text_structure.xml 828 KB

Edit Raw Blame History

<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml" />
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml" />
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 16 min 05)</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Na posiedzeniu przewodniczy Marszałek Sejmu Roman Malinowski)</u>
          <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">(Na salę wchodzi witany długotrwałymi oklaskami Sekretarz Generalny KC KPZR Towarzysz Michaił Gorbaczow wraz z I Sekretarzem KC PZPR gen. Wojciechem Jaruzelskim, Marszałkiem Sejmu Romanem Malinowskim oraz towarzyszącymi osobistościami)</u>
          <u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">(Wszyscy wstają — długotrwałe oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#RomanMalinowski">Otwieram uroczyste posiedzenie Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#komentarz">(Marszałek trzykrotnie uderza laską marszałkowską).</u>
          <u xml:id="u-2.2" who="#RomanMalinowski">Obywatele Posłowie! W imieniu Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej witam serdecznie i gorąco Dostojnego Gościa, Sekretarza Generalnego Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, towarzysza Michaiła Siergiejewicza Gorbaczowa, jego Szanowną Małżonkę i towarzyszące osobistości.</u>
          <u xml:id="u-2.3" who="#komentarz">(Długotrwałe oklaski)</u>
          <u xml:id="u-2.4" who="#RomanMalinowski">W Waszej osobie, Wielce Szanowny Towarzyszu Sekretarzu Generalny Sejm wita przywódcę wielkiego zaprzyjaźnionego kraju, twórcę doniosłych reform politycznych, gospodarczych i społecznych w Związku Radzieckim, inicjatora nowego myślenia i działania w kształtowaniu stosunków międzynarodowych, opartych na pokojowej współpracy i wzajemnym zaufaniu między państwami i narodami.</u>
          <u xml:id="u-2.5" who="#RomanMalinowski">Przybyliście do nas wkrótce po zakończeniu XIX Wszechzwiązkowej Konferencji Partyjnej KPZR, która była niezwykle ważnym wydarzeniem politycznym, nie tylko dla Związku Radzieckiego, ale dla wszystkich krajów socjalistycznych i socjalizmu jako formacji społeczno-politycznej oraz dla jakościowych, pozytywnych zmian w rozwoju sytuacji międzynarodowej.</u>
          <u xml:id="u-2.6" who="#RomanMalinowski">Działamy na tej samej linii. W Polsce od kilku lat realizujemy w sposób suwerenny politykę socjalistycznej odnowy, łączącą uniwersalne zasady socjalizmu z naszymi tradycjami, doświadczeniami i aspiracjami narodowymi. Sukcesy Waszego dzieła przebudowy oznaczają również wsparcie dla procesów zachodzących w naszym kraju, które traktujemy jako nasz polski wkład w praktykę i teorię socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-2.7" who="#RomanMalinowski">Podzielamy Wasz punkt widzenia, iż dla przebudowy nie ma alternatywy. Musimy otworzyć socjalizm na wielkie możliwości, jakie niesie współczesna nauka i technika i stosownie do tego przebudowywać, rozszerzać i pogłębiać nasz model socjalistycznej demokracji. W centrum naszych trosk znajduje się człowiek, jego warunki życia, rozwój jego twórczych możliwości, jego prawa i swobody obywatelskie. Powtarzając za Wojciechem Jaruzelskim — pragniemy, by socjalistyczny kolektywizm wzbogacił się o socjalistyczny personalizm.</u>
          <u xml:id="u-2.8" who="#RomanMalinowski">Szanowny Towarzyszu Sekretarzu Generalny! Związana tak ściśle z Waszą myślą linia XXVII Zjazdu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, potwierdzona i twórczo rozwinięta przez XIX Wszechzwiązkową Konferencję Partyjną, jest już nie tylko dorobkiem i nadzieją radzieckich narodów. Jest ona doniosłym wkładem Waszej wielkiej Partii w proces współczesnego kształtowania uniwersalnych wartości socjalizmu i przygotowania go do wyzwań teraźniejszości i przyszłości.</u>
          <u xml:id="u-2.9" who="#RomanMalinowski">Podjęte przez Was wielkie dzieło budzi w społeczeństwie polskim ogromne zainteresowanie i sympatię. Życzymy z całego serca Partii Lenina, bratniemu narodowi radzieckiemu powodzenia w realizacji przebudowy i przywrócenia socjalizmowi pełni humanistycznych wartości.</u>
          <u xml:id="u-2.10" who="#RomanMalinowski">Z naszego, polskiego punktu widzenia obecny kurs polityki wewnętrznej i zagranicznej Związku Radzieckiego jest jeszcze czymś więcej. Jest szansą, by we współczesnym tyglu Waszej przebudowy, jawności i przyspieszenia oraz polskiej odnowy socjalizmu następowało jakościowe wzbogacenie naszych stosunków, aby wytapiał się szlachetny kruszec naszej współpracy, przyjaźni i wzajemnego szacunku.</u>
          <u xml:id="u-2.11" who="#RomanMalinowski">Jestem przeświadczony, że Wasza obecna wizyta w Polsce jeszcze bardziej ugruntuje w obu naszych społeczeństwach wolę ścisłego współdziałania i wzajemnego wspierania się w przełomowych przeobrażeniach, jakie zachodzą w naszych krajach.</u>
          <u xml:id="u-2.12" who="#RomanMalinowski">Towarzyszu Sekretarzu Generalny! Nadrzędną racją stanu narodu i państwa polskiego jest dążenie do umacniania trwałego i sprawiedliwego pokoju. Z trybuny sejmowej, z której polscy posłowie afirmują suwerenną wolę ludu polskiego, wyrażana była niejednokrotnie zdecydowana wola pokoju, przyjaźni narodów i współpracy międzynarodowej.</u>
          <u xml:id="u-2.13" who="#RomanMalinowski">Cenimy sobie wysoko przyjęcie przez Was, inicjatora nowego myślenia, naszego zaproszenia do wystąpienia na forum parlamentu Rzeczypospolitej, szczycącego się pięciowiekową tradycją, i z uznaniem podkreślamy, że następuje to w pierwszym dniu Waszej oficjalnej wizyty przyjaźni w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-2.14" who="#RomanMalinowski">Proszę Sekretarza Generalnego Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, Michaiła Siergiejewicza Gorbaczowa o zabranie głosu.</u>
          <u xml:id="u-2.15" who="#komentarz">(Długotrwałe oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#MichaiłGorbaczow">Wysoki Sejmie! Szanowni Towarzysze i Przyjaciele! Serdecznie dziękuję za zaproszenie do wystąpienia przed Wami, pełnomocnymi przedstawicielami narodu polskiego, za słowa powitania Marszałka Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#MichaiłGorbaczow">Nasza wizyta w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i rozmowy z Wojciechem Jaruzelskim dopiero się rozpoczęły. Jednakże tradycyjna atmosfera zrozumienia wzajemnego i życzliwości, w jakiej upływają, i wspólne podejścia do kardynalnych problemów napawają nas przekonaniem, że w wyniku zostanie dokonany jeszcze jeden ważny krok na drodze rozwoju stosunków radziecko-polskich.</u>
          <u xml:id="u-3.2" who="#MichaiłGorbaczow">Przyjechaliśmy do Warszawy przed kolejną rocznicą Odrodzenia Polski — wydarzeniem przełomowym w wielowiekowych dziejach narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-3.3" who="#MichaiłGorbaczow">Minione dziesięciolecia były dla Waszego kraju okresem burzliwym, owocnym i pod wieloma względami dramatycznym. Jednakże ich główny wynik nie budzi wątpliwości.</u>
          <u xml:id="u-3.4" who="#MichaiłGorbaczow">Polska ma dziś to, czego była tak długo pozbawiona w czasach minionych — niepodległość i narodowy byt państwowy, sprawiedliwe granice. Polska współczesna jest rozwiniętym państwem przemysłowym, naukowym i kulturalnym ośrodkiem Europy, o dużym autorytecie i czynnym uczestnikiem spraw międzynarodowych.</u>
          <u xml:id="u-3.5" who="#MichaiłGorbaczow">Związek Radziecki konstatuje to z uczuciem szczerej i głębokiej sympatii. Opowiadamy się za silną socjalistyczną Polską.</u>
          <u xml:id="u-3.6" who="#MichaiłGorbaczow">I to nie tylko dlatego, że pragniemy mieć na naszych zachodnich granicach kwitnące, przyjazne nam państwo polskie, ale również dlatego, że stabilny rozwój Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wiele znaczy zarówno dla naszego wspólnego bezpieczeństwa, jak i dla całej polityki europejskiej.</u>
          <u xml:id="u-3.7" who="#MichaiłGorbaczow">Jako wasi przyjaciele i sojusznicy życzymy narodowi polskiemu szczęścia i pomyślności.</u>
          <u xml:id="u-3.8" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-3.9" who="#MichaiłGorbaczow">Łączy nas wielowiekowa historia. Istotnie, była to historia niełatwa, znała złożone zakręty i konflikty, ale opiera się na trwałym fundamencie, który budowało wiele pokoleń naszych narodów, sięga korzeniami do wspólnej walki rewolucyjnych i demokratycznych sił z klasami panującymi.</u>
          <u xml:id="u-3.10" who="#MichaiłGorbaczow">Linie historycznego rozwoju Rosji i Polski nie tylko się zbiegają. Nasze losy są wspólne pod wieloma względami.</u>
          <u xml:id="u-3.11" who="#MichaiłGorbaczow">Wspólna była walka rewolucyjnych demokratów i polskich patriotów z caratem. Nierozerwalne więzi łączyły robotniczy, socjaldemokratyczny, a następnie również komunistyczny ruch Rosji i Polski.</u>
          <u xml:id="u-3.12" who="#MichaiłGorbaczow">Polacy brali czynny udział w rewolucji 1905 r., wnieśli wielki wkład w zwycięstwo Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji Październikowej.</u>
          <u xml:id="u-3.13" who="#MichaiłGorbaczow">Wiecznie żyć będzie w pamięci pokoleń scementowana krwią walka narodów radzieckiego i polskiego z faszyzmem. Piękną kartą naszych wspólnych losów jest również powojenna budowa socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-3.14" who="#MichaiłGorbaczow">Wiele można powiedzieć również o ogromnym doświadczeniu, głębokich podstawach naszych kulturalnych, duchowych kontaktów, które wywarły tak potężny wpływ na kształtowanie zrozumienia wzajemnego, zaufania i przyjaźni.</u>
          <u xml:id="u-3.15" who="#MichaiłGorbaczow">Cała nasza wspólna historia potwierdza, że narody radziecki i polski wygrywały zawsze, kiedy współpracowały, kiedy ramię przy ramieniu walczyły „o wolność naszą i waszą”, aktywnie współdziałały w rozwoju własnych krajów i na arenie międzynarodowej.</u>
          <u xml:id="u-3.16" who="#MichaiłGorbaczow">Pragnę zapewnić Posłów, że kierownictwo radzieckie nadal czynić będzie wszystko, żeby chronić i zacieśniać ścisłe więzi, łączące nasze bratnie kraje socjalistyczne, ludzi radzieckich i Polaków.</u>
          <u xml:id="u-3.17" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-3.18" who="#MichaiłGorbaczow">Dziś Polska przeżywa niełatwe czasy. Burzenie tego co stare, co jest przeżytkiem, szukanie dróg do przezwyciężenia nagromadzonych problemów gospodarczych, społecznych i politycznych, określenie i realizacja strategii socjalistycznej odnowy społeczeństwa — wszystko to w sprawach głównych i istotnych zbiega się z tym, czym się zajmujemy również w Związku Radzieckim.</u>
          <u xml:id="u-3.19" who="#MichaiłGorbaczow">Socjalizm światowy w gruncie rzeczy wkroczył w okres głębokich przemian.</u>
          <u xml:id="u-3.20" who="#MichaiłGorbaczow">Już ponad 70 lat istnieje nowy ustrój społeczny, w tym przeszło cztery dziesięciolecia jako zjawisko internacjonalistyczne. Jego źródłem są ideały wolności i równości, dążenie do lepszych losów.</u>
          <u xml:id="u-3.21" who="#MichaiłGorbaczow">Socjalizm udzielił już swojej odpowiedzi na te pytania.</u>
          <u xml:id="u-3.22" who="#MichaiłGorbaczow">Położył kres eksploatacji, zapewnił szybki start gospodarczy i kulturalny, stworzył niespotykany dotąd system ochrony społecznej, nowy styl życia.</u>
          <u xml:id="u-3.23" who="#MichaiłGorbaczow">Socjalizm przeżył trudne okresy swego rozwoju, ale udowodnił nieodwracalny charakter swoich przemian. Jego doświadczenie stało się częścią światowej praktyki ludzkości.</u>
          <u xml:id="u-3.24" who="#MichaiłGorbaczow">Dziś czas stawia przed nami problem: czego należy dokonać, żeby energiczniej kroczyć naprzód, w pełni ujawnić możliwości właściwe socjalizmowi, nadać mu nowy oddech.</u>
          <u xml:id="u-3.25" who="#MichaiłGorbaczow">Historia każdego ustroju społeczno-ekonomicznego to długotrwały i trudny proces rozwoju poprzez ewolucję, przemiany, a niekiedy również przez wstrząsy społeczne.</u>
          <u xml:id="u-3.26" who="#MichaiłGorbaczow">Socjalizm nie jest w tym sensie wyjątkiem i dla niego reformy stanowią prawdziwą alternatywę kryzysu i stagnacji, niezbędny moment samorozwoju i doskonalenia.</u>
          <u xml:id="u-3.27" who="#MichaiłGorbaczow">Każda partia samodzielnie szuka dróg przejścia do nowej jakości socjalizmu, nie może tu być wspólnych recept, mechanicznego kopiowania. Ale występuje również podobieństwo w tym, co główne — w samym pojmowaniu konieczności odnowy społeczeństwa socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-3.28" who="#MichaiłGorbaczow">Ważne jest to, że dzięki wysiłkom naszych partii odradza się dziś marksistowsko-leninowska koncepcja socjalizmu, zdobywa szerokie uznanie pogląd o nim jako o procesie wielobarwnym, stale wzbogacanym przez twórczość mas, zmieniającym się w zależności od nowych realiów.</u>
          <u xml:id="u-3.29" who="#MichaiłGorbaczow">Jesteśmy przekonani, że tylko poprzez demokratyzację można energicznie ruszyć do przodu, ujawnić ogromne możliwości ustroju socjalistycznego i całe bogactwo osobowości człowieka, zbudować społeczeństwo przodującej ekonomiki, nauki, techniki, a Jednocześnie wielkiego humanizmu.</u>
          <u xml:id="u-3.30" who="#MichaiłGorbaczow">Co jest wart postęp techniczny, jeśli w miarę jego rozwoju ulegają spłyceniu normy etyczne i ubożeje moralność?</u>
          <u xml:id="u-3.31" who="#MichaiłGorbaczow">Stworzenie warunków społecznych, w których postęp gospodarczy i naukowo-techniczny łączyć się będzie organicznie ze sprawiedliwością społeczną i moralnością, z bogactwem duchowego bytu człowieka — to godny cel.</u>
          <u xml:id="u-3.32" who="#MichaiłGorbaczow">Na tym polega polityczna i, jeśli pozwolicie, filozoficzna istota procesu, który zyskał u nas miano „pieriestrojki”.</u>
          <u xml:id="u-3.33" who="#MichaiłGorbaczow">Przed bez mała dwoma tygodniami w Moskwie zakończyła obrady XIX Wszechzwiązkowa Konferencja Partyjna. Będę dokładny, jeśli powiem, że cały kraj dosłownie żył tym, co się działo wówczas na Kremlu.</u>
          <u xml:id="u-3.34" who="#MichaiłGorbaczow">Nie wątpię, że wy również interesowaliście się przebiegiem konferencji i znacie jej uchwały.</u>
          <u xml:id="u-3.35" who="#MichaiłGorbaczow">Co uważamy za jej najważniejsze wyniki?</u>
          <u xml:id="u-3.36" who="#MichaiłGorbaczow">Przede wszystkim konferencja wykazała, że przebudowa coraz bardziej staje się żywym dziełem komunistów, milionów ludzi radzieckich.</u>
          <u xml:id="u-3.37" who="#MichaiłGorbaczow">Atmosfera, która panowała w naszym Pałacu Zjazdów świadczyła wyraźnie, jak ogromnie zmienił się kraj w ciągu minionych trzech lat.</u>
          <u xml:id="u-3.38" who="#MichaiłGorbaczow">Bez ubolewania odrzuciliśmy rutynę minionego okresu, kiedy z trybun proklamowano „absolutne prawdy”, a delegatom pozostawało tylko oklaskiwanie i podnoszenie rąk, głosując „za”. Inne są dziś czasy.</u>
          <u xml:id="u-3.39" who="#MichaiłGorbaczow">Tocząca się na konferencji żywa, niekiedy ostra dyskusja na temat żywotnych problemów polityki partii i metod jej realizacji umożliwiła porównanie szerokiego wachlarza opinii, ujawnienie nabrzmiałych problemów i wyraźniejsze określenie, jak należy postępować dalej.</u>
          <u xml:id="u-3.40" who="#MichaiłGorbaczow">Jest to, jak uważamy, dobry, zdrowy proces, świadczący o tym, że w partii odradza się rewolucyjny duch, który był dla niej źródłem takiej siły za czasów Lenina.</u>
          <u xml:id="u-3.41" who="#MichaiłGorbaczow">Centralne miejsce w obradach konferencji zajęła sprawa reformy systemu politycznego. Powiem szczerze: nie od razu zrozumieliśmy jej potrzebę, a nawet konieczność. Myśl tę nasunęły nam zarówno wnioski z czasów minionych, jak również samo życie i doświadczenie pierwszych etapów przebudowy.</u>
          <u xml:id="u-3.42" who="#MichaiłGorbaczow">Plany przyspieszenia rozwoju społeczno-gospodarczego, radykalna reformą ekonomiczna oraz wszystkie inne nasze inicjatywy w zakresie odnowy społeczeństwa uzyskają trwałą podstawę i gwarancję nieodwracalności tylko wówczas, jeśli do pracy włączą się potężne siły demokracji i socjalistycznej samorządności narodu.</u>
          <u xml:id="u-3.43" who="#MichaiłGorbaczow">Na tym polega główny sens reformy systemu politycznego.</u>
          <u xml:id="u-3.44" who="#MichaiłGorbaczow">Chodzi o to, żeby w pełni przezwyciężyć wyobcowanie ludzi pracy od władzy, niezawodnie umocnić ich prawa obywatelskie, możliwości realizacji różnorodnych interesów, wykazywania oraz popierania inicjatywy.</u>
          <u xml:id="u-3.45" who="#MichaiłGorbaczow">Innymi słowy, trzeba w praktyce zrealizować najważniejszy nakaz Lenina: socjalizm nie powstaje na podstawie odgórnych rozkazów, może być tylko wynikiem żywej, twórczej aktywności mas.</u>
          <u xml:id="u-3.46" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-3.47" who="#MichaiłGorbaczow">Odrzucając supercentralizm i związaną z nim biurokratyzację opowiadamy się za silną władzą centralną, bez której nie może istnieć żadne współczesne społeczeństwo.</u>
          <u xml:id="u-3.48" who="#MichaiłGorbaczow">Jednakże za władzą rzeczywiście demokratyczną, działającą w ramach ściśle ustalonych prawnie kompetencji, kontrolowaną przez naród, za władzą, której ludzie ufają i uważają za swoją.</u>
          <u xml:id="u-3.49" who="#MichaiłGorbaczow">Uchwalona na konferencji koncepcja reformy ogarnia cały kompleks instytucji politycznych, w nowy sposób określa rolę i stosunek partii, Rad, organów państwowych i organizacji społecznych.</u>
          <u xml:id="u-3.50" who="#MichaiłGorbaczow">Kluczowym postulatem reformy jest właściwe rozgraniczenie funkcji między partią i państwem.</u>
          <u xml:id="u-3.51" who="#MichaiłGorbaczow">Przy abstrakcyjnym podejściu do tego problemu może się wydawać, że wszelkie zmiany w roli głównych elementów systemu politycznego powinny nieuchronnie przynosić korzyść jednemu a uszczerbek innemu. W rzeczywistości sprawa ma się inaczej.</u>
          <u xml:id="u-3.52" who="#MichaiłGorbaczow">Nasze nieszczęście w minionym okresie polegało na tym, że przejmując bieżące funkcje kierownicze organizacje partyjne w istotny sposób osłabiły swoją zdolność zajmowania się tym, co jest dla nich główne — spełnianiem roli awangardy politycznej społeczeństwa. Natomiast Rady pozbawiane realnych pełnomocnictw, słabły i traciły swój autorytet.</u>
          <u xml:id="u-3.53" who="#MichaiłGorbaczow">Reforma umożliwi ujawnienie twórczego potencjału zarówno partii, jak i Rad oraz włączenie całego narodu do kierowania państwem i sprawami społecznymi.</u>
          <u xml:id="u-3.54" who="#MichaiłGorbaczow">Jednym z głównych jej celów jest utworzenie praworządnego państwa socjalistycznego, w którym zostaną wyeliminowane możliwości przejawów samowoli i woluntaryzmu, zostanie niezawodnie zapewniony triumf prawa i praworządności, demokratycznego ładu.</u>
          <u xml:id="u-3.55" who="#MichaiłGorbaczow">Jednym z głównych poleceń, jakie delegaci konferencji dali kierownictwu partii, jest natychmiastowe przystąpienia do realizacji uchwalonego programu.</u>
          <u xml:id="u-3.56" who="#MichaiłGorbaczow">Już w bieżącym miesiącu odbędzie się plenum Komitetu Centralnego, które uruchomi w praktyce cały kompleks środków przewidzianych na konferencji.</u>
          <u xml:id="u-3.57" who="#MichaiłGorbaczow">Takie są problemy stojące obecnie na porządku dnia. Rozstrzygając je, uważamy za konieczne dla siebie uwzględnianie wszystkich pozytywnych wartości występujących w doświadczeniu krajów socjalistycznych. Wysoko cenimy doświadczenia naszych polskich przyjaciół.</u>
          <u xml:id="u-3.58" who="#MichaiłGorbaczow">Wysoki Sejmie! Wiatr przemian oczyszcza i umacnia stosunki radziecko-polskie. Korzystny wpływ wywierają na nie również nasze dwustronne wysiłki, a także praca wykonana w ostatnim czasie przez partie rządzące krajów socjalistycznych na wielostronnej podstawie.</u>
          <u xml:id="u-3.59" who="#MichaiłGorbaczow">Ostatnio gruntownie odnowiono zasadniczą bazę, na której kształtowana jest współpraca w świecie socjalistycznym.</u>
          <u xml:id="u-3.60" who="#MichaiłGorbaczow">Zresztą, dobrych zasad poprzednio również nie brakowało. Cierpiała jednak gotowość poważnego kierowania się tymi zasadami.</u>
          <u xml:id="u-3.61" who="#MichaiłGorbaczow">Obecnie równouprawnienie, samodzielność, wspólne rozstrzyganie problemów, które przed nami stoją, staje się niezaprzeczalną normą naszych stosunków. Uwalniają się one od elementów paternalizmu, są w pełni przestawiane na tory dobrowolnego zainteresowanego partnerstwa i koleżeństwa.</u>
          <u xml:id="u-3.62" who="#MichaiłGorbaczow">Jeśli zechcemy w najbardziej lakonicznej postaci ocenić charakter, rozmach, atmosferę rozwoju kontaktów radziecko-polskich, to można powiedzieć, że nigdy jeszcze w okresie powojennym nie były one tak otwarte i urozmaicone jak dziś.</u>
          <u xml:id="u-3.63" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-3.64" who="#MichaiłGorbaczow">Jest to ważki wynik polityki KPZR i PZPR, jej sojuszników — Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego, naszych parlamentów, wynik; wkładu wielu dziesiątków i setek tysięcy ludzi pracy naszych krajów, towarzystw przyjaźni radziecko-polskiej i polsko-radzieckiej.</u>
          <u xml:id="u-3.65" who="#MichaiłGorbaczow">Należycie oceniając wykonaną pracę, doskonałe widzimy, że jest to tylko początek marszu na spotkanie partnerowi w nowym sensie, w sensie przebudowy.</u>
          <u xml:id="u-3.66" who="#MichaiłGorbaczow">Wspólnie zdajemy sobie z towarzyszem Jaruzelskim sprawę, że wiele jeszcze w stosunkach radziecko-polskich nie odpowiada potrzebom obu stron, nie jest zgodne z ich potencjalnymi możliwościami.</u>
          <u xml:id="u-3.67" who="#MichaiłGorbaczow">Wkraczając na drogę socjalistycznej odnowy, stwarzamy tym samym pole do działania również dla rozwoju integracji ekonomicznej, pogłębiania międzynarodowego podziału pracy.</u>
          <u xml:id="u-3.68" who="#MichaiłGorbaczow">Ta ostatnia okoliczność ma znaczenie szczególne. Nigdy jeszcze losy socjalizmu nie były tak ściśle uzależnione od zdolności naszych krajów dokonania technologicznego skoku, osiągnięcia jakościowo nowego poziomu postępu naukowo-technicznego, nowego szczebla integracji.</u>
          <u xml:id="u-3.69" who="#MichaiłGorbaczow">Problem ten zyskał wielki wymiar społeczny. Na jego podstawie ocenia się możliwości socjalizmu jako ustroju społecznego.</u>
          <u xml:id="u-3.70" who="#MichaiłGorbaczow">Radykalne przemiany gospodarcze, które dokonują się w ZSRR i w Polsce, stworzą zasadniczo nowe warunki dla współpracy gospodarczej w przyszłości.</u>
          <u xml:id="u-3.71" who="#MichaiłGorbaczow">Jednakże już dziś trzeba przygotowywać tę przyszłość. Tu właśnie, jak nam się wydaje, na pierwszy plan wysuwają się takie oto wielkie problemy.</u>
          <u xml:id="u-3.72" who="#MichaiłGorbaczow">Po pierwsze — tradycyjna struktura naszych stosunków, która wykazała swoje dobre strony w przeszłości, wymaga przebudowy, przystosowania do wymogów doby obecnej.</u>
          <u xml:id="u-3.73" who="#MichaiłGorbaczow">Innymi słowy, konieczny jest nowy model współpracy oparty na głębszym i bardziej racjonalnie uzasadnionym podziale pracy. Będą tu miały nad czym pracować zarówno nasze rządy, jak i teoretycy, a przede wszystkim ekonomiści.</u>
          <u xml:id="u-3.74" who="#MichaiłGorbaczow">Po drugie — należy przystosować mechanizm integracji naszych gospodarek, zwłaszcza jego narzędzia finansowe do potencjalnych możliwości naszej współpracy.</u>
          <u xml:id="u-3.75" who="#MichaiłGorbaczow">Rzecz jasna, wykonanie tego zadania powinno się rozwijać na torach kolektywnych wysiłków krajów członkowskich RWPG, wysiłków zmierzających do utworzenia wspólnego rynku socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-3.76" who="#MichaiłGorbaczow">I wreszcie po trzecie — ważne jest, żeby nie szczędzić wysiłków w celu nawiązania wzajemnie korzystnych, bezpośrednich kontaktów między przedsiębiorstwami i zjednoczeniami naszych krajów, a tam, gdzie istnieją po temu przesłanki — również do zakładania wspólnych przedsiębiorstw, instytucji naukowych i biur konstrukcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-3.77" who="#MichaiłGorbaczow">Szczerze mówiąc, sprawa ta posuwa się znacznie wolniej niż byśmy tego pragnęli. Warto by przyspieszyć ją w należyty sposób.</u>
          <u xml:id="u-3.78" who="#MichaiłGorbaczow">Innym, niemniej ważnym kierunkiem współdziałania jest współpraca humanitarna.</u>
          <u xml:id="u-3.79" who="#MichaiłGorbaczow">Jeszcze do niedawna panowało przekonanie, że sfera ta była rzekomo aktualna przede wszystkim na linii Wschód—Zachód, natomiast w świecie socjalizmu wszystko jest w należytym porządku. Marsz naprzód w tej dziedzinie ma w rzeczywistości ogromne znaczenie również w stosunkach między krajami socjalistycznymi.</u>
          <u xml:id="u-3.80" who="#MichaiłGorbaczow">Po podpisaniu radziecko-polskiej deklaracji o współpracy w dziedzinie ideologii, nauki i kultury, nasze partie, rzec można, odgadły nakaz epoki — doniosłe znaczenie wzrostu kontaktów duchowych między narodami.</u>
          <u xml:id="u-3.81" who="#MichaiłGorbaczow">Samokrytycznie podchodzimy do pracy na tym kierunku, nadrabiamy to, co z różnych przyczyn nie zostało wykonane w latach minionych.</u>
          <u xml:id="u-3.82" who="#MichaiłGorbaczow">Dotyczy to również bezpośrednich kontaktów między ludźmi. Na granicy radziecko-polskiej będą otwierane nowe przejścia, rozszerza się możliwości kontaktów granicznych, więcej pociągów i lotów pasażerskich połączy nasze kraje. Omawiana jest koncepcja linii promowej między Szczecinem i Leningradem.</u>
          <u xml:id="u-3.83" who="#MichaiłGorbaczow">Niemało się czyni również dla zacieśnienia kontaktów Polaków mieszkających w ZSRR z ziemią swych ojców, z językiem ojczystym, kulturą itp. Prawdziwym wydarzeniem było otwarcie w Moskwie polskiego ośrodka informacyjnego.</u>
          <u xml:id="u-3.84" who="#MichaiłGorbaczow">Do pogłębiania zaufania między narodami Związku Radzieckiego i Polski przyczynia się dalsze rozszerzenie i utrwalanie współpracy kulturalnej, lepsze zapoznanie z literaturą, sztuką, wszystkimi osiągnięciami duchowymi obu krajów.</u>
          <u xml:id="u-3.85" who="#MichaiłGorbaczow">Szczególnie pragnę powiedzieć o pracy radzieckich i polskich historyków w zakresie badania tzw. białych plam.</u>
          <u xml:id="u-3.86" who="#MichaiłGorbaczow">Nasza wspólna historia — to bogate, treściwe dzieje dwu narodów — sąsiadów. Mamy się czym szczycić, mamy co pełniej ujawniać i przedstawiać.</u>
          <u xml:id="u-3.87" who="#MichaiłGorbaczow">Istnieją w niej jednak również złożone momenty — to co nosi nazwę „białych plam”. Wokół nich powstają niekiedy pojęcia, oparte bardziej na emocjach niż na ścisłej wiedzy naukowej.</u>
          <u xml:id="u-3.88" who="#MichaiłGorbaczow">Droga do prawdy jest tylko jedna — badanie faktów, rzeczowe porównywanie punktów widzenia, dyskusje naukowe.</u>
          <u xml:id="u-3.89" who="#MichaiłGorbaczow">Historii nie można zmienić, ale można i należy wysnuwać z niej wnioski.</u>
          <u xml:id="u-3.90" who="#MichaiłGorbaczow">Gdyby nie było, powiedzmy, dramatycznej dla obu stron wojny 1920 roku, gdyby stosunki polsko-radzieckie w okresie międzywojennym nie ułożyły się tak, jak się to stało w praktyce, to kto wie, jakie byłyby losy dalszego biegu wydarzeń w Europie.</u>
          <u xml:id="u-3.91" who="#MichaiłGorbaczow">Niestety uprzedzenia, nieufność i napięcia pod wieloma względami charakteryzowały wówczas stosunki radziecko-polskie. Na tym, warto dodać, umiejętnie grali również ludzie, nie zainteresowani ani w mocnej i niepodległej Polsce, ani też w utworzeniu na kontynencie europejskim systemu bezpieczeństwa zbiorowego, który stałby się przeszkodą nie do pokonania dla Hitlera.</u>
          <u xml:id="u-3.92" who="#MichaiłGorbaczow">Wiecie o pracy, jaką wykonujemy obecnie w zakresie, oczyszczania własnej historii od przemilczeń i fałszów, jest to proces trudny, ale niezbędny.</u>
          <u xml:id="u-3.93" who="#MichaiłGorbaczow">Potępiamy stalinowskie represje. Jak wiadomo, objęły one również wielu polskich komunistów. Pogwałceniem socjalistycznej praworządności była także deportacja Polaków z zachodnich obwodów ZSRR. Jest to część tragedii, którą przeżył nasz kraj.</u>
          <u xml:id="u-3.94" who="#MichaiłGorbaczow">Będziemy nadal wykonywali tę pracę w celu całkowitego przywrócenia sprawiedliwości historycznej. Prawda i sprawiedliwość mogą się opóźnić w drodze, ale nie mogą nie nadejść.</u>
          <u xml:id="u-3.95" who="#MichaiłGorbaczow">Wiecie, że XIX Konferencja KPZR podjęła uchwałę o wzniesieniu pomnika ofiar represji. Prawda historyczna jest tylko jedna i tylko ona toruje drogę w przyszłość.</u>
          <u xml:id="u-3.96" who="#MichaiłGorbaczow">W ciągu z górą czterech powojennych dziesięcioleci stosunki radziecko-polskie przebyły wielką drogę i mają dziś doskonałe perspektywy. Oczywiście, wiele będzie zależało od naszej aktywności, od poszukiwania nowych form współpracy, pożytecznych dla obu krajów.</u>
          <u xml:id="u-3.97" who="#MichaiłGorbaczow">W tym aspekcie pragnę wyrazić pewną koncepcję, która się u nas zrodziła. Czy nie nadszedł czas utworzenia wspólnego, społecznego Instytutu Badań Radziecko-Polskich?</u>
          <u xml:id="u-3.98" who="#MichaiłGorbaczow">Instytut ten, będący rodzajem fundacji pracowałby nad różnymi projektami współpracy radziecko-polskiej w dziedzinie gospodarki, polityki, ideologii, nauki i kultury, zachęcał entuzjastów pracujących na tej niwie. Inspirował większą liczbę ludzi do uczenia się naszych języków.</u>
          <u xml:id="u-3.99" who="#MichaiłGorbaczow">Mając niewielki w sensie ilościowym trzon organizacyjny, do którego, jak należy sądzić, chętnie wejdą cieszący się autorytetem działacze z obu stron, instytut mógłby angażować do swoich prac czołowych specjalistów.</u>
          <u xml:id="u-3.100" who="#MichaiłGorbaczow">Sądzę, że pod względem finansowym mógłby zyskać poparcie towarzystw przyjaźni, wspólnych przedsiębiorstw i organizacji społecznych.</u>
          <u xml:id="u-3.101" who="#MichaiłGorbaczow">Jestem przekonany, że taki magnes przyciągania umysłów, generator i bank idei współpracy przyniesie ogromny pożytek.</u>
          <u xml:id="u-3.102" who="#MichaiłGorbaczow">Wysoki Sejmie! Nazywamy nasz czas okresem przełomowym. Nigdy jeszcze warunki istnienia ludzkości nie zmieniały się tak szybko i dramatycznie, jak w XX stuleciu.</u>
          <u xml:id="u-3.103" who="#MichaiłGorbaczow">Nigdy jeszcze świat nie stał w obliczu tak groźnych wyzwań, tak odpowiedzialnych decyzji.</u>
          <u xml:id="u-3.104" who="#MichaiłGorbaczow">W polityce ogromne znaczenie ma uwzględnienie tego niezwykłego charakteru współczesnej epoki. Do rozstrzygania jej problemów nie nadają się stare pojęcia i recepty.</u>
          <u xml:id="u-3.105" who="#MichaiłGorbaczow">Nakazem czasu stało się nowe polityczne myślenie w sprawach światowych. Chodzi o długofalową politykę humanizacji stosunków międzynarodowych, dającą się porównać w swoim gruntownym charakterze z rewolucyjną odnową socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-3.106" who="#MichaiłGorbaczow">Ktoś może zapyta: czy istotnie tak nowa jest koncepcja nowego myślenia politycznego, czy w czasach minionych nie było przejawów zdrowego rozsądku w polityce międzynarodowej? Oczywiście, były.</u>
          <u xml:id="u-3.107" who="#MichaiłGorbaczow">A więc, przełom lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, a także początek lat siedemdziesiątych przyniosły rodzaj krótkotrwałych faz osłabienia napięcia międzynarodowego, które dały niemałe owoce.</u>
          <u xml:id="u-3.108" who="#MichaiłGorbaczow">Należy do nich układ o nierozpowszechnianiu broni jądrowej, układ o ograniczeniu systemów obrony przeciwrakietowej, układy ZSRR, Polski i Czechosłowacji z RFN, Akt Końcowy KBWE i szereg innych ważnych umów. Wywarły one istotny wpływ na ogólną sytuację w świecie, wykazały pryncypialną możliwość stabilizacji stosunków międzynarodowych.</u>
          <u xml:id="u-3.109" who="#MichaiłGorbaczow">Ale, niestety, same przez się nie były one gwarancją przed ruchem wstecz. Sądzę, że sedno sprawy polega na tym, iż procesy odprężenia rozwijały się po omacku, bez silnej oświetlającej drogę strategicznej idei.</u>
          <u xml:id="u-3.110" who="#MichaiłGorbaczow">Powszechnie uznano, że potencjał militarny, nagromadzony przez wielkie mocarstwa, wystarcza do wielokrotnego zniszczenia całej ludności Ziemi. Jednakże złowrogiego znaczenia tego faktu nie przekładano na język konkretnej polityki.</u>
          <u xml:id="u-3.111" who="#MichaiłGorbaczow">Nie ulegało wątpliwości, że wyścig zbrojeń zagraża samemu istnieniu człowieka. Nie wszystkie jednak możliwości wykorzystywano zarówno na Zachodzie, jak i na Wschodzie do zahamowania i powstrzymania tego niebezpiecznego procesu.</u>
          <u xml:id="u-3.112" who="#MichaiłGorbaczow">Koncepcja nowego politycznego myślenia umożliwiła dostrzeżenie tych spraw w ich właściwym wymiarze.</u>
          <u xml:id="u-3.113" who="#MichaiłGorbaczow">Istnienie państw o odmiennych ustrojach społecznych — to realne zjawisko współczesnego świata. Jednakże groźne są nie te różnice same przez się, nie ich rozmaitość. Niebezpieczeństwo kryje się w antagonizmach, w konfrontacji militarnej, chęci rywalizowania kto silniejszy.</u>
          <u xml:id="u-3.114" who="#MichaiłGorbaczow">Staramy się przekonać, kręgi polityczne i opinię publiczną całego świata, że rozumowanie kategoriami konfrontacji i ostre przeciwstawianie interesów spychają nas wszystkich ku powszechnej katastrofie.</u>
          <u xml:id="u-3.115" who="#MichaiłGorbaczow">Wszyscy członkowie światowej wspólnoty państw, w tym również i my, powinni się uczyć wielkiego politycznego kunsztu równowagi interesów, kunsztu poszukiwania rozwiązań wzajemnie możliwych do przyjęcia, bez względu na to, jakkolwiek złożonych problemów dotyczą.</u>
          <u xml:id="u-3.116" who="#MichaiłGorbaczow">Ogromne znaczenie ma w tych warunkach oczyszczenie walki ideologicznej od niedozwolonych chwytów. Wojna psychologiczna, podsycanie nieufności między narodami nie dadzą się pogodzić z normami cywilizowanego współżycia między państwami.</u>
          <u xml:id="u-3.117" who="#MichaiłGorbaczow">Należy położyć kres propagandzie militaryzmu, nienawiści i wrogości, sprawić żeby różnice między krajami, przeszkody utrudniające współpracę przekształciły się w jej bodziec.</u>
          <u xml:id="u-3.118" who="#MichaiłGorbaczow">Narodom potrzebna jest wzajemna prawda o sobie. Społeczeństwo Zachodu mało zna realia świata socjalistycznego. Od kołyski wpajano tam ludziom myśl, że komuniści — to złoczyńcy, którzy ujarzmili własne ludy i ostrzą noże na wolne narody Zachodu.</u>
          <u xml:id="u-3.119" who="#MichaiłGorbaczow">Nasze koncepcje i propozycje z dziedziny polityki zagranicznej, a zwłaszcza procesy przebudowy w Związku Radzieckim i innych krajach socjalistycznych, jawność, szczerość, demokratyzacja — wszystko to bez wątpienia obali prymitywne mity o socjalizmie.</u>
          <u xml:id="u-3.120" who="#MichaiłGorbaczow">Ma to ogromne znaczenie. Zakłamane stereotypy utrudniają realistyczne prowadzenie spraw.</u>
          <u xml:id="u-3.121" who="#MichaiłGorbaczow">Dodam, że i my również powinniśmy się pozbyć stosowanych niegdyś uproszczonych podejść do przedstawiania zachodniej rzeczywistości.</u>
          <u xml:id="u-3.122" who="#MichaiłGorbaczow">Należy dostrzegać całe bogactwo, złożoność i niejednoznaczność, sprzeczny charakter tego, co się dokonuje w krajach Zachodu — w sferze ekonomicznej, politycznej, społecznej i innych.</u>
          <u xml:id="u-3.123" who="#MichaiłGorbaczow">Zaufanie i bezpieczeństwo to dwie strony jednego medalu. Doszło do tego wzajemne zaufanie w ciągu ostatnich 2 lat, i w następstwie podpisano układ o rakietach średniego i krótszego zasięgu.</u>
          <u xml:id="u-3.124" who="#MichaiłGorbaczow">Pryncypialne porozumienia dotyczące 50-procentowej redukcji strategicznych broni ofensywnych, osiągnięte podczas wizyty prezydenta Reagana w naszym kraju, stwarzają podstawę do nadziei, że rozbrojenie jądrowe nie sprowadzi się do akcji jednorazowej.</u>
          <u xml:id="u-3.125" who="#MichaiłGorbaczow">Sama perspektywa likwidacji części potencjału nuklearnego ZSRR i USA zmusza myśl polityczną do szukania nowych rozwiązań problemu, którego rozstrzygnięcie napotyka dotąd poważne przeszkody. Mam na względzie redukcję broni konwencjonalnych i sił zbrojnych w Europie.</u>
          <u xml:id="u-3.126" who="#MichaiłGorbaczow">Dlaczego jest to problem złożony?</u>
          <u xml:id="u-3.127" who="#MichaiłGorbaczow">Z punktu widzenia siły rażenia i niebezpieczeństwa zagrażającego istnieniu ludzkości bronie konwencjonalne w szczególnych warunkach naszego kontynentu mało się różnią od broni jądrowe.</u>
          <u xml:id="u-3.128" who="#MichaiłGorbaczow">Tragedia w Czarnobylu wykazała, jak niebezpieczne może być nieprzestrzeganie dyscypliny technologicznej i produkcyjnej w posługiwaniu się techniką atomową.</u>
          <u xml:id="u-3.129" who="#MichaiłGorbaczow">Ale jeśli, nie daj Boże, wybuchnie na kontynencie wojna typu konwencjonalnego, kto zaręczy, że strony walczące rozmyślnie lub przypadkowo nie zaatakują elektrowni atomowych. Czy wiele będzie potrzebnych takich uderzeń dla wyrządzenia ludności całej Europy, a także innych kontynentów, szkód nie do naprawienia.</u>
          <u xml:id="u-3.130" who="#MichaiłGorbaczow">Jednakże w świadomości europejskiej opinii publicznej to niebezpieczeństwo nie zyskało adekwatnego ujęcia.</u>
          <u xml:id="u-3.131" who="#MichaiłGorbaczow">Jeśli chodzi o rządy krajów NATO, to zgodnie z tradycją uważają one broń konwencjonalną za legalny składnik polityki siły, a niektóre z nich bronią koncepcji odstraszania nuklearnego. Werbalnie wszyscy opowiadają się za koniecznością redukcji broni konwencjonalnych, w praktyce zaś nadal rozbudowują zasoby wojskowe.</u>
          <u xml:id="u-3.132" who="#MichaiłGorbaczow">Do tego zmierzają również plany modernizacji zbrojeń, które opracowują obecnie rządy wielu krajów zachodnich. Zbyt wiele interesów kryje się w biznesie zbrojeniowym. Zbyt głęboko ugruntowały się w umysłach zarówno polityków, jak i wojskowych, a także, niestety, opinii publicznej stereotypy wieku przed jądrowego.</u>
          <u xml:id="u-3.133" who="#MichaiłGorbaczow">Trzeba w jakiś sposób wstrząsnąć utartymi poglądami tego rodzaju. A więc np. weźmy za zasadę, że będziemy nie tylko w sensie globalno-strategicznym, ale również w każdym konkretnym wypadku szukać równowagi kosztem obniżenia poziomu konfrontacji militarnej.</u>
          <u xml:id="u-3.134" who="#MichaiłGorbaczow">Jesteśmy, na przykład, gotowi wycofać nasze analogiczne siły lotnicze z wysuniętych baz w Europie Wschodniej, jeśli NATO zgodzi się nie rozmieszczać we Włoszech swoich 72 myśliwców bombardujących F-16, których przyjęcia odmówiła Hiszpania.</u>
          <u xml:id="u-3.135" who="#MichaiłGorbaczow">A oto inna nasza propozycja — należy utworzyć europejskie centrum złagodzenia niebezpieczeństwa wojny, jako miejsce współpracy między NATO i organizacją Układu Warszawskiego. Taki ośrodek, będący instytucją stałą, mógłby się przekształcić w pożyteczną strukturę zwiększającą niezawodność pokoju w Europie.</u>
          <u xml:id="u-3.136" who="#MichaiłGorbaczow">Można powiedzieć, że idea ta wisi w powietrzu. W dużym stopniu zawarta ona już została w Planie Jaruzelskiego, podobne myśli wyrażane były przez przywódców NRD, elementy podobnego podejścia można dostrzec w Planie Jakesza. Wydaje nam się, że idea ta nie jest też obca krajom NATO.</u>
          <u xml:id="u-3.137" who="#MichaiłGorbaczow">Nadszedł czas, by doprowadzić także do głębszych redukcji wojsk i zbrojeń w Europie, a w tym celu przyspieszyć uzgadnianie w Wiedniu mandatu, na podstawie którego można by było rozpocząć rozmowy zarówno na temat redukcji wojsk i zbrojeń konwencjonalnych, jak i na temat środków budowy zaufania w skali europejskiej.</u>
          <u xml:id="u-3.138" who="#MichaiłGorbaczow">Miałem już okazję mówić o propozycjach, które chcielibyśmy przedłożyć podczas takich rozmów. Pragnę jeszcze raz je przypomnieć.</u>
          <u xml:id="u-3.139" who="#MichaiłGorbaczow">Redukcji proponujemy dokonać w trzech etapach.</u>
          <u xml:id="u-3.140" who="#MichaiłGorbaczow">W pierwszym etapie — ujawnić i zlikwidować wszystkie elementy nierównowagi i asymetrii między NATO i Układem Warszawskim, zarówno jeśli chodzi o liczebność wojsk, jak i główne rodzaje broni. Podejście to można by zastosować także do całego kontynentu europejskiego i do jego poszczególnych regionów, np. do Europy Środkowej, Południowej itd. W celu ujawnienia elementów nierównowagi i asymetrii jeszcze przed rozpoczęciem rozmów lub wraz z ich rozpoczęciem wymienić dane wyjściowe w takim zakresie, w jakim będzie to podyktowane uzgodnionym przedmiotem rozmów. Przewidzieć szczegółową weryfikację tych danych — łącznie z inspekcjami na miejscu — zaraz po rozpoczęciu rozmów, aby uniknąć powtórzenia żałosnych dyskusji na temat liczb, które swego czasu zapędziły w ślepy zaułek rozmowy wiedeńskie na temat Europy Środkowej.</u>
          <u xml:id="u-3.141" who="#MichaiłGorbaczow">Przy okazji podkreślę, że jeśli NATO wykaże gotowość, to kwestie nierównowagi i asymetrii możemy omówić jeszcze przed oficjalnymi rozmowami, przy okazji wymiany danych na temat wojsk i zbrojeń.</u>
          <u xml:id="u-3.142" who="#MichaiłGorbaczow">W drugim etapie — od limitów, które pojawią się po likwidacji elementów nierównowagi i asymetrii, zredukować wojska NATO i Układu Warszawskiego o 500 tysięcy z każdej strony. Redukcja dotyczyłaby formacji i jednostek z jednoczesną likwidacją przypisanej do nich broni.</u>
          <u xml:id="u-3.143" who="#MichaiłGorbaczow">W trzecim etapie — kontynuować redukcje w taki sposób, by ostatecznie formacje wojskowe obu sojuszników wojskowych nabrały charakteru wyłącznie obronnego.</u>
          <u xml:id="u-3.144" who="#MichaiłGorbaczow">Wszystkie etapy redukcji przewidywałyby skuteczny system kontroli, łącznie z inspekcjami na miejscu.</u>
          <u xml:id="u-3.145" who="#MichaiłGorbaczow">Pragnę do tego dodać, że jesteśmy gotowi nie tylko w trzecim etapie, ale od samego początku redukcji porozumieć się w sprawie najpilniejszej redukcji taktycznej broni nuklearnej, ofensywnego lotnictwa taktycznego, czołgów.</u>
          <u xml:id="u-3.146" who="#MichaiłGorbaczow">Popieramy niedawny apel wspólnej grupy roboczej NSPJ i SPD do państw — uczestników procesu helsińskiego z propozycją stworzenia w Europie Środkowej strefy zaufania i bezpieczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-3.147" who="#MichaiłGorbaczow">Propozycje te nie są propagandą lecz poważnymi, przemyślanymi koncepcjami. Pragniemy, żeby w stolicach Zachodu odnoszono się do nich w taki właśnie sposób.</u>
          <u xml:id="u-3.148" who="#MichaiłGorbaczow">Wspomnijmy, jak oczyszczający wpływ miało radziecko-amerykańskie spotkanie w Reykjaviku na cały kompleks naszych stosunków ze Stanami Zjednoczonymi.</u>
          <u xml:id="u-3.149" who="#MichaiłGorbaczow">A więc może warto zorganizować rodzaj ogólnoeuropejskiego Reykjaviku — spotkanie przywódców wszystkich krajów europejskich w celu omówienia jednego, jedynego problemu: jak rozerwać błędne koło, zapewnić przejście od słów do czynów w dziedzinie redukcji broni konwencjonalnych?</u>
          <u xml:id="u-3.150" who="#MichaiłGorbaczow">Podchodzenie bez uprzedzeń, tolerancja, jawność i uczciwość powinny zgodnie z naszym przekonaniem stać się najważniejszymi instrumentami polityki zagranicznej na obecnym etapie historycznym.</u>
          <u xml:id="u-3.151" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-3.152" who="#MichaiłGorbaczow">Dialog, a nie wzajemne oskarżenia, dążenie do zrozumienia interesów i argumentów drugiej strony, a nie imputowanie jej wrogich zamiarów — tak oto pojmujemy cywilizowane stosunki między państwami, to również braliśmy za podstawę zgłaszając pod powszechną dyskusję koncepcję ogólnoeuropejskiego domu.</u>
          <u xml:id="u-3.153" who="#MichaiłGorbaczow">Co rozumiemy pod tym pojęciem? Przede wszystkim prostą myśl, że nie bacząc na mnóstwo różnic, niekiedy dostatecznie głębokich, wszystkie kraje kontynentu stanowią rodzaj wspólnoty, przy czym nie tylko geograficznej, ale także politycznej, gospodarczej i kulturalnej.</u>
          <u xml:id="u-3.154" who="#MichaiłGorbaczow">Stwierdzenie to nie ma nic wspólnego z europocentryzmem, po prostu ujmuje realny stan rzeczy, który się kształtował w ciągu stuleci, a zaprasza do wykorzystania tej rzeczywistości dla dobra wszystkich narodów europejskich, z uwzględnieniem współczesnych osiągnięć nauki, techniki, kultury i zgromadzonego w okresie powojennym potencjału moralnego zarówno na Wschodzie i na Zachodzie kontynentu.</u>
          <u xml:id="u-3.155" who="#MichaiłGorbaczow">W dobie obecnej do naszych wspólnych korzeni pochodzenia historycznego dołączył się również taki czynnik, jak wspólne losy i wspólna przyszłość, które zależą od zapobieżenia groźbie jądrowej, ekologicznej i innym.</u>
          <u xml:id="u-3.156" who="#MichaiłGorbaczow">Projekt ogólnoeuropejskiego domu, jeśli już będziemy rozwijali to pojęcie, powinien być wspólnym dziełem wszystkich państw europejskich i jak najszerszego wachlarza prądów politycznych.</u>
          <u xml:id="u-3.157" who="#MichaiłGorbaczow">Wszyscy jednak rozumieją, że jego główną konstrukcją mogą być tylko idee równości praw, dobrego sąsiedztwa i współpracy. Egoistyczne, nacjonalistyczne, szowinistyczne i odwetowe dążenia niech pozostaną w starej Europie.</u>
          <u xml:id="u-3.158" who="#MichaiłGorbaczow">Europa przyszłości powinna być wolna od wszystkiego, co wnosi podejrzenie i wrogość do stosunków między narodami. Zakłada to, rzecz jasna, bezwzględne poszanowanie ukształtowanych na kontynencie politycznych realiów, ujętych w systemie układów.</u>
          <u xml:id="u-3.159" who="#MichaiłGorbaczow">A jeśli ktoś pragnie szukać inspiracji w przeszłości Europy, to nie w jej podziale, nie w sporach granicznych, lecz we wspólnocie i kontaktach warto szukać modelu do naśladowania.</u>
          <u xml:id="u-3.160" who="#MichaiłGorbaczow">Z dawien dawna na naszym kontynencie wszędzie, gdzie krzyżowały się szlaki handlowe, powstawały ośrodki, które wyprzedzały w swoim postępie gospodarczym i kulturalnym okoliczne ziemie. Kraków i Kijów, miasta hanzeatyckie, a także dziesiątki innych miast w Europie powstały i rozkwitły dzięki wzajemnemu przenikaniu pokojowych interesów gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-3.161" who="#MichaiłGorbaczow">Rozwój ogólnoeuropejskiej współpracy gospodarczej może w dobie obecnej przynieść efekt przyspieszenia nie tylko dla poszczególnych, węzłowych skrzyżowań szlaków handlowych. Cała Europa tylko na tym zyska.</u>
          <u xml:id="u-3.162" who="#MichaiłGorbaczow">Widzimy w przyszłości Europę, której Zachód i Wschód już nie są nawzajem zjeżone wycelowaną bronią, lecz na odwrót, osiągają niespotykany dotąd pożytek z wymiany towarów i wartości, umiejętności, wiedzy, ludzi i idei. Nauczyły się dostrzegać w sobie nawzajem, mimo wszelkich różnic, nie przeciwników lecz partnerów.</u>
          <u xml:id="u-3.163" who="#MichaiłGorbaczow">Proponując wszystkim narodom i państwom europejskim wspólną budowę takiej przyszłości, w żadnym bądź razie nie oddzielamy jej od losów innych kontynentów, a także całego świata. Jako internacjonalistom nie może być nam obojętny los żadnego kraju ani żadnego narodu.</u>
          <u xml:id="u-3.164" who="#MichaiłGorbaczow">Zresztą, w ogóle w świecie współczesnym świadomość wzajemnego uzależnienia losów narodów, ich przynależności do światowej wspólnoty, powinna stać się jednym z kategorycznych imperatywów polityki światowej.</u>
          <u xml:id="u-3.165" who="#MichaiłGorbaczow">Dramaty, które przeżywa współczesna ludzkość, zrodzone są przez mnóstwo rozmaitych przyczyn.</u>
          <u xml:id="u-3.166" who="#MichaiłGorbaczow">Są to — zarówno następstwa kolonializmu, nierównomierny podział sił wytwórczych, techniki, wiedzy.</u>
          <u xml:id="u-3.167" who="#MichaiłGorbaczow">To również tłumienie woli wolności narodów, a także słaby rozwój struktur gospodarczych i społeczno-politycznych, utrudniające szybkie przezwyciężenie zacofania.</u>
          <u xml:id="u-3.168" who="#MichaiłGorbaczow">Nie ulega także najmniejszej wątpliwości, że przy użyciu środków militarnych, broni, przemocy, nie można rozstrzygnąć żadnego z problemów stojących przed każdym narodem i całą ludzkością.</u>
          <u xml:id="u-3.169" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-3.170" who="#MichaiłGorbaczow">Jest tu niezbędna dobra wola, wzajemne uwzględnianie interesów i współpraca międzynarodowa. Inna droga nie istnieje.</u>
          <u xml:id="u-3.171" who="#MichaiłGorbaczow">Szanowni Posłowie! Rola wspólnej, uzgodnionej polityki zagranicznej krajów socjalistycznych i jej waga na arenie międzynarodowej wzrastają. Powstały nowe możliwości dla aktywności każdego bratniego kraju w dziedzinie polityki zagranicznej.</u>
          <u xml:id="u-3.172" who="#MichaiłGorbaczow">Państwa socjalistyczne występują z całym wachlarzem inicjatyw zmierzających do złagodzenia napięcia wojskowo-politycznego w świecie.</u>
          <u xml:id="u-3.173" who="#MichaiłGorbaczow">Narada Doradczego Komitetu Politycznego Państw — Stron Układu Warszawskiego, która odbędzie się w końcu bieżącego tygodnia w stolicy Polski, przyniesie bez wątpienia nowe dowody tej naszej wspólnej woli.</u>
          <u xml:id="u-3.174" who="#MichaiłGorbaczow">Świat się zmienia. I my, obywatele jego socjalistycznej części, mamy wszelkie podstawy do przekonania, że te wielkie przemiany dokonujące się we wszystkich sferach naszego życia są zgodne z głównymi kierunkami światowego rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-3.175" who="#MichaiłGorbaczow">Przebywamy obecnie bardzo trudny odcinek, ale idziemy pewnym krokiem czerpiąc nauki z przeszłości, bez obaw spoglądając naprzód, w przyszłość.</u>
          <u xml:id="u-3.176" who="#MichaiłGorbaczow">Pozwólcie, że na zakończenie przekażę z tej wysokiej trybuny komunistom, ludziom pracy Polski, całemu bratniemu narodowi polskiemu najserdeczniejsze życzenia.</u>
          <u xml:id="u-3.177" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-3.178" who="#MichaiłGorbaczow">Życzę Wam, drodzy przyjaciele, powodzenia we wszystkich Waszych sprawach i poczynaniach, mających na. celu dobro Polski Ludowej, socjalistyczną odnowę waszej Ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-3.179" who="#MichaiłGorbaczow">Dziękuje za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-3.180" who="#komentarz">(Długotrwałe oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#RomanMalinowski">Dziękuję Towarzyszowi Sekretarzowi Generalnemu za wystąpienie.</u>
          <u xml:id="u-4.1" who="#RomanMalinowski">Obecnie proszę o zabranie głosu I Sekretarza Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Wojciecha Jaruzelskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#WojciechJaruzelski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Już wkrótce naród nasz obchodzić będzie 44 rocznicę powstania Polski Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-5.1" who="#WojciechJaruzelski">W przededniu lipcowego święta zawsze wracamy myślą do zdarzeń, które umożliwiły po raz wtóry w tym stuleciu odbudowę niepodległej państwowości, przyniosły Polsce wielbi historyczny awans, zapewniły tak rzadkie w naszych dziejach cztery dziesięciolecia pokoju.</u>
          <u xml:id="u-5.2" who="#WojciechJaruzelski">Dziś jest ku temu sposobność szczególna.</u>
          <u xml:id="u-5.3" who="#WojciechJaruzelski">Drogi Towarzyszu Gorbaczow! Drodzy Radzieccy Towarzysze i Przyjaciele! Witając Was tak gorąco, Sejm stawia jak gdyby pieczęć Rzeczypospolitej na historycznie zweryfikowanym traktacie braterstwa z naszym wielkim sąsiadem.</u>
          <u xml:id="u-5.4" who="#WojciechJaruzelski">Z wielką uwagą wysłuchaliśmy Waszego wystąpienia. Jesteśmy pod jego wrażeniem, ujmują nas serdeczne słowa skierowane do naszego narodu.</u>
          <u xml:id="u-5.5" who="#WojciechJaruzelski">Już kilkakrotnie gościliśmy w Polsce przywódców Związku Radzieckiego. Treść i styl przemówień nosiły każdorazowo znamiona swego czasu. Ich istota była jednak niezmienna, gdyż nasz sojusz i dobrosąsiedzka przyjaźń to wartości trwałe.</u>
          <u xml:id="u-5.6" who="#WojciechJaruzelski">Ale jednocześnie zgromadzeni w tej sali i, jak sądzę, wszyscy Polacy odczuwają, że Waszej wizycie towarzyszy wyjątkowa atmosfera, zupełnie nowy duch.</u>
          <u xml:id="u-5.7" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-5.8" who="#WojciechJaruzelski">Powszechnie zauważalny wzrost zainteresowania i przyjacielskich uczuć naszego społeczeństwa dla Związku Radzieckiego wypływa z co najmniej czterech głównych źródeł. Każde z nich wiąże się z wytyczoną przez KPZR strategią przebudowy, z nowym myśleniem, z Waszą osobistą działalnością.</u>
          <u xml:id="u-5.9" who="#WojciechJaruzelski">Pierwsze — to pełne poszanowanie samodzielności wszystkich partii i suwerennej równości socjalistycznych państw; tak wyraźnie w ostatnich latach ugruntowane wzajemne zrozumienie, zaufanie i autentyczne partnerstwo. Dla narodu polskiego, szczególnie uczulonego przez historię na swą godność i niezawisłość — to wartość bezcenna.</u>
          <u xml:id="u-5.10" who="#WojciechJaruzelski">Drugie — to zmieniający się w oczach Polaków wizerunek Związku Radzieckiego, który realizując politykę przebudowy, ukazał się jako kraj dynamiczny, śmiały w myśleniu i działaniu, coraz pełniej zwrócony ku człowiekowi, ku ogólnoludzkim humanistycznym ideałom, ostatnio wręcz „modny” w Polsce i na świecie.</u>
          <u xml:id="u-5.11" who="#WojciechJaruzelski">Trzecie — to odwaga i bezkompromisowość w wyciąganiu wniosków z krytycznej oceny przeszłości, prawda o niej ujawniana w sposób godny wielkiej partii i bohaterskiego narodu.</u>
          <u xml:id="u-5.12" who="#WojciechJaruzelski">Czwarte — to budzące powszechne poparcie śmiałość, dalekowzroczność, konsekwencja, nawet upór, z jakim dążycie do odwrócenia groźby wojny, do budowy nowego, trwale bezpiecznego i pokojowego świata.</u>
          <u xml:id="u-5.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-5.14" who="#WojciechJaruzelski">Wszystko to sprawia, że Wasza obecna wizyta w Polsce jest wydarzeniem doniosłym, o wręcz historycznym znaczeniu.</u>
          <u xml:id="u-5.15" who="#WojciechJaruzelski">Wysoka Izbo! „Nie chcę upraszczać sprawy: przecież kraje Europy Wschodniej otrzymały niełatwą spuściznę. Weźmy na przykład stosunki między Rosją a Polską — w ciągu stuleci komplikowała je walka klas rządzących obu krajów. Królowie i carowie rzucali Polaków przeciwko Rosjanom, Rosjan przeciwko Polakom. A wojny, gwałty, zabory zatruwały dusze narodów, budziły wzajemną niechęć”.</u>
          <u xml:id="u-5.16" who="#WojciechJaruzelski">To cytat z Waszej książki, Michaile Siergiejewiczu. Z tą oceną — jak sądzę — zgodzi się każdy Polak i każdy Rosjanin.</u>
          <u xml:id="u-5.17" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-5.18" who="#WojciechJaruzelski">Nasze narody wnikliwie, bardziej wszechstronnie rozpatrują dziś dziedzictwo swej przeszłości. Przewijały się przez nią dwie linie. Jedna — to nieufność i wrogość, które sprawiły, że jeszcze po dziś dzień pokutują relikty niektórych uproszczeń i stereotypów. Druga — to zbliżenie, sympatia i przyjaźń.</u>
          <u xml:id="u-5.19" who="#WojciechJaruzelski">Nawet w najcięższych latach zaborów naród nasz dostrzegał „dwie Rosje”. Tę pierwszą, znienawidzoną przez Polaków — ale i przez postępowe siły Waszego narodu — reprezentowali carowie i gubernatorzy, czynownicy i żandarmi.</u>
          <u xml:id="u-5.20" who="#WojciechJaruzelski">Ale była i druga, szlachetna, życzliwa Polakom Rosja dekabrystów, rewolucyjnych demokratów, narodników, do której żywiliśmy przyjaźń i szacunek. To o nich pisał Adam Mickiewicz w pamiętnym wierszu „Do przyjaciół Moskali”.</u>
          <u xml:id="u-5.21" who="#WojciechJaruzelski">Sto lat temu młody Rosjanin Aleksander Uljanow, i młody Polak Bronisław Piłsudski uczestniczyli w zamachu na cara Aleksandra III. Lata minęły zanim ruch rewolucyjny Rosji i Polski zrozumiał bezcelowość straceńczej walki jednostek z carskim samodzierżawiem, odwołał się do proletariatu, do ludu miast i wsi.</u>
          <u xml:id="u-5.22" who="#WojciechJaruzelski">Młodsi bracia obu bojowników, Włodzimierz Iljicz i Józef Klemens, poszli odmienną drogą. W końcu stanęli przeciw sobie. Tak nieraz bywało w historii.</u>
          <u xml:id="u-5.23" who="#WojciechJaruzelski">Bywało też inaczej. W 1863 r., walcząc w polskich powstańczych szeregach padł Andrzej Potiebnia oraz wielu innych żołnierzy i oficerów carskiej armii. W swych płomiennych artykułach popierał powstanie Aleksander Hercen. Współtowarzyszem Ludwika Waryńskiego, założyciela pierwszej marksistowskiej partii na ziemiach polskich, był Rosjanin Piotr Bardowski. W roku 1905 robotnicy obu narodów stali po tej samej stronie na barykadach Moskwy i Łodzi. Tysiące Polaków uczestniczyły w rosyjskim ruchu rewolucyjnym, a następnie broniły i umacniały zdobycze Października.</u>
          <u xml:id="u-5.24" who="#WojciechJaruzelski">Wizja przyjaźni i współpracy, oparta na prawie każdego narodu do samostanowienia, zwyciężyła w ideach i czynach Lenina. To on przywołał pamiętną myśl: „nie ma wolnej Rosji bez niepodległej Polski”. Znalazło to wyraz w bezwarunkowym uznaniu naszego prawa do niezawisłego bytu państwowego.</u>
          <u xml:id="u-5.25" who="#WojciechJaruzelski">Tak zwana biała Rosja nigdy nie chciała się z tym pogodzić. Jeszcze w latach dwudziestych carscy generałowie na emigracji snuli w paryskich kawiarniach wobec „priwislinskiego Kraju” swe mocarstwowe plany.</u>
          <u xml:id="u-5.26" who="#WojciechJaruzelski">Wbrew logice historii, ślepym torem potoczyły się nasze stosunki wzajemne po Rewolucji Październikowej i odrodzeniu państwa polskiego. Wsteczne, anachroniczne były pretensje do wskrzeszenia polskiego panowania na Wschodzie. Przedwczesne, bezpodstawne były także nadzieje na rychłe zwycięstwo ruchów rewolucyjnych w całej Europie.</u>
          <u xml:id="u-5.27" who="#WojciechJaruzelski">Obu naszym krajom wzajemna nieufność nie wyszła na dobre, kiedy hitlerowski faszyzm wyciągnął drapieżną łapę na Wschód — a „wschodem” było dla niego wszystko, od Poznania po Władywostok.</u>
          <u xml:id="u-5.28" who="#WojciechJaruzelski">Lata 1939–1941 to trudny, tragiczny rozdział. Pozostawiły po sobie na radzieckiej ziemi znane i nieznane polskie mogiły. Wiemy, że nie tylko polskie. Są one jak pięknie napisano na łamach „Krasnoj Zwiezdy”, miejscem wspólnej żałoby naszych narodów. Stalinowskie represje wobec Polaków, w tym również polskich komunistów, splotły się z wielkim dramatem narodów radzieckich, a także międzynarodowego ruchu robotniczego.</u>
          <u xml:id="u-5.29" who="#WojciechJaruzelski">Ci, którzy po klęsce wrześniowej znaleźli się na terytorium Związku Radzieckiego, przeżyli wiele. Wraz z setkami tysięcy moich rodaków i ja przeszedłem tę drogę.</u>
          <u xml:id="u-5.30" who="#WojciechJaruzelski">Nie trzeba nam jednak samozwańczych „obrońców”. Świadectwo prawdzie wystawił i wystawia coraz pełniej dalszy bieg historii. A nade wszystko — zostają w pamięci prości, dobrzy ludzie radzieccy, nasi bracia, towarzysze doli i niedoli.</u>
          <u xml:id="u-5.31" who="#WojciechJaruzelski">Oczywiście, każda zbrodnia, każde ludzkie cierpienie ma wymiar moralny. Przekreślić ich się nie da, przemilczać — nie wolno. Trwają wspólne prace historyków polskich i radzieckich. Liczymy, że pozwolą one lepiej poznać tło, przebieg i charakter różnych dramatycznych wydarzeń.</u>
          <u xml:id="u-5.32" who="#WojciechJaruzelski">Istnieje jednak również pojęcie szerokiego historycznego bilansu, mierzonego nie tylko w kategoriach poszczególnych faktów, nie w dniach czy miesiącach, lecz, długotrwałymi, wielowarstwowymi procesami. Ten bilans jest dodatni.</u>
          <u xml:id="u-5.33" who="#WojciechJaruzelski">Pełnych ocen przeszłości lękać się więc nie należy. Naród polski uratowany został przed zagładą. My wszyscy w tej sali mogliśmy się dziś znaleźć tylko dlatego, iż ofiarne narody radzieckie, bohaterscy radzieccy żołnierze wnieśli decydujący wkład w rozgromienie hitlerowskiej armii, położyli kres ludobójstwu.</u>
          <u xml:id="u-5.34" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-5.35" who="#WojciechJaruzelski">Od Tatr po Bałtyk, od Bugu po Odrę, rozciąga się wielki radziecki cmentarz wojenny. Spoczywają na nim żołnierze — wyzwoliciele z rosyjskich miast i ukraińskich chutorów, z białoruskich wsi i kaukaskich aułów, ze środkowoazjatyckich kiszłaków i zagubionych w syberyjskiej tajdze osad. Pozostali wśród nas, na tej ziemi, jak wieczny testament.</u>
          <u xml:id="u-5.36" who="#WojciechJaruzelski">Jest dumą naszego narodu, że tak straszliwie wykrwawiona Polska wniosła godny i znaczący wkład w walkę zbrojną antyfaszystowskiej koalicji.</u>
          <u xml:id="u-5.37" who="#WojciechJaruzelski">W krucjacie przeciw Związkowi Socjalistycznych Republik Radzieckich uczestniczyły dywizje i armie kilkunastu państw. Lecz ani jedna polska formacja wojskowa nie znalazła się pod niemiecką komendą.</u>
          <u xml:id="u-5.38" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-5.39" who="#WojciechJaruzelski">Niezapomnianym rozdziałem historii pozostanie na zawsze droga bojowa naszych żołnierzy — od samotnych wrześniowych walk po współudział w berlińskim zwycięstwie. Ludowe Wojsko Polskie, które w tym roku obchodzi 45 rocznicę swego powstania, chlubnie zdało dziejowy egzamin. Walczyli również mężnie ze wspólnym wrogiem żołnierze polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie oraz ruchu oporu w okupowanym kraju — Armii Ludowej, Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich, partyzanci i powstańcy.</u>
          <u xml:id="u-5.40" who="#WojciechJaruzelski">Całe to kombatanckie pokolenie zna cenę zwycięstwa, wartość pokoju i nietykalności granic. Niezależnie więc od swego bojowego rodowodu wie, jak cenić sojusz polsko-radziecki, polsko-radzieckie braterstwo broni. To patriotyczne przesłanie ma wielką społeczną i moralną rangę.</u>
          <u xml:id="u-5.41" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-5.42" who="#WojciechJaruzelski">Wysoki Sejmie! W polityce liczą się przede wszystkim fakty, wymierne realia. Mówiłem z trybuny Organizacji Narodów Zjednoczonych: takiej zdobyczy, jaką jest niezawodny sojusz, bezpieczeństwo i nietykalność terytorium państwa, żaden rozumny naród nie roztrwoni.</u>
          <u xml:id="u-5.43" who="#WojciechJaruzelski">Dlatego też w najgłębiej pojętej polskiej racji stanu leżą rozwój i pomyślność wielkiego socjalistycznego mocarstwa, jego potęga i pozycja w świecie. Zarazem silna, właśnie socjalistyczna Polska to dla Związku Radzieckiego niezastąpiony, przyjazny sąsiad — na dziś i na zawsze.</u>
          <u xml:id="u-5.44" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-5.45" who="#WojciechJaruzelski">Zasadnicze znaczenie ma wszechstronna współpraca gospodarcza — materialny fundament naszych stosunków. Nie zapomnimy radzieckiej pomocy w pierwszych powojennych latach. Nie zabrakło jej również niedawno, gdy z innych przyczyn było nam niezwykle trudno.</u>
          <u xml:id="u-5.46" who="#WojciechJaruzelski">Związek Radziecki to dla Polski największy partner gospodarczy. A co najważniejsze — to partner stabilny, rzetelny, gwarantujący trwałość wzajemnych powiązań. Ich zakres jest coraz szerszy, a horyzont czasowy sięga już obecnie przełomu wieków.</u>
          <u xml:id="u-5.47" who="#WojciechJaruzelski">Mamy jednocześnie świadomość istnienia wielu jeszcze nie wykorzystanych szans i możliwości. Musimy przechodzić na bardziej intensywne, przyszłościowe metody współpracy.</u>
          <u xml:id="u-5.48" who="#WojciechJaruzelski">Dokonujące się w Polsce i w Związku Radzieckim reformy sprawiają, że nasze gospodarki pulsują coraz bardziej zgodnym rytmem. Ostatni okres przyniósł cenne doświadczenia w tworzeniu więzi ekonomicznych nowego typu. Samodzielność przedsiębiorstw otwiera nowe perspektywy. Współpraca dwustronna będzie się rozwijała nie tylko w rezultacie centralnych decyzji międzypaństwowych, ale także jako naturalny wyraz potrzeb, inicjatyw i decyzji samych zakładów pracy.</u>
          <u xml:id="u-5.49" who="#WojciechJaruzelski">Już ponad 200 polskich jednostek gospodarczych bezpośrednio współdziała z radzieckimi partnerami. Chociaż to dopiero początek — rezultaty są już widoczne. Widoczne są jednak również bariery i zahamowania. Wiążą się one przede wszystkim z niedorozwojem finansowych mechanizmów i niedoskonałością stosunków walutowych. Ostatnie decyzje w sprawie zapoczątkowania rozliczeń w walutach narodowych oraz wspólna orientacja na urealnienie kursu wymiany między złotym polskich a rublem radzieckim stanowią znaczący krok w kierunku przezwyciężania przeszkód w bezpośredniej współpracy przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-5.50" who="#WojciechJaruzelski">Potwierdza to nasze wspólne przekonanie, że trzeba eliminować wszystko, co hamuje lub ogranicza rozwój wzajemnie korzystnej współpracy. Nie powinno być problemów „odkładanych na lepsze czasy”. Lepsze czasy właśnie nadeszły.</u>
          <u xml:id="u-5.51" who="#WojciechJaruzelski">Szczególną wagę przywiązujemy do współpracy naukowo-technicznej. Realizowany jest dwustronny, kompleksowy program sięgający 2000 roku. Bierze w nim bezpośredni udział ponad 130 placówek naukowo-badawczych.</u>
          <u xml:id="u-5.52" who="#WojciechJaruzelski">Obecnie, przygotowując nowe dalekosiężne uzgodnienia dotyczące produkcji i wymiany, specjalizacji i podziału pracy, pragniemy oprzeć je jeszcze silniej na szczytowych osiągnięciach nauki i techniki. Elektronika i automatyzacja, biotechnologia i biocybernetyka, nowoczesny sprzęt i wysokiej jakości wyroby rynkowe — oto szczególnie ważne, perspektywiczne dziedziny współpracy między naszymi krajami.</u>
          <u xml:id="u-5.53" who="#WojciechJaruzelski">„Polsko-radziecka współpraca powinna być dziełem milionów ludzi”. Tak to sformułowaliśmy w naszej wspólnej kwietniowej deklaracji. Dała ona mocny impuls. Ale jak dotychczas — uchyliła drzwi. Otwórzmy je szerzej, odważniej.</u>
          <u xml:id="u-5.54" who="#WojciechJaruzelski">Wybitny polski pisarz Jarosław Iwaszkiewicz napisał: „Przestrzeń między kulturą naszą a kulturą naszych sąsiadów jest miejscem spotkania i w pewnym sensie możemy powiedzieć, że kultury te łączą się na swoich pograniczach, wywierają swą siłę atrakcyjną i współdziałają w wytworzeniu jednej wspólnej kultury europejskiej”.</u>
          <u xml:id="u-5.55" who="#WojciechJaruzelski">Pod tym względem okres powojenny, niezależnie od przejściowych zahamowań, przyniósł zasadniczy przełom. Arcydzieła literatury rosyjskiej oraz innych narodów, twórczość wybitnych pisarzy i sztuka radzieckich artystów, są dobrze znane w polskich domach. Radzi jesteśmy, że i w Waszym kraju cieszy się powodzeniem polska literatura i teatr, muzyka i film, twórczość plastyczna. Dowodem — liczne tłumaczenia, premiery, nagrody, wyróżnienia.</u>
          <u xml:id="u-5.56" who="#WojciechJaruzelski">Rozszerzają się — chociaż w wolniejszym tempie — kontakty szkół i uczelni, nawiązuje współpracę coraz więcej uczonych obu krajów.</u>
          <u xml:id="u-5.57" who="#WojciechJaruzelski">Chcemy iść dalej i śmielej tą drogą. Zwiększać liczbę, tworzyć nową treść i jakość wzajemnych powiązań. Nasze narody będą sobie tym bliższe, im lepiej poznają się wzajemnie środowiska społeczne i zawodowe, miasta i wsie, załogi zakładów pracy.</u>
          <u xml:id="u-5.58" who="#WojciechJaruzelski">Jednym słowem, pragniemy, aby posłanie przyjaźni przenikało coraz głębiej do wszystkich kręgów naszych społeczeństw, zwłaszcza do młodych pokoleń. Jestem pewien, że obecna wizyta wyzwoli i pod tym względem nowe, twórcze inicjatywy.</u>
          <u xml:id="u-5.59" who="#WojciechJaruzelski">Pragnę również wyrazić satysfakcję z podjętych ostatnio decyzji dotyczących zamieszkałych w Związku Radzieckim Polaków, a także wzmożenia troski o zabytki polskiej kultury, o zachowane na ziemi radzieckiej ślady naszej wspólnej historii.</u>
          <u xml:id="u-5.60" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-5.61" who="#WojciechJaruzelski">Obywatele Posłowie! Drodzy Radzieccy Towarzysze i Przyjaciele! Nasze narody budują socjalizm w różniących się, historycznie ukształtowanych warunkach. Nigdy jednak nie byliśmy sobie tak bliscy. Dziś w zasadniczych, decydujących o przyszłości sprawach rozumiemy się wyjątkowo dobrze. To pieriestrojka w Związku Radzieckim i socjalistyczna odnowa w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-5.62" who="#WojciechJaruzelski">U nas jeszcze do niedawna różni dogmatyczni, konserwatywni „strażnicy świętego ognia” osądzali odnowę, fałszywie recenzowali ją od wewnątrz i na zewnątrz.</u>
          <u xml:id="u-5.63" who="#WojciechJaruzelski">Stracili oni grunt pod nogami, odkąd Wasza partia przyjęła wielki program przebudowy, jasno nakreśliła nowe horyzonty.</u>
          <u xml:id="u-5.64" who="#WojciechJaruzelski">XIX Wszechzwiązkowa Konferencja dobitnie potwierdziła i pogłębiła ten śmiały, nowatorski kurs. W ocenach i zamierzeniach KPZR widzimy zbieżność z kierunkami naszych poszukiwań w procesie przechodzenia od starego do nowego modelu socjalistycznego budownictwa. Wspólnie iść naprzód łatwiej.</u>
          <u xml:id="u-5.65" who="#WojciechJaruzelski">Rewolucyjność, awangardowość, dążenie do zmiany przeżytych rozwiązań — płyną z samej istoty naszej ideologii. Dokonujące się obecnie przeobrażenia, to więc wyraz prawidłowości historycznej. Tak jak dziejów ludzkości nie można cofnąć przed rok 1917 czy 1945, tak i obecnego etapu rozwojowego naszej formacji — do lat zastoju, skostnienia, fasadowości — zawrócić się nie da.</u>
          <u xml:id="u-5.66" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-5.67" who="#WojciechJaruzelski">Odnowa i pieriestrojka — to nie jednorazowy akt, lecz dialektyczny, a więc ciągły proces. Obie nasze partie dobrze wiedzą, że nią przebiega on lekko.</u>
          <u xml:id="u-5.68" who="#WojciechJaruzelski">Z polskich doświadczeń wynika, że w pierwszej fazie trzeba przede wszystkim przezwyciężać opory doktrynalne, ideologiczny slogan, a często i zrozumiały niepokój wobec zmiany utrwalonych reguł i drogowskazów. Potem bardziej odczuwalne stają się lenistwo myślowe, bierny opór, lęk przed naruszeniem interesów jednostkowych i grupowych, branżowych i regionalnych — pokrywane niejednokrotnie pseudoreformatorską frazeologią. Jest to po prostu trudna, często ostra walka nowego ze starym, ogólnospołecznego z partykularnym.</u>
          <u xml:id="u-5.69" who="#WojciechJaruzelski">Przed szczególnym wyzwaniem stanęła gospodarka. Można powiedzieć, że łatwiej było dokonać uprzemysłowienia w zacofanym kraju niż uruchomić intensywne czynniki rozwoju w późniejszych fazach. Prostsze okazało się umożliwienie szerokim masom awansu społecznego i osiągnięcia wysokich kwalifikacji zawodowych niż spożytkowanie tego wielkiego potencjału do unowocześnienia gospodarki i zapewnienia jej konkurencyjności na rynkach światowych. System ekonomiczny, który umożliwił cywilizacyjny skok, stał się hamulcem — gdy czas było przejść na wyższy poziom gospodarowania.</u>
          <u xml:id="u-5.70" who="#WojciechJaruzelski">Pierwszy etap naszej reformy — mimo niezwykłego spiętrzenia trudności, w tym bezprzykładnych restrykcji — przyczynił się do wyjścia z załamania, uruchomił proces rozwoju. Tempo przemian było jednak zbyt wolne. Nie wszystkie pozytywne tendencje okazały się trwałe.</u>
          <u xml:id="u-5.71" who="#WojciechJaruzelski">Stąd wysunięta na X Zjeździe partii koncepcja II etapu reformy, rozwinięta następnie w szeroki program działań. Jego celem jest szybsze, bardziej skuteczne wprowadzanie w życie nowych zasad gospodarowania, wzrost efektywności, restrukturalizacja przemysłu.</u>
          <u xml:id="u-5.72" who="#WojciechJaruzelski">Napotykane trudności, to w głównej mierze rezultat braku dostatecznej ilości surowców, materiałów, dewiz. Ale są też opory wynikające z tendencji zachowawczych, z niedostatku umiejętności działania po nowemu zarówno w przedsiębiorstwach, jak i w organach kierujących gospodarką. Nie udaję się przezwyciężyć inflacji. Występują trudności rynkowe.</u>
          <u xml:id="u-5.73" who="#WojciechJaruzelski">VII Plenum wypracowało niezbędne wnioski. Najważniejszy — to bardziej konsekwentne i zdecydowane wprowadzanie nowej logiki gospodarowania. W perspektywie około trzech lat powinno to przynieść zasadniczy postęp.</u>
          <u xml:id="u-5.74" who="#WojciechJaruzelski">Istnieje ścisła współzależność powodzenia reformy gospodarczej i rozwoju socjalistycznej demokracji. Kluczową bowiem sprawą jest zapewnienie ludziom pracy, każdemu obywatelowi poczucia, więcej — pewności, że jest współgospodarzem we własnym zakładzie, wsi, mieście, kraju.</u>
          <u xml:id="u-5.75" who="#WojciechJaruzelski">Demokrację trzeba praktykować konsekwentnie i wytrwale, wykorzystywać jej dźwignie pełniej i lepiej. Jest ona wspaniałym instrumentem — który jednak, jak każdy — pozostaje niemy, jeśli człowiek nie potrafi wydobyć z niego dźwięków. Przy tym efektywność demokracji ujawnia się dopiero wtedy, gdy idzie w parze z dyscypliną w realizacji podjętych uchwał, z uporczywym przekształcaniem słusznych decyzji w jeszcze słuszniejsze fakty.</u>
          <u xml:id="u-5.76" who="#WojciechJaruzelski">Z tym nie jest dobrze. Łatwiej korzystać z praw niż wypełniać obowiązki. Łatwiej zmienić ustawy niż ludzkie nawyki. Najtrudniej zaś przełamać biurokratyczne blokady, zerwać pajęczynę splątanych interesów, układów, przepisów.</u>
          <u xml:id="u-5.77" who="#WojciechJaruzelski">Już Lenin piętnował biurokratyzm, rozdętą hierarchiczność jako wyjątkowo szkodliwą i niebezpieczną narośl, wręcz karykaturę rewolucyjnej, socjalistycznej idei. Nie taktyczną, nie koniunkturalną więc modą, ale obiektywną koniecznością jest zdecydowane przezwyciężanie tych deformacji.</u>
          <u xml:id="u-5.78" who="#WojciechJaruzelski">Prościej powiedzieć niż zrobić. Deklaracje, decyzje, różnego rodzaju antybiurokratyczne działania nie przynoszą, jak dotąd, oczekiwanych wyników. Wszyscy są przeciw, a choroba trwa. Przypomina to walkę z cieniem. Główną szansę w tej walce daje wszechstronny rozwój socjalistycznej demokracji.</u>
          <u xml:id="u-5.79" who="#WojciechJaruzelski">Jej system rozbudowaliśmy w ostatnich kilku latach w sposób zasadniczy. Nie jest to oczywiście konstrukcja sztywna, dana raz na zawsze. Musi być i będzie rozwijana, wzmacniania, uzupełniana o nowe elementy. Stabilizacja, spokój społeczny w kraju pozwolą pójść tą drogą znacznie dalej.</u>
          <u xml:id="u-5.80" who="#WojciechJaruzelski">Szczególna rola przypada organom przedstawicielskim. Wielkim dorobkiem jest zwłaszcza zdecydowany wzrost pozycji i prestiżu najwyższego organu państwowego — Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Ludowładztwo — to w istocie władza rad. Przez całe dziesięciolecia rady pozbawione jednak były wielu atrybutów rzeczywistej władzy. Liczymy, iż nowe rady narodowe — wybrane według zmodyfikowanej ordynacji, wyposażone w znacznie zwiększone uprawnienia i środki — będą władzą mocną, sprawującą autentyczne zwierzchnictwo nad organami wykonawczymi.</u>
          <u xml:id="u-5.81" who="#WojciechJaruzelski">Państwo polskie musi być silne, sprawne, sprawiedliwe. Szanowane przez obywateli oraz szanujące ich godność i poglądy.</u>
          <u xml:id="u-5.82" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-5.83" who="#WojciechJaruzelski">Nie ma demokracji bez praworządności. Wzmocniliśmy struktury zapewniające przestrzeganie prawa — takiego samego dla władzy i dla wszystkich obywateli. Mamy już poważny, oryginalny dorobek. Powołany został Trybunał Stanu, działa Trybunał Konstytucyjny, Naczelny Sąd Administracyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich. Zapoczątkowane zostały koncepcyjne prace nad nową „Konstytucją Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”, w której powinny znaleźć pełny wyraź dokonujące się w naszym kraju przemiany.</u>
          <u xml:id="u-5.84" who="#WojciechJaruzelski">Głębszego wymiaru nabiera koalicyjna formuła sprawowania władzy. Jej trzon stanowi sojusz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej ze Zjednoczonym Stronnictwem Ludowym i Stronnictwem Demokratycznym, który przetrwał ciężkie próby, sprawdził się w najtrudniejszych chwilach. Obejmuje ona również współdziałanie ze stowarzyszeniami chrześcijan i katolików świeckich. Uczestniczą w tym procesie ruch związkowy, organizacje młodzieżowe i społeczne, różne środowiska i obywatele działający w Patriotycznym Ruchu Odrodzenia Narodowego.</u>
          <u xml:id="u-5.85" who="#WojciechJaruzelski">Formuła koalicyjności jest i będzie poszerzana, co między innymi powinno znaleźć odbicie w przyszłych wyborach do Sejmu, w tym być może również w powołaniu jego drugiej izby.</u>
          <u xml:id="u-5.86" who="#WojciechJaruzelski">Szczególną, rosnącą rolę odgrywa Rada Konsultacyjna przy Przewodniczącym Rady Państwa. Działają konwenty obywatelskie w województwach. Powstają i powstawać będą nowe stowarzyszenia, kluby polityczne, parlamenty młodzieżowe. Istnieje i będzie dalej rozwijany system różnorodnych ciał doradczych, badanie opinii społecznej, konsultacji i referendum.</u>
          <u xml:id="u-5.87" who="#WojciechJaruzelski">Wszystko to składa się na taki model socjalistycznego pluralizmu, który kształtuje kulturę polityczną, umożliwia prezentację poglądów, uzgadnianie i uwzględnianie dążeń różnych grup społecznych i środowisk podkreślających swą niezależność, swego rodzaju „opozycyjność”. Chodzi o to, aby — obrazowo rzecz ujmując — skupić w soczewce patriotycznego działania wszystkie rozproszone promienie społecznej energii. Pragniemy, aby zarysowująca się proreformatorska koalicja odpowiedzialnych, patriotycznych sił narodu dobrze służyła przyszłości naszej ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-5.88" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-5.89" who="#WojciechJaruzelski">Szczególne znaczenie mają w Polsce stosunki socjalistycznego państwa z Kościołem rzymskokatolickim. ostatnich latach osiągnięty został odczuwalny postęp. Powstają ogólne kontury swego rodzaju kompromisu historycznego, który mógłby stać się naszym wkładem do nowego myślenia także w tej dziedzinie.</u>
          <u xml:id="u-5.90" who="#WojciechJaruzelski">Dawno już powiedzieliśmy — i stoimy przy tym niezmiennie — że nie pytamy nikogo skąd przychodzi. Nie pytamy także w co wierzy, jakie symbole z historii narodowej przyjmuje za swoje, przed czyimi pomnikami pochyla głowę. O jedno tylko pytamy i pytać będziemy — co robisz, co chcesz pożytecznego zrobić dla Polski?</u>
          <u xml:id="u-5.91" who="#WojciechJaruzelski">Nie działamy w politycznej próżni. Gdy dwóch mówi to samo — to nie zawsze oznacza to samo. Urzeczywistniamy reformy zmierzające do umocnienia socjalizmu. Ale są inni, którzy chcieliby go tak „reformować”, aby przestał być socjalizmem. To nie jest i być nie może przedmiotem przetargów, płaszczyzną porozumienia.</u>
          <u xml:id="u-5.92" who="#WojciechJaruzelski">Wysoka Izbo! Szanowni Towarzysze i Obywatele! Uroczysta chwila skłania do przedstawienia bilansu dokonań socjalistycznej Polski — rezultatu wielu długich lat pracy klasy robotniczej, całego narodu. Osiągnięty dorobek ma niepodważalny wymiar historyczny, stanowi solidną podstawę dalszego rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-5.93" who="#WojciechJaruzelski">Ale trzeba mówić również o tym co boli, co ciąży społeczeństwu, zaostrza trudności codziennego życia, bywa zaprzeczeniem socjalistycznego humanizmu.</u>
          <u xml:id="u-5.94" who="#WojciechJaruzelski">Historia nigdy nie wybacza błędów. Nie pozwala bezkarnie lekceważyć praw ekonomii. Ale obciąża winą także za „zły słuch”, za odrywanie się od nastrojów, od myśli i dążeń ludzi pracy. Mówimy więc narodowi prawdę. I od niego chcemy prawdy wysłuchać. Nawet, gdy bywa przykra. Z góry widać szerzej, ale z dołu widać dokładniej.</u>
          <u xml:id="u-5.95" who="#WojciechJaruzelski">Drogę socjalistycznej odnowy wytyczył IX Nadzwyczajny Zjazd.</u>
          <u xml:id="u-5.96" who="#WojciechJaruzelski">Podjęliśmy dzieło reform w dramatycznie trudnym okresie. To jak gdyby przeprowadzać kapitalny remont statku podczas silnego sztormu. Rzutowało to na przebieg i na dotychczasowe wyniki przemian. A i dziś nie działamy w łatwych — wewnętrznych i zewnętrznych — warunkach.</u>
          <u xml:id="u-5.97" who="#WojciechJaruzelski">Z tej drogi nie zeszliśmy jednak ani na chwilę. Linia reform, porozumienia, jawności jest trwała i — mimo wszelkich przeciwności — stale rozwijana.</u>
          <u xml:id="u-5.98" who="#WojciechJaruzelski">To już jest zupełnie inna, gruntownie odmieniona Polska. Przyzna to każdy, kto uczciwie, bez uprzedzeń oceni przebieg i wyniki minionych 7 lat.</u>
          <u xml:id="u-5.99" who="#WojciechJaruzelski">Mamy jednak, jak i całe społeczeństwo, poczucie niespełnienia. Stan spraw w naszej ojczyźnie nie jest jeszcze taki, jakiego pragniemy, jaki być powinien.</u>
          <u xml:id="u-5.100" who="#WojciechJaruzelski">Mówiąc obrazowo — oraliśmy zbyt wolno i zbyt płytko. Przyczyn było i jest wiele — obiektywnych i subiektywnych. Nie miejsce i czas po temu, aby je drobiazgowo roztrząsać.</u>
          <u xml:id="u-5.101" who="#WojciechJaruzelski">Rozwój sytuacji zrodził wiele, nierzadko ostrych, krytycznych pytań, wymagających jasnej i społecznie wiarygodnej odpowiedzi.</u>
          <u xml:id="u-5.102" who="#WojciechJaruzelski">Przyniosło je niedawne VII Plenum. Określiło najważniejsze dziś, zgodne z uchwałami X Zjazdu, zadania — przyspieszenie tempa i pogłębienia przeobrażeń we wszystkich sferach. Rozliczymy się rzetelnie z ich wykonania przed ludźmi pracy, przed narodem.</u>
          <u xml:id="u-5.103" who="#WojciechJaruzelski">Największa decydująca odpowiedzialność za powodzenie linii odnowy, za realizację reform, za przyszłość kraju — spoczywa na Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Rola partii w przemianach jest i będzie taka, jakie są i będą przemiany w partii. Zmierzamy więc w kierunku nowego sposobu sprawowania przez nią kierowniczej, przewodniej i służebnej roli. Sprzyjać temu będzie przewartościowanie polityki kadrowej, wyraźniejsze sprecyzowanie funkcji wobec organów państwa, administracji i ogniw gospodarczych. Wszystko to wymaga twórczego stosunku do marksizmu-leninizmu, intelektualnej dalekowzroczności, odwagi w myśleniu i skuteczności w działaniu.</u>
          <u xml:id="u-5.104" who="#WojciechJaruzelski">Na Krajową Konferencję Delegatów, wiosną przyszłego roku, partia przyjść może i powinna z konkretnym dorobkiem, przyjść z podniesionym czołem.</u>
          <u xml:id="u-5.105" who="#WojciechJaruzelski">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Podziały, spory i konflikty były nieodłączną częścią historii. Trudno oczekiwać, że pewnego dnia znikną całkowicie. Współczesna cywilizacja postawiła jednak przed ludzkością wyzwania na nie znaną nigdy przedtem skalę.</u>
          <u xml:id="u-5.106" who="#WojciechJaruzelski">Wśród, nich, obok zagrożeń militarnych, przedmiotem powszechnego niepokoju jest zwłaszcza stan ekologiczny Europy i całej naszej planety. Tysiące kilometrów dzielą Świerdłowsk od Lizbony, lecz powietrze i woda nie uznają granic państwowych ani ustrojowych różnic. Coraz wyraźniejsza staje się przyrodnicza jedność rodu ludzkiego, wszystkich krajów i wszystkich narodów. Paląca jest potrzeba wielkich wspólnych przedsięwzięć dla ochrony środowiska naturalnego.</u>
          <u xml:id="u-5.107" who="#WojciechJaruzelski">Przekształcanie „filozofii wrogości” w „filozofię współzależności” — oto wielki wymóg naszych czasów. To nadrzędny, ponadklasowy i ponadnarodowy interes przeżycia i przetrwania. Obiektywne przyczyny skłaniają już dziś, a w przyszłości zmuszać coraz silniej będą do współdziałania obu systemów w globalnej skali.</u>
          <u xml:id="u-5.108" who="#WojciechJaruzelski">W ostatnich latach nabrała nowego wyrazu dziejowa misja socjalizmu w budowie lepszego, trwale bezpiecznego świata. Doniosłe propozycje i inicjatywy Związku Radzieckiego, Wasza niespożyta energia Michaile Siergiejewiczu — przyniosły cenne, rezultaty. W stosunkach Wschód — Zachód otwiera się nowa, pomyślniejsza faza.</u>
          <u xml:id="u-5.109" who="#WojciechJaruzelski">Nie wszystkim to odpowiada. Osieroceni wyznawcy pojęć typu „imperium zła” pragną „wypędzić diabła szatanem”, zmierzają do poza jądrowych form dozbrojenia. Jest to szczególnie groźne na naszym „ciasnym” kontynencie, zwłaszcza w Środkowej Europie.</u>
          <u xml:id="u-5.110" who="#WojciechJaruzelski">Probierzem partnerskiej rzetelności jest, jak zawsze, dotrzymywanie umów respektowanie przyjętych zobowiązań — w szczególności takich, jak Akt Końcowy KBWE. Sprawa ta, w świetle zgromadzonych od 1975 r. doświadczeń, zasługuje na wnikliwą uwagę.</u>
          <u xml:id="u-5.111" who="#WojciechJaruzelski">Powstaje np. uzasadnione pytanie, dlaczego zachodni sygnatariusze przemilczają i w praktyce negują postanowienia zawarte w tzw. II koszyku — dotyczące powstania ogólnoeuropejskiej sieci transportu i energetyki, znoszenia barier handlowych, przepływu zdobyczy nauki i techniki, współdziałania w ochronie zdrowia i środowiska naturalnego.</u>
          <u xml:id="u-5.112" who="#WojciechJaruzelski">Fundamentem porozumienia helsińskiego, jest, i musi pozostać, uznanie powojennego ładu terytorialno-politycznego. Ma ono moc wiążącą dla wszystkich bez wyjątku sygnatariuszy. Nie do przyjęcia jest więc teza o rzekomym istnieniu Rzeszy Niemieckiej w granicach z 1937 r. Powoływanie się dziś jeszcze na spadek po hitlerowskim państwie zbrodni — to postawa politycznie bezsensowna, a moralnie wręcz odrażająca.</u>
          <u xml:id="u-5.113" who="#WojciechJaruzelski">Polakom przypisuje się niekiedy „przeczulenie” na tle spraw niemieckich. To sąd uproszczony. Natomiast istotnie — ze zrozumiałych przyczyn — wyczuleni jesteśmy na wszystko, co może dziś lub jutro zagrozić naszym narodowym interesom, a także i pokojowi Europy.</u>
          <u xml:id="u-5.114" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-5.115" who="#WojciechJaruzelski">Nie jesteśmy nieprzyjaciółmi niemieckości. Naród ten, żyjący przez stulecia w różnych, nieraz zwalczających się nawzajem organizmach państwowych, wniósł cenne wartości do cywilizacji, nauki i kultury. Był kolebką ruchu robotniczego, jednym z pionierów nowoczesnej techniki. Nasza wspólna historia to długotrwała walka z niemieckim naporem i agresją, obrona naszego prawa do życia i istnienia ale i dobre przykłady wzajemnego oddziaływania gospodarczego i kulturalnego. Dobitnie to potwierdzają i zasadniczo rozwijają — sojusz i serdeczna przyjaźń z Niemiecką Republiką Demokratyczną, nasze bliskie związki i wszechstronna współpraca z niemieckim państwem robotników i chłopów? Również na zachód od Łaby są siły i koła kierujące się realizmem, intencją porozumienia.</u>
          <u xml:id="u-5.116" who="#WojciechJaruzelski">Nie chcemy handlować historią. Racjonalnie określamy swe stanowisko. Jesteśmy gotowi rozwijać konstruktywny dialog. Lecz w jednym nie ustąpimy nigdy — w sprawie podstawowych interesów Polski, nienaruszalności jej granic, jej niezaprzeczalnych praw.</u>
          <u xml:id="u-5.117" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-5.118" who="#WojciechJaruzelski">Pokój i bezpieczeństwo Europy — to tradycyjnie sfera największej aktywności polskiej polityki zagranicznej. W minionych dziesięcioleciach znalazło to odzwierciedlenie w wielu naszych propozycjach i inicjatywach.</u>
          <u xml:id="u-5.119" who="#WojciechJaruzelski">Ostatnia z nich — to kompleksowy plan zmniejszania zbrojeń i zwiększania zaufania w Europie Środkowej. Jest on zbieżny z linią pokojowej ofensywy Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich oraz innych krajów socjalistycznych.</u>
          <u xml:id="u-5.120" who="#WojciechJaruzelski">Nasz plan współbrzmi także z zaprezentowaną dziś z tej trybuny, godną pełnego poparcia propozycją dotyczącą utworzenia Centrum do spraw zmniejszania niebezpieczeństwa wojny i zapobiegania nagłej napaści w Europie.</u>
          <u xml:id="u-5.121" who="#WojciechJaruzelski">Polska gotowa jest przystąpić niezwłocznie do konsultacji w sprawie koncepcji Centrum, oferując — jeżeli wyrażą na to zgodę zainteresowane państwa — swe terytorium na jego siedzibę.</u>
          <u xml:id="u-5.122" who="#WojciechJaruzelski">Z wielkim też zainteresowaniem przyjęliśmy propozycję ogólnoeuropejskiego spotkania szefów państw i rządów. Uważamy tę inicjatywę za szczególnie cenną i radzi jesteśmy, że padła ona w stolicy naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-5.123" who="#WojciechJaruzelski">Nasz znękany wojnami i tylekroć gnębiony wzajemną wrogością kontynent może stać się wręcz modelowym obszarem wszechstronnej współpracy, spokojnym, bezpiecznym dla wszystkich domem. Leży to w interesie wszystkich Europejczyków. To jest możliwe. To jest realne.</u>
          <u xml:id="u-5.124" who="#WojciechJaruzelski">Stoimy na gruncie niezłomnej jedności bratnich krajów socjalistycznych. Wystawianie cenzurek, próby selektywnego traktowania przez Zachód poszczególnych państw wspólnoty — to polityka bez przyszłości. Więź ustrojowa — ideowa i polityczna, ekonomiczna i obronna — to jedyna trwała podstawa bezpieczeństwa i współpracy. Naturalna różnorodność rozwiązań wewnętrznych nie jest naszej jedności zaprzeczeniem, lecz jej wzbogaceniem.</u>
          <u xml:id="u-5.125" who="#WojciechJaruzelski">Jednocześnie ukształtowały się przez stulecia cywilizacyjne i kulturalne związki Polski z Europą Zachodnią. To, że kraj nasz leży na wielkim skrzyżowaniu europejskich dróg, było przez wieki jednym ze źródeł naszych nieszczęść. Dziś jest wciąż jeszcze nie wykorzystaną szansą. Stabilne, pomyślnie rozwijające się państwo w samym sercu Europy może przyczynić się owocnie do zbliżenia i współpracy Wschodu i Zachodu.</u>
          <u xml:id="u-5.126" who="#WojciechJaruzelski">A w ogóle to nie sposób pogodzić się z tym, że właśnie Polska, tak zaawansowana w dziele odnowy, reform, demokratyzacji, tak otwarta na świat — była i nadal pozostaje ulubionym obiektem różnych form ingerencji i dyskryminacji. Czas najwyższy, aby tę absurdalną sytuację, która przyczyniła naszemu narodowi tyle szkód, wreszcie zlikwidować.</u>
          <u xml:id="u-5.127" who="#WojciechJaruzelski">Tym większą wagę przywiązujemy do rozwoju integracji i pogłębiania międzynarodowego, socjalistycznego podziału pracy. Mimo osiągnięć nadal nie są w pełni wykorzystywane wszystkie możliwości w tej dziedzinie.</u>
          <u xml:id="u-5.128" who="#WojciechJaruzelski">Konieczne jest rozszerzenie obszarów oraz przestawienie metod współpracy na nowe tory. Dobry punkt wyjścia do działania w tym kierunku stwarza przyjęta przed kilkoma dniami na 44 sesji RWPG w Pradze wielostronna koncepcja międzynarodowego, socjalistycznego podziału pracy na lata 1991–2005.</u>
          <u xml:id="u-5.129" who="#WojciechJaruzelski">W pełni podzielamy stanowisko Związku Radzieckiego w sprawie otwarcia drogi wspólnemu rynkowi socjalistycznemu. Zreformowanie zasad cenotwórstwa i kurs na wymienialność walut — to niezbędne przesłanki do oparcia współpracy wielostronnej na zdrowych ekonomicznych podstawach.</u>
          <u xml:id="u-5.130" who="#WojciechJaruzelski">Nawiązanie stosunków między Radą Wzajemnej Pomocy Gospodarczej i Europejską Wspólnotą Gospodarczą stanowi krok w pożądanym kierunku. O tyle jednak przyniesie oczekiwane rezultaty, o ile kraje socjalistyczne potrafią osiągnąć same nowy, wyższy poziom integracji.</u>
          <u xml:id="u-5.131" who="#WojciechJaruzelski">Szanowny Towarzyszu Gorbaczow! W dniu, W którym rozpoczyna się Wasza oficjalna wizyta przyjaźni, spoglądamy przede wszystkim przed siebie, w nadchodzące dziesięciolecia. Sojusz z wielkim mocarstwem, które nabiera tak potężnego rozmachu, weszło na szeroki trakt przyspieszenia — to dla Polski wręcz historyczna szansa. Nie ma takiej dziedziny życia, w której nasza współpraca nie miałaby wielkiego, perspektywicznego znaczenia.</u>
          <u xml:id="u-5.132" who="#WojciechJaruzelski">Nasz ustrój doświadczył gorzko następstw kultu jednostki. Nigdy więcej losów socjalizmu nie będziemy wiązać z jednym, choćby najwybitniejszym człowiekiem.</u>
          <u xml:id="u-5.133" who="#WojciechJaruzelski">Bywają jednak okresy, w których indywidualność przywódcy, jego aktywność, odwaga i determinacja porywają miliony ludzi. Niech mi wolno będzie z trybuny polskiego parlamentu do Was odnieść te słowa.</u>
          <u xml:id="u-5.134" who="#WojciechJaruzelski">Pragniemy, drogi Michaile Siergiejewiczu, abyście zyskali w czasie tej wizyty niezbitą pewność, że strategia przebudowy, że Wasza działalność mają między Bugiem i Odrą miliony szczerych zwolenników i przyjaciół.</u>
          <u xml:id="u-5.135" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-5.136" who="#WojciechJaruzelski">Najserdeczniej życzymy bratniemu narodowi radzieckiemu, jego komunistycznej partii, Wam osobiście — pełnego urzeczywistnienia nakreślonych planów i zamierzeń.</u>
          <u xml:id="u-5.137" who="#WojciechJaruzelski">Z iskry rozgorzał płomień. Niech oświeca drogę, daje ciepło i światło wszystkim siłom pokoju i postępu w Europie i na świecie.</u>
          <u xml:id="u-5.138" who="#komentarz">(Długotrwałe oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#RomanMalinowski">Dziękuję Towarzyszowi I Sekretarzowi Komitetu Centralnego za wystąpienie.</u>
          <u xml:id="u-6.1" who="#RomanMalinowski">Wysoki Sejmie! Obywatele Posłowie! Szanowni Goście! Z najwyższą uwagą wysłuchaliśmy doniosłych wystąpień Sekretarza Generalnego Komitetu Centralnego KPZR Michaiła Gorbaczowa oraz I Sekretarza Komitetu Centralnego PZPR Wojciecha Jaruzelskiego.</u>
          <u xml:id="u-6.2" who="#RomanMalinowski">Słowa wypowiedziane dziś przez przywódców Związku Radzieckiego i Polski z trybuny polskiego parlamentu mają szczególną wagę i wymiar. Były one adresowane nie tylko do nas na tej sali, lecz również do narodów obu państw, a także do opinii światowej.</u>
          <u xml:id="u-6.3" who="#RomanMalinowski">Język polski i rosyjski tych przemówień współbrzmiały harmonijnie. Ich wspólnym mianownikiem jest obustronna wola zdynamizowania działań utrwalających naszą przyjaźń i współpracę w najgłębszych pokładach interesów narodowych oraz intensyfikacja zabiegów i podejmowanie konkretnych kroków utrwalających pokój, bezpieczeństwo i współpracę na naszym kontynencie i całym świecie.</u>
          <u xml:id="u-6.4" who="#RomanMalinowski">Wystąpienie naszego Gościa stanowi wyraz i jeszcze jedno potwierdzenie nieodwracalności historycznych przemian, jakie dokonują się obecnie w Związku Radzieckim Pragnę podziękować za pozdrowienia i życzenia przekazane Sejmowi i narodowi polskiemu. W imieniu Sejmu przekazuję na Wasze ręce, Towarzyszu Sekretarzu Generalny, serdeczne pozdrowienia i najlepsze życzenia dla Was, dla Rady Najwyższej Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich oraz dla narodu radzieckiego.</u>
          <u xml:id="u-6.5" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-6.6" who="#RomanMalinowski">Wystąpienie I Sekretarza Komitetu Centralnego PZPR Wojciecha Jaruzelskiego wyraża niezłomną wolę kontynuowania polityki reform i działania na rzecz pokojowego współżycia między narodami. Wyraża rację stanu Polski socjalistycznej, godność narodu. Zawiera ono również wysoką ocenę Waszej propozycji powołania Centrum do spraw zmniejszania niebezpieczeństwa wojny i zapobieżenia nagłej napaści w Europie, jak i innych ważnych propozycji tu z trybuny sejmowej zgłoszonych.</u>
          <u xml:id="u-6.7" who="#RomanMalinowski">Będę niewątpliwie wyrazicielem wszystkich tutaj zgromadzonych i całego polskiego społeczeństwa, którego Sejm jest najszerszą reprezentacją, jeżeli stwierdzę, że Wasze przemówienie, Towarzyszu Michaile Siergiejewiczu, i zawarte w nim głębokie przemyślenia i propozycje zbiegają się z odczuciami moich rodaków, że z nimi — jak powiedział Wojciech Jaruzelski — zgodzi się każdy Polak i Rosjanin.</u>
          <u xml:id="u-6.8" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-6.9" who="#RomanMalinowski">Nie będzie, jak sądzę, przesady w stwierdzeniu, że Wasze powszechnie znane inicjatywy na arenie międzynarodowej otwierają nową kartę historii ludzkości, której wyznacznikiem jest pokojowa przyszłość dla wszystkich, a zwłaszcza dla nas, mieszkańców starej Europy, będącej przecież — jak to częste podkreślacie — naszym wspólnym domem.</u>
          <u xml:id="u-6.10" who="#RomanMalinowski">Są to sprawy będące w centrum nieustającego zainteresowania Sejmu PRL. Mam nadzieję, że w tym samym miejscu, gdzie mamy dzisiaj zaszczyt gościć Was, w niedalekiej przyszłości, z inicjatywy i na zaproszenie Sejmu PRL spotkają się przewodniczący parlamentów Europy, Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i Kanady, ażeby wspólnie zastanowić się co możemy my, parlamentarzyści, uczynić, ażeby usuwać bariery utrudniające ogólnoeuropejską współpracę, przezwyciężać podziały, aby groźba wojny przeszła na zawsze do lamusa historii.</u>
          <u xml:id="u-6.11" who="#RomanMalinowski">Obywatele Posłowie! Wystąpienia przywódców naszych państw potwierdziły żywotność sojuszu polsko-radzieckiego, dwustronną wolę pogłębiania kontaktów i współdziałania między naszymi państwami i społeczeństwami.</u>
          <u xml:id="u-6.12" who="#RomanMalinowski">Jestem głęboko przekonany, że rozpoczęta w dniu dzisiejszym historyczna — jak podkreślił to Wojciech Jaruzelski — wizyta towarzysza Michaiła Gorbaczowa przyczyni się do zasadniczego wzbogacenia naszej przyjaźni i współpracy oraz będzie służyć dalszej poprawie klimatu międzynarodowego.</u>
          <u xml:id="u-6.13" who="#RomanMalinowski">Pragnę poinformować Wysoką Izbę, że Prezydium Sejmu postanowiło przyznać Medal Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Sekretarzowi Generalnemu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego Michaiłowi Siergiejewiczowi Gorbaczowowi za wybitny wkład w rozwój i umocnienie współpracy międzynarodowej oraz przyjaźni i współdziałania pomiędzy Polską Rzecząpospolitą Ludową a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich.</u>
          <u xml:id="u-6.14" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-6.15" who="#RomanMalinowski">Jestem głęboko przekonany, że postanowienie Prezydium Sejmu zostało przez Wysoką Izbę przyjęte z pełną aprobatą, czego wyrazem były oklaski.</u>
          <u xml:id="u-6.16" who="#RomanMalinowski">Uprzejmie proszę Dostojnego Gościa o przyjęcie przyznanego Mu Medalu także z myślą o upamiętnieniu Waszej wizyty w polskim parlamencie.</u>
          <u xml:id="u-6.17" who="#RomanMalinowski">Wielce Szanowny Towarzyszu Gorbaczow! Wielce Szanowny Towarzyszu Jaruzelski!</u>
          <u xml:id="u-6.18" who="#RomanMalinowski">Dziękuję raz jeszcze w imieniu posłów za przyjęcie zaproszenia i wystąpienia z trybuny Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-6.19" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-6.20" who="#RomanMalinowski">Na tym kończymy obrady w dniu dzisiejszym.</u>
          <u xml:id="u-6.21" who="#RomanMalinowski">Zarządzam przerwę do jutra do godziny 9.</u>
          <u xml:id="u-6.22" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu o godz. 17 min. 55)</u>
          <u xml:id="u-6.23" who="#komentarz">(Wznowienie posiedzenia o godz. 9)</u>
          <u xml:id="u-6.24" who="#komentarz">(Na posiedzeniu przewodniczą Marszałek Sejmu Roman Malinowski oraz wicemarszałkowie: Elżbieta Gacek, Marek Wieczorek i Jerzy Ozdowski)</u>
          <u xml:id="u-6.25" who="#RomanMalinowski">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-6.26" who="#RomanMalinowski">Na sekretarzy powołuję posłów Edwarda Moskala i Jacka Piechotę, Protokół i listę mówców prowadzić będzie poseł Edward Moskal.</u>
          <u xml:id="u-6.27" who="#RomanMalinowski">Proszę posłów sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-6.28" who="#RomanMalinowski">Protokół 35 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty wobec niewniesienia przeciwko niemu zastrzeżeń.</u>
          <u xml:id="u-6.29" who="#RomanMalinowski">Ustalony przez Prezydium Sejmu porządek dzienny obecnego 36 posiedzenia Sejmu został obywatelom posłom doręczony.</u>
          <u xml:id="u-6.30" who="#RomanMalinowski">W dniu wczorajszym odbyła się pierwsza uroczysta część posiedzenia Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-6.31" who="#RomanMalinowski">Informuję, że do Prezydium Sejmu wpłynęło pismo Prezesa Rady Ministrów w sprawie zmiany na stanowisku Prezesa Narodowego Banku Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-6.32" who="#RomanMalinowski">W związku z powyższym wnoszę o uzupełnienie porządku dziennego dzisiejszego posiedzenia o nowy punkt, poprzedzający interpelacje i zapytania poselskie, w brzmieniu:</u>
          <u xml:id="u-6.33" who="#RomanMalinowski">„Zmiana na stanowisku Prezesa Narodowego Banku Polskiego”.</u>
          <u xml:id="u-6.34" who="#RomanMalinowski">Odpowiednim zmianom ulegną oznaczenia pozostałych punktów porządku dziennego.</u>
          <u xml:id="u-6.35" who="#RomanMalinowski">Prezydium Sejmu — po porozumieniu z Konwentem Seniorów — proponuje, aby Sejm na podstawie art. 46 regulaminu Sejmu przystąpił do rozpatrzenia sprawozdań komisji sejmowych, o których mowa w dotychczasowym pkt. 5 części 2 oraz w pkt. 6 porządku dziennego, mimo że druki zawierające sprawozdania mogły być doręczone obywatelom posłom w terminie późniejszym niż to przewiduje art. 43 regulaminu Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-6.36" who="#RomanMalinowski">W związku z tym, że nie obsadzone jest jedno ze stanowisk członka Rady Państwa, a jest propozycja zamknięcia sesji wiosennej z dniem jutrzejszym — Prezydium Sejmu proponuje, aby Sejm wyraził zgodę na odstąpienie od wymogu art. 28 ust. 2 regulaminu Sejmu i dokonał wyboru uzupełniającego do Rady Państwa w toku następnej sesji.</u>
          <u xml:id="u-6.37" who="#RomanMalinowski">Jeśli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał że propozycja została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-6.38" who="#RomanMalinowski">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-6.39" who="#RomanMalinowski">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w sprawie porządku dziennego?</u>
          <u xml:id="u-6.40" who="#RomanMalinowski">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-6.41" who="#RomanMalinowski">Uważam zatem, że przedstawiony przez Prezydium Sejmu porządek dzienny — Sejm zatwierdził.</u>
          <u xml:id="u-6.42" who="#RomanMalinowski">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Informacja Prezesa Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-6.43" who="#RomanMalinowski">Proszę o zabranie głosu wiceprezesa Rady Ministrów prof. Zdzisława Sadowskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#ZdzisławSadowski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! W imieniu Prezesa Rady Ministrów mam zaszczyt przedstawić informację Rządu związaną z rozpatrywaniem na obecnym posiedzeniu przez Wysoki Sejm przedłożonych przez Rząd sprawozdań z przebiegu dotychczasowej realizacji Narodowego Planu Społeczno-Gospodarczego oraz z wykonania budżetu państwa za rok ubiegły wraz z szeregiem dokumentów uzupełniających. W sprawozdaniach tych staraliśmy się przedstawić pełny obraz procesów i zjawisk, uwypuklając zarówno ich aspekty pozytywne, jak i negatywne. Dzisiaj chciałbym ograniczyć swoje wystąpienie do zwrócenia uwagi obywateli posłów na niektóre podstawowe cechy dotychczasowej realizacji planu 5-letniego, z uwzględnieniem wyników gospodarczych ubiegłego roku i pierwszych miesięcy roku bieżącego, na związane z tym problemy polityki budżetowej, a także na tym tle na działania Rządu w dziedzinie reformowania gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-7.1" who="#ZdzisławSadowski">W roku 1987 tempo wzrostu gospodarczego było wolniejsze niż w latach poprzednich. O ile w 1986 r. dynamika wzrostu wyniosła 4,9%, a więc znacznie powyżej założeń planu 5-letniego, to w roku 1987 spadła ona do 1,7%. W podstawowej mierze na ten spadek tempa wpłynęło poważne zmniejszenie produkcji rolnej spowodowane przez wyjątkowo niekorzystne warunki klimatyczne.</u>
          <u xml:id="u-7.2" who="#ZdzisławSadowski">Przypomnę, że rolnicza produkcja czysta w ubiegłym roku spadła o ponad 12%. Poza rolnictwem dochód narodowy w 1987 r. wzrósł o 3,6%, w tym produkcja przemysłowa wzrosła o 3,2%, przy czym trzeba podkreślić, że wzrost ten został osiągnięty przy niezmienionym w stosunku do poprzedniego roku poziomie zużycia podstawowych surowców i materiałów. Świadczy to pozytywnie o zdolności gospodarki do racjonalizacji wykorzystania ograniczonych zasobów materiałowych.</u>
          <u xml:id="u-7.3" who="#ZdzisławSadowski">Przy niższym tempie wzrostu gospodarczego trwały nadal pewne pozytywne zmiany w strukturze produkcji. Produkcja gałęzi nowoczesnych, będących nośnikami postępu technicznego, w dalszym ciągu rosła w tempie dwukrotnie wyższym od średniego. Najszybciej rosła produkcja przemysłów: precyzyjnego, maszynowego, elektrotechnicznego i elektronicznego. Zwiększył się udział wyrobów nowych i zmodernizowanych w ogólnej wartości produkcji.</u>
          <u xml:id="u-7.4" who="#ZdzisławSadowski">Natomiast zjawiskiem niekorzystnym dla zaopatrzenia rynku konsumpcyjnego był zbyt wolny wzrost produkcji przemysłów lekkiego i spożywczego. Wyciągamy z tego wnioski zarówno w działaniach tegorocznych, jak i w założeniach planu na rok następny.</u>
          <u xml:id="u-7.5" who="#ZdzisławSadowski">Pewne pozytywne zmiany strukturalne znalazły wyraz także w procesach inwestycyjnych. Wzrósł udział nakładów na sferę produkcji materialnej. W dalszym ciągu szybciej wzrastały nakłady na maszyny i urządzenia w porównaniu z nakładami na roboty budowlano-montażowe. Te bardzo pożądane zmiany wiązać można z dokonanymi i dokonującymi się przekształceniami systemowymi, a szczególnie z dalszym wzrostem roli inwestycji przedsiębiorstw. Ich udział w ogólnych nakładach inwestycyjnych w gospodarce uspołecznionej osiągnął już poziom 56%. Owocuje to wzrostem udziału inwestycji modernizacyjno-odtworzeniowych.</u>
          <u xml:id="u-7.6" who="#ZdzisławSadowski">Stopniowy wzrost rozmiarów inwestowania w ostatnich latach, przy wyraźnym zwiększeniu udziału maszyn i urządzeń, doprowadził do powstrzymania dekapitalizacji, a w kilku gałęziach przemysłu do osiągnięcia rozszerzonej reprodukcji majątku wytwórczego także w grupie maszyn i urządzeń. Jednakże w wielu gałęziach poziom nakładów inwestycyjnych nie zapewnia jeszcze prostej reprodukcji majątku. Tę zróżnicowaną sytuację poszczególnych gałęzi staramy się doprowadzić do zbieżności z założeniami polityki zmian struktury gospodarczej kraju.</u>
          <u xml:id="u-7.7" who="#ZdzisławSadowski">Przebieg rozwoju współpracy gospodarczej z zagranicą należy ocenić jako korzystny. W ciągu ubiegłych dwóch lat wzrastały w przyspieszonym tempie zarówno wolumen, jak i wartość, obrotów handlowych z zagranicą. Wolumen eksportu zwiększał się średnią rocznie o prawie 5%, zaś importu o 4,7%, Zgodnie z założeniami planu 5-letniego eksport rósł szybciej niż produkcja przemysłowa. W rezultacie relacja wzrostu eksportu do wzrostu produkcji przemysłowej zwiększyła się z 0,34 w 1985 r. do 1,45 w 1987 r. Świadczy to wyraźnie o realizowaniu proeksportowej orientacji gospodarki tak niezbędnej dla spełnienia naszych celów rozwojowych. Na tym tle zarysował się jednak problem konkurencji między produkcją na eksport a bieżącym zaopatrzeniem rynku wewnętrznego. Eksport, niezbędny dla lepszego zaopatrzenia rynku w nieco dalszej perspektywie, bieżąco może ten rynek zubożać.</u>
          <u xml:id="u-7.8" who="#ZdzisławSadowski">Trzeba dodać, że w roku bieżącym handel zagraniczny nadal charakteryzuje się wysoką dynamiką obrotów. Uzyskujemy w dalszym ciągu poważny wzrost eksportu. W pierwszym półroczu wolumen eksportu wzrósł o 13,1%, a wartość eksportu wzrosła o ponad 15% ogółem. Wysoka dynamika dotyczy eksportu do obydwu obszarów płatniczych. Na tym tle podjęliśmy kroki zmierzające do tego, aby wzrost eksportu wiązał się bezpośrednio ze wzrostem produkcji, a nie zubożał dostaw na rynek wewnętrzny.</u>
          <u xml:id="u-7.9" who="#ZdzisławSadowski">Mimo niższego w ubiegłym roku tempa wzrostu gospodarczego, spożycie dóbr materialnych z dochodów osobistych wzrosło w roku 1987 o 2,5%, a więc szybciej niż tempo dochodu narodowego. Wzrost spożycia wyprzedza założenia planu 5-letniego.</u>
          <u xml:id="u-7.10" who="#ZdzisławSadowski">Na podstawie wyników gospodarczych bieżącego roku w sferze realnej można dziś przewidywać, że możliwe będzie osiągnięcie wyższego — niż planowany — przyrostu dochodu narodowego. Produkcja przemysłowa w okresie 6 miesięcy br. wzrosła o ponad 6%, a więc znacznie powyżej założeń Centralnego Planu Rocznego przy istotnym wzroście wydajności pracy.</u>
          <u xml:id="u-7.11" who="#ZdzisławSadowski">W rolnictwie, mimo okresowo niekorzystnych wyników dla wegetacji roślin, ocenia się, iż możliwe będzie osiągnięcie produkcji na poziomie przyjętym w Centralnym Planie Rocznym.</u>
          <u xml:id="u-7.12" who="#ZdzisławSadowski">W porównaniu z latami ubiegłymi następuje też pewien wzrost efektów uzyskiwanych w budownictwie mieszkaniowym. Nie może on jeszcze zadowalać. Czynione są jednak poważne wysiłki dla dokonania zasadniczego przełomu w tej dziedzinie.</u>
          <u xml:id="u-7.13" who="#ZdzisławSadowski">Wysoka Izbo! Bardziej złożona jest sytuacja w dziedzinie równoważenia gospodarki. Nie osiągnęliśmy tu postępu, co wyraźnie nie odpowiada ani naszym zamierzeniom, ani oczekiwaniom.</u>
          <u xml:id="u-7.14" who="#ZdzisławSadowski">W sferze kształtowania równowagi zewnętrznej, dzięki dobrym wynikom eksportu, poprawie uległy salda handlu zagranicznego w obu obszarach płatniczych. Poprawa salda z drugim obszarem pozwoliła obok niezbędnego dla gospodarki importu uiścić należności w wysokości prawie 1,9 mld dolarów z tytułu obsługi zadłużenia. Kwota ta z punktu widzenia możliwości naszej gospodarki jest ogromna, bo przekracza 25% naszych przychodów dewizowych z eksportu, a więc obciążenie to jest zakazem potężnym czynnikiem inflacyjnym. Mimo, że jest ono tak wielkie, nie pokrywa całości naszych zobowiązań odsetkowych. Spowodowało to dalszy wzrost zadłużenia w walutach wymienialnych. Ponadto zadłużenie to poważniej wzrosło także na skutek spadku kursu dolara wobec innych walut zachodnich. Kumulacja nie spłaconej części należnych odsetek jest zjawiskiem, do którego wyeliminowania w możliwie szybkim czasie dążymy z całą konsekwencją. Według obecnych przewidywań, jeśli pozostaniemy nadal skazani na brak współdziałania ze strony zagranicznych wierzycieli oraz międzynarodowych instytucji finansowych, osiągniemy to w roku 1991. Przy współdziałaniu byłoby to możliwe wcześniej.</u>
          <u xml:id="u-7.15" who="#ZdzisławSadowski">Negatywny wpływ na równowagę wewnętrzną wywierały niektóre zjawiska związane z przebiegiem procesów inwestycyjnych. Popyt inwestycyjny nadal znacznie wyprzedzał możliwości realizacyjne. Najbardziej dynamicznym jego elementem były środki finansowe w dyspozycji przedsiębiorstw. Wpływy na fundusz rozwoju rosły, ogólnie biorąc, szybciej od wzrostu cen dóbr inwestycyjnych. Nie znaczy to, że środki przedsiębiorstw były zbyt duże w stosunku do ich potrzeb, ale w łącznym ujęciu przekraczały możliwości gospodarki narodowej, przy dużym zróżnicowaniu sytuacji poszczególnych przedsiębiorstw. Nadmierny popyt inwestycyjny wpływał osłabiająco na skuteczność działań związanych z porządkowaniem frontu inwestycyjnego i podniesieniem efektywności procesów inwestowania, niweczył też skuteczność ekonomicznego przymusu do poprawy gospodarowania w przedsiębiorstwach budowlano-montażowych. Stanowił i stanowi nadal drugie, obok obciążenia obsługą długu zagranicznego, poważne źródło procesów inflacyjnych.</u>
          <u xml:id="u-7.16" who="#ZdzisławSadowski">Niezmiernie złożona też była sytuacja pieniężno-rynkowa. W ostatnich miesiącach ubiegłego roku w związku z zapowiedziami operacji cenowo-dochodowej nastąpiło uruchomienie odłożonych zasobów pieniężnych, związany z tym wzmożony wykup towarów, a w konsekwencji spadek zapasów w handlu i pogorszenie zaopatrzenia rynku. Rynek towarów żywnościowych przy dwukrotnie wyższym od zakładanego tempie wzrostu dostaw, mimo okresowych braków niektórych artykułów, charakteryzował się względną stabilnością.</u>
          <u xml:id="u-7.17" who="#ZdzisławSadowski">Pogorszenie równowagi dotknęło natomiast rynek artykułów nieżywnościowych. Wzmogły się dotkliwe niedobory, zwłaszcza jeśli idzie o wyroby przemysłu elektromaszynowego i częściowo lekkiego. Niedostateczna była również realizacja założonego w planie przyspieszenia rozwoju usług dla ludności, wyraźnie zaznaczył się spadek usług bytowych.</u>
          <u xml:id="u-7.18" who="#ZdzisławSadowski">Sytuacja pieniężno-rynkowa w roku 1988 ukształtowała się pod wpływem istotnej podwyżki cen detalicznych, dokonanej w okresie lutego i kwietnia oraz szczególnie dynamicznego wzrostu pieniężnych przychodów ludności, przekraczającego znacznie dynamikę założoną w planie. Utrzymanie się obecnych tendencji pozwala ocenić, iż globalna kwota przychodów pieniężnych ludności będzie wyższa od zeszłorocznej o ponad 62%. Ocenia się jednocześnie, że nastąpi przekroczenie założonego na rok bieżący wskaźnika wzrostu cen detalicznych. Z uwzględnieniem skutków wzrostu cen napojów alkoholowych i papierosów ogółem, wzrost cen detalicznych wynieść może około 57%.</u>
          <u xml:id="u-7.19" who="#ZdzisławSadowski">Ta relacja tempa wzrostu dochodów pieniężnych i cen detalicznych jest niekorzystna. Zmusza ona do gruntownej analizy i oceny dokonanej operacji dochodowo-cenowej. Analiza ta wymaga uniknięcia emocji, zresztą całkowicie zrozumiałych, jakie ta bolesna operacja wywołała. Trzeba pamiętać o tym, że właściwa struktura cen, nadanie cenom obiektywnego, parametrycznego charakteru stanowi jeden z podstawowych warunków skuteczności działania mechanizmów ekonomicznych. Dokonana operacja miała właśnie służyć uczynieniu istotnego kroku na drodze do urealnienia cen. Widać jasno z jej przebiegu, że zgodnie z zapowiedziami, a wbrew licznym obawom społecznym, nie miała ona zupełnie charakteru drenażowego. Wiązała się z kompensacją dochodową, która w rezultacie przyniosła nawet wyższy wzrost dochodów pieniężnych niż było to zamierzano. Wbrew pozorom nie jest to korzystne, wręcz przeciwnie, stanowi to dzisiaj jeden z najistotniejszych problemów polityki gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-7.20" who="#ZdzisławSadowski">Dostosowania struktury cen są, niestety, procesem trudnym i bolesnym, nie mogą więc cieszyć się popularnością. Odziedziczyliśmy jednak z przeszłości głęboko wadliwą strukturę cen, która musi być zmieniona. Problemy z tej dziedziny, jakie wciąż są przed nami wymagają prowadzenia konsekwentnej polityki cen i dochodów, której założenia muszą być społecznie uzgadniane. Rząd przygotowuje aktualnie propozycje powołania, zgodnie z uchwałą VII Plenum Komitetu Centralnego PZPR, społeczno-państwowej komisji ds. polityki cenowo-dochodowej. Powinna ona stać się szeroką platformą uzgadniania założeń tej polityki i sposobów jej realizacji, uwzględniających zarówno racje ekonomiczne, jak i społeczne.</u>
          <u xml:id="u-7.21" who="#ZdzisławSadowski">Wysoki Sejmie! Zamierzeniem Rządu w roku 1987 było zrównoważenie dochodów i wydatków budżetu państwa i taki właśnie budżet został przedstawiony i przyjęty przez Sejm w grudniu 1986 r. W toku jego wykonywania zarysowały się rozbieżności między przewidywaniem a rzeczywistą sytuacją. Kierując się dążeniem do utrzymania założonej równowagi, Rząd podjął szereg decyzji zwiększających dochody oraz zmniejszających wydatki.</u>
          <u xml:id="u-7.22" who="#ZdzisławSadowski">Jedną z zasadniczych rozbieżności między postanowieniami ustawy a jej przewidywanym wykonaniem były o 200 mld zł niższe wpływy z podatku dochodowego. Ta rozbieżność wynikała z rozszerzenia skali i zakresu ulg systemowych związanych, zwłaszcza z silnym promowaniem wzrostu eksportu na oba obszary płatnicze. Ten system promowania eksportu, jak o tym mówiłem, przyniósł pozytywne rezultaty w zakresie handlu zagranicznego, jednak odbił się niekorzystnie na budżecie państwa.</u>
          <u xml:id="u-7.23" who="#ZdzisławSadowski">Rząd wykorzystał szereg możliwości ochrony budżetu zarówno przez oszczędności na wydatkach, jak i przez zwiększenie dochodów.</u>
          <u xml:id="u-7.24" who="#ZdzisławSadowski">To jednak nie wystarczyło i w końcu roku Rząd zwrócił się do Wysokiego Sejmu z wnioskiem o korektę ustawy budżetowej, co zostało dokonane.</u>
          <u xml:id="u-7.25" who="#ZdzisławSadowski">W roku bieżącym z danych o wykonaniu budżetu państwa w okresie pierwszych pięciu miesięcy wynika, że okres ten zamknął się deficytem w wysokości 19 mld zł, to jest o 250 mld zł poniżej kwoty ustalonej w uchwale budżetowej na cały rok. Niestety, jednak nie można opierać na tym optymistycznych prognoz. Przewidywany rozwój sytuacji gospodarczej wskazuje bowiem na możliwość wystąpienia niekorzystnych odchyleń od planu zarówno po stronie dochodów, jak i wydatków państwa.</u>
          <u xml:id="u-7.26" who="#ZdzisławSadowski">Przekroczenia planowanego poziomu wydatków należy się spodziewać z trzech powodów.</u>
          <u xml:id="u-7.27" who="#ZdzisławSadowski">Po pierwsze — z powodu wzrostu dotacji do cen detalicznych żywności w rezultacie kolejnej podwyżki od 1 lipca br. cen skupu produktów rolnych. Wzrost cen skupu poważnie wyprzedził w ten sposób wzrost detaliczny cen żywności.</u>
          <u xml:id="u-7.28" who="#ZdzisławSadowski">Po drugie — z powodu zwiększenia dotacji do Funduszu Ubezpieczenia Społecznego Rolników w związku z niepodwyższeniem składek opłacanych w roku bieżącym przez rolników.</u>
          <u xml:id="u-7.29" who="#ZdzisławSadowski">Po trzecie — z powodu zwiększenia dotacji dla jednostek sfery niematerialnej, zwłaszcza oświaty i zdrowia, w celu stworzenia warunków do zwiększenia płac w odpowiedniej proporcji do wyższego niż planowany wzrostu wynagrodzeń w sferze produkcji materialnej.</u>
          <u xml:id="u-7.30" who="#ZdzisławSadowski">Skutki tych wydatków, nawet mimo ponadplanowego wzrostu niektórych dochodów budżetu państwa, musiałyby doprowadzić do wyraźnego zwiększenia deficytu budżetowego z konsekwencjami negatywnymi dla równowagi finansowej. Aby tego uniknąć Rada Ministrów przygotowuje odpowiednie projekty działań, które częściowo będą wymagały uzgodnienia z komisjami sejmowymi. Wspomnę, że rozważa się m.in. projekt wprowadzenia podatku stabilizacyjnego od jednostek gospodarczych, związanego z wielkością zatrudnienia lub ze stopniem niewykorzystania majątku produkcyjnego. Dąży się do tego, aby sfinansować wzrost wydatków budżetowych bez pogorszenia deficytu budżetowego w bieżącym roku.</u>
          <u xml:id="u-7.31" who="#ZdzisławSadowski">Wysoka Izbo! Zagadnieniem ogniskującym uwagę całego społeczeństwa, sprowadzającym ogólne warunki gospodarki do wymiaru indywidualnych doświadczeń jest poziom życia. W ocenie globalnej wyraża się on przez rozmiary i strukturę spożycia. Jak wiadomo rozmiary te pozostawać muszą w ścisłym związku z wielkością wytworzonego dochodu narodowego. Rozerwanie tego związku, jak już tego doświadczyliśmy w przeszłości, grozi zakłóceniem możliwości rozwojowych gospodarki i długotrwałą stagnacją stopy życiowej.</u>
          <u xml:id="u-7.32" who="#ZdzisławSadowski">W roku ubiegłym spożycie rosło szybciej niż ogólne tempo wzrostu gospodarczego. W okresie dwóch pierwszych lat obecnego planu 5-letniego dochód narodowy podzielony wzrósł o 6,7%, zaś spożycie o 7,5%, tj. o 1,6–2,8 pkt. więcej niż wynikałoby to z tempa założonego widełkowo w Narodowym Planie Społeczno-Gospodarczym na obecne 5-lecie.</u>
          <u xml:id="u-7.33" who="#ZdzisławSadowski">Często punktem odniesienia do ocen stanu dzisiejszego jest najlepszy pod względem wyników gospodarczych przed kryzysowym załamaniem lat siedemdziesiątych rok 1978. Otóż, gdyby dochód narodowy wytworzony i spożycie z dochodów indywidualnych w roku 1978 przyjąć za sto, to w roku 1987 poziom dochodu narodowego wynosi 94,4, a więc ciągle jest niższy, natomiast, jeśli chodzi o spożycie, wynosi 104,8, a więc jest już istotnie wyższy. Ilustracja to wymowna, która pokazuje dobitnie, że w bardzo trudnych dla gospodarki latach, gdy nie odbudowała ona jeszcze poziomu dochodu sprzed kryzysu, utrzymywane były i są nadal wyraźne preferencje dla spożycia.</u>
          <u xml:id="u-7.34" who="#ZdzisławSadowski">Dostawy żywności w ubiegłych dwóch latach wzrosły o 12,8%, co oznacza, że średnie roczne tempo ich wzrostu wyprzedzało o 3,5 pkt. założenia NPSG. Gorzej kształtowała się sytuacja na rynku towarów nieżywnościowych. Ani w 1986 r., ani w 1987 nie uzyskaliśmy zakładanego w planie wyprzedzenia tempa wzrostu dostaw tych towarów w stosunku do dostaw żywności. Nie zrealizowano zakładanego w NPSG przyspieszenia dostaw licznych wyrobów służących wyposażeniu gospodarstw domowych. Poziom dostaw chłodziarek, automatów pralniczych, odbiorników radiowych i telewizyjnych był w 1987 r. niższy niż w roku poprzedzającym. Mimo to jednak nie można nie odnotować postępu nawet w tym trudnym zakresie. Zwróćmy uwagę na stopień wyposażenia gospodarstw domowych w niektóre przedmioty trwałego użytku. Nie chcę nużyć Wysokiego Sejmu liczbami, ale wspomnę tylko, że w porównaniu do roku przedkryzysowego liczba wszystkich tych urządzeń wyposażenia gospodarstw domowych na 100 jednostek, jak to się normalnie liczy, poważnie wzrosła. Chłodziarek i zamrażarek dla przykładu z 91 przed kryzysem do 112 obecnie. No, oczywiście największe jest zwiększenie liczby samochodów osobowych — z 17 do 30 na 100 gospodarstw domowych. Dotyczy to wszystkich pozycji.</u>
          <u xml:id="u-7.35" who="#ZdzisławSadowski">Również można powiedzieć, że siła nabywcza przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej, bez uwzględnienia zmian cen alkoholu i wyrobów tytoniowych, wzrosła w ciągu ubiegłych dwóch lat o 5%, a przeciętnej renty i emerytury nawet o 15%.</u>
          <u xml:id="u-7.36" who="#ZdzisławSadowski">Wszystkie te liczby nie odpowiadają rozpowszechnionym ocenom społecznym, według których sytuacja wciąż się pogarsza, a rozbieżność wynika z faktu dobrze nam znanego, że życie jest wciąż trudne, że sposób uzyskiwania towarów, o których mówię, nie jest normalny, a aspiracje społeczne są znacznie wyższe. Trzeba jednak w ocenach, których dokonujemy, widzieć wszystko zarówno aspekty dobre, jak i złe istniejącej sytuacji.</u>
          <u xml:id="u-7.37" who="#ZdzisławSadowski">Jako niekorzystną musimy ocenić sytuację w zakresie budownictwa mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-7.38" who="#ZdzisławSadowski">Jego efekty osiągnięte w latach 1986–1987 są jeszcze zbyt niskie, aby sprostać zadaniom planu 5-letniego. W ubiegłych dwóch latach wystąpiły pewne tendencje, które będą miały, jak należy sądzić, wpływ na poprawę tej sytuacji. W strukturze mieszkań obecnie budowanych wzrasta znacząco udział mieszkań dużych cztero-i więcej izbowych. W dalszym ciągu wzrasta przeciętna wielkość mieszkań oddawanych do użytku. Tak np. w porównaniu z okresem przedkryzysowym z 1978 r. przeciętna wielkość mieszkań wzrosła z ponad 50 m2 do ponad 57 m2. W rezultacie do prawie 17 m2 wzrosła przeciętna powierzchnia mieszkalna na 1 osobę.</u>
          <u xml:id="u-7.39" who="#ZdzisławSadowski">W końcu roku 1987 przygotowany został kompleksowy program zadań doraźnych i długofalowych, mający na celu wyraźną intensyfikację budownictwa mieszkaniowego. Program ten ze względu na wielostronny, szeroki charakter przedłożony został Sejmowi i spodziewamy się, że zapadną rozstrzygnięcia Wysokiej Izby w tej sprawie.</u>
          <u xml:id="u-7.40" who="#ZdzisławSadowski">Wspomnę jeszcze, że w dwóch pierwszych latach planu 5-letniego odnotowaliśmy pewien rozwój bazy materialnej ochrony zdrowia. Przekazano w tym okresie do użytku prawie 5,5 tys. łóżek szpitalnych, wzrosła liczba przychodni, ośrodków zdrowia, liczba miejsc w żłobkach, a także zatrudnienie w służbie zdrowia wzrosło o 4 100 lekarzy i 12,5 tys. pielęgniarek.</u>
          <u xml:id="u-7.41" who="#ZdzisławSadowski">Wysoka Izbo! Trwa głęboka przebudowa mechanizmów funkcjonowania naszej gospodarki. Rok ubiegły zapisał się opracowaniem w wyniku szerokiej społecznej dyskusji programu II etapu reformy gospodarczej. Przyniósł w ten sposób wyraźne umocnienie tendencji reformatorskich. Wstępem do realizacji tego programu była dokonana w październiku ubiegłego roku głęboka reforma struktury funkcjonalnej i organizacyjnej naczelnych i centralnych organów administracji państwowej w dostosowaniu do zadań wynikających z przebudowy systemu funkcjonowania gospodarki. Oceniamy, że przebudowa ta przyniosła już i przynosić będzie nadal pozytywne zmiany.</u>
          <u xml:id="u-7.42" who="#ZdzisławSadowski">Do istotniejszych zmian systemowych, mających wpływ na funkcjonowanie gospodarki w roku bieżącym, a dokonanych w roku ubiegłym, zaliczyć trzeba m.in.:</u>
          <u xml:id="u-7.43" who="#ZdzisławSadowski">— przyjęcie rozwiązań systemowych i organizacyjnych, służących wzmocnieniu proeksportowych tendencji w gospodarce, co przyniosło już wyraźne efekty;</u>
          <u xml:id="u-7.44" who="#ZdzisławSadowski">— dalsze ograniczenie zakresu reglamentacji środków produkcji i konsumpcji, co stworzyło warunki do wzrostu znaczenia i roli funkcjonowania rynku;</u>
          <u xml:id="u-7.45" who="#ZdzisławSadowski">— wprowadzenie rozwiązań silnie stymulujących innowacyjność jednostek gospodarczych, w tym wejście w życie ustawy o jednostkach innowacyjno-wdrożeniowych, która przynosi pozytywne skutki — upowszechnienie zakładowych systemów wynagradzania w przedsiębiorstwach, a także podjęcie prac w przedsiębiorstwach nad wartościowaniem pracy.</u>
          <u xml:id="u-7.46" who="#ZdzisławSadowski">Rząd z całą stanowczością podjął realizację zadań wynikających z kalendarza realizacyjnego programu II etapu reformy. Jak wynika z comiesięcznych publikowanych informacji, zadania ujęte w tym kalendarzu w przeważającej większości są wykonywane zgodnie z przyjętymi terminami. Wymienię tylko niektóre z wielu zadań, które podjęto i zrealizowano od początku bieżącego roku: opracowano i wdrożono jednolity system oceny przedsiębiorstw uspołecznionych, oparty na zysku. jako podstawowym kryterium; stworzono nowe znacznie szersze możliwości sprzyjające rozwojowi agencyjnych form działalności gospodarczej i pracy nakładczej; przedstawiono w przedłożonym Sejmowi projekcie ustawy propozycje rozszerzenia zadań i warunków samodzielności samorządu terytorialnego; przygotowano projekt zmian w funkcjonowaniu sfery kultury oraz turystyki i wypoczynku; wprowadzono nowe zasady i tryb koordynacji planów gospodarczych z krajami RWPG, zmierzające do zwiększenia roli przedsiębiorstw w planowaniu i realizacji tej wymiany.</u>
          <u xml:id="u-7.47" who="#ZdzisławSadowski">Rząd przedstawił również Sejmowi projekty ustaw o doniosłym znaczeniu dla systemu funkcjonowania gospodarki. Są to projekty ustaw, nad którymi pracują obecnie komisje sejmowe — o podejmowaniu działalności gospodarczej, o emisji obligacji, o działalności gospodarczej z udziałem kapitału zagranicznego. Spodziewamy się, że wejście tych ustaw w życie powinno się przyczynić do dalszego wzmocnienia aktywności gospodarczej w układzie wszystkich sektorów własności. Oczywiście, na wprowadzeniu tych ustaw nie kończy się realizacja programu II etapu. Obejmuje on cały szereg działań silnie skoncentrowanych, jak pamiętamy, w roku bieżącym, które będą wymagały jeszcze bardzo intensywnych prac w II półroczu.</u>
          <u xml:id="u-7.48" who="#ZdzisławSadowski">Realizowana przez nas konsekwentnie reforma stanowi realną szansę poprawy gospodarowania, unowocześnienia gospodarki, dotrzymania kroku zmianom światowym. Jak każdy wielki proces gospodarczo-społeczny w swoim przebiegu musi ona napotykać zagrożenia, które mogą osłabiać, a nawet niweczyć zarówno siłę jej poszczególnych rozwiązań, jak i osłabiać całą istotę wynikających z niej przeobrażeń.</u>
          <u xml:id="u-7.49" who="#ZdzisławSadowski">Obiektywną wielką trudnością naszej reformy jest ciężar długu zagranicznego, który zmusza nas do wielkiego wysiłku, zmierzającego do zrównoważenia bilansu płatniczego. Jak już wspomniałem, jest to bardzo poważne utrudnienie hamowania inflacji i umacniania pieniądza.</u>
          <u xml:id="u-7.50" who="#ZdzisławSadowski">Bezpośrednim i niebezpiecznym zagrożeniem skuteczności rozwiązań reformy jest utrzymująca się wewnętrzna nierównowaga gospodarcza. Ale najgłębszym zagrożeniem reformowania gospodarki są często subiektywne postawy ludzi, zwłaszcza tych, którzy reformę wspierają tylko werbalnie, natomiast faktycznie wskutek nawyków i przyzwyczajeń, opieszałości bądź zwykłej ignorancji reprezentują w działaniu stare przemijające już formy.</u>
          <u xml:id="u-7.51" who="#ZdzisławSadowski">Uświadamiając sobie siłę tych zagrożeń dla dalszych losów reformy oraz konieczność ustawicznego szukania sposobów przyspieszenia naszego procesu przekształceń, wbrew wszystkim trudnościom, jakie one napotykają, Rząd podjął niezwłocznie realizację otrzymanych w maju od Wysokiego Sejmu nadzwyczajnych uprawnień. Obowiązują one, jak pamiętamy, do końca bieżącego roku. Ich istotą jest torowanie drogi skutecznemu oddziaływaniu mechanizmów ekonomicznych, przyspieszanie procesów zmian, które przy zastosowaniu normalnych procedur przebiegały zbyt powolnie.</u>
          <u xml:id="u-7.52" who="#ZdzisławSadowski">Na podstawie upoważnień ustawowych Sejmu Rada Ministrów podjęła szereg kolejnych rozstrzygnięć o charakterze specjalnym, przy tym prace nad dalszymi posunięciami są w toku. Te rozstrzygnięcia już podjęte dotyczą w szczególności:</u>
          <u xml:id="u-7.53" who="#ZdzisławSadowski">— przyspieszonej likwidacji nieefektywnych jednostek gospodarczych dla przyspieszenia w ten sposób zmian strukturalnych w gospodarce;</u>
          <u xml:id="u-7.54" who="#ZdzisławSadowski">— wzmocnienia bodźców oddziałujących na poprawę efektywności gospodarowania, zwłaszcza na obniżkę zużycia materiałów i energii oraz na bardziej racjonalną gospodarkę tymi czynnikami;</u>
          <u xml:id="u-7.55" who="#ZdzisławSadowski">— przeciwdziałania łamaniu prawidłowych relacji dochodowo-cenowych;</u>
          <u xml:id="u-7.56" who="#ZdzisławSadowski">— działań na rzecz wzrostu podaży, zwłaszcza towarów i usług rynkowych.</u>
          <u xml:id="u-7.57" who="#ZdzisławSadowski">Specjalną procedurę likwidacyjną Rząd stara się wykorzystać dla przyspieszenia procesu zmian strukturalnych w gospodarce. Zapoczątkowała te działania likwidacja szeregu przedsiębiorstw nieefektywnych, nie mających wyraźnej orientacji rozwojowej bądź tych, które w obecnej strukturze gospodarki stają się zbędnymi ogniwami pośrednimi. Do dnia dzisiejszego w ciągu ostatnich tygodni podjęto decyzję o likwidacji 21 przedsiębiorstw, wśród których są przedsiębiorstwa przemysłowe i przedsiębiorstwa obrotu towarowego. Jednocześnie w tym czasie podziałowi poddanych zostało 6 przedsiębiorstw, głównie budowlanych.</u>
          <u xml:id="u-7.58" who="#ZdzisławSadowski">Nadzwyczajne uprawnienia posłużyły również do przyspieszenia procesu decentralizacji układu gospodarczego przez przekazywanie przedsiębiorstw w nadzór założycielski rad narodowych. Jeszcze w lutym w normalnym trybie przekazano wojewodom 307 przedsiębiorstw, obecnie Prezes Rady Ministrów przekazał dalszych 330 przedsiębiorstw. We wrześniu br. będą rozpatrzone dalsze wnioski w tej sprawie. Spodziewamy się, że bilans tych działań w roku 1988 zamknie się liczbą około 800 do 850 przedsiębiorstw, w stosunku do których funkcje organów założycielskich, pełnione dotychczas przez ministrów zostaną przekazane wojewodom.</u>
          <u xml:id="u-7.59" who="#ZdzisławSadowski">Do działań wiążących się z wykorzystaniem nadzwyczajnych uprawnień na rzecz wzrostu podaży należy zaliczyć obniżenie lub zaniechanie pobierania ceł przywozowych od szeregu towarów w obrocie niehandlowym, a także zniesienie potrzeby dokumentowania źródeł pochodzenia walut wymienialnych dla ich ulokowania na rachunkach bankowych.</u>
          <u xml:id="u-7.60" who="#ZdzisławSadowski">Decyzja Ministra Współpracy Gospodarczej z Zagranicą polegająca na zawieszeniu bądź obniżeniu pobierania ceł od ok. 130 grup towarowych, na ogółem 149, powinna wpłynąć na dopływ do kraju większych ilości artykułów, których część znajdzie się w sprzedaży, wzbogacając ofertę rynkową.</u>
          <u xml:id="u-7.61" who="#ZdzisławSadowski">Działaniu na rzecz wzrostu podaży służą zwłaszcza decyzje Rządu:</u>
          <u xml:id="u-7.62" who="#ZdzisławSadowski">— o uzależnieniu ulg eksportowych od utrzymania poziomu produkcji na rynek,</u>
          <u xml:id="u-7.63" who="#ZdzisławSadowski">— o utrzymaniu preferencyjnych warunków rozwoju produkcji dla jednostek, które w ostatnim czasie podjęły działalność gospodarczą,</u>
          <u xml:id="u-7.64" who="#ZdzisławSadowski">— o podatkach stabilizacyjnych od niewykorzystanego majątku produkcyjnego, powierzchni produkcyjnej i terenów nie zagospodarowanych.</u>
          <u xml:id="u-7.65" who="#ZdzisławSadowski">Wymienione podatki stabilizacyjne nie mają charakteru fiskalnego. Mają one bezpośrednio służyć poprawie gospodarności przez stworzenie silnych zachęt do lepszego wykorzystania czynników produkcji, majątku trwałego, materiałów oraz terenów. Pragniemy, aby nie było żadnych dochodów budżetowych z tytułu tych podatków. Nie będą bowiem ich płacić wszystkie przedsiębiorstwa, które skorzystają z tych zachęt do racjonalizacji swojego działania. Spodziewamy się, iż stymulacyjne oddziaływanie tych podatków przyczyni się do zmniejszenia skali nierównowagi np. na rynku, dóbr inwestycyjnych — maszyn, urządzeń i środków transportu. Część potrzeb będzie bowiem mogła być zaspokojona zbywanymi lub oddawanymi w dzierżawę a dotąd nie wykorzystanymi środkami rzeczowymi. Podobnie wyzbywanie się nadmiernych zapasów surowców i materiałów przyczynić się powinno do poprawy sytuacji zaopatrzeniowej.</u>
          <u xml:id="u-7.66" who="#ZdzisławSadowski">Oczekiwanym rezultatem tych wszystkich działań powinna być pewna poprawa sytuacji na rynku krajowym. Uwzględniając oddziaływania wszystkich przedstawionych regulacji, przewidujemy obecnie, że dostawy towarów i usług na rynek powinny wzrosnąć z wyprzedzeniem w stosunku do założenia CPR, mianowicie oceniamy to w tej chwili na 3–3,5% wzrostu w porównaniu do 2,7% w założeniach CPR.</u>
          <u xml:id="u-7.67" who="#ZdzisławSadowski">Celem szeregu innych decyzji podjętych w ramach nadzwyczajnych uprawnień była poprawa równowagi inwestycyjnej i stworzenie możliwości wzrostu dostaw materiałów budowlanych na rynek. W tym celu upowszechniono w całej gospodarce, obowiązujący już wcześniej w sferze budżetowej, zakaz rozpoczynania budowy obiektów administracyjno-biurowych. Wprowadzony też został zakaz, szeroki zakaz, podejmowania nowych inwestycji kubaturowych w ogóle. Oczywiście, nie dotyczy on budownictwa mieszkaniowego ani obiektów służby zdrowia, oświaty, ochrony środowiska i innych społecznie ważnych typów obiektów. Podjęto również decyzję o zakazie rozpoczynania nowych zadań inwestycyjnych przez tych inwestorów, którzy dotychczasowe inwestycje realizują z opóźnieniem.</u>
          <u xml:id="u-7.68" who="#ZdzisławSadowski">Oczekujemy, że rezultatem tych działań regulacyjnych w sferze inwestycji będzie ograniczenie frontu inwestycyjnego, wyrażające się zmniejszeniem liczby nowych inwestycji o kilka tysięcy. Byłoby to ważne dla uporządkowania frontu inwestycyjnego. Oczekuje się również, iż uwolniony w wyniku tych decyzji potencjał wykonawczy i zasoby materiałów budowlanych będą mogły być skierowane na wsparcie działań związanych z realizacją zadań budownictwa mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-7.69" who="#ZdzisławSadowski">Nie wymieniłem tu oczywiście wszystkich podjętych już działań dyscyplinujących gospodarkę w sposób zgodny z założeniami reformy, gdyż było ich zbyt wiele. Zbyt wcześnie jeszcze na ich sumaryczną ocenę. Informujemy o nich szczegółowo Nadzwyczajną Komisję Sejmu do spraw wdrażania reformy gospodarczej, a także informujemy ogół obywateli przez środki masowego przekazu.</u>
          <u xml:id="u-7.70" who="#ZdzisławSadowski">Wysoki Sejmie! Rząd finalizuje obecnie prace nad założeniami Centralnego Planu Rocznego na rok 1989. Przy konstruowaniu tego planu uwzględniamy zarówno dotychczasowy przebieg realizacji planu 5-letniego, jak też długofalowe wyzwania rozwojowe polskiej gospodarki, które ujmujemy w planie perspektywicznym. Nie przesądzając ostatecznych rozstrzygnięć dotyczących planu na rok 1989, którego założenia poddane zostaną społecznej konsultacji, Rząd będzie dążył do tego, aby realizacja tego planu zapewniła postęp w równoważeniu gospodarki, a w tym celu, aby z determinacją iść dalej drogą wyznaczoną przez program II etapu reformy gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-7.71" who="#ZdzisławSadowski">Mamy nadzieję, iż nasze wysiłki zmierzające do równoważenia gospodarki i przebudowy jej struktury, spotkają się z pełnym zrozumieniem Wysokiego Sejmu i całego społeczeństwa i że przyczynią się do tego, aby w przewidzianym czasie trzech trudnych lat, doprowadzić do sytuacji, w której przeważna część gospodarki będzie mogła już funkcjonować według nowej logiki wyznaczonej uchwałami IX i X Zjazdu oraz czerwcowego VII Plenum Komitetu Centralnego PZPR.</u>
          <u xml:id="u-7.72" who="#ZdzisławSadowski">Rzecz jasna powodzenie naszych zamierzeń jest przede wszystkim sprawą nas samych Trudne lata, przez które przechodzimy, nie powinny ani na chwilę osłabić naszej wiary w sens przyjętych programów, byle tylko starczyło nam przekonania, że przełamanie wszystkich trudności leży w zasięgu naszych możliwości. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-7.73" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#RomanMalinowski">Dziękuję obywatelowi wicepremierowi.</u>
          <u xml:id="u-8.1" who="#RomanMalinowski">Obywatele Posłowie! Prezydium Sejmu — po porozumieniu z Konwentem Seniorów — proponuje przeprowadzenie łącznej dyskusji nad punktami 2 do 5 porządku dziennego.</u>
          <u xml:id="u-8.2" who="#RomanMalinowski">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu będę uważał, że propozycja została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-8.3" who="#RomanMalinowski">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-8.4" who="#RomanMalinowski">Przystępujemy zatem do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdania Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów:</u>
          <u xml:id="u-8.5" who="#RomanMalinowski">1) o sprawozdaniu z wykonania budżetu państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 1987 r.;</u>
          <u xml:id="u-8.6" who="#RomanMalinowski">2) o sprawozdaniu z wykonania planu kredytowego w 1987 r.;</u>
          <u xml:id="u-8.7" who="#RomanMalinowski">3) o sprawozdaniu z wykonania bilansu pieniężnych przychodów i wydatków ludności w 1987 r.;</u>
          <u xml:id="u-8.8" who="#RomanMalinowski">4) o bilansie płatniczym PRL wraz z oceną wykonania planu obrotów płatniczych z zagranicą za rok 1987;</u>
          <u xml:id="u-8.9" who="#RomanMalinowski">5) o sprawozdaniu z gospodarki środkami Funduszu Obsługi Zadłużenia Zagranicznego w roku 1987;</u>
          <u xml:id="u-8.10" who="#RomanMalinowski">6) o sprawozdaniu z wykonania planu Centralnego Funduszu Rozwoju Kultury za 1987 r.;</u>
          <u xml:id="u-8.11" who="#RomanMalinowski">7) o sprawozdaniu z wykonania planu Państwowego Funduszu Aktywizacji Zawodowej za 1987 r.;</u>
          <u xml:id="u-8.12" who="#RomanMalinowski">8) o sprawozdaniu z gospodarki środkami Centralnego Funduszu Rozwoju Nauki i Techniki w 1987 r.;</u>
          <u xml:id="u-8.13" who="#RomanMalinowski">9) o sprawozdaniu z przebiegu realizacji w latach 1986–1987 Narodowego Planu Społeczno-Gospodarczego na lata 1986–1990 wraz ze sprawozdaniem statystycznym;</u>
          <u xml:id="u-8.14" who="#RomanMalinowski">10) o ocenie stanu zaopatrzenia gospodarki narodowej w paliwa i energię oraz rozwoju kompleksu paliwowo-energetycznego w 1987 r. oraz wniosek w przedmiocie absolutorium dla Rządu za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 1987 r. (druki nr od 320 do 330 oraz 353).</u>
          <u xml:id="u-8.15" who="#RomanMalinowski">Głos ma sprawozdawca poseł Bolesław Strużek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#BolesławStrużek">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-9.1" who="#BolesławStrużek">Z upoważnienia Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów mam zaszczyt przedstawić Wysokiemu Sejmowi uwagi i wnioski z debaty poselskiej nad przedłożonymi przez Rząd sprawozdaniami wymienionymi w porządku dziennym dzisiejszego posiedzenia oraz dołączonymi do nich ocenami Najwyższej Izby Kontroli.</u>
          <u xml:id="u-9.2" who="#BolesławStrużek">Generalna ocena przedłożonych sprawozdań wraz z opiniami 16 komisji sejmowych, Rady Społeczno-Gospodarczej i Zespołu Doradców Sejmowych, została dokonana w dniu 27 czerwca 1988 r. Bogaty w treści i wnikliwie opracowany materiał sprawozdawczy i opiniodawczy obejmował ok. 800 stron druku. Dodać należy, że zgodnie z uchwałą Sejmu z dnia 5 grudnia 1987 r. Rząd przedstawił również ocenę aktualnej sytuacji finansowej i rynkowej, która będzie przedmiotem dyskusji w oddzielnym punkcie porządku dziennego 36 posiedzenia Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-9.3" who="#BolesławStrużek">Obywatele Posłowie! Rok 1987 był rokiem przejściowym od pierwszego do drugiego etapu reformy gospodarczej. Charakteryzował się wygasaniem efektywności instrumentów ekonomicznych, stosowanych w pierwszym etapie, a równocześnie niepełnym ujawnieniem się efektów mechanizmu ekonomicznego drugiego etapu reformy gospodarczej, a nawet wystąpieniem w IV kwartale negatywnych skutków związanych z zapowiedzianą reformą cenowo-dochodową. Dodatkowym czynnikiem pogarszającym sytuację gospodarczą były skutki nadzwyczaj ostrej zimy, wyrażające się nie tylko znacznym wzrostem zużycia paliw i energii elektrycznej, obniżeniem produkcji przemysłu i budownictwa, zwłaszcza w I kwartale straty z tego tytułu szacowane są na około 85 mld złotych — ale również wymarznięciem znacznej części drzew i krzewów owocowych, a w konsekwencji katastrofalnym spadkiem zbioru owoców, co rzutowało na spadek produkcji roślinnej w rolnictwie i obniżenie możliwości eksportowych. Obydwa te czynniki, jak również mniejszy przyrost zaopatrzenia w surowce i materiały, dodam, że przyrost produkcji krajowej surowców i materiałów wynosił zaledwie 1,1% oraz obniżenie się podstawowych wskaźników efektywności gospodarowania wpłynęły na wyraźne osłabienie dynamiki rozwoju gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-9.4" who="#BolesławStrużek">Syntetycznym wyrazem tego był spadek tempa przyrostu dochodu narodowego wytworzonego z 4,9% w 1986 do 1,7% w roku 1987. Na tak niski przyrost dochodu narodowego wpłynął nie tylko głęboki spadek produkcji czystej rolnictwa — o 9,7% — ale również zmniejszenie tempa przyrostu produkcji czystej przemysłu i budownictwa.</u>
          <u xml:id="u-9.5" who="#BolesławStrużek">W tej sytuacji uzasadniony był wzrost udziału spożycia w dochodzie narodowym podzielonym o 0,8 punktu procentowego w celu zachowania poziomu dochodów realnych ludności. Równoczesny jednak z tym wzrost udziału inwestycji netto spowodował obniżenie stanu środków obrotowych i rezerw co będzie miało wpływ na sytuację gospodarczą w 1988 r.</u>
          <u xml:id="u-9.6" who="#BolesławStrużek">Przebieg procesów gospodarczych w 1987 r. potwierdził coraz ostrzej przejawiający się konflikt między przestarzałą strukturą gospodarki narodowej, zwłaszcza przemysłu, a wymogami bardziej efektywnego gospodarowania i możliwościami lepszego zaspokajania potrzeb społecznych. Towarzyszy temu konflikt między współczesnym poziomem rozwoju sił wytwórczych a sposobem waloryzacji socjalistycznych stosunków społecznych, a zwłaszcza w sferze produkcji. W tej właśnie sprzeczności dopatrywać należy się jednej z głównych przyczyn niezadowalającej efektywności gospodarowania, braku dostatecznie rozwiniętej społecznej przedsiębiorczości i innowacyjności, zerwania więzi między wzrostem płac i wynikami produkcji. Duże szanse na osłabienie tej drugiej sprzeczności stwarza właśnie drugi etap reformy gospodarczej oraz opracowany program i harmonogram jej realizacji oraz częściowo wdrożone już zmiany systemowe.</u>
          <u xml:id="u-9.7" who="#BolesławStrużek">Kwestia niedostatecznego postępu w restrukturalizacji gospodarki narodowej stawiana była jako jedna z najważniejszych w dyskusji w komisjach sejmowych. Posłowie podkreślali konieczność przyspieszenia procesu przemian strukturalnych w gospodarce narodowej. W przekroju ostatnich 2 lat można stwierdzić pewien postęp w tym zakresie. Wyraża się to:</u>
          <u xml:id="u-9.8" who="#BolesławStrużek">— w zmianach w rozmieszczeniu zasobów pracy żywej, spośród których najważniejsze to szybszy przyrost zatrudnienia w sferze poza produkcją materialną oraz w pozarolniczej gospodarce nie uspołecznionej;</u>
          <u xml:id="u-9.9" who="#BolesławStrużek">— w zmianach w strukturze nakładów inwestycyjnych szybszy wzrost nakładów w tych gałęziach przemysłu, które są nośnikami postępu technicznego, korzystne zmiany w technicznej strukturze inwestycji, wzrost udziału inwestycji przedsiębiorstw przy spadku udziału inwestycji centralnych i zachowaniu pozycji inwestycji planu terenowego, szybsze tempo wzrostu inwestycji w sferze produkcji materialnej;</u>
          <u xml:id="u-9.10" who="#BolesławStrużek">— we wzroście relacji eksportu towarów i usług do dochodu narodowego wytworzonego, we wzroście udziału produktów przetworzonych w ogólnej wartości eksportu;</u>
          <u xml:id="u-9.11" who="#BolesławStrużek">— we wzroście nakładów na działalność badawczo-rozwojową i wdrożeniową oraz nakładów na ochronę środowiska naturalnego.</u>
          <u xml:id="u-9.12" who="#BolesławStrużek">Jednak w 1987 r. ujawnił się szereg niekorzystnych zjawisk. Pogorszyła się efektywność gospodarowania: społeczna wydajność pracy wzrosła jedynie o 1,4%, obniżyła się o 1,3% produktywność środków trwałych, wzrosła materiałochłonność dochodu narodowego o 0,3% i energochłonność prawie o 2%.</u>
          <u xml:id="u-9.13" who="#BolesławStrużek">Obniżył się stopień zrównoważenia gospodarki we wszystkich podstawowych przekrojach. Wyższy wzrost przychodów pieniężnych ludności niż cen detalicznych, mimo znacznego tempa wzrostu dostaw towarów, spowodował pogorszenie nierównowagi rynku artykułów Konsumpcyjnych, a zwłaszcza rynku artykułów nieżywnościowych.</u>
          <u xml:id="u-9.14" who="#BolesławStrużek">Niedobory na rynku surowców i materiałów ujemnie oddziaływały na kształtowanie się produkcji. Wystąpiło również pogorszenie równowagi na rynku inwestycyjnym wywołane głównie znacznie szybszym wzrostem funduszy rozwojowych przedsiębiorstw od przyrostu zaopatrzenia w dobra inwestycyjne i od wykonawstwa. Pogorszyła się relacja zadłużenia zagranicznego zarówno w stosunku do wartości eksportu, jak i dochodu narodowego. Nadal w 1987 r. występowało opóźnienie programów modernizacji w przemyśle chemicznym, w przemyśle materiałów budowlanych, lekkim oraz w przemysłach wytwarzających środki produkcji dla rolnictwa i przemysłu rolno-spożywczego.</u>
          <u xml:id="u-9.15" who="#BolesławStrużek">Najwyższa Izba Kontroli zwraca również uwagę na opóźnienie realizacji uchwały nr 71 Rady Ministrów z 18 maja 1984 r. w sprawie modernizacji i rozwoju przemysłu hutnictwa żelaza, materiałów ogniotrwałych, koksochemicznych i metali nieżelaznych; na przewlekłość realizacji programu rozwoju produkcji ciągników, trudną sytuację w odlewnictwie oraz duże odstępstwa in minus w produkcji obrabiarek sterowanych numerycznie. Zwraca również uwagę na wyraźne pogorszenie efektywności gospodarowania w budownictwie, a zwłaszcza na obniżenie się prawie 9-krotnie tempa wzrostu wydajności pracy w 1987 r., duży spadek produktywności środków trwałych, nieuzasadnione zawyżanie kosztów oraz nadmierne zużycie materiałów.</u>
          <u xml:id="u-9.16" who="#BolesławStrużek">Narasta również osłabienie więzi kooperacyjnych między zakładami i przedsiębiorstwami przemysłowymi. Niższy o około 15,5% był również przyrost środków obrotowych i rezerw, co wpływać będzie na warunki realizacji zadań w 1988 r.</u>
          <u xml:id="u-9.17" who="#BolesławStrużek">W zakresie oświaty nasila się dysproporcja między zwiększaniem liczby uczniów szkół ponadpodstawowych a przyrostem liczby pomieszczeń w tym typie szkół.</u>
          <u xml:id="u-9.18" who="#BolesławStrużek">W zakresie ochrony zdrowia nie został osiągnięty planowany przyrost liczby łóżek szpitalnych, ośrodków zdrowia, miejsc w żłobkach oraz w domach pomocy społecznej.</u>
          <u xml:id="u-9.19" who="#BolesławStrużek">Pomimo aktywnych, tzw. osłonowych działań w 1987 r. w porównaniu do roku poprzedniego zwiększyła się liczebność ludności o najniższych dochodach miesięcznych. Wzrost ten można szacować w granicach około 10%. Zwiększył się udział ludności o najniższych dochodach, a zwłaszcza odsetek rodzin pracowniczych i chłopskich, przy spadku udziału rodzin emerytów i rencistów. Oczywiście to ostatnie zjawisko jest zjawiskiem pozytywnym. Ten kierunek nadmiernego różnicowania dochodów posłowie oceniali negatywnie.</u>
          <u xml:id="u-9.20" who="#BolesławStrużek">Jeżeli chodzi o drugą stronę bilansu oceny wyników 1987 r. to znaczy o zjawiska pozytywne, to poza wymienioną wcześniej kontynuacją tendencji przemian strukturalnych, należy wymienić stosunkowo korzystne wyniki w handlu zagranicznym, poprawę terms of trade, relatywnie wysoki wzrost wolumenu sprzedaży detalicznej i spożycia dóbr materialnych z dochodów osobistych ludności; poprawę relacji przeciętnej miesięcznej emerytury i renty do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, zakres działań osłonowych w stosunku do ludności o najniższych dochodach, zmniejszanie się transportochłonności przyrostu dochodu narodowego i poprawę na rynku usług transportowych. Ujawniły się lekkie sygnały poprawy w budownictwie mieszkaniowym oraz w realizacji nakładów inwestycyjnych na ochronę środowiska naturalnego.</u>
          <u xml:id="u-9.21" who="#BolesławStrużek">Do zjawisk pozytywnych zaliczyć należy również wzrost dochodów realnych w przeliczeniu na jednego mieszkańca o 0,3%. Wskazać należy również na kontynuację dynamicznego wzrostu rzemiosła. Liczba zakładów rzemieślniczych powiększyła się o 19,3 tys. a liczba pracujących o ponad 83 tysiące. Produkcja sprzedana w cenach bieżących rzemiosła wzrosła o blisko 50%.</u>
          <u xml:id="u-9.22" who="#BolesławStrużek">Z realizacji zadań NPSG w 1987 r. ściśle wiąże się stan zaopatrzenia gospodarki narodowej w paliwa i energię oraz rozwój kompleksu paliwowo-energetycznego. Ocenę tych problemów zawiera trzecie kolejne sprawozdanie Ministra Przemysłu. Z 11 nośników energii objętych sprawozdaniem został przekroczony plan produkcji 8 nośników, natomiast nie osiągnięte zostały planowane wskaźniki produkcji gazu koksowniczego, wydobycia gazu zaazotowanego oraz produkcji oleju opałowego.</u>
          <u xml:id="u-9.23" who="#BolesławStrużek">Krajowe zużycie energii pierwotnej było wyższe o blisko 7 mln ton paliwa umownego, tj. o 3,8% a zużycie energii elektrycznej o ponad 5%. Wyższe o ponad 5 mln ton krajowe zużycie węgla kamiennego spowodowało konieczność zmniejszenia eksportu o tę prawie wielkość, a zaopatrzenie rynku w węgiel wzrosło o prawie 11% w porównaniu z rokiem 1986. Ale zaległości w zaopatrzeniu ludności w węgiel zmniejszyły się tylko o jedną trzecią i z początkiem 1988 r. stan zaległości wynosił ponad 3,2 mln ton. Pomimo, iż zaopatrzenie rynku w oleje napędowe zwiększyło się o blisko jedną piątą, to w czwartym kwartale 1987 r. wystąpiło duże napięcie spowodowane zarówno wzrostem zużycia, jak i nasilonymi ponad bieżące potrzeby zakupami.</u>
          <u xml:id="u-9.24" who="#BolesławStrużek">Nakłady inwestycyjne na przemysł paliwowo-energetyczny w 1987 r. wyniosły 200,8 mld zł w cenach 1984 r. i były niższe o 2,1% niż w roku 1986, w tym w przemyśle paliwowym o blisko 25%. Udział nakładów na przemysł paliwowo-energetyczny w całości nakładów inwestycyjnych na przemysł obniżył się z 36,4% w 1986 r. do 33,7 w 1987 r. Stopień zaawansowania nakładów inwestycyjnych planowanych na okres 5-lecia jest nieco niższy od upływu czasu. Uzyskane efekty rzeczowe nakładów inwestycyjnych kształtowały się poniżej zadań planowych. Tak np. planowany przyrost energii elektrycznej został zrealizowany w 56%, przyrost mocy cieplnej w energetyce zawodowej w niecałych 67%, plan przyrostu wydobycia gazu ziemnego w 61%.</u>
          <u xml:id="u-9.25" who="#BolesławStrużek">Nikły jest również postęp w realizacji programu oszczędności paliw i energii. Według oceny Najwyższej Izby Kontroli przy obecnym tempie realizacji w latach 1986–1990 efekt oszczędzania paliw i energii wyniesie około 4–5 mln ton paliwa umownego, to jest zaledwie 18–23% planowanej oszczędności.</u>
          <u xml:id="u-9.26" who="#BolesławStrużek">Dotychczasowe tempo realizacji zadań NPSG w latach 1986–1987 jest na wielu odcinkach niedostateczne. Odchylenia ujemne średniego tempa wzrostu w latach 1986–1987 od średniego tempa planowanego na okres 1936–1990 występują w przemyśle metalurgicznym, chemicznym, mineralnym, lekkim, spożywczym, w budownictwie, w realizacji budownictwa mieszkaniowego, w globalnej produkcji rolniczej, a zwłaszcza zwierzęcej. Nie są również planowo realizowane programy szczegółowe. Posłowie w dyskusji wskazywali na potrzebę weryfikacji tych programów i zapewnienia niezbędnych środków wykonania zweryfikowanych programów. Wskazywali również na konieczność przyspieszenia procesu przemian strukturalnych, usprawnienia procesu inwestycyjnego i generalnie na potrzebę poprawy efektywności gospodarowania.</u>
          <u xml:id="u-9.27" who="#BolesławStrużek">Na zakończenie tej części sprawozdania pragnę zwrócić uwagę Wysokiej Izby na niektóre wnioski komisji sejmowych. I tak na przykład Komisja Przemysłu postulowała konieczność pełnej realizacji programu modernizacji hutnictwa, poprawy jakości wyrobów przemysłowych, przytaczając, że straty z tego tytułu w 1987 r. wynosiły około 75 mld zł., poprawy opłacalności eksportu wyrobów przemysłowych oraz polepszenia sytuacji prawno-ekonomicznej zakładów kooperujących — w stosunku do producentów wyrobów finalnych.</u>
          <u xml:id="u-9.28" who="#BolesławStrużek">Komisja Górnictwa i Energetyki postulowała podjęcie bardziej skutecznych działań na rzecz poprawy bhp w celu zmniejszenia wypadkowości spowodowanej zagrożeniami energomechanicznymi oraz niewłaściwą organizacją i dyscypliną pracy. Wobec wzrostu napięć w zaopatrzeniu we wszystkie rodzaje paliw i energii należy, zdaniem Komisji, w szczególności przyspieszyć budowę elektrowni Opole i elektrowni jądrowej Żarnowiec oraz zapewnić lepszą realizację programu oszczędności i racjonalizacji zużycia paliw i energii. Komisja wnioskuje opracowanie nowego programu zaopatrzenia kraju w paliwa i energię oraz rozwoju bazy paliwowo-energetycznej.</u>
          <u xml:id="u-9.29" who="#BolesławStrużek">Komisja Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej postuluje poprawę zaopatrzenia w materiały budowlane jako zasadniczego warunku realizacji programu budownictwa mieszkaniowego i poprawy jakości tego budownictwa, zwiększenie nakładów na remont budynków mieszkalnych i potrzebę przyspieszenia rozwoju spółdzielni budowlano-remontowych i produkcji materiałów budowlanych.</u>
          <u xml:id="u-9.30" who="#BolesławStrużek">Pomijam problematykę rolnictwa, leśnictwa i gospodarki żywnościowej, gdyż była ona przedmiotem odrębnej debaty poselskiej. Mamy to wszyscy dobrze w pamięci.</u>
          <u xml:id="u-9.31" who="#BolesławStrużek">Komisja Współpracy Gospodarczej z Zagranicą wskazuje na potrzebę zintensyfikowania odsprzedaży walut w przetargach organizowanych przez banki oraz konieczność poprawy jakości eksportowanych towarów i usług. Sugeruje również wykorzystanie części środków Funduszu Obsługi Zadłużenia Zagranicznego w celach proeksportowej restrukturalizacji gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-9.32" who="#BolesławStrużek">Obywatele Posłowie! Przy uchwalaniu zrównoważonego budżetu na rok 1987 zakładano:</u>
          <u xml:id="u-9.33" who="#BolesławStrużek">— uzyskanie co najmniej umiarkowanego tempa wzrostu dochodu narodowego wytworzonego,</u>
          <u xml:id="u-9.34" who="#BolesławStrużek">— uzyskanie wysokiej dynamiki dochodów w sferze produkcji materialnej,</u>
          <u xml:id="u-9.35" who="#BolesławStrużek">— poprawę efektywności gospodarowania, a tym samym obniżenie materiało-i energochłonności,</u>
          <u xml:id="u-9.36" who="#BolesławStrużek">— utrzymanie nominalnej wielkości dotacji na poziomie 1986 r.,</u>
          <u xml:id="u-9.37" who="#BolesławStrużek">— osiągnięcie wysokich wpłat z tytułu podatku od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń.</u>
          <u xml:id="u-9.38" who="#BolesławStrużek">Z wyjątkiem wysokiej dynamiki wzrostu dochodów przedsiębiorstw, wszystkie pozostałe przesłanki zrównoważenia budżetu nie zostały spełnione. Najwyższa Izba Kontroli oprócz uwarukowań obiektywnych, nie sprzyjających osiągnięciu równowagi budżetowej, wskazuje na dwa czynniki subiektywne, a mianowicie na brak należytej konsekwencji we wdrażaniu zasad reformy gospodarczej i na brak należytej dyscypliny w przestrzeganiu obowiązujących zasad oraz na niedostateczny stopień przewidywania skutków podejmowanych decyzji ekonomicznych. Do tego należałoby dodać niedostateczny zakres i skalę działań w obrębie polityki finansowej mających na celu przeciwdziałanie zagrożeniom równowagi budżetowej.</u>
          <u xml:id="u-9.39" who="#BolesławStrużek">Występowała wyraźna dysproporcja między narastaniem deficytu budżetowego a terminem i skalą działań zapobiegawczych. Opóźnienie to częściowo należy usprawiedliwić bardziej korzystnym kształtowaniem się sytuacji ekonomicznej w pierwszym półroczu niż w drugim półroczu 1987 r.</u>
          <u xml:id="u-9.40" who="#BolesławStrużek">Z początkiem drugiego kwartału Rada Ministrów uchwaliła program przedsięwzięć oszczędnościowych w łącznej kwocie 70 mld zł. Stanowiło to jednak zaledwie jedną trzecią ujawnionego deficytu budżetowego. Dopiero w drugim półroczu podjęte zostały poważniejsze przedsięwzięcia aktywizujące niektóre źródła dochodów budżetowych i ograniczające wydatki na łączną kwotę 200 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-9.41" who="#BolesławStrużek">Z końcem listopada Minister Finansów wystąpił z wnioskiem o zmianę ustawy budżetowej. Sejm w dniu 5 grudnia 1987 r. uchwalił zmianę ustawy budżetowej. Obniżone zostały dochody budżetu o 333 mld zł, zaakceptowana została lokata środków Centralnego Funduszu Rozwoju Nauki i Techniki w wysokości 100 mld zł i per saldo zwiększone zostały wydatki o 65 mld zł po stronie rozchodowej. Po tych zmianach dochody budżetu państwa zostały ustalone w wysokości 5 bilionów 473 mld zł, wydatki w wysokości 5 bilionów 770 mld zł. Budżet państwa zamykał się zatem deficytem w kwocie 297,6 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-9.42" who="#BolesławStrużek">Budżet stanowi składową część systemu finansowego państwa. Celowe zatem będzie przedstawienie całości dochodów i wydatków tego systemu przed analizą wykonania budżetu państwa. W 1987 r. dochody systemu finansowego państwa wynosiły ponad 9,5 mld zł i w porównaniu z 1986 r. wzrosły o 31,6%, przekraczając założenia planowe o blisko 14%. Wydatki w porównaniu z 1986 r. powiększyły się o 31,4% osiągając kwotę 9.629 mld zł. Wysoko w stosunku do założeń planowych zostały przekroczone wydatki na finansowanie rozwoju gospodarki. Główną pozycję w tej grupie wydatków stanowiło finansowanie inwestycji w kwocie przeszło 3.200 mld zł. Przekroczyła ona o 15% założenia planowe. Od 1985 r. obserwuje się tendencję wzrostu udziału wydatków inwestycyjnych w całości wydatków systemu finansowego państwa z 29,4% w 1985 r. do 33,6% w r. 1987. Tak wysoki wskaźnik wzrostu wydatków inwestycyjnych jest jednak głównie wynikiem szybkiego wzrostu cen dóbr inwestycyjnych i robót budowlano-montażowych, który w 1987 r. wynosił 30,3%. W ujęciu realnym inwestycje w gospodarce uspołecznionej zwiększyły się jedynie o ok. 4%. Natomiast wydatki bieżące systemu finansowego państwa w nieznacznym tylko stopniu, gdyż o 1,4% przekroczyły założenia planowe, a ich wzrost w porównaniu do 1986 r. był nawet nieco niższy od wskaźnika wzrostu cen.</u>
          <u xml:id="u-9.43" who="#BolesławStrużek">Dochody pozabudżetowe systemu finansowego państwa w 1987 r. w porównaniu do roku 1986 zwiększyły się o ponad 57%, a wydatki odpowiednio o 54%. Przewyższało to tempo wzrostu dochodów budżetowych blisko 3-krotnie i wydatków przeszło 2,6 razy.</u>
          <u xml:id="u-9.44" who="#BolesławStrużek">W 1987 r. nie nastąpiła poprawa stanu równowagi finansowej. Zbilansowanie dochodów i wydatków zapewniał wysoki wzrost cen. Realny przyrost dochodów systemu finansowego państwa wynosił nieco ponad 1%. Proinflacyjny wpływ na system finansowy wywierały głównie dwa czynniki: wzrost wydatków na inwestycje i wzrost obciążeń wynikających ze spłaty zadłużenia zagranicznego. Obydwa te czynniki wpływały również na realizację budżetu państwa.</u>
          <u xml:id="u-9.45" who="#BolesławStrużek">Dochody budżetu państwa zostały zrealizowane w wysokości 5.850 mld zł. Były one wyższe o prawie 282 mld zł, tzn. o blisko 5,1% od założeń ustawy budżetowej i wyższe o 19,4% od dochodów budżetowych w r. 1986.</u>
          <u xml:id="u-9.46" who="#BolesławStrużek">Poniżej założeń ustawy budżetowej po zmianach, zrealizowane zostały dochody z tytułu podatku obrotowego i wpłat amortyzacyjnych. Natomiast dochody w pozostałych pozycjach budżetu były bądź zgodne z założeniami ustawy bądź wyższe.</u>
          <u xml:id="u-9.47" who="#BolesławStrużek">Pragnę zwrócić uwagę na znaczne przekroczenie planu wpłat budżetowych od gospodarki nie uspołecznionej i ludności w kwocie blisko 86 mld zł, co stanowiło przekroczenie założeń planowych o blisko 30%. W — rezultacie udział gospodarki nie uspołecznionej i ludności wzrósł z planowanych 5,4% do 6,5% całości dochodów budżetu państwa.</u>
          <u xml:id="u-9.48" who="#BolesławStrużek">Generalnie można stwierdzić, że stopień partycypacji przedsiębiorstw i innych jednostek gospodarki uspołecznionej w dochodach budżetu nie odpowiadał stopniowi poprawy ich sytuacji finansowej.</u>
          <u xml:id="u-9.49" who="#BolesławStrużek">W 1987 r. nadwyżka wartości sprzedaży towarów i usług nad kosztami wzrosła o 53,3% w stosunku do r. 1986. Wzrósł stopień akumulatywności sprzedaży, natomiast wpłaty podatku obrotowego zwiększyły się jedynie o 22%. Udział podatku obrotowego w wartości sprzedaży obniżył się z 6,9% w 1986 r. do 6,5% w r. 1987. Na niższą dynamikę wpływów podatku obrotowego wpłynął głównie wzrost produkcji na eksport, która nie jest objęta podatkiem obrotowym oraz obniżenie stawek podatku obrotowego od niektórych wyrobów. Natomiast w niewielkim tylko stopniu na realizację podatku obrotowego wpłynęły udzielone ulgi.</u>
          <u xml:id="u-9.50" who="#BolesławStrużek">Wynik finansowy przedsiębiorstw uspołecznionych był wyższy o 51%, natomiast wymiar podatku dochodowego wzrósł o 37,4%. Udział podatku dochodowego w zysku przedsiębiorstw zmniejszył się z 50,4% w 1980 r. do 45,9% w 1987 r. Sumą ulg w podatku dochodowym wynosiła 613,3 mld zł i była blisko 2,2 razy wyższa niż w r. 1986. Udzielone ulgi stanowiły ok. 25% wymiaru podatku dochodowego. Tak znaczny rozmiar ulg w podatku dochodowym był kwestionowany w dyskusji poselskiej. Z tego względu kwestia ta wymaga nieco szerszego wyjaśnienia.</u>
          <u xml:id="u-9.51" who="#BolesławStrużek">Z całości przyznanych ulg w podatku dochodowym 79,2% przypadało na ulgi systemowe, w tym z tytułu promocji eksportu ponad 52% całości ulg oraz z innych tytułów — 27,2% całości ulg, w tym ulgi inwestycyjne z tytułu poprawy jakości produkcji, rozwoju usług bytowych, ulgi na rzecz przemysłu pracującego w zakresie obronności kraju itp. Na ulgi przyznane na podstawie decyzji Rządu i ustawy o drobnej wytwórczości przypadało 12,5% całości ulg oraz 8,3% z decyzji Ministra Finansów. Wnioski o udzielenie ulg w podatku dochodowym, trzeba powiedzieć, wypływały również i ze strony komisji sejmowych.</u>
          <u xml:id="u-9.52" who="#BolesławStrużek">Rozważana była sprawa weryfikacji ulg eksportowych w związku ze zmianą kursów walutowych, ostatecznie jednak przeważyła zasada stabilności ulg systemowych w roku budżetowym. Uzasadnione zmiany w systemie ulg podatkowych zostały wprowadzone z początkiem 1988 r.</u>
          <u xml:id="u-9.53" who="#BolesławStrużek">Uzasadnione było również stanowisko Rządu i Ministra Finansów w kwestii realizacji podatku od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń, ze względu na wadliwość funkcjonowania tego podatku.</u>
          <u xml:id="u-9.54" who="#BolesławStrużek">W ostatecznym jednak wyniku zysk netto przedsiębiorstw uspołecznionych powiększył się w stosunku do r. 1986 o 76,2%, a łączna suma środków finansowych pozostających w dyspozycji przedsiębiorstw powiększyła się o blisko 60%, w tym funduszu rozwoju o prawie 55%. Tak znaczny wzrost zysku przedsiębiorstw w małym tylko stopniu wynikał z działań na rzecz obniżenia kosztów produkcji, poprawy jakości i lepszego wykorzystania czynników produkcji, a głównie ze wzrostu cen. Dodać należy, że pozostałość funduszy rozwoju w przedsiębiorstwach na koniec 1987 r. wynosiła 890 mld zł, co wskazuje, że i w 1988 r. utrzyma się silna presja na inwestycje przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-9.55" who="#BolesławStrużek">Wykonanie wydatków budżetu państwa wyniosło 5.973 mld zł i przekroczyło założenia ustawy po zmianach o prawie 203 mld zł, tj. o 3,5%, a w stosunku do r. 1986 wzrost wynosił 20,6%.</u>
          <u xml:id="u-9.56" who="#BolesławStrużek">Przekroczenie wydatków ponad założenia ustawy po zmianach wystąpiło w pozycjach, dotacji do towarów i usług oraz do przedsiębiorstw, wydatków jednostek gospodarczych, pozostałych wydatków bieżących oraz wydatków na inwestycje i kapitalne remonty.</u>
          <u xml:id="u-9.57" who="#BolesławStrużek">Dotacje do towarów i usług dla ludności powiększyły się w 1987 r. o 359 mld zł, tzn. w porównaniu z r. 1986 o 37,4%. Dotacje do przedsiębiorstw uległy nieznacznemu zmniejszeniu. Ogółem udział dotacji w wydatkach budżetowych wzrósł z 29,7% w r. 1986, do 30,6% w r. 1987, natomiast nieznacznie zmniejszyła się relacja dotacji do dochodu narodowego wytworzonego z 13,8% w 1986 r. do 13% w 1987 r. Na zmniejszenie funkcji redystrybucyjnej budżetu jeszcze wyraźniej wskazuje spadek całości wydatków budżetu w wytworzonym dochodzie narodowym z 46,3% w 1986 r. do 42,4% w roku 1987.</u>
          <u xml:id="u-9.58" who="#BolesławStrużek">Budżet państwa za rok 1987 zamknął się deficytem w kwocie 122,7 mld zł, wobec zakładanego w ustawie budżetowej po zmianach w wysokości 297,6 mld zł, co oznacza zmniejszenie tego deficytu o około 59%, natomiast deficyt w budżecie centralnym w stosunku do ustawy budżetowej po zmianach zmniejszony został jedynie o 7,1% i wynosił 276,5 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-9.59" who="#BolesławStrużek">W znacznie silniejszym tempie niż wydatki budżetowe wzrosły wydatki z funduszy pozabudżetowych. W wyniku tego relacja wydatków ze środków pozabudżetowych do wydatków budżetowych powiększyła się z 42,5% w 1986, natomiast wydatki budżetów terenowych zdyscyplinowania wydatków budżetu państwa był znacznie wyższy niż wydatków ze środków pozabudżetowych. Dochody budżetów terenowych zostały zrealizowane w wysokości 2 bilionów 303 mld zł, tj. o 6,4% powyżej założeń planowych i o 26,8% w porównaniu z rokiem 1986., natomiast wydatki budżetów terenowych w kwocie 2 bilionów 148,8 mld zł ukształtowały się poniżej założeń o 0,7%, a w porównaniu z rokiem 1986 były wyższe o 25%.</u>
          <u xml:id="u-9.60" who="#BolesławStrużek">Udział budżetów terenowych w dochodach budżetu państwa wzrósł z 30,5% w 1985 r. do 31,2% w roku 1987, a zatem uległ zwiększeniu, natomiast udział budżetów terenowych w wydatkach budżetu państwa kształtował się odpowiednio w tych latach w wysokości 32,9% i 35,9%, a zatem również wykazywał tendencje wzrostowe. Wskazuje to, że w ostatnich dwóch latach zarówno dochody, jak i wydatki budżetów terenowych wzrastały szybciej od dochodów i wydatków budżetu centralnego. Ocenić to należy jako tendencję prawidłową. Pozytywny jest również wzrost udziału dochodów własnych budżetów terenowych z 61,3% w r. 1985 do 65,5% w r. 1987.</u>
          <u xml:id="u-9.61" who="#BolesławStrużek">Analizując kształtowanie się dochodów budżetów terenowych w przekroju wojewódzkim, można stwierdzić dość znaczny stopień ich wyrównania. O ile dochody budżetów terenowych w skali krajowej w przeliczeniu na 1 mieszkańca w 1987 r. wynosiły blisko 61 tys. zł, to w ośmiu województwach z wielkimi aglomeracjami miejskimi dochody wynosiły odpowiednio 66,1 tys. zł, czyli były wyższe o 8,4% na 1 mieszkańca. Zbliżony poziom dochodów uzyskiwało 12 województw rolniczych, ekonomicznie rozwiniętych. W pozostałych 29 województwach dochody budżetów terenowych w przeliczeniu na 1 mieszkańca wynosiły 55,7 tys. zł i były one niższe o 8,1% od przeciętnej krajowej.</u>
          <u xml:id="u-9.62" who="#BolesławStrużek">Znaczną rolę niwelującą różnice w dochodach własnych budżetów terenowych, w przeliczeniu na 1 mieszkańca, spełniały dotacje zasilające z budżetu centralnego, które były w przeliczeniu na 1 mieszkańca najwyższe w województwach rolniczych, słabiej rozwiniętych ekonomicznie, wynosiły 14,2 tys. zł na 1 mieszkańca, i najniższe w województwach, w których są wielkie aglomeracje miejskie — wynosiły one 7.6 tys. zł na 1 mieszkańca. Tym niemniej w tej ostatniej grupie 8 województw, właśnie z tymi dużymi aglomeracjami miejskimi, koncentrowało się około 50% całkowitej nadwyżki budżetów terenowych.</u>
          <u xml:id="u-9.63" who="#BolesławStrużek">W dyskusji nad budżetem państwa posłowie podkreślali konieczność podjęcia takich działań przez Rząd, które umożliwiłyby w perspektywie najbliższych lat osiągnięcie równowagi budżetowej, a w 1988 r. znaczne zmniejszenie zakładanego deficytu budżetowego. W szczególności posłowie wskazywali na potrzebę przyspieszenia prac nad racjonalizacją systemu dotacji, systemu finansowania wydatków państwa ze środków pozabudżetowych oraz wyrażali zaniepokojenie wysokim poziomem zadłużenia budżetu centralnego w Narodowym Banku Polskim. Poruszali również kwestię nadmiernego zróżnicowania rentowności przedsiębiorstw w przekroju działowo-branżowym.</u>
          <u xml:id="u-9.64" who="#BolesławStrużek">Wysoki Sejmie! Jednym z założeń polityki pieniężno-kredytowej w 1987 r. było zobowiązanie banków do kontynuowania polityki trudnego kredytu. Założenie to było przez banki konsekwentnie realizowane. Tempo przyrostu kredytów łącznie z kredytem dla budżetu państwa wynosiło 16,9%, tzn. ukształtowało się poniżej założeń planowych, mimo wzrostu dochodu narodowego w cenach bieżących o 27,5%.</u>
          <u xml:id="u-9.65" who="#BolesławStrużek">Drugim podstawowym założeniem banków było oddziaływanie na rzecz strukturalnej przebudowy gospodarki, głównie przez kredytowanie inwestycji. Realizacja tej funkcji w 1987 r. była utrudniona m.in. w wyniku wzrostu środków finansowych znajdujących się w dyspozycji przedsiębiorstw. Około 42% kredytów inwestycyjnych zostało udzielonych na rozwój produkcji rynkowej i gospodarki żywnościowej, ale zaledwie 9% na inwestycje proeksportowe i tylko 2% na inwestycje związane z realizacją programu oszczędności paliw, energii surowców i materiałów. Nikły był również popyt na finansowanie wdrażania postępu naukowo-technicznego.</u>
          <u xml:id="u-9.66" who="#BolesławStrużek">Trzecim zadaniem banków było oddziaływanie na poprawę efektywności gospodarowania przez stosowanie selektywnej polityki kredytowej. Jej oddziaływanie było jednak osłabione w wyniku zwiększenia płynności finansowej przedsiębiorstw, bez poprawy realnych wyników gospodarowania, a w wyniku dużego wzrostu cen, różnych pozabankowych form pomocy dla przedsiębiorstw słabszych ekonomicznie, jak również przez wymuszanie kredytów u dostawców.</u>
          <u xml:id="u-9.67" who="#BolesławStrużek">Średnia stopa procentowa od udzielonych kredytów wyniosła 6,7% i była minimalnie wyższa niż w roku 1986 przy stopie inflacji wynoszącej około 26%. Nie stanowiło to zatem bodźca do efektywnego wykorzystania kredytu.</u>
          <u xml:id="u-9.68" who="#BolesławStrużek">Również niska była stopa oprocentowania środków na rachunkach jednostek uspołecznionych, wynosiła 5,9%, oraz wkładów oszczędnościowych ludności — 9,5%. Nie stanowiło to również dostatecznej zachęty do oszczędności.</u>
          <u xml:id="u-9.69" who="#BolesławStrużek">Globalne przekroczenie założeń planu kredytowego było niewielkie i wynosiło 65,7 mld zł, tj. 5,5%. Przyrost kredytu dla jednostek gospodarki uspołecznionej był niższy od założeń planu o 124,2 mld zł, natomiast przyrost kredytów dla gospodarki nie uspołecznionej i ludności został przekroczony o niecałe 4 mld zł. Przyrost kredytów zwiększył również wzrost zadłużenia budżetu centralnego w NBP.</u>
          <u xml:id="u-9.70" who="#BolesławStrużek">Zasoby pieniężne banków w 1987 r. powiększyły się o prawie 1 bilion 400 mld zł, tj. o ponad 34%, a od założeń planu były wyższe o 12%. Głównym źródłem przyrostu zasobów pieniężnych były środki przedsiębiorstw i organizacji gospodarczych oraz wkłady oszczędnościowe i rachunki bieżące ludności. Jednak relacja przyrostu wkładów oszczędnościowych do przychodów pieniężnych netto obniżyła się z 6,1% w 1986 r. do 4,4% to roku 1987.</u>
          <u xml:id="u-9.71" who="#BolesławStrużek">W dyskusji posłowie wskazywali na konieczność urealnienia stopy oprocentowania kredytów i wkładów oszczędnościowych przy uzasadnionym ich zróżnicowaniu. Wskazywali również na potrzebę opracowania programu spłaty zadłużenia budżetu centralnego w NBP, przyspieszenia wdrażania reformy systemu bankowego i intensyfikacji kredytowania inwestycji związanych z rozwojem produkcji proeksportowej, realizacją programu oszczędności paliw i energii oraz wdrażaniem postępu naukowo-technicznego w przedsiębiorstwach.</u>
          <u xml:id="u-9.72" who="#BolesławStrużek">Niemal wszystkie założenia CPR w stosunku do kształtowania bilansu pieniężnych przychodów i wydatków ludności w 1987 r. nie zostały zrealizowane. Wprawdzie wyższe było tempo wzrostu wydatków pieniężnych, gdyż o 30,7% niż przychodów, które wzrosły o 27,9%, ale założenia planowe wzrostu przychodów zostały przekroczone w większym stopniu niż wydatki. Obniżyło się realne miesięczne wynagrodzenie o 0,8% przy założeniu utrzymania na poziomie 1986 r. Wzrost cen detalicznych towarów i usług bez uwzględnienia wyrobów alkoholowych i tytoniowych wynosił 21,9% zamiast planowanego wzrostu o 14%.</u>
          <u xml:id="u-9.73" who="#BolesławStrużek">Wzrost przychodów ze sprzedaży produktów rolnych miał nastąpić w tempie zbliżonym do wzrostu wynagrodzeń. W rzeczywistości wynagrodzenia za pracę wzrosły o 21,8%, a przychody ze sprzedaży produktów rolnych o 19,4%. Przekroczony został jedynie wolumen sprzedaży towarów i usług w części kosztem poważnego obniżenia zapasów w handlu. Przekroczona została również planowana stopa wzrostu zasobów pieniężnych ludności.</u>
          <u xml:id="u-9.74" who="#BolesławStrużek">Przychody pieniężne ludności w 1987 r. zwiększyły się w porównaniu do 1986 r. o kwotę 2 bilionów 155 mld zł, tj. o prawie 28%. Z ogólnej kwoty przyrostu przychodów, tych wymienionych ponad 2 bilionów złotych, 54,7% przypadało na wynagrodzenia za pracę i świadczenia społeczne, 18% na przychody pozarolniczej gospodarki nie uspołecznionej, czyli znalazły się na drugim miejscu, 10,2% na przychody ludności wiejskiej z tytułu sprzedaży produktów rolnych, 8,9% na pozostałe przychody i 8,1% na przychody z tytułu odszkodowań, pobranych odsetek i salda kredytowego. Zwraca uwagę duży udział pozarolniczej gospodarki nie uspołecznionej, a relatywnie niski udział ludności wiejskiej z tytułu sprzedaży produktów rolnych. Dodać należy, że udział pozarolniczej gospodarki nie uspołecznionej w kwocie przekroczenia planowanych przychodów pieniężnych ludności w wysokości 706 mld zł wynosił ponad 29%, dokładnie 29,3%, czyli blisko 1/3 przekroczenia planowanych dochodów pieniężnych ludności przypadało na sektor pozarolniczej gospodarki nie uspołecznionej.</u>
          <u xml:id="u-9.75" who="#BolesławStrużek">Niekorzystnie kształtowała się relacja przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń w sferze produkcji materialnej i w sferze budżetowej. Wprawdzie tempo wzrostu miesięcznych wynagrodzeń w sferze budżetowej było o 1,3% wyższe niż w sferze produkcji materialnej, to jednak przeciętna miesięczna płaca w sferze budżetowej była o 4 369 zł niższa, tj. o 17,6%.</u>
          <u xml:id="u-9.76" who="#BolesławStrużek">Wydatki ludności w roku 1987 wzrosły o kwotę 2 bilionów 192 mld zł i w porównaniu do roku 1986 były o 30,7% wyższe. Z ogólnej kwoty wydatków na zakup towarów i usług przypadało niecałe 90%, czyli nieco mniej aniżeli w roku 1986. Niekorzystna była dynamika wzrostu dostaw towarów według grup asortymentowych. Dostawy towarów żywnościowych powiększyły się o 7,4% w porównaniu do roku 1986, a dostawy artykułów nieżywnościowych zaledwie o 3,5%. O ile dynamika sprzedaży detalicznej towarów żywnościowych była niższa od dynamiki dostaw, to odwrotnie — dynamika sprzedaży artykułów nieżywnościowych była prawie dwukrotnie wyższa od dynamiki dostaw. Oznaczało to bardzo poważne pogorszenie równowagi na rynku tych artykułów i wzmożenie w następstwie presji na rynek artykułów żywnościowych, zwłaszcza przy ich relatywnym potanieniu w drugim półroczu.</u>
          <u xml:id="u-9.77" who="#BolesławStrużek">Wysoki Sejmie! Bilans płatniczy za 1987 r. konieczność intensyfikacji działań propodażowych i stymulujących skłonność do oszczędzania, jak również zastosowania skuteczniejszych metod opanowania ruchu przychodów pieniężnych ludności i cen. Zwracano również uwagę na nadmierne zróżnicowanie płac i dochodów ludności.</u>
          <u xml:id="u-9.78" who="#BolesławStrużek">Wysoki Sejmie! Bilans płatniczy za 1987 r. został po raz pierwszy przedstawiony wg zasad Międzynarodowego Funduszu Walutowego. W obrotach towarowych z krajami socjalistycznymi w 1987 r. nastąpiło znaczne osłabienie dynamiki zarówno eksportu, jak i importu. W rezultacie korzystnej dla strony polskiej zmiany cen, wskaźnik terms of trade ukształtował się w wysokości 4,6%. Saldo ujemne płatności towarowych, które w 1986 r. sięgało 902 mln rubli transferowych obniżone zostało w 1987 r. do ok. 554 mln rubli, czyli do poziomu najniższego od 1980 r.</u>
          <u xml:id="u-9.79" who="#BolesławStrużek">Głównym partnerem Polski w obrotach z krajami socjalistycznymi był Związek Radziecki z udziałem blisko 61% w eksporcie i blisko 59% w imporcie.</u>
          <u xml:id="u-9.80" who="#BolesławStrużek">We wczorajszym wystąpieniu Sekretarza Generalnego KC KPZR, tow. Michaiła Gorbaczowa nakreślone zostały znacznie szersze możliwości wzajemnie korzystnej współpracy Polski i Związku Radzieckiego. Szansa ta powinna być absolutnie wykorzystana.</u>
          <u xml:id="u-9.81" who="#BolesławStrużek">Zadłużenie zagraniczne wobec krajów socjalistycznych, które na koniec 1986 r. wynosiło 6,5 mld rubli, wzrosło na koniec roku 1987 jedynie o 100 mln rubli do sumy 6,6 mld rubli transferowych.</u>
          <u xml:id="u-9.82" who="#BolesławStrużek">W obrotach z krajami kapitalistycznymi nastąpił znaczny wzrost zarówno eksportu, jak i importu. Płatności towarowe w walutach wymienialnych zamknęły się nadwyżką w wysokości 1 mld 40 mln dolarów. Ceny artykułów eksportowanych zwiększyły się o 3,8%, a importowanych o 1,6%, co ukształtowało również bardziej korzystny wskaźnik terms of trade w wysokości 2,2%.</u>
          <u xml:id="u-9.83" who="#BolesławStrużek">W 1987 r. obsługa długów w krajach II obszaru płatniczego wyniosła 1 mld 832 mln dolarów, co stanowiło 26,4% całości eksportu do II obszaru. Zadłużenie w walutach wymienialnych wzrosło z 33,5 mld dolarów na koniec 1986 r. do 39,2 mld dolarów, czyli o 5,7 mld dolarów. Zadłużenie to zwiększyło się na skutek spadku kursu dolara o 4,1 mld dol. i z tytułu nie zapłaconych odsetek w kwocie 2,1 mld dolarów. Przyrost zadłużenia z tych dwóch tytułów był pomniejszony o odpływ kapitału w wysokości około 0,5 mld dolarów.</u>
          <u xml:id="u-9.84" who="#BolesławStrużek">Zmniejszenie obsługi zadłużenia w 1987 r. na rzecz tworzenia niezbędnych rezerw dewizowych i zwiększenia importu, a tym samym i wzrostu eksportu — wydaje się być słuszne.</u>
          <u xml:id="u-9.85" who="#BolesławStrużek">Wpływy Funduszu Obsługi Zadłużenia Zagranicznego w 1987 r. wyniosły 234 mld zł, czyli ukształtowały się na poziomie zbliżonym do realizacji w 1986 r. Faktyczna spłata zadłużenia w Banku Handlowym wyniosła nie 195,4 mld zł, lecz blisko 284 mld zł, co określa deficyt środków funduszu na koniec roku 1987 w wysokości około 29 mld zł. W dyskusji posłowie podkreślali potrzebę zwiększenia dyscypliny wpłat na fundusz ze strony przedsiębiorstw i rozważenia uruchomienia innych źródeł dochodów tego funduszu.</u>
          <u xml:id="u-9.86" who="#BolesławStrużek">Wysoki Sejmie! Plan dochodów, jak również wydatków Centralnego Funduszu Rozwoju Nauki i Techniki został nieznacznie przekroczony. Wydatki z Centralnego Funduszu Prac Badawczo-Rozwojowych w 1987 r. wyniosły 202,3 mld zł i były o 60% wyższe niż w roku 1986. W małym stopniu jednak zostały wykorzystane środki Centralnego Funduszu Wspomagania Wdrożeń. Na Centralny Fundusz Dewizowy przeznaczono 60 mln dolarów. Środki te zostały w pełni wykorzystane, pokrywając w około 30% występujące potrzeby. W dyskusji posłowie postulowali zwiększenie dyscypliny należnych wpłat na fundusz, krytycznie oceniali niski stopień realizacji zamówień rządowych w zakresie nauki i techniki oraz niskie nakłady na wdrażanie wyników badań.</u>
          <u xml:id="u-9.87" who="#BolesławStrużek">Dochody Państwowego Funduszu Aktywizacji Zawodowej ukształtowały się zgodnie z planem, natomiast wydatki zostały zrealizowane w 90%. Blisko 94% wydatków funduszu przypadało na zadania realizowane przez terenowe organy administracji państwowej. Liczba osób korzystających ze środków funduszu wynosiła około 990 tys. osób. Środki przeznaczone na finansowanie dodatkowych miejsc pracy zostały wykorzystane jednak tylko w 63%.</u>
          <u xml:id="u-9.88" who="#BolesławStrużek">Dochody Centralnego Funduszu Rozwoju Kultury zostały wykonane w 99,3%, w tym dochody, które powinny świadczyć instytucje kulturalno-artystyczne zostały zrealizowane zaledwie w wysokości 39,5% planu. W wyniku tego udział dotacji budżetowej i wpływów z funduszu przeciwalkoholowego wynosił ponad 97%, a więc jest to par excellence fundusz funkcjonujący ze środków budżetowych. Wydatki funduszu zostały wykonane w 97,8% planu po zmianach. Zmniejszono udział wydatków planu centralnego i zwiększono dotacje dla planu terenowego o 5,2 mld zł. Wydatki terenowych funduszy kultury wzrosły w stosunku do planu o prawie 15% i wynosiły 77,1 mld złotych. W zwiększeniu tych wydatków poważną rolę spełniał wzrost dochodów własnych. W dyskusji posłowie zwracali uwagę na potrzebę większego zobiektywizowania rozdziału środków Centralnego Funduszu Rozwoju Kultury.</u>
          <u xml:id="u-9.89" who="#BolesławStrużek">Wysoki Sejmie! Oceniając działania Rządu w roku 1987, należy uwzględnić całokształt warunków ekonomicznych i społecznych, jak również postęp w procesach przebudowy i ogólny kierunek przemian, oczywiście w konfrontacji z całokształtem uwarunkowań. Ostateczne wyniki zależą przecież nie tylko od intensywności i racjonalności działań Rządu, ale przede wszystkim od efektów przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych, od wydajności pracy przeszło 17 mln obywateli PRL, od umiejętności kojarzenia dobrej pracy tak organów administracji centralnej, jak i terenowej z działalnością różnych rodzajów samorządu.</u>
          <u xml:id="u-9.90" who="#BolesławStrużek">Sądzę, że wypracowanie właśnie tego nowego stylu współdziałania między administracją obydwu szczebli i między systemem samorządowym stanowi, że tak powiem, jeden z kluczy do efektywnego wdrażania drugiego etapu reformy gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-9.91" who="#BolesławStrużek">Obywatele Posłowie! Uwzględniając opinie komisji sejmowych' dotyczące przyjęcia sprawozdań z odpowiednich części budżetu państwa i realizacji zadań NPSG oraz z upoważnienia Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów, przedstawiam Wysokiej Izbie wniosek, zawarty w druku sejmowym nr 353, o przyjęcie:</u>
          <u xml:id="u-9.92" who="#BolesławStrużek">— sprawozdania Rządu z przebiegu realizacji w latach 1986–1987 Narodowego Planu Społeczno-Gospodarczego na lata 1986–1990 wraz ze sprawozdaniem statystycznym,</u>
          <u xml:id="u-9.93" who="#BolesławStrużek">— sprawozdania Rządu z wykonania budżetu państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 1987 r.,</u>
          <u xml:id="u-9.94" who="#BolesławStrużek">— sprawozdania z wykonania planu kredytowego w 1987 r.</u>
          <u xml:id="u-9.95" who="#BolesławStrużek">— sprawozdania z wykonania planu pieniężnych przychodów i wydatków ludności w 1987 r.,</u>
          <u xml:id="u-9.96" who="#BolesławStrużek">— bilansu płatniczego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wraz z oceną wykonania planu obrotów płatniczych z zagranicą za rok 1987,</u>
          <u xml:id="u-9.97" who="#BolesławStrużek">— sprawozdania z gospodarki środkami Funduszu Obsługi Zadłużenia Zagranicznego w roku 1987,</u>
          <u xml:id="u-9.98" who="#BolesławStrużek">— sprawozdania z gospodarki środkami Centralnego Funduszu Rozwoju Nauki i Techniki za rok 1987,</u>
          <u xml:id="u-9.99" who="#BolesławStrużek">— sprawozdania z wykonania planu Państwowego Funduszu Aktywizacji Zawodowej za 1987 r.,</u>
          <u xml:id="u-9.100" who="#BolesławStrużek">— sprawozdania z wykonania planu Centralnego Funduszu Rozwoju Kultury w roku 1987.</u>
          <u xml:id="u-9.101" who="#BolesławStrużek">Z upoważnienia Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów przedstawiam wniosek o udzielenie Rządowi absolutorium za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 1987 r.</u>
          <u xml:id="u-9.102" who="#BolesławStrużek">Równocześnie w imieniu Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów stawiam wniosek o przyjęcie do wiadomości przez Wysoką Izbę oceny stanu zaopatrzenia gospodarki narodowej w paliwa i energię, oraz programu rozwoju kompleksu paliwowo-energetycznego w roku 1987. Dziękuję i przepraszam za nieco długie sprawozdanie.</u>
          <u xml:id="u-9.103" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#RomanMalinowski">Dziękuję obywatelowi posłowi.</u>
          <u xml:id="u-10.1" who="#RomanMalinowski">Proszę o zabranie głosu Prezesa Najwyższej. Izby Kontroli Tadeusza Hupałowskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#TadeuszHupałowski">Obywatelu Marszałku! Obywatele Posłowie! Na podstawie art. 35 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej miałem zaszczyt przedłożyć Wysokiej Izbie dwa dokumenty, a mianowicie uwagi do rządowego sprawozdania z przebiegu realizacji Narodowego Planu Społeczno-Gospodarczego w latach 1986–1987 oraz analizę wykonania budżetu państwa w roku 1987. W dokumentach tych podsumowaliśmy wyniki około 80 kontroli kompleksowych. Łącznie rysują one obraz osiągnięć, trudności i niepowodzeń w procesie gospodarowania.</u>
          <u xml:id="u-11.1" who="#TadeuszHupałowski">Oceniając naszą sytuację gospodarczą trzeba mieć zawsze na uwadze główne punkty odniesienia. Otóż wręcz rewolucyjną zmianę systemu ekonomicznego podjęliśmy przed laty, w skrajnie dramatycznej sytuacji społeczno-gospodarczej i do tego — posiłkując się terminologią wojskową — z marszu. Alternatywy już nie było. Tak oceniły najwyższe organy władzy politycznej i państwowej organy zarządzania gospodarką narodową, podmioty gospodarujące, załogi przedsiębiorstw. Bardzo trudno jest naprawiać silnik będący w ruchu. Jeszcze trudniej posuwać się przy pomocy tego silnika do przodu, gdy jego ruch jest hamowany zewnętrznym balastem. Nasz balast to niezmiennie ciężkie brzemię długów. Proszę mi wybaczyć tę parafrazę, ale sądzę, że oddaje ona sytuację, w jakiej znajduje się polska gospodarka.</u>
          <u xml:id="u-11.2" who="#TadeuszHupałowski">Drugim głównym punktem odniesienia jest stan niezrównoważenia gospodarki narodowe i. Ta twarda rzeczywistość powoduje, że wprowadzenie od zaraz wszystkich mechanizmów reformy gospodarczej w ich czystej formie jest z różnych względów, a zwłaszcza społecznych, po prostu niemożliwe.</u>
          <u xml:id="u-11.3" who="#TadeuszHupałowski">Funkcją organu kontroli jest — na tle obiektywnych realiów — rzetelnie informować, sygnalizować pojawianie się raf i mielizn, ostrzegać o zagrożeniach, wskazywać na przypadki wadliwego działania czy szkodliwego zaniechania, a więc na potrzebę eliminowania zależnych przede wszystkim od ludzi przyczyn niepokojących zjawisk.</u>
          <u xml:id="u-11.4" who="#TadeuszHupałowski">Kierując się tymi przesłankami, w przedłożonych Wysokiemu Sejmowi materiałach szczególne znaczenie nadaliśmy przywracaniu, utrzymaniu i umacnianiu równowagi gospodarczej, w tym zaś efektywności gospodarowania tak zarządzania, jak i wytwarzania W moim wystąpieniu mogę, siłą rzeczy, omówić tylko wybrane obszary tego procesu zarówno tam, gdzie jest lepiej niż poprzednio, a mogłoby być jeszcze lepiej oraz tam, gdzie postęp jest słabo dostrzegalny albo go nie ma wcale i tym bardziej powinno być lepiej.</u>
          <u xml:id="u-11.5" who="#TadeuszHupałowski">Wysoki Sejmie! W roku ubiegłym efekty rozwoju gospodarczego w większości dziedzin nie dorównywały zarówno przeciętnym wskaźnikom wzrostu w latach 1983–1985, jak i rezultatom roku 1986. Dochód narodowy wytworzony powiększył się o 1,7% na tle zakładanego w Centralnym Planie Rocznym wzrostu o 2,8% i wobec 4,9% osiągniętego w roku 1986. Prawie cały przyrost dochodu narodowego wynikał ze wzrostu społecznej wydajności pracy.</u>
          <u xml:id="u-11.6" who="#TadeuszHupałowski">Jest bezsporne, że warunki dalszego rozwoju gospodarki narodowej są coraz trudniejsze. Podkreślała to uchwała Wysokiego Sejmu o Narodowym Planie Społeczno-Gospodarczym, wskazując na konieczność lepszego wykorzystywania posiadanych czynników produkcji i poprawy efektywności gospodarowania we wszystkich dziedzinach. Realizacja tych zaleceń przebiegała w minionym roku różnorako. Główny cel Narodowego Planu Społeczno-Gospodarczego — tworzenie i utrwalanie zdolności gospodarki narodowej do zrównoważonego i efektywnego rozwoju — urzeczywistniany był w ograniczonym stopniu.</u>
          <u xml:id="u-11.7" who="#TadeuszHupałowski">Wystąpiły pozytywne procesy w obrotach z zagranicą. Przyspieszeniu uległa dynamika eksportu. Jego wolumen ogółem wzrastał w tempie planu 5-letniego, a Centralny Plan Roczny zrealizowano z nadwyżką. W walutach krajów socjalistycznych zadłużenie wzrosło już tylko nieznacznie, zaś obroty z krajami drugiego obszaru płatniczego zamknęły się dodatnim saldem, przy zapłaceniu olbrzymiej, jak na nasze warunki sumy 1 mld 830 mln dolarów, głównie odsetek od kredytu.</u>
          <u xml:id="u-11.8" who="#TadeuszHupałowski">Niektóre gałęzie przemysłu osiągnęły dwucyfrowe wskaźniki eksportu. Po raz pierwszy zrównoważono eksport i import artykułów rolno-spożywczych i środków do produkcji rolnej, coraz korzystniej kształtowało się saldo obrotów tymi artykułami. Tempo eksportu do drugiego obszaru płatniczego rośnie też w roku bieżącym. W ciągu pierwszych 5 miesięcy jego wolumen liczony w dolarach zwiększył się o 24,3%. Zdynamizowanie eksportu, a także racjonalizacja importu były rezultatem proeksportowego ustawienia gospodarki, pokaźnego wzmocnienia stymulatorów eksportu, co w sumie świadczy o skuteczności tych rozwiązań, aczkolwiek nie obyło się bez skutków ubocznych.</u>
          <u xml:id="u-11.9" who="#TadeuszHupałowski">Są różne zjawiska niekorzystne, takie których przyczyny należy usuwać sukcesywnie, jako że nie poddają się rychłemu wyeliminowaniu, ale są i takie, których usunięcie już teraz mieści się w granicach możliwości organizatorskich, intelektualnych, produkcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-11.10" who="#TadeuszHupałowski">Do pierwszej grupy trzeba zaliczyć wadliwą strukturę towarową eksportu. Nadal zbyt wielki jest udział w eksporcie paliw, surowców, półfabrykatów, wyrobów nisko przetworzonych. Dominują na ogół wysoce materiało-i energochłonne wyroby standardowe, wytwarzane od dawna, a więc niezbyt nowoczesne. Wynika to głównie ze struktury przemysłu. Niestety, nie jest łatwo przebudować strukturę wielkiego przemysłu, czego niektóre środowiska dość gwałtownie się domagają. Jest to proces długi, nawet jeśli się dysponuje wolną kwotą dewiz. A jeśli tych dewiz nie ma, to trzeba zbliżać się do wyznaczonego celu mniejszymi krokami. Oby tylko utrzymywać wysoki rytm marszu i konsekwentnie zmierzać w obranym kierunku.</u>
          <u xml:id="u-11.11" who="#TadeuszHupałowski">Negatywnych zjawisk drugiej grupy jest więcej. Niekorzystnej strukturze towarowej eksportu towarzyszy niezadowalająca w wielu, wypadkach jakość wykonania. Stan się nawet pogarszał. W ubiegłym roku system oddziaływania na producentów w celu poprawy jakości towarów przeznaczonych na eksport funkcjonował nieskutecznie. Jednostki handlu zagranicznego dla tzw. dobra współpracy z przemysłem nie korzystały z dostępnych instrumentów ekonomicznych do egzekwowania jakości towarów zgodnej z ustaloną normą. W tym wypadku nie wolno pobłażać nikomu. Nasi handlowcy wiedzą, a producenci powinni wiedzieć, jak trudno zdobywa się rynki zagraniczne i jak łatwo je można nawet bezpowrotnie utracić, jeśli oferuje się wyroby wadliwe, zawodne.</u>
          <u xml:id="u-11.12" who="#TadeuszHupałowski">W pogoni za eksportem także w inny sposób gubimy znaczne wartości. Na skutek nienależytego wykonywania podstawowych obowiązków statutowych niektóre jednostki handlu zagranicznego zawierały kontrakty, nie mając pełnego rozeznania o poziomie cen na rynkach zagranicznych. Niską efektywność uzyskiwaną w transakcjach eksportowych rekompensowano znaczną akumulacją osiąganą w imporcie, a wynikającą z wysokich cen krajowych na importowane towary. Nieznajomość elementarza kupieckiego — przepisów prawnych obowiązujących za granicą — też przynosiła niemałe straty, co świadczy o złej pracy służb prawnych i zwierzchniego nadzoru.</u>
          <u xml:id="u-11.13" who="#TadeuszHupałowski">Przejawem nagannej beztroski było zawieranie umów z niewiarygodnymi, bankrutującymi, a nawet istniejącymi tylko fikcyjnie kontrahentami. Informacje o kondycji finansowej potencjalnych partnerów można łatwo zasięgać przez wyspecjalizowane zagraniczne wywiadownie handlowe i bankowe, co zresztą jest powinnością przedsiębiorstwa handlu zagranicznego.</u>
          <u xml:id="u-11.14" who="#TadeuszHupałowski">Wraz z wprowadzeniem nowych rozwiązań systemowych pojawiło się nowe zjawisko w handlu zagranicznym, a mianowicie walka konkurencyjna między polskimi przedsiębiorstwami, czego trudno uświadczyć na rynku krajowym. To jeden z ubocznych skutków, skądinąd słusznej liberalizacji polityki koncesjonowania. Obserwujemy to w eksporcie sezonowych artykułów rolno-spożywczych, usług instalacyjno-montażowych i budownictwa. W budownictwie na przykład zezwolenie dewizowe zawiera tylko dwa warunki. Pierwszy kontrakt będzie się sam finansował dewizowo. Drugi — kontrakt zapewni uzysk dewizowy w wysokości co najmniej 17% wartości brutto kontraktu. Uzysk dewizowy oznacza różnicę pomiędzy wielkością przychodów dewizowych, a wielkością wydatków dewizowych poniesionych na realizację kontraktu. Ponieważ w polskich przedsiębiorstwach realizujących eksport budownictwa dużą rolę odgrywa relatywnie nisko opłacana praca ludzka, przeto mogą one z łatwością spełniać te warunki, dysponując jeszcze znaczną rezerwą dewiz i jej cześć przeznaczając na zmagania konkurencyjne między sobą.</u>
          <u xml:id="u-11.15" who="#TadeuszHupałowski">W Ministerstwie Współpracy Gospodarczej z Zagranicą, idąc też w ślad za naszymi wnioskami pokontrolnymi, podjęto doraźne działania, wzmacniając m.in. funkcje koordynacyjne radców handlowych, co jednak nie mogło w pełni wyeliminować tych anomalii. Obecnie Ministerstwo to wspólnie z Ministerstwem Finansów zamierza podnieść wymagania co do wielkości uzysku dewizowego z 17% do 35%. Operacja ta musi być jednak poprzedzona wszechstronnym rachunkiem symulacyjnym, aby ani na chwilę nie osłabić zainteresowania eksportem, a zarazem skutecznie wyeliminować te „kłótnie rodzinne poza domem”.</u>
          <u xml:id="u-11.16" who="#TadeuszHupałowski">W sumie polityka proeksportowa daje efekty. Bodźce ekonomiczne zaczęły działać. Jest to jednak kosztowne. Jeśli w 1986 r. dodatkowe opłacanie przyrostu jednej jednostki dewizowej — rubla lub dolara — w postaci ulg w podatku dochodowym i nagród ministra wynosiło 91 zł, to w 1987 r. już 272 zł, a więc trzy razy więcej. Ponadto produkcja eksportowa dawała eksporterom inne korzyści — odpisy dewizowe, zwolnienia eksportowanych towarów od podatku obrotowego, zwolnienia z wpłat amortyzacji, gdy udział eksportu przekracza 50%, łagodzenie rygorów podatku od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń.</u>
          <u xml:id="u-11.17" who="#TadeuszHupałowski">Wysoka Izbo! Nadal jedną z istotnych przyczyn pogłębiania się nierównowagi gospodarczej było przekraczanie planów nakładów inwestycyjnych. Nakłady te wzrosły w porównaniu z 1986 r. o 4,1%, to jest znacznie szybciej od wzrostu dochodu narodowego.</u>
          <u xml:id="u-11.18" who="#TadeuszHupałowski">Były określone pozytywy. Wzrósł udział nakładów na zakupy maszyn i urządzeń, szczególnie w inwestycjach przedsiębiorstw. Zarysowały się pewne zmiany w strukturze inwestycji — zwiększa się udział nakładów na przemysł precyzyjny, w szczególności elektroniczny i elektrotechniczny.</u>
          <u xml:id="u-11.19" who="#TadeuszHupałowski">Negatywów było więcej. Przekroczeniu nakładów nie towarzyszyła realizacja zadań rzeczowych. Do eksploatacji przekazano tylko 63% inwestycji przewidzianych do zakończenia w 1987 r. Proces inwestycyjny nadal cierpi na dekoncentrację, co przy niskiej realizacji zadań rzeczowych wpłynęło na dalszy wzrost zamrożenia i zaangażowania nakładów. Zamrożenie powiększyło się w minionym roku w cenach bieżących z 2.700 mld zł do 3.600 mld zł. Natomiast zaangażowanie odpowiednio z 5.800 mld zł do 7.800 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-11.20" who="#TadeuszHupałowski">Na szczególnie niskim poziomie realizowano inwestycje imiennie wymienione w Centralnym Planie Rocznym. Terminy zakończenia większości z nich przesuwane były kilkakrotnie. Średni cykl realizacji 11 skontrolowanych inwestycji, objętych zamówieniami rządowymi, miał wynosić według pierwotnych ustaleń 38 miesięcy, a według terminów aktualnych już 75 miesięcy. Z naszych ustaleń wynika, że nastąpi dalsze jego wydłużenie.</u>
          <u xml:id="u-11.21" who="#TadeuszHupałowski">Sytuacja w budownictwie mieszkaniowym jest od lat krytyczna. Nie skutkowały programy jego uzdrawiania. Nie udostępnia się terenów, zwłaszcza pod budownictwo indywidualne. Z opóźnieniem postępuje budowa sieci wodociągowo-kanalizacyjnych i ciepłowniczych, i innych urządzeń komunalnych.</u>
          <u xml:id="u-11.22" who="#TadeuszHupałowski">Długie jeszcze, mimo pewnego skracania są cykle realizacji obiektów mieszkalnych. Nadal nie jest rozwiązany społecznie nabrzmiały problem usuwania wad technologicznych w budownictwie mieszkaniowym. Pogorszyły się wskaźniki rytmiczności przekazywania mieszkań do użytku. W ostatnim miesiącu 1987 r. przekazano prawie 29% efektów całorocznych, wobec 26% w 1986 r. i 27% w 1985 r.</u>
          <u xml:id="u-11.23" who="#TadeuszHupałowski">Stąd z nadzieją trzeba powitać wielostronne starania i inicjatywy kierownictwa resortu gospodarki przestrzennej i budownictwa, aby opłakany stan zmienić na lepsze. M.in. wprowadza się znaczące zachęty materialne dla przedsiębiorstw wytwarzających materiały budowlane, rozbudowujących infrastrukturę i dla budujących mieszkania, jeśli tylko dotrzymają warunku z góry określonej dynamiki wzrostu. Zachęty te, to znaczne ulgi w podatku dochodowym, rozluźnienie gorsetu cenowego, ulgi i zwolnienia z podatku od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń. Teraz trzeba jednak dawać pilne baczenie, by dynamika ta była autentycznie mierzalna, tzn., by płacić znacznie więcej tylko za znaczny postęp. W przeciwnym bowiem razie mieszkań nie przybędzie, a postulaty płacowe ogarną całą branżę, na co mamy niestety dość liczne dowody.</u>
          <u xml:id="u-11.24" who="#TadeuszHupałowski">Kontrola przedsiębiorstw budowlano-montażowych ponownie stwierdziła nadmierne zużycie podstawowych materiałów budowlanych. Na przykład zużycie cementu w 14 skontrolowanych przedsiębiorstwach, było wyższe średnio w 1986 r. o 16%, a w I półroczu 1987 r. aż o 20% w stosunku do zużycia katalogowego. Z cementu tego można by wybudować ponad 4,5 tys. mieszkań o przeciętnej powierzchni około 57 m2. Nieracjonalne było też zużycie innych, objętych kontrolą materiałów deficytowych.</u>
          <u xml:id="u-11.25" who="#TadeuszHupałowski">Źle przeciwdziałał wadliwie funkcjonujący system rozliczania i wewnętrznej kontroli zużycia materiałów. W licznych przypadkach nienależycie zabezpieczone materiały budowlane narażone były na zniszczenie lub kradzież.</u>
          <u xml:id="u-11.26" who="#TadeuszHupałowski">Przy powszechnych brakach racjonalizacja gospodarki materiałowej nie zajęła więc należnego jej miejsca ani w programach oszczędnościowych przedsiębiorstw, ani w zakładowych systemach wynagradzania, ani w regulaminach premiowania i nagradzania.</u>
          <u xml:id="u-11.27" who="#TadeuszHupałowski">W nader licznych przedsiębiorstwach budowlano-montażowych niezadowalającemu poziomowi gospodarowania towarzyszył wzrost cen za wykonane roboty, znacznie wyższy od pułapów ustalonych na 1987 r. Badania kalkulacji kosztów i ustalania cen ujawniły nieprawidłowe wyceny robót, podwójne naliczanie niektórych składników kosztów, zawyżanie stawek robocizny, zysku i dodatków płacowych. W rezultacie takie przedsiębiorstwa mimo niezadowalającej efektywności gospodarowania i dzięki — tak to trzeba nazwać — manipulacjom cenowym uzyskiwały korzystne wyniki finansowe, znaczny wzrost zysku i rentowności.</u>
          <u xml:id="u-11.28" who="#TadeuszHupałowski">Zdezaktualizowanie programu inwestycyjnego podpowiada potrzebę jego weryfikacji. Pracom tym, opartym na gruntownym przeglądzie istniejącego stanu, powinna towarzyszyć głęboka analiza mechanizmów finansowo-kredytowych, aby przy ich pomocy uzyskać w efekcie oczekiwane zdyscyplinowanie i inwestorów, i wykonawców. Rozluźnienie dyscypliny jest bowiem, obok braków materiałowych, ważną przyczyną przewlekłej już niedomogi procesów inwestycyjnych.</u>
          <u xml:id="u-11.29" who="#TadeuszHupałowski">Wysoka Izbo! Czynnikiem ograniczającym przyrost wolumenu produkcji dóbr materialnych było niepełne zaopatrzenie w materiały i surowce oraz dodatkowo niedostateczna podaż energii w okresie ubiegłorocznej zimy. Ilość centralnie bilansowanych paliw, surowców i materiałów na cele produkcyjne wzrosła o 1,8%. Jako istotne źródło trudności zaopatrzeniowych wymienia się niewystarczające, nierytmiczne dostawy z importu, głównie z II obszaru płatniczego. To prawda, ale niecała.</u>
          <u xml:id="u-11.30" who="#TadeuszHupałowski">Gospodarowanie surowcami, materiałami, paliwem i energią poddaliśmy w ubiegłym roku licznym kontrolom. Ich ustalenia wskazują na jawnie nieefektywne spożytkowywanie tych nośników produkcji. O rozrzutnym zużywaniu materiałów budowlanych już powiedziałem. Nie jest też dobre gospodarowanie skórą, wełną, lnem, surowcami chemicznymi, maszynami i urządzeniami, częściami zamiennymi. Informacje z tych kontroli przekazałem odpowiednim organom założycielskim.</u>
          <u xml:id="u-11.31" who="#TadeuszHupałowski">Na posiedzeniu Sejmu w dniu 18 marca ubiegłego roku miałem możność przedstawić obywatelom posłom potencjalne zagrożenie gospodarki narodowej wynikające z niedostatku energii. Narodowy Plan Społeczno-Gospodarczy zakłada zmniejszenie energochłonności dochodu narodowego o 9–11%, co ma się równać relatywnemu ograniczeniu zużycia paliw pierwotnych w 1990 r. (w stosunku do poziomu energochłonności w r. 1985) o 22 mln ton paliwa umownego. Niezbędne przedsięwzięcia zostały określone w „Programie działań na rzecz podniesienia efektywności wykorzystania zasobów materiałowych i paliwowo-energetycznych na lata 1986–1990”. Na realizację miały się składać przedsięwzięcia tzw. strategiczne, ujęte imiennie, w tym opracowanie, wdrożenie i zastosowanie w produkcji nowych urządzeń energooszczędnych, jak też liczne, jednostkowo drobne, ale sumarycznie wielce ważące zadania ujęte w zakładowych programach oszczędnościowych.</u>
          <u xml:id="u-11.32" who="#TadeuszHupałowski">Przeprowadziliśmy stosowną kontrolę, z której wynika, że już na etapie sporządzania programu znacznie przeceniono możliwości realizacyjne, wobec czego nawet kilkakrotnie zawyżono szacunki efektów oszczędnościowych. Można domniemywać, że oszczędności nie przekroczą w 1990 r. 4–5 mln ton paliwa umownego.</u>
          <u xml:id="u-11.33" who="#TadeuszHupałowski">Wobec znacznej dezaktualizacji programu Najwyższa Izba Kontroli wystąpiła z sugestią opracowania nowego, z wykorzystaniem spostrzeżeń kontroli oraz dokonania oceny możliwości zrównoważenia krajowego bilansu paliwowo-energetycznego do r. 1990 i na lata następne.</u>
          <u xml:id="u-11.34" who="#TadeuszHupałowski">Obywatele Posłowie! Sytuacja gospodarcza jest wypadkową obiektywnych uwarunkowań i skuteczności instrumentów polityki finansowej, w tym budżetowej. W ustawie budżetowej na 1987 r. ustalono, że budżet państwa zostanie zrównoważony, a nawet zamknie się nieznaczną nadwyżką.</u>
          <u xml:id="u-11.35" who="#TadeuszHupałowski">W rzeczywistości jednak już od początku roku zaczął narastać deficyt budżetowy. Założenia przyjęte do opracowania Centralnego Planu Rocznego i budżetu państwa nie przewidywały bowiem realiów, bo nie mogły przewidywać, które nastąpiły później. W szczególności wyniki konsultacji przeprowadzonych przez Rząd ze związkami zawodowymi, a następnie rolniczymi, wpłynęły z jednej strony — na zmniejszenie planowanej skali podwyżek urzędowych cen detalicznych i przesunięcie licznych podwyżek cen na późniejsze terminy, i z drugiej — na podwyższenie cen skupu produktów rolnych.</u>
          <u xml:id="u-11.36" who="#TadeuszHupałowski">Konsekwencją był wzrost dotacji przedmiotowych oraz — a wynikało to w znacznej części z polityki proeksportowej — ponad dwukrotny wzrost ulg w podatku dochodowym i pokaźne uszczuplenie wpływów z podatku od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń. Udzielono także, większych od przewidywanych, zwolnień i ulg we wpłatach amortyzacji.</u>
          <u xml:id="u-11.37" who="#TadeuszHupałowski">Wobec narastającego niedoboru w budżecie państwa Rząd podejmował różne środki zaradcze. W kwietniu 1987 r. Rada Ministrów przyjęła program przedsięwzięć oszczędnościowych na kwotę blisko 70 mld zł, a w drugiej połowie roku — na 200 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-11.38" who="#TadeuszHupałowski">Wszystko to nie zdołało jednak zapewnić zrównoważenia budżetu. Niedobór w budżecie centralnym systematycznie narastał i w tej sytuacji na wniosek Rady Ministrów Wysoki Sejm w dniu 5 grudnia ubiegłego roku dokonał zmiany ustawy budżetowej. O niedoborach budżetu centralnego i budżetu państwa poinformował obywateli posłów poseł sprawozdawca Bolesław Strużek.</u>
          <u xml:id="u-11.39" who="#TadeuszHupałowski">Równowaga budżetowa, stanowiąca ważny element równowagi finansowej państwa, a biorąc jeszcze szerzej — ogólnej równowagi ekonomicznej, zależy w decydującej mierze od kondycji gospodarki narodowej, w tym zwłaszcza od sytuacji finansowej przedsiębiorstw uspołecznionych Przedsiębiorstwa te dają ponad 99% dochodów budżetowych.</u>
          <u xml:id="u-11.40" who="#TadeuszHupałowski">W 1987 r. nastąpiła dalsza poprawa sytuacji finansowej przedsiębiorstw uspołecznionych, przy równoczesnym rozluźnieniu ich zależności od budżetu państwa.</u>
          <u xml:id="u-11.41" who="#TadeuszHupałowski">Akumulacja finansowa przedsiębiorstw wzrosła średnio o 53,3%, czyli o prawie 2,8 raza więcej niż w roku poprzednim i o prawie 1,8 raza więcej od wzrostu wartości sprzedaży produkcji i usług w cenach bieżących. Nie zawsze oznaczało to, niestety, odpowiedni wzrost efektywności gospodarowania, lecz wynikało w lwiej części z podwyżek cen i paliw oraz dewaluacji złotego w obrotach z zagranicą. Na przykład w przemyśle sprzedaż w cenach stałych wzrosła o 3,3%, a w cenach bieżących o 30,9%. Oznacza to, że przyrost wartości sprzedaży był w około 90% rezultatem wzrostu cen, a tylko w około 10% pochodził ze zwiększenia ilości wytworzonych towarów i usług.</u>
          <u xml:id="u-11.42" who="#TadeuszHupałowski">Obciążenia przedsiębiorstw na rzecz budżetu wzrosły w stopniu znacznie mniejszym od wzrostu akumulacji finansowej i zysku, co świadczy o wspomnianym już rozluźnieniu wzajemnych zależności. Naświetlę ten problem za chwilę przy omawianiu skuteczności instrumentarium zastosowanego w polityce budżetowej w ubiegłym roku.</u>
          <u xml:id="u-11.43" who="#TadeuszHupałowski">Rozpatrując uśrednione dane statystyczne, trzeba jednak wyraźnie zaznaczyć, że sytuacja finansowa poszczególnych przedsiębiorstw była głęboko zróżnicowana. Na jednym biegunie znalazły się przedsiębiorstwa charakteryzujące się wysoką lub bardzo wysoką akumulacją, na drugim — zbywające swoją produkcję lub usługi po cenach urzędowych poniżej kosztów wytwarzania i normatywnego zysku. Te cechowała ujemna akumulacja finansowa. Dla jej zniwelowania wydatkowano z budżetu 1 bilion 188 mld zł, tj. o ponad 180 mld zł więcej niż zakładała pierwotna ustawa budżetowa, a o 11 mld zł mniej od budżetu skorygowanego.</u>
          <u xml:id="u-11.44" who="#TadeuszHupałowski">Ujemna akumulacja finansowa występowała w około 1/5 ogółu przedsiębiorstw, w tym głównie w przemysłach mleczarskim, mięsnym i węglowym oraz w komunikacji, gospodarce mieszkaniowej i komunalnej.</u>
          <u xml:id="u-11.45" who="#TadeuszHupałowski">Wysoki Sejmie! Realne możliwości naprawy gospodarki: przywracanie równowagi i ograniczanie inflacji, a w ślad za tym poprawa bytu materialnego ludzi pracy zależą w podstawowym zakresie od postępu efektywności gospodarowania.</u>
          <u xml:id="u-11.46" who="#TadeuszHupałowski">Kreowaniu pobudzających efektywność zachowań samodzielnych i samorządnych przedsiębiorstw ma służyć spójny zestaw instrumentów polityki ekonomicznej, takich jak ceny, podatki, ulgi, dotacje, kredyty. Ich skuteczność zarówno w oddziaływaniu na poprawę efektywności gospodarowania, jak i w przeciwdziałaniu narastającemu w ciągu roku deficytowi budżetowemu była skromna. Tu niewątpliwie także zaciążyły uwarunkowania zewnętrzne: braki w zaopatrzeniu materiałowym, niedostatek dewiz, nawet na zakup części zamiennych do maszyn i urządzeń zakupionych niegdyś za dewizy, nie mówiąc już o komponentach do produkcji. Ale sytuację finansową poszczególnych przedsiębiorstw kształtowały przede wszystkim różne zasady stanowienia cen: przez państwo — cen urzędowych i regulowanych; przez przedsiębiorstwa — cen umownych, lecz przy nadal znacznej osłaniającej społeczeństwo ingerencji państwa w zasady cenotwórstwa. Stąd znaczne zróżnicowanie sytuacji finansowej przedsiębiorstw, będące nie zawsze, następstwem ich zasług lub winy. W tych rozważaniach pomijam oczywiście liczne wypadki niegospodarności i marnotrawstwa, zdarzających się i u bogatych, i u biednych.</u>
          <u xml:id="u-11.47" who="#TadeuszHupałowski">Istniejący stan znacznie utrudnił przestrzeganie wymogów efektywności i samofinansowania przedsiębiorstw. Nie były bowiem w pełni miarodajne oceny efektów gospodarczych w oparciu o uzyskiwany wynik. To zapewne także jeden z powodów łagodzenia rygorów wynikających z ustawy o upadłości przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-11.48" who="#TadeuszHupałowski">Wszystko to komplikowało sterowanie gospodarką narodową za pomocą instrumentów finansowych i w pewnym stopniu wymuszało wzrost dotacji, ulg i zwolnień podatkowych, tolerowanie opóźnień w płaceniu należności. Słowem — podważało skuteczność instrumentów ukierunkowanych programowo ha twarde, tj. wymuszające poprawę efektywności, finansowanie.</u>
          <u xml:id="u-11.49" who="#TadeuszHupałowski">Najwyższa Izba Kontroli ma więc świadomość, że w warunkach pogłębiającej się nierównowagi zaopatrzeniowej, rynkowej i inwestycyjnej bardzo trudno jest konstruować narzędzia finansowe oraz określać parametry, które zapewniłyby powrót do równowagi. Tym niemniej uważamy, że funkcjonujące w ubiegłym roku rozwiązania polityki podatkowej zbyt słabo hamowały gromadzenie przez liczne przedsiębiorstwa nadmiernych środków finansowych tak w stosunku do zasłużonych wyników, jak i do rzeczowych możliwości spożytkowania tych środków. W szczególności polityka podatkowa nie zapobiegła powstawaniu nadmiernych zasobów finansowych przedsiębiorstw, uzyskiwanych głównie w drodze podnoszenia cen.</u>
          <u xml:id="u-11.50" who="#TadeuszHupałowski">Podstawowym regulatorem podziału akumulacji między budżet a przedsiębiorstwa jest podatek obrotowy. Podatek ten, celowo trzymany w ryzach jako nośnik cen, samodzielnie nie był w stanie pomniejszyć nawisu inflacyjnego, znajdującego się we władaniu przedsiębiorstw. Jednakże nie dość elastycznie operowano stawkami tego podatku w odniesieniu do poszczególnych grup wyrobów.</u>
          <u xml:id="u-11.51" who="#TadeuszHupałowski">Niekorzystne dla budżetu były wzajemne relacje tempa wzrostu wyniku finansowego przedsiębiorstw i obciążenia tego wyniku podatkiem dochodowym. Wzrostowi zysków przedsiębiorstw o 51,1% towarzyszył wzrost tego podatku (po uwzględnieniu opodatkowania kosztów i strat nieuzasadnionych) tylko o 37,4%. Wysokie nominalne stawki podatkowe były bowiem łagodzone przez liczne ulgi i zwolnienia systemowe i indywidualne. Na skutek wzrostu skali ulg w podatku dochodowym stopa opodatkowania przedsiębiorstw obniżyła się z 50,4% w roku 1986, do 45,9% w roku ubiegłym.</u>
          <u xml:id="u-11.52" who="#TadeuszHupałowski">Objęte rejestracją izb skarbowych ulgi podatkowe wzrosły o prawie 118% w stosunku do roku 1986. Spośród ulg systemowych najsilniej, bo aż o 171% wzrosły ulgi z tytułu eksportu. Wydatnemu podwyższeniu skali ulg za eksport towarzyszyła aktywna polityka kursowa Narodowego Banku Polskiego. Towarzyszyła i sprzyjała, bowiem nieeliminowanie z podstawy naliczenia ulg zmian kursu walutowego pozwoliło przedsiębiorstwom produkującym na eksport czerpać korzyści finansowe nawet z samej dewaluacji złotego. Nie służyło to idei twardego finansowania, a budżet centralny utracił znaczne kwoty.</u>
          <u xml:id="u-11.53" who="#TadeuszHupałowski">Uprzywilejowanie produkcji eksportowej czyniło też mało atrakcyjną produkcję na rynek krajowy, co niestety było w ubiegłym roku na tym rynku odczuwalne. Równowaga towarowo pieniężna uległa bowiem pogorszeniu i to przy wzroście dostaw na rynek w cenach stałych o nieco ponad 4% i ponadplanowym wzroście cen o 9 pkt. Było to wynikiem zarówno wysokiego przekroczenia przychodów pieniężnych ludności w stosunku do planu, w tym wynagrodzeń za pracę o ponad 6 pkt., jak i dokonania przez ludność zapewne wcześniej nie zamierzonych zakupów, zwłaszcza w końcu roku ubiegłego, w obawie przed dalszym rozwojem procesów inflacyjnych.</u>
          <u xml:id="u-11.54" who="#TadeuszHupałowski">Na koniec roku zysk pozostający w dyspozycji przedsiębiorstw wzrósł o 76,2% w stosunku do roku poprzedniego. Na funduszu rozwoju przedsiębiorstwa zgromadziły z tego zysku środki o 80% wyższe niż przed rokiem, z czego ponad 28% pochodziło z ulg w podatku dochodowym. Mimo wydatkowania w ciągu roku znacznych sum z funduszu rozwoju, pozostałości środków wyniosły na koniec roku olbrzymią kwotę ponad 890 mld zł. Zjawisko to szeroko rozwarło nożyce między popytem finansowym przedsiębiorstw a szansą jego zaspokojenia na rynku zaopatrzeniowym i inwestycyjnym. Zjawisko to było zarazem i wynikiem i zaczynem procesów inflacyjnych.</u>
          <u xml:id="u-11.55" who="#TadeuszHupałowski">Wyrazem zwiększonej samodzielności finansowej przedsiębiorstw był spadek liczby jednostek nie posiadających zdolności kredytowej, bądź zagrożonych jej utratą. W ciągu 1987 r. liczba takich jednostek zmalała o 224, tj. o 1/4, z tego przedsiębiorstw państwowych o 59, a spółdzielni aż o 165. Trzeba to wiązać z możliwościami łatwego samofinansowania przez podwyższanie cen, jak też z niekorzystnym zjawiskiem wzrostu wzajemnego kredytowania się przedsiębiorstw z pominięciem banków. Nie obeszło się też bez pomocy zewnętrznej udzielanej przedsiębiorstwom, zwłaszcza o szczególnym znaczeniu gospodarczym, z budżetu państwa oraz z branżowych rachunków wyrównawczych cen. Mam podstawę twierdzić, że dopłatami z rachunków branżowych i przez indywidualizowanie stawek dotacji dla poszczególnych spółdzielni podtrzymywał egzystencję jednostek nieefektywnych kosztem jednostek gospodarczo prężnych i wysoko rentownych. Wszystko to w określonym stopniu pomniejszało skuteczność prowadzonej przez banki selektywnej polityki kredytowej, ukierunkowanej na stymulowanie społecznej i jednostkowej efektywności gospodarowania.</u>
          <u xml:id="u-11.56" who="#TadeuszHupałowski">Wiele z zasygnalizowanych przeze mnie zjawisk miało swe odniesienia w gospodarce budżetowej rad narodowych. Nie sposób pominąć, zwłaszcza zwiększonych transferów środków z budżetu centralnego do budżetów terenowych, co było wymuszone zmianami cen urzędowych, podwyżkami płac, a także puchnięciem programu inwestycyjnego rad narodowych. To też przyczyniło się do niepomyślnych wyników realizacji budżetu centralnego.</u>
          <u xml:id="u-11.57" who="#TadeuszHupałowski">Wykonanie budżetów terenowych omówiono szczegółowo na sesjach rad narodowych. Najwyższa Izba Kontroli prezentowała na 49 sesjach, przeprowadzoną na podstawie realiów pokontrolnych analizę wykonania budżetów z wnioskami dotyczącymi głównie potrzeby zwiększenia stabilizacji finansowej budżetów, dalszego zespolenia planowania społeczno-gospodarczego województw z planowaniem finansowym, a także umocnienia podstaw samodzielności finansowej rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-11.58" who="#TadeuszHupałowski">Znaczące zmiany nastąpią w roku bieżącym dzięki przekazaniu radom narodowym części dochodów od przedsiębiorstw, rozliczających się dotychczas z budżetem centralnym.</u>
          <u xml:id="u-11.59" who="#TadeuszHupałowski">Nowelizacja ustawy o systemie rad narodowych i samorządu terytorialnego otwiera radom szeroką drogę do aktywności gospodarczej i finansowej.</u>
          <u xml:id="u-11.60" who="#TadeuszHupałowski">Obywatelu Marszałku! Obywatele Posłowie! W wielce uogólnionej syntezie przedstawiłem wybrane problemy, z którymi borykały się w minionym roku organy zarządzania gospodarką narodową, ogniwa wytwarzania i społeczeństwo. Przedstawiłem uwarunkowania towarzyszące tym zmianom zarówno te, które można nazwać obiektywną realnością, jak i te, które były zależne od podejmowanych decyzji i sposobu przetwarzania tych decyzji na wartości materialne. Uwarunkowania były trudne, wyniki na tle oczekiwań — skromne.</u>
          <u xml:id="u-11.61" who="#TadeuszHupałowski">Wielostronna analiza sytuacji jednoznacznie potwierdziła zasadność bardziej zdecydowanego wdrażania reformy gospodarczej — ogłoszono jej drugi, przyspieszony etap, zasięgnięto ogólnonarodowej opinii co do sposobu ograniczania inflacji. Jest to przejaw i determinacji w uzdrawianiu gospodarki narodowej, i szczerego dialogu ze społeczeństwem, przejaw dalszego demokratyzowania bytu państwowego, dalszy krok ku naszej socjalistycznej odnowie. Jednak droga do nadania gospodarce właściwego rytmu i tempa jest jeszcze długa. Ale i pokłady rezerw, nawet tych prostych, są także jeszcze rozległe. Zalegają one tak w sferze zarządzania, jak i wytwarzania.</u>
          <u xml:id="u-11.62" who="#TadeuszHupałowski">Ekonomia jest sztuką wyboru. Od organów rządowych należy oczekiwać, że w naszej wielce skomplikowanej sytuacji gospodarczej, posiłkując się również nadanymi im nadzwyczajnymi uprawnieniami i upoważnieniami, będą dobierały takie rozwiązania i podejmowały takie decyzje, które zapewnią dający się zmierzyć postęp w gaszeniu inflacji, we wzroście produkcji, poprawie jakości, przy zachowaniu surowego reżimu oszczędzania. Bo dziś liczą się już tylko wyniki. A te zależą w co najmniej równym stopniu od wydajnej, jakościowo dobrej pracy, każdego uczestnika procesów zachodzących w gospodarce, od całego pracującego społeczeństwa. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-11.63" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#RomanMalinowski">Dziękuję obywatelowi Prezesowi za wystąpienie.</u>
          <u xml:id="u-12.1" who="#RomanMalinowski">Proszę sekretarza posła Jacka Piechotę o odczytanie komunikatu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#JacekPiechota">W dniu dzisiejszym 12 lipca 1988 r. bezpośrednio po zarządzeniu przerwy w obradach Sejmu odbędzie się wspólne posiedzenie Komisji Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej, Prac Ustawodawczych oraz Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej — w sali nr 106 im. Krajowej Rady Narodowej.</u>
          <u xml:id="u-13.1" who="#JacekPiechota">Zarządzam 30-minutową przerwę w obradach.</u>
          <u xml:id="u-13.2" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 11 min. 30 do godz. 12 min. 10)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#ElżbietaGacek">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-14.1" who="#ElżbietaGacek">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Nadzwyczajnej do kontroli wdrażania reformy gospodarczej o przedstawionej przez Rząd ocenie przebiegu i wyników wdrażania reformy gospodarczej w 1987 r. (druki nr 348 i 360).</u>
          <u xml:id="u-14.2" who="#ElżbietaGacek">Głos ma sprawozdawca poseł Jan Mieloch.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#JanMieloch">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! W dniu 11 lutego 1988 r. Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej podjął po szerokiej dyskusji uchwałę w sprawie programu realizacyjnego drugiego etapu reformy gospodarczej i powołał dla kontroli jej wdrażania Komisję Nadzwyczajną. Okres realizacji reformy, który Komisja zobowiązana jest programowo kontrolować, rozpoczął się poczynając od, roku bieżącego. Jednakże rok 1987 ma istotne znaczenie dla wdrażania reformy, ponieważ przez cały okres jego trwania toczyły się bardzo intensywne, na szeroką skalę zakrojone i społecznie weryfikowane prace nad założeniami drugiego etapu, co pomimo braku w tym okresie końcowych ustaleń wywarło praktyczny wpływ na życie gospodarcze naszego kraju. Toteż Komisja Nadzwyczajna dokonała oceny również tego etapu. Głównym źródłem informacji dla niniejszego sprawozdania była przedstawiona przez Rząd „Ocena przebiegu i wyników wdrażania reformy gospodarczej w 1987 r.”. Sprawozdanie oceniające ten okres Komisja opracowała na podstawie osiągniętych wyników gospodarczych i analizy skuteczności zastosowanych mechanizmów i rozwiązań. Jakkolwiek byśmy oceniali postęp wdrożeń norm prawnych i systemów wynikających z koncepcji reformowania gospodarki, to nie bez znaczenia dla tej oceny pozostaje fakt osłabienia dynamiki gospodarki i pogorszenia, równowagi ekonomicznej w roku 1987. Nastąpiło zwolnienie tempa wzrostu dochodu narodowego wytworzonego. Pogorszeniu uległo zaopatrzenie gospodarki w czynniki produkcji, w tym zarówno w nowoczesne maszyny i urządzenia, jak i surowce. Pogorszyły się także wskaźniki materiałochłonności i energochłonności produkcji.</u>
          <u xml:id="u-15.1" who="#JanMieloch">Osłabienie roli pieniądza w procesach gospodarczych sprzyjało mimo formalnych ograniczeń utrzymywaniu się w szerokim zakresie reglamentacji. Na niedostateczne zmiany w strukturze produkcji wskazuje niższa od założonej produkcja wyrobów przemysłu lekkiego, materiałów budowlanych i chemicznego. Przyczyniły się do tego bez wątpienia nadal niska sprawność i efektywność inwestowania. Ogólną sytuację gospodarczą pogarsza rosnące zadłużenie zagraniczne i konieczność jego obsługi, jak i związane z tym ponoszone nakłady.</u>
          <u xml:id="u-15.2" who="#JanMieloch">Niezadowalająca wielkość produkcji i realizowany eksport ujemnie wpływały na rynek wewnętrzny, na którym rozwijały się różne formy spekulacji. Przedstawiona tu sytuacja ciąży oczywiście na ocenie wyników reformowania gospodarki w roku 1987, mimo że efekty reformatorskie dokonane w tym okresie w podstawowej części skutkować będą w okresach późniejszych.</u>
          <u xml:id="u-15.3" who="#JanMieloch">Gorsze od przewidywanych a także od osiąganych w latach poprzednich wyniki gospodarcze roku 1987 charakteryzujące się wzrostem dochodu narodowego o 1,7% rzucają cień na efekty zmian systemowych i organizacyjnych w gospodarce tego okresu. Pogorszenie równowagi w obszarze rynku inwestycyjnego, zaopatrzeniowego i konsumpcyjnego, utrata osiągniętej uprzednio na wielu odcinkach równowagi, wzrost zadłużenia zagranicznego szybszy od wzrostu wpływów z eksportu, to objawy wskazujące na malejącą skuteczność zastosowanych instrumentów ekonomicznych.</u>
          <u xml:id="u-15.4" who="#JanMieloch">Nadal można było zaobserwować z niezmienionym nasileniem występujące poczynania monopolistów w produkcji i obrocie, uniemożliwiające usprawnienie systemu zaopatrzenia w materiały i środki produkcji, utrudniające zmiany jej struktury. Nasuwa się w tym miejscu refleksja, że działania demonopolizujące gospodarkę nie nastąpiły z odpowiednim dla potrzeb nasileniem i konsekwencją i miały w zasadniczym stopniu charakter formalny, nie dotykały ekonomicznych podstaw monopoli.</u>
          <u xml:id="u-15.5" who="#JanMieloch">Nie bez wpływu na skuteczność stosowanych w 1987 r. mechanizmów ekonomicznych pozostawał w praktyce nadal utrzymywany interwencjonizm centrum, przejawiający się zarówno w indywidualnych dosterowujących decyzjach, jak i w udziale środków budżetu państwa z wszelkimi negatywnymi tego skutkami.</u>
          <u xml:id="u-15.6" who="#JanMieloch">Podjęto w 1987 r., próby poprawy obsługi długów zagranicznych przez wzrost eksportu. Nie osiągnięto jednak poprawy jego struktury przez zwiększenie udziału towarów wyżej przetworzonych i o większym zaangażowaniu myśli technicznej. Wprowadzenie ruchomego kursu walut i zdewaluowanie złotego w stosunku do dolara amerykańskiego o ponad 50% w roku 1987, poprawiło nieco warunki opłacalności eksportu. Jak można wnioskować nastąpiło to jednak w znacznej mierze kosztem wzrostu nakładów społecznych, ze skutkiem powodującym znaczny wzrost kosztów importu i cen na rynku wewnętrznym.</u>
          <u xml:id="u-15.7" who="#JanMieloch">Uczestnictwo budżetu państwa w redystrybucji kosztów eksportu przez ulgi podatkowe dla eksporterów jest zrozumiałe ze względu na cel, jednak stanowi jedną z przyczyn niekorzystnych skutków ubocznych. Chodzi na przykład o coraz szersze stosowanie rozliczeń dewizowych w stosunkach między kontrahentami krajowymi.</u>
          <u xml:id="u-15.8" who="#JanMieloch">Nastąpił spadek zaufania do złotego, komplikujący szczególnie stosunki w obszarze racjonalnego opłacania pracy oraz kształtowania dochodów i wydatków ludności. Wydaje się więc że tezy o konieczności wzrostu eksportu znalazły swój wymiar praktyczny, jednak sposób realizacji różnił się dość zasadniczo od założeń. Nie zostały w dostatecznym stopniu wykorzystane możliwości wzbogacania form współpracy z zagranicą. Dotyczy to także spółek z udziałem kapitału zagranicznego, bowiem w tym wypadku regulacje zawarte w ustawie okazały się nazbyt ostrożne i mało zachęcające.</u>
          <u xml:id="u-15.9" who="#JanMieloch">Postulowana konieczność zwiększenia tempa decentralizacji dysponowania środkami dewizowymi i ograniczania importu centralnie finansowanego, w istocie słuszna, przy utrzymaniu preferencji ekonomicznych dla eksporterów, w coraz mniej korzystnej sytuacji stawia tych wszystkich, którzy sami, nie będąc eksporterami, uczestniczą w finansowaniu eksportu przez wspomniane już redystrybucyjne także w tym zakresie oddziaływanie budżetu państwa, zaś za dewizy na finansowanie własnego importu zmuszeni są płacić wysokie, przetargowe ceny.</u>
          <u xml:id="u-15.10" who="#JanMieloch">W roku 1987 zgodnie z programem reformowania gospodarki nastąpiła dalsza ewolucja systemu cen. Trudno byłoby jednak uznać wyniki na tym polu osiągnięte za zadowalające. Podstawowym mankamentem kształtowania się cen było to, że nie zapewniały równowagi podaży i popytu, mimo szerokiego stosowania dotacji, w tym dotacji podmiotowych i podatku obrotowego. Niewielki postęp, jaki osiągnięty został w zmianach cen z urzędowych na umowne wydaje się, że nie miał również większego praktycznego wpływu na ukształtowanie się stosunków gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-15.11" who="#JanMieloch">Duży stopień monopolizacji gospodarki zarówno w wymiarze organizacyjnym, jak i ekonomicznym nie sprzyjał partnerskim stosunkom w kształtowaniu treści umów. Niewątpliwie systemowo uzasadnione i z punktu widzenia prawidłowości kształtowania się cen potrzebne było kształtowanie cen urzędowych w relacji do cen transakcyjnych i giełdowych. Jednak, jak wynika z dokumentu rządowego, ceny urzędowe zbliżone były do cen transakcyjnych jedynie w pierwszym miesiącu 1987 r. W pozostałych miesiącach mimo dwukrotnej ich zmiany, ceny transakcyjne wzrosły niewspółmiernie. Działo się to oczywiście także za przyczyną dewaluującego się złotego.</u>
          <u xml:id="u-15.12" who="#JanMieloch">Zastosowane w 1987 r. instrumenty polityki cen mające na celu ograniczenie ruchu w obszarze cen umownych i przeciwdziałanie ich nieuzasadnionym podwyżkom budzą szereg zastrzeżeń. Zakaz podwyższania cen utrzymany został jedynie w odniesieniu do towarów zaopatrzeniowych i inwestycyjnych. Artykuły rynkowe zostały z tego zakazu wyłączone. W ciągu roku dokonano także innych wyłączeń przedmiotowych i podmiotowych. Praktykowane przez Ministra Finansów zawieranie tzw. porozumień z przedsiębiorstwami, określających indywidualne zasady stosowania cen umownych, było kontynuacją ingerowania centrum w zasady systemowe. W konkluzji stwierdzić można, że w polityce cenowej roku 1987 w nadmiernym stopniu mechanizmy ekonomiczne zastępowane były administracyjnym sposobem zarządzania.</u>
          <u xml:id="u-15.13" who="#JanMieloch">Jednym z podstawowych problemów był bez wątpienia szeroki, lecz zarazem pasywny udział budżetu państwa w kształtowaniu procesów gospodarczych. W koncepcji reformowania gospodarki konieczność odchodzenia od szerokiego stosowania dotacji i dopłat oraz wypracowania przejrzystego i konsekwentnie stosowanego systemu podatkowego znalazła się na czołowym miejscu. Także w dyskusjach sejmowych temat ten był stale poruszany. O randze zagadnienia świadczy fakt powołania zespołu sejmowego dla przeanalizowania i oceny koncepcji systemu podatkowego. Wyniki roku 1987 wskazują jednak na pogorszenie a nie polepszenie sposobu pozyskiwania wpływów i struktury wydatkowania zasobów budżetowych. Skala zastosowania podatku obrotowego znacznie wzrosła, obejmując środki produkcji i inwestycyjne roboty budowlano-montażowe. Miało się to przyczynić do równoważenia rynku w tym obszarze, odbierając przedsiębiorstwom nadmierne, zdaniem fiskusa, środki rozwojowe. Można mieć jednak wątpliwość, czy zabieg ten dał w sumie pozytywne wyniki wobec braku elastyczności cenowej popytu na dobra inwestycyjne. Natomiast inflacyjny wzrost kosztów inwestowania obniżył wartość złotego i spowodował nie występujące dotychczas w takiej skali problemy finansowe przedsiębiorstw w płynnym finansowaniu działalności bieżącej. W 1987 r. reforma sfery podatkowej nie dotyczyła operowania podatkiem obrotowym przy kształtowaniu cen. Wątpliwości budzi także sposób operowania podatkiem dochodowym. Wymaga to rzetelnej analizy i sformułowania rygorystycznych wniosków. Musi nasuwać się tu pytanie, czy przy takiej mnogości ulg i zwolnień podatkowych zasadne jest utrzymywanie dotychczasowej konstrukcji podatku dochodowego.</u>
          <u xml:id="u-15.14" who="#JanMieloch">Zapoznając się z problematyką rozwiązań systemowych na pierwszym miejscu spotykamy się z systemem zaopatrzenia. I choć z uznaniem należy odnotować pewne wysiłki w kierunku ograniczenia rozdzielnictwa, przynajmniej de nomine, to niewątpliwie najtrafniejsza jest konstatacja zawarta w ocenie przedstawionej przez Rząd, iż w warunkach niedoboru najlepsze nawet rozwiązania systemowe nie zastąpią poszukiwanych dóbr. Wydaje się więc, że cały ten rozbudowany i skomplikowany system zaopatrzenia, reglamentacji i priorytetów uległ deprecjacji i staje się naglące rozważenie jego zmiany. Nie jest pocieszającą opinia o celowości utrzymania zamówień rządowych i to nie tylko ze względu na niepotrzebne angażowanie autorytetu. Rządu, lecz przede wszystkim na treść tych umów charakterystyczną dla handlu wymiennego. Tu także daje znać o sobie mamy pieniądz, tym jednak drastyczniej, że sam emitent tego pieniądza zmuszony jest dawać gwarancje rzeczowe.</u>
          <u xml:id="u-15.15" who="#JanMieloch">W opracowaniu wiele miejsca poświęcono przedstawieniu istoty funkcjonowania w roku 1987 systemu opodatkowania ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń. Podatek ten opierał się na pięciu formułach, a więc miernikowo-przyrostowej, progowej, udziałowej, zyskowej oraz opodatkowania indywidualnych wynagrodzeń. Należy żałować, że najbardziej skomplikowana i pracochłonna formuła upowszechniona została w roku bieżącym. Podatek ten nie miał w roku 1987 istotnego znaczenia jako źródło wpływów budżetowych i nie spełnił także prawidłowo swej funkcji regulacyjnej w gospodarce płacowej. Był natomiast i nadal pozostaje instrumentem budzącym chyba największe i najbardziej kontrowersyjne emocje. Charakteryzuje się on najmniejszą stabilnością, co przy skomplikowanych sposobach naliczania powoduje często bardzo poważne trudności rozrachunkowe, wymagające dodatkowych nakładów pracy biurowej.</u>
          <u xml:id="u-15.16" who="#JanMieloch">Z treści dokumentu rządowego wynika mała skuteczność i niska dyscyplina stosowania podatku od wypłat tzw. ponadnormatywnych. Liczne wyłączenia i ulgi legalizują powstawanie i utrzymywanie się enklaw wysokich zarobków. Przedsiębiorstwa prześcigają się w pomysłach łagodzenia skutków podatku lub jego unikania, co najczęściej nie sprzyja racjonalizacji wykorzystania zasobów pracy i polityki zatrudnienia. Część przedsiębiorstw godzi się na często nadmierne obciążenia podatkiem, przeznaczając na jego spłatę znaczne sumy z zysku do podziału. Rozliczne korekty formuł podatku od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń i niezmiennie negatywne oceny jego funkcjonowania nie powinny skłaniać jedynie do wniosków o dalsze usprawnienia.</u>
          <u xml:id="u-15.17" who="#JanMieloch">Podstawowym czynnikiem kształtowania rozwoju gospodarczego jest działalność inwestycyjna. Realizowana w tym zakresie polityka w 1987 r. zorientowana była na oszczędzanie i racjonalizowanie procesów inwestowania, ze szczególnym naciskiem na ograniczenie inwestycji tzw. kubaturowych. Jednym ze stymulatorów wielkości nakładów w tym obszarze inwestowania były kaucje. Praktyka, wykazała jednak małą skuteczność tych sankcji. Nie nastąpiły oczekiwane zmiany kierunków inwestowania, wzrosła liczba zadań nowo rozpoczynanych w wyniku nadmiernej ilości zwolnień z wpłat kaucji. Analizując skuteczność stosowania tego instrumentu trzeba także wziąć pod uwagę brak alternatywnej koncepcji dla tradycyjnych kierunków inwestowania, często prowadzącej po prostu, do zaniechania działań na tym odcinku, w roku 1987 nastąpiło korzystne zjawisko ożywienia działalności banków. Pilniej obserwowały one przebieg realizacji inwestycji i dość aktywnie operowały kredytami, wstrzymując lub ograniczając kredytowanie w sytuacjach istotnych opóźnień. Preferencje dla inwestycji proeksportowych związanych z realizacją osiągnięć naukowych, ochrony środowiska i innych w formie ulg podatkowych, pozwoliły zgromadzić na funduszach, rozwoju wielu przedsiębiorstw znaczne środki, które jednak wobec braku możliwości rzeczowego ich pokrycia, stanowią pieniądz inflacyjny.</u>
          <u xml:id="u-15.18" who="#JanMieloch">Fundusze dla finansowania zmian strukturalnych w gospodarce gromadzone są przez Fundusz Zmian Strukturalnych w przemyśle. Istnieje możliwość przepływu środków na finansowanie wspólnych przedsięwzięć pozwalająca na koncentrację kapitału w miejscach jego najefektywniejszego zaangażowania. Brak jednak informacji o wykorzystaniu tych możliwości w praktyce. Oznacza to, że w sytuacji pogłębiającego się niedoboru środków rzeczowych, operacje kapitałowe oparte na pieniądzu inflacyjnym stają się nieefektywne. A przecież w nowoczesnym przemyśle koszt tych inwestycji w porównaniu z kosztami uzbrojenia nowoczesnej produkcji jest niewielki i stale malejący. Czy rzeczywiście problem w sterowaniu inwestycjami skupia się wokół inwestycji kubaturowych? Nie wydaje się słuszne uzasadnienie niepowodzeń w realizacji polityki inwestycyjnej, trudnymi do pohamowania, nie uzasadnionymi ekonomicznie skłonnościami przedsiębiorstw do inwestycji kubaturowych i kłopotami w ich realizacji. Zasadniczą przeszkodą w podejmowaniu przez przedsiębiorstwa efektywnych inwestycji nie jest brak chęci, lecz możliwości nabycia za dewaluujący się złoty, nowoczesnych maszyn i technologii. Zły pieniądz utrudnia także nawiązanie partnerskich stosunków dla ogólnych przedsięwzięć inwestycyjnych z przedsiębiorstwami zagranicznymi.</u>
          <u xml:id="u-15.19" who="#JanMieloch">Istotnym czynnikiem wdrażania reformy gospodarczej są oczywiście dobre normy prawne. Ich skuteczność może być oceniana jedynie w świetle praktyki. W roku 1987 Sejm PRL uchwalił z inicjatywy Rządu 19 ustaw, wśród których najważniejsze dotyczyły reformy centrum i przeciwdziałania praktykom monopolistycznym. Najwięcej zastrzeżeń budziło ustawodawstwo podatkowe, zwłaszcza w odniesieniu do przedsiębiorstw przemysłu uspołecznionego. Spotyka się ono — mimo modyfikacji — z zarzutem hamowania wzrostu produkcji oraz sprzeczności z proefektywnościami celami reformy. Mimo pewnego ograniczenia liczby przepisów resortowych w 1987 r. pozostaje nadal podstawowym problemem ich nadmierna liczba, krępująca przedsiębiorczość, ich szczegółowość oraz niespójność w wielu przypadkach z zasadami reformy gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-15.20" who="#JanMieloch">Proces reformowania gospodarki jest bardzo czasochłonny i należy odróżnić proces legislacyjny i organizacyjny od przebiegu zjawisk realnych. Regulacje przynoszą efekty zawsze z opóźnieniem, lecz nie zawsze spodziewane.</u>
          <u xml:id="u-15.21" who="#JanMieloch">Liczne tego przykłady znajdujemy w przedstawionym dokumencie. Dotyczy to np.:</u>
          <u xml:id="u-15.22" who="#JanMieloch">— ograniczenia rozdzielnictwa jako zabiegu organizacyjnego, który jednak nie przynosi spodziewanych efektów, jeżeli równocześnie rozszerzane są priorytety;</u>
          <u xml:id="u-15.23" who="#JanMieloch">— zastosowania ulg dla popierania eksportu, powodujących równocześnie gromadzenie się środków na funduszach rozwoju nie znajdujących rzeczowego pokrycia;</u>
          <u xml:id="u-15.24" who="#JanMieloch">— zmniejszenia udziału budżetu w akumulacji przedsiębiorstw, która nie świadczy o wzroście samodzielności i samofinansowania przedsiębiorstw, jeżeli fundusze przedsiębiorstw nie spotyka ją się z odpowiednią podażą towarów i usług.</u>
          <u xml:id="u-15.25" who="#JanMieloch">Należy przyznać, że Rząd w swojej ocenie nie ukrywa trudności i niepowodzeń w uzyskiwaniu efektów wdrażanej reformy gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-15.26" who="#JanMieloch">Jak już stwierdzono, rok 1987 był okresem wstępnym do II etapu reformy. O wynikach wdrożeń rozwiązań systemowych zadecydują działania w roku bieżącym i latach następnych, a także sposób wykorzystania udzielonych Rządowi nadzwyczajnych uprawnień. Przebieg tych procesów Komisja obserwuje na bieżąco.</u>
          <u xml:id="u-15.27" who="#JanMieloch">Wysoki Sejmie! W imieniu Komisji Nadzwyczajnej do kontroli wdrażania reformy gospodarczej wnoszę o przyjęcie do wiadomości oceny przebiegu wyników wdrażania reformy gospodarczej w 1987 r. (druk nr 348).</u>
          <u xml:id="u-15.28" who="#JanMieloch">Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-15.29" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#ElżbietaGacek">Dziękuję obywatelowi posłowi.</u>
          <u xml:id="u-16.1" who="#ElżbietaGacek">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów o przedstawionej przez Rząd ocenie aktualnej sytuacji finansowej i rynkowej, (druki nr 349 i 361).</u>
          <u xml:id="u-16.2" who="#ElżbietaGacek">Głos ma sprawozdawca poseł Danuta Juzala.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#DanutaJuzala">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, uchwalając w dniu 21 stycznia 1988 r. ustawę budżetową na 1988 r. oraz przyjmując towarzyszące jej projekty uchwał, wyraził jednocześnie poważne zaniepokojenie z powodu utrzymywania się od kilku lat niepowodzeń w równoważeniu gospodarki. Rok 1987 był trzecim kolejnym rokiem, w którym wystąpiło pogorszenie sytuacji finansowej i rynkowej, wyrażające się:</u>
          <u xml:id="u-17.1" who="#DanutaJuzala">— deficytem w budżecie,</u>
          <u xml:id="u-17.2" who="#DanutaJuzala">— nasileniem procesów inflacyjnych i związanym z tym dalszym spadkiem wartości pieniądza,</u>
          <u xml:id="u-17.3" who="#DanutaJuzala">— powiększeniem luki inflacyjnej,</u>
          <u xml:id="u-17.4" who="#DanutaJuzala">— wzrostem dotacji dla przedsiębiorstw,</u>
          <u xml:id="u-17.5" who="#DanutaJuzala">— bierną polityką inwestycyjną.</u>
          <u xml:id="u-17.6" who="#DanutaJuzala">W związku z tym uchwałą z dnia 21 stycznia 1988 r. Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zobowiązał Rząd do podjęcia pilnych, bardziej zdecydowanych i konsekwentnych działań w zakresach pozacenowych, w szczególności podażowych, do opracowania i przedstawienia Sejmowi programu przedsięwzięć zabezpieczających przed rozwojem procesów inflacyjnych, a także do corocznego analizowania poziomu życia społeczeństwa. Sejm zobowiązał również Rząd do przedstawienia w czerwcu bieżącego roku aktualnej sytuacji finansowej i rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-17.7" who="#DanutaJuzala">Zgodnie ze zobowiązaniem Sejmu, Rząd przedłożył ocenę aktualnej sytuacji finansowej i rynkowej, opartą na danych za cztery miesiące, a w niektórych wypadkach (budżet i bilans pieniężnych przychodów i wydatków ludności) na wstępnych danych za pięć miesięcy bieżącego roku. Z uwagi na termin, w jakim ocena wpłynęła do Sejmu, nie mogła ona być przedmiotem analizy poszczególnych komisji sejmowych ani Rady Społeczno-Gospodarczej przy Sejmie, jak również Zespołu Doradców Sejmowych. Obok aktualnej oceny sytuacji finansowej i rynkowej, opracowanej przez Rząd, Narodowy Bank Polski przedstawił sprawozdanie z realizacji planu kredytowego w I kwartale 1988 r. wraz z elementami oceny sytuacji pieniężnej kraju. Przedłożone przez Rząd dokumenty były przedmiotem oceny Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów.</u>
          <u xml:id="u-17.8" who="#DanutaJuzala">Z upoważnienia Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i finansów przedstawiam obywatelom posłom sprawozdanie Komisji dotyczące oceny aktualnej sytuacji finansowej i rynkowej w roku bieżącym.</u>
          <u xml:id="u-17.9" who="#DanutaJuzala">Wysoka Izbo! W ostatnich pięciu miesiącach bieżącego roku nie udało się osiągnąć postępu w równoważeniu gospodarki. Sytuację finansową i pieniężno-rynkową ostatnich miesięcy bieżącego roku charakteryzują następujące zjawiska:</u>
          <u xml:id="u-17.10" who="#DanutaJuzala">— pogłębia się nierównowaga gospodarcza mimo wzrostu produkcji przemysłowej o 6,5% oraz wzrostu dochodu narodowego. Świadczy to o tym, że przyczyn nierównowagi gospodarczej należy szukać w sferze regulacyjnej, finansowo-cenowej,</u>
          <u xml:id="u-17.11" who="#DanutaJuzala">— w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego, ceny wzrosły o około 49%, wyraźnie jednak nie nadążały za ponadplanowym wzrostem dochodów. Przychody pieniężne ludności w okresie pięciu miesięcy wzrosły w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego o 61,2%, szczególnie niepokojąco ukształtowały się w maju bieżącego roku, kiedy to wzrosły w stosunku do maja 1987 roku o 75,3%,</u>
          <u xml:id="u-17.12" who="#DanutaJuzala">— głównym zagrożeniem dla gospodarki stała się dysproporcja pomiędzy wzrostem cen, a wzrostem pieniężnych przychodów ludności. Mimo poważnej nierównowagi i zmniejszonych już w 1987 r. zapasów w handlu od 12% do 15%, w ostatnich 5 miesiącach siła nabywcza ludności wzrosła o około 12%. Tak poważny wzrost siły nabywczej ludności jest w całkowitej styczności ze społeczną oceną skutków operacji cenowo-dochodowej. W opinii społecznej dominuje przekonanie o postępującej degradacji dochodów ludności. Świadomość ta tworzy presję na usztywnienie drogą administracyjną polityki cenowej i uzasadnia presje roszczeniowe, podczas gdy wymogi ekonomiczne wskazują na konieczność dostosowania wzrostu cen do nadmiernego wzrostu dochodów ludności,</u>
          <u xml:id="u-17.13" who="#DanutaJuzala">— niebezpieczny dla równowagi poważny wzrost siły nabywczej ludności idzie w parze z przekształceniem oszczędności dobrowolnych w gorący pieniądz. Taka sytuacja miała miejsce w IV kwartale ub. roku, a również utrzymuje się w roku bieżącym. Stan ten spowodował zerwanie ciągłości sprzedaży wielu towarów konsumpcyjnych pochodzenia przemysłowego, jak np. mebli i sprzętu gospodarstwa domowego, dywanów, sprzętu elektronicznego itp. Obywatele posłowie w swoich wypowiedziach na posiedzeniu Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów zwracali także uwagę na znaczne pogorszenie rynku artykułów żywnościowych w szczególności zaopatrzenia w produkty pochodzenia mlecznego, zwłaszcza w sery białe i dojrzewające, a także mleko,</u>
          <u xml:id="u-17.14" who="#DanutaJuzala">— tej sytuacji towarzyszył wzmożony popyt na waluty obce i skokowy wzrost ich notowań. Postępująca „dolaryzacja” gospodarki znajduje wyraz w tym, że waluty obce stają się w coraz większym zakresie środkiem płatniczym w transakcjach pomiędzy osobami fizycznymi, a także coraz częstsze występuje żądanie — „wsadu dewizowego” w sferze obrotu uspołecznionego.</u>
          <u xml:id="u-17.15" who="#DanutaJuzala">Oszczędności na kontach dolarowych w bankach, przeliczone po kursie czarnorynkowym w 1982 r. stanowiły 16% wszystkich oszczędności, czyli oszczędności złotówkowych i walutowych liczonych po kursie czarnorynkowym. Obecnie tak liczone oszczędności w walutach wymienialnych, tj. ok. 3 mld dolarów, stanowią około 60% oszczędności. Ponadto rosną oszczędności dewizowe w gotówce, co zamraża poważne środki finansowe, świadczy o spadku zaufania do polskiego pieniądza i do jego oszczędzania, co powodowane jest zmniejszeniem jego siły nabywczej oraz zbyt niską stopą oprocentowania oszczędności w stosunku do stopy inflacji.</u>
          <u xml:id="u-17.16" who="#DanutaJuzala">Konsekwencją niekorzystnych tendencji, jak stwierdzili obywatele posłowie w trakcie dyskusji na posiedzeniu Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów, było obniżenie się skłonności do oszczędzania w formie wkładów oszczędnościowych składanych w bankach. Wprawdzie ze sprawozdania Narodowego Banku Polskiego wynika, że w okresie I kwartału br. ogólny przyrost zasobów pieniężnych ludności wyniósł 447 mld 500 mln zł, co stanowiło 14,3% ogólnej kwoty przychodów pieniężnych netto, podczas gdy w analogicznym okresie roku ubiegłego wskaźnik ten wyniósł 9,7%, jednak mimo to nastąpiło znaczne pogorszenie struktury przyrostu zasobów pieniężnych ludności, W I kwartale br. ponad 80% przyrostu zasobów pieniężnych ludności stanowi gotówka i wkłady a vista, podczas gdy 3 lata temu ich udział w przyroście zasobów pieniężnych stanowił 35%.</u>
          <u xml:id="u-17.17" who="#DanutaJuzala">Należy stwierdzić, że wysoka stopa tworzenia zasobów pieniężnych w I kwartale br. nie była wynikiem skłonności do oszczędzania, ale niedostatecznej podaży towarów i usług. W trakcie dyskusji zwrócono również uwagę na głębokie ujemne oprocentowanie oszczędności, tj. poniżej występującej stopy inflacji, chociaż jak wiemy — w roku bieżącym oprocentowanie wkładów oszczędnościowych wzrosło do 30%.</u>
          <u xml:id="u-17.18" who="#DanutaJuzala">Rosnąca, nie zamknięta luka inflacyjna, nie oddaje w pełni sytuacji na rynku konsumpcyjnym bez uwzględnienia spadku zapasów w handlu.</u>
          <u xml:id="u-17.19" who="#DanutaJuzala">W końcu I kwartału br. ocenia się, że zapasy w handlu były w cenach stałych mniejsze o około 25% w stosunku do ubiegłego roku. Głównie stan ten dotyczy zapasów artykułów nieżywnościowych. W stosunku do analogicznego okresu ubiegłego roku szacuje się, że wolumen zapasów artykułów nieżywnościowych w handlu był mniejszy o około 40%. Ocenia się również, że dla wystarczającego poziomu zapasów artykułów poza żywnościowych w handlu należałoby przeznaczyć około 20% ich rocznej produkcji. Dla osiągnięcia takiego poziomu trzeba byłoby około 5 lat pod warunkiem przeznaczania całego przyrostu produkcji na odbudowanie zapasów w handlu.</u>
          <u xml:id="u-17.20" who="#DanutaJuzala">Doświadczenia ostatnich miesięcy potwierdziły groźbę przekroczenia progu wzrostu cen, mieszczącego się w granicach 20% do 25%, powyżej którego gwałtownie wzmaga się fala różnego rodzaju rekompensat i indeksacji. Presja roszczeniowa prowadzi do dalszego wzrostu dochodów. Przekroczenie tego progu powoduje jednocześnie zatracenie motywacyjnej funkcji płacy. Zdecydowanie większego znaczenia nabierają wtedy różnego rodzaju rekompensaty wynikające ze wzrostu kosztów utrzymania, niż bodźcowa część wzrostu płac.</u>
          <u xml:id="u-17.21" who="#DanutaJuzala">Przy istnieniu podziału na ceny urzędowe i umowne i zróżnicowanym trybie ich stanowienia ponadplanowy wzrost cen stopniowo niszczy strukturę cen. Tak więc, jeżeli w gospodarce rynkowej inflacja na ogół poprawia struktury cen, w naszej sytuacji prowadzi do jej psucia. Ceny umowne same muszą brać na swe barki skutki ponadplanowego wzrostu dochodów.</u>
          <u xml:id="u-17.22" who="#DanutaJuzala">Większość zadań operacji cenowo-dochodowej w zakresie poprawy struktury cen nie zostanie w pełni zrealizowana. Na krótko uzyskano zakładany efekt relatywnego podrożenia żywności w stosunku do artykułów poza żywnościowych. Jeżeli w lutym br. ceny artykułów żywnościowych były o 48,4% wyższe niż w lutym 1987 r., a poza żywnościowe o 40,7%, to w kwietniu ceny artykułów żywnościowych były już wyższe o 49,5%, a towarów nieżywnościowych już o 53,4% w stosunku do kwietnia roku ubiegłego. Zagrożona wyraźnie jest również główna zmiana strukturalna, jaką miało być relatywne podwyższenie cen energii i materiałów w stosunku do cen artykułów przetworzonych.</u>
          <u xml:id="u-17.23" who="#DanutaJuzala">Najbardziej odbiegającą od założeń planu jest dynamika wzrostu wynagrodzeń w sferze produkcji materialnej pozarolniczej. Plan zakładał wzrost płac w tej sferze o 36%, a w sferze budżetowej o 53%, by w ten sposób ograniczyć nieuzasadnione dysproporcje. Tymczasem w pierwszych 4 miesiącach przeciętne wynagrodzenie miesięczne zaliczane w ciężar kosztów było w sferze produkcji materialnej wyższe o 56,5%, a w maju w przemyśle bez wypłat z zysku, wynagrodzenie miesięczne było wyższe o 70,2% w porównaniu z osiągniętym wynagrodzeniem w maju ubiegłego roku. Tak więc zamiast poprawy w opłacaniu pracy pracowników sfery budżetowej, wystąpił regres. Szczególnie dotyczy to płacy pracowników służby zdrowia, oświaty, nauki i wychowania. Tak wysoki wzrost dochodów w sferze produkcji materialnej pozarolniczej przekreślał jednocześnie zakładaną relatywną poprawę dochodów rolników. Ponadplanowe zmiany cen skupu od 1 lipca br. mają utrzymać realizację poprzednich założeń, Na ponadplanowy, poważny wzrost do ponad 20 punktów wynagrodzeń w sferze produkcji materialnej wpłynęła nie tylko silna presja rewindykacyjna i słabość mechanizmów ekonomicznego sterowania funduszami płac, ale także przy przeprowadzaniu operacji cenowo-dochodowej niedoszacowanie skutków wzrostu płac w 1987 r., skutków indeksacji płacy minimalnej i związanych z tym różnych dodatków do płac. Jeżeli do tego dodamy skutki wzrostu bezpośredniej rekompensaty i skutki wzrostu wartości deputatów, to faktyczny wzrost płac w sferze produkcji materialnej już w punkcie startu operacji cenowo-dochodowej wynosił nie 36%, a 42% do 43%. Na tę sytuację nałożyły się wszelkie samodzielne decyzje przedsiębiorstw, które w sumie spowodowały dodatkowy, ponadplanowy wzrost płac w sferze produkcji materialnej do wysokości 56,6%, a w maju, jak to już mówiłam, 70,2%.</u>
          <u xml:id="u-17.24" who="#DanutaJuzala">Na możliwość ponadplanowego wzrostu płac w sferze produkcji materialnej wpływ ma także dobra sytuacja finansowa przedsiębiorstw, Mimo dużego jej zróżnicowania w przedsiębiorstwach, zysk pozostający do dyspozycji przedsiębiorstw przemysłowych był w 1987 r. większy o 77% niż w 1986 r., a w 4 pierwszych miesiącach bieżącego roku o ponad 90% wyższy niż w analogicznym okresie roku ubiegłego. Taka sytuacja finansowa umożliwiła wielu przedsiębiorstwom poddanie się ostremu opodatkowaniu ponadnormatywnego wzrostu płac.</u>
          <u xml:id="u-17.25" who="#DanutaJuzala">W pierwszym kwartale br. co szóste przedsiębiorstwo kredytowane przez banki przekroczyło 60% wzrostu płac wliczonych w koszty. Wskazuje to na zjawisko występowania dużej liczby przedsiębiorstw, których przykład wywiera silną presję na inne przedsiębiorstwa. Prócz tego istniejący mechanizm kształtowania środków na wynagrodzenia (formuła opodatkowania wynagrodzeń indywidualnych), w wielu przypadkach stwarza możliwości bardzo wysokiego wzrostu płac bez konieczności dużego obciążenia zysku podatkiem od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń. Zwłaszcza jest to możliwe w korzystnej relacji zysku do płac. W rezultacie o stopie wzrostu płac, jak wskazuje Narodowy Bank Polski, decyduje organiczny skład kapitału, a nie wyniki produkcyjne przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-17.26" who="#DanutaJuzala">Występującej już trzeci rok poprawie sytuacji finansowej i rentowności przedsiębiorstw towarzyszy pogarszanie się sytuacji budżetu centralnego. Takie rozmieszczenie zasobów finansowych pogłębia z jednej strony — deficyt budżetu centralnego i nierównowagę, a z drugiej strony — eliminuje przymus ekonomiczny i presję proefektywnościową. Dotychczasowe przedsięwzięcia dla zmiany rozmieszczenia środków finansowych są mało skuteczne. W trakcie dyskusji poselskiej, na posiedzeniu Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów wskazywano na potrzebę zmniejszenia deficytu budżetowego. Wyrażono pogląd, aby w uchwale sejmowej pod adresem Rządu dać temu odpowiedni wyraz.</u>
          <u xml:id="u-17.27" who="#DanutaJuzala">Jako zjawisko niekorzystne należy uznać zwiększanie się różnego rodzaju funduszy celowych. Fundusze te podwyższają koszty działalności przedsiębiorstw i mają charakter proinflacyjny. Relacja wydatków pozabudżetowych wzrosła te 36,1% w 1984 r. do 48,5% w 1987 r.</u>
          <u xml:id="u-17.28" who="#DanutaJuzala">Szybki wzrost w ostatnich miesiącach zjawisk inflacyjnych doprowadził do pogłębienia stopnia ujemnego oprocentowania w banku tak udzielonych kredytów, jak również wkładów na rachunkach oszczędnościowych. Sytuacja taka, przy wzroście płynności finansowej przedsiębiorstw, prowadzi do olbrzymiej, wtórnej redystrybucji zasobów finansowych przedsiębiorstw. Część przedsiębiorstw czerpie korzyści z wymuszanego odraczania płacenia należności. Niektóre przedsiębiorstwa w wyniku oczekiwań inflacyjnych dążą do ulokowania swych środków w inwestycjach, bez stawiania sobie wymogów efektywnościowych. Jeszcze inne lokują swe środki finansowe w nadmiernych zapasach.</u>
          <u xml:id="u-17.29" who="#DanutaJuzala">W ostatnim okresie coraz bardziej ujawniają się także negatywne dla równowagi skutki sytuacji płatniczej, przejawiające się ubytkiem kapitałowym z tytułu nadwyżki w bilansie płatniczym, której nie można przeznaczyć na cele rozwojowe z uwagi na konieczność obsługi zadłużenia, a która i tak jest niewystarczająca. Ponadto lepiej opłacona produkcja eksportowa powoduje zwiększenie podaży pieniądza na rynku i dalszą presję na zakup dóbr konsumpcyjnych. Stąd w ostatnim okresie występuje w wielu, dziedzinach poważna różnica między dynamiką produkcji w ogóle, a dynamiką produkcji rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-17.30" who="#DanutaJuzala">Wysoka Izbo! Ożywioną dyskusję wśród obywateli posłów w trakcie posiedzenia Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów wzbudziła propozycja Rządu wydania przez Komisję pozytywnej opinii o zastosowaniu w 1988 r. zasady przejęcia do budżetu centralnego dochodów z tytułu podatku od płac, przekraczających 101% planu. Ze względu na niejasności prawne i merytoryczne związane z tą sprawą, opinia Komisji w tej sprawie zostanie sformułowana w najbliższym czasie.</u>
          <u xml:id="u-17.31" who="#DanutaJuzala">Wysoka Izbo! W odpowiedzi na krytykę Rządu za niedocenianie roli podaży, zwłaszcza produkcji dla równoważenia rynku, przedstawiciele Rządu biorący udział w posiedzeniu Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów w wystąpieniach swoich wskazywali na podejmowane przez Rząd decyzje dotyczące zmiany zaistniałych niekorzystnych trendów w równoważeniu gospodarki przez zwiększenie podaży. Zwracali jednakże uwagę na fakt, że krótki upływ czasu od podjęcia decyzji nie przyniósł jeszcze oczekiwanych rezultatów. Obywatel wicepremier Kozioł w swojej wypowiedzi m.in. podkreślił, że zostały podjęte decyzje propodażowe. Przede wszystkim następuje odpowiednia alokacja środków na rzecz zwiększenia dostaw wyrobów rynkowych. Towarzyszyć temu jednak musi zahamowanie działalności inwestycyjnej na wielu odcinkach.</u>
          <u xml:id="u-17.32" who="#DanutaJuzala">Obywatel wicepremier, odpowiadając na poruszane przez posłów problemy, dotyczące dyscyplinowania płac, dochodów, a także cen, stwierdził, że i w tych dziedzinach Rząd podjął wiele działań, których jednakże skuteczność trudno jeszcze ocenić. Rząd pracuje także nad sprawami płacowo-cenowymi, relacji pomiędzy cenami rządowymi a umownymi.</u>
          <u xml:id="u-17.33" who="#DanutaJuzala">Do pozytywnych zjawisk w sferze inwestycyjnej należy zaliczyć zwiększony udział środków w nakładach ogółem na zakup maszyn i urządzeń, a mniej na roboty budowlane. Również według oceny obywatela wicepremiera, zahamowane zostały negatywne trendy w budownictwie mieszkaniowym. Rząd podjął także decyzje o przeznaczeniu środków dewizowych na import uzupełniający, co w znacznym stopniu powinno złagodzić napięcia na rynku wewnętrznym. Aby poprawić sytuację zaopatrzenia społeczeństwa w przetwory mleczne m.in. podjęto działania w celu zwiększenia liczby pogłowia bydła mlecznego.</u>
          <u xml:id="u-17.34" who="#DanutaJuzala">Wysoka Izbo! Konkludując analizę oceny sytuacji finansowej i rynkowej, pragnę przedstawić następujące wnioski.</u>
          <u xml:id="u-17.35" who="#DanutaJuzala">— W przedłożonej przez Rząd ocenie w małym stopniu uwzględniono wyniki maja br. Tymczasem, jak sądzę, podważają one optymistyczne prognozy zawarte w informacji rządowej. Na przykład w zakresie przychodów pieniężnych ludności miały być one w skali roku wyższe jedynie o 1 bilion 393 mld zł, to jest o 9,5% w stosunku do planu. Wyniki pięciu miesięcy wskazują na znacznie wyższą dynamikę wzrostu przychodów. W wypadku regulacji płac w sferze budżetowej, nastąpi oczywiście dalszy wzrost płac.</u>
          <u xml:id="u-17.36" who="#DanutaJuzala">— Zakłada się podwyższenie cen z ok. 49% za pięć miesięcy do 57% w skali całego roku. Podwyżka ta ma dotyczyć dóbr poza podstawowych.</u>
          <u xml:id="u-17.37" who="#DanutaJuzala">Należy pamiętać, że dalszy dodatkowy wzrost dynamiki cen o 8% w skali roku wymaga podwojenia tej dynamiki w pozostającym przed nami okresie półrocza i może dotyczyć wąskiej grupy dóbr.</u>
          <u xml:id="u-17.38" who="#DanutaJuzala">W zakresie dynamiki wynagrodzeń, dostarczone przez Rząd materiały, przedstawiają prognozę, nie ujawniając przedsięwzięć, które umożliwiałyby zahamowanie presji płacowej.</u>
          <u xml:id="u-17.39" who="#DanutaJuzala">— W prognozie przewiduje się nie tylko brak wzrostu luki inflacyjnej, ale pewne jej zmniejszenie w stosunku do planowanej — 500 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-17.40" who="#DanutaJuzala">— Pomija się potrzebę odbudowania zapasów w handlu. Stąd też cały przyrost produkcji towarów ma służyć równoważeniu bieżącego strumienia dochodów ludności. Ograniczenie zapasów w handlu poniżej poziomu niezbędnego dla ciągłości sprzedaży, jest równoznaczne z nie zamkniętą luką inflacyjną. Brakuje przedsięwzięć służących odbudowie zapasów. Jest to w istocie zgoda na ograniczenie dobrowolnych oszczędności i zwiększenie bieżącego strumienia popytu, co podważa proces równowagi.</u>
          <u xml:id="u-17.41" who="#DanutaJuzala">— W memoriale rzędowym przedstawiono prognozę, przyjmując do rozwiązania problem równoważenia przedsięwzięcia jedynie ze sfery cenowo-dochodowej i podatkowej. Pominięto natomiast problem inwestycji, jako istotny czynnik oddziałujący na równowagę.</u>
          <u xml:id="u-17.42" who="#DanutaJuzala">— Załamanie równowagi oraz opór stawiany przez społeczeństwo wzrostowi cen, wymagają uwzględnienia w większym stopniu poza cenowych czynników równoważenia gospodarki, szczególnie odpowiedniego wzrostu wolumenu towarów i usług oraz właściwej alokacji czynników produkcji.</u>
          <u xml:id="u-17.43" who="#DanutaJuzala">— Stopień realizacji zadań inwestycyjnych w 1987 r. zaledwie 63%, świadczy o wielkiej niesprawności i nierównowadze w całej sferze inwestycji.</u>
          <u xml:id="u-17.44" who="#DanutaJuzala">— Wygłodzony rynek, brak zapasów i wysoka inflacja skłaniają do poszukiwań rozwiązań niekonwencjonalnych. W memoriale Rządu za takie rozwiązanie — jak dotąd — można uznać jedynie podatek stabilizacyjny, który jednak wywołuje wiele zastrzeżeń.</u>
          <u xml:id="u-17.45" who="#DanutaJuzala">— Zakres nierównowagi rynkowej i niebezpieczeństwo jej pogłębienia zmusza do przejściowego ograniczania inwestycji, w pierwszej kolejności inwestycji centralnych. Ostatnie miesiące, to wyraźnie szybsza od planu dynamika nakładów inwestycyjnych. Plan zakładał 4% do 4,3%, tymczasem w ciągu czterech miesięcy dynamika wzrostu nakładów wyniosła 18,2%. Postulować należy zmianę struktury importu na rzecz importu rynkowego i zaopatrzeniowego, służącego produkcji na rynek. Ograniczenie nawisu inflacyjnego na rynku inwestycyjnym jest zabiegiem społecznie o wiele łatwiejszym, a pośrednio i tak służy równowadze rynkowej, a nie tylko inwestycjom.</u>
          <u xml:id="u-17.46" who="#DanutaJuzala">— W zakresie zmian systemowych należy postulować przede wszystkim działania dla urealnienia oprocentowania; Zmiany muszą iść w parze z rewaloryzacją do poziomu stopy inflacji, co zapewniałoby wierzytelność. W ten sposób można by uzyskać realne środki na podniesienie stopy oprocentowania dla oszczędzających.</u>
          <u xml:id="u-17.47" who="#DanutaJuzala">— Trudno przejść do rozwiązywania problemów równowagi i racjonalizacji struktury podaży i struktury cen bez zerwania z dotychczasową praktyką sztywnego podziału na ceny urzędowe i umowne i bez stopniowego przejścia do właściwego dla aktualnych warunków cenotwórstwa. Bez tych zmian będziemy nadal musieli powtarzać w dotychczasowej formie skompromitowane operacje cenowo-dochodowe. Operacje takie po zmianie cen zatrzymują ceny urzędowe na skutek dalszego utrzymywania się wysokich dotacji, nie zatrzymuje to jednak dochodów, prowadząc w konsekwencji do degeneracji struktury cen i struktury dochodów, stając się formą działań „Syzyfowych” Przed kolejną a znowu „konieczną” operacją cenową nastąpi nie tylko dodatkowy, zwiększony wykup towarów i jeszcze bardziej podgrzany zostanie. pieniądz, ale możemy napotkać opór społeczno-polityczny. Poprawki do ustawy o cenach z maja bieżącego roku dają Rządowi uprawnienia do automatycznego regulowania udziału cen urzędowych. Jak na razie nie zakłada się skorzystania z tych uprawnień.</u>
          <u xml:id="u-17.48" who="#DanutaJuzala">— Uwzględniając olbrzymi, jednoznacznie niekorzystny wpływ deficytu budżetowego na nierównowagę oraz fakt powstawania nadmiernych zasobów środków na funduszach własnych przedsiębiorstw, a zwłaszcza na funduszach rozwoju, należy postulować, aby w roku 1988 nie tylko dostosować rozmiary deficytu budżetowego do wielkości dopuszczonej ustawą budżetową, ale dodatkowo dążyć do poprawy salda budżetu państwa. Przemawiają za tym nie tylko potrzeby podjęcia zdecydowanych przedsięwzięć na rzecz równowagi, ale i nadzwyczajne uprawnienia Rządu, które ułatwiają podjęcie wielu rozwiązań niekonwencjonalnych. Powyższe zadanie może stworzyć niezbędną presją, aby Rząd skorzystał z posiadanych obecnie uprawnień.</u>
          <u xml:id="u-17.49" who="#DanutaJuzala">Obywatelko Marszałku! Wysoka Izbo! W wyniku odbytej na posiedzeniu Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów dyskusji na temat oceny aktualnej sytuacji finansowej i rynkowej wystąpiła ze strony obywateli posłów propozycja podjęcia specjalnej uchwały. Opracowany projekt uchwały sejmowej zawarty jest w druku nr 361. W projekcie uchwały Sejm wyraża poważne zaniepokojenie z powodu utrzymywania się od kilku lat niepowodzeń w równoważeniu gospodarki, wskazuje na występujące w gospodarce zjawiska niekorzystne, sprzeczne z podstawowymi celami drugiego etapu reformy gospodarczej. Sejm zwraca uwagę, że dalsze utrzymywanie się niekorzystnych zjawisk pogłębiających nierównowagę rynkową i finansową, przekreślić może skuteczność wysiłków na wszystkich polach reformowania gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-17.50" who="#DanutaJuzala">W projekcie uchwały Sejm zobowiązuje Rząd:</u>
          <u xml:id="u-17.51" who="#DanutaJuzala">— do przyspieszenia podejmowania nadzwyczajnych rozwiązań i decyzji,</u>
          <u xml:id="u-17.52" who="#DanutaJuzala">— do intensyfikacji działań propodażowych, zwłaszcza dla potrzeb rynku oraz środków produkcji dla potrzeb rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-17.53" who="#DanutaJuzala">Ponadto Sejm, dostrzegając wysoce niekorzystny wpływ deficytu budżetowego na równoważenie gospodarki, postuluje podjęcie przez Rząd działań na rzecz poprawy salda budżetu państwa w 1988 r. Projekt uchwały obywatele posłowie otrzymali.</u>
          <u xml:id="u-17.54" who="#DanutaJuzala">Z upoważnienia Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów wnoszę, aby Wysoki Sejm podjąć raczył uchwałę w sprawie aktualnej sytuacji finansowej i rynkowej. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-17.55" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#ElżbietaGacek">Dziękuję obywatelce poseł.</u>
          <u xml:id="u-18.1" who="#ElżbietaGacek">Otwieram łączną dyskusję nad informacją Rządu, sprawozdaniami z wykonania planów gospodarczego i finansowych w 1987 r., nad wnioskiem w przedmiocie absolutorium oraz nad oceną realizacji reformy gospodarczej w ubiegłym roku oraz, nad oceną aktualnej sytuacji finansowej i rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-18.2" who="#ElżbietaGacek">Głos ma poseł Maciej Lubczyński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#MaciejLubczyński">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Dzisiejsza debata koncentruje się wokół dokumentów rządowych charakteryzujących efekty drugiego roku realizacji Narodowego Planu Społeczno-Gospodarczego na lata 1986–1990. Jego ekonomiczne rezultaty mają istotny wypływ na realność wykonania zadań całej 5-latki. Szczegółowość i krytycyzm sprawozdań rządowych, a także obszerne stanowisko komisji sejmowych, przedłożone przez posłów sprawozdawców, oraz opinia przedstawiona przez Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, zwalniają mnie z szerokiego odniesienia się do efektów uzyskanych w gospodarce w 1987 roku.</u>
          <u xml:id="u-19.1" who="#MaciejLubczyński">Przypomnę, że oceny sytuacji gospodarczej kraju oraz pogłębionej i wszechstronnej analizy skuteczności wdrażania drugiego etapu reformy gospodarczej dokonał Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej na VII plenarnym posiedzeniu w połowie czerwca br. Pragnę podkreślić, że obrady Komitetu Centralnego partii z udziałem prezydium Klubu Poselskiego naszej partii wykazały, iż staramy się krytycznie i samokrytycznie przedstawić stan gospodarki i dominujące w niej tendencje oraz na tym tle określać także odpowiedzialność Rządu i innych ogniw administracji państwowej i gospodarczej. Sformułowane na Plenum oceny dotyczą wyników osiągniętych w 1987 roku, a także w pierwszych miesiącach roku bieżącego. Oto podstawowe z nich.</u>
          <u xml:id="u-19.2" who="#MaciejLubczyński">W 1987 r. procesy gospodarcze rozwijały się pod wpływem wielu nie sprzyjających czynników zewnętrznych o charakterze obiektywnym oraz czynników wewnętrznych zależnych od nas. Obie ich grupy w dużym stopniu zdecydowały o osłabieniu tempa reformowania gospodarki i jego skutkach. Był to rok trudny.</u>
          <u xml:id="u-19.3" who="#MaciejLubczyński">Na jego wynikach zaważyły w szczególności niekorzystne warunki klimatyczne na początku roku oraz niedostateczna normalizacja stosunków Polski z krajami kapitalistycznymi. Postępowała ona przecież głównie w sferze politycznej, natomiast w dziedzinie gospodarczej jawne restrykcje zastąpione zostały ukrytą dyskryminacją, obejmującą zwłaszcza stosunki finansowo-kredytowe.</u>
          <u xml:id="u-19.4" who="#MaciejLubczyński">W dalszym ciągu priorytety polityki gospodarczej nie były dostatecznie powiązane z mechanizmami reformy. Nadal postęp w tym zakresie hamowały partykularne interesy branżowe, działania pozorowane oraz zachowawcze postawy wobec efektywnościowych wymogów reformy. Nie zdołano powstrzymać nieuzasadnionego wzrostu dochodów części ludności i postępującej w wyniku tego destabilizacji rynku. W tej sytuacji prezentacja radykalnego wariantu cen i płac doprowadziła w IV kwartale ubiegłego roku do żywiołowego kształtowania się procesów rynkowych, zaniepokojenia społecznego i nadmiernego wykupu towarów. Chciałbym przy tym podkreślić, że zachowania te stanowią również przykład społecznego kosztu otwartości i jawności polityki społeczno-gospodarczej państwa.</u>
          <u xml:id="u-19.5" who="#MaciejLubczyński">Realizacji zadań ubiegłorocznych nie sprzyjała także radykalna, tak oczekiwana i niezbędna a prowadzona niejako „w marszu” przebudowa centrum zarządzania gospodarką narodową. Po prostu okres przejściowy naruszył dotychczasowe zasady kierowania, a był za krótki na umocnienie nowych.</u>
          <u xml:id="u-19.6" who="#MaciejLubczyński">W rezultacie tych, w znacznej mierze subiektywnych, uwarunkowań osłabło tempo rozwoju gospodarczego. Wskaźniki wzrostu dochodu narodowego oraz zmiany demograficzne w 1987 r. oznaczają, że w przeliczeniu na jednego obywatela dochód narodowy ukształtował się na poziomie roku 1986, a więc nie wzrastał. Nastąpił natomiast wzrost majątkochłonności i importochłonności dochodu narodowego, przy nieznacznym jedynie zmniejszeniu materiałochłonności. Po raz pierwszy od kilku lat szybciej niż dochód narodowy wzrosło zużycie paliw i energii. Niewykonanie planowanego przyrostu dochodu narodowego było spowodowane zbyt małym postępem wykorzystania czynników wytwórczych oraz spadkiem produkcji czystej w rolnictwie. Jednocześnie rozmiary inwestowania wzrosły o 4,1%, spożycia zaś o 2,6% a więc dynamika inwestowania, jak i spożycia były większe od dynamiki wzrostu dochodu narodowego do podziału. Oczywiste, że przy ograniczonej podaży dóbr i usług inwestycyjnych wzmagało to nacisk na import, a także sprzyjało zbyt dużemu wzrostowi cen oraz obniżeniu sprawności inwestowania. Dodatkowo niepokoić musi utrzymujący się od 3 lat spadek nakładów na przemysł chemiczny i materiałów budowlanych. Wszystko to przyczyniło się do pogorszenia równowagi ekonomicznej na rynku dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych, a także równowagi finansowej państwa.</u>
          <u xml:id="u-19.7" who="#MaciejLubczyński">Mimo ograniczonego zewnętrznego wsparcia kredytowego, niezbędnego do pełnego wykorzystania potencjału gospodarki osiągnięto — liczoną w dolarach — przeszło miliardową nadwyżkę eksportu nad importem w handlu z krajami drugiego obszaru płatniczego. Oznacza to, że nastąpiło trwałe odwrócenie sytuacji w stosunku do lat siedemdziesiątych, kiedy to rozwój gospodarczy oparty był m.in. na wysokim ujemnym saldzie obrotów z drugim obszarem płatniczym. Jednak te rezultaty nie były w stanie powstrzymać narastania zadłużenia zagranicznego kraju. A więc mimo dużego wysiłku gospodarki nie osiągnęliśmy spodziewanych rezultatów w tej dziedzinie. Te niekorzystne zjawiska gospodarcze, jakie miały miejsce w 1987 r. pogorszyły niewątpliwie start do drugiego etapu reformy gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-19.8" who="#MaciejLubczyński">Wysoka Izbo! Podstawowe tendencje i zjawiska rozwojowe odzwierciedla sytuacja trzech podstawowych działów gospodarki, a mianowicie: przemysłu, budownictwa i rolnictwa. Otóż w 1987 r. produkcja przemysłu uspołecznionego wzrosła nieco powyżej założeń. Centralnego Planu Rocznego, ale jej tempo było wolniejsze niż w 1986 r. Pozytywnym faktem jest to, że zgodnie z CPR nastąpił z jednej strony spadek produkcji przemysłu wydobywczego, a z drugiej — wzrost wyrobów przemysłu przetwórczego, lecz znaczna część przyrostu została przeznaczona na eksport. W konsekwencji nie spowodowało to poprawy sytuacji na rynku wewnętrznym.</u>
          <u xml:id="u-19.9" who="#MaciejLubczyński">Rok ubiegły zaznaczył się tylko nieznacznym wzrostem produkcji globalnej budownictwa. Jednocześnie nie zostały wykonane zadania CPR w zakresie produkcji podstawowej przedsiębiorstw budowlano-montażowych. Pewnym optymizmem napawa natomiast fakt, że w ub. roku, po wielu latach spadku, zwiększył się zakres budownictwa mieszkaniowego. Oddano do użytku więcej mieszkań niż w dwu poprzednich latach. Wzrosły, nie osiągając jednak planowanych, rozmiary spółdzielczego budownictwa mieszkaniowego. Dynamicznie rozwijało się, przekraczając zadania planu, budownictwo indywidualne. Nieco lepszemu zaspokojeniu potrzeb sprzyjała także poprawa standardu zasobów mieszkaniowych z racji coraz większego zakresu prowadzonych remontów i prac modernizacyjnych. W 1987 r. wyremontowano i zmodernizowano prawie dwukrotnie więcej mieszkań niż w roku poprzednim.</u>
          <u xml:id="u-19.10" who="#MaciejLubczyński">Co się zaś tyczy rolnictwa, to po kilku korzystnych latach, rok 1987 okazał się dla niego nieco gorszy. W rezultacie obniżyła się produkcja roślinna i zwierzęca, mniejsze były zbiory owoców. Nie bez znaczenia był w tym przypadku zakres zasilania rolnictwa w środki produkcji i niezbędnego sprzętu. O ile stosunkowo niezłe było zaopatrzenie w nawozy mineralne, środki ochrony roślin i niektóre maszyny, o tyle ostro dawały znać o sobie braki węgla, oleju napędowego, wapna, części zamiennych i innych rodzajów maszyn.</u>
          <u xml:id="u-19.11" who="#MaciejLubczyński">Obywatele Posłowie! Analiza równowagi finansowej wskazuje, że w 1987 r. wystąpiły równolegle dwa, wzajemnie ze sobą powiązane zjawiska — zdecydowany wzrost środków finansowych przedsiębiorstw przy systematycznym pogłębianiu się nierównowagi budżetowej państwa. Tempo wzrostu zysków pozostających w przedsiębiorstwach ponad dwukrotnie wyprzedzało wzrost cen czynników produkcji. Tak znaczne zwiększenie środków znajdujących się w dyspozycji przedsiębiorstw nie mających pokrycia w podaży, spowodowało odłożenie się znacznych środków na kontach funduszów rozwoju przedsiębiorstw. Korzystna sytuacja finansowa przedsiębiorstw utrzymywała się w zasadzie przez cały ubiegły rok. Nie uległa ona zmianie nawet mimo zaostrzenia w połowie roku polityki kredytowej banków. Możliwości finansowe były nadal tak duże, że pozwoliły na realizację wyższego niż planowano wolumenu nakładów inwestycyjnych, a także wyższej dynamiki płac.</u>
          <u xml:id="u-19.12" who="#MaciejLubczyński">Poprawie sytuacji finansowej przedsiębiorstw towarzyszyło zmniejszenie przepływu środków finansowych do budżetu państwa. Nastąpiło to w warunkach nieosiągnięcia założonych pierwotnie dochodów, zwłaszcza z tytułu podatku dochodowego i podatku od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń przy jednoczesnym przekroczeniu wydatków budżetowych. W konsekwencji w budżecie państwa, który, jak pamiętamy, wymagał korekty Sejmu, wystąpił wymieniany już dzisiaj deficyt. Świadczy to o braku spójnego modelu polityki gospodarczej. Uchwalona przez Sejm polityka trudnego pieniądza i selektywnego kredytowania nie była wspierana dyscypliną finansową na innych odcinkach. Znalazło to m.in. wyraz w nieuzasadnionym wynikami produkcyjnymi wzroście dochodów przedsiębiorstw, fali podwyżek płac, rozdęciu frontu inwestycyjnego kosztem postępu decydującego o efektywności gospodarowania.</u>
          <u xml:id="u-19.13" who="#MaciejLubczyński">Wysoka Izbo! Występujący wczoraj z tej trybuny I Sekretarz Komitetu Centralnego naszej partii, tow. Wojciech Jaruzelski, odnosząc się do aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej powiedział: „VII Plenum wypracowało niezbędne wnioski. Najważniejszy, to bardziej konsekwentne i zdecydowane wprowadzenie nowej logiki gospodarowania. W perspektywie około trzech lat powinno to przynieść zasadniczy postęp”.</u>
          <u xml:id="u-19.14" who="#MaciejLubczyński">Osiągnięcie tego celu wymagać będzie: po pierwsze — odbudowania równowagi gospodarczej, po drugie — trwałego zahamowania inflacji, po trzecie — skutecznego przezwyciężania barier występujących w świadomości ludzkiej.</u>
          <u xml:id="u-19.15" who="#MaciejLubczyński">Wyrażam przekonanie, że Rząd, kierując się uchwałą VII Plenum Komitetu Centralnego naszej partii oraz mając do dyspozycji nadzwyczajne uprawnienia i pełnomocnictwa, w które wyposażył go Sejm, potrafi przełamać niekorzystne a umocnić dobre tendencje i osiągnąć zakładane rezultaty.</u>
          <u xml:id="u-19.16" who="#MaciejLubczyński">Obywatele Posłowie! Uwzględniając powyższe, pragnę oświadczyć, że członkowie Klubu Poselskiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej będą głosować za wnioskiem posła sprawozdawcy, Bolesława Strużka o udzielenie Rządowi absolutorium. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-19.17" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#ElżbietaGacek">Głos ma poseł Władysław Szymański.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#WładysławSzymański">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Rok temu w dyskusjach sejmowych skupialiśmy uwagę na potrzebie nowego zrywu reformatorskiego, widząc w tym naszą główną szansę, główną rezerwę ekonomiczną i polityczną. Obecnie nasza uwaga skupia się na poważnych zagrożeniach drugiego etapu reformy. Mimo, że nie nastąpiło załamanie w produkcji, poważnie pogłębia się nierównowaga rynkowa i finansowa, gwałtownie wzmogła się eskalacja inflacji. Ujawniła się więc olbrzymia bariera, niebezpieczny falstart na drodze do drugiego etapu reformy. Legły w istocie w gruzach podstawowe założenia operacji cenowo-dochodowej. Jest to tym groźniejsze, że w świadomości społecznej istnieje wciąż duże utożsamianie reformy z powyższymi operacjami i ze zmianami cen. Dlatego też wielkie niepowodzenia w tym zakresie obniżają i tak już niski społeczny kredyt zaufania do przedsięwzięć reformatorskich.</u>
          <u xml:id="u-21.1" who="#WładysławSzymański">Równowaga jest elementarnym warunkiem gospodarowania. Większość ze 160 zadań realizacyjnych drugiego etapu reformy nie da oczekiwanych efektów bez równowagi. Bez równowagi, bez stabilnych reguł ekonomicznych i zaufania do pieniądza wszystkie inne rozwiązania nie mogą dawać oczekiwanych skutków. W tym roku w zakresie wzrostu cen najprawdopodobniej przekroczymy poziom zakładany w tzw. wariancie radykalnym przedstawionym do referendum, który zakładał, jak wszyscy wiedzą, 57-procentowy wzrost cen w skali roku. Ale mimo to nie tylko nie zrealizujemy większości zadań zakładanych w wariancie łagodnym, ale ponosimy konsekwencje wyzwolenia się wielu groźnych zjawisk destabilizacyjnych i destrukcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-21.2" who="#WładysławSzymański">Wysoka Izbo! Obecnie do groźnych zjawisk destrukcyjnych w gospodarce zaliczyć należy przede wszystkim utrzymywanie się wciąż istotnego przyrostu bieżącej siły nabywczej ludności mimo poważnego spadku zapasów w handlu i całkowitego spadku u ludności skłonności do dobrowolnych oszczędności. W ciągu 5 miesięcy br. przewaga przychodów ludności nad wzrostem cen zwiększyła siłę nabywczą o około 12%.</u>
          <u xml:id="u-21.3" who="#WładysławSzymański">Zrównoważony rynek wymaga w naszych warunkach zapasów odpowiadających sprzedaży w okresie około stu dni. Obecne zapasy ocenia się na około 50 dni, gdy jeszcze w 1985 r. zapasy te wynosiły 63 dni sprzedaży.</u>
          <u xml:id="u-21.4" who="#WładysławSzymański">Zbliżyły się one niebezpiecznie do poziomu z 1981 r. kiedy wynosiły one 45 dni sprzedaży.</u>
          <u xml:id="u-21.5" who="#WładysławSzymański">Na szczęście korzystniejsza ze społecznego punktu widzenia jest obecnie struktura tych zapasów, gdyż o wiele lepszy jest zakres zrównoważenia rynku żywnościowego. Można powiedzieć, że jest to niepodważalny dowód na to, jak duże znaczenie w naszych warunkach ma wzrost stabilności produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-21.6" who="#WładysławSzymański">Załamanie zapasów na rynku towarów poza żywnościowych jest bardzo dotkliwe. W kwietniu bieżącego roku były one niższe, w cenach stałych, o 40% od kwietnia ubiegłego roku. Stąd też wiele ważnych dla rynku towarów, jest w sklepach tylko od czasu do czasu. „Przelatują” one bez zatrzymywania się przez hurt i sklepy, kreując po drodze spekulację i wtórny nie kontrolowany podział dochodów.</u>
          <u xml:id="u-21.7" who="#WładysławSzymański">Aby doprowadzić do równowagi i nie zakłóconej sprzedaży należałoby przeznaczyć przynajmniej 1/5 rocznej produkcji towarów nie na sprzedaż i konsumpcję, a na odtworzenie zapasów. To określa skalę zadań gospodarki w zakresie równoważenia. Dokąd jednak bieżąca siła nabywcza ludności rośnie szybciej niż bieżąca podaż towarów, oraz dokąd nikt nie myśli o oszczędzaniu, dotąd jesteśmy jeszcze na etapie niszczenia rynku. Skutkiem załamania rynku jest wzrost dwuwalutowości w gospodarce i brak zaufania do polskiego pieniądza.</u>
          <u xml:id="u-21.8" who="#WładysławSzymański">W ostatnim roku pogłębiła się ogólna nierównowaga finansowa. Trzeci rok z rzędu utrzymują się tendencje do pogorszenia rozmieszczenia zasobów finansowych w gospodarce. Z jednej strony pogłębia się deficyt budżetu centralnego, brakuje zdrowych zasobów finansowych w banku, a z drugiej strony przedsiębiorstwa jako całość wyraźnie poprawiają swoją sytuację finansową, zwiększając środki na funduszach własnych. Rosną również środki na różnego typu funduszach celowych, których większość tworzona jest na bazie kosztów i ma wyraźnie proinflacyjny charakter. Można więc powiedzieć, że w gospodarce utrzymują się obecnie różnokierunkowe siły oddziałujące destrukcyjnie na równowagę. Z jednej strony wzrost siły nabywczej ludności i całkowity brak zaufania do pieniądza, a z drugiej strony deficyt budżetu centralnego i na ogół dobra sytuacja finansowa przedsiębiorstw, która przecież wyklucza przymus ekonomiczny i neutralizuje bodźce do wzrostu produkcji i poprawy efektywności.</u>
          <u xml:id="u-21.9" who="#WładysławSzymański">Występująca sytuacja na rynku i w finansach oraz eskalacja zjawisk inflacyjnych prowadzi do zliberalizowania reguł ekonomicznych. Łagodnieją wymogi ekonomiczne, a zakres ruchów cen degraduje rolę rachunku ekonomicznego i paraliżuje autoregulacyjne mechanizmy reformy.</u>
          <u xml:id="u-21.10" who="#WładysławSzymański">Jako groźny sygnał alarmowy uznać obecnie należy fakt całkowitego braku skłonności ludności i samodzielnych przedsiębiorstw do dobrowolnego oszczędzania. Nieadekwatność oprocentowania w banku w stosunku do wzrostu stu cen oraz utrzymywanie się stanu oczekiwań inflacyjnych powoduje, że potęguje się ucieczka od środków finansowych. Zwiększa to chaos w wydatkach, chomikowanie zapasów, podejmowanie inwestycji za wszelką cenę, gdyż wszystko jest lepsze niż przetrzymywanie pieniądza.</u>
          <u xml:id="u-21.11" who="#WładysławSzymański">Dysproporcja pomiędzy skalą inflacji a oprocentowaniem prowadzi do olbrzymiej wtórnej redystrybucji dochodów, a wtedy jedni myślą o tym, jak przed tą redystrybucją się obronić, inni jak na niej zarobić, a mało już kto myśli o rzetelnej pracy. To co założono w programie II etapu reformy, a więc liberalizm założycielski, pluralizm sektorowy i podmiotowy, swoboda wejścia na rynek i otwartość gospodarki na przedsiębiorczość, to wszystko ważny, ale tylko potencjalny krok na drodze reform. To co dzieje się z równowagą, inflacją, zmiennością reguł finansowych i zaufaniem do pieniądza, to realny krok wstecz, to erozja infrastruktury ekonomicznej i społecznej reformy. Dlatego też można powiedzieć, że aktualnie moc mechanizmów hamowania reformy jest większa niż moc mechanizmów jej przyspieszania.</u>
          <u xml:id="u-21.12" who="#WładysławSzymański">Wysoka Izbo! Jesteśmy w takiej sytuacji, że niepowodzenia muszą w jeszcze większym stopniu niż ewentualne osiągnięcia stawać się impulsem do zwiększania zdecydowania i konsekwencji w pokonywaniu barier systemowych, świadomościowych i politycznych na drodze do równowagi i efektywności.</u>
          <u xml:id="u-21.13" who="#WładysławSzymański">Kompleksowej oceny wymaga przede wszystkim zjawisko chronicznej nieskuteczności w zakresie równoważenia, uporczywa recydywa niepowodzeń w tym zakresie. Zbyt często zapominamy o tym, że równowaga nie tylko stanowi elementarny warunek racjonalności gospodarowania, ale z drugiej strony, by ją osiągnąć i utrwalić, trzeba spełnić wiele podstawowych wymogów racjonalności gospodarowania. Niepowodzenia nasze w równoważeniu są niestety dowodem na to, że tych wymogów nie spełniamy.</u>
          <u xml:id="u-21.14" who="#WładysławSzymański">Dla osiągnięcia trwałej równowagi przede wszystkim konieczne jest posiadanie prawidłowego mechanizmu alokacji zasobów i związane z tym proefektywnościowe i prorynkowe przekształcenia w gospodarce. A to wymaga konsekwentnego zerwania z tolerowaniem nieefektywnych przedsiębiorstw i nieefektywnych branż. Bez tego będziemy siłą bezwładu podtrzymywać materiałochłonną, energochłonną strukturę gospodarczą. Strukturę produkcji, która jest nie tylko inflacjogenna i samopożerająca się, ale która w obecnych warunkach nie jest zdolna nawet do reprodukcji prostej. A wtedy brak wzrostu efektywności będzie się przejściowo zastępować w jedyny dostępny sposób, a mianowicie przez mobilizowanie doraźnego wzrostu produkcji i konsumpcji, przez zdobywanie środków na drodze dekapitalizacji, zadłużenia i absorbowania nadmiernego zasobów przyrody, a więc kosztem przejadania przyszłości. Bez zdecydowanej racjonalności w zakresie rozmieszczenia czynników produkcji nie może nastąpić ilościowe dostosowanie podąży do popytu, a wtedy same zmiany cen nigdy nie będą skuteczne.</u>
          <u xml:id="u-21.15" who="#WładysławSzymański">Z aprobatą należy przyjąć obecne zapowiedzi Rządu o zerwaniu z tolerancją w stosunku do nieefektywnych przedsiębiorstw i nieefektywnych branż. Liczyć należy jedynie na to, że nie będzie to działanie naskórkowe, a zarazem oczekiwać żelaznej konsekwencji tak niezbędnej do walki z „żelaznymi” strukturami.</u>
          <u xml:id="u-21.16" who="#WładysławSzymański">Drugą sferą przemian niezbędnych dla równowagi musi stać się w o wiele większym stopniu niż dotychczas sfera finansów i kreowania pieniądza. Nie można zlikwidować nierównowagi przez zwiększenie podaży dopóki wewnętrzne reguły pieniężne tak kreują popyt, że z zasady nie da się on zaspokoić. Istnieje pilna potrzeba wyciągnięcia wniosku z faktu, że tylko w krajach socjalistycznych i tylko przy pasywności finansów i pieniądza istnieje możliwość tłumienia inflacji, a więc działanie mechanizmu na rzecz nierównowagi. Wyrazem olbrzymiego konserwatyzmu ekonomicznego jest ujawniające się często przekonanie, że można przez rygorystyczną kontrolę cen zapobiec skutecznie inflacji. A przecież walki z inflacją nie należy widzieć w sztucznym hamowaniu cen, gdy nadmierne wydatki są już faktem, ale przede wszystkim w skutecznym ograniczaniu samych wydatków i strumienia pieniądza.</u>
          <u xml:id="u-21.17" who="#WładysławSzymański">Wysoka Izbo! Obecnie niezbędne jest podjęcie kompleksowych działań stabilizujących, których celem powinno być przede wszystkim zneutralizowanie olbrzymiego niedoboru, swoistej wyrwy, która powstała na rynku oraz zdecydowane ograniczenie inflacji i odbudowanie u ludności i w przedsiębiorstwach zaufania do pieniądza. Złudzeniem byłoby, że potrafimy zneutralizować wielki niedobór, jaki powstał na rynku i w zapasach jedynie przy pomocy cen. Koniecznością staje się przejściowe, istotne ograniczenie inwestycji, zwłaszcza centralnych. Przemawia za tym jednocześnie zakres nawisu inflacyjnego na rynku inwestycyjnym.</u>
          <u xml:id="u-21.18" who="#WładysławSzymański">By odbudować skłonność do dobrowolnego oszczędzaniu w przedsiębiorstwach i u ludności niezbędne staje się podjęcie działań na rzecz urealnienia oprocentowania, które powinno iść w parze z rewaloryzacją wierzytelności. Konieczne staje się urealnienie wierzytelności przynajmniej do poziomu inflacji, by w ten sposób uzyskać realne środki dla podniesienia stopy oprocentowania dla oszczędzających. Obecnie każdy kredyt jest jednocześnie darem W postaci samospłaty, stąd m.in. zdziwienie, jakie wzbudza aktualny zakres ulg w oprocentowaniu kredytów. Nie możemy łudzić się, że urealnimy oprocentowanie przy 60-procentowym wzroście cen w skali roku. Program ten będzie tym bardziej realny, im bardziej skuteczne będą działania na rzecz ograniczenia stopy inflacji. Przy ograniczeniu w przyszłym roku stopy inflacji do 30% już obecne oprocentowanie zbliżyłoby się do realnego, co w istotny sposób zmieniłoby stosunek do oszczędzania i zaufanie do pieniądza. Należy podjąć zadanie zasadniczego ograniczenia inflacji, chociaż nie będzie to zadanie łatwe, zważywszy, że wzrost cen w przyszłym roku przesądzony tylko przez same przechodzące skutki zmian cen w tym roku przekroczy najprawdopodobniej 20%.</u>
          <u xml:id="u-21.19" who="#WładysławSzymański">Ostatnia operacja cenowo-dochodowa obnażyła w sposób bezwzględny i dotkliwy słabości naszego cenotwórstwa, a zwłaszcza konsekwencje sztywnego podziału na ceny urzędowe i umowne, oraz związane z tym coroczne odgórne zmiany cen. Niestety, jesteśmy w stanie zatrzymywać ceny urzędowe, ale nie zatrzymujemy dochodów, a wtedy oczywiście następuje degeneracja i ceny i dochodów. W ten sposób powtarzane co roku odgórne centralne zmiany cen nie tylko stają się formą „Syzyfowego działania”, ale jednocześnie podtrzymują przeświadczenie, że ceny nie zależą od reguł ekonomicznych, a od woli władzy. W ten sposób państwo wbrew swym interesom pozostaje w świadomości społecznej wciąż stroną, a nie staje się jedynie arbitrem przy rozwiązywaniu różnorakich sprzeczności, które istnieją w gospodarce.</u>
          <u xml:id="u-21.20" who="#WładysławSzymański">W tej sytuacji koniecznością ekonomiczną i społeczno-polityczną staje się wydatne ograniczenie udziału cen urzędowych i związana z tym liberalizacja i ekonomizacja cenotwórstwa. Może to mieć miejsce jedynie wtedy, gdy konsekwentnie wejdziemy na drogę polityki twardego finansowania i trudnego pieniądza. Bez powyższych zmian w niedługim czasie będziemy musieli stanąć twarzą w twarz ze społeczeństwem z propozycją poważnych zmian cen urzędowych, w skuteczność której to zmiany nie będzie już wierzyło nie tylko społeczeństwo, ale i sami decydenci.</u>
          <u xml:id="u-21.21" who="#WładysławSzymański">Utrzymywanie się obecnego zakresu zjawisk inflacyjnych przynosi dotkliwe skutki rolnictwu. Miasto znajduje się bliżej towarów przemysłowych niż wieś, stąd na wsi bardziej bolesne są skutki nierównowagi i występującej w handlu spekulacji i nadużyć. Przy sezonowej produkcji, przy dominacji cen urzędowych w sprzedaży produktów rolnych oraz przy żywiole umownych cen towarów zakupywanych przez rolników, inflacja czyni poważne spustoszenie w zakresie dochodów i w motywacjach produkcyjnych rolnictwa. A po wielu doświadczeniach uznaliśmy wszyscy, że stały wzrost produkcji rolnej stanowi czynnik minimum stabilności gospodarczej i społeczno-politycznej w Polsce. Dlatego też każde niebezpieczne kumulowanie się zagrożeń w rolnictwie musi wywoływać odpowiednie działania ochronne. Ludowcy oczekują od Rządu przygotowania i wdrożenia antyinflacyjnych działań stabilizacyjnych. Ma to obecnie zasadnicze znaczenie dla całej gospodarki, a rolnictwa w szczególności.</u>
          <u xml:id="u-21.22" who="#WładysławSzymański">Wysoka Izbo! Cechą obecnego okresu jest to, że mamy zarazem nie notowane dotychczas otwarcie na zasadnicze zmiany w gospodarce i olbrzymie bariery przekształceń ekonomicznych. Istnieje w tej sytuacji pilna potrzeba zjednoczenia wszystkich proreformatorsko zorientowanych sił społecznych. Poszerzyć się musi platforma i zakres dialogu, by tą drogą zwiększyć bazę społecznego poparcia lub przynajmniej uzyskać przyzwolenie na wiele niezbędnych przedsięwzięć. Wielką społeczną potrzebą staje się pakt autorytetów z różnych środowisk, by we wspólnym interesie pobudzać współpracę i nie zaprzepaszczać powodzenia podejmowanych zmian w gospodarce.</u>
          <u xml:id="u-21.23" who="#WładysławSzymański">Głównym problemem spornym są nie tyle kierunki reform gospodarczych, co zakres procesu demokratyzacji pozaekonomicznej. Nie może ulegać wątpliwości, że konieczny jest taki przynajmniej zakres postępu demokratyzacji, który jest niezbędny dla realizacji reform ekonomicznych, ale nie aż taki, który by podważał obecnie stabilność państwa i w konsekwencji zasadniczo utrudniał reformę gospodarczą. Nie należy zapominać, że nie tylko demokratyzacja warunkuje reformę gospodarczą, ale i odwrotnie, przemiany w gospodarce warunkują demokratyzację. Celem reformy gospodarczej jest nie tylko wzrost efektywności ekonomicznej, ale wzrost niezależności podmiotów gospodarczych, co jest przecież fundamentem przemian demokratycznych w państwie.</u>
          <u xml:id="u-21.24" who="#WładysławSzymański">Obywatelko Marszałku! Wysoki Sejmie! Klub Poselski Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, uwzględniając szeroką dyskusję w komisjach sejmowych, popierać będzie uchwały zgłoszone przez Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów. Ludowcy oczekują jednocześnie, że otrzymane od Sejmu nadzwyczajne pełnomocnictwa będą tak wykorzystywane przez Rząd, by wyeliminować poważne zagrożenia, jakie ujawniły się w I półroczu br., by tym samym stworzyć warunki dla realizacji zadań zgodnie z założeniami reformy. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-21.25" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#ElżbietaGacek">Proszę sekretarza posła Jacka Piechotę o odczytanie komunikatu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#JacekPiechota">W dniu dzisiejszym, tj. 12 lipca 1983 r., bezpośrednio po zarządzeniu przerwy w obradach Sejmu, odbędzie się posiedzenie Komisji Rynku Wewnętrznego i Usług — w sali nr 118 im. Konstytucji 3 Maja.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#ElżbietaGacek">Zarządzam przerwę w obradach do godz. 15.</u>
          <u xml:id="u-24.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 13 min. 45 do godz. 15 min. 05)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#MarekWieczorek">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-25.1" who="#MarekWieczorek">Kontynuujemy łączną dyskusję nad informacją Rządu, sprawozdaniami z wykonania planów gospodarczego i finansowych w 1987 r., nad wnioskiem w przedmiocie absolutorium oraz nad oceną realizacji reformy gospodarczej w ubiegłym roku oraz nad oceną aktualnej sytuacji finansowej i rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-25.2" who="#MarekWieczorek">Głos ma poseł Henryk Swinarski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-26">
          <u xml:id="u-26.0" who="#HenrykSwinarski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Byliśmy wczoraj świadkami niecodziennego, międzynarodowego wydarzenia, wizyty Michaiła Gorbaczowa w polskim Sejmie. Ze szczególnym zainteresowaniem posłowie, członkowie Klubu Poselskiego Stronnictwa Demokratycznego, wysłuchali jego wystąpienia — prostych, trafiających do umysłów i serc słów, wyrażających stosunek do współpracy polsko-radzieckiej, oceniających problemy przeszłości i kreślących zadania przyszłości. Cenimy te słowa wysoko. W kontekście naszych dzisiejszych obrad najbardziej istotne są te elementy wystąpienia, które dotyczą wspólnych stosunków gospodarczych. Można mieć nadzieję, że wkroczą one w nową erę i że przyczynią się do przezwyciężenia trudności, które są udziałem naszej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-26.1" who="#HenrykSwinarski">Obywatele Posłowie! Przedłożone Sejmowi sprawozdania Rządu o przebiegu wykonania Narodowego Planu Społeczno-Gospodarczego w roku 1987 i realizacji w tymże roku ustawy budżetowej, wskazują na osłabienie procesów gospodarczych. Znajduje to wyraz w pogarszaniu równowagi ekonomicznej zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej. Wzrost dochodu narodowego był niższy niż w roku 1986 — wzrósł on zaledwie o 1,7%, przy założonym w Centralnym Planie Rocznym przyroście o 2,8%. Utrzymanie dotychczasowych tendencji grozi gospodarce poważną utratą zdolności nawet do reprodukcji prostej majątku narodowego. Społeczna wydajność pracy nie odpowiadała technicznemu jej uzbrojeniu. Pogorszyły się wskaźniki materiałochłonności i energochłonności produkcji. Wzrósł nacisk na rynek w wyniku większych niż planowano dochodów ludności.</u>
          <u xml:id="u-26.2" who="#HenrykSwinarski">Reforma cenowo-dochodowa nie przyczyniła się do jakościowych zmian w funkcjonowaniu gospodarki. Progi wzrostu cen były zbyt wysokie, zaś rozwiązania płacowe nieracjonalne. W pierwszym przypadku chodzi o takie wzrosty, które nie rodziłyby napięć społecznych. W drugim — o takie mechanizmy, które motywowałyby wzrost wysiłku produkcyjnego i twórczego.</u>
          <u xml:id="u-26.3" who="#HenrykSwinarski">Opracowanie i wdrożenie systemów, które pozwoliłyby coraz lepiej opłacać wydajną pracę i zamykać dopływ pieniądza do kieszeni tych, którzy pracują źle, to pilna konieczność, to zadanie, które ciągle przed nami stoi, to warunek wzrostu liczby towarów i usług, warunek postępu w całej gospodarce.</u>
          <u xml:id="u-26.4" who="#HenrykSwinarski">Operacja cenowo-dochodowa znalazła też swoje odbicie w nader wysokim osłabieniu polskiego pieniądza w procesach gospodarczych. Brak ciągłości sprzedaży wielu towarów, drastyczny spadek zapasów, wzrost popytu na waluty obce, niepokojące zjawisko zwiększenia ich roli i znaczenia w transakcjach między osobami fizycznymi i jednostkami gospodarczymi, to przykłady wskazujące na rozchwianie gospodarki, na brak konsekwencji w realizacji zadań określonych reformą i zmierzających do poddźwignięcia gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-26.5" who="#HenrykSwinarski">Przystąpiliśmy do realizacji reformy gospodarczej w niezwykle trudnych warunkach. Jej wprowadzeniu towarzyszy niecierpliwość społeczna, a także zdecydowany opór tych, którym odpowiadały dotychczasowe układy. Opór ten przejawia się w różnych formach, a przede wszystkim w niechęci do dokonywania zmian strukturalnych i wdrażania nowych rozwiązań. Stan, ten legł u podstaw nakreślenia konkretnych kierunków drugiego etapu reformy.</u>
          <u xml:id="u-26.6" who="#HenrykSwinarski">Programu wdrażania rozwiązań, zwłaszcza zaś samych mechanizmów ekonomiczno-finansowych, nie można traktować jako uniwersalnego panaceum na gospodarcze kłopoty. Nie wolno patrzeć na nie w oderwaniu od polityki społeczno-ekonomicznej państwa. Wprost przeciwnie — większość z nich musi wyrastać z tej polityki. Analiza dotychczasowych doświadczeń wskazuje zaś, że kształtowaniu szeregu mechanizmów nie towarzyszy aktywna polityka gospodarcza. Przykładem może być budownictwo mieszkaniowe, w tym tak ważne budownictwo indywidualne. Przewlekłe procedury tworzenia i zatwierdzania planu przestrzennego zagospodarowania gmin, miast, osiedli i województw, mitręga urzędnicza, stosunek części administracji państwowej do tego zagadnienia — przekreślają wysiłki ludzkie i są dowodem na mnożenie propozycji bezpośredniego angażowania się społeczeństwa do rozwiązywania jego spraw bez konkretnego wsparcia tych propozycji. Rodzi to zwątpienie i niewiarę w rzeczywiste dążenie do zmiany sytuacji gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-26.7" who="#HenrykSwinarski">Wysoka Izbo! Stronnictwo Demokratyczne kilkakrotnie na swym najwyższym forum, jakim jest Kongres i Centralny Komitet, zajmowało się problemami naszej gospodarki. Wyrażaliśmy i wyrażamy nadal pogląd, że małe i średnie przedsiębiorstwa, drobna wytwórczość państwowa, spółdzielcza i prywatna, rzemiosło, handel, obsługa wsi i gospodarki żywnościowej, powinny być ważkim elementem unowocześniania gospodarki. Wymienione dziedziny, wykazując znacznie większą elastyczność od form wielkoprzemysłowych, dać mogą większe szanse inicjatywie i przedsiębiorczości, modernizacji i postępowi technicznemu.</u>
          <u xml:id="u-26.8" who="#HenrykSwinarski">Wypowiadaliśmy się i jesteśmy nadal za konsekwentnym ograniczaniem dotacji w odniesieniu do nieefektywnych przedsiębiorstw, kierowaniem środków materialnych na te dziedziny, które mogą szybko i efektywnie je wykorzystać.</u>
          <u xml:id="u-26.9" who="#HenrykSwinarski">Wskazywaliśmy i wskazujemy nadal na potrzebę restrukturalizacji naszej gospodarki. Trzeba na to zagadnienie patrzeć szeroko, wspierać branże nowoczesne, przyszłościowe, doceniać względy technologiczne, widzieć też formy organizacyjne, umacniać „małe”.</u>
          <u xml:id="u-26.10" who="#HenrykSwinarski">Uważamy za konieczne kapitałowe zasilanie gospodarki. Istotne są tu źródła wewnętrzne i zagraniczne. I z jednych, i z drugich powinniśmy korzystać. Dlatego też będziemy popierać wszystkie efektywne rozwiązania, jak np. stworzenie rynku obligacji i akcji, które pozwolą sięgnąć po wolne złotówki, jak również dewizowe środki, będące w dyspozycji naszych obywateli i zagranicznych kapitałodawców.</u>
          <u xml:id="u-26.11" who="#HenrykSwinarski">Ważną rolę w organizowaniu kapitałów muszą odegrać nowo powstające banki, w tym proponowana przez nasze Stronnictwo spółka — bank drobnej wytwórczości i rzemiosła. Uważamy za niezbędne tworzenie preferencji tam, gdzie istnieją największe potrzeby. Ekonomia polityczna socjalizmu musi zmienić podejście do pojęcia kapitału, a praktycznie powinna sprzyjać wykorzystywaniu go do skuteczniejszego rozwiązywania problemów gospodarczych, do dynamizowania naszej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-26.12" who="#HenrykSwinarski">Obywatele Posłowie! Dotychczasowe próby przeciwdziałania nierównowadze ekonomicznej nie przyniosły większych rezultatów. Przyczyną było częstokroć regulowanie poszczególnych elementów gospodarki bez rozwiązań kompleksowych, bez jednoczesnej zmiany struktury gospodarczej. Przykłady można tu mnożyć.</u>
          <u xml:id="u-26.13" who="#HenrykSwinarski">Nadal brakuje spójnego oddziaływania na popyt, ceny, podaż. Równoważenie rynku konsumpcyjnego w drodze odpowiedniej polityki płacowej może dać pozytywne rezultaty, jeśli płace spełniać będą równocześnie rolę czynnika proefektywnościowego. Tymczasem lista ulg za realizację różnych celów oraz możliwość indywidualnego załatwienia obniżeń lub anulowań obciążeń z tytułu wzrostu plac przeczy tej zasadzie. Dodać do tego trzeba występujący niejednokrotnie brak zainteresowania przedsiębiorstw racjonalizacją wypłat wynagrodzeń. Ograniczenie tempa przyrostu płac tempem przyrostu cen nie zdało egzaminu.</u>
          <u xml:id="u-26.14" who="#HenrykSwinarski">Nie dokonana została zapowiedziana w 1987 r. rewizja planu inwestycyjnego. Nie wyciągnięto zatem wniosków z nieudanych korekt planu inwestycyjnego, przeprowadzonych w latach 1980–1985; pozostawiono bez ingerencji budzące najwięcej zastrzeżeń inwestycje sektora paliwowo-energetycznego, które pochłaniają jedną trzecią środków lokowanych w inwestycjach przemysłowych.</u>
          <u xml:id="u-26.15" who="#HenrykSwinarski">Typowym przykładem braku spójnego i kompleksowego oddziaływania na gospodarkę jest system finansowy. Poszczególne jego ogniwa bardzo często funkcjonują w sposób przeciwstawny. Polityka twardego kredytowania przedsiębiorstw osłabiona jest przez system ulg oraz nadmierną płynność finansową przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-26.16" who="#HenrykSwinarski">Przyrost wartości produkcji dokonywał się, a i dokonuje nadal, przez wzrost cen, a nie rzeczywistą dynamikę produkcji. Wiele przedsiębiorstw hamuje produkcję bądź nie podejmuje nowej wobec perspektywy zwiększenia podatków dochodowego i od ponadnormatywnych wynagrodzeń.</u>
          <u xml:id="u-26.17" who="#HenrykSwinarski">Represyjny system podatkowy „zjada” coraz większą część dochodów przedsiębiorstw. Z kolei podatek obrotowy, będący jednym z ważniejszych źródeł dochodów budżetowych, w aktualnej sytuacji ekonomicznej spełnia inflacjogenną rolę jako nośnik kreowania cen. Przyspieszenie zatem prac nad nowym systemem podatkowym staje się bezwzględną koniecznością.</u>
          <u xml:id="u-26.18" who="#HenrykSwinarski">Wysoka Izbo! Do niekorzystnej sytuacji w zakresie wykonania ustawy budżetowej w 1987 r. przyczyniła się polityka budżetowa, która:</u>
          <u xml:id="u-26.19" who="#HenrykSwinarski">— pogłębiła stan nierównowagi gospodarczej, szczególnie w dziedzinie inwestycji i w zakresie kształtowania wynagrodzeń;</u>
          <u xml:id="u-26.20" who="#HenrykSwinarski">— wywierała określony wpływ, obok innych czynników, na przyspieszenie procesów inflacyjnych.</u>
          <u xml:id="u-26.21" who="#HenrykSwinarski">Deficyt budżetowy wykazany w sprawozdaniu był niższy niż przewidywany ustawą z dnia 5 grudnia 1987 r. o zmianie ustawy budżetowej na rok 1987. Jest to tylko pozorne wobec przejęcia z Centralnego Funduszu Rozwoju Nauki i Techniki lokaty w kwocie 8.3 mld zł. Pomniejszono w ten sposób deficyt budżetu państwa o około 54 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-26.22" who="#HenrykSwinarski">Pragnę przypomnieć, że uchwała Sejmu o Narodowym Planie Społeczno-Gospodarczym z 1986 r. przewidywała, że: „poczynając od roku 1987 zakłada się zrównoważenie budżetu państwa”. Na niewykonanie tego zobowiązania wpłynęły trzy przyczyny:</u>
          <u xml:id="u-26.23" who="#HenrykSwinarski">— poważne zwiększenie ulg podatkowych,</u>
          <u xml:id="u-26.24" who="#HenrykSwinarski">— całkowite rozregulowanie podatku od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń,</u>
          <u xml:id="u-26.25" who="#HenrykSwinarski">— bardzo wysoki wzrost dotacji na cele inwestycji.</u>
          <u xml:id="u-26.26" who="#HenrykSwinarski">Czy to znaczy, że nić należy wykorzystywać systemu ulg podatkowych? Jak najbardziej tak, o ile umożliwiają one wpływ na pożądane zmiany strukturalne i nie wywołują ujemnych skutków gospodarczych. Uzasadnieniem tego twierdzenia może być fakt, że wskutek nieprawidłowego stosowania ulg podatkowych, bez uwzględnienia przy tej operacji Taktu głębokiej dewaluacji złotego, nie wykorzystano możliwości wpływu ulg na pożądane zmiany strukturalne produkcji przeznaczonej na eksport. Udzielając z kolei zwolnień z tytułu podatku od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń nie przestrzegano z żelazną konsekwencją tego, że zachowane być muszą odpowiednie relacje między wzrostem efektywności a wzrostem wynagrodzeń. W efekcie tej polityki „uderzone” zostały te przedsiębiorstwa, które gospodarowały poprawnie i prawidłowo kształtowały wynagrodzenia, nie korzystając z ulg. Ma to znaczenie nie tylko w sferze finansowo-dochodowej, lecz także w sferze moralnej. Nie korzystali z ulg ci, którzy pracują wydajnie, rzetelnie, skorzystali natomiast ci, jak na przykład budownictwo, którzy mieli spadek produkcji przy wzroście płac. Trudno w takich warunkach wymagać zachęcającego stosunku do wykonywania obowiązków pracowniczych, pozytywnych ocen sytuacji gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-26.27" who="#HenrykSwinarski">Budżet państwa kierował także potężny strumień pieniądza w formie dotacji, często nie uzasadnionych potrzebami państwa i społeczeństwa. To wszystko oznacza nie tylko większe finansowanie szeregu zadań budżetowych, ale także powoduje nieuzasadnione zastępowanie systemu kredytowego przez budżet. Obserwuje się niepokojące zjawisko rozszerzania się zakresu finansowania scentralizowanych wydatków państwa ze środków pozabudżetowych. Wymienić tu można dla przykładu takie fundusze jak: Fundusz Obsługi Zadłużenia Zagranicznego, Centralny Fundusz Rozwoju Nauki i Techniki, Centralny Fundusz Rozwoju Kultury, fundusz restrukturyzacji przemysłu i inne zasilane bezpośrednio z budżetu państwa lub dochodami stanowiącymi tradycyjne dochody budżetowe. Wydatki z tego tytułu wynosiły w roku 1987 około 2 biliony złotych.</u>
          <u xml:id="u-26.28" who="#HenrykSwinarski">Ubolewać trzeba nad tym, że nie dysponujemy w skali państwa wiarygodnym systemem informacji o projektach wykorzystania budżetu. Przykładem w tym względzie może być fakt, iż w dniu 5 grudnia ubiegłego roku i na wniosek Rządu zmniejszono pierwotne dochody budżetu państwa o 233 mld zł., a wydatki zwiększono o 65 mld zł. Tymczasem w miesiąc po tych decyzjach dochody przekroczono o 145 mld zł w stosunku do pierwotnych założeń, a wydatki budżetowe o 203 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-26.29" who="#HenrykSwinarski">Omawiając realizację budżetu na podkreślenie zasługuje, iż najbardziej dynamicznie rozwija się pozarolnicza gospodarka nie uspołeczniona, a także mimo niekorzystnych trendów pogodowych i zaopatrzeniowych — rolnictwo. Stanowi to dowód na istnienie potrzeby, jak najszybszego uruchamiania wszelkich działań dla stworzenia warunków rozwijania przedsiębiorczości w różnych formach własności i różnych dziedzinach, co stać się może ważnym elementem uzyskania równowagi gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-26.30" who="#HenrykSwinarski">Obywatele Posłowie! Rząd przedstawił nam informację o aktualnej sytuacji finansowej i rynkowej. Wynika z niej, iż ograniczeniu nie ulegają zjawiska inflacyjne, że pogłębia się nierównowaga na rynku konsumpcyjnym, inwestycyjnym i zaopatrzeniowym. Szczegółowe sformułowania wyrażające niepokój tą sytuacją zawiera projekt uchwały Sejmu w tym względzie. Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego głosować będzie za jej uchwaleniem, wyrażając pogląd, że występujące tendencje są sprzeczne z programem drugiego etapu reformy gospodarczej, że pogłębiają one stan nierównowagi.</u>
          <u xml:id="u-26.31" who="#HenrykSwinarski">Obywatele Posłowie! Zaledwie dwa miesiące temu Sejm uchwalił nadzwyczajne pełnomocnictwa dla Rządu. Na spotkaniu z przewodniczącymi wojewódzkich rad narodowych i wojewodami w dniu 4 lipca oraz w wystąpieniu Premiera, i w dniu dzisiejszym w wystąpieniu wicepremiera zawarte zostały informacje, jakie decyzje Rząd podjął w ramach danych mu uprawnień. Są one istotne, nie przesądzają jednak o zdecydowanym zwrocie w polityce gospodarczej i mechanizmach ekonomiczno-finansowych. Można bowiem zwracać się do społeczeństwa o cierpliwość i wyrozumiałość, o uznanie trudności związanych z reformowaniem gospodarki, nie można jednak od niego wymagać, aby nie dostrzegało problemów w skali mikro i makro, z którymi nie potrafimy się uporać, by godziło się z niekonsekwencją, brakiem odpowiedzialności, łamaniem podstawowych zasad gospodarności, rozwarstwieniem społeczeństwa — bo czym można nazwać choćby porównanie płac w tych dziedzinach gospodarki, które nie wykonują zadań, lecz wymuszają świadczenia płacowe z uposażeniem pracowników służby zdrowia, nauczycieli, pracowników wymiaru sprawiedliwości, nawet już po uzyskanych podwyżkach. Jedyna droga przełamania impasu gospodarczego to zwiększenie produkcji rynkowej i zaopatrzeniowej, nowoczesnych i chodliwych wyrobów na eksport, rzeczywiste wiązanie pracy rzetelnej, wykonywanej w ustalonym terminie z odpowiednio ukształtowaną płacą.</u>
          <u xml:id="u-26.32" who="#HenrykSwinarski">Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego, oceniając wszystkie trudności i doceniając wysiłki Rządu, wiele uwagi poświęcił sprawie absolutorium. Będziemy za nim głosować w przekonaniu, że Rząd wyciągnie daleko idące wnioski z niedostatków gospodarczych w roku 1987 i wykorzysta swe nadzwyczajne uprawnienia do zahamowania tendencji, które gospodarkę narodową wiodą na drogę, z której trudno już zawrócić. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-26.33" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-27">
          <u xml:id="u-27.0" who="#MarekWieczorek">Głos ma poseł Irena Szczygielska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-28">
          <u xml:id="u-28.0" who="#IrenaSzczygielska">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Temat dzisiejszej debaty budżetowej jest nie tylko niezwykle szeroki, ale i bardzo istotny. W budżecie bowiem znajduje swoje odbicie program polityki społeczno-gospodarczej państwa przez środki przewidziane na realizację celów tej polityki. Oceniamy przecież ważną część polityki finansowej państwa, mając na myśli jej skutki społeczne widziane przez pryzmat środowisk, które reprezentujemy. A odczucia społeczne nie pokrywają się z optymizmem statystycznym tchnącym z informacji rządowych przedstawionych Sejmowi ani z tych prezentowanych przez Rzecznika Prasowego Rządu. Zresztą częściowym wyrazem tych odczuć były strajki kwietniowo-majowe.</u>
          <u xml:id="u-28.1" who="#IrenaSzczygielska">Pragnę przedstawić kilka uwag, w imieniu Zespołu Posłów Związkowych, jedynie w odniesieniu do rządowej oceny sytuacji finansowej i rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-28.2" who="#IrenaSzczygielska">Nie przyniosły oczekiwanych efektów podjęte przez Rząd takie działania, jak przebudowa struktury cen oraz dalsze zmiany systemowe, które według zapowiedzi miały służyć między innymi uelastycznieniu systemu cen i tym samym sprzyjać zwiększeniu produkcji rynkowej oraz przeciwdziałać nieuzasadnionemu wzrostowi cen. Pogłębił się stan nierównowagi rynkowej oraz nasiliły się procesy inflacyjne w I półroczu b.r. Dostawy towarów na zaopatrzenie rynku wewnętrznego były w najważniejszych grupach asortymentowych niższe niż w analogicznym okresie ubiegłego roku, przy jednoczesnym szybszym w stosunku do założonego w CPR na 1988 r. wzroście cen. Obserwujemy prześciganie się w pomysłach manipulowania cenami na rzecz ograniczania popytu i uzyskania w ten sposób równowagi rynkowej zamiast osiągania jej przez wzrost podaży. W ogóle odnosi się wrażenie, że architekci bieżącej polityki ekonomicznej zapomnieli, że równowaga gospodarcza nie jest celem samym w sobie.</u>
          <u xml:id="u-28.3" who="#IrenaSzczygielska">Nowy manewr cenowy przewidziany w II półroczu b.r. ma dotyczyć obszarów tzw. społecznie bezpiecznych. Pragnę stwierdzić, że obecnie poza ceną alkoholu i papierosów takie obszary praktycznie nie istnieją. O jakie „obszary” więc tu chodzi? Szkoda, że dokument Rady Ministrów tego nie precyzuje. Natomiast utwierdza on w przekonaniu, że ogólny wskaźnik wzrostu cen mocno przekroczy zakładany w CPR pułap.</u>
          <u xml:id="u-28.4" who="#IrenaSzczygielska">Na ciągły wzrost cen detalicznych towarów i usług wpływała głęboka nierównowaga w obrocie środkami produkcji. Przerzucanie wzrostu tych cen na ceny detaliczne jest wyraźne i bardzo dotkliwe dla ludności. Obowiązujące zakazy administracyjne, mające przeciwdziałać nie uzasadnionemu przerzucaniu podwyżek tych cen na ceny wyrobów finalnych, ze względu na swą nieprecyzyjność, są i będą nadal omijane przez kierownictwo przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-28.5" who="#IrenaSzczygielska">Niekontrolowany wzrost cen środków produkcji rolnictwa wymusił również dodatkową podwyżkę cen skupu. Niewątpliwie wpłynie to, mimo zapewnień Rządu, na wzrost cen detalicznych wielu artykułów żywnościowych. Od lat obserwujemy bowiem zamknięte koło cenowe. Ciągły wzrost cen środków produkcji dla rolnictwa powoduje wzrost cen skupu, a w konsekwencji dalszy wzrost cen detalicznych żywności. Takie rozwiązanie jest po prostu mechanizmem inflacyjnym i wywołuje bardzo gorzkie reakcje rolników, którzy czują, że z tytułu wzrostu cen środków produkcji, wzrost cen skupu nie zapewnia jej opłacalności. Robotnicy zaś czują, że nowe ceny detaliczne żywności obniżają ich dochody realne. Dlatego też uważamy, że rozwiązań w tej dziedzinie nie należy szukać przez wzrost cen środków produkcji dla rolnictwa, a przez działania organizacyjne w sferze skupu, transportu, przechowalnictwa i przetwórstwa surowców rolnych.</u>
          <u xml:id="u-28.6" who="#IrenaSzczygielska">Na ostatnim posiedzeniu Komitetu Wykonawczego OPZZ w dniu 7 lipca br. z udziałem przewodniczących organizacji związkowych z zakładów, w których wystąpiły strajki, formułowano surowe oceny pod adresem prowadzonej przez Rząd polityki gospodarczej, a szczególnie polityki cenowo-dochodowej, której realizacja przynosi odwrotne od zapowiadanych skutki. Padało wiele gorzkich słów i muszę poinformować Wysoką Izbę, że niektórzy dyskutanci domagali się od nas, posłów związkowych, wyrażenia Rządowi votum nieufności.</u>
          <u xml:id="u-28.7" who="#IrenaSzczygielska">Obywatele Posłowie! W trakcie dzisiejszej debaty powinniśmy sobie, ale zarazem i naszym wyborcom udzielić odpowiedzi na kilka podstawowych i nurtujących wszystkich pytań, takich jak:</u>
          <u xml:id="u-28.8" who="#IrenaSzczygielska">— czy realizowana przez Rząd w ubiegłym roku polityka doprowadziła do poprawy sytuacji ekonomicznej kraju,</u>
          <u xml:id="u-28.9" who="#IrenaSzczygielska">— czy w okresie ubiegłego roku i pierwszej połowy bieżącego nastąpiła poprawa poziomu życia, szczególnie największej grupy, to jest zatrudnionych w sektorze uspołecznionym oraz emerytów i rencistów i ich rodzin,</u>
          <u xml:id="u-28.10" who="#IrenaSzczygielska">— czy okres, który oceniamy został przez Rząd należycie wykorzystany do wygaszania sytuacji kryzysowej i przybliżenia perspektywy wyprowadzania kraju z impasu gospodarczego?</u>
          <u xml:id="u-28.11" who="#IrenaSzczygielska">Pragnę jedynie stwierdzić, że polityka ekonomiczna Rządu, a szczególnie nadmierna i powszechnie krytykowana fiskalizacja życia gospodarczego oraz inflacyjna koncepcja reformy gospodarczej były główną przyczyną strajków kwietniowo-majowych oraz powodują dalszy wzrost fali niezadowolenia społecznego.</u>
          <u xml:id="u-28.12" who="#IrenaSzczygielska">Jeden z europejskich monarchów kilkadziesiąt lat temu, ściągając podatki obserwował równocześnie reakcje, czy wzbudzają one zdenerwowanie, irytację, czy też śmiech. Bo jeżeli denerwują, to można jeszcze ściągać, a jeżeli już powodują śmiech, to należy się zastanowić co dalej. I ten śmiech u nas zaczyna być słyszalny. Jest to sygnał do szybkiego, ostatecznego uporządkowania i ustabilizowania systemu finansowego.</u>
          <u xml:id="u-28.13" who="#IrenaSzczygielska">Warto w tym miejscu zacytować sformułowanie ze sprawozdania komisji dla wyjaśnienia przyczyn i przebiegu konfliktów społecznych w dziejach Polski Ludowej, czyli tzw. raportu Kubiaka. „Kryzysy rodziły się na tle odczuwalnych przez ludzi pracy zagrożeń osiągniętej przez nich stopy życiowej, co wywoływało w takich sytuacjach wzmożoną falę niezadowolenia i krytyki... Dotyczy to również niekonsekwencji w polityce cen i płac, które okazy wały się w ostatecznym rachunku czynnikiem wpływającym na powstawanie kryzysów”.</u>
          <u xml:id="u-28.14" who="#IrenaSzczygielska">Nic dodać, nic ująć. Związkowcy od lat nie udzielają poparcia realizowanej polityce cenowo-dochodowej. Od lat zwracają uwagę na niespójność polityki fiskalnej oraz systemów wynagradzania w gospodarce uspołecznionej.</u>
          <u xml:id="u-28.15" who="#IrenaSzczygielska">Widać coraz wyraźniej, i to nie tylko z badań związkowych, ale i sprawozdań GUS, i jest to zgodne z obiegową tezą, iż następuje coraz większe rozwarstwienie ekonomiczne i społeczne. Bogaci stają się bogatsi, a biedni biednieją. W tej sytuacji wzrasta poczucie zagrożenia socjalnego. Tworzą się nowe grupy zagrożeń niedostatkiem. Są to uczniowie, studenci, młodzi niewykwalifikowani robotnicy, pracownicy niektórych działów sfery pozamaterialnej, a zwłaszcza młodzi lekarze, nauczyciele. I dlatego też wielu z nich poszukuje spełnienia własnych ambicji, pragnień poza granicami naszego kraju. Grupę zagrożeń uzupełniają rolnicy pobierający rentę w zamian za przekazane państwu gospodarstwo rolne, a także wdowy i sieroty utrzymujące się ze świadczeń społecznych lub korzystający z opieki społecznej.</u>
          <u xml:id="u-28.16" who="#IrenaSzczygielska">Odczucia te pogłębia fakt pogorszenia zaopatrzenia rynku. Widać wyraźnie, że coraz bardziej oddala się rok, w którym produkcja i podaż miały osiągnąć wyniki uzyskiwane w 1978 r., nie mówiąc już o jakości. A tak na marginesie, to w naszym kraju autentycznie opłaca się produkować buble. Skłonność do swoistej spekulacji ekonomicznej w wykonaniu przedsiębiorstw jest dzisiaj wyżej ceniona niż produkcja dóbr i usług. Prowadzi to między innymi do niesprawiedliwego podziału dochodu narodowego.</u>
          <u xml:id="u-28.17" who="#IrenaSzczygielska">Kończąc, pragnę w imieniu Zespołu Posłów Związkowych zwrócić — podejmującym decyzje społeczno-ekonomiczne — uwagę, iż wśród wielu załóg rośnie poczucie braku bezpieczeństwa socjalnego, wywołujące z jednej strony frustracje i nastroje apatii, z drugiej zaś wzmagające naciski płacowe oraz rodzące możliwość kolejnych konfliktów społecznych. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-28.18" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-29">
          <u xml:id="u-29.0" who="#MarekWieczorek">Głos ma poseł Andrzej Gałęziowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-30">
          <u xml:id="u-30.0" who="#AndrzejGałęziowski">Obywatelu Marszałku! Obywatele Posłowie! Z uwagi na szeroko już omawiane gospodarcze wyniki ubiegłego roku, pragnę zainteresować obywateli posłów tylko jednym wycinkiem działalności gospodarczej, a to niektórymi aspektami transportu.</u>
          <u xml:id="u-30.1" who="#AndrzejGałęziowski">Kraj nasz jest położony na szlakach komunikacyjnych Europy. Powinniśmy więc zwracać baczną uwagę na poziom transportu i nie odbiegać w tej dziedzinie od poziomu europejskiego, aby nie tracić efektów ekonomicznych, przynoszących dochód narodowy, powstających podczas tranzytu towarów i osób, oraz bez strat obsłużyć własne, wewnętrzne potrzeby.</u>
          <u xml:id="u-30.2" who="#AndrzejGałęziowski">W ubiegłym roku nastąpił dalszy wzrost wymiany towarowej z zagranicą, co też ma wpływ na zadania transportu. Naszą gospodarkę cechuje ponadto duża transportochłonność w przewozach ładunków i osób i jest ona wyższa o około 3,5-krotnie od innych krajów europejskich.</u>
          <u xml:id="u-30.3" who="#AndrzejGałęziowski">Główny ciężar obsługi przewozu towarów ponoszony jest przez kolej, która przewiozła w ubiegłym roku 429 mln ton ładunków, co stanowi 75% przewożonej masy towarowej przez transport uspołeczniony. Według GUS taka ilość przewozów plasuje PKP na pierwszym miejscu w Europie i jest to wielkość przewozów RFN i Francji razem wziętych, pomimo trzykrotnie większej sieci kolejowej w tych krajach. Jest to również szóste miejsce w świecie po Związku Radzieckim, Chinach, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Indiach, a przecież nasza gospodarka odbiega daleko od tych potentatów — po prostu masowo przewozimy surowce. Również rozmieszczenie przemysłu nie uwzględnia kosztów transportu, w tym surowców i pracowników. Nie wykorzystane są drogi wodne, brak odpowiedniej sieci dróg szybkiego ruchu i autostrad powoduje, że transport zdominowany jest przez kolej, która jest jedną z najbardziej wykorzystywanych sieci kolejowych na świecie.</u>
          <u xml:id="u-30.4" who="#AndrzejGałęziowski">Tych kilka danych podkreśla fakt, że kolej stanowi nerw kraju i jest ważnym ogniwem systemu gospodarczego, a w przypadku jej niewydolności nie mamy jeszcze zamiennika.</u>
          <u xml:id="u-30.5" who="#AndrzejGałęziowski">Transport w pełni zaspokajał potrzeby przewozowe gospodarki narodowej w 1987 r., równocześnie obniżyła się transportochłonność przyrostu dochodu narodowego, częściowo poprawiły się warunki podróżowania pociągami ekspresowymi, autobusami PKS. Lecz od wielu lat narasta dystans między transportem kolejowym w Polsce a europejskimi zarządami kolejowymi w zakresie poziomu świadczonych usług. Mała prędkość pociągów, rzadka częstotliwość kursowania pociągów osobowych, nadmierny tłok w pociągach oraz przestarzały tabor wagonów osobowych i pasażerskich jednostek elektrycznych do bardzo obciążonego ruchu podmiejskiego, powoduje powszechną krytykę ludzi pracy, gdyż warunki podróżowania ludzi do i z prący są rażąco gorsze niż w innych krajach.</u>
          <u xml:id="u-30.6" who="#AndrzejGałęziowski">Duża część sieci kolejowej jest przeciążona przewozami towarów, a wykorzystywanie wagonów jest dwukrotnie wyższe niż w innych krajach Europy.</u>
          <u xml:id="u-30.7" who="#AndrzejGałęziowski">Z drugiej strony wiadomo, że koszt jednostkowy transportu jednego tonokilometra w transporcie kolejowym jest 3,7 razy niższy od kosztów na przykład PKS; a zużycie energii 2,5 razy niższe, uwłaszcza że już 41% linii kolejowych jest zelektryfikowanych, a przewóz ładunków tą trakcją, zresztą najtańszą, wynosi 73%.</u>
          <u xml:id="u-30.8" who="#AndrzejGałęziowski">Z tych danych wynika dotychczasowa i przyszłościowa tendencja, aby ze względów ekonomicznych i braku innych możliwości wzrost przewozów przejmowała kolej. Jednak ta uzasadniona konieczność zostanie zahamowana przez brak produkcji taboru kolejowego. I tak na minimalne potrzeby dostaw taboru kolejowego zapisane w Narodowym Planie Społeczno-Gospodarczym na bieżącą 5-latkę średnio rocznie dostawy z przemysłu powinny by następujące.</u>
          <u xml:id="u-30.9" who="#AndrzejGałęziowski">Lokomotyw spalinowych powinien przemysł wyprodukować około 100 sztuk, a był w stanie w ubiegłym roku wyprodukować tylko 16, pomimo posiadania zdolności produkcyjnych; w 1970 r. nasz przemysł produkował 350 sztuk lokomotyw spalinowych. Zaszła więc konieczność importu 80 sztuk lokomotyw spalinowych i dodatkowe obciążenie bilansu płatniczego z zagranicą oraz wieloletnie uzależnienie się od importu części zamiennych.</u>
          <u xml:id="u-30.10" who="#AndrzejGałęziowski">Lokomotyw elektrycznych — roczna produkcja powinna wynosić 110 sztuk, przemysł wyprodukował w ubiegłym roku 96 sztuk. Jest to wprawdzie wzrost, ale w stosunku do roku 1970 tylko o 20 sztuk przez 18 lat, to jest o 25% przy intensywnej elektryfikacji kolei i zwiększeniu przewozów tą trakcją od 1970 r. o 80%.</u>
          <u xml:id="u-30.11" who="#AndrzejGałęziowski">Pasażerskich jednostek elektrycznych do ruchu podmiejskiego — roczna produkcja powinna wynosić 70 sztuk. Przemysł wyprodukował 42 sztuki, nie osiągając jeszcze poziomu z 1970 r., kiedy to produkował rocznie 44 sztuki.</u>
          <u xml:id="u-30.12" who="#AndrzejGałęziowski">Wagonów osobowych — produkcja powinna wynosić 500 sztuk rocznie, a wyprodukowano ich 250 sztuk. W 1970 r. przemysł był w stanie wyprodukować 570 sztuk wagonów osobowych.</u>
          <u xml:id="u-30.13" who="#AndrzejGałęziowski">Wagonów towarowych — potrzeby wynoszą 46 200 szt. w 5-latce, czyli około 9 200 szt. rocznie. Przemysł wyprodukował w ubiegłym roku dla PKP 3 800 sztuk. W związku z tym zaimportowano 3 800 szt. wagonów, podczas gdy w roku 1970 przemysł produkował jeszcze 15,5 tys. wagonów, jeżeli nawet one były dwuosiowe i małe, to dwukrotnie większych 4-osiowych powinno się wyprodukować dla PKP 7,5 tys. sztuk, przez co uniknęlibyśmy importu wagonów towarowych prostej konstrukcji. Takiego spadku produkcji taboru na potrzeby własnego przewoźnika nie dopuszcza żaden kraj na świecie. Na przykład Czechosłowacja i NRD, mające razem podobną wielkość linii kolejowych, produkują dwukrotnie więcej wagonów i pięciokrotnie więcej lokomotyw.</u>
          <u xml:id="u-30.14" who="#AndrzejGałęziowski">W krajach sąsiednich przemysł zainteresowany jest współpracą z kolejami, żeby produkować dla transportu wyroby coraz lepsze i trwalsze. Nasycenie transportu nową techniką i technologią przynosi w efekcie wydłużenie przebiegu taboru, lepsze usługi transportowe dla przemysłu i ludności tych krajów oraz stwarza możliwości wychodzenia tego przemysłu na rynki eksportowe.</u>
          <u xml:id="u-30.15" who="#AndrzejGałęziowski">Podobnie zresztą było w Polsce, kiedy Fabryka Lokomotyw w Chrzanowie mająca dawniej renomę w świecie, eksportowała lokomotywy do wielu krajów, a „PaFaWag” we Wrocławiu zaspokajał potrzeby kraju i eksportował jednostki elektryczne. Obecnie na ten przemysł, nie lansujący eksportu tych wyrobów i nie podnoszący poziomu technicznego, największy przewoźnik Europy nie może już liczyć, gdyż budowane obecnie dla PKP wagony osobowe nie mogą kursować za granicę, z wyjątkiem krajów socjalistycznych, a po roku 1990 grozi to również wagonom towarowym. Brak możliwości kursowania polskich wagonów za granicę naraża na straty gospodarkę narodową z tytułu opłat ponoszonych za kursowanie obcych wagonów, utrudnia eksport polskich towarów. Kolej traci dewizy na przewozy tranzytowe, a przemysł zmuszony będzie opłacać wywóz towarów w dewizach.</u>
          <u xml:id="u-30.16" who="#AndrzejGałęziowski">Obywatele Posłowie! Dlaczego taka dramatyczna sytuacja istnieje w krajowej produkcji pojazdów szynowych. Wynika ona nie tylko z powodu niskiej ilości tej produkcji, ale również z bardzo niskiego poziomu technicznego, nie spełniającego warunków Międzynarodowego Związku Kolei UIC i ten poziom jest odbiciem niestety poziomu przemysłu: hutniczego, maszynowego, chemicznego, elektrotechnicznego i elektronicznego. Rezultatem tego stanu rzeczy są puste hale w „PaFaWag”, czy odejście „Fahloku” od tej produkcji, ale również zaprzestanie lub niepodjęcie w kraju produkcji — w wyniku przestarzałych technologii — podstawowych elementów pojazdów szynowych, takich jak monoblokowe zestawy kołowe — nie produkuje ich stuletnia i nie modernizowana Huta 1 Maja — wózki i hamulce do pojazdów pasażerskich o szybkości powyżej 140 km/godz. oraz dla wagonów towarowych o szybkości powyżej 100 km/godz.; brak krajowych producentów zespołów napędowych do pojazdów trakcyjnych czy też wyposażenia elektrycznego i elektronicznego do pojazdów trakcyjnych i wagonów osobowych, którego wartość już obecnie w nowoczesnych pojazdach na świecie sięga do 75% wartości taboru.</u>
          <u xml:id="u-30.17" who="#AndrzejGałęziowski">O poziomie zainteresowania tymi problemami może świadczyć fakt, że jedyny w Polsce producent aparatów sterowniczych i innych urządzeń hamulcowych, jakim jest „Bumar-Fablok” Chrzanów, nie tylko nie rozwija i nie podnosi poziomu tej podstawowej dla bezpieczeństwa ruchu kolejowego aparatury, ale „scedował” ją do zakładów obsługi rolnictwa, jak: Przedsiębiorstwo Mechanizacji Rolnictwa w Byczynie, POM w Chodzieży i w Słupsku.</u>
          <u xml:id="u-30.18" who="#AndrzejGałęziowski">Pozytywnie ocenić można w roku 1987 wyniki eksportu i produkcji przemysłu elektromaszynowego, ale nastąpił spadek produkcji środków produkcji, np. obrabiarek skrawających do metali wyprodukowano w ubiegłym roku o 15% mniej niż w 1986 r. obrabiarek nowej generacji, to jest sterowanych numerycznie, wyprodukowano tylko 450 sztuk, a plan zakładał 800 sztuk. Jest to wielkość produkcji jednego zakładu bułgarskiego, który produkuje tego typu obrabiarki. Dlatego też nie można było w ostatnich latach kupić w kraju wydajnej, nowoczesnej obrabiarki za złotówki, aby zwiększyć wydajność produkcji. Na przykład dla zaplecza technicznego kolei w ostatnich 2 latach nie udało się zakupić ani jednej obrabiarki specjalistycznej z przemysłu krajowego, specjalizującego się zresztą w produkcji obrabiarek kolejowych. Wszystkie co do jednej zostały sprzedane po prostu innym kolejom.</u>
          <u xml:id="u-30.19" who="#AndrzejGałęziowski">Zaplecze techniczne kolei remontuje istniejący przestarzały tabor, naprawy główne stanowią coraz wyższy procent ilości napraw, rozszerza się produkcję części zamiennych, zastępując w ten sposób przemysł i import. Zaplecze techniczne kolei przejmuje nie wykorzystane i nie dokończone obiekty przerostów inwestycyjnych w innych sektorach. I tak powstały ZNTK w Gniewczynie k/Przeworska, ZNTK Paterek k/Bydgoszczy, a obecnie powinno pilnie nastąpić rozwiązanie problemu produkcji w „PaFaWag” Wrocław.</u>
          <u xml:id="u-30.20" who="#AndrzejGałęziowski">Wysoki Sejmie! Jestem przekonany, że każdy z posłów, jak również członkowie Rządu zdają sobie sprawę z konsekwencji niedostatecznego poziomu transportu w zakresie nie tylko kolei, ale również transportu samochodowego, lotniczego, miejskiego, żeglugi, łączności, czyli po prostu komunikacji. Również w aspekcie gospodarczej polityki międzynarodowej, o której mówiono podczas wczorajszej debaty — o współdziałaniach z naszymi naturalnymi partnerami oraz o drugim koszyku spraw międzynarodowych, tj. ogólnoeuropejskiej sieci transportu; ten temat poruszył w swoim wystąpieniu I Sekretarz naszej partii tow. Jaruzelski — należy nie dopuszczać do dekapitalizacji transportu. Proces poprawy w tym zakresie jest długotrwały i dlatego nie można czekać na załamanie się transportu i wtedy dopiero udzielać szybkiej pomocy. Potrzebna jest jego długofalowa modernizacja lub zmiany cen za te usługi, aby transport nie był deficytowy czy nierentowny.</u>
          <u xml:id="u-30.21" who="#AndrzejGałęziowski">Wnoszę zatem o wdrożenie odpowiednich, dalszych ekonomicznych parametrów stymulujących modernizację komunikacji, wymuszających również produkcję przemysłu na rzecz tegoż taboru; zwiększenie zaangażowania funduszu zmian strukturalnych w przemyśle na rzecz transportu, względnie stworzenie funduszu modernizacji transportu. Wnoszą również o pilne przedstawienie pod dyskusję ustawy o przedsiębiorstwie PKP oraz przy tej okazji o poświęcenie jednej debaty sejmowej sprawom komunikacji w kraju, podczas której można uwzględnić szersze tło zagadnień komunikacji w naszym kraju. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-30.22" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-31">
          <u xml:id="u-31.0" who="#MarekWieczorek">Głos ma poseł Alfred Wawrzyniak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-32">
          <u xml:id="u-32.0" who="#AlfredWawrzyniak">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! W dyskusji nad wykonaniem ustawy budżetowej z 1987 r. nie wolno pominąć konstatacji o jej niezwykle trudnym i złożonym charakterze, pogłębionym rysującą się tendencją do kumulacji negatywnych zjawisk w sferze gospodarczej. W tej sytuacji elementy optymizmu w sprawozdaniu rządowym trudem znajdują odzwierciedlenie w obserwowanej rzeczywistości, a także w nastrojach i odczuciach społecznych.</u>
          <u xml:id="u-32.1" who="#AlfredWawrzyniak">Istotnym problemem gospodarki i polityki budżetowej ostatnich lat są kłopoty ze zrównoważaniem budżetu, które w 1987 r. nasiliły się, doprowadzając w istocie rzeczy do powstania nieplanowanego deficytu budżetu centralnego w kwocie 276,5 mld zł. Należy przypomnieć, że zmiana ustawy budżetowej, ustawą z 5 grudnia 1987 r. dopuszczającą, deficyt budżetowy, miała wymuszony charakter i. sankcjonowała jedynie rzeczywisty stan rzeczy w zakresie realizacji dochodów i wydatków budżetowych po 11 miesiącach roku budżetowego. Stąd też wskazywanie, że na przykład deficyt budżetowy w 1987 r. był niższy od planowanego czy też, że deficyt budżetowy w 1988 r. będzie w realnej wysokości nie wyższy od planowanego na 1987 r. nie jest stosowne.</u>
          <u xml:id="u-32.2" who="#AlfredWawrzyniak">Wysoki Sejmie! Wydaje się celowe wskazanie niektórych zjawisk, które wpływają bezpośrednio na budżet, lub które z nie najlepszego stanu tego budżetu wynikają. Przede wszystkim wymienić należy niekonsekwencje polityki budżetowej w. zakresie dyscyplinowania zarówno źródeł wpływów budżetowych, jak i kierunków wydatków budżetowych. Zapowiadana polityka trudnego pieniądza pozostała w znacznej mierze w sferze deklaratywnej. W 1986 r. suma dopłat do czołowej pięćsetki przedsiębiorstw wynosiła 359,7 mld zł, co stanowiło około 4,5% ogólnej wartości sprzedaży, ale już w ubiegłym roku dotacje osiągnęły sumę ponad 443 mld zł. I to wszystko pod hasłem odchodzenia od polityki dotacji, pod hasłem reformy.</u>
          <u xml:id="u-32.3" who="#AlfredWawrzyniak">Do kogo się dopłaca? Wydarzenia sprzed paru tygodni zwróciły uwagę, zwłaszcza na przemysł hutniczy i stoczniowy. W dalszym ciągu — jak się wydaje — niektóre przedsiębiorstwa czy gałęzie gospodarki mające słabsze wyniki bądź przynoszące straty znajdują się w sytuacji uprzywilejowanej. Jest to skutkiem trwania reguł „gry ekonomicznej”, których dotychczasowe zabiegi reformatorskie nie zdołały w dostatecznej mierze zmienić. Co więcej, analiza struktury nakładów inwestycyjnych nie wskazuje na szybki postęp w zakresie restrukturalizacji przemysłu, nie pozwala z większym optymizmem patrzeć na proces eliminowania dotowanych, nierentownych branż czy gałęzi gospodarki. Wydaje się, że przyczyn tego stanu rzeczy należy szukać min. w utrzymywaniu zdecydowanego priorytetu gospodarczej funkcji redystrybucji budżetowej.</u>
          <u xml:id="u-32.4" who="#AlfredWawrzyniak">Wyraźnie gospodarczy charakter budżetu uzewnętrzniany ogromnym zaangażowaniem w finansowanie przedsiębiorstw i w finansowanie inwestycji powoduje, że cele społeczne z każdym rokiem coraz bardziej wypierane są przez bieżące cele gospodarcze. To z kolei rodzi tendencję do tworzenia wyodrębnionych z budżetu funduszów parabudżetowych, służących realizacji celów społecznych.</u>
          <u xml:id="u-32.5" who="#AlfredWawrzyniak">Sytuacja ta z jednej strony wpływa deformująco na redystrybucję budżetową, z drugiej — w zasadzie przy praktycznym braku kontroli parlamentarnej — powoduje umacnianie biurokratyczno-centralistycznego kierowania realizacją zadań w takich dziedzinach, jak: opieka zdrowotna, oświata, wychowanie, kultura itp.</u>
          <u xml:id="u-32.6" who="#AlfredWawrzyniak">W aktualnych mechanizmach kierowania gospodarką narodową realizacja „potrzeb” w zakresie budżetowego finansowania przedsiębiorstw czy budżetowego finansowania inwestycji jest tak zdecydowanie egzekwowana, że nawet przy rosnącym deficycie budżetowym realizacja celów społecznych na odpowiednim poziomie staje się niemożliwa. Wydaje się, że w stosunkowo najprostszy sposób można by poruszone tu problemy rozwiązać przez przesunięcie finansowania przedsiębiorstw i finansowania inwestycji z budżetu do planu kredytowego.</u>
          <u xml:id="u-32.7" who="#AlfredWawrzyniak">Silna presja rosnących wydatków budżetowych, której skutkiem było powstanie deficytu budżetowego, powodowała intensyfikację działań mających na celu zwiększenie dochodów budżetowych. I w tym przypadku działania owe nie charakteryzowały się nadmierną konsekwencją. W 1987 r. w dalszym ciągu funkcjonował system zwolnień i ulg podatkowych, nie zawsze chyba przyznawanych w sposób uzasadniony i uwzględniający interes ogólny. Wątpliwość budziła kreacją dochodów budżetowych oparta na powszechnie krytykowanym, niespójnym, nadmiernie skomplikowanym fiskalnym systemie podatkowym.</u>
          <u xml:id="u-32.8" who="#AlfredWawrzyniak">Trudno w tej chwili stwierdzić, czy planowanie było realne, na pewno jednak zabrakło konsekwencji w egzekucji należnych wpłat od przedsiębiorstw produkcyjnych, stanowiących podstawę dochodów budżetowych. Nie osiągnięto zakładanej dynamiki dochodów ze sfery produkcji materialnej, przekroczono poziom dotacji roku 1986, a także nie osiągnięto założonych wpłat z tytułu podatku od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń oraz wpłat z tytułu amortyzacji. Nominalnie wysokie stawki podatkowe daleko odbiegały ód faktycznych, które ukształtowały się na poziomie 46%.</u>
          <u xml:id="u-32.9" who="#AlfredWawrzyniak">Olbrzymi wpływ na to miały ulgi i zwolnienia udzielane przedsiębiorstwom i były zaprzeczeniem twardego finansowania polegającego na odprowadzaniu podatku na zasadach ogólnie obowiązujących, na ograniczaniu wszelkiego rodzaju dotacji oraz realnej groźbie bankructwa dla jednostek nieefektywnych. Doceniając potrzebę stosowania ulg podatkowych należy, na przyszłość jasno określić ich poziom tak, by nie wywołało to ujemnych skutków gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-32.10" who="#AlfredWawrzyniak">O ponad 80 mld zł niższe były wpływy z tytułu podatku od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń. Podatek ten nie spełnił swojej funkcji. Zamiast planowanego wzrostu wynagrodzeń o ok. 15%, faktycznie wynagrodzenia wzrosły o 21%. Obok nadmiernego stosowania ulg i preferencji podatkowych, ujemny wpływ na równowagę gospodarczą miały także dotacje inwestycje, wyższe o ok. 25% w stosunku do roku 1986. Polityka ta doprowadziła do zwiększenia się w skali makro funduszów rozwoju o 49% w stosunku do stanu na początek 1987 r., co przy braku rzeczowego pokrycia stanowiło w znacznej mierze nawis inflacyjny ulokowany w przedsiębiorstwach. Ucieczka od tego nawisu prowadziła do lokowania środków nie zawsze tam, gdzie wymagał tego interes społeczno-gospodarczy, a także hamowała konieczne przemiany strukturalne w gospodarce. Trudno się zgodzić z optymizmem wynikającym ze sprawozdania, że „sytuacja w budżecie państwa ukształtowała się korzystniej niż planowano”. Deficyt zwiększył się prawie dwukrotnie w porównaniu do 1986 r. a sama budżet stał się wbrew pierwotnym zamierzeniom jednym ze źródeł procesów inflacyjnych.</u>
          <u xml:id="u-32.11" who="#AlfredWawrzyniak">W tej sytuacji niezwykle pilnym zadaniem wydaje się być przyspieszenie prac nad przebudową systemu finansowego państwa, a zwłaszcza korespondującego z planowanymi ustawami o systemie podatkowym. Opodatkowanie wszelkiej działalności gospodarczej powinno odbywać się na jednolitych zasadach dla wszystkich podmiotów gospodarczych, niezależnie od formy własności czy też przynależności sektorowej.</u>
          <u xml:id="u-32.12" who="#AlfredWawrzyniak">W miarę postępujących przemian w strukturze gospodarki kraju, rosło będzie znaczenie dochodów od niepaństwowych podmiotów gospodarczych. Istotny postęp w realizacji reformy gospodarczej doprowadzić musi do zwiększenia znaczenia opodatkowania ludności. Mogłoby to wszystko z czasem doprowadzić do nadania jednolitego charakteru redystrybucji budżetowej, a politykę budżetową uczyniłoby bardziej klarowną oraz ułatwiłoby kontrolę parlamentarną działalności Rządu w sferze budżetowej.</u>
          <u xml:id="u-32.13" who="#AlfredWawrzyniak">Wysoki Sejmie! Występujące od szeregu lat kłopoty ze zrównoważeniem budżetu w 1987 r. nasiliły się, doprowadzając do powstania poważnego deficytu budżetowego, który został pokryty kredytem z Narodowego Banku Polskiego. W roku bieżącym zjawiska te powtórzą się. Zwiększające się z roku na rok zadłużenie budżetu w Narodowym Banku Polskim stanowiące dług publiczny, stało się już poważnym problemem gospodarczym, którego dalej nie sposób nie dostrzegać. Spośród wielu problemów, jakie się w związku z tym nasuwają, najistotniejsze to: znalezienie sposobów spłaty, a także i waloryzacji powstałego długu publicznego, wprowadzenie niezbędnych zmian w technice wykonywania budżetu i kasowej jego obsłudze, które uniemożliwiałyby powstawanie deficytu budżetowego w niekontrolowanej — jak to miało miejsce w 1987 r. wysokości, ustalenie względnie trwałych i jednolitych zasad obliczania i wykazywania deficytu budżetowego oraz ustalenie jednoznacznej definicji deficytu budżetowego, tak aby ograniczać do minimum możliwości manipulacji przy obliczaniu jego wysokości.</u>
          <u xml:id="u-32.14" who="#AlfredWawrzyniak">Wydaje się, że należałoby wprowadzić realne oprocentowanie długu publicznego, powstałego w wyniku zaciągania kredytu w Narodowym Banku Polskim na pokrycie deficytu budżetowego i rozpocząć obsługę zadłużenia przynajmniej w formie spłat odsetek. Byłby to istotny, chociaż dopiero pierwszy krok uświadamiający ekonomiczne znaczenie deficytu budżetowego.</u>
          <u xml:id="u-32.15" who="#AlfredWawrzyniak">Wydaje się, że również ważną kwestią wymagającą uregulowania jest konieczność wprowadzenia takich zmian w technikach wykonywania budżetu i w jego kasowej obsłudze, które wyeliminowałyby występujący ciągle automatyzm w pokrywaniu wydatków budżetowych, niezależnie od stopnia realizacji dochodów budżetowych. Nie będzie to łatwe i zapewne nie od razu się powiedzie, ale podjąć takie działania bezwzględnie trzeba. Automatyzm w pokrywaniu wydatków budżetowych zdaje się świadczyć o pasywności tej polityki.</u>
          <u xml:id="u-32.16" who="#AlfredWawrzyniak">Bardzo pilnego, w kontekście znowelizowanej ustawy o systemie rad narodowych, uregulowania wymaga np. kwestia dopuszczalności korygowania deficytu budżetu centralnego przez salda budżetów terenowych. Gdyby budżety terenowe były autonomiczne wobec budżetu centralnego, to nie byłoby żadnych podstaw do uwzględnienia w saldzie budżetu centralnego różnicy sald budżetów terenowych, a nadwyżki budżetowe w budżetach terenowych stanowiły wyłączny przedmiot zainteresowania władz terenowych. Jednakże praktyka budżetowa jest ciągle inna. Przyjęty w Polsce sposób odejmowania od deficytu budżetu centralnego salda nadwyżek budżetów terenowych w dosyć przykry sposób uwidacznia zakres autonomii tych budżetów.</u>
          <u xml:id="u-32.17" who="#AlfredWawrzyniak">Wysoka Izbo! Analiza wykonania budżetu państwa i Narodowego Planu Społeczno-Gospodarczego w 1987 r. wykazuje jak wiele jeszcze negatywnych zjawisk ciąży na naszej gospodarce. Bez przesady można stwierdzić, że obok konieczności kontynuowania reform politycznych, dokonanie głębokiej przebudowy systemu finansowego państwa jest jednym z najważniejszych warunków realizacyjnych reformy gospodarczej. Bez jego spełnienia pod znakiem zapytania stanie nie tylko możliwość osiągnięcia doraźnych celów gospodarczych, ale również — co jest być może ważniejsze — trudne będzie wyzwolenie i pobudzenie intelektualnego i duchowego potencjału społeczeństwa w kierunku rzeczywistej przedsiębiorczości, gospodarności, działań proefektywnych. Nawet stworzenie formalnych podstaw do społecznej inicjatywy gospodarczej i pozagospodarczej, w postaci uchwalenia odpowiednich ustaw, bez adekwatnych do nich regulacji finansowo-podatkowych nie tylko nie wyzwoli oczekiwanych zachowań, ale może podważać zaufanie do czystości intencji w tym zakresie.</u>
          <u xml:id="u-32.18" who="#AlfredWawrzyniak">Wysoki Sejmie! Tempo dokonujących się przemian cywilizacyjnych we współczesnym świecie, a także społeczne zniecierpliwienie sprawia, że czas stał się także kategorią społeczno-polityczną. Wynika z tego konieczność zmieniania filozofii podejścia do wielu rozwiązań ekonomiczno-społecznych, także odwagi w przekraczaniu stereotypów oraz konsekwencji realizacyjnej. Tej ostatniej m.in. służyć mają szczególne uprawnienia dla Rządu, które na jego wniosek Wysoka Izba uchwaliła.</u>
          <u xml:id="u-32.19" who="#AlfredWawrzyniak">W nadziei, że przyniosą one oczekiwane rezultaty, posłowie Koła Poselskiego „Pax” zapewniają o woli współdziałania w dostępnym sobie zakresie w procesie poszerzania społecznego udziału w dziele przebudowy i reform oraz, opowiadają się za wnioskiem sejmowej Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów o przyjęciu sprawozdania Rządu za rok 1987. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-32.20" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-33">
          <u xml:id="u-33.0" who="#MarekWieczorek">Głos ma poseł Rudolf Michałek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-34">
          <u xml:id="u-34.0" who="#RudolfMichałek">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Oceniając dzisiaj realizację budżetu państwa za rok 1987 oraz zadania CPR na tle NPSG, chciałbym szczególnie zająć się problematyką energetyczną oraz jej powiązaniem z rozwojem gospodarki żywnościowej. W moim odczuciu te dwa działy gospodarki narodowej mają kluczowe znaczenie i bezpośrednio oddziałują na rozwój gospodarczy kraju.</u>
          <u xml:id="u-34.1" who="#RudolfMichałek">Nie może być prawidłowego rozwoju żadnej z dziedzin gospodarczych, bez zapewnienia odpowiedniej ilości i rodzaju energii, a także systematyczności w dostawach. Przyjęte przez Sejm ustalenia odnośnie do zaopatrzenia gospodarki narodowej w paliwa i energię do roku 2000 określiły główne kierunki działania. Informacja Rządu o realizacji zadań NPSG w tym zakresie w latach 1986–1987, wskazuje wprawdzie na ich pełne wykonanie, tym niemniej utrzymujące się zapotrzebowanie kraju na podstawowe nośniki energii, stale przekracza ich podaż. Słabości gospodarki energetycznej szczególnie jaskrawo uwidoczniły się w pierwszym kwartale 1987 r. z uwagi na trudniejsze warunki atmosferyczne. W efekcie nie uniknięto dotkliwych przerw w dostawach paliw i energii.</u>
          <u xml:id="u-34.2" who="#RudolfMichałek">W rozwoju kompleksu energetycznego występuje szereg opóźnień i zahamowań, których skutki mogą zagrozić planowanemu rozwojowi wielu dziedzin gospodarczych kraju przez spotęgowanie nierównowagi bilansów energetycznych. Jak wykazują materiały NIK, poważne zagrożenia w rozwoju energetyki krajowej są wynikiem m.in, niepełnej realizacji zamierzeń oszczędnościowych. Zamiast planowanego zmniejszenia energochłonności dochodu narodowego średnio o 1,9 do 2,3% rocznie, nastąpił w 1987 r. wzrost, o 2%. Częściowym usprawiedliwieniem zaistniałej sytuacji są wspomniane wcześniej niekorzystne warunki atmosferyczne. Z drugiej jednak strony energochłonność naszej gospodarki jest proporcjonalnie bardzo wysoka. Przykładowo 4-krotnie wyższa niż w Japonii, 3-krotnie wyższa niż we Francji i w RFN.</u>
          <u xml:id="u-34.3" who="#RudolfMichałek">Racjonalna gospodarka energią nie polega jednak na oszczędzaniu za wszelką cenę. Takie pojmowanie oszczędności mogłoby wpływać hamująco na rozwój gospodarczy kraju. Oszczędności należy szukać przede wszystkim tam, gdzie globalne zużycie energii jest największe, a równocześnie istnieją spore i proste rezerwy w zakresie ograniczenia zużycia.</u>
          <u xml:id="u-34.4" who="#RudolfMichałek">W polskich warunkach głównym odbiorcą energii jest przemysł zużywający ponad 50% całkowitej energii przetwarzanej. Rolnictwo znajduje się na czwartym miejscu, zużywając niewiele ponad 3%. Tak niski udział jest konsekwencją słabego rozwoju i struktury sił wytwórczych w polskim rolnictwie, gdzie w dalszym ciągu proces produkcyjny odbywa się systemem pracochłonnym a kapitałooszczędnym. Dotyczy to przede wszystkim sektora indywidualnego.</u>
          <u xml:id="u-34.5" who="#RudolfMichałek">Realizacja jednak programu żywnościowego wymagać będzie technicznej rekonstrukcji rolnictwa, a w konsekwencji znacznie zwiększonych dostaw energii w różnych jej postaciach. Jest to podstawowy warunek wzrostu produkcji żywności, a także poprawy warunków socjalnych ludności wiejskiej.</u>
          <u xml:id="u-34.6" who="#RudolfMichałek">W strukturze zużywanej energii podstawowe znaczenie odgrywa energia elektryczna. Nowoczesna produkcja rolnicza, w szczególności zaś dział produkcji zwierzęcej i szklarniowej, uwarunkowana jest niezawodnymi dostawami energii elektrycznej. Wszystkie awarie sieci elektrycznej powodują w produkcji zwierzęcej duże i z reguły nieodwracalne straty.</u>
          <u xml:id="u-34.7" who="#RudolfMichałek">Dotychczasowe zużycie energii elektrycznej w rolnictwie jest niewielkie. Szacuje się, że wynosi około 9% zużycia netto. Odliczając z tego zużycia na cele komunalne, pozostaje zaledwie 4,3% na cele bezpośrednio związane z produkcją rolniczą. Równocześnie godzi się przypomnieć, że udział rolnictwa w wytwarzanym dochodzie narodowym wynosi na 15%. Zestawienie tych liczb wyraźnie wskazuje na dyskryminację wsi. Ponadto dynamika wzrostu zużycia energii elektrycznej w ostatnich latach jest u odbiorców wiejskich znacznie niższa w porównaniu z miejskimi. Stąd też dysproporcja w odniesieniu do zużycia na jednego mieszkańca stale narasta. Należy przy tym pamiętać, że ludność miejska poza energią elektryczną w znacznie szerszym stopniu korzysta z innych źródeł w tym przede wszystkim z gazu przewodowego, centralnego ogrzewania, zbiorowego zaopatrzenia w wodę.</u>
          <u xml:id="u-34.8" who="#RudolfMichałek">Oznacza to, że realizacja polityki socjalnej w zakresie zrównania poziomu życia na wsi z życiem w mieście pociągać musi za sobą w najbliższym czasie stały wzrost zużycia prądu na wsi. Istotną przeszkodą w tym zakresie jest niedorozwój wiejskich sieci elektroenergetycznych. Badania naukowe, a także kontrola NIK wykazują systematyczne pogarszanie się warunków zasilania odbiorców wiejskich. Widocznym przejawem takiego systemu jest ciągły wzrost liczby awaryjnych przerw w dostawach energii elektrycznej i wydłużanie się czasu usuwania tych przerw. Przerwy te występują na wsi 10-krotnie częściej niż w mieście, a okresy wyłączeń awaryjnych są 4–15 razy dłuższe. Jest to skutek wieloletniego niedoinwestowania wiejskich sieci elektroenergetycznych i stosowania zastępczych tzw. oszczędnościowych rozwiązań technicznych.</u>
          <u xml:id="u-34.9" who="#RudolfMichałek">Wydatkowane w ciągu ostatnich 10 lat kwoty na modernizację wiejskich urządzeń elektroenergetycznych nie pozwoliły nawet zrekompensować skutków postępującej dekapitalizacji tych urządzeń. W efekcie rośnie liczba wsi, w których występują ograniczenia w przyłączaniu nowych, produkcyjnych urządzeń elektrycznych, na skutek ograniczeń wynikających z możliwości sieci. Według badań szacuje się, że liczba tych wsi stanowi około 20%. Również około 20% sieci wiejskich ma przekroczone dopuszczalne spadki napięcia, skutkiem czego pół miliona gospodarstw rolniczych jest zasilane napięciem znacznie niższym od znamionowego. Pogarsza to zdecydowanie sprawność działania odbiorników i wydatnie skraca ich żywotność. Konsekwencją takiego stanu rzeczy są trudności w instalowaniu maszyn i urządzeń niezbędnych w produkcji zwierzęcej, w szczególności bydła mlecznego, co stanowi jeden z istotnych elementów — obok samej opłacalności — stałego spadku pogłowia krów.</u>
          <u xml:id="u-34.10" who="#RudolfMichałek">Również program rozwoju produkcji roślinnej może być poważnie zagrożony z powodu trudności zasilania energią elektryczną. Współczesne technologie zbioru wielu ziemiopłodów w naszym klimacie wymagają stosowania różnego rodzaju urządzeń suszących i magazynujących zasilanych energią elektryczną. Zaniedbanie tego ogniwa w kompleksowej mechanizacji zbioru powodować może ogromne straty, a niejednokrotnie zniweczyć całoroczny wysiłek rolnika.</u>
          <u xml:id="u-34.11" who="#RudolfMichałek">Przedstawione fakty są wymowne, a wskaźniki liczbowe alarmujące. Jednoznacznie wskazują, iż bez podjęcia radykalnych kroków program samowystarczalności żywnościowej naszego kraju może być zagrożony.</u>
          <u xml:id="u-34.12" who="#RudolfMichałek">Wysoka Izbo! Mam świadomość, iż prognozy rozwoju polskiej energetyki tą trudne. Wykorzystywanie węgla, jako podstawowego surowca energetycznego ma swoje granice. Przesadnie też w moim pojęciu ocenia się możliwości energetyczne z tzw. niekonwencjonalnych źródeł. Oczywiście należy wykorzystywać wszelkie możliwości w tym zakresie, ale energia z tych źródeł to tylko uzupełnienie w bilansie krajowym.</u>
          <u xml:id="u-34.13" who="#RudolfMichałek">Jakie więc są perspektywy polskiej energetyki? Przede wszystkim, przy niezrównoważonym bilansie, należy ustalić hierarchię potrzeb. Należy też pamiętać, że duża część energii potrzebnej rolnictwu może i powinna być pobierana w tzw. dolinie obciążenia. W tych warunkach rolnictwo nie będzie konkurencją dla innych działów gospodarki narodowej. Wymaga to jednak instalacji liczników dwutaryfowych w każdym gospodarstwie rolnym.</u>
          <u xml:id="u-34.14" who="#RudolfMichałek">Ważne jest również, by urządzenia rolnicze zasilane energią elektryczną były bardziej oszczędne i odpowiednio dobierane pod względem zapotrzebowania mocy, czyli nowoczesne. Niezbędne jest także sięganie po nowe źródła energii, w tym między innymi energii jądrowej. Pomimo takich czy innych zastrzeżeń możliwości w tym zakresie są ogromne, na co wskazują przykłady wielu krajów.</u>
          <u xml:id="u-34.15" who="#RudolfMichałek">W Polsce mamy wielu zdecydowanych przeciwników reaktorów jądrowych. Trzeba jednak pamiętać, że Polska nie leży na odludnej wyspie, otoczeni jesteśmy elektrowniami atomowymi. Skutki ewentualnych awarii za granicą obojętne na Wschodzie czy na Zachodzie, Południu czy Północy zawsze do nas dotrzeć mogą. Nauczeni smutnymi doświadczeniami musimy po prostu stosować 100-procentowe bezpieczeństwo, jeśli w ogóle o takim w przyrodzie można mówić. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-34.16" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-35">
          <u xml:id="u-35.0" who="#MarekWieczorek">Głos ma poseł Bogdan Kotarski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-36">
          <u xml:id="u-36.0" who="#BogdanKotarski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Rok 1987 to nie tylko realizacja Narodowego Planu Społeczno-Gospodarczego i Centralnego Planu Rocznego, to również szósty rok funkcjonowania reformy gospodarczej i wdrażania pierwszych rozwiązań jej drugiego etapu.</u>
          <u xml:id="u-36.1" who="#BogdanKotarski">Działalność władz na polu gospodarczym i społecznym oraz procesy reformowania są z sobą ściśle związane, a ich praktycznym sprawdzianem są wyniki realizacji planów rzeczowych i finansowych. Niezadowalające rezultaty funkcjonowania kraju w ujęciu statystycznym i społecznym, takie jak znikomo niskie tempo wzrostu gospodarczego czy nierównowaga na szeregu rynkach, potwierdzają i uwidaczniają trafność politycznych decyzji X Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, to jednak wszyscy obserwujemy skutki opóźnień i niekonsekwencji we wdrażaniu drugiego etapu reformy.</u>
          <u xml:id="u-36.2" who="#BogdanKotarski">Dochód narodowy wzrósł o 1,7% co jest o wiele za miało dla realizacji uchwały Sejmu o NPSG mówiącej o „tworzeniu i utrwalaniu zdolności gospodarki dla zrównoważonego i efektywnego rozwoju”. Tak niskie tempo wzrostu, gdyby się miało utrzymać, uniemożliwia przeprowadzenie radykalnych zmian w jakości i strukturze wytwarzania. W tej sytuacji zaspokajanie potrzeb bieżących społeczeństwa musi dominować nad realizacją długofalowej polityki gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-36.3" who="#BogdanKotarski">W 1987 r. nie udało się stworzyć warunków do przyspieszenia restrukturalizacji przemysłu i obawiam się, że w roku bieżącym będzie podobnie. Tymczasem skuteczność polityki gospodarczej zależy zarówno od mechanizmów, jak i od jakości środków produkcji oraz stosowanych technologii.</u>
          <u xml:id="u-36.4" who="#BogdanKotarski">Restrukturalizacja sfery wytwarzania jest taką samą koniecznością, jak i przyspieszenie procesu reform. Środki na ten cel Rząd musi znaleźć. Jeśli okaże się to konieczne nawet kosztem zmian w strukturze wydatków budżetowych lub konstrukcji funduszy celowych. Jest to trudny problem polityczny. Społeczeństwo nie wyraża jednak przyzwolenia na ponoszenie kosztów funkcjonowania dotychczasowych układów i struktur.</u>
          <u xml:id="u-36.5" who="#BogdanKotarski">Wyborcy na spotkaniach poselskich, sesjach rad narodowych ustawicznie postulują potrzebę budowy nowych szkół, obiektów sportowych, kulturalnych, rozszerzenia opieki społecznej, wzrostu i tak nadmiernie rozbudowanej już konsumpcji zbiorowej, bagatelizując być może fakt, iż inwestowanie w sferę nieprodukcyjną w obecnym stanie finansowym państwa może nastąpić tylko kosztem, kondycji sfery wytwarzania.</u>
          <u xml:id="u-36.6" who="#BogdanKotarski">Polska drugiej połowy lat osiemdziesiątych jest w dalszym ciągu na etapie przezwyciężania kryzysu gospodarczego. Cały wysiłek społeczny powinien być ukierunkowany na jakościowy wzrost produkcji. W przeciwnym wypadku wzrost odpisów na fundusze celowe przyniesie mniejsze dochody, a inflacja pochłonie nominalnie większe fundusze.</u>
          <u xml:id="u-36.7" who="#BogdanKotarski">Wysoki Sejmie! Restrukturalizacja gospodarki musi iść w parze z reformowaniem systemów zarządzania. W przyjętym przez Sejm rządowym programie wdrażania II etapy reformy gospodarczej zdecydowanie stawia się na wzrost przedsiębiorczości z wykorzystaniem mechanizmów rynkowych, akcentując szczególnie podażowy charakter przemian. Jednak pod wpływem bieżącej sytuacji reformowanie systemu gospodarczego ograniczało się do prób stosowania tylko części mechanizmów rynkowych, dotyczących kształtowania cen. Do społeczeństwa w większości dotarło, jeśli nawet nie jest akceptowane, że ceny w naszych sklepach, na rynkach inwestycyjnym i zaopatrzeniowym, powinny zależeć od rzeczywistych kosztów wytwarzania, od relacji popyt — podaż, powinny zależeć od cen światowych.</u>
          <u xml:id="u-36.8" who="#BogdanKotarski">W zbyt niskim stopniu obserwuje się stosowanie podażowej części narzędzi ekonomicznych, to jest zależności rynki a produkcja. Wysokie zyski — będące rezultatem cen znacznie przekraczających koszty wytwarzania — jako podatki, w tym głównie obrotowy, trafiają do centrum, krążą w obrocie lub są konsumowane jako podatek od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń lub fundusz załogi. Ten zysk powinien stać się siłą i środkiem napędzającym ruch potencjału wytwórczego, powinien powodować rozwój istniejących i powstawanie nowych gałęzi produkcji deficytowych towarów i usług.</u>
          <u xml:id="u-36.9" who="#BogdanKotarski">Społeczeństwo polskie, jeśli ma jeszcze aktywnie poprzeć reformę, musi doświadczać, że bardzo wysokie ceny na artykuły konsumpcyjne trwałego użytku są tylko środkiem poprawy ich dostępności dla coraz mniej zamożnych grup społecznych. Systemy, które nie doceniają tej propodażowej strony mechanizmów ekonomicznych nie mogą wykazywać cechy samoregulacji — mają również inflacyjny charakter. Aby wykorzystać ten podażowy charakter mechanizmów ekonomicznych musi ulec zmianie nie tylko polityka finansowa państwa, ale również pewien model funkcjonowania społeczeństwa socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-36.10" who="#BogdanKotarski">Środki finansowe oraz właściwe decyzje rozwojowe muszą być możliwie w najszerszym zakresie podejmowane w miejscach tworzenia zysku, w przedsiębiorstwie, a nie w centrum pod wpływem różnych grup nacisku. Jest to równocześnie zasadniczy warunek dalszej decentralizacji zarządzania, bez spełnienia którego społeczeństwo słusznie obciąży winą centrum za brak mebli, maszyn budowlanych, waty oraz części zamiennych do ciągników rolniczych. Przy tym jednak musi być konsekwentnie realizowana, w stosunku do przedsiębiorstw, uchwalona przez Sejm polityka kredytowa.</u>
          <u xml:id="u-36.11" who="#BogdanKotarski">Brak decentralizacji decyzji rozwojowych owocuje obserwowanym w gospodarce mnożeniem funduszy celowych. Decentralizacja decyzji i pozostawienie funduszy w przedsiębiorstwach jest tylko jednym z warunków rozwoju gospodarki. Sprawą równie istotną jest kadra kierownicza skłonna do podejmowania ryzykownych decyzji jakościowych i ilościowych, w tym szczególnie opartych na analizie sytuacji na rynkach krajowych i zagranicznych. Doświadczenie poselskie mówi, że taka kadra istnieje. Stanowi ona jednak nadal zbyt mały odsetek kadry kierowniczej.</u>
          <u xml:id="u-36.12" who="#BogdanKotarski">Nadal zbyt powszechne są postawy bierności i niemoralności, pewność poparcia wyższych instancji, poczucie bezkarności u jednych i bezsilności u drugich. Od pojedynczych ludzi wymaga się zrywów i bohaterstwa, natomiast za mało uwagi przywiązuje się do tego jaka atmosfera tworzona jest w przedsiębiorstwach przez dyrektora i podległych mu kierowników. Czy jest to klimat przychylny postępowym przemianom, czy przeciwnie. Utrzymuje się bezwład uzasadniony trudnościami obiektywnymi, ogólną niemożnością, dominacją starych postaw tak charakterystycznych dla systemu scentralizowanego. Na skuteczną eliminację takich właśnie postaw trzeba zwrócić więcej uwagi, szczególnie w procesie wychowania młodego pokolenia, aby tą atmosferą nie nasiąkała młodzież, od której w coraz większym stopniu zależeć będzie przyszłość reform i powodzenie naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-36.13" who="#BogdanKotarski">Wysoka Izbo! Strona formalno-prawna przemian, to jest tworzenie i nowelizacja aktów prawnych różnej rangi, nie może sama w sobie zagwarantować realnych przemian społecznych czy gospodarczych. Można być jednak pewnym, że zachodzić będą w coraz szerszym zakresie pozytywne przemiany w wyniku funkcjonowania nowej ustawy o systemie rad narodowych, również w wyniku stosowania rozwiązań zawartych w rządowych projektach ustaw o podejmowaniu działalności gospodarczej oraz działalności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych.</u>
          <u xml:id="u-36.14" who="#BogdanKotarski">Bardzo pozytywne są przemiany w bankowości polskiej. Wiele innych rozwiązań wdrażanych przez zreformowane centrum w ramach realizacji II etapu reformy gospodarczej stwarza nadzieję na wyprowadzenie Polski ze stagnacji gospodarczej i utrzymującej się jeszcze apatii społecznej. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-36.15" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-37">
          <u xml:id="u-37.0" who="#MarekWieczorek">Głos ma poseł Edward Kowalczyk.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-38">
          <u xml:id="u-38.0" who="#EdwardKowalczyk">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Wszelkie oceny przeszłych wydarzeń i zjawisk mają w zasadzie o tyle sens o ile pozwalają wyciągnąć wnioski użyteczne dla teraźniejszości i dla przyszłości. Przedłożone Sejmowi dokumenty, w tym i ocena przebiegu i wyników wdrażania reformy gospodarczej w roku 1987, służą zapewne także temu celowi.</u>
          <u xml:id="u-38.1" who="#EdwardKowalczyk">Dokument ten z godną uznania szczerością i otwarcie stwierdza, że szósty z kolei rok reformy był okresem budzących głęboką troskę niepowodzeń na wielu odcinkach gospodarki polskiej. Nie będą tu robił wyliczanki tych niepowodzeń, gdyż robili to już przede mną inni posłowie. Jest faktem, że niepowodzenia te głęboko dotknęły naszą gospodarkę pomimo wprowadzenia w roku 1987 wielu pozytywnych zmian w dziedzinie struktury, organizacji i zarządzania, o których informuje w sposób rzeczowy i wyczerpujący wspomniany dokument. Nastąpiły między innymi korzystne zmiany strukturalne w przemyśle, przez dwukrotnie wyższy od średniego wzrost produkcji w dziedzinach będących nośnikiem postępu technicznego oraz przez poprawę struktury nakładów inwestycyjnych. O tym też była mowa.</u>
          <u xml:id="u-38.2" who="#EdwardKowalczyk">Dokument ten stwierdza, i trzeba się chyba z tym zgodzić, że zmiany takie nie mogłyby być uzyskane bez uruchomienia nowych czynników w gospodarce, wynikających z niektórych mechanizmów i rozwiązań reformy gospodarczej. Przyczyny niepowodzeń w 1987 r. raport upatruje głównie w zbyt słabym działaniu instrumentów przywracania równowagi. Należy się także z tym zgodzić, dodając jednak, że wiele dużych i małych grup interesu jest niechętnych reformie.</u>
          <u xml:id="u-38.3" who="#EdwardKowalczyk">Rok 1987 był również rokiem zwycięstwa koncepcji bardziej radykalnych przemian w gospodarce, które znalazły wyraz w tezach II etapu reformy gospodarczej. Przeprowadzone jednak na jesieni ogólnokrajowe referendum wykazało, że niecałe społeczeństwo do końca uświadamia sobie historyczną konieczność głębokich reform i że istnieje jeszcze wiele wątpliwości przeradzających się w brak akceptacji dla większych wyrzeczeń.</u>
          <u xml:id="u-38.4" who="#EdwardKowalczyk">Są też jednak i okoliczności niezwykle sprzyjające polskiej reformie. Są nimi rewolucyjne przemiany w Związku Radzieckim i wymowa polityczna wizyty Michaiła Gorbaczowa w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-38.5" who="#EdwardKowalczyk">Trudno znaleźć w historii ostatniego okresu tak korzystny układ stosunków politycznych sprzyjających naszym zmianom. Wiatr historii więc wieje, chociaż nieraz porywisty, wieje w żagle naszej reformy. Cała umiejętność w sterowaniu, bowiem różnorodne jeszcze rafy i mielizny stanowią realne niebezpieczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-38.6" who="#EdwardKowalczyk">Tymczasem wiele zjawisk życia społeczno-gospodarczego w ubiegłym roku świadczy o tym, że sterowność systemu była nieskuteczna i że reforma centrum tej sterowności nie wzmocniła; wyrazem czego była konieczność udzielenia Rządowi nadzwyczajnych pełnomocnictw.</u>
          <u xml:id="u-38.7" who="#EdwardKowalczyk">Uległo rozwiązaniu wiele struktur sterowniczych, służących co prawda w przeszłości niedobrym metodom zarządzania; ich funkcje przejęły odpowiednie ekonomiczne mechanizmy parametryczne, ale widocznie nie zadziałały one jeszcze efektywnie.</u>
          <u xml:id="u-38.8" who="#EdwardKowalczyk">W szczególności nie rozbudowane zostały struktury informacyjne, nie funkcjonuje rozbudowany i skutecznie działający system informatyczny dla celów sterowania gospodarką, a komputery służą często ku zabawie zamiast do praktycznego zastosowania w życiu. Nawet działanie powszechnej sieci telekomunikacyjnej pogarsza się z dnia na dzień, a w proponowanym tzw. podatku stabilizacyjnym widnieje pozycja „od posiadania telefonu”. A przecież naprawdę wchodzimy w erę cywilizacji informacyjnej. Procesy informacyjne i informacja to obecnie drugi — obok kapitału — najpotężniejszy czynnik przemian na świecie. Ta świadomość niestety nie zawsze dociera do świadomości wielu decydentów. Świadczyłoby to, że — mówiąc żargonem technologów — generacja myślenia i metod realizacji pozostaje w tyle za generacją koncepcji postępowych przemian zawartych w programie reform. Zła i spóźniona realizacja — co widoczne jest w toku wdrażania reformy w ubiegłym roku — grozi załamaniem się reformy lub zboczeniem jej na niewłaściwe tory, a w obu wypadkach oznaczałoby to tragiczne skutki i ostateczny upadek cywilizacyjny naszego kraju; oznaczałoby to status „skansenu cywilizacyjnego” w Europie.</u>
          <u xml:id="u-38.9" who="#EdwardKowalczyk">Jeśli jednak — o czym mówi ocena — wyniki szóstego roku reformy są wysoce niezadowalające, to konieczna jest odpowiedź dlaczego? Co jest tego przyczyną i co zrobić, by złe zjawiska nie przeniosły się na rok 1988 i na dalsze lata. Niestety, wiele z nich już się przeniosło. Jak informują wyniki badań opinii publicznej — wydrukowane w tej ocenie — przeniosło się również poczucie zwątpienia społeczeństwa. Jest to objaw groźny. Wszystko bowiem w istocie sprowadza się do postaw i działań ludzkich, a ludzie chcą lub nie chcą, muszą lub nie muszą, wierzą lub nie wierzą — w zależności od tego, jaki jest ich poziom świadomości. jak są poinformowani, jakie obserwują fakty i zachowania, między innymi i zachowanie się władz. Coraz powszechniej odczuwa się konieczność nie tylko trafnego kierunku działań. ale także potrzebę determinacji, a nawet żarliwości, bo sytuacja Polski zaczyna być groźna. A żarliwości nie widać często nawet u głównych animatorów reformy. Jeden z ekonomistów napisał niedawno, że charakterystycznym kryptonimem zamiast „3S” stały się „3U” — to znaczy, umizgi, uniki i uślizgi. I miało to niestety miejsce w 1987 roku.</u>
          <u xml:id="u-38.10" who="#EdwardKowalczyk">Mamy wszyscy nadzieję, że skutecznie przeciwdziałająco będą tu funkcjonowały udzielone Rządowi pełnomocnictwa. Stałe kompromisy, niekonsekwencje, brak zdecydowania prowadzą do sytuacji wiecznej gonitwy po tym samym torze, do tego samego celu, przy czym inne przodujące w rozwoju kraje są raczej w roli zająca, a my raczej w roli żółwia i to jeszcze na smyczy zadłużenia.</u>
          <u xml:id="u-38.11" who="#EdwardKowalczyk">W takiej sytuacji reforma miała m.in. ukazać i zbudować „drogi na skróty”. Metodą na skróty miały być zapewne i preferencje dla rozwoju nauki i techniki, i selektywny rozwój, polegający na tym, że tworzy się silne ogniska nowoczesności, w których koncentrują się wszystkie siły materialne i intelektualne po to, aby wytworzony w tych ogniskach wysoki potencjał nowoczesności promieniował na inne dziedziny i powodował niejako „organiczny” postęp i rozwój. Miało to dotyczyć między innymi elektroniki.</u>
          <u xml:id="u-38.12" who="#EdwardKowalczyk">Powstał program rozwoju elektroniki i odpowiednia uchwała Rządu. Ostatnio, zespoły poselskie właściwych komisji sejmowych badały stan realizacji tego programu w 1987 roku — wizytując wiele zakładów elektronicznych. Okazało się, że cała dziedzina, a zwłaszcza jej jądro, mikroelektronika, przeżywa pogłębiający się regres. Jedna z podstawowych dróg „na skróty”, okazuje się więc nierealna. A inne drogi, rozwój nauki i postępu technicznego. Sprawę tę badała ostatnio sejmowa Komisja Nauki i Postępu Technicznego. Skonstatowano brak ścisłej spójności programów badań z programem rozwoju kraju i zbyt małą efektywność tych badań. Jednocześnie wyszło na jaw, że właściwie nie sformułowano generalnych kryteriów rozwoju Polski i że docelowej wizji rozwojowej i prowadzącego do niej programu trudno się doszukać. To zaczyna ciążyć na świadomości Polaków.</u>
          <u xml:id="u-38.13" who="#EdwardKowalczyk">Nowocześnie myślący człowiek jednak zdaje sobie sprawę, że zabawa w jałową i permanentną krytykę prowadzi donikąd, że po dokonanej, ocenie i diagnozie nie należy się krytycznie rozczulać nad rzeczywistością, ale trzeba ją zmieniać na lepsze.</u>
          <u xml:id="u-38.14" who="#EdwardKowalczyk">Reforma musi być dynamicznym procesem otwartym na zmiany i ulepszenia. Nie może się ona stać dogmatem — a zjawiska dogmatycznego podejścia niestety już mają miejsce. Przejawem tego, charakterystycznym dla dogmatyzmu, jest na przykład szukanie wrogów reformy i nawoływanie do jakiś nowych podziałów politycznych na tym gruncie, zamiast poszukiwań mankamentów także we własnym sposobie myślenia i działania. A przecież spory toczą się nie wokół pytania, czy reformy, ale jakie reformy, bowiem katastrofą grozi nie tylko odejście od reformy, ale pójście w niewłaściwym kierunku.</u>
          <u xml:id="u-38.15" who="#EdwardKowalczyk">Jeżeli stwierdzamy, a stwierdza to przede wszystkim dostarczony Sejmowi dokument rządowy, że rok 1987 nie przyniósł spodziewanych wyników wdrażania reformy gospodarczej, to po odpowiedzi dlaczego, musi nastąpić wyciągnięcie wniosków co należy zrobić, aby następne lata były już inne, lepsze, by nie dopuścić do sytuacji, aby w toku wdrażania II etapu reformy narastał równolegle II etap kryzysu.</u>
          <u xml:id="u-38.16" who="#EdwardKowalczyk">Wymaga to oczywiście odpowiedniego zastanowienia.</u>
          <u xml:id="u-38.17" who="#EdwardKowalczyk">Nasuwają się jednak od razu ogólne wnioski. Przeżywamy na pewno nową fazę rewolucji socjalistycznej. Rodzi się nie tylko u nas nowy ład w socjalizmie, rodzi się na nowo pojęty humanizm socjalistyczny i na nowo pojęta demokracja socjalistyczna. Jest to co prawda nie krwawa, ale przecież rewolucja. Może więc w naszych operatywnych działaniach zastosujmy więcej dobrze pojętej przebojowości niż akademickich dialogów i rozważań. Bądźmy bardziej odważni także w propozycjach politycznych, które nie mogą się opóźniać za reformami gospodarczymi.</u>
          <u xml:id="u-38.18" who="#EdwardKowalczyk">Istnieje potrzeba rozszerzenia możliwości oddziaływania na rzeczywistość istniejących podmiotów politycznych w kraju, między innymi potrzeba modyfikacji systemu funkcjonowania politycznej koalicji, która w sposób jeszcze bardziej zintegrowany wzmóc powinna inspirację nowego socjalistycznego ładu w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-38.19" who="#EdwardKowalczyk">Istnieje konieczność większej integracji politycznej społeczeństwa wokół sprawy ratowania polskiej gospodarki. Być może powinien powstać funkcjonujący regulaminowo i przy szerzej otwartej kurtynie, konwent polityczny złożony z przedstawicieli trzech partii sojuszniczych i z udziałem innych ugrupowań, który zastąpiłby dotychczasowe zbyt, jak to się mówi, „miękkie” politycznie formy koalicyjnego działania.</u>
          <u xml:id="u-38.20" who="#EdwardKowalczyk">Wysoki Sejmie! Na zakończenie pozwólcie mi na pewną dygresję, może nieadekwatną. Dokładnie 80 lat temu powstała „Rota” Marii Konopnickiej, w czasach jakże tragicznych zmagań Polaków z losem, prowadzonych z determinacją, której wyrazem były słowa „Roty” — „do krwi ostatniej kropli z żył, bronić będziemy ducha”. Tego ducha narodowego nie zmogły ani lata zaborów, ani okrucieństwa niemieckiego faszyzmu czasu ostatniej wojny. Tego ducha starczyło nam jeszcze na pierwsze lata po wojnie. A dziś zmogły go negatywne doznania w czasie zmagań z kryzysem i z reformą.</u>
          <u xml:id="u-38.21" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-39">
          <u xml:id="u-39.0" who="#MarekWieczorek">Głos ma poseł Władysław Sawicki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-40">
          <u xml:id="u-40.0" who="#WładysławSawicki">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Narzędziem rozpoznawania i prognozowania wielkości kształtujących równowagę pieniężno-rynkową w gospodarce kraju, jest bilans przychodów i wydatków ludności. Do jego opracowania przyjmuje się określone wielkości z Centralnego Planu Rocznego, założenia polityki cenowo-dochodowej, przewidywane dane o kształtowaniu się przychodów sektora nie uspołecznionego oraz tendencje w dziedzinie oszczędzania.</u>
          <u xml:id="u-40.1" who="#WładysławSawicki">Przyjęty przez Wysoki Sejm bilans przychodów i wydatków ludności na rok 1987 przez założenia kształtowania właściwej współzależności podstawowych wskaźników ekonomicznych, miał zapewnić postęp w normalizacji sytuacji pieniężno-rynkowej kraju.</u>
          <u xml:id="u-40.2" who="#WładysławSawicki">Przyjęte w bilansie założenia określały:</u>
          <u xml:id="u-40.3" who="#WładysławSawicki">— szybszy wzrost wydatków nad przychodami ludności,</u>
          <u xml:id="u-40.4" who="#WładysławSawicki">— utrzymanie przeciętnego realnego wynagrodzenia w sferze produkcji materialnej na poziomie roku 1986,</u>
          <u xml:id="u-40.5" who="#WładysławSawicki">— zwiększenie podaży towarów na rynek o 2,6% przy jednoczesnym zmniejszeniu ogólnego, wskaźnika wzrostu cen towarów i usług z 18% w 1986 r. do 17% w 1987 r.,</u>
          <u xml:id="u-40.6" who="#WładysławSawicki">— ukształtowanie się uzasadnionych zasobów pieniężnych ludności na identycznym poziomie, jak w roku 1986.</u>
          <u xml:id="u-40.7" who="#WładysławSawicki">W debacie poselskiej nad projektem podanych założeń, obywatele posłowie nawiązując do własnych odczuć z zakresu sytuacji pieniężno-rynkowej u schyłku 1986 r. szczególną uwagę zwracali na:</u>
          <u xml:id="u-40.8" who="#WładysławSawicki">— konieczność podjęcia przez Rząd niezbędnych działań dla zapewnienia dostaw na rynek towarów zgodnie z planowanymi rozmiarami dla zrównoważenia popytu z podażą;</u>
          <u xml:id="u-40.9" who="#WładysławSawicki">— bezwzględne utrzymanie na ustalonym poziomie przychodów pieniężnych ludności, a wynagrodzeń za pracę w rozmiarach zgodnych z jej wydajnością;</u>
          <u xml:id="u-40.10" who="#WładysławSawicki">— stworzenie warunków i metod zachęcających ludność, jak również jednostki gospodarcze do oszczędzania środków pieniężnych i materialnych oraz ogólnego obniżenia tzw. temperatury pieniądza.</u>
          <u xml:id="u-40.11" who="#WładysławSawicki">Niestety, realizacja elementów planu w warunkach stałej nierównowagi wewnętrznej okazała się nieskuteczna. Na ogólną liczbę 55 grup towarowych, wymienionych w Centralnym Planie Rocznym na rok 1987 — w 24 grupach nie wykonano założonych zadań. Wymieniać ich nie trzeba, bowiem byłaby to bardzo, bardzo długa lista.</u>
          <u xml:id="u-40.12" who="#WładysławSawicki">W wytworzonych warunkach zwiększone dostawy towarów, poza rozmiarami fizycznymi na poziomie 17%, osiągnięte zostały w 83% wzrostem cen. Zapewniło to nieznaczną poprawę w stosunku do r. 1986 relacji dostaw towarów na rynek do przychodów pieniężnych ludności, jednakże inflacyjny wzrost cen i zapowiadana przez Rząd reforma cenowo-dochodowa w 1988 r. spowodowały masowy wykup towarów w końcu 1987 r. Podaż towarów z bieżącej produkcji w tym czasie nie odpowiadała normalnemu popytowi, doprowadzając do dezorganizacji rynku. Wskaźnik pokrycia towarami zasobów pieniężnych ludności zmniejszył się do poziomu 30,9%, a w rezultacie tzw. luka inflacyjna, czyli skala niezbilansowania funduszu nabywczego z podażą towarów zwiększyła się do kwoty 260 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-40.13" who="#WładysławSawicki">Przychody pieniężne ludności przekroczone zostały w stosunku do planu o 706 mld zł, a wynagrodzenia za pracę były wyższe o 260 mld. Instrumentem, za pomocą którego centrum wpływa na ramowanie wzrostu płac, jest podatek od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń. W 1987 r. działanie tego instrumentu skojarzone zostało z wprowadzeniem 12% progu wzrostu wynagrodzenia. Działanie tej konstrukcji podatku było powszechnie krytykowane. Przyjęta np. formuła progowa ograniczała wykorzystywanie czynników produkcji, zatem hamująco oddziaływała na jej wzrost. Wiele przedsiębiorstw zalega z uiszczeniem tego podatku naliczonego dopiero w IV kwartale ub.r., zabiegając o jego rozłożenie bądź umorzenie.</u>
          <u xml:id="u-40.14" who="#WładysławSawicki">W tym miejscu konieczne jest zwrócenie uwagi na fakt, że równolegle ze wzrostem tempa wynagrodzeń przeciętnych o 21,1% ukształtowała się dynamika wzrostu cen na poziomie 21,9%, a konsekwencją tego stanu jest obniżenie wynagrodzeń realnych o 0,8 pkt. Podobnie wzrosły przychody pozarolniczej gospodarki nie uspołecznionej. W stosunku do r. 1986 wzrosły one o 387 mld zł, tj. o 59,4%. Dynamiczny wzrost przychodów tego sektora wiązał się częściowo ze świadczeniem usług na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej, broniących się przed podatkiem od ponadnormatywnych wynagrodzeń.</u>
          <u xml:id="u-40.15" who="#WładysławSawicki">Równolegle z niekorzystnym kształtowaniem się sytuacji rynkowej pogorszyła się struktura zasobów pieniężnych ludności. Osiągniętemu w 1987 r. przyrostowi wkładów oszczędnościowych przy niższym od 1986 r. poziomie nie towarzyszyła naturalna skłonność społeczeństwa do oszczędzania. Niekorzystne zjawisko wynikało z zaostrzenia się procesów inflacyjnych, jak również dalszych zapowiedzianych podwyżek w 1988 roku. Spowodowało to osłabienie oszczędzania w walucie krajowej, wzmagając tendencję odkładania oszczędności w walutach obcych, przy jednoczesnym wzroście kursów czarnorynkowych.</u>
          <u xml:id="u-40.16" who="#WładysławSawicki">Podobnie za ekonomicznie nie uzasadniony należy uznać przyrost środków na rachunkach jednostek gospodarki uspołecznionej w rozmiarze około 230 mld zł. Jest on odzwierciedleniem nierównowagi na rynku inwestycyjno-zaopatrzeniowym.</u>
          <u xml:id="u-40.17" who="#WładysławSawicki">Przedstawione z przyczyn zasadniczych w syntetycznej jedynie formie niektóre elementy bilansu dochodów i wydatków ludności dowodzą, że nie osiągnięty został postęp w przywracaniu równowagi wewnętrznej i przeciwstawianiu się inflacji. Przeciwnie, stopa jej wzrosła do 25,7%, w porównaniu z 17,5% w roku 1986.</u>
          <u xml:id="u-40.18" who="#WładysławSawicki">Obywatele Posłowie! Sytuacja gospodarcza kraju po kryzysie lat 1979–1982, w którym to czasie dochód narodowy wytworzony obniżył się o 24%, spożycie o 11%, a nakłady inwestycyjne netto o 62%, charakteryzuje się głęboką nierównowagą. Inflacja i zadłużenie to dotkliwe zjawiska gospodarki polskiej. Przedłużają one proces przezwyciężania skutków kryzysu.</u>
          <u xml:id="u-40.19" who="#WładysławSawicki">I w tych okolicznościach staje się koniecznością poszukiwanie dróg rozwiązania sprzeczności, jakie rysują się w oddziaływaniu tendencji inflacyjnych i reperkusji zadłużenia naszej gospodarki. Przywracanie równowagi wewnętrznej można realizować przez ograniczenie eksportu bądź zwiększenie importu towarów na rynek wewnętrzny. I odwrotnie, dążenie do przywrócenia równowagi zewnętrznej, mającej swój wyraz w równoważeniu bilansu płatniczego, skłania do przedsięwzięć naruszających równowagę wewnętrzną.</u>
          <u xml:id="u-40.20" who="#WładysławSawicki">Osiągnięcie dwóch celów równolegle, tj. zrównoważenie rynku wewnętrznego i obrotów bieżących w bilansie płatniczym jest ze względów społecznych i politycznych nierealne. Wymagałoby to bowiem bardzo głębokiego obniżenia spożycia. Powstaje problem kolejności realizowanych celów. Wszystko przemawia za tym, aby w pierwszej kolejności podjąć równoważenie rynku wewnętrznego. Osiągnięcie tego celu stworzy warunki do funkcjonowania mechanizmów reformy gospodarczej, zwiększenia efektywności gospodarowania, co w konsekwencji powinno ułatwić w następnej kolejności równoważenie obrotów bieżących w bilansie płatniczym.</u>
          <u xml:id="u-40.21" who="#WładysławSawicki">Z uwagi, że deficyt bilansu płatniczego przybrał charakter strukturalny, można przyjąć, że wysiłki zmierzające do zwiększenia eksportu, ale ograniczone tylko do obszaru handlu zagranicznego nie doprowadzą do zamiany go w nadwyżkę. Niezbędny jest do tego celu wzrost eksportu wyższy od stopy oprocentowania zadłużenia w walucie wymienialnej, do poziomu 10–12%, a może i więcej procent. Nie osiągnie się tego bez radykalnych zmian w strukturze i systemie funkcjonowania gospodarki. Potrzebne są zmiany w strukturze produkcji, faworyzowanie przemysłów o dużej efektywności eksportowej i o wysokim stopniu przetwarzania wyrobów, zdolnych do sprostania wymogom konkurencji międzynarodowej. Nieodłącznym warunkiem zmian strukturalnych powinna być ekonomiczna efektywność eksportu. Jednakże eksport szeregu grup towarowych pociąga za sobą znaczne dopłaty, np. wyroby hutnictwa żelaza, część wyrobów przemysłu spożywczego. Dopłaty do eksportowanych wyrobów są wynikiem wadliwej struktury cen. Jest to m.in. wynik presji proeksportowej, dopuszczającej każdy bez mała wyrób na eksport, bez uwzględnienia często jego rentowności.</u>
          <u xml:id="u-40.22" who="#WładysławSawicki">Przy wypaczonych relacjach cen intensyfikacja działalności eksportowej stwarza ryzyko niewłaściwej struktury eksportu i importu. Konsekwencje takiego wyboru są dotkliwe, może nimi być również przepływ wytworzonego dochodu narodowego za granicę. Niekorzystną w budżecie centralnym sytuację pogłębiają ulgi dla eksporterów w postaci obniżki podatku dochodowego. Wzrost ulg w 1987 r. do poziomu 318 mld zł uznaje się za nadmierny w stosunku do przyrostu eksportu.</u>
          <u xml:id="u-40.23" who="#WładysławSawicki">Obywatele Posłowie! Rok 1987 był okresem, w którym sprawdzały się koncepcje reformy gospodarczej. W obszernym i być może przeciążonym szczegółami programie II etapu reformy ujęte są zamierzenia i zadania, które mogą spotkać się z powszechnym poparciem, zmuszają bowiem do ożywienia przedsiębiorczości, wyzwolenia oddolnych inicjatyw, zahamowania inflacji itp.</u>
          <u xml:id="u-40.24" who="#WładysławSawicki">Wśród przedsięwzięć składających się na II etap reformy można wyróżnić dwa o decydującym znaczeniu: reformę cen oraz program umacniania pieniądza. Wprowadzając te cele do II etapu reformy dopuszczono do powstania sprzeczności między nimi. Stało się tak dlatego, że wybrany model reformy cen podważa cele programu umacniania pieniądza, w każdym razie opóźnia jego realizację. Są i inne negatywne efekty zapoczątkowanej nowej fali zwyżkowej ruchu cen — podważenie sensu oszczędzania, tworzenie się sytuacji premiowania przedsiębiorstw niegospodarnych. W wytworzonych warunkach realizacja głównych celów programu umacniania pieniądza ulegnie odroczeniu do czasu, gdy nowy układ cen okrzepnie, a gorączka podwyższania cen zacznie wygasać.</u>
          <u xml:id="u-40.25" who="#WładysławSawicki">Stosowane dotychczas rozwiązania systemowe i realizowana polityka gospodarcza okazały się niezbyt skuteczne dla utrzymania w ryzach przychodów pieniężnych ludności, jak również podmiotów gospodarczych. Zmiana tego stanu rzeczy może nastąpić w ramach specjalnych pełnomocnictw udzielonych Rządowi przez Wysoki Sejm. Pozostaje zawsze aktualna przestroga. Pójście drogą wyrównanego, chociaż wysokiego tempa wzrostu dochodów i cen zwiększy jedynie skalę inflacji ze wszystkimi negatywnymi skutkami, bez osiągnięcia podstawowego celu, jakim jest przywrócenie równowagi rynkowej. Takie są wymagania wynikające z obiektywnych praw ekonomicznych i o tym trzeba pamiętać obecnie i w przyszłości. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-40.26" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-41">
          <u xml:id="u-41.0" who="#MarekWieczorek">Głos ma poseł Anna Staruch.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-42">
          <u xml:id="u-42.0" who="#AnnaStaruch">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Miniony rok 1987 był dla oświaty i szkolnictwa wyższego niekorzystny. Dawała temu wyraz Komisja Edukacji Narodowej i Młodzieży w wielu kolejnych opiniach i dezyderatach. Musimy spojrzeć prawdzie w oczy. Regres w dziedzinie edukacji narodowej, stanowiący dotychczas zagrożenie, na podstawie wskaźników za rok 1987 trzeba ocenić jako fakt realnie istniejący i, dotkliwy. O przyczynach tej sytuacji mówili posłowie sprawozdawcy, dyskutanci i Prezes Najwyższej Izby Kontroli. Oczekujemy na znalezienie wyjścia z tej sytuacji i jako posłowie — w terenowej działalności — chcemy uczestniczyć w poszukiwaniu owego wyjścia i nawet w obronie owego ducha z „Roty” Konopnickiej.</u>
          <u xml:id="u-42.1" who="#AnnaStaruch">Na razie jednak stwierdzić trzeba, że w dziedzinie edukacji narodowej regres ten widać wyraźnie w nakładach na rozwój edukacji, w wykonywaniu inwestycji i remontów kapitalnych, a więc w zapewnieniu bazy kształcenia i wychowania, a także w pogarszającej się sytuacji kadrowej, mam na myśli przede wszystkim wyraźną pauperyzację zawodu nauczycielskiego.</u>
          <u xml:id="u-42.2" who="#AnnaStaruch">Według sprawozdania statystycznego nakłady inwestycyjne na oświatę zmniejszyły się ze 107,8% w 1986 r. w stosunku do roku poprzedniego, do 101,8% w roku 1987, przy, jak wiemy, niezwykle gwałtownym wzroście cen materiałów budowlanych i usług w tej dziedzinie. Oznacza to wyraźne cofanie się, jeśli chodzi o zapewnienie miejsc w szkołach podstawowych, średnich, wyższych, przy równoczesnym napływie do tych placówek zwiększonej przecież liczby młodzieży z wyżu demograficznego. W dodatku plan inwestycji i remontów kapitalnych w resorcie edukacji narodowej nie został wykonany i to w wysokim procencie. W ujęciu globalnym, a więc bez rozbijania na różne rodzaje inwestycji i różne poziomy szkolnictwa, z przeznaczonych ustawą budżetową środków wykorzystano tylko 68%. Realna staje się więc groźba obniżenia wskaźnika młodzieży kontynuującej naukę w szkołach ponadpodstawowych i wyższych. Bo tam w tej chwili sytuacja jest najtrudniejsza.</u>
          <u xml:id="u-42.3" who="#AnnaStaruch">O sytuacji materialnej nauczycieli i nauczycieli akademickich już mówić nie mogę i nie trzeba, wszyscy bowiem wiedzą, jak bardzo jest ona niekorzystna w porównaniu do innych grup zawodowych, również do tych grup, do których porównanie zakłada ustawa — Kartą Nauczyciela.</u>
          <u xml:id="u-42.4" who="#AnnaStaruch">Natomiast mam obowiązek zasygnalizować, że wobec gwałtownego ruchu cen w górę, normalne funkcjonowanie placówek oświatowych i w ogóle całej sfery budżetowej jest bardzo zagrożone ze względu na niedobory budżetowe w zakresie wydatków rzeczowych. Główną przyczyną trudności jest, tutaj brak systemu wyrównywania skutków zmian cen, cen urzędowych w budżetach terenowych, nie mówię już o cenach umownych.</u>
          <u xml:id="u-42.5" who="#AnnaStaruch">W grudniu minionego roku przedstawiałam w tej sali dramatyczną sytuację placówek oświatowych, które nie miały za co kupić węgla, nie miały czym zapłacić za gaz, energię elektryczną, telefon, bowiem dopiero pod koniec października wyszło z Ministerstwa Finansów pismo informujące wojewodów, że budżet centralny nie jest w stanie pokryć swoich zobowiązań wobec budżetów terenowych, z tytułu podwyżek cen urzędowych i dopiero w listopadzie i grudniu nastąpiło częściowe dofinansowanie placówek ze środków rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-42.6" who="#AnnaStaruch">W bieżącym roku sytuacja się powtarza. Wiele placówek sfery budżetowej w czerwcu—lipcu zrealizowało już cały budżet na rok 1988, a różnice cen są znacznie większe niż w minionym roku. Wobec tego bardzo proszę pana Ministra Finansów o odpowiedź na pytanie — jakie zostaną stworzone mechanizmy wyrównywania skutków zmian cen dla sfery budżetowej. Chodzi mi o mechanizmy, a nie każdorazowe decyzje często spóźnione i nieskuteczne. Występowało w tej sprawie z wnioskiem w ubiegłym roku byłe Ministerstwo Oświaty i Wychowania, odpowiedzi nie było. A nie możemy przecież mieć nadziei, że podwyżki cen zostaną zahamowane — sztywne ceny byłyby przecież zaprzeczeniem II etapu reformy. Wobec tego, jak zahamujemy, Panie Ministrze, pogłębiający się deficyt środków na działalność bieżącą sfery budżetowej, będący skutkiem podwyżek cen, nie rekompensowanych na czas. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-42.7" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-43">
          <u xml:id="u-43.0" who="#MarekWieczorek">Głos ma poseł Michał Markowicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-44">
          <u xml:id="u-44.0" who="#MichałMarkowicz">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Zabierając głos w debacie nad wynikami realizacji Narodowego Planu Społeczno-Gospodarczego i wyciągając wnioski na najbliższe lata, pragnę stwierdzić, że z dużym zaniepokojeniem obserwuję brak postępu w zmniejszaniu materiałochłonności i energochłonności produkcji w naszym przemyśle. Nie jestem w tych dziedzinach fachowcem, ale może dlatego pracując w sejmowej Komisji Górnictwa i Energetyki zaskakują mnie niektóre zjawiska. Jestem świadom trudności, z jakimi borykamy się w realizacji programu zaopatrzenia kraju w paliwa i energię. Jednocześnie, jak wykazują materiały NIK, energochłonność dochodu narodowego wyraźnie wzrosła w porównaniu z rokiem 1986. Nie znajduję zbyt wielu przykładów, by być przekonany, że jedynie słuszny kierunek, tzn. oszczędność energii i materiałów stawałby się troską dnia codziennego. Wozimy w dalszym ciągu ogromne ilości rudy, z dotowanej energii i dotowanej stali produkujemy i sprzedajemy za granicę ciężkie podwozia do wagonów, statki w relacjach bardzo niekorzystnych.</u>
          <u xml:id="u-44.1" who="#MichałMarkowicz">Rozumiem, że pewne towary i produkty muszą być wytwarzane dla należytego funkcjonowania gospodarki bez względu na koszty i opłacalność. Ale w mojej chłopskiej naturze powstają wątpliwości, gdy takich przykładów spotkać można na każdym kroku bardzo wiele. Trudno mi się pogodzić z tym, że produkuje się coś, co się nie opłaca. Nie chodzi tu tylko o stal, ale także produkcją i eksport cementu w tych relacjach są nieopłacalne. Podobnie jest z innymi produktami. Wiadomo, że budownictwo i cała gospodarka potrzebują stali i cementu, statków i wagonów, ale jednak wydaje mi się, że trzeba dokładnie policzyć czy nie lepiej sprzedać węgiel czy energię aniżeli wagony i statki poniżej kosztów ich wytwarzania. Zadziałać muszą oczywiście mechanizmy rynkowe, ale właśnie na paradoks zakrawa to, że w chwili obecnej po ostatnich podwyżkach cen energia elektryczna jest relatywnie najtańsza. Już dziś widać zjawisko wykupywania piecyków i grzejników elektrycznych. Czy zatem są dostateczne powody, by energię oszczędzać, skoro techniczne warunki energetyczne zapewnią tylko ograniczone dostawy energii, wobec tego może dojść do poważnego kryzysu energetycznego wcześniej niż można się było tego spodziewać.</u>
          <u xml:id="u-44.2" who="#MichałMarkowicz">Wydaje mi się, że trzeba podjąć szereg decyzji, niewątpliwie bardzo trudnych, by wymusić na gospodarce oszczędność materiałów i energii. Nie chcę wskazywać alternatywy, ale wydaje mi się, że wielką szansą jest dla nas przeprofilowanie części przemysłu na produkcję prorolniczą i prorynkową. Pomimo podjętych decyzji politycznych i uchwał sejmowych w dalszym ciągu zaledwie około 4% przemysłu pracuje na rzecz rolnictwa i to stawia nas w rzędzie ostatnich lokat w Europie.</u>
          <u xml:id="u-44.3" who="#MichałMarkowicz">Nie sam przemysł daje społeczeństwu dostatek. Najczęściej dostatek jest tam, gdzie przemysł i rolnictwo wzajemnie się zasilają.</u>
          <u xml:id="u-44.4" who="#MichałMarkowicz">Nasze rolnictwo w ostatnich latach udowodniło, ze jest dynamiczną gałęzią gospodarki narodowej, że jest podatne na postęp i elastyczne w produkcji, ma jeszcze dość siły roboczej i motywację w postaci przywiązania do ziemi. Dostarcza żywność i daje rokrocznie odtwarzalne surowce. Dostarcza gospodarce część tak potrzebnych dewiz, a równocześnie to rolnictwo cierpi na brak techniki i dostatecznej ilości sprzętu, który pomnażałby jego produkcję i to w kraju mającym i przemysł, i bogatą kadrę fachową.</u>
          <u xml:id="u-44.5" who="#MichałMarkowicz">Chciałbym zaryzykować stwierdzenie, że każda tona rudy sprowadzonej z zagranicy mogłaby być z powrotem sprzedana, może nie w tak efektownej i prestiżowej formie, jak statki, szyny kolejowe i inne, ale za to znacznie opłacalnej, w postaci przetworów rolnych i przemysłu rolno-spożywczego.</u>
          <u xml:id="u-44.6" who="#MichałMarkowicz">Jeśli skomentowałem zachodzące w naszym przemyśle zjawiska, to dlatego, że spoglądając z podwórka gospodarstwa wiejskiego całą naszą przyszłość i całą naszą nadzieję wiążemy z właściwym funkcjonowaniem przemysłu. Jeśli nadzieją i perspektywą rolnictwa jest przemysł, to wzajemne powiązania i wzajemne świadczenia powinny się zdecydowanie zwiększać.</u>
          <u xml:id="u-44.7" who="#MichałMarkowicz">Wysoki Sejmie! Chciałbym także poruszyć sprawy, które dotyczą wsi regionu Polski południowo-wschodniej. Jest to tak zwany problem chłoporobotników, a ściślej dwuzawodowców. Pomimo długotrwałych dyskusji teoretycznych co do przyszłości warstwy dwuzawodowców zjawisko od 40 lat istnieje. Dotyczy to ponad miliona gospodarstw rolnych, czyli jest na tyle trwałe i istotne, by znalazło się na forum naszego parlamentu.</u>
          <u xml:id="u-44.8" who="#MichałMarkowicz">Na szczęście ucichły dyskusje, czy chłoporobotnik w fabryce jest dobrym czy złym pracownikiem, bo w dobie reformy, jeśli zakład jest dobrze zorganizowany, to każdy, ten ze wsi, jak i ten z miasta musi tak pracować, jak wymaga tego rytm zakładu. Warstwa ta do życia wsi wniosła wiele nowych wartości. Wspomnę jedynie o tym, że politechnizacja wsi, obycie z techniką i z nowoczesnymi urządzeniami jest w dużym stopniu jej zasługą.</u>
          <u xml:id="u-44.9" who="#MichałMarkowicz">Dziś na wsi jeździ tysiące samorodnych, zupełnie udanych pojazdów i działa niezliczona liczba urządzeń i maszyn ułatwiających życie, będących wytworem chłopskiej wyobraźni i wiedzy zdobytej w fabryce. Na to zagadnienie także trzeba spojrzeć z drugiej strony. Około miliona gospodarstw jest prowadzonych przez dwuzawodowców. W naszym województwie rzeszowskim ta forma gospodarowania dominuje. Nasze województwo w produkcji towarowej znajduje się pod koniec krajowej tabeli, ale w produkcji globalnej zajmuje lokaty środkowe. To oznacza, że produkt wytworzony zaspokaja własne potrzeby, ale takie produkty, jak truskawki, maliny, warzywa, które trafiają do przetwórstwa i w dużej części na eksport niemal wyłącznie pochodzą z tych gospodarstw, ponieważ gospodarstwa większe nie mają warunków ani na tyle siły roboczej, by pracochłonną produkcję podejmować.</u>
          <u xml:id="u-44.10" who="#MichałMarkowicz">Jest jednak ciągle trudny do wytłumaczenia dylemat, dlaczego warstwa dwuzawodowców dotychczas nie doczekała się zrównania w prawach i przywilejach wywalczonych przez klasę robotniczą. Na jednym z zebrań wiejskich wyliczono mi 6 nawet 7 dyskryminujących przepisów począwszy od kartek mięsnych, a skończywszy na zasiłkach dla dzieci i emeryturach. Jest to, jak mi się wydaje, najtańsza siła robocza w naszym kraju. Wypracowuje fundusz socjalny w zakładzie, nigdy w zasadzie z niego nie korzystając, bowiem wczasy, wycieczki, dopłaty do posiłków w stołówkach zakładowych nie wchodzą w rachubę. Wypracowuje fundusz mieszkaniowy i równocześnie własnym wysiłkiem i własnym kosztem zapewnia sobie mieszkania. Im więcej chłoporobotników w danej wsi, tym więcej nowoczesnych domów — taka jest sytuacja w naszym województwie.</u>
          <u xml:id="u-44.11" who="#MichałMarkowicz">W obecnej sytuacji gospodarczej zachęca się do różnych form zwiększania wysiłku w pracy. Tworzy się systemy brygadowe na zasadzie umowy o dzieło, zachęca się emerytów i rencistów, by podejmowali zatrudnienie, więc wydaje mi się, że trzeba także okazać swoiste uznanie w postaci równości tym, którzy, jak się popularnie mówi, pracują na dwóch etatach, najczęściej wraz ze swoimi dziećmi, które można gromadnie spotkać w polu w czasie zbiorów.</u>
          <u xml:id="u-44.12" who="#MichałMarkowicz">Proponuję, aby w kompetentnych ministerstwach, przejrzeć dokładnie obowiązujące przepisy i usunąć te, które w jakikolwiek sposób dyskryminują dwuzawodowców — jako relikty przeszłości z tych czasów, kiedy wydawało się nam, że będą tylko sami robotnicy, w tym robotnicy przemysłowi i robotnicy rolni. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-44.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-45">
          <u xml:id="u-45.0" who="#MarekWieczorek">Proszę sekretarza posła Jacka Piechotę o zapoznanie nas z treścią komunikatu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-46">
          <u xml:id="u-46.0" who="#JacekPiechota">W dniu dzisiejszym 12 lipca 1988 r., bezpośrednio po zarządzeniu przerwy w obradach Sejmu odbędzie się posiedzenie Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów — w sali nr 101 im. Ignacego Daszyńskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-47">
          <u xml:id="u-47.0" who="#MarekWieczorek">Zarządzam 30-minutową przerwę w obradach.</u>
          <u xml:id="u-47.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 17 min. 05 do godz. 17 min. 40)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-48">
          <u xml:id="u-48.0" who="#JerzyOzdowski">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-48.1" who="#JerzyOzdowski">Kontynuujemy łączną dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-48.2" who="#JerzyOzdowski">Udzielam głosu posłowi Krzysztofowi Korzeńskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-49">
          <u xml:id="u-49.0" who="#KrzysztofKorzeński">Obywatelu Marszałku! Obywatelki i Obywatele Posłowie! Na posiedzeniu Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w dniu 21 marca 1985 r. Rada Ministrów przedstawiła przedłożenie pt. „Problemy zaopatrzenia gospodarki narodowej w paliwa i energię do 2000 r. z uwzględnieniem rozwoju energetyki jądrowej”. Sejm w podjętej uchwale przyjął je do wiadomości i uznał za kierunkowo odpowiadające potrzebom gospodarki narodowej. Jednocześnie założono, że będzie w pełni realizowany program oszczędnościowy użytkowania paliw i energii, którego efektem będzie zaoszczędzenie 70 mln ton paliwa umownego w 2000 r. Ma to nastąpić przez zdecydowane obniżenie energochłonności procesów technologicznych oraz modernizację istniejących urządzeń technicznych we wszystkich działach gospodarki narodowej. Biorąc pod uwagę istniejącą sytuację w przemyśle wydobywczym i energetycznym, dla zrównoważenia bilansu paliw i energii, warunkującego wykonanie zadań zawartych w Narodowym Planie Społeczno-Gospodarczym na lata 1986–1990, założono zmniejszenie energochłonności dochodu narodowego o 9% do 11%, to jest średnio rocznie o 1,9 do 2,3%.</u>
          <u xml:id="u-49.1" who="#KrzysztofKorzeński">Podstawowe kierunki działań, mające zapewnić osiągnięcie tego celu określono w dokumencie rządowym pod nazwą „Program działań na rzecz podniesienia efektywności wykorzystania zasobów materiałowych i paliwowo-energetycznych na lata 1986–1990”. W programie założono relatywne zmniejszenie zużycia paliw pierwotnych o 22 miliony ton paliwa umownego w stosunku do 1985 r., z tego — 12 milionów ton paliwa umownego w wyniku racjonalizacji techniczno-organizacyjnej, głównie przez realizację tzw. strategicznych przedsięwzięć, obejmujących 52 zadania w 7 obszarach racjonalizacji oraz — 10 milionów ton paliwa umownego w wyniku racjonalizacji strukturalnej, polegającej głównie na zwiększeniu udziału energooszczędnych dziedzin wytwórczości w tworzeniu dochodu narodowego. Zamierzeń tych jednak w programie nie skonkretyzowano.</u>
          <u xml:id="u-49.2" who="#KrzysztofKorzeński">Jak przebiega realizacja tego programu? Z danych statystycznych za lata 1986 i 1987 wynika, że zakładane obniżenie energochłonności dochodu narodowego nie zostało osiągnięte. W roku 1986 obniżona została o 2,4% energochłonność dochodu narodowego; w Narodowym Planie Społeczno-Gospodarczym, przypomnę, zakładano średnioroczne obniżenie o 1,9 do 2,3%, ale Centralny Plan Roczny zakładał obniżenie o 3%. Dane za 1987 r. wskazują, że nastąpił wzrost energochłonności dochodu narodowego o 2%, podczas gdy w Centralnym Planie Rocznym zakładano obniżenie o 2,1 do 2,4%, tak więc średnioroczne tempo obniżenia za ubiegłe dwa lata było minimalne i wynosiło 0,2%. Na ogólny wzrost energochłonności w 1987 r., zwłaszcza w sferze komunalnej i bytowej, wpłynęły niewątpliwie trudniejsze od przeciętnych warunki atmosferyczne I kwartału. Nie może to jednak w żadnym stopniu tłumaczyć słabej realizacji przedsięwzięć oszczędnościowych zawartych w rządowym programie.</u>
          <u xml:id="u-49.3" who="#KrzysztofKorzeński">Wysoce niezadowalająca jest realizacji tzw. strategicznych przedsięwzięć imiennie ujętych w programie. Jedną z podstawowych przyczyn tego stanu rzeczy było znaczne, w niektórych przypadkach nawet 10-krotne zawyżenie, możliwych do uzyskania efektów oszczędnościowych już na etapie projektowania. Przykładowo, szacowane efekty tyrystoryzacji napędów elektrycznych oceniono na 700 tys. ton paliwa umownego na rok, podczas gdy realne jest osiągnięcie W 1990 r. około 50 tys. ton paliwa umownego. Prawie wszystkie przedsięwzięcia nie zostały w planowanym terminie rozpoczęte lub też ich realizacja przebiega z opóźnieniem, a cykle realizacyjne zadań przechodzących z lat poprzednich uległy wydłużeniu nawet o 50 do 90 miesięcy. Na przykład zakładane efekty 2 mln ton paliwa umownego w 1990 r. przypisywano rozbudowie i modernizacji zakładów produkujących nowoczesne kotły przemysłowe i ciepłownicze, zgrupowane głównie we wspólnocie „Megat”. Na skutek występujących opóźnień i niepełnej realizacji poszczególnych przedsięwzięć, a także błędnych wyliczeń spodziewanych efektów, nierealne jest osiągnięcie jakichkolwiek znaczących oszczędności w 1990 r. Ponadto zakłady zrzeszone we wspólnocie „Megat” wielokrotnie przesuwają ustalone terminy dostaw i dowolnie decydują o profilu produkcji. Powoduje to w przemyśle konieczność pracy kotłów o znacznym stopniu zużycia, niskiej sprawności i przestarzałej konstrukcji, co oczywiście wpływa na dalsze straty energii.</u>
          <u xml:id="u-49.4" who="#KrzysztofKorzeński">W niektórych wypadkach odstąpiono od wykonania przedsięwzięć głównie ze względu na stwierdzenie ich nieopłacalności. I tak na przykład zakładaną oszczędność 100 tys. ton paliwa umownego na rok miano uzyskać przez budowę pilotowej instalacji urządzenia do fluidalnego spalania paliw stałych kotła wodnego w elektrowni Jaworzno II oraz wypałami wapna w Zakładzie Przemysłu Wapienniczego „Bukowa”. Pierwsza inwestycja może być oddana do użytku pod koniec 1990 r. po spełnieniu wielu warunków; druga została zaniechana. Ale nawet, gdyby obie były we właściwym czasie zrealizowane, mogłyby przynieść oszczędności tylko 10 tys. ton paliwa umownego na rok.</u>
          <u xml:id="u-49.5" who="#KrzysztofKorzeński">Istotne opóźnienia od 1–1,5 roku wystąpiły już na etapie zawierania umów na wykonanie zamówień rządowych. Dotyczyło to między innymi produkcji mechanicznych rusztów kotłowych, kotłów wodnych z paleniskiem narzutowym oraz samochodu dostawczego. W kilku przypadkach, mimo upływu 2 lat, nadal takich umów nie zawarto, np. automatyzacja węzłów cieplnych. Nie osiągnięto również wymiernych efektów z realizacji zawartych w programie zmian strukturalnych, które miały przynieść w 1990 r. oszczędności 10 mln ton paliwa umownego. Pomimo, że w ostatnich dwóch latach rośnie w tempie około dwukrotnie wyższym od średniego produkcja niektórych gałęzi przemysłu o niskiej energochłonności, np. przemysły: precyzyjny, elektroniczny, elektrotechniczny, to jednak na skutek zbyt małego ich udziału w całej produkcji przemysłowej nie wpływa to znacząco na ogólny poziom energochłonności gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-49.6" who="#KrzysztofKorzeński">Nikłe wykonanie tzw. strategicznych przedsięwzięć racjonalizujących zużycie paliw i energii, które miały przygotować bazę techniczno-materiałową dla powszechnego podejmowania zadań oszczędnościowych w przedsiębiorstwach, wpłynęło decydująco na realizację zakładowych programów oszczędnościowych. Ponadto wiele zakładów nie miało programów oszczędnościowych, choć zobowiązane były do tego przez Narodowy Plan Społeczno-Gospodarczy i kolejne centralne plany roczne. Zakłady, które te programy miały wykazywały niejednokrotnie znacznie zawyżone efekty, a w niektórych jednostkach wystąpił równoczesny wzrost energochłonności w innych rodzajach działalności. W wielu przypadkach opracowanie programów zakładowych nie zostało poprzedzone pogłębioną oceną przyczyn wysokiej energochłonności, a często przy programowaniu przedsięwzięć oszczędnościowych nie rozpoznano wystarczająco możliwości zaopatrzeniowo-wykonawczych.</u>
          <u xml:id="u-49.7" who="#KrzysztofKorzeński">Znaczna część zadań zawartych w programach stanowiła powtórzenie obowiązków regulaminowych służb eksploatacyjnych, co stwarzało jedynie pozory działalności prooszczędnościowej. Obok trudności materiałowych i wykonawczych zasadniczą przyczyną nikłych efektów w zakresie oszczędności paliw i energii było słabe zainteresowanie tą działalnością w zakładach produkcyjnych i usługowych. Wynikało to z niskiego, nie odpowiadającego społecznym kosztom pozyskania, udziału paliw i energii w kosztach produkcji, niedostosowania systemu kredytowego do długich cykli realizacyjnych przedsięwzięć oszczędnościowych, a także jedynie sporadycznego stosowania motywacji materialnych dla załóg oszczędnie gospodarujących nośnikami energii.</u>
          <u xml:id="u-49.8" who="#KrzysztofKorzeński">Także system administracyjnego oddziaływania na użytkowników nie przynosi spodziewanych efektów. Odnosi się to zwłaszcza do limitowania zużycia nośników energii, gdyż przyznane limity są wielokrotnie korygowane w okresach ich obowiązywania.</u>
          <u xml:id="u-49.9" who="#KrzysztofKorzeński">Obywatelu Marszałku! Obywatele Posłowie! Wobec przedstawionych tu faktów, mających potwierdzenie w szczegółowych materiałach Najwyższej Izby Kontroli, nakreślony plan znacznego obniżenia energochłonności gospodarki narodowej nie jest osiągany. Założona w programie rządowym oszczędność 22 mln ton paliwa umownego w 1990 roku może być zrealizowana zaledwie w wysokości 4–5 mln ton paliwa umownego, tj. w około 20%. Sytuacja ta, uwzględniając dodatkowo opóźnienia rozwoju bazy paliwowo-energetycznej, może zagrozić osiągnięciu planowanego rozwoju społeczno-gospodarczego kraju do 1990 r. z ewentualnym przeniesieniem skutków na lata następne oraz realną możliwością wystąpienia kryzysu energetycznego już w 1990 roku.</u>
          <u xml:id="u-49.10" who="#KrzysztofKorzeński">Niepokoi mnie fakt, że wobec nierealizowania rządowego programu oszczędnościowego, jedną z propozycji poprawy sytuacji, jest zmniejszenie bardzo opłacalnego, choć wysoko energochłonnego eksportu surowców, takich jak miedź i siarka. Jest to według mnie typowe leczenie skutków, a nie przyczyn nieosiągania zakładanego obniżenia energochłonności dochodu narodowego. W trudnej sytuacji płatniczej kraju propozycja taka chociaż niewątpliwie słuszna, powinna być poparta konkretną i dopracowaną koncepcją eksportu do II obszaru płatniczego wyrobów wysoko przetworzonych. Tylko wtedy w sposób racjonalny i opłacalny zastąpimy ubytek dewiz, wynikły z ograniczenia eksportu wymienionych surowców.</u>
          <u xml:id="u-49.11" who="#KrzysztofKorzeński">Czy będą to komputery, magnetowidy, wysokiej klasy odbiorniki radiowe i telewizyjne, urządzenia do łączności satelitarnej, nowoczesne samochody czy zautomatyzowany sprzęt gospodarstwa domowego, tego nie wiem, bo materiały tego nie podają. Spodziewam się jednak, że w najbliższym dziesięcioleciu w wymienionych tu dziedzinach konkurować będziemy ceną, a nie jakością oraz, że do każdego z tych wyrobów będziemy musieli mieć tzw. wsad dewizowy, a skąd go wziąć przy zmniejszonych wpływach — tego też niestety nie wiem.</u>
          <u xml:id="u-49.12" who="#KrzysztofKorzeński">W tej sytuacji stwierdzenie zawarte w projekcie uchwały, że: „Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przyjmuje do wiadomości ocenę stanu zaopatrzenia gospodarki narodowej w paliwa i energię oraz rozwoju kompleksu paliwowo-energetycznego w 1987 roku” — jest, w moim przekonaniu, wyrazem poselskiego zaniepokojenia wobec nikłej realizacji rządowego „Programu racjonalizacji zużycia paliw i energii na lata 1986–1990” oraz niepełnej realizacji „Programu zaopatrzenia kraju w paliwa i energię do 2000 roku z uwzględnieniem rozwoju energetyki jądrowej”.</u>
          <u xml:id="u-49.13" who="#KrzysztofKorzeński">Myślę, że Rząd powinien w możliwie krótkim czasie zaprezentować Sejmowi szczegółową analizę przyczyn zaistniałej sytuacji i zweryfikować oba programy, przed podjęciem decyzji inwestycyjnych, związanych z korektą Narodowego Planu Społeczno-Gospodarczego. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-49.14" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-50">
          <u xml:id="u-50.0" who="#JerzyOzdowski">Głos ma poseł Zbigniew Zieliński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-51">
          <u xml:id="u-51.0" who="#ZbigniewZieliński">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! W społeczeństwie polskim istnieje wyjątkowa zbieżność poglądów na stan naszej gospodarki i przyczyny przewlekłego kryzysu. Krytyczne oceny sięgają nie tylko dostrzegalnych powszechnie zjawisk, ale także funkcjonowania mechanizmów gospodarczych i realizacji kluczowych funkcji kierowniczych w państwie. Wielodniowa debata w komisjach sejmowych nad wynikami gospodarczymi za rok 1987 oparta na kompetentnych opiniach Najwyższej Izby Kontroli, Rady Społeczno-Gospodarczej i Zespołu Doradców Sejmowych potwierdza zasadność powszechnego niezadowolenia z rezultatów gospodarczych. A przecież Rząd, przedkładając w Sejmie założenia do CPR oraz projekt budżetu na rok 1987, prezentował optymistyczną prognozę, przewidując możliwość ograniczenia skali inflacji i poprawy sytuacji rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-51.1" who="#ZbigniewZieliński">Obserwacje przebiegu zjawisk gospodarczych w ubiegłym roku upoważniają do sformułowania następujących uwag.</u>
          <u xml:id="u-51.2" who="#ZbigniewZieliński">1. Chociaż rozwiązania systemowe pozwalały na skuteczniejsze kierowanie gospodarką za pomocą instrumentów ekonomicznych, w dalszym ciągu sięgano do ręcznego sterowania. Ta bezpośrednia ingerencja w działalność podmiotów gospodarczych wynikała często z potrzeby ograniczenia negatywnych skutków niewłaściwego stosowania instrumentów ekonomicznych.</u>
          <u xml:id="u-51.3" who="#ZbigniewZieliński">2. Poprawy sytuacji gospodarczej nie zapewnią wyłącznie reformy systemowe. Dopiero trafny wybór celów i właściwa alokacja zasobów rzeczowych i finansowych, wsparta odpowiednimi rozwiązaniami systemowymi, stwarzają szansę przyspieszenia rozwoju gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-51.4" who="#ZbigniewZieliński">Potrzeba głębokich zmian w strukturze gałęziowej i branżowej produkcji pozostaje ciągle jeszcze postulatem, a przecież jest to niezbędny warunek uefektywnienia majątku narodowego. O potrzebie restrukturalizacji mówimy już od chwili, kiedy weszliśmy na drogę reform gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-51.5" who="#ZbigniewZieliński">3. Operacje cenowo-dochodowe prowadzone w ubiegłym roku, w szczególności zaś podjęte na znaczną skalę na początku bieżącego roku, spowodowały podniesienie na wyższy poziom ogólnych obrotów wyrażanych w środkach płatniczych. Wywołały przy tym niekorzystne nastroje i zachowania społeczne. Nie stały się jednak wbrew założeniom podstawą racjonalizacji działań gospodarczych oraz nie poprawiły struktur płacowych i cenowych. Działania te zaledwie podtrzymywały dotychczasowe relacje popytowo-podażowe, w niektórych jednak segmentach rynku, jak np. w rolniczym — zdecydowanie je pogorszyły.</u>
          <u xml:id="u-51.6" who="#ZbigniewZieliński">Wyrażam tu pogląd, rozmijający się z wypowiedzią pana wicepremiera Sadowskiego, która wzbudza zasadnicze wątpliwości. Wyrażony w niej optymizm w ocenie zjawisk gospodarczych rozmija się z odczuciami społecznymi. Brak jest podstaw do pozytywnej oceny ostatniej operacji dochodowo-cenowej, bowiem nie poprawiła ona struktury płacowej i cenowej, a także wzajemnych między nimi relacji. Przede wszystkim jednak nie wywołała ona dostrzegalnego ożywienia w sferze produkcji i zwiększenia efektywności gospodarowania. Szkoda, że wypowiedź pana wicepremiera Sadowskiego nie zawierała żadnych elementów samokrytycznych Rządu. Byłaby wówczas bardziej wiarygodna i została przyjęta z większym zrozumieniem.</u>
          <u xml:id="u-51.7" who="#ZbigniewZieliński">4. Ciągle nie przywiązujemy należytej wagi do czynnika czasu jako istotnego elementu kreującego rozmiary kosztów w realizacji zadań gospodarczych. Lekceważenie tego czynnika powoduje nadmierną zwłokę w likwidowaniu przeszkód, blokujących postęp w gospodarce, pomimo że przyczyny występujących zahamowań są powszechnie znane i możliwe do usunięcia.</u>
          <u xml:id="u-51.8" who="#ZbigniewZieliński">5. Zjawisko inflacji ma charakter obiektywny. Powstaje ono na bazie nieefektywności działań gospodarczych. Taka jest „naga prawda”, wskazująca na nieskuteczność dotychczasowych wysiłków walki z kryzysem. Manipulacje środkami płatniczymi, przy braku wzrostu społecznej wydajności pracy, nie zwiększają dochodu narodowego i wolumenu rzeczowego produkcji, bez których nie może nastąpić realna poprawa sytuacji rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-51.9" who="#ZbigniewZieliński">Po niekorzystnych doświadczeniach ostatnich lat zmierzamy obecnie do bardziej konsekwentnego wdrażania koniecznych zmian w gospodarce polskiej. Radykalne rozwiązania to nie zawsze rozwiązania słuszne. Dotyczy to w szczególności różnicowania położenia materialnego grup społecznych i zawodowych. Preferencje w tej dziedzinie muszą uwzględniać ugruntowane w społeczeństwie poczucie słuszności i sprawiedliwości.</u>
          <u xml:id="u-51.10" who="#ZbigniewZieliński">Egalitaryzm dominujący w przekonaniach większości społeczeństwa przestał być uznawany obecnie za cechę pozytywną. Poszukujemy ciągle silnych bodźców materialnych dla nielicznych, mających ewidentny udział w poprawie rezultatów ekonomicznych przedsiębiorstw. Czy jednak wywoływanie postaw proefektywnościowych na dłuższą metę zależy tylko od motywacji płacowych? Rzetelność w traktowaniu obowiązków zawodowych, od których zależy efekt pracy w wymiarze nie tylko indywidualnym, ale i społecznym, nie pozostaje wyłącznie w prostej zależności od wynagrodzenia.</u>
          <u xml:id="u-51.11" who="#ZbigniewZieliński">Stosunek do pracy określają w szczególności postawy życiowe i nabyta w procesie wychowania kultura pracy. Muszą też być spełnione określone warunki, żeby praca stała się podstawową wartością w życiu ludzkim. W obecnej sytuacji szereg uwarunkowań sprzyja raczej rozwojowi zjawisk patologicznych w sposobie traktowania pracy.</u>
          <u xml:id="u-51.12" who="#ZbigniewZieliński">Prawda o naszym położeniu jest taka, że tylko przez wytężoną pracę możemy zmniejszać uciążliwości naszego życia i podnieść znaczenie naszej gospodarki. Istota naszych trudności tkwi bowiem w niskiej wydajności pracy, utrzymującej nas na dalekiej, pozycji wśród uprzemysłowionych państw na świecie. Stwierdzenia te nie są dzisiaj odbierane ze rozumieniem, dlatego że wysiłek indywidualny zostaje często zagubiony w nieefektywności działań zbiorowych w rezultacie nieskutecznego zarządzania i złej organizacji.</u>
          <u xml:id="u-51.13" who="#ZbigniewZieliński">Czy jednak świadomość marnotrawienia zbiorowego wysiłku może stanowić podstawę nierzetelnego traktowania pracy jednostkowej? Chociaż logika takiego rozumowania jest pozorna, jak wskazują badania opinii pracowniczych, jest niestety dość powszechnie akceptowana. Nie wywołuje negatywnych ocen otoczenia zmniejszony wysiłek w pracy, niedbalstwo w wykonywaniu obowiązków zawodowych, a nawet zagarnianie mienia ogólnospołecznego z zakładów pracy. Chodzi o to, by pracę rozumieć szerzej, nie tylko w kategoriach wydatkowania energii dla zaspokojenia potrzeb egzystencjalnych.</u>
          <u xml:id="u-51.14" who="#ZbigniewZieliński">Kładąc nacisk na prakseologiczne przesłanki dobrej pracy trzeba także odwoływać się do etycznego punktu widzenia na pracę. „Przez pracę człowiek nie tylko przekształca przyrodę, dostosowując ją do swoich potrzeb, ale także poniekąd staje się człowiekiem” — przypomina nam o tym Jan Paweł II w swej encyklice „Laborem Exercens”, poświęconej znaczeniu pracy w życiu jednostek i społeczeństw.</u>
          <u xml:id="u-51.15" who="#ZbigniewZieliński">Chociaż nasza sytuacja gospodarcza nie stwarza podstaw do optymizmu i spokojnego spoglądania w przyszłość, ulegamy nadziei urządzenia lepiej naszego polskiego domu. Skłania do niej nowa atmosfera polityczna, dzięki której pełnym głosem mówimy o wszystkim, co trzeba zmienić. Nadzieje te może jeszcze silniej rozbudzić zapowiedź konsekwentnie realizowanej przebudowy stosunków politycznych, społecznych i gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-51.16" who="#ZbigniewZieliński">Obecna wizyta przywódcy Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich Michaiła Gorbaczowa w Polsce wytycza nowe horyzonty współpracy między Polską a Związkiem Radzieckim na wielu polach. W dziedzinie gospodarczej mogą one dać obydwu stronom szczególnie wiele korzyści. Tej szansy dla naszego kraju nie powinniśmy zmarnować. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-51.17" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-52">
          <u xml:id="u-52.0" who="#JerzyOzdowski">Głos ma poseł Stanisława Paca.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-53">
          <u xml:id="u-53.0" who="#StanisławaPaca">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! W nawiązaniu do głównego tematu obecnej debaty, pragnę poruszyć niektóre problemy związane ze stanem ochrony pracy. Sprawy te, niezależnie od ich wymiaru ustrojowego i społecznego, związane są ściśle z efektywnością gospodarowania. Różne, historycznie rzecz biorąc, przyczyny złożyły się na to, że przez długi okres dominowało w praktycznym rozwiązywaniu tych problemów podejście socjalne. Stąd też nie zajmowały one należnego im miejsca w systemie zarządzania, jak też w systemie oceny działalności przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-53.1" who="#StanisławaPaca">Również, w działalności Sejmu i jego komisji dominował społeczno-humanitarny punkt widzenia tych problemów. Zaciążyło to w widoczny sposób na rozwiązaniach systemowych w pierwszym okresie wdrażania reformy gospodarczej, której mechanizmy okazały się tu mało skuteczne, podobnie jak i administracyjno-nakazowe metody oddziaływania centrum i pośrednich ogniw zarządzania na podległe im jednostki gospodarcze.</u>
          <u xml:id="u-53.2" who="#StanisławaPaca">W. tych warunkach wydatne zintensyfikowanie działań kontrolno-nadzorczych ze strony Państwowej Inspekcji Pracy, jakie nastąpiło w ostatnich latach, mogło przynieść jedynie ograniczone rezultaty, choć z uznaniem podkreślić trzeba zahamowanie trendu wzrostu wypadkowości, a szczególnie uzyskanie po raz pierwszy w roku 1987 spadku liczby wypadków śmiertelnych poniżej jednego tysiąca — było tych wypadków 987. Nie daje to jednak podstaw do pozytywnej oceny sytuacji. Są nadal gałęzie przemysłu, gdzie sytuacja jest wręcz zła. Szczególnie ostrą wymowę ma fakt, że ponad 1 mln 400 tys. zatrudnionych jest narażonych na szkodliwe oddziaływanie środowiska pracy. Nikły postęp w eliminowaniu tego zjawiska w ciągu ostatnich dwóch lat — spadek o 1,3% — stawia pod znakiem zapytania realność przyjętego przez Sejm w Narodowym Planie Społeczno-Gospodarczym ustalenia, zakładającego ograniczenie do 1990 r. o 10% liczby osób pracujących w warunkach zagrażających zdrowiu. Składa się na tę sytuację kilka czynników. Poza wysokim stopniem wyeksploatowania urządzeń, niedostateczna jest wciąż sieć laboratoriów analitycznych, zakładowych i międzyzakładowych. Ich łączna liczba przekracza nieco 700 placówek. Pozwala to na zbadanie około 2 mln stanowisk pracy rocznie. Laboratoria pionów higieny pracy, podporządkowane inspekcji sanitarnej badają rocznie około 200 tys. stanowisk. W wielu zakładach, szczególnie w małych i średnich jednostkach spółdzielczości pracy i w rolnictwie badania są sporadyczne lub nie odbywają się wcale. Stąd też niezwykle pilną sprawą jest stworzenie sieci tego rodzaju placówek zdolnej objąć wszystkie jednostki gospodarcze.</u>
          <u xml:id="u-53.3" who="#StanisławaPaca">Pragnę również zwrócić uwagę na poważne niedostatki w działalności profilaktycznej. Racjonalna profilaktyka wymaga objęcia badaniami wstępnymi i okresowymi wszystkich zatrudnionych. Nie da się tego zrealizować siłami przemysłowej służby zdrowia, obejmującej opieką nieco ponad 5 mln pracujących, a łącznie z emerytami ok. 6 mln osób. Ostatnio coraz ostrzej dają się odczuć poważne braki w obsadach tych placówek, które obciążone bieżącą działalnością zabiegową coraz częściej rezygnują z działań profilaktycznych. Szczególnie widoczne jest to w placówkach międzyzakładowych, przejmujących z reguły funkcje przychodni ogólnych. W tych sprawach niezbędne są zasadnicze decyzje natury strukturalnej. Wymienione słabości i niedowłady organizacyjne sprawiają, że rośnie niepokojąco liczba nowych zachorowań na choroby zawodowe — 9845 w roku ubiegłym. Ma to poważne następstwa również natury gospodarczej m.in. w postaci zwiększenia absencji chorobowej, wzrostu fluktuacji, skrócenia okresu aktywności zawodowej, czego wyrazem jest znaczna przewaga nowo przyznawanych rent nad nowymi emeryturami. Ograniczenie tych negatywnych zjawisk jest konieczne i możliwe. Zaistniały obecnie ku temu realne przesłanki. Reforma w jej obecnym kształcie, przyznając należną rangę rachunkowi ekonomicznemu, stwarza warunki nowego podejścia do tego kompleksu spraw. Chodzi o to, by wszystko to, co jest nieopłacalne dla gospodarki w rachunku ogólnospołecznym, stało się nieopłacalne dla każdego podmiotu gospodarczego. Wymaga to uwzględniania w rachunku ekonomicznym kosztów złych warunków pracy i obciążania zakładów stratami z tego tytułu, zaliczanymi na poczet kosztów nieuzasadnionych.</u>
          <u xml:id="u-53.4" who="#StanisławaPaca">Niezbędne są tu systemowe rozwiązania wymuszające racjonalne gospodarowanie najcenniejszym czynnikiem produkcji, to jest zasobami pracy, przez wmontowanie w reformę instrumentów ekonomicznych o charakterze represyjnym i preferencyjnym. Prace nad takimi rozwiązaniami postulowanymi przez inspekcję, znajdują się już w poważnie zaawansowanym stadium, przy ścisłym współdziałaniu Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej oraz Głównego Inspektoratu Pracy. Można więc oczekiwać, że w ślad za tym podjęte zostaną odpowiednie decyzje rządowe. Pilne uregulowanie tych spraw jest obecnie tym bardziej konieczne, że zgodnie z programem wdrożeniowym II etapu reformy następuje daleko idące ograniczenie oddziaływania na podmioty gospodarcze ze strony centrum i organów założycielskich.</u>
          <u xml:id="u-53.5" who="#StanisławaPaca">Niezależnie od tego zachodzi potrzeba dostosowania regulacji prawnych, na jakich opiera się działalność Państwowej Inspekcji Pracy do nowej sytuacji gospodarczej. Mam tu na myśli m.in. nowo powstające organizacje gospodarcze, spółki, zrzeszenia, nowe możliwości zatrudniania na drodze umowy cywilno-prawnej, znaczny wzrost liczby drobnych przedsiębiorstw prywatnych.</u>
          <u xml:id="u-53.6" who="#StanisławaPaca">Chcę z satysfakcją podkreślić, że w programie działania Państwowej Inspekcji Pracy na rok bieżący uwzględnione, zostały w szerokim zakresie przedsięwzięcia wynikające z tej nowej sytuacji. Dojrzały również warunki do objęcia indywidualnych gospodarstw rolnych zorganizowanym nadzorem nad warunkami pracy. Jest to obecnie obszar o największym zagrożeniu i najwyższych wskaźnikach wypadkowości, w tym również wypadków śmiertelnych.</u>
          <u xml:id="u-53.7" who="#StanisławaPaca">Jest mi wiadomo, że dzięki współdziałaniu Państwowej Inspekcji Pracy z Ministerstwem Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz z zainteresowanymi organizacjami zrzeszającymi rolników, wypracowane zostały zasady, na jakich należałoby oprzeć system takiego nadzoru, łącznię z odpowiednią działalnością instruktażowo-szkoleniową, przy wykorzystaniu nagromadzonych w tej dziedzinie pozytywnych doświadczeń Państwowej Inspekcji Pracy.</u>
          <u xml:id="u-53.8" who="#StanisławaPaca">Obywatele Posłowie!. Sytuacja w dziedzinie ochrony pracy i działalność Państwowej Inspekcji Pracy, oceniana pozytywnie przez Radę Państwa i Radę Ochrony Pracy, znalazła pełne potwierdzenie na forum sejmowej Komisji Polityki Społecznej, Zdrowia i Kultury Fizycznej w toku dyskusji nad sprawozdaniem z wykonania budżetu Państwowej Inspekcji Pracy za rok ubiegły. Obok stwierdzenia prawidłowości gospodarowania przydzielonymi środkami, Komisja wypowiedziała się z uznaniem o dorobku merytorycznym Państwowej Inspekcji Pracy i stałym doskonaleniu metod jej pracy. Na szczególne podkreślenie zasługuje tu koncentracja działań kontrolnych nie na skutkach a na przyczynach stwierdzonych zaniedbań i ich usuwaniu. Pod tym kątem dokonywane są kontrole, pozwalające stwierdzić na ile problemy ochrony pracy uwzględniane są w systemie zarządzania przedsiębiorstwami i w organizacji pracy. Pozytywnie ocenia się również współdziałanie inspekcji z zainteresowanymi organami państwowymi i instytucjami, pozwalające na rozbudowę szerokiego, społecznego frontu ochrony pracy.</u>
          <u xml:id="u-53.9" who="#StanisławaPaca">W ocenie Komisji podkreślono szczególnie dobrze układające się współdziałanie inspekcji z odrodzonym ruchem związkowym i z podporządkowaną związkom zawodowym Społeczną Inspekcją Pracy, która w organach Państwowej Inspekcji Pracy ma zapewnioną pomoc szkoleniową i metodyczną.</u>
          <u xml:id="u-53.10" who="#StanisławaPaca">W świetle tych pozytywnych ocen i niekwestionowanego dorobku Państwowej Inspekcji Pracy dziwić musi wznawiana sporadycznie, również na forum oficjalnym, choć bez udziału samej inspekcji, dyskusja na temat zmiany jej podporządkowania. Nie rozważa się przy tym, czy i na ile taka zmiana miałaby służyć zwiększeniu skuteczności działania tego organu, co byłoby ze wszech miar wskazane. Rzecz cała sprowadza się jedynie do sprawy podległości.</u>
          <u xml:id="u-53.11" who="#StanisławaPaca">Nie ulega wątpliwości, że obecna struktura organizacyjna państwowych organów kontroli nie jest doskonała. Zbyt wielka jest liczba tych organów, a ich uprawnienia rozgraniczone nieprecyzyjnie i wzajemnie się krzyżujące. Sprawa ta na pewno wymaga stosownych decyzji Komisji Partyjno-Rządowej do spraw Usprawniania Struktur Organizacyjnych. Nie oznacza to jednak, że w ramach niezbędnych usprawnień należy burzyć struktury sprawdzone w dotychczasowej wieloletniej praktyce jedynie w imię reorganizacji i niejako dla niej samej.</u>
          <u xml:id="u-53.12" who="#StanisławaPaca">Państwowa Inspekcja Pracy działa w niezwykle ważnej i odpowiedzialnej sferze życia społeczno-gospodarczego. Stoi ona na straży zdrowia i życia ludzi pracy, na straży przestrzegania prawa w stosunkach pracy. Trzeba to mieć na uwadze przy podejmowaniu wszelkich decyzji w tych sprawach, by zbyt pochopne i nie dość przemyślane działania reformatorskie nie spowodowały w miejsce niezbędnego postępu szkodliwego regresu na tym tak ważnym froncie. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-53.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-54">
          <u xml:id="u-54.0" who="#JerzyOzdowski">Głos ma poseł Edward Dzięgiel.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-55">
          <u xml:id="u-55.0" who="#EdwardDzięgiel">Obywatelu Marszałku! Obywatele Posłowie! Niespełna miesiąc temu miała tu miejsce debata nad gospodarką rolną naszego kraju. Nie chcę powracać do całego pakietu tych spraw, chcę poruszyć tylko niektóre problemy gospodarki żywnościowej. Na temat ten toczą się i toczyć się będą kontrowersyjne i gorące dyskusje w każdej rodzinie, w każdym środowisku społecznym, przy okazji wypowiadają się na ten temat nasze nazbyt liczne i nadmiernie rozbudowane zespoły konsultacyjne.</u>
          <u xml:id="u-55.1" who="#EdwardDzięgiel">Podstawowa sprawa to, jak wyprodukować dużo, dobrej i taniej żywności. Jest wiele w tych dyskusjach słusznych racji i propozycji, jednakże nieraz groteskowych, a co gorsza karkołomnych. Jako przykład może służyć propozycja Konsultacyjnej Rady Gospodarczej, postulującej skorzystanie z przymusu ekonomicznego na rzecz szybkiej poprawy struktury obszarowej naszych gospodarstw indywidualnych na wzór państw zachodnich zdolnych produkować żywność dużo i tanio. Zapomina się przy tym, że producenta żywności nie usatysfakcjonuje się nadziałem' dużej ilości ziemi, bo jeśli byłby to czynnik decydujący, to nie powinno mieć u nas miejsca zjawisko ziemi nie chcianej, nie tylko na terenach tzw. ściany wschodniej, ale i pojawiające się także w centrum kraju. A więc decydującym czynnikiem była, jest i będzie opłacalność ekonomiczna zapewniająca nabycie środków do produkcji i byt rodzinie rolnika. Z tym nie jest dobrze. Pogłębiający się dysparytet dochodów rolników jest potwierdzony również w rozpatrywanych dziś dokumentach.</u>
          <u xml:id="u-55.2" who="#EdwardDzięgiel">Między ostatnim posiedzeniem Sejmu a dzisiejszym znów nastąpiły dalsze podwyżki cen narzędzi i maszyn rolniczych. Od 20 czerwca do 10 lipca podwyższono od 5% do 20% ceny około 60% maszyn i narzędzi. Sądzę, że zbyt szeroko otwarto drzwi dla przepływu inflacji do rolnictwa. Podwyżkę niektórych cen tłumaczy się między innymi zmianą kursu dolara do 440 złotych za 1 dolar. A jakoś nie widać nawet w najnowszych cennikach za produkty rolne jakiegokolwiek powiązania cen skupu z inną walutą czy zmianą kursu walutowego. Taka polityka w stosunku do wsi może prowadzić do minimalizacji produkcji rolniczej. Producentem taniej żywności stałby się rolnik, który ma niewielkie obszarowo gospodarstwo, w dodatku prowadzi je w prymitywny, ekstensywny sposób. Zakrawa to na paradoks, ale niestety taka może okazać się rzeczywistość.</u>
          <u xml:id="u-55.3" who="#EdwardDzięgiel">Wysoka Izbo! Nieprzypadkowo zatrzymałem się dłużej nad sytuacją cenowo-dochodową w rolnictwie. Z analizy wykonania budżetu państwa w 1987 r. wynika, że dotacje związane z produkcją środków do produkcji rolnej oraz dopłaty do artykułów żywnościowych znacznie obciążają nasz budżet. Dotacje i dopłaty, a zwłaszcza ich wielkość, celowość, wzajemna relacja budzą szereg dyskusji i kontrowersji. Uważam, że znaczny odsetek dotacji przetrwał jako pozostałość poprzedniego modelu funkcjonowania gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-55.4" who="#EdwardDzięgiel">Największą pozycję stanowią w budżecie dotacje do artykułów żywnościowych. Korzystają z nich wszyscy, niezależnie od wkładu pracy. Pozornie tania żywność, nie uwzględniająca rzeczywistych kosztów jej produkcji ma w konsekwencji szereg ujemnych skutków dla rolnictwa, jak również w sferze poza rolniczej. Na tej podstawie powstaje szereg błędnych ocen i opinii o rzeczywistej sytuacji w rolnictwie. Wysokość dotacji do żywności powinna ulegać systematycznemu zmniejszaniu. Fakt ten powinien być podstawowym miernikiem skuteczności działania reformy gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-55.5" who="#EdwardDzięgiel">Znaczne sumy pochłaniają w naszym budżecie dotacje związane z produkcją i usługami. Uznając ich celowość uważam, że należy głęboko zastanowić się nad ich strukturą, celowością w niektórych dziedzinach. Na przykład uważam, że należy utrzymać dotacje do przemysłowych środków do produkcji rolnej. Nie można tak gwałtownie podwyższać cen środków produkcji, jak to zrobiono w roku bieżącym, eliminuje to bowiem znaczną liczbę producentów i ma ujemne skutki dla wielkości produkcji rolnej. Jednocześnie proszę aby na dzisiejszym posiedzeniu naświetlona została przez przedstawiciela Rządu sprawa dotacji i cen na przemysłowe środki dla rolnictwa. Trudno jest zrozumieć funkcjonowanie tego mechanizmu, jeżeli corocznie w sposób galopujący rosną ceny środków produkcji dla rolnictwa, a jednocześnie rosną dotacje budżetowe dla ich producentów. Ponadto wyjaśnienia wymaga zakres i wysokość podatku obrotowego od przemysłowych środków do produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-55.6" who="#EdwardDzięgiel">Uważam, że społeczne uzasadnienie ma utrzymanie a nawet zwiększenie dotacji na cele inwestycyjne w przemyśle rolno-spożywczym.</u>
          <u xml:id="u-55.7" who="#EdwardDzięgiel">Aktualnie znacząca część produkcji rolnej ulega zniszczeniu w drodze między producentem a konsumentem. Straty te są związane z naszymi opóźnieniami w dziedzinie przetwórstwa i przechowalnictwa płodów rolnych. Podobnie sytuacja przedstawia się w dziedzinie dotowania postępu biologicznego w rolnictwie, zarówno w produkcji roślinnej, jak i zwierzęcej.</u>
          <u xml:id="u-55.8" who="#EdwardDzięgiel">Nawet w krajach o wysoko rozwiniętej produkcji rolnej dopłaca się do nasion zbóż, sadzeniaków i materiału hodowlanego zwierząt. Właściwie dobrane do naszych warunków klimatycznych i glebowych odmiany zbóż i rasy zwierząt hodowlanych są gwarancją zwiększenia produkcji żywności. Jeśli chcemy sprostać nadchodzącym potrzebom wyżywienia wzrastającej liczby obywateli naszego kraju, to trzeba intensyfikować prace naukowe, doceniać pracę pracowników nauki, odpowiednio w tę dziedzinę zainwestować. Jestem głęboko przekonany, że takie nakłady nie byłyby chybione a właśnie dopomogłyby w wychodzeniu z dołka kryzysowego.</u>
          <u xml:id="u-55.9" who="#EdwardDzięgiel">Nie każdy rolnik decyduje się obecnie na nabycie materiału siewnego czy zarodowego ze względu na ich koszt. W sposób zdecydowany wpływa to na obniżenie produkcji rolnej w tych gospodarstwach. Ponadto należy zachować prawidłowe relacje pomiędzy cenami nabycia kwalifikowanych nasion i inwentarza hodowlanego, a cenami skupu uzyskanych produktów rolnych. Wdrożenie postępu do praktyki rolniczej należy uważać za bardzo poważne zadanie ogólnospołeczne, a w związku z jego wysokimi kosztami potrzebny jest udział środków budżetowych.</u>
          <u xml:id="u-55.10" who="#EdwardDzięgiel">Wysoka Izbo! Kończąc, pragnę poruszyć jeszcze jeden problem pozornie tylko mało związany z przedmiotem naszych obrad. Mówił o tym jeden z posłów. Mianowicie chodzi mi o funkcjonowanie Polskich Kolei Państwowych. Współczuję obywatelowi posłowi, który mówił o wielkich trudnościach, z jakimi boryka się kolej, jednocześnie uważam, że ma słuszność obywatel poseł mówiąc, że łączność i transport jest podstawą działania każdej gospodarki. Zadania te można porównać do systemu krwionośnego człowieka. Jeżeli w organizmie ludzkim z powodu niedożywienia system krwionośny zaczyna chorować, to pytam się, który lekarz decyduje się na amputację. Podstawą jest na pewno zastosowanie leczenia z odżywianiem, nigdy amputacja. Natomiast Polskie Koleje Państwowe w wyniku trudnej sytuacji ekonomicznej decydują się na amputację, zamknięcie niektórych linii, zaczynając od terenów północno-wschodnich woj. suwalskiego. Czy taka decyzja jest słuszna? Odrzućmy racje społeczne, a pozostańmy przy ekonomicznych. Czy przy obecnym stanie naszych dróg, a także stanie i możliwościach w transporcie samochodowym będzie on w stanie przejąć obowiązki spełniane dotychczas przez PKP. Mam co do tego poważne Wątpliwości. Obawiam się jednego — zamknięcie linii rzekomo o niewielkim znaczeniu, na pewno w poważnym stopniu ograniczy i powiększy koszty dowozu wielu środków do produkcji rolnej i w efekcie zniechęcenie producentów i dalsze wyludnianie się wsi, opuszczanie ziemi, z której przecież rezygnować nie wolno. Proszę przedstawiciela Rządu o ustosunkowanie się do tego problemu. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-55.11" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-56">
          <u xml:id="u-56.0" who="#JerzyOzdowski">Głos ma poseł Wiktor Leyk.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-57">
          <u xml:id="u-57.0" who="#WiktorLeyk">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Jak wynika ze sprawozdania rządowego w 1987 r. nastąpiło obniżenie tempa wzrostu gospodarczego w porównaniu z rokiem poprzednim oraz latami wcześniejszymi. Dochód narodowy wytworzony powiększył się w ubiegłym roku o 1,7%, podczas gdy w 1986 r. wzrost dochodu narodowego wyniósł 4,9%, zaś w Centralnym Planie Rocznym na rok 1987 r. był zakładany wzrost 2,8%. Utrzymywanie takiej tendencji groziłoby gospodarce ponowną utratą zdolności nawet do reprodukcji prostej dochodu narodowego. Zjawisko to spowodowane było sytuacją w rolnictwie — z racji złych warunków atmosferycznych, pogorszeniem efektywności gospodarowania, a także obniżeniem dynamiki zasilania gospodarki w surowce i materiały. Do tego doszedł wolniejszy wzrost społecznej wydajności pracy i brak konkretnych efektów w zmianie strukturalnej gospodarki. Nie udało się także ograniczyć dopływu pieniądza na rynek, a co za tym idzie wzrostu inflacji.</u>
          <u xml:id="u-57.1" who="#WiktorLeyk">W wyniku tak niekorzystnych rokowań wykonania NPSG zarysowana została przez Rząd koncepcja II etapu reformy gospodarczej, polegająca w skrócie na zradykalizowaniu i zdynamizowaniu działań w celu przełamania nawarstwiających się negatywnych tendencji. Zostały zbudowane kolejne warianty programu realizacyjnego, które uzyskały swój ostateczny kształt po uwzględnieniu wyników referendum. Taką reakcję Rządu na pogarszającą się kondycję gospodarki w postaci zmodyfikowanego programu uznano za właściwą, tym niemniej ten wielomiesięczny proces konsultacji i dyskusji wywołał także konkretne negatywne zjawiska. Mam na myśli przede wszystkim niepokój wywołany zapowiedzią zmiany relacji cenowo-dochodowej i restrukturalizacją cen. Przy dużej nerwowości społeczeństwa skutek mógł być tylko jeden — masowy wykup towarów, przerwanie ciągłości sprzedaży artykułów (poza podstawową żywnością), a w konsekwencji postawienie pod znakiem zapytania szansy realizacji II etapu reformy.</u>
          <u xml:id="u-57.2" who="#WiktorLeyk">Taki bieg rzeczy, nietrudny przecież do przewidzenia, wywołał gwałtowną presję na płace i ich wzrost w przedsiębiorstwach produkcyjnych, pogłębiając dysproporcję w sferze budżetowej. Został zniszczony automatycznie dopiero co zaczynający funkcjonować system rewaloryzacji rent i emerytur, spychając ponownie wielką rzeszę emerytów na próg ubóstwa. To wszystko musiało mieć poważny wpływ na stan realizacji Centralnego Planu Rocznego, a w tym budżetu państwa w roku 1987.</u>
          <u xml:id="u-57.3" who="#WiktorLeyk">Wysoka Izbo! Rozważając wniosek o udzielenie absolutorium Rządowi powinniśmy brać pod uwagę nie tylko wymowę faktów, ale także sferę nastrojów społecznych i korygujących działań Rządu w celu zapobieżenia negatywnym zjawiskom. Można to prześledzić na tle realizacji budżetu państwa.</u>
          <u xml:id="u-57.4" who="#WiktorLeyk">Zgodnie z ustawą budżetową, budżet państwa miał być po raz pierwszy po 7 latach zrównoważony. Niestety, już w kwietniu na skutek obniżenia skali podwyżek oraz przesunięcia ich w czasie, a także dwukrotnego wzrostu ulg w podatku dochodowym, ulg w podatku od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń i z tytułu eksportu, Rada Ministrów musiała wprowadzić program oszczędnościowy. Dalsze działania ograniczające wydatki w II półroczu nie przynosiły zamierzonych efektów i w końcu III kwartału deficyt budżetu wynosił 536 mld zł i był większy o ponad 50% niż rok wcześniej. W konsekwencji Rada Ministrów wniosła do Sejmu pod koniec listopada wniosek o zmiany ustawy budżetowej, już z deficytem 297,6 mld zł, którą koledzy posłowie niewielką większością głosów przyjęli. Niedobór budżetu centralnego w efekcie końcowym był niższy o 21 mld zł i wyniósł 276,5 mld zł, ale wyższy o 83% niż w roku 1986. Celowo w tych rozważaniach nie uwzględniam nadwyżki budżetów terenowych, wziętych pod uwagę w rachunkach rządowych, ponieważ zgodnie z Prawem budżetowym nadwyżki w budżetach terenowych pozostają do dyspozycji rad narodowych i nie mogą być użyte na zmniejszenie niedoboru budżetu centralnego.</u>
          <u xml:id="u-57.5" who="#WiktorLeyk">Przytoczony opis ukazuje, że brak skutecznych mechanizmów ekonomicznych oraz brak dyscypliny w realizacji założeń CPR, w tym przede wszystkim nadmierne ulgi podatkowe, oraz nieskuteczna kontrola inwestycji, zmusiły Rząd do przejścia na ręczne sterowanie, które z natury rzeczy nie mogło przynieść pożądanych efektów.</u>
          <u xml:id="u-57.6" who="#WiktorLeyk">Na jeszcze jedną przyczynę niepowodzeń w realizacji budżetu centralnego wskazała w swej ocenie Najwyższa Izba Kontroli, która stwierdza, że obok czynników obiektywnych wystąpiły niedostatki procesu planistycznego, w tym zwłaszcza niepełne uwzględnienie przepływu środków między poszczególnymi członami systemu finansowego, to jest systemem budżetowym, systemem kredytowym oraz systemem finansowym przedsiębiorstw, a także praktyki uchwalania aktów prawnych mających ujemny wpływ na wynik budżetu centralnego po przedłożeniu projektu budżetu państwa Sejmowi.</u>
          <u xml:id="u-57.7" who="#WiktorLeyk">Z doświadczeń ubiegłorocznych Sejm wyciągnął wnioski i polecił Rządowi przedstawienie w czerwcu br. oceny aktualnej sytuacji finansowej i rynkowej. Niestety analiza ta wskazuje, że zarysowane w ubiegłym roku tendencje uległy pogłębieniu, stąd Sejm powinien zobowiązać Rząd, wyposażony przecież w nadzwyczajne uprawnienia do zdecydowanych i radykalnych działań na rzecz odwrócenia negatywnych tendencji i przyspieszenia procesu równoważenia gospodarki. Poza tymi działaniami, które mogą przynieść pozytywne zmiany w dłuższym czasie, Rząd musi skupić swoją uwagę na działaniach doraźnych w celu zdecydowanej poprawy codziennego, bardzo trudnego przecież bytu obywateli. Odnosi się wrażenie, że Rząd przestał zajmować się tą sprawą.</u>
          <u xml:id="u-57.8" who="#WiktorLeyk">Obywatele Posłowie! Wysoki Sejmie! Lipcowe posiedzenie Sejmu w przede dniu święta Odrodzenia Polski skłania do ogólniejszych, refleksji. W ostatnich latach dostrzega się w naszym kraju większą wolę porozumienia i współpracy różnych sił i grup społecznych. Wzrasta rola i aktywności chrześcijan w życiu społecznym. Dzisiaj potrzebne są nam nie tylko tolerancja, ale wręcz dobre współżycie ludzi o odmiennych poglądach politycznych, wierzących i niewierzących, katolików, protestantów, prawosławnych i wyznawców innych religii. Owoce przynosi dialog między Kościołem rzymskokatolickim i państwem na temat nawiązania stosunków dyplomatycznych z Watykanem, a także prowadzone są rozmowy Komisji Wspólnej Episkopatu i Rządu na temat statusu prawnego Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-57.9" who="#WiktorLeyk">Doceniając rolę Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce oraz wagę i dorobek Komisji Wspólnej Episkopatu i Rządu, uważamy jednak za celowe i konieczne zinstytucjonalizowanie w postaci Komisji Wspólnej kontaktów między Rządem i innymi kościołami chrześcijańskimi, w tym zrzeszonymi w Polskiej Radzie Ekumenicznej. Dzisiaj kościoły te liczą łącznie około 1 miliona wiernych. Wierni tych wyznań zapisali się wielokrotnie złotymi zgłoskami w historii i kulturze polskiej, a dzisiaj wnoszą do naszego życia wielkie wartości ludzkiego humanizmu, krzewienia cnót obywatelskich, etosu pracy, patriotyzmu, ochrony, zdrowia i opieki społecznej, aktywności pokojowej, zapobiegania patologiom.</u>
          <u xml:id="u-57.10" who="#WiktorLeyk">Niekatolickie kościoły i związki wyznaniowe uzyskały w Polsce Ludowej nie tylko formalne, ale i rzeczywiste możliwości pełnienia swojej misji. Niektóre z nich w okresie międzywojennym miały nierównoprawne możliwości działania lub były wręcz nietolerowane. Dzisiaj chodzi o równoprawny status tych kościołów, uregulowanie ich osobowości prawnej, kwestii działania organizacji przykościelnych, działalności charytatywnej, sytuacji prawnej zakonów i duchownych i ich ubezpieczenia, a także zasad opodatkowania kościołów i duchownych. Dotyczy to wszystkiej kościołów z Kościołem rzymskokatolickim.</u>
          <u xml:id="u-57.11" who="#WiktorLeyk">Celowe jest ustawowe określenie sposobów realizacji konstytucyjnej zasady wolności sumienia i wyznania.</u>
          <u xml:id="u-57.12" who="#WiktorLeyk">Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne, które skupia obok katolików wyznawców innych kościołów chrześcijańskich, przyjmuje z satysfakcją poczynione ostatnio kroki w omówionych wyżej kwestiach i będzie aktywnie działać na rzecz realizacji tych idei i propozycji. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-57.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-58">
          <u xml:id="u-58.0" who="#JerzyOzdowski">Głos ma poseł Lucjan Stępień.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-59">
          <u xml:id="u-59.0" who="#LucjanStępień">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Zabierając głos w Sejmie wielokrotnie zwracałem uwagę na znaczenie drobnej wytwórczości w procesach związanych z równowagą rynkową, zahamowaniem inflacji oraz zrównoważeniem budżetu państwa.</u>
          <u xml:id="u-59.1" who="#LucjanStępień">Sytuacja pieniężna ludności w roku 1987 charakteryzowała się wyższym niż planowano tempem wzrostu przychodów, który w stosunku do roku ubiegłego wyniósł 127,9%. Ludność zatem dysponowała funduszem wyższym niemal o 28%. Taka sytuacja zmusza do podejmowania inicjatyw wytwórczych i usługowych mogących wyjść na przeciw potrzebom i równoważących popyt z podażą.</u>
          <u xml:id="u-59.2" who="#LucjanStępień">Zastanówmy się co stoi na przeszkodzie, że nie potrafimy właściwie wykorzystać zdolności nabywczych ludności. Może w tej sytuacji należałoby więcej środków produkcji przeznaczyć na zaopatrzenie drobnej wytwórczości i rzemiosła. W rzemiośle moce wytwórcze są bowiem wykorzystywane zaledwie w kilkudziesięciu procentach. Gdyby więc zmniejszyć dostawy środków produkcji dla tych podmiotów gospodarczych, które korzystają z dopłat ze skarbu państwa, a przeznaczyć je na cele usługowo-produkcyjne wszystkich podmiotów drobnej wytwórczości oraz rzemiosła, to zmniejszyłoby się rozmiary deficytu w budżecie państwa oraz skutecznie wpłynęło na równowagę rynku. Rzemiosło mogłoby też, wykorzystując lokalne zasoby surowcowe, zwiększyć swą działalność wytwórczą pod warunkiem jednak, że system podatkowy, a szczególnie górna granica wymiaru podatkowego uległaby obniżeniu do wysokości warunkującej opłacalną działalność usługowo-produkcyjną.</u>
          <u xml:id="u-59.3" who="#LucjanStępień">Nie chciałbym z tej trybuny określać procentowej wysokości górnej stawki podatku dochodowego. Nie ulega jednak wątpliwości, że pozostawienie rzemieślnikom 25% osiągniętego dochodu nie stwarza ekonomicznych warunków uzasadniających ich dążenie do maksymalnego wykorzystania możliwości technicznych, technologicznych i własnej inicjatywy.</u>
          <u xml:id="u-59.4" who="#LucjanStępień">Aby stworzyć w miarę możliwości optymalne warunki zaopatrzenia drobnej wytwórczości, Rząd powinien konsekwentnie dążyć do zerwania z autonomią rynków i sektorowością. Pierwszy ważny krok na tej drodze został już dokonany. Połączono dwa resorty: Urząd Gospodarki Materiałowej i Ministerstwo Handlu Wewnętrznego tworząc Ministerstwo Rynku Wewnętrznego. W następstwie powinna dokonać się integracja sfery rynku zaopatrzeniowego z rynkiem konsumpcyjnym. W tej sytuacji nie nakazy i zakazy powinny decydować, że odbiorca kupuje na takim lub innym szczeblu obrotu towarowego, lecz wysokość ceny powinna decydować o opłacalności zakupu.</u>
          <u xml:id="u-59.5" who="#LucjanStępień">W warunkach jednolitego rynku środki produkcji byłyby dostępne dla tych podmiotów gospodarczych, które uzyskują znaczny stopień ich przetworzenia. Tymczasem rzemiosło, które w sposób najoszczędniejszy wykorzystuje środki produkcji, ma w dalszym ciągu trudny dostęp do ich zakupu. Mimo złamania instytucjonalnej autonomii rynku nadal działają protekcyjne formy sprzedaży surowców i materiałów. Ciągle nie możemy dopracować się zasady, aby surowieć kierować tam, gdzie robią z niego najlepszy użytek, czyli uzyskują towar o możliwie najwyższym stopniu przetworzenia. Ciągle stosowana jest stara zasada stopniowania dostaw według sektorów. W tej sytuacji właśnie rzemiosło ma najmniejsze szanse zaopatrzenia swych warsztatów.</u>
          <u xml:id="u-59.6" who="#LucjanStępień">Wysoka Izbo! Drobna wytwórczość i rzemiosło przy stworzeniu odpowiednich warunków systemu podatkowego oraz zaopatrzenia materiałowo-technicznego i warunków kredytowania mogą wydatnie przyczynić się do uzyskania równowagi w gospodarce kraju. Już obecnie na terenie kraju funkcjonuje 370 tys. zakładów rzemieślniczych zatrudniających ponad 863 tys. osób wraz ze szkolonymi w rzemiośle uczniami. Zakłady te w roku 1987 dały na rynek towary i usługi o łącznej wartości ponad 1,1 biliona zł. Jest to zatem znaczący w skali kraju, potencjał ekonomiczny.</u>
          <u xml:id="u-59.7" who="#LucjanStępień">Szybsze tempo reformowania gospodarki, także przez likwidację autonomii rynków i przyjęcie korzystnych dla rzemiosła rozwiązań w II etapie reformy gospodarczej, stworzy możliwość wzrostu sieci zakładów rzemieślniczych do 30 tys. rocznie, co oznacza w praktyce wyraźne zwiększenie usług bytowych, produkcji wyrobów gotowych, a także zwielokrotnienie wartości eksportu na różne rynki zagraniczne.</u>
          <u xml:id="u-59.8" who="#LucjanStępień">Obywatele Posłowie! Nie sposób w dyskusji nad budżetem państwa nie zwrócić uwagi Wysokiego Sejmu na fakt, iż znaczący wpływ na równowagę gospodarczą wywierać będą nowe uregulowania prawne dotyczące różnych sfer gospodarki i organizacji państwa. Muszą one, stwarzając swymi przepisami nowe możliwości, chronić to, co sprawdziło się w praktyce i co daje wymierne i społeczne gospodarczo efekty.</u>
          <u xml:id="u-59.9" who="#LucjanStępień">Warto podkreślić, że wpływy do budżetu z działalności rzemieślniczej, mimo trudnych warunków gospodarczych, wykazują znaczną dynamikę, która w roku 1987 w stosunku do roku 1986 wyniosła aż 162,5%, w liczbach bezwzględnych wpływ do budżetu od rzemiosła i jego organizacji w roku 1987 wyniósł 178.811 mln zł.</u>
          <u xml:id="u-59.10" who="#LucjanStępień">Utrwalenie działalności rzemieślniczej stwarza najdogodniejsze warunki dla rozwoju inicjatyw gospodarczych. Wiele krajów odnotowało pozytywne doświadczenia w tym zakresie. Na przykład Włochom ukierunkowanie działalności rzemieślniczej na kooperację z przemysłem ułatwiło w określonym czasie pokonanie kryzysu gospodarczego. Z kolei w Niemieckiej Republice Federalnej, wspierając rozwój rzemiosła i utrwalając jego samorząd, udało się stworzyć system sprzyjający rozwijaniu wszelkiego rodzaju innowacji. Tam też, funkcjonująca przy organizacji rzemieślniczej baza szkoleniowa, stwarza możliwości pełnego pokrycia zapotrzebowania rynku pracy na specjalistów różnych zawodów, wykształconych właśnie przez rzemiosło. Obserwuje się również rozwój rzemiosła w Niemieckiej Republice Demokratycznej i na Węgrzech oparty na działalności samorządów tych grup społeczno-zawodowych.</u>
          <u xml:id="u-59.11" who="#LucjanStępień">Wysoka Izbo! Jestem przekonany, że rzemiosło może wpływać na równowagę rynkową i przyczyniać się do zmniejszenia deficytu budżetowego. Stwarzając ku temu odpowiednie warunki konieczne byłoby znaczne obniżenie progresji stopy podatku dochodowego, zapewnienie kredytów dla rzemiosła wraz z odpowiednimi preferencjami oraz faktyczne zrównanie jego dostępu do surowców z innymi podmiotami gospodarczymi. Spowodowałoby to zwiększenie zatrudnienia w warsztatach, poprawiając wykorzystanie zainstalowanych mocy przerobowych. Myślę, że jest to najtańsza i najkrótsza zarazem droga do uruchomienia inicjatyw, do uzyskania efektów.</u>
          <u xml:id="u-59.12" who="#LucjanStępień">Chciałbym, korzystając z udzielonego mi głosu, poruszyć jeszcze sprawę — wprowadzenia komercyjnej ceny benzyny. Nie kwestionując potrzeby podjęcia takiej decyzji, znów mamy do czynienia z administracyjnym, a nie rynkowym rozwiązaniem. Rzemieślnikom obniżono dodatkowe ilości paliwa, które i tak do tej pory nie zapewniały im możliwości odpowiedniego zwiększenia produkcji i usług. Wprowadzając komercyjną cenę benzyny wytypowano wysoce niewystarczającą liczbę stacji benzynowych do jej rozprowadzania. W tej sytuacji niejednokrotnie rzemieślnicy muszą przebywać trasę od warsztatu do stacji i z powrotem równającą się dziesiątkom kilometrów. Podobnie rzecz ma się także z rolnikami, sadownikami, ogrodnikami i innymi reprezentantami gospodarki nie uspołecznionej, świadczącymi swą działalnością na rzecz zaopatrzenia i obsługi ludności.</u>
          <u xml:id="u-59.13" who="#LucjanStępień">Czy jest więc sensowne, aby przy deficycie paliw płynnych powodować tak duże straty z racji utrudnionego dostępu do wytypowanych stacji benzynowych, mimo ich prawidłowej sieci? Zwracam się do obywatela Ministra Przemysłu, aby jak najszybciej wprowadził sprzedaż komercyjnego paliwa we wszystkich stacjach benzynowych.</u>
          <u xml:id="u-59.14" who="#LucjanStępień">Obywatele Posłowie! Jestem przekonany, że mimo trudności II etap reformy gospodarczej wyeliminuje z naszego życia szereg nieprawidłowości, a doskonalenie mechanizmów rynkowych, bez dyskryminowania kogokolwiek, ożywi działalność drobnej wytwórczości i rzemiosła, stwarzając dogodniejsze warunki dla równowagi gospodarczej i równoważenia budżetu państwa. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-59.15" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-60">
          <u xml:id="u-60.0" who="#JerzyOzdowski">Głos ma poseł Maria Moskal.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-61">
          <u xml:id="u-61.0" who="#MariaMoskal">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Zabierając głos w dyskusji na końcu debaty, uwzględniając późną porę i wcześniej poruszane przez obywateli posłów problemy, chciałabym się odnieść w swoim wystąpieniu wyłącznie do rolnictwa jako jednego z podstawowych działów gospodarki narodowej, na którym spoczywa obowiązek wyżywienia narodu. Oto parę danych statystycznych.</u>
          <u xml:id="u-61.1" who="#MariaMoskal">W stosunku do 1986 r. produkcja rolnicza końcowa brutto zmniejszyła się o 5%, w tym roślinna o 7,1%, a zwierzęca ponad 3%. Jest to tym bardziej niepokojące, iż nakłady materialne wzrosły w tym samym czasie o 4,4%. Powstaje więc pytanie, dlaczego w rolnictwie nie wykonano planowanego wzrostu dochodu narodowego? Uważam, że zdecydowały o tym przyczyny o charakterze losowym, koniunkturalnym i strukturalnym. Postaram się niektóre z nich pokrótce przedstawić.</u>
          <u xml:id="u-61.2" who="#MariaMoskal">Zacznijmy od skupu zbóż. W 1987 r. skupiono ich więcej niż zakładał plan, mimo to nie uzyskano większej produkcji pasz, a także planowanego przyrostu produkcji zwierzęcej. Dla przykładu — na terenie woj. opolskiego w stosunku do 1982 r., w którym to rozpoczynaliśmy realizację kolejnego programu, spadek pogłowia bydła wyniósł 14,7%, w tym krów 17,7%. Jest to sygnał ostrzegawczy, że realizacja polityki rolnej w jej wyrazie ekonomicznym jest wadliwa.</u>
          <u xml:id="u-61.3" who="#MariaMoskal">Odnotowany spadek pogłowia, mimo stałego wzrostu wydajności jednostkowej mlecznej krów, spowodował spadek skupu mleka w woj. opolskim prawie o 4%. Wiadomo, że w kraju zmuszeni byliśmy w całym 1987 r. do importu masła. Konsekwencją spadku pogłowia bydła będzie także mniejsza podaż mięsa wołowego w roku obecnym i w latach następnych.</u>
          <u xml:id="u-61.4" who="#MariaMoskal">Przy monopolistycznej pozycji mleczarstwa i dużych dotacjach nie może być mowy o sieci małych mleczarni, o poprawie wykorzystania surowca, jakim jest mleko i jego produktów ubocznych. Podobnie dzieje się w przemyśle mięsnym, którego monopolistyczna pozycja jak dotąd jest absolutnie nienaruszalna. Aby rzemieślnik mógł skupować zwierzęta i produkować przetwory mięsne musiałby uzyskać indywidualne pozwolenie ministra. Pomimo podjętej w 1987 r. ustawy o działaniach antymonopolistycznych, Rząd niewiele zrobił w bieżącym roku, by uaktywnić konkurencję. Proponuję, aby w ramach nadzwyczajnych uprawnień i upoważnień Rządu zostały podjęte przedsięwzięcia przyspieszające realizację ustawy antymonopolistycznej.</u>
          <u xml:id="u-61.5" who="#MariaMoskal">Wysoka Izbo! Co prawda Rząd zapewniał, że stworzy sprzyjające warunki produkcji roślinnej, ale lista bolączek jest nadal długa, a jej pozycje stałe. Na przykład, brak terminowych i ilościowych dostaw herbicydów, nawozów, astronomicznie rosnące — mimo fatalnej jakości — ceny maszyn rolniczych itp. Wszystko to sprawia, iż założone plany produkcji zbóż nie są adekwatne do możliwości produkcyjnych rolnictwa i społecznych potrzeb. W woj. opolskim, tak stwierdza delegatura NIK, z powodu braku herbicydów w minionym roku uzyskano o 25 tys. ton zboża mniej. Poza niewywiązywaniem się przemysłu wobec rolnictwa, wiele słabości, wykazują również usługi świadczone na rzecz tej gałęzi gospodarki. Na przykład, spółdzielnie kółek rolniczych niegdyś zobowiązane do świadczenia usług rolnikowi, o wiele chętniej z przyczyn koniunkturalnych podejmują działalność pozarolniczą.</u>
          <u xml:id="u-61.6" who="#MariaMoskal">Niedostatki, o których wspomniałam plus wadliwa polityka ekonomiczna sprawiają, iż rolnicy, a tym samym moi wyborcy w swoich opiniach traktują decyzje Rządu często jako swoisty drenaż ekonomiczny i dyskryminację względem innych grup zawodowych. Dowodem tego jest pogłębiający się w minionym roku dysparytet dochodów na niekorzyść rolników.</u>
          <u xml:id="u-61.7" who="#MariaMoskal">Brak sprawności ekonomicznej wpływa bezpośrednio na ograniczenie dochodów rolników, którzy z własnych przychodów płacą wszystkie wydatki bieżące, nie wyłączając wian i darów dla tych, którzy poszli do miasta. Innymi słowy, opłata pracy ma tutaj charaktery wynikowy.</u>
          <u xml:id="u-61.8" who="#MariaMoskal">W przemyśle podatek obrotowy dolicza się do ceny sprzedaży, wkalkulowuje się tak jak zysk procentowy ustalony przez Ministra Finansów. A zatem im większy koszt, tym większy podatek płaci, ale sam kupujący.</u>
          <u xml:id="u-61.9" who="#MariaMoskal">Przy włożonym dużym wysiłku ze strony rolnika akumulacja w gospodarstwach jest mała, a w każdym bądź razie niewspółmierna do potrzeb. W efekcie rolnik nie ma środków, by powiększyć areał, wprowadzać nowocześniejsze technologie, ma ograniczone warunki do zintensyfikowania produkcji. Coraz więc częściej myśli o likwidacji gospodarstwa i ucieczce swych dzieci, jeśli już nie za granicę, to ze starzejącej się wsi.</u>
          <u xml:id="u-61.10" who="#MariaMoskal">Wysoka Izbo! Nie inny dział gospodarki narodowej, ale właśnie rolnictwo mogłoby w istotnym stopniu ułatwić restrukturalizację przemysłu, wykorzystując środki, które spowodują pobudzenie i ukierunkowanie nakładów inwestycyjnych dla zakładów pracujących na rzecz wytwarzania żywności.</u>
          <u xml:id="u-61.11" who="#MariaMoskal">W 1987 r. sprzedaliśmy produktów żywnościowych za ponad 1 mld 250 mln dolarów, natomiast węgla, tak rzekomo wysoko cenionego, za 800 mln dolarów. Nasuwa się więc prosty wniosek. W przemyśle spożywczym pozyskać można dewizy z dużo mniejszym nakładem, podczas gdy atrakcyjne dobra eksportowe typu węgiel, stal, miedź, niszczące nasze środowisko naturalne, kosztują nas coraz drożej, a sprzedajemy je coraz taniej. Polityka taka zubaża gospodarkę narodową i tak ubogą w deficytowe surowce.</u>
          <u xml:id="u-61.12" who="#MariaMoskal">W zakładanych planach wieloletnich 2–3-procentowy przyrost produkcji rolniczej w niedostatecznym stopniu zaspokaja potrzeby żywnościowe kraju, zwłaszcza przy wysokim przyroście naturalnym. Dodatkowe możliwości rolnictwa są zubażane przez niedostateczny potencjał przetwórczy przemysłu rolno-spożywczego. Na jego rozwój i modernizację, ciągle brakuje środków.</u>
          <u xml:id="u-61.13" who="#MariaMoskal">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Dużym uproszczeniem jest stwierdzenie, że nic się nie robi na rzecz poprawy sytuacji w rolnictwie. Przed miesiącem, na wspólnym posiedzeniu Biura Politycznego Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i Prezydium Naczelnego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego omawiane były m.in. niekorzystne tendencje w rolnictwie. Tam też zapadły decyzje dotyczące nadrobienia powstałych opóźnień w inwestowaniu, zapewnienia prawidłowej relacji dochodów rolniczych, uwzględnienia w wyższym niż dotychczas stopniu roli kredytów, usprawnienia działalności spółdzielczości i innych organizacji pracujących na rzecz rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-61.14" who="#MariaMoskal">Rzecz jednak w tym, by te wzniosłe i społecznie oczekiwane cele, poruszane na różnych gremiach i z różnych trybun, zostały w praktyce w pełni zrealizowane. Chcę zapewnić Wysoką Izbę, że wykorzystanie potencjału rolniczego leży nie tylko w żywotnym interesie samych rolników, ale i ogólnospołecznym, a możliwości, te nie powinny być przekreślane przez wadliwą i niekonsekwentną politykę społeczno-gospodarczą kraju. Dziękuję Za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-61.15" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-62">
          <u xml:id="u-62.0" who="#JerzyOzdowski">Głos ma poseł Jacek Antonowicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-63">
          <u xml:id="u-63.0" who="#JacekAntonowicz">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Dzisiejsza debata poselska nad realizacją planu i budżetu państwa w roku ubiegłym, powinna nie tylko dokonać jej oceny, ale analizując przyczyny nieuzyskania w pełni zamierzonych efektów gospodarczych należy zastanowić się, czy podejmowane działania szczególnie w celu zmniejszenia niedoboru budżetowego wyczerpują wszystkie możliwości i czy przyniosą poprawę sytuacji w roku bieżącym.</u>
          <u xml:id="u-63.1" who="#JacekAntonowicz">Lektura przedłożonej przez Radę Ministrów oceny aktualnej sytuacji finansowej i rynkowej wskazuje na to, że przekroczenie planowanego poziomu wydatków nie zawsze jest uzasadnione, a ciężar skutków tych przekroczeń ponoszą głównie przedsiębiorstwa gospodarki uspołecznionej co jest oczywiste, ale wywołuje również i niepożądane skutki.</u>
          <u xml:id="u-63.2" who="#JacekAntonowicz">Już, na wstępie nasuwa się pytanie — skąd na przykład w przedsiębiorstwach dotowanych występuje ponadplanowy wzrost płac, skoro wszystkie podmioty gospodarcze obowiązują ustalone reguły płacowe. Decydują one przecież o wzroście swoich płac w ramach posiadanych, ekonomicznie uzasadnionych, możliwości. Co zatem oznacza zapowiedź dalszych zmian wynagrodzeń np. w górnictwie i komunikacji z jednoczesnym uwarunkowaniem, że wzrost cen zbytu węgla będzie połączony z zakazem przenoszenia skutków zmian na ceny umowne wyrobów zaopatrzeniowych. Praktycznie oznacza to zabranie części efektów przedsiębiorstwom przetwórczym na rzecz sfinansowania zmian płacowych w górnictwie i komunikacji, w której nawiasem mówiąc zakaz przenoszenia skutków na taryfy przewozowe nie obowiązuje.</u>
          <u xml:id="u-63.3" who="#JacekAntonowicz">Czy czasem nie może to być możliwością zainicjowania kolejnej spirali cenowo-płacowej. Rozwiązanie takie może być chyba uważane jako jedna z form ulg indywidualnych, ale tworzy precedens do nieprzestrzegania niedawno wydanego, opartego na nadzwyczajnych uprawnieniach dla Rady Ministrów, rozporządzenia z dnia 13 maja zawieszającego przyznawanie indywidualnych ulg w podatku od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń w 1988 r.</u>
          <u xml:id="u-63.4" who="#JacekAntonowicz">W dalszych działaniach podejmowanych na rzecz utrzymania deficytu budżetowego na planowanym poziomie w roku bieżącym, proponuje się kolejny podatek stabilizacyjny. Ma on także na celu wymusić i udrożnić bardziej racjonalny przepływ środków produkcji i materiałów pomiędzy jednostkami gospodarczymi. Obawiam się jednak czy nie wystąpią i tu pewne negatywne następstwa tej operacji, szczególnie dla przedsiębiorstw pracujących efektywnie, ograniczając możliwości odtworzeniowo-rozwojowe i restrukturalizacyjne.</u>
          <u xml:id="u-63.5" who="#JacekAntonowicz">Można wnioskować, że propozycja zastosowania w tym przypadku podatku stabilizacyjnego powstała na podstawie uzyskanego w pierwszych czterech miesiącach bieżącego roku, w porównaniu do roku ubiegłego, ponad 90-procentowego wzrostu zysku w przedsiębiorstwach uspołecznionych, pochodzącego zresztą głównie z eksportu. Jednakże efekty doraźne nie powinny przesłaniać nam perspektywy. a krytykowane często zmiany systemu podatkowego w trakcie roku, mogą się w przyszłości odbić ujemnie na działalności głównie zakładów produkcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-63.6" who="#JacekAntonowicz">Przytoczę przykład przedsiębiorstwa, w którym pracuję, dużego kombinatu przemysłowego i liczącego się eksportera. Zysk osiągnięty w okresie styczeń—kwiecień bieżącego roku wzrósł w porównaniu do roku ubiegłego w stopniu nieznacznie niższym niż przytoczona przed chwilą średnia krajowa. Zysk ten pozwala jednak na odnowienie majątku produkcyjnego tylko w 4%, co oznacza możliwość sfinansowania jego wymiany dopiero po 25 latach w dotychczasowych warunkach. Po wprowadzeniu kolejnego podatku stabilizacyjnego i tak niski stopień odnowienia urządzeń nawet w części nie będzie mógł być zrealizowany.</u>
          <u xml:id="u-63.7" who="#JacekAntonowicz">Pomimo, że ocena kondycji gospodarczej przedsiębiorstw uspołecznionych w roku bieżącym jest optymistyczna, uważam, że wyłączne oddziaływanie podatkowe bez zmniejszania przede wszystkim dotacji, problemu nie rozwiąże. Należy zauważyć, że w bieżącym roku obciążenia podatkowe zostały już i tak wydatnie zwiększone. Podniesiono bowiem o 100% — z 20% na 40% — minimalny wymiar podatku do chodowego, ograniczono systemowe ulgi za realizację produkcji eksportowej. W tym zakresie zlikwidowano ulgi za przyrost oraz zmniejszono o około 2% wskaźnik naliczeniowy ulg za wolumen eksportu, przy jednoczesnym stosowaniu w wyliczeniach kursów walut wg tabel obowiązujących w dniu 1 stycznia 1988 r. Podniesiono również 2,5-krotnie stawkę wpłat na Fundusz Obsługi Zadłużenia Zagranicznego. Ostatnio wprowadzono, zresztą słusznie, podatek od nie wykorzystanych środków trwałych i zapasów. Wszystkie te obciążenia, pomimo nie kwestionowanej konieczności, wpłynęły jednak lub wpłyną w znacznym stopniu na pogorszenie sytuacji finansowej przedsiębiorstw gospodarki uspołecznionej.</u>
          <u xml:id="u-63.8" who="#JacekAntonowicz">Szczególnie należy podkreślić trudności występujące również od początku roku w utrzymaniu bieżącej zdolności finansowej. Składa się na to jeszcze wiele innych przyczyn a szczególnie:</u>
          <u xml:id="u-63.9" who="#JacekAntonowicz">— znaczny przyrost wartości zapasów spowodowany głównie podwyżkami kosztów i cen; według Centralnego Planu Rocznego wzrost kosztów w bieżącym roku szacowany był na ca 40%, a jest wyższy,</u>
          <u xml:id="u-63.10" who="#JacekAntonowicz">— ustalenie na rok bieżący limitu przyrostu kredytu na finansowanie zapasów ze środków obrotowych w wysokości 16,9% a w pierwszym kwartale br. bank zwiększył kredyty dla przedsiębiorstw jedynie o 5,9%,</u>
          <u xml:id="u-63.11" who="#JacekAntonowicz">— wprowadzenie wpłat podatku dochodowego zaliczkowo do dnia 28 każdego miesiąca za dany miesiąc, tj. w momencie, kiedy przedsiębiorstwo jeszcze nie w pełni zakończyło realizację zadań miesięcznych, a zatem nie sprzedało wyrobów i nie otrzymało zapłaty.</u>
          <u xml:id="u-63.12" who="#JacekAntonowicz">Podobna sytuacja występuje zresztą w zakresie podatku od wynagrodzeń, przy czym rozliczenia należy dokonać do dnia 20 każdego miesiąca, a więc kiedy nie dokonano jeszcze wypłat funduszu płac. Analogicznie doprowadzane są wpływy na Centralny Fundusz Rozwoju Nauki i Techniki, które należy przekazywać w pierwszym miesiącu kwartału za cały kwartał.</u>
          <u xml:id="u-63.13" who="#JacekAntonowicz">Tego rodzaju rozwiązania powodują dodatkowe trudności w bieżącej płynności finansowej, co objawia się chronicznym już występowaniem zaległości płatniczych między przedsiębiorstwami.</u>
          <u xml:id="u-63.14" who="#JacekAntonowicz">Proponowany zatem podatek stabilizacyjny, chociaż podzielam ideę jego zastosowania, może stać się dodatkowym drenażem finansowym przynajmniej niektórych i to najlepiej pracujących przedsiębiorstw uspołecznionego przemysłu i być ponad ich możliwości. Sytuacja taka tworzy określone postawy przedsiębiorstw, które nie będą sprzyjać dążeniom do podnoszenia efektywności i propodażowych działań produkcyjnych. Rodzi się bowiem w przedsiębiorstwach odczucie, że jedni zarabiają, a inni z tych środków są dotowani i to często, niestety, za nieefektywną działalność. Nie jest tajemnicą, że w wielu branżach produkcja jest niższa w stosunku do dysponowanych mocy produkcyjnych np. w hutnictwie, przemyśle cementowym i innych, a nadal zdecydowanie zbyt rzadkie są przypadki eliminacji zakładów o najniższej efektywności.</u>
          <u xml:id="u-63.15" who="#JacekAntonowicz">Procesowi takiemu nie sprzyja na pewno prowadzona polityka dotacji, którymi pokrywane są często nieuzasadnione koszty produkcji. Nie działają wówczas mechanizmy zmuszające podmioty gospodarcze do usprawnień i eliminacji kosztowych bądź nisko wydajnych procesów produkcyjnych. Ograniczenie dotacji w przypadkach obniżki kosztów wytwarzania nie skłania z kolei przedsiębiorstwa do podejmowania takiego wysiłku, stąd też kryteria przyznawania dotacji powinny być znacznie zaostrzone. Uważam, że właśnie w usprawnieniu systemu dotacji upatrywać można jedno ze źródeł pokrycia wzrastającego ujemnego salda w budżecie. Ponadto byłoby to działanie skutkujące nie tylko doraźnie, lecz stałoby się trwałym elementem polityki finansowej państwa i krokiem na drodze zapowiadanych, a tak oczekiwanych proefektywnościowych zmian strukturalnych w gospodarce.</u>
          <u xml:id="u-63.16" who="#JacekAntonowicz">Wysoki Sejmie! Problem likwidacji nierównowagi budżetowej występującej od lat jest jednym z kluczowych zagadnień warunkujących przywracanie równowagi w całej gospodarce. Podejmowane działania w tym zakresie nie przynoszą jak dotąd planowanych efektów, a wpływa na to szereg czynników obiektywnych, o czym już dzisiaj mówiono. Ale też jednakowe opodatkowywanie zysków wszystkich przedsiębiorstw, niezależnie od źródeł ich pochodzenia, efektywności, rozmiarów ilościowych produkcji czy trendów rozwojowych, staje się w wielu przypadkach działaniem antymotywacyjnym, nie skłaniającym przedsiębiorstw do wzrostu produkcji. Opłaca się bowiem nie zwiększać produkcji, lecz jej ceny, zmniejszać zatrudnienie i wykorzystywać próg wzrostu funduszu płac. Taka polityka podatkowa może więc powodować w wielu przypadkach niekorzystne dla gospodarki zachowanie kierownictwa przedsiębiorstw i samorządów pracowniczych.</u>
          <u xml:id="u-63.17" who="#JacekAntonowicz">Przedstawiając problem obciążeń finansowych gospodarki uspołecznionej z punktu widzenia przedsiębiorstw, pragnąłem wykazać związane z tym problemy, a przede wszystkim zwrócić uwagę na konieczność pozostawiania im więcej środków na rozwój, gdyż jest to warunkiem dalszego zwiększania produkcji i podnoszenia jej jakości. Problem prawidłowej gospodarki budżetowej jest niewątpliwie w naszych warunkach bardzo złożony, ale też kierunki wydatków, a przede wszystkim dotacji oraz sfera wpływów budżetowych wymagają jeszcze bardziej wnikliwej analizy i skłaniania do podejmowania działań proefektywnościowych w przedsiębiorstwach, a tym samym w całej gospodarce.</u>
          <u xml:id="u-63.18" who="#JacekAntonowicz">Dokonywanie doraźnych i ciągłych zmian w systemie podatkowym w ciągu roku stawia podmioty gospodarcze niekiedy w trudnej sytuacji i pomimo przekazywania do budżetu znacznych kwot może spowodować niezamierzony skutek w postaci zmniejszenia produkcji.</u>
          <u xml:id="u-63.19" who="#JacekAntonowicz">Należy podkreślić, że przedsiębiorstwa mają swoje — sporządzane na podstawie Narodowego Planu Społeczno-Gospodarczego i centralnych planów rocznych — długofalowe programy, plany wieloletnie i roczne. Zostały one opracowane według kryteriów ekonomicznych wówczas obowiązujących i z nich wynikających. W ramach tych planów podjęto przedsięwzięcia rozwojowe, zawarto odpowiednie umowy z kontrahentami krajowymi i zagranicznymi. Wprowadzane w ciągu roku ograniczenia finansowe zmieniają w zasadniczy sposób warunki ich realizacji, a tym samym stwarzają poważne niebezpieczeństwo niewywiązywania się z umów, a przede wszystkim zakłócenia w realizacji programów rozwojowych i restrukturyzacyjnych przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-63.20" who="#JacekAntonowicz">Uważam zatem, że należy do wszelkich zamierzonych dalszych obciążeń finansowych przedsiębiorstw gospodarki uspołecznionej podchodzić z wielką rozwagą. Słuszny wydaje się być kierunek obciążania na rzecz budżetu państwa wszystkich podmiotów gospodarczych w myśl zasady jednakowego traktowania sektorów gospodarki, pomimo że przedsiębiorstwa uspołecznione na pewno wywierają zasadniczy wpływ na gospodarkę państwa i właśnie dlatego muszą mieć stworzone pełne warunki do restrukturalizacji, a właściwym rachunkiem ekonomicznym mają być zmuszane do rozwijania i unowocześniania produkcji w ramach prawideł gry ekonomicznej i przestrzegania zasad reformy.</u>
          <u xml:id="u-63.21" who="#JacekAntonowicz">Trzeba obiektywnie stwierdzić, że tworzone mechanizmy reformy działają, a przedstawione wyżej uwagi potwierdzają ich wpływ na gospodarkę przedsiębiorstw. Te mechanizmy doprowadzić powinny do pełnego wykorzystania tkwiących w nich rezerw. Dlatego też wszelkie nowe instrumenty podatkowe powinny być wprowadzane na podstawie dokonywanych symulacyjnych rachunków pełnych skutków finansowych przedsiębiorstwa. Nieefektywna i dotowana działalność gospodarcza powinna być systematycznie eliminowana i mam nadzieję, że w tej sprawie nie zabraknie Rządowi konsekwencji i w roku bieżącym. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-63.22" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-64">
          <u xml:id="u-64.0" who="#JerzyOzdowski">Lista mówców została wyczerpana.</u>
          <u xml:id="u-64.1" who="#JerzyOzdowski">Na pytania posła Anny Staruch i posła Edwarda Dzięgiela odpowie Minister Finansów Bazyli Samojlik.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-65">
          <u xml:id="u-65.0" who="#BazyliSamojlik">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! W związku z pytaniem posła Anny Staruch w kwestii mechanizmu wyrównywania skutków zmian cen w zakresie działalności bieżącej sfery budżetowej, a zwłaszcza działalności w oświacie i wychowaniu, chciałbym powiedzieć, że działalność bieżąca jednostek oświaty i wychowania prawie w całości, z wyjątkiem takich jednostek, które są nadzorowane przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej, Ministra Transportu, Żeglugi i Łączności czy też jednostek takich jak szkoły górnicze jest finansowana przez budżety terenowe. Minister Finansów nie ustala ani poziomu wydatków na poszczególne działy czy branże sfery budżetowej ani też nie ustala struktury terytorialnej tych wydatków w kraju. Związek budżetu centralnego z tymi wydatkami jest tylko taki, że dochody własne rad narodowych są powiększane o pewne wielkości związane z dotacją zasilającą. O strukturze wydatków budżetów terenowych, to jest o tym ile wydaje się w każdym z województw na oświatę, ile na zdrowie, ile na gospodarkę komunalną, na sport, na tym podobne cele, decydują wyłącznie samodzielnie rady narodowe.</u>
          <u xml:id="u-65.1" who="#BazyliSamojlik">Przekazując do budżetu terenowego dotację zasilającą nie decydujemy także o tym, w jaki sposób ta dotacja będzie wykorzystana. O strukturze wykorzystania dotacji także decyduje, tak jak o dochodach własnych, rada narodowa. Jeśli w toku wykonania budżetu zachodzą pewne zmiany, których nie przewidziano na etapie konstrukcji budżetu, to dokonujemy pewnych zmian wyrównujących wielkość środków własnych budżetów terenowych odpowiednio do zmian wielkości cen urzędowych i wielkości zadecydowanych przez Rząd podwyżek płac w sferze budżetowej.</u>
          <u xml:id="u-65.2" who="#BazyliSamojlik">Dotacja zasilająca, czy dotacja dla budżetów terenowych, pochodzi jak gdyby wyłącznie z tych dwóch skorygowanych tytułów. Nie korygujemy budżetów terenowych i nie powiększamy, czy też zwiększamy dotacji zasilającej z tytułu zmian innych cen niż urzędowe i pozapłacowe.</u>
          <u xml:id="u-65.3" who="#BazyliSamojlik">Samodzielność rad narodowych właśnie w tym się przejawia, że jest całkowita swoboda w ustalaniu struktury podziału dochodów własnych, dotacji zasilającej i ponadplanowych dochodów. Wojewoda w istocie jest wykonawcą decyzji rad narodowych w tym zakresie.</u>
          <u xml:id="u-65.4" who="#BazyliSamojlik">W gruncie rzeczy największy wpływ na to, jaka jest struktura tych wydatków w radach narodowych mają poszczególne komisje rad narodowych, a zwłaszcza komisja oświaty, która przez swoją argumentację może doprowadzić do odpowiedniego wzrostu czy do nadania określonego priorytetu w tym województwie, gdzie takie wydatki muszą odpowiednio wzrosnąć w związku z taką, a nie inną sytuacją.</u>
          <u xml:id="u-65.5" who="#BazyliSamojlik">W roku 1987 zgodnie z upoważnieniem ustawowym i w związku z trudnościami, które występowały w równoważeniu budżetu, zastosowana została zasada wyrównania jedynie połowy skutków zmian cen urzędowych w roku 1987. Przy tym z tej zasady wyrównania tylko połowy skutków zmian cen, czyli powiększenie dotacji tylko o połowę skutków zmian cen urzędowych, wyłączone były ceny żywności, ceny energii i ceny paliw. Czyli dotacja zasilająca została, dochody własne budżetów terenowych zostały, powiększone o dotację zasilającą w kwocie równej 100% zmian cen urzędowych żywności, energii i paliw i w 50% pozostałych cen urzędowych.</u>
          <u xml:id="u-65.6" who="#BazyliSamojlik">Jak wynika z danych sprawozdawczych budżetu 1987 roku, mimo to budżety terenowe w roku ubiegłym zamknęły się nadwyżką 154 mld zł i dodatkowo w trakcie roku rady narodowe uchwaliły dodatkowe dochody ponadplanowe w kwocie około 90 mld zł, czyli w sumie około 250 mld zł jak gdyby powstało dodatkowo ponad plan w budżetach terenowych i rady zdecydowały o strukturze podziału tych dodatkowych dochodów na poszczególne wydatki.</u>
          <u xml:id="u-65.7" who="#BazyliSamojlik">Minister Finansów nie ingerował, nie ma podstaw prawnych do ingerencji w taką strukturę. Na rok 1988 założyliśmy w planie, że w dotacjach zasilających będzie 100% wyrównanie urzędowych skutków zmian cen w tym roku. Nie będzie więc stosowana zasada tylko połowy wyrównania skutków, która była w r. 1987.</u>
          <u xml:id="u-65.8" who="#BazyliSamojlik">Chcę podać jeszcze dodatkową liczbę dotyczącą wydatków na oświatę i wychowanie w budżecie państwa w roku minionym. Otóż w r. 1987 na oświatę i wychowanie wydano z budżetu państwa 497 mld zł. Oznacza to wzrost w stosunku do r. 1986 o 26%. W r. 1987 wydatki budżetu państwa wzrosły tylko o 20,6%, czyli wydatki na oświatę i wychowanie wzrastały o 5,4 pkt. szybciej niż wydatki ogólne budżetu państwa w r. 1987, a wydatki bieżące budżetu państwa wzrosły tylko o 117,4. Wynika z tego, że z punktu widzenia globalnej struktury wydatków budżetowych w tym na oświatę i wychowanie były określone preferencje dla tej dziedziny w roku 1987. Siłą rzeczy ta pomoc budżetu państwa, globalna dla budżetów terenowych, może być dokonywana jedynie w miarę możliwości budżetu centralnego, w miarę środków, które budżet centralny posiada.</u>
          <u xml:id="u-65.9" who="#BazyliSamojlik">Obywatelu Marszałku! Było jeszcze pytanie posła Edwarda Dzięgiela w kwestii dotacji do artykułów żywnościowych i pewnych kwestii finansowych w rolnictwie. Chciałbym kilka słów powiedzieć.</u>
          <u xml:id="u-65.10" who="#BazyliSamojlik">Pytania posła Edwarda Dzięgiela dotyczyły wielu spraw finansowych w rolnictwie. Proponuję odpowiedź pisemną, ponieważ pytania posła Dzięgiela zawierają wiele różnych problemów o charakterze merytorycznym i trudno mi tutaj odpowiedzieć na gorąco z tego miejsca. Chcę tylko, na kilka problemów zwrócić uwagę.</u>
          <u xml:id="u-65.11" who="#BazyliSamojlik">Pierwszy problem, to jest kwestia, jak gdyby pewnej nielogiczności sytuacji, która występuje w zakresie dotacji do środków produkcji rolnictwa. Wzrastają bardzo poważnie ceny środków produkcji, tak jak wzrosły w roku bieżącym o 90%, i równocześnie rosną dotacje do tych środków produkcji. Jest to problem relacji kosztów, cen i. dotacji odnoszącej się do produktów, które są bardzo wysoko dotowane. Wiele środków produkcji w rolnictwie jest silnie dotowanych. Dotacja stanowi zasadniczą część kosztów, stanowi 3/4 kosztów. I w takiej sytuacji, kiedy dotacja stanowi zasadniczą część kosztów, mamy tego typu problem, że mimo bardzo silnego wzrostu ceny, rośnie dotacja. Przykładowo, jeśli coś kosztuje 40 tys. zł, a cena jest 10 tys., czyli dotację stanowi 30 tys. zł, to podwyższenie ceny o 100%, do 20 tys. zł, przy równoczesnym wzroście kosztów o 50%, powoduje wzrost dotacji. Wzrasta koszt od wysokiej podstawy, a cena wzrasta od niskiej podstawy i to powoduje wzrost dotacji mimo bardzo znacznego wzrostu cen. Dotyczy to wszystkich produktów bardzo wysoko dotowanych i stwarza bardzo poważną trudność stopniowego odchodzenia od dotacji.</u>
          <u xml:id="u-65.12" who="#BazyliSamojlik">Drugi problem, który poruszył poseł Dzięgiel, dotyczył zakresu i wysokości podatku obrotowego od artykułów przemysłowych, od środków produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-65.13" who="#BazyliSamojlik">Generalnie maszyny i urządzania rolnicze nie są objęte podatkiem obrotowym. Podatkiem Obrotowym, stopą 20-procentową objęte są tylko części do maszyn rolniczych i objęte są także podatkiem obrotowym importowane ciągniki. Więc tutaj dotacja nie jest stosowana. Tutaj podatek obrotowy ogólnie nie jest stosowany.</u>
          <u xml:id="u-65.14" who="#BazyliSamojlik">Był też poruszany problem dotowania postępu biologicznego. Ten sygnał, który w tym wystąpieniu posła jest wyraźny, wskazuje na to, że jest niedostateczne dotowanie postępu biologicznego. Niezależnie od naszego stosunku do dotacji, zdecydowany priorytet w kwestii dotowania ma rolnictwo, to znaczy dotacje dla postępu biologicznego. Jeśli rzeczywiście jest tak, że te dotacje są niewystarczające, to kosztem innych celów dotacyjnych w całym budżecie państwa, lub nawet innych wydatków, należałoby rozważyć kwestię, zmiany w tym zakresie. Taka sytuacja stwarza rzeczywiście bardzo niebezpieczne skutki, i jeżeli te dotacje są niewystarczające, jeżeli ceny tego co jest nośnikiem postępu są zbyt niskie, proponuję, żebyśmy wspólnie z Ministerstwem Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej przeanalizowali sytuację, jak to rzeczywiście jest z dotowaniem postępu biologicznego, bo ogólnie kierujemy się hasłem priorytetu dotacyjnego w tej sferze. Jeżeli tak nie jest w praktyce, to musimy w roku 1989 zdecydowanie tę sytuację zmienić.</u>
          <u xml:id="u-65.15" who="#BazyliSamojlik">Jest także problem cen maszyn i urządzeń rolniczych. Do roku 1986 ceny maszyn i urządzeń rolniczych były cenami regulowanymi, więc były dotowane. Odstąpiliśmy od cen regulowanych, zostały wprowadzone ceny umowne, kontrolujemy wzrost tych cen, ale mamy zawsze dylemat czy wystarczająca jest kontrola administracyjna. W przypadku, kiedy zbyt drastycznie i skutecznie kontrolujemy ceny umowne, nie dotując maszyn, producenci odstępują od produkcji. Jest groźba, jak gdyby zmniejszenia wielkości dostaw i innymi słowy, musimy wyważać tę kontrolę cenową i dopuszczać to, co jest obiektywnie uzasadnione we wzroście kosztu. Ten wzrost kosztu, obiektywnie uzasadniony, musi być pokryty ceną, jeśli ma być motywacja do zainteresowania aktualnych producentów jak i potencjalnych producentów zwiększeniem produkcji. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-66">
          <u xml:id="u-66.0" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-66.1" who="#JerzyOzdowski">W odpowiedzi na inne pytania posła Edwarda Dzięgiela wypowie się Minister Transportu, Żeglugi i Łączności Janusz Kamiński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-67">
          <u xml:id="u-67.0" who="#JanuszKamiński">Obywatelu Marszałku! Wysoki. Sejmie! Odpowiadając na pytanie posła Dzięgiela z Suwałk, dotyczące zasadności likwidacji linii kolejowych wyjaśniam co następuje.</u>
          <u xml:id="u-67.1" who="#JanuszKamiński">Może na wstępie kilka liczb ogólnych, żeby zorientować obywateli posłów w wielkości tych przewozów.</u>
          <u xml:id="u-67.2" who="#JanuszKamiński">W Polsce przewozi się ok. miliarda ton towarów, 420 mln ton przewozi kolej, około 700 mln ton przewozi transport samochodowy. Takie są proporcje w tej chwili. Kolej te 420 mln ton przewozi liniami kolejowymi, które wynoszą 23 tys. km, z czego 12 tys. km to sieć magistralna, po której przewozi się 80% towarów. Pozostałe 8 tys. km to linie II kategorii, i 3 tys. km to linie o minimalnym przewozie towarów i pasażerów.</u>
          <u xml:id="u-67.3" who="#JanuszKamiński">Ponieważ koszty kolei w 30%, a nawet w 40% obciążone są utrzymaniem nawierzchni i obiektów stałych, szukając źródeł poprawy sytuacji ekonomicznej PKP zwróciliśmy uwagę przede wszystkim na ten wielki udział procentowy 30–40% kosztów utrzymania nawierzchni, a więc torów kolejowych, budynków, magazynów, ramp, peronów, wszystkiego tego, co się nazywa obiektami stałymi. I na terenie sieci w ciągu dwóch lat nasz Ośrodek Naukowo-Badawczy wytypował 300 km linii kolejowych, a więc zaledwie 1,5% całej długości sieci, na których przewozy są minimalne i których położenie geograficzne i geometryczne umożliwia zastąpienie transportu kolejowego przez transport samochodowy.</u>
          <u xml:id="u-67.4" who="#JanuszKamiński">Jakie były główne przesłanki takiej analizy? Przesłankami tymi są względy li tylko ekonomiczne. Linie o minimalnym obciążeniu, odcinki krótkie linii, kilkanaście do 50 km, na których kursuje dziennie jeden pociąg towarowy składający się z kilku wagonów, albo co drugi dzień pociąg, są bardzo kosztowne w utrzymaniu. Koszty przewozu towarów na tych liniach są dziesięciokrotnie droższe od przewozu samochodem. Dlatego też w porozumieniu, po konsultacji z władzami terenowymi, określiliśmy te 300 km linii na całej sieci PKP i po zapewnieniu przeniesienia przewozów kolejowych na tabor samochodowy PKS, przystąpiliśmy do likwidacji najmniej obciążonych linii. W tej chwili w całej Polsce zlikwidowano niecałe 100 km.</u>
          <u xml:id="u-67.5" who="#JanuszKamiński">Oceniając liczby, które za chwilę podam, że kolej do tych przewozów na 300 km linii dokłada rocznie ponad 40 mld zł, że koszty przewozu samochodem są 10-krotnie tańsze, uważam, że o zasadności ekonomicznej tej decyzji trudno jest dyskutować. Chodzi nam przede wszystkim o to, żeby nie pogorszyć obsługi transportowej, danego regionu, a więc żeby transport samochodowy, transport organizowany przez PKS mógł bez przeszkód przejąć pracę tych linii.</u>
          <u xml:id="u-67.6" who="#JanuszKamiński">Proponujemy poza tym dużym zakładom pracy — są takie linie, na końcu których jest wielka fabryka, czy wielki zakład pracy — przekazać nieodpłatnie te linie na własność. Chcemy w ten sposób pozbyć się olbrzymich kosztów utrzymania tych linii. I kilka takich propozycji w Polsce zostało przyjętych i przedyskutowanych. A więc są to decyzje spowodowane względami ekonomicznymi, ale gwarantujące pełny przewóz towarów.</u>
          <u xml:id="u-67.7" who="#JanuszKamiński">Jeżeli, obywatele posłowie, uwzględnimy fakt, że w Polsce jest w tej chwili, na koniec 1987 r., 400 tys. samochodów w rękach prywatnych, że do tych 400 tys. samochodów ciężarowych, znajdujących się w rękach prywatnych dołożymy 900 tys. traktorów, które są u posiadaczy prywatnych, to uważam, że zapewnienie minimalnych przewozów na tych liniach jest z punktu widzenia interesów kraju zasadne i celowe. I dlatego też tę akcję robimy w sposób bardzo wyważony, spokojny, tak aby ubytek przewozów na liniach kolejowych zastąpić transportem samochodowym. Dziękuję za uwagę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-68">
          <u xml:id="u-68.0" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-68.1" who="#JerzyOzdowski">Obecnie proszę o zabranie głosu wiceprezesa Rady Ministrów Zdzisława Sadowskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-69">
          <u xml:id="u-69.0" who="#ZdzisławSadowski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Pozwalam sobie zabrać głos na zakończenie dzisiejszej debaty właściwie głównie z powodu konstatacji posła Zbigniewa Zielińskiego, który wyraził ubolewanie i zarzut, że nie było elementów samokrytycznych W moim porannym wystąpieniu na temat przeprowadzonej ha początku bieżącego roku operacji cenowo-dochodowej.</u>
          <u xml:id="u-69.1" who="#ZdzisławSadowski">Żałuję, że mój głos nie dotarł widocznie dostatecznie wyraźnie do posła Zielińskiego i nie dostrzegł on w mojej wypowiedzi tych bardzo wyraźnych elementów krytycznych w stosunku do wyników tej operacji, jeżeli bowiem stwierdzałem, że nie osiągnęliśmy szeregu zamierzeń tej operacji, to jest to wyrazem krytycznego stanowiska Rządu w stosunku do jej realizacji.</u>
          <u xml:id="u-69.2" who="#ZdzisławSadowski">Przedmiotem dzisiejszej debaty były głównie sprawy dotyczące roku 1987, toteż nie poświęcałem z natury rzeczy sprawie operacji tegorocznej zbyt wiele miejsca. Jednakże wyraźnie stwierdziłem, że Rząd traktuje jako jeden z głównych problemów do rozwiązania przez bieżącą politykę gospodarczą to, czego nie udało się w operacji osiągnąć, a mianowicie zapewnienia prawidłowych relacji między wzrostem cen a wzrostem dochodów pieniężnych ludności. Stwierdzałem również, że nastąpiło rozwarcie pomiędzy cenami skupu artykułów rolnych a detalicznymi cenami żywności, co spowodowało, że nie osiągnęliśmy również drugiego celu tej operacji, jakim było doprowadzenie do ograniczenia zakresu dotowania detalicznych cen żywności, co również stanowi bardzo poważny problem na dzisiaj.</u>
          <u xml:id="u-69.3" who="#ZdzisławSadowski">Jeżeli jednak te stwierdzenia nie brzmiały dostatecznie samokrytycznie, to być może dlatego, że są aspekty w operacji cenowo-dochodowej, co do których nie odczuwamy żadnej potrzeby przeprowadzania takiej krytyki, np. aby nie było wątpliwości, nie sądzę, aby należało bić się w piersi z powodu tego, że operacja cenowo-dochodowa została zapowiedziana parę miesięcy wcześniej, mimo że doprowadziło to do wzmożonego wykupu artykułów rynkowych i do pogorszenia rynku. Było to przewidziane. Rząd podjął wszelkie możliwe w naszej sytuacji zabezpieczenia, aby do tego nie dopuścić, jednakże nie można sobie wyobrazić, tak przynajmniej uważa Rząd, i tak uważam ja jako jego członek, nie można sobie wyobrazić w dzisiejszej Polsce dokonywania wielkiej operacji cenowo-dochodowej bez wcześniejszej zapowiedzi i bez poinformowania społeczeństwa. Myśmy to zrobili w bardzo szerokim zakresie.</u>
          <u xml:id="u-69.4" who="#ZdzisławSadowski">Jednym z elementów tego postępowania było referendum, w którym projekt tej operacji uzyskał masowe poparcie społeczne, z całą rzetelnością to stwierdzam, mimo ogromnie trudnej formuły, jaka została zaprezentowana. Przypominam, że prawie 12 mln ludzi wypowiedziało się za tym programem, a tylko bez mała 5 mln przeciwko niemu. To jednak było już dosyć, aby zrewidować ten daleko idący program i wobec tego operacja ta nie została wykonana według pierwotnego zamierzenia.</u>
          <u xml:id="u-69.5" who="#ZdzisławSadowski">Być może ten fakt nadaje się do oceny krytycznej również, jednakże na taką ocenę byłoby, moim zdaniem, jeszcze za wcześnie, ponieważ nie mamy wszystkich elementów tego procesu. I analizą tą się zajmujemy, kiedy ona dojrzeje, niewątpliwie Wysoki Sejm się z nią w pełni zapozna.</u>
          <u xml:id="u-69.6" who="#ZdzisławSadowski">Ponieważ jestem na tej trybunie, to pozwolę sobie, za pozwoleniem Pana Marszałka, jeszcze parę słów dodać. Mianowicie nasuwa mi się spostrzeżenie w kontekście tego co powiedziałem przed chwilą, że w dzisiejszej debacie poselskiej, tak przynajmniej to odebrałem, bardzo wiele ocen dotyczących roku 1987 było formułowanych przez pryzmat tego co się dzieje w roku 1988. Oczywiście oceny te, które bardzo starannie odnotowaliśmy, traktujemy jako wyraz poselskiej troski o stan gospodarki kraju, i o te liczne niedomagania, jakie ciągle są naszym udziałem, i które tak bardzo trudno jest usunąć, jednakże mimo wszystko nasuwa się uwaga, że nie można oceniać roku 1987 na podstawie tego co się stało później, co się dzieje w r. 1988. Nie możną więc uważać, że osłabienie tempa wzrostu gospodarczego w roku 1987 było wynikiem wykupu towarów spowodowanego przez operację cenową w roku 1988.</u>
          <u xml:id="u-69.7" who="#ZdzisławSadowski">Chciałbym również powiedzieć, ponieważ jest to rzecz moim zdaniem istotna, że to co usłyszałem w wypowiedzi pana posła Leyka, mianowicie ujęcie, że program II etapu reformy gospodarczej był reakcją na osłabienie tempa wzrostu gospodarczego w 1987 r., daje do myślenia, bo to znaczy, że jednak nie dość jeszcze jasno widzimy różnicę pomiędzy długotrwałym procesem, który zapoczątkowaliśmy już dawno, i który ciągle trwa, procesem reformowania systemu gospodarczego, a tym co się bieżąco dzieje w gospodarce. Program realizacyjny II etapu reformy, jego przygotowanie, uchwalenie, przyjęcie i uruchomienie nie mają zupełnie nic wspólnego z osłabieniem tempa wzrostu gospodarczego w 1987 r., poza tym oczywiście, że to osłabienie tempa nie pomogło w realizacji tych założeń, natomiast nie jest to tego skutek. I warto jest zwrócić na to uwagę, ponieważ w przeciwnym wypadku ulegamy pewnemu wrażeniu krzywego zwierciadła.</u>
          <u xml:id="u-69.8" who="#ZdzisławSadowski">Jednakże, jak mówię, nie jest to krytyka, chodzi mi tylko o to, aby rzeczywiście uzyskać pewien stopień zgodności przynajmniej co do tego, że marny do czynienia z bardzo trudnym i złożonym procesem, w którym na siebie wzajemnie oddziałują procesy realne przebiegające w gospodarce, których przykładem było to osłabienie tempa wzrostu gospodarczego spowodowane głównie przez spadek produkcji, właściwie wyłącznie przez spadek produkcji czystej w rolnictwie w r. 1987. Podkreślałem bardzo wyraźnie, że jeżeli chodzi o produkcję przemysłową, to ona wzrosła z przyspieszeniem nawet w stosunku do założeń planu rocznego, a więc nie ma na tej podstawie obaw o — że tak powiem — załamanie się jakiegoś trendu wzrostowego, zresztą potwierdzają to wyniki roku bieżącego. Trzeba między tymi procesami realnymi a procesami przebudowy systemu gospodarczego, jego logiki, bardzo starannie odróżniać dwa różne wątki, oczywiście na siebie wzajemnie oddziałujące.</u>
          <u xml:id="u-69.9" who="#ZdzisławSadowski">Stąd są te wszystkie uwagi, że mechanizmy reformy okazały się nieskuteczne. No dobrze, może one okazały się i nieskuteczne do tej pory pod wieloma względami, ale przecież działamy dzisiaj w zupełnie innym systemie niż siedem lat temu i każdy musi na to zwrócić uwagę. To nie jest ten sam system gospodarki. To jest system zawierający w sobie ogromnie wiele elementów decentralizacji, inicjatywy, przedsiębiorczości i właściwie wszystkie te uwagi można traktować tylko w jeden sposób, że mamy ciągle jeszcze niedosyt, że chcemy więcej. No i to więcej robimy. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-70">
          <u xml:id="u-70.0" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję Obywatelowi wicepremierowi.</u>
          <u xml:id="u-70.1" who="#JerzyOzdowski">Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-70.2" who="#JerzyOzdowski">Wysoka Izbo! Proponowany przez Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów projekt uchwały w sprawie przyjęcia sprawozdań Rządu z wykonania w 1987 r. budżetu państwa; planu kredytowego; bilansu pieniężnych przychodów i wydatków ludności; bilansu płatniczego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wraz z oceną wykonania planu obrotów płatniczych z zagranicą; planu Funduszu Rozwoju Kultury; planu Państwowego Funduszu Aktywizacji Zawodowej; Narodowego Planu Społeczno-Gospodarczego w 1987 r.; sprawozdań z gospodarki środkami Funduszu Obsługi Zadłużenia Zagranicznego i z gospodarki środkami Centralnego Funduszu Rozwoju Nauki i Techniki, a także projekt uchwały w sprawie wniosku w przedmiocie udzielenia absolutorium dla Rządu — zawarty jest w doręczonym Obywatelom Posłom druku sejmowym nr 353.</u>
          <u xml:id="u-70.3" who="#JerzyOzdowski">W druku tym zawarty jest również wniosek w sprawie przyjęcia przez Sejm informacji o stanie zaopatrzenia gospodarki narodowej w paliwa, energię oraz rozwoju kompleksu paliwowo-energetycznego w 1987 r.</u>
          <u xml:id="u-70.4" who="#JerzyOzdowski">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-70.5" who="#JerzyOzdowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem powyższych projektów — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-70.6" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-70.7" who="#JerzyOzdowski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-70.8" who="#JerzyOzdowski">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-70.9" who="#JerzyOzdowski">Stwierdzam, że Sejm przyjął sprawozdania Rządu z wykonania w 1987 r. budżetu państwa; planu kredytowego; planu pieniężnych przychodów i wydatków ludności; bilansu płatniczego; z gospodarki środkami Funduszu Obsługi Zadłużenia Zagranicznego; planu Funduszu Rozwoju Kultury; planu Państwowego Funduszu Aktywizacji Zawodowej; z gospodarki środkami Centralnego Funduszu Rozwoju Nauki i Techniki; Narodowego Planu Społeczno-Gospodarczego w 1987 r. — oraz udzielił Rządowi absolutorium za ten okres.</u>
          <u xml:id="u-70.10" who="#JerzyOzdowski">Ponadto Sejm przyjął do wiadomości przedstawioną informację o stanie zaopatrzenia gospodarki narodowej w paliwa i energię oraz o rozwoju kompleksu paliwowo-energetycznego w 1987 r.</u>
          <u xml:id="u-70.11" who="#JerzyOzdowski">Przedstawiony przez Komisję Nadzwyczajną do Kontroli Wdrażania Reformy Gospodarczej projekt uchwały Sejmu w sprawie przyjęcia do wiadomości rządowej oceny przebiegu i wyników wdrażania reformy gospodarczej w 1987 r. — zawarty jest w druku sejmowym nr 360.</u>
          <u xml:id="u-70.12" who="#JerzyOzdowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-70.13" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-70.14" who="#JerzyOzdowski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-70.15" who="#JerzyOzdowski">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-70.16" who="#JerzyOzdowski">Stwierdzam, że Sejm podjął uchwałę w sprawie przedstawionej przez Rząd oceny przebiegu i wyników wdrażania reformy gospodarczej w 1987 r. przy 3 głosach przeciwnych i 21 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-70.17" who="#JerzyOzdowski">Przedstawiony przez Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów projekt uchwały w sprawie aktualnej sytuacji finansowej i rynkowej — zawarty jest w druku sejmowym nr 361.</u>
          <u xml:id="u-70.18" who="#JerzyOzdowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-70.19" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-70.20" who="#JerzyOzdowski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-70.21" who="#JerzyOzdowski">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-70.22" who="#JerzyOzdowski">Stwierdzam, że Sejm podjął uchwałę w sprawie aktualnej sytuacji finansowej i rynkowej przy 2 głosach przeciwnych i 12 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-70.23" who="#JerzyOzdowski">Wysoki Sejmie! Na tym kończymy obrady w dniu dzisiejszym.</u>
          <u xml:id="u-70.24" who="#JerzyOzdowski">Proszę sekretarza posła Jacka Piechotę o odczytanie komunikatów.</u>
          <u xml:id="u-70.25" who="#JerzyOzdowski">Komunikatu nie ma. Jest? Już podaję, kolego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-71">
          <u xml:id="u-71.0" who="#JacekPiechota">W dniu dzisiejszym 12 lipca 1988 r. po zakończeniu obrad Sejmu odbędą się:</u>
          <u xml:id="u-71.1" who="#JacekPiechota">— posiedzenie Komisji Górnictwa i Energetyki — w sali nr 67 Dom Poselski.</u>
          <u xml:id="u-71.2" who="#JacekPiechota">— wspólne posiedzenie Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów oraz Prac Ustawodawczych — w sali nr 106 im. Krajowej Rady Narodowej;</u>
          <u xml:id="u-71.3" who="#JacekPiechota">— posiedzenie Komisji Polityki Społecznej, Zdrowia i Kultury Fizycznej — w sali nr 118 im. Konstytucji 3 Maja.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-72">
          <u xml:id="u-72.0" who="#JerzyOzdowski">Zarządzam przerwę do jutra, do godziny 9.</u>
          <u xml:id="u-72.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu o godz. 19 min. 40)</u>
          <u xml:id="u-72.2" who="#komentarz">(Wznowienie posiedzenia o godz. 9 min. 05)</u>
          <u xml:id="u-72.3" who="#komentarz">(Na posiedzeniu przewodniczą wicemarszałkowie. Tadeusz Porębski i Jerzy Ozdowski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-73">
          <u xml:id="u-73.0" who="#TadeuszPorębski">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-73.1" who="#TadeuszPorębski">Na sekretarzy powołuję posłów Bogdana Kotarskiego i Danutę Pawlikowską.</u>
          <u xml:id="u-73.2" who="#TadeuszPorębski">Protokół i listę mówców prowadzić będzie poseł Bogdan Kotarski.</u>
          <u xml:id="u-73.3" who="#TadeuszPorębski">Proszę posłów sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-73.4" who="#TadeuszPorębski">Przystępujemy do punktu 6 porządku dziennego: Sprawozdania:</u>
          <u xml:id="u-73.5" who="#TadeuszPorębski">1) Komisji: Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej oraz Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów o informacji Rządu o realizacji uchwały Sejmu w sprawie polityki mieszkaniowej do 1990 roku oraz o programie intensyfikacji budownictwa mieszkaniowego (druki nr 298 i 358),</u>
          <u xml:id="u-73.6" who="#TadeuszPorębski">2) Komisji: Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej; Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów oraz Prac Ustawodawczych o rządowych projektach ustaw:</u>
          <u xml:id="u-73.7" who="#TadeuszPorębski">— o zmianie ustawy o planowaniu przestrzennym,</u>
          <u xml:id="u-73.8" who="#TadeuszPorębski">(druki nr 300 i 354),</u>
          <u xml:id="u-73.9" who="#TadeuszPorębski">— o Funduszu Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego (druki nr 303 i 356),</u>
          <u xml:id="u-73.10" who="#TadeuszPorębski">— o zmianie ustawy o Funduszu Zmian Strukturalnych w Przemyśle (druki nr 302 i 355),</u>
          <u xml:id="u-73.11" who="#TadeuszPorębski">3) Komisji: Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej; Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Prac Ustawodawczych o rządowych projektach ustaw:</u>
          <u xml:id="u-73.12" who="#TadeuszPorębski">— o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych (druki nr 299, 299-A i 351),</u>
          <u xml:id="u-73.13" who="#TadeuszPorębski">— o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (druki nr 301 i 352).</u>
          <u xml:id="u-73.14" who="#TadeuszPorębski">Komisje zgłosiły trzech sprawozdawców, którzy zabiorą kolejno głos.</u>
          <u xml:id="u-73.15" who="#TadeuszPorębski">Pierwszy z nich to sprawozdawca poseł Tadeusz Biliński, drugi sprawozdawca poseł Wojciech Budzyński i trzeci sprawozdawca poseł Józef Szawiec.</u>
          <u xml:id="u-73.16" who="#TadeuszPorębski">Jako pierwszy zabierze głos poseł sprawozdawca Tadeusz Biliński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-74">
          <u xml:id="u-74.0" who="#TadeuszBiliński">Obywatelu Marszałku! Obywatelki i Obywatele Posłowie! Z upoważnienia Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów oraz Komisji Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej mam zaszczyt przedstawić Wysokiemu Sejmowi sprawozdanie z prać obu komisji nad informacją Rządu o realizacji uchwały Sejmu z dnia 3 lipca 1984 r. w sprawie polityki mieszkaniowej do 1990 roku wraz z programem realizacji zadań doraźnych i kierunkowych podejmowanych w celu zintensyfikowania budownictwa mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-74.1" who="#TadeuszBiliński">Wysoki Sejmie! Budownictwo mieszkaniowe stanowi nie tylko ważny problem społeczny, ale także polityczny. Mimo podejmowania od wielu lat różnego rodzaju działań i poniesionych na ten cel poważnych nakładów społecznych, problem ten nie został rozwiązany. Mimo wielu działań także w ostatnich latach, mimo wybudowania lub wyremontowania kolejnych mieszkań — od przezwyciężenia kryzysu mieszkaniowego jesteśmy jeszcze daleko, a może nawet — w świetle zachodzących przeobrażeń społecznych — jeszcze dalej niż dawniej. Problem jest uważany przez społeczeństwo za newralgiczny. Nieodzowne są więc bardziej zdecydowane działania niż dotąd, zdeterminowane wolą bezwzględnego jego rozwiązania.</u>
          <u xml:id="u-74.2" who="#TadeuszBiliński">Obywatele Posłowie! Uchwała Sejmu z dnia 3 lipca 1984 r. w sprawie polityki mieszkaniowej do 1990 roku stwierdza, że jednym z podstawowych celów polityki społeczno-gospodarczej państwa jest dalsza poprawa warunków mieszkaniowych, zwłaszcza rodzin pozostających w najtrudniejszej sytuacji. Określono zasady polityki i strategii rozwiązywania problemu mieszkaniowego. Ustalono ramy rozwoju budownictwa mieszkaniowego oraz rozmiary remontów i modernizacji zasobów mieszkaniowych.</u>
          <u xml:id="u-74.3" who="#TadeuszBiliński">W końcu lat osiemdziesiątych budownictwo mieszkaniowe powinno osiągnąć poziom co najmniej 300 tysięcy mieszkań rocznie, a liczba remontowanych i modernizowanych mieszkań powinna wzrosnąć trzykrotnie w stosunku do poziomu osiągniętego w 1983 r.</u>
          <u xml:id="u-74.4" who="#TadeuszBiliński">Sejm stwierdził, że podstawowym celem polityki mieszkaniowej państwa do 1990 roku jest stworzenie warunków do rozwijania powszechnego ruchu społecznego na rzecz budownictwa mieszkaniowego, do zwiększonego udziału społeczeństwa w rozwiązywaniu kwestii mieszkaniowej. W tym celu w uchwale podkreślono, że należy stworzyć mechanizmy prawno-ekonomiczne, stymulujące ogólny rozwój budownictwa mieszkaniowego i gospodarki zasobami mieszkaniowymi, a równocześnie umożliwić wykorzystywanie wszelkich lokalnych, grupowych i indywidualnych inicjatyw i środków. Wobec ograniczonych możliwości państwa uchwała zaleciła zwiększenie zaangażowania środków finansowych przedsiębiorstw, władz terenowych i ludności w budowie mieszkań i pokrywania kosztów eksploatacji.</u>
          <u xml:id="u-74.5" who="#TadeuszBiliński">Uchwała stwierdza, że uspołecznione budownictwo mieszkaniowe wielorodzinne powinno się rozwijać w różnych formach, jak budownictwo spółdzielcze, komunalne i zakładowe. Szczególnego wsparcia i pomocy należy udzielać inicjatywom społecznym, mającym na celu realizację budynków mieszkalnych siłami własnymi zainteresowanych obywateli, na przykład przez małe spółdzielnie mieszkaniowe oraz młodzieżowe i zakładowe zespoły mieszkaniowe.</u>
          <u xml:id="u-74.6" who="#TadeuszBiliński">Sejm uznał także za konieczne stworzenie warunków sprzyjających szybkiemu wzrostowi budownictwa indywidualnego ludności zarówno domów jednorodzinnych, jak i małych domów mieszkalnych. Remonty i modernizacje zasobów mieszkaniowych zostały uznane za równorzędne z budownictwem mieszkaniowym i zobowiązano Rząd do zapewnienia odpowiednich środków finansowych i techniczno-materiałowych do realizacji zwiększonych zadań.</u>
          <u xml:id="u-74.7" who="#TadeuszBiliński">Sejm w uchwale stwierdził, że system ekonomiczno-finansowy i organizacyjny przedsiębiorstw budowlanych wymaga udoskonalenia w celu stworzenia skutecznych zachęt do powiększenia rzeczowych efektów budownictwa mieszkaniowego, wzrostu wydajności pracy, oszczędności zużycia energii, materiałów i środków technicznych oraz poprawy jakości robót.</u>
          <u xml:id="u-74.8" who="#TadeuszBiliński">W uchwale podkreślono szczególne znaczenie tworzenia warunków do prawidłowej realizacji zadań budownictwa mieszkaniowego i przygotowania inwestycji. Stwierdzono, że konieczne jest kompleksowe przygotowanie terenów budowlanych, zwiększenie produkcji materiałów budowlanych, zapewnienie przez przemysł przedsiębiorstwom budowlanym i specjalistycznym oraz rzemiosłu niezbędnego zaopatrzenia w maszyny i sprzęt budowlany, w środki transportu i elektronarzędzia.</u>
          <u xml:id="u-74.9" who="#TadeuszBiliński">Ponadto w uchwale przedstawiono założenia polityki inwestorskiej, polityki rozdziału i zamiany mieszkań oraz założenia systemu finansowania i kredytowania mieszkalnictwa. Uznano za konieczne stopniowe wprowadzanie zmian w systemie odpłatności za uzyskiwanie i użytkowanie mieszkań. Powinny one doprowadzić do usunięcia nie uzasadnionych społecznie i gospodarczo dysproporcji w obciążeniach poszczególnych obywateli oraz zwiększenia ich finansowego udziału w pokrywaniu społecznych kosztów usług mieszkaniowych w miarę wzrostu dochodów ludności. Zasadę tę — stwierdza uchwała — należy stosować do mieszkań budowanych i mieszkań eksploatowanych.</u>
          <u xml:id="u-74.10" who="#TadeuszBiliński">Uchwała zobowiązała: Radę Ministrów do opracowania szczegółowego harmonogramu realizacji zadań określonych w uchwale; Najwyższą Izbę Kontroli do corocznego dokonywania oceny efektywności wykorzystywania środków przeznaczonych na budownictwo mieszkaniowe i gospodarkę zasobami mieszkaniowymi; sejmową Komisję Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej do bieżącego kontrolowania realizacji uchwały.</u>
          <u xml:id="u-74.11" who="#TadeuszBiliński">Uchwała Sejmu z dnia 3 lipca 1984 r. w sprawie polityki mieszkaniowej do 1990 r. ujęła więc niezwykle szeroko i dyrektywnie problem mieszkaniowy i jego rozwiązanie. Sejm zajął jednoznaczne i zdecydowane stanowisko we wszystkich ważnych sprawach dla budownictwa mieszkaniowego i gospodarki mieszkaniowej. Posłowie ósmej kadencji uznali problem budownictwa mieszkaniowego za problem najwyższej rangi społeczno-gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-74.12" who="#TadeuszBiliński">Obywatele Posłowie! Informacja Rządu o realizacji uchwały nie przedstawia pełnego obrazu realizacji jej postanowień, w wielu kwestiach jest powierzchowna, mało konkretna. Nie ustosunkowuje się do wielu postanowień uchwały. Nie przedstawia i nie analizuje przyczyn niezrealizowania wielu postanowień czy przyczyn zbyt późnej lub niepełnej ich realizacji. Brakuje także wyraźnego przedstawienia narastających zagrożeń pełnej realizacji postanowień uchwały.</u>
          <u xml:id="u-74.13" who="#TadeuszBiliński">W dyskusji poselskiej nad informacją Rządu przeprowadzonej na posiedzeniu Sejmu w dniu 21 kwietnia 1988 r. obywatele posłowie na ogół krytycznie lub bardzo krytycznie ocenili dotychczasowe działania Rządu. Posłowie między innymi zwrócili uwagę na niedostateczny postęp w realizacji planowanych zadań, na brak postępu w usuwaniu nieprawidłowości, w zwalczaniu niekorzystnych zjawisk, na brak właściwego stabilnego systemu finansowo-podatkowego dla przedsiębiorstw budowlanych i producentów budowlanych, na złe zasilanie budownictwa w materiały i sprzęt, na niewykorzystanie inicjatyw społecznych, na niedostateczne tempo jakościowych przeobrażeń, na niestworzenie odpowiednich warunków budownictwu indywidualnemu, na niestworzenie właściwych warunków do dalszego intensywnego rozwoju budownictwa mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-74.14" who="#TadeuszBiliński">Dyskusja poselska znalazła potwierdzenie w wynikach przeprowadzonej konsultacji społecznej. Opinie Rady Społeczno-Gospodarczej, Zespołu Doradców Sejmowych, Rady do spraw Mieszkaniowych przy Radzie Ministrów, Komitetu Wykonawczego OPZZ, Komisji Budownictwa i Polityki Mieszkaniowej Rady Krajowej PRON, Zarządu Głównego ZSMP, stanowisko Zespołu Młodych Posłów, stanowiska indywidualne obywateli posłów, opinie terenowych organów władzy, opinie spółdzielczości mieszkaniowej, instytucji, ośrodków naukowych i stowarzyszeń technicznych potwierdziły krytyczną ocenę budownictwa mieszkaniowego, wykazały także nieskuteczność dotychczasowych działań w rozwiązywaniu problemu mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-74.15" who="#TadeuszBiliński">W ciągu ostatniego roku przeprowadzono 7 wizytacji poselskich poświęconych wyłącznie budownictwu mieszkaniowemu. W marcu bieżącego roku odbyło się posiedzenie Komisji Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej z udziałem posłów z Komisji Prac Ustawodawczych oraz Komisji Nauki i Postępu Technicznego oraz licznego grona ekspertów i przedstawicieli budownictwa, poświęcone innowacjom organizacyjnym w budownictwie mieszkaniowym. Omówienie wyników konsultacji społecznej oraz spotkań w środowiskach budowlanych nastąpiło na wspólnym posiedzeniu Komisji Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej oraz Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów. Efektem prac obu komisji jest poselski projekt uchwały Sejmu dotyczący informacji Rządu o realizacji uchwały z dnia 3 lipca 1984 r. w sprawie polityki mieszkaniowej do 1990 r. wraz z programem realizacji zadań doraźnych i kierunkowych podejmowanych w celu zintensyfikowania budownictwa mieszkaniowego — doręczony obywatelom posłom jako druk sejmowy nr 358.</u>
          <u xml:id="u-74.16" who="#TadeuszBiliński">Wysoki Sejmie! Analiza dotychczasowej działalności inwestycyjnej, remontowej, modernizacyjnej oraz aktualny stan procesów realnych przeobrażania modelu techniczno-organizacyjnego budownictwa mieszkaniowego nasuwa wiele bardzo poważnych uwag. W 1987 r. przekazano do eksploatacji 191 tys. 400 mieszkań, w tym 1,5 tys. mieszkań z przebudowy, oraz z zagospodarowania strychów i innych wolnych przestrzeni. Wybudowano więc o 6 tys. 400 mieszkań więcej niż w 1986 r., ale mniej o 4 tys. 300 niż w 1983 r., a co istotniejsze, mniej o 3.600 mieszkań od dolnej granicy planu rocznego. Łącznie w dwóch ostatnich latach przekazano do użytku 376,5 tys. mieszkam tj. 35,5% dolnej granicy planu 5-letniego.</u>
          <u xml:id="u-74.17" who="#TadeuszBiliński">Dotychczasowy przebieg realizacji planowanych zadań na 1988 r. w uspołecznionym budownictwie mieszkaniowym jest korzystniejszy niż w roku ubiegłym. W okresie 4 miesięcy tego roku oddano do użytku 23.600 mieszkań, to jest o 12,9% więcej niż w roku ubiegłym. Stanowiło to pomyślną prognozę realizacji planu bieżącego roku. Ostatnie jednak miesiące nie potwierdzają tak pomyślnej prognozy. Coraz bardziej ujawniają się braki materiałowe, utrudniające planowaną realizację zadań.</u>
          <u xml:id="u-74.18" who="#TadeuszBiliński">Zakładając jednak, że plan bieżącego roku będzie wykonany czy też wybudowane zostaną 203 tys. mieszkań, to w okresie trzech pierwszych lat bieżącej 5-latki wykonanych zostanie 580 tys. mieszkań. Oznacza to, że zaawansowanie NPSG, w jego dolnej granicy, wyniesie tylko 55,2%. W następnych więc latach, aby nastąpiła pełna realizacja dolnej granicy planu 5-letniego należałoby przekazywać do eksploatacji corocznie około 235 tys. mieszkań. Jest to — w świetle dotychczasowych wyników budownictwa mieszkaniowego i poziomu zachodzących przeobrażeń techniczno-organizacyjnych, niestety, mało prawdopodobne. Natomiast wykonanie postanowienia uchwały, by efekty budownictwa mieszkaniowego osiągnęły w końcu lat osiemdziesiątych poziom co najmniej 300 tys. mieszkań, wydaje się już w dniu dzisiejszym nierealne. Zresztą fakt ten został pośrednio zaakceptowany przez Wysoką Izbę w uchwale o Narodowym Planie Społeczno-Gospodarczym na lata 1986–1990, przewidując liczbę oddawanych mieszkań na poziomie 1 mln 50 tys. — 1 mln 150 tys.</u>
          <u xml:id="u-74.19" who="#TadeuszBiliński">Dotychczasowa realizacja planów remontów i modernizacji mieszkań nie jest optymistyczna. NPSG na lata 1986–1990 określił zadania remontowe starej substancji mieszkaniowej w wielkościach: 74 400 budynków i 950 tysięcy mieszkań. W okresie dwóch lat realizacji planu 5-letniego objęto remontami 37 500 budynków, to jest 50,4% planowanej liczby, i 215 900 mieszkań, to jest 22,7% planowanej liczby. W planach rocznych na 1986 i 1987 zakładano, że remontami kapitalnymi lub modernizacją zostanie objętych 213 tysięcy mieszkań w budynkach remontowanych. Tymczasem liczbę budynków objętych remontami znacznie zwiększono, ale remontami objęto tylko 36% mieszkań. W kolejnych więc latach następuje coraz większe rozszerzenie frontu remontowego, coraz większe wydłużanie cykli realizacyjnych remontów budynków, remontów mieszkań. W efekcie wzrasta zamrożenie materiałów, energii, a sprawność i efektywność przeprowadzonych remontów jest bardzo niska.</u>
          <u xml:id="u-74.20" who="#TadeuszBiliński">Uwzględniając dotychczasowe efekty w dwóch pierwszych latach, to jest liczbę wyremontowanych budynków i mieszkań, dla pełnej realizacji zadań określonych w NPSG na lata 1986–1990 należałoby rocznie wykonywać 12 300 remontów budynków i 244 700 remontów lub modernizacji mieszkań. Są to zadania przeogromne. Jeśli chodzi o roczne wielkości remontów i modernizacji w najbliższych latach, musiałyby być o 85% większe od efektów 1987 r. Realizacja tak wielkich zadań w najbliższych latach i to bez wcześniejszego przygotowania, wydaje się niestety nierealna. Tymczasem proces dekapitalizacji starych zasobów mieszkaniowych, szczególnie będących w gestii państwowej administracji terenowej nadal szybko postępuje naprzód.</u>
          <u xml:id="u-74.21" who="#TadeuszBiliński">W uspołecznionym budownictwie mieszkaniowym wielorodzinnym nadal problemem są wady technologiczne, polegające przede wszystkim na przemarzaniu i przeciekaniu ścian zewnętrznych. Występują one w skali znacznie większej niż przed kilku laty, mimo ciągle prowadzonych prac renowacyjnych. Na koniec 1987 r. liczbę budynków z przemarzającymi ścianami zewnętrznymi ustalono na 10 500, a liczbę mieszkań na 320 tysięcy. Dotychczasowe tempo usuwania wad technologicznych jest całkowicie niewystarczające. W 1987 r. wykonano termoizolację 1 500 budynków, 42 500 mieszkań. Były to dotychczas najlepsze wyniki. W takim jednak tempie likwidacja już ujawnionych wad trwałaby około 9 lat. Szacuje się, że likwidacja dotychczasowych ujawnionych wad wymaga nakładów rzędu 100 mld zł. Problem nie jest więc problemem marginesowym, należałoby z większą uwagą i z odpowiednim przygotowaniem przystąpić do zintensyfikowania usuwania wad. Odkładanie realizacji tych zadań na termin późniejszy prowadzi do znacznego marnotrawstwa energii cieplnej, a także często do szybkiej degradacji substancji mieszkaniowej.</u>
          <u xml:id="u-74.22" who="#TadeuszBiliński">Trzeba jednak zaznaczyć, że obiektywną przyczyną braku intensywnego rozwoju budownictwa mieszkaniowego i realizacji szerokiego programu remontów jest mniejsze niż przewidywano w 1984 r. tempo rozwoju gospodarczego kraju. W NPSG na lata 1988–1990 przyjęto mniej ambitny program niż przewidywała uchwała Sejmu z dnia 3 lipca 1984 r. Takie nieosiągnięcie planowanego przyrostu dochodu narodowego w ubiegłym roku nie jest bez wpływu na globalną wielkość efektów budownictwa mieszkaniowego. Nieustanne braki materiałów i wyrobów budowlanych, materiałów wykończeniowych, urządzeń sanitarnych oraz postępująca dekapitalizacja maszyn budowlanych stanowią istotną przyczynę niepełnej i nieterminowej realizacji zadań inwestycyjnych, remontowych i modernizacyjnych.</u>
          <u xml:id="u-74.23" who="#TadeuszBiliński">Odrębnym, ale jakże istotnym problemem są działania zmierzające do poprawy gospodarki zasobami mieszkaniowymi. Widoczne są pozytywne oddziaływania znowelizowanego Prawa lokalowego. Następuje zwiększenie troski obywateli o mieszkania, a odpowiednie regulacje prawne ułatwiają obywatelom dokonywanie zamian mieszkań. Podkreślenia także wymaga pozytywne znaczenie nowych regulacji w zakresie mieszkań zakładowych.</u>
          <u xml:id="u-74.24" who="#TadeuszBiliński">Nie został natomiast prawidłowo rozwiązany problem zwiększonego udziału obywateli w kosztach budowy mieszkań. Aktualne zasady kredytowania budownictwa mieszkaniowego są społecznie i gospodarczo nie uzasadnione oraz prowadzą do nadmiernych obciążeń finansowych obywateli. Nie przynoszą także pozytywnych efektów dotychczasowe działania Rządu, zmierzające do usunięcia nie uzasadnionych społecznie dysproporcji w obciążeniu obywateli z tytułu opłat i czynszów za mieszkania spółdzielcze, zakładowe i komunalne.</u>
          <u xml:id="u-74.25" who="#TadeuszBiliński">Dotychczas nie zostały więc zrealizowane ustalenia w wielu bardzo istotnych dla budownictwa mieszkaniowego sprawach. I tak:</u>
          <u xml:id="u-74.26" who="#TadeuszBiliński">— nie stworzono odpowiednich warunków do prawidłowej realizacji zadań budownictwa mieszkaniowego i remontów starej substancji mieszkaniowej;</u>
          <u xml:id="u-74.27" who="#TadeuszBiliński">— nie udało się począwszy od 1984 r. zwiększyć rocznych efektów budownictwa mieszkaniowego;</u>
          <u xml:id="u-74.28" who="#TadeuszBiliński">— nie uzyskano zadowalającego postępu w remontach i modernizacji mieszkań oraz usuwaniu wad technologicznych w budynkach mieszkalnych;</u>
          <u xml:id="u-74.29" who="#TadeuszBiliński">— nie dokonano postulowanych przeobrażeń technologiczno-organizacyjnych budownictwa mieszkaniowego;</u>
          <u xml:id="u-74.30" who="#TadeuszBiliński">— nie wdrożono proefektywnościowego systemu ekonomiczno-finansowego funkcjonowania przedsiębiorstw budowlanych;</u>
          <u xml:id="u-74.31" who="#TadeuszBiliński">— nie dokonano właściwych zmian w polityce mieszkaniowej w kierunku zwiększenia udziału środków ludności i usunięcia nieuzasadnionych dysproporcji w odpłatności za uzyskanie i użytkowanie mieszkań.</u>
          <u xml:id="u-74.32" who="#TadeuszBiliński">Sytuacja w wielu ważnych dziedzinach budownictwa i gospodarki mieszkaniowej w porównaniu z rokiem 1983 nie tylko nie uległa poprawie, ale nastąpiło jej pogorszenie. Na przykład w zakresie stanu terenów przygotowanych pod zabudowę, w zakresie podaży materiałów i wyrobów czy w odniesieniu do dekapitalizacji maszyn i środków transportu.</u>
          <u xml:id="u-74.33" who="#TadeuszBiliński">Nie nastąpiła więc od wielu lat zapowiadana, nieodzowna poprawa w budownictwie. Nie nastąpiła intensyfikacja przeobrażeń jakościowych budownictwa. W dalszym ciągu procesom inwestycyjno-budowlanym, procesom remontowym, modernizacyjnym towarzyszy bardzo wiele nieprawidłowości. I tak między innymi:</u>
          <u xml:id="u-74.34" who="#TadeuszBiliński">— w dalszym ciągu zwiększa się, wbrew logice i zasadom ekonomii, dekoncentracja potencjału wykonawczego,</u>
          <u xml:id="u-74.35" who="#TadeuszBiliński">— nie nastąpiła żadna poprawa w organizacji i sterowaniu procesami inwestycyjnymi,</u>
          <u xml:id="u-74.36" who="#TadeuszBiliński">— nie nastąpiła ekonomicznie uzasadniona restrukturalizacja przedsiębiorstw budownictwa ogólnego,</u>
          <u xml:id="u-74.37" who="#TadeuszBiliński">— nie nastąpiła wielokrotnie zapowiadana alokacja środków z działalności mało efektywnej do działalności przynoszącej lepsze wyniki ekonomiczne,</u>
          <u xml:id="u-74.38" who="#TadeuszBiliński">— nie nastąpiło zmniejszenie materiałochłonności, i energochłonności, będące istotnym czynnikiem realizacji NPSG na lata 1986–1990,</u>
          <u xml:id="u-74.39" who="#TadeuszBiliński">— nie nastąpiło oczekiwane powszechnie i zapowiadane obniżenie kosztów budownictwa.</u>
          <u xml:id="u-74.40" who="#TadeuszBiliński">Te wszystkie niekorzystne zjawiska występujące we współczesnym budownictwie mieszkaniowym nie są chwilowe czy przejściowe. Są niestety trwale z nim związane. Nie wystarcza więc analiza stanu budownictwa dnia dzisiejszego i w następstwie wycinkowe, doraźne działanie, ale pełna i wnikliwa analiza przyczyn niedomagań i nieprawidłowości. Analiza przyczyn ich powstawania i rozwoju powinna stanowić podstawę do określenia modelu kompleksowych przeobrażeń jakościowych budownictwa.</u>
          <u xml:id="u-74.41" who="#TadeuszBiliński">Tymczasem w przedstawionej przez Rząd, informacji nie wyjaśniono ani przyczyn, ani źródeł ciągle utrzymującego się głębokiego kryzysu w budownictwie mieszkaniowym i w całej gospodarce mieszkaniowej. Stwierdzenie, że dotychczasowe efekty budownictwa mieszkaniowego zależą od możliwości całej gospodarki narodowej jest oczywiście słuszne. Intensyfikacja. jednak budownictwa mieszkaniowego powinna być przede wszystkim wynikiem przeobrażeń technologiczno-organizacyjnych. Nieodzowne jest więc nie tylko stworzenie odpowiedniego potencjału wykonawczego, ale przede wszystkim efektywne, racjonalne i skuteczne jego wykorzystanie.</u>
          <u xml:id="u-74.42" who="#TadeuszBiliński">W ocenie budownictwa nie chodzi przecież wyłącznie o efekty ilościowe, na których najczęściej koncentrujemy uwagę, ale przede wszystkim o racjonalność i skuteczność budownictwa jako dziedziny gospodarki narodowej, o efektywność realizacji zadań inwestycyjnych, remontowych, modernizacyjno-odtworzeniowych, a zatem o racjonalność i skuteczność rozwiązywania problemów społecznych. Chodzi więc zatem, aby w procesie reformowania gospodarki możliwie najlepiej wykorzystać potencjał wykonawczy w sprawnej i terminowej realizacji zaplanowanych zadań.</u>
          <u xml:id="u-74.43" who="#TadeuszBiliński">W podsumowaniu, oceniając dotychczasowe działania Rządu w zakresie realizacji uchwały Sejmu z dnia 3 lipca 1984 r. w sprawie polityki mieszkaniowej do 1990 r., należy stwierdzić, że polityka Rządu w zakresie szeroko pojętego budownictwa, to jest działalności inwestycyjno-budowlanej, jest dotychczas niespójna i nieskuteczna. Polityki Rządu w zakresie inwestycji i remontów oraz w zakresie zatrudnienia i bilansowania środków nie łączyła wspólna strategia, a prowadzona przez różne resorty nie charakteryzowała się koniecznym zintegrowaniem. Jednocześnie polityka w zakresie gospodarki mieszkaniowej nie przyniosła, jak dotychczas, większych efektów współudziału społeczeństwa w pokrywaniu kosztów budowy i eksploatacji mieszkań.</u>
          <u xml:id="u-74.44" who="#TadeuszBiliński">W efekcie program rozwoju budownictwa mieszkaniowego, wytyczony uchwałą Sejmu, nie jest realizowany. Nie jest także widoczny w dniu dzisiejszym postęp w przygotowaniu gospodarki do zintensyfikowania dotychczasowych działań na rzecz budownictwa mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-74.45" who="#TadeuszBiliński">Obywatele Posłowie! Dyskusja poselska, jak również konsultacje społeczne wykazały, że przedłożony przez Rząd program działań doraźnych i kierunkowych, podejmowanych w celu zintensyfikowania budownictwa mieszkaniowego, zyskał dość powszechną akceptację. Podkreślano jego zalety, to jest jego otwartość i elastyczność, a także kompleksowość. Uznano, że program stwarza szansę przełamania stagnacji w budownictwie mieszkaniowym, że pozwala optymistycznie spojrzeć na budownictwo mieszkaniowe, na jego efekty w najbliższej przyszłości i na jego efektywność. Jednocześnie zaznaczyć należy, że jego realizacja jest uzależniona od usprawnienia działalności inwestycyjno-budowlanej, stanowiącej do dzisiaj najbardziej niezrównoważony element gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-74.46" who="#TadeuszBiliński">Posłowie wyrazili pogląd, że program zasługuje na poparcie, ujmuje bowiem wszystkie najistotniejsze zadania, których pełna i konsekwentna realizacja powinna przyczynić się do wyraźnego złagodzenia kryzysu mieszkaniowego. Dla pełniejszego jednak ujęcia działań, zmierzających do zintensyfikowania budownictwa mieszkaniowego, celowe jest uwzględnienie jeszcze wielu propozycji, między innymi zgłoszonych przez obywateli posłów w czasie kwietniowej debaty sejmowej oraz w czasie wspólnego posiedzenia Komisji Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej oraz Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów.</u>
          <u xml:id="u-74.47" who="#TadeuszBiliński">Najistotniejszym, podstawowym mankamentem programu, jak wykazała dyskusja poselska i konsultacja społeczna, jest brak sprzężenia odpowiednich działań z systemowymi rozwiązaniami ekonomicznymi reformy — jako warunku optymalnego wykorzystania nakładów społecznych oraz brak zbilansowania środków na realizację zamierzeń w nim zawartych i informacji na temat sposobów pozyskiwania dodatkowych środków dla przyspieszenia realizacji programu budownictwa mieszkaniowego. Wydaje się, że przewidziana w programie realizacyjnym II etapu reformy gospodarczej weryfikacja programu inwestycyjnego powinna ułatwić pozyskiwanie odpowiednich środków dla pełnej realizacji zadań określonych w Narodowym Planie Społeczno-Gospodarczym na lata 1986–1990 oraz dla zintensyfikowania budownictwa mieszkaniowego w latach dziewięćdziesiątych. Także ostatnie rządowe inicjatywy legislacyjne zawarte w programie, których projekty rozpatrzone będą w dniu dzisiejszym, powinny przyczynić się do poprawy warunków i pozyskania środków do szybszego rozwoju budownictwa mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-74.48" who="#TadeuszBiliński">Wysoki Sejmie! Komisje sejmowe Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej oraz Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów, w imieniu których mam zaszczyt występować, zwracają się do Wysokiego Sejmu, aby zechciał podjąć uchwałę dotyczącą informacji Rządu o realizacji uchwały z dnia 3 lipca 1984 r. w sprawie polityki mieszkaniowej do 1990 r. wraz z programem realizacji zadań doraźnych i kierunkowych, podejmowanych w celu zintensyfikowania budownictwa mieszkaniowego. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-74.49" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-75">
          <u xml:id="u-75.0" who="#TadeuszPorębski">Obecnie głos ma sprawozdawca poseł Wojciech Budzyński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-76">
          <u xml:id="u-76.0" who="#WojciechBudzyński">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Podczas pierwszego czytania rządowego programu realizacji zadań doraźnych i kierunkowych w celu intensyfikowania budownictwa mieszkaniowego wraz z dołączonymi projektami ustaw, Wysoka Izba skierowała je do Komisji Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej, Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów oraz Komisji Prac Ustawodawczych z zaleceniem szczegółowego rozpatrzenia. Występując z upoważnienia tych komisji, pragnę zwrócić uwagę na fakt ogromnego zainteresowania społecznego programem i projektami ustaw. Dokument ten został zaopiniowany przez Radę Społeczno-Gospodarczą przy Sejmie, Zespół Doradców Sejmowych. Komisje otrzymały również opinie wielu organizacji społeczno-zawodowych, jednostek naukowych, organizacji młodzieżowych, jak też zainteresowanych jednostek gospodarczych. Komisje uzyskały bogaty materiał opiniujący. Zdecydowana większość opiniodawców wyraziła pogląd, że zaproponowany przez Rząd program wychodzi naprzeciw oczekiwaniom społecznym i powinien stworzyć zapowiadany przełom w budownictwie mieszkaniowym.</u>
          <u xml:id="u-76.1" who="#WojciechBudzyński">Przedmiotem prac trzech Komisji było rozpatrzenie rządowych projektów ustaw o zmianie ustawy o Funduszu Zmian Strukturalnych w Przemyśle oraz ustawy o Funduszu Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego. Należy stwierdzić, że jednym z podstawowych warunków niezbędnych do realizacji zwiększonych zadań budownictwa, w tym zwłaszcza mieszkaniowego, jest stworzenie możliwości poprawy zaopatrzenia tej dziedziny gospodarki narodowej w niezbędne materiały. Stosownie do ustaleń Narodowego Planu Społeczno-Gospodarczego na lata 1986–1990 r. dynamika produkcji materiałów i wyrobów dla budownictwa powinna wyprzedzać dynamikę budownictwa, a równocześnie następować powinien szybszy rozwój produkcji tych materiałów, które pod względem ilościowym są deficytowe, jak też i tych materiałów, które warunkują zmiany technologii budownictwa na rzecz technologii mniej materiało-i energochłonnych, mniej zasobochłonnych.</u>
          <u xml:id="u-76.2" who="#WojciechBudzyński">Obecnie istnieją stosunkowo ograniczone możliwości wzrostu produkcji materiałów i wyrobów dla budownictwa przez intensyfikację wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych. Komisje poruszają ten temat dlatego, że w latach osiemdziesiątych minimalnie inwestuje się w kraju w rozwój przemysłu materiałów budowlanych, a w większości województw nie było i nie ma żadnych inwestycji w tym zakresie. Trudną sytuację, w jakiej znalazł się przemysł materiałów budowlanych, określają wskaźniki techniczno-ekonomiczne, np. wzrastający stopień zużycia maszyn i urządzeń bezpośrednio produkcyjnych — jest on dla przemysłu materiałów budowlanych o 10 punktów wyższy niż dla całego przemysłu — czy też wskaźnik odnowienia środków trwałych, który z kolei jest dwukrotnie niższy niż w pozostałym przemyśle.</u>
          <u xml:id="u-76.3" who="#WojciechBudzyński">Dotychczasowy system ekonomiczno-finansowy przedsiębiorstw produkujących materiały budowlane nie pozwala na powstrzymywanie dalszej dekapitalizacji przez modernizacje lub nowe inwestycje. Poziom bowiem gromadzonych środków własnych przedsiębiorstw nie wystarcza nawet na zapewnienie reprodukcji prostej. Nie ma też w obecnych warunkach znaczących możliwości, aby drogą zwiększenia technicznego uzbrojenia pracy zrównoważyć skutki zmniejszającego się zatrudnienia.</u>
          <u xml:id="u-76.4" who="#WojciechBudzyński">Narodowy Plan Społeczno-Gospodarczy na bieżącą pięciolatkę, ustalając zadania dla budownictwa, określił niezbędny poziom inwestowania w rozwój przemysłu materiałów budowlanych i innych gałęzi przemysłu produkujących wyroby dla budownictwa. Duży niedobór środków finansowych i brak skutecznych rozwiązań systemowych spowodował, że rzeczowe zadania w tym zakresie w latach 1986 i 1987 zostały zrealizowane na bardzo niskim poziomie. Dlatego też komisje z zadowoleniem przyjęły propozycje wspomagania finansowego działań na rzecz zwiększenia i rozwoju produkcji surowców, materiałów i wyrobów dla budownictwa zawarte w programie, jak też zmianie ustawy o Funduszu Zmian Strukturalnych w Przemyśle. Nowy zapis do art. 2 tej ustawy, uwzględniający specyfikę przemysłu materiałów budowlanych m.in. przez podniesienie wysokości udziału robót budowlano-montażowych do 50% przy realizacji inwestycji rozwojowych i modernizacyjnych, powinien — zdaniem Komisji — sprzyjać unowocześnieniu tego przemysłu, a tym samym zwiększeniu podaży materiałów i wyrobów dla budownictwa. Dlatego też komisje nie wnoszą poprawek natury merytorycznej do projektu ustaw, a jedynie drobne zmiany redakcyjne, co zawarte zostało w druku sejmowym nr 355.</u>
          <u xml:id="u-76.5" who="#WojciechBudzyński">Wysoki Sejmie! W zakresie przedłożenia rządowego zawartego w druku sejmowym nr 303 posłowie trzech komisji, uznając celowość wsparcia finansowego problematyki mieszkaniowej, wyrazili poparcie dla generalnych rozwiązań projektu ustawy o Funduszu Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego. Zwiększenie rozmiarów budownictwa mieszkaniowego wymaga znacznych nakładów przekraczających często możliwości finansowe poszczególnych przedsiębiorstw. W związku z czym zadaniem nowo tworzonego Funduszu Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego będzie wspomaganie finansowe przedsięwzięć zwiększających budownictwo wraz z infrastrukturą techniczną, jak też finansowanie przedsięwzięć zwiększających rozmiary remontów kapitalnych i modernizację zasobów mieszkaniowych.</u>
          <u xml:id="u-76.6" who="#WojciechBudzyński">Uznając generalne rozwiązania projektu ustawy, dyskusja w komisjach skoncentrowała się na trzech problemach.</u>
          <u xml:id="u-76.7" who="#WojciechBudzyński">Po pierwsze — w jakim zakresie postanowienia art. 3 powinny objąć działalność budowlaną? Czy tak, jak zapisano w przedłożeniu rządowym, to jest przedsiębiorstwa zaliczone do działu budownictwa, według klasyfikacji gospodarki narodowej, czy też szerzej to znaczy wszystkie jednostki prawne i fizyczne, które korzystać powinny lub będą z efektów działalności tego Funduszu, niezależnie od formy własności. Zatem postanowienie o Funduszu powinno obejmować sektor państwowy, spółdzielczy i prywatny zarówno po stronie wpłat na ten fundusz, jak i korzystania z niego. Posłowie komisji uznali za zasadne, aby przedstawić Wysokiemu Sejmowi zapis, by działalność Funduszu dotyczyła wszystkich, zwanych „jednostkami gospodarczymi” zajmujących się działalnością budowlaną i produkcją materiałów budowlanych z surowców lokalnych.</u>
          <u xml:id="u-76.8" who="#WojciechBudzyński">Po drugie — w związku z podziałem środków Funduszu na fundusze terenowe i fundusz centralny, jak zapewnić pozostawianie tych środków w terenie, zgodnie z uchwaloną przez Wysoki Sejm zmianą w ustawie budżetowej i znowelizowaną ustawą o systemie rad narodowych i samorządu terytorialnego. Dotyczy to głównie jednostek budowlanych wielozakładowych, działających poza zasięgiem jednego województwa. Dlatego też w artykule 3 dopisano ustęp 2 w brzmieniu: „Jeżeli jednostka gospodarcza posiada zakłady (oddziały) sporządzające bilans, położone na terenie innych województw niż siedziba jednostki, to dochody wpłacone są przez te zakłady (oddziały) na fundusze terenowe wojewódzkich rad narodowych na obszarze, których są położone”.</u>
          <u xml:id="u-76.9" who="#WojciechBudzyński">Po trzecie — projekt rządowy stanowił, że dysponentem środków funduszu terenowego jest terenowy organ administracji państwowej o właściwości szczególnej stopnia wojewódzkiego. Komisje uznały, że takie usytuowanie dyspozycyjności jest niezgodne z intencją ustawy o radach narodowych. W związku z czym proponuje się nowy zapis artykułu 7 ustawy o Funduszu. Dysponentem Funduszu czyni się właściwą wojewódzką radę narodową, natomiast terenowy organ administracji państwowej stopnia wojewódzkiego o właściwości ogólnej administruje środkami funduszu terenowego. Terenowy organ administracji państwowej opracowuje i przedstawia do uchwalenia wojewódzkiej radzie narodowej projekt planu funduszu terenowego i przedkłada do zatwierdzenia sprawozdanie z jego wykonania.</u>
          <u xml:id="u-76.10" who="#WojciechBudzyński">Komisje rozważyły również możliwość uczynienia dysponentem środków funduszu terenowego rady narodowe stopnia podstawowego. Jednak z uwagi na terytorialny charakter budownictwa mieszkaniowego, przekraczający z reguły zakres działania rad narodowych stopnia podstawowego, uznano za celowe tworzenie wojewódzkich funduszów, co zapobiegnie — zdaniem komisji — dekoncentracji i rozproszeniu tych środków.</u>
          <u xml:id="u-76.11" who="#WojciechBudzyński">Wysoki Sejmie! Wpływy na Fundusz Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego w wysokości 30% stanowić będą dochody funduszu centralnego, będącego w dyspozycji Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa. Środki funduszu centralnego przeznaczone będą na wspieranie przedsięwzięć, od których uzależniony jest postęp w budownictwie mieszkaniowym o zasięgu krajowym lub też zasięgu międzywojewódzkim. Fundusz centralny będzie dysponował także rachunkiem środków dewizowych z eksportu budownictwa z przeznaczeniem na finansowanie zakupów dewizowych, części zamiennych, wyposażenia bądź też nowych technologii.</u>
          <u xml:id="u-76.12" who="#WojciechBudzyński">Obywatele Posłowie! Osiągnięcie zwiększonego poziomu budownictwa mieszkaniowego w obecnej sytuacji gospodarczej kraju wymaga zarówno systemowego, techniczno-ekonomicznego porządkowania, jak też i nadzwyczajnych, nowatorskich, radykalnych rozwiązań zarówno doraźnych, jak też perspektywicznych. Ujęte w programie rządowym działania i propozycje nowych regulacji ustawowych — zdaniem komisji — umożliwią zahamowanie tendencji spadkowej i zapewnią warunki do stopniowego zwiększania liczby budowanych mieszkań.</u>
          <u xml:id="u-76.13" who="#WojciechBudzyński">W imieniu Komisji Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej i Mieszkaniowej, Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów oraz Komisji Prac Ustawodawczych wnoszę, by Wysoki Sejm uchwalić raczył projekt ustawy o zmianie ustawy o Funduszu Zmian Strukturalnych w Przemyśle (druk nr 302) z poprawkami zawartymi w druku nr 355 oraz projekt ustawy o Funduszu Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego (druk nr 303) z poprawkami zawartymi w druku nr 356. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-76.14" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-76.15" who="#WojciechBudzyński">Głos ma sprawozdawca poseł Józef Szawiec.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-77">
          <u xml:id="u-77.0" who="#JózefSzawiec">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! W imieniu Komisji Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej; Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów oraz Prac Ustawodawczych, przedstawiam sprawozdanie o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o planowaniu przestrzennym — druk nr 300.</u>
          <u xml:id="u-77.1" who="#JózefSzawiec">W dniu dzisiejszym dokonujemy końcowej analizy propozycji rządowych zmian 5 ustaw. Są to propozycje, których analiza nie może być przeprowadzona w oderwaniu od oceny stopnia, realizacji uchwały sejmowej z 3 lipca 1984 r. w sprawie rozwoju budownictwa do 1990 r. oraz doraźnych i kierunkowych działań Rządu zmierzających ku intensyfikacji budownictwa mieszkaniowego. Komisje sejmowe, a także podkomisja w toku swych prac wykorzystały 21 wniosków poselskich i zainteresowanych instytucji. Szczegółowo zapoznały się z opinią Rady Społeczno-Gospodarczej przy Sejmie, szeroko korzystały z doświadczeń doradców sejmowych, jak i przedstawicieli nauki.</u>
          <u xml:id="u-77.2" who="#JózefSzawiec">Rząd zaproponował 18 zmian ustawy w części merytorycznej oraz trzy zmiany w przepisach końcowych. W art. 9 a proponuje się, aby została utworzona Główna, Komisja Urbanistyczno-Architektoniczna jako organ doradczy Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa. Byłby to organ doradczo-opiniodawczy Ministra do oceny przedkładanych planów przestrzennych. Zadania tego organu koncentrowałyby się na rzeczowej i fachowej opinii, ocenie przedkładanych projektów. Praktyka dowodzi, że istnienie takiego organu jest niezbędne. Propozycja rządowa przewiduje obligatoryjny charakter utworzenia tego organu. W dalszej części zmian proponuje się możliwość powołania takich organów doradczych przez wojewodów i prezydentów miast Warszawy, Krakowa i Łodzi. Prawo utworzenia takich organów jest fakultatywne i potrzeby zadecydują, którzy wojewodowie i prezydenci sięgną po te rozwiązania. Komisje dokonując analizy tych propozycji, zważyły co następuje. Jedną ze słabszych stron przepisów przedrealizacyjnych w budownictwie mieszkaniowym jest niski poziom miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Ta ocena była bardzo mocno podkreślona w zgłoszonych opiniach do komisji. Niejednokrotnie wartość planów przestrzennych została brutalnie obnażona przez Naczelny Sąd Administracyjny, a spory toczące się w sądach powszechnych także te zjawiska ujawniały. Komisje wyszły z założenia, że ciągły charakter zmian w planowaniu przestrzennym, a także zmieniające się uwarunkowania społeczne i gospodarcze nakazują zmiany tych planów. Weryfikacje powinny mieć charakter ciągły, lecz nie rzadszy niż co 5 lat. Doświadczenia opracowania planów zagospodarowania przestrzennego określonych terminami ustawy - 31 grudnia 1986 i 31 grudnia 1988, jeszcze bardziej Utwierdziły komisje o potrzebie utworzenia takich organów. Nie bez znaczenia będzie także fakt, że nowo utworzone organy doradcze i opiniodawcze będą radzić i proponować także w zakresie urbanistyki i architektury. Komisje sejmowe tym propozycjom dają wsparcie.</u>
          <u xml:id="u-77.3" who="#JózefSzawiec">Dotychczasowa praktyka realizacji ustawy z dnia 12 lipca 1984 r. wykazała, że nie wszystkie związane z tą materią zagadnienia zostały, rozwiązane. Obecnie obowiązujące rozwiązania prawne stwierdzają, że organami właściwymi w sprawach sporządzania i uchwalania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, są organy władcy i administracji państwowej stopnia podstawowego. Jest to rozwiązanie jasne. Budzi natomiast uwagi, jak należy postąpić z planami miast podzielonych na dzielnice. Niejednokrotnie interesy poszczególnych dzielnic są sprzeczne, a w najlepszym wypadku rozbieżne z pożądanymi kierunkami rozwoju całego organizmu miejskiego. Propozycje rządowe zawarte w artykule 11 stwierdzają, że organami właściwymi do sporządzania projektów do miejscowych planów ogólnych zagospodarowania przestrzennego oraz projektu tych planów będą — w miastach będących jednostkami podziału terytorialnego stopnia podstawowego, podzielonych na dzielnice — terenowe organy administracji państwowej o właściwości ogólnej tych miast. Zatem propozycja tych rozwiązań uzupełnia ten brak — a więc lukę w pierwotnym rozwiązaniu. Projekt rządowy zawiera także uaktywnienie podmiotów uczestniczących w wykonywaniu funkcji realizacyjnych planu. Artykuł 12 ustęp 2 określa, że funkcje te spełniać muszą — generalny projektant planu, projektant planu, a także kierownik zespołu projektowego.</u>
          <u xml:id="u-77.4" who="#JózefSzawiec">Zmiana zawarta w artykule 16 ustęp 4 ponownie przybliża nas w szczególności do podziału miast na dzielnice. Konsekwentnie propozycja podana w ustępie 4 do artykułu 16 przypomina, że miejscowe plany ogólne miast: stołecznego — Warszawy, Krakowa i Łodzi uchwalają odpowiednio rady narodowe tych miast na wniosek terenowego organu administracji państwowej o właściwości ogólnej stopnia wojewódzkiego, lecz plany w miastach podzielonych na dzielnice, artykuł 11 ustęp 3, miejska rada narodowa na wniosek właściwego terenowego organu administracji państwowej o właściwości ogólnej. Zatem propozycja tej zmiany jest dalszą próbą konsekwencji wynikających z artykułu 11 ustęp 3, a zarazem dalszym elementem wypełniającym lukę. Komisje udzieliły wsparcia tym propozycjom.</u>
          <u xml:id="u-77.5" who="#JózefSzawiec">Kolejna zmiana dotyczy ustępu 3 artykułu 25. Otrzymuje on nowe brzmienie. Jego przebudowa, polega na rozszerzeniu zapisów o treść nakazującą, że w planie miejscowym dzielnicy uwzględnia się także ustalenia planu ogólnego miasta podzielonego na dzielnice oraz określa się wnioski do tych planów. Zatem mamy tu do czynienia z dalszą konsekwencją wynikającą z artykułu 11 ustęp 3, jak i artykułu 16 ustęp 4.</u>
          <u xml:id="u-77.6" who="#JózefSzawiec">Proponowane zmiany zapisu artykułu 26 ustęp 2 i 3 wprowadzają elementy uznania przy konieczności opracowania miejscowych planów szczegółowych. Propozycje zmierzają do tego, aby miejscowe plany szczegółowe były opracowane tylko dla obszarów określonych w miejscowym planie ogólnym. W pozostałych, innych przypadkach potrzeby mają rozstrzygnąć o konieczności lub rezygnacji z opracowania miejscowego planu szczegółowego. Właśnie terenowe organy władzy, jak i terenowe organy administracji państwowej mają rozstrzygać, czy zachodzi konieczność opracowania miejscowego planu szczegółowego, dla części gmin i miast, na których dzieją się zdarzenia przestrzenne lub nie gdy takie zdarzenia się nie dzieją.</u>
          <u xml:id="u-77.7" who="#JózefSzawiec">Zmiana siódma dotycząca artykułu 27 ustęp 1 zbliża nas do czynności, jakie wykonać powinien terenowy organ administracji państwowej właściwy do sporządzania planu miejscowego w momencie przystąpienia do sporządzenia planu miejscowego. Przewiduje się dwie formy zawiadomienia. Jedną o charakterze ogólnym skierowaną do publicznej wiadomości, a drugą wymienioną w ustępie 1 — na piśmie. Zatem zainteresowane osoby oraz jednostki gospodarki uspołecznionej, a także samorząd mieszkańców już w pierwszej fazie prac będą mogły uczestniczyć w jego opracowywaniu. Nierozerwalnie z tą zmianą związana jest propozycja dziewiąta, dotycząca artykułu 29 ustęp 2. Tu mamy do czynienia z etapem, gdzie miejscowy plan został sporządzony, a zainteresowane i wymienione w artykule 27 ustęp 1 organy i jednostki organizacyjne muszą być zawiadomione na piśmie. Utrzymano tu dwa warunki tego zawiadomienia;</u>
          <u xml:id="u-77.8" who="#JózefSzawiec">— po pierwsze — że zawiadomienie musi być dostarczone co najmniej na 7 dni przed wyłożeniem planu do publicznego wglądu,</u>
          <u xml:id="u-77.9" who="#JózefSzawiec">— po drugie — że musi być na piśmie.</u>
          <u xml:id="u-77.10" who="#JózefSzawiec">Obie propozycje zmian zawarte w artykule 27 ustęp 1, jak i w artykule 29 ustęp 2 komisje uznały za słuszne. Przypomnienia wymaga także fakt, że w sprawozdaniu komisji wprowadzamy zmiany w artykule 27 ustęp 1 w miejsce wyrazów „o właściwości ogólnej stopnia wojewódzkiego” wprowadzamy wyrazy: „właściwy do sporządzania planu miejscowego”. Jest to konsekwencja zmian na wstępie cytowanych artykułów 11 i 16 ustawy.</u>
          <u xml:id="u-77.11" who="#JózefSzawiec">Zmiana dziesiąta dotyczy artykułu 30 ustęp 2. Terenowy organ administracji państwowej o właściwości ogólnej stopnia wojewódzkiego ma prawo badania projektów miejscowych i planów regionalnych oraz podejmowania działań, aby plany te doprowadzić do wzajemnej niesprzeczności. W toku wnikliwej analizy, komisje dochodziły do wniosku, że wzajemne niesprzeczności planów tak zróżnicowanych obszarowo, a także o różnych funkcjach jest po prostu utopią. Praktyka wykazała, że istnieją poważne rozbieżności o charakterze ogólnym, a nade wszystko te rozbieżności dotyczą mnogości różnic tych planów. Komisje uznają za słuszne, aby planiści planowania przestrzennego drogą eliminowania mnogości tych rozbieżności zmierzali ku wzajemnej spójności tych planów. Ta droga przybliżenia planów jest realniejsza i bardziej odpowiadająca rzeczywistości. Próby utrzymania wzajemnej niesprzeczności mogą stać się nawet przyczyną nieuchwalenie planów. Dlatego też komisje w swych sprawozdaniach proponują zmianę 10 do artykułu 30 ustęp 2.</u>
          <u xml:id="u-77.12" who="#JózefSzawiec">W propozycji rządowej dotyczącej artykułu 37 wprowadzono tylko zmiany nazwy organów uprawnionych do udzielania wskazań lokalizacyjnych. Dyskusja oraz sygnały z terenu wykazywały jednoznacznie, że terenowe organy administracji państwowej niejednokrotnie stosowne decyzje wydawały po upływie nawet kilkunastu miesięcy. Inwestorzy narzekali na tak wydłużony proces przygotowań przedrealizacyjnych. Komisje proponują w swoim sprawozdaniu nowy zapis ustępu 3 w brzmieniu „Organy wymienione w ust. 1 pkt 3 zobowiązane są do udzielenia wskazań lokalizacyjnych inwestycji budownictwa mieszkaniowego w terminie do 6 miesięcy licząc od dnia złożenia wniosku”. Komisje uważają, że uwarunkowania tj. okres do 6 miesięcy jako wskazania dotyczące budownictwa mieszkaniowego powinny przyczynić się do przyspieszenia procesów przedrealizacyjnych w budownictwie mieszkaniowym. Propozycje zmiany art. 39 wprowadzają obowiązek zawiadamiania zainteresowanych rad narodowych o zamiarze udzielania wskazań lokalizacyjnych. Przewiduje się, ze rozbieżności w ocenie wskazań rozstrzyga rada narodowa wyższego stopnia lub Rada Państwa. Zamiar udzielenia wskazań i zawiadomienia rady nie dotyczy inwestycji imiennie określonych w planie zagospodarowania przestrzennego. Podkreślenia wymaga fakt, że na tle rozstrzygnięć art. 39 słuszna jest propozycja aby decyzje w sprawach lokalizacji inwestycji, a także i wskazań przyznać organom o właściwości ogólnej do spraw lokalizacji inwestycji. Głębszej analizie poddały komisie propozycje zmian art. 43.</u>
          <u xml:id="u-77.13" who="#JózefSzawiec">Uznano że proponowany zapis nie odzwierciedla problemów i trudności jakie rodzą się na tle zawierania umów. Byliśmy zgodni, że obecna treść artykułu, jak i proponowane zmiany nie wychodzą naprzeciw rozwiązaniom wynikającym z tworzenia się nowych uczestników procesów inwestycyjnych. Sam fakt obowiązku zawarcia umowy przez przedsiębiorstwo i organizacje spółdzielcze i zobowiązań wzajemnych, a także świadczeń nie doprowadza sprawy do końca. Komisje uznały, że i inne podmioty, które ze względu na rozmiar i charakter inwestycyjny przyczynią się do wzrostu zapotrzebowania na media komunalne, będą musiały uczestniczyć w tych umowach. Jednak charakter tych umów jest fakultatywny, a o jego potrzebie decydować mają rozmiary planowanych inwestycji. Jednocześnie zgłaszam autopoprawkę do artykułu 43 ustęp 1 w siódmym wierszu sprawozdania po słowach „umowa zawierana między...” dodajemy wyrazy „terenowym organem administracji”. Uprzejmie proszę o przyjęcie także autopoprawki do ustępu 2 tegoż artykułu 43, gdzie także dodajemy słowa „terenowy organ administracji”. Pozostałe zmiany proponowane w przedłożeniu rządowym mają charakter porządkujący oraz wynikają ze zmian w organizacji funkcjonowania naczelnych organów administracji państwowej. Komisje pozostałe zmiany przyjęły z drobną poprawką do artykułu 2 z przepisów końcowych, co zawarte zostało w sprawozdaniu Komisji na stronie 3 pod pozycją 5.</u>
          <u xml:id="u-77.14" who="#JózefSzawiec">W imieniu trzech Komisji wnoszę o uchwalenie projektu ustawy z druku numer 300 wraz z poprawkami zawartymi w sprawozdaniu komisji oraz autopoprawkami zgłoszonymi w toku sprawozdania, dotyczącymi artykułu 43 ustęp 1 i 2.</u>
          <u xml:id="u-77.15" who="#JózefSzawiec">Wysoki Sejmie! W imieniu sejmowych Komisji Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej; Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Prac Ustawodawczych przedkładam sprawozdanie o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych zawartym w druku 299 i w druku 299-A.</u>
          <u xml:id="u-77.16" who="#JózefSzawiec">Systematycznie pogarszająca się sprawność pozyskiwania terenów, w szczególności pod budownictwo mieszkaniowe, leży u podstaw wydłużania się czasu przygotowania terenów pod inwestycje. Rząd przedłożył komisjom do analizy propozycje zmian ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Koncepcja zmiany ustawy dotyczy przebudowy przede wszystkim artykułu 7. Rząd w swej propozycji stwierdza, że przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze i nieleśne można dokonać jedynie w ramach miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Jest to w zasadzie usystematyzowana propozycja zapisu obecnie obowiązującego. Dalsze rozwinięcie artykułu 7 wskazuje na nowe rozwiązania. Proponuje się przesunięcie uprawnień uzyskania zgody na wyłączenie gruntów na cele nierolnicze i nieleśne na terenowy organ administracji państwowej stopnia wojewódzkiego o właściwości ogólnej, a więc wojewodów. Uzyskanie takiej zgody jest niezbędne w toku opracowania projektu założeń do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Rząd proponuje, aby dokonać przesunięcia uprawnień na wojewodów. Wprowadza jednak instytucję nadzoru nad takimi zgodami przez Ministerstwo Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej w formie zawiadamiania. W przypadku gdy zgoda na wyłączenie dotyczyłaby powierzchni powyżej 3 hektarów na cele nierolnicze i nieleśne, Ministrowi Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej przysługiwałoby w ciągu 30 dni od zawiadomienia prawo sprzeciwu. Brak zgodności obu tych organów wprowadzałby podmioty sprawy w tok sporu. Wówczas to, nie stosując przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, sprawę rozstrzygałby organ nadrzędny nad stronami sporu. Projekt rządowy przewiduje także rozstrzygnięcie sporne na niższym szczeblu. Rząd w swym uzasadnieniu Stwierdził, że proponowane zmiany są zgodne z decentralizacją uprawnień, argumentując w toku dyskusji, że skoro wojewodowie mają odpowiadać za budownictwo, to także muszą mieć uprawnienia do decydowania o sposobie i celach przeznaczania terenów. Wojewodowie odpowiadają także za politykę rolną tych województw. Wskazano także na fakt, że Minister Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej będzie miał wpływ na ograniczenie decyzji wątpliwych lub znacznie ograniczających ubytek gruntów rolnych i leśnych. Stwierdzono, że jednak wojewodowie mają możliwość głębszej analizy przed podejmowaniem decyzji wyłączających niż Minister Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej.</u>
          <u xml:id="u-77.17" who="#JózefSzawiec">W toku prac Komisji nad treścią propozycji na wstępie przedłożonej, dotyczącej artykułu 7 wywiązała się polemiczna i kontrowersyjna dyskusja poselska. Przeciwnicy zmiany ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych stwierdzili, że dopiero ustawa z 26 marca 1982 r. wstrzymała niebezpieczny proces wypadania gruntów rolnych. Stan gospodarki rolnej wymaga zaostrzenia tych rozwiązań a nie ich łagodzenia. Stwierdzono, że przyczyna wydłużania okresu pozyskiwania terenów pod budownictwo mieszkaniowe nie leży po stronie niefunkcjonalnych przepisów w sprawie ochrony, a no stronie nieracjonalnej gospodarki ziemia, już wyłączonej z rolniczego użytkowania. W całym kraju leżą tysiące hektarów ziemi, w które się nie inwestuje, a jednocześnie nie są przeznaczone pod budownictwo mieszkaniowe. Posłowie stwierdzili, że należy w pierwszej kolejności sięgnąć po te tereny, a następnie myśleć o nowych.</u>
          <u xml:id="u-77.18" who="#JózefSzawiec">Przedkładane przez stronę rządową, jak i przez posłów argumenty nie znalazły wsparcia trzech komisji. Kompromisowe rozwiązania przedstawione przez podkomisję także nie uzyskały wsparcia trzech pełnych składów komisji. Komisje odrzuciły propozycje zmiany artykułu 7 w całości.</u>
          <u xml:id="u-77.19" who="#JózefSzawiec">Propozycja rządowa dotycząca artykułu 34 zawarta w autopoprawce — druk numer 299-A — została przyjęta. Jednak Komisje dokonały wyraźnego rozgraniczenia w podziale funduszu ochrony gruntów rolnych. W sprawozdaniu proponuje się zapis ustępu 4 w następującym grzmieniu: „Fundusz centralny tworzy się z 20% dochodów funduszów”. Komisje uznały, że podział w takiej proporcji jest uzasadniony. Uznają także, że podstawowe dochody powinny być w dyspozycji tych, którzy praktycznie tracą grunty rolnicze i leśne, a także tych, którzy potrafią skutecznie egzekwować dochody tych funduszy. Rady narodowe stopnia wojewódzkiego będą rozliczały z wpływów i wydatków terenowe organy administracji państwowej stopnia wojewódzkiego. Komisje udzielają wsparcia tym rozwiązaniom.</u>
          <u xml:id="u-77.20" who="#JózefSzawiec">W imieniu Komisji Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej. Komunalnej i Mieszkaniowej; Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Prac Ustawodawczych wnoszę o uchwalenie ustawy o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych zawartym w druku 299 i 299-A wraz z poprawkami wniesionymi w sprawozdaniu Komisji — druk 375.</u>
          <u xml:id="u-77.21" who="#JózefSzawiec">Wysoki Sejmie! Pragnę przedstawić obywatelom posłom w imieniu Komisji Budownictwa, Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Prac Ustawodawczych sprawozdanie o rządowym projekcie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Rządowa propozycja została zawarta w druku sejmowym numer 301.</u>
          <u xml:id="u-77.22" who="#JózefSzawiec">Obywatele Posłowie! W ostatnich latach coraz wyraźniej daje się zauważyć spiętrzanie się trudności wokół procesów związanych z pozyskiwaniem terenów. Uchwalona 29 kwietnia 1985 r. ustawa o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości nie przyspieszyła tych procesów, a wręcz przeciwnie — wydłużyła je Bardzo wysokie podniesienie rangi i roli umów cywilno-prawnych w obrocie nieruchomości okazało się także bardzo trudne. Ograniczenie do minimum form przymusu państwowego, tj. wywłaszczania okazało się główną barierą ograniczającą utworzenie zasobów gruntów. Legła też u podstaw niebezpieczna tendencja znacznego zawyżania cen w indywidualnie kształtujących się umowach cywilno-prawnych. Rząd w swoim przedłożeniu w części merytorycznej ustawy proponuje aż 34 zmiany. Komisje korzystając z kilkudziesięciu opinii poselskich oraz doradców sejmowych, opierając się na doświadczeniach i praktykach wymiaru sprawiedliwości oraz opinii Rady Społeczno-Gospodarczej przedkładają analizę powyższych zmian.</u>
          <u xml:id="u-77.23" who="#JózefSzawiec">Proponowane zmiany w artykule 4 ustęp 2b kierują nas ku zwolnieniom z opłat za użytkowanie lub zarząd przez jednostki organizacyjne działu kultura i sztuka, a także kultura fizyczna.</u>
          <u xml:id="u-77.24" who="#JózefSzawiec">W toku szerokiej debaty poselskiej niejednokrotnie kontrowersyjnej zgodni byliśmy co do faktu, że takie zwolnienia są niezbędne, lecz stwierdziliśmy jednocześnie, że w tych działach życia społecznego funkcjonują jednostki, których kondycja ekonomiczna oraz szeroka działalność dochodowa nie zezwala na przyjęcie takich zwolnień. Zatem mamy tu do czynienia z dwiema grupami jednostek organizacyjnych: z jedną bardzo słabych ekonomicznie, na przykład wiejskie kluby sportowe, LZS, amatorskie kluby sportowe rangi oczywiście rejsowej, wiejskie domy kultury, wiejskie biblioteki publiczne itd., a z drugiej strony silne dochodowe jednostki sfery kultury, sztuki, a nade wszystko kultury fizycznej. Zatem powstał dylemat, gdzie leży granica zwolnienia za użytkowanie i zarząd terenu, a gdzie zachodzi potrzeba racjonalnej gospodarki tymi terenami.</u>
          <u xml:id="u-77.25" who="#JózefSzawiec">Komisje po głębokiej analizie przedkładają propozycje Wysokiej Izbie, by wszystkie jednostki organizacyjne działów: kultura, sztuka i kultura fizyczna, których działalność finansowana jest z Funduszu Rozwoju Kultury lub Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej były zwalniane z opłat za zarząd lub użytkowanie terenów. Komisje uważają, że takie rozstrzygnięcie będzie nas mobilizować do racjonalnej gospodarki terenami, a jednocześnie będzie się przyczyniać do podniesienia rangi elementów ekonomicznych gospodarowania gruntami.</u>
          <u xml:id="u-77.26" who="#JózefSzawiec">Komisja proponuje zmianę zapisu ustępu 4, artykuł 4. Zmiana ta polega na rozszerzeniu uprawnień osób fizycznych do nabywania na terenach wiejskich gruntów zabudowanych obiektami zabytkowymi, o ile te obiekty, oczywiście, wymagają odbudowy lub remontu. Przewiduje się także możliwość sprzedaży w drodze przetargu. Słuszna zdaniem Komisji jest propozycja zapisu ustępu 3 artykułu 6. Niezbędne jest, by wszystkie grunty państwowe, w przypadkach gdy nie mogą być oddawane w zarząd, w użytkowanie, w użytkowanie wieczyste albo sprzedane — powinny być oddane w dzierżawę na zasadach ogólnych.</u>
          <u xml:id="u-77.27" who="#JózefSzawiec">Propozycje zmian zapisu artykułu 11 w przedłożeniu rządowym nie spotkały się z pełnym poparciem Komisji. Za słuszne uznano tworzenie funduszy gospodarki gruntami i funduszy gospodarki mieszkaniowej. Zatem propozycje wojewódzkich rad narodowych, jak i wojewodów, a szczególnie konwentu wojewodów doczekały się realizacji. Uznaliśmy jednak zgodnie i to wszyscy, że ustawa ta ma rozstrzygnąć, w jakim procencie tymi funduszami mają dysponować rady narodowe i jakiego szczebla.</u>
          <u xml:id="u-77.28" who="#JózefSzawiec">Komisje proponują, aby 70% funduszy było w dyspozycji rad narodowych stopnia podstawowego. Pozostałe 30% w dyspozycji wojewódzkich rad narodowych. W dalszych propozycjach zmian zapisu artykułu 11 uważamy za słuszne, by administrację środkami tych funduszów prowadziły terenowe organy administracji państwowej stopnia podstawowego o właściwości szczególnej, zatem odpowiednio wydziały geodezji i gospodarki gruntami lub wydziały do spraw gospodarki mieszkaniowej. Będzie istniał obowiązek przedstawiania radom narodowym projektu planów tych funduszy oraz coroczne sprawozdania z ich wykonania, a więc i dochodów i wydatków. Rada Ministrów z upoważnienia ustawowego określi tryb gromadzenia i wykorzystania tych funduszy.</u>
          <u xml:id="u-77.29" who="#JózefSzawiec">Zmiana szósta dotyczy artykułu 12. Propozycja, zmiany zapisu ustępu 5 tegoż artykułu jest potwierdzeniem wypłaty odszkodowania za grunty wydzielone pod budowę ulic na wniosek właściciela, najczęściej osób fizycznych. Wypłata tego odszkodowania, w zasadzie jego wielkość, pomniejszana jest o należności z tytułu wyłączenia gruntów z produkcji rolnej i leśnej. Komisje uznały jednak, że w niektórych przypadkach wysokość tych pomniejszeń może przekraczać wysokość odszkodowania. Zatem w sprawozdaniu proponujemy dodanie do ustępu 5 drugiego zdania: „Pomniejszenie należności nie może być większe niż wysokość odszkodowania”.</u>
          <u xml:id="u-77.30" who="#JózefSzawiec">Jedną z kluczowych propozycji zmian jest nowa treść artykułu 13 ustęp 2. Pragnę przypomnieć, że zbliżyliśmy się do młodej instytucji funkcjonującej w Polsce, tzw. zasobów gruntów. Ustanowiona ustawą z 29 kwietnia 1985 r. w swej sferze realizacyjnej poniosła ona niestety klęskę. Nie zafunkcjonowały w zasadzie w żadnym województwie zasoby gruntów. Mylna interpretacja tej instytucji, niewłaściwe zrozumienie jej celów, doprowadziły do sytuacji, gdy nie dysponujemy praktycznie żadnymi zasobami terenów będących własnością skarbu państwa, stosownie wcześniej wyłączonych z rolniczego i leśnego użytkowania, odpowiednio uzbrojonych.</u>
          <u xml:id="u-77.31" who="#JózefSzawiec">Praktyka i doświadczenia państw europejskich ze Wschodu, jak i z Zachodu udowodniła nam, że odpowiednio wcześniejsze pozyskiwanie terenów przez państwo z jednej strony przynosi materialne oszczędnością a z drugiej strony stwarza możliwość kompleksowego i znacznie wyprzedzającego uzbrajania tych terenów. Badania Najwyższej Izby Kontroli potwierdzają narastanie w bardzo szybkim tempie jednoczesnych procesów pozyskania terenów, ich uzbrajania oraz realizację budownictwa mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-77.32" who="#JózefSzawiec">Propozycje zmian ustępu 2 artykułu 13 wprowadzają instytucję wywłaszczania gruntów na własność państwa do zasobów. Ta sztandarowa. zmiana była wnikliwie analizowana przez Komisje i analiza ta oraz przedłożone na wstępie racje, przekonały Komisje o potrzebie wsparcia tej propozycji rządowej.</u>
          <u xml:id="u-77.33" who="#JózefSzawiec">Zmiany artykułu 14 poza utrzymanym obowiązkiem opracowań geodezyjnych i projektowych nakładają w ustępie 2 tegoż artykułu obowiązek na terenowe organy administracji państwowej stopnia podstawowego o właściwości szczególnej dla spraw gospodarki komunalnej i mieszkaniowej dokonanie niezbędnego uzbrojenia terenu.</u>
          <u xml:id="u-77.34" who="#JózefSzawiec">W zapisie artykułu 15 ustęp 2 Komisje proponują zastąpić wyrazy: „zgłoszenie zastrzeżeń” wyrazem— „sporu”.</u>
          <u xml:id="u-77.35" who="#JózefSzawiec">Zmiana artykułu 16 ustęp 3 została rozszerzona przez Komisję w zakresie ochrony właścicieli lub wieczystych użytkowników przed prawem wywłaszczania lub wykupu, lub wygaszenia użytkowania wieczystego w stosunku do takich osób, gdzie plan zagospodarowania przestrzennego przewidywał przeznaczenie tej działki pod budowę domu jednorodzinnego, domu mieszkalno-pensjonatowego, pod dom mieszkalny związany z gospodarstwem rolnym, pod dom letniskowy lub budynki przeznaczone na pomieszczenie do prowadzenia działalności handlowej, usługowej i innej działalności w zakresie drobnej wytwórczości. Te ograniczenia dotyczą także przypadków, gdy tereny nie są jeszcze zabudowane, ale wydano na te tereny pozwolenie na budowę.</u>
          <u xml:id="u-77.36" who="#JózefSzawiec">Zachowane zostaje prawo osoby fizycznej, byłego właściciela lub użytkownika wieczystego do nabycia na własność 1Gb otrzymanie w wieczyste użytkowanie jednej działki pod budowę domów lub budynków.</u>
          <u xml:id="u-77.37" who="#JózefSzawiec">Komisje uznały konieczność wzmocnienia pozycji osoby tracącej prawo do nieruchomości, a więc wywłaszczanej lub przy sprzedaży w drodze umowy cywilno-prawnej przez dopisanie po wyrazach: „ma prawo nabycia” — wyrazów: „na zasadzie pierwszeństwa”. Będzie to szczególna kwalifikacja i szczególny przywilej osób tracących prawo własności lub prawo wieczystego użytkowania. Proponujemy także wzbogacić ustęp 2 tego artykułu wyrazami: „nieruchomości nabyte od nich przez państwo” — zamiast wyrazów: „ich nieruchomości”. To doprecyzowanie jednoznacznie stwierdza, że do czynienia mamy tu z ekwiwalentną powierzchnią nieruchomości nabywanych od obywateli przez państwo. Przy ustalaniu ceny działki zamiennej musi być zachowane prawo tych samych cen, co przy wywłaszczaniu. Jak i przy przekazywaniu ekwiwalentnej działki. Dlatego też Komisje proponują zamianę treści ustępu 5. Działka zamienna, poza prawem pierwszeństwa, co na wstępie cytowałem korzystać także będzie z przywileju tej samej ceny w wysokości 1 m2 gruntów przy nabyciu przez państwo nieruchomości od osób uprawnionych. Komisje uznały także za konieczne wmontowanie ustępu 6. Zawiera się w nim gwarancja ponoszenia przez skarb państwa wszelkich opłat związanych z nabywaniem działki zamiennej przez osoby uprawnione. Był to wniosek poselski.</u>
          <u xml:id="u-77.38" who="#JózefSzawiec">Nie podzieliły natomiast poglądu Komisje co do propozycji zapisu ustępu 3 artykuł 22. Uznały, że zamiany są zawężające i nie odpowiadają potrzebom gospodarczym. Proponują, by zamiana gruntów państwowych była dokonywana między osobami prawnymi, ale także i fizycznymi. Próbę rozwiązania nabrzmiałego problemu zaprezentowano w propozycji zmiany 13, dotyczącej artykułu 23 ustęp 2. Utrzymana jest zasada współużytkowania wieczystego osób fizycznych podejmujących się wspólnie budowy małego domu mieszkalnego, domu wielomieszkaniowego lub garaży. Komisje uważają jednak, że wskazane jest wzmocnienie ustępu 2 następującym zapisem: „wielkość udziału we współużytkowaniu wieczystym określa się w umowie notarialnej o przekazaniu działki”. Nowością zapisu tegoż artykułu jest propozycja ustępu 3. Oto terenowy organ administracji państwowej będzie mógł oddawać grunty na własność lub użytkowanie wieczyste w drodze przetargu. Szeroką dyskusję wywołała propozycja zapisu ust. 4. W Polsce znajduje się kilkadziesiąt tysięcy obywateli, którzy wybudowali na gruntach skarbu państwa, zgodnie zresztą z pozwoleniem na budowę, trwałe garaże. One to, zgodnie z obowiązującym prawem, po 10 latach przeszły na własność skarbu państwa. Rząd proponuje, aby osoby te miały prawo pierwszeństwa w nabyciu gruntów w użytkowanie wieczyste oraz prawo nabycia tych garaży. Wśród posłów zarysowały się zróżnicowane poglądy co do tej propozycji. W toku dyskusji przypomniano, że do nierzadkich zaliczyć należy sytuacje, gdzie wybudowane zespoły garażowe naruszały szczegółowy plan zagospodarowania przestrzennego. Wytoczono także argumenty, że istniejący stan prawny w tej materii wymaga uregulowania, w taki sposób, jaki zaproponował Rząd. Komisje jednak udzieliły wsparcia tym rozstrzygnięciom.</u>
          <u xml:id="u-77.39" who="#JózefSzawiec">Za słuszne uznaje się rozszerzenie ustępu 1 artykuł 24. Życie wskazuje na konieczność takiego określenia wielkości gruntów pod budynkiem, by można było z niego racjonalnie korzystać, a więc z lokali, jak i wszystkich urządzeń związanych z tym budynkiem.</u>
          <u xml:id="u-77.40" who="#JózefSzawiec">Społecznie doniosłą propozycję zawarto w ustępie 3 artykuł 24. Dotychczasowa próba rozbudowy budynków wielomieszkaniowych o dodatkowe lokale przez przebudowę, nadbudowę, rozbudowę przez osoby fizyczne napotkała olbrzymie trudności. Szczególne doświadczenia w, tej sprawie może zaprezentować nam młodzież. W dotychczas obowiązującym prawie wymagana była zgoda wszystkich użytkowników, lokali, które zostały wykupione na własność. Efekty tych działań okazały się mniej niż mizerne. Dlatego też słusznie Komisje popierają, że decydować o tym ma terenowy organ administracji państwowej o właściwości szczególnej d/s nadzoru budowlanego stopnia podstawowego. Pozwolenia na budowę udzielać się będzie w tym samym postępowaniu administracyjnym. Komisje udzielają wsparcia tym propozycjom i uważają za niezbędne umieszczenie w ust. 3 po wyrazach: „w domu wielomieszkaniowym” wyrazów „zarządzanym przez państwo”. Zatem w przypadku, gdybyśmy mieli do czynienia z budynkiem wielorodzinnym, w którym wykupiono by wszystkie lokale mieszkalne, a zarząd tego budynku przekazano by z zarządu państwa na rzecz wszystkich współwłaścicieli, w trybie Kodeksu cywilnego, wówczas to propozycja zapisu ust. 3 nie zezwalałaby na takie działania. Każda próba w takim przypadku przebudowy, rozbudowy i nadbudowy wymagałaby zgody wszystkich współwłaścicieli budynku wielomieszkaniowego. Zatem powrócilibyśmy do instytucji rozwiązań Kodeksu cywilnego.</u>
          <u xml:id="u-77.41" who="#JózefSzawiec">W projekcie rządowym, w art. 38 ust. 4 zawarta jest propozycja nowych rozwiązań w zakresie sprzedaży lokali. Mieści się tu propozycja wybudowania przez dowolne przedsiębiorstwo państwowe budynków mieszkalnych. Wprowadza się tu prawo sprzedaży przez te przedsiębiorstwa mieszkań osobom fizycznym. Zatem mieszkanie stanie się przedmiotem obrotu towarowego. Będzie można je budować, a także sprzedawać tym, którzy dadzą więcej, ale niekoniecznie muszą być pracownikami tego przedsiębiorstwa. Przy obecnym głębokim deficycie mieszkaniowym tego rodzaju rozwiązania mogą bardzo wzmocnić dochody przedsiębiorstw. Trzeba stwierdzić, że te propozycje spotkały się także z ostrą krytyką. Argumentowano, że obecne braki materiałowe oraz braki mocy przerobowej przedsiębiorstw budowlanych jeszcze bardziej wydłużyły kilkumilionową kolejkę oczekujących na mieszkania czy to w spółdzielczości, czy w radach narodowych. Jednak głęboka analiza uaktywnienia wszystkich podmiotów gospodarczych w celu zwiększenia efektywności gospodarowania przekonała Komisję o słuszności tych propozycji. Komisje jednak uznały, że niezbędna jest zmiana zapisu w stosunku do projektu rządowego. Proponujemy dopisanie drugiego zdania w ustępie 4 o treści: „Przekazanie nabywcy lokali ułamkowej części gruntu niezbędnego do prawidłowego użytkowania domu mieszkalnego w użytkowanie wieczyste jest dokonywane przez terenowy organ administracji państwowej, po uprzednim wygaśnięciu prawa zarządu tej części gruntów”.</u>
          <u xml:id="u-77.42" who="#JózefSzawiec">Za słuszne rozwiązanie uważa się przeniesienie uprawnień odebrania zarządu przysługującego jednostkom organizacyjnym resortu obrony narodowej i resortu spraw wewnętrznych — wojewodom. Uprawnienia te będą wykonywane w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej i z Ministrem Spraw Wewnętrznych. Jest to koleiny przykład decentralizacji uprawnień ze szczebla centralnego na szczebel terenowy.</u>
          <u xml:id="u-77.43" who="#JózefSzawiec">Wiele kontrowersji, a także negatywnych opinii wzbudziła propozycja zmiany w artykule 45, ustępu 2. Rząd proponuje, by budynki i inne części składowe nieruchomości, które przeznacza się do rozbiórki lub likwidacji, sprzedawano inwestorom po kosztach nie mniejszych niż koszty ich nabywania. W szczególnie mocny sposób, rozwiązanie to wpłynęłoby na wzrost kosztów nabywania terenów przez spółdzielczość mieszkaniową. Stałoby się kolejnym czynnikiem podwyższającym koszt wybudowania 1 m2 oraz bezpośrednio wpłynęłoby, na wielkość czynszu. Dotychczasowe rozwiązania prawne przewidywały, że spółdzielczość mieszkaniowa płaciła cenę materiałów porozbiórkowych. W toku negocjacji i dyskusji powstała koncepcja utrzymania obecnego zapisu. Komisje dały swój wyraz w sprawozdaniu w zmianie 20 na stronie 7.</u>
          <u xml:id="u-77.44" who="#JózefSzawiec">Zmiana 21 dotyczy artykułu 46. Wzbudziła ona poważne wątpliwości co do proponowanych opłat rocznych. Komisja nie podzieliła poglądu Rządu co do utrzymania wielkości 1,5% ceny jako wysokości opłaty rocznej za wieczyste użytkowanie terenu przeznaczonego pod budownictwo mieszkaniowe, zagrodowe i gruntu zabudowanego domami i budynkami wymienionymi w artykule 23 ustęp 1, Komisje po głębokiej analizie w swoim sprawozdaniu przedkładają Wysokiemu Sejmowi propozycje opłaty rocznej w wysokości 1%. Posłowie kierowali się faktem, że niedopuszczalne jest, by ograniczone prawo rzeczowe, jakim jest wieczyste użytkowanie, było wyżej opłacane niż własność. Wsparcie, tym poglądom daje głęboka analiza postanowień Kodeksu cywilnego.</u>
          <u xml:id="u-77.45" who="#JózefSzawiec">Warty podkreślenia jest fakt propozycji obniżenia ceny sprzedaży, jak i opłat za użytkowanie obiektów i gruntów wpisanych w rejestr zabytków. Sprecyzowano w sprawozdaniu poselskim uprawnienia rady narodowej na dotychczasowe stosowanie opłat, określając to terminem do 31 grudnia 1990 r. Pozostałe zmiany wynikają ze zmian numeracji ustępów, a także prawidłowości budowy poszczególnych artykułów.</u>
          <u xml:id="u-77.46" who="#JózefSzawiec">W swym sprawozdaniu zbliżam się do rozdziału wywłaszczenia nieruchomości. Już przy artykule 50 powstały spory i rozbieżności co do zapisu tego ustępu, a szczególnie ustępu 5. Czy nieruchomość wywłaszczona może być użyta na inny cel niż uzasadniający wywłaszczenie? Rząd proponuje, by takie dysponowanie nieruchomościami funkcjonowało.</u>
          <u xml:id="u-77.47" who="#JózefSzawiec">Stwierdza się, że w przypadku gdy nieruchomość nie może być przeznaczona zgodnie, z treścią wniosku wywłaszczeniowego, to ma prawo być wykorzystana na cele określone w ustępie 1 artykułu 50. Posłowie nie podzielili takiego poglądu, stwierdzili że nieruchomość wywłaszczana nie może być użyta na inny cel niż uzasadniający wywłaszczenie.</u>
          <u xml:id="u-77.48" who="#JózefSzawiec">Podkreślono szczególną rolę umów cywilno-prawnych w nabywaniu nieruchomości. Uznawano, że przymus państwowy, czyli wywłaszczenie, może być stosowany wyjątkowo, ale i musi tworzyć równe uprawnienia obu stron w procesie wywłaszczeniowym. Dlatego też w sprawozdaniu Komisje proponują nowe brzmienie ustępu 5 artykułu 50.</u>
          <u xml:id="u-77.49" who="#JózefSzawiec">Zmianę przedłożenia rządowego Komisje proponują także w artykule 54 ustępu 2 punkt 1. Wniosek wywłaszczeniowy, poza wymogami określonymi w artykule 54 ustępu 1 punkty od 1 do 7, powinien mieć dołączone decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji, a w wypadku gdy mamy do czynienia z wywłaszczeniem do zasobu gruntów, wyrys ze szczegółowego planu zagospodarowania przestrzennego. Propozycje takiego zapisu Komisje uznały jako element precyzowania granic wywłaszczeń nieruchomości.</u>
          <u xml:id="u-77.50" who="#JózefSzawiec">Nie udzielono wsparcia propozycjom zmian zapisu ustępu 1 i 4 artykułu 59. Uznano, że przedłożone propozycje rządowe nie wychodzą naprzeciw trudnościom, jakie tworzy praktyka przy ustalaniu odszkodowania za wywłaszczanie gruntu. Dotychczasowe praktyki terenowych organów administracji państwowej ustalały odszkodowanie według faktycznego sposobu ich wykorzystania 4 dokumentacji geodezyjnych. Naczelny Sąd Administracyjny w wyrokach stwierdza, że nieruchomość rolna straciła swój charakter w momencie opublikowania planu zagospodarowania przestrzennego, zatem nasuwa się pytanie — czy odszkodowanie należy płacić jak za grunt rolny według faktycznego gospodarowania, czy jak za grunt budowlany według funkcji określonych w planie zagospodarowania przestrzennego.</u>
          <u xml:id="u-77.51" who="#JózefSzawiec">Propozycje rządowe nie odpowiadały na te trudne pytania. Dlatego też Komisje odrzuciły propozycje rządowe zmiany nr 28.</u>
          <u xml:id="u-77.52" who="#JózefSzawiec">Nierozerwalnie związane z artykułem 50 są propozycje zawarte w artykule 74 ustęp 1. Jest to propozycja zwrotu nieruchomości wywłaszczonej, jeżeli stała się ona zbędna — na cele wymienione w artykule 50 ustępu 1. Komisje nie podzieliły poglądu rządowego, by ta zbędność dotyczyła aż 6 grup inwestycji. Komisje proponują, by nieruchomości wywłaszczone nie podlegały zwrotowi, jeżeli miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego przewiduje przeznaczenie tych nieruchomości na trzy podstawowe cele: uspołecznionego budownictwa mieszkaniowego, skoncentrowanego budownictwa jednorodzinnego oraz infrastruktury społecznej i technicznej, czyli te trzy przypadki pozwalałyby na zatrzymanie wywłaszczanej nieruchomości.</u>
          <u xml:id="u-77.53" who="#JózefSzawiec">Zmiana 33 dotycząca artykułu 87 jest próbą, z jednej strony uregulowania stanu prawnego nieruchomości, a z drugiej strony windykacji dochodów na fundusz geodezji i gospodarki gruntami.</u>
          <u xml:id="u-77.54" who="#JózefSzawiec">Komisje proponują zmianę ustępu 2 i 4 a mianowicie: posiadacze gruntów, którzy w dniu 1 sierpnia 1988 r. nie posiadają tytułu prawnego do tych terenów i nie złożą do 31 grudnia 1988 r. odpowiedniego wniosku uregulowania tego stanu, mogą mieć przekazane te grunty odpowiednio w zarząd, użytkowanie, lub użytkowanie wieczyste. Posiadacze, którzy złożą wniosek o takie przekazanie, zwolnieni będą z wielokrotności pierwszej opłaty rocznej.</u>
          <u xml:id="u-77.55" who="#JózefSzawiec">Obywatele Posłowie! W toku prac nad rządowym projektem zmiany ustawy podkomisje, jak i komisje otrzymały dużą liczbę wniosków, które wykraczały poza treść przedłożenia rządowego. Można powiedzieć, że dotyczyły one dwóch artykułów: 88 i 89. Od kilku lat docierają do Sejmu, do władz, do środków masowego przekazu informacje o mało skutecznej, a także nieekwiwalentnej realizacji rekompensaty za mienie pozostawione za granicą. Dotychczasowe rozwiązania prawne zawarte w artykule 88 stwierdzają, że osoby, które zostawiły mienie za granicą, mogą korzystać z następujących form rekompensaty: opłat za użytkowanie wieczyste lub sprzedaż działki budowlanej, ceny sprzedaży położonych na niej domów, budynków lub lokali. Przepisy przewidują niezbędność wylegitymowania się kartą repatriacyjna i opisem mienia pozostawionego za granicą. Ustawa przewiduje, że 31 grudnia 1988 r. jest dniem upływu terminu dochodzenia tych praw, a także roszczeń. Zatem koniec bieżącego roku wygasi te uprawnienia.</u>
          <u xml:id="u-77.56" who="#JózefSzawiec">Głęboka analiza tego artykułu, jak i sygnałów docierających do Komisji, przeświadczyła posłów, że rozstrzygnięcia te odbierane są przez społeczeństwo negatywnie. Przyjmując ten tok myślenia Komisje proponują — rozszerzenie formy realizacji rekompensaty o prawo zaliczenia ceny sprzedaży nieruchomości rolnych, stanowiących własność państwa. Proponujemy także przesunięcie terminu składania wniosków o realizację rekompensaty do 31 grudnia 1990 r. W razie niezgłoszenia wniosku w tym terminie uprawnienia wygasają. Szczegółową treść zapisu artykułu 88 zawiera zmiana nr 33 sprawozdania Komisji.</u>
          <u xml:id="u-77.57" who="#JózefSzawiec">Drugim blokiem zagadnień, który wykracza poza wniosek rządowy, jest problematyka tzw. gruntów warszawskich. Rzecznik Praw Obywatelskich pani prof. Ewa Łętowska swoje zaniepokojenie w tej materii przedłożyła Prezydium Sejmu w styczniu bieżącego roku.</u>
          <u xml:id="u-77.58" who="#JózefSzawiec">Sugerowała podjęcie inicjatywy poselskiej w celu uchylenia artykułu 89 ustęp 1. Komisje pracując nad tym zagadnieniem, zgodne były, że doprowadzenie do wygaśnięcia uprawnień odszkodowawczych za grunty przejęte przez państwo na obszarze miasta stołecznego Warszawy będzie przyjęte przez opinię społeczną jako wyraz naruszenia konstytucyjnej zasady ochrony własności osobistej, a także równości obywateli wobec prawa. Będzie to także potwierdzenie czterdziestoczteroletniej bezczynności organów administracji państwowej. Wnikliwa analiza treści artykułu 89 nie pozwoliła Komisjom na przedłożenie próby zmiany tego przepisu. Byliśmy wszyscy zgodni, że istnieje możliwość dokonania takich zmian, lecz byliśmy ubodzy o materiał źródłowy, jakich obszarów nieruchomości i jakich wartości finansowych dotyczyłyby te zmiany. Względnie swobodne operowanie liczbą nieruchomości od 7 do 14 tys. oraz wielkościami środków finansowych od 120, 250–400 mld zł nie daje żadnych podstaw do określenia skutków ekonomicznych proponowanych zmian. Ani Urząd Stołeczny Warszawy, ani Rząd nie ma rozpoznania do jakich obywateli i gdzie zamieszkujących skierowane będą te działania. W przeświadczeniu o konieczności ostatecznego uregulowania tych spraw, Komisje podjęły decyzję skierowania dezyderatu do Prezesa Rady Ministrów. Komisje uważają, że upłynął już znaczny czas aby uregulować te zagadnienia. Zbliżający się koniec 1988 r. powinien być wytyczną dla Rządu do rozpatrzenia dezyderatu Komisji.</u>
          <u xml:id="u-77.59" who="#JózefSzawiec">Obywatele Posłowie! Zgłaszam jednocześnie autopoprawki do sprawozdania Komisji. Do artykułu 11 ustęp 4 po wyrazie „określa” dodajemy: „szczegółowe zasady i”. Dotyczy to oczywiście zmiany piątej. Do artykułu 17 ustęp 6 wyraz „spory” zastępuje się wyrazem „sprawy” — do zmiany 11 — jest to po prostu błąd. Do artykułu 38 ustęp 4 po wyrazach: „przedsiębiorstwa państwowe” dodaje się wyrazy „oraz spółki przez nie utworzone”, a w tym samym zdaniu po wyrazach „przez te przedsiębiorstwa” wyrazy „i ich spółki”. W artykule 46 ustęp 2 w zdaniu pierwszym po wyrazach: „działalność dochodowa lub gospodarcza” dodaje się wyrazy „a także pod obiekty pełniące funkcję sportowe i turystyczne”; zmiana 21 — zgłoszona przez komisje sejmowe. I autopoprawka piąta dotycząca artykułu 96 ustęp 2 — skreśla się wyrazy „osobie fizycznej” — dotyczy to zmiany 34.</u>
          <u xml:id="u-77.60" who="#JózefSzawiec">W imieniu Komisji Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej; Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Prac Ustawodawczych wnoszę do Wysokiego Sejmu o uchwalenie ustawy o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości zawartej w druku nr 301 wraz z poprawkami komisji zawartymi w sprawozdaniu druk nr 352 oraz zgłoszonymi autopoprawkami. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-77.61" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-78">
          <u xml:id="u-78.0" who="#TadeuszPorębski">Otwieram łączną dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-78.1" who="#TadeuszPorębski">Informuję, że do dyskusji zapisało się 8 mówców.</u>
          <u xml:id="u-78.2" who="#TadeuszPorębski">Głos ma poseł Zenon Żmudziński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-79">
          <u xml:id="u-79.0" who="#ZenonŻmudziński">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Kontynuując dzisiaj debatę nad tworzeniem efektywniejszych warunków i sposobów łagodzenia oraz rozwiązywania problemu istniejącego wciąż jeszcze w naszym kraju tzw. głodu mieszkaniowego, nie można uniknąć politycznego, partyjnego spojrzenia na ten najbardziej ważki społecznie problem. Tak rozumianą wysoką rangę temu zagadnieniu nadał X Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, odniósł się do tej kwestii z determinacją Kongres Odrodzonych Związków Zawodowych, mówią o tym pełnym głosem Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego, a także związki młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-79.1" who="#ZenonŻmudziński">Obowiązkiem władz jest dbałość o to, aby każda rodzina mogła żyć i rozwijać się w godnych warunkach Powinny one stwarzać możliwość stabilizacji, intymności, poczucia bezpieczeństwa rodzinnego i socjalnego. Własny dom, własne mieszkanie ma decydujące znaczenie w kształtowaniu się stosunku do życia, do obowiązków, możliwości osobistego rozwoju, sprzyja podnoszeniu kwalifikacji zawodowych. Zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych oraz charakteryzujący je standard istotnie wpływają na jakość życia, na stosunki między ludźmi, na poziom kultury życia rodziny.</u>
          <u xml:id="u-79.2" who="#ZenonŻmudziński">W przeszłości, zbyt może instrumentalnie, bez szerokiego uświadamiania sobie głębi i złożoności skutków niedostatku mieszkań tworzyliśmy koncepcje programowe, które bardziej opierały się na deklaracjach i dobrych chęciach niż na spójnym i integralnym powiązaniu z prowadzoną w skali kraju polityką gospodarczą.</u>
          <u xml:id="u-79.3" who="#ZenonŻmudziński">Reforma, a szczególnie wynikająca z niej konieczność restrukturalizacji gospodarki daje dziś szansę na wyeliminowanie tego błędu.</u>
          <u xml:id="u-79.4" who="#ZenonŻmudziński">Uważam, że pierwszym i chyba liczącym się krokiem na tej drodze jest przedstawiony przez resort gospodarki przestrzennej i budownictwa program realizacji zadań doraźnych i kierunkowych w zakresie budownictwa mieszkaniowego wraz z zestawem aktów prawnych. Powinniśmy mieć jednak świadomość, że podjęte działania nie stanowią, bo nie mogą stanowić, jeszcze dostatecznie skutecznego „lekarstwa na chorobę mieszkaniową”.</u>
          <u xml:id="u-79.5" who="#ZenonŻmudziński">Problem mieszkaniowy jest wciąż jeszcze problemem społecznym i bez społecznej aktywności w jego przezwyciężaniu trudno oczekiwać odczuwalnych w tym względzie zmian. Szansę zwiększenia tej aktywności należy szukać przede wszystkim przez umożliwienie jak najliczniejszej grupie oczekujących na mieszkania rodzin — budownictwa indywidualnego w różnych formach. W tym zakresie rolą państwa, administracji terenowej, zakładów pracy jest stworzenie znacznie korzystniejszych i powszechniejszych warunków kredytowania, zapewnienia dzierżawy terenów, możliwie uzbrojonych bądź dozbrajanych przez potencjalnych mieszkańców w ramach czynów społecznych. Nie może być takich sytuacji, kiedy to młodzieżowe. dla przykładu, inicjatywy wznoszenia osiedla mieszkaniowego napotykają przeszkody typu: brak limitu gazu dla celów grzewczych czy deficyt ciepła ograniczający tak, jak to jest w przypadku Bydgoszczy bądź Gdyni możliwość rozwoju budownictwa.</u>
          <u xml:id="u-79.6" who="#ZenonŻmudziński">Innym przykładem na włączenie przyszłych lokatorów wznoszonych budynków wielorodzinnych w ostatnią fazę procesu inwestycyjnego jest oddawanie niewykończonych mieszkań tym wszystkim, którzy gotowi są podjąć takie zadanie. Obecnie takich i podobnych inicjatyw w różnych regionach kraju tworzy się coraz więcej i z zupełnie interesującym pozytywnym skutkiem. Rolą władz lokalnych spółdzielni mieszkaniowych powinno być pobudzenie takich inicjatyw, sprzyjanie im, a także tworzenie motywacji ekonomicznych, w ramach których oczekującemu na mieszkanie opłacać się będzie podjęcie dodatkowego wysiłku.</u>
          <u xml:id="u-79.7" who="#ZenonŻmudziński">Wysoki Sejmie! Stoimy też wobec konieczności dokonania zasadniczego przełomu w systemie pracy budownictwa, jak również w całokształcie działalności inwestycyjno-budowlanej. Konieczność ta wynika z dotychczasowych słabości ograniczających efektywność tej sfery gospodarki. Wyrażają się one głównie brakiem dotychczas kompleksowego programu systemowych przedsięwzięć zewnętrznych i wewnętrznych dla prawidłowego funkcjonowania reformy w budownictwie.</u>
          <u xml:id="u-79.8" who="#ZenonŻmudziński">Przeszłość wykazała, że koncentrowanie się na działaniach doraźnych oraz interwencyjnych, organizowanych pod wpływem niekorzystnych wyników kolejnych okresów rozliczeniowych nie przynosi skutków. Spośród wielu niekorzystnych zjawisk podnoszonych od szeregu lat w najróżniejszych dyskusjach i debatach, w tym także z trybuny naszego parlamentu, uporczywie wymieniamy problemy terenowo-prawne, niezwiększanie się liczby oddawanych mieszkań, rosnące w szybkim tempie koszty, wydłużanie się cykli budowlanych, stałe pogarszanie się jakości budynków, nieefektywne wykorzystanie potencjału budowlanego, trapiące budownictwo braki materiałowe, złą zmuszającą do wzrostu materiałochłonności ich jakość.</u>
          <u xml:id="u-79.9" who="#ZenonŻmudziński">W opiniach doświadczonych pracowników budownictwa, pamiętających wcześniejsze lata, kiedy to mimo znacznie niższego poziomu gospodarki osiągało się relatywnie większe efekty, dominują poglądy, że nie brakuje nam rezerw, możliwości, a także fachowości. Posłużę się w tym miejscu bardzo wymownym przykładem.</u>
          <u xml:id="u-79.10" who="#ZenonŻmudziński">Jak wykazały tegoroczne wyniki badań przeprowadzone przez Najwyższą Izbę Kontroli, stopień wykorzystania podstawowych środków produkcji w kontrolowanych przedsiębiorstwach budowlano-montażowych jest wręcz żenujący. Wynosił on średnio 5,5 godziny na dobę, a w przedsiębiorstwach świadczących usługi 7,5 godziny na dobę. Na taką rozrzutność nie pozwalają sobie nawet najbogatsze kraje świata. A o czym świadczą wcale nierzadkie fakty, że więcej niż połowę dostarczanej na budowę stolarki okiennej trzeba ponownie szklić, a środki przeznaczane na usuwanie stwierdzonych wad technologicznych idą w miliardy złotych, pochłaniając dodatkowe ilości deficytowych materiałów budowlanych? Komentarz odnoszący się do tych przykładów wydaje się być zbyteczny.</u>
          <u xml:id="u-79.11" who="#ZenonŻmudziński">Pragmatyczne więc wzmocnienie i przyspieszenie reformy gospodarczej w budownictwie jest aktualnie głównym zadaniem. Wiele miejsca poświęcamy działaniom propagującym przedsiębiorczość i inicjatywy w sferze przemysłu. Zbyt mało natomiast i zbyt pasywnie penetrujemy w tym zakresie budownictwo mieszkaniowe, uznając je nieraz podświadomie wciąż jeszcze za obszar niemożności, przepełniony obiektywnymi trudnościami. W tym zakresie niezależnie od administracji, a może przede wszystkim, niezbędna jest szeroka aktywność organizacji politycznych, społecznych i związków zawodowych.</u>
          <u xml:id="u-79.12" who="#ZenonŻmudziński">Wysoka Izbo! Powinniśmy mieć świadomość, że klucz do rozwiązania problemu mieszkaniowego tkwi nie tylko w resorcie gospodarki przestrzennej i budownictwa. Jest to zagadnienie wykraczające zdecydowanie poza ten resort, rozciągające się praktycznie na wielu decydentów i kreatorów polityki między innymi gospodarczej, finansowej, kredytowej. Stąd też proponowane dzisiaj do przyjęcia przez Sejm regulacje prawne mają w pewnej mierze systemowy charakter. Są praktycznym wyrazem pewnego nowego spojrzenia na sposób poszukiwania trafnych rozwiązań w obszarze budownictwa mieszkaniowego. Zmiany i nowe elementy zawarte w przedłożonym wraz z pakietem ustaw programie oceniane są jako właściwe zapoczątkowanie procesu przebudowy dotychczas obowiązującego systemu prawnego. Kolejnym krokiem powinno być jak najszybsze zakończenie prac szczegółowych nad dalszymi kompleksowymi rozwiązaniami zawartymi w kierunkach działania Rządu, a także w założeniach polityki mieszkaniowej do 2000 roku. Proponowany program będzie tym bardziej realny do wykonania, kiedy wymuszone zostaną efektywne zasady organizacji pracy, właściwa dyscyplina na placach budów, sprawność procesu inwestycyjnego, postęp technologiczny oraz racjonalna gospodarka materiałami i środkami produkcji.</u>
          <u xml:id="u-79.13" who="#ZenonŻmudziński">Rolą Rządu i Sejmu jest stworzenie prawnych warunków dla budownictwa mieszkaniowego, efektywne natomiast ich wykorzystanie to sprawa uczestników procesu inwestycyjnego, przedsiębiorstw budowlanych, spółdzielni mieszkaniowych i władz terenowych. Nade wszystko zaś jest to problem powszechnej aktywności oczekującej na mieszkania znaczne] części społeczeństwa, a wśród niej szczególnie młodego pokolenia, którego trudna sytuacja w zakresie mieszkaniowym najbardziej dotyczy i jest często przyczyną frustracji życiowej.</u>
          <u xml:id="u-79.14" who="#ZenonŻmudziński">Klub Poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej uważa, że nadszedł czas dokumentowania słuszności wypracowanego programu i polityki mieszkaniowej konkretnymi i społecznie odczuwalnymi efektami. Kolejne programy, kolejne przyrzeczenia, priorytety, posiedzenia związane z rozwojem budownictwa mieszkaniowego spotykać się będą z narastającą dezaprobatą. Potrzebne są efekty i w tym kierunku, osiągania rzeczowego postępu w budownictwie mieszkaniowym, aktywnie działać będzie w Sejmie Klub Poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i tego też będzie oczekiwał od Rządu, organów państwa, wszystkich organizacji współdziałających w rozwoju budownictwa mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-79.15" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-80">
          <u xml:id="u-80.0" who="#TadeuszPorębski">Głos ma poseł Włodzimierz Krajewski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-81">
          <u xml:id="u-81.0" who="#WłodzimierzKrajewski">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Od początku lat osiemdziesiątych występuje stały regres w budownictwie mieszkaniowym. Charakteryzuje się on zmniejszającą się liczbą oddawanych corocznie do użytku mieszkań, długimi, technicznie nie uzasadnionymi cyklami realizacji oraz ciągle rosnącymi kosztami. Niewykonywanie zadań rzeczowych jest zjawiskiem bardzo niepokojącym. Stałe wydłużanie okresu oczekiwania na własne mieszkanie może stać się przyczyną konfliktów społecznych, tym bardziej, że dolegliwość ta dotyka głównie ludzi młodych, a więc najbardziej niecierpliwych i impulsywnych.</u>
          <u xml:id="u-81.1" who="#WłodzimierzKrajewski">Sejm w uchwale z dnia 3 lipca 1984 r. stwierdził, że podstawowym celem polityki mieszkaniowej państwa do 1990 r. jest stworzenie warunków do rozwijania powszechnego ruchu społecznego na rzecz budownictwa mieszkaniowego i utrzymania starej substancji mieszkaniowej. Tymczasem nadal w budownictwie mieszkaniowym utrzymują się niekorzystne tendencje, nadal stosuje się technologie materiało-i energochłonne, nieefektywne rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe, a wykorzystanie terenów pod zabudowę jest na ogół nieracjonalne. Odczuwa się w całym procesie inwestycyjnym brak klarownego systemu działania, żeby nie powiedzieć, brak logiki i to już od momentu rozpoczęcia projektowania aż po wykonawstwo budowlane. W dalszym ciągu funkcjonują złe systemy zarządzania przedsiębiorstwami, zagmatwane i niestabilne są systemy finansowo-podatkowe.</u>
          <u xml:id="u-81.2" who="#WłodzimierzKrajewski">Jedną z podstawowych przyczyn tych niekorzystnych zjawisk występujących w całej gospodarce, w tym zwłaszcza w budownictwie, jest istniejąca od wielu lat nieopanowana dekoncentracja potencjału wykonawczego. Powoduje to wydłużanie czasu budowy w stosunku do cykli normatywnych, skutkiem czego następuje zamrożenie olbrzymich w skali kraju nakładów i środków. Podejmowane w ostatnich latach przeciwdziałania w tym zakresie były mało skuteczne, gdyż nie doprowadziły do zasadniczego ograniczenia liczby nowo rozpoczynanych inwestycji.</u>
          <u xml:id="u-81.3" who="#WłodzimierzKrajewski">Dalszy rozwój budownictwa mieszkaniowego będzie zależał również w dużym stopniu od wykorzystania przez ten dział gospodarki narodowej mechanizmów reformy gospodarczej. Śmiem twierdzić, że na dzień dzisiejszy budownictwo nie ma pełnego, kompleksowego programu przedsięwzięć systemowych, stanowiących podstawę do prawidłowego wdrażania i funkcjonowania zasad reformy.</u>
          <u xml:id="u-81.4" who="#WłodzimierzKrajewski">Prowadzone aktualnie prace programowe muszą więc bezwzględnie stworzyć spójny, stabilny system ekonomiczny w budownictwie i w gałęziach przemysłów pracujących na rzecz budownictwa, zachęcający wszystkich uczestników procesu inwestycyjnego do intensyfikacji zadań budownictwa mieszkaniowego. System ten powinien być oparty na racjonalnej polityce kredytowo-podatkowej, preferującej rozwój produkcji materiałów budowlanych oraz funkcjonowanie małych, specjalistycznych przedsiębiorstw budownictwa ogólnego.</u>
          <u xml:id="u-81.5" who="#WłodzimierzKrajewski">Dla zapewnienia warunków dalszego rozwoju tak producentom materiałów budowlanych, jak i przedsiębiorstwom wykonawczym konieczne jest poważne zmniejszenie wpłat z tytułu podatku dochodowego w dłuższym okresie. Tymczasem wprowadzono ulgi tylko dla jednostek nowo powstających na okres 3–5 lat i tylko produkujących materiały budowlane w asortymencie określonym centralnie. Ponadto podatek od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń zmniejszono o 35% tylko jednostkom gospodarczym będącym wykonawcami inwestycji w zakresie budownictwa mieszkaniowego, przy uzyskaniu przyrostu efektów rzeczowych w wysokości 7%, pomijając całkowicie znaczenie działalności remontowej. A zatem zamiast postulowanego powszechnie śmiałego, awangardowego rozwiązania systemowego, elastycznego i stabilnego mechanizmu ekonomicznego wprowadza się sprzeczne z założeniami reformy gospodarczej instrumenty gospodarki nakazowo-rozdzielczej.</u>
          <u xml:id="u-81.6" who="#WłodzimierzKrajewski">Zwiększenie efektów budownictwa mieszkaniowego będzie w istotny sposób zależeć także od postępu techniczno-organizacyjnego. Nieodzowne jest więc respektowanie inicjatywy oddolnych, usuwanie wszelkich przeszkód i trudności we wdrażaniu innowacji organizacyjnych, przez zmianę regulacji prawnych eliminację, zbytecznych struktur czy wprowadzenia odpowiednich mechanizmów ekonomicznych.</u>
          <u xml:id="u-81.7" who="#WłodzimierzKrajewski">Trwający od szeregu lat regres w budownictwie występuje szczególnie ostro w dużych aglomeracjach miejskich, na przykład w Warszawie. W aglomeracjach tych nastąpiła koncentracja ujemnych zjawisk charakteryzujących całe budownictwo. Wymaga to bardziej dogłębnych rozwiązań systemowych. Natomiast wprowadzane obecnie rozwiązania nie zapewniają w pełni skutecznych warunków intensyfikacji budownictwa mieszkaniowego. Uwarunkowanie uzyskania określonych ulg od natychmiastowego przyrostu efektów rzeczowych bez okresu przejściowego, prawie dla wszystkich dużych aglomeracji, jest niezwykle trudne. Wynika to z faktu spadku potencjału wykonawczego tych przedsiębiorstw w ostatnich latach i nie może od razu przynieść tak znacznych efektów. Zwłaszcza ograniczenie możliwości wzrostu płac wpływać będzie hamująco na zatrudnienie, szczególnie w zawodach najbardziej pożądanych oraz wysoko opłacanych.</u>
          <u xml:id="u-81.8" who="#WłodzimierzKrajewski">Ponadto proponowane rozwiązania kształtowania cen w budownictwie mieszkaniowym są połowiczne i nie zapewniają jednolitych zasad prowadzenia działalności gospodarczej przez jednostki budowlane różnych sektorów.</u>
          <u xml:id="u-81.9" who="#WłodzimierzKrajewski">Konieczne jest również dostosowanie aktualnej polityki kredytowej Narodowego Banku Polskiego wobec przedsiębiorstw budowlanych w celu stworzenia warunków odzyskania przez nie równowagi finansowej. Dla przykładu, w aglomeracji warszawskiej brakuje środków w wysokości około 6–7 mld zł na sfinansowanie niezbędnych zapasów materiałowych. Warszawa własnymi siłami zahamowała wieloletni regres w osiąganych rok rocznie wynikach. Stało się to w ub. roku, ale regres ten zahamowany został na niskim poziomie i przy tak dramatycznym stanie wykonawstwa, że nie sposób jest ruszyć do przodu bez postulowanych przeze mnie decyzji.</u>
          <u xml:id="u-81.10" who="#WłodzimierzKrajewski">Wysoki Sejmie! Mówiąc o budownictwie mieszkaniowym, nie sposób pominąć jednej z form tego budownictwa, a mianowicie budownictwa mieszkaniowego na wsi. Założenia programowe dla tego budownictwa w bieżącym 5-leciu zostały określone uchwałą Rządu z 10 marca 1984 r. Na podstawie postanowień tej uchwały Ministerstwo Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej określiło zadania na lata 1986–1990 szacunkowo w wysokości 205 tys. mieszkań i 138 tys. budynków gospodarczych. Zadania te nie są realizowane w planowanych wielkościach, gdyż za okres minionych dwóch lat wykonano 69,5 tysiąca budynków mieszkalnych, to jest 34% planu 5-letniego. Należy dodać gwoli wyjaśnienia, że dla tego budownictwa nie ustala się zadań rocznych chyba dlatego, aby nie mieć kłopotów z rozliczaniem się z ich realizacji.</u>
          <u xml:id="u-81.11" who="#WłodzimierzKrajewski">Na utrzymanie się niekorzystnych sytuacji i tendencji w indywidualnym budownictwie na wsi miało wpływ szereg uwarunkowań. Zasadniczą barierą był brak niezbędnej ilości materiałów budowlanych. Występowało przy tym duże zróżnicowanie w poszczególnych regionach, powodowane niedostateczną podażą i niewłaściwą dystrybucją. Niedostateczne było zasilanie materiałami uzyskanymi z surowców lokalnych. Przy niewielkim, 3-procentowym wzroście materiałów ściennych nastąpił spadek o 21% produkcji kruszywa budowlanego i o 31% wapna budowlanego.</u>
          <u xml:id="u-81.12" who="#WłodzimierzKrajewski">Znaczną przeszkodę w rozwoju budownictwa mieszkaniowego na wsi stanowi niedostatek usług budowlanych, a także brak sprzętu budowlanego i możliwości jego wypożyczenia. Liczba zakładów usługowych nie zaspokaja potrzeb społeczności wiejskiej. Dotyczy to również zakładów prowadzonych przez organizacje kółek rolniczych.</u>
          <u xml:id="u-81.13" who="#WłodzimierzKrajewski">Znaczną przeszkodą w rozwoju budownictwa mieszkaniowego na wsi stanowi niedostatek usług budowlanych, a także brak sprzętu budowlanego i możliwości jego wypożyczenia. Liczba zakładów usługowych nie zaspośrednia kwota przyznanego kredytu wyniosła kaja potrzeb społeczności wiejskiej. Dotyczy to również zakładów prowadzonych przez organizacje kółek rolniczych.</u>
          <u xml:id="u-81.14" who="#WłodzimierzKrajewski">Postęp w budownictwie hamowały też niskie, w stosunku do wzrastających kosztów budowy, kredyty bankowe oraz późne ich uruchamianie przez banki spółdzielcze. W 1987 r. średnia kwota przyznanego kredytu wyniosła 781 tys. zł, wobec maksymalnie możliwej 1,5 mln zł.</u>
          <u xml:id="u-81.15" who="#WłodzimierzKrajewski">Wiejskie budownictwo mieszkaniowe pozostawione było same sobie, jeśli idzie o pomoc fachową od momentu projektowania, poprzez całą fazę realizacji. Statutowe obowiązki spoczywające na urzędach gmin i urzędach wojewódzkich nie były realizowane. Wyeliminowanie tych niekorzystnych zjawisk będzie najlepszą formą pomocy dla tego typu budownictwa. Może to być bardzo często pomoc natychmiastowa i bardzo tania.</u>
          <u xml:id="u-81.16" who="#WłodzimierzKrajewski">Obywatele Posłowie! Proponowane Wysokiej Izbie przez Radę Ministrów rozwiązania zawarte w programie działań doraźnych, dotyczące budownictwa mieszkaniowego, stanowią znaczący postęp w tworzeniu warunków hamowania regresu w budownictwie i gruntownym regulowaniu poszczególnych ogniw tego procesu inwestycyjnego. To dobrze, że w tak trudnej sytuacji ekonomiczno-gospodarczej kraju podejmujemy tak wielki problem społeczny, jakim jest budownictwo mieszkaniowe.</u>
          <u xml:id="u-81.17" who="#WłodzimierzKrajewski">Nie należy się jednak łudzić, że sam nawet najlepszy program spełni oczekiwania. Wymagać on będzie znacznych nakładów finansowo-rzeczowych, konsekwentnego działania Rządu i władz terenowych, zdecydowanego podjęcia w wielu resortach produkcji na rzecz budownictwa lub jej wzmożenia, poszukiwania i wdrażania dalszych nowatorskich rozwiązań oraz większego niż dotychczas zaangażowania środków finansowych tej części społeczeństwa, która zainteresowana jest posiadaniem własnego mieszkania.</u>
          <u xml:id="u-81.18" who="#WłodzimierzKrajewski">W imieniu Klubu Poselskiego Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego pragnę stwierdzić, że przyjmujemy do wiadomości przedłożony program intensyfikacji budownictwa mieszkaniowego z przekonaniem, że stworzone nowe warunki, między innymi w zakresie nowelizacji niektórych ustaw, przyczynią się w zasadniczy sposób do rozwoju budownictwa mieszkaniowego miast i wsi. Takie są nasze oczekiwania. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-81.19" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-82">
          <u xml:id="u-82.0" who="#TadeuszPorębski">Obecnie głos ma poseł Helena Chodkowską.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-83">
          <u xml:id="u-83.0" who="#HelenaChodkowska">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Na 32 posiedzeniu Izby w debacie nad informacją Rządu o realizacji uchwały Sejmu z 3 lipca 1984 r. w sprawie polityki mieszkaniowej, wydawać by się mogło, że wyczerpano wszystkie problemy. Stwierdzono przy tym, że uchwała, która określiła zadania dla Rządu, sprecyzowała cele i wizje, lecz nie była pomyślnie realizowana. Określona wielkość 300 tys. mieszkań rocznie wykonana została zaledwie w 374. Rząd przedstawił także swój program działania.</u>
          <u xml:id="u-83.1" who="#HelenaChodkowska">Między owym posiedzeniem a dzisiejszym trwały prace Sejmu nad programem, a także nad ustawami, których nowelizacja, a następnie, o ile Sejm je uchwali, wdrożenie ma przyczynić się do szybszego realizowania procesów inwestycyjnych w budownictwie mieszkaniowymi. Budownictwo to jest od szeregu lat naszą troską. Mimo, że w okresie 40 lat wybudowaliśmy ponad 6 mln mieszkań, to jednak potrzeby ludności nie zostały w pełni zaspokojone. Ten stan rzeczy znajduje swoje odbicie we frustracjach społecznych, szczególnie młodego pokolenia, które nie widzi realnych szans na szybkie uzyskanie przysłowiowego dachu nad głową. To najczęściej leży u podstaw wyjazdów za granicę młodych Polaków, szukających w ten sposób możliwości i środków, aby ten stan zmienić.</u>
          <u xml:id="u-83.2" who="#HelenaChodkowska">Wysoka Izbo! Ubiegłe sześć miesięcy bieżącego roku mimo pewnego „drgnięcia” w budownictwie, nie stanowi o zadowalającej poprawie sytuacji. Składają się na to nie tylko opóźnienia, bo nie łudźmy się, że poślizgi ubiegłego roku liczone w roku bieżącym sytuację czynią lepszą, lecz także i to, że nadal budujemy ciężko, energochłonnie, nieoszczędnie, a zatem drogo i długo.</u>
          <u xml:id="u-83.3" who="#HelenaChodkowska">Mimo wiedzy, że cały świat odchodzi od takiego budownictwa, że upowszechnia budownictwo, które nie wyobcowuje człowieka z jego społeczności, a stanowi o jego spójności z osiedlem, z miastem, z okręgiem terytorialnym, a przez to z krajem — chodzi mi tu o wielkie gabaryty, o bloki zastępujące pojęcie rodzinnego domu, w których skupiska ludzkie destrukcyjnie wpływają na osobowość jednostki.</u>
          <u xml:id="u-83.4" who="#HelenaChodkowska">Mimo że nasze instytuty i przedsiębiorstwa zapoznane są z technologiami, które zaoszczędzają surowiec budowlany w szerokim pojęciu tego słowa, zaoszczędzają energię i środki materialne, nie potrafimy wyjść z zaklętego kręgu wielkiej płyty i betonu, podjąć skutecznej walki o przywrócenie budownictwu piękna architektonicznego, funkcjonalności, a co najważniejsze jak najsprawniejszej jego realizacji. Szybciej zatem powinien być wdrażany postęp techniczny w zakresie rozwiązań projektowych, technologicznych i organizacyjnych umożliwiających budowanie taniej i oszczędniej. Trzeba też stosować materiały nieszkodliwe dla zdrowia.</u>
          <u xml:id="u-83.5" who="#HelenaChodkowska">Tymczasem nadal ogromne szkody gospodarcze i społeczne przynosi budowlane brakoróbstwo i zła jakość materiałów budowlanych. Mieszkaniowe buble plenią się we wszystkich formach budownictwa. I tak będzie, dopóki na rynku mieć będziemy do czynienia z dyktatem wykonawcy. Przedsiębiorstwa budowlane nie muszą się martwić o swą egzystencję. Przy braku wykonawstwa i presji inwestycyjnej, one ustalają warunki dotyczące kosztów, cyklu realizacyjnego, zakresu robót, kar umownych, rękojmi itd. Przełamanie tego monopolu, co przy zwiększeniu frontu wykonawczego i zmianie technologii mogłoby nastąpić, jest jednym z warunków ruszenia do przodu.</u>
          <u xml:id="u-83.6" who="#HelenaChodkowska">Obywatele Posłowie! Stronnictwo Demokratyczne, którego Klub Poselski reprezentuję, sprawom budownictwa, jego materialnemu i społecznemu znaczeniu poświęcało i poświęca nadal szczególną rolę. Jesteśmy zadowoleni, że udało się włączyć drobną wytwórczość i rzemiosło w procesy budownictwa mieszkaniowego i towarzyszącego, w wykonawstwo remontów i utrzymanie substancji mieszkaniowej, choć trzeba podkreślić, że możliwości zarówno drobnej wytwórczości, jak i rzemiosła są znacznie większe.</u>
          <u xml:id="u-83.7" who="#HelenaChodkowska">Wyrażamy także pogląd, że szereg problemów związanych z przyspieszeniem realizacji budownictwa mieszkaniowego powinno i może być rozwiązanych. Mimo, że budownictwo wielorodzinne w dalszym ciągu odgrywa i odgrywać będzie podstawową rolę, nie jest ono w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb mieszkaniowych. Na mieszkania czeka ok. 4 mln obywateli, z czego 2 mln potrzebuje mieszkań już. Gdybyśmy zatem mogli zapewnić odpowiednią liczbę działek oraz usprawnić tryb załatwienia formalności związanych z udostępnieniem terenu i uzyskaniem pozwolenia na budowę, skutecznie zmniejszylibyśmy napór na sprostanie potrzebom.</u>
          <u xml:id="u-83.8" who="#HelenaChodkowska">Stronnictwo nasze zgłosiło wniosek o zaoferowanie 1,5 mln działek budowlanych dla 1,5 mln rodzin. Zaoferowanie działek stworzyłoby perspektywę rozwiązania sytuacji tych rodzin w najbliższym czasie. Czy łatwo jest uzyskać działki budowlane? Nie. A doświadczenie wskakuje, że plany przestrzennego zagospodarowania w wielu miejscowościach nie zostały zatwierdzone. Trwa bezowocna mitręga urzędnicza. Mamy też tereny uzbrojone, przeznaczone na inne cele niż wskazuje na to logika i potrzeby mieszkaniowe. Wnioski Stronnictwa w odniesieniu do wyznaczenia miejsc pod budowę — pozostały bez echa.</u>
          <u xml:id="u-83.9" who="#HelenaChodkowska">Pragnę przeto — w imieniu mojego Klubu zapytać Rząd, jak widzi rozwiązanie tej sprawy. Czy istotnie musi tkwić w niemocy lokalizacyjnej? Czy Rząd w ramach przyznanych mu nadzwyczajnych uprawnień nie jest w stanie odblokować sprawy terenów pod budownictwo indywidualne? Zmiana ustawy o planowaniu przestrzennym tych problemów definitywnie nie rozwiązuje. Pewne szanse stwarza projekt ustawy o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości.</u>
          <u xml:id="u-83.10" who="#HelenaChodkowska">Wszelako doświadczenia wskazują, że mając nawet bardzo dobre ustawy, nie potrafimy przełamywać impasów w różnych dziedzinach. W procesach tak skomplikowanych jak postę [tekst nieczytelny] pogląd, że jak najszerzej rozwijana być powin- [tekst nieczytelny] budowę potrzebna jest rzetelność, ale i operatywność działania.</u>
          <u xml:id="u-83.11" who="#HelenaChodkowska">Pragniemy zatem usłyszeć, jak Rząd egzekwować będzie tę operatywność od terenowych organów administracji państwowej. Wyrażamy pogląd, że jak najszerzej rozwijana być powinna baza wytwórcza materiałów budowlanych, w tym z surowców miejscowych. Wobec zamiarów objęcia ulgami podatkowymi na okres 5 lat zakładów produkujących materiały budowlane, na 32 posiedzeniu Sejmu zgłosiliśmy wniosek o wydłużenie tego okresu do 10 lat. Nikt bowiem nie będzie ryzykował wielkiego wkładu pracy i pieniędzy na tak krótki okres (często samo uruchomienie produkcji trwa od 2–3 lat). Na nasze propozycje w kwestii czasu trwania ulg nie otrzymaliśmy także odpowiedzi. Może zatem dziś będziemy mogli ją usłyszeć, jako wyraz troski o rozwój tych dziedzin produkcji, które są niezbędne dla realizacji programu budownictwa w miastach, miasteczkach, osiedlach i na wsiach.</u>
          <u xml:id="u-83.12" who="#HelenaChodkowska">Uważamy za niezbędne rozszerzenie pomocy kredytowej państwa i wprowadzenie korzystniejszych warunków jej udzielania. Wydaje się celowe powołanie banku inwestycyjnego, a przede wszystkim dostrzeżenie potrzeby uspołecznienia budownictwa. Uruchomienie kapitału indywidualnego, także środków dewizowych wspartych funduszami państwa nie tylko wprowadzi ożywienie w tej dziedzinie gospodarki, stworzy nadzieję na własny kąt, lecz także skutecznie zwiąże środki materialne ludności i to na wiele lat, nie mówiąc już o przejęciu przez użytkowników tego budownictwa szeregu czynności z zakresu usług komunalnych i konserwacyjno-remontowych.</u>
          <u xml:id="u-83.13" who="#HelenaChodkowska">Postulujemy umocnienie warunków powstawania i działania małych spółdzielni mieszkaniowych. Wyrażamy przy tym obawy, że biurokratyczne przeszkody skutecznie niweczą inicjatywy szczególnie młodych ludzi, nie potrafiących znajdować swoistych „chodów” w tym względzie. Klub nasz byłby rad usłyszeć, jakie Rząd przewiduje preferencje i ułatwienia dla małych spółdzielni mieszkaniowych, jakie też nałożone zostaną zobowiązania na nieruchawą i często niechętną inicjatywom terenową administrację państwową.</u>
          <u xml:id="u-83.14" who="#HelenaChodkowska">Obywatele Posłowie! Rzec by można, że w niektórych poruszonych przeze mnie sprawach Rząd — przez przedstawiony problem mieszkaniowy — zapowiedział zwiększenie potencjału wykonawczego we wszystkich formach własności, ułatwienie przygotowania i pozyskiwania terenów budowlanych bądź zasad kredytowania budownictwa i inne. Rzec by też można, że niewielki czas od przedstawienia tego programu i wobec prac nad nim nie pozwolił na wdrożenie zamiarów w życie. Lecz — jak w poniedziałek, na posiedzeniu Wysokiej Izby w czasie pobytu tow. Gorbaczowa, powiedział Wojciech Jaruzelski: „z góry widzi się dalej, a z dołu dokładniej” — społeczeństwo tam na dole dość ma programów, harmonogramów, planów i wytycznych. Te wszystkie niewątpliwie znakomite opracowania wtedy będą wiarygodne, jeśli za nimi bezpośrednio iść będą czyny, gdy obywatele będą widzieli dowodnie, że podejmuje się rzetelne, nie pozorowane działania dla spełnienia najbardziej istotnych potrzeb, do jakich zaliczyć można mieszkanie.</u>
          <u xml:id="u-83.15" who="#HelenaChodkowska">Tymczasem aktualnie w budownictwie zwiększa się liczba niekończonych inwestycji, a trzeci rok z rzędu obserwuje się spadek nakładów na produkcję materiałów budowlanych. Jest ona nadal niewspółmiernie mała w stosunku do potrzeb i potencjalnych możliwości.</u>
          <u xml:id="u-83.16" who="#HelenaChodkowska">Przewidujemy w najbliższym czasie stworzenie warunków do rozwoju przedsiębiorczości. W jej ramach następować powinno uruchomienie małych zakładów oraz pełne wykorzystanie zdolności wytwórczych już istniejących. Wesprzeć je trzeba dostawami maszyn i urządzeń oraz surowcami podstawowymi, ale nie tylko.</u>
          <u xml:id="u-83.17" who="#HelenaChodkowska">Wspomniałam już o nowych technologiach, tak istotnych również przy produkcji materiałów budowlanych. Wydaje się celowe szersze zainteresowanie młodych techników, młodych inżynierów, młodych chemików propozycjami opracowywania i wdrażania nowych technik przy produkcji materiałów budowlanych i wykończeniowych na potrzeby mieszkalnictwa w naszych, polskich warunkach surowcowych ekonomicznych. Środkami na ten cel służyć ma, zgodnie z projektem ustawy, Fundusz Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-83.18" who="#HelenaChodkowska">Należy również stworzyć konkretne możliwości uruchomienia środków materialnych zarówno złotówkowych, jak i w dewizach, pozostających w rękach obywateli dla angażowaniach ich w różne przedsięwzięcia — w przedsiębiorstwa, spółki, zakłady i inne formy działalności gospodarczej na rzecz wytwarzania materiałów budowlanych.</u>
          <u xml:id="u-83.19" who="#HelenaChodkowska">Wysoka Izbo! Pragnę zwrócić uwagę na potrzebę utrzymania w pełnej kondycji istniejącej substancji mieszkaniowej. Około 39 milionów Polaków mieszka w ponad 10 milionach mieszkań, z których 1 milion kwalifikuje się do modernizacji. Strata tego miliona mieszkań równałaby się przekreśleniu efektów budownictwa w całym 5-leciu. Wiąże się z tym potrzeba takiego zorganizowania usług remontowych, które zaspokoiłyby potrzeby remontowo-budowlane w 50%.</u>
          <u xml:id="u-83.20" who="#HelenaChodkowska">W usługach remontowo-budowlanych drobna wytwórczość stanowi znaczący potencjał gospodarczy. Wykorzystanie go może przyczynić się w istotny sposób do złagodzenia napięć społecznych w budownictwie mieszkaniowym. Ale nie tylko. Należy bardziej konsekwentnie niż ma to obecnie miejsce, egzekwować obowiązki od administracji budynków mieszkalnych. Warto zrobić przegląd, kto i czym się zajmuje w tych administracjach. Warto też wyjść z szeroką pomocą materialną i materiałową do właścicieli prywatnych nieruchomości. Patrzymy bowiem często na istniejącą substancję., mieszkaniową przez pryzmat wielkich miast, tymczasem w miastach mniejszych, w dzielnicach peryferyjnych, w małych miasteczkach przeważająca liczba starej substancji mieszkaniowej to nadal własność prywatna. Kredyty udzielane tym właścicielom, często ludziom już w bardzo podeszłym wieku, przy niewielkich wysokościach czynszu, są absolutnie niewystarczające na ratowanie niknącej substancji mieszkaniowej. Zdarza się niejednokrotnie, że użytkownicy niszczą świadomie mieszkania w przewidywaniu przekwaterowań z urzędu.</u>
          <u xml:id="u-83.21" who="#HelenaChodkowska">Sądzę, że Rząd powinien podjąć stosowne kroki, aby nie naruszając stosunków własności, stworzyć konkretne warunki ochrony i modernizacji substancji mieszkaniowej pozostającej w zarządzaniu właścicieli prywatnych nieruchomości. Utrata tej substancji niezmiernie skomplikowałaby i tak przecież nader trudne warunki mieszkaniowe.</u>
          <u xml:id="u-83.22" who="#HelenaChodkowska">Obywatele Posłowie! W swym wystąpieniu zwróciłam uwagę na niektóre tylko problemy dotyczące budownictwa mieszkaniowego. Wynikają one z bieżących prac naszego Stronnictwa, ostro zasygnalizowane zostały na ostatnim XVI plenarnym posiedzeniu Centralnego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego, poświęconym sprawom młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-83.23" who="#HelenaChodkowska">Doceniamy wysiłki Rządu, krzątaninę władz terenowych, lecz wyrażając pogląd, że budownictwo jest rozrusznikiem całej gospodarki, a jednocześnie siłą mobilizującą społeczeństwo, zdolną wyrwać go z niechęci i obojętności, pragniemy, aby podjęte dziś decyzje zaowocowały szybkością, i operatywnością działania. Istnieją ku temu szanse i możliwości, których zmarnować nie wolno.</u>
          <u xml:id="u-83.24" who="#HelenaChodkowska">Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego udzieli poparcia uchwale Sejmu i propozycjom zmian ustawowych w przekonaniu, że ich egzekwowanie przyczyni się do przywrócenia tempa budownictwa mieszkaniowego, do sprostania potrzebom, jakie pod naszym adresem kieruje społeczeństwo. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-83.25" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-84">
          <u xml:id="u-84.0" who="#TadeuszPorębski">Obecnie głos ma poseł Jan Błachnio.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-85">
          <u xml:id="u-85.0" who="#JanBłachnio">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Przeżywamy wyjątkową i historyczną wizytę Sekretarza Generalnego KC KPZR Michaiła Gorbaczowa. Z uwagą i sympatią śledzimy ważkie treści zawarte w wystąpieniach przywódców Związku Radzieckiego i Polski. Wprowadziły nas one na szlaki wielkiej polityki. Dziś jednak musimy zstąpić z tych wyżyn, aby pełnić naszą powinność i zająć się problemami dnia codziennego. Jednym z nich jest problem budownictwa mieszkaniowego, stanowiący przedmiot dzisiejszej debaty.</u>
          <u xml:id="u-85.1" who="#JanBłachnio">Problem ten znajduje się w centrum uwagi zarówno władz, jak i szerokich warstw społeczeństwa, szczególnie tych, którzy oczekują na chwilę wprowadzenia się do własnego mieszkania. Oczekujący na spółdzielczy lokal z niepokojem konstatują fakt, że buduje się zbyt mało, że około 200 tysięcy nowych mieszkań oddanych w ubiegłym roku to niewiele wobec skali potrzeb, że plany z roku na rok są coraz niższe, że czeka się coraz dłużej, a płaci coraz więcej.</u>
          <u xml:id="u-85.2" who="#JanBłachnio">Obywatele Posłowie! Mieszkanie to nie tylko kategoria ekonomiczna, to także sprawa polityczna, a także problem moralny i etyczny. Na mieszkanie można i należy popatrzeć z punktu etyki i moralności. Wielokrotnie w tym aspekcie podejmował ten problem w swoich wystąpieniach Prymas Tysiąclecia Stefan kardynał Wyszyński, a również Episkopat Polski. Lapidarnie stanowisko katolików wyraził Papież Jan XXIII w encyklice „Pacem in terris”: „Przechodząc do omówienia praw człowieka zauważamy, że ma on prawo do życia, do nienaruszalności ciała, do posiadania środków potrzebnych do zapewnienia sobie odpowiedniego poziomu życia, do których należy zaliczyć przede wszystkim żywność, odzież, mieszkanie”. Mieszkanie, obok odzieży i żywności, stanowi podstawowy środek warunkujący prawidłowy rozwój zarówno jednostki, jak i podstawowej komórki społecznej — rodziny. Brak mieszkania uniemożliwia i przekreśla ich proces samorealizacji, a także leży u podłoża wielu dramatów i tragedii. Ileż polskich rodzin, właśnie z powodu braku własnego mieszkania rozpadło się. Ileż nieporozumień i konfliktów, ileż procesów, ileż nienawiści i gniewu ma u genezy swej problem mieszkaniowy.</u>
          <u xml:id="u-85.3" who="#JanBłachnio">Sejmowa Komisja Skarg i Wniosków, dokonując w ubiegłym roku oceny funkcjonowania systemu skarg w Centralnym Związku Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego, w opinii numer 11 stwierdziła, iż nastąpił niepokojący wzrost liczby skarg w latach 1984–1985. Liczba skarg wpływających do spółdzielni wzrosła o prawie 40%, a do Centralnego Związku 100%. Problematyka mieszkaniowa i gospodarki komunalnej dominuje również w listach kierowanych do Sejmu i innych centralnych instytucji. Skargi te stanowią od 20 do 25%, a więc co czwarta ma podłoże mieszkaniowe.</u>
          <u xml:id="u-85.4" who="#JanBłachnio">Mieszkanie to nie tylko problem moralny, to także problem polityczny i społeczny. Od ponad czterdziestu lat władza z troską podejmuje ten problem. Rządy kolejne deklarują wolę rozwiązania problemu mieszkaniowego. W latach siedemdziesiątych padła obietnica, że do roku 1990 problem mieszkaniowy zostanie rozwiązany. Dziś nikt nie składa tego rodzaju nierealnych oświadczeń. Ale i nie ma perspektywy, bo nie jest nią perspektywa oczekiwania na przykład w woj. częstochowskim lat 12, a w województwie stołecznym — lat kilkadziesiąt. To jest problem Wysoki Sejmie. Stykamy się z nim bezpośrednio w trakcie dyżurów poselskich, spotkań poselskich, a także w naszym życiu prywatnym i nie widzę potrzeby przekonywać przekonanych. Problem leży w tym, jak go rozwiązać.</u>
          <u xml:id="u-85.5" who="#JanBłachnio">Uważam, że tylko systemowe, radykalne rozwiązania mogą wnieść tu istotny postęp. Najogólniej rozwiązanie upatruję w tym, aby każdy budował własny dom to znaczy należy dokonać takiej reorganizacji płac, by budownictwo mieszkaniowe mogło finansować samo społeczeństwo. Ten kierunek zakładamy, bowiem jednym z podstawowych zapisów reformy gospodarczej jest odchodzenie od dotacji. Nie jestem ekonomistą, ale nigdy nie miałem większych problemów z matematyką. I w tym procesie odchodzenia od dotacji nie wszystko mi się zgadza. Otóż załóżmy, iż X — to globalna suma dotacji, a pochodzi ona przecież z podatków od nas ściąganych. Skoro zmniejsza się dotacje i przerzuca się ten ciężar na społeczeństwo, to logicznie powinno następować zmniejszenie pobieranych podatków, aby przejmujące ten ciężar na siebie jednostki fizyczne mogły o te różnice mieć zwiększone zarobki. Tego wymagałaby zasada sprawiedliwości społecznej i prostego rachunku matematycznego, lecz o tym nikt, łącznie z konstruktorami reformy, nie wspomina.</u>
          <u xml:id="u-85.6" who="#JanBłachnio">Jeżeli takie działania nie nastąpią — to coraz mniejsza będzie liczba obywateli, a także polskich rodzin, które będą mogły pozwolić sobie na wniesienie własnego wkładu mieszkaniowego, a także na opłacenie niedotowanych kosztów eksploatacji mieszkań. Inflacja, samodzielność w kształtowaniu cen budowlanych przedsiębiorstw, przy przeszło o 20% wyższym popycie inwestycyjnym w stosunku do możliwości wykonawczych sprawia, iż wkrótce wkład na mieszkanie lokatorskie według nowych zasad przekroczy milion złotych. Równocześnie szacuje się, iż koszt utrzymania lokalu własnościowego typu M-5 w Warszawie wzrośnie do ponad 20 tysięcy miesięcznie.</u>
          <u xml:id="u-85.7" who="#JanBłachnio">Pytam się — ilu przedstawicieli klasy robotniczej, a nie wspomnę tu o inteligencji, której zarobki średnio wynoszą 60% średniej zarobków robotnika, będzie mogła zapłacić te horrendalne sumy w zestawieniu z poziomem płac, w zestawieniu z poziomem rent i emerytur. O tym się nie mówi głośno, ale obywatele posłowie, już dziś ok. 10% członków spółdzielni nie reguluje należności z braku środków.</u>
          <u xml:id="u-85.8" who="#JanBłachnio">Nim cofniemy dotacje to należy dokonać, w moim przekonaniu, szeregu istotnych zmian. I tu przechodzę do trzeciej części mego wystąpienia, iż mieszkanie to problem ekonomiczny. W ekonomice nie ma miejsca na sentymenty, ale powinna o wszystkim decydować zasada rachunku. Tu dwa powinno oznaczać dwa, nie cztery, dziesięć czy bliżej nieokreślone X, pod które można podłożyć dowolną cyfrę. Tu powinna o wszystkim decydować matematyka — tyle otrzymałem i za tyle płacę.</u>
          <u xml:id="u-85.9" who="#JanBłachnio">Przejdźmy do konkretów, tylko je zasygnalizuję. Pytam się, dlaczego spółdzielnie płacą inną cenę za metr sześcienny wody niż indywidualny odbiorca.</u>
          <u xml:id="u-85.10" who="#JanBłachnio">Druga sprawa — problem rozliczania energii cieplnej. Przedsiębiorstwo dostarczające je liczy sobie według licznika zainstalowanego u siebie, wszelkie straty po drodze, awarie idą na koszt odbiorców. Czy to przedsiębiorstwo jest zainteresowane żywotnie w szybkim usuwaniu awarii, w uszczelnianiu przełączy i przewodów?</u>
          <u xml:id="u-85.11" who="#JanBłachnio">Dalej — rozliczanie według powierzchni mieszkania niezależnie od liczby mieszkańców lokalu, to jakże krzywdzące, szczególnie gdy chodzi o emerytów i rencistów. W ich imieniu pytam się — dlaczego, czy nie można tego zmienić. Nie będę przytaczał dalszych przykładów, to wystarczy sądzę, aby poprzeć moją myśl, iż ograniczanie dotacji musi być uprzednio skorelowane zarówno ze wzrostem płac, jak i eliminowaniem niesłusznych z pojęciem zasady społecznej sprawiedliwości rażąco sprzecznych przepisów i zasad.</u>
          <u xml:id="u-85.12" who="#JanBłachnio">Dotacje państwa idą nie tylko na finansowanie i kredytowanie budownictwa, poważna ich część — na pokrycie strat wynikających ze złej jakości wykonawstwa oraz złej jakości materiałów budowlanych. Nikt jakoś nie rozlicza producentów złych rur czy przemarzających elementów ściennych z odpowiedzialności za jakość, nikt nie egzekwuje od nich zwrotu środków, na jakie narazili skarb państwa. Na ocieplanie budynków, na wymianę rur wodociągowych i instalacji centralnego ogrzewania wciąż płyną z budżetu ogromne dotacje dla spółdzielni. Czy ktokolwiek obliczył o ile podnoszą one rzeczywisty, społeczny koszt budowy mieszkań? Sądzę, iż przyjdzie taki czas, że nie będzie go w stanie pokryć ani obywatelska kieszeń, ani państwowy budżet. I przede wszystkim od tego trzeba zacząć uzdrawianie naszego budownictwa.</u>
          <u xml:id="u-85.13" who="#JanBłachnio">Kończąc, pragnę podkreślić, iż posłowie Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego poprą proponowane przez komisje regulacje prawne i wspierać będą inicjatywy i działania Rządu, służące rozwiązaniu palącego problemu mieszkaniowego. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-85.14" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-86">
          <u xml:id="u-86.0" who="#TadeuszPorębski">Proszę sekretarza posła Danutę Pawlikowską o odczytanie komunikatów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-87">
          <u xml:id="u-87.0" who="#DanutaPawlikowska">W dniu dzisiejszym, bezpośrednio po zarządzeniu przerwy w obradach Sejmu, odbędą się posiedzenia:</u>
          <u xml:id="u-87.1" who="#DanutaPawlikowska">Komisji Spraw Samorządowych — w sali nr 106 im. Krajowej Rady Narodowej, Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej — w sali nr 197 im. Adolfa Warskiego, budynek „A”, Komisji Nadzwyczajnej do Kontroli Wdrażania Reformy Gospodarczej — w sali nr 192, budynek „A” Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich — w sali nr 67, Dom Poselski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-88">
          <u xml:id="u-88.0" who="#TadeuszPorębski">Zarządzam 30-minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-88.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 11 min. 25 do godz. 12 min. 05)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-89">
          <u xml:id="u-89.0" who="#JerzyOzdowski">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-89.1" who="#JerzyOzdowski">Kontynuujemy łączną dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-89.2" who="#JerzyOzdowski">Głos ma poseł Bolesław Manowiec.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-90">
          <u xml:id="u-90.0" who="#BolesławManowiec">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! W swoim wystąpieniu chciałbym zatrzymać uwagę obywateli posłów na analizie niektórych wyników działalności budownictwa w 1987 r. Ten dział gospodarki nie zanotował w ubiegłym roku dobrych rezultatów. Mówię tak pomimo, że w sprawozdaniu Komisji Planowania przy Radzie Ministrów czytamy, że średnie roczne tempo wzrostu produkcji globalnej, budownictwa w tych 2 latach było nieco szybsze od przewidywanego w planie. Mówię tak dlatego, że szczegółowa analiza tego sprawozdania dowodzi, że do osiągnięcia tych — według autorów sprawozdania — dobrych wyników przyczynił się sektor prywatny. Ten sektor w ciągu jednego tylko 1987 roku osiągnął wzrost produkcji budowlanej o blisko 10%. I chwała mu za to. Dzięki temu powstało wiele nowych domów jednorodzinnych w miastach i na wsiach oraz wiele budynków gospodarskich dla rolnictwa. Dzięki temu sektorowi wyremontowano wiele domów mieszkalnych, obiektów służby zdrowia oświaty czy handlu.</u>
          <u xml:id="u-90.1" who="#BolesławManowiec">Jak wskazują dane Centralnego Związku Rzemiosła, rzemieślnicze zakłady budowlane mogłyby wykonać znacznie większe zadania. Jednak ich potencjał wykonawczy nie może być w pełni wykorzystany między innymi z powodu niedostatecznego zaopatrzenia materiałowego i sprzętowego. Chciałoby się więc wierzyć, że przygotowane zmiany warunków działania przedsiębiorstw i zakładów pracy pracujących na rzecz budownictwa mieszkaniowego stworzą korzystniejsze warunki w tym zakresie. Taką potrzebę postulowało wielokrotnie Stronnictwo Demokratyczne w swoich uchwałach dotyczących rozwoju rzemiosła.</u>
          <u xml:id="u-90.2" who="#BolesławManowiec">Obywatele Posłowie! To bardzo dobrze, że nie uspołeczniony sektor budowlany w 1987 r. osiągnął tak korzystne warunki w realizacji zadań planowych. Trzeba jednak pamiętać, że jak na razie nie ten sektor ma decydujący wpływ na rozbudowę polskiej gospodarki i polskich miast. Decydujący wpływ na to mają przedsiębiorstwa budownictwa uspołecznionego. One reprezentują podstawowy potencjał produkcyjny, one wykonują 75% produkcji budownictwa krajowego. Tymczasem ich wyniki w 1987 r. były krótko mówiąc złe. Zrealizowały produkcję budowlano-montażową o wartości o ponad 5% niższą od założeń planowych i co gorsza o 2% niższą niż w roku poprzednim, czyli 1986 r. To jest, obywatele posłowie, bardzo niepokojąca sytuacja, tym bardziej, że jak wynika z cytowanej już informacji Komisji Planowania przy Radzie Ministrów już od 3 lat następuje osłabienie tempa wzrostu produkcji globalnej budownictwa.</u>
          <u xml:id="u-90.3" who="#BolesławManowiec">Na rezultaty tej niekorzystnej tendencji nie trzeba długo czekać. Dają one o sobie znać z roku na rok. Mocno zaznaczyły się także w 1987 r. Jednym z tych niekorzystnych wyników spadku tempa wzrostu produkcji budowlanej jest pogorszenie terminowości przekazywania inwestycji zleceniodawcom. W 1987 r. oddano do użytku tylko 63% obiektów planowanych, co oznacza pogorszenie się wskaźnika w stosunku do 1986 r. o 3,5%. Nie muszę przypominać, że oznacza to między innymi niewyprodukowanie pewnej ilości towarów rynkowych na zaopatrzenie ludności, niewyprodukowanie materiałów i wyrobów zaopatrzeniowych, na które czeka przemysł i inne działy gospodarki, a które powinny były wykonać zakłady przewidziane do oddania do eksploatacji w 1987 r.</u>
          <u xml:id="u-90.4" who="#BolesławManowiec">Oczywiście ma to niekorzystny wpływ na stan całej gospodarki, w tym również na stan równowagi rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-90.5" who="#BolesławManowiec">Najwyższa Izba Kontroli w swoim sprawozdaniu przekazanym Komisji Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej, której jestem członkiem stwierdziła, że jest to najniższa od 5 lat realizacja zadań rzeczowych. Jeszcze gorzej przedstawiała się realizacja planu przekazywania do eksploatacji obiektów przemysłowych. Wykonano go tylko w 50%, a na jeszcze niższym poziomie zrealizowano zadania w odniesieniu do inwestycji decydowanych centralnie. Zostały one wykonane tylko w 48,6%. Aż się wierzyć nie chce, że im wyższy stopień priorytetu dla inwestycji, tym gorzej są one wykonywane. Otóż plan oddawania do użytku inwestycji imiennie wymienionych w Centralnym Planie Rocznym w 1987 roku wykonano tylko w 44,9%. Spośród przewidzianych do przekazania 28 zadań imiennych — piszę Najwyższa Izba Kontroli — w rzeczywistości przekazano tylko 13. Przepraszam obywateli posłów za częste posługiwanie się liczbami, ale sądzę że dopiero one trafiają łatwiej do wyobraźni, pozwalają szybciej ocenić powagę sytuacji, a o to przecież nam wszystkim chodzi.</u>
          <u xml:id="u-90.6" who="#BolesławManowiec">Obywatele Posłowie! W tym miejscu trzeba sobie uświadomić, jakie inwestycje są decydowane centralnie i dlaczego niektóre z nich są imiennie wymienione w Centralnym Planie Rocznym. Chodzi oczywiście o obiekty, które mają decydujące znaczenie dla rozwoju całej gospodarki narodowej. Ta ich ranga, przesądza o przyznaniu im szczególnych priorytetów. Jak to się dzieje, że właśnie te inwestycje, na których gospodarce najbardziej zależy, są realizowane najgorzej — trudno naprawdę znaleźć racjonalne wytłumaczenie.</u>
          <u xml:id="u-90.7" who="#BolesławManowiec">Z oceny powyższych wyników nasuwa się złośliwy wniosek, aby inwestycje szczególnie ważne z punktu widzenia strategii gospodarczej kraju były realizowane na normalnych warunkach, bez żadnych priorytetów, a tym, na którym nam nie zależy przyznawać priorytety i obejmować je zamówieniami rządowymi.</u>
          <u xml:id="u-90.8" who="#BolesławManowiec">Wysoki Sejmie! Fakt, że budownictwo uspołecznione jako całość nie zrealizowało w 1987 r. zadań określonych w Centralnym Planie Rocznym nie oznacza, że przedsiębiorstwa budowlano-montażowe miały z tego powodu gorszą sytuację ekonomiczno-finansową. Przeciwnie, 26% rentowności uzyskały przedsiębiorstwa budownictwa produkcyjno-usługowego, w których właśnie wystąpiło pogorszenie wyników produkcyjnych w stosunku do roku 1986. Poprawa rentowności tych przedsiębiorstw odbyła się oczywiście kosztem wysokiego wzrostu cen za roboty budowlano-montażowe. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego wzrost ten wyniósł 125%, przy dopuszczalnym pułapie 117%.</u>
          <u xml:id="u-90.9" who="#BolesławManowiec">Takie windowanie cen powyżej dopuszczalnego pułapu jest możliwe, gdy — jak czytamy w materiale Komisji Planowania przy Radzie Ministrów — przedsiębiorstwa budowlane funkcjonują w warunkach rynku wykonawcy, czyli w sytuacji monopolisty dyktującego inwestorowi warunki, w tym wysokość cen za roboty budowlano-montażowe. Tajemnicą poliszynela jest, że dyktują także inne warunki. Inwestor zaś, głównie przedsiębiorstwo mające na funduszu rozwoju dewaluujące się pieniądze, ucieka z nimi za wszelką cenę w inwestycje. Postępuje podobnie jak myślący rozsądnie, przeciętny obywatel, który nie chce trzymać gorącego pieniądza.</u>
          <u xml:id="u-90.10" who="#BolesławManowiec">Z tego powodu następuje z roku na rok zwiększanie się liczby placów budów, a wobec znacznego niezbilansowania zadań inwestycyjnych z możliwościami produkcyjnymi budownictwa, zaopatrzeniem inwestorskim, cykle inwestycyjne ciągną się latami. Oczywiście obciąża to nadmiernie dochód narodowy olbrzymim zaangażowaniem gospodarki w niezakończonych inwestycjach. W ciągu dwóch omawianych lat wzrosła liczba zadań realizowanych w budownictwie inwestycyjnym z 94,5 tys. do 103 tys. Jak czytamy w sprawozdaniu Komisji Planowania, w minionych dwóch latach nie uzyskano zmniejszenia zaangażowania gospodarki w niezakończonym budownictwie inwestycyjnym i nie uzyskano poprawy sprawności procesów inwestycyjnych. Przypomnę, że osiągnięcie tych właśnie celów poprawy sprawności procesów inwestycyjnych i zmniejszenia zaangażowania nakładów w budownictwie było zadaniem zapisanym do realizacji w uchwale Sejmu o Narodowym Planie Społeczno-Gospodarczym na lata 1986–1990.</u>
          <u xml:id="u-90.11" who="#BolesławManowiec">Obywatele Posłowie! Jeśli mamy oczekiwać poprawy efektywności działalności w sferze inwestycji budowlanych i budownictwie to muszą nastąpić. Skuteczne działania, które doprowadzą do zbilansowania popytu inwestycyjnego z mocami produkcyjnymi budownictwa, o czym wyżej mówiłem. Są to moim zdaniem następujące działania: wprowadzenie mechanizmów ekonomicznych, które doprowadzą do racjonalizacji popytu inwestycyjnego, to znaczy do zbilansowania go z mocami przerobowymi budownictwa i zaopatrzeniem inwestorskim w skali całej gospodarki lub odpowiednie zwiększenie potencjału produkcyjnego budownictwa — można z góry powiedzieć, że ta druga droga w obecnej sytuacji nie wchodzi w rachubę; konkretna realizacja ustaw, których projekty zostały przedstawione Wysokiemu Sejmowi.</u>
          <u xml:id="u-90.12" who="#BolesławManowiec">Pozostaje więc odpowiednie sterowanie polityką inwestycyjną przy pomocy polityki podatkowej i kredytowej, wspieranie przy pomocy ulg pożądanych kierunków inwestowania i hamowanie wyższym opodatkowaniem inwestycji niepierwszoplanowych. Są to metody dobrze znane również u nas i od dawna stosowane w świecie z dobrym skutkiem.</u>
          <u xml:id="u-90.13" who="#BolesławManowiec">Jeśli natomiast nie doprowadzimy do poprawy sprawności inwestowania, polska gospodarka i polskie budownictwo mają małe szanse na poprawę ich kondycji w najbliższych latach. Najwyższa więc pora na zasadnicze decyzje w tym zakresie oraz na skuteczne i konsekwentne działania. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-90.14" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-91">
          <u xml:id="u-91.0" who="#JerzyOzdowski">Głos ma poseł Czesława Burcon.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-92">
          <u xml:id="u-92.0" who="#CzesławaBurcon">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Kontynuujemy dzisiaj dyskusję nad realizacją uchwały Sejmu z 3 lipca 1984 r. w sprawie polityki mieszkaniowej do roku 1990 oraz nad realizacją zadań doraźnych i kierunkowych podejmowanych dla zintensyfikowania budownictwa mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-92.1" who="#CzesławaBurcon">Mój głos jest kolejnym głosem zabieranym w Sejmie przez posłów związkowców, którzy każdorazowo wyrażali poważne zaniepokojenie sytuacją w zakresie budownictwa mieszkaniowego w Polsce. Jednakże sytuacja, w przeciwieństwie do poprzedniej debaty plenarnej i dyskusji poselskiej w komisjach sejmowych, dzisiaj jest taka, że towarzyszy nam głębsza świadomość całej złożoności i groźby obecnej sytuacji, a równocześnie świadomość konieczności podjęcia natychmiastowych i konkretnych działań. Nie pustosłowie, nie kolejne programy, ale działanie, którego niestety nadal często brakuje. I tak przykładowo, minęło pierwsze półrocze 1988 r., a więc okres przewidziany w programie Ministra Ferensztajna na zinwentaryzowanie wolnych terenów, które mogą być przeznaczone pod budownictwo mieszkaniowe. Pół roku minęło, a prac tych w większości województw nawet nie rozpoczęto. Podobnych przykładów jest więcej. Są one znane obywatelom posłom.</u>
          <u xml:id="u-92.2" who="#CzesławaBurcon">Podstawowy problem sprowadza się do tego, by wyegzekwować decyzje Rządu, zlikwidować bariery i hamulce restrukturalizacji budownictwa mieszkaniowego, usunąć niemoc i biurokrację, do których klucz znajduje się w rękach autorów przepisów finansowych i podatkowych. Nie mówię tu nic odkrywczego, gdyż pobieżne przeglądanie naszej codziennej prasy unaocznia, ile złego czynią wadliwe i powszechnie krytykowane uregulowania ekonomiczno-finansowe, ile pożądanych inicjatyw już w zarodku duszonych jest przez fiskusa. Dotyczy to nie tylko budownictwa, ale i innych sfer i dziedzin naszego życia gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-92.3" who="#CzesławaBurcon">Powtórzę za Radą Społeczno-Gospodarczą, że jeżeli faktycznie ma zostać pobudzona inicjatywa gospodarcza, to muszą zostać przebudowane archaiczne mechanizmy ekonomiczno-finansowe, szczególnie w dziedzinie prawa kredytowego, podatkowego i bankowego. Absolutnie nie mogą uspokajać okresowe informacje o postępach we wdrażaniu nowych przepisów reformatorskich. W gremiach związkowych traktujemy to jako przykład rozmijania się teorii z praktyką, jako rozmijanie się życzeń z realiami. Przecież już dzisiaj możemy sobie otwarcie powiedzieć, że planu 5-letniego w budownictwie mieszkaniowym nie wykonamy. A o czym mówią wyniki za 5 miesięcy?</u>
          <u xml:id="u-92.4" who="#CzesławaBurcon">W pierwszym kwartale bieżącego roku oddano więcej mieszkań niż w roku ubiegłym, ale w maju, niestety, mniej. I to właśnie musi wywoływać alarm. Świadczy to bowiem o tym, że wzrost w stosunku do roku ubiegłego uzyskano w wyniku nietypowo łagodnej zimy, dzięki czemu w pierwszym kwartale w zasadzie nie przerywano robót budowlano-montażowych, tak jak to miało miejsce w roku ubiegłym. Ale w maju już wszystko wróciło do normy, to znaczy nastąpił regres. Gdzie więc regulatory ekonomiczne reformy, o których tyle się mówi? Powtórzę więc jeszcze jedno stwierdzenie związkowe, że w budownictwie mieszkaniowym zmarnowaliśmy co najmniej trzy lata. Są to już straty nie do odrobienia. A czy może być inaczej?</u>
          <u xml:id="u-92.5" who="#CzesławaBurcon">Proszę mi wskazać jakąkolwiek gospodarkę na świecie, która mając mniej materiałów, mniej ludzi, mniej i coraz bardziej zużytego sprzętu, będzie uruchamiać więcej budów. A tak właśnie jest u nas. W I kwartale bieżącego roku mieliśmy około 1100 więcej placów budów niż w roku 1987. Liczba ich wynosi już około 20.500; i gdzie tu te regulatory reformy, które skróciłyby cykle produkcyjne, skoncentrowałyby potencjał, obniżyły koszty, zracjonalizowały gospodarność, zwiększyły wydajność, poprawiły organizację, dyscyplinę i jakość robót itd. itd.</u>
          <u xml:id="u-92.6" who="#CzesławaBurcon">Na podstawie tych negatywnych faktów stwierdzam, że zmiany strukturalne w inwestycjach i uporządkowaniu frontu inwestycyjnego mogą bez żadnych dodatkowych środków zwiększyć podaż materiałów i sprzętu dla szeroko rozumianego kompleksu mieszkaniowego. Muszą przy tym zostać natychmiast wprowadzone stymulatory ekonomiczne w miejsce dotychczasowych nakazów. Stymulatory ekonomiczne powodujące opłacalność wdrażania postępu technicznego w budownictwie i w przemysłach zaopatrujących to budownictwo. Nie będziemy wtedy mieć budynków 3–4-krotnie cięższych niż za granicą, energochłonnych, przemarzających, zagrzybionych, zawilgoconych, tak ogromnie kosztownych i w budowie, i w eksploatacji.</u>
          <u xml:id="u-92.7" who="#CzesławaBurcon">W sprawach tych związki zawodowe nie postulują, a żądają natychmiastowych zmian, które prowadziłyby do likwidacji europejskiego skansenu, którym staje się nasze budownictwo i współpracujące z nim przemysły.</u>
          <u xml:id="u-92.8" who="#CzesławaBurcon">Twierdzimy nadal, że olbrzymie, nie wykorzystane rezerwy tkwią w budownictwie indywidualnym, które jest hamowane między innymi mentalnością urzędników. Dlatego właśnie brakuje działek, materiałów, nowoczesnych technologii, typowych projektów preferujących oszczędność, fachowego doradztwa. Dlatego przez 2–3 lata załatwia się formalności w 30 różnych urzędach i wydziałach władz terenowych. Dlatego władze te wprowadzają różne własne regionalne formy rozdzielnictwa, które nic nie poprawiają i nic nie usprawniają. To wszystko powoduje, że mamy ponad 300 tys. rozgrzebanych placów budów, że w roku uzyskujemy jedynie 58–60 tys. nowych domów jednorodzinnych, a buduje się je około 6–7 lat, co jest negatywnym rekordem światowym. Zniesienie podanych barier i doprowadzenie do skróconego cyklu realizacyjnego chociaż o połowę, dałoby rocznie dodatkowo około 60 tys. nowych jednostek mieszkalnych. Można to uzyskać bez żadnych nakładów inwestycyjnych, a jedynie w drodze sensownej organizacji.</u>
          <u xml:id="u-92.9" who="#CzesławaBurcon">Mamy w kraju zarejestrowanych 1720 małych spółdzielni mieszkaniowych. Około tysiąc z nich nie rozpoczęło działalności inwestycyjnej, gdyż nie mogą uzyskać terenów, mają trudności kredytowe, nie wolno im korzystać z zorganizowanego wykonawstwa. Czyżby były gorsze? Napotykają one szereg jeszcze innych typowych barier biurokratycznych wynikających z archaicznego i nonsensownego myślenia. Gdyby je zniesiono i gdyby każda z tych małych spółdzielni mogła oddać chociaż po 50 mieszkań rocznie, to w sumie bez dodatkowych nakładów inwestycyjnych uzyskalibyśmy 50 tys. nowych jednostek mieszkalnych.</u>
          <u xml:id="u-92.10" who="#CzesławaBurcon">Kolejna nie wykorzystana rezerwa, to możliwości tkwiące w budownictwie zakładowym.</u>
          <u xml:id="u-92.11" who="#CzesławaBurcon">Z licznie napływających do OPZZ wystąpień wynika powszechne niezrozumienie tego, dlaczego budownictwo to jest dyskryminowane w stosunku do innych inwestorów; dlaczego nie można doprowadzić do zrównania warunków finansowania. Budownictwo zakładowe ma niższe kredyty, wyższe ich oprocentowanie, krótsze okresy spłat tych kredytów, zerowe umorzenia, pozbawione jest premii gwarancyjnych, wnosi kilkunastokrotnie wyższe opłaty za tereny, musi w pełni finansować z własnych środków infrastrukturę, to znaczy całe osiedlowe budownictwo towarzyszące. Proszę mi wskazać jakiś inny kraj, w którym inwestorów różnicuje się tylko dlatego, że budują w innych formach organizacyjnych, gdzie nie decyduję efektywność wykorzystywania środków, a jakieś dziwne, dla nikogo niezrozumiałe urzędnicze kryteria, gospodarczo i społecznie szkodliwe. W wyniku tej pseudotroski o nowe mieszkania pozbawiamy się ich rocznie w liczbie około 25 tysięcy. Byłyby to mieszkania budowane szybciej, lepiej i taniej, przy wykorzystaniu pomocy sprzętowo-materiałowej zakładów pracy. I tu także nie są potrzebne dodatkowe nakłady inwestycyjne, a jedynie czy aż, zmiany organizacyjne, inne myślenie.</u>
          <u xml:id="u-92.12" who="#CzesławaBurcon">Powstają więc pytania — czy nie wiemy jak? Nie umiemy? Czy też po prostu nie chcemy? Pytania te są w pełni uzasadnione, a podyktowane ogromnym niepokojem szerokich gremiów związkowych, gdyż z przytoczonych tu liczb wynika, że pozbawiamy się rocznie około 135–140 tys. dodatkowych mieszkań to jest więcej niż obecnie oddaje całe budownictwo uspołecznione.</u>
          <u xml:id="u-92.13" who="#CzesławaBurcon">Co wspólnego ma na przykład z reformą nowy system kredytowania budownictwa mieszkaniowego, który swoimi rozwiązaniami zaskoczył społeczeństwo? System, w którym wykonawstwu budowlanemu ekonomicznie opłaca się niegospodarność, bałagan, przekraczanie kosztów, a wszystkie dolegliwości finansowe, jakie z tego tytułu powstaną ma — zgodnie z nowym proreformatorskim uregulowaniem — ponieść przyszły mieszkaniec. Zgodnie z tym uregulowaniem od roku 1990 opłaty miesięczne przy przekroczonych kosztach standardowych będą obciążać mieszkańców kwotami ponad 20-tysięcznymi według dzisiejszych cen. A czy nie ulegną one podwyższeniu? Czy nad tym wszystkim można przejść do porządku dziennego?</u>
          <u xml:id="u-92.14" who="#CzesławaBurcon">Dlatego też w imieniu wszystkich posłów związkowców domagam się, aby o postępach we wdrażaniu reformy zaczęły świadczyć konkretne, materialne fakty, a nie deklaracje, bo sytuacja w budownictwie mieszkaniowym stała się groźna, wręcz dramatyczną. Dziękuję uprzejmie za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-92.15" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-93">
          <u xml:id="u-93.0" who="#JerzyOzdowski">Głos ma poseł Jerzy Goliński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-94">
          <u xml:id="u-94.0" who="#JerzyGoliński">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Problem rozwoju budownictwa mieszkaniowego stał się jednym z najczęściej dyskutowanych tematów przez Wysoką Izbę. Wysoka Izba z zatroskaniem podziela głębokie zaniepokojenie szerokich kręgów społecznych sytuacją mieszkaniową w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-94.1" who="#JerzyGoliński">Na oczach naszego pokolenia odbyło się wiele dyskusji, zdążyliśmy przeżyć wiele budzących nadzieję programów uzdrowienia i rozwoju budownictwa mieszkaniowego. Jest wielce zastanawiający fakt, że im więcej na ten temat się dyskutuje i im więcej tworzy różnorodnych programów, to jednocześnie budujemy mniej mieszkań, budujemy coraz gorzej i relatywnie do ogólnego wzrostu cen coraz drożej.</u>
          <u xml:id="u-94.2" who="#JerzyGoliński">Jeżeli przez parę dziesiątków lat istnieje niemożność rozwiązania problemu mieszkalnictwa i ta niemożność z roku na rok się pogłębia, a czas oczekiwania na samodzielne mieszkanie sięga już w niektórych regionach ponad 20 lat, to zjawisko takie należy uznać za wysoce destruktywne, demontujące ład moralny, społeczny i polityczny w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-94.3" who="#JerzyGoliński">Nie dawniej jak trzy miesiące temu z tego miejsca zwracaliśmy, jako Koło Poselskie „Pax” uwagę, że mieszkanie obok żywności i zdrowia należy do elementarnych potrzeb człowieka.</u>
          <u xml:id="u-94.4" who="#JerzyGoliński">Głód mieszkaniowy w swych skutkach może okazać się o wiele groźniejszy niż głód fizjologiczny. Głód mieszkaniowy uderza bowiem w podstawową komórkę społeczną, jaką jest rodzina i prowadzi do jej rozkładu, a w konsekwencji do rozkładu społeczeństwa. Mieszkanie — dom rodzinny jawi się bowiem jako wartość podstawowa. W wymiarze moralnym zabezpiecza trwałość i. samorealizację rodziny. W wymiarze społecznym wpływa na zdrowy kształt stosunków i więzi społecznych. Zaś w oczach młodej rodziny dostępność w rozsądnym czasie do samodzielnego mieszkania staje się nawet kwestią wiarygodności założeń ustrojowych.</u>
          <u xml:id="u-94.5" who="#JerzyGoliński">Obywatele Posłowie! Wspomniałem, że zdążyliśmy przeżyć wiele programów intensyfikowania budownictwa mieszkaniowego, wiele prób, które nie przyniosły jednak niestety osiągnięcia zamierzonych celów. Wspomniano już, że program z 1972 r. zapowiadał do 1990 r. każdej rodzinie samodzielne mieszkanie i każdej osobie oddzielną izbę. Ale trzeba przypomnieć, że już w pierwszym dziesięcioleciu do zrealizowania zaplanowanych zadań tego programu zabrakło dość sporo, bo aż ponad 360 tys. mieszkań.</u>
          <u xml:id="u-94.6" who="#JerzyGoliński">Równie wysokie aspiracje miał program rządowy z 1982 r., zakładał on osiągnięcie pod koniec bieżącej dekady poziomu budowy 400 tys. mieszkań rocznie.</u>
          <u xml:id="u-94.7" who="#JerzyGoliński">Sejm w 1984 r., a więc 2 lata później, w swej uchwale przyjął znaczne spowolnienie tempa tego wzrostu, zakładając dojście w 1990 r. do poziomu wybudowania już tylko 300 tys. mieszkań.</u>
          <u xml:id="u-94.8" who="#JerzyGoliński">Jeszcze bardziej mizerne okazały się wielkości, jakie zostały przyjęte w NPSG na lata 1986–1990, w którym — jak wiemy — założono wybudowanie od 1 mln 50 tys. do 1 mln 150 tys. nowych lokali mieszkalnych. Powyższy plan stawiał niejako automatycznie wymóg oddawania do użytku każdego roku przeciętnie minimum po 210 tys. mieszkań.</u>
          <u xml:id="u-94.9" who="#JerzyGoliński">Ze sprawozdań z wykonania CPR z lat 1981–1987 wiemy, że możliwości naszego budownictwa mieszkaniowego oscylują zaledwie w granicach 190 tys. mieszkań rocznie. Już dziś należy jasno stwierdzić, że ten mizerny program NPSG w zakresie budownictwa mieszkaniowego nawet na swym najniższym pułapie także nie zostanie zrealizowany. Pozostaje tylko kwestia, w jakiej skali. Znając dotychczasowe wyniki budowlanych trzeba z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że deficyt sięgnie od 50 do 100 tys. mieszkań.</u>
          <u xml:id="u-94.10" who="#JerzyGoliński">Wysoka Izbo! Politykę ocenia się po jej rezultatach, a nie po intencjach. Także politykę mieszkaniową. Do dziś żaden z omawianych programów nie przyniósł zakładanych efektów. Trzeba to ocenić tak; albo jest to zła polityka, albo realizują ją mierni ludzie. W alarmistycznych materiałach z ostatniego posiedzenia Komisji Budownictwa i Polityki Mieszkaniowej Rady Krajowej PRON dowiadujemy się, że kolejne programy ożywienia czy też reanimacji budownictwa mieszkaniowego „kładli i kładą” ci sami ludzie. I tu rysuje się problem pierwszy — problem kadr. Okazuje się bowiem, że złe wdrożenie dobrego pomysłu przynosi czasami więcej szkód aniżeli pożytki.</u>
          <u xml:id="u-94.11" who="#JerzyGoliński">Drugi problem to cel polityki mieszkaniowej. Dotąd różnie szacowano potrzeby mieszkaniowe w Polsce. Prognozy potrzeb mieszkaniowych trzeba jednak odnieść porównywalnie do przeciętnego poziomu europejskiego. Wyraźna większość krajów Europy Zachodniej, a także państwa socjalistyczne, takie jak Czechosłowacja, Węgry i Bułgaria dysponują już zasobami mieszkaniowymi w granicach 400 mieszkań na 1000 mieszkańców.</u>
          <u xml:id="u-94.12" who="#JerzyGoliński">Jako cel polityki mieszkaniowej trzeba przyjąć osiągnięcie tego przeciętnego wskaźnika europejskiego. Takie założenie celu polityki mieszkaniowej przy obecnych zasobach w Polsce 280 mieszkań na 1000 ludności niejako określa automatycznie nasze potrzeby mieszkaniowe. Ich wielkość szacuje się na r. 1990 w granicach 7 mln mieszkań. Na marginesie jednak trzeba dodać, że ten wskaźnik wszystkiego jeszcze nie mówi, np. nie uwzględnia modelu życia i roli w nim mieszkania, demograficznej struktury gospodarstwa domowego, stanu technicznego budynków i mieszkań, standardu lokali, wielkości powierzchni, liczby izb itp. Gdyby te wszystkie kryteria uwzględnić i dokładnie przebadać, niechybnie okazałoby się, że przepaść dzieląca mieszkalnictwo polskie od średniego przeciętnego mieszkalnictwa europejskiego jest znacznie większa.</u>
          <u xml:id="u-94.13" who="#JerzyGoliński">Dla pełnego zobiektywizowania obrazu trzeba także, dodać, że na wymiar naszej sytuacji mieszkaniowej w Polsce duży wpływ miała i ma dynamika demograficzna narodu. Trzeba też wiedzieć, że w okresie powojennym przybyło nas ponad 13 milionów. Ale niezależnie od tego całościowa wizja rozwiązania sytuacji mieszkaniowej w Polsce musi, powinna uwzględniać wszystkie wyżej wymienione elementy. Musi też określać czas realizacji i w moim przekonaniu czas ten nie może był dłuższy niż lat 20.</u>
          <u xml:id="u-94.14" who="#JerzyGoliński">Kolejną sprawą są stabilne zasady finansowania budownictwa mieszkaniowego. Przede wszystkim hasze mieszkalnictwo powinno mieć stosownie do swej rangi społecznej, a także politycznej właściwy udział w nakładach inwestycyjnych. Przyjmowana dziś ustawa o Funduszu Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego wydaje się być rozwiązaniem połowicznym. Docelowo należałoby dążyć do zrealizowania od lat proponowanej koncepcji utworzenia wspierających mieszkalnictwo w Polsce instytucji gospodarczo-bankowych. Chodzi o takie organizmy gospodarczo-bankowe, które z całą swoją zawartością merytoryczną obejmowałyby całościowo kwestie mieszkalnictwa w Polsce. Jednostronne przecenianie „nowego budownictwa” to jedno ze źródeł ciężkich błędów, które popełnia się u nas przez 40 lat i których następstwa dolegliwie odczuwa znaczna większość obywateli naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-94.15" who="#JerzyGoliński">Między innymi główną przyczyną kryzysu w tak zwanym nowym budownictwie jest wieloletnie zaniedbanie inwestycyjnych, remontowych i modernizacyjnych przedsięwzięć w sferze gospodarki komunalnej, a także remontów i modernizacji starych zasobów mieszkaniowych. Profesor Bolesław Malisz już kilkanaście lat temu w swojej teorii progowych ograniczeń rozwoju miast i osiedli jakże słusznie podkreślał ogromną rolę odpowiedniego w stosunku do wzrostu miast i osiedli rozwoju ich infrastruktury techniczno-komunalnej. Dopiero w taki układ należy wpisać jednolity, stabilny system ekonomiczno-finansowy przedsiębiorstw. System mobilizujący wszystkich uczestników procesów inwestycyjnych i remontowych w polskim mieszkalnictwie.</u>
          <u xml:id="u-94.16" who="#JerzyGoliński">Kolejny, a zarazem ostatni problem, jaki chcę jeszcze poruszyć, to sprawa ładu przestrzennego. Pod tym względem panuje w Polsce swoista anarchia, widoczna nawet w porównaniu z takimi krajami, jak NRD czy Czechosłowacja. W Polsce budujemy całe osiedla a nie tylko mieszkania. Trzeba tak rozwiązywać przestrzennie osiedla miejskie i wiejskie, by:</u>
          <u xml:id="u-94.17" who="#JerzyGoliński">— po pierwsze — tworzyły więzi społeczne w miejscu zamieszkania,</u>
          <u xml:id="u-94.18" who="#JerzyGoliński">— po drugie — nie kłóciły się z naturalną kompozycją krajobrazu i by nie naruszały przyrodniczego środowiska. Nadmierny pośpiech w tym zakresie jest złym doradcą. Desperackie wyszukiwanie wolnych miejsc pod zabudowę czyni zazwyczaj więcej szkód niż pożytku, dezorganizuje zabudowę miejską czy wiejską, a także zabiera tereny przeznaczone na inne cele. Konieczne jest zrozumienie i dowartościowanie roli architekta, urbanisty i planisty przestrzennego. Chodzi przecież o to, aby nawet w warunkach niezbyt sprzyjających mogło powstać coś optymalnego.</u>
          <u xml:id="u-94.19" who="#JerzyGoliński">Propozycja przeniesienia ośrodka wydawania inwestycyjnych decyzji lokalizacyjnych na szczebel podstawowy, jak również próby przeniesienia na szczebel wojewódzki decyzji o zmianie przeznaczenia gruntów leśnych i gruntów rolnych, choć w ograniczonym zakresie, na inne cele, mogłyby w przyszłości przynieść nieodwracalne szkody, pogłębić jeszcze bardziej ten nieład przestrzenny. O tych sprawach powinny decydować wysoce, specjalistyczne środowiska profesjonalne. Jeżeli rozwiązanie jakiegoś problemu, gdzie wymagana jest wiedza i odpowiednia kwalifikacja, staje się przedmiotem rozważań bardzo szerokich zbiorowości ludzkich, wtedy prawa zbiorowego myślenia nadają mu kształty zdeformowane.</u>
          <u xml:id="u-94.20" who="#JerzyGoliński">Na zakończenie chcę wyrazić nadzieję, że zasygnalizowane tu kwestie staną się rzeczywiście' przedmiotem głębokich analiz i studiów Rządu. Stowarzyszenie „Pax”, które tu reprezentuję, będzie czynnie współdziałać w poszukiwaniu rozwiązań optymalnych a zarazem racjonalnych. Uczestniczyć w tym będą głównie nasi radni na forum swoich rad narodowych. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-94.21" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-95">
          <u xml:id="u-95.0" who="#JerzyOzdowski">Głos ma poseł Ryszard Tomczewski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-96">
          <u xml:id="u-96.0" who="#RyszardTomczewski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Budownictwo mieszkaniowe wielo-i jednorodzinne przeżywa nadal trudne chwile. Z dostarczonych posłom materiałów dotyczących wykonania planu społeczno-gospodarczego w 1987 r. oraz uwag Najwyższej Izby Kontroli wynikają ważne stwierdzenia.</u>
          <u xml:id="u-96.1" who="#RyszardTomczewski">Rok 1987 przyniósł kolejne niewykonanie planu oddawania mieszkań do użytku. Brak było terenów pod budownictwo mieszkaniowe. Wiele miast i gmin nie posiadało zaktualizowanych ogólnych planów zagospodarowania przestrzennego. Pogorszył się stan infrastruktury technicznej, występowała niespójność planów budownictwa mieszkaniowego z planami budowy urządzeń i obiektów komunalnych, a zwłaszcza ciepłownictwa, oczyszczalni ścieków, ujęć wody.</u>
          <u xml:id="u-96.2" who="#RyszardTomczewski">Rok 1987 to także niepowodzenia w budownictwie jednorodzinnym, które wznoszono na ogół na gruntach nieuzbrojonych, co było przyczyną występujących opóźnień w oddawaniu obiektów do użytku. Bliższa analiza przyczyn niezrealizowania uchwały Sejmu z 3 lipca 1984 r. w sprawie polityki mieszkaniowej do 1990 r. wskazuje także na inne dalsze, ważne problemy.</u>
          <u xml:id="u-96.3" who="#RyszardTomczewski">Produkcja oraz dostawy materiałów i artykułów instalacyjno-sanitarnych nie pokrywały zapotrzebowania. Z uwag NIK wynika, że mimo braku materiałów, występowały liczne przykłady nieracjonalnego i ponadnormatywnego zużycia materiałów, głównie takich jak farby, szkło okienne, cement. Źle funkcjonował system limitów materiałowych i ich rozliczenia. Programy oszczędnościowe nie były prawidłowo realizowane, obniżył się współczynnik wykorzystania nominalnego czasu pracy wielu maszyn budowlanych.</u>
          <u xml:id="u-96.4" who="#RyszardTomczewski">Wysoki Sejmie! Rząd przedłożył program doraźnych i kierunkowych działań, podejmowanych w celu zintensyfikowania budownictwa mieszkaniowego oraz projekty trzech ustaw. Zasługują one na uwagę. Wydaje się, że ich realizacja może przynieść pozytywne efekty. Stronnictwo Demokratyczne uważa, że program rządowy ma charakter otwarty, należy go rozwijać i wzbogacać.</u>
          <u xml:id="u-96.5" who="#RyszardTomczewski">Obywatele Posłowie! Sprawy budownictwa mieszkaniowego i remontów zasobów mieszkaniowych są — zdaniem zgodnej opinii całego polskiego społeczeństwa — źródłem problemów, które wymagają natychmiastowych, nadzwyczajnych działań zarówno centrum, jak i władz terenowych a także współdziałania wszystkich obywateli dla uzyskania potrzebnej ilości mieszkań. To brak mieszkań jest główną przyczyną powodującą tak liczne wyjazdy młodzieży polskiej za granicę. Brak mieszkań ma także swój negatywny wpływ na sprawy rodziny i wychowania dzieci. Rozwiązanie tego trudnego problemu wymaga od Rządu nadzwyczajnych i kompleksowych działań. Trzeba je podjąć jak najszybciej, aby zahamować negatywne zjawiska i osiągnąć pozytywne efekty.</u>
          <u xml:id="u-96.6" who="#RyszardTomczewski">Szybkiego podjęcia wymagają sprawy wzrostu pozycji inwestora, umocnienie jego pozycji tak by był zdolny szybko i sprawnie prowadzić inwestycje. Trzeba więc znieść wszelkiego rodzaju bariery biurokratyczne, związane z rozpoczynaniem budów.</u>
          <u xml:id="u-96.7" who="#RyszardTomczewski">Realizacja stabilnych zasad polityki mieszkaniowej na okres co najmniej do 2000 roku, wymaga zdecydowanego przyspieszenia prac nad przygotowaniem ogólnych planów zagospodarowania przestrzennego, uporządkowania dokumentacji prawnej gruntów, stworzenia banku terenów pod budownictwo wielo-i jednorodzinne. Tereny te trzeba uzbrajać. Brak środków na uzbrojenie terenów powinien być impulsem do dokonania powszechnego przeglądu terenów uzbrojonych. Wyszukane tereny uzbrojone powinny być przekazane pod budownictwo. Wiele uzbrojonych terenów pozostaje w dyspozycji uspołecznionych zakładów pracy, które nie zamierzają w najbliższej przyszłości na nich budować. Odczuwa się także powszechny niedosyt mocy wykonawczych dla uzbrojenia terenów. Wierzę, że ustawa o podejmowaniu działalności gospodarczej oraz ustawa o własności komunalnej a także projektowany podatek stabilizacyjny od niezabudowanych terenów przyczynią się do pozyskania nowych wykonawców i nowych terenów.</u>
          <u xml:id="u-96.8" who="#RyszardTomczewski">Problem domów w ośrodkach miejskich i strefach podmiejskich, można złagodzić przez inną niż dotychczas politykę terenami. Uważam za pożądane, aby na terenach miejskich i podmiejskich, które zostały wykupione przez administrację terenową, wprowadzić zasadę, że budownictwo jednorodzinne można realizować w formie zwartej, chyba że ze względów przestrzennych organ administracji państwowej o właściwości ogólnej postanowi inaczej. Realizacja tej zasady umożliwi zwiększenie budowy liczby mieszkań na określonym terenie 3-krotnie. Zasadę tę wprowadzono w woj. włocławskim i dla przykładu podam, że na terenie, na którym pierwotnie było możliwe wybudowanie 30 domków, uzyskano według projektu profesora Tobolczyka z Politechniki Warszawskiej, lokalizację 93 domków. Nie uzasadniam tutaj licznych racji ekonomicznych.</u>
          <u xml:id="u-96.9" who="#RyszardTomczewski">Wysoki Sejmie! Wybudowanie 300 tys. nowych mieszkań rocznie, a w przyszłości 400 tys. oznacza, że musi zostać rozwiązany problem zrównoważenia rynku materiałów budowlanych. Trzeba więc sięgnąć po nowe, a także znane technologie materiałowo-i energooszczędne. Jest koniecznością odejście od wielkiej płyty, zastępowanie jednych materiałów innymi np. papy dobrą dachówką. Konieczne jest dokonanie analizy funkcjonowania fabryk domów, zmiana ich profilu produkcji oraz likwidacja nierentownych. Nowe technologie, to inne źródła zasilania w nośniki energetyczne, inaczej rozwiązane problemy terenów. Te sposoby znane są w większości krajów europejskich.</u>
          <u xml:id="u-96.10" who="#RyszardTomczewski">W naszym kraju na 1 metr kwadratowy powierzchni użytkowej zużywa się od 3 do 4,6 razy więcej energii, a w Warszawie nawet od 3,75 do 5,6 razy więcej energii, niż w krajach wysoko rozwiniętych. Dom jednorodzinny u nas waży od 500–600 ton a na Zachodzie od 150–250 ton. Skutki społeczne, gospodarcze i polityczne takiego budowania są jasne. Można z tych samych materiałów budować więcej i lepiej ogrzanych mieszkań. Trzeba inaczej projektować i inaczej budować budynki wielo-i jednorodzinne.</u>
          <u xml:id="u-96.11" who="#RyszardTomczewski">Jest pewien problem w sferze budownictwa. Jest to sprawa infrastruktury towarzyszącej, to znaczy sieć handlowa, sieć łączności, sieć energetyczna, sieć kanalizacyjna, wodociągowa itp. nie mówiąc już o telewizji przewodowej, Otóż jakie są koszty infrastruktury w stosunku do kosztów czystej kubatury? Jaka jest ekonomika tej infrastruktury i kryteria optymalizacji jej przestrzenno-strukturalnej konfiguracji w miastach? Czy może ona być rozdrobniona czy obowiązywać tu powinna rozsądna aglomeracja pod kątem optymalnych kosztów i materiałochłonności, a także możliwości konserwacji i prawidłowej eksploatacji? Ta sprawa powinna ulec dokładnej analizie techniczno-ekonomicznej.</u>
          <u xml:id="u-96.12" who="#RyszardTomczewski">Odbudować trzeba zakłady ceramiki budowlanej oraz zakłady produkujące deficytowe materiały i wyroby dla budownictwa. Aby to jednak mogło się stać trzeba wprowadzić system podatkowy, stymulujący produkcję tych materiałów na długi okres czasu. Należy przyjąć rozszerzoną formułę zwolnień producentów wszystkich sektorów od podatku dochodowego do 10 lat z możliwością przedłużenia tego okresu, aż do całkowitego nasycenia rynku określonym wyrobem. Szczególnymi preferencjami powinni być objęci producenci energooszczędnych materiałów budowlanych nowej generacji oraz twórcy i projektanci wdrażający nowe energooszczędne technologie.</u>
          <u xml:id="u-96.13" who="#RyszardTomczewski">Zadania postawione przed budownictwem wymagają od Rządu podejmowania działań sprzyjających rozwojowi wykonawstwa budowlanego we wszystkich sektorach. Muszą to być też takie same stabilne warunki, jak dla przedsiębiorstw produkujących materiały budowlane, czy też przygotowujących tereny pod budownictwo.</u>
          <u xml:id="u-96.14" who="#RyszardTomczewski">W większy niż dotychczas sposób wykorzystać należy rzemiosło. Jest to drugi po resorcie budownictwa potencjał wykonawczy, a także licznie powstające spółki budowlane. Szybki bowiem przyrost efektów w budownictwie osiąga się na świecie nie przez rozbudowywanie kapitałochłonnego budownictwa kombinatowego, lecz przez przyrost małych i średnich przedsiębiorstw. Także u nas w Polsce budownictwo indywidualne miast i wsi wytworzyło tyle samo metrów kwadratowych powierzchni użytkowej mieszkań, co budownictwo państwowe.</u>
          <u xml:id="u-96.15" who="#RyszardTomczewski">Warunkiem zwiększenia Udziału wszystkich sektorów w realizacji budownictwa mieszkaniowego jest pilne doskonalenie systemu ekonomiczno-finansowego. Musi on być rzeczywiście motywacyjny. W szczególności w przedsiębiorstwach państwowych należy stworzyć zasady motywacyjne podobne do innych sektorów. Trzeba znieść podatek od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń. Inaczej nie zahamujemy odpływu kadr z przedsiębiorstw państwowych do innych działów gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-96.16" who="#RyszardTomczewski">Nadal bowiem średnia płaca w budownictwie jest niższa od średniej płacy w gospodarce narodowej.</u>
          <u xml:id="u-96.17" who="#RyszardTomczewski">Mówiąc o systemie ekonomiczno-finansowym trzeba stwierdzić, że podstawowym warunkiem postępu w budownictwie jest obniżenie podatku dochodowego, co najmniej o 2/3 na okres 10 lat. Wysoki podatek dochodowy jest hamulcem zwiększania obrotów przez wszystkie sektory, w szczególności zaś w rzemiośle. Obniżenie podatku przyczyni się także do wzrostu usprzętowienia, wzrostu wydajności, a w konsekwencji zaowocuje faktycznie wyższymi podatkami, które wpłyną do budżetu państwa.</u>
          <u xml:id="u-96.18" who="#RyszardTomczewski">Stan usprzętowienia wszystkich sektorów jest niewystarczający. Wyeksploatowanie sprzętu sięga 80%. Również dostęp do sprzętu różnych sektorów jest niejednakowy. Konieczne jest pozostawienie w dyspozycji przedsiębiorstw amortyzacji dla zabezpieczenia odbudowy zdekapitalizowanych środków produkcji.</u>
          <u xml:id="u-96.19" who="#RyszardTomczewski">Obywatele Posłowie! Ustawy, które dzisiaj uchwalimy zmierzają w wielu przypadkach do rozwiązania lub złagodzenia nabrzmiałego problemu społecznego. Problem mieszkaniowy jest obecnie podstawowym problemem społecznym. Nie rozwiążemy go bez szerokiego uspołecznienia. Trzeba stworzyć realne perspektywy, na które czeka społeczeństwo, zwłaszcza młode.</u>
          <u xml:id="u-96.20" who="#RyszardTomczewski">Niezbędne są systemowe działania nadzwyczajne ze szczególnym uwzględnieniem roli i znaczenia postępu naukowo-technicznego, nowych technologii, nowych uregulowań podatkowych. Chodzi o to, aby kolejny raz nasze społeczeństwo nie było pocieszane doraźnymi częściowymi rozwiązaniami w sprawach budownictwa. Trzeba problemom budownictwa mieszkaniowego nadać najwyższą ponadresortową rangę z ustawowymi gwarancjami.</u>
          <u xml:id="u-96.21" who="#RyszardTomczewski">Rząd na naradzie nowo wybranych przewodniczących rad narodowych wypowiedział zdecydowaną wolę rozwiązania tego problemu. Jestem zdania, że obecna sytuacja jest nadzwyczajna i wymaga nadzwyczajnych działań. Rząd powinien przy rozwiązywaniu tych problemów korzystać z nadzwyczajnych uprawnień udzielonych przez Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-96.22" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-97">
          <u xml:id="u-97.0" who="#JerzyOzdowski">Na pytania zgłoszone w toku dyskusji odpowie obecnie podsekretarz stanu w Ministerstwie Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa Lucjan Mieczkowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-98">
          <u xml:id="u-98.0" who="#LucjanMieczkowski">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! W związku z zapytaniem posła Chodkowskiej zgłoszonym w toku debaty poselskiej — czy Rząd nie mógłby skorzystać ze swych specjalnych uprawnień dla odblokowania trudności w pozyskiwaniu terenów pod budownictwo mieszkaniowe, chciałbym wyjaśnić.</u>
          <u xml:id="u-98.1" who="#LucjanMieczkowski">Jednym z podstawowych warunków udostępniania terenów pod budownictwo, w tym budownictwo mieszkaniowe jest dysponowanie zatwierdzonym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Jak Wysokiej Izbie wiadomo wymóg ustawowy wynikający z ustawy o planowaniu przestrzennym stanowi, że miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego dla wszystkich miast i gmin w Polsce powinny być sporządzone do końca bieżącego roku. Stan na dzień 31 marca bieżącego roku według danych przekazanych przez urzędy wojewódzkie był w tej dziedzinie następujący. Jeśli chodzi o miasta — sporządzonych planów z 815 miast nie miało 2,8% miast, i jeśli chodzi o gminy z istniejących 2 122 gmin sporządzonych planów w tymże terminie nie miało 19,1%. Nawiązuję także w tym miejscu do kwestii poruszonych w tej sprawie przez posła Tomczewskiego. W statystyce, którą tutaj zacytowałem pomijam naturalnie problem stałych przeglądów a w wyniku tego często aktualizacji planów, które wynikają z ustawowego wymogu przeglądania i ewentualnej weryfikacji planów co 5 lat. Jest to bowiem proces ciągły.</u>
          <u xml:id="u-98.2" who="#LucjanMieczkowski">Z informacji nadsyłanych do Ministerstwa przez urzędy wojewódzkie wynika, że niemal wszystkie województwa zdołają doprowadzić do sporządzenia planów do końca bieżącego roku co stanowić będzie w stosunku do niezadowalającej sytuacji z lat ubiegłych bardzo wyraźny postęp.</u>
          <u xml:id="u-98.3" who="#LucjanMieczkowski">Niezależnie od gotowości miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego decydujące znaczenia dla dysponowania przez inwestorów terenem ma oczywiście usprawnienie procesu pozyskiwania gruntów. Kierując się taką potrzebą Rząd przedłożył Wysokiej Izbie wraz z programem działań doraźnych i kierunkowych dla zintensyfikowania budownictwa mieszkaniowego pakiet projektów ustaw, w tym o zmianie ustaw: o planowaniu przestrzennym, o ochronie gruntów rolnych i leśnych i o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Proponowane w tych projektach zmiany ukierunkowane zostały między innymi na usprawnienie procedur, a w konsekwencji przyspieszenie procesu pozyskiwania gruntów pod budownictwo mieszkaniowe. Jak przedstawił to w toku porannej debaty poseł sprawozdawca Józef Szawiec komisje sejmowe odniosły się do tych propozycji rządowych przychylnie z wyjątkiem proponowanej przez Rząd zmiany paragrafu 7 w ustawie o ochronie gruntów rolnych i leśnych, której intencją było właśnie przyspieszenie uzgodnień dotyczących przeznaczania terenów pod budownictwo mieszkaniowe. Ponadto dla usprawniania procesu pozyskiwania gruntów pod budownictwo mieszkaniowe Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa spowodował dokonanie w bieżącym roku przez wojewodów przeglądów terenów z przeznaczeniem pod budownictwo mieszkaniowe.</u>
          <u xml:id="u-98.4" who="#LucjanMieczkowski">Z informacji nadesłanych przez wojewodów, przeglądy te dokonane z udziałem czynnika społecznego, przedstawicieli PRON, organizacji młodzieżowych, komitetów osiedlowych, pozwoliły zarówno uściślić skalę potrzeb na tym odcinku, jak i ukierunkować niezbędne działania. Korzystam przy tej okazji, aby poinformować posła Czesławę Burcon, że we wszystkich województwach przeglądy takie zostały nie tylko rozpoczęte, ale i zakończone. Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa wystąpił także z inicjatywą powoływania specjalistycznych przedsiębiorstw dla pozyskiwania gruntów i ich przygotowywania pod budownictwo. Z informacji nadesłanych przez wojewodów wynika, że proces tworzenia tych jednostek w różnych formach organizacyjnych: przedsiębiorstwa, spółki, zakłady, jest w toku. Szereg wojewodów poinformowało o przystąpieniu do zorganizowania takich jednostek. Wreszcie resort przygotowuje także wprowadzenie systemu stałego, systematycznego nadzorowania przebiegu przekazywania terenów pod budownictwo przy przywiązaniu szczególnej wagi do budownictwa jednorodzinnego. W tym stanie rzeczy, nie negując wielkiego znaczenia gospodarki gruntami, a także skutków oddziaływania tej gospodarki na budownictwo mieszkaniowe, w ocenie resortu nie zachodzi aktualnie potrzeba skorzystania akurat na tym odcinku ze szczególnych uprawnień Rządu. Dziękuję za uwagę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-99">
          <u xml:id="u-99.0" who="#JerzyOzdowski">Lista mówców została wyczerpana.</u>
          <u xml:id="u-99.1" who="#JerzyOzdowski">Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-99.2" who="#JerzyOzdowski">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-99.3" who="#JerzyOzdowski">Komisja Budownictwa Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej oraz Komisja Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów przedstawiły projekt uchwały w sprawie wniesionej przez Rząd informacji o realizacji uchwały Sejmu z dnia 3 lipca 1984 r. w sprawie polityki mieszkaniowej do 1990 r. oraz w sprawie programu realizacji zadań doraźnych i kierunkowych podejmowanych w celu zintensyfikowania budownictwa mieszkaniowego. Projekt tej uchwały zawarty jest w druku nr 358.</u>
          <u xml:id="u-99.4" who="#JerzyOzdowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-99.5" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-99.6" who="#JerzyOzdowski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-99.7" who="#JerzyOzdowski">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-99.8" who="#JerzyOzdowski">Stwierdzam, że Sejm uchwałę podjął jednomyślnie.</u>
          <u xml:id="u-99.9" who="#JerzyOzdowski">Obecnie przystępujemy do głosowania nad projektami ustaw.</u>
          <u xml:id="u-99.10" who="#JerzyOzdowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o zmianie ustawy o planowaniu przestrzennym wraz z poprawkami proponowanymi przez Komisję Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej; Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów oraz Komisję Prac Ustawodawczych wraz z dodatkowymi poprawkami zgłoszonymi przez posła sprawozdawcę — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-99.11" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-99.12" who="#JerzyOzdowski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-99.13" who="#JerzyOzdowski">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-99.14" who="#JerzyOzdowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o planowaniu przestrzennym jednomyślnie.</u>
          <u xml:id="u-99.15" who="#JerzyOzdowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o Funduszu Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego wraz z poprawkami proponowanymi przez Komisję Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej; Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów oraz Komisję Prac Ustawodawczych — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-99.16" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-99.17" who="#JerzyOzdowski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-99.18" who="#JerzyOzdowski">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-99.19" who="#JerzyOzdowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o Funduszu Rozwoju Budownictwa Mieszkaniowego przy dwóch głosach przeciwnych.</u>
          <u xml:id="u-99.20" who="#JerzyOzdowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o zmianie ustawy o Funduszu Zmian Strukturalnych w Przemyśle wraz z poprawkami proponowanymi przez Komisję Budownictwa Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej; Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów oraz Komisję Prac Ustawodawczych — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-99.21" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-99.22" who="#JerzyOzdowski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-99.23" who="#JerzyOzdowski">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-99.24" who="#JerzyOzdowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o Funduszu Zmian Strukturalnych w Przemyśle przy 6 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-99.25" who="#JerzyOzdowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych w brzmieniu proponowanym przez Komisję Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej; Komisję Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Komisję Prac Ustawodawczych — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-99.26" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-99.27" who="#JerzyOzdowski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-99.28" who="#JerzyOzdowski">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-99.29" who="#JerzyOzdowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych przy 2 głosach przeciwnych i 7 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-99.30" who="#JerzyOzdowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości wraz z poprawkami proponowanymi przez Komisję Budownictwa. Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej;</u>
          <u xml:id="u-99.31" who="#JerzyOzdowski">Komisję Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Komisję Prac Ustawodawczych wraz z dodatkowymi poprawkami zgłoszonymi przez posła sprawozdawcę — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-99.32" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-99.33" who="#JerzyOzdowski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-99.34" who="#JerzyOzdowski">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-99.35" who="#JerzyOzdowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości przy jednym głosie wstrzymującym się.</u>
          <u xml:id="u-99.36" who="#JerzyOzdowski">Przystępujemy do punktu 7 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Obrony Narodowej oraz Komisji Prac Ustawodawczych o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (druki nr 350 i 359).</u>
          <u xml:id="u-99.37" who="#JerzyOzdowski">Głos ma sprawozdawca poseł Jerzy Wilk.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-100">
          <u xml:id="u-100.0" who="#JerzyWilk">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Mam zaszczyt, w imieniu Komisji Obrony Narodowej i Komisji Prac Ustawodawczych, przedstawić Wysokiej Izbie główne kierunki proponowanych zmian w ustawie z 21 listopada 1987 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wniesione przez Rząd z inicjatywy Ministra Obrony Narodowej.</u>
          <u xml:id="u-100.1" who="#JerzyWilk">Nasza Konstytucja stanowi, że obrona ojczyzny jest najświętszym obowiązkiem każdego obywatela. Powinność ta jest konstytucyjnie nadrzędna wobec innych obowiązków obywatelskich, wiąże się nierozłącznie z obroną własnego państwa. Ustawa zasadnicza nadaje z kolei szczególną rangę służbie wojskowej, służbie wojska ojczyźnie i narodowi swemu. Określa ją mianem zaszczytnego obowiązku patriotycznego. Sądzę, że znaczenie tej służby w świadomości naszego społeczeństwa dobrze oddają słowa wypowiedziane kiedyś przez posła na Sejm PRL, pułkownika Zbigniewa Załuskiego: „Losy i uczucia żadnego narodu nie są tak ściśle związane z jego wojskiem, jak losy i uczucia narodu polskiego”. Hierarchizacja tych wartości znajduje stosowne odzwierciedlenie w proponowanej dzisiaj nowelizacji ustawy z 1967 r.</u>
          <u xml:id="u-100.2" who="#JerzyWilk">Sens i istota ustawy zawarte są już w jej nazwie. Akcentuje ona powszechność obrony ojczyzny, jako zasadę konstytucyjnego obowiązku zarówno władzy, jak i obywateli. Projekt ustawy obok konstytucyjnie preferowanej służby wojskowej stwarza nowe możliwości spełniania powinności obronnych w formie służby zastępczej, poza siłami zbrojnymi. Nowe rozwiązania, jak i modyfikacja stosowanych dotychczas form zastępczych są podstawowym celem przedstawionej Wysokiej Izbie nowelizacji ustawy o powszechnym obowiązku obrony PRL.</u>
          <u xml:id="u-100.3" who="#JerzyWilk">Obowiązująca ustawa ma prawie 21 lat.</u>
          <u xml:id="u-100.4" who="#JerzyWilk">Przeprowadzona w 1979 r. nowelizacja tego aktu prawnego umożliwiła spełnianie przez obywateli powinności służby wojskowej także w formach zastępczych przez odbywanie: „zastępczej służby poborowych” oraz „zasadniczej służby w obronie cywilnej”. Pełną charakterystykę tych służb przedstawiono obywatelom posłom w uzasadnieniu. Dotychczasowa regulacja zastępczych form ma jednak ograniczony zasięg, gdyż kierowanie do tych służb odbywa się z urzędu przy decydującej roli organu wojskowego i zawężonych ustawowo możliwościach wyboru przez obywatela.</u>
          <u xml:id="u-100.5" who="#JerzyWilk">Ocena aktualnie obowiązujących ustawowych ustaleń wskazuje na potrzebę dokonania zmian w systemie i formach służb zastępczych, dostosowania ich do wymogów naszych czasów, do tendencji i kierunków zmian występujących w kraju i na świecie. Najważniejsze z nich to:</u>
          <u xml:id="u-100.6" who="#JerzyWilk">— charakter i tempo przemian społeczno-politycznych zachodzących w kraju,</u>
          <u xml:id="u-100.7" who="#JerzyWilk">— poszukiwanie formuły, godzenia interesu ogólnospołecznego z jednostkowym,</u>
          <u xml:id="u-100.8" who="#JerzyWilk">— pozytywne tendencje, odprężeniowe w stosunkach Wschód-Zachód mimo utrzymujących się zagrożeń militarnych,</u>
          <u xml:id="u-100.9" who="#JerzyWilk">— nasza obronna doktryna wojenna i wynikająca z niej zasada niezbędnej wystarczalności obrony kraju,</u>
          <u xml:id="u-100.10" who="#JerzyWilk">— systematyczne doskonalenie struktur organizacyjnych sił zbrojnych i jakościowych wskaźników efektywności służby wojskowej,</u>
          <u xml:id="u-100.11" who="#JerzyWilk">— korzystne prognozy demograficzne dotyczące przyszłych roczników poborowych.</u>
          <u xml:id="u-100.12" who="#JerzyWilk">Są to główne czynniki określające realia rzeczywistości społeczno-politycznej i militarnej kraju. Wszystkie te czynniki, a także zdobyte doświadczenia pozwalają na poszerzenie form spełniania obowiązku obrony ojczyzny, umożliwiając wprowadzenie służby zastępczej.</u>
          <u xml:id="u-100.13" who="#JerzyWilk">Stąd proponowany artykuł 205 a) stanowi:</u>
          <u xml:id="u-100.14" who="#JerzyWilk">— ustęp 1. „Poborowi przeznaczeni do zasadniczej służby wojskowej, zasadniczej służby w obronie cywilnej lub długotrwałego przeszkolenia wojskowego, którzy nie korzystają z odroczenia służby wojskowej mogą, ze względu na przekonania religijne, albo wyznawane zasady moralne, występować do rejonowej komisji poborowej z pisemnymi wnioskami o skierowanie ich do odbycia służby zastępczej”.</u>
          <u xml:id="u-100.15" who="#JerzyWilk">— ustęp 2. „Służba zastępcza polega na wykonywaniu w czasie pokoju prac na rzecz ochrony środowiska, opieki społecznej oraz gospodarki komunalnej lub gospodarki wodnej”.</u>
          <u xml:id="u-100.16" who="#JerzyWilk">— ustęp 3. „Czas trwania służby zastępczej wynosi trzydzieści sześć miesięcy, a dla absolwentów szkół wyższych dwadzieścia cztery miesiące”.</u>
          <u xml:id="u-100.17" who="#JerzyWilk">Pragnę podkreślić, że kierunki nowelizacji ustawy są w pełni zgodne z poglądami wyrażanymi na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych i innych organizacji międzynarodowych, a w szczególności zaś odpowiadają treści rezolucji nr 46 z 1987 r. podjętej przez Komisję Praw Człowieka ONZ, która zaapelowała do państw członkowskich o rozważenie możliwości wprowadzenia różnych form służby zastępczej dla osób, którym konflikt sumienia nie pozwala realizować tradycyjnie pojmowanych obowiązków służby wojskowej. Warto podkreślić, że stanowisko to koresponduje z unormowaniami ratyfikowanego przez Polskę Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, który w art. 8 głosi, że nie są pracą przymusową lub obowiązującą wszelkie świadczenia o charakterze wojskowym w krajach uznających uchylanie się od służby wojskowej ze względów religijnych, wszelkie świadczenia na rzecz państwa wymagane przez ustawę od osób uchylających się.</u>
          <u xml:id="u-100.18" who="#JerzyWilk">Wyniki szerokiego zakresu prac analitycznych i porównawczych wykonanych w toku prac nowelizacyjnych pozwalają stwierdzić, że w przedłożonych Wysokiemu Sejmowi propozycjach zagwarantowana jest równość traktowania obywateli, równość ich obowiązków i praw.</u>
          <u xml:id="u-100.19" who="#JerzyWilk">Porównawczo można podać, że obecnie stosowane rozwiązania służby zastępczej w krajach zachodnich są niejednolite. Może ona być odbywana w armii — lecz bez broni — lub formacjach wojskowych nie przeznaczonych do bezpośredniego użycia w walkach, albo też całkowicie poza siłami zbrojnymi, na przykład poborowym oferuje się jako służbę zastępczą pracę w przemyśle zbrojeniowym, wykonywanie obowiązków straży granicznej lub policji. Czas trwania służby zastępczej jest tam 1,5—2-krotnie dłuższy od zasadniczej służby wojskowej. Stosowane są także różnego rodzaju ograniczenia wobec osób pełniących zastępczą służbę, jak na przykład zakaz pracy z dziećmi lub w organizacjach młodzieżowych.</u>
          <u xml:id="u-100.20" who="#JerzyWilk">Obywatele Posłowie! Jak już wspomniałem, służba zastępcza przeznaczona byłaby wyłącznie dla poborowych, którzy ze względu na przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne pragną wywiązać się z obowiązku obrony kraju w formie innej niż zasadnicza służba wojskowa lub zasadnicza służba w obronie cywilnej, a w odniesieniu do absolwentów szkół wyższych — długotrwałe przeszkolenie wojskowe. O demokratycznym charakterze tego przepisu świadczy to, że o skierowaniu osób do służby zastępczej orzekałyby na podstawie ich umotywowanych wniosków rejonowe komisje poborowe z udziałem przedstawicieli delegowanych przez właściwe lokalne prezydia rad narodowych i organy Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego. Pozwoli to komisjom mieć lepsze rozeznanie o charakterze i treści motywów osób zainteresowanych tą służbą oraz zapobiegać ewentualnym próbom nadużywania przepisów ustawy. Przewiduje się także instancję odwoławczą — wojewódzkie komisje poborowe, również z odpowiednią reprezentacją czynnika społecznego, co powinno zapewnić wysoką kompetencyjność i obiektywizm podejmowanych decyzji.</u>
          <u xml:id="u-100.21" who="#JerzyWilk">Jak wynika z cytowanego projektu artykułu 205 a, wymiar służby zastępczej wynosiłby: 36 miesięcy dla poborowych podlegających obowiązkowi odbycia 2-letniej zasadniczej służby wojskowej lub zasadniczej służby w obronie cywilnej oraz 24 miesiące dla poborowych, absolwentów szkół wyższych, podlegających obowiązkowi odbycia długotrwałego 12-miesięcznego przeszkolenia wojskowego.</u>
          <u xml:id="u-100.22" who="#JerzyWilk">Wydłużenie czasu służby zastępczej stosowane jest we wszystkich krajach, gdzie ona funkcjonuje. Uzasadnia się jej znaczenie mniejszą uciążliwością od służby wojskowej, a także faktem, że poborowi spełniający obowiązek obronny poza siłami zbrojnymi, nie uzyskują kwalifikacji i umiejętności wymaganych od żołnierzy, co w konsekwencji sytuuje ich w czasie przebywania w rezerwie w pozycji mniej obciążonej w porównaniu z rezerwistami, którzy odbyli służbę wojskową czy służbę w obronie cywilnej. Przedłużony okres służby zastępcze j jest więc także ekwiwalentem zwiększonych obowiązków nakładanych na wspomniane kategorie żołnierzy rezerwy.</u>
          <u xml:id="u-100.23" who="#JerzyWilk">W projekcie ustawy przewidziano, że osoby zakwalifikowane do odbycia służby zastępczej kierowane będą do niej przez organy cywilne — wydziały urzędów wojewódzkich właściwych w sprawach zatrudnienia. Służba zastępcza byłaby pełniona w uspołecznionych cywilnych zakładach pracy i polegałaby na wykonywaniu społecznie i gospodarczo użytecznych prac, zwłaszcza, jak cytowałem, na rzecz ochrony środowiska naturalnego, opieki społecznej oraz gospodarki komunalnej i wodnej, czyli tam, gdzie byłaby ona szczególnie społecznie przydatna, a gdzie równocześnie występują dotkliwe niedobory w zatrudnieniu.</u>
          <u xml:id="u-100.24" who="#JerzyWilk">Ogólny nadzór nad odbywaniem służby zastępczej pełniłby Minister Pracy i Polityki Społecznej. Jest to konsekwencją wyłączenia służby ze struktur wojskowych. Zakłada się, że w czasie pełnienia tej służby poborowy nie będzie miał statusu pracownika, ale otrzyma świadczenia o łącznej wartości podobnej do kosztów utrzymania żołnierza zasadniczej służby wojskowej. Za wydajną pracę może otrzymać premię miesięczną. W odpowiednim zakresie przysługiwałyby mu także świadczenia socjalne z zakładu pracy. Na podkreślenie zasługuje utrzymanie wobec tych osób tzw. „szczególnych uprawnień”, analogicznych jak w przypadku żołnierzy niezawodowych.</u>
          <u xml:id="u-100.25" who="#JerzyWilk">Obywatele Posłowie! Proponowana służba zastępcza stanowić ma — obok zasadniczej służby wojskowej i zasadniczej służby w obronie cywilnej — trzeci segment systemu służby spełnianej przez osoby objęte ustawą o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-100.26" who="#JerzyWilk">Osoby przeznaczone do dwóch pierwszych rodzajów służby podlegają identycznym dyspozycjom i sankcjom karnym za przestępstwa przeciwko obowiązkowi pełnienia tych służb. Projekt ustawy przewiduje dla służby zastępczej podobne ustalenia i rygory, jak w odniesieniu do zasadniczej służby wojskowej i zasadniczej służby w obronie cywilnej. Rozwiązanie to jest uzasadnione, gdyż osoba podlegająca obowiązkowi służby wojskowej, która z pobudek osobistych deklaruje gotowość spełnienia jej w formie zastępczej, po czym uchyla się od wykonania dobrowolnie przyjętego zobowiązania, nie powinna korzystać z łagodniejszych rygorów odpowiedzialności za ten czyn. Odpowiada to zasadzie prawnej i poczuciu sprawiedliwości, że jeżeli istnieje jeden obowiązek, to musi istnieć jedna odpowiedzialność za jego naruszenie.</u>
          <u xml:id="u-100.27" who="#JerzyWilk">Warto jednocześnie zaznaczyć, że we wszystkich krajach odmowa pełnienia służby zastępczej jest karana, w niektórych długoletnim pozbawieniem wolności. W części tych państw osoby uchylające się od wszelkiej służby spotykają trwałe, rozciągające się na całe życie przykre konsekwencje, jak na przykład ograniczenia paszportowe lub w dostępie do instytucji oświatowych, zakaz obejmowania urzędów państwowych, a także restrykcje w sferze praw wyborczych.</u>
          <u xml:id="u-100.28" who="#JerzyWilk">Wysoka Izbo! Rekomendowane zmiany w ustawie oraz konieczne nowelizacje przepisów wykonawczych mają istotny wymiar społeczno-polityczny, wojskowy, ekonomiczny i moralny. „Służba zastępcza” odbywana poza siłami zbrojnymi rozszerzy wydatnie paletę możliwości spełniania patriotycznego obowiązku przez tych obywateli, którzy wnioski o skierowanie do takiej służby motywują swymi głęboko ugruntowanymi przekonaniami religijnymi lub wyznawanymi zasadami moralnymi. Wprowadzenie „służby zastępczej” będzie jeszcze jednym dowodem demokratyzacji życia kraju, poszanowania przekonań i poglądów obywateli, przestrzegania przez nasze państwo konwencji i zaleceń Organizacji Narodów Zjednoczonych i innych organizacji międzynarodowych, dotyczących praw obywatelskich i politycznych. Przemiany w ustawie odpowiadają także zasadom funkcjonowania reformowanej gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-100.29" who="#JerzyWilk">Wysoki Sejmie! Kolejne proponowane zmiany w ustawie dotyczą:</u>
          <u xml:id="u-100.30" who="#JerzyWilk">— skrócenia czasu pełnienia zasadniczej służby wojskowej z 3 do 2 lat w Marynarce Wojennej oraz w wojskach rakietowych i radiotechnicznych;</u>
          <u xml:id="u-100.31" who="#JerzyWilk">— modyfikacji odbywania zasadniczej służby w obronie cywilnej z założeniem, że do tej służby kierowano by, podobnie jak dotychczas, te same grupy poborowych. Do zasadniczej służby w obronie cywilnej skieruje się także osoby, odbywające aktualnie zastępczą służbę poborową, która według projektu uległaby likwidacji. Służba w obronie cywilnej w szerszym zakresie wsparłaby zakłady użyteczności publicznej, pełniona byłaby także w jednostkach organizacyjnych Ministerstwa Obrony Narodowej i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Rozszerzony zostałby zakres oddziaływania wychowawczego i resocjalizacyjnego na junaków obrony cywilnej.</u>
          <u xml:id="u-100.32" who="#JerzyWilk">Ponadto w projekcie przewiduje się:</u>
          <u xml:id="u-100.33" who="#JerzyWilk">— usprawnienie administrowania rezerwami osobowymi sił zbrojnych oraz uszczegółowienie przepisów wobec osób świadomie uchylających się od służby wojskowej lub form zastępczych,</u>
          <u xml:id="u-100.34" who="#JerzyWilk">— wzmocnienie kadrowe oddziałów obrony cywilnej w OHP przez możliwość kierowania tam absolwentów szkół wyższych w czasie odbywania przez nich przeszkolenia wojskowego,</u>
          <u xml:id="u-100.35" who="#JerzyWilk">— objęcie obowiązkami obronnymi nowo powstałych podmiotów gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-100.36" who="#JerzyWilk">Projekt ustawy był szeroko konsultowany w środowisku wojskowym, został zaakceptowany przez organy kolegialne sił zbrojnych i Radę Ministrów. Tekst ustawy uwzględnia wszystkie współczesne racje polityczne, militarne, społeczne, prawne i moralne. Posłowie członkowie sejmowych Komisji Obrony Narodowej i Prac Ustawodawczych udzielili projektowi pełnego poparcia, jednomyślnie głosując za jego przyjęciem.</u>
          <u xml:id="u-100.37" who="#JerzyWilk">Szanowni Obywatele Posłowie! Uchwalenie przez Sejm nowelizacji ustawy, od prawie 21 lat systemowo regulującej sprawy obronności, wniesie nowe rozwiązania społeczno-prawne i impulsy polityczno-moralne dobrze służące Polsce i jej obywatelom, rozszerzy platformę porozumienia narodowego.</u>
          <u xml:id="u-100.38" who="#JerzyWilk">Z upoważnienia sejmowych Komisji Obrony Narodowej i Prac Ustawodawczych wnoszę, aby Sejm uchwalić raczył przedłożony projekt ustawy o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-100.39" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-101">
          <u xml:id="u-101.0" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję posłowi sprawozdawcy.</u>
          <u xml:id="u-101.1" who="#JerzyOzdowski">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w powyższej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-101.2" who="#JerzyOzdowski">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-101.3" who="#JerzyOzdowski">Przystępujemy zatem do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-101.4" who="#JerzyOzdowski">Kto z Obywateli Posłów jest za uchwaleniem projektu ustawy o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w brzmieniu proponowanym przez Komisję Obrony Narodowej oraz Komisję Prac Ustawodawczych — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-101.5" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-101.6" who="#JerzyOzdowski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-101.7" who="#JerzyOzdowski">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-101.8" who="#JerzyOzdowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przy 1 głosie przeciwnym.</u>
          <u xml:id="u-101.9" who="#JerzyOzdowski">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Zmiana na stanowisku Prezesa Narodowego Banku Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-101.10" who="#JerzyOzdowski">Obywatele Posłowie! Do Prezydium Sejmu wpłynęło pismo Prezesa Rady Ministrów następującej treści:</u>
          <u xml:id="u-101.11" who="#JerzyOzdowski">„Obywatel Roman Malinowski Marszałek Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej</u>
          <u xml:id="u-101.12" who="#JerzyOzdowski">Uprzejmie informuję, że obywatel Władysław Baka złożył rezygnację z obowiązków Prezesa Narodowego Banku Polskiego w związku z wyborem na sekretarza Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej — Na podstawie art. 51 ust. 1 ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. Prawo bankowe wnoszę zatem do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej o przyjęcie tej rezygnacji i odwołanie obywatela Władysława Baki ze stanowiska Prezesa Narodowego Banku Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-101.13" who="#JerzyOzdowski">Do laski marszałkowskiej składam zarazem serdeczne podziękowanie dla prof. Władysława Baki, jakie wyraża mu Rada Ministrów za jego osiągnięte na czele Narodowego Banku Polskiego rezultaty, za wytyczone i już dokonywane zmiany w naszym systemie bankowym, za twórczą współpracę z Rządem. Życzymy mu powodzenia w odpowiedzialnej działalności na nowej funkcji w kierownictwie partii.</u>
          <u xml:id="u-101.14" who="#JerzyOzdowski">Jednocześnie wnoszę o powołanie obywatela Zdzisława Pakuły na stanowisko Prezesa Narodowego Banku Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-101.15" who="#JerzyOzdowski">Obywatel Zdzisław Pakuła urodził się w 1934 r. w Oszkowicach, województwo skierniewickie, w rodzinie chłopskiej. Studia wyższe ukończył na Uniwersytecie Łódzkim, uzyskując dyplom magistra ekonomii.</u>
          <u xml:id="u-101.16" who="#JerzyOzdowski">W 1952 r. działał na terenie Łodzi w organizacjach Związku Młodzieży Polskiej i później Związku Młodzieży Socjalistycznej. W Związku Młodzieży Socjalistycznej został w latach 1959–1963 początkowo sekretarzem, a następnie pierwszym sekretarzem Komitetu Łódzkiego. W tymże mieście przez następne trzy lata był dyrektorem Przedsiębiorstwa Handlu Artykułami Chemicznymi i Gospodarstwa Domowego. Od 1966 r. do chwili obecnej jest czynny w bankowości. Przez pierwsze pięć lat tego okresu pracuje jako dyrektor Oddziału Wojewódzkiego Powszechnej Kasy Oszczędności w Łodzi. W 1971 r. został mianowany zastępcą, a potem pierwszym zastępcą naczelnego dyrektora PKO w Warszawie. W 1975 r. obejmuje funkcję członka Zarządu — Dyrektora Banku w Narodowym Banku Polskim. W 1978 r. został powołany na stanowisko wiceprezesa Narodowego Banku Polskiego. Będąc nim, w późniejszym okresie między innymi przez blisko rok wywiązywał się z powodzeniem z powierzonych czasowo obowiązków kierowania całokształtem spraw Narodowego Banku Polskiego. W listopadzie 1985 r. został Pierwszym Zastępcą Prezesa Narodowego Banku Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-101.17" who="#JerzyOzdowski">Obywatel Zdzisław Pakuła jest członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Od wielu lat działa w Polskim Towarzystwie Ekonomicznym, pełniąc między innymi funkcję przewodniczącego Głównej Komisji Rewizyjnej.</u>
          <u xml:id="u-101.18" who="#JerzyOzdowski">Jako wieloletni, kierowniczego szczebla działacz Powszechnej Kasy Oszczędności i Narodowego Banku Polskiego, obywatel Zdzisław Pakuła nabył gruntowną znajomość systemu bankowego. Jego wiedza ekonomiczna i skarbowo-finansowa, zawodowy dorobek i doświadczenie oraz wysokie walory osobiste dają rękojmię umiejętnego, w pełni kompetentnego kierowania Narodowym Bankiem Polskim.</u>
          <u xml:id="u-101.19" who="#JerzyOzdowski">Prezes Rady Ministrów Zbigniew Messner”.</u>
          <u xml:id="u-101.20" who="#JerzyOzdowski">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w sprawie przedstawionych propozycji?</u>
          <u xml:id="u-101.21" who="#JerzyOzdowski">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-101.22" who="#JerzyOzdowski">Pragnę poinformować Wysoką Izbę, że propozycja dotycząca powołania na stanowisko Prezesa Narodowego Banku Polskiego została pozytywnie zaopiniowana przez właściwą komisję.</u>
          <u xml:id="u-101.23" who="#JerzyOzdowski">Przypominam Obywatelom Posłom, że zgodnie z art. 31 i 79 regulaminu Sejmu uchwały w sprawie wyboru oraz powołania i odwołania na stanowiska państwowe zapadają bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.</u>
          <u xml:id="u-101.24" who="#JerzyOzdowski">Stwierdzam, że w posiedzeniu bierze udział wymagana liczba posłów.</u>
          <u xml:id="u-101.25" who="#JerzyOzdowski">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-101.26" who="#JerzyOzdowski">Proponuję podjęcie następujących uchwał:</u>
          <u xml:id="u-101.27" who="#JerzyOzdowski">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Władysława Baki ze stanowiska Prezesa Narodowego Banku Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-101.28" who="#JerzyOzdowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały zechce podnieść rękę?</u>
          <u xml:id="u-101.29" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-101.30" who="#JerzyOzdowski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-101.31" who="#JerzyOzdowski">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-101.32" who="#JerzyOzdowski">Stwierdzam, że uchwała została przyjęta przy 1 głosie przeciwnym i 4 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-101.33" who="#JerzyOzdowski">I następna uchwała.</u>
          <u xml:id="u-101.34" who="#JerzyOzdowski">Uchwała w sprawie powołania obywatela Zdzisława Pakuły na stanowisko Prezesa Narodowego Banku Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-101.35" who="#JerzyOzdowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-101.36" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-101.37" who="#JerzyOzdowski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-101.38" who="#JerzyOzdowski">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-101.39" who="#JerzyOzdowski">Stwierdzam, że Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej na podstawie art. 51 ust. 1 ustawy Prawo bankowe podjął uchwałę w sprawie powołania na stanowisko Prezesa Narodowego Banku Polskiego Zdzisława Pakuły, przy 1 głosie przeciwnym i 6 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-101.40" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-101.41" who="#JerzyOzdowski">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Interpelacje i zapytania poselskie.</u>
          <u xml:id="u-101.42" who="#JerzyOzdowski">Informuję Wysoką Izbę że do Prezydium Sejmu wpłynęły interpelacje poselskie, które Prezydium Sejmu skierowało do adresatów.</u>
          <u xml:id="u-101.43" who="#JerzyOzdowski">Obecnie przystępujemy do odpowiedzi na interpelacje.</u>
          <u xml:id="u-101.44" who="#JerzyOzdowski">Poseł Ryszard Celiński w swej interpelacji podnosi problem nagminnego żądania przez producentów tzw. wsadu dewizowego jako warunku dostaw różnych surowców, materiałów i półfabrykatów. Posłowie stwierdzają, że w wielu przypadkach żądania tę są nieuzasadnione. W szczególnie trudnej sytuacji znalazły się jednostki gospodarcze, który nie dysponują dewizami i są przez to zmuszane do ograniczania lub poniechania produkcji towarów, na które istnieje zapotrzebowanie. Poseł przytacza przykłady kilku zakładów pracy, które znalazły się w takiej sytuacji. Powyższe praktyki — zdaniem posła — naruszają w wielu przypadkach przepisy ustawy o zwalczaniu praktyk monopolistycznych w gospodarce narodowej.</u>
          <u xml:id="u-101.45" who="#JerzyOzdowski">Autor interpelacji zapytuje, jak Rząd ocenia powyższe zjawisko i czy są przewidywane zmiany bądź też inne działania w systemie rozliczeń dewizowych, gdyż istnieją poważne obawy powstania niezamierzonych, negatywnych skutków gospodarczo-społecznych w sferze produkcji i konsumpcji.</u>
          <u xml:id="u-101.46" who="#JerzyOzdowski">W celu udzielenia odpowiedzi na interpelację głos zabierze Minister Finansów Bazyli Samojlik.</u>
          <u xml:id="u-101.47" who="#JerzyOzdowski">Ponieważ Minister Finansów Bazyli Samojlik jest chwilowo nieobecny, przejdziemy do następnej interpelacji. A oto jej treść:</u>
          <u xml:id="u-101.48" who="#JerzyOzdowski">Druga interpelacja. Posłowie: Andrzej Gawłowski, Helena Galus, Jan Pryszcz, Zofia Bartoszewska oraz Danuta Juzala w imieniu pięciu wojewódzkich zespołów poselskich makroregionu środkowego, są to wojewódzkie zespoły poselskie w Łodzi, Piotrkowie Trybunalskim, Płocku, Sieradzu, Skierniewicach, podnoszą w swej interpelacji problem niedorozwoju zdolności produkcyjnych przemysłu rolno-spożywczego w stosunku do rozmiarów produkcji towarowej rolnictwa. Stwierdzenie to autorzy interpelacji ilustrują przykładami z terenu swoich województw. Zdaniem posłów sytuacja ta wpływa hamująco na niektóre kierunki rozwoju produkcji rolniczej. Oczekiwane przyspieszenie rozwoju przemysłu rolno-spożywczego napotyka szereg barier a niska jego rentowność ogranicza możliwość uzyskiwania kredytów na większe inwestycje.</u>
          <u xml:id="u-101.49" who="#JerzyOzdowski">Posłowie zapytują:</u>
          <u xml:id="u-101.50" who="#JerzyOzdowski">Po pierwsze — czy przewiduje się przedsięwzięcia mające na celu poprawę możliwości rozwojowych przedsiębiorstw przetwórstwa i przechowalnictwa płodów rolnych.</u>
          <u xml:id="u-101.51" who="#JerzyOzdowski">Po drugie — jak zamierza Rząd rozwiązywać problem braku opakowań dla przemysłu rolno-spożywczego.</u>
          <u xml:id="u-101.52" who="#JerzyOzdowski">W celu udzielenia odpowiedzi na tę interpelację głos zabierze Minister Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej Stanisław Zięba.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-102">
          <u xml:id="u-102.0" who="#StanisławZięba">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Odpowiedź na interpelacje posłów wojewódzkich zespołów poselskich z makroregionu środkowego w sprawie zapewnienia warunków rozwojowych przedsiębiorstwom przetwórstwa rolno-spożywczego, muszę odnieść na wstępie do przyczyn, które spowodowały, że występowały i nadal jeszcze występują poważne dysproporcje między możliwościami rolnictwa a potencjałem przetwórstwa rolno-spożywczego.</u>
          <u xml:id="u-102.1" who="#StanisławZięba">Trzeba powiedzieć jasno, niedocenianie w przeszłości w naszym kraju potrzeb tego przemysłu spowodowało jego wielodziesięcioletnie zacofanie. Ekonomiczne osłabienie tego przemysłu w latach siedemdziesiątych i zamrożenie cen żywności, wiązało się z ogromnym dotowaniem nie rozwoju przemysłu a konsumpcji żywności.</u>
          <u xml:id="u-102.2" who="#StanisławZięba">Po latach zastoju konkretne działania na rzecz rozbudowy i modernizacji przemysłu rolno-spożywczego ponownie rozpoczęto w roku 1983, zaś większe ożywienie notujemy od roku 1985. Podjęto szereg ważnych przedsięwzięć inwestycyjnych, głównie w branżach zbożowo-młynarskiej, chłodniczej, tłuszczowej, mleczarskiej i piekarniczej W tych dziedzinach Rząd podejmował indywidualne, konkretne decyzje. Proces rozbudowy i modernizacji przedsiębiorstw przemysłu rolno-spożywczego realizowany był również w innych branżach, a zwłaszcza takich jak: przemysł owocowo-warzywny, mięsny, drobiarski, piekarniczy mleczarski, a także inne branże przetwórstwa. Między innymi zastosowaliśmy metodę instytucji zamówień rządowych. W bieżącym roku takich zadań realizowanych jest 51, w tym 27 bezpośrednio w resorcie rolnictwa, leśnictwa i gospodarki żywnościowej, 14 w pionie spółdzielczym i 10 w pionie spółdzielczości mleczarskiej. Są drobniejsze inwestycje przedsiębiorstw, zwłaszcza w spółdzielczości „Samopomoc Chłopska” i obejmują one przede wszystkim elewatory, znaczy magazyny zbożowe płaskie, a także drobne zakłady przetwórcze. Rozwija się także przetwórstwo w rzemiośle, chociaż jego skala wciąż jeszcze nie jest dostateczna. Trzeba powiedzieć, że te inwestycje odnoszą się także w znaczącej mierze do makroregionu środkowego.</u>
          <u xml:id="u-102.3" who="#StanisławZięba">Chciałbym Wysoką Izbę poinformować, mówiliśmy o tym 17 lipca w czasie przedkładania rządowego raportu o stanie rolnictwa, że po raz pierwszy zadania inwestycyjne w przemyśle rolno-spożywczym zostały w całości wykonane w roku ubiegłym. Jednak o niskim nadal jeszcze, w stosunku do potrzeb, chociaż przyspieszanym tempie przemysłu rolno-spożywczego, decyduje przede wszystkim: wciąż jeszcze niedostateczne zaopatrzenie materiałowo-techniczne i niedorozwój bazy produkującej urządzenia i maszyny dla przetwórstwa spożywczego oraz niska rentowność' tego przemysłu, sprzedającego większość swoich wyrobów po cenach urzędowych. Pomimo że poprawią się poziom rentowności tego przemysłu, nadal jednak wskaźnik ten wynosi obecnie 9,6% a wiadomo, że jest potrzeba minimum 14% dla uzyskania reprodukcji prostej bądź przynajmniej w niewielkim stopniu rozszerzonej. Podejmowanie więc ważnych przedsięwzięć inwestycyjnych, przy niedostatecznych funduszach rozwojowych przedsiębiorstw i ograniczonej zdolności kredytowej prowadzi do sytuacji, gdzie musi być i jest angażowany budżet. Te przedsiębiorstwa skazane są nadal na oczekiwanie na dotacje. Trzeba wyraźnie podkreślić, że decyzje o dofinansowaniu — centralne, chociaż także i rad narodowych szczebla wojewódzkiego, są podejmowane.</u>
          <u xml:id="u-102.4" who="#StanisławZięba">Przedstawię Wysokiej Izbie tylko jeden przykład. Obecnie przygotowuje się budowę dużego zakładu przemysłu tłuszczowego w Szamotułach w woj. poznańskim. Posłowie wizytowali niedawno województwo poznańskie a także ten zakład. Tylko dla wykonania dokumentacji projektowo-kosztorysowej i pierwszego etapu budowy potrzeba 1300 czy 1400 milionów złotych.</u>
          <u xml:id="u-102.5" who="#StanisławZięba">Obecnie w Komisji Planowania rozpatrywana jest możliwość jeszcze w tym roku sfinansowania z budżetu państwa tych niezbędnych wydatków, a to się po prostu wiąże z ilością i jakością margaryny na rynku wielkiej aglomeracji poznańskiej i w ogóle Wielkopolski.</u>
          <u xml:id="u-102.6" who="#StanisławZięba">Pokazałem tylko jeden fakt. Jest ich. dziesiątki, które ilustrują w jakich warunkach Rząd podejmuje wsparcie finansowania przedsiębiorstw, w tym zakresie, jaki jest niezbędny dla modernizacji i rozwoju poszczególnych podstawowych branż przemysłu rolno-spożywczego.</u>
          <u xml:id="u-102.7" who="#StanisławZięba">Odpowiadając konkretnie na pierwsze pytanie stwierdzam, że w dążeniu do zapewnienia niezbędnych warunków samofinansowania się rozwoju przemysłu rolno-spożywczego już w 1989 roku i w latach następnych, obecnie w Komisji do Spraw Reformy Gospodarczej, w Komisji Planowania przy Radzie Ministrów i w innych strukturach Rządu rozpatruje się.</u>
          <u xml:id="u-102.8" who="#StanisławZięba">Po pierwsze — zwolnienie przedsiębiorstw przemysłu rolno-spożywczego z wpłat amortyzacji na Fundusz Zmian Strukturalnych w Przemyśle z równoczesnym zapewnieniem przeznaczenia części tego funduszu na potrzeby przemysłu rolno-spożywczego.</u>
          <u xml:id="u-102.9" who="#StanisławZięba">Po drugie — obniżenie stopy opodatkowania podatkiem dochodowym z równoczesnym obowiązkiem odprowadzenia tych środków wyłącznie na fundusze rozwojowe przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-102.10" who="#StanisławZięba">Po trzecie — zastosowanie interpretacji ograniczającej podstawy naliczenia podatku stabilizacyjnego.</u>
          <u xml:id="u-102.11" who="#StanisławZięba">Po czwarte — zwolnienie przedsiębiorstw przemysłu rolno-spożywczego z wpłat na Fundusz Obsługi Zadłużenia Zagranicznego.</u>
          <u xml:id="u-102.12" who="#StanisławZięba">Wreszcie — odpowiednie potraktowanie i zinterpretowanie społecznej oceny pracy w podatku od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń. Opracowuje się także propozycje zmian w systemie cen w rolnictwie i gospodarce żywnościowej, zgodnie z programem drugiego etapu reformy gospodarczej i w związku z tym przesunięcie dotacji do konsumpcji artykułów żywnościowych z przedsiębiorstw przemysłu spożywczego do handlu. Wdrożenie tych zmian, niektórych zresztą bardzo trudnych, zapewniać będzie istotny postęp w angażowaniu się przedsiębiorstw spożywczych w proces rozwojowy, innowacyjny i modernizacyjny w całym przemyśle rolno-spożywczym a w tym także w makroregionie środkowym.</u>
          <u xml:id="u-102.13" who="#StanisławZięba">Obecnie trzeba także podkreślić, że liczącym się partnerem w procesach decentralizacji przemysłu rolno-spożywczego są wojewodowie i stąd tak ważne są decyzje, które wiążą się z kompetencjami wojewodów, będących organami założycielskimi dla coraz większej liczby przedsiębiorstw przemysłu rolno-spożywczego. Chciałbym także poinformować, że w makroregionie środkowym realizuje się w ramach inwestycji centralnych szereg podstawowych budów, w tym budowę młyna w Pabianicach, elewatora w Proboszczewicach. Przygotowuje się budowę chłodni składowej w Łodzi, podjęto również prace wstępne nad gruntowną modernizacją zakładów przemysłu mięsnego w Piotrkowie, a także budowę chłodni i drobniejszych przetwórni owocowo-warzywnych w innych województwach, zwłaszcza w płockim, ale także w pozostałych województwach makroregionu środkowego. Również jednostki spółdzielcze i rzemiosło realizują w tej chwili budowę 11 piekarń, kilkunastu masarni, konkretnie 12, dwóch zakładów przetwórstwa owocowo-warzywnego kilku zakładów przemysłu cukierniczego oraz suszarni owoców i warzyw w pionie spółdzielczym i w państwowych gospodarstwach rolnych. Również mając na względzie dalszą rozbudowę potencjału przetwórstwa rolno-spożywczego w województwie płockim rozpatrujemy kolejne wnioski inwestycyjne, razem z wojewodą płockim.</u>
          <u xml:id="u-102.14" who="#StanisławZięba">Chciałbym także podkreślić, że województwo skierniewickie dzięki staraniom naszego resortu, a także Centrali Spółdzielczości Ogrodniczo-Pszczelarskiej otrzymało do eksploatacji bardzo duży nowoczesny zakład typu „Hortex”.</u>
          <u xml:id="u-102.15" who="#StanisławZięba">Wreszcie chciałbym poinformować Wysoką Izbę, że jednym z kluczowych problemów dla całej gospodarki żywnościowej jest konieczność powszechnego poprawienia zaopatrzenia przemysłu spożywczego w opakowania. 7 marca bieżącego roku Prezydium Rządu rozpatrzyło przedłożony przez nas program przedsięwzięć zmierzających do poprawy zaopatrzenia przemysłu spożywczego w opakowania. Zdecydowano o rozwoju produkcji opakowań opartych przede wszystkim na bazie surowców krajowych, tj. papieru, tektury, tworzyw sztucznych, blachy ocynkowanej i aluminiowej. Są podejmowane konkretne przedsięwzięcia inwestycyjne w tym zakresie, między innymi w Hucie Aluminium w Koninie linie do produkcji cienkiej blachy aluminiowej, której dzisiaj polski przemysł nie produkuje, a której produkcja warunkuje możliwość, na przykład, uzyskania laminowanych, powlekanych opakowań dla napojów spożywczych.</u>
          <u xml:id="u-102.16" who="#StanisławZięba">Nie wymieniam wszystkich przedsięwzięć, które się składają na cały program poprawy zaopatrzenia w surowce opakowaniowe i materiały opakowaniowe dla przemysłu rolno-spożywczego. Jednocześnie Prezydium Rządu zaleciło realizację tego programu nie tylko poszczególnym ministrom, ale także jednostkom terenowym i organizacjom gospodarczym.</u>
          <u xml:id="u-102.17" who="#StanisławZięba">Dla unowocześnienia opakowań produktów, zwłaszcza płynnych, zostały także przez nas podjęte starania o uruchomienie w Polsce spółki robiącej opakowania typu „tetra-pak” — z dużą szwedzką firmą. Ustawa o joint ventures, którą uchwali Wysoka Izba stworzy ekonomiczne warunki do zwiększenia zakresu podobnego tworzenia spółek z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-102.18" who="#StanisławZięba">W celu doraźnej poprawy zaopatrzenia w opakowania jeszcze w tym roku Prezydium Rządu przydzieliło w marcu bieżącego roku 10 milionów dolarów na import uzupełniający materiałów opakowaniowych — można powiedzieć pierwszej konieczności. Nadal jednak, chcę poinformować obywateli posłów, nie jest to wielkość zadowalająca i potrzebna z punktu widzenia wszystkich wymogów przemysłu rolno-spożywczego. Są więc przygotowywane kolejne decyzje i są one w toku analizy.</u>
          <u xml:id="u-102.19" who="#StanisławZięba">Wreszcie na zakończenie chcę podkreślić, że dla systematycznego zasilania przemysłu rolno-spożywczego w środki dewizowe na import opakowań i materiałów opakowaniowych rozpatrywany jest obecnie w Rządzie wniosek o ustanowienie dwuprocentowego odpisu dewizowego od wpływów z eksportu rolno-spożywczego. Pozytywne rozstrzyganie w tych wymienionych i wielu innych sprawach w Rządzie stanowi dowód konsekwentnego postępowania w realizacji przez Rząd uchwały Sejmu z 17 lipca bieżącego roku w sprawie dalszych niezbędnych warunków rozwoju przemysłu rolno-spożywczego i restrukturalizacji gospodarki narodowej w najbliższych latach z uwzględnieniem potrzeb tego podstawowego działu, jakim jest rolnictwo i gospodarka żywnościowa. Dziękuję za uwagę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-103">
          <u xml:id="u-103.0" who="#JerzyOzdowski">Czy ktoś z obywateli posłów pragnie w poruszonej sprawie zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-103.1" who="#JerzyOzdowski">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-103.2" who="#JerzyOzdowski">Wobec tego dziękuję panu Ministrowi i stwierdzam, że Sejm uznał odpowiedź na interpelacje posłów Andrzeja Gawłowskiego, Heleny Galus, Jana Pryszcza, Zofii Bartoszewskiej oraz Danuty Juzali za wystarczającą.</u>
          <u xml:id="u-103.3" who="#JerzyOzdowski">Obecnie wracamy do interpelacji zgłoszonej przez posła Ryszarda Celińskiego dotyczącej niedostatków tak zwanego wsadu dewizowego.</u>
          <u xml:id="u-103.4" who="#JerzyOzdowski">Odpowiedzi udzieli Minister Finansów Bazyli Samojlik.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-104">
          <u xml:id="u-104.0" who="#BazyliSamojlik">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Chcę przeprosić za nieobecność akurat w momencie wywołania mnie do odpowiedzi na interpelację.</u>
          <u xml:id="u-104.1" who="#BazyliSamojlik">Przystępując do odpowiedzi na interpelację posła Ryszarda Celińskiego w kwestiach żądań wsadów dewizowych jako nagminnego żądania, bardzo często nieuzasadnionego chciałbym rozpocząć ód tego, że rozpatrując problem poruszony w interpelacji trzeba by podkreślić, że w naszej gospodarce występuje jeszcze nadal swoisty strukturalny niedobór środków dewizowych. Na taki strukturalny charakter tego niedoboru, jego utrzymywanie się wskazuje między innymi to, że podstawowe wskaźniki ekonomiczne kształtują się obecnie następująco. W stosunku do roku 1980: Dochód netto w roku 1987 był o 2,6 punktu wyższy niż w roku 1980, eksport, był wyższy o 18,4 punktu, a import był niższy o 3,1 punktu, w tym import w walutach wymienialnych aż o 26,8 punktu. Więc bardzo niski relatywnie import z drugiego obszaru płatniczego przy produkcji i eksporcie trochę wyższym niż w roku 1980.</u>
          <u xml:id="u-104.2" who="#BazyliSamojlik">W związku z koniecznością obsługi zadłużenia zagranicznego — to jest drugi element mówiący o przyczynach strukturalnego niedoboru środków dewizowych, od 1984 r. utrzymywane jest ponad miliardowe dodatnie saldo obrotów handlowych z drugim obszarem płatniczym — to saldo oczywiście w całości służy obsłudze długu. Trzeba przyznać także, że w ostatnich latach są rosnące potrzeby dewizowe sfery pozamaterialnej, sfery budżetowej i wydatki na tę sferę w bilansie płatniczym są coraz większe. Równocześnie dokonujemy stopniowo przestawiania gospodarki na działania mechanizmów rynkowych, wycofujemy się coraz szerzej z instrumentacji o charakterze administracyjnym, nakazowym. Reglamentację staramy się utrzymywać w niektórych sprawach trudnych do załatwienia mechanizmami rynkowymi. Obecnie cała pula środków dewizowych dzieli się w ten sposób, że mniejsza jej część, bo około 36,5% jest rozdysponowana w gospodarce drogą zdecentralizowania, do dyspozycji poszczególnych przedsiębiorstw, jednostek gospodarczych. Pozostała, ta większa część, jest rozdysponowywana centralnie, głównie na zakupy surowcowe, na realizację programów operacyjnych, w ogóle na cele związane z funkcjonowaniem gospodarki jako całości.</u>
          <u xml:id="u-104.3" who="#BazyliSamojlik">W rezultacie takiego układu strukturalnego pewna część przedsiębiorstw nie mieści się w systemie istniejącej reglamentacji, w tym sensie, że nie mają własnych środków dewizowych bądź też mają ich za mało. Przedsiębiorstwa te mają oczywiście potrzeby w zakresie środków dewizowych i nie są w stanie zaspokoić tych potrzeb ani ze środków krajowych ani też ze strefy rublowej. Wynika stąd potrzeba istnienia w kraju poziomego przepływu środków między przedsiębiorstwami, czegoś co można nazwać drugim obiegiem dewizowym, przy czym niekoniecznie jest to drugi obieg w sensie pejoratywnym. Przedsiębiorstwom tym konieczne jest stworzenie takiej możliwości dostępu do środków dewizowych. Jest kilka możliwych sposobów czy źródeł dostępu do środków dewizowych poza tymi, o których mówiłem.</u>
          <u xml:id="u-104.4" who="#BazyliSamojlik">Po pierwsze — konieczne jest stworzenie posiadaczom rachunków odpisów dewizowych prawa do przekazywania swoim dostawcom, kooperantom, usługodawcom prawa do zakupu dewiz bądź też prawa do odsprzedaży tych środków w trybie przetargu. I to zostało uczynione. Jest uchwała Rady Ministrów nr 193 z 1986 r. W styczniu bieżącego roku ta uchwała została znowelizowana w kierunku bardzo daleko idącej liberalizacji możliwości wykorzystania odpisów' na rachunkach, odpisów dewizowych.</u>
          <u xml:id="u-104.5" who="#BazyliSamojlik">Po drugie — inne źródło dostępu do dewiz tych przedsiębiorstw, które są poza systemem reglamentacyjnym, to rozszerzenie przydziałów ze środków z puli centralnej. Ale odczuwamy bardzo silny nacisk na taki dostęp do środków rozdysponowanych centralnie. Jednakże ze względu na szczupłość tych środków, na konieczność ochrony tego planowanego dodatniego salda bilansu handlowego i na konieczność utrzymywania określonych rezerw w systemie bankowym, tą drogą, czyli dodatkowego uzupełniającego przydziału z środków centralnych można tylko w niewielkim stopniu łagodzić niedobory środków dewizowych.</u>
          <u xml:id="u-104.6" who="#BazyliSamojlik">Po trzecie — kredyty zagraniczne. Jest to jednakże, po pierwsze — źródło dość drogie, bo trzeba płacić oprocentowanie. Po drugie — niewielu jest chętnych kredytodawców. I po trzecie — kredyt jest zwykle krótkoterminowy, a to nie zawsze zadowala przedsiębiorstwa.</u>
          <u xml:id="u-104.7" who="#BazyliSamojlik">Ze względu na stosunkowo niewielki zakres, dostępu do tych trzech źródeł, odpisy dewizowe, pula centralna i kredytowa rzeczywiście ujawnia się bardzo silna presja przedsiębiorstw na poziome wymuszanie na odbiorcach częściowych płatności dewizowych, czyli na żądanie tak zwanych wsadów dewizowych. Tę presję na żądanie wsadów dewizowych staramy się łagodzić, czyli staramy się poprawiać sytuację. Co już zrobiliśmy w tym zakresie? W bieżącym roku:</u>
          <u xml:id="u-104.8" who="#BazyliSamojlik">Po pierwsze — znacznie zwiększyliśmy środki z bilansu płatniczego ha przetargi w Banku Rozwoju Eksportu. Z 1,5 miliona dolarów (na ogólną kwotę 8,5 mln) w roku 1987 do 35 milionów dolarów w roku bieżącym. W istocie można stwierdzić, że nastąpiło wyrównanie popytu i podaży na przetargach w Banku Rozwoju Eksportu. Ale jest to oczywiście ze względu na to, że tam jest stosowany kurs równowagi i droższe źródło niż przydziały centralne czy dostęp w drodze układu poziomego.</u>
          <u xml:id="u-104.9" who="#BazyliSamojlik">Po drugie — dokonaliśmy wspólnie z Ministrem Rynku Wewnętrznego przeglądu zasad dotychczasowych podziałów środków uzyskiwanych w eksporcie wewnętrznym i uruchomiony został od czerwca specjalny, rynek dewizowy Banku PKO Spółka Akcyjna. Z dostępem do tego rynku dewizowego organizacji rynku wewnętrznego. Przewidujemy, że w tym roku tą drogą zostanie sprzedane przedsiębiorstwom około 40 do 60 milionów dolarów. W ubiegłym roku z Banku PKO Spółka Akcyjna przedsiębiorstwa zakupiły tylko około 3 miliony dolarów pochodzących z konwersji bonów na dolary. Jest to bardzo istotny wzrost.</u>
          <u xml:id="u-104.10" who="#BazyliSamojlik">Po trzecie — istotnie zwiększa się zdecentralizowana dyspozycja środków dewizowych, więc to wszystko co przez różne systemy rachunków odpisów dewizowych przedsiębiorstwa posiadają. W ostatnich 5 miesiącach do maja bieżącego roku ze źródeł zdecentralizowanych sfinansowano, jak powiedziałem, 36,5% wydatków importowych, więc jest to istotny wzrost w stosunku do poprzednich lat. Przygotowany jest do wprowadzenia w tym roku przez Ministerstwo Współpracy Gospodarczej z Zagranicą nowy system jednolitych stawek odpisów dewizowych, wyższych stawek niż obecnie dla towarów o wysokim stopniu przetworzenia. To by oznaczało, że zakres zdecentralizowanych środków dewizowych rozszerzy się dodatkowo. Zwiększyliśmy również środki na kredyty dewizowe w Banku Handlowym po to, żeby przedsiębiorstwa mogły ze źródeł krajowych te kredyty dodatkowo osiągać. Ten trend rozszerzania rynkowych mechanizmów podziału środków dewizowych będziemy utrzymywać również w przyszłości.</u>
          <u xml:id="u-104.11" who="#BazyliSamojlik">Zgadzam się z wypowiedzią, z jej duchem zawartym w interpelacji posła, że są liczne zupełnie absurdalne przypadki żądania wsadów dewizowych. Oczywiście nie oznacza to, że powinniśmy wycofać się z systemu dozwalającego przekazywanie w układzie poziomym tych środków. Przeciwdziałamy tym absurdalnym, negatywnym zjawiskom, głównie środkami o charakterze ekonomicznym i omówiłem jak to realizujemy już w roku bieżącym. Trzeba przyznać, że jest to początek zliberalizowanego systemu rozdzielnictwa środków dewizowych, bo poważna liberalizacja uchwały Rady Ministrów nr 193 nastąpiła, jak wiadomo, w styczniu tego roku.</u>
          <u xml:id="u-104.12" who="#BazyliSamojlik">Uważamy, że docelowo głównie mechanizm ekonomiczno-rynkowy powinien przejąć na siebie cały ciężar rozmieszczania środków dewizowych w gospodarce. Ale obok tego, uzupełniająco stosujemy również środki administracyjne w celu usuwania nieprawidłowości, które się pojawią, zwłaszcza nieuzasadnione żądania wsadów dewizowych. Wspólnie z Ministrem Współpracy Gospodarczej z Zagranicą określiliśmy jednoznacznie, i stosowny komunikat został opublikowany w prasie centralnej — nowe zasady obrotu dewizowego. Opublikowała je 5 kwietnia br., „Rzeczpospolita”. W komunikacie wyraźnie określamy kiedy żądanie wsadu jest nielegalne, narusza prawo i jakie sankcje mogą być zastosowane z tytułu tych naruszeń. Są to, po pierwsze — sankcje wynikające z naruszenia ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym. Jest to, jak wiadomo nowa ustawa, która weszła w życie 1 stycznia bieżącego roku. Po drugie — mogą być to naruszenia ustawy Prawo dewizowe, co podlega z kolei sankcjom ustawy karnej skarbowej. I po trzecie — może również stosować różne rozwiązania sankcyjne Minister Współpracy Gospodarczej z Zagranicą. Są np. takie rozwiązania, które dopuszczają możliwość dostępu przedsiębiorstw do towarów, które w innym przypadku zostałyby wyeksportowane przez ich producentów. Uruchomiliśmy w zakresie tego sankcyjnego oddziaływania Izby Skarbowe, ponieważ konieczna jest tu także współpraca Państwowego Arbitrażu Gospodarczego. Podpisaliśmy porozumienia z arbitrażem o ścisłym współdziałaniu w zakresie stosowania nowych przepisów ustawowych w najbliższej przyszłości. Chcę powiedzieć, że w pierwszym etapie stosowania tych nowych przepisów, głównie koncentrowaliśmy się na sferze informacyjno-propagandowej, mówieniu co obowiązuje, co jest niedozwolone, jakie sankcje grożą za naruszenie istniejących przepisów. Obecnie przechodzimy do fazy bardziej czynnej, uruchomiliśmy działania, Izby Skarbowe je podjęły wobec 59 jednostek gospodarczych, które naruszyły obowiązujące przepisy. Prowadzone jest postępowanie administracyjne we wszystkich takich krańcowych przypadkach. Sprawy będą kierowane do postępowania sądowego na podstawie ustawy karnej skarbowej. Również ten przykład, który porusza w swoim wystąpieniu poseł, też poddamy kontroli Izby Skarbowej i ustalimy, w jakim zakresie rzeczywiście zostały naruszone przepisy prawa.</u>
          <u xml:id="u-104.13" who="#BazyliSamojlik">Chcę powiedzieć, że nasze współdziałanie na podstawie ustawy karnej skarbowej i ustawy antymonopolowej jest w pewnym sensie ograniczone. Bardzo ważna jest sprawa, w jaki sposób, w jakim kierunku pójdzie orzecznictwo arbitrażu gospodarczego. W pierwszych sprawach będzie to miało istotne znaczenie i określi dalsze postawy przedsiębiorstw w zakresie przestrzegania tych przepisów.</u>
          <u xml:id="u-104.14" who="#BazyliSamojlik">Mamy nadzieję, że sytuacja powinna raczej ulegać poprawie i to zdecydowanej przez te elementy administracyjnego i ekonomicznego oddziaływania. No, ale i są elementy takie, które są humorystyczne na tym tle. Otóż otrzymałem do wiadomości 9 czerwca meldunek wojewody krośnieńskiego, w którym wojewoda podaje, że Wojewódzki Zarząd Inwestycji Rolniczych w Krośnie — zakład w Sanoku jako inwestor zastępczy inwestycji planu terenowego w dziale „rolnictwo”, złożył zamówienie w Fabryce Transformatorów i Aparatury Trakcyjnej „Eltra” w Lodzi, na dostawę w 1988 r. dwóch transformatorów. W odpowiedzi na złożone zamówienie producent potwierdził te dostawy, ale zażądał również wsadu dewizowego. Przeprowadzona została telefoniczna rozmowa z „Eltrą” w Łodzi z powołaniem się na treść komunikatu, który akurat się ukazał, który powiadał co jest legalne, co nielegalne. Odpowiedź producenta jest taka, że producent twierdzi, że nie ma w tej sprawie resortowych zarządzeń wykonawczych. Musi więc podtrzymać swój wniosek. Resort nie dał mu zarządzeń wykonawczych, czeka więc na takie zarządzenie wykonawcze.</u>
          <u xml:id="u-104.15" who="#BazyliSamojlik">Więc miejmy nadzieję, że ci producenci i przedsiębiorstwa rzeczywiście przestaną w kwestiach ustawowych oczekiwać na resortowe zarządzenia wykonawcze. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-105">
          <u xml:id="u-105.0" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję Obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-105.1" who="#JerzyOzdowski">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie w poruszonej sprawie zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-105.2" who="#JerzyOzdowski">Bardzo proszę, tylko proszę na trybunę, bo niestety, nasze nagłośnienie częściowo nie funkcjonuje.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-106">
          <u xml:id="u-106.0" who="#RyszardCeliński">Obywatelu Marszałku! Chciałbym serdecznie i gorąco podziękować Panu Ministrowi za przedłożone dość szerokie wyjaśnienie w powyższej sprawie, ale również czuję pewien niedosyt, że z kolei też nie mogę oświadczyć, że problem jest rozwiązany, ponieważ sytuacja nie ulega poprawie, pomimo że podejmowane są ze strony Ministerstwa Finansów, jak również pozostałych resortów konkretne działania w tej sprawie. Prawdę mówiąc, obecnie nie można kupić przysłowiowego gwoździa, jeśli się nie da wsadu dewizowego, a nawet są takie dziwolągi że żąda się przekazania trzech dolarów, na konto danej jednostki. Ja podałem, tylko niektóre przykłady w tej interpelacji, a takich przykładów można nie w dziesiątki, a w setki mnożyć i mnie się wydaje, że utrzymywanie takiego stanu rzeczy w nieskończoność bez jakiejś konsekwentnej, konkretnej decyzji, konkretnego działania nie można w dalszym ciągu tolerować, ponieważ to poważnie hamuje i utrudnia prowadzenie bieżącej działalności poszczególnych jednostek gospodarczych, a szczególnie tych, które nie mają właśnie tych wsadów, dewizowych. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-106.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-107">
          <u xml:id="u-107.0" who="#JerzyOzdowski">Czy Obywatel Minister zechce jeszcze udzielić dodatkowych wyjaśnień, czy już uznaje to za zbyteczne?</u>
          <u xml:id="u-107.1" who="#JerzyOzdowski">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-108">
          <u xml:id="u-108.0" who="#BazyliSamojlik">Może dwa słowa. Oczywiście jest, jak powiedziałem. Jest bardzo szeroki zakres zasilania w środki dewizowe w sposób zdecentralizowany, ale bardzo znaczny również zakres żądań wsadu dewizowego. Znaczna część z tych żądań ma charakter nieuzasadniony. Są jednoznacznie określone przypadki, w których te żądania są prawnie nieuzasadnione. We wszystkich przypadkach, które są nieuzasadnione, i które są doprowadzone do wiadomości tych organów, które mogą wyegzekwować przepisy prawa w tym zakresie podejmujemy działania. Pierwsze pół roku koncentrowaliśmy się na informowaniu o tym, co obowiązuje w tym zakresie. Ustawa antymonopolowa jest nowa i rozszerzono zakres możliwości korzystania z wsadów dewizowych dopiero w styczniu br. Uważamy, że rozszerzenie rynkowego systemu dyspozycji środków dewizowych to właściwy kierunek. Możliwość coraz szerszego przekazywania tych środków między przedsiębiorstwami w układzie poziomym musi być wstrzymana. Chodzi o to, żeby nie dopuszczać, czy blokować sytuację nielegalnego, naruszającego prawo żądania wsadów dewizowych czy też sprzecznego z prawem wykorzystywania pozycji monopolistycznej przez przedsiębiorstwa. Na tym obecnie koncentrujemy swoje praktyczne działania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-109">
          <u xml:id="u-109.0" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-109.1" who="#JerzyOzdowski">Czy jeszcze ktoś z Obywateli Posłów zamierza zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-109.2" who="#JerzyOzdowski">Stwierdzam, że nie ma zgłoszeń.</u>
          <u xml:id="u-109.3" who="#JerzyOzdowski">Sejm uznał zatem odpowiedź na interpelację posła Ryszarda Celińskiego za wystarczającą.</u>
          <u xml:id="u-109.4" who="#JerzyOzdowski">Obywatele Posłowie! Przechodzimy obecnie do trzeciej interpelacji.</u>
          <u xml:id="u-109.5" who="#JerzyOzdowski">Posłowie Stanisław Habczyk i Bolesław Doktór w interpelacji podnoszą problem utrudnień, jakie nastąpiły na śląskim odcinku granicy w zakresie stosowania konwencji podpisanej w 1959 r. przez Polskę i Czechosłowację w sprawie małego ruchu granicznego.</u>
          <u xml:id="u-109.6" who="#JerzyOzdowski">Posłowie stwierdzają, że w grudniu 1981 r. władze czechosłowackie ruch ten zawiesiły następnie ograniczyły go, wprowadzając szereg nieprzewidzianych konwencją wymogów. W rezultacie wystawione przez stronę polską przepustki przestały być w praktyce dokumentami upoważniającymi do przekroczenia granicy. Autorzy interpelacji przytaczają szereg tego rodzaju faktów.</u>
          <u xml:id="u-109.7" who="#JerzyOzdowski">Posłowie zapytują:</u>
          <u xml:id="u-109.8" who="#JerzyOzdowski">— po pierwsze — dlaczego Rząd polski toleruje łamanie konwencji o małym ruchu granicznym;</u>
          <u xml:id="u-109.9" who="#JerzyOzdowski">— po drugie — jaka jest perspektywa przywrócenia tego ruchu do rozmiaru lat siedemdziesiątych i zmiany stosunku czechosłowackich służb granicznych do obywateli polskich przekraczających granicę, aby mógł być on odzwierciedleniem ogólnie dobrych i przyjaznych stosunków między naszymi narodami.</u>
          <u xml:id="u-109.10" who="#JerzyOzdowski">W celu udzielenia odpowiedzi na interpelację, głos zabierze podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Bolesław Kulski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-110">
          <u xml:id="u-110.0" who="#BolesławKulski">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! W ustosunkowaniu do przedstawionych przed chwilą pytań pragnę poinformować, że nasze stosunki z Czechosłowacją w zakresie ruchu osobowego opierają się na dwóch głównych uregulowaniach prawnych: umowie międzyrządowej o ułatwieniach w ruchu osobowym między Polską i Czechosłowacją zawartej 20 lipca 1977 r. i Konwencji o małym ruchu granicznym z 4 lipca 1959 r. Obie umowy funkcjonowały właściwie do grudnia 1981 r. kiedy to władze czechosłowackie mocą jednostronnej decyzji zawiesiły ich realizację, uzasadniając to ówczesną sytuacją w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-110.1" who="#BolesławKulski">Ograniczenia w stosowaniu umów objęły przede wszystkim wstrzymanie swobodnej wymiany w ruchu indywidualnym między obu krajami, w tym wprowadzenie przez władze czechosłowackie obowiązku posiadania zaproszenia dla obywateli polskich, pragnących udać się do tego kraju i to zaproszenia ograniczonego jedynie do kontaktów rodzinnych.</u>
          <u xml:id="u-110.2" who="#BolesławKulski">Polska przez cały okres uważała i uważa nadal, że obie umowy są obowiązujące i realizowała ich postanowienia, nie wprowadzając ze swej strony żadnych ograniczeń dla ruchu osobowego i turystycznego między obu państwami.</u>
          <u xml:id="u-110.3" who="#BolesławKulski">Od momentu wprowadzenia ograniczeń przez Czechosłowację konsekwentnie uważaliśmy, że istnieje potrzeba pilnego powrotu do pełnej realizacji tych porozumień. Nasze pryncypialne i odpowiednio uargumentowane stanowisko prezentowaliśmy stronie czechosłowackiej we wszystkich kontaktach partyjnych, państwowych, w rozmowach, na szczeblu I sekretarzy Komitetów Centralnych Partii, dwukrotnie w rozmowach Premierów Rządów, w czasie wizyty w Czechosłowacji Marszałka Sejmu Romana Malinowskiego w kwietniu bieżącego roku, podczas wizyty polskiego Ministra Spraw Zagranicznych we wrześniu 1986 r., a także na szczeblu I sekretarzy zainteresowanych komitetów wojewódzkich z ich kolegami czechosłowackimi, w tym ostatnio w rozmowach towarzysza Gorywody z jego odpowiednikiem z Ostrawy.</u>
          <u xml:id="u-110.4" who="#BolesławKulski">Sprawy te były stawiane również przez nas w czasie wizyt czechosłowackich w Polsce, ostatnio podczas rozmów grudniowych z Ministrem Bohuslavem Chnioupkiem.</u>
          <u xml:id="u-110.5" who="#BolesławKulski">Wobec braku znaczących zmian w podejściu władz czechosłowackich, z naszej inicjatywy odbyła się w Warszawie przed miesiącem, 6–7 czerwca, trzecia sesja wspólnej komisji polsko-czechosłowackiej do spraw ruchu osobowego i turystyki. W sprawie wspomnianej tutaj w interpelacji konwencji o ruchu przygranicznym strona polska podkreśliła z całym naciskiem, że ze względu na oczekiwania społeczeństw w regionach przygranicznych oraz tradycyjne więzi rodzinne mieszkańców tych obszarów po obu stronach granicy do pełnego stosowania konwencji przygranicznej przywiązujemy zasadnicze priorytetowe znaczenie. Strona czechosłowacka ponownie stwierdziła, że w jej ocenie konwencja ta jest realizowana, gdyż praktyka i rozmiary kontaktów w okresie sprzed 1981 r., jak to sądzi strona naszych partnerów, wykraczały daleko poza postanowienia ściśle objęte tą konwencją.</u>
          <u xml:id="u-110.6" who="#BolesławKulski">Strona czechosłowacka podtrzymała pogląd, że jakkolwiek stan obecny w ruchu osobowym jest nienormalny, to jednak przywrócenie w praktyce realizacji obu ustaleń umownych będzie możliwe dopiero po spełnieniu odpowiednich przesłanek ekonomiczno-finansowych, takich jak likwidacja rażących różnic cenowo-rynkowych, urealnienie niehandlowego kursu złotego w stosunku do korony, stworzenie odpowiednich środków zapobiegania wykorzystaniu kontaktów przygranicznych i podróży dla nieturystycznych celów handlowych. Poinformowała też, że przywrócenie pełnego wymiaru w ruchu osobowym i turystyce traktuje jako proces wymagający dłuższego czasu, obecnie natomiast gotowa jest rozwijać przede wszystkim formy turystyki grupowej, zorganizowanej, z preferencją dla wyjazdów w dni świąteczne i wolne od pracy.</u>
          <u xml:id="u-110.7" who="#BolesławKulski">Tego stanowiska naszych partnerów nie udało się zmienić, także na szczeblu rozmów wicepremierów obu państw podczas XXIV sesji polsko-czechosłowackiego Komitetu Współpracy Gospodarczej i Naukowo-Technicznej, która odbyła się w Warszawie bezpośrednio po wspomnianym spotkaniu Komisji do spraw Ruchu Osobowego.</u>
          <u xml:id="u-110.8" who="#BolesławKulski">Trzeba jednak przyznać, iż w wyniku zgłaszanych przez nas postulatów strona czechosłowacka podczas ostatniego spotkania wicepremierów dokonała kroku naprzód i zapowiedziała następujące zmiany rozszerzające ruch osobowy.</u>
          <u xml:id="u-110.9" who="#BolesławKulski">Objęcie instytucją zaproszeń dalszych krewnych, a także po raz pierwszy wspomniano o kategorii znajomych, jakkolwiek z klauzulą, że znajomych tylko w uzasadnionych przypadkach. Uwierzytelnione zaproszenie będzie dokumentem upoważniającym do przekraczania granicy, poprzednio zdarzały się bowiem przypadki, o czym obywatele posłowie sygnalizują, zawracania z granicy czechosłowackiej naszych obywateli, mimo iż posiadali oni ważne zaproszenie.</u>
          <u xml:id="u-110.10" who="#BolesławKulski">Wyrażono zgodę na umożliwienie odwiedzenia grobów osób bliskich, pochowanych na terytorium drugiego państwa — na podstawie dokumentu o istnieniu grobu — corocznie w dniach od 1 do 3 listopada oraz w ostatnią niedzielę każdego kwartału. Uznaliśmy oczywiście to nadal za niedostateczne, postulowaliśmy znacznie szersze i w uzasadnionych przypadkach w każdej sytuacji możliwości odwiedzenia grobu.</u>
          <u xml:id="u-110.11" who="#BolesławKulski">Nie limitowanie ilości wyjazdów realizowanych na podstawie z góry opłaconych usług (voucherów biura podróży) i rozszerzenie tej praktyki na wszystkie biura podróży w Czechosłowacji, posiadające uprawnienia w tym zakresie.</u>
          <u xml:id="u-110.12" who="#BolesławKulski">Nie określanie w przyszłości, a tak było dotychczas, minimalnej liczby uczestników wycieczek grupowych. Odejście od wymogu dwóch noclegów, wystarczy tylko jeden nocleg i wyrażenie zgody na jednodniowe wycieczki beznoclegowe w niedzielę i w dni świąteczne.</u>
          <u xml:id="u-110.13" who="#BolesławKulski">O wynikach tych ustaleń poinformowaliśmy opinię publiczną w komunikacie z posiedzenia tej Komisji.</u>
          <u xml:id="u-110.14" who="#BolesławKulski">Przekazane przez obywateli posłów przypadki anulowania przepustek granicznych miały miejsce przed posiedzeniem wspólnej Komisji. Mamy w tej chwili zapewnienie partnerów czechosłowackich, że nie będą one miały więcej miejsca w świetle przyjętych ostatnio ustaleń. Przedstawione przykłady przekażemy stronie czechosłowackiej do wyjaśnienia. Wyrażamy również nadzieję, że deklarowany duch przyjaźni i dobrosąsiedzkiej współpracy w stosunkach między Czechosłowacją i Polską pozwoli na podniesienie na wyższy poziom kultury odpraw granicznych i wyeliminowanie zbędnych incydentów na przejściach granicznych.</u>
          <u xml:id="u-110.15" who="#BolesławKulski">Wysoka Izbo! Intensyfikację kontaktów międzyludzkich między Polską i Czechosłowacją traktujemy w pracy resortu spraw zagranicznych jako jeden z najbardziej istotnych elementów w stosunkach dwustronnych, jako niezwykle ważny czynnik demokratycznych zmian zachodzących w stosunkach między państwami socjalistycznymi w ogóle. Konsekwentnie będziemy dążyć do uzyskania dalszego postępu w tej dziedzinie, traktujemy to wręcz jako niezbędny warunek osiągania nowego jakościowego etapu integracji socjalistycznej wspólnoty. Nie zaniedbamy żadnych argumentów wynikających zarówno z osiągniętego stopnia stabilizacji życia wewnętrznego w Polsce, z socjalistycznej istoty ustrojowej Polski i Czechosłowacji, z procesu KBWE, a także argumentu porównywania z procesami integracyjnymi w Europie Zachodniej, by skłonić partnerów czechosłowackich do dalszego wyjścia naprzeciw. Ale. decyzja w sprawie szerszego otwarcia swoich granic dla naszych obywateli nadal należeć będzie do władz Czechosłowacji. Dziękuję za uwagę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-111">
          <u xml:id="u-111.0" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję Obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-111.1" who="#JerzyOzdowski">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie w poruszonej sprawie zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-111.2" who="#JerzyOzdowski">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-111.3" who="#JerzyOzdowski">Stwierdzam, że Sejm uznał odpowiedź na interpelację posłów Stanisława Habczyka i Bolesława Doktora za wystarczającą.</u>
          <u xml:id="u-111.4" who="#JerzyOzdowski">Przechodzimy obecnie do zapytań poselskich.</u>
          <u xml:id="u-111.5" who="#JerzyOzdowski">Proszę bardzo, aby posłowie zadający pytanie, korzystali z mównicy.</u>
          <u xml:id="u-111.6" who="#JerzyOzdowski">Udzielam głosu posłowi Stanisławie Malinowskiej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-112">
          <u xml:id="u-112.0" who="#StanisławaMalinowska">Zapytanie kieruję do Janusza Kamińskiego, Ministra Transportu, Żeglugi i Łączności.</u>
          <u xml:id="u-112.1" who="#StanisławaMalinowska">Uwzględniając wielokrotnie przedkładane przez Polskie Linie Lotnicze LOT w Warszawie perspektywiczne plany rozwoju komunikacji lotniczej — krajowej i zagranicznej, władze województwa szczecińskiego podjęły decyzję o szybkim wybudowaniu nowego portu lotniczego w Goleniowie. Wybudowany ogromnym kosztem i oddany do użytku w 1987 r. port lotniczy został dostosowany do obsługi pasażerskiego ruchu krajowego i zagranicznego i jest jednym z największych i funkcjonalnych w kraju.</u>
          <u xml:id="u-112.2" who="#StanisławaMalinowska">W latach 1977–1986 z lotniska w Goleniowie utrzymywano znaczną ilość regularnych połączeń lotniczych, w tym z Warszawą 5 razy dziennie, z Katowicami, Krakowem, Rzeszowem oraz loty czarterowe krajowe i zagraniczne, w tym w sezonie letnim do Budapesztu i Warny.</u>
          <u xml:id="u-112.3" who="#StanisławaMalinowska">Wykonana dalsza modernizacja portu powiększyła płytę postojową samolotów oraz powierzchnię odpraw celnych. Pozwala to na odprawę w szczecińskim porcie wszystkich samolotów eksploatowanych w Polskich Liniach Lotniczych LOT. O niezbędności komunikacji lotniczej z Goleniowa świadczy fakt odprawiania w latach 1977–1980 do 46,5 tysiąca pasażerów i 500 tysięcy kilogramów towarów rocznie.</u>
          <u xml:id="u-112.4" who="#StanisławaMalinowska">Jednakże od 1987 roku rozpoczęto ograniczanie komunikacji lotniczej portu Goleniów, zawieszając loty czarterowe z rybakami, loty zagraniczne a komunikację do-i z Warszawy ograniczając do dwóch połączeń dziennie. Ostatnia zmiana lotów na trasie Szczecin— Warszawa—Szczecin wręcz całkowicie uniemożliwiała korzystanie z komunikacji lotniczej. Wprowadzane zmiany i ograniczenia powodują, że port lotniczy w Goleniowe — zgromadzony tam potężny sprzęt obsługi samolotów i portów, przeszkolona i stabilna kadra, stają się niewykorzystane.</u>
          <u xml:id="u-112.5" who="#StanisławaMalinowska">Dotychczas obsługujące linie krajowe samoloty typu AN-24 są samolotami przestarzałymi i wyeksploatowanymi, średnio w wieku ok. 20 lat. Przy stale zmniejszającej się ich liczbie, w 1987 r. — 15, w 1988 r. — 11 samolotów. Podobna sytuacja ma między innymi miejsce w innych nowo wybudowanych portach lotniczych, jak Gdańsk, Zielona Góra, Słupsk czy rozbudowanych, jak Kraków.</u>
          <u xml:id="u-112.6" who="#StanisławaMalinowska">Biorąc pod uwagę wymienione fakty, proszę obywatela Ministra o odpowiedź na następujące pytania:</u>
          <u xml:id="u-112.7" who="#StanisławaMalinowska">— jak faktycznie realizowane są plany rozwoju komunikacji lotniczej krajowej i zagranicznej,</u>
          <u xml:id="u-112.8" who="#StanisławaMalinowska">— jakie są plany zakupu nowego sprzętu lotniczego do obsługi komunikacji krajowej i zagranicznej,</u>
          <u xml:id="u-112.9" who="#StanisławaMalinowska">— jaka jest koncepcja rozwoju krajowej komunikacji lotniczej,</u>
          <u xml:id="u-112.10" who="#StanisławaMalinowska">— jak przy obecnych tendencjach wykorzystać ogromny majątek trwały do obsługi portów i samolotów oraz specjalistyczną kadrę.</u>
          <u xml:id="u-112.11" who="#StanisławaMalinowska">Chcę jeszcze stwierdzić, że daleko zaawansowany plan wprowadzenia w. aglomeracji szczecińskiej strefy wolnocłowej, przy istniejącym połączeniu promowym ze Skandynawią, stwarzają nowe, wyższe perspektywy rozwoju i wykorzystania komunikacji lotniczej. Bez niej, strefa wolnocłowa traci na atrakcyjności i szybkości obsługi handlowo-przemysłowej jest więc niezbędna do prawidłowego ich funkcjonowania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-113">
          <u xml:id="u-113.0" who="#JerzyOzdowski">Zanim udzielę głosu Ministrowi odpowiadającemu na pytanie, pragnę przypomnieć zarówno obywatelom posłom zadającym pytania, jak i Ministrom odpowiadającym na pytania, że regulamin naszego Sejmu jest tutaj bardzo surowy. Zapytanie może trwać nie dłużej niż trzy minuty, udzielenie zaś odpowiedzi nie dłużej niż 5 minut, przy czym dyskusji się nie przeprowadza.</u>
          <u xml:id="u-113.1" who="#JerzyOzdowski">W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie zabierze głos Minister Transportu, Żeglugi i Łączności Janusz Kamiński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-114">
          <u xml:id="u-114.0" who="#JanuszKamiński">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Postaram się krótko odpowiedzieć na wiele bardzo złożonych pytań.</u>
          <u xml:id="u-114.1" who="#JanuszKamiński">Sprawa pierwsza — perspektywa komunikacji krajowej. W krajowej komunikacji przedsiębiorstwo LOT, wykorzystuje samoloty AN-24 i częściowo Ił-18. Liczba tych samolotów, będąca w posiadaniu przedsiębiorstwa, determinuje wielkość pracy przewozowej. Ruch krajowy ma tendencję malejącą. W ciągu sześciu miesięcy roku bieżącego w stosunku do roku ubiegłego zmalał o prawie 15% i jest to wywołane li tylko sprawą sprzętu. Drugim elementem niekorzystnie wpływającym na rozwój ruchu krajowego jest sprawa jego kosztów. Wpływy z komunikacji krajowej pokrywają zaledwie w 50% koszty przedsiębiorstwa i dlatego też w roku ubiegłym LOT do komunikacji krajowej dołożył prawie 630 mln zł, a więc praktycznie do każdego pasażera dopłaca i to dużo.</u>
          <u xml:id="u-114.2" who="#JanuszKamiński">Jakie są perspektywy zmiany? Jeśli chodzi o sprzęt posiadany — samoloty AN-24 i Ił-18, są to samoloty o dużym stażu pracy i należałoby je zamienić na nowe samoloty. Zamierzamy dokonać zakupu samolotów typu Ił-114 i czeskich samolotów typu L-610. Obydwa te typy samolotów będą na rynku dopiero w roku 1992. A więc do roku 1992 ilość sprzętu w ruchu krajowym nie będzie się zwiększała. Co będziemy robili, żeby zabezpieczyć ten ruch? Będziemy w miarę zakupu samolotów średniego zasięgu kierowali na najdłuższe linie krajowe samoloty Tu-134 i samoloty IŁ-18, łącząc komunikację krajową z komunikacją zagraniczną, tak jak jest to już w obecnym rozkładzie jazdy np. Warszawa—Kraków—Londyn, Warszawa—Gdańsk—Hamburg. I tego typu połączenia będziemy rozwijali. Przewiduję, że w najbliższych latach z powodu braku sprzętu będzie następował dalszy spadek ruchu krajowego i dopiero w latach 1992–1993 po zakupie nowych samolotów będziemy mogli ten ruch rozwijać.</u>
          <u xml:id="u-114.3" who="#JanuszKamiński">Sprawa komunikacji międzynarodowej. Jest tu sytuacja krańcowo odwrotna. Przewozy rosną bardzo szybko, w ciągu 6 miesięcy tego roku, w stosunku do roku ubiegłego, wzrosły o prawie 17% i mają tendencję narastającą. Komunikacja bardzo opłacalna i dlatego główny wysiłek przedsiębiorstwa LOT skierowany jest na zakup i zabezpieczenie sprzętu dla ruchu międzynarodowego. Prognozy są dobre, w tym roku kupiliśmy 4 samoloty TU-154M — każdy mieści 160 pasażerów — i w ten sposób pokryliśmy potrzeby ruchu europejskiego.</u>
          <u xml:id="u-114.4" who="#JanuszKamiński">Zamierzamy zakupić samoloty dalekodystansowe IŁ-96 i TU-204; będzie to możliwe w roku 1992. Żeby zabezpieczyć ruch dalekiego zasięgu staramy się i podjęliśmy już działania dla pozyskania samolotów szerokokadłubowych, które w tym okresie do pozyskania samolotów radzieckich zabezpieczyłyby potrzeby ruchu dalekobieżnego. Z komunikacji międzynarodowej przedsiębiorstwo LOT uzyskuje nadwyżki, którymi pokrywa deficyty w ruchu krajowym i wpłaca do kasy państwa potężną kwotę rzędu kilkunastu miliardów złotych podatku.</u>
          <u xml:id="u-114.5" who="#JanuszKamiński">Jeśli chodzi o wykorzystanie w lotach krajowych portu Szczecin—Goleniów. Pierwsza uwaga zasadnicza obywatelko poseł, port ten nie jest portem cywilnym, jest on portem wojskowym. I my jako lotnictwo cywilne korzystamy tylko z współużytkowania tego lotniska. Lotnisko nie jest w pełni przystosowane do wykonywania lotów międzynarodowych, chodzi tutaj o urządzenia sterowania ruchem samolotów i o długość pasa startowego. Dlatego też dobrze licząc, LOT odwołał loty czarterowe z rybakami, bo samoloty lecące z Goleniowa nie mogły wziąć pełnego ładunku paliwa i trzeba je było tankować po drodze za dolary. Po prostu dlatego. A z Warszawy leci się z pełnym bakiem docelowo do miejsca przeznaczenia.</u>
          <u xml:id="u-114.6" who="#JanuszKamiński">Lotnisko wymaga wydłużenia pasów startowych i wyposażenia go w specjalistyczną aparaturę sterowania ruchem. Wystąpiliśmy do Ministra Obrony Narodowej, aby wyraził zgodę na sukcesywne przekazanie tego portu jako portu cywilnego i wówczas będziemy prowadzili inwestycje.</u>
          <u xml:id="u-114.7" who="#JanuszKamiński">Jeśli chodzi natomiast o wykorzystanie samego budynku i urządzeń, które tam są. Budynek jest i będzie wykorzystywany w ruchu krajowym, w tym ograniczonym zakresie, o którym mówiłem. Natomiast będziemy uruchamiali loty czarterowe ale bliskiego zasięgu, zasięgu europejskiego, bo na ten zasięg warunki techniczne są wystarczające.</u>
          <u xml:id="u-114.8" who="#JanuszKamiński">Uważamy jako resort, że Szczecin stanowi bardzo ważny dla nas punkt na mapie komunikacji lotniczej i jeśli chodzi o perspektywę i o włączenie go do ruchu europejskiego przy uruchomieniu strefy, wolnocłowej posiada zasadnicze znaczenie. Dlatego też przygotowywane jest działanie na rzecz — jak już mówiłem — zwiększenia i wydłużenia pasów startowych, uzupełnienia zaplecza technicznego.</u>
          <u xml:id="u-114.9" who="#JanuszKamiński">Reasumując moją wypowiedź, musimy liczyć się z tym, że z powodu niedoboru sprzętu krajowego w okresie najbliższych kilku lat do roku 1992 będziemy mieli deficyt sprzętu w ruchu krajowym. Natomiast w ruchu międzynarodowym będzie następował szybki i bardzo opłacalny rozwój ruchu lotniczego. Dziękuję za uwagę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-115">
          <u xml:id="u-115.0" who="#JerzyOzdowski">Bardzo dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-115.1" who="#JerzyOzdowski">Głos ma poseł Antoni Twardoch.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-116">
          <u xml:id="u-116.0" who="#AntoniTwardoch">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Mam pytanie do Ministra Edukacji Narodowej, profesora Henryka Bednarskiego.</u>
          <u xml:id="u-116.1" who="#AntoniTwardoch">Podczas spotkań ze środowiskiem nauczycielskim mojego miasta wypłynął problem działalności przedsiębiorstwa „Cezas”. Środowisko nauczycielskie twierdzi, że w składnicach tego przedsiębiorstwa występują braki w podstawowym asortymencie pomocy naukowych takich, jak na przykład cyrkle drewniane, linijki, ekierki, nie mówiąc już o bardziej skomplikowanych technicznych pomocach naukowych zarówno do szkół podstawowych, jak i do ponadpodstawowych. Równocześnie występują częste braki mebli szkolnych, które zdaniem nauczycieli powinny być w ciągłej sprzedaży. Taki stan rzeczy w znacznym stopniu utrudnia pracę i tak już niedoinwestowanej oświaty.</u>
          <u xml:id="u-116.2" who="#AntoniTwardoch">W związku z tym zwracam się do obywatela Ministra z zapytaniem — jak widzi problem i jakie poczyni działania, by przedsiębiorstwo „Cezas” funkcjonowało sprawnie, pomagając tym w trudnej pracy nauczycieli.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-117">
          <u xml:id="u-117.0" who="#JerzyOzdowski">Na pytanie posła Antoniego Twardocha odpowie podsekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej Czesław Królikowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-118">
          <u xml:id="u-118.0" who="#CzesławKrólikowski">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! W związku z zapytaniem posła Antoniego Twardocha — jakie Ministerstwo Edukacji Narodowej podejmie kroki, aby usprawnić pracę przedsiębiorstw zaopatrzenia szkół „Cezas”, gdzie stwierdza się niedobory niektórych wyrobów szkolnych uprzejmie informuję.</u>
          <u xml:id="u-118.1" who="#CzesławKrólikowski">Asortyment pomocy dydaktycznych oraz sprzętu i mebli szkolnych liczy około 10 tysięcy pozycji. Zadaniem przedsiębiorstw „Cezas” jest obsługa około 50 tysięcy placówek szkolnych i oświatowo-wychowawczych. Obowiązujące wykazy wyposażenia szkół, ustalone w 1986 r. w związku z reformą programową, wprowadziły wiele nowych pomocy naukowych, stanowiących ilościowo około 30% zawartości tych wykazów.</u>
          <u xml:id="u-118.2" who="#CzesławKrólikowski">Poprawa i unowocześnienie zaopatrzenia szkół, sukcesywna likwidacja niedoborów pomocy dydaktycznych jest jednym z ważnych zadań realizowanych przez resort edukacji narodowej. W ostatnich latach osiągnięto w tym zakresie pewien znaczący postęp. Przyspieszono tempo opracowań nowych pomocy dydaktycznych, których rocznie wdraża się do produkcji kilkadziesiąt pozycji. Pozyskuje się liczne nowe przedsiębiorstwa i zakłady dla produkcji tych pomocy. Resort opracował w 1987 r. kompleksowy program rozwoju produkcji pomocy dydaktycznych i plany zaopatrzenia szkół. Program ten jest aktualnie adaptowany do warunków obecnych, a zwłaszcza do zasad drugiego etapu reformy gospodarczej. Zostanie on przedstawiony Prezydium Rządu jeszcze w tym roku.</u>
          <u xml:id="u-118.3" who="#CzesławKrólikowski">Nakłady finansowe na wyposażenie szkół i innych placówek są corocznie przez Rząd zwiększane. Biorąc jednak pod uwagę zakres potrzeb, uzupełnienie niedoborów w wyposażeniu — trzeba to wyraźnie podkreślić — nie może być akcją jednorazową, lecz procesem wieloletnim. Obecny system zaopatrzenia szkół uwzględnia postulaty nauczycieli dotyczące likwidacji zaopatrzenia nakazowego. Przestrzegana jest konsekwentnie zasada wyłącznej decyzyjności szkół o przedmiocie zakupu wyposażenia. W związku z modyfikacją systemu zaopatrzenia znacznie zwiększono wymagania w stosunku do szkół, a dotyczące racjonalnego planowania zakupów pomocy i innych środków dydaktycznych i odpowiednio wczesnego i terminowego składania zamówień. Umożliwia to przedsiębiorstwom „Cezas” bilansowanie potrzeb i na tej podstawie zabezpieczenie u producentów odpowiednich dostaw. To rozwiązanie racjonalizuje proces zaopatrzenia i zapobiega rozpraszaniu asortymentu dostaw.</u>
          <u xml:id="u-118.4" who="#CzesławKrólikowski">Przechodząc do informacji szczegółowej wynikającej z zapytania, a dotyczącej braków, wskazanych przez obywatela posła, wyrobów szkolnych pragnę stwierdzić co następuje:</u>
          <u xml:id="u-118.5" who="#CzesławKrólikowski">Prawdą jest, że po okresie względnej dostępności pomocy dydaktycznych w latach 1984–1986 obecnie wystąpiły pewne trudności w szczególności w pozyskiwaniu mebli szkolnych. Jeśli chodzi natomiast o podstawowy asortyment na przykład stanowiska pracy ucznia, problemu nie ma, a przynajmniej nie powinno go być.</u>
          <u xml:id="u-118.6" who="#CzesławKrólikowski">Staraniem służb resortu pozyskuje się nowych producentów i można stwierdzić, tak nas zapewnia przedsiębiorstwo „Cezas”, że w niedługim czasie, na pewno w przyszłym roku, meble wszystkich typów będą w dostatecznej podaży.</u>
          <u xml:id="u-118.7" who="#CzesławKrólikowski">Informuję jednocześnie, że przedsiębiorstwa „Cezas” są zobowiązane do pełnego i terminowego zaopatrzenia placówek szkolnych, nowych i modernizowanych, w meble oraz wszelkie dostępne pomoce dydaktyczne. Zaopatrzenie szkół w przybory tablicowe poprawi się już w bieżącym roku. Pełne zaopatrzenie w liniały już obecnie jest zapewnione, natomiast produkcję pozostałego asortymentu podjęła następna resortowa wytwórnia w Zielonej Górze, a także pozyskano do tej produkcji zakład ze sfery nie uspołecznionej.</u>
          <u xml:id="u-118.8" who="#CzesławKrólikowski">Pragnę posła Twardocha poinformować, że krytyczne uwagi nauczycieli z Rudy Śląskiej są być może spowodowane spóźnionym złożeniem przez administrację oświatową tego terenu do „Cezasu” zapotrzebowania na pomoce naukowe na rok bieżący. Wyjaśnimy tę sprawę. Zapewniam jednak, iż niezależnie od przyczyny resort zrealizuje to zapotrzebowanie, które, jak uzgodniono, zostało przekazane do „Cezasu” 11 lipca bieżącego roku.</u>
          <u xml:id="u-118.9" who="#CzesławKrólikowski">Przedstawiając niniejsze wyjaśnienie i przyjmując zgłaszane uwagi zapewniam obywatela posła, że sprawa usprawnienia działalności „Cezasu” jest w działalności resortu sprawą pierwszoplanową. Zadanie to zostało zapisane w planie resortu jako praca ciągła wymagająca jednak z naszej strony większego nadzoru i aktywności. Dziękuję za uwagę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-119">
          <u xml:id="u-119.0" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję obywatelowi Ministrowi,</u>
          <u xml:id="u-119.1" who="#JerzyOzdowski">Proszę o postawienie pytania poseł Małgorzatę Niepokulczycką.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-120">
          <u xml:id="u-120.0" who="#MałgorzataNiepokulczycka">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Problem, z którym dziś zwracam się do Pana Ministra wielokrotnie przewijał się w pracach Sejmu, naszej i poprzedniej kadencji, nie został jednak do dziś rozwiązany, a i rokowania na przyszłość też nie są optymistyczne.</u>
          <u xml:id="u-120.1" who="#MałgorzataNiepokulczycka">Obecnie tysiące naszych niepełnosprawnych dzieci uczy się w szkołach specjalnych tylko dlatego, że szkoła w miejscu ich zamieszkania i jej otoczenie nie są dla nich przystępne. Brak podjazdów, wind, wąskie drzwi, niedostępne ubikacje oraz trudne do pokonania wózkiem inwalidzkim krawężniki na przejściach. Niektóre z tych dzieci muszą korzystać nawet ze szkół z internatem, a oderwanie ich od rodziny nie sprzyja rozwojowi psychicznemu i społecznemu. Niezbędna jest zatem adaptacja obiektów szkolnych i to zarówno w procesie modernizacyjno-remontowym, jak i w obiektach nowo wybudowanych.</u>
          <u xml:id="u-120.2" who="#MałgorzataNiepokulczycka">Deklaracji w tej sprawie było wiele, lecz resort mimo częstych apeli składanych miedzy innymi przez Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem i jego liczne interwencje problemu do tej pory nie podjął. Wiadomo mi, iż Polskie Towarzystwa Walki z Kalectwem dysponuje odpowiednią dokumentacją i w każdej chwili może ją udostępnić inwestorom.</u>
          <u xml:id="u-120.3" who="#MałgorzataNiepokulczycka">W związku z tym pytam pana Ministra: po pierwsze — co uniemożliwia resortowi rozwiązanie problemu barier architektonicznych w polskich szkołach, po drugie — jakie podejmie resort działania, by ze szkół znikać zaczęły wyżej wymienione bariery?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-121">
          <u xml:id="u-121.0" who="#JerzyOzdowski">Proszę obywatela Ministra o udzielenie odpowiedzi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-122">
          <u xml:id="u-122.0" who="#CzesławKrólikowski">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Poruszony w pytaniu posła Małgorzaty Niepokulczyckiej problem likwidacji barier architektonicznych w szkołach ma istotne znaczenie. Dotyczy bowiem możliwości uczenia się dzieci z kalectwem narządu ruchu w szkołach w miejscu swego zamieszkania razem ze zdrowymi rówieśnikami. Liczba dzieci z różnego rodzaju kalectwami i odchyleniami w rozwoju ma w naszym kraju niestety tendencję wzrostową. Obecnie w placówkach specjalistycznych prowadzonych przez resorty edukacji narodowej oraz zdrowia i opieki społecznej kształci się łącznie ponad 10.500 dzieci kalekich. Pozostałe dzieci kalekie uczęszczają do szkół podstawowych w miejscu ich zamieszkania. Według szacunkowych danych liczbę dzieci kalekich określa się na pół procentu ogółu populacji, niektóre źródła podają nawet 1%.</u>
          <u xml:id="u-122.1" who="#CzesławKrólikowski">Zdajemy sobie sprawę z trudności, jakie dzieciom kalekim przysparzają warunki lokalowe w naszych szkołach. W pełni podzielamy wyrażony pogląd o potrzebie rozwiązania problemu zniesienia barier architektonicznych w obiektach oświaty i wychowania. Podjęcie tego tematu stało się sprawą szczególnie ważką, ze względu na potrzeby oraz znaczne opóźnienie naszego kraju w stosunku do powszechnego trendu światowego w likwidacji barier już istniejących oraz nietworzenia nowych w komunikacji, na ulicy i w placówkach leczniczych, a szczególnie w obiektach oświaty, o których tu dzisiaj mowa.</u>
          <u xml:id="u-122.2" who="#CzesławKrólikowski">Ministerstwo Edukacji Narodowej w porozumieniu z Ministerstwem Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa zleciło w 1987 r. Centralnemu Ośrodkowi Badawczo-Projektowemu Budownictwa Ogólnego w Warszawie opracowanie pod tytułem „Sposoby likwidacji barier urbanistyczno-architektonicznych ograniczających dostępność obiektów oświaty dla osób niepełnosprawnych”. Zespół autorski jest w ścisłym kontakcie z sekcją barier architektonicznych Polskiego Towarzystwa Walki z Kalectwem. Opracowanie to ma na celu uzyskanie rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych umożliwiających udostępnienie przedszkoli, szkół wszystkich rodzajów i internatów dzieciom i młodzieży niepełnosprawnej fizycznie, w tym przede wszystkim kalekiej, poruszającej się o kulach, przy pomocy protez, na wózkach inwalidzkich, a także z ciężkimi wadami serca. Pierwsza część opracowania została już zakończona w bieżącym roku. Całość opracowania ma być gotowa do końca roku 1989.</u>
          <u xml:id="u-122.3" who="#CzesławKrólikowski">Uważamy, że jest to zbyt odległa perspektywa, aby móc uznać problem za nawet w części rozwiązany. Resort podejmuje szereg działań bieżących zmierzających do likwidowania tych barier przy wykonywaniu remontów kapitalnych i prac adaptacyjnych. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że przełamanie barier to nie tylko podjazdy dla wózków inwalidzkich. Potrzebne są szczególnie szersze otwory drzwiowe i ciągi komunikacyjne, windy i obszerniejsze zespoły sanitarne. Niestety, dokonywanie takich przeróbek w trakcie prac modernizacyjnych i remontowych ograniczone jest najczęściej istniejącymi gabarytami remontowanych i adaptowanych obiektów. Mimo tych ograniczeń nie zrezygnujemy z możliwości choćby w części polepszenia sytuacji i raz jeszcze poleciliśmy terenowej administracji oświatowej uwzględnianie przy pracach nad nowymi i remontowanymi obiektami potrzeb dzieci niepełnosprawnych.</u>
          <u xml:id="u-122.4" who="#CzesławKrólikowski">Pytanie obywatelki posła traktujemy także jako inspirację do wzmożenia wysiłków dla udostępnienia obiektów oświatowych wszystkim dzieciom, w tym dzieciom niepełnosprawnym czy upośledzonym.</u>
          <u xml:id="u-122.5" who="#CzesławKrólikowski">Pragnę posłowi Niepokulczyckiej serdecznie podziękować za zainteresowanie się tą tak bardzo ważną sprawą, którą musimy rozwiązać. O wynikach naszych działań będziemy Wysoką Izbę informować na bieżąco. Dziękuję za uwagę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-123">
          <u xml:id="u-123.0" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-123.1" who="#JerzyOzdowski">Głos ma ponownie poseł Małgorzata Niepokulczycka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-124">
          <u xml:id="u-124.0" who="#MałgorzataNiepokulczycka">Panie Marszałku! Obecne pytanie kieruję do Ministra Ochrony Środowiska.</u>
          <u xml:id="u-124.1" who="#MałgorzataNiepokulczycka">Dopuszczalna norma stężeń olejów w substancjach wyprowadzanych ze statków jest u nas tysiąc razy wyższa niż obowiązująca w konwencjach międzynarodowych. Funkcjonujące od 1977 r. rozporządzenie Ministra Rolnictwa powoduje, iż opłaca się statkom obcych bander zawijać do polskich portów w celu usunięcia zużytych olejów. Grzywny, jakie płacą z tego tytułu kapitanowie funkcjonariuszom polskich urzędów morskich mają bowiem wymiar bardziej niż symboliczny. Jest to często równowartość kartonu papierosów. Przepisy wprowadzające Kodeks karny przewidują surowe kary za bezprawne usuwanie oleju ze statku, ale odnoszą się jedynie do tak zwanych stref zakazanych, których dotąd w polskich portach nie ustanowiono. Ani zmiana normy, ani podjęcie decyzji o ustaleniu wspomnianych stref nie wiąże się z inwestycjami, czy z tak zwanym wsadem dewizowym.</u>
          <u xml:id="u-124.2" who="#MałgorzataNiepokulczycka">Dlatego pytam:</u>
          <u xml:id="u-124.3" who="#MałgorzataNiepokulczycka">Po pierwsze — kiedy zostanie wprowadzona norma odpowiadająca warunkom międzynarodowym dotycząca stężeń oleju.</u>
          <u xml:id="u-124.4" who="#MałgorzataNiepokulczycka">Po drugie — kiedy zostaną ustanowione w polskich portach wspomniane wyżej strefy zakazane.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-125">
          <u xml:id="u-125.0" who="#JerzyOzdowski">Odpowiada Minister Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych Waldemar Michna.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-126">
          <u xml:id="u-126.0" who="#WaldemarMichna">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Poseł Niepokulczycka pyta kiedy i w jaki sposób zostanie uregulowana sprawa zdawania przez statki i odbioru przez porty polskie popłuczyn resztek olejowych, śmieci, fekaliów i tym podobnych zanieczyszczeń w sposób gwarantujący ochronę wód portowych i morskich przed zanieczyszczeniem. Odpowiedź można sprowadzić do następujących punktów.</u>
          <u xml:id="u-126.1" who="#WaldemarMichna">Po pierwsze — sprawę ochrony wód morskich, w tym Bałtyku i polskich wód portowych, regulują dwie konwencje międzynarodowe ratyfikowane przez Polską Rzeczpospolita Ludową. Międzynarodowa konwencja, chodzi tu o międzynarodową konwencję o zapobieganiu zanieczyszczeń morza przez statki, zwana u nas Marpol 73–78 o charakterze uniwersalnym oraz konwencja o ochronie środowiska morskiego, obszaru Morza Bałtyckiego zwana konwencją helsińską z 1974 r. Konwencje te ze względu na ich międzynarodowy charakter maja priorytet w praktyce działania organów administracji morskiej i w przypadku niezgodności przepisów prawa wewnętrznego, w tym przypadku polskiego, na przykład zarządzenia Ministra Rolnictwa z 8 listopada 1977 r., powołanego w interpelacji, z tymi konwencjami stosuje się w całej rozciągłości przepisy międzynarodowe.</u>
          <u xml:id="u-126.2" who="#WaldemarMichna">Po drucie — w portach polskich odbiorem zanieczyszczeń ze statków zajmują się dwa specjalistyczne przedsiębiorstwa powołane w celu wywiązania się Polski ze zobowiązań nałożonych wymienionymi wyżej konwencjami. Są to Przedsiębiorstwa Usług Morskich Port-Service w Gdyni i Ship-Service w Szczecinie. Usługi w tym zakresie przedsiębiorstwa te wykonują odpłatnie. Dylemat polega na tym, iż w obowiązującym obecnie systemie prawa polskiego maksymalna wysokość kary za zanieczyszczenie morza jest niższa od opłat pobieranych przez te przedsiębiorstwa za usługi. Jest tak dlatego, że dekret z 2 lutego 1955 r. określił karę w wysokości 3 tys. złotych za przekroczenie przepisów porządkowych w portach i na terenie morza wewnętrznego. I bez nowej delegacji ustawowej nie można ustanowić nowego poziomu kar. Sytuacja jest więc paradoksalna, będzie ona zmieniona po wejściu w życie ustawy o obszarach morskich Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, projekt której to ustawy jest już opracowany przez specjalną komisję i będzie wniesiony w niedługim czasie do Sejmu pod obrady.</u>
          <u xml:id="u-126.3" who="#WaldemarMichna">W projekcie tej ustawy proponujemy nowatorskie w systemie polskiego Prawa karnego rozwiązania, ustalające wysokość kary grzywny za zanieczyszczenie morza przez statki w wysokości odpowiadającej standardom światowym, to jest do wysokości 500 tys. dolarów USA. Według tego rozwiązania inspektorzy Polskiej Inspekcji Morskiej będą mieli prawo nakładania mandatów do wysokości 10 tysięcy dolarów USA, kolegia orzekające według rozwiązania, które projektujemy w przyszłej ustawie, będą mogły nakładać kary w wysokości do 50 tysięcy dolarów, natomiast sądy powszechne do górnego pułapu nawet 500 tysięcy dolarów USA. Zabezpieczeniem egzekucji roszczeń będzie areszt i zajęcie statku oraz kaucja gwarancyjna złożona w polskim banku jako warunek wyjścia statku w morze.</u>
          <u xml:id="u-126.4" who="#WaldemarMichna">Stosownie do programu prac legislacyjnych Rządu na lata 1988–1990 ustawa o obszarach morskich PRL wpłynie do laski marszałkowskiej w I półroczu 1989 r. Ze względu na dość długi jeszcze okres, to znaczy prawie roku do wniesienia do laski marszałkowskiej projektu tej ustawy, rozważamy możliwość zamieszczenia tego zapisu, który przed chwilą przeczytałem, do nowelizowanej wcześniej ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, która będzie wnoszona wcześniej. Ponieważ od października ubiegłego roku sprawa ochrony mórz jest także obowiązkiem Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych sądzimy, że ten zapis mógłby być wniesiony najpierw do tej ustawy, a potem przeniesiony do ustawy o obszarach morskich. I jeśli się zgodzi Rada Legislacyjna na takie rozwiązanie, to wniesiemy tę sprawę 20 bm. Na ten temat z Radą Legislacyjną przeprowadzimy konsultacje.</u>
          <u xml:id="u-126.5" who="#WaldemarMichna">Na marginesie interpelacji wypada podkreślić, że cały obszar Morza Bałtyckiego uznany został w świetle konwencji powołanych wyżej za tak zwaną strefę specjalną, w której obowiązuje bezwzględny zakaz usuwania jakichkolwiek zanieczyszczeń ze statków wprost do morza oraz bezwzględny nakaz ich utylizacji bądź też zdawania w portach.</u>
          <u xml:id="u-126.6" who="#WaldemarMichna">Zasady obowiązywać będą w całej rozciągłości zgodnie z konwencją od 1 stycznia 1989 r. W związku z tym rozważamy między innymi koncepcję wprowadzenia obok wysokich kar również system zachęt dla statków nawet do bezpłatnego świadczenia tych usług włącznie. Oczywiście bezpłatne świadczenie byłoby rekompensowane całkowicie przez odpowiednio wyższą opłatę portową. Koncepcja ta wychodzi naprzeciw najnowszym rozwiązaniom w tym zakresie wielu morskich państw świata. Dziękuję za uwagę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-127">
          <u xml:id="u-127.0" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-127.1" who="#JerzyOzdowski">Głos ma poseł Maria Moskal.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-128">
          <u xml:id="u-128.0" who="#MariaMoskal">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Zapytanie kieruję do Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej.</u>
          <u xml:id="u-128.1" who="#MariaMoskal">Niedostateczne wyposażenie lekarzy weterynarii w samochody, co już nieraz było tutaj tematem interpelacji, utrudnia terminową realizację wezwań do chorych zwierząt. Coroczne przydziały asygnat na samochody są znikome w stosunku do 4 tysięcy lekarzy i techników zatrudnionych w naszym kraju. I tak na przykład w województwie opolskim w minionym roku służby weterynarii otrzymały 7 samochodów, a w bieżącym roku proponuje się im jeszcze mniej.</u>
          <u xml:id="u-128.2" who="#MariaMoskal">Uprzejmie proszę obywatela Ministra o poinformowanie, jak w bieżącym roku zostaną rozdysponowane środki transportu z uwzględnieniem potrzeb lekarzy weterynarii oraz jakie są możliwości zwiększenia tych przydziałów również z uwzględnieniem potrzeb województwa opolskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-129">
          <u xml:id="u-129.0" who="#JerzyOzdowski">Na pytanie odpowie Minister Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej Stanisław Zięba.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-130">
          <u xml:id="u-130.0" who="#StanisławZięba">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! W związku z zapytaniem posła Marii Moskal dotyczącym zwiększenia przydziału samochodów dla służb weterynaryjnych, ze szczególnym uwzględnieniem województwa opolskiego, uprzejmie informuję, że w bieżącym roku ministerstwo otrzymało do dyspozycji około 4 600 sztuk samochodów osobowych, przy czym liczba ta w części dopiero została zrealizowana. Na mój wniosek Prezydium Rządu postanowiło wydzielić z tej puli 2 tysiące sztuk samochodów dla służb inseminacyjnych, ponieważ sprawa mleka, produkcji bydła, rozwoju i intensyfikacji hodowli krów stanowi jeden z głównych kierunków rozwoju produkcji zwierzęcej w naszym kraju. Natomiast bez dobrej służby inseminacyjnej, bez prawidłowej obsługi w zakresie hodowli i rozrodu, nie może być mowy o postępie w procesach intensyfikacji w tej gałęzi produkcji zwierzęcej.</u>
          <u xml:id="u-130.1" who="#StanisławZięba">W Ministerstwie Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej uprawnionych do ubiegania się o przydział samochodu osobowego do celów służbowych jest około 120 tysięcy osób, chodzi oczywiście o tych, którzy ubiegają się, bo mają do tego prawo. W ogólnej liczbie uprawnionych osób służba inseminacyjna oraz lekarze weterynarii stanowią łącznie 15%, to jest około 18 tysięcy osób.</u>
          <u xml:id="u-130.2" who="#StanisławZięba">Dla obu wyżej wymienionych grup zawodowych w 1988 r. przeznaczonych jest łącznie 2 200 samochodów, co stanowi 48% ogólnego przydziału. Przy czym postawiliśmy przed służbą weterynaryjną jasno problem. Tak jak w każdym innym kraju, służba weterynaryjna powinna szerzej podjąć pracę w zakresie rozrodu, a więc hodowli, czyli zająć się także tymi zabiegami, które ogólnie nazywane są inseminacją. Niestety, w tym zakresie takiej aktywności, jak w zakresie ubiegania się o przydział samochodów, nie widzimy. O tym, że jednak i służba weterynaryjna i inseminacyjna ma szczególny priorytet, świadczy to, że lekarzom weterynarii i technikom weterynarii z ogólnej puli przyznaliśmy komisyjnie 630 samochodów, mimo że uruchomiono ze strony Stowarzyszenia Lekarzy i Techników Weterynarii spór zbiorowy przeciwko Ministrowi Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej w związku z niedostatecznym wyposażeniem w samochody osobowe. Prawie dwukrotnie wyższe zaopatrzenie — w stosunku do potrzeb niedostateczne, ale dwukrotnie wyższe w porównaniu z 1987 r. przydzielenie samochodów dla lekarzy weterynarii, jest dowodem tego, że dostrzegamy i doceniamy znaczenie tej służby, jako służby przecież w sumie bardzo ofiarnej i mającej bezpośredni związek ze stanem hodowli i rozwojem produkcji zwierzęcej.</u>
          <u xml:id="u-130.3" who="#StanisławZięba">Myślę, więc, że i obywatelka poseł w województwie opolskim, rozpatrując tę sprawę z wojewodą łącznie, który otrzymał odpowiednią ilość samochodów, w tym wypadku dla służby weterynaryjnej 16 sztuk, zapewni w porozumieniu ze służbami, które za to odpowiadają odpowiednio sprawiedliwy przydział tych samochodów. Natomiast resort rolnictwa, leśnictwa i gospodarki żywnościowej będzie uwzględniał w pierwszej kolejności zaopatrzenie w środki transportowe służb weterynaryjnych w województwie opolskim, jak również w całym kraju. Tak pokrycie tych potrzeb widzimy. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-131">
          <u xml:id="u-131.0" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-131.1" who="#JerzyOzdowski">Głos ma poseł Jerzy Szmajdziński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-132">
          <u xml:id="u-132.0" who="#JerzySzmajdziński">Pytanie chciałem zaadresować do Ministra Rynku Wewnętrznego. Zagrożony jest plan realizacji budownictwa mieszkaniowego w 1988 r. głównie z przyczyn braków materiałowych, np. stali zbrojeniowej — potrzeby w II kwartale zostały pokryte tylko w 65%, rury tzw. stalowe czarne — 50%. Te są rozdzielane centralnie, ale brakuje również wielu materiałów i wyrobów, które pozostają poza obowiązkowym pośrednictwem i centralnym bilansowaniem. Resort gospodarki przestrzennej i budownictwa ocenia, że te niedobory materiałowe uniemożliwią w bieżącym roku oddanie co najmniej 20 tysięcy mieszkań. Chciałem prosić obywatela Ministra o udzielenie odpowiedzi — co przeszkadza, aby dostawy materiałów dla potrzeb budownictwa mieszkaniowego były realizowane na zasadzie pierwszeństwa i w pełnym asortymencie w tej części, która jest centralnie rozdzielana, bo tylko wtedy — w moim przekonaniu — będziemy faktycznie problem społeczny i polityczny numer jeden, jakim jest budownictwo mieszkaniowe traktowali w zgodzie z Narodowym Planem Społeczno-Gospodarczym.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-133">
          <u xml:id="u-133.0" who="#JerzyOzdowski">Na pytanie odpowiada podsekretarz stanu w Ministerstwie Rynku Wewnętrznego Czesław Skowronek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-134">
          <u xml:id="u-134.0" who="#CzesławSkowronek">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! W odpowiedzi na zapytanie posła Jerzego Szmajdzińskiego, dotyczące trudności zaspokojenia potrzeb materiałowych budownictwa mieszkaniowego, zwłaszcza zaś w wyroby hutnicze, chciałbym przedłożyć następujące wyjaśnienie.</u>
          <u xml:id="u-134.1" who="#CzesławSkowronek">Budownictwo mieszkaniowe wraz z infrastrukturą techniczną od bieżącego roku posiada priorytet w zaopatrzeniu materiałowym w te nieliczne materiały, które są objęte reglamentacją w formie obowiązkowego pośrednictwa. Dotyczy to zwłaszcza wyrobów hutniczych, w tym także rur stalowych. Wychodząc z tej podstawowej przesłanki w centralnych bilansach materiałowych ustalono odpowiednie wielkości dostaw wyrobów hutniczych na potrzeby budownictwa mieszkaniowego. Przewiduje się, że w roku bieżącym na potrzeby budownictwa mieszkaniowego zostanie skierowanych ponad 630 tysięcy ton wyrobów walcowanych oraz 34 tysiące kilometrów rur stalowych. Powinno to pozwolić na realizację programu inwestycyjnego około 140 tysięcy mieszkań w budownictwie uspołecznionym. Dostawy wyrobów hutniczych na potrzeby budownictwa mieszkaniowego w wielkościach globalnych w pierwszym półroczu były zgodne z planem i są wyższe, niż w pierwszym półroczu ubiegłego roku. Natomiast poważne trudności występują w asortymentowym zaspokojeniu potrzeb budownictwa mieszkaniowego. W pierwszym półroczu szczególnie niskie były dostawy stali zbrojeniowej o średnicy 6 i 8 mm². Wynika to przede wszystkim z trudności produkcyjnych hutnictwa, które zostały jeszcze pogłębione przestojami w maju w Hucie Lenina. Jednocześnie zaszły, określone zmiany w strukturze importu wyrobów hutniczych. Część stali zbrojeniowej była w latach uprzednich importowana z NRD i Czechosłowacji. W roku bieżącym dostawy te są niższe, bowiem i nasze dostawy innych asortymentów wyrobów hutniczych do tych krajów zostały zmniejszone. W tej sytuacji dokonano pełnego rozpoznania potrzeb budownictwa mieszkaniowego w materiały pod kątem przede wszystkim zaspokojenia potrzeb asortymentowych.</u>
          <u xml:id="u-134.2" who="#CzesławSkowronek">Ministerstwo Rynku Wewnętrznego wspólnie z Ministerstwem Przemysłu oraz z Ministerstwem Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa wraz z organizacjami obrotu wyrobami hutniczymi, a także hutami podjęło przedsięwzięcia, które powinny w drugim półroczu bieżącego roku złagodzić występujące trudności. Chodzi przede wszystkim o takie sterowanie dostawami, aby wobec występujących niedoborów w pierwszej kolejności kierować je na zaspokojenie potrzeb budownictwa mieszkaniowego. Podjęte będą także w trybie pilnym przedsięwzięcia, aby uzyskać pewne ilości stali zbrojeniowej cienkich przekrojów przez import z krajów socjalistycznych, zwłaszcza z NRD i Rumunii za dodatkowy eksport innych towarów, zwłaszcza niektórych asortymentów wyrobów hutniczych.</u>
          <u xml:id="u-134.3" who="#CzesławSkowronek">Zostały już podjęte przedsięwzięcia dla zwiększenia produkcji rur stalowych na podstawie umów, jakie zawiera Minister Przemysłu z hutami. Część rur z dodatkowej produkcji zostanie skierowana także na potrzeby budownictwa mieszkaniowego. Trwałe natomiast rozwiązanie dostatecznych ilości stali zbrojeniowej dla budownictwa mieszkaniowego może nastąpić w perspektywie roku 1991 z chwilą przekazania odpowiednich zdolności produkcyjnych w Hucie Zawiercie.</u>
          <u xml:id="u-134.4" who="#CzesławSkowronek">Chcę jeszcze zasygnalizować jedną istotną sprawę, dotyczącą trudności zaopatrzenia materiałowego w budownictwie. Niektóre przedsiębiorstwa budowlane nie realizują w terminie zapłaty za dostarczone materiały. W takiej sytuacji mogą występować przypadki, i mają one miejsce, wstrzymania kolejnych dostaw. Dostawcy materiałów mają takie uprawnienia wobec niesolidnych odbiorców. Taki jest wymóg podstawowych zasad reformy. Eliminacja tej przyczyny trudności w zaopatrzeniu materiałowym jest przede wszystkim w gestii samych przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-134.5" who="#CzesławSkowronek">Na zakończenie chcę podkreślić, że zaopatrzenie budownictwa mieszkaniowego w materiały jest stałym przedmiotem analizy prowadzonej w Ministerstwie Rynku Wewnętrznego oraz w organizacjach zaopatrzenia materiałowego, które pracują na rzecz budownictwa. Dziękuję za uwagę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-135">
          <u xml:id="u-135.0" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję obywatelowi Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-135.1" who="#JerzyOzdowski">Głos ma poseł Mieczysław Szostek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-136">
          <u xml:id="u-136.0" who="#MieczysławSzostek">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Chciałbym do Ministra Pracy i Polityki Socjalnej skierować następujące zapytanie.</u>
          <u xml:id="u-136.1" who="#MieczysławSzostek">Wobec wysokiej inflacji w bieżącym roku, powstałej między innymi wskutek operacji cenowo-dochodowej, pragnę zapytać, jakie i od kiedy podejmie się działania osłonowe wobec emerytów i rencistów, aby zapobiec pauperyzacji przynajmniej części tej grupy naszych obywateli oraz kiedy zostaną podwyższone najniższe emerytury i renty?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-137">
          <u xml:id="u-137.0" who="#JerzyOzdowski">W celu odpowiedzi na pytanie posła Mieczysława Szostka zabierze głos podsekretarz stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Socjalnej Jerzy Szreter.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-138">
          <u xml:id="u-138.0" who="#JerzySzreter">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Odpowiadając na postawione przez obywatela posła pytanie uprzejmie informuję, że zgodnie z ustaleniami podjętymi w momencie wprowadzania w tym roku podwyżek cen detalicznych oraz związanych z nimi działań osłonowych, zapowiedziano dokonanie po pierwszym półroczu tego roku oceny wpływu wzrostu cen oraz wzrostu dochodów na poziom życia społeczeństwa. Ustalenia te zostały potwierdzone i skonkretyzowane w trakcie odbytego 8 lipca spotkania Prezesa Rady Ministrów Zbigniewa Messnera z przewodniczącym OPZZ Alfredem Miodowiczem. Na spotkaniu tym uznano, że ocena wyników ekonomicznych pierwszego półrocza oraz wynikających z niej wniosków z uwzględnieniem polityki cenowo-dochodowej przeprowadzona zostanie wspólnie przez Rząd i OPZZ w drugiej połowie sierpnia bieżącego roku. Termin ten nie jest przypadkowy, bowiem pełniejsze dane niezbędne dla tej oceny będą dostępne dopiero w pierwszej połowie sierpnia. Dopiero na podstawie pogłębionej analizy będzie możliwa ocena sytuacji materialnej społeczeństwa, w tym także emerytów i rencistów oraz podjęcie ewentualnych decyzji o dalszych uzupełniających działaniach osłonowych.</u>
          <u xml:id="u-138.1" who="#JerzySzreter">Z tych względów udzielenie pełnej odpowiedzi na pytania posła Mieczysława Szostka byłoby możliwe dopiero na pierwszym po przerwie wakacyjnej posiedzeniu Wysokiego Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-138.2" who="#JerzySzreter">Ze swej strony pragnę w imieniu Rządu zapewnić Wysoki Sejm, że sytuacja bytowa rodzin emerytów i rencistów jest i będzie obiektem szczególnej troski, a przyjęta w uchwale Sejmu o Narodowym Planie Społeczno-Gospodarczym zasada utrzymania realnego poziomu dochodów także w odniesieniu do tej grupy ludności będzie zrealizowana.</u>
          <u xml:id="u-138.3" who="#JerzySzreter">Według danych za 5 miesięcy bieżącego roku ceny detaliczne towarów i usług konsumpcyjnych w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego wzrosły średnio o około 48%, a bez uwzględnienia skutków wzrostu cen alkoholu i wyrobów tytoniowych, a więc artykułów nie podlegających kompensowaniu, o około 40%. W tym samym okresie przeciętna emerytura i renta bieżąca wzrosła średnio o ok. 49,4%.</u>
          <u xml:id="u-138.4" who="#JerzySzreter">Mamy świadomość, że dane te świadczące o zachowaniu realnej wartości świadczeń przeciętnych, nie są zbieżne z odczuciami społecznymi. Dlatego też niezbędne jest przeprowadzenie głębokiej analizy i dokonanie wiarygodnej oceny odzwierciedlającej zróżnicowaną sytuację materialną poszczególnych grup emerytów i rencistów na podstawie pewnych i pełnych danych.</u>
          <u xml:id="u-138.5" who="#JerzySzreter">Wyjaśniając problem najniższych emerytur i rent, zgodnie z drugim pytaniem obywatela posła, pragnę zaznaczyć, że i tutaj sytuacja jest zróżnicowana. Przykładowo — w czerwcu bieżącego roku najniższa faktycznie wypłacana emerytura kształtowała się od 14 800 dla świadczeń przyznanych w 1986 r. do 18 600 zł dla świadczeń przyznanych w 1981 roku i wcześniej. Po wrześniu tego roku będą one wynosiły odpowiednio 16 100 i 20 300 zł, Jedynie ok. 10–15 tysięcy świadczeniobiorców, którzy nabyli uprawnienia do świadczenia w 1988 r., otrzymali je, a przed ich uzyskaniem mieli bardzo niskie wynagrodzenie, pobiera obecnie świadczenia na poziomie obowiązującego formalnie minimum, czyli ok. 10 300 zł. Pragnę jednak zwrócić uwagę Wysokiego Sejmu, że podwyżka najniższych emerytur i rent, poprawiająca istotnie sytuację materialną tej dość wąskiej grupy świadczeniobiorców, wiąże się jednak głównie z podwyższeniem innych świadczeń, powiązanych parametrycznie z najniższą emeryturą, takich jak emerytura lub renta rolnika indywidualnego, dodatek pielęgnacyjny, dodatek dla sierot zupełnych, zasiłek pogrzebowy. W efekcie podwyżka najniższej emerytury i renty przykładowo o tysiąc złotych, spowoduje wzrost wypłat na najniższe świadczenia o około 209 milionów zł, przy jednoczesnym wzroście wypłat na inne, istotne społecznie świadczenia o prawie 23 mld zł. Taka to jest skala rozpiętości. Nie można teraz przesądzić kiedy świadczenia minimalne zostaną podwyższone, ale z pewnością decyzja w tej sprawie będzie jednym z pierwszych rozważanych ewentualnych dodatkowych działań osłonowych. Wszystkie te kwestie oraz szersze problemy przebudowy systemu świadczeń społecznych, a w tym systemu emerytalnego będą już wkrótce dyskutowane na posiedzeniu sejmowej Komisji Polityki Społecznej, Zdrowia i Kultury Fizycznej. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-139">
          <u xml:id="u-139.0" who="#JerzyOzdowski">Dziękuję panu Ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-139.1" who="#JerzyOzdowski">Na tym zakończyliśmy punkt porządku dziennego: interpelacje i zapytania poselskie.</u>
          <u xml:id="u-139.2" who="#JerzyOzdowski">Przystępujemy do punktu 10 porządku dziennego: Projekt uchwały w sprawie zamknięcia sesji Sejmu (druk nr 364).</u>
          <u xml:id="u-139.3" who="#JerzyOzdowski">Konwent Seniorów przedstawia Wysokiemu Sejmowi propozycję zamknięcia 6 sesji Sejmu z dniem dzisiejszym.</u>
          <u xml:id="u-139.4" who="#JerzyOzdowski">Czy w tej sprawie ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-139.5" who="#JerzyOzdowski">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-139.6" who="#JerzyOzdowski">Jeśli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Sejm podjął proponowaną uchwałę.</u>
          <u xml:id="u-139.7" who="#JerzyOzdowski">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-139.8" who="#JerzyOzdowski">Uważam, że Sejm podjął proponowaną uchwałę.</u>
          <u xml:id="u-139.9" who="#JerzyOzdowski">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia Sejmu został wyczerpany.</u>
          <u xml:id="u-139.10" who="#JerzyOzdowski">Informacja o treści złożonych interpelacji oraz o treści nadesłanych odpowiedzi na interpelacje zawarta jest w doręczonym Obywatelom Posłom druku sejmowym nr 363.</u>
          <u xml:id="u-139.11" who="#JerzyOzdowski">Proszę sekretarza posła Danutę Pawlikowską o odczytanie komunikatów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-140">
          <u xml:id="u-140.0" who="#DanutaPawlikowska">W dniu dzisiejszym odbędą się posiedzenia:</u>
          <u xml:id="u-140.1" who="#DanutaPawlikowska">— Komisji Kultury o godz. 16 — w sali nr 118 im. Konstytucji 3 Maja,</u>
          <u xml:id="u-140.2" who="#DanutaPawlikowska">— Komisji Skarg i Wniosków — bezpośrednio po zakończeniu obrad Sejmu, w sali nr 101 im. Ignacego Daszyńskiego,</u>
          <u xml:id="u-140.3" who="#DanutaPawlikowska">— Komisji Transportu, Żeglugi i Łączności — w 30 minut po zakończeniu obrad Sejmu w sali nr 197 im. Adolfa Warskiego,</u>
          <u xml:id="u-140.4" who="#DanutaPawlikowska">— Komisji Współpracy Gospodarczej z Zagranicą — w godzinę po zakończeniu obrad Sejmu — w sali nr 106 im. Krajowej Rady Narodowej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-141">
          <u xml:id="u-141.0" who="#JerzyOzdowski">Na tym kończymy 36 posiedzenie Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-141.1" who="#JerzyOzdowski">Protokół posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Biurze Prac Sejmowych.</u>
          <u xml:id="u-141.2" who="#JerzyOzdowski">W imieniu Prezydium Sejmu życzę wszystkim dobrych wakacji.</u>
          <u xml:id="u-141.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-141.4" who="#JerzyOzdowski">Zamykam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-141.5" who="#komentarz">(Wicemarszałek trzykrotnie uderza laską marszałkowska)</u>
          <u xml:id="u-141.6" who="#komentarz"> (Koniec posiedzenia o godz. 15 min. 20)</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>