text_structure.xml 260 KB

Edit Raw Blame History

<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml" />
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml" />
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 15 min. 05)</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Na posiedzeniu przewodniczą Marszałek Sejmu Roman Malinowski oraz wicemarszałek Mieczysław Rakowski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#RomanMalinowski">Otwieram posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#komentarz">(Marszałek trzykrotnie uderza laską marszałkowską).</u>
          <u xml:id="u-2.2" who="#RomanMalinowski">Na sekretarzy powołuję posłów Helenę Chodkowską i Bogdana Kotarskiego.</u>
          <u xml:id="u-2.3" who="#RomanMalinowski">Protokół i listę mówców prowadzić będzie poseł Helena Chodkowską.</u>
          <u xml:id="u-2.4" who="#RomanMalinowski">Proszę posłów sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-2.5" who="#RomanMalinowski">Protokół 24 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty wobec niewniesienia przeciwko niemu zastrzeżeń.</u>
          <u xml:id="u-2.6" who="#RomanMalinowski">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został ustalony przez Sejm na posiedzeniu w dniu 10 października 1987 r.</u>
          <u xml:id="u-2.7" who="#RomanMalinowski">Obywatele Posłowie! Za kilkanaście dni narody Związku Radzieckiego i cała postępowa ludzkość będzie obchodziła 70 rocznicę Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji Październikowej. Aby dać wyraz naszym myślom i uczuciom, jakie wiążemy z tą wielką rocznicą, Konwent Seniorów proponuje uchwalenie przez Sejm uroczystego posłania do Rady Najwyższej ZSRR.</u>
          <u xml:id="u-2.8" who="#RomanMalinowski">W związku z tym Prezydium Sejmu proponuje odpowiednie uzupełnienie porządku dziennego dzisiejszego posiedzenia.</u>
          <u xml:id="u-2.9" who="#RomanMalinowski">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-2.10" who="#RomanMalinowski">Ponieważ nikt się nie zgłasza, uważam, że Sejm propozycję zatwierdził.</u>
          <u xml:id="u-2.11" who="#RomanMalinowski">Przystępujemy zatem do punktu 1 porządku dziennego: Projekt posłania Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej do Rady Najwyższej Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i narodu radzieckiego z okazji 70 rocznicy Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji Październikowej.</u>
          <u xml:id="u-2.12" who="#RomanMalinowski">A oto treść przedstawionego przez Konwent Seniorów posłania:</u>
          <u xml:id="u-2.13" who="#RomanMalinowski">„Szanowni Towarzysze Deputowani! Drodzy Przyjaciele! W 70 rocznicę zwycięstwa Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji Październikowej kierujemy na Wasze ręce braterskie pozdrowienia oraz wyrazy przyjaźni i solidarności z narodami Związku Radzieckiego.</u>
          <u xml:id="u-2.14" who="#RomanMalinowski">Rewolucja Październikowa, dokonując wyłomu w światowym systemie kapitalistycznym, otworzyła nową erę w dziejach ludzkości, przyniosła wyzwolenie masom ludowym carskiego imperium, jej wzniosłe i szlachetne idee dotarły do ludzi pracy całego świata, natchnęły setki milionów wyzyskiwanych robotników i chłopów do walki o godność człowieka i należne mu prawa.</u>
          <u xml:id="u-2.15" who="#RomanMalinowski">Rewolucja Październikowa, proklamując prawo narodów do samostanowienia, stworzyła warunki dla odbudowy państwa polskiego na gruzach trzech monarchii, otworzyła nowy rozdział w stosunkach pomiędzy naszymi narodami.</u>
          <u xml:id="u-2.16" who="#RomanMalinowski">Wspólna walka z hitlerowską nawałą, krew radzieckich i polskich żołnierzy przelana na polach bitew drugiej wojny światowej scementowała naszą przyjaźń. W wiecznej pamięci zachowamy decydujący wkład Armii Radzieckiej w rozgromienie niemieckich faszystów, których konsekwentnie realizowany program ludobójstwa przewidywał całkowitą zagładę narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-2.17" who="#RomanMalinowski">Socjalizm jest ustrojem młodym, poszukującym nowych dróg przyspieszenia swego rozwoju, aby jak najpełniej zaspokajać rosnące potrzeby budujących go społeczeństw, tworzyć warunki dla pełnego rozwoju osobowości człowieka.</u>
          <u xml:id="u-2.18" who="#RomanMalinowski">O niespożytych możliwościach i wartościach socjalizmu dobitnie świadczą procesy przemian zachodzących w Waszym kraju. Społeczeństwo polskie z wielkim zainteresowaniem i nadzieją obserwuje te przemiany i w pełni się z nimi solidaryzuje. W radzieckiej przebudowie odnajdujemy powrót do wartości uniwersalnych ważnych dla losów socjalizmu w skali światowej, ważnych także dla Polski, która konsekwentnie kroczy po drodze odnowy socjalistycznej, demokratyzacji oraz rozległych i głębokich reform wszystkich dziedzin naszego życia społecznego i gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-2.19" who="#RomanMalinowski">Historyczne decyzje XXVII Zjazdu KPZR i X Zjazdu PZPR to konary tego samego drzewa, twórczego rozwoju myśli i praktyki czerpiącej swe żywotne siły z klasowych i narodowych doświadczeń, szlachetnych i humanistycznych ideałów Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji Październikowej.</u>
          <u xml:id="u-2.20" who="#RomanMalinowski">Jedną z najważniejszych przesłanek urzeczywistnienia naszych ambitnych planów jest stałe rozszerzanie współpracy państw wspólnoty socjalistycznej, dokonanie jakościowego postępu w dziele ich integracji gospodarczej oraz wszechstronnego wzbogacania szerokich kontaktów między naszymi narodami. Nasze wspólne osiągnięcia w tej dziedzinie są duże, ale jednocześnie mamy świadomość, że są one niewspółmierne do potrzeb i możliwości. Doniosłą rolę mają tu do odegrania nasze parlamenty.</u>
          <u xml:id="u-2.21" who="#RomanMalinowski">Pragniemy wyrazić przekonanie, że zarówno Rada Najwyższa, jak i Sejm, służąc sprawie pomyślności swych narodów, będą wnosiły wkład na rzecz stałego wzbogacania współpracy naszych państw na miarę aspiracji społeczeństw Polski i Związku Radzieckiego u progu XXI wieku. Stałe wzbogacanie naszej przyjaźni i współpracy przyczynia się do umacniania całej wspólnoty socjalistycznej, dobrze służąc sprawie socjalizmu i pokoju.</u>
          <u xml:id="u-2.22" who="#RomanMalinowski">Osiąganie nowych rubieży w rozwoju naszych krajów i całej ludzkości jest możliwe jedynie w warunkach pokoju.</u>
          <u xml:id="u-2.23" who="#RomanMalinowski">Leninowski Dekret o Pokoju był pierwszym międzynarodowym aktem zwycięskiej Rewolucji Październikowej. Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich był i jest niestrudzonym orędownikiem pokoju między narodami. Obecnie, nie bez oporów ze strony sił zainteresowanych w kontynuowaniu zbrojeń i utrzymywaniu napięcia w stosunkach międzynarodowych, w pierwszy etap realizacji wkracza radziecki program zlikwidowania do końca XX wieku broni jądrowej, przedstawiony przez Sekretarza Generalnego KC KPZR Michaiła Gorbaczowa w dniu 15 stycznia 1986 roku. Do rangi wielkiego symbolu urasta fakt, że w roku 70-lecia Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji Październikowej, dzięki pokojowej polityce oraz konsekwentnym dążeniom Związku Radzieckiego zostały stworzone szanse na doprowadzenie po raz pierwszy od tragedii w Hiroszimie, do całkowitej likwidacji dwóch typów broni rakietowo-jądrowej.</u>
          <u xml:id="u-2.24" who="#RomanMalinowski">Polska Rzeczpospolita Ludowa udziela tym wysiłkom nie tylko pełnego poparcia, ale kontynuując tradycje polityki zagranicznej naszego kraju w walce o pokój na kontynencie europejskim, również występuje z nowymi inicjatywami. W maju bieżącego roku Przewodniczący Rady Państwa Wojciech Jaruzelski wysunął propozycje zmierzające do zmniejszania zbrojeń i zwiększania zaufania w Europie Środkowej. Sejm zaproponował odbycie w Warszawie spotkania przewodniczących parlamentów państw sygnatariuszy Aktu Końcowego KBWE, poświęconego współpracy ogólnoeuropejskiej.</u>
          <u xml:id="u-2.25" who="#RomanMalinowski">W dniach jubileuszu 70-lecia Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji Październikowej dzielimy z Wami, Drodzy Towarzysze, dumę i satysfakcję z osiągnięć i zamierzeń Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w budowie nowego życia. Wspieramy Wasze wysiłki zmierzające do pełnego rozkwitu humanistycznych walorów socjalizmu jako ustroju autentycznego ludowładztwa, uruchamiającego twórczą energię, aktywne zaangażowanie klasy robotniczej i całego społeczeństwa. Jesteśmy z Wami w walce o uzdrowienie atmosfery międzynarodowej, o zapobieżenie przeniesieniu wyścigu zbrojeń w kosmos, o pełne rozbrojenie, o pokojową przyszłość świata.</u>
          <u xml:id="u-2.26" who="#RomanMalinowski">Przyjmijcie braterskie pozdrowienia i życzenia dalszych sukcesów w realizacji przebudowy i przyspieszonego rozwoju, życzenia wszelkiej pomyślności dla narodu radzieckiego.</u>
          <u xml:id="u-2.27" who="#RomanMalinowski">Niech żyją wieczne idee Wielkiego Października”.</u>
          <u xml:id="u-2.28" who="#RomanMalinowski">Czy w sprawie projektu posłania ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-2.29" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-2.30" who="#RomanMalinowski">Rozumiem oklaski jako wyraz poparcia dla projektu posłania.</u>
          <u xml:id="u-2.31" who="#RomanMalinowski">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-2.32" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem przedstawionego projektu posłania — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-2.33" who="#RomanMalinowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-2.34" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-2.35" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-2.36" who="#RomanMalinowski">Stwierdzam, że Sejm jednomyślnie, 382 głosami, uchwalił posłanie do Rady Najwyższej ZSRR i narodu radzieckiego z okazji 70 rocznicy Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji Październikowej.</u>
          <u xml:id="u-2.37" who="#RomanMalinowski">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Nadzwyczajnej o rządowych projektach ustaw:</u>
          <u xml:id="u-2.38" who="#RomanMalinowski">1) o utworzeniu urzędu Ministra Przemysłu (druki nr 210 i 228),</u>
          <u xml:id="u-2.39" who="#RomanMalinowski">2) o utworzeniu urzędu Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa (druki nr 211 i 229),</u>
          <u xml:id="u-2.40" who="#RomanMalinowski">3) o utworzeniu urzędu Ministra Transportu, Żeglugi i Łączności (druki nr 212 i 230),</u>
          <u xml:id="u-2.41" who="#RomanMalinowski">4) o utworzeniu urzędu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej (druki nr 213 i 231),</u>
          <u xml:id="u-2.42" who="#RomanMalinowski">5) o utworzeniu urzędu Ministra Współpracy Gospodarczej z Zagranicą (druki nr 214 i 232),</u>
          <u xml:id="u-2.43" who="#RomanMalinowski">6) o utworzeniu urzędu Ministra Rynku Wewnętrznego (druki nr 215 i 233),</u>
          <u xml:id="u-2.44" who="#RomanMalinowski">7) o utworzeniu urzędu Ministra Edukacji Narodowej (druki nr 216 i 234),</u>
          <u xml:id="u-2.45" who="#RomanMalinowski">8) o utworzeniu Komitetu Młodzieży i Kultury Fizycznej (druki nr 217 i 235),</u>
          <u xml:id="u-2.46" who="#RomanMalinowski">9) o zmianach w zakresie działania niektórych naczelnych i centralnych organów administracji państwowej (druki nr 218 i 236),</u>
          <u xml:id="u-2.47" who="#RomanMalinowski">10) o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady funkcjonowania gospodarki narodowej (druki nr 219 i 237),</u>
          <u xml:id="u-2.48" who="#RomanMalinowski">11) o Funduszu Zmian Strukturalnych w Przemyśle (druki nr 220 i 238),</u>
          <u xml:id="u-2.49" who="#RomanMalinowski">12) o utworzeniu wspólnoty „Węgiel Polski” (druki nr 221 i 239),</u>
          <u xml:id="u-2.50" who="#RomanMalinowski">13) o utworzeniu wspólnoty „Energetyka Polska” (druki nr 222 i 240),</u>
          <u xml:id="u-2.51" who="#RomanMalinowski">14) o przedsiębiorstwie państwowym — „Polskie Porty Lotnicze” (druki nr 223 i 241),</u>
          <u xml:id="u-2.52" who="#RomanMalinowski">15) o zmianie ustawy Kodeks postępowania administracyjnego (druki nr 224 i 242).</u>
          <u xml:id="u-2.53" who="#RomanMalinowski">Głos ma sprawozdawca poseł Kazimierz Barcikowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#KazimierzBarcikowski">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Na swym poprzednim posiedzeniu Sejm powołał Komisję Nadzwyczajną i powierzył jej rozpatrzenie pakietu 15 projektów ustaw, przedłożonych przez Rząd, a związanych z reformą centrum. Z prac tej Komisji mam obowiązek dożyć Wysokiej Izbie sprawozdanie.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#KazimierzBarcikowski">Komisja pracowała w dobrej, rzeczowej atmosferze. Przyczyniło się do tego pozytywne przyjęcie, z jakim spotkały się wnioski Rządu przedstawione w wystąpieniu Prezesa Rady Ministrów. Poparcia udzielił im we wstępnej debacie Sejm, ale również szeroka opinia społeczna, postrzegając w propozycjach i stanowisku Rządu wolę energicznych działań praktycznych na rzecz urzeczywistnienia reform. Komisja zdawała sobie sprawę, że niezbędne jest traktowanie przedłożonego pakietu ustaw jako całości, a wszelkie próby rozmieniania na drobne musiałyby prowadzić do osłabienia społecznej wymowy proponowanych decyzji. Braliśmy też pod uwagę fakt, że przedłożone projekty wyrażają opinię przyszłych wykonawców zmian oraz ich gotowość do pracy w zreformowanym układzie organizacyjnym i prawnym. Głównym jednak kryterium była zgodność proponowanych rozstrzygnięć z założeniami reformy zarządzania.</u>
          <u xml:id="u-3.2" who="#KazimierzBarcikowski">W toku swych prac Komisja współpracowała z przedstawicielami Rządu, Radą Społeczno-Gospodarczą przy Sejmie oraz Zespołem Doradców Sejmowych. Na adres Komisji napłynęło wiele wniosków i uwag od obywateli, organizacji społecznych i gospodarczych. Opinie te staraliśmy się rozważyć i wykorzystać. Ze zrozumiałych jednak powodów nie wszystkie mogły być uwzględnione, gdyż wyrażały poglądy przeciwstawne i to nie tylko w stosunku do rozpatrywanych projektów, ale również wobec innych nadsyłanych wniosków. Żałujemy bardzo, że brak czasu nie pozwolił członkom Komisji na osobiste spotkania i rozmowy z ich autorami. Niemniej jednak wszystkie wystąpienia traktowaliśmy jako część dyskusji, służącej poszukiwaniu właściwych rozwiązań.</u>
          <u xml:id="u-3.3" who="#KazimierzBarcikowski">Komisja pamiętała, że probierzem słuszności decyzji będzie praktyka, życie. Zapewne trzeba będzie z upływem czasu wnosić do dziś przyjętych rozstrzygnięć i nowe poprawki i dalej idące zmiany. Będzie to proces naturalny, jeśli damy pierwszeństwo rzetelnym badaniom i poszukiwaniom lepszych rozwiązań, a krytycznie będziemy analizować przejawy grupowego zacietrzewienia i zapatrzenia się wyłącznie na swoje.</u>
          <u xml:id="u-3.4" who="#KazimierzBarcikowski">Wszystkim uczestnikom prac Komisji Nadzwyczajnej pragnę podziękować za osobisty wkład w przygotowanie jej propozycji dla Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-3.5" who="#KazimierzBarcikowski">Wysoki Sejmie! Komisja rozpatrywała projekty ustaw zarówno dotyczących nowo powoływanych ministerstw, jak i zmian w prawie materialnym, kierując się dążeniem do ich zgodności z ogólnymi założeniami reformy, a zwłaszcza:</u>
          <u xml:id="u-3.6" who="#KazimierzBarcikowski">— w jakiej mierze służyć będą ulepszeniu zaspokajania potrzeb społecznych i indywidualnych obywateli,</u>
          <u xml:id="u-3.7" who="#KazimierzBarcikowski">— jak służyć będą tworzeniu prawnych podstaw rozwoju przedsiębiorczości wszelkich podmiotów gospodarowania i życia społeczno-gospodarczego oraz czy zapewniają warunki do współuczestnictwa obywateli w podejmowaniu ważnych decyzji,</u>
          <u xml:id="u-3.8" who="#KazimierzBarcikowski">— w jakim stopniu sprzyjać będą inicjatywom na rzecz rozwoju oraz unowocześnianiu procesów wytwarzania i jego produktów,</u>
          <u xml:id="u-3.9" who="#KazimierzBarcikowski">— czy zapewniają warunki do aktywnego tworzenia i realizacji polityki gospodarczej i socjalnej państwa.</u>
          <u xml:id="u-3.10" who="#KazimierzBarcikowski">Ogólna odpowiedź Komisji na tak postawione pytania jest pozytywna. Właśnie te wartości nowych rozstrzygnięć prawnych starała się wzmocnić, wnosząc szczegółowe poprawki, które mają na celu uczynienie bardziej wyrazistymi przepisy zapewniające decentralizację zarządzania i decyzji, samodzielność przedsiębiorstw i samorządność pracowniczą, ochronę bezpieczeństwa i higieny pracy, dobór i doskonalenie kadr kierowniczych, rozwijanie informacji naukowo-technicznej i organizacyjnej na rzecz jednostek wytwórczych.</u>
          <u xml:id="u-3.11" who="#KazimierzBarcikowski">Z aprobatą przyjęła Komisja projektowane zmiany w prawie administracyjnym, które nakazują traktowanie oświadczeń obywateli jako ważnego dokumentu w postępowaniu przed urzędami. Satysfakcję budzi też wiadomość o przygotowywanych przez Rząd dalszych zmianach w tej dziedzinie prawa z myślą o uproszczeniu procedury administracyjnej.</u>
          <u xml:id="u-3.12" who="#KazimierzBarcikowski">Z wielką uwagą odnosiła się Komisja do wyposażenia ministrów w instrumenty działania zgodne z funkcjami wynikającymi dla nich z reformy. Odpowiada to przekonaniu, że reforma, znosząc te tak właściwe systemowi nakazowo-rozdzielczemu ubezwłasnowolnienie podmiotów życia gospodarczego, zmienia funkcję ministerstw, a jednocześnie podwyższa wymagania wobec każdego z nich i całego Rządu.</u>
          <u xml:id="u-3.13" who="#KazimierzBarcikowski">Chodzi o to, aby w ramach tworzonego systemu prawa zapewnić osiąganie celów polityki społeczno-gospodarczej państwa środkami ekonomicznymi. Zadania w sferze harmonizowania celów i działań prowadzących do pożądanego skutku pozostają przecież prawem i obowiązkiem centrum, które dla ich realizacji musi mieć odpowiednią pozycję i możliwości oddziaływania.</u>
          <u xml:id="u-3.14" who="#KazimierzBarcikowski">W toku prac Komisji przewijała się obawa przed przecenieniem proponowanych rozstrzygnięć prawnych. Prawo bowiem tworzy ramy i reguły ludzkiej działalności, może sprzyjać jej rozwijaniu i doskonaleniu, ale nawet najlepsze prawo samo przez się nie zastąpi przecież dobrej pracy, mądrego gospodarowania, efektywnej produkcji. Dlatego tak ważne jest, aby na wszystkich szczeblach i we wszystkich dziedzinach naszego życia było coraz więcej ludzi, którzy nie tylko reformy chcą, ale i umieją ją robić, którzy zdolni są do wykorzystania tworzonego przez nowe prawo pola do inicjatywy i przedsiębiorczości.</u>
          <u xml:id="u-3.15" who="#KazimierzBarcikowski">Z przyjemnością patrzymy na kierowników przedsiębiorstw czy organizacji gospodarczych, którzy działają z rozmachem i dużą skutecznością, dążą do spożytkowania wszystkich istniejących możliwości i przysporzenia nowych. Dla nich samodzielność to skarb. Spotyka się też innych, którzy swą energię zużywają na jałowe wyjaśnianie czego zrobić się nie da i jak trudno im się pracuje. Nie łudźmy się — im żadne prawo nie pomoże, dla nich samodzielność i wynikające z niej dodatkowe wymagania to deprymujące obciążenia. Sami są wytworem systemu nakazowo-rozdzielczego i nie zdradzają woli dążenia do nowego.</u>
          <u xml:id="u-3.16" who="#KazimierzBarcikowski">Jest niesłychanie ważne, aby z centrum szły jednoznaczne impulsy zmian, wykluczające ciągłe oglądanie się do tyłu i na boki, eliminujące stare tęsknoty. Proponowane rozwiązania prawne temu sprzyjają i w tym duchu powinny być interpretowane i wdrażane.</u>
          <u xml:id="u-3.17" who="#KazimierzBarcikowski">Wysoki Sejmie! Sądzę, że powinienem poinformować o proponowanych przez Komisję sposobach rozstrzygnięcia spraw budzących najwięcej dyskusji. Znajdują one odzwierciedlenie w przedłożonych obywatelom posłom drukach, ale warto zwrócić na nie uwagę.</u>
          <u xml:id="u-3.18" who="#KazimierzBarcikowski">Żywą dyskutowana przez Komisję była sprawa usytuowania w centrali sfery turystyki, a zwłaszcza jej podziału na komercyjną i społeczną. Po dyskusji przychylono się do stanowiska Rządu, iż turystyka komercyjna może znajdować się w Ministerstwie Rynku Wewnętrznego, natomiast społeczny ruch turystyczny — w zakresie działania Komitetu Młodzieży i Kultury Fizycznej. Osobiście podzielam ten pogląd, gdyż sztuczne jest przecież łączenie np. działalności „Orbisu” i wędrówek harcerskich. Proponowany podział ułatwi między innymi ustalenie co ma być traktowane handlowo, a co wspomagane środkami społecznymi.</u>
          <u xml:id="u-3.19" who="#KazimierzBarcikowski">Różnice zdań wzbudziły również regulacje obejmujące spółdzielczość, głównie mieszkaniową. Dotyczy to zwłaszcza możliwości wywiązywania się istniejących spółdzielni z zobowiązań wobec członków oczekujących na mieszkania. Komisja zaproponowała sformułowanie, aby w okresie do 1990 roku w centralnych planach rocznych, w ramach rozwiązań przewidzianych w odrębnych przepisach, określane były warunki umożliwiające spółdzielniom mieszkaniowym realizację zobowiązań wobec osób będących w dniu wejścia w życie ustawy członkami tych spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-3.20" who="#KazimierzBarcikowski">Kolejna sprawa, to propozycja zmian kompetencji w zakresie geodezji i ewidencji gruntów. Pozostawiając ogólny nadzór nad kartografią i geodezją Ministrowi Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa, Komisja proponuje, aby rozgraniczanie nieruchomości i ewidencję gruntów na obszarach miast powierzyć temu ministrowi, natomiast na terenie gmin Ministrowi Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Zastosowanie tego prostego kryterium stworzy lepsze warunki do gospodarowania przestrzenią produkcyjną w rolnictwie, a zwłaszcza do scalania gruntów rolnych.</u>
          <u xml:id="u-3.21" who="#KazimierzBarcikowski">Wiele dyskusji w Komisji oraz namiętności w kręgach bliżej sprawą zainteresowanych wywołały zamierzenia związane z powołaniem wspólnot — węgla, energetyki oraz przedsiębiorstwa portów lotniczych. Nikt nie może być tym zaskoczony. Tworzymy tu bowiem rozwiązania w dużym stopniu precedensowe, dotyczące dziedzin o kluczowym znaczeniu dla gospodarki narodowej. Sądzę, że żywe zainteresowanie społeczne będzie towarzyszyć zarówno regulacjom prawnym wspólnot, jak i funkcjonowaniu ich w praktyce.</u>
          <u xml:id="u-3.22" who="#KazimierzBarcikowski">Głównym przedmiotem rozważań Komisji w odniesieniu do wspólnot był problem, w jakim stopniu przedsiębiorstwa wchodzące w ich skład mają funkcjonować w oparciu o ogólne reguły reformy, a w jakim wymiarze — o zasady zmodyfikowane wewnątrz wspólnoty. Komisja zajęła tu stanowisko jednoznaczne i dała temu wyraz w proponowanych poprawkach: obowiązują ogólne zasady reformy, a specyficzne odstępstwa muszą mieć podstawy w przepisach prawa.</u>
          <u xml:id="u-3.23" who="#KazimierzBarcikowski">W przypadku wspólnoty węgla kamiennego kontrowersje wywołała sprawa organizacyjnego usytuowania przemysłu maszyn i urządzeń górniczych. Komisja wnosi, aby w ustawie dać zapis upoważniający Rząd do rozstrzygnięcia tej sprawy, przy uwzględnieniu konieczności zachowania systemu ekonomicznego w przemyśle maszyn i urządzeń górniczych, zgodnego z ogólnymi zasadami reformy.</u>
          <u xml:id="u-3.24" who="#KazimierzBarcikowski">Po dyskusji i w porozumieniu z Rządem Komisja wnosi o przesądzenie, iż organizacje gospodarcze związane z wydobyciem i wykorzystaniem węgla brunatnego wchodzą do wspólnoty energetyki. Wynika to w naszym przekonaniu z faktu, że węgiel brunatny jest podstawowym paliwem dla elektrowni zlokalizowanych w rejonie eksploatacji złóż, a zatem elektrownie te pozostają w ścisłym technologicznym związku z jego wydobyciem i dostarczeniem.</u>
          <u xml:id="u-3.25" who="#KazimierzBarcikowski">Projekt ustawy pozostawia Rządowi swobodę regulowania spraw organizacyjnych wspólnot. Wcale jednak nierzadkie są opinie, iż np. kopalnia i elektrownia w Bełchatowie nie muszą mieć różnych zwierzchników. Mogłaby to być jedna organizacja typu kombinatu paliwowo-energetycznego. Sprawa ta powinna być oczywiście rozpatrzona w ogniwach do tego powołanych. Nasze stanowisko: nie wykluczać z góry takich możliwości.</u>
          <u xml:id="u-3.26" who="#KazimierzBarcikowski">Komisja poczyniła też poprawki zmierzającej do ujednolicenia przepisów dotyczących funkcjonowania samorządu pracowniczego we wspólnotach.</u>
          <u xml:id="u-3.27" who="#KazimierzBarcikowski">Jedyną sprawą, której Komisja nie była w stanie uzgodnić bez głosowania, jest podporządkowanie Polskiego Komitetu Normalizacji, Miar i Jakości. Niewielką przewagą głosów przyjęte zostało stanowisko, że Komitet ten powinien pozostać nadal w gestii Prezesa Rady Ministrów. Obywatele posłowie pamiętają, że już w pierwszym czytaniu projektów ustaw sprawa ta wywołała różnice zdań.</u>
          <u xml:id="u-3.28" who="#KazimierzBarcikowski">Proponuję, aby Sejm podzielił stanowisko Komisji o podporządkowaniu Komitetu bezpośrednio Premierowi. Nie może to jednak oznaczać, że w Komitecie nic nie będzie się zmieniać. Wręcz przeciwnie — tym bardziej musi to skłaniać do poszukiwania, przede wszystkim w samym Komitecie, odpowiedzi na pytanie, dlaczego stan np. jakości jest taki, a nie lepszy. Jeśli mógłbym wyrazić swoją osobistą opinię — a sprawozdawca też poseł — to o faktycznej, a nie urzędniczej efektywności pracy Komitetu, decydować będą jego związki i współpraca z wytwórcami. W urzędach też wprawdzie powstaje jakość — pracy urzędniczej i sprawności kierowniczej — ale jakość towarów i usług tworzą wytwórcy i tam przede wszystkim trzeba szukać rozwiązań, niezależnie od podporządkowania Komitetu.</u>
          <u xml:id="u-3.29" who="#KazimierzBarcikowski">I jedna prośba jeszcze ze spraw szczegółowszych. Zwrócono mi uwagę tuż przed posiedzeniem, że w druku nr 23d na str. 4 w poprawce do art. 6 ust. 5 ppkt. d) słowa sieci informatycznej, zastąpić trzeba słowami teleinformatycznej. Myślę, że możemy się do tego przychylić.</u>
          <u xml:id="u-3.30" who="#KazimierzBarcikowski">Wysoki Sejmie! Przyjęcie przez Sejm ustaw w sprawach, które Komisja Nadzwyczajna przedstawia, nie jest zakończeniem, lecz początkiem prac nad usprawnieniem centrum. Odpowiedzialne zadania spadają na Rząd. Trzeba w możliwie krótkim czasie zorganizować nowe resorty, a to wymaga zatwierdzenia struktur organizacyjnych, doboru pracowników i wdrożenia ich do wypełniania zmienionych funkcji ministerstw odpowiadających za politykę państwa w powierzonych im dziedzinach. Jeżeli zmianom organizacyjnym nie będzie towarzyszyć przebudowa funkcjonowania, to w nieodległym czasie może ujawnić się rozczarowanie, gdyż okaże się, że dokonano kolejnej reorganizacji, a nie przebudowy centrum. Chodzi bowiem o funkcjonowanie według całkowicie nowej koncepcji, a nie dopasowywanie starych treści do nowych ram.</u>
          <u xml:id="u-3.31" who="#KazimierzBarcikowski">Uchwalenie przez Sejm proponowanych aktów prawnych w sprawie utworzenia nowych ministerstw musi zarazem skłaniać do analizy struktur i funkcjonowania resortów, które nie zostały objęte bezpośrednio dziś stanowionym prawem. Wymaga to poważnej pracy wewnątrz każdego resortu i zaangażowania Rządu.</u>
          <u xml:id="u-3.32" who="#KazimierzBarcikowski">Powstaje równocześnie konieczność poddania analizie funkcjonowania i struktur administracji terenowej oraz ich zgodności ze zmianami w centrum. Otwiera się tu pole dla dobrze pomyślanej analizy i inicjatywy rad narodowych oraz kierowników administracji w terenie. Nowe decyzje dotyczą także ich obszaru działania.</u>
          <u xml:id="u-3.33" who="#KazimierzBarcikowski">Otwarty pozostaje problem, jak pobudzić załogi i kierownictwo przedsiębiorstw do twórczego wykorzystania nowych przepisów oraz wynikających z nich warunków i możliwości. W ostatecznym rachunku tam, w przedsiębiorstwach będzie się rozstrzygać, czy są one słuszne, czy nie.</u>
          <u xml:id="u-3.34" who="#KazimierzBarcikowski">Można by wymieniać więcej problemów. Chodzi o to, aby wszyscy, którzy będą wcielać w życie nowe ustawy, pisać i mówić o nich, wiedzieli, że największa praca dopiero ma być wykonana, aby nie poprzestali na ogłoszeniu zwycięstwa. Baczmy wszyscy, aby nie było to puste, czyli biurokratyczne zwycięstwo.</u>
          <u xml:id="u-3.35" who="#KazimierzBarcikowski">Właśnie dlatego, licząc się z koniecznością dostosowania obecnego stanu organizacyjnego i pracy organów administracji państwowej do wymagań reformy, Rząd wniósł o przyznanie mu na okres jednego roku specjalnych uprawnień w tym zakresie. Komisja Nadzwyczajna wnioskuje o udzielenie Radzie Ministrów takiego upoważnienia, wyrażając jednocześnie przekonanie, że uprawnienia te zostaną właściwie wykorzystane.</u>
          <u xml:id="u-3.36" who="#KazimierzBarcikowski">Obywatelu Marszałku! Obywatele Posłowie! Jestem przekonany, że przyjmując proponowane ustawy Sejm udzieli najwyższego poparcia dziełu reformowania Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Nie mamy i nie możemy mieć gorętszego pragnienia, jak zdynamizowanie rozwoju naszego narodu i państwa, tworzenie socjalizmu na miarę pragnień i pracowitości Polaków.</u>
          <u xml:id="u-3.37" who="#KazimierzBarcikowski">Niech uchwały Sejmu w sprawie zmian prawa materialnego i przebudowy centrum staną się ważnym krokiem poświadczającym wobec społeczeństwa, że wolą kierowniczych ośrodków naszego państwa jest konsekwentne zrealizowanie programu wielkiej reformy.</u>
          <u xml:id="u-3.38" who="#KazimierzBarcikowski">Wyrażam także przekonanie, że decyzje Wysokiego Sejmu w tych sprawach będą aktem o wielkiej wadze w procesie przygotowywania i przeprowadzenia referendum. Ale to już materia następnego punktu porządku dziennego. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-3.39" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#RomanMalinowski">Dziękuję obywatelowi posłowi sprawozdawcy.</u>
          <u xml:id="u-4.1" who="#RomanMalinowski">Obywatele Posłowie! Prezydium Sejmu — po porozumieniu z Konwentem Seniorów — proponuje łączną dyskusję w punktach 2 i 3 porządku dziennego.</u>
          <u xml:id="u-4.2" who="#RomanMalinowski">Jeśli sprzeciwu nie usłyszę, będę uważał, że propozycja została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-4.3" who="#RomanMalinowski">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-4.4" who="#RomanMalinowski">Przystępujemy zatem do punktu 3 porządku dziennego: Pierwsze czytanie poselskiego projektu uchwały Sejmu w sprawie szczegółowego określenia przedmiotu ogólnokrajowego referendum (druk nr 243).</u>
          <u xml:id="u-4.5" who="#RomanMalinowski">Proszę o zabranie głosu członka Prezydium Komitetu Wykonawczego Rady Krajowej PRON wicemarszałka Sejmu Jerzego Ozdowskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#JerzyOzdowski">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Zgodnie z punktem 3 uchwały naszego Sejmu z dnia 10 października br., w sprawie referendum ogólnokrajowego, pragnę dzisiaj przedstawić projekt poselski, określający treść pytań, które zamierzamy poddać pod ludowe głosowanie w dniu 29 listopada 1987 r. Podejmując inicjatywę Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego parlament polski uchwalił, że w sprawach tak doniosłych, jak reformowanie państwa i gospodarki, należy w myśl ustawy o konsultacjach społecznych i referendum, zwrócić się do społeczeństwa z prośbą o wyrażenie woli w formie odpowiedzi na postawione pytania.</u>
          <u xml:id="u-5.1" who="#JerzyOzdowski">Po raz pierwszy od chwili uchwalenia ustawy z 6 maja 1987 r. i po raz drugi w Polsce Ludowej, odwołujemy się bezpośrednio do wszystkich obywateli mających czynne prawo wyborcze do Sejmu, aby społeczeństwo wybrało drogi postępowych przemian naszej wspólnoty narodowo-państwowej.</u>
          <u xml:id="u-5.2" who="#JerzyOzdowski">Referendum będzie formą rozstrzygnięcia najważniejszych egzystencjalnych spraw dla Polski i dla Polaków. Niech naród uczestniczy w kierowaniu państwem, niech polscy obywatele będą gospodarzami w ojczyźnie. Istotę naszej państwowości określają wszak zasady partnerskiego pluralizmu i uczestnictwa współodpowiedzialnego ludu pracującego w rządzeniu państwem. Sejm, jako najwyższy organ władzy państwowej, zamierza postawić społeczeństwu w ramach referendum dwa proste i komunikatywne pytania, oczekując jednoznacznej odpowiedzi, wyrażającej bezpośrednio świadomy wybór obywateli. Wyniki referendum będą miały moc rozstrzygającą. Pytania, które skierujemy do społeczeństwa będą poparte objaśnieniami informującymi o celach i warunkach postępu na drodze uzdrowienia gospodarki i głębokiej demokratyzacji życia publicznego.</u>
          <u xml:id="u-5.3" who="#JerzyOzdowski">Pytanie pierwsze zawiera trzy elementy. Proponujemy zapytać obywateli, czy są za pełną realizacją zaproponowanego Sejmowi radykalnego programu uzdrowienia polskiej gospodarki, który prowadzi do wyraźnej poprawy warunków życia ludności. W tym samym pytaniu zawarty jest drugi element, który jest otwartym ukazaniem konsekwencji, które ewentualnie wystąpią w toku realizacji programu przyspieszonego uzdrawiania gospodarki. Trzecim zaś elementem tego pytania jest wskazanie, że spodziewany trudny okres nie przekroczy najbliższych 2–3 lat.</u>
          <u xml:id="u-5.4" who="#JerzyOzdowski">W objaśnieniu pierwszego pytania, w formie bardzo zwięzłej, wymieniane są cele i środki programu uzdrawiania gospodarki. Jest to bezcenny materiał o dużym znaczeniu informacyjno-perswazyjnym. Obywatele otrzymują w nim podstawowe informacje o spodziewanych wynikach realizacji proponowanego programu społeczno-gospodarczego. Dążymy z całą determinacja do znacznej poprawy poziomu i jakości życia ludności. Szybko powinien nastąpić wzrost zarobków podmiotów gospodarczych, uczciwie i solidnie pracujących. Dzięki nasyceniu rynku dobrami i potrzebnymi towarami, dzięki usprawnieniu handlu i usług, lepiej i łatwiej będą żyły wszystkie generacje rodaków. Starsi będą mogli korzystać z zasłużonego dorobku swojego życia, a młodzież uzyska nowe szanse spełniania swoich aspiracji zawodowych, rodzinnych, kulturalnych. Zostanie przełamany impas w budownictwie mieszkaniowym, rozwinie się sfera usług, oświaty, kultury, służby zdrowia oraz poprawi się obsługa obywatela i funkcjonowanie służb publicznych. Zahamowana będzie inflacja i umocni się pieniądz, a równocześnie będą likwidowane głębsze przyczyny nadużyć gospodarczych i marnotrawstwo. Jednym z rezultatów uzdrowienia gospodarki będzie coraz lepsza i skuteczniejsza ochrona środowiska naturalnego człowieka.</u>
          <u xml:id="u-5.5" who="#JerzyOzdowski">Jakie są środki, które przewiduje się dla wprowadzenia w życie radykalnego programu uzdrowienia gospodarki? Sformułujemy je w formie krótkich imperatywów. Jest to droga pomyślności gospodarczej Polaków, która prowadzi przez rygorystyczne respektowanie zasad reformy, w tym zwłaszcza przestrzeganie sprawiedliwości społecznej, poparcie dla inicjatywności i przedsiębiorczości, rozszerzenie współpracy z zagranicą, zniesienie dotacji, wprowadzenie realnych cen, zapewnienie ochrony poziomu życia, wzrost osobistej odpowiedzialności i likwidację przerostów biurokratycznych.</u>
          <u xml:id="u-5.6" who="#JerzyOzdowski">Krótko mówiąc objaśnienie pytania pierwszego zwraca oczy obywateli ku programowi uzdrowienia gospodarki, który przy przejściu przez trudny okres prowadzi do głębokiej reformy strukturalnej i strategicznej, której owocem będzie możliwie szybki wzrost poziomu zaspokojenia materialnych i duchowych potrzeb ludności.</u>
          <u xml:id="u-5.7" who="#JerzyOzdowski">W pytaniu drugim wyróżnia się również dwa składniki. Pytamy się czy obywatele wypowiadają się za głęboką demokratyzacją życia politycznego, a równocześnie zapytujemy czy akceptują warunki tej demokratyzacji, a mianowicie umocnienie samorządności, rozszerzenie praw obywateli i zwiększenie ich uczestnictwa w rządzeniu krajem.</u>
          <u xml:id="u-5.8" who="#JerzyOzdowski">W objaśnieniu do pytania drugiego nasza propozycja wskazuje na cele i środki nowatorskiej demokratyzacji życia politycznego. Celami są przyspieszenie głębokiej odnowy, skuteczna realizacja ludowładztwa i samorządności, poszerzenie swobód politycznych, umacnianie praw obywatelskich i praworządności, rozwój socjalistycznego pluralizmu i poszerzenie porozumienia narodowego. Droga do tego celu wymaga uznania i wprowadzenia w życie takich rozwiązań, jak nadrzędność organów przedstawicielskich, a więc Sejmu i rad narodowych nad organami administracyjnymi, decentralizacja życia publicznego, demokratyzacja prawa wyborczego, rozszerzenie uprawnień samorządów i organizacji społecznych, uspołecznienie polityki kadrowej, wzrost sprawności państwa, walka z biurokratyzmem, zniesienie ograniczeń zrzeszania się, uproszczenie, stabilizacja i wewnętrzna zgodność systemu prawnego, rozbudowa instytucji artykułowania i obrony poglądów oraz interesów ludności, a także w końcowym rezultacie nowelizacja Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-5.9" who="#JerzyOzdowski">Zapytujemy zatem przez referendum wszystkich Polaków, czy wybierają drogę reform gospodarczych i politycznych, czy chcą pójść drogą okrężną, przez długi jeszcze czas odczuwając uciążliwości dnia dzisiejszego.</u>
          <u xml:id="u-5.10" who="#JerzyOzdowski">Przewodniczący Rady Państwa generał armii Wojciech Jaruzelski powiedział na V Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, że powinniśmy mieć zaufanie do mądrości narodu. Zaproponowane dzisiaj Wysokiej Izbie pytania są wyrazem tego zaufania. Są wezwaniem do wyboru drogi uzdrowienia gospodarki i demokratyzacji życia politycznego przez podjęcie zdecydowanych reform i wprowadzenie radykalnych rozwiązań. Kto odpowie „tak”, ten wykaże odwagę i roztropność, udowodni wolę przyspieszonego tworzenia Polski rządnej i zasobnej, Polski godnej miłości swych synów i córek, oraz zasługującej na wysoki szacunek świata.</u>
          <u xml:id="u-5.11" who="#JerzyOzdowski">Referendum trzeba poprzedzić wielką kampanią informowania i przekonywania o słuszności proponowanych przemian. W tym celu, obok komisji do spraw referendum, które zostaną powołane zgodnie z uchwałą Rady Państwa z dnia 17 września 1987 roku, powinny powstać pod egidą PRON obywatelskie komitety do spraw referendum, które w miejscach zamieszkania, w miastach i na wsiach, przeprowadzą wielką akcję popularyzacji i edukacji w sprawach stanowiących przedmiot referendum. Dla realizacji tych działań zostaną wdrożone liczne przedsięwzięcia, ułatwiające dostęp do informacji, materiałów i form szkolenia, które łącznie przez obiektywne, konsekwentne i wielostronne oddziaływanie powinny stworzyć warunki dla postępowej edukacji obywatelskiej, docierającej do wszystkich i do każdego.</u>
          <u xml:id="u-5.12" who="#JerzyOzdowski">W kampanii poprzedzającej referendum powinni wziąć udział zarówno indywidualni obywatele, jak i wszelkie stowarzyszenia, organizacje i instytucje oświatowo-kulturalne. Nadszedł czas zwiększonej pracy i dużych obowiązków wszystkich działaczy społecznych, wszystkich światłych obywateli. Stawka, o którą zamierzamy walczyć jest jednak bardzo wysoka, wręcz zasługuje na najwyższy wysiłek. Kiedy uświadomimy wszystkim, że droga przemian gospodarczych i politycznych jest szlakiem dobrze wybranym i prowadzącym do celu, pozyskamy umysły i serca Polaków dla tej wielkiej sprawy.</u>
          <u xml:id="u-5.13" who="#JerzyOzdowski">Referendum służy wzajemnemu dialogowi, porozumieniu i odnowie, jest formą wyzwolenia pełnego poparcia społeczeństwa dla proponowanych środków i celów. Przez udział w referendum każdy polski obywatel będzie uczestniczył w realizacji dobra wspólnego i przyczyni się do wzrostu zaufania ogólnopolskiego opartego na poszanowaniu wolnej decyzji każdego rodaka. We wspólnocie narodowo-państwowej ugruntowanej na świadomym i odpowiedzialnym uczestnictwie decyzje obywateli służą ojczyźnie, podtrzymują ją i wzbogacają ku ogólnemu pożytkowi.</u>
          <u xml:id="u-5.14" who="#JerzyOzdowski">Przyszłość Polski jest w naszych rękach i referendum będzie momentem przełomowym w dziele unowocześnienia polskiego życia i pełnej pomyślności każdego uczciwego obywatela, każdej dobrej polskiej rodziny. Jeszcze nigdy tak wiele nie zależało od oświeconych umysłów i gorących serc Polaków.</u>
          <u xml:id="u-5.15" who="#JerzyOzdowski">W imieniu wszystkich posłów, którzy podpisali projekt uchwały, określającej treść referendum ogólnokrajowego w dniu 29 listopada 1987 r., proszę Wysoką Izbę o podjęcie właściwej uchwały. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-5.16" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#RomanMalinowski">Dziękuję obywatelowi wicemarszałkowi Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-6.1" who="#RomanMalinowski">Otwieram łączną dyskusję nad projektami ustaw związanymi z drugim etapem reformy gospodarczej oraz projektem uchwały Sejmu w sprawie szczegółowego określenia przedmiotu ogólnokrajowego referendum.</u>
          <u xml:id="u-6.2" who="#RomanMalinowski">Głos ma poseł Józef Czyrek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#JózefCzyrek">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Stoimy wobec decyzji o wielkim, wręcz przełomowym znaczeniu dla rozwoju Polski. Rozpatrywany przez nas program oznacza w istocie najgłębszą, najszerszą reformę w dziejach naszej ludowej Rzeczypospolitej. Konieczność takiej właśnie reformy jest niepodważalna. Potrzeby głębokich zmian odczuwa całe społeczeństwo. Powszechne jest również poparcie dla jej zasadniczego kierunku, wynikające ze zrozumienia, że iść do przodu można jedynie przez jednoczesne unowocześnianie gospodarki i rozszerzanie demokracji. Imperatyw takiego spójnego podejścia do zasadniczych spraw rozwoju kraju wynika zarówno z naszych własnych polskich doświadczeń, jak też z ogólnych marksistowsko-leninowskich prawidłowości socjalistycznego budownictwa. Kompleksowość rozwiązań jest również główną cechą wielkiego, podjętego przez KPZR dzieła przebudowy oraz całego dzisiejszego rozwojowego nurtu w socjalizmie. Sprawą otwartą jest natomiast zakres i tempo reform. Właśnie w tych kwestiach Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego wysunął inicjatywę przeprowadzenia ogólnonarodowego referendum, które Klub Poselski PZPR, wraz z przedstawionymi nam dziś pytaniami, w pełni popiera.</u>
          <u xml:id="u-7.1" who="#JózefCzyrek">W przedstawionych Wysokiej Izbie projektach pytań kwestie te stawiane są jednoznacznie i otwarcie, bez pomijania spraw trudnych. Wyniki referendum będą dla nas zatem sprawdzianem poparcia dla proponowanych reform, będą one — jak to podkreślił w wystąpieniu zamykającym obrady V Plenum tow. Wojciech Jaruzelski — swoistą umową społeczną, a więc wspólnym zobowiązaniem władz i społeczeństwa do zdecydowanego, konsekwentnego działania na rzecz ich realizacji. Wszyscy bowiem mamy już serdecznie dość uzasadnionego i nieuzasadnionego biadolenia, codziennego potykania się o faktyczne czy rzekome niemożności w załatwianiu najprostszych spraw, rzeczywistych czy wmówionych sobie ograniczeń w rozprostowywaniu przez naród skrzydeł. Ale bodaj najbardziej uwiera wmawiany nam przez nieprzyjaciół, a także ludzi małego ducha, brak wiary w realność perspektyw rozwoju kraju, w odzyskanie przez Polskę należnego jej miejsca pod słońcem.</u>
          <u xml:id="u-7.2" who="#JózefCzyrek">Temu wszystkiemu mówimy dziś naszym programem — dość. Z tej wysokiej trybuny anonsujemy wkroczenie w decydujący przełom. Program, dla którego pragniemy uzyskać najszersze poparcie społeczne jest w istocie nowym podejściem do budowy socjalizmu w Polsce. By szukać historycznej analogii do wagi decyzji, które będziemy podejmować, trzeba by zapewne sięgnąć aż do Manifestu Lipcowego. Zadawane jest nam jednak często pytanie — dlaczego dopiero teraz, dlaczego partia nie wystąpiła wcześniej z propozycjami tak głębokiej przebudowy życia politycznego i gospodarczego, by można było w nim widzieć polski model socjalistycznego rozwoju kraju. Odpowiadamy na to z czystym sumieniem i z podniesionym czołem:</u>
          <u xml:id="u-7.3" who="#JózefCzyrek">— po pierwsze — trzeba było najpierw stworzyć przesłanki polityczne i gospodarcze dla przełomu, którego pragniemy dokonać;</u>
          <u xml:id="u-7.4" who="#JózefCzyrek">— po drugie — kierunek, w którym pragniemy iść i w jakim przecież niezmiennie idziemy, określiliśmy już na IX Zjeździe, a więc latem 1981 roku.</u>
          <u xml:id="u-7.5" who="#JózefCzyrek">Mamy dobrze w pamięci ten rok. Na tymże Zjeździe sformułowano linię socjalistycznej odnowy i reform. Uchwała IX Zjazdu stwierdzała: „Podstawowym celem reformy jest zapewnienie wysokiej, społecznej efektywności gospodarowania. Realizacja tego celu wymaga uspołecznienia planowania, to jest rozszerzenia udziału wszystkich środowisk społecznych w kształtowaniu programów rozwoju, stworzeniu warunków do samodzielności i samorządności przedsiębiorstw działających na zasadach samofinansowania”.</u>
          <u xml:id="u-7.6" who="#JózefCzyrek">Nie bez powodu cytuję tę uchwałę mej partii z najbardziej burzliwego okresu w historii Polski Ludowej. Wskazuje ona bowiem na polskie źródła naszej odnowy. Jeśli zestawimy kierunki reform, jakie podejmujemy w obecnym okresie i jakie będziemy z całą konsekwencją rozwijać, z drogowskazem ustawionym przed naszym programem socjalistycznej odnowy na IX Zjeździe, to stanie się jasne, że partia dotrzymuje słowa. I to dotrzymuje mimo nacisku różnych sił, które chciały ją wepchnąć w grząski rewizjonizm lub zacietrzewiony dogmatyzm. I jeśli dziś przyjaciele i przeciwnicy zadają nam i sobie pytanie — na ile można partii wierzyć, iż przedkładany program reform będzie zrealizowany, że nie zatrzymamy się w pół drogi, albo że nie skręcimy ponownie ku znanym błędom popełnianym w przeszłości, że nie pęknie znowu dialog między partią a społeczeństwem, to odpowiedź znajdą właśnie w tej jej wierności linii IX i X Zjazdu.</u>
          <u xml:id="u-7.7" who="#JózefCzyrek">I jest to właściwie najważniejsza gwarancja, jaką możemy narodowi przedłożyć. Startujemy bowiem do etapu radykalnych reform w sferze gospodarczej, politycznej oraz administracji państwowej, w złożonych i trudnych warunkach. Nie robimy sobie co do tego żadnych złudzeń i mówimy to z całą otwartością społeczeństwu. Kraj nie dysponuje przecież żadnymi rezerwami materialnymi, jest zadłużony. Park maszynowy naszego przemysłu wymaga odnowienia i unowocześnienia. Weszliśmy w okres demograficznego niżu. Więcej ludzi będzie odchodzić na emeryturę aniżeli podejmować pracę. A jednocześnie przybyło Polsce w ostatnich siedmiu latach blisko 3 mln małych obywateli, którzy są i będą naszym bogactwem, ale których musimy najpierw wyżywić, wychować, wykształcić.</u>
          <u xml:id="u-7.8" who="#JózefCzyrek">Do trudnych warunków startu reformy zaliczyć trzeba też ciężkie spustoszenia moralne spowodowane w społeczeństwie przez nakładanie się na siebie różnych negatywnych przyczyn i zjawisk, rwanie się lub powikłania wielu ważnych więzi społecznych, a także — nolens volens — utratę zaufania znacznej części społeczeństwa do dróg i sposobów żmudnego wydobywania się z kryzysu. W rzeczywistości była to utrata zaufania we własne siły. A dla narodów nie ma bardziej złowieszczej sytuacji niż ta, kiedy przestają one wierzyć we własne siły i szanse rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-7.9" who="#JózefCzyrek">Jest to jednak postawa obca polskiej naturze i polskiemu duchowi. Dlatego jesteśmy najgłębiej przeświadczeni, że potężne rozgłośne „dość” nastrojom marazmu i rzekomo polskiej niemożności, będzie przyjęte przez społeczeństwo z ulgą, mimo iż władza nie obiecuje cudów ani złotych gór, a przeciwnie — zapowiada uczciwie, że trzeba będzie przejść jeszcze przez trudny okres przebudowy systemu gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-7.10" who="#JózefCzyrek">Czy będzie to oznaczać przejściowe pogorszenie warunków życia społeczeństwa? Odpowiedź jest złożona — wiele zależy od społeczeństwa i jego kierowniczych kadr, a także od opiniotwórczych środowisk. Jeśli stworzymy sobie lepszy klimat i warunki dla bardziej efektywnej organizacji pracy, a to właściwie jest zasadniczym celem reformy, i! jeśli wykorzystamy te warunki dla większej wydajności każdego z nas, wówczas trudny z natury rzeczy okres przestawiania gospodarki na intensywne tory rozwoju będzie krótszy i niekoniecznie dotkliwy. Nie jest to jednak obietnica, jest to tylko szansa, którą musimy sobie wypracować. Spełnienie jej dosłownie zależy od nas wszystkich.</u>
          <u xml:id="u-7.11" who="#JózefCzyrek">Wysoki Sejmie! W polskim samookreślaniu się tkwi niezwykle głęboko pragnienie, wola współdecydowania o tym co nas otacza w zasięgu wsi, osiedla, dzielnicy, miasta, a także całego kraju. W tym współdecydowaniu przejawia się ważny, rzekłbym naturalny element polskiego patriotyzmu. Przyspieszenie i pogłębienie reformy gospodarczej nie miałoby charakteru pełnego i nieodwracalnego, gdyby drugą stroną medalu nie było jednocześnie poszerzanie zakresu praw i swobód obywatelskich, umożliwiających rzeczywiste współdecydowanie i współkształtowanie zarówno obecnych, jak i przyszłych losów ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-7.12" who="#JózefCzyrek">Wola równoległego wraz z przebudową systemu gospodarczego, demokratyzowania naszego życia na wszystkich szczeblach i płaszczyznach życia społecznego powinna być przyjmowana przez społeczeństwo nie tylko jako rękojmia intencji, ale również jako oddanie w ręce społeczeństwa dźwigni wpływu nie zezwalającego na odejście od formułowanych dziś celów politycznych i gospodarczych. Więcej demokracji, to również więcej społecznej kontroli zabezpieczającej konsekwencje w rozwijaniu reform gospodarczych i społeczno-politycznych.</u>
          <u xml:id="u-7.13" who="#JózefCzyrek">Mówimy otwarcie, reformy gospodarcze będą skuteczne i trwałe tylko wówczas, jeśli znajdą oparcie w dalszych przeobrażeniach politycznej organizacji społeczeństwa, a także w ukształtowaniu nowego sposobu myślenia, jeśli będą uznane przez społeczeństwo za własny program.</u>
          <u xml:id="u-7.14" who="#JózefCzyrek">Zadawaliśmy sobie nieraz pytanie zarówno w partii, w Patriotycznym Ruchu Odrodzenia Narodowego, jak i w stronnictwach, w środowiskach politycznych, co należy uczynić, by zwiększyć zakres identyfikacji społeczeństwa z jego organami przedstawicielskimi wszystkich szczebli, co należy uczynić, by stworzyć obywatelom możność rzeczywistego, większego wpływania na bieg spraw publicznych.</u>
          <u xml:id="u-7.15" who="#JózefCzyrek">Zebrane dotychczas doświadczenia pokazują, że budowa socjalizmu, proces złożony i wieloaspektowy, na który składa się wiele nurtów i zjawisk, wymaga przezwyciężania różnych sprzeczności. Sprawą o zasadniczym znaczeniu jest, aby przy istniejącym zróżnicowaniu społeczeństwa osiągnąć zgodę w kwestiach decydujących, fundamentalnych dla naszej ojczyzny, dla jej suwerenności i bezpieczeństwa, dla jej pokoju i pomyślnego rozwoju. Stąd konieczność i potrzeba socjalistycznego pluralizmu, a więc poszanowania osobistych i obywatelskich motywacji, wynikających z różnych światopoglądów i zapatrywań mieszczących się w ramach określonych naszą Konstytucją i polską racją stanu. Jest to koncepcja jedności w różnorodności, porozumienia między różnie myślącymi wokół najważniejszych wartości narodowych. Sprawą otwartą pozostaje kształt instytucjonalny tak rozumianego pluralizmu, w jakim kierunku prowadzić dalsze poszukiwania jego najbardziej efektywnych form i rozwiązań. Komitet Centralny PZPR zamierza podjąć również i te sprawy na swym najbliższym posiedzeniu plenarnym, które odbędzie się w drugiej połowie listopada.</u>
          <u xml:id="u-7.16" who="#JózefCzyrek">Zasadnicze znaczenie dla dalszej demokratyzacji naszego systemu politycznego przywiązujemy do umacniania samorządności. Ta forma uspołeczniania procesu sprawowania władzy związana jest bowiem z rozstrzyganiem wielu codziennych, istotnych spraw obywateli. Ma zatem dla nich wymiar szczególnie konkretny, materialny. Stwarzać może ona zatem szczególnie mocne motywy aktywnego ich zaangażowania i rozwoju obywatelskiej inicjatywy. Przed nami w całej rozciągłości jest problem podjęcia dalszych kroków na rzecz takiego rozszerzania uprawnień samorządu, aby mógł on w pełni wykorzystać swe walory.</u>
          <u xml:id="u-7.17" who="#JózefCzyrek">Sądzimy, iż dojrzały już warunki ku temu, aby organy przedstawicielskie stopnia podstawowego, tzn. gminne i miejskie rady narodowe przejęły na zasadzie samorządu terytorialnego pełną odpowiedzialność za sprawy swego terenu. Wiązałoby się to z przekazaniem w ich gestie zadań i kompetencji administracji państwowej na tym szczeblu, a także odpowiednich środków materialnych. Takiemu rozwiązaniu powinna towarzyszyć wybieralność organów wykonawczych samorządu bądź bezpośrednio przez wyborców, bądź przez same rady. Społeczna skuteczność takich rozwiązań powinna być wsparta dalszą demokratyzacją procesu wyborczego do rad narodowych. Należy zatem rozważyć, jakie zmiany są niezbędne w prawie wyborczym do terenowych organów przedstawicielskich, aby zapewnić efektywny wpływ obywateli na kształtowanie ich składu i ich działalności.</u>
          <u xml:id="u-7.18" who="#JózefCzyrek">Wielką wagę przywiązujemy do dalszego umacniania pozycji samorządu pracowniczego. Rozważyć trzeba zatem możliwości umacniania i rozwoju ruchu samorządowego, w tym samorządu zawodowego i stowarzyszeniowego. W wielu dziedzinach mógłby on z powodzeniem przejąć niektóre zadania realizowane dotychczas przez administrację państwową.</u>
          <u xml:id="u-7.19" who="#JózefCzyrek">Przed nami jest też zadanie pełniejszego rozwinięcia i bardziej precyzyjnego pod względem prawnym określenia praw obywatelskich zarówno socjalno-ekonomicznych i kulturalnych, jak i wolności politycznych, takich jak wolność słowa i prawo do zrzeszania się.</u>
          <u xml:id="u-7.20" who="#JózefCzyrek">Wszystkie przedsięwzięcia, które podejmujemy i w przyszłości podejmować będziemy, wymagać będą szczególnej troski o doskonalenie naszego systemu prawnego. Demokracja socjalistyczna może rozwijać się tylko w oparciu o praworządność. A praworządność, aby była skuteczna i przestrzegana, wymaga dobrego prawa, nie tylko odzwierciedlającego właściwe dla socjalizmu interesy społeczne, lecz także przejrzystego i jednoznacznego. W tej kwestii wiele pozostaje do zrobienia. Wśród wielu spraw, które w tej dziedzinie warto poruszyć, wymieniłbym przyspieszenie prac nad nowelizacją ustawodawstwa karnego i administracyjnego. Sądzę również, iż Wysoka Izba powinna w tych ramach rozważyć celowość utrzymania w mocy ustawy z 10 maja 1985 r. o szczególnej odpowiedzialności karnej.</u>
          <u xml:id="u-7.21" who="#JózefCzyrek">Obywatele Posłowie! Zadania i decyzje, jakie podejmujemy są tak wielkiej dla narodu i państwa wagi oraz będą tworzyć fakty o tak wielkiej doniosłości społecznej, iż Polska Zjednoczona Partia Robotnicza podpisała się pod wnioskiem sformułowanym przez Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego w sprawie zwrócenia się do społeczeństwa drogą referendum o zajęcie stanowiska wobec proponowanych reform. Stawiamy sprawy uczciwie. Poczucie odpowiedzialności za państwo i przyszłość narodu każe nam wiązać zasadnicze zwiększanie zakresu praw i swobód obywatelskich ze zwiększoną odpowiedzialnością każdego z nas za właściwe korzystanie z tych praw i swobód. Nie ma wolności bez odpowiedzialności. Jedno warunkuje drugie. Dlatego referendum łączy dwa pytania w jedną logiczną całość.</u>
          <u xml:id="u-7.22" who="#JózefCzyrek">Idąc do urn i wyrażając swój osobisty pogląd na te fundamentalne sprawy w naszej ojczyźnie, określamy jednocześnie swe własne wobec nich obowiązki i tworzymy nową platformę porozumienia narodowego — nie w słowach, lecz w materialnej rzeczywistości kraju.</u>
          <u xml:id="u-7.23" who="#JózefCzyrek">Jesteśmy zwróceni w przód, ku przyszłości. Otwierajmy więc oczy szeroko na to, co się dzieje wokół nas i mądrze patrzymy w perspektywę nadchodzących czasów. Pragniemy wszyscy, aby Polska Ludowa stała się krajem zasobnym i nowoczesnym, otwartym na świat, krajem ludzi, którzy twórczo adaptują to, co w socjalizmie uniwersalne i tworzą odpowiadający polskim warunkom model jego rozwoju. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-7.24" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#RomanMalinowski">Głos ma poseł Marian Woźniak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#MarianWoźniak">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Przedłożony Sejmowi rządowy program realizacji II etapu reformy gospodarczej stanowi praktyczne rozwinięcie uchwał X Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w sprawie przyspieszenia jakościowych przemian w gospodarce. Odpowiada on społecznym oczekiwaniom. Takie stanowisko zajęło V Plenum Komitetu Centralnego PZPR, z aprobatą odnosząc się do jego generalnej linii. Program reform gospodarczych jest częścią integralną procesu socjalistycznej odnowy. Problemy, które Sejm rozpatruje, związane z programem, otwierają realizację wielkiego przedsięwzięcia zmierzającego do radykalnego uzdrowienia naszej gospodarki. Jego sens to:</u>
          <u xml:id="u-9.1" who="#MarianWoźniak">— po pierwsze — pobudzenie inicjatywy i przedsiębiorczości we wszystkich sektorach i jednostkach gospodarczych, zdjęcie hamujących je barier, a jednocześnie wzmocnienie mechanizmów zwiększających efektywność;</u>
          <u xml:id="u-9.2" who="#MarianWoźniak">— po drugie — kontynuowanie przebudowy systemu kierowania i zarządzania, by umacniały się strategiczne funkcje państwa socjalistycznego i rozszerzała samorządność, by szybciej odchodzić od biurokratycznego centralizmu na rzecz podmiotowości, na rzecz samodzielności i odpowiedzialności za siebie;</u>
          <u xml:id="u-9.3" who="#MarianWoźniak">— po trzecie — osiągnięcie przełomu w dziedzinie sprawności realizacyjnej, skuteczności i konsekwencji w urzeczywistnianiu uchwalonych programów i podjętych decyzji.</u>
          <u xml:id="u-9.4" who="#MarianWoźniak">Pakiet rozwiązań i decyzji, składających się na to kompleksowe przedsięwzięcie stał się obecnie przedmiotem prac organów Sejmu. Jak szybko, jak radykalnie wejdziemy w II etap zależy od społecznego poparcia i czynnego zaangażowania się obywateli w proces jego realizacji.</u>
          <u xml:id="u-9.5" who="#MarianWoźniak">Podejmując inicjatywę Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego, by w tej zasadniczej sprawie odwołać się do całego społeczeństwa, Wysoki Sejm przyjął uchwałę o przeprowadzeniu ogólnokrajowego referendum. Klub Poselski PZPR poprze w głosowaniu propozycje przedstawione przez wicemarszałka Sejmu Jerzego Ozdowskiego.</u>
          <u xml:id="u-9.6" who="#MarianWoźniak">Obywatele Posłowie! Uspołecznienie ważnych procesów decyzyjnych to jedno z pryncypiów linii IX i X Zjazdu partii, trwała cecha socjalistycznej odnowy. Znajduje to m. in. wyraz w tym, że plany gospodarcze wypracowywane są w konsultacji z załogami przedsiębiorstw, organizacjami społecznymi, środowiskami naukowymi. Sięgnięcie obecnie do formy referendum, najwyższej instytucji socjalistycznej demokracji, uzasadnione jest bezprecedensową wagą sprawy. Znajdujemy się bowiem w momencie, w którym dotychczasowy stan gospodarki — mimo bezspornych efektów — w niektórych dziedzinach jest oceniany krytycznie. Dlatego właśnie w II etapie reformy, w jej radykalizacji i szybkości wdrażania upatruje się nadzieję na szybszy postęp. Nie ma dziś środowiska społecznego, narady czy zakładu, gdzie nie artykułowano by, iż trzeba szybciej, radykalniej i zgodnie z reformą. Reforma gospodarcza stała się instrumentem, bez którego nie wyobraża się dalszego rozwoju naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-9.7" who="#MarianWoźniak">Oczekuje się jednak bardziej zdecydowanego i radykalnego działania z myślą, iż może jest to trudne społecznie, ale korzystne. Tak też zostało pomyślane referendum. Poprzedzić je powinna powszechna obywatelska rozmowa jako wielka edukacja społeczna, w której treść reformy, konieczność zradykalizowania mechanizmów rozwojowych, dylematu stojącego przed nami wyboru powinny być przybliżone każdemu obywatelowi. Pytania i ich rozwinięcie oznaczają rzetelne postawienie sprawy, w myśl zasady: coś za coś. Pokazujemy jasno, jakie stawiamy cele, wynikają one przecież z naszych uchwał partyjnych, z sejmowych decyzji. Mówimy co jest konieczne dla zrealizowania tych celów i jakiego to wymaga wysiłku. Tak więc w referendum nie pytamy o reformę, czy ją realizować, o szczegółowe jej instrumenty, ale o tempo reformy, o to, czy chcemy szybciej ją realizować, by szybciej osiągać korzyści stąd wynikające, czy odejść od małych kroków, które na wiele lat rozkładają wysiłek, ale oddalają też osiągnięcie celów, osłabiają również motywacje ludzi, szczególnie psychologiczne. Czas w tym przypadku działa destrukcyjnie. Czy przez to jest lżej? Tylko na początku się tak wydaje, a nasza praktyka dowodzi, jak szybko zmieniają się oczekiwania ludzi i jak rosną aspiracje, i jak krytykuje się właśnie małe kroki. Wszak nie tak dawno nie istniał zupełnie rynek, niemal wszystko było reglamentowane. Dziś o tym nie pamiętamy, a artykułowane są znacznie wyższe oczekiwania. Należałoby uznać to za pozytywny aspekt naszej sytuacji i szans wspólnego przyspieszenia rozwoju. Szybkość reformowania to również uwierzytelnienie naszego kraju w międzynarodowych stosunkach ekonomicznych i politycznych. Zwiększenie efektywności gospodarki — to gwarancja dla partnerów zagranicznych, że mimo znacznego zadłużenia mamy sprawną gospodarkę. W referendum chodzi więc o przyszłość kraju, o miejsce Polski w świecie. Polska Zjednoczona Partia Robotnicza wniesie do tej wielkiej kampanii polityczną inicjatywę, wolę jednolitego działania w służbie narodowego interesu, zaangażuje w to wszystkie swoje siły i możliwości.</u>
          <u xml:id="u-9.8" who="#MarianWoźniak">Wysoki Sejmie! Pytania dotyczące spraw gospodarczych w referendum wiążą ze sobą ściśle z jednej strony szanse i cele, z drugiej konieczne dla ich osiągnięcia wymogi i działania. Jest w tym zawarta istota II etapu reformy. Do głównych jej celów społecznych należy stworzenie warunków dla zdecydowanego wzrostu dochodów, awansu, rozwoju tym zakładom i osobom, które solidnie pracują i efektywnie gospodarują. To główna podstawa do nasycenia rynku towarami i poprawy ich jakości, zdecydowanego usprawnienia handlu i usług, ułatwienia prowadzenia gospodarstw domowych, a także lepszej obsługi obywatela przez służby publiczne. Jest to program dla starszych i młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-9.9" who="#MarianWoźniak">II etap powinien przynieść przełamanie impasu w budownictwie mieszkaniowym, dalszy rozwój i poprawę wyposażenia placówek oświaty, kultury, służby zdrowia, likwidację dotkliwego niedoboru leków, skuteczniejszą ochronę naszego naturalnego środowiska. Po 2–3 latach realizacja II etapu w takim ujęciu pozwoli na zahamowanie inflacji, umocnienie złotówki, tworzenie warunków do jej wymienialności na inne waluty. Równowaga i mocny pieniądz powinny wyeliminować korzenie patologii gospodarczych — spekulacji, pasożytnictwa. Jest to więc program dla wszystkich. Jego realizacja leży w najżywotniejszym interesie pracujących i weteranów pracy, a przede wszystkim młodzieży. Wymaga to jednak radykalnych przemian. Ich główny kierunek to usunięcie barier dla inicjatyw gospodarczych i nowatorstwa, uruchomienie przedsiębiorczości, otwarcie nieskrępowanych możliwości podejmowania działalności produkcyjnej i usługowej, tworzenie różnorodnych sprawnych ekonomicznie jednostek we wszystkich sektorach gospodarki, wchodzenia ich w efektywne powiązania, swoboda przepływu środków kapitałowych. Oznacza to, że dla tych, którzy działają na rzecz postępu wszystko, co nie jest zakazane, jest dozwolone. Konsekwencja tego — to umocnienie zasady trzech „S”. Dyrekcje, samorządy i załogi przedsiębiorstw będą decydować, ale także i odpowiadać za to, co i jak robią. Szerszym uprawnieniom towarzyszyć musi pełniejsza odpowiedzialność za osiągane wyniki ekonomiczne. To praktyczny wyraz przestrzegania zasady: każdemu, to znaczy przedsiębiorstwu i pracownikowi, według efektów jego pracy. Wymaga to jednak bardziej zdecydowanego działania w przedsiębiorstwach niż dotychczas, przede wszystkim wzrostu produkcji, sprawniejszego zarządzania, wdrażania postępu technicznego, aktywnej obniżki kosztów. Wymaga to weryfikacji dotychczasowego sposobu działania i myślenia, zmiany struktur organizacyjnych w przedsiębiorstwach, uproszczenia ewidencji i dokumentacji. Słabe zaawansowanie atestacji w zakładach pokazuje, jak trudno przejść od ogólnych deklaracji do zmiany na własnym podwórku. A przecież mechanizmy ekonomiczne nie rozwiążą automatycznie problemu i potrzebne są mądre i aktywne samorządy, dobra kadra kierownicza, inspirująca do działania na wszystkich szczeblach przedsiębiorstw — organizacja partyjna. I tutaj również jest znakomite pole działania dla młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-9.10" who="#MarianWoźniak">Szczególnie ważne jest więc lepsze gospodarowanie. Zarówno mechanizm rynkowy, jak i inne środki przewidziane w koncepcji II etapu wymuszać będą efektywność przedsiębiorstw, prowadzić do ich selekcji, eliminowania jednostek nieefektywnych, do których społeczeństwo dopłaca, a zarazem preferowania tych, które w najwyższym stopniu przyczyniają się do pomnażania wspólnego dobra.</u>
          <u xml:id="u-9.11" who="#MarianWoźniak">Do najpilniejszych działań w dziedzinie wymuszania efektywności należy wycofanie nieuzasadnionych dotacji do towarów i usług — począwszy od paliw, surowców i materiałów tak, by ceny wyrażały rzeczywistą ich wartość, by marnotrawstwo powodowało dotkliwe skutki ekonomiczne, a przedsiębiorstwa były zainteresowane powiększaniem produkcji przy niższym jednostkowym zużyciu materiałów. Niedopuszczalne jest ani sztuczne obniżanie cen przez dotacje, ani ich zawyżanie przez wysokie podatki czy zawyżone kalkulacje kosztowe. Przebudowa struktury cen, ich urealnienie będzie także wymagać ich ruchu w górę, dokonania przede wszystkim w 1988 r. istotnych podwyżek cen na wiele towarów, w połączeniu jednak z odpowiednią rekompensatą oraz waloryzacją wkładów oszczędnościowych ludności, a także tworzenia warunków do właściwych zarobków w przedsiębiorstwach i instytucjach.</u>
          <u xml:id="u-9.12" who="#MarianWoźniak">Urealnienie cen, płac i innych parametrów, to warunek skuteczności mechanizmów reformy. Skoro otwieramy przed jednostkami gospodarczymi praktycznie nieograniczone pole przedsiębiorczości, to musimy stworzyć im obiektywne przesłanki wyboru. Przy fałszywych parametrach, na przykład zaniżonych cenach paliw i energii, rachunek ekonomiczny nie będzie prawidłowym informatorem, a przedsiębiorczość samodzielnych producentów będzie szła w niepożądanych społecznie kierunkach — braku na przykład oszczędzania w zużyciu.</u>
          <u xml:id="u-9.13" who="#MarianWoźniak">Warunki II etapu zobiektywizują przesłanki urzeczywistnienia zasady sprawiedliwości społecznej. Im więcej ktoś osiągnie przez pracę, tym lepiej będzie mógł zaspokajać swoje potrzeby materialne i kulturalne. Polityka socjalna państwa chronić będzie poziom życia wszystkich tych, którzy ze względów losowych nie są w stanie zapracować na siebie i rodzinę.</u>
          <u xml:id="u-9.14" who="#MarianWoźniak">Nie można wy dźwignąć na nowy jakościowo poziom żadnego odcinka gospodarowania, nie zmieniając całości. Dlatego zaproponowano radykalne przeobrażenia systemowe w kompleksie obejmującym mechanizmy ekonomiczne, struktury organizacyjne, funkcje centrum, rolę przedsiębiorstw, planowanie społeczno-gospodarcze, zmiany strukturalne w gospodarce. Wszystkie te sfery są systemem naczyń połączonych. Powodzenie II etapu wymaga, by wszystkie proponowane w jego pakiecie punkty zrealizować z równą konsekwencją — i te, które były w społeczeństwie szeroko postulowane, jak redukcja ministerstw gospodarczych, i te, które są mniej popularne. Ich pełna realizacja jest historyczną szansą zreformowania naszej gospodarki. Jest szansą rozwoju i za tym opowiada się Polska Zjednoczona Partia Robotnicza.</u>
          <u xml:id="u-9.15" who="#MarianWoźniak">Wysoka Izbo! Integralnym elementem II etapu reformy jest przebudowa centrum. Stanowi ona zarazem ważne ogniwo w zapoczątkowanym przez X Zjazd partii procesie przyspieszania postępu organizacyjnego we wszystkich dziedzinach życia publicznego. Zaprezentowane na początku miesiąca przez Prezesa Rady Ministrów Zbigniewa Messnera propozycje w tej sprawie były w ostatnim czasie przedmiotem intensywnych prac organów Sejmu. W ich trakcie uwzględnione zostały między innymi wnioski płynące z V plenarnego posiedzenia naszej partii. Ostateczny kształt proponowanych zmian znalazł wyraz w stanowisku Komisji Nadzwyczajnej, które dziś zreferował Wysokiej Izbie jej przewodniczący tow. Kazimierz Barcikowski. Stanowisko to w pełni odpowiada kierunkowym wytycznym X Zjazdu. Spełnia ono zarazem postulaty szerokich kręgów społecznych i licznych gremiów fachowych. Klub Poselski PZPR poprze je w głosowaniu.</u>
          <u xml:id="u-9.16" who="#MarianWoźniak">Równocześnie w wyniku przyjęcia przez Sejm projektu przebudowy centrum, nastąpi radykalne zmniejszenie centralnych i naczelnych organów administracji państwowej w sferze gospodarczej. Zmniejszy się również etatowy stan zatrudnienia. Postęp w kierunku przebudowy centrum umożliwi dalszą realizację przebudowy struktur organizacyjnych przedsiębiorstw produkcyjnych, handlu i usług, w instytucjach obsługi ludności, w organizacjach społecznych oraz administracji państwowej w ramach prac partyjno-rządowej komisji do spraw przeglądu i unowocześnienia struktur organizacyjnych gospodarki i państwa.</u>
          <u xml:id="u-9.17" who="#MarianWoźniak">Wszystko to są ważne, daleko idące przekształcenia. Pod względem zakresu nie mające precedensu w historii PRL. Nie stanowią one jednak istoty sprawy. Najgłębszy sens przebudowy centrum, to zmiana jego funkcji w kierowaniu rozwojem gospodarki, przystosowanie do nowej logiki, do zreformowanych reguł gospodarowania. Odejście od gałęziowej struktury ministerstw pozwoli na przezwyciężenie destrukcyjnych nacisków i partykularyzmów branżowych. Nowe organy, mając warunki reprezentowania ogólnospołecznego interesu, będą w stanie skutecznie realizować jednolitą politykę gospodarczą państwa wobec wszystkich podmiotów — przedsiębiorstw, spółdzielni, zakładów prywatnych. Wyrazistym przykładem tego kierunku przemian będzie utworzenie jednego urzędu Ministra Przemysłu, powołanego do wypełniania strategicznych zadań polityki przemysłowej. Dla pełnego powodzenia przebudowy centrum potrzebna jest zasadnicza zmiana stylu jego działania. Instytucjonalne przeobrażenia stwarzają po temu właściwy grunt. Powinny one doprowadzić do eliminowania takich zjawisk, jak dublowanie kompetencji, pozorna aktywność papierkowa, zbędne narady, mnożenie ciał koordynujących. Konieczny jest taki styl pracy urzędów centralnych, który zapewni kompleksowość spojrzenia, trafność decyzji, elastyczność reagowania na zmieniające się warunki. Zasadniczym tego warunkiem jest zapewnienie wysokiego poziomu fachowości oraz kompetencyjności pracowników i wzrost poczucia ich odpowiedzialności. Płynie stąd wniosek o rozstrzygającym znaczeniu polityki kadrowej w urzędach centralnych. Partia niezmiennie i konsekwentnie wspierać będzie dobór kadr najlepszych, ludzi zdolnych sprostać wysokim wymogom II etapu reformy, niezależnie od ich przynależności partyjnej czy światopoglądu.</u>
          <u xml:id="u-9.18" who="#MarianWoźniak">Reforma centrum wymagać będzie przemieszczeń ludzi, wśród nich wielu o wysokich kwalifikacjach i bogatym doświadczeniu. Tego cennego potencjału nie wolno zaprzepaścić. Służby kadrowe muszą wszystkim ludziom pomóc, zadbać o to, aby trafili oni tam, gdzie przyniosą największy pożytek społeczny.</u>
          <u xml:id="u-9.19" who="#MarianWoźniak">Występując w imieniu Klubu Poselskiego PZPR, pragnę podkreślić, że nasza partia, która była inicjatorem reformy, pozostaje jej aktywnym promotorem. Jest rzecznikiem radykalizacji tego procesu. Ten kurs umocniły decyzje X Zjazdu, uwzględniające narodowe aspiracje i rozwojowe konieczności, a także doświadczenia pierwszego okresu reformy. Mimo niezwykle trudnych warunków i wymuszanych przez nie rozwiązań przejściowych, a także pewnych niekonsekwencji, przyniósł on niekwestionowane osiągnięcia. Znajdowało to wyraz w systematycznych ocenach Wysokiego Sejmu. Takie też opinie znajdujemy w kompetentnych ekspertyzach zagranicznych. Była to dla przedsiębiorstw i centrum, dla kadry, załóg i ich samorządów lekcja nowego ekonomicznego myślenia i działania. Stworzona została w ten sposób solidna podstawa przyspieszenia zmian jakościowych, przejścia do II etapu. Bez niej nie byłby możliwy obecny krok na tej drodze. Jest to bowiem ta sama reforma, ale pogłębiona, skuteczniejsza niż dotąd. Zachować trzeba w mechanizmie to wszystko, co się sprawdziło, co przyniosło tyle pozytywnych skutków, a zarazem wzbogacić go o nowe instrumenty i możliwości, także w dziedzinie świadomości społecznej, wyzwalania twórczych inicjatyw.</u>
          <u xml:id="u-9.20" who="#MarianWoźniak">Obecny etap reformy to zasadnicze przeobrażenie reguł i mechanizmów, ale przede wszystkim obywatelskich postaw. Reforma jest dla ludzi i będzie ich dziełem. Dlatego odwołujemy się do wszystkich, do całego społeczeństwa, które jest autorem i realizatorem reformy. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-9.21" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#RomanMalinowski">Głos ma poseł Kazimierz Olesiak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#KazimierzOlesiak">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Dyskusja nad programem reform i odnowy życia społecznego w naszym kraju objęła najszersze kręgi społeczeństwa. Za dokonaniem przełomu w sposobie funkcjonowania gospodarki w Polsce wypowiadają się wszystkie liczące się siły społeczne. Każdy rozsądnie myślący Polak nie widzi bowiem lepszej alternatywy rozwoju gospodarki i sprostania wymogom przyszłości. Ma to również pozytywny wydźwięk międzynarodowy. Nie ma już potrzeby prowadzenia dalszych medytacji nad tym, czy rzeczywiście obraliśmy słuszną drogę. Tą drogą musimy zdecydowanie iść naprzód i w porę usuwać główne bariery rozwoju ekonomicznego i społecznego naszego kraju, aby Polska zajmowała należne jej miejsce w Europie i świecie.</u>
          <u xml:id="u-11.1" who="#KazimierzOlesiak">Wchodzimy zatem w taki okres naszego życia, kiedy coraz bardziej będą się liczyć wymierne efekty działań na rzecz wprowadzania radykalnych zmian w funkcjonowaniu gospodarki. Słowa zaś, choćby najpiękniejsze będą schodzić na plan dalszy. Czas rozmów i dyskusji trzeba szybko przemieniać w czas konkretnych decyzji i działań. Oto podstawowy warunek powodzenia tego wielkiego przedsięwzięcia.</u>
          <u xml:id="u-11.2" who="#KazimierzOlesiak">Zjednoczone Stronnictwo Ludowe popiera w pełni podstawowe kierunki reformowania gospodarki i odnowy życia społecznego. Daliśmy temu wyraz na ostatnim XVI Plenum Naczelnego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Popieramy program reform, bo widzimy w nim największą szansę rozwoju polskiej gospodarki i poprawy warunków życia wszystkich ludzi pracy. Widzimy w nim także szansę stworzenia lepszych warunków dla rozwoju rolnictwa i gospodarki żywnościowej, dla rozwoju polskiej wsi.</u>
          <u xml:id="u-11.3" who="#KazimierzOlesiak">Członkowie Stronnictwa aktywnie uczestniczyli w formułowaniu tez drugiego etapu reformy i w dyskusji nad nimi. W przedstawionym Sejmowi przez Rząd programie realizacji reform uwzględniono nasze wnioski i uwagi. Program ten jest zgodny z linią proklamowaną przez IX Kongres Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego.</u>
          <u xml:id="u-11.4" who="#KazimierzOlesiak">W dziele reformowania polskiej gospodarki bierzemy aktywny udział nie od dziś. Mamy swój wkład w socjalistyczną odnowę życia społecznego, w reformowanie systemu politycznego państwa i w rozwój samorządów w naszym kraju. Współtworzyliśmy wspólnie z Polską Zjednoczoną Partią Robotniczą nową politykę rolną i chociaż nie jesteśmy także w pełni zadowoleni z tego, co zrobiliśmy w latach poprzednich, to jednak ten okres legitymuje się znaczącymi osiągnięciami. W niektórych dziedzinach życia gospodarczego procesy reform poszły już dość daleko, tak jak na przykład w rolnictwie i w gospodarce żywnościowej. W tym właśnie dziale gospodarki uzyskaliśmy w ostatnich latach wyniki produkcyjne wyższe niż by to wynikało z poziomu zasilania w środki produkcji.</u>
          <u xml:id="u-11.5" who="#KazimierzOlesiak">Zadecydowało o tym przede wszystkim równoprawne traktowanie wszystkich sektorów rolnictwa i postawienie w mechanizmach ekonomicznych na dobrych rolników. Wyzwoliło to inicjatywę, energię ludzką i zapał do pracy. Zapał ten wymaga jednak znacznie większego wsparcia środkami produkcji i skutecznego znoszenia barier biurokratycznych oraz innych występujących w obrocie handlowym tymi środkami. Jest to istotny warunek wykorzystania utrzymującej się ciągle na wsi wysokiej aktywności produkcyjnej rolników. Można więc powiedzieć bez przesady, że procesy reform w rolnictwie poszły znacznie dalej niż w innych działach gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-11.6" who="#KazimierzOlesiak">Wysoki Sejmie! Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, wspierając w pełni założenia reformy gospodarczej, widzi w realizacji drugiego jej etapu podstawową szansę osiągnięcia równowagi gospodarczej, wzrostu efektywności gospodarowania, ograniczenia inflacji, przyspieszenia zmian strukturalnych oraz tworzenia warunków do przedsiębiorczości, inicjatywy i nowatorstwa. Widzimy w tym także skuteczną drogę właściwego rozwiązywania problemów ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych wsi. Procesy inflacyjne wpływają niekorzystnie na życie gospodarcze wsi. Tylko w warunkach równoważenia gospodarki, głównie w drodze wzrostu podaży, umacniania pieniądza i przebudowy struktury cen i dochodów można zapewnić lepsze warunki ekonomiczne rozwoju gospodarki żywnościowej.</u>
          <u xml:id="u-11.7" who="#KazimierzOlesiak">Powodzenie reform w największym stopniu zależeć będzie od tego, w jakim tempie i zakresie wprowadzimy do gospodarki odpowiednią politykę cenowo-dochodową, czyli mechanizmy właściwej gry ekonomicznej. Wdrażanie mechanizmów ekonomicznych będzie natomiast prowadzić ze swej strony do zwalczania biurokratycznych schorzeń administracji. Będziemy więc wspierać wszystkie działania, zapewniające pomyślną realizację tych podstawowych celów programu reformatorskiego.</u>
          <u xml:id="u-11.8" who="#KazimierzOlesiak">Postęp w reformowaniu gospodarki zależeć będzie w największym stopniu od zaangażowania ludzi, którzy będą go wdrażać. Twierdzimy, i słusznie, że reforma da efekty wówczas, jeśli uzyska szeroką akceptację społeczną. Można jednak zapytać, kiedy reforma uzyska taką akceptację. Niewątpliwie wtedy, kiedy przekonamy ludzi, że dobrze pracujący zyskają na reformie a nie stracą, natomiast stracą ci, którzy będą pracować kiepsko oraz kombinatorzy i cwaniacy. Te założenia programu reformy wymagają, naszym zdaniem, szczególnie szerokiego naświetlania i wyjaśniania społeczeństwu.</u>
          <u xml:id="u-11.9" who="#KazimierzOlesiak">O postępie w reformowaniu gospodarki decydować będzie w dużej mierze poziom kadry odpowiedzialnej za wdrażanie reform na każdym szczeblu zarządzania. Społeczeństwo pokłada duże nadzieje w tym, że dokonywane zmiany w systemie zarządzania gospodarką będą sprzyjać temu procesowi. Tych nadziei nie można zawieść. Przy doborze kadr zdecydowanie należy rezygnować z ludzi niekompetentnych, i mało przedsiębiorczych, bez odwagi podejmowania decyzji i ponoszenia odpowiedzialności. Powinny być promowane kadry dobrze przygotowane zawodowo, autentycznie zaangażowane, o nastawieniu reformatorskim i innowacyjnym. Powinni to być ludzie odważni w myśleniu i działaniu, skutecznie przeciwstawiający się postawom konserwatywnym. Jest to jeden z podstawowych warunków pozyskania społeczeństwa do programu reform i powodzenia jego realizacji.</u>
          <u xml:id="u-11.10" who="#KazimierzOlesiak">Zjednoczone Stronnictwo Ludowe popiera i będzie nadal popierać wszelkie działania, zmierzające do likwidacji monopoli, większego usamodzielnienia spółdzielni i samorządów, zniesienia ograniczeń w powstawaniu nowych form spółdzielczej i innej działalności gospodarczej. Popieramy również jedno z podstawowych założeń programu reformy, polegające na tym, aby doprowadzić do równego traktowania wszystkich sektorów gospodarki narodowej. Coraz lepiej zdające egzamin równoprawne traktowanie wszystkich sektorów w rolnictwie może w znacznej mierze być wzorem do przyjęcia analogicznej zasady w całej gospodarce.</u>
          <u xml:id="u-11.11" who="#KazimierzOlesiak">Wysoki Sejmie! Przekształcenia w sferze mechanizmów gospodarczych muszą iść w parze z rozszerzaniem demokratyzacji życia społecznego. Zjednoczone Stronnictwo Ludowe widzi potrzebę dalszej demokratyzacji Ordynacji wyborczej do Sejmu i rad narodowych, decentralizacji zarządzania, umacniania samodzielności finansowej i powołania izby samorządowej przy Sejmie. Równolegle z procesami demokratyzacji trzeba umacniać ład moralny i prawny, poczucie dyscypliny i porządku. Zbyt dużo tracimy jako naród i państwo z powodu występujących jeszcze niedociągnięć w tej dziedzinie. Poprawa w tym zakresie będzie mieć wpływ na postęp w reformowaniu gospodarki, będzie decydować o tym zarówno postawa każdego obywatela, jak i poszczególnych grup i środowisk. Postawa obojętna, stanie z boku — na pewno procesowi reformowania służyć nie będzie.</u>
          <u xml:id="u-11.12" who="#KazimierzOlesiak">Reforma to walka o przyszłość Polski, o przyszłość każdej polskiej rodziny. W tej walce nikogo zabraknąć nie powinno. Program reform powinien być więc szeroko popularyzowany i wspierany.</u>
          <u xml:id="u-11.13" who="#KazimierzOlesiak">Z upoważnienia Klubu Poselskiego Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego oświadczam, że ludowcy będą głosować za przyjęciem programu realizacyjnego drugiego etapu reformy gospodarczej oraz za proponowanymi zmianami funkcji i struktury naczelnych i centralnych organów administracji państwowej.</u>
          <u xml:id="u-11.14" who="#KazimierzOlesiak">Przed dwoma dniami XVI Plenum Naczelnego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego podjęło uchwałę wzywającą wszystkich ludowców i mieszkańców wsi do aktywnego udziału w referendum w sprawach najważniejszych dla narodu i państwa. Będziemy, podobnie jak dotychczas, czynnie uczestniczyć w realizacji przyjętego programu reformatorskiego. Leży to bowiem w interesie umacniania siły i autorytetu socjalistycznej Polski, w interesie dalszego rozwoju wsi, rolnictwa i całego kraju. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-11.15" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#RomanMalinowski">Głos ma poseł Kazimierz Kozub.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#KazimierzKozub">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Nawet padające z tej trybuny wielkie lub dramatyczne słowa, zawsze w okolicznościach uzasadnionych i z odpowiedzialnością właściwą na tym forum, nie zawsze odpowiadają doniosłości i dramatyzmowi sytuacji tak dokładnie, tak wiernie, jak to ma miejsce dziś. I nie zawsze nasze debaty w tej sali, inspirowane przecież zawsze powszechnymi oczekiwaniami narodu, mają tak bliski związek z najbardziej żywotnymi nadziejami i równie istotnymi obawami właściwie wszystkich Polaków, jak to ma miejsce dziś. Bo nadzieje i obawy związane z programem realizacyjnym II etapu reformy gospodarczej, związane z tym co nas czeka w ciągu najbliższych 2–3 lat, towarzyszą każdemu z nas, niezależnie od tego na ile się do tego Przyznajemy. Różne są tylko w każdym z nas proporcje nadziei i obaw. Co zwycięży w każdym z nas z osobna i we wszystkich razem w dniu, w którym trzeba będzie dokonać indywidualnego, ale i ogólnonarodowego wyboru w trakcie referendum? Zwycięży nadzieja, którą mogą nam zagwarantować jednak tylko decyzje odważne i realizowane z żelazną konsekwencją? Czy zwycięży obawa, zrodzona ze złudnego, choć tylekroć już wybieranego przez nas przekonania, że jakoś to będzie? Nim uświadomimy sobie po raz kolejny, że odkładanie operacji nie tylko nie przywraca zdrowia, ale wręcz zaostrza dolegliwości. Wierzę, że tym razem nie potwierdzi się gorzkie, choć 'jakże często aktualne powiedzenie, że mądry Polak po szkodzie, że dokonamy wyboru odważnego, ale przecież obiecującego odczuwalną, wyraźną poprawę możliwie w najbliższym czasie, że dokonamy wyboru dającego szansę nie tylko niezwiększania dystansu w stosunku do wysoko rozwiniętych krajów świata, ale szybkiego skracania tego dystansu zgodnie z tym, czego pragniemy i na co jako naród zasługujemy. Że dokonamy wyboru bardziej śmiałego i rokującego nadzieje na w miarę szybką poprawę, co wcale nie znaczy, że poprawę bardziej kosztowną — jak się dość powszechnie uważa. Wręcz przeciwnie, właśnie koszt odwlekanych decyzji będzie wyższy, choć odczucia będą może inne, gdyż ten koszt rozłoży się na wiele lat naszego życia i życia naszych potomnych.</u>
          <u xml:id="u-13.1" who="#KazimierzKozub">Ta wiara w naszą zbiorową mądrość wynika nie tylko z faktu, że inne narody uważają nas, chyba nie bez racji, za ludzi zdolnych do największego wysiłku, poświęcenia i mądrości w chwilach trudnych. Źródłem tej wiary jest przede wszystkim coraz powszechniejsza, społeczna akceptacja faktu, że w tak kluczowej sprawie odstąpiliśmy od wygodnej praktyki arbitralnego podejmowania decyzji choćby nawet najbardziej trafnej, zwracając się po raz drugi w dziejach Polski Ludowej, a po raz pierwszy w dobie socjalistycznej odnowy, o rozstrzygnięcie tej sprawy do narodu, a więc i do każdego z Polaków.</u>
          <u xml:id="u-13.2" who="#KazimierzKozub">Dziś już można powiedzieć z całą pewnością, że ogłoszenie referendum zostało przyjęte w społeczeństwie pozytywnie, jako krok śmiały, wielce demokratyczny i logiczny. Wszak program realizacyjny II etapu reformy gospodarczej ma sprawić, by nasza gospodarka lepiej służyła całemu społeczeństwu, przy czym może się to stać tylko dzięki wysiłkowi całego społeczeństwa. W wyniku decyzji o referendum, dziś chyba bardziej niż kiedykolwiek wcześniej, uzmysławiamy sobie fakt, że pozytywnych efektów reformowania gospodarki i naszego życia w 'ogóle oczekiwać będzie można tylko wtedy, gdy wszyscy świadomie i dobrowolnie, ponad nierzetelność w pracy, postawimy solidną pracę i ponad szarą przeciętność — inicjatywę i przedsiębiorczość; ponad bylejakość i marnotrawstwo — fachowość i gospodarność. Że mają to zrobić nie tylko inni, ale przede wszystkim my, każdy z nas. Będzie to w gruncie rzeczy najtrudniejsza do zapłacenia, a zarazem mająca realne warunki spełnienia cena za powodzenie reformy.</u>
          <u xml:id="u-13.3" who="#KazimierzKozub">Fakt ogłoszenia referendum, a więc sięgnięcie do nowej i niecodziennej instytucji demokracji socjalistycznej, uznano w społeczeństwie, chyba nie bez racji, za kolejny dowód na to, że intensyfikowaniu reformy gospodarczej towarzyszyć będzie kontynuacja odnowy politycznej, a więc umacnianie demokracji i samorządności, gdyż są to działania równorzędnie niezbędne i ważne, dla Polski konieczne. Takie właśnie stanowisko w sprawie nierozdzielności reformy gospodarczej i kontynuowania odnowy politycznej dominowało również w trakcie obradującego dwa dni temu XVI Plenum Naczelnego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, o czym wspominał już wcześniej mój przedmówca. Udzielając zdecydowanego poparcia koncepcji realizowania II etapu reformy gospodarczej w drodze radykalniejszych rozwiązań, tworzących warunki szybkiego rozwoju i uzyskania w miarę szybko społecznie odczuwalnego postępu — członkowie Naczelnego Komitetu ZSL opowiedzieli się jednocześnie z całą mocą za pogłębianiem polskiego modelu socjalistycznej demokracji, za poszerzeniem socjalistycznego pluralizmu. Są bowiem wielkie obszary spraw wspólnych i niepodważalnych dla partii i stronnictw politycznych, dla wszystkich sygnatariuszy PRON, jak choćby sprawy tak ważne dla narodu i państwa, jak te, nad którymi dziś dyskutujemy i o których decydujemy. Są jednak i sprawy takie, w których odmienność poglądów i proponowanych przez każdego z partnerów rozwiązań dobrze służy interesom Polski. Wymaga to jednak cierpliwego dialogu, wysokiego poczucia własnej tożsamości i własnej odpowiedzialności, ale i poszanowania tożsamości innych.</u>
          <u xml:id="u-13.4" who="#KazimierzKozub">W ostatnich latach powstało wiele instytucji poszerzających możliwości ujawniania różnych poglądów i dążeń, ale proces socjalistycznej odnowy należy kontynuować, nie bacząc na przeciwności. Stwierdzano wszak nieraz, również z tej wysokiej trybuny, że proces reform kształtuje się w walce. Jest to z jednej strony walka z przeciwnikami socjalistycznej Polski, występującymi z pozycji negacji i siania nieufności i przekonania o powszechnej niemożności. Ale proces reform, to również walka z postawami antyreformatorskimi, z konserwatyzmem i z dogmatyzmem. Będąca dziś przedmiotem naszych obrad propozycja ostatecznego określenia przedmiotu referendum — w tym zwłaszcza zaakcentowany wyraźnie w poselskim projekcie pytań związek radykalnego reformowania naszej gospodarki z kontynuowaniem socjalistycznej odnowy życia społeczno-politycznego, głębokiej demokratyzacji, której celem jest umocnienie samorządności, rozszerzenie praw obywateli i zwiększenie ich uczestnictwa w rządzeniu krajem — spełnia społeczne oczekiwania. Udzielając pełnego poparcia tej koncepcji, Zjednoczone Stronnictwo Ludowe podkreśla raz jeszcze, że ogłoszone na 29 listopada br. referendum i sformułowane pytania są wyrazem postępującej demokratyzacji życia społeczno-politycznego i urzeczywistniania konstytucyjnych praw obywateli do bezpośredniego wyrażania opinii w doniosłych dla państwa i społeczeństwa sprawach. Stoimy na stanowisku, że udział w referendum jest patriotycznym obowiązkiem każdego obywatela. Ten obowiązek powinien być świadomie wypełniony z myślą o w miarę szybkim uzdrawianiu naszej gospodarki, ale i z troską o kontynuację odnowy, z troską o rozwijanie polskiego modelu głębokiej demokratyzacji życia politycznego.</u>
          <u xml:id="u-13.5" who="#KazimierzKozub">Posłowie ludowcy, opowiadając się za przedstawionym projektem pytań, włączą się w pełni do przybliżania społeczeństwu istoty referendum i uczestniczyć będą aktywnie w jego przygotowaniu oraz przeprowadzaniu. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-13.6" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#RomanMalinowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-14.1" who="#RomanMalinowski">Zarządzam 30-minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-14.2" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 16 min. 55 do godz. 17 min. 35).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#MieczysławRakowski">Wznawiamy obrady. Kontynuujemy dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-15.1" who="#MieczysławRakowski">Głos ma poseł Jan Janowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#JanJanowski">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Indywidualnie każdy z nas jako poseł i wspólnie jako Sejm, najwyższa władza Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, odczuwamy dzisiaj szczególną odpowiedzialność. Naród i państwo polskie stoją bowiem w przededniu ważnych decyzji, a zarazem potem trudnych i intensywnych, przede wszystkim zaś wymagających ogromnej konsekwencji, żeby nie powiedzieć — uporu, prac reformujących, doskonalących nasz organizm państwowy oraz nasze gospodarstwo narodowe. Nam, Sejmowi, przychodzi dzisiaj, w poczuciu odpowiedzialności, o której mówiłem, określić warunki tych działań reformujących i przedstawić je narodowi.</u>
          <u xml:id="u-16.1" who="#JanJanowski">Jako demokrata, poseł z ramienia Stronnictwa Demokratycznego, odpowiedzialność za sprawy dziś w debacie podejmowane, podobnie jak i moi koledzy z Klubu Poselskiego naszego Stronnictwa, odczuwam szczególnie mocno, bo droga, na którą zamierzamy wprowadzić polskie społeczeństwo nie będzie usłana kwiatami. Będzie trudna, może nawet wyboista, ale tylko ona może szybciej lub wolniej zaprowadzić na szeroki gościniec postępu gospodarczego, technicznego, kulturalno-cywilizacyjnego.</u>
          <u xml:id="u-16.2" who="#JanJanowski">Stronnictwo Demokratyczne zawsze było rzecznikiem reform demokratyzujących i umacniających państwo oraz reform unowocześniających gospodarkę. Daliśmy temu także wyraz na XII Kongresie Stronnictwa Demokratycznego w 1981 r. i potwierdziliśmy uchwałami XIII Kongresu w 1985 r. Dowodzimy tego w codziennej pracy partyjno-organizacyjnej, w pracy w organach władzy, we współdziałaniu międzypartyjnym oraz na płaszczyźnie Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego.</u>
          <u xml:id="u-16.3" who="#JanJanowski">Wiele zgłaszanych przez nasze Stronnictwo rozwiązań polityczno-ustrojowych weszło na trwałe w struktury państwa polskiego, że wymienię tu Trybunał Stanu i Trybunał Konstytucyjny, instytucję Rzecznika Praw Obywatelskich czy referendum. O ustanowienie tych instytucji wnosiliśmy w naszych programach od wielu lat, nieraz od kilku dziesięcioleci. Opowiadaliśmy się też zdecydowanie za wieloma innymi instytucjami, bo były one zbieżne z programowymi dążeniami naszego Stronnictwa. Zawarte w tych programach propozycje, doskonalące państwo i demokratyzujące je znalazły, choć nie zawsze w pełni, odzwierciedlenie w ustawie o systemie rad narodowych i samorządu terytorialnego, o ordynacjach wyborczych, w ustawie o kontroli publikacji i widowisk, prawie o adwokaturze i w wielu innych. W sferze gospodarczej pragnę podkreślić inicjatywy Stronnictwa wywodzące się z całej naszej powojennej działalności, a dotyczące drobnej wytwórczości, w tym zwłaszcza rzemiosła i innych form wytwórczości indywidualnej.</u>
          <u xml:id="u-16.4" who="#JanJanowski">Te i podobne inicjatywy i działania Stronnictwa wniosły liczący się wkład w pokonywanie kryzysu przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, w demokratyzację i odnowę życia w podstawowych dziedzinach funkcjonowania państwa: polityczno-ustrojowej, gospodarczej i społecznej. Naturalną więc koleją rzeczy także i tu, w pracach Sejmu, w ciągu szeregu lat, a także w toku debaty 20 października br. posłowie Stronnictwa Demokratycznego w swoich wystąpieniach poparli, zgodnie ze stanowiskiem Stronnictwa, założenia i podstawowe kierunki rozstrzygnięć związanych z II etapem reformy. Stanowisko Stronnictwa Demokratycznego w tej mierze inne zresztą być nie może, zważywszy że pryncypia tej reformy w wielu elementach stanowią po prostu również urzeczywistnienie podstawowych kanonów myśli politycznej naszego Stronnictwa.</u>
          <u xml:id="u-16.5" who="#JanJanowski">Obywatele Posłowie! W trosce o dalszą demokratyzację i umacnianie państwa Stronnictwo Demokratyczne konsekwentnie wysuwa dalsze propozycje zmian ustrojowych. Z reguły pozostają one w ścisłym związku logicznym ze zmianami dotychczas zrealizowanymi. Jedną z nich jest propozycja pośredniego kierowania politycznego państwem przez demokratycznie wybierane organy przedstawicielskie, a już nie jak dotąd — w związanych z okresami rewolucyjnymi formach bezpośrednich. Umacniałoby to zrodzone w procesach socjalistycznej odnowy zasady koalicyjnego systemu sprawowania władzy, koalicyjnego systemu współdziałania międzypartyjnego, który tworzy nowe wartości ustrojowe, wzbogaca mechanizmy polityczne państwa. Dobrze — naszym zdaniem — służyłoby to również rozwojowi szerokiego dialogu wewnątrzspołecznego i narodowego porozumienia na gruncie naszego socjalistycznego ustroju.</u>
          <u xml:id="u-16.6" who="#JanJanowski">Opowiadamy się konsekwentnie za prymatem Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej nad innymi aktami prawa w całokształcie rozwiązań ustawodawczych i prawnych w naszym kraju. Implikuje to jednak konieczność dostosowania Konstytucji do osiągniętego stanu rzeczy i do ducha reform w tych wszystkich punktach, gdzie nie jest ona z nimi w tej chwili w pełni zgodna. Za konieczną uważamy między innymi zmianę zapisu w Konstytucji w sprawie inteligencji, która by odzwierciedlała zresztą rzeczywisty układ stosunków społecznych w Polsce, a mianowicie uznanie inteligencji wespół z klasą robotniczą i chłopstwem za jeden z grupowych podmiotów władzy w naszym państwie.</u>
          <u xml:id="u-16.7" who="#JanJanowski">W przekonaniu o potrzebie dalszej demokratyzacji życia państwowego podtrzymujemy zawarte w naszych dokumentach kongresowych również i inne postulaty, a wśród nich dalsze umocnienie pozycji Naczelnego Sądu Administracyjnego, zniesienie kadencyjność! Sądu Najwyższego, przywrócenie instytucji sędziego śledczego, uporządkowanie zasad tworzenia prawa. Realizacja tych postulatów umacniałaby samodzielność i samorządność socjalistyczną, zwłaszcza w jej relacjach z administracją.</u>
          <u xml:id="u-16.8" who="#JanJanowski">Służyłoby to też ochronie praw obywatelskich i swobodnemu rozwojowi jednostki.</u>
          <u xml:id="u-16.9" who="#JanJanowski">Od kilku dziesiątków lat wypowiadamy się konsekwentnie za urzędem Prezydenta Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Instytucja ta nie tylko umacniałaby prestiż władzy i państwa w społeczeństwie polskim, nie tylko byłaby czynnikiem i symbolem jedności narodowej, ale także wpływałaby korzystnie na rozwój naszych stosunków międzynarodowych.</u>
          <u xml:id="u-16.10" who="#JanJanowski">Wysoki Sejmie! Olbrzymie, niewykorzystane rezerwy ekonomiczne tkwią w systemie samorządu lokalnego. Celowe byłoby autentyczne umacnianie samorządności rad narodowych, wykształcenie nowych, zgodnych z duchem uchwalonych przez Sejm ustaw, relacji pomiędzy samorządem terytorialnym a administracją terenową. Wymaga to decyzji nowelizacyjnych, a nieraz także korekt w zasadniczym podziale terytorialnym kraju na szczeblu podstawowym, zwłaszcza zaś dalszego usamodzielnienia finansowego rad narodowych, jak też nowych rozstrzygnięć w kwestii nadzoru państwowego nad samorządem terytorialnym. Autentyczne urzeczywistnienie samorządu terytorialnego jako politycznej siły nośnej jest szczególnie ważne u progu kampanii wyborczej do rad narodowych, której wyniki z natury rzeczy tworzyć będą określone iunctim z wynikami listopadowego referendum.</u>
          <u xml:id="u-16.11" who="#JanJanowski">Obywatele Posłowie! Stronnictwo Demokratyczne jest także zaangażowane w reformowanie gospodarki. Nasze wysiłki w tym względzie koncentrowały się szczególnie wokół kwestii związanych z rozwojem drobnej wytwórczości. Dokonane w niej zmiany oraz uzyskane wskutek nich dotychczasowe wyniki stanowiły niejako przedpole całości zmian przewidzianych obecną reformą. Na tej płaszczyźnie można było dowodnie sprawdzić efekty rozwiązań reformujących. Dobre wyniki gospodarcze drobnej wytwórczości nie doprowadziły jednak — bo i same do tego doprowadzić nie mogły — do nowych jakości funkcjonowania całej gospodarki. Zabrakło nam bowiem i stosownych instrumentów i konsekwencji w działaniu władz. II etap reformy może i musi zmienić ten stan rzeczy.</u>
          <u xml:id="u-16.12" who="#JanJanowski">Wyrażamy przekonanie, że niosąc zmiany w gospodarce na rzecz uzyskania jak najszerszej równowagi, reforma musi zarazem prowadzić do jak najszybszego odczucia przez społeczeństwo jej pozytywnych efektów. Służyć temu powinna przebudowa i unowocześnienie struktur naszej gospodarki, w tym przyspieszenie rozwoju drobnej wytwórczości i co najmniej podwojenie jej udziału w produkcji przemysłowej kraju ogółem. Nie bez znaczenia jest tu także rozwój usług jako liczącego się towaru rynkowego. Bez tego reforma napotka zasadnicze trudności. W drobnej wytwórczości tkwią wielkie możliwości szybkiego wzrostu podaży, ważnego czynnika umacniania równowagi wewnętrznej. Drobna wytwórczość tworzy też dodatkowe szanse dla przekształceń strukturalnych w naszej gospodarce. Z tych właśnie względów opowiadamy się za rozwojem wszystkich sektorów drobnej wytwórczości — państwowego przemysłu drobnego, spółdzielczości, rzemiosła indywidualnego i innych form własności prywatnej.</u>
          <u xml:id="u-16.13" who="#JanJanowski">Pożądanemu społecznie rozwojowi inicjatyw opartych na pozarolniczej własności indywidualnej, powinny towarzyszyć regulacje prawne, poczynając od Konstytucji, która obecnie zawiera zbyt skromną ochronę prawną tych grup wytwórczych. Wysoko oceniamy zrównanie prawno-ekonomiczne trzech sektorów gospodarki: państwowego, spółdzielczego i indywidualnego. Stanowi to niezwykle ważny zapis w programie reformowania całej naszej gospodarki. Udzielamy mu pełnego poparcia. Towarzyszyć temu musi jednak, obok dalszego porządkowania ustawodawstwa, także zmiana nastawienia różnorodnych służb publicznych — od szczebla gminy, po szczebel centralny. Potrzebne jest służące tym zmianom wsparcie polityczne, wyjaśniające sens i cele polityki gospodarczej naszego socjalistycznego państwa w świetle jego nadrzędnych wartości ustrojowych.</u>
          <u xml:id="u-16.14" who="#JanJanowski">Naszym zdaniem wręcz zasadniczą kwestią warunkującą pomyślną realizację reformy stanowi sprawa inteligencji. Bez jej zaangażowania — można to z góry przewidzieć — reforma niełatwo będzie wkraczała w praktykę życia. Pełne wykorzystanie potencjału intelektualnego polskiej inteligencji, uruchomienie jej rozstrzygających o powodzeniu reformy funkcji, wymaga radykalnej poprawy jej warunków bytowania, przy znacznym zróżnicowaniu jej wynagradzania — w zależności od wielkości i wartości osobistego wkładu w procesy reformujące, doskonalące gospodarkę, wprowadzające postęp.</u>
          <u xml:id="u-16.15" who="#JanJanowski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Stronnictwo Demokratyczne w swoich dokumentach programowych wypowiadało się zawsze za przywróceniem instytucji referendum. Instytucja ta zdała egzamin w bardzo trudnym okresie w latach czterdziestych. Była istotnym czynnikiem ugruntowania demokracji i władzy ludowej w Polsce. W świadomości nas Polaków referendum, to akt polityczny dotyczący najżywotniejszych interesów narodu. To, o czym przesądzić mamy my wszyscy, Polacy, w dniu 29 listopada br. — stanowić będzie także o najistotniejszych interesach naszego narodu, naszego kraju, naszej przyszłości.</u>
          <u xml:id="u-16.16" who="#JanJanowski">Otwierając niedawno obchody jubileuszu naszego Stronnictwa, Przewodniczący Centralnego Komitetu powiedział, że w referendum zapowiedzianym na 29 listopada Stronnictwo Demokratyczne widzi „drogę do umocnienia podmiotowości obywateli, do skuteczniejszej demokratyzacji metod rządzenia. Będziemy zatem dążyli do takiego wyjaśniania społeczeństwu sensu pytań, aby ta nowa demokratyczna instytucja miała dobry start, abyśmy wspólnie mogli wybrać te rozwiązania, które najlepiej służyć będą Polsce i Polakom”.</u>
          <u xml:id="u-16.17" who="#JanJanowski">Formułę proponowanych pytań oceniamy jako trafną. Ze stanowiska nadrzędnego interesu narodu i państwa bardzo ważna staje się argumentacja pytań, ich społeczne przyjęcie i zrozumienie. Nie jest bowiem rzeczą obojętną, jakiej odpowiedzi i jaką większością głosów odpowiedzi tej udzielą obywatele w dniu 29 listopada. Nie wolno wszakże dzielić alternatywy pytań referendum na człony „lepsze” i „gorsze”, a zwłaszcza przez ten podział próbować dokonywać ocen postaw głosujących. Jest natomiast konieczne dotarcie do świadomości najszerszych kręgów społecznych z istotą samych odpowiedzi na zadane pytania — jako zbiorowego współdecydowania i współodpowiedzialności za dziś i jutro naszego państwa i narodu.</u>
          <u xml:id="u-16.18" who="#JanJanowski">Referendum — jako akt polityczny i obywatelski — wygrany będzie wówczas, gdy głosujący obywatele z pełnym zrozumieniem skutków wskazanego przez siebie rozwiązania wybiorą je w pełni świadomie. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-16.19" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#MieczysławRakowski">Głos ma poseł Alojzy Bryl.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#AlojzyBryl">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Zmiana funkcji i struktury naczelnych i centralnych organów administracji państwowej budzi zrozumiałe zainteresowanie społeczne, co ma swoje głębsze uzasadnienie. Dotychczasowa struktura tzw. centrum jest niespójna z nowymi, postępowymi tendencjami i koncepcjami przeobrażeń życia społecznego i gospodarczego. Struktura centralnej administracji jest wynikiem szeregu korekt w stosunku do stanu rzeczy ukształtowanego w latach pięćdziesiątych. Korekty te, nieraz dość głębokie, nie tworzyły jednak nowej jakości, a o to właśnie chodzi obecnie. Proponowane strukturalne zmiany i nowe funkcje ministerstw są daleko idące, ale nie wydaje się, aby można je było określić jako docelowe. Dał zresztą temu wyraz Premier w swoim wystąpieniu na poprzednim posiedzeniu Izby.</u>
          <u xml:id="u-18.1" who="#AlojzyBryl">Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego w pełni docenia wprowadzenie nowych struktur resortowego podziału centrum. Jednak szczególną uwagę przywiązuje do zmiany charakteru i metod pracy Rządu, a zwłaszcza jego Prezydium i wyraźnego wzmocnienia roli ministrów, jako konstytucyjnych organów Rządu. Z kwestią tą, niezmiernie ważną, wiążą się pewne dalsze problemy.</u>
          <u xml:id="u-18.2" who="#AlojzyBryl">Już przed kilku laty sejmowa Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej zwróciła uwagę na niepożądany nieład prawny w sferze problematyki funkcjonowania Rządu. Tymczasem od kilku lat wstrzymano prace nad projektem ustawy o Radzie Ministrów. Nie zostały zatem usunięte niektóre luki prawne dotyczące takich kwestii, jak np. rola i pozycja tzw. centralnych urzędów, zakres odpowiedzialności konstytucyjnej i parlamentarnej wicepremierów, pozycja różnych „przyrządowych” komitetów, w których zdarza się, że jeden z ministrów jest przewodniczącym, a inny jego zastępcą, co przeczy konstytucyjnemu charakterowi urzędu ministra, jako naczelnego organu administracji państwowej. Reorganizacja centrum powinna być pełna i przejrzysta. Dlatego za pilne i konieczne należy uznać przedłożenie Sejmowi nowej wersji projektu ustawy o Radzie Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-18.3" who="#AlojzyBryl">Wysoki Sejmie! Warunkiem sprawnego działania Rządu jest często niedoceniana realizacja polityki Rządu na szczeblu terenowym. Dotychczasowa praktyka nie zawsze prowadzi do optymistycznych ocen. Doskonaleniu pracy Rządu i jego członków powinno towarzyszyć porządkowanie przedstawicielstwa Rady Ministrów i Premiera w województwach. Krótko mówiąc, trzeba uregulować ustawowo pozycję, rolę, zakres działania oraz prawa i obowiązki wojewody, jako przedstawiciela Rządu. Uregulowanie takie powinno uwzględniać nową rolę resortów, konieczność odejścia od wąskiego, resortowego widzenia spraw, a także sytuację, w której szczebel wojewódzki obejmie szerszy zakres uprawnień jako organ założycielski dla wielu przedsiębiorstw, tworzyć będzie warunki do powstawania własności komunalnej, wzmacniać samodzielność finansową rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-18.4" who="#AlojzyBryl">Obywatele Posłowie! Do nader ważnych zadań na bliższą i dalszą przyszłość należy ograniczenie partykularyzmów, albo inaczej mówiąc branżowych grup nacisku. Utworzenie jednego resortu przemysłu oznacza likwidację pewnych aspektów tego partykularyzmu. Jednak grupy interesów oczywiście pozostaną, jako obiektywne zjawisko. Przed nowo tworzonym Ministerstwem Przemysłu staje konieczność równoważenia interesów różnych grup przemysłów, stosownie do nadrzędnego interesu społecznego. Zadaniem tego Ministerstwa będzie wspieranie rozwoju małych przedsiębiorstw przemysłowych. Niezwykle ważnym zagadnieniem stanie się korelacja spraw drobnej wytwórczości w jej częściach podzielonych między resorty przemysłu i rynku. Należy przy tym pamiętać, że wprowadzenie drugiego etapu reformy w ogromnej mierze zależy od uzyskania równowagi w relacji podaż-popyt. Rola drobnej wytwórczości staje się w tych warunkach niemała. Stąd Ministerstwo Przemysłu powinno sprawie rozwoju tej wytwórczości, jej znaczeniu rynkowemu, poświęcić wiele uwagi i nie dopuścić do niedoceniania roli i znaczenia drobnej wytwórczości w gospodarce narodowej.</u>
          <u xml:id="u-18.5" who="#AlojzyBryl">Zbliżenie drobnej wytwórczości do dużego przemysłu może przed nią otworzyć nowe perspektywy rozwoju i nowe możliwości tak w aspekcie rynku wewnętrznego, jak i w uzupełnianiu potrzeb przemysłu przez między innymi rozwijanie kooperacji małych i dużych przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-18.6" who="#AlojzyBryl">Także działać tu będzie Rada Drobnej Wytwórczości, której funkcjonowanie musi uwzględniać znacznie szerszy obszar, a której istnienie w nowych strukturach powinno być otoczone szczególną uwagą, aby nie stracić już osiągniętych efektów pracy rady.</u>
          <u xml:id="u-18.7" who="#AlojzyBryl">O słuszności tych rozwiązań zadecyduje przyszła praktyka. Jest pewne, że nie może dojść do „gubienia” problemów rozwojowych małych przedsiębiorstw różnych form własności w makroproblemach przemysłu. Może temu sprzyjać tworzenie izb drobnych producentów, różne grupowanie wspólnie zainteresowanych drobnych wytwórców i usługowców.</u>
          <u xml:id="u-18.8" who="#AlojzyBryl">Wysoka Izbo! Należy podkreślić wagę unormowań z zakresu prawa materialnego, w wyniku których udoskonalone zostały mechanizmy ekonomiczne. Do takich zaliczyć należy fundusz zmian strukturalnych w przemyśle. Ministerstwo Przemysłu będzie miało zasadniczy wpływ na sterowanie tym funduszem. Jest sprawą wielkiej wagi, aby organy tego funduszu, rada nadzorcza i zarząd, dysponowały środkami funduszowymi niezależnie od grup nacisku, uwzględniając również potrzeby przedsiębiorstw drobnej wytwórczości, nie bacząc na formę własności.</u>
          <u xml:id="u-18.9" who="#AlojzyBryl">Trzeba także podkreślić, że otwarta, nieskrępowana administracyjnie i samorządowo formuła powoływania nowych spółdzielni powinna wyzwolić inicjatywę, aktywność zwłaszcza młodych osób, w tym dla szybszego rozwiązywania problemów budownictwa mieszkaniowego, produkcji materiałów budowlanych i innych.</u>
          <u xml:id="u-18.10" who="#AlojzyBryl">W drugim etapie reformy drobna wytwórczość może stać się kategorią bardziej uniwersalną, powinny bowiem powstawać liczne, małe zakłady w budownictwie, rolnictwie, gospodarce terenowej, w drobnym przemyśle, zwłaszcza jednostki innowacyjne, w dotychczasowych i nowych formach własności, związanych także z własnością komunalną. Tym samym jej rola w gospodarce i wpływ na poziom życia ludności powinny być zdecydowanie większe. Po wdrożeniu nowych funkcji ministerstw mniejsza będzie administracyjna zależność drobnej wytwórczości, zwłaszcza od centrum. Kształtującą się praktykę w tym i innych zakresach powinniśmy w Sejmie na bieżąco oceniać i formułować odpowiednie wnioski. Dalsze szczegółowe rozwiązania strukturalne, prawne i ekonomiczne powinny utrwalać pozytywne doświadczenia, wspierać dobrych — indywidualnie i w zbiorowościach, wspólnotach. Z troską należy uwzględniać rozwiązania dotyczące działalności gospodarczej i rehabilitacyjnej inwalidów i niewidomych.</u>
          <u xml:id="u-18.11" who="#AlojzyBryl">Obywatele Posłowie! Skala proponowanych zmian funkcjonalnych i strukturalnych jest bardzo duża. Uwzględnia ona częste postulaty różnych środowisk, mówiące o potrzebie tego typu posunięć dla „uruchomienia” drugiego etapu reformy gospodarczej. Za tymi posunięciami muszą pójść nowe treści i formy pracy — obejmujące styl — łączenia kompetencji i skromności, oddania sprawom, służebności narodowi i państwu.</u>
          <u xml:id="u-18.12" who="#AlojzyBryl">Musimy uwiarygodnić tę dużą skalę reform szybszym postępem w poprawie warunków życia ludności, wyraźnym określeniem czasu dalszych wyrzeczeń, ale także czasu osiągnięcia równowagi gospodarczej i trwałej poprawy w bytowaniu. Proponowane rozwiązania stwarzają szanse na przywracanie wartości moralnych pracy, godności pracowniczej w rozwijanych procesach demokratyzacji życia społecznego i gospodarczego. Obrana droga powinna umiejętnie kojarzyć sukces indywidualny z sukcesem zbiorowym, wnoszącym nowe wartości do naszego ustroju społeczno-gospodarczego, umacniające nasze ludowe państwo.</u>
          <u xml:id="u-18.13" who="#AlojzyBryl">Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego udziela poparcia dla projektów ustaw, zmieniających funkcję i struktury naczelnych i centralnych organów administracji państwowej, a także ustaw o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady funkcjonowania gospodarki narodowej w brzmieniu przedstawionym przez Komisję Nadzwyczajną.</u>
          <u xml:id="u-18.14" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#MieczysławRakowski">Głos ma poseł Kazimierz Secomski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#KazimierzSecomski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Zespół 15 projektów ustaw wraz z kompleksem istotnych zmian wprowadzanych w dalszych 19 ustawach tworzy zasadnicze podstawy prawne programu realizacji radykalnych zmian drugiego etapu reformy gospodarczej. Skala więc tych zmian jest poważna, ale zarazem niezbędna dla stworzenia możliwości wszechstronnych działań na rzecz przyspieszenia rozwoju społeczno-gospodarczego i jego większej efektywności, dla odbudowy wewnętrznej równowagi rynkowej, a w dalszej przyszłości również w bilansie płatniczym oraz dla dokonania przemian strukturalnych, najpierw w przemyśle, uwzględniających pilne cele proeksportowe i modernizacyjne. Front wyznaczanych w całej gospodarce zadań jest więc niezwykle szeroki, obliczony jednak na skoncentrowanie całości wysiłków na rzecz określonych w programie jego głównych celów.</u>
          <u xml:id="u-20.1" who="#KazimierzSecomski">Generalne poparcie społeczne dla tak zakreślonych zadań we wszystkich ogniwach gospodarki stanowi kardynalny warunek pomyślnego przeprowadzenia reformy, jej szybkości i oczekiwanych skutków. Oznacza to jednocześnie, konieczność powszechnego rozumienia przyjmowanych na siebie obowiązków, współdziałania i zaangażowania we wspólnej pracy na każdym stanowisku.</u>
          <u xml:id="u-20.2" who="#KazimierzSecomski">Przedstawiony program realizacji reformy ma usunąć wiele przeszkód, ograniczeń i hamulców na drodze do samodzielności i racjonalności procesów rozwojowych, przede wszystkim w przedsiębiorstwie i w poszczególnych jednostkach gospodarki. Jednakże pozytywne wyniki nie przyjdą same, ani też automatycznie. Trzeba dokładnie poznać nowe uprawnienia i możliwości działania i umieć je należycie wykorzystać. Ciężar głównych prac, po zreformowaniu centrum, przesuwa się jednak na zakład pracy. Wielką rolę mogą i powinny spełnić również rady narodowe i samorząd terytorialny. W tym celu zostały wyraźnie zaadresowane ustalenia programu reformy, jak też przesądzone nowe jej regulacje. Część z nich staje się już faktem dokonanym w najbliższym okresie, część zaś — w myśl przewidzianego harmonogramu działań — będzie przedmiotem decyzji i regulacji prawnych sukcesywnie już w najbliższym roku.</u>
          <u xml:id="u-20.3" who="#KazimierzSecomski">Na czoło doraźnych posunięć o szczególnej doniosłości wysuwa się problem pełnego usamodzielnienia finansowego rad narodowych, przede wszystkim w zakresie wzmocnienia dochodowej strony budżetów terenowych i ich równoważenia. Obecnie, blisko 2 200 rad narodowych stopnia podstawowego, czyli ponad 90% opiera równowagę swych budżetów na ogólnych dotacjach wyrównawczych. Tylko 222 rady narodowe mają budżety zrównoważone własnymi dochodami. Trzeba w najbliższym czasie dążyć do odwrócenia tej proporcji, a więc doprowadzić do stanu, w którym tylko 10%, a nie 90% budżetów terenowych będzie pokrywać swoje deficyty z dotacji. Wymaga to, tak jak to obecnie zakłada się, istotnego zwiększenia udziału rad narodowych w podatku od płac oraz w podatku dochodowym od przedsiębiorstw, a w przyszłości wprowadzenia podatku ogólnego od dochodów osobistych. Rozszerzenie i ustabilizowanie źródeł dochodowych dla budżetów terenowych powinno znacznie wzmóc gospodarność i zapobiegliwość organów rad narodowych, przy pełnym przestrzeganiu zasady samodzielności ich gospodarki, zwłaszcza zaś swobodnego dysponowania uzyskanymi wpływami, oszczędnościami i nadwyżkami budżetowymi. Obecnie własne dochody rad narodowych, gdzie mogą one efektywnie działać bezpośrednio, wynoszą tylko 40% ich budżetu, mianowicie na 1 bilion 700 miliardów złotych wpływów budżetowych, tylko 700 mld zł — to dochody własne rad narodowych. Tak więc pole ich zabiegów i starań o wyższy stopień wydajności źródeł dochodów budżetowych trzeba radykalnie zwiększyć.</u>
          <u xml:id="u-20.4" who="#KazimierzSecomski">Również w niedalekiej przyszłości należy zapewnić — w myśl przedstawionego programu reformy — nadanie radom narodowym osobowości prawnej. Stworzy to trwałe podstawy do samodzielnego zarządzania ich majątkiem, jak też umożliwi zaciąganie na okres przejściowy kredytów bankowych, podobnie jak w przedsiębiorstwie. Już obecnie, doraźnie, zanim rady zyskają osobowość prawną, trzeba im umożliwić pozyskiwanie kredytów antycypacyjnych, jednak wyłącznie w dziale funduszów celowych dla szybszego kończenia prac społecznych, czy obiektów w danym roku. Te niewielkie kredyty antycypacyjne byłyby spłacane wpływami danego funduszu już w następnym roku, wyjątkowo w ciągu dwóch lat.</u>
          <u xml:id="u-20.5" who="#KazimierzSecomski">Przewiduje się również na dalszym etapie, co wymaga odpowiednich zmian w Konstytucji, ustanowienia nowej kategorii mienia komunalnego, w oparciu o decyzje przekazania przez państwo radom narodowym środków trwałych najpierw na rzecz przedsiębiorstw komunalnych, następnie zaś szeregu dalszych kategorii mienia, w tym także obiektów socjalnych i kulturalnych. Stworzy to silne podstawy do działalności samorządu terytorialnego na trzech jego szczeblach: samorządu regionalnego wojewódzkiego, samorządu lokalnego miejskiego i gminnego oraz samorządu mieszkańców dzielnic w miastach i sołectw na wsi. Łączy się to z koniecznością przygotowania i szybszej realizacji procesu dalszego zdecentralizowania uprawnień i zadań ze stopnia wojewódzkiego do stopnia podstawowego, a więc do miast i gmin, a także w pewnych dziedzinach na najniższy szczebel samorządu mieszkańców w dzielnicach miejskich i w sołectwach. W tym celu trzeba także odciążyć fundusz gminny i miejski od wszelkich narzucanych dotąd zadań i wydatków, kładąc nacisk na jego gospodarskie zwiększanie i celowe wykorzystywanie na liczne potrzeby lokalne. To samo dotyczy różnych kategorii czynów społecznych, a w szczególności mobilizacji na ich rozwój własnych źródeł i wkładów ludności, przy niezbędnym uzupełnianiu ze środków funduszów wojewódzkich i centralnych oraz zapewnieniu pomocy materiałowej i technicznej.</u>
          <u xml:id="u-20.6" who="#KazimierzSecomski">Już dzisiaj, przed 1 stycznia 1988 r., powinny być przeprowadzone prace przygotowawcze i organizacyjno-kadrowe dla przejęcia przez rady narodowe, jako organy założycielskie, nowych obowiązków w stosunku do blisko tysiąca przedsiębiorstw centralnych, przekazywanych obecnie pod ogólny nadzór i gestię terenową. Podobnie trzeba należycie rozwiązać problem powiązań z budżetami rad narodowych stopnia podstawowego tych jednostek gospodarczych, które przecież działają na ich terenie, ale mają swe siedziby poza obszarem danej rady narodowej. Wymaga to szybkiego uregulowania prawnego, a także stanowić będzie nową pozycję dochodową w budżetach terenowych. Z powyższego staje się widoczne, jak szeroki i pilny zakres prac formalno-prawnych i wdrożeniowo-organizacyjnych jest przed radami narodowymi i samorządem terytorialnym. Jest to zarazem ważna gospodarczo i społecznie część składowa II etapu reformy gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-20.7" who="#KazimierzSecomski">Wysoki Sejmie! Na zakończenie pragnę jeszcze w krótkim ujęciu poruszyć dwa problemy o charakterze ogólnym. Pierwszy z nich, to wiodąca rola we współczesnych procesach rozwojowych nauki i techniki. Przebudowa gospodarki i jej unowocześnianie opierają się na wszechstronnym wykorzystaniu postępu naukowo-technicznego i organizacyjnego oraz na szybkim wdrażaniu innowacji. Zasadniczą rolę spełniają tu nauki techniczne, rozwój badań stosowanych i bezpośrednie przejmowanie ich rezultatów przez praktykę. Na te problemy stymulowania i wyzyskania osiągnięć naukowo-technicznych został w programie reformy położony szczególny nacisk. Wydaje się jednak niezbędne zaakcentowanie także wielkiej roli badań podstawowych, stanowiących bazę wyjściową ogólnego rozwoju całości nauki, w tym także nauk technicznych. Wydatki na badania podstawowe sięgają obecnie ok. 15% ogólnych kwot łożonych na potrzeby nauki, ale wpływ tych badań podstawowych oraz płynące z nich korzyści i impulsy dla intensyfikacji ogółu prac naukowych są daleko bardziej istotne. Z tych względów należałoby już w najbliższej przyszłości podjąć kroki dla realizacji wniosku obywatela posła Jana Kostrzewskiego, zgłoszonego na poprzednim posiedzeniu Sejmu: utworzyć międzyresortową radę badań podstawowych pod przewodnictwem prezesa Polskiej Akademii Nauk — dla ogólnego sterowania programem badań podstawowych, ich systematycznego rozwoju i powiązań z potrzebami społeczno-gospodarczymi kraju, zwłaszcza dla wzmacniania więzi z postępem i osiągnięciami techniki.</u>
          <u xml:id="u-20.8" who="#KazimierzSecomski">Drugi z problemów ogólnych — to sprawy szeroko pojmowanej ochrony środowiska, w którym żyje człowiek i rozwija się społeczeństwo. Oczywiście trzeba współcześnie kształtować środowisko, ale celowo i uważnie, a równocześnie dbać szczególnie o jego ochronę, zapobiegając na każdym kroku jego niszczeniu, rabunkowej gospodarce zasobami naturalnymi, a także często bezmyślnym działaniom w zakresie zanieczyszczenia wód i atmosfery. Należy zaostrzyć postępowanie represyjne, a więc podnieść kary i opłaty. Jednakże przede wszystkim chodzi o zapobieganie procesom naruszania równowagi ekologicznej i o konstruktywną działalność zakładów pracy dla jej stabilizacji. Stąd też ważnym odcinkiem reformy gospodarczej powinno być zadanie: przerwać procesy degradacji środowiska. Komisje ochrony środowiska Rady Państwa i rad narodowych oraz ekologiczny ruch społeczny PRON organizują i upowszechniają m. in. akcję masowych czynów społecznych dla szybkiego rozwiązywania wielu lokalnych problemów na rzecz poprawy stanu środowiska własnymi środkami i pracami w samym terenie. Jest to istotne wsparcie ogólnokrajowej i regionalnej działalności, przy wybitnym współudziale organów samorządu terytorialnego oraz funduszów celowych — wojewódzkich i centralnych.</u>
          <u xml:id="u-20.9" who="#KazimierzSecomski">Wreszcie pragnę podkreślić ogromną wagę społecznego zaangażowania i aktywności na rzecz realizacji II etapu reformy również przez uczestnictwo i poparcie referendum.</u>
          <u xml:id="u-20.10" who="#KazimierzSecomski">Na pewno także pozytywną atmosferę ogólnego wsparcia programu realizacji reformy mogą i powinny wzmóc sprawniejsze działania wszystkich organów i urzędów obsługujących bezpośrednio ludność, zwłaszcza handlu oraz gospodarki komunalnej i mieszkaniowej. Szczególne znaczenie mają życzliwe i bardziej ludzkie stosunki pomiędzy urzędem a obywatelem, które tak bardzo mogą przyczynić się do zmniejszenia uciążliwości życia i jego codziennych trudności. Takie wsparcie reformy byłoby zarazem cennym wkładem społeczno-administracyjnym w jej przyspieszoną realizację.</u>
          <u xml:id="u-20.11" who="#KazimierzSecomski">Kończąc, chcę stwierdzić, że wśród posłów bezpartyjnych program reformy przedstawionej Sejmowi i odwołanie się do opinii społeczeństwa w pytaniach uchwalonego referendum znajdują całkowitą aprobatę. W tym wspólnie podejmowanym dziele będziemy współdziałać z pełnym zaangażowaniem. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-20.12" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#MieczysławRakowski">Głos ma poseł Zenon Komender.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#ZenonKomender">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Dzisiejsze posiedzenie jest ważnym wydarzeniem w przyspieszonym w ostatnim czasie procesie konkretyzowania II etapu reformy gospodarczej, w kontynuacji socjalistycznej odnowy zapoczątkowanej w roku 1980. Z perspektywy historycznej coraz wyraźniej widać, że jest ona pierwszą konsekwentnie wdrażaną reformą systemu funkcjonowania gospodarki i ludowego państwa. Starsi pamiętają ile nadziei wiązaliśmy z wcześniejszymi tego rodzaju próbami podejmowanymi w latach 1956–1958 i potem 1971–1973. Niestety, żadna z nich nie została doprowadzona do końca. Wtedy po krótkotrwałych zrywach i optymistycznych zapowiedziach, w miarę upływu czasu, reformatorskie tendencje wygasały, mimo narastających trudności gospodarczych i konfliktów społecznych. Obecnie od początku mamy do czynienia z wielką determinacją polityczną i konsekwencją w działaniach. Jest to tym godniejsze podkreślenia, gdy zważy się, że obecna reforma podjęta została w niezwykle trudnej sytuacji politycznej i społeczno-gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-22.1" who="#ZenonKomender">Naciski roszczeniowe i akcje strajkowe pogłębiały rysujący się kryzys gospodarczy. Gwałtownie malała produkcja i dochody realne, pogłębiała się nierównowaga gospodarcza, rozpadały więzi ekonomiczne. Drastycznie trzeba było ograniczyć import wskutek załamania bilansu płatniczego. Kryzys ten spotęgowały późniejsze restrykcje i sankcje ekonomiczne ze strony wielu państw kapitalistycznych. Wtedy to antypolska i antysocjalistyczna opozycja szermowała hasłem niereformowalności socjalistycznego systemu politycznego i społeczno-gospodarczego. W ostrej walce politycznej z tymi siłami rodził się, zyskujący coraz większe społeczne poparcie, patriotyczny nurt socjalistycznej odnowy, postulujący przeprowadzenie głębokiej reformy politycznej i gospodarczej, jako bazy porozumienia narodowego.</u>
          <u xml:id="u-22.2" who="#ZenonKomender">Zasadniczą rolę w tworzeniu warunków do realizacji tych postulatów odegrał IX Nadzwyczajny Zjazd PZPR, na którym zatwierdzono szeroko przedtem przedyskutowany dokument zatytułowany „Kierunki reformy gospodarczej”. W tych działaniach wielką rolę odegrał Sejm VIII kadencji. 25 września 1981 r. zaaprobował podstawowe zasady reformy i uchwalił dwie fundamentalne ustawy: o przedsiębiorstwach państwowych i o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego. I w tym wyraziła się szczególna cecha odróżniająca obecną reformę od poprzednich, a jest to ustawowa instytucjonalizacja rozwiązań systemowych. Poprzednie zmiany wprowadzane były za pomocą aktów prawnych niższego rzędu, które z dnia na dzień mogły być i były zmieniane. Obecna reforma ma oparcie w aktach prawnych najwyższej rangi prawno-ustrojowej. W latach 1981–1986 Sejm uchwalił ponad 40 ustaw związanych z reformą gospodarczą.</u>
          <u xml:id="u-22.3" who="#ZenonKomender">Z perspektywy historycznej wielką wymowę ma fakt, że właśnie w pierwszych dniach grudnia 1981 r. Rząd skierował do Sejmu projekty ośmiu ustaw, które łącznie z ustawami wymienionymi wyżej określały kształt prawno-ustrojowy i system ekonomiczny reformy gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-22.4" who="#ZenonKomender">Wprowadzenie stanu wojennego nie zahamowało procesu reformowania systemu funkcjonowania gospodarki i państwa. Świadczy o tym fakt poddania pod obrady Sejmu w niezmienionym kształcie projektów ustaw opracowanych przed 13 grudnia 1981 r. Najważniejsze z nich zostały uchwalone w lutym 1982 r. W ten sposób wprowadzony został przełomowy, jak to wtedy określano, pakiet ustaw reformy i rozpoczęto przestawianie mechanizmów funkcjonowania gospodarki na nowe tory. Dziś można powiedzieć, że wszelkie analizy i oceny dotyczące rezultatów reformy, jeżeli tylko opierają się na obiektywnych faktach, wskazują, że wprowadzenie nowego systemu funkcjonowania wywarło pozytywny wpływ na gospodarkę.</u>
          <u xml:id="u-22.5" who="#ZenonKomender">To przypomnienie wydarzeń już dziś historycznych uważam za uzasadnione, gdyż w okresie poprzedzającym tak ważne decyzje nie powinniśmy zapominać o tym co za nami. Refleksje o tych drastycznych latach powinny towarzyszyć całej kampanii politycznej związanej z referendum, które, jak to określił na V Plenum Wojciech Jaruzelski I Sekretarz KC PZPR, będzie „powszechną konsultacją, wielką rozmową ze społeczeństwem, aktem demokracji bezpośredniej, najwyższą formą umowy społecznej, płaszczyzną porozumienia narodowego”.</u>
          <u xml:id="u-22.6" who="#ZenonKomender">Wysoka Izbo! Doceniając rozliczne pozytywy dotychczasowego wdrażania reformy przede wszystkim w sferze społeczno-politycznej, a także w likwidowaniu kryzysu ekonomicznego, tym mocniej trzeba koncentrować się na analizie problemów nie rozwiązanych i negatywnych zjawisk, które hamują postęp całej gospodarki. Wszyscy wiemy, że nadal niedostateczna jest sprawność i niska efektywność procesów inwestycyjnych, utrzymuje się regres budownictwa i zła jakość produkcji i usług, zbyt małe są efekty w sferze postępu naukowo-technicznego. W większości nie są to zjawiska nowe. Najczęściej wynikają z ukształtowanych w przeszłości praktyk, z nawyków biurokratycznych, które nie zostały do końca przezwyciężone. Rynek producenta stwarzał i nadal stwarza możliwości manipulacji cenowych i utrudnia wywieranie presji ekonomicznej na poprawę efektywności gospodarowania. Nierównowaga gospodarcza i ciągle nieopanowana jeszcze inflacja oddziałują niekorzystnie na motywację do pracy, na powszechne stosowanie zasady „płaca według rezultatów pracy”. Sprawy te z całą ostrością zostały przedstawione na X Zjeździe i na III Plenum KC PZPR w grudniu 1986 r. Proklamowano wówczas konieczność przyspieszenia realizacji reformy, przejścia do II etapu, przebudowy systemu funkcjonowania gospodarki. Zamierzenia te zostały w pełni poparte przez II Kongres Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego.</u>
          <u xml:id="u-22.7" who="#ZenonKomender">Po szerokiej dyskusji nad tezami, obecnie w ostatnią fazę wchodzą sejmowe prace nad rządowym programem realizacyjnym, który to program został przedstawiony podczas poprzedniego posiedzenia, w wystąpieniu Prezesa Rady Ministrów. Kompleks zaproponowanych działań obejmuje reorganizację centrum przez zmiany funkcji spełnianych przez Rząd w stosunku do gospodarki i wynikające stąd przekształcenia struktury Rady Ministrów. Wprowadzane będą nowe bądź udoskonalone mechanizmy ekonomiczne i finansowe oraz niezbędne dla ich działania przepisy prawne. Mają one służyć równoważeniu gospodarki zarówno przez wzrost produkcji i usług, jak i przez odpowiednie działania w sferze cenowo-dochodowej.</u>
          <u xml:id="u-22.8" who="#ZenonKomender">Proponowane w obszernym dokumencie szczegółowe propozycje zmierzają do wzrostu samodzielności zarówno pojedynczych obywateli, jak i załóg pracowniczych, samorządów, organów przedstawicielskich, do rozwoju wszelkich form socjalistycznej przedsiębiorczości. Jest to dalszy krok na drodze do demokratyzacji wszystkich dziedzin życia społecznego. Służy temu m.in. radykalne zmniejszenie liczby przedsiębiorstw o szczególnym znaczeniu dla gospodarki narodowej, co zwiększa uprawnienia samorządów pracowniczych, a także zmiana metody finansowania budżetów terenowych. Działania te na pewno znajdą akceptację społeczeństwa, zwiększają bowiem wpływ obywateli na całokształt życia społecznego. Trzeba jednak mieć świadomość tego, że większe uprawnienia, to większa odpowiedzialność. Zawężenie zakresu działalności centrum zarządzającego nie oznacza, że pola decyzyjne, zastrzeżone dotychczas dla naczelnych organów rządowych, stają się teraz terenem niczyim. Muszą je wypełnić przedsiębiorstwa, samorządy, rady narodowe, przedsiębiorczość zbiorowa i indywidualna. Oczekuje się, i oby te oczekiwania były spełnione, że będą je wypełniać lepiej, skuteczniej, z większymi efektami.</u>
          <u xml:id="u-22.9" who="#ZenonKomender">W ujęciu makroekonomicznym głównym celem programu realizacyjnego jest przyspieszenie procesu równoważenia gospodarki zarówno przez rozwój produkcji i usług, jak i dostosowanie szeroko rozumianego popytu konsumpcyjnego, zaopatrzeniowego i inwestycyjnego do możliwości podaży, a także przez mechanizmy ekonomiczne, a więc urealnienie cen, stopy procentowej, kursu walutowego i innych parametrów, tak aby impulsy rynkowe oraz parametry ekonomiczne w sposób prawidłowy informowały przedsiębiorstwa o nakładach i efektach podejmowanych decyzji ekonomicznych.</u>
          <u xml:id="u-22.10" who="#ZenonKomender">Słusznie główny nacisk kładzie się na rozwijanie przedsiębiorczości, na poprawę wydajności i jakości pracy. Przedsiębiorczość musi stać się synonimem solidności i rzetelności w sferze gospodarczej. Jej zaprzeczeniem są wszelkie formy cwaniactwa, obchodzenia prawa, wykorzystywania pozycji monopolisty czy łamanie zasad etyki zawodowej.</u>
          <u xml:id="u-22.11" who="#ZenonKomender">Wysoka Izbo! Rozpatrywany dziś pakiet ustaw dotyczących rekonstrukcji Rady Ministrów jest istotnym elementem II etapu reformy i stanowi kontynuację wcześniej wprowadzanych zmian. Przebudowę administracji centralnej opinia społeczna traktuje jako swoisty dowód woli kierownictwa politycznego dalszego reformowania systemu funkcjonowania gospodarki i państwa. Wynika to przede wszystkim z tego, że układ kompetencji poszczególnych resortów obowiązujący po części jeszcze dotychczas, kształtował się przez wiele lat istnienia centralistycznego systemu nakazowo-rozdzielczego. Dziś dąży się do tego, aby władza centralna była silna i reprezentowała interesy całego społeczeństwa, aby umiała i mogła przeciwstawiać się presji interesów partykularnych. Proponowane zmiany funkcji i struktury powinny umożliwić skoncentrowanie działalności Rządu na strategii rozwoju kraju, tworzeniu odpowiednich mechanizmów polityki społeczno-gospodarczej socjalistycznego państwa i egzekwowaniu wynikających stąd powinności.</u>
          <u xml:id="u-22.12" who="#ZenonKomender">Słuszność obranego przez Polskę na początku lat osiemdziesiątych kierunku przemian potwierdzają również procesy zachodzące dziś w innych państwach socjalistycznej wspólnoty. Ich symbolem stała się już radziecka przebudowa i polityka przyspieszenia rozwoju społeczno-gospodarczego. Odpowiednim przekształceniom poddawana jest Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. 43 sesja Rady poświęcona była właśnie unowocześnianiu mechanizmów organizacyjnych i ekonomicznych obowiązujących w tej instytucji dotychczas.</u>
          <u xml:id="u-22.13" who="#ZenonKomender">Chciałbym jeszcze podkreślić, i to w tym momencie, że inicjowana przez Michaiła Gorbaczowa polityka obrony pokoju pozwala żywić nadzieję, że idea rozbrojenia dla rozwoju zwycięży w stosunkach międzynarodowych.</u>
          <u xml:id="u-22.14" who="#ZenonKomender">Obywatele Posłowie! Reforma centrum dotyczy nie tylko sfery gospodarczej, ale zmienią się, jak to podkreślił Premier podczas poprzedniego posiedzenia Sejmu, charakter i metody pracy Rządu i wyraźnie wzmocni się rola ministrów. Podkreślona została przy tym waga problematyki kształcenia i wychowania m.in. przez utworzenie urzędu Ministra Edukacji Narodowej. Łączy się to z pracami zespołu ekspertów przygotowujących długofalowy program działania dla całego systemu edukacji. Kształcenie i wychowanie musi być uznane za węzłowy czynnik rozwoju wszystkich dziedzin życia społecznego. Nie można zapominać o tym, że w tej sferze ogromną rolę do spełnienia mają liczne środowiska i instytucje wychowawcze, a więc rodzina, szkoła, kościół, wojsko, środki społecznego przekazu, organizacje społeczne i polityczne. Należy szanować i wspierać tę wielość nurtów i podmiotów wychowawczych w ramach konstytucyjnych zobowiązań i patriotycznej odpowiedzialności, ale przy szczególnym podkreśleniu roli i związanych z nią praw rodziny. W rodzinie bowiem kształtują się podstawowe zręby norm i zasad moralnych, społecznych i patriotycznych postaw dzieci i młodzieży. Stąd potrzeba uświadamiania sobie przez obojga rodziców odpowiedzialności, jaka na nich ciąży.</u>
          <u xml:id="u-22.15" who="#ZenonKomender">Konieczne przezwyciężenie występujących dotychczas sprzeczności między wychowaniem w rodzinie, szkole, kościele, w organizacjach młodzieżowych i wszystkich innych ośrodkach może nastąpić jedynie na drodze poszanowania w procesie wychowawczym zasady wieloświatopoglądowości, tolerancji oraz moralnych, patriotycznych i uniwersalnych wartości dziedzictwa naszej polskiej kultury narodowej. Szkoła państwowa, przekazując młodzieży rzetelną wiedzę, powinna być światopoglądowo otwarta, a więc nie katechizując, nie może również ateizować. Nie może być terenem konfliktów światopoglądowych. Całe polskie szkolnictwo wychowywać powinno w duchu patriotyzmu i tolerancji, do uczestnictwa w dialogu i współdziałaniu.</u>
          <u xml:id="u-22.16" who="#ZenonKomender">Ta formuła dialogu i współdziałania stawać się powinna fundamentem polskiego modelu głębokiej demokratyzacji życia politycznego, której celem jest — jak to określono w drugim pytaniu na zapowiedziane referendum — umocnienie samorządności, rozszerzenie praw obywateli i zwiększenie uczestnictwa w rządzeniu krajem. Chodzi tu również o rozszerzenie demokracji światopoglądowej. Doświadczenia polskie wykazały, że niemożliwe jest utrzymywanie wysokiego poziomu moralności społecznej bez zapewnienia takich warunków, w których wszyscy obywatele mogliby działać w życiu społecznym zgodnie ze swoimi przekonaniami światopoglądowymi, zgodnie z własnym sumieniem. Szczególną wartość ma tu konstruktywna współpraca państwa z Kościołem, która służy — jak dotychczas — umacnianiu pokoju i bezpieczeństwa ojczyzny, kształtowaniu pozytywnych postaw moralnych i obywatelskich, utrwalaniu rodziny, dbałości o dorobek kultury. Trzeba także, aby służyła krzewieniu gospodarności, tak istotnej przy realizacji przedstawionego Sejmowi programu radykalnego uzdrowienia polskiej ekonomiki.</u>
          <u xml:id="u-22.17" who="#ZenonKomender">Wysoka Izbo! Dzisiejsza debata przez przyjęcie rekomendowanego przez Komisję Nadzwyczajną pakietu ustaw stworzy głęboko zrekonstruowany model polskiego Rządu, którego głównym zadaniem będzie realizowanie poddawanego pod ogólnonarodową ocenę programu kontynuacji procesu reformowania systemu funkcjonowania gospodarki i państwa.</u>
          <u xml:id="u-22.18" who="#ZenonKomender">Członkowie Koła Poselskiego „Pax”, zdając sobie w pełni sprawę z wagi tej decyzji, udzielą poparcia propozycjom zgłoszonym przez przewodniczącego Komisji Nadzwyczajnej, jak również głosować będą za projektem uchwały dotyczącej przeprowadzenia referendum. Działacze ruchu społecznie postępowego „Pax” w miarę swych możliwości będą aktywnie uczestniczyć we wszystkich działaniach związanych z tak ważną dla naszej przyszłości konsultacją społeczną, traktując referendum jako płaszczyznę pogłębienia porozumienia narodowego. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-22.19" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#MieczysławRakowski">Głos ma poseł Kazimierz Morawski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#KazimierzMorawski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne, w którego imieniu przemawiam, powstało w okresie zmian politycznych, zapoczątkowanych przez polski październik w 1956 r. Wtedy to bowiem po raz pierwszy mówić zaczęto o znaczeniu mechanizmów rynkowych dla rozwoju ekonomiki naszego państwa, o roli samorządu robotniczego, o decentralizacji gospodarki i administracji, gwarancjach dla wszystkich praw obywatelskich, o roli bezpartyjnych we współrządzeniu krajem. Wyznaczyło to nasz stosunek do demokratycznych reform gospodarczych, politycznych i społecznych. Ówczesne nasze nadzieje, postulaty i aspiracje dziś mogą się urealniać w życiu naszego narodu. Dlatego też witamy program radykalnych przeobrażeń z satysfakcją, uznaniem, a także z nadzieją. Istnieją dziś wszelkie warunki i okoliczności, aby pójść tą wyznaczoną drogą aż do jej ostatecznego celu. Trudności, jakie na tej drodze powstaną, musimy wspólnym działaniem wszystkich odpowiedzialnych i patriotycznych sił narodu pokonać, gdyż wszelka niekonsekwencja — nie mówiąc już o odwrocie — przynieść by musiała nieobliczalne skutki i następstwa groźne dla naszego bytu narodowego i państwowego.</u>
          <u xml:id="u-24.1" who="#KazimierzMorawski">Reformując kraj, nie błądzimy dziś po omacku. Zgodnie z uchwałami IX Nadzwyczajnego Zjazdu i X Zjazdu PZPR, tok przemian gospodarczych dokonuje się już w naszym kraju od kilku lat. Zgromadziliśmy wiele cennych i niezbędnych doświadczeń. Dziś chodzi o uradykalnienie, przyspieszenie realizacji tego kierunku, jaki siły polityczne naszego państwa oraz większość społeczeństwa uznały już za niezbędny z początkiem lat osiemdziesiątych.</u>
          <u xml:id="u-24.2" who="#KazimierzMorawski">Model, który dotąd był realizowany prowadził jednakże do kształtu gospodarki mieszanej, w której jednocześnie występowały i funkcjonowały zasady trzech „S” oraz elementy bezpośredniego, scentralizowanego sterowania gospodarką, utrwalała się reglamentacja, zwłaszcza zaś dotowanie całego szeregu dziedzin produkcji, wyraźnie deficytowych. Utrzymywanie takiej sytuacji przy jednoczesnym rozwoju biurokracji groziło cofaniem się do punktu wyjścia, a na powielanie błędów już nas nie stać, przede wszystkim ze względu na odpowiedzialność, jaką ponosimy wobec młodego pokolenia. Tego pokolenia, które już nie pamięta wszystkich kataklizmów, jakie były udziałem naszych doświadczeń i które kochając swoją ojczyznę, pragnie ją widzieć jako Polskę nowoczesną, pomyślnie się rozwijającą i sprawiedliwą. Otwieramy więc nową szansę. Szansę życia tym, czego dotąd może w naszym kraju było zbyt mało. Szansę, która będzie się odwoływać, może nawet — trzeba tak powiedzieć — do romantyzmu u naszych rodaków, do ich zdolności twórczych, do chęci ryzyka, do uzdolnień organizacyjnych, zgodnie z którymi trzeba ujawniać własną ludzką podmiotowość i przedsiębiorczość. Nie jesteśmy społeczeństwem na dorobku intelektualnym. Polska Ludowa milionom Polaków dała wykształcenie i szeroką skalę doświadczeń cywilizacyjnych. Jest rzeczą naturalną, że społeczeństwo rozwinięte pragnie ujawnić, uruchomić tkwiące w nim potencjalne siły swych rzeczywistych dążeń.</u>
          <u xml:id="u-24.3" who="#KazimierzMorawski">System gospodarczy, który chcemy kreować, powinien dawać wyraz temu, co dziś często jest określane mianem pluralizmu socjalistycznego. Istotą podjętego obecnie etapu reformy ma być pobudzenie licznych inicjatyw założycielskich, nowej przedsiębiorczości, ujawniającej się w kilku typach władania środkami produkcji tak, aby środki kapitałowe, wytwórcze i inicjatywność ludzka mogły płynąć różnymi strumieniami, stwarzając warunki do zdrowej konkurencji, efektywności, innowacyjności i jak najskuteczniejszego, a zarazem oszczędnego wykorzystania zasobów materialnych i intelektualnych, jakimi dysponuje nasz naród.</u>
          <u xml:id="u-24.4" who="#KazimierzMorawski">Dokonywana reorganizacja centrum wraz z inaczej ukształtowanymi uprawnieniami resortów przynosi odejście od ręcznego sterowania gospodarką, od podejmowania szczegółowych, drobiazgowych decyzji na korzyść prowadzenia polityki gospodarczej oraz działalności strategicznej. Chcę podkreślić, że wszystko to umocni państwo, usprawniając działalność Rządu, a wyzwalając go od spraw szczegółowych, pozwoli — jak sądzimy — lepiej i skuteczniej wykonywać powinności konstytucyjne władzy wykonawczej. Trzeba też podkreślić, że radykalna przebudowa centrum, sposobu jego funkcjonowania, a także całej gospodarki, otwiera szerokie możliwości dla włączenia wszystkich Polaków dobrej woli w trudne i odpowiedzialne dzieło drugiego etapu reformy na wszystkich szczeblach struktur państwowych i organizacji gospodarczych. Oznacza to, że powinien zwiększyć się istotnie udział w nim ludzi bezpartyjnych, w tym także ludzi wierzących, wyłącznie na zasadach ich fachowości, przedsiębiorczości, osobistej odwagi i społecznej przydatności. Pragnę podkreślić z najwyższym naciskiem, że niezbędnym warunkiem powodzenia podjętej przebudowy jest istotne poszerzenie bazy rekrutacyjnej kadr kierowniczych w życiu państwowym i gospodarczym. Proces ten rozpoczął się, ale trzeba przyspieszyć go i zapewnić mu właściwy wymiar. Przekona to wszystkich, że reforma jest sprawą całego narodu i że każdy może w tym wielkim dziele znaleźć dla siebie miejsce i zadanie do spełnienia. Wierzymy głęboko, że w realizacji tego dzieła staną obok siebie wszystkie patriotyczne siły naszego narodu, niezależnie od dzielących je różnic, że wielkie to dzieło, nasze dobro wspólne, nie stanie się obszarem konfrontacji i walki politycznej.</u>
          <u xml:id="u-24.5" who="#KazimierzMorawski">Przebudowa, którą urzeczywistnia drugi etap reformy, łączy integralnie i w sposób konieczny dalsze demokratyzowanie sposobu sprawowania władzy z głębokimi przemianami w zarządzaniu gospodarką i właśnie jest płaszczyzną, która powinna we wspólnych wysiłkach połączyć wszystkie odłamy naszego społeczeństwa w tym rzetelnym przekonaniu, że korzystanie z możliwości, które daje szeroka demokratyzacja, zarazem równie szeroko rozkłada odpowiedzialność. Zgadzam się w pełni z tym co tu zostało powiedziane przez posła Józefa Czyrka, że nie ma wolności bez odpowiedzialności.</u>
          <u xml:id="u-24.6" who="#KazimierzMorawski">Wysoki Sejmie! Dominacja czynnika własności państwowej środków produkcji programowo nie będzie ograniczała innych form aktywności gospodarczej. Istota nowego etapu rozwoju stosunków społeczno-gospodarczych w naszym kraju wyraża się w tym także, że wszystkim sektorom, a więc państwowemu, spółdzielczemu i prywatnemu, stwarzać będziemy takie same warunki prawne ich rozwoju. Współczesne chrześcijaństwo podkreśla szczególnie takie wartości: prawo ludzkiej osoby do wszechstronnego rozwoju, ochronę praw wolności jednostki i jej obowiązek czynnego, twórczego przeobrażającego wpływania na kształt otaczającej rzeczywistości gospodarczej i społecznej. Stąd też staje się rzeczą istotną, że z perspektywy myślenia chrześcijańskiego przewartościowania zawarte w programie drugiego etapu reformy gospodarczej znajdywać będą, jak sądzimy i mamy nadzieję, uznanie i poparcie ze strony środowisk chrześcijańskich i katolickich.</u>
          <u xml:id="u-24.7" who="#KazimierzMorawski">Wysoka Izbo! Z zadowoleniem przyjmujemy, tak jak to już powiedziałem, założone w programie drugiego etapu reformy przedsięwzięcia zmierzające do stworzenia bardziej dogodnych warunków dla rozwoju inicjatywy gospodarczej, w tym różnorodnych form własności indywidualnej. Równocześnie musimy jednak pamiętać, że o powodzeniu reformy, w ogóle o losach polskiej gospodarki zadecydują przedsiębiorstwa państwowe. One bowiem są i będą głównym producentem towarów, zwłaszcza tych, które zaspokoją podstawowe potrzeby społeczeństwa w skali masowej. Dlatego też uznając w pełni zasadę równych praw i warunków gospodarczych wszystkich sektorów naszej narodowej ekonomiki, nie możemy zapominać o potrzebie szczególnych wysiłków i starań dla podniesienia efektywności gospodarczej i jakości produkcji przemysłu państwowego, dla coraz skuteczniejszego rozwijania przedsiębiorczości socjalistycznej.</u>
          <u xml:id="u-24.8" who="#KazimierzMorawski">W obliczu tych przemian należy widzieć wszystkich tych, którzy już odeszli z czynnego życia gospodarczego, a więc ludzi starych i chorych, obarczonych licznymi rodzinami, ludzi najsłabiej sytuowanych i wkomponować ich we właściwy i skuteczny system osłon społecznych, uruchamianych przez państwo, przy żywym współdziałaniu ze strony społecznej inicjatywy obywatelskiej.</u>
          <u xml:id="u-24.9" who="#KazimierzMorawski">Celem przeobrażeń dokonujących się w naszej gospodarce narodowej jest zwiększenie jej efektywności, spotęgowanie społecznej wydajności pracy i pomnożenie dochodu narodowego. Wszystko to zaś w warunkach rzeczywistej sprawiedliwości społecznej. Ale najlepsze reformy nie przyniosą oczekiwanych rezultatów, jeśli nie zostaną zaakceptowane i świadomie poparte przez bezpośrednich producentów, ludzi pracy w naszym kraju. Dlatego też głęboki sens społeczny i waga podejmowanych dzisiaj decyzji i uchwał musi trafić do przekonania tych milionów Polek i Polaków, od których zaufania do władzy, osobistej inicjatywy, energii, przedsiębiorczości, ale także ofiarności i zdolności wyrzeczeń zależą w efekcie losy całej reformy. Nastąpi to zaś wtedy, kiedy ogół ludzi pracy w Polsce będzie utożsamiać nową politykę gospodarczą z realną możliwością perspektywicznej poprawy swych warunków życia. W ramach działań poprzedzających referendum trzeba uczynić wszelki wysiłek polityczno-informacyjny, by jaśniej zarysować ów wizerunek Polski zreformowanej, wizerunek przeobrażeń przełożonych na język ludzkich oczekiwań, nadziei i potrzeb. Od nas samych więc zależeć będzie, na ile uda się zmniejszyć dolegliwości wynikające z restrukturalizacji cen. Rozwojowa perspektywa Polski, którą realizować będziemy w oparciu o założenia drugiego etapu reformy, stać się musi bardziej zrozumiała dla każdej rodziny polskiej. W tej dziedzinie zaniedbać nie wolno niczego.</u>
          <u xml:id="u-24.10" who="#KazimierzMorawski">Wysoka Izbo! Rozpatrując sprawy przebudowy naszej gospodarki i dalszej demokratyzacji, trzeba mieć też na uwadze realia sytuacji międzynarodowej. Znajduje się ona, szczególnie w Europie, jakby na zakręcie historycznym. Dojrzewają nowe inicjatywy i porozumienia rozbrojeniowe między Wschodem a Zachodem. W tych warunkach i w tym okresie nowych nadziei jeszcze bardziej niż przedtem Europie i światu potrzebna jest Polska silna, ze zdrową, rozwijającą się gospodarką, Polska ładu społecznego i moralnego, Polska pokoju społecznego. Taką Polskę na miarę narodowych oczekiwań i międzynarodowych potrzeb pragniemy przez omawiane tu reformy urzeczywistnić i wydźwignąć wzwyż. O takiej Polsce myślimy, idąc do społeczeństwa z referendum.</u>
          <u xml:id="u-24.11" who="#KazimierzMorawski">Obywatele Posłowie! Drugie w dziejach Polski powojennej referendum — to akt wielkiej wagi. Jest to bowiem najszersza, bo o ogólnonarodowym zakresie, forma demokracji bezpośredniej. Zrozumiałe jest, że forma taka może mieć zastosowanie tylko wtedy, gdy są do rozstrzygnięcia wielkie narodowe sprawy, od których zależy kierunek rozwoju i przyszłość Polski. Sądzimy, że taką wagę mają pytania, które zostały dziś tu Wysokiej Izbie przedstawione, a na które odpowie polskie społeczeństwo w dniu 29 listopada. Referendum stwarza więc praktyczne możliwości każdemu obywatelowi wyrażenia swojego stanowiska wobec spraw, które mają wielkie znaczenie zarówno dla społeczeństwa, jako całości, jak i dla każdej jednostki ludzkiej, dla każdej rodziny.</u>
          <u xml:id="u-24.12" who="#KazimierzMorawski">Trzeba podkreślić, że po raz pierwszy w historii Polski Ludowej władza oddaje pod osąd całego społeczeństwa swą politykę gospodarczą i zamierzenia w sferze dalszej demokratyzacji państwa. Jest to sprawa o wielkim znaczeniu politycznym i psychologicznym. Wierzymy, że okres poprzedzający referendum będzie dogodną okazją do dyskusji i obywatelskich przemyśleń nad wyzwaniami, przed którymi stanął nasz kraj i szukania odpowiedzi na pytania — co jest dla niego zagrożeniem a co szansą rozwoju. Referendum, jego przebieg to także nowe cenne doświadczenie funkcjonowania naszego demokratycznego systemu politycznego, który z taką wytrwałością i konsekwencją, krok po kroku, budujemy w ostatnich latach, a którego przecież nie uważamy ani za doskonały, ani za zamknięty. Dlatego oceniamy, że listopadowe referendum — to kolejne ogniwo procesu demokratyzacji, wyraz zdecydowanej woli władz niepodejmowania ważnych decyzji poza społeczeństwem i bez jego aprobaty. Wierzymy dlatego, że waga podejmowanych decyzji, które złożone zostają w ręce całego narodu, spowoduje powszechny udział w tym historycznym akcie, jakim będzie referendum w dniu 29 listopada.</u>
          <u xml:id="u-24.13" who="#KazimierzMorawski">Koło Posłów Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego będzie głosować za przyjęciem pakietu ustaw dotyczących programu realizacyjnego II etapu reformy gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-24.14" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#MieczysławRakowski">Głos ma poseł Wiesław Gwiżdż.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-26">
          <u xml:id="u-26.0" who="#WiesławGwiżdż">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Właściwie należałoby dopowiedzieć: Szanowni Obywatele Polski Ludowej, Rodacy! Ponieważ dzisiaj bardziej niż kiedykolwiek prawie całe społeczeństwo wsłuchuje się z wytężoną uwagą we wszystko co powie i uchwali Sejm Rzeczypospolitej. Chodzi przecież o sprawy egzystencjalne dla nas wszystkich razem i każdego z osobna, o jakość życia polskiego dzisiaj i jutro, o jego kondycję materialną i cywilizacyjną, kulturalną i duchową. Rzadko kiedy posłowie mają okazję stanowić o prawach tak ważnych jak te, które zakłada przedłożony nam dzisiaj w drugim czytaniu pakiet projektów ustaw, warunkujących wdrażanie reformy gospodarki i polityki, której celem jest zapewnienie Polakom godziwego poziomu życia, zbliżonego do standardu życia społeczeństw innych, wysoko rozwiniętych krajów świata.</u>
          <u xml:id="u-26.1" who="#WiesławGwiżdż">Świadomość konieczności przeprowadzenia reform systemowych i strukturalnych w każdej nieomal dziedzinie naszego życia zbiorowego dojrzewała od dawna. Znaczących prac legislacyjnych, służących idei reform dokonał Sejm od początku naszej kadencji, dochodzącej już do swojego półmetka. Dzisiejsza sytuacja gospodarcza i społeczna wymaga jednak przemian znacznie szybszych i bardziej gruntownych. Co do tego nikt chyba nie ma wątpliwości. Poszukiwanie rozwiązań społecznie sprawiedliwego i ekonomicznie efektywnego systemu gospodarczego stało się przedmiotem powszechnego zainteresowania i troski. Krytycyzm i sceptycyzm cechujący toczone w różnych kręgach dyskusje, pozwalał na ujawnienie licznych mankamentów praktyki funkcjonowania naszego organizmu gospodarczego. Trzeba jednak przyznać, że łatwo o oceny i diagnozy krytyczne, lecz znacznie trudniej o receptę na szybkie wyjście z aktualnego kryzysu ekonomicznego i społecznego. Czy rozpatrywane dziś propozycje ustaw, nadających sankcję wykonawczą reformie centrum zarządzania państwem i reformie zasad gospodarowania, są taką właśnie receptą? O ich przyjęcie zabiegają siły polityczne sprawujące konstytucyjną władzę w państwie, w uzgodnieniu z innymi środowiskami społecznymi, reprezentowanymi w Patriotycznym Ruchu Odrodzenia Narodowego. Siły te, deklarując świadomość swojej odpowiedzialności za kształt proponowanych reform, zabiegają także o poparcie całego społeczeństwa dla trudnej, wymagającej ofiar operacji uzdrowienia gospodarki i stosunków społecznych, zwanej umownie drugim etapem reformy gospodarczej — w trybie ogólnokrajowego referendum.</u>
          <u xml:id="u-26.2" who="#WiesławGwiżdż">Jest rzeczą zrozumiałą, że perspektywa znacznych zmian wywołuje obawy, niepokój i wątpliwości. Wiele emocji wywołuje na przykład koncepcja reformy centrum zarządzania gospodarką, której przypisuje się rangę klucza do wszelkiego postępu ekonomicznego. Otóż strzec należy, aby funkcje nowych ministerstw nie były sumą dotychczasowych resortów, lecz strukturami nowymi, dostosowanymi do systemowych rozwiązań reformy gospodarczej. Projekty ustaw określających zadania ministerstw nie są całkowicie czytelne w określaniu ich zakresu działania, kompetencji, a zwłaszcza odpowiedzialności. Jawią się także pytania — czy głębia proponowanych rozwiązań jest dostateczna. Cechuje je pewnego rodzaju kompromis, który ma zalety, ale także wady. W kompromisach gospodarczych bowiem gubią się modele, zacierają się idee, które z razu wydają się być oczywiste. Mniej państwa kierującego gospodarką, a więcej mechanizmów wyzwalających inicjatywę i przedsiębiorczość — oto ważna cecha reformy.</u>
          <u xml:id="u-26.3" who="#WiesławGwiżdż">Należy mieć nadzieję, że nasze dzisiejsze rozwiązania zapoczątkują bardziej zdecydowaną politykę legislacyjną w dziedzinie gospodarczej. Należy też mieć nadzieję, że jest to proces, od którego nie będzie odwrotu i ograniczeń. Tylko taki proces może rodzić kredyt zaufania dla podmiotów gospodarczych i dla polityki państwa w zakresie gwarantowania stabilności procesu usamodzielniania się jednostek gospodarczych i poszanowania ich własności. Jawi się również pytanie o ukształtowanie się systemu równego startu i równych szans dla podmiotów gospodarujących, wobec faktu, że wciąż funkcjonują tendencje monopolistyczne w gospodarce. Ustawa tzw. antymonopolowa, wchodząca w życie w dniu 1 stycznia 1988 r., wymaga pilnie zapewnienia skuteczności jej działania.</u>
          <u xml:id="u-26.4" who="#WiesławGwiżdż">W bogactwie zgłoszonych propozycji jawi się wola reform kreujących odmienny od dotychczasowego układ gospodarczy. Lecz w tym układzie rysuje się wyraźnie asymetria pomiędzy stopniem szczegółowości układu ekonomicznego a stopniem konkretyzacji kierunków w dziedzinie polityki społecznej. Zamierzeniom polityki gospodarczej powinna towarzyszyć równie klarowna koncepcja polityki społecznej dalekiego zasięgu. Niedomówienia w tym zakresie mogą się szybko obrócić przeciwko reformom gospodarczym, nawet obiektywnie trafnym w ich ekonomicznym kształcie. Pomiędzy polityką społeczną a gospodarczą zachodzi swoiste sprzężenie zwrotne porównywalne do sprzężenia cybernetycznego. Ta dowiedziona w doktrynie prawda powinna wyczulić naszą uwagę w dalszych pracach sejmowych nad przemianami społecznymi i gospodarczymi. Zatem reformowanie gospodarki to proces przemian nie tylko ekonomicznych, ale także społecznych. Przemiany dotykają świadomości każdego obywatela, rodząc nadzieję, ale jednocześnie wielkie obawy o pogorszenie się jego warunków bytowych. Opinia i postawy społeczne są niezmiernie ważnym czynnikiem warunkującym wszelkie reformy. Powszechna akceptacja rozwiązań reformy ma kluczowe znaczenie dla jej powodzenia. Kredytu tego nie można pozyskać inaczej, jak tylko przez wyzwolenie mechanizmów gospodarczych, które pozwolą każdemu odnaleźć siebie w układzie ekonomicznym i wiązać z jego efektywnością własny los osobisty. O tym powinna przekonać pracownika praktyka gospodarowania w zakładzie pracy — z jednej strony oraz jego pozycja jako konsumenta na rynku — z drugiej strony. Tych obu płaszczyzn nie można od siebie oddzielać. Na to składa się także zaufanie do osób, które kierują zakładem pracy. Kryterium kompetencji zawodowej powinno tutaj decydować na równi z aprobatą danej osoby przez współpracowników.</u>
          <u xml:id="u-26.5" who="#WiesławGwiżdż">Wysoki Sejmie! W konsekwencji procesu reformowania gospodarki zasadniczej zmiany wymaga także społeczny i prawny ustrój pracy. Intensyfikacji wymaga praca nad reformą prawa pracy. Dotychczasowe niewielkie zmiany nie spełniły oczekiwań społecznych. Układ prawny ściśle związany z układem ekonomicznym powinien kształtować poziom płac, a system ten powinien opierać się na zasadach wzajemności. Jest to problem ważny, wymagający rychłego podjęcia.</u>
          <u xml:id="u-26.6" who="#WiesławGwiżdż">Dotykamy w tym miejscu ogromnie ważnego zagadnienia pracy ludzkiej, która — powołam się na autorytet dla nas katolików najwyższy, Papieża Jana Pawła II — „jest kluczem do całej kwestii społecznej”. Praca ludzka stoi bowiem pośrodku całego życia społecznego. Człowiek pracujący jest nie tylko narzędziem produkcji, ale podmiotem, który w całym procesie produkcji ma pierwszeństwo przed kapitałem. Człowiek przez swoją pracę staje się właściwym gospodarzem warsztatu pracy, procesu pracy, wytworów pracy i podziału. Gotów jest i na wyrzeczenia, gdy tylko czuje się prawdziwym współgospodarzem i ma wpływ na sprawiedliwy podział tego, co zdołano razem wytworzyć.</u>
          <u xml:id="u-26.7" who="#WiesławGwiżdż">W nawiązaniu do tych słów Papieża nasuwa się refleksja, że dróg poprawy sytuacji gospodarczej trzeba szukać w reformie wyzwalającej wolę rozumnej i odpowiedzialnej pracy. Nie można mieć żadnych złudzeń, że bez zmiany stylu pracy bardzo wielu ludzi w Polsce, nie będzie pozytywnych efektów reformy. Dlatego jej architekci potrzebują czynnego wsparcia całego społeczeństwa, wsparcia zarówno w trybie referendum przez odpowiedź „tak”, jak też w podejmującym reformę procesie mozolnego i ofiarnego działania w praktyce codziennych obowiązków pracy. Potrzeba dzisiaj, aby społeczeństwo raz jeszcze udzieliło kredytu zaufania tym, którzy proponują konstruktywny program, nawet jeśli program ten zawiera wiele niewiadomych. Wymaga to zmiany w nastawieniu i mentalności społecznej. Wymaga odejścia od podobnej do stosowanej w ruchu drogowym zasady ograniczonego zaufania — i to w obu kierunkach, tzn. władzy do społeczeństwa i społeczeństwa do władzy. Warunek ten stawia ogromne zadanie przed nowym centrum zarządzania, które powołujemy i które musi być wyposażone w instrumenty prowadzenia autentycznego, niepozorowanego dialogu ze wszystkimi siłami współtworzącymi obecny kształt życia społecznego w Polsce. Nie może powstać w odczuciu społeczeństwa podejrzenie o połowiczności reform, obawa, iż biurokracja warstw pośrednich pomiędzy kierownictwem nawy państwowej a obywatelem zahamuje w praktyce skuteczność reformy. Przypomnę, że na takie niebezpieczeństwo wskazywał poseł Koła PZKS już w minionej kadencji Sejmu, przestrzegając: „Istnieje obawa, że jeśli nie rozwiną się w Polsce (...) siły społeczne w takim wymiarze, że będą mogły skutecznie stawić czoła tendencjom biurokratycznym, życie społeczne, nawet przy najlepszych ustawach, zacznie siłą inercji powracać ku staremu centralistyczno-biurokratycznemu modelowi (...) jako jedynie znanemu i odpowiadającemu utrwalonym nawykom myślenia”.</u>
          <u xml:id="u-26.8" who="#WiesławGwiżdż">Ufamy, że obecny zryw do reform jest nieodwracalny. Jego wzmocnieniem będzie dalsza demokratyzacja życia publicznego, zapowiedziana także w referendum, w tym zwłaszcza możliwość powstania nowych podmiotów społecznych w postaci wielości organizacji, o które wołał wielki, szanowany przez wszystkich Polak — Prymas Wyszyński: „Gdy idzie o prawa zrzeszania się ludzi, to nie jest to prawo nadane przez kogoś, bo jest to własne prawo wrodzone. Dlatego państwo nam tego prawa nie nadaje, ono ma tylko obowiązek je ochraniać i czuwać nad tym, aby nie było ono naruszone”. Otóż fakt, iż takie stosowanie mechanizmów demokracji będzie dzisiaj w ramach prawno-ustrojowych PRL możliwe, świadczy o tym, że pomimo trudności w Polsce idzie ku lepszemu.</u>
          <u xml:id="u-26.9" who="#WiesławGwiżdż">Nie minimalizujemy wielkich trudności, które nas czekają w dziedzinie gospodarki. Jesteśmy świadomi ryzyka, jakie niesie reforma. Ale Stoimy na stanowisku, że jeśli intencje są szczere, to warto — sperare contra spem — mając nadzieję przeciwko nadziei, poprzeć te usiłowania, bo alternatywy nie ma. Oczekujemy natomiast, że władza spełni obietnice i dochowa zapowiedzianych terminów odczuwalnej poprawy sytuacji. Zastrzegając sobie prawo do pilnego śledzenia procesu reformy i sygnalizowania zauważonych ewentualnych nieprawidłowości w jej funkcjonowaniu, Koło Poselskie Polskiego Związku Katolicko-Społecznego popiera wysiłki i będzie głosować za przyjęciem proponowanego przez Rząd pakietu ustaw, zmian w składzie Rady Ministrów oraz szczegółowego określenia przedmiotu referendum ogólnokrajowego. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-26.10" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-27">
          <u xml:id="u-27.0" who="#MieczysławRakowski">Głos ma poseł Edward Kowalczyk.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-28">
          <u xml:id="u-28.0" who="#EdwardKowalczyk">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! Dyskusja nad kształtem II etapu reformy właśnie dobiega końca. Pozostają problemy realizacji i wzmożone poczucie brzemienia odpowiedzialności za wszystko, co dziać się będzie w wyniku wdrażania przyjętych koncepcji oraz troska o to, by żaden dzień nie był jałowy z punktu widzenia procesu przemian. Pozostałe jeszcze mankamenty musi niestety już usunąć samo życie.</u>
          <u xml:id="u-28.1" who="#EdwardKowalczyk">Na pierwszą linię wyjść muszą ludzie ze zdolnością nowoczesnego myślenia i z rozszerzoną świadomością naszej sytuacji, w której oprócz potrzeby żarliwych działań rozwiązujących skomplikowane problemy wewnętrzne istnieje konieczność traktowania naszych reform w kategoriach co prawda nie orężnej, ale przecież walki o los kraju naszego, o prawo i możliwość do samostanowionego rozwoju, o wyzwolenie się z żelaznych kleszczy zadłużenia i wyjście z zapaści gospodarczej, a także niestety i moralnej. Dla tak postawionej sprawy zdobywać trzeba umysły i patriotyczne uczucia obywateli, dla których wdrażane reformy nieść będą reformę częstokroć ich osobistego życia.</u>
          <u xml:id="u-28.2" who="#EdwardKowalczyk">Jednocześnie zdawać powinniśmy sobie sprawę z faktu, że podejmowane przez nas działania stają się z dnia na dzień coraz bardziej częścią reform w całej wspólnocie państw socjalistycznych, jako wyraz dążeń do tworzenia nowego ładu w socjalizmie, w którym to ustroju ludzie chcą wreszcie żyć nie tylko w o wiele lepszych niż dotychczas warunkach materialnych, ale i z większą godnością.</u>
          <u xml:id="u-28.3" who="#EdwardKowalczyk">Musimy się spieszyć, ale nie możemy się mylić. Obowiązuje więc precyzja myśli i czynów. Wiele jeszcze jednak sformułowań czeka na bardziej precyzyjne uzasadnienia i argumentację. Wobec bowiem braku precyzji sformułowań niektórzy ludzie czują się zachęceni do stawiania coraz nowych, różnorodnych, często wręcz irracjonalnych wniosków i postulatów. Daje się niekiedy zauważyć wokół pewnych problemów powstawanie zjawiska swoistej magii nieracjonalności, co prowadzi do nadawania słusznym i skądinąd racjonalnym pojęciom — sensu określonych zaklęć wyzwalających różne emocjonalne oczekiwania, tworzących różnorodne mity, a także psychologiczne presje. Takim zaklęciom podległo wiele ze stosowanych obecnie pojęć od samego pojęcia reformy począwszy, po pojęcie tzw. demokratyzacji, któremu chciałbym poświęcić swoje dalsze wystąpienie, jako pojęciu określającemu jeden z najistotniejszych czynników warunkujących powodzenie reform w kształcie satysfakcjonującym nasze społeczeństwo. Chodzi mi w istocie o przekładnię tego pojęcia na praktyczne działania, czyli o to, jak idee demokratyzmu kształtować powinny stosunki społeczne i gospodarcze, organizacyjno-ekonomiczne, aby właśnie nie traktowane one były jak modne zaklęcia, bez odczuwalnych wyraźnie konsekwencji.</u>
          <u xml:id="u-28.4" who="#EdwardKowalczyk">Demokracja — to jak ze szkolnej wiedzy wiadomo — władza ludu, ale oznacza ona praktycznie władzę w jego bezwzględnym interesie. Realizować ona ma wartości i cele służące człowiekowi w społecznym procesie tworzenia warunków do korzystania z praw, do dostatniego i bezpiecznego biologicznie, ekonomicznie i socjalnie życia. Demokratyzacja, której w polskiej drodze do socjalizmu chcemy nadać tak wysoką rangę, rozumiana być powinna jako ciągły proces urzeczywistniania wszechstronnych i konkretnych interesów wspólnoty narodowej Polaków, złożonej z obywateli, którym w każdym obszarze funkcjonowania państwa i gospodarki przysługują wszelkie prawa człowieka jako głównego podmiotu życia. To sformułowanie może być zresztą reprezentatywne dla współczesnego rozumienia demokracji w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-28.5" who="#EdwardKowalczyk">Demokrację wiążemy z możliwością dokonywania wolnego wyboru własnego losu i form uczestnictwa w życiu politycznym, gospodarczym, społecznym, kulturalnym i religijnym. Demokratyzacja oznacza więc bezustanne tworzenie warunków takich wyborów. Na rynku prowadzi to na przykład do bezwzględnej zasady podmiotowości konsumenta, dla którego równowaga rynkowa — to możliwość zaspokojenia swoich potrzeb na odpowiednim poziomie, a nie tylko manipulacja polegająca na ograniczeniu dostępu do dóbr konsumpcyjnych za pomocą cen. Rodzi to konieczność uprzedniego uzgodnienia ze społeczeństwem tego poziomu, zanim przystąpi się do operacji równoważenia. Temu zresztą celowi służy m.in. chyba i referendum. Synonimem równowagi powinny być bowiem nie tyle pełne półki towarów, co możliwość ich dosięgnięcia ręką człowieka uczciwej pracy. Działając w tym duchu, skłaniać się powinniśmy ku koncepcjom raczej minimalizacji kosztów i maksymalizacji jakości i rozmiarów produkcji niż tylko maksymalizacji zysku finansowego. W kontekście minimalizacji kosztów wytwarzania odnieść się także należy do problemu wielkiej i drobnej skali produkcji.</u>
          <u xml:id="u-28.6" who="#EdwardKowalczyk">Demokratyzacja to także umacnianie samorządności na różnych poziomach struktury organizacyjnej gospodarki i państwa, a więc nie tylko w zakładach pracy, ale i w obrębie także całych branż i dziedzin życia społecznego i gospodarczego, których istnienia przecież nie można negować, a największym z nich i nośnikowym dla postępu i rozwoju zapewnić należy reprezentację także na poziomie strategicznym struktur organizacyjnych.</u>
          <u xml:id="u-28.7" who="#EdwardKowalczyk">Samorządność jako uczestnictwo w rządzeniu ma sens wtedy, gdy jest uczestnictwem w dobrym rządzeniu, tak jak na przykład praworządność ma sens przy poczuciu słuszności prawa. Samorządność nadaje cechy demokratyzmu procesom decentralizacji, która bez samorządności mogłaby przybrać formy biurokratyczne. W tym kontekście niepokoi nieco projektowana radykalna centralizacja mechanizmów finansowo-ekonomicznych i niedosyt kontroli społecznej nad niektórymi instytucjami finansowymi.</u>
          <u xml:id="u-28.8" who="#EdwardKowalczyk">Procesy decentralizacji zmierzać powinny nie tylko do ograniczania zasięgu i mocy decyzji centralnych instytucji, ale i do równoległego w czasie przekazywania w dół struktur organizacyjnych, kompetencji decyzyjnych, czego nieprzestrzeganie rodzi dezorganizacyjne luki i ogranicza sterowalność systemu, którą stawiać często trzeba nawet przed decentralizacją.</u>
          <u xml:id="u-28.9" who="#EdwardKowalczyk">Jedna z najbardziej istotnych konsekwencji demokratyzacji jest konieczność ostatecznego usensownienia pracy, jako wyraz właściwego rozumienia prawa do pracy. Bezsens pracy występuje wtedy, gdy jest ona źle opłacana, źle organizowana, nie dająca przekonania o pożyteczności dla ogółu i poczucia właściwej wartości człowieka, gdy jej miejsce i forma nie jest przedmiotem swobodnego wyboru. Degraduje to osobowość ludzką, jest przyczyną patologii społecznej i może stanowić nawet dotkliwą dolegliwość psychiczną.</u>
          <u xml:id="u-28.10" who="#EdwardKowalczyk">Demokratyzm znajduje swój wyraz także w stosunku obywateli do funkcji państwa i gospodarki, dla których organem założycielskim jest wspólnota narodowa. Dlatego każdy obywatel jest żywotnie zainteresowany, by te instytucje były sprawnie zarządzane i przynosiły mu maksymalne dywidendy natury finanso-socjalno-humanitarnej. Te dywidendy nie mogą być uszczuplane ani przez nieuczciwych lub mogą być uszczuplane ani przez nieuczciwych lub niekompetentnych ludzi, ani niekompetentne gremia społeczne czy egoizm grupowy, ani przez nieudolną biurokrację państwową.</u>
          <u xml:id="u-28.11" who="#EdwardKowalczyk">We właściwym rozumieniu problemu uspołeczniania procesu rządzenia, demokratyzm przeciwstawia się „ingerencji dla zasady” w wymagające fachowości procesy decyzyjne, przeciwstawia się uspołecznieniu odpowiedzialności, żądając by wszelkie decyzje lokowane były tam, gdzie jest konkretna odpowiedzialność. Mieści się to wszystko w ramach nowoczesnego rozumienia demokracji, którą obok głębokiego humanizmu harmonijnie cechować musi równie głęboka racjonalność. Poczucie racjonalności jest zresztą różne na poziomie makro-i mikrostrukturalnym. Rodzi to naturalne sprzeczności nawet w dobrze zorganizowanym systemie, a do ich niwelowania powołane jest odpowiednie centrum sterownicze, czyli Rząd.</u>
          <u xml:id="u-28.12" who="#EdwardKowalczyk">W koncepcjach realizacyjnych reformy stawia się na różnorodne mechanizmy, które mają automatycznie usuwać wszelkie zakłócenia i sprzeczności. Ta machinalizacja — bo tak to się nazywa w teorii zarządzania — jeśli byłaby nadmierna, wyłączałaby czynnik czysto ludzkich reakcji z procesów zarządzania, które dotyczą przecież ludzkich spraw. Grozić to może po prostu nową formą biurokracji. Potrzebny jest jednak pewien mechanizm wygaszania wszelkich zakłóceń i sprzeczności, czyli tzw. system homeostazy. Rolę takiego systemu w najszerszym społecznym rozumieniu tego pojęcia pełni właśnie demokratyzacja stosunków społeczno-gospodarczych i politycznych z „ludzkimi reakcjami na ludzkie sprawy”.</u>
          <u xml:id="u-28.13" who="#EdwardKowalczyk">W toku wywoływania ducha reform okazało się, że towarzyszy mu także duch demokracji, który wykazuje coraz większą odporność na różne egzorcyzmy. Spowodowało to m. in. właśnie nadanie tak wysokiej rangi problemowi demokratyzacji w programie realizacji II etapu reformy i otworzyło w naszym systemie społeczno-politycznym nowy rynek — rynek polityczny. Odtąd trzeba będzie myśleć o równowadze i na tym rynku, bo być może właśnie na nim objawi się najgłębsza istota naszych przemian i szczerość intencji ich realizacji. Równowagi na tym rynku nie da się zrealizować bez daleko idących reform politycznych, uwzględniających być może także, obok pluralizmu, wolności słowa, itd., problem konkurencji. Do ich przeprowadzania nie trzeba co prawda środków materialnych czy zagranicznych kredytów, ale potrzebna jest wielka wyobraźnia i żelazna wola polityczna.</u>
          <u xml:id="u-28.14" who="#EdwardKowalczyk">Obywatele Posłowie! Zgodnie z założeniami reform, nasza gospodarka narodowa ma stać się, i słusznie, otwarta szeroko na międzynarodową współpracę, kooperację i udział w międzynarodowym podziale pracy. Ale jednocześnie wykluczamy chyba wszyscy możliwości ułatwień w próbach wykupu polskiego majątku narodowego, na przykład za długi, i próbach zmajoryzowania przez obcą własność naszej gospodarki, gdyby oczywiście takie próby wystąpiły.</u>
          <u xml:id="u-28.15" who="#EdwardKowalczyk">Reformy nasze stać się bowiem muszą synonimem wielkiej aktywności na naszej ziemi przede wszystkim naszego narodu, we wszystkich dziedzinach życia, w tym także synonimem przedsiębiorczości indywidualnej obywateli, a na listę akceptowanych społecznie wartości wpisać należy także pojęcie zbiorowego i indywidualnego sukcesu i dążeń do niego nie należy się wstydzić. Będzie to nasza odpowiedź na próbę łamania naszego ducha narodowego w ramach różnych koncepcji tzw. podboju bez wydobycia miecza. Będzie to także odpowiedź tym, którzy — o dziwo — tym razem cieszą się z naszych reform. I nie wiadomo, czy jest to tylko z ich strony obłuda, czy też jakaś nowa kalkulacja.</u>
          <u xml:id="u-28.16" who="#EdwardKowalczyk">Dlatego też w tym kontekście, naciskając przyciski do głosowania, stając przed referendalnymi urnami, myślmy właśnie o sukcesie, o szansach sukcesu naszych reform, mobilizujmy się do ich bezkompromisowej realizacji. Chodzi o los ojczyzny, która dla szczerych Polaków nie jest tylko przecież miejscem koniunkturalnego pobytu, które się w trudności opuszcza, a niezamienną na nic, ciężko wywalczoną ojcowizną.</u>
          <u xml:id="u-28.17" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-29">
          <u xml:id="u-29.0" who="#MieczysławRakowski">Lista mówców została wyczerpana.</u>
          <u xml:id="u-29.1" who="#MieczysławRakowski">Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-29.2" who="#MieczysławRakowski">Obywatele Posłowie! W pierwszej kolejności przegłosujemy projekty ustaw.</u>
          <u xml:id="u-29.3" who="#MieczysławRakowski">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-29.4" who="#MieczysławRakowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o utworzeniu urzędu Ministra Przemysłu z poprawkami proponowanymi przez Komisję Nadzwyczajną — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-29.5" who="#MieczysławRakowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-29.6" who="#MieczysławRakowski">Kto jest przeciw? 1 poseł.</u>
          <u xml:id="u-29.7" who="#MieczysławRakowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 1 poseł.</u>
          <u xml:id="u-29.8" who="#MieczysławRakowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o utworzeniu urzędu Ministra Przemysłu.</u>
          <u xml:id="u-29.9" who="#MieczysławRakowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o utworzeniu urzędu Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z poprawkami proponowanymi przez Komisję Nadzwyczajną — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-29.10" who="#MieczysławRakowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-29.11" who="#MieczysławRakowski">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-29.12" who="#MieczysławRakowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 1 poseł.</u>
          <u xml:id="u-29.13" who="#MieczysławRakowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o utworzeniu urzędu Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa.</u>
          <u xml:id="u-29.14" who="#MieczysławRakowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o utworzeniu urzędu Ministra Transportu, Żeglugi i Łączności z poprawkami proponowanymi przez Komisję Nadzwyczajną, wraz z dodatkową poprawką zgłoszoną przez posła sprawozdawcę — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-29.15" who="#MieczysławRakowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-29.16" who="#MieczysławRakowski">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-29.17" who="#MieczysławRakowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 7 posłów.</u>
          <u xml:id="u-29.18" who="#MieczysławRakowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o utworzeniu urzędu Ministra Transportu, Żeglugi i Łączności.</u>
          <u xml:id="u-29.19" who="#MieczysławRakowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o utworzeniu urzędu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z poprawkami proponowanymi przez Komisję Nadzwyczajną — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-29.20" who="#MieczysławRakowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-29.21" who="#MieczysławRakowski">Kto jest przeciw? 1 poseł.</u>
          <u xml:id="u-29.22" who="#MieczysławRakowski">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-29.23" who="#MieczysławRakowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o utworzeniu urzędu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej.</u>
          <u xml:id="u-29.24" who="#MieczysławRakowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o utworzeniu urzędu Ministra Współpracy Gospodarczej z Zagranicą z poprawkami proponowanymi przez Komisję Nadzwyczajną — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-29.25" who="#MieczysławRakowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-29.26" who="#MieczysławRakowski">Kto jest przeciw? 1 poseł.</u>
          <u xml:id="u-29.27" who="#MieczysławRakowski">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-29.28" who="#MieczysławRakowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o utworzeniu urzędu Ministra Współpracy Gospodarczej z Zagranicą.</u>
          <u xml:id="u-29.29" who="#MieczysławRakowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o utworzeniu urzędu Ministra Rynku Wewnętrznego z poprawkami proponowanymi przez Komisję Nadzwyczajną — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-29.30" who="#MieczysławRakowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-29.31" who="#MieczysławRakowski">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-29.32" who="#MieczysławRakowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 1 poseł.</u>
          <u xml:id="u-29.33" who="#MieczysławRakowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o utworzeniu urzędu Ministra Rynku Wewnętrznego.</u>
          <u xml:id="u-29.34" who="#MieczysławRakowski">Zanim przejdę do następnego projektu ustawy dotyczącej utworzenia urzędu Ministra Edukacji Narodowej informuję, że Kancelaria Sejmu zwróciła uwagę na to, iż w druku nr 234, w sprawozdaniu Komisji Nadzwyczajnej, na str. 3 w art. 3 pkt 4 należy słowo „nadzór” przenieść ze środka zdania (zgodnie z zasadami składni) na początek i wtedy zdanie to będzie brzmiało: „Nadzór nad programowaniem badań naukowych w podległych placówkach i ich realizacją”. Przedtem było: „programowanie badań naukowych w podległych placówkach i nadzór nad ich realizacją”.</u>
          <u xml:id="u-29.35" who="#MieczysławRakowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o utworzeniu urzędu Ministra Edukacji Narodowej z poprawkami proponowanymi przez Komisję Nadzwyczajną oraz dodatkową poprawkę, którą zgłosiłem przed chwilą — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-29.36" who="#MieczysławRakowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-29.37" who="#MieczysławRakowski">Kto jest przeciw? 3 posłów.</u>
          <u xml:id="u-29.38" who="#MieczysławRakowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 1 poseł.</u>
          <u xml:id="u-29.39" who="#MieczysławRakowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o utworzeniu urzędu Ministra Edukacji Narodowej.</u>
          <u xml:id="u-29.40" who="#MieczysławRakowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o utworzeniu Komitetu Młodzieży i Kultury Fizycznej z poprawkami proponowanymi przez Komisję Nadzwyczajną — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-29.41" who="#MieczysławRakowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-29.42" who="#MieczysławRakowski">Kto jest przeciw? 10 posłów.</u>
          <u xml:id="u-29.43" who="#MieczysławRakowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 25 posłów.</u>
          <u xml:id="u-29.44" who="#MieczysławRakowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o utworzeniu Komitetu do Spraw Młodzieży i Kultury Fizycznej.</u>
          <u xml:id="u-29.45" who="#MieczysławRakowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o zmianach w zakresie działania niektórych naczelnych i centralnych organów administracji państwowej z poprawkami proponowanymi przez Komisję Nadzwyczajną — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-29.46" who="#MieczysławRakowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-29.47" who="#MieczysławRakowski">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-29.48" who="#MieczysławRakowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 7 posłów.</u>
          <u xml:id="u-29.49" who="#MieczysławRakowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianach w zakresie działania niektórych naczelnych i centralnych organów administracji państwowej.</u>
          <u xml:id="u-29.50" who="#MieczysławRakowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady funkcjonowania gospodarki narodowej z poprawkami proponowanymi przez Komisję Nadzwyczajną — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-29.51" who="#MieczysławRakowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-29.52" who="#MieczysławRakowski">Kto jest przeciw? 7 posłów.</u>
          <u xml:id="u-29.53" who="#MieczysławRakowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 8 posłów.</u>
          <u xml:id="u-29.54" who="#MieczysławRakowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianie niektórych ustaw regulujących funkcjonowanie gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-29.55" who="#MieczysławRakowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o Funduszu Zmian Strukturalnych w Przemyśle z poprawkami proponowanymi przez Komisję Nadzwyczajną — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-29.56" who="#MieczysławRakowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-29.57" who="#MieczysławRakowski">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-29.58" who="#MieczysławRakowski">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-29.59" who="#MieczysławRakowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o Funduszu Zmian Strukturalnych w Przemyśle.</u>
          <u xml:id="u-29.60" who="#MieczysławRakowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o utworzeniu Wspólnoty „Węgiel Polski” z poprawkami proponowanymi przez Komisję Nadzwyczajną — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-29.61" who="#MieczysławRakowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-29.62" who="#MieczysławRakowski">Kto jest przeciw? 6 posłów.</u>
          <u xml:id="u-29.63" who="#MieczysławRakowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 26 posłów.</u>
          <u xml:id="u-29.64" who="#MieczysławRakowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o utworzeniu Wspólnoty Węgla Kamiennego.</u>
          <u xml:id="u-29.65" who="#MieczysławRakowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o utworzeniu Wspólnoty „Energetyka Polska” z poprawkami proponowanymi przez Komisję Nadzwyczajną zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-29.66" who="#MieczysławRakowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-29.67" who="#MieczysławRakowski">Kto jest przeciw? 6 posłów.</u>
          <u xml:id="u-29.68" who="#MieczysławRakowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 20 posłów.</u>
          <u xml:id="u-29.69" who="#MieczysławRakowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o utworzeniu Wspólnoty Energetyki i Węgla Brunatnego.</u>
          <u xml:id="u-29.70" who="#MieczysławRakowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o przedsiębiorstwie państwowym „Polskie Porty Lotnicze” z poprawkami proponowanymi przez Komisję Nadzwyczajną — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-29.71" who="#MieczysławRakowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-29.72" who="#MieczysławRakowski">Kto jest przeciw? 2 posłów.</u>
          <u xml:id="u-29.73" who="#MieczysławRakowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 9 posłów.</u>
          <u xml:id="u-29.74" who="#MieczysławRakowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o przedsiębiorstwie państwowym „Porty Lotnicze”.</u>
          <u xml:id="u-29.75" who="#MieczysławRakowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania administracyjnego z poprawkami proponowanymi przez Komisję Nadzwyczajną — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-29.76" who="#MieczysławRakowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-29.77" who="#MieczysławRakowski">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-29.78" who="#MieczysławRakowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 1 poseł.</u>
          <u xml:id="u-29.79" who="#MieczysławRakowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy Kodeks postępowania administracyjnego.</u>
          <u xml:id="u-29.80" who="#MieczysławRakowski">Przystępujemy do przegłosowania projektu uchwały.</u>
          <u xml:id="u-29.81" who="#MieczysławRakowski">Przebieg dyskusji świadczy o poselskim poparciu dla projektu uchwały w sprawie szczegółowego określenia przedmiotu referendum.</u>
          <u xml:id="u-29.82" who="#MieczysławRakowski">Prezydium Sejmu, po porozumieniu z Konwentem Seniorów, proponuje, aby Sejm — na podstawie art. 46 regulaminu Sejmu — przystąpił niezwłocznie do drugiego czytania tego projektu bez odsyłania do Komisji.</u>
          <u xml:id="u-29.83" who="#MieczysławRakowski">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że propozycja została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-29.84" who="#MieczysławRakowski">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-29.85" who="#MieczysławRakowski">Przystępujemy zatem do drugiego czytania.</u>
          <u xml:id="u-29.86" who="#MieczysławRakowski">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-29.87" who="#MieczysławRakowski">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-29.88" who="#MieczysławRakowski">Przypominam, że zgodnie z art. 14 ust. 3 ustawy o konsultacjach społecznych i referendum uchwały w sprawie przeprowadzania referendum zapadają większością co najmniej dwóch trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.</u>
          <u xml:id="u-29.89" who="#MieczysławRakowski">Stwierdzam, że w posiedzeniu bierze udział wymagana liczba posłów.</u>
          <u xml:id="u-29.90" who="#MieczysławRakowski">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-29.91" who="#MieczysławRakowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem projektu uchwały Sejmu w sprawie szczegółowego określenia przedmiotu ogólnokrajowego referendum — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-29.92" who="#MieczysławRakowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-29.93" who="#MieczysławRakowski">Za uchwałą głosowało 387 posłów.</u>
          <u xml:id="u-29.94" who="#MieczysławRakowski">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-29.95" who="#MieczysławRakowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 3 posłów.</u>
          <u xml:id="u-29.96" who="#MieczysławRakowski">Stwierdzam, że Sejm podjął uchwałę w sprawie szczegółowego określenia przedmiotu ogólnokrajowego referendum.</u>
          <u xml:id="u-29.97" who="#MieczysławRakowski">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Informacja Komisji Skarg i Wniosków o wpływających do Sejmu listach obywateli.</u>
          <u xml:id="u-29.98" who="#MieczysławRakowski">Proszę o zabranie głosu przewodniczącą Komisji Skarg i Wniosków posła Irenę Szczygielską.</u>
          <u xml:id="u-29.99" who="#MieczysławRakowski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie!</u>
          <u xml:id="u-29.100" who="#MieczysławRakowski">„Wszystkie organy władzy i administracji państwowej opierają się w swej działalności na świadomym, czynnym współdziałaniu najszerszych mas ludowych, obowiązane są (...) uważnie rozpatrywać i uwzględniać słuszne wnioski, zażalenia i życzenia obywateli w myśl obowiązujących ustaw”. Realizując ten konstytucyjny zapis, Sejm VIII kadencji powołał w 1980 r. Komisję Skarg i Wniosków. Postawił przed nią konkretne zadania, które zostały określone w regulaminie oraz uchwale Prezydium Sejmu. W minionej kadencji wypracowane zostały zasadnicze kierunki i formy realizacji zadań nowo powstałego organu. Działalność Komisji jest wyrazem dążenia do pogłębiania więzi Sejmu z wyborcami, a tym samym wzbogacania praktyki socjalistycznego parlamentaryzmu o opinie i propozycje zgłaszane przez obywateli.</u>
          <u xml:id="u-29.101" who="#MieczysławRakowski">Listy i skargi, wyrażają stan nastrojów społecznych, stanowią ważne źródło wzbogacania wiedzy o problemach, jakimi żyje społeczeństwo i jego poszczególne grupy. W listach adresowanych do organów władzy politycznej i państwowej, jak w soczewce skupia się to, co ludzi boli, co im doskwiera, z czym trudno im się jest pogodzić. Jakże często piszący do nas, ujawniają swoją krzywdę, niesprawiedliwość, bezduszność i biurokratyczne załatwianie sprawy czy wreszcie naruszanie prawa i zasad współżycia społecznego. Nad żadnym z tych głosów nie wolno przechodzić obojętnie.</u>
          <u xml:id="u-29.102" who="#MieczysławRakowski">Przedmiotem szczególnego zainteresowania Komisji Skarg i Wniosków jest właściwa reakcja organów i instytucji na zgłaszane sygnały, gdyż brak tej reakcji czy opieszałość w załatwianiu spraw powoduje zniechęcenie ludzi i utratę zaufania do szeroko rozumianej władzy.</u>
          <u xml:id="u-29.103" who="#MieczysławRakowski">Aktywna działalność instancji Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Demokratycznego, ogniw Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego, związków zawodowych oraz wojewódzkich zespołów poselskich, środków masowego przekazu, sprzyja tworzeniu właściwego klimatu wokół instytucji skarg i wniosków w naszym kraju i wpływa na coraz lepsze jej funkcjonowanie. Istotną rolę w tym zakresie spełniają również rady narodowe, które czuwając nad prawidłowym działaniem organów administracji, sprawują jednocześnie nadzór nad funkcjonowaniem systemu skarg w terenie.</u>
          <u xml:id="u-29.104" who="#MieczysławRakowski">Komisje skarg i wniosków Sejmu, Rady Państwa, Komitetu Centralnego PZPR, Naczelnego Komitetu ZSL, Centralnego Komitetu SD oraz Rady Krajowej PRON i OPZZ, widząc potrzebę dokonywania wspólnych analiz problemów zawartych w listach obywateli, wypracowały zasady, a nawet system wykorzystywania wniosków z nich płynących. System ten pozwala na całościowe ujmowanie problemów sygnalizowanych przez obywateli oraz podejmowanie działań w celu ich rozwiązywania, a nade wszystko sprzyja usuwaniu przyczyn rodzących skargi.</u>
          <u xml:id="u-29.105" who="#MieczysławRakowski">Wysoki Sejmie! Listy kierowane do Sejmu i jego organów potwierdzają, że wszystkie istotne wydarzenia społeczno-polityczne i gospodarcze, które mają miejsce w naszym kraju spotykają się z reakcją obywateli. Obywatele formułują postulaty, zgłaszają uwagi oraz wnioski na temat funkcjonowania organów władzy i administracji państwowej, sytuacji społeczno-politycznej kraju oraz działań podejmowanych dla przezwyciężenia kryzysu gospodarczego i poprawy warunków życia. Opinie te nacechowane są zazwyczaj troską o dobro i pomyślny rozwój kraju. Towarzyszy im poważna argumentacja. Trzeba jednak przyznać, że otrzymujemy również listy pisane z pozycji wrogich, których autorzy negują w zasadzie wszystkie przeobrażenia oraz dokonania władz. Podkreślić jednak należy, że wraz z postępującą stabilizacją społeczno-polityczną i gospodarczą kraju, liczba tych listów maleje.</u>
          <u xml:id="u-29.106" who="#MieczysławRakowski">W roku 1986 i bieżącym do Sejmu i jego organów wpłynęło znacznie więcej niż w latach poprzednich listów nawiązujących do tematów będących przedmiotem prac Sejmu. Szczególne zainteresowanie społeczne wzbudzają te tematy czy projekty ustaw, które mają bezpośredni wpływ na poziom życia obywateli i dotyczą spraw związanych z zaspokajaniem szeroko rozumianych potrzeb społecznych. Dotyczyło to w szczególności rządowych projektów ustaw o podwyższeniu emerytur i rent, o zmianie ustawy o szczególnych uprawnieniach kombatantów czy projektu o zmianie ustawy Prawo lokalowe i o zakładowych funduszach socjalnym i mieszkaniowym. Tylko do wymienionych projektów ustaw wpłynęło ponad 2 000 listów, w których obywatele zgłosili ponad 5 000 konkretnych propozycji i wniosków. Wszystkie one były szczegółowo analizowane, a część z nich została uwzględniona w przyjętych rozwiązaniach ustawowych.</u>
          <u xml:id="u-29.107" who="#MieczysławRakowski">Należy stwierdzić, że nasilenie wpływu listów w poszczególnych grupach problemowych zmienia się w zależności od sytuacji społeczno-gospodarczej i politycznej, prowadzonych przez Sejm prac legislacyjnych, zamierzeń i decyzji Rządu, a także stopnia ich realizacji.</u>
          <u xml:id="u-29.108" who="#MieczysławRakowski">W doręczonej obywatelom posłom informacji o wpływie i sposobie załatwiania skarg, wniosków i listów kierowanych do Sejmu w okresie od początku IX kadencji do 31 sierpnia br. została ich problematyka szczegółowo omówiona. Ograniczę się więc do przedstawienia tylko najważniejszych zagadnień.</u>
          <u xml:id="u-29.109" who="#MieczysławRakowski">W okresie dwóch lat trwania obecnej kadencji wpłynęło do Sejmu ponad 22 000 listów, skarg i wniosków. W nadsyłanej korespondencji dominują sprawy i problemy dotyczące pracy wymiaru sprawiedliwości, organów ścigania i porządku publicznego oraz ubezpieczeń społecznych, służby zdrowia i opieki społecznej a także budownictwa mieszkaniowego i gospodarki komunalnej. Stanowią one ok. 65% ogólnej liczby nadsyłanych pism. Jeżeli chodzi o inne, liczniejsze grupy problemowe, to wymienić trzeba sprawy wsi i rolnictwa, sprawy paszportowe oraz zatrudnienia i płac.</u>
          <u xml:id="u-29.110" who="#MieczysławRakowski">Prezentując krótko tematykę w poszczególnych grupach problemowych, powiedzieć należy, że z zakresu wymiaru sprawiedliwości najliczniejszą grupę stanowiły prośby o wniesienie rewizji nadzwyczajnej od prawomocnych orzeczeń sądów oraz zmianę decyzji negatywnych z zakresu pracy, spraw karnych, cywilnych, ubezpieczeń społecznych, podjętych przez uprawnione organy.</u>
          <u xml:id="u-29.111" who="#MieczysławRakowski">W następnej grupie pism dotyczącej ubezpieczeń społecznych, służby zdrowia i opieki społecznej, najczęściej poruszanymi sprawami są:</u>
          <u xml:id="u-29.112" who="#MieczysławRakowski">— krytyka obowiązującego systemu emerytalno-rentowego,</u>
          <u xml:id="u-29.113" who="#MieczysławRakowski">— domaganie się pełnej realizacji uprawnień wynikających z ustawy o szczególnych uprawnieniach kombatantów,</u>
          <u xml:id="u-29.114" who="#MieczysławRakowski">— zwolnienia z opłacania składek na Fundusz Ubezpieczenia Społecznego rolników, którzy otrzymują świadczenia emerytalno-rentowe z innych tytułów bądź osiągnęli wiek emerytalny, ale nadal prowadzą gospodarstwo; a także:</u>
          <u xml:id="u-29.115" who="#MieczysławRakowski">— niedostateczne zaopatrzenie w leki i środki opatrunkowe,</u>
          <u xml:id="u-29.116" who="#MieczysławRakowski">— zły stan sanitarny wielu szpitali,</u>
          <u xml:id="u-29.117" who="#MieczysławRakowski">— zła organizacja przyjęć w placówkach służby zdrowia,</u>
          <u xml:id="u-29.118" who="#MieczysławRakowski">— minimalna realizacja uchwały Sejmu w sprawie inwalidów i osób niepełnosprawnych.</u>
          <u xml:id="u-29.119" who="#MieczysławRakowski">W dziedzinie budownictwa mieszkaniowego i gospodarki komunalnej dominowały prośby o interwencję w sprawach przyspieszenia przydziału lokali spółdzielczych, lokali zastępczych, rozkwaterowania i zamiany mieszkań oraz wykonania sądowych wyroków o eksmisję. Skarżono się w pismach na nieprawidłowości w rozdziale mieszkań spółdzielczych i komunalnych, niezagospodarowywanie pustostanów, a także krytykowano działalność administracji domów mieszkalnych.</u>
          <u xml:id="u-29.120" who="#MieczysławRakowski">Listy i skargi w sprawach mieszkaniowych oraz dotyczące sytuacji materialnej emerytów, którzy dziesiątki lat swojego aktywnego życia poświęcili uczciwej i ciężkiej pracy przy odbudowie naszego kraju ze zniszczeń wojennych, zawierają największy ładunek ludzkiego dramatyzmu. Dobrze więc, że Sejm przewiduje w tej sesji rozpatrzenie na plenarnym posiedzeniu informacji o realizacji uchwały Sejmu w sprawie ochrony zdrowia ludności. Postulować również należy, aby podobnie postąpić w nieodległym czasie z uchwałą Sejmu z 3 lipca 1984 r. w sprawie polityki mieszkaniowej do 1990 r.</u>
          <u xml:id="u-29.121" who="#MieczysławRakowski">Wysoki Sejmie! W całokształcie działań Sejmu zmierzających do doskonalenia funkcjonowania państwa i jego socjalistycznego porządku prawnego ważne miejsce zajmują działania podejmowane przez komisję w celu rozszerzania i pogłębiania zakresu badań i analiz problemów opisanych w listach i sygnałach od obywateli, napływających nie tylko do Sejmu, ale do różnych władz, instytucji i organizacji. Wyniki tych badań przekazywane są organom Sejmu. Pozwala to Prezydium Sejmu i komisjom na bardziej trafne ukierunkowywanie prac i planowanie tematyki posiedzeń w oparciu o te problemy, które niesie codzienne życie, a które dotykają wyborców. Wyniki tych badań otrzymują również władze polityczne i państwowe. Z dotychczasowej praktyki wynika, że są one szczegółowo analizowane, a wnioski z nich płynące, wykorzystywane dla podejmowania określonych działań.</u>
          <u xml:id="u-29.122" who="#MieczysławRakowski">Sygnały zawarte w listach i skargach oraz zgłaszane w czasie dyżurów poselskich wykorzystywane są również w pracach nad projektami ustaw, przy formułowaniu dezyderatów i opinii. Korzystają z nich często posłowie przygotowujący interpelacje i zapytania poselskie, a także wystąpienia na posiedzenia plenarne Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-29.123" who="#MieczysławRakowski">Wiele problemów dzięki działaniom Sejmu i Rządu udało się w ostatnim czasie rozwiązać. Świadczy o tym znaczny spadek liczby pism dotyczących m.in. takich problemów jak: podwyższenie wysokości opłat za lokale mieszkalne nabyte od państwa; uwolnienie skazanych i aresztowanych za przestępstwa i wykroczenia przeciwko państwu i porządkowi publicznemu, czy też renta socjalna.</u>
          <u xml:id="u-29.124" who="#MieczysławRakowski">Są jednak tematy, które od wielu lat stanowią przedmiot pism kierowanych do Sejmu i jego organów. Dotyczą one spraw, które nie zostały jeszcze załatwione bądź przyjęty sposób ich rozwiązania obywatele uważają za niewłaściwy. Sprawy te są dobrze znane właściwym komisjom sejmowym.</u>
          <u xml:id="u-29.125" who="#MieczysławRakowski">Nie zawsze jesteśmy jeszcze zadowoleni ze sposobu reagowania na wspomniane wcześniej wystąpienia poselskie, interpelacje i zapytania oraz dezyderaty i opinie komisji. Dlatego z zadowoleniem przyjmujemy deklarację Rządu wyrażoną i zapisaną w ustaleniach wspólnego posiedzenia Prezydium Sejmu i Prezydium Rządu z udziałem przewodniczących klubów poselskich w dniu 13 lipca 1987 r. Wynika z niej, że Prezydium Rządu podejmie działania zmierzające do podniesienia dyscypliny w zakresie wnikliwego rozpatrywania wniosków oraz dalszego dyscyplinowania merytorycznego i formalnego przedstawicieli Rządu, udzielających odpowiedzi na interpelacje i zapytania poselskie oraz dezyderaty i opinie komisji sejmowych.</u>
          <u xml:id="u-29.126" who="#MieczysławRakowski">Myślę, że Rząd powinien energiczniej egzekwować od ministrów obowiązek przyjmowania obywateli ze skargami. Jak wykazuje praktyka, obowiązek ten realizowany jest niezmiernie rzadko, a obywatela odgradzają od ministra w dniach i godzinach przeznaczonych na przyjmowanie liczne zastępy urzędników.</u>
          <u xml:id="u-29.127" who="#MieczysławRakowski">Wysoka Izbo! Wśród wielu zadań realizowanych przez naszą komisję istotne miejsce zajmuje kontrola systemu załatwiania skarg i wniosków obywateli przez centralne i terenowe organy administracji państwowej, organizacje społeczne i spółdzielcze. W bieżącej kadencji komisja przeprowadziła 22 takie kontrole m. in. w Ministerstwie Oświaty i Wychowania, w Ministerstwie Łączności, w Centralnym Związku Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego i innych związkach spółdzielczych oraz wybranych urzędach wojewódzkich. Powstałe w wyniku kontroli opinie są cennym źródłem informacji dla posłów z innych komisji sejmowych, co pozwala im widzieć określone problemy nie tylko przez pryzmat materiałów resortowych i Najwyższej Izby Kontroli.</u>
          <u xml:id="u-29.128" who="#MieczysławRakowski">Problemy o szczególnej doniosłości społecznej, które znajdują wyraz w listach nadsyłanych do Sejmu omawiamy wspólnie z merytorycznie właściwymi komisjami. Praktykujemy też odbywanie posiedzeń plenarnych komisji w terenie, szczególnie tam, skąd odnotowujemy zwiększony wpływ skarg od obywateli. Ten bezpośredni kontakt z wyborcami jest dla nas niezwykle cenny i pouczający. W czasie ostatniego posiedzenia wyjazdowego, które odbyło się w Gorzowie Wlkp. posłowie odbyli wiele spotkań z wyborcami w gminach i większych zakładach pracy, przyjęli wspólnie z przedstawicielami administracji i miejscowej władzy ok. 100 osób. Wiele spraw, które ciągnęły się latami okazało się możliwe do załatwienia „od ręki”. W innych otrzymujemy informacje o podjęciu konkretnych działań w celu ich rozwiązania. Te formę pracy będziemy kontynuować. Uważamy bowiem, że bezpośrednia kontrola w terenie może być i jest efektywna. Nie tylko łamie ona biurokratyczne bariery i nawyki, ale uczy jak można i jak trzeba załatwiać prawidłowo, porządnie, w duchu odnowy, skargi obywateli.</u>
          <u xml:id="u-29.129" who="#MieczysławRakowski">W swoim wystąpieniu omówiłam tylko niektóre dotychczasowe formy pracy Komisji. W niedalekiej przyszłości w naszym działaniu będziemy musieli uwzględniać nowe zadania związane z powołaniem i rozpoczęciem działalności przez Rzecznika Praw Obywatelskich. Podstawowym celem ustanowienia tej nowej instytucji prawno-ustrojowej było stworzenie dodatkowych, a zarazem bardziej skutecznych form ochrony praw obywateli. Instytucja ta nie zastąpi istniejącego w naszym kraju systemu załatwiania skarg, natomiast uczyni go bardziej efektywnym. Trudno przesądzić, jak ukształtuje się praktyka działania Rzecznika Praw Obywatelskich, ale już dzisiaj można powiedzieć, że instytucja ta będzie istotnym czynnikiem umacniania praworządności i pełnej realizacji praw i wolności obywateli, określonych w Konstytucji oraz w przepisach ustawowych.</u>
          <u xml:id="u-29.130" who="#MieczysławRakowski">Obywatelu Marszałku! Wysoki Sejmie! W dniu dzisiejszym Sejm uchwalił wiele ustaw uruchamiających program realizacyjny II etapu reformy gospodarczej oraz zmiany funkcji i struktury naczelnych i centralnych organów administracji państwowej. Sformułowano zagadnienia, jakie poddane zostaną ogólnokrajowemu referendum.</u>
          <u xml:id="u-29.131" who="#MieczysławRakowski">Należy sądzić, że Sejm i jego organy w najbliższym czasie odnotują zwiększony wpływ listów od obywateli w tych doniosłych dla każdego Polaka sprawach. Wyjątkowość i zasięg reformatorskich przedsięwzięć w pełni uzasadniają takie oczekiwania. To co zostało założone w II etapie reformy może być przez praktyczne działanie, społeczną aktywność i inicjatywę modyfikowane oraz usprawniane. Stąd też wypowiedzi i opinie, które napłyną do Sejmu służyć będą doskonaleniu mechanizmów funkcjonowania naszej gospodarki i państwa.</u>
          <u xml:id="u-29.132" who="#MieczysławRakowski">Wraz z wdrażaniem II etapu reformy gospodarczej i rozwojem socjalistycznej demokracji, a zwłaszcza z przenoszeniem uprawnień na niższe szczeble życia społeczno-ekonomicznego, analiza skarg i listów od ludności, a także kontrola zgłaszanych przez obywateli nieprawidłowości stanowić będą ważny czynnik przeciwdziałający rozmywaniu idei zawartych w programie reformy i zapobiegający jej wypaczeniom.</u>
          <u xml:id="u-29.133" who="#MieczysławRakowski">Ogromny proces przebudowy naszego gospodarowania może wywołać różne reakcje, a nawet sytuacje konfliktowe wynikające bądź z niezrozumienia nowych reguł ekonomicznych, bądź z biurokratycznego, skostniałego interpretowania nowego prawa gospodarczego, które w II etapie reformy ma wyzwalać, nie zaś hamować przedsiębiorczość i inicjatywność. Sejm przez reagowanie na tego typu sygnały spełniać będzie tym samym funkcje strażnika i gwaranta prawidłowej realizacji rozwiązań zawartych w dokumentach przyjętych przez nasz parlament w dniu dzisiejszym.</u>
          <u xml:id="u-29.134" who="#MieczysławRakowski">Wysoka Izbo! Pragnę zapewnić obywateli posłów, że Komisja Skarg i Wniosków, realizując swoje regulaminowe zadania, zrobi wszystko, aby sprostać rosnącym oczekiwaniom wyborców. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-29.135" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-29.136" who="#MieczysławRakowski">Dziękuję obywatelce posłowi.</u>
          <u xml:id="u-29.137" who="#MieczysławRakowski">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-29.138" who="#MieczysławRakowski">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-29.139" who="#MieczysławRakowski">Proponuję, aby Sejm przyjął informację Komisji Skarg i Wniosków do wiadomości.</u>
          <u xml:id="u-29.140" who="#MieczysławRakowski">Jeśli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że propozycja została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-29.141" who="#MieczysławRakowski">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-29.142" who="#MieczysławRakowski">Stwierdzam, że Sejm informację Komisji przyjął.</u>
          <u xml:id="u-29.143" who="#MieczysławRakowski">Na tym kończymy dzisiejsze obrady.</u>
          <u xml:id="u-29.144" who="#MieczysławRakowski">Posiedzenie będziemy kontynuowali w dniu jutrzejszym.</u>
          <u xml:id="u-29.145" who="#MieczysławRakowski">Proszę obywatela sekretarza posła Bogdana Kotarskiego o odczytanie komunikatów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-30">
          <u xml:id="u-30.0" who="#BogdanKotarski">W dniu jutrzejszym, tj. 23 października 1987 r. bezpośrednio po zakończeniu obrad Sejmu odbędą się:</u>
          <u xml:id="u-30.1" who="#BogdanKotarski">— spotkanie Prezydium Sejmu z przewodniczącymi i sekretarzami wojewódzkich zespołów poselskich z udziałem przewodniczących komisji sejmowych — w sali nr 106 im. Krajowej Rady Narodowej;</u>
          <u xml:id="u-30.2" who="#BogdanKotarski">— wspólne posiedzenie Komisji Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych oraz Komisji Skarg i Wniosków — w sali nr 118 im. Konstytucji 3 Maja;</u>
          <u xml:id="u-30.3" who="#BogdanKotarski">— posiedzenie Komisji Transportu i Łączności — w sali nr 101 im. Ignacego Daszyńskiego;</u>
          <u xml:id="u-30.4" who="#BogdanKotarski">— posiedzenie Zespołu Młodych Posłów — w sali nr 67, Dom Poselski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-31">
          <u xml:id="u-31.0" who="#MieczysławRakowski">Zarządzam przerwę w obradach do jutra, tj. do dnia 24 października br. do godz. 9.</u>
          <u xml:id="u-31.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu o godz. 20).</u>
          <u xml:id="u-31.2" who="#komentarz">(Wznowienie posiedzenia o godz. 9 min. 05)</u>
          <u xml:id="u-31.3" who="#komentarz">(Na posiedzeniu przewodniczy Marszałek Sejmu Roman Malinowski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-32">
          <u xml:id="u-32.0" who="#RomanMalinowski">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-32.1" who="#RomanMalinowski">Na sekretarzy powołuję posłów Krzysztofa Ambrożego i Edwarda Moskala.</u>
          <u xml:id="u-32.2" who="#RomanMalinowski">Protokół i listę mówców prowadzić będzie poseł Krzysztof Ambroży.</u>
          <u xml:id="u-32.3" who="#RomanMalinowski">Proszę posłów sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-32.4" who="#RomanMalinowski">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Zmiany w składzie Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-32.5" who="#RomanMalinowski">Proszę o zabranie głosu Prezesa Rady Ministrów prof. Zbigniewa Messnera.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-33">
          <u xml:id="u-33.0" who="#ZbigniewMessner">Obywatelu Marszałku! Wysoka Izbo! Wczorajsze decyzje Wysokiego Sejmu, związane z przyjęciem propozycji rządowych mają doniosły charakter. Gruntownie przeobraziły one dotychczasowe funkcje i strukturę naczelnych i centralnych organów administracji państwowej, w szczególności zmieniła się rola Rządu, jego Prezydium oraz poszczególnych ogniw.</u>
          <u xml:id="u-33.1" who="#ZbigniewMessner">Z 26 do 19 maleje liczba ministrów. Powoduje to konieczność innego sposobu kierowania pracą ministerstw i urzędów centralnych. W konsekwencji niezbędne są zmiany w składzie Rządu. Na zmiany te wpłynęły również indywidualne decyzje związane z przejściem do innej pracy lub na emeryturę.</u>
          <u xml:id="u-33.2" who="#ZbigniewMessner">Propozycje personalne, które przedstawiam Wysokiej Izbie, są wynikiem wielu konsultacji, dogłębnych rozważań Biura Politycznego Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, a także konsultacji i uzgodnień w ramach Komisji Współdziałania Partii i Stronnictw Politycznych z udziałem Prezydium Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego.</u>
          <u xml:id="u-33.3" who="#ZbigniewMessner">Wysoki Sejmie! Wnoszę o odwołanie obywatela Manfreda Gorywody ze stanowiska wiceprezesa Rady Ministrów, Przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów, wobec zgłoszonego przez Biuro Polityczne Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej zamiaru skierowania go obecnie do. ważnej działalności partyjnej. Na dotychczasowym stanowisku państwowym obywatel Manfred Gorywoda zasłużył się rzetelną, owocną, godną szacunku i szczerego podziękowania pracą. Wniósł cenny wkład w dzieło wydobycia kraju z załamania społeczno-gospodarczego i w nakreślenie perspektyw rozwojowych Polski. Także I Sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Przewodniczący Rada Państwa Wojciech Jaruzelski, wysoko ceniąc kilkuletnią bezpośrednią współpracę z obywatelem Manfredem Gorywodą, upoważnił mnie, aby mu serdecznie podziękować.</u>
          <u xml:id="u-33.4" who="#ZbigniewMessner">Wnoszę również o odwołanie ze stanowiska wiceprezesa Rady Ministrów obywatela Władysława Gwiazdy — w związku ze zmianą systemu kierowania współpracą gospodarczą z zagranicą. Pragnę skierować do obywatela Gwiazdy wyrazy uznania i podziękowania za jego aktywną i skuteczną działalność w kierownictwie Rządu oraz za wkład pracy w ożywienie i rozwój międzynarodowych kontaktów gospodarczych Polski.</u>
          <u xml:id="u-33.5" who="#ZbigniewMessner">W związku ze zniesieniem decyzją Wysokiej Izby naczelnych organów administracji państwowej, wnoszę o odwołanie:</u>
          <u xml:id="u-33.6" who="#ZbigniewMessner">obywatela Jerzego Bajszczaka — ze stanowiska Ministra Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej;</u>
          <u xml:id="u-33.7" who="#ZbigniewMessner">obywatela Edwarda Grzywy — ze stanowiska Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego;</u>
          <u xml:id="u-33.8" who="#ZbigniewMessner">obywatela Jerzego Jóźwiaka — ze stanowiska Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług;</u>
          <u xml:id="u-33.9" who="#ZbigniewMessner">obywatela Janusza Kamińskiego — ze stanowiska Ministra Komunikacji;</u>
          <u xml:id="u-33.10" who="#ZbigniewMessner">obywatela Aleksandra Kwaśniewskiego — ze stanowiska Ministra — Członka Rady Ministrów;</u>
          <u xml:id="u-33.11" who="#ZbigniewMessner">obywatela Janusza Maciejewicza — ze stanowiska Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego;</u>
          <u xml:id="u-33.12" who="#ZbigniewMessner">obywatela Władysława Majewskiego — ze stanowiska Ministra Łączności;</u>
          <u xml:id="u-33.13" who="#ZbigniewMessner">obywatelki Joanny Michałowskiej-Gumowskiej — ze stanowiska Ministra Oświaty i Wychowania;</u>
          <u xml:id="u-33.14" who="#ZbigniewMessner">obywatela Benona Miśkiewicza — ze stanowiska Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego;</u>
          <u xml:id="u-33.15" who="#ZbigniewMessner">obywatela Adama Nowotnika — ze stanowiska Ministra-Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej;</u>
          <u xml:id="u-33.16" who="#ZbigniewMessner">obywatela Janusza Pawłowskiego — ze stanowiska Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych;</u>
          <u xml:id="u-33.17" who="#ZbigniewMessner">obywatela Jana Szlachty — ze stanowiska Ministra Górnictwa i Energetyki;</u>
          <u xml:id="u-33.18" who="#ZbigniewMessner">obywatela Jerzego Woźniaka — ze stanowiska Ministra Gospodarki Materiałowej i Paliwowej;</u>
          <u xml:id="u-33.19" who="#ZbigniewMessner">obywatela Andrzeja Wójcika — ze stanowiska Ministra Handlu Zagranicznego.</u>
          <u xml:id="u-33.20" who="#ZbigniewMessner">Wnoszę także o odwołanie:</u>
          <u xml:id="u-33.21" who="#ZbigniewMessner">obywatela Mirosława Cybulki — ze stanowiska Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej — na jego prośbę;</u>
          <u xml:id="u-33.22" who="#ZbigniewMessner">obywatela Stefana Jarzębskiego — ze stanowiska Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych. Obywatel Stefan Jarzębski ukończył niedawno 70 lat. W związku z zamierzonym przejściem na emeryturę, zwrócił się on o zwolnienie z dotychczasowej funkcji.</u>
          <u xml:id="u-33.23" who="#ZbigniewMessner">Wszystkim Obywatelom Ministrom, którzy opuszczają ławy rządowe, dziękuję za ich pracę na zajmowanych dotychczas stanowiskach, za wkład w tworzenie i umacnianie potencjału materialnego i duchowego naszego kraju, za odpowiedzialną i zaangażowaną realizację powierzonych im zadań. Są wśród nich członkowie Rządu, którzy w najtrudniejszym dla Polski okresie przyczynili się do przezwyciężenia kryzysu, do nadania gospodarce impulsów rozwojowych. Pragnę podziękować im szczególnie serdecznie.</u>
          <u xml:id="u-33.24" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-33.25" who="#ZbigniewMessner">Chciałbym także złożyć podziękowania kierownikom zniesionych urzędów: obywatelowi Mieczysławowi Grudniowi — Prezesowi Urzędu do Spraw Kombatantów i obywatelowi Bolesławowi Kapitanowi — przewodniczącemu Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki.</u>
          <u xml:id="u-33.26" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-33.27" who="#ZbigniewMessner">Wysoki Sejmie! W przekonaniu, że przedstawione propozycje zostaną przez Izbę przyjęte, wnoszę równocześnie o powołanie obywatela Zdzisława Sadowskiego — na stanowisko Przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów z zachowaniem dotychczasowej funkcji wiceprezesa Rady Ministrów. Pozwoli to ułatwić i usprawnić bezpośrednie kojarzenie procesu realizacji II etapu reformy gospodarczej z planowaniem rozwoju społeczno-gospodarczego kraju.</u>
          <u xml:id="u-33.28" who="#ZbigniewMessner">Nie proponując obecnie powołania kolejnych wicepremierów, nie mogę jednak wykluczyć, że działalność kierownictwa Rządu o znacznie zmniejszonym składzie wskaże w przyszłości na potrzebę powołania wiceprezesa Rady Ministrów zajmującego się problemami o charakterze społecznym.</u>
          <u xml:id="u-33.29" who="#ZbigniewMessner">W związku z utworzeniem decyzją Wysokiej Izby nowych urzędów, wnoszę o powołanie :</u>
          <u xml:id="u-33.30" who="#ZbigniewMessner">obywatela Henryka Bednarskiego — na stanowisko Ministra Edukacji Narodowej;</u>
          <u xml:id="u-33.31" who="#ZbigniewMessner">obywatela Jerzego Bilipa — na stanowisko Ministra Przemysłu;</u>
          <u xml:id="u-33.32" who="#ZbigniewMessner">obywatela Bogumiła Ferensztajna — na stanowisko Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa;</u>
          <u xml:id="u-33.33" who="#ZbigniewMessner">obywatela Władysława Gwiazdy — na stanowisko Ministra Współpracy Gospodarczej z Zagranicą;</u>
          <u xml:id="u-33.34" who="#ZbigniewMessner">obywatela Jerzego Jóźwiaka — na stanowisko Ministra Rynku Wewnętrznego;</u>
          <u xml:id="u-33.35" who="#ZbigniewMessner">obywatela Janusza Kamińskiego — na stanowisko Ministra Transportu, Żeglugi i Łączności;</u>
          <u xml:id="u-33.36" who="#ZbigniewMessner">obywatela Janusza Komendera — na stanowisko Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej;</u>
          <u xml:id="u-33.37" who="#ZbigniewMessner">obywatela Waldemara Michny — na stanowisko Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych;</u>
          <u xml:id="u-33.38" who="#ZbigniewMessner">obywatela Janusza Pawłowskiego — na stanowisko Ministra Pracy i Polityki Socjalnej.</u>
          <u xml:id="u-33.39" who="#ZbigniewMessner">Jednocześnie pragnę poinformować obywateli posłów, że przewodniczenie Komitetowi Młodzieży i Kultury Fizycznej zamierzam powierzyć obywatelowi Aleksandrowi Kwaśniewskiemu.</u>
          <u xml:id="u-33.40" who="#ZbigniewMessner">Wysoka Izbo! Pragnę obecnie przedstawić obywatelom posłom charakterystyki proponowanych przeze mnie kandydatów na nowych członków Rady Ministrów, których życiorysy i działalność nie były uprzednio prezentowane Wysokiemu Sejmowi.</u>
          <u xml:id="u-33.41" who="#ZbigniewMessner">Obywatel Henryk Bednarski ma 53 lata. Jest profesorem doktorem habilitowanym nauk humanistycznych.</u>
          <u xml:id="u-33.42" who="#ZbigniewMessner">Obywatel Henryk Bednarski urodził się w Małkini, woj. ostrołęckie, w rodzinie inteligenckiej. Jest absolwentem Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku. Przez wiele lat był nauczycielem w szkołach różnego typu. Działał w organizacjach młodzieżowych, m.in. był przewodniczącym Zarządu Wojewódzkiego Związku Młodzieży Wiejskiej w Bydgoszczy.</u>
          <u xml:id="u-33.43" who="#ZbigniewMessner">Działalność naukowo-badawczą obywatel Henryk Bednarski rozpoczął w bydgoskim Towarzystwie Naukowym, którego m. in. był sekretarzem generalnym, a następnie prezesem. Z kolei przez 6 lat pracował naukowo w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Bydgoszczy, w której kierował Zakładem Filozofii i Socjologii, a także był dyrektorem Instytutu. Równocześnie pełnił funkcję kierownika Wydziału Nauki i Oświaty Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Bydgoszczy. Od 1977 r. był prorektorem bydgoskiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej.</u>
          <u xml:id="u-33.44" who="#ZbigniewMessner">Od 1980 r. pełnił funkcję I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Bydgoszczy. Następnie, od 1983 r., jest sekretarzem Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Zajmując się w pierwszym okresie po wyborze na tę funkcję problematyką nauki i oświaty, obywatel Henryk Bednarski równolegle kontynuował pracę naukowo-badawczą, koncentrując się wokół zagadnień socjologii wychowania i rodziny.</u>
          <u xml:id="u-33.45" who="#ZbigniewMessner">Na tegorocznym Zjeździe Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej wybrany został przewodniczącym Zarządu Głównego Towarzystwa.</u>
          <u xml:id="u-33.46" who="#ZbigniewMessner">Obywatel Henryk Bednarski jest doświadczonym działaczem politycznym, zawodowo związanym ze środowiskiem nauki, szkolnictwa wyższego i oświaty. Wszechstronnie — z teorii i praktyki — zna problemy edukacji narodowej, a zwłaszcza kształcenia i wychowania kadr oraz organizacji systemu oświatowego.</u>
          <u xml:id="u-33.47" who="#ZbigniewMessner">Obywatel Jerzy Bilip ma 55 lat. Jest inżynierem łączności.</u>
          <u xml:id="u-33.48" who="#ZbigniewMessner">Obywatel Jerzy Bilip urodził się w Radomiu w rodzinie inteligenckiej. Ukończył Politechnikę Warszawską. Pracę zawodową rozpoczął w 1953 r. w Zakładach Radiowych im. Marcina Kasprzaka, w których awansował kolejno od kierownika wydziału do zastępcy dyrektora ds. technicznych. Stanowisko to zajmował do 1970 r. Po utworzeniu Zjednoczenia Przemysłu Elektronicznego „Unitra-Dom” był jego dyrektorem technicznym, a następnie dyrektorem naczelnym. Od 1981 r. jest dyrektorem naczelnym Zakładów Kineskopowych „Unitra-Polkolor”.</u>
          <u xml:id="u-33.49" who="#ZbigniewMessner">Obywatel Jerzy Bilip, wykorzystując swe bogate doświadczenia kierownicze, działa umiejętnie, a zarazem innowacyjnie i z rozmachem. Chętnie i skutecznie wykorzystuje mechanizmy reformy gospodarczej. Między innymi w kierowanych przez siebie zakładach wprowadził silnie motywacyjny system płac, powodujący lepszą organizację pracy. Obywatel Jerzy Bilip konsekwentnie dążył do unowocześnienia wyrobów, rozwijał produkcję rynkową, inicjował także korzystne powiązania z firmami zagranicznymi, tworząc z nimi spółki.</u>
          <u xml:id="u-33.50" who="#ZbigniewMessner">Obywatel Jerzy Bilip w wyniku przeglądu zaliczony został do rezerwowej kadry na kierownicze stanowiska państwowe.</u>
          <u xml:id="u-33.51" who="#ZbigniewMessner">Jest członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-33.52" who="#ZbigniewMessner">Obywatel Bogumił Ferensztajn ma 53 lata. Jest doktorem nauk technicznych.</u>
          <u xml:id="u-33.53" who="#ZbigniewMessner">Obywatel Bogumił Ferensztajn urodził się w Radomiu, w rodzinie robotniczej. Ukończył Politechnikę Śląską w Gliwicach, a także podyplomową studium systemów projektowania zakładów przemysłowych na Politechnice Warszawskiej. Pracę zawodową rozpoczął w 1956 r. w Biurze Projektów Górniczych w Gliwicach jako starszy projektant. Od 1969 r. był głównym specjalistą i naczelnym inżynierem w Głównym Biurze Studiów i Projektów Górniczych w Katowicach, gdzie zajmował się m.in. zagospodarowaniem Rybnickiego Okręgu Węglowego. Od 1976 r. był dyrektorem Biura Studiów i Typizacji w Katowicach, realizując wielkie zadanie, jakim był projekt zagospodarowania Lubelskiego Zagłębia Węglowego.</u>
          <u xml:id="u-33.54" who="#ZbigniewMessner">Obywatel Bogumił Ferensztajn przez 10 lat był radnym Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, pełniąc m.in. funkcję zastępcy przewodniczącego Komisji Rozwoju Gospodarczego i Zagospodarowania Przestrzennego.</u>
          <u xml:id="u-33.55" who="#ZbigniewMessner">Od 1982 r. był sekretarzem ds. ekonomicznych Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach, nadzorując m.in. problematykę budownictwa. W 1983 r. został wybrany I sekretarzem Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Katowicach. Od X Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej jest członkiem Komitetu Centralnego i zastępcą członka Biura Politycznego KC PZPR.</u>
          <u xml:id="u-33.56" who="#ZbigniewMessner">Obywatel Bogumił Ferensztajn jest posłem na Sejm obecnej kadencji.</u>
          <u xml:id="u-33.57" who="#ZbigniewMessner">Obywatel Janusz Komender ma 56 lat. Jest profesorem doktorem habilitowanym nauk medycznych.</u>
          <u xml:id="u-33.58" who="#ZbigniewMessner">Obywatel Janusz Komender urodził się w Piastowie koło Warszawy, w rodzinie robotniczej. Jest absolwentem Akademii Medycznej w Warszawie, w której w 1952 r. rozpoczął pracę naukowo-dydaktyczną. W 1970 r. objął kierownictwo Zakładu Transplantologii. Pełnił również funkcję prodziekana i dziekana Wydziału Lekarskiego, ostatnio zaś — prorektora Akademii Medycznej w Warszawie, zdobywając doświadczenie organizatorskie i kierownicze.</u>
          <u xml:id="u-33.59" who="#ZbigniewMessner">Obywatel Janusz Komender jest od 3 lat zastępcą sekretarza naukowego Wydziału Nauk Medycznych Polskiej Akademii Nauk. Jest autorem i współautorem wielu prac naukowych, poświęconych głównie histochemii ilościowej oraz konserwacji tkanek. Był organizatorem ogólnokrajowego systemu konserwowania tkanek, który jest świadectwem jego stosunku do praktycznego wykorzystania dorobku nauki. Obywatel Janusz Komender należy do wielu towarzystw i komisji naukowych, jest członkiem Rady Naukowej przy Ministrze Zdrowia i Opieki Społecznej.</u>
          <u xml:id="u-33.60" who="#ZbigniewMessner">Obywatel Janusz Komender jest bezpartyjny.</u>
          <u xml:id="u-33.61" who="#ZbigniewMessner">Obywatel Waldemar Michna ma 58 lat. Jest profesorem doktorem habilitowanym nauk rolniczych.</u>
          <u xml:id="u-33.62" who="#ZbigniewMessner">Obywatel Waldemar Michna urodził się w Śniadówce w woj. lubelskim, w rodzinie chłopskiej. Ukończył Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego — Akademię Rolniczą w Warszawie. Od 1949 r. był wiceprzewodniczącym Zarządu Powiatowego Związku Młodzieży Polskiej w Puławach. Następnie kierował jednym z wydziałów Zarządu Okręgowego Związku Młodzieży Akademickiej w Warszawie.</u>
          <u xml:id="u-33.63" who="#ZbigniewMessner">Obywatel Waldemar Michna działał także w Zjednoczonym Stronnictwie Ludowym, pełniąc m.in. funkcję prezesa Stołecznego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. W czasie swojej pracy w Urzędzie Rady Ministrów, gdzie był doradcą i dyrektorem gabinetu wicepremiera, brał czynny udział w pracach rządowego Komitetu Ochrony Środowiska. Od 1980 r. kierował Zakładem w Instytucie Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, pracując równocześnie naukowo w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.</u>
          <u xml:id="u-33.64" who="#ZbigniewMessner">Od końca 1984 r. jest podsekretarzem stanu w Ministerstwie Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych.</u>
          <u xml:id="u-33.65" who="#ZbigniewMessner">Obywatel Waldemar Michna jest autorem licznych prac naukowych i popularno-naukowych, w tym na temat ochrony środowiska.</u>
          <u xml:id="u-33.66" who="#ZbigniewMessner">Był posłem na Sejm poprzedniej kadencji. Jest członkiem Naczelnego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego.</u>
          <u xml:id="u-33.67" who="#ZbigniewMessner">Obywatele Posłowie! Zwracam się do Wysokiej Izby o przyjęcie przedstawionych przeze mnie propozycji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-34">
          <u xml:id="u-34.0" who="#RomanMalinowski">Dziękuję obywatelowi Premierowi.</u>
          <u xml:id="u-34.1" who="#RomanMalinowski">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w sprawie przedstawionych wniosków?</u>
          <u xml:id="u-34.2" who="#RomanMalinowski">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-34.3" who="#RomanMalinowski">Bardzo proszę sekretarza posła Edwarda Moskala o odczytanie komunikatu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-35">
          <u xml:id="u-35.0" who="#EdwardMoskal">W dniu dzisiejszym, dnia 24 października 1987 r. odbędą się:</u>
          <u xml:id="u-35.1" who="#EdwardMoskal">— posiedzenie Komisji Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej, Komunalnej i Mieszkaniowej — o godz. 10 min. 45, sala 106 im. Krajowej Rady Narodowej,</u>
          <u xml:id="u-35.2" who="#EdwardMoskal">— wspólne posiedzenie Komisji Edukacji Narodowej i Młodzieży oraz Komisji Nauki i Postępu Technicznego — o godz. 10 min. 45, sala kolumnowa,</u>
          <u xml:id="u-35.3" who="#EdwardMoskal">— wspólne posiedzenie Komisji Górnictwa i Energetyki oraz Komisji Przemysłu — bezpośrednio po zarządzeniu przerwy w obradach Sejmu, sala kolumnowa,</u>
          <u xml:id="u-35.4" who="#EdwardMoskal">— posiedzenie Komisji Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych — o godz. 10 min. 45, sala nr 118 im. Konstytucji 3 Maja,</u>
          <u xml:id="u-35.5" who="#EdwardMoskal">— posiedzenie Komisji Polityki Społecznej, Zdrowia i Kultury Fizycznej — bezpośrednio po zarządzeniu przerwy w obradach Sejmu, sala nr 118 im. Konstytucji 3 Maja,</u>
          <u xml:id="u-35.6" who="#EdwardMoskal">— posiedzenie Komisji Rynku Wewnętrznego, Drobnej Wytwórczości i Usług — o godz. 10 min. 15, sala 106 im. Krajowej Rady Narodowej,</u>
          <u xml:id="u-35.7" who="#EdwardMoskal">— posiedzenie Komisji Nauki i Postępu Technicznego — o godz. 10, sala nr 197 im. Adolfa Warskiego,</u>
          <u xml:id="u-35.8" who="#EdwardMoskal">— wspólne posiedzenie Komisji Transportu, Łączności oraz Komisji Współpracy Gospodarczej z Zagranicą i Gospodarki Morskiej — bezpośrednio po zarządzeniu przerwy w obradach Sejmu, sala nr 106 im. Krajowej Rady Narodowej,</u>
          <u xml:id="u-35.9" who="#EdwardMoskal">— posiedzenie Komisji Współpracy Gospodarczej z Zagranicą i Gospodarki Morskiej — o godz. 10 min. 15, sala kolumnowa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-36">
          <u xml:id="u-36.0" who="#RomanMalinowski">Obecnie zarządzam przerwę w obradach do godz. 11 min. 30.</u>
          <u xml:id="u-36.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 9 min. 25 do godz. 11 min. 35).</u>
          <u xml:id="u-36.2" who="#RomanMalinowski">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-36.3" who="#RomanMalinowski">Pragnę poinformować Wysoką Izbę, że przedstawione propozycje dotyczące kandydatów na stanowiska ministrów zostały pozytywnie zaopiniowane przez właściwe komisje.</u>
          <u xml:id="u-36.4" who="#RomanMalinowski">Przypominam, że zgodnie z art. 31 i 79 ust. 1 regulaminu — Sejm powołuje i odwołuje członków Rządu bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej ogólnej liczby posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.5" who="#RomanMalinowski">Stwierdzam, że w posiedzeniu bierze udział wymagana liczba posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.6" who="#RomanMalinowski">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-36.7" who="#RomanMalinowski">Proponuję podjęcie przez Sejm następujących uchwał:</u>
          <u xml:id="u-36.8" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Manfreda Gorywody ze stanowiska wiceprezesa Rady Ministrów — Przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-36.9" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.10" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 379 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.11" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 1 poseł.</u>
          <u xml:id="u-36.12" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 8 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.13" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Władysława Gwiazdy ze stanowiska wiceprezesa Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-36.14" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.15" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 392 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.16" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 1 poseł.</u>
          <u xml:id="u-36.17" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 3 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.18" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie powołania obywatela Zdzisława Sadowskiego na stanowisko Przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów z jednoczesnym pełnieniem funkcji wiceprezesa Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-36.19" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.20" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 368 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.21" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 1 poseł.</u>
          <u xml:id="u-36.22" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 5 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.23" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Jerzego Bajszczaka ze stanowiska Ministra Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej.</u>
          <u xml:id="u-36.24" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.25" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 381 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.26" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 1 poseł.</u>
          <u xml:id="u-36.27" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 15 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.28" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Mirosława Cybulki ze stanowiska Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej.</u>
          <u xml:id="u-36.29" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.30" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 307 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.31" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 37 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.32" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 49 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.33" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-36.34" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Edwarda Grzywy ze stanowiska Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego.</u>
          <u xml:id="u-36.35" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.36" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 386 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.37" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 3 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.38" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 10 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.39" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Stefana Jarzębskiego ze stanowiska Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych.</u>
          <u xml:id="u-36.40" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.41" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 358 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.42" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 7 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.43" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 35 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.44" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Jerzego Jóźwiaka ze stanowiska Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług.</u>
          <u xml:id="u-36.45" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.46" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 392 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.47" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-36.48" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-36.49" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Janusza Kamińskiego ze stanowiska Ministra Komunikacji.</u>
          <u xml:id="u-36.50" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.51" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 377 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.52" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-36.53" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 2 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.54" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Aleksandra Kwaśniewskiego ze stanowiska Ministra-Członka Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-36.55" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.56" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 385 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.57" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 1 poseł.</u>
          <u xml:id="u-36.58" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 2 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.59" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Janusza Maciejewicza ze stanowiska Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego.</u>
          <u xml:id="u-36.60" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.61" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 360 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.62" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 6 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.63" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 28 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.64" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Władysława Majewskiego ze stanowiska Ministra Łączności.</u>
          <u xml:id="u-36.65" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.66" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 348 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.67" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 20 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.68" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 32 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.69" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-36.70" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie odwołania obywatelki Joanny Michałowskiej-Gumowskiej ze stanowiska Ministra Oświaty i Wychowania.</u>
          <u xml:id="u-36.71" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.72" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 375 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.73" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 7 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.74" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 19 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.75" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Benona Miśkiewicza ze stanowiska Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.</u>
          <u xml:id="u-36.76" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.77" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 339 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.78" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 23 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.79" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 39 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.80" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-36.81" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Adama Nowotnika ze stanowiska Ministra-Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej.</u>
          <u xml:id="u-36.82" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.83" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 374 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.84" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 12 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.85" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 15 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.86" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Janusza Pawłowskiego ze stanowiska Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych.</u>
          <u xml:id="u-36.87" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.88" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 390 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.89" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 2 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.90" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 7 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.91" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Jana Szlachty ze stanowiska Ministra Górnictwa i Energetyki.</u>
          <u xml:id="u-36.92" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.93" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 360 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.94" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 14 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.95" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 25 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.96" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Jerzego Woźniaka ze stanowiska Ministra Gospodarki Materiałowej i Paliwowej.</u>
          <u xml:id="u-36.97" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.98" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 369 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.99" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 7 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.100" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 23 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.101" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie odwołania obywatela Andrzeja Wójcika ze stanowiska Ministra Handlu Zagranicznego.</u>
          <u xml:id="u-36.102" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.103" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 341 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.104" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 25 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.105" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 33 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.106" who="#komentarz">(Oklaski).</u>
          <u xml:id="u-36.107" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie powołania obywatela Henryka Bednarskiego na stanowisko Ministra Edukacji Narodowe j.</u>
          <u xml:id="u-36.108" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.109" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 364 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.110" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 1 poseł.</u>
          <u xml:id="u-36.111" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 34 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.112" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie powołania obywatela Jerzego Bilipa na stanowisko Ministra Przemysłu.</u>
          <u xml:id="u-36.113" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.114" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 380 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.115" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-36.116" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 20 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.117" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie powołania obywatela Bogumiła Ferensztajna na stanowisko Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa.</u>
          <u xml:id="u-36.118" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.119" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 324 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.120" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 5 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.121" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 66 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.122" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie powołania obywatela Władysława Gwiazdy na stanowisko Ministra Współpracy Gospodarczej z Zagranicą.</u>
          <u xml:id="u-36.123" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.124" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 378 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.125" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-36.126" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 18 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.127" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie powołania obywatela Jerzego Jóźwiaka na stanowisko Ministra Rynku Wewnętrznego.</u>
          <u xml:id="u-36.128" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.129" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 362 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.130" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 3 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.131" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 29 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.132" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie powołania obywatela Janusza Kamińskiego na stanowisko Ministra Transportu, Żeglugi i Łączności.</u>
          <u xml:id="u-36.133" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.134" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 333 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.135" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 21 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.136" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 44 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.137" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie powołania obywatela Janusza Komendera na stanowisko Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej.</u>
          <u xml:id="u-36.138" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.139" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 297 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.140" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 17 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.141" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 80 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.142" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie powołania obywatela Waldemara Michny na stanowisko Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych.</u>
          <u xml:id="u-36.143" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.144" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 322 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.145" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 17 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.146" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 51 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.147" who="#RomanMalinowski">Uchwała w sprawie powołania obywatela Janusza Pawłowskiego na stanowisko Ministra Pracy i Polityki Socjalnej.</u>
          <u xml:id="u-36.148" who="#RomanMalinowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem tej uchwały — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.149" who="#RomanMalinowski">Dziękuję. 367 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.150" who="#RomanMalinowski">Kto jest przeciw? 1 poseł.</u>
          <u xml:id="u-36.151" who="#RomanMalinowski">Kto się wstrzymał od głosowania? 27 posłów.</u>
          <u xml:id="u-36.152" who="#RomanMalinowski">Stwierdzam, że Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — na podstawie art. 37 ust. 1 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — podjął uchwały w sprawie odwołania obywateli:</u>
          <u xml:id="u-36.153" who="#RomanMalinowski">— Manfreda Gorywody — ze stanowiska wiceprezesa Rady Ministrów, Przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów,</u>
          <u xml:id="u-36.154" who="#RomanMalinowski">— Władysława Gwiazdy — ze stanowiska wiceprezesa Rady Ministrów,</u>
          <u xml:id="u-36.155" who="#RomanMalinowski">— Jerzego Bajszczaka — ze stanowiska Ministra Budownictwa, Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej,</u>
          <u xml:id="u-36.156" who="#RomanMalinowski">— Mirosława Cybulki — ze stanowiska Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej,</u>
          <u xml:id="u-36.157" who="#RomanMalinowski">— Edwarda Grzywy — ze stanowiska Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego,</u>
          <u xml:id="u-36.158" who="#RomanMalinowski">— Stefana Jarzębskiego — ze stanowiska Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych,</u>
          <u xml:id="u-36.159" who="#RomanMalinowski">— Jerzego Jóźwiaka — ze stanowiska Ministra Handlu Wewnętrznego i Usług,</u>
          <u xml:id="u-36.160" who="#RomanMalinowski">— Janusza Kamińskiego — ze stanowiska Ministra Komunikacji,</u>
          <u xml:id="u-36.161" who="#RomanMalinowski">— Aleksandra Kwaśniewskiego — ze stanowiska Ministra-Członka Rady Ministrów,</u>
          <u xml:id="u-36.162" who="#RomanMalinowski">— Janusza Maciejewicza — ze stanowiska Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego,</u>
          <u xml:id="u-36.163" who="#RomanMalinowski">— Władysława Majewskiego — ze stanowiska Ministra Łączności,</u>
          <u xml:id="u-36.164" who="#RomanMalinowski">— Joanny Michałowskiej-Gumowskiej ze stanowiska Ministra Oświaty i Wychowania,</u>
          <u xml:id="u-36.165" who="#RomanMalinowski">— Benona Miśkiewicza — ze stanowiska Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego,</u>
          <u xml:id="u-36.166" who="#RomanMalinowski">— Adama Nowotnika — ze stanowiska Ministra-Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej,</u>
          <u xml:id="u-36.167" who="#RomanMalinowski">— Janusza Pawłowskiego — ze stanowiska Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych,</u>
          <u xml:id="u-36.168" who="#RomanMalinowski">— Jana Szlachty — ze stanowiska Ministra Górnictwa i Energetyki,</u>
          <u xml:id="u-36.169" who="#RomanMalinowski">— Jerzego Woźniaka — ze stanowiska Ministra Gospodarki Materiałowej i Paliwowej,</u>
          <u xml:id="u-36.170" who="#RomanMalinowski">— Andrzeja Wójcika — ze stanowiska Ministra Handlu Zagranicznego.</u>
          <u xml:id="u-36.171" who="#RomanMalinowski">Stwierdzam również, że Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej podjął uchwały w sprawie powołania obywateli:</u>
          <u xml:id="u-36.172" who="#RomanMalinowski">— Zdzisława Sadowskiego — na stanowisko Przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów z jednoczesnym pełnieniem funkcji wiceprezesa Rady Ministrów,</u>
          <u xml:id="u-36.173" who="#RomanMalinowski">— Henryka Bednarskiego — na stanowisko Ministra Edukacji Narodowej,</u>
          <u xml:id="u-36.174" who="#RomanMalinowski">— Jerzego Bilipa — na stanowisko Ministra Przemysłu,</u>
          <u xml:id="u-36.175" who="#RomanMalinowski">— Bogumiła Ferensztajna — na stanowisko Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa,</u>
          <u xml:id="u-36.176" who="#RomanMalinowski">— Władysława Gwiazdy — na stanowisko Ministra Współpracy Gospodarczej z Zagranicą,</u>
          <u xml:id="u-36.177" who="#RomanMalinowski">— Jerzego Jóźwiaka — na stanowisko Ministra Rynku Wewnętrznego,</u>
          <u xml:id="u-36.178" who="#RomanMalinowski">— Janusza Kamińskiego — na stanowisko Ministra Transportu, Żeglugi i Łączności,</u>
          <u xml:id="u-36.179" who="#RomanMalinowski">— Janusza Komendera — na stanowisko Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej,</u>
          <u xml:id="u-36.180" who="#RomanMalinowski">— Waldemara Michny — na stanowisko Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych,</u>
          <u xml:id="u-36.181" who="#RomanMalinowski">— Janusza Pawłowskiego — na stanowisko Ministra Pracy i Polityki Socjalnej.</u>
          <u xml:id="u-36.182" who="#RomanMalinowski">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany.</u>
          <u xml:id="u-36.183" who="#RomanMalinowski">Informacja o treści złożonych interpelacji oraz o treści nadesłanych odpowiedzi na interpelacje, zawarta jest w doręczonym obywatelom posłom druku sejmowym nr 244.</u>
          <u xml:id="u-36.184" who="#RomanMalinowski">Proszę obywatela sekretarza posła Edwarda Moskala o odczytanie komunikatów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-37">
          <u xml:id="u-37.0" who="#EdwardMoskal">W dniu dzisiejszym, bezpośrednio po zakończeniu obrad Sejmu odbędzie się posiedzenie Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów — w sali nr 118 im. Konstytucji 3 Maja.</u>
          <u xml:id="u-37.1" who="#EdwardMoskal">Posłowie proszeni są o zabranie korespondencji ze skrytek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-38">
          <u xml:id="u-38.0" who="#RomanMalinowski">Na tym kończymy 25 posiedzenie Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-38.1" who="#RomanMalinowski">Protokół posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Biurze Prac Sejmowych.</u>
          <u xml:id="u-38.2" who="#RomanMalinowski">O terminie następnego posiedzenia zostaną Obywatele Posłowie powiadomieni.</u>
          <u xml:id="u-38.3" who="#RomanMalinowski">Zamykam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-38.4" who="#komentarz">(Marszałek trzykrotnie uderza laską marszałkowską).</u>
          <u xml:id="u-38.5" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 12)</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>