzejBenesz">Głos ma poseł Witold Jankowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#WitoldJankowski">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Zespół aktów prawnych, które są przedmiotem naszej debaty, ima potrójnie doniosłe znaczenie.</u>
          <u xml:id="u-18.1" who="#WitoldJankowski">Po pierwsze — akty te dotyczą bezpośrednio blisko połowy ludności kraju, zamieszkującej wsie i małe miasteczka.</u>
          <u xml:id="u-18.2" who="#WitoldJankowski">Po drugie — reforma powinna mieć, zgodnie z jej założeniem, korzystny wpływ na ogólne tempo społecznego i ekonomicznego rozwoju mikroregionu, a przede wszystkim rozwoju rolnictwa, a więc tej dziedziny gospodarki narodowej, której rezultaty mają aktualnie ogromne znaczenie dla dynamiki całego postępu społeczno-ekonomicznego, a szczególnie dla zaopatrzenia ludności w produkty rolne.</u>
          <u xml:id="u-18.3" who="#WitoldJankowski">Po trzecie — jest to ważny etap w procesie doskonalenia i modernizacji władzy i administracji państwowej, uczynienia jej bardziej sprawną, sprężystą i efektywną, odpowiadającą aktualnym i przyszłościowym wymogom rozwoju kraju. Etap ten obejmuje dziś najniższy szczebel władzy i administracji państwowej z zachowaniem starej struktury i sposobu działania prezydiów powiatowych i wojewódzkich rad narodowych. Powstaje w związku z tym problem, który warto tutaj postawić, bo sprawa jest przedmiotem zrozumiałego zainteresowania opinii publicznej, dotyczący analogicznej reformy obejmującej powiaty i województwa. Sprawa ta wydaje się tym bardziej aktualna, że zróżnicowanie w strukturze i metodach działania władzy i administracji państwowej, powstałe po utworzeniu gmin i urzędów gminnych, stwarzać będzie potrzebę niejednej inicjatywy w sferze sprawnego współdziałania i współpracy tych trzech instancji: wojewódzkiej, powiatowej i gminnej.</u>
          <u xml:id="u-18.4" who="#WitoldJankowski">Wysoka Izbo! Dyskutowane projekty ustaw, a także przedstawione równocześnie Wysokiemu Sejmowi projekty rozporządzeń wykonawczych Rady Ministrów, stwarzają ramy, w których kształtować się będzie na nowych zasadach społeczno-ekonomiczne życie nowo utworzonych gmin, działalność przedstawicielskich organów władzy oraz administracji, a także kształtować się będzie nowy model gminy — jako wyraźnie określonego ośrodka administracyjnego, gospodarczego i kulturalnego konkretnego mikroregionu.</u>
          <u xml:id="u-18.5" who="#WitoldJankowski">Wydaje się, a sądzę, że nie będę w tym przekonaniu odosobniony, że nie stworzymy niejako automatycznie, już zaraz z dniem 1 stycznia, to jest po wejściu w życie obecnych projektów ustaw, takich wzorcowych gmin, jakie chcielibyśmy widzieć i jakie zostały zaplanowane. Będzie to z pewnością cały proces, proces złożony i nie pozbawiony trudności. Chodzi teraz o to, aby proces ten przebiegał jak najsprawniej i zakończył się pełnym osiągnięciem założonych celów.</u>
          <u xml:id="u-18.6" who="#WitoldJankowski">Przemawiając w imieniu Koła Poselskiego „Pax”, chciałbym skierować szczególniejszą uwagę na kilka elementów tego procesu.</u>
          <u xml:id="u-18.7" who="#WitoldJankowski">Pierwszym takim elementem wydaje się problem integracji społeczności zamieszkującej nowo utworzoną jednostkę — gminę — wokół wspólnych zadań.</u>
          <u xml:id="u-18.8" who="#WitoldJankowski">Wiadomo, że reforma sięga głęboko w dotychczasową strukturę terytorialną wsi. W miejsce dotychczas istniejących 4 313 gromad i gromadzkich rad narodowych, 314 miejskich rad narodowych i 54 rad osiedlowych powstanie około 2 400 gmin. Układ ten jest już zresztą znany wszystkim zainteresowanym, a uzasadnione postulaty ludności odnośnie do takiego czy innego rozwiązania terytorialnego zostały w miarę możliwości uwzględnione. Od strony formalnej sprawa wydaje się więc załatwiona. Pozostaje jednak jeszcze z całą pewnością do przezwyciężenia wiele hamulców w sferze świadomości. Nie obce są nam przecież spotykane na terenie wiejskim zjawiska partykularyzmów, które niejednokrotnie prowadzą nawet do konfliktów i sporów.</u>
          <u xml:id="u-18.9" who="#WitoldJankowski">Konieczność wytworzenia nowych więzi integrujących pojawia się jednak przede wszystkim, kiedy spojrzymy na ponad stutysięczną rzeszę dotychczasowych radnych w gminach, miasteczkach i osiedlach, którzy niedługo spotkają się razem i podejmą pracę w nowych układach gminnych rad narodowych czy wspólnych radach narodowych miasta i gminy. Od aktywności tych radnych, od umiejętności całościowego spojrzenia na potrzeby, zadania i możliwości, spojrzenia ponad partykularyzmy i interesy lokalne, zależy przede wszystkim, czy nowo utworzony organ władzy państwowej i podstawowy organ samorządu społecznego na terenie gminy — jak go określa projekt ustawy — wyposażony obecnie w szeroki zakres uprawnień i kompetencji, będzie spełniał należycie swoje zadania.</u>
          <u xml:id="u-18.10" who="#WitoldJankowski">Wytworzenie tych nowych więzi, poczucia wspólnoty interesów, zadań i obowiązków, zdynamizowanie aktywności radnych i całej społeczności mieszkańców gminy powinno stać się szczególnie w najbliższym okresie przedmiotem wytężonej pracy społeczno-politycznej.</u>
          <u xml:id="u-18.11" who="#WitoldJankowski">W tym miejscu trzeba pamiętać, że na terenach nowych gmin istnieją parafie ze swoją działalnością duszpasterską i ze swoimi potrzebami, parafie spełniające — obok swej zasadniczej funkcji religijnej — także niebagatelne funkcje społeczno-moralne. Jest sprawą niezwykle istotną, aby duchowieństwo parafialne wsi i miasteczek, znane ze swej patriotycznej i społecznej postawy, uczestniczyło we właściwych sobie formach w kształtowaniu tego procesu integracji i w pobudzaniu ducha aktywności społecznej wśród swoich wiernych.</u>
          <u xml:id="u-18.12" who="#WitoldJankowski">Ruch społecznie postępowy „Pax”, współpracujący z duchowieństwem, podjął z nim wspólne rozmowy i dyskusje nad postępowymi wartościami i ogólno obywatelskimi zadaniami obecnej reformy.</u>
          <u xml:id="u-18.13" who="#WitoldJankowski">Obok integracji społeczności zamieszkującej przyszłą gminę lub połączone z gminą miasto, jako kolejny problem istotny dla prawidłowego wdrażania reformy i funkcjonowania nowego układu władzy i administracji na szczeblu gminy, chciałbym wymienić właściwe współdziałanie i współpracę między gminną radą narodową i jej prezydium jako instancją stanowiącą — z jednej strony, a naczelnikiem gminy jako organem wykonawczym — z drugiej strony.</u>
          <u xml:id="u-18.14" who="#WitoldJankowski">Niewątpliwie centralną postacią gminy staje się w nowej strukturze naczelnik. Chodzi o to, aby nie stał się on jednak postacią samotną, działającą w izolacji od społeczności gminnej.</u>
          <u xml:id="u-18.15" who="#WitoldJankowski">Zarówno projekt ustawy o utworzeniu gmin, jak i projekty rozporządzeń wykonawczych Rady Ministrów wyraźnie określają wysoką rangę i nową funkcję gminnej rady narodowej jako organu władzy państwowej i podstawowego organu samorządu społecznego. Tak samo brzmią komentarze najwyższych przedstawicieli władz partyjnych i państwowych. Podobnie i poprawka, wniesiona do preambuły projektu ustawy przez komisje sejmowe, wyraźnie podkreśla, że celem reformy jest między innymi pogłębienie demokracji socjalistycznej i dalsze wzmocnienie roli i autorytetu rad narodowych na terenach wiejskich.</u>
          <u xml:id="u-18.16" who="#WitoldJankowski">Gminna rada narodowa wyposażona zostaje obecnie w szeroki zakres kompetencji, których przed tym nigdy nie posiadały gromadzkie rady narodowe. Rzecz w tym, aby z tych uprawnień w pełni korzystała, żeby miała zawsze świadomość, że jest zarówno organem przedstawicielskim władzy państwowej, jak i organem samorządu społecznego.</u>
          <u xml:id="u-18.17" who="#WitoldJankowski">Partnerem rady narodowej i jej prezydium staje się naczelnik mianowany przez przewodniczącego prezydium WRN. Naczelnik podporządkowany jest podwójnie. Raz — gminnej radzie narodowej, ponieważ według projektu ustawy działać ma zgodnie z kierunkami ustalonymi przez gminną radę i składać jej sprawozdania ze swej działalności i wykonywania uchwał rady. Po drugie — jako organ administracji państwowej I instancji — podporządkowany jest swym władzom nadrzędnym i wykonuje ich zarządzenia. Naczelnik będzie miał liczne uprawnienia i obowiązki, o których mówi projekt ustawy, a jeszcze precyzyjniej — projekt rozporządzenia wykonawczego Rady Ministrów. Ten szeroki zespół uprawnień czyni z naczelnika — zgodnie zresztą z intencją reformy — silny organ władzy wykonawczej. Dla usprawnienia aparatu administracyjnego państwa i zbliżenia organu podejmującego decyzje do obywatela — jest to bezsprzecznie kierunek słuszny.</u>
          <u xml:id="u-18.18" who="#WitoldJankowski">Nasuwa się jednak pytanie, na które pełnej i ostatecznej odpowiedzi udzieli nam praktyka, pytanie — czy w tym szczególnym usytuowaniu pozycji naczelnika nie tkwi także potencjalne niebezpieczeństwo jego samotności i izolacji. Przez samotność i izolację rozumiem taką sytuację, w której naczelnik zaabsorbowany rozlicznymi obowiązkami, względnie wykonujący przede wszystkim polecenia swoich władz nadrzędnych, nie będzie dostrzegał rady narodowej i jej rangi, względnie rada narodowa, a zwłaszcza jej prezydium zajmie w stosunku do naczelnika pozycję tylko biernego obserwatora i nie stanie się jego autentycznym partnerem w codziennym współdziałaniu.</u>
          <u xml:id="u-18.19" who="#WitoldJankowski">Obie sytuacje byłyby, oczywiście, niezgodne z duchem reformy. Co więcej, byłyby zagrożeniem dla efektywności i prawidłowości nowego systemu sprawowania władzy na szczeblu gminy, ponieważ prawdą, której nie potrzeba udowadniać, jest, że władza wtedy sprawowana jest efektywnie, kiedy opiera się na aktywności społecznej i podporządkowuje się społecznej kontroli.</u>
          <u xml:id="u-18.20" who="#WitoldJankowski">Prawidłowego rozwiązania nie da się zadekretować, chociaż jasne i precyzyjne normy prawne są niezbędne dla uniknięcia sytuacji dwuznacznych i potencjalnie konfliktowych.</u>
          <u xml:id="u-18.21" who="#WitoldJankowski">Istota rzeczy tkwi przede wszystkim w ludziach, w ich postawie, zaangażowaniu i podejściu do społecznych obowiązków. Myślę, że w toku realizacji reformy gromadzić się będą w tym zakresie obserwacje i doświadczenia, które pozwolą na ewentualne wyciągnięcie odpowiednich wniosków.</u>
          <u xml:id="u-18.22" who="#WitoldJankowski">Wysoka Izbo! Likwidacja gromad i utworzenie gmin pociągnie za sobą duże zmiany ilościowe, a także jakościowe w dziedzinie obsady kadrowej nowych urzędów gminnych. Część dotychczasowych pracowników gromadzkich rad narodowych już odeszła, względnie odejdzie z zajmowanych dotąd stanowisk. Czy jednak w każdym indywidualnym wypadku było to konieczne i obiektywnie uzasadnione? Są bowiem wśród tej grupy ludzie, którzy niejednokrotnie wiele lat spędzili pracując w radach narodowych i mają za sobą poważny dorobek społecznego działania. Dla wielu z nich konieczność porzucenia dotychczasowej placówki stanowi poważne przeżycie i budzi niejednokrotnie subiektywne poczucie pokrzywdzenia.</u>
          <u xml:id="u-18.23" who="#WitoldJankowski">Wiadomo, że problem ten nie jest przez kompetentne władze bagatelizowany i że podjęty został wysiłek, aby odchodzącym, którzy z tych czy innych powodów nie mieszczą się w strukturze etatów gminnych, zaproponować i zapewnić pracę zgodną z posiadanymi kwalifikacjami w innych placówkach na terenie zamieszkania. Nie zawsze jest to jednak sprawa łatwa, a czasem nawet nie jest możliwa do zrealizowania. Tym niemniej jednak powinna być w każdym indywidualnym wypadku z należną troską i starannością rozpatrywana i rozwiązywana przy pełnym poszanowaniu konkretnego człowieka, jego dotychczasowego dorobku i społecznej postawy.</u>
          <u xml:id="u-18.24" who="#WitoldJankowski">Sprawne funkcjonowanie nowo powołanego aparatu wykonawczego w gminie będzie niewątpliwie zależało od kadry pracowników, którym powierzone zostaną nowe, rozległe zadania i obowiązki. Praca tej kadry rozstrzygnie w ostatecznym rachunku, czy w szerokim odczuciu społecznym mieszkańców wsi i miasteczek reforma wniosła istotne wartości, przybliżyła władzę do obywatela. Czy usprawniła i poprawiła styl i kulturę pracy, czy rzeczywiście zlikwidowała tak dokuczliwe dotąd wędrówki po urzędową pieczątkę.</u>
          <u xml:id="u-18.25" who="#WitoldJankowski">Ta w dużej części nowa kadra powinna się więc rekrutować z najlepszego i najbardziej sprawdzonego w pracy społecznej aktywu. Chciałbym dodać, że także terenowe jednostki organizacyjne Stowarzyszenia „Pax” — oddziały powiatowe — mają w swych szeregach działaczy, którzy reformę traktują jako możliwość podjęcia również przez nich odpowiedzialnej pracy w nowym aparacie administracyjnym.</u>
          <u xml:id="u-18.26" who="#WitoldJankowski">Wysoka Izbo! Podstawowym czynnikiem kształtowania życia gminy będą nowe zasady gospodarki budżetowo-finansowej. Gminne rady narodowe uchwalać będą roczne i wieloletnie plany społeczno-gospodarcze, w których ujęte zostaną nie tylko zadania własne i podległych jednostek organizacyjnych, ale również — w ramach uprawnień koordynacyjnych — zadania, które realizować będą nie podporządkowane jej instytucje, organizacje gospodarcze i społeczne, powołane do zaspokajania potrzeb gminy i jej mieszkańców.</u>
          <u xml:id="u-18.27" who="#WitoldJankowski">Równolegle gminne rady narodowe uchwalać będą plany finansowania zadań objętych wieloletnimi programami oraz roczne budżety, przy czym powinny one obracać się w granicach finansowego i materiałowego pokrycia zamierzeń zawartych w planach społeczno-gospodarczego rozwoju gminy. Przyjmuje się przy tym zasadę, że wydatki przewidziane w planie finansowania i w budżecie powinny znajdować pokrycie przede wszystkim w dochodach własnych gminnej rady narodowej. Oczywiście, dochody te nie będą prostą sumą dochodów dotychczasowych gromadzkich rad narodowych, ponieważ w nowym systemie zwiększone zostaną m.in. przez wpłaty z przedsiębiorstw i zakładów uspołecznionych i z innych źródeł. Podobnie powiększony zostanie fundusz gminny, a poprawki wprowadzone do projektu ustawy o funduszu gminnym stworzyły większe możliwości jego wzbogacenia.</u>
          <u xml:id="u-18.28" who="#WitoldJankowski">Pomijam szczegóły nowego systemu gospodarki budżetowo-finansowej, ograniczając się do stwierdzenia, że obowiązujące w tym zakresie nowe zasady stwarzają rzeczywiście korzystne perspektywy dla rozwijania samodzielności i samorządności gminnych rad narodowych. Chciałbym jednak zwrócić uwagę na nietrudny zresztą do odkrycia fakt, że tym większe będą dochody gminy, a więc tym większe będą jej możliwości finansowania nowych zadań, im wyższy stopień rozwoju gospodarczego osiągnęła ona już dziś. Natomiast gminy zaniedbane, słabo rozwinięte, będą miały skromniejsze środki finansowe własne, chociaż ich potrzeby będą — przeciwnie — znacznie większe.</u>
          <u xml:id="u-18.29" who="#WitoldJankowski">Sądzę, że tego zjawiska nie można nie brać pod uwagę zarówno przy kształtowaniu planów społeczno-gospodarczych tych właśnie gmin zaniedbanych, jak i w polityce dotowania gmin z budżetu powiatowych rad narodowych, uwzględniając te dysproporcje potrzeb i możliwości.</u>
          <u xml:id="u-18.30" who="#WitoldJankowski">Przechodzę do ostatniego zagadnienia, które chciałbym poruszyć. Reforma, którą podejmujemy, dotyczy nowego modelu i struktury władz terenowych na wsi i w małych miasteczkach. Ale jej celem, bynajmniej nie drugorzędnym, jest stworzenie silnych ekonomicznie i prężnych ośrodków życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego. Równolegle z podziałem administracyjnym i wdrażaniem nowego modelu władzy musi więc być podjęta praca związana ze zmianą struktur wszystkich instytucji działających na terenie wsi.</u>
          <u xml:id="u-18.31" who="#WitoldJankowski">W każdej gminie mają bowiem powstać odpowiednio zorganizowane placówki gospodarcze, zaopatrzeniowe, usługowe, socjalno-kulturalne i inne. Będzie się dążyć do tego, aby w każdej gminie powstały i rozwijały się ośrodki służby rolnej, gminne spółdzielnie, placówki związane z obrotem rolnym, punkty skupu, magazyny maszyn rolniczych, nawozów i pasz, różne placówki usługowe i spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe, które przejmą m.in. obsługę bankową urzędów gminnych.</u>
          <u xml:id="u-18.32" who="#WitoldJankowski">Każda gmina ma dysponować należycie rozbudowanym i wyposażonym ośrodkiem zdrowia i lecznicą weterynaryjną. W każdej gminie działać ma urząd pocztowo-telekomunikacyjny. Rozwojowi oświaty i życia kulturalnego sprzyjać ma wysoko zorganizowana gminna szkoła podstawowa oraz własny ośrodek kulturalny. W perspektywie przewiduje się rozwój spółdzielczego budownictwa mieszkaniowego oraz gospodarki komunalnej. Mówi się także, i słusznie, o urządzeniach sportowych i rekreacyjno-turystycznych.</u>
          <u xml:id="u-18.33" who="#WitoldJankowski">W tym rozległym programie tkwi rzeczywiście wielka szansa stworzenia mieszkańcom wsi i miasteczek, a więc blisko połowie ludności kraju, znacznie lepszych warunków życia i pracy, szansa dla przyspieszenia procesu wyrównywania różnic między wysoko zorganizowanym miastem i wsią.</u>
          <u xml:id="u-18.34" who="#WitoldJankowski">Zadania wynikające z tak zarysowanego programu i modelu przyszłej gminy realizowane będą oczywiście przez różne resorty i różne organizacje gospodarcze i społeczne działające na wsi. Z materiałów VI Plenum Komitetu Centralnego PZPR wynika, że w tej mierze wydane zostały już przez Rząd określone dyspozycje, a także podjęte zostały już określone zobowiązania przez wiele zainteresowanych instytucji państwowych, gospodarczych i spółdzielczych.</u>
          <u xml:id="u-18.35" who="#WitoldJankowski">Realizacja tego dalekosiężnego programu oznaczać będzie praktycznie rozwinięcie na terenie gminy szerokiego frontu budownictwa wszelkiego typu. W związku z tym nasuwa się kilka uwag.</u>
          <u xml:id="u-18.36" who="#WitoldJankowski">Jest sprawą zrozumiałą, że szeroka rozbudowa infrastruktury gospodarczej i socjalno-kulturalnej przyszłej gminy nie może dokonywać się kosztem likwidacji placówek istniejących już obecnie na terenie wsi, nie będących siedzibą gminy, czego między innymi obawiają się ich mieszkańcy. Nie może być dziełem przypadku, sumą podjętych oddzielnie przez różne zainteresowane jednostki inicjatyw. Nie powinna być także tzw. prowizorką, ale powinna uwzględniać perspektywę najbliższych co najmniej kilkudziesięciu lat. Punktem wyjścia powinna więc być całościowa koncepcja rozwoju każdej przyszłej gminy. Takiej koncepcji chyba jeszcze nie ma i nie stworzy jej własnymi siłami ani gminna rada narodowa, ani naczelnik gminy. Trzeba tu pomocy z zewnątrz.</u>
          <u xml:id="u-18.37" who="#WitoldJankowski">W projekcie rozporządzenia wykonawczego Rady Ministrów w sprawie zakresu działania naczelnika gminy, organizacji i zadań urzędu gminy, stwierdza się m.in., że naczelnik bieżąco koordynuje całość gospodarki na terenie gminy na podstawie planu społeczno-gospodarczego rozwoju i planu zagospodarowania przestrzennego. W innym miejscu tego rozporządzenia stwierdza się także, że naczelnik występuje z wnioskami o wykonanie na terenie gminy przez jednostki organizacyjne nie podporządkowane gminnej radzie narodowej zadań, a zwłaszcza zadań inwestycyjnych, niezbędnych dla prawidłowego zagospodarowania przestrzennego gminy.</u>
          <u xml:id="u-18.38" who="#WitoldJankowski">Powstaje pytanie, czy istnieje taki plan przestrzennego zagospodarowania, na podstawie którego można by w sposób racjonalny i uwzględniający perspektywę rozwojową realizować założony program budownictwa na terenie gminy. Jest to chyba dopiero zadanie.</u>
          <u xml:id="u-18.39" who="#WitoldJankowski">Tymczasem już wkrótce powstaną nowe ośrodki gminne, których rozbudowa będzie podejmowana równolegle. Pojawia się w tej sytuacji pilna potrzeba przygotowania, chyba na szczeblu wojewódzkim, z jednej strony koncepcji urbanistycznej zabudowy, bo tak to zagadnienie trzeba określić, nowo powstających ośrodków gminnych, jak również planu zagospodarowania przestrzennego mikroregionu.</u>
          <u xml:id="u-18.40" who="#WitoldJankowski">Zdajemy sobie oczywiście wszyscy sprawę, że są to zadania, ze względu choćby na obszar terytorialny, niezmiernie rozległe, wymagające dla ich realizacji wielkich nakładów, a więc trudne do podjęcia w skali wszystkich ośrodków gminnych równocześnie. Nawiązując do tego, co mówił poseł Barcikowski, można by wytypować określoną ich liczbę, tutaj skoncentrować wysiłek i nakłady i stworzyć rozwiązania wzorcowe.</u>
          <u xml:id="u-18.41" who="#WitoldJankowski">Taki program, skonkretyzowany i uplastyczniony, byłby z całą pewnością silnym bodźcem dla spotęgowania aktywności całej społeczności wiejskiej. Byłby bodźcem tym silniejszym, gdyby jego realizacja została określona w konkretnych terminach, podobnie jak w konkretnych wielkościach i terminach określony został program budownictwa mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-18.42" who="#WitoldJankowski">Wysoki Sejmie! Zgłaszając tych kilka uwag do dyskutowanego dziś, a tak bardzo istotnego dla całości naszego życia państwowego i społecznego tematu, chciałbym w imieniu Koła Poselskiego „Pax” oświadczyć, że przekonani o tym, iż projekty ustaw, o których mowa, otwierają ważny etap rozwoju kraju — będziemy głosować za. ich przyjęciem w brzmieniu przedstawionym przez Rząd wraz z poprawkami proponowanymi przez komisje sejmowe.</u>
          <u xml:id="u-18.43" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#AndrzejBenesz">Głos ma poseł Adam Kuć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#AdamKuć">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Reforma terenowych rad narodowych ma szczególnie wielkie znaczenie dla dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego wsi polskiej. Stąd też wzbudza ona zainteresowanie wśród ludności.</u>
          <u xml:id="u-20.1" who="#AdamKuć">Nowa gminna rada narodowa ma być organem władzy ludowej i podstawowym organem samorządu społecznego na terenie gminy. Ludność oczekuje takiej właśnie władzy, mocnej, sprawiedliwej, zdolnej do rozstrzygnięcia wszystkich istotnych dla środowiska zagadnień, zapewniającej wykonanie zadań w zakresie wzrostu i unowocześnienia produkcji, rozwoju społeczno-gospodarczego i kulturalnego gminy oraz wzmocnienia dyscypliny społecznej.</u>
          <u xml:id="u-20.2" who="#AdamKuć">To dążenie ludności do zmian i ta aprobata dla projektowanej nowej władzy gminnej wynika z istniejącego obecnie stanu, który nie zadowala ludności. Obecna władza gromadzka nie była w stanie zaspokajać potrzeby ludności, załatwiać na miejscu, w gromadzie, wiele istotnych dla ludności spraw, ponieważ nie miała odpowiednich uprawnień i była zbyt słabym organem, by mogła zaspokajać coraz większe wymagania środowiska.</u>
          <u xml:id="u-20.3" who="#AdamKuć">Nowa gmina, wyposażona w szerokie uprawnienia i większe środki będzie w stanie pomyślniej realizować problemy środowiska i załatwiać podstawowe sprawy ludności na miejscu. Ale ta nowa władza gminna musi w pełni realizować podstawowe cele reformy i zdobywać przez to zaufanie ludności. To znaczy nie tylko wykonywać wynikające z ustawy zadania, ale realizować realne i słuszne wnioski i postulaty ludności oraz załatwiać osobiste sprawy obywateli.</u>
          <u xml:id="u-20.4" who="#AdamKuć">Rozpatrywany dzisiaj przez Wysoki Sejm projekt ustawy przewiduje, że gminna rada narodowa będzie właśnie takim organem władzy ludowej, organem samorządu społecznego, ale wcielenie w pełni w życie tych uprawnień wymagać będzie dużego wspólnego wysiłku władz politycznych i państwowych.</u>
          <u xml:id="u-20.5" who="#AdamKuć">W swoim przemówieniu zatrzymam się na omówieniu kilku spraw, związanych z usprawnieniem doradztwa fachowego, prowadzonego przez służbę rolną, z budownictwem wiejskim oraz z nową organizacją świadczenia usług rolniczych przez spółdzielnie gminne kółek rolniczych.</u>
          <u xml:id="u-20.6" who="#AdamKuć">Rolnicy wiążą z nową reformą duże nadzieje na udoskonalenie doradztwa fachowego. Prowadzenie gospodarstwa rolnego wymaga coraz większych umiejętności, coraz większej wiedzy rolniczej. Wiąże się to między innymi z postępującą specjalizacją wielu gospodarstw rolnych.</u>
          <u xml:id="u-20.7" who="#AdamKuć">Powołana do upowszechniania wiedzy rolniczej, do prowadzenia doradztwa fachowego służba rolna ma niewątpliwy dorobek, ale na obecnym etapie rozwoju rolnictwa jest on niewystarczający i praca tej służby musi ulec poprawie. Projektowana ustawa i projektowana uchwała Rady Ministrów w sprawie organizacji zadań oraz zasad wynagradzania i premiowania służby rolnej stwarzają dobre warunki dla pomyślnego rozwiązania tego problemu. Dostatecznie liczna, dobrze uposażona, wolna od zbędnych prac służba rolna będzie mogła z pożytkiem dla społeczeństwa spełniać swoją rolę. Ale podstawowym warunkiem powodzenia będą wysokie kwalifikacje społeczne i zawodowe pracowników tej służby.</u>
          <u xml:id="u-20.8" who="#AdamKuć">Już dzisiaj obserwować można takie zjawiska, że młody absolwent szkoły rolniczej, bez większej praktyki nie jest w stanie udzielić wyczerpujących rad rolnikom specjalizującym się w poszczególnych gałęziach produkcji rolnej. Chodzi o to, by służba rolna była systematycznie dokształcana na kursach doskonalenia wiedzy, aby wyższe uczelnie rolnicze w większym niż dotychczas stopniu zajmowały się tym problemem. Chodzi o to, by była lepiej niż dotychczas kierowana i aby udoskonalono też system kontroli jej prac. Jeśli to nie nastąpi, grozi niebezpieczeństwo, że nowa organizacja gminnej służby rolnej będzie mało produktywna i będą kontynuowane dotychczasowe, często biurokratyczne formy działania.</u>
          <u xml:id="u-20.9" who="#AdamKuć">Projektowana ustawa i projektowane rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie zakresu działania naczelnika gminy, organizacji i zadań urzędu gminy, przewiduje szerokie uprawnienia dla szczebla gminnego w zakresie budownictwa. W gminie będą opracowywane plany zamierzeń inwestycyjnych w dziedzinie planowanego budownictwa, będą ustalane potrzeby materiałowe i kredytowe, będzie udzielana pomoc w dostarczaniu dokumentacji technicznej na budowę domów mieszkalnych oraz budynków inwentarskich. Przewiduję się, że w gminie zatrudniony będzie instruktor do spraw budownictwa wiejskiego.</u>
          <u xml:id="u-20.10" who="#AdamKuć">Pragnę wyrazić pogląd, że sprawy budownictwa na wsi są obecnie najbardziej złożonym problemem, sprawiają ludności najwięcej kłopotów i wymagają szczególnej uwagi i troski władz państwowych.</u>
          <u xml:id="u-20.11" who="#AdamKuć">Wieś nasza jest w dużej części nieprawidłowo zabudowana. Nadmierne rozproszenie gospodarstw utrudnia i podraża budowę urządzeń komunalnych, dróg, doprowadzenie wody, gazu, elektryfikacji.</u>
          <u xml:id="u-20.12" who="#AdamKuć">Opracowywane dla wsi plany urbanistyczne nie spełniły w praktyce pokładanych w nich nadziei. Brak jest wyraźnego programu rozwoju mieszkalnictwa na wsi w okresie perspektywicznym, a przecież rozwiązywanie tego problemu będzie miało poważne znaczenie dla odmłodzenia kadry kierującej gospodarstwem rolnym i dla podnoszenia poziomu produkcji rolnej. Rozwiązanie problemu budownictwa mieszkaniowego na wsi zadecyduje też o zapewnieniu kadr dla nowych placówek gminnych rad narodowych — dlatego jeszcze raz podkreślam wagę tego problemu i wskazuję na potrzebę większego zainteresowania się nim ze strony władz.</u>
          <u xml:id="u-20.13" who="#AdamKuć">Chodzi o to, by łatwiej, prędzej i taniej można było uzyskać teren pod budowę, lokalizację z dokumentacją techniczną — na co obecnie rolnik budujący pomieszczenia mieszkalne czy inwentarskie traci wiele czasu i pieniędzy. Ale z drugiej strony chodzi o to, aby zabudowa wsi była lepsza od dotychczasowej, by to co budujemy realizowane było z myślą o właściwszym kształcie urbanistycznym przyszłej wsi, sprzyjało budowie urządzeń komunalnych, oszczędności terenów budowlanych.</u>
          <u xml:id="u-20.14" who="#AdamKuć">W przyszłości podjąć należy też prace nad rekonstrukcją zabudowy wsi. Problemów tych urząd gminny z technikiem do spraw budownictwa wiejskiego nie rozwiąże, ale jest to sprawa, o której dzisiaj, przy okazji rozpatrywania reformy terenowych rad narodowych, należy mówić.</u>
          <u xml:id="u-20.15" who="#AdamKuć">Wraz z reorganizacją gromad nastąpi też reorganizacja wielu instytucji, organizacji usługowych i produkcyjnych. Rolnicy mają nadzieję, że zwiększy się zakres usług, a poprawę ich jakości wiążą z zapowiedzią utworzenia gminnych spółdzielni kółek rolniczych. Spółdzielnie te, powołane przez kółka rolnicze jako wielobranżowe przedsiębiorstwa, powinny rozwijać działalność usługową i produkcyjną w obrębie nowej gminy. Przedsiębiorstwa te powinny zająć się pilnie organizacją wszelkich usług, a głównie specjalistycznych, tj. mechanizacją prac rolnych — stosując maszyny specjalistyczne o dużej wydajności; usługami chemizacyjnymi i transportowymi; jest też pilna potrzeba rozwoju usług remontowo-budowlanych, naprawy urządzeń produkcyjnych oraz sprzętu gospodarstwa domowego.</u>
          <u xml:id="u-20.16" who="#AdamKuć">Rozwój usług specjalistycznych, a szczególnie związanych z chemizacją rolnictwa, wymaga wysoko wykwalifikowanej kadry i odpowiednich urządzeń, aby usługi te można było wykonywać dobrze, z równoczesnym zachowaniem zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony naturalnego środowiska. Obecny poziom kwalifikacji kadry oraz tabor jaki ma ona do dyspozycji nie gwarantują zapewnienia bezpieczeństwa przy wykonywaniu tych usług.</u>
          <u xml:id="u-20.17" who="#AdamKuć">Problem ten nie jest łatwy i powinien być rozwiązywany na wyższym szczeblu organizacji pracy kółek rolniczych — w przyszłych gminnych spółdzielniach kółek rolniczych. Rozwój usług w organizacji kółek rolniczych, głównie w sferze produkcji rolnej, uzależniony jest w dużym stopniu od przyspieszenia przez przemysł dostaw większej liczby maszyn specjalistycznych dobrej jakości oraz podstawowych maszyn dla gospodarstw indywidualnych.</u>
          <u xml:id="u-20.18" who="#AdamKuć">Rozwój usług dla produkcji rolnej wraz z obsługą rolnictwa powinien być skoordynowany z zadaniami nakreślonymi w planie gminnym. Stąd też potrzebna będzie odpowiednia koordynacja prac przez gminną radę narodową, a głównie przez naczelnika gminy.</u>
          <u xml:id="u-20.19" who="#AdamKuć">Świadomość, że dokonywana reforma leży w najlepiej pojętym interesie każdego z mieszkańców wsi, że stwarza perspektywę szybkiego rozwoju rolnictwa i realnej poprawy warunków bytowych, socjalnych i kulturalnych — już dziś tworzy wokół dokonywanych zmian atmosferę powszechnej akceptacji społecznej, poparcia, zrozumienia i konkretnej pomocy. Założenia reformy każą spojrzeć wyżej, ponad własny opłotek, dojrzeć korzyści, jakie niesie ich realizacja poprzez uruchomienie wielu rezerw rolnictwa i wprowadzenie postępu niezbędnego wszystkim mieszkańcom wsi.</u>
          <u xml:id="u-20.20" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#AndrzejBenesz">Zarządzam 30 minutową przerwę w obradach.</u>
          <u xml:id="u-21.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 13 do godz. 13 min. 35)</u>
          <u xml:id="u-21.2" who="#AndrzejBenesz">Wznawiam obrady. O zabranie głosu proszę posła Franciszka Dąbala.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#FranciszekDąbal">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Debata na temat projektów aktów prawnych, związanych z przygotowywaną reformą najniższych ogniw administracji terenowej, stanowi twórczy etap w doskonaleniu i unowocześnianiu metod kierowania i zarządzania gospodarką narodową.</u>
          <u xml:id="u-22.1" who="#FranciszekDąbal">Wytyczne VI Plenum KC PZPR w tej sprawie spotkały się z poparciem społecznym. W tym duchu wypowiedziało się także Plenum Naczelnego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego na swym XIII posiedzeniu.</u>
          <u xml:id="u-22.2" who="#FranciszekDąbal">Dyskutowana reforma będzie aktem o doniosłym znaczeniu ustrojowym, stwarzającym warunki doskonalenia ludowładztwa, wdrażania dyscypliny społecznej i produkcyjnej, rozszerzenia uprawnień organu wykonawczego rady, wzmocnienia koordynacji terenowej.</u>
          <u xml:id="u-22.3" who="#FranciszekDąbal">Poważny potencjał twórczy wsi i rolnictwa oraz nowe zadania przerastają możliwości dotychczasowych gromadzkich rad narodowych. Pomimo poważnego dorobku nie są one już w stanie sprostać nowoczesnym wymaganiom. Aktualnie istniejące gromady — to organizmy małe, słabe ekonomicznie, bez odpowiednich uprawnień, a ponadto o zasięgu działania znacznie mniejszym od wielu organizacji społeczno-gospodarczych. Na przykład w województwie rzeszowskim działa dotychczas 380 gromad o średnim obszarze 4 700 ha, przeciętnej liczbie ludności — 3 350 oraz 842 gospodarstw. Równocześnie na terenie wsi działa o połowę mniej różnych organizacji gospodarczych, między innymi 145 GS, 136 SOP, 147 urzędów stanu cywilnego, które w sposób naturalny uległy integracji.</u>
          <u xml:id="u-22.4" who="#FranciszekDąbal">Powołanie do życia jednostek większych terytorialnie i ludnościowo stwarza warunki lepszej organizacji i rozwoju samodzielnego organizmu gospodarczego, a nowym gminom umożliwi właściwe sprawowanie władzy, wykonywanie funkcji administracyjnych, nadzorczych i koordynacyjnych. Równocześnie zwiększą się realne możliwości oddziaływania nowych władz gminy na przyspieszenie rozwoju wsi i rolnictwa, podniesienie efektywności produkcji, wyzwolenie poważnych rezerw ludzkich i produkcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-22.5" who="#FranciszekDąbal">W wyniku realizacji polityki pogrudniowej powstały korzystne warunki do wprowadzenia reformy na wsi. Zgodnie z projektami dokumentów nowo powołane gminne rady narodowe zostaną wyposażone w odpowiednie uprawnienia, których brak ujemnie zaważył na pozycji obecnych rad gromadzkich. Uchwalanie gminnych planów gospodarczych będzie zobowiązywać do odpowiedzialności za ich wykonanie, a także zachęcać do większej gospodarności; będzie to równocześnie stwarzać warunki do rozwijania działalności koordynacyjnej, nadzorczej i kontrolnej. Dysponując większymi środkami na potrzeby lokalne, władze gminne będą mogły we własnym zakresie realizować wiele zamierzeń gospodarczych, socjalnych i kulturalnych.</u>
          <u xml:id="u-22.6" who="#FranciszekDąbal">Z dużym zainteresowaniem i aprobatą działaczy rad narodowych spotkał się także projekt ustawy o funduszu gminnym. Określenie źródeł dochodów tego funduszu pozwoli zgromadzić odpowiednie środki na najpilniejsze potrzeby lokalne, na budowę, remonty, konserwację dróg, urządzeń komunalnych, na cele oświatowe, socjalne, kulturalne, popieranie czynów społecznych i innych zamierzeń. Może to równocześnie wyzwolić inicjatywę i środki ludności na rzecz rozwoju własnego środowiska, dać poważne rezultaty wychowawcze i trwałe wartości materialne użyteczności publicznej.</u>
          <u xml:id="u-22.7" who="#FranciszekDąbal">Pełne uzasadnienie znajduje nadanie gminnym radom narodowym szerokich uprawnień w zakresie nadrzędnej władzy i kontroli w stosunku do aparatu wykonawczego oraz koordynacyjnych, o charakterze wiążącym w stosunku do jednostek formalnie radzie nie podporządkowanych, działających na terenie gminy.</u>
          <u xml:id="u-22.8" who="#FranciszekDąbal">Koncentrując środki wszystkich instytucji i zakładów z terenu gminy, będzie można je kierować na najbardziej istotne i społecznie uzasadnione potrzeby rozwoju środowiska. Pozwoli to na ukształtowanie nowych stosunków pomiędzy organami władzy i administracji państwowej a pozostałymi organizacjami, realizującymi planowe zadania gospodarcze.</u>
          <u xml:id="u-22.9" who="#FranciszekDąbal">Dzięki faktycznym kompetencjom gminna rada narodowa uzyska szeroki wpływ na życie społeczne i gospodarkę gminy. Słusznym założeniem ustrojowym reformy jest rozgraniczenie funkcji przedstawicielskich i samorządowych, należących do kompetencji gminnej rady narodowej, od uprawnień administracyjnych, jakie zostaną powierzone naczelnikowi gminy, co umożliwi stosowanie nowoczesnych zasad zarządzania, kierowania i organizacji pracy.</u>
          <u xml:id="u-22.10" who="#FranciszekDąbal">Jednym z ważnych elementów reformy ze społecznego punktu widzenia jest nadanie naczelnikowi gminy uprawnień organu pierwszej instancji w załatwianiu wielu podstawowych spraw. Przekazanie wielu zadań i uprawnień ogniw administracji państwowej szczebla powiatowego do zakresu działania naczelnika gminy ułatwi obsługę miejscowej ludności, która zdecydowaną większość swoich indywidualnych spraw będzie mogła załatwiać w urzędzie gminy, niezbyt odległym od miejsca zamieszkania.</u>
          <u xml:id="u-22.11" who="#FranciszekDąbal">Wysoki Sejmie! Niemała rola przypadnie nowym organom władzy w dziedzinie rozwijania inicjatywy produkcyjnej rolników, wdrażania postępu rolniczego, organizowania usług produkcyjnych dla rolnictwa i usług dla ludności, inicjowania i organizowania prostych form kooperacji, kojarzenia współpracy rolników indywidualnych ze spółdzielniami produkcyjnymi i gospodarstwami państwowymi. Dlatego też usprawnienia wymaga praca zespołów służby rolnej, organizacji społeczno-gospodarczych, obsługujących rolnictwo, m.in. kółek rolniczych, spółdzielni zaopatrzenia i zbytu, spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowych, mleczarskich, ogrodniczych i innych kontrahentów rolnictwa. Ważną rolę będzie spełniać odpowiednie zaopatrzenie rynku wiejskiego w nowoczesne środki produkcji, artykuły konsumpcyjne, a także organizacja skupu produktów rolnych. Będzie to również decydować o poziomie produkcji rolnej, o jej nowoczesności, będzie wpływać na kształtowanie stosunków międzyludzkich w poszczególnych środowiskach, będzie stwarzać określoną atmosferę społeczną i zaangażowanie produkcyjne, wpływać na podnoszenie wiedzy fachowej rolników.</u>
          <u xml:id="u-22.12" who="#FranciszekDąbal">Jest jeszcze wiele spraw, które będą wymagały zainteresowania i pomocy nowych władz. Do nich można zaliczyć między innymi sprawy budownictwa, oświaty i wychowania, ochrony zdrowia i opieki społecznej, kultury, sportu, turystyki i wiele innych.</u>
          <u xml:id="u-22.13" who="#FranciszekDąbal">Decydujące znaczenie dla funkcjonowania nowych organizmów gminnych będą miały zespoły działaczy i pracowników, ich zaangażowanie w realizację zadań. Dlatego też ważną sprawą jest dobór ludzi do władz samorządowych, jak również do aparatu wykonawczego. Słusznie więc zostały określone odpowiednie kryteria społeczne i zawodowe w stosunku do naczelników, sekretarzy i pracowników przyszłych urzędów gminnych oraz pracowników zespołów służby rolnej. Powinni to być działacze, legitymujący się odpowiednią postawą ideowo-moralną i zaangażowaniem społecznym, rozumiejący istotę socjalistycznych przemian w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-22.14" who="#FranciszekDąbal">Jednym z ważnych zadań nowych władz gminy będzie praca ze społeczeństwem, umacnianie samorządu wiejskiego, oddziaływanie na świadomość ludzką, wdrażanie dyscypliny społecznej, rozwijanie postępu, kształtowanie wysokiego poziomu wiedzy społeczno-politycznej i zawodowej, a także umiejętne stwarzanie warunków do szerokiego angażowania ludzi pracy w wykonywanie określonych zadań. Umiejętne wdrażanie zasady ludowładztwa, kształtowanie właściwych stosunków międzyludzkich, poza aspektem wychowawczym przyczyniać się będzie do powstawania wśród społeczeństwa poczucia odpowiedzialności za rozwój gospodarczy i kulturalny swojego środowiska.</u>
          <u xml:id="u-22.15" who="#FranciszekDąbal">Prace przygotowawcze do wprowadzenia reformy odbywają się w korzystnym klimacie politycznym i wzmożonej aktywności społecznej. Rozwija się inicjatywa produkcyjna, wzrastają wyniki gospodarcze, osiągana jest stała poprawa warunków bytowych ludzi pracy.</u>
          <u xml:id="u-22.16" who="#FranciszekDąbal">Odpowiadając na apel kierownictwa partii i Rządu w ramach akcji „20 miliardów”, ludzie pracy województwa rzeszowskiego zwiększą dodatkowo wartość produkcji w bieżącym roku o ogólną sumę ponad 1 600 mln zł, to jest o 60% więcej od początkowo podjętych zobowiązań, a ponadto wykonają czyny społeczne o wartości ponad 700 mln zł.</u>
          <u xml:id="u-22.17" who="#FranciszekDąbal">Obecnie — niezmiernie ważnym zadaniem dla organów administracji państwowej stopnia powiatowego i wojewódzkiego jest stworzenie odpowiednich warunków i udzielenie pomocy przyszłym nowym jednostkom administracji terenowej, aby mogły one podjąć sprawną działalność od chwili ich powołania, a szczególnie w początkowym okresie działalności.</u>
          <u xml:id="u-22.18" who="#FranciszekDąbal">W krótkim stosunkowo czasie trzeba będzie przeprowadzić potrzebne remonty, rozbudowę i budowę nowych pomieszczeń, wyposażyć je w odpowiedni sprzęt, maszyny i urządzenia biurowe oraz wykonać wiele prac organizacyjnych. Równolegle konieczne są prace nad uzupełnieniem sieci dróg i połączeń komunikacyjnych. Będzie to związane z wydatkami, które jednak powinny się szybko zamortyzować.</u>
          <u xml:id="u-22.19" who="#FranciszekDąbal">Wysoka Izbo! Współczesna wieś oczekuje zmian organizacyjnych i dostosowania systemu administracji państwowej do potrzeb rozwijających się sił wytwórczych i nowych zadań.</u>
          <u xml:id="u-22.20" who="#FranciszekDąbal">Przedstawione przez Rząd projekty aktów ustawowych i wykonawczych mają doniosłe znaczenie dla dalszego społeczno-gospodarczego rozwoju wsi i rolnictwa, dla budownictwa socjalizmu w naszym kraju i dlatego zasługują na pełne poparcie.</u>
          <u xml:id="u-22.21" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#AndrzejBenesz">Głos ma poseł Tadeusz Myślik.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#TadeuszMyślik">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Zasadnicza reforma władz terenowych na wsi, której projekt przedstawiony przez Radę Ministrów rozpatrujemy w dniu dzisiejszym, stanowi ważki i oczekiwany krok na drodze doskonalenia systemu zarządzania państwem, kolejne ogniwo zmian zapoczątkowanych w naszym kraju przed niespełna dwoma laty. Nie będę powtarzał wszystkich racji, które, także zdaniem Koła Poselskiego „Znak”, reformę taką uzasadniają. Racje te zostały szeroko omówione w referatach i w dyskusji na VI Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, przedstawił je Wysokiej Izbie na poprzednim posiedzeniu plenarnym obywatel Premier Piotr Jaroszewicz, były wreszcie przedmiotem wspólnej debaty aż trzech komisji sejmowych, w których zasiada łącznie ponad stu obywateli posłów, a więc blisko 1/4 Sejmu. Podnosili je również dzisiaj moi przedmówcy. Dlatego poruszę tylko te aspekty reorganizacji władz terenowych na wsi i zmian w podziale administracyjnym kraju, które bądź wymagają szczegółowego podkreślenia, bądź też pomimo ich nowego określenia prawnego pozostaną nadal pilnym i ważnym zadaniem na jutro i pojutrze.</u>
          <u xml:id="u-24.1" who="#TadeuszMyślik">Takim właśnie zadaniem pozostanie niewątpliwie pełna integracja nowej gminy jako społeczno-gospodarczego mikroregionu. Zakładam, że wojewódzkie rady narodowe, które podejmą w najbliższym czasie uchwały o nowym podziale administracyjnym, wyznaczą granice gmin w sposób rozważny, nie dogmatyczny, uwzględniający w stopniu maksymalnym opinię i wolę ludności. Ale nawet w tych wypadkach sytuacja zastana, a zwłaszcza rozmieszczenie instytucji użyteczności publicznej, sieci placówek handlowych i usługowych, punktów skupu i magazynów, układ dróg, połączeń komunikacyjnych i telekomunikacyjnych, ukształtowały się przecież bardzo często pod wpływem dotychczasowej geografii administracyjnej, pod wpływem naturalnej zupełnie siły przyciągania kilkunastoletniej siedziby władz gromadzkich. Bardzo pilne stanie się więc zadanie przebudowania tych układów, warunkujące scalenie gminy w jeden organizm administracyjny, gospodarczy i społeczny. Tworzenie mikroregionu będzie całym procesem. Niejednokrotnie wystarczą — być może — w tym względzie kompetentne decyzje organizacyjne, w wielu wypadkach jednak rekonstrukcja taka musi pociągać za sobą konieczność uzupełniających inwestycji, zwłaszcza drogowych, uruchomienie dodatkowych linii autobusowych, rewizje rozkładów jazdy itp. Musimy być na to przygotowani, jeżeli założone cele reformy osiągnięte być mają jak najszybciej. Nie można też odkładać zbytnio stworzenia owych niezbędnych warunków jej powodzenia w dziedzinie infrastruktury. A ponieważ nie wszystko to będzie można zrealizować w ramach nawet powiększonego znacznie funduszu gminnego, sądzę, że pod tym kątem spojrzeć należy również na przedstawiony w dniu dzisiejszym Wysokiej Izbie projekt planu społeczno-gospodarczego rozwoju województw w roku 1973, na budżet państwa, a zwłaszcza budżety terenowe oraz na obowiązujący plan 5-letni.</u>
          <u xml:id="u-24.2" who="#TadeuszMyślik">Punktem zwrotnym dyskutowanej reformy jest niewątpliwie rozdzielenie na szczeblu gminy czynnika administracyjnego od czynnika społecznego, samorządowego, wyposażenie gminnego przedstawicielskiego organu władzy w kompetentny i sprawny aparat wykonawczy oraz wprowadzenie na szczeblu gminy jedynie słusznej zasady jednoosobowego kierownictwa i wyraźnie określonej odpowiedzialności. Rozwiązanie takie, stanowiące w jakiejś mierze powrót do klasycznego rozdziału władz, który — jak się okazało w praktyce — merytorycznie się zweryfikował, podyktowane jest zrozumiałą troską o zapewnienie nowo kreowanym organom gminnym prakseologicznych przesłanek działania. Znajduje to swe pełne uzasadnienie w teorii naukowej organizacji pracy i kierowania. Mówił o tym na VI Plenum KC PZPR poseł Edward Babiuch, zwracając uwagę na to, że „w strukturze władzy państwowej jednostki terytorialno-gospodarczego i społecznego zarządzania na wsi pojawi się szereg elementów analogicznych do struktury kierowania zakładem produkcyjnym”.</u>
          <u xml:id="u-24.3" who="#TadeuszMyślik">Zgodny będę — jak sądzę — z duchem rządowego uzasadnienia noweli do ustawy o zmianie ustawy o radach narodowych, jeżeli wyrażę nadzieję, że w toku dalszych prac ustawodawczych ów nowy model „określonego” rozdzielenia organu administracyjnego, wykonawczego od czynnika społecznego, uchwałodawczego i kontrolnego, przeniesiony zostanie również na szczebel powiatowy i wojewódzki. Jak słusznie bowiem stwierdził na wspomnianym już VI Plenum obywatel Premier: „(...) formy pracy aparatu państwowego nie są dane raz na zawsze. Nie mogą one zastygnąć w dotychczasowym kształcie, skoro nie odpowiada on już osiągniętemu poziomowi rozwoju sił wytwórczych i potrzebom społecznym”.</u>
          <u xml:id="u-24.4" who="#TadeuszMyślik">Powodzenie reformy uzależnione będzie przede wszystkim od właściwego doboru osoby naczelnika gminy. Musi to być człowiek bardzo wszechstronnie przygotowany, aby mógł właściwie rozpoznać miejscowe potrzeby, musi równocześnie koordynować swą działalność z pracą administracji centralnej. Musi wykazać się nie tylko kwalifikacjami formalnymi, w którym to zakresie stawiane mu są wysokie wymagania, ale też nie mniejszym doświadczeniem społecznym i niekwestionowanym morale.</u>
          <u xml:id="u-24.5" who="#TadeuszMyślik">Trzeba się liczyć w związku z tym, że nawet przy najbardziej starannym doborze kandydatów, ostateczna ich weryfikacja, a w konsekwencji i selekcja dokona się niejednokrotnie dopiero w toku praktycznego wykonywania obowiązków. Równocześnie pamiętać należy o kadrze ofiarnych działaczy dotychczasowych rad gromadzkich, którzy odejdą z aparatu wykonawczego rad na skutek braku wymaganego cenzusu wykształcenia, którzy jednak pozostaną na wsi jako wartościowi działacze i przyczyniać się będą do realizacji różnorodnych, przyszłych społecznych poczynań. Pragnę przyłączyć się do głosu tych obywateli posłów, którzy mówili z tej trybuny, że działaczy tych w żadnym wypadku nie wolno nam utracić.</u>
          <u xml:id="u-24.6" who="#TadeuszMyślik">Z uznaniem powitać należy zapowiedź wzmocnienia kadrowego nowych urzędów gminnych, zapowiedź obligatoryjnego przekazania gminom wielu uprawnień ze szczebla powiatowego, co powinno w konsekwencji realnie zbliżyć władzę do obywatela, nadanie gminnym radom uprawnień koordynacyjnych oraz danie im możliwości powoływania własnych przedsiębiorstw gospodarczo-usługowych i poważne zwiększanie ich samowystarczalności finansowej.</u>
          <u xml:id="u-24.7" who="#TadeuszMyślik">Równocześnie nie możemy zapominać, że dokonując reformy władz terenowych zobowiązujemy się wobec społeczeństwa, że urząd gminny będzie sprawniej, dokładniej, bez niepotrzebnej zwłoki i mitręgi załatwiał sprawy obywateli — lepiej niż było to do tej pory. Dlatego wielką wagę przywiązuję osobiście do oświadczenia złożonego przez obywatela Premiera na VI Plenum KC PZPR, że rugowane będą z administracji przejawy formalizmu i biurokracji. Przekonany jestem także, że Rząd nie ograniczy stosowania tej zasady jedynie do szczebla gminnego. Jednocześnie trzeba zaznaczyć, że przynajmniej w pierwszej fazie urzędy gminne będą wymagały wsparcia i instruktażu. Już dziś np. wynikła potrzeba zapewnienia od 1 stycznia przyszłego roku pomocy prawnej przy opracowywaniu decyzji administracyjnych tym urzędom gminnym, które na razie nie będą miały swego prawnika.</u>
          <u xml:id="u-24.8" who="#TadeuszMyślik">Wysoka Izbo! W tak zarysowanym modelu władz gminnych, jaki przedstawiony nam został w projektach ustaw i rozporządzeń wykonawczych, szczególna rola, zwłaszcza rola inspiratorska i kontrolna, przypada samej gminnej radzie narodowej. Wieloletnie doświadczenie uczy, że niezależnie od uprawnień formalnych rola organu przedstawicielskiego i jego komisji wobec administracji jest zawsze taka, jaką organ ten potrafi sobie wypracować, aby nie powiedzieć — wywalczyć. Będzie więc ona zależała od tego, czy autorytet organu przedstawicielskiego będą budowały, respektowały i strzegły komitety partii i stronnictw politycznych. Czy będą chciały ukierunkowywać działanie aparatu wykonawczego rady poprzez pracę swoich członków w organie przedstawicielskim, czy też przekazywać będą swe dyrektywy bezpośrednio administracji, poza radą.</u>
          <u xml:id="u-24.9" who="#TadeuszMyślik">Rola rady będzie też zależała od samych radnych, od ich społecznej reprezentatywności i autorytetu, jakim cieszą się w swojej miejscowości, a więc od ich postawy moralnej, od stopnia uświadomienia sobie przez nich współodpowiedzialności za społeczność, w imieniu której sprawują mandaty. Stosunek wzajemny radnego i jego wyborców cechować powinno sprzężenie zwrotne, zasada wzajemnego oddziaływania. Jedynie wyborcy powołani są do weryfikowania w ostatniej instancji tego, czy ich przedstawiciele właściwie sprawują swoje mandaty. Równocześnie jednak każdy radny, podobnie zresztą jak każdy z nas tu obecnych, sam również powołany jest do tego, aby kształtować opinię społeczną, rozbudzać samorządne inicjatywy. Radny musi troszczyć się o sprawy poszczególnych ludzi, jeżeli zwrócą się do niego z prośbą o interwencję; musi jednak też umieć sam rejestrować zjawiska negatywne, starać się usuwać nie tylko skutki, ale i przyczyny dostrzeżonego zła.</u>
          <u xml:id="u-24.10" who="#TadeuszMyślik">Dotychczasowa praktyka stosunków wzajemnych rad i ich organów wykonawczych uczy też, że postulowany ich dialog zastępowany był niekiedy monologiem prezydium, a nawet ściślej — jego aparatu urzędniczego. Jak powiadano bowiem na usprawiedliwienie, dyskutowanie spraw z radnymi wymaga dodatkowego czasu, którego i tak zawsze brakuje, a urzędnicy sami wiedzą lepiej jak co trzeba zrobić. Chciałbym przestrzec przyszłych naczelników gmin przed poddaniem się tej krótkowzrocznej praktyce, która pozbawia aparat wykonawczy koniecznego punktu odniesienia, utrudnia zwłaszcza właściwe widzenie potrzeb społecznych i właściwe zhierarchizowanie stopnia ważności i pilności zadań, utrudnia skupienie wysiłku społeczeństwa wokół tych zadań, zniechęca samych radnych i hamuje procesy demokratyzacji. To samo dotyczy również, w szerszym rozumieniu, stosunku naczelnika gminy i podległego mu zespołu pracowników urzędu gminnego do rozmaitych działających na wsi organizacji społecznych, spółdzielczych czy innych form społecznego działania. Poważne uprawnienia, a w konsekwencji znaczny autorytet naczelnika gminy, powinny wspierać samorządność tych organizacji, powinny stać się gwarantem ich statutowej autonomii.</u>
          <u xml:id="u-24.11" who="#TadeuszMyślik">Wysoka Izbo! Zabiegaliśmy o to, aby wśród nowych, zwiększonych zadań gminnych rad narodowych znalazł się również obowiązek troski o ochronę środowiska. Postulat ten uwzględniony został częściowo w przedstawionej przez posła referenta poprawce do art. 65 ust. 2 pkt 6, a więc w zakresie uprawnień koordynacyjnych gminnej rady narodowej. Jak bardzo ważna jest to sprawa, świadczyć może chociażby pokłosie sesji naukowej, jaka obradowała ostatnio w siedzibie Polskiej Akademii Nauk, na temat „Rolnictwo a ochrona środowiska człowieka”. W opublikowanym po jej zakończeniu komunikacie czytamy m.in. (cytuję za „Życiem Warszawy” z dnia 21 listopada br.):</u>
          <u xml:id="u-24.12" who="#TadeuszMyślik">„Co roku wprowadzamy do gleby 700 tys. ton nasion zaprawionych trującymi związkami ołowiu i rtęci. Krążą one w przyrodzie w nie zmienionym składzie. W wyniku stosowania coraz większej ilości środków chemicznych maleje zdolność gleby do przetworzenia szkodliwych substancji. Występują już i u nas zjawiska całkowitego jej wyjałowienia. W następstwie chemizacji rolnictwa wzrasta w glebie ilość grzybów, które wytwarzają rakotwórcze aflatoksyny i jednocześnie hamują działalność pożytecznych glonów i drobnoustrojów glebowych. Te i inne konsekwencje technicznego rozwoju rolnictwa wynikają z potrzeb ekonomicznych i konsumpcyjnych (...). Obecnie już osiągane sporadycznie plony 70 q pszenicy i 400 q ziemniaków z ha pozwalają na dostarczenie z jednego hektara żywności dla 7 osób, ale jednocześnie wywołują wszystkie te szkodliwe zjawiska, o których była mowa wyżej”. Jak stwierdził główny referent sesji prof. Józef Prończuk — naukowcy przedstawiają, niestety, jak dotąd swoje poglądy w sposób filozoficzny i ogólny, a zatem nieczytelny i nieskuteczny wobec administracji rolnej i przedstawicieli dziedzin technicznych. Zdaniem uczonego, technika wyprzedza kulturę i stąd wynika największe bezpośrednie zagrożenie człowieka. Konieczna staje się zmiana języka nauki czystej, przedstawianie poglądów naukowców w taki sposób, aby technicy, aby administracja rolna nie mogły ich odrzucić. Oczywiście, wiemy dobrze, że nie może być mowy o zakazie stosowania środków chemicznych. Istnieje jednak pilna potrzeba takiego opracowania technologii rolnej, aby jej ujemne skutki dla człowieka i środowiska zostały zredukowane do minimum. Nie ulega wątpliwości, że możliwe to będzie przy ścisłym współdziałaniu naukowców, praktyków i administracji na wszystkich szczeblach, w tym także nowej administracji gminnej.</u>
          <u xml:id="u-24.13" who="#TadeuszMyślik">Wysoka Izbo! W przekonaniu o wadze i słuszności rozpatrywanej dziś reformy władzy terenowej na wsi, o ekonomicznej i społecznej zasadności nowego podziału administracyjnego, Koło Poselskie „Znak” głosować będzie za przedstawionymi projektami ustaw o zmianie Konstytucji PRL, o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych oraz o funduszu gminnym. Równocześnie przekonani jesteśmy, że Rada Ministrów, która uchwalone dziś akty prawne będzie wcielała w życie, zechce rozważyć i uwzględnić przedstawione przeze mnie uwagi i postulaty.</u>
          <u xml:id="u-24.14" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#AndrzejBenesz">Głos ma poseł Piotr Karpiuk.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-26">
          <u xml:id="u-26.0" who="#PiotrKarpiuk">Wysoki Sejmie! Rządowe projekty ustaw, przedstawione do zaakceptowania Wysokiej Izbie, stanowią jeszcze jeden dowód świadczący o konsekwentnej realizacji uchwał VI Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Podobnie jak założenia dotyczące reorganizacji administracji terenowej, które po VI Plenum Komitetu Centralnego naszej partii przedyskutowane zostały z mieszkańcami wsi, ustawy te znajdują uznanie i pełne społeczne poparcie w terenie. Słusznie podkreśla się w uzasadnieniach i w dyskusji, że reforma administracji nie polega na zwykłym łączeniu małych jednostek administracyjnych w jednostki duże, lecz stanowi ona głęboką reorganizację niższych szczebli władzy i zasad ich funkcjonowania oraz pociąga za sobą daleko idące zmiany jakościowe. Zmiany te polegają przede wszystkim na:</u>
          <u xml:id="u-26.1" who="#PiotrKarpiuk">— stworzeniu warunków do dalszego rozwoju demokracji socjalistycznej oraz na wzmocnieniu roli i autorytetu rad narodowych i ich organów wykonawczych,</u>
          <u xml:id="u-26.2" who="#PiotrKarpiuk">— zwiększeniu uprawnień rady i naczelników urzędów gminy w wyniku przekazania im niektórych kompetencji powiatu oraz na zabezpieczeniu odpowiednich środków kadrowych, finansowych i materialnych, niezbędnych do wykonywania zwiększonych zadań.</u>
          <u xml:id="u-26.3" who="#PiotrKarpiuk">Jesteśmy wszyscy przekonani, że rozpatrywane dziś na posiedzeniu Sejmu PRL projekty ustaw mieć będą decydujące znaczenie dla usprawniania kierowania coraz bardziej złożonymi społeczno-gospodarczymi procesami rozwoju kraju przez wszystkie ogniwa administracji państwowej oraz stworzą warunki zwiększenia udziału ludności w kierowaniu sprawami swojego terenu i przez to współrządzenia krajem.</u>
          <u xml:id="u-26.4" who="#PiotrKarpiuk">Reforma najniższego ogniwa administracji tkwi głęboko w naszej dzisiejszej rzeczywistości, bowiem wywołana została osiągniętym już poziomem rozwoju polskiej wsi i potrzebami jej przyszłości, wynikającymi z programów przyspieszenia wzrostu produkcji rolnej, warunkującej w poważnym stopniu tempo rozwoju naszego kraju, a szczególnie warunkującej tempo wzrostu realnych płac i dochodów ludności.</u>
          <u xml:id="u-26.5" who="#PiotrKarpiuk">Obok przyspieszenia wzrostu produkcji rolnej, powołanie sprawnie funkcjonujących i z dużymi uprawnieniami ogniw władzy państwowej w terenie, mieć będzie decydujący wpływ na przebieg procesów przemian socjalnych, na podniesienie poziomu życia i kultury wsi polskiej.</u>
          <u xml:id="u-26.6" who="#PiotrKarpiuk">Polityka naszej partii i ZSL prowadzona w stosunku do rolnictwa od dwóch lat cieszy się niesłabnącym poparciem mieszkańców wsi. Daje ona ewidentne rezultaty w postaci przyspieszonego wzrostu produkcji rolnej, a w ślad za tym i nie spotykany dotąd dynamiczny wzrost dochodów wsi — w okresie 10 miesięcy w br. w stosunku do 10 miesięcy w 1970 roku dochody ludności rolniczej, pochodzące tylko ze skupu artykułów rolnych wzrosły w naszym województwie o ponad 47%. Ten wskaźnik wzrostu mówi sam za siebie i nie wymaga komentarzy. Niezależnie jednak od olbrzymiego postępu dokonanego w latach władzy ludowej na wsi, niezależnie od rozwiązania z inicjatywy naszej partii w okresie ostatnich dwu lat wielu problemów nurtujących wieś — mam tu na myśli zniesienie obowiązkowych dostaw i ustalenie korzystnych, wysoko opłacalnych cen skupu produktów rolnych, powszechne ubezpieczenie rolników i lepsze zaopatrzenie wsi w środki produkcji, w tym także zniesienie reglamentacji węgla — wieś nasza, szczególnie w województwach wschodnich i południowo-wschodnich, ma jeszcze wiele cech właściwych gospodarce naturalnej, a rolnicy pracują niezwykle ciężko i rzeczywiście od świtu do nocy, a już szczególnie ciężkie jest życie kobiety wiejskiej, której w miarę wzrostu produkcji rolnej przybywa dodatkowych zajęć i obowiązków.</u>
          <u xml:id="u-26.7" who="#PiotrKarpiuk">Na dowód tego twierdzenia przytoczę, że w województwie lubelskim ciągle jeszcze 15% gospodarstw rolnych nie ma światła elektrycznego. Na każdy 1000 mieszkańców wsi przypada: 54 odbiorniki telewizyjne, 17 lodówek i 18 odkurzaczy. Mieszkania wyposażone w instalację wodną, centralne ogrzewanie, kanalizację i gaz należą ciągle na wsi do nielicznych, rzadkich wyjątków. Występują dotkliwie odczuwalne braki w wyposażeniu wsi w urządzenia socjalne, sieć handlową i ośrodki służby zdrowia. Niedostateczna jest także w województwie sieć dróg bitych, a wywozić ze wsi i dowozić do wsi trzeba coraz więcej towarów. Tylko buraków, ziemniaków i zboża ze zbiorów roku bieżącego trzeba będzie przewieźć w województwie lubelskim około 3 mln ton. W województwie jest prawie 380 tys. gospodarstw chłopskich, w których nadal główną siłę pociągową stanowią konie, a jak wiadomo nie jest to symbol postępu. Tych poczciwych zwierząt mamy w województwie około 311 tys. i jeden koń przypada na 4,5 ha gruntów ornych. Są to tylko niektóre fragmentaryczne dane charakteryzujące niedorozwój naszej wsi i warunki życia ludności wiejskiej.</u>
          <u xml:id="u-26.8" who="#PiotrKarpiuk">Dążenia ludności wiejskiej do zwiększenia produkcji rolnej i zapewnienia lepszych warunków życia i pracy są naturalne, społecznie uzasadnione i konieczne. Ludność wiejska żywo zainteresowana jest umocnieniem władzy terenowej i jest przekonana, że gminne rady narodowe i urzędy gminne obdarzone zaufaniem rolników oraz mające niezbędne uprawnienia i środki, szybko i sprawnie rozwiązywać będą codzienne sprawy i kłopoty naszej wsi, ułatwiać będą podnoszenie poziomu produkcji rolnej, przyspieszając jednocześnie zmniejszanie dystansu, jaki dzieli dziś warunki życia i pracy na wsi od osiągniętych już w mieście.</u>
          <u xml:id="u-26.9" who="#PiotrKarpiuk">Rolnictwo Lubelszczyzny ciągle nie należy do przodujących w kraju, jednak posiada ono olbrzymie i nie wykorzystane dotąd rezerwy możliwe do uruchomienia zarówno w drodze bezinwestycyjnej, jak i w drodze lepszego wyposażenia wsi w środki produkcji. Szczególne znaczenie mieć będzie w tym względzie rozszerzenie programu melioracji, elektryfikacji oraz budownictwa drogowego i inwentarskiego. Największe rezerwy tkwią ciągle w inicjatywie ludzkiej, w podnoszeniu poziomu wiedzy rolniczej i ścisłym przestrzeganiu technologii produkcji rolnej. Usunięcie istniejących zaniedbań w sferze kultury rolnej, a także w wyposażeniu wsi w środki produkcji, stanowić będzie wdzięczne pole działania gminnych rad narodowych i naczelników urzędu gminy. Przygotowana z dniem 1 stycznia 1973 r. reforma administracji stwarza warunki do tego działania, bowiem w gminie powstanie sprawna, dysponująca dużymi uprawnieniami i poparciem społecznym władza terenowa, podlegająca wnikliwej kontroli organów przedstawicielskich, jakimi będą gminne rady narodowe.</u>
          <u xml:id="u-26.10" who="#PiotrKarpiuk">Wysoki Sejmie! Zadania stojące przed gminną radą narodową i naczelnikiem gminy, jak wynika to z projektów ustaw i uchwał Rady Ministrów, będą bardzo odpowiedzialne i złożone. Rozumiemy, że kształtowanie się ośrodków gminnych dysponujących wszystkimi niezbędnymi urządzeniami, to proces długotrwały, wymagający dużych środków finansowych. Reforma administracji terenowej i umocnienie organów przedstawicielskich stanowi zaledwie początek i dobry start do rozwiązania wielorakich problemów stojących przed nami na wsi. Rady narodowe dysponować będą odpowiednimi środkami finansowymi, przeznaczonymi na zaspokajanie potrzeb społecznych. Środki finansowe pozostające do dyspozycji rad będą znacznie zróżnicowane, zależnie od wielkości źródeł dochodów. Najsłabsze źródła dochodów będą mieć gminy o najniższym poziomie rozwoju, powstanie więc sytuacja, w której najbiedniejszy mieć będzie najwięcej potrzeb, a jednocześnie najmniejsze możliwości uzyskania środków finansowych z własnych źródeł. W tej sytuacji, dla zabezpieczenia odpowiedniego rozwoju wszystkim gminom, istotne znaczenie mieć będzie przede wszystkim rozbudzenie i odpowiednie wsparcie inicjatywy poszczególnych wsi, wyzwalanie rezerw w poszczególnych gospodarstwach, a także odpowiednia polityka w zakresie dotacji, polegająca na preferowaniu gmin słabszych pod względem rozwoju gospodarczego. Rzecz w tym, by dotacje państwowe kierować przede wszystkim do gmin najbardziej zaniedbanych, a jednocześnie charakteryzujących się dużą inicjatywą i ofiarnością ludności, zmierzającą do przezwyciężenia niedorozwoju.</u>
          <u xml:id="u-26.11" who="#PiotrKarpiuk">Sądzę, że byłoby także celowe przystąpić w możliwie szybkim czasie do opracowania perspektywicznych, społeczno-gospodarczych planów rozwoju poszczególnych gmin. Plany te umożliwią dokładne poznanie potrzeb i ustalenie źródeł ich finansowania.</u>
          <u xml:id="u-26.12" who="#PiotrKarpiuk">Przed gminnymi radami narodowymi i urzędami gmin staną duże zadania w zakresie wyrównania poziomu wszystkich źle i średnio prowadzonych gospodarstw w gminie do poziomu gospodarowania rolników przodujących, a także zadania w zakresie udzielania odpowiedniej pomocy wszystkim rolnikom i zapewnienia właściwej obsługi rolnictwa. W naszych warunkach jest to zadanie szczególnej wagi ze względu na dużą liczbę gospodarstw rolnych i znaczne zróżnicowania występujące w poziomie gospodarowania poszczególnych rolników.</u>
          <u xml:id="u-26.13" who="#PiotrKarpiuk">Jesteśmy świadomi tego, że sprawnie funkcjonująca władza może w terenie wiele zdziałać. Decydujące jednak znaczenie mieć będzie to, na ile władza ta zapewni sobie poparcie mieszkańców wsi, czy potrafi być władzą szanowaną przez wszystkich, czy potrafi być władzą, której rolnicy chętnie pomagać będą w realizacji ambitnych i wielkich zadań stojących przed polskim rolnictwem. To — jak sądzę — będzie czynnikiem rozstrzygającym o przyszłych efektach reformy administracji.</u>
          <u xml:id="u-26.14" who="#PiotrKarpiuk">Jestem przekonany, że przedstawione Sejmowi projekty ustaw zostaną przyjęte w proponowanym brzmieniu wraz z poprawkami komisji i znajdą pełne, aktywne i zaangażowane poparcie wszystkich mieszkańców wsi, dla dobra których nasza partia zgłosiła inicjatywę umocnienia niższych ogniw władzy ludowej.</u>
          <u xml:id="u-26.15" who="#PiotrKarpiuk">Zadania stojące dziś i jutro przed rolnictwem oraz konieczność szybszego zaspokajania socjalno-bytowych potrzeb społeczności wiejskiej wymagają prężnej, sprawnie funkcjonującej władzy, zdolnej kierować procesami społeczno-gospodarczego rozwoju wsi — taką władzą będą gminne rady narodowe i urzędy gminne.</u>
          <u xml:id="u-26.16" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-27">
          <u xml:id="u-27.0" who="#AndrzejBenesz">Głos ma poseł Aleksandra Poch.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-28">
          <u xml:id="u-28.0" who="#AleksandraPoch">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Korzystając z możliwości wystąpienia z trybuny sejmowej, pragnę poruszyć niektóre problemy dotyczące rozwoju oświaty, kultury i zdrowia w nowych warunkach po utworzeniu gminnych rad narodowych i urzędów gminnych.</u>
          <u xml:id="u-28.1" who="#AleksandraPoch">W wyniku spotkań i dyskusji z wyborcami mogę stwierdzić, że społeczeństwo akceptuje nowy podział administracyjny i wiąże z nim duże nadzieje.</u>
          <u xml:id="u-28.2" who="#AleksandraPoch">Nowa ustawa ma służyć zwiększeniu samorządności społecznej i umożliwić rozwiązywanie różnych problemów na szczeblu pierwszej instancji, działając w interesie mieszkańców i państwa.</u>
          <u xml:id="u-28.3" who="#AleksandraPoch">Jednym z ważniejszych problemów jest podniesienie rangi i poziomu oświaty na wsi. Projekt ustawy wraz z aktami wykonawczymi zakłada rozwiązanie tego tak istotnego problemu. Chodzi mianowicie o zorganizowanie takiej szkoły, by dorównywała ona swym poziomem szkole miejskiej.</u>
          <u xml:id="u-28.4" who="#AleksandraPoch">Próba zorganizowania takiej właśnie szkoły zbiorczej i zapewnienie dowożenia do niej dzieci, znana pod nazwą eksperymentu kościańskiego, została podjęta w woj. poznańskim. Idea tej szkoły sprawdziła się w praktycznym działaniu. Dlatego uważam, że projektowana w naszym kraju reforma szkolnictwa i powołanie zbiorczej szkoły gminnej jest właściwym rozwiązaniem, odpowiadającym społecznemu interesowi mieszkańców wsi. Wymaga to jednak zabezpieczenia w budżetach rad narodowych odpowiednich środków na bazę lokalową, budowę dróg oraz rozwój transportu. Istniejące w woj. poznańskim szkoły zbiorcze obsługuje 11 autobusów, a dla pełnej sieci szkół gminnych potrzeba ich znacznie więcej. Powstaje również konieczność zwiększenia odpowiednich środków na budownictwo mieszkań dla nauczycieli, co wiąże się z zapewnieniem przyszłej szkole gminnej dostatecznej liczby wysoko kwalifikowanej kadry nauczycielskiej, W tak zorganizowanych szkołach na pewno podniesie się poziom wyników nauczania.</u>
          <u xml:id="u-28.5" who="#AleksandraPoch">Gminne rady narodowe, jako samodzielna jednostka, będą mogły planować rozwój placówek oświatowych według potrzeb i możliwości.</u>
          <u xml:id="u-28.6" who="#AleksandraPoch">Przyszły urząd gminny, zgodnie z duchem ustawy, powinien stać się centrum życia kulturalnego na swoim terenie. Obecnie na wsiach jest wiele klubów i ośrodków kulturalnych, jednak w większości działalność tych placówek ogranicza się do sprzedaży kawy. Dzieje się tak dlatego, że osoby prowadzące kluby są raczej zainteresowane handlem, a nie mają przygotowania do prowadzenia zajęć kulturalnych. Obowiązki zaś opiekuńcze spoczywają na barkach działaczy społecznych, wykonujących często różne inne funkcje. Nie daje to pożądanych efektów.</u>
          <u xml:id="u-28.7" who="#AleksandraPoch">Powstaje zatem potrzeba organizacji lub ewentualnie budowy gminnych ośrodków kulturalnych w tych gminach, gdzie ich nie ma, a w których znalazłyby się pomieszczenia takie, jak: klub środowiskowy, sala widowiskowa, dział metodyczny, pracownie, ognisko społeczno-artystyczne, biblioteka. Taki ośrodek, moim zdaniem, powinien kierować klubami w poszczególnych wsiach i nadawać im odpowiedni kierunek działania, zgodnie z zainteresowaniami mieszkańców, a zwłaszcza młodzieży. Wydaje mi się, że przyszłe władze gminne powinny także zadbać o rozwój kultury fizycznej. Rzecz polega na tym, że wśród młodzieży wiejskiej jest dużo utalentowanych osób, którymi trzeba się odpowiednio zainteresować.</u>
          <u xml:id="u-28.8" who="#AleksandraPoch">Wysoka Izbo! Obok wielu problemów nurtujących społeczeństwo wiejskie, poważnym problemem jest sprawa wiejskich ośrodków zdrowia. Zdrowie to największy skarb człowieka i uważam, że przyszłe gminy muszą to zagadnienie potraktować poważnie. W związku z powszechnym ubezpieczeniem rolników wzrosło zapotrzebowanie na tego rodzaju placówki. Wydaje mi się, że konieczne staje się, by na terenie każdej gminy mieścił się ośrodek zdrowia z podstawową kadrą lekarską i pielęgniarską. Powszechnie znany jest przecież fakt, że rolnik jest zbyt pochłonięty produkcją i ze względu na dużą stratę czasu w docieraniu do zbyt oddalonych ośrodków, korzysta z pomocy lekarza czy stomatologa w ostatecznych wypadkach.</u>
          <u xml:id="u-28.9" who="#AleksandraPoch">Dobre rozwiązanie tego zagadnienia widzę w podjętych już poczynaniach budowy tak zwanych centrów socjalno-kulturalnych, powstających w naszym województwie w ramach banku inicjatyw społecznych. W tych obiektach znajdą pomieszczenia ośrodek zdrowia, punkt apteczny, dom kultury oraz mieszkania dla personelu. Ośrodki te powinny być powiązane ściśle z przyszłym urzędem gminnym.</u>
          <u xml:id="u-28.10" who="#AleksandraPoch">Dowodem troski o zdrowie człowieka jest inicjatywa I Sekretarza Komitetu Centralnego PZPR tow. Edwarda Gierka dotycząca utworzenia narodowego funduszu ochrony zdrowia, która spotkała się z żywym poparciem społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-28.11" who="#AleksandraPoch">Wysoki Sejmie! W projekcie ustawy w art. 65d jest takie sformułowanie: „W wypadkach uzasadnionych charakterem lub rozmiarami podejmowanych zadań gminne rady narodowe współdziałają z sąsiednimi radami narodowymi i w związku z tym mogą w szczególności: 1) podejmować wspólne uchwały (…) 3) ustalać zasady wspólnego korzystania z określonych obiektów i urządzeń”.</u>
          <u xml:id="u-28.12" who="#AleksandraPoch">Uważam sformułowanie takie za bardzo słuszne, ponieważ będą z pewnością gminy dysponujące mniejszymi budżetami i wtedy będą mogły Wspólnie z sąsiednimi radami planować i budować obiekty do wspólnego wykorzystania.</u>
          <u xml:id="u-28.13" who="#AleksandraPoch">Temu celowi służy również ustawa o funduszu gminnym, w której jest wyraźnie zaznaczone. na jakie cele ten fundusz ma być wykorzystany.</u>
          <u xml:id="u-28.14" who="#AleksandraPoch">Uważam zatem, że ustawy, które uchwalimy, wychodzą naprzeciw społeczno-ekonomicznym potrzebom terenu i zapewniają rozwój naszej wisi.</u>
          <u xml:id="u-28.15" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-29">
          <u xml:id="u-29.0" who="#AndrzejBenesz">Proszę Posła Sekretarza Stanisławę Karną o odczytanie komunikatu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-30">
          <u xml:id="u-30.0" who="#StanisławaKarna">Bezpośrednio po zarządzeniu przerwy obiadowej w obradach Sejmu odbędzie się w sali kolumnowej posiedzenie Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów z udziałem przewodniczących wszystkich komisji sejmowych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-31">
          <u xml:id="u-31.0" who="#AndrzejBenesz">Zarządzam przerwę do godziny 16.</u>
          <u xml:id="u-31.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 14 min. 35 do godz. 16 min. 05)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-32">
          <u xml:id="u-32.0" who="#AndrzejWerblan">Obywatele Posłowie! Wznawiam obrady. Głos ma poseł Tadeusz Haładaj.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-33">
          <u xml:id="u-33.0" who="#TadeuszHaładaj">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Dzisiejsza debata nad projektami ustaw o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych oraz o funduszu gminnym poprzedzona została konsultacjami z szerokimi kręgami społeczeństwa na spotkaniach poselskich oraz licznych środowiskowych zebraniach i w dyskusjach. Uczestnicząc w tych konsultacjach, jak i w pracach komisji sejmowych nad przedstawionymi Wysokiej Izbie do uchwalenia projektami, zapoznając się dokładnie z ich duchem i treścią, pragnę przedstawić swoje osobiste i powszechne odczucie ich wielkiego znaczenia społeczno-politycznego i gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-33.1" who="#TadeuszHaładaj">Znaczenia tego upatruje się w stworzeniu zespołu prawnych, ekonomicznych i społeczno-politycznych warunków, dostosowanych do współczesnego etapu rozwoju kraju, które pozwolą skuteczniej rozwiązywać problemy wsi, doskonalić organizację i obsługę produkcji rolnej, wzbogacać życie społeczno-kulturalne.</u>
          <u xml:id="u-33.2" who="#TadeuszHaładaj">Jako obywatel naszego kraju mam pełną świadomość, że taka funkcja dyskutowanych dziś ustaw będzie jedynie możliwa przy ścisłym powiązaniu działań państwa, jego organów i instytucji z aktywnością całego społecznego frontu działania na terenach objętych reformą, a szczególnie na wsi.</u>
          <u xml:id="u-33.3" who="#TadeuszHaładaj">Reforma władzy i administracji terenowej ma charakter przyszłościowy. Wyraża się to w nowoczesności administracyjnego podziału wsi, utworzeniu silnej władzy i administracji terenowej najniższego szczebla, mogących spełniać perspektywiczne wymagania, ale przede wszystkim w tym, że pełny kształt gospodarczy i społeczno-kulturalny gminy trzeba będzie tworzyć przez wiele lat. Wymaga to wypracowania nowoczesnej, kompleksowej, perspektywicznej koncepcji zagospodarowania kraju, powstającej w konkretnej rzeczywistości i sprawdzanej przez życie. Wymaga wielu tysięcy inwestycji gospodarczych i socjalno-kulturalnych, a takich zamierzeń nie osiąga się nawet najlepszym aktem prawnym, ale trudem codziennego tworzenia i pracy świadomych zamierzonego celu ludzi.</u>
          <u xml:id="u-33.4" who="#TadeuszHaładaj">Ten przyszłościowy charakter rozpatrywanych dziś ustaw budzi żywy rezonans wśród młodego pokolenia, którego myśli i zamiary najbardziej związane są z przyszłością. Temu tematowi pragnę poświęcić w swoim wystąpieniu szczególną uwagę. W ostatnim czasie na spotkaniach, w codziennych rozmowach z młodzieżą żyjącą na wsi, dostrzega się wzrastające zainteresowanie pracą w rolnictwie, pozostaniem na wsi. Ale w ślad za tym młodzież poszukuje odpowiedzi na nurtujące ją pytania: jakie są szanse bardziej nowoczesnego życia i pracy, jakie możliwości wszechstronniejszego rozwoju własnej osobowości. Tym pytaniom i podejmowanym próbom rozwiązań wychodzi na spotkanie zamierzona reforma władzy i administracji terenowej, dająca możliwość zdynamizowania społeczno-gospodarczego i kulturalnego rozwoju wsi.</u>
          <u xml:id="u-33.5" who="#TadeuszHaładaj">Pragnę stwierdzić, że młodzież wiejska ma świadomość tego, że „nasze jutro zaczyna się dziś”, że własną, wspólną przyszłość musimy tworzyć w codziennej rzetelnej pracy, nauce i działaniu.</u>
          <u xml:id="u-33.6" who="#TadeuszHaładaj">W ostatnich dwu latach, po ważnych zmianach w polityce rolnej pracę w rolnictwie podjęło wiele tysięcy młodych ludzi. Chcą oni stosować nowoczesne metody produkcji i rozwiązań organizacyjnych w celu osiągnięcia tak ważnego dla całej gospodarki wzrostu produkcji, a także, aby ułatwiać sobie pracę.</u>
          <u xml:id="u-33.7" who="#TadeuszHaładaj">Podejmowane próby specjalizacji produkcji, jej wszechstronnej mechanizacji i modernizacji są powszechnym dążeniem młodych rolników. Sprzyjają temu kółka rolnicze i inne instytucje obsługi rolnictwa, stara się pomagać służba rolna, inspiruje Związek Młodzieży Wiejskiej. Coraz powszechniejszymi formami pomocy, wzajemnego współdziałania i wymiany doświadczeń są zespoły młodych rolników, których liczba w ostatnich latach wzrosła do ponad 4 tysięcy. Ich współzawodnictwo pod nazwą „ZMR — start do nowoczesnego rolnictwa” daje ciekawe efekty społeczno-produkcyjne. Ambicje zawodowe i efekty produkcyjne wyzwalają masowe konkursy o tytuł „Wzorowego młodego rolnika” i „Najlepszego pracownika i kolegi”, w których udział bierze około 40 tysięcy młodzieży. W ostatnim czasie obserwujemy wzrost podejmowanych przez młodzież wiejską inwestycji budowlanych i modernizacji obiektów gospodarczych; tworzą się zespoły użytkowania maszyn i zagospodarowania ziemi, powstają nowe spółdzielnie produkcyjne.</u>
          <u xml:id="u-33.8" who="#TadeuszHaładaj">Jest to dążenie do czegoś nowego, lepszego, na drodze socjalistycznych przeobrażeń wsi i rolnictwa, którego idee konsekwentnie krzewi wśród młodzieży wiejskiej w ciągu całego okresu swej pracy Związek Młodzieży Wiejskiej. Uważam, że obecnie powstają dobre warunki do dalszego dynamizowania poczynań podejmowanych w tym zakresie przez wieś.</u>
          <u xml:id="u-33.9" who="#TadeuszHaładaj">Nie sądzę, by mogło być zaskoczeniem stwierdzenie, że dotychczasowy układ gromad nie sprzyjał właściwemu wspieraniu nowatorskich inicjatyw, że nie mogła nadążyć za nimi fachowa pomoc i opieka, że brak było warunków do optymalnego zaspokojenia wzrastających potrzeb. Stąd też nie zawsze np. ZMR miały fachowego opiekuna, a inwestujący — doradztwo czy materiały. Powszechne jest odczucie młodych rolników, że w gminie poprzez skoordynowane działanie instytucji rolnych obsługi rolnictwa, dzięki nowym kompetencjom gminnej władzy i administracji, braki te w niedługim czasie zostaną wyeliminowane, że twórcza myśl i działanie uzyskają wszędzie poparcie i fachową pomoc.</u>
          <u xml:id="u-33.10" who="#TadeuszHaładaj">Niezwykle ważnym problemem dla środowiska wiejskiego i młodzieży wiejskiej jest wprowadzana obecnie reforma oświatowa. Powołanie szkoły gminnej eliminować będzie istniejące dysproporcje w poziomie szkół wiejskich i miejskich, sprzyjać stwarzaniu wiejskiej młodzieży warunków równego startu do dalszej nauki i właściwego rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-33.11" who="#TadeuszHaładaj">Dziś, również w rolnictwie, podstawowym atutem są kwalifikacje, a sytuacja w tym zakresie nie jest dobra. Corocznie około 50 tys. młodzieży wiejskiej nie kończy szkoły podstawowej, ponad 80 tys. nie podejmuje nauki po jej ukończeniu, a w rolnictwie w dalszym ciągu podejmuje pracę tylko około 40% przygotowanych zawodowo ludzi.</u>
          <u xml:id="u-33.12" who="#TadeuszHaładaj">Tworzony i umacniany system szkolnictwa rolniczego stopnia zawodowego, a z czasem średniego, ma szansę uzyskać w systemie gminnej oświaty ważne miejsce i w pełni zabezpieczyć potrzeby na kwalifikowaną kadrę. Otwiera się szansa na wyeliminowanie zjawisk niekończenia podstawowego wykształcenia przez wiejską młodzież. Są to problemy o wielkiej społecznej randze i muszą być rozwiązywane z udziałem całej wsi, a podstawę do tego stwarza projekt ustawy o gminnych radach narodowych.</u>
          <u xml:id="u-33.13" who="#TadeuszHaładaj">Szkoła, obok kształcenia, wnosi ważne wartości kulturalne i wychowawcze, i w nowym ujęciu ma szansę istotnie oddziaływać na intelektualny i moralny poziom społeczności wiejskiej.</u>
          <u xml:id="u-33.14" who="#TadeuszHaładaj">Mam również nadzieję, że obecny system oświaty rolniczej, realizowany w ramach zespołów przysposobienia rolniczego przez kółka rolnicze i ZMW, uzyska w szkole gminnej ważnego sojusznika, a po spełnieniu jego ważnej obecnie roli dokształcającej dla ponad 150 tys. młodzieży rocznie będzie się stawał systemem permanentnego doskonalenia kwalifikacji zawodowych.</u>
          <u xml:id="u-33.15" who="#TadeuszHaładaj">Sferą równie ważnych, oczekiwanych zmian jest systematyczny rozwój, z udziałem samej wsi, bazy do działalności kulturalno-rekreacyjnej.</u>
          <u xml:id="u-33.16" who="#TadeuszHaładaj">Zamierzone tworzenie gminnych ośrodków kultury oraz ośrodków sportu, turystyki i wypoczynku, przy wykorzystaniu obecnych placówek klubowych i obiektów sportowych pozwoli w większości wsi rozwijać udział społeczeństwa wiejskiego w tworzeniu i korzystaniu z dóbr kultury.</u>
          <u xml:id="u-33.17" who="#TadeuszHaładaj">Dotychczasowy stan opieki zdrowotnej na wsi, po ważnym akcie ubezpieczenia społecznego wsi. ma szansę dalszego rozwoju, zarówno dzięki zakładanej koncepcji Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej, jak i utworzeniu w przyszłości narodowego funduszu ochrony zdrowia. Podjęcie takiego wysiłku przez całe społeczeństwo mogłoby przynieść bardzo pożyteczne efekty dla wsi, co potwierdza dotychczasowy sposób budowy szkół.</u>
          <u xml:id="u-33.18" who="#TadeuszHaładaj">Pragnę stwierdzić, że młodzież wiejska jako współorganizator wiejskich szkół zdrowia, realizator wielu czynów społecznych na rzecz budowy wiejskich ośrodków zdrowia, widzi swój konkretny udział w tworzeniu takiego funduszu i dalszej realizacji inwestycji służby zdrowia na wsi. Potwierdzeniem tego niech będą patronaty kół ZMW z województwa gdańskiego nad budową 12 ośrodków zdrowia, powszechne deklaracje i składki członków ZMW z województwa kieleckiego i szczecińskiego.</u>
          <u xml:id="u-33.19" who="#TadeuszHaładaj">Wysoki Sejmie! Zdaję sobie sprawę, że zamierzona reforma, której kształt wynika z realizacji programu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju wymaga wysiłku całego społeczeństwa wsi, a młodzież stanowiąca jego integralną część powinna być w pierwszych szeregach budowniczych nowego kształtu gminy.</u>
          <u xml:id="u-33.20" who="#TadeuszHaładaj">Wiem również o zaufaniu, jakim obdarzono tysiące młodych ludzi powierzając im ważne funkcje na terenie gmin. Chcemy, by tej młodej, ideowej, dobrze wykształconej kadry szybko przybywało. Ambicją Związku Młodzieży Wiejskiej — ideowo-politycznej organizacji młodzieżowej — jest, by młodzi nie zawiedli pokładanych w nich nadziei. Organizacja pragnie pomóc im w jak najlepszym wypełnieniu powierzonych zadań, pragnie zdynamizować całe swoje działanie m.in. poprzez powołanie zarządów gminnych jako najniższych instancji ZMW, koordynatorów i inspiratorów pracy młodzieży z poszczególnych wsi, jako dobrych pomocników terenowej władzy.</u>
          <u xml:id="u-33.21" who="#TadeuszHaładaj">Wysoka Izbo! Część społeczeństwa wiejskiego wyraża obawy, że w nowym systemie gmin maleć będzie rola samorządu wiejskiego. Znając dokładnie intencje przedstawionych dziś projektów ustaw mamy pełną świadomość, że zmierzają one konsekwentnie do dalszego rozwijania i umacniania systemu demokracji socjalistycznej, a w tym różnych form tak bogatej i potrzebnej samorządności wiejskiej, której rola będzie w dalszym ciągu wydatnie wzrastała. Uważam, że ważnym zadaniem wszystkich obywateli posłów, radnych, całego społecznego frontu działania na wsi jest wyczerpujące wyjaśnienie tych wątpliwości. Pomóc temu może m. in. spopularyzowanie ustawy o funduszu gminnym i aktywna praca wszystkich nowo powołanych organów społecznych szczebla gminnego. Jest to bardzo ważne w sytuacji, gdy liczy się każda dobra inicjatywa, gdy niezastąpione jest bezinteresowne społeczne działanie.</u>
          <u xml:id="u-33.22" who="#TadeuszHaładaj">Widząc wysokie walory społeczno-polityczne przedstawionych ustaw, stwarzające szansę wszechstronnego, dynamicznego rozwoju wsi, rolnictwa i całego kraju, będę głosował za ich przyjęciem. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-33.23" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-34">
          <u xml:id="u-34.0" who="#AndrzejWerblan">Głos ma poseł Zygmunt Filipowicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-35">
          <u xml:id="u-35.0" who="#ZygmuntFilipowicz">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Gromadzkie rady narodowe były najniższym ogniwem władzy państwowej w terenie. Tylko jednak w niewielkiej mierze były one tej władzy faktyczną, pierwszą instancją. Słabe strony gromadzkiego ogniwa były bardzo widoczne. Nie wyposażone bowiem były w odpowiednie uprawnienia i środki materialne. System kadrowy i zasięg obszarowy nie sprzyjał inicjatywie i spełnianiu koniecznych funkcji gospodarczych i społecznych. Nie mogło być zresztą inaczej, bowiem liczba ważnych dla życia wsi i działających na jej rzecz instytucji była niewspółmierna do liczby gromadzkich rad narodowych. Tę niekorzystną sytuację obecna reforma całkowicie likwiduje. Istotę tej reformy, której nadajemy wysoką rangę ustawy, stanowi bowiem powołanie gmin jako nowych, silnych organizacyjnie i ekonomicznie oraz większych obszarowo jednostek nowego podziału administracyjnego państwa. Te organy władzy i administracji wyposażamy w szerokie, wyraźne kompetencje, o jednoznacznej treści. Ranga tych kompetencji znalazła wyraz w uznaniu potrzeby zorganizowania w każdej gminie niezbędnych instytucji gospodarczych, które służyć będą realizacji tych trudnych zadań.</u>
          <u xml:id="u-35.1" who="#ZygmuntFilipowicz">Urzędy gminne powstaną jako organy administracji państwowej, kierowane przez naczelników. Swoje funkcje sprawować oni będą na podstawie zasady tak koniecznego jednoosobowego kierownictwa.</u>
          <u xml:id="u-35.2" who="#ZygmuntFilipowicz">Celem reformy jest stworzenie prawidłowych ekonomicznie i organizacyjnie korzystnych warunków rozwoju społeczno-gospodarczego wsi, a więc intensyfikacji rolnictwa, poprawy warunków bytowych mieszkańców, pogłębienia demokracji socjalistycznej oraz dalszego umocnienia roli i autorytetu rad narodowych. Rozwój demokracji socjalistycznej należy widzieć w oddzieleniu funkcji uchwałodawczej od wykonawczej, jak też w powołaniu nowego typu prezydium organizującego pracę rady oraz w umocnieniu inspiratorskiej i kontrolnej działalności komisji radnych. Działalność gminnej rady uzupełniana i podbudowana będzie działalnością zebrań wiejskich i organów w samorządzie miast-gmin.</u>
          <u xml:id="u-35.3" who="#ZygmuntFilipowicz">Wysoka Izbo! W tym rozumieniu rzeczy ustawa o utworzeniu gmin stanowi pierwszy milowy krok w dziele reformy administracji państwowej, konieczny i skuteczny etap na drodze do poprawy systemu zarządzania państwem. Nie jest to przesada. Ciągle jeszcze prawie 50% obywateli Polski mieszka na wsi. Ludzie ci dostarczają gospodarce narodowej i społeczeństwu podstawowe dobra, niezbędne dla egzystencji państwa i społeczeństwa. To oni w poważnym stopniu decydują o poziomie polskiego rolnictwa, stanowiącego jedną z zasadniczych dziedzin naszej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-35.4" who="#ZygmuntFilipowicz">Na spotkaniach poselskich słyszałem m.in. kilka pytań i te pytania stawiam.</u>
          <u xml:id="u-35.5" who="#ZygmuntFilipowicz">Co przyniesie mieszkańcom wsi uchwalenie tej ustawy? O ile skróci się ich droga do urzędu i okres oczekiwania na załatwienie ich ważnych i życiowych interesów? Czy podjęte w uchwałach Rządu zmiany poprawią styl pracy tych im najbliższych ogniw aparatu administracyjnego? Czy będą one spełniały rolę służebną w stosunku do obywatela?</u>
          <u xml:id="u-35.6" who="#ZygmuntFilipowicz">Stawiam te pytania również sobie i Wam — Posłowie. Podobnie czynią to niewątpliwie miliony mieszkańców obecnych 4 313 gromad, które przekształcimy w 2 381 gmin.</u>
          <u xml:id="u-35.7" who="#ZygmuntFilipowicz">Wysoka Izbo! Trzeba sobie otwarcie powiedzieć, że lektura tak poważnego zestawu aktów prawnych, pełnych specjalistycznych sformułowań i rozwiązań nie była zadaniem łatwym.</u>
          <u xml:id="u-35.8" who="#ZygmuntFilipowicz">Daleka jest również i trudna — jak dobrze to wiemy — droga od dobrej ustawy do dobrej praktyki.</u>
          <u xml:id="u-35.9" who="#ZygmuntFilipowicz">Dla każdego z nas jest jednak już obecnie zrozumiałe, że projekt ustawy, którą uchwalimy — kładzie nie tylko fundament pod słuszne rozwiązania prawne i ustrojowe, ale i co ważniejsze, stwarza dobre podstawy dla działalności praktycznej najliczniejszych ogniw naszej administracji. Są to dobre i mocne podstawy.</u>
          <u xml:id="u-35.10" who="#ZygmuntFilipowicz">Różne władze i uprawnienia zastępuje się jedną władzą, mającą szerokie prawa. Słusznie też rozdziela się funkcje ogólno-dyrektywnego stanowiska od bieżącego, szczegółowego gospodarowania i administrowania. Rada narodowa nie utraci niczego ze swych społecznych, demokratycznych, samorządnych walorów. Władza wykonawcza zyska na sprawności, sprężystości i inicjatywie. Tę pierwszą będzie reprezentować szeroki organ przedstawicielski, tę drugą — dobry fachowiec — organizator, naczelnik gminy, mający szerokie uprawnienia koordynacyjne, którego działalność wspierana będzie pracą 20-osobowego zespołu specjalistów. W ten sposób radni — jako reprezentanci ogółu obywateli — skoncentrują się na zadaniach podstawowych. Natomiast władza wykonawcza będzie miała warunki do szybkiego podejmowania koniecznych decyzji w granicach prawa, bez oczekiwania na postanowienia kolektywne, wydawane dotąd często w najbłahszych nawet sprawach. Kolektywnie rządzić, ale pojedynczo wykonywać dyrektywy rządzących i przepisy prawne — oto zasady, które patronują naszej reformie. Realizacja tych zasad powinna przynieść korzyść obywatelowi załatwiającemu swoje sprawy w urzędzie gminnym.</u>
          <u xml:id="u-35.11" who="#ZygmuntFilipowicz">Z pełnym zadowoleniem dostrzegamy w dziele reformy administracyjnej próbę przeniesienia teoretycznych wskazówek prakseologii, jako nauki o sprawnym działaniu, na grunt praktyki, praktyki rządzenia, gospodarowania i administrowania.</u>
          <u xml:id="u-35.12" who="#ZygmuntFilipowicz">Koleżanki i Koledzy Posłowie! Ostatnio bardzo często mówimy o osobistej odpowiedzialności jednostki za powierzone jej obowiązki i za prawidłowo wykonywaną pracę. Wiemy jednak, że granice tej odpowiedzialności zacierają się tam, gdzie decyduje się zbiorowo. Powierzamy więc obecnie duży zakres władzy wykonawczej, sprawowanej jednoosobowo — naczelnikowi gminy. Zdajemy sobie sprawę z faktu, że zarówno ustawa, jak i projekty rozporządzeń wykonawczych w sprawie zakresu działania naczelnika gminy i decentralizacji zadań z powiatu do gminy dają mu poważne uprawnienia. Pozwoli to niewątpliwie gminnej radzie skutecznie egzekwować odpowiedzialność za wykonywanie zadań od tego pełnoprawnego fachowca, szefa — urzędnika. Dając naczelnikowi autentyczne prawa i władzę, umożliwiamy jego przełożonym nadzór nad jego pracą, a więc dokładne i szczegółowe rozliczanie go z powierzonych zadań i uprawnień. Organy nadzoru poziomego i pionowego będą mogły określić efekty i ewentualne uchybienia w jego działalności. Będą mogły też pomagać mu, jeżeli okaże się to konieczne. W tym naszym modelu zarządzania naczelnik gminy nie będzie urzędnikiem „malowanym”, nie będzie tylko reprezentował. Otrzyma bowiem środki władzy i prawo dyspozycji. Jeżeli czegoś powinniśmy się obawiać — to nadmiernego przeciążenia go władzą. Eksperci obliczyli, że na szczeblu gminy trzeba będzie wydawać blisko 50 tys. decyzji rocznie — decyzji czy dyspozycji z zakresu prawa finansowego, rolnego, budowlanego, wodnego i innych. Niebezpieczeństwo takiego przeciążenia będzie występować szczególnie w pierwszym okresie realizacji reformy, kiedy nie wykształci się jeszcze nowy układ stosunków gmina — powiat. Dlatego wydaje się niezbędne zapewnienie przez Rząd i prezydia rad wyższych stopni niezbędnej pomocy resortów, prezydiów wojewódzkich rad narodowych, a przede wszystkim prezydiów powiatowych rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-35.13" who="#ZygmuntFilipowicz">Wysoka Izbo! W czasie trzech ostatnich moich spotkań poselskich w Sępólnie, Chojnicach i Tucholi w woj. bydgoskim — dyskutowaliśmy bardzo szeroko nad problemem gmina — powiat. Ojcowie powiatu, mający za sobą lata doświadczeń w wielkiej szkole pracy społecznej, jaką stanowią rady narodowe, są w pełni świadomi swoich obowiązków, koniecznej pomocy na rzecz gmin. Wyrażali oni przekonanie, że przygotowanie nowych gmin do ich odpowiedzialnej pracy oraz realizacja uprawnień i zadań w pierwszym okresie działalności urzędów gminnych zależeć będzie od energii i pracy prezydiów powiatowych rad narodowych i ich aparatu administracyjnego.</u>
          <u xml:id="u-35.14" who="#ZygmuntFilipowicz">Stwierdzam z pełnym zadowoleniem, że moi rozmówcy, jak też zebrany aktyw społeczny i gospodarczy, wykazywali pełną troskę o sprawy gmin i zgłaszali serdeczną gotowość pomocy. Podkreślali też troskę i pomoc Rządu i osobiście Prezesa Rady Ministrów w jak najlepszym realizowaniu zadań reformy. Podkreślali wypowiedź Premiera. Jaroszewicza, że: „o prawidłowej realizacji zadań, jakie staną przed gminną administracją, decydować będzie jakość i poziom jej kadry”.</u>
          <u xml:id="u-35.15" who="#ZygmuntFilipowicz">Cytowali stwierdzenia członka Biura Politycznego tow. Edwarda Babiucha: „Stawiamy i musimy stawiać kadrze urzędów gminnych wysokie wymagania kwalifikacyjne. Czynimy to w interesie powodzenia całej reformy, w interesie ludności wiejskiej, rozwoju gospodarki, postępu społecznego, lepszej obsługi ludności. Trzeba zrobić wszystko, by ustalone kryteria zatrudnienia kadry urzędów gminnych zostały dotrzymane i respektowane”.</u>
          <u xml:id="u-35.16" who="#ZygmuntFilipowicz">Rozmówcy moi zwracali szczególną uwagę, że wśród osób wytypowanych na stanowiska kierownicze w przyszłych gminach znajduje się duża stosunkowo, bo kilkusetosobowa grupa doświadczonych pracowników prezydiów powiatowych rad narodowych. Kandydaci na przyszłych naczelników i sekretarzy gmin charakteryzują się odpowiednimi walorami i odpowiadają stawianym im wymogom. Rzecz w tym, alby ludzie ci, realizując przyszłe, trudne zadania uzyskali należny autorytet działaczy i kierowników, by podnieśli kulturę pracy najniższego ogniwa władzy terenowej.</u>
          <u xml:id="u-35.17" who="#ZygmuntFilipowicz">Prawdą jest jednak, że naczelnikiem urzędu gminy i sekretarzem nikt się nie rodzi. Pełnowartościowym pracownikiem stanie się naczelnik dopiero w przyszłej, codziennej pracy, w walce o intensyfikację produkcji rolnej, o podniesienie poziomu kulturalnego wsi i zaspokajanie potrzeb ludności. Cechy osobowe naczelników, sekretarzy i pracowników urzędu gminy, takie jak wysoka wiedza, pracowitość, rzetelność w wykonywaniu obowiązków, a także umiejętność utrzymania kontaktu i więzi z mieszkańcami, kształtować będzie kolektyw, ogół towarzyszy i bezpartyjnych z organizacji politycznych, społecznych i zawodowych.</u>
          <u xml:id="u-35.18" who="#ZygmuntFilipowicz">Wysoka Izbo! Reforma administracyjna znajduje tak konieczne i zasadnicze oparcie w decyzjach dotyczących konstrukcji planów finansowych i polityczno-gospodarczych. Wyrazem tego jest między innymi projekt ustawy o funduszu gminnym. Jej treść jest konkretnie realistyczna i to wyróżnia ją korzystnie, biorąc pod uwagę założenia reformy terytorialnej wsi. Czyni ona z gminy nie tylko posiadacza licznych praw i obowiązków, ale i środków pieniężnych. Gmina ma być samodzielnym, dobrze zorganizowanym organem. Na mocy uchwalanej przez nas ustawy do kasy gminy wpływać będą nie tylko niektóre dotychczasowe dochody powiatu, ale i sumy zdobyte ze źródeł nowych, jak na przykład z powiększonych opłat na rzecz funduszu gminnego, pobieranych od uspołecznionych gospodarstw rolnych i leśnictwa.</u>
          <u xml:id="u-35.19" who="#ZygmuntFilipowicz">Wzmocnienie uprawnień rady w kształtowaniu planu rozwoju i środków przeznaczonych na finansowanie zadań ustalonych tym planem, a także postanowienie, na mocy którego gminna rada narodowa decydować będzie samodzielnie o wykorzystaniu wygospodarowanych nadwyżek budżetowych — stanowią rękojmię rozwoju gmin i roli rady w tym rozwoju. Rękojmię tę wzmacnia postanowienie, że gmina sprawuje kontrolę jednostek państwowych i spółdzielczych oraz organizacji społecznych, działających na terenie gminy, zwłaszcza pod względem ich gospodarności i właściwego podejścia do potrzeb obywateli, a także w zakresie przestrzegania dyscypliny, ładu i porządku.</u>
          <u xml:id="u-35.20" who="#ZygmuntFilipowicz">Wysoka Izbo! Nowa gmina, silna ekonomicznie, zdolna do samodzielnego zaspokajania wielu potrzeb swych mieszkańców, samorządna i sprawnie administrowana — stworzy dobre podstawy dla dalszej reformy administracji państwowej w powiecie i w województwie.</u>
          <u xml:id="u-35.21" who="#ZygmuntFilipowicz">Ustawa ma ponadto walor szczególny, jakim jest zbliżenie władzy ludowej i aparatu państwowego do obywatela. Zacieśnia więź ze światem pracy wsi i pogłębia służebność tej władzy wobec potrzeb człowieka.</u>
          <u xml:id="u-35.22" who="#ZygmuntFilipowicz">Tak rozumiejąc wagę przeprowadzonej reformy — posłowie Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego, które mam zaszczyt reprezentować, będą głosować za przyjęciem ustaw o zmianie Konstytucji PRL, o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych oraz o funduszu gminnym. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-35.23" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-36">
          <u xml:id="u-36.0" who="#AndrzejWerblan">Głos ma poseł Witold Łasisz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-37">
          <u xml:id="u-37.0" who="#WitoldŁasisz">Wysoki Sejmie! Od chwili podjęcia decyzji o potrzebie reorganizacji gromadzkich rad zainteresowanie rolników tymi sprawami nie słabnie.</u>
          <u xml:id="u-37.1" who="#WitoldŁasisz">Liczne przykłady z naszego powiatu i województwa kieleckiego obrazują, jak wzrasta i potęguje się udział rolników, którzy zgłaszają propozycje, uwagi i wnioski w trakcie przygotowań do powołania gminnych rad narodowych. Wynika to przede wszystkim z powszechnych potrzeb i nadziei, że nowe gminne rady, naczelnicy, urzędy gminne będą lepiej i skuteczniej rozwiązywać problemy unowocześnienia i systematycznego wzrostu produkcji rolnej, a w tym intensyfikacji hodowli.</u>
          <u xml:id="u-37.2" who="#WitoldŁasisz">Rolnicy oczekują, że w siedzibie gmin będą zlokalizowane lub utworzone instytucje obsługujące rolników i służące mieszkańcom gminy. Ułatwi to załatwianie spraw, wpłynie na przyspieszenie decyzji, pozwoli na uzgodnienie pomocy i obsługi kredytowej, zaopatrzenia, kontraktacji i usług. Zmniejszy się bieganina do różnych miejscowości, w których były rozproszone gromadzkie rady i instytucje. Rolnik zaoszczędzi czas, a w rolnictwie właściwie wykorzystany czas w ogromnej mierze decyduje o produkcji rolnej, o wykorzystaniu rezerw.</u>
          <u xml:id="u-37.3" who="#WitoldŁasisz">Gminy mają zapewnić bardziej skuteczne rozwiązywanie spraw budownictwa na wsi, szczególnie inwentarskiego. Rolnicy spodziewają się pomocy przy wyborze odpowiedniego, taniego i funkcjonalnego typu budynku, jego dokumentacji, lokalizacji, w uzyskaniu zezwolenia, kredytów oraz zorganizowanego zaopatrzenia w materiały budowlane i zapewnienia właściwego wykonawstwa.</u>
          <u xml:id="u-37.4" who="#WitoldŁasisz">Obecnie nierzadko budowa budynków w gospodarstwach chłopskich ciągnie się całymi miesiącami, jeśli nie latami. Rzemieślnicy budowlani często jednocześnie wykonują kilka budynków. Zostawiają rozpoczętą budowę u jednego rolnika, aby iść pracować u drugiego. I tak kolejno.</u>
          <u xml:id="u-37.5" who="#WitoldŁasisz">Nieodzowna jest więc ze strony urzędów gminnych należyta pomoc organizacyjna i rozsądny nadzór nad budownictwem wiejskim. Wpłynie to korzystnie na intensyfikację i rozwój produkcji zwierzęcej oraz na specjalizację gospodarstw. Ze społecznego punktu widzenia nie jest sprawą obojętną, czy rolnik chowa 3 tuczniki czy 20 tuczników, czy musi sprzedawać cielęta o wadze 80 kg, czy opasać je do wagi 400–500 kg.</u>
          <u xml:id="u-37.6" who="#WitoldŁasisz">Pomoc ze strony urzędów gminnych powinna również zmierzać do popierania zespołowego budownictwa inwentarskiego. Tam gdzie trudno jest prowadzić hodowlę jednemu rolnikowi, powinno się nią zająć kilku rolników. Trzeba jak najszybciej zapoznać rolników z zasadami finansowania i z działalnością zespołów rolników.</u>
          <u xml:id="u-37.7" who="#WitoldŁasisz">Ma także szczególne znaczenie fakt, czy czterech rolników zajmuje się hodowlą 12 czy 100 tuczników, czy przystąpią do hodowli np. młodego bydła rzeźnego, owiec, drobiu, której do tej pory w ogóle w swoich gospodarstwach nie prowadzili.</u>
          <u xml:id="u-37.8" who="#WitoldŁasisz">Rolnicy uważają, że przy pomocy i w rezultacie inicjatywy nowych gmin odpowiedniego znaczenia nabierze praca zespołów rolników zmierzająca do najlepszego wykorzystania ziemi słabo plonującej, bo zaniedbanej, nie nawożonej i źle zagospodarowanej, przy uprawie której nie stosuje się mechanizacji pracy. Przyniesie to dodatkowe tony ziarna, ziemniaków, paszy i mięsa.</u>
          <u xml:id="u-37.9" who="#WitoldŁasisz">Pomimo niewątpliwych osiągnięć w organizacji fachowego poradnictwa dla rolników, w dalszym ciągu odczuwa się niedosyt poradnictwa konkretnego, dostosowanego do warunków wsi i potrzeb gospodarstw. Takie poradnictwo jest bardzo potrzebne, takiego poradnictwa rolnicy oczekują od gmin, od gminnej służby rolnej, od służby specjalistycznej z różnych organizacji rolniczych, których liczba sięga około 40 tys. Otrzymując taki właśnie instruktaż i poradnictwo, coraz więcej rolników wykorzysta rezerwy produkcyjne w swoich gospodarstwach, a wielu zacznie śmielej przechodzić do specjalizacji gospodarstw w określonych działach produkcji rolnej: Wyniki produkcyjne takich gospodarstw będą szybko wzrastać.</u>
          <u xml:id="u-37.10" who="#WitoldŁasisz">Już obecny okres zimowy musi być wykorzystany na dotarcie do każdego rolnika z odpowiednimi zadaniami, poradą i instruktażem.</u>
          <u xml:id="u-37.11" who="#WitoldŁasisz">W nowej gminie każde gospodarstwo ma produkować, i to dobrze produkować. Tak uważają wszyscy dobrzy rolnicy. Dla rolników jako producentów potrzebna jest silna gmina — gmina zdolna do kompleksowego rozwiązywania problemów wynikających z rozwoju społeczno-ekonomicznego wsi.</u>
          <u xml:id="u-37.12" who="#WitoldŁasisz">Jednocześnie rolnicy pragną, aby odbywał się harmonijny rozwój gminy, aby sprawiedliwie — jak mówią — był dzielony gminny bochen chleba.</u>
          <u xml:id="u-37.13" who="#WitoldŁasisz">Rolnicy w pełni zdają sobie również sprawę z tego, że wraz z powołaniem gmin nie znikną trudności, a nawet porażki, ale powstające warunki pozwolą na ich szybkie, skuteczne usuwanie. Działalność gminnych rad uraz silnych, umocnionych gminnych organizacji partyjnych, przy ścisłej współpracy z gminnymi organizacjami ZSL, przyczyni się do powstania nowej, jednolitej społeczności gminnej.</u>
          <u xml:id="u-37.14" who="#WitoldŁasisz">Wszystko przemawia za tym, że powstanie u nas prężny, silny ekonomicznie, o wysokim poziomie oświaty i kultury mikroregion.</u>
          <u xml:id="u-37.15" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-38">
          <u xml:id="u-38.0" who="#AndrzejWerblan">Głos ma poseł Sylwester Zawadzki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-39">
          <u xml:id="u-39.0" who="#SylwesterZawadzki">Wysoki Sejmie! Obywatelu Marszałku! Rozważana w dniu dzisiejszym reforma władz terenowych na wsi nie jest, jak mówił obywatel Prezes Rady Ministrów w swoim wprowadzeniu do debaty sejmowej, jakimś powierzchownym zabiegiem organizacyjnym, a „zasadniczą zmianą strukturalną”, jest jedną z zasadniczych reform ustrojowych. Jej sens polityczny i ekonomiczny, zmierzający do przyspieszenia awansu gospodarczego i kulturalnego wsi, do usprawnienia administracji gminnej oraz pogłębienia demokracji socjalistycznej był wielokrotnie podkreślany w toku prac komisji sejmowych i w toku dzisiejszej debaty. Jest rzeczą niezwykle ważną, aby ten głęboki sens reformy przyświecał wszystkim działaniom związanym z jej urzeczywistnieniem, aby nie była ona w praktyce sprowadzona do zabiegu organizacyjnego.</u>
          <u xml:id="u-39.1" who="#SylwesterZawadzki">Chciałbym w związku z tym skoncentrować się tylko na trzech rozwiązaniach polityczno-ustrojowych, które leżą u podstaw projektu ustawy i różnią się w sposób istotny od rozwiązań dotychczasowych.</u>
          <u xml:id="u-39.2" who="#SylwesterZawadzki">Pierwsze z tych rozwiązań wychodzi z założenia, że gminne rady stanowić będą podstawowe ogniwo w systemie rad narodowych. Oznacza to odejście od koncepcji, która w praktyce życia codziennego traktowała gromadzką radę jako pomocnicze ogniwo o charakterze opiniodawczo-doradczym i wykonawczym w stosunku do prezydium powiatowej rady narodowej i 16 jego wydziałów. Konsekwencją tak pojmowanej roli gromadzkiej rady było przekształcenie nadzoru organu szczebla powiatowego w rodzaj kurateli pozbawiającej podopiecznego prawa decyzji.</u>
          <u xml:id="u-39.3" who="#SylwesterZawadzki">Potwierdzeniem takiego właśnie stosunku do gromadzkiej rady były m.in. i takie fakty:</u>
          <u xml:id="u-39.4" who="#SylwesterZawadzki">— jak przywożenie z powiatu projektu budżetu gromadzkiej rady w tzw. „ołówku”, do formalnego zatwierdzenia przez sesję gromadzkiej rady;</u>
          <u xml:id="u-39.5" who="#SylwesterZawadzki">— jak konieczność zabiegania przez ludność wsi nawet o tak drobne sprawy, jak zorganizowanie zabawy — bo zgodę trzeba było uzyskać aż w trzech wydziałach szczebla powiatowego;</u>
          <u xml:id="u-39.6" who="#SylwesterZawadzki">— jak nadmiernie rozbudowana sprawozdawczość;</u>
          <u xml:id="u-39.7" who="#SylwesterZawadzki">— jak nadmierna ilość nieskoordynowanych ze sobą kontroli ze strony kilkunastu wydziałów PRN.</u>
          <u xml:id="u-39.8" who="#SylwesterZawadzki">U podstaw reformy leży założenie daleko odbiegające od tej praktyki i przyjmujące za punkt wyjścia, że podstawowym ogniwem w systemie rad narodowych powinno być to ogniwo, które jest bezpośrednio powiązane ze społeczeństwem, które ma najczęstszy, codzienny kontakt z obywatelem. Zmierzając do tego projekt ustawy, jak również akty wykonawcze:</u>
          <u xml:id="u-39.9" who="#SylwesterZawadzki">— rozszerzają poważnie funkcje i zadania gminnych rad narodowych na całokształt spraw gospodarczych, socjalnych i kulturalnych, kładąc szczególny nacisk na zadania związane ze wzrostem produkcji rolnej; gminna rada ma znajdować się w centrum życia gospodarczego w odróżnieniu od dotychczasowej sytuacji, w której życie gospodarcze przebiegało obok gromadzkiej rady;</u>
          <u xml:id="u-39.10" who="#SylwesterZawadzki">— zapewniają gminnym radom odpowiednie środki, wysuwając przed nimi perspektywę wyposażenia w pełny zestaw agend administracyjnych, gospodarczych, socjalnych i kulturalnych;</u>
          <u xml:id="u-39.11" who="#SylwesterZawadzki">— wyposażają je w konkretne uprawnienia, zarówno gdy chodzi o załatwianie indywidualnych spraw obywateli, jak również, gdy chodzi o pełnienie funkcji koordynacyjnych w stosunku do organów i przedsiębiorstw nie podporządkowanych.</u>
          <u xml:id="u-39.12" who="#SylwesterZawadzki">Dopiero pełne powiązanie zmian w podziale terytorialnym ze zmianami w funkcjach gminnej rady, ich kompetencjach i środkach dają obraz konsekwencji, jakie wynikają z traktowania gminnej rady jako ogniwa podstawowego w systemie rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-39.13" who="#SylwesterZawadzki">Druga konstrukcja polityczno-prawna przyjęta w projekcie ustawy, która decyduje o jej nowatorskim charakterze, polega na uznaniu gminnej rady (art. 65a) nie tylko jako organu władzy państwowej, lecz również jako podstawowego organu samorządu społecznego na terenie gminy. Jest to określenie zbieżne ze stanowiskiem doktryny prawa państwowego i administracyjnego, która przeciwstawia się traktowaniu samej konstrukcji prawnej samorządu, jak i pojęcia samorządu jako domeny doktryny burżuazyjnej i burżuazyjnego przeżytku i która traktuje samorząd jako nieodłączny element zasady centralizmu demokratycznego. Socjalistyczny system nie tylko nie zmniejsza, ale stwarza znacznie szersze możliwości dla rozwoju samorządności niż jakikolwiek z dotychczasowych systemów. Uznanie gminnej rady jako podstawowego organu samorządu społecznego oznacza wytyczenie linii działania w czterech kierunkach:</u>
          <u xml:id="u-39.14" who="#SylwesterZawadzki">1) w kierunku umacniania samorządności w funkcjonowaniu samej gminnej rady i jej organów; służyć temu celowi ma m.in. powołanie prezydium gminnej rady jako społecznego organu organizującego działalność rady i jej komisji;</u>
          <u xml:id="u-39.15" who="#SylwesterZawadzki">2) w kierunku pogłębienia więzi między gminną radą a innymi formami samorządności w gminie, a przede wszystkim formami samorządu gospodarczego w postaci kółek rolniczych, spółdzielczości zaopatrzenia i zbytu oraz różnego rodzaju organizacjami społecznymi;</u>
          <u xml:id="u-39.16" who="#SylwesterZawadzki">3) w kierunku pogłębienia samorządu wiejskiego, co oznacza wzrost znaczenia zebrań wiejskich, jak również funkcji sołtysa;</u>
          <u xml:id="u-39.17" who="#SylwesterZawadzki">4) w kierunku zwiększenia samodzielności w rozwiązywaniu spraw wsi przez gminną radę narodową i jej organy. Dotyczy to nie tylko samodzielności w dysponowaniu funduszem gminnym, co gwarantuje rozpatrywana również w dniu dzisiejszym ustawa o funduszu gminnym. Chciałbym przy tym zwrócić uwagę na to, co było podkreślane na posiedzeniach Komisji Prac Ustawodawczych, że jest to jedna z nielicznych ustaw, która nie zawiera ani jednej delegacji ustawowej, co dotyczy nie tylko samodzielności w dysponowaniu funduszem gminnym, ale też w wielu innych dziedzinach, w których władze gromadzkie były dotychczas krępowane nadmiernie szczegółowymi przepisami i wskaźnikami.</u>
          <u xml:id="u-39.18" who="#SylwesterZawadzki">Pogłębienie samorządności w wyżej wymienionych kierunkach zależy oczywiście od wielu czynników. Decydować o tym będzie w poważnym stopniu stanowisko centralnych organów — ministerstw, które w procesie porządkowania dotychczasowych przepisów prawnych bądź stanowienia nowych przepisów, mogą przyczynić się do likwidacji dotychczasowych przejawów skrępowania i mogą przyczynić się do rozszerzenia „luzu kierowniczego” organów szczebla gminnego, przyczyniając się w ten sposób nie tylko do rozwoju samorządności i sprawniejszego załatwiania spraw obywateli, ale również do usprawnienia kierownictwa w linii pionowej.</u>
          <u xml:id="u-39.19" who="#SylwesterZawadzki">Realizacja założeń ustawy będzie zależała w poważnym stopniu od ugruntowania podstaw finansowych samorządności. Duże znaczenie będzie miało z tego punktu widzenia oparcie środków finansowych gminy w poważnym stopniu na dochodach własnych. Wydaje się jednak, że również większa samodzielność gminnych rad w określaniu wydatków budżetowych mogłaby przyczynić się do zwiększenia gospodarności i rozwoju inicjatyw gmin. Powinny więc następować istotne zmiany w trybie uchwalania budżetów gminnych rad. Zgadzam się z głosem jednego z przedmówców, że sprawa wielkości i struktury budżetów gminnych zasługuje na jak najbardziej wnikliwe rozważenie w toku zbliżającej się debaty budżetowej. Niemałą rolę w tym procesie będą mieć formy nadzoru organu szczebla powiatowego. Nie można wykluczyć, że na różnych terenach będą dawać o sobie znać tendencje utrwalone w ciągu dłuższego okresu czasu, tradycje paternalistycznego podejścia, że niezbędna w tym okresie pomoc może się przekształcać w „prowadzenie za rękę”.</u>
          <u xml:id="u-39.20" who="#SylwesterZawadzki">Można również oczekiwać, że zainteresowane przebiegiem reformy organy wystąpią z żądaniem dodatkowych sprawozdań i informacji.</u>
          <u xml:id="u-39.21" who="#SylwesterZawadzki">Wydaje się, że największą pomoc okażą gminnym radom i naczelnikom gmin te powiaty, które skoncentrują nadzór, wykonywany dotychczas przez wydziały, przede wszystkim w jednym organie podporządkowanym bezpośrednio prezydiom PRN i które będą je chronić od nadmiernej ilości przepisów i sprawozdań, odciążą je od wydawania zbędnych zaświadczeń, natomiast zaopatrzą je w zbiory przepisów, w poradniki, gotowe formularze, wzory tablic informacyjnych, w połączenia telefoniczne ze wszystkimi sołectwami itp.</u>
          <u xml:id="u-39.22" who="#SylwesterZawadzki">Jednym z ważnych i pilnych problemów będzie podnoszona na ostatnim plenum ZG Zrzeszenia Prawników Polskich — sprawa pomocy prawnej dla gminnej rady, zmierzająca w perspektywie do wprowadzenia stanowiska referenta prawnego.</u>
          <u xml:id="u-39.23" who="#SylwesterZawadzki">Wszystko to wskazuje, że reforma władz terenowych na wsi, jeśli ma nie być tylko powierzchownym zabiegiem organizacyjnym, wymaga zasadniczych zmian w metodach kierownictwa w linii pionowej, a zwłaszcza szczebla powiatowego.</u>
          <u xml:id="u-39.24" who="#SylwesterZawadzki">Trzecim istotnym novum w zestawieniu z dotychczasowym modelem rad narodowych jest wyraźniejsze rozgraniczenie kompetencji między gminną radą jako organem władzy i samorządu społecznego a organem wykonawczo-zarządzającym w gminie.</u>
          <u xml:id="u-39.25" who="#SylwesterZawadzki">Byłoby błędem, w moim przekonaniu, traktowanie tego rozwiązania — jak to uczynił poseł Myślik — jako powrotu do zasad ustrojowych opartych na teorii podziału władzy, gdyż przyjęte rozwiązanie nie przyjmuje zasady równowagi, a zasadę nadrzędności rady, jako organu przedstawicielskiego, nad organem wykonawczo-zarządzającym.</u>
          <u xml:id="u-39.26" who="#SylwesterZawadzki">Podkreślając słuszność tego rozwiązania trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że realizacja reformy może w tym właśnie punkcie napotykać określone trudności. Jeśli chodzi bowiem o gromadzkie rady, to — jak wiadomo — wiele czynników nie sprzyjało dotychczas aktywności radnych. Wiemy również, że od pewnego czasu (w związku z przygotowaniami reformy) osłabła w pewnym stopniu działalność gromadzkich rad i MRN w małych miasteczkach. Niektóre rady nie zbierały się na sesjach już od wielu miesięcy. Nie można nie brać pod uwagę również i tego, że ostatni rok 4-letniej kadencji jest zawsze rokiem słabszej aktywności organów przedstawicielskich. Poza tym nowe gminne rady powstaną w wyniku połączenia radnych wchodzących dotychczas w skład różnych rad. Powstaną więc nowe rady, nowe prezydia, nowe komisje. Właściwa organizacja wszystkich ogniw wymaga zawsze, jak wiadomo, pewnego czasu. Są to czynniki, które mogą nie sprzyjać aktywności gminnego przedstawicielstwa, zwłaszcza gdyby na poszczególnych terenach nie spotykało się ono z przychylnym stosunkiem i zainteresowaniem ze strony nowo powołanego organu wykonawczo-zarządzającego. W tej właśnie dość szczególnej sytuacji, teza VI Plenum KC PZPR o konieczności równoczesnego działania w obu kierunkach, tzn. kierunku umocnienia roli organów przedstawicielskich i usprawniania jednocześnie administracji ma doniosłe znaczenie. Wychodzi ona z założenia, że tak jak organ przedstawicielski nie może mieć autorytetu, jeżeli nie dysponuje sprawną administracją, tak również naczelnik gminy nie może prawidłowo realizować swych zadań bez ścisłego powiązania z lokalnym przedstawicielstwem. Dzięki tak wielkiemu naciskowi — i słusznie — na fachową wiedzę administracji, czego wyrazem jest znaczne podniesienie wymogów kwalifikacyjnych w stosunku do kadry naczelników gmin i sekretarzy urzędów gminnych, nastąpi zatrudnienie ponad 1400 działaczy z wyższym wykształceniem do pracy na kierowniczych stanowiskach w administracji gminnej. Nie można przy tym zapominać, że GRN poza zasobem doświadczeń politycznych i społecznych reprezentują również poważny potencjał wiedzy, skupiając około 2200 działaczy z wyższym wykształceniem i około 4 tys. działaczy z niepełnym wyższym. Sprawa jak najlepszego klimatu w stosunkach między gminną radą a naczelnikiem gminy nie jest więc zagadnieniem teoretycznym; będzie ona w codziennej praktyce rzutować w poważnym stopniu na spełnienie tych oczekiwań, które wiążemy z reformą.</u>
          <u xml:id="u-39.27" who="#SylwesterZawadzki">Większość poprawek zgłoszonych przez komisje ma na celu stworzenie warunków dla prawidłowego ułożenia stosunków między gminną radą a naczelnikiem gminy i urzędem gminnym. Chodzi w tych poprawkach o znalezienie optymalnego rozwiązania dla przyszłego kształtu tych stosunków, takiego rozwiązania, które zgodnie z uchwałą VI Plenum KC PZPR będzie umacniało pozycję organów przedstawicielskich, przy jednoczesnym podnoszeniu sprawności działania administracji.</u>
          <u xml:id="u-39.28" who="#SylwesterZawadzki">Oczywiście, słuszność wszystkich przyjętych w ustawie rozwiązań będzie mogła być w całej pełni oceniona dopiero na podstawie praktycznych rezultatów. Osobiście byłbym bardziej ostrożny niż jeden z moich, przedmówców z przenoszeniem doświadczeń gminnych rad, bez ich dostatecznego wypróbowania, na szczebel powiatowy i wojewódzki.</u>
          <u xml:id="u-39.29" who="#SylwesterZawadzki">Praktyka funkcjonowania nowego modelu władz gminnych nasunie z pewnością wiele problemów, których rozwiązanie będzie wymagało dokonania wielu korekt i dalszego doskonalenia stanu prawnego. W związku z powyższym nasuwa się znane powiedzenie Lenina: „Nie ma nic głupszego niż przekształcanie rad w coś skostniałego i samowystarczalnego. Im bardziej stanowczo powinniśmy obecnie opowiadać się za bezwzględnie mocną władzą, za dyktaturą poszczególnych jednostek dla określonych procesów pracy, w określonych momentach ściśle wykonawczych funkcji, tym bardziej różnorodne powinny być formy i sposoby kontroli od dołu, by paraliżować nawet cień możliwości wypaczania władzy radzieckiej, by ciągle i bez ustanku wypleniać chwasty biurokratyzmu”.</u>
          <u xml:id="u-39.30" who="#SylwesterZawadzki">Podkreślając znaczenie rozwiązań prawnych, należałoby rozważyć sprawę równoczesnego podjęcia środków (nie tylko prawnych), które sprzyjałyby zintegrowaniu modelu władzy gminnej, zintegrowaniu tej władzy ze społecznością lokalną, które przyspieszałyby uporządkowanie spraw urzędów gminnych i doprowadzenie ich do działania na „pełnych obrotach”, jak również przyczyniałyby się do aktywizacji gminnych przedstawicielstw i różnych form samorządności społecznej. Mówił o tym poseł Barcikowski, wskazując na potrzebę upowszechniania osiągnięć gmin przodujących, gmin wzorcowych. Wydaje się, że z tego punktu widzenia zasługiwałyby na uwagę dotychczasowe doświadczenia ogólnopolskiego konkursu „Mistrza gospodarności”. Rozważając jego rezultaty, należałoby wziąć pod uwagę obok poważnych efektów ekonomicznych, jakie on co rok przynosi, przyczyniając się do poprawy warunków życia i wyglądu naszych miast, także poważne korzyści społeczne i moralne w postaci pogłębiającej się świadomości współgospodarza miasta i kraju. Czy nie należałoby wobec tego rozważyć możliwości, aby obok konkursu na „Mistrza gospodarności” wśród miast polskich przeprowadzić równocześnie konkurs na „Mistrza gospodarności”, który objąłby gminy wiejskie. Konkurs ten pozwoliłby wyłonić najlepsze gminy w skali województw, a następnie w skali kraju, przyjmując za podstawę:</u>
          <u xml:id="u-39.31" who="#SylwesterZawadzki">— wkład gminnej rady i administracji gminnej w przyspieszenie rozwoju społeczno-gospodarczego swoich gmin,</u>
          <u xml:id="u-39.32" who="#SylwesterZawadzki">— wkład w uporządkowanie i wygląd estetyczny wsi,</u>
          <u xml:id="u-39.33" who="#SylwesterZawadzki">— sprawność działania urzędu gminnego,</u>
          <u xml:id="u-39.34" who="#SylwesterZawadzki">— wielkość czynów społecznych itp.</u>
          <u xml:id="u-39.35" who="#SylwesterZawadzki">Poza korzyściami ekonomicznymi, konkurs taki mógłby przyczynić się do zintegrowania nowych gmin i zaktywizowania wszystkich ogniw społeczno-politycznego modelu gminy, do stworzenia w ten sposób bardziej sprzyjających warunków dla realizacji reformy, jak również uruchomienia rezerw inicjatywy społecznej — w związku z niezbyt już odległą 30 rocznicą Polski Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-39.36" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-40">
          <u xml:id="u-40.0" who="#AndrzejWerblan">Głos ma poseł Władysław Zadykowicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-41">
          <u xml:id="u-41.0" who="#WładysławZadykowicz">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Pragnę poinformować Wysoką Izbę, że wieś polska w pełni aprobuje nową politykę rolną państwa. Potwierdzeniem moich słów są sprzedane państwu miliony ton zboża, ziemniaków, żywca, miliardy litrów mleka i to sprzedane bez konieczności stosowania przymusu administracyjnego. Jest to odpowiedź dla kierownictwa Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, dla kierownictwa ZSL za udzielony nam kredyt zaufania, wyrażający się zniesieniem dostaw obowiązkowych.</u>
          <u xml:id="u-41.1" who="#WładysławZadykowicz">Dziś rozpatrujemy projekty ustaw o nowym podziale administracyjnym kraju na szczeblu najniższym. My, mieszkańcy wsi, traktujemy ten projekt jako dalszy etap niezbędnych reform społecznych, jako następny krok w realizacji programowych zadań uchwał VI Zjazdu PZPR, do opracowania których wniosło swój wkład również Zjednoczone Stronnictwo Ludowe i całe społeczeństwo wiejskie.</u>
          <u xml:id="u-41.2" who="#WładysławZadykowicz">Przedstawione projekty ustaw przewidują wprowadzenie wyraźnego podziału kompetencji między gminną radą narodową a urzędem gminnym, kierowanym przez naczelnika. Szeroki zakres uprawnień naczelnika gminy stwarza przesłanki operatywnego, bezpośredniego i sprawnego wykonywania zadań państwowych oraz szybkiego i konkretnego załatwiania spraw obywateli — mieszkańców wsi i małych miast.</u>
          <u xml:id="u-41.3" who="#WładysławZadykowicz">W nowej strukturze wynikającej z reformy, należną rangę uzyskuje gminna rada narodowa. Zachowując podstawowe funkcje władzy przedstawicielskiej i samorządowej, będzie ona miała do spełnienia wiele funkcji w prawidłowym, harmonijnym rozwoju społeczno-gospodarczym wsi oraz małych miast.</u>
          <u xml:id="u-41.4" who="#WładysławZadykowicz">Model przyszłej gminy w woj. białostockim jest nieco inny od przeciętnego w kraju — większy obszarowo, a mniej zaludniony. Wynika to z naturalnego ukształtowania środowiska. Do tego niezbyt typowego obrazu dodać należy i ten fakt, że w wielu projektowanych siedzibach gmin brak będzie podstawowych jednostek organizacyjnych oraz wielu placówek usługowych; Istniejące braki powinny być w najkrótszym czasie uzupełnione. Liczymy przy tym na wysiłek społeczeństwa oraz na pomoc kompetentnych resortów oraz instytucji centralnych.</u>
          <u xml:id="u-41.5" who="#WładysławZadykowicz">Mamy nadzieję, że szeroki zakres uprawnień władzy administracyjnej gminy umożliwi załatwienie na miejscu wielu ludzkich spraw, ograniczy poważnie potrzebę udawania się do władz powiatowych lub wojewódzkich w celu załatwienia spraw z takich dziedzin, jak: budownictwo wiejskie, zaopatrzenie rolnictwa i wsi w wodę, organizacja i świadczenie usług produkcyjnych na rzecz wsi i rolnictwa. Sprawy te były dotychczas bardzo trudne i uciążliwe w załatwianiu, o czym wspominali już dyskutanci. Możliwość załatwienia ich w gminie stanie się dla nas wielkim udogodnieniem.</u>
          <u xml:id="u-41.6" who="#WładysławZadykowicz">Dalszym ułatwieniem życia i pracy rolnika będzie rozszerzenie zakresu uprawnień sołtysa i podniesienie rangi ogólno wiejskiego zebrania. Sołtys będzie tą osobą, która ma oddziaływać na aktywność społeczną mieszkańców sołectwa, nadawać jej właściwe kierunki, czuwać — jak to mówi projekt ustawy — nad wykonywaniem przez mieszkańców obowiązków wobec państwa. Dla lepszego, sprawniejszego wykonywania swoich obowiązków otrzyma do pomocy zastępcę — podsołtysa, którego wybierać będzie dane sołectwo i który cieszyć się powinien szacunkiem i zaufaniem w środowisku. Znaczenie tego najwłaściwiej ocenią ci, którzy byli sołtysami, ewentualnie są nimi obecnie, szczególnie w małych sołectwach.</u>
          <u xml:id="u-41.7" who="#WładysławZadykowicz">Zebrania mieszkańców wsi, organizowane przez sołtysa, powinny być dobrze przemyślane, obsłużone przez kompetentnych ludzi. Powinny być one uzgadniane z gminną radą narodową. Zasługuje na poparcie myśl, aby zebrania wiejskie mogły być upoważnione do rozpatrywania i rozstrzygania niektórych spraw bez potrzeby stawiania ich na sesjach gminnej rady narodowej.</u>
          <u xml:id="u-41.8" who="#WładysławZadykowicz">Wysoka Izbo! Przedstawione projekty ustaw wychodzą naprzeciw potrzebie przeprowadzenia reformy władz terenowych. Opinia taka wyrażana jest na zebraniach i spotkaniach w środowisku wiejskim.</u>
          <u xml:id="u-41.9" who="#WładysławZadykowicz">Reforma powinna wnieść w rozwój życia wsi nowe elementy, przyczynić się do wyzwolenia zdrowych ambicji społeczeństwa wiejskiego, do racjonalnego wykorzystania społecznej aktywności rolników — sądzę, że ku pożytkowi nas wszystkich.</u>
          <u xml:id="u-41.10" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-42">
          <u xml:id="u-42.0" who="#AndrzejWerblan">Głos ma poseł Franciszek Szczerbal.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-43">
          <u xml:id="u-43.0" who="#FranciszekSzczerbal">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Uchwała VI Zjazdu partii, wytyczając kierunki społeczno-gospodarczego rozwoju kraju, postawiła przed terenowymi organami władzy i administracji państwowej szczególnie odpowiedzialne zadania w zakresie przyspieszenia społeczno-gospodarczego rozwoju wsi, wzrostu produkcji rolnej oraz doskonalenia i usprawnienia ich działalności, zwłaszcza w najniższych ogniwach.</u>
          <u xml:id="u-43.1" who="#FranciszekSzczerbal">Przedstawione Wysokiemu Sejmowi i dyskutowane na dzisiejszym plenarnym posiedzeniu rządowe projekty ustaw, dotyczące reorganizacji organów władzy i administracji państwowej na wsi i w małych miastach, stwarzają odpowiednie warunki dla prawidłowej realizacji tych zadań.</u>
          <u xml:id="u-43.2" who="#FranciszekSzczerbal">Gromadzkie rady narodowe w dotychczasowej ich strukturze organizacyjnej i zasięgu terytorialnym, mimo ofiarnej pracy i wysiłku skupionego wokół nich wiejskiego aktywu społeczno-politycznego i gospodarczego, warunków takich nie posiadały. Napotykały poważne trudności w rozwiązywaniu wielu podstawowych problemów i bolączek występujących na wsi — zarówno w sferze organizacji produkcji rolnej, zwłaszcza w zakresie należytego skoordynowania wszystkich czynników, wpływających na jej unowocześnienie i rozwój, jak i w sferze stałego, systematycznego polepszania warunków życia i pracy ludności wiejskiej.</u>
          <u xml:id="u-43.3" who="#FranciszekSzczerbal">Między wzrastającymi z każdym rokiem zadaniami gromadzkich rad narodowych a ich kompetencjami i możliwościami narastały — zwłaszcza w ostatnich latach — coraz większe dysproporcje.</u>
          <u xml:id="u-43.4" who="#FranciszekSzczerbal">Większość gromadzkich rad narodowych pozbawiona była nieodzownego dla sprawnego ich działania zaplecza ekonomicznego. Konieczność bowiem przestrzegania w gospodarce narodowej zasad jak najbardziej racjonalnego i ekonomicznego działania oraz nowoczesnego zarządzania i kierowania powodowały, że przy nadmiernie rozdrobnionym podziale administracyjnym wsi, powstawały ponad gromadzkie ośrodki gospodarcze i socjalno-kulturalne takie, jak np. gminne spółdzielnie „Samopomoc Chłopska”, banki spółdzielcze, placówki łączności, międzykółkowe bazy maszynowe, państwowe ośrodki maszynowe, wieloobiektowe państwowe gospodarstwa rolne, lecznice weterynaryjne, szkoły o wyższym stopniu organizacji itp. — obejmujące swym zasięgiem działania teren większy, aniżeli teren jednej gromadzkiej rady i koordynowane były nie na szczeblu gromadzkim, lecz powiatowym.</u>
          <u xml:id="u-43.5" who="#FranciszekSzczerbal">Przyjęta w dotychczasowej ustawie o radach narodowych zasada, że podstawowym ogniwem terenowej władzy i administracji państwowej jest powiat, spowodowała, że na tym właśnie szczeblu skoncentrowana została ogromna większość uprawnień w zakresie gospodarki, jak i administracji państwowej, przy czym w procesie decentralizacji na szczebel gromadzki przekazywane były w zasadzie zadania i obowiązki, a nie uprawnienia.</u>
          <u xml:id="u-43.6" who="#FranciszekSzczerbal">Szerszej decentralizacji uprawnień nie sprzyjał również stosunkowo niski poziom fachowy kadr kierowniczych i pracowniczych w prezydiach gromadzkich rad narodowych, przy czym także stosunkowo niski pułap ich wynagrodzeń nie zachęcał ludzi z wyższym lub średnim wykształceniem do podejmowania pracy w gromadach.</u>
          <u xml:id="u-43.7" who="#FranciszekSzczerbal">W ciągu ubiegłych lat usiłowano, zwłaszcza w zakresie podziału administracyjnego, stworzyć lepsze warunki do pracy gromad w drodze łączenia ich w większe, lepiej gospodarczo wyposażone jednostki. W warunkach woj. poznańskiego, które mam zaszczyt reprezentować, zmniejszono ich liczbę z 774 w 1955 r. do 283 w roku bieżącym. Samo jednak zwiększenie zasięgu terytorialnego gromadzkich rad narodowych nie umożliwiało prawidłowego rozwiązywania podstawowych problemów nurtujących wieś wielkopolską. W parze z tym nie poszły bowiem, z powodu braku odpowiednich upoważnień ustawowych, konieczne zmiany w formach i metodach zarządzania przez gromadzkie rady narodowe życiem wsi, które umożliwiłyby im bardziej efektywny wpływ na całokształt zagadnień związanych z dynamicznym rozwojem na przykład rolnictwa. Nie wzrosły też uprawnienia organów gromadzkich w zakresie załatwiania wielu, niekiedy nawet prostych spraw ludności wiejskiej, która nadal zmuszona była załatwiać je w powiecie, nie uległa również poprawie sytuacja kadrowa w gromadach. W wielu dyskusjach i postulatach aktywu wiejskiego oraz mieszkańców wsi wskazywano coraz natarczywiej na konieczność podniesienia roli i znaczenia gromadzkich rad narodowych, na konieczność wyposażenia ich w większe uprawnienia oraz środki, na potrzebę podnoszenia kwalifikacji kadry administracji gromadzkiej.</u>
          <u xml:id="u-43.8" who="#FranciszekSzczerbal">W toku tych dyskusji podkreślano również potrzebę zwiększenia uprawnień nadzorczych gromadzkich rad narodowych jako organów przedstawicielskich nad ich organami wykonawczymi — nad prezydiami rad gromadzkich i podporządkowanymi im biurami.</u>
          <u xml:id="u-43.9" who="#FranciszekSzczerbal">Z tych też względów zapowiedziane na VI Zjeździe i skonkretyzowane w uchwale VI Plenum Komitetu Centralnego PZPR kierunki i zasady reform, których praktycznym i prawnym już odbiciem są rozpatrywane w dniu dzisiejszym przez Sejm projekty ustaw, spotkały się na terenie Wielkopolski z żywym zainteresowaniem i społeczną akceptacją. Również opracowane i skonsultowane ze społeczeństwem projekty zmian w podziale administracyjnym województwa poznańskiego, w których uwzględniono wiele słusznych uwag i wniosków bezpośrednio zainteresowanych mieszkańców wsi, znalazły społeczne poparcie.</u>
          <u xml:id="u-43.10" who="#FranciszekSzczerbal">Za słuszne i jak najbardziej prawidłowe uznać należy utworzenie nowych gmin w granicach pozwalających na uczynienie z nich jednostek ekonomicznie silnych, pracujących w oparciu o konkretne wieloletnie i roczne plany, obejmujące zadania wszystkich działających na terenie gminy jednostek gospodarczych oraz budżety oparte w maksymalnym stopniu na własnych dochodach gminy. Istniejące już takie jednostki gospodarcze, organizacyjne i społeczne oraz złożone przez Prezesa Rady Ministrów w jego wystąpieniu na ostatnim posiedzeniu Sejmu zapewnienie utworzenia takich jednostek wszędzie tam, gdzie będzie to potrzebne, przy jednoczesnym nadaniu gminnej radzie narodowej oraz naczelnikowi gminy szerokich uprawnień do koordynowania ich działalności, zapewnia gminnym radom narodowym niezbędny wpływ na całokształt życia gospodarczego i społeczno-kulturalnego w gminie.</u>
          <u xml:id="u-43.11" who="#FranciszekSzczerbal">Uprawnienia koordynacyjne oraz przewidziane w art. 65n pkt 7 projektu ustawy o utworzeniu gmin prawo naczelnika gminy do występowania z daleko idącymi wnioskami w stosunku do pracowników jednostek państwowych, spółdzielczych i organizacji społecznych zaniedbujących swoje obowiązki, stawia gminne organy władzy i administracji państwowej w pozycji umożliwiającej im zabezpieczenie prawidłowej realizacji zadań, w pozycji rzeczywistego gospodarza terenu, wyposażonego w możliwość konsekwentnego egzekwowania swoich uchwał i decyzji.</u>
          <u xml:id="u-43.12" who="#FranciszekSzczerbal">Ważną sprawą jest również wyraźne określenie w projekcie ustawy funkcji i uprawnień gminnej rady narodowej jako organu przedstawicielskiego, jej komisji oraz pozycji, funkcji i kompetencji naczelnika jako organu wykonawczego gminnej rady narodowej, a jednocześnie jednoosobowego organu administracji państwowej z szerokimi uprawnieniami organu I instancji. Dotychczasowa pozycja przewodniczącego gromadzkiej rady narodowej jako przewodniczącego organu przedstawicielskiego, a jednocześnie kierownika organu wykonawczego rady gromadzkiej, nie sprzyjała wykonywaniu przez gromadzką radę narodową funkcji nadzorczych w stosunku do aparatu wykonawczego, nie sprzyjała wzrostowi inicjatywy i samodzielności rady, stwarzała sytuację wyraźnej przewagi czynnika administracyjnego nad organem stanowiącym.</u>
          <u xml:id="u-43.13" who="#FranciszekSzczerbal">Projekt ustawy w sposób prawidłowy ustala pozycję naczelnika jako organu powoływanego, a nie wybieranego, odpowiedzialnego przed radą za wykonywanie jej uchwał, a jednocześnie przed organem wyższej instancji za wykonywanie na terenie gminy zadań państwowych, wynikających z uchwał i zarządzeń organów wyższego szczebla.</u>
          <u xml:id="u-43.14" who="#FranciszekSzczerbal">Wysokie wymogi kwalifikacyjne stawiane naczelnikowi gminy, a także pracownikom urzędu gminy, odpowiednio uregulowane w projektach aktów wykonawczych stawki ich wynagrodzeń, stwarzają warunki do powierzenia tych funkcji ludziom politycznie i fachowo odpowiednio przygotowanym. Efekty bowiem wprowadzanej reformy zależeć będą w dużej mierze od pracy ludzi zatrudnionych w gminach, od ich wiedzy i umiejętności, od ich postawy osobistej i zaangażowania. Środki prawne i materialne postawione do dyspozycji gminnych rad pozwalają na dobór takich ludzi i stwarzają warunki ich stabilizacji, co niewątpliwie zapobiegnie zatrudnianiu szkolonych i przygotowywanych do pracy w radach narodowych pracowników w innych jednostkach gospodarczych, jak to się działo w wielu wypadkach w gromadzkich radach narodowych.</u>
          <u xml:id="u-43.15" who="#FranciszekSzczerbal">Słuszne i prawidłowe jest przewidziane w ustawie powiązanie małych miast z otaczającymi je gromadami, z zachowaniem przez nie praw miejskich. Dotychczasowa praktyka wykazała, że istnieją naturalne powiązania tych miast z ich bezpośrednim zapleczem.</u>
          <u xml:id="u-43.16" who="#FranciszekSzczerbal">Powołanie jednego, wspólnego dla miasta i otaczającej go gminy organu przedstawicielskiego i jednego wspólnego urzędu miasta i gminy pozwoli na kompleksowe rozwiązywanie wielu wspólnych już dzisiaj dla obu jednostek zagadnień, na lepsze wykorzystywanie zwiększonych środków materialnych i finansowych, lepszą obsługę ludności zarówno miasta, jak i gminy.</u>
          <u xml:id="u-43.17" who="#FranciszekSzczerbal">Sejm rozpatruję również projekt ustawy o funduszu gminnym. Środki funduszu gminnego, niezależnie od środków przewidzianych w budżecie, dają gminnym radom narodowym możliwość finansowania wielu zadań istotnych dla gminy, a zwłaszcza dla poprawy warunków życia i pracy ludzi na wsi, a równocześnie zwiększają w sposób jednoznaczny ich samodzielność finansową.</u>
          <u xml:id="u-43.18" who="#FranciszekSzczerbal">Na szczególne podkreślenie zasługuje duża elastyczność przepisów tej ustawy zarówno w zakresie ustalania wysokości stawek, jak i wydatkowania środków funduszu na określone cele, przy czym sprawą istotną jest to, że o wszystkich tych zagadnieniach decydować będzie wyłącznie gminna rada narodowa.</u>
          <u xml:id="u-43.19" who="#FranciszekSzczerbal">Ustawy o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych oraz o funduszu gminnym stwarzają więc nowym gminom, gminnym radom narodowym, od samego początku ich działania, warunki pozwalające na dobrą realizację zadań, wielu zgłaszanych przez mieszkańców wniosków i postulatów, sprzyjające dalszemu intensywnemu rozwojowi produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-43.20" who="#FranciszekSzczerbal">Rolnictwo województwa poznańskiego szczyci się stosunkowo poważnym udziałem w ogólnonarodowym bilansie produkcji rolnej. Wprowadzenie projektowanych reform w życie wpłynie niewątpliwie na dalszą aktywizację gospodarki rolnej zarówno uspołecznionej, jak i indywidualnej, a koordynowane przez gminne rady narodowe środki i poczynania wszystkich działających na ich terenie jednostek gospodarczych i organizacyjnych, związanych z rolnictwem i jego obsługą, pozwolą na szersze wyzwalanie wciąż jeszcze tkwiących w naszym wielkopolskim rolnictwie rezerw i osiągnięcie tą drogą jeszcze wyższych efektów produkcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-43.21" who="#FranciszekSzczerbal">Kończąc, pragnę podkreślić, że wszystkie projekty ustaw rozpatrywane na dzisiejszym posiedzeniu były szeroko konsultowane z terenowymi radami narodowymi oraz z aktywem politycznym i gospodarczym wsi wielkopolskiej.</u>
          <u xml:id="u-43.22" who="#FranciszekSzczerbal">Szerokie uwzględnienie w omawianych projektach ustaw zgłoszonych w toku tych konsultacji wniosków pozwala stwierdzić, że odpowiadają one zarówno interesom obywateli, jak i całego naszego socjalistycznego państwa, że ich realizacja przyniesie pomyślne efekty zarówno społeczeństwu, jak i gospodarce narodowej.</u>
          <u xml:id="u-43.23" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-44">
          <u xml:id="u-44.0" who="#AndrzejWerblan">Głos ma poseł Jan Kwakszyc.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-45">
          <u xml:id="u-45.0" who="#JanKwakszyc">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Rady narodowe w okresie bez mała 30-letniej działalności w Polsce Ludowej zmieniały zadania i formy pracy w zależności od aktualnych potrzeb i etapów rozwoju kraju. Już od dłuższego czasu zarówno ludność wiejska, jak i sami działacze rad narodowych, radni, odczuwali potrzebę zmiany struktury i metod pracy dotychczasowych gromadzkich rad narodowych. Rady narodowe, szczególnie gromadzkie, posiadają zbyt mały zakres uprawnień, aby mogły podołać związanemu z wszechstronnym socjalistycznym rozwojem wsi wdrażaniu postępu w produkcję rolną.</u>
          <u xml:id="u-45.1" who="#JanKwakszyc">Projekt ustawy o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych zakłada, że gminne rady narodowe, które będą powołane z dniem 1 stycznia 1973 r. w miejsce dotychczasowych rad gromadzkich, będą decydować w myśl przepisów ustawy o wszystkich sprawach lokalnych.</u>
          <u xml:id="u-45.2" who="#JanKwakszyc">Zgodnie z projektem ustawy, gminna rada narodowa będzie organem władzy państwowej oraz podstawowym organem samorządu społecznego na terenie gminy. Będą więc one rzeczywistym gospodarzem terenu, będą miały odpowiednie uprawnienia i kompetencje w stosunku do wszystkich jednostek społeczno-gospodarczych, działających na terenie gminy. Jest to słuszne przedsięwzięcie, a takiego właśnie oczekuje społeczeństwo od projektowanej reformy.</u>
          <u xml:id="u-45.3" who="#JanKwakszyc">Na spotkaniach posłów i radnych z wyborcami w województwie wrocławskim projektowana reforma władzy terenowej na wsi znalazła pełną aprobatę.</u>
          <u xml:id="u-45.4" who="#JanKwakszyc">Wieś dolnośląska realizuje z powodzeniem zadania nakreślone przez wspólne wytyczne Biura Politycznego Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i Prezydium Naczelnego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego na lata 1971–1975, jak również uchwałę VI Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w zakresie przyspieszenia wzrostu produkcji rolnej. Równocześnie jednak oczekuje od państwa stwarzania warunków dla wzrostu produkcji przez sprawniejsze świadczenie usług na rzecz rolnictwa i efektywne wykorzystanie środków materialnych i technicznych, jakie są przeznaczane na rolnictwo. Społeczeństwo ma nadzieję, że nowe rady narodowe podejmą skuteczną koordynację pracy wszystkich działających na jego terenie jednostek gospodarczych obsługujących wieś i rolnictwo.</u>
          <u xml:id="u-45.5" who="#JanKwakszyc">O zainteresowaniu społeczeństwa reformą administracji może świadczyć i to, że mieszkańcy osiedla Wojcieszów w pow. Złotoryja postanowili w czynie społecznym wybudować budynek administracyjny, gdyż dotychczasowy lokal rady narodowej osiedla jest za mały. Budynek jest obecnie w stanie surowym, a jego przekazanie do użytku nastąpi w połowie 1973 roku.</u>
          <u xml:id="u-45.6" who="#JanKwakszyc">Rolnicy wiedzą, że sprawna administracja tworzona jest po to, aby mogła lepiej realizować zadania nakreślone przez organ przedstawicielski, aby radni w przyszłości na spotkaniach z wyborcami nie musieli odpowiadać, że w niektórych istotnych sprawach wsi są bezradni.</u>
          <u xml:id="u-45.7" who="#JanKwakszyc">Wraz z nowymi zadaniami gminnych rad narodowych musi wzrosnąć ranga i autorytet radnego.</u>
          <u xml:id="u-45.8" who="#JanKwakszyc">Społeczeństwo wsi jest szczególnie zainteresowane wyposażeniem w kompetencje administracyjne i koordynacyjne urzędu kierowanego przez naczelnika gminy. Chodzi o to, aby obywatel mógł w zasadzie wszystkie sprawy załatwić w urzędzie gminy.</u>
          <u xml:id="u-45.9" who="#JanKwakszyc">Rolnicy i mieszkańcy wsi oczekują od nowej gminnej rady bardziej sprawnego załatwiania codziennych spraw — zwłaszcza obrotu ziemią, właściwego zagospodarowania państwowego funduszu ziemi, przekazywania gospodarstw nowym nabywcom i na rzecz skarbu państwa, zajęcia się sprawami budownictwa mieszkaniowego i gospodarczego, przydziału materiałów budowlanych i pomocy fachowej, poprawy usług jednostek powołanych do obsługi rolnictwa i wsi, a zwłaszcza usług świadczonych przez POM, międzykółkowe bazy maszynowe, centrale nasienne, lecznice weterynaryjne i ośrodki zdrowia.</u>
          <u xml:id="u-45.10" who="#JanKwakszyc">Należy oczekiwać, że w przyszłości zajdzie niewątpliwie potrzeba przekazywania gminom dalszych uprawnień ze szczebla powiatu, a nawet województwa. Chodzi jednak o to, aby uprawnienia te przekazywać obligatoryjnie, a nie jak to było dotychczas — w drodze dobrowolnego przekazywania niektórych uprawnień radom niższego szczebla.</u>
          <u xml:id="u-45.11" who="#JanKwakszyc">W celu stworzenia lepszych warunków rozwijania inicjatywy społecznej konieczne jest podniesienie rangi zebrania wiejskiego i poszerzenia zakresu uprawnień sołtysa. Zebranie wiejskie będzie miejscem kontaktu gminnej rady narodowej i urzędu gminnego z obywatelem. Na zebraniach wiejskich będzie wysuwanych wiele wniosków i postulatów ludności pod adresem gminnej rady narodowej i urzędów gminy. Ze zdaniem zebrania wiejskiego powinien liczyć się naczelnik gminy, a zebranie wiejskie powinno realizować uchwały gminnej rady narodowej i jej prezydium.</u>
          <u xml:id="u-45.12" who="#JanKwakszyc">O powodzeniu przeprowadzanej reformy w znacznej mierze będą decydowały kadry. Musimy zrobić wszystko, aby pozyskać do aparatu gmin ludzi o możliwie wysokich kwalifikacjach. Jednocześnie musimy pamiętać, aby tym którzy odejdą z pracy, udzielić pomocy w znalezieniu zatrudnienia.</u>
          <u xml:id="u-45.13" who="#JanKwakszyc">Prezydia rad narodowych stopnia powiatowego i wojewódzkiego powinny właściwie podejść do przeprowadzenia reformy podziału administracyjnego wsi, powinny brać pod uwagę, aby gminy w swoich granicach były ośrodkami naturalnego ciążenia gospodarczego i w przyszłości stanowiły mikroregiony życia społeczno-gospodarczego wsi. Powinny one posiadać niezbędną bazę usługową w postaci gminnych spółdzielni, spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowych, ośrodków zdrowia, lecznic weterynaryjnych, urzędów pocztowych i posterunków Milicji Obywatelskiej. Należy pamiętać o uwzględnianiu w możliwie jak największym stopniu wniosków w sprawie dostosowania się PKS do potrzeb miejscowej ludności i przyszłych gmin.</u>
          <u xml:id="u-45.14" who="#JanKwakszyc">Wysoka Izbo! Musimy doprowadzić do tego, by przyszła gmina stała się faktycznym, w odczuciu ludności, ośrodkiem życia społeczno-gospodarczego, silnym ogniwem w systemie władzy państwowej i administracji, zdolnym do sprężystego działania, zabezpieczania zarówno interesów państwa, gospodarki narodowej, jak i mieszkańców gmin.</u>
          <u xml:id="u-45.15" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-46">
          <u xml:id="u-46.0" who="#AndrzejWerblan">Zarządzam 20-minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-46.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 17 min. 30 do godz. 17 min. 50)</u>
          <u xml:id="u-46.2" who="#AndrzejWerblan">Obywatele Posłowie! Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-46.3" who="#AndrzejWerblan">Głos ma poseł Stanisław Nowiński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-47">
          <u xml:id="u-47.0" who="#StanisławNowiński">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Przedstawione przez Prezesa Rady Ministrów projekty ustaw dotyczące gminnych rad narodowych mają na celu między innymi doskonalenie systemu zarządzania i kierowania rolnictwem.</u>
          <u xml:id="u-47.1" who="#StanisławNowiński">Rolnictwo ma nadal spełniać bardzo istotną rolę w coraz pełniejszym zaopatrzeniu rynku w artykuły żywnościowe.</u>
          <u xml:id="u-47.2" who="#StanisławNowiński">Polityka partii i Rządu oraz pracowitość większości mieszkańców wsi wpłynęły na znaczny wzrost produkcji rolnej w pierwszych dwóch latach bieżącej pięciolatki.</u>
          <u xml:id="u-47.3" who="#StanisławNowiński">Rolnictwo dysponuje jeszcze dużymi rezerwami produkcyjnymi, uruchamianiem których będzie musiała energiczniej niż dotychczas zająć się służba rolna i wszyscy rolnicy. Uruchamianie rezerw produkcyjnych oraz wdrażanie postępu agro-i zootechnicznego w rolnictwie ma szczególną wymowę w aspekcie przyspieszania tempa rozwoju produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-47.4" who="#StanisławNowiński">Nagromadzone środki materiałowo-techniczne i nakłady inwestycyjne w rolnictwie w minionych i najbliższych latach oraz bardziej aktywne działanie zbiorowości wiejskiej stwarzają duże możliwości osiągnięcia wielu produkcyjnych wskaźników rolnictwa planowanych na rok 1975 — już w roku 30-lecia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, tj. w roku 1974.</u>
          <u xml:id="u-47.5" who="#StanisławNowiński">W tym też kierunku muszą w najbliższych latach iść wysiłki organizacyjne nowo tworzonych gmin, aparatu rolnego i instytucji społeczno-gospodarczych, pracujących na rzecz rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-47.6" who="#StanisławNowiński">Pragnę poinformować Wysoką Izbę, że władze partyjne i administracyjne województwa białostockiego podjęły już konkretne działania w zakresie przyspieszania tempa realizacji zadań bieżącej pięciolatki w rolnictwie. Poważna rola w realizacji tych zadań przypada terenowej służbie rolnej. Węzłowym i wiodącym zadaniem w procesie przyspieszenia tempa realizacji zadań produkcyjnych w białostockim rolnictwie jest bardziej produktywne wykorzystanie wszystkich użytków rolnych i środków pozostających do dyspozycji rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-47.7" who="#StanisławNowiński">Wieś dzisiejsza, a tym bardziej wieś jutrzejsza będzie się zasadniczo różnić od wsi sprzed kilku lat. Zmienia się mentalność społeczności wiejskiej. Na wsi białostockiej, tak zresztą jak we wszystkich wsiach w kraju, zachodzą, i to bardzo szybko, istotne zmiany społeczno-ekonomiczne i kulturalne.</u>
          <u xml:id="u-47.8" who="#StanisławNowiński">Najbardziej widoczny staje się na wsi postęp techniczny. Rewolucja techniczna, jaka się dokonuje na wsi wymaga doskonalenia metod zarządzania. Producenci rolni coraz częściej dostrzegają konieczność wzajemnego i zbiorowego współdziałania w zakresie lepszego wykorzystania posiadanych środków produkcji. Należy sądzić, że proces ten będzie się rozwijał i umacniał.</u>
          <u xml:id="u-47.9" who="#StanisławNowiński">Na proces gospodarczego rozwoju wsi i intensyfikację rolnictwa oddziaływać też będzie z większą siłą gminna służba rolna. Jej podstawowym obowiązkiem będzie działalność organizatorska w zakresie:</u>
          <u xml:id="u-47.10" who="#StanisławNowiński">— pełnego i racjonalnego wykorzystania wszystkich użytków rolnych,</u>
          <u xml:id="u-47.11" who="#StanisławNowiński">— racjonalnego zużycia wzrastających ilości nawozów mineralnych,</u>
          <u xml:id="u-47.12" who="#StanisławNowiński">— powszechnej uprawy intensywnych odmian zbóż,</u>
          <u xml:id="u-47.13" who="#StanisławNowiński">— działania na rzecz doskonalenia cech genetycznych zwierząt gospodarskich i dalszego ograniczania uboju cieląt oraz odchowu młodego bydła rzeźnego do wyższej wagi,</u>
          <u xml:id="u-47.14" who="#StanisławNowiński">— wdrażania specjalizacji i organizowania różnych form kooperacji w produkcji rolnej między rolnikami oraz między ich gospodarstwami a gospodarstwami państwowymi i spółdzielczymi.</u>
          <u xml:id="u-47.15" who="#StanisławNowiński">Do najbardziej znanych i stosowanych w praktyce form kooperacji między białostockimi rolnikami należy zaliczyć:</u>
          <u xml:id="u-47.16" who="#StanisławNowiński">— zespołowe użytkowanie pastwisk o powierzchni ok. 11 tys. ha,</u>
          <u xml:id="u-47.17" who="#StanisławNowiński">— konserwację urządzeń wodno-melioracyjnych w ramach działania 465 spółek wodnych na powierzchni 189 tys. ha użytków zielonych,</u>
          <u xml:id="u-47.18" who="#StanisławNowiński">— zbiorowy rozsiew nawozów mineralnych na zwartych kompleksach użytków zielonych; w roku bieżącym zabieg ten wykonano w naszym województwie na powierzchni ponad 23 tys. ha,</u>
          <u xml:id="u-47.19" who="#StanisławNowiński">— zbiorowe użytkowanie traktorów i innych maszyn rolniczych w 626 zespołach chłopskich,</u>
          <u xml:id="u-47.20" who="#StanisławNowiński">— hodowlę prosiąt i warchlaków w jednych gospodarstwach na potrzeby innych gospodarstw specjalizujących się w intensywnym tuczu trzody.</u>
          <u xml:id="u-47.21" who="#StanisławNowiński">Kooperacja rolników z PGR najczęściej dotyczy:</u>
          <u xml:id="u-47.22" who="#StanisławNowiński">— produkcji przez PGR na potrzeby gospodarstw chłopskich kwalifikowanego materiału siewnego zbóż i sadzeniaków ziemniaków oraz materiału zarodowego zwierząt gospodarskich,</u>
          <u xml:id="u-47.23" who="#StanisławNowiński">— hodowli w gospodarstwach chłopskich prosiąt, warchlaków i cieląt do dalszego intensywnego tuczu w wyspecjalizowanych gospodarstwach państwowych.</u>
          <u xml:id="u-47.24" who="#StanisławNowiński">Kooperacja między wszystkimi sektorami rolnictwa jest nieodzowna, bowiem przyspieszać ona będzie intensyfikację produkcji rolniczej. Działalność ta znajdować się musi w centrum uwagi terenowej służby rolnej.</u>
          <u xml:id="u-47.25" who="#StanisławNowiński">Opracowana przez Ministerstwo Rolnictwa struktura organizacyjna gminnej służby rolnej — słuszna w swych założeniach — ma aktywizować aktualne i perspektywiczne formy organizacji produkcji rolniczej w oparciu o bardziej nowoczesne środki i doskonalsze metody zarządzania.</u>
          <u xml:id="u-47.26" who="#StanisławNowiński">Organy administracji państwowej muszą w większym stopniu troszczyć się o to, aby instruktorzy rolni należycie spełniali rolę doradcy producentów zrzeszonych w kółkach rolniczych, w zespołach uprawowych, działających w ramach kooperacji, gdyż taką formą pracy najskuteczniej można oddziaływać na intensyfikację produkcji rolniczej. Wiele uwagi trzeba będzie także poświęcić doradztwu i indywidualnemu instruktażowi dla gospodarstw specjalizujących się w określonych dziedzinach produkcji oraz dla słabszych ekonomicznie i na niższym poziomie gospodarstw. W tych właśnie gospodarstwach istnieją poważne rezerwy, uruchomienie których nie wymaga najczęściej nakładów inwestycyjnych, a jedynie związane jest z podniesieniem na wyższy poziom umiejętności gospodarowania.</u>
          <u xml:id="u-47.27" who="#StanisławNowiński">Gminna służba rolna powinna ściślej niż dotychczas współdziałać z kółkami rolniczymi, które są i będą wiodącym ogniwem gospodarki wiejskiej i organizatorem produkcji rolniczej.</u>
          <u xml:id="u-47.28" who="#StanisławNowiński">Instruktorzy rolni powinni w większym stopniu oddziaływać na funkcjonalność budownictwa inwentarskiego w gospodarstwach chłopskich, pobudzać inicjatywę rolników w zakresie zespołowego budownictwa, do masowego chowu bukatów i tuczu trzody chlewnej. Taki system pozwoli na obniżenie kosztów budowy i mechanizację obsługi zwierząt oraz przyczyni się do lepszej organizacji pracy, co będzie miało zasadniczy wpływ na zmniejszenie kosztów produkcji zwierzęcej. Tam, gdzie są ku temu warunki trzeba kierować wysiłek służby rolnej na organizowanie letniego tuczu trzody chlewnej w stodołach chłopskich. Pragnę podkreślić, że tegoroczna praktyka tej formy tuczu w około 700 stodołach w województwie białostockim dała pozytywne rezultaty. Ten kierunek tuczu będziemy upowszechniać w latach następnych. Warto tu dodać, że jest to bezinwestycyjny, a zarazem intensywny tucz trzody chlewnej.</u>
          <u xml:id="u-47.29" who="#StanisławNowiński">Realizacja tego zadania wymaga pogłębienia specjalizacji w gospodarstwach chłopskich w zakresie hodowli prosiąt na potrzeby gospodarstw zajmujących się intensywnym tuczem. Tak zorganizowana praca stworzy najkrótszą drogę do osiągnięcia celu — to jest do szybkiego wzrostu produkcji zwierzęcej.</u>
          <u xml:id="u-47.30" who="#StanisławNowiński">Następną ważną płaszczyzną działania gminnej służby rolnej jest i będzie nadal jej oddziaływanie na racjonalne zagospodarowanie użytków rolnych, a przede wszystkim Państwowego Funduszu Ziemi oraz wdrażanie postępu agrotechnicznego.</u>
          <u xml:id="u-47.31" who="#StanisławNowiński">Powszechne wprowadzenie wysokopiennych odmian zbóż oraz bardziej intensywne nawożenie mineralne wymagać będą podniesienia wiedzy agrotechnicznej rolników w zakresie prawidłowego i racjonalnego wykorzystania tych tak ważnych środków produkcji. W tym zakresie gminna służba rolna powinna rozwijać swoją działalność poprzez popularyzację doświadczeń gospodarstw specjalistycznych oraz powszechne szkolenie producentów rolnych.</u>
          <u xml:id="u-47.32" who="#StanisławNowiński">Gminna służba rolna w dalszym ciągu musi doskonalić metody pracy z rolnikami w zakresie chemizacji i mechanizacji procesów produkcyjnych w rolnictwie. Chemizacja i mechanizacja rolnictwa jest głównym nośnikiem postępu w rolnictwie, który decydować będzie o dalszym intensywnym rozwoju produkcji. Stąd rola i znaczenie gminnej służby rolnej w prawidłowym wykorzystywaniu tego nośnika postępu są szczególnie ważne. Biorąc te i inne czynniki pod uwagę, resort rolnictwa powinien doskonalić metody doszkalania terenowej służby rolnej w zakresie praktycznego działania z wiejskim organem gospodarczym i wzrastającą z każdym rokiem grupą gospodarstw specjalizujących się w produkcji roślinnej i zwierzęcej.</u>
          <u xml:id="u-47.33" who="#StanisławNowiński">Potrzeba dokształcania terenowej służby rolnej wynika i z dotychczasowych metod jej pracy. Miałem możność uczestniczyć w kolneńskiej powiatowej komisji weryfikacyjnej gromadzkiej służby rolnej, gdzie stwierdziliśmy, że jest to ofiarna kadra, mająca odpowiedni zakres wiedzy teoretycznej sprawdzony w ich dotychczasowym działaniu. Niedostateczne natomiast było zaangażowanie agronomów na rzecz rozwoju produkcji zwierzęcej i zootechników na rzecz rozwoju produkcji roślinnej. Przyszły instruktor rolny musi być przygotowany do udzielania wszechstronnej porady i instruktażu poszczególnym rolnikom, jak też i zespołom rolników kooperujących w produkcji.</u>
          <u xml:id="u-47.34" who="#StanisławNowiński">Za bardzo słuszne uznać trzeba propozycje resortu rolnictwa idące w kierunku określenia rejonów działania poszczególnych instruktorów rolnych. Będą oni musieli angażować swoją wiedzę zawodową w okresie całego cyklu produkcyjnego i odpowiadać za wyniki produkcyjne swego rejonu.</u>
          <u xml:id="u-47.35" who="#StanisławNowiński">Na rozwój produkcji rolnej, jak wiemy, oddziaływać będzie też specjalistyczna służba rolna zatrudniona w różnych instytucjach i organizacjach działających na wsi. W związku z tym wzrasta rola kierownika gminnej służby rolnej w zakresie koordynacji wszystkich służb specjalistycznych w gminie.</u>
          <u xml:id="u-47.36" who="#StanisławNowiński">Chodzi bowiem nie o formalną koordynację ustaleń w planach działania, lecz o praktyczne współdziałanie na rzecz aktywizacji gospodarczej wsi, jej rozwoju społeczno-gospodarczego i kulturalnego, a przede wszystkim w zakresie intensyfikacji produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-47.37" who="#StanisławNowiński">Działalność organizatorska i instruktażowa wszystkich służb, skoordynowana przez kierownika gminnej służby rolnej, powinna zapewnić realizację wiejskich i gminnych programów rozwoju rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-47.38" who="#StanisławNowiński">Wysoki Sejmie! Stwarzane z dniem 1. I. 1973 r. warunki materialne dla gminnej służby rolnej pozwolą na dalszą jej stabilizację i wzrost aktywności. Zachęcać będą do podejmowania pracy w gminach ludzi z wyższym wykształceniem i bogatym doświadczeniem praktycznym.</u>
          <u xml:id="u-47.39" who="#StanisławNowiński">Legitymująca się wysokimi umiejętnościami pracy i ustabilizowana gminna służba rolna będzie w stanie skupić wokół siebie najbardziej postępowych rolników, którzy praktycznym działaniem będą pomagać jej w pracy.</u>
          <u xml:id="u-47.40" who="#StanisławNowiński">Należyte kwalifikacje zawodowe i wyrobienie społeczne gminnej służby rolnej oraz właściwa ich działalność organizatorsko-instruktażowa w środowisku wiejskim przyczyniać się będą do pełnego wykonania i przekraczania zadań wynikających z uchwał VI Zjazdu partii.</u>
          <u xml:id="u-47.41" who="#StanisławNowiński">Z tym przekonaniem, w imieniu posłów województwa białostockiego, pragnę zapewnić Wysoki Sejm, że dołożymy starań, by projektowane reformy zostały w pełni wykorzystane dla rozwoju społeczno-gospodarczego wsi i wzrostu produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-47.42" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-48">
          <u xml:id="u-48.0" who="#AndrzejWerblan">Obywatele Posłowie! Lista mówców zgłoszonych do dyskusji została wyczerpana.</u>
          <u xml:id="u-48.1" who="#AndrzejWerblan">Obecnie proszę o zabranie głosu Prezesa Rady Ministrów obywatela Piotra Jaroszewicza.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-49">
          <u xml:id="u-49.0" who="#PiotrJaroszewicz">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Dzisiejsza debata sejmowa wieńczy dyskusję nad projektami ustaw poświęconych reformie władzy i administracji na wsi i w małych miastach. Wszystkie cenne wnioski, które zgłoszono w tej dyskusji zostały uwzględnione w ostatecznych tekstach projektów ustaw. Inne sugestie będą wykorzystane w dokumentach wykonawczych, a także w praktycznym działaniu Rządu zarówno w procesie wprowadzania w życie samej reformy, jak i w szybszym rozwiązywaniu nieodłącznie związanych z nią problemów.</u>
          <u xml:id="u-49.1" who="#PiotrJaroszewicz">Debata sejmowa przebiegała pod znakiem pełnej aprobaty dla założeń tego niezwykle ważnego aktu doskonalenia władzy i administracji oraz dla wybranych form, odpowiadających nowoczesnym potrzebom i stale rosnącym zadaniom. W ten sposób raz jeszcze myśl inicjatorki tego o wielkiej wadze państwowej i społecznej zamierzenia — naszej partii — znalazła pełne potwierdzenie w poselskiej debacie, a koncepcje wykonawcze Rządu zyskały akceptację.</u>
          <u xml:id="u-49.2" who="#PiotrJaroszewicz">Chciałbym zwrócić uwagę na kilka problemów, które przewijały się w dyskusji i były przedmiotem wnikliwych analiz komisji sejmowych. Na czoło wysuwa się kwestia długofalowych — rzec można docelowych — założeń reformy, związanych z perspektywą wszechstronnego rozwoju wsi i małych miast, intensyfikacją i modernizacją produkcji rolnej oraz ze społecznymi i agrotechnicznymi przemianami w rolnictwie. Jest faktem, że oparta na gromadzie struktura podziału terytorialnego w terenie przeżyła się, że mimo dobrej woli i ofiarnej pracy tysięcy działaczy i pracowników tego szczebla gromada utraciła możliwość skutecznego działania wobec rosnących zadań społeczno-gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-49.3" who="#PiotrJaroszewicz">Reforma, którą rozpatruje Wysoki Sejm, nie oznacza jednak li tylko dostosowania form władzy i administracji, metod planowania i zarządzania w przyszłej gminie do dzisiejszych potrzeb. Jej sens polega na stworzeniu lepszych warunków społecznych, kadrowych i organizacyjnych dla długofalowego postępu wsi i rozwoju produkcji rolnictwa, na stworzeniu silnych podstaw dla perspektywicznych procesów ich rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-49.4" who="#PiotrJaroszewicz">Reforma spowoduje tworzenie mikroregionów społeczno-gospodarczych, wyposażonych w uprawnienia koordynacyjne i władcze, odpowiednie do zadań stojących przed rolnictwem w dziedzinie kształtowania lepszej struktury rolnej, sprawniejszego wdrażania w życie różnorodnych czynników techniczno-organizacyjnych, społecznego i kulturowego postępu. Słuszne są również głosy, które podkreślają dużą rolę gminy w realizacji powstającego już nowoczesnego planu przestrzennego zagospodarowania kraju i ochrony środowiska.</u>
          <u xml:id="u-49.5" who="#PiotrJaroszewicz">W sposób zdecydowany i konsekwentny dążyć będziemy, by na podstawie nowych uprawnień władz gminnych rozwiązywać znacznie skuteczniej problem koordynacji działalności społeczno-gospodarczej w obrębie gminy, w tym szczególnie inwestycji. Inwestorów jest wielu. Każdy z nich myślał o swoich słusznych, ale nierzadko partykularnych potrzebach. Powodowało to w przeszłości powstawanie obiektów drobnych, drogich, rozproszonych na terenie gromady. Jest rzeczą oczywistą, że zamierzamy ten stan zdecydowanie zmienić.</u>
          <u xml:id="u-49.6" who="#PiotrJaroszewicz">Dążymy jednocześnie do tego, aby nowe ogniwa gminne działały elastycznie, dostosowując swoją pracę do nowych zadań i potrzeb.</u>
          <u xml:id="u-49.7" who="#PiotrJaroszewicz">W nowej gminie kształtujemy o wiele mocniejszy organ wykonawczy, zapewniając mu zarazem możliwości samodzielnego działania.</u>
          <u xml:id="u-49.8" who="#PiotrJaroszewicz">Równocześnie pragnę oświadczyć, że to co podkreślano w dotychczasowej dyskusji poselskiej w sprawie roli gminnego organu przedstawicielskiego — jest w pełni zgodne ze stanowiskiem i intencjami Rządu. Cała bowiem reforma tworzona jest na dwu silnych podstawach: na rozwoju sił społecznych, aktywizacji gminnych rad, podnoszeniu pozycji radnych, zebrania wiejskiego i sołtysa z jednej strony, oraz na nowoczesnej administracji, na silnej władzy wykonawczej, na dobrze wykształconych i przygotowanych kadrach. Oba te warunki muszą być spełnione, by reforma osiągnęła cele, jakie z nią wiążemy.</u>
          <u xml:id="u-49.9" who="#PiotrJaroszewicz">Szczególnego podkreślenia wymaga fakt, że powołanie nowej gminy oznacza znaczne pogłębienie w całym rolnictwie — a więc w znacznej części sił wytwórczych kraju — socjalistycznych zasad planowania i zarządzania.</u>
          <u xml:id="u-49.10" who="#PiotrJaroszewicz">Wiadomo, że plany gromadzkie nie spełniały zadowalająco swej roli, że pozostawały często ewidencją dobrych życzeń, pozbawionych odpowiednich środków realizacyjnych. Dzięki reformie, zasady ogólnospołecznego planowania — jedna z fundamentalnych norm centralizmu demokratycznego — przenikną znacznie głębiej na ten rozległy obszar z korzyścią dla gospodarki i społeczeństwa, dla naszego socjalistycznego rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-49.11" who="#PiotrJaroszewicz">Rząd skrzętnie wykorzysta sugestie obywateli posłów dotyczące szczególnej rangi gminnego planu i budżetu, ścisłego określenia zasad tworzenia funduszu gminnego oraz otoczenia ich realizacji, zwłaszcza w pierwszym roku działania nowej struktury, szczególną opieką.</u>
          <u xml:id="u-49.12" who="#PiotrJaroszewicz">Oczywiście, najważniejsze jest konsekwentne wcielanie w życie tych planów. Zależy to od zapewnienia rzeczywistej, wewnętrznie spójnej jednolitości działania wszystkich instytucji i organizacji, wszystkich ogniw gospodarczych i spółdzielczych, zobowiązanych do codziennej współpracy z rolnikiem i zaspokajania jego potrzeb. Dobry plan i budżet gminy oraz podporządkowanie wszystkich działań na jej terenie celom rozwoju produkcji rolnej i rozwojowi mikroregionu jako całości — to klucz do powodzenia reformy.</u>
          <u xml:id="u-49.13" who="#PiotrJaroszewicz">Potrzebne będzie — niezwłocznie po ukonstytuowaniu się gmin — kontrolowanie ich działalności, gromadzenie dobrych doświadczeń i stałe ich upowszechnianie. Dlatego Rząd uważa za celowe na przykładzie stu gmin, które otoczy szczególną opieką — reprezentujących różne warunki lokalne — zgromadzić niezbędne doświadczenia dobrej pracy państwowej, społecznej i gospodarczej w zakresie postępu wsi i szybkiego rozwoju produkcji rolnej. Gminy takie powinny torować drogę rozwojowi społeczno-gospodarczemu, a szczególnie postępowym rozwiązaniom w dziedzinie specjalizacji produkcji rolnej, mechanizacji i obsługi rolnictwa, nowoczesnego prowadzenia gospodarki paszowej, rozwoju hodowli bydła rzeźnego, wykorzystując ośrodki i fermy kółek rolniczych, spółdzielni produkcyjnych lub państwowych gospodarstw rolnych; kooperacji sektora uspołecznionego z gospodarką indywidualną, jak również doskonalenia warunków pracy i bytu ludności gminy.</u>
          <u xml:id="u-49.14" who="#PiotrJaroszewicz">Z chwilą, gdy wyłonią się gminy mające dobre doświadczenia w różnych dziedzinach działalności i dobre osiągnięcia produkcyjne, mogą się one stać terenem spotkań naczelników, radnych czy kierowników służb rolnych innych gmin w celu dyskutowania na temat rozwoju ośrodków gminnych w całym kraju. W ten sposób stale pobudzać będziemy aktywność rozwojową wsi i rolnictwa, zgodnie z obecnymi i przyszłymi zadaniami, potrzebami i warunkami. Gminy, które wykażą się poważnymi osiągnięciami społeczno-gospodarczymi będą korzystały z pomocy państwa i będą miały szansę stać się gminami wzorcowymi.</u>
          <u xml:id="u-49.15" who="#PiotrJaroszewicz">Następnym czynnikiem, który określa perspektywiczne znaczenie reformy, jest szansa długofalowego rozwiązania problemów kadrowych. Obecna sytuacja wymaga zatrudnienia na wsi, w rolnictwie, a także w małych miastach kadry o wysokich kwalifikacjach zawodowych i szerokich horyzontach świadomości społecznej. To ci pracownicy, wspólnie z zorganizowanymi siłami społecznymi wsi i małych miast, będą głównie przyczyniać się do postępu i rozwoju gmin. Mówiąc o rosnących dostawach środków produkcji, o nowoczesnej agro-i zootechnice, o rozwoju lokalnego przemysłu przetwórczego, a szczególnie przemysłu spożywczego, o nowych formach zespołowego działania oraz o wyższej sprawności w załatwianiu spraw obywatela i zaspokajaniu jego potrzeb — mówimy w istocie o ludziach zdolnych przewodzić postępowym procesom i zdolnych dobrze wykorzystać rosnące środki i możliwości.</u>
          <u xml:id="u-49.16" who="#PiotrJaroszewicz">Rząd podziela spostrzeżenia obywateli posłów, którzy w trakcie obrad komisji i w debacie plenarnej mówili, że obecne prace nad skupieniem na szczeblu gminnym wartościowych i kompetentnych kadr nie zamykają, lecz otwierają narastający proces kierowania do gmin pracowników wykwalifikowanych, oddanych sprawie socjalistycznego postępu we wszystkich dziedzinach. Chodzi tu o agronomów, zootechników i lekarzy weterynarii, mechanizatorów i chemików, prawników i ekonomistów, pedagogów i lekarzy, specjalistów budownictwa, gospodarki komunalnej, przemysłu, handlu, usług, organizatorów kultury i sportu.</u>
          <u xml:id="u-49.17" who="#PiotrJaroszewicz">Przyszła gmina, która powstanie w procesie realizacji rzuconego przez I Sekretarza KC partii towarzysza Edwarda Gierka hasła „budowy jeszcze jednej Polski” — a fundamenty tego dzieła dziś właśnie kładziemy — będzie potrzebować tysięcy fachowców działających w pierwszej linii postępu, bezpośrednio wśród rolników i razem z nimi.</u>
          <u xml:id="u-49.18" who="#PiotrJaroszewicz">Pozytywnie oceniając rezultaty dotychczasowych wysiłków o zapewnienie ogniwom gminnym odpowiednich pracowników, musimy zarazem tworzyć warunki do dalszej długofalowej rekrutacji kadr dla gmin i małych miast. Wymagać to będzie nowych wielostronnych rozwiązań. Przygotowanie specjalistów, gotowych udać się na wieś czy wrócić na nią po ukończeniu studiów, jest ważnym aspektem wychowania młodzieży i polityki kadrowej państwa.</u>
          <u xml:id="u-49.19" who="#PiotrJaroszewicz">Mówiąc o kadrach nowej gminy, mamy na myśli nie tylko specjalistów, lecz i społeczników — działaczy Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Demokratycznego, kółek rolniczych, spółdzielczości wiejskiej, których działalność przyczynia się do umocnienia sojuszu robotniczo-chłopskiego i poczynań władzy ludowej, ludzi dających dobry przykład oddziaływania na środowisko, biorących żywy udział w obywatelskich inicjatywach i społecznej kontroli.</u>
          <u xml:id="u-49.20" who="#PiotrJaroszewicz">Bardzo liczymy przy tym na światłe i prężne młode pokolenie polskiej wsi. Zastanawialiśmy się nad tym ważkim problemem na VII Plenum KC PZPR. Młode pokolenie jest lepiej przygotowane do pracy i korzysta z nieporównanie lepszych warunków, trzeba zatem więcej od niego wymagać. Nowe gminy ze swą rozległą problematyką mają wszelkie dane, aby ogniskować twórczą aktywność młodzieży — szczególnie Związku Młodzieży Wiejskiej — w pracy dla gminy, kraju i siebie.</u>
          <u xml:id="u-49.21" who="#PiotrJaroszewicz">Obywatele posłowie kładli nacisk na efektywne i prawidłowe formy współdziałania organów administracji — naczelników i pracowników urzędów gminnych z gminnymi radami narodowymi, ich prezydiami i komisjami oraz z radnymi. O poziomie tego współdziałania zadecydują gospodarze gmin, ich wiedza i świadomość, dyscyplina i inicjatywa. Skoro dane są słuszne rozwiązania strukturalne i formy prawne, odpowiadające potrzebom czasu — to punkt ciężkości przenosi się na ludzi, zobowiązanych formy te wypełniać żywą treścią.</u>
          <u xml:id="u-49.22" who="#PiotrJaroszewicz">Mamy już sprecyzowane wyobrażenia tego, jak to współdziałanie i prace urzędu gminnego powinny prawidłowo kształtować się w przyszłości. Nie jesteśmy wszakże w stanie przewidzieć z góry wielu sytuacji i problemów, które wynikną w praktyce. Będziemy więc od pierwszej chwili gromadzić i uogólniać doświadczenia, wsłuchiwać się w sygnały z terenu, analizować zarówno wnioski kadry gminnej, jak i opinie ludności, bieżąco konfrontować założenia z osiąganymi rezultatami i podejmować niezbędne operatywne decyzje.</u>
          <u xml:id="u-49.23" who="#PiotrJaroszewicz">Oto na przykład coraz częściej sygnalizowane są zjawiska, że wielu właścicieli nawet średnich gospodarstw rolnych pracuje stale w fabrykach, a w ich gospodarstwach następuje spadek produkcji. Zjawisko to niepokoi w równym stopniu władze państwowe i dobrych rolników. W ramach gminy powinny być podejmowane odpowiednie inicjatywy, które spowodują skoncentrowanie się takich rolników na pracy w gospodarstwie, albo — jeśli jego użytkownik ma główne źródło utrzymania z pracy poza rolnictwem — zmniejszenie rozmiarów gospodarstwa do niewielkiej działki, co będzie przeciwdziałać marnotrawstwu ziemi.</u>
          <u xml:id="u-49.24" who="#PiotrJaroszewicz">Podałem jeden tylko przykład, aby podkreślić, że miarą dobrej współpracy naczelników gmin i gminnych rad narodowych powinien być przede wszystkim produkcyjny postęp rolnictwa i rozwój mikroregionu.</u>
          <u xml:id="u-49.25" who="#PiotrJaroszewicz">Na tej podstawie będziemy w stanie szybko upowszechniać najlepsze formy pracy oraz w miarę potrzeby — korygować i wzbogacać ustalone rozwiązania.</u>
          <u xml:id="u-49.26" who="#PiotrJaroszewicz">Społeczność wsi i małych miast wiąże z reformą wiele nadziei i oczekiwań. Trzeba jednak powiedzieć, że na spełnienie ich potrzeba pracy, czasu i cierpliwości. Nie od razu uda się rozwiązać wszystkie problemy, nie od pierwszego dnia nowe władze gminne opanują w pełni sztukę pracy po nowemu. Chodzi jednak o to, aby okres nauki maksymalnie skrócić, aby w każdej gminie jak najszybciej, w sposób widomy dla obywatela, zadokumentować w praktyce słuszność założeń reformy. Zależy to w wielkiej mierze od poparcia ludności dla nowych ogniw władzy, od świadomej dyscypliny i obywatelskiej inicjatywy.</u>
          <u xml:id="u-49.27" who="#PiotrJaroszewicz">Sprawna organizacja gmin — rozumna i życzliwa pomoc okazywana im w najtrudniejszym, początkowym okresie — to egzamin dla naszych prezydiów wojewódzkich i powiatowych rad narodowych. Oceny ich pracy dokonywać będziemy, biorąc pod uwagę przede wszystkim rezultaty tego niełatwego egzaminu. Życzę im, aby egzamin ten wypadł dobrze.</u>
          <u xml:id="u-49.28" who="#PiotrJaroszewicz">Dzisiejszymi decyzjami Wysokiej Izby rozpoczniemy najważniejszy okres reformy. Jej głównym sprawdzianem będzie realizacja niezwykle ważnych dla kraju i społeczeństwa, decydujących o ogólnych rezultatach obecnego pięciolecia, zadań społeczno-gospodarczych w roku 1973.</u>
          <u xml:id="u-49.29" who="#PiotrJaroszewicz">Kształtując narodowy plan gospodarczy na nadchodzący rok, uwzględniliśmy w rachunku przewidywane pozytywne rezultaty pracy nowego ogniwa gminnego. Pragnę podkreślić, że uczynimy wszystko, aby rachunek ten okazał się słuszny, aby wspólnym wysiłkiem organów, władzy i administracji oraz całej społeczności wsi i małych miast zapewnić przede wszystkim wydatny postęp w rozwoju produkcji naszego rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-49.30" who="#PiotrJaroszewicz">Będzie to istotny wkład w realizację wskazań VI Zjazdu partii, w urzeczywistnienie narodowego programu rozwoju gospodarki i poprawy warunków życia Polaków, w dorobek socjalistycznego budownictwa w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-49.31" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-50">
          <u xml:id="u-50.0" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję Obywatelowi Premierowi.</u>
          <u xml:id="u-50.1" who="#AndrzejWerblan">Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-50.2" who="#AndrzejWerblan">Przystępujemy do głosowania nad omówionymi projektami ustaw.</u>
          <u xml:id="u-50.3" who="#AndrzejWerblan">Zgodnie z art. 9.1 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zmiana Konstytucji może nastąpić tylko w drodze ustawy uchwalonej przez Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.</u>
          <u xml:id="u-50.4" who="#AndrzejWerblan">Stwierdzam, że w dzisiejszym posiedzeniu bierze udział więcej niż połowa ogólnej liczby posłów.</u>
          <u xml:id="u-50.5" who="#AndrzejWerblan">Zgodnie z art. 71 regulaminu Sejmu w przypadku głosowania nad zmianą Konstytucji powinno nastąpić obliczenie głosów.</u>
          <u xml:id="u-50.6" who="#AndrzejWerblan">Proszę zatem Obywateli Posłów Sekretarzy: Edwarda Chrostka, Zenobię Gregorczyk, Stanisławę Karną, Marię Kotlicką, Macieja Majkuta i Jana Skowrona, aby po zarządzeniu przeze mnie głosowania dokonali obliczenia głosów.</u>
          <u xml:id="u-50.7" who="#AndrzejWerblan">Kto z Obywateli Posłów jest za uchwaleniem projektu ustawy o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w brzmieniu proponowanym przez Komisje: Prac Ustawodawczych, Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego oraz Spraw Wewnętrznych i Wymiaru Sprawiedliwości — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-50.8" who="#AndrzejWerblan">Proszę o dokonanie obliczenia głosów.</u>
          <u xml:id="u-50.9" who="#komentarz">(Następuje obliczanie głosów).</u>
          <u xml:id="u-50.10" who="#AndrzejWerblan">Stwierdzam, że za ustawą głosowało 429 posłów.</u>
          <u xml:id="u-50.11" who="#AndrzejWerblan">Kito z Obywateli Posłów jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-50.12" who="#AndrzejWerblan">Kto wstrzymał się od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-50.13" who="#AndrzejWerblan">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-50.14" who="#AndrzejWerblan">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych wraz ze wszystkimi proponowanymi poprawkami — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-50.15" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-50.16" who="#AndrzejWerblan">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-50.17" who="#AndrzejWerblan">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-50.18" who="#AndrzejWerblan">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych.</u>
          <u xml:id="u-50.19" who="#AndrzejWerblan">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o funduszu gminnym wraz z poprawkami proponowanymi przez Komisje: Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów, Prac Ustawodawczych oraz Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego oraz z dodatkową poprawką, zgłoszoną dzisiaj w imieniu Komisji przez posła sprawozdawcę — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-50.20" who="#AndrzejWerblan">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-50.21" who="#AndrzejWerblan">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-50.22" who="#AndrzejWerblan">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-50.23" who="#AndrzejWerblan">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o funduszu gminnym.</u>
          <u xml:id="u-50.24" who="#AndrzejWerblan">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Zmiany w składzie osobowym komisji sejmowych (druk nr 68).</u>
          <u xml:id="u-50.25" who="#AndrzejWerblan">Wniosek Konwentu Seniorów w tej sprawie został Obywatelom Posłom doręczony.</u>
          <u xml:id="u-50.26" who="#AndrzejWerblan">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie w tej sprawie zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-50.27" who="#AndrzejWerblan">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-50.28" who="#AndrzejWerblan">Czy są jakieś sprzeciwy w sprawie proponowanych zmian w komisjach sejmowych?</u>
          <u xml:id="u-50.29" who="#AndrzejWerblan">Jeśli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że proponowana przez Konwent Seniorów uchwała w sprawie zmian w składzie osobowym komisji sejmowych została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-50.30" who="#AndrzejWerblan">Ponieważ sprzeciwu nie słyszę, uchwałę uważam za przyjętą.</u>
          <u xml:id="u-50.31" who="#AndrzejWerblan">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Interpelacje i zapytania poselskie.</u>
          <u xml:id="u-50.32" who="#AndrzejWerblan">Informuję, że na dzisiejszym posiedzeniu Minister Zdrowia i Opieki Społecznej udzieli odpowiedzi na interpelację posła Zygmunta Filipowicza, o wpłynięciu której Sejm został poinformowany na 5 posiedzeniu. Treść interpelacji ogłoszona została w załączniku do sprawozdania stenograficznego z tego posiedzenia. Przypomnę więc krótko, że poseł Zygmunt Filipowicz w swej interpelacji stwierdza, że w planie na lata 1971–1975 przewidziane zostały poważne środki inwestycyjne na budownictwo szpitalne.</u>
          <u xml:id="u-50.33" who="#AndrzejWerblan">W związku z tym interpelant zapytuje, jakie kroki podjął lub podejmie Minister Zdrowia i Opieki Społecznej, żeby środki te zostały w pełni i celowo wykorzystane.</u>
          <u xml:id="u-50.34" who="#AndrzejWerblan">Interpelant zapytuje również, czy Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej organizuje i stymuluje badania mające na celu wypracowanie metod dalszej intensyfikacji leczenia szpitalnego.</u>
          <u xml:id="u-50.35" who="#AndrzejWerblan">W celu udzielenia odpowiedzi na powyższą interpelację głos zabierze Minister Zdrowia i Opieki Społecznej obywatel Marian Śliwiński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-51">
          <u xml:id="u-51.0" who="#MarianŚliwiński">Wysoka Izbo! Uchwała VI Zjazdu naszej partii zapewnia ochronie zdrowia wysoki priorytet wśród planowanych nakładów. Wysoka Izba swoją uchwałą z 8 czerwca 1972 r. o 5-letnim planie społeczno-gospodarczego rozwoju kraju w latach 1971–1975 — określiła konkretne zadania na bieżące pięciolecie.</u>
          <u xml:id="u-51.1" who="#MarianŚliwiński">Plan inwestycyjny resortu zdrowia i opieki społecznej, wynoszący 17,4 mld zł, jest wyższy w stosunku do wykonania w latach 1966–1970 o około 70%, co pozwoli na oddanie do użytku w tej 5-latce 16 300 (w tym obce resorty 0,8 tys. łóżek) łóżek w szpitalach ogólnych i klinicznych, 3 300 łóżek w zakładach psychiatrycznych, 7 500 miejsc w domach pomocy społecznej oraz rozpoczęcie budowy nowych szpitali o łącznej liczbie 31 tys. łóżek.</u>
          <u xml:id="u-51.2" who="#MarianŚliwiński">Realizacja planu przebiega następująco. W latach 1971–1973 przekazanych zostanie 8 300 łóżek szpitalnych, a w ostatnich dwóch latach bieżącej pięciolatki zostanie do wykonania jeszcze 8 tys. łóżek. Dla przypomnienia w latach 1966–1970 oddano tylko z budownictwa inwestycyjnego nowych szpitali 8 442 łóżka szpitalne. Z planowanej na bieżącą pięciolatkę liczby 3 297 łóżek w zakładach psychiatrycznych w latach 1971–1972 przekazano 1 793 łóżka.</u>
          <u xml:id="u-51.3" who="#MarianŚliwiński">Wolniejsze jest tempo budowy domów pomocy społecznej. W latach 1971–1973 zostanie przekazanych 2 714 miejsc na zaplanowane 7 500 miejsc.</u>
          <u xml:id="u-51.4" who="#MarianŚliwiński">Uwzględniając projekt planu inwestycyjnego na rok 1973, wykorzystanie nakładów wyniesie około 9,9 mld zł ogółem, w tym w robotach budowlano-montażowych — 5,6 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-51.5" who="#MarianŚliwiński">Rozpoczęcie w 1973 roku budowy 6 600 łóżek w 13 nowych szpitalach sprawi, że w tym roku będzie w budowie ponad 21 tys. łóżek, w tym ok. 17 tys. w 44 nowych szpitalach ogólnych i klinicznych, około 1 700 łóżek w zakładach psychiatrycznych, około 3 800 miejsc w domach opieki społecznej.</u>
          <u xml:id="u-51.6" who="#MarianŚliwiński">Dalszy rozwój ochrony zdrowia wymaga absolutnie pełnej realizacji zadań inwestycyjnych w tej dziedzinie oraz znacznego przyspieszenia budownictwa, które po przewidywanym wpłynięciu dodatkowych środków z proponowanego przez I Sekretarza KC PZPR tow. Edwarda Gierka, narodowego funduszu ochrony zdrowia — wydatnie wzrośnie. Mając to na uwadze, resort podejmuje bieżące i długofalowe działania, mające na celu usprawnienie realizacji zadań inwestycyjnych. Sprzyjają temu kompleksowe decyzje Rządu w sprawie usprawnienia procesów Inwestycyjnych w całej gospodarce narodowej.</u>
          <u xml:id="u-51.7" who="#MarianŚliwiński">Z najistotniejszych kierunków postępowania resortu w tym zakresie należy wymienić następujące.</u>
          <u xml:id="u-51.8" who="#MarianŚliwiński">W dziedzinie programowania opracowaliśmy koncepcję i prognozę budownictwa inwestycyjnego do roku 1990, która zapewni wydatne przyspieszenie i zapewnienie krajowi bazy leczniczej. Dobiegają końca prace w terenie nad docelową siecią zakładów zamkniętej pomocy zdrowotnej, które uwzględniają zakres rozbudowy, modernizacji i nowego budownictwa.</u>
          <u xml:id="u-51.9" who="#MarianŚliwiński">W dążeniu do zapewnienia niezbędnej dokumentacji projektowo-kosztorysowej, uwzględniającej zarówno aktualne zmiany organizacyjne (szpitale zintegrowane), jak również poprawę standardu — wzmocniono własne biuro projektowe w Warszawie oraz oddziały w Katowicach i Wrocławiu; uruchomiono lub powiększono pracownie specjalistyczne służby zdrowia w jednostkach projektowych podporządkowanych radom narodowym i innym jednostkom. Wydano bądź opracowano wiele normatywów i wytycznych projektowania, jak również przyspieszono aktualizację elementów funkcjonalnych, co umożliwi projektowanie obiektów służby zdrowia szerszemu kręgowi projektantów. Przygotowano na potrzeby bieżącej pięciolatki projekty szpitali powtarzalnych na 270, 330, 450, 530, 610 łóżek, w technologii uprzemysłowionej stanu surowego. Przygotowano również dokumentację innych obiektów służby zdrowia. Opracowuje się również koncepcję budowy fabryki szpitali.</u>
          <u xml:id="u-51.10" who="#MarianŚliwiński">W zakresie wykonawstwa poddano krytycznej analizie przyczyny gorszej realizacji obiektów służby zdrowia i opieki społecznej niż obiektów innych rodzajów budownictwa ogólnego. W związku z tym Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej wprowadziło zakaz dokonywania zmian w stosunku do obowiązujących projektów w realizowanych obiektach oraz wyraziło zgodę na opłacanie ze zwyżką 50% wykonywanie robót zamiennych i dodatkowych zleceń inwestorów.</u>
          <u xml:id="u-51.11" who="#MarianŚliwiński">W dążeniu do uzyskiwania niezbędnej jakości robót, Ministerstwo wyraziło zgodę na opłacanie przez inwestorów dodatków płacowych do robocizny wielu prac wykończeniowych.</u>
          <u xml:id="u-51.12" who="#MarianŚliwiński">Minister Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych ze swej strony objął systemem premiowania ważniejsze obiekty służby zdrowia oddawane do użytku oraz premiowaniem za rytmikę produkcji w obiektach kontynuowanych, nie stanowiących efektów danego roku.</u>
          <u xml:id="u-51.13" who="#MarianŚliwiński">Należy ustalić też priorytet zaopatrzenia budów obiektów służby zdrowia w deficytowe materiały wykończeniowe.</u>
          <u xml:id="u-51.14" who="#MarianŚliwiński">Te zdecydowane poczynania obu resortów przynoszą już widoczne wyniki. Występuje jednak znaczne zróżnicowanie zaawansowania planów rocznych służby zdrowia w poszczególnych województwach. Wykonanie planów inwestycyjnych za 10 miesięcy br. wynosi dla kraju w robotach budowlano-montażowych 66%, a stan zaawansowania realizacji planu służby zdrowia w Poznaniu wynosi 88,1%, podczas gdy w woj. bydgoskim tylko 48,5%, w gdańskim, krakowskim, szczecińskim — poniżej 54% planu rocznego.</u>
          <u xml:id="u-51.15" who="#MarianŚliwiński">Od września br. stwierdza się znaczną koncentrację sił i środków budownictwa i służb inwestorskich na kończonych obiektach służby zdrowia.</u>
          <u xml:id="u-51.16" who="#MarianŚliwiński">Sądzę, że podjęte już przez resorty zdrowia i budownictwa kroki oraz dalsze zamierzenia pozwolą na pełne zrealizowanie zadań bieżącej pięciolatki w nowych, skróconych średnio o 22% cyklach realizacji inwestycji oraz stworzą dobrą podstawę do utrzymania niezbędnej dynamiki w następnym pięcioleciu.</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>