text_structure.xml 176 KB

Edit Raw Blame History

<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml" />
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml" />
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 15)</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Przewodniczą na posiedzeniu Marszałek Sejmu Czesław Wy cech oraz wicemarszałek Zenon Kliszko)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#Marszałek">Wysoki Sejmie! W dniu 24 października 1970 r. Rada Państwa podjęła uchwałę w sprawie zwołania sesji Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#Marszałek">Uchwała ta brzmi:</u>
          <u xml:id="u-2.2" who="#Marszałek">„Na podstawie art. 25 ust. i pkt 2 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Rada Państwa postanawia zwołać czwartą sesję Sejmu V kadencji z dniem 31 października 1970 r.</u>
          <u xml:id="u-2.3" who="#Marszałek">Przewodniczący Rady Państwa Marian Spychalski,</u>
          <u xml:id="u-2.4" who="#Marszałek">Sekretarz Rady Państwa Ludomir Stasiak”.</u>
          <u xml:id="u-2.5" who="#Marszałek">Na podstawie powyższej uchwały Prezydium Sejmu — Zgodnie z art. 42 regulaminu Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — ustaliło termin posiedzenia na dzień dzisiejszy.</u>
          <u xml:id="u-2.6" who="#Marszałek">Otwieram posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-2.7" who="#Marszałek">Powołuję na sekretarzy posłów Jana Kleczaja i Janinę Zajfert.</u>
          <u xml:id="u-2.8" who="#Marszałek">Protokół i listę mówców prowadzi poseł Jan Kleczaj.</u>
          <u xml:id="u-2.9" who="#Marszałek">Proszę Posłów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-2.10" who="#Marszałek">Protokół 8 posiedzenia Sejmu uważam za przyjęty, gdyż nie wniesiono przeciwko niemu zastrzeżeń.</u>
          <u xml:id="u-2.11" who="#Marszałek">Prezydium Sejmu usprawiedliwia nieobecność na posiedzeniu posłów, których nazwiska będą umieszczone w załączniku do protokołu dzisiejszego posiedzenia.</u>
          <u xml:id="u-2.12" who="#Marszałek">Ustalony przez Prezydium Sejmu porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został Obywatelom Posłom doręczony.</u>
          <u xml:id="u-2.13" who="#Marszałek">Czy w sprawie porządku dziennego pragnie ktoś z Obywateli Posłów zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-2.14" who="#Marszałek">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-2.15" who="#Marszałek">Uważam, że Sejm porządek dzienny, przedstawiony przez Prezydium Sejmu, zatwierdził.</u>
          <u xml:id="u-2.16" who="#Marszałek">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów o rządowym projekcie ustawy — Prawo budżetowe (druki nr 48 i 51).</u>
          <u xml:id="u-2.17" who="#Marszałek">Głos ma sprawozdawca poseł Wiesław Sadowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#WiesławSadowski">Obywatelu Marszałku, Wysoki Sejmie! W imieniu Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie rządowy projekt ustawy Prawo budżetowe.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#WiesławSadowski">System budżetowy stanowi ważne i istotne ogniwo w całym systemie ekonomiczno-finansowym naszej gospodarki. Nic też dziwnego, że niektóre — najbardziej podstawowe zasady prawa budżetowego — ustala Konstytucja PRL, zastrzegając uchwalanie rocznych budżetów państwa do wyłącznej właściwości Sejmu, a budżetów terenowych — do wyłącznej właściwości rad narodowych. Stąd przedłożona przez Rząd ustawa ustalająca organizację systemu budżetowego, ustalająca obowiązki i 'uprawnienia organów państwowych w zakresie gromadzenia i wydatkowania środków państwowych, wreszcie określająca zasady uchwalania, wykonywania i kontroli wykonania budżetu — ma doniosłe Znaczenie polityczne i ekonomiczne. Polityczne, bo prawo budżetowe reguluje stosunki między poszczególnymi szczeblami władzy i jej organów wykonawczych, określając obowiązki i uprawnienia w zakresie dysponowania środkami państwowymi, jak również zasady kontroli społecznej nad gospodarką tymi środkami. Doniosłe znaczenie ekonomiczne przedstawionej ustawy wynika stąd, że budżet państwa jest podstawowym instrumentem planowego gromadzenia i redystrybucji poważnej części dochodu narodowego. Trzeba też dodać, że zarówno formy gromadzenia środków finansowych, jak też formy ich redystrybucji określone na podstawie Prawa budżetowego, stanowią ważny element całokształtu mechanizmu gospodarczego, od którego zależy efektywność gospodarowania środkami społecznymi.</u>
          <u xml:id="u-3.2" who="#WiesławSadowski">Przedstawiony projekt nowej ustawy — Prawo budżetowe, ma zastąpić dwie obowiązujące ustawy, a mianowicie ustawę z dnia 1 lipca 1958 r. o Prawie budżetowym i ustawę z dnia 1 lipca 1958 r. o dochodach rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-3.3" who="#WiesławSadowski">Główną przyczyną konieczności dokonania zmian w tej dziedzinie jest potrzeba dostosowania zasad funkcjonowania systemu budżetowego do przeprowadzanych zmian w systemie planowania i zarządzania gospodarką narodową, których kierunki nakreśliły uchwały V Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i kolejnych posiedzeń plenarnych Komitetu Centralnego PZPR. Chodzi tu w szczególności o uelastycznienie gospodarki budżetowej, co wiąże się z koniecznością zapewnienia realizacji zasady racjonalnego wydatkowania środków, jak również chodzi o możliwość wprowadzenia kredytu bankowego jako źródła finansowania inwestycji jednostek i zakładów budżetowych oraz gospodarstw pomocniczych.</u>
          <u xml:id="u-3.4" who="#WiesławSadowski">Trzeba również zwrócić uwagę na fakt, że scalenie dwóch obowiązujących dotychczas ustaw: o prawie budżetowym i o dochodach rad narodowych — w jeden akt prawny, pozwala w sposób bardziej przejrzysty i systematyczny określić podstawowe pojęcia, zakres, zasady planowania, wykonywania i kontroli budżetu.</u>
          <u xml:id="u-3.5" who="#WiesławSadowski">Nowa ustawa mieć będzie szczególne znaczenie dla rad narodowych, bowiem w jednym akcie prawnym określono w sposób kompleksowy podstawy finansowe i zasady gospodarki budżetowej tych rad.</u>
          <u xml:id="u-3.6" who="#WiesławSadowski">Przechodząc do bardziej szczegółowego omówienia rządowego projektu rozpatrywanej dziś przez Wysoką Izbę ustawy, podkreślić trzeba, iż projekt ustawy określa pojęcie budżetu państwa, jak również ustala jego miejsce w ogólnym systemie ekonomiczno-finansowym. Projekt ustawy realizuje to przez ustalenie zakresu i treści budżetu, tj. źródeł dochodów i przeznaczenia wydatków budżetowych, oraz przez określenie budżetu państwa jako podstawowego planu gromadzenia i wykorzystywania środków pieniężnych, które zapewniają wykonanie zadań państwowych.</u>
          <u xml:id="u-3.7" who="#WiesławSadowski">Ustawa stwierdza też wyraźnie, że podstawą ustalania dochodów i wydatków budżetu państwa są zadania wyznaczone przez narodowy plan gospodarczy.</u>
          <u xml:id="u-3.8" who="#WiesławSadowski">Określenie treści, a w związku z tym zakresu i pojęcia budżetu, wypełnia lukę, która istnieje w obowiązującym prawie budżetowym z 1958 roku. Dotychczasowe prawo normuje tylko organizację systemu budżetowego oraz' sposób opracowywania, uchwalania i wykonywania budżetu, pomija natomiast zagadnienie jego zakresu, a więc i miejsca budżetu w gospodarce narodowej.</u>
          <u xml:id="u-3.9" who="#WiesławSadowski">Uznanie budżetu jako podstawowego planu finansowego ściśle związanego z narodowym planem gospodarczym ma następujące konsekwencje:</u>
          <u xml:id="u-3.10" who="#WiesławSadowski">— po pierwsze — podkreśla planowy charakter naszej gospodarki,</u>
          <u xml:id="u-3.11" who="#WiesławSadowski">— po drugie — wskazuje na koncentrację w budżecie państwa środków przeznaczonych na finansowanie rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego, na obronę narodową i utrzymanie organów państwowych,</u>
          <u xml:id="u-3.12" who="#WiesławSadowski">— po trzecie — wskazuje na związek budżetu ze wszystkimi planami finansowymi przedsiębiorstw i instytucji gospodarki uspołecznionej.</u>
          <u xml:id="u-3.13" who="#WiesławSadowski">Warto w tym miejscu przypomnieć, iż udział budżetu w redystrybucji środków systemu finansowego państwa wynosi obecnie ponad 60%, co wymownie świadczy o roli i miejscu budżetu w finansowaniu rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-3.14" who="#WiesławSadowski">Określenie w ustawie roli budżetu jako podstawowego planu finansowego państwa ma istotne znaczenie dla praktyki planowania finansowego. Oznacza to bowiem dalsze wzmacnianie funkcji koordynacyjnej budżetu w planowaniu finansowym i funkcji kontrolnej w wykonywaniu planów. Oczywiście, funkcje te mogą się rozwijać tylko w powiązaniu z narodowym planem gospodarczym, ponieważ — jak wyraźnie stwierdza projekt ustawy — podstawą do ustalania dochodów i wydatków budżetowych są zadania określone w narodowym planie gospodarczym. Potrzeba wzmacniania funkcji koordynacyjnej budżetu w planowaniu finansowym wynika z faktu, iż obszar gospodarowania środkami finansowymi państwa poza sferą budżetu jest stosunkowo duży, a prawidłowe określenie wielkości środków gromadzonych w budżecie oraz ustalenie ich przeznaczenia musi uwzględniać rezultaty finansowe działalności przedsiębiorstw i instytucji oraz udział kredytu — drugiego obok budżetu, centralnie sterowanego źródła finansowania potrzeb gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-3.15" who="#WiesławSadowski">Realizując funkcję koordynacyjną budżetu w planowaniu finansowym, projekt ustawy nakłada na Radę Ministrów nowy obowiązek przedkładania Sejmowi materiałów planistycznych i objaśnień w zakresie gospodarki finansowej przedsiębiorstw, instytucji powiązanych bezpośrednio z budżetem, jak zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze itp. w zakresie funduszów celowych, a także Rada Ministrów zobowiązana jest do przedkładania informacji o planie kredytowym.</u>
          <u xml:id="u-3.16" who="#WiesławSadowski">Podstawowe elementy planu funduszów celowych oraz zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych ujęte będą w ustawie budżetowej. Oznacza to rozszerzenie zakresu ustawy budżetowej, która obecnie obejmuje tylko budżet centralny i ogólne sumy dochodów i wydatków budżetów rad narodowych. Dodać tu należy, że podobne obowiązki nakłada projekt ustawy na prezydia rad narodowych w stosunku do rad narodowych w zakresie podporządkowanych im jednostek i funduszów celowych.</u>
          <u xml:id="u-3.17" who="#WiesławSadowski">Kolejnym założeniem, które realizuje projekt ustawy, jest zwiększenie roli organów przedstawicielskich w formowaniu budżetu i kontroli jego wykonania, co ma istotne znaczenie z punktu widzenia rozwoju form demokracji socjalistycznej w naszym kraju. Rola organów przedstawicielskich jest niezmiernie istotna w zakresie działalności finansowanej z budżetu. Chodzi zwłaszcza o działalność poza sferą produkcji materialnej, a więc o dziedzinę usług socjalnych i kulturalnych, administrację itp. Efekty tej działalności są często niemierzalne. Tym większe przeto znaczenie ma ocena społeczna rezultatów w tych dziedzinach dla prawidłowego określenia zadań i racjonalnego wykorzystania środków.</u>
          <u xml:id="u-3.18" who="#WiesławSadowski">Obszerne materiały planistyczne, jakie zgodnie z projektem ustawy mają być przedkładane Sejmowi i radom narodowym, stwarzają dobrą podstawę do rozszerzenia i pogłębienia prac organów przedstawicielskich, umożliwiając im analizę i kontrolę całokształtu gospodarki finansowej państwa.</u>
          <u xml:id="u-3.19" who="#WiesławSadowski">Równocześnie projekt ustawy modyfikuje zasadę oddolnego planowania i nie gubiąc jej zalet dostosowuje tryb prac nad budżetem do wymogów centralnego sterowania procesami gospodarczymi i integracji budżetów resortowych oraz budżetów rad narodowych w jednolity budżet państwa. Nowy tryb prac nad budżetem pozwala też na zamknięcie prac planistycznych przed początkiem roku budżetowego.</u>
          <u xml:id="u-3.20" who="#WiesławSadowski">Zwrócić trzeba nadto uwagę na fakt, że zgodnie z projektem ustawy wnioski w zakresie budżetów terenowych, przedstawiane przez prezydia rad narodowych, mają być opiniowane przez komisje tych rad. Opinie te przedstawiane będą wraz z projektami budżetów — organom wyższego szczebla, które z kolei obowiązane są ustosunkować się do tych opinii. Projektowany system włączenia komisji rad narodowych już w pierwszym etapie formowania budżetu umożliwia tym komisjom wywieranie Wpływu na projekt budżetu. Dyskusja nad projektem budżetu Skupić musi uwagę radnych na podstawowych kierunkach przyszłej działalności rady, co w rezultacie prowadzi do lepszego określenia i wykonania zadań, umożliwia bardziej racjonalny rozdział środków.</u>
          <u xml:id="u-3.21" who="#WiesławSadowski">Dalszym istotnym założeniem projektu ustawy jest zapewnienie odpowiedniej elastyczności w wykonywaniu budżetu, przy równoczesnym zachowaniu niezbędnej dyscypliny. Elastyczność W realizacji budżetu jest niezbędna nie tylko ze Względu na zmieniające się warunki gospodarowania, ale także ze względu na konieczność przestrzegania zasady racjonalnego wydatkowania środków. Jest ona też niezbędna ze Względu na bardziej złożone warunki gospodarowania, które wynikają z osiągniętego już poziomu rozwoju naszej gospodarki. W związku z tym plan budżetowy nie może być na żadnym odcinku realizowany mechanicznie, lecz musi być w toku wykonywania modyfikowany i dostosowywany do zmieniających się warunków.</u>
          <u xml:id="u-3.22" who="#WiesławSadowski">Elastyczność w wykonywaniu budżetu oznacza możliwość dokonywania zmian w uchwalonym budżecie przez zmianę wielkości środków na określone cele lub zmian przeznaczenia planowanych wydatków w ramach ogólnych sum budżetowych. Projekt ustawy zapewnia to:</u>
          <u xml:id="u-3.23" who="#WiesławSadowski">— po pierwsze — przez utworzenie systemu rezerw na wydatki nie przewidziane w budżecie oraz możliwość tworzenia rezerw celowych. Rezerwy te pozostają w dyspozycji organów wykonawczych, takich jak: Rada Ministrów, ministrowie, prezydia rad narodowych;</u>
          <u xml:id="u-3.24" who="#WiesławSadowski">— po drugie — przez stworzenie możliwości wydatkowania nadwyżek budżetowych na cele określone w ustawie;</u>
          <u xml:id="u-3.25" who="#WiesławSadowski">— po trzecie — przez nadanie uprawnień resortowym ministrom i jednostkom wykonującym budżet do zmiany przeznaczenia lub sposobu wykorzystania planowanych w budżecie środków. Jest przy tym rzeczą konieczną, aby uprawnienia ministrów i innych dysponentów środkami budżetowymi były ściśle określone w przepisach wykonawczych, a zakres tych uprawnień był dostosowany do sytuacji ekonomicznej i zadań wyznaczonych przez plany gospodarcze. Niezbędne jest też zapewnienie odpowiedniej kontroli wykorzystywania tych uprawnień.</u>
          <u xml:id="u-3.26" who="#WiesławSadowski">Problemem zasługującym na szczególną uwagę jest gospodarka budżetowa rad narodowych. Kodyfikując w jednym akcie prawnym dotychczasową ustawę o prawie budżetowym i ustawę o dochodach rad narodowych, uzyskujemy kompleksowe unormowanie gospodarki budżetowej rad narodowych. Projekt wnosi też elementy stabilizacji do gospodarki rad narodowych. Znajduje to swój wyraz przede wszystkim w systemie równoważenia budżetów terenowych, bo jak wiadomo, dochody rad narodowych nie pokrywają w pełni ich wydatków. Niedobór jest pokrywany w formie udziału i dotacji z budżetu centralnego lub z budżetu rad narodowych wyższego szczebla. Projekt ustawy utrwala wypróbowany już w praktyce instrument stabilizacji sytuacji finansowej rady narodowej, polegający na wyrównywaniu radom narodowym w ustalonym zakresie wpływów z udziałów w dochodach budżetu centralnego lub terenowego w przypadku nieosiągnięcia wpłat planowanych w budżecie.</u>
          <u xml:id="u-3.27" who="#WiesławSadowski">Umacniając funkcję koordynacyjną rad narodowych w stosunku do zlokalizowanej na ich terenie gospodarki zarządzanej centralnie przez udziały rad narodowych w dochodach z tej gospodarki, projekt prawa budżetowego pozostawia w dyspozycji rad narodowych środki pochodzące z przekroczenia planu.</u>
          <u xml:id="u-3.28" who="#WiesławSadowski">Drugim elementem stabilizującym gospodarkę budżetową rad narodowych jest wyraźne stwierdzenie, że uzyskane przez rady narodowe nadwyżki budżetowe pozostają w dyspozycji rad narodowych i mogą być wykorzystane na finansowanie potrzeb gospodarczych, socjalnych i innych potrzeb terenowych. Projekt przewiduje więc utrwalenie zasady dyspozycyjności rad narodowych w wykorzystywaniu nadwyżek budżetowych rzeczywiście wygospodarowanych. Wnosi to element szerszej perspektywy w gospodarowaniu i zwiększa stabilność.</u>
          <u xml:id="u-3.29" who="#WiesławSadowski">Nowym rozwiązaniem zapewniającym większą stabilność sytuacji finansowej rad narodowych są fundusze zasobowe, tworzone z nadwyżki budżetowej roku poprzedniego, zmniejszonej o nie wykorzystane dotacje celowe. Przeznaczeniem tych funduszy jest pokrywanie ewentualnych niedoborów budżetów terenowych, udzielanie zasiłków kasowych radom narodowym niższych szczebli oraz finansowanie niedoboru środków obrotowych przedsiębiorstw podlegających radzie narodowej. Fundusz zasobowy stanowi nowe rozwiązanie trudności, które występują w gospodarce budżetowej rad narodowych w związku z okresowo pojawiającymi się niedoborami w niektórych budżetach terenowych w ramach jednego województwa, przy istnieniu nadwyżki w skali całego województwa.</u>
          <u xml:id="u-3.30" who="#WiesławSadowski">Projekt ustawy stwarza również podstawy do stabilizacji finansowej rad narodowych w dłuższym okresie czasu, przewidując możliwość określania środków wyrównawczych — w formie udziałów i dotacji wyrównawczych — na okresy wieloletnie. Określenie środków wyrównawczych — obecnie ustalanych corocznie — na okresy wieloletnie, wprowadza dłuższy horyzont czasowy w gospodarce rad narodowych, wyzwala bodźce do maksymalizacji dochodów własnych oraz przynieść może pewne uproszczenia w systemie planowania budżetowego. Jest to perspektywa, której realizacja zależy w dużym stopniu od warunków gospodarowania w skali całego kraju. Zapewne perspektywa ta będzie mogła być realizowana etapami w stosunku do rad -narodowych niższego szczebla. Warto dodać, że w zakresie tym prowadzone są już eksperymenty w gromadach województwa wrocławskiego i szczecińskiego.</u>
          <u xml:id="u-3.31" who="#WiesławSadowski">Wysoka Izbo! Uchwalanie budżetu państwa oraz zatwierdzanie sprawozdań z jego wykonania jest konstytucyjnym uprawnieniem Sejmu. Projekt ustawy — Prawo budżetowe, rozszerzając zakres corocznie uchwalanej ustawy budżetowej oraz zakres materiałów planistycznych, łącznie z informacją o planie kredytowym, stwarza warunki do pogłębienia pracy Sejmu, a w szczególności pracy komisji sejmowych. Została stworzona lepsza i szersza podstawa do prac Sejmu, mających na celu ocenę zamierzeń Rządu.</u>
          <u xml:id="u-3.32" who="#WiesławSadowski">Do projektu nowej ustawy wprowadzono też przepis — sankcjonujący zresztą dotychczasową praktykę — który zobowiązuje Ministra Finansów do okresowego składania Sejmowi informacji o przebiegu wykonywania budżetu państwa, ze szczególnym uwzględnieniem kredytów dodatkowych. Przepis ten zapewnia bieżącą kontrolę Sejmu nad realizacją budżetu — niezależnie od kontroli wykonania budżetu za rok poprzedni — która jest dokonywana w oparciu o roczne sprawozdanie z wykonania budżetu państwa przedstawiane Sejmowi przez Radę Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-3.33" who="#WiesławSadowski">Dokonane w projekcie ustawy rozszerzenie uprawnień organów wykonujących budżet musi się łączyć z podniesieniem stopnia odpowiedzialności za wykorzystywanie środków budżetowych, ich celowe przeznaczenie i oszczędne wydatkowanie. Stąd też nowa ustawa — Prawo budżetowe zawiera odpowiednie przepisy o dyscyplinie budżetowej, które określają zarówno zakres odpowiedzialności, jak i sankcje za naruszenie dyscypliny budżetowej. W ten sposób podniesione zostały do rangi ustawowej normy z tego zakresu, które dotychczas ustalane były w przepisach wykonawczych. Podkreśla to dużą odpowiedzialność organów wykonujących budżet za gospodarkę środkami społecznymi.</u>
          <u xml:id="u-3.34" who="#WiesławSadowski">Wysoka Izbo! Przedstawiony przez Rząd projekt ustawy — Prawo budżetowe był wszechstronnie omawiany na posiedzeniach Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów z udziałem przedstawicieli komisji planu i budżetu niektórych rad narodowych. W wyniku tych prac Komisja stwierdziła celowość wprowadzenia w życie nowej ustawy i słuszność jej założeń. Rezultatem prac naszej Komisji są też zaproponowane poprawki. Poprawki te mają charakter bądź to redakcyjny, bądź też uściślają niektóre pojęcia i precyzują poszczególne przepisy. Zostały również zaproponowane niektóre nowe przepisy, a w szczególności rozszerzono zakres materiałów przedstawianych Sejmowi przez Radę Ministrów wraz z projektem ustawy budżetowej o informację o planie kredytowym; określono termin przedstawiania Sejmowi rocznych sprawozdań z wykonania budżetu państwa; wprowadzono przepis o obowiązku okresowego informowania Sejmu o przebiegu wykonywania budżetu państwa.</u>
          <u xml:id="u-3.35" who="#WiesławSadowski">Komisja Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów, w imieniu której mam zaszczyt przemawiać, jednogłośnie przyjęła rządowy projekt Ustawy Prawo budżetowe wraz z przedstawionymi poprawkami.</u>
          <u xml:id="u-3.36" who="#WiesławSadowski">Wysoki Sejmie! Rozpatrywany projekt ustawy Prawo budżetowe stanowi dalszy etap doskonalenia gospodarki budżetowej w naszym kraju. Projekt ten stwarza warunki, w których gospodarka budżetowa służyć może lepiej potrzebom rozwój u gospodarczego i społecznego. Nowe Prawo budżetowe stać się powinno jeszcze jednym z narzędzi poprawy efektywności gospodarowania i pogłębiania dyscypliny finansowej.</u>
          <u xml:id="u-3.37" who="#WiesławSadowski">Biorąc to pod uwagę — w imieniu sejmowej Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów — wnoszę o uchwalenie przez Wysoki Sejm projektu ustawy Prawo budżetowe (druk nr 48) wraz z proponowanymi przez Komisję poprawkami (druk nr 51).</u>
          <u xml:id="u-3.38" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#Marszałek">Otwieram dyskusję. Głos ma poseł Igor Łopatyński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#IgorŁopatyński">Wysoki Sejmie! Przedłożony przez Rząd i rozpatrzony przez sejmową Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów projekt ustawy o prawie budżetowym jest dokumentem o dużej wadze gospodarczej, społecznej i politycznej. Budżet jest bowiem podstawowym narzędziem redystrybucji dochodu narodowego i jego wykorzystania na rozwój gospodarczy i społeczny naszego kraju. Zasady określające zakres budżetu, jego strukturę organizacyjną, a następnie zasady planowania, uchwalania i wykonywania oraz kontroli wykonania budżetu — regulują istotną część stosunków społecznych i gospodarczych. Mają one zatem duże znaczenie polityczne.</u>
          <u xml:id="u-5.1" who="#IgorŁopatyński">Reforma prawa budżetowego wiąże się z całokształtem przeprowadzanych obecnie zmian w systemie planowania i zarządzania naszą gospodarką, jest istotnym elementem reformy gospodarczej, która w nadchodzącym pięcioleciu powinna stworzyć korzystne warunki do rozwoju naszej gospodarki i podniesienia efektywności gospodarowania na wszystkich szczeblach zarządzania.</u>
          <u xml:id="u-5.2" who="#IgorŁopatyński">Wysoka Izba, pozwoli zatem, że skoncentruję Się przede wszystkim na tych zagadnieniach projektu nowego prawa budżetowego, które Wiążą się z realizacją ogólnych założeń przeprowadzanych zmian w systemie planowania i zarządzania gospodarką narodową.</u>
          <u xml:id="u-5.3" who="#IgorŁopatyński">Z punktu widzenia przeprowadzanej reformy gospodarczej istotne znaczenie ma powiązanie w systemie funkcjonowania budżetu czterech elementów:</u>
          <u xml:id="u-5.4" who="#IgorŁopatyński">— po pierwsze — wykorzystania budżetu, jako narzędzia centralnego planowania;</u>
          <u xml:id="u-5.5" who="#IgorŁopatyński">— po drugie — uruchomienia bodźców skłaniających do większej efektywności gospodarowania;</u>
          <u xml:id="u-5.6" who="#IgorŁopatyński">— po trzecie — zapewnienia niezbędnej elastyczności, to jest dostosowania realizacji budżetu do zmieniających się warunków gospodarowania;</u>
          <u xml:id="u-5.7" who="#IgorŁopatyński">— po czwarte — udziału wszystkich szczebli zarządzania w planowaniu i realizacji budżetu oraz wzmocnienia roli organów przedstawicielskich, zwłaszcza rad narodowych, w planowaniu, wykonywaniu i kontroli wykonania budżetu.</u>
          <u xml:id="u-5.8" who="#IgorŁopatyński">Projekt prawa budżetowego utrwala rolę budżetu, jako narzędzia planowej gospodarki w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-5.9" who="#IgorŁopatyński">Stwierdzając już w 1 artykule, że podstawą planowanych w budżecie dochodów i wydatków budżetowych są zadania określone w narodowym planie gospodarczym, ustawa rozwija system jednolitego budżetu państwa, w którym jednoczą się budżet centralny i budżety rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-5.10" who="#IgorŁopatyński">Związek budżetu z narodowym planem gospodarczym i wysoki udział budżetu w redystrybucji dochodu narodowego umacniają planowy charakter naszej gospodarki narodowej. Przejawia się to w tym, że budżet określa zadania w zakresie gromadzenia dochodów i precyzuje kierunki rozdysponowania środków budżetowych. Dokonywana przez budżet redystrybucja środków finansowych między działami i gałęziami gospodarki narodowej umożliwia rozwój tych działów i gałęzi gospodarki narodowej, które decydują o postępie naszej gospodarki. Dotyczy to gromadzenia środków na inwestycje kluczowe w przemyśle. Dotyczy to między innymi środków na rozwój rolnictwa. Środki budżetowe odgrywają podstawową, decydującą rolę w finansowaniu oświaty, służby zdrowia, działalności kulturalnej i innych działów konsumpcji społecznej, które zaspokajają potrzeby ludności ważne z punktu widzenia gospodarczego i społecznego; z punktu widzenia ogólnego wzrostu poziomu kultury.</u>
          <u xml:id="u-5.11" who="#IgorŁopatyński">Ustalone w budżecie zadania zarówno w zakresie gromadzenia dochodów, jak i ich przeznaczenia maj ą charakter obligatoryjny zarówno w stosunku do ministerstw, tzn. w budżecie centralnym, jak i w stosunku do rad narodowych w budżetach terenowych. Ten dyrektywny charakter budżetu umożliwia zachowanie równowagi ekonomicznej, która warunkuje niezakłócony rozwój naszej gospodarki oraz stymuluje wykonanie zadań narodowego planu gospodarczego. Ustalając zasadę dyrektywności budżetu w jego podstawowych proporcjach, projekt prawa budżetowego zapewnia niezbędną elastyczność w zakresie realizacji budżetu, umożliwiającą optymalne wykorzystanie środków w zależności od zaistniałych warunków gospodarowania.</u>
          <u xml:id="u-5.12" who="#IgorŁopatyński">Charakterystyczną cechą nowego Prawa budżetowego jest określenie źródeł dochodów budżetu państwa. Dochody te w 90% pochodzą z gospodarki uspołecznionej. Rezultaty działalności przedsiębiorstw uspołecznionych, uzyskane przez nie wyniki, decydują więc o dochodach budżetowych d środkach, którymi rozporządza budżet. Projekt ustawy pogłębia związki między systemem ekonomiczno-finansowym przedsiębiorstw a budżetem i eksponuje trzy rodzaje wpłat jako podstawowe źródła dochodów budżetowych, a mianowicie: wpłaty od obrotów, wpłaty z zysków i wpłaty z tytułu oprocentowania środków produkcji. Prawo formułuje te źródła dochodów jednak na tyle ogólnie, że umożliwia ich dalsze doskonalenie.</u>
          <u xml:id="u-5.13" who="#IgorŁopatyński">Takie udoskonalenie nastąpi w nowym systemie ekonomiczno-finansowym przedsiębiorstw, w którym większego znaczenia nabierają uwzględnione w projekcie Prawa budżetowego wpłaty do budżetu zależne z jednej strojny od wielkości produkcji i kosztów, z drugiej zaś strony od efektywności wykorzystania środków produkcji, a więc wpłaty z zysku i oprocentowania środków trwałych.</u>
          <u xml:id="u-5.14" who="#IgorŁopatyński">Trzeba stwierdzić, że na odcinku wykorzystania środków produkcji i ich efektywności stan jest nadal niezadowalający.</u>
          <u xml:id="u-5.15" who="#IgorŁopatyński">Wnikliwsza analiza ekonomiczna pozwala na stwierdzenie, że bardzo poważnemu wzrostowi technicznego uzbrojenia pracy nie towarzyszy wzrost produktywności, lecz nawet jej spadek w porównaniu z ubiegłą pięciolatką. Można zatem sformułować wywód, że o ile nastąpiło ogranie zenie elementarnego czynnika ekstensywnej gospodarki, jakim jest przyrost zatrudnienia, o tyle w realizacji głównego czynnika intensyfikacji, jakim jest wzrost produktywności majątku produkcyjnego, zrobiono zbyt imało, a na wielu odcinkach obserwujemy nawet pogłębienie się tendencji ekstensywnych. Trzeba przy tym zwrócić uwagę, że waga wymienionych czynników w intensyfikacji gospodarki narodowej nie jest jednakowa. Wykorzystanie majątku produkcyjnego, wzrost jego produktywności waży o wiele silniej na intensyfikacji niż wzrost intensyfikacji pracy żywej. Z powyższych stwierdzeń wypływa dla naszej praktyki gospodarczej jeden wniosek: w zakresie wykorzystania majątku produkcyjnego niezbędny jest wprost przełom.</u>
          <u xml:id="u-5.16" who="#IgorŁopatyński">W tym kierunku powinny oddziaływać nowe zasady systemu ekonomiczno-finansowego w przedsiębiorstwach, eksponując wpłaty z tytułu oprocentowania środków trwałych i uwzględniając obligatoryjne wpłaty z zysku do budżetu, kształtowane w zależności od wartości majątku produkcyjnego. Oznaczać to będzie, że przedsiębiorstwa, które lepiej, bardziej produktywnie wykorzystywać będą swój majątek produkcyjny, będą dysponować na swoje potrzeby Większym zyskiem pozostałym po dokonaniu Obligatoryjnych wpłat, ponieważ wpłaty będą uzależnione od wartości zaangażowanych w produkcji środków trwałych i obrotowych. Zwiększenie korzyści w przedsiębiorstwie będzie więc można uzyskać:</u>
          <u xml:id="u-5.17" who="#IgorŁopatyński">— po pierwsze — przez zwiększenie produktywności środków trwałych;</u>
          <u xml:id="u-5.18" who="#IgorŁopatyński">— po drugie — przez wyzbycie się zbędnego majątku produkcyjnego.</u>
          <u xml:id="u-5.19" who="#IgorŁopatyński">W rozwiązaniu tym tkwi Więc istotny bodziec dla lepszego wykorzystania majątku produkcyjnego w przedsiębiorstwach.</u>
          <u xml:id="u-5.20" who="#IgorŁopatyński">Zagadnienie bodźców skierowanych na zwiększenie efektywności nie ogranicza się do przedsiębiorstw. Jest ono istotne również w gospodarce budżetowej. Należy stwierdzić, że projekt Prawa budżetowego stwarza formy dalszego rozwoju systemu budżetowego w interesie optymalnego wykorzystania źródeł dochodów i optymalnego wydatkowania środków budżetowych. Mam tu na myśli:</u>
          <u xml:id="u-5.21" who="#IgorŁopatyński">— po pierwsze — uzależnienie wydatków od dochodów w poszczególnych jednostkach, co skłania do maksymalizacji dochodów;</u>
          <u xml:id="u-5.22" who="#IgorŁopatyński">— po drugie — Zwiększenie elastyczności w przeznaczeniu środków budżetowych w toku realizacji budżetu, co pozawala na lepsze, możliwie optymalne wykorzystanie środków budżetowych.</u>
          <u xml:id="u-5.23" who="#IgorŁopatyński">Należy w szerszym zakresie wykorzystywać zawarte w prawie budżetowym uprawnienia, umożliwiające uzależnienie wydatków od dochodów w niektórych rodzajach działalności finansowanej z budżetu. Stworzy to większe bodźce ido racjonalizacji gospodarki środkami budżetowymi.</u>
          <u xml:id="u-5.24" who="#IgorŁopatyński">Zagadnienie działania bodźców na efektywność gospodarowania nie jest jeszcze w pełni rozwiązane w naszej gospodarce budżetowej. Jest ono złożone, zwłaszcza w sferze działalności socjalno-kulturalnej, ale wymaga umiejętnego rozpracowania, ponieważ posiada istotne znaczenie dla efektywności wykorzystania środków w tych gospodarczo i społecznie ważnych dziedzinach działalności. Chodzi tu, konkretnie mówiąc — o wdrożenie w szerszym zakresie rachunku ekonomicznego w działalności socjalnej i kulturalnej.</u>
          <u xml:id="u-5.25" who="#IgorŁopatyński">Z punktu widzenia działania bodźców istotne znaczenie mają uprawnienia rad narodowych do wydatkowania wygospodarowanych nadwyżek budżetowych. W tym zakresie projekt Prawa budżetowego, utrzymując zasadę dysponowania przez rady narodowe nadwyżkami budżetowymi uzależnia możliwości dyspozycji od faktycznie wygospodarowanych dodatkowo środków. Słusznie też kładzie się nacisk w Prawie budżetowym na ścisły związek nadwyżek budżetowych i funduszu zasobowego z sytuacją finansową przedsiębiorstw terenowych. Nadwyżki powinny pochodzić ze zdrowych źródeł poprawy wyników finansowych. Brak takiej poprawy powinien nakładać na rady narodowe Obowiązek uzdrowienia sytuacji. Tym zasadom jest podporządkowana m. in. konstrukcja funduszu zasobowego rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-5.26" who="#IgorŁopatyński">Uwzględniając konieczność dostosowania budżetu do realizacji planu gospodarczego i uelastycznienia jego wykonania, projekt Prawa budżetowego tworzy system rezerw ogólnych, tj. na wydatki nie przewidziane w budżetach wszystkich szczebli oraz rezerw celowych w ramach poszczególnych resortów. Doświadczenie wskazuje, że rezerwy zarówno na szczeblu centralnym, jak i na szczeblach terenowych spełniają ważną rolę:</u>
          <u xml:id="u-5.27" who="#IgorŁopatyński">— po pierwsze — pozwalają finansować nowe i dodatkowe zadania bez konieczności ograniczenia środków na planowane w budżecie zadania; rezerwy są więc czynnikiem stabilizacji planu i budżetu.</u>
          <u xml:id="u-5.28" who="#IgorŁopatyński">— po drugie — skłaniają do bardziej gospodarnego wydatkowania środków, umożliwiając przesunięcie decyzji do czasu pełnego przygotowania zamierzonego przedsięwzięcia. Są one niezbędne ze Względu na wysoki poziom rozwoju osiągnięty już przez naszą gospodarkę, jej złożony charakter i konieczność zapewnienia sprawności systemu budżetowego w operatywnym działaniu. Stąd też należy ocenić pozytywnie system rezerw, dla którego podstawę tworzy projekt Prawa budżetowego.</u>
          <u xml:id="u-5.29" who="#IgorŁopatyński">Niezbędne z punktu widzenia optymalnego wykorzystania środków budżetowych uprawnienia organów wykonujących budżet wymagaj ą zwiększenia odpowiedzialności organów i jednostek wszystkich szczebli. Położenie nacisku na odpowiedzialność za realizację zadań gospodarczych i racjonalne, oszczędne wydatkowanie środków budżetowych, ma podstawowe znaczenie dla naszej gospodarki. Odpowiedzialność ta jest podkreślona w projekcie Prawa budżetowego przez obowiązek przestrzegania dyscypliny budżetowej i stosowanie sankcji za jej naruszenie.</u>
          <u xml:id="u-5.30" who="#IgorŁopatyński">Z całym naciskiem należy szczególnie obecnie stawiać problem dyscypliny w planowaniu i realizacji budżetu. Budżet państwa rozporządza środkami finansowymi, sięgającymi obecnie prawie 400 mld zł. Są to środki społeczne. Gromadzenie i redystrybucja tych środków odbywa się wieloma kanałami i przez ogromną ilość jednostek. Planowy charakter naszej gospodarki wymaga, by wszystkie organy i jednostki przestrzegały norm działania, przepisów prawnych, instrukcji i dyrektyw. Dlatego projekt Prawa budżetowego utrzymuje dotychczas obowiązujące zasady odpowiedzialności aparatu państwowego za naruszenie dyscypliny budżetowej, formułując bezpośrednio w ustawie pojęcie wykroczeń przeciwko dyscyplinie budżetowej i sankcje karne.</u>
          <u xml:id="u-5.31" who="#IgorŁopatyński">Przestrzeganie dyscypliny finansowej jest obowiązkiem nie tylko aparatu państwowego. Projekt Prawa budżetowego rozszerza ten obowiązek również na organizacje społeczne, które dysponują środkami państwa.</u>
          <u xml:id="u-5.32" who="#IgorŁopatyński">Ogromne znaczenie dla dyscypliny realizacji planu gospodarczego i budżet u ma odpowiedzialność przed organami przedstawicielskimi. Pragnę podkreślić celowość i konieczność rozszerzenia i pogłębienia prac komisji sejmowych w zakresie kontroli realizacji planu i budżetu. Nowe Prawo budżetowe rozszerza Wyraźnie te możliwości przede wszystkim przez rozszerzenie zakresu materiałów i informacji przedkładanych Sejmowi w związku z budżetem.</u>
          <u xml:id="u-5.33" who="#IgorŁopatyński">W ostatnim dziesięcioleciu wzrósł udział funduszów przedsiębiorstw w finansowaniu ich rozwoju, powstały działające równolegle do budżetu fundusze celowe, wzrosła rola kredytu w finansowaniu inwestycji. Rozwinęły się również formy gospodarki budżetowej, które uzależniają wydatki od dochodów. Celowość dokonanych zmian jest bezsporna. Niezbędne jest jednak również zapewnienie organom władzy państwowej, które podejmują ostateczne decyzje w sprawach planu gospodarczego i budżetu, tj. Sejmowi i radom narodowym, wglądu W całość gospodarki finansowej państwa. Jest to niezbędne także dla pełnej realizacji kontrolnej funkcji Sejmu i rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-5.34" who="#IgorŁopatyński">Realizując ten postulat projekt Prawa budżetowego:</u>
          <u xml:id="u-5.35" who="#IgorŁopatyński">— po pierwsze — włącza do uchwalanej corocznie ustawy budżetowej ogólne sumy dochodów i wydatków funduszów celowych i jednostek powiązanych z budżetem netto; oznacza to, że Sejm uchwalać będzie nie tylko budżet państwa i budżet centralny, lecz również w ogólnym ujęciu plany tak zwanej gospodarki pozabudżetowej;</u>
          <u xml:id="u-5.36" who="#IgorŁopatyński">— po drugie — zobowiązuje Rząd do przedstawienia Sejmowi nie tylko objaśnień do budżetu, funduszów celowych i jednostek powiązanych z budżetem netto, lecz także objaśnień w zakresie gospodarki finansowej przedsiębiorstw oraz informację o planie kredytowym, który jest planem wykorzystania kredytów na finansowanie przedsiębiorstw, a zwłaszcza inwestycji.</u>
          <u xml:id="u-5.37" who="#IgorŁopatyński">Jest to posunięcie niezmiernie ważne — Sejm będzie uchwalać nie tylko budżet w jego obecnym zakresie, lecz również plany funduszów celowych, wśród których są fundusze o dużym znaczeniu gospodarczym, jak np. Fundusz Rozwoju Rolnictwa, czy społecznym, jak np. Fundusz Emerytalny.</u>
          <u xml:id="u-5.38" who="#IgorŁopatyński">Przez przedkładanie objaśnień W zakresie gospodarki finansowej przedsiębiorstw Sejm uzyska wgląd w rozdysponowanie, tej części akumulacji finansowej, która pozostaje w dyspozycji przedsiębiorstw. Wynosi ona w roku bieżącym już pokaźną kwotę około 50 mld zł. Nie mniejsze znaczenie ma również sformułowanie projektu Prawa budżetowego o obowiązku przedstawienia Sejmowi informacji o planie kredytowym. Plan ten jest bezpośrednio powiązany z budżetem; lokaty budżetu i nadwyżki budżetowe stanowią podstawowe źródło pokrycia kredytów udzielanych przez budżet, które idą na finansowanie zapasów, a ostatnio w coraz szerszym zakresie, na inwestycje.</u>
          <u xml:id="u-5.39" who="#IgorŁopatyński">To nowe, zawarte w projekcie ustawy o Prawie budżetowym, rozwiązanie ma istotne znaczenie dla przyszłej pracy Sejmu. Jego działalność rozciągnie się w istocie na całość gospodarki finansowej państwa. Widzę w tym poważne wzmocnienie funkcji Sejmu w kierowaniu rozwojem gospodarczym i społecznym naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-5.40" who="#IgorŁopatyński">Wzmocnieniem roli organów przedstawicielskich jest również Włączenie komisji rad narodowych w proces planowania budżetowego, a więc w okresie poprzedzającym przedłożenie Sejmowi projektu budżetu państwa. Ma to istotne znaczenie dla społecznej oceny zamierzeń prezydiów rad narodowych, a nałożony na Ministra Finansów obowiązek ustosunkowania się ido opinii komisji rad narodowych gwarantuje rozpatrzenie na szczeblu centralnym ocen i postulatów komisji rad narodowych równocześnie z projektami złożonymi przez prezydia rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-5.41" who="#IgorŁopatyński">Założony w prawie budżetowym tryb pracy mad budżetem państwa stwarza lepsze podstawy dla społecznej inicjatywy rad narodowych przed powzięciem decyzji na szczeblu centralnym.</u>
          <u xml:id="u-5.42" who="#IgorŁopatyński">Związek nowego Prawa budżetowego z założeniami reformy gospodarczej oraz stworzenie szerokich podstaw do lepszej realizacji przez Sejm funkcji kierowania rozwojem gospodarczym i społecznym oraz funkcji kontrolnych pozwalają wyrazić przekonanie, że uchwalenie ustawy — Prawo budżetowe będzie jednym z istotnych elementów zapewnienia postępu ekonomicznego i społecznego w nadchodzącym pięcioleciu.</u>
          <u xml:id="u-5.43" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#Marszałek">Głos ma poseł Stanisław Włodarczyk.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#StanisławWłodarczyk">Obywatelu Marszałku, Wysoki Sejmie! Zabierając głos w imieniu Klubu Poselskiego Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego — pragnę na wstępie podkreślić, iż przedstawiony przez Rząd i rozpatrywany w dniu dzisiejszym projekt ustawy — Prawo budżetowe jest dokumentem o dużej wadze i znaczeniu nie tylko dla gospodarki finansowej państwa, ale także dla gospodarki rad narodowych. Nowe Prawo budżetowe sankcjonując i rozwijając w swoich podstawowych założeniach dotychczasowe instytucje budżetowe oraz stwarzając nowe, jak np. fundusz zasobowy, tworzony z nadwyżek budżetowych, niewątpliwie sprzyjać będzie dalszemu umocnieniu gospodarki finansowej dla przyszłego większego stabilizowania budżetów terenowych w drodze m.in. możliwości określania wskaźników finansowych dla rad narodowych na okresy wieloletnie.</u>
          <u xml:id="u-7.1" who="#StanisławWłodarczyk">Nie rozwijając szerzej tego tematu, któremu zresztą poświęcili sporo uwagi moi przedmówcy, pragnę zatrzymać się na niektórych, istotniejszych moim zdaniem, problemach związanych ze sferą tzw. gospodarki pozabudżetowej na tle projektu nowego Prawa budżetowego.</u>
          <u xml:id="u-7.2" who="#StanisławWłodarczyk">Przede wszystkim wymaga, sądzę, wyjaśnienia samo pojęcie „gospodarka pozabudżetowa”. Należy bowiem nadmienić, że chodzi tu w istocie również o sferę budżetu realizowaną w formie bardziej elastycznej i stosowanej tam, gdzie pozwalają warunki na wyodrębnienie z budżetu określonych źródeł dochodów, w ramach których jednostka może realizować swoje zadania.</u>
          <u xml:id="u-7.3" who="#StanisławWłodarczyk">Pod pojęciem gospodarki pozabudżetowej rozumie się zakłady budżetowe, działające jako samodzielne jednostki organizacyjne, środki specjalne i gospodarstwa pomocnicze, obejmujące działalność uboczną lub część działalności podstawowej jednostek budżetowych. Nieco inną formę tej gospodarki stanowią fundusze celowe.</u>
          <u xml:id="u-7.4" who="#StanisławWłodarczyk">Wymienione formy gospodarki pozabudżetowej określa dotychczas obowiązująca ustawa z 1958 r., która jednocześnie upoważniała Ministra Finansów do:</u>
          <u xml:id="u-7.5" who="#StanisławWłodarczyk">— szczegółowego określania form i rodzajów działalności pozabudżetowej prowadzonej przez jednostki budżetowe;</u>
          <u xml:id="u-7.6" who="#StanisławWłodarczyk">— określania systemów finansowych tej działalności;</u>
          <u xml:id="u-7.7" who="#StanisławWłodarczyk">— zasad prowadzenia rachunkowości i sprawozdawczości.</u>
          <u xml:id="u-7.8" who="#StanisławWłodarczyk">Wprowadzenie określonych form działalności pozabudżetowej podyktowane zostało potrzebą umożliwienia niektórym jednostkom budżetowym — ze względu na charakter działalności — prowadzenia bardziej elastycznej gospodarki finansowej, a także koniecznością usamodzielnienia jednostek przez uzależnienie ponoszonych wydatków od realizacji dochodów z tej działalności.</u>
          <u xml:id="u-7.9" who="#StanisławWłodarczyk">Chodziło również o stworzenie bodźców ekonomicznych do realizacji wyznaczonych zadań w drodze zainteresowania danych jednostek w terminowej i pełnej realizacji dochodów. Na przestrzeni ostatnich lat, które przyniosły nowe doświadczenia, nastąpił poważny rozwój tego typu działalności drogą tworzenia nowych funduszy i nadawania jednostkom budżetowym prowadzącym działalność gospodarczą oraz niektórym urządzeniom socjalnym, form zakładów budżetowych.</u>
          <u xml:id="u-7.10" who="#StanisławWłodarczyk">Wielkość dochodów i wydatków gospodarki pozabudżetowej w gestii rad narodowych z biegiem łat systematycznie rosła i dochodzi obecnie do sumy kilku miliardów złotych. Jest to pozycja poważna w systemie gospodarki finansowej rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-7.11" who="#StanisławWłodarczyk">Przedstawiony projekt Prawa budżetowego słusznie więc zakłada rozszerzenie zakresu materiałów budżetowych przedstawianych Sejmowi i radom narodowym przez włączenie do nich także całości gospodarki pozabudżetowej. Takie postępowanie na przyszłość pozwoli organom władzy na wyrobienie sobie pełniejszego obrazu gospodarki finansowej państwa i poszczególnych województw, co pozwoli na lepszą kontrolę nad gospodarką środkami finansowymi.</u>
          <u xml:id="u-7.12" who="#StanisławWłodarczyk">Projekt nowego Prawa budżetowego dąży do zwiększenia samodzielności i większej elastyczności gospodarki finansowej jednostek budżetowych, dając między innymi możliwości zwiększenia wydatków z ponadplanowych dochodów, a jednocześnie utrzymuje dotychczasowe formy gospodarowania środkami pozabudżetowymi.</u>
          <u xml:id="u-7.13" who="#StanisławWłodarczyk">Istota środków pozabudżetowych sprowadza się do umożliwienia określonym jednostkom dokonywania wydatków bezpośrednio z osiąganych dochodów. W określonych przypadkach, gdy dochody te nie są wystarczające, przewiduje się możliwość otrzymania odpowiednich dopłat z budżetu, natomiast nadwyżki dochodów własnych nad wydatkami podlegają odprowadzeniu na dochody budżetowe.</u>
          <u xml:id="u-7.14" who="#StanisławWłodarczyk">Wysoki Sejmie! Nowe Prawo budżetowe — podobnie jak dotychczas — rozróżnia środki pozabudżetowe ściśle związane z budżetem i środki w pewnym sensie niezależne od budżetu — działające w oparciu o własne źródła dochodów. Do grupy pierwszej zaliczyć można zakłady budżetowe, środki specjalne i gospodarstwa pomocnicze. Grupę drugą stanowią fundusze celowe, wśród których szczególną pozycję zajmuje fundusz gromadzki i fundusz miejski. Jeśli chodzi o fundusz gromadzki, -to należy wspomnieć, że w nowym Prawie budżetowym zamieszczono przepis, na mocy którego dochody i wydatki tego funduszu wyłączone zostały z budżetu zgodnie z praktyką ostatnich lat.</u>
          <u xml:id="u-7.15" who="#StanisławWłodarczyk">Gospodarka pozabudżetowa rad narodowych zamyka się dochodami własnymi około 80% oraz dotacjami z budżetu około 20%.</u>
          <u xml:id="u-7.16" who="#StanisławWłodarczyk">Istniejące zakłady budżetowe można podzielić ma dwie grupy. To jest na takie zakłady, które są w pełni i samowystarczalne lub w minimalnym stopniu korzystają z dotacji budżetowych oraz inne, których wydatki w przeważającej mierze pokrywane są dotacją budżetową. Zakładami samowystarczalnymi są na przykład: zakłady usług projektowych, zakłady weterynarii, zakłady gospodarki mieszkaniowej, zakłady naprawcze sprzętu medycznego itp.</u>
          <u xml:id="u-7.17" who="#StanisławWłodarczyk">Do zakładów budżetowych, których dotacja przekracza 60% należą na przykład: przedszkola miejskie — ponad 80% dotacji, przedszkola i dziecince wiejskie — ponad 90%, domy kultury oraz 'ośrodki kultury — ponad 60% i żłobki — ponad 90%.</u>
          <u xml:id="u-7.18" who="#StanisławWłodarczyk">Wynika stąd, że z największych dotacji korzystają zakłady budżetowe należące do grupy urządzeń socjalno-kulturalnych. Z uwagi na to, że rozmiary dochodów wymienionych zakładów kształtują się bardzo nisko w porównaniu do kosztów utrzymania, zasadne wydaje się rozważenie przekształcenia na jednostki budżetowe takich zakładów, do których dopłata z budżetu przekracza 60% kosztów utrzymania. Chodziłoby więc tutaj głównie o przedszkola i dziecince wiejskie, placówki akcji wczasów dla dzieci i młodzieży, ośrodki kultury i żłobki.</u>
          <u xml:id="u-7.19" who="#StanisławWłodarczyk">Za takim przekształceniem zakładów przemawia to, że rozmiary dochodów tych jednostek, ich struktura oraz związek z działalnością podstawową, nie uzasadniają uzależniania wydatków od realizacji dochodów. Wydaje się, że nadawanie formy organizacyjnej zakładów budżetowych powinno być ograniczone tylko do tych przypadków, kiedy uzasadnia to zarówno poziom dochodów, jak również ich rodzajowa struktura.</u>
          <u xml:id="u-7.20" who="#StanisławWłodarczyk">Odrębnym zagadnieniem są środki specjalne, które stanowią około 15% ogólnych Wydatków gospodarki pozabudżetowej. Wydatki środków specjalnych prawie w -całości pokrywane są dochodami własnymi. Pomimo takiego układu wydaje się niezbyt celowe istnienie niektórych rodzajów środków specjalnych z uwagi na bardzo niewielkie ich rozmiary oraz możliwości zagospodarowania ich bezpośrednio przez macierzyste jednostki budżetowe.</u>
          <u xml:id="u-7.21" who="#StanisławWłodarczyk">Jeśli chodzi o gospodarstwa pomocnicze, na przykład warsztaty szkolne, to działalność ich zamyka się mniej więcej w ramach osiąganych dochodów własnych. Ich dotychczasowa forma jest jak najbardziej wskazana do Utrzymania nadal.</u>
          <u xml:id="u-7.22" who="#StanisławWłodarczyk">Również działalność funduszy celowych nie wymaga żadnych dofinansowań z dotacji, ponieważ wydatki są realizowane w granicach zakumulowanych środków.</u>
          <u xml:id="u-7.23" who="#StanisławWłodarczyk">Oprócz tych funduszy rady narodowe dysponują środkami funduszu gromadzkiego ii miejskiego. Fundusze te mają duże znaczenie dla rozwoju życia gospodarczego i poprawy warunków socjalno-bytowych miast i wsi.</u>
          <u xml:id="u-7.24" who="#StanisławWłodarczyk">Oddanie gromadzkim radom narodowym całości spraw związanych z ustalaniem wysokości funduszu, wymiarem i poborem wpłat łącznie z innymi zobowiązaniami pieniężnymi rolników, udzielaniem ulg i zwolnień, określaniem celów, na które przeznaczany jest fundusz, rozszerzyło znacznie zakres działania gromadzkich rad narodowych. Zasada, że fundusz może być wydatkowany wyłącznie na potrzeby gromad, spowodowała zainteresowanie mieszkańców wsi jego gromadzeniem i wydatkowaniem, o czym świadczy ogólny wzrost tych środków. W okresie ostatniego dziesięciolecia przedstawia się ten fundusz następująco: w 1960 roku fundusz ten kształtował się w wysokości 443 min zł. W ciągu 5 lat urósł do sumy 927 mln zł, by osiągnąć w bieżącym, 1970 roku, 1,5 mld zł, a więc wzrost trzykrotny.</u>
          <u xml:id="u-7.25" who="#StanisławWłodarczyk">Te znaczne zwiększenia wynikają częściowo ze wzrostu przychodowości gospodarstw rolnych, głównie zaś stąd, że gromadzkie rady narodowe, kierując się potrzebami wsi ustalały stawki wpłat nie na najniższym ustawowym poziomie, ale w wyższych, dopuszczalnych przepisami, stawkach. W ogólnej sumie wydatków funduszu gromadzkiego dominującą pozycję stanowi: budowa i naprawa dróg lokalnych, a następnie konserwacja i remonty urządzeń komunalnych, przeciwpożarowych i szkolnych na wsi. Na te cele przeznaczanych jest corocznie ponad 80% środków tego funduszu. Tak więc fundusz gromadzki, obok budżetu, znacznie poszerza możliwości załatwienia wielu istotnych i pilnych potrzeb gromad.</u>
          <u xml:id="u-7.26" who="#StanisławWłodarczyk">Utworzenie w 1966 r. funduszu miejskiego miało na celu pomoc radom narodowym w realizacji ich inicjatyw w dziedzinie aktywizacji małych miast przez tworzenie poza budżetem dodatkowego źródła finansowania inwestycji produkcyjnych i zakładów usługowych, remontów, urządzeń komunalnych, socjalnych i kulturalnych. Fundusz miejski służy również popieraniu rozwoju czynów społecznych w celu szerszego wykorzystania inicjatyw miejscowej ludności, zmierzających do poprawy warunków bytowych i kulturalnych. Fundusz miejski stał się dla małych miast takim samym źródłem, jakim dla wsi jest fundusz gromadzki, który Obok pomocy państwa stanowi lokalną bazę finansowania inicjatywy społecznej.</u>
          <u xml:id="u-7.27" who="#StanisławWłodarczyk">W okresie 4 lat Istnienia funduszu miejskiego rady narodowe wydatkowały z niego na gospodarkę komunalną łącznie około 1,5 mld zł. Środki te przeznaczono m. in. na remonty i budowę ulic i chodników, utrzymanie zieleńców, modernizację i instalację nowych punktów świetlnych. Utworzenie funduszu miejskiego umożliwiło poprawę warunków komunalnych w małych miastach, zwłaszcza zaniedbanych.</u>
          <u xml:id="u-7.28" who="#StanisławWłodarczyk">Wysoki Sejmie! Na tle przedstawionej dotąd ogólnej charakterystyki 'działania funduszu gromadzkiego i miejskiego należy wskazać na kilka zagadnień, które wymagają rozważenia i ewentualnego uregulowania.</u>
          <u xml:id="u-7.29" who="#StanisławWłodarczyk">Do zagadnień tych należy:</u>
          <u xml:id="u-7.30" who="#StanisławWłodarczyk">— sprawa właściwego ukierunkowania wydatków dokonywanych ze środków funduszu gromadzkiego i funduszu miejskiego. Niewątpliwie jest rzeczą słuszną, że główne wysiłki w ramach funduszu gromadzkiego koncentrują się na problemach dróg lokalnych (ponad 60% wszystkich wydatków) i na zadaniach rozszerzenia usług gospodarki komunalnej — w ramach funduszu miejskiego. Jednak z drugiej strony obserwuje się dość duże rozproszenie pozostałych środków na różne zadania, często mniej pilne i mniej korzystne z punktu widzenia potrzeb gospodarki gromad i miast. Konieczna by tu była większa koncentracja środków m. in. drogą tworzenia poważniejszych rezerw akumulowanych w dłuższym okresie czasu na realizację znacznie większych niż dotąd przedsięwzięć. Byłoby przy tym również pożądane zachowanie odpowiednich proporcji między wydatkami bieżącymi i majątkowymi z zagwarantowaniem priorytetu dla tych ostatnich;</u>
          <u xml:id="u-7.31" who="#StanisławWłodarczyk">— niesłuszna wydaje się spotykana dotąd praktyka wykorzystywania środków obu funduszów ma nieprzewidziane w przepisach zadania, których sfinansowanie powinno znaleźć pokrycie w budżecie;</u>
          <u xml:id="u-7.32" who="#StanisławWłodarczyk">— dość poważnym niedociągnięciem jest wielu radach narodowych brak sprecyzowanych, długofalowych planów zadań do realizacji ze środków obu funduszów. Powoduje to trudności w wykorzystaniu osiągniętych wpływów oraz trudności w zapewnieniu materiałów i wykonawców zadań zaplanowanych na dany rok. W konsekwencji następuje rozdrabnianie środków na zadania mniej istotne z punktu widzenia potrzeb terenu lub ich niewykorzystywanie i wzrost pozostałości środków;</u>
          <u xml:id="u-7.33" who="#StanisławWłodarczyk">— rozważenia wymaga sprawa uregulowania właściwych proporcji świadczeń na utrzymanie dróg lokalnych ze strony wszystkich ich użytkowników. Chodzi tu zwłaszcza o udział jednostek i zakładów gospodarki uspołecznionej, znajdujących się na terenie gromad, np. GS, PGR, przedsiębiorstwa leśne, przemysł terenowy, POM, MBM itp., których mechaniczne środki transportu w coraz większym stopniu korzystają z dróg lokalnych. Pozwoliłoby to na zaspokojenie w znacznie większym stopniu narastających potrzeb gromad w zakresie budowy i konserwacji dróg.</u>
          <u xml:id="u-7.34" who="#StanisławWłodarczyk">Biorąc pod uwagę całokształt działalności rad narodowych, prowadzonej w różnych ramach pozabudżetowych, należy pozytywnie ocenić projekt utrzymania tych form w nowym prawie budżetowym. Warto jednak zastanowić się nad ewentualnością Włączenia do budżetu pewnych rodzajów działalności, zwłaszcza w gromadach. Dotyczy to drobnych urządzeń socjalno-kulturalnych na wsi, których wydatki i minimalne zresztą dochody raczej przemawiają za objęciem ich w pełni budżetem.</u>
          <u xml:id="u-7.35" who="#StanisławWłodarczyk">Wszystkie pozostałe sprawy, dotyczące niezbędnego zaostrzenia kryteriów tworzenia i gospodarowania środkami pozabudżetowymi oraz wzmocnienia nadzoru i kontroli nad prawidłowością gospodarki, zgodnie z uprawnieniami, jakie daje nowe Prawo budżetowe, Minister Finansów zechce z pewnością zabezpieczyć drogą zarządzeń wykonawczych.</u>
          <u xml:id="u-7.36" who="#StanisławWłodarczyk">Oceniając pozytywnie całość postanowień projektu ustawy — Prawo budżetowe, Klub Poselski ZSL deklaruje swoje poparcie dla przedstawionej na dzisiejszych obradach ustawy.</u>
          <u xml:id="u-7.37" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#Marszałek">Głos ma poseł Jan Grzbiela.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#JanGrzbiela">Obywatelu Marszałku, Wysoki Sejmie! Trwający w naszym kraju proces doskonalenia planowania i zarządzania gospodarką narodową i przechodzenie jej na intensywny system rozwoju, jak również towarzyszące temu rozszerzanie zadań oraz uprawnień administracji centralnej i terenowej powodowały dotychczas konieczność wprowadzania do corocznych budżetów wielu zmian i uzupełnień. Związane one były między innymi z uprawnieniami prezydiów rad narodowych do przenoszenia kredytów budżetowych, dotyczyły trybu uchwalania budżetów terenowych, dysponowania przez Radę Ministrów i Ministra Finansów nadwyżką budżetu.</u>
          <u xml:id="u-9.1" who="#JanGrzbiela">Rozpatrywany dzisiaj projekt ustawy ujmuj e w formy prawne zdobyte konstruktywne doświadczenia i scala je z dotychczasowymi przepisami, modyfikując je tam, gdzie zachodzi tego potrzeba. Ponadto zmierza on do konsekwentnego i pełnego uregulowania gospodarki budżetowej jako istotnego elementu doskonalenia metod zarządzania gospodarką narodową.</u>
          <u xml:id="u-9.2" who="#JanGrzbiela">Pragnąłbym na wstępie, nawiązując do wypowiedzi moich przedmówców, podkreślić, że nowe przepisy Prawa budżetowego:</u>
          <u xml:id="u-9.3" who="#JanGrzbiela">— precyzyjnie definiują pojęcie budżetu;</u>
          <u xml:id="u-9.4" who="#JanGrzbiela">— ustalają zasady umożliwiające rozwój kredytowych form finansowania gospodarki uspołecznionej;</u>
          <u xml:id="u-9.5" who="#JanGrzbiela">— stwarzają możliwości ustalania dochodów wyrównawczych dla budżetu terenowego na okres wieloletni;</u>
          <u xml:id="u-9.6" who="#JanGrzbiela">— precyzują podział dochodów i wydatków pomiędzy budżetem centralnym i terenowym oraz —</u>
          <u xml:id="u-9.7" who="#JanGrzbiela">— zwiększają elastyczność w tym podziale.</u>
          <u xml:id="u-9.8" who="#JanGrzbiela">Nowy projekt Prawa budżetowego szczegółowo rozwija zasady opracowywania i uchwalania budżetów, sposoby ich wykonywania, kontroli oraz dyscypliny budżetowej.</u>
          <u xml:id="u-9.9" who="#JanGrzbiela">Zasada oddolnego planowania budżetów terenowych — chciałbym to zaakcentować — będzie w myśl nowej ustawy realizowana już na etapie wstępnego opracowania projektu budżetu państwa. Na podstawie wniosków prezydiów powiatowych rad narodowych i opinii właściwych komisji rad — prezydia wojewódzkich rad narodowych będą opracowywać wstępne projekty dochodów do wydatków zbiorczych budżetów województwa. Taki tryb postępowania umożliwi organom przedstawicielskim wnikliwą ocenę zamierzeń prezydiów rad narodowych. Umożliwi również radnym odpowiednie przygotowanie się do aktywnego udziału w posiedzeniach rady, poświęconych podejmowaniu uchwał dotyczących planu terenowego i budżetu.</u>
          <u xml:id="u-9.10" who="#JanGrzbiela">Poważnym postępem w procesie decentralizacji i wzrostu uprawnień koordynacyjnych będzie wprowadzenie daleko idących zmian w dysponowaniu nadwyżkami budżetów terenowych. Służyć temu celowi będzie fundusz zasobowy. Fundusz ten rozwiąże problem redystrybucji części nadwyżek budżetowych pomiędzy rady narodowe różnych stopni i sprawę pokrywania niedoborów w ramach systemu budżetowego tychże rad.</u>
          <u xml:id="u-9.11" who="#JanGrzbiela">W celu uelastycznienia gospodarki budżetowej projekt ustawy rozszerza w tym zakresie uprawnienia rad narodowych. Z upoważnienia prezydiów rad rozszerzone uprawnienia będą dotyczyć w określonych przypadkach również i wydziałów finansowych oraz branżowych. Uprawnienia te obejmują dokonywanie przeniesień kredytów między częściami i działami, a następnie między rozdziałami, tytułami i paragrafami budżetu. Warunkiem będzie tu zaopiniowanie przez właściwą komisję rady celowości i zasadności takich przeniesień.</u>
          <u xml:id="u-9.12" who="#JanGrzbiela">Wysoki Sejmie! Wymienione tutaj niektóre tylko zmiany zawarte w omawianym projekcie Prawa budżetowego mają swoje źródło w przechodzeniu naszej gospodarki na system intensywnego rozwoju. Stwarzają one warunki i możliwości do dalszego pogłębiania samodzielności gospodarowania środkami społecznymi przez przedsiębiorstwa i jednostki budżetowe. Wskazują równocześnie na potrzebę wzrostu odpowiedzialności za uzyskiwane efekty gospodarcze. Trzeba przy tym pamiętać, że racjonalne wykorzystywanie istniejących i możliwych do wygospodarowania środków budżetowych i pozabudżetowych wymaga rozwinięcia 'systematycznej kontroli, jak również wzmożenia dyscypliny budżetowej w toku realizacji budżetu. Kontrola wykonania dotycząca budżetu państwa będzie opierała się, podobnie jak dotychczas, głównie na systemie sprawozdawczości sporządzanej i przedstawianej przez Ministra Finansów — Radzie Ministrów, a przez Rząd — Sejmowi. Podobne sprawozdania wykonania budżetów terenowych przedkładać będą prezydia rad narodowych swoim radom, przesyłając je jednocześnie organom centralnym. W toku realizacji budżetu jednostki budżetowe podlegać będą systematycznej rewizji finansowo-księgowej.</u>
          <u xml:id="u-9.13" who="#JanGrzbiela">Zarysowane wyraźnie w projekcie ustawy tendencje do umocnienia roli organów przedstawicielskich w fazie przygotowywania i wykonywania budżetu prowadzą konsekwentnie do rozwijania społecznej kontroli komisji rad narodowych w zakresie przestrzegania dyscypliny budżetowej.</u>
          <u xml:id="u-9.14" who="#JanGrzbiela">Wysoki Sejmie! W omawianym projekcie ustawy zostały znacznie rozszerzone i uściślone oraz podniesione do rangi przepisów ustawowych przepisy regulujące zakres odpowiedzialności za naruszanie dyscypliny budżetowej. Dotyczą one przede wszystkim zasad i trybu wydatków, pobierania dochodów przez jednostki wykonujące budżet, w szczególności zaś zmierzają do przeciwdziałania występującym dość często przypadkom przekraczania planowanych kosztów, zaciągania nie znajdujących pokrycia zobowiązań, dokonywania — przekraczających limity bądź też wręcz niecelowych i zbędnych wydatków.</u>
          <u xml:id="u-9.15" who="#JanGrzbiela">Projekt ustawy zawiera przepisy mające na celu przeciwdziałanie bezzasadnym umarzaniom należności lub zaniechaniu ich ściągania, przeciwdziałanie nieprzestrzeganiu przepisów o robotach, dostawach i usługach, wykorzystywaniu — niezgodnie z przeznaczeniem — dotacji budżetowych. Projekt ujmuje też w formę przepisów wiele spraw natury porządkowo-organizacyjnej w zakresie niezgodnego ze stanem faktycznym księgowania bądź sprawozdawczości.</u>
          <u xml:id="u-9.16" who="#JanGrzbiela">Trzeba stwierdzić, iż pojęcie dyscypliny finansowej występowało już i w prawie budżetowym z roku 1958 — zdefiniowane tam, jako przestrzeganie przepisów prawnych w zakresie budżetu, finansów, etatów, stawek i funduszu płac. Było ono w ciągu następnych lat wprowadzane w życie odpowiednimi rozporządzeniami Rady Ministrów, a także zarządzeniami instrukcjami i okólnikami Ministra Finansów. Niemniej jednak praktyka wykazała — w świetle rozstrzygniętych przez komisje orzekające przypadków naruszeń dyscypliny budżetowej, jak i w świetle kontroli przeprowadzanych przez Najwyższą Izbę Kontroli — iż w obowiązujących przepisach istniały pewne luki i niejasności, odbijające się na skutecznej realizacji. I tak na przykład: obowiązek kierowania zawiadomień o naruszeniu dyscypliny budżetowej do komisji orzekających nie był konsekwentnie wypełniany przez kierowników jednostek naruszających dyscyplinę — źródłem tego był bowiem fakt, że pośrednio sami kierownicy byli sprawcami lub współsprawcami tych naruszeń. Nieprawidłowości i uchybienia najczęściej występowały w jednostkach budżetu terenowego i dotyczyły szerokiego zakresu spraw — niejednokrotnie nawet drobnych — ale w ogólnym bilansie wypaczających zasadę rzetelnego rachunku ekonomicznego i gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-9.17" who="#JanGrzbiela">Dla ilustracji pozwolę sobie przykładowo wymienić niektóre ujawnione i najczęściej występujące przypadki nieprzestrzegania przepisów w zakresie dokonywania wydatków i osiągania dochodów. Były to:</u>
          <u xml:id="u-9.18" who="#JanGrzbiela">— nieprawidłowości w gospodarowaniu funduszem płac, polegające między innymi na zatrudnianiu pracowników poza ustalonymi etatami, na niezgodnym z przepisami awansowaniu i przyznawaniu dodatków, na wypłatach za prace zlecone, należące w rzeczywistości do czynności wchodzących w zakres obowiązków służbowych, na przekraczaniu obowiązujących stawek itp.;</u>
          <u xml:id="u-9.19" who="#JanGrzbiela">— zakupy materiałów rzeczowych nie zaplanowane i częstokroć zbędne;</u>
          <u xml:id="u-9.20" who="#JanGrzbiela">— wypłacanie i rozliczanie niezgodnie z przepisami pobranych zaliczek;</u>
          <u xml:id="u-9.21" who="#JanGrzbiela">— zlecanie jednostkom nieuspołecznionym dostaw, robót i usług nie dostosowanych do rzeczywistych potrzeb jednostek gospodarki uspołecznionej;</u>
          <u xml:id="u-9.22" who="#JanGrzbiela">— nierealne planowanie dochodów ze źródeł własnych oraz niewłaściwości w zakresie ściągania i umarzania należności;</u>
          <u xml:id="u-9.23" who="#JanGrzbiela">— nieprawidłowości w księgowaniu i inwentaryzacji środków rzeczowych.</u>
          <u xml:id="u-9.24" who="#JanGrzbiela">By zapobiec na przyszłość podobnym naruszeniom dyscypliny budżetowej, projekt ustawy wymienia podstawowe przypadki tych naruszeń i szczegółowo określa jednostki organizacyjne odpowiedzialne za te naruszenia. Znajdują się tu między innymi także organizacje spółdzielcze, kółka rolnicze oraz organizacje społeczne, otrzymujące dotacje z budżetu państwa na produkcję i planowo deficytowe usługi, jak również na działalność socjalno-kulturalną. Odpowiedzialnością porządkową obarczono tu zarówno pracowników jednostek zarządzających funduszami celowymi, jak również i osoby pełniące w tych jednostkach funkcje z wyboru. -Będzie to niewątpliwie miało dodatni wpływ na jakość gospodarki tymi funduszami, jak również na prawidłowe, zgodne z przeinaczeniem, ich wykorzystywanie. Przyczyni się to również w znacznym stopniu do Wzmożenia gospodarności w zakresie własnych źródeł dochodu, do zwiększenia poczucia odpowiedzialności za wydatkowanie środków społecznych.</u>
          <u xml:id="u-9.25" who="#JanGrzbiela">Pragnę tutaj wskazać, że projekt ustawy rozszerza krąg jednostek poddanych dyscyplinie budżetowej i zaostrza kryteria tej dyscypliny, zapewnia szybkość i sprawność działania komisji orzekających o winie i karze osób naruszających dyscyplinę.</u>
          <u xml:id="u-9.26" who="#JanGrzbiela">Projekt ustawy chroni również pracownika przed podwójną karą: sądową i porządkową.</u>
          <u xml:id="u-9.27" who="#JanGrzbiela">Nowe Prawo budżetowe łączy w sposób precyzyjny głęboką troskę o oszczędność, o celową i efektywną gospodarkę finansową, zapewniającą rozwój gospodarczy i kulturalny naszego kraju, obronę narodową i funkcjonowanie organów państwowych — z troską o wychowanie człowieka, o podniesienie poziomu dyscypliny pracy d porządku społecznego. Należy tu podkreślić, iż wymóg dyscypliny budżetowej w ujęciu omawianego projektu nie jest celem samym w sobie. Dyscyplina ta jest konkretnym instrumentem wyszukiwania rezerw w ramach każdej jednostki objętej budżetem państwa lub też dotowanej przez państwo. Rezerwy te, w oparciu o odpowiednią uchwałę rady, służyć mogą zaspokojeniu nie uwzględnionych w pierwotnym budżecie potrzeb — zwłaszcza potrzeb w dziedzinie zdrowia, oświaty i kultury, figurujących w aneksie do budżetu.</u>
          <u xml:id="u-9.28" who="#JanGrzbiela">Wygospodarowywanie rezerw w interesie potrzeb społeczeństwa powinno być zatem troską każdego działacza społecznego, gospodarczego i kulturalnego. Na każdym powierzonym — służbowo czy społecznie — posterunku powinien działacz społeczny dbać o gospodarność, racjonalne i efektywne wykorzystywanie powierzonych mu zasobów i środków, zwalczać niedbalstwa, nieterminowości i nierzetelności w pracy, przysparzać naszej gospodarce dodatkowych wartości, wyrażających się w zaoszczędzonych sumach, wygospodarowanych złotówkach.</u>
          <u xml:id="u-9.29" who="#JanGrzbiela">Wysoki Sejmie! Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego, w którego imieniu mam zaszczyt przemawiać, wyraża przekonanie, że nowa ustawa, przy zachowaniu zasady centralnego planowania, uelastyczni gospodarkę budżetową, Wzmocni wydatnie wpływ organów przedstawicielskich na tworzenie i wykonywanie budżetu. Ustawa stanowić będzie ważki instrument działania w całym systemie planowania i zarządzania gospodarką narodową.</u>
          <u xml:id="u-9.30" who="#JanGrzbiela">Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego udziela pełnego poparcia przedstawionemu projektowi i będzie głosować za jego uchwaleniem.</u>
          <u xml:id="u-9.31" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#Marszałek">Głos zabierze poseł Józef Pińkowski.</u>
          <u xml:id="u-10.1" who="#Marszałek">Obywatelu Marszałku, Wysoki Sejmie! Sądzę, podobnie jak moi przedmówcy, że dobrze się stało, że w okresie, kiedy zgodnie z uchwałami V Zjazdu i kolejnych plenarnych posiedzeń Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej podejmowane są w naszym kraju wysiłki dla wydatnego polepszenia efektywności gospodarowania opracowany został również projekt Prawa budżetowego, mający na celu dostosowanie gospodarki budżetowej do nowych wymogów wynikających z obecnego etapu rozwoju kraju. Zawarte są w nim uogólnione doświadczenia ostatnich kilkunastu lat i rezultaty rozwijanej na ten temat dyskusji w różnych środowiskach, w tym także wśród radnych, pracowników i działaczy rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-10.2" who="#Marszałek">Uchwalenie nowego Prawa budżetowego będzie aktem ustawodawczym o doniosłej wadze. Rangę tę nada je mu charakter naszego budżetu, w którym wyraża się znana powszechnie prawidłowość gospodarki socjalistycznej stwarzającej warunki, aby budżet państwa ustalał istotne zadania zarówno w sferze podziału dochodu narodowego zgodnie z potrzebami ogólnospołecznymi, jak i zadania związane z procesami reprodukcji w gospodarce narodowej. Wpływa na to jego znaczenie w całokształcie poczynań mających na celu doskonalenie naszego systemu ekonomicznego oraz mechanizmu planowania i zarządzania gospodarką narodową. Łącznie z wprowadzaną w życie reformą systemu finansowego Prawo budżetowe powinno zapewnić warunki do lepszego wykorzystania pieniądza i gospodarki finansowej w ogóle dla pogłębienia rachunku nakładów i efektów wzmożenia dyscypliny finansowej i należytego gospodarowania posiadanymi środkami. A jest to jeden z podstawowych kierunków działania dla umocnienia ogólnej równowagi ekonomicznej i zapewnienia dalszego, szybkiego tempa rozwoju społeczno-gospodarczego kraju.</u>
          <u xml:id="u-10.3" who="#Marszałek">Istotne znaczenie w tym względzie posiadają niewątpliwie obok innych postanowienia dotyczące rozszerzenia roili kredytu bankowego w gospodarce budżetowej i pozabudżetowej.</u>
          <u xml:id="u-10.4" who="#Marszałek">Zwiększona rola kredytu w gospodarce budżetowej tworzy sytuację, w której powstają warunki do dalszego pogłębienia oceny efektywności realizowanych zadań inwestycyjnych oraz rezultatów gospodarczych zakładów budżetowych. Nie bez znaczenia jest tu fakt, że dziedziny te zostają Objęte wzmożoną kontrolą bankową. Myślę więc, że obowiązkiem wszystkich, którzy na różnych szczeblach zarządzania przygotowują i realizują zadania budżetowe, powinno być zatem wykorzystanie przepisów nowego Prawa budżetowego dla polepszenia swojej gospodarki finansowej. W obszarze działalności jednostek budżetowych oraz, gospodarki pozabudżetowej istnieje przecież niemało rezerw, które — podobnie jak w przedsiębiorstwach — powinny być coraz to lepiej wykorzystane. Rezerwy te tkwią między innymi w występujących przerostach w zatrudnieniu, w możliwościach obniżki kosztów materiałowych i Eksploatacyjnych, w należytym wykorzystywaniu urządzeń majątku trwałego oraz w możliwościach lepszej realizacji dochodów, zwłaszcza wynikających z tytułu rozwijania działalności usługowej i wykorzystywania wszystkich źródeł dochodowych.</u>
          <u xml:id="u-10.5" who="#Marszałek">W związku z tym nasuwa się wniosek, iż obszar działalności gospodarczej i finansowej, Objęty budżetem centralnym i budżetami terenowymi, powinien być w Większym niż dotychczas zakresie terenem, na którym podobnie jak w całej naszej gospodarce narodowej doskonalone będą metody rachunku ekonomicznego w powiązaniu z należytą oceną potrzeb społecznych i kosztów ich rozwiązywania stosownie do istniejących możliwości.</u>
          <u xml:id="u-10.6" who="#Marszałek">Jako działacz rad narodowych, pragnąłbym przyłączyć się do głosów moich przedmówców i zwrócić uwagę Wysokiej Izby na niektóre postanowienia projektu Prawa budżetowego, odnoszące się do działalności rad.</u>
          <u xml:id="u-10.7" who="#Marszałek">Uporządkowanie i scalenie w jednym akcie przepisów regulujących gospodarkę budżetową rad narodowych oraz rozwinięcie treści dochodów i wydatków budżetu, dążenie do stworzenia warunków bardziej ustabilizowanej działalności finansowej oznacza w sumie umocnienie miejsca budżetów terenowych w systemie finansowym państwa i dokładniejsze wyznaczenie ich zakresu w całokształcie przedsięwzięć budżetowych. Odpowiada to faktycznej roli i pozycji, jaką w budżecie państwa zajmują budżety terenowe.</u>
          <u xml:id="u-10.8" who="#Marszałek">Jak wiadomo, udział budżetów terenowych w budżecie państwa wynosił w 1969 r. około 27%, podczas gdy w 1958 r. w okresie uchwalania dotychczas obowiązującego Prawa budżetowego, udział ten wynosił około 22%.</u>
          <u xml:id="u-10.9" who="#Marszałek">Decydujący jest, jak wiadomo, udział budżetów terenowych w finansowaniu zadań związanych ze szkolnictwem podstawowym i średnim, ochroną zdrowia i pomocą społeczną, gospodarką komunalną i mieszkaniową, a z zadań gospodarczych — w finansowaniu rolnictwa oraz powiązanego z budżetem rad przemysłu terenowego, handlu detalicznego i transportu samochodowego.</u>
          <u xml:id="u-10.10" who="#Marszałek">Charakter działalności zabezpieczanej budżetami terenowymi wymaga, alby zapewniona była odpowiednia rytmiczność i stabilność dochodów, umożliwiająca sukcesywne i bieżące finansowanie zadań ujętych w planach gospodarczych i w budżetach terenowych.</u>
          <u xml:id="u-10.11" who="#Marszałek">Problemy te były niejednokrotnie podnoszone przez działaczy rad narodowych w dyskusjach poświęconych usprawnieniu działalności budżetowej rad. Można stwierdzić, iż zawarte w projekcie ustawy postanowienia stanowią uwzględnienie wielu z tych postulatów i wniosków. Są to postanowienia dotyczące między innymi powołania instytucji funduszu zasobowego, postanowienia przewidujące możliwość ustalania środków wyrównawczych na okresy wieloletnie oraz dotyczące utrwalenia obowiązującej już obecnie zasady ograniczonego ryzyka z tytułu udziałów rad w dochodach budżetu centralnego.</u>
          <u xml:id="u-10.12" who="#Marszałek">Instytucja funduszu zasobowego ma na celu stabilizację sytuacji finansowej rad poprzez zgromadzenie — zwłaszcza na szczeblu wojewódzkim i powiatowym — odpowiednich środków finansowych, które będą mogły być uruchamiane w przypadkach, gdy zaistnieją uzasadnione niedobory w budżetach rad lub gdy zajdzie potrzeba przyznania zasiłków kasowych na realizację niektórych zadań oraz na pokrywanie uzasadnionych niedoborów i środków obrotowych przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-10.13" who="#Marszałek">Fundusz zasobowy, w porównaniu do dotychczas obowiązującej rezerwy kasowej, która przewidywała głównie wyrównanie różnic między osiągniętymi dochodami a wydatkami w trakcie realizacji budżetu, stwarza szersze możliwości interwencyjnego oddziaływania w trudniejszych sytuacjach finansowych. Jest więc rozwiązaniem korzystniejszym dla stabilizacji gospodarki budżetowej rad. Równocześnie rady narodowe wyższego stopnia otrzymują w ten sposób instrument pomocy dla rad niższego szczebla, podczas gdy istniejące do dziś przedziały przepływu środków między radami tę pomoc utrudniały, a nieraz uniemożliwiały.</u>
          <u xml:id="u-10.14" who="#Marszałek">Oczywiste jest, iż odpowiedzialność za stworzenie funduszu zasobowego we właściwej wysokości będzie spoczywała przede wszystkim na samych radach narodowych i ich prezydiach. Uzależnione to będzie od ich gospodarności i zapobiegliwości. Istotne jest jednak przy tym, żeby już w pierwszym roku działalności, po wejściu w życie nowego Prawa budżetowego, zostały wykorzystane możliwości utworzenia funduszów zasobowych w odpowiednich wysokościach na bazie aktualnych rezerw kasowych i wygospodarowanych w 1970 roku ewentualnych nadwyżek budżetowych.</u>
          <u xml:id="u-10.15" who="#Marszałek">Wykorzystanie przewidzianych ustawą możliwości ustalania środków wyrównawczych na okresy wieloletnie jest również z punktu widzenia stabilizacji gospodarki finansowej rad jak najbardziej pożądane. Ponadto stabilizacja środków wyrównawczych może mieć istotny Wpływ na pogłębienie gospodarności przez lepszą koncentrację na zadaniach rozwiązywalnych w kolejnych latach oraz w kierunku lepszego wykorzystywania własnych źródeł dochodowych dla zwiększenia środków budżetowych na własne cele. Jest to jednak problem bardziej złożony. Wymaga on z jednej strony zdobycia odpowiednich doświadczeń w tym zakresie przez rady narodowe, a są one jeszcze dość skromne w tej dziedzinie, z drugiej zaś strony zapewnienia w planowaniu budżetowym warunków, aby ograniczyć ryzyko powstawania nadmiernych niedoborów w przypadkach, na które rady narodowe nie mają Wpływu. Wykorzystanie tych możliwości wiąże się więc z potrzebą dalszego doskonalenia systemu planowania i metod opracowywania budżetów terenowych. Otwiera się więc tutaj pole do wielu inicjatyw.</u>
          <u xml:id="u-10.16" who="#Marszałek">Zasługują również na podkreślenie postanowienia, dotyczące zapewnienia większej elastyczności w gospodarce budżetowej przy równoczesnym zwiększeniu wpływu organów przedstawicielskich rad i wzmocnieniu kontroli nad przestrzeganiem dyscypliny budżetowej. Znajduje to, wyraz między innymi w utrzymaniu zasady, iż część przewidywalnej nadwyżki budżetowej może być wliczana do dochodów przyszłego roku i wykorzystana na sfinansowanie potrzeb gospodarczych, socjalno-kulturalnych lub innych, pod warunkiem zwrotu środków nie wykorzystanych dotacji celowych i dokonania odpisów na fundusz zasobowy. W tein sposób rady narodowe, uchwalając budżet na rok następny, będą mogły przewidzieć środki na ewentualne dodatkowe potrzeby roku przyszłego na podstawie wyników gospodarczych i finansowych roku poprzedniego. Jest to więc postanowienie bardzo istotne. Wyraża się w nim bowiem zasada gospodarności stwarzająca tym, którzy są bardziej zapobiegliwi, a jednocześnie oszczędni, możliwości osiągania dodatkowych dochodów i przeznaczenia ich na zaspokajanie pilnych potrzeb terenu.</u>
          <u xml:id="u-10.17" who="#Marszałek">Z tego punktu widzenia ważne jest, aby eliminować czynniki, które mogą wpływać na wzrost nadwyżek nie znajdujących uzasadnienia w poprawie gospodarności, a z drugiej strony nie powodować zbędnych ograniczeń w przypadkach, gdy maimy do czynienia z dobrze pojętym gospodarskim podejściem do spraw i należytym poczuciem odpowiedzialności za realizację zadań państwowych i lokalnych.</u>
          <u xml:id="u-10.18" who="#Marszałek">Znaczenie tęgo problemu uwidoczniło się w roku bieżącym, gdy wskutek niezbędnych dążeń do oszczędności w gospodarce budżetowej trzeba było wprowadzić ograniczenia w wykorzystywaniu nadwyżek budżetowych na niektóre cele. Zadania roku przyszłego zmuszają nas do pogłębienia efektywnego i oszczędnego gospodarowania. Nie powinno to jednak stanowić przeszkody w uruchamianiu dodatkowo wypracowanych środków na uzupełnienie kredytów budżetowych w przypadkach uzasadnionych i koniecznych oraz zgodnych z podstawowymi wytycznymi narodowego planu gospodarczego i budżetu.</u>
          <u xml:id="u-10.19" who="#Marszałek">Istotne znaczenie dla usprawniania działalności budżetowej rad narodowych imają przewidziane postanowienia odnoszące się do trybu i terminów opracowywania i uchwalania budżetów oraz dotyczące toku postępowania przy przenoszeniu kredytów w trakcie realizacji budżetu.</u>
          <u xml:id="u-10.20" who="#Marszałek">Projekt nowego Prawa budżetowego przewiduje takie zasady postępowania, które uwzględniają wszystkie -korzyści oddolnego planowania, polegające zwłaszcza na opracowywaniu wniosków przez prezydia powiatowych rad narodowych i rad niższych stopni w zakresie projektowanych dochodów i wydatków zbiorczych budżetów powiatów. Równocześnie zakładając, iż budżety rad narodowych będą uchwalane po opracowaniu budżetu państwa, projekt nowego prawa dąży do zapewnienia niezbędnej realności planowania i jedności budżetów terenowych i budżetu centralnego składających się łącznie na budżet państwa, będący naszym podstawowym planem finansowym. Przewiduje się przy tym możliwość uchwalania przez rady narodowe wszystkich szczebli wyższych wydatków w miarę podwyższania dochodów własnych, co powinno sprzyjać rozwojowi inicjatywy, poszukiwaniu i wykorzystywaniu rezerw terenowych. W takim ujęciu problemu wyraża się zastosowanie zasady centralizmu demokratycznego.</u>
          <u xml:id="u-10.21" who="#Marszałek">Równocześnie projekt Prawa budżetowego akcentuje potrzebę wcześniejszego włączenia się komisji do prac budżetowych już w fazie opracowywania wstępnych projektów dochodów i wydatków, a więc na etapie konstruowania podstaw projektu budżetu województwa i konieczność pełniejszej kontroli w fazie ich realizacji. Tym samym organy przedstawicielskie znajdą w nowym Prawie budżetowym oparcie dla umocnienia swego wpływu w zakresie kształtowania budżetu i kontroli jego wykonania. Postanowienia te dotyczą zresztą nie tylko organów przedstawicielskich w systemie rad narodowych. Pełny ich sens, jak sądzę, można dobrze wyrazić stwierdzając, że ich celem jest z jednej strony zapewnienie niezbędnej elastyczności w działaniu władz i organów wykonawczych, aby cechowało się ono odpowiednią operatywnością i sprawnością, a równocześnie odpowiedzialnością, a z drugiej zaś strony — zwiększenie wpływu i kontroli organów przedstawicielskich nad realizacją podstawowych zadań gospodarczych i finansowych, obejmowanych budżetem państwa i budżetami terenowymi. I to jest ze wszech miar słuszne i pożądane.</u>
          <u xml:id="u-10.22" who="#Marszałek">Większa inicjatywa organów przedstawicielskich w tym zakresie, inicjatywa radnych i członków komisji, wzmożona społeczna kontrola realizacji zadań budżetowych i zachowania należytej dyscypliny w tym zakresie stanie się niewątpliwie istotnym czynnikiem w dalszym usprawnianiu gospodarki budżetowej i polepszeniu jej efektywności ekonomicznej i społecznej.</u>
          <u xml:id="u-10.23" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-10.24" who="#Marszałek">Lista mówców została wyczerpana.</u>
          <u xml:id="u-10.25" who="#Marszałek">Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-10.26" who="#Marszałek">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-10.27" who="#Marszałek">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy — Prawo budżetowe wraz z poprawkami proponowanymi przez Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-10.28" who="#Marszałek">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-10.29" who="#Marszałek">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-10.30" who="#Marszałek">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-10.31" who="#Marszałek">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę — Prawo budżetowe.</u>
          <u xml:id="u-10.32" who="#Marszałek">Zarządzam 20-minutową przerwę w obradach.</u>
          <u xml:id="u-10.33" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 16 min. 45 do godz. 17 min. 15)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#ZenonKliszko">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-11.1" who="#ZenonKliszko">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Przemysłu Lekkiego, Rzemiosła i Spółdzielczości Pracy o rządowym projekcie ustawy o ulgach podatkowych z tytułu inwestycji (druki nr 47 i 49).</u>
          <u xml:id="u-11.2" who="#ZenonKliszko">Głos ma sprawozdawca poseł Władysław Wiśniowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#WładysławWiśniowski">Wysoki Sejmie! Przedstawiony przez Rząd Sejmowi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej projekt ustawy o ulgach podatkowych z tytułu inwestycji przedłuża na dalszy okres dotychczas obowiązujące w tej dziedzinie przepisy ustawowe. Wprowadza również pewne ograniczenia w ich stosowaniu na skutek wątpliwości, które nasunęły się na tle stosowania ulg w praktyce, szczególnie w okresie od roku 1965 do chwili obecnej.</u>
          <u xml:id="u-12.1" who="#WładysławWiśniowski">Na wstępie chciałbym krótko przypomnieć dotychczasowe przepisy ustawy oraz przedstawić efekty jej działania. Ulgi podatkowe dla rzemieślników z tytułu inwestycji wprowadzone zostały ustawą z dnia 10 grudnia 1959 r. na czas do dnia 31 grudnia 1962 roku. Zakres stosowania tych ulg był wąski. Dotyczyły one osób wykonujących określone rodzaje rzemiosł, w zasadzie na terenie ziem zachodnich i północnych oraz w województwie białostockim i kilku powiatach województwa lubelskiego i rzeszowskiego. Od roku 1961 prawo korzystania z tych ulg rozszerzone zostało na wszystkie zakłady rzemieślnicze świadczące usługi dla ludności, jednak tylko na wymienionych terenach.</u>
          <u xml:id="u-12.2" who="#WładysławWiśniowski">W dniu 13 listopada 1963 roku Sejm uchwalił ustawę, która przedłużyła okres stosowania ulg z tytułu inwestycji do dnia 31 grudnia 1965 roku oraz rozszerzyła zakres stosowania ulg przez upoważnienie prezydiów wojewódzkich rad narodowych do rozciągnięcia prawa stosowania ich dla określonych rodzajów rzemiosł na terenach nie objętych dotychczas ulgami.</u>
          <u xml:id="u-12.3" who="#WładysławWiśniowski">Pomimo zastosowania bodźców ekonomicznych w wymienionych ustawach, mających na celu aktywizację inwestycji z własnych środków rzemiosła — z ulg przyznanych z tego tytułu Skorzystało w okresie niemal 6 lat, to jest do 30 czerwca 1965 roku, jedynie 212 rzemieślników. To nader nikłe zainteresowanie rzemiosła inwestycjami własnymi z jednej strony spowodowane było niedostatecznym poczuciem stabilności działania gospodarczego rzemiosła, a z drugiej strony wąskim zakresem działania ulg z tytułu inwestycji, a potrzeby inwestycyjne działających zakładów rzemieślniczych pozostawały duże.</u>
          <u xml:id="u-12.4" who="#WładysławWiśniowski">Dopiero ustawa z 14 grudnia 1965 roku oraz wydane rozporządzenia: Rady Ministrów z 8 marca 1966 roku i Ministra Finansów z 3 marca 1966 roku, jak również przychylna atmosfera wokół działalności rzemieślniczej, ugruntowana ustawą o społecznym ubezpieczeniu rzemiosła, w sposób decydujący zmieniła sytuację na tym odcinku.</u>
          <u xml:id="u-12.5" who="#WładysławWiśniowski">Dowodem tego jest fakt, że w następnych pięciu latach, to jest do końca 1969 roku z ulg inwestycyjnych skorzystało ponad 18 tys. zakładów rzemieślniczych.</u>
          <u xml:id="u-12.6" who="#WładysławWiśniowski">W okresie działania ustawy o ulgach z tytułu inwestycji do końca czerwca 1970 roku skorzystało z nich łącznie ponad 21 tys. rzemieślników — na sumę około 360 milionów złotych.</u>
          <u xml:id="u-12.7" who="#WładysławWiśniowski">Zaznaczyć należy, że wartość poniesionych nakładów inwestycyjnych przez rzemiosło wyniosła ponad 910 min zł, z kredytu bankowego rzemieślnicy natomiast skorzystali w wysokości 208 mln zł, to jest około 23% nakładów ogółem, i to zjawisko należy uznać za pozytywne.</u>
          <u xml:id="u-12.8" who="#WładysławWiśniowski">Warto zwrócić uwagę na fakt, że udzielone rzemieślnikom ulgi podatkowe z tytułu inwestycji zostały z nadwyżką zwrócone skarbowi państwa. W nowych bowiem warunkach nastąpił wzrost wydajności pracy zakładów, a więc i ich obrotów, co spowodowało zwiększone wpływy podatkowe. Z ustawy o ulgach inwestycyjnych oprócz rzemiosła skorzystały na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów i Ministra Finansów inne grupy gospodarki nieuspołecznionej, jak: prywatne gastronomie i pensjonaty oraz przemysł materiałów budowlanych. Według danych Ministerstwa Finansów, do dnia 30 czerwca 1970 roku z ulg tych skorzystało 327 prywatnych właścicieli zakładów gastronomicznych — w kwocie 5,5 mln zł, 6 właścicieli pensjonatów — w kwocie 117 tys. zł oraz 195 właścicieli zakładów przemysłu materiałów budowlanych — w kwocie około 6 mln zł.</u>
          <u xml:id="u-12.9" who="#WładysławWiśniowski">Wysoki Sejmie! Jak już zaznaczyłem na wstępie, rządowy projekt ustawy o ulgach podatkowych z tytułu inwestycji przedłuża działanie poprzedniej ustawy na okres po 31 grudnia 1970 roku, upoważniając Radę Ministrów do regulowania w drodze rozporządzenia sprawy ulg inwestycyjnych dla prywatnej gospodarki pozarolniczej, stosownie do aktualnych potrzeb gospodarczych, ograniczając jedynie maksymalną wysokość ulg do wysokości 50% nakładów inwestycyjnych oraz wyłączając z ulg podatników opłacających podatek wyrównawczy.</u>
          <u xml:id="u-12.10" who="#WładysławWiśniowski">Jednocześnie projekt upoważnia Radę Ministrów do nadania prezydiom wojewódzkich rad narodowych uprawnień do modyfikowania ulg, wychodząc z założenia, że prezydia te, mając rozeznanie w zakresie występującego zapotrzebowania na działalność objętą ulgami, mogą wykorzystywać pomoc państwa w postaci ulg inwestycyjnych na te dziedziny, które na terenie danego województwa mają szczególne znaczenie.</u>
          <u xml:id="u-12.11" who="#WładysławWiśniowski">Art. 6 projektu ustawy zobowiązuje Ministra Finansów, działającego w porozumieniu z Przewodniczącym Komitetu Drobnej Wytwórczości, do określania w drodze rozporządzenia, jaki rodzaj i charakter nakładów inwestycyjnych uznany będzie jako podstawa do uzyskania prawa o zastosowaniu ulgi podatkowej z tytułu poniesionej inwestycji.</u>
          <u xml:id="u-12.12" who="#WładysławWiśniowski">Minister Finansów określi również kwoty rocznych obrotów, których przekroczenie przez podatników opłacających podatki obrotowy, dochodowy i wyrównawczy, w formie ryczałtu, będzie równoznaczne z osiągnięciem dochodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem wyrównawczym, a tym samym pozbawiające podatnika możliwości korzystania z ustawy o ulgach podatkowych z tytułu inwestycji.</u>
          <u xml:id="u-12.13" who="#WładysławWiśniowski">Tak więc projekt ustawy stwarza korzystną dla rzemiosła sytuację, a po wydaniu rozporządzeń wykonawczych przez Radę Ministrów i Ministra Finansów stworzy warunki do prawidłowego i korzystnego dla gospodarki narodowej procesu pomnażania środków trwałych, umożliwiających pełniejsze zaspokajanie potrzeb ludności, zwłaszcza w zakresie usług i produkcji rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-12.14" who="#WładysławWiśniowski">Ustawa sprzyjać będzie dalszemu rozwojowi rzetelnego, wykwalifikowanego, pracującego w odpowiednich pomieszczeniach i posługującego się odpowiednimi urządzeniami rzemiosła, działającego na rzecz ludności i włączonego różnorodnymi środkami oddziaływania państwa w ramy naszej planowej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-12.15" who="#WładysławWiśniowski">Pragnę podkreślić, że omawiany projekt ustawy o ulgach podatkowych z tytułu inwestycji jest dowodem, że polityka państwa w stosunku do rzemiosła jest konsekwentna, natomiast kierunki działania ustawy powinny być dostosowane do ogólnych założeń rozwoju zaspokajania potrzeb naszej gospodarki na lata 1971–1975.</u>
          <u xml:id="u-12.16" who="#WładysławWiśniowski">Należy przeto oczekiwać, że mając już 10-letnie doświadczenie, władze terenowe będą przepisy ustawy w oparciu o rozporządzenia wykonawcze realizować w celu usprawnienia zaopatrzenia ludności w usługi i wyroby.</u>
          <u xml:id="u-12.17" who="#WładysławWiśniowski">W imieniu sejmowej Komisji Przemysłu Lekkiego, Rzemiosła i Spółdzielczości Pracy wnoszę o uchwalenie referowanej ustawy w przedłożeniu rządowym, zawartym w druku sejmowym nr 47.</u>
          <u xml:id="u-12.18" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#ZenonKliszko">Kto z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-13.1" who="#ZenonKliszko">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-13.2" who="#ZenonKliszko">Wobec tego przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-13.3" who="#ZenonKliszko">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o ulgach podatkowych z tytułu inwestycji w brzmieniu proponowanym przez Komisję Przemysłu Lekkiego, Rzemiosła i Spółdzielczości Pracy — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-13.4" who="#ZenonKliszko">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-13.5" who="#ZenonKliszko">Kto jest przeciw? Nie widzę.</u>
          <u xml:id="u-13.6" who="#ZenonKliszko">Kto się wstrzymał od głosowania? Również nie widzę.</u>
          <u xml:id="u-13.7" who="#ZenonKliszko">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o ulgach podatkowych z tytułu inwestycji.</u>
          <u xml:id="u-13.8" who="#ZenonKliszko">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Zdrowia i Kultury Fizycznej o rządowym projekcie ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (druki nr 42 i 52).</u>
          <u xml:id="u-13.9" who="#ZenonKliszko">Głos ma sprawozdawca poseł Helena Dąbska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#HelenaDąbska">Wysoki Sejmie! Projekt ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia jest kolejnym aktem prawnym, który prezentuje nowoczesną myśl państwa w polityce zdrowotnej kraju. Jej wyrazem jest poszerzanie działalności zapobiegawczej i rozwiązywanie problemów ochrony zdrowia w szerokim aspekcie ochrony środowiska człowieka.</u>
          <u xml:id="u-14.1" who="#HelenaDąbska">Pragnę przypomnieć, że taki charakter mają uchwalone już w latach ubiegłych przez Wysoki Sejm ustawy, między innymi o czystości miast i osiedli, o zaopatrzeniu ludności w wodę, o substancjach trujących, o ochronie powietrza atmosferycznego czy o zwalczaniu chorób zakaźnych.</u>
          <u xml:id="u-14.2" who="#HelenaDąbska">Tak więc sukcesywnie tworzymy warunki i podstawy prawne do rozwiązywania szeregu problemów, jakie rodzą postępujące procesy urbanizacyjne współczesnego życia. Realizujemy program ochrony zdrowia ludności, wykorzystując coraz pełniej i efektywniej możliwości, jakie stwarza państwo ludowe — program, który jest podyktowany wymogami społeczeństwa socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-14.3" who="#HelenaDąbska">Dyskutowany dzisiaj projekt ustawy jest ważnym ogniwem w realizacji tego programu.</u>
          <u xml:id="u-14.4" who="#HelenaDąbska">Postępujący rozwój nauki i techniki wywiera coraz większy wpływ na sposób żywienia ludzi i na metody produkcji żywności. Ingerencja chemii w tę dziedzinę naszego życia, obok dobrodziejstw jakie niesie, może również przy braku należytej kontroli powodować sytuacje grożące zdrowiu człowieka. Zapobieganie takiemu zagrożeniu staje się nakazem, który oznaczać musi świadome i planowe tworzenie niezbędnych warunków do zapewnienia zdrowotnej jakości środków spożywczych w każdej fazie ich produkcji, a także w obrocie nimi.</u>
          <u xml:id="u-14.5" who="#HelenaDąbska">Obowiązujące dotychczas przepisy z 1928 roku, które normują omawiany problem, nie odpowiadają ani współczesnym warunkom, ani wymogom. Stanowią przy tym, łącznie z wydanymi w okresie powojennym przepisami, skomplikowany i niezharmonizowany system norm prawnych, co utrudnia działalność organów powołanych do zwalczania nadużyć w tej dziedzinie.</u>
          <u xml:id="u-14.6" who="#HelenaDąbska">Główną jednak sprawą, uzasadniającą potrzebę uchwalenia nowego aktu prawnego jest — jak wspomniałam — problem zabezpieczenia na obecnym etapie rozwoju nauki i techniki takich warunków produkcji żywności, które gwarantowałyby wysoką jej jakość zdrowotną. Takiej gwarancji nie stwarzały dotychczasowe przepisy. W zasadzie upoważniały one tylko do wycofania znajdujących się już w obrocie artykułów, nie odpowiadających stawianym wymogom. Takie ujęcie nie rozwiązuje problemu ochrony zdrowia społeczeństwa. Jest również nie do przyjęcia z ekonomicznego punktu widzenia, naraża bowiem gospodarkę narodową na straty w wypadku, gdy zachodzi konieczność wycofania artykułów złej jakości.</u>
          <u xml:id="u-14.7" who="#HelenaDąbska">Z tych więc założeń wychodząc, wniesiony pod dzisiejsze obrady projekt ustawy normuje warunki produkcji środków żywności, obrotu nimi oraz problem nadzoru.</u>
          <u xml:id="u-14.8" who="#HelenaDąbska">Wysoki Sejmie! Na niektóre problemy stanowiące treść ustawy oraz na wnioski, jakie z tej treści wynikają, a które były przedmiotem rozważań sejmowej Komisji Zdrowia i Kultury Fizycznej przy współudziale sejmowych Komisji Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego oraz Handlu Wewnętrznego — pozwolę sobie zwrócić uwagę obywateli posłów.</u>
          <u xml:id="u-14.9" who="#HelenaDąbska">Analizując ustawę, zwraca uwagę dość duża liczba upoważnień. Zdaniem Komisji są one uzasadnione.</u>
          <u xml:id="u-14.10" who="#HelenaDąbska">Po pierwsze — wiele spraw związanych z realizacją postanowień ustawy wymaga szczegółowych uzgodnień międzyresortowych w celu skonkretyzowania zadań, jakie między innymi wynikają z różnorodności środków spożywczych i zróżnicowanych procesów technologicznych ich produkcji, jak też z różnorodnych wymagań sanitarnych.</u>
          <u xml:id="u-14.11" who="#HelenaDąbska">Po drugie — rozwój nauki i techniki zmienia i powodować będzie dalsze zmiany w sposobach wytwarzania i przetwarzania żywności, które muszą być poddawane kontroli, zabezpieczającej jakość zdrowotną produktów.</u>
          <u xml:id="u-14.12" who="#HelenaDąbska">Jednocześnie pragnę poinformować, że przy rozpatrywaniu projektu ustawy Komisja miała możność zaznajomienia się z większością przepisów wykonawczych, do wydania których ustawa upoważnia, stwarza to podstawę do podjęcia działania z chwilą wejścia ustawy w życie.</u>
          <u xml:id="u-14.13" who="#HelenaDąbska">W zakresie produkcji środków żywności i obrotu nimi ustawa reguluje między innymi:</u>
          <u xml:id="u-14.14" who="#HelenaDąbska">— podstawowe warunki zdrowotnej jakości tych środków,</u>
          <u xml:id="u-14.15" who="#HelenaDąbska">— sprawę substancji obcych w środkach spożywczych,</u>
          <u xml:id="u-14.16" who="#HelenaDąbska">— problem stosowania metod wprowadzanych w związku z postępem nauki i techniki,</u>
          <u xml:id="u-14.17" who="#HelenaDąbska">— ogólne wymagania sanitarne.</u>
          <u xml:id="u-14.18" who="#HelenaDąbska">W celu osiągnięcia wysokiej jakości zdrowotnej środków spożywczych niezbędne jest zapewnienie odpowiednich warunków higieniczno-sanitarnych wszędzie tam, gdzie się te środki produkuje i wprowadza do obrotu.</u>
          <u xml:id="u-14.19" who="#HelenaDąbska">Zaostrzając wymogi w tej dziedzinie, ustawa nakłada na ministrów sprawujących nadzór nad zakładami produkującymi lub wprowadzającymi do obrotu artykuły spożywcze obowiązek ustalenia szczegółowych warunków sanitarnych, wewnętrznej kontroli zdrowotnej jakości tych artykułów i zasad przestrzegania higieny. Dla organizacji społecznych, jednostek gospodarki nieuspołecznionej oraz osób fizycznych odpowiednie przepisy wydaj e w drodze rozporządzenia Minister Zdrowia i Opieki Społecznej.</u>
          <u xml:id="u-14.20" who="#HelenaDąbska">Zarówno realne warunki, jak i w zasadzie przygotowane w omawianym, przedmiocie akty wykonawcze w odniesieniu do wymienionych wyżej jednostek; dają podstawę do natychmiastowego egzekwowania określonych ustawą wymogów sanitarnych.</u>
          <u xml:id="u-14.21" who="#HelenaDąbska">Inaczej przedstawia się ten problem, jeśli idzie o gospodarstwa rolne i hodowlane, dające towarową produkcję mleka. Aktualny stan i rozmiary potrzeb w zakresie radykalnej poprawy warunków higieniczno-sanitarnych w blisko dwóch milionach gospodarstw-dostawców mleka są powszechnie znane. Poprawa stanu sanitarnego w tej gałęzi produkcji będzie procesem długofalowym, jednakże powinien to być proces zorganizowany. Tak też ten problem reguluje ustawa w upoważnieniu danym Radzie Ministrów. Art. 17 ust. 5 projektu ustawy zobowiązuje Radę Ministrów do ustalenia warunków sanitarnych, wymaganych przy uzyskiwaniu mleka w gospodarstwach rolnych i hodowlanych oraz jednoczesnego opracowania zasad planowego tworzenia tych warunków.</u>
          <u xml:id="u-14.22" who="#HelenaDąbska">Doceniając w pełni złożoność tego problemu i jego wagę, Komisja wyraża przekonanie, że przepisy wykonawcze ukażą się w terminie, który umożliwi przystąpienie już w najbliższej przyszłości do jego rozwiązywania.</u>
          <u xml:id="u-14.23" who="#HelenaDąbska">Produkcja środków żywności odbywa się w warunkach coraz szerszego stosowania nowoczesnej techniki. W rolnictwie z roku na rok wzrasta zużycie środków chemicznych do ochrony roślin, wprowadza się nowe metody w hodowli zwierząt. Coraz szerzej stosuje się nowe metody w przemyśle spożywczym. Regulując ten problem, przepisy ustawy określają uprawnienia organów służby zdrowia w zakresie niezbędnym dla przeciwdziałania szkodliwym wpływom na jakość zdrowotną środków spożywczych, jakie mogą powodować wprowadzane do tej produkcji nowe metody. Na podstawie art. 13 Minister Zdrowia i Opieki Społecznej może zakazać stosowania procesów technologicznych lub metod postępowania w produkcji oraz w obrocie, jeśli zostanie stwierdzone, że ich stosowanie powoduje powstawanie w artykułach żywnościowych substancji szkodliwych dla zdrowia.</u>
          <u xml:id="u-14.24" who="#HelenaDąbska">Regulując natomiast sprawę substancji obcych w środkach spożywczych, ustawa normuje między innymi sprawę chemizacji z punktu widzenia zdrowotnej jakości roślinnych środków spożywczych. Jak wspomniałam, rosnące w naszym rolnictwie zużycie środków chemicznych wzmaga niebezpieczeństwo ich szkodliwego działania na zdrowie ludzkie. Niebezpieczeństwo takie istnieje, gdy w roślinnych środkach żywnościowych, poddawanych takim zabiegom, znajdą się zbyt duże ilości pestycydów, wykazujących właściwości toksyczne. Z tych względów ustawa daje upoważnienie ministrom Zdrowia i Opieki Społecznej oraz Rolnictwa do określenia ilości pestycydów, które bez szkody dla zdrowia ludzi mogą przenikać do roślinnych środków spożywczych oraz do określenia metod oznaczania tych ilości, co jest niezbędnym elementem kontroli.</u>
          <u xml:id="u-14.25" who="#HelenaDąbska">Sprawy środków spożywczych przeznaczonych na eksport oraz pochodzących z importu reguluje ustawa jedynie w zakresie niezbędnym dla ochrony zdrowia ludności w kraju. Postanowienia ustawy między innymi przewidują możliwość produkcji środków spożywczych przeznaczonych na eksport, które nie będą odpowiadały normom ustalonym dla rynku wewnętrznego, jeżeli odpowiada to potrzebom zagranicznego odbiorcy. Wprowadzanie jednak takich artykułów do obrotu w kraju będzie mogło nastąpić tylko za zezwoleniem Głównego Inspektora Sanitarnego i na warunkach przez niego określonych. Ustawa określa również wymagania w odniesieniu do importowanych środków spożywczych zarówno z punktu widzenia ich jakości zdrowotnej, jak i zapobiegania stratom gospodarczym, spowodowanym sprowadzaniem artykułów niepełnowartościowych.</u>
          <u xml:id="u-14.26" who="#HelenaDąbska">Postanowienia ustawy regulujące organizację nadzoru uwzględniają następujące zasady:</u>
          <u xml:id="u-14.27" who="#HelenaDąbska">— ujednolicenie polityki nadzoru oraz orzecznictwa dotyczącego jakości środków spożywczych,</u>
          <u xml:id="u-14.28" who="#HelenaDąbska">— usprawnienie nadzoru bezpośredniego i Wzmożenie odpowiedzialności organów sprawujących ten nadzór,</u>
          <u xml:id="u-14.29" who="#HelenaDąbska">— pełne wykorzystanie dla potrzeb nadzoru istniejącej w kraju bazy laboratoryjnej oraz specjalistów.</u>
          <u xml:id="u-14.30" who="#HelenaDąbska">Zgodnie z art. 22 projektu ustawy nadzór nad zdrowotną jakością środków spożywczych oraz nad przestrzeganiem warunków sanitarnych w produkcji i obrocie tymi artykułami sprawują organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej, a także w części organy administracji państwowej podległej Ministrowi Rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-14.31" who="#HelenaDąbska">Służba weterynaryjna otrzymuje mianowicie uprawnienia organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej do sprawowania nadzoru nad produkcją i obrotem środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego, nad przetwórstwem rybnym i nad warunkami sanitarnymi uzyskiwania mleka w gospodarstwach rolnych i hodowlanych.</u>
          <u xml:id="u-14.32" who="#HelenaDąbska">W dyskusji nad projektem ustawy w terenie, jak również w pismach skierowanych do sejmowej Komisji Zdrowia i Kultury Fizycznej przedstawiciele administracji rolnej zgłaszali następującą uwagę: ze względu na to, że nadzorowi służby weterynaryjnej nie będą podlegały zakłady mleczarskie, wyraża się obawę, czy będzie ona mogła w sposób nieskrępowany wykonywać nałożone na nią obowiązki w zakresie nadzoru nad warunkami sanitarnymi uzyskiwania mleka w gospodarstwach rolnych.</u>
          <u xml:id="u-14.33" who="#HelenaDąbska">Rozpatrując tę sprawę, Komisja uznała, że nie wymaga ona normowania ustawowego, dotyczy bowiem nie zakresu, lecz sposobu kontroli. W związku z tym Komisja zwraca się do ministrów Zdrowia i Opieki Społecznej oraz Rolnictwa o rozważenie tej sprawy i podjęcie w przepisach wykonawczych, do wydania których upoważnia art. 28 ustawy, ustaleń, zapewniających maksymalną sprawność tego nadzoru.</u>
          <u xml:id="u-14.34" who="#HelenaDąbska">Określone postanowieniami ustawy zasady mają charakter powszechny. Ich stosowanie należeć będzie do obowiązków ministrów oraz centralnych organizacji spółdzielczych, którym podlegają zakłady produkujące lub wprowadzające do Obrotu środki żywności. Egzekwowanie stosowania tych zasad powierza się organom sprawującym nadzór. Organ taki może np. zakazać produkcji lub wprowadzenia do obrotu środka spożywczego, jeśli stwierdzi, że nie Odpowiada on obowiązującym zdrowotnym warunkom jakości. Art. 25 ustawy daje uprawnienia organom nadzoru stopnia wojewódzkiego do unieruchomienia zakładu produkującego środki spożywcze, jeżeli stwierdzi się Uchybienia, w usunięciu których zwłoka może stanowić bezpośrednie niebezpieczeństwo dla zdrowia ludzkiego.</u>
          <u xml:id="u-14.35" who="#HelenaDąbska">Nadzór zwierzchni nad przestrzeganiem ustawy i przepisów na jej podstawie wydanych powierza się Ministrowi Zdrowia i Opieki Społecznej, który działa w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa w sprawach zastrzeżonych do właściwości tego ministra.</u>
          <u xml:id="u-14.36" who="#HelenaDąbska">Wysoki Sejmie! Projekt ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia rozpatrujemy w aspekcie efektów społecznych i ekonomicznych. Do takiego spojrzenia upoważnia profilaktyczny charakter ustawy, jak też jej treść, która ma zasięg powszechny, dotyczy bowiem każdej rodziny w naszym kraju. Zdaniem Komisji ustawa określa niezbędne warunki do osiągnięcia zamierzonych zadań w realizacji programu ochrony zdrowia społeczeństwa na obecnym etapie naszego rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-14.37" who="#HelenaDąbska">Rozpatrując projekt ustawy Komisja wniosła poprawki, które przedstawione zostały w druku sejmowym nr 52. Zgłaszam ponadto poprawki o charakterze redakcyjnym do art. 14 i 32:</u>
          <u xml:id="u-14.38" who="#HelenaDąbska">— W art. 14, w wierszu czwartym wyraz: „sygnatariuszem” zastępuje się wyrazem: „stroną”;</u>
          <u xml:id="u-14.39" who="#HelenaDąbska">— w art. 32 pkt 5, w wierszu ostatnim wyrazy: „środki spożywcze i używki” zastępuje się wyrazami: „środki spożywcze lub używki”.</u>
          <u xml:id="u-14.40" who="#HelenaDąbska">W imieniu sejmowej Komisji Zdrowia i Kultury Fizycznej wnoszę o uchwalenie rządowego projektu ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia wraz z przedstawionymi poprawkami.</u>
          <u xml:id="u-14.41" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#ZenonKliszko">Głos zabierze ob. profesor Jan Kostrzewski Minister Zdrowia i Opieki Społecznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#JanKostrzewski">Obywatelu Marszałku, Wysoki Sejmie! Gdy kiper piwa w osiemnastym wieku obserwował wysychającą plamę piwa na drewnianej ławie, aby orzec czy piwo nie jest zafałszowane cukrem — z pewnością nie przychodziło mu na myśl, że jest forpocztą całych armii specjalistów: chemików, biologów, higienistów i technologów żywności, którzy sto kilkadziesiąt lat później przejmą z jego rąk kontrolę jakościową środków spożywczych.</u>
          <u xml:id="u-16.1" who="#JanKostrzewski">Niedoskonałe często metody badań kontrolerów żywności pierwszych dziesiątków lat naszego stulecia zostały zastąpione czułymi, dokładniejszymi i znacznie bardziej złożonymi metodami współczesnej nauki o środkach spożywczych. Badania te wymagają pracowni wyposażonych w chromatografy gazowe, spektrografy, fotokolorymetry i całe baterie odczynników.</u>
          <u xml:id="u-16.2" who="#JanKostrzewski">Jak długo żywność produkowano i spożywano w kręgu rodziny, osiedla czy niewielkiego obszaru geograficznego nie było większej potrzeby jej kontroli państwowej — konsument sam sobie był kontrolerem. Ale z gwałtownym wzrostem liczby ludności świata, z burzliwym rozwojem przemysłu i miast powstała konieczność zwiększania wydajności produkcji rolnej i hodowlanej, a z drugiej strony gromadzenia, magazynowania i konserwowania żywności; powstała również konieczność rozwoju wyspecjalizowanego transportu na tysiące kilometrów oraz konieczność dynamicznego rozwoju przemysłu żywnościowego, a wraz z całym tym rozwojem stało się koniecznością zorganizowanie odpowiedniego systemu i aparatu nadzoru nad żywnością oraz kontroli środków spożywczych.</u>
          <u xml:id="u-16.3" who="#JanKostrzewski">Jeszcze dwadzieścia lat temu otrzymanie świeżej morskiej ryłby należało u nas do rzadkości poza pasem nadmorskiej miejscowości, a otrzymanie niektórych owoców i warzyw — było możliwe tylko w okresie ich dojrzewania.</u>
          <u xml:id="u-16.4" who="#JanKostrzewski">Dzisiaj chłodnie na statkach dalekomorskich, chłodnie składowe, transport wozami izotermicznymi wewnątrz kraju i rozwój chłodnictwa w handlu i obrocie żywnością pozwalają w pełni upalnego lata dostarczyć mrożoną rybę z połowów atlantyckich do każdego miasta w Polsce, a w pełni zimy pozwalają dostarczyć na rynek świeże mrożone maliny czy truskawki.</u>
          <u xml:id="u-16.5" who="#JanKostrzewski">Rosnąca liczba ludności przy kurczących się areałach ziemi zmusza do coraz bardziej intensywnej gospodarki rolnej i hodowlanej, zmusza do coraz szerszego korzystania z dobrodziejstw chemii i nowych technologii, a przede wszystkim zmusza do maksymalnej redukcji strat żywności. Coraz większe aglomeracie ludzkie w szybko rosnących miastach wymagają coraz sprawniejszego zaopatrzenia w żywność, co w znacznej mierze jest zależne od trwałości magazynowanych środków spożywczych. Uciekamy się więc do mrożenia, suszenia czy liofilizowania artykułów żywności, do ich termicznej obróbki i do całego asortymentu chemicznych dodatków przedłużających trwałość środków spożywczych i nadających im różne właściwości smakowe. Tempo życia zmusza ponadto do oszczędności czasu. Mało która gospodyni może sobie pozwolić obecnie na długie zabiegi kulinarne. Sięgamy więc do półproduktów lub częściowo przygotowanych potraw, a nawet do gotowych potraw i całych zestawów posiłków, które po kilkuminutowym podgrzaniu można gotowe do spożycia postawić na stół. Dla niektórych grup ludności — np. niemowląt, dzieci czy dla ludzi chorych potrzebujemy specjalnie przygotowanych dietetycznych środków spożywczych, wymagających specjalnego nadzoru.</u>
          <u xml:id="u-16.6" who="#JanKostrzewski">Te wszystkie potrzeby i wymagania obecnego społeczeństwa zmuszają nie tylko do stałego zwiększania i należytego zorganizowania produkcji rolnej; do rozwoju przemysłu spożywczego i do sprawnego obrotu żywnością, ale również do zorganizowania aparatu kontroli zdrowotnej wszystkich środków spożywczych i do stworzenia takiego systemu, który zapewni należyty nadzór nad produkcją, przetwórstwem i obrotem żywnością — poczynając od przygotowania gleby pod zasiew aż do oddania odpowiednio przetworzonej żywności w ręce konsument a.</u>
          <u xml:id="u-16.7" who="#JanKostrzewski">Zorganizowanie takiego nadzoru wymaga ujęcia go w normy prawne, które będą przystosowane do współczesnych warunków życia i do naszych warunków ustrojowych nowoczesnego państwa socjalistycznego. Wymagań tych nie spełnia skomplikowany system aktów opartych na rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 22 marca 1928 r. i licznych aktów innego rodzaju, a dotyczących warunków zdrowotnych żywności.</u>
          <u xml:id="u-16.8" who="#JanKostrzewski">Wysoki Sejmie! Nie będę powtarzał informacji przedstawionych przez posła referenta obywatelkę Dąbską, a dotyczących poszczególnych działów rządowego projektu ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia. Były one przedmiotem dyskusji na sejmowej Komisji Zdrowia i Kultury Fizycznej. Pragnę jedynie podkreślić, że projekt ustawy został opracowany z myślą o zagwarantowaniu należytych warunków zdrowotnych produkcji, przetwórstwa i obrotu żywnością zarówno w Obecnych, jak i przewidywanych w przyszłości warunkach życia naszej ludności. Pragnę jednak za pozwoleniem Wysokiej Izby scharakteryzować przedstawiony Wysokiej Izbie projekt ustawy na tle współczesnego ustawodawstwa innych krajów, zwłaszcza krajów, w których stawia się wysokie wymagania zdrowotne.</u>
          <u xml:id="u-16.9" who="#JanKostrzewski">Pierwsze, raczej ogólne przepisy prawne, dotyczące należytej jakości żywności ukazały się na przełomie XIX i XX stulecia (Austria, Szwajcaria, Belgia, Francja, Włochy). Przepisy te ulegały następnie przemianom i uzupełnieniom. W latach dwudziestych i trzydziestych w niektórych krajach ujęto te przepisy w bardziej sprecyzowane akty ustawodawcze np. w Norwegii, Francji, Stanach Zjednoczonych. Alle dopiero w ciągu ostatnich 20 lat zaczęło kształtować się bardziej nowoczesne ustawodawstwo sanitarne żywności. Akty prawne o podstawowym znaczeniu ukazały się w Austrii i w Szwecji — w 1951 roku, w Holandii i Kanadzie — w 1953 roku oraz w Wielkiej Brytanii — w 1955 roku.</u>
          <u xml:id="u-16.10" who="#JanKostrzewski">Inne kraje, podobnie jak Polska, aktualizowały jedynie dawne przepisy licznymi zmianami, co powodowało pęcznienie tomów różnorodnych przepisów rozproszonych po różnych działach zbiorów legislacyjnych, nie zawsze zharmonizowanych ze sobą, a pełnych luk i braków. Tylko kilka wymienionych poprzednio krajów może wykazać się obecnie bardziej nowocześnie opracowanym i zwartym ustawodawstwem sanitarnym żywności i żywienia.</u>
          <u xml:id="u-16.11" who="#JanKostrzewski">W Związku Radzieckim przepisy zdrowotne, dotyczące żywności, regulowane są systemem tzw. G.O.S.-ów, zatwierdzanych przez Głównego Inspektora Sanitarnego oraz szczegółowymi instrukcjami Ministerstwa Zdrowia. G.O.S.-ty odpowiadają naszym normom państwowym.</u>
          <u xml:id="u-16.12" who="#JanKostrzewski">Tymczasem życie zmusza do coraz żywszej wymiany towarowej pomiędzy krajami, a w tej wymianie obrót żywnością zajmuje poważną pozycję. Tak więc nowoczesne sanitarne ustawodawstwo żywnościowe staje się niezbędne nie tylko dla potrzeb wewnętrznych krajów, ale również dla międzynarodowego handlu żywnością. Dlatego z inicjatywy kilku krajów europejskich powołano do życia zespół znawców żywności do opracowania nowoczesnych podstaw międzynarodowej legislacji żywnościowej pod nazwą Europejskiego Kodeksu Żywnościowego. Kodeks ten miał być podstawą i pomocą do opracowania krajowych przepisów. Wkrótce jednak stało się jasne, że wymogi, jakie można postawić przed krajami Europy o wysokim poziomie sanitarnym, są nie do przyjęcia dla wielu krajów, które nie osiągnęły jeszcze tego poziomu. Postanowiono więc rozszerzyć działalność tego zespołu i od 1961 roku powierzono dalsze prace nad kodeksem żywnościowym Mieszanej Komisji Organizacji Wyżywienia i Rolnictwa oraz Światowej Organizacji Zdrowia. W 1962 roku Komisja Codex Alimentarius FAO/WHO rozpoczęła swą działalność naradą na temat standaryzacji żywności. Uczestniczyło w niej 27 państw-członków. W posiedzeniu szóstej sesji w 1969 r. uczestniczyło już 65 państw, a obecnie Komisja liczy 75 członków-państw. Przepisami tymi zainteresowane są kraje, które produkują żywność na eksport, które przetwarzają żywność i które ją importują.</u>
          <u xml:id="u-16.13" who="#JanKostrzewski">Układając program swej działalności Komisja powołała 21 merytorycznych zespołów ekspertów, którym powierzono opracowanie poszczególnych działów kodeksu; np. zespół dla jakości mleka, zespół dla substancji dodatkowych żywności, zespół dla pozostałości pestycydów żywności, zespół dla ogólnych zasad lub dla analiz i pobierania prób, a kończąc na zespole dla soków owocowych czy zespole dla mrożonej żywności.</u>
          <u xml:id="u-16.14" who="#JanKostrzewski">Tych 21 zespołów to dopiero pierwsze lata działalności Komisji i początek pracy nad Międzynarodowym Kodeksem. Daje to nam jednak już obraz, jak ogromną problematykę musi obejmować współczesne ustawodawstwo sanitarne żywności.</u>
          <u xml:id="u-16.15" who="#JanKostrzewski">Około 200 norm żywnościowych jest już w toku opracowania, niektóre z nich po raz ostatni oddano do zaopiniowania poszczególnym krajom jako normy zalecane, zanim zostaną przyjęte jako normy międzynarodowe kodeksu.</u>
          <u xml:id="u-16.16" who="#JanKostrzewski">Główną dewizą kodeksu jest ochrona zdrowia konsumenta oraz zabezpieczenie go przed zafałszowaniem żywności. Drugą dewizą jest, że nikt nie może przewidzieć dzisiaj, jakie nowe środki spożywcze zaoferuje nam za dziesięć lub dwadzieścia lat nowa technologia żywności; syntetyczny befsztyk przestał już być fantazją pisarzy czy badaczy. Dlatego nowoczesne ustawodawstwo sanitarne żywności musi być elastyczne i wybiegać myślą wprzód za dynamicznym rozwojem nauki i techniki.</u>
          <u xml:id="u-16.17" who="#JanKostrzewski">Wysoki Sejmie! W opracowaniu projektu ustawy o zdrowotnych warunkach żywności i żywienia brali udział nasi wybitni specjaliści, którzy uczestniczyli aktywnie również w pracach międzynarodowych zespołów RWPG, czy kodeksu żywnościowego. Przeszczepili oni na grunt projektu naszej ustawy postępowe myśli, jakie się rodziły i rodzą w spotkaniach międzynarodowych. Ustawodawstwo sanitarne żywności jest w świecie na nowo in statu nascendi. Ciągle jeszcze ścierają się różne poglądy na temat nadrzędnych zasad, które powinny rządzić tym ustawodawstwem. Ścierają się głównie dwie idee zastosowania „zasady nadużycia” lub „zasady zakazów”.</u>
          <u xml:id="u-16.18" who="#JanKostrzewski">Wprowadzenie jako nadrzędnej zasady nadużycia, czyli tzw. negatywnych list, uznaje jako zgodne z prawem wszelkie zabiegi technologiczne lub obecność w żywności dodatkowych substancji, które nie zostały zakazane przepisami expressis verbis.</u>
          <u xml:id="u-16.19" who="#JanKostrzewski">Drugi system, oparty na zasadzie zakazów, czyli tzw. pozytywnych list, uznaje za legalne — odwrotnie do poprzednio podanej wyżej zasady — tylko takie zabiegi technologiczne lub takie substancje dodatkowe w żywności, które zostały uznane za dopuszczalne na podstawie pozytywnych list, a wszystkie inne praktyki uważa się za niedopuszczalne z punktu widzenia prawa.</u>
          <u xml:id="u-16.20" who="#JanKostrzewski">W projekcie ustawy przedstawionym Wysokiej Izbie został przyjęty system mieszany, który dla pewnych poczynań technologicznych i dla substancji dodatkowych wprowadza zasadę pozytywnych list, ale równocześnie ustawa ta dopuszcza określone zakazy. Zasady te mają duży wpływ na konstrukcję i opracowanie aktów wykonawczych. Pragnę pokreślić, że ten mieszany system zyskuje sobie coraz więcej zwolenników na forum międzynarodowym.</u>
          <u xml:id="u-16.21" who="#JanKostrzewski">W projekcie ustawy znalazła swój wyraz inna jeszcze myśl przewodnia, spełniająca postulaty tych znawców ustawodawstwa sanitarnego żywności, którzy twierdzą, że sanitarne prawo żywnościowe powinno być autonomiczne, to znaczy, że powinno obejmować całość problematyki zdrowotnej żywności i żywienia, która powinna być ujęta w jeden podstawowy akt, przeciwstawiając się rozproszeniu przepisów po różnych aktach ustawodawczych.</u>
          <u xml:id="u-16.22" who="#JanKostrzewski">I w końcu trzecia, chyba najważniejsza zasada przyjęta w projekcie ustawy, która toruje sobie drogę również w przepisach międzynarodowych Światowego Kodeksu Żywnościowego, a która zakłada ścisłą i szeroką współpracę w kształtowaniu warunków zdrowotnych żywności i żywienia resortu odpowiedzialnego za ochronę zdrowia ludności i wszystkich resortów odpowiedzialnych za produkcję, przetwórstwo i obrót żywnością. Każdy z partnerów tej współpracy jest odpowiedzialny w swoim dziale i w swoim zakresie za zdrowotne warunki żywności i żywienia. Jest to najlepszą gwarancją ochrony interesów naszej ludności, a zarazem jest zgodne z duchem ustroju socjalistycznego naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-16.23" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#ZenonKliszko">Otwieram dyskusję. Udzielam głosu posłowi Witoldowi Adamuszcowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#WitoldAdamuszek">Obywatelu Marszałku, Wysoki Sejmie! Zabierając głos, pragnę podkreślić, że przedłożony nam projekt ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia stanowi nie tylko dalszy ważny krok w porządkowaniu naszego ustawodawstwa, lecz przede wszystkim jest on wyrazem stałej troski naszego ludowego państwa o zdrowotne interesy jego obywateli.</u>
          <u xml:id="u-18.1" who="#WitoldAdamuszek">Wyższość bowiem ustroju socjalistycznego nad innymi formami życia społecznego polega między innymi na tym, że cała działalność społeczna, kulturalna i gospodarcza przepojona jest troską o człowieka i myślą o stałej poprawie jego warunków pracy i życia osobistego.</u>
          <u xml:id="u-18.2" who="#WitoldAdamuszek">Ten głęboki humanizm ustroju socjalistycznego znajduje swoje odbicie w uchwałach naszej partii i Rządu. Tą właśnie dewizą kierujemy się od zarania naszej ludowej państwowości.</u>
          <u xml:id="u-18.3" who="#WitoldAdamuszek">W ustroju kapitalistycznym w ogóle, a w naszej przedwojennej Polsce w szczególności, zagadnienia troski o człowieka, o jego zdrowie, warunki pracy i bytu stanowiły margines zainteresowania ówczesnych rządów i rządzących partii politycznych. Było to tak dlatego, ponieważ dewizą był interes osobisty klas rządzących i posiadających, a nie troska o człowieka pracy, o ogół społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-18.4" who="#WitoldAdamuszek">Mimo iż klasy posiadające czerpały olbrzymie zyski z wyzysku społeczeństwa, nie świadczyły nic dla tego społeczeństwa, a jeśli robiły to, to tylko w znikomym stopniu dla uprzywilejowanych.</u>
          <u xml:id="u-18.5" who="#WitoldAdamuszek">Taka sytuacja oprawiała, że warunki bytowe w ogóle, a warunki zdrowotne w szczególności w Polsce w okresie międzywojennym były jedne z najgorszych w Europie.</u>
          <u xml:id="u-18.6" who="#WitoldAdamuszek">Szczególnie odbijało się to na klasie robotniczej — na setkach tysięcy bezrobotnych, a przede wszystkim na biednej ludności wiejskiej, która w ogóle nie znała pojęcia higieny i zdrowotności. To przecież w tamtych czasach jeden lekarz przypadał na około 4.000 mieszkańców.</u>
          <u xml:id="u-18.7" who="#WitoldAdamuszek">Ówczesny system żywieniowy obliczany był przede wszystkim na zyski, bowiem znajdował się w prywatnym posiadaniu i rozporządzenie Prezydenta R. P. z 1928 roku sankcjonowało ten system, ponieważ służyło ono nie ogółowi społeczeństwa, lecz głównie klasom posiadającym.</u>
          <u xml:id="u-18.8" who="#WitoldAdamuszek">To wszystko sprawiało, że szerzące się wówczas choroby zakaźne nie były dziełem przypadku, lecz panującej sytuacji. Rząd Polski Ludowej w okresie 25-lecia krok po kroku odrabia te wiekowe zaniedbania i wraz z rozwojem przemysłu, nauki, oświaty i kultury przejawia szczególnie dużą troskę o zdrowie swych obywateli.</u>
          <u xml:id="u-18.9" who="#WitoldAdamuszek">Wysoka Izbo! Po II wojnie światowej, po zmianie stosunków społeczno-politycznych i gospodarczych w naszym kraju, nastąpił gwałtowny rozwój nauki i techniki, burzliwy rozwój uprzemysłowienia, duże tempo urbanizacji naszych miast, podniósł się poziom kultury i zamożność naszej wisi polskiej, a to z kolei wywarło zasadniczy wpływ zarówno na sposób żywienia ludności, jak i na metody produkcji środków spożywczych, systematycznie się zwiększających.</u>
          <u xml:id="u-18.10" who="#WitoldAdamuszek">Dlatego też przepisy pochodzące z 1928 r., dotyczące warunków zdrowotnych żywności i żywienia, są już dziś nieprzydatne. Przepisy te zajmowały się tylko w wąskim zakresie sprawą warunków produkcji, nie stwarzały natomiast gwarancji należytej jakości zdrowotnej środków spożywczych.</u>
          <u xml:id="u-18.11" who="#WitoldAdamuszek">Przepisy te w zasadzie upoważniały organy kontrolujące do wycofania znajdujących się w obrocie artykułów nie odpowiadających wymaganiom, lecz nie rozwiązuje to ochrony zdrowia obywateli, szczególnie w dobie obecnej, kiedy spożycie wśród naszego społeczeństwa systematycznie wzrasta.</u>
          <u xml:id="u-18.12" who="#WitoldAdamuszek">Wymaga to zwiększonej kontroli zarówno produkcji środków spożycia, jak i warunków ich konsumpcji przez społeczeństwo. Ta właśnie intencja przyświecała projektodawcy przedłożonego projektu ustawy. Wprawdzie w minionych latach władzy ludowej podjęte zostały niektóre akty prawne, które pośrednio lub bezpośrednio dotyczą spraw żywienia, żywności i ochrony obywateli, między innymi:</u>
          <u xml:id="u-18.13" who="#WitoldAdamuszek">— znowelizowana ustawa o powołaniu Państwowej Inspekcji Handlowej, która miała za zadanie kontrole przepisów w obrocie handlowym i walkę ze spekulacją mięsem i przetworami mięsnymi;</u>
          <u xml:id="u-18.14" who="#WitoldAdamuszek">— dekret z 1954 r. o powołaniu Państwowej Inspekcji Sanitarnej, która spełniła odpowiedzialną rolę bieżącej kontroli sanitarnej, jak również w nadzorze zapobiegawczym;</u>
          <u xml:id="u-18.15" who="#WitoldAdamuszek">— ustawa z 1961 r. o normalizacji, dotycząca między innymi produkcji wszelkiego rodzaju środków spożycia, która ułatwiała kontrole Państwowej Inspekcji Handlowej i Państwowej Inspekcji Sanitarnej.</u>
          <u xml:id="u-18.16" who="#WitoldAdamuszek">Wymienione akty prawne łącznie z rozporządzeniem Prezydenta Polskiej Rzeczypospolitej z 1928 r. stanowią skomplikowany, niezharmonizowany system norm prawnych, wskutek tego powstają liczne trudności interpretacyjne. Utrudnia to działanie organów powołanych do zwalczania nadużyć w zakresie żywienia, produkcji środków spożywczych i wprowadzania ich do obrotu.</u>
          <u xml:id="u-18.17" who="#WitoldAdamuszek">Okoliczności te uzasadniają konieczność wydania nowej ustawy, zwłaszcza że nowoczesne przepisy w tej dziedzinie mieć będą także istotne znaczenie dla eksportu środków żywności.</u>
          <u xml:id="u-18.18" who="#WitoldAdamuszek">Przedstawiony Wysokiemu Sejmowi projekt ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia wskazuje na kierunki działania resortów gospodarczych w zagadnieniach koordynowanych przez resort zdrowia i opieki społecznej dla ochrony zdrowia ludności przed szkodliwościami, które mogą występować w środkach spożywczych. Do tych szkodliwości można by między innymi zaliczyć:</u>
          <u xml:id="u-18.19" who="#WitoldAdamuszek">— stosowanie substancji obcych (preparatów chemicznych, a w tym antybiotyków) w przetwórstwie Spożywczym;</u>
          <u xml:id="u-18.20" who="#WitoldAdamuszek">— zanieczyszczenia wynikające z procesów technologicznych i stosowania niewłaściwych urządzeń, naczyń i opakowań;</u>
          <u xml:id="u-18.21" who="#WitoldAdamuszek">— nieujęte w należyte karby użytkowania stosowanie pestycydów w ochronie roślin;</u>
          <u xml:id="u-18.22" who="#WitoldAdamuszek">— import niektórych środków spożywczych niezgodnych z ustalonymi w polskich normach wymaganiami higienicznymi i zdrowotnymi;</u>
          <u xml:id="u-18.23" who="#WitoldAdamuszek">— niewłaściwe postępowanie ze środkami spożywczymi, dla których upłynął termin przydatności do spożycia;</u>
          <u xml:id="u-18.24" who="#WitoldAdamuszek">— niedostateczną informację dla konsumenta lub reklamę wprowadzającą konsumenta w błąd co do jakości reklamowanego produktu.</u>
          <u xml:id="u-18.25" who="#WitoldAdamuszek">Szczególnie widoczny jest zbyt wolno przebiegający i natrafiający na wiele oporów, a nawet obiektywnych trudności, proces poprawy warunków sanitarnych w uzyskiwaniu na przykład mleka, środków spożywczych w przetwórstwie i obrocie środków spożywczych.</u>
          <u xml:id="u-18.26" who="#WitoldAdamuszek">Projekt ustawy w swoich postanowieniach dał wyraz konieczności przeciwdziałania wymienionym negatywnym zjawiskom, które utrudniały państwu prawidłowe zaspokajanie potrzeb wyżywienia ludności i wskazał w upoważnieniu zarówno dla Ministra Zdrowia, jak i innych resortów odpowiednie kierunki działania w zakresie produkcji i obrotów środków spożywczych.</u>
          <u xml:id="u-18.27" who="#WitoldAdamuszek">Projekt ustawy zawiera odpowiednie postanowienia w sprawie produkcji środków żywności, ich jakości i zdrowotności, co przy nowoczesnych środkach technicznych, przeznaczonych do produkcji, ma bardzo ważne znaczenie.</u>
          <u xml:id="u-18.28" who="#WitoldAdamuszek">Wyrażam przekonanie, że prawidłowa realizacja tych postanowień, zwłaszcza w dziedzinie kontroli i profilaktyki, będzie mieć istotny wpływ na stan zdrowotności naszego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-18.29" who="#WitoldAdamuszek">Ważne zadania przypadać będą służbie sanitarno-epidemiologicznej. Działanie tej służby koncentrować się powinno głównie na nadzorze zapobiegawczym przez opiniowanie norm dla środków spożywczych oraz tych przedmiotów użytku, które są używane przy wyrobie, opakowaniu i podawaniu do spożycia artykułów żywności oraz norm określających jakość żywności, znajdującej się w obrocie, ponadto przez opiniowanie projektów nowego budownictwa oraz planów przebudowy i modernizacji istniejących zakładów żywnościowych i żywieniowych.</u>
          <u xml:id="u-18.30" who="#WitoldAdamuszek">Wyrazem stałych dążeń naszego państwa do polepszania warunków żywienia i żywności jest także to, że Polska od 1963 roku jest członkiem szeregu międzynarodowych organizacji w tej dziedzinie, a między innymi uczestniczy w Komisji Mieszanej FAO przy Organizacji Narodów Zjednoczonych, w komisji działającej przy RWPG i przejawia w nich aktywną działalność.</u>
          <u xml:id="u-18.31" who="#WitoldAdamuszek">Przedstawiony Wysokiej Izbie projekt ustawy nacechowany jest wielką troską i wszechstronnym zainteresowaniem pogłębiania i poszerzania kontroli nad wszystkimi dziedzinami, wchodzącymi w zakres problematyki zdrowotności żywności i żywienia społeczeństwa naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-18.32" who="#WitoldAdamuszek">Mając to na względzie, przedstawiony projekt zobowiązuje wszystkie zainteresowane resorty państwowe do pełnej odpowiedzialności za całokształt spraw związanych zarówno z produkcją środków żywności, jak też za warunki żywienia.</u>
          <u xml:id="u-18.33" who="#WitoldAdamuszek">Projekt uwzględnia wszystkie elementy niezbędne dla zabezpieczenia społeczeństwu, na miarę jego potrzeb, należytych warunków zdrowotnych w zakresie żywności i żywienia w nowych warunkach rozwoju naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-18.34" who="#WitoldAdamuszek">Kierując się troską o warunki bytowe społeczeństwa i będąc przeświadczonym o słuszności i celowości uchwalenia nowej ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia, Klub Poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej będzie głosować za projektem przedstawionej ustawy.</u>
          <u xml:id="u-18.35" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma posłanka Barbara Koziej-Żukowa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Obywatelu Marszałku, Wysoki Sejmie! Rok bieżący możemy traktować jako okres szczególnej uwagi i troski państwa o zabezpieczenie obywatelom właściwych warunków zdrowotnych.</u>
          <u xml:id="u-20.1" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Dowodem tego są między innymi:</u>
          <u xml:id="u-20.2" who="#BarbaraKoziejŻukowa">— uchwała w sprawie organizacji badań w zakresie toksykologia i bezpiecznego stosowania pestycydów oraz kontroli ich pozostałości w żywności i środowisku życia człowieka;</u>
          <u xml:id="u-20.3" who="#BarbaraKoziejŻukowa">— powołanie Polskiego Komitetu Ochrony Środowiska Człowieka;</u>
          <u xml:id="u-20.4" who="#BarbaraKoziejŻukowa">— projekt ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia.</u>
          <u xml:id="u-20.5" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Nie są to posunięcia tylko formalne. W ślad za nimi iść będą działania praktyczne, których celem będzie zapewnienie człowiekowi maksymalnie bezpiecznych, najbardziej sprzyjających zachowaniu zdrowia warunków życia i pracy.</u>
          <u xml:id="u-20.6" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Do zadań służby zdrowia w zakresie nadzoru nad żywnością i żywieniem należy kształtowanie prawidłowego żywienia ludności. Przedstawiony projekt ustawy stwarza ku temu odpowiednie możliwości oraz — co jest bardzo ważne — daje możność dalekosiężnego działania w zakresie spraw wydawać by się mogło dość odległych od spraw żywności, a jednak ściśle z nimi związanych, takich jak transport, obrót towarowy, sprawy hodowli, produkcja itp.</u>
          <u xml:id="u-20.7" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Dotychczasowa ochrona konsumenta przed docieraniem niewłaściwych produktów żywnościowych na rynek opierała się na mocno przestarzałym i z ducha swego nieadekwatnym do obecnej rzeczywistości — rozporządzeniu Prezydenta RP z mocą Ustawy z 1928 r. Ówczesny ustawodawca wychodził z założenia, iż żywność należy dopiero wówczas kontrolować, gdy znajduje się ona w obrocie. Nakładał przeto obowiązek nadzoru na pracowników służby zdrowia, którzy musieli udowodnić szkodliwość danego produktu. Istotną cechą nowej ustawy jest to, iż nakłada ona na producenta obowiązek udowodnienia, że produkowane środki spożywcze odpowiadają właściwym warunkom, jak również, że dodawanie nowych substancji do produktu jest potrzebne, a także, że substancje te nie są szkodliwe dla zdrowia człowieka. Daje zatem możność wpływu na jakość żywności już w toku produkcji i zabezpiecza przed niewłaściwym zaopatrzeniem rynku.</u>
          <u xml:id="u-20.8" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Projekt nowej ustawy jest odbiciem wieloletnich prac wybitnych specjalistów polskich, szerokich konsultacji i wszechstronnej dyskusji naukowców i praktyków. Dzięki postępom w toksykologii uzyskano nowe spojrzenie na wiele zagadnień, jak chociażby na kwestię pestycydów zawartych w środkach ochrony roślin. Pozwoliło to na zaprezentowanie aktu ustawodawczego rzeczywiście nowoczesnego, którego uchwalenie postawi Polskę w rzędzie krajów przodujących w tej dziedzinie prawodawstwa. Stwierdzono to także w czasie obrad międzynarodowego seminarium na temat higieny żywności, zorganizowanego przez Światową Organizację Zdrowia, które w sierpniu br. obradowało w Warszawie.</u>
          <u xml:id="u-20.9" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Przepisy zgłoszonej pod obrady Wysokiego Sejmu ustawy dają możność wyeksponowania profilaktycznego działania w zakresie dopuszczenia do obrotu tylko takich środków spożywczych, które nie zawierają substancji szkodliwych dla zdrowia człowieka, a jednocześnie produkowane są w możliwie najlepszych warunkach sanitarnych.</u>
          <u xml:id="u-20.10" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Problem żywienia człowieka i wartości jakim odpowiadać powinna żywność zawiera szereg bardzo ważnych elementów.</u>
          <u xml:id="u-20.11" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Po pierwsze — ustawa stwarza warunki prawidłowego rozwoju człowieka, czyni go zdolnym i przydatnym do pracy, obniża w znacznym stopniu świadczenia na walkę z chorobami. Prawidłowe żywienie jest zatem istotnym składnikiem profilaktyki zdrowotnej.</u>
          <u xml:id="u-20.12" who="#BarbaraKoziejŻukowa">U podstaw ustawy leży przeto koncepcja socjalistycznej ochrony zdrowia, której zadaniem jest nie tylko niesienie pomocy osobom chorym, lecz także dostatecznie wczesne wykrywanie źródeł zachorowalności i przyczyn obniżających zdrowotność społeczną.</u>
          <u xml:id="u-20.13" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Po drugie — ustawa kształtuje w sposób prawidłowy strukturę rozwoju przemysłu spożywczego, zapobiega pojawianiu się na rynku artykułów szkodliwych dla zdrowia bądź też bez wartości odżywczych. Wskazując na wartości, jakim powinna odpowiadać żywność lub ujawniając szkodliwość jej niektórych gatunków bądź wpływ nowoczesnych środków chemicznych na pozytywne i negatywne procesy zachodzące w organizmie ludzkim, daje możność oddziaływania na prawidłową strukturę spożycia. Sprzyja przeto właściwemu ukierunkowaniu produkcji środków spożywczych i należytemu obrotowi towarowemu tymi środkami.</u>
          <u xml:id="u-20.14" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Po trzecie — wpływa na rozwój wymiany towarowej w zakresie środków żywności między państwami całego świata oraz ułatwia w znacznym stopniu międzynarodowy ruch turystyczny.</u>
          <u xml:id="u-20.15" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Po czwarte wreszcie — ustawa staje się ważnym czynnikiem wzrostu poziomu kultury sanitarnej zarówno w zakresie produkcji środków żywienia, jak i czystości osobistej osób zatrudnionych w procesach produkcyjnych. Nakłada także określone obowiązki w zakresie higieny na konsumentów w zakładach żywienia.</u>
          <u xml:id="u-20.16" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Ustawa jest zatem istotnym elementem postępki w szerzeniu oświaty i kultury sanitarnej, stwarzając właściwe bodźce i jednocześnie przewidując odpowiednie sankcje.</u>
          <u xml:id="u-20.17" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Wysoka Izbo! Na II Plenum KC PZPR podkreślono między innymi, iż wstępne projekty planu 5-letniego powinny obejmować wzrost wydajności pracy oraz poprawę warunków socjalnych załóg. Wiąże się to bardzo ściśle z koniecznością prawidłowej struktury żywienia, bowiem wzrost wydajności pracy, jej intensyfikacja w dużym stopniu uwarunkowana jest sprawnością fizyczną człowieka.</u>
          <u xml:id="u-20.18" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Wadliwe odżywianie — złe strukturalnie i niedostateczne witaminowo — sprawność tę obniża niezależnie od woli jednostki.</u>
          <u xml:id="u-20.19" who="#BarbaraKoziejŻukowa">W porównaniu do okresu przedwojennego, a nawet do okresu pierwszego dziesięciolecia po drugiej wojnie światowej, żywienie ludności naszego kraju uległo wybitnej poprawie, choć nadal istnieje jeszcze szereg problemów do rozwiązania.</u>
          <u xml:id="u-20.20" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Stan odżywiania większości dzieci i młodzieży przedstawia się na ogół dobrze lub zadowalająco, ale u około 15% — budzi jednak poważne zastrzeżenia. Przyczyną tego są ciężkie warunki bytowe, wydarzenia losowe, przewlekłe choroby w rodzinie, alkoholizm i inne.</u>
          <u xml:id="u-20.21" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Analiza danych co do jakości wyżywienia pracowników zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej wskazuje ogólnie, iż wyżywienie to jest zadowalające.</u>
          <u xml:id="u-20.22" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Wielkość spożycia przez pracowników fizycznych i Umysłowych jest wyrównana. Decydującym czynnikiem w zróżnicowaniu jest wysokość dochodów na członka rodziny.</u>
          <u xml:id="u-20.23" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Powyższe zjawiska występują w widu krajach. U nas jednak istnieją odpowiednie warunki ku temu, aby w przypadkach niedożywiania działać za pomocą rozbudowanych przecież w kraju placówek społecznych (w żłobkach, przedszkolach, zakładach pracy).</u>
          <u xml:id="u-20.24" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Ocena sposobu żywienia przeprowadzona przez służbę sanitarno-epidemiologiczną w zakładach żywienia w miejsc ach pracy ujawniła niedobory spożycia warzyw, owoców, serów, jaj, przy równoczesnym nadmiarze spożycia produktów energetycznych, to jest tłuszczów, produktów zbożowych, ziemniaków itd. Dość duże zastrzeżenie nasuwa się co do zwyczajów żywieniowych. W niektórych wypadkach badania wykazały, że pracownicy zakładów na pierwszej zmianie przychodzili do pracy na czczo, a pierwsze śniadanie spożywali dopiero podczas przerwy o godzinie 10. Nieregularne żywienie i niewłaściwy skład posiłków prowadzą często do poważnych chorób układu trawienia. W tej dziedzinie rozpoczęto działanie zarówno przy czynnym zaangażowaniu związków zawodowych, jak również przez dostarczanie posiłków regeneracyjnych. Nie wszystko jednak w tym przedmiocie zostało dokonane. Wypada podkreślić, że za przemianami gospodarczo-społecznymi nie nadążamy w dziedzinie organizacji żywienia. Wpływa to ujemnie na kształtowanie się spożycia naszej ludności. Przeciętny obywatel spożywa najczęściej to, co może łatwo nabyć i szybko sporządzić. Stąd coraz większe spożycie białego pieczywa, wędlin, tłuszczów, cukru i słodyczy. Tego rodzaju wyżywienie doprowadza w efekcie do znacznego obniżenia stanu zdrowotnego ludności.</u>
          <u xml:id="u-20.25" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Dlatego poza właściwą produkcją konieczna jest należyta organizacja rynku środków spożywczych i sieci żywienia zbiorowego przez reorganizację istniejącej i budowę nowej sieci placówek żywienia zbiorowego, przede wszystkim zaś zaspokajając potrzeby w zakresie posiłków dla załóg pracowniczych, posiłków szkolnych, niedrogich i odżywczych posiłków w stołówkach i tanich jadłodajniach. Nie trzeba chyba szerzej uzasadniać, że prawidłowa organizacja żywienia wpływa także na poziom życia rodzin pracowniczych, sprzyja też aktywizacji zawodowej kobiet.</u>
          <u xml:id="u-20.26" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Poważnym problemem zdrowotnym są zatrucia pokarmowe i choroby przewodu pokarmowego. Odczuwalną poprawę w zakresie zapobiegania tym zatruciom przyniosła między innymi likwidacja niektórych małych zakładów produkcji lodów i coraz szersze podejmowanie tej produkcji metodą przemysłową.</u>
          <u xml:id="u-20.27" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Wśród pracujących około 10% to ludzie wymagający żywienia dietetycznego z uwagi na chorobę wrzodową, przewlekłe nieżyty przewodu pokarmowego, choroby wątroby lub nerek, cukrzycę itp.</u>
          <u xml:id="u-20.28" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Projekt ustawy stwarza przesłanki do szybkiego wykrywania przyczyn zatruć pokarmowych i możliwości natychmiastowego podjęcia leczenia osób, które uległy takiemu zatruciu. Istotne są tu przepisy wykonawcze do ustawy ustalające między innymi zasady przechowywania prób wyrobów garmażeryjnych przez zakłady, które są przeznaczone do zaopatrywania konsumentów w te wyroby. Obowiązujące dotychczas przepisy — w stosunku do zakładów wprowadzających do obrotu wyroby garmażeryjne — tego obowiązku nie przewidywały. Ustawa określa warunki do prawidłowej produkcji i należytego obrotu dietetycznymi środkami spożywczymi dla osób chorych. Uzyskiwanie zezwolenia na produkcję lub wprowadzanie do obrotu wymienionych artykułów łączy się z ich oceną przez wyspecjalizowane instytucje służby zdrowia. Projekt odpowiedniego zarządzenia na podstawie ustawy określa te sprawy, jak również zasady wydawania posiłków dietetycznych, ponieważ jest to w istocie szczególna forma produkcji dietetycznych środków spożywczych.</u>
          <u xml:id="u-20.29" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Sprawy te nie były dotychczas w Polsce regulowane. Podjęcie ich i nadanie im właściwej rangi pozostaje między innymi w ścisłym związku ze stale rozwijającą się profilaktyką w dziedzinie ochrony zdrowia.</u>
          <u xml:id="u-20.30" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Wysoki Sejmie! Projekt ustawy kładzie szczególny nacisk na sprawę warunków produkcji środków spożywczych, jak i na warunki uzyskiwania mleka, przy czym w tej ostatniej sprawie przewiduje się w art. 17 ust. 5, iż „Rada Ministrów ustali warunki sanitarne wymagane przy uzyskiwaniu mleka w gospodarstwach rolnych i hodowlanych oraz zasady planowego tworzenia tych warunków”.</u>
          <u xml:id="u-20.31" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Utworzenie tych warunków jest sprawą pilną. Jakość mikrobiologiczna mleka spożywczego nie ulega odczuwalnej poprawie, a zakażenia bakteriami są nadal poważne.</u>
          <u xml:id="u-20.32" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Wysiłki mające na celu podniesienie poziomu wyposażenia technicznego zakładów mleczarskich nie przyczyniają się, jak dotąd, w znaczniejszym stopniu do poprawy stanu higienicznego uzyskiwania mleka. Stan czystości obór i higieny udoju krów pozostawia, niestety, wiele do życzenia', a ponadto sprzyja często występowaniu u krów schorzeń gruczołu mlecznego, co powoduje obniżanie wydajności mlecznej krów i zmniejszenie wartości mleka. Warunki uzyskiwania tego podstawowego produktu spożywczego, niezbędnego dla dzieci i potrzebnego dla młodzieży, powinny ulec w najbliższym czasie zdecydowanej poprawie.</u>
          <u xml:id="u-20.33" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Większej uwagi wymagają również warunki uboju i przetwórstwa mięsnego. Stwierdzić tu należy, że mimo poprawy stanu technicznego i wyposażenia rzeźni oraz punktów uboju, rozbudowy i modernizacji zakładów, jeszcze często próby mięsa i przetworów mięsnych kwestionowane są przez stacje sanitarno-epidemiologiczne.</u>
          <u xml:id="u-20.34" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Obok zakażeń, o których mowa, przemysł spożywczy ma często do czynienia ze związkami metali, które przedostają się do produktu z instalacji i urządzeń, w których prowadzona jest produkcja.</u>
          <u xml:id="u-20.35" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Zarządzenia wykonawcze wydane na podstawie odpowiednich przepisów ustawy sprawy te regulują przez ścisłe sprecyzowanie dopuszczalności zanieczyszczeń i związków, jakich mogą one dotyczyć.</u>
          <u xml:id="u-20.36" who="#BarbaraKoziejŻukowa">W grupie zanieczyszczeń i szkodliwych związków chemicznych istotną kwestią jest sprawa pestycydów wskutek coraz powszechniejszego stosowania środków ochrony roślin. Nie może wprowadzać w stan samouspokojenia fakt, iż rzadko spotykamy się z ostrymi zatruciami spowodowanymi przez silne i szybko działające trucizny. Skutki oddziaływania na organizm ludzki — słabych toksycznie, ale bardzo trwałych, długo zalegających w komórkach organizmów żywych substancji głównie z grupy DDT — ujawniać się mogą dopiero w następnym pokoleniu.</u>
          <u xml:id="u-20.37" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Nieświadomość, brak rzetelnych informacji lub lekkomyślność w używaniu tych środków z punktu widzenia ochrony zdrowia wymaga ostrego przeciwdziałania. Projekt ustawy określa właściwe w tym względzie środki zapobiegawcze i karne w stosownych przepisach. Należy jednocześnie dążyć do podnoszenia świadomości ogółu społeczeństwa w zakresie używania środków chemicznych.</u>
          <u xml:id="u-20.38" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Odpowiednie przepisy ustawy określają również warunki, w jakich wprowadzane być mogą do produkcji i obrotu środki spożywcze pochodzące od zwierząt lub ze zwierząt, którym podawano określone antybiotyki w celach hodowlanych.</u>
          <u xml:id="u-20.39" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Przepisy te powinny niewątpliwie wpłynąć na poprawę, szczególnie w zakresie produkcji specjalistycznych mieszanek paszowych dla drobiu.</u>
          <u xml:id="u-20.40" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Zdarzają się bowiem zbyt częste wypadki, że wskutek niewiarygodnych określeń jakości mieszanek paszowych, hodowcy przypuszczając, że niektórych składników jest za mało, dodają do tychże mieszanek preparaty witaminowe, mleko, tran i antybiotyki. Powoduje to wprawdzie czasem bardziej korzystne wyniki tuczu, podwyższa jednak znacznie koszt mieszanek, a przede wszystkim wpływać może na zaburzenia zdrowotne u osób spożywających mięso, bądź ich uodpornianie na antybiotyki.</u>
          <u xml:id="u-20.41" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Wysoki Sejmie! W zasadniczy sposób zmieniły się warunki żywienia ludzi i metody produkcji środków spożycia. Szybkość życia i jego nowoczesność, jak również aktywizacja zawodowa kobiet, sprzyjają wzrastającemu zapotrzebowaniu na półfabrykaty spożywcze oraz na artykuły nie wymagające długotrwałego przygotowywania przed spożyciem. Sprzyja to bardzo szybkiemu rozwojowi przemysłu spożywczego, który musi sprostać tym potrzebom.</u>
          <u xml:id="u-20.42" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Nowa ustawa stwarza ku ternu warunki, jak również określa kierunki, którym w przyszłości powinien odpowiadać rozwój żywienia ludzi.</u>
          <u xml:id="u-20.43" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Ustawa przedstawiona Wysokiemu Sejmowi, to nowoczesny akt ustawodawczy, określający szeroki zakres działania profilaktycznego w zakresie ochrony życia i zdrowia człowieka, stwarzający możliwość i perspektywiczne — to akt, który jest wyrazem troski władz o zdrowie obywateli, to wreszcie dokument, który zapewniając przede wszystkim interesy społeczne przed interesami przedsiębiorstw i instytucji ze swego ducha jest socjalistycznym aktem prawnym.</u>
          <u xml:id="u-20.44" who="#BarbaraKoziejŻukowa">Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego, w imieniu którego mam zaszczyt przemawiać, głosować będzie za ustawą.</u>
          <u xml:id="u-20.45" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Stanisław Szyndlar.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#StanisławSzyndlar">Obywatelu Marszałku, Wysoki Sejmie! Pomiędzy sposobem żywienia i stanem zdrowia ludzi istnieje ścisły, bezpośredni związek. Jest to prawda powszechnie znana, nie wymagająca komentarzy.</u>
          <u xml:id="u-22.1" who="#StanisławSzyndlar">Prawidłowość żywienia, to nie tylko sprawa ilościowego i jakościowego pod względem Składników odżywczych dostarczenia pokarmów. To także zgodna ze zdrowotnymi aspektami technologia, brak szkodliwych dla zdrowia związków obcych w pożywieniu, prawidłowa konserwacja żywności i zachowanie zasad higieny pomieszczeń i ludzi zatrudnionych w pionie żywieniowym.</u>
          <u xml:id="u-22.2" who="#StanisławSzyndlar">W produkcji środków spożywczych spotykamy się ze związkami chemicznymi, celowo dodawanymi dla ułatwienia konserwacji żywności, dla nadania produktom spożywczym przyjemniejszego dla konsumenta zabarwienia czy poprawiający mi właściwości technologiczne. Do ostatniej grupy należą np. preparaty służące do bielenia mąki, środki spulchniające, środki opóźniające czerstwienie chleba itp. Do tej grupy należą też związki chemiczne stosowane w produkcji hodowlanej dla zwiększenia wydajności. Zwykle są to preparaty pobudzające wzrost lub odkładanie tkanki tłuszczowej, takie jak: tyroksyna, kazeina jodowana, hormony i antybiotyki.</u>
          <u xml:id="u-22.3" who="#StanisławSzyndlar">Obok tych celowo dodawanych związków chemicznych, spotykamy się z substancjami dostającymi się do pożywienia przypadkowo. Na szczególną uwagę zasługują z tej grupy środki owadobójcze, metale ciężkie, detergenty i herbicydy.</u>
          <u xml:id="u-22.4" who="#StanisławSzyndlar">Wśród środków stosowanych celowo i wśród tych, które w procesie technologicznym dostawać się mogą do żywności przypadkowo, mogą być związki o większej lub mniejszej szkodliwości dla zdrowia. Konieczne jest dlatego stworzenie skutecznego nadzoru nad warunkami zdrowotnymi żywności. Wprowadzenie substancji dodatkowych może nastąpić dopiero po wykluczeniu szkodliwego ich wpływu na zdrowie. Bywa, że szkodliwe związki mogą powstawać z nieszkodliwych procesów technologicznych, dlatego musi istnieć nadzór nad technologią żywności.</u>
          <u xml:id="u-22.5" who="#StanisławSzyndlar">Problemem zdrowotnym, a także poważnym problemem ekonomicznym jest bezpieczne przechowywanie żywności. Z różnych sposobów konserwowania najbardziej nowoczesne jest zamrażanie. Produkty zamrożone prawie zupełnie nie tracą swoich naturalnych właściwości. Nie ulegają zmianie ich wartości odżywcze i ich cechy organoleptyczne. Dlatego urządzenia chłodnicze do przechowywania i transportu żywności powinny być uwzględnione jako jeden z istotnych warunków zdrowotnych żywienia.</u>
          <u xml:id="u-22.6" who="#StanisławSzyndlar">Wysoka Izbo! Przedstawiony Sejmowi przez obywatelkę posła Dąbską rządowy projekt ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia — jest wyrazem dalszego postępu w ochronie zdrowia ludności naszego kraju. Jest on realizacją postulatów zgłaszanych od wielu lat zarówno przez służbę zdrowia, głównie przez pion sanitarno-epidemiologiczny, jak i przez społeczeństwo na spotkaniach wyborczych. Obowiązujące dotąd przepisy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 1928 roku o dozorze nad artykułami żywności i przedmiotami użytku — straciły swoją aktualność, o czym już tutaj była mowa.</u>
          <u xml:id="u-22.7" who="#StanisławSzyndlar">Powstały zupełnie odmienne formy produkcji i dystrybucji żywności. Zmienił się zupełnie sposób żywienia ludzi. Zanika tradycyjne przygotowywanie posiłków osobno w każdej rodzinie. Coraz szerzej przechodzimy na żywienie zbiorowe. Coraz częściej korzystamy z potraw i produktów przygotowywanych w ogromnych kombinatach żywieniowych. Równolegle z rozwojem żywienia zbiorowego musi iść ostrzejszy i skrupulatniejszy nadzór sanitarny nad produkcją żywności i nad jej rozprowadzaniem. Każde naruszenie zasad zdrowotnych w produkcji żywności i zasad zdrowotnych żywienia powodować może w tej sytuacji bardzo przykre w skutkach następstwa.</u>
          <u xml:id="u-22.8" who="#StanisławSzyndlar">Współczesna ochrona zdrowia koncentrować się musi na profilaktyce. Znana jest powszechnie, wielokrotnie przy różnych okazjach przytaczana trafna analogia — pomiędzy źródłem zachorowań i odkręconym kurkiem. Z zalanego pokoju nie można usunąć wody, jeżeli uprzednio nie zostanie zamknięty zawór. Takim zamknięciem zaworu w epidemiologii jest unieszkodliwienie źródła zakażenia czy innego źródła powstawania chorób.</u>
          <u xml:id="u-22.9" who="#StanisławSzyndlar">Na szerzenie się chorób zakaźnych przenoszonych przez żywność, takich jak: dur brzuszny, dury rzekome, czerwonka, zatrucia pokarmowe, zakaźne zapalenie wątroby — wpływają warunki sanitarne. Choroby te, określane jako choroby brudnych rąk, są najczęściej powodowane przez zarazki, wydalane przez chorego lub nosiciela.</u>
          <u xml:id="u-22.10" who="#StanisławSzyndlar">Zły stan sanitarny mieszkań, niewłaściwe usuwanie nieczystości, niedostateczne zabezpieczenie wody do picia, nie zachowywanie czystości, a przede wszystkim złe warunki sanitarne w zakładach produkcji i obrotu żywnością i niski poziom higieny osobistej — sprzyjają zakażaniu pokarmowemu. Przy przenoszeniu wymienionych chorób biorą również niemały udział niektóre owady i gryzonie, które w złych warunkach sanitarnych mają większe możliwości rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-22.11" who="#StanisławSzyndlar">Zatrucia pokarmowe występują po spożyciu pożywienia, zawierającego czynniki szkodliwe i cechują się zwykle występowaniem masowym. Wynika to ze spożycia danego produktu przez większą liczbę osób.</u>
          <u xml:id="u-22.12" who="#StanisławSzyndlar">Czynnikami wywołującymi zatrucia mogą być bakterie, jady bakteryjne, substancje trujące — zawarte w niektórych roślinach i mięsie niektórych zwierząt. Źródłem zatruć pokarmowych mogą być nawet produkty takie jak mleko czy miód w stanie zupełnie świeżym, jeżeli trawa czy nektar kwiatowy zawierają substancje trujące.</u>
          <u xml:id="u-22.13" who="#StanisławSzyndlar">Problem zatruć pokarmowych jest zagadnieniem bardzo poważnym, nie tylko w naszym kraju, ale w skali ogólnoświatowej. Jest to zagadnienie narastające proporcjonalnie do postępów techniki, proporcjonalnie do nowych osiągnięć i zastosowań chemii, proporcjonalnie do rosnącej migracji ludności i przechodzenia na przemysłowe przetwórstwo i dystrybucję żywności, o czym zresztą szeroko mówił Minister Zdrowia i Opieki Społecznej prof. dr J. Kostrzewski.</u>
          <u xml:id="u-22.14" who="#StanisławSzyndlar">Niebezpieczeństwa grożące społeczeństwu przez zaniedbanie sumiennego przestrzegania warunków zdrowotnych żywności i żywienia — niech uzmysłowi obywatelom posłom kilka przykładów, zaczerpniętych z literatury medycznej, konkretnie z „Przeglądu Epidemiologicznego”.</u>
          <u xml:id="u-22.15" who="#StanisławSzyndlar">W 1963 roku w restauracji „Popularna” w Rzeszowie zatrudniona była jako pomoc kuchenna córka nosiciela pałeczek duru brzusznego. Od 26 do 30 kwietnia mimo wystąpienia u miej biegunki i objawów chorobowych, pracowała nadal w restauracji zlokalizowanej w pobliżu stacji autobusowej. Rezultatem była epidemia, w czasie której na dur rzekomy, wywołany przez typ zarazka wyhodowany od pracownicy, zachorowało 188 osób z terenu całego województwa.</u>
          <u xml:id="u-22.16" who="#StanisławSzyndlar">W Łomży w 1963 roku wystąpiło masowe zatrucie lodami zawierającymi gronkowce chorobotwórcze, któremu uległo 96 osób. Wszyscy chorzy spożyli lody tego samego dnia i tej samej produkcji, rozprowadzone do czterech jadłodajni.</u>
          <u xml:id="u-22.17" who="#StanisławSzyndlar">W 1965 roku we wsi Dylągówka w pow. rzeszowskim zachorowało ma tyfus brzuszny 11 osób. Źródłem zakażenia był nosiciel — mieszkaniec ośrodka zdrowia, stojącego nad potokiem, z którego wszyscy chorzy pobierali wodę.</u>
          <u xml:id="u-22.18" who="#StanisławSzyndlar">W lipcu 1967 roku uległo w Kielcach zatruciu masowemu 141 osób przez zakażenie pałeczką tyfusu mysiego. Źródłem infekcji był nosiciel pracujący w sklepie garmażeryjnym. Przebieg choroby w dużym odsetku przypadków był ciężki i przebiegał pod obrazem klinicznym duru brzusznego.</u>
          <u xml:id="u-22.19" who="#StanisławSzyndlar">Na terenie miasta Poznania wykryto w 1967 roku ognisko o długotrwałym zarażeniu włośniem krętym. Ogniskiem tym było mięso wieprzowe z domowego uboju w prymitywnym gospodarstwie rolniczym na peryferiach miasta. Zachorowało 25 osób.</u>
          <u xml:id="u-22.20" who="#StanisławSzyndlar">Wysoki Sejmie! Można by jeszcze długo przytaczać przykłady masowych zachorowań, będących wynikiem zaniedbania podstawowych obowiązków ludzi odpowiedzialnych za produkcję żywności. Każda taka epidemia to z jednej strony ogromna strata ekonomiczna, wynikająca z wyłączenia od pracy całego szeregu ludzi i z nadzwyczajnych wydatków ma opanowanie i zwalczenie epidemii, z drugiej zaś strony niewymierne w wartościach materialnych krzywdy wyrządzone poszkodowanym i ich rędzinom.</u>
          <u xml:id="u-22.21" who="#StanisławSzyndlar">Liczba ludności naszego kraju szybko wzrasta i stale wzrastają jej potrzeby. Pociąga to za sobą konieczność intensyfikacji produkcji rolnej i produkcji przemysłowej. Szczególnie potrzebny jest wzrost produkcji rolnej. Ze stale zmniejszających się zapasów ziemi trzeba wydobywać więcej plonów. Istnieje z tych względów pilna potrzeba obfitszego stosowania sztucznych nawozów i środków ochrony roślin.</u>
          <u xml:id="u-22.22" who="#StanisławSzyndlar">Zużycie chemicznych środków ochrony roślin wynosiło w roku 1968/69 około 60 tys. ton i ma tendencję rosnącą, z pewnymi wahaniami zależnymi od nasilenia inwazji szkodników uprawnych. Od I960 roku zużycie wzrosło o Około 15 tys. ton.</u>
          <u xml:id="u-22.23" who="#StanisławSzyndlar">Jeżeli konieczne jest podnoszenie intensywności nawożenia dla uzyskania większej ilości pionów, to nad żywiołowym wzrostem zużycia chemicznych środków ochrony roślin należy się poważnie zastanowić. Łamanie równowagi biologicznej pociąga za sobą konieczność coraz szerszego stosowania tych środków, a to z kolei pogłębia jeszcze bardziej zachwianą równowagę w przyrodzie.</u>
          <u xml:id="u-22.24" who="#StanisławSzyndlar">Wiemy dziś, że preparaty należące do grupy, węglowodorów chlorowanych, jak DDT czy azotox, są truciznami nie rozkładającymi się w głębie i w ludzkim organizmie. Stopniowe gromadzenie się ich w tkankach żywych i w produktach spożywczych wyhodowanych na glebie bogatej w tę truciznę, może dać nieobliczalne następstwa biologiczne. Dawki preparatów zawierających DDT na jeden hektar, i to głównie w postaci preparatów pylistych, najbardziej niebezpiecznych, są w Polsce bardzo wysokie i wynoszą do 30 kg. W tej niebezpiecznej sytuacji istnieje pilna potrzeba rozwinięcia, względnie uruchomienia produkcji nowoczesnych środków ochrony roślin, których działanie toksyczne zanika po określonym okresie czasu.</u>
          <u xml:id="u-22.25" who="#StanisławSzyndlar">Trzeba szybko zastąpić trwałą, bardzo niebezpieczną truciznę — taką, z którą potrafimy sobie poradzić. Ale także taka nietrwała trucizna w rękach ludzi nieodpowiedzialnych lub nie umiejących się nią posługiwać może być bardzo niebezpieczna dla zdrowia.</u>
          <u xml:id="u-22.26" who="#StanisławSzyndlar">Wzrost efektywności nawożenia, uwarunkowany jest, jak to określił w ostatnim numerze „Nowych Dróg” Augustyn Woś — istnieniem bariery wykształcenia i zawodowych umiejętności rolników. Rozumiem to tak, że ta bariera dotyczy nie tylko umiejętności korzystania z wysokich dawek w odpowiedniej relacji poszczególnych składników NPK i w odpowiednich terminach, ale także umiejętności bezpiecznego dla zdrowia stosowania zdobyczy współczesnej chemii. Szczególnie dotyczy to z jednej strony umiejętności stosowania środków chemicznych, a z drugiej — wyrobienia poczucia obywatelskiej odpowiedzialności.</u>
          <u xml:id="u-22.27" who="#StanisławSzyndlar">Przedstawiony Wysokiej Izbie rządowy projekt ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia jest właśnie — jak to podają przepisy ogólne — zbiorem przepisów normujących warunki produkcji środków spożywczych i używek oraz obrotu tymi artykułami w zakresie niezbędnym dla ochrony zdrowia ludności i regulującym w zakresie niezbędnym dla ochrony zdrowia wymagania dotyczące urządzeń, aparatów, sprzętu, narzędzi, opakowań i innych materiałów, które stykają się ze środkami spożywczymi i użytkami w produkcji lub obrocie.</u>
          <u xml:id="u-22.28" who="#StanisławSzyndlar">Projekt ten jest nowoczesnym aktem prawnym służącym zabezpieczeniu zdrowia konsumenta i przekazującym Ministrowi Zdrowia i Opieki Społecznej zwierzchni nadzór nad przestrzeganiem ustawy i przepisów na jej podstawie wydanych. Projekt zakłada współdziałanie z Ministrem Rolnictwa w sprawach zastrzeżonych do właściwości tego ministra.</u>
          <u xml:id="u-22.29" who="#StanisławSzyndlar">Chciałbym — za posłem sprawozdawcą — zwrócić uwagę Wysokiej Izby na niektóre przepisy dyskutowanej ustawy.</u>
          <u xml:id="u-22.30" who="#StanisławSzyndlar">Art. 4 projektu ustawy zakazuje używania w produkcji i obrocie żywnością środków zawierających substancje szkodliwe dla Zdrowia ludzkiego lufo powodujące zmiany organoleptyczne, uniemożliwiające jej spożycie lub użycie.</u>
          <u xml:id="u-22.31" who="#StanisławSzyndlar">Bardzo ważne jest postanowienie art. 4 ust. 5, który zobowiązuje Ministrów Zdrowia i Opieki Społecznej oraz Rolnictwa do ustalenia w porozumieniu z Ministrem Przemysłu Chemicznego w drodze rozporządzenia — ilości środków chemicznych, stosowanych przy uprawie i ochronie roślin, które mogą przenikać do roślinnych środków spożywczych lub znajdować się na ich powierzchni bez szkody dla zdrowia ludzkiego oraz metod oznaczania tych ilości.</u>
          <u xml:id="u-22.32" who="#StanisławSzyndlar">Art. 7 uprawnia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej ido wydania w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa zakazu używania do produkcji innych środków spożywczych i wprowadzania do obrotu produktów pochodzących od zwierząt lob ze zwierząt, którym podawano antybiotyki w celach hodowlanych.</u>
          <u xml:id="u-22.33" who="#StanisławSzyndlar">Art. 8 uzależnia napromienianie żywności lub poddawanie jej działaniu prądu o wysokiej częstotliwości — od sprawdzenia nieszkodliwości dla zdrowia takich zabiegów.</u>
          <u xml:id="u-22.34" who="#StanisławSzyndlar">Art. 15 nakazuje zamieszczanie na opakowaniach produktów spożywczych informacji o ich składzie, dacie produkcji i okresie przydatności do spożycia i zakazuje podawania niezgodnych z prawdą informacji w działalności reklamowej.</u>
          <u xml:id="u-22.35" who="#StanisławSzyndlar">W obrocie i produkcji żywności warunki lokalowe i sanitarne pomieszczeń, w których to się odbywa, mają znaczenie zasadnicze. Reguluje te sprawy art. 17, dając upoważnienie Radzie Ministrów i odpowiednim ministrom do określenia szczegółowych warunków lokalowych i sanitarnych w produkcji i obrocie żywnością.</u>
          <u xml:id="u-22.36" who="#StanisławSzyndlar">Bardzo istotne dla ochrony zdrowia jest postanowienie art. 20, który zakazuje zatrudniania w produkcji i obrocie żywnością osób, które są nosicielami zarazków i osób, których stan zdrowia utrudnia utrzymanie higieny osobistej.</u>
          <u xml:id="u-22.37" who="#StanisławSzyndlar">Art. 29 zobowiązuje zakłady i instytucje, jak internaty, szpitale itp. zapewniające całodzienne wyżywienia określonym grupom ludzi — do ustalenia dziennych ilości środków spożywczych, z podawaniem wartości kalorycznych i składników odżywczych.</u>
          <u xml:id="u-22.38" who="#StanisławSzyndlar">Rozdział 3 projektu ustawy określa sankcje karne za nieprzestrzeganie jej postanowień. Najwyższe kary, bo pozbawienia wolności na okres do 2 lub 3 lat, przewiduje projekt ustawy za produkcję i wprowadzanie do obrotu szkodliwych dla zdrowia produktów żywnościowych i dietetycznych środków spożywczych.</u>
          <u xml:id="u-22.39" who="#StanisławSzyndlar">Ustawa nie dotyczy środków spożywczych i używek produkowanych we własnym gospodarstwie domowym dla zaspokojenia potrzeb tego gospodarstwa. Słuszność takiego stanowiska wydaje się oczywista. Niemniej jednak istnieje tu rozległe pole do działania dla oświaty sanitarnej.</u>
          <u xml:id="u-22.40" who="#StanisławSzyndlar">Głównym egzekutorem postanowień ustawy ma być Państwowa Inspekcja Sanitarna i odpowiednie organy resortów Obrony Narodowej, Spraw Wewnętrznych i organy administracji państwowej nadzorowane przez Ministerstwo Rolnictwa. Dotychczasowa działalność i bezsporne osiągnięcia Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie ochrony zdrowia w naszym kraju — upoważniają do pełnego optymizmu twierdzenia, że otrzymanym orężem w postaci dyskutowanej ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia, uzupełnionej aktami wykonawczymi — potrafi się posłużyć skutecznie i wykorzysta je dla poprawy ochrony zdrowia społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-22.41" who="#StanisławSzyndlar">Projekt ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia, który rozpatrujemy, normuje problemy, których uregulowania od dawna domagali się również posłowie i terenowi działacze Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, dlatego postulując szybkie wydanie rozporządzenia wykonawczego zapewniam, że posłowie z Klubu Poselskiego Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, który mam zaszczyt reprezentować, będą głosować za przyjęciem ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia z poprawkami proponowanymi przez Komisję Zdrowia i Kultury Fizycznej.</u>
          <u xml:id="u-22.42" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#ZenonKliszko">Lista mówców została wyczerpana.</u>
          <u xml:id="u-23.1" who="#ZenonKliszko">Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-23.2" who="#ZenonKliszko">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-23.3" who="#ZenonKliszko">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia wraz z poprawkami proponowanymi przez Komisję Zdrowia i Kultury Fizycznej — zechce podnieść rękę?</u>
          <u xml:id="u-23.4" who="#ZenonKliszko">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-23.5" who="#ZenonKliszko">Kto jest przeciwny? Nie widzę.</u>
          <u xml:id="u-23.6" who="#ZenonKliszko">Kto się wstrzymał od głosowania? Również nie widzę.</u>
          <u xml:id="u-23.7" who="#ZenonKliszko">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia.</u>
          <u xml:id="u-23.8" who="#ZenonKliszko">W ten sposób wyczerpaliśmy porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia.</u>
          <u xml:id="u-23.9" who="#ZenonKliszko">Proszę Obywatelkę Sekretarza Posłankę Janinę Zajfert o odczytanie komunikatu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#JaninaZajfert">W dniu jutrzejszym, tj. 26 listopada br. odbędą się posiedzenia komisji sejmowych według następującego planu:</u>
          <u xml:id="u-24.1" who="#JaninaZajfert">1) Komisja Budownictwa i Gospodarki Komunalnej o godz. 9 — w sali nr 102,</u>
          <u xml:id="u-24.2" who="#JaninaZajfert">2) Komisja Gospodarki Morskiej i Żeglugi o godz. 10,30 — w sali nr 70 Dom Poselski,</u>
          <u xml:id="u-24.3" who="#JaninaZajfert">3) Komisja Komunikacji i Łączności o godz. 10 — w sali nr 101,</u>
          <u xml:id="u-24.4" who="#JaninaZajfert">4) Komisja Przemysłu Lekkiego, Rzemiosła i Spółdzielczości Pracy o godz. 9 — w sali nr 67 Dom Poselski.</u>
          <u xml:id="u-24.5" who="#JaninaZajfert">5) Komisja Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego o godz. 9 — w sali nr 118.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#ZenonKliszko">Na tym kończymy 9 posiedzenie Sejmu. Protokół dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Biurze Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-25.1" who="#ZenonKliszko">O terminie następnego posiedzenia zostaną Obywatele Posłowie zawiadomieni.</u>
          <u xml:id="u-25.2" who="#ZenonKliszko">Zamykam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-25.3" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 19 min. 05)</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>