text_structure.xml
61.4 KB
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
<xi:include href="PPC_header.xml"/>
<TEI>
<xi:include href="header.xml"/>
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
<u xml:id="u-1.0" who="#PoselMiroslawCzech">Otwieram posiedzenie Komisji Nadzwyczajnej do roz-patrzenia projektów ordynacji wyborczych do Sejmu i do Senatu oraz o zmianie ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Witam posłów oraz gości.</u>
<u xml:id="u-1.1" who="#PoselMiroslawCzech">Proponowany porządek dzienny przewiduje rozpatrzenie komisyjnych projektów ustaw o zmianie ustawy - Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawy o partiach politycznych /druk nr 2023/, Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej /druk nr 2090/ - kontynuacja oraz o zmianie ustawy o partiach politycznych /druk nr 2091/.</u>
<u xml:id="u-1.2" who="#PoselMiroslawCzech">Czy są wnioski lub uwagi do zaproponowanego porządku dziennego? Nie ma uwag. Czy ktoś jest przeciwny zaproponowanemu porządkowi dziennemu? Nie ma sprzeciwu. Stwierdzam przyjęcie porządku dziennego.</u>
<u xml:id="u-1.3" who="#PoselMiroslawCzech">Jeżeli chodzi o kwestie bardziej szczegółowe, które będą przedmiotem obrad, to przewidywana jest dyskusja i rozstrzygnięcia dotyczące rozdziału 23 projektu ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu, czyli kwestia kampanii wyborczej w radiu i telewizji.</u>
<u xml:id="u-1.4" who="#PoselMiroslawCzech">Przewidywana druga kwestia, to zagadnienie pełnomocnika, ewentualnie innego rozwiązania ułatwiającego głosowanie osobom niepełnosprawnym. Ponadto chcę dodać, że następne posiedzenie planowane na najbliższy wtorek będzie poświęcone kwestiom finansowania kampanii wyborczej.</u>
<u xml:id="u-1.5" who="#PoselMiroslawCzech">Przechodzimy do rozpatrzenia przepisów rozdziału 23 dotyczącego kampanii wyborczej w radiu i telewizji.</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
<u xml:id="u-2.0" who="#StanislawGebethner">Nawiązując do poprzedniego posiedzenia i krytycznych uwag na temat art. 187a ust. 3 wraz z ministrem Kazimierzem Czaplickim i przedstawicielem Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, przygotowaliśmy propozycję nowego brzmienia ust. 3, uwzględniającą to, o czym mówił poseł Marek Mazurkiewicz.</u>
<u xml:id="u-2.1" who="#StanislawGebethner">Proponowane brzmienie jest następujące:</u>
<u xml:id="u-2.2" who="#StanislawGebethner">"Rozpowszechnianie nieodpłatnie audycji wyborczych oznacza dokonywaną przez nadawcę publicznego rejestrację obejmującą przegranie na dostosowane do emisji nośniki dostarczonej audycji wyborczej przygotowanej przez komitet wyborczy lub udostępnienie studia wraz z realizatorem w celu nagrania audycji wyborczej przez komitet wyborczy oraz emisję tych audycji".</u>
<u xml:id="u-2.3" who="#StanislawGebethner">Wydaje się, że w świetle zaproponowanego brzmienia jest jasne, że są dwa rodzaje audycji wyborczych. Komitet dostarcza audycję lub audycja jest realizowana przez komitet, a nadawca zapewnia studio i realizatora. Ponadto w odniesieniu do obu typów audycji zagwarantowana jest emisja.</u>
<u xml:id="u-2.4" who="#StanislawGebethner">Poza tym, inne kwestie, zwłaszcza techniczne, zostaną uregulowane w rozporządzeniu.</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
<u xml:id="u-3.0" who="#PoselMiroslawCzech">Czy ktoś chce zabrać głos w sprawie zgłoszonej propozycji?</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
<u xml:id="u-4.0" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Przejmuję zgłoszoną propozycję jako formalnie moją poprawkę.</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
<u xml:id="u-5.0" who="#PoselMiroslawCzech">Czy ktoś chce jeszcze zabrać głos w sprawie zgłoszonego brzmienia art. 187a ust. 3? Nikt się nie zgłasza. Przystępujemy do głosowania. Czy ktoś jest przeciwny przyjęciu art. 187a ust. 3 w zaproponowanym brzmieniu? Nie ma sprzeciwu.</u>
<u xml:id="u-5.1" who="#PoselMiroslawCzech">Stwierdzam, że Komisja przyjmuje powyższą propozycję bez sprzeciwu.</u>
<u xml:id="u-5.2" who="#PoselMiroslawCzech">Powracamy do art. 191a. Przypominam, że podczas poprzedniego posiedzenia doszło do pewnego klinczu na tle art. 191a. Zgłoszona została nowa redakcja składająca się z jednego ustępu. Brak kworum uniemożliwił rozstrzygnięcie.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
<u xml:id="u-6.0" who="#EkspertdrBartlomiejNowotarski">Przeprowadziłem konsultacje z prokuratorami na temat zaproponowanego nowego brzmienia art. 191a.</u>
<u xml:id="u-6.1" who="#EkspertdrBartlomiejNowotarski">Kodeks karny wyróżnia dwa rodzaje przestępstw - prywatnoskarbowe ścigane na wniosek oraz przestępstwa ścigane z urzędu. W przypadku przestępstw ściganych z urzędu każdy podmiot - osoba fizyczna i prawna - ma obowiązek zgłosić prokuraturze fakt dokonania przestępstwa. Może to dotyczyć m.in. wzywania do waśni narodowościowych, pochwalania faszyzmu.</u>
<u xml:id="u-6.2" who="#EkspertdrBartlomiejNowotarski">W sytuacji, o której dyskutowano poprzednio, prokurator powinien więc podjąć działania z własnej inicjatywy lub na wniosek nadawcy. Jeżeli nadawca nie zgłosił takiego przypadku, to nie będzie współsprawcą, to współsprawstwo jest możliwe tylko z winy umyślnej.</u>
<u xml:id="u-6.3" who="#EkspertdrBartlomiejNowotarski">W grę wchodzi zamiar ewentualny lub zamiar bezpośredni, lecz tylko z winy umyślnej. Inaczej mówiąc, nadawca musiałby chcieć, aby poprzez emisję audycji popełnić przestępstwo lub dopuszczać taką możliwość, że będzie dokonywane przestępstwo.</u>
<u xml:id="u-6.4" who="#EkspertdrBartlomiejNowotarski">Tak więc w dyskutowanej sytuacji prokurator wkracza z urzędu i wydaje postanowienie o wstrzymaniu emisji audycji wyborczej. Jest to obowiązek prokuratora.</u>
<u xml:id="u-6.5" who="#EkspertdrBartlomiejNowotarski">Jeżeli natomiast chodzi o przestępstwa ścigane na wniosek - np. zniesławienie lub oszczerstwo - to osoba dotknięta powinna wszcząć procedurę karną. W takich przypadkach ani prokurator, ani nadawca nie są zobowiązani do wszczęcia postępowania.</u>
<u xml:id="u-6.6" who="#EkspertdrBartlomiejNowotarski">Tak więc uważam, że przepis zaproponowany przez posła Marka Mazurkiewicza nie powinien wywołać kłopotów proceduralnych. Prokurator nie powinien mieć wątpliwości co do potrzeby działania, a nadawca nie powinien obawiać się zarzutu, że jest współsprawcą. Należy jeszcze dodać, że pierwotna formuła mówiąca o naruszeniu prawa była bardziej enigmatyczna. Formuła mówiąca o przestępstwie jest bardziej jednoznaczna.</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
<u xml:id="u-7.0" who="#PoselMiroslawCzech">Proszę pozwolić, że wyrażę swój pogląd.</u>
<u xml:id="u-7.1" who="#PoselMiroslawCzech">Po trzech posiedzeniach poświęconych tej kwestii, po wysłuchaniu argumentów oraz przedkładanych propozycji przepisów, umocniłem się w przekonaniu, zgodnie z którym art. 191a powinien zostać skreślony. Są bowiem procedury prawne do zastosowania trybu postępowania, które Komisja bardzo stara się opisać.</u>
<u xml:id="u-7.2" who="#PoselMiroslawCzech">Rozumiem intencje posła Marka Mazurkiewicza, zmierzające do opisania określonego postępowania. Proszę jednak o uwzględnienie następującej kwestii. Dyskusja dotyczyła pewnej niezręczności polegającej na tym, że nadawca wstrzymuje emisję audycji wyborczej, zawiadamiając właściwe organy. Jest jednak wówczas podejrzenie, że nadawca jest stroną.</u>
<u xml:id="u-7.3" who="#PoselMiroslawCzech">Ponadto okazało się, że bardzo trudno jest zbudować stosowne przepisy prawne. Okazało się, że budowane przepisy prawne mogą zaprowadzić bardzo daleko. Przesłanki te doprowadziły mnie do poglądu, że należy skreślić art. 191a.</u>
<u xml:id="u-7.4" who="#PoselMiroslawCzech">Jak się wydaje, jego skreślenie nie zmienia stanu prawnego polegającego na tym, że jeżeli ktoś uzyska informację, że jest popełnione przestępstwo, to ma obowiązek zgłosić to do organów ścigania. Organy te stosują wówczas procedurę, która wynika z przepisów Kodeksu postępowania karnego.</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
<u xml:id="u-8.0" who="#PoselLudwikDorn">Doszedłem do takiego samego przekonania jak pan przewodniczący. Jest bowiem art. 304 Kodeksu postępowania karnego. W przypadku nadawcy publicznego można rozważać, czy nie ma zastosowania art. 305 Kodeksu postępowania karnego.</u>
<u xml:id="u-8.1" who="#PoselLudwikDorn">Tak więc nadawca ma określone instrumenty działania prawnego, a Komisja nie musi wkraczać w bardzo skomplikowaną procedurę.</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
<u xml:id="u-9.0" who="#PoselMiroslawCzech">Jako przewodniczący chcę jeszcze dodać kwestię następującą. Dla Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz dla nadawców publicznych i komercyjnych, nasza dyskusja oraz sprawozdanie do drugiego czytania, w którym dyskutowany problem zostanie ujęty, będą podstawą do określonej interpretacji, tym bardziej że problem był również przedmiotem dyskusji w trakcie seminarium poświęconego problematyce środków przekazu w kampanii wyborczej.</u>
<u xml:id="u-9.1" who="#PoselMiroslawCzech">Wydaje się więc, że dyskusja, jaką odbyliśmy powinna być dla Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz dla nadawców, swego rodzaju instrukcją, zgodnie z którą nie należy obawiać się stosowania obowiązujących przepisów prawa.</u>
<u xml:id="u-9.2" who="#PoselMiroslawCzech">Jeżeli w ciągu 24 godzin przed emisją, audycja trafi do prokuratora lub sądu, to sprawa jest czysta. Będzie to zgodne z tym, co ustawodawca chciał osiągnąć.</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
<u xml:id="u-10.0" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Myślę, że został osiągnięty cel długiej dyskusji, którą odbyliśmy. Przebieg naszych obrad jest utrwalony, a protokół będzie stanowił podstawowy materiał do wykładni- zwłaszcza dla nadawców. Ustalenia i motywacja prac Komisji, znajdą również wyraz w sprawozdaniu i w drugim czytaniu.</u>
<u xml:id="u-10.1" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Komisja uznała, że regulacja jest bezprzedmiotowa, gdyż dyskutowaną kwestię regulują przepisy prawa powszechnie obowiązującego, czyli przepis Kodeksu postępowania karnego. W tej sytuacji wycofuję swój wniosek.</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
<u xml:id="u-11.0" who="#PoselMiroslawCzech">Czy ktoś chce jeszcze zabrać głos w sprawie art. 191a? Nikt się nie zgłasza. Przystępujemy do głosowania. Czy ktoś jest przeciwny skreśleniu art. 191a? Nie ma sprzeciwu.</u>
<u xml:id="u-11.1" who="#PoselMiroslawCzech">Stwierdzam, że Komisja przyjmuje powyższą propozycję bez sprzeciwu.</u>
<u xml:id="u-11.2" who="#PoselMiroslawCzech">Powracamy do rozpatrzenia art. 190a. Nie została rozstrzygnięta kwestia ostatecznego brzmienia ust. 1. Chodzi zwłaszcza o to, czy w grę wchodzi termin rozpowszechniania, czy dzień rozpowszechniania. Proszę o uwagi na ten temat.</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
<u xml:id="u-12.0" who="#PoselJacekRybicki">Zgodnie z wykładnią, której dokonał pan przewodniczący oraz w świetle dyskusji na poprzednim posiedzeniu, opowiadam się za formułą mówiącą o dniu rozpowszechniania.</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
<u xml:id="u-13.0" who="#PoselMiroslawCzech">Czy ktoś chce jeszcze zabrać głos w tej kwestii? Nikt się nie zgłasza.</u>
<u xml:id="u-13.1" who="#PoselMiroslawCzech">Proponowana formuła jest więc następująca: "...nie później niż na 24 godziny przed dniem ich rozpowszechniania".</u>
<u xml:id="u-13.2" who="#PoselMiroslawCzech">Przystępujemy do głosowania. Czy ktoś jest przeciwny przyjęciu zaproponowanej formuły w ust. 1? Nie ma sprzeciwu.</u>
<u xml:id="u-13.3" who="#PoselMiroslawCzech">Stwierdzam, że Komisja przyjmuje powyższą propozycję bez sprzeciwu.</u>
<u xml:id="u-13.4" who="#PoselMiroslawCzech">Czy są inne uwagi do art. 190a? Nie ma uwag. Przystępujemy do głosowania. Czy ktoś jest przeciwny przyjęciu art. 190a wraz z przyjętymi zmianami? Nie ma sprzeciwu.</u>
<u xml:id="u-13.5" who="#PoselMiroslawCzech">Stwierdzam, że Komisja przyjmuje powyższą propozycję bez sprzeciwu.</u>
<u xml:id="u-13.6" who="#PoselMiroslawCzech">Przechodzimy do rozpatrzenia art. 190b w brzmieniu następującym:</u>
<u xml:id="u-13.7" who="#PoselMiroslawCzech">"Art. 190b.1. Telewizja Polska i Polskie Radio nie ponoszą odpowiedzialności za treść rozpowszechnianych audycji wyborczych.</u>
<u xml:id="u-13.8" who="#PoselMiroslawCzech">2. nadawcy publiczni nie mogą odmówić rozpowszechniania audycji wyborczych, z zastrzeżeniem przepisu art. 191a".</u>
<u xml:id="u-13.9" who="#PoselMiroslawCzech">Ponieważ został skreślony art. 191a, to bezprzedmiotowa w ust. 2 jest formuła "z zastrzeżeniem przepisu art. 191a".</u>
<u xml:id="u-13.10" who="#PoselMiroslawCzech">Czy są uwagi do art. 190b?</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
<u xml:id="u-14.0" who="#SekretarzPanstwowejKomisjiWyborczejKazimierzCzaplicki">Opowiadam się za tym, aby art. 190b pozostał, ale powinien obejmować nadawców w ogóle, a nie tylko nadawców publicznych. Powinien zostać rozszerzony także na ogłoszenia wyborcze, a nie obejmować tylko audycji wyborczych.</u>
<u xml:id="u-14.1" who="#SekretarzPanstwowejKomisjiWyborczejKazimierzCzaplicki">Jeżeli bowiem dobrze pamiętam, to art. 13 ustawy o radiofonii i telewizji stanowi, iż nadawca ponosi odpowiedzialność za emitowane treści. W takiej sytuacji nadawca nie będzie wiedział, co ma zrobić i raczej będzie dążył do wstrzymania emisji, obawiając się odpowiedzialności karnej.</u>
<u xml:id="u-14.2" who="#SekretarzPanstwowejKomisjiWyborczejKazimierzCzaplicki">Uważam więc, że art. 190b mógłby znaleźć się w miejscu art. 191a. Powinien mówić o tym, że nadawcy nie ponoszą odpowiedzialności za treść rozpowszechnianych audycji wyborczych i ogłoszeń wyborczych.</u>
<u xml:id="u-14.3" who="#SekretarzPanstwowejKomisjiWyborczejKazimierzCzaplicki">Ponadto ust. 2 powinien stanowić o tym, że nadawcy nie mogą odmówić rozpowszechniania audycji i ogłoszeń wyborczych.</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
<u xml:id="u-15.0" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Uważam, że art. 190b ust. 2 powinien stanowić, iż nadawcy nie mogą odmówić rozpowszechniania audycji i ogłoszeń wyborczych, z wyjątkiem tych audycji i ogłoszeń, które zawierają znamiona przestępstwa.</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
<u xml:id="u-16.0" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Oznacza to powrót do sytuacji, nad którą Komisja dyskutowała i przyjęła rozstrzygnięcie.</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
<u xml:id="u-17.0" who="#PoselMiroslawCzech">Tak więc proponowane brzmienie art. 190b jest następujące: "Nadawcy nie ponoszą odpowiedzial-ności za treść rozpowszechnianych audycji i ogłoszeń wyborczych".</u>
<u xml:id="u-17.1" who="#PoselMiroslawCzech">Czy ktoś chce jeszcze zabrać głos w sprawie zaproponowanego brzmienia art. 190b? Nikt się nie zgłasza. Przystępujemy do głosowania. Czy ktoś jest przeciwny przyjęciu art. 190b w zaproponowanym brzmieniu? Nie ma sprzeciwu.</u>
<u xml:id="u-17.2" who="#PoselMiroslawCzech">Stwierdzam, że Komisja przyjmuje powyższą propozycję bez sprzeciwu.</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
<u xml:id="u-18.0" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Proponuję jednak, aby w systematyce rozdziału 23 przyjęty art. 190b znalazł się po art. 191, w którym jest mowa o ogłoszeniach wyborczych.</u>
</div>
<div xml:id="div-19">
<u xml:id="u-19.0" who="#PoselMiroslawCzech">Jest to trafna uwaga. Czy ktoś jest przeciwny usytuowaniu art. 190b po art. 191? Nie ma sprzeciwu.</u>
<u xml:id="u-19.1" who="#PoselMiroslawCzech">Przechodzimy do rozpatrzenia art. 191 w brzmieniu następującym:</u>
<u xml:id="u-19.2" who="#PoselMiroslawCzech">"Art. 191.1. Niezależnie od czasu przyznanego na rozpowszechnianie nieodpłatnie audycji wyborczych każdy komitet wyborczy może od dnia rozpoczęcia kampanii wyborczej, odpłatnie rozpowszechniać ogłoszenia wyborcze w programach nadawców radiowych i telewizyjnych.</u>
<u xml:id="u-19.3" who="#PoselMiroslawCzech">2. Nadawcy nie mogą odmówić rozpowszechniania ogłoszeń wyborczych, z zastrzeżeniem przepisu art. 191a.</u>
<u xml:id="u-19.4" who="#PoselMiroslawCzech">3. Wysokość opłat pobieranych za czas rozpowszechniania ogłoszeń wyborczych musi być dla wszystkich jednakowa oraz ustalana według cennika obowiązującego w dniu zarządzenia wyborów.</u>
<u xml:id="u-19.5" who="#PoselMiroslawCzech">4. Czasu przeznaczonego na rozpowszechnianie ogłoszeń wyborczych nie wlicza się do ustalonego odrębnymi przepisami dopuszczalnego wymiaru czasowego reklam.</u>
<u xml:id="u-19.6" who="#PoselMiroslawCzech">5. Do ogłoszeń wyborczych stosuje się przepisy o działalności reklamowej w programach telewizji i radiofonii, z zastrzeżeniem przepisu ust. 4".</u>
<u xml:id="u-19.7" who="#PoselMiroslawCzech">Czy są uwagi do art. 191?</u>
</div>
<div xml:id="div-20">
<u xml:id="u-20.0" who="#StanislawGebethner">Skreślenia wymaga ust. 2.</u>
</div>
<div xml:id="div-21">
<u xml:id="u-21.0" who="#PoselMiroslawCzech">Tak, rzeczywiście. Czy ktoś jest przeciwny skreśleniu ust. 2? Nie ma sprzeciwu. Czy są jeszcze uwagi do art. 191?</u>
</div>
<div xml:id="div-22">
<u xml:id="u-22.0" who="#EkspertdrTomaszZukowski">Ponieważ nie uczestniczyłem w jednym z posiedzeń Komisji chcę powrócić do pierwotnego brzmienia art. 191. Chodzi o to, że w przedłożonym brzmieniu usunięty został limit emisji odpłatnych ogłoszeń wyborczych. Nie ma tego limitu.</u>
<u xml:id="u-22.1" who="#EkspertdrTomaszZukowski">W związku z tym chcę zwrócić uwagę na daleko idące konsekwencje braku takiego limitu. Warto przypomnieć, że poprzednio projekt przewidywał, że łączny czas audycji odpłatnych nie może przekraczać 15% łącznego czasu przyznanego na audycje nieodpłatne.</u>
<u xml:id="u-22.2" who="#EkspertdrTomaszZukowski">Należy zwrócić uwagę, że zaproponowane teraz brzmienie - przy założeniu, że limit na działalność medialną wynosi 80% całego limitu - oznaczać może, że możliwy jest do wyobrażenia taki model kampanii wyborczej, która może sprowadzić się wyłącznie do prezentacji płatnych audycji wyborczych. Jest to pytanie, czy Komisja tego chce. Ja osobiście mam pewne wątpliwości co do takiej możliwości.</u>
<u xml:id="u-22.3" who="#EkspertdrTomaszZukowski">Tak więc nasuwa się pytanie, czy nie byłby uzasadniony powrót do brzmienia pierwotnego lub do innej formy limitu, np. wynoszącej 20% czasu bezpłatnego.</u>
<u xml:id="u-22.4" who="#EkspertdrTomaszZukowski">Utrzymanie przedłożonego brzmienia oznaczać może zmianę charakteru kampanii. Zamiast kampanii wyborczej, która będzie zróżnicowana i polegać będzie na prezentacji wielu kandydatów, w wielu okręgach, może pojawić się jednolity i scentralizowany przekaz medialny, prezentujący wizerunek tylko jednej listy. Nie ma bowiem ograniczenia dla tego rodzaju sytuacji. Byłaby to jakościowa zmiana formuły wyborów wobec tego, co jest obecnie.</u>
</div>
<div xml:id="div-23">
<u xml:id="u-23.0" who="#PoselMiroslawCzech">Problem, który podniósł dr Tomasz Żukowski został już rozstrzygnięty. Sama kwestia limitu powróci przy dyskusji nad przepisami dotyczącymi finansów, a zwłaszcza przy dyskusji nad limitami.</u>
<u xml:id="u-23.1" who="#PoselMiroslawCzech">Powracamy do rozpatrywania przedłożonego brzmienia art. 191. Proponuję, aby w ust. 1 skreślić wyraz "nieodpłatne".</u>
<u xml:id="u-23.2" who="#PoselMiroslawCzech">Czy ktoś jest przeciwny? Nie ma sprzeciwu. Czy są jeszcze uwagi dotyczące art. 191?</u>
</div>
<div xml:id="div-24">
<u xml:id="u-24.0" who="#DyrektorDepartamentuReklamyKrajowejRadyRadiofoniiiTelewizjiStanislawCelmer">Komisja zdecydowała o skreśleniu ust. 2. Wydaje się jednak, że ust. 2 powinien pozostać. W przeciwnym wypadku powstanie niejednorodność. Zarówno bowiem nadawca publiczny jak i komercyjny mógłby odmówić emisji ogłoszenia wyborczego, nie podając przyczyny.</u>
</div>
<div xml:id="div-25">
<u xml:id="u-25.0" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Jeżeli art. 191 ust. 1 stanowi, że komitet wyborczy może rozpowszechniać odpłatne ogłoszenia, oznacza to, że ma prawo rozpowszechniać. Nadawca nie może więc pozbawić komitetu tego prawa.</u>
</div>
<div xml:id="div-26">
<u xml:id="u-26.0" who="#PoselJacekRybicki">Ja rozumiem, że poseł Marek Mazurkiewicz z uporem godnym lepszej sprawy, nadal prezentuje tę wykładnię, w której nadawca bez decyzji prokuratora lub sądu może wstrzymać emisję audycji lub ogłoszenia wyborczego. Ja uważam, że skreślając art. 191a wykluczyliśmy taką możliwość. Nadawca samodzielnie nie może wstrzymać emisji ogłoszenia wyborczego lub audycji wyborczej.</u>
<u xml:id="u-26.1" who="#PoselJacekRybicki">Ponadto mam jednak pytanie skierowane do ekspertów. Jeżeli jest tak, że bez art. 190b ust. 2 uprawniona jest wykładnia, zgodnie z którą nadawca nie może wstrzymać emisji audycji wyborczej i ogłoszenia wyborczego, to art. 190b ust. 2 jest zbędny.</u>
<u xml:id="u-26.2" who="#PoselJacekRybicki">Jeżeli natomiast eksperci uważają, że nie jest to jednoznaczne rozumiem, że w takim właśnie duchu wypowiedział się dyrektor Stanisław Celmer, to wówczas art. 190b ust. 2 należy utrzymać.</u>
<u xml:id="u-26.3" who="#PoselJacekRybicki">Zwracam uwagę, że art. 191 ust. 2 zawierał odniesienie do ogłoszenia wyborczego. Analogiczne zastrzeżenie dotyczące audycji wyborczej zawierał art. 190b ust. 2. Albo więc należy skreślić oba te przepisy uznając, że pozostałe przepisy zawierają wystarczające zabezpieczenia, albo należy pozostawić te dwa przepisy, jeżeli nie ma pewności, co do gwarancyjnej roli pozostałych przepisów.</u>
</div>
<div xml:id="div-27">
<u xml:id="u-27.0" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Przedstawiając propozycję brzmienia art. 190b zakładałem, iż będzie on składał się z dwóch ustępów. Ust. 1 miał stanowić o tym, że nadawcy nie ponoszą odpowiedzialności za treść rozpowszechnianych audycji i ogłoszeń wyborczych. Natomiast ust. 2 miał stanowić, że nadawcy nie mogą odmówić rozpowszechniania audycji i ogłoszeń wyborczych.</u>
<u xml:id="u-27.1" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Inną bowiem kwestią jest wszczęcie procedury stwierdzającej, czy audycja lub ogłoszenie wyborcze zawierają treści noszące znamiona przestępstwa. Jest to całkowicie inna sprawa.</u>
</div>
<div xml:id="div-28">
<u xml:id="u-28.0" who="#PoselLudwikDorn">Zastrzeżenie dyrektora Stanisława Celmera, podtrzymane przez posła Jacka Rybickiego jest bardzo zasadne. Art. 190b ust. 2 powinien zostać zachowany, oczywiście ze skreśleniem wyrazów "z zastrzeżeniem przepisu art. 191a".</u>
</div>
<div xml:id="div-29">
<u xml:id="u-29.0" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Rozumiem więc, że art. 190b ust. 2 stanowiłby, że nadawcy - a więc zarówno publiczni, jak i niepubliczni - nie mogą odmówić rozpow-szechniania audycji i ogłoszeń wyborczych.</u>
<u xml:id="u-29.1" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Jeżeli tak, to mam pytanie do posła Jacka Rybickiego, jako opiekuna tego środowiska. Nie jestem wielbicielem Radia Maryja, a wiem, że stacji tej słuchają emeryci. Czy zatem poseł Jacek Rybicki uważa, że SLD będzie mogło mieć roszczenie do Radia Maryja - do księdza Rydzyka - aby w okresie największej słuchalności zostały wyemitowane spoty reklamowe SLD?</u>
</div>
<div xml:id="div-30">
<u xml:id="u-30.0" who="#DyrektorStanislawCelmer">Radio Maryja nie emituje reklam. Nie ma więc tego problemu. Zgodnie z koncesją - stosownie do wysokiej opłaty koncesyjnej - Radio Maryja pozbawiło się możliwości emisji reklam.</u>
</div>
<div xml:id="div-31">
<u xml:id="u-31.0" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Mówimy jednak o powinności. Jeżeli określony nadawca nie emituje reklam, to w okresie kampanii wyborczej, nadawca taki będzie miał prawo, ale i obowiązek emitowania ogłoszeń wyborczych. Jest to bowiem obowiązek dotyczący każdego nadawcy.</u>
</div>
<div xml:id="div-32">
<u xml:id="u-32.0" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Problem ten występuje od 1991 r. Wszystkie ustawy wyborcze łącznie z ostatnią nowelizacją ustawy o wyborze Prezydenta RP utrzymują tego rodzaju przepisy. Nadawca nie może odmówić rozpowszechniania płatnych ogłoszeń wyborczych.</u>
</div>
<div xml:id="div-33">
<u xml:id="u-33.0" who="#PoselJacekRybicki">Wolą komitetu wyborczego jest szukanie poparcia w każdym elektoracie, który może dać poparcie. Jeżeli poseł Marek Mazurkiewicz uważa, że po reklamie wyborczej SLD w Radiu Maryja, jego słuchacze gremialnie zaczną głosować na SLD, to zapewne można dogadać się z księdzem Rydzykiem.</u>
<u xml:id="u-33.1" who="#PoselJacekRybicki">Mówiąc natomiast poważnie, to uważam, że jeżeli w art. 190 ust. 2 znajdą się ogłoszenia i audycje, to wówczas ust. 2 musi odnosić się do nadawców.</u>
<u xml:id="u-33.2" who="#PoselJacekRybicki">Jeżeli natomiast art. 190 ust. 2 miałby obejmować tylko audycje wyborcze, to wówczas w grę wchodzą tylko nadawcy publiczni.</u>
</div>
<div xml:id="div-34">
<u xml:id="u-34.0" who="#PoselMiroslawCzech">Czy ktoś chciałby jeszcze zabrać głos w sprawie art. 190b?</u>
</div>
<div xml:id="div-35">
<u xml:id="u-35.0" who="#StanislawGebethner">Nawiązując do wypowiedzi dyrektora Stanisława Celmera chcę zapytać, czy nadawca, który nie ma koncesji do emitowania reklam, może odmówić emisji reklamy wyborczej?</u>
</div>
<div xml:id="div-36">
<u xml:id="u-36.0" who="#PoselMaciejPoreba">Raczej nie, gdyż jest to wyjątkowy czas kampanii wyborczej.</u>
</div>
<div xml:id="div-37">
<u xml:id="u-37.0" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Zwracam uwagę, że art. 191 ust. 5 stanowi, że do ogłoszeń wyborczych stosuje się przepisy o działalności reklamowej w programach telewizji i radiofonii. Jeżeli z przepisów tych wynika, że dana stacja nie emituje reklam, to nie można stwierdzić, że w czasie kampanii wyborczej stacja ta może nadawać reklamy wyborcze.</u>
</div>
<div xml:id="div-38">
<u xml:id="u-38.0" who="#PoselLudwikDorn">Zabieram głos tylko ze względów ostrożnościowych. Ze względu na przyszłą wykładnię należy podkreślić, iż nie jest tak, jak mówił poseł Maciej Poręba, a więc, że czas kampanii oznacza swego rodzaju lex specialis.</u>
<u xml:id="u-38.1" who="#PoselLudwikDorn">Tak więc Komisja podejmuje tę decyzję z pełną świadomością istnienia przepisów ustawy o radiofonii i telewizji.</u>
</div>
<div xml:id="div-39">
<u xml:id="u-39.0" who="#PoselMiroslawCzech">Z przebiegu dyskusji wynika zatem, że w art. 190b pozostaje ust. 2 w brzmieniu następującym: "Nadawcy nie mogą odmówić rozpowszechniania audycji i ogłoszeń wyborczych".</u>
<u xml:id="u-39.1" who="#PoselMiroslawCzech">Czy są jeszcze uwagi do art. 190b ust. 2? Nie ma uwag. Przystępujemy do głosowania. Czy ktoś jest przeciwny przyjęciu art. 190b ust. 2? Nie ma sprzeciwu.</u>
<u xml:id="u-39.2" who="#PoselMiroslawCzech">Stwierdzam, że Komisja przyjmuje powyższą propozycję bez sprzeciwu.</u>
<u xml:id="u-39.3" who="#PoselMiroslawCzech">Powracamy do rozpatrzenia art. 191. Czy są jeszcze uwagi do art. 191?</u>
</div>
<div xml:id="div-40">
<u xml:id="u-40.0" who="#EkspertdrTomaszZukowski">Rozumiem, że przedmiotem dyskusji był również przepis dotyczący wysokości opłat za reklamy wyborcze?</u>
</div>
<div xml:id="div-41">
<u xml:id="u-41.0" who="#PoselMiroslawCzech">Tak.</u>
</div>
<div xml:id="div-42">
<u xml:id="u-42.0" who="#EkspertdrTomaszZukowski">Mam zatem jeszcze jedną kwestię - już ostatnią. Bardzo precyzyjnej regulacji, jeżeli chodzi o dostęp do mediów komitetów wyborczych, towarzyszą bardzo ogólne regulacje dotyczące obowiązków nadawców publicznych w kampanii wyborczej. Chodzi zwłaszcza o prezentację swoich własnych programów na tematy wyborcze i na temat programów politycznych poszczególnych ugrupowań.</u>
<u xml:id="u-42.1" who="#EkspertdrTomaszZukowski">W tym zakresie można mówić tylko i wyłącznie o bardzo ogólnym upoważnieniu za-wartym w ustawie o radiofonii i telewizji. Na podstawie tego upoważnienia wydane zostało rozporządzenie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji dotyczące programu "Forum".</u>
<u xml:id="u-42.2" who="#EkspertdrTomaszZukowski">W grę wchodzi par. 5 ust. 2, który stanowi, że "W okresie kampanii wyborczej przed wyborami, o których mowa w ust. 1 jednostki publicznej radiofonii i telewizji są obowiązane przygotowywać specjalne audycje przedstawiające stanowiska partii politycznych".</u>
<u xml:id="u-42.3" who="#EkspertdrTomaszZukowski">Jest to wszystko, co na ten temat mówi prawo. W związku z tym chcę poddać pod głosowanie Komisji propozycję doprecyzowania tych przepisów...</u>
</div>
<div xml:id="div-43">
<u xml:id="u-43.0" who="#PoselMiroslawCzech">Przepraszam, ale przerywam wypowiedź dr. Tomasza Żukowskiego, który jest ekspertem Komisji. Kwestie, które teraz porusza były przedmiotem obrad podczas trzech posiedzeń Komisji. Kilkakrotnie zwracałem się o przedstawienie propozycji dotyczących nowego kształtu audycji wyborczych...</u>
</div>
<div xml:id="div-44">
<u xml:id="u-44.0" who="#EkspertdrTomaszZukowski">Właśnie na dzisiaj przygotowałem taką propozycję.</u>
</div>
<div xml:id="div-45">
<u xml:id="u-45.0" who="#PoselMiroslawCzech">Dyskusja nad tą kwestią została jednak już zakończona. Nie możemy pracować w ten sposób, że w dowolnym czasie jest zgłaszana propozycja na dowolny temat. Jeżeli jednak dr Tomasz Żukowski przygotował konkretną propozycję, to proszę, aby przedstawił ją prezydium Komisji, które - jeżeli uzna za stosowne - to uczyni tę kwestię ponownie przedmiotem prac Komisji.</u>
<u xml:id="u-45.1" who="#PoselMiroslawCzech">Jeżeli prezydium Komisji wyrazi odmienny pogląd, to pozostaje jeszcze możliwość zgłoszenia tej propozycji jako poprawki w drugim czytaniu.</u>
<u xml:id="u-45.2" who="#PoselMiroslawCzech">Natomiast, jeżeli chodzi o materiał, który był podstawą naszych prac nad rozdziałem 23, to na końcu zawiera on propozycję brzmienia art. 105 ust. 2. Jest to brzmienie następujące:</u>
<u xml:id="u-45.3" who="#PoselMiroslawCzech">"2. Do wydatków ponoszonych przez koalicyjny komitet wyborczy wylicza się wydatki partii politycznych wchodzących w skład tej koalicji ponoszone w czasie kampanii wyborczej na reklamę w radiu i telewizji, zawierającą informacje o celach, ideach i programie partii politycznej lub promującą jej wizerunek".</u>
<u xml:id="u-45.4" who="#PoselMiroslawCzech">Proponuję jednak, aby przepis ten był przedmiotem debaty w ramach dyskusji nad przepisami dotyczącymi kwestii finansowych.</u>
<u xml:id="u-45.5" who="#PoselMiroslawCzech">Czy ktoś jest przeciwny temu? Nie ma sprzeciwu.</u>
<u xml:id="u-45.6" who="#PoselMiroslawCzech">Na tym zakończyliśmy rozpatrywanie problematyki kampanii wyborczej w programach radiowych i telewizyjnych.</u>
<u xml:id="u-45.7" who="#PoselMiroslawCzech">Przechodzimy do rozpatrzenia kwestii pełnomocnika lub innej metody ułatwienia głosowania osobom niepełnosprawnym.</u>
<u xml:id="u-45.8" who="#PoselMiroslawCzech">Problem pierwszy - to propozycja ustanowienia pełnomocnika. Od zgłoszenia pierwszej koncepcji tej instytucji przez ministra Kazimierza Czaplickiego upłynęło kilka tygodni. W dniu 13 listopada br. minister Kazimierz Czaplicki przedłożył autopoprawkę do projektu przepisów dotyczących głosowania przez pełnomocnika. Brzmienie tej poprawki jest następujące:</u>
<u xml:id="u-45.9" who="#PoselMiroslawCzech">"Art. 86c.1. Pełnomocnikiem może być tylko osoba wpisana do rejestru wyborców w tej samej gminie, co udzielający pełnomocnictwa lub posiadająca zaświadczenie o prawie do głosowania, o którym mowa w art. 24 ust. 1, z zastrzeżeniem ust. 2-5.</u>
<u xml:id="u-45.10" who="#PoselMiroslawCzech">2. Pełnomocnikiem mogą być: rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni wyborcy oraz osoby pozostające z wyborcą w stosunku przysposobienia.</u>
<u xml:id="u-45.11" who="#PoselMiroslawCzech">3. Jeżeli pełnomocnikiem nie może być ustanowiona żadna z osób, o których mowa w ust. 2, pełnomocnikiem może być adwokat lub osoba sprawująca opiekę nad wyborcą z ramienia organizacji mającej na celu udzielanie pomocy rodzinie lub określonym jej członkom, albo organizacji zrzeszającej osoby niepełnosprawne i zajmującej się udzielaniem pomocy tym osobom.</u>
<u xml:id="u-45.12" who="#PoselMiroslawCzech">4. Pełnomocnictwo można przyjąć tylko od jednego wyborcy, chyba że udzielającymi pełnomocnictwa są osoby, o których mowa w ust. 2, prowadzące wspólne gospodarstwo domowe; w takim wypadku można je przyjąć nie więcej niż od dwóch osób.</u>
<u xml:id="u-45.13" who="#PoselMiroslawCzech">5. Pełnomocnikiem nie może być osoba wchodząca w skład obwodowej komisji wyborczej właściwej dla miejsca zamieszkania wyborcy udzielającego pełnomocnictwa".</u>
</div>
<div xml:id="div-46">
<u xml:id="u-46.0" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Rekomenduję Komisji przyjęcie przedłożonej propozycji, przygotowanej pod auspicjami Państwowej Komisji Wyborczej.</u>
<u xml:id="u-46.1" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Chcę dodać, że według informacji Głównego Urzędu Statystycznego na dzień 31 grudnia 1999 r. liczba osób w Polsce w wieku powyżej 80 lat, to 745.893 osób. W tej grupie powyżej 90 lat jest 91.071 osób.</u>
<u xml:id="u-46.2" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Tak więc w grę wchodzi niebagatelna liczba wyborców. Oczywiście w tej grupie są także osoby niepełnosprawne. Tak duża liczba wyborców powoduje, że warto rozważyć wprowadzenie instytucji głosowania przez pełnomocnika.</u>
<u xml:id="u-46.3" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Autopoprawka do art. 86c wychodzi naprzeciw dyskusji jaka miała miejsce w Komisji. Przede wszystkim chodzi o uściślenie, kto może być pełnomocnikiem. Jest to ust. 2. Na sytuacje wyjątkowe jest ust. 3.</u>
<u xml:id="u-46.4" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Ponadto chcę przypomnieć, że art. 86c ust. 5 w brzmieniu pierwotnym wykluczał możliwość udzielania pełnomocnictwa osobie kandydującej w danym okręgu wyborczym. Uznałem, że jest to ograniczenie zbyt daleko idące. Chodzi o to, aby pełnomocnikiem nie mogła być osoba wchodząca w skład obwodowej komisji wyborczej, właściwej dla miejsca zamieszkania wyborcy.</u>
<u xml:id="u-46.5" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Pozostałe kwestie były już przedstawiane dość szczegółowo. Gdyby jednak były pytania jestem gotów odpowiedzieć na nie.</u>
</div>
<div xml:id="div-47">
<u xml:id="u-47.0" who="#PoselMiroslawCzech">Czy są uwagi do art. 86c w brzmieniu autopoprawki?</u>
</div>
<div xml:id="div-48">
<u xml:id="u-48.0" who="#PoselMaciejPoreba">Zasadniczo nie zgadzam się z ideą głosowania przez pełnomocnika. Moim zdaniem, idea ta narusza zasadę, zgodnie z którą wyborca ma jeden głos. Pełnomocnik będzie miał dwa głosy, ponadto nie ma żadnej gwarancji, że pełnomocnik będzie głosował zgodnie z wolą mocodawcy. Uważam również, że przedłożona propozycja przewiduje system zbyt skomplikowany, jak na dzisiejsze nasze warunki.</u>
<u xml:id="u-48.1" who="#PoselMaciejPoreba">W związku z tym - przy poparciu posła Andrzeja Brachmańskiego - przedłożyliśmy propozycję alternatywną, której celem jest maksymalne ułatwienie dostępu do lokalu wyborczego osobom niepełnosprawnym.</u>
<u xml:id="u-48.2" who="#PoselMaciejPoreba">Nasza propozycja składa się z dwóch dodatkowych artykułów. Pierwszy z nich to art. 19a w brzmieniu następującym:</u>
<u xml:id="u-48.3" who="#PoselMaciejPoreba">"Art. 19a.1. Wyborca niepełnosprawny, na własny wniosek, wniesiony najpóźniej w 10 dniu przed dniem wyborów, może być dopisywany do spisu wyborców w obwodzie głosowania na obszarze tej samej gminy, w którym lokal wyborczy dostępny jest dla wyborców niepełnosprawnych".</u>
<u xml:id="u-48.4" who="#PoselMaciejPoreba">Drugi dodatkowy, to art. 31a w brzmieniu następującym:</u>
<u xml:id="u-48.5" who="#PoselMaciejPoreba">"Art. 31a.1. We wniosku, o którym mowa w art. 31 ust. 5, wójt /burmistrz, prezydent miasta/ wskazuje, odpowiednio do liczby mieszkańców gminy /miasta/ niezbędną liczbę siedzib obwodowych komisji wyborczych, w których lokale wyborcze będą łatwo dostępne dla wyborców niepełnosprawnych.</u>
<u xml:id="u-48.6" who="#PoselMaciejPoreba">2. Minister właściwy do spraw wewnętrznych /administracji publicznej/ w drodze rozporządzenia wydanego na wniosek Państwowej Komisji Wyborczej, określi:</u>
<u xml:id="u-48.7" who="#PoselMaciejPoreba">1/ warunki jakim odpowiadać muszą lokale wyborcze łatwo dostępne dla wyborców niepełnosprawnych,</u>
<u xml:id="u-48.8" who="#PoselMaciejPoreba">2/ liczbę siedzib obwodowych komisji wyborczych, w których - w zależności od liczby mieszkańców - lokale wyborcze na obszarze gminy /miasta/ mają być łatwo dostępne dla wyborców niepełnosprawnych".</u>
<u xml:id="u-48.9" who="#PoselMaciejPoreba">Tak więc istotą naszej propozycji jest zwiększenie dostępu do lokali wyborczych.</u>
</div>
<div xml:id="div-49">
<u xml:id="u-49.0" who="#PoselJacekRybicki">Nasza demokracja postępuje. Nie wiem więc dlaczego chcemy utrudnić głosowanie tak wielu osobom. Minister Kazimierz Czaplicki podał liczby, z których wynika, że w grę wchodzi niemal 1 mln osób.</u>
<u xml:id="u-49.1" who="#PoselJacekRybicki">Trzeba podkreślić, że część osób starszych i niepełnosprawnych mimo ułatwień, które tak szczodrze oferuje poseł Maciej Poręba, nie pójdzie głosować. Dziwię się więc, że przedstawiciele ugrupowania lewicowego, które z natury rzeczy powinno troszczyć się o osoby słabsze, zajmuje tak radykalne stanowisko.</u>
<u xml:id="u-49.2" who="#PoselJacekRybicki">Ja uważam, że propozycja ustanowienia instytucji pełnomocnika jest propozycją, która posuwa do przodu kwestię głosowania osób niepełnosprawnych.</u>
<u xml:id="u-49.3" who="#PoselJacekRybicki">Ponadto chcę prosić, aby zostały zlecone dwie ekspertyzy, jedna z nich powinna dotyczyć tego, jaki jest zasięg stosowania instytucji pełnomocnika w państwach europejskich. Chodzi również o zasięg stosowania głosowania przez pocztę. Kwestia druga, to problem, jakie są na dzisiaj możliwości wprowadzenia głosowania przez pocztę.</u>
<u xml:id="u-49.4" who="#PoselJacekRybicki">Ponownie chcę potwierdzić, iż popieram propozycję wprowadzenia możliwości głosowania przez pełnomocnika, przedstawioną przez ministra Kazimierza Czaplickiego.</u>
</div>
<div xml:id="div-50">
<u xml:id="u-50.0" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Popierając propozycję posła Macieja Poręby chcę jednocześnie zwrócić uwagę - mając na względzie m.in. perturbacje z wyborami na Florydzie - na potencjalne kłopoty z realizacją instytucji pełnomocnika. Nie mam wątpliwości co do jak najlepszych intencji ministra Kazimierza Czaplickiego.</u>
<u xml:id="u-50.1" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Jednakże konstrukcja ust. 3 nasuwa wątpliwości. Pełnomocnikiem może być bowiem nie tylko członek rodziny znający poglądy wyborcy, ale również osoba trzecia z nieokreślonych organizacji świadczących pomoc.Organizacje zajmujące się pomocą osobom starszym mają z reguły długą listę klientów.</u>
<u xml:id="u-50.2" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Zachodzi obawa, że głos będzie oddawany nie w sposób zgodny z intencją wyborcy, lecz w sposób zgodny z intencją tejże organizacji. Nie jest przy tym ważne, czy będzie to organizacja kombatancka, "Caritas", czy inna organizacja. Na tym tle mogą powstać ewentualne spory i wątpliwości, być może nawet gorszące.</u>
<u xml:id="u-50.3" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Instytucja pełnomocnika nie została przyjęta w nowelizacji ustawy o wyborze Prezydenta RP. Uważam więc, że nie należy jej przyjmować w ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu, która będzie podstawą wyborów w przyszłym roku.</u>
<u xml:id="u-50.4" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Powinno się równocześnie podjąć prace eksperckie w tej kwestii. Efekty tych prac powinny zostać wykorzystane przy pracach nad kodeksem wyborczym.</u>
</div>
<div xml:id="div-51">
<u xml:id="u-51.0" who="#PoselLudwikDorn">Odesłanie do kodeksu wyborczego jest odesłaniem donikąd. Z racji zróżnicowania konstytucyjnego nie jest możliwy kodeks wyborczy, chyba że chodzi o zabieg polegający na nadaniu tej nazwy aktowi, który będzie polegał na "zszyciu" poszczególnych ustaw wyborczych.</u>
<u xml:id="u-51.1" who="#PoselLudwikDorn">Można oczywiście zamawiać ekspertyzy. Z w miarę dostępnych źródeł wiadomo jednak, że instytucja pełnomocnika jest w naszym kraju kulturowo-politycznym bardzo powszechna i sprawdza się.</u>
<u xml:id="u-51.2" who="#PoselLudwikDorn">Porównanie z wyborami prezydenckimi w Stanach Zjednoczonych nie jest trafne z racji całkowitej odmienności systemu wyborczego.</u>
<u xml:id="u-51.3" who="#PoselLudwikDorn">Ponadto chcę zgłosić poprawkę do przedłożonego brzmienia art. 87c. ze względu na typ konfliktu polityczno-ideowego, który funkcjonuje w Polsce, dobrze byłoby - byłoby racjonalne - wykreślenie ust. 3. W grę wchodzi bowiem wiele organizacji. Są one bardzo zróżnicowane pod względem ideowym. Niektóre z nich mają bardzo mocne przekonania ideowe.</u>
<u xml:id="u-51.4" who="#PoselLudwikDorn">Ludzie są istotami ułomnymi. Rzeczywiście może dochodzić do nieprawidłowości. Jest to tym bardziej ważne, że najprawdopodobniej zostanie utrzymana zasada obligatoryjnej personalizacji. Wówczas oddanie głosu nawet w ramach jednej listy, może mieć znaczenie.</u>
<u xml:id="u-51.5" who="#PoselLudwikDorn">Tak więc popieram propozycję art. 86c, ale z poprawką polegającą na skreśleniu ust. 3.</u>
</div>
<div xml:id="div-52">
<u xml:id="u-52.0" who="#PoselAndrzejBrachmanski">Apeluję do posła Jacka Rybickiego, aby nie uprawiał demagogii. W grę wchodzi raczej 0,5 mln osób, a nie milion. Ponadto, to tak naprawdę nie wiadomo, ile osób głosuje, jeżeli chodzi o osoby w podeszłym wieku. Nie ma w tym zakresie żadnych statystyk.</u>
<u xml:id="u-52.1" who="#PoselAndrzejBrachmanski">Z pobieżnej obserwacji wynika, że osoby niepełnosprawne uczestniczą w głosowaniu. Nie wiadomo jednak, ile osób nie głosuje, dlatego że są to osoby niepełnosprawne i mają utrudnienia uniemożliwiające im głosowanie. Nie wiadomo jednak, ilu niepełnosprawnych nie głosuje dlatego, że nie chce głosować.</u>
<u xml:id="u-52.2" who="#PoselAndrzejBrachmanski">Uważam, że to, co zaproponowaliśmy wraz z posłem Maciejem Porębą pozwoliłoby w najbliższych wyborach choć w przybliżeniu określić skalę problemu. Wówczas wiedzie-libyśmy o czym mówimy.</u>
<u xml:id="u-52.3" who="#PoselAndrzejBrachmanski">Ponadto chcę dodać, że dzięki uprzejmości ministra Kazimierza Czaplickiego otrzymałem materiały dotyczące głosowania przez pełnomocnika w niektórych państwach za-chodnioeuropejskich. W związku z tym chcę oświadczyć, że tej konstrukcji nie da przenieść się na polski grunt. W grę wchodzą kategorie pojęciowe, których w Polsce nie ma, lub które są na razie nie do przeniesienia do Polski z racji naszego poszanowania dla prawa.</u>
<u xml:id="u-52.4" who="#PoselAndrzejBrachmanski">Tak więc wraz z posłem Maciejem Porębą uważamy, że najpierw trzeba oszacować skalę zjawiska. Pomocna w tym będzie konstrukcja, którą przedkładamy. Chodzi o to, aby każdy niepełnosprawny, który chce głosować nie mógł używać argumentu, że chciał głosować, ale nie miał dostępu do urny. W konstrukcji, którą przedkładamy, wyborca niepełnosprawny otrzymuje dostęp do urny.</u>
<u xml:id="u-52.5" who="#PoselAndrzejBrachmanski">Uważamy ponadto, że obecnie pełnomocnik, to konstrukcja zbyt daleko idąca. Jest to konstrukcja, która spowoduje więcej zamieszania niż pożytku. Będzie tak dlatego, że pojawi się bardzo dużo pytań szczegółowych. Dyskusja, jaką toczyliśmy nad problematyką mediów w kampanii wyborczej okaże się małą dyskusją, w porównaniu z dyskusją nad kwestią pełnomocnika.</u>
</div>
<div xml:id="div-53">
<u xml:id="u-53.0" who="#PoselJacekRybicki">Jeśli chodzi o liczbę, to posługiwałem się liczbami, które podał minister Kazimierz Czaplicki. Ponadto w moim otoczeniu mam wiele osób niepełnosprawnych i starszych. Według mojej wiedzy 90% z nich nie głosuje, gdyż nie ma takich praktycznych możliwości.</u>
<u xml:id="u-53.1" who="#PoselJacekRybicki">Przypominam, że minister Kazimierz Czaplicki podał liczbę ponad 800 tys. osób powyżej 80 roku życia. Wcześniej podał liczbę ponad 540 tys. osób niepełnosprawnych. Nawet jeżeli te dwa zbiory osób są w pewnej części wspólne, na pewno jest to jednak ponad 1 mln osób.</u>
<u xml:id="u-53.2" who="#PoselJacekRybicki">Jest oczywiście problem oszacowania, ile osób spośród tej grupy korzysta z obecnych możliwości głosowania. Równocześnie jednak trzeba dodać, że naszym obowiązkiem jest poszerzanie - w ramach rozwoju demokracji - dostępności do urny wyborczej. Jest to sprawa o kluczowym znaczeniu.</u>
<u xml:id="u-53.3" who="#PoselJacekRybicki">Ponadto chcę przypomnieć, że gdy kilka tygodni temu dyskutowaliśmy na temat instytucji głosowania przez pełnomocnika, to na zakończenie dyskusji poseł Maciej Poręba zadeklarował opracowanie zupełnie innego projektu. Chodzi o tzw. wędrującą urnę. Rozumiem, że z jakichś powodów nastąpiła zmiana koncepcji.</u>
<u xml:id="u-53.4" who="#PoselJacekRybicki">Oznacza to jednak zmianę filozofii propozycji ministra Kazimierza Czaplickiego. Filozofia ta zmierza bowiem do tego, aby umożliwić dotarcie do osób, które są w domach. Nie chodzi więc o dotarcie tych osób do lokalu wyborczego, lecz chodzi o umożliwienie głosowania w domu. W tym kontekście można rozważać trzy możliwości.</u>
<u xml:id="u-53.5" who="#PoselJacekRybicki">Pierwsza z nich to właśnie tzw. wędrująca urna. Druga możliwość, to poczta. Peł-nomocnik to trzecia możliwość. Każda z tych możliwości ma oczywiście swoje wady i zalety. Tak zwana wędrująca urna i głosowanie za pośrednictwem poczty gwarantuje pełne wykonanie preferencji wyborcy. Pełnomocnik nie daje tej gwarancji, pełnomocnik może zagłosować inaczej niż mocodawca. Jest to jednak kwestia umowy. Pełnomocnictwo, to swego rodzaju umowa oparta na zaufaniu.</u>
<u xml:id="u-53.6" who="#PoselJacekRybicki">Tak więc te trzy propozycje zawierają w sobie pewną filozofię. Tej filozofii nie zawiera - z całym szacunkiem - propozycja przedstawiona przez posła Macieja Porębę. Dotyczy ona bowiem ułatwienia dostępu do lokalu wyborczego.</u>
<u xml:id="u-53.7" who="#PoselJacekRybicki">Apeluję więc o rozpatrzenie jednej z trzech koncepcji. W konkretnej formie jest przedłożona koncepcja pełnomocnika. Jest to swego rodzaju plan minimum.</u>
</div>
<div xml:id="div-54">
<u xml:id="u-54.0" who="#PoselMiroslawCzech">Instytucja pełnomocnika jest już przedmiotem dyskusji w Komisji od kilku tygodni. Wydaje się więc, że powinniśmy zmierzać do rozstrzygnięć.</u>
<u xml:id="u-54.1" who="#PoselMiroslawCzech">Chcę dodać, że osobiście mam duży kłopot. Jeżeli chodzi o cel, to instytucja peł-nomocnika bardzo mi się podoba. Jest to również rozwiązanie nowoczesne. Znamy jednak również polskie warunki, zwłaszcza w małych gminach dzieją się różne zdarzenia. Głosowanie odbywa się z udziałem różnych metod. Nie są one stwierdzane, ale "wieść gmina niesie".</u>
<u xml:id="u-54.2" who="#PoselMiroslawCzech">Rozwiązania zaproponowane przez Państwową Komisję Wyborczą usuwają wiele wątpliwości. Pozostaje jednak kwestia natury zasadniczej. Chodzi o zastosowanie przedłożonej koncepcji w praktyce. W tej płasz-czyźnie mam olbrzymie wątpliwości.</u>
</div>
<div xml:id="div-55">
<u xml:id="u-55.0" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Przepraszam, że zabieram jeszcze głos po swego rodzaju podsumowaniu, którego dokonał pan przewodniczący. Chcę jednak powrócić do wątku, który był podnoszony wówczas, gdy Komisja rozpoczęła debatę nad koncepcją pełnomocnika.</u>
<u xml:id="u-55.1" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Przedłożona propozycja jest szlachetna i świadczy o dobrych intencjach. Jeżeli jednak propozycja ta nie zdałaby egzaminu, gdy doszłoby do nieprawidłowości wyborczych - co jest możliwe - oznaczałoby to kompromitację tej instytucji i jej eliminację na przyszłość.</u>
<u xml:id="u-55.2" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Apeluję więc, aby instytucję głosowania przez pełnomocnika potraktować jako cel, do którego należy dochodzić etapowo. Etap pierwszy, to realizacja pomysłu posłów Macieja Poręby i Andrzeja Brachmańskiego, czyli ułatwienia w zakresie dostępu do lokali wyborczych. Następnie powinny zostać przeprowadzone pogłębione prace studyjne, dotyczące instytucji głosowania przez pełnomocnika.</u>
<u xml:id="u-55.3" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Ponadto warto dodać, że sprawa ułatwień w głosowaniu dla osób niepełnosprawnych może stać się znacznie bardziej prosta już może nawet za kilka lat - nie jest to futurologia. Chodzi o upowszechnianie się elektronicznej sieci przekazywania danych. Potwierdzeniem tej tendencji są bardzo zaawansowane prace nad wprowadzeniem podpisu elektronicznego.</u>
<u xml:id="u-55.4" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Warto też pamiętać, że wbrew pozorom Internet jest coraz bardziej dostępny także dla osób pozostających w domu. Gdy zostanie rozwiązany problem stwierdzania auten-tyczności podpisu i identyfikacji nadawcy, problem głosowania będzie mógł być rozwiązany tak, jak jest rozwiązany w państwach najbardziej rozwiniętych. Wówczas w grę będzie wchodzić głosowanie osób niepełnosprawnych za pomocą poczty elektronicznej. Dzisiaj jednak nie jesteśmy do tego przygotowani.</u>
</div>
<div xml:id="div-56">
<u xml:id="u-56.0" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Gwoli ścisłości chcę poinformować Komisję, że propozycja posła Macieja Poręby była przedmiotem posiedzenia Państwowej Komisji Wyborczej. Nie jest bowiem tak, że Państwowa Komisja Wyborcza jest przywiązana tylko do swojego dzieła i nie widzi innych możliwości.</u>
<u xml:id="u-56.1" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Koncepcja posła Macieja Poręby wydaje się bardzo prosta do zrealizowania. Trzeba jednak mieć na uwadze kilka kwestii.</u>
<u xml:id="u-56.2" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Po pierwsze - siłą rzeczy będą tworzone pewne enklawy dla osób niepełnosprawnych. Będzie tak dlatego, że wyznaczenie pewnych obwodów głosowania, których lokal będzie dostosowany dla potrzeb wyborców niepełnosprawnych spowoduje, że w obwodach tych nastąpi zwiększenie liczby osób niepełnosprawnych głosujących w określonym lokalu.</u>
<u xml:id="u-56.3" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Tymczasem z doświadczenia wiadomo, że osoby niepełnosprawne są bardzo czułe na tym punkcie. Nie chcą bowiem być traktowane jako kategoria osób wyjątkowych. Chcą być traktowani jak sprawni inaczej. Nieuniknione będzie więc pewne skomasowanie osób niepełnosprawnych.</u>
<u xml:id="u-56.4" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Po drugie - nasuwa się jednak pewna trudność, jak ustalić odpowiednie liczby obwodów, w których lokale mają być dostępne dla wyborców niepełnosprawnych.</u>
<u xml:id="u-56.5" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Nie powinno być natomiast problemów z ustaleniem, jakie wymogi powinien spełniać lokal wyborczy. Jak się wydaje, chodzi o podjazdy i szersze kabiny wyborcze, tak aby możliwy był wjazd wózkiem inwalidzkim.</u>
<u xml:id="u-56.6" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Po trzecie - pojawia się pytanie, kto miałby płacić za właściwe przygotowanie lokali wyborczych. Obecnie wyznaczenie i przygotowanie lokali wyborczych jest zadaniem zleconym gminie. Ponadto prawo budowlane nakazuje dostosowywać budynki użyteczności publicznej do potrzeb osób niepełnosprawnych. Wymogi te nie są jednak często realizowane z powodu braku pieniędzy.</u>
<u xml:id="u-56.7" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Jeżeli ustawodawca zdecydowałby, że gminy mają wskazać obwody i przygotować lokale dostępne dla osób niepełnosprawnych, to musi to być zadanie zlecone, na realizację którego, gminy muszą otrzymać pieniądze.</u>
<u xml:id="u-56.8" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Biorąc pod uwagę powyższe względy - a zwłaszcza pierwszy z nich - Państwowa Komisja Wyborcza zobowiązała mnie do przedstawienia i rekomendowania Komisji jednak instytucji pełnomocnika.</u>
<u xml:id="u-56.9" who="#SekretarzPKWKazimierzCzaplicki">Należy dodać, że każda nowa instytucja stawia pytanie o to, jak będzie działać. Trzeba jednak pamiętać, że instytucja pełnomocnika funkcjonuje nie tylko w prawie wyborczym, ale także w innych gałęziach prawa. Musi opierać się na zaufaniu pomiędzy mocodawcą a pełnomocnikiem.</u>
</div>
<div xml:id="div-57">
<u xml:id="u-57.0" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Chcę przypomnieć brzmienie art. 59 w brzmieniu projektu z datą 8 listopada 2000 r. jest to brzmienie następujące:</u>
<u xml:id="u-57.1" who="#PoselMarekMazurkiewicz">"Art. 59.1. Obwodowa komisja wyborcza, po uzgodnieniu z okręgową komisją wyborczą, może zarządzić stosowanie w głosowaniu drugiej urny wyborczej.</u>
<u xml:id="u-57.2" who="#PoselMarekMazurkiewicz">2. Urna, o której mowa w ust. 1, jest urną pomocniczą, przeznaczoną dla wrzucenia kart do głosowania przez wyborców niepełnosprawnych poza lokalem wyborczym, w szczególności w obwodach głosowania w szpitalach i w zakładach pomocy społecznej.</u>
<u xml:id="u-57.3" who="#PoselMarekMazurkiewicz">3. Urna pomocnicza nie może być wykorzystywana do głosowania poza budynkiem, w którym mieści się lokal wyborczy i jego najbliższym otoczeniem.</u>
<u xml:id="u-57.4" who="#PoselMarekMazurkiewicz">4. W wypadku wyrażenia przez wyborcę woli skorzystania z urny pomocniczej wrzucenie do niej karty do głosowania wymaga obecności przy tej czynności co najmniej dwóch osób wchodzących w skład obwodowej komisji wyborczej, reprezentujących różne komitety wyborcze.</u>
<u xml:id="u-57.5" who="#PoselMarekMazurkiewicz">5. Do postępowania z urną pomocniczą i głosowania przy jej użyciu mają zastosowanie odpowiednie przepisy niniejszego rozdziału".</u>
<u xml:id="u-57.6" who="#PoselMarekMazurkiewicz">Zwracam uwagę zwłaszcza na ust. 3, który stanowi o lokalu i jego najbliższym otoczeniu. Najbliższym otoczeniem może być nawet kwartał bloków leżących w zasięgu działania obwodowej komisji wyborczej.</u>
</div>
<div xml:id="div-58">
<u xml:id="u-58.0" who="#PoselMiroslawCzech">Jak się wydaje, wszystkie argumenty zostały już zaprezentowane. Czas więc na rozstrzygnięcia w głosowaniu. Najpierw zamierzam poddać pod głosowanie wniosek dotyczący generalnie wprowadzenia instytucji pełnomocnika.</u>
<u xml:id="u-58.1" who="#PoselMiroslawCzech">Drugie głosowanie będzie dotyczyć wniosku przedłożonego przez posła Macieja Porębę. Po wyborze jednej z tych dwóch propozycji - będzie to zatem głosowanie kierunkowe - Komisja będzie rozpatrywać ewentualne poprawki do rozwiązania, które zostanie przyjęte.</u>
<u xml:id="u-58.2" who="#PoselMiroslawCzech">Przystępujemy do głosowania. Poddaję pod głosowanie wniosek o wprowadzenie instytucji pełnomocnika w głosowaniu dla osób niepełnosprawnych. Kto opowiada się za tym wnioskiem?</u>
<u xml:id="u-58.3" who="#PoselMiroslawCzech">W głosowaniu za wnioskiem opowiedziało się 3 posłów, 7 było przeciwnych, 1 wstrzymał się od głosu. Stwierdzam odrzucenie wniosku.</u>
<u xml:id="u-58.4" who="#PoselMiroslawCzech">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie propozycji przedstawionej przez posła Macieja Porębę. Kto opowiada się za tym wnioskiem?</u>
<u xml:id="u-58.5" who="#PoselMiroslawCzech">W głosowaniu za wnioskiem opowiedziało się 7 posłów, 1 był przeciwny, 3 wstrzymało się od głosu. Stwierdzam przyjęcie wniosku.</u>
<u xml:id="u-58.6" who="#PoselMiroslawCzech">Wydaje się jednak, że z brzmienia propozycji trzeba wykreślić użyty w nawiasie wyraz "miasta".</u>
<u xml:id="u-58.7" who="#PoselMiroslawCzech">Ponadto rozstrzygnięcia wymaga kwestia właściwego ministra w ust. 2. Problem ten jest teraz przedmiotem prac ustawodawczych w Sejmie. Obecnie jednak stan prawny jest taki jaki jest i taka terminologia nas obowiązuje. W grę wchodzi więc minister właściwy do spraw administracji publicznej.</u>
</div>
<div xml:id="div-59">
<u xml:id="u-59.0" who="#StanislawGebethner">Dobrze byłoby jednak upewnić się, co do tej właściwości wobec propozycji zmian, które mogą wejść w życie w najbliższym czasie.</u>
</div>
<div xml:id="div-60">
<u xml:id="u-60.0" who="#PoselMiroslawCzech">Przyjmuję więc, iż chodzi o ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Jednocześnie eksperci sprawdzą, czy toczące się w parlamencie prace ustawodawcze mają odniesienie do tej kwestii.</u>
<u xml:id="u-60.1" who="#PoselMiroslawCzech">Czy ktoś jest przeciwny zaproponowanym zmianom redakcyjnym w art. 31a? Nikt się nie zgłasza. Tym samym zakończyliśmy rozpatrywanie kwestii dotyczącej głosowań osób niepełnosprawnych.</u>
<u xml:id="u-60.2" who="#PoselMiroslawCzech">Ponadto proszę, aby sekretariat Komisji - po uzyskaniu z Krajowego Biura Wyborczego - przekazał posłowi Jackowi Rybickiemu i innym zainteresowanym posłom - materiały i informacje na temat głosowania przez pełnomocnika w innych państwach.</u>
</div>
<div xml:id="div-61">
<u xml:id="u-61.0" who="#PoselJacekRybicki">Niezależnie od informacji i materiałów z Krajowego Biura Wyborczego proszę o przygotowanie stosownej ekspertyzy.</u>
</div>
<div xml:id="div-62">
<u xml:id="u-62.0" who="#PoselMiroslawCzech">Wystąpię zatem do Biura Studiów i Ekspertyz o ekspertyzę na temat instytucji pełnomocnika wyborczego w państwach europejskich.</u>
</div>
<div xml:id="div-63">
<u xml:id="u-63.0" who="#PoselEugeniuszKlopotek">Proszę, aby została również przygotowana ekspertyza dotycząca tego, czy fakt dysponowania przez pełnomocnika więcej jak jednym głosem, jest zgodne z konstytucją.</u>
</div>
<div xml:id="div-64">
<u xml:id="u-64.0" who="#PoselMiroslawCzech">Wystąpię o przygotowanie ekspertyzy na ten temat.</u>
</div>
<div xml:id="div-65">
<u xml:id="u-65.0" who="#PoselLudwikDorn">Jestem w pewnym kłopocie. Chcę mianowicie zgłosić wniosek mniejszości, ale instytucja pełnomocnika była głosowana tylko kierunkowo.</u>
</div>
<div xml:id="div-66">
<u xml:id="u-66.0" who="#PoselMiroslawCzech">Według mnie, nie ma problemu. Poseł Ludwik Dorn może zgłosić wniosek mniejszości.</u>
<u xml:id="u-66.1" who="#PoselMiroslawCzech">Czy ktoś chciałby jeszcze zabrać głos przed zamknięciem posiedzenia? Nikt się nie zgłasza. Zamykam posiedzenie Komisji.</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
</teiCorpus>