text_structure.xml 639 KB

Edit Raw Blame History

<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml" />
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml" />
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 9 min. 05)</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Na posiedzeniu przewodniczą marszałek Sejmu Mikołaj Kozakiewicz oraz wicemarszałkowie Olga Krzyżanowska, Teresa Dobielińska-Eliszewska i Tadeusz Fiszbach)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dzień dobry.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę o zajmowanie miejsc na sali.</u>
          <u xml:id="u-2.2" who="#MikołajKozakiewicz">Otwieram posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-2.3" who="#komentarz">(Marszałek trzykrotnie uderza laską marszałkowską)</u>
          <u xml:id="u-2.4" who="#MikołajKozakiewicz">Na sekretarzy powołuję posłów Marka Rusakiewicza i Ziemowita Gawskiego.</u>
          <u xml:id="u-2.5" who="#MikołajKozakiewicz">Protokół i listę mówców prowadzić będzie poseł Ziemowit Gawski.</u>
          <u xml:id="u-2.6" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę posłów sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-2.7" who="#MikołajKozakiewicz">Protokół 49 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty wobec nie wniesienia przeciwko niemu zastrzeżeń.</u>
          <u xml:id="u-2.8" who="#MikołajKozakiewicz">Ustalony przez Prezydium Sejmu porządek dzienny został posłankom i posłom doręczony.</u>
          <u xml:id="u-2.9" who="#MikołajKozakiewicz">Informuję, że prezydent Rzeczypospolitej Polskiej przesłał na moje ręce pismo w sprawie zmiany na stanowisku prezesa Narodowego Banku Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-2.10" who="#MikołajKozakiewicz">Do Prezydium Sejmu wpłynęły również: senacki projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze oraz przedstawiony przez komisje sejmowe projekt ustawy o państwowej morskiej służbie hydrograficznej i oznakowania nawigacyjnego. Natomiast nie zakończyła prac przed dzisiejszym posiedzeniem Komisja Nadzwyczajna nad poselskim projektem ustawy o przekształceniach w spółdzielczości. W związku z tym Prezydium Sejmu, po porozumieniu z Konwentem Seniorów, proponuje:</u>
          <u xml:id="u-2.11" who="#MikołajKozakiewicz">— skreślenie dotychczasowej treści punktu 3: Sprawozdanie Komisji Nadzwyczajnej o poselskim projekcie ustawy o przekształceniach w spółdzielczości oraz nadanie temu punktowi brzmienia: „Pierwsze czytanie przedstawionego przez Komisję Stosunków Gospodarczych z Zagranicą i Gospodarki Morskiej oraz Komisję Ustawodawczą projektu ustawy o państwowej morskiej służbie hydrograficznej i oznakowania nawigacyjnego” (druk nr 672);</u>
          <u xml:id="u-2.12" who="#MikołajKozakiewicz">— uzupełnienie pkt. 4 o senacki projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze;</u>
          <u xml:id="u-2.13" who="#MikołajKozakiewicz">— dodanie nowego pkt. 5 w brzmieniu: „Wnioski prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej dotyczące zmiany na stanowisku prezesa Narodowego Banku Polskiego”.</u>
          <u xml:id="u-2.14" who="#MikołajKozakiewicz">Prezydium Sejmu proponuje rozpatrzenie tego punktu na początku drugiego dnia obrad Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-2.15" who="#MikołajKozakiewicz">Ponieważ Komisja Polityki Społecznej i Ustawodawcza przedstawiły sprawozdanie o stanowisku Senatu w sprawie ustawy o kombatantach w późnych godzinach wieczornych, Prezydium Sejmu proponuje rozpatrzenie tego sprawozdania również w dniu jutrzejszym.</u>
          <u xml:id="u-2.16" who="#MikołajKozakiewicz">Odpowiedniej zmianie ulegną oznaczenia pozostałych punktów porządku dziennego.</u>
          <u xml:id="u-2.17" who="#MikołajKozakiewicz">Prezydium Sejmu proponuje, aby Sejm na podstawie art. 46 regulaminu Sejmu przystąpił do rozpatrzenia na obecnym posiedzeniu tych punktów porządku dziennego, do których druki zostały doręczone w terminie późniejszym niż to przewiduje art. 43 regulaminu Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-2.18" who="#MikołajKozakiewicz">Czy ktoś z posłanek i posłów pragnie zabrać głos w sprawie porządku dziennego posiedzenia?</u>
          <u xml:id="u-2.19" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#JózefOleksy">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Zabieram głos w imieniu Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej. Przepraszam, że nie zgłosiliśmy propozycji na posiedzeniu Konwentu Seniorów, ale dopiero wczoraj po jego posiedzeniu bardzo szczegółowo omawialiśmy kwestie bezpieczeństwa Polski i z tym związany jest mój wniosek do porządku obrad.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#JózefOleksy">Dzieje się w świecie bardzo dużo niebezpiecznych dla wszystkich, w tym i dla Polski wydarzeń. Dziś i jutro z trybuny sejmowej społeczeństwo polskie usłyszy o wielu bardzo ważnych rzeczach, które interesują społeczeństwo i go dotyczą. Myślę, że w związku z sytuacją międzynarodową, rozlicznymi jej skutkami na dziś i na długą metę, z wpływem tej sytuacji na bezpieczeństwo długofalowe Polski, powinniśmy prosić i zwracam się o to, by w porządku dziennym tej sesji bądź najpóźniej, gdyby było to trudne organizacyjnie, na następnym posiedzeniu, pan minister Krzysztof Skubiszewski zechciał przedstawić Sejmowi nie założenia i cele całej polityki zagranicznej, którą dyskutowaliśmy w kwietniu ubiegłego roku, ale by zechciał przedstawić wszystkie implikacje oraz oceny rządu polskiego, które związane są z bieżącymi zagrożeniami i sytuacją w świecie. Myślę, że będzie to potrzebne dla naszego rozumowania i poczucia troski o polską rację stanu i jest to potrzebne dla obywateli polskich tak często dziś, na co dzień dyskutujących z wielkim lękiem o przyszłości Polski i swojego bytu.</u>
          <u xml:id="u-3.2" who="#JózefOleksy">Zwracam się więc z wnioskiem formalnym, by w trakcie porządku dziennego tego posiedzenia lub — jeśli byłoby to niemożliwe organizacyjnie — najpóźniej na następnym posiedzeniu Sejmu taka interpretacja dotycząca tylko tych spraw bezpieczeństwa i komplikacji międzynarodowych była przedstawiona tak, byśmy również jako Izba mieli godzinę na zadawanie pytań i uzyskiwanie dodatkowych wyjaśnień.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-4.1" who="#MikołajKozakiewicz">Pani poseł — proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#AnnaSzymańskaKwiatkowska">Zgłaszam wniosek o uzupełnienie porządku obrad obecnego posiedzenia o punkt związany ze zmianą regulaminu w związku z wnioskiem o powołanie komisji do spraw rodziny i kobiet. Taki wniosek został zgłoszony już jakiś czas temu. Sprawa ta — sądzę — nie zabrałaby nam więcej niż 15 minut, a w związku z mającą się toczyć jutro dyskusją i pierwszym czytaniem senackiego projektu ustawy o ochronie życia poczętego, myślę, że ten wniosek jest jak najbardziej zasadny. Sprawę referowałaby pani poseł Anna Dynowska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-6.1" who="#MikołajKozakiewicz">Czy jeszcze są uwagi w sprawie porządku dziennego? Nie widzę.</u>
          <u xml:id="u-6.2" who="#MikołajKozakiewicz">Proponuję, żeby w sprawie wniosku pierwszego dotyczącego wypowiedzi pana ministra Skubiszewskiego — odpowiedzieć po pierwszej przerwie. Będę miał spotkanie z ministrem Skubiszewskim, wtedy rozstrzygniemy czy na tym posiedzeniu, czy na następnym i poinformujemy Wysoką Izbę.</u>
          <u xml:id="u-6.3" who="#MikołajKozakiewicz">Sprawa druga była rozpatrywana na Konwencie Seniorów — powołanie Komisji do spraw Rodziny i Kobiet — i zostało ustalone, że nowelizacja tego regulaminu, w tym także sprawa powołania Komisji do spraw Rodziny i Kobiet, będzie dokonana na następnym posiedzeniu. Rozumiem, że kobiety się denerwują, że to się przewleka, ale jest to związane ze zmianami w regulaminie i cały regulamin ma być poddany dyskusji, krytyce i nowelizacji.</u>
          <u xml:id="u-6.4" who="#MikołajKozakiewicz">Dotąd nie jest dokonane rozdzielenie zakresu kompetencji nowo tworzonej Komisji ds. Rodziny i Kobiet oraz Komisji Polityki Socjalnej. Zakresy przedmiotowe obu komisji pokrywają się. Czyli powołanie dzisiaj byłoby tylko przyjęciem idei i nazwy. A jeżeli nie znamy profilu i nie znamy zakresu działania, relacji Komisji Polityki Społecznej do Komisji do Spraw Rodziny i Kobiet, to trudno jest dobierać członków tej komisji. Proponujemy przyjąć, że ta sprawa jest w porządku dziennym następnego posiedzenia.</u>
          <u xml:id="u-6.5" who="#MikołajKozakiewicz">Uważam, że z tymi wyjaśnieniami Sejm przyjął zaproponowany przez Prezydium Sejmu porządek dzienny.</u>
          <u xml:id="u-6.6" who="#MikołajKozakiewicz">Informuję również Wysoką Izbę... słucham?</u>
          <u xml:id="u-6.7" who="#komentarz">(Głosy z sali: Pani Dynowska jeszcze.)</u>
          <u xml:id="u-6.8" who="#MikołajKozakiewicz">Poseł Dynowska? Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#AnnaDynowska">Panie Marszałku! Pani poseł Szymańska-Kwiatkowska zgłosiła wniosek formalny o uzupełnienie porządku obrad dzisiejszego posiedzenia Sejmu o punkt dotyczący zmiany regulaminu Sejmu i powołania Komisji ds. Rodziny i Kobiet, stałej komisji sejmowej.</u>
          <u xml:id="u-7.1" who="#AnnaDynowska">Nie jest prawdą, jakoby zakres przedmiotowy działania tej komisji nie został określony. Projekt zmian regulaminu Sejmu przedłożony Prezydium Sejmu zawiera szczegółowy i przedmiotowy zakres działania tej komisji. Posłowie wnioskodawcy zgłaszają też autopoprawkę o zmianę przedmiotu działania Komisji Polityki Społecznej w tym zakresie. Stąd też zakresy przedmiotowe obu komisji nie będą się pokrywać i nie ma żadnych przeszkód formalnych, aby taka komisja została powołana przed zmianą regulaminu Sejmu, zwłaszcza, że zmiany regulaminowe dotyczą spraw związanych z debatowaniem, z tokiem prac ustawodawczych, tokiem prac nad uchwałami Sejmu. I nie ma najmniejszego powodu odkładania zmiany regulaminu w zakresie powołania dodatkowej, stałej komisji, zwłaszcza że inicjatywa została w tym zakresie już dawno zgłoszona, a do laski marszałkowskiej wpływają kolejne projekty ustaw, które są w kręgu zainteresowania posłów wnioskodawców tej uchwały. Stąd też wniosek pani poseł Szymańskiej-Kwiatkowskiej był wnioskiem formalnym. Proszę bardzo o przegłosowanie tego wniosku o zmianę porządku obrad dzisiejszego posiedzenia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dobrze. Zwrócę tylko uwagę, że zmiana regulaminu przewiduje też zmianę organizacji komisji, typ komisji, a z tym związany jest bezpośrednio skład komisji.</u>
          <u xml:id="u-8.1" who="#MikołajKozakiewicz">Poddaję wniosek pod głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-8.2" who="#MikołajKozakiewicz">Kto jest za umieszczeniem na porządku dziennym tego posiedzenia Sejmu punktu o powołaniu Komisji ds. Rodziny i Kobiet — proszę podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (115) Kto jest przeciw? (133) Kto się wstrzymał od głosowania? (42) Wniosek nie został przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-8.3" who="#MikołajKozakiewicz">Informuję, że w sali nr 67 w starym Domu Poselskim działa rządowy punkt konsultacyjny w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy — Prawo o ruchu drogowym.</u>
          <u xml:id="u-8.4" who="#MikołajKozakiewicz">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Młodzieży, Kultury Fizycznej i Sportu, Komisji Polityki Społecznej oraz Komisji Ustawodawczej o stanowisku Senatu w sprawie ustawy o ratyfikacji Konwencji o Prawach dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (druki nr 557 i 625-A).</u>
          <u xml:id="u-8.5" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę o zabranie głosu sprawozdawcę komisji panią poseł Zofię Wilczyńską.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#ZofiaWilczyńska">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Z upoważnienia Komisji Młodzieży, Kultury Fizycznej i Sportu, Komisji Polityki Społecznej oraz Komisji Ustawodawczej mam zaszczyt przedstawić stanowisko tychże komisji o propozycjach Senatu zgłoszonych do uchwalonej przez Sejm 21 września 1990 r. ustawy o ratyfikacji Konwencji o Prawach Dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r.</u>
          <u xml:id="u-9.1" who="#ZofiaWilczyńska">Pragnę przypomnieć, że konieczność wyrażania przez Sejm zgody na ratyfikację wspomnianej konwencji wynika z art. 32 litera G, ust. 2 Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-9.2" who="#ZofiaWilczyńska">W dniu 21 września 1990 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął dwa akty prawne dotyczące tejże konwencji, to jest ustawę w sprawie ratyfikacji Konwencji o Prawach Dziecka, wyrażającą zgodę na jej ratyfikowanie przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, stosownie do tegoż artykułu, tzn. 32 litera G Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz uchwałę o ratyfikacji konwencji zawierającą zastrzeżenia i deklaracje, a stanowiącą w istocie rzeczy wiążące wskazania dla rządu.</u>
          <u xml:id="u-9.3" who="#ZofiaWilczyńska">Uchwalenie wspomnianej ustawy ma charakter precedensowy jako że jest to pierwszy przypadek zastosowania przez Sejm art. 32 litera G, ust. 2, wprowadzonego do Konstytucji po raz pierwszy w 1989 r.</u>
          <u xml:id="u-9.4" who="#ZofiaWilczyńska">Pozwolę sobie również przypomnieć, że w obecnej Konstytucji brak jest norm prawnych regulujących stosunek prawa polskiego do prawa międzynarodowego w ogóle, jako też do traktatów międzynarodowych.</u>
          <u xml:id="u-9.5" who="#ZofiaWilczyńska">Nie przesądzając zatem kwestii, jakie zapadną rozstrzygnięcia dotyczącej tej materii w nowej Konstytucji, wyżej wymienione komisje zarekomendowały Wysokiej Izbie rozwiązanie stosowane w naszym kraju w okresie II Rzeczypospolitej, a popierane obecnie przez wielu prawników, ekspertów prawa międzynarodowego, czemu dał wyraz również minister spraw zagranicznych pan Krzysztof Skubiszewski w swoim wystąpieniu w trakcie 37 posiedzenia parlamentu. Rozwiązanie powyższe polega na tym, iż o sposobie stosowania norm prawa zawartych w konwencji, tak przez sądy, jak też organy administracji państwowej będzie rozstrzygać orzecznictwo sądowe. Taka właśnie była praktyka sądów polskich II Rzeczypospolitej, które przyjęły, że przez ustawę ratyfikacyjną następuje transformacja do prawa krajowego traktatu międzynarodowego.</u>
          <u xml:id="u-9.6" who="#ZofiaWilczyńska">Należy przy tym podkreślić, iż niektóre polskie ustawy będą wymagały dostosowania do przepisów tejże konwencji, chociaż z góry można powiedzieć, iż w bardzo wielu wypadkach będzie występowała pełna zgodność prawa polskiego z umową międzynarodową.</u>
          <u xml:id="u-9.7" who="#ZofiaWilczyńska">Panie i Panowie Posłowie! Natomiast Senat w swoim stanowisku wyrażonym w uchwale podjętej w dniu 5 października 1990 r. idzie znacznie dalej niż ustawa uchwalona przez Sejm w dniu 21 września 1990 r., a mianowicie proponuje, aby zanim jeszcze zapadną konkretne rozstrzygnięcia w opracowywanej ustawie zasadniczej, zawrzeć postanowienie, iż „Konwencja łącznie z treścią zastrzeżeń w artykułach 2 i 3 niniejszej ustawy ma moc prawa obowiązującego na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej”. Jest to w poprawkach art. 4.</u>
          <u xml:id="u-9.8" who="#ZofiaWilczyńska">Nadanie więc konwencji wraz z zastrzeżeniami rangi ustawowej wiązałoby się z takimi konsekwencjami, iż wszelkie zmiany dotyczące na przykład zakresu jej stosowania wymagałyby dokonywania tych zmian wyłącznie w drodze ustaw i tak dla przykładu prawo do zgłaszania zastrzeżeń i deklaracji ma również oprócz rządu, Sejmu, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, który przy rozwiązaniu zaproponowanym przez Senat, aby skorzystać ze swojego konstytucyjnego prawa w tym zakresie, zostałby zmuszony do zastosowania prawa veta do ustawy jako całości, wniesienia zastrzeżeń od siebie i musiałoby to przejść drogą ustawową, jak zwykle przez Sejm.</u>
          <u xml:id="u-9.9" who="#ZofiaWilczyńska">Reasumując, wydaje się, iż aktualnie przy braku w polskim porządku prawnym konkretnego rozstrzygnięcia, dotyczącego rangi traktatów międzynarodowych, stanowisko przyjęte przez Wysoką Izbę w dniu 21 września ub.r., a sprowadzające się do otwarcia drogi do stosowania konwencji o Prawach Dziecka bezpośrednio przez sądy, zdaniem tychże komisji, winno zostać podtrzymane.</u>
          <u xml:id="u-9.10" who="#ZofiaWilczyńska">Wnoszę zatem, ażeby Wysoki Sejm odrzucić raczył propozycje poprawek zawarte w uchwale Senatu (druk nr 557).</u>
          <u xml:id="u-9.11" who="#ZofiaWilczyńska">Panie Marszałku, proszę o przegłosowanie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-10.1" who="#MikołajKozakiewicz">Otwieram dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-10.2" who="#MikołajKozakiewicz">Mam zapisanego jednego dyskutanta — pana posła Janusza Szymańskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#JanuszSzymański">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Chciałbym o kilku uwagach natury praktycznej powiedzieć. Chcę od razu zapewnić, że popieram stanowisko komisji, choć zdaję sobie sprawę, że otwieramy pewną praktykę, która będzie miała miejsce pod rządami akurat art. 32 litera g Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-11.1" who="#JanuszSzymański">Otóż chciałbym zacząć od pewnej ogólnej konstatacji. Wracamy jak gdyby do stanu regulacji z okresu 20-lecia międzywojennego, przede wszystkim okresu, w którym obowiązywały regulacje zawarte w Konstytucji Marcowej i Konstytucji Kwietniowej, później w Małej Konstytucji. Wówczas w prawo ratyfikacji umów międzynarodowych wyposażony był prezydent z tym, że określone kategorie traktatu były ratyfikowane przez prezydenta za zgodą parlamentu. Faktycznie ukształtowała się instytucja aprobaty parlamentarnej na ratyfikacje w formie ustawy i my to rozstrzygnięcie przyjęliśmy i jest bezsporne, że skoro art. 32 g określa dwie ważne kategorie umów wymagające ratyfikacji za zgodą Sejmu, to właśnie forma ustawy jest najbardziej wskazana. Są to umowy, które pociągają za sobą znaczne obciążenie finansowe państwa, problem powstaje tylko taki, co to jest znaczne obciążenie finansowe państwa, lub konieczność zmian w ustawodawstwie wymaga uprzedniej zgody Sejmu. Czyli wszystkie zmiany wynikające z zawarcia traktatu, które mogą dotyczyć zmiany ustawodawstwa zwykłego.</u>
          <u xml:id="u-11.2" who="#JanuszSzymański">Powstaje problem praktyki związanej z zastrzeżeniami. Otóż Senat zaproponował włączenie zastrzeżeń, a więc instytucji prawa traktatów, która wpływa na zakres przedmiotowy obowiązywania traktatów w stosunku do państwa zgłaszającego, jak mówi Konwencja o prawie traktatu z 1969 roku.</u>
          <u xml:id="u-11.3" who="#JanuszSzymański">Chcę państwu powiedzieć tylko tyle, że zastrzeżenia zgłasza się raz — przy akcie definitywnego związania się przez państwo traktatem. A więc, żeby były skuteczne na płaszczyźnie międzynarodowej, a tym samym na płaszczyźnie wewnętrznej, muszą być wyrażone w akcie zgody na związanie się traktatem, w tym wypadku w dokumencie ratyfikacyjnym. Powoływanie się na praktykę okresu 20-lecia międzywojennego przy instytucji zastrzeżeń jest chybione. Instytucja zastrzeżeń ukształtowała się po II wojnie światowej i różna jest praktyka. Zgadzam się, że może to być w uchwale, ale chcę wyrazić pogląd, że, moim zdaniem, również może to być uczynione w ustawie.</u>
          <u xml:id="u-11.4" who="#JanuszSzymański">Natomiast przyszedłem tutaj na tę trybunę w innej sprawie. Otóż, proszę państwa, ukształtowała się praktyka, że ten pierwszy akt wyrażenia zgody na ratyfikację został podjęty przez Sejm z przedłożenia rządowego. I tutaj jak gdyby znowu zabrzmiał ton, czy tenor praktyki 20-lecia międzywojennego. Ale w okresie 20-lecia międzywojennego prezydent nie posiadał prawa inicjatywy ustawodawczej. Skoro prezydent ma uprawnienie do ratyfikowania umów międzynarodowych, to czy nie warto rozważyć, żeby prezydent korzystał z prawa inicjatywy ustawodawczej — w tym wypadku wydaje się to słuszne.</u>
          <u xml:id="u-11.5" who="#JanuszSzymański">Druga uwaga ogólna. Z tej trybuny pytałem w kwietniu ub.r. pana ministra Krzysztofa Skubiszewskiego, znakomitego koryfeusza prawa międzynarodowego o to, kiedy będzie ustawa o zawieraniu, wykonywaniu i wypowiadaniu umów międzynarodowych. Dyspozycja art. 32 g jest tak niejasna i może budzić wiele wątpliwości, że wymaga doprecyzowania w drodze ustawy zwykłej.</u>
          <u xml:id="u-11.6" who="#JanuszSzymański">Chcę państwu powiedzieć o pewnej kuriozalnej rzeczy. Tak jak mój stan wiedzy pokazuje, nadal obowiązuje uchwała z 1968 roku, wspólna — nie publikowana — Rady Państwa i Rady Ministrów o zawieraniu, wykonywaniu i wypowiadaniu umów międzynarodowych. W świetle tej uchwały Polska może zawierać trzy kategorie umów: umowy państwowe, które dochodzą do skutku w drodze ratyfikacji; umowy rządowe, które są zawierane w imieniu Rady Ministrów i mogą być zawierane albo w formie uproszczonej, albo w trybie złożonym i Rada Ministrów wyraża zgodę na związanie się umową w formie zatwierdzenia i umowy resortowej.</u>
          <u xml:id="u-11.7" who="#JanuszSzymański">I teraz powstaje problem dystynkcji na gruncie obecnej regulacji Konstytucji kategorii umów międzynarodowych. Otóż w świetle Konstytucji nie budzi wątpliwości fakt, że również umowami ratyfikowanymi są te umowy, które dochodzą do skutku w tej formie bez udziału parlamentu, a więc w kategorii umów, które nie są przewidziane w art. 32 g Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-11.8" who="#JanuszSzymański">I panie ministrze, panie premierze chcę prosić, aby rząd rozważył możliwość skorzystania w tej mierze z inicjatywy ustawodawczej, bowiem na rządzie również spoczywa generalny konstytucyjny obowiązek kierowania sprawami związanymi z polityką zagraniczną.</u>
          <u xml:id="u-11.9" who="#JanuszSzymański">Chcę podkreślić, że zgodnie z art. 1 Konstytucji, skoro mamy być demokratycznym państwem prawa, to również tak ważna sfera, jak sfera polityki traktatowej państwa, zawierania, wykonywania i wypowiadania traktatów jako podstawowego źródła zobowiązań międzynarodowych Polski — musi być prawem przepisana i to jednoznacznie.</u>
          <u xml:id="u-11.10" who="#JanuszSzymański">Druga kwestia, która szalenie ważna jest dla praktyki i dla orzecznictwa sądowego w Polsce. Otóż nie ma w naszej Konstytucji normy, która określałaby status normy międzynarodowej, w tym normy traktatowej, umowy ratyfikowanej w porządku krajowym.</u>
          <u xml:id="u-11.11" who="#JanuszSzymański">Chcę powiedzieć, że w Polsce rozwinął się pogląd wyrażany przez prof. Rozmaryna, że umowa międzynarodowa, ratyfikowana i należycie opublikowana w Dzienniku Ustaw obowiązuje ex proprio vigore, czyli mocą własną.</u>
          <u xml:id="u-11.12" who="#JanuszSzymański">Wracamy do regulacji z okresu 20-lecia międzywojennego, kiedy judykatura podkreśliła podstawy obowiązywania traktatu, że ratyfikacja i należyte opublikowanie umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw stanowi metodę introdukcji traktatów do prawa wewnętrznego, a więc jest jak gdyby metodą transformacji w prawo krajowe.</u>
          <u xml:id="u-11.13" who="#JanuszSzymański">Chcę powiedzieć, że wróciliśmy do tego stanu z okresu 20-lecia międzywojennego. W Konstytucji brak jest normy określającej podstawę obowiązywania traktatu w porządku wewnętrznym. Ale prawo międzynarodowe coraz częściej również bezpośrednio reguluje status obywatela w państwie i status osób prawnych, jak również stosunki między tymi kategoriami podmiotów.</u>
          <u xml:id="u-11.14" who="#JanuszSzymański">Zwracam się z apelem o pilne rozważenie sprawy, aby określić pozycję norm traktatowych w porządku wewnętrznym. Myślę, że to jest generalny kierunek, który pozwoli ubezskutecznić wszelkie zarzuty i wszelkie wątpliwości, co do stosowania przez organy wewnętrzne państwa postanowień obowiązujących czy wiążących Polskę umów międzynarodowych.</u>
          <u xml:id="u-11.15" who="#JanuszSzymański">Chcę państwu powiedzieć, że w doktrynie ukształtował się pogląd, że z samego faktu zawarcia umowy międzynarodowej wynika również obowiązek stosowania i obowiązywania tych norm w porządku krajowym. W związku z tym bardzo proszę, żeby rząd wykorzystał te możliwości i złożył odpowiednią inicjatywę. Dziękuję, panie marszałku.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-12.1" who="#MikołajKozakiewicz">Lista mówców jest wyczerpana.</u>
          <u xml:id="u-12.2" who="#MikołajKozakiewicz">Czy ma pan minister życzenie zabrać głos w tej chwili?</u>
          <u xml:id="u-12.3" who="#komentarz">(Minister Krzysztof Skubiszewski: Jestem gotów.)</u>
          <u xml:id="u-12.4" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#KrzysztofSkubiszewski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Pozwalam sobie krótko odpowiedzieć na pytania bardzo istotne, postawione przez pana posła Szymańskiego. Otóż zacznę od uwagi, iż cały tryb, który był zaproponowany przez rząd i przyjęty przez Wysoką Izbę — ustawa uchwalona przez Wysoką Izbę, poszła do Senatu — to nie jest tylko powrót do praktyki II Rzeczypospolitej, to jest powrót do praktyki, która trwała dłużej, mianowicie aż do momentu uchwalenia Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, czyli trwała również po wojnie przez niemal 18 lat.</u>
          <u xml:id="u-13.1" who="#KrzysztofSkubiszewski">Teraz odpowiedź na pytania. Czy Prezydent na przyszłość nie powinien mieć inicjatywy. ustawodawczej w sprawie ratyfikowania umów międzynarodowych? To jest rzecz do dyskusji. Opieraliśmy się na normie konstytucyjnej, mianowicie, że stosunki zagraniczne prowadzi rząd. Konstytucja powiada — ogólne kierownictwo, to znaczy kierownictwo w sprawach generalnych ma Rada Ministrów, poza tym kierownictwo należy do ministra spraw zagranicznych, a prezydent ma w sferze stosunków zagranicznych kompetencje określone też w Konstytucji. Ale, jak powiadam, to jest rzecz do wyjaśnienia, w każdym razie tu potrzebne byłyby uzgodnienia między rządem a prezydentem — jeszcze jeden przykład potrzeby koordynacji.</u>
          <u xml:id="u-13.2" who="#KrzysztofSkubiszewski">Następne pytanie: kiedy rząd przedstawi ustawę o zawieraniu, obowiązywaniu i utracie mocy wiążącej przez umowy międzynarodowe? Wysoka Izbo! Projekt takiej ustawy maną w szufladzie; jest on jednak w szufladzie z tego względu, że są prowadzone prace nad nową Konstytucją. Zapewne projekt Konstytucji niebawem będzie przedstawiony i w zależności od konstytucyjnych norm, dotyczących umów międzynarodowych, trzeba będzie poprawić czy może i w pewnych punktach napisać na nowo ów projekt. Uważam, że przedstawianie projektu ustawy w tej chwili byłoby przedwczesne, skoro jeszcze nie wiemy, jakie będą rozstrzygnięcia w nowej Konstytucji, a przecież chodzi o to, żeby ustawa nie była już zmieniana, a nie obowiązywała tylko krótki czas, a potem trzeba by ją dostosowywać do Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-13.3" who="#KrzysztofSkubiszewski">I ostatnia kwestia poruszona przez pana posła Szymańskiego — miejsce norm traktatowych w porządku prawnym państwa polskiego. To bym rozszerzył i powiedział, że potrzebna jest regulacja dotycząca nie tylko norm traktatowych, ale norm prawno-międzynarodowych w ogóle, także zwyczajowych, a może w dalszej kolejności także norm uchwalanych przez organizacje międzynarodowe. Miejmy na uwadze nasze zainteresowanie członkostwem we wspólnotach europejskich, to jest oczywiście cel strategiczny polityki, jeszcze oddalony, ale już przez bliską umowę o stowarzyszeniu ze wspólnotami europejskimi powstanie problem mocy wiążącej pewnych norm prawa wspólnotowego. Otóż to jest materia, która znowu należy do rozstrzygnięć konstytucyjnych i na zaproszenie Komisji Konstytucyjnej Sejmu przedstawiłem już projekt, jaka powinna być regulacja w tej mierze, oczywiście przedstawiałem ten projekt nie jako minister spraw zagranicznych, tylko jako prawnik zaproszony przez komisję.</u>
          <u xml:id="u-13.4" who="#KrzysztofSkubiszewski">Czyli znowu trzeba powiedzieć — wpierw musimy w tej mierze mieć nową regulację w Konstytucji, bo inaczej jak poprawiać obecną Konstytucję? To już jest chyba za późno, ona i tak jest mało spójna na skutek norm pochodzących z różnego okresu.</u>
          <u xml:id="u-13.5" who="#KrzysztofSkubiszewski">I uwaga ostatnia, panie Marszałku. Pan poseł Szymański powoływał się na doktrynę dzisiaj rozpowszechnioną, iż w porządku prawnym odziedziczonym po Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej umowy międzynarodowe obowiązują z mocy własnej, jak to się mówi po łacinie, ex proprio vigore. I tak, i nie. O tym już w tej sali dyskutowano. Właśnie były duże trudności, względnie nawet niepokonalne przeszkody — pewne kategorie umów właśnie bardzo istotnych, mam na myśli umowy o prawach człowieka, umowy dotyczące prawa pracy i niektóre inne — one nie mogły uzyskać tej pozycji mimo doktryny ex proprio vigore, czyli w praktyce ta doktryna zawiodła, aczkolwiek sam należałem do tych, którzy się o nią mocno upominali.</u>
          <u xml:id="u-13.6" who="#KrzysztofSkubiszewski">Kończąc, panie Marszałku, oświadczam, że rząd jest wdzięczny pani posłance za przedstawione tutaj stanowisko i w całości z nim się zgadza.</u>
          <u xml:id="u-13.7" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-14.1" who="#MikołajKozakiewicz">Przechodzimy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-14.2" who="#MikołajKozakiewicz">Przypominam, że zgodnie z art. 27 Konstytucji — Sejm uchwala proponowane przez Senat zmiany zwykłą większością głosów, natomiast nie przyjmuje zmian większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.</u>
          <u xml:id="u-14.3" who="#MikołajKozakiewicz">Głosować będziemy przedstawione przez komisję wnioski dotyczące poprawek Senatu.</u>
          <u xml:id="u-14.4" who="#MikołajKozakiewicz">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-14.5" who="#MikołajKozakiewicz">Komisje proponują, jak państwo pamiętają, odrzucenie wszystkich poprawek Senatu. Wniosek ten głosować będziemy łącznie w stosunku do wszystkich poprawek.</u>
          <u xml:id="u-14.6" who="#MikołajKozakiewicz">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o odrzucenie poprawek, zawartych w uchwale Senatu — zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (275) Kto jest przeciw? (4) Kto się wstrzymał od głosowania? (8) Głosujących za — 275, przeciw 4, wstrzymało się 8 posłów.</u>
          <u xml:id="u-14.7" who="#MikołajKozakiewicz">Stwierdzam, że Sejm poprawki Senatu odrzucił wymaganą większością 2/3 głosów.</u>
          <u xml:id="u-14.8" who="#komentarz">(Poseł Zofia Wilczyńska: Czy mogę zabrać głos?)</u>
          <u xml:id="u-14.9" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#ZofiaWilczyńska">Panie Marszałku! Panie Premierze! Panie i Panowie Posłowie! Dywagacje prawne są bardzo zawiłe i mieliśmy okazję przekonać się o tym kilkakrotnie, kiedy o materiach niezwykle wiążących jest pewnego rodzaju dyskusja. Chciałabym tę chwilę, należną posłowi sprawozdawcy wykorzystać, by paniom posłankom, panom posłom, instytucjom i organizacjom społecznym, zajmującym się problemem dziecka, pięknie wszystkim dzisiaj z tego miejsca podziękować.</u>
          <u xml:id="u-15.1" who="#ZofiaWilczyńska">Pragnę również poinformować Wysoką Izbę, i nie tylko, że działa w Sejmie międzykomisyjny zespół ds. dzieci. Pragnę również powiedzieć, że do chwili obecnej konwencję ową podpisało 133 państwa, zaś 61 państw złożyło już odpowiednie dokumenty ratyfikacyjne. Zgodnie z procedurą tych 61 państw jest upoważnionych do wysunięcia kandydata w zbliżających się wyborach do nowego, tworzonego komitetu do spraw dziecka Organizacji Narodów Zjednoczonych. Uważam i mam nadzieję, że przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w tym składzie nie może zabraknąć. Przecież my byliśmy inicjatorami i powinniśmy wykazać na forum międzynarodowym, iż na tych sprawach będzie nam niezwykle zależało.</u>
          <u xml:id="u-15.2" who="#ZofiaWilczyńska">Chciałabym państwu zasygnalizować inną sprawę, która pojawiła się w dobie ogromnych przemian. W gminach, w miastach i nie tylko zamykane są przedszkola i żłobki. Zamkniętych już przedszkoli i żłobków jest około 40. Należałoby przy okazji omawiania tej konwencji zapytać — co jest z tymi dziećmi, gdzie one się znajdują, kiedy ich rodzice pracują, a pracować muszą ze względu na to, że sytuacja ekonomiczna tych rodzin nie pozwala na to, żeby jedno z obojga rodziców zakończyło swoją pracę. Myślę, że z tym problemem międzykomisyjny zespół zwróci się do Komisji Polityki Społecznej, której działanie na rzecz matki, na rzecz rodziny jest bardzo szeroko znane; zwróci się do samorządu terytorialnego, by o tych sprawach mówić.</u>
          <u xml:id="u-15.3" who="#ZofiaWilczyńska">Pragnę również państwu powiedzieć, że trzykrotnie zwracałam się z tym problemem do Komisji Edukacji bez rezultatu, trzykrotnie do Ministerstwa Edukacji i również bez rezultatu. Dlatego jestem zmuszona dzisiaj o tym problemie powiedzieć. Niech ten dzień będzie, radością dla dzieci, iż o nich Wysoka Izba pamięta.</u>
          <u xml:id="u-15.4" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-16.1" who="#MikołajKozakiewicz">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Pierwsze czytanie przedstawionego przez Komisję Stosunków Gospodarczych z Zagranicą i Gospodarki Morskiej oraz Komisję Ustawodawczą projektu ustawy o państwowej morskiej służbie hydrograficznej i oznakowania nawigacyjnego (druk nr 671).</u>
          <u xml:id="u-16.2" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę o zabranie głosu — w imieniu wnioskodawców — posła Czesława Nowaka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#CzesławNowak">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! 4 stycznia Wysoka Izba uchwaliła 3 ustawy:</u>
          <u xml:id="u-17.1" who="#CzesławNowak">— o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej,</u>
          <u xml:id="u-17.2" who="#CzesławNowak">— o pracy na morskich statkach handlowych,</u>
          <u xml:id="u-17.3" who="#CzesławNowak">— o zmianie ustawy Kodeks morski.</u>
          <u xml:id="u-17.4" who="#CzesławNowak">W ten sposób zrealizowany został pierwszy etap prac nad kodyfikacją polskiego prawa morskiego. Następny etap prac z tego zakresu przewiduje opracowanie kolejnych ustaw, a mianowicie:</u>
          <u xml:id="u-17.5" who="#CzesławNowak">— ustawy o państwowej morskiej służbie hydrograficznej i oznakowania nawigacyjnego,</u>
          <u xml:id="u-17.6" who="#CzesławNowak">— ustawy o rybołówstwie morskim,</u>
          <u xml:id="u-17.7" who="#CzesławNowak">— ustawy o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki,</u>
          <u xml:id="u-17.8" who="#CzesławNowak">— ustawy o utrzymaniu infrastruktury portowej.</u>
          <u xml:id="u-17.9" who="#CzesławNowak">Zakończeniem porządkowania systemu polskiego prawa morskiego będzie wydanie nowego Kodeksu morskiego, który zastąpi Kodeks morski z 1961 roku.</u>
          <u xml:id="u-17.10" who="#CzesławNowak">W toku prac nad tymi trzema ustawami stało się jasne, że istnieje w nich luka wymagająca jednoznacznego przesądzenia o zasadach, trybie i formach działania morskiej państwowej służby hydrograficznej i oznakowania nawigacyjnego. Ze względu na to, że uporządkowanie tych spraw wymaga ustawowego powołania zintegrowanej, morskiej służby hydrograficznej, komisje Stosunków Gospodarczych z Zagranicą i Gospodarki Morskiej oraz Ustawodawcza podjęły wspólną inicjatywę ustawodawczą w tej sprawie.</u>
          <u xml:id="u-17.11" who="#CzesławNowak">Przedstawiony obecnie Wysokiej Izbie projekt ustawy o państwowej służbie hydrograficznej i oznakowania nawigacyjnego, powiązany z uchwaloną w dniu 4 stycznia br. ustawą o obszarach morskich Rzeczypospolitej i administracji morskiej, pozwoli — po jej uchwaleniu przez Wysoką Izbę — zreorganizować administrację morską w kierunku jak najbardziej funkcjonalnym i adekwatnym do aktualnych zadań tej administracji.</u>
          <u xml:id="u-17.12" who="#CzesławNowak">Współczesna organizacja żeglugi morskiej wymaga od administracji morskiej stworzenia nowoczesnych form realizacji zadań osłonowych tej żeglugi, jakimi są m.in. hydrografia i oznakowania nawigacyjne. Ochrona życia i mienia na morzu, a także ochrona środowiska służyć powinny dobrze rozwojowi polskiej gospodarki. Do tak pojętych działań osłonowych należy m.in. wyznaczanie i oznakowywanie szlaków żeglugowych, ich systematyczne pomiary i kontrole, utrzymywanie i rozwijanie coraz skuteczniejszych systemów oznakowania nawigacyjnego, wydawania map morskich i pomocy nawigacyjnych oraz prowadzenie systemu informacji dla marynarzy i rybaków. Działalność ta wiąże się także z prowadzeniem stałej współpracy z organizacjami międzynarodowymi i podobnymi instytucjami w innych państwach.</u>
          <u xml:id="u-17.13" who="#CzesławNowak">Intencją przedstawionego Wysokiej Izbie projektu jest stworzenie zintegrowanej państwowej służby hydrograficznej i oznakowania nawigacyjnego na bazie istniejącego od kilkudziesięciu lat biura hydrograficznego Marynarki Wojennej, podporządkowanego ministrowi obrony narodowej i służb oznakowania nawigacyjnego urzędów morskich, podległych ministrowi transportu i gospodarki morskiej.</u>
          <u xml:id="u-17.14" who="#CzesławNowak">Projekt ustawy dyskontuje więc dotychczasowe doświadczenie z działalności biura hydrograficznego Marynarki Wojennej wykonującego od 1920 roku zadania w zakresie ujętym w projekcie ustawy oraz od 1926 r. reprezentującego Polskę w odpowiednich, wyspecjalizowanych organizacjach międzynarodowych, a także z prac urzędów morskich.</u>
          <u xml:id="u-17.15" who="#CzesławNowak">W istocie więc uchwalenie przez Wysoką Izbę projektu tej ustawy, spowoduje powołanie nowej, wyspecjalizowanej służby państwowej dla prowadzenia, koordynowania i nadzorowania — na zasadzie wyłączności — prac w zakresie hydrografii i kartografii morskiej, oznakowania nawigacyjnego, publikacji i informacji nautycznych.</u>
          <u xml:id="u-17.16" who="#CzesławNowak">Proponowane w projekcie ustawy rozwiązanie odpowiada tendencjom obserwowanym w innych krajach, a w szczególności w państwach basenu Morza Bałtyckiego.</u>
          <u xml:id="u-17.17" who="#CzesławNowak">Wysoki Sejmie! Zakłada się, że uchwalenie projektowanej ustawy przyniesie wymierne oszczędności ekonomiczne przez integrację funkcjonujących dotąd służb w Marynarce Wojennej i dwóch urzędach morskich w Gdyni i Szczecinie, usprawni organizację prac w zakresie hydrografii i oznakowania nawigacyjnego, zmniejszy aparat administracyjny oraz spowoduje unifikację wyposażenia technicznego.</u>
          <u xml:id="u-17.18" who="#CzesławNowak">Przedstawione w projektowanej ustawie rozwiązanie przewiduje, że powoływana służba będzie posiadać statut służby państwowej, usytuowanej w resorcie transportu i gospodarki morskiej, a w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny, stanie się ona — z mocy prawa — częścią sił zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, podległą ministrowi obrony narodowej. Również i ta koncepcja zgodna jest z rozwiązaniami przyjętymi w wielu morskich państwach świata, gdzie służby hydrograficzne są częścią instytucji cywilnych w czasie pokoju.</u>
          <u xml:id="u-17.19" who="#CzesławNowak">Ze względu na znaczenie tej służby dla bieżących potrzeb obronności kraju, w projekcie ustawy przewidziano stosowne przepisy określające współudział ministra obrony narodowej w kształtowaniu i przyszłym funkcjonowaniu tej służby.</u>
          <u xml:id="u-17.20" who="#CzesławNowak">W projekcie ustawy wyeksponowano rolę kontaktów międzynarodowych, niezbędnych dla zsynchronizowania działalności hydrograficznej na obszarach morskich. Odpowiada to potrzebom tej służby i jest zgodne z wieloletnią tradycją wywodzącą się jeszcze z okresu międzywojennego.</u>
          <u xml:id="u-17.21" who="#CzesławNowak">Wysoka Izbo! W czasie od 4 stycznia do dziś projekt przedstawionej ustawy został uzgodniony pomiędzy resortami obrony narodowej oraz transportu i gospodarki morskiej jako z wyłącznie zainteresowanymi problemem. Obaj ministrowie tych resortów zgodnie opowiadają się za proponowanym rozwiązaniem.</u>
          <u xml:id="u-17.22" who="#CzesławNowak">Proszę Wysoką Izbę o uchwalenie przedstawionego projektu ustawy ze zmianą w art. 13 polegającą na tym, że w miejsce wyrazów „ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia” wprowadza się wyrazy „ustawa wchodzi w życie w 14 dni po jej ogłoszeniu”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-18.1" who="#MikołajKozakiewicz">Otwieram dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-18.2" who="#MikołajKozakiewicz">Do dyskusji mam zapisanego jednego dyskutanta. Udzielam głosu panu posłowi Edmundowi Krasowskiemu z OKP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#EdmundKrasowski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Przyjmuję z zadowoleniem inicjatywę powołania państwowej morskiej służby hydrograficznej jako organu integralnie związanego z gospodarką morską. Integracja tej służby zamknie proces porządkowania organizacji, zasad i zakresu działania morskiej administracji polskiej, stawiając ją w rzędzie nowocześnie zorganizowanych dziedzin działalności państwa polskiego na morzu.</u>
          <u xml:id="u-19.1" who="#EdmundKrasowski">Znaczenie służby hydrograficznej wzrośnie tym bardziej, gdy przystąpimy do wydobywania ropy i gazu z dna Bałtyku, co może nastąpić już w tym roku.</u>
          <u xml:id="u-19.2" who="#EdmundKrasowski">Rozpatrywana ustawa dotyczy niewielkiej, kilkusetosobowej grupy pracowników na całym polskim wybrzeżu i nie spowoduje dodatkowych wydatków z budżetu państwa, bowiem dotychczas służby te były utrzymywane z budżetów ministerstw obrony narodowej oraz transportu i gospodarki morskiej.</u>
          <u xml:id="u-19.3" who="#EdmundKrasowski">Projekt ustawy o państwowej służbie hydrograficznej i oznakowania nawigacyjnego w pełni popieram i wnoszę, aby w wypadku braku uwag ze strony Wysokiej Izby odbyło się dzisiaj drugie czytanie. Byłoby wskazane, aby ustawa ta weszła w życie równolegle z ustawą o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej.</u>
          <u xml:id="u-19.4" who="#EdmundKrasowski">Wysoki Sejmie! Wyrażam przekonanie, że nowopowstała, zintegrowana morska służba hydrograficzna energicznie przystąpi do wykonywania nowych zadań, zaczynając od tych obszarów, które dawne władze PRL doprowadziły do stanu krańcowej degradacji gospodarczej. Mam tu na myśli przede wszystkim Zalew Wiślany i zamkniętą dla żeglugi międzynarodowej drogę wodną z polskich portów Zalewu Wiślanego na otwarte morze, zamulone przejście wodne z Elbląga na Zalew, spłycony i nieoznakowany tor wodny prowadzący do cieśniny Pilawskiej w radzieckiej części Zalewu Wiślanego.</u>
          <u xml:id="u-19.5" who="#EdmundKrasowski">Zwracam się do ministra transportu i gospodarki morskiej z wnioskiem, aby po zorganizowaniu się tej służby wydał jej polecenie priorytetowego potraktowania zadań związanych z przywróceniem obszarom wodnym i miastom polskim Zalewu Wiślanego rangi portów morskich, połączonych technicznie bezpiecznym szlakiem żeglugowym z morzem otwartym. Warunkiem sine qua non takiego zadania jest oczywiście prawno-międzynarodowe otwarcie cieśniny Pilawskiej dla żeglugi międzynarodowej. Mam nadzieję, że Ministerstwo Spraw Zagranicznych dołoży najwyższych starań, aby umowa polsko-radziecka w tej żywotnej dla regionu i Polski sprawie stała się faktem. Byłby to wielki sukces polskiej dyplomacji.</u>
          <u xml:id="u-19.6" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-20.1" who="#MikołajKozakiewicz">Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-20.2" who="#MikołajKozakiewicz">Głos zabierze obecnie dr Jan Kuligowski — sekretarz stanu w Ministerstwie Transportu i Gospodarki Morskiej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#JanKuligowski">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Proponowana ustawa jest ubocznym produktem pracy komisji sejmowych nad rządowym projektem ustawy o obszarach morskich Rzeczypospolitej i administracji morskiej, którą Wysoki Sejm przyjął niedawno temu. Rząd popiera to przedsięwzięcie, jest bardzo zainteresowany, szczególnie resort transportu i gospodarki morskiej oraz Ministerstwo Obrony Narodowej w integrowaniu tych służb morskich, które mogą działać wspólnie na rzecz obu tych resortów — i potrzeb cywilnych i wojskowych — i będzie to pierwsze tego rodzaju przedsięwzięcie, mam nadzieję, a nie ostatnie.</u>
          <u xml:id="u-21.1" who="#JanKuligowski">Pracujemy nad infrastrukturą morską, pełniejszą integracją służb utrzymujących porządek na morzu, i troszczących się o bezpieczeństwo życia na morzu i mam nadzieję, że w perspektywie 2–3 lat będziemy mogli pochwalić się wyższym poziomem integracji tych służb, a więc i ekonomiki ich działania morskiego. Proszę więc przyjąć ten projekt ustawy — bardzo istotny dla działania w tym kierunku. Oba resorty są tym zainteresowane.</u>
          <u xml:id="u-21.2" who="#JanKuligowski">Chciałem jednocześnie zapewnić posła Krasowskiego i Izbę, że jeżeli tylko pojawi się dokument o charakterze traktatowo-politycznym, nastąpi otwarcie, jeśli chodzi o korzystanie ze szlaku wyjścia z Zalewu Wiślanego, to nasze służby hydrograficzne i oznakowania nawigacyjnego są gotowe — są także środki budżetowe — do odpowiedniego przygotowania tego szlaku do żeglugi.</u>
          <u xml:id="u-21.3" who="#JanKuligowski">Dziękuję bardzo i chciałem rekomendować tę ustawę wraz z autopoprawką.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę zaprosić wszystkich posłów z kuluarów, bo będziemy głosowali, jako że padła propozycja chyba słuszna, żeby Sejm przystąpił bez odsyłania do komisji, niezwłocznie do drugiego czytania, gdyż jest to projekt poselski i przedstawiała go komisja z autopoprawką. Odsyłanie projektu do komisji nie ma po prostu praktycznego znaczenia.</u>
          <u xml:id="u-22.1" who="#MikołajKozakiewicz">Jeśli nie usłyszę sprzeciwu będę uważał, że propozycja została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-22.2" who="#MikołajKozakiewicz">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-22.3" who="#MikołajKozakiewicz">Przystępujemy zatem do drugiego czytania.</u>
          <u xml:id="u-22.4" who="#MikołajKozakiewicz">Czy ktoś z posłanek i posłów pragnie zabrać głos w drugim czytaniu?</u>
          <u xml:id="u-22.5" who="#MikołajKozakiewicz">Nie widzę.</u>
          <u xml:id="u-22.6" who="#MikołajKozakiewicz">Przystępujemy zatem do głosowania projektu ustawy.</u>
          <u xml:id="u-22.7" who="#MikołajKozakiewicz">Kto z posłanek i posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o państwowej morskiej służbie hydrograficznej i oznakowania nawigacyjnego w brzmieniu proponowanym przez Komisję Stosunków Gospodarczych z Zagranicą i Gospodarki Morskiej oraz Komisję Ustawodawczą — łącznie ze zgłoszoną autopoprawką — zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. Dziękuję. (229) Kto jest przeciw? (4) Kto się wstrzymał od głosowania? (13) Chwała Bogu przeszło.</u>
          <u xml:id="u-22.8" who="#komentarz">(Oklaski, wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-22.9" who="#MikołajKozakiewicz">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o państwowej morskiej służbie hydrograficznej i oznakowania nawigacyjnego.</u>
          <u xml:id="u-22.10" who="#MikołajKozakiewicz">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Pierwsze czytanie projektów ustaw:</u>
          <u xml:id="u-22.11" who="#MikołajKozakiewicz">— poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze (druk nr 575),</u>
          <u xml:id="u-22.12" who="#MikołajKozakiewicz">— poselskiego projektu ustawy Prawo spółdzielcze (druk nr 679),</u>
          <u xml:id="u-22.13" who="#MikołajKozakiewicz">— senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze (druk nr 713).</u>
          <u xml:id="u-22.14" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę o zabranie głosu w imieniu wnioskodawców projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze posła Aleksego Siemieniuka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#AleksySiemieniuk">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Potrzeba dostosowania Prawa spółdzielczego do zmian systemu gospodarczego opartego na mechanizmach rynkowych jest bezsporna. Prawo spółdzielcze wymaga unowocześnienia nie tylko w kierunku umożliwiającym lepsze przystosowanie spółdzielni do gospodarki rynkowej, ale pełniejszego upodmiotowienia członków, zwiększenia poczucia stabilności i podkreślenia roli kapitału w spółdzielczej gospodarce.</u>
          <u xml:id="u-23.1" who="#AleksySiemieniuk">Z upoważnienia grupy posłów, którzy korzystając z przysługującej inicjatywy ustawodawczej wnieśli do laski marszałkowskiej projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze (druk nr 575) mam przedstawić główne jego założenia. Nim przejdę do ich referowania pragnę przypomnieć, że wcześniej do laski marszałkowskiej wpłynął poselski projekt ustawy o przekształceniach własnościowych spółdzielczości, którego drugie czytanie było przewidziane w porządku dziennym tego posiedzenia Sejmu. Po wniesieniu referowanego przeze mnie projektu, został zgłoszony poselski projekt ustawy — Prawo spółdzielcze — druk nr 679 — który jest prezentowany jako zawierający nową całościową regulację problematyki Prawa spółdzielczego. W dniu 18 stycznia br. Senat Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę o skorzystaniu z inicjatywy ustawodawczej i zgłoszeniu projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze. Mówię o tym z dwóch powodów.</u>
          <u xml:id="u-23.2" who="#AleksySiemieniuk">Po pierwsze dlatego, że tyle inicjatyw ustawodawczych dotyczących tej samej problematyki dowodzi jej wagi i znaczenia oraz tego, że jest ona przedmiotem zainteresowania różnych grup parlamentarnych. Sygnalizuje to możliwość występowania rozbieżności między proponowanymi rozwiązaniami.</u>
          <u xml:id="u-23.3" who="#AleksySiemieniuk">Po drugie zaś dlatego, że stwarza to konieczność równoprawnego potraktowania każdego z projektów. Takie ich traktowanie nastąpi tylko wówczas, gdy każdy z nich i każde unormowanie poszczególnych projektów będzie porównane oraz zostanie przeprowadzona jednocześnie ocena znaczenia i skutków poszczególnych propozycji, bez względu na to kiedy i przez kogo zostały one zgłoszone.</u>
          <u xml:id="u-23.4" who="#AleksySiemieniuk">Dotychczasowe zmiany dokonane w Prawie spółdzielczym, obok bezspornych pozytywów związanych z eliminacją reliktów gospodarki centralnie planowanej, przyniosły również i negatywy, do których zaliczę: brak więzi produkcyjnych, kooperacyjnych i zaopatrzeniowych, zerwanych więzi informacyjnych i systemowych.</u>
          <u xml:id="u-23.5" who="#AleksySiemieniuk">Problematyka objęta wymienionymi projektami ma nadzwyczaj poważne znaczenie dla stworzenia podstaw do odbudowy autentycznej spółdzielczości, którą nadal jest zainteresowana licząca się część społeczeństwa, a w gospodarce ma znaczącą pozycję. Z tego względu rozstrzyganie zgłoszonych propozycji powinno być poprzedzone bardzo wnikliwymi analizami prawnymi, ekonomicznymi i socjologicznymi. Konieczne też będzie rozważenie, czy poszczególne propozycje nie naruszają ogólnie uznanych międzynarodowych zasad spółdzielczych, których przestrzeganie jest powinnością ruchu spółdzielczego każdego kraju, który chce pozostawać w światowej społeczności spółdzielczej.</u>
          <u xml:id="u-23.6" who="#AleksySiemieniuk">Jako referent projektu ustawy wniesionego przez grupę posłów, którą teraz reprezentuję, swoje rozważania mógłbym skoncentrować na pozytywach uzasadniających jego poparcie. Sądzę jednak, że w istniejącej sytuacji nie mogę obrać takiej metody, z nią bowiem kojarzyłoby się, że rozwiązania zawarte w pozostałych projektach zasługują na mniejszą uwagę, Do takiej sugestii nie chcę doprowadzić. W ogóle proklamowanie w tej chwili, które z proponowanych rozwiązań najlepiej będzie służyć ruchowi spółdzielczemu i wyzwalać grupową przedsiębiorczość, jest przedwczesne. Za przedwczesne też uważam podejmowanie przez Wysoką Izbę decyzji co do tego, czy prowadzić prace w kierunku zmiany obowiązującej ustawy, czy też nad nową całościową ustawą. Sądzę, że z wnioskami w tym przedmiocie powinna w odpowiednim czasie wystąpić komisja, której zostanie powierzone rozpatrzenie wymienionych uprzednio projektów. Uważam przy tym, że zawarta w nich problematyka jest tak obszerna i skomplikowana, a ich rozpatrzenie tak pracochłonne, iż prace nad nimi powinno się powierzyć specjalnie powołanej Nadzwyczajnej Komisji. Proszę to traktować, Panie Marszałku, jako formalny wniosek.</u>
          <u xml:id="u-23.7" who="#AleksySiemieniuk">Panie Marszałku! Z posiadanych informacji wiadomo mi, że Naczelna Rada Spółdzielcza, organizacja, która na podstawie uchwalonej przez Sejm obecnej kadencji ustawy z dn. 20 stycznia 1990 r. stanowi reprezentację ruchu spółdzielczego i jest uprawniona do inicjowania i opiniowania projektów aktów prawnych dotyczących ruchu spółdzielczego, zaoferowała swoje usługi znalezienia consensusu między reprezentantami opcji przewidzianych w poszczególnych projektach do co najmniej zbliżenia stanowisk, a w najgorszym wypadku wyselekcjonowania istoty występujących rozbieżności. Jestem przekonany, że przyjęcie powyższej propozycji może wydatnie przyczynić się do usprawnienia prac nad powyższymi projektami i zapewnić przedstawienie do uchwalenia przez Wysoką Izbę optymalnych rozwiązań.</u>
          <u xml:id="u-23.8" who="#AleksySiemieniuk">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! W uzasadnieniu projektu referowanej ustawy wskazano główne założenia, które są podstawą zawartych w nich propozycji. W związku z tym jedynie przypomnę, że projektodawcy prezentują chyba nie budzący zastrzeżeń pogląd, iż dokonywane przekształcenia ustrojowe w systemie politycznym, społecznym i ekonomicznym wymagają stworzenia norm prawnych odpowiednich dla przemian i nowego modelu polskiej spółdzielczości, w którym właściwe znaczenie będzie posiadać własność pozbawiona dotychczasowej anonimowości. Zmianie powinna ulec koncepcja własności spółdzielczej jako własności grupowej. Jak wiadomo, w tym przedmiocie występują pewne rozbieżności poglądów. Tworzenie takiego modelu powinno znaleźć wyraz przede wszystkim w zmianach obecnie obowiązującego Prawa spółdzielczego. Taka potrzeba została już stwierdzona przez Sejm obecnej kadencji w ustawie z dn. 20 stycznia 1990 r. o zmianach w organizacji i działalności spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-23.9" who="#AleksySiemieniuk">Prezentuję pogląd, że proces zmian w Prawie spółdzielczym powinien być dokonany w dwóch etapach: pierwszy z nich powinien doprowadzić do szybkiej nowelizacji obowiązującej ustawy Prawo spółdzielcze w zakresie niezbędnym i możliwym do zrealizowania w krótkim czasie. Powinny one być podporządkowane stworzeniu podstaw do zwiększenia samodzielności spółdzielni i lepszego ich funkcjonowania oraz upodmiotowienia członków spółdzielni. W drugim etapie, który należałoby rozpocząć bezzwłocznie po dokonaniu nowelizacji, przygotować projekt nowej, jednolitej ustawy całościowo regulującej wszystkie społeczne stosunki spółdzielcze.</u>
          <u xml:id="u-23.10" who="#AleksySiemieniuk">Obecnie brak możliwości przygotowania takiego rozwiązania, co potwierdzają wszystkie projekty. W tym miejscu pragnę zwrócić uwagę, że sytuacja przeważającej części spółdzielców jest regulowana przepisami szczególnymi ustawy Prawo spółdzielcze, dotyczącymi spółdzielni mieszkaniowych, spółdzielni pracy i spółdzielni produkcji rolnej. Zmiany w tych przepisach są niewątpliwie tak samo pilną sprawą, jak w przypadku przepisów ogólnych dotyczących wszystkich spółdzielni. Mimo tego prezentowany jest zgodny pogląd, że dzisiaj brak jeszcze odpowiednich przesłanek do przedstawienia modelu funkcjonowania, zwłaszcza spółdzielni mieszkaniowych. Z reguły kryją się za tym problemy ekonomiczne i systemowe — konieczność korelacji ze zmianami innych przepisów regulujących stosunki mieszkaniowe, stosunki pracy i stosunki rolne.</u>
          <u xml:id="u-23.11" who="#AleksySiemieniuk">Pomimo generalnego założenia nieingerowania w istotnym zakresie w problematykę dotyczącą spółdzielni produkcji rolnej, spółdzielni pracy i spółdzielni mieszkaniowych, reformowany projekt zawiera daleko idącą propozycję, na którą chciałbym zwrócić uwagę. Polega ona na odstąpieniu od dotychczasowego, sztywnego podziału spółdzielni, aby każda spółdzielnia mogła prowadzić taką działalność, jaką za stosowną uznają jej członkowie. Zmiana ta w szczególności oznacza znaczne rozszerzenie działania przepisów o spółdzielczym stosunku pracy i w konsekwencji może doprowadzić do wygaśnięcia zjawiska polegającego na zatrudnieniu członków spółdzielni jako pracowników najemnych.</u>
          <u xml:id="u-23.12" who="#AleksySiemieniuk">Zerwaniu z dotychczasowym podziałem spółdzielni ma służyć proponowany model związków spółdzielczych. Mają to być związki tylko lustracyjne o ograniczonym terenowo zasięgu działania, pozbawione jakichkolwiek funkcji władczych i możliwości prowadzenia działalności gospodarczej, ukierunkowane wyłącznie na udzielenie pomocy w zakresie i na zasadach określonych w ich statucie. Uruchomienie działalności lustracyjnej jest niezbędne. Brak lustracji w ciągu ostatniego roku ujawnił bowiem szereg nieprawidłowych tendencji szkodzących właściwie rozumianym interesom członków.</u>
          <u xml:id="u-23.13" who="#AleksySiemieniuk">Referowany projekt ustawy rozwiązuje też sprawę reprezentacji ruchu spółdzielczego. Propozycje w tym zakresie zmierzają do pozostawienia ruchowi spółdzielczemu merytorycznej swobody w ukształtowaniu zadań reprezentacji ruchu spółdzielczego, w ten sposób, aby to on sam o tym zadecydował. Ustawowo byłyby regulowane jedynie te kwestie, które muszą być honorowane normami ustawowymi.</u>
          <u xml:id="u-23.14" who="#AleksySiemieniuk">Na zakończenie dziękuję za przesłane szczegółowe uwagi do projektu ustawy przez Związek Rzemiosła Polskiego oraz opinię Stowarzyszenia Komitet Obrony Spółdzielczości, które zostaną przekazane komisji w celu uwzględnienia w dalszej pracy nad ustawą.</u>
          <u xml:id="u-23.15" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-24.1" who="#MikołajKozakiewicz">Obecnie proszę o zabranie głosu w imieniu wnioskodawców projektu, ustawy Prawo spółdzielcze, posła Bohdana Osińskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#BohdanOsiński">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Mam ułatwione w pewnym sensie zadanie, ponieważ mój poprzednik bardzo wiele aspektów ważnych dla spółdzielczości poruszył. Są jednak między nami również pewne sprzeczności. Mianowicie projekt ustawy Prawo spółdzielcze dostarczony państwu jako druk nr 679 wzoruje się głównie na ustawie o spółdzielczości z października 1920 roku, opiera się na ustawie, która zdała egzamin w gospodarce rynkowej w okresie międzywojennym, i która dobrze służyła do początku lat pięćdziesiątych, kiedy to w Polsce zapanował niepodzielnie system nakazowo-rozdzielczy. W okresie tym spółdzielczość straciła swój samorządowy charakter, stała się w dużej mierze zależna od państwa. I dlatego wielu prawdziwych spółdzielców było w tych latach represjonowanych, a mimo to znaczna część spółdzielców starała się o zachowanie tej szlachetnej formy gospodarowania z jak najmniejszymi odstępstwami. Część młodszych posłanek i posłów odnosi się do spółdzielczości z dużą niechęcią, gdyż zetknęła się z ogniwami zupełnie wypaczonej spółdzielczości, traktując ją jako twór komunizmu.</u>
          <u xml:id="u-25.1" who="#BohdanOsiński">Chciałem tutaj dwa zdania przypomnienia powiedzieć i powtórzę jeszcze raz to, co już mówiłem z tej trybuny, że spółdzielczość to ruch, któremu zawdzięczamy stworzenie samoobrony gospodarczej ludności polskiej pod zaborem pruskim jeszcze w XIX wieku, i nawet w okresie okupacji hitlerowskiej spółdzielczość bardzo pomagała nie tylko swoim członkom, ale i całemu społeczeństwu, jak również oddziałom leśnym.</u>
          <u xml:id="u-25.2" who="#BohdanOsiński">W projekcie, który jest państwu przedstawiony są wykorzystane wszystkie myśli tych poważnych opracowań, które były dokonane w zeszłym roku. Staraliśmy się również uwzględnić wszystkie te elementy, o których również mówił przed chwilą kolega spółdzielca.</u>
          <u xml:id="u-25.3" who="#BohdanOsiński">Natomiast Wydaje nam się, że można w tej chwili, wbrew temu co mówił kolega, przystąpić do opracowania kompleksowego Prawa spółdzielczego. Przygotowując ustawę w 1920 roku nasi dziadowie pracowali w nieco gorszych warunkach. Sytuacja w kraju była ciężka, wojska bolszewickie stały pod Warszawą, zajęły Płock, a już w parę miesięcy potem nasi dziadowie — w stosunku do niektórych młodszych koleżanek i kolegów pradziadowie — potrafili uchwalić to prawo, które przecież dobrze służyło w czasie całego okresu międzywojennego. Nie Wydaje mnie się, żebyśmy byli — inaczej by nie można powiedzieć — na tyle ogłupieli, że to co nasi ojcowie, pradziadowie potrafili zrobić w parę miesięcy — my nie potrafimy, mając tak dobre wzory, również tego uczynić.</u>
          <u xml:id="u-25.4" who="#BohdanOsiński">Jeszcze raz podkreślam, że czerpaliśmy naszą wiedzę z tej propozycji, którą przedstawił kolega, mieliśmy do dyspozycji szereg różnych specjalistycznych opracowań, między innymi opracowanie, które na zlecenie rządu było wykonane przez grupę specjalistów, a którego przewodniczącym był pan dyrektor Bandurski.</u>
          <u xml:id="u-25.5" who="#BohdanOsiński">Mieliśmy również opracowanie z listopada ub.r., które było zlecone przez rząd, a było nadzorowane przez pana wicepremiera Janowskiego, które miało na celu przyspieszyć prace likwidacyjne związków, ale jednocześnie przyspieszyć rozwój ruchu spółdzielczego.</u>
          <u xml:id="u-25.6" who="#BohdanOsiński">Na szczęście w końcu roku nastąpiła w polityce rządu znaczna zmiana — spółdzielczość zaczęła być doceniana i pewne szkody, które były wyrządzone tą ustawą styczniową rząd starał się zlikwidować.</u>
          <u xml:id="u-25.7" who="#BohdanOsiński">Mieliśmy również materiały bardzo obszerne z różnych regionalnych i ogólnopolskich zebrań, między innymi organizowały to — jak tutaj kolega wspominał — naczelne władze spółdzielcze, i również Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”, jak i inne grupy spółdzielców.</u>
          <u xml:id="u-25.8" who="#BohdanOsiński">Opracowując swój projekt braliśmy również pod uwagę — o czym była mowa — projekt Naczelnej Rady Spółdzielczej. Tym niemniej uznaliśmy, że jest on nie taki, jak powinien być, nie jest daleko idący.</u>
          <u xml:id="u-25.9" who="#BohdanOsiński">Formę projektowi, który został państwu przekazany, nadał głównie zespół poznański pod kierunkiem pana doc. Zdzisława Niedbały.</u>
          <u xml:id="u-25.10" who="#BohdanOsiński">Jednocześnie tutaj należy podziękować ministerstwu rolnictwa, które oddelegowało na naszą prośbę pana mecenasa Grzegorza Ciecierskiego, który w dużej mierze koordynował te prace, przesyłając odpowiednie dokumenty i ułatwiając pracę zespołowi pana doc. Niedbały.</u>
          <u xml:id="u-25.11" who="#BohdanOsiński">Ustawa o spółdzielczości, tak jak państwo już słyszeliście, i to wszyscy potwierdzają, jest niezwykle skomplikowana i na pewno specjalistyczna. Dlatego, aby nie zaciemniać tej skomplikowanej materii, pozwolę sobie tylko wymienić niektóre problemy, najistotniejsze z punktu widzenia konstrukcji projektu ustawy.</u>
          <u xml:id="u-25.12" who="#BohdanOsiński">Przede wszystkim stoimy na stanowisku, że ustawa ta musi być bardzo ogólna, nie może przeszkadzać w działalności samodzielnych podmiotów gospodarczych, jakimi są spółdzielnie, a jedynie zapewnić prawidłowe ich działanie. Dlatego też w projekcie tym cedujemy wszelkie rozstrzygnięcia, w tym również specyficzne dla różnych rodzajów spółdzielczości, walnemu zebraniu. Zwiększa się znacznie duża rola członków spółdzielni, którzy praktycznie na walnym zebraniu mogą uczynić spółdzielnię jednostką taką, jaką sobie życzą.</u>
          <u xml:id="u-25.13" who="#BohdanOsiński">I dla upodmiotowienia spółdzielców uważamy i przewidujemy, że celem podejmowania i prowadzenia przez spółdzielnię działalności gospodarczej jest zaspokajanie ekonomicznych i innych statutowo określonych potrzeb członków; zrywamy natomiast z uzależnieniem spółdzielni od jakichkolwiek planów społeczno-gospodarczych regionalnych czy ogólnokrajowych.</u>
          <u xml:id="u-25.14" who="#BohdanOsiński">Nasz projekt przewiduje możliwość statutowego wprowadzenia zasady swoistego uwłaszczenia członków spółdzielni środkami funduszu zasobowego oraz innymi składnikami majątkowymi. Przeniesienie własności mienia ogólnospółdzielczego na poszczególnych członków w zależności od ich stażu, a więc przy okazji również wyrównanie krzywdy, polegającej na wieloletnim niewaloryzowaniu udziałów, silnie zwiąże członków spółdzielni ze swoją jednostką.</u>
          <u xml:id="u-25.15" who="#BohdanOsiński">Wszystkie grupy, opracowujące przyszłość spółdzielczości zgadzają się, że należy reaktywować związki rewizyjne w postaci zbliżonej do istniejących w okresie międzywojennym. Związki takie nie będą miały żadnych władczych kompetencji wobec zrzeszonych spółdzielni i będą miały jedynie charakter jednoramienny, a więc nie dopuszcza się prowadzenia przez nie własnej działalności gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-25.16" who="#BohdanOsiński">Projekt nasz umożliwia pośrednie przekształcenie spółdzielni w spółkę dzięki nadaniu walnemu zgromadzeniu swobody w określeniu celu przeznaczenia majątku pozostającego po zakończeniu likwidacji spółdzielni. Po licznych dyskusjach większość z nas jest jednak zdania, że projekt, który miał być dzisiaj rozpatrywany w porządku dziennym 3, który incydentalnie jak gdyby przekształcał niektóre spółdzielnie w spółki, nie jest zbyt dobrym pomysłem, ponieważ powoduje szereg różnych komplikacji i wszelkie ustawy przejściowe stwarzają wielokrotnie duże kłopoty.</u>
          <u xml:id="u-25.17" who="#BohdanOsiński">Poszczególne, podane w projekcie rozwiązania nie są oczywiście popierane przez wszystkich spółdzielców, ale dla jasności projektu nie podawaliśmy rozwiązań alternatywnych, jak już wspomniałem. Istnieje parę elementów, które są głównymi punktami sporów między nami, m.in, to jest forma reprezentacji spółdzielni na zewnątrz, zastąpienie obecnej naczelnej rady spółdzielczej jakimś tworem, który byłby jednak bardziej związany i bliższy poszczególnym spółdzielniom.</u>
          <u xml:id="u-25.18" who="#BohdanOsiński">Propozycja, którą przedstawił mój przedmówca, wydaje mi się słuszna, gdyż rzeczywiście spółdzielcy w Komisji Nadzwyczajnej mogliby jeszcze raz przejrzeć wszystkie projekty, cały nasz dorobek przede wszystkim ostatniego roku i względnie szybko opracować spójny projekt.</u>
          <u xml:id="u-25.19" who="#BohdanOsiński">Proponowałbym w imieniu grupy kolegów, żeby omawiany przeze mnie projekt ustawy o spółdzielczości był przesłany do komisji, jednak ze wskazaniem, że w pracach tych należy go wziąć jako pewnego rodzaju podstawę i oczywiście, tak jak wspomniałem, uwzględnić wszystkie inne projekty — opracowania spółdzielcze, poselskie, senackie, jak i wszelkie inne.</u>
          <u xml:id="u-25.20" who="#BohdanOsiński">Ze swej strony w imieniu przynajmniej części posłów spółdzielców obiecuję, że dołożymy wszelkich starań, aby dopracowanie projektu zakończyło się w ciągu 2–3 miesięcy tak, abyśmy nie musieli się rumienić, gdy przyśnią się nam dziadkowie nasi, ci, którzy opracowywali ustawę o spółdzielczości w tak trudnej sytuacji, jaka miała miejsce w 1920 r.</u>
          <u xml:id="u-25.21" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-26">
          <u xml:id="u-26.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-26.1" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę obecnie o zabranie głosu — w celu uzasadnienia senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze — senatora Ireneusza Niewiarowskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-27">
          <u xml:id="u-27.0" who="#IreneuszNiewiarowski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! W imieniu Senatu Rzeczypospolitej Polskiej przedstawię za chwilę ustawę o zmianie ustawy — Prawo spółdzielcze. Ustawa uzyskała zdecydowaną większość w głosowaniu na posiedzeniu plenarnym Senatu.</u>
          <u xml:id="u-27.1" who="#IreneuszNiewiarowski">Przedstawiając dzisiaj projekt przed Wysoką Izbą liczymy, że zdobędzie ona uznanie państwa, przyczyni się do jak najlepszej nowelizacji Prawa spółdzielczego.</u>
          <u xml:id="u-27.2" who="#IreneuszNiewiarowski">To dobrze, że mamy taką mnogość propozycji zmian w Prawie spółdzielczym. To o czymś świadczy. Świadczy o dużym zainteresowaniu spółdzielczością, o dostrzeganiu problemów nurtujących ruch spółdzielczy. Mniemam, że kierujemy się dobrem spółdzielni i spółdzielców.</u>
          <u xml:id="u-27.3" who="#IreneuszNiewiarowski">A jaki jest stan spółdzielczości? Odpowiedź: fatalny. Spółdzielczość jest w podobnej kondycji jak rolnictwo. Zmiany prawno-ekonomiczne nie przyniosły pożądanych rezultatów, a wręcz stworzyły istotne zagrożenia dla dalszego rozwoju. 20 stycznia 1990 r. podjęliśmy próbę naprawy, uchwalając ustawę o zmianach w organizacji i funkcjonowaniu spółdzielczości. Nie była to najlepsza ustawa. W wielu spółdzielniach panuje krytyczna szczególnie dotyczy to rozdysponowania własności spółdzielni pozostałej po związkach spółdzielczych. Widać tu wyraźnie wiele nieprawidłowości, a także próby przejmowania majątku przez grupy byłej nomenklatury spółdzielczej. Ustawa ta zdjęła tzw. „czapkę spółdzielczą” — zresztą słusznie, ale jednocześnie pozbawiła spółdzielnie lustracji, doradztwa prawnego i gospodarczego. Jest to jeden z powodów, żeby szybko nowelizować Prawo spółdzielcze. Jesteśmy zresztą zobligowani powyżej wymienioną ustawą do dnia 31 lipca 1991 r. wprowadzić przepisy tyczące lustracji, związków spółdzielczych i ich organów.</u>
          <u xml:id="u-27.4" who="#IreneuszNiewiarowski">Jednym słowem, ustawa ze stycznia 1990 r. podeszła do problemu zbyt wąsko, nie przewidując reakcji, jakie nastąpiły. Oprócz braków ustawowych i słabego zainteresowania tą sprawą rządu, przyczyną niepowodzeń jest także bierność samych spółdzielców. Wybory do rad nadzorczych wiosną przyniosły nikły skutek. Mała frekwencja, bierność, wybory w większości przegrane, w efekcie zmniejsza się, i to zdecydowanie, liczba spółdzielców.</u>
          <u xml:id="u-27.5" who="#IreneuszNiewiarowski">Niestety, stan świadomości spółdzielców-producentów w zakresie zasad działania i walorów ruchu spółdzielczego jest bardzo niski. Możemy to zjawisko łatwo wytłumaczyć. Wystarczy przypomnieć, że w latach czterdziestych wraz ze zmianami politycznymi zmieniono podstawowe zasady ideowe spółdzielczości. Stała się ona tylko jeszcze jednym instrumentem budowania ustroju. Ciężko za to spółdzielczość zapłaciła, przestała być autentyczna, znikły motywacje i więzi członkowskie. Stało się problemem identyfikowanie członków z własną spółdzielnią. Stała się państwowa i tak nadal, niestety, widziana jest przez członków. Tak oczywiście nie jest. Na pewno państwowa nie jest, ale i członkowska też jeszcze się nie stała.</u>
          <u xml:id="u-27.6" who="#IreneuszNiewiarowski">Trzeba zastanowić się, co uczynić, aby uspółdzielczyć spółdzielnie, jakie atrakcyjne warunki stworzyć, by zaktywizować spółdzielców, by im pomóc. Bo to, że spółdzielczość jest potrzebna i że pozostanie, nie mam wątpliwości. Przykład spółdzielczości, szczególnie rolniczej na Zachodzie tego dowodzi.</u>
          <u xml:id="u-27.7" who="#IreneuszNiewiarowski">Nie chcę twierdzić, że nie można dokonywać przekształceń własnościowych, ale nie można na trwałe takiego mechanizmu wprowadzać. Byłaby to w pewnym sensie grabież mienia. Wiemy z góry, kto byłby poszkodowany. Byliby to spółdzielcy, byłaby to polska wieś. Nie możemy do tego dopuścić. Prywatyzacja jako forma skrajna może być dopuszczona tylko w jasno określonych przypadkach. Podtrzymujemy zatem w naszych propozycjach zasadę niepodzielności majątku spółdzielczego, są to artykuły 26 i 125 ustawy Prawo spółdzielcze. Powinniśmy zastanowić się jak uatrakcyjnić spółdzielczość, a nie jak ją zlikwidować. Próbą w tym kierunku jest nowelizacja Prawa spółdzielczego. Dlaczego tylko nowelizacja? Presja czasu spowodowała, że uznając potrzebę zmian Prawa spółdzielczego, nie dysponując jednak w tym czasie możliwościami, świadomie pominęliśmy rozdziały szczegółowo regulujące funkcjonowanie spółdzielni mieszkaniowych, spółdzielni pracy, rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych. Nie oznacza to braku potrzeby zmian w tych działach. Ona jest wielka. Dla przykładu wymienię spółdzielczość mieszkaniową, powinniśmy mieć tu jasną wizję, a szczególnie na nią czekają ludzie oczekujący w tzw. „zamrażarkach” na przyjęcie do spółdzielni. Myślę, że rząd dysponujący aparatem badawczym przedstawi propozycję zmian.</u>
          <u xml:id="u-27.8" who="#IreneuszNiewiarowski">Projekt senacki zawiera propozycję zmian dwu zasadniczych części ustawy. Pierwszą, obejmującą przepisy wspólne dla wszystkich spółdzielni, i drugą — przepisy o związkach spółdzielczych i naczelnej radzie spółdzielczej. Omówię zmiany najważniejsze — proszę śledzących te poprawki o posłużenie się drukiem nr 713.</u>
          <u xml:id="u-27.9" who="#IreneuszNiewiarowski">Poprawka nr 1 — art. 1 — następuje zmiana definicji spółdzielni. Usunięto zwroty nie z tej epoki „o planach gospodarczych”, czy też „dla dobra PRL”. W nowej definicji działalność kulturalno-wychowawczą potraktowano jako fakultatywną, w przeciwieństwie do zasadniczej gospodarczej. Dotychczas obie formy działalności były obligatoryjne.</u>
          <u xml:id="u-27.10" who="#IreneuszNiewiarowski">Poprawka nr 10 — art. 15 §4. Dopuszcza się tu możliwość powstania spółdzielni osób prawnych, ale tylko z osobami fizycznymi. Wykreśla się także możliwość należenia do spółdzielni organizacji politycznych, nie posiadających osobowości prawnej.</u>
          <u xml:id="u-27.11" who="#IreneuszNiewiarowski">W poprawkach od nr 16 do nr 18 — artykuły od 32 do 34 — przechodzi się z obligatoryjnego postępowania wewnątrz spółdzielni przed wystąpieniem do sądu w obronie praw członka do postępowania fakultatywnego.</u>
          <u xml:id="u-27.12" who="#IreneuszNiewiarowski">Poprawka nr 25 — art. 45 § 2: dopisuje się „Członkiem rady nie może być pracownik spółdzielni, nie dotyczy to spółdzielni pracy”. Chroni ten zapis interes producentów, którzy bywają zmajoryzowani przez zarząd i pracowników.</u>
          <u xml:id="u-27.13" who="#IreneuszNiewiarowski">W poprawce nr 28 — art. 49 — zezwala się na powołanie do zarządu osób nie będących członkami spółdzielni, pod warunkiem, że przynajmniej jedna osoba musi być członkiem spółdzielni. Statut może przewidzieć zarząd jednoosobowy.</u>
          <u xml:id="u-27.14" who="#IreneuszNiewiarowski">Poprawka nr 43 — art. 76. Z 30% do 10% zmniejsza się obowiązkową sumę nadwyżki bilansowej przeznaczonej na fundusz zasobowy. Tym samym więcej będzie można przeznaczyć ewentualnie do podziału między członków, czy też na inne cele.</u>
          <u xml:id="u-27.15" who="#IreneuszNiewiarowski">Poprawka nr 60 — art. 108 w § 1. Wykreślamy wyrazy „2/3”. Chodzi tu o ułatwienie powstania mniejszych spółdzielni. Dotychczas, aby np. wydzielony oddział mógł się usamodzielnić, potrzebna była zgoda 2/3 walnego zgromadzenia. Obecnie wystarczy większość, zwykła większość.</u>
          <u xml:id="u-27.16" who="#IreneuszNiewiarowski">Poprawki nr 84 i nr 85 w artykułach od 240 do 257. W tytule Związki spółdzielcze wprowadza się szereg zmian. Związki spółdzielcze powinny być organizacjami patronackimi. Obligatoryjnie prowadziłyby lustracje spółdzielni, a fakultatywnie szkolenia, doradztwo, działalność kulturalno-oświatową i socjalną. Nie prowadziłyby działalności gospodarczej — art. 244 — dotychczas mogły. Przynależność do związku będzie dobrowolna — art. 240 § 2 — dotychczas była obowiązkowa.</u>
          <u xml:id="u-27.17" who="#IreneuszNiewiarowski">W poprawkach od nr 86 do 88 czyli w tytule „Naczelna Rada Spółdzielcza”. Następują duże zmiany, poczynając od nazwy, gdzie Naczelną Radę Spółdzielczą zastępuje się Radą Spółdzielczą. Rada Spółdzielcza rozumiana jest jako łącznik pomiędzy spółdzielczością a państwem. Zwolni to spółdzielnie od nadzoru organów państwowych. Będzie ona powoływana przez premiera spośród kandydatów zgłoszonych przez związki, a także z poszczególnych, zainteresowanych ministerstw. Rada Spółdzielcza będzie nadawała prawo lustracji i sprawowała kontrolę nad tymi funkcjami. Nie będzie Rada Spółdzielcza reprezentowała spółdzielczości, a to ze względu na sposób powoływania. Będą to robiły związki spółdzielcze zrzeszone w porozumienia, jeżeli tego będą pragnęły. Nowelizację zamykają przepisy przejściowe częściowo wynikłe ze zmian wcześniej przyjętych.</u>
          <u xml:id="u-27.18" who="#IreneuszNiewiarowski">Do czasu powołania Rady Spółdzielczej, a ustawa przewiduje to najpóźniej do dnia 30 czerwca 1992 r. prezes Rady Ministrów powoła Tymczasową Radę Spółdzielczą spośród działaczy spółdzielczych oraz przedstawicieli zainteresowanych ministerstw (art. 6 i 7).</u>
          <u xml:id="u-27.19" who="#IreneuszNiewiarowski">Bardzo znaczącym dla całej ustawy jest art. 10. Jest on częściową odpowiedzią na zadane wcześniej pytanie — jak uatrakcyjnić członkostwo w spółdzielni, jak związać członka ze spółdzielnią w dobrym tego słowa znaczeniu. Rozwiązanie jest radykalne. Mówi ono, że w terminie do 30 czerwca 1991 r. walne zgromadzenie spółdzielni, z wyjątkiem mieszkaniowych, może podjąć uchwałę o waloryzacji udziałów obowiązkowych. Źródłem finansowania udziałów będzie fundusz zasobowy. Waloryzacja może być przeprowadzona w ten sposób, aby w 1995 r. fundusz zasobowy osiągał wysokość co najmniej funduszu udziałowego. W jednym roku będzie można uszczuplić fundusz zasobowy nie więcej niż o 10%.</u>
          <u xml:id="u-27.20" who="#IreneuszNiewiarowski">Są to atrakcyjne warunki do zaktywizowania członków i odrodzenia spółdzielczości. Ten problem narastał przez lata. Inflacja zniszczyła wartość udziałów. Brak było podstaw formalno-prawnych do urealnienia wartości udziałów. Tę możliwość tą nowelizacją otwieramy. Jest to szansa, aby uspółdzielczyć spółdzielnie.</u>
          <u xml:id="u-27.21" who="#IreneuszNiewiarowski">Wysoka Izbo! Przedstawiłem główne proponowane zmiany. Szczegółowe przedstawiono państwu w dostarczonych drukach.</u>
          <u xml:id="u-27.22" who="#IreneuszNiewiarowski">Nowelizacja jest pilnie potrzebna. Mam nadzieję, że pierwsze owoce przyniesie już w tym roku. Myślę, że zmiany są na miarę czasów obecnych, spełnią oczekiwania społeczne, pozwolą spółdzielni się uspółdzielczyć, a i uchronią członków spółdzielni od zapędów tych, którzy chętnie przejęliby nie swój majątek.</u>
          <u xml:id="u-27.23" who="#IreneuszNiewiarowski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Chętnie popieram wniosek pana posła Siemeniuka o powołanie Nadzwyczajnej Komisji do spraw spółdzielczości. Jeżeli byłoby to możliwe, chętnie bym widział komisję wspólną senacko-sejmową, po to, aby możliwie szybko poprawić to, co jest najpilniejsze i przejść następnie do zmiany całego Prawa spółdzielczego.</u>
          <u xml:id="u-27.24" who="#IreneuszNiewiarowski">Proszę Wysoką Izbę o krytyczne przedyskutowanie naszych propozycji. Myślę, że aż trzy propozycje pozwolą na znalezienie najlepszego rozwiązania.</u>
          <u xml:id="u-27.25" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-28">
          <u xml:id="u-28.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-28.1" who="#MikołajKozakiewicz">Otwieram obecnie dyskusję, do której za pisało się 12 posłów.</u>
          <u xml:id="u-28.2" who="#MikołajKozakiewicz">Jako pierwszy zabierze w imieniu OKP poseł Zbigniew Lech, przygotuje się poseł Suchodolski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-29">
          <u xml:id="u-29.0" who="#ZbigniewLech">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Zachodzące w naszym państwie od pamiętnego czerwca 1989 roku zmiany ustrojowe, zwłaszcza te konstytuujące nową rynkową już rzeczywistość gospodarczą wymagają od nas odpowiedzi na najbardziej podstawowe pytania odnoszące się do urządzenia gospodarki odrodzonej Rzeczypospolitej: jak sprawiedliwie budować nowy ustrój; jak zachować człowieczeństwo tych, którzy są najbiedniejsi. W postępującym ciągle ubożeniu społeczeństwa naturalną odpowiedzią na brak kapitału Wydaje się być idea łączenia się ludzi w celu pomocy wzajemnej. Tak jak w europejskich krajach demokracji parlamentarnej, tak i u nas idea pomocy wzajemnej była, jest i pozostanie najlepszą odpowiedzią na wyzwanie naszych czasów — jak szybko i godnie budować bogactwo obywateli?</u>
          <u xml:id="u-29.1" who="#ZbigniewLech">Już dziś musimy stwierdzić z całą otwartością, że zaborczy kapitalizm nie może przekreślić całego dotychczasowego dorobku polskiej spółdzielczości, przede wszystkim chlubnego w tym względzie przesłania II Rzeczypospolitej. Jest wprost przeciwnie — spółdzielczość pozostać musi jedną z form prowadzenia działalności gospodarczej w gospodarce rynkowej, musi posiadać te same, co inne formy własności, prawa, pozostać integralną częścią rynku.</u>
          <u xml:id="u-29.2" who="#ZbigniewLech">Wydaje się, że wskazanie spółdzielczości tak poczesnego miejsca w próbach poszukiwania rozwiązań dla nas wszystkich obecnie najważniejszych, musi być nierozłączne z określeniem etapu, na którym się znajdujemy w chwili obecnej, w rok po uchwaleniu ustawy o zmianach organizacji i działalności spółdzielczości. Powiem więcej — towarzyszyć nam musi cały czas świadomość ogromu błędów i zaniedbań, jakie w odniesieniu do spółdzielczości nagromadziły się w ciągu ostatnich 45 lat.</u>
          <u xml:id="u-29.3" who="#ZbigniewLech">Myślę, że o upaństwowieniu spółdzielczości, przerostach biurokratycznych struktur, powiedziano tak wiele z tej trybuny, że nie muszę tego powtarzać. Chciałbym tylko powiedzieć, że realizacja ustawy styczniowej, zwłaszcza przebieg wymuszonych przez nią wyborów do statutowych organów Władzy, im bardziej oddalamy się od tamtych wydarzeń, z tym większą oczywistością uświadamia nam połowiczność przyjętych wówczas rozwiązań. Odnosi się to zwłaszcza do problemów członkostwa, własności i sposobu funkcjonowania spółdzielni. Ustawa tamta w żaden sposób nie próbowała kreować podstaw do rzeczywistego odradzania się spółdzielczości. Wprost przeciwnie — akceptowała jakby stan, w którym ogromny majątek nie miał właściciela, a szerokie rzesze członków spółdzielni powtarzały ciągle to samo pytanie o korzyści wynikające z przynależności do spółdzielni. Należy zatem powiedzieć, że brak jakiejkolwiek identyfikacji członków spółdzielni z jej sytuacją, niski stopień świadomości społecznej spółdzielców, a także nikła lub wręcz żadna pomoc państwa w realizacji postanowień ustawy przyczyniły się w głównej mierze do porażki, jaką ponieśliśmy wszyscy, a nie tylko spółdzielcy.</u>
          <u xml:id="u-29.4" who="#ZbigniewLech">Po upływie 12 miesięcy, o wiele zresztą za późno, jesteśmy odpowiedzialni za to, aby nowelizując stare prawo spółdzielcze, doprowadzić do ożywienia spółdzielczości. Trzeba nam dziś przekazać do Polski wyraźny sygnał, że tak długo oczekiwana zmiana postawy państwa wobec spółdzielców staje się faktem.</u>
          <u xml:id="u-29.5" who="#ZbigniewLech">Panie Marszałku! Panie i Panowie Posłowie! W Polsce mamy obecnie około 15 tysięcy spółdzielni szczebla podstawowego, z tego prawie 8 tysięcy działa na wsi. Spółdzielczość zatrudnia prawie 2 miliony osób, wytwarza 11% dochodu narodowego. Myślę, że taki stan faktyczny nakłada na nas obowiązek postępowania tyleż stanowczego, co i rozważnego. Stąd właśnie, jak też z trudnej do przewidzenia przyszłości naszej gospodarki wynika potrzeba stopniowego rozwiązywania tej trudnej sytuacji, w jakiej znalazła się spółdzielczość.</u>
          <u xml:id="u-29.6" who="#ZbigniewLech">A zatem, nowelizując obecnie w sposób dość zasadniczy Prawo spółdzielcze, stwarzamy podstawy do podjęcia prac w bliskiej już przyszłości nad nową ustawą o Prawie spółdzielczym. Znowelizowane Prawo spółdzielcze uwzględnia podstawowe obecnie problemy spółdzielczości i spółdzielców, stwarzając realne podstawy ich rozwiązania. I tak znajduje wreszcie rozwiązanie najbardziej obecnie ważny problem spółdzielczości, to jest kwestia uwłaszczenia członków spółdzielni z majątku, który powstał dzięki — z jednej strony — ich wysiłkowi, a z drugiej strony — przez ich wyzysk. Ten akt sprawiedliwości społecznej niezbędny, jeśli mamy mówić o odrodzeniu się spółdzielczości w wersji proponowanej przez Senat Rzeczypospolitej, nie stwarza żadnych zagrożeń dla funkcjonowania spółdzielni. Jest to godne podkreślenia tym bardziej, że spółdzielnie i tak przeżywają już wystarczająco dużo kłopotów w związku z działalnością w zupełnie zmienionych warunkach gospodarczych. Bardzo dobrym uzupełnieniem tej koncepcji jest oprocentowanie udziałów członkowskich, co w rzeczywistości uniemożliwia powtórzenie się procesu, który miał miejsce w przeszłości.</u>
          <u xml:id="u-29.7" who="#ZbigniewLech">Ważne jest również i to, że projekt zapewnia zachowanie podstawowej zasady prawa spółdzielczego, jaką jest niepodzielność mienia spółdzielczego.</u>
          <u xml:id="u-29.8" who="#ZbigniewLech">Z innych fundamentalnych zmian tej noweli chciałbym zwrócić uwagę na zmianę przepisów odnoszących się do związków spółdzielczych. Zasada dobrowolności zrzeszania się w związkach i zakaz prowadzenia działalności gospodarczej zdają się być gwarancją, że nie powrócimy do sytuacji sprzed stycznia 1990 roku.</u>
          <u xml:id="u-29.9" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-30">
          <u xml:id="u-30.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-30.1" who="#MikołajKozakiewicz">Głos zabierze obecnie poseł Stanisław Suchodolski, przygotuje się poseł Wilhelm Wolnik. Zapisało się jeszcze dwóch posłów do dyskusji, mamy 14 posłów na liście. Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-31">
          <u xml:id="u-31.0" who="#StanisławSuchodolski">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Podjęta przed rokiem, bo 20 stycznia 1990 r., przez Wysoką Izbę ustawa o zmianach w organizacji i działalności spółdzielczości była początkiem przemian strukturalnych w gospodarce. Reformy spółdzielczości wymuszone wówczas decyzją Sejmu sprowadziły się w zasadzie do trzech elementów.</u>
          <u xml:id="u-31.1" who="#StanisławSuchodolski">— Po pierwsze — do likwidacji wszystkich, a więc centralnych i wojewódzkich związków spółdzielczych,</u>
          <u xml:id="u-31.2" who="#StanisławSuchodolski">— po drugie — do zmian kadrowych w organach statutowych spółdzielni i,</u>
          <u xml:id="u-31.3" who="#StanisławSuchodolski">— po trzecie — do nowego usytuowania Naczelnej Rady Spółdzielczej.</u>
          <u xml:id="u-31.4" who="#StanisławSuchodolski">Upłynął rok. Procesy likwidacyjne związków mają różny stopień zaawansowania. Sądzę więc, że Wysoki Sejm powinien uzyskać informacje ze strony rządu o stanie tych prac, o dotychczasowych i przewidywanych kosztach, o przewidywanych terminach zakończenia likwidacji, o skutkach majątkowych, finansowych i innych. Przypomnę, że likwidatorów z nielicznymi wyjątkami, powoływał minister finansów bądź podlegli mu dyrektorzy izb skarbowych. Proponuję więc, aby rząd w trakcie prac nad omawianymi dziś projektami ustaw przekazał określone sprawozdanie w tej mierze.</u>
          <u xml:id="u-31.5" who="#StanisławSuchodolski">Zapoczątkowane przed rokiem zmiany były to pierwsze kroki na drodze odpaństwowienia i odrodzenia spółdzielczości. Konieczne są dalsze regulacje prowadzące do uwłaszczenia członków spółdzielni, do powiązania ich majątkiem, do swobody w dysponowaniu wypracowaną nadwyżką budżetową i do swobody w kształtowaniu struktur wewnętrznych, czy też powiązań zewnętrznych. Mówiąc najkrócej — potrzebne jest nowe Prawo spółdzielcze, przywracające spółdzielniom autentyzm i tworzące atrakcyjne warunki dla tej formy gospodarczego działania. Konieczne są więc kompleksowe, a nie doraźne, jednostkowe, cząstkowe rozwiązania, gdyż przynoszą one jedynie poczucie destabilizacji i niepewności spółdzielców o dzień jutrzejszy i o przyszłość.</u>
          <u xml:id="u-31.6" who="#StanisławSuchodolski">Wysoki Sejm dysponuje, jak dotychczas, 4 projektami ustaw, dotyczącymi omawianej materii. Istnieją więc określone koncepcje i istnieją określone propozycje rozwiązań. Bliższa jest mi koncepcja, czy poglądy grupy poznańskiej, które tutaj prezentował pan poseł Osiński, proponując kompleksowe, całościowe przedstawienie i uchwalenie nowego Prawą spółdzielczego.</u>
          <u xml:id="u-31.7" who="#StanisławSuchodolski">Proszę pozwolić mi na przedstawienie kilku zasadniczych uwag Klubu Poselskiego Stronnictwa Demokratycznego, gdyż uwagi szczegółowe oczywiście przekażemy w trakcie prac nad tymi projektami, gdyż nie wątpimy, iż Wysoka Izba podejmie prace nad tak ważnym problemem.</u>
          <u xml:id="u-31.8" who="#StanisławSuchodolski">Uwaga pierwsza dotyczy w sumie istoty definicji spółdzielni. Aby nie wchodzić w dywagacje i rozważania opowiadamy się za przyjęciem konstrukcji według projektu zawartego w druku nr 679, a więc tej grupy poznańskiej, nazwijmy to — projektu posła Osińskiego. Jesteśmy więc za przyjęciem zasad, że spółdzielnie tworzą wyłącznie osoby fizyczne. Uważamy, że propozycja Senatu dopuszczająca możliwość powstania spółdzielni osób prawnych, ale pod warunkiem uczestnictwa w tej spółdzielni 10 osób fizycznych, jest jakimś tworem sztucznym i powinna być odrzucona. Należałoby być może rozważyć potrzebę utrzymania przez pewien przejściowy i krótki okres istniejących spółdzielni osób prawnych, aby szybko jednak i ostatecznie rozstrzygnąć zawikłane niekiedy problemy własnościowe.</u>
          <u xml:id="u-31.9" who="#StanisławSuchodolski">Problem drugi — bardzo kontrowersyjny, bardzo trudny, to problem regulacji stosunków majątkowych spółdzielni. W dyskusjach na ten temat prowadzonych w gronie spółdzielców z województwa opolskiego ścierały się zarówno poglądy za utrzymaniem zasady niepodzielności majątku spółdzielni, jak też domagające się radykalnych zmian w konstrukcji własności członkowskiej. Postulowano między innymi traktowanie członków spółdzielni jako współwłaścicieli majątku, ale w znaczeniu ekonomicznym, nie tylko prawnym, a więc mających prawo do swobody dysponowania nadwyżką, do podziału funduszu zasobowego z możliwością odpisu jego części na fundusz udziałowy, do waloryzacji udziałów, czy też możliwości zbycia udziałów. Intencje te mieszczą się w zapisach projektu ustawy w druku nr 575, które pan poseł Siemieniuk prezentował.</u>
          <u xml:id="u-31.10" who="#StanisławSuchodolski">Zwiększenie zainteresowania członków wynikami spółdzielni i zacieśnienie kapitałowego powiązania z nią wymagają więc nowego spojrzenia na problem własności spółdzielczej. Opowiadamy się przy tym za uwzględnieniem w dalszych pracach specyfiki spółdzielczości rzemieślniczej. Majątek tych spółdzielni był tworzony wyłącznie ze środków rzemieślników. Państwo nigdy nie dotowało tych spółdzielni, a przeciwnie uzyskiwało wielomilionowe dochody.</u>
          <u xml:id="u-31.11" who="#StanisławSuchodolski">Uwaga trzecia dotyczy organów spółdzielni. Przedstawione projekty ustaw dążą do zagwarantowania swobody kształtowania organów spółdzielni, a w szczególności dopuszczenia możliwości jednoosobowego zarządu, w tym spoza członków spółdzielni. Akceptujemy takie rozwiązania. Sprawy te winien rozstrzygać statut spółdzielni, bez żadnych ograniczeń ustawowych.</u>
          <u xml:id="u-31.12" who="#StanisławSuchodolski">Wysoka Izbo! Przedstawione projekty ustaw są zgodne na ogół co do tego, że związki spółdzielcze muszą być tworzone na zasadach dobrowolności, że nie mogą mieć uprawnień władczych w nich spółdzielni, ani też nie mogą prowadzić działalności gospodarczej. W trakcie konsultacji projektów idea tworzenia dobrowolnych związków lustracyjnych, czy też rewizyjnych zyskiwała na ogół poparcie. Wskazywano przy tym, że należałoby przyjąć tutaj koncepcję Senatu, czyli przyjąć minimalną liczbę spółdzielni wymaganych dla utworzenia takiego związku - liczbę 5. W omawianych projektach występuje zresztą duża rozbieżność, od 30 spółdzielni w druku nr 575, do tej popieranej przez nas liczby 5.</u>
          <u xml:id="u-31.13" who="#StanisławSuchodolski">Propozycja stworzenia możliwości prowadzenia przez związek również działalności szkoleniowej, informacyjnej, doradczej na rzecz zrzeszonych spółdzielni spotyka się z różnym odbiorem. Niektórzy spółdzielcy — jest to liczne grono — wskazują na taką potrzebę, lecz wielu — i jest to również liczne grono — wskazują na niebezpieczeństwo odrodzenia się dawnych struktur, właśnie na bazie tak zorganizowanej działalności szkoleniowo-informacyjnej. Mówiąc wprost — takie były przecież początki dawnych centralnych związków. Trzeba zatem poszukiwać prawnych barier uniemożliwiających powrót starych, złych praktyk.</u>
          <u xml:id="u-31.14" who="#StanisławSuchodolski">I uwaga czwarta — problem reprezentacji ruchu spółdzielczego. Opierając się na wynikach konsultacji, jakie członkowie naszego klubu przeprowadzili, opowiadamy się za powierzeniem tych obowiązków i uprawnień Krajowej Radzie Spółdzielczej — nazwa zresztą może być inna — jako organowi spółdzielczemu, tworzonemu dobrowolnie, wybieralnemu, a nie mianowanemu przez premiera, jak to chce Senat.</u>
          <u xml:id="u-31.15" who="#StanisławSuchodolski">I uwaga końcowa. Pozwólcie panie i panowie posłowie, że przy tej okazji upomnę się w imieniu Klubu Poselskiego Stronnictwa Demokratycznego o przyspieszenie prac nad ustawą regulującą zasady funkcjonowania spółdzielczości inwalidów i niewidomych. Szerszą argumentację w tej mierze uważam za zbędną.</u>
          <u xml:id="u-31.16" who="#StanisławSuchodolski">Pragnę oświadczyć, że Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego opowiada się za przekazaniem wszystkich projektów do właściwych komisji, jeżeli zostanie powołana komisja nadzwyczajna — również uważamy tę ideę za możliwą do przyjęcia, a także — co podkreślamy — za zaproszeniem do udziału w pracach tych komisji możliwie szerokiej reprezentacji spółdzielców praktyków.</u>
          <u xml:id="u-31.17" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-32">
          <u xml:id="u-32.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-32.1" who="#MikołajKozakiewicz">Jako ostatni przed przerwą zabierze głos poseł Wilhelm Wolnik z PKLD.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-33">
          <u xml:id="u-33.0" who="#WilhelmWolnik">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Zawirowanie polityczne zwane potocznie przyspieszeniem przyniosło opóźnienie w kalendarzu legislacyjnych działań gospodarczych Sejmu. Jest to zjawisko negatywne — tak twierdzą moi wyborcy na spotkaniach poselskich, a szczególnie spółdzielcy. Szczególnie krytycznie oceniane było spychanie na margines prac legislacyjnych, otwarcie możliwości przekształceń własnościowych w spółdzielczości — wiążące się przecież z nowelizacją lub uchyleniem przez nową ustawę obecnie obowiązującego Prawa spółdzielczego z 1982 r.</u>
          <u xml:id="u-33.1" who="#WilhelmWolnik">Reprezentując również wieś części woj. katowickiego, chciałbym odnieść się do projektu ustawy, która będzie miała kolosalne znaczenie dla tej aglomeracji związane z istnieniem i dalszym funkcjonowaniem szeroko pojętej spółdzielczości rolniczej, a mianowicie produkcyjnej, usługowej i handlowej. Z punktu widzenia praktycznego opowiadam się za spółdzielczością o zdrowym ekonomicznie i gospodarczo fundamencie, o spółdzielczości, której gospodarzami są jej członkowie. Lektura projektu pozwala żywić nadzieję, że tak istotnie będzie. W szczególności świadczy o tym choćby pobieżna inwentaryzacja różnic pomiędzy omawianym projektem, a Prawem spółdzielczym z 1982 r., a to:</u>
          <u xml:id="u-33.2" who="#WilhelmWolnik">Po pierwsze — ograniczenie w projekcie członkostwa spółdzielczego wyłącznie do osób fizycznych, choć nie uniknięto tu pewnego błędu w zapisie przepisów przejściowych — o czym później.</u>
          <u xml:id="u-33.3" who="#WilhelmWolnik">Po drugie — wprowadzenie możliwości uwłaszczenia się członków środkami funduszu zasobowego oraz innych składników majątkowych.</u>
          <u xml:id="u-33.4" who="#WilhelmWolnik">Po trzecie — wprowadzenie możliwości przeznaczenia dotychczasowego funduszu zasobowego na udziały członkowskie i część niepodzielną.</u>
          <u xml:id="u-33.5" who="#WilhelmWolnik">Po czwarte — wzmocnienie stabilności funkcji członków rad nadzorczych i zarządu przez wprowadzenie wymogu podania merytorycznej podstawy uchwały o odwołaniu z pełnionej funkcji, co pozwala na wytoczenie powództwa o ustalenie nieistnienia merytorycznej podstawy jako przesłanki odwołania — aczkolwiek nie przewidziano możliwości przywrócenia na pełnione przed odwołaniem funkcję odwołanego członka organu, który uzyskał pozytywne dla siebie orzeczenie. Wydaje się jednak, że owa zamierzona „niekonsekwencja” w postaci braku możliwości przywrócenia na pełnione funkcje jest zgodna z duchem i zasadami spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-33.6" who="#WilhelmWolnik">Kontynuując wyliczenie korzystnych różnic, należy wymienić co najmniej jeszcze trzy, mianowicie — po piąte — wprowadzenie w projekcie Obligatoryjność tylko dwóch funduszy: zasobowego i udziałowego, przy czym pozostawienie ustalenia ich wysokości wyłącznej woli samych spółdzielni, wyrażonej przez walne zgromadzenie w statucie, bądź stosownej uchwale.</u>
          <u xml:id="u-33.7" who="#WilhelmWolnik">Po szóste — pozostawienie pełnej swobody odnośnie do przeznaczenia majątku pozostałego po zakończeniu likwidacji. To ostatnie postanowienie, szczególnie w zestawieniu z dotychczasowym postanowieniem Prawa spółdzielczego z 1982 r. — art. 125 § 5 — można nazwać furtką do prywatyzacji spółdzielni. Zdaje się to zdejmować z porządku dziennego potrzebę wydania osobnej ustawy o przekształceniach własnościowych spółdzielczości. Podobny charakter przypisać można postanowieniu zawartemu w art. 57 § 2 projektu, który umożliwia podział spółdzielni, jeżeli opowie się za tym połowa członków spółdzielni, składając stosowny wniosek do walnego zgromadzenia, które zwykłą większością głosów decyduje o podziale spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-33.8" who="#WilhelmWolnik">Ostatnim wymagającym wyliczenia i podkreślenia nowym elementem projektu Prawa spółdzielczego jest zrealizowana przez ten projekt koncepcja konstrukcyjna, polegająca na tym, że obok zasadniczej, ogólnej ustawy spółdzielczej, zawierającej wszystkie podstawowe zasady tego prawa, mają funkcjonować ustawy — można nazwać — specjalne, regulujące specyfikę różnych rodzajów spółdzielczości. Postulat takiego podziału norm Prawa spółdzielczego przewijał się również przed 1982 r. w trakcie prac nad obecnie obowiązującym Prawem spółdzielczym. W szczególności postulaty takie wpływały ze środowiska spółdzielczości produkcyjnej.</u>
          <u xml:id="u-33.9" who="#WilhelmWolnik">Wydaje się, że rozważanie sprawy na szerszym tle nie pozostawia wątpliwości, że wybrana koncepcja jest słuszna. Cóż bowiem ma wspólnego specyfika spółdzielczości mieszkaniowej i rolniczej, a ta z kolei w stosunku do spółdzielczości inwalidzkiej.</u>
          <u xml:id="u-33.10" who="#WilhelmWolnik">Przedstawiona pozytywna ocena projektu, jeśli chodzi o koncepcję, nie dotyczy, niestety, w równym stopniu sposobu realizacji tej koncepcji. Krytyczne uwagi nasuwają się zarówno na temat technicznych względów w projekcie ustawy, jak też rozwiązań poszczególnych zagadnień. Wśród tych pierwszych można przykładowo wymienić całkiem błahe, mogące wynikać z pomyłki, czy błędu drukarskiego, jak powołanie art. 83 w treści art. 15 § 2, zamiast art. 84, czy też pominięcie w art. 87 § 1 projektu spółdzielni mieszanych, to jest spółdzielni, których członkami są zarówno osoby prawne, jak też osoby fizyczne. Na przykład członkami spółdzielni mleczarskiej są z reguły rolnicy indywidualni oraz osoby prawne, jak rolnicze spółdzielnie produkcyjne i państwowe gospodarstwa rolne.</u>
          <u xml:id="u-33.11" who="#WilhelmWolnik">Do drugiej kategorii należą przykładowo postanowienia art. 25 § 1 projektu, wykluczające członka rady nadzorczej od pełnienia funkcji przedstawiciela, czy postanowienie art. 31 § 2, który wyłącza z kompetencji walnego zgromadzenia sprawę decyzji nabycia lub zbycia środków trwałych.</u>
          <u xml:id="u-33.12" who="#WilhelmWolnik">Wreszcie projekt zawiera wiele postanowień, które ze względów czysto praktycznych powinny być zmienione lub uzupełnione, jak np. rozdział o radzie nadzorczej powinien przewidywać możliwości powołania komisji rewizyjnej ze zmniejszonym zakresem uprawnień, co ważne jest szczególnie dla małych spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-33.13" who="#WilhelmWolnik">Wysoka Izbo! Świadom wyczerpania przysługującego mi czasu, na zakończenie wystąpienia pragnę wyrazić poparcie dla przedstawionego projektu Prawa spółdzielczego, zapewnić, że powinien spotkać się z przychylnym przyjęciem dużej części środowiska spółdzielń czego. Szereg szczegółowych zastrzeżeń, uwag i zauważonych błędów przekażę bezpośrednio do komisji.</u>
          <u xml:id="u-33.14" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-34">
          <u xml:id="u-34.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję panu posłowi. Bezpośrednio po ogłoszeniu przerwy odbędzie się Konwent Seniorów w moim gabinecie.</u>
          <u xml:id="u-34.1" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę o komunikaty.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-35">
          <u xml:id="u-35.0" who="#MarekRusakiewicz">Posiedzenie prezydium Komisji Spraw Zagranicznych odbędzie się bezpośrednio po zarządzeniu przerwy, w gabinecie przewodniczącego komisji, pokój 179.</u>
          <u xml:id="u-35.1" who="#MarekRusakiewicz">Posiedzenie Komisji Spraw Zagranicznych oraz posłów, którzy po 11 stycznia odwiedzili Litwę, odbędzie się w sali konferencyjnej nowego domu poselskiego, tuż po ogłoszeniu przerwy obiadowej. Tematyka posiedzenia — omówienie sytuacji na Litwie, Łotwie i Estonii.</u>
          <u xml:id="u-35.2" who="#MarekRusakiewicz">Członkowie podkomisji oraz osoby zainteresowane projektem ustawy o ochronie przyrody i środowiska proszeni są do sali nr 150, bezpośrednio po zarządzeniu przerwy.</u>
          <u xml:id="u-35.3" who="#MarekRusakiewicz">I posiedzenie podkomisji ds. projektu ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych rozpocznie się o godz. 14.30, w sali kinowej w nowym domu poselskim.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-36">
          <u xml:id="u-36.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-36.1" who="#MikołajKozakiewicz">Ogłaszam przerwę do godziny 11.30.</u>
          <u xml:id="u-36.2" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 11 do godz. 11 min 35)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-37">
          <u xml:id="u-37.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-37.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa o zajmowanie miejsc. Kontynuujemy dyskusję nad punktem czwartym porządku dziennego.</u>
          <u xml:id="u-37.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Do głosu zapisanych jest w tej chwili 13 mówców. Proszę o zabranie głosu pana posła Mariana Zawadzkiego z Klubu Poselskiego Polskiej Unii Socjaldemokratycznej, a następnie pana posła Michała Zbyluta.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-38">
          <u xml:id="u-38.0" who="#MarianZawadzki">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Pod obrady dzisiejszej sesji Sejmu wszedł temat rzeka. Mamy praktycznie trzy, a nawet cztery projekty. Uważam, że dzisiaj rozwijanie szerokiej dyskusji na temat Prawa spółdzielczego będzie się mijało z celem. Dlatego w imieniu Klubu Poselskiego Polskiej Unii Socjaldemokratycznej popieram gorąco moich przedmówców i wnoszę o powołanie Nadzwyczajnej Komisji. Spółdzielczość to jest temat rzeka i Komisja Nadzwyczajna w tej sprawie będzie miała bardzo dużo pracy. Chciałbym zauważyć, że w różnych spółdzielniach w Polsce jest zatrudnionych ponad 40% pracujących.</u>
          <u xml:id="u-38.1" who="#MarianZawadzki">Uważam również, że w Komisji Nadzwyczajnej powinni brać udział przedstawiciele wszystkich komisji sejmowych. Tyle na ten temat. Ale korzystając z okazji — parę słów na temat rolnictwa. O sytuacji na wsi nie tylko na wsi spółdzielczej, ale w całym rolnictwie.</u>
          <u xml:id="u-38.2" who="#MarianZawadzki">Wysoka Izbo! Jest źle, jest bardzo źle i nie boję się użyć słowa, że jest krytycznie. Idzie wiosna, niedługo rozpoczniemy prace połowę, a rolnik nie ma środków na zakup sadzonek, nawozów po drakońskich cenach, nie mówiąc już o maszynach i ciągnikach.</u>
          <u xml:id="u-38.3" who="#MarianZawadzki">Ceny środków produkcji rosną astronomicznie, ceny płodów rolnych systematycznie spadają. I podaję konkretny przykład: żyto w styczniu 1990 roku kosztowało 70 tys. zł, w styczniu w roku 1991 kosztuje 50 tys. zł. To jest maksymalna cena i nie wiem, skąd pan minister finansów przyjął do podatku cenę 59 tys. zł za q żyta. Chętnie byśmy panu ministrowi to żyto sprzedali po cenie 59 tys zł, zamiast zapłaty podatku.</u>
          <u xml:id="u-38.4" who="#MarianZawadzki">Rolnicy pozbywają się inwentarza żywego, przede wszystkim na ubój wybiera się krowy. Lawina żywności importowej po cenach dumpingowych zalewa kraj, dorabiają się na tym jednostki, biednieje cała wieś. Czy Polskę jest stać na takie wyrzucanie dolarów, guldenów czy marek. Przecież zapasy dewiz kiedyś i to szybko się skończą, tak jak obecnie kończy się całe nasze polskie rolnictwo.</u>
          <u xml:id="u-38.5" who="#MarianZawadzki">Pana premiera akurat nie ma, bo chciałbym, żeby tego posłuchał, ale Wysoka Izbo, upadaniu polskiego rolnictwa musimy położyć zdecydowany kres. Konieczne są zapory celne i podatkowe na import żywności, a dużym ratunkiem dla rolnictwa jest eksport, z którego Polska słynęła od wieków.</u>
          <u xml:id="u-38.6" who="#MarianZawadzki">Jest pierwsza jaskółka, która jeszcze wiosny nie czyni, w projekcie rozporządzenia Rady Ministrów, w sprawie ulg kredytowych dla rolnictwa. W tym rozporządzeniu o ulgach brak jest słów: nawozy, koncentraty paszowe itd. Tu bym prosił o dopisanie tych słów w tym rozporządzeniu, bo bez nawozów nie będzie plonu, bez koncentratów nie będzie hodowli.</u>
          <u xml:id="u-38.7" who="#MarianZawadzki">Chodzi mi o to, aby obudzenie się z letargu w sprawach wsi polskiej nie nastąpiło zbyt późno, bo wtedy już nie będzie ani żywności, ani dolarów na zakup tej żywności. Słowa bez czynów są słowami pustymi.</u>
          <u xml:id="u-38.8" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-39">
          <u xml:id="u-39.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-39.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Michała Zbyluta z Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej, a następnie pana posła Jerzego Osińskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-40">
          <u xml:id="u-40.0" who="#MichałZbylut">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Proszę pozwolić mi w imieniu i z woli grupy spółdzielców wyrazić zadowolenie z faktu wejścia pod obrady Sejmu ustaw spółdzielczych zarówno tych poselskich, jak i projektu senackiego.</u>
          <u xml:id="u-40.1" who="#MichałZbylut">Nadzieje spółdzielców na ostateczne ustalenie wyraźnych reguł prawnych rangi ustawowej są bardzo duże, zwłaszcza po okresie reformowania spółdzielczości głównie metodami z przeszłości. By nie było niedomówień, nie chodzi mi absolutnie o zlikwidowanie centralnych organów spółdzielczych, przynajmniej w głównej ich liczbie.</u>
          <u xml:id="u-40.2" who="#MichałZbylut">Pracownicy i członkowie spółdzielczości przeżywali i nadal przeżywają głębokie rozterki i niepokoje o losy własne, majątek spółdzielczy i perspektywy funkcjonowania. Wyrażają nietłumioną dezaprobatę dla metod nowelizowania dotychczasowej ustawy w imię wszechwiedzy ośrodków decyzyjnych, bez wysłuchania samych spółdzielców zarówno teoretyków, jak i praktyków. Domagają się rzetelnej oceny i analizy dotychczasowych przekształceń, tak w zakresie osiągniętych pozytywów, jak i materialnych, wymiernych prawdopodobnie strat, a także strat społecznych, o czym dziś mówił już poseł Suchodolski. Sądzę, że będę miał również okazję jeszcze o tym mówić, składając oświadczenie w tej sprawie.</u>
          <u xml:id="u-40.3" who="#MichałZbylut">Nastał, sądzę, czas uwolnienia się od ideologicznych przesłanek reformowania spółdzielczości, a przychodzi nakaz chwili, by racjonalnie, obiektywnie i fachowo, a także z wykorzystaniem doświadczeń z przeszłości, opracować jak najlepiej nową ustawę — czytelną, zrozumiałą, odpowiadającą współczesnym wymaganiom zarówno reformowanej gospodarki, jak i ukształtowanym stosunkom społecznym.</u>
          <u xml:id="u-40.4" who="#MichałZbylut">Wysoka Izbo! Wszystkie analizowane projekty posiadają jak zwykle swoje zalety i wady. To oczywiste, gdy w grę wchodzą różne punkty widzenia i odniesienia, odrębna specyfika regulowanej materii, a także — co nie wykluczone — odmienne opcje polityczne.</u>
          <u xml:id="u-40.5" who="#MichałZbylut">Dobrze stało się wszak, że istnieje bogactwo propozycji i rozwiązań, co rodzi nadzieję zbudowania uniwersalnej aparatury prawnopojęciowej, bogatej treściowo i pojemnej na bogactwo form i metod pracy spółdzielczej.</u>
          <u xml:id="u-40.6" who="#MichałZbylut">Przede wszystkim jednak najcenniejszą, z punktu widzenia spółdzielców, koncepcją jest prawie zgodny zamiar racjonalnego ochronienia majątku spółdzielczego, upodmiotowienia członków oraz zachowanie głównych zrębów idei spółdzielczych, idei samopomocowych, wspólnego rozwiązywania problemów dla ochrony interesów swoich udziałowców. Ponadto odnotować z satysfakcją należy zamiar przekazania do uregulowania w statutach wielu spraw zastrzeżonych dotychczas w ustawie, w tym zwiększenia uprawnień walnego zgromadzenia oraz możliwości zrzeszania się spółdzielni, głównie przez związki rewizyjne lub lustracyjne.</u>
          <u xml:id="u-40.7" who="#MichałZbylut">Rzecz jasna, że przytoczone propozycje nie wyczerpują katalogu bardziej czy mniej pozytywnych propozycji, a nie o pełne ich przytoczenie tu chodzi.</u>
          <u xml:id="u-40.8" who="#MichałZbylut">Projekty zawierają też wiele propozycji, które budzą wątpliwości, a niekiedy oderwane są od aktualnej rzeczywistości. Oto w senackim projekcie nowelizacji Prawa spółdzielczego w art. 45 w § 2 dodaje się zdanie trzecie w brzmieniu: „Członkiem rady nie może być pracownik spółdzielni; nie dotyczy to spółdzielni pracy”. Wydaje się, że w odniesieniu do niektórych spółdzielni na przykład konsumenckich, zapis jest chybiony. W spółdzielniach tych w ostatnim czasie dla urealnienia stanu członków dokonano generalnej weryfikacji oraz dla zwiększenia ich zainteresowania sprawami spółdzielni — uchwałami zgromadzeń podniesiono wysokość udziałów. W wyniku tego wytworzył się nierzadko taki stan, że w ogólnej liczbie członków spółdzielni 80% a i 90% stanowią pracownicy. Przyjmując zapis, o którym mowa, nastąpiłoby zupełne zachwianie proporcji w stosunku do bazy członkowskiej, zachwianie wywołujące konflikty i spory, nie mówiąc o zupełnym podziale interesów stron. Przykłady takich konfliktów już są i być może będzie ich więcej. Nie można więc sankcjonować stanów, prowadzących do zacierania odpowiedzialności organów spółdzielczych, w imię interesów partykularnych, z pozycji — kto jest wyżej w hierarchii.</u>
          <u xml:id="u-40.9" who="#MichałZbylut">Na bazie wymienionych faktów, to znaczy zmniejszenia się znacznego liczby spółdzielców, nie pracowników, rosną aspiracje pracowników do zwiększania wpływu na zarządzanie i kierowanie działalnością przez wzrost ich udziału liczbowego w organach spółdzielni, uważając, że należy się im proporcjonalny udział do liczby ogółu członków. To jednak prowadzić będzie do powielania zasad stosowanych w przedsiębiorstwach państwowych, a przecież naruszać to będzie ogólnie przyjęte zasady spółdzielcze, że członkowie spoza pracowników jako udziałowcy winni mieć wymierny i sądzę, coraz większy wpływ na to, by spółdzielnia była ich współwłasnością. Oto dylemat do rozwiązania w pracach komisji sejmowych i być może również przez Komisję Nadzwyczajną. I dalsza sprawa z tym związana.</u>
          <u xml:id="u-40.10" who="#MichałZbylut">Pracownicy spółdzielni o dominującej liczbie członków pracowników i niezbyt dużej liczbie ogólnej członków uważają, że uprawnienie do wyboru zarządu winno przysługiwać walnemu zgromadzeniu lub zgromadzeniu przedstawicieli — ze względu na szerszą liczbową reprezentację załogi, by najbardziej obiektywnie dokonywać elekcji, tym bardziej, że rady nadzorcze mogą się składać z kilku nawet osób, które mogą ze względu na określone naciski, interesy i opcje ulegać pokusie wyboru zaspokajającego te tendencje. Dlatego projekt zakładający to uprawnienie dla rady lub zgromadzenia, zgodnie z przyjętym rozwiązaniem w statucie, spełnia te oczekiwania. Założenie natomiast, iż członkiem zarządu może być osoba nie będąca członkiem spółdzielni, nie będzie dobrym rozwiązaniem, choćby ze względu na konieczność znajomości przedmiotu i zasad działalności spółdzielczej; niezbędnego doświadczenia w tej specyfice, którego nie zdobywa się za tydzień. Jest to również niejako nawrót do przeszłości, kiedy z nominacji ktoś stawał się spółdzielcą, a tego podobno nie chcemy przerabiać ponownie.</u>
          <u xml:id="u-40.11" who="#MichałZbylut">Panie Posłanki! Panowie Posłowie! Godny upowszechnienia wśród spółdzielców jest senacki postulat utrzymania zasady niepodzielności majątku spółdzielni, gdyż, jak zapisano w uzasadnieniu, należy ona do podstawowych zasad ruchu spółdzielczego, odróżniających spółdzielnie od spółek. To ważna i oczekiwana konstatacja, stawiająca tamę próbom rozgrabienia tego dorobku. Zbawców ruchu spółdzielczego nigdy nie brakowało, ostatnio zaś naprawiają ci, którzy na bazie tego majątku chcieliby organizować własne eksperymenty, ściślej zaś — za małe opłaty czerpać duże korzyści. To też jeden z powodów, dla których jednoznaczne rozstrzygnięcia są natychmiast potrzebne.</u>
          <u xml:id="u-40.12" who="#MichałZbylut">Szkoda, co dziś jawi się szczególnie ostro, iż w ciągu prawie roku nie opracowano nowego projektu Prawa spółdzielczego. Śmiem twierdzić, iż kilkutygodniowe prace studyjne i eksperckie, z udziałem zainteresowanych stron nad projektem poselskim, prezentowanym przez posła Bohdana Osińskiego, mogłyby stworzyć przejrzysty koncepcyjnie i merytorycznie projekt, który w trybie prac legislacyjnych z pewnością stałby się nowym, oczekiwanym Prawem spółdzielczym. Póki co, wnoszę o uniknięcie wszystkich popełnionych błędów przy poprzednich nowelizacjach, szczególnie wnoszę o szerokie skorzystanie z ekspertyz, porad i podpowiedzi ludzi nauki i praktyki, głównie zaś należne miejsce w ostatecznym ukształtowaniu treści tego prawa winni mieć bezpośrednio zainteresowani, to znaczy spółdzielcy.</u>
          <u xml:id="u-40.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-41">
          <u xml:id="u-41.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-41.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Jerzego Osińskiego z Polskiego Stronnictwa Ludowego, a następnie pana posła Janusza Błaszczyka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-42">
          <u xml:id="u-42.0" who="#JerzyOsiński">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Minął rok od uchwalenia przez Wysoką Izbę ustawy o zmianach w organizacji działalności spółdzielczości. Cel polityczny tej ustawy, polegający na rozbiciu związków spółdzielczych został osiągnięty, jakkolwiek proces likwidacji jeszcze trwa. Nikt już chyba nie ma wątpliwości, co do złożoności problemów, które zostały przez tą ustawę wywołane.</u>
          <u xml:id="u-42.1" who="#JerzyOsiński">Wielu z nas, posłów związanych ze spółdzielczością ma dziś gorzką satysfakcję. Ciśnie się na usta po raz kolejny — a nie mówiłem? Rozpoczynając tę debatę w sprawach spółdzielczości, trzeba o tym pamiętać.</u>
          <u xml:id="u-42.2" who="#JerzyOsiński">Fachowcami od spraw spółdzielczości są przede wszystkim spółdzielcy. Pozwolę sobie przypomnieć, że właśnie w imieniu spółdzielców Naczelna Rada Spółdzielcza wystąpiła do Trybunału Konstytucyjnego, kwestionując zgodność ustawy z 20 stycznia 1990 r. z Konstytucją. Znamienne jest, że wniosek ten dotychczas nie został rozpatrzony, chociaż Trybunał znalazł czas na zajęcie stanowiska w sprawach o znacznie mniejszym znaczeniu.</u>
          <u xml:id="u-42.3" who="#JerzyOsiński">W spółdzielniach narasta szereg trudnych problemów społecznych, organizacyjnych i gospodarczych. O ich skali świadczy najlepiej częstotliwość wystąpień, oświadczeń i interwencji pań i panów posłów oraz mnogość incydentalnych działań rządu. Miniony rok wykazał bowiem dobitnie, że w kraju o tak dużym udziale spółdzielczości w zaspokajaniu żywotnych potrzeb konsumpcyjnych i produkcyjnych, nie może ona pozostawać poza sferą zainteresowania polityki państwa, podobnie jak inne sfery naszego życia, o czym wielokrotnie z tej trybuny mówiliśmy.</u>
          <u xml:id="u-42.4" who="#JerzyOsiński">Korekta programu gospodarczego wymagać będzie zastosowania rozwiązań bliższych społecznie gospodarce rynkowej, w której powinno być miejsce również dla podmiotów kierujących się nie tylko zyskiem, ale zaspokajaniem określonych potrzeb społecznych. Do takich należy większość spółdzielni, w szczególności inwalidzkie, mieszkaniowe, czy też spółdzielczość wiejska.</u>
          <u xml:id="u-42.5" who="#JerzyOsiński">W okresie tak głębokich zmian politycznych i gospodarczych spółdzielczość oczekuje określenia deklaracji intencji ze strony władz państwowych. Członkowie i działacze spółdzielczy nie znajdują bowiem takiej deklaracji ani w założeniach polityki społeczno-gospodarczej na rok 1991, opracowanych przez poprzedni rząd, ani w expose premiera nowego rządu. W założeniach polityki rolnej autorstwa poprzedniego gabinetu znalazło się jedynie zdawkowo sformułowane ogólne poparcie dla spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-42.6" who="#JerzyOsiński">Wysoka Izbo! Za potrzebą włączenia spółdzielczości w nowo tworzony system gospodarki rynkowej przemawia wiele argumentów. Na jej użyteczność wskazują zarówno polskie doświadczenia okresu międzywojennego, jak i doświadczenia nowoczesnych, wysoko rozwiniętych państw kapitalistycznych. Dla dominującej w gospodarce własności państwowej poszukujemy dziś nowego właściciela. Wielobilionowy majątek spółdzielczy ma właściciela. Tym właścicielem są członkowie. Przez wiele lat robiono wszystko, by tę ich rolę ograniczyć. Dziś to trzeba zmienić i nam przypadło to zadanie.</u>
          <u xml:id="u-42.7" who="#JerzyOsiński">Sytuacja w spółdzielczości wymaga pilnego stworzenia przez parlament tej kadencji warunków formalno-prawnych zmierzających do przywrócenia autentyzmu organizacjom spółdzielczym oraz zmian ustroju gospodarczego spółdzielni, które zapewniałyby im skuteczność działania w gospodarce rynkowej. Dotychczasowe działania grup posłów i senatorów prowadzone z wielką determinacją i uwieńczone trzema projektami poselskimi oraz projektem senackim zmian w ustawodawstwie spółdzielczym wymagają skoordynowania. Warto nadmienić, że było jeszcze kilka innych propozycji i inicjatyw w omawianym zakresie.</u>
          <u xml:id="u-42.8" who="#JerzyOsiński">Wnoszę o włączenie Komisji Ustawodawczej, Komisji Systemu Gospodarczego i Polityki Przemysłowej oraz Komisji Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej oraz Komisji Handlu i Usług do prac nad tymi projektami.</u>
          <u xml:id="u-42.9" who="#JerzyOsiński">Ograniczony czas wystąpienia nie pozwala na odniesienie się do szczegółowych propozycji zawartych w projektach. Będzie to możliwe w toku dalszych prac.</u>
          <u xml:id="u-42.10" who="#JerzyOsiński">Chciałbym wskazać teraz na wybrane problemy najistotniejsze z punktu widzenia konstrukcji nowych regulacji ustawowych. Wyłącznym celem spółdzielni jako dobrowolnego zrzeszenia winno być prowadzenie działalności gospodarczej, służącej zaspokojeniu ekonomicznych i innych potrzeb swoich członków.</u>
          <u xml:id="u-42.11" who="#JerzyOsiński">Wobec rozbieżnych poglądów w kwestii członkostwa osób prawnych w spółdzielniach i tworzenia przez nie spółdzielni, uważam, że zdrowszym rozwiązaniem jest pozostawienie prawa tworzenia i zrzeszania się jedynie spółdzielni w spółdzielnie osób prawnych, niż wymuszanie powstawania sztucznych tworów z udziałem osób fizycznych w celu uniknięcia likwidacji spółdzielni, z często zakodowanym konfliktem interesów tych dwóch grup członków. Spółdzielnia osób prawnych mogłaby być użytecznym rozwiązaniem, na przykład w celu prowadzenia działalności gospodarczej typu hurtownie oraz sanatoryjno-wypoczynkowego i socjalnego na rzecz członków i pracowników spółdzielni podstawowych.</u>
          <u xml:id="u-42.12" who="#JerzyOsiński">Fundamentalne znaczenie dla przywrócenia autentyzmu organizacjom spółdzielczym ma tworzenie podstaw rozwoju ekonomicznych więzi członkowskich. Oprócz wzrostu udziałów, w dotychczasowym trybie niezbędne jest:</u>
          <u xml:id="u-42.13" who="#JerzyOsiński">— po pierwsze — dokonanie waloryzacji udziałów przez przeniesienie ustawowo określonej części funduszu zasobowego na fundusz udziałowy i zmiana tą drogą proporcji między funduszami podzielonymi i niepodzielonymi w spółdzielni oraz,</u>
          <u xml:id="u-42.14" who="#JerzyOsiński">— po drugie — obniżenie obligatoryjnego odpisu na fundusz zasobowy i stworzenie w ten sposób możliwości szerszej partycypacji członków w podziale czystej nadwyżki bilansowej.</u>
          <u xml:id="u-42.15" who="#JerzyOsiński">Oznaczałoby to równocześnie większą odpowiedzialność i powiązania korzyści członków z efektami działalności spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-42.16" who="#JerzyOsiński">Po raz kolejny mamy do rozstrzygnięcia problem partycypacji pracowników w zarządzaniu spółdzielnią. Koncepcja samorządu pracowniczego od początku wprowadzenia była i jest krytykowana. Praktycznie działał on tylko w części zakładów związku. Bardziej właściwym rozwiązaniem jest udział pracowników, będących członkami spółdzielni, w radach nadzorczych. Zakaz pełnienia funkcji członka rady przez pracownika, będącego członkiem spółdzielni, może być uznany za naruszenie równości praw członkowskich.</u>
          <u xml:id="u-42.17" who="#JerzyOsiński">Spółdzielnie, jako samorządne organizacje społeczno-gospodarcze mają prawo, na zasadach dobrowolności zrzeszać się w związkach. Pilne przywrócenie tego prawa jest konieczne. Celem związków powinno być świadczenie spółdzielcom pomocy oraz kontrola ich działalności, dokonywana w interesie członków spółdzielni i osób trzecich. Z dwóch sprawdzonych w praktyce spółdzielczej modeli rozwiązań, związków jednoramiennych i lustracyjno-patronackich oraz dwuramiennych, prowadzących również działalność gospodarczą, w obecnych uwarunkowaniach bardziej wskazane, Wydaje się, przyjęcie koncepcji związków jednoramiennych, finansowanych w ciężar kosztów spółdzielni. Ich zadania, obok lustracji powinny obejmować działalność informacyjno-szkoleniową, poradnictwo, instruktaż oraz inne formy pomocy, zgodne z wolą spółdzielni członkowskich, a mieszczące się w tej formule związku. Działalność gospodarcza o charakterze usługowym wobec spółdzielni podstawowych może być prowadzona w formach ogólnie przewidzianych przez prawo, a w szczególności w formie spółek prawa handlowego. Dotyczy to m.in, działalności bankowej, marketingu, wymiany z zagranicą wspólnych przedsięwzięć produkcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-42.18" who="#JerzyOsiński">W tradycji polskiego ruchu spółdzielczego utrwaliła się ogólnokrajowa organizacja spółdzielcza, aczkolwiek jej konstrukcja, kompetencje i nazwy były różne w różnych okresach. Opowiadam się zdecydowanie za celowością utrzymania takiej organizacji w konkretnych, obecnych warunkach wobec pilnej potrzeby wzmożonej współpracy w płaszczyźnie państwowej. stworzenia warunków rozwoju na rzecz spółdzielczości, a także, co nie jest bez znaczenia, wobec krytycznej oceny dotychczasowych rozwiązań. Mówię o Naczelnej Radzie Spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-42.19" who="#JerzyOsiński">W środowisku spółdzielczym, jak i poza nim popieram koncepcję Rady Spółdzielczej, zbliżonej do określonej w ustawie z 1920 roku, to znaczy rady o składzie mieszanym państwowo-spółdzielczym, z pewnymi niezbędnymi modyfikacjami trybu tworzenia oraz kompetencji. Wyrażam przekonanie, że podjęcie przez Wysoką Izbę prac nad zmianą ustawodawstwa spółdzielczego, w możliwie szybkim terminie, doprowadzi do stworzenia warunków, w których spółdzielczość będzie mogła w pełni wykorzystać walory właściwe tej formie własności, ze swej istoty przecież bliższej własności prywatnej.</u>
          <u xml:id="u-42.20" who="#JerzyOsiński">Jestem głęboko przeświadczony, że aby członek czuł się współwłaścicielem spółdzielni, nie musi ona być przekształcona w spółkę. Dlatego też podzielam negatywne stanowisko w kwestii przekształceń spółdzielni w spółki.</u>
          <u xml:id="u-42.21" who="#JerzyOsiński">Mam również nadzieję, że majątek związków będących w likwidacji, będzie mógł być zagospodarowany już na podstawie przepisów, nad którymi zaczynamy pracować.</u>
          <u xml:id="u-42.22" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-43">
          <u xml:id="u-43.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-43.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Janusza Błaszczyka ze Stronnictwa Demokratycznego, a jako następnego — pana posła Tadeusza Badacha.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-44">
          <u xml:id="u-44.0" who="#JanuszBłaszczyk">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Prowadzona dyskusja dotyczy: przekształceń w ruchu spółdzielczym, które proponowane są w kilku zgłoszonych projektach ustaw zarówno poselskich, jak i senackich, a także ustawy o przekształceniach w spółdzielczości, uchwalonych w styczniu ubiegłego roku.</u>
          <u xml:id="u-44.1" who="#JanuszBłaszczyk">Mówiąc o przekształceniach w spółdzielczości, trzeba wrócić do genezy jej powstania i porównać ze stanem istniejącym. Spółdzielczość powstała w erze kapitalizmu, w jego wczesnym stadium jako samoobrona przed drapieżną jego formą, której symptomy już występują w sferze gospodarczej i społecznej. Generalna różnica jest ta, że kapitalizm dąży do maksymalizacji zysku we wszystkich jego formach, natomiast w spółdzielczości osiągany umiarkowany zysk z działalności gospodarczej przeznaczony jest na pomoce zrzeszonym członkom oraz na rozwój spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-44.2" who="#JanuszBłaszczyk">Spółdzielnia, jako podstawowe ogniwo jest jednostką gospodarczą, zrzeszającą członków — współwłaścicieli, mających na celu zaspokojenie ich potrzeb jak najmniejszym kosztem. Z tego też powodu kapitał walczył z tą formą konkurencji rynkowej, widząc zagrożenie, jakie dla niego stanowi. Obecnie te tendencje również silnie się ujawniają, a ponieważ w sposób otwarty i jawny trudno to powiedzieć — przybierają formy ukryte. Burzy się istniejące struktury spółdzielczości, a także zrywa więzi członkowskie, nie likwidując objawów patologii, jakie występują w spółdzielczości, staje się to pożywką dla ich umocnienia.</u>
          <u xml:id="u-44.3" who="#JanuszBłaszczyk">Przechodząc z ustroju kapitalistycznego do socjalistycznego, powstał sprzyjający klimat do rozwoju spółdzielczości. Zaczęła się ono szybko rozwijać we wszystkich formach. Było to zgodne z ideologią i ideą państwa opiekuńczego, ale jednocześnie stało się przyczyną wynaturzeń w spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-44.4" who="#JanuszBłaszczyk">Państwo, popierając rozwój spółdzielczości jako grupowej własności środków produkcji, przeniosło ciężar odpowiedzialności za realizację określonych celów społecznych i gospodarczych na jej barki. Na skutek zadań, jakie postawiono spółdzielczości do wykonania, uwalniając ją również od konkurencji, doprowadzono do monopolizacji przez nią pewnych dziedzin życia gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-44.5" who="#JanuszBłaszczyk">Władza nadając i rozszerzając przywileje uzależniała tym samym spółdzielczość od siebie, ograniczała pole swobodnego manewru; ukierunkowując jej działania na wybrane przez siebie sfery gospodarcze, określała również metody i sposoby działania, dodając do tego system doboru kadr kierowniczych, zapewniała dla siebie pełną kontrolę jej działalności.</u>
          <u xml:id="u-44.6" who="#JanuszBłaszczyk">Pierwszym i podstawowym warunkiem przekształceń spółdzielczości winno być odpaństwowienie spółdzielczości, co oznacza uniezależnienie jej od władzy wykonawczej państwowej. Niestety, omawiane projekty jakby uciekają od tego tematu, a projekt senacki zmierza w odwrotnym kierunku.</u>
          <u xml:id="u-44.7" who="#JanuszBłaszczyk">W rozdziale „Naczelne organy spółdzielczości” — proponuje się, aby Naczelną Radę Spółdzielczą powoływał premier. Proponuje się nawet nazwę — Państwowa Rada Spółdzielcza. Świadczy to o niezrozumieniu idei i zasad spółdzielczości. W czasie, kiedy staramy się odpolitycznić i odpaństwowić życie gospodarcze, rozwiązanie takie jest zaiste kuriozalne. Znaczy to, że wraz ze zmianą kolejnych ekip rządowych, które będą w przyszłości odzwierciedlać siły polityczne, będzie następowała zmiana personalna Naczelnej Rady Spółdzielczej. Czy chcemy wrócić do metod komunistycznych i tworzyć nowe nomenklatury partyjne. Delegowanie z urzędu do Naczelnej Rady Spółdzielczej członków rządu, a więc aparatu wykonawczego władzy państwowej, w dobie kiedy ją chcemy odpaństwowić — jest nonsensem. Tak więc w tej części projekt senacki jest chybiony. Wracając do konieczności odpaństwowienia spółdzielczości, nie trzeba daleko szukać przykładów. Wiele się również w tej Izbie na ten temat mówiło. Przykładem tego może być spółdzielczość mleczarska, a w szczególności spółdzielczość mieszkaniowa.</u>
          <u xml:id="u-44.8" who="#JanuszBłaszczyk">Ze statystyki jasno wynika, że po krótkim okresie odbudowy kraju ze zniszczeń drugiej wojny światowej, udział mieszkań budowanych przez spółdzielczość mieszkaniową rósł. Następował szybki rozwój spółdzielczości mieszkaniowej. Państwo stopniowo, ale systematycznie przerzucało ciężar odpowiedzialności za zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych na barki spółdzielczości. Państwo kierowało środki na rozwój budownictwa przedmiotowo, to jest dla wszystkich obywateli. Przykładem tego są mieszkania typu lokatorskiego w spółdzielczości mieszkaniowej. To państwo ustaliło zasady ich otrzymywania, kredytowania oraz znaczącą wielkość pomocy finansowej przez dotacje na ich realizację. Z tego też względu, poza formalnymi zapisami, trudno uznać, że są to mieszkania spółdzielcze. Są to mieszkania w pewnej części państwowe, którymi zarządza spółdzielczość mieszkaniowa. Te elementy trzeba usunąć i znaleźć rozwiązanie. I tu potrzebna jest pomoc rządu.</u>
          <u xml:id="u-44.9" who="#JanuszBłaszczyk">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Przedstawione dzisiaj trzy projekty nowelizacji, czy nowych uregulowań Prawa spółdzielczego obok szeregu pozytywnych zmian posiadają też i mankamenty i o tych mankamentach chciałbym kilka słów powiedzieć.</u>
          <u xml:id="u-44.10" who="#JanuszBłaszczyk">Podstawowym mankamentem jest brak uregulowań dotyczących praw nabytych — druk nr 679. Jest to projekt modelowy, przyszłościowy i niezły. Skupiono się nad nowelizacją tytułu pierwszego, obecnego Prawa spółdzielczego, dostosowują je do sytuacji politycznej i gospodarczej. Nie podano jednak, jak rozwiązać problemy związane z tytułem drugim, obejmującym przepisy szczególne dotyczące spółdzielni produkcji rolnej, spółdzielni kółek rolniczych, spółdzielczości pracy i spółdzielczości mieszkaniowej. Bez rozwiązań szczegółowych, czy to w drodze ustawy pomocniczej, czy szeregu przepisów końcowych brak jest możliwości przekształcenia niektórych spółdzielni i to spółdzielni autentycznych — zgodnie z tym modelem.</u>
          <u xml:id="u-44.11" who="#JanuszBłaszczyk">Całkowita rezygnacja ze spółdzielni osób prawnych budzi moje wątpliwości. Są obszary działania, w których ich istnienie jest celowe. Natomiast należałoby ustalić nowe zasady ich funkcjonowania, składu, na przykład, jak to podaje projekt senacki, odnosi się to wyłącznie do spółdzielni i członków — osób fizycznych — istniejących spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-44.12" who="#JanuszBłaszczyk">Pozytywnym rozwiązaniem jest dopuszczenie waloryzacji udziałów członkowskich, przez podział funduszu zasobowego, z częściowym odpisaniem na fundusz udziałowy. Zwiększa to zainteresowanie członków gospodarką spółdzielni oraz odpowiedzialność za jej stan. Pozytywnym też jest możliwość tworzenia nieobligatoryjnych związków spółdzielczych, jak również pozbawienie lustracji funkcji władczych, sprowadzając ją do zadań doradczo-kontrolnych.</u>
          <u xml:id="u-44.13" who="#JanuszBłaszczyk">Moje poważne wątpliwości budzi możliwość bezpośredniego przekształcenia się spółdzielni w spółkę przez likwidację spółdzielni. Prywatyzacja spółdzielczości, chociaż to bardzo modne hasło, nie powinna stwarzać zjawisk patologicznych. Można się zgodzić, że na przykład w spółdzielczości rzemieślniczej te przekształcenia byłyby naturalne, bo środki produkcji i dobra trwałe skupione są w rękach prywatnych, tak więc problem niepodzielności majątku spółdzielni nie istnieje lub jest marginalny. Inaczej jest w innych rodzajach spółdzielczości, a nie wyobrażam sobie możliwości zastosowania tego rozwiązania w spółdzielczości mieszkaniowej. Z tego też względu uważam ten pomysł za chybiony, gdyż wyrządziłby więcej szkód niż korzyści.</u>
          <u xml:id="u-44.14" who="#JanuszBłaszczyk">Reasumując, w pracach nad projektami szczególną uwagę należy zwrócić na:</u>
          <u xml:id="u-44.15" who="#JanuszBłaszczyk">— po pierwsze — odpaństwowienie spółdzielczości, to jest na przywrócenie pełnych praw własnościowych członkom spółdzielni;</u>
          <u xml:id="u-44.16" who="#JanuszBłaszczyk">— po drugie — uniezależnienie spółdzielczości od władzy wykonawczej państwa;</u>
          <u xml:id="u-44.17" who="#JanuszBłaszczyk">— po trzecie — rozszerzenie uprawnień statutowych, to jest ograniczenie obligatoryjnych zapisów w statucie do niezbędnego minimum wynikającego z prawa spółdzielczego — da to możliwość kształtowania statutów zgodnie z wolą członków;</u>
          <u xml:id="u-44.18" who="#JanuszBłaszczyk">— po czwarte — zachowanie praw nabytych spółdzielców w różnego rodzaju spółdzielniach lub racjonalnego ich przekształcenia.</u>
          <u xml:id="u-44.19" who="#JanuszBłaszczyk">— po piąte — zachowanie zasady niepodzielności majątku spółdzielczego.</u>
          <u xml:id="u-44.20" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-45">
          <u xml:id="u-45.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-45.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Tadeusza Badacha z Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej, a następnie pana posła Bogdana Łukasiewicza.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-46">
          <u xml:id="u-46.0" who="#TadeuszBadach">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Wreszcie, po wielu trudnościach i niechęciach z różnych stron, omawiamy dzisiaj problem polskiej spółdzielczości. Wbrew naszym poselskim uwagom, wbrew zdrowemu rozsądkowi sprawę tę spychano ciągle na dalszy plan. Przez całe lata udawano, że spółdzielczości nie ma. Wyprawiano z nią przeróżne rzeczy: upaństwowiano, łączono. dzielono, rozłączano, eksperymentowano na wszystkie sposoby, jak się dało i kto chciał. Tak było w przeszłości. Niestety, tak jest i teraz.</u>
          <u xml:id="u-46.1" who="#TadeuszBadach">Byliśmy i jesteśmy nadal nie chcianym dzieckiem polskiej gospodarki. Za przykład takiego traktowania niech posłuży fakt, że w rządowym programie prywatyzacji polskiej gospodarki spółdzielczości poświęcono aż 4 zdania. Nie rozumie się nadal, że umysł ludzki nie wymyślił lepszej własności zbiorowej, niż własność spółdzielcza i że ona obroni się sama, aczkolwiek pod warunkiem, że musi być normalna i bez żadnych mutantów.</u>
          <u xml:id="u-46.2" who="#TadeuszBadach">W latach siedemdziesiątych wytwarzaliśmy 66,7 mld zł dochodu narodowego, przy zatrudnieniu 1–1,5 mln ludzi. W roku 1985 wytworzyliśmy 783 mld zł dochodu, zatrudniając około 2 mln ludzi. A zatem są to liczby wystarczające, aby z całą powagą potraktować spółdzielczość.</u>
          <u xml:id="u-46.3" who="#TadeuszBadach">Całe pokolenia pracowały na daną spółdzielnię i całymi rodzinami są z nią związane na dobre i złe. Osobiście znam kilka, kilkanaście spółdzielni, w których pracownicy od kilku miesięcy nie biorą poborów, przeznaczając je na materiały po to tylko, aby spółdzielnia jeszcze istniała. Nie wspomnę o spółdzielniach mleczarskich, gdzie miesiącami nie wypłacało się pieniędzy ani rolnikom, ani pracownikom i nie pomógł tutaj reanimacyjny zabieg w postaci 800 miliardów złotych na tzw. restrukturyzację.</u>
          <u xml:id="u-46.4" who="#TadeuszBadach">Spółdzielczość potrzebuje zmian, inaczej upadnie. Jako Sejm ustawą z 20 stycznia 1990 roku, również nic nie załatwiliśmy. Chyba, że na plus zapiszemy sobie Weryfikację kadry kierowniczej i. likwidację centralnych i wojewódzkich struktur — jednak pomimo uchwały sejmowej z dnia. 21 lipca 1990. r., nakazującej rządowi zakończenie tego procesu do września minionego roku, ani nie dotrzymano terminu, ani też nie wytłumaczono się z jej niezrealizowania. Zastanawiam się często, kto tu komu robi na złość? A może jest to działanie świadome. Kiedyś, pytając jednego z panów wiceministrów — co będzie z naszą spółdzielczością, zobaczyłem zdziwienie: To wy jeszcze jesteście? Do dzisiaj chcę wierzyć w to, że był to przejaw dobrego humoru pana ministra.</u>
          <u xml:id="u-46.5" who="#TadeuszBadach">Proszę nie rozumieć, że staję w obronie spółdzielczości nijakiej. Broniłem i bronić będę spółdzielczości dobrej i dałem temu wyraz niejednokrotnie, ale kategorycznie wypowiadam się przeciw marnotrawieniu majątku, co w ostatnim okresie jest nader widoczne. Często słyszy się, że spółdzielczość nie wie czego chce. Otóż jest to nieprawda. Spółdzielczość chce zmian. Chcemy się reformować, ale na razie są to tylko jednostronne życzenia. Obecnie żadna z podstawowych zasad tej organizacji nie odpowiada rzeczywistości. Bo jakaż to spółdzielczość, jeżeli fiskus decyduje o płacach, a do niedawna o cenach i kosztach, natomiast zysk nie jest miernikiem gospodarowania. Jakaż to wreszcie spółdzielcza własność, jeżeli wkłady członkowskie stanowią 2–3% majątku spółdzielni, a w dodatku przez całe 40-lecie nie były waloryzowane? Z goryczą mówię o tych sprawach, ale same w sobie są one gorzkie. Jest to ostatnia szansa — albo teraz pozwolimy spółdzielczości egzystować, albo za pół roku nie będzie spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-46.6" who="#TadeuszBadach">Omawiane projekty ustaw tylko częściowo załatwiają problem. Powiadam częściowo, bo o całkowitym załatwieniu sprawy można mówić dopiero po kompleksowej zmianie Prawa spółdzielczego — była już o tym mowa.</u>
          <u xml:id="u-46.7" who="#TadeuszBadach">W senackim projekcie niezrozumiały jest zapis w art. 15, zakazujący tworzenia spółdzielni osób prawnych. Po pierwsze — co zrobić z już istniejącymi tego typu spółdzielniami, a po drugie — te ograniczenia na gruncie prawa cywilnego i handlowego nie mają uzasadnienia.</u>
          <u xml:id="u-46.8" who="#TadeuszBadach">W art. 45 § 2 tejże ustawy wprowadza się zakaz, że członkiem rady nie może być pracownik spółdzielni. Jest to propozycja, moim zdaniem, bezpodstawna, niweczy bowiem zasadę równości praw członków. Dlatego uregulowanie tej sprawy, moim zdaniem, winno znaleźć miejsce nie w prawie spółdzielczym, a w statucie danej jednostki. Zwróciłem uwagę tylko na niektóre zagadnienia. Resztę uwag i propozycji przekażę odpowiednim komisjom.</u>
          <u xml:id="u-46.9" who="#TadeuszBadach">Generalnie, moim zdaniem, należy podczas prac w komisji wprowadzić do projektu zapis o uregulowaniu wkładów członkowskich, ale nie na tak paskarskich warunkach, jak to zapisano w słynnej ustawie popiwkowej. Następnie — stworzyć prawne możliwości przekształceń, o czym mówi projekt ustawy o przekształceniach, ale decyzję w tej sprawie należy bezwzględnie pozostawić samym członkom. Nie możemy podczas prac zapomnieć, że spółdzielnie stworzyli członkowie i tylko oni powinni być pełnoprawnymi gospodarzami tych spółdzielni, dotyczy to przede wszystkim tzw. spółdzielni chłopskich — GS-ów, mleczarni itp.</u>
          <u xml:id="u-46.10" who="#TadeuszBadach">Wnoszę zatem o skierowanie omawianych projektów ustaw do specjalnie do tego powołanej komisji i popieram w tej kwestii wniosek posła Siemieniuka, uważam bowiem, że tylko Komisja Nadzwyczajna może rozstrzygnąć tak delikatną materię.</u>
          <u xml:id="u-46.11" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-47">
          <u xml:id="u-47.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-47.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Bogdana Łukasiewicza z Polskiego Stronnictwa Ludowego, a następnie pana posła Michała Kurka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-48">
          <u xml:id="u-48.0" who="#BogdanŁukasiewicz">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Chciałbym się odnieść do kilku problemów, które będziemy rozstrzygać przy ustawowej regulacji Prawa spółdzielczego. Musimy sprecyzować, co chcemy osiągnąć i jaki ma być docelowy model spółdzielni, aby dokonać precyzyjnej regulacji prawnej. Przedstawione propozycje rozwiązań ustawowych w wielu punktach są rozbieżne, a nawet wręcz sprzeczne z ideą spółdzielczości, w tym ze sprecyzowanymi w zasadach roczdelskich. Bardzo wielu tzw. spółdzielców nie otarło się nawet o prawdziwą spółdzielczość, przez co mamy do czynienia z wypaczeniami idei spółdzielczej i tworzeniem nowych hybryd spółdzielni. Różne widzenie docelowego modelu spółdzielni i moda na prywatyzację powodują naginanie obowiązującego Prawa spółdzielczego lub szukanie obejść, które doprowadzą do przekształceń spółdzielni w inne formy organizacyjne i gospodarcze — niespółdzielcze. Gdyby to odbywało się bez strat majątku wspólnego, bez eliminacji członków i nie kosztem członków spółdzielni, można by przejść do porządku dziennego i uznać takie działania za prawidłowe. Jest jednak inaczej.</u>
          <u xml:id="u-48.1" who="#BogdanŁukasiewicz">Moim zdaniem, mamy do czynienia w wielu wypadkach z zakrojonym na dużą skalę zawłaszczeniem majątku spółdzielczego przez stosunkowo niewielkie grupy członków i pracowników. Rozstrzygnięcie, na ile zamiary takiej grupy są uczciwe, a działania w dobrej wierze, jest trudne i ocenią to członkowie, a czas jak zwykle, pozwoli na prawidłową ocenę tego zjawiska. Naszym zadaniem jest te problemy widzieć i zaradzić przez odpowiednie zapisy w ustawie. Na przykład — występują działania, mające często znamiona przestępstwa, polegające na podwyższeniu udziału członkowskiego, określeniu terminu wpłaty — na ogół krótkiego — po którym wszyscy, którzy nie dokonują wpłaty przestają być udziałowcami i członkami spółdzielni. Niby jest wszystko w porządku i działanie zgodne z prawem i statutem spółdzielni. W którym miejscu tkwi problem?</u>
          <u xml:id="u-48.2" who="#BogdanŁukasiewicz">Operację podwyższenia udziałów można by było dokonać, gdyby przez 45 lat postępowano prawidłowo z wniesionymi udziałami — gdyby były oprocentowane lub uczestniczyły w podziale nadwyżki bilansowej. Najczęściej nic takiego z udziałami się nie działo, co doprowadziło do sytuacji, w której fundusz udziałowy — na skutek wzrostu gospodarczego i inflacji — procentowo malał z każdym rokiem, stanowiąc w końcu niewielką część całego majątku. Ustalenie nowej wysokości udziału członkowskiego, odnieść się może do tych, którzy nie wnieśli pełnego udziału oraz do nowych członków. Żądanie uzupełnienia udziału od członków posiadających pełny udział jest nieporozumieniem. Nawet z ekonomicznego punktu widzenia udział 5 tys. zł z lat sześćdziesiątych jest większy niż 500 tys. zł dziś, nawet bez oprocentowania. Dlatego pełny udział wniesiony w poszczególnych latach, zgodnie ze statutem, jest pełnym udziałem i nie może podlegać uzupełnieniu, chyba, że członek chce nabyć dodatkowe udziały na nowych warunkach, lub gdy udział po zrewaloryzowaniu np. w jednostkach naturalnych, okaże się niepełny.</u>
          <u xml:id="u-48.3" who="#BogdanŁukasiewicz">Żądanie uzupełnienia pełnego udziału do nowej wysokości, bez uprzedniej rewaloryzacji, jest naciąganiem poszczególnych zapisów i uregulowań statutowych dla potrzeb wąskiej grupy członków, chcących na tym ubić swój interes, kosztem pozostałych członków spółdzielni. Przez takie prymitywne podwyższenie udziałów, bez uprzedniej rewaloryzacji, następuje zawężenie kręgu członków spółdzielni, a tym samym masa majątkowa, przypadająca na udziały nieuzupełnione, przechodzi na tych, którzy dopłacili do „pełnej”, nowej wysokości udziału.</u>
          <u xml:id="u-48.4" who="#BogdanŁukasiewicz">Jeżeli weźmiemy pod uwagę, że każda złotówka udziału wyraża co najmniej tysiąc złotych majątku, to można łatwo stwierdzić, że na podwyższeniu udziałów i eliminacji dużego grona członków pozostali robią interes, o jakim można marzyć tylko we śnie.</u>
          <u xml:id="u-48.5" who="#BogdanŁukasiewicz">W tej sytuacji, aby nie hamować procesu przemian i dać szanse wszystkim członkom, w przepisach przejściowych nowej ustawy — Prawo spółdzielcze, proponuję zapis pozwalający członkom — według stanu na 1 stycznia 1990 r. — którzy uzupełnią zrewaloryzowany udział członkowski w ciągu 3 miesięcy od ukazania się ustawy Prawo spółdzielcze, odzyskać prawa członkowskie i udziałowca.</u>
          <u xml:id="u-48.6" who="#BogdanŁukasiewicz">Wysoka Izbo! Mechanizm taki przeszkodzi bezkarnej eliminacji członków spółdzielni i da szansę wszystkim, którzy są zainteresowani istnieniem spółdzielni. Dla informacji podam, że po decyzjach o podwyższeniu udziału w wielu spółdzielniach zostaje na ogół 10% członków. Pojawia się problem, skąd wziąć środki na rewaloryzację udziałów?</u>
          <u xml:id="u-48.7" who="#BogdanŁukasiewicz">Uważam, że ponieważ dotychczasowy system ekonomiczno-finansowy nie dawał dużych szans na dywidendy i rewaloryzację, należy wprowadzić mechanizm przenoszenia funduszu zasobnego na fundusz udziałowy, do wysokości pełnej waloryzacji wniesionego udziału w przeliczeniu na jednostki zbożowe lub liczbowe wskaźniki rewaloryzacyjne, licząc od roku wniesienia udziału, lub jego części. Dopiero takie rozliczenie funduszu zasobowego i udziałowego pozwoli ujawnić rzeczywiste, realne udziały członkowskie w spółdzielni i przywróci wiarę członków spółdzielni. Mechanizm ten należy zastosować do wszystkich tych, którzy są członkami lub byli w 1990 r. i deklarują dalsze członkostwo.</u>
          <u xml:id="u-48.8" who="#BogdanŁukasiewicz">Idea spółdzielcza przeżywa kryzys. Wielu ludziom Wydaje się bardziej atrakcyjna forma spółki akcyjnej. Jest faktem, że spółdzielnia daje możliwości najlepszej ochrony interesów ekonomicznych i gospodarczych grup biedniejszych i nie daje się niczym zastąpić, o czym świadczy rozwój spółdzielni w krajach rozwiniętego kapitalizmu. Spółdzielcza forma grupowej aktywności gospodarczej jest właściwie jedyną, skuteczną, szczególnie w odniesieniu do rolnictwa i spółdzielni pracy inwalidów.</u>
          <u xml:id="u-48.9" who="#BogdanŁukasiewicz">Dla uatrakcyjnienia i odnowy w ruchu spółdzielczym jest niezbędne wyprowadzenie zaszłości, szczególnie w udziałach członkowskich i wypracowanie takiej formy ich waloryzacji, która zabezpieczy na trwałe ich realną wartość. Dobrze zarządzana spółdzielnia, posiadająca uregulowane sprawy członkowskie, może dać dywidendę, o jaką będzie trudno w spółce.</u>
          <u xml:id="u-48.10" who="#BogdanŁukasiewicz">Chociaż najbardziej popieram projekt zawarty w druku nr 679, tzw. poznański — wnoszę o dopuszczenie wszystkich projektów do prac komisji w celu stworzenia jednego spójnego prawa.</u>
          <u xml:id="u-48.11" who="#BogdanŁukasiewicz">Swoje uwagi i propozycje rozwiązań dotyczące rewaloryzacji udziałów, przekształceń spółdzielni osób prawnych i inne przedłożę podczas prac nad ustawą.</u>
          <u xml:id="u-48.12" who="#BogdanŁukasiewicz">O niezdrowych poczynaniach w spółdzielniach powiedziałem po to, aby koleżankom i kolegom posłom zwrócić na to uwagę, a także spółdzielcom, aby mieli uszy i oczy otwarte i aby przez proponowany zapis w przepisach przejściowych postawić tamę często bezkarnym poczynaniom niby spółdzielców.</u>
          <u xml:id="u-48.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-49">
          <u xml:id="u-49.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-49.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Michała Kurka z Polskiego Stronnictwa Ludowego, a następnie pana posła Tadeusza Sytka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-50">
          <u xml:id="u-50.0" who="#MichałKurek">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Dla przypomnienia powiem, że spółdzielczość to ruch społeczno-gospodarczy powstały jako forma samoobrony klas uciskanych przed wyzyskiem, liczący blisko 200 lat, powstały w Anglii i stopniowo obejmujący całą Europę. Prekursorem polskiej spółdzielczości, głównie rolniczej, był Stanisław Staszic, tworzący w 1816 r. Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze.</u>
          <u xml:id="u-50.1" who="#MichałKurek">Spółdzielczość polska miała wiele i różne początki i możliwości rozwojowe, w zależności od zaborcy. Lekko nigdzie nie było, ale duch narodowy i samoobrona prowadziły nawet w najtwardszym zaborze rosyjskim do rozwoju spółdzielczości i hartu spółdzielców, aby już w wolnym państwie polskim od 1918 r. rozpoczynać działalność.</u>
          <u xml:id="u-50.2" who="#MichałKurek">Rozwój spółdzielczości przerwany został w 1939 r., ale działalność nie. Prof. Boczar scharakteryzował następująco działalność spółdzielczości w latach okupacji: „Piękną kartę w swojej historii zapisała spółdzielczość dzięki swej zaradności gospodarczej, postawie patriotycznej i prężnemu nurtowi postępowania”.</u>
          <u xml:id="u-50.3" who="#MichałKurek">Gdyby nie zakręty społeczno-gospodarczo-polityczne w całym okresie powojennym i wielka chęć gremiów decyzyjnych, częściowo naukowych, a także i niektórych spółdzielców, aby mieć socjalistyczny charakter spółdzielczości i sterowanie centralne, to obraz spółdzielczości polskiej byłby normalny — to jest oddolny, w pełni demokratyczny i z pełnym poszanowaniem członka i jego praw jako fundamentu całej budowli spółdzielczej.</u>
          <u xml:id="u-50.4" who="#MichałKurek">Studiując okres ostatnich 40 lat, napotyka się tyle różnych, czasami sprzecznych aktów prawnych, dyrektyw, zarządzeń, uchwał, poleceń, że można zdziwić się, że spółdzielczość przetrwała i potrafi się bronić. Przetrwała dzięki mądrości większości członków, dużej rzeszy oddanych pracowników, opozycji samorządowej, która w prosty sposób potrafiła opierać się błędom popełnianym przez władze, centralnemu sterowaniu, rozdzielnictwu i spychaniu przez większość centralistów odpowiedzialności na doły. Przy takim kierunku spółdzielczość musiała upadać, na przykład spółdzielczość wiejska była odpowiedzialna za brak lemieszy, gwoździ, pralek, lodówek, węgla, a nawet za kartki na buty, masło i mięso.</u>
          <u xml:id="u-50.5" who="#MichałKurek">Ludzi funkcyjnych w spółdzielczości podstawowej zawsze starczało, aby ich potępić, zmienić, wyrzucić i uspokoić opinię społeczną, robiąc nawet planowane sensacje.</u>
          <u xml:id="u-50.6" who="#MichałKurek">Czy były błędy w samej spółdzielczości i spółdzielniach? Oczywiście, że tak. Chory organizm państwa musiał porażać poszczególne nerwy i organy dziedzin życia gospodarczego, w tym i niejedną jednostkę ludzką.</u>
          <u xml:id="u-50.7" who="#MichałKurek">W dniu 26 stycznia 1990 roku mówiłem z tej trybuny: „Chłopi, robotnicy a także inteligencja z nimi współpracująca na dobre, zawsze jak umieli, a raczej jak mogli — strzegli swojej samodzielności i na nich dzisiaj trzeba i należy się oprzeć”. Jestem głęboko przekonany, że wszystko zależy od ludzi, ich woli i konsekwencji, ich umiejętności przekazywania prawdy, słusznej krytyki, od zaangażowania i dążenia do wytkniętego celu. Tak zawsze wyobrażałem sobie samorząd, tak go sobie wyobrażam w omawianych projektach ustaw, z takim chciałbym pracować i być jego twórcą.</u>
          <u xml:id="u-50.8" who="#MichałKurek">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Spółdzielczości nie da się oderwać od realiów życia narodu, a spółdzielczości wiejskiej także od potrzeb wsi i rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-50.9" who="#MichałKurek">Zabierając głos z tej trybuny w dniu 29 września 1989 roku, kiedy już wiedzieliśmy, że premier Tadeusz Mazowiecki chciał być premierem wszystkich Polaków, zwróciłem się z prośbą do szefa rządu, aby polecił umieścić na gmachu ministerstwa rolnictwa napis „Wszystko może czekać — rolnictwo nie”. Proszę premiera Bieleckiego o analizę tego wniosku — w nim jest również spółdzielczość.</u>
          <u xml:id="u-50.10" who="#MichałKurek">Koleżanki i Koledzy posłowie! Spółdzielczość po roku prywatyzacji, obsługuje codziennie blisko 75–80% społeczeństwa, a więc spółdzielczość jest potrzebna i konieczna, gdyż miejsca po niej nikt i nic nie jest w stanie zająć dziś i w najbliższych latach. Spółdzielczość zatrudnia ponad 2 mln pracowników, zrzesza ponad 10 mln członków — nie są to ścisłe dzisiaj dane — wytwarza około 11% dochodu narodowego; obsługuje blisko 100% rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-50.11" who="#MichałKurek">Jaka ma być spółdzielczość? Zdaniem wielu spółdzielców, w tym i moim własnym, musi to być:</u>
          <u xml:id="u-50.12" who="#MichałKurek">— po pierwsze — spółdzielczość autentyczna, uwiarygodniona: niezbędnym odrodzeniem, i przebudową spółdzielni, oddolnością przemian, upodmiotowieniem członków, przebudową na zasadzie prawa.</u>
          <u xml:id="u-50.13" who="#MichałKurek">Regulacja prawna musi zapewniać spółdzielniom:</u>
          <u xml:id="u-50.14" who="#MichałKurek">— po pierwsze — równe prawa w stosunku do innych podmiotów; możliwe, że mogą być i preferencje;</u>
          <u xml:id="u-50.15" who="#MichałKurek">— po drugie — alternatywne rozwiązania struktur i własności;</u>
          <u xml:id="u-50.16" who="#MichałKurek">— po trzecie — kontrolę państwa pod procesem odrodzenia, po to aby powstawały struktury wmontowujące się w system gospodarki rynkowej,</u>
          <u xml:id="u-50.17" who="#MichałKurek">— i po czwarte — zachowanie właściwych przekształceń własnościowych.</u>
          <u xml:id="u-50.18" who="#MichałKurek">Wzmiankując o ewentualnych preferencjach dla spółdzielczości, mam na myśli nie łaskawość decydujących, bądź wymuszenie, lecz normalne gospodarcze działania unormowane przepisami, na przykład w związku z sezonowością w handlu opałem, nawozami, środkami ochrony roślin, z prowadzeniem w okresie przejściowym handlu na wsi w sklepach nierentownych. Widzimy już, że sprywatyzowane sklepy na wsi wracają ponownie do spółdzielni. Zgadzam się, że spółdzielnia ma służyć członkom, ale czy dziś można sobie wyobrazić brak obsługi mieszkańców, na przykład przez gminne spółdzielnie, spółdzielnie usług rolniczych czy mleczarstwo. Czy jest możliwe, aby zarząd spółdzielni i samorząd prowadzili walkę z mieszkańcami, którzy nie chcą być jej członkami. Jest to niemożliwe, moim zdaniem, niepotrzebne, źle by służyło przyjętej zasadzie jedności.</u>
          <u xml:id="u-50.19" who="#MichałKurek">A dlaczego nie chcą być członkami spółdzielni nasi mieszkańcy? Członkowie spółdzielni mówili od wielu lat i mówią tak nadal, tylko nikt nie chce tego słyszeć, że państwo zawiniło, degradując spółdzielczość i musi to rozsądnie rozwiązać.</u>
          <u xml:id="u-50.20" who="#MichałKurek">— Po pierwsze — należy zrewaloryzować fundusz udziałowy stanowiący imienną wielkość, obecnie 1% do majątku ogólnego spółdzielni — potrafiono przeszacowywać majątek trwały, zapominając o reszcie — lub,</u>
          <u xml:id="u-50.21" who="#MichałKurek">— po drugie — podzielić na członków fundusz zasobowy, zaznaczam sprawiedliwie, co będzie trudne, może dążąc do zrównoważenia go z funduszem udziałowym.</u>
          <u xml:id="u-50.22" who="#MichałKurek">— I po trzecie — ustalić wymiary własności, a więc także prawo zbycia i obrotu majątkiem. Niechże raz na zawsze członkowie spółdzielni będą jej faktycznymi współgospodarzami, współwłaścicielami.</u>
          <u xml:id="u-50.23" who="#MichałKurek">Z powyższego wynika, że kluczem do autentycznej spółdzielczości jest prawo własnościowe i decyzyjne: swoboda podziału nadwyżki, statut samorządowy, suwerenne decyzje.</u>
          <u xml:id="u-50.24" who="#MichałKurek">Nie wolno zapominać, że spółdzielczość jest i będzie różnorodna, autentyczna, niezależna. Spółdzielczością z za biurka kierować się nie da.</u>
          <u xml:id="u-50.25" who="#MichałKurek">Spełniają oczekiwania bardzo słabej dziś spółdzielczości wszystkie trzy projekty, z których może być doskonała ustawa modyfikująca Prawo spółdzielcze. Uważam, że stać jest nas na uchwalenie w 3–4 miesiące nowego Prawa spółdzielczego.</u>
          <u xml:id="u-50.26" who="#MichałKurek">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Spółdzielczość istnieje dwa wieki, istnieć będzie nadal. Przyjmijmy w dalszych pracach nad ustawą świętą zasadę praworządności, że „ci co rządzą tym krajem, niech się w naród wsłuchają”.</u>
          <u xml:id="u-50.27" who="#MichałKurek">Uważam, że w pracach Komisji Nadzwyczajnej, którą powołamy do prac nad projektem ustawy, winni się znaleźć wszyscy posłowie spółdzielcy, sympatycy spółdzielczości, przedstawiciele nauki i praktyki.</u>
          <u xml:id="u-50.28" who="#MichałKurek">Wnoszę, aby pan premier wyznaczył stałych przedstawicieli do pracy z komisją z resortów finansów, przekształceń własnościowych, rolnictwa, przemysłu i sprawiedliwości.</u>
          <u xml:id="u-50.29" who="#MichałKurek">Z uwag szczególnych na przedstawienie i rozważenie zasługuje — że gdyby miał pozostać art. 2 § 2, druk nr 679, to należy, moim zdaniem, dopisać ostatnie zdanie, że „Straty lub dodatkowe koszty wynikłe z tych decyzji pokrywa organ podejmujący takie decyzje”.</u>
          <u xml:id="u-50.30" who="#MichałKurek">W art. 11 § 3 treść winna mieć brzmienie następujące: „Członek spółdzielni uczestniczy w pokrywaniu jej strat do wysokości zadeklarowanego udziału podstawowego bądź obowiązkowego”.</u>
          <u xml:id="u-50.31" who="#MichałKurek">W projekcie wniesionego przez Senat druku nr 713 — należy poddać analizie art. 49 § 2 — czy członek zarządu może być osobą spoza spółdzielni. Należy także rozważyć zapis art. 258 § 1, że „Tworzy się radę spółdzielczą przy prezesie Rady Ministrów”. Skreślając art. 2 Prawa spółdzielczego przesądzamy o tych sprawach. A może rada przy prezydencie, a może całkowicie niezależna.</u>
          <u xml:id="u-50.32" who="#MichałKurek">Należy zastanowić się nad zapisem, że pracownik nie może być członkiem rady. A rady pracownicze w przedsiębiorstwach? Może lepiej określić liczbę pracowników, że nie więcej, jak 50, 30, 20%.</u>
          <u xml:id="u-50.33" who="#MichałKurek">Każdy z tych projektów ma swoje dobre i złe strony. Wybierzmy w naszych dalszych pracach co najlepsze.</u>
          <u xml:id="u-50.34" who="#MichałKurek">Korzystając z głosu w sprawach spółdzielczości. wnoszę i proszę Wysoki Sejm o przyjęcie, aby minister finansów złożył informację w Sejmie o wykonaniu ustawy z 20 stycznia 1990 r. o zmianach w spółdzielczości, z uwzględnieniem poniesionych kosztów likwidacji i podziału majątku spółdzielczego, o czym koleżanki i koledzy posłowie w dniu dzisiejszym z tej trybuny mówili.</u>
          <u xml:id="u-50.35" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-51">
          <u xml:id="u-51.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-51.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Tadeusza Sytka z Polskiego Stronnictwa Ludowego, a następnie pana posła Andrzeja Pomirskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-52">
          <u xml:id="u-52.0" who="#TadeuszSytek">Pani Marszałek! Panie i Panowie Posłowie! Mam pewne wyrzuty sumienia jako poseł, że oferty ustawy z 20 stycznia 1990 r., w opracowywaniu której czynnie uczestniczyłem, które dla naszego ruchu spółdzielczego miała być tym pierwszym krokiem rozwiązań systemowych, nowego ustroju spółdzielczości, dzisiaj oceniamy jako przegrany etap naszej walki o uratowanie spółdzielczych form gospodarowania.</u>
          <u xml:id="u-52.1" who="#TadeuszSytek">Chcąc przybliżyć te sprawy, pozwolę sobie odwołać się do historii, żeby umiejscowić naszą spółdzielczość na przykładzie przemian historycznych.</u>
          <u xml:id="u-52.2" who="#TadeuszSytek">Spółdzielczość jako ruch społeczno-gospodarczy powstała w XIX wieku na terenach Anglii, Francji i Niemiec, jako ruch samoobrony interesów i to interesów ludzi w momencie, kiedy pojawił się kapitał — kapitał jako towar, który dla większości ludzi był obroną przed biedą, jaka im zagrażała. W środowiskach robotniczych powstawały wtedy zakłady, sklepy, hurtownie i własny przemysł spożywczy, w środowisku wiejskim powstawały spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe, zaopatrzenia i zbytu oraz przetwórcze, na przykład mleczarnie.</u>
          <u xml:id="u-52.3" who="#TadeuszSytek">Około 1890 r. powstała utopijna teoria i doktryna kooperatyzmu, która na szczęście w Polsce dość dużego spustoszenia nie zrobiła. Na terenach Polski zaczynami takiej rdzennej, zdrowej spółdzielczości były takie osoby, jak w spółdzielczości rolniczej duży wpływ miał działacz gospodarczy i patriota ksiądz Piotr Wawrzyniak — szczególnie w spółdzielczości bankowej i spółdzielni „Rolnik” oraz na terenie zaboru austriackiego Franciszek Stefczyk — słynne kasy Stefczyka.</u>
          <u xml:id="u-52.4" who="#TadeuszSytek">Teoretykami w okresie powojennym byli tacy klasowi już spółdzielcy jak Hempel, Rapacki — w działalności spółdzielców spożywców, oraz Chmielewski, działacz spółdzielczości rolniczej. Jeżeli ruch spółdzielczości powojennej potraktujemy jako formę wspólnej walki o zdobycie minimum egzystencji, to jednak musimy wyciągnąć kilka wniosków z tego co działo się po wojnie w Polsce — jakie decyzje polityczne, ą nie gospodarcze, przynajmniej dotyczące spółdzielczości rolniczej, chociażby reforma rolna, jaka była do wyboru droga wyjścia i forma postępowania.</u>
          <u xml:id="u-52.5" who="#TadeuszSytek">Znane były większości posłów formy kolektywizacji w Polsce, do których nie chcę wracać, i jakie piętno na wsi polskiej pozostało do dzisiaj po tych formach powstawania spółdzielni. Ale proszę sobie wyobrazić, jaki mamy absurd — ta bardzo znienawidzona forma gospodarowania na wsi, czyli ta forma kołchozów, dzisiaj z wszystkich pionów spółdzielczości jest formą o najlepszym zabezpieczeniu ekonomicznym. Jej nie dotknęły te ciosy, jakie dotknęły spółdzielczość mleczarską, spółdzielczość ogrodniczo-pszczelarską, spółdzielczość GS, to znaczy tych, którzy mieli własny warsztat pracy jako zalążek własności i na bazie tego tworzyli, działali, dorabiali się, przetrwali te niekorzystne czasy dla rolnictwa, 45 lat minionego etapu społeczno-gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-52.6" who="#TadeuszSytek">Ale dzisiaj musimy także widzieć obawy, że skoro w Polsce pojawia się kapitał, skoro w Polsce następna ekipa rządowa przygotowuje program społeczno-gospodarczy i w tym programie widzimy zmiany struktur, jakie mają nastąpić także w procesach agraryzmu, to jeśli nie obronimy idei spółdzielczości na wsi, to jak gdyby zgadzamy się jako posłowie na to, że bezrobocie na wsi ujawni się w diametralnie większym procencie aniżeli w mieście. Bo jeżeli ta spółdzielczość dzisiaj jest spółdzielczością nie aprobowaną, jest spółdzielczością, do której mamy tyle zastrzeżeń, to proszę odpowiedzieć mi na pytanie, jak mają żyć rolnicy 2-, 3-hektarowi, przy nowym obciążeniu składką emerytalną, przy nowym obciążeniu kosztami środków produkcji, rolnicy w podeszłym wieku. Przy braku tej „pompy ssącej” do pracy w mieście zostają zepchnięci na wieś dwuzawodowcy — jak hektar żyznej ziemi jest ich w stanie utrzymać? W związku z tym, jeśli nie obronimy idei spółdzielczej formy gospodarowania, nowego typu spółdzielczości, to jak gdyby zgadzamy się na dość dużą liczbę bezrobotnych na wsi, w najbliższych latach, w układzie tych przemian gospodarczych, jakie na wsi nastąpią.</u>
          <u xml:id="u-52.7" who="#TadeuszSytek">Dzieje się w Polsce bardzo dużo, bo jesteśmy już w innej epoce systemowej, czy się to komuś podoba czy nie, i jeśli robotnikowi czy rolnikowi dokładnie nie powiedzieliśmy, to ich rola uczestniczenia w tym rządzeniu państwem powoli będzie ograniczana. Kapitał jest bezwzględny i kapitał wygra z każdym. W związku z tym musimy umieć, przechodząc do szczegółów, wybrać z projektów ustaw to, co dzisiaj można uratować w nowelizacji ustawy, to co należy zrobić, żeby dla pokoleń ta idea spółdzielczości została przeniesiona w formie zdrowej, bez upolityczniania i bez wciskania jak gdyby idei spółdzielczości w działalność. Ideą spółdzielcza stoi nad wszystkim, nie może być wtłaczana w działalność.</u>
          <u xml:id="u-52.8" who="#TadeuszSytek">Uważam, że z przedstawionych trzech projektów najbardziej odpowiada autentycznym spółdzielcom nowelizacja Prawa spółdzielczego, przygotowana przez Senat, jest najbardziej czystą, wewnętrznie najbardziej spójną, z tym jednak, że kilka elementów pozwoliłbym sobie wprowadzić, już czysto praktycznych, dotyczących szczególnie spółdzielczości rolniczej. Ale zanim przejdę do poszczególnych paragrafów, pozwolę sobie na krótką analizę — czym jest spółdzielnia. Rozpatrując to zagadnienie, należy mieć na uwadze nie tylko dostosowanie nowego Prawa spółdzielczego do istniejących spółdzielni, ale opracowanie takiego prawa, które problem spółdzielczości rozstrzyga i umożliwia powstawanie i działanie tej formy gospodarowania.</u>
          <u xml:id="u-52.9" who="#TadeuszSytek">Spółdzielnia jest tworem dobrowolnym, samopomocowym, zrzeszeniem osób — a nie jak w spółce, zrzeszeniem kapitału — łączących się w celu wspólnego zaspokojenia swoich potrzeb — zakres tych potrzeb określa statut. Jeśli nawet dane prawo, na podstawie którego spółdzielczość działa, jest prawem niedoskonałym, to jeśli tego prawa się przestrzega, można widzieć wizję twórczą postępu, a nie destrukcji w układzie, jeśli tego prawa by się w ogóle nie widziało.</u>
          <u xml:id="u-52.10" who="#TadeuszSytek">Spółdzielnia jest grupą społeczną o wyraźnie zarysowanych więzach, u podstaw których leżą konkretne potrzeby ekonomiczne osób wchodzących w jej skład. Na przykład na rynku musi wytrzymać konkurencję, która w momencie pojawienia się kapitału bardzo się uaktywni. W spółdzielni sami członkowie ustalają cele, jakie stoją przed tą grupą i do grupy wchodzą na zasadzie dobrowolności. Jest grupą zorganizowaną, ma mieć własną specyficzną organizację, której kształt nadają sami członkowie, uporządkowany podział czynności oraz wyodrębniający się układ pozycji i ról społecznych w tej grupie. Nie można z góry zakładać, jak było dotychczas, że wszyscy w grupie muszą być równi, bo jest to kłamstwo. Nie ma takiego systemu gospodarowania — nawet w idealnym gospodarstwie że wszyscy będą równi; ktoś, kogoś także musi słuchać, albo syn ojca, albo ojciec syna, zależnie od tego, kto zdominował to gospodarstwo.</u>
          <u xml:id="u-52.11" who="#TadeuszSytek">Jest spółdzielnia grupą formalną. Spółdzielczość istnieje i działa opierając się na skodyfikowanych na piśmie normach wewnętrznych, którymi będą statut i regulamin, nadane przez samych członków, a nie przez kogoś z zewnątrz. W związku z tym jako spółdzielcy praktycy oczekujemy od wszystkich ludzi prawa, szczególnie prawa rolnego i spółdzielczego, żeby swoją misję widzieli w wykorzystaniu i ujęciu tych potrzeb, jakie czujemy wewnątrz tej podmiotowości, w formie prawa, które będzie tym dobrowolnie zrzeszonym członkom dobrze służyć.</u>
          <u xml:id="u-52.12" who="#TadeuszSytek">Jest grupą jawną — istnieje i działa w ustalonym porządku prawnym. Ten fakt stwarza określone ograniczenia dla działania tej grupy. To znaczy, że jeśli jestem członkiem spółdzielni, to zakładamy, że idea spółdzielcza jest nadrzędna przy podejmowaniu decyzji na walnym zgromadzeniu członków, które jest jak gdyby parlamentem. Ale kiedy dostałem polecenie wykonania pracy jako oborowy, czy traktorzysta, to muszę w tym momencie zapomnieć częściowo o tym, że jestem członkiem i nie mówić o swoich przywilejach i prawach, a należycie wykonać swoją pracę. W związku z tym umocowanie w nowym Prawie spółdzielczym kierownika jednostki musi być także trochę inne. Jeśli zarząd powierza komuś odpowiedzialność za majątek i za wynik, za zysk, to trzeba mieć świadomość, że ten kierownik nie jest upoważniony do łamania prawa spółdzielczego, ale ten kierownik musi mieć prawo bezwzględnego egzekwowania wykonywania pracy przez tych członków, którzy na rzecz tej spółdzielni, wspólnie podjęli świadczenia pracy. Nie może być przechylonej szali na rzecz poczucia wielkości, że mnie obroni idea, bo jestem członkiem, a zapominam o tym, że muszę wykonać nałożoną na mnie pracę.</u>
          <u xml:id="u-52.13" who="#TadeuszSytek">Wyjaśnienia i uregulowania wymaga określenie własności spółdzielczej także w Kodeksie cywilnym. Dotychczas własność społeczna, nawiązuje do ustroju — nazwijmy go minionego, była jak gdyby własnością bardzo humanitarną, ale w konsekwencji niczyją. Członek spółdzielni powinien wziąć na swoje barki odpowiedzialność za majątek spółdzielni. W związku z tym tak ważne jest umocowanie tego w Kodeksie cywilnym. W pojęciu prawa dziś istniejącego, członek spółdzielni, przykładowo spółdzielni rolniczej, tej skolektywizowanej, nie jest pracownikiem, jest współwłaścicielem. Na mocy prawa można od niego wymagać przestrzegania zasad bhp i ppoż. Natomiast inne sprawy prawa pracy praktycznie go nie dotyczą, co także ma potem odbicie w orzeczeniach sądów, do których członek ma prawo się odwoływać.</u>
          <u xml:id="u-52.14" who="#TadeuszSytek">Przechodząc do analizy tych trzech projektów, pozwolę sobie kilka uwag wnieść do poszczególnych artykułów. Do art. 20 w proponowanych zmianach senackich należałoby dopisać: „Członek na poczet udziału, za zgodą spółdzielni, może kontrolować i wnieść środki produkcji”. W tym wypadku statut winien określać formy wyceny lub ewentualne formy zwrotu, chodzi bowiem nie tylko o pieniądze. Ktoś może nie mieć pieniędzy, a mieć środek produkcji, który — dla danej spółdzielni jest niezbędny. W związku z tym on także mą prawo być dopuszczony do udziału w tej spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-52.15" who="#TadeuszSytek">W art. 140 rozważyć należy, czy prawo przyjmowania, wykluczania oraz wykreślania w spółdzielniach rolniczych ma być bezwzględnie przypisane walnym zgromadzeniom. Jeśli te spółdzielnie dzisiaj łączą się, tworząc ogniwa składające się z 2–3 tysięcy osób, to będzie to prawo niezbyt elastyczne ze względu na brak możliwości szybkiego zwołania walnego zgromadzenia. Są takie przykłady, że trzeba kogoś przyjąć, czy zwolnić i jeśli tę delegację dało się walnemu zgromadzeniu, to termin dwóch tygodni czasami nie wystarcza, żeby zorganizować tak wielkie zebranie.</u>
          <u xml:id="u-52.16" who="#TadeuszSytek">W art. 155 w § 3 należałoby dopisać następujące brzmienie: „Zarząd spółdzielni lub osoba kierująca bieżącą działalnością gospodarczą spółdzielni, w stosunku do pracujących członków i w zakresie wykonywanej przez nich pracy, jest kierownikiem zakładu w pojęciu prawa obecnie istniejącego i Kodeksu cywilnego — do którego Chcielibyśmy te uwagi wprowadzić. W przeciwnym razie jego zwierzchnictwo i autorytet będą po prostu znikome i egzekwowanie pracy niezbyt dokładne.</u>
          <u xml:id="u-52.17" who="#TadeuszSytek">W art. 166 należało by przyjąć treść typowo ekonomiczną, mając na uwadze podział dochodu, przynajmniej w naszym pionie spółdzielni. Powinniśmy wprowadzić tzw. rezerwę gospodarcza, która w ostatnich latach uratowała głównie spółdzielnie produkcyjne. Kto tego w branżowym układzie ksiąg i w podziale dochodu, nie umiał przewidzieć, to proszę sobie wyobrazić; jeżeli w styczniu 1990 r. coś kosztowało 7600 zł, czy 9000 zł, a w grudniu — 65 tys. zł i nie miał 100%, czy 200% rezerwy w składzie magazynowym na zapasach, które zużył na karmę, to otrzymywał niewłaściwy obraz kosztów, zniekształcał je, po prostu wyszły sztuczne, fikcyjne dochody na produkcji zwierzęcej, a marne przychody na produkcji roślinnej. W związku z tym ustawodawca mu si przewidzieć szczególną możliwość dla tego pionu spółdzielczości — tworzenie rezerw. Podaję przykład — dzisiaj mamy zasiany rzepak, w planach — przyjęte plony i ceny, a może okazać się, że w marcu rzepak będzie zaorany i nie ma żadnych pieniędzy, a koszty zostały poniesione. Dlatego producent musi mieć prawo w podziale dochodu zabezpieczyć tzw. fundusze rezerwy gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-52.18" who="#TadeuszSytek">I kończąc, żeby nie przedłużać, chciałbym jeszcze wnieść kilka uwag, jeśli chodzi o to pojęcie; dzisiaj tak rozreklamowane — udziałów, wkładów i innych elementów, które mogą być poza płacą czymś, co daje samozadowolenie i poczucie, że jestem czynnym właścicielem tego podmiotu. Jednak nigdy nikt z nas się nie odważył, żeby wkład ziemi do wspólnego gospodarowania, miał mieć wpływ na udziały. Trzeba mieć świadomość, że jeśli udziałami możemy pokrywać straty i inne zobowiązania, to ziemia ten swój jedyny majątek, który ktoś wniósł powinna być szczególnie chroniona dla następnych pokoleń jako warsztat pracy nie podlegający obwarowaniom statutowym. Chodzi o to, żeby w porównaniu do spółek akcyjnych był to jak gdyby majątek założycielski, który jest niepodzielny, który na wieki daje podstawy — za zgodą tych, którzy go tworzyli — trwałego bytu dla następców, którzy kiedyś chcieliby gospodarować.</u>
          <u xml:id="u-52.19" who="#TadeuszSytek">I ostatnia uwaga, proponuję w art. 171 § 1 dopisać brzmienie: „Część dochodu ogólnego powstała po dokonaniu odpisów na fundusze, o których mowa w poprzednich artykułach i paragrafach, stanowi dochód podzielny, podlegający podziałowi”. Jednak zachowałbym 10% jako odpisu minimum na statutowe sprawy, bo przy inflacji, przy rewaloryzacji majątku, jeśli znowu pozostanie 5%, to wartość odpisu będzie bardzo znikoma. Dzisiaj walczymy, żeby udziały które się zdewaluowały były czymś wartościowym, o co warto się starać w formie dywidendy, i żeby nadal odpisując 10% dać gwarancję, że ten podmiot ekonomicznie będzie w stanie przetrwać te przemiany, które jeszcze nas czekają.</u>
          <u xml:id="u-52.20" who="#TadeuszSytek">I kończąc, chciałbym jeszcze zwrócić uwagę, że na zachodzie, gdzie formy spółdzielczego gospodarowania, przy bardzo niskim procencie upolitycznienia, przyjęły się tam dzisiaj powstało pytanie — czy ta idea, że jeden członek ma 1 głos — jest ideą słuszną, czy jednak udział kapitałowy — w pewnym procencie np. 50% — nie powinien jak gdyby wspierać czynnego uczestnictwa w tworzeniu własnego prawa. Podam taki przykład — jestem członkiem rolniczej spółdzielni, która odstawia do mleczarni 5 tys. litrów mleka dziennie i proszę wziąć pod uwagę, że jeden członek tej spółdzielni uczestniczy w radzie spółdzielni mleczarskiej. 5 tys. litrów mleka trzeba skupić w 5–6 wsiach indywidualnych. Ale te 5–6 wsi ma co najmniej 16 członków rady spółdzielni mleczarskiej. I wtedy powstaje problem — co ustawa także powinna przewidzieć — czy osoba prawna ma prawo uczestniczyć w innych spółkach, spółdzielniach. A jeśli tak — to w jakim artykule to zapisać. Dziękuję za uwagę i przepraszam, że zbyt długie było moje wystąpienie.</u>
          <u xml:id="u-52.21" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-53">
          <u xml:id="u-53.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-53.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Andrzeja Pomirskiego z Polskiego Stronnictwa Ludowego, a następnie panią poseł Annę Brzozowską.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-54">
          <u xml:id="u-54.0" who="#MironPomirski">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Jak ważną rolę spółdzielczość odgrywa w życiu narodu, w życiu państwa, w życiu społeczeństwa, nie będą uzasadniał, bo byłoby to nietaktem na tej sali, jak również nie będę mówił o historii i o ideologii, bo tutaj akurat dzisiaj było dużo powiedziane. Cieszy tylko, że dzisiaj zabierali głos tylko spółdzielcy, bądź też prawie spółdzielcy. To daje nadzieję, że może i ten dokument będzie spółdzielczy, a mniej polityczny, jak to się zdarzyło z dokumentem styczniowym.</u>
          <u xml:id="u-54.1" who="#MironPomirski">Przechodzę do konkretnych założeń i do konkretnych decyzji i faktów. Proszę Państwa! Padł wniosek o powołanie komisji. Popieram ten wniosek, aczkolwiek nie nazywał bym jej nadzwyczajną. Byłaby to komisja jakaś specjalistyczna, w skład której weszliby specjaliści prawa spółdzielczego i spółdzielcy. Mieliby ogromne pole do popisu, bowiem nie tylko te trzy dokumenty stanowiły kanwę dyskusji, ale jest znacznie więcej dokumentów, z których te najlepsze, powiedzmy, przesłanki można by było wybrać, kompilację dobrą zrobić i stworzyć wreszcie dokument spółdzielczy. Mnie najbardziej odpowiada dokument poznański, który idzie najdalej i powiedziałbym, próbuje generalnie rozwiązać sytuację w spółdzielczości, stworzyć prawo spółdzielcze, choć, szczerze mówiąc, mam poważną uwagę, czy w jednym dokumencie można w ogóle rozwiązać sprawy spółdzielczości. Jest to temat do dyskusji — czy rzeczywiście nie powinno być stanowione inne prawo dla spółdzielczości typu rolniczego, a jeszcze inne dla pozostałych spółdzielni. Jakkolwiek idea jest w spółdzielczości taka sama, to specyfika jest skrajnie różna.</u>
          <u xml:id="u-54.2" who="#MironPomirski">Proszę Państwa! Kilka uwag odnośnie do tych dokumentów, które były przedłożone. Nie bardzo rozumiem, dlaczego spółdzielnie nie mogą zrzeszać, tworzyć określonej formy, jeśli chodzi o osoby prawne. Przecież to jest w interesie członków. Spółdzielnie zrzeszające się mogą tworzyć określone struktury branżowe, gospodarcze, specjalistyczne, typu hurt, typu transport, które w ten sposób optymalizują koszty, zabezpieczają interesy spółdzielni, a tym samym i ich członków, tym bardziej że takie formy już istnieją i co z nimi zrobić?</u>
          <u xml:id="u-54.3" who="#MironPomirski">Dalsza sprawa — bardzo obawiam się takiego rozwiązania, o którym była mowa, że zarząd składa się z jednej osoby. Jest to, proszę państwa, trochę niebezpieczne, a dalej mówi, się, że w skład zarządu mogą wejść osoby, które nie są członkami spółdzielni. Tego już nie rozumiem, bowiem zarząd jest organem samorządowym, organem władz samorządowych, organem wybieralnym. Jakże można wybierać osobę, która nie jest członkiem i która nie czuje tej spółdzielczości. Rozumiem podtekst, że chodzi o fachowość, ale fachowcami są również i spółdzielcy.</u>
          <u xml:id="u-54.4" who="#MironPomirski">Jeśli chodzi o propozycje w zakresie mianowania rady, przewodniczącego rady, jest to chyba rozwiązanie zupełnie kuriozalne i do tego nie można dopuścić. Przecież to jest całkowite uzależnienie, a przecież organy są wybieralne i to w szczególnym trybie. Natomiast tu byłoby mianowanie i absolutnie z tą propozycją senacką zgodzić się nie można.</u>
          <u xml:id="u-54.5" who="#MironPomirski">Proszę Państwa! I jest również propozycja. W rozwiązaniach poznańskich — przekształcania w spółki. Chcę państwu powiedzieć, że już sama forma przekształcenia w spółkę zabija idee spółdzielczości, bowiem spółdzielczość ma gwarantować interesy członka spółdzielni i niekoniecznie i nie zawsze musi być nastawiona tylko na zysk, czy też na maksymalizację tego zysku, bo na zysk zawsze powinna być nastawiona. W spółdzielczości jest też zasada, że wszyscy mają te same prawa i każdy członek ma jeden głos, zaś przy przekształcaniu w spółkę osoba, która ma ogromny kapitał może całkowicie zmajoryzować spółdzielnie i wcale nie zabezpieczać interesów członków tej spółdzielni. To są moje uwagi.</u>
          <u xml:id="u-54.6" who="#MironPomirski">I ostatnia sprawa, najbardziej bulwersująca i w tej sali już kilka razy mówiono o ustawie z 20 stycznia 1990 r. Bardzo mnie cieszy stanowisko Senatu, tylko nie zapominajmy ile narobiło biedy poprzednie stanowisko Senatu, jak również wskazanie ministra finansów. Dzisiaj się mówi o niepodzielności majątku i dobrze, a przecież ten majątek już został podzielony. Już został podzielony, przechwycony przez wąskie grupy ludzi i zatwierdzony przez dyrektorów izb. Dwa razy z tej trybuny prosiłem pana ministra, prosiłem premiera, aby zatrzymać ten proces, a jeżeli już nie można go zatrzymać, to aby zwrócił się pan minister do Sejmu, aby mógł otrzymać taką delegację, żeby pan minister do Sejmu, aby mógł otrzymać taką delegację, żeby zmienić decyzje dyrektora izby. W tej chwili już w ogromnej części ten majątek jest przejęty. Nie wiem, jak go w tej chwili odzyskać i w tych rozwiązaniach prawnych to też musi być zawarte, to też musi znaleźć rozstrzygnięcie, tego nie można po prostu pozostawić, tak jak to jest dziś. Tyle moich skromnych uwag. Kolega poprzedni przedłużył wystąpienie, ja postarałem się trochę oszczędzić czasu.</u>
          <u xml:id="u-54.7" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-55">
          <u xml:id="u-55.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-55.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu panią poseł Annę Brzozowską z Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej, a następnie pana posła Wojciecha Mojzesowicza.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-56">
          <u xml:id="u-56.0" who="#AnnaBrzozowska">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Zachodzące procesy gospodarczo-społeczne nie powinny zostawić na uboczu znacznej grupy gospodarczej, jaką jest spółdzielczość. Dlatego cieszyć powinno, że Wysoka Izba rozpatruje dzisiaj ważne dokumenty, jakimi są projekty prawa spółdzielczego.</u>
          <u xml:id="u-56.1" who="#AnnaBrzozowska">W styczniu ubiegłego roku Wysoka Izba przyjęła ustawę o likwidacji biurokratycznych struktur i stworzenia spółdzielniom mechanizmów pozwalających na wyzbycie się wszystkich wynaturzeń poprzedniego systemu. Z dystansu czasu stwierdzić należy, że Wysoka Izba potraktowała te zagadnienia bardziej politycznie niż gospodarczo. Ustawa nie rozwiązała wszystkich problemów, zgodnie z intencjami, ponieważ obowiązujące ustawodawstwo nie stwarzało warunków do rzeczywistego rozwoju ruchu spółdzielczego i jego podmiotowości. Próbowałam to w swoim wystąpieniu sygnalizować.</u>
          <u xml:id="u-56.2" who="#AnnaBrzozowska">W wielu wypadkach po przeprowadzonych procesach likwidacji spółdzielnie przeszły od centralnego sterowania do stanu społecznego sieroctwa. Zdarzają się wypadki, że spółdzielnie nie są akceptowane przez ludzi z powodu nie najlepszych tradycji okresu powojennego, a także władza nie stwarzała warunków do zrównania ich z innymi podmiotami. Zjawiska takie powinny niepokoić, zwłaszcza w zestawieniu z opinią Banku Światowego, według którego właśnie spółdzielczość jest najbardziej elastyczna w dostosowywaniu się do nowych struktur gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-56.3" who="#AnnaBrzozowska">Znana jest na ogół trudna sytuacja finansowa spółdzielczości w związku z warunkami zaciągania kredytów i niewypłacalności kontrahentów. Sytuacja taka powoduje często wyprzedaż obiektów spółdzielczych oraz unieruchamianie społecznie potrzebnych zakładów produkcyjnych. Sytuację taką potęguje nielegalna konkurencja, niezmiernie rozbudowanego czarnego rynku, który, na ogół nie ponosząc porównywalnych kosztów, w znacznym stopniu bez legalizacji działalności odbiera spółdzielniom obroty, nie poddając się przepisom o ochronie praw konsumenta.</u>
          <u xml:id="u-56.4" who="#AnnaBrzozowska">Szczególnie trudna sytuacja jest w spółdzielczości wiejskiej. Z braku jasno określonej relacji między państwem a spółdzielniami nie powstają nowe spółdzielnie, obsługujące ten sektor naszej gospodarki. Nie podejmują działalności inne podmioty. Dlatego pilnej regulacji, według mojej opinii, wymagają takie sprawy, jak kwalifikacja wyceny majątku spółdzielczego — o tym wszyscy moi poprzednicy już mówili — likwidacja pojęcia spółdzielni osób prawnych i jednoznacznego określenia istniejących podmiotów gospodarczych o tym charakterze, warunków umożliwiających przekształcenia zakładów i spółdzielni osób prawnych w formy organizacyjne, zgodne z wolą zrzeszonych członków, w tym również w spółki kapitałowe i akcjonariaty pracownicze.</u>
          <u xml:id="u-56.5" who="#AnnaBrzozowska">W prowadzeniu działalności gospodarczej spółdzielnie powinny kierować się przepisami zawartymi w Kodeksie cywilnym, w Kodeksie handlowym i przepisach związkowych. Istniejąca regulacja prawna przyjmuje niejednokrotnie rozwiązania traktujące spółdzielnie jako jednostki gospodarki uspołecznionej, co stanowi podstawę do zrównania ich w aktach normatywnych z podmiotami państwowymi. Proponowane rozwiązania powinny być zgodne w założeniach z docelowym modelem funkcjonowania spółdzielczości ze względu na rolę, jaką pełni i pełnić powinna spółdzielczość w gospodarce narodowej.</u>
          <u xml:id="u-56.6" who="#AnnaBrzozowska">Uważam za celowe poparcie projektu w druku 679, dającego szeroki zakres instytucjom prawnym i spółdzielczym, prosząc jednak o przyjęcie moich uwag.</u>
          <u xml:id="u-56.7" who="#AnnaBrzozowska">Art. 49 § 1, dotyczący istnienia związków utworzonych przez 10 spółdzielni, w moim odczuciu, jest nieżyciowy i proponuję dokonanie zmiany, pomniejszając ich do 5.</u>
          <u xml:id="u-56.8" who="#AnnaBrzozowska">Art. 20 § 2 pkt 1: proponuję dołączyć słowa: „nie mniej jednak niż trzy”. Szczegółowe uzasadnienie podam w czasie prac komisji.</u>
          <u xml:id="u-56.9" who="#AnnaBrzozowska">Art. 32 pkt 4: „Rada ma obowiązek” — proponuję zapis, że nie obowiązek, a powinna żądać.</u>
          <u xml:id="u-56.10" who="#AnnaBrzozowska">Proszę również o przyjęcie moich uwag do senackiego projektu według druku nr 713.</u>
          <u xml:id="u-56.11" who="#AnnaBrzozowska">Art. 14 § 4: członkami spółdzielni mogą być również osoby prawne, o ile statut tak stanowi. Jednakże członkami spółdzielni nie mogą być wyłącznie osoby prawne. Proszę o dokonanie zapisu: i osoby fizyczne.</u>
          <u xml:id="u-56.12" who="#AnnaBrzozowska">Na zakończenie dziękując Wysokiej Izbie za uwagę i chciałabym gorąco poprzeć wszystkie te głosy, które postulowały o powołanie Komisji Nadzwyczajnej. Istotnie problemy spółdzielczości wymagają szczególnej troski.</u>
          <u xml:id="u-56.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-57">
          <u xml:id="u-57.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-57.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Wojciecha Mojzesowicza z Polskiego Stronnictwa Ludowego, a następnie pana posła Andrzeja Bajołka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-58">
          <u xml:id="u-58.0" who="#WojciechMojzesowicz">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Uważam, że każda ustawa, a więc i projekty ustaw o spółdzielczości winny przede wszystkim służyć jej członkom. To co do tej pory się dzieje, jeżeli chodzi o spółdzielczość wiejską, gminne spółdzielnie i inne działające na terenie wsi, to przerażenie mnie ogarnia, jak majątek nasz, wypracowany przez członków spółdzielni, ginie. Praktycznie od 20 stycznia ub. r. zaczęło się przejmowanie majątku przez panów zajmujących funkcje w wojewódzkich związkach. Są sytuacje, że likwidatorzy wspólnie z wiceprezesami i prezesami przejmują ten majątek.</u>
          <u xml:id="u-58.1" who="#WojciechMojzesowicz">Uważam, że ustawa dzisiaj omawiana też nam nie pomoże, jeżeli, powiedzmy, ludzie znający się w wojewódzkich związkach na działalności spółdzielczej — prawnicy, prezesi — praktycznie mają przewagę nad szeregowym członkiem, jakim jest chłop i nie tylko chłop, mają bliższy związek z działalnością wojewódzkich spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-58.2" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-58.3" who="#WojciechMojzesowicz">Muszę powiedzieć, szanowni państwo, na przykładzie mojego województwa, że to co się dzieje — zgadzam się z posłem Pomirskim — należałoby powstrzymać, nie wiem, jak odwrócić, ale należałoby to wstrzymać i w wielu wypadkach prawdopodobnie należałoby by wszcząć dochodzenie prokuratorskie. Muszę państwu podać przykład z mojego terenu. Moja gminna spółdzielnia wybudowała piękny zajazd. Potem wojewódzki związek ten zajazd za pół darmo wykupił, bo inflacja to „zjadła” i dzisiaj dowiaduję się, że ktoś jest właścicielem tego zajazdu na moim terenie i ktoś bierze na ten zajazd pieniądze, bo go dzierżawi. Pytam się — co mam z tego ja jako członek, czy inni członkowie? Wiadomą jest rzeczą, że zdrowa spółdzielczość może pomóc dzisiaj tej ubożejącej wsi. Mimo wszystko nie zgodziłbym się z wystąpieniem jednego z kolegów z mojego klubu, że możemy czekać. Nie, tylko dzisiaj zdyscyplinowani członkowie, zaangażowani w spółdzielczość, zdecydowani do działania mogą stworzyć konkurencję dla spółek i innych form działania. Przecież dzisiaj nie możemy czekać, tylko trzeba sobie zdać sprawę, że wprowadzając taką ustawę musimy wiedzieć, tak jak przy poprzednich ustawach, że korzystali ci, co znali się, mieli aparat, mieli prawników, mieli fachowców i oni przejęli nasz spółdzielczy majątek.</u>
          <u xml:id="u-58.4" who="#WojciechMojzesowicz">Uważam, że obowiązkiem Sejmu jest nie tylko wprowadzić ustawy, ale obowiązkiem Sejmu i rządu jest, żeby te ustawy mogły wejść w życie i służyć rzeczywiście tym, którym mają służyć. Dzisiaj ustawy, które wprowadziliśmy, doprowadziły do tego, że majątek nasz spółdzielczy, wypracowany przez pokolenia, został przejęty przez ludzi, którzy praktycznie przez 35 czy 40 lat tam spokojnie sobie siedzieli, bo praktycznie wojewódzkie związki, do których miałem dojście i obserwowałem, jak to się dzieje, były przechowalnią, tam się, powiedzmy, przechowywało pewnych niekompetentnych ludzi, którzy w tej spółdzielczości mogli jakoś zachowawczo podziałać.</u>
          <u xml:id="u-58.5" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-58.6" who="#WojciechMojzesowicz">Uważam, że ta komisja — nie należałoby jej nazwać nadzwyczajną — w trybie dość zdecydowanym, dość szybkim winna spowodować, że rzeczywiście ci członkowie, którzy przez lata pracowali, którzy tworzyli majątek muszą ten majątek odzyskać. Jest niedopuszczalną rzeczą, żeby pracownicy, urzędnicy przejmowali ten majątek.</u>
          <u xml:id="u-58.7" who="#WojciechMojzesowicz">Stawiam konkretny wniosek, żeby przede wszystkim zająć się tymi patologicznymi sprawami. Jest naprawdę rzeczą bulwersującą, szczególnie dla tej, powtarzam, ubożejącej wsi, gdzie dzisiaj zostaliśmy ze zrujnowanymi gminnymi spółdzielniami, które my rzeczywiście chcemy przejmować, ale majątek — hurtownie, magazyny, sklepy, obiekty w wojewódzkich związkach — został przejęty. Rzeczywiście ci chłopi, którzy chcą tworzyć te nowe spółdzielnie, nie wiedzą jak do tego się zabrać, a ci panowie, przejmując nasz majątek, wiedzieli jak to zrobię. Ale jest to nie tylko wina nasza, że źle zrobiliśmy, jest to wina i przedstawicieli rządu i zwracam się do prokuratur wojewódzkich, aby w takich sytuacjach, gdy są nadużycia wszcząć dochodzenie i nałożyć odpowiednie sankcje. Są na przykład takie wypadki, że wiceprezesi, czy prezesi wspólnie z likwidatorami utworzyli spółki. Są to rzeczy niedopuszczalne i uważam, że należałoby — oprócz tworzenia nowej ustawy — w trybie natychmiastowym w województwach wszcząć dochodzenie, gdzie przepadł ten majątek.</u>
          <u xml:id="u-58.8" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-59">
          <u xml:id="u-59.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-59.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Andrzeja Bajołka z Polskiego Stronnictwa Ludowego, a następnie pana posła Józefa Bąka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-60">
          <u xml:id="u-60.0" who="#AndrzejBajołek">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Chcąc uniknąć powtórzeń przedstawionych przez szanownych moich przedmówców argumentów oraz wobec faktu, że ustawa o przekształceniach własnościowych w spółdzielniach nie jest przedmiotem obrad w dniu dzisiejszym, rezygnuję z głosu, popierając jednocześnie argumentację tych kolegów posłów, którzy wnioskowali o powołanie komisji specjalnej do rozpatrzenia tych trzech projektów Prawa spółdzielczego.</u>
          <u xml:id="u-60.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-61">
          <u xml:id="u-61.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję panie pośle.</u>
          <u xml:id="u-61.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Jako ostatniego ze zgłoszonych mówców proszę o zabranie głosu pana posła Janusza Maćkowiaka z Polskiego Stronnictwa Ludowego. Przepraszam, pomyliłam się, proszę o zabranie głosu pana posła Bąka, a jako ostatniego w dyskusji pana posła Janusza Maćkowiaka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-62">
          <u xml:id="u-62.0" who="#JózefBąk">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Będę krótko mówił, ponieważ wiele spraw zostało zawartych w wystąpieniach moich przedmówców. Tylko parę zdań o sprawach, w których mam inny pogląd.</u>
          <u xml:id="u-62.1" who="#JózefBąk">Po pierwsze — chciałbym zgłosić swój akces do tej komisji nadzwyczajnej, która ma pracować nad prawem spółdzielczym. Myślę, że moje doświadczenie może się przydać.</u>
          <u xml:id="u-62.2" who="#JózefBąk">Majątek spółdzielni — chciałbym postawić takie pytanie, do zastanowienia się, czy rzeczywiście on musi być niepodzielny, czy nie dopuścić możliwości podzielności majątku. Przykład: spółdzielnia mieszkaniowa wybudowała domki. Rozwiązuje się. Czyj majątek? Niepodzielny. Myślę, że jeśli mówimy o tym, że całą naszą gospodarkę prywatyzujemy, to powinna być również możliwość podzielności tego majątku. Tam, gdzie nie będzie tej podzielności, myślę, że po prostu lepsza będzie wtedy spółka, a nie spółdzielnia.</u>
          <u xml:id="u-62.3" who="#JózefBąk">Druga sprawa — sposób głosowania. W niektórych państwach zachodnich na przykład w Niemczech, dopuszcza się głosowanie w zależności od wysokości udziału. Mnie się kojarzą często, te właśnie wiejskie spółdzielnie, z takimi oto obrazkami, że odbywa się walne zebranie członków, na przykład w GS — któryś mówił, że są tam nieprawidłowości. On chciał zrobić zebranie w GS, członkowie się zjeżdżają i głosują, tak jak zarząd chciał, czy chce i mają tylko jeden problem — czy będzie po zebraniu golonka, czy nie będzie. Zasada jednego głosu, uważam, że jest zasadą już dzisiaj przestarzałą. Uważam, że można dopuścić także taką formę głosowania w zależności od wysokości udziałów. Myślę, że żadna świętość, by się tu nie przewróciła, gdyby tak się także i w innych spółdzielniach stało. Po prostu dopuścić taką możliwość w prawie.</u>
          <u xml:id="u-62.4" who="#JózefBąk">Oczywiście jest niemożliwe, żeby ograniczyć prawo tylko do osób fizycznych, bo jeśli mówimy o spółdzielni mleczarskiej, to jak zabronić zrzeszania się w tej spółdzielni spółdzielniom rolniczym, PGR czy rolników, którzy razem budują obory. Po prostu nie wolno wylewać także tego co jest normalne i dobre.</u>
          <u xml:id="u-62.5" who="#JózefBąk">Istnieje również problem, może marginalny, wkładów członkowskich, zwłaszcza wkładów gruntowych w spółdzielniach rolniczych. Uważam, że taki wkład musi być traktowany tak samo, jak udział. Jeśli podnosimy do rangi świętości wartość wniesionych przez członków do spółdzielni udziałów, to w spółdzielniach udziałowych, do których wszyscy członkowie wnieśli swoje grunty, trudno wymagać od nich udziałów. Cały swój majątek w postaci budynków, ziemi, narzędzi, dobytku do tej spółdzielni wniesiono. I to musi być traktowane jak udział.</u>
          <u xml:id="u-62.6" who="#JózefBąk">Uważam również, że w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych należy znieść przymus wniesienia ziemi. Według prawa spółdzielczego każdy członek, który ma grunty rolne, musi je przymusowo wnieść do spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-62.7" who="#JózefBąk">Trzeba znieść obowiązek pracy i trzeba uregulować pilnie kwestie ograniczeń w dziedzinie gruntów, które są w spółdzielniach. Muszą one podlegać takim samym przepisom prawa, jak wszystkie inne grunty rolników, którzy pracują indywidualnie. Tyczy to głównie Kodeksu cywilnego.</u>
          <u xml:id="u-62.8" who="#JózefBąk">I sprawa ostatnia, to jest ta rada spółdzielcza, która w tym jakimś dziwnym projekcie, w końcowej fazie projektu senackiego się znalazła. Otóż, poszedł bym dalej: powołać ministra do spraw spółdzielczości, i rozwiąże problem rady naczelnej. Myślę, że to już było, to przerabialiśmy, to jest nic innego, jak powrót do jakichś leninowskich myśli o spółdzielczości, które przyjęto w Związku Radzieckim, do których dzisiaj dorobione nowe ideologie pod tytułem: Kontrola i nadzór państwa. Przerobiliśmy to już proszę państwa. Proponuję, żeby Senat ze swojej wysokości zszedł na ziemię i zrobił to poprawnie. Uważam, że ta rada nie może być państwowa, musi być wybrana w sposób demokratyczny, tak jak się wybiera dzisiaj wszystkie inne w tym demokratycznym państwie organy. Musi być tworzona na życzenie i za pieniądze spółdzielców, nie może być to organ, który będzie manipulował spółdzielniami.</u>
          <u xml:id="u-62.9" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-63">
          <u xml:id="u-63.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-63.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu jako ostatniego przed przerwą, pana posła Janusza Maćkowiaka z Polskiego Stronnictwa Ludowego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-64">
          <u xml:id="u-64.0" who="#JanuszMaćkowiak">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Trochę zdumiewający jest fakt, że omawiamy dość istotną sprawę, to jest ustawę o spółdzielczości i zainteresowanie ze strony rządu jak i Wysokiej Izby, moim zdaniem, jest bardzo nikłe. Smutne jest to, ale niemniej chcę kilka swoich refleksji tutaj wypowiedzieć. Oczywiście wielu kolegów powiedziało już dużo, ale tym niemniej parę uwag.</u>
          <u xml:id="u-64.1" who="#JanuszMaćkowiak">Bardzo dobrze się stało, że zeszło z dzisiejszego porządku obrad sprawozdanie Komisji Nadzwyczajnej o przekształceniach własnościowych spółdzielczości. Uważam, że jeżeli byśmy dopuścili najpierw do przekształceń własnościowych w spółdzielczości, to pozbawilibyśmy członków, chłopów własności, która jest przecież ich. Z tych wkładów, które kiedyś rolnicy włożyli, to przecież powstał ten dzisiejszy majątek. A powstał on, powiedzmy, w wyniku działalności. I to, że dzisiaj te wkłady są tak niskie, a majątek spółdzielni jest dość wysoki, powstało na skutek niewaloryzowania wkładów członkowskich. Najpierw muszą być ustawy dotyczące stosunków własnościowych w spółdzielniach i podmiotowości majątkowej spółdzielców, członków. To znaczy, każdy członek musi poczuć się właścicielem pewnej części majątku, a potem możemy mówić o przekształceniach własnościowych.</u>
          <u xml:id="u-64.2" who="#JanuszMaćkowiak">W ogóle ideą spółdzielczości nie może być chęć zysku, nie może być maksymalizacja zysków, a raczej pomoc członkom.</u>
          <u xml:id="u-64.3" who="#JanuszMaćkowiak">Nie jestem wielkim znawcą całej spółdzielczości. Gdy będziemy opracowywać w komisji, którą na pewno powołamy, nowe prawo spółdzielcze, korzystając z trzech omawianych projektów, to uważam, że z każdego można pewne elementy wziąć, ale trzeba rozdzielić spółdzielczość mieszkaniową, spółdzielczość pracowniczą, rolniczą spółdzielczość produkcyjną i spółdzielczość obsługującą rolnictwo, czyli spółdzielczość wiejską. I najwięcej uwagi chciałbym poświęcić spółdzielczości rolniczej, obsługującej rolnictwo, spółdzielczości wiejskiej.</u>
          <u xml:id="u-64.4" who="#JanuszMaćkowiak">Wiele mówiono o likwidacji spółdzielczości. Jeżeli w styczniu ubiegłego roku kiedy tworzyliśmy nową ustawę, wielu posłów mówiło o likwidacji spółdzielczości jako o wytworze komunizmu. Wielu kolegów na ten temat wypowiadało się, nie chcę do tego wracać. Spółdzielczość istniała i będzie istniała, i musi istnieć. Zresztą międzynarodowy związek spółdzielczy w tej chwili nawołuje do tego, ażeby spółdzielczość była autentyczna, ażeby upodmiotowić członków spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-64.5" who="#JanuszMaćkowiak">Przemiany w spółdzielczości mogą nastąpić w ten sposób, że trzeba określić jaki majątek jest własnością członków, a jaki majątek jest wspólny. I celem przekształcenia nie może być chęć zawładnięcia tym majątkiem.</u>
          <u xml:id="u-64.6" who="#JanuszMaćkowiak">Nie kto inny tylko spółdzielcy muszą decydować, jaki procent zysku zapisać na fundusz zasobowy. Należy dążyć do tego, ażeby fundusz zasobowy zrównał się z funduszem udziałowym. W nowej ustawie powinien znaleźć się zapis o prawie nabycia, względnie zbycia udziału.</u>
          <u xml:id="u-64.7" who="#JanuszMaćkowiak">Ażeby utrzymać — bo wielu kolegów się wypowiadało różnie na ten temat, zasady demokracji — uważam, że w nowym prawie spółdzielczym powinna jednak obowiązywać zasada jeden członek, jeden głos, niezależnie od wysokości udziału, bo to możemy powiedzmy realizować i zastosować w spółkach.</u>
          <u xml:id="u-64.8" who="#JanuszMaćkowiak">Spółdzielczość powinna mieć własną lustrację. Jeśli chodzi o organy samorządowe, moim zdaniem, nie powinni wchodzić do tych organów samorządowych pracownicy spółdzielni. Pracownicy są ludźmi najemnymi i nie może być tak, ażeby zarząd był pod presją swoich podwładnych. Zresztą byłoby to sprzeczne z celem spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-64.9" who="#JanuszMaćkowiak">Na zakończenie chciałbym dodać jeszcze, że jeśli chodzi o spółdzielnie powinny się one móc łączyć w związki spółdzielcze, natomiast nie powinny związki spółdzielcze prowadzić działalności gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-64.10" who="#JanuszMaćkowiak">I tutaj chciałbym poprzeć mojego przedmówcę, kolegę Mojzesowicza. Kapitał, który był wypracowany w wojewódzkich związkach spółdzielczych, a dzisiaj ulega likwidacji, jest przecież własnością tych członków, którzy mieli kiedyś wkłady może siedemdziesięcio — czy pięćdziesięcio złotowe, ale wtedy stanowiły one bardzo dużą wartość i to, że dzisiaj wielu członków pozostało z tymi wkładami, to jest wina, którą można obarczać poprzedni system, który zmierzał do upaństwowienia spółdzielczości. Tyle uwag. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-64.11" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-65">
          <u xml:id="u-65.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-65.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Na tym lista mówców została wyczerpana. Zgłoszony został wniosek formalny, poparty licznymi głosami w dyskusji o powołanie Komisji Nadzwyczajnej. Głosowanie nad tym wnioskiem przeprowadzimy zaraz po przerwie, gdyż w przerwie będą zebrania klubów, które też w tej sprawie zajmą stanowisko.</u>
          <u xml:id="u-65.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Chciałam jeszcze państwa poinformować, że jest taki plan dzisiejszych obrad, że przedłużymy przerwę obiadową do godziny 16, to znaczy będzie ona trwała 2,5 godziny, ze względu na to, że będą posiedzenia klubów i być może posiedzenia komisji. Po przerwie obiadowej chcemy przystąpić do punktu siódmego i ósmego porządku dziennego, to znaczy pierwsze czytanie rządowego projektu o zmianie ustawy Prawo o ruchu drogowym i pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o warunkach prowadzenia międzynarodowego transportu drogowego.</u>
          <u xml:id="u-65.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Wydaje nam się, że będzie dzisiaj jeszcze czas na przejście do następnego punktu porządku dziennego, to jest głosowanie nad poprawkami do ustawy kombatanckiej. Proszę to bardzo wziąć pod uwagę, jeśli chodzi o obecność i jednocześnie przypominam o wzięciu druku dlatego, że jest dużo poprawek. Głosowanie będzie dość trudne a zapoznanie się z poprawkami ułatwi głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-65.4" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo pana posła sekretarza o przeczytanie komunikatów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-66">
          <u xml:id="u-66.0" who="#MarekRusakiewicz">Bezpośrednio po ogłoszeniu przerwy odbędą się:</u>
          <u xml:id="u-66.1" who="#MarekRusakiewicz">— posiedzenie międzykomisyjnego zespołu do spraw dzieci, w sali nr 102;</u>
          <u xml:id="u-66.2" who="#MarekRusakiewicz">— posiedzenie Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej, w sali nr 118;</u>
          <u xml:id="u-66.3" who="#MarekRusakiewicz">— i posiedzenie Komisji Spraw Zagranicznych w sprawie republik nadbałtyckich — w sali konferencyjnej nowego Domu Poselskiego.</u>
          <u xml:id="u-66.4" who="#MarekRusakiewicz">Również bezpośrednio po ogłoszeniu przerwy odbędzie się posiedzenie Komisji Polityki Gospodarczej, Budżetu i Finansów, w sali nr 101.</u>
          <u xml:id="u-66.5" who="#MarekRusakiewicz">O godzinie 14.15 odbędzie się w górnej palarni posiedzenie podkomisji do spraw projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo lokalowe.</u>
          <u xml:id="u-66.6" who="#MarekRusakiewicz">I o godzinie 15 odbędą się:</u>
          <u xml:id="u-66.7" who="#MarekRusakiewicz">— posiedzenie Klubu Poselskiego Polskiego Stronnictwa Ludowego, w sali nr 106;</u>
          <u xml:id="u-66.8" who="#MarekRusakiewicz">— posiedzenie Klubu Poselskiego Polskiej Unii Socjaldemokratycznej, w sali nr 150;</u>
          <u xml:id="u-66.9" who="#MarekRusakiewicz">— posiedzenie Klubu Poselskiego Stronnictwa Demokratycznego, w sali nr 101;</u>
          <u xml:id="u-66.10" who="#MarekRusakiewicz">— posiedzenie Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, w sali kolumnowej;</u>
          <u xml:id="u-66.11" who="#MarekRusakiewicz">— i posiedzenie Klubu Parlamentarnego Unia Demokratyczna, w sali nr 217.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-67">
          <u xml:id="u-67.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Ogłaszam przerwę do godziny 16.</u>
          <u xml:id="u-67.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo o punktualne przybycie na salę, gdyż zaraz po przerwie będzie głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-67.2" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 13 min 25 do godz. 16 min. 10)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-68">
          <u xml:id="u-68.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę uprzejmie o zajmowanie miejsc na sali plenarnej.</u>
          <u xml:id="u-68.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-68.2" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Prezydium Sejmu — po porozumieniu z Konwentem Seniorów — proponuje, aby Sejm rozpatrzył sprawozdanie komisji o stanowisku Senatu w sprawie ustawy o kombatantach w dniu dzisiejszym, a nie w dniu jutrzejszym, jak postanowiliśmy rano.</u>
          <u xml:id="u-68.3" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Czy ktoś z pań i panów posłów zechce zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-68.4" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Nie widzę zgłoszeń.</u>
          <u xml:id="u-68.5" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Uważam wobec tego, że Sejm moją propozycję przyjął.</u>
          <u xml:id="u-68.6" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Jednocześnie informuję, że zgodnie z wnioskiem pana posła Józefa Oleksego, złożonym w imieniu Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej, Sejm wysłucha informacji ministra spraw zagranicznych, na następnym posiedzeniu.</u>
          <u xml:id="u-68.7" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Czwarty punkt porządku dziennego zakończymy w momencie, kiedy będzie można go zakończyć.</u>
          <u xml:id="u-68.8" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Przystępujemy do punktu 6 porządku dziennego: Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo o ruchu drogowym (druk nr 526).</u>
          <u xml:id="u-68.9" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">W celu uzasadnienia projektu ustawy proszę uprzejmie o zabranie głosu podsekretarza stanu w Ministerstwie Transportu i Gospodarki Morskiej pana Bogusława Liberadzkiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-69">
          <u xml:id="u-69.0" who="#BogusławLiberadzki">Pani Marszałek! Panie i Panowie Posłowie! Przedmiotem naszej regulacji jest materia, która dotyczy każdego z nas, dotyczy — praktycznie rzecz biorąc — każdego członka naszego społeczeństwa oraz każdego, kto odwiedza nasz kraj. Chcielibyśmy podkreślić na samym początku wiążący się z tym aspekt społeczny i wręcz humanitarny, tj. zdrowie, a nawet życie ludzkie, czyli także poczucie bezpieczeństwa przez kilka godzin dziennie, kiedy znajdujemy się poza domem. To jest zarówno element kultury współżycia społecznego jak i aspekt gospodarczy, ponieważ transport, ruch, jest tym wszechobecnym czynnikiem naszego życia gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-69.1" who="#BogusławLiberadzki">Podstawowymi celami prezentowanego Wysokiej Izbie projektu nowelizacji ustawy Prawo o ruchu drogowym, powszechnie zwanego kodeksem drogowym, są następujące zamierzenia:</u>
          <u xml:id="u-69.2" who="#BogusławLiberadzki">— po pierwsze, wprowadzenie unormowań służących poprawie bezpieczeństwa ruchu drogowego w kraju, a do unormowania jest tutaj wiele spraw, ponieważ np. liczba wypadków drogowych w Rzeczypospolitej Polskiej, wraz z najgorszymi skutkami, jest równa liczbie wypadków w Republice Federalnej Niemiec;</u>
          <u xml:id="u-69.3" who="#BogusławLiberadzki">— po drugie, dostosowanie niektórych przepisów do zmian wynikających z nowych zasad działalności gospodarczej; oraz,</u>
          <u xml:id="u-69.4" who="#BogusławLiberadzki">— po trzecie — co chcemy podkreślić — uwzględnienie zmian, dokonanych i zachodzących w strukturze i zasadach działania administracji rządowej.</u>
          <u xml:id="u-69.5" who="#BogusławLiberadzki">Potrzeba dokonania nowelizacji wynika z 6-letniego okresu obowiązywania dotychczasowej ustawy, w ciągu którego radykalnie wzrosło natężenie ruchu, a także z wyników Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych, Komitetu Transportu Wewnętrznego. Pragnę podkreślić, że nie ulegają zmianie przepisy dotyczące zasad ruchu, a więc nie będziemy uczyli się jeszcze raz przepisów ruchu drogowego, lecz ulegają zmianie te przepisy, które na co dzień będą decydowały o tych trzech podstawowych aspektach. Oto krótka charakterystyka i uzasadnienie ważniejszych proponowanych zmian.</u>
          <u xml:id="u-69.6" who="#BogusławLiberadzki">W sferze unormowań dotyczących bezpieczeństwa ruchu projekt ustawy rozszerza obowiązek zapinania pasów bezpieczeństwa również w obszarze zabudowanym. Dotychczas obowiązek korzystania z pasów bezpieczeństwa był ograniczony do korzystania z pasów na przednim siedzeniu i poza obszarem zabudowanym. Polska jest jednym z nielicznych krajów, w których takiego obowiązku nie ma, a z praktyki i doświadczeń światowych wiemy, że używanie pasów zapewnia radykalną poprawę bezpieczeństwa. W naszych warunkach chodzi o uratowanie kilkuset osób rocznie od śmierci i tysięcy osób od bólu, kalectwa i związanych z tym tragedii, a także kosztów społecznych. W celu przeciwdziałania niebezpiecznym dla pieszych praktykom projekt wprowadza zakaz zawracania i jazdy wzdłuż oraz po przejściach dla pieszych. W celu zwiększenia bezpieczeństwa ruchu wprowadza się używanie świateł mijania przez motocyklistów podczas jazdy poza obszarami zabudowanymi, także w porze dziennej.</u>
          <u xml:id="u-69.7" who="#BogusławLiberadzki">Projektowana nowelizacja stwarza podstawy prawne do powoływania jednostek uprawnionych do nadzoru nad sprawnością ruchu, szczególnie w miastach. Jednostki te, oprócz policji, będą egzekwować przepisy dotyczące parkowania, usuwać na koszt właściciela źle zaparkowane samochody zagrażające bezpieczeństwu ruchu lub też zagrażające naszemu środowisku. Ze względu na ochronę środowiska przewiduje się eliminowanie z ruchu na obszarach zabudowanych pojazdów wywołujących hałas i powodujących uciążliwości związane z nadmierną emisją spalin do środowiska.</u>
          <u xml:id="u-69.8" who="#BogusławLiberadzki">Projektowana ustawa powołuje inspekcję transportowo-drogową. Potrzeba jej utworzenia wynika z pogarszającej się sytuacji w dziedzinie bezpieczeństwa oraz dyscypliny i porządku w ruchu drogowym, wynika z chęci zapewnienia ochrony środowiska oraz z konieczności specjalistycznego nadzoru i kontroli w zakresie funkcjonowania transportu drogowego z uwzględnieniem tego, co jest signum temporis również, tzn. przewozów materiałów niebezpiecznych. Rolą tejże inspekcji będzie także bieżąca kontrola prawidłowości oznakowania i utrzymania dróg. Inspekcja będzie nastawiona nie tylko na kontrolowanie użytkowników drogi, ale także na kontrolowanie służb, pracowników i organizacji odpowiedzialnych za prawidłowe utrzymywanie dróg. Będzie to, naszym zdaniem — wzorem innych państw — specjalistyczna służba wojewody o ściśle określonych kompetencjach.</u>
          <u xml:id="u-69.9" who="#BogusławLiberadzki">Druga grupa zmian wynika z praktyki stosowania nowych zasad działalności gospodarczej dotyczącej przewozu osób, i wynika również z postulatów taksówkarzy. Projektuje się:</u>
          <u xml:id="u-69.10" who="#BogusławLiberadzki">— po pierwsze, zdefiniowanie pojęcia „taksówka” w celu odróżnienia jej od innych pojazdów samochodowych używanych do przewozu osób i ładunków;</u>
          <u xml:id="u-69.11" who="#BogusławLiberadzki">— po drugie, uściślenie obowiązku i terminów badań technicznych, w tym przede wszystkim pojazdów przewożących ludzi;</u>
          <u xml:id="u-69.12" who="#BogusławLiberadzki">— po trzecie, rozszerzenie obowiązku okresowych badań lekarskich dla kierowców zawodowych na wszystkich kierowców przewożących ładunki i materiały niebezpieczne oraz ludzi w celach zarobkowych. Wprowadza się także obowiązek 3-letniej praktyki w zakresie kierowania pojazdami dla kierowców taksówek.</u>
          <u xml:id="u-69.13" who="#BogusławLiberadzki">Trzecia grupa spraw, o znaczeniu już bardziej kosmetycznym, ma na celu dostosowanie przepisów tej ustawy do zmian wprowadzonych w strukturach i zasadach działania administracji rządowej.</u>
          <u xml:id="u-69.14" who="#BogusławLiberadzki">Wysoka Izbo! Pragnę nadmienić, że w ramach prac nowelizacyjnych zgłaszane były przez środowisko taksówkarzy wnioski o uregulowanie w omawianym projekcie niektórych problemów dotyczących wykonywania przez nich działalności gospodarczej, w tym szczególnie wnioskowano o koncesjonowanie działalności dotyczącej prowadzenia taksówki. Z oczywistych względów wnioski nie mogły być uwzględnione na gruncie prawa o ruchu drogowym, bowiem ustawa ta z racji swego charakteru, zakresu przedmiotowego nie obejmuje działalności gospodarczej. Ze względu na charakter tych wniosków mogą one być rozpatrywane jedynie na gruncie ustawy o działalności gospodarczej. Minister transportu i gospodarki morskiej będzie wnosić o rozpatrywanie tych regulacji w czasie dyskusji nad ustawą o działalności gospodarczej. Chciałbym także dodać przy okazji omawiania spraw taksówkarzy, że niektóre organy samorządu terytorialnego, czasami organizacje gospodarcze, podejmują odpowiednie regulacje tych problemów we własnym zakresie.</u>
          <u xml:id="u-69.15" who="#BogusławLiberadzki">Przedkładając powyższy projekt, proszę o przychylność Wysokiej Izby i wnoszę o uchwalenie przedmiotowej ustawy.</u>
          <u xml:id="u-69.16" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-70">
          <u xml:id="u-70.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję panu ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-70.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Otwieram dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-70.2" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę o zabranie głosu pana posła Jana Świtkę ze Stronnictwa Demokratycznego, jest to wystąpienie klubowe. Jako kolejny zabierze głos pan poseł Bohdan Głuchowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-71">
          <u xml:id="u-71.0" who="#JanŚwitka">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Przedstawiony Sejmowi rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo o ruchu drogowym nasuwa szereg refleksji natury ogólnej, związanej z regulowaną przez projekt materią. Propozycje konkretnych rozwiązań nasz klub poselski przedstawi komisjom sejmowym, do których projekt zostanie skierowany.</u>
          <u xml:id="u-71.1" who="#JanŚwitka">Rozwój motoryzacji, nie najlepszy stan techniczny pojazdów, pogarszający się stan dróg, niekiedy złe ich oznakowanie, nie najlepsza kondycja i wydolność psychofizjologiczna kierowców, brak kultury jazdy, lekceważenie obowiązujących przepisów kodeksu drogowego, lekkomyślność i niedbalstwo kierowców i pieszych, przerażająca nietrzeźwość kierowców i pieszych, narkotyki oraz środki nasenne, nagła zmiana czynników biometeorologicznych, a także ilościowy i jakościowy spadek usług policyjnych — wszystkie te czynniki razem wzięte, a więc czynniki o charakterze przedmiotowym, czyli zewnętrzno-obiektywnym, i podmiotowym, wewnętrzno-subiektywnym, przyczyniają się do wzrostu wypadków drogowych. Duży stan zagrożenia, wzrost realnego niebezpieczeństwa na drogach skłania do sformułowania tezy, że problematyka bezpieczeństwa ruchu drogowego powinna zająć należne jej eksponowane miejsce w działalności organów władzy i administracji tak państwowej, jak i samorządowej. Stan realnego niebezpieczeństwa w ruchu drogowym powoduje nie tylko potrzebę, ale życiową konieczność podjęcia kompleksowych, interdyscyplinarnych badań i przedsięwzięć zaradczych. Wypadki drogowe wysunęły się bowiem na czoło problematyki bezpieczeństwa publicznego i powinny być rozpatrywane w płaszczyźnie szerokich uwarunkowań. Nie da się bowiem zaprzeczyć, że sprawy te w coraz większym stopniu absorbują uwagę opinii społecznej i budzą jej uzasadniony niepokój, albowiem życia ludzkiego nie wolno stawiać na granicy ryzyka. Stan bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce jest alarmujący. Na liście krajów europejskich Polska od lat zajmuje jedno z czołowych miejsc w statystyce wypadków drogowych i ich tragicznych skutków społecznych. Przez ostatnie dziesięć lat w wypadkach drogowych ginie rocznie przeciętnie od 5 do 6 tys. osób, a blisko 50 tys. osób odnosi rany. W latach 1980–1989 zginęło 53 740 osób, a 457 tys. zostało rannych. Śmiertelność wśród ofiar wypadków drogowych kształtuje się różnie w poszczególnych krajach. W Polsce ginie przeciętnie 1 osoba na 8 rannych. W innych krajach stosunek zabitych do rannych kształtuje się od 1 do 18, a nawet do 25. Niepokojące jest i to, że w Polsce aż 78% ogółu rannych odnosi trwałe inwalidztwo. Średni czas statystycznego leczenia szpitalnego rannego wynosi 16 dni, a średni czas niezdolności do pracy — 70 dni.</u>
          <u xml:id="u-71.2" who="#JanŚwitka">Wypadek drogowy należy rozpatrywać w płaszczyźnie szerokich uwarunkowań. To nie tylko prosty układ człowiek — pojazd — droga. To zespół różnorodnych często nieuchwytnych czynników, mających charakter doniosłych determinant sprawczych. Niewątpliwie głównym jednak czynnikiem jest człowiek. Według badań, w 90% jest on przyczyną sprawczą wszystkich wypadków. Nietrzeźwość kierowców to 25% wypadków, zaś nieprzestrzeganie przez nich przepisów ruchu drogowego to 70% wypadków. Niewłaściwe ruchy pieszych to 42% wypadków. Skutki wypadków są niewymierne, albowiem życia i zdrowia, a także kalectwa wymierzyć się nie da. Straty ekonomiczne są ogromne. W roku 1990 wynoszą one ok. 11 bln zł, a te z dalszymi skutkami — znacznie więcej. 1 zabity na drodze, to strata w wymiarze tylko finansowym ok. 3 mld zł. W roku 1989 PZU wypłacił z tytułu wypadków drogowych 900 mld zł. W tymże samym roku 1989 w wypadkach drogowych było 53 tys. rannych na 50 tys. łóżek, którymi dysponowała służba zdrowia. W okresie nasilenia ruchu, tylko w sobotę i w niedzielę, w szpitalach przebywało ok. 1600 osób z wypadków drogowych.</u>
          <u xml:id="u-71.3" who="#JanŚwitka">Mamy w Polsce taką sytuację, że ilość inwalidów zbliżona jest do ilości emerytów. W tej kwestii komentarz jest zbędny. Natomiast potrzeba raportu o stanie bezpieczeństwa ruchu drogowego jest koniecznością społecznie uzasadnioną.</u>
          <u xml:id="u-71.4" who="#JanŚwitka">Mimo głoszonych, niekiedy jałowych i nieuzasadnionych poglądów, że zjawisko wypadków drogowych dobrze poznaliśmy, w rzeczywistości o ich przyczynach wiemy niewiele. W Polsce brakuje całościowych badań tego problemu, a wiedza w sprawach jednostkowych czeka na naukowe opracowanie. Brakuje 3 tys. policjantów drogowych w stosunku do poziomu europejskiego. Potrzebna jest pogłębiona refleksja nad strukturą i uprawnieniami policji drogowej. Konieczne są zmiany w podejściu do badania i szkolenia kierowców, na które powinna mieć wpływ policja, jako służba wyspecjalizowana i odpowiedzialna za stan bezpieczeństwa i porządku na drogach. Nie ma bowiem odpowiedzialności bez możliwości. Robi się niewiele, jeśli chodzi o działania zapobiegawcze. Poza resortem spraw wewnętrznych odczuwa się brak jednolitego programu określającego środki oraz metody działania na rzecz bezpieczeństwa i porządku w ruchu drogowym. W świetle obowiązującego prawa najszerszy zakres odpowiedzialności w zakresie ochrony bezpieczeństwa i porządku w ruchu drogowym należy do policji. Jest to oczywiste i tak być musi. Gdyby jednak w ślad za obowiązkami i odpowiedzialnością policji wyposażono ją jeszcze w odpowiednie uprawnienia, instrumentaria, stworzono by jej należyte warunki pracy i skutki jej działań ochronnych i zabezpieczających byłyby o wiele większe. Policja w ogóle, w tym policja drogowa również, wymaga znacznego dofinansowania. Czym dzisiaj, poza mandatem karnym, dysponuje policjant ruchu drogowego? Środkami przymusu bezpośredniego, tak, ale w dziedzinie stosunków społecznych lepiej żeby nie były one w ogóle stosowane. Nie jest to bowiem najlepsza terapia. Ustawową i moralną powinnością policji drogowej jest czuwanie nad bezpieczeństwem i porządkiem w ruchu oraz obowiązek nadzoru i kontroli tego ruchu. Inne organa administracji państwowej wyposażono w szereg uprawnień o charakterze władczym, nie stawiając ich do dyspozycji policji. Tak więc w licznych sytuacjach, w których jakże często niezbędne jest szybkie i skuteczne działanie policji, zamiast uprawnień władczych przysługuje jej wyłącznie prawo wnioskowania i działania w porozumieniu z innymi organami administracji. Dotyczy to m.in, usuwania wszelkich przeszkód utrudniających ruch drogowy, poddania badaniom kierującego pojazdem w celu sprawdzenia jego kwalifikacji i możliwości psychofizycznych, wycofania pojazdu z ruchu itp.</u>
          <u xml:id="u-71.5" who="#JanŚwitka">Prawnego i pilnego uporządkowania wymaga sprawa kwalifikacji osób prowadzących taksówki osobowe i towarowe. Niepokojąca jest beztroska organów administracji terenowej zezwalającej na wykonywanie usług osobom często nieprzygotowanym zawodowo i psychofizycznie. Stwarza to realne zagrożenie dla życia i mienia pasażerów. Nie bez znaczenia jest również fakt, że brak jest organu koordynującego współdziałanie administracji państwowej i innych podmiotów w dziedzinie ochrony bezpieczeństwa i porządku w ruchu drogowym Nie są również sprecyzowane odpowiednio do potrzeb formy i metody tego współdziałania. Faktycznie sytuacja jest taka, że żadna instytucja nie wydaje się być naprawdę odpowiedzialna za stan i wzrost bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Wynika to m.in, z faktu, że odpowiedzialność ta jest podzielona między wiele instytucji. Ale wydaje się, że poza policją problem ten nikogo nie interesuje. Podział odpowiedzialności za stan bezpieczeństwa na drogach jest nie precyzyjny i mylący. Jest to rezultat przestarzałego, nieskutecznego prawa w przedmiocie bezpieczeństwa na drogach publicznych. Są specjaliści od planowania dróg, ich budowy i konserwacji. Są producenci pojazdów mechanicznych i akcesoriów do nich. Są administratorzy dróg na terenie województw, gmin i miast. Są policjanci ruchu drogowego. Są wreszcie, o różnym przygotowaniu, użytkownicy tych dróg. Wszyscy wymienieni wywierają pewien wpływ na sytuację na drogach, ale żaden z nich do końca za to nie odpowiada. Uważam, że przepisy prawa administracyjnego i karnego regulujące podstawowe problemy porządku w ruchu drogowym nie odpowiadają aktualnemu stanowi rzeczy, rozwojowi motoryzacji. Nie zawsze są one w należytym stopniu dostosowane do organów powołanych i odpowiedzialnych za podejmowanie działań na rzecz ochrony bezpieczeństwa i porządku w ruchu drogowym. Najwyraźniejsza dysproporcja występuje między obowiązkami policji drogowej a przyznanymi jej uprawnieniami, jej liczebnością, ilością i stanem jej sprzętu.</u>
          <u xml:id="u-71.6" who="#JanŚwitka">Wysoki Sejmie! To musi ulec zmianie i to jak najszybciej, ponieważ giną ludzie. Występują nie tylko charakterystyczne nieścisłości w zakresie norm i kompetencji, wyrażające się w niezbyt precyzyjnym uregulowaniu kompetencji służb powołanych do ochrony bezpieczeństwa i porządku w ruchu drogowym, ale daje się także zauważyć zjawisko niedostosowania przepisów prawa drogowego do obecnego poziomu motoryzacji, warunków ruchu drogowego i jego znacznej kolizyjności. Rozwiązania prawne charakteryzują się brakiem precyzji sformułowań i niejednoznaczną terminologią, co powoduje trudności interpretacyjne, a w konsekwencji słabość niektórych regulacji. Tak przedstawiona sytuacja daje podstawę do postawienia wniosków o powołanie komisji rzeczoznawców, która dokona pogłębionej analizy stanu bezpieczeństwa i porządku w ruchu drogowym oraz przedstawi Sejmowi propozycje rozwiązań. Na rozwiązania te czekają użytkownicy dróg oraz policjanci drogowi, którym należy się wysokie społeczne uznanie i szacunek, na który w pełni zasługują, albowiem chronią nasze życie i zdrowie, kiedy jesteśmy w drodze. Za to należy im się społeczno-moralne oraz finansowe dowartościowanie, o co wnoszę. Proszę o uśmiech i życzliwość dla policjanta w białej czapce, życzliwość dla jego trudnej pracy, o wzajemne zrozumienie, o to, aby policjant drogowy był sprawiedliwym, skrupulatnym oraz nieustępliwym egzekutorem prawa, a wtedy podróż nasza będzie przyjemniejsza i bezpieczniejsza.</u>
          <u xml:id="u-71.7" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-72">
          <u xml:id="u-72.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-72.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę o zabranie głosu pana posła Bohdana Głuchowskiego z Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej, Jako kolejny zabierze głos pan poseł Wiesław Woda.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-73">
          <u xml:id="u-73.0" who="#BohdanGłuchowski">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Przedstawiony Wysokiej Izbie projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo o ruchu drogowym w swym uzasadnieniu wymienia cel podstawowy, którym jest generalnie stworzenie warunków do poprawy stanu bezpieczeństwa ruchu drogowego. Jednakże po dokładnym zapoznaniu się z nowelizowanym prawem nie można dostrzec tu zmian, które mają generalnie bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo ruchu drogowego. Są to zmiany, które na pewno są niezbędne i wynikają w dużej mierze ze zmian w strukturze organizacji państwa. W nowelizacji nie proponuje się zmian dotyczących zasad ruchu drogowego stosowanych przez uczestników ruchu drogowego, z wyjątkiem wprowadzenia obowiązku zapinania pasów bezpieczeństwa w terenie zabudowanym jak i oświetlenia motocykli bez względu na porę dnia. Powyższe zakresy zmian uzasadnia się tym, że nie powodują one zmiany przepisów stosowanych na co dzień przez miliony osób uczestniczących w ruchu drogowym oraz nie spowodują poniesienia kosztów zarówno przez skarb państwa, jak i obywateli. Nowelizowana ustawa Prawo o ruchu drogowym w porównaniu z podobnymi przepisami innych państw jest dobra i odpowiada podstawowym wymogom konwencji międzynarodowych. Zachodzi w takim fazie podstawowe pytanie, dlaczego skoro posiadamy względnie dobre Prawo o ruchu drogowym, jest tak niebezpiecznie na naszych drogach? Mój przedmówca, pan poseł Świtka, doskonale zobrazował stan bezpieczeństwa na naszych drogach, nie będę więc tego tematu rozwijał. Odpowiedź na pytanie: dlaczego tak jest, jest trudna, ale należy uczynić wszystko, aby takiej odpowiedzi udzielić. Należałoby w tym celu skorzystać z doświadczeń innych państw, które w podobnej sytuacji do naszej potrafiły problem ten wyraźnie złagodzić. Dziś na drogach tych krajów jeździ się bezpiecznie. Stwierdzono tam, iż w dużej mierze przyczyną tego stanu rzeczy był brak instytucji, która w sposób kompleksowy i profesjonalny zajęła by się bezpieczeństwem ruchu drogowego. Tak naprawdę, bezpieczeństwem ruchu zajmują się wszyscy, poczynając od ministerstw, a kończąc na organizacjach społecznych. Dlatego ośmielam się powiedzieć, iż obecnie, w tym stanie rzeczy, nikt w Polsce poważnie bezpieczeństwem ruchu nie zajmuje się. Dowodem mojej tezy niech będzie fakt, iż w roku 1990, w tygodniu bezpieczeństwa ruchu drogowego w dniach między 1 a 7 października ilość wypadków wzrosła. Dlatego wnoszę, aby Wysoka Izba powołała do życia, bądź zdecydowała o wyznaczeniu centralnego urzędu, który byłby odpowiedzialny przed Wysoką Izbą za stan bezpieczeństwa. Osobiście widziałbym ten urząd w resorcie transportu. Należy sądzić, iż sytuacja będzie się pogarszać z dnia na dzień. Wyznaczają tę smutną i zarazem tragiczną sytuację następujące fakty: stale będzie wzrastać ruch na drogach, samochód i pojazdy mechaniczne przekształcają się z symbolu dobrobytu w przedmiot codziennego użytku, drogi, po których ta zwiększona masa transportowa porusza się, są w coraz gorszym stanie technicznym, a niektóre nie mogą przenieść tego ruchu. Zjawisko to występuje szczególnie w dużych aglomeracjach miejskich. Ulice i drogi nie są dostosowane do wzmożonego ruchu, brakuje bezkolizyjnych przejść dla pieszych, brakuje segregacji ruchu. Najbardziej zagrożoną grupą są piesi, rowerzyści, w tym głównie dzieci. Muszą oni z braku ścieżek i chodników korzystać z jezdni, po której odbywa się regularny ruch samochodowy. Co to powoduje — każdy z nas widzi na co dzień na naszych drogach.</u>
          <u xml:id="u-73.1" who="#BohdanGłuchowski">Nakłady na utrzymanie infrastruktury technicznej maleją z roku na rok. Powoduje to, iż bezpieczeństwo naszych dróg pogarsza się, jest to jedną z przyczyn tego stanu rzeczy. Dlatego też nakłady na utrzymanie dróg i ulic należy systematycznie zwiększać. Natomiast przyjęte w projekcie budżetu państwa na 1991 rok nakłady na utrzymanie sieci drogowej zmniejszają się, np. nakłady na utrzymanie dróg wojewódzkich stanowią 1/3 nakładów ubiegłorocznych.</u>
          <u xml:id="u-73.2" who="#BohdanGłuchowski">Dużym zagrożeniem dla ruchu są niesprawne pojazdy. Ubożenie społeczeństwa, zmiany gospodarcze powodują, iż na naszych drogach jest coraz więcej pojazdów niesprawnych technicznie, wyeksploatowanych, pojazdów, które z tych względów zostały wycofane z ruchu na terenie innych państw. Dla tego typu pojazdów należy wprowadzić obowiązek częstszych przeglądów technicznych.</u>
          <u xml:id="u-73.3" who="#BohdanGłuchowski">Generalnie ustosunkowując się do przedstawionej Wysokiej Izbie nowelizacji, należy przyjąć ją z uznaniem. Da ona okazję do wymiany uwag i spostrzeżeń, na pewno przyczyni się do poprawy bezpieczeństwa. Wnoszę o skierowanie projektu do komisji sejmowej do dalszych prac.</u>
          <u xml:id="u-73.4" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-74">
          <u xml:id="u-74.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-74.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę o zabranie głosu pana posła Wiesława Wodę z Polskiego Stronnictwa Ludowego. Kolejnym mówcą będzie pan poseł Kazimierz Jaworski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-75">
          <u xml:id="u-75.0" who="#WiesławWoda">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Rozpatrujemy dziś zmianę ustawy Prawo o ruchu drogowym, która ma zasadniczy wpływ na stan bezpieczeństwa na drogach. W ubiegłym roku — o czym już mówiono — na naszych drogach zginęło ok. 5 tys. osób, a ok. 50 tys. osób zostało rannych, część z nich została inwalidami na całe życie. Te liczby każą pilnie poszukiwać przyczyn takiego ogromu tragedii ludzkich. Wypadkowość na naszych drogach jest znacznie większa od podobnych wskaźników w wielu innych, bardziej zmotoryzowanych krajach Europy i świata. Na stan bezpieczeństwa na drogach ma wpływ wiele czynników, ale w tym wystąpieniu chciałbym się skupić na trzech zasadniczych, decydujących o stanie bezpieczeństwa: są to, człowiek i przepisy, którymi się posługuje na drodze; pojazd i jego stan techniczny; i wreszcie droga, po której poruszają się pojazdy. Rozpatrywany dziś projekt zmiany ustawy Prawo o ruchu drogowym uwzględnia większość problemów związanych z ruchem i na drogach, choć nie wszystkie w wystarczającym stopniu.</u>
          <u xml:id="u-75.1" who="#WiesławWoda">W art. 33 proponuje się wprowadzić obowiązek zapinania pasów bezpieczeństwa przez osoby jadące na przednich siedzeniach również w terenach zabudowanych, jeśli pojazd jest wyposażony w takie pasy. Uważam, że wszystkie pojazdy, tzn. samochody osobowe i ciężarowe należy bezwzględnie wyposażyć w odpowiednie pasy i wprowadzić obowiązek ich zapinania również na tylnych siedzeniach.</u>
          <u xml:id="u-75.2" who="#WiesławWoda">Art. 57 zobowiązuje trzech ministrów, by w drodze rozporządzenia określili warunki techniczne pojazdów i wyposażenie ich w przedmioty niezbędne. Wyrażam nadzieję i przekonanie, że nowe rozporządzenie będzie stawiało jednoznaczne wymagania w stosunku do producentów i importerów pojazdów. Niezrozumiałe jest. że w dalszym ciągu dopuszczane są do ruchu pojazdy bez trójkątów odblaskowych, gaśnic, apteczek. Są to proste urządzenia i nie wpływają w istotnym stopniu na cenę pojazdu.</u>
          <u xml:id="u-75.3" who="#WiesławWoda">Art. 79a określa warunki jakie muszą spełniać wykładowcy i instruktorzy na kursach dla kandydatów na kierowców. W ostatnim roku powstało wiele nowych ośrodków szkolenia kierowców, choć niektóre z nich nie stwarzają elementarnych warunków, by nowy kierowca posługiwał się poprawnie pojazdem. Zapis, że wykładowcą lub instruktorem może być, osoba, która ma praktykę w kierowaniu pojazdem, może być dowolnie interpretowany. Należy uściślić, co należy uznać za praktykę w kierowaniu pojazdem. Moim zdaniem, należy również zdecydowanie poprawić szkolenie kandydatów na kierowców i zaostrzyć kryteria egzaminacyjne.</u>
          <u xml:id="u-75.4" who="#WiesławWoda">Nowy art. 87a przewiduje powołanie inspektorów transportowo-drogowych będących pracownikami urzędów wojewódzkich. Inspektorzy ci podejmowaliby niektóre zadania zlikwidowanej Inspekcji Gospodarki Samochodowej. Do zadań nowo tworzonej inspekcji należeć będzie m.in. kontrola dopuszczalnej ilości składników szkodliwych w spalinach pojazdów oraz kontrola dopuszczalnego poziomu hałasu.</u>
          <u xml:id="u-75.5" who="#WiesławWoda">To zadanie należy uznać za szczególnie ważne, choć odpowiedzialnością za emisję substancji szkodliwych znajdujących się w spalinach należy przede wszystkim obciążyć producentów i importerów pojazdów. Trudno wymagać od kierowcy przestrzegania norm emisji spalin nawet przez nowe pojazdy, jeśli Fabryka Samochodów Osobowych w Warszawie produkuje pojazdy zużywające ponad 10 1 benzyny na 100 km i właściwie poza umiejętnością podwyżki cen niewiele robi w sprawie poprawy warunków eksploatacji.</u>
          <u xml:id="u-75.6" who="#WiesławWoda">Ustawa powołująca inspektorów transportowo-drogowych nie precyzuje sposobu ich postępowania w razie stwierdzenia wykroczeń, a więc tego czy mogą nakładać mandaty, zatrzymywać prawa jazdy, bądź też zatrzymywać dowody rejestracyjne. Do szczególnych zadań inspektorów transportowo-drogowych należy nadzór nad przeprowadzanymi badaniami technicznymi pojazdów dopuszczanych do ruchu oraz utrzymanie dróg i ich oznakowania w należytym stanie. Niestety, na przestrzeni kilku ostatnich lat jesteśmy świadkami nagminnego niszczenia znaków drogowych. Nie słyszałem jeszcze, by jakieś służby porządkowe ukarały wandali niszczących te znaki. Wiele nieprawidłowości obserwujemy w zakresie utrzymania nawierzchni. Są to przekopy i dziury na jezdniach, zwężenia jezdni. Jest to widok codzienny. Często przyczyna nie wynika z braku środków finansowych, ale jest po prostu wynikiem pospolitego niedbalstwa, które powoduje zagrożenie bezpieczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-75.7" who="#WiesławWoda">Rozpatrywana dziś ustawa w art. 4 pkt 17a definiuje pojęcie „taksówka”. Definicję tę uważam jednak za niewystarczającą. Po wprowadzeniu ustawy o działalności gospodarczej taksówki stały się publicznym problemem, który próbują bezskutecznie rozwiązać samorządy zawodowe, samorządy gmin, dyrekcja lotnisk i hoteli, a w praktyce niewiele zmieniło się na lepsze. Między wolnością w działalności gospodarczej a anarchią gospodarczą musi być wyraźna granica. Składam wniosek, aby definicję taksówki uzupełnić o zapis, aby oprócz odpowiedniego prawa jazdy i 3-letniej praktyki kandydat legitymował się znajomością topografii miasta i województwa. Działalność polegająca na publicznym przewozie osób musi być zgłaszana w odpowiednim organie, a cena przewozu winna być umieszczona w widocznym miejscu w taksówce. Mam również nadzieję, że te zapisy wyeliminują nieuczciwych i nierzetelnych przewoźników żerujących na pasażerach i nie płacących podatków.</u>
          <u xml:id="u-75.8" who="#WiesławWoda">Mam jeszcze kilka szczegółowych wniosków do projektu ustawy, które zgłoszę w trakcie prac komisji. Kodeks drogowy musi być czytelny dla ogromnej rzeszy ludzi. Nie może stwarzać sytuacji dwuznacznych i dawać możliwości dowolnej interpretacji. Wiem, że apelami o rozważną jazdę niewiele zmienimy obraz rzeczywistości. Codzienne komunikaty radiowe o wypadkach drogowych i śmiertelnych ofiarach do wielu osób nie docierają, gdyż osoby te są przekonane, że posiadły wszystkie umiejętności prowadzenia pojazdu, bądź nie słyszą, gdyż alkohol wyłączył niektóre ich zmysły.</u>
          <u xml:id="u-75.9" who="#WiesławWoda">Na koniec chciałbym zgłosić jeszcze dwa wnioski, zbieżne z wnioskami moich przedmówców wnoszę o zapisanie w ustawie Prawo o ruchu drogowym, jaki organ państwowy w Polsce jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo na drogach. I drugi wniosek. Proponuję powołanie instytutu bezpieczeństwa ruchu drogowego, który zajmowałby się wszystkimi aspektami bezpieczeństwa na drogach. Mam nadzieję, że koszty nie będą argumentem przeciw, skoro liczba osób, które rocznie giną tragicznie na naszych drogach również jest liczbą ludności średniego miasteczka powiatowego.</u>
          <u xml:id="u-75.10" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-76">
          <u xml:id="u-76.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-76.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Obecnie zabierze głos pan poseł Kazimierz Jaworski z „Pax”. Kolejnym mówcą będzie pan poseł Kazimierz Woźniak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-77">
          <u xml:id="u-77.0" who="#KazimierzJaworski">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Podzielam opinie moich przedmówców o przedłożonym Wysokiej Izbie projekcie o zmianie ustawy Prawo o ruchu drogowym. Podzielam także obawy, że zakres proponowanych zmian jest daleko niewystarczający i powinien głębiej wnikać w istotę rzeczy, śmielej dotknąć przepisów o ruchu drogowym, jeżeli chcemy zapewnić bezpieczeństwo na naszych drogach Proponowany zakres zmian tylko w niewielkim stopniu, moim zdaniem, przyczyni się do poprawy stanu bezpieczeństwa ruchu drogowego, czego oczywiście nie można lekceważyć. Tymczasem istnieje pilna potrzeba całościowego, powiedziałbym generalnego uporządkowania tego problemu. Uzasadnianie zmian przepisów Prawa o ruchu drogowym wejściem w życie nowych zasad działalności gospodarczej oraz zmianami w strukturze i w zasadach działalności administracji rządowej jest, moim zdaniem, najdelikatniej mówiąc mało przekonujące. Natomiast proponowane zmiany mają głównie zaowocować dużą ilością upoważnień dla poszczególnych ministrów do wydawania rozporządzeń i zarządzeń, i tu już tej sprawy prawie że nie rozumiem. Właściwe są natomiast w projekcie propozycje rozwiązań zmierzające do zaostrzenia przepisów dotyczących szkolenia kierowców oraz zmiany zmierzające do zaostrzenia przepisów dotyczących badania pojazdów. To jest ze wszech miar uzasadnione. Także ze wszech miar za uzasadnione uważam zmiany zmierzające do zaostrzenia tego wszystkiego, co nazywamy szkoleniem kierowców w najogólniejszym zakresie. Za daleko idące są natomiast te zmiany, które jakby wyprzedzają stan rzeczywisty. Dotyczy to egzekwowania przepisów dotyczących parkowania pojazdów, czy też stworzenia podstawy prawnej do usuwania. z drogi pojazdów z miejsc do tego nie przeznaczonych. Częściowo są to propozycje nierealne. Może to prowadzić do nadużyć służb do tego powołanych wobec braku parkingów, fatalnego oznakowania miast, zwłaszcza miast zabytkowych. Nieuniknione w przyszłości powstanie dużej powierzchni terenów prywatnych zmniejszy jeszcze możliwość poruszania się i parkowania w miastach. Mało realny jest też projekt wycofania pojazdów hałaśliwych i zanieczyszczających powietrze. Chodzi tu przecież o całą grupę kierowców posiadaczy np. syren.</u>
          <u xml:id="u-77.1" who="#KazimierzJaworski">Wysoki Sejmie! Nie kwestionując korzyści wynikających z jazdy z zapiętymi pasami bezpieczeństwa także w miastach. Nietrudno jednak przewidzieć udręki kierowców wobec niedoskonałości pasów będących w wyposażeniu samochodów, zwłaszcza samochodów produkcji krajowej. A już dopuszczenie wyjątków w tej sprawie może przysporzyć niemało zamieszania. Znajdzie się wielu takich, którzy podczas wykonywania obowiązków służbowych lub zawodowych, jak czytamy w uzasadnieniu: „muszą niekiedy mieć możliwość szybkich ruchów, czemu zapięty pas może przeciwdziałać”. Przecież to już nonsens. Takich ludzi wobec dynamicznie rozwijającej się kadry urzędniczej i biznesmenów będzie najwięcej, chyba tylko takich będzie stać na samochód.</u>
          <u xml:id="u-77.2" who="#KazimierzJaworski">Można mieć też zastrzeżenia do mało precyzyjnych zapisów w projekcie ustawy. Na przykład art. 33 obliguje do zapinania pasów na przednich siedzeniach. Moim zdaniem, winien on brzmieć: „Kierowca pojazdu samochodowego oraz osoby przewożone na wszystkich siedzeniach są zobowiązane do korzystania z pasów podczas jazdy, gdy pojazd jest w nie wyposażony”. Podobnie w art. 38 w pkt. 2 winno być: „dzieci do lat 3 bez specjalnego fotelika umocowanego do tylnego siedzenia wyposażonego w pasy bezpieczeństwa”. To tylko dwa przykłady.</u>
          <u xml:id="u-77.3" who="#KazimierzJaworski">Są też w projekcie zmiany nieoczekiwanie liberalne, i chyba aż za liberalne. Chodzi tu o art. 69 ust. 4a dopuszczający kierowanie autobusem z liczbą pasażerów do 15 osób kierowcom posiadającym kategorię B i C. Może to spowodować duże zagrożenie bezpieczeństwa przez niedoświadczonych kierowców. Zagrożenie to nakazuje oddalić taką propozycję. Można jedynie rozważyć możliwość dopuszczenia do kierowania wyżej wymienionym autobusem kierowcy z kat. B i C w wypadku potwierdzonej trzyletniej praktyki zawodowego kierowania.</u>
          <u xml:id="u-77.4" who="#KazimierzJaworski">Szkoda, że w nowelizacji nie proponuje się więcej zmian dotyczących zasad ruchu drogowego. Istnieje pilna potrzeba jednoznacznego opisania na przykład zasad ruchu na rondach, które są węzłami gordyjskimi, i tam jest właśnie najwięcej wypadków. Skoro określamy i definiujemy pojęcie „autostrada”, to naprawdę na rozwiązanie oczekuje zdefiniowanie pojęcia „rondo” i uregulowanie ruchu na rondach. Wydaje mi się, także, że powołanie inspekcji transportowo-drogowej, czego nie kwestionuję, wymaga także bardziej wnikliwego potraktowania.</u>
          <u xml:id="u-77.5" who="#KazimierzJaworski">Wobec powyższego uważam, że odnośne komisje sejmowe będą miały bardzo dużo pracy.</u>
          <u xml:id="u-77.6" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-78">
          <u xml:id="u-78.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-78.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę o zabranie głosu pana posła Kazimierza Woźniaka z Klubu Niezależnych Posłów. Następnie jako kolejny głos zabierze pan poseł Czesław Kawecki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-79">
          <u xml:id="u-79.0" who="#KazimierzWoźniak">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Podlegająca nowelizacji ustawa Prawo o ruchu drogowym pochodzi z 1983 r., czyli ma już kilka lat stażu, przy czym zmieniła ona inną ustawę po 22 latach i wobec tego dyskutując zapis tego projektu w gronie zainteresowanych osób, zastanawialiśmy się, nad trzema zasadniczymi problemami.</u>
          <u xml:id="u-79.1" who="#KazimierzWoźniak">Po pierwsze, czy struktura aktualnego projektu nowelizowanej ustawy jest na tyle doskonała, ażeby ją pozostawić i jedynie rozszerzyć.</u>
          <u xml:id="u-79.2" who="#KazimierzWoźniak">Po drugie, czy ustawa z 1983 r. zapewniała zwiększenie porządku i bezpieczeństwa w ruchu drogowym, w porównaniu z tą wcześniejszą. I po trzecie, jakie istotne zmiany powinny być wprowadzone do tej ustawy w zakresie podstawowych zasad porządku i bezpieczeństwa w ruchu drogowym.</u>
          <u xml:id="u-79.3" who="#KazimierzWoźniak">Odnośnie do budowy strukturalnej obowiązującej ustawy moi rozmówcy są zdania, że sama zasadnicza ustawa o ruchu drogowym powinna być bardziej zwarta i w wielu przypadkach bardziej konkretna. Powinna ona nosić cechy kodeksu i obejmować to, co każdy użytkownik dróg wiedzieć i przestrzegać powinien. Domagają się oni, aby poza podstawowymi zasadami poruszania się po drogach zawierała ona zarówno podstawową problematykę znaków drogowych, która wymagałaby wprowadzenia pewnych korekt szczególnie w odniesieniu do drogowych znaków ostrzegawczych, jak i podstawowych warunków technicznych, którym powinny odpowiadać poszczególne rodzaje pojazdów.</u>
          <u xml:id="u-79.4" who="#KazimierzWoźniak">Źle widziane jest przenoszenie problematyki znaków drogowych i warunków technicznych do oddzielnych, resortowych rozporządzeń. Z tego to bowiem powodu, a wskazuje na to m.in, praktyka sądowa w sprawie wypadków drogowych, obserwuje się stosunkowo słabą znajomość znaków drogowych i ich bagatelizowanie, jak i znikomą znajomość nawet podstawowych warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać poszczególne rodzaje pojazdów, To m.in, spowodowało całkowite lekceważenie wymaganego sposobu oświetlenia pojazdów zaprzęgowych, rowerów czy przyczep domowej produkcji. Nasuwa się zatem wniosek o rozdzielenie zasadniczej ustawy o ruchu drogowym od ewentualnej ustawy kompetencyjnej, która określałaby kompetencje poszczególnych resortów w zakresie porządku i bezpieczeństwa w ruchu drogowym, który dla przeciętnego użytkownika dróg pozostaje bez znaczenia.</u>
          <u xml:id="u-79.5" who="#KazimierzWoźniak">Pierwszy mój wniosek dotyczy tego, aby nie nowelizować ustawy z 1983 r., ale ją gruntownie przeredagować i nadać jej znamiona konkretnego kodeksu drogowego. Następnie jest pytanie, czy ustawa z 1983 r. przyczyniła się do zwiększenia porządku i bezpieczeństwa w ruchu drogowym? Niezależnie od liczb bezwzględnych zaistniałych wypadków drogowych, o czym tutaj mówili już moi przedmówcy uwzględniających znaczny wzrost liczby samochodów poruszających się na naszych drogach, w odczuciu społeczeństwa stan bezpieczeństwa na drogach kształtuje się wręcz tragicznie. Niczego w tej kwestii nie poprawiła i poprawić nie mogła ustawa z 1983 r. Na przykład podniesiono prędkość dopuszczalną w obszarze zabudowanym do 60 km/h, czyli do 16,7 m/sek. przy jednoczesnym rozluźnieniu warunków skuteczności działania hamulców. Aby nie być tu gołosłownym, podaję, że w rozporządzeniu z 1968 r. droga hamowania przy prędkości 30 km/h dla samochodów osobowych nie mogła przekraczać 7,5 m. Natomiast według rozporządzenia z 1983 r. ta droga mogła wynosić już 9 m. Konsekwencją takiego stanu rzeczy było to, że jeśli przy sekundowej reakcji psychofizycznej kierowcy dopuszczalna droga zatrzymania samochodu osobowego w obszarze zabudowanym wynosiła w 1983 r. 35 m, to po roku 1983 wynosiła już 52,7 m, a zatem zwiększono ją o 50%. Oczywiście musiało to mieć odpowiednie skutki w ilości wypadków.</u>
          <u xml:id="u-79.6" who="#KazimierzWoźniak">Ustawa z 1983 r. nie mogła w zasadniczy sposób wpłynąć na stan bezpieczeństwa na drogach, jeśli już w samej definicji „szczególnej ostrożności”, tj. definicji zawartej w art. 4 ust. 1 pkt 40, jest mowa jedynie o zwiększeniu uwagi w stopniu umożliwiającym odpowiednio szybkie reagowanie na warunki i sytuację zmieniające się na drodze, ale ani słowa nie wspomina się tu o zmianie prędkości jazdy. Nie mogła ona w zasadniczy sposób wpłynąć na stan bezpieczeństwa na drogach, jeśli w art. 18 ust. 6 podano, że kierujący pojazdem jest obowiązany zawczasu i wyraźnie sygnalizować zamiar zmiany kierunku jazdy lub pasa ruchu, zamiast w oparciu o wyniki wielu światowych badań podać, ze kierunkowskaz musi być włączony nie później, niż 3 sekundy przed zmianą kierunku jazdy lub zmianą pasa ruchu. To tylko niektóre niedoskonałości aktualnie obowiązującej ustawy Prawo o ruchu drogowym.</u>
          <u xml:id="u-79.7" who="#KazimierzWoźniak">Jakie zatem zmiany powinny być wprowadzone w nowej ustawie o ruchu drogowym? W art. 3 obowiązującej ustawy jest mowa o tym, że uczestnik ruchu i osoby znajdujące się na drodze mają prawo liczyć, że inni uczestnicy tego ruchu przestrzegają przepisów drogowych, i dodaje się: „chyba, że okoliczności wskazują na możliwość odmiennego zachowania”. Chodzi tu niewątpliwie o tzw. zasadę ograniczonego zaufania, która znalazła swój wyraz w wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawach przestępstw drogowych, wydanych przez Sąd Najwyższy i ogłoszonych w Monitorze Polskim w 1983 r.</u>
          <u xml:id="u-79.8" who="#KazimierzWoźniak">Otóż w praktyce wytyczne te są albo prawie w ogóle nie znane użytkownikom dróg, albo zupełnie błędnie rozumiane, a sprawcy wypadków drogowych są z nimi zapoznawani niestety dopiero w salach sądowych. Oczywiście, sądy mają prawo i są nawet do tego powołane, aby interpretować ustanowione prawo, ale zachodzi pytanie, czy słuszne jest, aby aż do tego stopnia Sąd Najwyższy zastępował ustawodawcę? Znaczną liczbę wypadków ze skutkiem śmiertelnym lub w postaci ciężkiego trwałego inwalidztwa stanowią wypadki najechania na pieszych poruszających się po jezdni w stanie nietrzeźwym lub ubranych na ciemno. Są to wypadki powstające przeważnie wówczas, gdy kierujący samochodem jest zmuszony jechać na światłach mijania, a ubrany na ciemno pieszy stanowi wówczas trudno rozpoznawalną w tych światłach przeszkodę. Z tego względu wydaje się nieodzownym przeredagowanie art. 8 ust. 1 ustawy w taki sposób, aby pieszym pozostającym w stanie nietrzeźwym i pieszym ubranym w ciemną odzież zabronić korzystania z jezdni od zmroku do świtu.</u>
          <u xml:id="u-79.9" who="#KazimierzWoźniak">Dawne kroniki milicyjne i obecne policyjne notują szereg wypadków z podobnymi jak wyżej skutkami przy cofaniu pojazdem, a szczególnie przy cofaniu samochodami ciężarowymi. Dlatego też poświęcenie w omawianej ustawie temu nader niebezpiecznemu manewrowi zaledwie 3 wierszy należy uznać za poważny mankament tejże ustawy, szczególnie jeśli w art. 19 ust. 1 pkt 3 zapisano dosłownie: „przy cofaniu zachować szczególną ostrożność”, co w powiązaniu z definicją tejże „szczególnej ostrożności” w art. 4 ust. 1 pkt 40 jest, niestety, pozbawione sensu. Należałoby tu wprowadzić zasadę, że przy cofaniu samochodami ciężarowymi, zespołami pojazdów i pojazdami członowymi kierujący jest obowiązany korzystać z pomocy dodatkowych osób. Niedoskonałe przy tym zdefiniowanie pojęcia „szczególnej ostrożności” jest stosowane w ustawie tak często, że dla użytkowników dróg zobowiązanych do znajomości przepisów ruchu drogowego pojęcie to powszednieje i traci na znaczeniu. Weźmy tu dla przykładu § 3 ust. 1 wydanego w oparciu o ustawę rozporządzenia ministrów komunikacji i spraw wewnętrznych w sprawie znaków i sygnałów drogowych, które wszelkie drogowe znaki ostrzegawcze traktuje jednakowo i na ich widok zobowiązuje kierującego do zachowania „szczególnej ostrożności”. Nie istnieje tu jakakolwiek granica istniejących lub mogących wystąpić niebezpieczeństw, podczas gdy w innych przepisach, w innych krajach, takie zróżnicowanie ma miejsce.</u>
          <u xml:id="u-79.10" who="#KazimierzWoźniak">Należy zauważyć, że podane również na podstawie ustawy rozporządzenie ministra komunikacji w sprawie warunków technicznych i badań pojazdów pozostaje w zasadniczych kwestiach dla bezpieczeństwa ruchu drogowego w całkowitym oderwaniu od życia i praktyki. Podanych bowiem w § 15 ust. 1 tego rozporządzenia dróg hamowania w praktyce nikt nie mierzy, z wyjątkiem powypadkowych policyjnych badań. Wszystkim obecnym na tej sali posiadaczom samochodów jest wiadomo, że na przykład w trakcie obowiązujących okresowych badań technicznych pojazdów czy też na stacjach obsługi przedsiębiorstw transportowych skuteczność działania hamulców bada się na urządzeniach rolkowych przez pomiar sił hamowania na poszczególnych kołach, natomiast w myśl rozporządzenia ministrów komunikacji i spraw wewnętrznych z 1965 r. w sprawie badania skuteczności działania hamulców pomiar na urządzeniach rolkowych miał stanowić jedynie pomiar zastępczy, a nie zasadniczy. Do rozporządzenia ministra komunikacji z 1983 r. zostało wprowadzone dla świateł drogowych pojęcie światłości w kandelach. „Konia z rzędem” temu, kto gdziekolwiek widział w naszych stacjach obsługi pomiar tej światłości w kandelach.</u>
          <u xml:id="u-79.11" who="#KazimierzWoźniak">Wysoka Izbo! Ze wszystkich miar pragniemy dorównać Zachodowi, jednak ustawa z 1983 roku i związane z nią rozporządzenia wykonawcze zbyt marginesowo traktują problem należytego oświetlenia różnego rodzaju przeszkód na drodze. Praktyka w tym przedmiocie nasuwa wniosek, że pod tym względem pozostajemy daleko w tyle, co przyczynia się do wielu wypadków drogowych.</u>
          <u xml:id="u-79.12" who="#KazimierzWoźniak">I jeszcze jedna istotna myśl, a mianowicie sprawa sankcji za prowadzenie samochodów i pojazdów jednośladowych w stanie nietrzeźwym jako jednej z nagminnych przyczyn wielu tragicznych wypadków drogowych. Była tu dzisiaj o tym mowa. Ja jestem pod wrażeniem tragicznego wypadku jaki miał miejsce ostatnio w mojej okolicy, i wiem, jakie tragiczne są skutki. Sankcje te, zdaniem wielu moich rozmówców, powinny być znacznie bardziej dotkliwe, niż to miało miejsce dotychczas.</u>
          <u xml:id="u-79.13" who="#KazimierzWoźniak">Jednocześnie apeluję do Wysokiej Izby, a w szczególności do pań i panów posłów prawników, aby przy najbliższej okazji, przy dokonywanych zmianach w Kodeksie karnym do art. 145 dodać § 4 o treści następującej: „kierowca, który ucieka z miejsca wypadku drogowego, podlega identycznej karze jak w § 3”, czyli tak jak byłby w stanie nietrzeźwym, ponieważ najczęściej tacy zbiegają, opuszczają miejsca wypadku, nie udzielając pomocy poszkodowanemu, a czasem ta pomoc uratowałaby życie albo zdrowie poszkodowanego.</u>
          <u xml:id="u-79.14" who="#KazimierzWoźniak">Zasadniczy wniosek końcowy byłby następujący. Proponuję odrzucić proponowaną nowelizację ustawy ze względu na niedoskonałości, które tu wymieniłem, i zalecić projektodawcom przygotowanie nowej, gruntownie przemyślanej ustawy Prawo o ruchu drogowym w postaci skondensowanego kodeksu drogowego, o czym była już dzisiaj mowa, a jednocześnie oddzielnej ustawy o kompetencjach w sprawach związanych z ruchem drogowym. Chodzi o to, żeby oddzielić jedną sprawę od drugiej, oddzielić te problemy, które dotyczą wszystkich użytkowników dróg — posiadaczy samochodów od tych problemów, które dotyczą województw, urzędów odpowiedzialnych za utrzymanie w odpowiednim stanie dróg i wszelkich tras transportowych.</u>
          <u xml:id="u-79.15" who="#KazimierzWoźniak">Na zakończenie, pragnąłbym tutaj zarekomendować pewne sprawy dla tych, którzy będą ewentualnie dopracowywali przedstawioną nowelizację w przyszłości, bowiem jest to sprawa trudna, ciężka, tutaj któryś z moich przedmówców o tym mówił, wymaga to wybitnej fachowości, wybitnych specjalistów. Chcę powiedzieć, że w Polsce działa cały szereg stowarzyszeń naukowo-technicznych, takich jak Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Komunikacji, Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Mechaników Polskich, Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Rolników, które są sfederowane w Naczelnej Organizacji Technicznej, które posiadają wspaniałe ośrodki rzeczoznawstwa i postępu technicznego, które posiadają doskonałe środki doskonalenia kadr, i tam zrzeszają wspaniałych rzeczoznawców, i można by wykorzystać tych rzeczoznawców do opracowania projektu nowelizacji, o którym tu wspominam. Na pewno by nie odmówili i na pewno gdyby ich wiedza była wykorzystana, ten projekt byłby o wiele wspanialszy.</u>
          <u xml:id="u-79.16" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-80">
          <u xml:id="u-80.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-80.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Obecnie zabierze głos pan poseł Czesław Kawecki z Klubu Niezależnych Posłów. Następnym mówcą będzie pan poseł Tadeusz Bień.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-81">
          <u xml:id="u-81.0" who="#CzesławKawecki">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Przedstawiony projekt nowelizacji ustawy Prawo o ruchu drogowym, druk nr 526, tylko w nieznacznym stopniu zmienia dotychczas obowiązujące przepisy o ruchu drogowym. Moim zdaniem, istotne zmiany są zebrane w trzech grupach przepisów.</u>
          <u xml:id="u-81.1" who="#CzesławKawecki">Pierwsza grupa mówi o obowiązku używania pasów bezpieczeństwa również na terenie zabudowanym. Może mieć to duży wpływ na ograniczenie skutków zaistniałych wypadków drogowych. Jest to praktyka stosowana w coraz większej liczbie krajów tzw. rozwiniętych i mocno zmotoryzowanych.</u>
          <u xml:id="u-81.2" who="#CzesławKawecki">Druga grupa mówi o utworzeniu inspekcji sanitarno-drogowej, co może spowodować pewną poprawę stanu bezpieczeństwa drogowego oraz zwiększenie stopnia przestrzegania przepisów transportowych.</u>
          <u xml:id="u-81.3" who="#CzesławKawecki">I trzecia grupa mówi o usuwaniu pojazdów zagrażających bezpieczeństwu ruchu, co może mieć pewien korzystny wpływ na porządek ruchu drogowego. Pozostałe zmiany są w zasadzie zmianami formalnymi lub dostosowującymi niektóre przepisy Prawa o ruchu drogowym do zmian wynikających z innych przepisów, np. o działalności gospodarczej, o działaniu administracji rządowej oraz pewnych zmian kosmetycznych, wynikających z praktyki stosowania obowiązujących przepisów.</u>
          <u xml:id="u-81.4" who="#CzesławKawecki">Podstawowym mankamentem proponowanej ustawy jest brak zmiany przepisów, pewnych nieostrych uregulowań sytuacji ruchowych i nałożenie różnych obowiązków na dwóch uczestników ruchu, co niejednokrotnie może spowodować zwiększenie wypadków i kolizji drogowych. Dotyczy to np. sytuacji kolizyjnych przy przechodzeniu przez jezdnię, przy włączaniu się do ruchu autobusów ruszających z przystanków, przepisów o sygnalizowaniu i zmianie kierunku ruchu w stosunku do pojazdu wyprzedzanego itp.</u>
          <u xml:id="u-81.5" who="#CzesławKawecki">Nadal brakuje sprecyzowania, co oznaczą „szczególna ostrożność” i czym się ona różni od „wymaganej ostrożności” i od „ostrożności”.</u>
          <u xml:id="u-81.6" who="#CzesławKawecki">Nieprecyzyjne jest pojęcie „skrzyżowanie”. Nigdzie nie przewidziano, w jakim miejscu na drodze zaczyna się i kończy, mimo iż może to powodować różne zachowania, np. w czasie parkowania, stwarzać sytuacje kolizyjne.</u>
          <u xml:id="u-81.7" who="#CzesławKawecki">Podkreślenia wymaga fakt, że obecna ustawa jest stosunkowo skomplikowana, niejednokrotnie trudna do stosowania nawet przez fachowców. A przez to nie w pełni jest zrozumiała dla przeciętnego obywatela nie mającego przygotowania prawniczego. Dlatego też trzeba mieć świadomość, że jeśli proponowana zmiana ustawy zostanie przyjęta, konieczne jest niezwłoczne podjęcie prac nad opracowaniem całkowicie nowej i nowoczesnej ustawy o ruchu drogowym, odpowiadającej potrzebom ruchu drogowego w zbliżającym się XXI wieku.</u>
          <u xml:id="u-81.8" who="#CzesławKawecki">Dotychczasowa praktyka wskazuje, że opracowanie i wdrożenie takiego dokumentu będzie trwało co najmniej 5–8 lat, co uzasadnia zobowiązanie już dziś odpowiedzialnych za to resortów do niezwłocznego podjęcia pracy.</u>
          <u xml:id="u-81.9" who="#CzesławKawecki">Wysoka Izbo! Niezależnie od przedstawionych uwag ogólnych, pozwolę sobie przedstawić 4 uwagi szczegółowe. Uwaga pierwsza dotyczy art. 1 pkt 1 i odnosi się do próby określenia i zdefiniowania pojęcia „taksówka”. Wprowadzone przepisy są pewną próbą bliższego określenia tego pojęcia. Przepis ten nie rozwiązuje jednak, szczególnie obecnie, nabrzmiałego problemu jakości świadczonych usług, zawyżania cen za przewozy itp. nieprawidłowości, czego pilnie domaga się i oczekuje społeczeństwo. Uważam, że sprawy te powinny być rozwiązane niezwłocznie i kompleksowo. Możliwość taka istnieje przez wprowadzenie do omawianego projektu przepisów końcowych dotyczących zmiany niektórych innych przepisów. Powinno to dotyczyć zmiany:</u>
          <u xml:id="u-81.10" who="#CzesławKawecki">— po pierwsze, ustawy prawo przewozowe, przez danie ministrowi transportu i gospodarki morskiej delegacji upoważniającej do wydania przepisów porządkowych o przewozie osób i bagażu taksówkami,</u>
          <u xml:id="u-81.11" who="#CzesławKawecki">— po drugie, ustawy o działalności gospodarczej przez wprowadzenie przepisu dotyczącego licencjonowania lub koncesjonowania usług przewozu osób i bagaży taksówkami oraz upoważnienie ministra transportu i gospodarki morskiej do wydania przepisów dotyczących wydawania i cofania licencji i koncesji.</u>
          <u xml:id="u-81.12" who="#CzesławKawecki">Uwaga druga dotyczy art. 1 pkt 3 lit. b, gdzie mówi się, że niezależnie od wprowadzonych przepisów dotyczących nadzoru nad parkowaniem i usuwaniem pojazdów utrudniających ruch i zagrażających bezpieczeństwu, uzasadnione jest dodanie przepisu dotyczącego możliwości stosowania tzw. obejm na koła samochodu, uniemożliwiających jego dalszą jazdę bez opłacenia grzywny za wykroczenie. Będzie to stosowane w przypadkach nieprawidłowego parkowania pojazdu, bez istotnego utrudnienia ruchu lub zagrożenia jego bezpieczeństwa. Urządzenia takie są niejednokrotnie stosowane w państwach Europy Zachodniej. Wprowadzenie takiego przepisu wiązałoby się z koniecznością wprowadzenia w przepisach końcowych do omawianego projektu przepisu zmieniającego ustawę o policji, przez określenie użycia obejm na koła jako dopuszczalnego środka przymusu uniemożliwiającego czasowe władanie mieniem w postaci samochodu lub ustawy Kodeksu wykroczeń przez określenie użycia obejm na koła jako prawnie dopuszczalnego środka zapobiegawczo-represyjnego.</u>
          <u xml:id="u-81.13" who="#CzesławKawecki">Uwaga trzecia dotyczy art. 1 pkt 22, w którym mówi się, że skreślenie art. 64 nie może mieć miejsca, gdyż powstanie luka prawna. W uzasadnieniu ustawy na str. 8 stwierdza się, że przepisy art. 64 zostaną przeniesione do aktu niższej rangi. Przepisów takich obecnie jeszcze nie ma oraz nie wiadomo, kiedy i w jakim ostatecznym kształcie zostaną one wprowadzone. Tak więc po skreśleniu art. 64 na bliżej nie określony czas, nie byłoby żadnych przepisów i przedmiotowa, istotna z punktu widzenia bezpieczeństwa ruchu drogowego problematyka wymknęłaby się z uregulowań prawnych. Do sytuacji takiej nie powinno się dopuścić. Uwaga 4 dotyczy art. 1 pkt 33 i art. 87 ppkt 1, gdzie jest mowa o tym, że pewne zastrzeżenia budzi sformułowanie „w stosunku do pozostałych uczestników ruchu w razie naruszenia przez nich przepisów ruchu”. W praktyce oznacza to, że na terenie kraju poza, policją będzie działała druga instytucja zajmująca się kontrolą ruchu drogowego. Sytuacja taka w minionych okresach była krytykowana, wobec czego wprowadzenie takiego przepisu wymaga bardzo szczegółowego rozważenia.</u>
          <u xml:id="u-81.14" who="#CzesławKawecki">Wydaje się, że inspekcja transportowo-drogowa powinna zajmować się problematyką, dla której została powołana, a nie angażować swe nieliczne siły do kontroli pozostałych uczestników ruchu. Powoduje to obniżenie efektywności i skuteczności podstawowych działań.</u>
          <u xml:id="u-81.15" who="#CzesławKawecki">Mam nadzieję, że tych kilka uwag ogólnych i szczegółowych pozwoli na wypracowanie w komisji ustawy, która przyczyni się do poprawy bezpieczeństwa na drogach Rzeczypospolitej.</u>
          <u xml:id="u-81.16" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-82">
          <u xml:id="u-82.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-82.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę o zabranie głosu pana posła Tadeusza Bienia ze Stronnictwa Demokratycznego. Kolejnym mówcą będzie pan poseł Wojciech Mojzesowicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-83">
          <u xml:id="u-83.0" who="#TadeuszBień">Pani Marszałek! Panie i Panowie Posłowie! Chcę przedstawić ocenę projektu uwzględniającą doświadczenia własne oraz opinie uzyskane z Polskiego Związku Motorowego, a szczególnie z działającej w niej Organizacji Rzeczoznawców Techniki Samochodowej i Ruchu Drogowego. Wieloletnie doświadczenia w sprawach bezpieczeństwa ruchu drogowego, udział związku i jego rola w międzynarodowych organizacjach pozarządowych, jak Międzynarodowa Federacja Samochodowa i Motocyklowa, gdzie ten związek odgrywa znaczną rolę, upoważniają go do zabrania głosu w tej sprawie.</u>
          <u xml:id="u-83.1" who="#TadeuszBień">Bezpieczeństwo ruchu drogowego jest zagrożone w Polsce w sposób zasadniczy, może nie tyle ze względu na złe przepisy czy zły stan techniczny pojazdów, ale głównie z powodu łamania przepisów ruchu drogowego. I taką tezę na samym wstępie pozwalam sobie wygłosić, żeby odnieść pewne rzeczy do właściwych przyczyn.</u>
          <u xml:id="u-83.2" who="#TadeuszBień">Co do samego projektu, trafne wydają się Polskiemu Związkowi Motorowemu te postanowienia projektowanej ustawy, które zmierzają do poprawy stanu bezpieczeństwa ruchu drogowego, generalnie uznawanego w Polsce, jako krytyczny.</u>
          <u xml:id="u-83.3" who="#TadeuszBień">Mam tu na myśli przede wszystkim wprowadzenie obowiązku używania pasów bezpieczeństwa także na obszarze zabudowanym. Wyeliminowałoby to nielogiczne i niezrozumiałe ograniczenie tego obowiązku ze względu na rzekomą uciążliwość stosowania pasów, do obszaru nie zabudowanego. Proszę państwa, praktycznie na całym świecie to się przyjęło, kierowcy pogodzili się z tym, oswoili i gdzie indziej ten problem nie stwarza kłopotu. Myślę, że u nas też powinno to zostać zastosowane. Taki też charakter mają te rozwiązania, które przewidują zakaz jazdy pojazdem wzdłuż przejścia dla pieszych, co szczególnie rozpowszechnione jest w naszym ruchu, a z drugiej strony obowiązek używania świateł przez motocyklistów podczas jazdy oraz sygnalizowania każdego, nie tylko awaryjnego postoju na jezdni.</u>
          <u xml:id="u-83.4" who="#TadeuszBień">Podobnie jest z propozycją rozciągnięcia zakazu uczestnictwa w ruchu na jeźdźców i poganiaczy zwierząt znajdujących się pod wpływem alkoholu. Wynikające stąd zwiększenie rygoru wobec nietrzeźwych uczestników ruchu współbrzmi z propozycją komisji kodyfikującej prawo karne traktowania prowadzenia pojazdu przez osobę nietrzeźwą jako przestępstwa, a nie wykroczenia. Podjęto te rozwiązania z powszechnym przekonaniem, że jednym z głównych źródeł zagrożeń bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce jest właśnie nietrzeźwość jego uczestników. W tym miejscu rodzi się jednak pytanie: czy temu rygoryzmowi nie powinna towarzyszyć propozycja zrównania progów nietrzeźwości z wymogami powszechnie obowiązującymi dzisiaj w Europie, przewidującymi ten próg na nieco wyższym poziomie niż w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-83.5" who="#TadeuszBień">Na poparcie, o czym już wspomniano, zasługuje propozycja zakazu używania pojazdu nadmiernie emitującego spaliny oraz propozycja poszerzenia podstaw do usunięcia pojazdu z drogi. Warto byłoby jednak rozważyć, czy podstawy te są dostatecznie szerokie i czy nie powinny przewidywać również usunięcie z drogi pojazdów uszkodzonych w stopniu wskazującym na niezdatność ich do dalszej eksploatacji. Ta uwaga uzasadnia dalej idący postulat. Wydaje się mianowicie, że nie wszystkie znane rozwiązania, które mogą być uznane za standardy światowe z racji ich rozpowszechnienia, zostały wzięte pod uwagę oraz że rozważenie zasadności skorzystania z nich już obecnie powinno być udziałem odpowiednich komisji sejmowych korzystających ze stosownych ekspertyz. Tytułem ilustracji pragnę wskazać stosunkowo wąski obowiązek wyposażania pojazdów w gaśnice, bo ograniczony zaledwie do pojazdów innych niż samochody osobowe i jednoślady.</u>
          <u xml:id="u-83.6" who="#TadeuszBień">Akceptując generalne rozwiązania co do zmiany uprawnień kierujących, widzimy w art. 1 projektu ustawy pkt 24 i następne, że zmian tych jednak nie można uznać za wystarczające zarówno z punktu widzenia rozwoju sportu, do czego odwołuje się również twórca projektu ustawy w uzasadnieniu, jak również w odniesieniu do postępu technicznego, gdy chodzi o motocykle. Za niezbędne uważam przedstawienie problemów wymagających poważnego rozważenia przez komisje sejmowe.</u>
          <u xml:id="u-83.7" who="#TadeuszBień">Problem pierwszy dotyczy ograniczenia możliwości uprawiania sportów motorowych poza zamkniętymi obiektami ze względu na wiek, tzn. kierowca pojazdu typu motocykl musi osiągnąć wiek przynajmniej 17 lat. Dotyczy to kategorii A i B. Jednakowo traktowane są osoby uzyskujące umiejętność kierowania pojazdami na normalnym, konwencjonalnym kursie jak również te, które w wyniku udziału w wielu imprezach sportowych uzyskują znacznie wyższe kwalifikacje i umiejętności.</u>
          <u xml:id="u-83.8" who="#TadeuszBień">Drugi problem wiąże się z tradycyjnym podejściem do kwestii uprawnień osób kierujących motocyklami. Prawo nasze przewiduje mianowicie tylko jeden rodzaj kategorii A. W świecie przyjęte zostały już inne rozwiązania, jak np. we Francji i w innych krajach, gdzie kategoria A podzielona została przynajmniej na trzy podkategorie. Jest to zrozumiałe, że dzisiaj prowadzenie motocykla o pojemności 60–70 cm różni się znacznie od prowadzenia motocykla o wadze kilkuset kg, posiadającego pojemność ok. 1100–1200 cm3. A zatem należy to rozgraniczyć i stworzyć kilka podkategorii prawa jazdy dla motocyklistów.</u>
          <u xml:id="u-83.9" who="#TadeuszBień">Istotnym kontekstem omawianych tutaj problemów są dość powszechnie krytykowane zasady uzyskiwania praw jazdy. Dzisiaj są one tym bardziej aktualne, że pojawiło się wiele nowych szkoleniowców przysposabiających kierowców do przystąpienia do egzaminu na określoną kategorię prawa jazdy. Potrzeba większego rygoru w tym zakresie nie wynika z chęci chronienia monopolu tej czy innej organizacji, czy instytucji szkolącej, potrzebę taką dyktuje praktyka, która nakazuje większy nadzór nad osobami prowadzącymi szkolenie teoretyczne lub praktyczne i przewidywanie stosownych konsekwencji, gdy działalność w tym zakresie prowadzona jest nierzetelnie. Byłoby idealnym rozwiązaniem, gdyby tzw. eksternistyczna praktyka nauki jazdy mogła być prowadzona również przez ośrodki prywatne, ale wyposażone w odpowiedni sprzęt, lokale i pomoce umożliwiające rzetelne szkolenie.</u>
          <u xml:id="u-83.10" who="#TadeuszBień">Podsumowując, przedstawiam te spostrzeżenia komisjom do wykorzystania w pracach na bieżąco.</u>
          <u xml:id="u-83.11" who="#TadeuszBień">Na koniec chciałbym odnieść się jeszcze do dwóch uwag szczegółowych. Sprawa pierwsza, definicja motoroweru. Obecnie określa się, że motorowerem jest pojazd z silnikiem o pojemności do 50 cm3, rozwijający prędkość do 50 km na godzinę. Ponieważ nastąpił znaczny rozwój techniki i dzisiaj trudno jest znaleźć motorower, który przy tej pojemności silnika osiąga szybkość do 50 km na godzinę, czynione są przez użytkowników karkołomne próby, chwilowy demontaż przełożeń po to, żeby po uzyskaniu odpowiedniej oceny następnego dnia przemontować cały układ. Jest to po prostu swego rodzaju fikcja. Uważam, że w definicji motoroweru powinniśmy pozostawić wyłącznie określenie pojemności silnika. Dzisiaj nowoczesny rower, przy odpowiednim pochyleniu drogi, rozwija często szybkości znacznie przekraczające prędkość 50 km na godzinę i nic się nie dzieje.</u>
          <u xml:id="u-83.12" who="#TadeuszBień">I ostatnia kwestia szczegółowa, która powinna zostać rozstrzygnięta również przez ustawodawcę, tj. sprawa zasad przewozu dzieci do lat 7 na motocyklach. Sprawa jest nie uporządkowana, istnieje ogromna dowolność interpretacji.</u>
          <u xml:id="u-83.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-84">
          <u xml:id="u-84.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-84.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę o zabranie głosu pana posła Wojciecha Mojzesowicza z Polskiego Stronnictwa Ludowego. Kolejnym mówcą będzie pani poseł Zofia Wilczyńska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-85">
          <u xml:id="u-85.0" who="#WojciechMojzesowicz">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! obowiązujące obecnie prawo-o ruchu drogowymi wprowadzone w 1983 r. spowodowało przesunięcie granicy wieku uzyskania prawa jazdy w szkołach rolniczych z 16 na 17 lat. Fakt ten spowodował przeprofilowanie szkolnictwa rolniczego przygotowującego nie praktyków, lecz 'teoretyków oraz uniemożliwia prawidłową realizację programów nauczania w zakresie kształcenia praktycznego i efektywne wykorzystanie czasu przeznaczonego na kształcenie praktyczne — pokazy. Mierne przygotowanie uczniów do wykonywania pracy ze sprzętem zmechanizowanym ma negatywny wpływ na ocenę pracy szkół, a nawet zawodu rolnika. Opinia ta jest wyrażona przez rodziców i pracodawców zatrudniających absolwentów naszych szkół.</u>
          <u xml:id="u-85.1" who="#WojciechMojzesowicz">W czasie kształcenia praktycznego młodzież powinna być włączona w pełny tok produkcyjny gospodarstw, co daje gwarancję dobrego przygotowania do zawodu i odpowiedzialnej pracy. Wprowadzenie zmian do ustawy — od lat 16 prawo jazdy kategorii T za zgodą rodziców — umożliwi młodzieży i nauczycielom w efektywny sposób zaplanować i prowadzić nauczanie teoretyczne i praktyczne przedmiotów zawodowych, zaś uczniom odbywającym wielotygodniowe praktyki sezonowe umożliwi kształtowanie swoich umiejętności i wypracowanie w obsłudze sprzętu mechanicznego. Ponadto w wymierny sposób wpłynie na ocenę pracy szkół i rangę zawodu rolnika. Nauczyciele przedmiotów zawodowych spotykają się z opiniami i żądaniami rolników — rodziców jak i samej młodzieży, artykułują powyższy problem jako podstawowy dla kształcenia rolniczego, wymagający załatwienia.</u>
          <u xml:id="u-85.2" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-86">
          <u xml:id="u-86.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-86.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę o zabranie głosu panią poseł Zofię Wilczyńską z Polskiej Unii Socjaldemokratycznej. Kolejnym, ostatnim zapisanym do głosu mówcą będzie pan poseł Radosław Gawlik.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-87">
          <u xml:id="u-87.0" who="#ZofiaWilczyńska">Pani Marszałek! Szanowne Panie i Panowie! Ja bardzo krótko, wszak wiele treści merytorycznych do poszczególnych artykułów owej ustawy już wniesiono niemniej, zostałam zobowiązana przez swoich wyborców parających się, że tak powiem, tą pracą, by te poprawki wnieść.</u>
          <u xml:id="u-87.1" who="#ZofiaWilczyńska">W miarę rozwoju techniki, nowoczesnej architektury, urbanistyki w wielkich aglomeracjach miejskich ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego nabiera coraz większego znaczenia. W związku z tym należy określić, co rozumiemy przez te pojęcia. Jak dotychczas nie zostały one w sposób precyzyjny określone w przepisach prawa. Przepisy dotyczące ruchu drogowego zawarte są tylko w kodeksie drogowym. Jest to nazwa stosowana 'popularnie do określenia zbioru przepisów dotyczących bezpośrednio i pośredniego ruchu drogowego. Skontaktowałam się z resortem który prowadzi te sprawy i panowie pracujący w tymże resorcie wnieśli następujące poprawki.</u>
          <u xml:id="u-87.2" who="#ZofiaWilczyńska">W art. 33, gdzie jest mowa o pasach bezpieczeństwa, wnieść po słowach: „podczas jazdy” słowo: bezwzględnie” i wpisać „na” terenie zabudowanym i poza terenem zabudowanym”.</u>
          <u xml:id="u-87.3" who="#ZofiaWilczyńska">W tym samym art. 33 w punkcie 5 niepraktyczny staje się przepis normatywny dotyczący obowiązku niezapinania pasów przez policjantów. Zatem wnoszę aby stworzyć dodatkowy pkt. 6 o następującej treści: „Policjantów wykonujących czynności służbowe”. Jest tu mowa o tym, ażeby osoby, które są akurat w trakcie swojej służby nie musiały za każdym razem dokonywać dodatkowej czynności i zapinać pasów.</u>
          <u xml:id="u-87.4" who="#ZofiaWilczyńska">W art. 42 proponuję wnieść bezwzględne określenie odpowiedniej pory, a więc pory jesienno-zimowej dla określenia sztywnego terminu wprowadzenia obowiązku używania świateł mijania przez całą dobę. Sytuacja taka wykluczyłaby spory kontrolującego ruch drogowy z kierowcą co do określenia pory lub sytuacji zmniejszającej widoczność. Ponadto poprawia to widoczność pojazdu bez względu na potrę dnia i na terenie zabudowanym, i w terenie niezabudowanym.</u>
          <u xml:id="u-87.5" who="#ZofiaWilczyńska">Przepis art. 69 spełnia swoje przeznaczenie w przypadku spełnienia rzeczowych i prawnych zasad. Może być on stosowany do wymienionych grup, z wyjątkiem policji. Jest to podyktowane względami związanymi z organizacją pracy i koniecznością odejścia od rozwiązania zawartego w tym artykule. Wiadomym jest, że do pracy w policji, szczególnie do plutonów patrolowych i ruchu drogowego są przyjmowani policjanci, którzy uzyskali prawo jazdy i których staż pracy jako kierowców pojazdów jest krótszy niż trzy lata. Wprowadzenie takiego przepisu, w tej sytuacji w jakiej znajduje się policja drogowa, wykluczałoby ich z pracy na stanowiskach kierowcy, po czym Obniżałoby to mobilność poszczególnych ogniw służbowych.</u>
          <u xml:id="u-87.6" who="#ZofiaWilczyńska">Pragnę również wnieść zastrzeżenia do art. 84 pkt. 3. Zastrzeżenia te budzi sprawa dotycząca zwrócenia prawa jazdy właścicielowi — o czym dzisiaj była tutaj mowa — jeżeli wynik badania krwi nie został uzyskany w ciągu 30 dni. Jest to sprzeczne z rzeczywistością i zasadami działania służb medycznych przeprowadzających te badania. Na przykład mniejsze komendy rejonowe wysyłają bardzo często, w szczególności w sprawach dużej wagi, próbki do różnych akademii medycznych, skąd wyniki idą w czasie przekraczającym 30 dni. A sprawca spowodował wypadek ze skutkiem śmiertelnym, jest tymczasowo aresztowany przez prokuratora, a wstępnie użyty probierz trzeźwości zmienia barwę wskaźnikową na zieloną.</u>
          <u xml:id="u-87.7" who="#ZofiaWilczyńska">I art. 86 ust. 2. Do pkt. 2. dodać treść; „oraz kontroli obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej przez posiadaczy pojazdów mechanicznych”. W razie braku dokumentu zawarcia tej umowy policja jako organ przeprowadzający tę kontrolę powiadamia zarząd funduszu gwarancyjnego w Warszawie.</u>
          <u xml:id="u-87.8" who="#ZofiaWilczyńska">Szanowni Państwo! Poruszając temat bezpieczeństwa na drogach nie sposób jest ograniczyć się tylko do zmian normatywnych, trzeba również odnieść się do wyposażenia służb drogowych w sprzęt specjalistyczny. Wiadomym jest nam powszechnie, że zmiany tylko przepisów normatywnych nie wprowadzą poprawy sytuacji na drogach. Zależy nam przede wszystkim na tym, aby to, co wspólnie tworzymy, służyło nam i całemu społeczeństwu z ogromnym pożytkiem. Dlatego podczas debat w komisjach sejmowych, do których odesłany zostanie ten wniosek, należy zwrócić szczególną uwagę na wyposażenie służb ruchu drogowego w pojazdy służbowe, aby nie było jak dotychczas, np. jeden pojazd na trzech przeszkolonych policjantów. W niektórych wydziałach ruchu drogowego, tam gdzie są małe rejony, a teren działania jest większy, na 21 etatów przypadają np. 3 samochody, a faktycznie przeszkolonych jest 5 osób. I w tym momencie zachodzi konieczność zadania sobie pytania: a co z resztą? Wyposażyć trzeba te służby w alkomaty służące do szybkiego wyeliminowania z ruchu kierowców będących po spożyciu alkoholu, co jest przecież ważnym problemem w naszym ruchu drogowym. Niestety, alkomatów w Polsce jest bardzo mało.</u>
          <u xml:id="u-87.9" who="#ZofiaWilczyńska">Następny, problem stanowią radarowe mierniki prędkości, w sytuacji gdy coraz więcej kierujących jest wyposażonych w antyradary. Okazuje się, że kierujący przewyższają nas technologicznie i technicznie, przy czym maleje skuteczność. Należy także wyposażyć policjantów w podstawowy sprzęt powypadkowy i podstawowe materiały do pracy na drogach.</u>
          <u xml:id="u-87.10" who="#ZofiaWilczyńska">Szanowni Państwo! Jako ciekawostkę chcę powiedzieć — tu ukłon w stronę pań — że tylko 5% ogółu wypadków w roku 1989 spowodowały panie, a więc panie są bardziej rezolutne na drogach.</u>
          <u xml:id="u-87.11" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-88">
          <u xml:id="u-88.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-88.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę o zabranie głosu pana posła Radosława Gawlika z Parlamentarnego Klubu Unii Demokratycznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-89">
          <u xml:id="u-89.0" who="#RadosławGawlik">Pani Marszałek Panie i Panowie! W swoim wystąpieniu chciałbym nawiązać do działu Vila projektu ustawy mówiącego o nadzorze. Nadzór ten w świetle projektu, mają sprawować wojewodowie poprzez inspektorów transportowo-drogowych. W art. 87 a ust. 4 punkt 2 i 'podpunkty b i c mówią o tym, że inspektorzy m.in, w zakresie badań dopuszczalnej ilości składników szkodliwych w spalinach pojazdów oraz ich dopuszczalnego poziomu hałasu działają także w zakresie przygotowania pojazdów do 'przewożenia materiałów niebezpiecznych i sposobu wykonywania tych przewozów oraz w art. 87b w pkt. 2 mówi się, że inspektorzy ci są uprawnieni do przeprowadzania pomiarów przy użyciu urządzeń pomiarowo-kontrolnych dotyczących stanu technicznego i ciężarów pojazdów oraz stanu trzeźwości kierujących pojazdami.</u>
          <u xml:id="u-89.1" who="#RadosławGawlik">Otóż chciałem powiedzieć, że z tych punktów, które wymieniłem, można by wnioskować, że nastąpi wreszcie poprawa, że ustawa ta umożliwi, czy przyczyni się do poprawy stanu powietrza, szczególnie w miastach, bo państwo musicie sobie zdawać sprawę, część z państwa na pewno zdaje sobie sprawę, że od 70 do 80% zanieczyszczeń w miastach stanowią emisje spalin pochodzących ze środków transportowych. Często mówimy o przemyśle, o wielkich elektrociepłowniach, zapominając o tym, że właśnie 70–80% stanowią emisje głównie z samochodów. I trzeba sobie powiedzieć, że poprawa może rzeczywiście nastąpić, ale głównie wtedy, kiedy środki transportu, które poruszają się po naszych drogach, zostaną wymienione na inne. I tu dwa słowa chciałbym na ten temat powiedzieć, ponieważ interesowałem się jak fabryki samochodów osobowych przymierzają się do tego, że będziemy stowarzyszeni z EWG, niedługo zostaniemy zapewnie członkiem EWG, jak odnoszą się do tego, że wspólnota europejska w zasadzie nastawia się na korzystanie z benzyny bezołowiowej i instalacji katalitycznych do spalaczy spalin. Otóż FSO na przykład przymierza się do tego w ten sposób, że samochody eksportowane będą wyposażone w katalizatory specjalnie sprowadzane i w nich zamontowane. Natomiast jeśli chodzi o samochody poruszające się na terenie kraju, na razie nie ma stosownych decyzji m.in, dlatego, że nie ma uregulowań prawnych. Dlatego też jednym z moich postulatów jest to, żeby w ustawie — ponieważ myślę, że jest to właściwa ustawa — znalazł się zapis o obowiązku nałożonym na krajowych producentów zakładania takich instalacji. Obowiązek ten trzeba będzie oczywiście określić w czasie, aby to nie było z dnia na dzień ani z roku na rok, ale żeby było wiadomo, że od określonej daty wszelkie samochody produkowane w kraju muszą być wyposażone w takie instalacje. To jest jedna sprawa, o którą uzupełniłbym projekt ustawy.</u>
          <u xml:id="u-89.2" who="#RadosławGawlik">Druga sprawa dotyczy tego, co można jakby poprawić, bo to dotyczy pewnej przyszłości, powinniśmy jakby zmierzać do tego w przyszłości, żeby tak to wyglądało. Inna sprawa z tym związana to sprawa taryf celnych i stawek celnych. W tej chwili, jak państwo się orientujecie, sprowadzane są z zagranicy głównie samochody stare i niestety pod względem emisji spalin praktycznie są to wraki, które gdyby miały wjechać na tamtejszy rynek, to nie zostałyby wpuszczone. Dlatego też jest istotne — takie prace podjąłem, mam nawet już pewne opracowania i ekspertyzy na ten temat — żeby taryfa celna była skorelowana w jakiś sposób z tym, na ile dany samochód jest szkodliwy, na ile jego spaliny są toksyczne, na ile na przykład jest on oszczędny, bo to też ma znaczenie, czy samochód spala 10 l paliwa na 100 km, czy 5 l.</u>
          <u xml:id="u-89.3" who="#RadosławGawlik">Wracając do ustawy, uważam, że kluczowe będzie — zresztą moja poprzedniczka o tym mówiła — wyegzekwowanie tych zapisów i dlatego myślę, że powinien się tutaj znaleźć zapis o współpracy inspektorów transportowo-drogowych z policją. Tej współpracy nie będzie, jeśli nie będzie możliwości nałożenia mandatu — bo rozumiem, że obowiązek nałożenia mandatu mają tylko policjanci — i nie wyegzekwujemy tej poprawy. Dlatego o taki zapis współpracy wnoszę, właśnie tej, żeby znalazł się on w ustawie.</u>
          <u xml:id="u-89.4" who="#RadosławGawlik">I wreszcie sprawa poruszana już i bardzo istotna. Przy obecnym wyposażeniu w sprzęt, właściwie nie mamy o czym mówić, bo w zasadzie bada się — państwo o tym nie wiecie — tylko emisję tlenku węgla, to znaczy czadu. To powinno być badane także na stacjach rejestracyjnych przy rejestracji pojazdów. Zapewne jest tu wielu kierowców i niech państwo się zastanowią, czy mieli przeprowadzone takie badania podczas rejestracji pojazdu. Ja kilkakrotnie rejestrowałem samochód i muszę powiedzieć, że raz, na moją prośbę zmierzono w moim samochodzie zanieczyszczenie tlenkiem węgla i rzeczywiście trzeba było coś podregulować.</u>
          <u xml:id="u-89.5" who="#RadosławGawlik">Ustawa rzeczywiście stwarza inspektorom możliwość dopilnowania tego, żeby na stacjach diagnostycznych były robione pomiary, tym bardziej że jest to obowiązkiem, chociaż od tego odstępuje się. I to rzeczywiście przynieść może poprawę, bez wielkich inwestycji ponieważ chodzi o dopilnowanie tego co jest zapisane w prawie.</u>
          <u xml:id="u-89.6" who="#RadosławGawlik">Wracając jeszcze do kwestii sprzętu. Po to żeby można było sensownie realizować tę ustawę, trzeba wyposażyć inspektorów samochodowych i być może policję, w urządzenia, którymi można byłoby mierzyć np. stężenie tlenków azotu, węglowodorów, substancji smolistych, co ma olbrzymie znaczenie. Wystarczy popatrzeć na to co dzieje się z naszymi autobusami czy też ze starymi samochodami marki mercedes diesel sprowadzonymi z zagranicy. Jest to zgroza, substancje te wywierają największy wpływ na zdrowie, są one najgroźniejsze. Dlatego należy się liczyć, że niezbędne będzie poniesienie istotnych kosztów związanych z wyposażeniem w sprzęt i zwiększeniem kontroli, która zapewni poprawę tej sytuacji.</u>
          <u xml:id="u-89.7" who="#RadosławGawlik">Moje dwa zasadnicze postulaty dotyczą zawarcia w ustawie zapisu — który trzeba by było oczywiście uzgodnić — dotyczącego obowiązku instalacji przez krajowych producentów katalizatorów spalin oraz zapisu mówiącego o tym, żeby kontrole drogowe odbywały się we współpracy z policją.</u>
          <u xml:id="u-89.8" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-90">
          <u xml:id="u-90.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-90.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Czy ktoś jeszcze zechciałby zabrać głos? Nie widzę zgłoszeń.</u>
          <u xml:id="u-90.2" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-90.3" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Czy pan minister zechciałby jeszcze ustosunkować się do wypowiedzi posłów? Proszę uprzejmie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-91">
          <u xml:id="u-91.0" who="#BogusławLiberadzki">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Przede wszystkim niech mi będzie wolno podziękować za podkreślenie znaczenia problemu, którym zajęliśmy uwagę Wysokiej Izby. Chciałbym z dużą satysfakcją odnotować, iż nasz punkt widzenia — ministerstwa, ministra — szkód społecznych, konsekwencji ekonomicznych zawodności funkcjonowania komunikacji drogowej i przepisów ruchu drogowego i punkt widzenia Wysokiej Izby są zbieżne. Zauważyliśmy, że ukształtowały się dwie triady: triada pojazd — droga — człowiek i triada zasady poruszania się po drogach — stopień przygotowania się i znajomości zasad szkolenia, o którym mówiliśmy, i trzecia część tej triady — egzekwowanie tych zasad. Stoimy na stanowisku — podobnie jak panowie posłowie i panie posłanki — że często przyczyną nieszczęść są nie tyle nieprecyzyjne zasady, ile konsekwentne ich nieprzestrzeganie. Dlatego chciałbym prosić o rozważenie proponowanych kwestii w komisji, przed ostateczną decyzją Wysokiej Izby, abyśmy porównywali zasady i stopień przygotowania do zawodu kierowcy z Europą, ale również abyśmy porównywali z Europą nasze przygotowanie do egzekwowania przestrzegania tych zasad.</u>
          <u xml:id="u-91.1" who="#BogusławLiberadzki">Przyjmujemy wszystkie propozycje dotyczące niezbędności przeprowadzenia ekspertyz i korzystania z już dostępnych badań. Z komisją sejmową, o ile Wysoka Izba uzna za celowe i skieruje sprawę do komisji sejmowej, podzielimy się wszystkimi doświadczeniami, które już mamy.</u>
          <u xml:id="u-91.2" who="#BogusławLiberadzki">Państwo podnosili sprawy proporcji regulacji ustawowych i regulacji przez ministrów transportu lub przez ministrów transportu w porównaniu z innymi ministrami. Zakres regulacji ustawowych, który pozwoliliśmy sobie zgłosić pod obrady Izby, wynikał również z zakresu porozumień i konwencji międzynarodowych, które Polska już podpisała i z których to porozumień wynika zakres regulacji ustawowych i rządowych. Szczególnie ważne są regulacje rządowe, które mogą zmieniać się wraz ze zmianą i rozwojem postępu technicznego. Chcielibyśmy, aby rzeczywiście postęp techniczny, który będzie zachodził w transporcie, mógł być przenoszony przez normy homologacyjne i przestrzeganie tych norm również na polski system transportowy. Z tego punktu widzenia jeszcze raz w pełni deklarujemy gotowość przestrzegania tych norm, a także jest to uzasadnienie dla następnej sprawy, czyli licencjonowania i regulowania sposobu poruszania się po drogach. W komunikacji międzynarodowej będziemy chcieli przenieść regulacje z Europy Zachodniej do Polski.</u>
          <u xml:id="u-91.3" who="#BogusławLiberadzki">Jeszcze raz dziękuję za łaskawe rozpatrzenie sprawy i jeszcze raz deklaruję pełną współpracę z komisją i Wysoką Izbą przy rozważaniu projektu ustawy.</u>
          <u xml:id="u-91.4" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-92">
          <u xml:id="u-92.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję panu ministrowi.</u>
          <u xml:id="u-92.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Prezydium Sejmu proponuje, aby Sejm skierował projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo o ruchu drogowym do Komisji Handlu i Usług oraz do Komisji Ustawodawczej w celu rozpatrzenia.</u>
          <u xml:id="u-92.2" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważała, że Wysoka Izba moją propozycję przyjęła.</u>
          <u xml:id="u-92.3" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-92.4" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Przystępujemy do punktu 7 porządku dziennego: Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o warunkach wprowadzenia międzynarodowego transportu drogowego i wykonywania międzynarodowych przewozów drogowych (druk nr 500).</u>
          <u xml:id="u-92.5" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę o zabranie głosu w imieniu posłów wnioskodawców panią poseł Irenę Chojnacką.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-93">
          <u xml:id="u-93.0" who="#IrenaChojnacka">Pani Marszałek! Panie i Panowie Posłowie! Pod projektem ustawy o warunkach wprowadzenia międzynarodowego transportu drogowego i wykonywania międzynarodowych przewozów drogowych, który mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie, widnieją podpisy bez mała stu posłów ze wszystkich chyba klubów. Niech mi będzie wolno traktować swoje wystąpienie jako swoiste wypełnienie testamentu politycznego naszego nieodżałowanego kolegi i przyjaciela, świętej pamięci posła Jerzego Nowakowskiego. To przede wszystkim jego niestrudzona działalność, jedynego w tym Sejmie specjalisty od drogownictwa i przewozów, zaowocowała tak wielce pożyteczną dla gospodarki narodowej inicjatywą. W imieniu Poselskiego Klubu Polskiej Unii Socjaldemokratycznej zwracam się do wszystkich posłanek i posłów z gorącą prośbą o wnikliwe rozważenie tego projektu, jego udoskonalenie, a w końcu uchwalenie z pożytkiem dla całego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-93.1" who="#IrenaChojnacka">Ustawa z 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej w jednym z artykułów uchyliła wiele norm prawnych ustawy z 27 listopada 1961 r. o transporcie drogowym i spedycji krajowej, m.in, artykuły 7–9, 11, 18, 19, 23–25. Oznacza to również, że przepisy wykonawcze, które były wydane na podstawie uchylonych artykułów, również utraciły swoją moc prawną. Przyjęte rozwiązanie oznacza w praktyce pełną dereglamentację transportu drogowego, generalnie, a zwłaszcza międzynarodowego transportu drogowego. W tym ostatnim przypadku przyjęto rozwiązanie, którego nie stosuje żaden kraj w Europie. Co więcej, skreślenie z ustawy o transporcie drogowym i spedycji krajowej dyspozycji regulujących polski międzynarodowy transport drogowy oznacza praktycznie, że wyżej wymienione pojęcie przestało mieć jakikolwiek charakter prawny w świetle polskiego prawa wewnętrznego i stało się jedynie pojęciem faktycznym. W konsekwencji oznacza to, iż do realizacji międzynarodowych przewozów drogowych nie są potrzebne obecnie żadne kryteria formalne czy merytoryczne. Jest to rzecz bez precedensu w ustawodawstwie kontynentu europejskiego. Wprawdzie ustawa o działalności gospodarczej z 23 grudnia 1988 r. nie narusza istniejących umów międzynarodowych, zarówno wielostronnych jak i dwustronnych, dotyczących międzynarodowego transportu drogowego, jednak należy pamiętać, iż normy prawne umów międzynarodowych mieszczą się w grupie norm prawnych tzw. międzynarodowego prawa publicznego lub prywatnego i będąc integralną częścią polskiego systemu prawnego nie są polskim prawem wewnętrznym w ścisłym tego słowa znaczeniu, a umów międzynarodowych dotyczących międzynarodowego transportu drogowego nasz kraj zawarł ok. 100. Słusznie likwidując dotychczasową zasadę monopolu w tej dziedzinie życia gospodarczego, przyjęto jednak rozwiązanie ekstremalne, krańcowe, nigdzie na naszym kontynencie nie stosowane. Polskie prawo wewnętrzne nie tylko zlikwidowało z dniem 1 stycznia 1989 r. polską regulację prawną międzynarodowego transportu drogowego, ale i samą definicję tego transportu, a ponadto zlikwidowano pojęcie prawne przewoźnika drogowego realizującego przewozy międzynarodowe, zaś dotychczasowe firmy przewoźnicze utraciły szansę jakiejkolwiek ochrony prawnej wykonywanego zawodu. W ten sposób postawiono znak równości między przewoźnikiem realizującym przewozy na rynku wewnętrznym i przewoźnikiem realizującym przewozy w obrocie międzynarodowym. Znak równości postawiono również między firmą doświadczoną, spełniającą wymagane na rynku europejskim określone gwarancje finansowe, fachowe i moralne, a firmą, która być może powstała w celach czysto spekulacyjnych i która praktycznie nie jest w stanie wywiązać się z przyjętych zobowiązań handlowych i której pojawienie się na rynku europejskim może spowodować nieobliczalne wprost szkody dla kraju.</u>
          <u xml:id="u-93.2" who="#IrenaChojnacka">Ustawa o działalności gospodarczej stwarza swobodny dostęp do zawodu przewoźnika, w tym także do zawodu przewoźnika realizującego międzynarodowe przewozy drogowe. Zniesienie polskich zezwoleń na międzynarodowe przewozy drogowe doprowadzi do rozchwiania polskiego międzynarodowego rynku usług transportowych. Swobodny dostęp do wykonywania międzynarodowych przewozów drogowych w warunkach europejskich nigdzie nie jest stosowany, bowiem nie jest on możliwy. W polskich zaś warunkach doprowadzi do rujnującej konkurencji. Nie ma możliwości wynegocjowania przestępstwa administracji dla naszych już istniejących przewoźników wyższych kontyngentów, a co dopiero mówić o nowych firmach przewozowych, ponieważ polscy przewoźnicy międzynarodowi od dłuższego czasu wykonują dwukrotnie więcej przewozów w Europie niż przewoźnicy obcy w jazdach do Polski lub przez nasz kraj Zapotrzebowanie na zezwolenie obce istniejących firm przewozowych jest już w tej chwili dwukrotnie większe niż kontyngenty zezwoleń zagranicznych, co warunkuje deselekcjonowanie i wybór odpowiedniego polskiego samochodu do obsługi polskiego handlu zagranicznego. Brak regulacji wprowadzony ustawą o działalności gospodarczej skutecznie blokuje ten proces. W chwili obecnej najbardziej palącym problemem staje się racjonalny podział posiadanych zezwoleń zagranicznych między krajowych przewoźników wykonujących zawodowo przewozy międzynarodowe. Jest to możliwe tylko przez wprowadzenie prawnych, finansowych i moralnych kryteriów dostępu do zawodu przewoźnika, tak jak jest w całej Europie. Wykonując przewozy międzynarodowe przewoźnik musi znać nie tylko wszystkie przepisy międzynarodowe o przewozach i międzynarodowym ruchu drogowym, ale także musi mieć dostateczne gwarancje finansowe. W razie spowodowania poważnego wypadku drogowego lub szkody musi być przygotowany na pokrycie odszkodowania, które może sięgać nawet kilkudziesięciu milionów dolarów, np. w wypadku szkody spowodowanej przewozem materiałów niebezpiecznych. Z uwagi na zawartą konwencję strona polska nie będzie mogła uchylić się od wypłacenia tych sum.</u>
          <u xml:id="u-93.3" who="#IrenaChojnacka">Z drugiej strony trzeba mieć świadomość, że dobrze zorganizowany transport drogowy, a przede wszystkim transport realizujący przewozy międzynarodowe, jest źródłem dochodów dla gospodarki narodowej. Ustawa o działalności gospodarczej w odniesieniu do transportu drogowego zamiast jego ożywienia powoduje jego dysharmonię, zwłaszcza w zakresie obrotu międzynarodowego. Żaden poważny kontrahent zagraniczny nie będzie inwestował w naszym kraju w transport drogowy, skoro na straży jego rozwoju nie stoją żadne gwarancje prawne nie odbiegające w swoich rozwiązaniach od gwarancji funkcjonowania w Europie. Pomimo upływu 2 lat od wejścia w życie ustawy o działalności gospodarczej żaden z europejskich krajów nie odważył się naśladować polskich rozwiązań w zakresie międzynarodowego transportu drogowego. Wręcz przeciwnie, zarówno Europejska Wspólnota Gospodarcza, jak i Europejska Konferencja Ministrów Transportu zintensyfikowały swe prace nad sprecyzowaniem kryteriów dostępu do zawodu międzynarodowego przewoźnika drogowego, dostępu do rynku oraz jakości i rzetelności usług.</u>
          <u xml:id="u-93.4" who="#IrenaChojnacka">Przedłożony projekt ustawy jest oparty na rozwiązaniach proponowanych przez Europejską Konferencję Ministrów Transportu oraz Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Jeśli Polska zamierza uczestniczyć w pracach tych dwóch organizacji to powinna dostosować swoje ustawodawstwo do przyjętych przez nie rozwiązań. Coraz częściej ze strony EWG daje się słyszeć pytanie: kiedy Polska zharmonizuje swoje przepisy z naszymi?</u>
          <u xml:id="u-93.5" who="#IrenaChojnacka">Proponowany projekt ustawy zapewnia dostęp do zawodu przewoźnika oraz do rynku przewozowego tym przedsiębiorstwom transportowym, które będą przygotowane pod względem organizacyjnym i kapitałowym do nawiązania współpracy z partnerami zagranicznymi, które będą w stanie kupić i odtworzyć nowoczesny tabor, które będą osiągać zyski i płacić podatki oraz przestrzegać rzetelności swoich usług. Posiadane przez Polskę kontyngenty zezwoleń zagranicznych upoważniających do wjazdu polskich samochodów na terytoria innych państw pozwalają na stałą pracę w ruchu międzynarodowym co najwyżej 4 tys. polskich samochodów ciężarowych. Muszą to być samochody o nowoczesnych parametrach technicznych i ekonomicznych, aby posiadane kontyngenty zezwoleń były wykorzystane w sposób jak najbardziej efektywny. Przewoźnik, który nie będzie w stanie odtworzyć taboru i przedstawić gwarancji finansowych, utraci koncesję, a jego miejsce zajmie przewoźnik lepszy, bardziej efektywny.</u>
          <u xml:id="u-93.6" who="#IrenaChojnacka">W Polsce jest zarejestrowanych ok. 850 tys. samochodów ciężarowych, w tym 450 tys. samochodów ciężarowych stanowi własność prywatną. Nie jest to mało, jeśli weźmie się pod uwagę na przykład to, że liczba pojazdów handlowych w Wielkiej Brytanii wynosi 450 tys. Wszystkie roczne kontyngenty zezwoleń zagranicznych dla przewoźników polskich wynoszą zaledwie 150 tys. Stosując zasadę formalnej równoprawności wszystkich podmiotów gospodarczych można by przyznać prawo wyjazdu za granicę dla każdego samochodu co najwyżej raz na 5 lat. Jest to fikcja, a rozwiązania fikcyjne przynoszą gospodarce fatalne skutki.</u>
          <u xml:id="u-93.7" who="#IrenaChojnacka">Równie ważny, a może nawet ważniejszy problem stanowią przewozy autobusowe. Brak koncesji spowodował rozwój nielegalnych autobusowych linii regularnych, funkcjonujących z naruszeniem zawartych przez Polskę umów międzynarodowych. Liczne autokary przewożą bazarowych turystów, nie zapewniając im miejsc zakwaterowania ani opieki w wypadku awarii pojazdu. Wpływy z tytułu sprzedaży biletów są poza jakąkolwiek kontrolą izb skarbowych. Podobnie poza kontrolą podatkową znajdują się wpływy przewoźników przypadkowych, wykonujących przewozy ładunków. Szacuje się, że tylko w roku ubiegłym straty dla skarbu państwa z tytułu nie wpłaconych podatków wyniosły ponad 100 mln dolarów.</u>
          <u xml:id="u-93.8" who="#IrenaChojnacka">Jeżeli sami nie będziemy umieli uporządkować problemów naszego międzynarodowego transportu drogowego w sposób powszechnie przyjęty w Europie, zrobią to za nas obce ambasady, poprzez swoją politykę wizową. A obce rządy poprzez wprowadzenie na swoim terytorium ścisłej kontroli technicznej polskich pojazdów podejmą coraz ostrzejsze przeciwdziałania uniemożliwiające wjazd polskich samochodów ciężarowych i autobusów na ich terytorium.</u>
          <u xml:id="u-93.9" who="#IrenaChojnacka">Proponowany projekt ustawy dopuszcza do wykonywania przewozów międzynarodowych wszystkie podmioty gospodarcze, na równych prawach, pod warunkiem spełnienia wymogów określonych w art. 5. Jest on stosunkowo liberalny, zgodny z kierunkiem zmian gospodarczych zachodzących w naszym kraju. Uporządkowanie transportowego rynku drogowego w Polsce jest sprawą niezwykle ważną. Dlatego też proszę Wysoką Izbę o uwagi dotyczące projektu i o skierowanie projektu po pierwszym czytaniu do właściwej komisji.</u>
          <u xml:id="u-93.10" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-94">
          <u xml:id="u-94.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-94.1" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Proszę pana posła sekretarza o odczytanie komunikatu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-95">
          <u xml:id="u-95.0" who="#MarekRusakiewicz">Bezpośrednio po zarządzeniu przerwy odbędzie się posiedzenie Międzykomisyjnego Zespołu do Spraw Polityki Energetycznej Kraju w sali nr 102.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-96">
          <u xml:id="u-96.0" who="#TeresaDobielińskaEliszewska">Zarządzam przerwę do godziny 18.30. Uprzejmie proszę o punktualne przybycie na salę obrad, ponieważ odbędzie się głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-96.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz, 18 do godz, 18 min. 40)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-97">
          <u xml:id="u-97.0" who="#TadeuszFiszbach">Wysoka Izbo! Wznawiam obrady. Kontynuujemy rozpatrzenie punktu 7 porządku dziennego: Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o warunkach prowadzenia międzynarodowego transportu drogowego i wykonywania międzynarodowych przewozów drogowych.</u>
          <u xml:id="u-97.1" who="#TadeuszFiszbach">Otwieram dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-97.2" who="#TadeuszFiszbach">Na liście mówców jest dwóch posłów. Bardzo proszę o zabranie głosu posła Waldemara Grzywacza z Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej. Kolejnym mówcą będzie poseł Norbert Lysek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-98">
          <u xml:id="u-98.0" who="#WaldemarGrzywacz">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Intencję poselską dotyczącą ustawowego uregulowania warunków prowadzenia międzynarodowego transportu drogowego i wykonywania międzynarodowych przewozów drogowych, zharmonizowanych z ustawodawstwem i standardami Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, należy uznać za w pełni zasadną. Polska chcąc się stowarzyszyć z Europejską Wspólnotą Gospodarczą musi dostosować swoje standardy i normy prawne do norm występujących w krajach EWG. W stosunku do projektu ustawy zgłaszam następujące uwagi:</u>
          <u xml:id="u-98.1" who="#WaldemarGrzywacz">Do art. 5, który mówi o warunkach udzielania koncesji. W ust. 1 pkt 2 stwierdza się, że można udzielić koncesji osobie fizycznej lub prawnej, która wykazuje się rzetelnością. Proponuję wyraz: „rzetelnością” zastąpić słowami: „społecznym zaufaniem”. Oto uzasadnienie. Rzetelność jest pojęciem odnoszącym się do wykonywania zawodu w związku z posiadanymi kwalifikacjami, o których wspomina się w pkt 1. Analogicznie należy w związku z tym przeredagować ust. 4, w którym interpretuje się pojęcie „rzetelność”. W ustępie tym w punkcie 1 określa się, że warunek rzetelności nie jest spełniony, gdy osoba była ścigana karnie. Jest to pomylenie pojęć. Osoba karana może bowiem rzetelnie wykonywać swój zawód, nie cieszy się jednak zaufaniem społecznym. I ostatni argument. W prawodawstwie zachodnim przy koncesjonowaniu przewoźników używa się wyrażenia „zaufanie społeczne”. Harmonizowanie przepisów polskich powinno tym samym odnosić się i do określeń.</u>
          <u xml:id="u-98.2" who="#WaldemarGrzywacz">I uwaga do art. 5 ust. 1 pkt 3, w którym stwierdza się, że „wnioskodawca przedstawi odpowiednie gwarancje finansowe zapewniające prawidłowe działanie przedsiębiorstwa i realizację zobowiązań związanych z jego prowadzeniem. Za minimalną gwarancję uważa się posiadanie kwot na rachunku bankowym w wysokości 10% wartości pojazdów samochodowych przeznaczonych do przewozów międzynarodowych”. Zgłaszam następującą poprawkę-uzupełnienie. Punkt ten należy uzupełnić słowami — mowa o tej 10-procentowej kwocie — „która ulega zablokowaniu na rachunku terminowym i może być uruchomiona jedynie na płacenie odszkodowań i kar. Kwoty uruchomione muszą być uzupełniane ze środków obrotowych do wymaganej wartości w ciągu — proponuję: 14 dni”. Uzasadnienie: w ustawodawstwie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej intencją poselską jest, aby przewoźnik dysponował kapitałem gwarancyjnym na pokrycie roszczeń z tytułu odszkodowań i kar. Dysponowanie na rachunku bankowym kwotą będącą równowartością 10% wartości samochodów w chwili uzyskania koncesji takiej gwarancji nie zapewnia. Kapitał gwarancyjny musi być zablokowany, a jego uruchomienie i uzupełnienie ściśle uregulowane. I jeszcze uwaga do tego artykułu. W ust. 1 pkt 4 stwierdza się: „Osoba, która chce wykonywać przewozy, dysponuje pojazdem samochodowym odpowiadającym warunkom technicznym wymaganym w ruchu i przewozach międzynarodowych i zapewniającym wysoką efektywność świadczenia usług”. Zgłaszam uwagę, że zbędny jest zapis: „i zapewniającym wysoką efektywność świadczenia usług”. W systemie rynkowo-konkurencyjnym mianowicie przewoźnicy muszą być efektywni, aby mogli funkcjonować, a tym bardziej aby mogli rozwijać działalność na rynku międzynarodowym. Treść obecnego zapisu jest zbędna i świadczy o pewnej pozostałości starego ustawodawstwa, gdzie niektóre rzeczy wymienialiśmy normatywnie.</u>
          <u xml:id="u-98.3" who="#WaldemarGrzywacz">Uwaga do art. 6, w którym stwierdza się, że koncesje wydawane są imienne oraz na okres nie dłuższy niż 5 lat z obowiązkiem corocznego ich odnawiania, podczas którego sprawdza się zachowanie warunków określonych w art. 5. Art. 5 mówi, jakim warunkom powinien odpowiadać przewoźnik międzynarodowy.</u>
          <u xml:id="u-98.4" who="#WaldemarGrzywacz">Proponuję, aby w art. 6 dopisać ust. 3 w brzmieniu: „minister transportu i gospodarki morskiej cofa (względnie: zawiesza) udzieloną koncesję, jeśli nie spełnione są warunki przewidziane w art. 5. Wypełnienie warunków umożliwia ponowne uzyskanie koncesji”. Uzasadnienie jest następujące. Kontrola spełniania warunków powinna być obwarowana sankcja, iż w wypadku ich niespełnienia przewoźnik nie może wykonywać międzynarodowych przewozów. Kontrola bez sankcji mija się z celem.</u>
          <u xml:id="u-98.5" who="#WaldemarGrzywacz">Uwaga do art. 8. Art. 8 mówi o tym, kiedy minister może udzielić zezwolenia na wykonywanie międzynarodowego przewozu drogowego ładunków osobie fizycznej lub prawnej, jeżeli ta osoba nie posiada koncesji. Chciałbym tu dodać szerszą interpretację. Mianowicie, jest zasadą w krajach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, że drogowe przewozy międzynarodowe dozwolone są bez potrzeby uzyskania koncesji wtedy, gdy są wykonywane taborem własnym, niezarobkowym, dla własnych potrzeb. Zasada ta ma obligatoryjne zastosowanie do taboru dostawczego o niskiej ładowności, a fakultatywne w stosunku do taboru o średniej i wysokiej ładowności. Treść projektowanego art. 8 należy przeredagować, harmonizując ją z zasadami obowiązującymi w krajach EWG, gdyż w art. 8 nie przewiduje się takiej możliwości. W artykule tym nieprecyzyjne jest ponadto w punkcie 3 określenie: „wykonywanie przewozu będzie miało niewielki wpływ na rynek transportowy”. Zgłaszam tu uwagę, że pojęcie to musi być zobiektywizowane, gdy tymczasem projektodawca wprowadza pojęcie subiektywne przez użycie słów: „niewielki wpływ”. Musi to być w jakiś sposób zobiektywizowane.</u>
          <u xml:id="u-98.6" who="#WaldemarGrzywacz">Zgłaszam ponadto do tego artykułu uwagę dotyczącą nazewnictwa. „Rynek transportowy”, gdyż takim nazewnictwem posługują się projektodawcy, jest skrótem pojęciowym odnoszącym się do rynku usług transportowych, który to zapis powinien być zawarty w ustawie. I tu odsyłam do wykładni pojęć, która zawarta jest w mojej pracy „Rynek usług transportowych”, wydane w 1980 r. — podaję tutaj komisji i zainteresowanym, gdzie mogą, że tak powiem, zaznajomić się z tymi pojęciami. Pojęcie „rynek transportowy” odnosi się do rynku, na którym sprzedaje się środki transportowe, a oczywiście obiegowo mówimy: rynek transportowy, mając na myśli rynek usług transportowych. W ustawie jednak nazewnictwo powinno być prawidłowe.</u>
          <u xml:id="u-98.7" who="#WaldemarGrzywacz">Zgłaszam również uwagę do art. 10 mówiącego o wykonywaniu przewozów przez pojazdy zarejestrowane za granicą. Uważam, że warunki, którym powinny odpowiadać pojazdy zarejestrowane za granicą, a więc przewoźników zagranicznych, powinny być skorelowane z art. 8 i art. 5, w których mówi się o warunkach przewidzianych dla przewoźników polskich i samochodów zarejestrowanych w Polsce. Oto uzasadnienie. Zgodnie z zasadą wzajemności przewozy wykonywane taborem własnym, niezarobkowym, zarejestrowanym za granicą nie powinny być poddane rygorowi uzyskania zezwolenia ministra transportu i gospodarki morskiej na wykonywanie międzynarodowych przewozów drogowych, gdyż ustawodawstwo EWG właśnie taką możliwość dopuszcza.</u>
          <u xml:id="u-98.8" who="#WaldemarGrzywacz">I ostatnia uwaga do art. 11, również dotyczącego warunków, jakim powinien odpowiadać przewoźnik zagraniczny. Otóż warunki, jakim powinien odpowiadać przewoźnik zagraniczny ubiegający się o zezwolenie na międzynarodowy przewóz drogowy i samochodowy samochodami zarejestrowanymi za granicą, powinny być analogiczne jak dla przewoźników krajowych oraz samochodów zarejestrowanych w kraju. Zbędny jest w związku z tym ust. 1 i 2, z których wynika, że minister transportu i gospodarki morskiej określi te warunki w drodze zarządzenia. Z założeń projektowych wynika, że minister może te warunki ustalić inne niż dla przewoźników i pojazdów polskich. Uzasadnienie. Warunki dla przewoźników względnie samochodów obcych nie mogą być ani restrykcyjne, ani protekcyjne. Byłoby to niezgodne z wprowadzoną polityką transportową w krajach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i mogłoby spotkać się z retorsją w stosunku do polskich przewoźników. Proponuję, aby stwierdzić, że są to warunki wymienione w art. 5, jak dla przewoźników krajowych.</u>
          <u xml:id="u-98.9" who="#WaldemarGrzywacz">Wnoszę, aby stosowne komisje sejmowe wykorzystały moje uwagi i przeredagowały projekt ustawy do drugiego czytania.</u>
          <u xml:id="u-98.10" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-99">
          <u xml:id="u-99.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję panu posłowi za wypowiedź. Bardzo proszę o zabranie głosu posła Nor berta Łyska z Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-100">
          <u xml:id="u-100.0" who="#NorbertLysek">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Bardzo krótko kilka uwag. Solidni przewoźnicy, niekoniecznie mam tu na myśli duże firmy, oczekują na uregulowanie prawne, które położy kres działalności nierzetelnych firm przewozowych, których działalność przyczynia się do kształtowania za granicą negatywnych opinii o polskiej gospodarce, organizacji pracy i samych Polakach jako narodzie. Solidni przewoźnicy nie mogą pogodzić się z brakiem wszelkiej regulacji prawnej wprowadzonej ustawą z 1988 r. o działalności gospodarczej. Pełna swoboda działalności w zakresie transportu międzynarodowego spowodowała, iż jedynym wyznacznikiem tej działalności był łatwy i tani zysk z pominięciem wszelkich reguł gry obowiązujących w krajach gospodarki wolnorynkowej. W zakresie transportu drogowego pracujemy na opinię, jaką mają w transporcie morskim tzw. tanie bandery.</u>
          <u xml:id="u-100.1" who="#NorbertLysek">Przechodząc do uwag konkretnych proponuję:</u>
          <u xml:id="u-100.2" who="#NorbertLysek">— po pierwsze, przewozy dla własnych potrzeb lub potrzeb własnego przedsiębiorstwa wyłączyć spod konieczności uzyskiwania koncesji — art. 8 projektu;</u>
          <u xml:id="u-100.3" who="#NorbertLysek">— po drugie, wydawanie zezwoleń na przewozy międzynarodowe na czas nieokreślony, zaś bezwzględne wycofanie ich w wypadku nierzetelnego wykonywania usług lub wykonywania usług środkami nieodpowiadającymi wymogom technicznym — art. 10;</u>
          <u xml:id="u-100.4" who="#NorbertLysek">— po trzecie, treść art. 9 i 11 proponuję skompensować w jednym artykule;</u>
          <u xml:id="u-100.5" who="#NorbertLysek">— i po czwarte, pozostawić wydawanie zezwoleń na wykonanie międzynarodowych przewozów drogowych na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej lub przez jej terytorium, oraz przyznawanie posiadaczom koncesji zezwoleń zagranicznych i poboru opłat w gestii Ministerstwa Transportu i Gospodarki Morskiej, gdyż proponowane w art. 14 rozwiązanie może doprowadzić do powstania kolejnego monopolu.</u>
          <u xml:id="u-100.6" who="#NorbertLysek">Wysoka Izbo! Dyskutujemy dzisiaj projekt ustawy o warunkach prowadzenia międzynarodowego transportu drogowego i wykonywania międzynarodowych przewozów drogowych. Konsultowałem ten projekt z szeregiem instytucji zainteresowanych uregulowaniem tej ważnej sprawy. Spora grupa ludzi, którzy zajmują się transportem profesjonalnie, oczekuje pilnie na tę ustawę.</u>
          <u xml:id="u-100.7" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-101">
          <u xml:id="u-101.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję panu posłowi za wypowiedź.</u>
          <u xml:id="u-101.1" who="#TadeuszFiszbach">Lista mówców została wyczerpana.</u>
          <u xml:id="u-101.2" who="#TadeuszFiszbach">Czy ktoś z pań i panów posłów chciałby zabrać głos? Nie widzę zgłoszeń.</u>
          <u xml:id="u-101.3" who="#TadeuszFiszbach">Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-101.4" who="#TadeuszFiszbach">Prezydium Sejmu proponuje, aby Sejm skierował poselski projekt ustawy o warunkach prowadzenia międzynarodowego transportu drogowego i wykonywania międzynarodowych przewozów drogowych do Komisji Handlu i Usług, Komisji Stosunków Gospodarczych z Zagranicą i Gospodarki Morskiej oraz do Komisji Ustawodawczej w celu rozpatrzenia.</u>
          <u xml:id="u-101.5" who="#TadeuszFiszbach">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Sejm propozycję przyjął.</u>
          <u xml:id="u-101.6" who="#TadeuszFiszbach">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-101.7" who="#TadeuszFiszbach">Powracamy do punktu 4 porządku dziennego: Pierwsze czytanie projektów ustaw: poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze; poselskiego projektu ustawy Prawo spółdzielcze; senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze.</u>
          <u xml:id="u-101.8" who="#TadeuszFiszbach">Poseł Aleksy Siemieniuk zgłosił wniosek, aby rozpatrzenia projektów ustaw dotyczących spółdzielczości dokonała nowo powołana Komisja Nadzwyczajna. Wniosek ten poparł Konwent Seniorów.</u>
          <u xml:id="u-101.9" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania tego wniosku.</u>
          <u xml:id="u-101.10" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za powołaniem Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektów ustaw dotyczących spółdzielczości, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (234) Kto jest przeciw? (11) Kto się wstrzymał od głosowania? (29) Stwierdzam, że Sejm zaakceptował wniosek dotyczący powołania Komisji Nadzwyczajnej.</u>
          <u xml:id="u-101.11" who="#TadeuszFiszbach">Jeśli chodzi o skład komisji, jej członkowie zostaną powołani po zgłoszeniu imiennych propozycji przez kluby parlamentarne.</u>
          <u xml:id="u-101.12" who="#TadeuszFiszbach">Prezydium Sejmu proponuje, aby Sejm skierował poselski projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze, poselski projekt ustawy Prawo spółdzielcze oraz senacki projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze do Komisji Nadzwyczajnej.</u>
          <u xml:id="u-101.13" who="#TadeuszFiszbach">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Sejm propozycję przyjął.</u>
          <u xml:id="u-101.14" who="#TadeuszFiszbach">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-101.15" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego. Sprawozdanie Komisji Polityki Społecznej oraz Komisji Ustawodawczej o stanowisku Senatu w sprawie ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (druki nr 684 i 714).</u>
          <u xml:id="u-101.16" who="#TadeuszFiszbach">Projekt uchwały o kombatantach (druk nr 720).</u>
          <u xml:id="u-101.17" who="#TadeuszFiszbach">Proszę o zabranie głosu sprawozdawcę komisji pana posła Andrzeja Sidora.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-102">
          <u xml:id="u-102.0" who="#AndrzejSidor">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Mam nadzieję, że wszyscy posłowie otrzymali, co prawda niedoskonały, druk nr 714. Jest to wyjątkowo niezgrabnie sformułowany druk, w którym poprawki są podzielone na proponujące przyjęcie i odrzucenie — zamiast przedstawienia ich w kolejności, tak jak są przedstawione poprawki senackie — co będzie utrudniało pracę. Dlatego będę się starał wyjaśnić te zagmatwania i według kolejności poprawek senackich będę zwracał uwagę, czy poprawka jest na pierwszej, czy na drugiej stronie.</u>
          <u xml:id="u-102.1" who="#AndrzejSidor">Komisja Polityki Społecznej i Komisja Ustawodawcza proponują przyjąć 14 poprawek wniesionych przez Senat i 10 poprawek odrzucić.</u>
          <u xml:id="u-102.2" who="#AndrzejSidor">Poprawka pierwsza.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-103">
          <u xml:id="u-103.0" who="#TadeuszFiszbach">Może, panie pośle, zapytam przed przystąpieniem do szczegółowego referowania tych poprawek, czy ktoś z pań i panów posłów chciałby się jeszcze przed tym wypowiedzieć?</u>
          <u xml:id="u-103.1" who="#TadeuszFiszbach">Zgłoszeń nie widzę... Jest zgłoszenie. Proszę bardzo, panie pośle. Poseł Andrzej Konopka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-104">
          <u xml:id="u-104.0" who="#AndrzejKonopka">Jeżeli pan marszałek pozwoli, chciałbym powiedzieć kilka słów na temat poprawki dwunastej, którą komisja proponuje przyjąć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-105">
          <u xml:id="u-105.0" who="#TadeuszFiszbach">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-106">
          <u xml:id="u-106.0" who="#AndrzejKonopka">Moje wystąpienie — przepraszam — moim zdaniem musi być poprzedzone dwoma cytatami z międzynarodowych Paktów Praw Człowieka. Otóż art. 14 ust. 1 zdanie pierwsze stanowi, że wszyscy ludzie są równi przed sądami i trybunałami. Każdy ma prawo do sprawiedliwego publicznego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny sąd. I art. 26 zdanie pierwsze: „Wszyscy są równi wobec prawa i są uprawnieni bez żadnej dyskryminacji do jednakowej ochrony prawnej”. Przepraszam za ten wstęp.</u>
          <u xml:id="u-106.1" who="#AndrzejKonopka">Przechodzę do meritum, chodzi o art. 21. Pozwoliłem sobie w trakcie pierwszego czytania zwrócić uwagę państwa na pewne, moim zdaniem, nieprawidłowości w zredagowaniu tego projektu, natomiast dostrzegam, że poprawki Senatu idą jeszcze bardziej w kierunku, który pozwoliłem sobie zaatakować. Mianowicie z poprawki dwunastej wynikałoby, iż art. 21 lit. c w pkt. 4 i w lit. b przyjmuje, że osoby, które w latach 1944–1956 były zatrudnione lub pełniły funkcje w jednostkach organizacyjnych lub na stanowiskach związanych ze stosowaniem represji wobec osób podejrzanych lub skazanych za działalność podjętą na rzecz suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej w sądownictwie powszechnym nie mają uprawnień kombatanckich. Proszę zwrócić uwagę na cytowane przeze mnie fragmenty międzynarodowych Paktów Praw Człowieka, ale wracam jeszcze do poprzedniego brzmienia art. 21, który był już wówczas atakowany między innymi przez pana posła płk. Zielińskiego, a który w tamtej wersji stanowił, iż takie uprawnienia nie przysługują osobie, która była między innymi pracownikiem wymiaru sprawiedliwości, jeżeli jest odpowiedzialna za przestępstwa na szkodę obywateli. Tamten projekt zakładał, że najpierw musi być swego rodzaju postępowanie, które by wykazało, iż dana osoba jest odpowiedzialna za przestępstwo. Poprawka dwunasta, którą państwu zacytowałem, nie stanowi o tym. Tutaj wystarczy, że osoba była zatrudniona. Bo proszę spojrzeć, to słowo „lub” niczego nie wyjaśnia. Była zatrudniona, po pierwsze — jak byśmy punkty stawiali — lub pełniła funkcje, lub na stanowiskach związanych ze stosowaniem represji. Ja sobie zdaję sprawę, że pierwsze słowo „lub”, gdyby było zastąpione literą „i” załatwiałoby sytuację, ale my tego zrobić nie możemy, ponieważ jest to taka, a nie inna poprawka Senatu i w tym zakresie zmienić jej nie możemy.</u>
          <u xml:id="u-106.2" who="#AndrzejKonopka">Proszę uprzejmie zwrócić jeszcze uwagę na poprzednie brzmienie art. 25 projektu, który stanowi, że pozbawia się uprawnień. Tutaj była mowa o osobach, które tych uprawnień nie uzyskają. Art. 25 mówi o pozbawieniu uprawnień osób wymienionych między innymi w tym artykule, o który mi chodzi, cytuję: „Jeżeli w wyniku postępowania wyjaśniającego udowodniono im czyny, o których mowa w tych przepisach”. Czyli dopóki im nie udowodniono tych czynów, to się ich nie pozbawia uprawnień. Natomiast ci, którzy mają prawo je uzyskać bez żadnego postępowania nie uzyskają ich na podstawie takiego zapisu.</u>
          <u xml:id="u-106.3" who="#AndrzejKonopka">Zwracam jeszcze uwagę na jeden zapis. Mianowicie, w art. 1 ust. 2 uchwały Senatu w pkt d dodaje się pkt 6 w brzmieniu: Uczestniczenie w walkach z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii oraz grupami Wehrwolffu. Przecież masa ludzi potraciła tam ręce, nogi, zdrowie w walce z tymi ugrupowaniami. Czy oni również nie mogą mieć uprawnień kombatanckich?</u>
          <u xml:id="u-106.4" who="#AndrzejKonopka">Wnoszę o odrzucenie poprawki dwunastej Senatu.</u>
          <u xml:id="u-106.5" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-107">
          <u xml:id="u-107.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-107.1" who="#TadeuszFiszbach">Poseł Kazimierz Ujazdowski, bardzo proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-108">
          <u xml:id="u-108.0" who="#KazimierzUjazdowski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Chciałbym najpierw prosić o wyjaśnienie, w jaki sposób prowadzimy tę dyskusję, ponieważ mam uwagi do art. 4 ust. 2 i w pewnym sensie do uwag pana posła Konopki. Czy o tym w tym miejscu mam mówić, posługując się artykułami? Chodzi o wprowadzenie jakiegoś porządku.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-109">
          <u xml:id="u-109.0" who="#TadeuszFiszbach">Istotnie, zgodnie z praktyką w tej części obrad są przewidziane wystąpienia w dyskusji, a kiedy ogłoszę, że przystępujemy do głosowania, to poseł sprawozdawca referuje poszczególne poprawki i tylko głosujemy. Teraz jest więc pora, aby się wypowiedzieć. Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-110">
          <u xml:id="u-110.0" who="#KazimierzUjazdowski">Czy będziemy omawiali po kolei artykułami, i wtedy przy odpowiednim artykule, czy od razu mam powiedzieć całość?</u>
          <u xml:id="u-110.1" who="#komentarz">(Poruszenie na sali)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-111">
          <u xml:id="u-111.0" who="#TadeuszFiszbach">Proszę bardzo, panie pośle, do mównicy. Pan poseł sprawozdawca będzie odnotowywał sugestie i propozycje.</u>
          <u xml:id="u-111.1" who="#TadeuszFiszbach">Jest jeszcze jedno zgłoszenie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-112">
          <u xml:id="u-112.0" who="#KazimierzUjazdowski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Jeśli można, przedstawię swój punkt widzenia. Jestem za przyjęciem wszystkich poprawek proponowanych przez Senat i za stanowiskiem komisji, z wyjątkiem jednej rzeczy. Otóż Senat zaproponował poprawkę w art. 4 w pkt. 2 poprzez skreślenie tego przepisu. Komisja stoi na stanowisku odrzucenia poprawki senackiej. Zgłoszony został wniosek mniejszości i ja należę do zwolenników tego, aby poprawka senacka została przyjęta. Z jakiego względu? Otóż wpadliśmy w zastawione przez siebie sidła i gdyby poprawka senacka nie została przyjęta — gdyby to uprawnienie pozostało — mogłoby się zdarzyć, że nie będzie miał uprawnień kombatanta człowiek, który przechowywał np. partyzanta czy lotnika sojuszniczego lotnictwa. Jeżeli na przykład z obozu jeńców Armii Czerwonej zdołałoby uciec 4 żołnierzy, powiedzmy: Rosjanin, Ukrainiec, Azerbejdżanin i Żyd, i ukrywaliby się w czterech różnych miejscach, to wówczas uprawnienie kombatanta przysługiwałoby tylko temu, który przechowywał obywatela narodowości żydowskiej, a pozostałych trzech nie. Dlatego uważam, z całym szacunkiem odnosząc się i współczując narodowi żydowskiemu, że przecież istnieje jakaś niekonsekwencja w tej ustawie. I uważam, że można by było naprawić to w przyszłej regulacji. Natomiast jakie będą skutki społeczne, jeżeli ci, którzy ukrywali osoby prześladowane przez hitleryzm, ale nie narodowości żydowskiej, nie uzyskają statutu kombatanta w rozumieniu takiej sytuacji, jąka jest w tej ustawie, w razie nieprzyjęcia wniosku mniejszości, wniosku Senatu w tym przedmiocie? Powstanie sytuacja, która nie będzie najmilsza w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-112.1" who="#KazimierzUjazdowski">Pozostaje natomiast kwestia, w jaki sposób poprawić w przyszłej ustawie ten klincz, w którym się znaleźliśmy, żeby albo objąć wszystkich, którzy przechowywali i ukrywali, albo nikogo. No bo taka jest prawda, bez względu na narodowość. To jest jedno zagadnienie.</u>
          <u xml:id="u-112.2" who="#KazimierzUjazdowski">Zagadnienie, które podnosił pan poseł Konopka. Było ono dyskutowane bardzo długo w czasie posiedzenia komisji i te wątpliwości były analizowane. Komisja po dogłębnym rozważeniu wszystkich okoliczności „za” i „przeciw”, przedstawiła stanowisko, które macie państwa zapisane, tzn., aby przyszła ustawa miała taki obraz, o jakim mówi postanowienie komisji. I w tym przedmiocie prosiłbym o rozważenie i za tym rozwiązaniem będę głosował.</u>
          <u xml:id="u-112.3" who="#KazimierzUjazdowski">Jeżeli jednak istniałaby wątpliwość co do art. 25, to twierdzę, że poprawka Senatu była przedmiotem wielogodzinnej dyskusji podczas posiedzenia połączonych komisji i komisje proszą o przyjęcie tej poprawki, zgodnie z wolą Senatu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-113">
          <u xml:id="u-113.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-113.1" who="#TadeuszFiszbach">Bardzo proszę panią poseł Hannę Suchocką o zabranie głosu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-114">
          <u xml:id="u-114.0" who="#HannaSuchocka">Panie Marszałku! Panie i Panowie Posłowie! Chcę w kilku słowach ustosunkować się do poruszonego przez pana posła Konopkę problemu i do dostarczonego niektórym z państwa listu pana posła Zielińskiego w kwestii zgodności proponowanych przez Senat poprawek i propozycji komisji przyjęcia tych poprawek w odniesieniu do art. 21 i 25. Chcę zwrócić uwagę na jedną rzecz, mianowicie, że posługiwanie się porównaniami z paktami bywa bardzo często zwodne, jeżeli się nie przeanalizuje prac związanych z przygotowaniem konkretnego artykułu paktu oraz jeśli nie weźmie się pod uwagą, że pakty są przygotowywane i stanowią standard uniwersalny, który musi być interpretowany na gruncie naszego porządku prawnego.</u>
          <u xml:id="u-114.1" who="#HannaSuchocka">Chcę przytoczyć, że art. 14 generalnie dotyczy równości przed sądami i równości dostępu do sądów, jednakże sformułowania, które były tu przytaczane, dotyczą przede wszystkim postępowania przed sądami karnymi. Ja unikałabym i uważam, że nie można w tej konkretnej sprawie używać określenia, z którym spotkaliśmy się, że jest tu egzekwowanie jakiejś zbiorowej odpowiedzialności i nie bez określenia winy. My w ogóle nie możemy w tym wypadku używać tego typu określeń, albowiem są to określenia z zakresu prawa karnego, a w tym momencie nikt nie mówi ani o odpowiedzialności, ani o winie, nikt nie używa w ogóle pojęcia prawa karnego. Powiedziałabym, że mówimy tutaj o prawach szczególnych, o prawach specjalnych, które zostały przyznane w związku z tym, że w danym momencie uznano, że osoby te mają szczególne z moralnego punktu widzenia zasługi dla niepodległości i dlatego uzyskali uprawnienia kombatanckie. Jeżeli dochodzimy do wniosku, że ocena była mylna, to nie możemy twierdzić, że jest to egzekwowanie zbiorowej odpowiedzialności. Nie pozbawiamy w tym wypadku nikogo dostępu do sądu, bo proszę zwrócić uwagę na artykuł zawarty w poprawkach, w kontekście poprawki dwunastej senackiej i poprawki szesnastej w art. 25, jest wyraźnie powiedziane, że decyzje w sprawie pozbawienia uprawnień kombatanckich podejmuje kierownik urzędu ds. kombatantów i od każdej decyzji przysługuje odwołanie do sądu. Zatem jest tu wyraźna indywidualizacja każdej sprawy i nie możemy, podkreślam raz jeszcze, mówić o tym, że chodzi o egzekwowanie zbiorowej odpowiedzialności. Powiedziałabym, że nie powstaje tu żadna sprzeczność z zasadą równości wobec prawa, która jest statuowana w Konstytucji w art. 67, ale właśnie, o czym już kiedyś w odniesieniu do innej sprawy wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny, przez zakwestionowanie tych przepisów następuje doprowadzenie do wypełnienia zasady równości zawartej w Konstytucji. Dlatego w pełni opowiadam się za propozycją komisji i proponuję przyjęcie poprawki Senatu.</u>
          <u xml:id="u-114.2" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-115">
          <u xml:id="u-115.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję pani poseł za wypowiedź.</u>
          <u xml:id="u-115.1" who="#TadeuszFiszbach">Proszę panią poseł Dmochowską. Jeszcze jest kolejne zgłoszenie? Jeszcze są dwa zgłoszenia. Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-116">
          <u xml:id="u-116.0" who="#MariaDmochowska">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Muszę powiedzieć, że z żalem i bólem wysłuchałam głosu pana posła Ujazdowskiego. Chodzi mi o pozostawienie w ustawie zapisu o przyznaniu uprawnień równorzędnych z uprawnieniami kombatanckimi dla tych Polaków, którzy nie bacząc na grożącą im niechybnie śmierć z przyczyn, które leżą w zakresie naszej kultury judeochrześcijańskiej i naszego chrześcijaństwa przechowywali współobywateli polskich pochodzenia żydowskiego i mogą to udowodnić. Tak jest w ustawie. A więc to są ci, którzy otrzymali order Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata i ci, którzy to udowodnią bardzo poważnymi zapisami, które są ujęte w instytutach historycznych. Przykro mi mówić o tym, o czym wszyscy państwo wiedzą, że Żydzi żyli kilkaset lat na naszych ziemiach i że to nie jest np. ktoś z Azerbejdżanu, który przyszedł w czasie wojny i przez nasze patriotyczne społeczeństwo był tak czy inaczej przechowywany. To są nasi bracia, którzy żyli z nami kilkaset lat, wnieśli szalenie wiele do polskiej kultury, do polskiej nauki, do polskiej medycyny, handlu, do wszystkiego co istniało tu na tej ziemi, do naszej tradycji, i którzy ginęli według przepisów i zasad holocaustu, czyli czegoś co dla nas wszystkich jest nawet niewyobrażalne. Mówi się o Polakach, że są antysemitami, ale sam fakt takiego zapisu oznacza, że w Polsce jest bardzo dużo ludzi, którzy Żydów ukrywali, a więc zdobyli się na największe bohaterstwo i poświęcenie dla swoich braci i nie można tego faktu pomijać w ustawie dlatego, że jest to prawda pięknie świadcząca o polskim narodzie.</u>
          <u xml:id="u-116.1" who="#MariaDmochowska">Prosiłabym państwa, żeby państwo zwrócili na to uwagę i poszli za głosem komisji i skreślili poprawkę Senatu, która odbiera prawo Polakom, którzy ukrywali Żydów, do zaszczytnego miana kombatanta lub równorzędnego z kombatantem.</u>
          <u xml:id="u-116.2" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-117">
          <u xml:id="u-117.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję pani poseł za wypowiedź.</u>
          <u xml:id="u-117.1" who="#TadeuszFiszbach">Obecnie głos zabierze pani poseł Maria Stolzman, a następnie pan poseł Maciej Bednarkiewicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-118">
          <u xml:id="u-118.0" who="#MariaStolzman">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Chciałam tutaj tylko — ponieważ mówiłam o tej sprawie wtedy, kiedy Sejm przyjmował tę ustawę — powiedzieć o tej samej sprawie, o której mówiła pani Dmochowska, dodając jeszcze jeden argument, mianowicie implikacje międzynarodowe odrzucenia tego zapisu. Niestety, w świecie panuje opinia, że w Polsce jest antysemityzm, mimo że nie ma Żydów. Myślę, że nie przysłużylibyśmy się sprawie polskiej, gdybyśmy ten artykuł odrzucili.</u>
          <u xml:id="u-118.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-119">
          <u xml:id="u-119.0" who="#TadeuszFiszbach">Obecnie zabierze głos pan poseł Maciej Bednarkiewicz, bardzo proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-120">
          <u xml:id="u-120.0" who="#MaciejBednarkiewicz">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Chciałem tylko uczynić drobną uwagę w związku z wystąpieniem pana posła Konopki. Chodziłoby mi o to, żeby nie pozostało po tym wystąpieniu wrażenie, jakoby poprawka proponowana przez Senat zawierała tego rodzaju sugestię, jakoby sam fakt pełnienia funkcji lub sam fakt zatrudnienia w sądownictwie powszechnym w latach 1944–1956 był równoznaczny z tym, że nie przysługują uprawnienia kombatanckie. Może rzeczywiście ta redakcja jest niezbyt szczęśliwa, z tym mogę się zgodzić, ale proszę pamiętać, że wszystkie formy uczestniczenia w tych zawodach muszą być związane z działalnością, tak jak tu jest wyraźnie napisane, ze stosowaniem represji wobec osób podejrzanych lub skazanych. I ten element musi być wykazany. Nie ma takiej sytuacji, ażeby sam fakt pełnienia funkcji w sądownictwie powszechnym w tych latach był równoznaczny z tym, że nie przysługuje to uprawnienie. Proszę, byście państwo zechcieli raz jeszcze prześledzić mój sposób rozumowania i sposób czytania tego przepisu. Czytam podpunkt b punktu c ustępu 2 w art. 21, strona 3 tekstu senackiego: W latach 1944–1956 osoba była zatrudniona lub pełniła funkcje — czyli są dwie formy uczestniczenia — w jednostkach organizacyjnych lub na stanowiskach. I to „zatrudnienie w jednostkach organizacyjnych lub na stanowiskach” musi być związane ze stosowaniem represji wobec osób podejrzanych lub skazanych. Dotyczy to i zatrudnionych, i pełniących funkcje. Taka jest według mnie logika tego przepisu. Zgadzam się z tym, że ten przepis jest zredagowany nie dość czytelnie, ale tylko taka interpretacja może być przyjęta.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-121">
          <u xml:id="u-121.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-121.1" who="#TadeuszFiszbach">Są kolejne zgłoszenia. Bardzo proszę pana posła. Następnie pani poseł Anna Dynowska.</u>
          <u xml:id="u-121.2" who="#TadeuszFiszbach">Przepraszam, wypowiedź ad vocem. Proszę panią poseł Teresę Czarnik-Sojkę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-122">
          <u xml:id="u-122.0" who="#TeresaCzarnikSojka">Przepraszam najmocniej, panie pośle, Chciałam zwrócić uwagę, że w języku polskim słowo „lub” wyklucza jedno albo drugie. To jest tak: kobieta lub mężczyzna.</u>
          <u xml:id="u-122.1" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-122.2" who="#TeresaCzarnikSojka">Jest zatrudniona lub pełni funkcję, jedno oddzielone jest od drugiego, proszę zwrócić na to uwagę. Jest to niezręczność gramatyczna, którą popełnił Senat. Być może chodzi o zatrudnienie i pełnienie funkcji, ale z punktu widzenia języka polskiego Senat popełnił błąd.</u>
          <u xml:id="u-122.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-123">
          <u xml:id="u-123.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję pani poseł. Proszę pana posła.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-124">
          <u xml:id="u-124.0" who="#AndrzejWybrański">Proszę Państwa! Pozwolę sobie najpierw ustosunkować się do wypowiedzi pani posłanki. Jestem nauczycielem matematyki i biorę na siebie pełną odpowiedzialność. Otóż „lub” oznacza alternatywę i oznacza możliwość trzech przypadków: a lub b, tzn. może być a, a nie b, może być b, a nie a. I mogą być obie te sprawy. Jestem za to całkowicie odpowiedzialny.</u>
          <u xml:id="u-124.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-124.2" who="#AndrzejWybrański">Ale nie w tej sprawie chciałem zabrać głos. Proszę państwa, byłem wnioskodawcą poważnej kwestii w poprzednim projekcie, a mianowicie weryfikacji powszechnej. Rozumiem intencje Senatu w taki sposób, iż jeśli przyjmiemy punkt 12c zapisany jako poprawka dziesiąta Senatu, a którą kwestionuje pan poseł Konopka, a następnie przyjmiemy poprawkę dwunastą do punktu 16 dotyczącą paragrafu 25, to stanie się tak, że osłabimy znacznie wymowę poprzedniego naszego projektu, z którego — pozwolę sobie przypomnieć — wielu z nas było niezadowolonych. Ja nie chcę państwu sugerować, jak głosować. Zwracam tylko uwagę na fakt, że jeśli przyjmiemy wniosek pana posła Konopki, a następnie przyjmiemy poprawkę dwunastą do pkt 16, to nie będzie powszechnej weryfikacji, a wręcz uznamy to, że ludzie pracujący w tych instytucjach, których nie będę tu już wymieniać, wszystkie są znane, będą w zasadzie mieli uprawnienia kombatanckie, a odebranie ich będzie wymagać długich procesów sejmowych. Jeszcze raz zwracam uwagę na te dwie sytuacje: poprawka 10 — punkt 12 c i dwunasta — pkt 16. Jeśli odrzucimy poprawkę Senatu dotyczącą pkt 12 c, a przyjmiemy poprawkę dotyczącą pkt 16 — osłabimy w zdecydowany sposób wymowę i wywoła to poruszenie w ugrupowaniach kombatanckich.</u>
          <u xml:id="u-124.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-125">
          <u xml:id="u-125.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję panu posłowi za wypowiedź. Proszę panią poseł Annę Dynowską.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-126">
          <u xml:id="u-126.0" who="#AnnaDynowska">Chciałabym przede wszystkim zwrócić uwagę Wysokiej Izby na to, że oczekiwania kombatanckie w środowiskach kombatanckich związane z tą ustawą są wielkie i zróbmy wszystko, żeby dzisiaj doszło do uchwalenia tej ustawy. To jest pierwsza moja uwaga.</u>
          <u xml:id="u-126.1" who="#AnnaDynowska">W pełni podzielam wniosek pana posła Konopki, że redakcja zaproponowana przez Senat w poprawce dwunastej dotycząca osób zatrudnionych w sądownictwie powszechnym jest bardzo nieszczęśliwa. My nie możemy tutaj nic poprawiać, nie możemy nic zmieniać w przedłożonych nam przez Senat propozycjach. Możemy tylko je przyjąć albo odrzucić. To nam wolno. W pełni podzielam poglądy pana posła Konopki, że interpretacja punktu 4 w brzmieniu proponowanym przez Senat, rzeczywiście pozbawia uprawnień kombatanckich bez względu na zasługi, bez względu na to, na jakiej podstawie uzyskano uprawnienia — także sędziów sądów rodzinnych, cywilnych, którzy nigdy nie uczestniczyli w aparacie represji i nigdy nie mieli żadnych na tym odcinku zasług. Bez względu na to, jakie rzeczywiście zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej i obrony praw obywateli ponieśli.</u>
          <u xml:id="u-126.2" who="#AnnaDynowska">Natomiast chciałabym zapytać pana posła sprawozdawcę, czym kierowała się komisja, proponując odrzucenie w poprawce zmiany oznaczonej nr 3 Senatu lit. d, proponującej uznanie za kombatantów osób uczestniczących w walkach z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii oraz z grupami Werwolfu. Chciałabym powiedzieć Wysokiej Izbie, że ostatnio odrzuciliśmy takie uprawnienia proponowane dla osób uczestniczących w wojnie domowej w Hiszpanii. I uważam, że bardzo pochopnie Wysoka Izba to zrobiła. Natomiast chciałabym zapytać, czym kierowała się komisja — bo czym kierował się Senat, wiemy z uzasadnienia — proponując odrzucenie tej poprawki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-127">
          <u xml:id="u-127.0" who="#TadeuszFiszbach">Czy jeszcze ktoś chciałby zabrać głos? Nie widzę zgłoszeń.</u>
          <u xml:id="u-127.1" who="#TadeuszFiszbach">Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-127.2" who="#TadeuszFiszbach">Proszę pana posła sprawozdawcę o udzielenie odpowiedzi na poruszone pytania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-128">
          <u xml:id="u-128.0" who="#AndrzejSidor">Pani poseł, przeczytała pani pkt 6 dodany przez Senat, w sejmowej propozycji tego nie było. Opinia była niejednomyślna, przegłosowano to nieznaczną ilością głosów. Chodziło o to, że grupa, która to przegłosowała, ta większość, nie chciała wymienienia nazwy Ukraińskiej Armii Powstańczej celem niezadrażniania stosunków polsko-ukraińskich.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-129">
          <u xml:id="u-129.0" who="#AnnaDynowska">Panie Marszałku, składam wniosek formalny, aby poprawka Senatu określona w pkt 3 lit. d została przyjęta, a nie tak jak proponuje komisja — odrzucona.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-130">
          <u xml:id="u-130.0" who="#TadeuszFiszbach">Zajmiemy stanowisko w głosowaniu.</u>
          <u xml:id="u-130.1" who="#TadeuszFiszbach">Pan poseł sprawozdawca będzie uprzejmy nawiązać do nowych spraw, o których mowa w dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-130.2" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-130.3" who="#TadeuszFiszbach">Przypominam, że zgodnie z art. 27 Konstytucji, Sejm uchwala proponowane przez Senat zmiany zwykłą większością głosów, natomiast nie przyjmuje zmian większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Będziemy głosować przedstawione przez komisję wnioski dotyczące poprawek Senatu.</u>
          <u xml:id="u-130.4" who="#TadeuszFiszbach">W pierwszej poprawce Senat proponuje zmianę tytułu ustawy. Komisje wnioskują o odrzucenie tej poprawki.</u>
          <u xml:id="u-130.5" who="#TadeuszFiszbach">Czy pan poseł sprawozdawca zechce zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-130.6" who="#komentarz">(Poseł Andrzej Sidor: Tak.)</u>
          <u xml:id="u-130.7" who="#TadeuszFiszbach">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-131">
          <u xml:id="u-131.0" who="#AndrzejSidor">Komisje proponują odrzucenie stanowiska Senatu, ponieważ słowo „niektórych” zawiera stwierdzenie w sensie prawnym, że ustawa nie obejmuje wszystkich, których powinna objąć. I dlatego specjalnie dodane jest słowo „niektórych”, ponieważ była proponowana inicjatywa ustawodawcza, aby ludzie, którzy byli represjonowani później, po 1956 r., mieli nową ustawę. I dlatego słowo „niektórych” jest tutaj adekwatne do sytuacji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-132">
          <u xml:id="u-132.0" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-132.1" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o odrzucenie poprawki Senatu do tytułu ustawy, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (283) Kto jest przeciw? (2) Kto się wstrzymał od głosowania? (18) Stwierdzam, że Sejm poprawkę Senatu do tytułu ustawy odrzucił wymaganą większością 2/3 głosów.</u>
          <u xml:id="u-132.2" who="#TadeuszFiszbach">W drugiej poprawce Senat proponuje nowe brzmienie preambuły. Komisje wnoszą o odrzucenie tej poprawki.</u>
          <u xml:id="u-132.3" who="#TadeuszFiszbach">Proszę posła sprawozdawcę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-133">
          <u xml:id="u-133.0" who="#AndrzejSidor">Komisje stanęły na stanowisku, że jest niewielka zmiana, a właściwie prawie żadna, jeżeli chodzi o treść. Natomiast Senat wszędzie usunął słowo „Sejm”. Oczywiście przestawiony jest szyk.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-134">
          <u xml:id="u-134.0" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-134.1" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o odrzucenie poprawek Senatu do preambuły, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (285) Kto jest przeciw? (10) Kto się wstrzymał od głosowania? (16) Stwierdzam, że Sejm poprawkę Senatu do preambuły odrzucił wymaganą większością 2/3 głosów.</u>
          <u xml:id="u-134.2" who="#TadeuszFiszbach">W trzeciej poprawce dotyczącej art. 1 ust. 2 Senat proponuje 4 zmiany. Pierwsze trzy zmiany oznaczone literami a, b i c mają charakter redakcyjny. Komisje wnoszą o przyjęcie tych zmian.</u>
          <u xml:id="u-134.3" who="#TadeuszFiszbach">Wyjaśnień chyba nie potrzeba, panie pośle? Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-135">
          <u xml:id="u-135.0" who="#AndrzejSidor">Tu jest sprawa pkt 6, o którym dyskutowała pani poseł Dynowska i który był tutaj dopisany. Jeżeli chodzi o poprawkę trzecią to dotyczy ona właściwie zmian stylistycznych w art. 1 ust. 2:</u>
          <u xml:id="u-135.1" who="#AndrzejSidor">a) po wyrazach: „uznaje się” wyraz „okresy” skreśla się,</u>
          <u xml:id="u-135.2" who="#AndrzejSidor">b) w pkt 1 oraz pkt 3–5 wyraz „pełnienia” zastępuje się wyrazem „pełnienie”;</u>
          <u xml:id="u-135.3" who="#AndrzejSidor">c) pkt 2 wyraz „uczestnictwa” zastępuje się wyrazem „uczestniczenie”.</u>
          <u xml:id="u-135.4" who="#AndrzejSidor">Ponieważ te poprawki nie wnoszą niczego poza porządkiem stylistycznym, proponuję przegłosować je w bloku, będzie po prostu szybciej, a poza zmianami stylistycznymi nie zmienia to treści.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-136">
          <u xml:id="u-136.0" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-136.1" who="#TadeuszFiszbach">Kto jest za przyjęciem tych zmian redakcyjnych, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (278) Kto jest przeciw? (4) Kto się wstrzymał od głosowania? (8) Stwierdzam przyjęcie zmian oznaczonych literami a, b i c, które miały charakter redakcyjny.</u>
          <u xml:id="u-136.2" who="#TadeuszFiszbach">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-137">
          <u xml:id="u-137.0" who="#AndrzejSidor">I tu jest ta kontrowersyjna zmiana w punkcie d, którą komisja proponuje odrzucić. Wniosek z sali był inny, mianowicie chodzi o to, żeby pkt 6, który brzmi: „uczestniczenie w walkach z oddziałami „Ukraińskiej Powstańczej Armii i grupami Werwolfu”, oddalić. Komisja proponuje oddalenie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-138">
          <u xml:id="u-138.0" who="#TadeuszFiszbach">Jest to więc czwarta zmiana oznaczona, jak to przedstawił poseł sprawozdawca literą d i dotyczy art. 1 ust. 2. Senat proponuje w nowym pkt 6 rozszerzenie przedmiotowe działalności kombatanckiej o uczestniczenie w walkach z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii oraz grupami Werwolfu. Komisje wnoszą o odrzucenie tej zmiany.</u>
          <u xml:id="u-138.1" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-138.2" who="#TadeuszFiszbach">Czy jest niejasność w tej sprawie? Proszę panią poseł.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-139">
          <u xml:id="u-139.0" who="#MariaDmochowska">Sprawy są poważne i wszyscy je poważnie traktujemy. Chciałam powiedzieć, że, niestety, sprawa art. 6 nie została do końca przedstawiona przez pana posła sprawozdawcę. Mianowicie art. 1 ust. 2 pkt 1 wyczerpuje zapis pkt 6, to znaczy każdy, kto pełnił służbę w Wojsku Polskim, w formacjach wojskowych przy armiach sojuszniczych podczas działań wojennych prowadzonych na wszystkich frontach przez państwo polskie itd., uzyskuje uprawnienia kombatanckie. A więc ci, którzy walczyli z Werwolfem i Walczyli z UPA na tej zasadzie uzyskują uprawnienia i tę wykładnię podano nam, proszę państwa, wyraźnie na posiedzeniu Komisji Polityki Społecznej i Komisji Ustawodawczej. Zrobili to autorytatywnie przedstawiciele ministerstwa i prawnicy. Być może, oni mylili się, ale my tylko dlatego odrzuciliśmy tę poprawkę Senatu, że otrzymaliśmy informacje, że to się w tym zawiera, a nie chcieliśmy wyłączać specjalnie jakiegoś typu naszych wrogów, skoro mieliśmy ich dużo, moglibyśmy zapomnieć o niektórych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-140">
          <u xml:id="u-140.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-140.1" who="#TadeuszFiszbach">Czy pan poseł sprawozdawca to wyjaśni?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-141">
          <u xml:id="u-141.0" who="#AndrzejSidor">Chcę wyjaśnić, że argument, o którym mówiłem, również padł.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-142">
          <u xml:id="u-142.0" who="#TadeuszFiszbach">Czy możemy przystąpić do głosowania? Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-142.1" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o odrzucenie zmiany do art. 1 ust. 2 dotyczącej pkt 6, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (130) Kto jest przeciw? (151) Kto się wstrzymał od głosowania? (33) Stwierdzam, że Sejm zmiany do art. 1 ust. 2 dotyczącej punktu 6 nie odrzucił wymaganą większością 2/3 głosów. W związku z tym będziemy głosować nad przyjęciem tej zmiany.</u>
          <u xml:id="u-142.2" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-142.3" who="#TadeuszFiszbach">Kto jest za przyjęciem zmiany do art. 1 ust. 2, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk? (214)</u>
          <u xml:id="u-142.4" who="#TadeuszFiszbach">Kto jest przeciw? (32)</u>
          <u xml:id="u-142.5" who="#TadeuszFiszbach">Kto się wstrzymał od głosowania? (65)</u>
          <u xml:id="u-142.6" who="#TadeuszFiszbach">Stwierdzam przyjęcie zmiany do art. 1 ust. 2 dotyczącej punktu 6.</u>
          <u xml:id="u-142.7" who="#TadeuszFiszbach">W czwartej poprawce Senat proponuje trzy zmiany do art. 2. W pierwszej zmianie oznaczonej literą a do art. 2 Senat proponuje w pkt 1 zastąpienie określenia „podziemnej cywilnej służbie niepodległościowej” określeniem „podziemnych niepodległościowych organizacjach cywilnych”. Komisje wnoszą o przyjęcie tej zmiany.</u>
          <u xml:id="u-142.8" who="#TadeuszFiszbach">Pan poseł sprawozdawca, proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-143">
          <u xml:id="u-143.0" who="#AndrzejSidor">Określenie proponowane przez Senat jest szersze i obejmuje wszystkie organizacje, które wówczas istniały. Nie potrafiono dokładnie wyjaśnić, co to były cywilne służby. Natomiast wiadomo, co to były organizacje.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-144">
          <u xml:id="u-144.0" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-144.1" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o przyjęcie zmiany Senatu do art. 2 pkt 1, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (283) Kto jest przeciw? (3) Kto się wstrzymał od głosowania? (9) Stwierdzam przyjęcie zmiany Senatu do art. 2 pkt 1.</u>
          <u xml:id="u-144.2" who="#TadeuszFiszbach">W drugiej zmianie do art; 2 oznaczonej literą b Senat proponuje w pkt 5 rozszerzenie przedmiotowe działalności uznanej za równorzędną z działalnością kombatancką o uczestnictwo w walkach o polskość i wolność narodową kresów wschodnich. Komisje wnoszą o odrzucenie tej poprawki.</u>
          <u xml:id="u-144.3" who="#TadeuszFiszbach">Proszę pana posła sprawozdawcę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-145">
          <u xml:id="u-145.0" who="#AndrzejSidor">Wysoki Sejmie! Otóż poprzednio już tłumaczyłem Wysokiemu Sejmowi, że wymienione są ziemie, które znajdują się aktualnie na obszarze państwa polskiego. I jest taki dodatek: oraz wszystkie ziemie, które zostały pod zaborami. Określenie kresów wschodnich wyklucza chociażby Zaolzie. Przyjęcie projektu sejmowego jest szersze i właściwie nikogo nie drażni, nie wymienia ani wschodu ani zachodu, a spełnia warunki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-146">
          <u xml:id="u-146.0" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-146.1" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o odrzucenie zmiany Senatu do art. 2 pkt 5, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (279) Kto jest przeciw? (6) Kto się wstrzymał od głosowania? (12) Stwierdzam, że Sejm zmianę Senatu do art. 2 pkt 5 odrzucił wymaganą większością 2/3 głosów.</u>
          <u xml:id="u-146.2" who="#TadeuszFiszbach">W trzeciej zmianie do art. 2 oznaczonej literą c dotyczącej pkt 6 Senat proponuje zastąpienie określenia: „uszczerbek na zdrowiu bądź represje” określeniem: „śmierć bądź uszczerbek na zdrowiu”.</u>
          <u xml:id="u-146.3" who="#TadeuszFiszbach">Komisje wnoszą o przyjęcie tej zmiany.</u>
          <u xml:id="u-146.4" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-146.5" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o przyjęcie zmiany Senatu do art. 2 pkt 6, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (278) Kto jest przeciw? (3) Kto się wstrzymał od głosowania? (11) Stwierdzam, że Sejm zmianę Senatu do art. 2 pkt 6 przyjął.</u>
          <u xml:id="u-146.6" who="#TadeuszFiszbach">W piątej poprawce dotyczącej art. 3 Senat proponuje zastąpienie wyrazu „okresy” wyrazem „czas”. Komisje wnoszą o przyjęcie tej poprawki.</u>
          <u xml:id="u-146.7" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-146.8" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o przyjęcie poprawki Senatu do art. 3 zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (288) Kto jest przeciw? (1) Kto się wstrzymał od głosowania? (7) Stwierdzam przyjęcie przez Sejm poprawki do art. 3.</u>
          <u xml:id="u-146.9" who="#TadeuszFiszbach">W szóstej poprawce Senat proponuje pięć zmian do art. 4.</u>
          <u xml:id="u-146.10" who="#TadeuszFiszbach">W pierwszej zmianie do art. 4 oznaczonej literą a Senat proponuje w ust. 1 zastąpić wyrazy: „Represjami w rozumieniu ustawy są okresy przebywania” określeniem: „Represją w rozumieniu ustawy jest przebywanie”. Komisje wnoszą o odrzucenie tej zmiany. Czy możemy przystąpić do głosowania?</u>
          <u xml:id="u-146.11" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-146.12" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o odrzucenie zmiany Senatu do art. 4 ust. 1, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (255) Kto jest przeciw? (13) Kto się wstrzymał od głosowania? (26) Stwierdzam, że Sejm zmianę Senatu do art. 4 ust. 1 odrzucił wymaganą większością 2/3 głosów.</u>
          <u xml:id="u-146.13" who="#TadeuszFiszbach">W drugiej zmianie do art. 4 oznaczonej literą b Senat proponuje w ust. 1 nowe brzmienie pkt 4. Komisje wnoszą o odrzucenie tej zmiany.</u>
          <u xml:id="u-146.14" who="#TadeuszFiszbach">Czy pan poseł sprawozdawca chciałby dodać coś istotnego? Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-147">
          <u xml:id="u-147.0" who="#AndrzejSidor">Poprawka senacka wyklucza to, co było w projekcie poselskim, mianowicie działalność religijną, a w tamtym okresie za działalność religijną szło się tak samo do więzienia jak za działalność polityczną. Uwzględniając to, komisja proponuje pozostawienie wersji sejmowej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-148">
          <u xml:id="u-148.0" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-148.1" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o odrzucenie zmiany Senatu do art. 4 ust. 1 pkt 4, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (285) Kto jest przeciw? (3) Kto się wstrzymał od głosowania? (14) Stwierdzam, że Sejm zmianę Senatu do art 4 ust. 1 pkt 4 odrzucił wymaganą większością 2/3 głosów.</u>
          <u xml:id="u-148.2" who="#TadeuszFiszbach">W trzeciej zmianie do art. 4 oznaczonej literą c Senat proponuje skreślenie ust. 2, na podstawie którego przepisy ustawy stosuje się do osób odznaczonych medalem „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata” oraz do osób, które ukrywały w okresie okupacji niemieckiej osoby pochodzenia żydowskiego.</u>
          <u xml:id="u-148.3" who="#TadeuszFiszbach">Konsekwencją przyjęcia tej zmiany będzie zmiana piąta do art. 4 oznaczona literą e, mająca charakter porządkowy.</u>
          <u xml:id="u-148.4" who="#TadeuszFiszbach">Obie zmiany będziemy głosować łącznie. Komisje wnoszą o odrzucenie tych zmian.</u>
          <u xml:id="u-148.5" who="#TadeuszFiszbach">Natomiast do tego punktu komisje przedstawiają wniosek mniejszości o przyjęcie tych zmian.</u>
          <u xml:id="u-148.6" who="#TadeuszFiszbach">W pierwszej kolejności będziemy głosować wniosek komisji.</u>
          <u xml:id="u-148.7" who="#TadeuszFiszbach">Czy pan poseł sprawozdawca zechce zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-148.8" who="#komentarz">(Poseł Andrzej Sidor: Wszystko powiedziałem.)</u>
          <u xml:id="u-148.9" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-148.10" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o odrzucenie zmian Senatu do art. 4 dotyczących skreślenia ust. 2, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (125) Kto jest przeciw? (139) Kto się wstrzymał od głosowania? (43) Stwierdzam, że Sejm zmian Senatu do art 4 dotyczących skreślenia ust. 2 nie odrzucił. Nie uzyskały one wymaganej większości 2/3 głosów. W związku z tym będziemy głosować wniosek mniejszości o przyjęcie proponowanych przez Senat zmian oznaczonych lit. c i e.</u>
          <u xml:id="u-148.11" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania wniosku mniejszości.</u>
          <u xml:id="u-148.12" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem mniejszości o przyjęcie zmian Senatu do art. 4 dotyczących skreślenia ust. 2, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (181) Kto jest przeciw? (53) Kto się wstrzymał od głosowania? (61) Stwierdzam, że Sejm zmiany Senatu do art. 4 dotyczące skreślenia ust. 2 przyjął.</u>
          <u xml:id="u-148.13" who="#TadeuszFiszbach">W czwartej zmianie do art. 4 oznaczonej literą d Senat w ust. 3 proponuje zastąpienie wyrazów: „przymusowej germanizacji bądź rusyfikacji” wyrazami: „eksterminacji lub w celu przymusowego wynarodowienia”. Komisje wnoszą o przyjęcie tej zmiany poprawki.</u>
          <u xml:id="u-148.14" who="#TadeuszFiszbach">Proszę pana posła sprawozdawcę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-149">
          <u xml:id="u-149.0" who="#AndrzejSidor">Wysoki Sejmie! Komisje zgadzają się z tym, ponieważ słowa „germanizacja”, „rusyfikacja” zasadniczo nie są zmienione, tu się nie wymienia ich i dodaje się słowo „eksterminacja”, które poszerza jak gdyby zakres oddziaływania na te dzieci.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-150">
          <u xml:id="u-150.0" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-150.1" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o przyjęcie zmiany Senatu do art. 4 ust. 3, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (272) Kto jest przeciw? (5) Kto się wstrzymał od głosowania? (14) Stwierdzam, że Sejm zmianę Senatu do art. 4 ust. 3 przyjął.</u>
          <u xml:id="u-150.2" who="#TadeuszFiszbach">W poprawce siódmej dotyczącej art. 9 ust. 1 Senat proponuje zmianę powołania przepisów dotyczących okresów zaliczanych do okresów zatrudnienia, od których zależy przyznanie lub wysokość świadczeń pracowniczych. Komisje wnoszą o przyjęcie tej poprawki.</u>
          <u xml:id="u-150.3" who="#TadeuszFiszbach">Proszę posła sprawozdawcę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-151">
          <u xml:id="u-151.0" who="#AndrzejSidor">To jest poprawka siódma dotycząca art. 9. Panie marszałku, to dotyczy tylko porządkowych zmian cyfr i wynika z poprzednio przegłosowanych poprawek. Tak że jest to formalność, jest to zmiana kolejności artykułu wynikająca z poprzednio przeprowadzonych głosowań.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-152">
          <u xml:id="u-152.0" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-152.1" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o przyjęcie poprawki Senatu do art. 9 ust. 1, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (286) Kto jest przeciw? (2) Kto się wstrzymał od głosowania? (7) Stwierdzam, że Sejm poprawkę Senatu do art. 9 ust. 1 zaakceptował.</u>
          <u xml:id="u-152.2" who="#TadeuszFiszbach">Sekretarz podpowiada mi — i zwracam się do posła sprawozdawcy w sprawie poprzedniej poprawki szóstej oznaczonej lit. e. Co z tą kwestią?</u>
          <u xml:id="u-152.3" who="#TadeuszFiszbach">Poprawka szósta lit. c i lit. e były omówione razem.</u>
          <u xml:id="u-152.4" who="#komentarz">(Poseł Andrzej Sidor: To jest to samo.)</u>
          <u xml:id="u-152.5" who="#TadeuszFiszbach">To jest to samo, dobrze.</u>
          <u xml:id="u-152.6" who="#komentarz">(Poseł Andrzej Sidor: To są po prostu sprawy porządkowe, przenoszące kolejność cyfr.)</u>
          <u xml:id="u-152.7" who="#TadeuszFiszbach">Dobrze, dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-152.8" who="#TadeuszFiszbach">W ósmej poprawce dotyczącej art. 18 ust. 1 Senat proponuje rezygnację z pierwszeństwa kombatantów w przyznawaniu środków pomocniczych i przedmiotów ortopedycznych.</u>
          <u xml:id="u-152.9" who="#TadeuszFiszbach">Komisje wnoszą o przyjęcie tej poprawki.</u>
          <u xml:id="u-152.10" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-152.11" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o przyjęcie poprawki Senatu do art. 18 ust. 1, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (256) Kto jest przeciw? (16) Kto się wstrzymał od głosowania? (22) Stwierdzam, że Sejm poprawkę Senatu do art. 18 ust. 1 przyjął.</u>
          <u xml:id="u-152.12" who="#TadeuszFiszbach">W poprawce 9 do art. 19 Senat proponuje w ust. 1 skreślenie wyrazu „szczególnie” w przepisie określającym warunki przyznania kombatantom doraźnej lub okresowej pomocy pieniężnej. Komisje wnoszą o przyjęcie tej poprawki.</u>
          <u xml:id="u-152.13" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-152.14" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem Komisji o przyjęcie poprawki Senatu do art. 19 ust. 1, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (276) Kto jest przeciw? (5) Kto się wstrzymał od głosowania? (9) Stwierdzam, że Sejm poprawkę Senatu do art. 19 ust. 1 przyjął.</u>
          <u xml:id="u-152.15" who="#TadeuszFiszbach">W poprawce dziesiątej Senat proponuje dwie zmiany w art. 20. W pierwszej zmianie do art. 20 oznaczonej literą a, Senat proponuje w nowym brzmieniu ust. 1 i 2, rezygnację z uprawnień kombatantów do: zniżki przy zakupie od państwa mieszkania; zwolnienia z opłat telewizyjnych i radiowych, opłat za 20 telefonicznych jednostek licznikowych miesięcznie oraz ulgi za abonament telefoniczny; ryczałtu energetycznego za korzystanie z energii elektrycznej, gazowej i cieplnej.</u>
          <u xml:id="u-152.16" who="#TadeuszFiszbach">Konsekwencją przyjęcia tej zmiany będzie piętnasta poprawka do art. 24 mająca charakter porządkowy. Obie poprawki będziemy głosować łącznie. Musimy oddzielnie? Dobrze, będziemy głosować oddzielnie.</u>
          <u xml:id="u-152.17" who="#TadeuszFiszbach">Komisje wnoszą o odrzucenie tych zmian oraz poprawki do art. 24. Proszę, panie pośle, tu trzeba wyjaśnić.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-153">
          <u xml:id="u-153.0" who="#AndrzejSidor">Jestem winny wyjaśnienie Wysokiej Izbie, to jest ta słynna poprawka do art. 20, jeżeli wolno tak powiedzieć. Był to wypadek przy pracy Senatu, ponieważ początkowo zaproponowano, żeby znieść te, powiedzmy, przywileje, natomiast za to dać dodatek kombatancki, który by wynosił nie 30%, ale 33%. Te 3% miało pokryć koszty, które ponosili kombatanci na opłatę abonamentów. W rezultacie odrzucono uprawnienia kombatanckie, ale nie uchwalono tego 33-procentowego dodatku i tym sposobem pozbawiono kombatantów i jednego, i drugiego. Chcę powiedzieć, że miałem wiele rozmów z senatorami, którzy apelowali, żeby Sejm zechciał naprawić tę pomyłkę. I dlatego Komisja wnosi o odrzucenie poprawki Senatu i przywrócenie kombatantom ulg abonamentowych. Natomiast co do drugiej zmiany, wyjaśnię to w drugim głosowaniu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-154">
          <u xml:id="u-154.0" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-154.1" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o odrzucenie zmiany Senatu do art. 20 ust. 1 i 2 oraz poprawki do art. 24, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (265) Kto jest przeciw? (14) Kto się wstrzymał od głosowania? (23) Stwierdzam, że Sejm zmianę Senatu do art. 20 ust. 1 i 2 oraz poprawkę do art. 24 odrzucił wymaganą większością 2/3 głosów.</u>
          <u xml:id="u-154.2" who="#TadeuszFiszbach">I teraz proszę pana posła o wyjaśnienie drugiej zmiany.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-155">
          <u xml:id="u-155.0" who="#AndrzejSidor">Wysoka Izbo! Zmiana oznaczona lit. b jest słuszna i komisja proponuje przyjęcie tej zmiany w związku z sytuacją gospodarczą jaka zaistniała na rynku ubezpieczeniowym, gdzie pojawiło się wiele firm prywatnych, a w dodatku wprowadzono ubezpieczenia dodatkowe. Proponuję więc dodanie po słowach: ubezpieczenia obowiązkowe — tam, gdzie są obowiązkowe, tam należy przyznać ulgi.</u>
          <u xml:id="u-155.1" who="#AndrzejSidor">Natomiast uważamy, że nie należy przyznawać ulg tam, gdzie są ubezpieczenia dodatkowe powiększone.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-156">
          <u xml:id="u-156.0" who="#TadeuszFiszbach">I to dotyczy drugiej zmiany do art. 20 oznaczonej literą b, w której Senat proponuje w ust. 4 ograniczenie wyłącznie do ubezpieczeń obowiązkowych 50% zniżki w opłacaniu składek na ubezpieczenia samochodowe. Komisje wnoszą o przyjęcie tej zmiany.</u>
          <u xml:id="u-156.1" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-156.2" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o przyjęcie zmiany Senatu do art. 20 ust. 4, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (276) Kto jest przeciw? (13) Kto się wstrzymał od głosowania? (9) Stwierdzam, że Sejm zmianę Senatu do art. 30 ust. 4 przyjął.</u>
          <u xml:id="u-156.3" who="#TadeuszFiszbach">W poprawce jedenastej dotyczącej art. 21 Senat proponuje w ust. 1 skreślenie wyrazów „zaliczanym do”. Komisje wnoszą o przyjęcie tej poprawki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-157">
          <u xml:id="u-157.0" who="#AndrzejSidor">Jest to właściwie poprawka kosmetyczna i te wyrazy są niepotrzebne w tekście. Niczego to nie zmienia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-158">
          <u xml:id="u-158.0" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-158.1" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o przyjęcie poprawki Senatu do art. 20 ust. 1, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (288) Kto jest przeciw? (4) Kto się wstrzymał od głosowania? (5) Stwierdzam, że Sejm poprawkę Senatu do art. 20 ust. 1 przyjął.</u>
          <u xml:id="u-158.2" who="#TadeuszFiszbach">W poprawce dwunastej do art. 21 Senat w ust. 2 proponuje cztery zmiany. W pierwszej zmianie oznaczonej literą a Senat proponuje skreślenie pkt 2. Z tą zmianą łączy się zmiana oznaczona literą d o charakterze porządkowym. Obie zmiany będziemy głosować łącznie.</u>
          <u xml:id="u-158.3" who="#TadeuszFiszbach">Komisje wnoszą o odrzucenie tych zmian. Czy pan poseł sprawozdawca zechce zabrać głos?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-159">
          <u xml:id="u-159.0" who="#AndrzejSidor">Tak. Wysoki Sejmie! Punkt 2 dotyczy szczególnie ludzi, którzy czuli się Polakami, a byli wcieleni do armii niemieckiej z Pomorza, Mazur i Śląska i brzmi on następująco: Przymusowo pełnili służbę w armii niemieckiej, jeżeli potem do końca wojny nie brali udziału w walce o niepodległość. To znaczy ci ludzie nie otrzymują uprawnień. A chodzi o to, żeby ci, którzy byli wcieleni przymusowo do armii niemieckiej, a potem udało im się zbiec i wstąpili do armii polskiej i do końca wojny walczyli w armii polskiej, otrzymywali uprawnienia kombatanckie.</u>
          <u xml:id="u-159.1" who="#AndrzejSidor">Skreślenie tego punktu komisja uważała za niezasadne, ponieważ wyjaśnia to sprawę do końca. Komisja proponuje odrzucenie tych zmian.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-160">
          <u xml:id="u-160.0" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-160.1" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o odrzucenie zmiany a Senatu do art. 21 ust. 2 dotyczącej skreślenia pkt 2 i zmiany d zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk? (269) Kto jest przeciw? (10) Kto się wstrzymał od głosowania? (31) Stwierdzam, że Sejm zmianę a Senatu do art. 21 ust. 2 dotyczącą skreślenia pkt 2 i zmianę d odrzucił wymaganą większością 2/3 głosów.</u>
          <u xml:id="u-160.2" who="#TadeuszFiszbach">W drugiej zmianie do art. 21 ust. 2 oznaczonej literą b, Senat proponuje, aby w pkt 3 po wyrazach: „państwu polskiemu” dodać wyrazy: „jak też pełniła wysokie funkcje w aparacie administracyjnym i politycznym”. Komisje wnoszą o odrzucenie tej zmiany.</u>
          <u xml:id="u-160.3" who="#TadeuszFiszbach">Proszę posła sprawozdawcę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-161">
          <u xml:id="u-161.0" who="#AndrzejSidor">Ta sprawa wymaga wyjaśnienia. Przyjęcie poprawki Senatu pozbawiałoby uprawnień kombatanckich m.in, tych partyzantów lub tych bojowników o wolność i niepodległość Polski w czasie okupacji, którzy na przykład weszli do rządu po wojnie razem z Mikołajczykiem czy z Witosem. Oni pełnili funkcje w rządzie polskim, a jest to w ogóle pewnego rodzaju dysonans, bo cała poprawka mówi, że służyli w NKWD w ZSRR, i nagle wstawiamy tutaj państwo polskie. Dlatego proponujemy odrzucenie tej poprawki, ponieważ witosowcy czy, powiedzmy, ci, którzy przyjechali z Mikołajczykiem, utraciliby na tej zasadzie uprawnienia kombatanckie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-162">
          <u xml:id="u-162.0" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-162.1" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o odrzucenie zmiany Senatu do art. 21 ust. 2 pkt 3, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (263) Kto jest przeciw? (8) Kto się wstrzymał od głosowania? (39) Stwierdzam, że Sejm zmianę Senatu do art. 21 ust. 2 pkt 3 odrzucił wymaganą większością 2/3 głosów.</u>
          <u xml:id="u-162.2" who="#TadeuszFiszbach">W trzeciej zmianie do art. 21 ust. 2 oznaczonej literą c Senat proponuje nowe brzmienie pkt 4. Komisje wnoszą o przyjęcie tej poprawki.</u>
          <u xml:id="u-162.3" who="#TadeuszFiszbach">Czy trzeba przypomnieć?</u>
          <u xml:id="u-162.4" who="#komentarz">(Poseł Andrzej Sidor: Nie.)</u>
          <u xml:id="u-162.5" who="#TadeuszFiszbach">Nie ma potrzeby, mówił o tym poseł Konopka.</u>
          <u xml:id="u-162.6" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-162.7" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o przyjęcie zmiany Senatu do art. 21 ust. 2 pkt 4, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (148) Kto jest przeciw? (132) Kto się wstrzymał od głosowania? (23) Stwierdzam, że Sejm poprawkę Senatu do art. 21 ust. 2 pkt 4 przyjął.</u>
          <u xml:id="u-162.8" who="#TadeuszFiszbach">W poprawce trzynastej do art. 22 Senat w ust. 1 uzupełnia powołanie art. 22 o ust. 1. Komisje wnoszą o odrzucenie tej poprawki.</u>
          <u xml:id="u-162.9" who="#TadeuszFiszbach">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-163">
          <u xml:id="u-163.0" who="#AndrzejSidor">Komisje wnoszą o odrzucenie tej poprawki, ponieważ ust. 1 właściwie niczego nie zmienia, ponieważ i tak orzeka o tym kierownik urzędu ds. kombatantów. Jest to niepotrzebna komplikacja.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-164">
          <u xml:id="u-164.0" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-164.1" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o odrzucenie poprawki Senatu do art. 22 ust. 1, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (274) Kto jest przeciw? (4) Kto się wstrzymał od głosowania? (15) Stwierdzam, że Sejm zmianę Senatu do art. 22 ust. 1 odrzucił wymaganą większością 2/3 głosów.</u>
          <u xml:id="u-164.2" who="#TadeuszFiszbach">W poprawce czternastej Senat przedkłada nowe brzmienie art. 23, w którym proponuje odmienne uregulowanie systemu finansowania uprawnień kombatanckich wynikających z postanowień ustawy. W szczególności Senat proponuje dofinansowanie tych świadczeń poprzez Państwowy Fundusz Kombatantów, a nie wprost z budżetu. Komisje wnioskują o przyjęcie tej poprawki, z tym że w ust. 2 pkt 2 proponują na końcu dodać wyrazy: „pkt 1 i 3” oraz w ust. 4 w pkt 1 na końcu dodać wyrazy; „pkt 1”.</u>
          <u xml:id="u-164.3" who="#TadeuszFiszbach">Proszę posła sprawozdawcę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-165">
          <u xml:id="u-165.0" who="#AndrzejSidor">Wysoka Izbo! Chcę powiedzieć, że tym razem Senat nam pomógł. Wynikło to z pewnego rodzaju wprowadzenia Wysokiej Izby w błąd. Jak Wysoka Izba pamięta, było powiedziane, że wszystkie fundusze ulegają likwidacji, w związku z tym również wiedzieliśmy, że ulega likwidacji fundusz kombatancki. Jak się okazało, na koniec fundusz kombatancki został zatrzymany, istnieje. I w tej sytuacji Senat wnosi słuszną poprawkę, żeby w art. 23, który do tej pory opierał się na niewielkich dotacjach państwowych, stworzyć możliwość utrzymania funduszu, który daje większe możliwości finansowe i większe pole działania dla organizacji kombatanckich. Jest to poprawka słuszna i komisja proponuje ją przyjąć. Tym razem Senat podał nam rękę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-166">
          <u xml:id="u-166.0" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-166.1" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o przyjęcie poprawki Senatu do art. 23 wraz z poprawką porządkową komisji, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (293) Kto jest przeciw? (3) Kto się wstrzymał od głosowania? (5) Stwierdzam, że Sejm poprawkę Senatu do art. 23 wraz z poprawką porządkową komisji przyjął.</u>
          <u xml:id="u-166.2" who="#TadeuszFiszbach">I w tym miejscu zwracam się do posła sprawozdawcy, jeśli chodzi o poprawkę piętnastą. Czy nie została ona pominięta?</u>
          <u xml:id="u-166.3" who="#komentarz">(Poseł Andrzej Sidor: Tak.)</u>
          <u xml:id="u-166.4" who="#TadeuszFiszbach">Właśnie. Może omówimy ją w tym miejscu?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-167">
          <u xml:id="u-167.0" who="#AndrzejSidor">Tak. Ja zaraz wyjaśnię. Otóż poprawka piętnasta właściwie jest niepotrzebna, jeżeli przyjęliśmy poprawkę przyznającą ulgi kombatantom. Byłaby ona wtedy potrzebna, jeżeli by tych ulg nie było. Ponieważ przyjęliśmy te ulgi, ta poprawka jest zupełnie niepotrzebna, dlatego proponujemy odrzucenie jej jako zbędnej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-168">
          <u xml:id="u-168.0" who="#TadeuszFiszbach">To znaczy, trzeba przegłosować.</u>
          <u xml:id="u-168.1" who="#komentarz">(Poseł Andrzej Sidor: Trzeba przegłosować.)</u>
          <u xml:id="u-168.2" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-168.3" who="#TadeuszFiszbach">Kto jest za odrzuceniem poprawki piętnastej, jak wnioskuje komisja, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (280) Kto jest przeciw? (1) Kto się wstrzymał od głosowania? (12) Stwierdzam odrzucenie poprawki piętnastej.</u>
          <u xml:id="u-168.4" who="#TadeuszFiszbach">W poprawce szesnastej w nowym brzmieniu art. 25 dotyczącym weryfikacji uprawnień kombatanckich Senat proponuje: bezwarunkowe pozbawienie uprawnień kombatanckich osób zatrudnionych w aparacie bezpieczeństwa publicznego, informacji wojskowej oraz w jednostkach stosujących represje wobec osób działających na rzecz suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej; weryfikację uprawnień kombatanckich osób, którym nadały te uprawnienia ZBoWiD i Związek Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej po 31 grudnia 1988 r.; upoważnienie prezesa Rady Ministrów, a nie kierownika do spraw kombatantów i osób represjonowanych, do określenia zasad i trybu pozbawiania uprawnień kombatanckich oraz przeprowadzania weryfikacji.</u>
          <u xml:id="u-168.5" who="#TadeuszFiszbach">Komisje wnoszą o przyjęcie tej poprawki, z tym że w ust. 2 w pkt 1 lit. a otrzymałaby brzmienie: „a) w pkt 1, 3, 4”, a w lit. b wyrazy „w pkt 4 i 5” zastępuje się wyrazami „w pkt 2, 5 i 6”.</u>
          <u xml:id="u-168.6" who="#TadeuszFiszbach">Bardzo proszę pana posła.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-169">
          <u xml:id="u-169.0" who="#AndrzejSidor">Panie Marszałku! Tu zasadniczo są dwie zmiany, bo w punkcie 1, to co wnosił pan poseł Wybrański, to jest zniesienie weryfikacji. Tak że tu są dwie poprawki. To jest jedna zmiana w tekście sejmowym. I druga dotyczy punktu drugiego. Tak że tu są dwie różne zmiany.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-170">
          <u xml:id="u-170.0" who="#TadeuszFiszbach">Tak, są dwie różne zmiany.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-171">
          <u xml:id="u-171.0" who="#AndrzejSidor">Proponuję podwójne głosowanie. Za pierwszą i za drugą zmianą.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-172">
          <u xml:id="u-172.0" who="#TadeuszFiszbach">Może wyraźniej, panie pośle. Wniosek komisji jest o przyjęcie poprawki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-173">
          <u xml:id="u-173.0" who="#AndrzejSidor">Jednej i drugiej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-174">
          <u xml:id="u-174.0" who="#TadeuszFiszbach">Jednej i drugiej. Czy możemy głosować łącznie? Jak komisja wnioskuje?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-175">
          <u xml:id="u-175.0" who="#AndrzejSidor">Komisja wnioskuje, aby głosować jako dwie poprawki. Komisja rozpatrywała te poprawki osobno i proponuje przyjęcie obu, ale w głosowaniach osobnych. Z tym że pan marszałek może zarządzić łączne głosowanie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-176">
          <u xml:id="u-176.0" who="#TadeuszFiszbach">Przyjmuję propozycję komisji, a zatem będziemy głosowali za pierwszą poprawką, a następnie za drugą. Obie poprawki dotyczą art. 25.</u>
          <u xml:id="u-176.1" who="#komentarz">(Poruszenie na sali)</u>
          <u xml:id="u-176.2" who="#TadeuszFiszbach">Czy jest niejasność? Obie poprawki dotyczą art. 25 i komisja proponuje, aby głosować oddzielnie. Czy jest taka potrzeba?</u>
          <u xml:id="u-176.3" who="#komentarz">(Głosy z sali: Łącznie.)</u>
          <u xml:id="u-176.4" who="#TadeuszFiszbach">Można głosować łącznie.</u>
          <u xml:id="u-176.5" who="#TadeuszFiszbach">A zatem przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-176.6" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o przyjęcie poprawki Senatu do art. 25 wraz z poprawką porządkową komisji, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (235) Kto jest przeciw? (42) Kto się wstrzymał od głosowania? (32) Stwierdzam, że Sejm przyjął poprawkę Senatu do art. 25 wraz z poprawką porządkową komisji.</u>
          <u xml:id="u-176.7" who="#TadeuszFiszbach">Poprawka siedemnasta Senatu do art. 26 zmierza w pkt 1. do pozbawienia osób, które straciły uprawnienia kombatanckie, prawa do zaliczenia do okresu zatrudnienia uznanych przed dniem wejścia w życie ustawy okresów działalności kombatanckiej na warunkach określonych w art. 13, tj. w wymiarze podwójnym.</u>
          <u xml:id="u-176.8" who="#TadeuszFiszbach">Komisje wnioskują o przyjęcie tej poprawki.</u>
          <u xml:id="u-176.9" who="#TadeuszFiszbach">Czy pan poseł sprawozdawca zechce zabrać głos?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-177">
          <u xml:id="u-177.0" who="#AndrzejSidor">To jest chyba sprawa oczywista, chodzi o zaliczenie okresu podwójnego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-178">
          <u xml:id="u-178.0" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-178.1" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o przyjęcie poprawki Senatu do art. 26 pkt 1, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (255) Kto jest przeciw? (14) Kto się wstrzymał od głosowania? (21) Stwierdzam, że Sejm poprawkę Senatu do art. 26 pkt 1 przyjął.</u>
          <u xml:id="u-178.2" who="#TadeuszFiszbach">W poprawce osiemnastej Senat w nowym brzmieniu art. 27 proponuje przyjęcie zapisu, w myśl którego wydane na podstawie dotychczasowych przepisów zaświadczenia i legitymacje o uprawnieniach kombatanckich tracą moc po 31 grudnia 1992 r.</u>
          <u xml:id="u-178.3" who="#TadeuszFiszbach">Komisje wnoszą o przyjęcie tej poprawki.</u>
          <u xml:id="u-178.4" who="#TadeuszFiszbach">Proszę posła sprawozdawcę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-179">
          <u xml:id="u-179.0" who="#AndrzejSidor">Ta poprawka różni się od poprzedniej tym, że przedłuża o rok czas wymiany legitymacji. Jest to słuszne, ponieważ rok czasu dla tych ludzi to może być za mało. Senat proponuje wydłużenie czasu o jeden rok.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-180">
          <u xml:id="u-180.0" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-180.1" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o przyjęcie poprawki Senatu do art. 27, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (261) Kto jest przeciw? (8) Kto się wstrzymał od głosowania? (18) Stwierdzam, że Sejm poprawkę Senatu do art. 27 przyjął.</u>
          <u xml:id="u-180.2" who="#TadeuszFiszbach">Na tym zakończyliśmy rozpatrywanie poprawek Senatu do ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego.</u>
          <u xml:id="u-180.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-180.4" who="#TadeuszFiszbach">Proszę o zabranie głosu w celu przedstawienia poselskiego projektu uchwały o kombatantach panią poseł Marię Dmochowską.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-181">
          <u xml:id="u-181.0" who="#MariaDmochowska">Panie Marszałku! Panie i Panowie Posłowie! Zakończyliśmy dziś ostatecznie prace parlamentu nad nową ustawą kombatancką. W takim dniu nie sposób nie pomyśleć o rozproszonej po całym świecie polskiej emigracji niepodległościowej. Władze PRL przez długie lata obrażały ją i szkalowały, a nawet dopuściły się odebrania obywatelstwa polskiego wyższym oficerom naszej armii. Pamiętamy, jak niedawno jeszcze odbiło się to głośnym echem w całym kraju, gdy generał Jaruzelski odwiedzając cmentarz na Monte Casino nie oddał hołdu prochom generała Andersa.</u>
          <u xml:id="u-181.1" who="#MariaDmochowska">Przedkładam obecnie Wysokiej Izbie projekt uchwały z prośbą, by raczyła go przyjąć. Jest to jakby posłanie od naszego parlamentu do kombatantów polskich na obczyźnie, w dniu w którym zakończyliśmy prace nad ustawą kombatancką. Oto jak brzmi projekt uchwały, którą mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie w imieniu jej sygnatariuszy i wnioskodawców:</u>
          <u xml:id="u-181.2" who="#MariaDmochowska">„Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalając ustawę o kombatantach i niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego, zwraca się do Polaków, którzy na skutek umów jałtańskich znaleźli się lub pozostali na emigracji. Przekazujemy wyrazy solidarności, oddajemy cześć rozproszonym w całym świecie żołnierzom Armii Krajowej i innych formacji, byłym więźniom politycznym, ofiarom deportacji, cywilnym działaczom Polski podziemnej, przedstawicielom rządu i parlamentu na emigracji, ich rodzinom i innym zasłużonym rodakom.</u>
          <u xml:id="u-181.3" who="#MariaDmochowska">W narodowej pamięci pozostanie zawsze wasze niezłomne trwanie przy polskości, przechowywanie tradycji narodowych, działanie na międzynarodowym forum na rzecz niepodległości i suwerenności Polski. Naród nasz wbrew niegodnym działaniom władz PRL nigdy nie zapomniał o polskiej emigracji niepodległościowej. Dziś przekazujemy wam słowa najwyższego podziwu i podziękowanie za godne reprezentowanie Polski w świecie, z nadzieją że stanowić to będzie choć po części moralne zadośćuczynienie za doznane krzywdy.</u>
          <u xml:id="u-181.4" who="#MariaDmochowska">Tym, którzy dochowali na obczyźnie wierności tym wartościom, na których budować pragniemy przyszłość naszej wspólnej ojczyzny, składamy hołd”.</u>
          <u xml:id="u-181.5" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-182">
          <u xml:id="u-182.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję pani poseł.</u>
          <u xml:id="u-182.1" who="#TadeuszFiszbach">Czy ktoś pragnie zabrać głos? Proszę, pan poseł Osiński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-183">
          <u xml:id="u-183.0" who="#BohdanOsiński">Ja w sprawie oświadczenia. Oczywiście jestem za oświadczeniem uchwały. Tym niemniej proponuję pewne rozszerzenie. Projektodawcy podają, że pozdrawiają tylko tych, którzy są na emigracji. Natomiast tych, którzy zyskują na tej ustawie, nie pozdrawiają. Wydaje mi się, że pieniądze a pozdrowienie to jest zupełnie co innego. W związku z tym proponuję, żebyśmy pozdrowili również tych, którzy znajdują się na terenie kraju. To jest jedna propozycja.</u>
          <u xml:id="u-183.1" who="#BohdanOsiński">I druga. Na końcu jest zdanie, nieco złożone, które podaje o wierności przez cały czas, które można komentować w ten sposób, że właściwie Polacy ci musieli cały czas walczyć. A przecież świetnie się orientujemy, że byli Polacy, AK-owcy, którzy znaleźli się w Związku Radzieckim. Oni nie mogli walczyć, tylko przez te czterdzieści parę lat ukrywali się i obawiam się, że na terenie Litwy jeszcze się nie przyznają do swojej przynależności do AK. W związku z tym proponowałbym ostatnie zdanie znacznie skrócić i uprościć, żeby nie budziło żadnych takich skojarzeń. Proponuję taki tekst:</u>
          <u xml:id="u-183.2" who="#BohdanOsiński">Tym wszystkim, którzy dochowali wierności ojczyźnie, składamy hołd.</u>
          <u xml:id="u-183.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-184">
          <u xml:id="u-184.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-184.1" who="#TadeuszFiszbach">Jest kolejne zgłoszenie. Proszę bardzo pana posła.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-185">
          <u xml:id="u-185.0" who="#WłodzimierzKrajewski">Panie Marszałku! Jest to bardzo ważna sprawa i istnieje obawa, że możemy tą uchwałą pominąć niektóre ugrupowania, niektórych ludzi. Poza tym mam jeszcze inne uwagi do tego tekstu. Proponuję, ażeby tę uchwałą podjąć jutro, żeby był czas na przedyskutowanie jej i na zgłoszenie poprawek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-186">
          <u xml:id="u-186.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję, ale teraz można zgłosić uwagi i propozycje.</u>
          <u xml:id="u-186.1" who="#TadeuszFiszbach">Proszę bardzo, pan poseł Stefan Myszkiewicz-Niesiołowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-187">
          <u xml:id="u-187.0" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Ja rozumiem te zastrzeżenia, ale mnie się Wydaje, że zasadnicza wymowa polityczna tej uchwały byłaby dziś, jeśli podejmiemy ją łącznie z ustawą o kombatantach, i z tych powodów — przyjmując zastrzeżenie posła Osińskiego, które, moim zdaniem, konsumuje właściwie wszystkie uwagi szczegółowe — jednak stanowczo optowałbym za tym, żeby ją dziś uchwalić. To ma zupełnie inną wymowę, kiedy to współbrzmi razem i taka była intencja wnioskodawców.</u>
          <u xml:id="u-187.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-188">
          <u xml:id="u-188.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-188.1" who="#TadeuszFiszbach">Jeszcze raz pan poseł?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-189">
          <u xml:id="u-189.0" who="#WłodzimierzKrajewski">Tak, jeszcze raz. Mnie na przykład brakuje w tym tekście nie wymienionych z nazwy jednostek, którymi dowodził generał Anders. One wniosły tak wielkie zasługi, że powinny zostać wymienione w tej uchwale obok Armii Krajowej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-190">
          <u xml:id="u-190.0" who="#TadeuszFiszbach">Nie podważając tego, wszystkie formacje i jednostki walczyły z tą samą myślą i szły w tym samym kierunku. Czy są jeszcze zgłoszenia?</u>
          <u xml:id="u-190.1" who="#TadeuszFiszbach">Proszę, pan poseł Bohdan Osiński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-191">
          <u xml:id="u-191.0" who="#BohdanOsiński">Zgłaszam wniosek formalny, abyśmy dzisiaj uchwalili tę uchwałę, a jednocześnie żebyśmy upoważnili — wiemy przecież o co chodzi w tych zmianach — upoważnili wnioskodawców.</u>
          <u xml:id="u-191.1" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-191.2" who="#BohdanOsiński">To wycofuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-192">
          <u xml:id="u-192.0" who="#TadeuszFiszbach">Chcę zapytać, czy są jeszcze uwagi do tekstu? Nie ma zgłoszeń.</u>
          <u xml:id="u-192.1" who="#TadeuszFiszbach">Proszę panią poseł o ustosunkowanie się do wypowiedzi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-193">
          <u xml:id="u-193.0" who="#MariaDmochowska">Wysoka Izbo! Czy może zadowoliłoby państwo zdanie: Przekazujemy wyrazy solidarności, oddajemy cześć rozproszonym w całym świecie żołnierzom Wojska Polskiego, Armii Krajowej i innych formacji? Wtedy Wojsko Polskie generała Andersa i wszystkie inne ugrupowania Wojska Polskiego by się znalazły, Wojska Polskiego, Armii Krajowej i innych formacji — z tym że tutaj jest jakby jakaś sprzeczność logiczna, bo Armia Krajowa też była... Może być? Dobrze. I to zdanie ostatnie, które tak skrócił i uprościł pan poseł Osiński, w tej chwili nie umiem go z pamięci przytoczyć — może by użyć zamiast ostatniego zdania: ... emigracją, autorzy tej uchwały rozumieją i Polskę, i Związek Radziecki. Wprawdzie warunki — i Chiny, i wszystko co jest na świećcie — są zupełnie inne, i życie jest zupełnie inne, no ale nie wiem, czy można dodać jakieś inne słowo, które by to wyrównało.</u>
          <u xml:id="u-193.1" who="#MariaDmochowska">Apeluję więc do państwa, żeby z tą poprawką o Wojsku Polskim i z poprawką pana posła Osińskiego przyjąć jednak dzisiaj tekst uchwały i nie rozbudowywać go. Tu chodzi o naszą intencję, a nie o każde konkretne słowo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-194">
          <u xml:id="u-194.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję pani poseł.</u>
          <u xml:id="u-194.1" who="#TadeuszFiszbach">Sądzę, że będziemy zgodni co do tej propozycji. Proszę, jeszcze poseł Krzysztof Grzebyk.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-195">
          <u xml:id="u-195.0" who="#KrzysztofGrzebyk">Ja będę jednak, wbrew nastrojom sali proponował, żebyśmy odłożyli decyzję do dnia jutrzejszego.</u>
          <u xml:id="u-195.1" who="#KrzysztofGrzebyk">Szanowni Państwo! To jest uchwała o dużej mocy gatunkowej, uchwała Sejmu, i dlatego sądzę, że nie należy się spieszyć w sprawach zasadniczych. Ja mam na przykład wątpliwości, i dzielę się nimi z państwem, czy w pierwszym zdaniu nie powinniśmy jednak zapisu: „którzy na skutek umów jałtańskich” zmienić na zapis: „którzy na skutek drugiej wojny światowej”.</u>
          <u xml:id="u-195.2" who="#KrzysztofGrzebyk">Szanowni Państwo! Niektórzy znaleźli się na emigracji przymusowej, nie wskutek decyzji polityków w Jałcie, a wskutek na przykład wkroczenia 17 września wojsk radzieckich na wschodnie tereny Rzeczypospolitej, żeby podać przykład, który niektórych usatysfakcjonuje. Osobiście nie mogę się zgodzić, jest to wbrew moim przekonaniom i proszę je również uszanować — żeby wymieniać tylko jedną formację. To fakt, że najbardziej pokrzywdzoną przez minione lata, ale również na emigracji, może są to jednostkowe wypadki, ale jednak znane, tym się również zajmowałem — są żołnierze Batalionów Chłopskich. Ja nie chcę wymieniać Armii Ludowej, bo niektórym ta formacja jakoś nie pasuje. To też żołnierze, którzy walczyli o niepodległość, i dlatego sądzę, że odłożenie głosowania do dnia jutrzejszego, jako pierwszego punktu porządku dziennego, nie wpłynie w żaden sposób na wagę gatunkową tejże uchwały, a może w zasadniczy sposób pomóc w tym, żeby przyjmowany tekst miałby taką wartość, na jaką zasługuje.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-196">
          <u xml:id="u-196.0" who="#TadeuszFiszbach">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-197">
          <u xml:id="u-197.0" who="#BohdanOsiński">Panie Marszałku! Tym razem mam chyba lepszą propozycję,...</u>
          <u xml:id="u-197.1" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-197.2" who="#BohdanOsiński">... żebyśmy dzisiaj nie przegłosowali całej ustawy. Jutro przegłosujemy ustawę i tę część, i będzie jednego dnia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-198">
          <u xml:id="u-198.0" who="#TadeuszFiszbach">To już mamy za sobą, panie pośle. Szybko podążaliśmy naprzód.</u>
          <u xml:id="u-198.1" who="#TadeuszFiszbach">Pani poseł Olga Krzyżanowska, proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-199">
          <u xml:id="u-199.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę Państwa! Myślę, że tak jak pisanie ustaw na sali jest, jak już wiemy z doświadczenia, niedobre, tak samo niedobre jest, Wydaje mi się, pisanie uchwał na sali. Dlatego jednak proponuję, żeby ci wszyscy z państwa, którzy mają uwagi do tej uchwały, zgłosili się do pani poseł Dmochowskiej. Poprawki będą ujęte i chociaż — zwracam się do pana posła Niesiołowskiego — rzeczywiście będzie dzień różnicy, to Wydaje mi się, że ważniejsze jest to, że będą ujęte wszystkie nasze zastrzeżenia.</u>
          <u xml:id="u-199.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-200">
          <u xml:id="u-200.0" who="#TadeuszFiszbach">Jeszcze jest zgłoszenie. Poseł Jacek Soska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-201">
          <u xml:id="u-201.0" who="#JacekSoska">Panie Marszałku! Zgłaszam wniosek formalny o przeniesienie głosowania na temat uchwały na dzień jutrzejszy.</u>
          <u xml:id="u-201.1" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-202">
          <u xml:id="u-202.0" who="#TadeuszFiszbach">Myślę, panie pośle, że będziemy i bez tej konieczności zgodni, aby przedłożyć tę sprawę jutro. Proponuję, aby posłowie, którzy zgłosili poprawki i ci, którzy je jeszcze mają, po zakończeniu obrad w dniu dzisiejszym spotkali się w pokoju obok sali posiedzeń i uzgodnili tekst, a jutro byśmy do tej sprawy powrócili. Są to ważne problemy, ich wymowa jest duża, nic na tym nie tracimy. Czy zgadzamy się na tę propozycję?</u>
          <u xml:id="u-202.1" who="#TadeuszFiszbach">Pan poseł Soska wycofał się. Jeszcze jesteśmy przed wygłoszeniem oświadczeń a zgłoszeń jest 9, na tym kończymy więc dzisiejsze obrady.</u>
          <u xml:id="u-202.2" who="#TadeuszFiszbach">Chciałbym przypomnieć posłom, którzy będą wygłaszali swoje oświadczenia, o wymogu regulaminowym, aby ograniczyć czas wypowiedzi do 5 minut.</u>
          <u xml:id="u-202.3" who="#TadeuszFiszbach">Proszę o zabranie głosu panią poseł Danutę Grabowską z Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej. Kolejnym mówcą będzie poseł Michał Zbylut.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-203">
          <u xml:id="u-203.0" who="#DanutaGrabowska">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! W czerwcu ubiegłego roku odbyło się w Sejmie pierwsze czytanie ustawy o rehabilitacji inwalidów i od tej pory — a minęło już ponad pół roku — wokół sprawy jest cicho. Tymczasem ze strony inwalidów otrzymujemy wręcz alarmujące wieści o ich losie. Dotyczy to w dużej mierze spółdzielczości inwalidzkiej. O spółdzielczości mówiliśmy dzisiaj. Jak dobrze wiemy, spółdzielczość inwalidów jako jedyna w kraju tak masowo zatrudnia osoby niepełnosprawne. Spełnia ona trzy podstawowe funkcje: produkcyjną, tworzy stanowiska pracy dla osób niepełnosprawnych i rehabilitacyjną.</u>
          <u xml:id="u-203.1" who="#DanutaGrabowska">Tymczasem spółdzielczości inwalidzkiej grozi kompletna ruina. Czym to jest spowodowane? Otóż inwalidzi oskarżają nas, proszę Wysokiej Izby, przynajmniej ja otrzymuję takie listy, i wręcz nas oskarżają, w moim przekonaniu, po części sprawiedliwie o brak zrozumienia specyfiki zatrudniania inwalidów w dążeniach do gospodarki rynkowej. Nie tylko nie stworzono żadnych udogodnień w tym czasie, ale szeregiem pospiesznych i nieprzemyślanych decyzji zawieszono wiele sprawdzonych sposobów działania spółdzielni inwalidów. Zdezorientowano środowisko, zdezintegrowano je, zostawiając je praktycznie bez możliwości wypowiadania własnym głosem swoich racji. I tak się nieszczęśliwie i w naszej Izbie składa, że o problemie inwalidów ciągle mówił właściwie tylko pan poseł Mierzejewski.</u>
          <u xml:id="u-203.2" who="#DanutaGrabowska">Pozwolę sobie, proszę państwa, powiedzieć, że doprowadzono do powstania luki prawnej, a za to inwalidzi obwiniają nas. Inwalidzi spółdzielcy piszą dosłownie tak, ja krótki fragment zacytuję: „brak podstaw by zakładać złą wolę decydentów. Można im natomiast zarzucić ignorancję. Potraktowanie spółdzielni inwalidów tak jak pozostałych normalnych przedsiębiorstw doprowadza do sytuacji, że inwalidzi są i będą eliminowani z procesu produkcji. My zmuszeni byliśmy dotychczas udzielać urlopów, pisze jedna ze spółdzielń, bezpłatnych — i wymienia ilość osób, w skali kraju są to dziesiątki tysięcy. Dramat byłby połowiczny, gdyby zwalniani inwalidzi posiadali gotowe świadczenia rentowe. Tak jednak nie jest. Posiadane renty są albo bardzo niskie, bądź ich nie ma wcale. A gdzie bezrobotny inwalida ma znaleźć pracę przy milionie pełnosprawnych bezrobotnych?</u>
          <u xml:id="u-203.3" who="#DanutaGrabowska">Jeśli sytuacja ta nie zmieni się nasza i inne spółdzielnie inwalidów i niewidomych po prostu znikną. A inwalidzi pozostaną na bruku odizolowani od społeczeństwa, skazani na wegetację na pograniczu nędzy. Zdumienie budzi fakt, że może się to stać w dążącym do demokracji cywilizowanym kraju, w środku Europy, u schyłku XX wieku. Zawsze bowiem stosunek społeczeństwa do słabszych i niepełnosprawnych uważany był za miernik jego aspiracji cywilizacyjnych”.</u>
          <u xml:id="u-203.4" who="#DanutaGrabowska">To krótki fragment listu, który ostatnio otrzymałam nie tylko ja, ale również chyba i wszyscy posłowie z mojego województwa.</u>
          <u xml:id="u-203.5" who="#DanutaGrabowska">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Jeszcze nie jest za późno, choć należy się bardzo spieszyć. Nie wolno zarówno ze społecznego jak i gospodarczego punktu widzenia dopuścić do likwidacji spółdzielczości inwalidzkiej. Z całą pewnością obok pozytywów, które wymieniłam, posiada ona również szereg mankamentów, a te można i trzeba eliminować. Należy zatem stworzyć warunki do przetrwania i rozwoju tych jednostek. Szereg szczegółowych propozycji zawiera omawiany w pierwszym czytaniu w czerwcu projekt ustawy o rehabilitacji inwalidów. Zwracam się zatem z serdeczną i gorącą prośbą do merytorycznej komisji sejmowej o przyspieszenie tempa prac nad tą ustawą, a do Prezydium Sejmu o jej niezwłoczne umieszczenie w porządku obrad, gdy tylko będziemy gotowi do dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-203.6" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-204">
          <u xml:id="u-204.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję pani poseł za wystąpienie.</u>
          <u xml:id="u-204.1" who="#TadeuszFiszbach">Proszę o zabranie głosu posła Michała Zbyluta z Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej. Kolejnym mówcą będzie poseł Irmindo Bochen.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-205">
          <u xml:id="u-205.0" who="#MichałZbylut">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Proszę mi pozwolić, że niejako w ciągu dyskusji nad ustawami i projektami ustawy spółdzielczych złożę krótkie oświadczenie.</u>
          <u xml:id="u-205.1" who="#MichałZbylut">Przepisy ustawowe postawiły w stan likwidacji 11 centralnych związków i ponad 300 jednostek wojewódzkich spółdzielczości, a także RSW „Prasa-Książka-Ruch”. Trwający proces ich likwidowania wywołuje poważne zaburzenia w organizmie spółdzielczym. Ostro krytykowany jest zarówno przez dużą część spółdzielców, jak i innych obywateli zainteresowanych ukształtowaniem spółdzielczości, struktury i mechanizmów zgodnych z demokratyzmem idei tego ruchu. To jednak w części jest zrozumiałe, bowiem tak poważne zmiany o charakterze systemowym mogą, a nawet muszą wywoływać różnorodne perturbacje wynikające z samego charakteru dokonywanych zmian, jak i związanych z nimi interesów często przeciwstawnych bądź trudnych do pogodzenia. Również posłowie, w tym także w dzisiejszej debacie, wielokrotnie zwracali uwagę na szereg nieprawidłowości związanych z prowadzeniem przedsięwzięć likwidacyjnych i pracą likwidatorów. Coraz większy niepokój budzą finansowe skutki tych przedsięwzięć i ogromny koszt całej operacji likwidacyjnej. W samym tylko Centralnym Związku „Samopomocy Chłopskiej” koszty likwidacji wynoszą 51 mld zł, zaś w Centralnym Związku Spółdzielczości Pracy wyniosą one 24 mld zł. Tak zwane koszty bezpośredniej likwidacji w roku 1990 zaplanowano na 14 mld zł, zaś na ten rok przewidziano dalsze 8 mld zł. Szacunek wszystkich kosztów może być wyobrażony kwotą rzędu kilkuset miliardów złotych, a przecież koszty te pokrywane są także ze składek spółdzielni. Przeznacza się na ten cel fundusze uzyskane ze sprzedaży np. wcześniej rozpoczętych inwestycji oraz z funduszu rozwoju spółdzielni. Byłe zakłady związków i nowo powstałe w nich spółdzielnie pracy opłacają się też likwidatorom. Spółdzielnie będą więc wywłaszczane i same muszą płacić za to wywłaszczenie. Wokół finansowych skutków likwidacji centralnych związków i wojewódzkich jednostek spółdzielczych, a także RSW „Prasa-Książka-Ruch”, narasta atmosfera niepokoju i podejrzliwości. Oczekujemy, że rząd przedstawi szczegółowe wyliczenie już poniesionych jak i planowanych kosztów w związku z trwającym procesem likwidacyjnym w spółdzielczości. Oczekujemy też szczegółowych informacji o postępach tego procesu oraz o skutkach gospodarczych i społecznych, jakie spowodował on do tej pory w samej spółdzielczości i w gospodarce narodowej.</u>
          <u xml:id="u-205.2" who="#MichałZbylut">Pozwoliłem sobie to oświadczenie przedstawić w imieniu grupy posłów PKLD.</u>
          <u xml:id="u-205.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-206">
          <u xml:id="u-206.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję panu posłowi za wystąpienie. Proszę o zabranie głosu posła Irminda Bochenia z PKLD. Kolejnym mówcą będzie poseł Michał Kurek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-207">
          <u xml:id="u-207.0" who="#IrmindoBocheń">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! W imieniu posłów: Barbary Czyż, posłanki ziemi elbląskiej, Mariana Kędzierskiego, Jana Zająca, Bolesława Suchodolskiego, Józefa Pilarczyka, Pawła Rogińskiego, Jerzego Józefiaka i Tomasza Romańczuka, pragnę oświadczyć, że realizowana od przeszło roku polityka państwa wobec rolnictwa, w tym także wobec rolnictwa państwowego, stanowi dalsze pogłębiające się zagrożenie dla tego działu gospodarki narodowej, dla polskiej wsi i bytu ludzi z nią związanych. Stanowi zagrożenie racjonalnego wyżywienia kraju. Dalsza kontynuacja tej polityki doprowadzi do rozkładu gospodarki rolnej i żywnościowej ze wszystkimi konsekwencjami dla społeczeństwa. Dotychczasowe sugestie, postulaty i wreszcie protesty rolników, a także ostatnio załóg państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej nie spotkały się ze zrozumieniem i podjęciem merytorycznych rozwiązań. Ostatni i najważniejszy protest, najświeższy protest związków zawodowych „Solidarności” pracowników PGR i związków zawodowych OPZZ miał miejsce 22 stycznia w Rzepinie, w imieniu załóg państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej. Narastające problemy obu związków zawodowych występujących w imieniu załóg są zbieżne z wcześniejszymi wystąpieniami posłów rolników z PSL, PKLD i OKP.</u>
          <u xml:id="u-207.1" who="#IrmindoBocheń">Protest załóg PGR dotyczy szczególnie, wprowadzenia polityki kredytowej uwzględniającej specyfikę rolnictwa, jego sezonowość oraz wielokrotnie wolniejszy obieg pieniądza niż w innych działach gospodarki narodowej. Kredyty preferencyjne przyznawane rolnictwu należy wiązać z powierzchnią użytkowanej ziemi, a nie z gospodarstwem. Warunki kredytowania, udzielania preferencji powinny być jednakowe dla wszystkich sektorów rolnictwa. Szerszego interwencjonizmu państwa żądają protestujące załogi, zresztą wszyscy. Dalej, ustalenia jednolitych zasad działania, w tym także finansowych dla wszystkich sektorów rolnictwa ze szczególnym uwzględnieniem zniesienia obowiązku dywidendy. Następnie, likwidacji podatku od ponadnormatywnych wynagrodzeń. Traktowania państwowych gospodarstw rolnych jako gospodarstw rolnych, a nie przedsiębiorstwa przemysłowe, z czym wiążą się zmiany systemu finansowego, likwidacja zysku jako miernika oceny i wprowadzenie w to miejsce pojęcia dochodu rolniczego. Odstąpienia od praktyk narzucania przedsiębiorstwom dysponowania amortyzacją w sposób naruszający ustawę o samodzielności. Zapewnienia jednolitej interpretacji przez Izby Skarbowe przepisów prawnych i wykładni Ministerstwa Finansów dotyczące składki ZUS, funduszu premiowego i podatku od ponadnormatywnych wynagrodzeń — mam na myśli 1990 rok, bo są rozbieżności w tej kwestii. Następnie prawnego uregulowania odrębności państwowych przedsiębiorstw rolnych w różnych formach własności oraz odrębnych ustawowych regulacji przekształceń własnościowych w rolnictwie. Załogi postulują, aby uznać skutki afery alkoholowej, określonej jako afera alkoholowa przez NIK, i przyznać stosowną rekompensatę finansową dla tych przedsiębiorstw, które na skutek tej afery poniosły straty w produkcji i sprzedaży spirytusu. Żądają powrotu do swobodnego kształtowania funduszu premiowego, jest to bardzo istotny wniosek, kompleksowego rozwiązania problemu gospodarki mieszkaniowej w ścisłym porozumieniu ze związkami zawodowymi działającymi w PGR i radami pracowniczymi. Chodzi tu głównie o kompleksowe rozwiązanie problemów układów zbiorowych pracy, wokół których zaczyna się manipulować, kombinować jak by te układy zbiorowe pracy wyprowadzić z tych przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-207.2" who="#IrmindoBocheń">Uwzględnienie powyższych postulatów pozwoli na względnie normalne warunki funkcjonowania polskiego rolnictwa, w tym Państwowych Gospodarstw Rolnych, gospodarstw w końcu koronnych dla skarbu państwa.</u>
          <u xml:id="u-207.3" who="#IrmindoBocheń">Nieliczenie się ze słusznymi postulatami załóg doprowadzi nie tylko do ostrych akcji protestacyjnych, ale także do nieodwracalnej degradacji całej, w sumie najważniejszej gałęzi gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-207.4" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-208">
          <u xml:id="u-208.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję panu posłowi za wystąpienie. Proszę o zabranie głosu posła Michała Kurka z Klubu PSL. Kolejnym mówcą będzie poseł Herbert Gabryś.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-209">
          <u xml:id="u-209.0" who="#MichałKurek">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! W wyniku narastającego zagrożenia bezpieczeństwa publicznego, a tym samym braku przestrzegania podstawowych zasad etycznych i poszanowania prawa, bezkarności sprawców wielu czynów i anonimowe ich popełnianie, w tym także o największym ciężarze gatunkowym, jak morderstwa, rozboje, gwałty i kradzieże z włamaniem, wnioskuję do Wysokiego Sejmu, prezydenta Rzeczypospolitej i rządu, aby położyć tamę temu zjawisku i wydać bezpardonową walkę. Nie godząc się z zaszłościami roku 1990, gdzie zabójstw było 959, tj. więcej o 312, niż w roku 1989, rozbojów — 23.640, tj. więcej o 5400, gwałtów — 2249, tj. więcej o 959 kradzieży rozbójniczych i kradzieży z włamaniem — 409 tys., tj. więcej o 200 tys., kradzieży mienia prywatnego — 158 tys., tj. więcej o 55 tys. niż w roku 1989. Ogółem przestępstw było 882 tys., tj. więcej o 347 tys. przy ogólnej wykrywalności 40%. Uznając za celowe podjęcie działań, aby w roku 1991 wyraźnie zmniejszyła się liczba przestępstw, a na przestępcy cierpła skóra na samą myśl i chęć zejścia z szerokiej drogi współżycia społecznego i wolności obywatelskiej, proponuję zwiększenie budżetu w ciągu roku dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, a szczególnie dla Policji i Urzędu Ochrony Państwa o kwotę około 1,5 bin zł, zgodnie z dezyderatem Komisji Handlu i Usług, Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych, a także zgodnie z podjętą opinią. Proponuję przywrócenie tam, gdzie jest to możliwe aresztów policyjnych; zwiększenie udziału urzędów prokuratorskich w prewencji i zaostrzenie stosowania sankcji karnych; zmodyfikowanie ustawy policyjnej i rozważenie przyjęć do policji zdolnych mężczyzn po zasadniczych szkołach zawodowych; odbywanie zasadniczej służby wojskowej w policji według uzgodnień resortowych i potrzeb; zagwarantowanie wysokiego uposażenia dla policjantów, ale i rozliczanie z efektów pracy.</u>
          <u xml:id="u-209.1" who="#MichałKurek">Szczególnie ważne jest przeciwstawienie się patologii społecznej w dużych miasta i na terenach do nich przyległych. Jest nie do pogodzenia się, aby w województwie stołecznym w roku 1990 było 100 zabójstw, przy wykrywalności 70%, kradzieży z rozbojem prawie 3400, tj. więcej o 1435 przypadków; zaboru mienia społecznego 4192, tj. więcej o 1642 przypadki niż w roku 1989. Ogółem było prawie 127 tys. przestępstw, tj. o 50 tys. więcej niż w roku 1989, przy wykrywalności stanowiącej niecałe 16%.</u>
          <u xml:id="u-209.2" who="#MichałKurek">Wysoki Sejmie! Obowiązkiem naszym jest reakcja na te zjawiska i spowodowanie, aby każdy obywatel czuł się bezpieczny w wolnym i demokratycznym państwie. Wnioskuję, aby rząd przedłożył Sejmowi, jakie podejmie natychmiastowe i docelowe działania w tej sprawie do końca lutego bieżącego roku.</u>
          <u xml:id="u-209.3" who="#MichałKurek">Należy wspomóc działania policji państwowej. Świadczy o tym wzrost zaufania społecznego, co wynika z ostatnich badań, jakie uzyskała policja.</u>
          <u xml:id="u-209.4" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-210">
          <u xml:id="u-210.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję panu posłowi za wystąpienie. Proszę o zabranie głosu posła Herberta Gabrysia z Klubu Polskiej Unii Socjaldemokratycznej. Kolejnym mówcą będzie posłanka Wanda Sokołowska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-211">
          <u xml:id="u-211.0" who="#HerbertGabryś">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Korzystam z instytucji oświadczeń poselskich, aby publicznie zwrócić uwagę na mogący moim zdaniem mieć istotny wpływ element bezpieczeństwa pracy górników pod ziemią. Otrzymałem bowiem interesujące materiały z Ośrodka Pomiarów i Automatyki przy Kopalni Węgla Wieczorek, które zdają się wskazywać, iż istotnym elementem mogącym podwyższyć ów stan bezpieczeństwa, byłaby należyta troska o sprzęt stosowany w kopalniach, szczególnie w tych, w których stopień zagrożenia metanowego określany jest jako IV i III.</u>
          <u xml:id="u-211.1" who="#HerbertGabryś">Z wielką nadzieją, iż minister przemysłu jest w stanie obiektywnie ocenić zasadność uwag w analitycznych materiałach obejmujących znaczny okres czasu, przedkładam powyższy materiał z gorącą prośbą, aby zechciał on zlecić ocenę merytoryczną i zasadność rzeczową propozycji zawartych w tych materiałach.</u>
          <u xml:id="u-211.2" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-212">
          <u xml:id="u-212.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję panu posłowi za wystąpienie. Proszę o zabranie głosu panią poseł Wandę Sokołowską z Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej. Kolejnym mówcą będzie poseł Józef Pilarczyk.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-213">
          <u xml:id="u-213.0" who="#WandaSokołowska">Panie Marszałku! Panie i Panowie Posłowie! Oświadczenie składam w imieniu grupy posłów, członków Socjaldemokracji Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-213.1" who="#WandaSokołowska">Narasta dramat mieszkaniowy, drastycznie i w przyspieszonym tempie kurczy się budownictwo mieszkaniowe. Rośnie liczba bezdomnych, dla wielu mieszkanie staje się nieosiągalnym luksusem, innym zaczyna brakować pieniędzy na opłacenie stale rosnących czynszów. W 1990 r. oddano do użytku zaledwie 130 tys. mieszkań, to jest tyle, ile na początku lat sześćdziesiątych. Zanosi się na to, że w tym roku liczba ta spadnie do 80 tys. Jednocześnie na skutek całkowitego zaniechania remontów trzeba będzie zburzyć około 300 tys. mieszkań, prawie półtora miliona gospodarstw domowych, czyli ok. 4,5 mln ludzi nie posiada własnych mieszkań i nie ma obecnie żadnych szans na ich zdobycie.</u>
          <u xml:id="u-213.2" who="#WandaSokołowska">Młodzież wkraczająca w dorosłe samodzielne życie stale powiększa szeregi bezdomnych. Nie można usprawiedliwić tego stanu rzeczy tylko spadkiem po minionym okresie. Kryzys mieszkaniowy narastał w Polsce od dawna, ale obecnie przybiera postać klęski mieszkaniowej zawinionej przez władze państwowe w ostatnich latach.</u>
          <u xml:id="u-213.3" who="#WandaSokołowska">Państwo wycofało się z aktywnej polityki mieszkaniowej, podporządkowało zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych ludności prawom neoliberalnej gospodarki. Zrezygnowano z preferencji dla budownictwa mieszkaniowego, uznając, że będzie się ono mogło rozwijać dopiero po wyjściu całej gospodarki z kryzysu. Nieliczne mieszkania stają się towarem, którego cena znacznie przekracza finansowe możliwości przeważającej części osób poszukujących własnego kąta.</u>
          <u xml:id="u-213.4" who="#WandaSokołowska">Nowy rząd ma okazję, aby zacząć nowe porządki od zahamowania tego procesu cywilizacyjnej degradacji społeczeństwa. Niestety, dotychczas nie widać zwrotu w tym kierunku. Problem mieszkaniowy pojawił się w pracach nowego gabinetu w postaci przerażającej podwyżki czynszów. Obsada personalna resortu budownictwa nie świadczy o tym, aby przywiązywano do niego dużą wagę. Czy dalej pójdzie się tą drogą? Stanowczo protestujemy przeciwko zaniedbaniom w tej żywotnej dla społeczeństwa sferze. Państwo nie może uchylać się od polityki mieszkaniowej tworzącej warunki do zaspokojenia elementarnych potrzeb dla rozwoju rodziny i jednostki. W obecnej sytuacji dochodowej ludności dostęp do mieszkania nie może być jedynie wypadkową działań sił rynku. Szczególnie trzeba pomóc rodzinom o niskich dochodach, które oczekują na pierwsze w życiu mieszkanie. Domagamy się stosownej korekty budżetu państwa i zwiększenia środków przeznaczonych na sfinansowanie programu mieszkaniowego, propodażowej zmiany zasad polityki finansowania i kredytowania budownictwa, przywrócenia umarzalnych kredytów na uzbrojenie terenów pod budownictwo mieszkaniowe, nowego prawa lokalowego, które brałoby w obronę lokatorów przed samowolą właścicieli. Do katalogu praw człowieka musi być wpisane prawo do dachu nad głową.</u>
          <u xml:id="u-213.5" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-214">
          <u xml:id="u-214.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję pani poseł za wystąpienie.</u>
          <u xml:id="u-214.1" who="#TadeuszFiszbach">Proszę o zabranie głosu posła Józefa Pilarczyka z Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej. Następnie głos zabierze poseł Tadeusz Biliński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-215">
          <u xml:id="u-215.0" who="#JózefPilarczyk">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Pan prezydent Lech Wałęsa oraz pan premier Jan Krzysztof Bielecki ubiegając się o piastowanie najwyższych stanowisk w państwie, deklarowali potrzebę dokonania korekty w koncepcji reformowania gospodarki, szczególnie w rozwiązaniach dotyczących rolnictwa i produkcji rolnej. Pan prezydent i pan premier po objęciu swoich urzędów deklarację tę podtrzymali.</u>
          <u xml:id="u-215.1" who="#JózefPilarczyk">Pragnę w niniejszym oświadczeniu wyrazić swoje zaniepokojenie i niezadowolenie wobec faktów, że zapowiedzi te nie są realizowane przez kolejne ogniwa administracji gospodarczej państwa. Pogorszenie się realizacji ekonomicznych w produkcji rolniczej w stosunku do roku ubiegłego zmusza większość producentów rolnych do sięgania po kredyt bankowy. W chwili obecnej w rolnictwie rozpoczyna się okres wzmożonych nakładów na produkcję. Po to, aby wiosną obsiać pola ziarnem, zasilić nawozami, ochronić przed chorobami i szkodnikami, rolnik musi wyłożyć gotówkę lub zaciągnąć kredyt. Otóż w chwili obecnej uzyskanie kredytu na produkcję rolniczą jest praktycznie niemożliwe. Informuję, że nie chodzi tutaj o kredyty o preferencyjnej stopie procentowej, bo takich się nie przewiduje, lecz o kredyty o podstawowej stopie oprocentowania. Narodowy Bank Polski w porozumieniu z ministrem finansów wprowadził tak drastyczne ograniczenia w udzielaniu kredytów, że Bank Gospodarki Żywnościowej, który głównie obsługuje rolnictwo, kredytów takich rolnikom nie udziela. Oznacza to, że rolnik w tym roku nie zakupi podstawowych środków do produkcji i przejdzie do gospodarki ekstensywnej. Działanie takie prowadzi do ograniczenia krajowej produkcji żywności i w konsekwencji do upadku polskiego rolnictwa. Myślę, że nie takie były intencje zmiany polityki, o których mówił pan prezydent i pan premier. Chyba że się mylę.</u>
          <u xml:id="u-215.2" who="#JózefPilarczyk">I sprawa druga, dotycząca owczarstwa. Owczarstwo w obecnych warunkach ekonomicznych jest kierunkiem produkcji przeznaczonym praktycznie do likwidacji. W roku ubiegłym i w latach poprzednich opłacalność owczarstwa ratowana była eksportem żywca baraniego, szczególnie do krajów EWG, jednakże pod warunkiem, że eksport prowadzony był przez producentów, a nie przez pośredników. Na jednej partii odstawy żywca wynoszącej 7 ton można zarobić dużą kwotę, bowiem ponad 100 mln zł. Polska otrzymała na 1991 r. kontyngent eksportu do krajów EWG w wysokości 6 tys. ton żywca baraniego. Sposób rozdziału tego kontyngentu dotychczas nie budził zastrzeżeń, uzgadniany był z przedstawicielami wszystkich grup producentów. Tak też postąpiono i w tym roku i 14 grudnia Krajowy Związek Hodowców Owiec, Krajowy Związek Kółek i Organizacji Rolniczych Związku Zawodowego „Solidarność” Rolników Indywidualnych, Krajowy Związek Państwowych Gospodarstw Rolnych, Krajowy Związek RSP uzgodniły zasady podziału kontyngentu pomiędzy poszczególne grupy producentów. Tymczasem na interwencję ministra rolnictwa i gospodarki żywnościowej oraz ministra ds. warunków życia na wsi ustalenia te zostały zmienione i dokonano rozdziału kontyngentów w oparciu o imienne wnioski niektórych producentów i liczne grupy pośredników. Dokonano rozdziału według zasady: każdemu po równo, to znaczy każdy wnioskodawca otrzymał zezwolenie na eksport 7 ton żywca baraniego. Dotyczyło to i pośredników, którzy znają owcę z obrazków, i wnioskodawców występujących w imieniu producentów hodujących na przykład 40 tys. owiec. Tym sposobem profity z tytułu eksportu przejmą głównie pośrednicy i handlarze, a nie producenci. Mimo opinii w tej sprawie wydanej przez sejmową Komisję Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej sposobu rozdziału kontyngentu nie zmieniono. Dlatego też za pośrednictwem Prezydium Sejmu proszę o zbadanie tej sprawy przez Najwyższą Izbę Kontroli.</u>
          <u xml:id="u-215.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-216">
          <u xml:id="u-216.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję panu posłowi za wystąpienie. Proszę o zabranie głosu posła Tadeusza Bilińskiego z Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-217">
          <u xml:id="u-217.0" who="#TadeuszBiliński">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Z pewnym już zakłopotaniem występuję kolejny raz, i to w krótkim czasie, w sprawie budownictwa mieszkaniowego. Wytworzyła się jednak sytuacja w pewnym zakresie newralgiczna i wymagająca szybkiego działania i szybkiego rozwiązania.</u>
          <u xml:id="u-217.1" who="#TadeuszBiliński">Ustawa o uporządkowaniu stosunków kredytowych utraciła moc z końcem ubiegłego roku. Brak nowych regulacji prawnych w tym zakresie prowadzi do daleko idących komplikacji, do wytworzenia się bardzo znacząco newralgicznych sytuacji.</u>
          <u xml:id="u-217.2" who="#TadeuszBiliński">I tak, po pierwsze, wobec braku nowych regulacji prawnych zobowiązania kredytobiorców z tytułu spłaty rat kredytu i odsetek wzrastają do horrendalnych wysokości. Wobec bardzo wysokiego oprocentowania kredytów, wynoszącego 62,5% w stosunku rocznym, opłaty miesięczne z tytułu spłat rat kredytu i odsetek sięgają wysokości kilku milionów złotych. W przypadku mieszkania o powierzchni 60 m spłata miesięczna wynosi ok. 3 mln zł. To już nie tylko złości kredytobiorców, to ich po prostu przeraża. Co mają czynić, gdy na płacenie takich kwot naprawdę ich nie stać.</u>
          <u xml:id="u-217.3" who="#TadeuszBiliński">I po drugie, co jest równie istotne, brak odpowiednich regulacji prawnych w tym zakresie prowadzi do tego, że oddziały wojewódzkie banku PKO odmawiają zawierania umów na kolejne nowe inwestycje mieszkaniowe, co oczywiście doprowadzi do dalszego zmniejszenia tempa realizacji budownictwa mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-217.4" who="#TadeuszBiliński">W związku z zaistniałą sytuacją zwracam się do pana premiera z uprzejmą prośbą o przyspieszenie prac i możliwie szybkie uchwalenie rozporządzenia Rady Ministrów regulującego zasady finansowania i kredytowania budownictwa mieszkaniowego i infrastruktury technicznej.</u>
          <u xml:id="u-217.5" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-218">
          <u xml:id="u-218.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję panu posłowi za wystąpienie. Proszę posła Marka Rusakiewicza o odczytanie komunikatów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-219">
          <u xml:id="u-219.0" who="#MarekRusakiewicz">Są trzy komunikaty: zapowiedziane po zakończeniu obrad Sejmu posiedzenie Poselskiego Klubu Polskiej Unii Socjaldemokratycznej zostało odwołane; bezpośrednio po zakończeniu posiedzenia odbędzie się posiedzenie grupy polsko-niemieckiej Unii Międzyparlamentarnej w sali kinowej w nowym Domu Poselskim; jutro, tj. 25 stycznia w pierwszej przerwie obrad Sejmu odbędzie się wspólne posiedzenie Komisji Młodzieży, Kultury Fizycznej i Sportu oraz Komisji Ustawodawczej w sprawie stanowiska Senatu dotyczącego Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-220">
          <u xml:id="u-220.0" who="#TadeuszFiszbach">Zarządzam przerwę do jutra, tj. 25 stycznia do godziny 9.</u>
          <u xml:id="u-220.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu o godz. 21)</u>
          <u xml:id="u-220.2" who="#komentarz">(Wznowienie posiedzenia o godz. 9 min 10)</u>
          <u xml:id="u-220.3" who="#komentarz">(Na posiedzeniu przewodniczą marszałek Sejmu Mikołaj Kozakiewicz oraz wicemarszałkowie Tadeusz Fiszbach i Olga Krzyżanowska)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-221">
          <u xml:id="u-221.0" who="#MikołajKozakiewicz">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-221.1" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę o zajmowanie miejsc na sali.</u>
          <u xml:id="u-221.2" who="#MikołajKozakiewicz">Na sekretarzy powołuję posłów Barbarę Blidę i Jacka Piechotę.</u>
          <u xml:id="u-221.3" who="#MikołajKozakiewicz">Protokół i listę mówców prowadzić będzie poseł Barbara Blida.</u>
          <u xml:id="u-221.4" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę posłów sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-221.5" who="#MikołajKozakiewicz">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Wnioski prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie zmiany na stanowisku prezesa Narodowego Banku Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-221.6" who="#MikołajKozakiewicz">Informuję Wysoką Izbę, że do Prezydium Sejmu wpłynęło następujące pismo prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej:</u>
          <u xml:id="u-221.7" who="#MikołajKozakiewicz">„Pan Mikołaj Kozakiewicz Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej</u>
          <u xml:id="u-221.8" who="#MikołajKozakiewicz">W związku z rezygnacją pana Władysława Baki ze stanowiska prezesa Narodowego Banku Polskiego, na podstawie art. 32 f ust. 1 pkt 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przedstawiam Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej wniosek o jego odwołanie.</u>
          <u xml:id="u-221.9" who="#MikołajKozakiewicz">Jednocześnie występuję do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z wnioskiem o powołanie na to stanowisko pana Grzegorza Wojtowicza, doktora nauk ekonomicznych, dotychczasowego wiceprezesa Narodowego Banku Polskiego. Lech Wałęsa”.</u>
          <u xml:id="u-221.10" who="#MikołajKozakiewicz">Czy w powyższej sprawie ktoś z posłanek i posłów pragnie zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-221.11" who="#MikołajKozakiewicz">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-221.12" who="#MikołajKozakiewicz">Przechodzimy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-221.13" who="#MikołajKozakiewicz">Przypominam, że zgodnie z art. 31 i 79 ust. 1 regulaminu Sejm odwołuje i powołuje prezesa Narodowego Banku Polskiego bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.</u>
          <u xml:id="u-221.14" who="#MikołajKozakiewicz">Stwierdzam, że w posiedzeniu bierze udział wymagana regulaminem liczba posłów.</u>
          <u xml:id="u-221.15" who="#MikołajKozakiewicz">Głosujemy przez podniesienie ręki bez użycia urządzenia do obliczania głosów.</u>
          <u xml:id="u-221.16" who="#MikołajKozakiewicz">W pierwszej kolejności głosujemy nad wnioskiem o odwołanie Władysława Baki ze stanowiska prezesa Narodowego Banku Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-221.17" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę zatem posłów sekretarzy: Romualdę Matusiak, Krzysztofa Grzebyka, Stefana Mleczkę, Waldemara Pawlaka, Marka Rutkowskiego, Ziemowita Gawskiego, Marka Rusakiewicza i Radosława Gawlika, aby po zarządzeniu głosowania dokonali obliczenia głosów.</u>
          <u xml:id="u-221.18" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę posłów sekretarzy o zajęcie ustalonych miejsc na sali w celu obliczenia głosów w poszczególnych sektorach.</u>
          <u xml:id="u-221.19" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę posłanki i posłów o trzymanie podniesionych rąk przy głosowaniu przez czas umożliwiający posłom sekretarzom obliczenie głosów.</u>
          <u xml:id="u-221.20" who="#MikołajKozakiewicz">Czy są już wszyscy posłowie sekretarze?</u>
          <u xml:id="u-221.21" who="#MikołajKozakiewicz">Proponuję podjęcie przez Sejm następującej uchwały.</u>
          <u xml:id="u-221.22" who="#MikołajKozakiewicz">„Sejm Rzeczypospolitej Polskiej — na podstawie art. 49 ust. 1 ustawy o Narodowym Banku Polskim — na wniosek prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej przedstawiony w myśl art. 32 f ust. 1 pkt 7 Konstytucji, odwołuje Władysława Bakę ze stanowiska Prezesa Narodowego Banku Polskiego”.</u>
          <u xml:id="u-221.23" who="#MikołajKozakiewicz">Kto z posłanek i posłów jest za przyjęciem powyższej uchwały, zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-221.24" who="#MikołajKozakiewicz">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-221.25" who="#MikołajKozakiewicz">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-221.26" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę posłów sekretarzy Jacka Piechotę i Barbarę Blidę o obliczenie wyników głosowania.</u>
          <u xml:id="u-221.27" who="#MikołajKozakiewicz">Ogłaszam wynik głosowania. W głosowaniu wzięło udział 289 posłów. Większość bezwzględna stanowi 145 posłów. Za uchwałą głosowało 202 posłów, przeciw uchwale głosowało 22 posłów, wstrzymało się od głosowania 65 posłów.</u>
          <u xml:id="u-221.28" who="#MikołajKozakiewicz">Stwierdzam, że Sejm odwołał Władysławę Bakę ze stanowiska prezesa Narodowego Banku Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-221.29" who="#MikołajKozakiewicz">Przechodzimy obecnie do rozpatrzenia wniosku w sprawie powołania Grzegorza Wójtowicza na stanowisko prezesa Narodowego Banku Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-221.30" who="#MikołajKozakiewicz">Informuję, że Komisja Polityki Gospodarczej, Budżetu i Finansów pozytywnie zaopiniowała powyższą kandydaturę na stanowisko prezesa Narodowego Banku Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-221.31" who="#MikołajKozakiewicz">Głosujemy w tym samym trybie co wniosek o odwołanie.</u>
          <u xml:id="u-221.32" who="#MikołajKozakiewicz">50 posiedzenie Sejmu w dniu 25 stycznia 1991 r.</u>
          <u xml:id="u-221.33" who="#MikołajKozakiewicz">155 Projekt uchwały o kombatantach (cd.)</u>
          <u xml:id="u-221.34" who="#MikołajKozakiewicz">Czy sekretarze są na stanowiskach? Proszę sekretarzy na stanowiska.</u>
          <u xml:id="u-221.35" who="#MikołajKozakiewicz">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-221.36" who="#MikołajKozakiewicz">Proponuję podjęcie przez Sejm następującej uchwały:</u>
          <u xml:id="u-221.37" who="#MikołajKozakiewicz">„Sejm Rzeczypospolitej Polskiej — na podstawie art. 49 ust. 1 ustawy o Narodowym Banku Polskim — na wniosek prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej przedstawiony w myśl art. 32 f ust. 1 pkt 7 Konstytucji, powołuje Grzegorza Wojtowicza na stanowisko prezesa Narodowego Banku Polskiego”.</u>
          <u xml:id="u-221.38" who="#MikołajKozakiewicz">Kto z posłanek i posłów jest za przyjęciem powyższej uchwały, zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-221.39" who="#MikołajKozakiewicz">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-221.40" who="#MikołajKozakiewicz">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-221.41" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę posłów sekretarzy Jacka Piechotę i Barbarę Blidę o obliczenie wyników głosowania.</u>
          <u xml:id="u-221.42" who="#MikołajKozakiewicz">Ogłaszam wynik głosowania. W głosowaniu wzięło udział 307 posłów. Większość bezwzględna wynosi 154 posłów. Za uchwałą głosowało 230 posłów, przeciw uchwale głosowało 9 posłów, wstrzymało się od głosowania 68 posłów.</u>
          <u xml:id="u-221.43" who="#MikołajKozakiewicz">Stwierdzam, że Sejm powołał Grzegorza Wojtowicza na stanowisko prezesa Narodowego Banku Polskiego.</u>
          <u xml:id="u-221.44" who="#MikołajKozakiewicz">Powracamy do rozpatrzenia punktu 2 — poselskiego projektu uchwały o kombatantach.</u>
          <u xml:id="u-221.45" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę o zabranie głosu poseł Marię Dmochowską.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-222">
          <u xml:id="u-222.0" who="#MariaDmochowska">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Mają państwo przed sobą projekt z poprawkami wynikającymi z dyskusji. Stwierdzam, że poprawki te zupełnie nie zmieniły ani stylistyki, ani treści tego przesłania, a jednocześnie — w moim przekonaniu i w przekonaniu osób, które nad tym pracowały — bardzo projekt ten poprawiły. Przechodzę do omówienia tych poprawek.</u>
          <u xml:id="u-222.1" who="#MariaDmochowska">W zdaniu pierwszym słowa: „na skutek umów jałtańskich” zostały zastąpione słowami: „w wyniku drugiej wojny światowej”. Jest to przesłanie znacznie szersze. Zamiast: „żołnierzom Armii Krajowej i innych formacji”, napisaliśmy: „żołnierzom Polski Walczącej” — określenie funkcjonujące i nie wymagające komentarzy — i dodaliśmy jeszcze, o czym nie było może mowy w dyskusji, „i Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie”. Zamiast: „przedstawicielom rządu i parlamentu na emigracji”, napisaliśmy: „przedstawicielom władz polskich na emigracji”. To też jest jakby szerzej sformułowane. Zmieniliśmy zdanie zaczynające się od słów: „Naród nasz wbrew niegodnym działaniom władz PRL...”. Zamiast: „nigdy nie zapomniał o polskiej emigracji, niepodległościowej”, napisaliśmy: „nigdy nie zapomniał o Was”, ponieważ chcieliśmy to zrobić serdeczniej, by wszyscy o których mówiliśmy, zostali wymienieni. Zamiast słów: „z nadzieją, że stanowić to będzie”, napisaliśmy: „z nadzieją, że nasz hołd będzie...”, bo przecież oddajemy im hołd. Ponieważ wyczerpaliśmy formalnie wszystko, co chcieliśmy zawrzeć w tym przesłaniu, ostatnie zdanie po prostu skreśliliśmy.</u>
          <u xml:id="u-222.2" who="#MariaDmochowska">Teraz pozwolę sobie przedstawić Wysokiej Izbie ostateczną treść projektu uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej:</u>
          <u xml:id="u-222.3" who="#MariaDmochowska">„Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalając ustawę o kombatantach i niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego, zwraca się do Polaków, którzy w wyniku drugiej wojny światowej znaleźli się lub pozostali poza granicami państwa polskiego.</u>
          <u xml:id="u-222.4" who="#MariaDmochowska">Przekazujemy wyrazy solidarności, oddajemy cześć rozproszonym w całym świecie żołnierzom Polski Walczącej i Polskich Sił Zbrojnych na obczyźnie, byłym więźniom politycznym, ofiarom deportacji, cywilnym działaczom Polski podziemnej, przedstawicielom władz polskich na emigracji, ich rodzinom i innym zasłużonym rodakom.</u>
          <u xml:id="u-222.5" who="#MariaDmochowska">W narodowej pamięci pozostanie zawsze Wasze niezłomne trwanie przy polskości, przechowywanie tradycji narodowych działanie na międzynarodowym forum na rzecz niepodległości i suwerenności Polski.</u>
          <u xml:id="u-222.6" who="#MariaDmochowska">Naród nasz, wbrew niegodnym działaniom władz PRL, nigdy nie zapomniał o Was. Dziś przekazujemy Wam słowa najwyższego podziwu i podziękowania za godne reprezentowanie Polski w świecie z nadzieją, że nasz hołd będzie choć w części moralnym zadość uczynieniem za doznane krzywdy”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-223">
          <u xml:id="u-223.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję pani poseł.</u>
          <u xml:id="u-223.1" who="#MikołajKozakiewicz">Czy ktoś chce zabrać głos w sprawie tej uchwały?</u>
          <u xml:id="u-223.2" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-224">
          <u xml:id="u-224.0" who="#MariannaBorawska">Wydaje mi się, że jest to uchwała takiej rangi, że stylistycznie naprawdę powinna być dopracowana. Ostatnie dwa zdania są fatalne pod względem stylistycznym. „Naród nasz wbrew niegodnym działaniom...” i za chwilę: „podziękowania za godne reprezentowanie Polski”. Wydaje mi się, że to powinno być zmienione, bo jest to zbyt ważna rzecz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-225">
          <u xml:id="u-225.0" who="#MikołajKozakiewicz">Czy pani poseł chce zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-225.1" who="#komentarz">(Poseł Maria Dmochowska: Bardzo trudno dać tutaj jakikolwiek komentarz.)</u>
          <u xml:id="u-225.2" who="#MikołajKozakiewicz">Czy są jeszcze jakieś uwagi?</u>
          <u xml:id="u-225.3" who="#MikołajKozakiewicz">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-225.4" who="#MikołajKozakiewicz">Kto z posłanek i posłów jest za przyjęciem projektu uchwały o kombatantach, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (241) Kto jest przeciw? (12) Kto się wstrzymał od głosowania? (30) Stwierdzam, że Sejm podjął uchwałę o kombatantach.</u>
          <u xml:id="u-225.5" who="#MikołajKozakiewicz">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego: Pierwsze czytanie senackiego projektu ustawy o ochronie prawnej dziecka poczętego (druk nr 553).</u>
          <u xml:id="u-225.6" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę senatora Waleriana Piotrowskiego o zabranie głosu w celu uzasadnienia projektu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-226">
          <u xml:id="u-226.0" who="#WalerianPiotrowski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Senat Rzeczypospolitej Polskiej obdarzył mnie zaszczytem przedstawienia Wysokiej Izbie senackiego projektu o ochronie życia poczętego. Problem stosunku do życia poczętego jest w historii Polski ostatnich niemal 40 lat ważnym zagadnieniem życia społecznego. Z jednej strony bowiem mamy kwestionującą zasadę ochrony życia poczętego ustawę z 1956 r., a z drugiej strony w rzeczywistości mamy także — to trzeba wiedzieć i trzeba dostrzec — rozległy proces sprzeciwu wobec tej ustawy. Ten proces sprzeciwu rozpoczął się już na kwietniowym posiedzeniu Sejmu w 1956 r., gdy 5 posłów reprezentujących przecież nie tylko siebie, reprezentujących znaczną część narodu, powiedziało tej ustawie — nie. I to „me” było artykułowane w różny sposób i w różnych okolicznościach, ograniczanych zresztą brakiem demokracji, brakiem wolności politycznej.</u>
          <u xml:id="u-226.1" who="#WalerianPiotrowski">Dzisiaj, gdy odzyskaliśmy wolność polityczną, gdy budujemy demokrację, równocześnie z osiągnięciami w tej dziedzinie powstała możliwość publicznego postawienia kwestii ochrony życia poczętego również na forum parlamentu. Ta sprawa musiała stanąć na porządku obrad tej Izby, a wcześniej stanęła na porządku obrad Senatu, bo przecież pytanie o los człowieka poczętego, o los człowieka nienarodzonego musiało być postawione na forum parlamentu z wszelkimi tego konsekwencjami. A odpowiedź, jakiej dostarcza rzeczywistość, wyrażająca się w konstatacji, że człowiek w Polsce w okresie prenatalnym tylko w ograniczonym zakresie korzysta z ochrony prawnej, a w części dotyczącej najważniejszego z jego praw, dotyczącej życia, z takiej ochrony w ogóle nie korzysta, nie mogła nie prowadzić do podjęcia odpowiedniej inicjatywy ustawodawczej, zmierzającej do zapewnienia prawnej ochrony każdego poczętego w Polsce życia. Prawa człowieka, w tym jego najważniejsze prawo — prawo do życia, nie wynikają ani z nadania państwa, ani nawet z nadania społeczności międzynarodowej. One wynikają, z natury i godności człowieka, z prawa naturalnego. Powinnością państwa jest przestrzeganie tych praw, ich ochrona i budowanie przestrzeni politycznej, ekonomicznej i społecznej dla realizacji praw człowieka. Wyrażam nadzieję, że w polskim Sejmie, w polskim życiu politycznym panuje dzisiaj zgoda co do takiego właśnie rozumienia praw człowieka, co do ich nadrzędnego charakteru w stosunku do państwa, do norm prawa państwowego, do prawa stanowionego w tej Izbie. Wyrażam również nadzieję, że kwestia początku życia ludzkiego nie będzie w tej Izbie przedmiotem rzeczywistego sporu. Nie można bowiem wbrew przyrodniczej prawdzie głosić, że życie ludzkie zaczyna się w innym momencie niż moment zapłodnienia. Od tej chwili przecież, od chwili poczęcia, konstytucja psychofizyczna człowieka jest w całości i na całe życie zaprogramowana, a proces dziejący się w łonie matki jest procesem rozwoju człowieka odrębnego od organizmu matki. Pogląd, że kwestia początku życia ludzkiego jest zależna od zapatrywań człowieka rozpatrującego ten problem, nie może się utrzymać w konfrontacji z przyrodniczą rzeczywistością. Ponadto jest to pogląd bardzo niebezpieczny, oparty jest bowiem na odmowie przyznania praw ludzkich istocie niewątpliwie ludzkiej, dlatego i tylko dlatego że przejawy jej życia osobowego nie są w pełni wykształcone. Nie trudno zauważyć, że to negatywne kryterium możliwości korzystania z praw człowieka do ochrony życia jest bardzo niebezpieczne. Mogłoby ono z łatwością być przeniesione na inne osoby i grupy osób — na upośledzonych w rozwoju psychicznym i fizycznym, na nieprzystosowanych społecznie, a nawet na całe grupy etniczne, o czym musimy po polskich doświadczeniach, po doświadczeniach drugiej wojny światowej, po doświadczeniach totalitaryzmu komunistycznego w szczególny sposób w Polsce i w tej Izbie pamiętać.</u>
          <u xml:id="u-226.2" who="#WalerianPiotrowski">Negatywne kryterium wartości człowieka i przysługujących mu praw pozostaje w całkowitej sprzeczności z tymi prawami człowieka, które nie wynikają z nadania. Spór rzeczywisty, bo społeczny, toczy się natomiast w innych kwestiach: w przedmiocie wolności człowieka i zakresu tej wolności, w przedmiocie uprawnień państwa do stanowienia prawa w tej dziedzinie i w przedmiocie społecznych uwarunkowań problemu. Jeżeli uznajemy, że życie człowieka poczętego nie jest częścią życia matki, jeżeli wiemy, że od początku jest to życie ludzkie i jeżeli nie możemy zaprzeczyć — co jeszcze raz chciałbym podkreślić — że prawa człowieka nie pochodzą z nadania, to nie możemy się zgodzić na przyznanie prawa do dysponowania życiem człowieka poczętego w łonie matki komukolwiek, także jego matce.</u>
          <u xml:id="u-226.3" who="#WalerianPiotrowski">Taki wniosek, że istnieją prawa, których ani nadać, ani cofnąć nie można, nie pomniejsza człowieka, a w szczególności nie czyni z kobiety przedmiotu prawa. Wolność człowieka, wolność w stosunkach społecznych realizuje się bowiem przez poznanie granic tej wolności i przez ich respektowanie, a wyznacznikami tych granic są właśnie prawa drugiego człowieka. W tym wyznaczaniu granic wolności i ochronie tych granic realizuje się jedna z ważnych funkcji państwa demokratycznego. Ta funkcja państwa stanowi dla jego legislatury wystarczający tytuł do podjęcia proponowanej przez Senat inicjatywy ustawodawczej i do ustanowienia odpowiedniego prawa. Mamy, obie Izby, wspólny do tego tytuł w naszym mandacie, bo w tym mandacie powierzono nam rozstrzyganie wszystkich spraw państwowych — i łatwych, i trudnych, i popularnych, i niepopularnych. Nikt z nas nie zdejmie odpowiedzialności za żadne prawo ustanowione w tej Izbie, nikt też z nas nie zdejmie odpowiedzialności za zaniechania w tej mierze.</u>
          <u xml:id="u-226.4" who="#WalerianPiotrowski">Mamy wobec tej przedstawionej przez Senat sprawy sprzeciw społeczny, ale przecież mamy też poparcie milionów ludzi i reprezentacji liczących się w życiu społecznym gremiów. Za prawną ochroną życia poczętego, za zrealizowaniem tej idei wypowiedział się Krajowy Zjazd „Solidarności”. Wypowiedziała się za tym również Naczelna Rada Lekarska, stanowiąc i przyjmując zasadę etyki lekarskiej wyrażaną w przysiędze lekarskiej, w której lekarz na nowo zobowiązuje się chronić życie ludzkie od momentu poczęcia. Ostatnio za tą inicjatywą i za jej realizacją opowiedziało się Krajowe Zebranie Komitetów Obywatelskich. Wypowiadają się pozytywnie w kwestii tej inicjatywy niektóre partie polityczne. A te miliony ludzi, którzy tę inicjatywę popierają i o których mówiłem, nie wychodzą na ulice, ale są dzisiaj w tej Izbie również z nami. I myślę, że ich spokojne, a przecież nam wszystkim znane stanowisko, nie może być tutaj nie uwzględnione.</u>
          <u xml:id="u-226.5" who="#WalerianPiotrowski">Nie powołuję się w tej sprawie wprost na autorytet Kościoła katolickiego, chociaż myślę i jestem przekonany, że nie można przesłania tego autorytetu moralnego nie widzieć i nie rozważać. Czyniąc to w taki sposób chciałbym jednak przede wszystkim dać wyraz i tej prawdzie, że prawo dziecka poczętego do ochrony życia, że uprawnienia do stanowienia tej normy w prawie państwowym nie mają charakteru wyznaniowego. Wszystkie te prawa bowiem mają swoje racje w niezbywalnym prawie człowieka do życia i nie zmierzają do narzucenia komukolwiek ani wiary w Boga, ani światopoglądu religijnego. Społeczne uwarunkowania problemu w postaci trudnych warunków życia, braku mieszkań, niedostatku zarobków, niedostatku opieki społecznej i zdrowotnej, niedostatków wychowania społecznego, to przecież właśnie ta racja, która powinna nas skłaniać poprzez inicjatywy i ustawodawcze, i społeczne do kształtowania odpowiedzialności za drugiego człowieka, do kształtowania miłości i odpowiedzialności za rodzinę, do odpowiedzialności za władne życie seksualne i do odpowiedzialności za prokreację.</u>
          <u xml:id="u-226.6" who="#WalerianPiotrowski">Te wszystkie problemy, rzeczywiście obecne w naszym życiu i na pewno bardzo ważne, stanowią istotne wyzwanie naszych czasów. Wyzwanie trudne, na tyle istotne i tak ważne, że jest jednym z najpilniejszych zadań naszego państwa i naszego społeczeństwa. Te zadania i te wyzwania przy całym ich ciężarze nie mogą stanowić argumentu na rzecz dopuszczalności aborcji, oznaczałoby to bowiem wyrażenie zgody na śmierć, na wejście na drogę relatywnego traktowania niezbywalnych praw człowieka. A przecież o ich nierelatywności, o ich rzeczywiste uznanie, o przyjęcie ich obiektywnego charakteru walczyliśmy wtedy, gdy domagaliśmy się wolności politycznej i demokracji.</u>
          <u xml:id="u-226.7" who="#WalerianPiotrowski">Powstaje w związku z tym jeszcze jedno pytanie, czy w tych rzeczywiście trudnych czasach można wymagać od społeczeństwa, od borykających się z trudnościami rodzin, od opuszczonych i samotnych matek wielkiej nieraz ofiarności w akceptacji poczętego życia. Rozważając tę kwestię, warto zwrócić uwagę na to, co powszechnie wiadomo, że życie człowieka w jego wymiarze społecznym tak czy inaczej nie realizuje się bez ofiarności. Zycie bez ofiarności jest mitem. My sami w tym parlamencie, stanowiąc o przebudowie ustroju gospodarczego, do tej ofiarności nawoływaliśmy i nawołujemy, a nawet myślę, że niekiedy przymuszamy. Czy więc nie można, czy nie należy pobudzać i wspierać tej ofiarności wtedy, gdy chodzi o akceptację dobra najwyższego — rozwijającego się życia ludzkiego, po prostu życia ludzkiego?</u>
          <u xml:id="u-226.8" who="#WalerianPiotrowski">Protestujemy — i słusznie — przeciwko zamachom na życie ludzkie gdziekolwiek one się pojawiają i z jakiejkolwiek przyczyny. Nie możemy więc nie widzieć, że w zasięgu naszej władzy, tak, naszej władzy, a więc i w zasięgu naszej odpowiedzialności giną tysiące, setki tysięcy ludzi. Zastanawiamy się i opowiadamy się za zniesieniem kary śmierci, nie może więc nam być także ustawowo obojętny los życia w łonie matki.</u>
          <u xml:id="u-226.9" who="#WalerianPiotrowski">Na tle tego wszystkiego trzeba przyjąć, że naszym pilnym zadaniem jest stworzenie warunków dla życia, warunków prawnych, ustrojowych i instytucjonalnych. Nie możemy jednak tego zadania odłożyć na jutro, nie możemy go nie podjąć, jeżeli nie doprowadzimy do rozwiązania problemu podstawowego, problemu życia lub śmierci, jeżeli nie doprowadzimy do ustanowienia prawnej ochrony życia w łonie matki. Brak tej zasady unicestwia bowiem wiele inicjatyw ludzkich i pozbawia motywu do tych działań społecznych, które mogą być podjęte i które są podejmowane. Nie jest bowiem tak, że Polska w zakresie społecznych działań sprzyjających postawom ku dziecku, na rzecz jego ochrony, jest pustynią. Działa w tym zakresie wiele środowisk społecznych, Kościół katolicki, związki wyznaniowe. Sądzę, że przyjęcie tej zasady, uchylającej dwoistość odniesień sumienia ludzkiego, będzie sprzyjało inicjatywom, jeżeli my dodatkowo w tej Izbie w prawie, w programie rządowym, który wreszcie powinien stać się także programem socjalnym, programem na rzecz rodziny, zechcemy te inicjatywy wesprzeć. Dlatego też my w Senacie wyraziliśmy pogląd, że ochrona życia poczętego jest zadaniem państwa już dziś, że nie można z wprowadzeniem tej ochrony czekać do lepszych czasów, bo nie ma takich czasów, w których wszyscy by zgodzili się na to, że jest im dobrze.</u>
          <u xml:id="u-226.10" who="#WalerianPiotrowski">Projekt senacki stanowiąc o podmiotowości prawnej dziecka poczętego, co jest przecież podstawową przesłanką przyznania mu ochrony prawnej, mógł w dużej mierze nawiązać do osiągnięć stosowania prawa w Polsce, do osiągnięć i doktryny orzecznictwa, które dziecku poczętemu w ograniczony wprawdzie sposób, ale tę podmiotowość w coraz szerszym zakresie przyznawało. Sądzę, że ta dwoistość i doktryny, i praktyki ustawy z 1956 roku zaciążyła na rozwoju społecznym w Polsce, zaciążyła także na kształtowaniu się zwyczaju prawnego, obyczaju, i głębiej — na kształtowaniu się sumień. Mówi się nieraz, że należy pozostawić kwestię ochrony życia poczętego sumieniu człowieka, nieraz ogranicza się to, niesłusznie zresztą, do sumienia kobiet. W życiu społecznym sumienie indywidualnego człowieka nie może stanowić normy odniesienia dla wszystkich i nie może gwarantować ochrony żadnego z przysługujących nam praw. Myślę, że cała historia ustawodawstwa, że potrzeba norm prawa państwowego jest tego świadectwem. Gdyby sumienie człowieka było normą obiektywną, wtedy być może prawa nie byłyby potrzebne, ale przecież potrzebna byłaby ich egzekucja.</u>
          <u xml:id="u-226.11" who="#WalerianPiotrowski">Wysoki Sejm zechce zwrócić uwagę, że idea projektu senackiego nie jest ideą nastawioną na karanie, a jest ideą, która zmierza do wychowania, do reorientacji tej części opinii publicznej, która opowiada się za utrzymaniem ustawy z 1956 roku. Projekt zmierza do kształtowania zwyczaju prawnego, a przez zwyczaj — postępowania.</u>
          <u xml:id="u-226.12" who="#WalerianPiotrowski">Projekt senacki w art. 6 zawiera propozycje dotyczące ustanowienia nowych norm prawa karnego. Myślę, że mam uzasadnione prawo jeszcze raz powiedzieć, że ten art. 6 nie jest świadectwem dążenia do rozwiązywania problemu społecznego przez penalizację, ale jest wyrazem tego, co wynika z nauki i doświadczenia prawa, że żadna norma prawna, żadna zasada prawna nie może być w postaci prawa przyjęta bez takiej normy, która zapewniałaby jej minimum egzekucji. Myślimy, że poprzez swoje przesłanie wychowawcze — a przecież jest to niezbywalna funkcja prawa, którą ono zawsze realizuje — to prawo, które proponujemy Sejmowi do uchwalenia, ma szansę takiej właśnie wykonalności. Chcę również powiedzieć, wbrew krytyce i wbrew bardzo popularnym i głośnym wypowiedziom, że to prawo kobiety nie dyskryminuje. Projekt ustawy senackiej poszedł nawet w tym kierunku, by nie tylko depenalizować, ale nawet dekryminalizować zachowania kobiety w tym zakresie. Przesłanką tego jest olbrzymie współczucie dla dramatycznych niekiedy sytuacji kobiet, także poznanie i stwierdzenie, że odpowiedzialność za aborcję obciąża nie tylko kobietę i nie tylko ogólne warunki społeczne, ale tych wszystkich, którzy ją porzucili, pozostawili w samotności, szczególnie tych mężów i ojców, którzy nie przyjmują odpowiedzialności za własne przecież działania w tej dziedzinie, i którzy pozostawiają kobietę jej własnemu losowi. Chcielibyśmy, by tak prawda wynikająca z tego projektu została dostrzeżona niezależnie od oceny prawnej tego rozwiązania, taka bowiem była intencja projektodawców.</u>
          <u xml:id="u-226.13" who="#WalerianPiotrowski">W tym projekcie w art. 6 zawarta jest również i ta prawda legislacyjna, że mężczyzna, że ojciec dziecka, wbrew temu co się nieraz mówi, nie jest zwolniony od odpowiedzialności. Mówię to dla zrozumienia i treści, i intencji prawnej inicjatywy ustawodawczej Senatu. Istota sprawy polega jednak na tym, by ustanowić tę ochronę, by ustanowić wyraźną, jasną dla wszystkich zasadę, aby kobieta, jak to często się mówi w nadsyłanych nam materiałach, nie musiała podejmować tej dramatycznej i bardzo ciężkiej dla niej decyzji — pozostawić życie czy je zgładzić? I w tym sensie projekt ustawy zmierza do uwolnienia kobiet od tej udręki, do której spychają ją jej bliscy, a przede wszystkim ojciec dziecka. Sądzimy, że projekt ustawy zwalniać będzie wreszcie lekarzy od powinności sprzeniewierzania się niekiedy powołaniu lekarskiemu, temu powołaniu, które jest jednoznaczne, które ma służyć życiu i które przez inne działania pozbawia się godności. Jesteśmy niezwykle radzi temu i myślę, że musimy uznać to za objaw pozytywny, że ta tendencja ustawy ostatnio doskonale współbrzmi ze stanowiskiem reprezentatywnych gremiów lekarskich.</u>
          <u xml:id="u-226.14" who="#WalerianPiotrowski">I na koniec chciałbym powiedzieć, że projekt ustawy senackiej nie jest sprzeczny z prawem międzynarodowym, nie jest sprzeczny z paktami praw człowieka, nie jest sprzeczny z żadną konwencją, w której Polska uczestniczy, i nie będzie stanowił żadnej przeszkody na naszej drodze do Europy, bowiem chociaż w wielu krajach Europy ustawodawstwo państwowe jest przeciwnego zdania, to jednak nie jest to zdanie bezdyskusyjne i to zdanie, i te apele, które są do nas kierowane, nie mogą naruszać naszej suwerenności. Myślę, że jesteśmy również świadomi tego, że nie wszystko co się dzieje w Europie Zachodniej, mimo że do niej dążymy, jest godne naśladowania. Można by się tutaj powołać także na stanowisko wielu prominentnych polityków, w tym obu ostatnich prezydentów, także obecnego, Stanów Zjednoczonych, którzy bardzo wyraźnie opowiadali się za prawną ochroną życia poczętego. Jest to na pewno znikomy argument, właściwie tylko pewna ilustracja problemu.</u>
          <u xml:id="u-226.15" who="#WalerianPiotrowski">Na pewno nie będzie pustym patosem, gdy powiem, że głosowanie nad tym projektem będzie miało znaczenie historyczne. Obojętnie, czy ten projekt zostanie przyjęty czy nie, potomni nas za to osądzą. Dzisiaj Wysoka Izba opowie się za człowiekiem lub przeciwko człowiekowi, opowie się za tym, od kiedy uznaje człowieka, w jakich granicach chce stanowić na rzecz respektowania jego praw, wypowie się na temat charakteru naszej demokracji, tej, którą tworzymy. Dzisiaj Wysoka Izba opowie się za tym, czy nasza demokracja będzie tworzona na zasadzie siły tego, który może stanowić prawo, który może realizować swoje życie, w stosunku do tego, który jest bezbronny w łonie matki. Już około 500 lat temu przedstawiciel Polski na soborze w Konstancy opowiedział się za prymatem prawa, a nie siły. My także dzisiaj stoimy przed tym dylematem, czy uznamy zasadę: plus vis quam ratio za zasadę konstytuującą naszą demokrację, czy też powiemy: plus ratio quam vis.</u>
          <u xml:id="u-226.16" who="#WalerianPiotrowski">Wysoki Sejmie! Na arenach cyrkowych starożytnego Rzymu ci, którzy mieli umrzeć, pozdrawiali senatorów. Myślę, że można wyrazić nadzieję, że ci, którzy mają się urodzić, mogą pozdrowić Wysoki Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w nadziei, że tym, którzy już dzisiaj żyją, i tym, którzy wkrótce się urodzą, a także następnym ich pokoleniom Sejm ten zapewni spokojne i bezpieczne życie.</u>
          <u xml:id="u-226.17" who="#WalerianPiotrowski">W imieniu Senatu Rzeczypospolitej Polskiej proszę o przyjęcie przedstawionego projektu ustawy.</u>
          <u xml:id="u-226.18" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-227">
          <u xml:id="u-227.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-227.1" who="#MikołajKozakiewicz">Z tym projektem ustawy wiąże się kolejny punkt naszego porządku dziennego, zmiany w Kodeksie cywilnym. Proponujemy łącznie rozpatrzeć oba punkty i dyskutować łącznie punkty 8 i 9 porządku dziennego.</u>
          <u xml:id="u-227.2" who="#MikołajKozakiewicz">Jeśli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Sejm propozycję przyjął.</u>
          <u xml:id="u-227.3" who="#MikołajKozakiewicz">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-227.4" who="#MikołajKozakiewicz">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Pierwsze czytanie poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny (druk nr 569).</u>
          <u xml:id="u-227.5" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę posła Mariana Szatybełkę o zabranie głosu w imieniu wnioskodawców.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-228">
          <u xml:id="u-228.0" who="#MarianSzatybełko">Panie Marszałku! Wysoki Sejmie! Na wstępie chciałbym oświadczyć, zresztą w uzgodnieniu z sygnatariuszami, że wycofuję projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ale korzystając z okazji, chcę wnieść uwagi do omówionego przed chwilą przez senatora Piotrowskiego projektu ustawy o ochronie prawnej dziecka poczętego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-229">
          <u xml:id="u-229.0" who="#MikołajKozakiewicz">Przepraszam bardzo, panie pośle, pan zmienia porządek dzienny. Trzeba się zapisać do dyskusji. W tej chwili otwiera pan debatę nad ustawą.</u>
          <u xml:id="u-229.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-229.2" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę się zapisać do dyskusji. Dyskutujemy w tej chwili tylko zmiany w ustawie o Kodeksie cywilnym i pan te zmiany wycofuje.</u>
          <u xml:id="u-229.3" who="#komentarz">(Poseł Marian Szatybełko: Tak jest.)</u>
          <u xml:id="u-229.4" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-229.5" who="#MikołajKozakiewicz">Dyskusja będzie za chwilę.</u>
          <u xml:id="u-229.6" who="#MikołajKozakiewicz">Przystępujemy w tej chwili do dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-229.7" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-230">
          <u xml:id="u-230.0" who="#TadeuszDziuba">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Chciałbym skorzystać z uprawnień, jakie daje regulamin Sejmu i złożyć wniosek formalny dotyczący procedury prowadzenia obrad. Otóż zgodnie z regulaminem Sejmu — art. 75 ust. 2 pkt 7 — istnieje możliwość przeprowadzenia głosowania bez dyskusji. Pozwoli pan marszałek, że złożę właśnie ten wniosek, który — przypomnę — po ewentualnym wysłuchaniu jednego głosu przeciw powinien być głosowany.</u>
          <u xml:id="u-230.1" who="#TadeuszDziuba">Uzasadnienie mojej propozycji jest następujące. Obecnie omawiana sprawa dyskutowana jest od wielu miesięcy. Wszystkie argumenty za i przeciw zostały publicznie wyłożone. Jestem głęboko przekonany, że na tej sali jeśli nie większość, to miażdżąca większość posłów ma wyrobione zdanie. Z tego powodu prowadzenie długiej, obfitej i wyczerpującej dyskusji uważam za niepotrzebne. Pragnąłbym do tego dodać, iż jestem przekonany, że prowadzenie dyskusji nie wnoszącej już wielu nowych elementów nie przysporzy autorytetu tej Izbie. Gdyby zatem pan marszałek zechciał przegłosować ten wniosek, byłbym wdzięczny.</u>
          <u xml:id="u-230.2" who="#TadeuszDziuba">Jeszcze jedno słowo komentarza. Uważam, że przeprowadzenie głosowania w kwestii tego wniosku formalnego wymaga później przeprowadzenia głosowania w sprawie wszystkich możliwych wariantów decyzji w tej sprawie. Ponieważ tryb postępowania jest tu zwykły a nie skrócony, mamy dwie możliwości: albo skierowanie projektu do komisji, albo odrzucenie projektu. Proponuję, aby pan marszałek w dowolnej, wybranej przez siebie kolejności, po ewentualnym przyjęciu proceduralnego wniosku, który zaproponowałem, takie głosowanie przeprowadził.</u>
          <u xml:id="u-230.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-231">
          <u xml:id="u-231.0" who="#MikołajKozakiewicz">No więc... Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-232">
          <u xml:id="u-232.0" who="#AnnaKnysok">Anna Knysok, OKP. Chciałam zgłosić wniosek przeciwny. Faktycznie od dłuższego czasu społeczeństwo interesuje się tym problemem. Jednak Wysoka Izba nie zabrała głosu na ten temat. Każda dyskusja, która przyczynia się do budzenia świadomości, do rozbudzania sumienia narodu, jest potrzebna. Uważam, że nie możemy narazić się na zarzut, że próbujemy tak ważny społecznie problem załatwić chyłkiem, na boku, w ciszy gabinetów sejmowych. W związku z tym stawiam wniosek przeciwny wnioskowi pana Dziuby.</u>
          <u xml:id="u-232.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-233">
          <u xml:id="u-233.0" who="#MikołajKozakiewicz">Instytucja głosowania bez dyskusji istnieje. Padł wniosek formalny, był już głos przeciwny.</u>
          <u xml:id="u-233.1" who="#komentarz">(Głos z sali: Jeden za)</u>
          <u xml:id="u-233.2" who="#MikołajKozakiewicz">Był jeden głos za i jeden przeciw. Nie pozostaje nic innego jak głosować. Jest wniosek dalej idący o przekazanie projektu ustawy komisji.</u>
          <u xml:id="u-233.3" who="#komentarz">(Głosy z sali: Nie, o odrzucenie.)</u>
          <u xml:id="u-233.4" who="#MikołajKozakiewicz">O odrzucenie całego projektu? Czy wniosek rozstrzygamy bez dyskusji, tak?</u>
          <u xml:id="u-233.5" who="#MikołajKozakiewicz">Zapytuję, kto z posłów jest za rozstrzyganiem omawianej sprawy bez dyskusji, proszę podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (161) Kto jest przeciw? (116) Kto się wstrzymał od głosowania (29) Wniosek został przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-233.6" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-233.7" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-234">
          <u xml:id="u-234.0" who="#AnnaKnysok">Anna Knysok OKP. W związku z tym, że Wysoka Izba przegłosowała rozstrzygnięcie sprawy bez dyskusji, stawiam wniosek, by następne głosowanie było imienne.</u>
          <u xml:id="u-234.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-235">
          <u xml:id="u-235.0" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę o zabranie głosu pana posła.</u>
          <u xml:id="u-235.1" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę bardzo, niech pan podejdzie do mównicy, bo tutaj lepiej słychać.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-236">
          <u xml:id="u-236.0" who="#TadeuszDziuba">Panie marszałku, nie chciałbym występować w roli strażnika regulaminu, ale jednak art. 78 ust. 4 mówi, że głosowanie imienne można przeprowadzić na wniosek 30 posłów. Ponieważ takiego wniosku nie ma, rozumiem, iż głosowanie powinno być zwykłe.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-237">
          <u xml:id="u-237.0" who="#MikołajKozakiewicz">Pani poseł Knysok, proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-238">
          <u xml:id="u-238.0" who="#AnnaKnysok">Proszę państwa, decyzja o głosowaniu imiennym zapadła w klubie. W związku z tym jest to wniosek klubowy i nie wymaga 30 podpisów.</u>
          <u xml:id="u-238.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-239">
          <u xml:id="u-239.0" who="#MikołajKozakiewicz">Poseł Janusz Szymański, proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-240">
          <u xml:id="u-240.0" who="#JanuszSzymański">Jest zrozumiałe że każdy klub liczący ponad 30 osób może zgłosić taki wniosek również nie na piśmie. Natomiast prawdą jest to, że Sejm musi przegłosować ten wniosek i skoro taki wniosek jest, trzeba teraz poddać go pod głosowanie, by Wysoka Izba rozstrzygnęła, czy będziemy głosować imiennie, czy w zwykłej formie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-241">
          <u xml:id="u-241.0" who="#MikołajKozakiewicz">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-241.1" who="#MikołajKozakiewicz">Kto z posłów jest za głosowaniem imiennym, proszę podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (180) Kto jest przeciw? (65) Kto się wstrzymał od głosowania? (52) Przyjęliśmy wniosek o głosowanie imienne.</u>
          <u xml:id="u-241.2" who="#MikołajKozakiewicz">Teraz chyba zrobimy przerwę w celu przygotowania kartek do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-241.3" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-242">
          <u xml:id="u-242.0" who="#JuliuszBraun">Panie marszałku, proponuję, żeby przed przygotowaniem kartek do głosowania ustalić temat głosowania. W związku z tym stawiam wniosek, by głosowanie dotyczyło skierowania wniosku do komisji sejmowej.</u>
          <u xml:id="u-242.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-243">
          <u xml:id="u-243.0" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-244">
          <u xml:id="u-244.0" who="#BogumiłZych">Bogumił Zych.</u>
          <u xml:id="u-244.1" who="#BogumiłZych">Panie Marszałku! W takiej sytuacji mam wniosek przeciwny — o odrzucenie projektu senackiego w całości, jako projektu częściowo tylko podejmującego interesujący Sejm problem.</u>
          <u xml:id="u-244.2" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-245">
          <u xml:id="u-245.0" who="#MikołajKozakiewicz">Mamy dwa wnioski.</u>
          <u xml:id="u-245.1" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-246">
          <u xml:id="u-246.0" who="#JacekKrzekotowski">Jacek Krzekotowski. Panie Marszałku! Pragnę zgłosić wniosek formalny, aby senacki projekt ustawy został skierowany do komisji nadzwyczajnej.</u>
          <u xml:id="u-246.1" who="#JacekKrzekotowski">Pragnę w paru zdaniach uzasadnić tę propozycję. Pobieżny ogląd sprawy wskazuje, że merytorycznie projektem tej ustawy powinno się zająć przynajmniej 5 komisji. Są to Komisje: Zdrowia, Polityki Społecznej, Ustawodawcza, a w moim przekonaniu także Komisja Konstytucyjna (bo chodzi o rozstrzygnięcie o randze konstytucyjnej) oraz — ze względu na konwencje międzynarodowe — Komisja Spraw Zagranicznych. Ponadto istnieją dalsze, niezwykle bogate materiały, które dają wielostronny pogląd na zagadnienie, które mamy rozstrzygać. Chcę powiedzieć, że sam stenogram dwóch posiedzeń Senatu liczy 334 strony maszynopisu i zawiera bogaty nie tylko ilościowo materiał.</u>
          <u xml:id="u-246.2" who="#JacekKrzekotowski">Ta komisja stanie przed problemem poznania większego zakresu argumentacji po to, aby decyzja Sejmu była rzetelna, uczciwa i optymalna. Wydaje mi się, że rozwiązaniem będzie powołanie Komisji Nadzwyczajnej. Sądzę, że Prezydium Sejmu czy Konwent Seniorów proponujący skład takiej komisji zechciałby uwzględnić nie tylko reprezentacje stałych komisji Sejmu, ale także reprezentację klubów poselskich i opcji wyrażanych za i przeciwko tej ustawie w poszczególnych klubach. Mam nadzieję, że do takiej komisji zechcą wejść także panie posłanki, aby oddalić zarzut, że jest to problem czy manipulacja mężczyzn. Chciałbym także, aby taka komisja była oparta o deklarację posłów, iż podejmują pracę w tej komisji dodatkowo, niezależnie od innych obowiązków, po to aby oddalić zarzut, że Sejm podejmuje prace nad ustawą senacką, poświęcając swój czas przeznaczony na sprawy gospodarcze czy inne ważne sprawy społeczne.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-247">
          <u xml:id="u-247.0" who="#MikołajKozakiewicz">Rozumiem, że to jest wniosek o powołanie Komisji Nadzwyczajnej. Na pewno możemy go przegłosować, ale chyba nie w trybie głosowania imiennego?</u>
          <u xml:id="u-247.1" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-248">
          <u xml:id="u-248.0" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Stefan Niesiołowski. Panie Marszałku! Wysoka Izbo! W sytuacji, kiedy przyjęliśmy wniosek, iż nie będzie dyskusji na ten temat, nie widzę żadnego powodu, żeby ten wniosek kierować do jakichkolwiek komisji, skoro Izba jest gotowa podjąć decyzję i nie widzi sensu, aby merytorycznie nad tą sprawą — jako znaną — dyskutować. Poglądu tego nie podzielam, ale go rozumiem. Stawiam wniosek o drugie czytanie tego projektu w dniu dzisiejszym.</u>
          <u xml:id="u-248.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-249">
          <u xml:id="u-249.0" who="#MikołajKozakiewicz">Drugie czytanie bez pierwszego czytania?</u>
          <u xml:id="u-249.1" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę bardzo, poseł Janusz Szymański. Może niech pan podejdzie tutaj.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-250">
          <u xml:id="u-250.0" who="#JanuszSzymański">Jeżeli można, chciałbym jednak zwrócić uwagę na pewną subtelność proceduralną. Otóż Izba nie zdecydowała jeszcze, co uczyni z tym projektem. Pierwsze czytanie nie zakończyło się, ponieważ nie ma decyzji o tym, czy kierujemy projekt do dalszych prac parlamentarnych, czy też nie decydujemy się na to. W związku z tym, panie marszałku, wydaje mi się, że sprawa rozstrzygnięcia co dalej z tym projektem mieści się we wniosku, który został zgłoszony tutaj na tej sali. Najdalej idącym wnioskiem w tej sprawie jest wniosek o odrzucenie projektu ustawy, i jeżeli większość opowie się przeciwko odrzuceniu, to zrozumiałe jest, że będzie on skierowany do dalszych prac i wtedy wnioski, które przedstawili panowie posłowie w sprawie powołania Komisji Nadzwyczajnej jak również drugiego czytania, dopiero wtedy będzie można rozpatrywać. W związku z tym najpierw trzeba zdecydować, co robimy z tym projektem.</u>
          <u xml:id="u-250.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-251">
          <u xml:id="u-251.0" who="#MikołajKozakiewicz">Stawiam Wysokiej Izbie pytanie: Kto jest za odrzuceniem projektu...</u>
          <u xml:id="u-251.1" who="#komentarz">(Głosy z sali: Nie! Imiennie głosować!)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-252">
          <u xml:id="u-252.0" who="#WojciechPolak">Poseł Wojciech Polak. Panie Marszałku! My już zadecydowaliśmy o tym, że będzie przeprowadzone głosowanie imienne, nad tym czy będziemy debatować czy nie, czy projekt przekazać do komisji czy nie, bo taki wniosek padł też z prawej strony. Uważam, że ponieważ wniosek o głosowanie imienne złożyła pani posłanka Knysok, a ona proponowała, aby odbyła się debata, wobec tego wniosek powinien brzmieć w ten sam sposób; ale to nie jest takie ważne. W każdym bądź razie zadecydowaliśmy o przeprowadzeniu głosowania imiennego i w związku z tym jest to obowiązujące dla Izby, marny tylko przygotować odpowiednie pytanie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-253">
          <u xml:id="u-253.0" who="#MikołajKozakiewicz">Dyskutujemy, co ma być przedmiotem głosowania imiennego, bo może nim być skierowanie projektu do komisji, a może być odrzucenie projektu ustawy.</u>
          <u xml:id="u-253.1" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-254">
          <u xml:id="u-254.0" who="#BolesławTwaróg">Bolesław Twaróg. Panie Marszałku! Wszystko jest jasne. Poseł Szymański jasno przedstawił sprawę. Najdalej idącym wnioskiem jest wniosek o odrzucenie projektu w całości i ten wniosek będziemy głosować imiennie. Jeśli ten wniosek nie zostanie odrzucony, oznacza to oczywiście, że kierujemy wniosek do komisji.</u>
          <u xml:id="u-254.1" who="#komentarz">(Głosy sprzeciwu z sali)</u>
          <u xml:id="u-254.2" who="#BolesławTwaróg">Zatem zastanowimy się nad tym po ogłoszeniu wyników głosowania imiennego, natomiast pytanie na karcie do głosowania powinno brzmieć: Kto z obywateli posłów jest za odrzuceniem projektu w całości. Po zakończeniu tego głosowania podejmiemy dalsze decyzje.</u>
          <u xml:id="u-254.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-255">
          <u xml:id="u-255.0" who="#MikołajKozakiewicz">Poseł Niesiołowski chce zabrać głos? Nie.</u>
          <u xml:id="u-255.1" who="#MikołajKozakiewicz">Czyli mamy jasność, że głosowanie imienne będzie dotyczyło odrzucenia projektu ustawy.</u>
          <u xml:id="u-255.2" who="#MikołajKozakiewicz">W tej chwili muszę zarządzić przerwę w posiedzeniu.</u>
          <u xml:id="u-255.3" who="#MikołajKozakiewicz">Zarządzam godzinną przerwę i proszę Konwent Seniorów na spotkanie u mnie.</u>
          <u xml:id="u-255.4" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 10 min 15 do godz. 11 min 30)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-256">
          <u xml:id="u-256.0" who="#TadeuszFiszbach">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-256.1" who="#TadeuszFiszbach">Wysoka Izba zadecydowała o przeprowadzeniu głosowania imiennego nad wnioskiem o odrzucenie senackiego projektu ustawy o ochronie prawnej dziecka poczętego.</u>
          <u xml:id="u-256.2" who="#TadeuszFiszbach">Głosowanie imienne przeprowadza się przy użyciu kart do głosowania podpisanych imieniem i nazwiskiem posła. Zgodnie z art. 78 ust. 4 regulaminu Sejmu głosowanie imienne odbywa się przy wykorzystaniu przygotowanej w tym celu urny. Posłowie kolejno, w porządku alfabetycznym wyczytani przez sekretarza Sejmu, wrzucają swoje kartki do urny.</u>
          <u xml:id="u-256.3" who="#TadeuszFiszbach">Otwarcia urny i obliczenia głosów dokonuje 5wyznaczonych przez marszałka Sejmu sekretarzy Sejmu. Wynik głosowania imiennego ogłasza marszałek Sejmu na podstawie protokółu przedstawionego przez sekretarzy Sejmu, dokonujących obliczenia głosów. Wyniki głosowania są ostateczne i nie mogą być przedmiotem dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-256.4" who="#TadeuszFiszbach">Do przeprowadzenia głosowania powołuję następujących posłów: Ziemowita Gawskiego, Marka Rusakiewicza, Marka Rutkowskiego, Jacka Piechotę i Romualdę Matusiak.</u>
          <u xml:id="u-256.5" who="#TadeuszFiszbach">Imienną listę posłów odczytywać będzie poseł Jacek Piechota.</u>
          <u xml:id="u-256.6" who="#TadeuszFiszbach">Pomagać przy odbieraniu kart będzie poseł Ziemowit Gawski.</u>
          <u xml:id="u-256.7" who="#TadeuszFiszbach">Proszę wymienionych sekretarzy o zbliżenie się do urny.</u>
          <u xml:id="u-256.8" who="#TadeuszFiszbach">Proszę posłanki i posłów o podpisanie kart do głosowania swoim imieniem i nazwiskiem. Karty do głosowania, na których nie skreślono dwóch z trzech możliwości, oraz karty nie podpisane imieniem i nazwiskiem posła są nieważne. Ponadto wyjaśniam, że pozostawienie tylko „za” na karcie głosowania oznacza odrzucenie projektu ustawy senackiej. Pozostawienie słowa „przeciw” oznacza nadanie biegu projektowi ustawy w dalszym procesie legislacyjnym.</u>
          <u xml:id="u-256.9" who="#TadeuszFiszbach">Czy wszyscy obecni posłowie posiadają karty do głosowania podpisane imieniem i nazwiskiem?</u>
          <u xml:id="u-256.10" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-256.11" who="#komentarz">(Poseł Anna Szymańska-Kwiatkowska: Proszę o głos)</u>
          <u xml:id="u-256.12" who="#TadeuszFiszbach">Pani poseł, czy to dotyczy głosowania; bo już przystąpiliśmy do głosowania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-257">
          <u xml:id="u-257.0" who="#AnnaSzymańskaKwiatkowska">Anna Szymańska-Kwiatkowska. Chciałam tylko poinformować Wysoką Izbę, że jest przygotowywany poselski projekt ustawy...</u>
          <u xml:id="u-257.1" who="#komentarz">(Poruszenie na sali, protesty)</u>
          <u xml:id="u-257.2" who="#AnnaSzymańskaKwiatkowska">... w duchu ustawy o ochronie życia, który jest ukierunkowany na problemy ochrony życia i zdrowia kobiety.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-258">
          <u xml:id="u-258.0" who="#MikołajKozakiewicz">Do tego słowa mogę dopuścić wypowiedź, a teraz jest już proces głosowania.</u>
          <u xml:id="u-258.1" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę posła Jacka Piechotę o odczytanie nazwisk.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-259">
          <u xml:id="u-259.0" who="#JacekPiechota">Posłowie i Posłanki:</u>
          <u xml:id="u-259.1" who="#JacekPiechota">— Ambroziak Jacek,</u>
          <u xml:id="u-259.2" who="#JacekPiechota">— Andrzejewski Jacek,</u>
          <u xml:id="u-259.3" who="#JacekPiechota">— Arendarski Andrzej,</u>
          <u xml:id="u-259.4" who="#JacekPiechota">— Aumiller Andrzej,</u>
          <u xml:id="u-259.5" who="#JacekPiechota">— Babiński Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.6" who="#JacekPiechota">— Babul Adam,</u>
          <u xml:id="u-259.7" who="#JacekPiechota">— Badach Tadeusz Tomasz,</u>
          <u xml:id="u-259.8" who="#JacekPiechota">— Bajołek Andrzej,</u>
          <u xml:id="u-259.9" who="#JacekPiechota">— Balazs Artur,</u>
          <u xml:id="u-259.10" who="#JacekPiechota">— Balicki Szczepan,</u>
          <u xml:id="u-259.11" who="#JacekPiechota">— Balik Zbigniew,</u>
          <u xml:id="u-259.12" who="#JacekPiechota">— Bańkowska Anna Danuta,</u>
          <u xml:id="u-259.13" who="#JacekPiechota">— Barańczak Jarosław Marian,</u>
          <u xml:id="u-259.14" who="#JacekPiechota">— Barański Zdzisław Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.15" who="#JacekPiechota">— Bartnicki Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.16" who="#JacekPiechota">— Bartosik Marek,</u>
          <u xml:id="u-259.17" who="#JacekPiechota">— Bartosz Ryszard Władysław,</u>
          <u xml:id="u-259.18" who="#JacekPiechota">— Bartoszcze Roman,</u>
          <u xml:id="u-259.19" who="#JacekPiechota">— Baścik Edward,</u>
          <u xml:id="u-259.20" who="#JacekPiechota">— Bąk Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.21" who="#JacekPiechota">— Bednarkiewicz Maciej,</u>
          <u xml:id="u-259.22" who="#JacekPiechota">— Bentkowski Aleksander,</u>
          <u xml:id="u-259.23" who="#JacekPiechota">— Bernacki Ludwik,</u>
          <u xml:id="u-259.24" who="#JacekPiechota">— Beszta-Borowski Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.25" who="#JacekPiechota">— Bibrzycki Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.26" who="#JacekPiechota">— Bielecki Jan Krzysztof,</u>
          <u xml:id="u-259.27" who="#JacekPiechota">— Bielecki Krzysztof,</u>
          <u xml:id="u-259.28" who="#JacekPiechota">— Bielewicz Alfred,</u>
          <u xml:id="u-259.29" who="#JacekPiechota">— Bieliński Stefan,</u>
          <u xml:id="u-259.30" who="#JacekPiechota">— Bień Tadeusz,</u>
          <u xml:id="u-259.31" who="#JacekPiechota">— Bieńkowska Alicja,</u>
          <u xml:id="u-259.32" who="#JacekPiechota">— Biliński Tadeusz Czesław,</u>
          <u xml:id="u-259.33" who="#JacekPiechota">— Blida Barbara,</u>
          <u xml:id="u-259.34" who="#JacekPiechota">— Błachnio Jan Ryszard,</u>
          <u xml:id="u-259.35" who="#JacekPiechota">— Błaszczyk Janusz,</u>
          <u xml:id="u-259.36" who="#JacekPiechota">— Błaszczyk Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.37" who="#JacekPiechota">— Błaszczyk Kazimierz,</u>
          <u xml:id="u-259.38" who="#JacekPiechota">— Błoch Andrzej,</u>
          <u xml:id="u-259.39" who="#JacekPiechota">— Bobak Zbigniew,</u>
          <u xml:id="u-259.40" who="#JacekPiechota">— Bocheń Irmindo,</u>
          <u xml:id="u-259.41" who="#JacekPiechota">— Bogusz Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.42" who="#JacekPiechota">— Bondarewski Andrzej,</u>
          <u xml:id="u-259.43" who="#JacekPiechota">— Boral Marek,</u>
          <u xml:id="u-259.44" who="#JacekPiechota">— Borawska Marianna,</u>
          <u xml:id="u-259.45" who="#JacekPiechota">— Borowski Andrzej,</u>
          <u xml:id="u-259.46" who="#JacekPiechota">— Bożek Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.47" who="#JacekPiechota">— Bratkowski Andrzej Wojciech,</u>
          <u xml:id="u-259.48" who="#JacekPiechota">— Braun Juliusz Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.49" who="#JacekPiechota">— Brodecki Adam,</u>
          <u xml:id="u-259.50" who="#JacekPiechota">— Brudniak Mieczysław,</u>
          <u xml:id="u-259.51" who="#JacekPiechota">— Brzeziński Eugeniusz,</u>
          <u xml:id="u-259.52" who="#JacekPiechota">— Brzozowska Anna,</u>
          <u xml:id="u-259.53" who="#JacekPiechota">— Brzuzy Ryszard,</u>
          <u xml:id="u-259.54" who="#JacekPiechota">— Bugaj Ryszard,</u>
          <u xml:id="u-259.55" who="#JacekPiechota">— Bujak Jacek,</u>
          <u xml:id="u-259.56" who="#JacekPiechota">— Bukała Aniela,</u>
          <u xml:id="u-259.57" who="#JacekPiechota">— Bukowska Anna,</u>
          <u xml:id="u-259.58" who="#JacekPiechota">— Burski Andrzej,</u>
          <u xml:id="u-259.59" who="#JacekPiechota">— Byliński Janusz Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.60" who="#JacekPiechota">— Caputa Michał,</u>
          <u xml:id="u-259.61" who="#JacekPiechota">— Chałoński Michał Hubert,</u>
          <u xml:id="u-259.62" who="#JacekPiechota">— Chmielarski Wiesław Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.63" who="#JacekPiechota">— Chmielewski Henryk,</u>
          <u xml:id="u-259.64" who="#JacekPiechota">— Chojecki Lucjan,</u>
          <u xml:id="u-259.65" who="#JacekPiechota">— Chojnacka Irena,</u>
          <u xml:id="u-259.66" who="#JacekPiechota">— Choszczewski Jan Bogdan,</u>
          <u xml:id="u-259.67" who="#JacekPiechota">— Chrupek Paweł,</u>
          <u xml:id="u-259.68" who="#JacekPiechota">— Chrzanowski Witold,</u>
          <u xml:id="u-259.69" who="#JacekPiechota">— Cieśla Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.70" who="#JacekPiechota">— Cimoszewicz Włodzimierz,</u>
          <u xml:id="u-259.71" who="#JacekPiechota">— Czaja Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.72" who="#JacekPiechota">— Czarnik-Sojka Teresa,</u>
          <u xml:id="u-259.73" who="#JacekPiechota">— Czarnobilski Zdzisław,</u>
          <u xml:id="u-259.74" who="#JacekPiechota">— Czenczek Maria,</u>
          <u xml:id="u-259.75" who="#JacekPiechota">— Czereyski Krzysztof Janusz,</u>
          <u xml:id="u-259.76" who="#JacekPiechota">— Czerniawski Mieczysław,</u>
          <u xml:id="u-259.77" who="#JacekPiechota">— Czerwiński Kazimierz,</u>
          <u xml:id="u-259.78" who="#JacekPiechota">— Czerwiński Leszek,</u>
          <u xml:id="u-259.79" who="#JacekPiechota">— Czerwiński Marian,</u>
          <u xml:id="u-259.80" who="#JacekPiechota">— Czeżyk Ignacy Tadeusz,</u>
          <u xml:id="u-259.81" who="#JacekPiechota">— Czupała-Hołoga Stefania,</u>
          <u xml:id="u-259.82" who="#JacekPiechota">— Czykwin Eugeniusz,</u>
          <u xml:id="u-259.83" who="#JacekPiechota">— Czypionka Sebastian,</u>
          <u xml:id="u-259.84" who="#JacekPiechota">— Czyż Barbara,</u>
          <u xml:id="u-259.85" who="#JacekPiechota">— Dalgiewicz Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.86" who="#JacekPiechota">— Dankowska Adela,</u>
          <u xml:id="u-259.87" who="#JacekPiechota">— Dąbrowski Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.88" who="#JacekPiechota">— Derwich Bogdan,</u>
          <u xml:id="u-259.89" who="#JacekPiechota">— Dłużniewski Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.90" who="#JacekPiechota">— Dmochowska Maria,</u>
          <u xml:id="u-259.91" who="#JacekPiechota">— Dobielińska-Eliszewska Teresa Katarzyna,</u>
          <u xml:id="u-259.92" who="#JacekPiechota">— Dobrosz Janusz,</u>
          <u xml:id="u-259.93" who="#JacekPiechota">— Dojka Marian,</u>
          <u xml:id="u-259.94" who="#JacekPiechota">— Domański Zdzisław,</u>
          <u xml:id="u-259.95" who="#JacekPiechota">— Dominiak Wawrzyniec,</u>
          <u xml:id="u-259.96" who="#JacekPiechota">— Dowgiałło Krzysztof,</u>
          <u xml:id="u-259.97" who="#JacekPiechota">— Dowgwiłłowicz Jerzy Wacław,</u>
          <u xml:id="u-259.98" who="#JacekPiechota">— Drela Zbigniew,</u>
          <u xml:id="u-259.99" who="#JacekPiechota">— Duda Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.100" who="#JacekPiechota">— Dudkiewicz Anna Teresa,</u>
          <u xml:id="u-259.101" who="#JacekPiechota">— Dudziak Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.102" who="#JacekPiechota">— Dyner Jerzy Mieczysław,</u>
          <u xml:id="u-259.103" who="#JacekPiechota">— Dynowska Anna,</u>
          <u xml:id="u-259.104" who="#JacekPiechota">— Dyrak Ryszard,</u>
          <u xml:id="u-259.105" who="#JacekPiechota">— Dys-Kulerski Witysław Wiktor,</u>
          <u xml:id="u-259.106" who="#JacekPiechota">— Dziuba Tadeusz Antoni,</u>
          <u xml:id="u-259.107" who="#JacekPiechota">— Dziubek Marek,</u>
          <u xml:id="u-259.108" who="#JacekPiechota">— Ejsmont Krystyna,</u>
          <u xml:id="u-259.109" who="#JacekPiechota">— Fiszbach Tadeusz Rudolf,</u>
          <u xml:id="u-259.110" who="#JacekPiechota">— Furtak Antoni,</u>
          <u xml:id="u-259.111" who="#JacekPiechota">— Gabrielski Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.112" who="#JacekPiechota">— Gabryszewski Andrzej,</u>
          <u xml:id="u-259.113" who="#JacekPiechota">— Gabryś Herbert,</u>
          <u xml:id="u-259.114" who="#JacekPiechota">— Gajda Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.115" who="#JacekPiechota">— Gajewicz Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.116" who="#JacekPiechota">— Gajewski Ryszard,</u>
          <u xml:id="u-259.117" who="#JacekPiechota">— Gałeczka Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.118" who="#JacekPiechota">— Gaweł Mieczysław,</u>
          <u xml:id="u-259.119" who="#JacekPiechota">— Gawlik Radosław,</u>
          <u xml:id="u-259.120" who="#JacekPiechota">— Gawski Ziemowit Dionizy,</u>
          <u xml:id="u-259.121" who="#JacekPiechota">— Geremek Bronisław,</u>
          <u xml:id="u-259.122" who="#JacekPiechota">— Gębicki Stefan,</u>
          <u xml:id="u-259.123" who="#JacekPiechota">— Gil Irena Urszula,</u>
          <u xml:id="u-259.124" who="#JacekPiechota">— Gil Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.125" who="#JacekPiechota">— Gil Mieczysław,</u>
          <u xml:id="u-259.126" who="#JacekPiechota">— Glapiński Andrzej Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.127" who="#JacekPiechota">— Głuchowski Bohdan,</u>
          <u xml:id="u-259.128" who="#JacekPiechota">— Goczoł Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.129" who="#JacekPiechota">— Gołaczyński Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.130" who="#JacekPiechota">— Gomola Maria,</u>
          <u xml:id="u-259.131" who="#JacekPiechota">— Goździkiewicz Ludomir Karol,</u>
          <u xml:id="u-259.132" who="#JacekPiechota">— Górski Michał,</u>
          <u xml:id="u-259.133" who="#JacekPiechota">— Grabarkiewicz Mirosława Kazimiera,</u>
          <u xml:id="u-259.134" who="#JacekPiechota">— Grabowiecki Adam,</u>
          <u xml:id="u-259.135" who="#JacekPiechota">— Grabowska Danuta,</u>
          <u xml:id="u-259.136" who="#JacekPiechota">— Greń Roman,</u>
          <u xml:id="u-259.137" who="#JacekPiechota">— Grugel Zbigniew,</u>
          <u xml:id="u-259.138" who="#JacekPiechota">— Gryczewski Wojciech Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.139" who="#JacekPiechota">— Grzebyk Krzysztof,</u>
          <u xml:id="u-259.140" who="#JacekPiechota">— Grzęda Krystyna,</u>
          <u xml:id="u-259.141" who="#JacekPiechota">— Grzyb Andrzej,</u>
          <u xml:id="u-259.142" who="#JacekPiechota">— Grzywacz Waldemar,</u>
          <u xml:id="u-259.143" who="#JacekPiechota">— Guenther Ignacy,</u>
          <u xml:id="u-259.144" who="#JacekPiechota">— Gutowski Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.145" who="#JacekPiechota">— Helak Ryszard,</u>
          <u xml:id="u-259.146" who="#JacekPiechota">— Hennelowa Józefa,</u>
          <u xml:id="u-259.147" who="#JacekPiechota">— Hopfer Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.148" who="#JacekPiechota">— Horoszkiewicz Edward,</u>
          <u xml:id="u-259.149" who="#JacekPiechota">— Iwan Ryszard,</u>
          <u xml:id="u-259.150" who="#JacekPiechota">— Jagiełło Edmund,</u>
          <u xml:id="u-259.151" who="#JacekPiechota">— Janas Zbigniew,</u>
          <u xml:id="u-259.152" who="#JacekPiechota">— Janasek Henryk,</u>
          <u xml:id="u-259.153" who="#JacekPiechota">— Janicki Czesław,</u>
          <u xml:id="u-259.154" who="#JacekPiechota">— Janicki Marian Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.155" who="#JacekPiechota">— Janicki Wojciech,</u>
          <u xml:id="u-259.156" who="#JacekPiechota">— Jankowski Ryszard,</u>
          <u xml:id="u-259.157" who="#JacekPiechota">— Janowski Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.158" who="#JacekPiechota">— Jarosz Urszula Wanda,</u>
          <u xml:id="u-259.159" who="#JacekPiechota">— Jasiński Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.160" who="#JacekPiechota">— Jastrzębski Ryszard,</u>
          <u xml:id="u-259.161" who="#JacekPiechota">— Jaworski Kazimierz,</u>
          <u xml:id="u-259.162" who="#JacekPiechota">— Jemioło Tadeusz,</u>
          <u xml:id="u-259.163" who="#JacekPiechota">— Jeż Marian,</u>
          <u xml:id="u-259.164" who="#JacekPiechota">— Józefiak Jerzy Marian,</u>
          <u xml:id="u-259.165" who="#JacekPiechota">— Jungiewicz Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.166" who="#JacekPiechota">— Jurek Marek,</u>
          <u xml:id="u-259.167" who="#JacekPiechota">— Jurewicz Aleksander,</u>
          <u xml:id="u-259.168" who="#JacekPiechota">— Jużykiewicz Henryk,</u>
          <u xml:id="u-259.169" who="#JacekPiechota">— Kaczmarek Henryk,</u>
          <u xml:id="u-259.170" who="#JacekPiechota">— Kaczmarek Wiesław,</u>
          <u xml:id="u-259.171" who="#JacekPiechota">— Kamiński Zbigniew Kazimierz,</u>
          <u xml:id="u-259.172" who="#JacekPiechota">— Kapsa Jarosław,</u>
          <u xml:id="u-259.173" who="#JacekPiechota">— Karczewski Zygmunt,</u>
          <u xml:id="u-259.174" who="#JacekPiechota">— Karpacz Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.175" who="#JacekPiechota">— Kasprzak Bernard,</u>
          <u xml:id="u-259.176" who="#JacekPiechota">— Kasprzyk Jacek,</u>
          <u xml:id="u-259.177" who="#JacekPiechota">— Kastelik Czesław,</u>
          <u xml:id="u-259.178" who="#JacekPiechota">— Kaszubski Tadeusz,</u>
          <u xml:id="u-259.179" who="#JacekPiechota">— Kawałko Zbigniew Michał,</u>
          <u xml:id="u-259.180" who="#JacekPiechota">— Kawecki Czesław,</u>
          <u xml:id="u-259.181" who="#JacekPiechota">— Kempka Dorota,</u>
          <u xml:id="u-259.182" who="#JacekPiechota">— Kern Andrzej Piotr,</u>
          <u xml:id="u-259.183" who="#JacekPiechota">— Kędzierska-Truszczyńska Dobrochna,</u>
          <u xml:id="u-259.184" who="#JacekPiechota">— Kędzierski Marian,</u>
          <u xml:id="u-259.185" who="#JacekPiechota">— Kiec Franciszek,</u>
          <u xml:id="u-259.186" who="#JacekPiechota">— Kiermaszek-Lamla Wiesława,</u>
          <u xml:id="u-259.187" who="#JacekPiechota">— Kijonka Tadeusz,</u>
          <u xml:id="u-259.188" who="#JacekPiechota">— Kisiliczyk Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.189" who="#JacekPiechota">— Knoppek Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.190" who="#JacekPiechota">— Knysok Anna Maria,</u>
          <u xml:id="u-259.191" who="#JacekPiechota">— Kołodziej Ryszard,</u>
          <u xml:id="u-259.192" who="#JacekPiechota">— Kołodziejczyk Piotr,</u>
          <u xml:id="u-259.193" who="#JacekPiechota">— Komar Henryk,</u>
          <u xml:id="u-259.194" who="#JacekPiechota">— Komornicki Krzysztof,</u>
          <u xml:id="u-259.195" who="#JacekPiechota">— Komorowski Waldemar,</u>
          <u xml:id="u-259.196" who="#JacekPiechota">— Kondracki Wiesław,</u>
          <u xml:id="u-259.197" who="#JacekPiechota">— Konopka Andrzej,</u>
          <u xml:id="u-259.198" who="#JacekPiechota">— Kopański Sławomir Marian,</u>
          <u xml:id="u-259.199" who="#JacekPiechota">— Kopczyński Bohdan,</u>
          <u xml:id="u-259.200" who="#JacekPiechota">— Koralewski Jerzy Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.201" who="#JacekPiechota">— Kornasiewicz Alicja Józefa,</u>
          <u xml:id="u-259.202" who="#JacekPiechota">— Kosiński Czesław,</u>
          <u xml:id="u-259.203" who="#JacekPiechota">— Kosmalski Andrzej,</u>
          <u xml:id="u-259.204" who="#JacekPiechota">— Kosowski Ryszard,</u>
          <u xml:id="u-259.205" who="#JacekPiechota">— Kostrzewa Zbigniew Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.206" who="#JacekPiechota">— Kościelniak Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.207" who="#JacekPiechota">— Kowal Marian,</u>
          <u xml:id="u-259.208" who="#JacekPiechota">— Kowalczyk Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.209" who="#JacekPiechota">— Kowalczyk Tadeusz,</u>
          <u xml:id="u-259.210" who="#JacekPiechota">— Kowalik Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.211" who="#JacekPiechota">— Kowalski Wiesław,</u>
          <u xml:id="u-259.212" who="#JacekPiechota">— Kozaczko Lech,</u>
          <u xml:id="u-259.213" who="#JacekPiechota">— Kozakiewicz Mikołaj,</u>
          <u xml:id="u-259.214" who="#JacekPiechota">— Kozłowski Stefan,</u>
          <u xml:id="u-259.215" who="#JacekPiechota">— Krajewski Włodzimierz,</u>
          <u xml:id="u-259.216" who="#JacekPiechota">— Krasnodębski Karol,</u>
          <u xml:id="u-259.217" who="#JacekPiechota">— Krasowski Edmund Marek,</u>
          <u xml:id="u-259.218" who="#JacekPiechota">— Kraszewski Ryszard,</u>
          <u xml:id="u-259.219" who="#JacekPiechota">— Krauz Stanisława,</u>
          <u xml:id="u-259.220" who="#JacekPiechota">— Król Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.221" who="#JacekPiechota">— Król Marek,</u>
          <u xml:id="u-259.222" who="#JacekPiechota">— Krzekotowski Jacek Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.223" who="#JacekPiechota">— Krzyżanowska Olga,</u>
          <u xml:id="u-259.224" who="#JacekPiechota">— Krzyżanowski Władysław,</u>
          <u xml:id="u-259.225" who="#JacekPiechota">— Kuc Bożenna Marianna,</u>
          <u xml:id="u-259.226" who="#JacekPiechota">— Kuligowski Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.227" who="#JacekPiechota">— Kułaga Zenon,</u>
          <u xml:id="u-259.228" who="#JacekPiechota">— Kurek Michał,</u>
          <u xml:id="u-259.229" who="#JacekPiechota">— Kuroń Jacek Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.230" who="#JacekPiechota">— Kurzajewski Czesław,</u>
          <u xml:id="u-259.231" who="#JacekPiechota">— Kwietniewska Anna Jolanta,</u>
          <u xml:id="u-259.232" who="#JacekPiechota">— Labuda Barbara,</u>
          <u xml:id="u-259.233" who="#JacekPiechota">— Langowska Grażyna Mirosława,</u>
          <u xml:id="u-259.234" who="#JacekPiechota">— Lech Lesław,</u>
          <u xml:id="u-259.235" who="#JacekPiechota">— Lenz Piotr Paweł,</u>
          <u xml:id="u-259.236" who="#JacekPiechota">— Leszczyński Wincenty,</u>
          <u xml:id="u-259.237" who="#JacekPiechota">— Leśniewski Witold,</u>
          <u xml:id="u-259.238" who="#JacekPiechota">— Liszcz Teresa,</u>
          <u xml:id="u-259.239" who="#JacekPiechota">— Lityński Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.240" who="#JacekPiechota">— Liwak Władysław,</u>
          <u xml:id="u-259.241" who="#JacekPiechota">— Lubieniecki Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.242" who="#JacekPiechota">— Lubowska Iwona,</u>
          <u xml:id="u-259.243" who="#JacekPiechota">— Lysek Norbert,</u>
          <u xml:id="u-259.244" who="#JacekPiechota">— Łapicki Andrzej,</u>
          <u xml:id="u-259.245" who="#JacekPiechota">— Łączkowski Paweł Julian,</u>
          <u xml:id="u-259.246" who="#JacekPiechota">— Łochowski Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.247" who="#JacekPiechota">— Łopuszański Jan Edward,</u>
          <u xml:id="u-259.248" who="#JacekPiechota">— Łuczak Aleksander,</u>
          <u xml:id="u-259.249" who="#JacekPiechota">— Lukasiewicz Bogdan,</u>
          <u xml:id="u-259.250" who="#JacekPiechota">— Łupina Zygmunt Władysław,</u>
          <u xml:id="u-259.251" who="#JacekPiechota">— Mackiewicz Zbigniew Władysław,</u>
          <u xml:id="u-259.252" who="#JacekPiechota">— Maćkowiak Janusz,</u>
          <u xml:id="u-259.253" who="#JacekPiechota">— Majdański Stanisław Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.254" who="#JacekPiechota">— Malczewska Teresa,</u>
          <u xml:id="u-259.255" who="#JacekPiechota">— Małachowski Aleksander Maria,</u>
          <u xml:id="u-259.256" who="#JacekPiechota">— Mańka Tadeusz,</u>
          <u xml:id="u-259.257" who="#JacekPiechota">— Marchlik Tadeusz,</u>
          <u xml:id="u-259.258" who="#JacekPiechota">— Masarczyk Joachim,</u>
          <u xml:id="u-259.259" who="#JacekPiechota">— Matusiak Romualda,</u>
          <u xml:id="u-259.260" who="#JacekPiechota">— Matuszczak Adam,</u>
          <u xml:id="u-259.261" who="#JacekPiechota">— Mazan Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.262" who="#JacekPiechota">— Mazur Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.263" who="#JacekPiechota">— Merkel Jacek,</u>
          <u xml:id="u-259.264" who="#JacekPiechota">— Michalak Henryk Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.265" who="#JacekPiechota">— Michnik Adam,</u>
          <u xml:id="u-259.266" who="#JacekPiechota">— Mierzwa Zbigniew,</u>
          <u xml:id="u-259.267" who="#JacekPiechota">— Miłkowski Andrzej Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.268" who="#JacekPiechota">— Mitura Adam,</u>
          <u xml:id="u-259.269" who="#JacekPiechota">— Mleczko Stefan,</u>
          <u xml:id="u-259.270" who="#JacekPiechota">— Modrzejewski Jerzy Hubert,</u>
          <u xml:id="u-259.271" who="#JacekPiechota">— Modzelewski Kazimierz,</u>
          <u xml:id="u-259.272" who="#JacekPiechota">— Mojzesowicz Wojciech,</u>
          <u xml:id="u-259.273" who="#JacekPiechota">— Mokry Włodzimierz,</u>
          <u xml:id="u-259.274" who="#JacekPiechota">— Muller Edward,</u>
          <u xml:id="u-259.275" who="#JacekPiechota">— Myszkiewicz-Niesiołowski Stefan Konstanty,</u>
          <u xml:id="u-259.276" who="#JacekPiechota">— Ney Roman,</u>
          <u xml:id="u-259.277" who="#JacekPiechota">— Niegosz Roman,</u>
          <u xml:id="u-259.278" who="#JacekPiechota">— Norbert Roman,</u>
          <u xml:id="u-259.279" who="#JacekPiechota">— Nowacki Tadeusz,</u>
          <u xml:id="u-259.280" who="#JacekPiechota">— Nowak Czesław,</u>
          <u xml:id="u-259.281" who="#JacekPiechota">— Nowak Edward,</u>
          <u xml:id="u-259.282" who="#JacekPiechota">— Nowakowski Mirosław,</u>
          <u xml:id="u-259.283" who="#JacekPiechota">— Okrzesik Janusz,</u>
          <u xml:id="u-259.284" who="#JacekPiechota">— Oleksy Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.285" who="#JacekPiechota">— Onyszkiewicz Janusz,</u>
          <u xml:id="u-259.286" who="#JacekPiechota">— Orzechowski Marian,</u>
          <u xml:id="u-259.287" who="#JacekPiechota">— Orzeł Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.288" who="#JacekPiechota">— Osiatyński Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.289" who="#JacekPiechota">— Osiński Jerzy Zdzisław,</u>
          <u xml:id="u-259.290" who="#JacekPiechota">— Ostapiuk Seweryn,</u>
          <u xml:id="u-259.291" who="#JacekPiechota">— Padykuła Stanisław Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.292" who="#JacekPiechota">— Pałka Bogusław,</u>
          <u xml:id="u-259.293" who="#JacekPiechota">— Pańko Walerian,</u>
          <u xml:id="u-259.294" who="#JacekPiechota">— Paprzycki Lech Krzysztof,</u>
          <u xml:id="u-259.295" who="#JacekPiechota">— Pawlak Waldemar,</u>
          <u xml:id="u-259.296" who="#JacekPiechota">— Pidek Ryszard,</u>
          <u xml:id="u-259.297" who="#JacekPiechota">— Piechota Jacek,</u>
          <u xml:id="u-259.298" who="#JacekPiechota">— Pieniążek Antoni Kazimierz,</u>
          <u xml:id="u-259.299" who="#JacekPiechota">— Pietkiewicz Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.300" who="#JacekPiechota">— Pięta Ireneusz,</u>
          <u xml:id="u-259.301" who="#JacekPiechota">— Pigoń Zenon,</u>
          <u xml:id="u-259.302" who="#JacekPiechota">— Pilarczyk Józef Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.303" who="#JacekPiechota">— Pilarski Bohdan,</u>
          <u xml:id="u-259.304" who="#JacekPiechota">— Piszel Andrzej Justyn,</u>
          <u xml:id="u-259.305" who="#JacekPiechota">— Pogonowska-Jucha Emilia,</u>
          <u xml:id="u-259.306" who="#JacekPiechota">— Pol Marek,</u>
          <u xml:id="u-259.307" who="#JacekPiechota">— Polak Wojciech Sylwester,</u>
          <u xml:id="u-259.308" who="#JacekPiechota">— Polmański Piotr,</u>
          <u xml:id="u-259.309" who="#JacekPiechota">— Pomirski Miron Andrzej,</u>
          <u xml:id="u-259.310" who="#JacekPiechota">— Popiela Stanisława,</u>
          <u xml:id="u-259.311" who="#JacekPiechota">— Popis Marian,</u>
          <u xml:id="u-259.312" who="#JacekPiechota">— Półtorak Maciej Andrzej,</u>
          <u xml:id="u-259.313" who="#JacekPiechota">— Proszowska Joanna,</u>
          <u xml:id="u-259.314" who="#JacekPiechota">— Putra Krzysztof Jakub,</u>
          <u xml:id="u-259.315" who="#JacekPiechota">— Puzewicz Zbigniew,</u>
          <u xml:id="u-259.316" who="#JacekPiechota">— Rajtar Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.317" who="#JacekPiechota">— Robakowski Czesław,</u>
          <u xml:id="u-259.318" who="#JacekPiechota">— Rogiński Paweł,</u>
          <u xml:id="u-259.319" who="#JacekPiechota">— Rogowski Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.320" who="#JacekPiechota">— Rokita Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.321" who="#JacekPiechota">— Romańczuk Tomasz,</u>
          <u xml:id="u-259.322" who="#JacekPiechota">— Rosiak Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.323" who="#JacekPiechota">— Rostek Kazimierz,</u>
          <u xml:id="u-259.324" who="#JacekPiechota">— Rozwandowicz Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.325" who="#JacekPiechota">— Rożek Janusz Henryk,</u>
          <u xml:id="u-259.326" who="#JacekPiechota">— Rudnicki Zbigniew,</u>
          <u xml:id="u-259.327" who="#JacekPiechota">— Rusakiewicz Marek,</u>
          <u xml:id="u-259.328" who="#JacekPiechota">— Rusecki Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.329" who="#JacekPiechota">— Rusnarczyk Franciszek,</u>
          <u xml:id="u-259.330" who="#JacekPiechota">— Rusznica Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.331" who="#JacekPiechota">— Rutkowski Marek,</u>
          <u xml:id="u-259.332" who="#JacekPiechota">— Ryder Stefan,</u>
          <u xml:id="u-259.333" who="#JacekPiechota">— Rzepka Edward,</u>
          <u xml:id="u-259.334" who="#JacekPiechota">— Rzymełka Jan Antoni,</u>
          <u xml:id="u-259.335" who="#JacekPiechota">— Sak Franciszek,</u>
          <u xml:id="u-259.336" who="#JacekPiechota">— Sałata Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.337" who="#JacekPiechota">— Seferowicz Elżbieta Maria,</u>
          <u xml:id="u-259.338" who="#JacekPiechota">— Sekuła Ireneusz,</u>
          <u xml:id="u-259.339" who="#JacekPiechota">— Serafin Władysław,</u>
          <u xml:id="u-259.340" who="#JacekPiechota">— Sidor Andrzej,</u>
          <u xml:id="u-259.341" who="#JacekPiechota">— Sielicka-Gracka Maria Teresa,</u>
          <u xml:id="u-259.342" who="#JacekPiechota">— Siemieniuk Aleksy,</u>
          <u xml:id="u-259.343" who="#JacekPiechota">— Sienkiewicz Henryk,</u>
          <u xml:id="u-259.344" who="#JacekPiechota">— Sierakowska Izabella,</u>
          <u xml:id="u-259.345" who="#JacekPiechota">— Sierżant Tadeusz,</u>
          <u xml:id="u-259.346" who="#JacekPiechota">— Sikora Andrzej Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.347" who="#JacekPiechota">— Skalski Władysław,</u>
          <u xml:id="u-259.348" who="#JacekPiechota">— Skowroński Czesław Wacław,</u>
          <u xml:id="u-259.349" who="#JacekPiechota">— Skubis Ireneusz,</u>
          <u xml:id="u-259.350" who="#JacekPiechota">— Ślęzak Jerzy Wiktor,</u>
          <u xml:id="u-259.351" who="#JacekPiechota">— Smolarek Ryszard,</u>
          <u xml:id="u-259.352" who="#JacekPiechota">— Sobierajski Czesław,</u>
          <u xml:id="u-259.353" who="#JacekPiechota">— Sobieszczański Stefan Bogusław,</u>
          <u xml:id="u-259.354" who="#JacekPiechota">— Sobotka Zbigniew,</u>
          <u xml:id="u-259.355" who="#JacekPiechota">— Sokołowska Wanda,</u>
          <u xml:id="u-259.356" who="#JacekPiechota">— Solarewicz Wojciech,</u>
          <u xml:id="u-259.357" who="#JacekPiechota">— Sołtyk Grażyna,</u>
          <u xml:id="u-259.358" who="#JacekPiechota">— Soska Jacek,</u>
          <u xml:id="u-259.359" who="#JacekPiechota">— Sroczyński Jan Władysław,</u>
          <u xml:id="u-259.360" who="#JacekPiechota">— Staniszewska Grażyna,</u>
          <u xml:id="u-259.361" who="#JacekPiechota">— Starczynowski Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.362" who="#JacekPiechota">— Starownik Marian Roman,</u>
          <u xml:id="u-259.363" who="#JacekPiechota">— Stasiak Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.364" who="#JacekPiechota">— Stefaniuk Franciszek,</u>
          <u xml:id="u-259.365" who="#JacekPiechota">— Steinhoff Janusz Wojciech,</u>
          <u xml:id="u-259.366" who="#JacekPiechota">— Stępniak Maria,</u>
          <u xml:id="u-259.367" who="#JacekPiechota">— Stolzman Maria Joanna,</u>
          <u xml:id="u-259.368" who="#JacekPiechota">— Strózik Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.369" who="#JacekPiechota">— Suchocka Hanna,</u>
          <u xml:id="u-259.370" who="#JacekPiechota">— Suchodolski Bolesław,</u>
          <u xml:id="u-259.371" who="#JacekPiechota">— Suchodolski Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.372" who="#JacekPiechota">— Susek Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.373" who="#JacekPiechota">— Suskiewicz Halina Elżbieta,</u>
          <u xml:id="u-259.374" who="#JacekPiechota">— Sytek Tadeusz,</u>
          <u xml:id="u-259.375" who="#JacekPiechota">— Szarmach Henryk,</u>
          <u xml:id="u-259.376" who="#JacekPiechota">— Szatybełko Marian,</u>
          <u xml:id="u-259.377" who="#JacekPiechota">— Szczygielski Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.378" who="#JacekPiechota">— Szczygieł Bogdan,</u>
          <u xml:id="u-259.379" who="#JacekPiechota">— Szkutnik Bolesław,</u>
          <u xml:id="u-259.380" who="#JacekPiechota">— Szlachta Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.381" who="#JacekPiechota">— Szreder Bogumił,</u>
          <u xml:id="u-259.382" who="#JacekPiechota">— Szwed Ryszard,</u>
          <u xml:id="u-259.383" who="#JacekPiechota">— Szymanderski Jacek,</u>
          <u xml:id="u-259.384" who="#JacekPiechota">— Szymańska-Kwiatkowska Anna,</u>
          <u xml:id="u-259.385" who="#JacekPiechota">— Szymański Janusz,</u>
          <u xml:id="u-259.386" who="#JacekPiechota">— Szymański Krzysztof,</u>
          <u xml:id="u-259.387" who="#JacekPiechota">— Szymański Leonard Józef Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.388" who="#JacekPiechota">— Szymborski Janusz,</u>
          <u xml:id="u-259.389" who="#JacekPiechota">— Scieszko Tadeusz,</u>
          <u xml:id="u-259.390" who="#JacekPiechota">— Śliwa Lucjan,</u>
          <u xml:id="u-259.391" who="#JacekPiechota">— Święcicki Marcin,</u>
          <u xml:id="u-259.392" who="#JacekPiechota">— Switka Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.393" who="#JacekPiechota">— Tokarz Waldemar,</u>
          <u xml:id="u-259.394" who="#JacekPiechota">— Tomkiewicz Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.395" who="#JacekPiechota">— Trelka Tadeusz,</u>
          <u xml:id="u-259.396" who="#JacekPiechota">— Trzciński Janusz,</u>
          <u xml:id="u-259.397" who="#JacekPiechota">— Twaróg Bolesław,</u>
          <u xml:id="u-259.398" who="#JacekPiechota">— Ujas Eugeniusz,</u>
          <u xml:id="u-259.399" who="#JacekPiechota">— Ujazdowski Kazimierz,</u>
          <u xml:id="u-259.400" who="#JacekPiechota">— Urbanowicz Anna,</u>
          <u xml:id="u-259.401" who="#JacekPiechota">— Urbańska Bożenna,</u>
          <u xml:id="u-259.402" who="#JacekPiechota">— Wanot Stefan,</u>
          <u xml:id="u-259.403" who="#JacekPiechota">— Warjan Jan Marian,</u>
          <u xml:id="u-259.404" who="#JacekPiechota">— Wawrzyniak Alfred,</u>
          <u xml:id="u-259.405" who="#JacekPiechota">— Wąs Bogusław,</u>
          <u xml:id="u-259.406" who="#JacekPiechota">— Węgłowski Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.407" who="#JacekPiechota">— Węgrzyn Małgorzata,</u>
          <u xml:id="u-259.408" who="#JacekPiechota">— Wiatr Sławomir,</u>
          <u xml:id="u-259.409" who="#JacekPiechota">— Wiąckowski Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.410" who="#JacekPiechota">— Wieczorkiewicz Andrzej,</u>
          <u xml:id="u-259.411" who="#JacekPiechota">— Wiertek Włodzimierz,</u>
          <u xml:id="u-259.412" who="#JacekPiechota">— Wilczyńska Zofia,</u>
          <u xml:id="u-259.413" who="#JacekPiechota">— Wilk Bronisław,</u>
          <u xml:id="u-259.414" who="#JacekPiechota">— Witt Zenon,</u>
          <u xml:id="u-259.415" who="#JacekPiechota">— Wlekliński Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.416" who="#JacekPiechota">— Wnuk Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.417" who="#JacekPiechota">— Woda Wiesław,</u>
          <u xml:id="u-259.418" who="#JacekPiechota">— Wojciechowski Ryszard,</u>
          <u xml:id="u-259.419" who="#JacekPiechota">— Wojtczak Michał Bernard,</u>
          <u xml:id="u-259.420" who="#JacekPiechota">— Wolnik Wilhelm,</u>
          <u xml:id="u-259.421" who="#JacekPiechota">— Woźniak Kazimierz,</u>
          <u xml:id="u-259.422" who="#JacekPiechota">— Woźniak Teresa,</u>
          <u xml:id="u-259.423" who="#JacekPiechota">— Wójcik Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.424" who="#JacekPiechota">— Wróbel Jan Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.425" who="#JacekPiechota">— Wujec Henryk,</u>
          <u xml:id="u-259.426" who="#JacekPiechota">— Wuttke Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.427" who="#JacekPiechota">— Wybrański Andrzej Wiesław,</u>
          <u xml:id="u-259.428" who="#JacekPiechota">— Wyrowiński Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.429" who="#JacekPiechota">— Zając Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.430" who="#JacekPiechota">— Zajączkowski Wiesław Marian,</u>
          <u xml:id="u-259.431" who="#JacekPiechota">— Zalewska Teresa,</u>
          <u xml:id="u-259.432" who="#JacekPiechota">— Zambrzycki Zdzisław,</u>
          <u xml:id="u-259.433" who="#JacekPiechota">— Zarzycki Wojciech Szczęsny,</u>
          <u xml:id="u-259.434" who="#JacekPiechota">— Zawadzki Marian,</u>
          <u xml:id="u-259.435" who="#JacekPiechota">— Zawiślak Andrzej Marek,</u>
          <u xml:id="u-259.436" who="#JacekPiechota">— Zbylut Michał,</u>
          <u xml:id="u-259.437" who="#JacekPiechota">— Zdrada Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.438" who="#JacekPiechota">— Zegar Józef Stanisław,</u>
          <u xml:id="u-259.439" who="#JacekPiechota">— Zemke Janusz,</u>
          <u xml:id="u-259.440" who="#JacekPiechota">— Zieliński Adam,</u>
          <u xml:id="u-259.441" who="#JacekPiechota">— Zieliński Ryszard,</u>
          <u xml:id="u-259.442" who="#JacekPiechota">— Zieliński Ryszard Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.443" who="#JacekPiechota">— Ziemba Bonawentura,</u>
          <u xml:id="u-259.444" who="#JacekPiechota">— Zimnicki Adam,</u>
          <u xml:id="u-259.445" who="#JacekPiechota">— Zimowski Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.446" who="#JacekPiechota">— Ziółkowska Wiesława,</u>
          <u xml:id="u-259.447" who="#JacekPiechota">— Złakowski Zenon,</u>
          <u xml:id="u-259.448" who="#JacekPiechota">— Zych Bogumił,</u>
          <u xml:id="u-259.449" who="#JacekPiechota">— Zych Józef,</u>
          <u xml:id="u-259.450" who="#JacekPiechota">— Żabiński Krzysztof,</u>
          <u xml:id="u-259.451" who="#JacekPiechota">— Żabiński Władysław,</u>
          <u xml:id="u-259.452" who="#JacekPiechota">— Żelazny Antoni,</u>
          <u xml:id="u-259.453" who="#JacekPiechota">— Żenkiewicz Marian,</u>
          <u xml:id="u-259.454" who="#JacekPiechota">— Żukowski Jan,</u>
          <u xml:id="u-259.455" who="#JacekPiechota">— Żurawiecki Jerzy,</u>
          <u xml:id="u-259.456" who="#JacekPiechota">— Żurowski Stanisław.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-260">
          <u xml:id="u-260.0" who="#MikołajKozakiewicz">Czy wszyscy obecni posłowie oddali swoje głosy?</u>
          <u xml:id="u-260.1" who="#MikołajKozakiewicz">Czy nikt nie został pominięty?</u>
          <u xml:id="u-260.2" who="#MikołajKozakiewicz">Uważam zatem głosowanie za zamknięte. Jeszcze krótki komunikat. Zaraz po nim proszę posłów: Ziemowita Gawskiego, Marka Rusakiewicza, Marka Rutkowskiego, Jacka Piechotę, Romualdę Matusiak o obliczenie wyników głosowania.</u>
          <u xml:id="u-260.3" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę, pani poseł.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-261">
          <u xml:id="u-261.0" who="#BarbaraBlida">Przeczytam komunikaty. Bezpośrednio po ogłoszeniu przerwy w obradach plenarnych odbędzie się wspólne posiedzenie Komisji: Młodzieży, Kultury Fizycznej i Sportu, Ustawodawczej oraz Handlu i Usług w sprawie Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki — w sali nr 102.</u>
          <u xml:id="u-261.1" who="#BarbaraBlida">Posiedzenie Komisji Łączności z Polakami za Granicą odbędzie się w sali nr 101 bezpośrednio po zarządzeniu przerwy, a nie — jak podano w pisemnym zawiadomieniu — po zakończeniu obrad.</u>
          <u xml:id="u-261.2" who="#BarbaraBlida">O godz. 14 w sali nr 67 odbędzie się zebranie Koła Porozumienia Centrum, dzisiaj.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-262">
          <u xml:id="u-262.0" who="#MikołajKozakiewicz">Trudno określić dokładnie czas...</u>
          <u xml:id="u-262.1" who="#komentarz">(Poseł Andrzej Bondarewski: Chciałem krótkie sprostowanie komunikatu)</u>
          <u xml:id="u-262.2" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-263">
          <u xml:id="u-263.0" who="#AndrzejBondarewski">Przepraszam bardzo, posiedzenie Komisji Łączności z Polakami za Granicą odbędzie się o godzinie 13.30 w sali 101.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-264">
          <u xml:id="u-264.0" who="#MikołajKozakiewicz">Jeszcze jeden komunikat? Proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-265">
          <u xml:id="u-265.0" who="#BarbaraBlida">Zapraszamy wszystkich posłów i senatorów do wzięcia udziału w uroczystościach dnia parlamentarzysty, które odbędzie się 2 lutego w Sanktuarium Jasnogórskim. Rozpoczęcie uroczystości o godz. 9.45 w kaplicy Cudownego Obrazu Matki Bożej. W programie konferencje, droga krzyżowa oraz o godz. 14.30 kończąca uroczystość msza św. Osoby pragnące jechać z Warszawy autokarem, proszone są o zgłaszanie się w dniu dzisiejszym do pana posła Pawła Kamińskiego, który siedzi na miejscu 352.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-266">
          <u xml:id="u-266.0" who="#MikołajKozakiewicz">Trudno powiedzieć, jaki będzie czas obliczania głosów. Proponuję, aby ogłosić przerwę w granicach 45 minut do godziny.</u>
          <u xml:id="u-266.1" who="#MikołajKozakiewicz">Proszę, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-267">
          <u xml:id="u-267.0" who="#JacekSoska">Panie Marszałku! Czy to już jest duża przerwa, czy dopiero będzie duża przerwa? Pytam z tego względu, że mamy posiedzenie komisji w czasie dużej przerwy i nie wiemy, czy to właśnie teraz będzie ta duża przerwa obiadowa. Pan marszałek nie jest w stanie odpowiedzieć?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-268">
          <u xml:id="u-268.0" who="#MikołajKozakiewicz">Panie pośle, to jest ta średnia przerwa.</u>
          <u xml:id="u-268.1" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-268.2" who="#komentarz">(Poseł Jacek Soska: Czyli nie duża, dziękuję.)</u>
          <u xml:id="u-268.3" who="#MikołajKozakiewicz">Ogłaszam około 1,5-godzinną przerwę. Oczywiście ta dłuższa przerwa jeszcze będzie.</u>
          <u xml:id="u-268.4" who="#komentarz">(Przerwa, w posiedzeniu od godz. 11 min 55 do godz. 13)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-269">
          <u xml:id="u-269.0" who="#TadeuszFiszbach">Proszę o zajmowanie miejsc.</u>
          <u xml:id="u-269.1" who="#TadeuszFiszbach">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-269.2" who="#TadeuszFiszbach">Ogłaszam wynik głosowania podany w protokóle ustalenia wyników głosowania nad wnioskiem o odrzucenie senackiego projektu ustawy o ochronie prawnej dziecka poczętego W głosowaniu wzięło udział 381 posłów.</u>
          <u xml:id="u-269.3" who="#TadeuszFiszbach">Za wnioskiem głosowało 124 posłów.</u>
          <u xml:id="u-269.4" who="#TadeuszFiszbach">Przeciw wnioskowi głosowało 213 posłów, wstrzymało się od głosowania 32 posłów. Oddano głosów nieważnych 12 Stwierdzam, że Sejm wniosku o odrzucenie senackiego projektu ustawy o ochronie prawnej dziecka poczętego nie przyjął.</u>
          <u xml:id="u-269.5" who="#TadeuszFiszbach">Przypominam, Wysoka Izbo, że poseł Stefan Niesiołowski zgłosił wniosek o niezwłoczne przystąpienie do drugiego czytania senackiego projektu ustawy o ochronie prawnej dziecka poczętego bez odsyłania go do komisji.</u>
          <u xml:id="u-269.6" who="#TadeuszFiszbach">Chciałbym zapytać posła Niesiołowskiego, czy podtrzymuje swój wniosek?</u>
          <u xml:id="u-269.7" who="#komentarz">(Poseł Stefan Myszkiewicz-Niesiołowski: Podtrzymuję.)</u>
          <u xml:id="u-269.8" who="#TadeuszFiszbach">Pan poseł podtrzymuje swój wniosek.</u>
          <u xml:id="u-269.9" who="#TadeuszFiszbach">Pan poseł Jurek, prószę bardzo.</u>
          <u xml:id="u-269.10" who="#TadeuszFiszbach">Czy pan chce złożyć oświadczenie? Zrozumiałem, że pan chce zgłosić wniosek. Oświadczenia są wygłaszane w końcowej części posiedzenia i proszę się zapisać.</u>
          <u xml:id="u-269.11" who="#komentarz">(Poseł Marek Jurek: To jest uzus, panie marszałku. Regulamin daje nam prawo do wygłoszenia oświadczenia w każdym momencie obrad.) (Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-269.12" who="#TadeuszFiszbach">Poseł Łopuszański, proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-270">
          <u xml:id="u-270.0" who="#JanŁopuszański">Panie marszałku, chciałbym przypomnieć, że zgodnie z regulaminem Sejmu oświadczenia poza porządkiem można składać zawsze, tak że poseł Jurek ma prawo je złożyć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-271">
          <u xml:id="u-271.0" who="#TadeuszFiszbach">Co na to Komisja Regulaminowa?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-272">
          <u xml:id="u-272.0" who="#JanuszSzymański">Panie marszałku, chcę tylko powiedzieć, że zgodnie z regulaminem obrady prowadzi marszałek Sejmu, stosując regulamin.</u>
          <u xml:id="u-272.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-273">
          <u xml:id="u-273.0" who="#TadeuszFiszbach">Tak, myśli i poglądów nigdy nie jest za wiele. Był już taki precedens, kiedy marszałek prowadzący obrady udzielił głosu. Chciałbym tylko prosić o krótką wypowiedź, związaną — jeśli można wiedzieć — z czym?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-274">
          <u xml:id="u-274.0" who="#MarekJurek">Ściśle związaną z przebiegiem sprawy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-275">
          <u xml:id="u-275.0" who="#TadeuszFiszbach">Skoro tak, to proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-276">
          <u xml:id="u-276.0" who="#MarekJurek">Panie Marszałku! Wysoka Izb! Słowo parlament oznacza miejsce, w którym się rozmawia. Dzisiaj zrobiliśmy pewną rzecz, która nie ma precedensu w naszych obradach, dlatego że stwierdziliśmy, iż nie będziemy rozmawiać na temat podstawowej sprawy, że nie wysłuchamy mniejszości, większości, nie pozwolimy się wypowiedzieć i będziemy głosowali bez dyskusji, bez debaty. Ale ja uważam, mimo że jest to sprawa bezprecedensowa, która mnie bulwersuje, podobnie jak sposób prowadzenia pierwszej części obrad, w której marszałek Sejmu, tak na ogół dbały o powagę obrad, nie reagował na gwary i przeszkadzanie referentowi ustawy, że mimo tego precedensu, który stworzyliśmy, powinniśmy działać konsekwentnie i logicznie.</u>
          <u xml:id="u-276.1" who="#MarekJurek">Funkcją pierwszego czytania projektu ustawy jest to, żebyśmy na forum Izby mogli, wypowiedzieć się, zgłosić uwagi, które w późniejszej pracy komisje sejmowe powinny wziąć pod uwagę przy opracowywaniu ostatecznego kształtu projektu. Skoro zrezygnowaliśmy z tego, to znaczy że wszyscy mamy dostatecznie wyrobione zdanie na temat materii, którą omawiamy. I dlatego ze wszech miar logiczny wydaje mi się wniosek pana posła Niesiołowskiego. Skoro jesteśmy merytorycznie przygotowani do dyskusji na ten temat, skoro niepotrzebne nam pierwsze czytanie, oznacza to, że możemy tutaj na sali przystąpić natychmiast do drugiego czytania.</u>
          <u xml:id="u-276.2" who="#MarekJurek">I drugi argument. Proszę państwa, my reagujemy na bardzo wiele spraw wewnętrznych i międzynarodowych w sposób bardzo gwałtowny. Chcę powiedzieć tylko jedno, że powstało w naszym życiu publicznym dziwaczne pojęcie — temat zastępczy. Sugeruje on nie wiadomo co, że jest to temat zastępczy wobec sprawy bardzo ważnej i bardzo podstawowej, czy że jest to temat drugorzędny? Niestety, ten temat nie jest drugorzędny w naszym porządku obrad, ale figuruje pod numerem 8. Sprawy, która oznacza zagrożenie albo unicestwienie co najmniej kilkuset istnień ludzkich dziennie, nie możemy ciągle odkładać na ósme miejsce i nie możemy grać w tej sprawie na czas. To jest rzeczywiście sprawa, której nie można odkładać, gdyż wymaga ona rozstrzygnięcia. To nie jest sprawa teoretycznego problemu moralnego, który można rozważać bardzo długo. To jest sprawa zjawiska, które trzeba przerwać możliwie szybko. Dlatego popieram niniejszym oświadczeniem wniosek pana posła Niesiołowskiego.</u>
          <u xml:id="u-276.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-277">
          <u xml:id="u-277.0" who="#TadeuszFiszbach">Dobrze. Jest wniosek.</u>
          <u xml:id="u-277.1" who="#komentarz">(Poseł Dorota Kempka: Proszę o głos.)</u>
          <u xml:id="u-277.2" who="#TadeuszFiszbach">Chciałbym,. żeby może na tych dwóch zgłoszeniach poprzestać.</u>
          <u xml:id="u-277.3" who="#TadeuszFiszbach">Proszę, pan poseł.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-278">
          <u xml:id="u-278.0" who="#AndrzejSidor">Panie Marszałku! Chcę wystąpić z wnioskiem przeciwnym, ponieważ projekt senacki jest sprzeczny jeżeli chodzi o materię prawną i nie jest prawdą to, co powiedział pan poseł Jurek, że jesteśmy tacy pewni i dokładnie zorientowani o co chodzi. Uważam, że ta materia jest zbyt poważna, żeby przystępować do drugiego czytania i dyskusji, dlatego wnoszę formalny wniosek o odesłanie do specjalnie powołanej Komisji Nadzwyczajnej. To jest zbyt poważna sprawa, żeby można było dyskutować nad nią bez przygotowania.</u>
          <u xml:id="u-278.1" who="#AndrzejSidor">Stawiam formalny wniosek o odesłanie projektu ustawy do komisji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-279">
          <u xml:id="u-279.0" who="#TadeuszFiszbach">Mamy głos za, mamy głos przeciw. W przypadku oddalenia tego wniosku — to jest przed nami — postanowimy co dalej, bowiem był również wniosek formalny o powołanie Komisji Nadzwyczajnej. Proszę, pani poseł.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-280">
          <u xml:id="u-280.0" who="#DorotaKempka">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! W imieniu 65 posłów składam wniosek formalny o przeprowadzenie konsultacji społecznej w tej sprawie.</u>
          <u xml:id="u-280.1" who="#komentarz">(Wesołość na sali).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-281">
          <u xml:id="u-281.0" who="#TadeuszFiszbach">Uważam, że możemy przystąpić do głosowania nad wnioskiem formalnym zgłoszonym przez posła Niesiołowskiego.</u>
          <u xml:id="u-281.1" who="#TadeuszFiszbach">A więc zapytuję, kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem o niezwłoczne przystąpienie do drugiego czytania senackiego projektu ustawy o ochronie prawnej dziecka poczętego bez odsyłania do komisji, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (57) Kto jest przeciw? (207) Kto się wstrzymał od głosowania? (42) Stwierdzam, że Sejm wniosek posła Niesiołowskiego oddalił.</u>
          <u xml:id="u-281.2" who="#TadeuszFiszbach">Wysoka Izbo, przypominam, że poseł Jacek Krzekotowski zgłosił wniosek, aby senacki projekt ustawy o ochronie prawnej dziecka poczętego rozpatrzyła nowo powołana Komisja Nadzwyczajna. Czy poseł Jacek Krzekotowski podtrzymuje swój wniosek?</u>
          <u xml:id="u-281.3" who="#komentarz">(Poseł Jacek Krzekotowski: Tak.)</u>
          <u xml:id="u-281.4" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania tego wniosku.</u>
          <u xml:id="u-281.5" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem o powołanie Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu ustawy o ochronie prawnej dziecka poczętego, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (213) Kto jest przeciw? (33) Kto się wstrzymał od głosowania? (58) Stwierdzam, że Sejm wniosek o powołanie Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu ustawy o ochronie prawnej dziecka poczętego przyjął.</u>
          <u xml:id="u-281.6" who="#TadeuszFiszbach">Pani poseł Anna Knysok, proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-282">
          <u xml:id="u-282.0" who="#AnnaKnysok">W związku z decyzją Sejmu o powołaniu Komisji Nadzwyczajnej chciałam prosić o usta lenie zasad powoływania członków tej komisji. To jest jedna sprawa, a druga — proszę Wysoki Sejm o wyznaczenie komisji terminu zakończenia jej prac.</u>
          <u xml:id="u-282.1" who="#komentarz">(Głosy sprzeciwu na sali)</u>
          <u xml:id="u-282.2" who="#AnnaKnysok">Takie precedensy już w naszej Izbie były, kiedy prosiliśmy komisję, by była łaskawa zakończyć pracę w określonym terminie.</u>
          <u xml:id="u-282.3" who="#AnnaKnysok">Wydaje mi się, że jest to wniosek kompromisowy wobec tych dwóch przeciwnych, które tu usłyszeliśmy i możemy komisję zobowiązać do czegoś takiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-283">
          <u xml:id="u-283.0" who="#TadeuszFiszbach">Chwileczkę, jeśli dobrze rozumiem, pani poseł kieruje te propozycje do Prezydium Sejmu, więc ustosunkujemy się do nich. Są one zasadne, jeśli idzie o powoływanie komisji nadzwyczajnej.</u>
          <u xml:id="u-283.1" who="#TadeuszFiszbach">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-284">
          <u xml:id="u-284.0" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Przepraszam bardzo, panie marszałku, ale wniosek był wyraźnie skierowany nie do Prezydium Sejmu, tylko do Wysokiej Izby. Pani posłanka wnioskodawczym może się zresztą wypowiedzieć, ale ja rozumiem ten wniosek jednoznacznie, to znaczy żeby dziś tu na tej sali określić termin przedstawienia przez komisję rezultatów swojej pracy.</u>
          <u xml:id="u-284.1" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Panowie, rozumiem waszą niechęć do tego terminu, bardzo mi przykro, ale wniosek jest jasno przedstawiony. Możecie go oczywiście przegłosować.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-285">
          <u xml:id="u-285.0" who="#TadeuszFiszbach">Tak, rozumiem intencje pana posła Niesiołowskiego, tylko że to jest poważna sprawa i wymaga ona wysłuchania opinii i poglądów przewodniczących klubów poselskich. Dlatego też gdyby dzisiaj padły z sali propozycje różnych terminów, a tak zapewne byłoby, to trudno byłoby ustalić termin, który skłaniałby do poważnego przygotowania tego materiału i dlatego przyjąłem ten wniosek jako skierowany do Prezydium Sejmu. W tym bylibyśmy zgodni wszyscy. Nie sądzę, żeby posłowie byli przeciwni temu, aby Prezydium Sejmu po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów zasugerowało jakieś terminy i wtedy w uporządkowany sposób odnieślibyśmy się do sprawy. Rozumiem, że nie ma sprzeciwu co do tego, ażeby tę sprawę tak potraktować.</u>
          <u xml:id="u-285.1" who="#TadeuszFiszbach">Pan poseł Szymański, proszę.</u>
          <u xml:id="u-285.2" who="#TadeuszFiszbach">Chciałbym przedstawić dodatkowy argument za pańskim wnioskiem. Ten wniosek, który przed chwilą przedstawiła pani poseł Knysok, opiera się na tym, że my dzisiaj tylko skierowaliśmy projekt do Komisji Nadzwyczajnej, natomiast Komisji Nadzwyczajnej nie powołaliśmy i byłoby nielogiczne, gdybyśmy w tej chwili jeszcze przed powołaniem tej komisji rozstrzygali o kalendarzu jej pracy. Czyli możemy to zrobić w chwili, kiedy komisja zostanie powołana uchwałą Sejmu, a więc dzisiaj ten wniosek nie powinien być głosowany.</u>
          <u xml:id="u-285.3" who="#TadeuszFiszbach">Proszę, pani poseł Kempka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-286">
          <u xml:id="u-286.0" who="#DorotaKempka">Panie Marszałku! W imieniu 67 posłów złożyłam formalny wniosek o przeprowadzenie konsultacji społecznej. Na potwierdzenie tego wniosku chciałabym jeszcze powiedzieć, że w tej sprawie wypowiedzieli się uczestnicy ogólnopolskiej konferencji na temat „Kobieta w Polsce współczesnej. Szanse i zagrożenia”. Złożone również zostały w tej sprawie odpowiednie wnioski zarówno do pana marszałka, do pana premiera jak i do pana prezydenta. Stąd gorąco proszę pana marszałka o przeprowadzenie formalnego głosowania nad moim wnioskiem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-287">
          <u xml:id="u-287.0" who="#TadeuszFiszbach">Oczywiście, że to zrobię.</u>
          <u xml:id="u-287.1" who="#TadeuszFiszbach">Jeszcze jest zgłoszenie.</u>
          <u xml:id="u-287.2" who="#TadeuszFiszbach">Proszę, pan poseł Jan Łopuszański.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-288">
          <u xml:id="u-288.0" who="#JanŁopuszański">Dwie sprawy odnośnie ostatnio zgłoszonego wniosku koleżanki. Chciałem powiedzieć, że od 2 lat nieustannie społeczeństwo polskie konsultuje projekt tej ustawy i chyba rozkład poglądów jest tak dokładnie znany, że w tej chwili mówienie o jakichkolwiek konsultacjach jest raczej absurdalne. Natomiast jeśli chodzi o wątpliwość, którą zgłosił kolega poseł Szymański odnośnie tego, że nielogicznym jest wyznaczanie terminu zakończenia prac komisji przed jej powołaniem, to chciałbym powiedzieć, że:</u>
          <u xml:id="u-288.1" who="#JanŁopuszański">— po pierwsze, nie widzę tutaj żadnej nielogiczności, jest to najwyżej zobligowanie nas do szybkiego powołania komisji,</u>
          <u xml:id="u-288.2" who="#JanŁopuszański">— a po drugie, wnoszę o to, ażeby komisja ta została powołana w dniu dzisiejszym.</u>
          <u xml:id="u-288.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-289">
          <u xml:id="u-289.0" who="#TadeuszFiszbach">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-290">
          <u xml:id="u-290.0" who="#JacekKrzekotowski">Rozumiem rzecz w ten sposób, że chodzi o to, aby nie następowały tutaj żadne procesy parlamentarnej obstrukcji i istota sprawy, myślę, nie polega na tym, żeby wyznaczyć termin komisji, tylko żeby dzisiaj wyznaczyć termin drugiego czytania, bo to jednocześnie będzie obligowało komisję do określonego tempa działań.</u>
          <u xml:id="u-290.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-290.2" who="#JacekKrzekotowski">Gdyby można zaproponować, aby Prezydium Sejmu wyznaczyło termin drugiego czytania na marzec, to myślę, że byłoby to do przyjęcia dla wszystkich. Taką mam nadzieję.</u>
          <u xml:id="u-290.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-291">
          <u xml:id="u-291.0" who="#TadeuszFiszbach">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-292">
          <u xml:id="u-292.0" who="#WładysławŻabiński">Panie Marszałku! Padł formalny wniosek o powołanie Komisji Nadzwyczajnej. Proponowałbym, żeby to przegłosować i jednak dzisiaj ustalić skład komisji jak również termin zakończenia jej prac. Dlaczego? Mamy bolesny przykład, że do dnia dzisiejszego nie zakończyła prac komisja nadzwyczajna do zbadania sytuacji pod Mławą. Mamy słuszne obawy, koleżanka również, że może być tak samo z pracą tej komisji. Dlatego popieram wniosek koleżanki posłanki i prosiłbym, żeby ten wniosek poddać pod głosowanie. Proponuję powołać komisję i ustalić termin zakończenia jej prac.</u>
          <u xml:id="u-292.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-293">
          <u xml:id="u-293.0" who="#TadeuszFiszbach">Jest jeszcze zgłoszenie?</u>
          <u xml:id="u-293.1" who="#TadeuszFiszbach">Proszę, pan poseł Jacek Soska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-294">
          <u xml:id="u-294.0" who="#JacekSoska">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Stawiam wniosek formalny o zarządzenie dużej przerwy i zebranie klubów poselskich w celu wyznaczenia członków Komisji Nadzwyczajnej i terminu zakończenia jej prac.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-295">
          <u xml:id="u-295.0" who="#TadeuszFiszbach">Tak, ja w tym kierunku zmierzam, bo jest kilka wniosków formalnych, które wymagają ustosunkowania się Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, a przedtem również klubów poselskich. I dlatego bezpieczniej będzie, jeśli ogłoszę przerwę, w czasie której — chwileczkę, wiem, chcę do tego nawiązać i pani poseł podzieliłaby ten pogląd, a jeśli nie, to oczywiście poddam ten wniosek formalny pod głosowanie — te wszystkie sprawy, o których dzisiaj była mowa — dotyczące zasad powołania komisji, terminów, konsultacji społecznych — omówilibyśmy na posiedzeniu Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów, po tej półtoragodzinnej przerwie kluby poselskie przedstawiłyby swoje wnioski i każda ze spraw zostałaby szczegółowo omówiona.</u>
          <u xml:id="u-295.1" who="#TadeuszFiszbach">Proszę, pani poseł ma prawo ustosunkować się.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-296">
          <u xml:id="u-296.0" who="#DorotaKempka">Panie Marszałku! Po raz trzeci stawiam swój formalny wniosek. Uważam, że przegłosowanie czy odrzucenie wniosku grupy posłów ułatwi pracę w klubach. Myślę, że jest wskazane, żeby nad tym wnioskiem pracować.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-297">
          <u xml:id="u-297.0" who="#TadeuszFiszbach">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-298">
          <u xml:id="u-298.0" who="#BolesławTwaróg">Bolesław Twaróg. Ja w sprawie tego wniosku. Decyzja Sejmu w sprawie konsultacji społecznych nie jest decyzją podejmowaną w ramach wniosku formalnego, tylko jest decyzją podejmowaną w ramach uchwały. Różnica jest taka, że uchwała musi być najpierw przygotowana na piśmie, posłowie muszą się z nią zaznajomić i jest konieczne, aby ta uchwała była głosowana na podstawie ustaw o konsultacjach społecznych i referendum. Nie orientuję się w tej chwili, prawdopodobnie decyzja w tej sprawie zapada większością dwóch trzecich głosów. Prosiłbym zatem, aby temu wnioski o konsultację nadać tryb taki, jak przy uchwałach Sejmu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-299">
          <u xml:id="u-299.0" who="#TadeuszFiszbach">Pani poseł ma prawo podtrzymać ten wniosek. Nie pominiemy odniesienia się do tej sprawy, bo wniosek został zgłoszony, mam dokument. Ważny jest tu pogląd 60 posłów ale i 400 pozostałych. Dobrze by więc było, aby na posiedzeniach klubów odnieść się do tej sprawy i wtedy ugruntujemy się w przekonaniu co do konieczności czy potrzeby oraz wskażemy termin. Czy pani poseł przyjęłaby tę propozycję, żeby wrócić do tej sprawy po obradach Konwentu Seniorów i klubów?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-300">
          <u xml:id="u-300.0" who="#DorotaKempka">Panie Marszałku! Ponieważ są wątpliwości prawne, proponuję głosować po obradach klubów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-301">
          <u xml:id="u-301.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję pani poseł.</u>
          <u xml:id="u-301.1" who="#TadeuszFiszbach">Ja też tak uważam, że dobrze byłoby spokojnie do sprawy się ustosunkować, wymienić poglądy. Dzisiaj do tej sprawy się odniesiemy.</u>
          <u xml:id="u-301.2" who="#TadeuszFiszbach">Proponowałbym zatem, żebyśmy tę kwestię podjęli po przerwie. Jest jeszcze kilka drobnych ale ważnych spraw, do których może w tej części byśmy się odnieśli. Oto one: Informuję, że wpłynęło sprawozdanie komisji o stanowisku Senatu w sprawie ustawy o utworzeniu Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki.</u>
          <u xml:id="u-301.3" who="#TadeuszFiszbach">Prezydium Sejmu proponuje uzupełnienie porządku dziennego o nowy punkt 10 dotyczący sprawozdania komisji o stanowisku Senatu w sprawie ustawy o utworzeniu Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki (druki nr 717 i 721).</u>
          <u xml:id="u-301.4" who="#TadeuszFiszbach">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Sejm propozycję przyjął.</u>
          <u xml:id="u-301.5" who="#TadeuszFiszbach">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-301.6" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do punktu 10 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Młodzieży, Kultury Fizycznej i Sportu, Komisji Handlu i Usług oraz Komisji Ustawodawczej o stanowisku Senatu w sprawie ustawy o utworzeniu Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki (druki nr 717 i 721).</u>
          <u xml:id="u-301.7" who="#TadeuszFiszbach">Proszę o zabranie głosu sprawozdawcę komisji poseł Adelę Dankowską.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-302">
          <u xml:id="u-302.0" who="#AdelaDankowska">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! W imieniu trzech Komisji: Młodzieży, Kultury Fizycznej i Sportu, Handlu i Usług oraz Ustawodawczej wnioskuję o przyjęcie poprawki zgłoszonej przez Senat do uchwalonej przez Wysoką Izbę w dniu 4 stycznia tego roku ustawy o utworzeniu Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki.</u>
          <u xml:id="u-302.1" who="#AdelaDankowska">Proponowana poprawka zmierza do skreślenia w art. 4 ustawy słów: „oraz środkami Centralnego Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej i Centralnego Funduszu Turystyki i Wypoczynku”. Wymienione fundusze zostały zlikwidowane z dniem 1 stycznia 1991 r. na mocy ustawy z dnia 14 grudnia 1990 r. o zniesieniu i likwidacji niektórych funduszy. Na skutek wyprzedzenia jednej ustawy przez drugą w procesie legislacyjnym powstała niezgodność między zapisami obu tych ustaw. Poprawka ma więc charakter formalny i dlatego komisje wnoszą o jej przyjęcie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-303">
          <u xml:id="u-303.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję pani poseł.</u>
          <u xml:id="u-303.1" who="#TadeuszFiszbach">Zaraz przystąpimy do głosowania, ale przedtem chciałbym przewodniczącym klubów poselskich dać czas do zastanowienia się nad komunikatami, abyśmy mogli podać informację, w której sali spotykają się poszczególne kluby po ogłoszeniu przerwy.</u>
          <u xml:id="u-303.2" who="#TadeuszFiszbach">Czy ktoś z posłanek i posłów pragnie zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-303.3" who="#TadeuszFiszbach">Zgłoszeń nie widzę.</u>
          <u xml:id="u-303.4" who="#TadeuszFiszbach">Przechodzimy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-303.5" who="#TadeuszFiszbach">Przypominam, że zgodnie z art. 27 Konstytucji Sejm uchwala proponowane przez Senat zmiany zwykłą większością głosów, natomiast nie przyjmuje zmian większością dwóch trzecich głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.</u>
          <u xml:id="u-303.6" who="#TadeuszFiszbach">Głosować będziemy przedstawiony przez komisje wniosek dotyczący poprawki Senatu.</u>
          <u xml:id="u-303.7" who="#TadeuszFiszbach">Senat proponuje poprawkę dotyczącą art. 4. Komisje wnioskują o przyjęcie tej poprawki.</u>
          <u xml:id="u-303.8" who="#TadeuszFiszbach">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-303.9" who="#TadeuszFiszbach">Kto z posłanek i posłów jest za wnioskiem komisji o przyjęcie poprawki Senatu do art. 4, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (230) Kto jest przeciw? (2) Kto się wstrzymał od głosowania? (15) Stwierdzam, że Sejm poprawkę Senatu do art. 4 przyjął.</u>
          <u xml:id="u-303.10" who="#TadeuszFiszbach">Wysoki Sejmie! W dniu wczorajszym uchwaliliśmy ustawę o państwowej morskiej służbie hydrograficznej i oznakowania nawigacyjnego. W związku z tym udzielam głosu posłowi Czesławowi Nowakowi. Jest to krótka sprawa.</u>
          <u xml:id="u-303.11" who="#TadeuszFiszbach">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-304">
          <u xml:id="u-304.0" who="#CzesławNowak">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Zaszło małe nieporozumienie, nie mające większego znaczenia dla treści ustawy. Otóż w art. 10 ust. 1 brzmi: „Biuro Hydrograficzne Rzeczypospolitej Polskiej organizuje się w oparciu o środki osobowe, rzeczowe i finansowe będące w posiadaniu Biura Hydrograficznego Marynarki Wojennej i urzędów morskich w Gdyni i Szczecinie według stanu bilansowego na dzień...”. I tutaj nie było wpisanej daty. Bilanse państwa i Urzędów są sporządzane na dzień 31 grudnia, przez przeoczenie nie była wpisana data 31 grudnia 1990 r.</u>
          <u xml:id="u-304.1" who="#CzesławNowak">Wnoszę o przegłosowanie sprawy wstawienia tej daty. Ta sprawa była już omawiana na Prezydium Sejmu. Jest to czysto porządkowe uzupełnienie ustawy. Ustawa była przegłosowana wczoraj, od razu było drugie czytanie i jeszcze nie było możliwości wniesienia tego Jest to moje przeoczenie, bardzo przepraszam.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-305">
          <u xml:id="u-305.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję panu posłowi.</u>
          <u xml:id="u-305.1" who="#TadeuszFiszbach">Proszę, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-306">
          <u xml:id="u-306.0" who="#JanuszSzymański">Panie Marszałku! Odnosząc się do wniosku, który zgłosił pan poseł Nowak, chcę powiedzieć, że jest to niemożliwe. Proces ustawo dawczy w Sejmie został zamknięty wczoraj głosowaniem nad ustawą. W związku z tym musimy zaczekać na stanowisko Senatu i dopiero ewentualnie wtedy, po rozpatrzeniu przez Senat, jeżeli nie wprowadzi on zmian, wnieść nową inicjatywę ustawodawczą. Czyli na tym etapie jest to po prostu niemożliwe.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-307">
          <u xml:id="u-307.0" who="#TadeuszFiszbach">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-307.1" who="#TadeuszFiszbach">Zatem proponuję, abyśmy przyjęli do wiadomości tę informację i prószę o zapamiętanie tej istotnej, acz wydawałoby się jednostkowej sprawy, uznając ją za ważną.</u>
          <u xml:id="u-307.2" who="#TadeuszFiszbach">Teraz wysłuchamy komunikatów, proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-308">
          <u xml:id="u-308.0" who="#JacekPiechota">Bezpośrednio po zarządzeniu przerwy odbędą się:</u>
          <u xml:id="u-308.1" who="#JacekPiechota">— posiedzenie Komisji Systemu Gospodarczego i Polityki Przemysłowej w sali nr 102;</u>
          <u xml:id="u-308.2" who="#JacekPiechota">— posiedzenie Komisji Zdrowia w sali konferencyjnej w nowym Domu Poselskim;</u>
          <u xml:id="u-308.3" who="#JacekPiechota">— posiedzenie Komisji Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w sali nr 179;</u>
          <u xml:id="u-308.4" who="#JacekPiechota">— wspólne posiedzenie Komisji Sprawiedliwości oraz Ustawodawczej w sali nr 106.</u>
          <u xml:id="u-308.5" who="#JacekPiechota">Oraz posiedzenia klubów poselskich:</u>
          <u xml:id="u-308.6" who="#JacekPiechota">— zebranie Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego w sali kolumnowej;</u>
          <u xml:id="u-308.7" who="#JacekPiechota">— zebranie Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej w sali nr 118;</u>
          <u xml:id="u-308.8" who="#JacekPiechota">— zebranie Poselskiego Klubu Polskiej Unii Socjaldemokratycznej w sali nr 150;</u>
          <u xml:id="u-308.9" who="#JacekPiechota">— zebranie Klubu Niezależnych Posłów w lokalu klubu;</u>
          <u xml:id="u-308.10" who="#JacekPiechota">— zebranie Klubu Poselskiego SD w pokoju nr 101;</u>
          <u xml:id="u-308.11" who="#JacekPiechota">— członków podkomisji ds. ustawy wypadkowej prosi się o pozostanie w czasie przerwy na sali obrad;</u>
          <u xml:id="u-308.12" who="#komentarz">(Głosy z sali: Unia Demokratyczna w górnej palarni)</u>
          <u xml:id="u-308.13" who="#JacekPiechota">— zebranie Klubu Unia Demokratyczna w górnej palarni.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-309">
          <u xml:id="u-309.0" who="#TadeuszFiszbach">Jeszcze chciałbym poinformować członków Konwentu Seniorów, że na 45 minut przed zakończeniem przerwy odbędzie się posiedzenie Konwentu Seniorów u marszałka Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-309.1" who="#TadeuszFiszbach">Ponieważ jest tyle posiedzeń: komisji, klubów, Konwentu Seniorów,- proponowałbym, aby przerwa trwała dwie godziny bądź półtorej godziny.</u>
          <u xml:id="u-309.2" who="#komentarz">(Głosy z sali: Półtorej.)</u>
          <u xml:id="u-309.3" who="#TadeuszFiszbach">Dobrze, półtorej godziny.</u>
          <u xml:id="u-309.4" who="#TadeuszFiszbach">Ogłaszam przerwę do godziny 15.</u>
          <u xml:id="u-309.5" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 13 min 30 do godz 15)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-310">
          <u xml:id="u-310.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, chciałam poinformować, że ze względu na konieczność wydrukowania imiennego składu Komisji Nadzwyczajnej, który został uzgodniony przed chwilą na Konwencie Seniorów, oraz na konieczność wydrukowania projektu uchwały Sejmu, niestety, nie możemy w tej chwili zacząć obrad, bo chcielibyśmy, żeby państwo mieli te druki przed sobą. Chciałam więc powiedzieć, że zaczniemy obrady o godzinie 16-tej.</u>
          <u xml:id="u-310.1" who="#OlgaKrzyżanowska">W restauracjach podamy tę informację, żeby dowiedzieli się o tym nie tylko ci posłowie, którzy punktualnie stawili się w sali obrad. Bardzo przepraszamy, ale po prostu jest to kwestia techniczna.</u>
          <u xml:id="u-310.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-311">
          <u xml:id="u-311.0" who="#AlfredBielewicz">Pani Marszałek! Jest groźba strajku kolejarzy, większość posłów może się zdecydować na wcześniejszy wyjazd. Może nie być quorum.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-312">
          <u xml:id="u-312.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-312.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa o zajmowanie miejsc.</u>
          <u xml:id="u-312.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Powracamy do rozpatrzenia punktu 8 porządku dziennego: Pierwsze czytanie senackiego projektu ustawy o ochronie prawnej dziecko poczętego. Powołanie i wybór składu osobowego Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu ustawy o ochronie prawnej dziecka poczętego.</u>
          <u xml:id="u-312.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Przypominam, że Sejm postanowił już o powołaniu Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia tego projektu ustawy.</u>
          <u xml:id="u-312.4" who="#OlgaKrzyżanowska">Informuję, że kluby poselskie zgłosiły propozycje do składu Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu ustawy o ochronie prawnej dziecka poczętego.</u>
          <u xml:id="u-312.5" who="#OlgaKrzyżanowska">Wniosek Konwentu Seniorów zawarty jest w druku nr 725, który został posłom doręczony.</u>
          <u xml:id="u-312.6" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy ktoś z pań posłanek i panów posłów pragnie zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-312.7" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
          <u xml:id="u-312.8" who="#OlgaKrzyżanowska">Panie pośle, powtórzę, bo może nie wszyscy posłowie usłyszeli pańską wypowiedź. Pan poseł mówi, że jest możliwość strajku kolejarzy i niektórzy z państwa mogą się zdecydować na wcześniejszy wyjazd. Niestety, my nie jesteśmy w stanie przyspieszyć procesu druku. Dopiero przed chwilą na posiedzeniu Konwentu Seniorów został ustalony skład komisji. Jest to ważna decyzja, tak samo jak kwestia podjęcia przez Wysoką Izbę decyzji dotyczącej ewentualnego projektu uchwały na temat konsultacji społecznych i dlatego jesteśmy zmuszeni to przesunąć.</u>
          <u xml:id="u-312.9" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-313">
          <u xml:id="u-313.0" who="#ZbigniewSobotka">Może nie drukować, ale odczytać nazwiska, to znacznie taniej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-314">
          <u xml:id="u-314.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, to jest możliwe, natomiast projekt uchwały Sejmu na temat konsultacji musi być wydrukowany i muszą państwo mieć to przed oczami, a te dwie rzeczy przebiegają czasowo równoległe.</u>
          <u xml:id="u-314.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy ktoś z państwa jeszcze chciałby zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-314.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Ja w tej chwili występuję, że tak powiem, właściwie nieoficjalnie.</u>
          <u xml:id="u-314.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Przerwa do godziny 16-tej. Postaramy się powiadomić o tym wszystkie komisje, które w tej chwili pracują, i tych posłów, którzy są w tej chwili w restauracji. Przepraszamy bardzo.</u>
          <u xml:id="u-314.4" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu przedłużona do godz. 16 min 10)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-315">
          <u xml:id="u-315.0" who="#WiesławKaczmarek">Pani Marszałek! Miałbym taką prośbę, o ile Sejm by wyraził zgodę, żeby uzupełnić skład tej komisji c osobę pani poseł Anny Dynowskiej, która jest, jak mi wiadomo, niezrzeszona. Pani poseł jest prawnikiem, a przeglądając tę listę można spostrzec, że jednak jeżeli chodzi o stronę prawną, to jej skład jest nieliczny. Zgłaszam więc taki wniosek, żeby uzupełnić skład komisji o panią poseł Annę Dynowską, oczywiście jeżeli się zgadza.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-316">
          <u xml:id="u-316.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-316.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy pani poseł wyraża zgodę?</u>
          <u xml:id="u-316.2" who="#komentarz">(Poseł Anna Dynowska: Tak.) (Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-316.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa w związku z tym, że lista zgłoszona na Konwencie Seniorów była sporządzona na podstawie zgłoszeń klubów, a poseł, który nie należy do klubu, ma tak samo uprawnienia do wejścia w skład takiej komisji, jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważała, że propozycja przyjęcia w skład Komisji Nadzwyczajnej pani Dynowskiej jako posła nie należącego do żadnego klubu została przez Wysoką Izbę przyjęta. Dopiszemy więc jej nazwisko i poddamy całą listę pod głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-316.4" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy ktoś z państwa w tej sprawie chciał zabrać głos? Proszę bardzo, pan poseł.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-317">
          <u xml:id="u-317.0" who="#MarekJurek">Chciałem tylko powiedzieć, panu posłowi Kaczmarkowi, że jego klub mógł zgłosić kandydaturę pani poseł Dynowskiej. Nic nie stoi na przeszkodzie, żeby klub rekomendował również osoby, które ceni, a które są niezrzeszone, albo są poza jego klubem.</u>
          <u xml:id="u-317.1" who="#MarekJurek">I druga sprawa. Chciałem panu posłowi zwrócić uwagę na niestosowność wypowiedzi dotyczącej fachowości komisji. Parlament jest reprezentacją narodu, a reprezentacją prawników jest Rada Adwokacka czy Krajowa Rada Sądownictwa.</u>
          <u xml:id="u-317.2" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-318">
          <u xml:id="u-318.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, ponieważ żaden z klubów nie zgłosił pani poseł Dynowskiej, a tak jak powiedziałam, z punktu widzenia regulaminu jest możliwość zgłoszenia kandydata z sali, ja tę kandydaturę jako prowadząca posiedzenie przyjmuję i pytam, czy ktoś z państwa — oprócz zgłoszonych, ale jak rozumiem, nieformalnych zastrzeżeń, bo nie jest to głos przeciwko kandydaturze pani poseł Dynowskiej — jeszcze chciał zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-318.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-319">
          <u xml:id="u-319.0" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Jestem przeciwny tej kandydaturze z tych powodów, o których była mowa, a także dlatego że ta lista była rezultatem szeregu dość żmudnych ustaleń międzyklubowych. Jestem za tym, żeby ta lista była głosowana en bloc bez zmian.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-320">
          <u xml:id="u-320.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, w związku z tym, że jest wniosek przeciwny do wniosku zgłoszonego przez pana posła, a nie chciałabym, żeby to było głosowanie nad kandydaturą pani poseł Dynowskiej, proponuję państwu rozstrzygnięcie w głosowaniu w pierwszej kolejności wniosku, czy Wysoka Izba jest za przyjęciem wyłącznie kandydatów zgłoszonych przez Konwent Seniorów. Jeżeli ten wniosek zostanie przez Wysoką Izbę przyjęty, tym samym kandydatura wszystkich posłów zgłoszonych z sali wolą Wysokiej Izby odpadnie. Jeżeli Wysoka Izba zadecyduje, że zostawia możliwość zgłaszania kandydatów z sali poddam wtedy pod głosowanie listę w całości wraz z kandydatami zgłoszonymi z sali.</u>
          <u xml:id="u-320.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy w tej sprawie ktoś z państwa chciał zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-320.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-321">
          <u xml:id="u-321.0" who="#JanuszSzymański">Pani Marszałek! Mam wniosek o zmianę procedury głosowania, czyli o poddanie pod głosowanie w pierwszej kolejności innego wniosku. Chcę podkreślić, że jest prawem każdego posła zgłaszanie tutaj wniosków o uzupełnienie listy i to jest bezdyskusyjne, niezależnie czy kluby się wypowiadały, czy nie. Jest to prawo każdego członka parlamentu i to musi być, że tak powiem, uznana zasada.</u>
          <u xml:id="u-321.1" who="#JanuszSzymański">Pani Marszałek! Proponuję, żeby pani w pierwszej kolejności poddała pod głosowanie wniosek o powołanie komisji w zaproponowanym składzie wraz z uzupełnieniem o kandydaturę pani poseł Anny Dynowskiej, zgodnie z wnioskiem pana posła Kaczmarka. Jeżeli ten wniosek upadnie, wtedy tym samym Sejm wypowie się w sprawie listy przedłożonej w druku sejmowym nr 725.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-322">
          <u xml:id="u-322.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję bardzo, panie pośle nie chciałabym przyjąć wniosku pana posła, dlatego że wydaje mi się, iż trzeba pozbawić głosowanie Wysokiej Izby charakteru głosowania nad kandydaturą personalną posła. Tu chodzi o zasadę. Chciałam poddać państwu pod głosowanie zasadę, a nie, przepraszam, jakby votum ufności czy nieufności do zgłoszonej z sali kandydatury tego czy innego posła.</u>
          <u xml:id="u-322.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-323">
          <u xml:id="u-323.0" who="#JacekPiechota">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Bardzo przepraszam, ale moim zdaniem, tego rodzaju głosowanie będzie stanowiło bardzo niebezpieczny precedens i być może później też będziemy próbowali w ten sposób postępować. Jeżeli każdy z nas posłów, ma prawo zgłosić tutaj na sali dodatkową kandydaturę spoza klubu spośród posłów niezrzeszonych, to przegłosowanie i przyjęcie zasady, że tylko Konwent Seniorów może zgłaszać kandydatury, w gruncie rzeczy ogranicza nasze indywidualne prawo do zgłaszania wniosków tutaj na sali.</u>
          <u xml:id="u-323.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-323.2" who="#JacekPiechota">Jestem za tym, żeby tego precedensu nie głosować.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-324">
          <u xml:id="u-324.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę Państwa! Panie Pośle! Jeżeli wolno mi odpowiedzieć, to nie rozumiem tego jako stwarzania precedensu. Jesteśmy w tej chwili w konkretnej sytuacji i w tej konkretnej sytuacji chciałam poddać państwu pod głosowanie to, co przed chwilą powiedziałam.</u>
          <u xml:id="u-324.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-325">
          <u xml:id="u-325.0" who="#BolesławTwaróg">Ponieważ nie usłyszeliśmy wyraźnie złożonej przed całą Izbą odpowiedzi, czy pani poseł Dynowska zgadza się na kandydowanie, ze względu na argumenty, których użył mój przedmówca, mam prośbę do pani poseł, aby nie wyraziła takiej zgody dla dobra procedury.</u>
          <u xml:id="u-325.1" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-325.2" who="#komentarz">(Oklaski</u>
        </div>
        <div xml:id="div-326">
          <u xml:id="u-326.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-326.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-327">
          <u xml:id="u-327.0" who="#TadeuszNowacki">Pani Marszałek! Chciałem się tylko ustosunkować co do zasady. Rozumiem, że określamy pewne prawo zwyczajowe. Pan poseł Szymański jest biegły w interpretacji również i tego prawa. Stosując pewną zasadę proporcjonalności czy pewnego sposobu wyłonienia tej komisji ustaliliśmy zasadę, że w jej skład wejdzie 10% członków klubu. Rozumiem, że został zgłoszony również poseł, który jest niezrzeszony, poseł Czerwiński. My chcieliśmy zgłosić dwóch kandydatów, ale stosując się do przyjętej zasady, zastosowaliśmy ograniczenia własne. Mogliśmy również z tego ograniczenia nie skorzystać, ale szanujemy oczywiście prawa wszystkich i choć z tego tytułu możemy — powiedzmy — znów zgłosić kandydaturę, myślę, że nie w tym celu ustalaliśmy pewne zasady. Mnie chodzi tylko i wyłącznie o zasady.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-328">
          <u xml:id="u-328.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-328.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy ktoś z państwa jeszcze chciał zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-328.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, pani poseł.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-329">
          <u xml:id="u-329.0" who="#AnnaSzymańskaKwiatkowska">Szymańska-Kwiatkowska. Pani Marszałek, mam pytanie do panów posłów, dlaczego się tak obawiają obecności pani poseł Dynowskiej w składzie tej komisji?</u>
          <u xml:id="u-329.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-330">
          <u xml:id="u-330.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy ktoś z państwa jeszcze chciał zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-330.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Pani poseł, proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-331">
          <u xml:id="u-331.0" who="#AnnaDynowska">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Nie należę do żadnego klubu poselskiego. Chciałam w związku z tym zapytać Wysoką Izbę — skoro zgodnie z regulaminem każdy poseł ma prawo, a nawet obowiązek, uczestniczyć w pracach Sejmu, to w jaki sposób, poza Konwentem Seniorów, w tego typu wypadkach poseł niezrzeszony może znaleźć się na jakiejkolwiek liście? Wiadomo, że na Konwencie Seniorów rozgrywane są interesy i przedstawiane są kandydatury przez poszczególne kluby. Chciałam zapytać o tę zasadę. Ponieważ regulamin nie przewiduje tego typu przypadków, a faktyczny stan w Sejmie, niestety, przewiduje, chciałabym zapytać, w jaki sposób należy tę sprawę rozstrzygnąć?</u>
          <u xml:id="u-331.1" who="#AnnaDynowska">Oczywiście, zgadzam się kandydować do Komisji Nadzwyczajnej, która się zajmie tą ustawą.</u>
          <u xml:id="u-331.2" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-332">
          <u xml:id="u-332.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-332.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Widzę posłów zgłaszających się do głosu Przed udzieleniem im głosu Chciałam tylko odpowiedzieć pani poseł, że mogę tylko powołać się na zasadę przewidzianą w regulaminie, którą przytoczyłam na początku. Według regulaminu każdy z posłów ma prawo zgłosić kandydatury, a Wysoka Izba podejmuje decyzję.</u>
          <u xml:id="u-332.2" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-332.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-333">
          <u xml:id="u-333.0" who="#SzczepanBalicki">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Wydaje mi się, że już od 10 minut wałkujemy ten problem, a chyba o wiele prościej byłoby jednak przegłosować listę przedstawioną przez Konwent Seniorów, a następnie wniosek o uzupełnienie tej listy o nazwisko pani poseł Dynowskiej.</u>
          <u xml:id="u-333.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-333.2" who="#SzczepanBalicki">Nie wiem w czym miałoby to uwłaczać komukolwiek. Jest to normalne głosowanie i chyba całkowicie zgodne z regulaminem, prawda, panie kolego Szymański?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-334">
          <u xml:id="u-334.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Pan poseł został zapytany, proszę o udzielenie odpowiedzi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-335">
          <u xml:id="u-335.0" who="#JanuszSzymański">Proszę państwa. Wydaje mi się, że jesteśmy w stanie rozstrzygnąć tę sprawę w jednym głosowaniu. Skoro ten wniosek, który zgłosiłem, rozstrzyga o innych wnioskach, to dlaczego nie dać mu pierwszeństwa? Możemy w drodze jednego głosowania rozstrzygnąć problem pani poseł Dynowskiej i powołania tej komisji, czyli krótko mówiąc, podtrzymuję swój wniosek o przegłosowanie powołania tej komisji w składzie zaproponowanym przez Konwent Seniorów, wraz z wnioskiem zgłoszonym przez pana posła Kaczmarka. Myślę, że jest to wniosek, który w pierwszej kolejności powinien być rozstrzygnięty.</u>
          <u xml:id="u-335.1" who="#komentarz">(Głosy z sali: Dobrze.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-336">
          <u xml:id="u-336.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Panie pośle, nie możemy tak postąpić, bo jeżeli są osoby, które nie będą zgadzały się z kandydaturą zgłoszoną z sali, to by wystąpić przeciw niej, tym samym muszą wystąpić przeciwko całemu składowi zgłoszonemu przez Konwent Seniorów.</u>
          <u xml:id="u-336.1" who="#komentarz">(Oklaski z prawej strony sali)</u>
          <u xml:id="u-336.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Pozwolę sobie w takim razie wrócić do swojej propozycji, którą złożyłam Wysokiej Izbie, żebyśmy przegłosowali wniosek postawiony przeze mnie. To nie jest jeszcze rozpoczęcie głosowania, ja tylko próbuję sformułować pytanie — kto z państwa jest za przyjęciem zasady w dzisiejszym głosowaniu, że głosujemy wyłącznie na listę kandydatów zgłoszoną przez Konwent Seniorów? Taki wniosek pozwolę sobie Wysokiej Izbie poddać pod głosowanie. Jeżeli będzie decyzja Izby za wnioskiem, tym samym głosujemy potem nad tym składem, jeżeli nie — umieszczamy nazwisko pani poseł Dynowskiej czy innych posłów, jeżeli padną takie propozycje i głosujemy wtedy nad całą listą.</u>
          <u xml:id="u-336.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-337">
          <u xml:id="u-337.0" who="#WłodzimierzCimoszewicz">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Jeżeli pani posłanka Dynowska wyrazi na to zgodę, klub lewicy gotów jest wnieść autopoprawkę do swojej propozycji — wycofać kandydaturę posła Bogumiła Zycha i zaproponować pani posłance Dynowskiej miejsce w ramach limitu przysługującego naszemu klubowi.</u>
          <u xml:id="u-337.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-338">
          <u xml:id="u-338.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-338.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Tym samym upada argument, który tu został zgłoszony przez pana posła.</u>
          <u xml:id="u-338.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy pani poseł wyraża na to zgodę?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-339">
          <u xml:id="u-339.0" who="#AnnaDynowska">Bardzo dziękuję panu przewodniczącemu, oczywiście że wyrażam na to zgodę. Natomiast chciałabym powiedzieć, pani marszałek, że do chwili obecnej nie zostało mi wyjaśnione, dlaczego nad kandydaturami posłów z poszczególnych klubów głosuje się en bloc, a nad kandydaturami posłów niezrzeszonych — indywidualnie Jest to niedopuszczalne regulaminem i mnie się wydaje, że w tym wypadku może rzeczywiście należy od pozycji nr 1 do pozycji nr 46 zastanowić się nad poszczególnymi kandydaturami. Zgłaszanie nie jest prawem klubów, jest to prawo Sejmu. Tu jest to robione w sposób uproszczony. Kwestionuję po prostu taką zasadę głosowania: nad listą Konwentu Seniorów głosowanie en bloc, a nad kandydaturami posłów niezrzeszonych głosowania — indywidualnie. Natomiast dziękuję panu przewodniczącemu i przyjmuję jego propozycję.</u>
          <u xml:id="u-339.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-340">
          <u xml:id="u-340.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Pani poseł, jest to propozycja Konwentu Seniorów, żeby głosować en bloc. I ta propozycja została Wysokiej Izbie przedstawiona. Wysoka Izba może nie przyjąć propozycji głosowania en bloc, ale dotychczas nie usłyszałam takiego wniosku. I Konwent Seniorów taką propozycję Wysokiej Izbie do decyzji pozostawił.</u>
          <u xml:id="u-340.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-341">
          <u xml:id="u-341.0" who="#WładysławSerafin">Nie rozumiem, pani marszałek, dlaczego w różnych sytuacjach są stosowane różne procedury. Sejm zna praktyki tego typu, że przy wielu komisjach nadzwyczajnych, wnoszono ó uzupełnienie listy o dane nazwisko i nie czyniono żadnej awantury. Uważam, panie pośle, że można powiedzieć, iż pani poseł Dynowska jest prawie że narodem, bo tak jest znana w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-341.1" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-341.2" who="#WładysławSerafin">Ceni się jej fachowość. Nie bójmy się pani Ani. Anna D. nie jest groźna dla aborcji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-342">
          <u xml:id="u-342.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Jest wniosek Parlamentarnego Klubu Lewicy Demokratycznej, żeby skreślić z pozycji 46 nazwisko pana posła Bogumiła Zycha i jako osobę, którą Parlamentarny Klub Lewicy Demokratycznej poleca Wysokiej Izbie do składu komisji, wpisać panią poseł Annę Dynowską. Jak słyszałam, pani poseł wyraża zgodę: W takim razie chcę poddać całą listę pod głosowanie. ze zmianą nazwiska, o której przed chwilą mówiłam.</u>
          <u xml:id="u-342.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy przed przystąpieniem do głosowania ktoś z państwa jeszcze chce zabrać głos? Nie.</u>
          <u xml:id="u-342.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę w takim razie o skreślenie nazwiska pana posła Zycha z pozycji 46 i wpisanie nazwiska pani poseł Anny Dynowskiej.</u>
          <u xml:id="u-342.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-342.4" who="#OlgaKrzyżanowska">Kto z pań posłanek i panów posłów jest za wnioskiem Konwentu Seniorów w sprawie wyboru składu Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu ustawy o ochronie prawnej dziecka poczętego według załączonej listy, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (218) Kto jest przeciw? (15) Kto wstrzymał się od głosowania? (19) Stwierdzam, że Sejm wybrał skład Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu ustawy o ochronie prawnej dziecka poczętego.</u>
          <u xml:id="u-342.5" who="#OlgaKrzyżanowska">Przypominam, że pani poseł Dorota Kempka w imieniu grupy posłów przedłożyła projekt uchwały o skierowaniu projektu ustawy o ochronie prawnej dziecka poczętego do konsultacji społecznej. Projekt uchwały (druk nr 725) został posłom doręczony.</u>
          <u xml:id="u-342.6" who="#komentarz">(Głos z sali: nr 724)</u>
          <u xml:id="u-342.7" who="#OlgaKrzyżanowska">Przepraszam, poprawiono mnie. Jest to druk nr 724.</u>
          <u xml:id="u-342.8" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy ktoś z posłanek i posłów pragnie zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-342.9" who="#OlgaKrzyżanowska">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-342.10" who="#OlgaKrzyżanowska">Przepraszam, pan poseł, proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-343">
          <u xml:id="u-343.0" who="#JanŁopuszański">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Chciałem poinformować posłów o tym, że w historii prac nad prawem o ochronie dziecka poczętego mechanizm konsultacji był już raz wykorzystany do odłożenia spraw ad calendas Graecas. Mianowicie w końcówce prac Sejmu poprzedniej kadencji odbyło się pierwsze czytanie takiego projektu ustawy przed połączonymi Komisjami: Zdrowia i Ustawodawczą. W wyniku prac tych komisji przesłano sprawę do konsultacji i ta konsultacja przeciągnęła się poza granice trwania kadencji tamtego parlamentu.</u>
          <u xml:id="u-343.1" who="#JanŁopuszański">Chciałbym ponadto powtórzyć argument, który już dzisiaj sformułowałem w krótkiej swojej wypowiedzi, że ta sprawa ciągnie się od wiosny 1989 roku i w związku z pracami legislacyjnymi jest nieustannie konsultowana przez całe polskie społeczeństwo. Wielu posłów otrzymało informacje o stanowisku obywateli zarówno pro-jak i anty. Ta sprawa jest także konsultowana w trakcie licznych, prac klubów a także w kuluarach. Jest to jedna z najbardziej przemyślanych spraw. W związku z tym zastosowanie dzisiaj mechanizmu konsultacji, zwłaszcza jeżeli wynik konsultacji da nam tylko jeszcze jeden pakiet opinii, które nie będą nas wiązać w sensie formalno-prawnym, będzie to po prostu strata czasu, próba odwleczenia załatwienia tej sprawy, której celem będzie chyba tylko i wyłącznie to, żeby ta sprawa i w tej kadencji Sejmu, także została utopiona. A do tego dopuścić nie możemy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-344">
          <u xml:id="u-344.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-344.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Pan poseł Jurek chciał zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-344.2" who="#komentarz">(Poseł Izabella Sierakowska: Ad vocem,)</u>
          <u xml:id="u-344.3" who="#komentarz">(Poseł Andrzej Sidor: Ad vocem.)</u>
          <u xml:id="u-344.4" who="#OlgaKrzyżanowska">Chwileczkę, pan poseł Marek Jurek się zgłosił, potem pani poseł.</u>
          <u xml:id="u-344.5" who="#OlgaKrzyżanowska">Prószę państwa, bardzo proszę, jeśli można, zgłaszać się do dyskusji. Panie pośle, może sekundkę. Proszę na przyszłość, żeby ci z państwa, którzy chcą się wypowiedzieć w danej sprawie, zgłaszali się do dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-344.6" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-345">
          <u xml:id="u-345.0" who="#AndrzejSidor">Pani Marszałek! Chcę zabrać głos nie w dyskusji, tylko ad vocem wypowiedzi posła Łopuszańskiego. Tak się złożyło, że w posiedzeniu tej komisji brał udział poseł Łopuszański, który wtedy nie był posłem, brałem w niej udział również ja.</u>
          <u xml:id="u-345.1" who="#AndrzejSidor">Pan poseł Łopuszański niezupełnie przedstawił prawdę. Kiedy zaproponowano przeprowadzenie referendum, to grapa, którą reprezentował pan poseł Łopuszański, zareagowała bardzo dziwnie, więcej, nie wnosiła postulatu, ponieważ wyglądało na to, że jak gdyby obawiała się referendum. I na tym sprawa umarła, nie było zaś tak, jak powiedział pan poseł Łopuszański. W Sejmie są do przeczytania protokóły proszę sprawdzić.</u>
          <u xml:id="u-345.2" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-346">
          <u xml:id="u-346.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję, panie pośle.</u>
          <u xml:id="u-346.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, pan poseł Marek Jurek.</u>
          <u xml:id="u-346.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, bardzo proszę zgłaszać się do dyskusji, bo tak to się odbywa dyskusja między panami posłami.</u>
          <u xml:id="u-346.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo w kolejności: pan poseł Jurek, pani poseł Sierakowska, pan poseł Łopuszański.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-347">
          <u xml:id="u-347.0" who="#MarekJurek">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Chciałbym zwrócić uwagę — jeżeli państwo pozwolą — na podstawę prawną tego wniosku. To jest ustawa z 1987 r. Znamy tę epokę, kiedy szukano w Polsce czegoś, co zastąpi normalną, przedstawicielską demokrację parlamentarną. Znamy ten mechanizm konsultacji. Znamy konsultacje przed operacjami cenowo-dochodowymi. Natomiast ja znam jeden mechanizm decyzji w państwie demokratycznym — jest to decyzja reprezentatywnych instytucji, takich jak parlament, ewentualnie referendum z inicjatywy ludowej. Jeżeli państwo mają ochotę doprowadzić do referendum, proszę bardzo, to jest wasze prawo obywatelskie. Wyjdźcie na ulice, zbierajcie podpisy, przynieście kilkaset tysięcy podpisów i wówczas, jeżeli będziecie sobie tego życzyć, pójdziemy do urn. W tym Sejmie naprawdę od czasu do czasu dzieje się coś dziwnego. Budujemy system parlamentarny,. Pamiętam, jak jeden z wybitnych przedstawicieli lewicy demokratycznej nazwał w tym Sejmie poważne kampanie wyborcze poprzedzające wybory najwyższych instytucji w tym państwie — parlamentu czy prezydenta — igrzyskami. Wszyscy państwo to pamiętacie. A nagle chcemy doprowadzić do takiej sytuacji, że za każdym razem będziemy wołali naród do urn, kiedy pewna orientacja, stanowiąca mniejszość w tym Sejmie, będzie chciała kwestionować stanowisko Izby czy aktualną politykę państwa.</u>
          <u xml:id="u-347.1" who="#MarekJurek">Panie pośle, uważam, że w tej sprawie Sejm ma możliwość podjęcia decyzji. Jeżeli Sejm nie czuje się na siłach, by podjąć decyzję, jeżeli ma wątpliwości co do słuszności takiego czy innego stanowiska, może odwołać się do referendum. Natomiast te konsultacje, to pisanie listów itd., to nie jest, panie pośle, demokracja parlamentarna, jaką znamy z wzorów klasycznych, ale jest to demokracja wiecowa, a my chcemy w Polsce budować normalny parlamentaryzm. Myślę, że lepiej zrobilibyście państwo koncentrując swój wysiłek na przygotowaniu dobrej ustawy o referendum z inicjatywy ludowej, na zbieraniu podpisów, zamiast za każdym razem wzywać Polaków do urn, kiedy wam się nie podoba stanowisko Izby.</u>
          <u xml:id="u-347.2" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-348">
          <u xml:id="u-348.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-348.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu panią poseł Sierakowską, a następnie pana posła Łopuszańskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-349">
          <u xml:id="u-349.0" who="#IzabellaSierakowska">Pani Marszałek! Wysoki Sejmie! Może zacznę od stanowiska Zarządu Głównego Stowarzyszenia Prawników Polskich. Uważają oni bowiem, że przedmiot właśnie tej ustawy należy w zasadzie do sfery moralno-etycznej i dlatego nie powinien podlegać tak daleko idącej regulacji prawnej bez uprzedniego poddania podstawowych założeń tych regulacji osądowi społecznemu w drodze referendum albo w drodze konsultacji.</u>
          <u xml:id="u-349.1" who="#IzabellaSierakowska">A teraz odpowiem panu posłowi Łopuszańskiemu, Doskonale wiem, dlaczego państwo boicie się tego referendum, czy tego właśnie sondażu publicznego.</u>
          <u xml:id="u-349.2" who="#komentarz">(Głos z sali: O Boże!)</u>
          <u xml:id="u-349.3" who="#IzabellaSierakowska">Nie o Boże!</u>
          <u xml:id="u-349.4" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-349.5" who="#IzabellaSierakowska">Boicie się państwo, udowodnię to, że się boicie. Jak się nie boicie. to w końcu ogłośmy referendum!</u>
          <u xml:id="u-349.6" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-349.7" who="#IzabellaSierakowska">Ale proszę mi nie przeszkadzać. W końcu ja to swoje prywatne referendum ogłosiłam tylko w „Trybunie”, w „Sztandarze” i Teleexpressie. Tylko tam, szanowni państwo, i w odpowiedzi przyszły tysiące listów. Wszędzie, na każdym kroku specjalnie to podkreślam — otrzymałam ponad 700 tys. podpisów, a weźcie państwo pod uwagę, że i poczta jest droga, i że z ambony lecą klątwy, i że nakładana jest ekskomunika.</u>
          <u xml:id="u-349.8" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-349.9" who="#IzabellaSierakowska">Chwileczkę, wysłuchajcie cierpliwie.</u>
          <u xml:id="u-349.10" who="#IzabellaSierakowska">Druga sprawa. W każdym z tych pism pa nie powołują się na ileś tam osób, które również je popierają, ale nie napiszą z różnych względów, o których powiedziałam.</u>
          <u xml:id="u-349.11" who="#IzabellaSierakowska">Mam stanowisko Unii Kobiet oraz stanowiska różnych stowarzyszeń młodzieżowych typu „Neutrum”, stanowiska partii politycznych, czyli jeżeli to wszystko razem się policzy, to naprawdę jest to głos kilku milionów ludzi. I dlatego należy odwołać się do społeczeństwa, zapytać je.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-350">
          <u xml:id="u-350.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, proszę o ciszę w czasie przemówienia posła. Zwracam się z gorącą prośbą, żeby każdy z państwa mógł przemawiać w spokoju.</u>
          <u xml:id="u-350.1" who="#komentarz">(Głos z galerii: Nie wolno przeprowadzać referendum nad śmiercią i życiem!)</u>
          <u xml:id="u-350.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Przepraszam, czy to był ktoś z państwa z galerii?</u>
          <u xml:id="u-350.3" who="#komentarz">(Głosy z sali: Tak.)</u>
          <u xml:id="u-350.4" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, niestety, o opuszczenie galerii.</u>
          <u xml:id="u-350.5" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-351">
          <u xml:id="u-351.0" who="#IzabellaSierakowska">W końcu w takim państwie jak Włochy, pod bokiem papieża, również przeprowadzono referendum. I papież się wcale nie bał tego, że we Włoszech — że tak powiem, pod jego oknami — coś takiego się odbywa, tak że tym bardziej powinniśmy się na to, szanowni państwo, zdecydować.</u>
          <u xml:id="u-351.1" who="#IzabellaSierakowska">Wnioskuję zatem o co najmniej ten sondaż publiczny. Naturalnie najlepiej byłoby ogłosić referendum.</u>
          <u xml:id="u-351.2" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-352">
          <u xml:id="u-352.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję,</u>
          <u xml:id="u-352.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Jana Łopuszańskiego, następnie pana posła Jerzego Dynera.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-353">
          <u xml:id="u-353.0" who="#JanŁopuszański">Najpierw chciałem króciutko odpowiedzieć koledze Sidorowi. Ta grupa posłów, do której rzeczywiście ja nie należałem, bo wtedy nie byłem posłem, nie powinna była już nic robić. Powinno było działać Prezydium Sejmu i odpowiednie komisje, a że ich prezydia nie działały, to za to już grupa inicjatorów ustawy nie jest odpowiedzialna.</u>
          <u xml:id="u-353.1" who="#JanŁopuszański">Natomiast skoro tutaj padły argumenty o obawie przed referendum, to proszę państwa, gdyby było tak, że referendum jest normalnym, rutynowym fragmentem procesu ustawodawczego, po prostu sposobem ustalania co jest, a co nie jest treścią ustawy, to wtedy my byśmy się mogli zgodzić na to, żeby ta sprawa była przedmiotem referendum. Ale w Polsce referendum ma charakter przede wszystkim opiniodawczy, ą nad sprawami moralnymi opinii zbierać nie będziemy. Mamy odkryć, co jest prawdą a co nie i do tej prawdy się odnieść. Nad moralnością głosowania się nie przeprowadza.</u>
          <u xml:id="u-353.2" who="#JanŁopuszański">I ostatnia uwaga. Jeżeli już ktoś zabiera głos na temat ekskomuniki, to byłoby dobrze, żeby coś o tym wiedział. Otóż chciałem poinformować, że każdy grzech ciężki powoduje ekskomunikę z Kościoła Bożego, z tym że nie każdy kapłan może odpuścić grzech, a zatem przywrócić do Kościoła. Odpuszczenie tylko niektórych grzechów jest zastrzeżone dla biskupa bądź specjalnie upoważnionych przez niego kapłanów. Do takich grzechów należy m.in, zabójstwo.</u>
          <u xml:id="u-353.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-354">
          <u xml:id="u-354.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-354.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Jerzego Dynera, a następnie pana posła Ryszarda Bugaja.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-355">
          <u xml:id="u-355.0" who="#JerzyDyner">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Sądzę, że jest pewne przekłamanie w argumentacji posła Łopuszańskiego. Sugeruje on, jakoby substytut referendum pojawił nam się w postaci opinii, które do nas docierają, i to jest pewnym przekłamaniem. Te opinie, które do nas docierają, są z reguły opiniami skrajnymi. Obawiam się, że ten milczący środek, który dotychczas się nie uaktywnił, może stanowić, nie wiem, 70%–80% społeczeństwa. Nie chciałbym, żeby to, co poseł Łopuszański nazywa referendum, było utożsamiane z demonstracjami, które mamy pod Sejmem, czy z ilością listów — bardzo czasami jednostronnych, reprezentujących dwa zupełnie skrajne bieguny — które docierają do nas do Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-355.1" who="#JerzyDyner">Ze swej strony muszę powiedzieć, że jeśli Sejm nie podejmie decyzji o referendum, to ja oczywiście — przynajmniej w tej sprawie, chociaż nigdy z tego nie korzystałem — będę takie konsultacje w ramach własnego okręgu wyborczego chciał przeprowadzić, gdyż uważam, że parlament jest dostatecznie kompetentny, aby kształtować prawo obowiązujące w całej Polsce w sferze ekonomicznej czy w innej, w której posiadamy fachową wiedzę, natomiast nie uważam, abyśmy my wszyscy mogli zastępować mądrość całego społeczeństwa, opinię całego społeczeństwa w kwestiach moralnych.</u>
          <u xml:id="u-355.2" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-355.3" who="#JerzyDyner">Sądzę, że morale dwóch posłów, posła Marka Jurka i posła Jana Łopuszańskiego, nie może stanowić wykładni moralnej dla całego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-355.4" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-355.5" who="#komentarz">(Poseł Jan Łopuszański: Ad vocem.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-356">
          <u xml:id="u-356.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Panie pośle. pozwalam sobie zwrócić uwagę, że zabiera pan głos już trzeci raz, a jest to jednak sprawa całego Sejmu. Proszę bardzo o krótką wypowiedź.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-357">
          <u xml:id="u-357.0" who="#JanŁopuszański">Chciałem tylko wyjaśnić, że jako prawnik stosuję ścisłe terminy i kiedy mówię o konsultacjach, to chodzi o konsultacje, a kiedy używam terminu referendum, to używam go w znaczeniu ustawowym dokładnie takim, w jakim użyła go pani Sierakowska. Żadnego mieszania tych pojęć, co przypisuje mi kolega Dyner, nie było.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-358">
          <u xml:id="u-358.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-358.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Ryszarda Bugaja, a następnie pana posła Zdzisława Czarnobilskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-359">
          <u xml:id="u-359.0" who="#RyszardBugaj">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Chciałbym bardzo krótko ustosunkować się do omawianej sprawy. Sądzę, że w tej dyskusji powinniśmy jednak spróbować ostudzić nasze emocje. Rozróżnijmy dwie rzeczy: możliwość zapoznania się z szerszą opinią i termin konsultacji społecznych. Sądzę, że można sobie wyobrazić takie rozwiązanie, które jednak umożliwia przeprowadzenie tych konsultacji w krótkim czasie, a jednocześnie parlament będzie mógł się zapoznać z pewną szerszą opinią.</u>
          <u xml:id="u-359.1" who="#RyszardBugaj">Chciałbym zwrócić uwagę państwa na to, że naprawdę nie wiemy, jaka jest orientacja szerszych grup społecznych w sprawie te] ustawy. Odwołam się do wczorajszego artykułu pana profesora Kurczewskiego w „Życiu Warszawy”, w którym referuje on szersze badania socjologiczne nad stosunkiem polskiego społeczeństwa do aborcji. Wynika z nich jasno, jeżeli one coś znaczą, że większość społeczeństwa popiera raczej utrzymanie prawa do aborcji, niektórzy z ograniczeniami, ale do końca tego nie wiemy. Powinniśmy spróbować w takiej mierze, w jakiej nasza wiedza może być poszerzona, to ją poszerzyć, starając się to zrobić szybko, nie uchylając się od decyzji. Dlatego popieram wniosek o konsultacje, ale przeprowadzone sprawnie i szybko.</u>
          <u xml:id="u-359.2" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-360">
          <u xml:id="u-360.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-360.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o zabranie głosu pana posła Zdzisława Czarnobilskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-361">
          <u xml:id="u-361.0" who="#ZdzisławCzarnobilski">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Proszę Państwa! Jako lekarz nie mogę się zgodzić z tym, żeby nad życiem ogłaszać referendum Każdy z nas ma prawo do życia.</u>
          <u xml:id="u-361.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-361.2" who="#ZdzisławCzarnobilski">Proszę Państwa! Jeżeli przyjmiemy naukowy pogląd, że poczęcie jest początkiem życia, to nad życiem nie wolno nam ogłaszać referendum. To wynika z prawa natury. Każdy człowiek ma prawo do życia i my nad tym prawem, które istnieje, mamy urządzać referendum? Proszę państwa, ja bym się wstydził za tym głosować.</u>
          <u xml:id="u-361.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-361.4" who="#ZdzisławCzarnobilski">Następna sprawa. Proszę państwa, w tak ciężkich czasach, jakie nadeszły, mamy jeszcze sobie fundować referendum? Chciałbym zapytać, ile to kosztuje?</u>
          <u xml:id="u-361.5" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-362">
          <u xml:id="u-362.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-362.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy ktoś jeszcze prosi o głos?</u>
          <u xml:id="u-362.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę się przedstawić, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-363">
          <u xml:id="u-363.0" who="#BogdanŁukasiewicz">Lukasiewicz Bogdan. Skoro połączenie komórek uważamy za początek życia, to niedoprowadzenie do ich połączenia też trzeba by uznać w takim razie za przestępstwo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-364">
          <u xml:id="u-364.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, pan poseł Janusz Szymborski.</u>
          <u xml:id="u-364.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, proszę o ciszę. Wniosek formalny proszę zgłosić po wystąpieniu pana posła.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-365">
          <u xml:id="u-365.0" who="#JanuszSzymborski">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Ponieważ nie ma debaty, nie ośmielam się użyć szerszej argumentacji, którą przygotowałem sobie na tę okoliczność, ale skoro padają tutaj tak wielkie słowa i ma miejsce odwoływanie się do kwestii prawnych i etycznych, chciałbym zaprezentować trzy dokumenty, które te kwestie prawne i etyczne stawiają jakby w innym świetle. Jest to stanowisko Senatu w sprawie założeń polityki gospodarczo-społecznej, stanowisko Senatu w sprawie projektu ustawy budżetowej i stanowisko senackiej Komisji Polityki Społecznej i Zdrowia w sprawię budżetu państwa w części dotyczącej. Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej na rok 1991. Ta Izba, która występuje pod szczytnymi hasłami etyki i moralności o ochronę — nie wiadomo, być może 500, być może 400 tysięcy, co jest tragiczne — dzieci poczętych, godzi się w tych dokumentach na przyjęcie projektu budżetu, który zakłada, że kilkadziesiąt tysięcy dzieci w Polsce nie będzie miało leków, aparatury i sprzętu, że w Polsce 4 tysiące dzieci nowonarodzonych umrze, a ściślej udusi się, bo w budżecie są zaplanowane nie odpowiednie, środki i Senat na to się zgodził Szerszej argumentacji nie przedstawiam, ponieważ nie ma dyskusji na ten temat.</u>
          <u xml:id="u-365.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-366">
          <u xml:id="u-366.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-366.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Kto z państwa chciał zgłosić wniosek formalny?</u>
          <u xml:id="u-366.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-367">
          <u xml:id="u-367.0" who="#AnnaUrbanowicz">Stawiam wniosek o zamknięcie dyskusji i przegłosowanie projektu uchwały.</u>
          <u xml:id="u-367.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-368">
          <u xml:id="u-368.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-368.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, przystąpimy do głosowania wniosku formalnego pani poseł odnośnie zamknięcia dyskusji i przystąpienia do głosowania nad projektem uchwały.</u>
          <u xml:id="u-368.2" who="#komentarz">(Głos z sali: Nie ma dyskusji.)</u>
          <u xml:id="u-368.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, jest to wniosek formalny.</u>
          <u xml:id="u-368.4" who="#OlgaKrzyżanowska">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-368.5" who="#OlgaKrzyżanowska">Kto z państwa jest za przyjęciem wniosku o zamknięcie dyskusji nad tym punktem porządku dziennego i przystąpieniem do głosowania nad projektem uchwały, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (194) Kto jest przeciwny? (22) Kto wstrzymał się od głosowania? (24) Stwierdzam, że Sejm w głosowaniu wyraził wolę zamknięcia dyskusji i przystąpienia do głosowania nad projektem uchwały.</u>
          <u xml:id="u-368.6" who="#OlgaKrzyżanowska">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-368.7" who="#OlgaKrzyżanowska">Kto z posłanek i posłów jest za przyjęciem projektu uchwały o skierowanie projektu ustawy o ochronie prawnej dziecka poczętego do konsultacji społecznej, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (132) Kto jest przeciwny? (91) Kto wstrzymał się od głosowania? (18) Stwierdzam, że Sejm przyjął projekt uchwały Przypominam, że została zgłoszona propozycja ustalenia terminu zakończenia prac Komisji Nadzwyczajnej nad projektem ustawy.</u>
          <u xml:id="u-368.8" who="#OlgaKrzyżanowska">W związku z przyjęciem projektu uchwały, w którym to projekcie macie to państwo w druku jest podany termin, w jakim te konsultacje powinny być zakończone.</u>
          <u xml:id="u-368.9" who="#OlgaKrzyżanowska">Konwent Seniorów proponuje, aby biorąc to pod uwagę, Sejm ustalił termin zakończenia tych prac na połowę kwietnia tego roku.</u>
          <u xml:id="u-368.10" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy ktoś z państwa przed przystąpieniem do głosowania zechce zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-368.11" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę tylko o dyskusję na temat terminu, który został zaproponowany przez Konwent Seniorów.</u>
          <u xml:id="u-368.12" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-369">
          <u xml:id="u-369.0" who="#JacekKrzekotowski">Pani Marszałek! Proponuję wyznaczenie nie terminu zakończenia prać, a terminu drugiego czytania projektu ustawy, dlatego że termin zakończenia prac właściwie niczego nie określa. Gdyby w połowie kwietnia odbyło się drugie czytanie projektu ustawy, to oczywiście jest to do przyjęcia.</u>
          <u xml:id="u-369.1" who="#komentarz">(Oklaski)'</u>
        </div>
        <div xml:id="div-370">
          <u xml:id="u-370.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Panie pośle, jest to inny wniosek niż ten, który tu przedstawiłam w imieniu Konwentu Seniorów. Będę musiała w takim razie oba te wnioski poddać pod głosowanie, bo wniosek, który pozwoliłam sobie Wysokiej Izbie przedstawić, jest to propozycja Konwentu Seniorów, aby Sejm ustalił termin zakończenia prac Komisji Nadzwyczajnej na połowę kwietnia tego roku. Natomiast projekt pana posła dotyczy tego, żeby drugie czytanie odbyło się do połowy kwietnia tego roku. Rozumiem przez to — proszę państwa, proszę zwrócić na to uwagę — że komisja musi, zgodnie z regulaminem, co najmniej dwa tygodnie wcześniej, ukończyć prace. Przyjęta przez Wysoką Izbę uchwała o konsultacjach uniemożliwia zaaprobowanie tego terminu. W związku z tym termin, który pan podał, musielibyśmy przedłużyć o co najmniej 10 dni. Czy pan poseł to wziął pod uwagę?</u>
          <u xml:id="u-370.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-371">
          <u xml:id="u-371.0" who="#JacekKrzekotowski">Doceniam w pełni rzeczową argumentację pani marszałek i pragnę zmodyfikować swój wniosek, a mianowicie proponuję, aby drugie czytanie odbyło się do końca kwietnia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-372">
          <u xml:id="u-372.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-372.1" who="#OlgaKrzyżanowska">W takim razie wniosek pana posła brzmi: drugie czytanie projektu ustawy powinno się odbyć do końca kwietnia.</u>
          <u xml:id="u-372.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy ktoś z państwa jeszcze w tej sprawie chciał zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-372.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, wnioskiem dalej idącym jest wniosek pana posła, mówiący nie o zakończeniu prac, a o drugim czytaniu i ten wniosek jako pierwszy poddam pod głosowanie. Jeżeli przyjmiemy ten wniosek, głosowanie drugiego wniosku będzie bezzasadne, natomiast jeżeli go nie przyjmiemy, będziemy głosować wniosek o terminie zakończenia prac przez Komisję Nadzwyczajną.</u>
          <u xml:id="u-372.4" who="#OlgaKrzyżanowska">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-372.5" who="#OlgaKrzyżanowska">Kto z pań posłanek i panów posłów jest za przyjęciem wniosku mówiącego o tym, że Wysoka Izba do końca kwietnia 1991 roku przeprowadzi drugie czytanie projektu ustawy o ochronie życia poczętego, zechce podnieść rękę i nacisnąć przycisk. (126) Kto jest przeciwny? (53) Kto wstrzymał się od głosowania? (37).</u>
          <u xml:id="u-372.6" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, niestety, ze względu na brak quorum decyzja Wysokiej Izby jest nieprawomocna.</u>
          <u xml:id="u-372.7" who="#komentarz">(Poruszenie na sali)</u>
          <u xml:id="u-372.8" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę, słucham.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-373">
          <u xml:id="u-373.0" who="#JacekSzymanderski">Nie wiadomo, czy nie było quorum, bowiem quorum to obecni, a nie biorący udział w głosowaniu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-374">
          <u xml:id="u-374.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, pozwolę sobie sprawdzić, czy jest quorum. Może wszyscy państwo obecni na sali nacisną przycisk.</u>
          <u xml:id="u-374.1" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-374.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, nie ma odpowiedzi na pytanie, w takim razie Wysoka Izba nie podjęła decyzji na temat przeprowadzenia drugiego czytania do końca kwietnia.</u>
          <u xml:id="u-374.3" who="#komentarz">(Poruszenie na sali)</u>
          <u xml:id="u-374.4" who="#OlgaKrzyżanowska">A nie podjęła tej decyzji ze względu na to, że nie ma w tej chwili na sali wymaganej liczby posłów.</u>
          <u xml:id="u-374.5" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, pani poseł.</u>
          <u xml:id="u-374.6" who="#komentarz">(Poseł Czesław Sobierajski: Chciałbym, jeżeli Sejm w tak zasadniczej, fundamentalnej sprawie...)</u>
          <u xml:id="u-374.7" who="#OlgaKrzyżanowska">Chwileczkę, przepraszam, panie pośle, udzieliłam głosu pani poseł, może pan poseł zabierze głos jako następny.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-375">
          <u xml:id="u-375.0" who="#StanisławaKrauz">Stanisława Krauz, OKP. Mam wniosek formalny, pani marszałek, o głosowanie przez podniesienie ręki. Sekretarze przeliczą głosy. Przy poprzednim głosowaniu nad referendum było quorum, a nikt nie wychodził z sali. Wydaje mi się, że należałoby w ten sposób głosować.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-376">
          <u xml:id="u-376.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję pani poseł.</u>
          <u xml:id="u-376.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-377">
          <u xml:id="u-377.0" who="#CzesławSobierajski">Skoro Sejm w tak fundamentalnej sprawie uchyla się od zajęcia stanowiska, stawiam wniosek formalny o rozwiązanie tego Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-377.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-378">
          <u xml:id="u-378.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, sytuacja jest w tej chwili taka, że ani do jednego wniosku formalnego, ani do drugiego wniosku formalnego nie możemy się odnieść, bo nie ma quorum.</u>
          <u xml:id="u-378.1" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-378.2" who="#OlgaKrzyżanowska">W związku z tym nie jestem w stanie poddać pod głosowanie pierwszego z tych wniosków, który dotyczy toku naszych obrad.</u>
          <u xml:id="u-378.3" who="#komentarz">(Gwar na sali)</u>
          <u xml:id="u-378.4" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, proszę o ciszę.</u>
          <u xml:id="u-378.5" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-379">
          <u xml:id="u-379.0" who="#EdwardRzepka">Pani Marszałek! Szanowni Państwo! Dla uspokojenia nastrojów, chcę powiedzieć coś odbiegającego nieco od tematu tej polemiki, która tutaj się toczy. Otóż w tej dyskusji w ciągu ostatniej godziny, jak również dosłownie w ostatniej chwili używana jest bardzo nieprecyzyjna terminologia. Pada słowo „referendum”. My na tej sali oczywiście doskonale wiemy co uchwaliliśmy, ale chciałbym, żeby również społeczeństwo miało tę świadomość, że nie uchwaliliśmy referendum tylko konsultację społeczną, która będzie przeprowadzona między 15 lutego a 31 marca tego roku, i że, jak sądzę, nic nie stoi na przeszkodzie, żeby równolegle z tą konsultacją toczyły się prace Komisji Nadzwyczajnej, która została powołana.</u>
          <u xml:id="u-379.1" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-380">
          <u xml:id="u-380.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję. Proszę Państwa! My tutaj w tej sali mamy wszyscy przed oczami ten druk, ale przypuszczam, że wiele osób nas słucha, pozwolę więc sobie przeczytać tekst uchwały, którą Wysoka Izba przed chwilą przegłosowała:</u>
          <u xml:id="u-380.1" who="#OlgaKrzyżanowska">„Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie przeprowadzenia ogólnopolskiej konsultacji społecznej.</u>
          <u xml:id="u-380.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, realizując konstytucyjne prawo obywateli do uczestnictwa w życiu publicznym, na podstawie art. 7 ustawy z dnia 6 maja 1987 r. o konsultacjach społecznych i referendum (Dz. U. Nr 14 poz. 83) postanawia, co następuje:</u>
          <u xml:id="u-380.3" who="#OlgaKrzyżanowska">1. Poddaje się ogólnokrajowej konsultacji społecznej senacki projekt ustawy o ochronie prawnej dziecka poczętego.</u>
          <u xml:id="u-380.4" who="#OlgaKrzyżanowska">2. Celem konsultacji jest uzyskanie opinii obywateli, w szczególności w sprawie zakresu ochrony prawnej dziecka poczętego, w tym dopuszczalności przerywania ciąży oraz karalności tego typu czynów.</u>
          <u xml:id="u-380.5" who="#OlgaKrzyżanowska">3. Konsultacja zostanie przeprowadzona w terminie od dnia 15 lutego do dnia 31 marca 1991 roku.</u>
          <u xml:id="u-380.6" who="#OlgaKrzyżanowska">4. Opinie i wnioski w sprawach poddanych konsultacji należy kierować w formie pisemnej do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-380.7" who="#OlgaKrzyżanowska">5. Zgłoszone w trakcie konsultacji opinie i wnioski zostaną przedstawione Sejmowi przez odpowiednie komisje sejmowe wraz z propozycjami podjęcia ostatecznych rozstrzygnięć.</u>
          <u xml:id="u-380.8" who="#OlgaKrzyżanowska">6. Uchwała wchodzi w życie z dniem ogłoszenia”.</u>
          <u xml:id="u-380.9" who="#OlgaKrzyżanowska">Pozwoliłam sobie odczytać tekst uchwały; który państwo mieliście przed oczami w czasie głosowania.</u>
          <u xml:id="u-380.10" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, wracajmy do naszego porządku dziennego. Głosowanie, które odbyło się nad wnioskiem pana posła o terminie drugiego czytania projektu ustawy wykazało brak quorum, w związku z tym proponuję, żeby głosowanie nad tym wnioskiem, a jeżeli zostanie on odrzucony to nad wnioskiem Konwentu Seniorów, odbyło się na następnym posiedzeniu Sejmu. Mam nadzieję, że wtedy będzie quorum.</u>
          <u xml:id="u-380.11" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-381">
          <u xml:id="u-381.0" who="#StefanMyszkiewiczNiesiołowski">Bardzo przepraszam, ale jest wniosek pani poseł Stanisławy Krauz. Optyczna obserwacja sali pozwala przypuszczać, że jest quorum, a po prostu część posłów celowo nie głosowało, stosując znaną tu od dawna taktykę obstrukcji. W tej sytuacji podtrzymuję wniosek, aby po prostu głosować przez podniesienie rąk, jednocześnie sprawdzić quorum i przeprowadzić to głosowanie. W każdym razie taki wniosek pani posłanka Stanisława Krauz zgłosiła i ja go podtrzymuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-382">
          <u xml:id="u-382.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Panie pośle, chciałam tylko przypomnieć, że poseł powinien głosować, ale nie jest to jego obowiązek, do którego może go ktokolwiek zmusić. Natomiast w związku z tym, że rzeczywiście padł wniosek pani poseł, niezależnie od tego, czy quorum jest czy nie, może pani poseł będzie uprzejma swój wniosek powtórzyć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-383">
          <u xml:id="u-383.0" who="#StanisławaKrauz">Mogę zmodyfikować swój wniosek formalny. Po prostu proponuję przeliczyć, czy jest, czy nie ma quorum.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-384">
          <u xml:id="u-384.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, regulamin Sejmu nie zna innego sposobu ustalenia liczby obecnych posłów jak przez użycie aparatury elektronicznej, ja to zrobiłam, quorum nie było. Mogę na wniosek formalny prosić Wysoką Izbę o powtórzenie tego jeszcze raz.</u>
          <u xml:id="u-384.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-385">
          <u xml:id="u-385.0" who="#MarekJurek">Pani Marszałek! Są inne sposoby sprawdzenia, czy jest quorum, na przykład przeprowadzając głosowanie przez podniesienie ręki.</u>
          <u xml:id="u-385.1" who="#MarekJurek">Przy okazji — bo dotąd jej nie miałem, a nie chcę przedłużać tej debaty — pragnę odpowiedzieć na trzykrotnie powtarzane pytanie — ja się pani poseł Dynowskiej nie boję. Natomiast nie wiem, dlaczego osoba, która zgłosiła jej kandydaturę — pan poseł Kaczmarek boi się udziału w głosowaniu. Pan poseł wyszedł właśnie przed chwilą.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-386">
          <u xml:id="u-386.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Panie pośle. proszę o mówienie na temat decyzji, które Wysoka Izba ma za chwilę podjąć.</u>
          <u xml:id="u-386.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo, panie pośle.</u>
          <u xml:id="u-386.2" who="#komentarz">(Głos z sali: Pan poseł Kaczmarek poszedł sobie.)</u>
          <u xml:id="u-386.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, proszę o ciszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-387">
          <u xml:id="u-387.0" who="#JanŁopuszański">Pani marszałek. Proszę, żeby pani zechciała skorzystać z władzy pani urzędu i przywołała na salę posiedzeń posłów, którzy są w kuluarach.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-388">
          <u xml:id="u-388.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę Państwa! W związku z tym, że padł wniosek o poproszenie posłów nieobecnych na sali, pozwolę sobie prosić o włączenie gongu i powtórnie sprawdzimy quorum. Jeżeli będzie quorum, przegłosujemy wniosek pani poseł Stanisławy Krauz. Proszę bardzo, poczekamy kilka minut, żeby posłowie, którzy są w kuluarach, weszli na salę.</u>
          <u xml:id="u-388.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwo, proszę o zajmowanie miejsc.</u>
          <u xml:id="u-388.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, każdy wniosek formalny może być głosowany wtedy, kiedy na sali posiedzeń jest wymagana liczba posłów. Musimy więc, niestety, najpierw sprawdzić, czy jest quorum, a następnie dopiero przystąpić do głosowania wniosku formalnego pani poseł.</u>
          <u xml:id="u-388.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Czy wszyscy państwo zajęli miejsca? Proszę o zajęcie miejsc.</u>
          <u xml:id="u-388.4" who="#OlgaKrzyżanowska">Przystępujemy do sprawdzenia liczby posłów na sali.</u>
          <u xml:id="u-388.5" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę wszystkich obecnych na sali, jeżeli uważają to za właściwe, o naciśnięcie guzika. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-388.6" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, w związku z tym. że nie ma quorum, nie mogę poddać pod głosowanie ani wniosku formalnego zgłoszonego przez pana posła, ani zgłoszonego przez panią poseł, w związku z tym ta sprawa będzie przez Wysoką Izbę rozstrzygnięta na następnym posiedzeniu Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-388.7" who="#komentarz">(Poseł Jan Łopuszański: Chciałbym tylko złożyć krótkie oświadczenie)</u>
          <u xml:id="u-388.8" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę państwa, proszę o chwilę ciszy. Ta sprawa jest skończona, panie pośle. Decyzja została podjęta. Jeżeli chce pan złożyć oświadczenie, to proszę bardzo, mam już zgłoszone dwa oświadczenia, pan poseł będzie uprzejmy złożyć swoje oświadczenie jako trzeci.</u>
          <u xml:id="u-388.9" who="#komentarz">(Wesołość na sali)</u>
          <u xml:id="u-388.10" who="#OlgaKrzyżanowska">W celu złożenia oświadczenia zgłosili się: pan poseł Jacek Piechota, pan poseł Włodzimierz Krajewski i pan poseł Jan Łopuszański.</u>
          <u xml:id="u-388.11" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę bardzo pana posła Jacka Piechotę o zabranie głosu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-389">
          <u xml:id="u-389.0" who="#JacekPiechota">Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Po tak gorącej debacie składam oświadczenie o sprawach przyziemnych, ale myślę, że są to sprawy bliskie i przede wszystkim nurtujące dzisiaj ludzi pracy.</u>
          <u xml:id="u-389.1" who="#JacekPiechota">Naturalnym zupełnie zjawiskiem jest fakt, że proces przebudowy systemu politycznego i ekonomicznego Polski pociąga za sobą obok sukcesów także i zjawiska niepożądane. Istota problemu tkwi jednak w tym, by owe skutki ujemne były jak najmniejsze i jak najszybciej usuwane oraz rozkładane na wszystkich, zgodnie z obowiązującymi przepisami, bez stosowania jednostkowych wyjątków i ulg. Powinna temu służyć aktywna polityka rządu.</u>
          <u xml:id="u-389.2" who="#JacekPiechota">Przekształcenia własnościowe w gospodarce naszego kraju są niezbędne, co do tego nie ma większych wątpliwości. Dyskusyjne są jednak przynajmniej niektóre szczegółowe uregulowania i działania wykonawcze. Przyjęcie jako zasady naczelnej niekwestionowanej idei przekształcenia w szybkim tempie wszystkich sektorów i podmiotów gospodarczych jest właśnie takim dyskusyjnym problemem.</u>
          <u xml:id="u-389.3" who="#JacekPiechota">Szczecińska Stocznia im. Adolfa Warskiego jest wielkim państwowym przedsiębiorstwem, jej rola w regionie jest trudna do przecenienia. Stocznia była i jest nerwem i barometrem Pomorza Zachodniego. Od kondycji tego zakładu i jego pracowników w dużym stopniu zależy stan społecznych nastrojów szczecinian i mieszkańców Pomorza Zachodniego, a kondycja stoczni jest bardzo zła i to wcale nie z jej winy. W minionym roku, jak i wcześniej, stocznia szczecińska była praktycznie najlepszym tego typu polskim przedsiębiorstwem. Jej produkcja była większa aniżeli pozostałych stoczni razem wziętych. Konsekwentnie realizowała swoje zobowiązania wobec skarbu państwa, klientów oraz zadania planowe. Uregulowania prawne traktowano poważnie i w oparciu o nie zakładano poczynania długofalowe Jednocześnie jednak w IV kwartale minionego roku płace w szczecińskiej stoczni były niższe aniżeli w pozostałych polskich stoczniach. Dlaczego? Ponieważ realnie i rzeczowo szacowano możliwości przedsiębiorstwa. Okazało się jednak, że był to błąd. W Polsce nadal nie ma Korelacji pomiędzy efektywnością przedsiębiorstwa a płacami pracowników.</u>
          <u xml:id="u-389.4" who="#JacekPiechota">Bieżący rok będzie dla szczecińskiej stoczni bardzo trudny. Partnerzy radzieccy odmawiają odbioru gotowych, wybudowanych, stojących już statków. Stocznia traci również na gwarantowanych przez rząd kontraktach z klientami hinduskimi, bowiem zgodnie z decyzją rządu należności za statki są spłacane 10-letnim kredytem i to w dodatku w rupiach, które systematycznie ulegają dewaluacji wobec złotówki. Stocznię pognębiają także restrykcyjne przepisy podatkowe. Nożyce popiwkowe wobec przedsiębiorstw państwowych praktycznie mogą dobić przedsiębiorstwo, a tysiące pracowników narazić na widmo ubóstwa. I wszystko to dzieje się w odniesieniu do najlepszej polskiej stoczni.</u>
          <u xml:id="u-389.5" who="#JacekPiechota">Idea przekształceniowa tak konsekwentnie propagowana przez rząd i środki masowego przekazu, niestety, okazuje się być tylko iluzją. Rozbudzono społeczne oczekiwania, które jednak nie przystają do rzeczywistości. W praktyce w odniesieniu do dużych państwowych przedsiębiorstw, takich jak szczecińska stocznia i inne, możliwości przekształceniowe są bardzo ograniczone. W grę wchodzi tylko możliwość utworzenia jednoosobowej spółki skarbu państwa. Gdyby chciano dokonać sprzedaży akcji tylko pracownikom stoczni, to przy bardzo optymistycznym założeniu, że każdy stoczniowiec zechce je nabyć, oznaczać to będzie konieczność wyłożenia przez niego 13 mln złotych, a efekt tego jest tylko jeden — przestanie działać samorząd pracowniczy.</u>
          <u xml:id="u-389.6" who="#JacekPiechota">W procesie przekształceniowym nie można także, niestety, liczyć na pomoc banków, bo te chcąc osiągnąć maksymalną efektywność, nie są zainteresowane zamrażaniem kapitału w wielkich przedsiębiorstwach przemysłu ciężkiego. Nie można też upatrywać rozwiązania w bliżej nieokreślonych formach współwłasności z obcymi partnerami, ci bowiem zainteresowani są tylko częścią przedsiębiorstwa, tą najbardziej efektywną. Nie interesują ich placówki specjalistycznej stoczniowej służby zdrowia, ośrodki rehabilitacji czy przedszkola. Przekształcenie dużego przedsiębiorstwa, takiego jak szczecińska stocznia, w dzisiejszych uregulowaniach prawnych nie przyniesie, niestety, także rewelacji w odniesieniu do słynnego już popiwku. Według sporządzonego rachunku symulacyjnego w przeliczeniu na 1 pracownika przyniosłoby to podniesienie zarobków o 20 tys. zł.</u>
          <u xml:id="u-389.7" who="#JacekPiechota">Koncepcja przekształceniowa w odniesieniu do dużych przedsiębiorstw państwowych jest dziś bardzo mglista. Proponowane formy przekształceń własnościowych wydają się być wciąż enigmatyczne. Szczecińskiej stoczni nie dają na przykład zbyt wiele. Jeszcze raz więc rozbudzono nadzieje społeczne nie przewidując wszystkich konsekwencji. W Szczecinie padają dziś ostre słowa, w stoczni wrze. Ten stan pogarsza sytuacja rynkowa. Polska wchodzi do Europy kosztem szczecinian i mieszkańców innych województw nadgranicznych. Otwarta granica dla sąsiadów zza miedzy, obywateli byłej NRD, powoduje, że wykupują oni towary, a ich ceny są przez to wyższe aniżeli w głębi kraju. Nie idzie tu o zamykanie granicy, trzeba natomiast zastanowić się, w jaki sposób tę anomalię zmienić.</u>
          <u xml:id="u-389.8" who="#JacekPiechota">W tym krótkim oświadczeniu zasygnalizowałem tylko niektóre problemy. Konieczna jest dłuższa rzeczowa analiza i to nie tylko w odniesieniu do problemu naszej szczecińskiej stoczni. Kwestie te dotyczą bowiem całego szeregu przedsiębiorstw państwowych, dobrych, solidnych, efektywnych, a znajdujących się w trudnej sytuacji nie zawinionej przez nich. Ustawa popiwkowa funkcjonuje źle i przynosi zbyt dużo społecznego niezadowolenia. Rodzą się wątpliwości, czy wszędzie jest jednakowo egzekwowana. Jeśli tak nie jest, należy dokonać analizy sytuacji. Jeśli konieczne są odstępstwa czy korekty, o których tyle mówimy, to muszą być one systemowe, a nie indywidualne w stosunku do przedsiębiorstw z lepszym przebiciem w centrali, które w wypłatach znacznie już przekroczyły swoje możliwości płatności wobec skarbu państwa. O zbadanie tego zagadnienia zwracam się do prezesa Najwyższej Izby Kontroli.</u>
          <u xml:id="u-389.9" who="#JacekPiechota">Być może Wysoka Izba nie jest najlepszym miejscem do spokojnych i rzeczowych analiz ekonomicznych, dlatego pozwalam sobie z upoważnienia wszystkich działających w stoczni związków zawodowych, reprezentujących różnorodne opcje i sympatie, zaprosić do Szczecina pana premiera Balcerowicza. Związkowcy chcą ż panem premierem wspólnie zastanowić się nad najlepszymi drogami rozwiązania nabrzmiałych problemów. Strajki bowiem niczego nie załatwią, jesteśmy tego świadomi w Szczecinie, ale też słuszne i wielkie jest nasze niezadowolenie. Jeśli z różnych powodów przyjazd premiera bądź osób kompetentnych byłby niemożliwy, zwracam się o podjęcie w trybie pilnym negocjacji z centralami związkowymi na temat rozwiązania problemów wielkich przedsiębiorstw znajdujących się w takiej sytuacji.</u>
          <u xml:id="u-389.10" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-390">
          <u xml:id="u-390.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję, panie pośle.</u>
          <u xml:id="u-390.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o wygłoszenie oświadczenia pana posła Włodzimierza Krajewskiego z Polskiego Stronnictwa Ludowego, a następnie pana posła Michała Górskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-391">
          <u xml:id="u-391.0" who="#WłodzimierzKrajewski">Pani Marszałek! Panie i Panowie Posłowie! W dniu 19 stycznia br. odbył się zjazd Związku Polaków na Łotwie. Zjazd wybrał na prezesa pana Roberta Sieliszko, który przejął spuściznę po tragicznie zmarłej pani Icie Kozakiewicz. Obok uchwał programowych i zmian statutowych zjazd podjął także uchwałę w całości popierającą stanowisko władz Republiki Łotewskiej. Członkowie związku biorą także czynny udział w obronie demokratycznie wybranych władz republiki, broniąc m.in, jednej z barykad na ulicach miasta Rygi.</u>
          <u xml:id="u-391.1" who="#WłodzimierzKrajewski">Pozytywne opinie o postawie Polaków potwierdzi! w rozmowie pan Imarts Daudis, sekretarz Rady Najwyższej Republiki Łotewskiej. Pan Daudis wyraził również pragnienie, aby w sprawie ich walki o demokrację i suwerenność można było liczyć na szerszy oddźwięk z terenu Polski. Dotychczas Polska koncentrowała się głównie na sprawach Litwy.</u>
          <u xml:id="u-391.2" who="#WłodzimierzKrajewski">Pragnę również poinformować, że Związek Polaków na Łotwie liczy na szerszą współpracę z instytucjami i organizacjami społecznymi jak i z osobami prywatnymi w kraju. Taka pomoc jest związkowi niezbędnie potrzebna.</u>
          <u xml:id="u-391.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-392">
          <u xml:id="u-392.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję, panie pośle.</u>
          <u xml:id="u-392.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę o wygłoszenie oświadczenia pana posła Michała Górskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-393">
          <u xml:id="u-393.0" who="#MichałGórski">Pani Marszałek! Panie Posłanki i Panowie Posłowie! W imieniu rolników, samorządów terytorialnych i swoim własnym pragnę z tej trybuny serdecznie podziękować i pogratulować panu posłowi Arturowi Balazsowi, byłemu ministrowi ds. poprawy warunków życia na wsi, szczególnie za:</u>
          <u xml:id="u-393.1" who="#MichałGórski">— podjęcie inicjatywy znacznego przyspieszenia' i zakończenia inwestycji prowadzonej przez społeczne komitety telefonizacji wsi;</u>
          <u xml:id="u-393.2" who="#MichałGórski">— zdobycie znacznych środków na dofinansowywanie inwestycji realizowanych w ramach czynów społecznych;</u>
          <u xml:id="u-393.3" who="#MichałGórski">— wytworzenie atmosfery dużego zaangażowania społeczności wiejskiej prawie w każdym województwie w zakresie rozwoju telekomunikacji wiejskiej.</u>
          <u xml:id="u-393.4" who="#MichałGórski">Pani Marszałek! Panie Posłanki! Panowie Posłowie! To nie są tylko retoryczne stwierdzenia. W okresie minionych 8 miesięcy wieś polska według dostępnych mi danych uzyskała w 47 województwach ponad 51 tys. nowych abonentów, a przy dofinansowaniu prowadzonych inwestycji kwotę 80 mld zł. Koszt tej społecznie prowadzonej inwestycji w skali kraju wyniósł ponad 400 mld zł. Jest to jeden ż niewielu ewidentnych sukcesów uzyskanych w ostatnim okresie na wsi dzięki pomocy dla rolnictwa indywidualnego. Dzięki tej inicjatywie społecznej, a także wsparciu ze strony Przedsiębiorstwa Państwowego Polska Poczta, Telegraf i Telefon, rolnicy uwierzyli i przekonali się, że ich zaangażowanie, a przede wszystkim niemały wkład pracy tym razem nie zostały zmarnowane. Mając na uwadze te dokonania, zwracam się do Wysokiej Izby i rządu pana premiera Bieleckiego o zapewnienie dalszych funduszy na rozbudowę infrastruktury polskiej wsi, a zwłaszcza na rozwój telekomunikacji wiejskiej, rozbudowę wodociągów, gazyfikację i budowę dróg.</u>
          <u xml:id="u-393.5" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-394">
          <u xml:id="u-394.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję, panie pośle,</u>
          <u xml:id="u-394.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Proszę pana posła sekretarza o odczytanie komunikatów.</u>
          <u xml:id="u-394.2" who="#komentarz">(Głosy z sali: A poseł Łopuszański?)</u>
          <u xml:id="u-394.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Poseł Jan Łopuszański zrezygnował z oświadczenia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-395">
          <u xml:id="u-395.0" who="#JacekPiechota">Bezpośrednio po zakończeniu obrad odbędzie się w sali nr 106 posiedzenie. Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu ustawy o Ochronie prawnej dziecka poczętego.</u>
          <u xml:id="u-395.1" who="#JacekPiechota">Bezpośrednio po zakończeniu obrad plenarnych w saloniku przy sali kolumnowej odbędzie się posiedzenie Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-396">
          <u xml:id="u-396.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-396.1" who="#komentarz">(Poseł Stanisława Krauz: Ja mam jeszcze krótką informację.)</u>
          <u xml:id="u-396.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Oświadczenie? Komunikat? Proszę bardzo, może pani poseł doręczy posłowi sekretarzowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-397">
          <u xml:id="u-397.0" who="#JacekPiechota">Zapraszamy wszystkich posłów i senatorów do wzięcia udziału w uroczystościach dnia parlamentarzysty w dniu 2 lutego w Sanktuarium Jasnogórskim. Rozpoczęcie uroczystości o godz. 9.45 w kaplicy cudownego obrazu Matki Bożej. W programie konferencje, droga krzyżowana na zakończenie msza św. o godz. 14.30. Proszę chętnych na przejazd autokarem z Warszawy o zgłaszanie się w dniu dzisiejszym do posła Zbigniewa Kamińskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-398">
          <u xml:id="u-398.0" who="#OlgaKrzyżanowska">Na tym kończymy 50 posiedzenie Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-398.1" who="#OlgaKrzyżanowska">Protokół posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Sekretariacie Posiedzeń Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-398.2" who="#OlgaKrzyżanowska">Porządek dzienny następnego posiedzenia Sejmu został włożony do skrytek poselskich w dolnej palarni.</u>
          <u xml:id="u-398.3" who="#OlgaKrzyżanowska">Zamykam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-398.4" who="#komentarz">(Wicemarszałek trzykrotnie uderza laską marszałkowską)</u>
          <u xml:id="u-398.5" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 17 min 15)</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>