PPC / ppc

text_structure.xml 342 KB
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 899 900 901 902 903 904 905 906 907 908 909 910 911 912 913 914 915 916 917 918 919 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933 934 935 936 937 938 939 940 941 942 943 944 945 946 947 948 949 950 951 952 953 954 955 956 957 958 959 960 961 962 963 964 965 966 967 968 969 970 971 972 973 974 975 976 977 978 979 980 981 982 983 984 985 986 987 988 989 990 991 992 993 994 995 996 997 998 999 1000 1001 1002 1003 1004 1005 1006 1007 1008 1009 1010 1011 1012 1013 1014 1015 1016 1017 1018 1019 1020 1021 1022 1023 1024 1025 1026 1027 1028 1029 1030 1031 1032 1033 1034 1035 1036 1037 1038 1039 1040 1041 1042 1043 1044 1045 1046 1047 1048 1049 1050 1051 1052 1053 1054 1055 1056 1057 1058 1059 1060 1061 1062 1063 1064 1065 1066 1067 1068 1069 1070 1071 1072 1073 1074 1075 1076 1077 1078 1079 1080 1081 1082 1083 1084 1085 1086 1087 1088 1089 1090 1091 1092 1093 1094 1095 1096 1097 1098 1099 1100 1101 1102 1103 1104 1105 1106 1107 1108 1109 1110 1111 1112 1113 1114 1115 1116 1117 1118 1119 1120 1121 1122 1123 1124 1125 1126 1127 1128 1129 1130 1131 1132 1133 1134 1135 1136 1137 1138 1139 1140 1141 1142 1143 1144 1145 1146 1147 1148 1149 1150 1151 1152 1153 1154 1155 1156 1157 1158 1159 1160 1161 1162 1163 1164 1165 1166 1167 1168 1169 1170 1171 1172 1173 1174 1175 1176 1177 1178 1179 1180 1181 1182 1183 1184 1185 1186 1187 1188 1189 1190 1191 1192 1193 1194 1195 1196 1197 1198 1199 1200 1201 1202 1203 1204 1205 1206 1207 1208 1209 1210 1211 1212 1213 1214 1215 1216 1217 1218 1219 1220 1221 1222 1223 1224 1225 1226 1227 1228 1229 1230 1231 1232 1233 1234 1235 1236 1237 1238 1239 1240 1241 1242 1243 1244 1245 1246 1247 1248 1249 1250 1251 1252 1253 1254 1255 1256 1257 1258 1259 1260 1261 1262 1263 1264 1265 1266 1267 1268 1269 1270 1271 1272 1273 1274 1275 1276 1277 1278 1279 1280 1281 1282 1283 1284 1285 1286 1287 1288 1289 1290 1291 1292 1293 1294 1295 1296 1297 1298 1299 1300 1301 1302 1303 1304 1305 1306 1307 1308 1309 1310 1311 1312 1313 1314 1315 1316 1317 1318 1319 1320 1321 1322 1323 1324 1325 1326 1327 1328 1329 1330 1331 1332 1333 1334 1335 1336 1337 1338 1339 1340 1341 1342 1343 1344 1345 1346 1347 1348 1349 1350 1351 1352 1353 1354 1355 1356 1357 1358 1359 1360 1361 1362 1363 1364 1365 1366 1367 1368 1369 1370 1371 1372 1373 1374 1375 1376 1377 1378 1379 1380 1381 1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392 1393 1394 1395 1396 1397 1398 1399 1400 1401 1402 1403 1404 1405 1406 1407 1408 1409 1410 1411 1412 1413 1414 1415 1416 1417 1418 1419 1420 1421 1422 1423 1424 1425 1426 1427 1428 1429 1430 1431 1432 1433 1434 1435 1436 1437 1438 1439 1440 1441 1442 1443 1444 1445 1446 1447 1448 1449 1450 1451 1452 1453 1454 1455 1456 1457 1458 1459 1460 1461 1462 1463 1464 1465 1466 1467 1468 1469 1470 1471 1472 1473 1474 1475 1476 1477 1478 1479 1480 1481 1482 1483 1484 1485 1486 1487 1488 1489 1490 1491 1492 1493 1494 1495 1496 1497 1498 1499 1500 1501 1502 1503 1504 1505 1506 1507 1508 1509 1510 1511 1512 1513 1514 1515 1516 1517 1518 1519 1520 1521 1522 1523 1524 1525 1526 1527 1528 1529 1530 1531 1532 1533 1534 1535 1536 1537 1538 1539 1540 1541 1542 1543 1544 1545 1546 1547 1548 1549 1550 1551 1552 1553 1554 1555 1556 1557 1558 1559 1560 1561 1562 1563 1564 1565 1566 1567 1568 1569 1570 1571 1572 1573 1574 1575 1576 1577 1578 1579 1580 1581 1582 1583 1584 1585 1586 1587 1588 1589 1590 1591 1592 1593 1594 1595 1596 1597 1598 1599 1600 1601 1602 1603 1604 1605 1606 1607 1608 1609 1610 1611 1612 1613 1614 1615 1616 1617 1618 1619 1620 1621 1622 1623 1624 1625 1626 1627 1628 1629 1630 1631 1632 1633 1634 1635 1636 1637 1638 1639 1640 1641 1642 1643 1644 1645 1646 1647 1648 1649 1650 1651 1652 1653 1654 1655 1656 1657 1658 1659 1660 1661 1662 1663 1664 1665 1666 1667 1668 1669 1670 1671 1672 1673 1674 1675 1676 1677 1678 1679 1680 1681 1682 1683 1684 1685 1686 1687 1688 1689 1690 1691 1692 1693 1694 1695 1696 1697 1698 1699 1700 1701 1702 1703 1704 1705 1706 1707 1708 1709 1710 1711 1712 1713 1714 1715 1716 1717 1718 1719 1720 1721 1722 1723 1724 1725 1726 1727 1728 1729 1730 1731 1732 1733 1734 1735 1736 1737 1738 1739 1740 1741 1742 1743 1744 1745 1746 1747 1748 1749 1750 1751 1752 1753 1754 1755 1756 1757 1758 1759 1760 1761 1762 1763 1764 1765 1766 1767 1768 1769 1770 1771 1772 1773 1774 1775 1776 1777 1778 1779 1780 1781 1782 1783 1784 1785 1786 1787 1788 1789 1790 1791 1792 1793 1794 1795 1796 1797 1798 1799 1800 1801 1802 1803 1804 1805 1806 1807 1808 1809 1810 1811 1812 
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml"/>
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml"/>
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Otwieram posiedzenie Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego.</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Porządek obrad obejmuje rozpatrzenie kolejnych artykułów zapisanych w poszczególnych rozdziałach wielowariantowego projektu Konstytucji RP. Każdego dnia nasze obrady będziemy kończyć sprawami różnymi. W czwartek jedną z bardziej istotnych spraw będzie przyjęcie harmonogramu prac Komisji Konstytucyjnej na kolejne miesiące. Już dzisiaj wyraźnie widać, że w zaplanowanych terminach nie zakończymy naszych prac. Członkowie Komisji otrzymają projekt terminarza wstępnie uzgodnionego z Kancelarią Sejmu i Kancelarią Senatu. Kalendarz ten nie koliduje z posiedzeniami Sejmu i Senatu, ale niewątpliwie nakłada poważne obowiązki na członków Komisji Konstytucyjnej. Zbieramy się i pracujemy wyłącznie w wolnych terminach.</u>
          <u xml:id="u-1.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Jeżeli nie byłoby zastrzeżeń do takiego porządku obrad...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#PosełRyszardBugaj">Ciągle nie udaje się uniknąć kolizji między komisjami sejmowymi a Komisją Konstytucyjną. Jutro, niestety, przez cały dzień obraduje Komisja Polityki Gospodarczej, Budżetu i Finansów.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#PosełRyszardBugaj">Proszę przynajmniej o jedną rzecz (druga część obrad Komisji Polityki Gospodarczej, Budżetu i Finansów jest bardzo istotna), abyśmy jutro do 16 mogli zakończyć nasze prace.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Jest wniosek, abyśmy jutro zakończyli obrady do 16. Sugeruję przyjąć propozycję posła R. Bugaja, aby jutro do 16 zakończyć nasze prace, umożliwiając kilku członkom Komisji Konstytucyjnej udział w posiedzeniu Komisji Polityki Gospodarczej, Budżetu i Finansów.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Czy są inne uwagi do porządku dziennego?</u>
          <u xml:id="u-3.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Po przyjęciu porządku obrad, przedstawię ich terminarz i powiem coś bliżej na temat głosowań.</u>
          <u xml:id="u-3.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Jeśli nie ma sprzeciwu wobec zaproponowanego porządku obrad, sugeruję następujący tryb prac: po pierwsze, jeżeli okaże się, że dysponujemy wystarczającą liczbę członków Komisji Konstytucyjnej, to zgodnie z zapowiedzią przeprowadzimy głosowania wniosków do art. art. 11, 12, 13, 14 oraz zadecydujemy o losie art. art. 17 i 18. Przypominam, że dyskusję w sprawie powyższych artykułów poza art. 15 z Rozdziału I przeprowadziliśmy na poprzednim posiedzeniu. Art. art. 17 i 18 dotyczą stolicy i godła; musimy zdecydować, czy pozostawiamy je w Rozdziale I „Zasady ustroju” czy też przenosimy je do części końcowej projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-3.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">W tej chwili odbylibyśmy głosowania nad powyższymi artykułami, zgodnie ze zgłoszonymi wnioskami. W godzinach 13.30–15.00 planujemy przerwę. Od godz. 15 (chyba, że wcześniej skończymy głosowania) prowadzilibyśmy rozmowę na temat art. 15. Przypominam, że dyskusję nad tym artykułem już przeprowadziliśmy wtedy, gdy umawialiśmy główne dylematy konstytucyjne (4 tygodnie temu). Wówczas przyjęliśmy rozstrzygnięcie polegające na ponownym skierowaniu zgłoszonych wariantów do podkomisji podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego w związku z pojawieniem się kompromisowych propozycji, uwzględniających wnioski kościołów i związków wyznaniowych.</u>
          <u xml:id="u-3.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Pracowaliśmy według bardzo napiętego terminarza; stąd wynikła propozycja posła R. Bugaja, aby umożliwić spotkanie podkomisji zaraz po zgłoszeniu przerwy. Wszyscy dostali już zawiadomienia w tej sprawie. W związku z tym, sugeruję ogłoszenie przerwy zaraz po zakończeniu głosowań. Wtedy prace po obiedzie rozpoczęlibyśmy wcześniej o 14 lub 14.30. Będzie to jednak zależało od przebiegu głosowań.</u>
          <u xml:id="u-3.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Czy jest zgoda na przedstawiony terminarz? Dzisiejsze obrady skończymy ok. godz. 19. Jutro posiedzenie Komisji rozpocznie się o godz. 9.30. Przerwa będzie w godz. 13.30–15.00. Jeżeli jutrzejsze obrady zakończymy o 15, przerwa będzie odpowiednio wcześniej.</u>
          <u xml:id="u-3.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Mam prośbę, abyśmy w czwartek rozpoczęli nasze prace o godz. 9, dlatego że możemy obradować jedynie do obiadu, czyli do 13 lub 13.30. Właściwie powinniśmy zakończyć posiedzenie o 13, mam jednak zgodę ministra Sawickiego na przedłużenie obrad o kwadrans. Potem, sala musi zostać przygotowana do obrad Senatu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">Kiedy odbędą się głosowania nad przepisami dotyczącymi stosunków Państwo-Kościół?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Być może, dzisiaj lub jutro rano; zależy to od prac podkomisji.</u>
          <u xml:id="u-5.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Tak wygląda tryb naszych bieżących prac.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">Nie chciałbym, aby głosowania te odbyły się jutro.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Czwartek nie jest szczęśliwym dniem. Głosowania uzależniam od sposobu przygotowania wniosków przez podkomisję podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#PosełRyszardBugaj">Mam prośbę, aby głosowania zawsze odbywały się w godzinach porannych. Uważam, że powinniśmy głosować rano - i dzisiaj i jutro.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#PosełTadeuszMazowiecki">Mam prośbę, aby przerwa została zarządzona nie później niż o godz. 13. Przewodniczący podkomisji zwołał jej posiedzenie właśnie na godz. 13. Uprzedzałem, że jest to dla mnie pora zbyt późna. Przewodniczący Kwaśniewski w tej chwili zapowiada, iż przerwa zacznie się o godz. 13.30. O tej godzinie w żaden sposób nie mogę wziąć udziału w pracach podkomisji podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Zweryfikowałem swoją propozycję. Głosowania zakończymy tak szybko, jak tylko to będzie możliwe; wtedy od razu ogłoszę przerwę, aby mogła się zebrać podkomisja. W tej chwili jest godz. 11.15. Jeżeli w ciągu jednej godziny lub jednej godziny i piętnastu minut uda się nam przeprowadzić głosowania podkomisja podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego będzie mogła spotkać się w celu omówienia propozycji do art. 15.</u>
          <u xml:id="u-10.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Proponuję, abyśmy pracowali właśnie w takim trybie.</u>
          <u xml:id="u-10.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Czy wszyscy członkowie Komisji otrzymali propozycje poprawek do art. art. 11–14, zgłoszonych na posiedzeniu Komisji Konstytucyjnej w dniu 9 lutego br. (druk nr 5)? Po rozpatrzeniu tych poprawek przejdziemy do głosowania (zgodnie ze zgłoszonymi wnioskami) nad umiejscowieniem art. art. 16–18, odnoszących się do symboli państwa. W sprawie owych trzech artykułów nie zgłoszono żadnych innych wniosków; nawet przedstawiciele dawnych stolic Polski nie zgłosili żadnych zastrzeżeń do art. 18. Nie ma potrzeby przeprowadzania dyskusji merytorycznej na ten temat.</u>
          <u xml:id="u-10.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ponawiam moje pytanie, czy wszyscy członkowie Komisji Konstytucyjnej mają poprawki do art. art. 12–14?</u>
          <u xml:id="u-10.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Proponuję, aby w tej chwili przypomnieć dyskusję, która toczyła się dwa tygodnie temu. Dotyczyła ona dwóch kwestii (poza merytorycznymi sformułowaniami zapisów powyższych artykułów). Dyskutowaliśmy nad kwestiami samorządu terytorialnego. Podjęliśmy też osobną dyskusję nad innymi formami samorządu, a także możliwymi ograniczeniami w tej mierze czyli nakazami np. obligatoryjnej przynależności do samorządów. Znalazło to odzwierciedlenie w niektórych wnioskach, np. we wnioskach posła M. Mazurkiewicza lub posła L. Moczulskiego.</u>
          <u xml:id="u-10.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Są też propozycje generalnych zapisów i np. we wniosku nr 4 do art. 11 mówi się ogólnie o samorządach, nie rozdzielając ich na samorządy terytorialne oraz na inne formy samorządności. Są to propozycje podkomisji podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego oraz indywidualnych osób. W sumie np. do art. 11 zgłoszono siedem wniosków. Czy wnioskodawcy pragną coś zmienić w swoich wnioskach?</u>
          <u xml:id="u-10.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Zanim przejdziemy do głosowań proszę, aby wszyscy potwierdzili swoją obecność. Czy wszyscy członkowie Komisji wzięli karty do głosowania? Potwierdźmy swoją obecność, naciskając „start”.</u>
          <u xml:id="u-10.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Mam prośbę do sekretarzy Komisji, aby zadzwonili do sekretariatu premiera Pawlaka i poprosili o natychmiastowy przyjazd wicepremierów Cimoszewicza i Łuczaka, którzy obiecali, iż będą obecni na dzisiejszym posiedzeniu Komisji Konstytucyjnej. W tej chwili jest tylko 24 osoby. Jest już godz. 11.20, a padły liczne prośby o sprawne przeprowadzenie głosowań ze względów na posiedzenie podkomisji.</u>
          <u xml:id="u-10.8" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">W tej chwili zapoznajmy się z wnioskami. Proszę analizować druk nr 5.</u>
          <u xml:id="u-10.9" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Do tej pory swoją obecność zgłosiło 24 członków Komisji. Do kworum brakuje 4 osób.</u>
          <u xml:id="u-10.10" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Boleję, że nie możemy zebrać kworum. Myślę, że zaistniało tu jakieś nieporozumienie. Część członków Komisji konstytucyjnej nie przybyła, nie usprawiedliwiając w żaden sposób swojej nieobecności, być może, zaistniały kolizje czysto techniczne.</u>
          <u xml:id="u-10.11" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Proszę o podniesienie rąk przez członków podkomisji, której przewodniczy poseł R. Bugaj.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#PosełRyszardBugaj">Do kworum potrzeba 8 osób.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Podkomisja również nie może się zebrać.</u>
          <u xml:id="u-12.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">W tej chwili ogłaszam przerwę do godz. 12.00. Przepraszam zaproszonych gości, że nie możemy rozpocząć naszych prac w normalnym trybie. Mam prośbę do posłów z poszczególnych klubów parlamentarnych, aby zorientowali się, gdzie są pozostali członkowie Komisji Konstytucyjnej. Apelujędo posłów: J. Jaskierni, K. Kamińskiego, J. Ciemniewskiego, L. Błądek, aby sprawdzili, gdzie są inni posłowie.</u>
          <u xml:id="u-12.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Po przerwie.</u>
          <u xml:id="u-12.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Zanim rozpoczniemy obrady pragnę poinformować, jak wyglądała lista obecności o godz. 11:</u>
          <u xml:id="u-12.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- senator P. Andrzejewski - nieobecność usprawiedliwiona,</u>
          <u xml:id="u-12.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł A. Bentkowski - nieobecny, bez usprawiedliwienia,</u>
          <u xml:id="u-12.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł L. Błądek - obecna,</u>
          <u xml:id="u-12.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł J. Borkowski - nieobecny, bez usprawiedliwienia,</u>
          <u xml:id="u-12.8" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł W. Borowik - nieobecny, bez usprawiedliwienia,</u>
          <u xml:id="u-12.9" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł R. Bugaj - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.10" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł P. Chojnacki - nieobecny, bez usprawiedliwienia,</u>
          <u xml:id="u-12.11" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł J. Ciemniewski - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.12" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł W. Cimoszewicz - spóźniony,</u>
          <u xml:id="u-12.13" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- senator - A. Daraż - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.14" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł H. Dyrda - nieobecny, bez usprawiedliwienia,</u>
          <u xml:id="u-12.15" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł R. Grodzicki - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.16" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- senator A. Grześkowiak - nieobecna, nieusprawiedliwiona,</u>
          <u xml:id="u-12.17" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł J. Gwiżdż - nieobecność usprawiedliwiona,</u>
          <u xml:id="u-12.18" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł P.Ikonowicz - nieobecny. nieusprawiedliwiony,</u>
          <u xml:id="u-12.19" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł T. Iwiński - nieobecny, pobyt w Rwandzie,</u>
          <u xml:id="u-12.20" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- senator P. Jankiewicz - nieobecny, nieusprawiedliwiony,</u>
          <u xml:id="u-12.21" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł J. Jaskiernia - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.22" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł S. Jurgielaniec - nieobecny, nieusprawiedliwiony,</u>
          <u xml:id="u-12.23" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł K. Kamiński - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.24" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- senator K. Kozłowski - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.25" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł H. Kroll - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.26" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł M. Król - nieobecny, nieusprawiedliwiony,</u>
          <u xml:id="u-12.27" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł M. Kurnatowska obecna,</u>
          <u xml:id="u-12.28" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- przewodniczący A. Kwaśniewski - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.29" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł I. Lipowicz - obecna,</u>
          <u xml:id="u-12.30" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł A. Łuczak - nieobecny, nieusprawiedliwiony,</u>
          <u xml:id="u-12.31" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł K. Łybacka - obecna,</u>
          <u xml:id="u-12.32" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- senator J. Madej - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.33" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł W. Majewski - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.34" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł T. Mazowiecki - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.35" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł M. Mazurkiewicz - nieobecny, ale prawdopodobnie reprezentuje Sejm w Trybunale Konstytucyjnym,</u>
          <u xml:id="u-12.36" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł L. Moczulski - nieobecny, nieusprawiedliwiony,</u>
          <u xml:id="u-12.37" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- senator J. Mulak - nieobecny, nieusprawiedliwiony,</u>
          <u xml:id="u-12.38" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- senator J. Orzechowski - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.39" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł L. Pastusiak - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.40" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- wiceprzewodniczący, senator S. Pastuszka - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.41" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł M. Pomirski - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.42" who="#komentarz">(w międzyczasie przybył poseł A. Łuczak)</u>
          <u xml:id="u-12.43" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł S. Rogowski - nieobecny, nieusprawiedliwiony,</u>
          <u xml:id="u-12.44" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł M. Rojszyk - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.45" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł J. Rokita - nieobecny, nieusprawiedliwiony,</u>
          <u xml:id="u-12.46" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- senator H. Rot - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.47" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł W. Serafin - nieobecny, nieusprawiedliwiony,</u>
          <u xml:id="u-12.48" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł Z. Siemiątkowski, spóźniony,</u>
          <u xml:id="u-12.49" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł H. Suchocka - nieobecność usprawiedliwiona,</u>
          <u xml:id="u-12.50" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł S. Szatkowski - nieobecny, nieusprawiedliwiony,</u>
          <u xml:id="u-12.51" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł J. Szczepaniak - nieobecny, nieusprawiedliwiony,</u>
          <u xml:id="u-12.52" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł A. Szczęsny - nieobecny, nieusprawiedliwiony,</u>
          <u xml:id="u-12.53" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł J. Szteliga - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.54" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł J. Szymański - obecny,</u>
          <u xml:id="u-12.55" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł Cz. Ślezak - nieobecny, nieusprawiedliwiony,</u>
          <u xml:id="u-12.56" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł J. Taylor - nieobecny, nieusprawiedliwiony,</u>
          <u xml:id="u-12.57" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł J. Wiatr - nieobecność usprawiedliwiona ze względów na pobyt w szpitalu,</u>
          <u xml:id="u-12.58" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł J. Wojciechowski - nieobecny, nieusprawiedliwiony,</u>
          <u xml:id="u-12.59" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- poseł J. Zdrada - obecny.</u>
          <u xml:id="u-12.60" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Listę obecności odczytałem z określoną intencją. Pragnę, aby komentując informacje o trudnościach w zebraniu kworum, była jasność, kto utrudnia prace Komisji Konstytucyjnej. Pracujemy nad ogromną ilością materiału, który wymaga rozpatrzenia i podjęcia określonych decyzji. Wielokrotnie słyszałem temat tempa prac i kłopotów ze znalezieniem wolnych terminów. W momencie, gdy terminy posiedzenia są określone z dużym wyprzedzeniem, okazuje się, że część posłów uniemożliwia prowadzenie prac Komisji Konstytucyjnej. Nie chciałbym użyć zbyt mocnych słów, ale właśnie takich należałoby użyć. Nasza obecność, jak i obecność gości oraz ekspertów jest ograniczona w swojej efektywności, ze względu na taki, a nie inny stosunek posłów i senatorów do swoich obowiązków (podkreślam, że chodzi tu o obowiązki parlamentarne). Sprawdźmy, czy grono zebranych pozwala na przeprowadzenie głosowań wniosków zawartych w druku nr 5.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#PosełIrenaLipowicz">Myślę, że owe kilka minut, w ciągu których, mam nadzieję, nadejdą posłowie (którzy byli obecni przed przerwą), możemy wykorzystać na przypomnienie istoty kontrowersji dotyczących art. 11. W ten sposób nie będziemy spędzać czasu bezproduktywnie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przypominam, że są przygotowane wnioski do głosowania w sprawie art. art. 11–14 oraz umieszczenia w Konstytucji RP art. art. 16–18.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">Pragnę zabrać głos w sprawie formalnej.</u>
          <u xml:id="u-15.1" who="#PosełKrzysztofKamiński">Głosowania wymagają kworum. Przeprowadzenie dyskusji, czyli dalsza praca tego nie wymaga. Możemy zrezygnować ze zwoływania kworum do głosowań przedpołudniowych i umówić się, że będziemy głosować np. jutro rano (w tej sprawie należy zatelefonować do pozostałych członków Komisji). Dzisiaj dyskutujemy nad kolejnym rozdziałem Konstytucji RP. Jeżeli będziemy czekać z rozpoczęciem prac wyłącznie ze względu na kworum...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przyjmuję wniosek posła K. Kamińskiego. Być może, zaistnieje taka konieczność.</u>
          <u xml:id="u-16.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przyjęliśmy pewien tryb prac, który jest znany wszystkim członkom Komisji Konstytucyjnej. Przyznam szczerze, że w tej chwili nie jestem w stanie zrozumieć postawy niektórych posłów i senatorów.</u>
          <u xml:id="u-16.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Spróbujmy jeszcze raz wyjaśnić kontrowersje dotyczące art. 11.</u>
          <u xml:id="u-16.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Mam prośbę do sekretariatu Komisji, aby odszukał poseł Waniek.</u>
          <u xml:id="u-16.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Głos oddaję poseł Lipowicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#PosełIrenaLipowicz">Nie wszyscy członkowie Komisji Konstytucyjnej byli obecni w końcowej fazie dyskusji nad art. 11, dlatego pragnę przypomnieć, na czym polega różnica pomiędzy wariantami I, II i III zaproponowanymi przez podkomisję podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego do tego artykułu.</u>
          <u xml:id="u-17.1" who="#PosełIrenaLipowicz">W pierwszym przypadku zespół ds. samorządu terytorialnego podkomisji zaproponował pojęcie „gwarantowania udziału samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy publicznej”. Członkowie zespołu zwracali uwagę na to, że określenie: „samorząd terytorialny jest podstawową formą udziału obywateli w sprawowaniu władzy publicznej”, jest tylko opisaniem rzeczywistości. Mamy powiedziane, że samorząd jest podstawową formą, ale nie może to stanowić żadnych podstaw do konkretnego roszczenia; istnieją inne formy udziału obywateli w sprawowaniu władzy publicznej. Samorząd jest formą podstawową. Natomiast gwarancja udziału w sprawowaniu władzy publicznej, to w przekonaniu członków zespołu było coś więcej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">W tej chwili na sali jest już obecnych 28 członków Komisji Konstytucyjnej. Myślę, że możemy przejść do głosowań.</u>
          <u xml:id="u-18.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Czy są pytania do złożonych wniosków?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#PosełJanuszSzymański">Pragnę się upewnić, czy jedno z określeń użyte w wielu wariantach i wielu propozycjach jest właściwą formą odmiany: „zapewnia się możliwość działania innym formom samorządu” czy „... innych form samorządu”?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">O którym wniosku mówił poseł J. Szymański?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">W propozycjach podkomisji do art. 11 każdorazowo używa się wyrazów „innych form samorządu”. Jest pytanie, czy nie lepiej będzie zapisać: „ innym formom samorządu”?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#PosełJanuszSzymański">Myślę, że wyraziłem się bardzo jasno i nie ma potrzeby objaśniać mojej wypowiedzi.</u>
          <u xml:id="u-22.1" who="#PosełJanuszSzymański">Stawiam pytanie, czy z punktu widzenia poprawności języka propozycja podkomisji do art. 11 jest właściwie sformułowana? Chciałbym uzyskać odpowiedź na to pytanie przed rozpoczęciem głosowań.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że senator Madej wystąpi w roli językoznawcy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#SenatorJerzyMadej">Według mnie jest „możliwość działania” kogo? czego? i „możliwość działania” komu? czemu? Przy formach osobowych, poprawne byłoby sformułowanie „możliwość działania innym ludziom”. W omawianym przypadku powinien być dopełniacz czyli „możliwość działania innych form samorządu”, a nie „możliwość działania innym formom samorządu”. Przy formie osobowej byłaby np.: „możliwość działania innym organizacjom”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Kto jeszcze pragnie wystąpić w roli językoznawcy i wyjaśnić, która forma jest poprawna?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-26">
          <u xml:id="u-26.0" who="#KazimierzDziałocha">Myślę, że wyraz „form”, które powtarza się w proponowanych przepisach, jest nieco rażące. Czy nie można powiedzieć po prostu: „innych samorządów”, skoro podstawowy samorząd, zwany terytorialnym, został wymieniony wcześniej?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-27">
          <u xml:id="u-27.0" who="#MichałPietrzak">Mam zasadnicze pytanie dotyczące ust. 2 we wszystkich wariantach podkomisji. W ust. 1 owych wariantów jest mowa, że zasadniczą cechą samorządu terytorialnego jest udział w sprawozdaniu władzy publicznej. Wszystkie pozostałe samorządy są określone w taki sposób, jakby nie miały jakiejś cząstki udziału w sprawowaniu władzy publicznej. Założenie jest następujące: samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej, a pozostałe samorządy - nie uczestniczą. Chyba tak nie jest.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-28">
          <u xml:id="u-28.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">W tej chwili odbywa się doprecyzowanie wniosków. Przypominam, że dwa tygodnie temu odbyliśmy już debatę w tej sprawie. Ponieważ skład Komisji Konstytucyjnej poza ekspertami, gośćmi, przewodniczącym i wiceprzewodniczącym, jest zmienny, możemy niechcący wrócić do dyskusji, którą już odbyliśmy.</u>
          <u xml:id="u-28.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że po wystąpieniach posła W. Majewskiego i senatora H. Rota wątpliwości zostaną już wyjaśnione.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-29">
          <u xml:id="u-29.0" who="#PosełWitMajewski">Proponujęnie prowadzić sporów filologicznych, ponieważ brak jest właściwych ekspertów.</u>
          <u xml:id="u-29.1" who="#PosełWitMajewski">Myślę, że po przegłosowaniu wszystkich artykułów, spojrzą na nie językoznawcy. Jeśli zaproponuję poprawki, które nie zmienią prawnego i politycznego brzmienia Konstytucji RP, to je przyjmiemy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-30">
          <u xml:id="u-30.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Będzie dokładnie tak, jak proponuje poseł W.Majewski.</u>
          <u xml:id="u-30.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Informowałem już członków Komisji, że w momencie, gdy projekt Konstytucji RP zostanie przygotowany, poprosimy znawców języka polskiego i prawników o ujednolicenie treści zapisów. Jest to kolejny etap prac; na razie mówimy o zawartości merytorycznej ustawy zasadniczej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-31">
          <u xml:id="u-31.0" who="#SenatorHenrykRot">Pragnę zabrać głos ad vocem do wypowiedzi prof. M. Pietrzaka. W wersji art. 11 ust. 2, którą zaproponowaliśmy wspólnie z senatorem Pastuszką, dopisaliśmy, iż chodzi o udział innych form samorządu w sprawowaniu władzy publicznej.</u>
          <u xml:id="u-31.1" who="#SenatorHenrykRot">Poseł W.Majewski stwierdził, że prowadzimy spory drugorzędne. To nieprawda. Brak lub dodanie jednego wyrazu może mieć daleko idące konsekwencje prawno-ustrojowe. W art. 11 bez względu na to, którą wersję przyjmiemy, nie chodzi jedynie o przyzwolenie na działalność samorządów. Gdyby nie było dodane, iż chodzi o działalność w zakresie władzy publicznej, to nie potrzeba by było żadnej ustawy. Samorząd klatki schodowej nie musi czekać na ustawę.</u>
          <u xml:id="u-31.2" who="#SenatorHenrykRot">Według mnie, w art. 11 ust. 2 muszą się znaleźć dodatkowe wyrazy „w sprawowaniu władzy publicznej”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-32">
          <u xml:id="u-32.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Po wystąpieniu poseł I. Lipowicz przejdziemy do głosowań.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-33">
          <u xml:id="u-33.0" who="#PosełIrenaLipowicz">Chcę przypomnieć, że odbiegamy od ustaleń przeprowadzonej dyskusji. Szkoda, że na poprzednim posiedzeniu Komisji, nie wszyscy byli obecni, gdyż wtedy wszechstronnie przedyskutowaliśmy tę kwestię tłumacząc, że samorząd terytorialny jest jedyną formą o powszechnej legitymacji demokratycznej, która może mieć gwarancje i roszczenia o udział w sprawowaniu władzy. Nie każdy samorząd taksówkarzy, nie każda wspólnota domowa, nie każdy samorząd skin-headów ma w tym kraju roszczenie o udział w sprawowaniu władzy publicznej.</u>
          <u xml:id="u-33.1" who="#PosełIrenaLipowicz">Uważajmy, abyśmy w słusznym dążeniu do rozszerzania zakresu praw (szczególnie jestem zdziwiona, że nawiązał do tego prof. M. Pietrzak), nie doprowadzili do tego, iż różne rodzaje podmiotów będą miały uprawnienia do omawianej gwarancji. Czym innym jest zapewnienie możliwości, a czym innym jest gwarancja udziału w sprawowaniu władzy publicznej. Rezultat będzie taki, że np. minister zdrowia i opieki społecznej będzie miał roszczenia do udziału w sprawowaniu władzy publicznej, gdyż stanowi on organ administracji państwowej i takie samo roszczenie będzie miał np. samorząd lekarski. W tej chwili reguluje to ustawa. Mogą powstać takie konflikty kompetencyjne, że będziemy musieli rozstrzygać je na nowo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-34">
          <u xml:id="u-34.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Kończymy już dyskusję. Wnioski są sformułowane jasno. Powroty do dyskusji już zakończonych uniemożliwią prace Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego.</u>
          <u xml:id="u-34.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Informuję, że są trzy warianty art. 11 zgłoszone przez podkomisję, które rozdzielają samorząd terytorialny od innych form samorządu. Samorząd terytorialny ma gwarantowany udział w sprawowaniu władzy publicznej. Według owych propozycji, inne samorządy miałyby działać na zasadach określonych w ustawie.</u>
          <u xml:id="u-34.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Najbardziej generalnym zapisem art. 11 (przypominam, że mówimy o Rozdziale I „Zasady ustroju") jest wniosek nr 4 prof. M. Pietrzaka i dra M. Kuleszy, który odnosi się tylko do zasady samorządności: „Rzeczpospolita Polska gwarantuje samorządom udział w sprawowaniu władzy publicznej”. W następnych rozdziałach Konstytucji RP byłyby zawarte kwestie związane zarówno z samorządem terytorialnym, jak i z innymi formami samorządu.</u>
          <u xml:id="u-34.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wszystkie pozostałe propozycje treści art. 11 są jasne. Jeśli członkowie Komisji Konstytucyjnej wczytają się w nie, znajdą odzwierciedlenie własnych poglądów, a być może, nawet wątpliwości.</u>
          <u xml:id="u-34.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Proponuję, abyśmy przesądzili, który wariant podkomisji zapiszemy jako art. 11. Na początek wszakże sugeruję, abyśmy rozstrzygnęli kwestię, która dotyczy wariantów II i III zgłoszonych przez podkomisję i czy w art. 11 ust. 1 ma się znaleźć stwierdzenie: „Samorząd terytorialny jest podstawową formą udziału obywateli w sprawowaniu władzy publicznej” z dodatkiem „na szczeblu lokalnym”? Pierwsze głosowanie powinno dotyczyć uporządkowania wariantów podkomisji.</u>
          <u xml:id="u-34.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o uzupełnienie wariantów II i III art. 11 ust. 1 zaproponowanych przez podkomisję o stwierdzenie „na szczeblu lokalnym”.</u>
          <u xml:id="u-34.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 10 głosów popierających, 16 głosów przeciwnych, przy 3 wstrzymujących się. W związku z powyższym w wariancie II iIII art. 11 ust. 1 podkomisji wykreślamy wyrazy „na szczeblu lokalnym”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-35">
          <u xml:id="u-35.0" who="#SenatorHenrykRot">Poprawka senatora Pastuszki i moja odnosi się do wariantu I, który niebawem będziemy głosować. Wobec tego wnoszę autopoprawkę; proszę senatora Pastuszkę, aby ją zaaprobował. W naszym wniosku jest błąd językowy. Po wyrazie „możliwość” należy skreślić wyraz „działania” i zastąpić go wyrazem „udziału”. Art. 11 ust. 2 w wariancie I otrzymałby brzmienie: „2. Rzeczpospolita Polska, w granicach określonych ustawą, zapewnia innym formom samorządu możliwość udziału w sprawowaniu władzy publicznej”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-36">
          <u xml:id="u-36.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Po to, aby pozostało siedem wniosków do art. 11, zachodzi konieczność uporządkowania propozycji podkomisji oraz wyboru jednego spośród trzech wariantów. Potem przegłosowalibyśmy siedem wniosków, wśród których znalazłby się jednolity wariant art. 11 zgłoszony przez podkomisję.</u>
          <u xml:id="u-36.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Proponuję, aby zastosować zasadę podobną do tej, jaką stosowaliśmy podczas innych głosowań. Sugerujęprzegłosowanie wariantów I, II i III; wariant, który uzyskałby największą liczbę głosów stałby się propozycją podkomisji. Gdyby się okazało, że dwa warianty uzyskały więcej głosów „za” niż „przeciw”, to przegłosowalibyśmy, który z nich będzie uczestniczyć w finalnym głosowaniu nad art. 11.</u>
          <u xml:id="u-36.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">W tej chwili głosujemy pkt 1 - propozycje podkomisji - wariant I, II i III. Wariant II różni się od wariantu III wyrazami: „gwarantuje swobodę” i „zapewnia możliwość”. Merytorycznie treści owych wariantów są różne.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-37">
          <u xml:id="u-37.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">Mam uwagę co do sposobu głosowania.</u>
          <u xml:id="u-37.1" who="#PosełKrzysztofKamiński">Zajmujemy się art. 11. Najpierw musimy przejść do ust. 1. Podkomisja zaproponowała dwa brzmienia art. 11 ust. 1: „1. Rzeczpospolita Polska gwarantuje udział samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy publicznej” oraz „1. Samorząd terytorialny jest podstawową formą udziału obywateli w sprawowaniu władzy publicznej”. Musimy rozstrzygnąć, które z nich wybieramy; nie musimy głosować art. 11 ust. 1 z wariantu III, gdyż jest on identyczny z art. 11 ust. 1 z wariantu II.</u>
          <u xml:id="u-37.2" who="#PosełKrzysztofKamiński">Propozycje posłów dotyczą innego brzmienia art. 11 ust. 1. Należy iść drogą ustępów. Najpierw przesądźmy treść ust. 1, a potem wrócimy do ust. 2. Wtedy przegłosujemy autopoprawkę senatora H. Rota, itd.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-38">
          <u xml:id="u-38.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Jest to niemożliwe z prostego względu. Bardzo długo dyskutowaliśmy nad tym, czy ustępy art. 11 mają być rozdzielane, czy wspólne. Przypominam, że mamy propozycje treści art. 11, która konsumuje zarówno kwestie samorządu terytorialnego, jak i innych form samorządu.</u>
          <u xml:id="u-38.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">We wszystkich wariantach podkomisji jest różna merytorycznie zawartość dotycząca samorządu terytorialnego i innych form samorządu. Sugeruję, abyśmy głosowali warianty po kolei; różnią się one od siebie.</u>
          <u xml:id="u-38.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wniosek senatorów S. Pastuszki i H. Rota należy odczytywać następująco: art. 11 ust. 1 - treść zaproponowana w wariancie I podkomisji; ust. 22 - treść zapisana w pkt. 5 druk nr 5.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-39">
          <u xml:id="u-39.0" who="#PosełWłodzimierzCimoszewicz">Na razie musimy poruszać się w obrębie wariantów przedstawionych przez podkomisję. Wtrzech wariantach są trzy elementy składowe. Trzy warianty wyczerpują wszystkie kombinacje, które są możliwe do uzyskania z ich zestawienia.</u>
          <u xml:id="u-39.1" who="#PosełWłodzimierzCimoszewicz">W moim przekonaniu, najpierw powinniśmy określić preferencje w stosunku do wariantu zgłoszonego przez podkomisję, a dopiero potem nanosić ewentualne poprawki, jeśli taka będzie wola większości.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-40">
          <u xml:id="u-40.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Proponowałem to samo.</u>
          <u xml:id="u-40.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przegłosujmy warianty I,II, III zgłoszone przez podkomisję. Jeżeli okazałoby się, że dwa z nich uzyskały podobną liczbę głosów, przegłosowalibyśmy ten, który wygra w powtórnym głosowaniu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-41">
          <u xml:id="u-41.0" who="#PosełJanuszSzymański">Rysuje się pewna wątpliwość, dlaczego faworyzuje się warianty podkomisji i dodatkowo dokonuje się wyboru jednego z nich. Wydaje mi się, że przewodniczący A. Kwaśniewski powinien zastosować metodę (uznaną przez członków Komisji na poprzednim posiedzeniu) polegającą na przegłosowaniu wszystkich poprawek jako równorzędnych. Uważam, że po kolei powinniśmy głosować warianty I, II i III podkomisji, poprawkę senator A. Grześkowiak itd. Zobaczymy, które z wniosków uzyskają największą liczbę głosów i dokonamy ostatecznych rozstrzygnięć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-42">
          <u xml:id="u-42.0" who="#SenatorKrzysztofKozłowski">Członkowie podkomisji po to wspólnie pracowali, głosowali i dyskutowali, aby uzyskać wspólne stanowisko.</u>
          <u xml:id="u-42.1" who="#SenatorKrzysztofKozłowski">Należy być konsekwentnym.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-43">
          <u xml:id="u-43.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Jeśli chodzi o propozycje wniosków, propozycje podkomisji są na miejscu pierwszym. Wiąże się to z procedurą, związaną także z regulaminem prac Komisji Konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-43.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Jeżeli w wyniku pracy podkomisji powstały trzy warianty art. 11, to my, jako Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego jesteśmy władni rozstrzygnąć, który z nich preferujemy. Poza tym członkowie naszej Komisji również zgłosili wnioski, które w głosowaniu będą potraktowane równoprawnie.</u>
          <u xml:id="u-43.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Nie jest w tej chwili ważna sama procedura, ale przejście do głosowań. Mam nadzieję, że wyłoni się z tego większościowy pogląd Komisji Konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-43.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wcale nie mówię, że to, co proponuje poseł J. Szymański jest nieprawidłowe. Chciałbym jednak uszanować pracę podkomisji i potraktować jej wnioski jako pierwsze w głosowaniach i uzgodnieniach. Czy jest na to zgoda członków Komisji? Widzę, że jest.</u>
          <u xml:id="u-43.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie wariantu I art. 11 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez podkomisję:</u>
          <u xml:id="u-43.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„1. Rzeczpospolita Polska gwarantuje udział samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy publicznej.</u>
          <u xml:id="u-43.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Rzeczpospolita Polska, w granicach określonych ustawą, zapewnia możliwość działania innych form samorządu”.</u>
          <u xml:id="u-43.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 25 głosów popierających, 2 głosy przeciwne, przy 2 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-43.8" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddajępod głosowanie wniosek o przyjęciu wariantu II art. 11 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez podkomisję:</u>
          <u xml:id="u-43.9" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„1. Rzeczpospolita Polska gwarantuje udział samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy publicznej.</u>
          <u xml:id="u-43.10" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Rzeczpospolita Polska, w granicach określonych ustawą, zapewnia możliwość działania innych form samorządu”.</u>
          <u xml:id="u-43.11" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 25 głosów popierających, 2 głosy przeciwne, przy 2 wstrzymujących.</u>
          <u xml:id="u-43.12" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęciu wariantu art. 11 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez podkomisję:</u>
          <u xml:id="u-43.13" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„1. Samorząd terytorialny jest podstawową formą udziału obywateli w sprawowaniu władzy publicznej.</u>
          <u xml:id="u-43.14" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Rzeczpospolita Polska, w granicach określonych ustawą, gwarantuje swobodę działalności innych form samorządu”.</u>
          <u xml:id="u-43.15" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 2 głosy popierające, 26 głosów przeciwnych, przy 1 wstrzymującym się.</u>
          <u xml:id="u-43.16" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddajępod głosowanie wniosek o przyjęcie wariantu III art. 11 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez podkomisję.</u>
          <u xml:id="u-43.17" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„1. Samorząd terytorialny jest podstawową formą udziału obywateli w sprawowaniu władzy publicznej.</u>
          <u xml:id="u-43.18" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Rzeczpospolita Polska, w granicach określonych ustawą, zapewnia możliwość działania innych form samorządu”.</u>
          <u xml:id="u-43.19" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 2 głosy popierające, 28 głosów przeciwnych, przy braku głosów wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-43.20" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że wolą Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego przyjęliśmy wariant I art. 11, jako propozycję podkomisji.</u>
          <u xml:id="u-43.21" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">W tej chwili 7 wniosków do art. 11, nad którymi przeprowadzimy głosowania. Przypominam, że są to:</u>
          <u xml:id="u-43.22" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- propozycja podkomisji w wersji wariantu I,</u>
          <u xml:id="u-43.23" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- propozycja senator A. Grześkowiak,</u>
          <u xml:id="u-43.24" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- propozycja senatora P. Andrzejewskiego,</u>
          <u xml:id="u-43.25" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- propozycja prof. M. Pietrzaka i dra M. Kuleszy,</u>
          <u xml:id="u-43.26" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- propozycja senatorów S. Pastuszki i H. Rota, składająca się z ust. 1 z wariantu I propozycji podkomisji oraz ust. 2 (uwzględniając poprawkę),</u>
          <u xml:id="u-43.27" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- propozycja posła M. Mazurkiewicza, składająca się z wariantu I propozycji podkomisji oraz dodatkowego ust. 3,</u>
          <u xml:id="u-43.28" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- propozycja posła L. Moczulskiego, dotycząca całości art. 11.</u>
          <u xml:id="u-43.29" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wszystko, mam nadzieję, jest jasne.</u>
          <u xml:id="u-43.30" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do głosowań. Najpierw będziemy głosować nad propozycją podkomisji (właściwie nad wariantem I propozycji podkomisji - dwuustępowym art. 11).</u>
          <u xml:id="u-43.31" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">W tej chwili będzie głosować nad 7 propozycjami do art. 11.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-44">
          <u xml:id="u-44.0" who="#PosełLidiaBłądek">W tej chwili będziemy głosować nad wersją podkomisji bez poprawek zgłoszonych m.in. przez senator A. Grześkowiak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-45">
          <u xml:id="u-45.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ależ oczywiście. Tak jak już powiedziałem, przegłosujemy obecnie 7 wniosków do art. 11.</u>
          <u xml:id="u-45.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wniosek pierwszy jest niczym innym, jak propozycją podkomisji w brzmieniu wariantu I, który spośród 3 wariantów uzyskał największą liczbę głosów.</u>
          <u xml:id="u-45.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Mam nadzieję, że wszystko jest jasne.</u>
          <u xml:id="u-45.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Potem będziemy głosować nad wariantem II senator A. Grześkowiak itd. aż wszystkie wnioski zostaną przegłosowane.</u>
          <u xml:id="u-45.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddajępod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 11 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez podkomisję (wcześniejszy wariant I propozycji podkomisji do art. 11):</u>
          <u xml:id="u-45.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„1. Rzeczpospolita Polska gwarantuje udział samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy publicznej.</u>
          <u xml:id="u-45.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Rzeczpospolita Polska, w granicach określonych ustawą, zapewnia możliwość działania innych form samorządu”.</u>
          <u xml:id="u-45.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 27 głosów popierających, 2 głosy przeciwne, przy 2 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-45.8" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęciu art. 11 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez senator A. Grześkowiak: „Rzeczpospolita Polska uznaje i gwarantuje samorządowi terytorialnemu oraz samorządom tworzonym przez obywateli udział w sprawowaniu władzy”.</u>
          <u xml:id="u-45.9" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 1 głos popierający, 26 głosów przeciwnych, przy 4 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-45.10" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do wniosku oznaczonego nr 3.</u>
          <u xml:id="u-45.11" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">PoddajęPod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 11 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez senatora P. Andrzejewskiego:</u>
          <u xml:id="u-45.12" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„1. Samorząd terytorialny jest elementem ustroju państwa. Rzeczpospolita Polska gwarantuje udział samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy.</u>
          <u xml:id="u-45.13" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Rzeczpospolita Polska gwarantuje swobodę działalności innych form samorządności”.</u>
          <u xml:id="u-45.14" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek nie uzyskał głosów popierających; uzyskał natomiast 28 głosów przeciwnych, przy 2 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-45.15" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do kolejnego głosowania.</u>
          <u xml:id="u-45.16" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 11 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez prof. M. Pietrzaka i dra M. Kuleszę: „Rzeczpospolita Polska gwarantuje samorządom udział w sprawowaniu władzy publicznej”.</u>
          <u xml:id="u-45.17" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 3 głosy popierające, 22 głosy przeciwne, przy 6 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-45.18" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do następnego wniosku.</u>
          <u xml:id="u-45.19" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 11 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez senatorów S. Pastuszkę i H. Rota:</u>
          <u xml:id="u-45.20" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„1. Rzeczpospolita Polska gwarantuje udział samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy publicznej.</u>
          <u xml:id="u-45.21" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Rzeczpospolita Polska, w granicach określonych ustawą, zapewnia innym formom samorządu możliwość udziału w sprawowaniu władzy publicznej”.</u>
          <u xml:id="u-45.22" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">W ust. 2 uwzględniono autopoprawkę zgłoszoną przez senatora H. Rota.</u>
          <u xml:id="u-45.23" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 9 głosów popierających, 11 głosów przeciwnych, przy 10 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-45.24" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do kolejnego głosowania.</u>
          <u xml:id="u-45.25" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 11 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez posła M. Mazurkiewicza:</u>
          <u xml:id="u-45.26" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„1. Rzeczpospolita Polska gwarantuje udział samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy publicznej.</u>
          <u xml:id="u-45.27" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Rzeczpospolita Polska, w granicach określonych ustawą, zapewnia możliwość działania innych form samorządu.</u>
          <u xml:id="u-45.28" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">3. Ustawa może ustanowić obowiązkową przynależność osób do samorządów określonych w ust. 2, jeżeli jest to uzasadnione w interesie bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego, dla ochrony zdrowia lub moralności publicznej, albo dla ochrony wolności i prawa innych osób”.</u>
          <u xml:id="u-45.29" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek nie uzyskał głosów popierających, uzyskał natomiast 25 głosów przeciwnych, przy 5 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-45.30" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do wniosku nr 7.</u>
          <u xml:id="u-45.31" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 11 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez posła L. Moczulskiego:</u>
          <u xml:id="u-45.32" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„1. Lokalne i regionalne wspólnoty obywateli tworzą samorządy gminne i wojewódzkie.</u>
          <u xml:id="u-45.33" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Samorządy działają w granicach prawa, ustanowionego przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-45.34" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">3. Ich kompetencje obejmują wszystko, czego ustawa wyraźnie nie zastrzegła dla organów państwowych”.</u>
          <u xml:id="u-45.35" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 1 głos popierający, 27 głosów przeciwnych, przy 2 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-45.36" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Informuję, że w związku z przeprowadzonymi głosowaniami należy uznać, że jedynym wnioskiem, który uzyskał więcej głosów „za” niż „przeciw” jest propozycja podkomisji zapisana jako wariant I do art. 11 (27 głosów za, 2 przeciw, 2 wstrzymujących się).</u>
          <u xml:id="u-45.37" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">A więc art. 11 przyjęty przez Komisję Konstytucyjną Zgromadzenia Narodowego brzmi następująco:</u>
          <u xml:id="u-45.38" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„1. Rzeczpospolita Polska gwarantuje udział samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy publicznej.</u>
          <u xml:id="u-45.39" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Rzeczpospolita Polska, w graniach określonych ustawą, zapewnia możliwość działania innych form samorządu”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-46">
          <u xml:id="u-46.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">Warto zauważyć ciekawy głos prof. M.Pietrzaka, który zadał bardzo wyraźne pytanie, czy ograniczamy się wyłącznie do zadeklarowania zasady swobodnego działania samorządu, co już uczyniliśmy. Nadal jednak nierozstrzygnięta jest sprawa, czy ten samorząd ma jakiś udział w sprawowaniu władzy publicznej. Być może, lukę tę uzupełnimy w następnym rozdziale Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-46.1" who="#PosełKrzysztofKamiński">Wobec przegłosowania propozycji podkomisji do art. 11 niewielką liczbą głosów (przewaga 1 czy 2 głosów), być może, istniał we wniosku senatorów H. Rota i S. Pastuszki inny argument, który uniemożliwił poparcie tego wniosku oprócz tego, że chodzi o sprawowanie władzy publicznej.</u>
          <u xml:id="u-46.2" who="#PosełKrzysztofKamiński">W tej chwili „chowamy głowę w piasek”. Jeżeli pójdziemy dalej, zostawiamy sobie lukę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-47">
          <u xml:id="u-47.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wcale tak nie jest. Przypominam argumenty, które zostały już tu zgłoszone.</u>
          <u xml:id="u-47.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Prosiłbym uczestniczyć w dyskusjach, które toczymy. Jednym z argumentów, który był już przedstawiony jest to, że mówimy właśnie o „Zasadach ustroju”, w rozdziale Konstytucji RP, w którym zapisujemy pewne normy generalne.</u>
          <u xml:id="u-47.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">W Konstytucji RP znajdzie się jednak rozdział „Samorząd”. Była już nawet zgłaszana propozycja, by nie nazywał się on „Samorząd terytorialny”, tylko „Samorządy” albo „Samorządność”. W tym właśnie rozdziale znajdą się stwierdzenia dotyczące np. obligatoryjności przynależności do niektórych samorządów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-48">
          <u xml:id="u-48.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">Mówimy w tej chwili o „Zasadach ustroju”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-49">
          <u xml:id="u-49.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wcale nie małą, procentowo wręcz ogromną liczbą głosów zostało przyjęte rozwiązanie zapisane w propozycji podkomisji. Proponuję więc do dyskusji już nie wracać.</u>
          <u xml:id="u-49.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przypominam, że omawiamy w tej chwili tekst jednolity Konstytucji RP. Jeżeli któryś z wnioskodawców uważa, że jego wniosek powinien być zgłoszony jako wniosek mniejszości, to jest to oczywiście dopuszczalne. Proszę tak uczynić. Wszystkie artykuły Konstytucji RP będą jeszcze raz przegłosowane przez Zgromadzenie Narodowe. Na posiedzeniu Komisji Konstytucyjnej posuwajmy się naprzód.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-50">
          <u xml:id="u-50.0" who="#SenatorHenrykRot">Nie dlatego chcę zabrać głos, że jest to subiektywnie usprawiedliwione, iż bronię własnego poglądu. Tylko czy nie popełniamy tu błędu w sztuce, jeśli tak można powiedzieć.</u>
          <u xml:id="u-50.1" who="#SenatorHenrykRot">Czy naprawdę będzie tak, że w ogóle nie będzie możliwa działalność jakiegokolwiek samorządu? Dałem przykład samorządu w klatce schodowej wieżowca 10- czy 12-piętrowego. Działalność samorządu musi jednak regulować ustawa („granicach określonych ustawą”). Nie powołamy samorządu klatkowego czy blokowego dopóki nie pozwoli na to ustawa.</u>
          <u xml:id="u-50.2" who="#SenatorHenrykRot">Chodzi o to, że nie będziemy czekać na ustawę, żeby zatrudnić sprzątaczkę i nałożyć na nią jakieś powinności, w granicach umowy cywilnoprawnej, w zakresie sprzątania, zamiatania itd.</u>
          <u xml:id="u-50.3" who="#SenatorHenrykRot">Czy trzeba czekać na ustawę? Chodzi nam przecież tylko o to, czy dajemy przyzwolenie na działalność konkretnych form samorządów w zakresie sprawowania władzy publicznej, a nie w ogóle jakimkolwiek formom samorządów. Dlatego też zgłosiliśmy razem z senatorem S. Pastuszką propozycję do art. 11.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-51">
          <u xml:id="u-51.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Po pierwsze, jest możliwość zgłoszenia wniosku mniejszości. Po drugie, mam prośbę do ekspertów, gdyż zostało zadane pytanie niezwykle istotne. Czy przyjmując zdecydowaną większością głosów takie, a nie inne brzmienie art. 11 (wariant I podkomisji) nie popełniliśmy błędu sztuki?</u>
          <u xml:id="u-51.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Proszęo odpowiedź prof. P. Winczorka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-52">
          <u xml:id="u-52.0" who="#PiotrWinczorek">Moim zdaniem, nie popełniliśmy takiego błędu.</u>
          <u xml:id="u-52.1" who="#PiotrWinczorek">Jeżeli przyjąć rozumienie samorządu zgodne z doktryną ustrojową, od dawien dawna w Polsce funkcjonującą, to samorząd jest instytucją uczestniczącą w sprawowaniu władzy publicznej. To wynika z samej definicji pojęcia „Samorząd”.</u>
          <u xml:id="u-52.2" who="#PiotrWinczorek">Przyjęty ust. 1 art. 11 przesądza na poziomie konstytucyjnym uczestnictwo samorządu terytorialnego w sprawowaniu władzy publicznej. Natomiast ust. 2 określa prawo innych samorządów do uczestnictwa w sprawowaniu tej władzy (ponieważ są to samorządy, a nie organizacje dobrowolne czy stowarzyszenia), w granicach określonych ustawą. W tym wypadku senator Rot ma rację. To co będzie przekazane samorządom ustawą, będzie musiało być przekazane w granicach realizacji władztwa publicznego, a nie działalności całkowicie swobodnej, dobrowolnej, bez żadnych zobowiązań i bez żadnych uprawnień władczych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-53">
          <u xml:id="u-53.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że eksperci przekonują nas, iż nie popełniliśmy błędu.</u>
          <u xml:id="u-53.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Droga do wniosku mniejszości jest otwarta. W tej chwili proponuję, abyśmy przeszli do kolejnych głosowań związanych z art. 12. Przypominam, że art. 12 dotyczy ochrony własności. Mamy 6 wniosków odnoszących się do jego treści. Z tym, że zwracam uwagę członków Komisji na wniosek IV prof. S. Gebethnera. Gdybyśmy przyjęli ten wniosek, to w gruncie rzeczy wyczerpywałby on merytoryczną zawartość zarówno art. 12, jak i art. 13. Łączy on bowiem kwestie ochrony własności ze swobodą działalności gospodarczej. Zwracam uwagę na to, że wybór wariantu prof. S. Gebethnera czyni bezprzedmiotowym głosowanie nad brzmieniem art. 13.</u>
          <u xml:id="u-53.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że wszyscy wnioskodawcy potwierdzają swoje wnioski i nie proponują do nich żadnych autopoprawek.</u>
          <u xml:id="u-53.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przejdźmy więc do głosowania najpierw nad propozycjami podkomisji do ust. 1 art. 12. Będzie to głosowanie alternatywne.</u>
          <u xml:id="u-53.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o dokonanie wyboru pomiędzy propozycjami podkomisji do ust. 1 art. 12, pierwszą w brzmieniu: „Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia” - wciśnięcie przycisku „za”, a drugą: „Rzeczpospolita Polska zapewnia nienaruszalność własności i prawo dziedziczenia” - wciśnięcie przycisku „przeciw”, wraz z możliwością wstrzymania się (co może oznaczać niezgodę na żaden z zapisów).</u>
          <u xml:id="u-53.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu, większością 23 głosów popierających, przy 3 głosach przeciwnych i 4 wstrzymujących się, przyjęła następujące brzmienie propozycji podkomisji do ust. 1 art. 12: „Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia”.</u>
          <u xml:id="u-53.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Obecnie przechodzimy do głosowania nad 6 wnioskami do treści art. 12.</u>
          <u xml:id="u-53.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 12 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez podkomisję:</u>
          <u xml:id="u-53.8" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„1. Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia.</u>
          <u xml:id="u-53.9" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem”.</u>
          <u xml:id="u-53.10" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 24 głosy popierające, 3 głosy przeciwne, przy 3 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-53.11" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 12 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez posła K. Kamińskiego:</u>
          <u xml:id="u-53.12" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„1. Rzeczpospolita Polska chroni własności prawo dziedziczenia.</u>
          <u xml:id="u-53.13" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie na cele publiczne i za odszkodowaniem”.</u>
          <u xml:id="u-53.14" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 2 głosy popierające, 26 głosów przeciwnych, przy 2 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-53.15" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 12 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez senatora P.Andrzejewskiego:</u>
          <u xml:id="u-53.16" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„1. Praca jest podstawą rozwoju państwa. Rzeczpospolita Polska chroni prawo do pracy, własności i dziedziczenia. Gospodarka państwa jest gospodarką rynkową, którą określają: wolność gospodarcza, solidarność i dialog partnerów społecznych, partycypacja pracowników w zarządzaniu zakładem pracy i samodzielność ekonomiczna rodzin”.</u>
          <u xml:id="u-53.17" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 3 głosy popierające, 25 głosów przeciwnych, przy 1 wstrzymującym się.</u>
          <u xml:id="u-53.18" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 12 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez prof. S. Gebethnera: „Rzeczpospolita Polska chroni własność oraz zapewnia swobodę działalności gospodarczej”.</u>
          <u xml:id="u-53.19" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 9 głosów popierających, 14 głosów przeciwnych, przy 7 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-53.20" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Kolejnym wnioskiem, nad którym będziemy głosować, jest wniosek posła J. Zdrady. Różni się on od propozycji podkomisji: po pierwsze tym, że wyraża zapis 1-ustępowy, po drugie, że nie ma w nim mowy o prawie dziedziczenia.</u>
          <u xml:id="u-53.21" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 12 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez posła J. Zdradę: „Rzeczpospolita Polska chroni własność. Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem”.</u>
          <u xml:id="u-53.22" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 8 głosów popierających, 13 głosów przeciwnych, przy 9 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-53.23" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do głosowania nad obszernym wnioskiem posła L. Moczulskiego dotyczącym zapisu czterech artykułów, tworzących merytoryczną całość (art. art. 12-15), odpowiadającą materii, nad którą w tej chwili głosujemy.</u>
          <u xml:id="u-53.24" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. art. 12–15 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez posła L. Moczulskiego:</u>
          <u xml:id="u-53.25" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">"Art. 12. 1. Dziedzictwo narodowe: ziemia, środowisko przyrodnicze, krajobraz, zabytki przeszłości, tradycja, kultura, wspólny majątek są pod szczególną ochroną Rzeczypospolitej.</u>
          <u xml:id="u-53.26" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Tworzenie nowych wartości kulturowych, artystycznych i intelektualnych otrzymuje pomoc i wsparcie ze strony państwa.</u>
          <u xml:id="u-53.27" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Art. 13. 1. Praca jest podstawą rozwoju i potęgi Rzeczypospolitej.</u>
          <u xml:id="u-53.28" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Państwo gwarantuje wolność pracy, roztacza nad nią opiekę i sprawuje nadzór nad warunkami pracy.</u>
          <u xml:id="u-53.29" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Art. 14. 1. Własność jest podstawą ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej.</u>
          <u xml:id="u-53.30" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Rzeczpospolita gwarantuje jej zachowanie.</u>
          <u xml:id="u-53.31" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">3. Własność nakłada na właściciela obowiązki, a jej używanie powinno służyć również dobru ogółu.</u>
          <u xml:id="u-53.32" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">4. Nikt nie może być swojej własności pozbawiony, chyba że wynika to z postanowień prawa.</u>
          <u xml:id="u-53.33" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">5. Wywłaszczenia na niezbędne cele publiczne lub obronne mogą następować jedynie na mocy ustawy i za stosownym wynagrodzeniem, konfiskaty mogą orzekać jedynie sądy.</u>
          <u xml:id="u-53.34" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">6. Tylko ustawa może stanowić, jakie dobra i w jakim zakresie, ze względu na pożytek ogółu mogą stanowię własność państwową lub komunalną.</u>
          <u xml:id="u-53.35" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">7. Państwo zapewnia swobodę prowadzenia działalności gospodarczej w granicach określonych przez ustawy.</u>
          <u xml:id="u-53.36" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Art. 15. 1. Rolnictwo, zapewniające wyżywienie społeczeństwa i jego trwanie biologiczne, pełni szczególną rolę w funkcjonowaniu Rzeczypospolitej.</u>
          <u xml:id="u-53.37" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Ziemia nie może być przedmiotem nieograniczonego obrotu.</u>
          <u xml:id="u-53.38" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">3. Powinna ona przede wszystkim znajdować się w rękach prywatnych.</u>
          <u xml:id="u-53.39" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">4. Ustrój rolny opiera się na gospodarstwach indywidualnych i rodzinnych, zdolnych do samodzielnej gospodarki”.</u>
          <u xml:id="u-53.40" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 2 głosy popierające, 27 głosów przeciwnych, przy braku wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-53.41" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">W związku z wynikami głosowań, mogę poinformować, iż Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego wybrała wniosek I (propozycję podkomisji) ze względu na to, że był to jedyny wniosek mający większą liczbę głosów „za” aniżeli „przeciw”. A więc art. 12 przyjęty przez Komisję Konstytucyjną brzmi następująco:</u>
          <u xml:id="u-53.42" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„1. Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia.</u>
          <u xml:id="u-53.43" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem”.</u>
          <u xml:id="u-53.44" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">W związku z tym, że wniosek prof. S. Gebethnera do art. 12 nie uzyskał większości, przechodzimy do art. 13, który mówi o swobodzie gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-53.45" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Do art. 13 zostały zgłoszone trzy wnioski: podkomisji, posła J. Zdrady i senatora S. Pastuszki. Na początku musimy jednak przesądzić brzmienie propozycji podkomisji.</u>
          <u xml:id="u-53.46" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wniosek podkomisji posiada dwa warianty. Wariant I statuuje 3-ustępowy zapis art. 13, który brzmiałby następująco:</u>
          <u xml:id="u-53.47" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„1. Rzeczpospolita Polska zapewnia swobodę działalności gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-53.48" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Wszystkie podmioty gospodarcze korzystają z tych samych uprawnień i posiadają te same obowiązki.3. Ograniczenie swobody działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w ustawie i ze względu na ważny interes publiczny”.</u>
          <u xml:id="u-53.49" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">W wariancie II art. 13 miałby dwa ustępy: ust. 1 i 3 z wariantu I - bez ust. 2.</u>
          <u xml:id="u-53.50" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Proponujęprzeprowadzić głosowanie alternatywne nad dwoma wariantami propozycji podkomisji. Naciśnięcie przycisku „za” będzie oznaczać przyjęcie art. 13 w 3-ustępowym kształcie; naciśnięcie przycisku „przeciw” będzie oznaczać przyjęcie art. 13 w 2-ustępowym kształcie (bez ust. 2 z wariantu I) i naciśnięcie przycisku „wstrzymanie się” będzie oznaczało wstrzymanie się bądź inne zdanie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-54">
          <u xml:id="u-54.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">A jeżeli ktoś chciałby zagłosować tylko za ust. 1 art. 13?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-55">
          <u xml:id="u-55.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Myślę, że może wtedy głosować za wnioskiem posła J. Zdrady.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-56">
          <u xml:id="u-56.0" who="#SenatorJanOrzechowski">A jeśli ktoś chciałby głosować przeciwko zapisowi art. 13 we wszystkich jego wariantach?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-57">
          <u xml:id="u-57.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Może wstrzymać się od głosu.</u>
          <u xml:id="u-57.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Mamy mandat, żeby głosować nad propozycją podkomisji, składającą się z dwóch wariantów. Zadecydujemy o wyborze któregoś z nich. Czy wszystko jest jasne?</u>
          <u xml:id="u-57.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddajępod głosowanie wniosek o dokonanie wyboru między dwoma wariantami propozycji podkomisji do art. 13, wariantem I - naciśnięcie przycisku „za”, a wariantem II - naciśnięcie przycisku „przeciw”, wraz z możliwością wstrzymania się.</u>
          <u xml:id="u-57.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu, większością 19 głosów popierających, przy 3 głosach przeciwnych i 4 wstrzymujących się, przyjęła następujące brzmienie propozycji podkomisji do art. 13:</u>
          <u xml:id="u-57.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„1. Rzeczpospolita Polska zapewnia swobodę działalności gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-57.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Wszystkie podmioty gospodarcze korzystają z tych samych uprawnień i posiadają te same obowiązki.</u>
          <u xml:id="u-57.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">3. Ograniczenie swobody działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w ustawie i ze względu na ważny interes publiczny”.</u>
          <u xml:id="u-57.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Widzę, że senator S. Pastuszka chce uściślić swój wniosek do art. 13.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-58">
          <u xml:id="u-58.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Chcę zgłosić autopoprawkę do swej propozycji odnośnie art. 13. Ust. 1 brzmiałby tak samo: „Rzeczpospolita Polska zapewnia swobodę działalności gospodarczej”.</u>
          <u xml:id="u-58.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Ust. 2 otrzymałby brzmienie następujące: „Rzeczpospolita Polska zapewnia szczególną ochronę i pomoc gospodarstwom rodzinnym, stanowiącym podstawę ustroju rolnego państwa”.</u>
          <u xml:id="u-58.2" who="#SenatorStefanPastuszka">Treść ust. 3 byłaby taka: „Definicję gospodarstwa rodzinnego oraz rodzaj opieki i charakter pomocy dla tych gospodarstw określa ustawa”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-59">
          <u xml:id="u-59.0" who="#PosełLidiaBłądek">Mam prośbę do senatora S. Pastuszki, aby wycofał swoją autopoprawkę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-60">
          <u xml:id="u-60.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ztego wnioskuję, że wnioskodawca wycofuje swoją autopoprawkę. Czy tak?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-61">
          <u xml:id="u-61.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Tak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-62">
          <u xml:id="u-62.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Czyli wniosek senatora S. Pastuszki do art. 13 pozostaje w wersji niezmienionej.</u>
          <u xml:id="u-62.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do głosowania trzech wniosków do art. 13: wniosku podkomisji, wniosku posła J. Zdrady i wniosku senatora S.Pastuszki.</u>
          <u xml:id="u-62.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wszelkie autopoprawki uważam za zgłoszone.</u>
          <u xml:id="u-62.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 13 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez podkomisję:</u>
          <u xml:id="u-62.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„1. Rzeczpospolita Polska zapewnia swobodę działalności gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-62.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Wszystkie podmioty gospodarcze korzystają z tych samych uprawnień i posiadają te same obowiązki.</u>
          <u xml:id="u-62.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">3. Ograniczenie swobody działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w ustawie i ze względu na ważny interes publiczny”.</u>
          <u xml:id="u-62.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 17 głosów popierających, 11 głosów przeciwnych, przy 2 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-62.8" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 13 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez posła J. Zdradę: „Rzeczpospolita Polska zapewnia swobodę i wolność działalności gospodarczej”.</u>
          <u xml:id="u-62.9" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 8 głosów popierających, 15 głosów przeciwnych, przy 6 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-62.10" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">PoddajęPod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 13 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez senatora S. Pastuszkę:</u>
          <u xml:id="u-62.11" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„1. Rzeczpospolita Polska zapewnia swobodę działalności gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-62.12" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne.</u>
          <u xml:id="u-62.13" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">3. Ograniczenie swobody działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w ustawie i ze względu na ważny interes publiczny”.</u>
          <u xml:id="u-62.14" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwiedzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 13 głosów popierających, 12 głosów przeciwnych, przy 3 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-62.15" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wzwiązku z tym, że dwa wnioski do art. 13 uzyskały więcej głosów „za” aniżeli „przeciw”, proponuję, abyśmy przeprowadzili głosowanie alternatywne. Chodzi o wnioski podkomisji i senatora S. Pastuszki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-63">
          <u xml:id="u-63.0" who="#PosełJanuszSzymański">Wskutek takiego a nie innego rozstrzygnięcia, chcę zapytać ekspertów, jaki jest sens normatywny brzmienia ust. 2 art. 13 w wersji zaproponowanej przez podkomisję: „Wszystkie podmioty gospodarcze korzystają z tych samych uprawnień i posiadają te same obowiązki”?</u>
          <u xml:id="u-63.1" who="#PosełJanuszSzymański">Jeżeli zgadzamy się, że Konstytucja RP nie może być zbiorem werbalnych uniesień, czy przesłań natomiast powinna mieć charakter jurydyczny, to w związku z tym ust. 2 art. 13 w propozycji podkomisji jest absolutnie zbędny i jest on tylko hasłem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-64">
          <u xml:id="u-64.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Po pierwsze, odbyła się dyskusja i po drugie przeprowadziliśmy głosowania...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-65">
          <u xml:id="u-65.0" who="#PosełJanuszSzymański">Już wcześniej zabrałem głos, że sposób przeprowadzenia głosowania mógł powodować pewne niejasności.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-66">
          <u xml:id="u-66.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Chcę zabrać głos w sprawie formalnej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-67">
          <u xml:id="u-67.0" who="#PosełJanuszSzymański">Złożę zatem wniosek mniejszości.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-68">
          <u xml:id="u-68.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">To się nazywa po francusku „espri descalien”. Głosowaliśmy nad wyborem któregoś z wariantów podkomisji. Przeszliśmy do głosowań kolejnych wniosków, a poseł J. Szymański wyraża teraz swoje wątpliwości. Z tego wynika, że chce on doprowadzić do reasumpcji nie jednego głosowania, ale pięciu, które odbyły się w międzyczasie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-69">
          <u xml:id="u-69.0" who="#PosełRyszardBugaj">Chcę powiedzieć, że protestowałem, kiedy poseł A. Kwaśniewski udzielał głosu posłowi K. Kamińskiemu. Wtedy wydawało mi się, że nie było czasu na dyskusję. Ale skoro dyskusja stała się faktem, to umówmy się, że do końca dzisiejszego posiedzenia wszystko jest jeszcze możliwe.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-70">
          <u xml:id="u-70.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Co jest możliwe?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-71">
          <u xml:id="u-71.0" who="#PosełRyszardBugaj">Uzyskanie takiego wyjaśnienia ekspertów, o jakie prosi poseł J. Szymański, jak oni interpretują konsekwencję przyjęcia zapisu: „Wszystkie podmioty gospodarcze korzystają z tych samych uprawnień i posiadają te same obowiązki”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-72">
          <u xml:id="u-72.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wyjaśnimy to w punkcie: sprawy różne.</u>
          <u xml:id="u-72.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Czy któryś z ekspertów pragnie zabrać głos?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-73">
          <u xml:id="u-73.0" who="#KazimierzDziałocha">Doskonale wiem, że wynik głosowania jest święty i nie może być kwestionowany, w szczególności przez ekspertów.</u>
          <u xml:id="u-73.1" who="#KazimierzDziałocha">Ust. 2 art. 13 w propozycji podkomisji budzi jednak niepokój i zastrzeżenia nas tutaj wszystkich siedzących, pomijając to, że mówi o jakichś podmiotach gospodarczych (nigdy nie wiadomo, co to oznacza). „Podmiot gospodarczy” jest określeniem doktrynalnym.</u>
          <u xml:id="u-73.2" who="#KazimierzDziałocha">Przepis ten jest sprzeczny, moim zdaniem, z pojęciem „zasady równości w prawie”. Sformułowanie: „korzystając z tych samych uprawnień, posiadam i te same obowiązki”, jest sprzeczne z zasadą równego traktowania kategorii istotnych.</u>
          <u xml:id="u-73.3" who="#KazimierzDziałocha">W ust. 2 art. 13 w propozycji podkomisji zauważam pewnego rodzaju urwaniołowkę (przepraszam za wyrażenie). Bez względu na okoliczności wszystkie podmioty mają być traktowane równo. Jest to sprzeczne z rozumieniem zasady równości.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-74">
          <u xml:id="u-74.0" who="#PosełLidiaBłądek">Mam jedno pytanie do eksperta K. Działochy.</u>
          <u xml:id="u-74.1" who="#PosełLidiaBłądek">Z tego co nam mówi prof. K. Działocha wynika, że skoro wszystkie podmioty korzystają z tych samych uprawnień, to jeżeli mamy dwa podmioty gospodarcze: osobę fizyczną i osobę prawną, prowadzące działalność gospodarczą, to czy oznacza to, że nie będzie np. rozróżnienia w podatku dochodowym na osoby fizyczne i osoby prawne i nie będzie dwóch ustaw: o podatku dochodowym od osób fizycznych i o podatku dochodowym od osób prawnych, dwóch systemów ubezpieczeń, itd., tylko wszystko zostanie podciągnięte pod jeden system?</u>
          <u xml:id="u-74.2" who="#PosełLidiaBłądek">Proszę zwrócić uwagę, jaki chaos prawny mógłby pociągnąć zapis konstytucyjny, przyjęty w propozycji podkomisji.</u>
          <u xml:id="u-74.3" who="#PosełLidiaBłądek">Podałem tylko przykład z prawa podatkowego, ale odnosi się to również i do innych dziedzin prawa. Mam, po prostu, wątpliwości.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-75">
          <u xml:id="u-75.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">To zamieszanie jest wynikiem wprowadzenia nas w błąd przez posła A. Kwaśniewskiego. Członkowie Komisji Konstytucyjnej głosowali w sposób świadomy nad trzema wariantami art. 13. Tylko zabrakło odpowiedzi na moje pierwsze pytanie, w jaki sposób mają głosować parlamentarzyści, którzy uważają, że art. 13 w wersji podkomisji nie powinien mieć ust. 2. Nie głosowano wariantu, żeby ten ustęp, po prostu, skreślić.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-76">
          <u xml:id="u-76.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Jakże nie głosowano?</u>
          <u xml:id="u-76.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przypominam, że w głosowaniu nad skreśleniem ust. 2 z art. 13 w wersji podkomisji 19 osób było za nieskreśleniem, 3 osoby były za skreślenie, 4 wstrzymały się od głosu. Wynik ten został przecież zanotowany.</u>
          <u xml:id="u-76.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Mam jeszcze pytanie do prof. P. Winczorka. A właściwie, proszę go o wyrażenie opinii. Jeżeli popełniono błąd sztuki konstytucyjnej, to można oczywiście zaproponować reasumpcję głosowania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-77">
          <u xml:id="u-77.0" who="#PosełRyszardBugaj">Głosowałem za utrzymaniem ust. 2 art. 13 w propozycji podkomisji w takim oto przeświadczeniu, że te problemy, o których mówił prof. K. Działocha, są rozwiązywalne przez ust. 3, tzn. że przy pomocy ustawy można wprowadzić pewną dywersyfikację. Wydawało mi się, że tak rozumiejąc, z jednej strony mocno akcentuję zasadę równości, z drugiej nie zamykam drogi, w pewnych nadzwyczajnych sytuacjach, dla zróżnicowania podmiotów. Jeżeli był to błąd, wnoszę o reasumpcję głosowania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-78">
          <u xml:id="u-78.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Proszę zabierać głos w celu dokonania wyjaśnień. Padł już wniosek o reasumpcję głosowania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-79">
          <u xml:id="u-79.0" who="#PosełIrenaLipowicz">Ponieważ powstało małe zamieszanie (mamy sytuację wypowiadania się w czasie głosowania, pojawiły się istotne wątpliwości ekspertów, podniesione dopiero w momencie, kiedy przegłosowaliśmy już pewien wariant art. 13), czy byłoby możliwe inne wyjście?</u>
          <u xml:id="u-79.1" who="#PosełIrenaLipowicz">Głosując nad ust. 2 w wariancie I propozycji podkomisji do art. 13, członkowie Komisji Konstytucyjnej opowiedzieli się za zasadą równości sektorów. Rozumiem, że taka była intencja głosujących.</u>
          <u xml:id="u-79.2" who="#PosełIrenaLipowicz">Teraz powstaje zamieszanie co do redakcji art. 13. Intencja podkomisji była jasna i taka też była intencja głosujących.</u>
          <u xml:id="u-79.3" who="#PosełIrenaLipowicz">Proponuję, o ile będzie to możliwe pod względem formalnym, wnioskowi podkomisji nadać taki kształt, aby art. 13 składał się z ust. 1 i obecnego ust. 3, a zasadę równości sektorów uznać za przegłosowaną.</u>
          <u xml:id="u-79.4" who="#PosełIrenaLipowicz">Wniosek podkomisji do art. 13 złożony z ust. 1 i 2 (obecny ust. 3), proponuję głosować w zestawieniu z wnioskiem senatora S. Pastuszki. Zasadę równości sektorów proponuję wyodrębnić do osobnego artykułu i poddać ją jeszcze obróbce redakcyjnej według wskazań ekspertów. Nie możemy tego zrobić w tej chwili, gdyż okazuje się, że prace nad treścią ust. 2 nie są jeszcze zakończone.</u>
          <u xml:id="u-79.5" who="#PosełIrenaLipowicz">Zgłaszam to jako wniosek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-80">
          <u xml:id="u-80.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Za chwilę go rozpatrzymy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-81">
          <u xml:id="u-81.0" who="#PiotrWinczorek">Pragnę potwierdzić wypowiedź poseł I. Lipowicz. Rzeczywiście, intencją podkomisji było zachowanie równości sektorów, a nie równości podmiotów. Ust. 2 art. 13 z propozycji podkomisji jest niezręcznym sformułowaniem, które już nie pamiętam, w jaki sposób zostało zaaprobowane.</u>
          <u xml:id="u-81.1" who="#PiotrWinczorek">W moim przekonaniu, byłoby dobrze pójść w kierunku, który proponuje poseł I. Lipowicz, tzn. przyjąć art. 13 jako 2-ustępowy, a kwestię równości sektorów pozostawić na razie na boku. Nie wiem, czy wymaga ona rozstrzygnięcia akurat wśród zasad konstytucyjnych. Wydaje mi się, że byłoby rozsądnie wyłączyć z wariantu I ust. 2.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-82">
          <u xml:id="u-82.0" who="#PosełWitMajewski">Wyjaśnienia ekspertów mnie nie zadowalają. Dla mnie pojęcie „sektor” jest bardziej niejasne prawnie od pojęcia „podmiot”. Podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą mogą być i osoby fizyczne i prawne. Jest to oczywiste. Nie chodzi tutaj o żadną równość faktyczną, a tylko o równość prawną, tzn. że podlegają one jednakowym systemom podatkowym; nie może być żadnych szczególnych ustaw, które by odrębnie traktowały sektor państwowy itd.</u>
          <u xml:id="u-82.1" who="#PosełWitMajewski">W moim odczuciu, treść dyskutowanej normy jest oczywista, gdyż oznacza, że wszystkie podmioty prowadzące działalność gospodarczą działają według jednakowych reguł prawnych. Ostatnio nawet ustawa tzw. „popiwkowa” wprowadza równe zasady dla wszystkich przedsiębiorstw. Nie widzę powodów, aby funkcjonował podwójny zapis konstytucyjny.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-83">
          <u xml:id="u-83.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Myślę, że możemy przyjąć wariant wniosku poseł I. Lipowicz. Wiemy, że stanowi istotę art. 13 ust. 2. Przyjmujemy też zgłoszone w tej chwili uwagi do co nieprecyzyjności jego sformułowania. Wzwiązku z tym, robimy przy tym ustępie znak zapytania po to, aby dokładniej go sformułować i przedstawić Komisji do rozstrzygnięcia później.</u>
          <u xml:id="u-83.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Sugeruję, abyśmy w tej chwili wybrali między dwoma wariantami art. 13: wariantem podkomisji (na razie złożonym z ust. 1 i 3; ust. 2 pozostawiamy ze znakiem zapytania) a wariantem senatora S. Pastuszki. Wtedy będziemy wiedzieli, w jakim kierunku zmierzamy, ponieważ jeden z tych wariantów uzyska większość.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-84">
          <u xml:id="u-84.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">Wniosek senatora S. Pastuszki do art. 13 uzyskał 13 głosów popierających.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-85">
          <u xml:id="u-85.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Zgadzam się.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-86">
          <u xml:id="u-86.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">To ile głosów popierających uzyskała propozycja podkomisji?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-87">
          <u xml:id="u-87.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Uzyskała 17 głosów popierających.</u>
          <u xml:id="u-87.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Teraz powinniśmy dokonać wyboru pomiędzy propozycją podkomisji a propozycją senatora S. Pastuszki. Można to nazwać „dogrywką”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-88">
          <u xml:id="u-88.0" who="#PosełHenrykKroll">Wydaje mi się, że w chwili, kiedy zostawiamy otwartą sprawę propozycji podkomisji nie możemy kończyć głosowania alternatywnego nad treścią art. 13.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-89">
          <u xml:id="u-89.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Czego nie możemy zrobić?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-90">
          <u xml:id="u-90.0" who="#PosełHenrykKroll">Nie możemy kończyć głosowania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-91">
          <u xml:id="u-91.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Byćmoże, jeśli art. 13 byłby przyjęty według wniosku senatora S. Pastuszki, to nie byłoby sensu dalej nad nim procedować. Musimy to ustalić, inaczej niepotrzebnie będziemy tracić czas.</u>
          <u xml:id="u-91.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Jestem zdania, że art. 13 w wersji podkomisji możemy zapisać tak, aby nie budził on kontrowersji.</u>
          <u xml:id="u-91.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Zdaje się, że jest już jakaś propozycja w tej sprawie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-92">
          <u xml:id="u-92.0" who="#KazimierzDziałocha">Pozwolę sobie odczytać to, co w obszernym elaboracie eksperci Komisji napisali na temat ust., 2 art. 13 w brzmieniu zaproponowanym przez podkomisję: „... ust. 2 zakłada absolutne równouprawnienie wszystkich podmiotów gospodarczych. Czy to realne i celowe? Czy idzie tylko o równouprawnienie, bez względu na formę własności...?”</u>
          <u xml:id="u-92.1" who="#KazimierzDziałocha">Gdyby do ust. 2, który został przyjęty w następującym brzmieniu: „Wszystkie podmioty gospodarcze korzystają z tych samych uprawnień i posiadają te same obowiązki” dodać: „... bez względu na formę własności”, to istota rzeczy byłaby tu należycie oddana.</u>
          <u xml:id="u-92.2" who="#KazimierzDziałocha">Wiem, że zdanie to będzie trochę niezręczne, ale sens jego byłby właściwy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-93">
          <u xml:id="u-93.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Zdań niezręcznych nie powinniśmy jednak głosować.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-94">
          <u xml:id="u-94.0" who="#PoełJerzyCiemniewski">Prof. Działocha proponuje powrót do socjalistycznej koncepcji form własności. Dla mnie, jest to nie do przyjęcia.</u>
          <u xml:id="u-94.1" who="#PoełJerzyCiemniewski">Jest to pojmowanie własności jako kategorii, która ma formy i typy. Znowu wracamy do systemu, z którym myśleliśmy, że się rozstajemy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-95">
          <u xml:id="u-95.0" who="#PosełIrenaLipowicz">Z pokorą chcę ponownie przedłożyć Komisji swoją propozycję, żebyśmy ust. 2 art. 13 w wersji podkomisji wyłączyli do lepszej redakcji, ponieważ jest to zdanie rzeczywiście niezręczne.</u>
          <u xml:id="u-95.1" who="#PosełIrenaLipowicz">Pogrążeni w pracy głosowaliśmy nad głęboką treścią tego ustępu, za równością sektorów. Przy czym nie chodzi tu o użycie wyrazu „sektory”.</u>
          <u xml:id="u-95.2" who="#PosełIrenaLipowicz">Proszę popatrzeć na to spokojnie. To nie jest prawda, że wszystkie podmioty gospodarcze korzystają z tych samych uprawnień i posiadają te same obowiązki. Po prostu, tak nie jest.</u>
          <u xml:id="u-95.3" who="#PosełIrenaLipowicz">Ponieważ głębiej nad tym pracowaliśmy, wiemy, o co nam w istocie chodziło. Ust. 2 art. 13 propozycji podkomisji powinniśmy staranniej nadać treść.</u>
          <u xml:id="u-95.4" who="#PosełIrenaLipowicz">Możemy zapytać członków Komisji Konstytucyjnej, czy uznają zasadę równości sektorów za przegłosowaną. Proponuję teraz przegłosować art. 13 w wersji podkomisji, złożony z ust. 1 i 2 (ust. 2 jest obecnie ust. 3). Jeżeli w przyszłości komisja redakcyjna włączy ponownie, mam nadzieję, już dobrze zredagowaną zasadę równości sektorów do art. 13, to nie będzie się to sprzeciwiać woli podkomisji podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-96">
          <u xml:id="u-96.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Jeżeli nie będzie sprzeciwu wobec wniosku poseł I. Lipowicz, to moglibyśmy jej propozycję przyjąć. Przyczyni się to do uporządkowania naszej pracy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-97">
          <u xml:id="u-97.0" who="#PosełRyszardBugaj">Skoro ust. 2 art. 13 ma zostać jeszcze raz przeredagowany, to może niech na chwilę „powróci” do podkomisji razem z kontrowersyjnym art. 15.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-98">
          <u xml:id="u-98.0" who="#PosełJanuszSzymański">Chcęzłożyć formalny wniosek o dokonanie reasumpcji głosowania nad wnioskiem o dokonanie wyboru między wariantem I propozycji podkomisji do art. 13 a wariantem II.</u>
          <u xml:id="u-98.1" who="#PosełJanuszSzymański">Mówię o reasumpcji w obrębie propozycji podkomisji, a nie w obrębie wniosku senatora S. Pastuszki.</u>
          <u xml:id="u-98.2" who="#PosełJanuszSzymański">W moim przeświadczeniu, art 13 ust. 2 (jakby go nie zapisać, czy dotyczyłby równości sektorowej, czy nie) jest zbędny, dlatego że z zasady demokratycznego państwa prawnego wynika zasada równości. Jest to bezsporne.</u>
          <u xml:id="u-98.3" who="#PosełJanuszSzymański">Wnoszę o dokonanie reasumpcji głosowania i ponowne rozstrzygnięcie kwestii struktury przepisu art. 13 w brzmieniu przedłożonym przez podkomisję. Uważam, że żadne prace redakcyjne nie przyniosą zadowalającego rezultatu, jeśli chodzi o ust. 2 tego artykułu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-99">
          <u xml:id="u-99.0" who="#PoełAleksanderKwaśniewski">Wniosek o reasumpcję głosowania zaraz przegłosujemy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-100">
          <u xml:id="u-100.0" who="#WiktorOsiatyński">Myślę, że wydzielenie pewnych kwestii w osobnym artykule, tak jak to zaproponowała poseł I. Lipowicz ma sens, dlatego że art. 13 dotyczy swobody działalności gospodarczej i ewentualnych jej ograniczeń. Inny artykuł może dotyczyć roli państwa w gospodarce albo traktowania podmiotów gospodarczych przez państwo (o to tu chodzi). Nie upierałbym się zbytnio przy sformułowaniu art. 13 ust. 2, dlatego że równość sektorów wynika z Konstytucji RP w sposób zupełnie naturalny. Równość podmiotów gospodarczych wynika z wszystkich innych przepisów, jeżeli w konstytucji nie ma wyróżnienia sektorów. Konstytucja z 1952 r. przynajmniej w trzech artykułach dawała przewagę sektorowi własności państwowej, gospodarstwom rolnym, itd. W obecnej Konstytucji RP czegoś takiego nie będzie.</u>
          <u xml:id="u-100.1" who="#WiktorOsiatyński">Jestem gotów poprowadzić każdą kwestię konstytucyjną w imię równości sektorów, gdy nie ma zróżnicowania konstytucyjnego podmiotów, a równość jest zapisana inaczej.</u>
          <u xml:id="u-100.2" who="#WiktorOsiatyński">Uważam, że należałoby jeszcze przemyśleć i zastanowić się nad sformułowaniem w zasadach naczelnych artykułu, który dotyczyłby nie tylko równości sektorów, ale i stosunku państwa do gospodarki, gdyż nie jest to to samo, co swoboda działalności gospodarczej. Swoboda działalności gospodarczej oznacza tylko tyle, że jest taka swoboda i państwo właściwie nie ma prawa w nią ingerować.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-101">
          <u xml:id="u-101.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wszystko rozumiem i za chwilę oddam głos kolejnym mówcom. Przypominam jedynie, że propozycje podkomisji tak samo brzmiały dwa tygodnie temu. Wtedy, być może, członkowie Komisji Konstytucyjnej albo nieuważnie je czytali, albo zabrakło wytrzymałości do ich przedyskutowania.</u>
          <u xml:id="u-101.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Rozumiem nieporozumienie, które, moim zdaniem, słusznie zdefiniowała poseł I. Lipowicz; jednocześnie uczyniono to w sposób budzący wątpliwości. Wymaga to lepszego zredagowania.</u>
          <u xml:id="u-101.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">W tej chwili nie prowadźmy dyskusji, gdyż miała już ona miejsce dwa tygodnie temu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-102">
          <u xml:id="u-102.0" who="#SenatorKrzysztofKozłowski">Pragnę dodać, że jeżeli kwestionujemy sens art. 13 ust. 2 zaproponowanego przez podkomisję i odsyłamy go do doprecyzowania, to analogicznie art. 13 ust. 2 zaproponowany przez senatora S. Pastuszkę również powinniśmy odesłać do doprecyzowania. Jeżeli uważamy, że propozycja podkomisji budzi wątpliwości, to bądźmy konsekwentni; w obu wnioskach są rzeczy wymagające dopowiedzenia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-103">
          <u xml:id="u-103.0" who="#SenatorJanOrzechowski">Po pierwsze, jestem przeciwny reasumpcji głosowania; myślę, że głosowaliśmy świadomie i każdy wiedział, za czym głosuje.</u>
          <u xml:id="u-103.1" who="#SenatorJanOrzechowski">Redakcja art. 13, w brzmieniu zaproponowanym przez podkomisję, chyba jest dostatecznie jasna, podobnie jak redakcja zgłoszona przez senatora S. Pastuszkę.</u>
          <u xml:id="u-103.2" who="#SenatorJanOrzechowski">Zgłaszam wniosek o przegłosowanie, którą propozycję przyjmujemy czy propozycję podkomisji w zaproponowanym brzmieniu, czy propozycję senatora S. Pastuszki. Wynik głosowania rozstrzygnie sprawę. Art. 13 w brzmieniu zaproponowanym przez senatora S. Pastuszkę ma zwartą treść i jest jasno sprecyzowany.</u>
          <u xml:id="u-103.3" who="#SenatorJanOrzechowski">Wnoszę, abyśmy głosowanie przeprowadzili do końca, a nie przerywali je w połowie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-104">
          <u xml:id="u-104.0" who="#PosełRyszardBugaj">Myślę, że wniosek o reasumpcję głosowania można rozstrzygnąć; wnoszę jednak, aby po ewentualnym pozytywnym rozstrzygnięciu tego wniosku nie przystępować natychmiast do następnych głosowań, ale wypełnić dyspozycję wniosku poseł I. Lipowicz, tzn. przygotować odpowiedni zapis i potem go przegłosować. Tylko wtedy to będzie miało sens.</u>
          <u xml:id="u-104.1" who="#PosełRyszardBugaj">Pragnę zwrócić jeszcze jedną uwagę do wypowiedzi prof. W. Osiatyńskiego i posła J. Szymańskiego. Nie wykluczam, że z zasady państwa prawa można wyprowadzić zasadę równości. Chodzi jednak o to, aby wyrazić ją jasno, tzn. aby dopuszczając zróżnicowanie ze względu na wielkość podmiotów, specyfikę branżową, zasięg terytorialny, itd. nie dopuszczać zróżnicowania, uprzywilejowania lub dyskryminacji ze względu na przynależność własnościową. Dzisiaj jest sytuacja taka, że te same podmioty, tej samej wielkości, w tych samych branżach, na tym samym terytorium mają głęboko zróżnicowane warunki. Chciałbym, aby to nie było możliwe.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-105">
          <u xml:id="u-105.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Korzystając z uprawnień przewodniczącego Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, proponuję następujące rozstrzygnięcie (jeżeli wnioskodawcy i ci, którzy proponują reasumpcję wyraziliby zgodę, byłoby to najbardziej praktyczne rozwiązanie), abyśmy poprosili podkomisję, która i tak zamierza się zebrać, żeby spróbowała sformułować art. 13 ust. 2 w sposób precyzyjnie oddający jej intencje. Gdyby okazało się, że próby zredagowania tego przepisu nie dają efektu, wtedy rozstrzygnęlibyśmy wniosek o reasumpcję po to, aby wrócić do sprawy i ewentualnie usunąć art. 13 ust. 2 z wniosku podkomisji. Jeżeli chodzi o wniosek senatora S. Pastuszki, to pozostaje on bez zmian.</u>
          <u xml:id="u-105.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Jutro rano przegłosowalibyśmy ewentualnie artykuły...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-106">
          <u xml:id="u-106.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">MOże teraz dokonamy wyboru pomiędzy wnioskami podkomisji i senatora S. Pastuszki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-107">
          <u xml:id="u-107.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Nie róbmy teraz „dogrywki”. Problem polega na tym, że co do intencji art. 13 ust. 2 zaproponowanego przez podkomisję jest zgoda, natomiast jest spór, co do zapisu. Trzeba ten zapis precyzyjnie sformułować, aby nie budzi wątpliwości. Być może, uda się znaleźć taką jego redakcję, która będzie wszystkim odpowiadała.</u>
          <u xml:id="u-107.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Głosowanie w tej sprawie możemy przeprowadzić jutro rano. Nie widzę tu żadnego problemu. Czy wnioskodawcy zgadzają się na takie rozwiązanie? Jeśli mielibyśmy głosować w tej chwili, to trzeba by zacząć od reasumpcji poprzedniego głosowania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-108">
          <u xml:id="u-108.0" who="#SenatorJanMadej">Z wypowiedzi ekspertów i przebiegu dyskusji wynikało, że nawet gdyby art. 13 ust. 2 w wersji podkomisji został przeredagowany, to i tak powinien się on znaleźć w innym miejscu (w innym artykule, a może nawet w innym rozdziale Konstytucji RP).</u>
          <u xml:id="u-108.1" who="#SenatorJanMadej">Ewentualna reasumpcja głosowania powinna dotyczyć przyjęcia propozycji podkomisji w wersji 2-ustępowej, tzn. obecnego art. 13 ust. 1 i 3. Dopiero potem możemy przeprowadzić głosowanie w sprawie wyboru pomiędzy propozycjami podkomisji i senatora S. Pastuszki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-109">
          <u xml:id="u-109.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o reasumpcję głosowania nad wnioskiem o dokonanie wyboru pomiędzy dwoma wariantami propozycji podkomisji do art. 13.</u>
          <u xml:id="u-109.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja Konstytucyjna w głosowaniu, większością 17 głosów popierających, przy 10 głosach przeciwnych i 4 wstrzymujących się, dokonała reasumpcji głosowania nad wnioskiem o dokonanie wyboru pomiędzy dwoma wariantami propozycji podkomisji do art. 13.</u>
          <u xml:id="u-109.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do powtórnego głosowania nad wnioskiem podkomisji do art. 13. Przyciśnięcie przycisku „za” będzie oznaczać utrzymanie 3-ustępowego art. 13, czyli również inkryminowanego ust. 2.</u>
          <u xml:id="u-109.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Widzę, że poseł R. Bugaj ma inną propozycję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-110">
          <u xml:id="u-110.0" who="#PosełRyszardBugaj">Potrafięzaproponowaćautopoprawkę, ale zaproponowanie w tej chwili tak ważnego przepisu może być ryzykowne.</u>
          <u xml:id="u-110.1" who="#PosełRyszardBugaj">Proponuję następujący zapis: „Uprawnienia i obowiązki podmiotów gospodarczych są równe bez względu na przynależność do różnych sektorów własnościowych”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-111">
          <u xml:id="u-111.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">W tej chwili reasumujemy głosowanie, które dotyczyło wyboru pomiędzy wariantem 3-ustępowym a 2-ustępowym. Tylko takie głosowanie możemy reasumować. Żadnych autopoprawek nie wprowadzamy.</u>
          <u xml:id="u-111.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o dokonanie wyboru pomiędzy wariantem 3-ustępowym - naciśnięcie przycisku „za”, a wariantem 2-ustępowym - naciśnięcie przycisku „przeciw” - propozycji podkomisji do art. 13, wraz z możliwością wstrzymania się.</u>
          <u xml:id="u-111.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja Konstytucyjna w głosowaniu, większością 24 głosów popierających, przy 4 głosach przeciwnych i 2 wstrzymujących się, opowiedziała się za 2-ustępowym brzmieniem art. 13 w wersji zaproponowanej przez podkomisję.</u>
          <u xml:id="u-111.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Oznacza to, że art. 13 w wersji podkomisji składa się z:</u>
          <u xml:id="u-111.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- ust. 1: „Rzeczpospolita Polska zapewnia swobodę działalności gospodarczej” oraz:</u>
          <u xml:id="u-111.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- ust. 2 (poprzednio ust. 3): „Ograniczenie swobody działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w ustawie i ze względu na ważny interes publiczny”.</u>
          <u xml:id="u-111.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy teraz do głosowania o dokonanie wyboru pomiędzy przyjętą przed chwilą propozycją podkomisji, a propozycją senatora S. Pastuszki. Czy wszyscy członkowie Komisji się na to zgadzają?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-112">
          <u xml:id="u-112.0" who="#PosełJanuszSzymański">Wydaje mi się, że propozycja senatora S. Pastuszki do art. 13 może budzić wątpliwości zarówno pod kątem redakcyjnym, jak i ze względu na treść normatywną proponowanego przepisu.</u>
          <u xml:id="u-112.1" who="#PosełJanuszSzymański">Sugeruję sformułowanie tej propozycji na piśmie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-113">
          <u xml:id="u-113.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Jest ona sformułowana na piśmie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-114">
          <u xml:id="u-114.0" who="#PosełJanuszSzymański">W takim razie, czy senator S. Pastuszka podtrzymuje zmodyfikowaną wersję swojego wniosku do art. 13?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-115">
          <u xml:id="u-115.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Senator S. Pastuszka wycofał autopoprawkę do swego wniosku, który pozostaje niezmodyfikowany.</u>
          <u xml:id="u-115.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Mamy do wyboru dwa warianty art. 13:</u>
          <u xml:id="u-115.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- propozycję podkomisji - 2-ustępowy art. 13 i:</u>
          <u xml:id="u-115.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">- propozycję senatora S. Pastuszki - 3-ustępowy art. 13.</u>
          <u xml:id="u-115.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Proponujęprzeprowadzić głosowanie alternatywne.</u>
          <u xml:id="u-115.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddajępod głosowanie wniosek o dokonanie wyboru pomiędzy propozycją podkomisji - naciśnięcie przycisku „za”, a propozycją senatora S. Pastuszki - naciśnięcie przycisku „Przeciw”, wraz z możliwością wstrzymania się.</u>
          <u xml:id="u-115.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu, większością 17 głosów popierających, przy 12 głosach przeciwnych i 1 wstrzymującym się, przyjęła brzmienie przedłożone przez podkomisję.</u>
          <u xml:id="u-115.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Tak więc w projekcie jednolitym Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, przygotowanym przez Komisję Konstytucyjną, art. 13 będzie brzmiał następująco:</u>
          <u xml:id="u-115.8" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„1. Rzeczpospolita Polska zapewnia swobodę działalności gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-115.9" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Ograniczenie swobody działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w ustawie i ze względu na ważny interes publiczny”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-116">
          <u xml:id="u-116.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Oświadczam, że składam wniosek mniejszości.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-117">
          <u xml:id="u-117.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do głosowań nad propozycjami do art. 14. Pozostał nam jeden artykuł.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-118">
          <u xml:id="u-118.0" who="#PosełTadeuszMazowiecki">Chcę zabrać głos w sprawie formalnej. Przed półgodziną powinna zostać ogłoszona przerwa.</u>
          <u xml:id="u-118.1" who="#PosełTadeuszMazowiecki">Chcę zapytać posła R. Bugaja, czy posiedzenie podkomisji jest nadal aktualne? Moje w nim uczestnictwo jest niemożliwe.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-119">
          <u xml:id="u-119.0" who="#PosełRyszardBugaj">Zostało wyraźnie napisane, że posiedzenie podkomisji odbędzie się w przerwie obiadowej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-120">
          <u xml:id="u-120.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Pozostały nam 4 głosowania. Przeprowadźmy je.</u>
          <u xml:id="u-120.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Jako przewodniczący Komisji chciałbym rozpoczynać obrady w terminach wyznaczonych. Współczujętym wszystkim, którzy byli tutaj o godz. 11, prosiłbym jednak, aby skierować swoje uwagi do członków Komisji, którzy albo się spóźnili, albo w ogóle nie przybyli, bo to oni utrudniają nam pracę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-121">
          <u xml:id="u-121.0" who="#PosełTadeuszMazowiecki">Czy odbędzie się dzisiejsze posiedzenie podkomisji?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-122">
          <u xml:id="u-122.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Na pewno się odbędzie zaraz po ogłoszeniu przerwy obiadowej. Być może, podkomisja ustali inny termin.</u>
          <u xml:id="u-122.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do głosowania trzech wniosków odnoszących się do treści art 14, obejmującego zagadnienie pracy.</u>
          <u xml:id="u-122.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 14 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez podkomisję: „Praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Państwo sprawuje nadzór nad warunkami jej wykonywania”.</u>
          <u xml:id="u-122.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 24 głosy popierające, 5 głosów przeciwnych, przy 2 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-122.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 14 w następującym brzmieniu zaproponowanych przez senatora J. Orzechowskiego: „Praca stanowi podstawę rozwoju gospodarczego kraju. Państwo sprawuje nadzór nad warunkami jej wykonywania”.</u>
          <u xml:id="u-122.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 7 głosów popierających, 17 głosów przeciwnych, przy 7 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-122.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 14 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez posła K. Kamińskiego: „Praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Sposób i zakres nadzoru nad warunkami jej funkcjonowania określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-122.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskała 3 głosy popierające, 26 głosów przeciwnych, przy 1 wstrzymującym się.</u>
          <u xml:id="u-122.8" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Art. 14 przyjął brzmienie zaproponowane przez podkomisję: „Praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Państwo sprawuje nadzór nad warunkami jej wykonywania”.</u>
          <u xml:id="u-122.9" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ostatnie głosowanie dotyczyć będzie zupełnie innej kwestii. Art. art. 16, 17 i 18 są bezdyskusyjne, jeśli chodzi o ich brzmienie. Odnoszą się one m.in. do symboli narodowych.</u>
          <u xml:id="u-122.10" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Mam pytanie do członków Komisji Konstytucyjnej czy są za tym, aby utrzymać te artykuły w Rozdziale I: „Zasady ustroju”, czy też przenieść je na koniec Konstytucji RP do zasad szczegółowych?</u>
          <u xml:id="u-122.11" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Eksperci Komisji nie widzą tu właściwie żadnej merytorycznej różnicy. Elegancja pozwala na jedno i drugie rozwiązanie. Może, mają tu znaczenie jakieś kwestie bardziej emocjonalne bądź psychologiczne.</u>
          <u xml:id="u-122.12" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Podaję pod głosowanie wniosek o utrzymanie art. art. 16–18 w Rozdziale I Konstytucji RP „Zasady ustroju”.</u>
          <u xml:id="u-122.13" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 20 głosów popierających, 6 głosów przeciwnych, przy 4 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-122.14" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Oznacza to, że art. art. 16–18 utrzymujemy w Rozdziale I Konstytucji RP „Zasady ustroju”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-123">
          <u xml:id="u-123.0" who="#PosełLidiaBłądek">Chcę zabrać głos w sprawie harmonogramu prac Komisji Konstytucyjnej. Kiedy będziemy go omawiać i kiedy będziemy nad nim głosować?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-124">
          <u xml:id="u-124.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Czy chodzi o art. 15?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-125">
          <u xml:id="u-125.0" who="#PosełLidiaBłądek">Chodzi o harmonogram.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-126">
          <u xml:id="u-126.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Harmonogram prac Komisji Konstytucyjnej będziemy omawiać dopiero w czwartek. Proszę się z nim zapoznać.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-127">
          <u xml:id="u-127.0" who="#PosełLidiaBłądek">Wnioskuję, aby go omówić dzisiaj, teraz albo przynajmniej po przerwie obiadowej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-128">
          <u xml:id="u-128.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Proszę mi pozwolić dalej prowadzić obrady.</u>
          <u xml:id="u-128.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">W tej chwili zakończyliśmy głosowania. Informuję, że zaraz po ogłoszeniu przerwy zbiera się podkomisja pod przewodnictwem posła R. Bugaja, w celu omówienia brzmienia art. 15. Wszystkich zainteresowanych serdecznie zapraszam do uczestniczenia w posiedzeniu podkomisji.</u>
          <u xml:id="u-128.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">O godz. 15.15 wznawiamy obrady Komisji Konstytucyjnej. Wówczas to będziemy prowadzić dyskusję na temat art. 15.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-129">
          <u xml:id="u-129.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">Czyli dzisiaj art. 15 nie przegłosujemy?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-130">
          <u xml:id="u-130.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Art. 15 będzie głosowany jutro rano.</u>
          <u xml:id="u-130.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Jeżeli chodzi o harmonogram prac Komisji Konstytucyjnej, to proponuję dzisiaj zgłosić do niego uwagi na ręce przewodniczącego, tak abym mógł go jutro rano (w momencie, kiedy będzie quorum) przedstawić.</u>
          <u xml:id="u-130.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Jeżeli członkowie Komisji Konstytucyjnej mają jakieś uwagi dotyczące terminarza, proszę je złożyć na ręce pana Władysława Słomki. Obiecuję, że wszystkie uwagi przyjmę.</u>
          <u xml:id="u-130.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ogłaszam przerwę w obradach Komisji Konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-130.4" who="#komentarz">(Po przerwie).</u>
          <u xml:id="u-130.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Proponuję, abyśmy rozpoczęli poobiednią część obrad Komisji Konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-130.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Chcę poinformować, że podkomisja ze względu na kłopoty z quorum nie mogła się zebrać w przerwie obiadowej. Jest prośba posła R. Bugaja, aby można było przenieść obrady podkomisji na jutro, na godz. 9 (obrady trwałyby 2 godzin). Plenarne posiedzenie Komisji Konstytucyjnej rozpoczęłoby się wtedy o godz. 11.</u>
          <u xml:id="u-130.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Mam gorącą prośbę do osób, które dzisiaj rano były nieobecne, żeby pilnowały terminarzy posiedzeń, bo inaczej w sposób skuteczny zablokują pracę całej Komisji Konstytucyjnej. Nie możemy podejmować decyzji, kiedy nie ma quorum.</u>
          <u xml:id="u-130.8" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Jeżeli jutro o godz. 11 miałyby być przesądzane jakieś sprawy, konieczna wydaje się obecność większości członków Komisji. Głosowalibyśmy wówczas nad art. 15 i nowym wnioskiem, który zgłosił poseł J. Jaskiernia, który byłby dodatkowym wnioskiem uzupełniającym Rozdział I Konstytucji RP „Zasady ustroju”.</u>
          <u xml:id="u-130.9" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Proszę sekretariat Komisji Konstytucyjnej o rozpowszechnienie wniosku posła J. Jaskierni.</u>
          <u xml:id="u-130.10" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Chciałbym, aby najpierw poseł J. Jaskiernia przedstawił motywację swego wniosku. Potem chciałbym zapytać ekspertów, co sądzą o tej propozycji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-131">
          <u xml:id="u-131.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Propozycja dodania nowego artykułu w brzmieniu: „Stowarzyszenia, fundacje użyteczności publicznej, organizacje społeczne oraz ruchy społeczne i reprezentujące interesy oraz opinie obywateli i ich grup, pozostają pod szczególną ochroną państwa”, wiąże się z ideą społeczeństwa obywatelskiego i podmiotowości tego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-131.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Zwracam uwagę, że mamy już rozstrzygnięcie, jeśli chodzi o partie polityczne (art. 5 projektu jednolitego Konstytucji RP), które eksponuje ich rolę. Zostaną też podjęte rozstrzygnięcia dotyczące Kościoła katolickiego i innych kościołów oraz związków wyznaniowych, a także form demokracji bezpośredniej. Stąd pojawiła się kwestia, czy nie należałoby dokonać konstytucjonalizacji tych form aktywności, które wzmacniają, rozszerzają i pogłębiają istotę społeczeństwa obywatelskiego.</u>
          <u xml:id="u-131.2" who="#PosełJerzyJaskiernia">Zgodnie z tym, co powiedział przewodniczący A. Kwaśniewski, chętnie wysłuchałbym opinii ekspertów. Jestem otwarty na ewentualne autopoprawki, gdyby się okazało, że istnieje potrzeba doprecyzowania legislacyjno-konstytucyjnego mojego wniosku.</u>
          <u xml:id="u-131.3" who="#PosełJerzyJaskiernia">Niemniej jednak wydaje się, że idea wyrażona we wniosku odzwierciedla ważny element, który składałby się na kwestię podstaw ustroju w obszarze istotnym dla obywatela, dla umocnienia wizji Polski jako państwa, gdzie istnieje społeczeństwo obywatelskie, którego poszczególne części składowe podlegają konstytucjonalizacji. Wiąże się z tym wiele innowacji w postaci fundacji użyteczności publicznej, które możemy określić jako instytucje rangi nom profit; są one bardzo rozpowszechnione w wielu krajach, a w Polsce nie stworzono jeszcze dla nich właściwych podwalin porównawczych.</u>
          <u xml:id="u-131.4" who="#PosełJerzyJaskiernia">Dlatego też wnosząc swoją propozycję, oczekuję na wypowiedzi ekspertów oraz na głosy członków Komisji Konstytucyjnej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-132">
          <u xml:id="u-132.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Mam jedno pytanie do posła J. Jaskierni. Wktórym miejscu Rozdziału Iwidziałby on swoją propozycję?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-133">
          <u xml:id="u-133.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">W tej sprawie również prosiłbym o opinię ekspertów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-134">
          <u xml:id="u-134.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wniosek posła J. Jaskierni wyraża zasadę społeczeństwa obywatelskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-135">
          <u xml:id="u-135.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">W art. 5 mówi się o gwarantowaniu przez Rzeczpospolitą Polską wolności tworzenia i działania partii politycznych. Nie wiem, czy mój wiosek nie kwalifikowałby się jako art. 5a. Później artykuły Konstytucji RP byłyby inaczej ponumerowane. Umieszczenie mojej propozycji po regulacji wolności tworzenia i działania partii politycznych byłoby pewną logiczną sekwencją. Wcale się przy tym nie upieram, jeśli eksperci mieliby inne zdanie co do usytuowania mojego wniosku. Wydaje się jednak, że umieszczenie mojej propozycji po art. 5 byłoby logiczne. Chodzi o umieszczenie jej w Rozdziale I „Zasady ustroju”.</u>
          <u xml:id="u-135.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Wiem, że w Rozdziale II „Wolności, Prawa oraz Obowiązki Człowieka i Obywatela” pewne kwestie rozwijamy, jednak Rozdział I „Zasady ustroju” ma szczególną kwalifikację i rangę. Stąd chodziło mi o podniesienie rangi problematyki społeczeństwa obywatelskiego vis-a-vis regulacji partii politycznych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-136">
          <u xml:id="u-136.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Najkrócej mówiąc, chodzi o artykuł określający zasadę społeczeństwa obywatelskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-137">
          <u xml:id="u-137.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">Gorąco popieram dodanie tego przepisu do Rozdziału I „Zasady ustroju”. Z tym że do wnioskodawcy - posła J. Jaskierni mam dwa pytania.</u>
          <u xml:id="u-137.1" who="#PosełKrzysztofKamiński">Po pierwsze, w projekcie jednolitym Konstytucji RP jest rozdział, który mówi o wolności stowarzyszeń i zawiera nawet pewne przepisy dotyczące stowarzyszeń. Czy poseł J. Jaskiernia ma w swym wniosku na myśli stowarzyszenia, o których mówi się w dalszej części projektu jednolitego Konstytucji RP? Czy to, o czym myślał wnioskodawca, można zastąpić inną definicją?</u>
          <u xml:id="u-137.2" who="#PosełKrzysztofKamiński">Po drugie, czy wyrażenie „ruchy społeczne” dotyczy także ruchów na tyle liberalnych, że aż państwowo niepożądanych? Mam tu na myśli ruchy podgrup młodzieżowych, ruchy marginesu społecznego czy wszelkiego rodzaju ruchy alternatyw anarchistycznych itd. Są to wszystko ruchy społeczne, ale żeby pozostawały one pod szczególną ochroną państwa, to jestem temu przeciwny.</u>
          <u xml:id="u-137.3" who="#PosełKrzysztofKamiński">Może do zwrotu „ruchy społeczne” należałoby dodać jakiś przymiotnik, np. „respektujące porządek prawny”? Mam nadzieję, że poseł J. Jaskiernia rozumie, o co mi chodzi.</u>
          <u xml:id="u-137.4" who="#PosełKrzysztofKamiński">Proszę mi wytłumaczyć dwie podniesione przeze mnie kwestie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-138">
          <u xml:id="u-138.0" who="#AndrzejRzepliński">Również uważam, że przepis zaproponowany przez posła J. Jaskiernię będzie bardzo potrzebny i dobrze będzie służył społeczeństwu i państwu.</u>
          <u xml:id="u-138.1" who="#AndrzejRzepliński">Mam jednak pewne pytania techniczne. Uważam, że na końcu wniosku posła J. Jaskierni lepiej byłoby napisać: „... pod szczególną ochroną prawa”, czy też „... pod szczególną ochroną władz publicznych”. Wzapisie zaproponowanym przez posła J. Jaskiernię zapewne nie tylko chodzi o państwo, ale i o samorząd terytorialny oraz, być może, o inne podmioty.</u>
          <u xml:id="u-138.2" who="#AndrzejRzepliński">Można się dziwić, że wcześniej na to nie wpadliśmy, żeby do Konstytucji RP wprowadzić tego typu postanowienie, jakie zaproponował poseł J. Jaskiernia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-139">
          <u xml:id="u-139.0" who="#WiktorOsiatyński">Jestem zwolennikiem zasady ochrony społeczeństwa obywatelskiego przed jakimkolwiek zagrożeniem ze strony państwa, władz publicznych albo przyszłego prawa. Uważam, że powinien to być jeden z ważniejszych elementów zasad naczelnych Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-139.1" who="#WiktorOsiatyński">Wydaje mi się, że pytanie postawione przez posła K. Kamińskiego jest bardzo ważne. Wprzepisie zaproponowanym przez posła J. Jaskiernię może oczywiście znaleźć się zdanie, że wymienione organizacje i ruchy muszą działać w ramach porządku konstytucyjnego i prawnego.</u>
          <u xml:id="u-139.2" who="#WiktorOsiatyński">Uważam, że sformułowania „ochrona prawa” bądź „ochrona władz publicznych” są lepsze od „szczególnej ochrony państwa”.</u>
          <u xml:id="u-139.3" who="#WiktorOsiatyński">Bardzo istotną rzeczą jest konstytucyjne zakotwiczenie bądź wyjaśnienie problemu działalności instytucji typu stowarzyszeń użyteczności publicznej i fundacji użyteczności publicznej. O ile wiem, nie ma w tej chwili w Polsce formuły prawnej „stowarzyszenie (fundacja) użyteczności publicznej”. Konstytucja RP zawierająca proponowany przez posła J. Jaskiernię przepis, stwarzałaby pewną formułę prawną (regulację prawną) na przyszłość.</u>
          <u xml:id="u-139.4" who="#WiktorOsiatyński">Zabiorę trochę czasu na wyjaśnienie tej sprawy. Jak wszyscy wiedzą, w Polsce jest bardzo dużo problemów związanych z działaniem fundacji. Niektóre fundacje bywają miejscem „prania brudnych pieniędzy” lub zajmują się działalnością gospodarczą w sposób budzący wątpliwości. Cały ten zamęt powstał z tego, że przy wprowadzaniu ustawy o fundacjach i potem, przy powstawaniu fundacji polskie prawo nie znało czegoś takiego, jak instytucja niedochodowa użyteczności publicznej. W związku z tym, jeśli np. Komitet Helsiński zakładał w Polsce organizację, która zajmowała się tak godną sprawą jak upowszechnianie praw człowieka i praw obywatelskich, to z punktu widzenia istniejącego prawa nie mógł on założyć niczego innego jak fundacji. Jednocześnie istniały fundacje prowadzące działalność gospodarczą, nastawione na zysk.</u>
          <u xml:id="u-139.5" who="#WiktorOsiatyński">Wkrajach zachodnich, nie tylko w Stanach Zjednoczonych, ale także w Niemczech, we Francji i w krajach Beneluxu są stosowane różne rozwiązania. Jednak najczęstszym rozwiązaniem jest fundacja, która w gruncie rzeczy rozdziela pieniądze. Istnieją tam także instytucje prowadzące działalność gospodarczą (fundacje jej nie prowadzą). Występują też instytucje non profit, nie prowadzące działalności gospodarczej, nie nastawione na zysk, zajmujące się działaniami użyteczności publicznej.</u>
          <u xml:id="u-139.6" who="#WiktorOsiatyński">Idealną rzeczą byłoby, gdyby tego rodzaju myślenie, przez zakotwiczenie w przepisie proponowanym przez posła J. Jaskiernię z jednej strony fundacji, a z drugiej - instytucji użyteczności publicznej nie nastawionych na zysk, zostało przeprowadzone. Dawałoby to na przyszłość kierunek ustawodawczy i uporządkowałoby całą tę sferę działalności, która jest niesamowicie potrzebna a o tym, że może ona być zagrożona, świadczą ostatnie decyzje z jednej strony Ministerstwa Finansów, z drugiej -Ministerstwa Sprawiedliwości, dotyczące ich ingerencji w działalności społeczeństwa obywatelskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-140">
          <u xml:id="u-140.0" who="#PosełJerzyCiemniewski">Chcędowiedzieć się, czy rozpoczęliśmy generalną debatę na temat nowych pomysłów odnoszących się do części ogólnej Konstytucji RP.Jeżeli tak, to również mam pewne propozycje, które jutro rano pozwolę sobie złożyć w formie bardziej dopracowanej. Chciałbym, aby były one przedmiotem debaty.</u>
          <u xml:id="u-140.1" who="#PosełJerzyCiemniewski">Nie wiedziałem, że taka zostanie przyjęta formuła.</u>
          <u xml:id="u-140.2" who="#PosełJerzyCiemniewski">Kolejna kwestia dotyczy sformułowania zaprezentowanego przez posła J. Jaskiernię. Jestem ostatnim, który by nie doceniał znaczenia różnego rodzaju instytucji funkcjonujących w ramach tego, co się nazywa społeczeństwem obywatelskim.</u>
          <u xml:id="u-140.3" who="#PosełJerzyCiemniewski">Wydaje mi się jednak, że powinniśmy się trzymać pewnych pojęć, które mają w naszym systemie określoną treść prawną. Jeżeli mówimy o stowarzyszeniach, organizacjach społecznych, ruchach społecznych przy fundacjach użyteczności publicznej, to chciałbym, aby te pojęcia, jeśli są używane, były używane jako pojęcia prawne.</u>
          <u xml:id="u-140.4" who="#PosełJerzyCiemniewski">Z wymienionych przeze mnie pojęć nasze prawo zna tylko jedno - „stowarzyszenie” i drugie w połowie - „fundacja”. Natomiast inne pojęcia są bliżej nieokreślone.</u>
          <u xml:id="u-140.5" who="#PosełJerzyCiemniewski">Jeżeli w ogóle mielibyśmy przystąpić do debaty na temat celowo.ci wprowadzenia do Konstytucji RP przepisu zaproponowanego przez posła J. Jaskiernię (czy przepisu o podobnym sensie), to powinniśmy jednak zacząć od pewnego sprecyzowania, o czym w gruncie rzeczy chcemy mówić.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-141">
          <u xml:id="u-141.0" who="#PawełSarnecki">Również jestem dosyć sceptyczny, jeśli chodzi o umieszczenie wśród zasad naczelnych Konstytucji RP zasady społeczeństwa obywatelskiego i to wyrażonej w takim kształcie.</u>
          <u xml:id="u-141.1" who="#PawełSarnecki">Po pierwsze, chcę zwrócić uwagę, że nie całkiem jest tak, jak mówił prof. A. Rzepliński, że problematyka społeczeństwa obywatelskiego umknęła z pola widzenia Komisji Konstytucyjnej, która w swoim czasie świadomie wyeliminowała wariant II art. 10 z projektu jednolitego Konstytucji RP, który znacznie szerzej ujmował niż przyjęty art. 5 rolę podmiotów uczestniczących w życiu politycznym. Mówił on mianowicie nie tylko o partiach politycznych, ale także o rozmaitych organizacjach społecznych.</u>
          <u xml:id="u-141.2" who="#PawełSarnecki">Po drugie, wymienione w zaproponowanym przez posła J. Jaskiernię przepisie podmioty są jednak mniej ważne niż związki zawodowe, o których mówi się w art. 42 projektu jednolitego Konstytucji RP, a które we wniosku posła J. Jaskierni zostały pominięte.</u>
          <u xml:id="u-141.3" who="#PawełSarnecki">Po trzecie, moje duże zastrzeżenia budzi ostatnie sformułowanie proponowanego zapisu: „... pozostają pod szczególną ochroną państwa”. Czyżby inne organizacje nie wymienione w proponowanym przepisie pozostawały pod jakąś „nieszczególną” ochroną państwa? Określenie „szczególna ochrona państwa” przypomina trochę osławione określenie „ścisłe przestrzeganie prawa”. Prawa można przestrzegać albo nie przestrzegać. Kwalifikator „ścisłe” nim nam tutaj nie mówi, podobnie jak kwalifikator „szczególna ochrona państwa”. Wszystkie organizacje, w ramach ustalonych przez przepisy ustawowe, pozostają przecież pod ochroną państwa.</u>
          <u xml:id="u-141.4" who="#PawełSarnecki">W zapisie proponowanym przez posła J. Jaskiernię jest jakaś kolizja z zasadą równości. W sumie jest to przepis deklaratoryjny, programowy; niewiele z niego wynika.</u>
          <u xml:id="u-141.5" who="#PawełSarnecki">Przychylając się do głosów moich przedmówców, uważam, że problematyka społeczeństwa obywatelskiego sama w sobie nie jest bez znaczenia. Może to być materia konstytucyjna, ale raczej widziałbym tę problematykę w Rozdziale II Konstytucji RP, mówiącym także o wolnościach i prawach politycznych, przy zapisie określającym prawo zrzeszania się.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-142">
          <u xml:id="u-142.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Nie udzieliłem jeszcze odpowiedzi na pytanie posła J. Ciemniewskiego, któremu chcę powiedzieć, że ponieważ zakończyliśmy pracę (poza art. 15) nad Rozdziałem I projektu jednolitego Konstytucji RP, jest czas na zgłaszanie nowych wniosków do tego rozdziału. Stąd dopuściłem do dyskusji nad wnioskiem posła J. Jaskierni. Oczywiście, jeżeli poseł J. Ciemniewski awizuje, że jutro zgłosi nowe wnioski, to bardzo go o to proszę. Proszę je zgłosić na piśmie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-143">
          <u xml:id="u-143.0" who="#LeszekWiśniewski">Propozycja posła J. Jaskierni jest o tyle dobra, że wymienia podmioty, których znaczenie należałoby podkreślić, aby zaakcentować konstytucjonalizację społeczeństwa obywatelskiego. To mi się w tej propozycji podoba. Zamieszcza się w niej jednak pewne instytucje, które nie mają charakteru prawnego, ani nie mają umocowania w naszym prawie.</u>
          <u xml:id="u-143.1" who="#LeszekWiśniewski">W prawie polskim występują jednak stowarzyszenia, w ramach ustawy - Prawo o stowarzyszeniach. Istnieją także fundacje, w ramach ustawy o fundacjach.</u>
          <u xml:id="u-143.2" who="#LeszekWiśniewski">Pojęcie „fundacje użyteczności publicznej” nie występuje w naszym prawie. Występowało ono kiedyś w starym Prawie o stowarzyszeniach pod nazwą „Stowarzyszenie użyteczności publicznej”. Zostało jednak wyeliminowane i w tej chwili nie istniej.</u>
          <u xml:id="u-143.3" who="#LeszekWiśniewski">Do zapisu proponowanego przez posła J. Jaskiernię można by dodać sformułowanie „inne organizacje społeczne”.</u>
          <u xml:id="u-143.4" who="#LeszekWiśniewski">Określenie „ruchy społeczne” jest określeniem niezbyt precyzyjnym.</u>
          <u xml:id="u-143.5" who="#LeszekWiśniewski">Zwrot „pozostają pod szczególną ochroną państwa” obawiam się, że można by było zrozumieć jako realizację tej ochrony w sensie nadmiernej penetracji czy kontroli państwa nad wymienionymi we wniosku posła J. Jaskierni jednostkami.</u>
          <u xml:id="u-143.6" who="#LeszekWiśniewski">Prof. P. Sarnecki słusznie zauważył, z po partiach politycznych największe znaczenie społeczne mają związki zawodowe. Pominięcie w przepisie zaproponowanym przez posła J. Jaskiernię związków zawodowych byłoby niekorzystne. Już na samym początku tego przepisu powinno się znaleźć określenie „związki zawodowe”. Potem można by dopisać: „... stowarzyszenia. Fundacje i inne organizacje społeczne reprezentujące interesy oraz opinie [...] pozostają pod ochroną prawa”. Chodzi tu o ochronę prawa, a nie o jakąś szczególną ochronę państwa (określenie to sugerowałoby, że inne podmioty pozbawione tej szczególnej ochrony rzeczywiście byłyby jej pozbawione).</u>
          <u xml:id="u-143.7" who="#LeszekWiśniewski">Wyróżnienie pod nazwą „szczególna ochrona państwa” jest, moim zdaniem, nieuzasadnione. We wniosku posła J. Jaskierni wskazane jest natomiast umieszczenie określenia „ochrona prawa”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-144">
          <u xml:id="u-144.0" who="#PrzedstawicielpełnomocnikaobywatelskiegoprojektukonstytucjiMichałDrozdek">Intencja zapisu zaproponowanego przez posła J. Jaskiernię idzie w bardzo dobrym kierunku. Całym sercem jesteśmy za państwem obywatelskim. Natomiast, tak jak już to wiele osób podnosiło, katalog wymienionych w tym zapisie podmiotów rodzi jednak wiele pytań, które chciałbym teraz zadać.</u>
          <u xml:id="u-144.1" who="#PrzedstawicielpełnomocnikaobywatelskiegoprojektukonstytucjiMichałDrozdek">Po pierwsze, czy można w tym przepisie wymienić któreś z podmiotów społecznych, który wcześniej się w nim nie znalazły? Mówiono już dzisiaj o związkach zawodowych. Może warto we wniosku posła J. Jaskierni umieścić także jakiś rodzaj fundacji, jeżeli fundacja jest pojęciem określonym prawnie?</u>
          <u xml:id="u-144.2" who="#PrzedstawicielpełnomocnikaobywatelskiegoprojektukonstytucjiMichałDrozdek">Czy istnieją organizacje społeczne, stowarzyszenia lub fundacje, które nie reprezentują interesów i opinii obywateli? Stawiam to pytanie, gdyż takie jest sformułowanie zapisu posła J. Jaskierni.</u>
          <u xml:id="u-144.3" who="#PrzedstawicielpełnomocnikaobywatelskiegoprojektukonstytucjiMichałDrozdek">Czy wnioskodawca - poseł J. Jaskiernia miał na myśli również stowarzyszenia, które nie reprezentują interesów obywateli?</u>
          <u xml:id="u-144.4" who="#PrzedstawicielpełnomocnikaobywatelskiegoprojektukonstytucjiMichałDrozdek">Chcę zauważyć, że zapis posła J. Jaskierni jest dużo mocniejszy od zapisu traktującego o partiach politycznych. W art. 5 projektu jednolitego Konstytucji RP jedynie gwarantuje się wolność tworzenia i działania partii politycznych, natomiast w zapisie posła J. Jaskierni mówi się o szczególnej ochronie państwa przysługującej wszystkim stowarzyszeniom, jakby chciało się je wynieść ponad partie polityczne. Czy takie było zamierzenie posła J. Jaskierni?</u>
          <u xml:id="u-144.5" who="#PrzedstawicielpełnomocnikaobywatelskiegoprojektukonstytucjiMichałDrozdek">Kolejne moje pytanie odnosi się do pewnych konsekwencji prawnych. Jaka wizja dalszych uregulowań prawnych idzie za sformułowaniem zawartym we wniosku posła J. Jaskierni? Na pewno wynikają z tego jakieś konsekwencje prawne.</u>
          <u xml:id="u-144.6" who="#PrzedstawicielpełnomocnikaobywatelskiegoprojektukonstytucjiMichałDrozdek">Zadałem tylko kilka pytań uściślających.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-145">
          <u xml:id="u-145.0" who="#SenatorJerzyMadej">Wydaje mi się, że tego typu pytań i wątpliwości jest znacznie więcej.</u>
          <u xml:id="u-145.1" who="#SenatorJerzyMadej">Jedno z bardziej drobiazgowych pytań może dotyczyć chociażby sformułowania „reprezentujące interesy oraz opinie obywateli i ich grup”. O jakie grupy tu chodzi? Czy już 10 osób tworzy grupę? A może grupa zaczyna się dopiero od 10% ogółu obywateli?</u>
          <u xml:id="u-145.2" who="#SenatorJerzyMadej">Przepis zaproponowany przez posła J. Jaskiernię może rodzić także wiele innych problemów.</u>
          <u xml:id="u-145.3" who="#SenatorJerzyMadej">Generalnie zgadzam się ze stanowiskiem prof. P. Sarneckiego, że jeżeli chcemy wprowadzić ten przepis do Konstytucji RP, to nie do Rozdziału I „Zasady ustroju”. W tej chwili mówimy o rzeczach, które są szczegółowymi rozwiązaniami, płynącymi z zasady następującej: „Rzeczpospolita Polska jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli”. Zapis ten, moim zdaniem, obejmuje wszystkie przypadki rozwiązań proponowanych przez posła J. Jaskiernię.</u>
          <u xml:id="u-145.4" who="#SenatorJerzyMadej">Partie polityczne umieściliśmy w odrębnym artykule w Rozdziale I „Zasady ustroju” nie dlatego, żeby państwo miało je chronić, tylko dlatego, że jest to jeden z elementów ustroju.</u>
          <u xml:id="u-145.5" who="#SenatorJerzyMadej">Czy zasada szczególnej ochrony państwa oznacza, że policja będzie chronić stowarzyszenia przed wyrządzeniem im krzywdy?</u>
          <u xml:id="u-145.6" who="#SenatorJerzyMadej">Moje stanowisko jest takie, jeżeli chcemy wprowadzić do Konstytucji RP przepis proponowany przez posła J. Jaskiernię, to nie do Rozdziału I „Zasady ustroju”.</u>
          <u xml:id="u-145.7" who="#SenatorJerzyMadej">Jeżeli uzgodniliśmy, że w tym rozdziale mają się znaleźć zasady ogólne (zasady ustrojowe), to konsekwentnie się tego trzymajmy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-146">
          <u xml:id="u-146.0" who="#PosełIrenaLipowicz">Nie ingerując w treść wniosku posła J. Jaskierni, chciałabym jedynie zwrócić uwagę, że jeżeli używa się określenia „użyteczności publicznej”, to właściwie powinno się używać „wyższej użyteczności publicznej”, ponieważ tak to jest napisane w Prawie o stowarzyszeniach. Co prawda, jest to już tytuł honorowy i nie pociągający za sobą skutków prawnych, lecz funkcjonuje nadal jako pojęcie prawne.</u>
          <u xml:id="u-146.1" who="#PosełIrenaLipowicz">Natomiast, w obecnym stanie prawnym każde stowarzyszenie i każda fundacja powinny mieć charakter użyteczności publicznej. Wyższa użyteczność publiczna jest wyłącznie tytułem honorowym, dawniej pociągało to za sobą skutki prawne.</u>
          <u xml:id="u-146.2" who="#PosełIrenaLipowicz">Jeżeli już mamy wyższe pojęcia „użyteczność publiczna”, to używamy „wyższa użyteczność publiczna”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-147">
          <u xml:id="u-147.0" who="#AndrzejRzepliński">Proponuję zmianę formy wniosku posła J. Jaskierni. Proponuję użyć pewien termin agregujący wszystkie możliwe tutaj instytucje, znany nie tyle prawu wewnętrznemu polskiemu, co prawu międzynarodowemu: „Organizacje pozarządowe”. Termin ten obejmuje te typy organizacji, o których teraz mówimy.</u>
          <u xml:id="u-147.1" who="#AndrzejRzepliński">Wolałbym także nie używać terminu „ruch”, dlatego, że pod ochroną prawa może się znajdować tylko coś, co jest gdzieś formalnie zgłoszone, zarejestrowane. Ruch nie musi być zarejestrowany, wobec czego trudno by oczekiwać, aby odpowiednie organy władzy publicznej otoczyły go szczególną opieką. Jeżeli jakiś ruch zostanie zarejestrowany jako ruch społeczny (organizacja pozarządowa), jednocześnie zostanie podmiotem tej szczególnej opieki.</u>
          <u xml:id="u-147.2" who="#AndrzejRzepliński">Proponuję następującą treść dla zmodyfikowanego wniosku posła J. Jaskierni: „Organizacje pozarządowe służące realizacji interesów oraz wyrażania opinii obywateli, działające w ramach porządku konstytucyjnego, pozostają pod szczególną ochroną prawa”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-148">
          <u xml:id="u-148.0" who="#WiktorOsiatyński">Chcę odnieść się do głosów, które porównywały przepis zaproponowany przez posła J. Jaskiernię z wariantem II art. 10 projektu jednolitego Konstytucji RP. Myślę, że wariant II art. 10 zawierał szeroką formułę wpływania partii politycznych i innych organizacji na władzę państwową. Jest to jakby inny przepis i inna sprawa. Jeśli mówimy o wpływaniu na władzę państwową, to chodzi tu o udział obywateli, organizacji i grup w sprawowaniu władzy.</u>
          <u xml:id="u-148.1" who="#WiktorOsiatyński">Przepis, który zaproponował poseł J. Jaskiernia i który teraz skonkretyzował prof. A. Rzepliński, dotyczy szalenie ważnej, naczelnej zasady funkcjonowania państwa, zasady ochrony społeczeństwa cywilnego przed państwem bądź różnymi organami władzy publicznej (ochrony przed nadmierną kontrolą).</u>
          <u xml:id="u-148.2" who="#WiktorOsiatyński">Jeżeli od zasad naczelnych Konstytucji RP mamy wprowadzić jakieś doświadczenia z poprzedniej epoki, to powinna to być zasada ochrony tego elementu życia społecznego obywateli, który nie należy do państwa, nie należy do władzy i nie zmierza do jej sprawowania, ale zmierza do reprezentowania działalności i spontanicznej aktywności niepolitycznej obywateli oraz zaspokajania niepolitycznych potrzeb ludzi. Wydaje się, że taka formuła może być materią konstytucyjną.</u>
          <u xml:id="u-148.3" who="#WiktorOsiatyński">Drugie pytanie brzmi: czy ta formuła powinna się znaleźć w rozdziale Konstytucji RP traktującym o prawach i wolnościach obywateli (także o prawach osobistych), czy też w zasadach naczelnych. Jest to do rozstrzygnięcia.</u>
          <u xml:id="u-148.4" who="#WiktorOsiatyński">Zasada społeczeństwa obywatelskiego wydaj mi się tak ważna, że powinna należeć do zasad naczelnych Konstytucji RP. Można ją porównać z innymi zasadami. Jeżeli w zasadach naczelnych mówi się o partiach politycznych, kościołach, to równie dobrze może się wśród nich znaleźć to, co jest istotą społeczeństwa niezależnego od państwa, społeczeństwa obywatelskiego czy cywilnego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-149">
          <u xml:id="u-149.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że po zgłoszonych uwagach należałoby zastanowić się nad inną redakcją wniosku J. Jaskierni. Analizując dotychczasowe zapisy Rozdziału I „Zasady ustroju” (mówią teoretycznie, gdyż będziemy dopiero głosować w tej sprawie), wydaje mi się, że jeżeli gdziekolwiek propozycja posła J. Jaskierni miałaby być zapisana, to chyba po art. 5. W art. 4 jest mowa o władzy zwierzchniej, w art. 5 - o partiach politycznych, a w kolejnym - byłoby mowa o ochronie prawa do działalności innego typu aniżeli polityczna w ramach partii. Głośno myślę, kierując swoje pytanie do ekspertów, czy jeżeli zdecydowalibyśmy się na dodanie do zasad naczelnych propozycji posła J. Jaskierni, to czy w tym miejscu, o którym przed chwilą powiedziałem?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-150">
          <u xml:id="u-150.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Pragnę podziękować za uwagi, które zostały wypowiedziane i które, jak dobrze zrozumiałem, nie podważyły idei państwa obywatelskiego, społeczeństwa obywatelskiego i możliwością jej konstytucjonalizacji.</u>
          <u xml:id="u-150.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Chciałbym ustosunkować się do kilku problemów, które zostały zgłoszone, potwierdzając gotowość do zmian redakcyjnych, którą sygnalizowałem we wprowadzeniu, gdyż sprawa jest świeża, a spójność propozycji wymaga bardzo szczegółowych analiz.</u>
          <u xml:id="u-150.2" who="#PosełJerzyJaskiernia">Pierwsza kwestia dotyczyła dylematu, czy zgłoszoną propozycję zamieścić w „Zasadach ustroju”. Jest to bardzo poważny wybór polityczny. Jeśli decydujemy się podjąć problem gwarancji tworzenia partii politycznych (zrobiliśmy to w art. 5), to również idea społeczeństwa obywatelskiego może być uznana za ideę rangi zasad ustrojowych, niezależnie od faktu, że w Rozdziale II „Wolności Prawa oraz Obowiązki Człowieka i Obywatela” nawiązujemy do wielu zagadnień szczegółowych. Nie jest sytuacją wyjątkową, że niektóre zasady generalne rozwijamy później szczegółowo, np. zasadę podziału władzy lub inne, które podlegają konkretyzacji. Dlatego też będę podtrzymywał swój wniosek.</u>
          <u xml:id="u-150.3" who="#PosełJerzyJaskiernia">Sprawa druga: czy jest ivnctine między odrzuceniem ust. 2 dawnego art. 10 (obecnego art. 5) a tą propozycją. NIe ma. Funkcja partii politycznych jest inna. Partie polityczne wyraźnie wiążemy z demokratycznymi metodami kształtowania polityki państwa, a więc z mechanizmem sprawowania władzy. Istnieje także obszar sprawowania władzy i rola partii politycznych jako metody oddziaływania na sprawowanie władzy oraz kształtowanie polityki, jest to odrębne zagadnienie, gdzie czytelnie postawiliśmy na konstrukcję partii politycznych. Im czytelniej rozstrzygnęliśmy, iż chodzi o partie polityczne, tym bardziej rodzi się pytanie, czy podmiotowość konstytucyjna innych instytucji, a więc stowarzyszeń, fundacji użyteczności publicznej, związków zawodowych, powinna się znaleźć wśród zasad ustrojowych.</u>
          <u xml:id="u-150.4" who="#PosełJerzyJaskiernia">Kwestię związków zawodowych należałoby uzupełnić. Można nawet stworzyć odrębny przepis, jeżeli uznalibyśmy, iż konstytucjonalizacja związków zawodowych powinna występować pośród zasad ustroju. Rodzi się teza, że jest to potrzebne, oczywiście uwzględniając konieczność sprecyzowania tego przepisu. Z dotychczasowych uwag wynika, że możliwą do skonsumowania jest propozycja dodania do mojego wniosku „związków zawodowych”, nawet umieszczając je na pierwszym miejscu.</u>
          <u xml:id="u-150.5" who="#PosełJerzyJaskiernia">Wydaje się, że można przyjąć propozycję posła K. Kamińskiego aby wyraźnie oznaczyć, iż chodzi o stowarzyszenia, fundacje i organizacje działające w ramach porządku konstytucyjnego i prawnego lub porządku prawnego Rzeczpospolitej Polskiej (sformułowanie to należy doprecyzować). Uwzględniając krytykę prof. P. Sarneckiego, można zrezygnować z określenia „pod szczególną ochroną państwa”. Zaproponowano zastąpić go słowami „pod ochroną prawa” bądź „pod ochroną władz publicznych” (gdybyśmy chcieli odnieść to szerzej, nie tylko do organów państwowych, ale i do samorządowych). Są to szczegółowe propozycje, które możemy podjąć. Prof. A. Rzepliński zasugerował, aby użyć określenia „organizacje pozarządowe”. Wiem, że w polskim języku i w polskim słownictwie konstytucyjnym pojęcie to jeszcze się nie utrwaliło, ale w tej chwili jest to jedno z najbardziej modnych pojęć na świecie. „Not. governmental organisation” to jeden z fundamentów dzisiejszego funkcjonowania życia publicznego na świecie; jest to bardzo czytelne pojęcie.</u>
          <u xml:id="u-150.6" who="#PosełJerzyJaskiernia">Rodzi się pytanie, czy nie jesteśmy zbyt schematyczni w dotychczasowej konstrukcji konstytucyjnej i czy nie mamy pewnej alergii do niektórych innowacyjnych rozwiązań, które mogłyby być wprowadzone do Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-151">
          <u xml:id="u-151.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Nie mamy żadnej alergii, skoro stać nas na rząd spoza koalicji rządowej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-152">
          <u xml:id="u-152.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Nawiązuję do pytania o konsekwencje omawianego zapisu. Stale stoimy przed pewnym dylematem gdy staramy się unikać pojęć deklaratywnych. Pozostawienie określenia „pod ochronę prawa” stanowi sygnał, że nasze państwo chce chronić społeczeństwo obywatelskie i organizacje pozarządowe oraz dostrzega ich rangę.</u>
          <u xml:id="u-152.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Można przyjąć odwrotną formułę i zastosować konstrukcję podobną do tej, która jest w art. 5: „Rzeczpospolita Polska gwarantuje wolność tworzenia...”. Można zapisać: „Rzeczpospolita Polska gwarantuje wolność tworzenia związków zawodowych, stowarzyszeń [...], które pozostają pod ochroną prawa”.</u>
          <u xml:id="u-152.2" who="#PosełJerzyJaskiernia">Podkreślam, iż jest to kwestia określonej konwencji, która może być w tym przypadku zastosowana.</u>
          <u xml:id="u-152.3" who="#PosełJerzyJaskiernia">Jeśli przewodniczący A. Kwaśniewski pozwoli, mogę pod wpływem uwag, które zostały zgłoszone (przecież dyskusja dopiero się rozpoczęła, gdyż nie było odpowiedzialnego przedłożenia podkomisji), opracować redakcję, która uwzględni szereg propozycji. Mogę nawet opracować redakcję wariantową, gdyż na podstawie uwag, które padły, rysuje się co najmniej jeden lub dwa, a nawet trzy warianty potencjalnego rozwiązania, które mogę przedłożyć członkom Komisji Konstytucyjnej celem dalszego procesu decyzyjnego.</u>
          <u xml:id="u-152.4" who="#PosełJerzyJaskiernia">Rozumiem, że kończymy debatę nad Rozdziałem I i uprawnione są wszelkie inicjatywy zmierzające do wzbogacenia tego rozdziału o te elementy, których w nim zabrakło.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-153">
          <u xml:id="u-153.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Mam gorącą prośbę do posła wnioskodawcy. Gdyby udało się przedstawić ową poprawkę w jednym wariancie, byłaby to dla nas bardzo wygodne. Gdyby wszelkie wewnętrzne dylematy można było rozstrzygnąć wcześniej, bylibyśmy zobowiązani; ułatwiłoby to nam zadanie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-154">
          <u xml:id="u-154.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Pragnę zabrać głos ad vocem.</u>
          <u xml:id="u-154.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Novum jest tylko to, o czym mówił prof. A Rzepliński. Była to ostatnia wypowiedź i członkowie Komisji Konstytucyjnej nie odnieśli się do niej. Jeżeli Komisja Konstytucyjna zaaprobowałaby pojęcie „organizacje pozarządowe” jako określenie uprawnione i konsumujące inne sformułowania, to bardzo ułatwiłoby mi to zadanie. Gdyby przewodniczący A. Kwaśniewski poddał w tej chwili ów problem do przedyskutowania, to bardzo ułatwiłoby ostateczną redakcję mojego wniosku.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-155">
          <u xml:id="u-155.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że chodzi o możliwość wpisania do Konstytucji RP stwierdzenia „organizacje pozarządowe”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-156">
          <u xml:id="u-156.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Pojęcie „organizacje pozarządowe” obejmuje szereg elementów i pozwala uniknąć terminów typu „ruchy społeczne”, „organizacje społeczne”, które nie są w projekcie jednolitym Konstytucji RP użyte.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-157">
          <u xml:id="u-157.0" who="#PosełIrenaLipowicz">Aprobata dla wniosku prof. W. Osiatyńskiego (który potem znowu nam wypomni, że to on zgłasza wszystkie wnioski tego typu) nie zmniejsza wątpliwości.</u>
          <u xml:id="u-157.1" who="#PosełIrenaLipowicz">Chciałbym, aby poseł J. Jaskiernia dobrze mnie zrozumiał. Nie chodzi mi o podważenie idei szczególnej ochrony ze strony państwa dla stowarzyszeń i fundacji wyższej użyteczności publicznej. Zastanówmy się, jakie będą tego skutki, abyśmy nie „obudzili się” dopiero przy głosowaniu.</u>
          <u xml:id="u-157.2" who="#PosełIrenaLipowicz">Po pierwsze, weźmy pod uwagę organizacje pozarządowe. Klasyczną organizacją pozarządową jest samorząd terytorialny, o którym przed chwilą mówiliśmy (mamy administrację rządową i pozarządową). Oczywiście, że nie jest to organizacja pozarządowa w sensie „not governmental organisation”, pojęcie to nie jest przyjęte w polskim prawie administracyjnym. Należałoby je zdefiniować w konkretny sposób. Tymczasem prawda jest taka, że skoro administrację dzielimy np. na rządową i samorządową, to w sensie dosłownym samorząd terytorialny niewątpliwie jest organizacją pozarządową.</u>
          <u xml:id="u-157.3" who="#PosełIrenaLipowicz">Druga wątpliwość; rozumiem, że poseł J. Jaskiernia wycofa określenie „szczególną” w odniesieniu do ochrony państwa. Nie wiem, czy teraz pozostało wyrażenie „pod ochroną państwa” czy „pod ochroną prawa”?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-158">
          <u xml:id="u-158.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Jestem na etapie redagowania swojej propozycji. Niemniej z przyjemnością wysłucham teraz głosów, które padną, gdyż będą one pomocne przy ostatecznej redakcji mojego wniosku.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-159">
          <u xml:id="u-159.0" who="#PosełIrenaLipowicz">Problem polega na tym, że skoro raz tak postąpimy, to przy drugim czytaniu natychmiast zgłosi się mnóstwo innych wnioskodawców, którzy powiedzą: „Jak to? Stowarzyszenie jest pod ochroną państwa, a różne inne szlachetne rzeczy - nie są?”. Czy to oznacza, że wszystko inne nie jest pod szczególną ochroną?; czy prawa dziecka nie są pod szczególną ochroną państwa? A wszelka inna działalność?</u>
          <u xml:id="u-159.1" who="#PosełIrenaLipowicz">W tym momencie otwieramy pewną furtkę. Póki ochrona ta wynika z ogólnych zasad Konstytucji RP, wszystko jest w porządku. W chwili, gdy szczególną troską deklarujemy w odniesieniu do jednego fragmentu, otwieramy wrota dla następnych żądań tego rodzaju. Poseł J. Jaskiernia przyznał, że można dopisać „związki zawodowe”. Zgłosimy następnych kilka podmiotów (mój klub może to zrobić) i w ten sposób rozciągamy to w nieskończoność. Tego się obawiam.</u>
          <u xml:id="u-159.2" who="#PosełIrenaLipowicz">Kolejny problem; jak będziemy to realizować? Czy nie będzie wtedy głosowania a contrario; skoro coś jest pod ochroną, to reszta nie jest, przynajmniej nie pod ochroną szczególną bądź nie pod ochroną prawną. Czy mamy coś wyjąć spod ochrony prawnej? Gdybyśmy wyjęli coś spod ochrony prawnej, to byłoby straszne.</u>
          <u xml:id="u-159.3" who="#PosełIrenaLipowicz">Głośno myślę, gdyż wniosek posła J. Jaskierni został zgłoszony w tej chwili.</u>
          <u xml:id="u-159.4" who="#PosełIrenaLipowicz">Pragnę w tym momencie zadeklarować, że do jutra zastanowimy się nad innym sformułowaniem ogólnej zasady pomocniczości. Poprzednio, w istocie wcale nie chodziło o to, żeby każdy miał równie prawa i obowiązki, ale o równość sektorów. Wydaje mi się, że w tej sprawie chodzi o ogólnie uznaną w prawie europejskim zasadą pomocniczości, tylko musimy ją inaczej zapisać. Według mnie, obecny zapis, zaproponowany przez posła J. Jaskiernię, jest niedoskonały i wymaga on głębokiego przemyślenia. Drobne poprawki, które poseł J. Jaskiernia czyni w tej chwili, nie rozwiewają moich wątpliwości. Chętnie wysłucham zdania ekspertów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-160">
          <u xml:id="u-160.0" who="#PosełJerzyCiemniewski">Jeżeli chodzi o pojęcie „organizacji pozarządowej”, to cenię zgłoszone pomysły, ale jest to określenie z zupełnie innej sfery. O organizacjach pozarządowych (zwracam się do prof. A. Rzeplińskiego) zwykło się mówić na arenie międzynarodowej, gdzie chodzi o rozróżnienie pomiędzy organizacjami rządowymi międzynarodowymi, działającymi na gruncie obrotu prawnomiędzynarodowego a organizacjami o charakterze międzynarodowym, ale nie mającymi cech organizacji rządowych (reprezentujących rząd, państwo na arenie międzynarodowej), oraz gdzie chodzi o pewne organizacje społeczne i działające w skali międzynarodowej. Używanie tego pojęcia w naszym przypadku jest zupełnie nietrafne.</u>
          <u xml:id="u-160.1" who="#PosełJerzyCiemniewski">Nie wiem, jakie organizacje rządowe mielibyśmy w państwie. Organizacje rządowe działające w państwie nazywają się po prostu jego organami.</u>
          <u xml:id="u-160.2" who="#PosełJerzyCiemniewski">W skrócie, właśnie tak można ująć tę sprawę.</u>
          <u xml:id="u-160.3" who="#PosełJerzyCiemniewski">Nie znam organizacji rządowych, które należałyby do kategorii zbliżonych do tych, jakie zostały tutaj wymienione.</u>
          <u xml:id="u-160.4" who="#PosełJerzyCiemniewski">Nawiązując do wypowiedzi poseł I. Lipowicz, chcę powiedzieć, że w gruncie rzeczy nie chodzi o szczególną ochronę państwa (tak zrozumiałem wywiad prof. W. Osiatyńskiego), ale o to, aby państwo nie ograniczało możliwości działania instytucji społeczeństwa obywatelskiego. Nie chodzi o to, żeby państwo chroniło w jakiś sposób określone organizacje, gdyż uzyskują one ochronę na podstawie innych przepisów, przede wszystkim, na podstawie przepisów o wolności stowarzyszeń, wolności zrzeszenia się. Wręcz odwrotnie, państwo powinno tworzyć warunki do funkcjonowania tych organizacji.</u>
          <u xml:id="u-160.5" who="#PosełJerzyCiemniewski">Sądzę, że słuszną drogą było pójście w kierunku zakreślenia granic działania państwa, poprze sformułowanie zasady pomocniczości doszłoby do stworzenia generalnej klauzuli, w ramach której państwo zostałoby ograniczone do sfery, gdzie jest potrzebne działanie władzy publicznej, a nie ingerowałoby w sferę, która powinna być realizowana przez różnego rodzaju podmioty tworzone przez obywateli.</u>
          <u xml:id="u-160.6" who="#PosełJerzyCiemniewski">Proponuję, aby zamiast tworzenia katalogu różnych stowarzyszeń i fundacji, pójść drogą określenia granic działania państwa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-161">
          <u xml:id="u-161.0" who="#KazimierzDziełocha">Chcę zwrócić uwagę tylko na jedną rzecz. Rozumiem, że wszystkim, którzy zabierali głos, chodziło o zakotwiczenie w Konstytucji RP idei społeczeństwa obywatelskiego. Wszyscy się z tym zgadzają. Mówi się jednak, że trzeba to uczynić poprzez przyjęcie w Rozdziale I jeszcze jednej dodatkowej zasady naczelnej. Nie mogę się tym zgodzić, że zasady naczelne, tak ważne jak zasada społeczeństwa obywatelskiego, formułuje się jako ogólne stwierdzenie, umieszczone na czele Konstytucji RP (w Rozdziale I).</u>
          <u xml:id="u-161.1" who="#KazimierzDziełocha">Zasady naczelne konstytucji mogą wynikać (potwierdza to judykatura trybunałów konstytucyjnych z różnych krajów) z pewnego uogólnienia szczegółowych przepisów regulujących określone materia społeczne. Mają one wtedy pewien walor zasady ustroju.</u>
          <u xml:id="u-161.2" who="#KazimierzDziełocha">Uważam, że jeżeli w Konstytucji RP stworzy się osobną podstawę (jak to już przegłosowano) dla samorządów, nie tylko terytorialnych, ale samorządów w ogóle, osobną podstawę dla związków zawodowych (zasady wolności związkowej proponuje się w Rozdziale II mówiącym o prawach i wolnościach człowieka i obywatela), jeżeli w ramach ogólnego prawa zrzeszenia bądź stowarzyszania się, znajdujemy pole dla swobodnego organizowania się społeczeństwa w stowarzyszenia i inne organizacje społeczne, jeśli znajdziemy inne podstawy prawne dla zorganizowanej aktywności społecznej, to rodzi się pytanie, czy w ten sposób nie konstruujemy pewnej zasady ustroju, będącej wynikiem określonego uogólnienia? Myślę, że taka droga formułowania niektórych zasad ustroju czasem jest ważniejsza (gdyż jest bardziej konkretna) niż często bardzo ogólnikowa formuła zawarta w Rozdziale I Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-161.3" who="#KazimierzDziełocha">Na zakończenie chcę powiedzieć, że nie przypominam sobie (choć cały czas sięgam pamięcią do tekstów konstytucji i tego, co na ich temat pisano) przepisu konstytucyjnego, umieszczonego na czele konstytucji, który by szczegółowo wyliczał jakieś formy zbiorowej aktywności obywateli, uznawane przez państwo czy nawet poddane jego ochronie.</u>
          <u xml:id="u-161.4" who="#KazimierzDziełocha">Niektóre wyliczenia wskazujące, iż chodzi o organizacje reprezentujące interesy, stwarzają wrażenie, jak byśmy chcieli w specjalny sposób konstytucjonalizować grupy nacisku, co do których czasem można mieć stanowisko pełne rezerwy, czy są one państwowotwórcze i pozytywnie oddziaływują na życie państwowe. Nie wiem, czy chodzi nam o to, aby stwarzać dla nich specjalną sytuację, gdy raczej występuje problem zachowania nad nimi pełnej kontroli.</u>
          <u xml:id="u-161.5" who="#KazimierzDziełocha">Zasady naczelne ustroju mogą wynikać nie tylko z Rozdziału I Konstytucji RP, ale także, poprzez pewne uogólnienie, ze szczegółowych przepisów zawartych w wielu innych częściach ustawy zasadniczej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-162">
          <u xml:id="u-162.0" who="#SenatorStefanPastuszka">W tej chwili powstał bardzo poważny spór. Samorząd jest podstawowym elementem realizacji samorządności i jednocześnie władzy publicznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-163">
          <u xml:id="u-163.0" who="#PosełJerzyZdrada">Mam pytanie do ekspertów dotyczących trzech ostatnich słów propozycji posła J. Jaskierni „pod szczególną ochroną państwa”. Jakie obowiązki państwa wynikałyby z takiego zapisu i czy nie obejmowałyby one np. obowiązków finansowych leżących na państwie w stosunku do organizacji, które zostałyby poddane szczególnej ochronie państwa?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-164">
          <u xml:id="u-164.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Teraz głos zabierze senator J. Orzechowski, a potem poseł J. Jaskiernia odpowiedziałby na postawione pytania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-165">
          <u xml:id="u-165.0" who="#SenatorJanOrzechowski">Rozumiem, że wniosek posła J. Jaskierni zmierzał w kierunku zapewnienia obywatelom prawa zrzeszania się w różne organizacje. W moim przekonaniu, prawo zrzeszania się i tworzenia organizacji może i powinno być zamieszczone w podziale „Wolności i prawa polityczne”. Taki sam efekt można by było osiągnąć poprzez odpowiednie uzupełnienie art. 41 projektu jednolitego Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-165.1" who="#SenatorJanOrzechowski">Propozycja zapisu posła J. Jaskierni składa się z pojęć nieostrych, nieokreślonych; wszystkie te pojęcia wymagałaby dodatkowego komentarza. Co to znaczy (podkreślano to już) ruch społeczny? Co to są fundacje - wiemy; ustawa o fundacjach nie rozgranicza fundacji użyteczności publicznej, tylko mówi o fundacjach w ogóle. W tej chwili nie ma też pojęcia „stowarzyszenia użyteczności publicznej”. Kiedyś takie pojęcie było. trzeba by było wszystkie te określenia dodatkowo zdefiniować.</u>
          <u xml:id="u-165.2" who="#SenatorJanOrzechowski">Wydaj mi się, że zapis tak nieostry, nie nadaje się do wprowadzenia do części ogólnej Konstytucji RP, mówiącej o zasadach ustroju; prawo zrzeszania się można by ewentualnie uzupełnić w podrozdziale „Wolności i prawa polityczne”.</u>
          <u xml:id="u-165.3" who="#SenatorJanOrzechowski">Osobiście jestem przeciwny wnioskowi posła J. Jaskierni.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-166">
          <u xml:id="u-166.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Głos zabierze poseł J. Jaskiernia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-167">
          <u xml:id="u-167.0" who="#PawełSarnecki">Może najpierw wysłuchamy odpowiedzi na pytanie posła J. Zdrady.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-168">
          <u xml:id="u-168.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Wydaje mi się, że najpierw poseł J. Jaskiernia powinien ustosunkować się do podniesionych uwag.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-169">
          <u xml:id="u-169.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Przychylam się do sugestii prof. Sarneckiego, abyśmy wcześniej wysłuchali stanowiska ekspertów, gdyż może to rzutować na brzmienie moich propozycji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-170">
          <u xml:id="u-170.0" who="#LeszekWiśniewski">Chcę odpowiedzieć na pytanie zadane przez posła J. Zdradę, czy zwrot „pozostają pod szczególną ochroną państwa” sugerowałby, między innymi, jakieś szczególne uprawnienia natury finansowej ze strony państwa czy też jakieś szczególne obowiązki.</u>
          <u xml:id="u-170.1" who="#LeszekWiśniewski">Myślę, że - nie, dlatego że pojęcie „ochrona ze strony państwa” bądź „ochrona ze strony prawa” wyraźnie sugeruje, iż chodzi o ochronę przed bezprawnym działaniem sprawowaną wobec podmiotów, które są chronione. W żadnym razie nie można wyciągać wniosku, że przysługują im z tego jakieś przywileje (finansowe bądź jakiekolwiek inne).</u>
          <u xml:id="u-170.2" who="#LeszekWiśniewski">Pozostaje do rozstrzygnięcia kwestia, czy inne podmioty lub jednostki nie wymienione tutaj (poruszano już ten problem w dyskusji) nie będą się czuły pokrzywdzone z tego względu, że nie pozostają pod szczególną ochroną. Dlatego też pytanie, czy powyższy zwrot pozostawić, jest nadal aktualne.</u>
          <u xml:id="u-170.3" who="#LeszekWiśniewski">Jeżeli chodzi o fundacje użyteczności publicznej, chcę powiedzieć, że w tej chwili pojęcie to zostało wyeliminowane z systemu prawnego, ponieważ zmiana ustawy - Prawo o stowarzyszeniach wykreśliła określenie „stowarzyszenie wyższej użyteczności publicznej”, nadawane jako tytuł honorowy. W tej chwili nie ma go w żadnej ustawie, czy to o stowarzyszeniach, czy o fundacjach.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-171">
          <u xml:id="u-171.0" who="#WiktorOsiatyński">Pragnę odnieść się do wątpliwości, czy miejscem dla wniosku posła J. Jaskierni powinien być Rozdział II „Wolności, Prawa oraz Obowiązki Człowieka i Obywatela”, czy też zasady naczelne. Wydaje mi się, że rozdział traktujący o wolnościach, prawach oraz obowiązkach człowieka i obywatela dotyczy głównie wolności i ograniczeń państwa w stosunku do jednostek, a nie w stosunku do zbiorowości występujących w społeczeństwie (oczywiście, część z tych przepisów może mieć i takie zastosowanie).</u>
          <u xml:id="u-171.1" who="#WiktorOsiatyński">Według mnie, przepisy zasad naczelnych dotyczą czegoś, co jest pomiędzy państwem i obywatelem, czegoś, co wypełnia przestrzeń społeczną i wykracza poza same wolności obywatelskie bądź wolności jednostki. Elementami niepaństwowymi a dotyczącymi materii konstytucyjnej oraz materii organizacji państwa są; kościoły, partie, działalność gospodarcza niepaństwowa (niezależna od państwa), samorządy nieterytorialne i wreszcie cała reszta organizacji społecznych, nie będących częścią władzy publicznej (ani państwowej, ani samorządu terytorialnego). Wydaje mi się, że skoro Konstytucja RP wymienia cztery pierwsze elementy w zasadach naczelnych, to mogłaby, i chyba powinna, wymienić również piąty element całej przestrzeni społecznej, która jest pomiędzy państwem a jednostką jako taką i która formułuje tkankę niezależnego od państwa życia publicznego.</u>
          <u xml:id="u-171.2" who="#WiktorOsiatyński">Bardzo podoba mi się kierunek, którym podążają posłowie I. Lipowicz i J. Ciemniewski, tzn. aby w zasadach naczelnych sformułować coś w rodzaju pomocniczości państwa. Nawet przy formułowaniu takiej zasady, odstawałbym przy tym, aby jednej jej część (być może, ustęp) stanowiła propozycja zgłoszona przez posła J. Jaskiernię. Wtedy mielibyśmy zasadę pomocniczości, która mówi, czego państwo nie może lub co może zrobić oraz zasady ochrony takich sfer społeczeństwa obywatelskiego, w które państwo nie może ingerować. Byłoby to wyznaczeniem dodatkowej granicy zasady pomocniczości. Wtedy byłaby ona w pełni doprecyzowana.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-172">
          <u xml:id="u-172.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że po wypowiedziach posłów I. Lipowicz i J. Jaskierni będziemy zbliżać się do finału dyskusji prowadzonej w tj sprawie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-173">
          <u xml:id="u-173.0" who="#PosełIrenaLipowicz">Dopiero w tym momencie zdałam sobie sprawę, dlatego chciałabym zapytać, dlaczego nie ma żadnego eksperta-kobiety wśród ekspertów Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-174">
          <u xml:id="u-174.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Takiego wyboru dokonali członkowie Komisji Konstytucyjnej kilka miesięcy temu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-175">
          <u xml:id="u-175.0" who="#PosełIrenaLipowicz">Coś mnie tknęło, gdy ktoś powiedział „panowie-eksperci”. Nie o tym jednak chciałam mówić; był to tylko żart.</u>
          <u xml:id="u-175.1" who="#PosełIrenaLipowicz">Nie rozumiem prof. W. Osiatyńskiego. Zastanówmy się, co robimy? Albo patrzymy od strony wolności działania podmiotów, albo od strony szczególnych od obowiązków państwa, albo od strony zasady pomocniczości. Prof. W. Osiatyński zaproponował uwzględnienie zasady pomocniczości (którą od jutra podejmujemy się opracować, również w oparciu o materiały prof. W. Osiatyńskiego), ale jednocześnie powiedział, że najlepiej byłoby połączyć jedno z drugim, tzn. zasady pomocniczości z zasadą szczególnej ochrony państwa. Albo państwo ma szczególnie opiekuńczy, paternalistyczny i ciepły stosunek do niektórych organizacji oraz otacza je swoją macierzyńską troską (paternalistyczny bądź matriarchalny) albo odwrotnie - patrzymy od wewnątrz i mówimy: te organizacje mają podmiotowe prawo działania i samoorganizacji, niech państwo się łaskawie do tego nie wtrąca, a wtrąca się tylko w zakresie, który jest rozsądny i konieczny.</u>
          <u xml:id="u-175.2" who="#PosełIrenaLipowicz">Od 1980 r. zawsze uważałem, że zasada społeczeństwa obywatelskiego nie polega na tym, że państwo otacza swoją matriarchalną czy patriarchalną opieką jakąś część społeczeństwa, tylko odwrotnie - że społeczeństwo, wolni ludzie mają prawo do samoorganizacji, a państwo szanuje ich zdolność do upodmiatawiania się. Szanuje tak bardzo, że wycofuję się z wielu obszarów, a swoje prawo do działania uznaje tylko tam, gdzie obywatele nie realizują swoich praw samodzielnie, wreszcie państwo sprawuje tylko nadzór nad tym wszystkim. W niektórych przypadkach wyjątek stanowi samorząd terytorialny, który nie tylko ma pierwszeństwo w realizacji zasady pomocniczości samoorganizowania się, ale który w dodatku posiada gwarancję udziału we władzy publicznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-176">
          <u xml:id="u-176.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Rozumiem, że z jednej strony nikt nie zakwestionował idei społeczeństwa obywatelskiego, z drugiej jednak strony zgłoszone są różne szczegółowe uwagi co do kwestii usytuowania omawianego przepisu oraz jego kształtu. W związku z tym chciałbym poruszyć trzy sprawy (odpowiadając na wątpliwości, które się zrodziły) oraz przedstawić pewną propozycję. Jeśli Komisja Konstytucyjna nie uzna za stosowne przyjęcie tej czy innej wersji, to zwyczajnie jej nie będzie, jak rozumiem, na razie rozpoczęła się w tej sprawie dyskusja.</u>
          <u xml:id="u-176.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Po pierwsze, można postawić pytanie, jakie są konsekwencje faktu, że coś jest umieszczone w „Zasadach ustroju”. Dokonujemy konstytucjonalizacji partii politycznych. W tej sytuacji można by a contrario powiedzieć, że w Rozdziale I „Zasady ustroju” nie przewidujemy innych ważnych konstytucjonalizacji dotyczących związków zawodowych czy też stowarzyszeń, traktując tę problematykę jako jakościowo gorszą, bądź przypisując jej niższą rangę od kwestii konstytucjonalizacji partii politycznych. Można na ten temat wypowiadał zróżnicowane opinie.</u>
          <u xml:id="u-176.2" who="#PosełJerzyJaskiernia">Moja propozycja wynika z przekonania, iż powinniśmy wyjść poza pewien tradycyjny kanon i że konstytucjonalizacja wyłącznie partii politycznych nie odzwierciedla charakterystyki społeczeństwa obywatelskiego, które obecnie budujemy i które wymaga szczególnego potraktowania w „Zasadach ustroju” (niezależnie od tego, że kwestia ta będzie regulowana w rozdziale dotyczącym praw i wolności człowieka i obywatela). Można przychylić się do argumentacji prof. K. Działochy, który sugeruje, że w Rozdziale II „Wolności, Prawo oraz Obowiązki Człowieka i Obywatela” kwestia ta będzie poruszona i że w rozdziale tym również znajdują się zasady ustroju. Nie wszystkie zasady ustrojowe znajdują się w Rozdziale I Konstytucji RP. Można również wysunąć inne argumenty, że skoro tworzy się Rozdział I „Zasady ustroju”, to ustawodawca nieprzypadkowo dokonuje pewnej gradacji. Oczywiście pytanie, czy chce on umieścić omawianą zasadę w Rozdziale I Konstytucji RP, czy też nie, pozostaje pytaniem otwartym. W mojej ocenie, istnieje taka możliwość. Stąd wynika moja propozycja.</u>
          <u xml:id="u-176.3" who="#PosełJerzyJaskiernia">Po drugie, duże wątpliwości wzbudziła kwestia szczególnej ochrony prawnej (bądź samej ochrony prawnej), co ona oznacza, czy oznacza, że inni nie mogą jej podlegać. W związku z tym, biorąc jednocześnie pod uwagę, że wykazano wolę usytuowania omawianego przepisu między art. 5 a art. 6 a więc, po artykule mówiącym o partiach politycznych, zdecydowałem się odwrócić jego logikę i wyjść (co sugerowała poseł I. Lipowicz) od konstrukcji gwarancji wolności tworzenia i działania. W istocie o to tu chodzi. Dlatego też to, co za chwilę zaproponuję jest próbą skonsumowania obiekcji, którą sformułowała poseł I. Lipowicz. Z przyczyn, które ona wskazała, nie sięgam po pojęcie „organizacje pozarządowe”, aczkolwiek wydaje mi się, że nie odnosi się ono tylko do układu międzynarodowego. Oczywiście w układzie tym owo pojęcie jest bardzo czytelne (w rozumieniu rząd i organizacje pozarządowe), ale mam wiele dowodów na to, że w krwioobiegu międzynarodowym określenie „organizacja nierządowa” jest odnoszona do organizacji, które nie są związane z rządem, a są wyrazem społeczeństwa obywatelskiego.</u>
          <u xml:id="u-176.4" who="#PosełJerzyJaskiernia">Po raz pierwszy spotykam się z tak dużym oporem w stosunku do pojęcia, którego co prawda dotychczas nie używaliśmy, ale które jest jednym z bardziej czytelnych, przynajmniej w tym środowisku, z którym się spotykam w Radzie Europy i w innych instytucjach. Dziwię się, że wywołuje ono aż tak duże zastrzeżenia w sytuacji, gdy znalazło się w języku stosowanym znacznie szerzej niż ma to miejsce w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-176.5" who="#PosełJerzyJaskiernia">Po trzecie, chodzi o sprawę katalogu. Pojawiło się pojęcie „fundacji użyteczności publicznej”. Wiem, że go nie ma w obecnie obowiązującym prawie, ale przecież tworzymy tutaj nowy stan prawny. Pojawia się więc pytanie, czy chcemy, aby takie pojęcie było? Czy chcemy wyróżnić pewną szczególną kategorię fundacji, właśnie fundacje użyteczności publicznej? Czy nie chodzi tu o pewien docelowy nurt wyeksponowania określonego typu organizacji, które miałyby do spełnienia szczególną misję w społeczeństwie? Nie wszystkie fundacje, tylko niektóre spełniają pewne misje, istotne dla społeczeństwa obywatelskiego; powinny one być szczególnie wyeksponowane przez ustrojodawcę. Z tej też przyczyny utrzymam ową konstrukcję w propozycji, którą za chwilę ogłoszę, z zaznaczeniem, że można w tej propozycji dokonywać skreśleń lub zawężenia katalogu. Są elementy, które wydają się bezdyskusyjne. zaliczam do nich związki zawodowe i stowarzyszenia. Wydaje mi się, że fundacje użyteczności publicznej tworzyłyby nową jakość ustrojową, której nie powinniśmy się bać. Wymienione przeze mnie podmioty miałyby ewentualne dopełnienie w postaci innych organizacji, które służą celom, o jakich będzie mowa w mojej poprawce.</u>
          <u xml:id="u-176.6" who="#PosełJerzyJaskiernia">W związku z tym, na obecnym etapie dyskusji (wersję tę zgłaszam oficjalnie, ale może ona wzbudzić kolejne uwagi, które, być może, bŁędzie trzeba uwzględnić) propozycja art. 5a, którą pragnę zasugerować, brzmiałaby następująco: „Rzeczpospolita Polska gwarantuje wolność tworzenia, działania związków zawodowych, stowarzyszeń, fundacji użyteczności publicznej oraz innych organizacji zrzeszających obywateli w ramach porządku prawnego, w celu realizacji interesów oraz wyrażania opinii”. Propozycja ta konsumuje większość uwag (oczywiście nie wszystkie). Rozumiem, że może nad nią trwać dalsza praca.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-177">
          <u xml:id="u-177.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Proszę o zgłoszenie tej poprawki na piśmie do sekretariatu Komisji Konstytucyjnej; przedstawimy ją do głosowania. Informuję, że poprawkę zgłosił również prof. A. Rzepliński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-178">
          <u xml:id="u-178.0" who="#JózefKrukowski">Korzystając z prawa gościa, pragnę zwrócić uwagę na następujący problem: w prawie konstytucyjnym, we wszystkich państwach demokratycznych Europy istnieje pojęcie „osobowości publicznoprawnej”. Pojęcie to było znane również prawu polskiemu w okresie międzywojennym; wyraźnie dotyczyło ono samorządu terytorialnego. W pierwszych latach PRL zostało ono zlikwidowane w celu dostosowania prawa polskiego do prawa Związku Radzieckiego.</u>
          <u xml:id="u-178.1" who="#JózefKrukowski">Myślę, że obecnie, w ramach zrywania ze schematami, jakie zostały po ustroju totalitarnym, należałoby prawu polskiemu przywrócić pojęcie „prawa publicznego”. Zdaje się, że poseł J. Ciemniewski zwrócił uwagę na brak tego pojęcia.</u>
          <u xml:id="u-178.2" who="#JózefKrukowski">Nie mam prawa do zgłaszania wniosków formalnych. Chciałbym jednak skierować przynajmniej pytanie do członków Komisji Konstytucyjnej, dlaczego pojęcie „prawa publicznego” ma być nadal obce prawu polskiemu? Czy w ramach prac nad Rozdziałem I Konstytucji RP nie należałoby przywrócić tego pojęcia i wprowadzić zapisu mówiącego, że samorząd terytorialny, związki zawodowe oraz inne organizacje mające charakter organizacji użyteczności publicznej cieszą się osobowością prawa publicznego (zasady uznawania tej osobowości określają ustawy)?</u>
          <u xml:id="u-178.3" who="#JózefKrukowski">Moja wypowiedź, to głos osoby zainteresowanej uporządkowaniem polskiego prawa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-179">
          <u xml:id="u-179.0" who="#PawełSarnecki">Gwoli uświadomienia przed podjęciem ostatecznych decyzji w zakresie, o którym obecnie dyskutujemy, chcę powiedzieć, że w przedłożonym projekcie Konstytucji RPmówi się o stowarzyszeniach, organizacjach, itd. W art. 41 jest mowa, ogólnie o zrzeszeniach, w art. 42 - o związkach zawodowych i organizacjach pracowniczych, w art. 44 - o ruchach obywatelskich, które składają projekty ustaw, w art. 56 - o ruchach obywatelskich ochrony środowiska, w art. 58 - o organizacjach konsumentów; jest też mowa o związkach wyznaniowych. Czy w kontekście wolności zrzeszania się artykuły te nie wyczerpują wszystkich myśli, które zawiera przedłożony nam projekt przepisu?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-180">
          <u xml:id="u-180.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Decyzję będziemy podejmować w momencie, gdy odpowiednie wnioski zostaną zgłoszone, wtedy poddamy je pod głosowanie. Uwagę prof. P. Sarneckiego trzeba będzie ponownie przypomnieć przed głosowaniem, tak aby członkowie Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego mieli pełną świadomość, gdzie są zapisane właściwe artykuły (przepisy dotyczące związków zawodowych, organizacji, stowarzyszeń ruchów konsumenckich, ruchów ochrony środowiska, itp.).</u>
          <u xml:id="u-180.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Komisja Konstytucyjna podejmie określoną decyzję. Mam prośbę do prof. P. Sarneckiego, aby zapisał na kartce wymienione przez siebie artykuły, co ułatwi nam ich przypomnienie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-181">
          <u xml:id="u-181.0" who="#PosełJanuszSzymański">Rozumiem, że niedługo będziemy kończyć prace nad Rozdziałem I Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-182">
          <u xml:id="u-182.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Na razie - nie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-183">
          <u xml:id="u-183.0" who="#PosełJanuszSzymański">Chcę zapytać o losy swojego wniosku w sprawie reasumpcji przepisu dotyczącego partii politycznych i błędu w głosowaniu, które miało miejsce jeszcze na poprzednim posiedzeniu. Przewodniczący A. Kwaśniewski obiecał, że powrócimy do tej kwestii.</u>
          <u xml:id="u-183.1" who="#PosełJanuszSzymański">O ile dobrze pamiętam, przegłosowaliśmy wtedy wersję zaproponowaną przez posełK. Łybacką.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-184">
          <u xml:id="u-184.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Już wszystko zostało przegłosowane. W tej chwili mamy zupełnie inne brzmienie art. 5.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-185">
          <u xml:id="u-185.0" who="#PosełJanuszSzymański">W moich notatkach nie ma takiej adnotacji (widocznie mam ich dwa egzemplarze). Uczynię ją sobie teraz. Nie mam szczęścia do celności uwag.</u>
          <u xml:id="u-185.1" who="#PosełJanuszSzymański">Jeżeli można, sformułuję jeszcze jedną uwagę. Chciałbym, aby Rozdział I został poddany analizie pod kątem poprawności językowo-logicznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-186">
          <u xml:id="u-186.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Mówiliśmy już dzisiaj dwukrotnie, że taka analiza zostanie dokonana po zakończeniu naszych prac.</u>
          <u xml:id="u-186.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Zostały zgłoszone wnioski w sprawie nowego przepisu dotyczącego społeczeństwa obywatelskiego. Przegłosujemy je jutro.</u>
          <u xml:id="u-186.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Jutro o godz. 9 zbiera się podkomisja pracująca pod przewodnictwem posła R. Bugaja, aby ponownie omówić art. 15.</u>
          <u xml:id="u-186.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poseł J. Ciemniewski awizował też jakieś wnioski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-187">
          <u xml:id="u-187.0" who="#SenatorHenrykRot">Mam prośbę do przewodniczącego A. Kwaśniewskiego, wnioskodawcy posła J. Jaskierni i innych osób, które na tle jego inicjatywy zgłaszały różne pomysły, aby nie obstawali przy rozpatrywaniu „na gorąco”, dziś lub jutro wniosku posła J. Jaskierni. Sugeruję, aby dyskusję w tej sprawie odłożyć do czasu, kiedy przystąpimy do debaty nad artykułami z zakresu wolności i praw politycznych w których jest mowa o organizacjach społecznych i związkach zawodowych. Być może, wtedy okaże się, że zrodził się pomysł jakiejś syntezy, która nadawałaby się do umieszczenia w Rozdziale I Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-187.1" who="#SenatorHenrykRot">Chcęrównież zabrać głos ad vocem wypowiedzi ks. prof. Krukowskiego.</u>
          <u xml:id="u-187.2" who="#SenatorHenrykRot">Żyłem i działałem w czasach (jak to rozrzutnie określono) totalitaryzmu. Publikowałem wówczas (co poświadczą czytelnicy - prawnicy) prace, w których broniłem koncepcji prawa publicznego. Władze totalitarne nie uniemożliwiały mi publikowania owej koncepcji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-188">
          <u xml:id="u-188.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Apelujemy do wnioskodawców, aby przez noc przemyśleli swoje wnioski. Jeżeli wnioski zostały zgłoszone, to obowiązkiem Komisji jest ich przegłosowanie.</u>
          <u xml:id="u-188.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Czy poseł L. Błądek pragnie zabrać głos w tej sprawie?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-189">
          <u xml:id="u-189.0" who="#PosełLidiaBłądek">Zgłosiliśmy poprawkę do art. 15 i będziemy prosić o jej przegłosowanie. Poprawkę tę zgłosiliśmy w związku z tym, że został przyjęty art. 9 Konstytucji RP, który dotyczy uregulowania kwestii umów międzynarodowych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-190">
          <u xml:id="u-190.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wobec tego zapraszam poseł L. Błądek na posiedzenie podkomisji, która odbędzie się jutro o godz. 9.</u>
          <u xml:id="u-190.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Głosowanie zgłoszonej przez nią poprawki oczywiście się odbędzie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-191">
          <u xml:id="u-191.0" who="#PosełLidiaBłądek">Wydaje mi się, że poprawkę tę powinna przegłosować Komisja Konstytucyjna, a nie podkomisja podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-192">
          <u xml:id="u-192.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wnioski, które Komisja Konstytucyjna powinna przegłosować na pewno przegłosuje. Jeżeli szukamy rozwiązań kompromisowych, to sugeruję udział w posiedzeniu podkomisji, obradującej pod przewodnictwem posła R. Bugaja jutro o godz. 9.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-193">
          <u xml:id="u-193.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Pragnęzabraćgłos po raz ostatni, w sprawie swojego wniosku, konsumując jednocześnie uwagi prof. P. Sarneckiego, które wiązały się z potrzebą jego wzbogacenia.</u>
          <u xml:id="u-193.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Jeszcze raz odczytam swoją propozycję: „Rzeczpospolita POlska gwarantuje wolność tworzenia i działania związków zawodowych, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, fundacji i innych dobrowolnych zrzeszeń działających w ramach porządku prawnego w celu realizacji interesów oraz wyrażania opinii obywateli”. Taki jest kształt mojej poprawki, na razie zgłoszonej jako art. 51 (potem numeracja uległaby zmianie).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-194">
          <u xml:id="u-194.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Proszęprzekazać ją do sekretariatu Komisji Konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-194.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do Rozdziału II Konstytucji RP; nie zamykamy jeszcze prac nad Rozdziałem I, jeżeli jutro zostaną zgłoszone do niego wnioski. W tej chwili przedyskutujemy kwestie związane z Rozdziałem II „Wolności, Prawa oraz Obowiązki Człowieka i Obywatela”.</u>
          <u xml:id="u-194.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Mamy dwa warianty propozycji tytułu tego rozdziału. Czy członkowie Komisji Konstytucyjnej mają w tej sprawie jakieś nowe pomysły lub wyraźne opcje? Na początku, pragnę zapytać ekspertów, czy zauważają istotne różnice pomiędzy propozycją tytułu z wariantu I a propozycją z wariantu II?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-195">
          <u xml:id="u-195.0" who="#LeszekWiśniewski">W ramach prac podkomisji, obradującej pod przewodnictwem posła J. Gwiżdża, została przyjęta wersja pierwsza „Wolności, Prawa oraz Obowiązki Człowieka i Obywatela”. Kierowano się tym, że człowiek najczęściej realizuje wolności i że są one sprawą najważniejszą. Figurowały one przecież na sztandarach wszystkich rewolucji światowych.</u>
          <u xml:id="u-195.1" who="#LeszekWiśniewski">Wariant II „Prawa, Wolności i Obowiązki Człowieka i Obywatela” (czyli odwrócenie i postawienie praw na pierwszym miejscu) wydaje się mniej trafny z uwagi na to, że prawa oznaczają prawa do czegoś; określone prawa wynikają z prawa pozytywnego, aktów normatywnych. W tym ujęciu zawsze należy brać pod uwagę, iż istnieją dwa podmioty: podmiot, który jest uprawniony i podmiot, który jest zobowiązany spełnić konkretne świadczenie przyznane obywatelowi.</u>
          <u xml:id="u-195.2" who="#LeszekWiśniewski">Przy wolności istnieje jeden podmiot, który sam aktem własnej woli (dobrowolnie) i w ramach własnego wyboru, realizuje określoną wolność na zgromadzenie, przemieszczanie się po kraju i świecie, itd.</u>
          <u xml:id="u-195.3" who="#LeszekWiśniewski">Wolności są regulowane właściwie tylko po to, aby ograniczyć możliwość przeszkadzania innych osób w zakresie korzystania z nich. Funkcja prawa przy regulowaniu wolności polega na tym, że deklaruje się je jako rzeczy o fundamentalnym znaczeniu oraz ochrania się je poprzez pewne ograniczenia tak, aby wszyscy mogli z nich korzystać w równym stopniu.</u>
          <u xml:id="u-195.4" who="#LeszekWiśniewski">W związku z tym uważam, że wysunięcie wolności na czoło tytułu Rozdział II Konstytucji RP jest bardziej trafne od wysunięcia na czoło praw.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-196">
          <u xml:id="u-196.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że eksperci Komisji Konstytucyjnej są zwolennikami wariantu I.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-197">
          <u xml:id="u-197.0" who="#PosełJanuszSzymański">Być może, jestem konserwatywny w swoim myśleniu, ale bardziej przemawia do mnie wariant II „Prawa, Wolności i Obowiązki Człowieka i Obywatela”. Opowiadając się za tym wariantem, pragnę przytoczyć dwa ważne argumenty.</u>
          <u xml:id="u-197.1" who="#PosełJanuszSzymański">Po pierwsze, ze stylistyki przyjętej w Rozdziale II wynika, że bez większych konsekwencji, zamiennie posługujemy się określeniami „prawa i wolności”, „wolności i prawa”.</u>
          <u xml:id="u-197.2" who="#PosełJanuszSzymański">Przywiązanie do katalogu, złożonego z inicjatywy Prezydenta RP, „Karty Praw i Obywateli”, w moim odczuciu, wyrobiło przekonanie, iż prawidłowym jest posługiwanie się określeniem „prawa i wolności”. Stawiam na odwrotną gradację, niż zrobił to przed chwilą prof. L. Wiśniewski. Prawa to jest to, co mam wyraźnie, namacalnie i bezpośrednio. Wolności mają szerszy sens; wiążą się z zakresem zarysowanym bardzo ogólnie, co potwierdza praktyka.</u>
          <u xml:id="u-197.3" who="#PosełJanuszSzymański">W związku z tym myślę, że ta stylistyka, która jest bliższa naszej nauce prawa, każe opowiedzieć się za tym, aby Rozdział II Konstytucji RP nosił tytuł „Prawa, Wolności i Obowiązki Człowieka i Obywatela”. Popieram więc wariant II.</u>
          <u xml:id="u-197.4" who="#PosełJanuszSzymański">Jednocześnie opowiadam się za pewną konsekwencją terminologiczną, która, moim zdaniem, nie zawsze jest zachowana.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-198">
          <u xml:id="u-198.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Jeżeli nie ma nowych uwag i do wyboru pozostają nam tylko warianty I i II, to możemy poddać je pod głosowanie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-199">
          <u xml:id="u-199.0" who="#PosełJerzyCiemniewski">Chcęzadać tylko jedno pytanie, być może trywialne i nie na miejscu. Muszęprzyznać, że nie bardzo potrafiłbym sprecyzować konstytucyjny obowiązek człowieka. Nie znam takiej kategorii pojęciowej. Znam konstytucyjne obowiązki obywatelskie, natomiast dla określenia konstytucyjnego obowiązku człowieka nie przychodzi mi nic do głowy. Muszę powiedzieć, że z tego punktu widzenia tytuł Rozdziału II nie wydaje mi się adekwatny do jego zawartości.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-200">
          <u xml:id="u-200.0" who="#SenatorJerzyMadej">Poseł J. Ciemniewski uprzedził mnie; chciałem wyrazić taką samą wątpliwość. Czy tylko dlatego, że „Karta Praw i Wolności Człowieka i Obywatela” zabrzmiała ładnie 200 lat temu, powtórzyliśmy to określenie w naszym zapisie? Czy rzeczywiście można je wyegzekwować? Mogę się zgodzić, że w Polsce inne prawa ma człowiek, a inne - obywatel. Co do obowiązków moje wątpliwości pozostają niewyjaśnione.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-201">
          <u xml:id="u-201.0" who="#AndrzejRzepliński">Proponowałem (moja propozycja nie znalazła się jednak w projekcie jednolitym Konstytucji RP) nadać Rozdziałowi II Konstytucji RP jeszcze inny tytuł: „Karta Praw i Wolności”. Na końcu tego rozdziału można by oczywiście utrzymać jako podrozdział tytuł „Obowiązki obywatela”.</u>
          <u xml:id="u-201.1" who="#AndrzejRzepliński">Biorąc pod uwagę tradycję konstytucyjną wielu krajów, gdzie katalogi praw i wolności właśnie w ten sposób się nazywają, warto by tę tradycję podtrzymać również dlatego, że wkrótce czeka nas głosowanie ludowe nad projektem Konstytucji RP. Warto organizować świadomość publiczną także wokół tego, że konstytucja nie jest tylko zbiorem przepisów interesujących ludzi zajmujących się zawodowo polityką, ale także zbiorem przepisów ważnym dla każdego z nas.</u>
          <u xml:id="u-201.2" who="#AndrzejRzepliński">Sądzę, że ta krótsza nazwa „Karta Praw i Wolności” bardziej będzie przemawiała do świadomości poszczególnych obywateli. „Obowiązki obywatela” znalazłyby się w Karcie jako jej ostatni podrozdział.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-202">
          <u xml:id="u-202.0" who="#HenrykSacewicz">Dzisiaj już dwa razy przypomniano o „Karcie Praw i Wolności”. Właśnie do tego tematu chciałbym nawiązać.</u>
          <u xml:id="u-202.1" who="#HenrykSacewicz">Jeżeli pamiętamy projekt Konstytucji RP, zgłoszony przez Prezydenta RP, to rozdział pt. „Karta Praw i Wolności” był w nim bardzo wyraźnie wydzielony, ale jednocześnie końcowymi przepisami ściśle powiązany z pozostałą częścią konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-202.2" who="#HenrykSacewicz">W wersji wariantowej Rozdziału II projektu jednolitego Konstytucji RP, którą otrzymaliśmy, w ogóle nie wspomina się o „Karcie Praw i Wolności”. Wiem, że dla osób, którzy zajmują się materią konstytucyjną, moja wątpliwość może wydawać się naiwna. Być może, zajmuję niepotrzebnie czas, ale chętnie usłyszałbym jakieś udokumentowanie czy podstawę, dlaczego ucieka się od tego, aby prawa i obow iązki człowieka i obywatela były w jakiś szczególny sposób podkreślone.</u>
          <u xml:id="u-202.3" who="#HenrykSacewicz">Myślę, że to, o czym mówił mój przedmówca, jest słuszne. Społeczeństwo oczekuje, żeby prawa, które człowiekowi jako obywatelowi przysługują, mogły być w jakiś szczególny sposób wyakcentowane. Ujęcie ich w odrębnym akcie dawałoby większe możliwości.</u>
          <u xml:id="u-202.4" who="#HenrykSacewicz">Nie jestem prawnikiem, więc mam prawo się mylić. Przedstawiam wyłącznie swoje odczucia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-203">
          <u xml:id="u-203.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Wydaje mi się, że wyodrębnienie praw i obowiązków człowieka i obywatela, może czasami stanowić pewne zagrożenie i możliwość odcięcia tego, co stanowi integralną część konstytucji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-204">
          <u xml:id="u-204.0" who="#LeszekWiśniewski">Jeśli chodzi o wyodrębnienie Rozdziału II Konstytucji RP jako odrębnej karty, jako odrębnego dokumenty, który byłby dopięty do Konstytucji RP, chciałbym przypomnieć, że w kilku krajach tego rodzaju karty są wyodrębnione (w Konstytucji Republiki Czeskiej i w Konstytucji Republiki Francuskiej). Starsza z wyodrębnionych kart, karta francuska (Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r.) z reguły była pomijana we wszelkich późniejszych wydaniach konstytucji. W chwili obecnej nie jest nawet załącznikiem w tekstach. Po prostu, zapomina się już o tym, że jest to jakiś odrębny dokument, który stanowi integralną część konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-204.1" who="#LeszekWiśniewski">Zapewne to samo będzie czekało czeską Kartę Praw i Wolności.</u>
          <u xml:id="u-204.2" who="#LeszekWiśniewski">Jestem zdecydowanie temu przeciwny, żeby wyodrębniać, wyjmować jakiś rozdział z konstytucji. Zawsze toczyły się boje, na którym miejscu powinien znajdować się rozdział o wolnościach i prawach jednostki. Zawsze chodziło o to, żeby zaraz za zasadami ustroju zawrzeć przepisy na temat stosunków państwo - jednostka w postaci podstawowych, fundamentalnych wolności i praw. Wyodrębnienie tego w innym dokumencie, który nawet byłby załącznikiem do konstytucji, jest nietrafnym rozwiązaniem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-205">
          <u xml:id="u-205.0" who="#PawełSarnecki">Kilka zdań pragnę dopowiedzieć.</u>
          <u xml:id="u-205.1" who="#PawełSarnecki">Trudno byłoby przy istnieniu osobnej Karty, ustosunkować ową Kartę do Rozdziału I Konstytucji RP, który obejmuje zasady naczelne ustroju, w tym także określa generalną pozycję jednostki.</u>
          <u xml:id="u-205.2" who="#PawełSarnecki">Dzisiaj dyskutowaliśmy np. o prawie własności, o swobodzie działalności gospodarczej. Przecież to także dotyczy praw obywatelskich. Przy ich wyodrębnieniu w „Karcie Praw i Wolności” rysowałby się niełatwy do precyzyjnego określenia stosunek między tą Kartą a pewnymi prawami, które znalazłyby się w ogólnych zasadach ustroju.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-206">
          <u xml:id="u-206.0" who="#SenatorHenrykRot">Jestem za tym, żeby utrzymać umiejscowienie rozdziału traktującego o prawach i wolnościach człowieka i obywatela w Konstytucji RP. Mam jednak pewną uwagę do ewentualnych dwóch innych wariantów tego rozdziału. Pierwszy idąc tropem wniosku Prezydenta RP traktowałby ów rozdział jako coś dodatkowego do konstytucji czyli jako załącznik, co już fatalnie brzmi. Wyrazy „dodatek”, „załącznik”, „aneks” brzmią naprawdę fatalnie. Drugi wariant zakładałby uregulowanie problematyki praw i wolności w odrębnej ustawie, ustawie konstytucyjnej. Jeśli tak by się stało, to ustawa konstytucyjna byłaby traktowana jako coś dodatkowego, obok Konstytucji RP jako ustawy zasadniczej. Ustawa Konstytucyjna jest jednak na nieco niższym stopniu w porządku hierarchicznym aktów prawotwórczych od konstytucji w rozumieniu kodyfikacyjnym.</u>
          <u xml:id="u-206.1" who="#SenatorHenrykRot">Wracając do punktu wyjścia, proponuję utrzymać rozdział traktujący o prawach i wolnościach człowieka i obywatela w strukturze Konstytucji RP jako ustawy zasadniczej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-207">
          <u xml:id="u-207.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Tok rozumowania senatora H. Rota całkowicie mi odpowiada.</u>
          <u xml:id="u-207.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Za chwilę głos zabierze prof. A. Rzepliński, który na pewno ustosunkuje się polemicznie do głosu senatora H. Rota.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-208">
          <u xml:id="u-208.0" who="#AndrzejRzepliński">Wcale nie proponowałem, żeby wyłączać jakiś rozdział z Konstytucji RP. Moja uwaga dotyczyła jedynie tytułu tego rozdziału. Propozycję w tej sprawie wysunąłem na posiedzeniu podkomisji redakcyjnej, jednak w jakiś sposób nie znalazła się ona w projekcie jednolitym Konstytucji RP. Chciałem, aby Rozdział II Konstytucji RP nazywał się „Karta Praw i Wolności”, a nie żeby był wyłączony z ustawy zasadniczej.</u>
          <u xml:id="u-208.1" who="#AndrzejRzepliński">Przedstawiłem w tej kwestii swoje argumenty. Argumenty moich przedmówców idą jakby obok.</u>
          <u xml:id="u-208.2" who="#AndrzejRzepliński">Odnosząc się merytorycznie do wypowiedzi prof. L. Wiśniewskiego, wcale nie jest tak, że Francuzi zapomnieli, co znaczy Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela. Jest ona nadal częścią porządku konstytucyjnego. Pisze się o tym w przepisach przejściowych konstytucji francuskiej.</u>
          <u xml:id="u-208.3" who="#AndrzejRzepliński">Czesi również nie zapomną, co oznacza Karta Praw i Wolności Podstawowych, gdyż jest ona częścią ich porządku konstytucyjnego. Konstytucja Republiki Czeskiej o tym wyraźnie mówi. Jest to oczywiście kwestia decyzji.</u>
          <u xml:id="u-208.4" who="#AndrzejRzepliński">Proponuję tylko, aby Rozdział II Konstytucji RP nazywał się „Karta Praw i Wolności”, a nie żeby go wyłączać, załączać, itd.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-209">
          <u xml:id="u-209.0" who="#SenatorJerzyMadej">Odniosłem podobne wrażenie jak prof. A. Rzepliński, że dyskutujemy tylko nad tytułem Rozdziału II Konstytucji RP, a nie nad wyłączeniem zakresu praw i wolności człowieka i obywatela, ewentualnie także obowiązków i stworzeniem oddzielnego dokumentu w postaci aneksu, czy ustawy konstytucyjnej. Oczywiście że problematyka ta powinna stanowić Rozdział II Konstytucji RP. Jest tylko jedna kwestia do rozwiązania, jak ten rozdział nazwać, jak go zatytułować. Czy przyjąć nazwę „Prawa, Wolności i Obowiązki Człowieka i Obywatela, czy też zaproponować inną?</u>
          <u xml:id="u-209.1" who="#SenatorJerzyMadej">Wypowiedzi, które usłyszałem, nie rozwiały do końca moich wątpliwości, czy zapis „człowiek i obywatela” jest w pełni uzasadniony. Któryś z moich przedmówców wyjaśnił już, co oznacza wyrażenie „obowiązki człowieka w Państwie Polskim”. Chodzi o człowieka, który nie jest obywatelem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-210">
          <u xml:id="u-210.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Są ludzie, którzy nie są obywatelami Polski, choć przebywają w naszym kraju. Im również należą się określone prawa.</u>
          <u xml:id="u-210.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Nawiązanie do „Magna Charta Liberatatum” (angielskiej karty wolności) tworzy pewien dysonans i niejako łamie konstrukcję Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-211">
          <u xml:id="u-211.0" who="#PosełJanuszSzymański">Pragnę zdecydowanie wypowiedzieć się przeciwko propozycjom nowego brzmienia Rozdziału II „Karta praw i wolności” (zachęcam do poruszanie się na gruncie poszczególnych przepisów), dlatego że termin „karta” sugeruje coś odrębnego. Myślę, że jest to argument za tym, aby nie używać go w tytule rozdziału Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-211.1" who="#PosełJanuszSzymański">Gdybyśmy mieli do czynienia z sytuacją, że „Karta praw i wolności” została uchwalona wcześniej, to oczywiście można by ją inkorporować. Wtedy teza, która została użyta w toku dyskusji, pozostałaby zasadna. My jednak mamy do czynienia z rozdziałem Konstytucji RP; piszemy tekst ustawy zasadniczej, gdzie katalog praw i wolności obywatela jest tylko jednym z rozdziałów. Pozostaje jeszcze kwestia obowiązków.</u>
          <u xml:id="u-211.2" who="#PosełJanuszSzymański">Chcę ponowić pytanie, które zgłosił poseł J. Ciemniewski. Pragnę uzewnętrznić pewien spór terminologiczny, który pojawił się w podkomisji redakcyjnej. Zastanawialiśmy się jaką terminologię przyjąć, czy używać terminów: „każdy”, „obywatel”, „obywatel polski”?</u>
          <u xml:id="u-211.3" who="#PosełJanuszSzymański">Nie przekonują mnie argumenty, które mówią, że tytuł dałoby się sprowadzić tylko do określenia „obywatel”. Są pewne prawa, które w sensie regulacji międzynarodowych zostały recypowane na grunt rozwiązań krajowych, jako prawa i wolności człowieka. Tak stało się np. z szeroko rozumianym katalogiem praw ekologicznych, wynikających z języka konwencji, które Polska ratyfikowała. Mnie osobiście nie razi w tytule rozdziału Konstytucji RP określenie „Prawa, Wolności i Obowiązki Człowieka i Obywatela”, gdyż ma je każdy i nie musi się to łączyć z tym szczególnym węzłem prawnym, jakim jest obywatelstwo.</u>
          <u xml:id="u-211.4" who="#PosełJanuszSzymański">Chcę poprosić prof. K. Działochę i prof. P. Sarneckiego o pogląd w tej sprawie. Czy przywiązują wagę do dystynkcji, która jest dokonana w tytule „człowieka i obywatela”? Czy wystarczy (tak jak sugerował poseł J. Ciemniewski) ograniczenie do jedno członu „obywatela”?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-212">
          <u xml:id="u-212.0" who="#PosełLeszekMoczulski">Nasza dyskusja wykroczyła dalej aniżeli poza samą kwestię tytułu. Myślę, że to dobrze, iż się tak stało, dlatego że jest jeszcze jedna zasadnicza kwestia do rozstrzygnięcia w momencie, gdy rozpoczynamy prace nad tym rozdziałem. Chodzi o to, czy rozbudowany katalog szeroko potraktowanych i bardzo precyzyjnie określonych praw obywatelskich powinien być częścią Konstytucji RP, czy też powinien stanowić inną ustawę, być może, jak to się ostatnio określa, ustawę organiczną. Przynajmniej, niektóre projekty konstytucji proponują takie właśnie ustawy, przyjmowane kwalifikowaną większością głosów.</u>
          <u xml:id="u-212.1" who="#PosełLeszekMoczulski">Pytanie jest zasadnicze, czy w Konstytucji RP należy ograniczyć się do szerokiego, lecz krótkiego określenia praw obywatelskich, a ich precyzację odesłać do ustawy, czy też ująć je tylko w Konstytucji RP? Jakie argumenty przemawiają za oddzielną ustawą? Myślę, że jest ich bardzo dużo. Przede wszystkim pojęcie „praw obywatelskich” nie jest stałe; co jakiś czas zmienia się. Jeśli weźmiemy pod uwagę nie tylko "Deklarację Praw Człowieka i Obywatela” z sierpnia 1789 r., ale i „Powszechną Deklarację Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych” z grudnia 1948 r., to zobaczymy, że dzisiaj i w zakresie szerokości, i w zakresie precyzacji, patrzymy na to zagadnienie inaczej. Prawdopodobnie w najbliższych latach będziemy mieli do czynienia z fluktuacją oraz precyzacją praw i wolności i człowieka, i obywatela, i być może, kogoś, kto będzie obywatelem danego państwa, a jednocześnie będzie też posiadał coś w rodzaju praw obywatelskich zintegrowanej wspólnoty. Na pewno będziemy mieli do czynienia z postępującymi zmianami w tym zakresie.</u>
          <u xml:id="u-212.2" who="#PosełLeszekMoczulski">Konstytucja nie jest aktem, który powinien podlegać częstym modyfikacjom. W miarę możliwości należy unika-ingerowania w zapisy konstytucyjne już uchwalone. Dlatego byłoby rzeczą wygodniejszą i bardziej celową, gdyby obszerne potraktowanie praw obywatela lub człowieka i obywatela odesłać do osobnego aktu prawnego, w Konstytucji RP ograniczając się tylko do generalnego wskazania i wyliczenia tych praw, tak jak jest to zrobione w projekcie Konstytucji RP przedstawionym przez Konfederację Polski Niepodległej. Jest tam tylko jeden artykuł (wprawdzie bardzo rozbudowany) dotyczący praw człowieka i obywatela.</u>
          <u xml:id="u-212.3" who="#PosełLeszekMoczulski">Nie tylko zakres, ale i tytuł omawianego rozdziału, powinien zależeć od tego, jaką decyzję ostatecznie podejmiemy. Jeśli zdecydujemy się, aby w Konstytucji RP ująć wszystko w tym zakresie, to nie sądzę, żeby wtedy potrzebny był tytuł „Karta praw człowieka”, dlatego że nie ma powodu, aby w ten sposób wyróżniać cały rozdział. Każdy rozdział Konstytucji RP, być może, zasługuje na wielkie wyróżnienie; jeśli - tak, to musielibyśmy poszuka-odpowiednich określeń.</u>
          <u xml:id="u-212.4" who="#PosełLeszekMoczulski">Jeżeli zdecydowaliśmy, aby materię tę potraktować w Konstytucji RP w sposób ogólny, a w sposób rozwinięty - w odrębnej ustawie, to oczywiście ustawa ta mogłaby się nazywać „kartą”. Jest to wprawdzie tradycja językowa anglosaska, ale ostatecznie jest używana nie tylko do tego rodzaju dokumentów (istnieje „Karta Narodów Zjednoczonych”, „Karta Atlantycka”, itp.). Możemy nawiązać do anglosaskiej tradycji językowej (nie ma w związku z tym większych problemów), ale pod warunkiem, że będzie chodziło o oddzielny akt prawny.</u>
          <u xml:id="u-212.5" who="#PosełLeszekMoczulski">Jeśli mówimy o samym tytule, to „prawa” na pewno powinny znaleźć się przed „wolnościami”.Określenie „prawa” posiada chyba szersze znaczenie, a „wolności” - węższe.</u>
          <u xml:id="u-212.6" who="#PosełLeszekMoczulski">Po drugie, musimy również brać uwagę względy filologiczne. Język polski nie lubi połączenia „wolności i prawa”, natomiast w pełni uznaje „prawa i wolności”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-213">
          <u xml:id="u-213.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Weszliśmy w bardzo trudny etap dyskusji. Poseł L. Moczulski wprowadził nas w zakres dyskusji nie nad brzmieniem tytułu Rozdziału II, lecz w zakres rozważań merytorycznych.</u>
          <u xml:id="u-213.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Pragnę ustosunkować się do dwóch kwestii. W moim odczuciu, odwołanie się do konstytucji kwietniowej nie jest najlepszym przykładem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-214">
          <u xml:id="u-214.0" who="#PosełLeszekMoczulski">Nie odwoływałem się do konstytucji kwietniowej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-215">
          <u xml:id="u-215.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Ale KPNsię odwołuje.</u>
          <u xml:id="u-215.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Zabioręgłos na zakończenie dyskusji w tej sprawie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-216">
          <u xml:id="u-216.0" who="#PosełJerzyZdrada">W moim przekonaniu, dyskusja nieco odbiegła od generalnego problemu.</u>
          <u xml:id="u-216.1" who="#PosełJerzyZdrada">Gdyby nie było prezydenckiego projektu „Karty Praw i Wolności”, złożonego w zupełnie innej sytuacji, w poprzedniej kadencji Sejmu, pewnie teraz nie zastanawialibyśmy się, czy rozdziałowi Konstytucji RP nadać taki czy inny tytuł. Mieliśmy do czynienia z pewnym precedensem. Mamy świadomość, że zgłoszono projekt ustawy, który wówczas stanowił określoną propozycję konstytucyjną, co nie przesądzało, że ostateczny tekst Konstytucji RP miałby się składać z dwóch części. Wówczas, projekt ten był na etapie roboczym.</u>
          <u xml:id="u-216.2" who="#PosełJerzyZdrada">Komisja Konstytucyjna przygotowała projekt konstytucji. Komisja Nadzwyczajna do spraw „Karty Praw i Wolności” debatowała nad jej zapisami. Dopiero potem zamierzano podjąć decyzję, czy „Karta” miałaby stanowić integralną część Konstytucji RP, czy tylko dodatek do ustawy zasadniczej. Tak czy inaczej „Karta Praw i Wolności” miała ustawą typu konstytucyjnego (o dużej randze).</u>
          <u xml:id="u-216.3" who="#PosełJerzyZdrada">Nie można argumentować tak jak przed chwilą powiedział poseł L. Moczulski, że zakres praw i wolności człowieka i obywatela jest na tyle zmienny, iż nie należy wpisywać go do Konstytucji RP, tylko do innej ustawy. Zwracam uwagę, że ta inna ustawa miałaby mieć charakter ustawy konstytucyjnej (o ile dobrze pamiętam sugestię, zdaje się, senatora H. Rota), jako aneks do konstytucji lub jako ustawa równoległa o innym zakresie zapisów.</u>
          <u xml:id="u-216.4" who="#PosełJerzyZdrada">Osobiście opowiadam się za jednolitą ustawą konstytucyjną; uważam, że materia, o której dyskutujemy powinna stanowić rozdział Konstytucji RP. W polskiej tradycji mamy Konstytucję 3 Maja; prawo o wnioskach, które było uchwalone nieco wcześniej, zostało z nią związane aneksem. Można to porównać do tego, co się działo w okresie rewolucji francuskiej.</u>
          <u xml:id="u-216.5" who="#PosełJerzyZdrada">Myślę, że na obecnym etapie, skoro nie ma osobnego projektu „Karty Praw i Wolności”, nie ma potrzeby wyodrębniać jej z Konstytucji RP; powinniśmy pracować nad jednolitym tekstem ustawy zasadniczej.</u>
          <u xml:id="u-216.6" who="#PosełJerzyZdrada">Istnieje problem obowiązków, o których mówił poseł J. Ciemniewski; nie uzyskaliśmy jeszcze na ten temat wyjaśnienia.</u>
          <u xml:id="u-216.7" who="#PosełJerzyZdrada">Wydaje mi się, że tytuł Rozdziału II jest sprawą istotną. Osobiście opowiadam się za następującą kolejnością wyrazów: „wolności i prawa”, gdyż „wolności” są pojęciem szerszym niż „prawa”. Takie jest moje odczucie, ale proszę ekspertów o opinię w tej sprawie. Opowiadam się też za ujednoliceniem tekstu Konstytucji RP. W tytule Rozdziału II nie wpisywałbym „obowiązków człowieka i obywatelstwa”.</u>
          <u xml:id="u-216.8" who="#PosełJerzyZdrada">Przeglądając omawiany projekt do końca, daje się zauważyć, że jest w nim tylko cztery lub pięć artykułów bardzo ogólnych (które zapewne udałoby się jeszcze skomprymować), mówiących bezpośrednio o obowiązkach. Podrozdział dotyczący obowiązków jest bardzo niewielki i znajduje się na samym końcu. Natomiast cały czas mówi się o prawach i wolnościach politycznych, osobistych i innych. Osobiście zachowałbym następujący tytuł Rozdziału II „Wolności i Prawa Człowieka i Obywatela”.</u>
          <u xml:id="u-216.9" who="#PosełJerzyZdrada">Pewna tradycja, przynajmniej kontynentalna, rozróżnia to, co jest związane z prawami i wolnościami człowieka od tego, co jest związane z prawami i wolnościami obywatela. Nie widzę powodu, abyśmy musieli od niej odchodzić. Nie jest to tradycja typowo rewolucyjna. Weszła ona na trwałe do myśli politycznej europejskiej bez względu na to, że po raz pierwszy została sformułowana w czasie rewolucji francuskiej, a potem była przyjmowana przez innych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-217">
          <u xml:id="u-217.0" who="#HenrykGroszyk">Opowiadam się za jednolitym dziełem, jakim jest Konstytucja RP. Nie ma podstaw, ażeby komplikować sytuację redakcyjną i stwarzać odrębną „Kartę”. Opowiadam się również za nazwą, która uczyni z rozdziału II normalny rozdział Konstytucji RP. Fakt, iż jest to Rozdział II, dostatecznie podkreśla powagę zagadnienia i stwarza pewien przywilej, że już w drugim rozdziale, przed omawianiem organów państwowych i administracyjnych, omawia się pozycję człowieka i obywatela.</u>
          <u xml:id="u-217.1" who="#HenrykGroszyk">Tytuł zaproponowany przez mojego przedmówcę „Wolności i Prawa Człowieka i Obywatela” wdaje się najbardziej optymalny, biorąc pod uwagę fakt, że obowiązki są tu omówione w sposób minimalny.</u>
          <u xml:id="u-217.2" who="#HenrykGroszyk">Przykłady (które padały podczas dyskusji) odnośnie sytuacji we Francji są tu omówione w są zupełnie nieadekwatne, dlatego że konstytucja francuska nie zawiera żadnego rozdziału o wolnościach, prawach i obowiązkach obywateli. Wobec tego, w jej wstępie (co bardzo komplikuje sytuację) powołano się na „Deklarację Praw Człowieka i Obywatela” z końca XVIII wieku. Jak wiadomo, wszelkie ustępy rodzą problemy, gdy stanowią tekst konstytucji, komplikują jej interpretację. Z tego względu, wstęp konstytucji francuskiej zawiera uzupełniony katalog bardziej nowoczesnych praw i wolności po to, aby zaktualizować starą „Deklarację”.</u>
          <u xml:id="u-217.3" who="#HenrykGroszyk">Wydaje mi się, że nie powinniśmy zbytnio komplikować sytuacji i raczej opowiedzieć się za normalnym rozdziałem konstytucyjnym.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-218">
          <u xml:id="u-218.0" who="#PosełKrystynaŁybacka">Jeśli chodzi o dyskusję dotyczącą dylematu, czy wolności i prawa (lub prawa i wolności) powinny być rozdziałem Konstytucji RP, czy też powinny być zawarte w oddzielnej karcie, to pragnę zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt (nieporuszany do tej pory) związany z trybem przygotowania i przyjęcia Konstytucji RP. Pamiętajmy, że Konstytucja RP zostanie przyjęta w drodze referendum. Jest rzeczą niezmiernie ważną, aby dla jednolitego projektu ustawy zasadniczej, który opracujemy w Komisji Konstytucyjnej i który zostanie zaaprobowany przez Zgromadzenie Narodowe, uzyska-jak największe przyzwolenie i zrozumienie społeczne.</u>
          <u xml:id="u-218.1" who="#PosełKrystynaŁybacka">W naszej mentalności, nawet w mentalności człowieka niezwiązanego z prawem konstytucyjnym lub w ogóle z prawem, bardzo mocno zakorzeniona jest tradycja konstytucyjna. Doskonale wiemy o naszych zasługach w tworzeniu konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-218.2" who="#PosełKrystynaŁybacka">Jeżeli tak istotną sprawę, jak prawo i wolności wyjmiemy z Konstytucji RP i zapiszemy je w oddzielnej „karcie”, to obawiam się, że opinia publiczna może ją przyjąć jako akt mniejszej rangi. Wobec tego optuję za tym, aby prawa i wolności stanowiły rozdział ustawy zasadniczej, a nie aby tworzyły odrębną „Kartę Praw i Wolności”. Mentalność Czechów, Słowaków i Polaków jest nieco inna (skądinąd uwarunkowana historycznie).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-219">
          <u xml:id="u-219.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Czy prof. A. Rzepliński pragnie zabrać głos ad vocem?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-220">
          <u xml:id="u-220.0" who="#AndrzejRzepliński">Tak. Jeszcze raz chcę podkreślić, że nie proponujemy odrębnej ustawy konstytucyjnej. „Kartę Praw i Wolności” proponujemy jako nazwę własną dla Rozdziału II. Sejm i Senat nie występują w Konstytucji RP pod nazwą „organy tworzące prawo i kontrolujące rząd”, tylko pod mianem właśnie „Sejm i Senat”. Tak samo zamiast rozbudowanego tytułu, proponujemy krótki - „Karta Praw i Wolności”.</u>
          <u xml:id="u-220.1" who="#AndrzejRzepliński">Jeżeli w tytule tak ważnego i obszernego rozdziału będzie użyty wyraz „obowiązki”, Konstytucja RPbędzie jedną z bardzo nielicznych w Europie (nie chcę podawać przykładów konstytucji, w których określenie to jest użyte w nazwie rozdziału), która zastosuje takie rozwiązanie. Proponowana przez nas nazwa wynika z treści Rozdziału II. Jeżeli przyjmujemy, że prawa i wolności są nam przyrodzone, to nie oznacza, że możemy tworzyć jakiekolwiek iunctim między prawami i wolnościami. Nawet największemu zbrodniarzowi, który naruszył wszelkie obowiązki obywatelskie, przysługują prawa, gdyż jest on człowiekiem, ma godność osobistą, itd.</u>
          <u xml:id="u-220.2" who="#AndrzejRzepliński">Pomijając kwestię, jak społeczeństwo będzie odbierało Konstytucję RP podczas referendum, również z powyższego punktu widzenia należy zwrócić uwagę na nazwę Rozdziału II (podkreślam, że chodzi o rozdział Konstytucji RP, a nie odrębną ustawę konstytucyjną) oraz fakt, że wolności i prawa są czymś innym niż obowiązki. Konstytucje przyjęte w ostatnich kilku latach w Europie Środkowej i Wschodniej wskazują, że akcentuje się prawa i wolności, choć obowiązki również stanowią część materii konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-220.3" who="#AndrzejRzepliński">Poprzez tytuł Rozdziału II „Karta Praw i Wolności” pragniemy podkreślić ich szczególną rangę dla obywateli.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-221">
          <u xml:id="u-221.0" who="#PosełKrystynaŁybacka">Rozumiem, że chodzi tu o tytuł rozdziału, ale proponuje się mu nadać nazwę „Karta Praw i Wolności”.</u>
          <u xml:id="u-221.1" who="#PosełKrystynaŁybacka">Co do obowiązków - zgadzam się; podzielam pogląd, że obowiązki nie powinny występować łącznie z prawami i wolnościami, bowiem jest to nieco inne zagadnienie, które raczej osłabiłoby istotę tych pierwszych.</u>
          <u xml:id="u-221.2" who="#PosełKrystynaŁybacka">Mówiąc o naszej mentalności, obawiam się, że słuszna idea prof. A. Rzeplińskiego, aby podkreślić wagę Rozdziału II poprzez nazwanie go „Kartą Praw i Wolności”, może być odebrana wręcz przeciwnie. Myślę, że Rozdział II zatytułowany „Prawa i Wolności” będzie bardziej zrozumiały.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-222">
          <u xml:id="u-222.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Poseł L. Moczulski pragnie zabrać głos ad vocem. Jeśli się pracuje nad konstytucją, to powinno się to robić z założeniem, iż będzie ona regulować sprawy państwa przynajmniej przez jedno pokolenie. Myślę, że wszystkie inne argumenty poza dążeniem do uregulowania spraw państwa w tak długim okresie, nie tylko nie powinny być brane pod uwagę, ale są wręcz szkodliwe. Argumenty typu, że w takiej czy innej formie Konstytucja RP łatwiej uzyska poparcie podczas referendum, są argumentami szkodliwymi. Jeżeli będziemy myśleli tymi kategoriami, to napiszemy manifest polityczny, a nie KonstytucjęRP, która powinna obowiązywać przez co najmniej dwadzieścia kilka lat.</u>
          <u xml:id="u-222.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Ad vocem głos zabierze poseł K. Łybacka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-223">
          <u xml:id="u-223.0" who="#PosełKrystynaŁybacka">Rozumiem, że rola posła zasiadającego w Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego jest bardzo ważna. Jest ona niewątpliwie ważniejsza niż rola czytelnika Konstytucji RP lub nawet kogoś, kto będzie ją przyjmował. Jest rzeczą równie niewątpliwą, że Konstytucję RP piszemy nie dla elegancji modelu, jaki wypracujemy, nie dlatego, abyśmy mogli stać się uczestnikami bardzo cennych seminaryjnych dyskusji, ale piszemy ją po to, aby została przyjęta i zaakceptowana przez tych, dla których ją piszemy. Nie chodzi tu o manifest, ale o uczciwość w konstruowaniu Konstytucji RP. Ustawę zasadniczą piszemy dla innych, dla których piszemy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-224">
          <u xml:id="u-224.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Znów głos ad vocem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-225">
          <u xml:id="u-225.0" who="#PosełLeszekMoczulski">Uczciwe muszą być przede wszystkim argumenty. Jeśli Konstytucję RP piszemy po to, aby łatwiej uzyskała poparcie podczas referendum, to nie piszemy ustawy zasadniczej. Jeżeli dopasowujemy ją do potrzeby chwili, to milcząco zakładamy, że w innej chwili tej potrzeby już nie będzie ona zaspokajała.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-226">
          <u xml:id="u-226.0" who="#PawełSarnecki">W czasie wymiany głosów ad vocem członkowie Komisji Konstytucyjnej mogli zapomnieć, że padło kilka pytań pod adresem ekspertów.</u>
          <u xml:id="u-226.1" who="#PawełSarnecki">Pierwsze pytanie to pytanie posła J. Szymańskiego. Istnieją procesy pozorne, kiedy strony wywołują proces sądowy, a w gruncie rzeczy nie kłócą się. Pytanie posła J. Szymańskiego miało podobny charakter (było nieco pozorne). Chodziło o to, czy celowym jest rozróżnienie z jednej strony praw człowieka, a z drugiej - praw obywatela.</u>
          <u xml:id="u-226.2" who="#PawełSarnecki">Takie rozróżnianie jest tradycją europejskiego konstytucjonalizmu. Sądzę, że w istocie rzeczy poseł J. Szymański ma wyrobioną opinię w tym zakresie i jego opinia pokrywa się z moją. Uważam, że podobne rozróżnienie jest celowe, tradycyjne i ma sens. Pewnymi prawami cieszy się każdy człowiek przebywający w obrębie państwa polskiego, a innymi - tylko jego obywatele.</u>
          <u xml:id="u-226.3" who="#PawełSarnecki">Drugie pytanie (postawione przez posła J. Zdradę) dotyczyło kolejności słów w tytule Rozdziału II, czy najpierw eksponować wolności, a potem prawa, czy też odwrotnie. Sam poseł J. Zdrada zaprezentował pewną koncepcję, która, jak mi się wydaje, uzyskała uznanie członków Komisji Konstytucyjnej. Wzasadzie przychylam się do niej, ale pozwolę sobie jeszcze na pewną dygresję.</u>
          <u xml:id="u-226.4" who="#PawełSarnecki">Nawiązując do niektórych głosów, które padły, już nie pamiętam, czy na posiedzeniu Komisji Konstytucyjnej, czy na podkomisji oraz do dzisiejszych wypowiedzi odnośnie obowiązków obywatelskich (lub obowiązków człowieka i obywatela) chcę powiedzieć, że zapomina się o tych obowiązkach. Odnoszę wrażenie, że pragnie się je przemilczeć. Okazuje się, że są one czymś niewygodnym; tylko nieliczne konstytucje zajmują się nimi i eksponują je w tytułach rozdziałów.</u>
          <u xml:id="u-226.5" who="#PawełSarnecki">Czy nie współgra to z dosyć rozpowszechnionymi u nas postawami konsumpcyjnymi i roszczeniowymi? Przepraszam za tę dygresję, być może, nie na miejscu w ustach eksperta, ale czy nasze społeczeństwo nie zapomina o tym, że aby korzystać z praw i wolności, trzeba się wobec państwa rozliczyć z pewnych obowiązków? Czy obowiązki, mówiąc wzniośle, jakiejś służby dla państwa nie zasługują na ich wyeksponowanie nawet przed prawami i wolnościami?</u>
          <u xml:id="u-226.6" who="#PawełSarnecki">Podobne głosy padały w ciągu kilku posiedzeń Komisji Konstytucyjnej. Pozwalam sobie nieśmiało o nich przypomnieć.</u>
          <u xml:id="u-226.7" who="#PawełSarnecki">Można też mówić o obowiązkach człowieka. Podawałem m.in. przykład obowiązku ochrony środowiska. Obowiązek ten spoczywa na każdym niezależnie od tego, czy jest obywatelem, czy nie. Wiadomo przecież, jakie kary grożą np. szyprom statków, czyszczących ładownie na polskich wodach terytorialnych, itd.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-227">
          <u xml:id="u-227.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Obserwuję dużą mobilność sali. Przybywają kolejni członkowie Komisji Konstytucyjnej, a jednocześnie niektórzy wychodzą. W związku z tym chcę zaproponować rozwiązanie pewnego dylematu. Czy dla dzisiejszych i jutrzejszych ustaleń nie powinniśmy odbyć wspólnego głosowania w czwartek (w trzecim dniu posiedzenia Komisji Konstytucyjnej) o godz. 9 rano? Wcześniej, głosowanie to było zaplanowane na środę na 11. Również w środę na godz. 9 przewidziano posiedzenie podkomisji podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego, której przewodniczy poseł R. Bugaj. Posiedzenie to poświęcone będzie newralgicznemu problemowi stosunków Państwo - Kościół.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-228">
          <u xml:id="u-228.0" who="#PosełJanuszSzymański">O której jutro zaczyna się posiedzenie Komisji Konstytucyjnej?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-229">
          <u xml:id="u-229.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Posiedzenie Komisji Konstytucyjnej rozpoczyna się jutro o godz. 11. Od godz. 9 będzie obradować podkomisja pod przewodnictwem posła R. Bugaja.</u>
          <u xml:id="u-229.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Czy zaproponowana przeze mnie konwencja odpowiada członkom Komisji Konstytucyjnej? Chodzi mi o to, aby głosowanie odbyło się w czwartek o godz. 9.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-230">
          <u xml:id="u-230.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Chciałbym poprzeć tę propozycję. Niezależnie od sprawy tytułu Rozdziału II Konstytucji RP (kwestia ta wywołała bardzo burzliwą dyskusję), istnieje związek przyczynowy pomiędzy kolejnymi artykułami, które będziemy rozważali. Wydaje się, że zblokowane głosowanie w czwartek rano sprzyjałoby uporządkowaniu wszystkich propozycji zapisów. Stąd popieram propozycję przewodniczącego S. Pastuszki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-231">
          <u xml:id="u-231.0" who="#SenatorKrzysztofKozłowski">Czwartek rano jest bardzo dobrym terminem. Tylko, jak zwykle, nie skoordynowano tego z pracami komisji sejmowych oraz senackich. Na przykład w czwartek na 10 zwołano posiedzenie Komisji Praw Człowieka i Samorządności (komisji senackiej). Tego samego dnia o godz. 11 obraduje sejmowa Komisja Spraw Wewnętrznych i Administracji.</u>
          <u xml:id="u-231.1" who="#SenatorKrzysztofKozłowski">W związku z tym podejrzewam, że znów będziemy mieć kłopoty z quorum. Właściwie nie wiadomo, posiedzenie której komisji jest ważniejsze i gdzie powinni się udawać poszczególni parlamentarzyści.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-232">
          <u xml:id="u-232.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Znów borykamy się z tym samym dylematem. Pomimo pewnych ustaleń dochodzi do napięć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-233">
          <u xml:id="u-233.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Chcę przypomnieć, że na samym początku obrad zostaliśmy poinformowani, że ze względu na potrzebę koordynacji naszych prac z pracami Senatu, w czwartek pracujemy jedynie do godz. 13 (od 9 do 13). Później obraduje Senat.</u>
          <u xml:id="u-233.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Również w Sejmie dochodzi do kolizji pomiędzy terminami posiedzeń komisji. Przyjęliśmy jednak takie domniemanie, że uczestnicząc w posiedzeniach Komisji Konstytucyjnej, jesteśmy usprawiedliwieni przed innymi komisjami, które obradują w tym samym czasie. Proponuję, aby tego nie zmieniać, gdyż w przeciwnym razie sparaliżujemy prace Komisji Konstytucyjnej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-234">
          <u xml:id="u-234.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Czy możemy postawić formalny wniosek, aby głosowanie odbyło się w czwartek?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-235">
          <u xml:id="u-235.0" who="#PosełJanuszSzymański">Myślę, że wniosku senatora S. Pastuszki nie musimy nawet głosować.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-236">
          <u xml:id="u-236.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Mamy do czynienia z rozbieżnością stanowisk.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-237">
          <u xml:id="u-237.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Intencję senatora K. Kozłowskiego zrozumiałem nieco inaczej. Nie chodziło mu o to, aby w ogóle nie głosować.</u>
          <u xml:id="u-237.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Jeśli w czwartek przepowadzilibyśmy zblokowane głosowania (rozpoczęlibyśmy je o godz. 9), to można założyć, że powinny się one zakończyć do godz. 10, tak aby senator K. Kozłowski mógł popracować także w innych gremiach. Wydaje mi się, że to, aby głosowania odbyły się w czwartek, nie było wcale zakwestionowane (nie było co do tego sprzeciwu). Poza tym, nie wiemy, jak wielką materię będziemy mieli do przegłosowania. Może okazać się, że w ciągu godziny zakończymy sekwencję głosowań.</u>
          <u xml:id="u-237.2" who="#PosełJerzyJaskiernia">Nie zmieniajmy wszystkiego pod wpływem kolejnych impulsów. Każdy z nas, oprócz pracy w Komisji Konstytucyjnej, ma jakieś równoległe prace. Uczestniczymy jednak w posiedzeniach tej Komisji, zgodnie z priorytetem danym pracom Komisji Konstytucyjnej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-238">
          <u xml:id="u-238.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Czy w tej sprawie pragnie jeszcze zabrać głos senator K. Kozłowski?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-239">
          <u xml:id="u-239.0" who="#SenatorKrzysztofKozłowski">Ubolewam tylko, że mimo zapewnień, iż wszystko będzie skoordynowane, nikt nie przejmuje się Komisją Konstytucyjną. Jej posiedzenia są wyznaczane „jak gdyby nigdy nic”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-240">
          <u xml:id="u-240.0" who="#SenatorHenrykRot">Chciałbym przeprosić posłów - członków Komisji Konstytucyjnej (trudno jest mi jednak przepraszać w imieniu Prezydium Senatu, czy w ogóle senatorów). Dla porządku jednak powiem, że na którymś posiedzeniu plenarnym Senatu Marszałek prowadzący wówczas obrady zapowiedział, żeby nie odbywać Posiedzeń Komisji Konstytucyjnej tuż przed mającymi się rozpocząć obradami Senatu. Na pewno będą takie tygodnie (jednak nie wszystkie), w których część dni będzie przeznaczona na posiedzenie Komisji Konstytucyjnej i część - na posiedzenie Senatu.</u>
          <u xml:id="u-240.1" who="#SenatorHenrykRot">Komisje senackie powinno się zwoływać w tygodniach, kiedy nie odbywa się ani posiedzenie Senatu, ani posiedzenie Komisji Konstytucyjnej. Niektórzy przewodniczący Komisji (nieskromnie powiem, że jestem jednym z nich) tak właśnie robią. Inni natomiast zwołują posiedzenia komisji na 1–2 godziny przed obradami Senatu. Jest to w jakimś sensie dramat.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-241">
          <u xml:id="u-241.0" who="#PosełStefanPastuszka">Czyli mogę Przyjąć, iż zdecydowana większość członków Komisji Konstytucyjnej stoi na stanowisku, iż w czwartek o godz. 9 powinniśmy rozpocząć głosowania nad kolejnymi przepisami konstytucyjnymi...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-242">
          <u xml:id="u-242.0" who="#SenatorKrzysztofKozłowski">... ale pod warunkiem, że przewodniczący S. Pastuszka, jako senator, zwróci uwagę Marszałkowi Senatu, że coś jest tu jednak nie w porządku.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-243">
          <u xml:id="u-243.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">W nawiązaniu do wypowiedzi ekspertów, chciałbym zadać jeszcze jedno pytanie. Powstało pewnego rodzaju zapętlenie. Na przykład poseł J. Ciemniewski miał wątpliwości, co oznacza pojęcie „obowiązki człowieka”.</u>
          <u xml:id="u-243.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Chciałbym zapytać, biorąc pod uwagę konstytucje innych państw, czy niezbędne jest umieszczenie wyrazu „człowieka” w Rozdziale II Konstytucji RP. Jestem przekonany, że wiele przepisów nawiązuje do wolności człowieka i do praw człowieka. Nikt tego nie kwestionuje, gdyż jest to prawidłowe. Czy jednak w tytule rozdziału takie nawiązanie jest nieodzowne? Czy np. wersja „Wolności, Prawa oraz Obowiązki Obywatela” nie odzwierciedlałaby w istocie tego, że Konstytucja RP byłaby konstytucją, która reguluje w szczególności kwestie wolności, praw oraz obowiązków obywatela, która w wielu przepisach odwołuje się do wolności i praw człowieka, która mówi także o prawach innych osób? Zapytuję, na ile to wprowadzenie elementu „człowieka” do tytułu rozdziału II jest nieodzowne dla całej jego konstrukcji?</u>
          <u xml:id="u-243.2" who="#PosełJerzyJaskiernia">Doskonale zdaję sobie sprawę, że jesteśmy pod wrażeniem mającego nastąpić referendum konstytucyjnego, przez które ma przejść projekt Konstytucji RP, ale jeśli od tego typu kalkulacji będziemy uzależniali tytuły rozdziałów, to nie będzie to dobre postępowanie. Wydaje mi się, że rozdział konstytucji powinien odzwierciedlać to, co leży w jego zakresie. Jeśli w zakresie tego rozdziału są obowiązki, to ich ukrywanie (jakie śwstydliwe traktowanie) jest jakąś nową manierą.</u>
          <u xml:id="u-243.3" who="#PosełJerzyJaskiernia">Oczywiście, że inną wartość stanowią wolności i prawa. Istnieją jednak także obowiązki. Skoro są one wyrażone expressis verbis w przepisach prawnych (kilka artykułów w projekcie jednolitym Konstytucji RP), to ukrywanie tego w tytule rozdziału tylko dlatego, żeby kogoś nie drażnić, wydaje się, że nie służy edukacji obywatelskiej. Obywatel powinien być świadomy, że w konstytucji są również obowiązki, jeżeli oczywiście je tam wpiszemy (widzę jednak, że tak się stanie).</u>
          <u xml:id="u-243.4" who="#PosełJerzyJaskiernia">Gdyby nie było uzasadnień, że należy jednak umieścić pojęcie „człowieka” w Rozdziale II Konstytucji RP, to optowałbym za następującym tytułem tego rozdziału: „Wolności, Prawa oraz Obowiązki Obywatela”. Właśnie taka sekwencja w sposób najbardziej istotny odzwierciedlałaby jego zawartość.</u>
          <u xml:id="u-243.5" who="#PosełJerzyJaskiernia">Jeżeli jednak padnie argument, że umieszczenie pojęcia „człowieka” jest nieodzowne, to rozumiem, że mówiąc o wolnościach i prawach człowieka, nawiązujemy w istocie do prawa międzynarodowego, do praw naturalnych, a także do innych kwestii.</u>
          <u xml:id="u-243.6" who="#PosełJerzyJaskiernia">To z innych obszarów wynikają konsekwencje, które tutaj odnotowujemy. Jeżeli w naszej konstytucji robimy coś oryginalnego, to przesądzamy o wolnościach, prawach i obowiązkach obywatela.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-244">
          <u xml:id="u-244.0" who="#KazimierzDziałocha">Podejmuję się odpowiedzieć na pytanie postawione przez posła J. Jaskiernię, chociaż niedawno role były ustawione inaczej, to ja jego pytałem na kolokwium habilitacyjnym (wtedy poseł J. Jaskiernia bardzo dobrze odpowiadał). Być może, dzisiaj to ja się potknę, a poseł J. Jaskiernia będzie miał z tego satysfakcję.</u>
          <u xml:id="u-244.1" who="#KazimierzDziałocha">Na postawione pytanie odpowiem nieco szerzej. Nie chcąc podsumowywać dyskusji, uważam jednak, że Rozdział II Konstytucji RP powinien mieć tytuł proponowany przez ekspertów: „Wolności i Prawa Człowieka i Obywatela”. Mam pewne wątpliwości, czy powinno się zawrzeć w tym tytule także obowiązki (ustosunkuję się do tego za chwilę).</u>
          <u xml:id="u-244.2" who="#KazimierzDziałocha">Dlaczego w tytule rozdziału powinno znaleźć się sformułowanie „Wolności i Prawa”? Dlaczego osobno „Wolności” a osobno „Prawa”? Dlatego że są to pojęcia odrębne w świetle nie tylko współczesnej nauki prawa konstytucyjnego, ale także w świetle współczesnych konstytucji. Są to w istocie różne kategorie. Różna jest rola państwa, gdy idzie o sposób realizacji wolności i praw. Różny jest typ gwarancji jednych i drugich.</u>
          <u xml:id="u-244.3" who="#KazimierzDziałocha">Pozostawiłbym taką oto kolejność: najpierw „Wolności”, potem „Prawa”, dając trochę inne uzasadnienie niż to zrobił prof. L. Wiśniewski. Jego uzasadnienie trochę zaniepokoiło nieobecnego w tej chwili na sali ks. prof. H. Sacewicza.</u>
          <u xml:id="u-244.4" who="#KazimierzDziałocha">Takie a nie inne stanowisko ekspertów nie wynika wcale z tego, że na sztandarach wszystkich rewolucji była wypisana „Wolność”. Nie chciałbym, aby było ono kojarzone z malowidłami Delacroix, obrazującymi Wolność, która prowadzi lud Paryża na barykady i która jest niezupełnie odziana.</u>
          <u xml:id="u-244.5" who="#KazimierzDziałocha">Myślę, że uzasadnienie podanej przeze mnie kolejności wyrazów w tytule Rozdziału II Konstytucji RP wynika z przyjęcia przez podkomisję praw i wolności treści poszczególnych zapisów tego rozdziału. Proszę np. spojrzeć na art. art. 19 i 20. Właśnie tam tkwi uzasadnienie. Nie tylko rewolucyjne doktryny eksponowały wolność człowieka.</u>
          <u xml:id="u-244.6" who="#KazimierzDziałocha">Teraz chciałbym odnieść się bezpośrednio do pytania posła J. Jaskierni. Czy w tytule Rozdziału II wystarczy zapisać: „Prawa i Wolności Obywatel” (bez „Człowieka”)?</u>
          <u xml:id="u-244.7" who="#KazimierzDziałocha">Moim zdaniem, jest uzasadnione, żeby mówić o prawach człowieka i obywatela. Najpierw trzeba zerwać z pewną autarkią, związaną z będącą w naszej pamięci, co więcej, obowiązującą Konstytucją z 1952 r. Cały jej Rozdział VIII, obowiązujący do dzisiaj, mimo różnych wysiłków Trybunału Konstytucyjnego w zakresie orzecznictwa, pozostał w brzmieniu opartym na założeniu, że prawa przysługują tylko obywatelom. Wolności w znaczeniu nadanym im przez Konstytucję z 1952 r., również przysługują w zasadzie tylko obywatelom. Czasem znajdzie się inna podstawa przyznania określonych wolności. Trybunał Konstytucyjny szukał jej bardziej we współczesnej doktrynie (w przemianach funkcjonującej doktryny) niż w brzmieniu konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-244.8" who="#KazimierzDziałocha">Żeby zerwać z tą wyraźną autarkią, sprowadzającą sytuację prawną jednostki do sytuacji prawnej obywatela i wychodząc naprzeciw ważniejszym tendencjom światowym, podkreśliłbym zarówno prawa i wolności człowieka, jak i obywatela.</u>
          <u xml:id="u-244.9" who="#KazimierzDziałocha">Poza tym zakres praw i wolności podmiotów pozostających pod jurysdykcją Państwa Polskiego jest różny. Nie wszystkie prawa, nawet w najbardziej demokratycznych państwach, przysługują wszystkim i każdemu. Pewne z nich są np. zarezerwowane dla obywatela.</u>
          <u xml:id="u-244.10" who="#KazimierzDziałocha">Oddzielenie praw człowieka od praw obywatela można ustanowić w odpowiednich formułach poszczególnych praw. Można też wyjść z założenia, że oddzielenie to będzie już wyrażał tytuł rozdziału konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-244.11" who="#KazimierzDziałocha">Czy w tytule Rozdziału II Konstytucji RP uwzględniać wyraz „obowiązki”? Powstały na ten temat kontrowersje. Zgadzam się z prof. A. Rzeplińskim, że rzeczywiście większość konstytucji współczesnych, chociaż reguluje obowiązki obywateli także w rozdziałach traktujących o prawach, to jednak nie używa terminu „obowiązki” w samym tytule odpowiedniego rozdziału konstytucji, w którym są one w istocie regulowane, chociaż w znacznie węższym zakresie niż prawa i wolności.</u>
          <u xml:id="u-244.12" who="#KazimierzDziałocha">Chcę powiedzieć, że w przepisach projektu jednolitego Konstytucji RP obowiązki są jednak bardzo rozbudowane. Jeżeli przyjmiemy, że w projekcie tym powinny się znaleźć pewne zasady czy założenia Prawa karnego, to jest to w dużej mierze problem przede wszystkim obowiązków. Wszystko to przemawiałoby za utrzymaniem w tytule Rozdziału II Konstytucji RP wyrazu „obowiązki”.</u>
          <u xml:id="u-244.13" who="#KazimierzDziałocha">Nic złego się ostatecznie nie stanie, jeżeli Rozdział II będzie zatytułowany „Wolności i Prawa Człowieka i Obywatela”. W istocie rzeczy niczego to nie zmienia, dlatego że przedmiotem regulacji tego rozdziału, chociaż w mniejszym zakresie, będą także obowiązki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-245">
          <u xml:id="u-245.0" who="#PosełJerzyCiemniewski">Na wstępie chcę powiedzieć, że dla mnie sprawa integralności tekstu konstytucji, tzn. ujęcia na podobnych czy na tożsamych prawach części dotyczącej praw obywatelskich i części dotyczącej organizacji państwa, nie jest sprawą tylko pewnej konwencji, ale wyrazu traktowania konstytucji i państwa jako czegoś, co wyrasta z poczucia obywatelskości jednostki. Oddzielanie części dotyczącej organizacji państwa od regulacji odnoszącej się do statusu obywatela jest rzeczą sprzeczną z moim sposobem pojmowania stosunków między państwem a obywatelem w demokratycznym społeczeństwie, opartym o zasadę suwerenności narodu.</u>
          <u xml:id="u-245.1" who="#PosełJerzyCiemniewski">Takiej ideologii używam dla określenia integralności konstytucji i przeciwstawienia się wyodrębnianiu, w jakiejś mierze tej części, która dotyczy organizacji państwa czy też pozycji obywatela.</u>
          <u xml:id="u-245.2" who="#PosełJerzyCiemniewski">Druga sprawa dotyczy kwestii tytułu Rozdziału IIKonstytucji RP. W projekcie jednolitym Konstytucji RPdaje się zauważyć dążenie do opisania wszystkiego w pełnej szczegółowości. Moim zdaniem, jest to zupełnie zbędne.</u>
          <u xml:id="u-245.3" who="#PosełJerzyCiemniewski">Uważam, że Rozdział II wyglądałby znacznie lepiej, gdyby jego tytuł ograniczył się do sformułowania „Prawa i Wolności” albo „Wolności iPrawa. Nie przywiązuję wagi do kolejności wyrazów. Wydaje mi się, że jest to sprawa „dzielenia włosa na czworo”.</u>
          <u xml:id="u-245.4" who="#PosełJerzyCiemniewski">W języku polskim lepiej brzmi „prawa i wolności”.</u>
          <u xml:id="u-245.5" who="#PosełJerzyCiemniewski">Wszystkim wiadomo, że chodzi tu o prawa i wolności i człowieka, i obywatela. Świadczą o tym konkretne przepisy. Nie wszystko zatem musi być zawarte w tytule rozdziału.</u>
          <u xml:id="u-245.6" who="#PosełJerzyCiemniewski">Sądzę, że pewna wstrzemięźliwość w wykorzystywaniu farby drukarskiej byłaby wartością przy tworzeniu przepisów Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-246">
          <u xml:id="u-246.0" who="#PosełIrenaLipowicz">Rzeczywiście mogłoby się wydawać, że mówimy o rzeczy błahej czyli tylko o tytule rozdziału konstytucji. Chcę jednak zwrócić uwagę, że tytuł rozdziału traktującego o prawach i obowiązkach ma niesympatyczne konotacje historyczne.</u>
          <u xml:id="u-246.1" who="#PosełIrenaLipowicz">Wszyscy pamiętamy, kiedy pojawiła się teza o łączności między prawem a obowiązkami obywatelskimi. Było to w latach 70. Nie będę wymieniać Niesławnych nazwisk osób, które wpadły na taki pomysł. Powyższa teza mówiła, że owszem, państwo socjalistyczne gwarantuje prawa obywatelskie, ale tylko tym obywatelom, którzy są grzeczni, a więc tylko tym, którzy wypełniają swoje obowiązki. Jeżeli obywatel nie wypełniał swojego obowiązku, nie mógł sobie rościć prawa np. do paszportu. Jeżeli wypełniałby swoje obowiązki wobec państwa, mógłby jednocześnie korzystać z pełni praw.</u>
          <u xml:id="u-246.2" who="#PosełIrenaLipowicz">Taką właśnie konstrukcją z zakresu prawa administracyjnego próbowano uzasadniać poważne nadużycia w obrębie praw i wolności obywatelskich.</u>
          <u xml:id="u-246.3" who="#PosełIrenaLipowicz">Wszyscy wiemy, że nie o to chodzi wnioskodawcom tytułu „Prawa i Wolności Obywatela”. Jednak każda konstytucja ciągnie za sobą bagaż historyczny i o tym trzeba pamiętać.</u>
          <u xml:id="u-246.4" who="#PosełIrenaLipowicz">Gdybyśmy mieli do czynienia tylko z zamierzchłą zaszłością historyczną, moglibyśmy na to machnąć ręką i powiedzieć: „nie bądźmy przewrażliwieni, to już było, nie wróci, nikt takich skojarzeń już nie ma, teza o łączności praw i obowiązków obywateli należy do zamierzchłej przeszłości poprzedniego ustroju, a intencje obecnych wnioskodawców są czyste i szlachetne, w co nikt z nas nie wątpi”. Jednakże w prawie europejskim, zwłaszcza w orzecznictwie brytyjskim, (Wielka Brytania ma duże problemy z imigrantami i ludźmi poszukującymi azylu), w ostatnich dwóch latach (na co zwrócono uwagę na Europejskiej Konferencji Prawa Publicznego) pojawiła się znowu pewna myśl, co w wykonaniu angielskich lordów jest szczególnie interesujące ze względu na to, że po raz pierwszy myśl tę sformułowała polska nauka socjalistyczna prawa administracyjnego i prawa państwowego. Niektórzy zaczęli znowu sięgać po tę konstrukcję. Była ona zwalczana w ramach Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Chciano przywrócić łączność pomiędzy prawami a obowiązkami obywatelskimi i rozważyć w orzecznictwie europejskim, czy nie zacząć by dozować, uzależniać realizacji podstawowych praw obywatelskich i praw człowieka (rozszerzano tę tezę na cudzoziemców, a więc także na tych, którzy nie są obywatelami) od tego, w jaki sposób obywatel (człowiek) wypełnia swoje obowiązki wobec państwa.</u>
          <u xml:id="u-246.5" who="#PosełIrenaLipowicz">Gdyby to była jakaś nasza lokalna historia i gdyby tylko chodziło o poprzednie uwarunkowania ustrojowe, zwłaszcza że obszerna dokumentacja walki z przedstawioną wyżej koncepcją istnieje w literaturze polskiego prawa administracyjnego, to można by było ustąpić. Jeżeli jednak (nie ukrywam tego) w ekstremistycznych kręgach europejskich znowu pojawiają się pomysły o łączności praw człowieka i obowiązków oraz uzależniania jednego od drugiego, to wpisanie się z naszą konstytucją z kontrowersyjnym tytułem rozdziału w taki nurt nawet bez naszych intencji do pójścia w tym kierunku, mogłoby być błędnie odczytane.</u>
          <u xml:id="u-246.6" who="#PosełIrenaLipowicz">Proszę wybaczyć za tak obszerne uzasadnienie do propozycji zmierzającej w kierunku zrezygnowania w tytule Rozdziału II Konstytucji RP z pojęcia „obowiązki obywatelskie”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-247">
          <u xml:id="u-247.0" who="#WiktorOsiatyński">Widzę, że dużo problemów wynika z tego, że rzeczywiście w tytule Rozdziału II są i wolności i prawa, a także obowiązki człowieka i obywatela. Nie ma jednak czegoś takiego, jak konstytucyjne obowiązki człowieka. Obowiązki mogą być tylko obywatelskie. Nie można nałożyć obowiązków na człowieka. Można mu dać jedynie prawa.</u>
          <u xml:id="u-247.1" who="#WiktorOsiatyński">Czy w tytule Rozdziału IIKonstytucji RP określenie „człowieka” jest tak naprawdę potrzebne? Projekt jednolity Konstytucji RP w treści Rozdziału II oddziela prawa przysługujące człowiekowi (mówił o tym prof. K. Działocha; są to wszystkie wolności, część praw osobistych i część praw socjalnych) od praw obywatelskich (są to prawa polityczne i część praw socjalnych). Na gruncie innych konstytucji różnie to wygląda.</u>
          <u xml:id="u-247.2" who="#WiktorOsiatyński">Wydaje mi się, że pomysł posła J., Ciemniewskiego jest tutaj najlepszy. Stosuje on metodę redaktorów radzieckich, która nazywa się „DBJW” („dla bolszoj jasnosti wyczerknuć”). Uważam tę metodę za bardzo przydatną rzecz, zwłaszcza przy redagowaniu prawa, w którym każda niejasność powoduje potem możliwości interpretacji konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-247.3" who="#WiktorOsiatyński">Sformułowanie „Wolności i Prawa” (czy „Prawa i Wolności”) jest bardzo dobrym tytułem dla Rozdziału II Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-247.4" who="#WiktorOsiatyński">Teraz przechodzę do pojęcia „obowiązki”. Chciałem powiedzieć o tym, o czym mówiła poseł I. Lipowicz, czyli o jedności albo braku jedności w wiązaniu praw i obowiązków. Tak naprawdę, na tle tych trudności przychodzi mi do głowy sugestia, że najlepiej byłoby wyodrębnić przepisy o obowiązkach obywatelskich w osobny rozdział Konstytucji RP. Byłby to rozdział krótki, węzłowaty, a zarazem ważny.</u>
          <u xml:id="u-247.5" who="#WiktorOsiatyński">Prof. P. Sarnecki i kilku posłów mają rację, że jeśli chodzi o obowiązki, nie ma co „chować głowy w piasek”. Jest to ważna część czy to umowy społecznej, czy to kontraktu konstytucyjnego, czy jakby tego nie nazwać.</u>
          <u xml:id="u-247.6" who="#WiktorOsiatyński">Rozdział II Konstytucji RP mógłby się nazywać po prostu „Wolności i Prawa”, a Rozdział III - np. „Obowiązki obywatelskie”. Nie będziemy wtedy mieli problemu z wiązaniem praw i obowiązków, a także z ich współzależnością. Będziemy natomiast mieli w Konstytucji RP uwzględnione obowiązki, które są dosyć ważną rzeczą.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-248">
          <u xml:id="u-248.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Również chcę zabrać głos w tej bardzo newralgicznej sprawie.</u>
          <u xml:id="u-248.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Ścierają się tu dwie koncepcje pojmowania państwa. Kto ma prymat, obywatel czy państwo?Jest jeszcze jedna koncepcja pośrednia.</u>
          <u xml:id="u-248.2" who="#SenatorStefanPastuszka">Chcę przypomnieć poseł I. Lipowicz, iż wcale nie w latach 70. nastąpiła w Polsce po raz pierwszy ostra korelacja pomiędzy prawami a obowiązkami obywatelskimi, tylko w latach 30. po zamachu majowym.</u>
          <u xml:id="u-248.3" who="#SenatorStefanPastuszka">Poseł I. Lipowicz pragnie zabrać głos ad vocem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-249">
          <u xml:id="u-249.0" who="#PosełIrenaLipowicz">Obstaję przy swoim stanowisku, że jako pojęcie doktrynalne, idea ścisłej łączności odległych od siebie praw i obowiązków pojawiła się w polskim prawie administracyjnym w latach 60. i 70.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-250">
          <u xml:id="u-250.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Jestem za tym, aby w tytule Rozdziału II Konstytucji RP znalazł się także wyraz „obowiązki”. Mam tu na uwadze dwa różne aspekty:</u>
          <u xml:id="u-250.1" who="#SenatorStefanPastuszka">- samo pojęcie wartości państwa i polskich tradycji historycznych oraz:</u>
          <u xml:id="u-250.2" who="#SenatorStefanPastuszka">- patrzenie na problem praw i obowiązków na pryzmat procesu integracji Europy, wtedy wolności i prawa wydają się ważniejsze od obowiązków.</u>
          <u xml:id="u-250.3" who="#SenatorStefanPastuszka">Jeśli źle zrozumiałem posłanka I. Lipowicz, to bardzo przepraszam.</u>
          <u xml:id="u-250.4" who="#SenatorStefanPastuszka">To o czym mówił poseł J. Jaskiernia, jest niezmiernie istotne. Chodzi o patrzenie na konstytucję jako na element edukacji społeczeństwa. Jeśli konstytucja ma edukować, to równie silnie powinien być w niej zaznaczony problem obowiązków obywatela, który musi pracować na rzecz ojczyzny, żeby móc czerpać ze wspólnego dobra.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-251">
          <u xml:id="u-251.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Rozumiem, że poseł I. Lipowicz sygnalizuje ważną kwestię, ale nie wiem, czy jej obiekcje nie są czasami przesadne z punktu widzenia konsekwencji, jakie wywołuje tytuł rozdziału.</u>
          <u xml:id="u-251.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Gdyby w konstytucji była taka norma, która uzależniałaby możliwość realizacji praw od realizacji obowiązków, dzisiejsza dyskusja byłaby istotna i być może, trzeba by było zaistniałe niebezpieczeństwo wyeliminować.</u>
          <u xml:id="u-251.2" who="#PosełJerzyJaskiernia">Osobiście nie sądzę (być może, skorygują mnie eksperci), aby już z samego tytułu rozdziału i faktu wyliczenia praw oraz obowiązków jakakolwiek dopuszczalna interpretacja logiczna, czy też intencyjna Konstytucji RP mogłaby prowadzić do takiego niebezpieczeństwa, jakie sygnalizuje poseł I. Lipowicz.</u>
          <u xml:id="u-251.3" who="#PosełJerzyJaskiernia">Dlatego też mam w tej sprawie nieco odmienne zdanie. Jeśli eksperci mogą skorygować moje myślenie w zakresie niebezpieczeństw, jakie sygnalizuje poseł I. Lipowicz, to chętnie ich argumentów wysłucham. Wydaje mi się jednak, że tutaj takie niebezpieczeństwa nie występują.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-252">
          <u xml:id="u-252.0" who="#AndrzejRzepliński">Na pytanie, które postawił przewodniczący S. Pastuszka, kto jest ważniejszy jednostka, czy państwo, można odpowiedzieć następująco, że w państwach demokracji zachodniej w zależności od czasu, w jakim owe demokracje się pojawiały (w niektórych krajach - przez 200 laty), dylemat ten jest oczywiście rozstrzygnięty; jednostka jest ważniejsza, państwo jej jedynie służy. Taki stan rzeczy, jak się okazuje z doświadczeń, doskonale służy również państwu. Takie państwo jest silne siłą jednostek.</u>
          <u xml:id="u-252.1" who="#AndrzejRzepliński">Nie sądzę, aby była tutaj możliwa jakaś trzecia droga. Albo państwo, albo jednostka. Reszta jest tylko zamazywaniem prawdy.</u>
          <u xml:id="u-252.2" who="#AndrzejRzepliński">Nie chodzi nam przecież o to, aby ukrywać obowiązki. Propozycja prof. W. Osiatyńskiego wydaje się tu rozsądna. Obowiązki obywateli są bardzo istotne. Gdybyśmy jednak chcieli wszystko, co znajduje się w treści Rozdziału II Konstytucji RP zamieścić w jego tytule, to trzeba by także w nim zawrzeć ograniczenia wolności i praw. Jeżeli policzymy wyrazy, to na temat tych ograniczeń pisze się więcej niż na temat praw, wolności, obowiązków.</u>
          <u xml:id="u-252.3" who="#AndrzejRzepliński">W tytule rozdziału nie da się wszystkiego opisać. Dobrze byłoby, aby taki tytuł dokładnie trafiał w to, o co w tym wypadku ustawodawcy konstytucyjnemu chodzi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-253">
          <u xml:id="u-253.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Czy ktoś jeszcze chciałby zabrać głos w kwestii nazwy Rozdziału II Konstytucji RP? Nie widzę. Dylemat w tej sprawie będzie rozstrzygnięty w czwartek w czasie głosowania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-254">
          <u xml:id="u-254.0" who="#PosełIrenaLipowicz">Chciałabym przejąć wniosek prof. W. Osiatyńskiego. W przypadku, gdybyśmy zdecydowali, że obowiązki obywatelskie powinny się jednak znaleźć w tytule rozdziału, to chciałabym, aby był to odrębny rozdział Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-255">
          <u xml:id="u-255.0" who="#PosełJerzyCiemniewski">Bardzo proszę, aby była także głosowana propozycja tytułu Rozdziału II „Prawa i Wolności”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-256">
          <u xml:id="u-256.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Jeśli nie ma już głosów na temat propozycji tytułu Rozdziału II Konstytucji RP, możemy przejść do rozpatrywania konkretnych przepisów konstytucyjnych. Mam tu w szczególności na uwadze art. 19, do którego treści zaproponowano dwa warianty.</u>
          <u xml:id="u-256.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Chcę zapytać członków Komisji Konstytucyjnej oraz ekspertów, czy zechcieliby zabrać głos w celu uzasadnienia któregoś z wariantów zapisu art. 19.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-257">
          <u xml:id="u-257.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Wydaje mi się, że niezwykle pomocna byłaby teraz obecność posła J. Gwiżdża, który jak pamiętam, przewodniczył właściwej podkomisji. Jego wiedza jest tutaj bardzo znacząca. Niezależnie od tego, co chcą powiedzieć na temat art. 19 eksperci, byłoby rzeczą cenną, aby przewodniczący podkomisji czuwał nad rozwojem sytuacji i przebiegiem merytorycznym argumentacji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-258">
          <u xml:id="u-258.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Nie wątpię, że wniosek posła J. Jaskierni jest słuszny, ale, o ile wiem, poseł J. Gwiżdż zachorował i ciałem tu na pewno nie jest.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-259">
          <u xml:id="u-259.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Jeżeli nieobecność posła J. Gwiżdża jest usprawiedliwiona, to zapytuję, czy nie ma innej osoby z podkomisji, która mogłaby podjąć się ciężaru zreferowania spraw. O ile pamiętam, była to dość liczna podkomisja. Któryś z jej członków mógłby się tego podjąć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-260">
          <u xml:id="u-260.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Czy jest na stali ktoś z podkomisji praw i wolności?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-261">
          <u xml:id="u-261.0" who="#PosełIrenaLipowicz">W pełni popieram wniosek posła J. Jaskierni. Jeżeli nie ma w tej chwili nikogo, kto byłby w stanie zreferować nam Rozdział II Konstytucji RP, to proponuję na dzisiaj zakończyć obrady. Składam w tej sprawie wniosek formalny.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-262">
          <u xml:id="u-262.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Może jednak jest obecny jakiś członek podkomisji?</u>
          <u xml:id="u-262.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Poseł J. Gwiżdż jest podobno chory. Jego nieobecność uważam za usprawiedliwioną.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-263">
          <u xml:id="u-263.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Czy poseł J. Gwiżdż będzie obecny np. jutro?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-264">
          <u xml:id="u-264.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Może wie coś na ten temat sekretariat Komisji Konstytucyjnej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-265">
          <u xml:id="u-265.0" who="#PosełJerzyCiemniewski">Wydaje mi się, że rozpoczynanie w tej chwili debaty nad rozdziałem o dość zasadniczym znaczeniu pod nieobecność przewodniczącego podkomisji i znacznej liczby jej członków, wreszcie pod nieobecność znakomitej większości członków Komisji Konstytucyjnej, jest nieuzasadnione. Wnoszę o przyjęcie propozycji poseł I. Lipowicz. Chcę, abyśmy przerwali dzisiejsze posiedzenie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-266">
          <u xml:id="u-266.0" who="#WiktorOsiatyński">Wiem, że przewodniczący J. Gwiżdż (będąc ekspertem podkomisji, kontaktowałem się z nim) ma dzisiaj jakiś zabieg albo badanie i jutro będzie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-267">
          <u xml:id="u-267.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Pojawiły się dwa argumenty bardzo istotne.</u>
          <u xml:id="u-267.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Po pierwsze, poseł J. Gwiżdż jutro będzie i dla uszanowania faktu, że przewodniczył obradom podkomisji dobrze byłoby, abyśmy przepisy Rozdziału II Konstytucji RProzpatrywali w jego obecności, gdyż być może, będą do niego pytania.</u>
          <u xml:id="u-267.2" who="#PosełJerzyJaskiernia">Po drugie, jutro od 9 obraduje podkomisja, której przewodniczy poseł R. Bugaj. Ma ona do rozpatrzenia ważny element. Będziemy w tej dobrej sytuacji, że wkraczając w obszar wolności, praw oraz obowiązków, będziemy znali wszystkie opcje dotyczące Rozdziału I Konstytucji RP, co ułatwi nam posuwanie się dalej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-268">
          <u xml:id="u-268.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Argumenty te są chyba wystarczająco przekonujące. W związku z tym, ogłaszam przerwę w posiedzeniu Komisji Konstytucyjnej do jutra, do godz. 11.</u>
          <u xml:id="u-268.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Przypominam, że o godz. d9 rozpoczyna obrady podkomisja, której przewodniczyposełR.Bugaj; będzie ona rozpatrywała art. 15 dotyczący stosunków Państwo - Kościół.</u>
          <u xml:id="u-268.2" who="#SenatorStefanPastuszka">Po przerwie.</u>
          <u xml:id="u-268.3" who="#SenatorStefanPastuszka">Rozpoczynamy drugi dzień posiedzenia Komisji Konstytucyjnej. Witam wszystkich jej członków, ekspertów, a także dziennikarzy.</u>
          <u xml:id="u-268.4" who="#SenatorStefanPastuszka">Zanim przyjdzie poseł R. Bugaj, chcę poinformować, że podkomisja podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego nie zakończyła prac nad art. 215. Doszło do dużych rozbieżności w obrębie:</u>
          <u xml:id="u-268.5" who="#SenatorStefanPastuszka">- po pierwsze, treści i zakresu podstawowych pojęć określających regulację stosunków między Państwem a Kościołem, między obywatelami a kościołami; chodzi o pojęcia typu: „autonomia”, „niezależność”, „rozdział”,</u>
          <u xml:id="u-268.6" who="#SenatorStefanPastuszka">- po drugie, podejścia do sprawy konkordatu.</u>
          <u xml:id="u-268.7" who="#SenatorStefanPastuszka">Szczególnie dużą polemikę wzbudził zapis zawarty w propozycji posła T. Mazowieckiego. Na tle tego zapisu powstał dylemat, czy konkordat musi być zawarty, czy też nie. Rozbieżności w tym zakresie wystąpiły również wśród ekspertów.</u>
          <u xml:id="u-268.8" who="#SenatorStefanPastuszka">Sądzę, że problemy, o których przed chwilą wspomniałem, dokładnie omówi poseł R. Bugaj, przewodniczący podkomisji ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego. Po relacji posła R. Bugaja rozpatrzymy propozycje, które zostały zgłoszone przez przedstawicieli kościołów i wyznań religijnych. Odbędziemy nad nimi dyskusję i ewentualnie poddamy je pod głosowanie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-269">
          <u xml:id="u-269.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">Pragnę przypomnieć jako szef podkomisji redakcyjnej, że w sprawozdaniu tejże podkomisji zapis art. 15 był przedstawiony w kilku wariantach. Mandat podkomisji posła R. Bugaja został spełniony przed przekazaniem podkomisji redakcyjnej odpowiedniego fragmentu projektu Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-269.1" who="#PosełKrzysztofKamiński">Jaki był mandat dzisiejszego, czy też planowanego na wczoraj, posiedzenia podkomisji podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego? O ile pamiętam mandat ten był następujący: Na poprzednim posiedzeniu Komisji Konstytucyjnej zaistniała możliwość stworzenia kompromisowego zapisu art. 15. Nie po to podkomisja posła R. Bugaja miała się zebrać, aby mnożyć warianty, tylko po to, aby je redukować. Miała to być próba dogadania się w węższym gronie co do treści art. 15. Skoro przewodniczący S. Pastuszka poinformował nas, że podkomisja nie doszła do porozumienia, to w moim przekonaniu, jej mandat wygasł.</u>
          <u xml:id="u-269.2" who="#PosełKrzysztofKamiński">My, jako Komisja Konstytucyjna in corpore, musimy się zająć na nowo sprawą art. 15.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-270">
          <u xml:id="u-270.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Uprzejmie proszę posła R. Bugaja o złożenie relacji z prac podkomisji podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-271">
          <u xml:id="u-271.0" who="#PosełRyszardBugaj">Zajmowaliśmy się dzisiaj dwoma kwestiami: jedną - incydentalną i drugą - dość obszerną. Obie wynikają z wcześniejszych prac Komisji Konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-271.1" who="#PosełRyszardBugaj">Sprawa incydentalna to sprawa zapisu dotyczącego kwestii równouprawnienia sektorów. Na ten temat zostały tylko wstępnie wymienione poglądy. Jednak propozycja ekspertów w tym zakresie powinna być przedmiotem naszej dzisiejszej dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-271.2" who="#PosełRyszardBugaj">Jeśli chodzi o główną sprawę, tzn. kwestię art. 15, pragnę powiedzieć, że dyskusja na ten temat była długa i interesująca. Niestety, nie została ona zakończona. W związku z tym nadal nie dysponujemy konkluzją. Wszystkie warianty treści art. 15 zostały omówione. Myślę, że istnieje perspektywa ich dalszej modyfikacji. Wszyscy członkowie podkomisji zgodzili się z tym, że nad treścią art. 15 należy się jeszcze zatrzymać. Wolą całej Komisji Konstytucyjnej należy albo zaakcentować taki stan rzeczy, albo przystąpić do pracy nad art. 15 na posiedzeniu plenarnym.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-272">
          <u xml:id="u-272.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">W nawiązaniu do wypowiedzi posła K. Kamińskiego, przyłączam się do tego samego tenoru dyskusji, że już otrzymaliśmy kilka propozycji rozwiązań wariantowych podkomisji, które znajdują się w jednolitym projekcie Konstytucji RP. Dodatkowy mandat dla podkomisji wiąże się z potrzebą poszukiwania rozwiązania kompromisowego, którego możliwość przyjęcia pojawiła się w trakcie jej poprzedniego posiedzenia w oparciu, jak rozumiem, o inicjatywę posła T. Mazowieckiego i wystąpienia przedstawicieli kościołów, a także w oparciu o ogólny przebieg dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-272.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Dlatego też zwracam się z zapytaniem do posła R. Bugaja, czy w sytuacji, gdy rozwiązanie kwestii art. 15 jest bardzo istotne (opinia publiczna jest poinformowana, że właśnie nad tym artykułem pracujemy i oczekuje, że jutro będzie podjęta jakaś decyzja), nie byłoby rzeczą racjonalną poproszenie podkomisji, aby w ciągu najbliższych 3–4 godzin zechciała spróbować dojść do jakiegoś rozwiązania po to, żebyśmy mogli o godz. 15 zebrać się in gremio, zapoznać ze stanem prac i przygotować dojrzałe rozwiązania do głosowania w dniu jutrzejszym.</u>
          <u xml:id="u-272.2" who="#PosełJerzyJaskiernia">Wydaje się, że odroczenie tej sprawy albo nawet jej zatrzymanie nie będzie służyło postępowi prac, gdy art. 15 jest jednym z kluczowych problemów konstytucyjnych, wzbudzającym duże emocje. Nie możemy tutaj stosować metody opóźniania prac.</u>
          <u xml:id="u-272.3" who="#PosełJerzyJaskiernia">Swoje pytanie kieruję do przewodniczącego podkomisji podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego, jednocześnie sugerując (o ile podkomisja mogłaby się podjąć trudu wykorzystania najbliższych godzin) odroczenie posiedzenia in gremio do godz. 15. Stwórzmy podkomisji szansę dokończenia pracy, którą rozpoczęła.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-273">
          <u xml:id="u-273.0" who="#PosełJanuszSzymański">W wypowiedzi posła R. Bugaja odczytałem gotowość dalszej pracy podkomisji, która przygotowałaby pewną konkluzję (albo propozycję pewnej konkluzji).</u>
          <u xml:id="u-273.1" who="#PosełJanuszSzymański">Nie można sprawy tak stawiać, że podkomisja, która przygotowała konkretne propozycje w formie gotowych zapisów, może zmienić zdanie, zanim jej propozycje zostaną rozpatrzone. Uważam, że podkomisja nadal posiada swój mandat, gdyż wszystko, co ona ustali i tak będzie rozstrzygnięte przez Komisję Konstytucyjną.</u>
          <u xml:id="u-273.2" who="#PosełJanuszSzymański">Moim zdaniem, na poparcie zasługuje propozycja, aby w tej chwili dać szanse podkomisji dojścia do konkluzji decyzyjnej w obszarze regulacji statusu Kościoła oraz związków wyznaniowych w państwie. Opowiadam się za zarządzeniem przerwy do godz. 14.</u>
          <u xml:id="u-273.3" who="#PosełJanuszSzymański">Horyzont czasowy mamy dzisiaj ograniczony. Nadal nie przystąpiliśmy do pracy nad Rozdziałem II Konstytucji RP. Wczoraj toczyła się bardzo poważna dyskusja nad tytułem tego rozdziału. Stąd proszę przewodniczącego S. Pastuszkę (nie musi on w tej sprawie przeprowadzać głosowania) o zarządzenie przerwy w obradach do godz. 14 lub 15, chyba że z sali padnie inny wniosek. Wtedy mielibyśmy szansę na zakończenie prac nad art. 15. Jego brzmienie rozstrzygnęlibyśmy jutro w głosowaniu.</u>
          <u xml:id="u-273.4" who="#PosełJanuszSzymański">Tym samym o godz. 15 moglibyśmy rozpocząć dyskusję na temat przepisów Rozdziału II Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-274">
          <u xml:id="u-274.0" who="#PosełRyszardBugaj">Podkomisja może oczywiście podjąć próbę dojścia do porozumienia. Chcę jednak zaznaczyć, że będzie to próba trochę ryzykowna. Rozglądam się właśnie po sali. Widzę w tej chwili 5 członków podkomisji podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego. Jeżeli będę zbierał pojedynczo przedstawicieli podkomisji, to nie mam pewności, czy będziemy mogli skutecznie procedować.</u>
          <u xml:id="u-274.1" who="#PosełRyszardBugaj">Myślę, że projekt zapisu art. 15, który został złożony przez posła T. Mazowieckiego w porozumieniu z przedstawicielami kościołów, spotkał się z dużym zainteresowaniem. Jednak opinie prawne ujawniły pewne niedoskonałości tego projektu.</u>
          <u xml:id="u-274.2" who="#PosełRyszardBugaj">W związku z tym, nie jestem pewien, czy podkomisja może pewne sprawy rozwiązać „od ręki”. Jeżeli jednak jest to wolą Komisji Konstytucyjnej, to dostosujemy się do niej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-275">
          <u xml:id="u-275.0" who="#PosełLidiaBłądek">Jak słyszymy, podkomisji brakuje quorum. Sprawa jest na tyle poważna, że pozwolę sobie zgłosić pewną propozycję:</u>
          <u xml:id="u-275.1" who="#PosełLidiaBłądek">- po pierwsze, proponuję, abyśmy dzisiaj przeszli do rozpatrywania Rozdziału II Konstytucji RP, który zaczęliśmy wczoraj omawiać,</u>
          <u xml:id="u-275.2" who="#PosełLidiaBłądek">- po drugie, proponuję, nie zwoływać na początku marca posiedzenia Komisji Konstytucyjnej, tylko posiedzenie podkomisji podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego. Chcę, aby wszyscy członkowie tej podkomisji byli powiadomieni, że na początku marca tylko ona się zbierze. W jej pracach mogliby brać udział zainteresowani członkowie Komisji Konstytucyjnej, nie będący członkami podkomisji, gdyż sprawa, która będzie rozpatrywana wydaje się ważna z punktu widzenia przyszłego ustroju naszego państwa.</u>
          <u xml:id="u-275.3" who="#PosełLidiaBłądek">Marcowe posiedzenie podkomisji byłoby posiedzeniem 3-dniowym. Jak dzisiaj zdążyłam się zorientować, jesteśmy dopiero na początku drogi do wypracowania konsensusu w sprawie brzmienia art. 15.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-276">
          <u xml:id="u-276.0" who="#PosełLeszekMoczulski">Chcę poprzeć, a jednocześnie uzupełnić wniosek o odroczenie dzisiejszych obrad do godz. 15.</u>
          <u xml:id="u-276.1" who="#PosełLeszekMoczulski">Podkomisja podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego w międzyczasie powinna dokonać próby znalezienia rozwiązania kompromisowego w sprawie treści art. 15. Jeżeli podkomisji nie uda się tego dokonać, to powinna ona zakończyć swe prace stwierdzeniem, że w swoim składzie nie osiągnęła porozumienia co do treści art. 15. W ten sposób powinniśmy załatwić pewien epizod naszej pracy.</u>
          <u xml:id="u-276.2" who="#PosełLeszekMoczulski">Rozwiązanie przyjęTe w sprawie art. 15 musi być kompromisowe. Jest to zupełnie jasne. Jeżeli chcemy szukać kompromisu, to może warto sięgnąć do rozwiązań, które już były przedmiotem tego kompromisu, który przez dziesiątki lat nie budził wątpliwości. Chcę odwołać się do kompromisu, który został przyjęty po bardzo burzliwych żmudnych pracach w Sejmie Ustawodawczym w 1921 r. Wyraz tego kompromisu znajduje się w poprawce II do art. 15, którą miałem zaszczyt złożyć osobiście.</u>
          <u xml:id="u-276.3" who="#PosełLeszekMoczulski">Chcę przypomnieć, że kompromis, o którym mówię, był niewątpliwie kompromisem także w pierwszych latach PRL, ponieważ został on, jako przepis konstytucyjny, uznany za obowiązujący zarówno w okresie KRN, jak i pod rządami małej konstytucji z 1947 r. Jeśli jakiś przepis obowiązywał nieprzerwanie (również po wojnie) do 1952 r., to nie sądzę, że był to przepis (biorąc pod uwagę klimat czasu), który by w czymkolwiek dawał przewagę Kościołowi. Raczej było przeciwnie.</u>
          <u xml:id="u-276.4" who="#PosełLeszekMoczulski">Myślę, że dążenie do powtórzenia tego kompromisu powinno przyświecać pracom podkomisji. Jeżeli tak się nie stanie, to wówczas okaże się, że nawet to, co było uznawane do 1952 r. dzisiaj nie może być uznane. Widocznie poszliśmy jeszcze dalej w niektórych kwestiach niż miało to miejsce w latach 40. i 50.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-277">
          <u xml:id="u-277.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Poseł R. Bugaj ma pytanie do posła L. Moczulskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-278">
          <u xml:id="u-278.0" who="#PosełRyszardBugaj">Czegoś tutaj nie rozumiem. Mówiliśmy wcześniej, że osiągnęliśmy pewien postęp, gdyż udało się uzgodnić stanowisko między wszystkimi kościołami.</u>
          <u xml:id="u-278.1" who="#PosełRyszardBugaj">Art. 15 ust. 1 proponowany przez posła L. Moczulskiego, jak rozumiem, brzmi następująco: „Wyznanie rzymskokatolickie będące religią przeważającej większości narodu zajmuje w Rzeczpospolitej naczelne stanowisko wśród równoprawnych wyznań”.</u>
          <u xml:id="u-278.2" who="#PosełRyszardBugaj">Nie chciałbym zabierać głosu w kwestii terminu obowiązywania tego zapisu. Nie jest to chyba żadna rekomendacja, że w komunistycznej Polsce coś obowiązywało, gdzie było to obowiązywanie szczególne. Myślę, że nie jest to baza, która może być zaakceptowana jako konsensus między kościołami.</u>
          <u xml:id="u-278.3" who="#PosełRyszardBugaj">Nie rozumiem propozycji posła L. Moczulskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-279">
          <u xml:id="u-279.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Chcę zakomunikować, iż przedstawiciel kościołów oraz wyznań religijnych zaproponowali, żeby dzisiaj odbyć wspólne posiedzenie, w którym uczestniczyliby wnioskodawcy propozycji do art. 15: reprezentanci kościołów, poseł T. Mazowiecki, którego propozycja jest osią dyskusji, poseł W. Cimoszewicz, który w pewnym sensie złożył zbliżony projekt oraz przedstawiciele Prezydenta RP. Jeżeli taka propozycja spotkania zostałaby przyjęta, to w drugiej części przerwy zebrałaby się podkomisja podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego, która odbyłaby dyskusję nad ustaloną już wersją przepisu dotyczącego relacji pomiędzy Kościołem a Państwem.</u>
          <u xml:id="u-279.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Mam pytanie do członków Komisji Konstytucyjnej, czy przyjmują taki tok procedowania? Za chwilę ogłosilibyśmy przerwę. Ponownie spotkalibyśmy się o godz. 15.</u>
          <u xml:id="u-279.2" who="#SenatorStefanPastuszka">Rzeczywiście, opinia publiczna oczekuje na wynik prac Komisji Konstytucyjnej, dlatego nie możemy ich przedłużać, gdyż moglibyśmy spotkać się z zarzutem ich niepoważnego traktowania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-280">
          <u xml:id="u-280.0" who="#PosełRyszardBugaj">Sprawdźmy przynajmniej czy jest quorum. Jak ogłosimy przerwę, może się okazać, że nie ma wystarczającej liczby członków podkomisji. Byłoby to najgorsze z możliwych rozwiązań.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-281">
          <u xml:id="u-281.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Rozumiem obawę przewodniczącego R. Bugaja, czy podkomisja będzie miała quorum. W tej chwili do quorum brakuje jednej osoby.</u>
          <u xml:id="u-281.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Proponujęzaapelowaćdo przedstawicieli klubów parlamentarnych, aby po ogłoszeniu przerwy podjęli działania dyscyplinujące, tak żeby członkowie podkomisji podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego przybyli na posiedzenie, któremu będzie przewodniczył poseł R. Bugaj. Jest to sprawa kluczowa i nie możemy tolerować sytuacji niemożności uzyskania quorum. Klub SLDdeklaruje, że takie działania dyscyplinujące podejmie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-282">
          <u xml:id="u-282.0" who="#PosełAleksanderBentkowski">Chciałem uczulić członków podkomisji, która będzie pracowała nad brzmieniem art. 15, że Polskie Stronnictwo Ludowe na ostatnim kongresie przyjęło bardzo wyraźny zapis w swoim programie (wiążący nas wszystkich, jako członków PSL), który jest identyczny z treścią konkordatu. Określa on stosunek Kościoła do Państwa.</u>
          <u xml:id="u-282.1" who="#PosełAleksanderBentkowski">Chcę, aby wszyscy zdali sobie sprawę, jakie będzie stanowisko PSL w tej materii. Od tego stanowiska nie możemy odejść.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-283">
          <u xml:id="u-283.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Skoro nie ma głosów przeciwnych, zarządzę przerwę. Może sprawdźmy przedtem obecność. Prosi o to poseł Łybacka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-284">
          <u xml:id="u-284.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Jeżeli przewodniczący S. Pastuszka zarządzi przerwę do godz. 15, to sprawdzanie w tej chwili obecności nie jest potrzebne. Będzie ono potrzebne na posiedzeniu podkomisji, która będzie obradowała pod przewodnictwem posła R. Bugaja. Zadbajmy o to, aby było tam quorum.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-285">
          <u xml:id="u-285.0" who="#SenatorStefanPastuszka">W dzisiejsze obrady wkradł się pewien chaos. Oczywiście, że możemy sprawdzić obecność, żeby się zorientować, ilu nas dokładnie jest. Od tego mamy listę obecności.</u>
          <u xml:id="u-285.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Czy poseł K. Łybacka podtrzymuje wniosek o sprawdzenie obecności?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-286">
          <u xml:id="u-286.0" who="#PosełKrystynaŁybacka">Jeżeli wniosek ten spotyka się z tak zgodnym sprzeciwem, to jestem skłonna go natychmiast wycofać.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-287">
          <u xml:id="u-287.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Informuję, że przerwa w obradach Komisji Konstytucyjnej będzie trwała do godz. 15. O tej właśnie godzinie ponownie spotykamy się w sali plenarnej Senatu.</u>
          <u xml:id="u-287.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Na 12.30 zaplanowane jest posiedzenie podkomisji podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-287.2" who="#SenatorStefanPastuszka">Przyjmujemy propozycję posła J. Jaskierni, że kluby parlamentarne powinny zdyscyplinować swoich członków uczestniczących w pracach podkomisji, której przewodniczy poseł R. Bugaj.</u>
          <u xml:id="u-287.3" who="#komentarz">(Po przerwie)</u>
          <u xml:id="u-287.4" who="#SenatorStefanPastuszka">Czekamy na przybycie posła R. Bugaja, który przedstawi sprawozdanie z posiedzenia podkomisji podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-287.5" who="#SenatorStefanPastuszka">Może sam zrelacjonuję przebieg tego posiedzenia, a poseł R. Bugaj uzupełni moją wypowiedź.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-288">
          <u xml:id="u-288.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Czy jest jakaś przyczyna usprawiedliwiająca nieobecność przewodniczącego R. Bugaja?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-289">
          <u xml:id="u-289.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Przewodniczący R. Bugaj doskonale wiedział, że wznawiamy obrady o godz. 15.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-290">
          <u xml:id="u-290.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Byłoby dobrze, aby to poseł R. Bugaj przedstawiał nam sprawozdanie podkomisji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-291">
          <u xml:id="u-291.0" who="#PosełKrystynaŁybacka">Może zróbmy krótką przerwę. W tym czasie dotrze do nas zapewne poseł R. Bugaj.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-292">
          <u xml:id="u-292.0" who="#PosełSławomirSzatkowski">Przedyskutujmy w międzyczasie sprawę zupełnie inną. Czy powinniśmy dalej pracować w takim tempie?</u>
          <u xml:id="u-292.1" who="#PosełSławomirSzatkowski">Nie możemy pracować w tzw. „terenie”, gdyż co tydzień jesteśmy w Warszawie. Mamy przecież jakieś zobowiązania wobec swoich wyborców.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-293">
          <u xml:id="u-293.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Harmonogram prac Komisji Konstytucyjnej będzie dyskutowany dopiero jutro. Na każdy miesiąc są planowane po dwa spotkania 3-dniowe.</u>
          <u xml:id="u-293.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Moim zdaniem, powinniśmy się jednak koncentrować na tak ważnym akcie, jakim jest Konstytucja RP po to, aby do końca roku powstał jej jednolity tekst, który przedłożymy Zgromadzeniu Narodowemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-294">
          <u xml:id="u-294.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">Rozumiem, że przewodniczący S. Pastuszka otworzył po przerwie posiedzenie Komisji Konstytucyjnej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-295">
          <u xml:id="u-295.0" who="#SenatorStefanPastuszka">W tej chwili oczekujemy jeszcze na posła R. Bugaja.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-296">
          <u xml:id="u-296.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">Jeśli nieobecność posła R. Bugaja jest jedyną przyczyną rażącego nieprzestrzegania ustaleń Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, to w tym momencie protestuję.</u>
          <u xml:id="u-296.1" who="#PosełKrzysztofKamiński">Jesteśmy Komisją Konstytucyjną. Ustaliliśmy pewien porządek. Dwukrotnie zleciliśmy podkomisji podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego próbę znalezienia kompromisowego zapisu. W związku z tym, oczekiwałem, że o 15 będę już miał wydrukowany tekst zawierający pięć, osiem czy piętnaście wariantów art. 15, nad którymi in gremio rozpocznie się dyskusja, zakończona jutro rano głosowaniem. Tymczasem okazuje się, że mamy tylko wysłuchać jakiegoś omówienia przebiegu prac podkomisji.</u>
          <u xml:id="u-296.2" who="#PosełKrzysztofKamiński">Podkomisja nie jest miejscem, gdzie podejmuje się decyzje. Do tego jest uprawniona wyłącznie Komisja Konstytucyjna.</u>
          <u xml:id="u-296.3" who="#PosełKrzysztofKamiński">Jeśli dalej będzie tak przebiegała praca, to rzeczywiście głos posła S. Szatkowskiego jest słuszny; powinniśmy wrócić do pracy poselskiej i senatorskiej w tzw. „terenie”, skoro nie potrafimy zorganizować pracy nad konstytucją.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-297">
          <u xml:id="u-297.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Pozwolę sobie odpowiedzieć posłowi K. Kamińskiemu.</u>
          <u xml:id="u-297.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Podkomisja zakończyła obrady o godz. 14.45. Rozeszliśmy się w przekonaniu, iż o godz. 15, zgodnie z ustaleniami, rozpoczniemy ponownie posiedzenie Komisji Konstytucyjnej. W tej chwili brakuje tylko posła R. Bugaja.</u>
          <u xml:id="u-297.2" who="#SenatorStefanPastuszka">Jednocześnie chcę wyjaśnić, że podkomisja otrzymała od Komisji Konstytucyjnej zlecenie znalezienia kompromisowej formuły art. 15. Dyskusja nad taką formułą toczyła się rano od 9 do 11. Jaki był zakres tej dyskusji, wszyscy wiedzą. Po południu do osiągnięcia kompromisu było bardzo blisko. Pozostały rozbieżności właściwie co do dwóch kwestii. Z tego też względu podkomisja nie była w stanie przedłożyć członkom Komisji Konstytucyjnej odpowiednich dokumentów na piśmie.</u>
          <u xml:id="u-297.3" who="#SenatorStefanPastuszka">Nie chciałbym wyręczać posła R. Bugaja, który ponosi odpowiedzialność za pracę podkomisji. Mam jednak nadzieję, że przewodniczący podkomisji podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego przedstawi członkom Komisji Konstytucyjnej tok i efekt pracy kierowanego przez siebie zespołu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-298">
          <u xml:id="u-298.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Gdyby nieobecność posła R. Bugaja stała się dłuższa niż wcześniej zakładaliśmy (przypominam, że praca Komisji Konstytucyjnej ma się dzisiaj zakończyć ok. godz. 16), to przyłączyłbym się do wyjściowej propozycji senator S. Pastuszki, że albo on, jako zastępca przewodniczącego Komisji Konstytucyjnej, albo inny upoważniony przedstawiciel podkomisji poinformowałby nas o rozwoju wydarzeń.</u>
          <u xml:id="u-298.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Jesteśmy tutaj indagowani przez dziennikarzy i jest duże zainteresowanie opinii publicznej. Z tego względu chcielibyśmy wiedzieć, do jakich ustaleń doszła podkomisja i z jakich przyczyn nie mamy rzeczywistego efektu jej pracy w postaci pisemnych przedłożeń do art. 15, które mieliśmy przedyskutować po to, aby nad nimi jutro głosować.</u>
          <u xml:id="u-298.2" who="#PosełJerzyJaskiernia">Jeśli przewodniczącego R. Bugaja w dalszym ciągu nie będzie, to prosiłbym, żeby przewodniczący S. Pastuszka albo inny członek podkomisji, ewentualnie któryś z ekspertów, poinformował nas o rozwoju wydarzeń i o przyczynach zaistniałych trudności.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-299">
          <u xml:id="u-299.0" who="#PosełStefanPastuszka">Jeśli do godz. 15.15 nie będzie posła R. Bugaja, przewodniczącego podkomisji podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego, kto inny przedstawi sprawozdanie z jej dzisiejszych prac. Być może, będę to ja oraz główni wnioskodawcy propozycji brzmienia art. 15: poseł T. Mazowiecki i poseł W. Cimoszewicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-300">
          <u xml:id="u-300.0" who="#PosełJanuszSzymański">Nie znam powodów nieobecności posła R. Bugaja.</u>
          <u xml:id="u-300.1" who="#PosełJanuszSzymański">Komisja Konstytucyjna nie może dalej „grzęznąć” i nie pracować. Jeżeli do godz. 15.15 nie pojawi się poseł R. Bugaj, możemy przystąpić do rozpatrywania przepisów Rozdział II Konstytucji RP. Wczoraj odbyliśmy długą dyskusję nad tytułem tego rozdziału, natomiast nie rozpoczęliśmy pracy merytorycznej.</u>
          <u xml:id="u-300.2" who="#PosełJanuszSzymański">Jutro o godz. 9, kiedy wznowi obrady Komisja Konstytucyjna, można zrekapitulować stan prac podkomisji i ewentualnie podjąć rozstrzygnięcia, oczywiście po krótkim referacie przewodniczącego R. Bugaja i po wymianie poglądów.</u>
          <u xml:id="u-300.3" who="#PosełJanuszSzymański">Gdy minie godz. 15.15, bardzo proszę o to, żebyśmy rozpoczęli prace nad przepisami Rozdziału IIKonstytucji RP. Prośbę tę wystosuję do przewodniczącego S. Pastuszki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-301">
          <u xml:id="u-301.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">Jest tylko pewien problem; nieobecny jest poseł J. Gwiżdż, przewodniczący podkomisji praw i wolności.</u>
          <u xml:id="u-301.1" who="#PosełKrzysztofKamiński">Widzę, że z frekwencją jest coraz gorzej. Powinno nas być 56 posłów i senatorów, tymczasem obecnych jest tylko kilku, czy kilkunastu. Dzieje się coś niedobrego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-302">
          <u xml:id="u-302.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Pragnę wyjaśnić, że nieobecność posła J. Gwiżdż jest usprawiedliwiona ze względu na stan zdrowia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-303">
          <u xml:id="u-303.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Rozumiem, że za minutę podejmiemy ostateczną decyzję. Gdyby poseł R. Bugaj w tym czasie nie dotarł, chętnie wysłuchalibyśmy (był już taki precedens w pracach Komisji Konstytucyjnej) innego przedstawiciela podkomisji podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego. Wiem, że nie ma formalnie funkcji zastępcy przewodniczącego podkomisji; są za to jej członkowie. Chodzi tylko zreferowanie rozwoju wydarzeń.</u>
          <u xml:id="u-303.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Dlaczego uważam, że powinniśmy dzisiaj dokończyć dyskusję w tej sprawie? Nie wiemy np., z jakich przyczyn podkomisja nie dokończyła swych prac. Gdyby jedyną przyczyną okazała się brak czasu spowodowany trwającymi dyskusjami, to wnosiłbym, aby po zakończeniu obrad Komisji Konstytucyjnej w dniu dzisiejszym, tzn. o godz. 16, zaprosić podkomisję podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego, aby kontynuowała swoje prace (jest dzisiaj jeszcze kilka godzin do wykorzystania) po to, żeby jutro uzyskać ostateczne sprawozdanie.</u>
          <u xml:id="u-303.2" who="#PosełJerzyJaskiernia">Nie powinniśmy odwlekać podejmowania decyzji. Na dziś ich podjęcie jest bardzo trudne. Jeśli chodzi o art. 15, było kilka przedłożeń podkomisji. Słyszę, że jest także wariant kompromisowy. Są też inne modyfikacje tego przepisu. Uważam, że powinniśmy stworzyć przesłanki dla podkomisji, żeby zamknęła prace w tej jednej konkretnej sprawie i żebyśmy jutro mogli decydować.</u>
          <u xml:id="u-303.3" who="#PosełJerzyJaskiernia">Rozumiem, że minęła godz. 15.15, zatem wnoszę o poinformowanie nas, co było przedmiotem obrad podkomisji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-304">
          <u xml:id="u-304.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Są dwa wnioski formalne:</u>
          <u xml:id="u-304.1" who="#SenatorStefanPastuszka">- wniosek posła J. Szamyńskiego o przystąpienie do rozpatrywania przepisów Rozdziału II Konstytucji RP, mówiącego o wolnościach, prawach i obowiązkach obywateli oraz:</u>
          <u xml:id="u-304.2" who="#SenatorStefanPastuszka">- wniosek posła J. Jaskierni.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-305">
          <u xml:id="u-305.0" who="#PosełJanuszSzymański">Czy mogę zmodyfikować swój wniosek?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-306">
          <u xml:id="u-306.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-307">
          <u xml:id="u-307.0" who="#PosełJanuszSzymański">Mój wniosek wcale nie jest przeciwstawny do wniosku posła J. Jaskierni. Chciałbym, aby po przedstawieniu informacji na temat przebiegu prac podkomisji ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego przystąpić do rozpatrywania przepisów Rozdziału IIKonstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-307.1" who="#PosełJanuszSzymański">Z uwagi na to, że dzisiaj rytm pracy Komisji Konstytucyjnej był nieco inny niż zwykle, straciliśmy sporo czasu. Należałoby zatem pracować efektywniej.</u>
          <u xml:id="u-307.2" who="#PosełJanuszSzymański">Prosiłbym, aby po wspomnianej sekwencji informacji, przystąpić do realizacji mojego postulatu. Tylko pod takim warunkiem modyfikuję swój wniosek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-308">
          <u xml:id="u-308.0" who="#SenatorStefanPastuszka">W takiej sytuacji przystępuję do zrelacjonowania przebiegu posiedzenia podkomisji.</u>
          <u xml:id="u-308.1" who="#SenatorStefanPastuszka">W czasie przerwy w obradach Komisji Konstytucyjnej przedstawiciele kościołów i wyznań religijnych opracowali kompromisową formułę przepisu konstytucyjnego, dotyczącego stosunków Kościół - Państwo. Ta formuła stała się przedmiotem dyskusji. Dodatkowo były dyskutowane propozycje przedłożone przez posła W. Cimoszewicza i posła T. Mazowieckiego. Główny spór dotyczył następujących kwestii:</u>
          <u xml:id="u-308.2" who="#SenatorStefanPastuszka">- po pierwsze zapisu, czy konkordat „może regulować”, czy „reguluje...”.</u>
          <u xml:id="u-308.3" who="#SenatorStefanPastuszka">Widzę, że przybył już poseł R. Bugaj, który jest bardziej ode mnie kompetentny w zakresie referowania przebiegu prac podkomisji. Przekazujęwięc mu głos.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-309">
          <u xml:id="u-309.0" who="#PosełRyszardBugaj">Przepraszam za małe spóźnienie.</u>
          <u xml:id="u-309.1" who="#PosełRyszardBugaj">Pierwsza wiadomość, którą muszę przekazać, nie jest bynajmniej optymistyczna. Wydawało się, że jesteśmy bardzo bliscy osiągnięcia konsensusu, jednak po szczegółowej dyskusji okazało się, że konsensus nie został osiągnięty.</u>
          <u xml:id="u-309.2" who="#PosełRyszardBugaj">Podkomisja nie mogła dalej procedować, dlatego że podczas dzisiejszego posiedzenia powstały nowe warianty art. 15. Wobec zgłoszenia ich w takim trybie, są one własnością plenarnego posiedzenia Komisji Konstytucyjnej. Nie mieliśmy, jak sądzę, mandatu, aby dalej się nimi zajmować.</u>
          <u xml:id="u-309.3" who="#PosełRyszardBugaj">Chcę pokrótce zreferować-przebieg posiedzenia podkomisji. Mimo że nie osiągnęliśmy konsensusu, osiągnęliśmy spory postęp.</u>
          <u xml:id="u-309.4" who="#PosełRyszardBugaj">Została przedstawiona uzgodniona przez przedstawicieli kościołów, nowa wersja art. 15. Poprzednia, którą przedstawił poseł T. Mazowiecki, miała również akceptację reprezentantów kościołów. Nowa wersja art. 15 wypłynęła jako wersja wyraźnie bliższa konsensusowi. Miała ona treść następującą:</u>
          <u xml:id="u-309.5" who="#PosełRyszardBugaj">"1. Władze i instytucje publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują neutralność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i ideologicznych.</u>
          <u xml:id="u-309.6" who="#PosełRyszardBugaj">2. Kościoły i związki wyznaniowe są równouprawnione.</u>
          <u xml:id="u-309.7" who="#PosełRyszardBugaj">3. Kościoły i związki wyznaniowe są oddzielone od Państwa oraz korzystają z autonomii i niezależności w wykonywaniu swoich zadań.</u>
          <u xml:id="u-309.8" who="#PosełRyszardBugaj">4. Sytuację prawną kościołów i związków wyznaniowych określają ustawy uchwalone po porozumieniu się z ich właściwymi przedstawicielami, a w odniesieniu do Kościoła katolickiego również umowa międzynarodowa ze Stolicą Apostolską ratyfikowana na podstawie upoważnienia wyrażonego w ustawie.</u>
          <u xml:id="u-309.9" who="#PosełRyszardBugaj">5. Wcelu realizacji praw człowieka i potrzeb obywateli Państwo współdziała z kościołami i związkami wyznaniowymi.</u>
          <u xml:id="u-309.10" who="#PosełRyszardBugaj">W toku dyskusji przedmiotem szczególnie sporny stało się kilka rzeczy.</u>
          <u xml:id="u-309.11" who="#PosełRyszardBugaj">W ust. 1 zakwestionowano określenie „władze i instytucje publiczne”, a właściwie tylko „instytucje publiczne”, w następstwie czego zgłoszono inną propozycję tego określenia: „władze publiczne i instytucje wykonujące zadanie Państwa”. Owa propozycja, poza krytyczną uwagą ze strony przedstawicieli Kościoła katolickiego uzyskała, jak mi się wydaje, wsparcie.</u>
          <u xml:id="u-309.12" who="#PosełRyszardBugaj">Zgodzono się rozdzielić ust. 4, tak by osobno zapisać kwestie dotyczące pozycji Kościoła katolickiego i osobno - kwestie pozycji pozostałych kościołów i związków wyznaniowych.</u>
          <u xml:id="u-309.13" who="#PosełRyszardBugaj">Kolejnym przedmiotem sporu, który przesądził, że konsensus się jednak nie pojawił, były dwie rzeczy. Bardzo proszę członków podkomisji, aby mnie poprawili, jeśli coś nieprecyzyjnie zrelacjonuję.</u>
          <u xml:id="u-309.14" who="#PosełRyszardBugaj">Pierwsza rzecz sporna była związana z zapisem ust. 3, który brzmi następująco: „Kościoły i związki wyznaniowe są oddzielone od Państwa oraz korzystają z autonomii i niezależności w wykonywaniu swoich zadań”. Pojawił się pogląd, że „zadania” powinny zostać bardziej doprecyzowane. Został jednak zgłoszony sprzeciw wobec dalej idącego doprecyzowania.</u>
          <u xml:id="u-309.15" who="#PosełRyszardBugaj">Drugą rzeczą sporną było użycie spójnika „oraz” w zapisie dotyczącym Kościoła katolickiego, gdzie mówi się: „ustawy... oraz umowa międzynarodowa”.</u>
          <u xml:id="u-309.16" who="#PosełRyszardBugaj">Jeśli dobrze relacjonuję, to spór o te dwie sprawy czy też sprzeciw wobec tych dwóch spraw ze strony części członków podkomisji, niestety, uniemożliwił nam osiągnięcie konsensusu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-310">
          <u xml:id="u-310.0" who="#PosełWłodzimierzCimoszewicz">Chcęzgłosićdrobną uwagę do wypowiedzi posła R. Bugaja.</u>
          <u xml:id="u-310.1" who="#PosełWłodzimierzCimoszewicz">Rzeczywiście nie osiągnięto porozumienia, co do formuły określającej zakres autonomii i niezależności kościołów i związków wyznaniowych, w zakresie swoich zadań, czy też zadań bardziej doprecyzowanych. Proponowano np. określenie „zadań religijnych i organizacyjnych”.</u>
          <u xml:id="u-310.2" who="#PosełWłodzimierzCimoszewicz">W drugiej kwestii, mam wrażenie, spór miał nieco inny wymiar. Nie chodziło o to, czy umowa międzynarodowa, która określa sytuację prawną Kościoła katolickiego, ma zostać w art. 15 wymieniona, czy nie wymieniona, tylko czy ma być ona wymieniona przy użyciu formuły sugerującej, że zawarcie tej umowy jest niezbędne, obowiązkowe, czy też przy użyciu formuły stwierdzającej dopuszczalność tego typu umowy. Tylko tego dotyczyła różnica poglądów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-311">
          <u xml:id="u-311.0" who="#PosełRyszardBugaj">Potwierdzam to, co powiedział poseł W. Cimoszewicz. Wydawało mi się, że precyzyjnie wyraziłem, iż w tym drugim przypadku zaistniał spór o spójnik „oraz”. Nie było sporu o to, czy wymienić i ustawy, i umowę międzynarodową. Osiągnięto w tym zakresie konsensus. Spierano się jednak, czy można się tu posłużyć spójnikiem „oraz”. Według ocen niektórych ekspertów wyraz „oraz” zawierało swego rodzaju przymus zawarcia umowy międzynarodowej (konkordatowej). Inni eksperci uważali, że ów spójnik takiego przymusu nie implikuje. Nie zdołaliśmy jednak tego uzgodnić.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-312">
          <u xml:id="u-312.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">Chcęwyjaśnićjedną sprawę. Poprzednio mieliśmy do czynienia z przedłożeniem zaproponowanym przez posła T. Mazowieckiego, które, jak zrozumiałem, było odzwierciedleniem poglądów kościołów. Ponieważ mamy nową wersję zapisu art. 15 zaproponowaną przez reprezentantów kościołów, chcę zapytać, co z inicjatywą posła T. Mazowieckiego? Na ile wyraża on zgodę na przyjęcie nowej wersji zapisu art. 15? Jeśli zapis ten składający się z 5 ustępów ma być przedmiotem naszych dalszych prac, to co z pozostałymi wersjami zapisów art. 15?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-313">
          <u xml:id="u-313.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Rozumiem, że intencją zachęcenia podkomisji do dalszej pracy było znalezienie formuły kompromisowej, która mogłaby być zaaprobowana przez całą Komisję Konstytucyjną. W związku ze sprawozdaniem przedłożonym przez posła R. Bugaja nasuwa się następująca refleksja: rozumiem, że nie udało się osiągnąć konsensusu, ale ów brak konsensusu nie dotyczy wszystkiego, co w nowej wersji art. 15 zostało zawarte.</u>
          <u xml:id="u-313.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Uważam, że nasze postępowanie powinno być następujące: te ustępy, w których osiągnięto konsensus, powinno się zachować w takiej wersji, w jakiej obecnie są. Ustępy, w których pojawiły się rozbieżności, powinniśmy rozpisać na ujęcia wariantowe, współdziałając z Biurem Legislacyjnym i zainteresowanymi wnioskodawcami.</u>
          <u xml:id="u-313.2" who="#PosełJerzyJaskiernia">Jeśli nawet podkomisja nie będzie tych propozycji firmowała, to i tak chciałbym, żebyśmy w dniu jutrzejszym mieli do dyspozycji rozpisane ujęcia wariantowe, które umożliwią nam podjęcie decyzji, gdyby okazało się, że w toku dyskusji nie osiągniemy porozumienia, co do jednolitego wariantu. Dlatego też, niezależnie od tego, czy podkomisja będzie to firmowała, czy nie, każdy z posłów i senatorów może się przecież pod jakimś wariantem podpisać i później go rekomendować. Ważne jest, abyśmy w jutrzejszych dokumentach otrzymali zapis art. 15 w takiej wersji, że ustępy objęte konsensusem wystąpią w formie jednolitej, stanowiąc wyraz uzgodnień członków Komisji Konstytucyjnej, przedstawicieli kościołów, a także ekspertów, natomiast ustępy, co do których są rozbieżności (których nie da się przezwyciężyć nawet po wyjaśnieniach), będą ujęte wariantowo. Mielibyśmy wtedy czytelne pole opcyjne przed podjęciem decyzji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-314">
          <u xml:id="u-314.0" who="#SenatorKrzysztofKozłowski">Wyrażam gwałtowny i stanowczy sprzeciw wobec takiego rozumienia konsensusu. Albo się dochodzi wspólnie do pewnej uzgodnionej formuły całościowej, albo nie.</u>
          <u xml:id="u-314.1" who="#SenatorKrzysztofKozłowski">Zgodzimy się na pewne ustępstwa, a wy przegłosujecie później na posiedzeniu Komisji Konstytucyjnej to, co myśmy kwestionowali. Przepraszam bardzo, ale to nie ma nic wspólnego z konsensusem.</u>
          <u xml:id="u-314.2" who="#SenatorKrzysztofKozłowski">Proszę nie posługiwać się sformułowaniem „konsensus” w odniesieniu do prac podkomisji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-315">
          <u xml:id="u-315.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Chcę, abyśmy się dobrze zrozumieli z senatorem K. Kozłowskim. Nie sugeruję wcale konsensusu selektywnego. Nie wiem nawet, w jakim trybie będziemy dalej pracowali. Mamy przed sobą pewien tekst; wysłuchaliśmy także sprawozdania posła R. Bugaja. Wątki wypływające z tego sprawozdania nie są uwidocznione w tekście, co bardzo utrudnia zorientowanie się, gdzie tak naprawdę tkwi spór i czy ma on charakter legislacyjny, czy też merytoryczny.</u>
          <u xml:id="u-315.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Była już dzisiaj eksponowana rola spójnika „oraz”; spójnik ten może znaczyć to, a może też znaczyć coś innego. Ta sprawa wymaga wyjaśnienia. Być może, jest to problem natury legislacyjnej, który da się wyjaśnić i nie będzie wtedy stanowił bariery dla osiągnięcia konsensusu.</u>
          <u xml:id="u-315.2" who="#PosełJerzyJaskiernia">Chciałbym, abyśmy przyjęli następujące stwierdzenie w tym, co zostało nam przedłożone są obszary, w których osiągnięto konsensus.</u>
          <u xml:id="u-315.3" who="#PosełJerzyJaskiernia">Zdaję sobie sprawę, że senator K. Kozłowski ma prawo powiedzieć: „albo będzie całość, albo nic”. Chcielibyśmy, jako członkowie Komisji Konstytucyjnej, widzieć jednak te rozbieżności, nawet w postaci tekstu. Zupełnie czym innym jest, czy taki tekst zaaprobujemy. Dopóty nie widzimy innych propozycji choćby w ujęciu wariantowym, nie bardzo wiemy, na czym właściwie polega spór.</u>
          <u xml:id="u-315.4" who="#PosełJerzyJaskiernia">Członkowie podkomisji obradowali nad art. 15 kilka godzin, my natomiast mamy jednolity tekst oraz sprawozdanie posła R. Bugaja, które jest ulotne.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-316">
          <u xml:id="u-316.0" who="#PosełRyszardBugaj">Proponuję, aby szybko nanieść do tekstu, który otrzymali członkowie Komisji Konstytucyjnej poprawki (nawet te, które zostały przyjęte w ostatnim momencie). Myślę, że zaraz będzie to zrobione. Gotowe przedłożenie podkomisji zostanie dostarczone zainteresowanym do ręki. Będzie w nim uwidocznione do jakich zapisów zgłoszono sprzeciw.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-317">
          <u xml:id="u-317.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Rozumiem, że tekst, który wcześniej otrzymaliśmy, nie jest ostatecznym efektem pracy podkomisji podstaw rozwoju politycznego i społeczno-gospodarczego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-318">
          <u xml:id="u-318.0" who="#PosełRyszardBugaj">Jest to tylko punkt wyjściowy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-319">
          <u xml:id="u-319.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">I to jest właśnie mylące. W czasie obrad członkowie podkomisji doszli do konsensusu, który okazuje się, brzmiał nieco inaczej. Tego ostatecznego brzmienia jak do tej pory nie widzimy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-320">
          <u xml:id="u-320.0" who="#SenatorKrzysztofKozłowski">Jeżeli zgadzamy się na sformułowanie „oddzielone od państwa, ale w autonomii wykonujące swoje zadania”, to w takim razie przyjęcie naszej zgody na wyraz „oddzielone” i jednoczesne zakwestionowanie wyrazu „zadań” jest niczym innym jak pogrzebaniem konsensusu. Konsensus wówczas przestaje, po prostu istnieć.</u>
          <u xml:id="u-320.1" who="#SenatorKrzysztofKozłowski">Godzę się na pierwszy fragment zapisu; jednocześnie większość członków podkomisji kwestionuje drugi fragment tego samego zapisu. W takim wypadku raczej nie ma mowy o konsensusie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-321">
          <u xml:id="u-321.0" who="#PosełTadeuszMazowiecki">Dla informacji powiem, że mój projekt zapisu art. 15 (właściwie nie był to tylko mój projekt; był on jedynie przeze mnie zgłoszony i został uzgodniony przez przedstawicieli kościołów), który otrzymali członkowie Komisji Konstytucyjnej, był niewątpliwie wyjściem naprzeciw różnym dyskutantom. W niektórych punktach nie całkiem podzielałem owo wyjście. Wszystkie punkty zostały przedyskutowany i odniosłem wtedy wrażenie, że pod koniec dyskusji byliśmy rzeczywiście bliscy uzgodnień pewnego tekstu. Jednak na skutek sprzeciwu posła W. Cimoszewicza i poseł K. Łybackiej (od tych właśnie posłów, poseł J. Jaskiernia mógł się bliżej dowiedzieć, o co tak naprawdę chodziło) do konsensusu nie doszło, ponieważ nasze ustępstwa zostały potraktowane nie tak, jak należało. Żądano od nas następnych ustępstw.</u>
          <u xml:id="u-321.1" who="#PosełTadeuszMazowiecki">W całej rozciągłości podzielam zdanie senatora K. Kozłowskiego, że można by oczywiście przedstawić to, do czego już doszliśmy, a co nie zostało zaaprobowane przez poseł K. Łybacką i posła W. Cimoszewicza.</u>
          <u xml:id="u-321.2" who="#PosełTadeuszMazowiecki">Jeżeli dalej będzie prowadzona dyskusja nad brzmieniem art. 15, my również będziemy musieli wycofać się z wcześniejszych kompromisowych uzgodnień.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-322">
          <u xml:id="u-322.0" who="#PosełKrystynaŁybacka">Mam prośbę do posła T. Mazowieckiego, aby zechciał się wycofać ze stwierdzenia, że nie zaakceptowałam jakiegoś zapisu. Po prostu nie miałam jeszcze jasności. Cały czas oczekiwaliśmy wyjaśnienia, co należy rozumieć przez określenie „zadania”. Jest to jednak dalekie od nie zaakceptowania jakiegoś zapisu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-323">
          <u xml:id="u-323.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Wydaje mi się, że w dyskusji powinniśmy się raczej skoncentrować nad różnicami. Czy powinno być sformułowanie „określa konkordat”, czy też wyrażenie „może określać umowa międzynarodowa ze Stolicą Apostolską”? Podałem to jako przykład.</u>
          <u xml:id="u-323.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Najpierw musimy rozstrzygnąć tego typu pytania, sformułowane, m.in. przez posła W. Cimoszewicza.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-324">
          <u xml:id="u-324.0" who="#PosełJanuszSzymański">Wydaje mi się, że propozycja wskazania obszarów zgody, a także niezgody w przedłożeniu przygotowanym przez podkomisję zasługuje na poparcie. Proszę zauważyć, że cały czas pracujemy z myślą uzyskania pewnego konsensusu. Nie wydaje się nam jednak go wypracować przy bardzo wielu przepisach. Stąd pojawiają się poprawki i kolejne głosowania.</u>
          <u xml:id="u-324.1" who="#PosełJanuszSzymański">Ujęcie graficzne propozycji zapisów na pewno przybliżałoby obszary zgody, a także niezgody. Wymaga rozstrzygnięcia także kilka innych poprawek dotyczących tej samej materii regulacji.</u>
          <u xml:id="u-324.2" who="#PosełJanuszSzymański">Chciałbym postawić pytanie. Czy biorąc pod uwagę przedłożenie podkomisji, (to uzupełnienie graficznie wskazujące obszary porozumienia i braku porozumienia odnośnie konkretnych przepisów) aktualne są nadal warianty art. 15 z projektu jednolitego Konstytucji RP (warianty I, II i III). Chcę w tej sprawie uzyskać całkowitą pewność. Wcześniej sądziłem, że po to są prowadzone prace podkomisji, aby został zmieniony pewien stan przeszły i że jest to próba szukania konsensu.</u>
          <u xml:id="u-324.3" who="#PosełJanuszSzymański">O wyjaśnienie tej sytuacji proszę posła R. Bugaja.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-325">
          <u xml:id="u-325.0" who="#PosełRyszardBugaj">Naszą intencją było osiągnięcie konsensusu. W sytuacji, gdy go nie osiągnęliśmy musimy uznać, że wszystkie warianty zapisu art. 15 są nadal aktualne. Poprosiłem o ich przypisanie.</u>
          <u xml:id="u-325.1" who="#PosełRyszardBugaj">Podam treść art. 15, którą uzgodniliśmy:</u>
          <u xml:id="u-325.2" who="#PosełRyszardBugaj">„1. Władze publiczne i instytucje wykonujące zadania państwa w Rzeczpospolitej Polskiej zachowują neutralność w sprawach przekona, religijnych, światopoglądowych i ideologicznych.</u>
          <u xml:id="u-325.3" who="#PosełRyszardBugaj">2. Kościoły i związki wyznaniowe są równouprawnione.</u>
          <u xml:id="u-325.4" who="#PosełRyszardBugaj">3. Kościoły i związki wyznaniowe są oddzielone od państwa oraz korzystają z autonomii i niezależności w wykonywaniu swoich zadań”.</u>
          <u xml:id="u-325.5" who="#PosełRyszardBugaj">Nie rozstrzygnęliśmy czy nie należy uzupełnić tego ustępu o wyrazy „religijnych i organizacyjnych”. Padały głosy popierające taką propozycję oraz głosy przeciwne.</u>
          <u xml:id="u-325.6" who="#PosełRyszardBugaj">Nie było sporów co do tego, że art. 15 ust. 4 powinien być podzielony na dwie części:</u>
          <u xml:id="u-325.7" who="#PosełRyszardBugaj">- pkt 1 dotyczyłby sytuacji Kościoła katolickiego: „Sytuację prawną Kościoła katolickiego określają ustawy oraz umowa międzynarodowa ze Stolicą Apostolską ratyfikowana na podstawie upoważnienia wyrażonego w ustawie”,</u>
          <u xml:id="u-325.8" who="#PosełRyszardBugaj">- pkt 2 „Sytuację prawną innych kościołów i związków wyznaniowych określają ustawy uchwalone po porozumieniu się z ich właściwymi przedstawicielami”.</u>
          <u xml:id="u-325.9" who="#PosełRyszardBugaj">Do ust. 5 nie zgłoszono poprawek.</u>
          <u xml:id="u-325.10" who="#PosełRyszardBugaj">Spór dotyczył wyrazu „oraz”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-326">
          <u xml:id="u-326.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Czy zechce zabrać głos poseł J. Szymański?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-327">
          <u xml:id="u-327.0" who="#PosełWłodzimierzCimoszewicz">Mam wrażenie, że informacja dotycząca sporu wokół treści art. 15 ust. 4 nie jest w pełni precyzyjna. Chodzi o to, jakiego użyć spójnika. Członkowie podkomisji wyrazili zgodę, aby treść tego ustępu uregulować w dwóch punktach (dwóch postanowieniach, niekoniecznie w dwóch ustępach). W moim przekonaniu, mogą to być dwa zdania tego samego ustępu.</u>
          <u xml:id="u-327.1" who="#PosełWłodzimierzCimoszewicz">Nie rozstrzygnięta pozostała kwestia, czy w pierwszym punkcie (lub w pierwszym zdaniu) należy określić, co reguluje sytuację prawną Kościoła katolickiego, czy też określenie, co jest ogólną zasadą regulowania sytuacji prawnej kościołów i związków wyznaniowych. W pierwszej wersji zapis ten brzmiałby w ten sposób, jak to zaprezentował poseł R. Bugaj. W drugiej wersji przepis byłby następujący: „Sytuację prawną kościołów i związków wyznaniowych określają ustawy uchwalone po porozumieniu się z ich właściwymi przedstawicielami”. Jest to treść zgodna z pierwszą częścią zdania przedstawionego podkomisji. W drugiej części tego przepisu, w zależności od kolejności, byłoby albo gdzie reguła dotycząca wszystkich kościołów, albo formuła dotycząca Kościoła katolickiego. Mogłaby ona brzmieć następująco: „Sytuację prawną Kościoła katolickiego może również określać umowa międzynarodowa ze Stolicą Apostolską ratyfikowana na podstawie upoważnienia wyrażonego w ustawie”.</u>
          <u xml:id="u-327.2" who="#PosełWłodzimierzCimoszewicz">Nie chodzi tylko o to, czy powyższa kwestia ma być rozstrzygnięta w jednym zdaniu przy użyciu wyrazu „oraz” bądź „lub”. Chodzi o to, czy nie należy zapisać wprost, iż konkordat jest dopuszczalną formą uregulowania sytuacji prawnej Kościoła katolickiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-328">
          <u xml:id="u-328.0" who="#PrzedstawicielpełnomocnikaobywatelskiegoprojektuKonstytucjiRPMichałDrozdek">Chcę uzupełnić wypowiedź posła R. Bugaja. Mój głos, jako przedstawiciela obywatelskiego projektu Konstytucji RP, nie ma znaczenia przy wypracowywaniu konsensusu, ponieważ nie jestem członkiem Komisji Konstytucjnej, a tym bardziej podkomisji. Niemniej jednak myślę, iż reprezentuję znaczący odłam opinii publicznej. W związku z tym, chcę podkreślić, że jeżeli chodzi o art. 15 ust. 3, to my ze swej strony nie możemy zaakceptować (dyskutowaliśmy ten problem na posiedzeniach społecznej Komisji Konstytucyjnej) oddzielenie Kościoła od Państwa. Na takim stanowisku stoimy nieprzerwanie.</u>
          <u xml:id="u-328.1" who="#PrzedstawicielpełnomocnikaobywatelskiegoprojektuKonstytucjiRPMichałDrozdek">Zwróciłem też uwagę, że w art. 15 ust. 1 zbędny jest wyraz „instytucje”. Możemy zaakceptować neutralność światopoglądową państwa, choć, moim zdaniem, pojęcie to nie jest koniecznie potrzebne, bowiem kryje się pod nim pewna oczywistość wynikająca z praw człowieka i konstrukcji państwa demokratycznego. Skoro komuś na tym zależy, to nie jest to sformułowanie szkodliwe.</u>
          <u xml:id="u-328.2" who="#PrzedstawicielpełnomocnikaobywatelskiegoprojektuKonstytucjiRPMichałDrozdek">Instytucje mogą wspomagać różne światopoglądy. W związku z tym myślę, iż byłoby szkodliwym społecznie umieszczanie nakazu ich neutralności światopoglądowej. Zupełnie nie do przyjęcia jest oddzielenie Kościoła od Państwa, gdyż Państwo to nie tylko instytucja (można to różnie interpretować). Gdyby było wyraźnie zapisane, iż chodzi tylko o instytucje, to rzecz wyglądałaby inaczej.</u>
          <u xml:id="u-328.3" who="#PrzedstawicielpełnomocnikaobywatelskiegoprojektuKonstytucjiRPMichałDrozdek">Pragnę również zabrać głos w sprawie zadań (art. 15 ust. 3), czy mają one być religijne, czy jakiekolwiek inne oraz co oznaczaj „swoje zadania” w odniesieniu do kościołów.</u>
          <u xml:id="u-328.4" who="#PrzedstawicielpełnomocnikaobywatelskiegoprojektuKonstytucjiRPMichałDrozdek">Wydaje mi się, że rolą Państwa nie powinno być wyznaczanie zadań kościołom. Jest to relikt dawnego myślenia. Mam nadzieję, że propozycja taka występowała w charakterze pytania, a nie postulatu. Kościoły powinny same wyznaczać sobie zadania. Jeżeli nie są one sprzeczne z prawami człowieka ani z ogólnymi zasadami współżycia społecznego, to Państwo nie może w nie ingerować. Kościoły są instytucjami obywatelskimi i jako takie mogą realizować potrzeby obywateli. Państwo nie powinno reglamentować zakresu działalności Kościoła, gdyż wrócimy do czasów, kiedy mówiono: „To wolno Kościołowi, tamtego nie wolno, tu nie mieszajcie się”.</u>
          <u xml:id="u-328.5" who="#PrzedstawicielpełnomocnikaobywatelskiegoprojektuKonstytucjiRPMichałDrozdek">Moim zdaniem, nie byłoby racjonalnym ze strony samych kościołów ich uczestnictwo w bezpośredniej działalności politycznej. W tej chwili, kościoły na całym świecie wycofują się z takiej działalności (nie wystawiają swoich posłów, nie tworzą partii, starają się zachować w tym zakresie pewną wstrzemięźliwość, ewentualnie - nauczać o zasadach). Jest to jednakże sprawa Kościoła, a nie Państwa. Państwo nie powinno w nią ingerować, bowiem mówimy o państwie demokratycznym, przestrzegającym praw człowieka, a nie o totalitarnym, próbującym narzucić swoje reguły obywatelom i wyznaczać im zakres działania. Chodzi nam o konstrukcję państwa „oddalonego”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-329">
          <u xml:id="u-329.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Poseł K. Kamiński chce zgłosić wniosek formalny.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-330">
          <u xml:id="u-330.0" who="#PosełZbigniewSiemiątkowski">Pragnę zabrać głos ad vocem do ostatniej wypowiedzi.</u>
          <u xml:id="u-330.1" who="#PosełZbigniewSiemiątkowski">Szanując obywatelski projekt Konstytucji RP oraz nie kwestionując znaczących sił społecznych stojących za tym projektem, proszę o umożliwienie wypowiedzenia się na temat zadań Kościoła i związków wyznaniowych obecnym na sali przedstawicielom Kościoła i związków wyznaniowych. Sądzę, że mogą oni powiedzieć nam w sposób bardziej kompetentny i uprawomocniony o owych zadaniach i rozumieniu omawianego zapisu. Proszą o udzielenie głosu przedstawicielom Kościoła i związków wyznaniowych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-331">
          <u xml:id="u-331.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Pragnę wyjaśnić, że wszyscy zaproszeni goście mają prawo do zabierania głosu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-332">
          <u xml:id="u-332.0" who="#PosełKrzysztofKamiński">Mój wniosek jest prosty i oczywisty. W żadnym wypadku nie możemy kontynuować dyskusji w tak chaotyczny sposób. Myślę, że skończyliśmy fazę wstępnych uwag na temat propozycji brzmienia art. 15. Proszę o rozpoczęcie omawiania jego kolejnych ustępów. Zaczęliśmy od dyskusji nad ust. 4, teraz rozważamy ust. 3. Wymieniamy luźne poglądy bez określonego porządku.</u>
          <u xml:id="u-332.1" who="#PosełKrzysztofKamiński">Mój wniosek jest następujący: proszę rozważać art. 15 ustęp po ustępie. Jeśli ma to być ostatnia próba zawarcia kompromisu bądź osiągnięcia konsensusu, to podejmijmy ją. Jeżeli okaże się, że takiej możliwości nie ma, proszę stwierdzić, iż metoda kompromisowa zawiodła i w związku z tym powracamy do omawiania przedłożenia podkomisji (trzy warianty) i przedłożeń poselskich (zdaje się, że jest ich 8). Trudno, nie ma kompromisu; rozstrzygajmy w głosowaniach, zamiast brnąć w seminaryjne dysputy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-333">
          <u xml:id="u-333.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Wyjaśnię, iż próbowaliśmy znaleźć kompromis w zakresie dwóch zasadniczych kwestii. Nasza dyskusja szła właśnie w tym kierunku.</u>
          <u xml:id="u-333.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Poseł Krzysztof Kamiński/KPNO: Czy ust. 1 jest kompromisowy, czy nie?</u>
          <u xml:id="u-333.2" who="#SenatorStefanPastuszka">Zostało tylko 14 minut do zakończenia dzisiejszego posiedzenia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-334">
          <u xml:id="u-334.0" who="#LeszekWiśniewski">Chcę krótko wyjaśnić, iż spór dotyczący konkordatu jest sporem pozornym. Nie istnieje on, ponieważ zdanie: „Sytuację prawną Kościoła katolickiego określają ustawy oraz umowy międzynarodowa ze Stolicą Apostolską ratyfikowana na podstawie upoważnienia wyrażonego w ustawie”, nie stwarza przymusu zawarcia takiej umowy. Są tego dwie przyczyny.</u>
          <u xml:id="u-334.1" who="#LeszekWiśniewski">Po pierwsze, umowa międzynarodowa jest dobrowolnym porozumieniem się dwóch podmiotów prawa międzynarodowego. Po drugie, musi na nią wyrazić zgodę Sejm (w ustawie). Suwerenny przedstawiciel narodu, Sejmu, nie może być w żaden sposób zmuszany do podejmowania decyzji w tej sprawie. Spór na temat istnienia jakiegoś przymusu jest sporem bezprzedmiotowym.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-335">
          <u xml:id="u-335.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Wracając do pozornej polemiki z senatorem K. Kozłowskim, chcę powiedzieć, że po dodatkowych wyjaśnieniach ze strony posła R. Bugaja mamy w tej chwili bardziej klarowny obraz. Wszystko to, o czym mówiłem oraz co błędnie zrozumiał senator K. Kozłowski, związane było z wyjaśnieniem, na czym polega spór. Okazuje się, że otrzymaliśmy tekst art. 15, który był tekstem wyjściowym, a nie tym, który był tekstem wyjściowym, a nie tym, który w efekcie podkomisja wypracowała. Wsumie nie było wiadomo, o co toczy się cały spór.</u>
          <u xml:id="u-335.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Pytanie o ustalenia wcale nie jest jednoznaczne z sugerowaniem kompromisu lub konsensusu (pozornego, koślawego bądź jakiegokolwiek innego). Chodzi o to, aby członkowie Komisji Konstytucyjnej znali efekt prac podkomisji.</u>
          <u xml:id="u-335.2" who="#PosełJerzyJaskiernia">Po drugie, mam pytanie do posła R. Bugaja. Czy jest możliwe, aby podkomisja podjęła jeszcze jedną próbę, kolejny krok, gdyż, być może, z powodu braku czasu przerwała rozmyślania w pewnym punkcie? Czy jest możliwe, aby po zakończeniu prac Komisji Konstytucyjnej jeszcze raz zwołać posiedzenie podkomisji, ponieważ nawet to dyskusja, która miała miejsce w tej chwili wskazuje, że pewne rzeczy są, być może, pozorne, a inne wynikają z niezrozumienia? Być może, istnieje szansa osiągnięcia konsensusu.</u>
          <u xml:id="u-335.3" who="#PosełJerzyJaskiernia">Mamy określoną metodę procedowania. Mamy cztery wersje zaproponowane przez podkomisję oraz wiele wniosków poselskich.</u>
          <u xml:id="u-335.4" who="#PosełJerzyJaskiernia">Uważam, że w tak delikatnej sprawie powinniśmy podjąć dalsze próby wypracowania kompromisu. Chyba, że podkomisja w pewnym momencie stwierdzi, iż więcej już nic nie może zrobić, gdyż natrafiła na nieprzezwyciężalne przeszkody. Dlatego też zapytuję posła R. Bugaja, czy istnieje możliwość, aby podkomisja spotkała się dziś po raz kolejny (wraz z przedstawicielami kościołów i ekspertów) po to, by jutro przedstawić rozwiązanie stanowiące element konsensusu? W omawianej sprawie taki konsensus miałby wymiar wręcz historyczny. Mocno zachęcam do jego wypracowania ze względu na los całej Konstytucji RP i jej społecznej percepcji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-336">
          <u xml:id="u-336.0" who="#PosełRyszardBugaj">Myślę, iż możemy podjąć kolejną próbę dyskusji, tylko że stosunek do omawianej kwestii może się zmienić przez to, że zmieni się skład tych, którzy będą obecni na posiedzeniu podkomisji. Rezultat dyskusji może być wtedy wątpliwy.</u>
          <u xml:id="u-336.1" who="#PosełRyszardBugaj">Myślę, iż zrobiliśmy już pewien postęp. Proponuję inną procedurę naszych prac. Chciałbym wnieść indywidualnie tekst art. 15 w zaprezentowanym kształcie na posiedzenie Komisji Konstytucyjnej. Wszyscy wiedzą, o co chodzi i mogą to przez chwilę przemyśleć. Wydaje mi się, iż jest nadzieja, że kształt art. 15, jaki podkomisja wypracowała w pewnym momencie, zostanie zaakceptowany. Zwołanie posiedzenia podkomisji w tej sprawie, nie uważam w obecnej chwili za celowe i stwarzające szanse na jakiś postęp.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-337">
          <u xml:id="u-337.0" who="#SenatorKrzysztofKozłowski">Proponuję zebranie się klubu SLD w celu dojścia do konsensusu we własnym gronie. Słyszymy bardzo daleko idące i otwarte wypowiedzi oraz sprzeciw, z jakim zetknęliśmy się już w podkomisji. Może klub SLD w celu dojścia do konsensusu we własnym gronie. Słyszymy bardzo daleko idące i otwarte wypowiedzi oraz sprzeciw, z jakim zetknęliśmy się już w podkomisji. Może klub SLD uzgodni wspólne stanowisko, a dopiero potem zwołamy posiedzenie podkomisji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-338">
          <u xml:id="u-338.0" who="#PosełJanuszSzymański">Pragnę zwrócić uwagę na dwie, moim zdaniem, kluczowe kwestie.</u>
          <u xml:id="u-338.1" who="#PosełJanuszSzymański">Po pierwsze, pragnę podzielić pogląd, który zaprezentował prof. L. Wiśniewski, iż zapis dotyczący konkordatu mówi jedynie o możliwości jego zawarcia. Nie wynika z tego żaden obowiązek. Myślę, że w sumie prowadzimy spór pozorny. Chcę tę tezę podkreślić bardzo wyraźnie.</u>
          <u xml:id="u-338.2" who="#PosełJanuszSzymański">Pragnę przestrzec przed wchodzeniem na, moim zdaniem, ślepy tor dyskusji, co już zaprezentował przedstawiciel obywatelskiego projektu Konstytucji RP. Nasuwa się pytanie, jakie przepisy skrytykował p. Drozdek? Myślę, że w poszczególnych propozycjach nie ma takich przepisów. W związku z tym, proponuję prowadzić rozmowę konstruktywną.</u>
          <u xml:id="u-338.3" who="#PosełJanuszSzymański">Podzielam pogląd mojego kolegi klubowego posła R. Bugaja, iż zwoływanie posiedzenia podkomisji w obecnym stanie rzeczy właściwie niczego nie zmieni.</u>
          <u xml:id="u-338.4" who="#PosełJanuszSzymański">Uważam, że potrzebne jest wyspecyfikowanie (co już podkreślałem wcześniej) obszarów zgody, czyli efektów pracy podkomisji oraz obszarów braku porozumienia. Wydaje mi się, że cenna była propozycja posła W. Cimoszewicza, dotycząca wyspecyfikowania na trzech poziomach rozbieżności, jeśli chodzi o ust. 4.</u>
          <u xml:id="u-338.5" who="#PosełJanuszSzymański">Mam prośbę do sekretariatu Komisji Konstytucyjnej, aby przygotował specyfikę zgodnie z powyższą propozycją, abyśmy jutro w głosowaniu mogli przystąpić do rozstrzygnięć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-339">
          <u xml:id="u-339.0" who="#PosełLeszekMoczulski">Myślę, że przynajmniej część naszej dyskusji wynika z pewnych nieporozumień związanych z użytymi terminami i określeniami. Zastanawiam się, w jakiej mierze chodzi tutaj o nieporadności w posługiwaniu się tymi terminami, a w jakiej - o pewną manipulację słowną. Jeżeli pewne terminy sprowadzimy do ich istotnej treści, wyniki mogą być zaskakujące.</u>
          <u xml:id="u-339.1" who="#PosełLeszekMoczulski">W art. 15 ust. 3 czytamy: „Kościoły i związki wyznaniowe są oddzielone od Państwa... („państwo” jest napisane z dużej litery). W innych artykułach Rozdziału I czytamy: „Rzeczpospolita Polska jest państwem...” jest położony bardzo wyraźny znak równości pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Państwem.</u>
          <u xml:id="u-339.2" who="#PosełLeszekMoczulski">Jeżeli posługujemy się wyrazem „Państwo” pisanym z dużej litery, to najwyraźniej nie chodzi tu o względy stylistyczne, ale o względy merytoryczne. Treść art. 15 ust. 3, zgodnie z zamysłem wnioskodawców, powinna być następująca: „Kościoły i związki wyznaniowe są oddzielone od Rzeczpospolitej Polskiej...”, ale przecież nikt nie odważy się postawić tego rodzaju tezy. Jeżeli przyjmiemy, że Rzeczpospolita Polska jest wspólnotą (wspólnym dobrem obywateli), to ów wspólnotowy charakter państwa nie pozwala na stwierdzenie, że coś, co jest częścią wspólnoty państwowej jest od tego państwa oddzielone. Możemy najwyżej mówić o oddzieleniu kościołów i związków wyznaniowych od władz państwowych bądź władz publicznych. Wówczas należałoby użyć jednego z tych określeń, bowiem w przeciwnym razie w kontekście art. 8, przyjętego już przez Komisję Konstytucyjną i stwierdzającego, że przepisy Konstytucji RP stosuje się bezpośrednio przepis art. 15 ust. 3, gdzie używa się pojęcia „Państwo” pisanego z dużej litery (stosowany bezpośrednio), wyłączałby ze wspólnoty, jaką jest Rzeczpospolita Polska, kościoły i związki wyznaniowe. Mam nadzieję, że nie jest to niczyją intencji, chociaż nie jestem tego w zupełności pewien.</u>
          <u xml:id="u-339.3" who="#PosełLeszekMoczulski">Rozważmy art. 15 ust. 5 „W celu realizacji praw człowieka i potrzeb obywateli Państwo współdziała z kościołami i związkami wyznaniowymi”. Jeśli Państwo jest Rzeczpospolitą Polską, to nie może współdziałać. Mogą to robić władze państwowe. Jest to to samo zagadnienie, o którym przed chwilą mówiłem.</u>
          <u xml:id="u-339.4" who="#PosełLeszekMoczulski">Jeżeli zgodzimy się, że to organa państwowe współdziałają z kościołami i związkami wyznaniowymi, to i tak powstaje zastrzeżenie, które, moim zdaniem, jest niedopuszczalne: bez akapitu „W celu realizacji praw człowieka i potrzeb obywateli...”. Konstytucja RP dopuszcza współdziałanie, co oznaczałoby, że w innych zakresach nie dopuszcza takiego współdziałania. Nie dopuszcza współdziałania np. w dziedzinie obrony narodowej. Obrona narodowa jest czymś innym niż prawa człowieka lub potrzeby obywateli. Obrona narodowa to nie tylko potrzeby obywateli. Jak pamiętamy z historii, np. z czasów konfederacji targowickiej, i nie tylko, potrzeb niektórych obywateli mogą być sprzeczne z potrzebami Rzeczpospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-339.5" who="#PosełLeszekMoczulski">Ograniczenie w art. 15 ust. 2, moim zdaniem, jest zupełnie niedopuszczalne.</u>
          <u xml:id="u-339.6" who="#PosełLeszekMoczulski">Ostatnia kwestia, na którą chcę zwrócić uwagę, nie wynika z manipulacji słownej, lecz z akademickiego charakteru użytych terminów.</u>
          <u xml:id="u-339.7" who="#PosełLeszekMoczulski">Nikt nie ma wątpliwości, co do zasady zapisanej w art. 15 ust. 2: „Kościoły i związki wyznaniowe są równouprawnione”. Jest to prawda.</u>
          <u xml:id="u-339.8" who="#PosełLeszekMoczulski">Konstytucja RP, która działa bezpośrednio (nie ma tu żadnego odwołania do ustawy), będzie tworzyła pewne realne sytuacje. Wiemy, że z powodu możliwości wykorzystywanie okazji, jakie stwarza Prawo celne bądź inne akty prawne, powstają związki wyznaniowe, które nadużywają tej nazwy. Niedawno, w Krakowie powstał związek wyznaniowy, który posiadał pełną doktrynę religijną, a ponieważ jakiś urzędnik zakwestionował jej fragment, to na drugi dzień zmienił on kanony swojej wiary po to tylko, aby być zarejestrowanym jako związek wyznaniowy. Zdaje się, że pierwszą czynnością jako wykonał było wystąpienie o sprowadzenie z zagranicy samochodu bez cła dla głowy kościoła.</u>
          <u xml:id="u-339.9" who="#PosełLeszekMoczulski">Jeżeli mówimy, że kościoły i związki wyznaniowe są równouprawnione, to generalnie jest to prawdą. Jeśli jednak nie wyjaśnimy, co jest kościołem, a co związkiem wyznaniowym, a przepisy konstytucyjne będą działać bezpośrednio, to Konstytucja RP może stać się źródłem istotnych nadużyć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-340">
          <u xml:id="u-340.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Poseł L. Moczulski jest posłem bardzo odkrywczym i zwrócił uwagę na możliwą interpretację propozycji brzmienia art. 15.</u>
          <u xml:id="u-340.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Jednym z podstawowych celów obywateli jest mieć bezpieczne państwa współdziałanie Państwa z Kościołem w celu zaspokojenia potrzeb obywateli nie wyklucza możliwo.ci ich współdziałania w zakresie obrony państwa.</u>
          <u xml:id="u-340.2" who="#SenatorStefanPastuszka">Proponuję, aby jako ostatni wypowiedział się prof. W. Osiatyński, a potem ewentualnie wysłuchamy końcowych wniosków.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-341">
          <u xml:id="u-341.0" who="#WiktorOsiatyński">Myślę, że znajdujemy się blisko wypracowania konsensusu. Jedyną wyraźną różnicę poglądów stwarza zapis art. 15 ust. 3 dotyczący autonomii i niezależności Kościoła i związków wyznaniowych wykonywaniu swoich zadań. Myślę, że zapis ten we wszystkich propozycjach właściwie wyróżnia dwa nakładające się rodzaje działalności kościołów i związków wyznaniowych. Jeden rodzaj to te działania, w których kościoły miałyby autonomię i niezależność, tzn. takie, w które Państwo nie może ingerować w żaden sposób. W gruncie rzeczy chodzi tu o zakres wolności Kościoła. Drugi rodzaj działalności kościołów i związków wyznaniowych dotyczyłby sfery, o której mówi się w ust. 5, tzn. realizacji praw człowieka i potrzeb obywateli. W tym wypadku kościoły nie musiałyby zachowywać pełnej autonomii. W ramach zapisu ust. 5 mogłyby one wykraczać poza działania zawarowane do sfery autonomicznej, poprzez współdziałanie z władzami publicznymi. Myślę, że w zapisie powyższego ustępu doskonale mieszczą się działania charytatywne i inne, które nie wymagają autonomii, a o których mówił przedstawiciel solidarnościowego projektu Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-341.1" who="#WiktorOsiatyński">Jak już powiedziałem, wydaje mi się, że jesteśmy o krok od stworzenia kompromisowej formuły (podzielam pogląd, iż można ją określić mianem historycznej).</u>
          <u xml:id="u-341.2" who="#WiktorOsiatyński">Interesuje mnie wypowiedź obecnych na sali przedstawicieli kościołów i związków wyznaniowych na temat tego, jak rozumieją pojęcie swoich zadań na tle art. 15 ust. 3, zgodnie z którym kościoły i związki wyznaniowe powinny korzystać z autonomii i niezależności. Ma to zasadnicze znaczenie dla potwierdzenia, czy znajdujemy się blisko osiągnięcia konsensusu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-342">
          <u xml:id="u-342.0" who="#PosełIrenaLipowicz">Nie brałem udziału w posiedzeniu podkomisji, dlatego pewne sprawy wydają mi się niezrozumiałe. Pragnęnawiązać do wypowiedzi posła J.Szymańskiego.</u>
          <u xml:id="u-342.1" who="#PosełIrenaLipowicz">Jeżeli z dobrą wolą interpretujemy zapis, który miał się stać podstawą konsensusu, to jest rzeczą oczywistą, że Konstytucja RP nie nakłada na inne podmioty międzynarodowe prawa zawierania umów z naszym krajem. Z drugiej strony interpretacja, którą przedstawił poseł J. Szymański (rozumiem, że również przejawiając dążenie do wypracowania konsensusu”), że zdanie drugie w art. 15 ust. 4 nie będzie miało żadnego znaczenia prawnego i nie będzie nakładało w tym zakresie żadnych obowiązków, wydaje mi się nieporozumieniem. Po stronie podmiotów, które mają za zadanie stosowanie prawa i wykonywanie postanowień Konstytucji RP, pojawia się wówczas obowiązek dążenia do uregulowania statusu prawnego poprzez konkordat (umowę międzynarodową ze Stolicą Apostolską), co jednak nie nakłada podobnego obowiązku ze Stolicą Apostolską.</u>
          <u xml:id="u-342.2" who="#PosełIrenaLipowicz">O ile dobrze sobie przypominam, to żaden z klubów poselskich w czasie debaty sejmowej nie wykluczał i nie zaprzeczał takiej możliwości. W tej chwili jest dla mnie rzeczą niezrozumiałą, dlaczego proponowane sformułowanie miałoby budzić sprzeciw.</u>
          <u xml:id="u-342.3" who="#PosełIrenaLipowicz">Próba dopisywania dodatkowych określeń do wyrazu „zadań” w ust. 3, który, jak wiemy, był fragmentem konsensu dzięki dodaniu (na życzenie posłów klubu SLD) wyrazów „oddzielone od Państwa”, obrad wniwecz dobrą wolę dojścia do porozumienia.</u>
          <u xml:id="u-342.4" who="#PosełIrenaLipowicz">Podzielam pogląd senatora K. Kozłowskiego, że jest to raczej kwestia zrezygnowania z pewnych lęków lub nadwrażliwości i rozstrzygnięcia powstałego problemu wewnątrz klubu SLD.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-343">
          <u xml:id="u-343.0" who="#PosełWłodzimierzCimoszewicz">Pozwalam sobie zabrać głos tylko dlatego, że widzę, iż został rozdany tekst mojej propozycji brzmienia art. 15, który zawiera błąd już w ust. 1, gdzie powinno być „władze publiczne”, a nie „władza publiczna”.</u>
          <u xml:id="u-343.1" who="#PosełWłodzimierzCimoszewicz">Chcę jednocześnie ustosunkować się do dwóch tez, które pojawiły się w wystąpieniu poseł I. Lipowicz.</u>
          <u xml:id="u-343.2" who="#PosełWłodzimierzCimoszewicz">Formuła oddzielenia Kościoła od Państwa nie jest formułą proponowaną wyłącznie przez klub SLD (i jego przedstawicieli). Znajdowała się ona także w jednym z wariantów propozycji opracowanych przez podkomisję już kilka tygodni temu. Nie była ona najbardziej radykalną spośród formuł przedłożonych przez podkomisję.</u>
          <u xml:id="u-343.3" who="#PosełWłodzimierzCimoszewicz">Po drugie, proszę zarówno poseł I. Lipowicz, jak i senatora Kozłowskiego, o zrozumienie, że w klubie SLD panują obyczaje, zgodnie z którymi zasady z jego członków ponosi osobistą odpowiedzialność za udział w pracach Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego. W związku z tym, proszę nie apelować o uzgadnianie jakiegokolwiek stanowiska w omawianym zakresie. Być może, gdzie indziej obowiązuje dyscyplina partyjna; my natomiast ponosimy osobistą odpowiedzialność za to, za czym się opowiadamy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-344">
          <u xml:id="u-344.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Rozumiem, że kluczowym elementem, który na obecnym etapie dyskusji stanowi barierę w dojściu do konsensusu, są wyrazy „zadań religijnych i organizacyjnych” w odróżnieniu od określenia „swoich zadań”, które mogłoby się stać podstawą porozumienia. Dlatego też, w nawiązaniu do tego, co mówiła poseł I. Lipowicz, opowiadam się za skreśleniem czytelnej różnicy, gdyż w dalszym ciągu nie wiem, na ile nasz spór jest pozorny, a na ile rzeczywisty. Być może, posługiwanie się pojęciami ogólnymi ma to do siebie, że nie bardzo wiadomo, o co chodzi.</u>
          <u xml:id="u-344.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">W związku z powyższym, zwracam się do ekspertów z prośbą o udzielenie odpowiedzi na dwa pytania. Jakie inne zadania poza religijnymi i organizacyjnymi mają kościoły? Proszęo dokonanie egzemplifikacji, gdyż będzie wtedy klarowna różnica pomiędzy tym co jest. Dopóki nie nazwiemy tych zadań dopóty rozmawiamy w pewnym stopniu w abstrakcyjny sposób.</u>
          <u xml:id="u-344.2" who="#PosełJerzyJaskiernia">Drugie moje pytanie brzmi następująco: jak należy interpretować pojęcia „autonomii” i „niezależności”? Czym się różni autonomia od niezależności? Skąd bierze się przeciwstawienie pojęć „autonomia” i „niezależność”?</u>
          <u xml:id="u-344.3" who="#PosełJerzyJaskiernia">Po trzecie, jaką praktyczną przekładnię ma pojęcie „autonomia i niezależność” na kwestię wykonywania zadań? Gdy chodzi o zadania religijne, to sprawa jest oczywista. Bez względu na to, jakiego się użyje określenia, trudno sobie wyobrazić, aby ktoś mógł ingerować w zadania religijne kościołów i związków wyznaniowych. Jeżeli chodzi o innego typu zadania, bezpośrednio związane z istnieniem państwa, to powstaje pytanie, co tego typu autonomia i niezależność może realnie oznaczać. Nie wiem, czy chodzi o politykę finansową, fiskalną, czy jeszcze jakąś inną. Podobne, różne podejrzenia zaciemniają nam obraz.</u>
          <u xml:id="u-344.4" who="#PosełJerzyJaskiernia">Jeżeli przewodniczący S, Pastuszka zezwoli na odpowiedź na postawione pytania, to będziemy wiedzieli, na czym polega spór. Rozumiem, że nie jest to tylko spór stylistyczno-legislacyjny.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-345">
          <u xml:id="u-345.0" who="#PosełTadeuszMazowiecki">Jest już po godz. 16. Przewodniczący S. Pastuszka powinien zapowiedzieć zamknięcia obrad, ponieważ w dyskusji wciąż podnoszone są sprawy, które były już wielokrotnie wyjaśniane i omawiane (co znaczy „niezależność”, „autonomia”). Apeluję, aby przewodniczący S. Pastuszka zamknął dzisiejsze posiedzenie Komisji Konstytucyjnej i pozwolił posłom SLD ponoszącym osobistą odpowiedzialność za wypowiedzi wygłaszane na forum naszej Komisji porozumieć się ze sobą do dnia jutrzejszego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-346">
          <u xml:id="u-346.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Poseł J. Jaskiernia pragnie zabrać głos ad vocem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-347">
          <u xml:id="u-347.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Szacunek dla posła T. Mazowieckiego każe mi domyślać się, że jego propozycja nie jest próbą uniemożliwienia ekspertom odpowiedzenia na bardzo konkretne pytania. Chcielibyśmy podjąć decyzję w sposób uczciwy.</u>
          <u xml:id="u-347.1" who="#PosełJerzyJaskiernia">Jeżeli „swoje zadania” Kościoła różnią się od „zadań religijnych i organizacyjnych”, to wydaje mi się, że pytanie członka Komisji Konsytucyjnej o wyjaśnienie, czym te zadania się różnią oraz prośba o egzemplifikację innych zadań Kościoła, jest rzeczą uprawnioną. Moim zdaniem, odpowiedź na te pytania bardzo ułatwi nam to, do czego zachęca poseł T. Mazowiecki, czyli podejmowanie decyzji (kolegialnych, indywidualnych, klubowych - jest to w tej chwili bez znaczenia). Chcielibyśmy poznać precyzyjną różnicę pomiędzy powyższymi zadaniami.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-348">
          <u xml:id="u-348.0" who="#PosełTadeuszMazowiecki">Do których ekspertów poseł J. Jaskiernia kieruje swoje pytanie? Czy ekspertów - prawników, czy do ekspertów od zadań kościoła?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-349">
          <u xml:id="u-349.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Zostały zgłoszone dwa wnioski formalne. Ustaliliśmy, że dzisiejsze obrady kończymy o godz. 16, ponieważ pracują inne komisje.</u>
          <u xml:id="u-349.1" who="#SenatorStefanPastuszka">Dzisiejsze posiedzenie zakończymy następującymi wnioskami. Po pierwsze, jutro rozpatrzymy główne różnice; według mnie, jesteśmy bardzo blisko od osiągnięcia kompromisu i zapewne jutro go znajdziemy. Po drugie, należy rozwiewać wszystkie wątpliwości. Wydaje mi się, że pytania postawione przez posła J. Jaskiernię w pełni zasługują na rzeczową, merytoryczną odpowiedź. Ponieważ dzisiaj nie ma na to czasu, sądzę, że osoby kompetentne w tym zakresie, odpowiedzą nam na nie jutro, na posiedzeniu Komisji Konstytucyjnej, które rozpoczynamy o godz. 9.</u>
          <u xml:id="u-349.2" who="#SenatorStefanPastuszka">Zamykam drugi dzień posiedzenia Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego.</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>