text_structure.xml 938 KB

Edit Raw Blame History

<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml" />
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml" />
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 10 min. 10.)</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Przewodniczą na posiedzeniu Marszałek Sejmu Czesław Wycech i wicemarszałek Zenon Kliszko)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#CzesławWycech">Otwieram posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#CzesławWycech">Powołuję na sekretarzy posłów Józefa Boreckiego i Stanisława Hasiaka.</u>
          <u xml:id="u-2.2" who="#CzesławWycech">Protokół i listę mówców prowadzi poseł Józef Borecki.</u>
          <u xml:id="u-2.3" who="#CzesławWycech">Proszę Posłów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-2.4" who="#CzesławWycech">Protokoły 41, 42 i 43 posiedzeń Sejmu uważam za przyjęte, gdyż nie wniesiono przeciw nim żadnych zarzutów.</u>
          <u xml:id="u-2.5" who="#CzesławWycech">Prezydium Sejmu zawiadamia, że udzieliło urlopów następującym Obywatelom Posłom, względnie usprawiedliwia ich nieobecność na dzisiejszym posiedzeniu: Aleksandrowicz Aleksander, Balcerski Wacław, Białówna Irena, Brzeziński Stefan, Burski Aleksander, Hochfeld Julian, Jamka Marian, Januszko Zbigniew, Jaroszyk Henryk, Jędrychowski Stefan, Kubicki Marian, Kuziński Stanisław, Tatarkówna-Majkowska Michalina.</u>
          <u xml:id="u-2.6" who="#CzesławWycech">Ustalony przez Prezydium Sejmu porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został Obywatelom Posłom doręczony.</u>
          <u xml:id="u-2.7" who="#CzesławWycech">Proponuję, aby Sejm — na podstawie art. 55 regulaminu — zgodził się na rozpatrzenie punktów piątego, ósmego i trzynastego w trybie postępowania skróconego, ponieważ odpowiednie druki sejmowe mogły być doręczone Obywatelom Posłom dopiero w dniu wczorajszym względnie w dniu dzisiejszym.</u>
          <u xml:id="u-2.8" who="#CzesławWycech">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-2.9" who="#CzesławWycech">Czy kto z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w sprawie porządku dziennego dzisiejszego posiedzenia?</u>
          <u xml:id="u-2.10" who="#CzesławWycech">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-2.11" who="#CzesławWycech">Uważam, że Sejm porządek dzienny, przedstawiony przez Prezydium Sejmu, zatwierdził.</u>
          <u xml:id="u-2.12" who="#CzesławWycech">Przystępujemy do punktu 1 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Obrony Na rodowej oraz Oświaty i Nauki o rządowym projekcie ustawy o akademiach wojskowych (druki nr 289 i 301).</u>
          <u xml:id="u-2.13" who="#CzesławWycech">Głos ma sprawozdawca poseł Dionizy Smoleński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#DionizySmoleński">Obywatelu Marszałku, Wysoki Sejmie! Akademie wojskowe, dla których Rada Ministrów przedstawiła projekt ustawy, są szkołami wyższymi pełniącymi swe funkcje dla potrzeb wojska. Akademie wojskowe, jako szkoły wyższe, muszą wypełniać trzy podstawowe funkcje szkoły wyższej: funkcję nauki, dydaktyki i wychowania. Nauka, która ma wspaniałe karty w historii szkół wojskowych, stanowi integralną część działalności akademii wojskowych, jest podstawą dydaktyki w nich.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#DionizySmoleński">Zwykliśmy dzielić nauki na dwa działy: nauki podstawowe i nauki stosowane. Nie może istnieć podział nauk podstawowych na wojskowe i cywilne, gdyż są one po prostu podstawowymi, ogólnymi i niezależnymi od przedmiotu badań, na których oparto ich prawa. Ale jeśli taki ogólny jest charakter nauk podstawowych, to przecież pobudki inicjowania prac z ich dziedzin, pobudki ich rozwoju mogą być różne, wywołane przez różne źródła zapotrzebowania. Dla przykładu geometria wykreślna jest ogólną nauką podstawową, która jednak szczyt swego rozwoju osiągnęła właśnie w szkole wojskowej, bo tam najbardziej odczuwano jej potrzebę, tam dla jej rozwoju klimat był najbardziej sprzyjający.</u>
          <u xml:id="u-3.2" who="#DionizySmoleński">Przykładów takich można by przytoczyć wiele. Wszystkie one sprowadzają się do stwierdzenia, że nauki podstawowe mogą i powinny być uprawiane i rozwijane zarówno w akademiach wojskowych, jak i w cywilnych szkołach wyższych.</u>
          <u xml:id="u-3.3" who="#DionizySmoleński">Wojskowe nauki stosowane różnią się od cywilnych nauk stosowanych, tak jak gałęzie tych ostatnich różnią się między sobą w zależności od celów i zakresu ich stosowania. Wojskowe nauki stosowane związane są ściśle z zawodem, któremu służą, i wskutek tego przede wszystkim, jeśli nie wyłącznie, stosowane są w akademiach wojskowych.</u>
          <u xml:id="u-3.4" who="#DionizySmoleński">Są wreszcie nauki ściśle wojskowe, których elementy musi poznać każdy oficer, niezależnie od rodzaju broni czy służby, a które wykładane są wyłącznie w akademiach wojskowych. Nauk tych nie wykłada się w cywilnych szkołach wyższych, natomiast powiązanie ich z nauką specjalistyczną w wojsku jest niezbędne.</u>
          <u xml:id="u-3.5" who="#DionizySmoleński">Mówiąc o działach nauki — których konieczność stosowania występuje w akademiach wojskowych — nie można pominąć, nie można zaniechać analizy powszechnie obserwowanego i znanego zjawiska gwałtownego wzrostu wysiłków nad rozwojem nauki, wielkich często efektów tych wysiłków, jakie dokonują się w czasie wojny. Ten gwałtowny rozwój nauki wywołany jest przez wzmożone zapotrzebowanie chwili, a osiągany jest za cenę nie stosującą się do kryteriów ekonomiki czasu pokojowego: jest opłacany ceną zwycięstwa, a więc ceną najwyższą.</u>
          <u xml:id="u-3.6" who="#DionizySmoleński">Te osiągnięte za wysoką cenę zdobycze naukowe czy technologiczne stają się bądź trwałymi osiągnięciami nauki, bądź też nie wytrzymują norm ekonomicznych czasu pokoju i kończą swoje istnienie w dniu zakończenia wojny. W każdym wypadku koszt tych osiągnięć naukowych jest wielki i ryzyko wyprzedzenia przez stronę przeciwną także niemałe.</u>
          <u xml:id="u-3.7" who="#DionizySmoleński">Zabezpieczenie przed koniecznością takiej intensyfikacji nauki w czasie wojny, zabezpieczenie przed ryzykiem zaskoczenia przez osiągnięcia naukowe przeciwnika leży w utrzymywaniu stałego pogotowia, w stałym rozwoju nauk podstawowych i nauk stosowanych, w stałej działalności i rozwoju odpowiednich komórek naukowych, do których z natury rzeczy należą też akademie wojskowe z tytułu pełnienia jednej z podstawowych swych funkcji — funkcji rozwijania nauki.</u>
          <u xml:id="u-3.8" who="#DionizySmoleński">Co najmniej równa naukowej jest funkcja dydaktyczna akademii wojskowych. Wdrożenie osiągnięć naukowych, wdrożenie i stosowanie wynalazków z dziedziny wiedzy stosowanej w wojsku jest też jednym z podstawowych czynników wpływających na wynik wojny. Jeśliby wyniki doświadczalnych i naukowych prac spoczywały w szafach odpowiednich oddziałów sztabu tylko w postaci dokumentacji, byłyby one tak samo mało wartościowe, jak i prace badawcze z jakiejkolwiek innej dziedziny wiedzy, w której nie znalazły one zastosowania.</u>
          <u xml:id="u-3.9" who="#DionizySmoleński">Nawet jeśli wymóg taktycznego zaskoczenia postuluje zastosowanie przygotowanego wcześniej wynalazku dopiero w czasie wojny, to dydaktyka w dziedzinie nauk podstawowych musi być tak ustawiona, aby przygotowywać opanowanie tego wynalazku w jak najkrótszym czasie. Nauki podstawowe także w dydaktyce akademii wojskowych odgrywają dominującą rolę.</u>
          <u xml:id="u-3.10" who="#DionizySmoleński">Czy istnieje natomiast także specyfika dydaktyki akademii wojskowych, która by przez swe występowanie wymagała także istnienia odrębnych wyższych szkół wojskowych? Niewątpliwie tak.</u>
          <u xml:id="u-3.11" who="#DionizySmoleński">Przede wszystkim dlatego, że w akademiach wojskowych występują dziedziny nauki, które nie są wykładane w szkołach wyższych cywilnych, albo jeśli są wykładane to bez uwzględnienia bezpośredniego ich zastosowania dla wojska. Dlatego w akademiach wojskowych musi występować odpowiedni profil dydaktyki. Jeśli specjalizacja polega na nauczaniu umiejętności stosowania nauk podstawowych, to racjonalne jest, aby stosowanie tej nauki było związane z dziedziną w przyszłości praktykowaną przez absolwenta, a zarazem nieodzowne jest, aby stosowanie tej praktyki sprowadzone było do warunków istotnych, charakterystycznych dla wojska i działań wojennych. Wyższe wykształcenie uwzględniać powinno warunki pracy absolwenta, powinno go do niej przygotowywać, a tego przygotowania dla wojska nie można osiągnąć na uczelniach cywilnych.</u>
          <u xml:id="u-3.12" who="#DionizySmoleński">Zapotrzebowanie wojska na oficerów z wyższym wykształceniem rośnie i będzie jeszcze szybko wzrastać. Zapotrzebowanie to wywołane jest przez mechanizację wszystkich dziedzin życia, a więc i przez mechanizację postępującą w wojsku. Dalej, sztuka wojenna opierała się zawsze na najnowocześniejszych osiągnięciach wiedzy, a ta ostatnia rozwija się obecnie w takim tempie i dochodzi do takich rozmiarów, że do jej opanowania coraz bardziej stają się niezbędnymi ludzie z wyższym wykształceniem. Duża więc liczba oficerów z wyższym wykształceniem i specyfika ich kształcenia wymagają istnienia akademii wojskowych, które by pokryły to zapotrzebowanie ilościowo i jakościowo.</u>
          <u xml:id="u-3.13" who="#DionizySmoleński">Trzecią funkcją akademii wojskowych jest wychowanie. Wychowanie jest powszechną funkcją wszystkich szkół wyższych wiodącą do stworzenia pożądanego oblicza pracownika kultury, czy gospodarki narodowej z wyższym wykształceniem, a więc przeznaczonego do pełnienia kierowniczych funkcji w pracy. Powszechne cechy polityczne i obywatelskie wpajane przez wychowanie w każdej szkole wyższej, muszą być w akademiach wojskowych dodatkowo uzupełnione przez silniejszy akcent dyscypliny.</u>
          <u xml:id="u-3.14" who="#DionizySmoleński">Dyscyplina jest cechą żołnierską, która najbardziej rzuca się w oczy, która w najsilniejszym stopniu wyróżnia żołnierza. Cecha ta wyrosła z potrzeb wojska. Potrzeba stworzenia z dużej gromady ludzkiej jednolitego instrumentu powolnego rozkazom jednostki była podstawą dyscypliny wojskowej, ta potrzeba jest podstawą istnienia i skuteczności działania wszystkich armii świata także i w dniu dzisiejszym.</u>
          <u xml:id="u-3.15" who="#DionizySmoleński">Dyscyplina wojskowa występuje w dwóch postaciach: dyscypliny formalnej, zewnętrznej, tak zwanego „drylu” zamieniającego człowieka w automat reagujący w określony sposób na rozkaz, i dyscypliny wewnętrznej, opartej na woli zwycięstwa żołnierza, jego świadomości celu walki. Zależnie od obowiązującej w danej chwili taktyki wojennej i uzbrojenia przeważała w wojsku jedna lub druga postać dyscypliny.</u>
          <u xml:id="u-3.16" who="#DionizySmoleński">Sprzęt wojenny, taktyka, wreszcie powszechny poziom uświadomienia społecznego w obecnej chwili dają przewagę wewnętrznej formie dyscypliny. Imperatyw moralny przyczynienia się wszelkimi środkami do zwycięstwa, poddania swego działania i swego losu woli dowódcy — oto są podstawy istotnej dyscypliny wewnętrznej, przy istnieniu której dyscyplina zewnętrzna staje się tylko przejawem dyscypliny wewnętrznej.</u>
          <u xml:id="u-3.17" who="#DionizySmoleński">Obie postacie dyscypliny przyswaja się przez wychowanie. Kilkuletnie studia w akademiach wojskowych nie mogą stanowić przerwy we wdrażaniu dyscypliny wojskowej, przeciwnie, muszą stanowić okres jej pogłębienia. Ponieważ każde wychowanie musi mieć swój cel i swoje metody do tego celu wiodące, więc odrębność celu i metod wychowawczych jest także czynnikiem przemawiającym za celowością istnienia odrębnych akademii wojskowych.</u>
          <u xml:id="u-3.18" who="#DionizySmoleński">Wysoka Izbo! Przedstawiłem racje istnienia akademii wojskowych. Projekt ustawy, który mam zaszczyt w imieniu połączonych Komisji Obrony Narodowej oraz Oświaty i Nauki Wysokiej Izbie przedstawić, dotyczy organizacji tych akademii, dotyczy przepisów regulujących ich działalność i stwarza podstawy tej działalności i rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-3.19" who="#DionizySmoleński">Dotychczas działalność akademii wojskowych reguluje dekret z dnia 10 grudnia 1952 r., który opierał się na założeniach uchylonej już ustawy o szkolnictwie wyższym i o pracownikach nauki. Przyjęcie przez Wysoki Sejm nowej ustawy z dnia 5 listopada 1958 r. o szkołach wyższych wywołało konieczność wprowadzenia takich zmian do uprzedniego dekretu, aby ustawę o akademiach wojskowych oprzeć na obowiązującej obecnie ustawie o szkołach wyższych. Przyczyna ta pozornie tylko jest formalna. Ustawa z dnia 5 listopada 1958 r. wprowadziła do działalności szkół wyższych wiele istotnych zmian, które musiały znaleźć swoje odbicie także w projektowanej ustawie o akademiach wojskowych, jeśli chce się spełnić podstawowy warunek istnienia i działalności akademii wojskowych, jako szkół wyższych.</u>
          <u xml:id="u-3.20" who="#DionizySmoleński">Projekt ustawy o akademiach wojskowych, mimo że w zasadniczych swych postanowieniach opiera się na przepisach ustawy o szkołach wyższych, musi zawierać w sobie także odpowiednie przepisy o służbie wojskowej ze względu na specyfikę akademii wojskowych. Specyfika ta wyraża się w projekcie ustawy w następujących punktach:</u>
          <u xml:id="u-3.21" who="#DionizySmoleński">Po pierwsze — ponieważ akademie wojskowe są jednocześnie jednostkami wojskowymi, zwierzchni nadzór nad nimi sprawuje Minister Obrony Narodowej. Odrębność cech akademii wojskowych, jaką starałem się uprzednio wykazać, usprawiedliwia ten fakt w sposób bardziej istotny niż to się dzieje z innymi szkołami wyższymi podległymi nadzorowi ministrów innych resortów. We wszystkich jednak sprawach dotyczących Rady Wyższego Szkolnictwa Wojskowego, zasad uzyskiwania tytułu magistra-inżyniera, zasad nadawania stopni naukowych, powoływania na stanowiska etatowych, samodzielnych pracowników nauki, zatwierdzania stopnia naukowego docenta dla gałęzi nauk nie ściśle wojskowych — słowem we wszystkich sprawach istotnych dla poziomu nauki i nauczania przedmiotów nie ściśle wojskowych Minister Obrony Narodowej działa w porozumieniu z Ministrem Szkolnictwa Wyższego.</u>
          <u xml:id="u-3.22" who="#DionizySmoleński">Po drugie — wojskowy charakter akademii wojskowych nie pozwala na przyjęcie w nich zasady wybieralności organów szkoły wyższej, gdyż w akademiach wojskowych, jako jednostkach wojskowych, musi być zachowana zasada obsadzania kierowniczych stanowisk przez Ministra Obrony Narodowej.</u>
          <u xml:id="u-3.23" who="#DionizySmoleński">Również, zgodnie z obowiązującą w wojsku zasadą jednoosobowego kierownictwa, kolegialne organy akademii wojskowych nie są organami współrządzącymi, lecz jedynie doradczymi i opiniodawczymi — z jednym tylko, lecz bardzo istotnym wyjątkiem nadawania stopni naukowych, gdzie występują samodzielnie.</u>
          <u xml:id="u-3.24" who="#DionizySmoleński">Po trzecie — ekonomiczne i organizacyjne względy powodują, że projekt ustawy przewiduje istnienie w akademiach wojskowych obok siebie studiów wyższych i zawodowych. Z jednej strony istnieje bowiem potrzeba utworzenia w technicznych akademiach wojskowych obu tych typów studiów ze względu na zapotrzebowanie na ich absolwentów, z drugiej zaś strony, brak jest dostatecznej ilości sił i środków do prowadzenia tych studiów niezależnie od siebie, co powiązane byłoby z koniecznością powiększenia kadry dowódczej i obsady komórek usługowych, a uniemożliwiałoby pełniejsze wykorzystanie istniejącej kadry i bazy naukowej. Ilość zresztą technicznych akademii wojskowych, w których przewidziane są te połączenia studiów obu rodzajów, w porównaniu z rozmiarami tegoż zagadnienia w wyższym szkolnictwie cywilnym, w zupełności rozgrzesza to odstępstwo od zasad przyjętych w ustawie o szkołach wyższych.</u>
          <u xml:id="u-3.25" who="#DionizySmoleński">Po czwarte — projekt ustawy o akademiach wojskowych zmienia postanowienia dekretu dotychczas obowiązującego w przedmiocie wymogów stawianych kandydatom na studia, zbliżając go i pod tym względem do ustawy o szkołach wyższych.</u>
          <u xml:id="u-3.26" who="#DionizySmoleński">Projekt ustawy wprowadza dla kandydatów na studia w akademiach wojskowych wymóg świadectwa dojrzałości, jako zasadę bezwzględnie obowiązującą, podczas gdy przepisy dekretu nie były tak rygorystyczne.</u>
          <u xml:id="u-3.27" who="#DionizySmoleński">Niniejszy projekt ustawy przewiduje także szkolenie w akademiach wojskowych osób cywilnych bez powoływania ich do czynnej służby wojskowej. Pozwoli to na szkolenie w akademiach wojskowych również specjalistów cywilnych w niektórych dziedzinach nauki, które ważne są zarówno dla obronności kraju, jak i dla gospodarki narodowej. W ten sposób akademie wojskowe uzupełniają sieć specjalności szkolnictwa wyższego.</u>
          <u xml:id="u-3.28" who="#DionizySmoleński">Wysoka Izbo! Przedstawiłem podstawę istnienia i działalności akademii wojskowych, przedstawiłem odrębność cech tych szkół od cywilnych szkół wyższych, usprawiedliwiającą, a nawet wymagającą dla ich działalności innej ustawy. Kryteria oceny projektu ustawy, jakie tu przedstawiłem, stanowiły podstawę pracy i dyskusji połączonych Komisji Obrony Narodowej oraz Oświaty i Nauki. Wynikiem tej pracy są poprawki zamieszczone w druku sejmowym nr 301, który Obywatelom Posłom został doręczony. Niezależnie od tego proponuję jeszcze wprowadzenie dwóch poprawek, które są raczej typu formalnego, ale tym niemniej usuwają pewne ewentualne niejasności w interpretowaniu ustawy.</u>
          <u xml:id="u-3.29" who="#DionizySmoleński">Mianowicie w art. 24 ust. 1 projektu ustawy należy zamienić wyrazy „ z wyjątkiem art. 99–101” na wyrazy „z wyjątkiem art. 99 i 100”. Jest to po prostu błąd w druku.</u>
          <u xml:id="u-3.30" who="#DionizySmoleński">I druga poprawka: w art. 34 ust. 1 wyrazy „przez radę naukową akademii (wydziału)” należy zastąpić wyrazami „przez radę wydziału (radę naukową) akademii”.</u>
          <u xml:id="u-3.31" who="#DionizySmoleński">W imieniu połączonych Komisji upoważniony jestem do zgłoszenia wniosku:</u>
          <u xml:id="u-3.32" who="#DionizySmoleński">Wysoki Sejm uchwalić raczy przedłożony przez Radę Ministrów projekt ustawy o akademiach wojskowych zamieszczony w druku sejmowym nr 289 wraz z poprawkami połączonych Komisji zawartymi w druku sejmowym nr 301 i poprawkami przed chwilą zgłoszonymi.</u>
          <u xml:id="u-3.33" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-3.34" who="#DionizySmoleński">Kto z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-3.35" who="#DionizySmoleński">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-3.36" who="#DionizySmoleński">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-3.37" who="#DionizySmoleński">Kto z Obywateli Posłów głosuje za przyjęciem w całości projektu ustawy o akademiach wojskowych wraz z poprawkami Komisji Obrony Narodowej oraz Komisji Oświaty i Nauki, oraz poprawkami zgłoszonymi przez referenta — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-3.38" who="#DionizySmoleński">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-3.39" who="#DionizySmoleński">Czy jest kto przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-3.40" who="#DionizySmoleński">Kto się wstrzymał od głosu? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-3.41" who="#DionizySmoleński">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o akademiach wojskowych.</u>
          <u xml:id="u-3.42" who="#DionizySmoleński">Przystępujemy do punktu 2 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów o rządowym projekcie ustawy o zmianie dekretu z dnia 26 października 1950 r. o przedsiębiorstwach państwowych (druki nr 297 i 305).</u>
          <u xml:id="u-3.43" who="#DionizySmoleński">Głos ma sprawozdawca poseł Stanisław Osiński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#StanisławOsiński">Obywatelu Marszałku, Wysoki Sejmie! W imieniu Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie projekt ustawy o zmianie dekretu z dnia 26 października 1950 r. o przedsiębiorstwach państwowych.</u>
          <u xml:id="u-4.1" who="#StanisławOsiński">Na wstępie pozwolę sobie na parę zasadniczych uwag. Wiemy, że na tle procesu rozwoju socjalistycznej demokracji w całości życia naszego kraju zaszły w dziedzinie zarządzania i kierowania gospodarką narodową poważne zmiany na przestrzeni lat ostatnich. Zmiany te w zakresie planowania, finansowania, bodźców materialnego zainteresowania, organizacji zarządzania, udziału mas pracujących w zarządzaniu i kierowaniu różnymi dziedzinami naszej gospodarki oraz bogata kilkuletnia praktyka w tej dziedzinie — mocno wyprzedziły niektóre obowiązujące dotychczas przepisy dekretu z października 1950 r. Dekret ten w wielu swoich postanowieniach stał się nieaktualny.</u>
          <u xml:id="u-4.2" who="#StanisławOsiński">Poszukiwania nowych form i rozwiązań w systemie zarządzania, odpowiadających potrzebom rozwoju sił wytwórczych, a szczególnie doświadczenia oparte na realizacji uchwały Rady Ministrów z kwietnia 1958 r. w sprawie zmian struktury organizacyjnej państwowego przemysłu kluczowego oraz ustaw o radach narodowych i samorządzie robotniczym — stworzyły konieczność i dostateczne przesłanki do ustawowego dostosowania wielu przepisów obowiązującego dekretu do przyjętych i w zasadzie w życie wprowadzonych bądź też wprowadzanych nowych, sprawdzonych w praktyce założeń organizacji naszej gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-4.3" who="#StanisławOsiński">Proponowane zmiany dotyczą istotnych problemów systemu zarządzania i kierowania — i stąd duża waga i wysoka ranga omawianego dziś projektu ustawy — nie dotyczą jednakże całości zagadnień gospodarowania w przedsiębiorstwach.</u>
          <u xml:id="u-4.4" who="#StanisławOsiński">Wielokierunkowe powiązania w zarządzaniu i planowaniu naszej ekonomiki to problem skomplikowany, niełatwy do całkowitego rozwiązania. Kształtujący się obecnie system zarządzania i planowania, oparty na jedynie słusznej zasadzie centralizmu demokratycznego, wymaga dalszego usprawniania i doskonalenia zgodnie z szybko, a nieraz i burzliwie, postępującym rozwojem sił wytwórczych. Brak jeszcze dostatecznych i wystarczających podstaw do opracowania aktu prawnego o charakterze kodyfikacyjnym, który by unormował wszystkie zagadnienia z zakresu organizacji administracji gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-4.5" who="#StanisławOsiński">Do opracowania nowej ustawy niezbędne byłoby również ustalenie stosunków majątkowych przedsiębiorstwa i uprawnień do zarządzania mieniem państwowym, co jest sprawą kodeksu cywilnego, który jest w trakcie opracowania. Równocześnie w trakcie opracowania znajduje się akt ustawowy dotyczący planowania, który również określać będzie prawa i obowiązki przedsiębiorstw w tym zakresie. W toku opracowania są także zasady dyscypliny finansowej jednostek gospodarki uspołecznionej — co również będzie miało wpływ na ustalenie sytuacji prawnej przedsiębiorstwa państwowego.</u>
          <u xml:id="u-4.6" who="#StanisławOsiński">W związku z tym stosownie do wynikłych potrzeb, możliwości i zdobytego doświadczenia opracowano nowelę do dekretu, obejmującą w zasadzie postanowienia dotyczące zagadnień organizacyjnych, a przede wszystkim stosunku przedsiębiorstw do jednostek nadrzędnych (zjednoczeń, ministerstw, prezydiów rad narodowych). Zamieszczono również w projekcie noweli zasadnicze postanowienia dotyczące uprawnień zjednoczeń, które dotąd nie miały ustawowej podstawy działania.</u>
          <u xml:id="u-4.7" who="#StanisławOsiński">Dlatego też przedłożony Wysokiej Izbie projekt ustawy o przedsiębiorstwach państwowych nosi charakter noweli do obowiązującego dekretu z dnia 26 października 1950 r. o przedsiębiorstwach państwowych.</u>
          <u xml:id="u-4.8" who="#StanisławOsiński">Ten charakter omawianego projektu ustawy — jak już wspomniałem — w niczym nie pomniejsza jego wagi jako ustawy zasadniczej, ustawy regulującej funkcje ważnych, decydujących ogniw w gospodarce narodowej.</u>
          <u xml:id="u-4.9" who="#StanisławOsiński">Co więcej — ustawy oczekiwanej i pożądanej przez przedsiębiorstwa i załogi, przez poszczególne resorty i rady narodowe, ustawy realizującej wytyczne III Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, ustawy szczególnie aktualnej i pilnej na tle istotnych dla dalszego rozwoju naszej gospodarki zadań wysuniętych przez III i IV Plenum KC Partii.</u>
          <u xml:id="u-4.10" who="#StanisławOsiński">Wysoka Izbo! W rozpatrywanym projekcie ustawy można wyróżnić trzy zasadnicze momenty:</u>
          <u xml:id="u-4.11" who="#StanisławOsiński">— po pierwsze — rolę i miejsce przedsiębiorstwa jako podstawowego ogniwa naszej gospodarki,</u>
          <u xml:id="u-4.12" who="#StanisławOsiński">— po drugie — unormowanie trybu tworzenia, łączenia i likwidacji przedsiębiorstw, co związane jest z nadaniem dalszych uprawnień radom narodowym,</u>
          <u xml:id="u-4.13" who="#StanisławOsiński">— po trzecie — charakter jednostek nadrzędnych, koordynujących działalność przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-4.14" who="#StanisławOsiński">Rozpatrzmy je po kolei.</u>
          <u xml:id="u-4.15" who="#StanisławOsiński">Na przestrzeni ostatnich lat przedsiębiorstwo ukształtowało się u nas jako jednostka gospodarcza posiadająca wiele uprawnień, związana z całą gospodarką narodową systemem planowania i zarządzania oraz wskaźnikami dyrektywnymi Narodowego Planu Gospodarczego. Ma ono dostatecznie szerokie pole do rozwijania własnej inicjatywy w zakresie kształtowania organizacji pracy, technologii produkcji, wzorów i konstrukcji wyrobów, jednym słowem — swojego programu rozwoju, skoordynowanego z ogólnymi potrzebami społecznymi, programu walki o wydajność, o postęp techniczny, o najtańszą i najlepszą produkcję.</u>
          <u xml:id="u-4.16" who="#StanisławOsiński">Właściwe kojarzenie interesu i inicjatywy przedsiębiorstwa, załogi, kierownictwa zakładu i samorządu robotniczego z interesem i potrzebami ogólnospołecznymi, umiejętność rozważania spraw zakładu w ścisłej więzi ze sprawami całego państwa jest centralnym problemem na dziś i na jutro. Nie jest to problem łatwy i rozwiązanie jego nie może nastąpić z dnia na dzień. To jest proces, którego prawidłowy kierunek został wytyczony i który musi wciąż być problemem dla nas najważniejszym.</u>
          <u xml:id="u-4.17" who="#StanisławOsiński">O trudnościach dość dobitnie świadczył rok ubiegły, ale równocześnie o dojrzewaniu tego procesu mówiły liczne fakty aktywności samorządów robotniczych, załóg i administracji, szczególnie na tle realizacji zaleceń III Plenum Partii w dziedzinie generalnego porządkowania gospodarki przedsiębiorstw, porządkowania w zakresie płac i norm, dyscypliny finansowej, zatrudnienia, oszczędności materiałów itp. Szeroko o tym mówiono w czasie plenarnej dyskusji budżetowej, przy uchwalaniu planu i budżetu na rok bieżący.</u>
          <u xml:id="u-4.18" who="#StanisławOsiński">Przedłożony projekt ustawy, słusznie uwzględniając nabyte doświadczenie, daje podstawę do prawnego określenia zmian, jakie się dokonały u nas w ostatnich latach.</u>
          <u xml:id="u-4.19" who="#StanisławOsiński">Ustawa, uznając przedsiębiorstwo państwowe za podstawową jednostkę organizacyjną gospodarki narodowej, utworzoną w celu zaspokajania określonych potrzeb społecznych, wyraźnie podkreśla, że przedsiębiorstwo państwowe samodzielnie organizuje i prowadzi swoją działalność w celu wykonywania zadań wypływających z aktu o jego utworzeniu i obowiązujących je wskaźników planowych.</u>
          <u xml:id="u-4.20" who="#StanisławOsiński">Ustawa normuje problemy pracy przedsiębiorstwa na dziś i na jutro. I dziś, i jutro nie stracą swojej wagi takie zagadnienia, jak organizacja pracy, dyscyplina pracy, postęp techniczny, wydajność i rentowność. Problemy te w poważnej mierze już są i w całej rozciągłości powinny stać się przedmiotem codziennej troski kierownictwa zakładów, samorządu robotniczego, organizacji partyjnych i związkowych oraz administracji gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-4.21" who="#StanisławOsiński">Parę słów o związanym z tym momentem pierwszym problemie unormowania trybu tworzenia, łączenia i likwidacji przedsiębiorstw. Najistotniejszym tu jest moment, na który specjalnie należy zwrócić uwagę, to jest uwzględnienie rozszerzonej w wyniku procesu rozwoju socjalistycznej demokratyzacji roli i znaczenia rad narodowych w dziedzinie kierowania działalnością gospodarczą na ich terenie.</u>
          <u xml:id="u-4.22" who="#StanisławOsiński">Podczas przeprowadzonej niedawno debaty nad planem roku bieżącego podkreślano, w jak dużym stopniu zostały już rozszerzone zadania rad narodowych w zakresie planowania i zarządzania gospodarką narodową. Była mowa o tym, że prawie 1/4 ogólnych nakładów inwestycyjnych w kraju zależy bezpośrednio od rad narodowych. Ponad 60% całości wydatków państwa na cele socjalne i kulturalne przechodzi przez budżety terenowe. Uchwałą Rady Ministrów z grudnia ubiegłego roku przyznano radom narodowym dalsze uprawnienia przez przekazanie im wielu zakładów uprzednio zarządzanych centralnie.</u>
          <u xml:id="u-4.23" who="#StanisławOsiński">Również i przedłożony projekt ustawy czyni zadość kierunkowi stałego rozszerzania uprawnień rad narodowych. Uzależnia on utworzenie kluczowego przedsiębiorstwa państwowego, podległego naczelnemu lub centralnemu organowi administracji państwowej, od uprzedniego porozumienia z prezydium wojewódzkiej rady narodowej, na terenie której przedsiębiorstwo ma mieć swoją siedzibę. Bez wiedzy i akceptacji właściwych rad narodowych — poza specjalnie zastrzeżonymi wyjątkami — na ich terenie żadnych przedsiębiorstw nie może ani przybyć, ani ubyć.</u>
          <u xml:id="u-4.24" who="#StanisławOsiński">Dzięki temu rady narodowe uzyskują poważny wpływ na politykę lokalizacji przedsiębiorstw i na rozwiązanie innych podstawowych problemów, związanych z powołaniem przedsiębiorstwa kluczowego i jego funkcjonowaniem.</u>
          <u xml:id="u-4.25" who="#StanisławOsiński">W ten sposób utrwala się rosnąca rola terenowej władzy, a równocześnie prawnie wytycza się istotne przesłanki skoordynowanego w przekroju nie tylko pionowym, ale i poziomym rozmieszczenia sił wytwórczych w kraju.</u>
          <u xml:id="u-4.26" who="#StanisławOsiński">Na tle zagadnienia miejsca i roli przedsiębiorstwa chciałbym zatrzymać się nad jeszcze jedną bardzo istotną, a w pewnym sensie po nowemu postawioną sprawą — sprawą kierownika przedsiębiorstwa, nowej pozycji dyrektora w przedsiębiorstwie.</u>
          <u xml:id="u-4.27" who="#StanisławOsiński">Przede wszystkim należy podkreślić istotny dla omawianego projektu ustawy moment do stosowania obowiązującego dekretu z października 1950 r. w zakresie zarządzania i kierowania przedsiębiorstwem do obowiązujących już od przeszło roku przepisów ustawy z grudnia 1958 r. o samorządzie robotniczym, stanowiącym bardzo ważne ogniwo we współzarządzaniu przedsiębiorstwem. Proponowane przez projekt ustawy zmiany opierają się na zasadzie nie kwestionowanego i przez praktykę wielokrotnie co do jej słuszności potwierdzonego jednoosobowego kierownictwa i jednoosobowej odpowiedzialności we właściwym współdziałaniu z organami samorządu robotniczego. Tylko taka zasada gwarantuje prawidłowe kojarzenie interesów partykularnych z interesami ogólnopaństwowymi, a równocześnie sprzyja właściwemu ugruntowaniu samodzielności i odpowiedzialności socjalistycznego przedsiębiorstwa.</u>
          <u xml:id="u-4.28" who="#StanisławOsiński">Dyrektor państwowego przedsiębiorstwa jest mianowany przez państwo, otrzymuje od państwa odpowiednie środki do wykonywania swojej funkcji i zadań, działa z ramienia państwa i jest przed nim odpowiedzialny. Na podstawie ustawy o samorządzie robotniczym w przedsiębiorstwie działa również samorząd robotniczy, który reprezentuje załogę, sprawuje w jej imieniu kontrolę całokształtu pracy przedsiębiorstwa i współdziała w rozstrzyganiu wszystkich spraw związanych z realizacją zadań przedsiębiorstwa.</u>
          <u xml:id="u-4.29" who="#StanisławOsiński">Życie potwierdziło i potwierdza fakt, że funkcje pełnione przez dyrektora jako pełnomocnika działającego z ramienia państwa i funkcje samorządu robotniczego jako reprezentanta załogi nie są sobie przeciwstawne. Ich współdziałanie decyduje o rozmachu i poziomie pracy przedsiębiorstwa.</u>
          <u xml:id="u-4.30" who="#StanisławOsiński">Dyrektor jako działacz gospodarczy, w pełni odpowiedzialny za prawidłowe funkcjonowanie przedsiębiorstwa, nie może nie doceniać olbrzymiej wagi inicjatywy załogi, radzenia się kolektywu i pomocy samorządu w kierowaniu przedsiębiorstwem.</u>
          <u xml:id="u-4.31" who="#StanisławOsiński">Ustawa o samorządzie robotniczym precyzuje kierunki współpracy kierownictwa zakładu z organizacjami samorządu. Z ducha ustawy wynika, że dyrektor, uczestnicząc w obradach organów samorządu, powinien zgodnie ze swym obowiązkiem wpływać, ażeby nie powstawały okoliczności, w których trzeba by się było uciekać do uchylenia ich uchwał. Powinien stać na straży słusznego koordynowania interesów zakładu z interesem ogólnospołecznym, ambicji lokalnych z dyrektywami i wskaźnikami planu, korzyści załogi z korzyściami ogólnopaństwowymi.</u>
          <u xml:id="u-4.32" who="#StanisławOsiński">Ustawa obecna o przedsiębiorstwach państwowych — w wyniku dotychczasowego doświadczenia — słusznie umacnia odpowiedzialność dyrektora za działalność przedsiębiorstwa, w tym również za wykonywanie uchwał samorządu, zgodnych z obowiązującymi przepisami prawa i obowiązującym planem.</u>
          <u xml:id="u-4.33" who="#StanisławOsiński">Jeżeli zdarzyłoby się podjęcie przez radę robotniczą uchwał niezgodnych z obowiązującym ustawodawstwem i planem, a dyrektor nie wstrzymałby ich wykonania, wówczas konsekwencje ponoszą i rada robotnicza, i dyrektor. Formułuje to niedwuznacznie art. 141 ust. 1:</u>
          <u xml:id="u-4.34" who="#StanisławOsiński">„W przypadku rozwiązania rady robotniczej na skutek działalności sprzecznej z interesami przedsiębiorstwa lub gospodarki narodowej — minister powinien odwołać dyrektora przedsiębiorstwa kluczowego, jeżeli dyrektor nie wstrzymał wykonania tej uchwały rady robotniczej lub konferencji samorządu robotniczego, która była przyczyną rozwiązania rady robotniczej”. Tak więc rozpatrywany dziś projekt ustawy stanowi ważne uzupełnienie dotychczas stosowanego u nas systemu zarządzania przedsiębiorstwami państwowymi.</u>
          <u xml:id="u-4.35" who="#StanisławOsiński">Przejdę z kolei do trzeciego, wspomnianego na wstępie, istotnego momentu rozpatrywanej ustawy — do sprawy charakteru jednostek nadrzędnych, koordynujących działalność przedsiębiorstw. Jednym z centralnych dziś problemów jest sprawa stosunków między przedsiębiorstwem i zjednoczeniem jako stosunku dwóch podstawowych ogniw gospodarczych, decydujących o tempie i zasięgu porządkowania gospodarki, usprawnienia jej działalności i stopnia jej unowocześnienia.</u>
          <u xml:id="u-4.36" who="#StanisławOsiński">Usamodzielnienie przedsiębiorstw i przekazywanie im większych uprawnień — łącznie ze zmianą zakresu i metod planowania gospodarczego — wymagało głębokich zmian w całokształcie organizacji zarządzania i kierowania gospodarką narodową. Zamiast centralnych zarządów, które wchodziły w skład aparatu ministerstw, powstały samodzielne jednostki gospodarcze — zjednoczenia, zrzeszające kilka przedsiębiorstw i wyposażone w niezbędne środki ekonomiczne i finansowe.</u>
          <u xml:id="u-4.37" who="#StanisławOsiński">Dawne centralne zarządy branżowe przemysłu były komórkami zarządzającymi ministerstw (uchwała nr 321 Prezydium Rządu z dnia 18 maja 1954 r.), które miały uprawnienia do zarządzania działalnością podporządkowanych im przedsiębiorstw. Formalnie centralne zarządy były częścią składową ministerstw, to jest komórkami organizacyjno-administracyjnymi.</u>
          <u xml:id="u-4.38" who="#StanisławOsiński">Obecnie zjednoczenia, tworzone na podstawie uchwały nr 128 Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 1958 r., są jednostkami gospodarczymi, a więc są wydzielone z administracji ministerstw. Zjednoczenia mają osobowość prawną i podlegają wpisowi do rejestru przedsiębiorstw. Są odpowiedzialne za rozwój reprezentowanej branży oraz za pełne zaspokajanie potrzeb gospodarki narodowej w produkty tej branży. Tworzą one wraz z przedsiębiorstwami zwarty organizm gospodarczy.</u>
          <u xml:id="u-4.39" who="#StanisławOsiński">Gdy centralne zarządy branżowe oddziaływały na działalność podporządkowanych im przedsiębiorstw prawie wyłącznie za pomocą środków administracyjnych (nakazów, poleceń, zarządzeń, instrukcji), zjednoczenia mają obowiązek koordynowania działalności przedsiębiorstw, udzielania pomocy, stosowania wobec zgrupowanych w nich przedsiębiorstw w rozszerzonym zakresie bodźców ekonomicznych, które mają na celu pobudzanie inicjatywy i zainteresowania przedsiębiorstw w rozwoju ich planowej działalności, usprawnianiu techniki, ekonomiki i organizacji oraz w polepszaniu wyników. W tym celu utworzono w zjednoczeniach kilka funduszów (fundusz postępu technicznego, fundusz rozwoju, fundusz rezerwowy), których wykorzystanie w dużym stopniu zależy od prawidłowej gospodarki przedsiębiorstw i zjednoczeń jako całości.</u>
          <u xml:id="u-4.40" who="#StanisławOsiński">Zjednoczenie ma spełniać rolę przedstawiciela zrzeszonych przedsiębiorstw, a nawet całej branży w ramach koordynacji branżowej — i to jest zasadnicze novum — wobec resortu i organów planowania oraz przedstawiciela interesów resortowych i ogólnopaństwowych wobec przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-4.41" who="#StanisławOsiński">Zjednoczenie wykonuje zatem w stosunku do zgrupowanych przedsiębiorstw następujące funkcje:</u>
          <u xml:id="u-4.42" who="#StanisławOsiński">1) administracyjne, polegające na ustalaniu dla przedsiębiorstw zadań planowych zgodnie z narodowym planem gospodarczym, koordynowaniu działalności przedsiębiorstw w celu sprawnego realizowania planu całej branży, nadzorowaniu przebiegu wykonania i wyniku działalności przedsiębiorstw, prawidłowego i zgodnego z przepisami gospodarowania majątkiem ogólnospołecznym przydzielonym przedsiębiorstwu oraz kontroli i rewizji całokształtu gospodarki przedsiębiorstw;</u>
          <u xml:id="u-4.43" who="#StanisławOsiński">2) funkcje ekonomiczno-organizacyjne, polegające na oddziaływaniu na przedsiębiorstwa przez przyznawanie dotacji z funduszu rezerwowego i z funduszu postępu technicznego, przez rachunek wyrównawczy cen, przez organizowanie kooperacji między przedsiębiorstwami i w stosunku do innych branż, przez udzielanie przedsiębiorstwom pomocy technicznej i organizacyjnej itp.</u>
          <u xml:id="u-4.44" who="#StanisławOsiński">Zjednoczenia mogą prowadzić własną działalność gospodarczą na rzecz lub w imieniu zgrupowanych przedsiębiorstw. Zjednoczeniom podlegają wszystkie jednostki pomocniczo-techniczne, działające dla potrzeb danej branży, jak instytuty naukowo-badawcze, centralne biura konstrukcyjne, technologiczne, projektowe, biura zbytu itp. Tym samym skoncentrowano w zjednoczeniu całokształt działalności związanej z daną branżą — zarówno w aspekcie ekonomicznym, jak i techniczno-organizacyjnym i naukowo-badawczym.</u>
          <u xml:id="u-4.45" who="#StanisławOsiński">Zjednoczenia obowiązane są także do świadczenia pomocy techniczno-ekonomicznej i organizacyjnej przedsiębiorstwom tej branży nie zgrupowanym w zjednoczeniu. Wielkiej wagi zadanie staje przed zjednoczeniami, a mianowicie prawidłowe koordynowanie kierunku rozwoju specjalizacji produkcji przedsiębiorstw tej samej branży, a nie należących organizacyjnie do danego zjednoczenia.</u>
          <u xml:id="u-4.46" who="#StanisławOsiński">W ten sposób zjednoczenie zmienia się na wszechstronnie wyposażony ośrodek kierujący i nadzorujący, który będzie prawidłowo ustalać planowe zadania przedsiębiorstw i stopniowo przygotowywać program generalny technicznej rekonstrukcji danej gałęzi gospodarki jako całości.</u>
          <u xml:id="u-4.47" who="#StanisławOsiński">Nowością jest także utworzenie w zjednoczeniach kolegiów składających się z dyrektorów zgrupowanych przedsiębiorstw. Również zadania kolegium są podwójnej natury: z jednej strony ma ono stanowić trybunę dla omówienia kluczowych zagadnień planu postępu technicznego i ekonomicznego z punktu widzenia interesów przedsiębiorstw, z drugiej strony ma ono zapewnić wychowanie dyrektorów naszych przedsiębiorstw w duchu socjalistycznej współpracy i wzajemnej pomocy, w zrozumieniu pierwszeństwa interesów ogólnopaństwowych przed interesami partykularnymi.</u>
          <u xml:id="u-4.48" who="#StanisławOsiński">Kolegium jest i — wbrew istniejącym tu i ówdzie oporom — musi być rzeczywistą reprezentacją zgrupowanych przedsiębiorstw, która ma obowiązek wydawania opinii o najważniejszych elementach działalności zjednoczenia i ma wpływ na samo zjednoczenie przez opiniowanie o jego planach, finansach, płacach, organizacji wewnętrznej, preliminarzu budżetowym itp. Trzeba dodać, że zjednoczenie jest utrzymywane z wpłat przedsiębiorstw oraz z dochodów z własnej działalności gospodarczej, a nie z budżetu państwa, jak było przy centralnych zarządach.</u>
          <u xml:id="u-4.49" who="#StanisławOsiński">Kolegium może podejmować uchwały wiążące, jeśli idzie o działalność opartą na funduszach, którymi dysponują zgrupowane przedsiębiorstwa, a nie uregulowanymi ogólnymi przepisami prawnymi. Z powyższego wynika, że tak pomyślane zjednoczenia i działające w nich kolegia powinny i muszą sprzyjać ukształtowaniu się i ugruntowaniu socjalistycznych stosunków między przedsiębiorstwami i walce o planowy rozwój danej gałęzi produkcji.</u>
          <u xml:id="u-4.50" who="#StanisławOsiński">Tendencją generalną jest, by zjednoczenie nie ingerowało nadmiernie w sprawy przedsiębiorstw, nie zajmowało się sprawami drobnymi, nie stosowało biurokratycznych metod zarządzania. Tej głównej tendencji trzeba stale i czujnie dopomagać. Nie wszędzie jeszcze działa ona w dostatecznej mierze. Nie wszędzie jeszcze ujawniły się walory tkwiące w działaniu kolegium w zjednoczeniach oraz rad techniczno- -ekonomicznych, ale proces ten już się rozpoczął, trwa i rozwija się.</u>
          <u xml:id="u-4.51" who="#StanisławOsiński">Trudności nie zawsze skupiają się w samych zjednoczeniach. Ujawniają się one często także w działalności przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-4.52" who="#StanisławOsiński">Często słuszną działalność zjednoczenia, podyktowaną troską o prawidłowe funkcjonowanie przedsiębiorstwa, przedsiębiorstwo krytykuje, nie zawsze dobrze rozumie i przyjmuje, szczególnie gdy rozdęte ambicje partykularne stoją w sprzeczności z koniecznością podjęcia pewnych decyzji w myśl interesów ogólnopaństwowych, ogólnospołecznych.</u>
          <u xml:id="u-4.53" who="#StanisławOsiński">Coraz częściej w prasie, w dyskusjach i — co jest najbardziej godne uznania i podkreślenia — w praktyce kształtuje się pogląd, że właściwie oddziaływać na gospodarkę przedsiębiorstw, to znaczy przede wszystkim: pomagać przedsiębiorstwom opierając się na mocnym zapleczu naukowo-technicznym zjednoczenia, na głębokiej porównawczej analizie techniczno-ekonomicznych wskaźników poszczególnych zakładów, na wyspecjalizowanej rewizji ich działalności finansowo-ekonomicznej. Taka forma i metoda działania zjednoczenia w stosunku do przedsiębiorstw jest i powinna się stać zasadniczą cechą jednostki nadrzędnej, koordynującej działalność przedsiębiorstw. W takiej właśnie formie i metodzie pracy zjednoczeń z przedsiębiorstwami tkwi istotna gwarancja realizacji programu rozwoju postępu technicznego, wytyczonego na IV Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-4.54" who="#StanisławOsiński">Osiągnięte już doświadczenie w zakresie usprawnienia nadzoru i koordynowania działalności poszczególnych przedsiębiorstw przez zorganizowane zjednoczenia oraz formy i kierunki pracy tych zjednoczeń znajdują w omawianym dziś projekcie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych zasadnicze prawne usankcjonowanie.</u>
          <u xml:id="u-4.55" who="#StanisławOsiński">Ustawa stwarza podstawy prawne do tworzenia zjednoczeń lub poruczenia jednemu przedsiębiorstwu, tak zwanemu prowadzącemu, spełniania zadań nadzorowania i koordynowania działalności innych przedsiębiorstw, gdy utworzenie zjednoczenia nie byłoby uzasadnione.</u>
          <u xml:id="u-4.56" who="#StanisławOsiński">Wysoka Izbo! Z tego, co mówiłem, jasno wynika poważne znaczenie, aktualność, konieczność i dojrzałość przedłożonego projektu ustawy. Rozstrzyga on na dziś i na najbliższą przyszłość decydujące normy prawne działalności kluczowych, podstawowych ogniw naszej gospodarki narodowej — przedsiębiorstwa państwowego i zjednoczenia.</u>
          <u xml:id="u-4.57" who="#StanisławOsiński">Dlatego też w imieniu Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów wnoszę o uchwalenie przez Wysoką Izbę przedłożonego projektu ustawy o zmianie dekretu z dnia 26 października 1950 r. o przedsiębiorstwach państwowych w brzmieniu projektu rządowego — druk nr 297 wraz z poprawkami Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów, zawartymi w druku nr 305.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#CzesławWycech">Otwieram dyskusję. Udzielam głosu posłowi Aleksandrowi Rozmiarkowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#AleksanderRozmiarek">Wysoki Sejmie! Dyskutując dzisiaj nad projektem ustawy o zmianie dekretu z dnia 26 października 1950 r. o przedsiębiorstwach państwowych, nie możemy mówić o jego znaczeniu w oderwaniu od całości zagadnień gospodarczych. Oceniać go chyba trzeba z punktu widzenia dokonujących się zmian w systemie zarządzania i kierowania gospodarką narodową.</u>
          <u xml:id="u-6.1" who="#AleksanderRozmiarek">W rozważaniach tych trzeba wyjść z założenia, że centralizm demokratyczny jest podstawową zasadą zarządzania i kierowania gospodarką narodową. Zakłada on powiązanie niezbędnego zakresu centralnego planowania, centralnych dyspozycji gospodarczych z rozwijającą się inicjatywą organów terenowych i z udziałem mas w zarządzaniu gospodarką.</u>
          <u xml:id="u-6.2" who="#AleksanderRozmiarek">Formy i metody silnej centralizacji dyspozycji gospodarczej i planowania, które w pierwszych latach budowy państwa socjalistycznego odegrały pozytywną rolę, okazały się przestarzałe i wymagały dostosowania do aktualnych warunków gospodarczych i politycznych.</u>
          <u xml:id="u-6.3" who="#AleksanderRozmiarek">Dekret z 26 października 1950 r. o przedsiębiorstwach państwowych był w swoim czasie niewątpliwym krokiem naprzód w kierunku stworzenia warunków do rozwinięcia we właściwej formie działalności gospodarczej państwa budującego socjalizm. Od daty tej upłynęło 10 lat. W tym okresie znacznie zwiększyła się rola przedsiębiorstwa w gospodarce narodowej.</u>
          <u xml:id="u-6.4" who="#AleksanderRozmiarek">Korzystną ewolucję zasadniczych zmian w systemie zarządzania i kierowania gospodarką narodową notujemy bezpośrednio po 1956 r. Znacznie poszerzyła się samodzielność organizacyjna przedsiębiorstwa i co za tym idzie — nastąpiły nieco odmienne od dotychczasowej formy powiązania działalności przedsiębiorstwa z planem gospodarczym państwa. Jeżeli w pierwszej fazie po roku 1950 przedsiębiorstwa otrzymują szczegółowe plany gospodarcze jako dyrektywy, a więc absolutne nakazy działania, to w okresie późniejszym — szczególnie od roku 1956 — przedsiębiorstwa otrzymują od jednostek nadrzędnych dyrektywy, na podstawie których przedsiębiorstwo w granicach swojej samodzielności ustala własny plan gospodarczy, tak zwany techniczno-przemysłowo-finansowy plan przedsiębiorstwa.</u>
          <u xml:id="u-6.5" who="#AleksanderRozmiarek">Były to niewątpliwie bardzo istotne zmiany, które w tym czasie nastąpiły, a które nie miały odzwierciedlenia w dekrecie z 26 października 1950 r. Jakkolwiek wspomniany dekret przewidywał możność tworzenia przedsiębiorstw państwowych nie tylko przez ministrów, ale również przez prezydia rad narodowych, jakkolwiek już ówczesny dekret wymagał również, aby w zarządzeniu tworzącym przedsiębiorstwo określony był wyraźnie stosunek przedsiębiorstwa do budżetu państwa oraz zasady prowadzenia przedsiębiorstwa — to jednakże pamiętamy, że znacznie zmieniła się rola rad narodowych, które stały się samodzielnymi gospodarzami na swoim terenie.</u>
          <u xml:id="u-6.6" who="#AleksanderRozmiarek">Ta nowa rola rad narodowych nie mogła nie wpływać również w odpowiedni sposób na tryb tworzenia przedsiębiorstw - nie tylko terenowych, lecz również przedsiębiorstw kluczowych, bezpośrednio podporządkowanych władzom centralnym. Nie można było bowiem pozostawić rad narodowych bez wpływu w sprawie przedsiębiorstw, które mają być na ich terenie utworzone.</u>
          <u xml:id="u-6.7" who="#AleksanderRozmiarek">W tym czasie dokonano również zmiany w trybie przekazywania środków trwałych między państwowymi jednostkami gospodarczymi.</u>
          <u xml:id="u-6.8" who="#AleksanderRozmiarek">Na podstawie dekretu z dnia 26 października 1950 r. takie przekazywanie środków trwałych między państwowymi jednostkami gospodarczymi odbywało się na podstawie decyzji władzy nadrzędnej, i to nieodpłatnie.</u>
          <u xml:id="u-6.9" who="#AleksanderRozmiarek">Ta forma przekazywania nie sprzyjała prawidłowemu wykorzystywaniu środków trwałych, to jest ograniczaniu się przedsiębiorstwa do trzymania jedynie tej ilości środków trwałych, jaka jest jemu rzeczywiście niezbędna do wykonywania zadań gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-6.10" who="#AleksanderRozmiarek">W roku 1956, kiedy poszerzono uprawnienia przedsiębiorstw państwowych, dano przedsiębiorstwom między innymi również uprawnienia do decydowania o przekazywaniu środków trwałych z tym, że każde przekazywanie — obojętnie na rzecz jakiej jednostki — odbywa się odpłatnie. Pobudzono poza tym zainteresowanie przedsiębiorstw jeszcze w ten sposób, że dochody z likwidacji majątku trwałego mogły być przez przedsiębiorstwo akumulowane na wypadek ewentualnej realizacji własnych potrzebnych inwestycji zdecentralizowanych.</u>
          <u xml:id="u-6.11" who="#AleksanderRozmiarek">Przypomnieć warto uchwałę Rady Ministrów z listopada 1957 r. w sprawie źródeł finansowania inwestycji i kapitalnych remontów. Uchwała ta stanowiła element usamodzielniania przedsiębiorstw i wprowadzała rozróżnienie inwestycji scentralizowanych i zdecentralizowanych.</u>
          <u xml:id="u-6.12" who="#AleksanderRozmiarek">Projekt ustawy w sposób wyraźny w art. 1 podkreśla rolę przedsiębiorstwa i jego samodzielność w organizowaniu i prowadzeniu działalności. Projekt ustawy jest więc jak najbardziej słuszny, umacnia bowiem zasadę decentralizacji, uznając przedsiębiorstwo za jednostkę podstawową.</u>
          <u xml:id="u-6.13" who="#AleksanderRozmiarek">W poprzednim okresie nawet stosunkowo drobne decyzje były w ręku naczelnych władz, to znaczy bezpośrednio ministra albo podporządkowanych mu centralnych zarządów, które właściwie również nie były niczym innym, jak w pewnym sensie departamentami branżowymi. Usamodzielnienie przedsiębiorstw i przekazywanie im większych uprawnień — łącznie ze zmianą zakresu i metod planowania gospodarczego — wymagało jednak głębokich zmian w całokształcie organizacji zarządzania przemysłem.</u>
          <u xml:id="u-6.14" who="#AleksanderRozmiarek">Podstawowy kierunek tych zmian prowadził do stworzenia takich form organizacyjnych, które zapewniają większą skuteczność planowego oddziaływania państwa na rozwój przemysłu za pośrednictwem przede wszystkim dźwigni ekonomicznych przy ograniczeniu do niezbędnego minimum stosowania nakazów administracyjnych. Potrzeby rozwojowe przemysłu w ramach gospodarki socjalistycznej przy istniejącym u nas aparacie wytwórczym wymagały jednak również nowych form oddziaływania ekonomicznego, to znaczy grupowania samodzielnych przedsiębiorstw w większe organizmy gospodarcze, zdolne zapewnić prawidłową organizację i koordynację pracy jednostek wytwórczych.</u>
          <u xml:id="u-6.15" who="#AleksanderRozmiarek">Forma zarządzania przedsiębiorstwami za pośrednictwem centralnych zarządów, stanowiących formalnie składową część ministerstw, wyrosła na gruncie nadmiernej centralizacji decyzji i związanej z tym przewagi administracyjnych metod kierowania przemysłem nad ekonomicznymi środkami oddziaływania oraz znacznego uszczuplenia samodzielności przedsiębiorstwa.</u>
          <u xml:id="u-6.16" who="#AleksanderRozmiarek">Forma ta nie mogła być dalej utrzymana i w związku z tym zastąpiono dotychczasową strukturę organizacyjną nowymi jednostkami nadrzędnymi typu gospodarczego, posiadającymi własną osobowość prawną, odpowiedzialnymi za rozwój reprezentowanej przez nie gałęzi przemysłu oraz za pełne zaspokajanie potrzeb gospodarki narodowej w produkty tej gałęzi. Powinny one tworzyć wraz z przedsiębiorstwami zwarty organizm gospodarczy i noszą nazwę zjednoczeń branżowych.</u>
          <u xml:id="u-6.17" who="#AleksanderRozmiarek">Powołanie zjednoczeń zamiast centralnych zarządów nie ogranicza samodzielności przedsiębiorstw. Wręcz przeciwnie — projekt ustawy wskazując zadania zjednoczenia, mianowicie koordynację i nadzór nad przedsiębiorstwami, zobowiązuje równocześnie zjednoczenie do stworzenia przedsiębiorstwom sobie podległym warunków do prawidłowego wykonania ich zadań, a więc do udzielania przedsiębiorstwom skutecznej pomocy technicznej i ekonomicznej i do pomocy w rozwiązywaniu kompleksowych zagadnień dotyczących danej dziedziny gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-6.18" who="#AleksanderRozmiarek">W praktycznej swej działalności zjednoczenia mają do spełniania podwójną rolę: z jednej strony rolę rzecznika potrzeb rozwojowych podległych sobie przedsiębiorstw, a z drugiej strony — rolę rzecznika ogólnych interesów gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-6.19" who="#AleksanderRozmiarek">Ta podwójna rola uwidacznia się w strukturze organizacyjnej zjednoczeń, na czele których stoją dyrektorzy i ich zastępcy mianowani przez właściwego ministra, a w charakterze opiniodawczo-doradczym — kolegia, złożone ze wszystkich dyrektorów przedsiębiorstw wchodzących w skład zjednoczenia.</u>
          <u xml:id="u-6.20" who="#AleksanderRozmiarek">Interes ogólnospołeczny wymaga, aby na czele takiego zjednoczenia stało kierownictwo wyposażone w niezbędne kompetencje i możliwości działania. Równocześnie zapewnia się przedsiębiorstwom możność reprezentacji ich interesów. Kolegia są nową formą, która nie miała zastosowania w centralnych zarządach. Proces przekształcania centralnych zarządów w zjednoczenia dokonuje się już praktycznie od roku. Projekt ustawy oparty jest więc już na pewnych doświadczeniach życiowych. Chodzi dalej o to, by stopniowo — i to jak najszybciej — zjednoczenie wyzbyło się piętna administratorstwa. Styl pracy zjednoczeń, a szczególnie kolegiów, musi ulegać zmianie z administracyjnego kierowania na działanie rzeczywiście kolegialne.</u>
          <u xml:id="u-6.21" who="#AleksanderRozmiarek">Od trzech lat prowadzimy proces decentralizacji, ale nie oznacza on rezygnacji z centralnego planowania. W ślad jednak za decentralizacją musi iść koordynacja.</u>
          <u xml:id="u-6.22" who="#AleksanderRozmiarek">Chyba można stwierdzić, że dalej poszliśmy po drodze decentralizacji, a nie wykształciliśmy jeszcze form koordynacji. To zagadnienie wymaga — jak stwierdzają doświadczenia — również opracowania prawnego. Trzeba — wydaj e się — opracować jeszcze konkretniejsze formy koordynacji, na przykład między radą narodową a przedsiębiorstwem, radą narodową a zjednoczeniem.</u>
          <u xml:id="u-6.23" who="#AleksanderRozmiarek">Projekt ustawy nie zabezpiecza jeszcze w pełni właściwych form koordynacji. Przedsiębiorstwa tworzone przez rady narodowe bądź też przejmowane z tak zwanego „klucza”, wchodzą w trudniejsze warunki, niż gdyby były w pionie resortowych ministerstw. Przy zachowaniu nawet tego samego personelu po przejściu z „klucza” pod władzę terenową wyniki produkcyjne bywają niekiedy gorsze, na przykład z powodu zwiększonych trudności w zapewnieniu zaopatrzenia surowcowego. Ta sprawa też wchodzi w pewnym stopniu w zakres koordynacji i niewątpliwie powinna znaleźć ostateczne opracowanie.</u>
          <u xml:id="u-6.24" who="#AleksanderRozmiarek">Jest rzeczą jasną, że wszelkie zmiany systemu zarządzania, decentralizacji na odcinku gospodarczym, postęp i wyniki — zależą od stanu kadrowego przedsiębiorstwa, zjednoczenia i ministerstwa, od kadr, które sprostają samodzielności i obowiązkom.</u>
          <u xml:id="u-6.25" who="#AleksanderRozmiarek">Decentralizacja, istotny element demokratyzacji, musi następować stopniowo, w miarę dojrzewania społeczeństwa pod każdym względem — społecznym, politycznym i wykształcenia fachowego. Jest to sprawa wciąż aktualna. Stąd też można chyba stwierdzić, że zmiany w systemie zarządzania i kierowania gospodarką, których obecnie dokonujemy, nie miały warunków w pierwszych latach naszego budownictwa socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-6.26" who="#AleksanderRozmiarek">Obecnie przy dużej samodzielności przedsiębiorstw i poważnej roli zjednoczeń w realizacji zadań naszej gospodarki narodowej sprawa odpowiedniego rozmieszczenia i wykorzystania kadr powinna stać się dla nas sprawą najważniejszą.</u>
          <u xml:id="u-6.27" who="#AleksanderRozmiarek">Na przykład ranga dyrektora, który musi umieć godzić zasady jednoosobowego kierownictwa z pracą kolektywną, zostaje podniesiona bardzo wysoko. Należy — wydaje się — ze szczególną troskliwością podchodzić do obsady stanowisk dyrektorskich. W naszym ustroju są obecnie warunki, by dyrektorami byli ludzie odpowiadający wszelkim wymogom fachowym i moralno-politycznym.</u>
          <u xml:id="u-6.28" who="#AleksanderRozmiarek">Projekt ustawy, który dzisiaj uchwalimy, na pewno nie jest jakimś idealnym aktem kodyfikacyjnym i finalnym załatwieniem dokonujących się zmian w systemie zarządzania i kierowania gospodarką narodową. Nie jest na pewno aktem, który by w sposób wyczerpujący całość zagadnienia zakresu organizacji administracji gospodarczej uregulował. Jest bowiem faktem, że ostateczny system zarządzania gospodarką narodową nie został jeszcze definitywnie ustalony, nie ustalono również powiązania systemu zarządzania z systemem planowania gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-6.29" who="#AleksanderRozmiarek">Zamykamy dzisiaj pewien etap. Rozumiemy, że ustawa, którą uchwalimy, wynika z potrzeby stworzenia podstawy prawnej do dalszych, bardziej szczegółowych zmian.</u>
          <u xml:id="u-6.30" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-6.31" who="#AleksanderRozmiarek">Głos ma poseł Miron Kołakowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#MironKołakowski">Panie Marszałku, Wysoki Sejmie! Nie ulega żadnej wątpliwości że rozpatrywany projekt ustawy stanowi niewątpliwy krok, naprzód w rozwoju organizacji naszego przemysłu. Ażeby nie powtarzać tego, co moi przedmówcy mówili przed chwilą — pragnę podkreślić tylko niektóre z dodatnich stron nowej ustawy.</u>
          <u xml:id="u-7.1" who="#MironKołakowski">Pierwszą z nich jest fakt, że zgodnie z potrzebami życia ustawa legalizuje istniejący stan rzeczy.</u>
          <u xml:id="u-7.2" who="#MironKołakowski">Druga — to jest fakt, że stwarza ona większą samodzielność jednostek gospodarczych, a więc przedsiębiorstw i zjednoczeń.</u>
          <u xml:id="u-7.3" who="#MironKołakowski">Trzecia — to jest nowe, bardziej precyzyjne uregulowanie wzajemnego stosunku kierownika przedsiębiorstwa i organu samorządu robotniczego.</u>
          <u xml:id="u-7.4" who="#MironKołakowski">Czwarta — ustalenie zjednoczeń jako organów gospodarczych, a nie administracyjno-biurokratycznych.</u>
          <u xml:id="u-7.5" who="#MironKołakowski">Piąta — określenie wpływu rad narodowych, czyli gospodarzy terenu — na lokalizację nowych przedsiębiorstw gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-7.6" who="#MironKołakowski">Dlatego, doceniając te dodatnie strony ustawy, członkowie Koła Posłów Katolickich „Znak” będą głosowali za przyjęciem w całości projektu.</u>
          <u xml:id="u-7.7" who="#MironKołakowski">Tym niemniej w samej już ustawie, w uzasadnieniu projektu, słusznie podkreślone zostało, że projekt nie jest dostatecznym prawnym uregulowaniem zagadnienia, ale jedynie jednym z etapów kolejnego rozwoju organizacji naszej gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-7.8" who="#MironKołakowski">Już dzisiaj widać, że znowu życie w tej dziedzinie zaczyna wyprzedzać ustawodawstwo, bo uchwały IV Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i prowadzona szeroka akcja o ich realizację w dziedzinie postępu technicznego, wreszcie projekt ustawy o Komitecie do Spraw Techniki, który w dniu jutrzejszym Wysoki Sejm będzie rozpatrywał, stwarzają nową sytuację w rozwoju polskiej gospodarki narodowej. Stoimy wobec nowego etapu rozwojowego, wobec ofensywy postępu technicznego. Dotychczasowa walka o ilość produkcji zaczyna się stopniowo przeradzać w walkę o jej jakość — oczywiście, bez zmniejszenia, a nawet przy powiększaniu ilości. Następuje wyraźne przesunięcie akcentu: o ile dotychczas w naszej produkcji dominował głównie akcent naśladownictwa, przechodzimy w sposób zupełnie niedwuznaczny w kierunku akcentu twórczości.</u>
          <u xml:id="u-7.9" who="#MironKołakowski">W związku z tym wydaj e mi się, że wybiegając w przyszłość, należałoby się zastanowić nad tym, czy zarówno organizacja zarządzania przemysłem jak i organizacja poszczególnych jednostek gospodarczych pozwalają na szybkie osiągnięcie zamierzonych celów gospodarczych. Nie należy bowiem zapominać, że zarówno organizacja zarządzania, jak i organizacja poszczególnych jednostek, to tylko formy, w które musi być włożona odpowiednia treść gospodarcza. Czy te formy dają pewność i stwarzają warunki dobrego rozwoju naszej gospodarki, właśnie zgodnie z tymi nowymi założeniami — to jest kluczowe zagadnienie i temu zagadnieniu kilka uwag pragnąłbym poświęcić.</u>
          <u xml:id="u-7.10" who="#MironKołakowski">Oczywiście z konieczności, z uwagi na ogrom zagadnienia będą to uwagi bardzo ogólne, tym niemniej wydają mi się takie, że powinny być przy dalszym etapie rozwoju organizacji brane pod uwagę.</u>
          <u xml:id="u-7.11" who="#MironKołakowski">Otóż dotychczas mogliśmy zaobserwować istniejącą pewną nierównoległość w rozwoju przemysłu i inicjatywy twórczej jego pracowników. Przypuszczam, że przykładem wystarczającym będzie przytoczenie kilku liczb. Dysponuję, niestety, tylko liczbami dotyczącymi wynalazczości i rozwoju przemysłu w krajach zachodnich i w Polsce; dokładnych danych statystycznych w tej dziedzinie z krajów demokracji ludowej i ze Związku Radzieckiego jest brak.</u>
          <u xml:id="u-7.12" who="#MironKołakowski">Otóż jeżeli chodzi o porównanie, to możemy stwierdzić, że o ile w 1937 r. ilość zgłaszanych w Polsce wynalazków i opatentowanych wynosiła 16% podobnej ilości zgłaszanej w Anglii czy 18% w stosunku do Francji, o tyle w 1957 r. ilość ta w Polsce zmalała do 5,4%, a także w liczbach bezwzględnych uległa poważnej redukcji, bo wynosi w stosunku do stanu z 1937 roku zaledwie 78%. Podczas gdy równocześnie w Anglii osiągnęła ona 225%, we Francji — 218%.</u>
          <u xml:id="u-7.13" who="#MironKołakowski">Tymczasem wskaźniki przemysłowe w Polsce wykazują nierównomierny, szybszy rozwój przemysłu polskiego w porównaniu z przemysłem angielskim i francuskim. Odpowiednie wskaźniki z lat 1937 i 1957 wynoszą: dla Polski w dziedzinie na przykład produkcji energii elektrycznej powiększenie 6,5 razy, w dziedzinie produkcji stali surowej 3,5 razy, podczas gdy w Anglii — 4 i 1,6, a we Francji — 2,8 oraz 1,8.</u>
          <u xml:id="u-7.14" who="#MironKołakowski">W związku z tym musimy się zastanowić dlaczego przy tak wielkim wzroście przemysłu w liczbach zarówno bezwzględnych, jak i proporcjonalnych, nie mamy równoległego rozwoju inicjatywy twórczej, tej inicjatywy, która niewątpliwie w nowej sytuacji walki o postęp techniczny jest szczególnie cenna i konieczna dla osiągnięcia sukcesów. Oczywiście, prasa, publikacje wszelkiego rodzaju, audycje radiowe i widowiska telewizyjne zajmują się tym zagadnieniem, przytaczają niepokojące przykłady losów wynalazku inżyniera Różyckiego czy inżyniera Pancera, podkreślają, że Polski Urząd Patentowy zamiast być Mekką wynalazców stał się ich męką, tym niemniej samo stwierdzenie tego faktu nie wystarcza i należy się zastanowić nad tym, co trzeba zrobić, aby uzdrowić sytuację.</u>
          <u xml:id="u-7.15" who="#MironKołakowski">Wydaje się, że słusznie w uchwałach IV Plenum KC podkreślono konieczność silnego zaakcentowania zarówno bodźców psychologicznych, jak i bodźców materialnego zainteresowania pracowników. Ale sądzę, że to nie budzące wątpliwości stanowisko wymaga jeszcze pewnego uzupełnienia. Wymaga uzupełnienia przez zorientowanie się, przez zdanie sobie sprawy z tego, iż istnieją niezależnie od braku dostatecznych bodźców jeszcze pewne hamulce, hamulce przeszkadzające rozwijaniu inicjatywy twórczej pracowników. Hamulce te chciałbym uporządkować według trzech działów.</u>
          <u xml:id="u-7.16" who="#MironKołakowski">Jedne z nich, to będą hamulce natury organizacyjnej. Wydaje mi się, że w tej dziedzinie mamy do czynienia z takimi zjawiskami, jak na przykład dublowanie komórek funkcjonalnych przedsiębiorstw i zjednoczeń, co samo w sobie nie byłoby jeszcze błędem, gdyby nie pokrywały się kompetencje tych dublowanych komórek funkcyjnych. Wydaje mi się, że ta sprawa wymaga szczególnie troskliwego opracowania i rozwiązania.</u>
          <u xml:id="u-7.17" who="#MironKołakowski">Drugą grupą hamulców jest to, że wiele problemów, szczególnie z dziedziny na przykład inwestycji czy nowatorstwa, jest rozstrzygane w kilku komórkach funkcjonalnych i często są wydawane w tej dziedzinie sprzeczne zarządzenia. Konieczna jest tutaj niewątpliwie szybka skuteczna koordynacja zarządzeń.</u>
          <u xml:id="u-7.18" who="#MironKołakowski">I wreszcie trzecia dziedzina hamulców organizacyjnych — to jest jeszcze pokutująca u nas pewna sztywność planowania. Sądzę, że konieczną jest rzeczą uelastycznienie, stworzenie warunków szybkiego przestawienia się na nowe osiągnięcia, na nowe zdobycze w ramach istniejących planów gospodarczych. Tymczasem często może przez wygodnictwo, często może na skutek obaw, ta sztywność pokutuje i przeszkadza rozwojowi twórczej inicjatywy.</u>
          <u xml:id="u-7.19" who="#MironKołakowski">Inną dziedziną hamulców są hamulce — jak bym określił — prawno-ekonomiczne. Do pierwszej kategorii zaliczyłbym pewną niefortunną politykę kryminalną, jaka w tej dziedzinie właśnie dotychczas istnieje, chociaż imię prawdy należy powiedzieć, że ulega dość radykalnej zmianie.</u>
          <u xml:id="u-7.20" who="#MironKołakowski">Hamulcem jest niewątpliwie dotychczasowa interpretacja art. 286 §1 i §3 kodeksu karnego, który w roku 1932 tworzony był dla innych celów, obecnie znowu, w nowych warunkach, niezgodnie z intencjami ustawodawcy jest stosowany.</u>
          <u xml:id="u-7.21" who="#MironKołakowski">Ustawodawcy wprowadzającemu do naszego systemu prawa karnego ten przepis chodziło o ochronę urzędnika wykonującego tak zwane imperium, a więc reprezentującego władzę państwową, natomiast obecnie, bez żadnych zmian, w sposób dość sztuczny przeniesiono tę ochronę w dziedzinę sprawowania przez urzędnika państwowego tak zwanego dominium, a więc czynności przede wszystkim gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-7.22" who="#MironKołakowski">Nie ulega żadnej wątpliwości, że czynności te muszą być pod poważną ochroną. Wtedy, kiedy chodzi o działanie sprawcy dla zysku, kiedy chodzi o przywłaszczanie sobie czy zagarnianie mienia społecznego, sprawa nie budzi żadnych zastrzeżeń ani wątpliwości, ale wtedy kiedy ona wkracza w dziedzinę tak zwanego ryzyka, kiedy wkracza w dziedzinę błędu kierownictwa, budzi już poważne zastrzeżenia i w rezultacie staje się hamulcem działalności. Nie należy bowiem zapominać, że kierownik przedsiębiorstwa, że pracownik twórczy w przedsiębiorstwie musi mieć to, co określamy prawem do błędu, bo wszystkie wielkie odkrycia naukowe i wszystkie wielkie wynalazki były wprowadzane po wielu doświadczeniach, po wielu błędach i po wielu nieudanych eksperymentach.</u>
          <u xml:id="u-7.23" who="#MironKołakowski">Pragnąłbym przytoczyć tylko jeden przykład: zanim profesor Ehrlih wynalazł swój słynny preparat 606, dokonał 605 nieudanych prób. Oczywiście, że 606 próba była udana, stokrotnie opłaciła poprzednie nieudane eksperymenty. Obawiam się, że w naszym ustawodawstwie te 605 nieudanych prób mogłoby być potraktowane jako przestępstwo przewidziane przez art. 286 § 1 lub w najlepszym razie przez § 3 kodeksu karnego.</u>
          <u xml:id="u-7.24" who="#MironKołakowski">Wydaje mi się, że te problemy muszą i powinny być potraktowane we właściwy sposób. Zdobyliśmy się już na to, że na przykład w sprawie alkoholizmu wśród kierowców niefortunne stosowanie przepisu art. 215 kodeksu karnego zostało wreszcie zlikwidowane. Niedawno bowiem na tej sali uchwaliliśmy ustawę o zwalczaniu alkoholizmu, w której sprawa przestępczości nietrzeźwych kierowców została postawiona w sposób wyraźny bez konieczności uciekania się do ekwilibrystycznej interpretacji niewłaściwych przepisów prawnych.</u>
          <u xml:id="u-7.25" who="#MironKołakowski">Jest rzeczą pocieszającą, że w debatach nad nowym kodeksem karnym, nad projektem nowego kodeksu karnego mówi się o tak zwanym pojęciu ryzyka kierownika. Ja myślę, że kiedy już zaczynamy tę ofensywę o postęp techniczny, najwyższy czas, żebyśmy te problemy w sposób niewątpliwy, jasny i szybki załatwili.</u>
          <u xml:id="u-7.26" who="#MironKołakowski">To jest kwestia dość prostej — myślę — nowelizacji przepisów. Ale ona powinna być dokonana tak, aby nie stwarzać hamulców dla twórczości pracowników naszych przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-7.27" who="#MironKołakowski">W związku z tym, jeśli zachowuje się sztywny system premiowania, pracownicy tracą niewątpliwie premie, tracą przez niewykonanie planu obniżki kosztów własnych itd.</u>
          <u xml:id="u-7.28" who="#MironKołakowski">Wprawdzie mamy pewne sygnały, że te zagadnienia zaczynają być doceniane, że zaczyna się reforma systemu płac, że wprowadzono nowy system premiowania pracowników umysłowych w przemyśle, ale ja sądzę, że to jeszcze nie wystarcza, że to jeszcze jest za mało, ażeby właśnie zachęcić pracowników do nowatorstwa.</u>
          <u xml:id="u-7.29" who="#MironKołakowski">Profesor Makarczyk w imieniu naszego Koła kilkakrotnie zwracał uwagę na konieczność uzdrowienia systemu płac i my do tego przywiązujemy wielką wagę. Uważamy, że to jest właśnie środek, który pozwoli na usunięcie jednego z poważnych hamulców twórczości pracowniczej. I dlatego ciągle apelujemy o wzmożenie wysiłku w kierunku uzdrowienia systemu płac i pragnąłbym podkreślić, że nowy system premiowania pracowników umysłowych, stwarzający dla poszczególnych pracowników pewne nowe warunki premiowania, nie przekreśla jeszcze absolutnie kwestii kosztów własnych czy podwyżki kosztów własnych w związku z działalnością nowatorską.</u>
          <u xml:id="u-7.30" who="#MironKołakowski">Uważam, że niezależnie od nagrody za twórczą inicjatywę muszą być stworzone także warunki, żeby ogół pracowników w przedsiębiorstwie nie tracił na skutek obniżenia norm czy obniżenia produkcji wtedy, kiedy chodzi o rzeczywiste, realne zyski gospodarcze zarówno przedsiębiorstwa, jak i całej naszej gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-7.31" who="#MironKołakowski">Następnym czynnikiem hamującym z dziedziny prawno-ekonomicznej jest zagadnienie tak zwanej opłacalności nowatorstwa. Jest rzeczą naturalną z punktu widzenia ekonomicznego, że nowa twórczość, nowa produkcja zawsze wymaga powiększonych kosztów własnych w początkowym etapie.</u>
          <u xml:id="u-7.32" who="#MironKołakowski">Poważny hamulec tkwi w zagadnieniu kadr, przy czym nie chodzi mi o kadry techniczne. Wydaje mi się, że posiadamy już obecnie dobrze wyszkolone i zdolne kadry, mamy ludzi, którzy mogą dać wiele z siebie i którzy mogą pchnąć na nowe tory rozwój naszego przemysłu. Mówiąc o kadrach — myślę przede wszystkim o polityce wydziałów kadr i muszę stwierdzić na podstawie obserwacji w terenie, że wydziały kadr są dość słabo obsadzone, że kierownicy wydziałów kadr w poważnych przedsiębiorstwach mają bardzo niskie kwalifikacje, że nie wymaga się od tych pracowników kwalifikacji innych poza ekonomicznymi.</u>
          <u xml:id="u-7.33" who="#MironKołakowski">Sądzę, że jeżeli kierownicy kadr mają decydować o ustawieniu, o rozstawieniu ludzi, to oni sami muszą mieć dobre, nawet dość zaawansowane przygotowanie techniczne, nie tylko ogólne, nie tylko ogólnoekonomiczne, ale także i przygotowanie techniczne. Sądzę, że walka o podniesienie kwalifikacji kierowników kadr jest bardzo ważnym momentem, jest momentem, którego nie wolno nam zaniedbywać i który powinien być zrealizowany jak najszybciej, ażeby można było osiągnąć ostateczny cel.</u>
          <u xml:id="u-7.34" who="#MironKołakowski">W rezultacie rzuciłem tutaj tylko kilka uwag na temat zarówno bodźców, jak i hamulców. Wydaje mi się, że niesłychanie ważną jest rzeczą, ażeby organizacja nadążała za życiem i dlatego, kiedy obecnie życie organizację naszego przemysłu wyprzedza, musimy myśleć o tym, żeby organizacja dogoniła życie, żeby organizacja była czynnikiem twórczym, żeby w strukturze procesów socjologicznych, nie tylko była rezultatem struktury życia gospodarczego, ale żeby w twórczym procesie socjologicznym twórczo, pobudzająco oddziaływała na rozwój tego życia.</u>
          <u xml:id="u-7.35" who="#MironKołakowski">Cel jest wielki, ale i trudny. Dlatego też dla tego celu musimy zdecydować się na wygospodarowanie wszystkich rezerw, jakimi dysponujemy. Musimy nie tylko likwidować takie zjawiska, jakie określa się mianem istniejącego — przepraszam za wyrażenie — funduszu kradzieży. Musimy nie tylko w sposób energiczny walczyć o uczciwość naszych pracowników i o to, ażeby mienie społeczne nie było roztrwaniane ani rozkradane, ale musimy także dbać o to, ażeby nasza polska myśl techniczna miała odpowiednie warunki rozwojowe, ażeby twórcza inicjatywa pracowników naszych przedsiębiorstw uspołecznionych miała możliwość uzewnętrzniania się i wtedy dopiero będziemy mogli wierzyć, że wielkie plany będą zrealizowane.</u>
          <u xml:id="u-7.36" who="#MironKołakowski">Oby projekt obecnie rozpatrywanej ustawy i projekt ustawy o Komitecie do Spraw Techniki, który jutro mamy rozpatrywać, stały się zapowiedzią nowego etapu szybkiego rozwoju naszej gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-7.37" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#CzesławWycech">Głos ma poseł Janusz Fudalej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#JanuszFudalej">Obywatelu Marszałku, Wysoki Sejmie! Moi przedmówcy dość szeroko i wyczerpująco naświetlili już charakter oraz znaczenie rozpatrywanego przez nas projektu ustawy o zmianie dekretu z października 1950 r. o przedsiębiorstwach państwowych.</u>
          <u xml:id="u-9.1" who="#JanuszFudalej">Stwierdzili oni jednocześnie, że jest to projekt ustawy w dużej mierze oparty na doświadczeniach praktycznych i ujmujący w pewną całość kilka zasadniczych problemów z dziedziny zmian w naszym systemie zarządzania i kierowania gospodarką narodową.</u>
          <u xml:id="u-9.2" who="#JanuszFudalej">Wszyscy pamiętamy, jak gorąco dyskutowano nad tymi sprawami w niedawnej przeszłości, i dobrym objawem jest chyba fakt, że w okresie poprzedzającym bezpośrednio etap rozpatrywania nowego planu pięcioletniego już nie tyle dyskutujemy tylko, ile raczej prawnie porządkujemy zasadnicze, kluczowe — powiedziałbym — pozycje w organizmie naszej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-9.3" who="#JanuszFudalej">Potrzeba stabilizacji w tej dziedzinie nie może oznaczać na pewno martwoty lub zastoju w dalszym usprawnianiu metod zarządzania naszą gospodarką, a szczególnie w usprawnianiu wewnętrznej organizacji przedsiębiorstw, zjednoczeń, a nawet i resortów, są one bowiem funkcją systematycznego rozwoju sił wytwórczych kraju. Będzie to zresztą potrzebne i możliwe do przeprowadzenia na podstawie rozpatrywanego obecnie projektu ustawy w całej rozciągłości.</u>
          <u xml:id="u-9.4" who="#JanuszFudalej">Dodałbym jeszcze, że dalszego postępu w organizacji zarządzania będzie można obecnie dokonać — jak mówił I sekretarz KC PZPR, towarzysz Gomułka, na III Zjeździe Partii — w taki sposób, aby nie stwarzać więcej poczucia tymczasowości, ciągłej reorganizacji, lecz odwrotnie, aby poprawa organizacji pracy przynosiła jak najbardziej trwałe rezultaty i stwarzała poczucie stabilności.</u>
          <u xml:id="u-9.5" who="#JanuszFudalej">Za tym przemawia — według mnie — zarówno projekt rozpatrywanej w tej chwili przez naszą Izbę ustawy, jak też dalszych, będących również na porządku obecnego posiedzenia plenarnego Sejmu, projektów ustaw, regulujących omawiane od dawna problemy wiążące się z naszą gospodarką narodową. Za kolegą posłem Kołakowskim wymienię chociażby takie z nich, jak projekt ustawy o powołaniu Komitetu do Spraw Techniki, o Polskiej Akademii Nauk. Wespół z uchwałami IV Plenum świadczą one chyba dobitnie, że nie trzeba zbyt nawoływać już w tej chwili do potrzeby stwarzania warunków dla rozwoju polskiej myśli twórczej. Sądzę, że są one konkretnym dowodem stanowiska partii i rządu w tej mierze.</u>
          <u xml:id="u-9.6" who="#JanuszFudalej">Wysoka Izbo! W odniesieniu do projektu ustawy o przedsiębiorstwach państwowych niech mi będzie wolno w końcu dyskusji wnieść jeszcze kilka uwag i wniosków ogólnych, opartych na doświadczeniach bezpośrednich z pracy przedsiębiorstw i zjednoczeń. Sądzę, że rozważenie ich pozwoli rządowi w dalszych pracach nad uchwałami i zarządzeniami wykonawczymi wykorzystać je ewentualnie do podniesienia poziomu naszej gospodarki, do lepszej realizacji omawianej ustawy.</u>
          <u xml:id="u-9.7" who="#JanuszFudalej">Zacznę od sprawy najbliższej mi praktycznie, od roli i postawy kierownika przedsiębiorstwa, czyli od problemu kadr kierowniczych. Projekt ustawy określa, a nawet — powiedziałbym — podkreśla rolę dyrektora zakładu jako organu administracji państwowej, sprawującego zarząd nad wydzieloną częścią gospodarki narodowej, jaką jest przedsiębiorstwo państwowe.</u>
          <u xml:id="u-9.8" who="#JanuszFudalej">Dyrektor przedsiębiorstwa jest jednocześnie w brzmieniu prawnym ustawy o samorządzie robotniczym wykonawcą uchwał tegoż samorządu. Dyrektor ponosi za działalność przedsiębiorstwa pełną, prawną i służbową odpowiedzialność. Zasada jednoosobowego kierownictwa, nakładając znaczne obowiązki, daje jednak dyrektorowi jednocześnie duże uprawnienia. Są to uprawnienia do szerokiego stosowania postępu technicznego, do śmiałego wprowadzania wynalazczości. Wszelkie zachwianie natomiast tej równowagi musi przynosić w efekcie niekorzystne skutki gospodarce zakładu.</u>
          <u xml:id="u-9.9" who="#JanuszFudalej">Towarzysz Osiński referując projekt ustawy mówił już o tym, że nie ma podstawy do uzasadnionych obaw o to, aby w praktyce miały następować częste konflikty z powodu podwójnych obowiązków dyrektora jako po pierwsze — reprezentanta gospodarki państwowej i po drugie — z tytułu jego roli w stosunku do samorządu robotniczego.</u>
          <u xml:id="u-9.10" who="#JanuszFudalej">O organach tego samorządu sądzą niektórzy, że nie zawsze doceniają one potrzebę godzenia interesów państwa z interesem jednostki lub partykularnym interesem tylko określonych grup społeczeństwa, jakimi może być większa lub też mniejsza część załogi zakładu.</u>
          <u xml:id="u-9.11" who="#JanuszFudalej">Pragnę do tego, co powiedział towarzysz Osiński, dodać, że widzę z praktyki bardzo rzadko lub wręcz nie widzę wcale takich wypadków, gdzie samorząd lub — jak się to jeszcze czasem mówi — „załoga” inicjuje sama wnioski o charakterze sprzecznym z interesem ogólnopaństwowym.</u>
          <u xml:id="u-9.12" who="#JanuszFudalej">Weźmy dla przykładu wnioski polegające na zaniżaniu planu. Inicjatorów tego rodzaju sprzeczności z szerokim interesem ogólnopaństwowym, ogólnonarodowym, znacznie częściej można doszukać się w zamaskowanym uchwałami samorządu oportunizmie kierownictw różnego szczebla — jeśli już nie szczebla dyrekcji zakładów, to na pewno przy jej cichej aprobacie — widzieć można w nich nie załogi, lecz kierownictwa i dozór wydziałowy. Uchwała samorządu w takich wypadkach to często parawan dla tego oportunizmu.</u>
          <u xml:id="u-9.13" who="#JanuszFudalej">I stąd wydaje mi się słuszne, żeby podkreślić jeszcze raz szczegół bardzo ważny o roli i postawie dyrektora przedsiębiorstwa. Chodzi mi mianowicie o to, że powinien to być w każdym wypadku człowiek wykonujący rolę państwowej administracji nie w sposób suchy i formalny jedynie, ale starający się swoją wiedzą techniczną i ekonomiczną, działalnością i autorytetem osobistym przekonywać całą podległą załogę o słuszności interesów ogólnopaństwowych. Nie może bowiem rola dyrektora sprowadzić się na przykład jedynie do zawieszenia niezgodnej z przepisami prawa uchwały samorządu robotniczego, lecz musi on z wielką śmiałością i umiejętnością tak pracować z każdą instancją samorządu, aby do podjęcia takiej uchwały nie doszło, aby swoją postawą przekonał o jej niesłuszności przynajmniej zasadniczą większość członków konferencji samorządu robotniczego czy też rady robotniczej.</u>
          <u xml:id="u-9.14" who="#JanuszFudalej">Aby tak było, w praktyce musi jednak dyrektor zakładu obok tego, o czym mówił kolega poseł Kołakowski — to jest obok wiedzy technicznej i ekonomicznej, obok należytego wyrobienia społeczno-politycznego — reprezentować jeszcze jednostkę o dużym osobistym wpływie, opartym na zdrowym autorytecie, na załogę i jej reprezentację w ogniwach partyjnych, związkowych i samorządu robotniczego. Aby dobrze pełnić taką rolę, dyrektor musi dobrze znać nie tylko sytuację techniczno-ekonomiczną, ale i polityczną zakładu, a także sprawy bytowo-socjalne, problemy kobiet i młodzieży, nie pomijając i takich spraw, jak troska o rozwój życia sportowego i kulturalnego.</u>
          <u xml:id="u-9.15" who="#JanuszFudalej">Zainicjowane u nas w ostatnim czasie przez Ośrodek Szkolenia Kadr — powołany przy Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej — szkolenie i doskonalenie kadr kierowniczych powinno niewątpliwie w swoich ramach uwzględniać mocno obok innych również i te sprawy. Z praktycznych doświadczeń roli dyrektora wynika moja konkretna uwaga, że nie widzę podstawy do obaw — a przynajmniej byłaby to obawa o jakieś kilka grubych lat spóźniona — o jakieś kryminalne następstwa w sprawach pomocy dla akcji wynalazczości.</u>
          <u xml:id="u-9.16" who="#JanuszFudalej">Mogę zgodzić się z takimi czy innymi formalnymi hamulcami w tej dziedzinie i na pewno odpowie na to — może zresztą zbyt długo opracowywany — projekt ustawy o wynalazczości. Trzeba z drugiej strony stwierdzić, że w tej chwili nie stoją na przeszkodzie ani kompetencje dyrektora, ani polityczne nastawienie kierownictw administracyjnych i społeczno-politycznych do zakładu, aby wynalazczości iść w zakładzie z należytą pomocą.</u>
          <u xml:id="u-9.17" who="#JanuszFudalej">Problem ten potrafimy rozwiązać jako kierownicy zakładów i od strony skutków w odniesieniu do całej załogi, bo istnieją już ku temu wstępne, może jeszcze nie wszystkim znane, ale konkretne możliwości. A mówić będzie o tym ustawa o Komitecie do Spraw Techniki w części dotyczącej funduszów na postęp techniczny. Fundusze te będą mogły regulować niekorzystne w pewnych warunkach dla załogi skutki wprowadzania wynalazków do produkcji.</u>
          <u xml:id="u-9.18" who="#JanuszFudalej">Dalsze zagadnienie, o którym pragnę mówić, to kwestia działalności zjednoczeń i problem tak zwanych zjednoczeń gestyjnych. Po ostatnich naradach i wystąpieniach kierownictwa partii i rządu w sprawie konieczności nasilenia aktywnej, prężnej roli dyrekcji zjednoczeń jako koordynatora i nadzoru nad działalnością podległych przedsiębiorstw — niewiele pozostaje tutaj do podkreślenia poza koniecznym chyba apelem od zakładów o jak najbardziej wyczuloną postawę zjednoczeń w sprawach kooperacji.</u>
          <u xml:id="u-9.19" who="#JanuszFudalej">Nie ma chyba dziś miejsca ani celu na żadne, chociażby najbardziej uzasadnione uskarżanie się i przykłady, bo problem jest aż nadto znany. Chodzi jednak o to, aby przy okazji dyskusji o roli zjednoczenia jeszcze raz zaakcentować rolę tego niezwykle ważnego odcinka działalności zjednoczenia jako koordynatora między zakładami. Mówił o tym i o potrzebie tego towarzysz poseł Rozmiarek. Chodzi i o to, aby naprawdę systematyczna poprawa w dziedzinie kooperacji była tak mocno odczuwana przez zjednoczenia — to nie znaczy, że z pominięciem ostrych kroków w stosunku do złych przedsiębiorstw-dostawców — jak czują ją przedsiębiorstwa-odbiorcy, które mimo wyczerpania wszelkich sposobów i dostępnych im prawnych środków nie otrzymują zaplanowanego i przyznanego rozdzielnikami, a często nawet zapewnionego zawartymi umowami zaopatrzenia materiałowego.</u>
          <u xml:id="u-9.20" who="#JanuszFudalej">W tych sprawach uważam również za konieczne zwrócić się do rządu o, szybsze opracowanie do końca wszystkich niezbędnych zarządzeń i konkretne uruchomienie działalności tak zwanych zjednoczeń gestyjnych. Powinny one przy dobrej pracy spełnić poważną rolę i w sprawie kooperacji przy prawidłowej realizacji uchwał IV Plenum Komitetu Centralnego Partii przez nasz przemysł.</u>
          <u xml:id="u-9.21" who="#JanuszFudalej">Sprawę tę uważam za tym ważniejszą, że wiąże się ona ściśle z ogólnym umocnieniem roli zjednoczenia w jego wpływie na kierunki rozwoju i poprawę gospodarności przedsiębiorstw. W naszych warunkach, szczególnie w przemyśle ciężkim, gdzie mało jest zakładów o ściśle branżowym charakterze, istnieje problem tego rodzaju, że poza typowo branżową produkcją — związaną ze zjednoczeniem administrującym zakładem, które nazwałbym głównym dla danego zakładu, pozostaje produkcja wielu wyrobów wychodzących z danego zakładu o asortymentowym charakterze bardziej bliskim lub wręcz przynależnym do innego zjednoczenia.</u>
          <u xml:id="u-9.22" who="#JanuszFudalej">Wymaga to więc jak najszybszej prawidłowej koordynacji przede wszystkim na szczeblu resortu między zjednoczeniami, a z kolei — ustawienia tych spraw odpowiednio na szczeblu przedsiębiorstw przez bliższe określenie podziału ról między zjednoczenie, które nazwałem głównym dla danego zakładu, a zjednoczenie gestyjne, które winno mieć określony wpływ na taką lub inną część produkcji nie podlegającego mu administracyjnie przedsiębiorstwa.</u>
          <u xml:id="u-9.23" who="#JanuszFudalej">Ze spraw o charakterze formalnym pragnę jeszcze przy zjednoczeniach zwrócić uwagę na konieczność przeglądu i aktualizacji ich statutów, które obecnie powinny już w pełni uwzględniać wymogi omawianego projektu ustawy. Chodzi mi konkretnie o to, że wiele zjednoczeń rozpoczęło swą działalność w przeszłości opierając się na statutach tymczasowych, które powstały w różnych warunkach dyskusji i eksperymentu. Statuty, według mnie, nie zawsze i nie w pełni zgodne są z treścią i duchem dzisiejszej ustawy o przedsiębiorstwach.</u>
          <u xml:id="u-9.24" who="#JanuszFudalej">Jako konkretny przykład przytoczę fakt, że są zjednoczenia, których kolegium składa się z większej liczby dyrektorów i zastępców pracowników samego zjednoczenia, instytutów i central tego zjednoczenia niż dyrektorów podległych zjednoczeniu przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-9.25" who="#JanuszFudalej">Pragnę jeszcze omówić — również z punktu widzenia własnych praktycznych doświadczeń — sprawę nowej roli rad narodowych w stosunku do przedsiębiorstw. Mam na uwadze kilka szczegółów dotyczących układania się współpracy między przedsiębiorstwem, w tym szczególnie przedsiębiorstwem przemysłu kluczowego, a gospodarką terenową. Krótko mówiąc — stosunków przedsiębiorstwa z terenowymi radami narodowymi.</u>
          <u xml:id="u-9.26" who="#JanuszFudalej">Można i trzeba w tym miejscu mówić o problemie związku obopólnego. Zacznijmy od sprawy ostatnio mocno podkreślanej. Mówi się, że kierownictwa zakładów przemysłu kluczowego muszą rzetelnie współpracować i pomagać w pracy gospodarce komunalnej, szczególnie w dziedzinie rozwoju kultury i oświaty. Jest to problem szczególnie ważny w mniejszych miastach i osiedlach, a więc wszędzie tam, gdzie zakład przemysłowy stanowi ośrodek nie tylko gospodarczej, ale i społeczno-kulturalnej aktywizacji.</u>
          <u xml:id="u-9.27" who="#JanuszFudalej">Omawiany projekt ustawy wiąże co prawda te sprawy jedynie formalnie poprzez uzależnienie decyzji o powstaniu lub likwidacji przedsiębiorstwa od terenowo właściwej wojewódzkiej rady narodowej. Nie do pominięcia jest jednak fakt, że sens i skutki praktyczne tego punktu są daleko głębsze, że zasadnicze znaczenie tego punktu to właśnie rola przedsiębiorstwa w oddziaływaniu na całokształt życia miasta czy też osiedla.</u>
          <u xml:id="u-9.28" who="#JanuszFudalej">Mamy już liczne przykłady tego, że rola ta jest właściwie rozumiana i doceniana zarówno przez przedsiębiorstwa, jak i rady narodowe. Świadczenia zakładu pomagają poprawie warunków komunalnych ludności, rozwojowi usług handlowych i kulturalnych, a to z kolei stanowi o zaspokajaniu potrzeb załogi zakładu, podnosi jej zadowolenie i świadomość, decydując z kolei o wynikach przedsiębiorstwa.</u>
          <u xml:id="u-9.29" who="#JanuszFudalej">Z drugiej zaś strony prawidłowe zainteresowanie i troska terenowej rady narodowej o sprawy od niej i jej organów zależne w dziedzinie poprawy warunków bytowania załóg robotniczych wiąże załogi ich zakładów ściślej i lepiej z życiem i pracą organów rady narodowej, uruchamia nowe siły w postaci czynów społecznych i środków materialnych z funduszów zakładowych na budownictwo mieszkaniowe, socjalne, komunalne, na pomoc szkołom, ośrodkom kultury i sportu.</u>
          <u xml:id="u-9.30" who="#JanuszFudalej">Mówię o tym dlatego, aby podkreślić jeszcze raz głębokie znaczenie skromnych może w ilości, ale bardzo bogatych w treści zmian zawartych w art. 1 ust.2 omawianej dzisiaj ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, artykułu mówiącego o nowej roli organów władz terenowych w działalności przedsiębiorstw, o tym, co — jak wspomniał towarzysz Osiński — nazywamy teoretycznie planowaniem rozwoju gospodarczego nie tylko w układzie pionowym-branżowym, ale i poziomym, to znaczy terenowym.</u>
          <u xml:id="u-9.31" who="#JanuszFudalej">Z pewną rezerwą, jeszcze nie dość dobrze rozeznaną, pragnę w tym miejscu zasygnalizować kierownictwu rządu rodzące się w terenie obawy, czy rozwijająca się współpraca między przemysłem kluczowym a radami narodowymi na odcinku świadczeń przemysłu na rozwój gospodarki komunalnej nie ucierpi obecnie na skutek zaostrzenia przepisów o finansowaniu inwestycji zdecentralizowanych.</u>
          <u xml:id="u-9.32" who="#JanuszFudalej">Na podstawie dotychczas mi znanych przepisów o kredytowaniu tych inwestycji nie widzę możliwości pokrywania nakładów o charakterze świadczeń przemysłu na rzecz gospodarki komunalnej. Dla zakładów przemysłowych nie będzie zaś możliwe utrzymanie tej partycypacji w gospodarce terenowej jedynie z tak zwanych funduszów inwestycyjno-remontowych bez pomocy środków kredytowych NBP. A byłoby ze wszech miar niesłuszne przerwać i zatrzymać w wielu wypadkach rozpoczęte już przez rady narodowe różne roboty, prowadzone głównie dzięki pomocy ze strony kluczowych przedsiębiorstw.</u>
          <u xml:id="u-9.33" who="#JanuszFudalej">Kończąc wyrażam zdanie, że rozpatrywany projekt ustawy — podobnie jak wiele podobnych mu ustaw gospodarczych o charakterze ramowym, wytyczających i ujmujących w swej formie zasadnicze jedynie problemy — spełni swoją doniosłą rolę, o ile resorty, zjednoczenia, a przede wszystkim same przedsiębiorstwa będą z należytą umiejętnością i systematycznością wypełniać go w życiu codziennym treścią prawidłowej realizacji. Sama ta ustawa wespół z kilkoma ściśle z nią związanymi — jak chociażby ustawa o samorządzie robotniczym — stanowi konkretny wyraz konsekwentnej polityki partii i rządu w dziedzinie nowej, ze wszech miar słusznej polityki zarządzania naszą gospodarką narodową. Ustawa ta jako dalszy krok naprzód w porządkowaniu naszych metod i form zarządzania jest również niewątpliwie dalszym krokiem w dziele postępu budownictwa socjalistycznego w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-9.34" who="#JanuszFudalej">W pełnym przekonaniu o takiej jej roli i znaczeniu będę za nią głosował razem z towarzyszami z Klubu PZPR.</u>
          <u xml:id="u-9.35" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#CzesławWycech">Lista mówców została wyczerpana. Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-10.1" who="#CzesławWycech">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-10.2" who="#CzesławWycech">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o zmianie dekretu z dnia 26 października 1950 r. o przedsiębiorstwach państwowych wraz z poprawkami Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-10.3" who="#CzesławWycech">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-10.4" who="#CzesławWycech">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-10.5" who="#CzesławWycech">Kto się wstrzymał od głosu? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-10.6" who="#CzesławWycech">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianie dekretu z dnia 26 października 1950 r. o przedsiębiorstwach państwowych.</u>
          <u xml:id="u-10.7" who="#CzesławWycech">Przystępujemy do punktu 3 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów o rządowym projekcie ustawy o zmianie dekretu z dnia 5 sierpnia 1949 r. o państwowym arbitrażu gospodarczym (druki nr 300 i 306).</u>
          <u xml:id="u-10.8" who="#CzesławWycech">Głos ma sprawozdawca poseł Stanisław Ziarkiewicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#StanisławZiarkiewicz">Obywatelu Marszałku, Wysoki Sejmie! Dekret z dnia 5 sierpnia 1949 r. o państwowym arbitrażu gospodarczym wyłączył sądy powszechne od rozstrzygania sporów majątkowych prowadzonych przez jednostki gospodarki uspołecznionej i tym samym stworzył proceduralno-formalne ramy dla działalności organów arbitrażu gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-11.1" who="#StanisławZiarkiewicz">Dekret w art. 1 oraz w art. 26 wytyczył kierunki orzecznictwa arbitrażowego, postanawiając, że w celu zapewnienia dyscypliny wykonania narodowych planów gospodarczych, przestrzegania i ugruntowania zasad rozrachunku gospodarczego oraz zabezpieczenia wykonania umów tworzy się państwowe komisje arbitrażowe, które rozstrzygają sprawy kierując się zasadami praworządności Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i przepisami oraz wytycznymi planów gospodarczych, przestrzegając szczególnie dyscypliny w wykonaniu tych planów oraz umów zawartych dla ich realizacji, jak również zasad rozrachunku gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-11.2" who="#StanisławZiarkiewicz">Zgodnie z postanowieniem dekretu w dniu 1 października 1949 r. rozpoczęła swą działalność Główna Komisja Arbitrażowa jako jedyna i wyłączna instancja arbitrażowa. Zaznaczyć należy, iż do tego czasu Komisja Arbitrażowa istniała w ramach Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-11.3" who="#StanisławZiarkiewicz">Ilość sporów rozstrzyganych przez komisje arbitrażowe jest poważna, o czym najlepiej świadczą liczby, które dla zilustrowania pozwolę sobie Wysokiej Izbie przedstawić:</u>
          <u xml:id="u-11.4" who="#StanisławZiarkiewicz">— W 1950 r. wniesiono 2 tysiące sporów;</u>
          <u xml:id="u-11.5" who="#StanisławZiarkiewicz">— w 1951 r. — 50 tys.; — w 1952 r. — 53 tys.; — w 1953 r. — 113 tys.; — w 1954 r. — 151 tys.; — w 1955 r. — 174 tys.; — w 1956 r. — 147 tys.; — w 1957 r. — 114 tys.; — w 1958 r. — 111 tys.</u>
          <u xml:id="u-11.6" who="#StanisławZiarkiewicz">Pozytywne efekty orzecznictwa arbitrażowego można było zauważyć od początku pracy arbitrażu. Obserwowało się i obserwuje w dalszym ciągu występowanie bardzo wielu jednorodnych sporów o identycznej tematyce w ilościach sięgających niekiedy tysięcy. W takiej sytuacji jedno opublikowane orzeczenie kładzie kres wątpliwościom i stanowi podstawę do likwidacji sporów podobnych. Po wydaniu takiego precedensowego orzeczenia spory tego typu więcej nie występują.</u>
          <u xml:id="u-11.7" who="#StanisławZiarkiewicz">Z biegiem lat Główna Komisja Arbitrażowa wypracowała odrębną metodę likwidowania masowych sporów, inicjując zawieranie na szczeblu centralnym układów między poszczególnymi pionami gospodarki, co likwidowało niekiedy wiele tysięcy istniejących sporów i zapobiegało powstawaniu nowych.</u>
          <u xml:id="u-11.8" who="#StanisławZiarkiewicz">Szczególne znaczenie dla rozwoju orzecznictwa arbitrażowego miało wprowadzenie z dniem 30 kwietnia 1951 r. prekluzji arbitrażowej, polegającej na tym, że wniosek o postępowanie arbitrażowe musi być złożony w Komisji Arbitrażowej do jednego roku od dnia wymagalności roszczenia. Po upływie jednego roku nie podlega on rozpoznaniu, albowiem po tym czasie staje się zjawiskiem buchalteryjnym, dla którego rozstrzygnięcia nie można skompletować dokumentacji dowodowej. Poza tym konieczność szybkiego dochodzenia roszczeń w postępowaniu arbitrażowym jest niezbędna ze względu na wymogi rozrachunku gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-11.9" who="#StanisławZiarkiewicz">Zwiększenie się liczby wpływu spraw spowodowało konieczność utworzenia okręgowych komisji arbitrażowych w poszczególnych województwach, których liczba wynosi obecnie 17. W miarę tworzenia komisji okręgowych Główna Komisja Arbitrażowa traciła swój charakter I instancji. Począwszy od 1951 r. stała się ona wyłącznie instancją odwoławczą i nadzorującą orzeczenia komisji okręgowych.</u>
          <u xml:id="u-11.10" who="#StanisławZiarkiewicz">Główna Komisja Arbitrażowa działa przy Ministrze Finansów. Na czele Głównej Komisji Arbitrażowej stoi prezes, którego mianuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów. Prezes Głównej Komisji Arbitrażowej ma do pomocy wiceprezesów, których mianuje Minister Finansów. Członkami Głównej Komisji Arbitrażowej są bądź pracownicy orzecznictwa Głównej Komisji Arbitrażowej powołani przez Ministra Finansów, bądź pracownicy ministerstw gospodarczych, innych organów gospodarki lub central spółdzielczych, powołani przez odpowiednich ministrów lub centrale spółdzielcze. Na czele okręgowej komisji arbitrażowej stoi prezes mianowany na wniosek prezesa Głównej Komisji Arbitrażowej przez Ministra Finansów. Ma on do pomocy jednego lub kilku wiceprezesów, odpowiednio do potrzeb, oraz pracowników orzecznictwa, tak zwanych arbitrów okręgowych, mianowanych przez prezesa Głównej Komisji Arbitrażowej.</u>
          <u xml:id="u-11.11" who="#StanisławZiarkiewicz">Przechodząc do ustawy o zmianie dekretu z dnia 5 sierpnia 1949 r. o państwowym arbitrażu gospodarczym, pragnę nadmienić, że według tego dekretu nie podlegały orzecznictwu arbitrażowemu organizacje społeczne, które mają zezwolenie Ministra Finansów na prowadzenie działalności gospodarczej i są dotowane przez państwo, jak również spółki handlowe, w których takie organizacje mają udział, oraz urzędy państwowe.</u>
          <u xml:id="u-11.12" who="#StanisławZiarkiewicz">Organizacje społeczne — jak wiemy — mogą za zezwoleniem Ministra Finansów prowadzić działalność gospodarczą i w tym zakresie są kontrolowane przez państwowe organy nadzorujące oraz muszą stosować się do przepisów, w szczególności finansowych, wydanych w celu skoordynowania działalności tych organizacji z działaniem gospodarki uspołecznionej.</u>
          <u xml:id="u-11.13" who="#StanisławZiarkiewicz">Jednym z przejawów tej koordynacji jest nowy przepis § 7-a rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie dostaw, robót i usług na rzecz jednostek państwowych (zawarty w rozporządzeniu z dnia 5 marca 1959 r. Dz. U. Nr 24 poz. 151), upoważniający do udzielania organizacjom społecznym, które wykażą się posiadanym zezwoleniem Ministra Finansów na prowadzenie działalności gospodarczej, zamówień na wykonywanie na rzecz jednostek państwowych dostaw, robót i usług w takim samym zakresie, w jakim zamówienia te mogą być udzielane jednostkom gospodarki uspołecznionej.</u>
          <u xml:id="u-11.14" who="#StanisławZiarkiewicz">Wobec tak ścisłego powiązania działalności gospodarczej organizacji społecznej z gospodarką uspołecznioną celowe jest z punktu widzenia zabezpieczenia prawidłowości rozrachunku gospodarczego przekazanie komisjom arbitrażowym rozstrzygania sporów majątkowych między tymi organizacjami oraz sporów wynikłych na tle stosunków z innymi jednostkami, objętymi już orzecznictwem arbitrażowym.</u>
          <u xml:id="u-11.15" who="#StanisławZiarkiewicz">Realizacja powyższego wymaga odpowiedniej zmiany art. 3 dekretu z dnia 5 sierpnia 1949 r. o państwowym arbitrażu gospodarczym, który w proponowanej obecnie ustawie otrzymuje brzmienie:</u>
          <u xml:id="u-11.16" who="#StanisławZiarkiewicz">„Art. 3. 1. Rada Ministrów może przekazać w drodze rozporządzenia do postępowania arbitrażowego spory o prawa majątkowe, o ustalenie stosunku prawnego lub prawa oraz spory przedumowne:</u>
          <u xml:id="u-11.17" who="#StanisławZiarkiewicz">a) pomiędzy jednostkami państwowymi nie wymienionymi w art. 2 ust. 1 pkt a),</u>
          <u xml:id="u-11.18" who="#StanisławZiarkiewicz">b) pomiędzy spółdzielniami, organizacjami społecznymi uprawnionymi do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie tej działalności oraz spółkami handlowymi, w których takie organizacje posiadają udział, albo w których spółdzielnie posiadają udział wynoszący ponad 50% kapitału zakładowego, a także spółkami handlowymi, w których wszystkie udziały należą do spółdzielni i do spółek handlowych o całkowitym kapitale państwowym lub spółdzielczym,</u>
          <u xml:id="u-11.19" who="#StanisławZiarkiewicz">c) pomiędzy jednostkami wymienionymi w art. 2 ust. 1 pkt a) i jednostkami państwowymi, o których mowa w pkt a) niniejszego ustępu — z jednej strony, a spółdzielniami, organizacjami społecznymi uprawnionymi do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie tej działalności oraz spółkami handlowymi, w których takie organizacje posiadają udział albo w których spółdzielnie posiadają udział wynoszący ponad 50% kapitału zakładowego, a także spółkami handlowymi, w których wszystkie udziały należą do spółdzielni i do spółek handlowych o całkowitym kapitale państwowym lub spółdzielczym — z drugiej strony.</u>
          <u xml:id="u-11.20" who="#StanisławZiarkiewicz">2. Rada Ministrów może zlecić państwowemu arbitrażowi gospodarczemu uzgodnienie rozbieżności wynikłych pomiędzy jednostkami gospodarki uspołecznionej co do warunków zawierania i wykonywania umów o dostawy, roboty i usługi”.</u>
          <u xml:id="u-11.21" who="#StanisławZiarkiewicz">Sformułowanie powyższej delegacji zawarte w obecnie obowiązującym art. 3 jest niewystarczające do wydania odpowiedniego rozporządzenia Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-11.22" who="#StanisławZiarkiewicz">Proponowana w zmianie pierwszej 'projektu noweli nowa redakcja art. 3 ust. 1 przewiduje w pkt b) objęcie orzecznictwem arbitrażowym organizacji społecznych, uprawnionych do prowadzenia działalności gospodarczej, i spółek handlowych, w których takie organizacje mają udział, oraz sporów między spółdzielniami, które były przewidziane w dotychczasowym brzmieniu, a w pkt c) również sporów pomiędzy jednostkami wymienionymi w pkt b) a wszystkimi pozostałymi jednostkami, które objęte są już arbitrażem gospodarczym z mocy art. 2 dekretu.</u>
          <u xml:id="u-11.23" who="#StanisławZiarkiewicz">W art. 3 ust. 1 pkt a) jest mowa o wyodrębnionych jednostkach państwowych nie wymienionych w art. 2 ust. 1 pkt a), a to w celu stworzenia podstawy prawnej do przekazania sporów majątkowych pomiędzy urzędami, do czego mimo braku wyraźnego przepisu w dekrecie właściwość komisji nie była podawana w wątpliwość.</u>
          <u xml:id="u-11.24" who="#StanisławZiarkiewicz">Jakkolwiek poszczególne urzędy państwowe nie mają odrębnej osobowości prawnej, lecz działają każdy w zakresie swoich kompetencji w imieniu jednej i tej samej osoby prawnej, to jest skarbu państwa, to jednak praktyka wykazała, że poddanie komisjom arbitrażowym sporów cywilnych pomiędzy urzędami państwowymi jest celowe, bowiem w postępowaniu arbitrażowym, prowadzonym w trybie spornym z udziałem stron, to jest urzędów państwowych, są należycie i w sposób wiążący dla uczestników postępowania ustalone wzajemne prawa i obowiązki. W ten sposób jest zrealizowana w pełni zasada prawidłowego rozrachunku pomiędzy urzędami i uzyskuje się prawdziwy obraz działalności gospodarczej każdego z urzędów państwowych.</u>
          <u xml:id="u-11.25" who="#StanisławZiarkiewicz">Projekt przewiduje również objęcie orzecznictwem arbitrażowym spółek handlowych, w których spółdzielnie posiadają ponad 50% kapitału zakładowego, a także spółek handlowych o całkowitym kapitale państwowym lub spółdzielczym. Chodzi tu szczególnie o spółdzielcze przedsiębiorstwa handlu zagranicznego, organizowane w formie spółek handlowych. Nie można wykluczyć, że w spółkach tego rodzaju może być zaangażowany również kapitał państwowy.</u>
          <u xml:id="u-11.26" who="#StanisławZiarkiewicz">Proponowany art. 3 ust 2 ma na celu stworzenie podstawy prawnej do zlecenia przez Radę Ministrów państwowemu arbitrażowi gospodarczemu uzgadniania rozbieżności wynikłych pomiędzy jednostkami gospodarki uspołecznionej co do warunków zawierania i wykonywania umów o dostawy, roboty i usługi, na których — zgodnie z odpowiednimi postanowieniami uchwały III Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej o wytycznych rozwoju PRL w latach 1959–1965 — oparta ma być między innymi współpraca między przedsiębiorstwami.</u>
          <u xml:id="u-11.27" who="#StanisławZiarkiewicz">Warunki dostaw powinny być uzgadniane z udziałem arbitrażu, aby praktyczne jego doświadczenia mogły być wykorzystane przy opracowaniu przepisów, którymi organy arbitrażu posługują się przy rozstrzyganiu sporów. Zasada powyższa realizowana jest w innych krajach demokracji ludowej. Zarówno w Związku Radzieckim, jak i w Czechosłowacji warunki dostaw uzgadniane są przed państwowym arbitrażem gospodarczym. Zgodnie z art. 1 pkt 2 projektu ustawy art. 8 ust. 1 pkt c) dekretu otrzymuje brzmienie: „każda z centralnych organizacji spółdzielczych. Ma to na celu umożliwienie każdej z centralnych organizacji spółdzielczych bezpośredniego powoływania członków Głównej Komisji Arbitrażowej, a nie jak było dotychczas, kiedy uprawnienia te miał tylko Centralny Związek Spółdzielczy.</u>
          <u xml:id="u-11.28" who="#StanisławZiarkiewicz">W art. 38 dekretu dotychczasową treść oznacza się jako ust. 1 i dodaje się ust. 2 w brzmieniu:</u>
          <u xml:id="u-11.29" who="#StanisławZiarkiewicz">„2. Rada Ministrów określi tryb postępowania w sprawach zleconych na podstawie art. 3 ust. 2”. Nowy ten ustęp daje Radzie Ministrów delegację do określenia szczególnego trybu postępowania w przypadku zlecenia komisjom arbitrażowym spraw na podstawie projektowanego art. 3 ust. 2. Projekt ustawy upoważnia Ministra Finansów do ogłoszenia w drodze obwieszczenia jednolitego tekstu dekretu z dnia 5 sierpnia 1949 r. o państwowym arbitrażu gospodarczym z uwzględnieniem zmian wynikających z niniejszej ustawy oraz z przepisów prawnych wydanych przed dniem ogłoszenia jednolitego tekstu z zastosowaniem ciągłej numeracji artykułów, ustępów i punktów.</u>
          <u xml:id="u-11.30" who="#StanisławZiarkiewicz">Ustawa zgodnie z projektem wchodzi w życie z dniem ogłoszenia. W imieniu sejmowej Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów wnoszę o przyjęcie ustawy o zmianie dekretu z dnia 5 sierpnia 1949 r. o państwowym arbitrażu gospodarczym (druki sejmowe nr 300 i 306) w brzmieniu przedłożenia rządowego bez zmian.</u>
          <u xml:id="u-11.31" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-11.32" who="#StanisławZiarkiewicz">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos? Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-11.33" who="#StanisławZiarkiewicz">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-11.34" who="#StanisławZiarkiewicz">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o zmianie dekretu z dnia 5 sierpnia 1949 r. o państwowym arbitrażu gospodarczym w brzmieniu proponowanym przez Komisję Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-11.35" who="#StanisławZiarkiewicz">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-11.36" who="#StanisławZiarkiewicz">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-11.37" who="#StanisławZiarkiewicz">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-11.38" who="#StanisławZiarkiewicz">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianie dekretu z dnia 5 sierpnia 1949 r. o państwowym arbitrażu gospodarczym.</u>
          <u xml:id="u-11.39" who="#StanisławZiarkiewicz">Prezydium Sejmu proponuje, żeby następne punkty, to jest 4, 5 i 6, dotyczące ustawy o orderach, ustawy o notariacie i ustawy o utracie praw niektórych ksiąg wieczystych, rozpatrzyć po punkcie 7, to jest po expose Ministra Spraw Zagranicznych, a obecnie — po przerwie, którą za chwilę zarządzę — przystąpić do rozpatrywania punktu 7.</u>
          <u xml:id="u-11.40" who="#StanisławZiarkiewicz">Sprzeciwu nie słyszę. Uważam propozycję za przyjętą.</u>
          <u xml:id="u-11.41" who="#StanisławZiarkiewicz">Zarządzam 15-minutową przerwę w obradach.</u>
          <u xml:id="u-11.42" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 12 min. 20 do godz. 12 min. 50)</u>
          <u xml:id="u-11.43" who="#StanisławZiarkiewicz">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-11.44" who="#StanisławZiarkiewicz">Przystępujemy do punktu 7 porządku dziennego: Expose Ministra Spraw Zagranicznych.</u>
          <u xml:id="u-11.45" who="#StanisławZiarkiewicz">Głos zabierze Minister Spraw Zagranicznych, obywatel Adam Rapacki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#AdamRapacki">Wysoka Izbo! Rząd Rzeczypospolitej uznał za niezbędne przedstawić szerzej Sejmowi sprawy polityki zagranicznej Polski. Jesteśmy świadkami głębokich i widocznych już dla wszystkich zmian w sytuacji międzynarodowej. Stoimy wobec nowych, doniosłych wydarzeń, które mogą upamiętnić rok 1960 jako rok decydujących postępów na drodze od zimnej wojny do trwałego, pokojowego współistnienia.</u>
          <u xml:id="u-12.1" who="#AdamRapacki">W tych okolicznościach potrzeba wypowiedzenia się Sejmu w sprawach polityki zagranicznej państwa wydaje się oczywista.</u>
          <u xml:id="u-12.2" who="#AdamRapacki">Już od paru lat w rozwoju sytuacji międzynarodowej elementy pokojowego współistnienia narastają i uzyskują przewagę nad elementami zimnej wojny.</u>
          <u xml:id="u-12.3" who="#AdamRapacki">Rozwój nauki i techniki XX wieku coraz widoczniej sprowadza do absurdu wojnę i zbrojenia.</u>
          <u xml:id="u-12.4" who="#AdamRapacki">Ale czysta logika nie rządzi światem. Nakazy zdrowego rozsądku mogą decydować o biegu rzeczy wtedy tylko, kiedy znajdą się siły społeczne zdolne poprowadzić walkę o ich zwycięstwo.</u>
          <u xml:id="u-12.5" who="#AdamRapacki">Takie siły dojrzały i ujawniły się w ostatnich latach na miarę przedtem nie znaną. I to jest fakt podstawowy.</u>
          <u xml:id="u-12.6" who="#AdamRapacki">Decyduje o tym wzrost światowych sił socjalizmu, a przede wszystkim rozwój światowego systemu socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-12.7" who="#AdamRapacki">W dziedzinie ekonomicznej światowy system socjalistyczny, który górował nad systemem kapitalistycznym pod względem tempa wzrostu produkcji przemysłowej — uzyskał przewagę pod względem absolutnego przyrostu produkcji przemysłowej. Konkretna i niedaleka stała się perspektywa zdobycia przez światowy system socjalistyczny absolutnej przewagi w globalnej produkcji przemysłowej nad światowym systemem kapitalistycznym.</u>
          <u xml:id="u-12.8" who="#AdamRapacki">W dziedzinie naukowo-technicznej przodujące państwo socjalistyczne, Związek Radziecki, zdobył, wzmacnia i rozszerza przewagę nad przodującym państwem kapitalistycznym Stanami Zjednoczonymi — w decydujących gałęziach nowoczesnej nauki i techniki.</u>
          <u xml:id="u-12.9" who="#AdamRapacki">W dziedzinie militarnej stało się jasne dla wszystkich, że polityka z pozycji siły wobec obozu państw socjalistycznych nie ma już materialnych podstaw.</u>
          <u xml:id="u-12.10" who="#AdamRapacki">W dziedzinie politycznej i we wszystkich dziedzinach jedność obozu państw socjalistycznych, ich współpraca i wzajemna pomoc osiągnęły w ostatnich kilku latach nowy, jakościowo wyższy poziom.</u>
          <u xml:id="u-12.11" who="#AdamRapacki">Wzrostowi sił obozu socjalizmu towarzyszyła i towarzyszy jego tym bardziej aktywna pokojowa polityka międzynarodowa.</u>
          <u xml:id="u-12.12" who="#AdamRapacki">Wszystkie te fakty kruszą i stopniowo niweczą skutki. wieloletniej zimnowojennej propagandy fałszów, uprzedzeń i nieufności w stosunku do Związku Radzieckiego i państw socjalistycznych.</u>
          <u xml:id="u-12.13" who="#AdamRapacki">Masy ludowe na całym świecie utwierdzają się w przekonaniu, że wojny można uniknąć, że jest możliwe trwałe pokojowe współistnienie narodów pomimo różnic ustrojowych, że — co więcej — jest ono jedynym wyjściem, jeśli się chce żyć.</u>
          <u xml:id="u-12.14" who="#AdamRapacki">To przekonanie rozszerza możliwości i mnoży siły ruchu na rzecz pokoju na świecie.</u>
          <u xml:id="u-12.15" who="#AdamRapacki">Dzięki wzrostowi światowych sił socjalizmu postępuje stale naprzód proces wyzwalania się politycznego i usamodzielniania się ekonomicznego narodów Azji i Afryki. Narastają dążenia do uniezależniania się i do postępu ekonomicznego we wszystkich niemal krajach opóźnionych w rozwoju gospodarczym.</u>
          <u xml:id="u-12.16" who="#AdamRapacki">Fakty ostatnich lat świadczą najdobitniej, że system kolonialny czy półkolonialny ulega nieodwracalnemu i szybkiemu rozkładowi.</u>
          <u xml:id="u-12.17" who="#AdamRapacki">Skomplikowane i pełne sprzeczności są drogi rozwoju społecznego narodów, które wyzwoliły się z zależności kolonialnej i nie weszły na drogę rozwoju socjalistycznego. Długo jeszcze toczyć się tam może i nasilać szczególnie dramatyczna walka postępowego ze wstecznym.</u>
          <u xml:id="u-12.18" who="#AdamRapacki">Ale dziś i na dalszą metę kraje te są w sumie nową, wielką i rosnącą siłą, zainteresowaną w umacnianiu swej niezależności, w utrzymaniu pokoju, w rozwoju pokojowego współzawodnictwa między obu światowymi systemami.</u>
          <u xml:id="u-12.19" who="#AdamRapacki">Na podstawie tych wspólnych, najważniejszych przecież interesów układają państwa socjalistyczne swe stosunki z tymi krajami. Opierają je na zasadzie solidarności z ich walką o postęp i niezależność, ktokolwiek ją w tych krajach prowadzi, dopóki ją prowadzi. Logika rozwoju wewnętrznego tych narodów poprzez wszystkie wahania i konflikty prowadzi w ostatecznym rezultacie do zwycięstwa sił konsekwentnie postępowych i konsekwentnie niepodległościowych.</u>
          <u xml:id="u-12.20" who="#AdamRapacki">Układ sił to rzecz nieodparta. Tak istotne i widoczne przesunięcie w światowym układzie sił na korzyść socjalizmu i pokoju, jak to, które zachodzi w naszych oczach, nie mogło pozostać bez wpływu na postawę rządzących klas i kół na Zachodzie.</u>
          <u xml:id="u-12.21" who="#AdamRapacki">Oficjalna i doniedawna powszechnie niemal akceptowana w tych klasach i kołach polityka z pozycji siły straciła materialne oparcie. Okazała się jawnie nieprzydatna jako narzędzie hamowania rozwoju systemu socjalistycznego i jako narzędzie utrzymywania i odradzania w tych czy w innych formach zależności kolonialnej. Spotyka się z rosnącą niechęcią i oporem mas pracujących. Dyskredytuje się w opinii publicznej Zachodu.</u>
          <u xml:id="u-12.22" who="#AdamRapacki">Są silne i wpływowe koła na Zachodzie, które tym bardziej wzmagają wysiłki, aby utrzymać i zaostrzyć napięcie międzynarodowe. I nie ma w tym niczego nieoczekiwanego. Ale jest też całkowicie logiczne, że musiały rozwinąć się w klasach, a także w kołach rządzących na Zachodzie tendencje do poszukiwania nowej polityki, bardziej uwzględniającej istniejący układ sił, bardziej realistycznej, przestawiającej się stopniowo na zadania pokojowej rywalizacji z socjalizmem.</u>
          <u xml:id="u-12.23" who="#AdamRapacki">Jakkolwiek ludzie rządzących klas na Zachodzie wyobrażają sobie perspektywę pokojowego współzawodnictwa z socjalizmem — muszą przecież coraz jaśniej widzieć, że wojna byłaby dla nich wyjściem najgorszym.</u>
          <u xml:id="u-12.24" who="#AdamRapacki">I jest też całkowicie logiczne, że w miarę jak układ sił będzie dalej przesuwał się na rzecz socjalizmu i pokoju — te właśnie realistyczne tendencje będą przybierały na sile, a ci, którzy kurczowo trzymać się będą strategii zimnej wojny i polityki z pozycji siły, będą się coraz bardziej izolować, tym bardziej, im bardziej awanturnicze będzie ich postępowanie.</u>
          <u xml:id="u-12.25" who="#AdamRapacki">To nie znaczy, że zmieniła się natura współczesnego kapitalizmu i jego prawa rodzące stale niebezpieczeństwa wojny. Ale losów świata nie kształtują już wyłącznie ani przeważnie prawa imperializmu. Kształtuje je wzajemny stosunek dwóch systemów — socjalistycznego i kapitalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-12.26" who="#AdamRapacki">W tej sytuacji nic nie jest samo przez się przesądzone. Nie jest nieuchronna wojna — ale nie jest automatycznie przesądzony trwały pokój. Nie jest nieuchronne automatyczne zaostrzanie się walki — i nie jest zapewnione automatyczne, równomiernie postępujące odprężenie w miarę wzrostu sił socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-12.27" who="#AdamRapacki">W miarę tego wzrostu będą rosły elementy odprężenia i szanse trwałego pokojowego współistnienia.</u>
          <u xml:id="u-12.28" who="#AdamRapacki">Ale udaremniać ostre napięcia i niebezpieczeństwo awantury będzie mogło tylko świadome działanie wszystkich sił chcących pokoju: świadomy wysiłek mas w budownictwie socjalistycznym i komunistycznym, pokojowa polityka państw obozu socjalizmu, a w świecie kapitalistycznym walka ruchu robotniczego, klasy robotniczej, mas pracujących, świadome przeciwdziałanie niebezpieczeństwu wojny ze strony wszystkich ludzi zdrowego rozsądku.</u>
          <u xml:id="u-12.29" who="#AdamRapacki">Przykład — historia ostatnich paru lat.</u>
          <u xml:id="u-12.30" who="#AdamRapacki">Przesłanki dla przejścia od zimnej wojny do konkretnych i odpowiedzialnych rozmów, do wspólnego, choćby stopniowego rozwiązywania nabrzmiałych problemów istniały już przecież wcześniej i narastały. Związek Radziecki i państwa socjalistyczne od lat domagały się tych rozmów, wysuwały konstruktywne propozycje we wszystkich ważniejszych sprawach. A mimo to do takich decydujących rozmów nie dochodziło. Sprawa rozbrojenia została doprowadzona do impasu. Zagadnienie niemieckie zaostrzało się. Berlin zachodni stawał się coraz niebezpieczniejszym punktem zapalnym w Europie.</u>
          <u xml:id="u-12.31" who="#AdamRapacki">A więc pomimo coraz bardziej sprzyjającego układu sił odprężenie nie postępowało automatycznie naprzód.</u>
          <u xml:id="u-12.32" who="#AdamRapacki">Do ruszenia z miejsca doprowadziła konsekwentna i pełna inicjatywy pokojowa polityka Związku Radzieckiego i innych państw socjalistycznych, wśród nich i Polski, znajdująca coraz szersze zrozumienie i oparcie w masach ludowych i wśród ludzi zdrowego rozsądku na świecie.</u>
          <u xml:id="u-12.33" who="#AdamRapacki">Drogę do nowego okresu w sytuacji międzynarodowej — okresu spotkań na najwyższym szczeblu i prób wspólnego rozwiązywania zagadnień międzynarodowych — otworzyły trzy inicjatywy radzieckie:</u>
          <u xml:id="u-12.34" who="#AdamRapacki">1) propozycja zawarcia traktatu pokojowego z Niemcami i uregulowania sprawy Berlina zachodniego;</u>
          <u xml:id="u-12.35" who="#AdamRapacki">2) wizyta premiera ZSRR Chruszczowa w Stanach Zjednoczonych;</u>
          <u xml:id="u-12.36" who="#AdamRapacki">3) plan całkowitego i powszechnego rozbrojenia.</u>
          <u xml:id="u-12.37" who="#AdamRapacki">Można powiedzieć z dużą ścisłością: w połowie września 1959 r. weszliśmy w ten nowy okres rozwoju sytuacji międzynarodowej.</u>
          <u xml:id="u-12.38" who="#AdamRapacki">Takie jest, najogólniej biorąc, tło, Obywatele Posłowie.</u>
          <u xml:id="u-12.39" who="#AdamRapacki">Wysoki Sejmie! Zadaniem polskiej polityki zagranicznej jest służyć interesom narodu. To znaczy, układać stosunki z innymi państwami i — w miarę możliwości naszego kraju — zdobywać wpływ na stosunki międzynarodowe tak, aby zapewniać jak najlepsze zewnętrzne warunki dla umocnienia bezpieczeństwa, dla pokojowego rozwoju, dla socjalistycznego rozwoju Polski.</u>
          <u xml:id="u-12.40" who="#AdamRapacki">Tak układać nasze stosunki z innymi państwami i tak wpływać na stosunki międzynarodowe możemy tylko jako państwo obozu socjalizmu, tylko w warunkach stałego wzrostu sił obozu socjalizmu i jego rosnącego wpływu na rozwój sytuacji międzynarodowej.</u>
          <u xml:id="u-12.41" who="#AdamRapacki">Chcemy być i jesteśmy aktywną siłą obozu socjalizmu. To jest podstawa polskiej polityki zagranicznej.</u>
          <u xml:id="u-12.42" who="#AdamRapacki">Nasza polityka zagraniczna jest polityką pokoju. Tylko taka może być polityka państwa socjalistycznego, tylko taka polityka odpowiada najistotniejszym interesom narodu polskiego. I to nie przypadkowa zbieżność, to wyraz podstawowej prawdy historycznej — jedynie droga socjalizmu odpowiada najistotniejszym interesom naszego narodu.</u>
          <u xml:id="u-12.43" who="#AdamRapacki">Polska polityka zagraniczna, podobnie jak polityka międzynarodowa Związku Radzieckiego i innych państw socjalistycznych, zakładała od dawna perspektywę rozwoju sytuacji międzynarodowej od zimnej wojny do trwałego pokojowego współistnienia. Staraliśmy się i staramy wnieść możliwie największy wkład w zgodną z tą perspektywą walkę obozu socjalistycznego i wszystkich pokojowych sił świata.</u>
          <u xml:id="u-12.44" who="#AdamRapacki">Nasze stosunki z różnymi państwami opieramy na następujących zasadach:</u>
          <u xml:id="u-12.45" who="#AdamRapacki">— internacjonalizm i jedność w stosunkach z państwami socjalistycznymi,</u>
          <u xml:id="u-12.46" who="#AdamRapacki">— solidarność w sprawach pokoju i niezależności narodowej w stosunkach z państwami powstałymi i powstającymi na gruzach kolonializmu,</u>
          <u xml:id="u-12.47" who="#AdamRapacki">— konstruktywne pokojowe współistnienie w stosunkach ze wszystkimi państwami o odmiennym ustroju.</u>
          <u xml:id="u-12.48" who="#AdamRapacki">Obywatele Posłowie! W ostatnich latach oparły się jeszcze mocniej na fundamentach jedności idei, historycznych zadań i podstawowych interesów i zacieśniły się jeszcze bardziej nasze stosunki przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy ze Związkiem Radzieckim i z wszystkimi państwami socjalistycznymi, nasza więź z obozem socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-12.49" who="#AdamRapacki">Nasze stosunki ze Związkiem Radzieckim — pierwszym państwem socjalistycznym i główną siłą światowego socjalizmu, naszym wielkim sąsiadem i sojusznikiem — nigdy jeszcze nie były tak dobre, jak obecnie. Potwierdziła to pamiętna wymiana wizyt partyjno-rządowych — polskiej z towarzyszem Gomułką na czele jesienią 1958 r. w Związku Radzieckim i radzieckiej na czele z towarzyszem Chruszczowem w lipcu ub. r. w Polsce. Polsko-radziecka współpraca gospodarcza, naukowo-techniczna i kulturalna osiągnęła poziom wyższy niż kiedykolwiek w przeszłości. Była ona i jest nam szczególnie cenną, a nieraz decydującą pomocą w wielu węzłowych zagadnieniach rozwoju naszej gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-12.50" who="#AdamRapacki">W dziedzinie polityki zagranicznej mamy wspólny program walki o pokój i wspólne poglądy na metody realizacji tego programu. Nasze ścisłe współdziałanie wyraża się również we wzajemnych konsultacjach poprzedzających ważniejsze inicjatywy obu państw, podobnie jak to się ma w stosunkach między wszystkimi zainteresowanymi państwami socjalistycznymi.</u>
          <u xml:id="u-12.51" who="#AdamRapacki">Udzielamy aktywnego poparcia inicjatywom rządu ZSRR, tak jak swoim własnym, a w naszych inicjatywach korzystamy z pełnego poparcia rządu radzieckiego.</u>
          <u xml:id="u-12.52" who="#AdamRapacki">Zacieśnia się nasza współpraca z obu pozostałymi naszymi sąsiadami — z Republiką Czechosłowacką i z Niemiecką Republiką Demokratyczną. Z obu tymi państwami — prócz ogólnych zadań walki naszego obozu — łączy nas bliska współpraca w walce z agresywną i rewizjonistyczną polityką rządu NRF i w licznych zagadnieniach związanych z właściwym ułożeniem stosunków w Europie Środkowej.</u>
          <u xml:id="u-12.53" who="#AdamRapacki">Wielkie znaczenie ma dla nas współpraca polityczna i bardzo pomyślnie rozwijająca się współpraca ekonomiczna z CSR. Poczyniliśmy poważne postępy w kooperacji w wielu gałęziach przemysłu tak ważnych, jak przemysł hutniczy, chemiczny i maszynowy. Widzimy dalsze możliwości postępu w tej tak istotnej dziedzinie naszej wzajemnej pomocy.</u>
          <u xml:id="u-12.54" who="#AdamRapacki">Cieszę się, że mogę zapowiedzieć przewidywaną na jesieni bieżącego roku partyjno-rządową wizytę naszych czechosłowackich przyjaciół, która pozwoli nam na pewno naradzić się wspólnie nad dalszym rozwinięciem naszej tak bogatej w sukcesy współpracy.</u>
          <u xml:id="u-12.55" who="#AdamRapacki">Przywiązujemy szczególne znaczenie do pogłębienia przyjaźni i wszechstronnej współpracy z naszym zachodnim sąsiadem — NRD. Wysoko cenimy sobie jej bezkompromisowy stosunek wobec zachodnioniemieckiego militaryzmu, rewizjonizmu i szowinizmu — wspólnego wroga narodu polskiego i narodu niemieckiego.</u>
          <u xml:id="u-12.56" who="#AdamRapacki">Ostatnie wydarzenia w życiu politycznym Niemiec Zachodnich jeszcze silniej podkreślają znaczenie Niemieckiej Republiki Demokratycznej dla pokojowego rozwoju obu państw niemieckich i potwierdzają raz jeszcze, że nasza więź i współpraca z NRD jest zarazem drogą do ułożenia dobrych stosunków z całym narodem niemieckim i do ostatecznego rozwiązania historycznego problemu polsko-niemieckiego.</u>
          <u xml:id="u-12.57" who="#AdamRapacki">Stosunki gospodarcze z NRD rozwijają się dobrze i mają dla nas bardzo poważne znaczenie, jak świadczy o tym choćby współpraca przy uruchamianiu eksploatacji pokładów węgla brunatnego na Dolnym Śląsku.</u>
          <u xml:id="u-12.58" who="#AdamRapacki">Zacieśnia się również nasza współpraca z innymi europejskimi państwami obozu socjalistycznego — z Rumunią, Bułgarią, Węgrami i Albanią.</u>
          <u xml:id="u-12.59" who="#AdamRapacki">Cechuje ją szybko rosnąca wymiana gospodarcza, wymiana naukowo-techniczna, kulturalna i osobowa. Pamiętamy wszyscy serdeczne przyjęcia naszej delegacji z towarzyszami Gomułką i Cyrankiewiczem na czele w Bułgarii, Rumunii i na Węgrzech, wiosną 1958 r. W ubiegłym roku również serdecznie witaliśmy w Warszawie delegację bułgarską pod przewodnictwem towarzyszy Żiwkowa i Jugowa. Cieszymy się, że już w przyszłym miesiącu będziemy gościć wśród nas delegację Ludowych Węgier. W tym roku również oczekujemy rewizyty naszych przyjaciół rumuńskich.</u>
          <u xml:id="u-12.60" who="#AdamRapacki">Rozwijają się tak ważne dla nas stosunki przyjaźni i współpracy z mocarstwem socjalistycznym Azji — z Chińską Republiką Ludową. Podziwiamy pełen samozaparcia zryw wielkiego narodu chińskiego w historycznym dziele budowy nowych, socjalistycznych Chin. Cieszymy się z umacniania się pozycji i wzrostu prestiżu międzynarodowego Chińskiej Republiki Ludowej, osiągniętego własnymi siłami i przy poparciu Związku Radzieckiego oraz całego obozu socjalizmu, w trudnych warunkach ciągłego zagrożenia i ataków ze strony zimnowojennych kół imperialistycznych.</u>
          <u xml:id="u-12.61" who="#AdamRapacki">Przykład szybkiego rozwoju ChRL stanowi nowy dowód wyższości ustroju socjalistycznego i oddziałuje na świadomość szerokich mas w Azji i Afryce. Żadne próby izolacji i „niezauważania” Chińskiej Republiki Ludowej nie mogą pomniejszyć znaczenia Chin na arenie międzynarodowej i im szybciej zostaną poniechane, tym lepiej dla sprawy pokoju i odprężenia, tym lepiej również dla tych, którzy usiłują kontynuować jeszcze tę zdyskredytowaną politykę.</u>
          <u xml:id="u-12.62" who="#AdamRapacki">Współpraca ekonomiczna, naukowo-techniczna i kulturalna Polski z ChRL rozwija się w pełni zgodnie z ustalonymi wspólnie zamierzeniami i ma dla nas poważne oraz ciągle rosnące znaczenie.</u>
          <u xml:id="u-12.63" who="#AdamRapacki">Jesienna wizyta Przewodniczącego Rady Państwa towarzysza Zawadzkiego w Chińskiej Republice Ludowej, Wietnamie, Korei i Mongolii była nową manifestacją bliskich i rozwijających się stosunków naszego kraju z naszymi socjalistycznymi przyjaciółmi w Azji.</u>
          <u xml:id="u-12.64" who="#AdamRapacki">Nasza przyjaźń z ludowo-demokratycznym Wietnamem i Koreą Ludową krzepła w czasach najcięższej walki obu tych narodów.</u>
          <u xml:id="u-12.65" who="#AdamRapacki">Popieramy ich dążenia do pokojowego zjednoczenia. Pragniemy rozszerzać wszechstronnie naszą wzajemną współpracę, przyczyniając się w ten sposób do szybszego uprzemysłowienia Wietnamu, podobnie jak Korei.</u>
          <u xml:id="u-12.66" who="#AdamRapacki">Dokonaliśmy ostatnio wymiany ambasad z Mongolską Republiką Ludową, z którą łączą nas serdeczne stosunki i rosnąca współpraca gospodarcza.</u>
          <u xml:id="u-12.67" who="#AdamRapacki">Obywatele Posłowie! Polska przywiązuje bardzo duże znaczenie do działalności Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. Osiągnięcia gospodarcze państw socjalistycznych, a zwłaszcza państw mniejszych, jak na przykład Polska, nie byłyby możliwe na tę skalę bez koordynacji planów rozwoju państw socjalistycznych, bez stałych postępów ich kooperacji i specjalizacji w przemyśle, bez podejmowania wspólnych wysiłków w sprawach węzłowych dla rozwoju gospodarczego wszystkich czy wielu państw socjalistycznych.</u>
          <u xml:id="u-12.68" who="#AdamRapacki">Współpraca gospodarcza krajów socjalistycznych pogłębia się i koncentruje coraz bardziej na konkretnych, kluczowych zagadnieniach — w dziedzinie rozszerzania bazy surowcowej, podziału zadań, wzajemnej pomocy naukowo-technicznej w poszczególnych gałęziach przemysłu, na takich przedsięwzięciach, jak np. budowa rurociągu naftowego Związek Radziecki — Polska — NRD.</u>
          <u xml:id="u-12.69" who="#AdamRapacki">Przykładem takiego podejścia była niedawna narada partyjno-rządowa w sprawach rolnictwa w Moskwie. Podjęła ona zagadnienie współpracy państw socjalistycznych w konkretnych problemach wzrostu produkcji rolnej, a szczególnie rozwoju bazy paszowej i hodowli.</u>
          <u xml:id="u-12.70" who="#AdamRapacki">We współpracy ekonomicznej między krajami socjalistycznymi nie ma ani sprzeczności, ani żadnych przeszkód natury politycznej.</u>
          <u xml:id="u-12.71" who="#AdamRapacki">Nie ma ona nic wspólnego z niektórymi koncepcjami integracyjnymi na Zachodzie, zmierzającymi do pogłębienia i usztywnienia podziału świata na przeciwstawne bloki ustrojowe, na przeciwstawne światowe rynki, do przenoszenia zimnej wojny w dziedzinę ekonomiki. Nie ma ona nic wspólnego z zamykaniem granic naszych państw dla wymiany gospodarczej z państwami kapitalistycznymi. Przeciwnie — im bardziej rozwija się ta socjalistyczna współpraca, im lepsze daje rezultaty, tym większe są możliwości i zainteresowania państw socjalistycznych dla wzrostu wymiany z innymi państwami — i mniej rozwiniętymi, i bardziej rozwiniętymi.</u>
          <u xml:id="u-12.72" who="#AdamRapacki">Państwa obozu socjalistycznego określiły to swoje stanowisko jasno w statucie Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, wyrażając przekonanie:</u>
          <u xml:id="u-12.73" who="#AdamRapacki">„...że rozwój współpracy gospodarczej między ich krajami przyczynia się do osiągnięcia celów, określonych w Karcie Organizacji Narodów Zjednoczonych”; oraz potwierdzając dalej:</u>
          <u xml:id="u-12.74" who="#AdamRapacki">„...swoją gotowość rozwijania stosunków gospodarczych ze wszystkimi krajami, niezależnie od ich ustroju społecznego i państwowego, na zasadach równości, wzajemnych korzyści i nieingerencji w sprawy wewnętrzne”.</u>
          <u xml:id="u-12.75" who="#AdamRapacki">System socjalistyczny i system kapitalistyczny współzawodniczą ze sobą i będą współzawodniczyć. Ale jeśli ma to być współzawodnictwo pokojowe, musi ono ściśle łączyć się ze współpracą. Współzawodnictwo i współpraca — taka jest treść trwałego pokojowego współistnienia.</u>
          <u xml:id="u-12.76" who="#AdamRapacki">W określonych warunkach zimnej wojny, narzuconego nam wyścigu zbrojeń, wobec utworzenia Paktu Atlantyckiego i całego systemu antysocjalistycznych paktów wojskowych, w obliczu militaryzacji Niemiec Zachodnich wzajemna pomoc państw socjalistycznych musiała również przybrać formy militarne. Powstał Pakt Warszawski i, rzecz jasna, musieliśmy uczynić z niego skuteczne narzędzie obrony.</u>
          <u xml:id="u-12.77" who="#AdamRapacki">Nigdy jednak my ani nasi sojusznicy nie uważaliśmy podziału na dwa przeciwstawne bloki polityczno-wojskowe za stan pożądany ani normalny.</u>
          <u xml:id="u-12.78" who="#AdamRapacki">Fakty potwierdzają to nasze wspólne stanowisko.</u>
          <u xml:id="u-12.79" who="#AdamRapacki">Przed dwoma tygodniami odbyła się w Moskwie konferencja Politycznego Komitetu Konsultatywnego Układu Warszawskiego, poprzedzona przygotowawczymi rozmowami ministrów spraw zagranicznych. Mogę zapewnić Wysoką Izbę, że to, co się tam mówiło o sposobach dalszego złagodzenia napięcia, przeważało zdecydowanie nad tym, co trzeba było powiedzieć w sprawach obronności.</u>
          <u xml:id="u-12.80" who="#AdamRapacki">Deklaracja przyjęta jednomyślnie na konferencji Paktu Warszawskiego jest Obywatelom Posłom znana. Gdyby się natomiast opierać nie na tekście, ale na niektórych ocenach tego dokumentu, podawanych przez niektóre pisma na Zachodzie zamiast tekstu — można by wyrobić sobie całkowicie wypaczony pogląd na Deklarację i na całą politykę naszego obozu. Taki był najwidoczniej cel tych „rzetelnych” relacji prasowych. Jeszcze silnymi mimo wszystko wpływami dysponują ci, którzy zainteresowani są, aby ukryć głęboko pokojową i konstruktywną treść i pojednawczą formę tego nowego i ważnego aktu dobrej woli.</u>
          <u xml:id="u-12.81" who="#AdamRapacki">Ale Deklaracja Moskiewska nie jest apelem. Jest wytyczną działania. Fakty mówią i będą mówiły o naszej polityce w sposób nie nadający się do ukrycia ani wypaczenia.</u>
          <u xml:id="u-12.82" who="#AdamRapacki">Jeśli chodzi, Obywatele Posłowie, o stosunki naszego państwa z Federacyjną Ludową Republiką Jugosławii, rozwijają się one pomyślnie w różnorodnych dziedzinach. Mamy wspólne lub zbliżone poglądy na większość aktualnych zagadnień międzynarodowych.</u>
          <u xml:id="u-12.83" who="#AdamRapacki">Jest naszym życzeniem, aby stosunki te układały się jak najlepiej i w duchu przyjaźni. Jest naszą nadzieją, że strona jugosłowiańska przyczyni się do nowego zbliżenia tak z Polską, jak i z innymi państwami socjalistycznymi, zbliżenia leżącego w interesie obu stron, w interesie pokoju i socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-12.84" who="#AdamRapacki">Wysoka Izbo! Udzielamy stale wraz z całym obozem socjalistycznym poparcia narodom wyzwolonym i wyzwalającym się z kolonialnej zależności zarówno na terenie Organizacji Narodów Zjednoczonych, jak i wszędzie, gdzie mamy po temu możność. Korzystamy z ich poparcia w najistotniejszych sprawach związanych z naszymi interesami.</u>
          <u xml:id="u-12.85" who="#AdamRapacki">Utrzymujemy od lat bliską współpracę i z wielkimi państwami Azji, jak Indie, Indonezja, Burma, i z mniejszymi, jak Afganistan, Kambodża.</u>
          <u xml:id="u-12.86" who="#AdamRapacki">Rozwijamy współpracę z Irakiem, Zjednoczoną Republiką Arabską i z większością państw arabskich Bliskiego Wschodu. Nawiązaliśmy niedawno stosunki dyplomatyczne z Marokiem, Tunisem i z nowymi państwami Afryki, których powstanie powitaliśmy jako wydarzenie historyczne o wielkim znaczeniu — z Ghaną i Gwineą.</u>
          <u xml:id="u-12.87" who="#AdamRapacki">Rosną stale nasze obroty handlowe i wymiana naukowo-techniczna z odrodzonymi państwami Azji i Afryki. Wierzymy, że przyczynią się one do umocnienia ich niezależności, że stanowić będą nasz wspólny wkład do rozwoju prawidłowej, międzynarodowej współpracy i że są jednocześnie gospodarczo korzystne dla naszego kraju, który stale rozwija swój potencjał przemysłowy. Dlatego widzimy tutaj jeden z głównych kierunków naszej międzynarodowej wymiany gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-12.88" who="#AdamRapacki">Wysoki Sejmie! Zgodnie z potrzebami państwa i w interesie pokojowego współistnienia narodów uregulowaliśmy, polepszyliśmy znacznie i rozwijamy stosunki Polski z ogromną większością państw zachodniej Europy i Ameryki.</u>
          <u xml:id="u-12.89" who="#AdamRapacki">Podkreślić należy rozwój naszej przyjaznej współpracy z najbliższymi sąsiadami poprzez Bałtyk — z państwami skandynawskimi. Świadczy o tym między innymi wymiana wizyt ministrów spraw zagranicznych między Polską a Norwegią i Danią. Wzrosły poważnie nasze obroty handlowe z Danią, zacieśniają się również wzajemne stosunki kulturalne. Podobnie żywa wymiana kulturalna trwa między Polską i Norwegią, Polską i Szwecją. Stałym i poważnym partnerem naszej wymiany handlowej na Bałtyku jest Finlandia, z którą nie mamy żadnych spornych spraw i z którą łączą nas w pełni przyjazne stosunki.</u>
          <u xml:id="u-12.90" who="#AdamRapacki">Uważamy, że nasze stosunki z krajami skandynawskimi mogą stać się przykładem konstruktywnego, pokojowego współistnienia między państwami o różnych systemach społeczno-politycznych.</u>
          <u xml:id="u-12.91" who="#AdamRapacki">Nie mamy żadnych spornych problemów, a mamy wiele wspólnych interesów z Austrią. Rozszerza się też polsko-austriacka współpraca handlowa i kulturalna.</u>
          <u xml:id="u-12.92" who="#AdamRapacki">Jak wiadomo, z narodem francuskim łączą nas wielowiekowe tradycje przyjaźni. Przywiązywaliśmy zawsze duże znaczenie do głosu Francji jako poważnego czynnika, mogącego wpływać pozytywnie na rzecz utrzymania pokoju i bezpieczeństwa w Europie.</u>
          <u xml:id="u-12.93" who="#AdamRapacki">Takim wkładem Francji w dzieło stabilizacji pokoju w Europie, a jednocześnie konkretnym dowodem żywotności tradycji przyjaźni polsko-francuskiej jest stanowisko Francji wobec polskiej granicy zachodniej. Stanowisko zajęte przez prezydenta i rząd Francji w tej sprawie jest nowym elementem o zasadniczym znaczeniu dla stosunków polsko-francuskich.</u>
          <u xml:id="u-12.94" who="#AdamRapacki">Są sprawy, w których polityka Polski i Francji różni się. Jesteśmy przeciwni próbom broni atomowej i oceniamy wybuch na Saharze, dokonany wbrew uchwale Zgromadzenia Ogólnego ONZ, jako fakt wyraźnie negatywny, i to obecnie, kiedy toczy się walka o ostateczne zaprzestanie eksperymentów atomowych.</u>
          <u xml:id="u-12.95" who="#AdamRapacki">Poskromienie przez rząd francuski rewolty skrajnie reakcyjnych sił w Algierze otwiera — mamy nadzieję — drogę do szybszego rozwiązania problemu algierskiego na zasadzie pełnego samostanowienia narodów.</u>
          <u xml:id="u-12.96" who="#AdamRapacki">W stosunkach polsko-francuskich pozytywnie oceniamy dotychczasową współpracę kulturalną i naukową. Mamy nadzieję, że tej obopólnie korzystnej wymianie nadane zostaną formy umożliwiające jej dalszy rozwój.</u>
          <u xml:id="u-12.97" who="#AdamRapacki">Z zadowoleniem notujemy pomyślny rozwój naszych stosunków gospodarczych i zarysowujące się ożywienie stosunków kulturalnych z Włochami i wyrażamy nadzieję, że pomyślnie będzie się rozwijać współpraca również w innych dziedzinach.</u>
          <u xml:id="u-12.98" who="#AdamRapacki">W Wielkiej Brytanii widzimy żywe i rosnące w opinii publicznej dążenia do polepszenia stosunków między Wschodem i Zachodem, do unikania faktów dokonanych, które mogłyby zakłócić odprężenie i utrudnić rozmowy na szczycie.</u>
          <u xml:id="u-12.99" who="#AdamRapacki">Przejawy te notujemy w Polsce ze zrozumieniem i z sympatią, tym bardziej że przywiązujemy dużą wagę do dalszego pomyślnego rozwoju stosunków polsko-brytyjskich. Wyraz tych dążeń dostrzegamy częściowo także i w polityce rządu brytyjskiego, choć trudno się zgodzić z jego postawą wobec zbrojeń zachodnio-niemieckich i problemów bezpieczeństwa w środkowej Europie. W ostatnich latach zaznaczył się wzrost kontaktów, szczególnie żywych w dziedzinie kultury i nauki. Nie możemy natomiast nie wspomnieć, że rozwojowi stosunków polsko-brytyjskich nie sprzyjają ostatnie zarządzenia rządu brytyjskiego, dyskryminujące eksport polski do Wielkiej Brytanii. Zarządzenia te mogą mieć niekorzystny wpływ na dalszy przebieg polsko-brytyjskiej wymiany handlowej, która w latach ostatnich rozszerzała się z korzyścią dla obu stron i z dobrymi widokami na przyszłość.</u>
          <u xml:id="u-12.100" who="#AdamRapacki">W ostatnich paru latach miał miejsce niewątpliwy postęp w stosunkach polsko-amerykańskich, zwłaszcza w dziedzinie gospodarczej, kulturalnej i naukowej.</u>
          <u xml:id="u-12.101" who="#AdamRapacki">Sądzę, że wymiana delegacji na różnych szczeblach i w różnych dziedzinach między Polską a Stanami Zjednoczonymi przyczyniła się i będzie się przyczyniać w przyszłości do lepszego zrozumienia oraz do lepszego poznania przez naszych amerykańskich gości naszego kraju i stanowiska Polski w najistotniejszych dla niej sprawach. Osiągnęliśmy także obustronne korzyści z żywszego rozwoju polsko-amerykańskich stosunków handlowych, w których przyznane Polsce kredyty odegrały pozytywną rolę.</u>
          <u xml:id="u-12.102" who="#AdamRapacki">Chcielibyśmy, aby nastąpiła pełna normalizacja wzajemnych stosunków gospodarczych. Szczególnie byłoby korzystne dla obu stron, gdyby Stany Zjednoczone usunęły przeszkody utrudniające eksport Polski do Stanów Zjednoczonych i zakupy Polski w Stanach Zjednoczonych.</u>
          <u xml:id="u-12.103" who="#AdamRapacki">W stosunkach polsko-amerykańskich były ostatnio nie z naszej winy zgrzyty, których i można było, i należało uniknąć. Nie można zapominać, że w Stanach Zjednoczonych są środowiska, którym zależy na zatruwaniu atmosfery międzynarodowej, a także na psuciu stosunków polsko-amerykańskich.</u>
          <u xml:id="u-12.104" who="#AdamRapacki">Nasze kontakty polityczne z Kanadą, której rola w polityce międzynarodowej wzrosła, były w latach ostatnich żywe i konstruktywne, zwłaszcza na terenie ONZ. Liczymy, że wieloletnie starania rządu polskiego o zwrot całości skarbów wawelskich z Kanady, uwieńczone jak dotąd tylko częściowym rezultatem, osiągną pozytywny wynik i sprawa ta przestanie nareszcie ciążyć na stosunkach obu narodów.</u>
          <u xml:id="u-12.105" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-12.106" who="#AdamRapacki">Z żywą uwagą śledzimy dążenia krajów Ameryki Łacińskiej do bardziej wszechstronnego, pełnego wykorzystania ich wielkich możliwości rozwojowych oraz do odgrywania na świecie samodzielnej roli, zgodnej z ich narodowymi aspiracjami. Zależy nam na możliwie szerokim rozwinięciu stosunków Polski z krajami tej części świata, stosunków przede wszystkim gospodarczych, a także kulturalnych.</u>
          <u xml:id="u-12.107" who="#AdamRapacki">Rozwinął się bardzo poważnie nasz handel z Brazylią i Argentyną. Mamy do zanotowania osiągnięcia w polsko-meksykańskiej wymianie kulturalnej. Polskę odwiedziło w ostatnich latach wiele delegacji i wielu działaczy z różnych krajów Ameryki Łacińskiej. Delegacje polskie i polscy działacze odwiedzili wiele krajów Ameryki Łacińskiej. Kontakty te stanowią, naszym zdaniem, dobry zadatek dalszego ożywienia wzajemnych stosunków.</u>
          <u xml:id="u-12.108" who="#AdamRapacki">Wysoka Izbo! Staramy się i będziemy się starali zapewnić i rozszerzać łączność Polonii z krajem.</u>
          <u xml:id="u-12.109" who="#AdamRapacki">Obywatelami wielu państw zachodnich jest kilka milionów ludzi polskiego pochodzenia, zachowujących w bardzo dużej części poczucie duchowej i kulturalnej więzi z krajem. Chcielibyśmy, aby w swoich krajach przyczyniali się oni do zbliżenia między starą i nową ojczyzną.</u>
          <u xml:id="u-12.110" who="#AdamRapacki">Chcielibyśmy, aby coraz lepiej poznawali prawdę o kraju, który był krajem ich własnym, ich rodziców lub dziadów — kiedyś ubogim w chleb i zależnym, dziś pnącym się szybko w górę i zajmującym należne mu miejsce w świecie.</u>
          <u xml:id="u-12.111" who="#AdamRapacki">Obywatele Posłowie! Polska rozwinęła w ostatnich latach żywą działalność na terenie różnorodnych organizacji międzynarodowych, przede wszystkim w ramach ONZ.</u>
          <u xml:id="u-12.112" who="#AdamRapacki">Przedstawiciele różnych dziedzin życia naszego kraju zdobyli sobie w tych organizacjach należyty autorytet, a ich konstruktywna praca, ożywiona duchem pokojowego współistnienia, jest często wysoko oceniana.</u>
          <u xml:id="u-12.113" who="#AdamRapacki">Wybór Polski do Rady Bezpieczeństwa ONZ przy wytrwałym poparciu państw o różnych ustrojach i należących do najróżnorodniejszych konstelacji politycznych — był niewątpliwie sukcesem naszego kraju jako' aktywnej siły obozu socjalizmu w walce o pokojową koegzystencję. Był to przede wszystkim sukces samej zasady pokojowej koegzystencji.</u>
          <u xml:id="u-12.114" who="#AdamRapacki">Łamiąc wieloletnią praktykę dyskryminacji państw socjalistycznych przy wyborach do Rady Bezpieczeństwa, większość Zgromadzenia Ogólnego wypowiedziała się jasno za metodą rzeczywistych negocjacji, właściwą pokojowemu współistnieniu, przeciwko metodzie mechanicznej majoryzacji — typowej dla okresu zimnej wojny.</u>
          <u xml:id="u-12.115" who="#AdamRapacki">Jednocześnie weszliśmy w skład innych ważnych organów ONZ, z których wymienię zwłaszcza Radę Ekonomiczno-Społeczną i Komisję dla Przestrzeni Kosmicznej. Jesteśmy również członkiem Komitetu Rozbrojeniowego 10 państw.</u>
          <u xml:id="u-12.116" who="#AdamRapacki">Wysoka Izbo! Przechodzę do zagadnienia niemieckiego. Jest to podstawowe historyczne zagadnienie bezpieczeństwa Polski, najistotniejszy problem pokoju w Europie, kluczowe zagadnienie polskiej polityki zagranicznej.</u>
          <u xml:id="u-12.117" who="#AdamRapacki">Niemiecka Republika Demokratyczna wyciągnęła wszystkie wnioski z historii. Po raz pierwszy graniczymy na zachodzie z państwem z samej istoty pokojowym, związanym z nami podstawowymi interesami i zasadami, zaprzyjaźnionym. To jest pierwszy fakt o historycznym znaczeniu i brzemienny w historyczne następstwa.</u>
          <u xml:id="u-12.118" who="#AdamRapacki">Niemiecka Republika Federalna nie wyciągnęła wniosków z historii i obrała znów drogę, która dwukrotnie w ostatnim pięćdziesięcioleciu kończyła się wojną i klęską Niemiec. To jest drugi fakt, który stwarza najistotniejsze dziś niebezpieczeństwo dla pokoju i główną przeszkodę na drodze do odprężenia i pokojowego współistnienia narodów.</u>
          <u xml:id="u-12.119" who="#AdamRapacki">Od 10 lat rząd kanclerza Adenauera w NRF prowadzi konsekwentnie politykę zmierzającą do odbudowy imperialistycznego, militarystycznego mocarstwa niemieckiego.</u>
          <u xml:id="u-12.120" who="#AdamRapacki">Polityka ta opiera się na siłach imperialistycznych i militarystycznych w Zachodnich Niemczech, na elementach nacjonalistycznych, szowinistycznych i rewizjonistycznych. Wszystkie te siły i elementy stara się ona wzmacniać i rozwijać. Przede wszystkim przy pomocy roszczeń terytorialnych wobec Polski, rewizjonistycznej propagandy i odpowiedniego wychowywania społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-12.121" who="#AdamRapacki">Ale NRF potrzebowała i potrzebuje jeszcze pomocy z zewnątrz w odbudowie imperialistycznego mocarstwa niemieckiego. Nawet Hitler, który dysponował całymi Niemcami, nie stałby się tak łatwo tak wielką potęgą i mógłby się nie odważyć na wojnę, gdyby nie wykorzystał sprzeczności w ówczesnym świecie, gdyby przede wszystkim nie wyzyskał antykomunizmu, który w wielu wpływowych kołach na Zachodzie był silniejszy od zdrowego rozsądku.</u>
          <u xml:id="u-12.122" who="#AdamRapacki">Po to, aby realizować swe wielkomocarstwowe plany imperialistyczne, koła Niemiec Zachodnich oparły się na najbardziej agresywnych zimnowojennych siłach zewnętrznych, aby uzyskiwać dzięki nim wszechstronną pomoc Zachodu dla odbudowy przemysłowo-militarnego potencjału NRF i z kolei wykorzystywać swe rosnące siły, aby umacniać swą pozycję na Zachodzie i znów dalej rozbudowywać swe siły i wpływy.</u>
          <u xml:id="u-12.123" who="#AdamRapacki">Dwie rzeczy były i są konieczne imperializmowi zachodnioniemieckiemu, aby zdobywać tego rodzaju poparcie i umacniać swą pozycję na Zachodzie: stałe i rosnące napięcie między Wschodem i Zachodem i własna jawnie agresywna polityka wobec Wschodu, przede wszystkim wobec NRD, Polski, Czechosłowacji. Tylko w polityce z pozycji siły mógł kanclerz Adenauer pokładać nadzieję na zjednoczenie po swojemu Niemiec — czyli po prostu na wchłonięcie NRD, tylko we wchłonięciu NRD i w polityce z pozycji siły mógł pokładać nadzieję na zmianę granic wschodnich i utworzenie imperialistycznego mocarstwa niemieckiego, przynajmniej, jak to głosiła przemilczana na razie pierwsza zwrotka hymnu „Deutschland, Deutschland uber alles” „od Mozeli po Kłajpedę, od Adygi aż po Bełt”.</u>
          <u xml:id="u-12.124" who="#AdamRapacki">Przez polityczno-gospodarczą ekspansję na Zachód do ekspansji z pozycji siły na Wschód przez ekspansję z pozycji siły na Wschód — do polityki z pozycji siły wobec całej Europy. Tak wygląda logiczne rozwinięcie całokształtu strategii imperializmu zachodnioniemieckiego.</u>
          <u xml:id="u-12.125" who="#AdamRapacki">Cokolwiek sobie myśli kanclerz Adenauer — to jest strategia wojny.</u>
          <u xml:id="u-12.126" who="#AdamRapacki">Dziś jest całkowicie jasne chyba i dla samych imperialistów zachodnioniemieckich, że wschodnie cele ich strategii są nierealne.</u>
          <u xml:id="u-12.127" who="#AdamRapacki">A mimo to próbują ją kontynuować z całym uporem. Uważają zapewne, że ekspansywne cele tej strategii, skierowane na Zachód, nie są do pogardzenia i ciągle jeszcze mają nadzieję, że zimna wojna i wyścig zbrojeń zahamują rozwój ekonomiczny państw socjalistycznych, że zmieni się układ sił, że będzie znów można pomyśleć o ciągu dalszym.</u>
          <u xml:id="u-12.128" who="#AdamRapacki">No cóż — z górą 10 lat trwała zimna wojna, z górą 10 lat rozwijał się i trwa wyścig zbrojeń — i układ sił rzeczywiście zmienił się poważnie, ale na korzyść obozu socjalizmu. A nasze możliwości i perspektywy są dziś bez porównania większe i szersze niż 10 lat temu. W naszym obozie — jeśli to marksistowskie sformułowanie coś mówi strategom zimnej wojny - ilość teraz przechodzi w jakość.</u>
          <u xml:id="u-12.129" who="#AdamRapacki">Cały świat widzi, jak zareagował i reaguje kanclerz Adenauer i jego współpracownicy na Konferencję Genewską, na Camp David, na perspektywę odprężenia na świecie. Jak na śmiertelne niebezpieczeństwo dla swej polityki.</u>
          <u xml:id="u-12.130" who="#AdamRapacki">I pomimo że ich bezwzględna walka przeciwko odprężeniu osłabia ich pozycje międzynarodowe, a nawet zaczyna im wręcz zagrażać izolacją — nie tylko nie usta ją w wysiłkach, ale je potęgują. W najgorętszym okresie oburzających i kompromitujących ekscesów neohitlerowskich w NRF kanclerz Adenauer występuje ze swym przemówieniem berlińskim, w którym wprost atakuje stanowisko Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Na co liczy w tej awanturniczej polityce?</u>
          <u xml:id="u-12.131" who="#AdamRapacki">Liczy zapewne na to, że okres odprężenia jest tylko przejściowy. A jeśli się znów zmieni kierunek wydarzeń, kanclerz Adenauer zapisze się w opinii kół zimno wojennych Zachodu jako ich nieugięty sprzymierzeniec i chorąży.</u>
          <u xml:id="u-12.132" who="#AdamRapacki">Czy są to rachuby realne? W naszym głębokim przekonaniu nie w tym kierunku toczy się historia.</u>
          <u xml:id="u-12.133" who="#AdamRapacki">Oczywiście, nie jest jeszcze kanclerz Adenauer odosobniony. Są na Zachodzie, są w Stanach Zjednoczonych, w kierowniczych wojskowych ośrodkach NATO koła, które życzą mu powodzenia i chętnie słyszą w jego ustach to, czego sami nie mogą z różnych względów głośno powiedzieć.</u>
          <u xml:id="u-12.134" who="#AdamRapacki">A i w samej NRF ten jego mocarstwowy upór wywołuje widocznie sprzeczne następstwa. Z jednej strony musi ten upór w części społeczeństwa budzić rosnący niepokój i świadomość, że na dalszą metę takiej polityki prowadzić nie można, że trzeba szukać innej, bardziej realistycznej i aktualnej. Ale z drugiej strony ten mocarstwowy upór upaja najwidoczniej i pobudza nacjonalistyczny i szowinistyczny nurt opinii zachodnioniemieckiej.</u>
          <u xml:id="u-12.135" who="#AdamRapacki">I przede wszystkim chyba nacisk tego nacjonalistycznego nurtu w społeczeństwie zachodnioniemieckim wpływa na postępowanie kierowniczych ośrodków niemieckiej socjaldemokracji, które właśnie w obecnym okresie rezygnują w praktyce z opozycji i właśnie w dniach najbezczelniejszych wystąpień neohitlerowskich nie znalazły nic lepszego do zrobienia jak proklamować uroczyście zaostrzenie walki z komunizmem.</u>
          <u xml:id="u-12.136" who="#AdamRapacki">Nie będzie zasługą kierownictwa socjaldemokracji niemieckiej, ani jego usprawiedliwieniem — że ta polityka nie przyniesie Niemcom i Europie tym razem tak katastrofalnych skutków, do jakich przyczyniła się lat temu trzydzieści.</u>
          <u xml:id="u-12.137" who="#AdamRapacki">W tym jaśniejszym świetle występuje dziś rola NRD — jako głównej i decydującej pokojowej siły narodu niemieckiego.</u>
          <u xml:id="u-12.138" who="#AdamRapacki">Sprawa zbrojeń zachodnioniemieckich.</u>
          <u xml:id="u-12.139" who="#AdamRapacki">Pomimo odprężenia, pomimo rozpoczynających się rozmów rozbrojeniowych, pomimo zbliżającego się spotkania na szczycie zbrojenia zachodnioniemieckie posuwają się naprzód.</u>
          <u xml:id="u-12.140" who="#AdamRapacki">Nie pomimo — tym bardziej. Między innymi właśnie po to, aby stworzyć fakty dokonane, zanim nastąpią porozumienia, po to, żeby te porozumienia utrudnić, przyśpiesza się zbrojenia w NRF.</u>
          <u xml:id="u-12.141" who="#AdamRapacki">Armia zachodnioniemiecka sięga po broń rakietowo-jądrową, chce być najsilniejszą armią w Europie zachodniej.</u>
          <u xml:id="u-12.142" who="#AdamRapacki">W tym kontekście musimy patrzeć na niedawne amerykańskie oświadczenia w sprawie możliwości przekazania informacji atomowych i broni atomowej sojusznikom Stanów Zjednoczonych. Jest to sprawa zbyt ważna, by można było poprzestać na wyjaśnieniu, które ma uspokoić opinię międzynarodową nieobowiązującym zapewnieniem, że nie chodzi tu o posunięcie aktualne już w chwili bieżącej.</u>
          <u xml:id="u-12.143" who="#AdamRapacki">Rząd NRF żąda dla siebie coraz bardziej poczesnego miejsca w NATO. Ostatnio na przykład domaga się pan Strauss, dalszego umocnienia pozycji zachodnioniemieckich w atlantyckich siłach zbrojnych, a zwłaszcza w rejonie Bałtyku i Skandynawii.</u>
          <u xml:id="u-12.144" who="#AdamRapacki">Niezależnie od militarnej strony tego zagadnienia — bardzo istotne są polityczne skutki zbrojeń zachodnioniemieckich. Grożą one bowiem zaostrzeniem sytuacji międzynarodowej, umacniają pozycję NRF w łonie Zachodu i ułatwiają jej wpływanie na wydarzenia w kierunku niebezpiecznym dla pokoju. Czy już dziś rząd NRF nie stara się, i to nawet bez rękawiczek, narzucać swoim sojusznikom, nawet najpotężniejszym, swoich postulatów politycznych?</u>
          <u xml:id="u-12.145" who="#AdamRapacki">Pomimo, że nie brak jeszcze, zwłaszcza w wojskowych kołach Paktu Atlantyckiego, upartych zwolenników dalszego zbrojenia Niemiec Zachodnich, zaniepokojenie tymi planami sięga coraz szerzej i wyżej — zwłaszcza w zachodniej Europie. Nurtuje ono głęboko w opinii publicznej Wielkiej Brytanii. Odzwierciedlała go choćby w ostatniej debacie w Izbie Gmin postawa Labour Party i jej poszukiwania środków zapobieżenia niebezpieczeństwu.</u>
          <u xml:id="u-12.146" who="#AdamRapacki">Z gorzką raczej satysfakcją słuchamy dziś z Zachodu głosów ludzi na pewno dalekich od nas politycznie, którzy powtarzają niemal dokładnie słowa, z którymi zwracaliśmy się do nich od lat.</u>
          <u xml:id="u-12.147" who="#AdamRapacki">Chciałbym dla przykładu zacytować parę zdań z noty rządu polskiego do rządów Belgii, Holandii, Luksemburga i Danii z dnia 14 lutego 1951 r. Pisaliśmy wówczas:</u>
          <u xml:id="u-12.148" who="#AdamRapacki">„Pomimo tragicznych doświadczeń tak niedawnej wojny, narody widzą, że w Niemczech Zachodnich odbudowuje się regularną armię niemiecką z pomocą hitlerowskich generałów, których same nazwiska muszą już budzić w naszych narodach tragiczne wspomnienia z lat okupacji. Zbrodniarze wojenni odzyskują wolność i swobodę działania, a na powierzchnię życia politycznego wypływają i zajmują w nim coraz bardziej dominującą pozycję odwetowcy i rewizjoniści”...</u>
          <u xml:id="u-12.149" who="#AdamRapacki">I dalej:</u>
          <u xml:id="u-12.150" who="#AdamRapacki">„Jest jednak oczywiste, że w chwili gdy siły i znaczenie militarystycznych kół niemieckich odpowiednio wzrosną, nie zawahają się one wykorzystać sytuacji w swoich własnych celach, czego już dzisiaj dają dowody. Zwrócą się one nieuchronnie przeciwko tym, którzy dziś zgadzają się na odrodzenie militaryzmu w Niemczech”. A teraz sprawa roszczeń terytorialnych i rewizjonizmu zachodnioniemieckiego.</u>
          <u xml:id="u-12.151" who="#AdamRapacki">Można powiedzieć z całą otwartością: granice Polski są dostatecznie zabezpieczone. Rewizjonizm zachodnioniemiecki jest niebezpieczeństwem przede wszystkim jako podstawowy element całości imperialistycznej strategii zachodnioniemieckiej, która zagraża zarówno Wschodowi, jak i Zachodowi — bo zagraża pokojowi.</u>
          <u xml:id="u-12.152" who="#AdamRapacki">Kanclerz Adenauer posługuje się rewizjonizmem w sposób bardzo można powiedzieć elastyczny — raz się nim zasłania, kiedy przyjdzie mu usprawiedliwiać swe pretensje terytorialne, to znów bagatelizuje — jeśli rewizjonistyczne, czy faszystowskie wystąpienia stają się już zbyt kompromitujące.</u>
          <u xml:id="u-12.153" who="#AdamRapacki">Zawsze jednak wychodzi u niego na to, że oficjalna polityka rządu NRF to jedno, a szowinizm i rewizjonizm — to coś całkiem innego i niezależnego.</u>
          <u xml:id="u-12.154" who="#AdamRapacki">Nie mówiąc nawet o wspólnych źródłach — nie przypominając już nawet oczywistego faktu, że cała polityka zachodnioniemiecka opiera się na militarystycznych, nacjonalistycznych i szowinistycznych — a więc rewizjonistycznych siłach wewnętrznych i nie byłoby inaczej do pomyślenia, to przecież każdy musi zapytać — jak można wysuwać pretensje terytorialne a odżegnywać się od tych, którzy mówią to samo, choć może mniej dyplomatycznym językiem?</u>
          <u xml:id="u-12.155" who="#AdamRapacki">I każdy rozumie, że musi być jakiś związek między oficjalną polityką rządu NRF a szowinizmem i rewizjonizmem, jeżeli tyle kluczowych stanowisk w rządzie, w wojsku, w aparacie państwowym i w wymiarze sprawiedliwości — obsadzanych jest przez ludzi o bogatej hitlerowskiej przeszłości. Wystarczy tu wymienić nazwiska ministrów Oberlaendera i Schroedera czy sekretarza stanu Globke, osławionego komentatora ustaw norymberskich.</u>
          <u xml:id="u-12.156" who="#AdamRapacki">Przeszło 60% pracowników bońskiej służby zagranicznej — to byli członkowie partii hitlerowskiej. Przeszło 1000 sędziów i prokuratorów NRF — to ludzie, na których ciąży odpowiedzialność za wyroki wydane przez sądy hitlerowskie, w tym w wielu wypadkach wyroki śmierci w stosunku do Polaków.</u>
          <u xml:id="u-12.157" who="#AdamRapacki">Przecież każde dziecko w NRF, a przynajmniej każde dziecko w wieku szkolnym, musi być najgłębiej przekonane, że rewizjonizm jest polityką rządu. W uchwale tzw. stałej konferencji krajowych ministrów oświaty NRF z 13 i 14 grudnia 1956 r., zawierającej zalecenia do programu nauczania, przeczytajmy choćby następujący fragment:</u>
          <u xml:id="u-12.158" who="#AdamRapacki">„Niemcy należy traktować jako jedność. Niemcy środkowe (oznacza to NRD), Berlin i pozostałe obszary znajdujące się czasowo pod obcą administracją (tak nazywa się tam nasze Ziemie Odzyskane) należy młodzieży tak samo przyswoić, jak obszar Republiki Federalnej. Także pozostałe obszary zasiedlone dawniej przez Niemców należy uwzględniać stosownie do ich doniosłości”.</u>
          <u xml:id="u-12.159" who="#AdamRapacki">Albo przeczytajmy, co pisze się w podręcznikach szkolnych o agresji hitlerowskiej na Polskę:</u>
          <u xml:id="u-12.160" who="#AdamRapacki">„Polacy wyładowali z wybuchem wojny swą wściekłość w potwornych mordach, dokonanych na Niemcach”. (Podręcznik pt. „Lebendige Vergangenheit, Geschichtsbuch fur Real und Mittelschulen”).</u>
          <u xml:id="u-12.161" who="#AdamRapacki">Czytajmy jeszcze: „Ciężkie wykroczenia nacjonalistycznie podburzonych polskich tłumów przeciw członkom mniejszości niemieckiej dały mu (tzn. Hitlerowi) asumpt do interwencji zbrojnej” (z Atlasu „Ostdeutschland und das heutige Polen”).</u>
          <u xml:id="u-12.162" who="#AdamRapacki">No i jak tu się dziwić, że wychowawcy nie karzą tak pojętnych uczniów i absolwentów, którzy potem organizują się, chwytają za pędzel i przyozdabiają mury odpowiednimi znakami i napisami?</u>
          <u xml:id="u-12.163" who="#AdamRapacki">Zajścia neohitlerowskie słusznie oburzyły opinię światową. Ale nie wystarcza samo oburzenie. Trzeba sięgać do źródeł. Trzeba widzieć ścisły związek między faszystowskimi i antysemickimi demonstracjami a samą istotą polityki rządu Adenauera.</u>
          <u xml:id="u-12.164" who="#AdamRapacki">A nie wszyscy na Zachodzie chcą, aby ten związek widziano. Jedni dlatego, że polityka rządu NRF jest niezbędnym elementem ich własnej zimnowojennej polityki, inni dlatego, że chcą politykować z rządem NRF — to się posprzeczać, to się znów dogadać.</u>
          <u xml:id="u-12.165" who="#AdamRapacki">Czym można na przykład wytłumaczyć, że niektóre i to poważne pisma zachodnie nie zamieściły listów wybitnych przedstawicieli nauki polskiej w sprawie wystąpień faszystowskich i antysemickich w NRF?</u>
          <u xml:id="u-12.166" who="#AdamRapacki">Uspokaja się nas często na Zachodzie, że każdy rozsądny człowiek na świecie wie, że granica na Odrze i Nysie jest faktem nieodwracalnym, że czas działa na naszą korzyść. Po cóż nam więc deklaracje mocarstw zachodnich w sprawie granicy?</u>
          <u xml:id="u-12.167" who="#AdamRapacki">My to wszystko dobrze wiemy.</u>
          <u xml:id="u-12.168" who="#AdamRapacki">Ale nie tylko w naszym, ale we wspólnym interesie — w interesie pokoju — trzeba, żeby ci, których milczenie zachęca agresywne siły w NRF, jasno i stanowczo przecięli ich nierealne, a przecież bardzo niebezpieczne mrzonki.</u>
          <u xml:id="u-12.169" who="#AdamRapacki">Pozytywnym faktem w polityce międzynarodowej było przerwanie tej zmowy milczenia czy dwuznaczników przez prezydenta Francji de Gaulle'a.</u>
          <u xml:id="u-12.170" who="#AdamRapacki">Co do innych, to choć wydaje się, że stanowisko ich ulega pozytywnej ewolucji — albo milczą dalej, albo ograniczają się do aluzji — zasłaniając się formalnościami. Brakiem traktatu. Naszym zdaniem formalności są już dawno załatwione w Poczdamie i w Zgorzelcu. Ale nie chodzi o formalności. Chodzi o polityczną jasność.</u>
          <u xml:id="u-12.171" who="#AdamRapacki">Od lat, i ciągle jeszcze, liczni politycy zachodni usypiają obawy opinii publicznej, a może niekiedy i własne — że nie straszny jest nacjonalizm zachodnioniemiecki, nie straszne są zbrojenia NRF, ponieważ Pakt Atlantycki, Unia Zachodnio-Europejska, różne tzw. integracje, ponieważ jednym słowem przynależność do tzw. wspólnoty zachodniej krępuje NRF i uzależnia ją od czołowych mocarstw zachodnich.</u>
          <u xml:id="u-12.172" who="#AdamRapacki">Wieloletnia praktyka pokazała, jak to te więzy „krępują” rewizjonizm, militaryzm i całą agresywną politykę NRF.</u>
          <u xml:id="u-12.173" who="#AdamRapacki">Przecież bez tych podobno „krępujących więzów” byłyby one zaledwie swym własnym cieniem.</u>
          <u xml:id="u-12.174" who="#AdamRapacki">Jakże i bez tzw. wspólnoty zachodniej, i jej szerokiej pomocy ekonomicznej, politycznej, zbrojeniowej NRF mogłaby marzyć o takiej pozycji w łonie Zachodu, jaką ma obecnie, i która pozwala jej sięgać po rolę arbitra w różnych wewnętrznych sprawach między nawet bardzo potężnymi sojusznikami zachodnimi, sabotować ich politykę, uderzać pięścią w stół, jak ostatnio w Berlinie?</u>
          <u xml:id="u-12.175" who="#AdamRapacki">Nie chodzi o to, że NRF jest związana z Zachodem. Chodzi o to, jaka jest polityka Zachodu wobec NRF i jaka jest rola NRF w łonie Zachodu.</u>
          <u xml:id="u-12.176" who="#AdamRapacki">A wszystko to zależy w końcu od tego, jaki jest zasadniczy kierunek polityki mocarstw zachodnich. Czy jest to kierunek na zimną wojnę — czy na pokojowe współistnienie.</u>
          <u xml:id="u-12.177" who="#AdamRapacki">Jeśli zasadniczy kierunek polityki mocarstw zachodnich miałaby nadal wyznaczać strategia z pozycji siły, to w ramach takiej strategii muszą się umacniać siły imperialistyczne w NRF, musi się umacniać pozycja imperialistycznej NRF w łonie Zachodu i musi rosnąć niebezpieczeństwo, że coraz częściej NRF będzie ciągnęła za sobą Zachód przy pomocy tych właśnie więzów, którymi rzekomo sama miała być skrępowana. I w takiej sytuacji wcale nie jest dziwne, że najgorętszym zwolennikiem tych więzów jest sam skrępowany. Właśnie kanclerz Adenauer.</u>
          <u xml:id="u-12.178" who="#AdamRapacki">Związek Radziecki, w porozumieniu z NRD, Polską i innymi państwami socjalistycznymi, wysunął propozycję zawarcia traktatu pokojowego z Niemcami.</u>
          <u xml:id="u-12.179" who="#AdamRapacki">Zawarcie takiego traktatu byłoby ogromnym krokiem naprzód na drodze do odprężenia, wielkim wkładem w stabilizację pokojowych stosunków w Europie.</u>
          <u xml:id="u-12.180" who="#AdamRapacki">Byłoby jasnym i zgodnym potwierdzeniem tych faktów, o których wszyscy wiedzą, że są faktami i że próba ich naruszenia prowadziłaby do nieobliczalnych następstw. I trzeba o tych faktach powiedzieć jasno, jeżeli się chce powściągnąć te siły, które by je chciały zmienić i mogłyby doprowadzić — przy odpowiednim zbiegu okoliczności — do nieobliczalnych następstw.</u>
          <u xml:id="u-12.181" who="#AdamRapacki">Rozumiemy, dlaczego nie chce traktatu pokojowego rząd NRF. Rozumiemy, dlaczego nie chcą go siły zimnowojenne w różnych państwach na Zachodzie. Ale dlaczego miałyby go odrzucać te odpowiedzialne koła zachodnie, które widzą konieczność odprężenia i pokojowego współistnienia?</u>
          <u xml:id="u-12.182" who="#AdamRapacki">Mówi się — nie można zawrzeć traktatu, ponieważ oznaczałby on potwierdzenie faktu istnienia dwóch państw niemieckich. Tak jest. Ale przecież to jest fakt bezsporny, z którym liczą się coraz bardziej wszyscy realni politycy na Zachodzie. Więc o co chodzi? O ustępowanie nierealnym politykom, niezdolnym do brania pod uwagę faktów, a więc zdolnym do awantury?</u>
          <u xml:id="u-12.183" who="#AdamRapacki">Mówi się — traktat przekreśliłby postulat zjednoczenia Niemiec. Przecież wszyscy dobrze wiedzą, że w obecnych warunkach, dopóki trwa obecna polityka oficjalna NRF, dopóki w Niemczech Zachodnich istnieją poważne siły agresywne, trudno zjednoczyć się dwóm sprzecznym żywiołom — a przecież to jest sprawa samych Niemców i nie życzy sobie — obecnie tego zjednoczenia także nikt na Zachodzie.</u>
          <u xml:id="u-12.184" who="#AdamRapacki">W imię czego więc mamy poświęcać konkretne ogromne korzyści, jakie dałby Europie i światu traktat pokojowy.</u>
          <u xml:id="u-12.185" who="#AdamRapacki">Mówi się na Zachodzie — to prawda, ale nie można Niemcom odbierać nadziei na zjednoczenie. A któż chce odbierać tę nadzieję, kto może odebrać prawo do zjednoczenia się dwóm państwom niemieckim? W żadnym razie nie traktat pokojowy.</u>
          <u xml:id="u-12.186" who="#AdamRapacki">A perspektywa — oczywiście jest. Prowadzi ona poprzez wyrzeczenie się w Zachodnich Niemczech imperialistycznych ambicji wobec świata, roszczeń terytorialnych, agresywnych zbrojeń, przez skuteczne okiełznanie agresywnych sił wewnętrznych, przez stworzenie skutecznych gwarancji — że się nie odrodzą. Wtedy mogą powstać sprzyjające warunki dla decyzji zjednoczeniowej obu państw niemieckich i wtedy żaden naród w Europie nie będzie miał podstaw, aby czuć się zagrożonym.</u>
          <u xml:id="u-12.187" who="#AdamRapacki">Taka jest jedynie realna perspektywa. Po cóż ją ukrywać? W imię czyich nadziei? Jakich Niemców?</u>
          <u xml:id="u-12.188" who="#AdamRapacki">A może chodzi o obawę ostatecznego potwierdzenia granic? I znów — w imię czyich nadziei miałoby się unikać stwierdzenia faktów, których ostateczność dobrze się rozumie?</u>
          <u xml:id="u-12.189" who="#AdamRapacki">Uważamy, że we wspólnym interesie wszystkich narodów i samego narodu niemieckiego, w interesie pokoju leży jasne postawienie spraw, których zaciemnienie może być wykorzystywane tylko dla ciemnych celów.</u>
          <u xml:id="u-12.190" who="#AdamRapacki">Miałoby ogromne znaczenie zawarcie traktatu pokojowego przez wszystkie zainteresowane państwa. Polska w pełni popiera to stanowisko rządu radzieckiego, które jest i naszym własnym stanowiskiem.</u>
          <u xml:id="u-12.191" who="#AdamRapacki">Jeśliby mimo wszystko jednak siły zimnowojenne postawiły na swoim i nie dopuściły do takiego rozwiązania, to jak stwierdza deklaracja Politycznego Komitetu Konsultatywnego Paktu Warszawskiego państwom socjalistycznym, nie pozostałoby inne wyjście, jak wraz z innymi państwami, które by sobie życzyły tego, zawrzeć traktat pokojowy z Niemiecką Republiką Demokratyczną.</u>
          <u xml:id="u-12.192" who="#AdamRapacki">Nie możemy odstąpić od obowiązku walki o pokojową stabilizację stosunków w Europie.</u>
          <u xml:id="u-12.193" who="#AdamRapacki">Problem niemiecki jest głównym problemem międzynarodowym ciążącym na stosunkach między Wschodem i Zachodem.</u>
          <u xml:id="u-12.194" who="#AdamRapacki">Jest to zarazem podstawowy problem polskiej racji stanu.</u>
          <u xml:id="u-12.195" who="#AdamRapacki">Nie mówiąc o różnicach ustrojowych, które naszym zdaniem — nie powinny stanowić przeszkody w rozwoju przyjaznej współpracy między narodami — problem niemiecki jest głównym, a w wielu wypadkach jedynym problemem ciążącym na naszych stosunkach z wieloma państwami zachodnimi.</u>
          <u xml:id="u-12.196" who="#AdamRapacki">Czy musi tak być, czy nie można znaleźć rozwiązania?</u>
          <u xml:id="u-12.197" who="#AdamRapacki">W naszym przekonaniu nie ma tu zasadniczej sprzeczności interesów. Przeciwnie, istnieje ich coraz wyraźniejsza zbieżność.</u>
          <u xml:id="u-12.198" who="#AdamRapacki">Jeśli tylko konsekwentnie stanie się na gruncie pokojowego współistnienia — nie zimnej wojny — problem niemiecki może być rozwiązany pomyślnie dla wszystkich zainteresowanych i dla samego narodu niemieckiego. W interesie pokoju.</u>
          <u xml:id="u-12.199" who="#AdamRapacki">Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-12.200" who="#AdamRapacki">Dążenie do zapewnienia pokoju drogą rozbrojenia było zawsze jednym z podstawowych założeń polityki zagranicznej państw socjalistycznych.</u>
          <u xml:id="u-12.201" who="#AdamRapacki">Dziś powszechna staje się świadomość, że rozbrojenie jest naczelnym, historycznym zadaniem obecnego pokolenia.</u>
          <u xml:id="u-12.202" who="#AdamRapacki">Od pierwszych lat istnienia ONZ państwa nasze występowały o całkowity zakaz broni masowej zagłady, o redukcję konwencjonalnych sił zbrojnych, o likwidację baz wojskowych na obcych terytoriach.</u>
          <u xml:id="u-12.203" who="#AdamRapacki">W roku 1957, gdy sprawa rozbrojenia znalazła się w nowym impasie, wystąpiliśmy z propozycją wyłączenia broni jądrowych ze szczególnie newralgicznego obszaru — z Europy środkowej. Propozycja polska spełniła pozytywną rolę, mobilizując około tej konkretnej koncepcji częściowego rozwiązania rozbrojeniowego szerokie i różnorodne siły. Idea ta — jak również inicjatywy utworzenia innych stref zdezatomizowanych mogą być dziś urzeczywistnione na drodze wiodącej do pełnego, powszechnego rozbrojenia.</u>
          <u xml:id="u-12.204" who="#AdamRapacki">Radziecka idea całkowitego i powszechnego rozbrojenia odpowiada obecnej obiektywnej sytuacji społeczno-politycznej na świecie, obecnemu poziomowi techniki, obecnym dążeniom mas. Jest to więc idea realistyczna. Świadczy o tym jednomyślnie uchwała Zgromadzenia Ogólnego ONZ w sprawie rozbrojenia. Powszechne i pełne rozbrojenie jest podstawowym warunkiem trwałego i rzeczywiście pokojowego współistnienia narodów. Jest to więc idea odpowiadająca życiowej i historycznej konieczności. Pełne i powszechne rozbrojenie stało się bezpośrednim zadaniem, wokół którego koncentrujemy wysiłki.</u>
          <u xml:id="u-12.205" who="#AdamRapacki">Świat socjalistyczny był zawsze za jak najszerszym rozbrojeniem. Ponieważ jednak państwa kapitalistyczne odrzucały nasze propozycje idące w tym kierunku, wysuwaliśmy różne propozycje rozbrojenia częściowego. Zwolennicy zbrojeń w państwach kapitalistycznych zarzucali z kolei tym naszym propozycjom niekompletność. Tego zarzutu wobec radzieckiej propozycji powszechnego i generalnego rozbrojenia wysunąć nie mogą. Nowa propozycja radziecka poważnie więc utrudnia manewry zwolenników zimnej wojny, a ułatwia podjęcie rzeczowej dyskusji nad rozbrojeniem tym siłom na Zachodzie, które rzeczywiście szukają wyjścia z obłędnego kręgu zbrojeń.</u>
          <u xml:id="u-12.206" who="#AdamRapacki">Propozycja radziecka pełnego i powszechnego rozbrojenia czyni prostsze zagadnienie kontroli. Jesteśmy za kontrolą, ścisłą kontrolą dostosowaną do każdego etapu rozbrojeniowego. Zakres kontroli musi być więc zawsze proporcjonalny do zakresu uzgodnionego rozbrojenia. Powszechne i całkowite rozbrojenie uzasadnia powszechną i całkowitą kontrolę. Natomiast żadne środki kontrolne nie mogą zastąpić rozbrojenia. Na stworzenie systemu kontroli zamiast rozbrojenia zgodzić się nie można.</u>
          <u xml:id="u-12.207" who="#AdamRapacki">Poważnym czynnikiem ułatwiającym rozmowy rozbrojeniowe byłoby porozumienie w sprawie zaprzestania prób broni jądrowych. Ze szczególnym niepokojem przyjęliśmy nowe stanowisko amerykańskie wypowiadające się przeciw pełnemu zakazowi tych prób i prowadzące do ich wznowienia. Uważamy, że zerwanie trwającego obecnie faktycznego rozejmu na tym polu, niezależnie od rodzaju prób, miałoby poważne konsekwencje i mogłoby przekreślić cały poważny dorobek rokowań genewskich.</u>
          <u xml:id="u-12.208" who="#AdamRapacki">Powodzenie rozmów rozbrojeniowych zależy w dużym stopniu od atmosfery międzynarodowej, w której będą się one toczyć. Związek Radziecki przyczynił się konkretnie do stworzenia sprzyjającej atmosfery, podejmując decyzję jednostronnej redukcji swych sił zbrojnych o 1/3. Witamy z najwyższym uznaniem ten nowy pokojowy krok. Tak się stwarza fakty dokonane w dziedzinie rozbrojenia.</u>
          <u xml:id="u-12.209" who="#AdamRapacki">W pełni zgadzamy się z treścią styczniowego Apelu Rady Najwyższej ZSRR i nie wątpię, że Sejm Rzeczypospolitej da wyraz pełnej zgodności narodu polskiego z pokojową polityką Związku Radzieckiego.</u>
          <u xml:id="u-12.210" who="#AdamRapacki">Są jednak ludzie na Zachodzie, którzy nazywają posunięcie radzieckie krokiem propagandowym i odmawiają mu realnej wartości. Dziwnym zbiegiem okoliczności są to ci sami, którzy w przeszłości odrzucali radzieckie propozycje rozbrojenia atomowego pod pretekstem, że zapewnią one przewagę ZSRR w dziedzinie sił konwencjonalnych. Ci sami, którzy polskiej propozycji utworzenia strefy bezatomowej zarzucali, iż zmierza ona do „utrwalenia przewagi konwencjonalnych sił zbrojnych Paktu Warszawskiego”. Jak im dogodzić? Chyba tylko całkowitym, jednostronnym rozbrojeniem państw socjalistycznych.</u>
          <u xml:id="u-12.211" who="#AdamRapacki">Jeszcze żadne z państw zachodnich nie poszło za przykładem ZSRR, a już niektóre organy prasowe na Zachodzie zapytują, kiedy inne kraje socjalistyczne jednostronnie zmniejszą swe armie. Jeśli chodzi o Polskę, nasz wysiłek obronny zależy przede wszystkim od zbrojeń zachodnioniemieckich. Jeśliby NRF powstrzymała swe zbrojenia i zredukowała swe siły zbrojne, wówczas i Polska nie zawahałaby się przed analogicznymi krokami.</u>
          <u xml:id="u-12.212" who="#AdamRapacki">Jeszcze 2 października 1957 r. zadeklarowaliśmy gotowość zaniechania wprowadzenia uzbrojenia rakietowego i jądrowego, jeśli wyrzeknie się tych broni NRF. Deklaracja ta, jak i następne, stanowiące jej rozwinięcie — pozostają w mocy. Jednak, jak dotąd, rząd NRF bynajmniej nie ustosunkował się pozytywnie do tych propozycji.</u>
          <u xml:id="u-12.213" who="#AdamRapacki">Stworzenie sprzyjającej atmosfery dla rozmów na szczycie i dla rokowań rozbrojeniowych wymaga, aby nie odbywały się one w warunkach wzmożonego wyścigu zbrojeń. Chcielibyśmy wierzyć, że mocarstwa zachodnie okażą ze swej strony pod tym względem dobrą wolę, jeśli rzeczywiście chcą przyczynić się do stworzenia atmosfery wzajemnego zaufania, której znaczenie tak często podkreślają w swych deklaracjach.</u>
          <u xml:id="u-12.214" who="#AdamRapacki">W całej swej polityce, w swej działalności w organach międzynarodowych — zwłaszcza w Komitecie Rozbrojeniowym 10 państw — Polska będzie w miarę swych możliwości przyczyniać się do dalszego odprężenia w stosunkach międzynarodowych, do rozwiązania zagadnienia niemieckiego, do urzeczywistnienia pełnego i powszechnego rozbrojenia. W tych wysiłkach będziemy nadal zacieśniać naszą więź ze Związkiem Radzieckim, z całym obozem socjalizmu i gotowi jesteśmy rozwijać współpracę z wszystkimi siłami pokojowego współistnienia.</u>
          <u xml:id="u-12.215" who="#AdamRapacki">Tak pojmujemy i realizujemy naszą rolę — aktywnej siły obozu socjalizmu w walce o pokój — i tak ją będziemy realizować nadal.</u>
          <u xml:id="u-12.216" who="#AdamRapacki">Polityka zagraniczna, to nie tylko dyplomacja, ani nie przede wszystkim dyplomacja. Politykę zagraniczną, międzynarodową pozycję państwa i jego wpływ na bieg wydarzeń na świecie realizuje cały naród i każdy obywatel swym codziennym wysiłkiem. Mnożąc nasz potencjał gospodarczy, rozwijając nasze siły wytwórcze, przyśpieszając postęp techniczny, zaspokajając coraz lepiej materialne i duchowe potrzeby narodu polskiego — działamy najskuteczniej i najbardziej konkretnie na rzecz pokoju, uczestniczymy wszystkimi siłami w wielkim historycznym dziele — wyeliminowania wojny z życia narodów — na zawsze.</u>
          <u xml:id="u-12.217" who="#komentarz">(Długotrwałe oklaski)</u>
          <u xml:id="u-12.218" who="#AdamRapacki">Proszę Posła Sekretarza Stanisława Hasiaka o odczytanie komunikatu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#StanisławHasiak">Posiedzenie Komisji Gospodarki Morskiej i Żeglugi odbędzie się w sali nr 72 Domu Poselskiego bezpośrednio po ogłoszeniu przerwy w posiedzeniu Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-13.1" who="#StanisławHasiak">Zarządzam przerwę w obradach do godz. 16.</u>
          <u xml:id="u-13.2" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 14 min. 10 do godz. 16 min. 15)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#ZenonKliszko">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-14.1" who="#ZenonKliszko">Otwieram dyskusję nad wygłoszonym expose Ministra Spraw Zagranicznych.</u>
          <u xml:id="u-14.2" who="#ZenonKliszko">Jako pierwszy zabierze głos poseł Kazimierz Banach.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#KazimierzBanach">Wysoki Sejmie! Przedstawione w dzisiejszym expose Ministra Spraw Zagranicznych zasady, kierunki, osiągnięcia polskiej polityki zagranicznej są wyrazem woli naszego narodu i odpowiadają jego najżywotniejszym interesom. Pokojowość, realizm i aktywność naszej polityki zagranicznej znajdują uznanie i poparcie całego narodu, wpływają na proces cementowania jego jedności.</u>
          <u xml:id="u-15.1" who="#KazimierzBanach">Biorąc pod uwagę realny układ sił w święcie, zajmujemy jasne i konstruktywne stanowisko w każdej ważnej sprawie, wnosimy pozytywne elementy do stosunków międzynarodowych, służąc tym sprawie odprężenia i pokoju.</u>
          <u xml:id="u-15.2" who="#KazimierzBanach">Zawarty w expose Ministra Rapackiego przegląd naszych stosunków międzynarodowych świadczy dobitnie, że rozwijają się na coraz większą skalę pożyteczne dla sprawy pokoju kontakty Polski Ludowej z wieloma krajami.</u>
          <u xml:id="u-15.3" who="#KazimierzBanach">Ze szczególną radością witamy dalszy braterski rozwój stosunków ze Związkiem Radzieckim i wszystkimi krajami socjalistycznymi. Zacieśnianie jedności krajów należących do tej wielkiej rodziny — poprzez dalsze rozwijanie wymiany gospodarczej, kulturalnej, wymiany w dziedzinie nauki i techniki i we wszystkich dziedzinach życia — należy uznać i uznajemy za najistotniejszy element polityki zagranicznej naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-15.4" who="#KazimierzBanach">Analizując expose Ministra Rapackiego z zadowoleniem trzeba stwierdzić, że nasza polityka zagraniczna zmierza konsekwentnie do zacieśnienia współpracy i rozwinięcia kontaktów również z innymi krajami w duchu przyjaźni i wzajemnego zrozumienia.</u>
          <u xml:id="u-15.5" who="#KazimierzBanach">Na podkreślenie zasługuje między innymi aktywność naszej polityki zagranicznej w obszarze krajów skandynawskich, o czym świadczą rozwijająca się ciągle współpraca w wielu dziedzinach życia i pracy, wzajemne wizyty ministrów spraw zagranicznych Polski, Danii, Norwegii, służące sprawie międzynarodowego odprężenia i pokoju.</u>
          <u xml:id="u-15.6" who="#KazimierzBanach">ZSL, zgodnie z deklaracją ideowo-programową uchwaloną na III Kongresie, zgodnie z interesami mas chłopskich i narodu, za główne fundamenty polskiej polityki zagranicznej uważa: walkę o pokój, sojusz ze Związkiem Radzieckim i całym obozem socjalizmu, umocnienie sił i jedności tego obozu oraz na tej bazie przyjazną współpracę ze wszystkimi narodami świata.</u>
          <u xml:id="u-15.7" who="#KazimierzBanach">Dlatego też Zjednoczone Stronnictwo Ludowe wyraża w pełni poparcie dla polityki zagranicznej naszego rządu, deklarując uznanie dla jej dotychczasowych osiągnięć oraz wytyczonych w expose zasad i kierunków działania na przyszłość.</u>
          <u xml:id="u-15.8" who="#KazimierzBanach">Nasz naród ma szczególne powody, by wszystkie swe siły skupić w wielkiej sprawie utrwalenia pokoju na świecie.</u>
          <u xml:id="u-15.9" who="#KazimierzBanach">Ostatnia wojna, w której poległo ponad 6 milionów Polaków, w której uległa zniszczeniu ogromna część naszego narodowego dorobku, w której miliony rodaków przeszły gehennę hitlerowskiej okupacji i tu w kraju, i w obozach masowej zagłady na naszej ziemi, w Oświęcimiu, Majdanku i w innych miejscowościach, uświadamia nam ciągle potworność i zbrodniczość wojny wobec człowieka, narodu i ludzkości.</u>
          <u xml:id="u-15.10" who="#KazimierzBanach">Nasz naród ma również szczególne powody, by ze wszystkich swych sił wzmacniać potęgę i jedność krajów socjalistycznych, bo z ich powstaniem i zwycięstwami nierozerwalnie związana jest nasza niepodległość.</u>
          <u xml:id="u-15.11" who="#KazimierzBanach">Polska odzyskała swą niepodległość dzięki Wielkiej Rewolucji Październikowej. Polska obroniła swój byt śmiertelnie zagrożony przez faszyzm w czasie ostatniej wojny dzięki zwycięstwu sił socjalizmu i postępu nad siłami faszyzmu i zbrodni. Polska umacnia niepodległość w swych historycznych granicach dzięki zdobyciu władzy w kraju przez ludzi pracujących miast i wsi oraz dzięki pomocy obozu socjalistycznego, a głównie wielkiego Związku Radzieckiego.</u>
          <u xml:id="u-15.12" who="#KazimierzBanach">Tylko Polska socjalistyczna, połączona braterskimi więzami z krajami socjalistycznymi, a przede wszystkim ze Związkiem Radzieckim, ma warunki rozwijania wszystkich swych sił i zasobów, utrwalenia swej niepodległości, realizowania swych aktualnych i przyszłych dążeń oraz interesów całego narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-15.13" who="#KazimierzBanach">Nowy układ sił na świecie, który jak słusznie podkreśla się w expose leży u podstaw nowej korzystniejszej atmosfery międzynarodowej, nie jest dziełem przypadku. Doszło do tego w wyniku zwycięskiego marszu sił pokoju i postępu na całym świecie. Doszło do tego w wyniku ofiarnego, a często okupionego wielkimi wyrzeczeniami wysiłku pracy we wszystkich krajach socjalistycznych. Dotyczy to przede wszystkim pierwszego państwa socjalistycznego Związku Radzieckiego i potężnego rozwoju jego przemysłu, rolnictwa, techniki, nauki i kultury.</u>
          <u xml:id="u-15.14" who="#KazimierzBanach">Kraje socjalistyczne mają historyczną zasługę wobec całej ludzkości, doprowadziły bowiem do tego, iż groźba wojny jest coraz bardziej oddalona i eliminowana jako sposób rozwiązywania konfliktów międzynarodowych.</u>
          <u xml:id="u-15.15" who="#KazimierzBanach">Osiągnięciom ludzi pracy, robotników, chłopów, inteligencji, uczonych Związku Radzieckiego, Chińskiej Republiki Ludowej, Polski Ludowej oraz wszystkich krajów socjalistycznych zawdzięczamy to, że dzięki wzrostowi potęgi gospodarczej, politycznej i militarnej — stanowimy dziś niewzruszony bastion pokoju, z którym, chcą czy nie chcą, muszą się wszyscy liczyć.</u>
          <u xml:id="u-15.16" who="#KazimierzBanach">Ta wielka socjalistyczna potęga — służąca sprawie postępu i pokoju — jest dziś czynnikiem dominującym w polityce międzynarodowej. Dzięki tej potędze propozycje i postulaty Związku Radzieckiego i całego obozu socjalistycznego mają dziś inną wagę niż przed laty, kiedy kraje kapitalistyczne górowały nad nami w zakresie produkcji i nauki.</u>
          <u xml:id="u-15.17" who="#KazimierzBanach">Kraje socjalistyczne nie zamierzają wykorzystywać nowego układu sił do dyktowania swych warunków. Cała postępowa ludzkość z otuchą patrzy na dalszy rozwój sytuacji na świecie, mając pewność, że potężne zasoby gospodarcze, wielkie osiągnięcia nauki i techniki, którymi może się przede wszystkim poszczycić Związek Radziecki, wykorzystywane są nie dla egoistycznych celów, lecz dla sprawy powszechnego pokoju i odprężenia międzynarodowego.</u>
          <u xml:id="u-15.18" who="#KazimierzBanach">Wysoka Izbo! Wydaje się, że zbyt mało się mówi, i że niedostatecznie precyzuje wobec naszego społeczeństwa fakt, iż nasze sukcesy gospodarcze, a zwłaszcza postęp w uprzemysławianiu, nie tylko stanowią podstawę dalszego rozwoju dobrobytu i kultury w naszym kraju, lecz że równocześnie stanowią istotny czynnik w wielkim dziele walki o zwycięstwo pokoju.</u>
          <u xml:id="u-15.19" who="#KazimierzBanach">Realny wkład Polski Ludowej w walkę o pokój, w umacnianie potęgi obozu socjalistycznego, to przecież cały dorobek naszego 15-lecia, to nasze osiągnięcia gospodarcze, kulturalne i społeczne w tym okresie. Pełne wykonanie zamierzeń najbliższej 5-latki, to również zadania, których realizacja umacniać i zwiększać będzie nadal nasz wkład, siłę i jedność obozu socjalizmu w dzieło utrwalania pokoju.</u>
          <u xml:id="u-15.20" who="#KazimierzBanach">Nowy układ sił na świecie, pokojowe inicjatywy i praktyczne posunięcia Związku Radzieckiego i wszystkich krajów obozu socjalizmu spowodowały znaczną poprawę w odprężeniu międzynarodowym i oddalają groźbę wojny.</u>
          <u xml:id="u-15.21" who="#KazimierzBanach">Są jednak jeszcze siły na świecie, które zagrażają pokojowi, hamują proces likwidacji zimnej wojny, elementami niepokoju i nieufności, zatruwają życie międzynarodowe. Główną siłą, najbardziej agresywną, tkwiącą niewzruszenie w okopach zimnej wojny, jest Niemiecka Republika Federalna.</u>
          <u xml:id="u-15.22" who="#KazimierzBanach">NRF coraz bardziej staje się wylęgarnią neofaszyzmu. Wbrew interesom samego narodu niemieckiego nie odbył się tam żaden proces reedukacji, nie usunięto dawnych hitlerowców ze stanowisk rządowych i z kierowania społeczeństwem. Nic więc dziwnego, że wzrasta fala rewizjonizmu, na której opiera swe zamierzenia kanclerz Adenauer. Ostatnie hitlerowskie ekscesy w NRF zaniepokoiły cały świat. Cały świat postępu domaga się zdecydowanie, aby położyć im tamę. Jeżeli Adenauer związał się z pogrobowcami faszyzmu i jeżeli płynie na fali rewizjonizmu i hitleryzmu, jeżeli nie chce podjąć rozmów na temat zjednoczenia Niemiec, jeżeli marzą mu się nowe podboje, to wykreśla się sam z wielkiego, historycznego, nieodwracalnego procesu rozwojowego, pokojowego współistnienia państw o różnych systemach społecznych. Rojące się w głowach odwetowców zbrodnicze myśli o boskim posłannictwie niemczyzny na Wschodzie biorą swój bezpośredni rodowód z junkierskiej zaborczości i hitlerowskiego obłędu mordu i zniszczenia. Są one wymownym ostrzeżeniem dla nas i dla całej ludzkości.</u>
          <u xml:id="u-15.23" who="#KazimierzBanach">Na tym tle budzi poważny niepokój zapowiedź prezydenta Stanów Zjednoczonych Eisenhowera w sprawie przekazania broni atomowej i ujawnienia tajemnicy jej produkcji swoim sojusznikom. Grozi to wielką obawą, że broń atomowa i tajniki jej produkcji dostaną się w ręce generałów Bundeswehry, byłych SS-manów i gestapowców. Praktyka remilitaryzacji Niemiec Zachodnich poucza, że żadne zapewnienia o ograniczeniach zbrojeń niemieckich nic nie znaczą. Praktyka ta poucza, że w coraz szybszym tempie w ręce dawnych hitlerowców, SS-manów dostają się najbardziej groźne narzędzia zbrodni.</u>
          <u xml:id="u-15.24" who="#KazimierzBanach">Zdają sobie z tego sprawę i ludzie postępu na Zachodzie, a nawet ci, z którymi się różnimy. Oto nawet w konserwatywnym dzienniku londyńskim „Times” wyczytać można następujące zdanie: „Członkowie NATO są członkami sojuszu, jednakże trzeba sobie zdać sprawę, że znalezienie się w obliczu NRF, dysponującej własną bronią jądrową byłoby faktem niemożliwym do przyjęcia przez większość członków NATO”.</u>
          <u xml:id="u-15.25" who="#KazimierzBanach">Ostatnia fala ekscesów antysemickich w NRF pokazała ponownie, jakim szaleństwem wobec ludzkości byłoby zrealizowanie oświadczenia prezydenta Stanów Zjednoczonych w odniesieniu do Niemiec Zachodnich. Kraj nasz ma niezaprzeczalne podstawy, opierające się na długoletniej historii, aby zaprotestować z całą stanowczością w ogóle przeciwko rozszerzaniu uzbrojenia atomowego i produkcji broni nuklearnej, a cóż dopiero mówić o oddaniu tej broni w ręce militarystów zachodnio-niemieckich, nie kryjących się przecież ze swymi planami odwetu i rewanżu.</u>
          <u xml:id="u-15.26" who="#KazimierzBanach">Mimo doznanych krzywd, mimo okrutnych doświadczeń historycznych nie ma w naszym narodzie nienawiści do narodu niemieckiego. Pragniemy dobrosąsiedzkich stosunków z Niemcami. Świadczy przecież o tym jakże wymownie nasz stosunek do Niemieckiej Republiki Demokratycznej — Graniczące z nami pierwsze państwa robotników i chłopów niemieckich, Niemiecka Republika Demokratyczna, jest naszym sąsiadem, z którym łączą nas stosunki przyjacielskiej, braterskiej współpracy w dziedzinie gospodarczej, politycznej i kulturalnej we wszystkich dziedzinach działalności i życia naszych narodów.</u>
          <u xml:id="u-15.27" who="#KazimierzBanach">Łączy nas z Niemiecką Republiką Demokratyczną, naszym sąsiadem i serdecznym przyjacielem, wspólnie uznana i na wielki ustalona granica pokoju na Odrze i Nysie.</u>
          <u xml:id="u-15.28" who="#KazimierzBanach">Uważamy, że bezpieczeństwo zaprzyjaźnionej z nami Niemieckiej Republiki Demokratycznej jest dla nas sprawą pierwszorzędnej, najbardziej. żywotnej wagi. Całość i nienaruszalność NRD jest sprawą naszego bezpieczeństwa. Wszelkie myśli — nie mówiąc już o próbach, które z góry skazane są na bankructwo — podboju NRD są wymierzone w równej mierze przeciwko naszym najbliższym sąsiadom jak i przeciwko interesom i bytowi narodu polskiego, Polsce Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-15.29" who="#KazimierzBanach">Wysoka Izbo! Klub Poselski Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego wita z uznaniem nowy krok Związku Radzieckiego na drodze umocnienia pokoju, jakim jest ustawa o nowej, znacznej redukcji sił zbrojnych Związku Radzieckiego. Szczególnie cenne jest to, że polityka Związku Radzieckiego nie ogranicza się do deklaracji, lecz opiera się na konkretnych, praktycznych postanowieniach.</u>
          <u xml:id="u-15.30" who="#KazimierzBanach">Obecna ustawa poprzedzona była kilkoma decyzjami w sprawie redukcji sił zbrojnych Związku Radzieckiego. Jak wiadomo, Związek Radziecki w ciągu 4 ubiegłych lat zredukował jednostronnie swoje siły zbrojne o 2.140 tys. ludzi, to znaczy, że po wykonaniu obecnej ustawy armia radziecka zredukuje łącznie przeszło 3.300 tys. ludzi.</u>
          <u xml:id="u-15.31" who="#KazimierzBanach">Związek Radziecki już od dłuższego czasu domagał się spotkania na najwyższym szczeblu przywódców wielkich mocarstw. Ta działalność przywódców Związku Radzieckiego, a przede wszystkim premiera Chruszczowa, przyczyniła się w olbrzymim stopniu do wytworzenia nowej atmosfery międzynarodowej, do rozpoczęcia topienia lodów zimnej wojny.</u>
          <u xml:id="u-15.32" who="#KazimierzBanach">Wizyta premiera Chruszczowa w Stanach Zjednoczonych, jego rozmowy z prezydentem Eisenhowerem, stanowią bez wątpienia punkt zwrotny w stosunkach międzynarodowych.</u>
          <u xml:id="u-15.33" who="#KazimierzBanach">Jest rzeczą bezsporną, że do utrwalenia pokoju niezbędne jest przeprowadzenie rozbrojenia przede wszystkim przez wielkie mocarstwa. Związek Radziecki, jak wiadomo, przedłożył na zeszłorocznej sesji Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych plan powszechnego i całkowitego rozbrojenia.</u>
          <u xml:id="u-15.34" who="#KazimierzBanach">Realizacja tego historycznego planu nie jest ani prostą, ani łatwą sprawą. Jednakże coraz więcej ludzi na całym świecie zdaje sobie sprawę z niebezpieczeństwa, jakim byłoby rozpętanie wojny nuklearnej. Wiadomo przecież, że zapasy bomb wodorowych są dziś tak ogromne, że — w wypadku gdyby doszło do straszliwego kataklizmu wojny — użycie nawet pewnej ich części wystarczyłoby do zniszczenia całej współczesnej cywilizacji.</u>
          <u xml:id="u-15.35" who="#KazimierzBanach">Coraz więcej ludzi zdaje sobie sprawę z olbrzymich korzyści, jakie byłyby udziałem całej ludzkości, gdyby olbrzymie środki przeznaczane dotychczas na zbrojenie, na utrzymanie armii, przekazać na rzecz wzrostu stopy życiowej, na polepszenie materialnych i kulturalnych warunków życia. Nic też dziwnego, że propozycje radzieckie spotykają się z gorącym przyjęciem na całym świecie.</u>
          <u xml:id="u-15.36" who="#KazimierzBanach">W marcu odbędzie się w Genewie konferencja komisji dziesięciu państw poświęcona sprawom rozbrojenia. W komisji tej bierze udział Polska, która bez wątpienia, zgodnie ze swoją dotychczasową polityką, dołoży wszelkich starań, aby prace komisji dały dobre rezultaty.</u>
          <u xml:id="u-15.37" who="#KazimierzBanach">W maju odbędzie się w Paryżu konferencja „na szczycie” — spotkanie szefów rządów 4 wielkich mocarstw.</u>
          <u xml:id="u-15.38" who="#KazimierzBanach">Cały świat oczekuje, że te ważne wydarzenia stanowić będą nowy krok naprzód w dziedzinie odprężenia w stosunkach międzynarodowych, w dziedzinie umacniania pokoju.</u>
          <u xml:id="u-15.39" who="#KazimierzBanach">Opinia publiczna we wszystkich krajach z uwagą i zrozumiałym zainteresowaniem śledzi przygotowania do tych spotkań. Z radością wita ona każdy konkretny fakt mówiący o dobrej woli rządów przygotowujących się do tego spotkania. Stąd też pozytywne przyjęcie deklaracji państw Układu Warszawskiego opublikowanej niedawno w Moskwie. Deklarację tę ZSL popiera w całej rozciągłości, widząc w niej potwierdzenie napawającego optymizmem przeświadczenia, że układ sił na świecie — dający przewagę krajom socjalistycznym — stanowi istotny czynnik sprzyjający rozwiązywaniu spornych problemów w duchu pokoju, bez uciekania się do wojny.</u>
          <u xml:id="u-15.40" who="#KazimierzBanach">Zjednoczone Stronnictwo Ludowe wita z zadowoleniem wyniki narady przedstawicieli europejskich krajów socjalistycznych poświęcone wymianie doświadczeń w zakresie produkcji rolniczej. Uważamy, że narada ta przyczyni się do dalszego rozwoju rolnictwa w naszych krajach. Jest to jeszcze jeden przykład stale zacieśniającej się braterskiej współpracy krajów socjalistycznych, dalsze umacnianie obozu socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-15.41" who="#KazimierzBanach">Nie ma dziedziny, w której kraje socjalistyczne nie stałyby na czele walki o uregulowanie problemów międzynarodowych. W tak ważnej dla nas sprawie, jak problem Niemiec, kraje socjalistyczne domagają się zlikwidowania pozostałości stanu wojennego i elementów zimnej wojny, zawarcia traktatu pokojowego z dwoma państwami niemieckimi i położenia kresu sytuacji, która sprzyja odradzaniu się w NRF nastrojów odwetu i rewizjonizmu.</u>
          <u xml:id="u-15.42" who="#KazimierzBanach">Uważamy, że rozwiązanie problemu niemieckiego wraz ze sprawą Berlina w duchu propozycji radzieckich, popartych przez wszystkie kraje socjalistyczne i znaczny odłam opinii publicznej na świecie, stworzy warunki do likwidacji nienormalnego stanu w środkowej Europie. Byłby to wielki wkład na rzecz ogólnego odprężenia i dlatego propozycje te zdecydowanie popieramy. Uważamy, że w dalszym ciągu na drodze do pełnego rozbrojenia poważną rolę odegrać może i powinna realizacja polskiego planu utworzenia strefy bezatomowej w Europie środkowej, który spotkał się z tak przychylnym przyjęciem także i w postępowej opinii na Zachodzie.</u>
          <u xml:id="u-15.43" who="#KazimierzBanach">Wysoki Sejmie! Pragnę wyrazić w imieniu Klubu Poselskiego ZSL pełne poparcie w sprawie Apelu Rady Najwyższej Związku Radzieckiego do parlamentów i rządów wszystkich krajów w sprawie walki o pokój, o rozbrojenie, o praktyczne realizowanie rozbrojenia. Ten nowy krok Związku Radzieckiego w kierunku dalszego odprężenia w stosunkach międzynarodowych jest dalszym dowodem nieustannej inicjatywy Kraju Rad w służbie i interesie całej ludzkości.</u>
          <u xml:id="u-15.44" who="#KazimierzBanach">Wyrazem tego jest również deklaracja państw — członków Układu Warszawskiego przyjęta jednomyślnie na naradzie w Moskwie. Perspektywy dalszego odprężenia opierają się na mocnych fundamentach. Jest to przede wszystkim sprawa nowego układu sił na świecie, jest to przede wszystkim sprawa jedności obozu socjalistycznego, decydującego czynnika, mającego zdecydowaną dziś przewagę w stosunkach międzynarodowych.</u>
          <u xml:id="u-15.45" who="#KazimierzBanach">Pragnę zadeklarować w imieniu Klubu Poselskiego ZSL, że nasze Stronnictwo nie będzie szczędzić wysiłków dla dalszego umacniania tej jedności. Zdajemy sobie sprawę, że umocnienie naszej gospodarki jest ważnym wkładem na rzecz dalszego korzystnego dla kraju i dla sprawy pokoju rozwoju sytuacji na świecie. Z tej prawdy czerpać będziemy wskazania także dla naszej pracy na wsi polskiej.</u>
          <u xml:id="u-15.46" who="#KazimierzBanach">Stoją przed nami wielkie zadania, zwłaszcza w dziedzinie wzrostu produkcji rolnej, unowocześnienia rolnictwa i jego przebudowy, w dziedzinie podnoszenia świadomości politycznej i aktywności społecznej mas chłopskich, w dziedzinie pogłębiania uczuć solidarności i braterstwa ze Związkiem Radzieckim, z całą rodziną narodów budujących socjalizm, z narodami wyzwalającymi się z jarzma kolonializmu, ze wszystkimi siłami postępu na świecie.</u>
          <u xml:id="u-15.47" who="#KazimierzBanach">Opierając się na jasnych założeniach ideologicznych III Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i III Kongres Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego wytyczyły przed nami konkretny program działania. Wzmożemy wysiłki, by go w codziennej usilnej pracy, po gospodarsku odpowiedzialnie i z całą żarliwością realizować. Będziemy to robić razem ze wszystkimi postępowymi i patriotycznymi siłami, zjednoczonymi we Froncie Jedności Narodu, razem ze Stronnictwem Demokratycznym, razem i pod przewodem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej — kierowniczej siły narodu. Będzie to najlepszy nasz wkład do odprężenia międzynarodowego, do sprawy walki o pokój i postęp na świecie.</u>
          <u xml:id="u-15.48" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Leon Chajn.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#LeonChajn">Wysoka Izbo! Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego z wielką uwagą i — pragnę to na wstępie podkreślić — z wielkim zadowoleniem wysłuchał expose Ministra Spraw Zagranicznych na temat sytuacji międzynarodowej i polskiej polityki zagranicznej.</u>
          <u xml:id="u-17.1" who="#LeonChajn">W tej Izbie niejednokrotnie — w miarę upływu czasu po drugiej wojnie światowej — dawaliśmy wyraz wzrastającemu zaniepokojeniu z powodu ciemnych chmur, jakie gromadziły się na międzynarodowym horyzoncie. Wyrażaliśmy wiarę, naszą twardą wolę i zdecydowanie zachowania pokoju i mimo że pokój jest pojęciem niepodzielnym i żywotnie w nim są zainteresowane wszystkie narody i państwa, dla nas w Polsce pokój był i jest, i będzie podstawowym wyznaniem politycznym całego narodu.</u>
          <u xml:id="u-17.2" who="#LeonChajn">Dlatego dziś z wielkim zadowoleniem potwierdzamy tezę expose, że miniony rok w sytuacji międzynarodowej był rokiem wielkich wydarzeń i stał się rokiem wielkich nadziei. Wprawdzie nadzieja jest kategorią subiektywną, wprawdzie zapoczątkowany proces może natrafić, a tu i ówdzie natrafia, na działanie sił, które hamują i przeciwdziałają jego rozwojowi, niemniej jednak dziś nasza nadzieja i wiara oparte są już na efektach działania obiektywnych czynników.</u>
          <u xml:id="u-17.3" who="#LeonChajn">Te obiektywne czynniki, zgodne z historycznym procesem rozwojowym, w coraz większym stopniu wpływają na zmianę układu sił w skali światowej na rzecz socjalizmu. System socjalistyczny coraz wyraziściej i konkretniej oddziaływa na całą politykę światową, staje się siłą, która w coraz większym stopniu zdolna jest wpływać na sytuację międzynarodową w kierunku zachowania i utrwalenia pokoju, zgodnie z żywotnym interesem narodów.</u>
          <u xml:id="u-17.4" who="#LeonChajn">Z tego wyłania się realna możliwość rozplątania skomplikowanego węzła spornych zagadnień międzynarodowych, które narosły w okresie celowego utrzymywania świata na krawędzi przepaści.</u>
          <u xml:id="u-17.5" who="#LeonChajn">Miarą tego, jak ruszyły lody zimnej wojny, jak historia usuwa z drogi tych, którzy wielokrotnie pragnęli pchnąć ludzkość w otchłań atomowej wojny, może być koszmarne wydarzenie sprzed zaledwie 8 lat.</u>
          <u xml:id="u-17.6" who="#LeonChajn">Propagandowa machina zimnej wojny w końcu 1951 r. wydała specjalny numer magazynu „Colliers”, w którym na 130 stronach, odpowiednio ilustrowanych, zawarty był opis i obraz agresywnych działań wojennych przeciwko Związkowi Radzieckiemu i krajom demokracji ludowej — oczywiście przy wykorzystaniu monopolu na bombę wodorową. Wojna ta miała zakończyć się w roku 1960 likwidacją systemu socjalistycznego, a amerykańskie wojska — według przewidywań szaleńczych fantastów — miały defilować na ulicach Moskwy.</u>
          <u xml:id="u-17.7" who="#LeonChajn">Jesteśmy właśnie w roku 1960. Magazyn „Colliers” zbankrutował i więcej się już nie ukazuje, a wraz z nim zbankrutowali zwolennicy polityki z pozycji siły i „atomowej dyplomacji”. Co więcej — możemy powiedzieć, że zbankrutowała cała polityka, strategia i taktyka imperializmu. A za kilka miesięcy tegoż właśnie 1960 r. Moskwa będzie gościnnie witać swego gościa — prezydenta Eisenhowera.</u>
          <u xml:id="u-17.8" who="#LeonChajn">Jesteśmy świadomi, że dokonujący się na naszych oczach przełom w stosunkach międzynarodowych narastał od dawna. Pomyślna realizacja porywających planów nakreślonych na XXI Zjeździe KPZR, doniosłe sukcesy innych państw socjalistycznych, nowy moment jakościowy, przewaga socjalizmu w absolutnych wskaźnikach przyrostu produkcji — to wszystko, jeśli dla nas stanowi moralne poparcie i natchnienie w dalszej walce o socjalizm, to dla naszych przeciwników stało się poważnym środkiem trzeźwiącym.</u>
          <u xml:id="u-17.9" who="#LeonChajn">Wielkie osiągnięcia ZSRR w dziedzinie nauki, a szczególnie, opanowanie przestrzeni kosmicznej, odegrały historyczną rolę w uzdrowieniu sytuacji międzynarodowej. Fakt, że wokół słońca krąży pierwsza planeta radziecka, że na księżycu wylądował proporczyk z herbem Związku Radzieckiego, że radziecka międzyplanetarna stacja automatyczna sfotografowała niewidoczną część księżyca, a ostatnio ze ścisłą dokładnością powiodły się próby z potężnymi rakietami kosmicznymi — zmusza nie tylko do poruszenia wyobraźni, do patrzenia na te zjawiska nie tylko jako na wcielenie w życie czegoś, co do niedawna jeszcze wydawało się bajką.</u>
          <u xml:id="u-17.10" who="#LeonChajn">Trzeba widzieć w tych osiągnięciach przede wszystkim koncentrację ekonomicznej, technicznej, naukowej i ideowej siły socjalizmu, która obaliła imperialistyczne wyrachowania na monopol atomowy i przewagę jądrową i w ten sposób pozbawiła całą powojenną politykę kół imperialistycznych jej głównej podstawy.</u>
          <u xml:id="u-17.11" who="#LeonChajn">Jest faktem bezspornym, że w układzie sił na świecie nastąpiło wyraźne, zdecydowane przesunięcie na rzecz państw wspólnoty socjalistycznej. A przecież w przeciwieństwie do sloganów propagandowych, lansowanych od lat przez niewybredną propagandę zachodnią, państwa socjalistyczne nie dążą do wykorzystania swej przewagi. Odwrotnie. Jak wskazuje inicjatywa dyplomatyczna Związku Radzieckiego, Polski i innych krajów socjalistycznych, państwa nasze nie usta ją w wysiłkach zmierzających do pokojowej współpracy, do pokojowego rozwiązania spornych problemów drogą pertraktacji.</u>
          <u xml:id="u-17.12" who="#LeonChajn">W tym kontekście można z zadowoleniem powitać fakt, że prezydent Eisenhower potwierdził w październiku ubiegłego roku myśl wielokrotnie wypowiadaną przez premiera Chruszczowa, że w wieku, w którym przed człowiekiem otwarta została droga w Kosmos, państwa nie mają innego logicznego wyjścia prócz jednego: zastąpić siłę uczciwymi pertraktacjami i współpracą.</u>
          <u xml:id="u-17.13" who="#LeonChajn">Istotny wpływ na politykę całego świata wywiera wzmacniająca się stale jedność wspólnoty krajów socjalistycznych, czego nowym dobitnym wyrazem stała się ogłoszona przed kilkunastu dniami deklaracja państw Układu Warszawskiego. Będziemy tę jedność umacniać i utrwalać we wszystkich dziedzinach naszego życia. Zdajemy sobie sprawę z faktu, że socjalistyczny międzynarodowy podział pracy — minio jego rozwoju i pogłębienia — nie jest jeszcze w pełni ukształtowany. Wymaga to czasu i przezwyciężenia pewnych trudności, wynikających z różnego stopnia przeobrażeń socjalistycznych i różnego poziomu rozwoju gospodarczego. Dlatego z zadowoleniem przyjmujemy fakt, że wkroczyliśmy w etap, kiedy środek ciężkości naszej współpracy ekonomicznej z krajami socjalistycznymi przenosi się ze sfery obrotu i wymiany towarowej w dziedzinę samej produkcji, do wzajemnego uzupełniania się i wzajemnej pomocy gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-17.14" who="#LeonChajn">Jesteśmy zgodni z Ministrem Spraw Zagranicznych, że przy ocenie obiektywnych czynników, mających wpływ na korzystny rozwój sytuacji międzynarodowej, nie można nie doceniać faktu konsolidacji nowych suwerennych państw, powstałych w wyniku rozkładu systemu kolonialnego, rosnącej ich pozycji w walce z imperializmem i ich wpływu na układ stosunków międzynarodowych.</u>
          <u xml:id="u-17.15" who="#LeonChajn">Poza tymi obiektywnymi przesłankami, mającymi istotny wpływ na odprężenie sytuacji międzynarodowej, ważkim czynnikiem była wyjątkowo aktywna, pełna inicjatywy i śmiała polityka Związku Radzieckiego. Realistyczne podejście Związku Radzieckiego do rozwiązywania spornych problemów, trzeźwa ocena rzeczywistej sytuacji, elastyczność a równocześnie pryncypialność polityki Związku Radzieckiego niewątpliwie ułatwiły trzeźwo myślącym politykom na Zachodzie poczynienie pierwszych kroków do wyjścia ze ślepego zaułka, do którego zaprowadziła ich polityka balansowania na krawędzi wojny.</u>
          <u xml:id="u-17.16" who="#LeonChajn">W ten sposób stworzone zostały przesłanki do jednego z najważniejszych wydarzeń ostatniego okresu — wizyty Nikity Chruszczowa w Stanach Zjednoczonych. Wyniki tej historycznej wizyty są widomym świadectwem, jakie olbrzymie możliwości tkwią w polityce i dyplomacji, którą stworzył i rozwinął system socjalistyczny. Jednym z ważniejszych rezultatów tej wizyty jest zwycięstwo zasady pertraktacji w stosunkach międzynarodowych.</u>
          <u xml:id="u-17.17" who="#LeonChajn">Pragnęlibyśmy, aby ta zasada stała się naturalną normą stosunków międzypaństwowych, wynikającą z oczywistego faktu, że nie żyjemy w idealnym społeczeństwie powszechnej harmonii, a realny świat naszych dni cechują ostre konflikty społeczne i walka ideologiczna.</u>
          <u xml:id="u-17.18" who="#LeonChajn">Wysoka Izbo! Propozycje zgłoszone przez premiera Chruszczowa na 14 Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ są przekonującym wyrazem sprawiedliwych, humanitarnych i postępowych idei oraz zasad zagranicznej polityki socjalizmu, prowadzonej konsekwentnie przez Związek Radziecki. Likwidacja możliwości powstawania wojen, pozbawienie potencjalnych agresorów środków materialnych, bez których niemożliwe jest prowadzenie wojen, regulowanie wszystkich spornych zagadnień nie siłą oręża, lecz środkami pokojowymi stanowi niewątpliwie zwrotny punkt w historii stosunków międzynarodowych, początek uwolnienia ludzkości od wojen i ciężaru zbrojeń.</u>
          <u xml:id="u-17.19" who="#LeonChajn">Fakt, że radziecko-amerykańskiej rezolucji nie poddano pod głosowanie, gdyż wszystkie kraje — członkowie ONZ zgłosiły swoje współautorstwo, może świadczyć o tym, że problem rozbrojenia zaczyna wychodzić z zaczarowanego koła i może przybrać konkretne kształty. Pełne rozbrojenie, proponowane przez Związek Radziecki, usuwa obawy niektórych państw, że częściowe rozbrojenie zagraża ich bezpieczeństwu. Nowe propozycje stawiają wszystkich w równej sytuacji, nie stwarzają dla kogokolwiek pozycji uprzywilejowanej.</u>
          <u xml:id="u-17.20" who="#LeonChajn">Kolejność rozbrojenia, przewidująca przede wszystkim likwidację uzbrojenia klasycznego, usuwa często wypowiadane obawy o przewadze Związku Radzieckiego w klasycznym uzbrojeniu. Nadto propozycje radzieckie ułatwiają rozwiązanie problemu kontroli, gdyż zanika pojęcie tajemnicy wojskowej, a kontrola nie jest pomyślana jako cel sam w sobie, lecz jako środek prawidłowego wykonania rozbrojenia.</u>
          <u xml:id="u-17.21" who="#LeonChajn">W imieniu Klubu Poselskiego Stronnictwa Demokratycznego pragnę gorąco powitać uchwałę Rady Najwyższej ZSRR, która nie czekając na uzgodnienie problemu rozbrojenia w skali międzynarodowej, postanowiła zredukować liczebność radzieckich sił zbrojnych o 1/3 stanu dotychczasowego. Przyłączamy się do Apelu Rady Najwyższej ZSRR, aby państwa dysponujące wielką siłą militarną podjęły praktyczne kroki, zmierzające do redukcji sił zbrojnych, i w ten sposób przyczyniły się do stworzenia atmosfery zaufania przed rozpoczynającymi się rokowaniami na temat rozbrojenia.</u>
          <u xml:id="u-17.22" who="#LeonChajn">Dlatego z tym większym zdumieniem i z głębokim niepokojem społeczeństwo polskie przyjęło zapowiedź prezydenta Eisenhowera udostępnienia tajemnic produkcyjnych oraz dostarczenia broni atomowej i wodorowej państwom NATO, a więc wcześniej czy później — również i NRF.</u>
          <u xml:id="u-17.23" who="#LeonChajn">Równocześnie obserwujemy w ostatnich tygodniach poczynania niektórych polityków i wojskowych na Zachodzie, którzy po doznanym szoku, spowodowanym osłabieniem napięcia międzynarodowego, przystępują do ofensywy zmierzającej do storpedowania idei rozbrojenia lub co najmniej do opóźnienia postępu w tej sprawie. Jak widać, zwolennicy zimnej wojny nie chcą złożyć broni.</u>
          <u xml:id="u-17.24" who="#LeonChajn">Wysoka Izbo! Stwierdzamy z całym uznaniem, że polityka zagraniczna naszego rządu realizuje z niezłomną konsekwencją i nie słabnącą aktywnością zasady pokojowego współistnienia, że służyła ona i służy sprawie rozładowania napięcia międzynarodowego.</u>
          <u xml:id="u-17.25" who="#LeonChajn">Tym celom służyła Polska inicjatywa wyłączenia broni jądrowych z obszaru Europy środkowej, nasze liczne wymiany wizyt z przedstawicielami Zachodu i krajów neutralnych, nasz aktywny udział w ponad 30 organizacjach międzynarodowych typu rządowego, nasze przystąpienie do ogólnego porozumienia w sprawie taryf celnych i handlu, nasz wkład w organizację i przebieg 48 Konferencji Unii Międzyparlamentarnej — Wkładem do odprężenia międzynarodowego były niewątpliwie nasze kontakty kulturalne i naukowe. Kontakty socjalizmu z pozostałym światem uzupełniają i wzmacniają polityczny wpływ sukcesów socjalizmu na sytuację międzynarodową. Kontakty te wynikające z obiektywnych wymogów pokojowego rozwoju, są jedną z doniosłych form pokojowego współistnienia państw o różnych ustrojach społecznych. Sprzyjają one ustanowieniu normalnych stosunków politycznych między krajami, wzmacniają zaufanie między narodami.</u>
          <u xml:id="u-17.26" who="#LeonChajn">Jesteśmy głęboko przeświadczeni, że sprawie odprężenia międzynarodowego i sprawie pokoju będzie służył osiągnięty z tak dużym sukcesem moralno-politycznym nasz udział w Radzie Bezpieczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-17.27" who="#LeonChajn">Z zadowoleniem przyjęliśmy zapowiedź Ministra Rapackiego o przygotowaniach do aktywnej działalności delegacji polskiej w Komitecie Rozbrojeniowym 10 państw. Skład tego Komitetu odzwierciedla fakt istnienia dwóch systemów światowych i jest dowodem uznania przez kraje zachodnie roli naszego kraju, a także innych państw socjalistycznych, w rozwiązywaniu problemów międzynarodowych.</u>
          <u xml:id="u-17.28" who="#LeonChajn">Mówiąc o aktywności naszej polityki zagranicznej, nie sposób pominąć pomocy okazywanej przez rząd PRL krajom ekonomicznie zależnym i krajom, które zrzuciły z siebie jarzmo kolonializmu w dziele utrwalania narodowej i ekonomicznej niezależności, w rozwoju gospodarki i kultury. Dostawa urządzeń dla kombinatu cynkowego w Burmie, kompletnych urządzeń dwóch zakładów budowy maszyn, fabryki wagonów, cukrowni, linii wysokiego napięcia, walcowni metali dla Indii, pomoc przy budowie stoczni i dostawa statków dla Indonezji, cukrowni dla Cejlonu, fabryki obrabiarek, aparatury wysokiego napięcia, zbiorników naftowych, huty żelaza dla Zjednoczonej Republiki Arabskiej, dostawy statków dla Brazylii, okazywanie pomocy technicznej — wszystko to jest wyrazem nie tylko naszej prężności gospodarczej, ale ma też istotny wpływ na ekonomiczny rozwój tych krajów, na wzrost ich międzynarodowego znaczenia, wzmocnienie siły strefy pokoju, stanowi wkład w sprawę międzynarodowej współpracy na zasadach pełnego równouprawnienia i wzajemnych korzyści.</u>
          <u xml:id="u-17.29" who="#LeonChajn">Z zadowoleniem przyjęliśmy informacje Ministra Rapackiego o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych z Marokiem, Tunisem, Ghaną i Gwineą. Zdaniem naszym wypada jednak zwrócić uwagę na fakt, że nasza aktywność dyplomatyczna i ekonomiczna jeszcze nie nadąża za rozwojem sytuacji w rejonie Afryki, gdzie już dziesięć krajów uzyskało niepodległość i gdzie do końca bieżącego roku około dwóch trzecich przeszło 200 milionowej Afryki uzyska niepodległy byt państwowy.</u>
          <u xml:id="u-17.30" who="#LeonChajn">W całej rozciągłości aprobujemy konsekwentną politykę rządu rozwijania normalnych stosunków ze wszystkimi krajami zachodnimi na zasadach pokojowej koegzystencji w oparciu o poglądy wyrażone w expose.</u>
          <u xml:id="u-17.31" who="#LeonChajn">Wysoka Izbo! Dobrze się stało, że Minister Spraw Zagranicznych poważną część swego expose poświęcił węzłowemu problemowi pokojowej stabilizacji na świecie — problemowi niemieckiemu. Przeciętny obywatel w Polsce, obserwując bieg wydarzeń międzynarodowych, jest słusznie przeświadczony, że z perspektywy Warszawy, Gdańska, Bydgoszczy czy Katowic lepiej widzi i trafniej ocenia problem niemiecki aniżeli obywatel jakiegokolwiek miasta kraju zachodniego.</u>
          <u xml:id="u-17.32" who="#LeonChajn">Jak wiemy, głównym sprawcą pierwszej wojny światowej był niemiecki imperializm. Hitlerowskie Niemcy rozpętały drugą wojnę światową. Przed 15 laty w Jałcie i Poczdamie wobec ludzkości zostało zaciągnięte zobowiązanie, które warto dziś przypomnieć.</u>
          <u xml:id="u-17.33" who="#LeonChajn">„...Przepojeni jesteśmy postanowieniem rozbrojenia i rozwiązania wszystkich niemieckich sił zbrojnych, zniszczenia raz na zawsze niemieckiego sztabu generalnego, który nie raz współdziałał w odrodzeniu militaryzmu niemieckiego, usunięcia lub zniszczenia całego niemieckiego wyposażenia wojskowego, zlikwidowania lub wzięcia pod kontrolę całego niemieckiego przemysłu, którym można by się posłużyć do wytwórczości wojennej?” Za główny cel wtedy uznano „...zniszczenie niemieckiego militaryzmu i nazizmu i stworzenie gwarancji co do tego, żeby Niemcy już nigdy nie były w stanie zakłócić spokoju całego świata”. A jak wygląda rzeczywistość? Jakim szlakiem rozwija się polityka Niemieckiej Republiki Federalnej?</u>
          <u xml:id="u-17.34" who="#LeonChajn">Wysoka Izba wybaczy mi ten może nieco przydługi rejestr wydarzeń i faktów warty dziś przypomnienia dla uświadomienia sobie, jak bardzo daleko jesteśmy w konfrontacji z rzeczywistością od decyzji i zobowiązań, które przed chwilą cytowałem. Mówić i przypominać to musimy. Zbyt świeżo mamy w pamięci bestialstwa i zbrodnie hitleryzmu, wykrwawienie naszego narodu, sterczące kikuty naszych miast, obraz ograbionego i zrujnowanego kraju. Przypominamy to właśnie dziś, kiedy na murach zachodnioniemieckich miast pojawia się znowu swastyka, kiedy znowu wypełza hitlerowska bestia.</u>
          <u xml:id="u-17.35" who="#LeonChajn">Lata 1945–1950 to okres tworzenia, rozwijania, uzbrajania, skoszarowywania wszelkiego typu oddziałów policyjnych, wartowniczych, tak zwanych służb pracy, oddziałów roboczych itd. Równocześnie następuje złagodzenie ograniczeń dla przemysłu. Jeszcze 4 grudnia 1949 r. kanclerz federalny występuje przeciwko remilitaryzacji NRF, przeciwko tworzeniu nowej armii niemieckiej, zapewniając, że bezpieczeństwo Niemiec Zachodnich jest sprawą alianckich sił okupacyjnych.</u>
          <u xml:id="u-17.36" who="#LeonChajn">Rok 1950. Na sesji Rady Europejskiej uchwalony zostaje wniosek Churchilla o utworzeniu armii europejskiej z udziałem niemieckich oddziałów pod dowództwem europejskiego ministra obrony. Rada Ministrów NATO zgadza się jednomyślnie, aby Niemcy miały możliwość uczestniczenia w obronie Europy zachodniej. Francuski premier Pleven oświadcza, że Republika Federalna zostanie całkowicie zrównana w prawach ze wszystkimi innymi państwami, członkami armii europejskiej.</u>
          <u xml:id="u-17.37" who="#LeonChajn">Kanclerz Adenauer oświadcza amerykańskiemu korespondentowi Kingsbury Smithowi: „Bez broni ciężkiej niemieckie wojska nie będą miały możliwości samoobrony, a bez własnego niemieckiego dowództwa musiałyby bezwzględnie mieć uczucie, że są żołnierzami drugiej kategorii”. Ministerstwo Obrony i Spraw Zagranicznych państw NATO aprobuje udział niemieckich kontyngentów w europejskiej armii i postanawia rewizję reżymu okupacyjnego. 21 grudnia 1950 r. wysoki komisarz Stanów Zjednoczonych Mac Cloy zapewnia kanclerza Adenauera, że niemieckie uzbrojenie będzie takie samo, jak uzbrojenie żołnierzy innych narodów.</u>
          <u xml:id="u-17.38" who="#LeonChajn">W 1951 r. trzy zachodnie mocarstwa okupacyjne ogłosiły zakończenie stanu wojennego z Niemcami i Theodor Blank zostaje mianowany pełnomocnikiem do spraw bezpieczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-17.39" who="#LeonChajn">Rok 1952. W 7 rocznicę zakończenia II wojny światowej układ o europejskiej wspólnocie obronnej zezwala NRF na wystawienie 250 tysięcznej armii.</u>
          <u xml:id="u-17.40" who="#LeonChajn">Rok 1953. Trybunał Konstytucyjny NRF orzekł, że układ niemiecki i układ o europejskiej wspólnocie obronnej nie są sprzeczne z konstytucją NRF.</u>
          <u xml:id="u-17.41" who="#LeonChajn">Rok 1954. Bundestag uchwalił ustawę uzupełniającą konstytucję, która tworzy naczelną władzę wojskową w NRF. Londyńska konferencja 9 państw zachodnich uchwaliła utworzenie organizacji zastępczej w miejsce EWO. NRF zobowiązała się nie posiadać na swoim terytorium broni atomowej, chemicznej lub biologicznej jak również ciężkiej broni, okrętów wojennych o tonażu większym niż 3 000 brutto ton, okrętów podwodnych o wyporności większej niż 350 ton oraz bombowców.</u>
          <u xml:id="u-17.42" who="#LeonChajn">Rok 1955. W 10 rocznicę zakończenia II wojny światowej NRF zostaje przyjęta do NATO. Bundestag uchwalił ustawę o ochotniczej służbie wojskowej. Rząd NRF powołał federalną radę obronną. Prezydent federalny Heuss mianuje Franca Josefa Straussa federalnym ministrem do spraw atomowych. Jako pierwsi oficerowie niemieckich sił zbrojnych mianowani zostali przez prezydenta NRF hitlerowscy generałowie Adolf Heusinger i Hans Speidel.</u>
          <u xml:id="u-17.43" who="#LeonChajn">Rok 1956. W ośrodku szkoleniowym niemieckiej armii lądowej w Andernach przekazana zostaje jednostkom zachodnio-niemieckim pierwsza broń amerykańska. Rząd federalny uchwala projekt ustawy o obowiązku służby wojskowej. Rząd federalny uchwala projekt ustawy o organizacji armii. Bundestag uchwala zmiany w konstytucji, konieczne do utworzenia sił zbrojnych, między innymi art. 12 o powszechnym obowiązku służby wojskowej. Marynarka wojenna Stanów Zjednoczonych przekazuje marynarce NRF kutry minowe. Wchodzi w życie ustawa o powszechnym obowiązku służby wojskowej.</u>
          <u xml:id="u-17.44" who="#LeonChajn">Na lotnisku Erding Amerykanie przekazują lotnictwu wojskowemu NRF 49 samolotów wojskowych. W Moguncji zostaje przekazany Bundeswehrze tysięczny czołg amerykańskiej produkcji.</u>
          <u xml:id="u-17.45" who="#LeonChajn">Minister obrony NRF Strauss stwierdził na wiecu CSU w Hollfeld: „Żyjemy w epoce techniki, w której zjednoczone siły naszych aliantów wystarczą, by wykreślić z mapy Związek Radziecki”.</u>
          <u xml:id="u-17.46" who="#LeonChajn">31. 12. 1956 r. 94,3% oficerów wcielonych do Bundeswehry w roku 1956 było żołnierzami zawodowymi hitlerowskiego Wehrmachtu.</u>
          <u xml:id="u-17.47" who="#LeonChajn">19. I. 1957 r. minister obrony Strauss przyjmuje na lotnisku Unterpfaffenhofen (koło Fürstenfeldbruck) pierwszy samolot wojskowy „Do 27”, dostarczony Bundeswehrze przez odbudowaną razem z całym zachodnioniemieckim przemysłem lotniczym firmę Dornier. Generał Norstad opowiedział się za przeszkoleniem Bundeswehry w użyciu broni atomowej. Strauss uważa za możliwe produkowanie przez Niemcy Zachodnie części broni atomowej. Ujawniony został fakt prowadzenia w NRF od szeregu lat przez tak zwane „Konstruktionsburo” Bolko w prac nad rozwojem broni rakietowych. Opublikowana została czwarta ustawa o zmianie prawa karnego, ograniczająca między innymi prawo krytyki Bundeswehry.</u>
          <u xml:id="u-17.48" who="#LeonChajn">Lotnictwo wojskowe NRF dysponuje 237 samolotami i śmigłowcami. W kruppowskich zakładach „Weser Flug” w Leuweder rozpakowuje się 558 amerykańskich myśliwców bombardujących F. 84. F. dla Luftwaffe. Bundeswehra osiąga liczebność 100 tys. armii.</u>
          <u xml:id="u-17.49" who="#LeonChajn">Minister obrony NRF prowadzi pertraktacje z USA w sprawie uzyskania rakiet przeciwlotniczych „Nike”. W ciągu dwóch minionych lat Bundestag uchwalił 29 ustaw mających związek z remilitaryzacją.</u>
          <u xml:id="u-17.50" who="#LeonChajn">Marynarka wojenna NRF odbyła pierwsze samodzielne manewry pod kryptonimem „Alte Liebe”. Na atomowym poligonie w pustyni Nevada wypróbowano 9 przeciwatomowych schronów zachodnioniemieckiej konstrukcji. Rozpoczęły się pierwsze manewry armii lądowej NRF.</u>
          <u xml:id="u-17.51" who="#LeonChajn">Bundeswehra zamówiła w fabrykach zachodnioniemieckich 877 samolotów. Strauss zapowiedział uzbrojenie Bundeswehry w 4 typy broni rakietowej. Stany Zjednoczone rozpoczęły dostawę czołgów typów M-48 Al dla Bundeswehry.</u>
          <u xml:id="u-17.52" who="#LeonChajn">Rok 1958. Konferencja ministrów obrony NRF, Francji i Włoch na temat „trójkąta zbrojeniowego” w sprawie standaryzacji uzbrojenia. Rozpoczęło się tworzenie tak zwanej „Obrony Terytorialnej” NRF, to znaczy formacji wojskowych nie podporządkowanych dowództwu NATO.</u>
          <u xml:id="u-17.53" who="#LeonChajn">W budżecie NRF na rok 1958/59 z ogólnej sumy 39,2 mld DM — 10,7 mld DM przypada na bezpośrednie wydatki wojskowe. Firmy EAG, Siemens i DEMAG prowadzą prace nad rozwojem rakiet. Bundeswehra ma obecnie 85 generałów i admirałów.</u>
          <u xml:id="u-17.54" who="#LeonChajn">Ministerstwo Obrony NRF zamówiło w Stanach Zjednoczonych 300 rakiet przeciwlotniczych typu „Nike-Aja” Minister Strauss oświadczył na konferencji prasowej, iż NRF życzy sobie przeprowadzenia rewizji zakazów produkcji pewnych rodzajów broni i sprzętu zbrojeniowego. Rozpoczęło się szkolenie Bundeswehry w obsłudze broni atomowej.</u>
          <u xml:id="u-17.55" who="#LeonChajn">Komisja Obrony Bundestagu zatwierdziła zakup 24 pocisków zdalnie kierowanych typu „Matador” oraz 6 wyrzutni do nich z kompletnym wyposażeniem. W dniach 22–25 marca w Bundestagu toczy się debata nad sprawą atomowego uzbrojenia Bundeswehry. „Trudno pojąć — mówił Strauss — dlaczego broń atomowa w rękach radzieckich miałaby być bardziej niewinna niż w posiadaniu Bundeswehry”. Bundestag uchwala rezolucję, że „siły zbrojne NRF muszą być wyposażone w najnowocześniejsze bronie”.</u>
          <u xml:id="u-17.56" who="#LeonChajn">Do portu w Bremenhaven zawinął pierwszy niszczyciel amerykański dla marynarki wojennej NRF „Z-l”. Minister Strauss oświadczył, że rząd NRF udzieli przemysłowi zachodnioniemieckiemu zamówień na budowę rakiet i samolotów według licencji zagranicznych na kwotę 2,1 mld DM. Strauss wyjaśnił, że w NRF mają być produkowane pociski rakietowe.</u>
          <u xml:id="u-17.57" who="#LeonChajn">Na zebraniu Związku Niemieckiego Przemysłu Lotniczego w Bad Godesberg Strauss oświadczył, że lotnictwo NRF dysponuje 40Ó myśliwcami amerykańskimi typu „F-84”, 300 myśliwcami kanadyjskimi typu „Sabre” i 90 myśliwcami typu „F-86”.</u>
          <u xml:id="u-17.58" who="#LeonChajn">Na wniosek przewodniczącego Komisji Wojskowej brytyjskiego generała Prior-Palmera konferencja parlamentarzystów krajów NATO postanowiła wystąpić do Rady NATO z zaleceniem, aby po rewizji traktatu brukselskiego z roku 1954 zezwolono Niemcom na budowę przybrzeżnych łodzi podwodnych. W końcu grudnia ogłoszono w NRF sprawozdanie Ministerstwa Obrony. Stan liczebny Bundeswehry osiągnął 180 tys. żołnierzy. Marynarka wojenna dysponuje 103 okrętami wojennymi i 11 okrętami pomocniczymi.</u>
          <u xml:id="u-17.59" who="#LeonChajn">Rok 1959. Minister Strauss podał do wiadomości, iż dotychczas NRF sprowadziła z USA sprzęt wojenny wartości 2 mld dolarów. Komisja Obrony Bundestagu zatwierdziła przedstawiony przez Ministerstwo Obrony program w sprawie wyposażenia Bundeswehry w amerykańskie rakiety typu „Hawk”.</u>
          <u xml:id="u-17.60" who="#LeonChajn">Obradująca w Londynie Rada Unii Zachodnioeuropejskiej powzięła jednomyślną uchwałę w sprawie zezwolenia NRF na produkowanie rakiet zdalnie kierowanych, przeznaczonych do obrony przeciwlotniczej. Zezwolenie to wymagało uchylenia uprzednio ustalonego zakazu na produkcję tego typu broni.</u>
          <u xml:id="u-17.61" who="#LeonChajn">31 grudnia 1959 r. Bundeswehra liczyła 240 tys. żołnierzy. Od sojuszników przyjęto wielkie urządzenie radarowe. Marynarka wojenna dysponowała 135 okrętami wojennymi i 28 okrętami pomocniczymi. 60% sprzętu wojennego produkuje zachodnioniemiecki przemysł zbrojeniowy.</u>
          <u xml:id="u-17.62" who="#LeonChajn">I oto jak bilansuje wyniki roku 1959 wojskowe czasopismo NRF „Wehr-Wissenschaftliche Rundschau” w grudniowym numerze: „W ramach umownych zobowiązań i sojuszów następowała planowa budowa zachodnioniemieckich sił zbrojnych. Nie bacząc na wiele jeszcze nie przezwyciężonych trudności psychologicznych i wewnętrznopolitycznych, powstaje pod względem organizacji, uzbrojenia i kierowania współczesne wojsko. Odznaczając się szybką mobilnością zdolne jest ono z powodzeniem wykonać każde zadanie, jakie mu będzie zlecone. Jego uzbrojenie było ułatwione dzięki osłabieniu umownych ograniczeń, co oznacza początek likwidacji istniejącego anachronizmu”.</u>
          <u xml:id="u-17.63" who="#LeonChajn">Wysoka Izbo! Nie przeceniamy siły militarnej NRF. Nie przeceniamy jej zwłaszcza wobec krajów socjalistycznych, ale jesteśmy przekonani, że w istniejących obecnie warunkach polityka prowadzona przez Bonn w większym niż kiedykolwiek stopniu stała się niebezpiecznym anachronizmem. Militaryzacja NRF stwarza nie tylko niebezpieczeństwo awanturnictwa wojennego. Wywiera ona głęboki wpływ na całe polityczne życie Niemiec Zachodnich, prowadzi do zwiększającej się roli soldateski, wzmacnia nastroje odwetowe, zatruwa atmosferę kraju, kulturę, działa na młodzież.</u>
          <u xml:id="u-17.64" who="#LeonChajn">Militaryzacja uskrzydla byłych hitlerowców, podsyca płomień tego samego ognia, który płonął w piecach Oświęcimia i Buchenwaldu, który spalił Conventry i Oradour. Z zatrutego siewu militaryzmu wyrasta zatrute ziarno faszyzmu. To ono przywraca poczucie wyższości rasowej, przywraca hitlerowskie hasło „Gott mit uns” i znowu „Deutschland uber alles”.</u>
          <u xml:id="u-17.65" who="#LeonChajn">Militaryzm niemiecki odradzał się w klimacie „wyzwolenia” krajów demokracji ludowej, w klimacie histerii wojennej, straszenia bombą wodorową. Przyświecają mu te same co niegdyś cele ekspansji i rewizjonizmu, a jedynie taktyka usypiania własnej i światowej opinii została dostosowana do nowej sytuacji.</u>
          <u xml:id="u-17.66" who="#LeonChajn">Polityczny kurs kanclerza Adenauera skierowany jest na utrzymanie niebezpiecznego napięcia w stosunkach między państwami, na przeciwdziałanie jakiemukolwiek odprężeniu, na dalsze forsowanie zbrojeń. Sferom kierowniczym w Bonn przyświeca określony cel. Liczą one na to, że jeśli uda im się przeciwdziałać normalizacji stosunków między Wschodem a Zachodem, to wykorzystają one swoją rosnącą siłę militarną do wywierania nacisku politycznego na kraje Zachodu dla uzyskania hegemonii w Europie i zrealizowania daleko sięgających planów rewanżu.</u>
          <u xml:id="u-17.67" who="#LeonChajn">Bonn nie chce traktatu pokojowego mimo niezwykłej zupełnie sytuacji, że po upływie 15 lat nie zostały zamknięte karty II wojny światowej. Nie chce, bo wtedy nie byłoby broni termojądrowej dla Bundeswehry, bo nie byłoby wielotonażowej floty wojennej na Bałtyku, nie udałoby się spełnić marzenia podporządkowania sobie sił NATO, osiągnąć hegemonii w Europie, nie udałoby się zrealizować planów odwetowych.</u>
          <u xml:id="u-17.68" who="#LeonChajn">Perspektywa zawarcia traktatu pokojowego z Niemcami i uregulowania zapalnej sprawy Berlina wyprowadza z równowagi zachodnioniemieckich militarystów, gdyż pozbawia ich możliwości wprowadzenia w czyn agresywnych planów. Dlatego całkowicie popieramy propozycje Związku Radzieckiego, dotyczące zawarcia traktatu pokojowego z Niemcami i uregulowania sprawy Berlina — tych niezwykle ważnych dla pokoju i odprężenia międzynarodowego problemów. Rozwiązanie obu tych problemów zapewniłoby także narodowi niemieckiemu możliwość pokojowego i demokratycznego rozwoju w charakterze pełnoprawnego członka rodziny narodów.</u>
          <u xml:id="u-17.69" who="#LeonChajn">Jesteśmy zgodni ze stanowiskiem rządu, że w wypadku niemożliwości osiągnięcia porozumienia w sprawie zawarcia traktatu pokojowego z obydwoma państwami niemieckimi powstanie konieczność zawarcia traktatu pokojowego z NRD i rozstrzygnięcia na tej podstawie również kwestii Berlina zachodniego.</u>
          <u xml:id="u-17.70" who="#LeonChajn">Niemiecka Republika Demokratyczna realizuje w całej rozciągłości politykę odpowiadającą interesom naszego narodu, politykę pokojowego rozwoju Europy, a w tej liczbie także i narodu niemieckiego.</u>
          <u xml:id="u-17.71" who="#LeonChajn">Wzrastająca międzynarodowa rola socjalistycznej Niemieckiej Republiki Demokratycznej ma szczególne znaczenie dla pokoju i bezpieczeństwa w Europie. Obserwujemy z zadowoleniem pogłębiającą się przyjaźń i wszechstronną współpracę między naszym państwem a NRD, co stanowi podstawowy warunek doprowadzenia do końca historycznego przeobrażenia stosunków między naszymi narodami.</u>
          <u xml:id="u-17.72" who="#LeonChajn">Wysoka Izbo! Nie zamykamy oczu na fakt, że w świecie kapitalistycznym działają jeszcze siły zainteresowane w utrzymywaniu strachu i w kontynuowaniu wyścigu zbrojeń, stanowiącego przecież źródło bogacenia się określonych grup. Widzimy jednak, że bieg wydarzeń doprowadza nie tylko wciąż nowe miliony ludzi, ale także kierownicze sfery na Zachodzie do zrozumienia tej niezaprzeczalnej prawdy, o którą uporczywie walczy od 42 lat Kraj Rad. W warunkach kiedy na świecie istnieją dwa przeciwstawne ustroje, pokojowe współistnienie i współpraca tych ustrojów staje się historyczną koniecznością.</u>
          <u xml:id="u-17.73" who="#LeonChajn">Występujące w obozie zachodnim spory na temat, czy się zgodzić na pokojowe współistnienie, czy nie — wydają się absurdalne. Ono istnieje i nie ma innej alternatywy. Istota sprawy sprowadza się do tego, jak to współistnienie utrwalić, jak zlikwidować sytuację, w której to pokojowe współistnienie może być zakłócone.</u>
          <u xml:id="u-17.74" who="#LeonChajn">Według naszej oceny polityka zagraniczna naszego rządu realizuje z niezłomną konsekwencją i nie słabnącą aktywnością zapewnienie zwycięstwa tej szlachetnej sprawie. Rząd nasz poświęca wszystkie swe siły, aby humanitarna polityka stała się podstawową normą w międzynarodowych stosunkach.</u>
          <u xml:id="u-17.75" who="#LeonChajn">Kończąc pragnę oświadczyć, że Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego, korzystając z dzisiejszej debaty nad expose Ministra Spraw Zagranicznych, deklaruje pełne zaufanie i całkowite poparcie dla polityki zagranicznej rządu.</u>
          <u xml:id="u-17.76" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#ZenonKliszko">Udzielam głosu posłowi Jerzemu Zawieyskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#JerzyZawieyski">Wysoka Izbo! Polityka zagraniczna rządu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej spotyka się nie od dziś z uznaniem całego społeczeństwa. Wyrazem tej polityki jest dążenie do utrwalenia pokoju w świecie przez współdziałanie i sojusze z innymi państwami, ożywionymi tą samą ideą. W tym względzie sojusz ze Związkiem Radzieckim, z krajami demokracji ludowej oraz stosunki przyjaźni z wielu innymi krajami stanowią podstawę dla działalności Polski Ludowej na terenie międzynarodowym.</u>
          <u xml:id="u-19.1" who="#JerzyZawieyski">Wartość tych sojuszów jest wieloraka zarówno ze względu na bezpieczeństwo i całość naszych granic, jak i ze względu na pomoc gospodarczą i techniczną. Ale chodzi nie tylko o korzyści. Polska współdziała ze Związkiem Radzieckim i krajami demokracji ludowej w naczelnym zagadnieniu polityki międzynarodowej i wnosi swój udział w ich rozwiązywaniu, o czym świadczy omawiany szeroko plan Rapackiego, a także nasza działalność na terenie Organizacji Narodów Zjednoczonych i sukces wyboru Polski do Rady Bezpieczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-19.2" who="#JerzyZawieyski">Expose Ministra Rapackiego dało nam szeroki i przejrzysty obraz roli Polski w polityce międzynarodowej. Pozwalam sobie w imieniu Koła Posłów Katolickich „Znak” wyrazić całkowitą aprobatę dla polityki zagranicznej rządu, mimo iż istnieją między nami różnice, wynikające z odmiennego poglądu na świat. Ale tam, gdzie idzie o polską rację stanu, o nasz byt państwowy, o zabezpieczenie naszych granic i o rolę Polski w świecie — tam różnic między nami nie ma.</u>
          <u xml:id="u-19.3" who="#JerzyZawieyski">Spośród wielu spraw poruszonych przez Ministra Rapackiego wybieram tylko niektóre. Muszę też pominąć pewne kwestie konkretne na rzecz rozważań o charakterze bardziej ogólnym, humanistycznym.</u>
          <u xml:id="u-19.4" who="#JerzyZawieyski">Pragnę najpierw omówić sprawę jedną z najważniejszych — sprawę Niemiec Zachodnich, a zwłaszcza znane całemu światu wystąpienia antysemickie, związane z ożywionym tam ruchem skrajnie nacjonalistycznym.</u>
          <u xml:id="u-19.5" who="#JerzyZawieyski">Fakty te wywołały zdumienie i oburzenie dokądkolwiek doszła o nich wiadomość. Po 15 latach od klęski imperializmu hitlerowskiego znów pojawiła się swastyka, a z nią groźba rasizmu i odwetu. W Polsce te wydarzenia wzbudziły szczególny niepokój i wywołały głęboki protest moralny.</u>
          <u xml:id="u-19.6" who="#JerzyZawieyski">Chciałbym na wstępie z naciskiem podkreślić, że nie należy lekceważyć wydarzeń inspirowanych przez nacjonalistów ani uważać tych faktów za manifestacje bez znaczenia. Rzeczy małe i pozornie bez większych doraźnych skutków mogą mieć siłę wzrostu i mogą się przerodzić w poważne niebezpieczeństwo.</u>
          <u xml:id="u-19.7" who="#JerzyZawieyski">Już raz zapłaciliśmy straszliwą cenę za naszą lekkomyślność. Historia nie powtarza się tak samo dwa razy. I nie o to idzie, że odrodzony faszyzm nie będzie tym samym faszyzmem, jaki znamy. Najważniejsze jest to, że jego źródło daje o sobie znać i że tryska ono z tej samej gleby, co kiedyś. Mam na myśli hitleryzm, który stał się tragedią narodu niemieckiego, tym straszliwszą, że przyzwoloną przez sam naród.</u>
          <u xml:id="u-19.8" who="#JerzyZawieyski">Chcielibyśmy o tym nie pamiętać, gdyby to było możliwe, i chcielibyśmy prawdziwego odrodzenia narodu niemieckiego. Niestety, przy realnej ocenie sytuacji politycznej Niemieckiej Republiki Federalnej popełniono błędy, które ogarniają niepokojem opinię świata.</u>
          <u xml:id="u-19.9" who="#JerzyZawieyski">Błędem najpoważniejszym jest remilitaryzacja, która stworzyła atmosferę i warunki do ożywienia się skrajnego nacjonalizmu. W okresie ciężkich walk o uchwalenie zgody na remilitaryzację padały głosy ostrzegające przed skutkami wskrzeszenia militarnej potęgi Niemiec Zachodnich. Skutki nie dały na siebie długo czekać. Dziś wywieszono swastyki na synagogach, napisy antyżydowskie na murach, a jutro?</u>
          <u xml:id="u-19.10" who="#JerzyZawieyski">Nie przeprowadzono też w Niemczech Zachodnich prawdziwego rozrachunku z przeszłością hitlerowską. Nie przyznano się w całej pełni do winy za popełnione akty gwałtu i przemocy, nie powstały żadne akty zadośćuczynienia wobec milionów ludzi cierpiących dotychczas z powodu tortur obozowych. Oficjalne deklaracje potępiające faszyzm i hitleryzm nie są niczym istotnym dla odrodzenia moralnego, którego spodziewaliśmy się po narodzie niemieckim.</u>
          <u xml:id="u-19.11" who="#JerzyZawieyski">Tymczasem dawni przestępcy wojenni po wypuszczeniu z więzień zajmują wysokie stanowiska w życiu publicznym, a różne organizacje paramilitarne żywią się ideologią rewizjonistyczną. Z tej atmosfery, z tego klimatu zrodziły się ostatnie manifestacje skrajnie nacjonalistyczne.</u>
          <u xml:id="u-19.12" who="#JerzyZawieyski">Można dziś śmiało powiedzieć, iż polityka rządu NRF, oparta na rewizjonizmie i sztywnej postawie, sprawiła to, że Niemcy po 15 latach od zakończenia wojny stanowią ośrodek niepokoju politycznego w Europie, który gdziekolwiek indziej nie byłby tak groźny. Wiemy też, że nie całe społeczeństwo popiera politykę rządu NRF. Kierując się poczuciem sprawiedliwości i obiektywizmu muszę dać wyraz przekonaniu, że w Niemczech Zachodnich istnieją środowiska i większe grupy społeczne, które odgradzają się od ruchów nacjonalistycznych i które w poczuciu swego humanizmu europejskiego pragną współpracy pokojowej z innymi narodami.</u>
          <u xml:id="u-19.13" who="#JerzyZawieyski">Wysoka Izbo! Wydarzenia skrajnie nacjonalistyczne zachodzą w epoce, kiedy procesy dziejowe wysuwają na czoło zagadnienie koegzystencji. Koegzystencja w ramach różnych ustrojów jest postulatem politycznym i jest już także faktem w pewnych konkretnych wypadkach. Ale obok koegzystencji rozwija się współcześnie proces o szerszym zakroju. Jest to proces jedności cywilizacyjnej świata, niezależny być może od polityki, ale zależny od potężnego rozwoju techniki. Pojęcie ludzkości nie jest już dziś pojęciem oderwanym i niejako abstrakcyjnym, lecz pojęciem konkretnym.</u>
          <u xml:id="u-19.14" who="#JerzyZawieyski">Na całym globie, tam gdzie dociera technika w postaci radia, prasy, książki i samolotu, widzi się te same troski, te same radości. I pewne fakty, które zachodzą gdzieś daleko na wschodzie, aczkolwiek rozmaicie oceniane, odbijają się na życiu ludzi mieszkających na zachodzie, północy lub południu.</u>
          <u xml:id="u-19.15" who="#JerzyZawieyski">Jedność cywilizacyjna współczesnej epoki jest nie do pomyślenia bez postępu ekonomicznego, bez poszanowania wolności, bez wzrostu sił moralnych, wspólnych wszystkim ludziom na ziemi. Wierzę, iż motorami historii mogą być nie tylko zjawiska materialne, lecz także — a kto wie, czy nie przede wszystkim — siły moralne ludzkości. Są to siły nie dające się zniszczyć, stłumić ani wytępić.</u>
          <u xml:id="u-19.16" who="#JerzyZawieyski">Wojna ostatnia, ta krwawa i gorąca, którą ludzkość przeżyła, i wojna psychologiczna, zwana zimną, mogą upoważnić do gorzkich myśli, że ludzkość niczego się nie nauczyła, bo widmo wojny atomowej ciągle światu zagraża. Pesymiści mogą twierdzić i to, że z okrucieństw minionej wojny wynosi się tę tylko naukę, do czego ludzkość jest zdolna, jakich zbrodni potrafi dokonać i w jaki sposób potrafi je znieść.</u>
          <u xml:id="u-19.17" who="#JerzyZawieyski">Jest to, niestety, sąd nie pozbawiony słuszności, ale słuszności nie całkowitej. Bo obok tendencji wojennych i nacjonalistycznych są znacznie potężniejsze tendencje, które opierają się na siłach przeciwstawiających się wojnie i skrajnemu nacjonalizmowi.</u>
          <u xml:id="u-19.18" who="#JerzyZawieyski">Groźba wojny atomowej i długotrwały proces wojny zimnej wytwarzają w pewnych grupach społeczeństw współczesnych poczucie absurdalności świata. I tego objawu, który przeważnie dotyczy młodzieży, nie należy lekceważyć. Jest to także rodzaj postawy wobec życia, który mówi, że nie nastąpił jeszcze prawdziwy koniec wielkiej wojny. Jej spustoszenia ciągle trwają. Oto także poważny problem dla mężów stanu, odpowiedzialnych za układ stosunków ludzkich w skali międzynarodowej.</u>
          <u xml:id="u-19.19" who="#JerzyZawieyski">Wśród tych prądów, przebiegających przez świat, należy podkreślić z uznaniem pewne zjawiska nowe, zachodzące we współczesnej historii: to rola dawnych ludów kolonialnych Azji i Afryki, które budzą się do samodzielnego życia państwowego. W nadchodzącej epoce wkład narodów Afryki i Azji będzie miał ogromne znaczenie, z czego jeszcze dziś nie wszyscy zdają sobie sprawę. Trzeba było doświadczeń ostatniej wojny, aby ustała niewola ludów kolorowych i aby Europejczycy zaczęli odkrywać ludzkie i szlachetne oblicze człowieka, różniącego się kolorem skóry, ale nie różniącego się niczym ani w dyspozycjach intelektualnych lub moralnych, ani w cechach prawdziwego człowieczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-19.20" who="#JerzyZawieyski">Te ludy wiedzą, co oznacza nacjonalizm, imperializm, wyzysk, niewola — i jaką cenę ma ich wolność, ich dążenie do niepodległego bytu. Wiedzą też, ile gorzkich doświadczeń przyniosła im „misja” Europy.</u>
          <u xml:id="u-19.21" who="#JerzyZawieyski">Muszę teraz uczynić ważną dygresję: chociaż pojęcie „misji” jakiegoś narodu wobec innego ma najczęściej sens pejoratywny, to jednak nie zniknęło ono całkowicie ze słownika politycznego. Słowo „misja” pojawiło się też niedawno w ustach znanego męża stanu w odniesieniu nie do ludów kolorowych, lecz w odniesieniu do wschodu Europy. Wobec najwyższego autorytetu religijnego wypowiedziane zostały słowa z gruntu fałszywe, które wzburzyły uczucia ludzi wierzących na świecie.</u>
          <u xml:id="u-19.22" who="#JerzyZawieyski">Dowiedzieliśmy się, że Bóg powierzył szczególną misję narodowi niemieckiemu w walce pomiędzy Wschodem i Zachodem. Najpierw jest to nadużywaniem imienia Boga, następnie jest to fałszywe uzurpowanie dla własnego narodu szczególnej opieki Bożej. Ludzie wierzący wiedzą, iż Bóg wyznaczył każdemu człowiekowi i każdemu narodowi jeden rodzaj misji, zawarty w przykazaniu o miłości, z czego wynika konkretna i praktyczna „misja” tworzenia wszystkiego, co dobre, szlachetne i sprawiedliwe na tej ziemi.</u>
          <u xml:id="u-19.23" who="#JerzyZawieyski">Tylko to mamy do spełnienia. I to nie dla siebie tylko ani dla własnego narodu, lecz dla wszystkich i wobec wszystkich, dla całego rodzaju ludzkiego. Sens misji narodu niemieckiego w ustach kanclerza Adenauer a jest jednoznaczny: rząd NRF przeciwstawia się polityce odprężenia na rzecz zaostrzenia sytuacji międzynarodowej.</u>
          <u xml:id="u-19.24" who="#JerzyZawieyski">Przed kilku tygodniami mieliśmy przykład postawy prezydenta de Gaulle'a, który nie tylko z pobudek politycznych, lecz i z pobudek moralnych potrafił swoim autorytetem stłumić bunt skrajnych nacjonalistów francuskich w Algierze. Cały świat przyjął z uznaniem stanowcze oświadczenie prezydenta de Gaulle'a, przeciwstawiające się rebelii — tak jak my Polacy przyjęliśmy kiedy indziej z wdzięcznością inne oświadczenia prezydenta de Gaulle'a, dotyczące naszych granic na Odrze i Nysie.</u>
          <u xml:id="u-19.25" who="#JerzyZawieyski">Jesteśmy szczerze uradowani, że Francja dzięki postawie prezydenta de Gaulle'a nawiązała do swych chlubnych tradycji, które się wywodzą z poczucia wolności i z walk przeciw przemocy i tyranii.</u>
          <u xml:id="u-19.26" who="#JerzyZawieyski">Wysoka Izbo! Wiosenne miesiące tego roku mają przynieść ważne międzynarodowe spotkania czołowych mężów stanu dla uregulowania najpilniejszych spraw, które stanowią od dłuższego czasu źródło konfliktów i sporów. Jedną z tych spraw jest rozbrojenie, o którym mówił w swym expose Minister Rapacki. Dla nas słowo „pokój” i słowo „wolność” mają cenę życia. Dlatego zarówno remilitaryzacja Niemiec Zachodnich, polityka rewizjonistyczna tego rządu, jak i problem ogólnego rozbrojenia dotyczy nas bezpośrednio. Mamy prawo polityczne i prawo moralne do zajęcia własnego stanowiska w tych sprawach, bo w czasie minionej wojny walczyliśmy orężnie na wszystkich frontach Europy i poza Europą.</u>
          <u xml:id="u-19.27" who="#JerzyZawieyski">Nie chcemy przypominać światu o krzywdach, ruinie kraju ani o tych, co zginęli. Wiadomo wszystkim o roli, jaką spełnił żołnierz polski, który walczył nie tylko o własną wolność. Dlatego nasz głos w mających się toczyć obradach musi być wzięty pod uwagę jako głos sojusznika wypróbowanego, który nigdy nie zawiódł, gdy toczyła się walka z barbarzyństwem i niewolą.</u>
          <u xml:id="u-19.28" who="#JerzyZawieyski">Z konferencjami międzynarodowymi i spotkaniami mężów stanu wiążą narody wielkie nadzieje. I nas Polaków ożywiają te same nadzieje, co gdzie indziej. Mamy przed sobą wielkie i trudne zadania odbudowy kraju, modernizacji wsi, wzrostu gospodarki narodowej i szerokiej akcji upowszechnienia oświaty i kultury. Pragniemy pokoju i gwarancji pokoju w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych, a to zależy tylko od ludzi, od ich rozumu i ich dobrej woli.</u>
          <u xml:id="u-19.29" who="#JerzyZawieyski">Dlatego przywiązujemy wielką wagę do bezpośrednich spotkań i rozmów. Jest to nowa i twórcza inicjatywa, podjęta przez Związek Radziecki i przyjęta przez rządy takich państw, jak Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Indie, Francja i Włochy. Spodziewamy się odprężenia w stosunkach międzynarodowych, które niewątpliwie stanie się faktem po konferencji, zwanej powszechnie konferencją na szczycie.</u>
          <u xml:id="u-19.30" who="#JerzyZawieyski">Ale odprężenie międzynarodowe powinno przynieść daleko idące konsekwencje w wewnętrznych stosunkach państw. Muszą zniknąć wszelkie dyskryminacje rasowe, gdziekolwiek by się one pojawiły, uprzedzenia religijne, nietolerancja, presja ideologiczna i hamowanie postępu w dziedzinie demokratyzacji życia. W epoce wysokiego rozwoju kultury, dumnych osiągnięć w dziedzinie techniki wszelkie zjawiska przemocy wobec jednostek i grup ludzkich są czymś wstecznym i głęboko zapóźnionym.</u>
          <u xml:id="u-19.31" who="#JerzyZawieyski">To samo dotyczy wszelkich społecznych oznak nienawiści, zemsty i odwetu, bo z tych uczuć społecznych rodzą się konflikty, które prowadzą do wojny. Strach przed wojną nie jest najwłaściwszym zabezpieczeniem pokoju. Pokój ubezpiecza wzajemne zrozumienie narodów, zdolność łagodzenia różnic i poczucie współodpowiedzialności za losy świata. Należy więc cierpliwie i wytrwale dążyć do częstych spotkań i bezpośrednich rozmów pomiędzy mężami stanu, nawet gdyby doraźnie z tych spotkań i rozmów nie wynikały realne korzyści.</u>
          <u xml:id="u-19.32" who="#JerzyZawieyski">Polityka zagraniczna państw powinna widzieć jedność cywilizacyjną świata, ku której wszystko zmierza, zwłaszcza dzięki zdobyczom techniki. Jedność cywilizacyjna wyrasta z tego, co ludzi łączy, a nie z tego, co ich dzieli. Dzielić będą zawsze wierzenia religijne, poglądy filozoficzne, upodobania estetyczne, większe lub mniejsze zaawansowanie kulturalne.</u>
          <u xml:id="u-19.33" who="#JerzyZawieyski">Jedność cywilizacyjna nie oznacza też jedności poglądu na świat, tego samego we wszelkich kwestiach. Oznacza ona poczucie, że wszyscy ludzie na ziemi są równi, że mają te same potrzeby ekonomiczne, potrzeby równego startu w życiu, opartego na sprawiedliwym rozdziale dóbr i poszanowaniu praw jednostki.</u>
          <u xml:id="u-19.34" who="#JerzyZawieyski">W świecie współczesnym jest jeszcze wiele rażących dysproporcji i krzyczącej niesprawiedliwości. Nie może zaznać szczęścia żaden naród, jeżeli gdzie indziej, na zaoceanicznych kontynentach panuje głód, ciemnota, gdzie są kraje zacofane gospodarczo, gdzie bezdomni koczują pod gołym niebem i mrą z głodu. Tak jest w niektórych krajach Afryki i Azji.</u>
          <u xml:id="u-19.35" who="#JerzyZawieyski">Jeszcze raz powtórzę: o wojnę łatwo, tak jak łatwo o wszelkie zło. Humaniści wiedzą, zwłaszcza ci, co dźwigają odpowiedzialność społeczną szerszego zakroju, że wystarczy odrobina energii, by powstało zło, i że trzeba ogromnego wysiłku, by powstało dobro. Chcielibyśmy, aby polityka zagraniczna rządu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, którą w pełni na podstawie expose ministra Rapackiego akceptujemy, była najgłębiej przeniknięta inspiracją humanistyczną, wyrosłą z troski o rozumny i sprawiedliwy układ stosunków w świecie.</u>
          <u xml:id="u-19.36" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Tadeusz Wieczorek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#TadeuszWieczorek">Wysoki Sejmie! Przemawiając z tej trybuny jako poseł naszych ziem zachodnich i północnych, chciałbym przede wszystkim podkreślić ogromne zainteresowanie dzisiejszą debatą i w ogóle polityką zagraniczną naszego rządu ze strony społeczeństwa osiadłego nad Odrą, Nysą i Bałtykiem, to jest na terenach, które wróciwszy do macierzy stały się integralną częścią Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-21.1" who="#TadeuszWieczorek">Ziemie te właśnie obecnie obchodzą 15-lecie swego wyzwolenia. Powróciły one do macierzy w wyniku historycznego zwycięstwa Armii Radzieckiej nad faszyzmem w drugiej wojnie światowej, które przyniosło wolność umęczonym ludom Europy.</u>
          <u xml:id="u-21.2" who="#TadeuszWieczorek">Dla Polski zwycięstwo to posiadało szczególne znaczenie — z jednej strony uratowało ono naród polski od biologicznej zagłady, z drugiej zaś strony przywróciło Polsce jej odwieczne ziemie nadodrzańskie i nadbałtyckie.</u>
          <u xml:id="u-21.3" who="#TadeuszWieczorek">Przychodząc na te ziemie jako ich prawowici włodarze, przyjęliśmy je w stanie olbrzymich zniszczeń i zgliszcz powojennych. Wiele naszych miast i wsi leżało w gruzach, fabryki były nieczynne. Zniszczeniu uległy tysiące gospodarstw wiejskich wraz z całym ich inwentarzem żywym i martwym. Huragan wojny, jaki przeszedł przez te ziemie, pozostawił w ruinach i zgliszczach ponad połowę potencjału gospodarczego tych obszarów. By przywrócić im życie, przybyły tu z różnych krańców naszej ojczyzny i z różnych stron świata setki tysięcy Polaków.</u>
          <u xml:id="u-21.4" who="#TadeuszWieczorek">Dzisiaj, po 15 latach naszej pracy, możemy powiedzieć, że w codziennym wspólnym trudzie w naszych fabrykach i wsiach scementowała się jedność i spoistość tej stosunkowo młodej społeczności, że kształtuje się zdrowy patriotyzm lokalny, duma z tego, co nasze ziemie zachodnie i północne wnoszą do ogólnonarodowej skarbnicy.</u>
          <u xml:id="u-21.5" who="#TadeuszWieczorek">W okresie ostatnich 15 lat urodziło się na terenie naszych ziem 2.700 tys. polskich dzieci na ogólną liczbę około 8 min mieszkańców. 2.700 tys. naszych najmłodszych obywateli, a więc ponad 1/3 ogólnej ilości mieszkańców tych ziem, to już rodowici Opolanie, Lubuszanie, Warmiacy, Pomorzanie na tej ziemi urodzeni i wyrośli, którzy ziemię tę całym sercem pokochali i na niej tylko żyć, uczyć się i pracować zamierzają.</u>
          <u xml:id="u-21.6" who="#TadeuszWieczorek">Szybki proces integracji i stabilizacji społecznej na Ziemiach Zachodnich jest obok argumentu historycznego niezbitym świadectwem nieodwracalności naszego powrotu na te ziemie i tego, że nie ma na świecie takiej siły, która mogłaby nas stąd usunąć. Gwarancją tego, że wróciliśmy na te ziemie na zawsze, że w sposób nieodwracalny i ostateczny zespoliły się one ze swoją odwieczną ojczyzną, jest potęga całego obozu socjalistycznego, a zwłaszcza jego siły przewodniej — Związku Radzieckiego. Z naszej przynależności do obozu socjalistycznego płynie poczucie siły Polski, jej znaczenie i autorytet na arenie międzynarodowej.</u>
          <u xml:id="u-21.7" who="#TadeuszWieczorek">Wpajamy i wpajać będziemy w nasze społeczeństwo tę patriotyczną dumę z nowej roli i pozycji polskiej, z jej osiągnięć w dziele budownictwa socjalistycznego, z równoczesnym pogłębianiem internacjonalistycznego wychowania w duchu przyjaźni i braterstwa między narodami.</u>
          <u xml:id="u-21.8" who="#TadeuszWieczorek">Wysoka Izbo! Mówimy na tym forum o polityce zagranicznej naszego państwa. Problem ten dotyka może najbardziej emocjonalnie nasze ziemie zachodnie i północne. Tam żyjemy, pracujemy i budujemy naszą lepszą przyszłość. I to jest naszym podstawowym argumentem przekreślającym wszelkie mrzonki niemieckich rewizjonistów. Niech oni zapoznają się z faktami potwierdzającymi, że nasza dynamika gospodarcza w skali porównawczej minionych okresów wybiegła poza wiele dziesiątków lat rządów niemieckich, że zasiedliliśmy te ziemie w pełni, że stan zaludnienia wielu miast znacznie przekroczył stan przedwojenny, że przemysł tych ziem służy w pełni rozbudowie i przebudowie naszej gospodarki narodowej, że jest on socjalistyczny, że rozwija się i rozbudowuje opierając się na pełniejszym wykorzystaniu coraz lepiej rozeznawanych i odkrywanych nowych bogactw naturalnych, jak na przykład miedź.</u>
          <u xml:id="u-21.9" who="#TadeuszWieczorek">Faktem jest, że ziemie te stanowią jedną z głównych części składowych całego naszego organizmu gospodarczego o najwyższej dynamice ludności i rozwoju i nie są uważane, jak to miało miejsce w gospodarce niemieckiej, za jakiś peryferyjny dodatek, stanowiący czy to rezerwuar siły roboczej, czy też obszar dla realizacji takich czy innych założeń politycznych, czy militarnych ówczesnych Niemiec.</u>
          <u xml:id="u-21.10" who="#TadeuszWieczorek">Wiadome jest, że globalne rozmiary produkcji przemysłowej w ujęciu wartościowym przekroczyły już o ponad 50% poziom z roku 1937. Wielkich zakładów przemysłowych na tych ziemiach o zatrudnieniu ponad 1000 pracowników przed 1939 rokiem było 44, obecnie zaś mamy ich 127, to jest trzy razy więcej. W budowie i odbudowie jest dalszych 60, liczba zatrudnionych w przemyśle i rzemiośle na tysiąc mieszkańców wynosiła w 1939 r. 96, a w 1957 r. — 121.</u>
          <u xml:id="u-21.11" who="#TadeuszWieczorek">Dokonane do tego czasu wielomiliardowe nakłady dały więc w efekcie setki nowych i odbudowanych fabryk, dziesiątki tysięcy domów mieszkalnych, wiele szpitali, szkół i innych urządzeń socjalnych. Podstawowy krok naprzód został dokonany zwłaszcza w przemyśle ciężkim. W ramach naszego dotychczasowego dorobku na specjalne podkreślenie zasługują powstające nowe duże ośrodki przemysłowe, jak nowe zagłębie miedziowe w rejonie Głogów-Lubin, węglowy ośrodek turoszowski, jak i nowy pokaźny ośrodek przemysłu lekkiego w województwie zielonogórskim. Powstały nowe gałęzie przemysłu, jak na przykład przemysł okrętowy. Ogółem zatrudnienie w przemyśle mimo zastosowania nowej techniki przekroczyło liczbę 900 tys. osób — wobec 863 tys. w 1937 r.</u>
          <u xml:id="u-21.12" who="#TadeuszWieczorek">Dodać do tego należy, że nowe zakłady, które powstaną na tych ziemiach w najbliższym 5-leciu, zapewnią wzrost zatrudnienia o dalsze 100 tysięcy osób. Są nimi: 3 kopalnie rudy miedzi, kopalnie węgla brunatnego z elektrownią 1.200 MgW, to znaczy Turów II, stocznia Wulkan w Szczecinie z zatrudnieniem 2.500 ludzi, fabryka aparatury morskiej w Gdańsku z 1.500 ludzi, fabryka ogumienia w województwie koszalińskim z zatrudnieniem 2.500 ludzi, fabryka tworzyw sztucznych w Olsztynie z 1.500 ludzi itp.</u>
          <u xml:id="u-21.13" who="#TadeuszWieczorek">Mogę to zobrazować na przykładzie województwa zielonogórskiego, które reprezentuję. W ostatnim tylko okresie, obok istniejących, uruchomiliśmy 12 nowych zakładów przemysłowych o kluczowym znaczeniu, a wśród nich: fabrykę celulozy w Kostrzynie, zakłady jedwabniczne w Gorzowie, fabrykę tkanin technicznych w Iłowej Żagańskiej, fabrykę maszyn budowlanych w Jasieniu, a w nadgranicznych miastach fabrykę obuwia w Gubinie, zakłady odzieżowe w Słubicach oraz 18 zakładów przemysłu terenowego i spółdzielczości pracy.</u>
          <u xml:id="u-21.14" who="#TadeuszWieczorek">Przedmiotem rozbudowy i rekonstrukcji stało się kilkadziesiąt obiektów przemysłowych.</u>
          <u xml:id="u-21.15" who="#TadeuszWieczorek">Zmienił się w poważnym stopniu charakter produkcji przemysłowej. Produkujemy coraz bardziej skomplikowane maszyny i urządzenia przemysłowe. Wyrazem tego jest między innymi wzrost eksportu naszej produkcji przemysłowej, w szczególności przemysłu metalowego.</u>
          <u xml:id="u-21.16" who="#TadeuszWieczorek">W roku 1960 globalna wartość produkcji przemysłowej w naszym województwie wzrośnie o 65% w stosunku do roku 1955.</u>
          <u xml:id="u-21.17" who="#TadeuszWieczorek">Podobna dynamika jest charakterystyczna dla wszystkich regionów Ziem Zachodnich. Utrzymanie jej przy stale wzrastającym poziomie nakładów założono i na lata 1961–1965. Suma nakładów inwestycyjnych wyniesie 35 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-21.18" who="#TadeuszWieczorek">Produkcja przemysłowa tych ziem, wykazująca w latach 1913–1937 stagnację, w warunkach naszego kraju odgrywa coraz większą rolę. Jej udział w potencjale uprzemysłowienia kraju stale wzrastał, dochodząc do 35% w roku bieżącym.</u>
          <u xml:id="u-21.19" who="#TadeuszWieczorek">Ziemie, na których skoncentrowana jest znaczna część naszego przemysłu, na przykład drzewnego 40%, papierniczego — 45%, szklarskiego — 38%, materiałów budowlanych — 31%, w naszym organizmie wykazują i mają nadal zapewnioną silniejszą dynamikę wzrostu, niż przeciętna krajowa.</u>
          <u xml:id="u-21.20" who="#TadeuszWieczorek">Na tle tego zarysu widoczny staje się też i obraz ich perspektyw rozwojowych.</u>
          <u xml:id="u-21.21" who="#TadeuszWieczorek">Obecnie podstawową sprawą staje się problem uprzemysłowienia wybrzeża i jego zaplecza. Stąd też na odbudowę i rozbudowę Kołobrzegu, Szczecina, Świnoujścia i małych portów przeznacza się ponad 3 mld zł.</u>
          <u xml:id="u-21.22" who="#TadeuszWieczorek">Postawiony jako cel do osiągnięcia w roku 1965, tonaż polskiej floty handlowej w ilości 1.250 tys. ton wpłynie na dalszy rozwój przemysłu okrętowego.</u>
          <u xml:id="u-21.23" who="#TadeuszWieczorek">Radykalne zmiany zaszły w strukturze społecznej i ekonomicznej rolnictwa i gospodarki leśnej Ziem Zachodnich. Miejsce pruskiego obszarnika zajął bądź to polski chłop indywidualny — gospodarz lub spółdzielca — bądź też, w dość znacznej mierze, socjalistyczny sektor państwowy.</u>
          <u xml:id="u-21.24" who="#TadeuszWieczorek">Stworzyliśmy realne podstawy przebudowy rolnictwa na nowych podstawach, które w efekcie przynoszą ogólny wzrost produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-21.25" who="#TadeuszWieczorek">Wbrew rewizjonistycznej propagandzie zachodnioniemieckiej Ziemie Zachodnie znajdują się w pełni rozkwitu. Bujnie rozkwita tu i kultura polska sięgająca do wielowiekowego dorobku polskiego, zwłaszcza na Śląsku, Opolu, Ziemi Lubuskiej, Pomorzu, Warmii i Mazurach.</u>
          <u xml:id="u-21.26" who="#TadeuszWieczorek">80 placówek naukowych, 21 wyższych uczelni z 49 tysiącami studentów w roku akademickim 1957/58 wobec 2 szkół wyższych i 4 seminariów nauczycielskich w okresie władzy niemieckiej to nie tylko liczna kadra przygotowanych specjalistów, ale i ośrodki pracy naukowej i dydaktycznej promieniujące na całą Polskę.</u>
          <u xml:id="u-21.27" who="#TadeuszWieczorek">Twórcze środowiska literatów i pracowników sztuki odgrywają coraz ważniejszą rolę w rozwijaniu i umacnianiu więzi społecznej jednoczącej jedność tych ziem wokół dzieła budownictwa i pełnego zagospodarowania.</u>
          <u xml:id="u-21.28" who="#TadeuszWieczorek">Wysoki Sejmie! Dorobek trudu, wyrzeczeń i mozolnej pracy społeczeństwa ziem nadodrzańskich i nadbałtyckich znajduje się nieustannie w zasięgu ataków niemieckich rewizjonistów i odwetowców zza Łaby.</u>
          <u xml:id="u-21.29" who="#TadeuszWieczorek">Różne są metody, formy i sposoby działania antypolskich sił w Niemieckiej Republice Federalnej. Przykładowo wskażmy na fakt istnienia blisko 1.200 organizacji rewizjonistycznych, neofaszystowskich i militarystycznych, w tym na liczną rzeszę tak zwanych „ziomkowstw”, których robota propagandowa i organizatorska skierowana jest nie tylko na podsycanie nastrojów nacjonalistycznych i odwetowych wśród niemieckiej ludności przesiedleńczej oraz wewnątrz kraju, ale także na oddziaływanie na opinię publiczną świata. Nie gardzą też oni współudziałem w brudnej robocie szpiegowskiej.</u>
          <u xml:id="u-21.30" who="#TadeuszWieczorek">W umysły społeczeństwa zachodnioniemieckiego wsącza się nieustannie jad szowinizmu, utwierdza się prusko-hitlerowską tradycję zaborczych i hegemonialnych zakusów. Najgorsza spuścizna feudalnych rozbojów i imperialistycznych podbojów na wschodzie wyrażona osławionym hasłem „Drang nach Osten” należy dziś — jak to zresztą mówił w swoim expose Minister Rapacki — do najżywiej kultywowanej i adorowanej części niemieckiej historii.</u>
          <u xml:id="u-21.31" who="#TadeuszWieczorek">By zdobyć poparcie dla wysuwanych przez siebie roszczeń terytorialnych, dla całej koncepcji swojej polityki rewizjonistycznej, jej orędownicy przed niczym się nie cofają. Jeśli nie płaczą nad utratą rzekomo życiodajnych terenów na wschodzie, to fałszują materiały informujące i opisujące dzień dzisiejszy na ziemiach zachodniej Polski.</u>
          <u xml:id="u-21.32" who="#TadeuszWieczorek">Życiodajne tereny — powiadają — obszary gospodarcze niezbędne dla egzystencji narodu niemieckiego. Cóż, moglibyśmy wykazać przy pomocy niczego innego, jak właśnie niemieckich statystyk, że było zgoła inaczej, że były to ziemie ekonomicznej i demograficznej depresji. Jeśli były niezbędne, to tylko dla pruskiego lub hitlerowskiego militaryzmu jako baza wypadowa agresji i podboju. Wracając na Ziemie Zachodnie i Pomorze odzyskaliśmy je nie tylko dla narodu i państwa polskiego, ale w równej mierze odzyskaliśmy je dla pokoju, dla twórczej ludzkiej pracy.</u>
          <u xml:id="u-21.33" who="#TadeuszWieczorek">15 lat naszego trudu nad Odrą i Bałtykiem, to 15 lat wysiłku nad uczłowieczeniem oblicza i roli tych ziem, które ongiś niewiele miały wyższych uczelni, ale za to bez liku obiektów militarno-strategicznych, fortyfikacji, poligonów i garnizonów.</u>
          <u xml:id="u-21.34" who="#TadeuszWieczorek">Wysoki Sejmie! Wkroczyliśmy w pierwszy rok obchodów Tysiąclecia naszej państwowości. Po tysiącu lat nasze granice znowu oparte zostały na Odrze, Nysie i Bałtyku. Ludowa Polska spełnia historyczny testament Mieszków i Bolesławów, krzepnie i rozwija się w piastowskich granicach.</u>
          <u xml:id="u-21.35" who="#TadeuszWieczorek">6-letnie obchody tego niezwykłego jubileuszu są doskonałą okazją przypomnienia najświetniejszych tradycji wyzwoleńczych i triumfów oręża polskiego w obronie żywotnych, narodowych i państwowych interesów, na które w ciągu wieków niejednokrotnie targała się ręka niemiecko-pruskiego zaborcy — przypomnieniem bohaterskich walk Chrobrego, heroicznej obrony Głogowa, zwycięstwa na Psim Polu i wreszcie przypadającej w roku bieżącym 550 rocznicy wiekopomnego zwycięstwa na polach Grunwaldu, o czym, włącznie z lekcją historii z roku 1945, powinni dobrze pamiętać rewizjoniści i odwetowcy zachodnio-niemieccy oraz aktualny spadkobierca krzyżackiego płaszcza, głosiciel tez o rzekomej dziejowej misji i posłannictwie narodu niemieckiego — kanclerz Adenauer.</u>
          <u xml:id="u-21.36" who="#TadeuszWieczorek">Te usiłowania rewizjonizmu zachodnioniemieckiego zatruwają atmosferę międzynarodową, przeszkadzają w ewolucji stosunków międzynarodowych, które coraz bardziej sterują ku pokojowemu współistnieniu.</u>
          <u xml:id="u-21.37" who="#TadeuszWieczorek">Ostatnie ekscesy rasistowsko-faszystowskie w Niemczech Zachodnich oburzyły całą światową opinię publiczną. Złowieszczy znak swastyki, który znów pojawił się na murach miast zachodnioniemieckich, jest groźnym ostrzeżeniem, że siły odwetu i militaryzmu w NRF bynajmniej nie zrezygnowały z realizacji swych zbrodniczych zamysłów.</u>
          <u xml:id="u-21.38" who="#TadeuszWieczorek">Ale układ sił na świecie jest dziś całkowicie odmienny, niż był przed 27 laty, gdy Hitler przy pomocy chrześcijańsko-demokratycznego poprzednika pana Adenauera na fotelu kanclerskim von Papena dochodził do władzy. Jest on również całkowicie odmienny od układu sił światowych w roku 1939, kiedy to faszyzm niemiecki wyruszył na podbój świata.</u>
          <u xml:id="u-21.39" who="#TadeuszWieczorek">Dzisiaj siły pokoju są zdecydowanie potężniejsze od sił wojny. Potęga tego obozu, a zwłaszcza Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, porywające sukcesy nauki radzieckiej, stanowią skuteczną zaporę na drodze realizacji złowrogich planów apologetów i heroldów zimnej wojny.</u>
          <u xml:id="u-21.40" who="#TadeuszWieczorek">Prawda o tym, że pokojowe współistnienie jest jedyną alternatywą naszych czasów, dociera już dziś nie tylko do narodów świata, ale również do coraz większej liczby odpowiedzialnych mężów stanu. W tym kontekście należy przede wszystkim ocenić ogromną, historyczną doniosłość wizyty premiera Chruszczowa w Stanach Zjednoczonych oraz nadchodzącą konferencję szefów rządów wielkich mocarstw.</u>
          <u xml:id="u-21.41" who="#TadeuszWieczorek">Oczekujemy od tego spotkania dokonania pozytywnego zwrotu w stosunkach międzynarodowych, a zwłaszcza postępu w kluczowej sprawie rozbrojenia.</u>
          <u xml:id="u-21.42" who="#TadeuszWieczorek">My, mieszkańcy ziem nadodrzańskich i nadbałtyckich, ze spokojem i ufnością patrzymy w przyszłość, gdyż wiemy dobrze, że na straży niezaprzeczalnego prawa Polski do tych ziem stoi potęga obozu socjalistycznego — potęga Związku Radzieckiego.</u>
          <u xml:id="u-21.43" who="#TadeuszWieczorek">Głęboko w serca i umysły mieszkańców naszych miast i wsi zapadło historyczne, jakże dla nas doniosłe, oświadczenie premiera Chruszczowa złożone właśnie u nas, na naszych ziemiach w prastarym polskim Szczecinie, że „...słupy graniczne na Odrze i Nysie będą bronione przez nas wszystkich ramię w ramię z narodem polskim”.</u>
          <u xml:id="u-21.44" who="#TadeuszWieczorek">Ogromna jest wdzięczność ludzi pracy naszych Ziem Zachodnich dla narodu i rządu radzieckiego za takie postawienie sprawy, za traktowanie najżywotniejszych problemów narodu polskiego z taką ogromną troską i uwagą.</u>
          <u xml:id="u-21.45" who="#TadeuszWieczorek">My, mieszkańcy ziem zachodnich i północnych Rzeczypospolitej, zajęci codziennym trudem nad ich dalszym zagospodarowaniem, pracą nad tym, aby pola nasze coraz obfitszy plon przynosiły, aby młodzież nasza rozwijała się na miarę swych talentów i uzdolnień twórczych, gorąco pragniemy, tak zresztą jak i cały naród polski, pokojowego współistnienia i współżycia.</u>
          <u xml:id="u-21.46" who="#TadeuszWieczorek">Dlatego też tak bardzo popieramy wszystkie inicjatywy, zmierzające do tego szlachetnego celu. Szczególnie szeroki oddźwięk i gorące poparcie znalazła u nas propozycja rządu radzieckiego w sprawie powszechnego i całkowitego rozbrojenia.</u>
          <u xml:id="u-21.47" who="#TadeuszWieczorek">Na tysiącach zebrań, w setkach listów do redakcji gazet i radia mieszkańcy naszych miast i wsi wyrażali swe pragnienia, aby sprawa ta znalazła swoje szerokie rozwiązanie, aby ten najbardziej palący i doniosły problem naszych czasów został załatwiony zgodnie z życzeniami i interesami narodów całego świata.</u>
          <u xml:id="u-21.48" who="#TadeuszWieczorek">Polityka zagraniczna rządu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej cieszy się powszechnym poparciem całego społeczeństwa ziem zachodnich i północnych. Inicjatywy pokojowe naszego rządu w dziedzinie utworzenia strefy bezatomowej w Europie środkowej, przekształcenie Bałtyku w morze pokoju i wiele innych, odzwierciedlających w całej pełni stanowisko narodu polskiego, mogą być powodem do uzasadnionej dumy z tego, co nasza ojczyzna wnosi do ogólnoludzkiego dzieła walki o pokój i przyjaźń między narodami.</u>
          <u xml:id="u-21.49" who="#TadeuszWieczorek">Poczucie siły Polski wypływa z jej przynależności do wielkiej wspólnoty krajów socjalistycznych.</u>
          <u xml:id="u-21.50" who="#TadeuszWieczorek">W ramach tej wspólnoty współpracujemy w sposób prawdziwie przyjazny i serdeczny z Niemiecką Republiką Demokratyczną, naszym sąsiadem zza Odry i Nysy.</u>
          <u xml:id="u-21.51" who="#TadeuszWieczorek">Wykarczowanie w NRD wszelkich pozostałości militaryzmu i szowinizmu pozwoliło na ugruntowanie się tam pierwszego w dziejach Niemiec prawdziwie pokojowego i demokratycznego państwa.</u>
          <u xml:id="u-21.52" who="#TadeuszWieczorek">My mieszkańcy województw położonych na ziemiach zachodnich i północnych utrzymujemy codzienne bliskie kontakty z naszymi przyjaciółmi spoza granicy pokoju, która nie dzieli, lecz łączy obydwa nasze narody we wspólnej walce o sprawę pokoju i socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-21.53" who="#TadeuszWieczorek">Jako najbliżsi sąsiedzi Niemiec uważamy też, że czas już najwyższy, aby wreszcie potwierdzić w formie traktatu pokojowego z obydwoma państwami niemieckimi te wszystkie zmiany, jakie zaszły w powojennym ukształtowaniu się granic krajów europejskich.</u>
          <u xml:id="u-21.54" who="#TadeuszWieczorek">Traktat ten rozwiązałby również problem zachodniego Berlina, który musi się wreszcie stać miastem pokoju, a nie centralą różnego kalibru i autoramentu ośrodków rewizjonistycznych czy wręcz dywersyjno-szpiegowskich.</u>
          <u xml:id="u-21.55" who="#TadeuszWieczorek">Uważamy, że deklaracja państw, członków Układu Warszawskiego, podpisana niedawno w Moskwie, wskazuje jedynie słuszną drogę rozwiązania tych właśnie problemów oraz głównej dzisiaj dla narodów sprawy — powszechnego rozbrojenia. Dlatego też spotkała się ona z powszechnym poparciem naszego społeczeństwa. Z podobnym poparciem spotkał się również doniosły Apel Rady Najwyższej Związku Radzieckiego do parlamentów i narodów świata w sprawie powszechnego rozbrojenia.</u>
          <u xml:id="u-21.56" who="#TadeuszWieczorek">Na zachodnich rubieżach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej stoimy nieugięcie na straży pokoju. Kontynuujemy nasze pokojowe budownictwo, a równocześnie zachowujemy pełną czujność wobec wszelkich zakusów wrogich Polsce sił.</u>
          <u xml:id="u-21.57" who="#TadeuszWieczorek">Z poczuciem własnej siły i słuszności naszej sprawy, z otuchą i nadzieją spoglądamy w przyszłość, wierząc niezachwianie, że idea pokojowego współistnienia — ożywiająca dziś narody świata — zwycięży ostatecznie i nieodwracalnie.</u>
          <u xml:id="u-21.58" who="#TadeuszWieczorek">Doniosłym instrumentem walki o to pokojowe współistnienie jest właśnie polityka zagraniczna rządu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i dlatego też — w imieniu Klubu Poselskiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, w imieniu wszystkich mieszkańców naszych ziem zachodnich i północnych — chciałbym wyrazić dla tej polityki nasze pełne i całkowite poparcie.</u>
          <u xml:id="u-21.59" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#ZenonKliszko">Zarządzam 20-minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-22.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 18 min. 10 do godz. 18 min 45)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#CzesławWycech">Wznawiam obrady. Udzielam głosu posłowi Wilhelmowi Szewczykowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#WilhelmSzewczyk">Wysoki Sejmie! Expose obywatela Ministra Spraw Zagranicznych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uzasadniło dostatecznie jasno aktualne funkcje naszej polityki zagranicznej, wyjaśniło zakres oraz cele jej działania.</u>
          <u xml:id="u-24.1" who="#WilhelmSzewczyk">Całe społeczeństwo polskie od wielu już miesięcy przyjmuje z zadowoleniem te pozytywne elementy rozwoju stosunków międzynarodowych, które przyczyniają się do złagodzenia napięcia i wzmagają klimat wzajemnego zaufania. Fakt, iż Polska Ludowa uczestniczy czynnie, a zarazem i twórczo w tym procesie, dowodzi nie tylko jej gotowości do świadczeń na rzecz trwałego pokoju, ale i słuszności oraz prawidłowości jej wewnętrznego rozwoju. Pokojowa polityka Polski Ludowej jest po prostu przekazem budownictwa socjalistycznego, zobowiązaniem nałożonym na nas przez cały naród. Wynika ona zarówno z ciężkich doświadczeń przeszłości, jak i z sumy wysiłków przy odbudowie naszego ludowego państwa.</u>
          <u xml:id="u-24.2" who="#WilhelmSzewczyk">Określona polityka zagraniczna jest jak puls w żywym organizmie. Sposób jej prowadzenia wiele potrafi powiedzieć o wewnętrznym życiu danego państwa, ewentualnie potrafi ujawnić jego sprzeczności, jego ekstremistyczne rozdarcia, jego niebezpieczne przechyły. Także i w tym sensie polityka zagraniczna Polski Ludowej jest przejawem naszego naturalnego, zdrowego działania wewnętrznego.</u>
          <u xml:id="u-24.3" who="#WilhelmSzewczyk">Ale państwo ludowe, w którym nie rządzi jedna uprzywilejowana, nieliczna przy tym klasa, które jest przykładem współdziałania i współrządzenia wszystkich postępowych społecznie sił w narodzie, wymaga od swojej polityki zagranicznej znacznie więcej, niż na to wskazują jej konwencjonalne definicje. Jeśli polityka zagraniczna w sumie przekazuje również obcym społeczeństwom sporo wiedzy o myśli i działaniach danego narodu — społeczeństwo państwa ludowego pragnie, aby wiedza ta przekazywana była w sposób dynamiczny, odpowiadający jego własnemu funkcjonowaniu. Nie bez wielkiej przesady, choć kry je się w tym pochlebstwo dla polityków zagranicznych państwa ludowego, można by sparafrazować stare łacińskie przysłowie: Gesta nationis per politicos.</u>
          <u xml:id="u-24.4" who="#WilhelmSzewczyk">Dlatego wydaj e mi się słuszne, by w aspekcie naszej polityki zagranicznej omówić pokrótce dwie pozornie tylko marginesowe sprawy: po pierwsze — zagadnienie międzynarodowej wymiany myśli naukowej, oświatowej i kulturowej, oraz po drugie — sprawę propagandy zagranicznej.</u>
          <u xml:id="u-24.5" who="#WilhelmSzewczyk">Nie ulega wątpliwości, że rozwój wymiany naukowej, oświatowej i kulturowej, a także artystycznej, może przyczynić się do dalszego złagodzenia napięcia międzynarodowego. Świadczą o tym fakty z niedalekiej przeszłości, dowodzą tego aktualne wydarzenia z frontu myśli ludzkiej. Skoro wojna przestała być środkiem rozwiązywania konfliktów, muszą się znaleźć inne dynamiczne siły pozytywne w swej treści, bo służące rozwojowi ludzkości. Te siły wolno nam widzieć w nauce, oświacie i kulturze. Jeżeli, jak to ktoś powiedział, pierwszą formą dyskusji nie był policzek, lecz perswazja, to dokonany fakt naukowy, zrealizowane osiągnięcie kulturowe, utrwalony błysk myśli humanistycznej są środkami przekonującej perswazji, które ludzkość dzisiaj ma do dyspozycji.</u>
          <u xml:id="u-24.6" who="#WilhelmSzewczyk">Nawet w krajach, które kierują się w swej polityce zagranicznej konwencjonalnymi, żeby nie powiedzieć reakcyjnymi przesłankami, przestała ona być jakąś autonomiczną komórką określonej władzy. I tam szuka władza pomocy w nauce, a w ślad za tym — w propagowaniu jej osiągnięć przy wykonywaniu swoich funkcji.</u>
          <u xml:id="u-24.7" who="#WilhelmSzewczyk">Jeżeli obserwujemy, iż wraz z umacnianiem się więzi pokojowej między narodami wzmaga się hałaśliwość przeciwników pokojowego istnienia, zauważamy od razu, iż także i oni starają się budować swoją naukę, swój własny model kultury, swoje własne kategorie intelektualne.</u>
          <u xml:id="u-24.8" who="#WilhelmSzewczyk">Trzeba przyznać, że w ostatnim okresie w dziedzinie wymiany naukowej uczyniliśmy bardzo wiele. I chyba można by dowieść, że proces ten przyczynił się do wzmocnienia pozycji Polski Ludowej w świecie, że dopomógł w pewnym stopniu naszej polityce zagranicznej. W państwie takim jak nasze istnieje zdrowy system zależności. Gdy jakaś dziedzina naszej myśli czy pracy wykazuje poważne osiągnięcia nie tylko na miarę krajową, natychmiast — z chwilą rozkolportowania tych osiągnięć lub przynajmniej wiedzy o nich — zmienia się korzystnie w stosunku do Polski amplituda nastrojów, a to z kolei ułatwia działalność również naszej polityce zagranicznej. Oczywiście, wyłączam z tego rachunku zagorzałych przeciwników naszego porządku społecznego, wśród których każdy nasz sukces wywołuje nową wściekłość. Są to, rzecz jasna, nie tylko przeciwnicy naszego porządku społecznego, ale w wyniku tego rodzaju reakcji — przeciwnicy wszelkiego pokojowego budownictwa.</u>
          <u xml:id="u-24.9" who="#WilhelmSzewczyk">Dokonaliśmy zatem sporo w dziedzinie wymiany naukowej, a jednak wszystko to jest jeszcze wciąż za mało. Decyduje o tym nie tylko taka czy inna proporcja ilościowa, decyduje o tym jeszcze aktywność propagandowa. Jest rzeczą znamienną, że gdy w roku ubiegłym pewien adwokat paryski opublikował antypolską broszurkę przeciwko obecnej granicy na Odrze i Nysie, posługując się fałszowanymi faktami historycznymi, broszurka ta narobiła w pewnych kołach na Zachodzie więcej wrzawy niż niektóre nasze osiągnięcia naukowe.</u>
          <u xml:id="u-24.10" who="#WilhelmSzewczyk">Oczywiście, wrzawa ta dyskwalifikuje owe kręgi, w każdym razie zdeterminowały się one wyraźnie raz jeszcze przez to jako koła antypokojowe. Ale nie usprawiedliwia to naszej własnej niezaradności propagandowej. Propaganda rzeczywistych osiągnięć naukowych, propaganda należycie udokumentowanej prawdy historycznej — na przykład w odniesieniu do naszych Ziem Zachodnich — w aspekcie polityki zagranicznej może tylko wzmocnić naszą argumentację polityczną, a w istocie jest jednym z owych taranów, które torują drogę rozumnej myśli politycznej, pokojowej, a więc twórczej.</u>
          <u xml:id="u-24.11" who="#WilhelmSzewczyk">Choć w wielu wypadkach nasza polityka zagraniczna tylko pośrednio może zajmować się tego rodzaju funkcjami — w każdym razie poszczególne jej składniki są rozważane i koordynowane w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. W tym znaczeniu postulat bardziej dynamicznej propagandy zagranicznej — co nie oznacza wcale propagandy nieuargumentowanej — adresowany być musi chyba pod powyższym adresem. Zwłaszcza odnosi się to do spraw naszych Ziem Zachodnich i pragnęlibyśmy wszyscy zapewne, żeby ożywiła się, umocniła i upowszechniła zaznaczona od pewnego czasu współpraca odpowiednich instytutów naukowych z resortem spraw zagranicznych.</u>
          <u xml:id="u-24.12" who="#WilhelmSzewczyk">I tu wyłania się jeden z problemów wymiany naukowej. Przecież istnieją w świecie uczeni lub politycy, którzy uznają słuszność naszych obecnych granic na Zachodzie. Można stwierdzić w pełnej zgodzie ze stanem, faktycznym, iż mało kto na Zachodzie, zwłaszcza spośród poważniejszych kół, idzie na lep rewizjonistycznej demagogii.</u>
          <u xml:id="u-24.13" who="#WilhelmSzewczyk">Istnienie życzliwych w tej sprawie ludzi zobowiązuje nas do tym większej aktywności w dziedzinie upowszechnienia prawdy o naszym rozwoju na Ziemiach Zachodnich. Jeżeli możemy się z tymi ludźmi spotkać, a oni mogą się z nami zgodzić w tym niezwykle istotnym dla stosunków międzynarodowych punkcie, możemy mieć chyba nadzieję, że będziemy się mogli zgadzać powoli i w wielu innych punktach.</u>
          <u xml:id="u-24.14" who="#WilhelmSzewczyk">Gdy ktoś mówi, że nasza obiektywna prawda nie wymaga propagandy, że obiektywna wymowa naszego wewnętrznego rozwoju na Ziemiach Zachodnich nie wymaga zagranicznej rotacji, to nie wystarczy mu przypomnieć o istnieniu przekupnych adwokatów, ale trzeba też przypomnieć ogromny wysiłek różnych rewizjonistycznych instytutów zachodnioniemieckich. Przebywając w roku ubiegłym w Niemieckiej Republice Federalnej, trafiłem w Kolonii na zjazd ziomkostwa tak zwanych Ślązaków, a wkrótce potem mogłem się przyjrzeć, choć tylko pobieżnie, pracy jednego z takich instytutów.</u>
          <u xml:id="u-24.15" who="#WilhelmSzewczyk">Instytucje te korzystają z ogromnej pomocy zachodnioniemieckiego resortu spraw zagranicznych, a zjazd ziomkostwa tak zwanych Ślązaków to było nie tylko rzewne wspominanie utraconej Arkadii, lecz niezbyt nawet subtelne wiązanie owych wspomnień z aktualnymi zadaniami polityki zagranicznej. Przesiedleni ze Śląska wspominkarze zachowali tylko jeden rekwizyt arkadyjsko-pasterski, mianowicie piszczałkę, która w marszowej tonacji przygrywała im, a zwłaszcza ich umundurowanej młodzieży, do tradycyjnego „Aufmarschu”.</u>
          <u xml:id="u-24.16" who="#WilhelmSzewczyk">Zająłem się tutaj tylko jedną stroną wymiany naukowej, mianowicie tą, która jest w sojuszniczym związku z naszą polityką zagraniczną. Oczywiście, całość zagadnienia jest znacznie szersza, wykraczałaby ona jednak poza przedmiot dzisiejszej debaty.</u>
          <u xml:id="u-24.17" who="#WilhelmSzewczyk">Wysoka Izbo! Nasze pojęcie koegzystencji w dziedzinie naukowej, oświatowej i kulturowej odpowiada w pełni pojęciu koegzystencji w dziedzinie politycznej. Można mówić o małżeństwie tych pojęć, tak ściśle się one uzupełniają i współdziałają ze sobą. Spoiwem, które je łączy, jest idea pracy pokojowej i pokojowego współzawodnictwa. Wiemy, że nie wszędzie tak się rozumie koegzystencję. Niektórzy ją mieszają z pojęciem infiltracji, i to dokonywanej bynajmniej nie w interesie ludzkości, lecz raczej w interesie określonej agresywnej polityki. Na taką koegzystencję, oczywiście, trudno się zgodzić. Z chwilą jednak, gdy między narodami utrwalać się będą coraz mocniej związki pokojowego współistnienia, pojawi się największa szansa również i dla wymiany naukowej.</u>
          <u xml:id="u-24.18" who="#WilhelmSzewczyk">Pozostańmy jednak na gruncie obecnej rzeczywistości. Ta obecna rzeczywistość stwarza możliwości szerokiej wymiany naukowej, i to wcale nie jednostronnej, dotyczącej na przykład jedynie nauk technicznych, choć takie wrażenie przede wszystkim narzuca się wszystkim. Współczesny rozwój nauk technicznych możliwy jest dzięki solidnej otoczce humanistycznej i dlatego o jednostronności nie ma mowy. Tą wymianą, która jest pochodną koegzystencji, zainteresowane są polityki zagraniczne różnych państw. W nowoczesnym świecie istnieje bowiem coraz bardziej naturalna współzależność polityki i wiedzy, działalności politycznej i naukowej.</u>
          <u xml:id="u-24.19" who="#WilhelmSzewczyk">W naszym konkretnym wypadku rozwój wymiany naukowej znalazł się na liście pierwszej potrzeby i chcielibyśmy, żeby ewentualne przeszkody w tej dziedzinie nie pochodziły od nas, lecz były właśnie następstwem działania owych wrogich, antypokojowych sił w świecie. My ze swej strony oczywiście pragniemy, żeby i takich przeszkód nie było, aczkolwiek zdajemy sobie sprawę z egzystencji odpowiednio wrogich kręgów. Zresztą mówią o tym fakty.</u>
          <u xml:id="u-24.20" who="#WilhelmSzewczyk">Są na świecie politycy, dla których sukcesy radzieckich rakiet międzyplanetarnych są nie do kolportowania, ponieważ sputniki zrodziły się w kraju komunistycznym. Dla tych samych polityków również i muzyka Chopina jest niebezpieczna, ponieważ wiąże się ona z częściową choćby tylko afirmacją Polski Ludowej, która dziedzictwo Chopina przyjęła; pielęgnuje i rozwija. Przyznać trzeba, że podobnych skrupułów nigdy nie mieliśmy i mieć nie mogliśmy. Każde rzeczywiste osiągnięcie naukowe czy artystyczne, bez względu na narodowy jego rodowód, było nam bliskie i drogie, jeśli poszerzało granice poznania lub służyło szlachetnemu wzruszeniu.</u>
          <u xml:id="u-24.21" who="#WilhelmSzewczyk">Jest to zgodne z całą naszą polityką, a także — jak sądzę — leży u podstaw naszej polityki zagranicznej, która uznaje akty dobrej woli w kierunku pokojowego współistnienia i wymiany pokojowych doświadczeń, i to uznaje je niezależnie od ustrojowego rodowodu tych zjawisk.</u>
          <u xml:id="u-24.22" who="#WilhelmSzewczyk">Szczególnie doniosła wymiana dokonuje się wewnątrz obozu państw socjalistycznych. Cieszy nas zwłaszcza stały wzrost wymiany na linii Polska Ludowa — Związek Radziecki. Skoro jednak jesteśmy optymistami w stosunku do dalszego rozwoju pokojowego współistnienia w świecie, będzie musiała i nasza polityka zagraniczna w większym niż dotychczas stopniu zająć się tym fenomenem nowej ery, będzie musiała w większym niż dotychczas stopniu uwzględnić w swej praktyce propagandę naszych osiągnięć naukowych, oświatowych i kulturowych, co jest równoznaczne z ofertą ściślejszej wymiany.</u>
          <u xml:id="u-24.23" who="#WilhelmSzewczyk">Niezależnie od innych resortów właśnie resort polityki zagranicznej na skutek stałego wzajemnego przenikania zjawisk politycznych i innych, co stało się cenną właściwością nowoczesnego świata, będzie musiał szerzej rozbudować swoje agendy w tej dziedzinie.</u>
          <u xml:id="u-24.24" who="#WilhelmSzewczyk">Ale, oczywiście, oferując szlachetne stopy nie reflektujemy na złom. Złom potrzebny nam jest tylko w naszej gospodarce przemysłowej. Polityka jest żywym organizmem. Polityka zagraniczna jako szczególnie czuły instrument tego ogólnego żywego organizmu pragnie się wzbogacać elementami prawdziwie humanistycznej wymiany. Dlatego to musimy burzyć, gdzie się tylko da, zardzewiałe konstrukcje naukowe (zwłaszcza z zakresu dyscyplin humanistycznych), oraz kulturowe, które usiłują do nas trafić za pośrednictwem niektórych współczesnych kulturtraegerów. Dlatego ruchliwości pewnych przekupnych adwokatów, pisujących od czasu do czasu broszurki, przeciwstawić musimy właściwą propagandę, dynamiczny plan oddziaływania poprzez prawdę, poprzez obiektywną wymowę faktów. A to jest także jedno z codziennych zadań naszej polityki zagranicznej.</u>
          <u xml:id="u-24.25" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#CzesławWycech">Udzielam głosu posłowi Włodzimierzowi Janiurkowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-26">
          <u xml:id="u-26.0" who="#WłodzimierzJaniurek">Wysoki Sejmie! W zespole rozlicznych spraw współczesnego rozwoju Europy szczególnie eksponowane miejsce zajmuje problem niemiecki. Dlatego, sądzę, dobrze się stało, że w expose Ministra Rapackiego ocena sytuacji w Niemczech, a także węzłowe zagadnienia z zakresu stosunków polsko-niemieckich znalazły tak wielostronne naświetlenie.</u>
          <u xml:id="u-26.1" who="#WłodzimierzJaniurek">Charakterystyczną cechą powojennych Niemiec jest fakt istnienia dwóch odmiennych, ustrojowo zasadniczo różnych państw niemieckich. Obok Niemieckiej Republiki Federalnej na mapę Europy wpisało się pierwsze niemieckie państwo ludowe — Niemiecka Republika Demokratyczna. 10 lat NRD to okres tworzenia i umacniania nowego ustroju społecznego w Niemczech, nowej ideologii i kultury, nowej ekonomiki i nowej polityki zagranicznej. Powstanie NRD, tego pierwszego w historii państwa niemieckich robotników i chłopów, spowodowało zasadniczy zwrot w dziejach narodu niemieckiego, zwrot o ogromnym znaczeniu dla samych Niemców, a także dla ich sąsiadów i dla Europy.</u>
          <u xml:id="u-26.2" who="#WłodzimierzJaniurek">Od chwili kreowania imperium niemieckiego w 1871 r. naczelną dewizą klas rządzących imperialistycznymi Niemcami były zawsze ekspansja i podbój cudzych ziem. Okresy pokoju władcy imperialistycznych Niemiec uważali za stan krótkotrwały i przejściowy, potrzebny tylko dla zaczerpnięcia tchu w przerwie między wojnami. Wyraził to lapidarnie ideolog militaryzmu niemieckiego generał Friedrich von Bernhardi pisząc: „Naród nasz powinien zrozumieć, że utrzymanie pokoju nie jest i nie powinno być celem naszej polityki”.</u>
          <u xml:id="u-26.3" who="#WłodzimierzJaniurek">Oczywiście, w historii narodu niemieckiego występował również nurt postępowo-rewolucyjny, który dał światu plejadę wybitnych rewolucjonistów i uczonych, pisarzy i myślicieli. Nie on jednak dominował w praktyce poprzednich dziejów Niemiec. We wszystkich przełomowych momentach niemieckiego rozwoju górę brały siły reakcyjne i agresywne. Określił to obrazowo wielki Goethe: „Mój kraj to kowadło — młotem są jego władcy, a żelazem naród, który wije się na kowadle pod uderzeniami młota!” Militaryzm niemiecki zapisał niejedną zbójecką kartę w historii Europy, wywołał niejedną awanturę, za którą Polska i inni sąsiedzi Niemiec musieli płacić wysoką cenę krwi. Siły reakcyjno-agresywne mogły w przeszłości narzucać niemieckiemu społeczeństwu swoją ideologię i politykę głównie dlatego, że posiadały państwową władzę, że dysponowały całym, rosnącym z epoki na epokę potencjałem gospodarczym Niemiec, że im służył bez reszty klasowy porządek prawny oraz wszystkie instrumenty oddziaływania na opinię publiczną.</u>
          <u xml:id="u-26.4" who="#WłodzimierzJaniurek">Takich państwowych, materialnych możliwości obóz niemieckiej demokracji nigdy nie posiadał. Uzyskał je dopiero w wyniku powstania NRD, która jako wyraziciel woli niemieckiego ludu stanowi całkowite przeciwieństwo poprzednich niemieckich organizmów państwowych.</u>
          <u xml:id="u-26.5" who="#WłodzimierzJaniurek">Suwerenność NRD obejmuje co prawda tylko jedną, wschodnią część niemieckiego obszaru, niemniej jednak posiada znamiona przełomu w odniesieniu do całych Niemiec, w odniesieniu do teraźniejszości i przyszłych losów całego narodu niemieckiego. NRD jest bowiem państwową ostoją sił postępowych w obu częściach Niemiec — jest ona także źródłem nowej, nie spotykanej przedtem oficjalnej polityki niemieckiej, której naczelną zasadą jest umacnianie pokoju i przyjaźni z sąsiadami.</u>
          <u xml:id="u-26.6" who="#WłodzimierzJaniurek">Dążąc do likwidacji pozostałości wojny, popierając ideę traktatu pokojowego z Niemcami i znormalizowania sytuacji w zachodnim Berlinie, Niemiecka Republika Demokratyczna wyraża ogólnonarodowe interesy tych wszystkich Niemców, którym droga jest sprawa pokoju niezależnie od tego, czy żyją we wschodniej, czy w zachodniej części Niemiec.</u>
          <u xml:id="u-26.7" who="#WłodzimierzJaniurek">Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec poprowadziła ludność NRD, a więc przeszło 1/4 część narodu niemieckiego, drogą socjalistycznego budownictwa. W rezultacie skurczyła się baza niemieckiego imperializmu, w rezultacie zmalała strefa obiegowa ideologii odwetu i agresji, a z drugiej strony uległy wzmocnieniu siły pokoju w Europie środkowej.</u>
          <u xml:id="u-26.8" who="#WłodzimierzJaniurek">Fakty te mają doniosłe znaczenie dla Polski. Po raz pierwszy w tysiącleciu po zachodniej stronie naszej granicy powstał taki niemiecki organizm państwowy, z którym nie mamy żadnych kwestii spornych, który z istoty swojej nie zagraża interesom narodu polskiego, lecz jest nam sojusznikiem, reprezentującym te same cele i te same wartości ideologiczno-ustrojowe, co Polska Ludowa.</u>
          <u xml:id="u-26.9" who="#WłodzimierzJaniurek">Naród polski raduje się szczerze wszystkimi sukcesami NRD. Sukcesy te sprawiły, że nasz zachodni sąsiad stanowi dziś siłę, z którą muszą się liczyć nawet jego nieprzyjaciele. Takie są realia. A realia pozostają realiami nawet wówczas, gdy się nie chce ich dostrzec lub gdy się ktoś do nich odwraca plecami.</u>
          <u xml:id="u-26.10" who="#WłodzimierzJaniurek">Pierwsze 10-lecie wytrwałej, pokojowej pracy pomnożyło siły gospodarcze NRD, a także umocniło jej autorytet i znaczenie w święcie. Warto wspomnieć, że pod względem absolutnych rozmiarów produkcji przemysłowej Niemiecka Republika Demokratyczna zajmuje dziś piątą lokatę w Europie, a w zakresie produkcji wyrobów chemicznych na głowę ludności — drugie miejsce w świecie.</u>
          <u xml:id="u-26.11" who="#WłodzimierzJaniurek">Znaczenie tych dokonań podnosi fakt, że NRD musiała przezwyciężyć rażące dysproporcje w ekonomice, wywołane rozbiciem kraju, że dysponuje ona znacznie mniejszym rezerwuarem surowców niż Niemcy Zachodnie, na obszarze których skoncentrowały się wszystkie niemieckie zasoby węgla kamiennego i rudy żelaznej. Burżuazyjni ekonomiści lubią określać postęp gospodarczy w zachodniej części Niemiec — dodajmy od siebie, postęp niezaprzeczalny — mianem „cudu gospodarczego”.</u>
          <u xml:id="u-26.12" who="#WłodzimierzJaniurek">Kto wie jednak, czy terminu tego nie należałoby zastosować raczej do NRD, która mimo rozlicznych trudności obiektywnych zdołała już pod wieloma względami wyprzedzić NRF, czyniąc z tej rywalizacji ważny fragment pokojowego współzawodnictwa między socjalizmem i kapitalizmem.</u>
          <u xml:id="u-26.13" who="#WłodzimierzJaniurek">Jeszcze większą doniosłość ma dorobek polityczny NRD. Niemiecka Republika Demokratyczna prowadzi od pierwszych dni politykę konsekwentnie pokojową. Zaakceptowała ona w pełni nowy i sprawiedliwy układ stosunków, jaki wytworzył się w Europie środkowej w rezultacie ostatniej wojny. Uznała ostatecznie i bez zastrzeżeń trwałość i nienaruszalność granicy polsko-niemieckiej na Odrze i Nysie.</u>
          <u xml:id="u-26.14" who="#WłodzimierzJaniurek">Jesteśmy wdzięczni rządowi i ludności NRD za pełne poparcie polskiego planu dezatomizacji Europy środkowej. Ze swej strony udzielamy takiego samego poparcia wszystkim inicjatywom dyplomatycznym NRD, zmierzającym do stopniowego rozwiązania problemu niemieckiego zgodnie z interesami pokojowego rozwoju świata.</u>
          <u xml:id="u-26.15" who="#WłodzimierzJaniurek">Życie — ten najwyższy sędzia — dowiodło, że NRD w odróżnieniu od wszystkich poprzednich państw niemieckich jest w Europie czynnikiem stabilizacji i pokojowego konstruktywizmu. Powszechnie wiadomo, że koła rządzące w Niemczech Zachodnich robią wszystko, aby zapobiec odprężeniu i normalizacji stosunków w świecie. Polityka NRD tę normalizację ułatwia. Widać to najwyraźniej na przykładzie stosunków z Polską.</u>
          <u xml:id="u-26.16" who="#WłodzimierzJaniurek">Doświadczenia współżycia Polski z Niemiecką Republiką Demokratyczną udowodniły największym nawet sceptykom, że prawdziwa i szczera przyjaźń polsko-niemiecka jest możliwa, co więcej — jest już od dawna faktem i to bez zastrzeżeń i warunków wstępnych, w które jak sroka w kość zapatrzyli się leaderzy Niemiec Zachodnich.</u>
          <u xml:id="u-26.17" who="#WłodzimierzJaniurek">Grupa zachodnioniemieckich deputowanych do Bundestagu, która bawiła w ubiegłym roku w Warszawie, stwierdziła w swoich relacjach o Polsce — obiektywnie, chociaż nie bez zdziwienia — że naród Polski nie żywi nienawiści do narodu niemieckiego. Jest to prawdą, ale złożyło się na nią właśnie doświadczenie 10-letnich stosunków przyjaźni i współpracy Polski z Niemiecką Republiką Demokratyczną. Mieści się w tej przyjaźni, wynikającej z niewzruszonej jedności ideowej — wielka zasługa wobec Europy.</u>
          <u xml:id="u-26.18" who="#WłodzimierzJaniurek">Myślę, że z biegiem czasu uznają to również rozsądni politycy na Zachodzie. Po doświadczeniach ostatnich dziesięcioleci trudno przecież negować ogólne znaczenie porozumienia polsko-niemieckiego; nie jest to problem regionalny, lecz ważne zagadnienie europejskie.</u>
          <u xml:id="u-26.19" who="#WłodzimierzJaniurek">Wysoka Izbo! Wiadomo, że w odmiennym kierunku potoczył się rozwój polityczny zachodniej części Niemiec. Przez wszystkie lata myślą przewodnią polityki kanclerza Adenauera była odbudowa niemieckiego imperializmu, była cicha stawka na wojnę, było dążenie do podsycania i pogłębiania rozbieżności między światem socjalistycznym i kapitalistycznym, były wreszcie jawne, odwetowe i rewizjonistyczne roszczenia terytorialne.</u>
          <u xml:id="u-26.20" who="#WłodzimierzJaniurek">Odbudowie imperializmu podporządkowano w NRF również rozległe strefy życia duchowego. Z uważnej lektury lawiny książek, wysmażanych w pracowniach zachodnioniemieckich historyków, wynika niedwuznacznie, iż w NRF doszło znów do ścisłego sojuszu nauki, pozornie tylko „czystej” i „obiektywnej”, z „zimnowojenną” polityką tego państwa.</u>
          <u xml:id="u-26.21" who="#WłodzimierzJaniurek">Dzisiejsza historiozofia zachodnioniemiecka jest nauką spod znaku nowej zaborczości, nauką w pełni podporządkowaną koniunkturze politycznej, nauką, która uprawiając wypróbowane rzemiosło doboru wygodnych argumentów — ponownie stanęła w orszaku militaryzmu.</u>
          <u xml:id="u-26.22" who="#WłodzimierzJaniurek">Jeżeli pominąć zewnętrzne pozory jako mało istotne, wówczas okaże się, że historiozofia w NRF niewiele różni się od nauki historycznej z okresu III Rzeszy. Znów wchodzi ona w konflikt z prawdą historyczną próbując odmówić ludom słowiańskim wszelkiej podmiotowości historycznej i spychając je do roli obiektu germańskich zabiegów cywilizatorskich. Znów uderzono w tony wyższości nawet względem zachodnich sojuszników. Znów straszą duchy Treitschkego, Grimma i Rosenberga. W sumie, nauka historyczna w NRF reprezentuje stare, dobrze znane imperialne treści z tą tylko różnicą, że stara się je przybrać w inny, kunsztowniej skrojony kostium historycznej. Innymi słowy — stara się umotywować zaborczość niemiecką rzekomymi interesami wspólnoty i jedności europejskiej.</u>
          <u xml:id="u-26.23" who="#WłodzimierzJaniurek">Jeżeli historycy zachodnioniemieccy, ludzie wysoce wykształceni, erudyci, podjęli się funkcji przykrawania faktów do z góry założonych haseł politycznych, to znaczy, że ulegają oni ciążeniu ogólnych, nie pokojowych tendencji politycznych w tym kraju.</u>
          <u xml:id="u-26.24" who="#WłodzimierzJaniurek">Renesans machiny wojennej w NRF byłby niemożliwy, gdyby nie pomoc i poparcie ze strony atlantyckich sojuszników kanclerza Adenauera. Awanturnicze koła polityczne, wojskowe i gospodarcze w Stanach Zjednoczonych, a także dowództwo NATO liczą, iż odniosą korzyści, jeśli zremilitaryzowana NRF stanie się główną siłą kontynentalną paktu atlantyckiego. Można i tak. Niemniej jednak — jak uczy doświadczenie — jeszcze się nie zdarzyło, żeby niemiecki imperializm dochował komukolwiek wierności.</u>
          <u xml:id="u-26.25" who="#WłodzimierzJaniurek">My Polacy, jako naród najbardziej doświadczony na skutek wielowiekowego, wcale przez nas nie zawinionego antagonizmu, jako społeczeństwo dotknięte najboleśniej wszystkimi elementami niemieckiej zaborczości — doskonale znamy istotę niemieckiego militaryzmu.</u>
          <u xml:id="u-26.26" who="#WłodzimierzJaniurek">Lud śląski, z którego się wywodzę i który mam zaszczyt reprezentować, przez stulecia całe zmuszony był bronić swego prawa do polskości, przez stulecia trwał w niezłomnej walce z niemiecką zaborczością. Dlatego na własnym, życiowym doświadczeniu poznał dokładnie j ej okrutne i niezmienne cechy.</u>
          <u xml:id="u-26.27" who="#WłodzimierzJaniurek">Wielce pouczające dla niektórych ludzi na Zachodzie byłoby zaznajomienie się z tak zwaną teorią „ściśniętej sprężyny”, sformułowaną w swoim czasie przez Haushofera, twórcę faszystowskiej geopolityki. Ściśnięta sprężyna — to siły niemieckiego militaryzmu w Europie środkowej. Posiada ona, jak uczy ostatnie pięćdziesięciolecie, zdumiewającą właściwość rozluźniania się w najmniej oczekiwanym momencie i kierunku.</u>
          <u xml:id="u-26.28" who="#WłodzimierzJaniurek">Jest oczywiste, że NRF niezależnie od interesów NATO ma także własne, sobie tylko właściwe cele. Już dzisiaj widać, jak kanclerz federalny stara się wygrać każdą sprzeczność w obozie sojuszników, aby wzmocnić swoją pozycję wobec wszystkich razem i każdego z osobna.</u>
          <u xml:id="u-26.29" who="#WłodzimierzJaniurek">Warto przypomnieć ostrzeżenie zawarte w niedawnym artykule angielskiego „New Statesman”: „Wraz ze wzrostem potęgi materialnej Niemiec Zachodnich wraca tam zarozumialstwo. Był czas, gdy doktor Adenauer czołgał się przed angielskimi władzami okupacyjnymi. Obecnie dyktuje im swe warunki”. Wysoka Izbo! Zdarza się, iż niektórzy politycy w NRF w przystępie dobrego humoru udają, że starać się nas zrozumieć. „Przyznajemy — powiadają — że naród polski ma powód do lęku przed nowymi zbrojeniami niemieckimi; przeżył przecież tak wiele”. Pomyłka, panowie! Nie o strach tu chodzi. Ludowa Polska, silna potęgą całego socjalistycznego obozu, ma dość powodów, aby czuć się pewnie i ze spokojem przyjmować nieodpowiedzialne pogróżki. Pozwolę sobie zacytować niedawną deklarację państw stron Układu Warszawskiego, która głosi: „Zjednoczona potęga obozu socjalistycznego stanowi niezawodną rękojmię tego, że nie dopuści się ani do zamachu na niepodległość NRD, ani do ponownego zagarnięcia Ziem Zachodnich Polski, ani do pogwałcenia nietykalności granic Czechosłowacji” Jeżeli więc mowa o strachu, to raczej ewentualni kandydaci na agresorów powinni dobrze zastanowić się, co czynią, ażeby nie mówiono o nich kiedyś — jak to już raz się zdarzyło — że poszli po wełnę, a wrócili ostrzyżeni. Wiemy, że niemieckiemu militaryzmowi ostra szczeć odrasta szybko, ale i nasze nożyce są coraz ostrzejsze.</u>
          <u xml:id="u-26.30" who="#WłodzimierzJaniurek">Niemcy już kilka razy stały w obliczu zagłady — chociażby w czasie wojny 30-letniej, kiedy to z 17 milionów mieszkańców ówczesnych Niemiec — pozostały przy życiu tylko 4. Pora więc okiełznać i uspokoić amatorów nowej awantury, bowiem we współczesnych warunkach rozwiązywanie spornych problemów w drodze wojny — jak chcą tego koła odwetowe w NRF — równałoby się, żeby użyć słów premiera Chruszczowa, aktowi samobójstwa i zniszczeniu własnego kraju.</u>
          <u xml:id="u-26.31" who="#WłodzimierzJaniurek">Jeżeli więc zwracamy światu uwagę na polityczne niebezpieczeństwo, jakie kry je w sobie odrodzenie ekspansji niemieckiej, jeżeli mówimy pełnym głosem wszystko, co wiemy o niemieckim militaryzmie i szowinizmie — to nie z obawy.</u>
          <u xml:id="u-26.32" who="#WłodzimierzJaniurek">Kieruje nami głęboka troska o pokojowy rozwój Europy i pełną normalizację stosunków w świecie. Kieruje nami przekonanie, że uporczywe trwanie rządu Adenauera na pozycjach zimnej wojny, zajadłe przeciwdziałanie odprężeniu, a także kultywowanie roszczeń terytorialnych, podniesionych nota bene do rangi strategicznej zasady, nie sprzyja interesom pokoju, zatruwa klimat polityczny i utrudnia porozumienie w węzłowych dla świata sprawach — chociażby w sprawie rozbrojenia.</u>
          <u xml:id="u-26.33" who="#WłodzimierzJaniurek">Zaczynają to rozumieć niektóre koła polityczne na Zachodzie. Dlatego maleje w świecie liczba tych, którzy byliby skłonni bez zastrzeżeń udzielać dalszego poparcia kursowi politycznemu kanclerza Adenauera. Jest to dobry prognostyk. Pozwala on żywić nadzieję, że w miarę postępującej normalizacji stosunków międzynarodowych zimnowojenną politykę rządu NRF będzie otaczać narastająca pustka, równoznaczna z izolacją — przynajmniej w niektórych sprawach ważnych dla pokoju. Procesy zachodzące w NRF obserwujemy uważnie, ale sine ira et studio. Dostrzegamy tam obecność sił postępowych, życzliwych Polsce, choć — niestety — nie one określają bieg spraw w tym kraju.</u>
          <u xml:id="u-26.34" who="#WłodzimierzJaniurek">Umocnieniu sił postępowych w Niemczech i w ogóle stabilizacji stosunków w Europie sprzyjałoby usunięcie pozostałości wojny, położenie kresu brzemiennym konsekwencjom wynikającym z faktu, iż problem niemiecki nie został do tej pory uregulowany.</u>
          <u xml:id="u-26.35" who="#WłodzimierzJaniurek">Istnieje tylko jeden pozytywny i realny program rozwiązania tej ważnej sprawy. Wysunął go Związek Radziecki przy poparciu wszystkich państw sojuszniczych. Przewiduje on likwidację pozostałości drugiej wojny światowej poprzez zawarcie traktatu pokojowego z Niemcami, a także uregulowanie kwestii Berlina zachodniego.</u>
          <u xml:id="u-26.36" who="#WłodzimierzJaniurek">Związek Radziecki, którego politykę cechuje wysokie poczucie realizmu, bierze pod uwagę fakt istnienia dwóch odrębnych państw niemieckich i dlatego proponuje zawarcie traktatu pokojowego z obu państwami. Innymi słowy: skoro Niemcy z winy polityki Adenauerowskiej nie mogą się porozumieć między sobą, skoro rozbicie Niemiec jest konkretem mocno osadzonym w powojennej rzeczywistości europejskiej, to fakty te trzeba wziąć pod uwagę w rachunku politycznym. Propozycja radziecka uwzględnia to, dając jeszcze jedno świadectwo, że dla ZSRR prawo Niemców do samostanowienia nie jest abstraktem, lecz ważną zasadą, dla której szuka się konkretnej, dostosowanej do wymogów sytuacji formy realizacyjnej.</u>
          <u xml:id="u-26.37" who="#WłodzimierzJaniurek">Co przyniosłaby narodowi niemieckiemu realizacja propozycji radzieckiej? Przede' wszystkim wycofane zostałyby obce wojska. Po wtóre — przywrócona byłaby pełna suwerenność w sprawach wewnętrznych i zagranicznych, włączając w to przyjęcie do ONZ. Po trzecie — Niemcy uzyskaliby pełne gwarancje nieograniczonych możliwości rozwoju pokojowej gospodarki. I wreszcie — traktat pokojowy stworzyłby warunki sprzyjające zbliżeniu obu państw niemieckich, a tym samym, w perspektywie, przywróceniu jedności kraju.</u>
          <u xml:id="u-26.38" who="#WłodzimierzJaniurek">Dla Polski szczególnie istotnym jest fakt, że zawarcie traktatu pokojowego z Niemcami podcięłoby korzenie siłom odwetowym i militarystycznym w NRF, pozbawiając realnych szans zwolenników nowej awantury w Europie. Dlatego propozycję Związku Radzieckiego traktujemy jako własną. Dlatego uczynimy wszystko, co w naszej mocy, aby zapewnić jej powodzenie.</u>
          <u xml:id="u-26.39" who="#WłodzimierzJaniurek">Wysoka Izbo! Nastały czasy, które pozwalają zakończyć niniejsze przemówienie akcentem optymistycznym. Obecna sytuacja mieści w sobie duży ładunek nadziei. Po długim, męczącym okresie zimnej wojny następuje odczuwalne ocieplenie politycznej atmosfery, a stosunki między państwami obu systemów zaczynają stopniowo przybierać charakter właściwy czasom pokoju.</u>
          <u xml:id="u-26.40" who="#WłodzimierzJaniurek">Wiele jest także oznak upoważniających do przypuszczenia, że zbliżająca się konferencja „na szczycie” przyśpieszy tę korzystną ewolucję, zmieniając konfigurację polityczną w świecie jeszcze bardziej na korzyść tych sił, które opowiadają się za pokojową koegzystencją wszystkich państw, bez względu na ich ustrojowe oblicze.</u>
          <u xml:id="u-26.41" who="#WłodzimierzJaniurek">Udział Polski w polepszeniu sytuacji jest niezaprzeczalny. Polska myśl polityczna i polska dyplomacja, dzięki swojej inicjatywie, rozwadze i wierności zasadom, dobrze przysłużyły się sprawie odprężenia i pokoju.</u>
          <u xml:id="u-26.42" who="#WłodzimierzJaniurek">Niech mi wolno będzie wyrazić z tej wysokiej trybuny najgłębsze przekonanie, że w przyszłości, tak jak dotychczas, nasza polityka zagraniczna wykorzysta wszystkie możliwości, aby do wielkiego dzieła pełnej normalizacji stosunków w świecie wnieść wkład godny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-26.43" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-27">
          <u xml:id="u-27.0" who="#CzesławWycech">Głos ma poseł Remigiusz Bierzanek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-28">
          <u xml:id="u-28.0" who="#RemigiuszBierzanek">Wysoka Izbo! Ekscesy, jakie się zdarzyły w ostatnich tygodniach w Niemczech Zachodnich, wywołały zrozumiałe oburzenie i falę protestów zarówno w Polsce, jak i w wielu innych krajach. Ekscesy te jednak w zbyt małym stopniu zwróciły uwagę światowej opinii publicznej na głębsze przyczyny tego stanu rzeczy: na system wychowawczy i atmosferę, w jakiej wychowane jest młode pokolenie w Niemczech Zachodnich, na pewne doktryny, które nieustannie wpaja się młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-28.1" who="#RemigiuszBierzanek">Jest rzeczą powszechnie wiadomą — i podkreślił to w swym expose Minister Rapacki — że podręczniki szkolne w Niemczech Zachodnich nie mówią całej prawdy o narodowym socjalizmie oraz o zbrodniach dokonanych przez Reichswehrę i władze niemieckie na obszarach okupowanych, że podręczniki te usiłują ukryć, czym w istocie swej był militaryzm niemiecki. Z drugiej zaś strony jesteśmy świadkami, jak wciąż wysuwa się, rozwija i propaguje nowe teorie i doktryny prawno-polityczne w celu uzasadnienia polityki rewizjonistycznej rządu bońskiego.</u>
          <u xml:id="u-28.2" who="#RemigiuszBierzanek">Jedną z takich doktryn jest wynalezione w ostatnich latach tak zwane prawo do ojczyzny — Heimatrecht. Znajduje ono wyraz w wielu oświadczeniach członków rządu — ostatnio w przemówieniu ministra Brentano z dnia 10 lutego — w rezolucjach uchwalanych na zjazdach, jest poruszane w prasie i publikacjach naukowych.</u>
          <u xml:id="u-28.3" who="#RemigiuszBierzanek">Treść tego prawa bynajmniej nie jest jasna. Nie dokłada się też zbyt dużych starań, by osiągnąć ścisłość. Według jednych ma to być prawo jednostki do osiedlenia się w kraju, gdzie się urodziła lub dłużej mieszkała. Według innych prawo to przysługiwać ma narodom lub grupom ludności. O ile profesorowie usiłują temu prawu nadać charakter pryncypialno-humanitarny, to politycy bońscy nie kryją, co rozumieją pod tym określeniem.</u>
          <u xml:id="u-28.4" who="#RemigiuszBierzanek">Minister Oberlaender w przemówieniu z 30 czerwca 1958 r. tak określił to prawo: „Wysiedlenie Niemców z Niemiec wschodnich i rozczłonkowanie Niemiec pogwałciło prawo ustanowione przez Boga. Prawo do ojczyzny nie oznacza tylko zamieszkania w określonym mieście, w określonym kraju. Oznacza raczej zamieszkanie w wolności w kraju pochodzenia i kształtowanie samemu formy życia i wspólnoty społecznej i politycznej. Nie nowo nasłani, lecz wysiedleni muszą decydować o swej starej ojczyźnie” Z punktu widzenia prawnego prawo do ojczyzny nie znajduje żadnych podstaw w obowiązującym prawie międzynarodowym. Stwierdzają to także poważni zachodnioniemieccy uczeni, na przykład nestor tamtejszych internacjonalistów profesor Laun, który na sesji naukowej oświadczył wprost: „Obowiązujące prawo międzynarodowe nie zna takiego roszczenia. Co do tego nie może być wątpliwości” W jakim zatem celu czynniki polityczne NRF, wsparte przez część przedstawicieli nauki, wysuwają koncepcję, która nie ma żadnych podstaw w obowiązującym prawie, skoro wiadomo, że nie zgodzą się na pewno na tę koncepcję zainteresowane państwa? Odpowiedź na to pytanie jest — z grubsza biorąc — taka sama, jak na pytanie, jaką funkcję spełniała przed wojną niemiecka doktryna o prawie grup narodowych, prawie mniejszości niemieckich do uprzywilejowanego stanowiska, do autonomii, do tak zwanego Volksgruppenrecht. Bo chyba nikt już obecnie na świecie nie sądzi, że przyczyną II wojny światowej była rzekoma krzywda mniejszości niemieckiej czy też tak zwany korytarz. Funkcją polityczną obu tych niejasnych koncepcji — prawa grup narodowych i prawa do ojczyzny — jest utrzymywanie stałego napięcia pomiędzy Niemcami i ich wschodnimi sąsiadami.</u>
          <u xml:id="u-28.5" who="#RemigiuszBierzanek">W układzie politycznym okresu międzywojennego cel ten najłatwiej można było osiągnąć przez podtrzymanie stanu stałego zadrażnienia między mniejszościami niemieckimi a większością w krajach ościennych, przez separowanie ludności niemieckiej od otoczenia i stawianie przed mniejszościami celów politycznych w zakresie tworzenia państwa w państwie, na jakie żaden naród zgodzić się nie mógł. Podobnie dziś funkcją prawa do ojczyzny jest podtrzymywanie stanu rozdrażnienia wśród ludności przesiedlonej, opóźnianie procesu integracji tej ludności w społeczeństwie zachodnioniemieckim. Stawia ona — tym razem przed ludnością przesiedloną — zadania nierealne, na które żadne państwo zgodzić się nie może.</u>
          <u xml:id="u-28.6" who="#RemigiuszBierzanek">Trudno byłoby przecież oczekiwać, by jakikolwiek naród mógł zgodzić się po doświadczeniach na wpuszczenie trojańskiego konia na swoje terytorium, przygotowując warunki, w których taki czy inny rząd niemiecki mógłby jak ongiś Hitler oświadczyć, że bierze pod opiekę miliony Niemców w krajach ościennych.</u>
          <u xml:id="u-28.7" who="#RemigiuszBierzanek">W pierwszym wypadku mniejszości niemieckie, w drugim — przesiedleńcy nie są niczym innym, jak tylko narzędziem służącym do realizacji celów polityki wielkoniemieckiej. Zachodnioniemieccy reformatorzy prawa międzynarodowego pragną włączyć swe prawo do ojczyzny do katalogu praw człowieka i uczynić je w ten sposób bardziej popularnym za granicą przez związanie ze szlachetnymi i powszechnie uznanymi ideami, które są podstawą międzynarodowej Deklaracji Praw Człowieka z roku 1949.</u>
          <u xml:id="u-28.8" who="#RemigiuszBierzanek">Wołając o rozszerzenie praw człowieka i objęcie nimi „Heimatrecht” ci sami politycy i ich autorzy milczą jednocześnie, jeżeli chodzi o urzeczywistnienie niewygodnych dla nich praw, choćby tak ludzkiego prawa, jak prawo ofiar obozów koncentracyjnych i komór gazowych i ich rodzin do rent, które to prawo powinno przecież przysługiwać jako prawo człowieka, niezależnie od narodowości i poglądów ofiar ani od kalkulacji politycznych tych, którzy mają obowiązek wynagrodzić szkody.</u>
          <u xml:id="u-28.9" who="#RemigiuszBierzanek">„Heimatrecht”, podobnie jak kiedyś „Volksgruppenrecht”, ułatwia natomiast znakomicie mobilizowanie ludności niemieckiej, a zwłaszcza młodzieży, do walki o imperialistyczne cele polityczne, operuje bowiem najbardziej sugestywnymi słowami, jakie istnieją: ojczyzna, prawo, naród.</u>
          <u xml:id="u-28.10" who="#RemigiuszBierzanek">W oddziaływaniu propagandowym i wychowawczym tkwi główne niebezpieczeństwo związane z rozwijaniem koncepcji prawa grup narodowych i prawa do ojczyzny. W oficjalnych oświadczeniach mówiło się przed wojną i mówi się dzisiaj, że prawa te będą realizowane w drodze pokojowej. Za oświadczeniami tymi kryje się jednak nie dopowiedziana myśl, że jeżeli nie da się ich urzeczywistnić w drodze pokojowej, a jest oczywiste, że się nie da, to w odpowiednim momencie trzeba będzie inaczej dochodzić tych tak zwanych praw.</u>
          <u xml:id="u-28.11" who="#RemigiuszBierzanek">Obie koncepcje pomagają wydatnie wychowywać młodzież w duchu odwetu i marszu na wschód. Idea Volksgruppenrecht ułatwiła w niemałej mierze wychowanie generacji żołnierzy niemieckich drugiej wojny światowej, zdumiewających cały świat swym bezprzykładnym w historii brakiem obiektywizmu i krytycyzmu w zakresie praw narodowych, żołnierzy gotowych do popełnienia każdej zbrodni z powołaniem się na interes narodowy i na rozkaz zwierzchnika. Koncepcja ta przyczyniła się w dużej mierze do utrzymywania napięcia i niepokoju w stosunkach Niemiec z ich wschodnimi sąsiadami. Tę samą funkcję spełnia dziś koncepcja „Heimatrecht”.</u>
          <u xml:id="u-28.12" who="#RemigiuszBierzanek">System wychowawczy i atmosfera, w jakiej wyrasta młode pokolenie w Niemczech Zachodnich, ciążyć jeszcze będą przez długie lata w sposób fatalny jako zawada na drodze do stworzenia warunków pokojowej współpracy w Europie środkowej, takie bowiem będą narody, jakie młodzieży chowanie. NRF jest jedynym obecnie krajem w Europie, w którym wychowuje się młodzież w duchu rewizjonistycznym w stosunku do istniejących granic państwowych. Już dziś możemy ocenić, jakie są skutki faktu, że mocarstwa zachodnie nie wypełniły zobowiązania układu poczdamskiego w zakresie określonym w słowach: „Niemiecki militaryzm i narodowy socjalizm zostaną wykorzenione”. Zapomniano też zupełnie o dokumencie podpisanym w tym samym roku 1945 — o konstytucji UNESCO, która głosi: „Ponieważ wojny biorą początek w umysłach ludzi, tam też trzeba budować obronę pokoju”.</u>
          <u xml:id="u-28.13" who="#RemigiuszBierzanek">Druga doktryna, która mimo odmiennej treści ma spełniać podobną funkcję polityczną, co „Heimatrecht” — to tak zwana doktryna Hallsteina, która głosi, że NRF nie powinna utrzymywać stosunków dyplomatycznych z państwami, które uznają NRD, a więc państwo, które po raz pierwszy w historii narodu niemieckiego zerwało z tradycją wychowywania młodzieży w duchu militaryzmu i „Drang nach Osten”.</u>
          <u xml:id="u-28.14" who="#RemigiuszBierzanek">Doktryna ta koliduje wyraźnie z zasadami pokojowego współżycia między członkami społeczności międzynarodowej, ma ponadto swe wyraźne ostrze antypolskie. Bardzo to zresztą z punktu widzenia logiki osobliwa doktryna która dopuszcza stosunki dyplomatyczne Bonn — Moskwa, a nie pozwala na stosunki dyplomatyczne Bonn — Warszawa. „Hintergedanken” polityków bońskich są zbyt wyraźne: ich zamierzeniem jest odosobnienie Polski, w przekonaniu, któremu zresztą kilkakrotnie dawano już oficjalnie wyraz, że z samą Polską łatwiej będzie można dojść do porozumienia.</u>
          <u xml:id="u-28.15" who="#RemigiuszBierzanek">Ministrowie z Bonn i posłowie Bundestagu często w swych oświadczeniach szafują argumentem, że uczynili wystarczająco dużo dla stworzenia dobrych stosunków z Polską, gdyż rezygnują z użycia siły, i że w Polsce powinno się zrozumieć wymowę tego faktu. My w Polsce zbyt dobrze pamiętamy o innych politykach niemieckich, którzy też składali deklaracje o niestosowaniu przemocy.</u>
          <u xml:id="u-28.16" who="#RemigiuszBierzanek">Po doświadczeniach mamy chyba prawo oczekiwać czegoś więcej niż takiej samej deklaracji, zwłaszcza że deklaracje powyższe są składane obecnie przez te same koła polityczne, które jednocześnie deklarują poparcie dla „prawa do ojczyzny” i wszelkimi sztucznymi sposobami podtrzymują problem przesiedleńców, przeszkadzają w procesie integracji w tym celu, by z przesiedleńców uczynić masową podstawę do roszczeń rewizjonistycznych. Jakiż uczciwy i trzeźwy człowiek w świecie może się dziwić, że w takich warunkach naród polski musi się odnieść do tych deklaracji z największą nieufnością?</u>
          <u xml:id="u-28.17" who="#RemigiuszBierzanek">Wysoka Izbo! Podstawą polityki naszego ludowego państwa jest przymierze ze Związkiem Radzieckim i innymi krajami Układu Warszawskiego, przymierze z narodami, które podobnie jak nasz niemało wycierpiały od agresji niemieckiej i jednoczą swe wysiłki dla zapobieżenia nowej agresji. To, co służy utrwaleniu tego przymierza, w którym zainteresowani są w równej mierze wszyscy sprzymierzeńcy, jest uderzeniem w koła rewizjonistyczne.</u>
          <u xml:id="u-28.18" who="#RemigiuszBierzanek">Współpracujemy i powinniśmy współpracować jak najściślej z Niemiecką Republiką Demokratyczną, która podjęła historyczne zadanie ułożenia stosunków ze wschodnimi sąsiadami na podstawach pokojowych. Zawsze mieliśmy przyjaciół wśród najlepszych przedstawicieli narodu niemieckiego. Po raz pierwszy jednak w historii mamy za naszą zachodnią granicą rząd nam przyjazny.</u>
          <u xml:id="u-28.19" who="#RemigiuszBierzanek">Nasza polityka zagraniczna jest jednocześnie od kilku lat aktywną polityką na rzecz odprężenia międzynarodowego i szerokiej, czynnej współpracy ze wszystkimi państwami, niezależnie od ich ustroju społeczno-politycznego. Poważnym aktywem tej polityki jest ułożenie na właściwych podstawach stosunków z Polonią zagraniczną.</u>
          <u xml:id="u-28.20" who="#RemigiuszBierzanek">W imieniu posłów bezpartyjnych pragnę podkreślić, że nasza polityka zagraniczna spotyka się z uznaniem i poparciem całego społeczeństwa polskiego bez względu na światopogląd i przynależność partyjną. Zapewnia ona bowiem bezpieczeństwo i służy żywotnym interesom narodowym i to jest — jak słusznie stwierdził Minister Rapacki — podstawowym kryterium dla oceny polityki zagranicznej.</u>
          <u xml:id="u-28.21" who="#RemigiuszBierzanek">Szczególne uznanie należy się kierownictwu naszego Ministerstwa Spraw Zagranicznych i naszej dyplomacji za aktywność i inicjatywy w dziedzinie odprężenia międzynarodowego i rozbrojenia, za żywą działalność w organizacjach międzynarodowych, za to, że nie brak polskiego udziału tam, gdzie podejmuje się wysiłki, zmierzające do zapewnienia lepszego jutra całej ludzkości, a tym samym i naszemu narodowi.</u>
          <u xml:id="u-28.22" who="#RemigiuszBierzanek">Wreszcie pragnąłbym wyrazić głębokie zadowolenie — sądzę, że wyrażam tutaj życzenie szerokich kół naszego społeczeństwa, jak najbardziej żywo interesującego się polityką międzynarodową — że po raz pierwszy w obecnej kadencji mieliśmy możność usłyszeć expose Ministra Spraw Zagranicznych na sesji plenarnej Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-28.23" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-29">
          <u xml:id="u-29.0" who="#CzesławWycech">Głos ma poseł Ostap Dłuski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-30">
          <u xml:id="u-30.0" who="#OstapDłuski">Wysoki Sejmie! Z największą uwagą wysłuchaliśmy expose Ministra Spraw Zagranicznych towarzysza Adama Rapackiego. Nie wątpimy, że spotka się ono z żywym zrozumieniem i aprobatą najszerszych warstw naszego narodu.</u>
          <u xml:id="u-30.1" who="#OstapDłuski">Społeczeństwo polskie z nie słabnącym zainteresowaniem, jak to stwierdzić można na licznych zebraniach poselskich, śledzi rozwój sytuacji międzynarodowej, przyjmuje każdą, dobrą czy złą nowinę ze świata — pod kątem widzenia sukcesów czy niepowodzeń tej naczelnej sprawy, z którą związane są dziś pragnienia i dążenia Polaków: sprawy utrwalenia pokoju na świecie.</u>
          <u xml:id="u-30.2" who="#OstapDłuski">Naród nasz rozumie, że z utrwaleniem pokoju wiąże się najściślej umocnienie bezpieczeństwa naszego kraju, możność nieprzerwanego stałego rozwoju wzwyż, do socjalizmu, realizacji dziejowego zadania i stworzenia Polski zasobnej, kulturalnej i szczęśliwej.</u>
          <u xml:id="u-30.3" who="#OstapDłuski">W expose Ministra Rapackiego znaleźliśmy odbicie woli pokojowej narodu polskiego. Podkreślając trudności piętrzące się ze strony niepoprawnych heroldów zimnej wojny na drodze wiodącej do osiągnięcia rozbrojenia i wcielenia w życie zasady pokojowego współistnienia i pokojowego współzawodnictwa systemu socjalistycznego i kapitalistycznego, zwracając uwagę świata na główną w tym względzie zaporę w postaci agresywnej polityki rządu Niemieckiej Republiki Federalnej — expose słusznie podnosi znaczenie i doniosłość sił pokojowych, działających również w krajach zachodnich; ze zwolennikami i obrońcami idei odprężenia, pokojowego współistnienia w krajach zachodnich spotykaliśmy się nieraz na arenie międzynarodowej i spotykać się chcemy nadal w życzliwej współpracy, chcemy iść razem po szerokim historycznym gościńcu do ostatecznego zlikwidowania wojny jako narzędzia polityki.</u>
          <u xml:id="u-30.4" who="#OstapDłuski">Różnice ideologiczne, których żadnym dekretem znieść nie można, jak nie można wstrzymać marszu ludów naprzód ku coraz wyższym formom życia społecznego, ku socjalizmowi, różnice ideologiczne nie mogą i nie powinny stanąć na drodze ustalenia pokojowego współistnienia i współzawodnictwa jako zasady stosunków międzynarodowych.</u>
          <u xml:id="u-30.5" who="#OstapDłuski">Z umiarem, ale z tym większą wyrazistością przedstawiono w expose rolę Polski Ludowej jako poważnej podpory pokoju w tym wielkim zmaganiu się przeciw mocom wojny.</u>
          <u xml:id="u-30.6" who="#OstapDłuski">Naród polski z zadowoleniem odczuwa ten bezsporny fakt, że dzięki słusznej wewnętrznej i zagranicznej polityce naszej partii i rządu Polska Ludowa, złączona więzami braterstwa z rodziną krajów socjalistycznych, zdobyła sobie sympatię szerokiej opinii publicznej świata.</u>
          <u xml:id="u-30.7" who="#OstapDłuski">Klub poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wyraża swą pełną aprobatę i uznanie dla polityki zagranicznej naszego rządu, rozwiniętej w expose towarzysza Rapackiego.</u>
          <u xml:id="u-30.8" who="#OstapDłuski">Koledzy Posłowie! Na czoło zadań w walce o pokój wysuwa się dziś dokonanie zasadniczego i nieodwracalnego przełomu — przerwania groźnego wyścigu zbrojeń, realizacji powszechnego rozbrojenia. Dokoła tej sprawy toczy się walka między siłami pokoju i siłami wojny, walka nurtująca umysły i serca setek milionów ludzi, ogarniająca narody całego świata.</u>
          <u xml:id="u-30.9" who="#OstapDłuski">Jak wiadomo, Związek Radziecki wysunął na ostatniej sesji Organizacji Narodów Zjednoczonych propozycję całkowitego i powszechnego rozbrojenia. W ślad za tym rząd radziecki dokonał nowego doniosłego, jednostronnego posunięcia w dziedzinie rozbrojenia, redukując o 1/3 swe siły zbrojne.</u>
          <u xml:id="u-30.10" who="#OstapDłuski">Zdajemy sobie jednak wszyscy z tego sprawę, że dalsze kroki na drodze rozbrojenia wymaga ją wysiłków wszystkich narodów, że sprawa rozbrojenia może stanąć w miejscu, jeśli za posunięciem radzieckim nie pójdą analogiczne kroki również ze strony państw zachodnich.</u>
          <u xml:id="u-30.11" who="#OstapDłuski">Zadaniem dnia jest zmobilizowanie wszystkich sił pokojowych do walki o osiągnięcie porozumienia w sprawie rozbrojenia między Wschodem a Zachodem. Tej kardynalnej sprawie poświęcony jest Apel Rady Najwyższej Związku Radzieckiego do wszystkich rządów i parlamentów świata, w tym również do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Tekst Apelu wręczony został Kolegom Posłom.</u>
          <u xml:id="u-30.12" who="#OstapDłuski">Dokument ten jest nowym świadectwem nieustępliwej walki o pokój, o powszechne rozbrojenie, o pokojowe współistnienie narodów, jaką prowadzi nieugięcie i nieustępliwie Związek Radziecki.</u>
          <u xml:id="u-30.13" who="#OstapDłuski">Jestem przekonany, że Wysoka Izba z całą powagą i głęboką aprobatą odniesie się do tego ważnego dokumentu i zajmie stanowisko, które będzie odzwierciedlało dążenia i uczucia narodu polskiego wobec tej tak żywotnej i decydującej sprawy.</u>
          <u xml:id="u-30.14" who="#OstapDłuski">Okres, w którym żyjemy, jest — jeżeli chodzi o możliwość zapewnienia pokoju, o możliwość rozbrojenia — jakościowo inny niż jakikolwiek okres w dziejach ludzkości, nie wyłączając pierwszej połowy XX wieku.</u>
          <u xml:id="u-30.15" who="#OstapDłuski">Na przestrzeni dziejów bowiem podnosiły się wprawdzie głosy, pojedyncze lub zbiorowe, potępiające wojnę, snuto plany i marzenia wiecznego pokoju, ale głosy te były za słabe, żeby przeciwstawić się katastrofie wojennej. Wojna uważana była za zjawisko żywiołowe, któremu człowiek nie jest w stanie zapobiec.</u>
          <u xml:id="u-30.16" who="#OstapDłuski">Ze zrodzeniem się pierwszego państwa socjalistycznego, Związku Radzieckiego, ludzkość uzyskała dopiero po raz pierwszy realną siłę w służbie pokoju. Znana jest uporczywa walka o pokój, o zbiorowe bezpieczeństwo, o rozbrojenie, prowadzona przez ZSRR w okresie międzywojennym. Ale wówczas siły pokoju były jeszcze za słabe i nie były w stanie zapobiec II wojnie światowej.</u>
          <u xml:id="u-30.17" who="#OstapDłuski">Obecnie siły pokoju stały się na tyle potężne, że zapobieżenie wojnie, przekreślenie wojny stało się po raz pierwszy w historii rzeczą realną. I to jest rzecz nowa w dziejach, która kształtuje i kształtować będzie dalszy rozwój stosunków międzynarodowych, wykuwać nowe oblicze świata. Imperializm, który rodzi wojny, nie zmienił oczywiście swego wilczego charakteru, ale wyrosły siły silniejsze niż imperializm i one są w stanie zapewnić pokój, jeśli siły pokoju działać będą wspólnie i w sposób nieugięty.</u>
          <u xml:id="u-30.18" who="#OstapDłuski">Taka jest podstawa nowej tezy, sformułowanej po raz pierwszy przez XX Zjazd KPZR, że wojny nie są już nieuniknione, że nie ma fatalizmu wojny. Jeżeli teza o możliwości zapobieżenia wojnom mogła być wysunięta, to właśnie dlatego, że dojrzały obiektywne warunki jej realizacji. Twórca naukowego socjalizmu, Karol Marks, pisał swego czasu:</u>
          <u xml:id="u-30.19" who="#OstapDłuski">„Ludzkość stawia sobie zawsze tylko takie zadania, które rozwiązać jest w stanie. Albowiem przyjrzawszy się dokładniej znajdziemy zawsze, że samo zadanie powstaje tylko tam, gdzie materialne warunki jego rozwiązania są gotowe lub przynajmniej znajdują się w trakcie powstawania”.</u>
          <u xml:id="u-30.20" who="#OstapDłuski">Jakie są materialne warunki stwarzające możliwość — chociaż nie pewność — odwrócenia raz na zawsze niebezpieczeństwa wojny?</u>
          <u xml:id="u-30.21" who="#OstapDłuski">Wymienić tu należy przede wszystkim istnienie obozu państw socjalistycznych, których jedność i braterska współpraca stanowią barierę nie do pokonania na drodze amatorów awantur wojennych. Wspólnota idei i celów i niezłomny sojusz łączą nierozerwalnie pierwsze i czołowe państwo socjalizmu — Związek Radziecki, wielką Chińską Republikę Ludową, europejskie i azjatyckie kraje demokracji ludowej. Ta wielka wspólnota krajów socjalistycznych, rozciągająca się od Łaby po Ocean Spokojny, stanowi taką potęgę w służbie pokoju, jakiej nie znała dotychczas historia.</u>
          <u xml:id="u-30.22" who="#OstapDłuski">Wspaniałe osiągnięcia techniczne i naukowe Kraju Rad, sputniki i łunniki, oznaczają nie tylko realny krok w kierunku opanowania Kosmosu, ale również doniosły, a pod pewnym względem rozstrzygający krok w kierunku usunięcia wojny między narodami. Zdobycie atomu, osiągnięcia nauki i techniki miały być w ręku organizatorów wojny — póki łudzili się, że mają przewagę w tej dziedzinie — narzędziem ujarzmienia i zniewolenia narodów, narzędziem rozpętania nowej wojny światowej. Ogromny wysiłek narodów radzieckich zmierzał i zmierza do wyrwania zdobyczy geniuszu ludzkiego z rąk zła i postawienia ich w służbę pokoju i ludzkości.</u>
          <u xml:id="u-30.23" who="#OstapDłuski">Epokowe osiągnięcia radzieckie, będące wynikiem wspaniałego rozwoju bazy materialnej, nauki i kultury narodów radzieckich w warunkach pełnego zwycięstwa socjalizmu i wznoszenia zrębów komunizmu — osiągnięcia te podziałały trzeźwiąco na określone koła imperialistyczne. Przyczyniły się one walnie do tego, że w stosunkach międzynarodowych nastąpił poważny zwrot od polityki zimnej wojny w stronę odprężenia i zbliżenia. Dalszym warunkiem powodzenia sprawy pokoju jest wzrost siły klasy robotniczej i ruchu pokoju, dalej coraz potężniejący antyimperialistyczny ruch narodowowyzwoleńczy kolonii i krajów zależnych, ruch, który jest naturalnym sojusznikiem sił pokojowych. A wreszcie zjawiskiem ogromnej wagi jest to, że ruch pokoju ogarnia dzisiaj również te warstwy społeczeństw zachodnich, które dotychczas stroniły od walki o pokój, że w coraz liczniejszych kołach odpowiedzialnych przedstawicieli polityki krajów zachodnich bierze górę zrozumienie konieczności odprężenia i zbliżenia, mimo że odbywa się to u nich wśród wahań i zygzaków. Doniosłość tego zjawiska polega na tym, że — jak wszyscy zdajemy sobie sprawę z tego — trwały pokój osiągnięty być może jedynie wysiłkiem wszystkich narodów.</u>
          <u xml:id="u-30.24" who="#OstapDłuski">Jednakowoż możliwość realizacji tego wielkiego zadania nie oznacza, że koszmar wojny atomowej został już definitywnie usunięty. Realizacja tego zadania nie przychodzi automatycznie czy żywiołowo. Teoretyczna możliwość potwierdzona być musi przez praktykę. Jest rzeczą zorganizowanej woli ludzi, wspólnych wysiłków narodów, aby tę możliwość przekształcić w rzeczywistość.</u>
          <u xml:id="u-30.25" who="#OstapDłuski">Sądzę, że dla przyszłego historyka dziejów naszego stulecia tematem badań najbardziej chyba pasjonującym będzie walka naszego pokolenia o zapewnienie pokoju naszej ziemi, o stworzenie pokojowego współistnienia i współzawodnictwa, dążenie ku najwyższym szczytom kultury i wiedzy, dobrobytu i szczęścia człowieka, do socjalizmu i komunizmu. Pozostanie na zawsze dziejową zasługą ludzi radzieckich, że oni pierwsi w historii pod wodzą nieśmiertelnego Lenina w pamiętne dni Wielkiego Października, wyprowadziwszy swój ogromny kraj z orbity imperialistycznej wojny, wznieśli wysoko sztandar walki o pokój świata.</u>
          <u xml:id="u-30.26" who="#OstapDłuski">Do tej wspaniałej tradycji nawiązują słowa towarzysza Nikity Chruszczowa, wypowiedziane w dniu 14 stycznia bieżącego roku na sesji Rady Najwyższej Związku Radzieckiego, a wyjaśniające treść i sens ostatnich radzieckich propozycji pokojowych w postaci powszechnego i całkowitego rozbrojenia, oraz czynów pokojowych w postaci jednostronnej redukcji sił zbrojnych o jedną trzecią:</u>
          <u xml:id="u-30.27" who="#OstapDłuski">„Czym więc kierujemy się — mówił — proponując obecnie redukcję naszych sił zbrojnych? Kierujemy się szczytnymi, humanitarnymi ideałami, właściwymi naszemu postępowemu światopoglądowi, którymi dosłownie przeniknięte jest całe życie społeczeństwa socjalistycznego. Nie z pozycji polityki siły, ale z pozycji rozumu ujmujemy to zagadnienie”.</u>
          <u xml:id="u-30.28" who="#OstapDłuski">Decyzja Rady Najwyższej ZSRR o zredukowaniu radzieckich sił zbrojnych o jedną trzecią, o 1.200 tys. ludzi, jest aktem politycznym ogromnej doniosłości. Cóż bowiem ona oznacza? Oznacza ona, że Związek Radziecki czyni dalszy krok w kierunku powszechnego rozbrojenia, którego nie uda się już wycofać z porządku dnia po historycznych propozycjach radzieckich, zgłoszonych przez towarzysza Chruszczowa na ostatniej sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ i po przyjęciu jednomyślnej uchwały tegoż Zgromadzenia, opowiadającej się za realizacją programu rozbrojeniowego.</u>
          <u xml:id="u-30.29" who="#OstapDłuski">Decyzja dalszej redukcji wojsk oznacza, że ZSRR czyni dalszy krok w kierunku pogłębienia odprężenia międzynarodowego, które zarysowało się w ostatnim czasie, że wskazuje całemu światu raz jeszcze, że ZSRR nie ma i nie może mieć jakichkolwiek zamiarów agresywnych, ograniczając się do siły czysto obronnej, dostatecznej jednak, aby odebrać chęć do awantur niepoprawnym zwolennikom polityki z pozycji siły. Wszak żaden kraj, który zamierza napaść na inny kraj lub grupę krajów, nie pójdzie na jednostronną redukcję swych sił zbrojnych, Jak przyjęto to nowe posunięcie rozbrojeniowe i pokojowe ZSRR na Zachodzie? Można stwierdzić, że narody świata przyjęły je z głęboką aprobatą i nadzieją, że znalazły w nim nowy bodziec do rozwijania walki o pokój. Ważne jest również i to, że w niektórych odpowiedzialnych kołach politycznych na Zachodzie krok radziecki spotkał się ze zrozumieniem i pozytywną oceną. Natomiast wywołał on zamieszanie w kołach, które pozostają na pozycjach zimnej wojny i które zainteresowane są w wyścigu zbrojeń. Z tych właśnie kół pochodzą głosy, które określają inicjatywę radziecką jako „posunięcie propagandowe”. Można zapytać: Cóż stoi na przeszkodzie, aby tego rodzaju „propagandę” uprawiano również po stronie zachodniej? Inne głosy tego kierunku wskazywały, że Związek Radziecki, redukując siły zbrojne ilościowo, pozostawił sobie broń rakietową i atomową. Temu przecież nikt nie zaprzecza, ale przecież to Związek Radziecki walczy od lat o bezwzględny zakaz broni masowego zniszczenia i tylko od mocarstw zachodnich zależy, żeby zakaz ten został wprowadzony w życie.</u>
          <u xml:id="u-30.30" who="#OstapDłuski">Niestety, jesteśmy świadkami posunięć ze strony niektórych kół zachodnich, sprzecznych z tym dążeniem.</u>
          <u xml:id="u-30.31" who="#OstapDłuski">W Genewie, na konferencji poświęconej sprawie osiągnięcia porozumienia na rzecz zaprzestania doświadczeń z bronią jądrową, Stany Zjednoczone mnożą sztuczne przeszkody, żądając zalegalizowania wybuchów podziemnych, a ponadto rezerwują sobie możność podjęcia nowych prób z bronią jądrową. Wysuwane są też niebezpieczne projekty oddania broni atomowej w rozporządzenie członków bloku atlantyckiego.</u>
          <u xml:id="u-30.32" who="#OstapDłuski">Nie chciałbym, szanowni Koledzy, użyć mocnych słów... ale jak rozumieć wypowiedź najbardziej reprezentatywnego przedstawiciela Stanów Zjednoczonych o możliwości wyposażenia w broń atomową „sojuszników” — a więc i Niemieckiej Republiki Federalnej? Jakże pogodzić tego rodzaju zamierzenia z duchem Camp David?</u>
          <u xml:id="u-30.33" who="#OstapDłuski">Nie będzie przesadą stwierdzenie, że zamierzenie to wywołało głębokie zaniepokojenie i sprzeciw w szerokich kręgach opinii publicznej, nie wyłączając amerykańskiej. Tego zaniepokojenia i tego sprzeciwu nie należy nie doceniać, jest on jeszcze jednym przejawem pogłębiania się nurtu pokojowego i głębokiej opozycji wobec polityki atomowej, a w szczególności atomowego uzbrojenia Niemieckiej Republiki Federalnej.</u>
          <u xml:id="u-30.34" who="#OstapDłuski">Komitet Wykonawczy Federacji Uczonych Amerykańskich, reprezentujący około 2 tys. najwybitniejszych naukowców USA, stwierdził, że projekt ten „to najbardziej niebezpieczny typ krótkowzrocznego oportunizmu... którego realizacja byłaby katastrofalnym szaleństwem”. Uczeni przestrzegają, że tym sposobem broń ta dostałaby się „w całkowicie nieodpowiednie ręce”. Jeden z wybitnych senatorów amerykańskich oświadczył, że „kocha naszych — to znaczy USA — sprzymierzeńców, ale nie ma zaufania do ich pułkowników”. No cóż, miłość jest często ślepa, ale w rzeczy samej, miłując czy nie miłując, któż może mieć zaufanie do generałów i pułkowników hitlerowskich?</u>
          <u xml:id="u-30.35" who="#OstapDłuski">„Times” pisze: „Członkowie NATO są członkami sojuszu, jednakże trzeba sobie zdać sprawę, że znalezienie się w obliczu NRF, dysponującej własną bronią jądrową, byłoby faktem niemożliwym do przyjęcia przez większość członków NATO”. Ale za to co za entuzjazm w prasie adenauerowskiej... I politycy, i publicyści adenauerowscy już od dłuższego czasu występują w roli przysięgłych interpretatorów polityki amerykańskiej. I tym razem uzasadniają oni na całego zapowiedź amerykańską. Zachodnioniemiecka agencja prasowa skarży się, że pozostawienie głowic atomowych pod kontrolą amerykańską sprawia, że w razie konieczności ich użycia „trwałoby to godzinami, zanim głowice zostałyby zmontowane na pocisku”.</u>
          <u xml:id="u-30.36" who="#OstapDłuski">Jak widzimy, śpieszno, bardzo śpieszno pogrobowcom hitleryzmu.</u>
          <u xml:id="u-30.37" who="#OstapDłuski">Plany upowszechnienia broni atomowej, oddania jej w ręce odwetowego militaryzmu w NRF świadczą o tym, że droga pokoju i odprężenia najeżona jest niemałymi trudnościami.</u>
          <u xml:id="u-30.38" who="#OstapDłuski">Nie jest też przyczynkiem do ułatwienia porozumienia w dziedzinie rozbrojenia wybuch atomowej bomby francuskiej na Saharze.</u>
          <u xml:id="u-30.39" who="#OstapDłuski">Apel Rady Najwyższej ZSRR przypomina o istnieniu i działalności tych wrogich pokojowi sił, które dążą do storpedowania polityki odprężenia.</u>
          <u xml:id="u-30.40" who="#OstapDłuski">Pierwsze skrzypce w tej orkiestrze grają oczywiście rządzące koła zachodnioniemieckie.</u>
          <u xml:id="u-30.41" who="#OstapDłuski">Ich przedstawiciel, pan Adenauer, oświadczył na początku roku, że „pokojowe współistnienie jest iluzją”, a w czasie swojej wizyty u papieża powołał się na misję zleconą przez opatrzność narodowi niemieckiemu dla obrony Zachodu przed Wschodem.</u>
          <u xml:id="u-30.42" who="#OstapDłuski">Naród polski na przestrzeni swych dziejów miał możność niejednokrotnie zapoznać się z tą misją. O tej misji mówił też Wilhelm II, realizował ją w pełni Hitler. Pan Adenauer, powołując się na misję, stawia niejako kropkę nad i, zgłaszając swe usługi jako organizator nowej krucjaty przeciwko krajom socjalistycznym.</u>
          <u xml:id="u-30.43" who="#OstapDłuski">Niech mi będzie wolno w związku z tym przypomnieć poważne ostrzeżenie towarzysza Nikity Chruszczowa: „W sposób jak najbardziej stanowczy należy stwierdzić, że gdyby w Niemczech Zachodnich wzięli górę rozpasani faszyści, którym obecnie zezwala się na udział we władzy i dowodzeniu, na stworzenie Bundeswehry, na dowodzenie siłami zbrojnymi NATO, i gdyby gadzina ta znowu zechciała wyleźć poza swe granice, to nie tylko nie udałoby się jej doczołgać do Moskwy i Stalingradu, jak to się stało w czasie hitlerowskiej agresji, lecz zostałaby zmiażdżona na swym własnym terytorium”. W miarę jak wzrastają zbrojenia zachodnioniemieckie, rosną też nastroje odwetowe. Musimy ciągle przypominać światu, że NRF jest jedynym krajem w Europie, który wysuwa roszczenia terytorialne, dążąc w ten sposób z pełną świadomością do wciągnięcia świata w nową wojnę. Nikt nie uwierzy, że ostatnie ekscesy neohitlerowskie i faszystowskie w NRF są dziełem nieodpowiedzialnych młodych ludzi czy chuliganów. Chodzi o świadomą akcję polityczną, o mobilizację za pomocą tego wypróbowanego środka najczarniejszych sił reakcji i faszyzmu.</u>
          <u xml:id="u-30.44" who="#OstapDłuski">Czyżby znowu doświadczenia z okresu sprzed II wojny światowej miały pójść na marne? Czy nie czas już, żeby państwa zachodnie wyrzekły się polityki hodowania, wzmacniania imperializmu niemieckiego? Czy misja „obrony” Zachodu nie zawiera w sobie zapowiedzi dążenia do hegemonii nad Zachodem?</u>
          <u xml:id="u-30.45" who="#OstapDłuski">Wyrazem głębokiego zaniepokojenia opinii brytyjskiej skutkami remilitaryzacji Niemiec Zachodnich i działalnością kół bońskich jest opinia prasy. Tak na przykład „Times” z dnia 9 lutego bieżącego roku pisze: „Niestety, takie fakty, jak ekscesy antysemickie i uwagi Adenauer a na temat specjalnej misji Niemiec, wpływają na to, że opinia publiczna jest bardziej skłonna do uwzględnienia uwag Chruszczowa”. Takie więc ukazanie przez NRF swego właściwego oblicza — naznaczonego swastyką — wywołało głębokie oburzenie i zaniepokojenie najszerszej światowej opinii publicznej. Koła rządowe NRF zdają sobie sprawę z tego, iż polepszenie klimatu międzynarodowego prowadzi do fiaska ich rachub, budowanych na lodach zimnej wojny.</u>
          <u xml:id="u-30.46" who="#OstapDłuski">Zmieniła się zasadniczo sytuacja w samych Niemczech i zdają sobie oni również z tego sprawę. Niemcy dzisiejsze to nie tylko Niemiecka Republika Federalna. Istnieje drugie państwo niemieckie — Niemiecka Republika Demokratyczna — doniosła siła w służbie pokoju w Europie, która wywiera coraz większy wpływ na rozwój wypadków międzynarodowych. NRD — ważne ogniwo systemu państw socjalistycznych — związane przyjaźnią i braterską współpracą z Polską Ludową, z Czechosłowacją i innymi krajami socjalistycznymi, walczy konsekwentnie przeciwko odbudowie militaryzmu zachodnioniemieckiego i wskazuje całemu narodowi drogę pokoju i postępu.</u>
          <u xml:id="u-30.47" who="#OstapDłuski">Trzeba stwierdzić, że działalność zachodnio-niemieckich kół imperialistycznych ułatwia fakt, że dotychczas w 15 lat po zakończeniu wojny nie mą traktatu pokojowego z Niemcami. Na czoło obecnych zadań wysuwa się więc konieczność zlikwidowania pozostałości drugiej wojny światowej, zapewnienie warunków bezpieczeństwa w Europie. Można to osiągnąć jedynie drogą zawarcia traktatu pokojowego z obydwoma państwami niemieckimi, co położyłoby kres remilitaryzacji Niemiec Zachodnich.</u>
          <u xml:id="u-30.48" who="#OstapDłuski">W interesie pokoju i w interesie własnym państwa byłej koalicji antyhitlerowskiej, wielkie mocarstwa zachodnie, powinny zgodzić się na podpisanie takiego traktatu pokojowego z obydwoma państwami niemieckimi, zgodzić się na pokojowe rozwiązanie problemu Berlina zachodniego, na usunięcie panującej tam nienormalnej sytuacji.</u>
          <u xml:id="u-30.49" who="#OstapDłuski">Koledzy Posłowie! Mimo niewątpliwych przeszkód na drodze odprężenia trzeba jednak stwierdzić, że przewaga bezsprzecznie należy do sił pokoju i one będą decydować o dalszym rozwoju sytuacji międzynarodowej w kierunku rozbrojenia i utrwalenia pokojowego współistnienia i współzawodnictwa państw o różnych systemach społecznych.</u>
          <u xml:id="u-30.50" who="#OstapDłuski">Zbyt jasna jest świadomość narodu o straszliwych skutkach współczesnej wojny, zbyt silne jest ich dążenie do pokoju, aby można było bezkarnie w warunkach obecnego układu sił na arenie międzynarodowej cofnąć osiągnięte już rezultaty w dziedzinie poprawy stosunków międzynarodowych i wrócić do okresu zimnej wojny.</u>
          <u xml:id="u-30.51" who="#OstapDłuski">Rok ubiegły był rokiem przełomu w stosunkach międzynarodowych, którego wyrazem była historyczna wizyta premiera Chruszczowa w Stanach Zjednoczonych. Mamy uzasadnioną nadzieję, że zbliżająca się konferencja na szczycie doprowadzi do dalszego polepszenia sytuacji międzynarodowej.</u>
          <u xml:id="u-30.52" who="#OstapDłuski">Pomimo wysiłków Adenauerów i ich protektorów, pomimo faszystowskiej wrzawy na ulicach Bonn i innych miejsc, pomimo kurczowego oporu zwolenników zimnej wojny ludzkość, wchodzi z trudem i powoli, pokonując przeszkody, w epokę pokojowego współistnienia, głównie dzięki konsekwentnej pokojowej polityce obozu socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-30.53" who="#OstapDłuski">Koledzy Posłowie! Będę chyba wyrazicielem całego Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli z tej trybuny wyrażę gorące i serdeczne uznanie Radzie Najwyższej bratniego Związku Radzieckiego za historyczną decyzję o nowej redukcji zbrojeń, za nowy wielki wkład w dzieło utrwalenia pokoju świata. Będę również wyrazicielem uczuć Wysokiej Izby, jeśli wyrażę naszą pełną solidarność z Apelem Rady Najwyższej, skierowanym do parlamentów i rządów wszystkich państw świata.</u>
          <u xml:id="u-30.54" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-31">
          <u xml:id="u-31.0" who="#CzesławWycech">Głos ma poseł Walter Późny.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-32">
          <u xml:id="u-32.0" who="#WalterPóźny">Wysoka Izbo! W wystąpieniu kolegi posła Banacha Klub Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, którego jestem członkiem, wykazał swój stosunek do podstawowych zagadnień naszej polityki zagranicznej, zawartych w expose Ministra Spraw Zagranicznych. Ze swej strony pragnę zatrzymać uwagę Wysokiej Izby na zagadnieniu niemieckim jako węzłowym problemie bezpieczeństwa i pokoju w Europie i na całym świecie.</u>
          <u xml:id="u-32.1" who="#WalterPóźny">Społeczeństwa polskiego, które zostało tak ciężko doświadczone okrucieństwami ostatniej wojny, nie trzeba przekonywać o znaczeniu procesu rozwijającego się w Niemczech Zachodnich, szczególnie w ostatnim czasie. Rząd NRF głosi, że jest „jedynym oficjalnym przedstawicielem Rzeszy Niemieckiej, która istnieje nadal w granicach z 1937 roku”. Toteż nic dziwnego, że podstawą jego polityki są tendencje, znajdujące wyraz w chorobliwym śnie odwetowców o zagarnięciu Niemieckiej Republiki Demokratycznej oraz ponownym ujarzmieniu ziem czeskich, polskich, radzieckich, a także innych. Dlatego też odwetowcy zachodnioniemieccy nie chcą uznać granic ustalonych układem poczdamskim.</u>
          <u xml:id="u-32.2" who="#WalterPóźny">Na usługach rewizjonizmu stoi olbrzymi aparat polityczno-propagandowy, nauka i wychowanie. W strukturze organizacyjnej tak bardzo skomplikowanej machiny rewizjonizmu rolę trustu mózgów spełnia gęsta sieć Ostinstitut, czyli instytutów wschodnich, bazujących na fabrykowaniu mitów, kłamstw i fałszerstw. „Ostforschung”, stojąc na usługach odwiecznego „Drang nach Osten” (parcie na wschód), ma za pomocą pseudonaukowych teorii stworzyć podobnie jak za czasów cesarstwa, republiki weimarskiej i wielkiej Rzeszy Adolfa Hitlera — osłonę dla przyszłych wypraw krzyżowych przeciwko Wschodowi.</u>
          <u xml:id="u-32.3" who="#WalterPóźny">Wszystkie te instytuty, których nie sposób wyliczyć, korzystają z oficjalnej opieki i pomocy rządu, a Bundestag powziął w dniu 3 czerwca 1953 r. specjalną uchwałę w sprawie pielęgnowania i finansowania wiedzy o wschodnich i południowo-wschodnich obszarach Europy. Setki pozycji prac tych różnych instytutów stanowią naukową podbudowę wszelkich poczynań rewizjonistycznych w dziedzinie polityki, propagandy, nauczania i wychowania oraz kształtowania opinii społeczeństwa państw zachodnich.</u>
          <u xml:id="u-32.4" who="#WalterPóźny">Jednym z poważniejszych instrumentów polityki odwetu są związki uchodźców i ziomkostwa, które połączyły się ostatnio w jeden Związek Wygnanych. Ta dwu i półmilionowa organizacja ze swymi 10 tysiącami ogniw terenowych dysponuje 340 tytułami czasopism o nakładzie 1.600 tys. egzemplarzy. Związek Wygnanych czyni za wiedzą i pomocą rządu NRF wszystko, aby przeciwstawić się naturalnemu procesowi integracji i asymilacji przesiedleńców.</u>
          <u xml:id="u-32.5" who="#WalterPóźny">Ministerstwo do Spraw Wypędzonych podaje w sprawozdaniu rządowym za rok 1957 („Tatigkeitsbericht der Bundesregierung fur das Jahr 1957”) na stronie 381, co następuje: „Włączenie wypędzonych i uciekinierów w życie społeczne i gospodarcze Republiki Federalnej nie jest ani milczącym uznaniem faktów powstałych poprzez użycie siły, ani też rezygnacją z zabranego mienia i ojczyzny”, oraz że „...włączenie w organizm społeczny należy traktować jako zbieranie sił duchowych i zawodowych koniecznych dla powrotu do ojczyzny”. Sekretarz stanu w Ministerstwie do Spraw Przesiedleńców doktor Peter Paul Nahm powiedział w dniu 2 maja 1959 r. na kongresie zjednoczeniowym przesiedleńców i ziomkostw w Kassel: „Jako pierwszoplanowe należy traktować nie potrzeby gospodarki zachodnioniemieckiej, lecz to, czego ziemia ojczysta oczekuje od swoich dzieci, zapędzonych na zachód i zdanych na powierniczą opiekę. Integracja nie jest wdrożeniem do rezygnacji, lecz świadomym zachowaniem zdolności i substancji potrzebnych do powrotu do kraju”, Jeszcze dalej posunął się kierownik tego resortu, zbrodniarz wojenny, minister Teodor Oberlaender, który w tak demagogiczny sposób określa prawo do ojczyzny: „Wysiedlenie Niemców z Niemiec wschodnich i rozczłonkowanie Niemiec pogwałciło prawo ustanowione przez Boga... Nie nowo nasłani, lecz wysiedleni muszą decydować o swej starej ojczyźnie. W tej żywotnej kwestii narodu niemieckiego nie uznajemy żadnego pozytywizmu prawnego. Tutaj obowiązuje nas ustanowione przez Boga prawo natury”.</u>
          <u xml:id="u-32.6" who="#WalterPóźny">Kanclerz Adenauer otrzymał w 84 rocznicę swych urodzin nóż do rozcinania papieru. Wicekanclerz Erhard, wręczając mu w imieniu członków gabinetu ten podarunek, powiedział: „...nóż nasuwa jednak pewne analogie. Jest on pochodzenia śląskiego i pozwoli panu również pomyśleć codziennie, co nie wymaga żadnego przypomnienia, o naszym wielkim zadaniu zjednoczenia Niemiec”.</u>
          <u xml:id="u-32.7" who="#WalterPóźny">Adenauer dziękując za otrzymany prezent oświadczył: „Temu bardzo pięknemu podarunkowi, panie kolego Erhard, nadał pan treść, pod którą się oburącz podpisuję”. Skoro już mowa o tak zwanym prawie powrotu do ojczyzny, pragnę jako przedstawiciel polskiej ludności rodzimej ziem zachodnich i północnych stwierdzić, że na ziemiach tych byliśmy znacznie wcześniej niż jakikolwiek osadnik niemiecki.</u>
          <u xml:id="u-32.8" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-32.9" who="#WalterPóźny">To my tę ziemię karczowaliśmy, nadając grodom, rzekom, wsiom i polom nasze polskie nazwy. Na ziemiach tych przetrwaliśmy w ciągu wieków mimo najbrutalniejszej germanizacji, zachowując po dzień dzisiejszy język, zwyczaje i obyczaje polskie. To my powróciliśmy do Polski, a ludność niemiecka, która napłynęła na skutek zaborów, kolonizacji czy rugowania Polaków, odeszła na swoje ziemie macierzyste, skąd ongiś przybyła.</u>
          <u xml:id="u-32.10" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-32.11" who="#WalterPóźny">Naród polski nie zapomniał nigdy o swych ziemiach piastowskich na zachodzie i północy, o braciach i siostrach zakutych w niewoli. Fakty historyczne świadczą chyba najlepiej o patriotycznych zrywach i walkach ludu polskiego Mazur i Warmii, Śląska i Pomorza o prawo połączenia się w jednej ojczyźnie — Polsce.</u>
          <u xml:id="u-32.12" who="#WalterPóźny">Ziemie te, prastare dziedzictwo piastowskie, zostały ofiarnym wysiłkiem całego narodu, pod kierownictwem partii i rządu Polski Ludowej, zaludnione i zagospodarowane. Podobnie jak przed wiekami są one dzisiaj znowu integralną częścią składową państwa polskiego i tętnią nowym, bujnym, prawdziwie polskim życiem.</u>
          <u xml:id="u-32.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-32.14" who="#WalterPóźny">Dziś sprawiedliwych naszych granic, zjednoczonego na zawsze narodu i państwa polskiego strzeże nasza własna moc gospodarcza i jedność moralno-polityczna Polski Ludowej oraz cały obóz socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-32.15" who="#WalterPóźny">Premier Chruszczów oświadczył niedawno w Szczecinie: „...wszyscy, którzy mają niedobre zamiary wobec Polski Ludowej, muszą dobrze zrozumieć, że dzisiejsza Polska nie jest już taka, jaka była przed dwudziestu laty. Ma ona dziś takich wiernych sojuszników, jak Związek Radziecki i wszystkie kraje obozu socjalistycznego. Będą oni bronili granic Polski Ludowej jak swoich własnych granic. Rząd radziecki niejednokrotnie i niedwuznacznie wyjaśniał swe stanowisko w tej sprawie.</u>
          <u xml:id="u-32.16" who="#WalterPóźny">Tu, w najdalej na zachód położonym mieście Polski Ludowej, warto przypomnieć to stanowisko: słupy graniczne na Odrze i Nysie będą bronione przez nas wszystkich ramię przy ramieniu z narodem polskim”. Nawiązując do wypowiedzi ministra Rapackiego, dotyczących nauczania i wychowania młodzieży niemieckiej, pragnę zwrócić uwagę na tak zwany „Handbuch Politisch-Historischer Bildung” (podręcznik szkolenia polityczno-historycznego), wydany przez Federalne Ministerstwo Obrony. Podręcznik ten opracowany został pod znakiem odwiecznej niemieckiej misji na Wschodzie, pełnionej w imię Zachodu, przy czym potrzeba walki z komunizmem ma dodać tej rzekomej misji nowych rumieńców.</u>
          <u xml:id="u-32.17" who="#WalterPóźny">Rząd federalny chce wmówić żołnierzom Bundeswehry między innymi i to, iż niedobrze się stało, że po I wojnie światowej powstały na obszarze Europy wschodniej niepodległe państwa narodowe. Zdaniem uczonych zachodnio-niemieckich należało wówczas powołać „...wyższą i pokojową organizację pod auspicjami Niemieć”.</u>
          <u xml:id="u-32.18" who="#WalterPóźny">Dalej czytamy, że Monachium nie było niczym innym, jak tylko przejawem świadomości wspólnoty europejskiej. Mówiąc o sytuacji powstałej po II wojnie światowej, autorzy podręcznika dowodzą, że Niemcom przypada szczególna misja wyzwolenia narodów Europy środkowej spod wpływów komunizmu.</u>
          <u xml:id="u-32.19" who="#WalterPóźny">Wszelkie komentarze są tu chyba zbyteczne. Praktyczny sens zupełnie podobnych haseł przeżywaliśmy na własnej skórze, lecz do ich powtórnego urzeczywistnienia na pewno nie dopuścimy.</u>
          <u xml:id="u-32.20" who="#WalterPóźny">Ostatnio ukazała się na rynku zachodnioniemieckim gra dziecięca, która ma być pomocą do nauki historii zakonu krzyżackiego. Abstrahując od fałszywego i tendencyjnego przekręcania faktów historycznych, gra ta stanowi przemycanie militaryzmu i rewizjonizmu do psychiki najmłodszego pokolenia. Gloryfikacja mordu i zaborów zakonu krzyżackiego to nic innego, jak nawrót do ideologii hitleryzmu, do tego wszystkiego, co krył w sobie symbol swastyki, a więc tak zwanego germańskiego ładu, czyli tysiącletniej Rzeszy obozów koncentracyjnych, łapanek, masowych egzekucji itp.</u>
          <u xml:id="u-32.21" who="#WalterPóźny">Ostatnie ekscesy faszystowskie w Niemczech Zachodnich przypominają nam do żywego początki rządów Hitlera. Sprofanowanie synagogi w Kolonii, wypisywanie znanych haseł rasistowskich i malowanie swastyk, rzucanie bomb łzawiących w celu uniemożliwienia odegrania sztuki o powstaniu w getcie warszawskim itp. są konsekwencją zatrutej atmosfery panującej w NRF.</u>
          <u xml:id="u-32.22" who="#WalterPóźny">Zawarty po klęsce hitleryzmu układ poczdamski przewidywał całkowitą denacyfikację, zakaz działalności organizacji faszystowskich i militarystycznych oraz usunięcie dygnitarzy hitlerowskich z kierowniczych stanowisk Wychowaniu i nauczaniu nadany miał być kierunek umożliwiający wyeliminowanie doktryn rasistowskich i militarystycznych.</u>
          <u xml:id="u-32.23" who="#WalterPóźny">Postanowienia te wcielone zostały w życie jedynie w NRD. Natomiast w NRF stworzony został klimat, w którym dalej rozwijać się mogła ideologia i doktryna faszystowska. Utworzenie Bundeswehry i obsadzenie jej hitlerowskimi generałami, często zbrodniarzami wojennymi, mianowanie ponad tysiąca dygnitarzy hitlerowskich na wysokie stanowiska w sądownictwie, administracji i szkolnictwie wyższym, dopuszczenie do aparatu policyjnego byłych członków SS i Gestapo, zalegalizowanie około tysiąca dwustu, powtarzam: tysiąca dwustu organizacji rewizjonistycznych, militarystycznych i neofaszystowskich, a jednocześnie zakaz działalności partii komunistycznej i organizacji postępowych — świadczy najwyraźniej o duchu i kierunku poczynań rządu bońskiego.</u>
          <u xml:id="u-32.24" who="#WalterPóźny">Kanclerz Adenauer jest przeciwny zawarciu traktatu pokojowego, obstając nadal przy swojej rewizjonistycznej polityce, która nabrała cech niebezpiecznego, sklerotycznego anachronizmu. W tej sytuacji należy przypomnieć, że Polska sąsiaduje z Niemiecką Republiką Demokratyczną. Rządy Polski i NRD zawarły układ o wytyczeniu ustalonej układem poczdamskim granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. Bezpieczeństwo tej granicy gwarantuje cały obóz socjalistyczny, a w tym i NRD.</u>
          <u xml:id="u-32.25" who="#WalterPóźny">Jeśli Adenauer próbuje nas straszyć za pomocą płaszcza komtura krzyżackiego, niechaj nie zapomina, że właśnie w roku bieżącym naród nasz obchodzić będzie 550-lecie zwycięstwa pod Grunwaldem, gdzie poległ także sam wielki mistrz krzyżacki Ulrich von Jungingen.</u>
          <u xml:id="u-32.26" who="#WalterPóźny">Naród polski pragnie gorąco pokoju i przyjaźni ze wszystkimi narodami świata. Swoje dobrosąsiedzkie, szczere i serdeczne stosunki z Niemiecką Republiką Demokratyczną oparł na wspólnych postępowych tradycjach obu naszych narodów oraz na fakcie, iż oba nasze kraje podjęły budowę socjalizmu. Takim symbolem przyjacielskiej współpracy i międzynarodowej solidarności były tysiące prostych chłopów i robotników, przyjmujących serdecznie powstańców 1830 i 1831 roku, działalność polskich i niemieckich demokratów w okresie Wiosny Ludów, współdziałanie Karola Marksa z Joachimem Lelewelem, ścisła współpraca Mazurskiej Partii Ludowej z Niezależnymi Socjalistami Niemieckimi w walce z junkierstwem, wspólne dla obu narodów czołowe postacie ruchu rewolucyjnego: Julian Marchlewski i Róża Luksemburg, oraz wiele, wiele innych. Nasza współpraca z NRD na polu gospodarczym, społecznym i politycznym ma zasadnicze znaczenie zarówno dla dalszego rozwoju stosunków polsko-niemieckich, jak i dla utrzymania pokoju.</u>
          <u xml:id="u-32.27" who="#WalterPóźny">Wysoka Izbo! Problem niemiecki jest sprawą, która powinna być rozwiązana w duchu propozycji radzieckich w interesie samego narodu niemieckiego, w interesie bezpieczeństwa Europy i całego świata.</u>
          <u xml:id="u-32.28" who="#WalterPóźny">Ludność naszych ziem zachodnich i północnych w pełni akceptuje założenia polskiej polityki zagranicznej, przedstawione nam dzisiaj przez Ministra Spraw Zagranicznych, zwłaszcza w odniesieniu do Niemieckiej Republiki Federalnej. Uważamy bowiem, że tam tkwi główne siedlisko odradzającej się hydry faszystowskiej, żądnej nowej pożogi i cierpień narodów Europy, a w tym przede wszystkim narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-32.29" who="#WalterPóźny">Silni efektami naszej codziennej pracy, rosnącą mocą produkcyjną naszego kraju, nie ustaniemy w walce o to, aby okiełznać zapędy militarystów i odwetowców zachodnioniemieckich. W tej wielkiej sprawie mamy za sobą potęgę całego obozu państw socjalistycznych oraz stale wzrastające siły pokoju i postępu na całym świecie.</u>
          <u xml:id="u-32.30" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-32.31" who="#WalterPóźny">Jako ostatni przemawia poseł Paweł Dubiel.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-33">
          <u xml:id="u-33.0" who="#PawełDubiel">Wysoki Sejmie! Przemówienie obywatela Ministra Rapackiego obejmowało całokształt naszej polityki zagranicznej. W moim wystąpieniu z ramienia Klubu Poselskiego Stronnictwa Demokratycznego chciałem natomiast omówić niektóre tylko, ale niewątpliwie bardzo istotne sprawy, związane z polityką polsko-niemiecką.</u>
          <u xml:id="u-33.1" who="#PawełDubiel">Czuję się zobowiązany do zabrania głosu w tych sprawach tym bardziej, że jestem posłem ziemi śląskiej, której ludność nie od dziś żywo interesuje się wszystkimi problemami, dotyczącymi stosunków polsko-niemieckich. Dlatego też w ostatnim czasie opinia tej ludności została szczególnie mocno wstrząśnięta brutalnymi wystąpieniami odradzającego się w Niemieckiej Republice Federalnej coraz bardziej faszyzmu i jego nieodrodnych bękartów — rasizmu i neoantysemityzmu.</u>
          <u xml:id="u-33.2" who="#PawełDubiel">Niemiecka Republika Federalna powstała swego czasu do życia jako protest przeciwko postanowieniom poczdamskim i protest przeciwko duchowi tych postanowień. Dlatego też rewizja Poczdamu — to główny sens całej polityki rządu NRF. Poczdam postanawiał demilitaryzację Niemiec. Zamiast tego mamy szybko rozrastającą się Bundeswehrę, która stoi w przededniu wyposażenia jej w broń atomową.</u>
          <u xml:id="u-33.3" who="#PawełDubiel">Poczdam postanawiał denacyfikację Niemiec. Zamiast tego mamy w rządzie federalnym takich hitlerowców, jak Oberlaender i Schroeder; na czele Bundeswehry, a nawet na czele wojsk NATO, mamy takich generałów hitlerowskich, jak Speidel i Heusinger; w zachodnioniemieckich ciałach ustawodawczych — takich „parlamentarzystów”, jak kat Warszawy Reinefarth, i zarazem setki znanych i wybitnych hitlerowców w sądownictwie, policji, administracji i gospodarce.</u>
          <u xml:id="u-33.4" who="#PawełDubiel">Poczdam postanawiał demokratyzację Niemiec. Zamiast tego rozwiązano Komunistyczną Partię Niemiec i organizacje niemieckiego ruchu obrońców pokoju, a ostatnio grozi rozwiązanie VVN — organizacji niemieckich ofiar hitleryzmu. Jednocześnie bońskie władze rządowe zezwalają na zloty byłych SS-manów, przyznały ostatnio tytuł użyteczności publicznej stowarzyszeniu byłego Waffen-SS i tolerują istnienie licznych organizacji w liczbie przeszło tysiąca o charakterze neohitlerowskim, a w tym wielu zrzeszeń młodzieżowych, oraz jawnie faszystowską Deutsche Reichspartei z jej wodzem byłym generałem SS Wilhelmem Meinbergem na czele.</u>
          <u xml:id="u-33.5" who="#PawełDubiel">Cała też polityka Niemieckiej Republiki Federalnej do głębi jest przepojona duchem rewizjonizmu. Stanowi on oficjalną ideologię napędową remilitaryzacji NRF.</u>
          <u xml:id="u-33.6" who="#PawełDubiel">Byłoby rzeczą niesłuszną ograniczać rewizjonizm zachodnioniemiecki tylko do stosunku NRF wobec Polski, bo jest to zagadnienie znacznie szersze. Rewizjonizm zmierza do rewizji i likwidacji wszystkich tych postanowień międzynarodowych, które miały za cel zniszczenie Niemiec jako ośrodka agresji w sercu Europy i przekształcenie tego kraju w państwo pokojowe i demokratyczne. Rewizjonizm obejmuje więc nie tylko postulaty terytorialne.</u>
          <u xml:id="u-33.7" who="#PawełDubiel">A jeśli już chodzi o jego aspekty terytorialne, to należy pamiętać, że dotyczą one nie tylko Polski, Czechosłowacji, NRD czy Związku Radzieckiego. Przecież nacjonaliści niemieccy nie zapominają ani na chwilę także o Alzacji i Lotaryngii, które to ziemie w ciągu 70 lat odebrali Francji aż dwukrotnie, a co bardziej niecierpliwi rewizjoniści wysuwają to żądanie nawet i obecnie — mimo oficjalnie manifestowanej rzekomej zbieżności interesów polityki niemieckiej i francuskiej.</u>
          <u xml:id="u-33.8" who="#PawełDubiel">Wiadomo, że jednym z najważniejszych punktów Rozległego programu rewizjonistycznego jest żądanie włączenia Austrii do Rzeszy, czyli nowy „Anschluss”. Na liście roszczeń terytorialnych rewizjonizmu niemieckiego zajmuje odpowiednie miejsce również określony postulat w stosunku do włoskiego Tyrolu południowego, który to obszar Hitler w 1943 r. odebrał „zaprzyjaźnionej Italii Mussoliniego” — mimo poprzedniej uroczystej gwarancji o „wiecznej granicy nad Brennerem”.</u>
          <u xml:id="u-33.9" who="#PawełDubiel">Nie wyrzekli się też rewizjoniści niemieccy belgijskiego obszaru Malmedy ani prowincji z ludnością flamandzką, które to tereny — w porozumieniu z kolaboracjonistami belgijsko-flamandzkimi — wyłączyli z państwowości belgijskiej w czasie zarówno pierwszej, jak i drugiej wojny światowej. Wreszcie nie brak też w programie rewizjonistów roszczeń w stosunku do obszarów Jugosławii, Danii, Luksemburga i Holandii.</u>
          <u xml:id="u-33.10" who="#PawełDubiel">W taki sposób mamy nie tylko już „Drang nach Ostem”, ale i „nach Westen”, i „Drang nach Sudem”, i zarazem „nach Nor dem” — słowem parcie na wszystkie strony świata.</u>
          <u xml:id="u-33.11" who="#PawełDubiel">Aby zaś nie było już nawet najmniejszej wątpliwości co do tego, że imperializm niemiecki odżył ponownie w całej swej krasie, widnieje w programie roszczeń również postulat dotyczący posiadłości kolonialnych dla Niemiec. Warto przypomnieć, że już dziewięć lat temu powstało w zachodnim Berlinie specjalne niemieckie „archiwum spraw kolonialnych”, przy otwarciu którego nadburmistrz zachodniego Berlina dr Walter Schreiber wyraził między innymi nadzieję, iż „...zjednoczona Europa stworzy dla narodu niemieckiego znowu możliwości rozwijania działalności w koloniach”. I również kilka lat temu podczas konferencji prasowej w związku z ówczesnym planem Schumana sam kanclerz Adenauer jako mąż zaufania monopolistów zachodnioniemieckich lansował projekt wspólnego francusko-niemieckiego zagospodarowania francuskiej Afryki, co „...dałoby przemysłowi niemieckiemu nowe impulsy...”. Swoją drogą, jeśli już chodzi o kolonie, to trzeba imperialistom niemieckim życzliwie doradzić, by się z tą sprawą mocno pośpieszyli, bo już niedługo wszystkie narody kolonialne i półkolonialne wyzwolą się z kajdan niewoli narodowej i społecznej.</u>
          <u xml:id="u-33.12" who="#PawełDubiel">W sumie więc program zaborczy rewizjonistów niemieckich nie różni się niczym od programu hitlerowskiego z niedawnego okresu II wojny światowej. Przecież nawet jeszcze w chwili, gdy hitleryzm chylił się już niepowstrzymanie do upadku, jeszcze wtedy — przypominam „Reichsführer SS44 Himmler w dniu 26 lipca 1944 r. w przemówieniu przed korpusem oficerskim 15 nowo utworzonych dywizji proklamował jako cel wojenny następujące granice hitlerowskiej Rzeszy. Powiedział:</u>
          <u xml:id="u-33.13" who="#PawełDubiel">„Naszym celem wojennym jest utworzenie Rzeszy Wielkogermańskiej (nie „Grossdeutsches” a wyraźnie „Grossgermanisches Reich”) w drodze poszerzenia naszej bazy ludnościowej z 90 do 120 milionów ludzi krwi germańskiej przez włączenie do tej Rzeszy 30 milionów ludzi pochodzenia germańskiego — Duńczyków, Flamandów, Holendrów i Norwegów, a także jeszcze innych. Bowiem — ciągnął dalej — sens obecnej wojny tkwi w solidnym przesunięciu niemieckiej granicy narodowej o przynajmniej 500 km na wschód licząc od granicy z 1939 roku”. Gdy czytamy to dziś, może nam się wydawać, że są to tylko obłąkane fantazje jakiegoś szaleńca. Ale przypomnij my sobie, że to zaledwie 15 lat temu cały masowy ruch takich szaleńców hitlerowskich realizował tego rodzaju program z żelazną konsekwencją. A że w końcu nie doszło do urzeczywistnienia tych utopijnych celów — to już zasługa milionów żołnierzy radzieckich, polskich, amerykańskich, angielskich, francuskich i innych, poległych w obronie idei wolności w walce z faszystowskim agresorem.</u>
          <u xml:id="u-33.14" who="#PawełDubiel">Oczywiście wiemy, że rewizjonizm zachodnioniemiecki, zgłaszając roszczenia pod adresem wszystkich sąsiadów Niemiec, w obecnej sytuacji kieruje swój główny atak przeciwko Polsce, przeciwko naszej granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. W związku z tym trzeba stwierdzić dwa podstawowe fakty:</u>
          <u xml:id="u-33.15" who="#PawełDubiel">Po pierwsze: w rzeczywistości rewizjonistom niemieckim nie chodzi wcale o taką lub inną korekturę istniejącej obecnie granicy. Przedwojenna granica polsko-niemiecka była położona setki kilometrów bardziej na wschód, a przecież i ta ówczesna granica była dla imperialistów niemieckich granicą nie do zniesienia, nazywali ją stale „krwawiącą granicą”. Istota rzeczy leży w tym, że nie ma w ogóle takiej granicy polsko-niemieckiej, która by zadowoliła niemieckich imperialistów. Bowiem nie chodzi im o rewizję granicy, lecz o likwidację naszego niepodległego bytu narodowego i państwowego.</u>
          <u xml:id="u-33.16" who="#PawełDubiel">Twórca Reichswehry w niemieckiej republice weimarskiej, generał von Seeckt, powiedział swego czasu, że samo istnienie państwa polskiego jest dla Niemiec nie do zniesienia. To samo pisał i mówił Adolf Hitler, a zresztą nie tylko pisał i mówił, ale w 1939 roku przystąpił do praktycznego „zniesienia” przedmiotu swojej niechęci.</u>
          <u xml:id="u-33.17" who="#PawełDubiel">Oto jest prawdziwy sens, prawdziwy program rewizjonizmu niemieckiego w stosunku do Polski. Co innego, że w obecnej sytuacji międzynarodowej program ten jest marzeniem ściętej głowy i zbrodniczą tylko mrzonką. Ale trzeba sobie jednak zawsze zdawać jasno sprawę z tego, że w zamierzeniach i intencjach rewizjonistów program ich jest właśnie taki, a nie inny.</u>
          <u xml:id="u-33.18" who="#PawełDubiel">Po drugie: kanclerz Adenauer zapewnia, że Niemiecka Republika Federalna, dążąc do rewizji obecnej granicy polsko-niemieckiej, wyklucza użycie siły; rewizja miałaby się dokonać jakoby pokojowo w drodze porozumienia z Polską. Trzeba powiedzieć, że jest to niesłychana perfidia, bo każdy rozsądny człowiek wie, że takiego porozumienia nigdy być nie może.</u>
          <u xml:id="u-33.19" who="#PawełDubiel">Zresztą dobrze wiedzą o tym i rewizjoniści bońscy, choć trudno uważać ich za ludzi rozsądnych. Toteż frazesy Adenauera o pokojowej rewizji granicy stanowią tylko zasłonę, poza którą militaryści w rodzaju Straussa, Speidla i Heusingera przygotowują elementy siły, które pewnego dnia pozwoliłyby imperialistom niemieckim wystąpić z otwartą przyłbicą. Liczne tragiczne doświadczenia na przestrzeni naszych dziejów zaostrzyły naszą pamięć i czujność i dlatego pamiętamy dobrze takie same zapewnienia o pokojowej rewizji granic jeszcze z okresu Stresemanna. I nie zapomnieliśmy, że po Stresemannie przyszedł Hitler, a potem nastąpił wrzesień 1939 roku. Trudno byłoby dziś przewidzieć, kto przyjdzie po Adenauerze, ale rozwój sytuacji politycznej w NRF każę pod tym względem żywić pewne obawy.</u>
          <u xml:id="u-33.20" who="#PawełDubiel">Natomiast jedno jest pewne. Pewne jest to, że rok 1939 nie powtórzy się nigdy więcej. Oczywiście nie dlatego, że imperialiści zachodnioniemieccy wykażą wreszcie trzeźwy rozsądek, ale dlatego, że istnieją dzisiaj w świecie potężne siły, które — jak to powiedział premier Chruszczów — nie pozwolą gadzinie faszystowskiej wypełznąć z jej legowiska.</u>
          <u xml:id="u-33.21" who="#PawełDubiel">Wysoki Sejmie! Masową bazę rewizjonizmu niemieckiego stanowią przede wszystkim różnego rodzaju organizacje przesiedleńcze, zwłaszcza osławione ziomkostwa. Z perfidną premedytacją wykorzystuje się w Niemczech Zachodnich przesiedleńców do nieustannego podsycania nagonki rewizjonistycznej. Wiadomo, że z demograficznego punktu widzenia przesiedleńcy stanowili bardzo cenne dla Niemców wyrównanie strat wojennych w ludziach. Bez tych milionów ludzi, którzy włączyli się do gospodarki zachodnioniemieckiej, nie byłoby tam tak zwanego „cudu gospodarczego”.</u>
          <u xml:id="u-33.22" who="#PawełDubiel">Z ekonomicznego punktu widzenia przesiedleńcy nie stanowią dzisiaj w NRF żadnego problemu. Bezstronni obserwatorzy zagraniczni stwierdzają, że także pod względem politycznym nastąpiło daleko posunięte oswojenie się przesiedleńców z nową sytuacją. Jedynie więc w interesie rewizjonizmu czyni się ze sprawy przesiedleńców problem polityczny. Po prostu rewizjoniści nie chcą dopuścić do tego, by przesiedleńcy nareszcie przestali być przesiedleńcami i stali się normalnymi obywatelami.</u>
          <u xml:id="u-33.23" who="#PawełDubiel">Trudno się temu dziwić, jeśli na czele bońskiego Ministerstwa do Spraw Przesiedleńców stoi człowiek o pokroju Oberlaendera.</u>
          <u xml:id="u-33.24" who="#PawełDubiel">W zasadniczo inny sposób rozwiązano sprawę przesiedleńców w Niemieckiej Republice Demokratycznej, choć kraj ten w stosunku do obszaru i liczby ludności wchłonął o wiele więcej przesiedleńców niż NRF. W NRD przesiedleńcy zostali całkowicie włączeni w całokształt życia politycznego, gospodarczego i społecznego i dlatego nie istnieje tam żaden problem przesiedleńczy. Ale też w NRD sprawami przesiedleńców nie zajmują się Oberlaenderzy, lecz ludzie, którzy rzetelnie i uczciwie myślą o skierowaniu dziejów narodu niemieckiego na nowe, pokojowe i demokratyczne tory.</u>
          <u xml:id="u-33.25" who="#PawełDubiel">Na terenie NRF istnieje cała sieć różnego rodzaju instytutów naukowych, których zadaniem jest stworzenie naukowej podbudowy pod politykę niemieckiego rewizjonizmu. O duchu, jaki panuje w tych instytutach, świadczą wymownie na przykład tezy, jakie głosił na pierwszym „Ostseminarium der Hochschule fur politische Wissenschaften” w Monachium głośny rewizjonista Rudolf Lodgman von Auen, który przy tej okazji stwierdził dosłownie: „Zjednoczenie Niemiec może w najlepszym razie być etapem, ale nigdy ostatecznym celem polityki niemieckiej. Chodzi więc o objęcie na nowo w posiadanie wszystkich niemieckich ziem ojczystych jako naszego narodowego stanu posiadania?” Muszę powiedzieć, że jako rodowitego Górnoślązaka, uczestnika powstań śląskich i tamtejszego działacza plebiscytowego, a ponadto w okresie okupacji więźnia hitlerowskich obozów koncentracyjnych, głęboko oburza mnie wysuwana przez rewizjonistów teza, że moja rodzinna ziemia śląska jest ziemią niemiecką.</u>
          <u xml:id="u-33.26" who="#PawełDubiel">Pragnę dobitnie podkreślić, że Ślązacy przez 700 lat w ciągłej walce z naporem germanizacyjnym twardo trzymali się swej polskości, a w okresie szczytowej fazy tej walki — 40 lat temu — zadali tym fałszom propagandy niemieckiej kłam na oczach całego świata. Najpierw w trzech powstaniach śląskich, a ponownie lud śląski — górnicy, hutnicy i patriotyczna młodzież Śląska zadali temu fałszowi kłam, kiedy we wrześniu 1939 r. kulami powstańczych karabinów powitali czołówki hitlerowskich agresorów spod znaku „Freikorps” i „Wehrmachtu” na ulicach śląskich miast, wiosek i osad przemysłowych.</u>
          <u xml:id="u-33.27" who="#PawełDubiel">I kiedy dzisiaj rewizjoniści niemieccy znowu próbują starej śpiewki o niemieckim Śląsku, i kiedy całą bez mała ludność Śląska, podobnie jak całą ludność rodzimą na Ziemiach Zachodnich usiłują przedstawić jako niemiecką mniejszość narodową w Polsce, to dobrze będzie chyba odtworzyć w ich pamięci echa tych salw powstańczych z lat 1919, 1920, 1921, a także z września 1939 r.</u>
          <u xml:id="u-33.28" who="#PawełDubiel">Wysoka Izbo! Dużo mówiono i pisano już o duchu, jaki panuje w szkołach zachodnio-niemieckich, a zwłaszcza w podręcznikach szkolnych dla młodzieży niemieckiej. Wiemy, że z tych podręczników młodzież dowiaduje się na przykład o Hitlerze głównie tego, że budował on wspaniałe autostrady. W swoim expose obywatel Minister Rapacki przytoczył zdanie z atlasu pod tytułem „Ostdeutschland und das heutigen Polen”, gdzie wręcz twierdzi się, że Polska dzieli z hitlerowcami odpowiedzialność za wybuch wojny.</u>
          <u xml:id="u-33.29" who="#PawełDubiel">W tych dniach lord Russel of Liverpool, autor głośnej książki „Bicz swastyki”, ogłosił na łamach „Times” artykuł, w którym przytoczył ciekawe dane, jakie to poczyniono „poprawki historyczne” w zachodnioniemieckich podręcznikach szkolnych na przestrzeni 10 lat istnienia NRF.</u>
          <u xml:id="u-33.30" who="#PawełDubiel">A więc w 1949 r. w podręcznikach tych uwzględniono na przykład zbrodniczą prowokację związaną z podpaleniem Reichstagu berlińskiego jeszcze na dwóch i pół stronach, natomiast w 1958 r. nie ma tam już o tym ani słówka; 10 lat temu informowano o prześladowaniu Żydów na trzech stronach, obecnie zamknięto ten temat w 14 wierszach; dawniej uwzględniono ruch oporu na ośmiu stronach, gdy teraz już podręczniki na ten temat absolutnie milczą; o obozach koncentracyjnych pisano kiedyś na pięciu stronach, a obecnie o tym cicho, sza. Trzeba się zgodzić ze zdaniem lorda Russela, że liczby te w zupełności zastępują komentarz.</u>
          <u xml:id="u-33.31" who="#PawełDubiel">A z historycznego dzieła Hansa Ebelinga pod tytułem „Deutsche Geschichte” (tom. V, str. 108) dowiadujemy się o rewelacyjnym fakcie, że: „Ostateczne zniszczenie żydostwa spowodował zamach w dniu 7 listopada 1938 r. dokonany przez młodego Żyda polskiego na osobie niemieckiego radcy legislacyjnego w paryskiej ambasadzie niemieckiej”.</u>
          <u xml:id="u-33.32" who="#PawełDubiel">Jakże się tu dziwić, w świetle takiej próbki, że przez NRF przechodzi fala antysemityzmu? Doprawdy, trudno też określić, co w tym oburzającym zjawisku, którego widownią była ostatnio Niemiecka Republika Federalna, było bardziej odrażające — czy samo zjawisko, czy też pełen obłudy stosunek rządu federalnego do tych wypadków.</u>
          <u xml:id="u-33.33" who="#PawełDubiel">Ministrowie Strauss i Schroeder — idąc za przykładem Goebbelsa i Goeringa po zorganizowanym przez nich pożarze Reichstagu — wzbogacili swoją dotychczasową smutną sławę wysunięciem tezy równie absurdalnej, jak i oburzającej, że ekscesy antysemickie są dziełem komunistów. Kiedy się zaś okazało, że ta prowokacyjna teza nie przekona nikogo, wtedy rząd federalny uznał te ekscesy za niezorganizowane dzieło nieodpowiedzialnych jednostek. A sądy zachodnioniemieckie, ferując śmiesznie niskie kary za sprofanowanie pomników ofiar hitleryzmu, za sprofanowanie synagogi kolońskiej oraz licznych cmentarzy, w łagodności swej uznały te brutalne przestępstwa tylko za „zanieczyszczenie obiektów publicznych”, co brzmiało prawie tak, jakby chodziło o naiwne rysunki i slogany spotykane nieraz w pewnych ustronnych miejscach. Tymczasem chodziło przecież o takie ponure symbole, jak swastyki i żółte gwiazdy, pod znakiem których hitlerowcy zamordowali 6 milionów Żydów i kilka milionów ludzi innych narodowości ze wszystkich niemal krajów Europy.</u>
          <u xml:id="u-33.34" who="#PawełDubiel">Otóż te różne wersje, na przemian wysuwane przez władze federalne, mają za cel ukryć istotną przyczynę odżywania hitleryzmu, rasizmu i antysemityzmu w Niemczech Zachodnich, a ta istotna przyczyna tkwi w samych podstawach polityki prowadzonej przez rządy NRF.</u>
          <u xml:id="u-33.35" who="#PawełDubiel">Wysoki Sejmie! Podczas swej niedawnej pielgrzymki do Rzymu kanclerz Adenauer uznał swoją audiencję w Watykanie za dogodną sposobność do stwierdzenia, że „...Bóg powierzył narodowi niemieckiemu szczególne zadanie: ma on być stróżem Zachodu przeciwko wszelkim potężnym wpływom Wschodu”. Do tego, co na ten temat powiedział tu obywatel poseł Ostap Dłuski, obciąłbym dodać jeszcze następujące uwagi:</u>
          <u xml:id="u-33.36" who="#PawełDubiel">Pragnę nasamprzód przypomnieć, że to kumanie się z Bogiem nie jest jakimś oryginalnym wynalazkiem Konrada Adenauera, bo jest to już bardzo stara tradycja w dziejach nacjonalizmu niemieckiego. Jest faktem, że zewnętrzne pozory takiej idealnej zgodności z porządkiem bożym stwarzali nacjonaliści niemieccy zawsze wtedy, ilekroć planowali jakieś potworne zamachy na pokój światowy, na prawa innych narodów, na postęp ludzkości.</u>
          <u xml:id="u-33.37" who="#PawełDubiel">Tak na przykład jeden z poprzedników Adenauera na fotelu kanclerskim, „żelazny Kanclerz” Bismarck, w obliczu swej napaści na Francję straszył z trybuny parlamentarnej: „My Niemcy boimy się tylko Boga, a poza tym nikogo innego” Oczywiście, również kanclerz Rzeszy Adolf Hitler powoływał się przy każdej okazji w taki sam bluźnierczy sposób na wszechwładną laskę opatrzności bożej. Niech przypomnę, ze tuż po dojściu do władzy, w noc rozjaśnioną blaskiem palącego się Parlamentu berlińskiego, deklamował z miną pokornego świętoszka: „ten pożar to znak dany nam przez Boga, byśmy zniszczyli komunistów żelazną pięścią” A kiedy ochłonął już z przerażenia po dokonanym na niego w lipcu 1944 r. zamachu, nazajutrz podczas swego przemówienia radiowego wołał w patetycznym uniesieniu: „W cudownym mym ocaleniu widzę palec opatrzności bożej i wskazówkę, że mam iść dalej obraną drogą, co też i uczynię”.</u>
          <u xml:id="u-33.38" who="#PawełDubiel">Zaś błazen nadworny Hitlera, minister propagandy Goebels, w taki sposób bluźnił przed mikrofonem: „Jeśli chodzi o führera, to jest on w ręku Boga. Można powiedzieć, że jeśli jego ocalenie nie jest cudem, to cudów nie ma. Materialiści mogą się z tego śmiać, lecz ja jestem przekonany, że w tej tragicznej godzinie opatrzność wzięła wodza pod swoją opiekę, gdyż chce mu ona zgotować jeszcze wspaniałą przyszłość” Otóż to tradycyjne występowanie wszystkich kanclerzy Rzeszy za pan brat z Bogiem ma wytworzyć wśród naiwnych, których nigdy nie brak, pobożną wiarę, że wodzowie szowinizmu niemieckiego są obrońcami praw boskich i rycerzami wiary i że sam Bóg jest wiernym sojusznikiem militarystów niemieckich, wobec czego jest zobowiązany do popierania nadziemskich jakoby misji dziejowych nacjonalizmu niemieckiego.</u>
          <u xml:id="u-33.39" who="#PawełDubiel">Wyciągając zaś z tych niedorzecznych mitów bezpośrednie wnioski polityczne, jeden z aktualnych luminarzy bońskiego „Ostforschungu” prof. Hans Koch ośmiela się twierdzić: „Zachód jasno i niedwuznacznie wypowiedział się w szeregu aktów, że jego rzecznikiem na obszarze wschodnioeuropejskim są Niemcy” I ciągnie dalej: „Uczyniłyby Niemcy natomiast dobrze oświadczając, że walczą nie tylko o swoją własną wolność, lecz będą również broniły wolności bałtyckiej, zachodniosłowiańskiej, węgierskiej i południowosłowiańskiej” I kończy: „Niemcy są bowiem przekonane, że obowiązkiem ich jest bronić nie tylko własnego terytorium, lecz również bardzo rozległego idealnego terytorium, słowem Europy” Tak więc rewizjonistom niemieckim śni się już znowu jakaś nowa misja dziejowa na Wschodzie, kiedy my nie zdołaliśmy jeszcze zlikwidować wszystkich śladów ostatniej hitlerowskiej „misji dziejowej” z lat 1939–1945.</u>
          <u xml:id="u-33.40" who="#PawełDubiel">Nie uciekając się do instancji nadziemskich trzeba jasno stwierdzić, że ludzie miłujący pokój mają prawo domagać się od rządu NRF z Adenauerem na czele rzetelnego i uczciwego spełnienia jednej tylko misji, misji nie wobec innych narodów, ale wobec własnego niemieckiego narodu, mianowicie misji wytępienia bez reszty wszelkich pozostałości i zarodków faszyzmu, neohitleryzmu, rasizmu i antysemityzmu, wytępienia do szczętu tego trującego jadu, który kilkanaście lat temu zatruł niemal cały świat, a który teraz znowu pełznie wzdłuż i wszerz Niemieckiej Republiki Federalnej.</u>
          <u xml:id="u-33.41" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-33.42" who="#PawełDubiel">Oto jedyna misja cywilizacyjna, jaką miałby do spełnienia rząd NRF.</u>
          <u xml:id="u-33.43" who="#PawełDubiel">Wysoki Sejmie! Istnieje już dziś wielki przykład o historycznym znaczeniu, że rozwój Niemiec nie musi dokonywać się nieodwołalnie po tych torach, po jakich idzie on w NRF. Tym przykładem jest Niemiecka Republika Demokratyczna, pierwsze demokratyczne i pokojowe państwo w historii narodu niemieckiego.</u>
          <u xml:id="u-33.44" who="#PawełDubiel">W przeciwieństwie do NRF Niemiecka Republika Demokratyczna wyrosła z ducha uchwał poczdamskich, a jej polityka stanowi rzetelną realizację tych uchwał. Dla NRD jest to nie tylko lojalny stosunek do obowiązujących postanowień międzynarodowych. Zgodna z duchem Poczdamu polityka NRD wynika przede wszystkim z głębokiego przeświadczenia, że w historii całych Niemiec musi nastąpić zasadniczy zwrot — zwrot od reakcji w stronę demokracji i socjalizmu, od imperializmu i militaryzmu w stronę polityki pokoju, od wrogości w stosunku do sąsiednich narodów na rzecz dobrego sąsiedztwa i przyjaźni.</u>
          <u xml:id="u-33.45" who="#PawełDubiel">Tak jak w NRF energia rewizjonizmu zachodnioniemieckiego koncentruje się w tej chwili na atakach przeciwko naszej granicy zachodniej, tak z drugiej strony stosunek NRD do granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej jest podstawowym sprawdzianem prawdziwie demokratycznego i pokojowego charakteru tego państwa. Wiadomo, że zaborczość niemiecka — a zwłaszcza imperialistyczna ekspansja na Wschód, w której bezpośrednio klasowo zainteresowani byli i są nadal pruscy junkrzy, niemieccy kapitaliści, militaryści i biurokraci — zapuściła głębokie korzenie w świadomości narodu niemieckiego.</u>
          <u xml:id="u-33.46" who="#PawełDubiel">W tej sytuacji Niemiecka Republika Demokratyczna podjęła niezwykle ważne i trudne zadanie reedukacji narodu niemieckiego i trzeba wyrazić głęboki podziw dla energii, z jaką rząd NRD zadanie to urzeczywistnia. W tym procesie reedukacji ogromne znaczenie ma nowe ukształtowanie politycznego i psychologicznego stosunku Niemców do naszego narodu, co znowu nierozerwalnie wiąże się ze sprawą granicy na Odrze i Nysie. Ale sprawa ta to nie tylko stosunek do określonej linii granicznej. Jest to sprawa stosunku narodu niemieckiego do jego własnej przeszłości, sprawa wielkiego i trudnego rozrachunku historycznego.</u>
          <u xml:id="u-33.47" who="#PawełDubiel">Uznać granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej — to znaczy dla narodu niemieckiego zerwać z imperializmem i polityką wojny, to znaczy zerwać z tradycjami prusactwa i parcia na Wschód, zerwać z wszelkimi misjami niemieckimi w stosunku do całego słowiańskiego Wschodu, to znaczy wreszcie — wybrać ostatecznie demokratyczny i pokojowy rozwój narodu niemieckiego.</u>
          <u xml:id="u-33.48" who="#PawełDubiel">Otóż w Niemieckiej Republice Demokratycznej dokonano w sposób zdecydowany takiego właśnie wyboru. Historyczne znaczenie pod tym względem miała umowa zgorzelecka w 1950 r. NRD realizuje konsekwentnie politykę w duchu tej umowy. Siły polityczne i społeczne NRD aktywnie przeciwstawiają się rewizjonizmowi zachodnioniemieckiemu, prostują i piętnują fałsze rewizjonistycznej propagandy o naszych ziemiach zachodnich i północnych, szerzą rzetelną i przyjazną informację o naszych osiągnięciach na tych ziemiach.</u>
          <u xml:id="u-33.49" who="#PawełDubiel">Wspomnę tu choćby tylko o wydanej niedawno w NRD książce „Polen-Deutschland und die Oder-Neisse Grenze”. Jest to wszechstronne i poważne wydawnictwo, które mogłoby służyć za Wzór dla niektórych naszych wydawnictw.</u>
          <u xml:id="u-33.50" who="#PawełDubiel">Trzeba stwierdzić z głębokim uznaniem, że Niemiecka Republika Demokratyczna w okresie 10 lat swego istnienia włożyła bardzo poważny wkład w to, aby granica na Odrze i Nysie Łużyckiej stała się tym, czym jest dzisiaj w stosunkach między Polską a NRD — granicą dobrego sąsiedztwa, granicą pokoju, granicą przyjaźni.</u>
          <u xml:id="u-33.51" who="#PawełDubiel">Natomiast obłędna i zbrodnicza polityka rewizjonistów i militarystów zachodnioniemieckich jest głęboko sprzeczna z tym coraz potężniejszym prądem historii, który kieruje ludzkość w stronę pokojowego współistnienia, pełnego i powszechnego rozbrojenia, trwałego pokoju światowego. Ale rewizjoniści nie zdołają powstrzymać tego wielkiego procesu historycznego.</u>
          <u xml:id="u-33.52" who="#PawełDubiel">Stronnictwo Demokratyczne, w imieniu którego przemawiam, całkowicie aprobuje i popiera politykę rządu w sprawie Niemiec, przedstawioną w expose obywatela Ministra Spraw Zagranicznych. Uważamy, że zawarcie traktatu pokojowego z Niemcami oraz uregulowanie statusu Berlina — zgodnie z propozycjami rządu radzieckiego i deklaracją państw Układu Warszawskiego — stanowi nieodzowny warunek uregulowania problemu niemieckiego.</u>
          <u xml:id="u-33.53" who="#PawełDubiel">W tym duchu nadął chcemy pracować nad pogłębieniem i poszerzeniem naszej przyjaźni z wszystkimi postępowymi Niemcami, chcemy zacieśnić współpracę z Niemiecką Republiką Demokratyczną w łonie wielkiej rodziny narodów socjalistycznych.</u>
          <u xml:id="u-33.54" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-34">
          <u xml:id="u-34.0" who="#CzesławWycech">Lista mówców została wyczerpana. Udzielam głosu posłowi Józefowi Ozdze-Michalskiemu, zastępcy przewodniczącego Komisji Spraw Zagranicznych, który w jej imieniu przedstawi projekt rezolucji w sprawie expose Ministra Spraw Zagranicznych.</u>
          <u xml:id="u-34.1" who="#CzesławWycech">Poseł Ozga-Michalski Józef: Projekt rezolucji Sejmu PRL w sprawie expose Ministra Spraw Zagranicznych:</u>
          <u xml:id="u-34.2" who="#CzesławWycech">„Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej aprobuje wytyczne polityki zagranicznej Rządu przedstawione w expose Ministra Spraw Zagranicznych, jako zgodne z wymogami bezpieczeństwa i pokojowego rozwoju Polski oraz z ogólnym interesem pokoju światowego.</u>
          <u xml:id="u-34.3" who="#CzesławWycech">Stosunki przyjaźni, współpracy i solidarności łączące Polską Rzeczypospolitą Ludową ze Związkiem Radzieckim i wszystkimi państwami obozu socjalizmu stanowią fundament polskiej polityki zagranicznej, rękojmię bezpieczeństwa i nienaruszalności granic Polski na Odrze i Nysie oraz jej pokojowego rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-34.4" who="#CzesławWycech">Równocześnie polityka Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej podobnie jak i innych państw socjalistycznych kieruje się w stosunku do wszystkich krajów, niezależnie od ich ustroju, niezłomnym dążeniem ułożenia wzajemnych stosunków zgodnie z zasadami pokojowego współistnienia.</u>
          <u xml:id="u-34.5" who="#CzesławWycech">Sejm wyrażając opinię całego narodu polskiego wita doniosłe przemiany zachodzące ostatnio w sytuacji międzynarodowej, które torują drogę ku utrwaleniu pokoju i budzą nadzieję, że wojna zostanie na zawsze wyeliminowana z życia narodów. Sejm PRL stwierdza z zadowoleniem:</u>
          <u xml:id="u-34.6" who="#CzesławWycech">— że głównym czynnikiem pokojowego rozwoju stosunków międzynarodowych jest polityka Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i całego obozu socjalizmu, która w ubiegłych miesiącach przyniosła istotne polepszenie sytuacji międzynarodowej;</u>
          <u xml:id="u-34.7" who="#CzesławWycech">— że Polska aktywnie uczestniczy w tej polityce, co znalazło między innymi wyraz w propozycjach polskich w sprawie utworzenia strefy bezatomowej w Europie środkowej, w wysiłkach w dziedzinie rozwoju stosunków z innymi krajami, w konstruktywnej działalności Polski w organizacjach międzynarodowych.</u>
          <u xml:id="u-34.8" who="#CzesławWycech">Kluczowe znaczenie dla polepszenia sytuacji międzynarodowej — jak podkreśla Deklaracja państw stron Układu Warszawskiego z 4 lutego br. — mają w dobie obecnej: rozbrojenie i pokojowe rozwiązanie problemu niemieckiego.</u>
          <u xml:id="u-34.9" who="#CzesławWycech">Sejm PRL — udziela pełnego poparcia historycznym propozycjom radzieckim w sprawie powszechnego i całkowitego rozbrojenia;</u>
          <u xml:id="u-34.10" who="#CzesławWycech">— stwierdza, że przedstawione przez ZSRR propozycje zawarcia traktatu pokojowego z obydwoma państwami niemieckimi i uregulowania problemu Berlina zachodniego w pełni odpowiadają żywotnym interesom narodowym Polski oraz stanowią w obecnych warunkach realną i słuszną drogę rozwiązania problemu niemieckiego;</u>
          <u xml:id="u-34.11" who="#CzesławWycech">— wyraża nadzieję, że zbliżająca się konferencja szefów rządów wielkich mocarstw stworzy mocniejsze podstawy pokojowego współistnienia między państwami niezależnie od ich ustroju społeczno-politycznego.</u>
          <u xml:id="u-34.12" who="#CzesławWycech">W obliczu postępującego odprężenia i możliwości porozumienia w najistotniejszych dla świata problemach, naród polski z tym większym niepokojem obserwuje działania sił zmierzających drogą faktów dokonanych do ponownego zaostrzenia sytuacji międzynarodowej i nawrotu do „zimnej wojny”. Siły te ujawniają się przede wszystkim w Niemieckiej Republice Federalnej. Rozwijają one gorączkową działalność zbrojeniową, w ramach NATO odbudowują dawną niemiecką machinę wojenną, dążą do najszybszego jej wyposażenia w broń masowej zagłady, podtrzymują i rozpalają nastroje odwetowe.</u>
          <u xml:id="u-34.13" who="#CzesławWycech">Pakt północno-atlantycki i Unia Zachodnio-Europejska stały się dźwignią remilitaryzacji NRF. W ramach tych paktów i zgodnie z ich założeniami dokonuje się wyposażania armii zachodnioniemieckiej w broń rakietową, a obecnie zapowiada się oddanie broni jądrowej w ręce jej dowódcy. Rząd NRF dąży konsekwentnie przez rozbudowę swego potencjału wojennego i ekspansję polityczną do hegemonii w Europie zachodniej i narzucania agresywnych celów politycznych zachodniemu sojuszowi. Forsownej remilitaryzacji NRF towarzyszy propaganda odwetowa skierowana przeciw Polsce i jej granicom, przeciw Czechosłowacji oraz przeciw pokojowemu i demokratycznemu państwu niemieckiemu — Niemieckiej Republice Demokratycznej.</u>
          <u xml:id="u-34.14" who="#CzesławWycech">Ponurą acz logiczną konsekwencją polityki rządu NRF są ostatnie ekscesy faszystowskie i antysemickie, które poruszyły światową opinię publiczną i wywołały powszechne oburzenie.</u>
          <u xml:id="u-34.15" who="#CzesławWycech">Poczynania militarystycznych sił NRF i rządu kanclerza Adenauera mają na celu zahamowanie procesu odprężenia międzynarodowego i uniemożliwienie pokojowego uregulowania spornych zagadnień.</u>
          <u xml:id="u-34.16" who="#CzesławWycech">Ta polityka NRF, jedynego państwa w Europie wysuwającego roszczenia terytorialne — godzi w interesy zarówno państw Europy wschodniej, jak i zachodniej, zagraża bezpieczeństwu europejskiemu i pokojowi światowemu.</u>
          <u xml:id="u-34.17" who="#CzesławWycech">Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej poczytuje za swe moralne prawo i obowiązek zwrócić uwagę opinii publicznej narodów oraz ich parlamentów, szczególnie tych krajów, które brały wraz z Polską udział w wojnie przeciwko Niemcom hitlerowskim, na groźne skutki, jakie musi mieć dla całej Europy dalsza remilitaryzacja NRF, a zwłaszcza wyposażenie Bundeswehry w broń rakietową i atomową.</u>
          <u xml:id="u-34.18" who="#CzesławWycech">W imieniu narodu polskiego, który poniósł tak olbrzymie straty z rąk hitlerowskiego najeźdźcy, a obecnie wszystkie swe siły poświęca pokojowemu budownictwu — Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej odwołuje się do poczucia odpowiedzialności parlamentów za losy narodów i wyraża przekonanie, że uczynią one wszystko, co w ich mocy, w celu udaremnienia niebezpiecznych poczynań tych sił, na których ciąży tak wielkie brzemię winy za cierpienia narodów, a które dzisiaj są główną zaporą na drodze pokojowego współistnienia”.</u>
          <u xml:id="u-34.19" who="#CzesławWycech">Obecnie udzielam jeszcze głosu posłowi Janowi Izydorczykowi, który w imieniu Komisji Spraw Zagranicznych przedłoży projekt uchwały Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w odpowiedzi na Apel Rady Najwyższej ZSRR do parlamentów i rządów wszystkich krajów świata.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-35">
          <u xml:id="u-35.0" who="#JanIzydorczyk">Wysoka Izbo! W imieniu Komisji Spraw Zagranicznych Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej zgłaszam Wysokiej Izbie następujący projekt uchwały:</u>
          <u xml:id="u-35.1" who="#JanIzydorczyk">„Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej po zapoznaniu się z Apelem Rady Najwyższej Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich z dnia 15.1.1960 r. skierowanym do parlamentów i rządów wszystkich państw świata wyraża pełną solidarność z jego treścią. Z głębokim uznaniem wita Sejm PRL doniosłą decyzję Rady Najwyższej ZSRR o nowej redukcji radzieckich sił zbrojnych, która raz jeszcze wykazuje całemu światu konsekwentną pokojowość polityki Związku Radzieckiego.</u>
          <u xml:id="u-35.2" who="#JanIzydorczyk">Decyzja ta świadczy o gotowości Związku Radzieckiego do konkretnej realizacji historycznych propozycji Premiera ZSRR, Nikity Chruszczowa, w sprawie całkowitego i powszechnego rozbrojenia.</u>
          <u xml:id="u-35.3" who="#JanIzydorczyk">Decyzja Rady Najwyższej ZSRR, stanowiąca przykład do naśladowania dla mocarstw zachodnich, spotkała się z głębokim echem i poparciem narodów świata, wzmacnia dążenie do usunięcia groźby wojny atomowej, do powszechnego rozbrojenia i oparcia stosunków między państwami w sposób trwały na zasadach pokojowego współistnienia.</u>
          <u xml:id="u-35.4" who="#JanIzydorczyk">Niemniej czujność narodów jest konieczna w obliczu manewrów sił wrogich pokojowi, które w przeddzień ważnych rokowań międzynarodowych w sprawie rozbrojenia dążą do stwarzania coraz to nowych faktów dokonanych w dziedzinie militarnej, a w szczególności do wyposażenia Niemiec Zachodnich w broń atomową.</u>
          <u xml:id="u-35.5" who="#JanIzydorczyk">Naród Polski ze szczególną troską obserwuje odbudowę sił militarnych NRF, brzemienną w poważne niebezpieczeństwo dla pokoju Europy i świata. Wyrażając uczucia narodu polskiego, który poniósł tak olbrzymie straty z rąk hitlerowskich ludobójców, Sejm PRL uważa za swój obowiązek podnieść raz jeszcze głos najżywszego protestu przeciwko uzbrajaniu sił imperialistycznych w Niemczech Zachodnich, które tak niedawno wtrąciły świat w otchłań wojny światowej, a dziś ponownie pod hasłami odwetu zagrażają pokojowi.</u>
          <u xml:id="u-35.6" who="#JanIzydorczyk">Sejm PRL stwierdza, że w tej sytuacji tym bardziej naglącym jest zawarcie traktatu pokojowego z Niemcami i uregulowanie nabrzmiałej sprawy Berlina zachodniego.</u>
          <u xml:id="u-35.7" who="#JanIzydorczyk">Sejm PRL wysoko ceni fakt, że coraz większą rolę, jako aktywna siła pokoju w walce przeciwko remilitaryzacji Niemiec Zachodnich, o pokojowe rozwiązanie problemu niemieckiego odgrywa Niemiecka Republika Demokratyczna, z którą łączą nas więzy przyjaźni i braterstwa poprzez granice pokoju na Odrze i Nysie Łużyckiej.</u>
          <u xml:id="u-35.8" who="#JanIzydorczyk">Sejm PRL wyraża przekonanie, że mimo przeszkód wznoszonych na drodze do odprężenia zatriumfuję zdrowy rozsądek i wola pokoju, a narody wkroczą na drogę rozbrojenia, które pozwoli obrócić na dobro ludzkości zdobycze geniuszu ludzkiego i olbrzymie środki materialne, przeznaczane dotąd na cele wojenne.</u>
          <u xml:id="u-35.9" who="#JanIzydorczyk">W imieniu narodu polskiego, związanego z wielkim narodem radzieckim braterskim nierozerwalnym sojuszem i przyjaźnią, Sejm PRL wyraża przekonanie, że Apel Rady Najwyższej ZSRR do parlamentów i rządów wszystkich krajów świata przyczyni się do realizacji najszczytniejszego i najważniejszego zadania, jakie stoi dziś przed ludzkością — powszechnego i całkowitego rozbrojenia i utrwalenia pokoju”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-36">
          <u xml:id="u-36.0" who="#CzesławWycech">Przystępujemy do głosowania przedstawionych przez Komisję Spraw Zagranicznych projektów uchwał, które zostały Obywatelom Posłom doręczone jako druki sejmowe nr 322 i 323.</u>
          <u xml:id="u-36.1" who="#CzesławWycech">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem projektu rezolucji, zamieszczonego w druku nr 323, a dotyczącego sytuacji międzynarodowej i polityki zagranicznej rządu polskiego — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.2" who="#CzesławWycech">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-36.3" who="#CzesławWycech">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-36.4" who="#CzesławWycech">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-36.5" who="#CzesławWycech">Stwierdzam, że rezolucja została przez Sejm jednomyślnie przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-36.6" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-36.7" who="#CzesławWycech">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem projektu uchwały, zamieszczonego w druku nr 322, w sprawie Apelu Rady Najwyższej Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich z dnia 15 stycznia 1960 r. — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-36.8" who="#CzesławWycech">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-36.9" who="#CzesławWycech">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-36.10" who="#CzesławWycech">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-36.11" who="#CzesławWycech">Stwierdzam, że uchwała została przez Sejm jednomyślnie przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-36.12" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-36.13" who="#CzesławWycech">Na tym kończymy dzisiejsze obrady Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-36.14" who="#CzesławWycech">Dalsze punkty porządku dziennego będziemy rozpatrywali jutro.</u>
          <u xml:id="u-36.15" who="#CzesławWycech">Zarządzam przerwę w posiedzeniu do jutra, to jest do 17 lutego 1960 r., do godz. 9.</u>
          <u xml:id="u-36.16" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu o godz. 21 min. 25)</u>
          <u xml:id="u-36.17" who="#komentarz">(Wznowienie posiedzenia o godz. 9 min. 10)</u>
          <u xml:id="u-36.18" who="#komentarz">(Przewodniczą na posiedzeniu Marszałek Sejmu Czesław Wycech i wicemarszałkowie Jerzy Jodłowski i Zenon Kliszko)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-37">
          <u xml:id="u-37.0" who="#JerzyJodłowski">Wznawiam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-37.1" who="#JerzyJodłowski">Powołuję na sekretarzy posłów Juliana Klisia i Balbinę Semczuk.</u>
          <u xml:id="u-37.2" who="#JerzyJodłowski">Protokół i listę mówców prowadzi poseł Julian Kliś.</u>
          <u xml:id="u-37.3" who="#JerzyJodłowski">Proszę Posłów Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-37.4" who="#JerzyJodłowski">Prezydium Sejmu zawiadamia, że udzieliło urlopów następującym obywatelom posłom względnie usprawiedliwia ich nieobecność na dzisiejszym posiedzeniu: Famy Józef, Gawlik Władysław, Miśkiewicz Marian, Ostapczuk Bronisław, Poniedziałek Leon, Skowroński Kazimierz, Taszer Edmund i Zajączek Stanisław.</u>
          <u xml:id="u-37.5" who="#JerzyJodłowski">Ponadto zawiadamiam, że obywatel Marszałek Sejmu otrzymał pismo od Prezesa Rady Ministrów z wnioskiem o dokonanie zmiany na stanowisku Ministra Komunikacji. W związku z tym Prezydium Sejmu proponuje uzupełnienie porządku dziennego posiedzenia przez dodanie punktu, z kolei 16, o następującym brzmieniu:</u>
          <u xml:id="u-37.6" who="#JerzyJodłowski">„16. Wniosek Prezesa Rady Ministrów w sprawie zmiany na stanowisku Ministra Komunikacji” W ten sposób punkt o zamknięciu sesji byłby oznaczony numerem 17.</u>
          <u xml:id="u-37.7" who="#JerzyJodłowski">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu — będę uważał, że Izba akceptuje proponowane uzupełnienie porządku dziennego.</u>
          <u xml:id="u-37.8" who="#JerzyJodłowski">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-37.9" who="#JerzyJodłowski">Wobec tego porządek dzienny został uzupełniony w sposób poprzednio podany.</u>
          <u xml:id="u-37.10" who="#JerzyJodłowski">Przystępujemy do punktu 4 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spraw Wewnętrznych o przedstawionym przez Radę Państwa projekcie ustawy o orderach i odznaczeniach (druki nr 304 i 313).</u>
          <u xml:id="u-37.11" who="#JerzyJodłowski">Udzielam głosu sprawozdawcy posłowi Janowi Polskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-38">
          <u xml:id="u-38.0" who="#JanPolski">Wysoki Sejmie! Projekt ustawy o orderach i odznaczeniach omawiany dzisiaj jest jednym z wielu już posunięć w porządkowaniu naszego ustawodawstwa. Do chwili obecnej obowiązuje wiele przepisów ustanawiających nadawanie orderów i odznaczeń w Polsce Ludowej. Zasady ich nadania zawarte są dotychczas w 16 ustawach, dekretach i rozporządzeniach. 4 z nich pochodzą z okresu przedwojennego, sprzed 1939 r.</u>
          <u xml:id="u-38.1" who="#JanPolski">Wydano wiele przepisów, precyzujących zasady nadawania i trybu wręczania niektórych orderów i odznaczeń w uchwałach Rady Państwa, w uchwałach Rady Ministrów, uchwałach Prezydium Rządu itp. Były również wydane przepisy i postanowienia o trybie przedstawiania wniosków o nadanie orderów i odznaczeń i przyjmowaniu odznaczeń państw obcych.</u>
          <u xml:id="u-38.2" who="#JanPolski">Ta duża różnorodność aktów prawnych, ustaw, uchwał, rozporządzeń i innych przepisów, wydanych przez naczelne władze ustawodawcze i wykonawcze Polski, poważnie hamuje pracę organów powołanych do wnioskowania, nadawania i wręczania orderów i odznaczeń oraz stwarza warunki do często nie dość sumiennego traktowania tak ważnego problemu.</u>
          <u xml:id="u-38.3" who="#JanPolski">Jest faktem, że dotychczasowe przepisy stanowią nieusystematyzowany zespół norm w większości przestarzałych i dzisiaj zdezaktualizowanych — przy równoczesnym braku uregulowania wielu istotnych spraw, związanych z tą dziedziną.</u>
          <u xml:id="u-38.4" who="#JanPolski">Wprawdzie dekret PKWN z 1944 r. o orderach i odznaczeniach oraz medalach uchylił nieaktualne przepisy i ustawy przedwojenne, lecz niektóre z nich pozostały nie uchylone, a często te postanowienia nie mogą być obecnie stosowane.</u>
          <u xml:id="u-38.5" who="#JanPolski">W obowiązujących przepisach w tym zakresie nie jest dotychczas ustalony sposób noszenia orderów i odznaczeń z uwzględnieniem ich podziału na klasy i stopnie. W praktyce sprzyja to nienoszeniu często orderów nawet przez markowanie ich za pomocą miniatur, baretek lub wstążek. A przecież są okoliczności, gdzie noszenie ich jest pożądane.</u>
          <u xml:id="u-38.6" who="#JanPolski">Nie posiadamy w dotychczas obowiązujących przepisach opisu, to jest ustalenia kształtu odznak niektórych orderów, na przykład Budowniczy Polski Ludowej, Krzyż Grunwaldu i Sztandar Pracy. Opis odznak Orderu Virtuti Militari i niektórych odznaczeń, na przykład Krzyża Zasługi, Medalu „Zasłużonym na Polu Chwały”, Śląskiego Krzyża Powstańczego i Medalu za Warszawę, nie odpowiada rzeczywistej ich formie. Należy ten stan jak najszybciej zmienić wprowadzając dokładne opisy z podaniem wymiarów i wzorów rysunkowych odznak, orderów i odznaczeń, aby w tym zakresie nie było żadnych luk i braków.</u>
          <u xml:id="u-38.7" who="#JanPolski">Sporadyczne są wypadki utraty orderów i odznaczeń, ale dotychczas obowiązujące przepisy niejednolicie i nie dostatecznie tę sprawę normują.</u>
          <u xml:id="u-38.8" who="#JanPolski">Bywają wypadki, iż człowiek odznaczony popada w konflikt z prawem, jest pozbawiony obywatelskich praw honorowych i jednocześnie zasłania się zasługami i odznaczeniami. Nasze prawo dotychczasowe nie normuje tego zagadnienia wyczerpująco, toteż nie ma pewności, jak mają postąpić władze państwowe w stosunku do takiego człowieka. Należy ten stan zmienić i poddać go ujednoliceniu.</u>
          <u xml:id="u-38.9" who="#JanPolski">W dotychczas stosowanej praktyce nadawania orderów i odznaczeń górnikom, hutnikom i stoczniowcom wymagano nienagannej pracy, stawiano wymogi wyróżnienia się w pracy. Te kryteria stały się powodem wielkiej ilości liberalnie nadanych odznaczeń w tym trybie. Wydaje się celowe, aby odznaczenia nadawane były dzisiaj raczej na podstawie Karty Górnika, Hutnika i Stoczniowca.</u>
          <u xml:id="u-38.10" who="#JanPolski">Nie jest dotychczas stosowana, a więc wymaga uchylenia, uchwała Rady Państwa i Rady Ministrów z dnia 24 kwietnia 1952 r. w sprawie nadawania odznaczeń za osiągnięcia produkcyjne w PGR-ach, POM-ach i spółdzielniach produkcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-38.11" who="#JanPolski">Również zdezaktualizowały się i wymagają nowego potraktowania, nowego ujęcia i sformułowania dotychczasowe przepisy, określające tryb przedstawiania Radzie Państwa wniosków o nadania orderów i odznaczeń.</u>
          <u xml:id="u-38.12" who="#JanPolski">Mieliśmy wiele głosów przedstawicieli terenowych instancji partii politycznych, terenowych organów władzy państwowej i organizacji społecznych, że ich wpływ na sprawy nadawania orderów i odznaczeń jest minimalny, że często wnioski są wystawiane osobom, które na odznaczenia w pełni nie zasłużyły, a władze terenowe nie zawsze miały wpływ na wydanie opinii w tej sprawie. W wyniku dyskusji na Komisji doszliśmy do wniosku, że przepisy wykonawcze w sprawie nadania orderów i odznaczeń należy lepiej przystosować do potrzeb terenowych, zwiększyć wpływ terenowych organów władzy państwowej na sprawy odznaczeń. Należy tymi przepisami uregulować sprawy organizacji i składu oraz określić zakres działania komisji odznaczeniowych, pracujących w terenie.</u>
          <u xml:id="u-38.13" who="#JanPolski">Poza tym nowego unormowania wymaga nadawanie odznaczeń za ofiarną i nienaganną służbę w Siłach Zbrojnych, a w szczególności zachodzi potrzeba przedłużenia okresów służby, uzasadniających nadawanie Medalu „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”, aby miał on istotną wartość zasłużonej nagrody, aby jego ranga jako odznaczenia wzrosła.</u>
          <u xml:id="u-38.14" who="#JanPolski">Dotychczas wymagane okresy do nadania tego medalu wynosiły 5, 10, 15 lat. Są to okresy stanowczo za krótkie.</u>
          <u xml:id="u-38.15" who="#JanPolski">Do chwili obecnej osobom, które przeżyły 50 lat w jednym związku małżeńskim, nadawano Złote Krzyże Zasługi. Podobnie osobom, które wyróżniły się w czasie katastrof żywiołowych, pożarów, przy ratowaniu tonących itp., za ich ofiarność i odwagę nadawano Krzyże Zasługi. Obecnie celowe chyba będzie zaniechanie tej praktyki.</u>
          <u xml:id="u-38.16" who="#JanPolski">Nasze społeczeństwo i prasa postulowały, i chyba nie bez słuszności, aby ustanowić nowy rodzaj odznaczenia dla tej kategorii osób, aby sama nazwa odznaczenia wskazywała na charakter zasług położonych przez te osoby.</u>
          <u xml:id="u-38.17" who="#JanPolski">Wymienione przez mnie fakty musiały zadecydować o potrzebie zmiany obecnie obowiązujących przepisów o orderach i odznaczeniach. Zaistniała potrzeba wydania nowej ustawy normującej całokształt spraw orderów i odznaczeń, uchylającej wszystkie dotychczas obowiązujące w tej dziedzinie ustawy i dekrety. Projekt ustawy wniesiony obecnie pod obrady Wysokiej Izby ma unormować całokształt spraw, związanych z kwestią nadawania orderów i odznaczeń.</u>
          <u xml:id="u-38.18" who="#JanPolski">Zachodzi również konieczność wydania w jak najkrótszym czasie na podstawie projektowanej ustawy dwóch uchwał Rady Państwa w celu uregulowania całkowicie problemu:</u>
          <u xml:id="u-38.19" who="#JanPolski">a) uchwały ustalającej opis, wymiary i wzory rysunkowe odznak, orderów i odznaczeń, tryb przedstawiania wniosków o ich nadanie, tryb ich wręczania oraz sposób noszenia,</u>
          <u xml:id="u-38.20" who="#JanPolski">b) uchwały ustalającej zasady nadawania odznaczeń za nieprzerwana i wyróżniającą się pracę w górnictwie, w hutnictwie i w stoczniach.</u>
          <u xml:id="u-38.21" who="#JanPolski">Ustawa i uchwały będą tworzyły całość regulującą problem nadawania orderów i odznaczeń.</u>
          <u xml:id="u-38.22" who="#JanPolski">Wysoka Izbo! Na tle tego, co powiedziałem, chciałem zatrzymać się na kilku problemach natury ogólnej, związanej z polityką nadawania orderów i odznaczeń. Zdajemy sobie wszyscy sprawę z tego, że w okresie przedwojennym nadawanie odznaczeń miało charakter elitarny. Szerokie rzesze mas pracujących miały nader ograniczony dostęp do odznaczeń.</u>
          <u xml:id="u-38.23" who="#JanPolski">Sytuacja ta zmieniła się po wyzwoleniu, po dokonaniu zmian polityczno-społecznych i społeczno-ustrojowych. Dostęp do odznaczenia stał się w nowych warunkach otwarty. Odznaczono w okresie 15-lecia Polski Ludowej wielu obywateli. Dzisiaj odznaczenia widzimy na piersiach ministra i sołtysa, uczonego i nauczyciela, dyrektora fabryki, kopalni, huty, stoczni i wielu robotników pracujących w nich, dyrektora PGR i rolnika, artysty i sportowca, lekarza i milicjanta, oficera i żołnierza, działaczy partyjnych i bezpartyjnych, niewierzących i wierzących, wszystkich tych, którzy przyczynili się do wzmocnienia władzy ludowej, obronności państwa, którzy położyli szczególne zasługi dla społeczeństwa i państwa ludowego w różnych dziedzinach naszego życia.</u>
          <u xml:id="u-38.24" who="#JanPolski">Wiedząc i widząc to wszystko każdy z nas, każdy obywatel, zadaj e sobie pytanie, czy na tym odcinku zostało już wszystko zrobione, aby odznaczenie trafiło we właściwe ręce, aby zdobiło piersi ludzi istotnie zasługujących na nie? Na pewno nie wszystko. Wymieniłem poprzednio różne braki z dziedziny przepisów.</u>
          <u xml:id="u-38.25" who="#JanPolski">Odznaczenie obywatela ma aspekt polityczny, społeczny, wychowawczo-moralny, a nawet materialny. I w tym świetle należy rozpatrywać głosy opinii społecznej i kierować polityką odznaczeniową. W istniejącym stanie przepisów prawnych mogły być wypadki nadania odznaczenia osobom, które na nie w pełni nie zasłużyły. Mogło się zdarzyć i tak, że obok nich jest wiele osób bardziej predystynowanych, bardziej zasługujących swoją pracą i działalnością na odznaczenie.</u>
          <u xml:id="u-38.26" who="#JanPolski">Wiele jest słuszności w zarzucie, że szczególnie w ostatnim okresie było nadanych dużo odznaczeń. Przy każdej okazji, nie zawsze ważnej, nie zawsze mającej znaczenie państwowe, jubileuszowe lub istotne dla jakiejś grupy społecznej, były nadawane odznaczenia. To prowadziło w części do deprecjonowania odznaczenia, a co za tym idzie, odznaczenie nie spełniało roli wychowawczej, nie dawało zadowolenia moralnego.</u>
          <u xml:id="u-38.27" who="#JanPolski">Słaby wpływ czynnika społecznego, terenowych organów władzy stał się powodem przenikania wniosków nie zawsze trafnych, nie zawsze celnych, a nadanie odznaczeń na nietrafnie przedłożone wnioski budziło wiele nieprzyjemnych refleksji, szczególnie w terenie, w zakładzie pracy, wśród otoczenia.</u>
          <u xml:id="u-38.28" who="#JanPolski">Jeżeli obywatel otrzymujący odznaczenie cieszy się uznaniem i szacunkiem środowiska i odznaczenie go spotyka się z ogólną aprobatą, to na pewno było ono trafne, a rola odznaczającego została spełniona. Można wówczas żywić nadzieję, że będzie to poważny bodziec dla otoczenia, aby w działalności i pracy iść za tym przykładem.</u>
          <u xml:id="u-38.29" who="#JanPolski">Nietrafne odznaczenie — środowisko dezaprobuje. Wprawdzie mogą to być nieliczne, sporadyczne wypadki, ale i tych należy się wystrzegać, głównie ze strony wnioskodawców odznaczeń, by nie narażać dobrych intencji i dobrego imienia naszych władz. państwowych.</u>
          <u xml:id="u-38.30" who="#JanPolski">Ilość odznaczeń powinna być bardziej proporcjonalna w stosunku do ilości i jakości wagi pracy poszczególnych grup społecznych.</u>
          <u xml:id="u-38.31" who="#JanPolski">Są głosy w środowisku chłopskim, że niewiele odznaczeń trafia na piersi przodującego rolnika, że jest on czasem nie dostrzegany w polityce odznaczeniowej. Chyba tym głosom trzeba przyznać wiele racji.</u>
          <u xml:id="u-38.32" who="#JanPolski">Wielu mamy chłopów — działaczy rolnictwa, których należy szerzej niż dotychczas brać pod uwagę w polityce odznaczeniowej. Kogo przede wszystkim powinno się na wsi odznaczać? Przede wszystkim powinno się odznaczać chłopów przodujących rolników, mających wybitne osiągnięcia produkcyjne, gospodarujących według nowoczesnych metod agro-i zootechnicznych, którzy te wybitne osiągnięcia łączą z pracą społeczną na odcinku rolnictwa, są aktywnymi członkami różnorodnych zespołowych form gospodarowania, są dobrymi działaczami chłopskich organizacji, jak kółka rolnicze, związki branżowo-produkcyjne, spółdzielnie mleczarskie, ogrodnicze, zaopatrzenia i zbytu, oszczędnościowo-pożyczkowe, spółki wodne i inne, działające na terenie wsi.</u>
          <u xml:id="u-38.33" who="#JanPolski">Podobne stanowisko powinno być zajęte w stosunku do tych wszystkich grup społecznych, które wydatnie przyczyniają się swą pracą i działalnością do rozwoju produkcji według nowoczesnych, postępowych metod, dających olbrzymi wzrost dóbr materialnych, socjalnych i kulturalnych w naszej pracy i działalności.</u>
          <u xml:id="u-38.34" who="#JanPolski">W związku z głosami o dużej ilości odznaczeń wydaje się, że celowe będzie, jeżeli więcej niż dotychczas będzie się nadawać odznaczeń niższych stopni, aby zachować pewną proporcję i w tym względzie, aby na przykład było więcej nadanych Brązowych niż Srebrnych lub Złotych Krzyży Zasługi. Niższym odznaczeniom trzeba przywrócić należytą rangę.</u>
          <u xml:id="u-38.35" who="#JanPolski">Należy większy nacisk położyć na inne formy wyróżniania sumiennych i uczciwych pracowników poza odznaczeniami państwowymi przez nadawanie listów pochwalnych, dyplomów uznania i odznak. Być może trzeba utworzyć odznaki przodowników, racjonalizatorów, wzorowych pracowników tej czy innej branży, określonego zawodu. I tutaj również należy dążyć do logicznej proporcji, aby tych wyróżnień było więcej niż odznaczeń państwowych, a nie odwrotnie, jak to często bywało dotychczas.</u>
          <u xml:id="u-38.36" who="#JanPolski">Należy zmniejszyć ilość okazji nadawania odznaczeń z powodu jubileuszów państwowych czy życiowych do okazji, mających szczególnie wybitne znaczenie dla kraju i społeczeństwa, dla danego zawodu.</u>
          <u xml:id="u-38.37" who="#JanPolski">Osiągnięcia klasy robotniczej, chłopstwa i inteligencji pracującej są olbrzymie na każdym odcinku naszego życia w okresie 15 lat Polski Ludowej. Te osiągnięcia były dziełem mądrego kierownictwa Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w sojuszu ze Zjednoczonym Stronnictwem Ludowym i Stronnictwem Demokratycznym oraz szerokim aktywem Frontu Jedności Narodu, były dziełem pracy społecznej wielu obywateli, były dziełem mózgów i rąk obywateli, były dziełem naszego ludowego wojska i naszych organów porządku publicznego, które strzegą tych dóbr. Tych, którzy się przyczynili wydatnie do tego, należy nagradzać, należy ich dostrzegać, należy się im uznanie również w postaci orderu czy odznaczenia.</u>
          <u xml:id="u-38.38" who="#JanPolski">Wysoki Sejmie! Zasadniczy problem, kiedy i za co nadaje się ordery i odznaczenia, kto ma prawo nadawać odznaczenia i na czyj wniosek, określony jest w rozdziale 1 projektu ustawy.</u>
          <u xml:id="u-38.39" who="#JanPolski">Sformułowanie tego rodzaju ma znaczenie istotne, lecz ogólne i powinno być ono szczegółowiej rozwinięte w uchwale Rady Państwa.</u>
          <u xml:id="u-38.40" who="#JanPolski">W rozdziale 2 projekt ustawy określa zasady nadawania orderów ze wskazaniem, za jakie zasługi i z jakiej dziedziny mogą być one nadane.</u>
          <u xml:id="u-38.41" who="#JanPolski">Podział na klasy poszczególnych orderów jest zachowany zgodnie z dotychczasowymi przepisami i praktyką w tej sprawie.</u>
          <u xml:id="u-38.42" who="#JanPolski">Odnośnie do zasad nadawania orderów za zasługi bojowe projekt ustawy wprowadza pewne zmiany w stosunku do dotychczasowych przepisów, a mianowicie: dotychczasowe przepisy szczegółowo określały zasługi uzasadniające nadanie orderu w poszczególnych klasach. Uważamy, że obecnie nie zachodzi taka konieczność ze względu na pokojową politykę naszego państwa, zresztą projekt w art. 26 przewiduje odpowiednie możliwości dla Rady Państwa w tym przedmiocie.</u>
          <u xml:id="u-38.43" who="#JanPolski">Rozdział 3 projektu ustawy zawiera postanowienie o odznaczeniach. Wnosi on niektóre zmiany w stosunku do obecnie obowiązujących przepisów. Ważniejsze z nich to na przykład art. 8 ust. 4 projektu ustawy, który przewiduje, że Złoty Krzyż Zasługi może być nadany przedsiębiorstwu, zakładowi, instytucji lub jednostce terytorialnej, czego dotychczas przepisy nie zawierały.</u>
          <u xml:id="u-38.44" who="#JanPolski">Art. 19 ust. 2 ustala nowe zasady nadania Medalu „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” przede wszystkim w zwiększeniu czasokresu nienagannej służby wojskowej do 25 i 15 lat.</u>
          <u xml:id="u-38.45" who="#JanPolski">Już od dłuższego czasu toczyła się dyskusja w kręgu osób zainteresowanych w prasie, a nawet i w społeczeństwie, aby zaniechać praktyki nadawania Krzyży Zasługi osobom, które z narażeniem życia niosły ratunek ofiarom katastrof żywiołowych, tonącym, ofiarom pożaru i innych nieszczęśliwych wypadków, oraz osobom, które przeżyły w jednym małżeństwie ponad 50 lat, a ustanowić w tym celu oddzielne odznaczenia, wskazujące na rodzaj zasługi. Te głosy społeczeństwa zostały uwzględnione i obecnie projekt ustawy ustanawia w art. 18 i art. 21 dwa nowe odznaczenia, a mianowicie Medal „Za ofiarność i odwagę” oraz Medal „Za długoletnie pożycie małżeńskie”.</u>
          <u xml:id="u-38.46" who="#JanPolski">Art. 18 ust. 1 określa zasługi, za które może być nadany Medal „Za ofiarność i odwagę”. Ustanowienie tego Medalu ma olbrzymie znaczenie społeczno-wychowawcze i moralne. W różnych trudnych sytuacjach życiowych ludzie o wysokim poczuciu moralności śpieszą z pomocą osobom, które znalazły się w nieszczęściu, ratują mienie osobiste innych i mienie społeczne, dokonują często olbrzymiego bohaterstwa. Trzeba uznać ich zasługi i na ich przykładzie wychowywać innych, podnosić morale naszego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-38.47" who="#JanPolski">Art. 21 przewiduje ustanowienie Medalu „Za długoletnie pożycie małżeńskie”. Będzie on nadawany osobom, które przeżyły 50 lat w jednym związku małżeńskim. U stanowienie tego odznaczenia ma duże znaczenie moralne dla społeczeństwa. Ten medal niech będzie drogowskazem dla wielu młodych małżeństw.</u>
          <u xml:id="u-38.48" who="#JanPolski">Poza tym inne artykuły rozdziału 3 istotniejszych zmian w dotychczasowych przepisach nie przewidują. Są tylko uporządkowane i usystematyzowane w projekcie nowej ustawy.</u>
          <u xml:id="u-38.49" who="#JanPolski">W art. 7 ust. 2 i art 8 ust. 2 są zawarte upoważnienia dla Rady Państwa do określenia zasad nadawania Orderu Sztandaru Pracy o-raz Krzyża Zasługi za nieprzerwaną i wyróżniającą się pracę osób w górnictwie, hutnictwie i stoczniach.</u>
          <u xml:id="u-38.50" who="#JanPolski">O pokojowej pracy naszego narodu świadczy fakt wyróżniania całych przedsiębiorstw, zakładów pracy, instytucji lub jednostek terytorialnych przez możliwość nadania im orderów i odznaczeń przewidzianych w projekcie ustawy.</u>
          <u xml:id="u-38.51" who="#JanPolski">Za zasługi i osiągnięcia zespołowej pracy projekt przewiduje nadanie następujących orderów i odznaczeń: Order Budowniczych Polski Ludowej, Order Sztandaru Pracy i Złoty Krzyż Zasługi. Natomiast projekt ustawy nie przewiduje dotychczasowej praktyki terytorialnego odznaczania Orderem Krzyż Grunwaldu.</u>
          <u xml:id="u-38.52" who="#JanPolski">Niektóre odznaczenia dzieli się jak dotychczas na trzy stopnie. Obok Orderu Sztandar Pracy również i inne odznaczenia mogą być nadane wielokrotnie, a Złoty i Srebrny Krzyż Zasługi mogą być nadane dwukrotnie.</u>
          <u xml:id="u-38.53" who="#JanPolski">Ten podział orderów na klasy, niektórych odznaczeń na stopnie oraz możliwość wielokrotnego względnie dwukrotnego nadawania daje olbrzymi atut do określania i oceniania wielkości zasług obywateli, trafnego i — powiedziałbym — precyzyjnego wnioskowania do nadania orderu czy odznaczenia.</u>
          <u xml:id="u-38.54" who="#JanPolski">Z tego, co powiedziałem poprzednio, wypływa wniosek, że ten szeroki wachlarz, ta różnorodność orderów i odznaczeń jest na nasze obecnie warunki zupełnie wystarczająca. I z wyjątkiem dwóch nowo ustanowionych medali nie ma potrzeby wachlarza tego poszerzać i ustanawiać nowych odznaczeń.</u>
          <u xml:id="u-38.55" who="#JanPolski">Dążymy do utrzymania i utrwalenia polityki pokojowej i w tym kierunku ustanawiamy nasze akty prawne.</u>
          <u xml:id="u-38.56" who="#JanPolski">Mamy w naszym ustawodawstwie dotychczasowym i projektujemy obecnie wiele orderów i odznaczeń wojennych, stanowiących nagrodę za wybitne zasługi bojowe, za czyny męstwa i odwagi wykazane w boju, za udział w walkach partyzanckich, za walkę przeciw zaborcom niemieckim. Większość z tych odznaczeń ma znaczenie historyczne, a obok nich Medal 10-lecia Polski Ludowej. Znalazły się one w projekcie ustawy dlatego, aby sankcjonować ich wartość i wartość zasług osób, które je otrzymały.</u>
          <u xml:id="u-38.57" who="#JanPolski">Zachowanie w projekcie ustawy kolejności ustanowienia orderów i odznaczeń jest podstawą do określenia kolejności ich noszenia w rozporządzeniu wykonawczym Rady Państwa.</u>
          <u xml:id="u-38.58" who="#JanPolski">Rozdział 4 projektu ustawy zawiera przepisy końcowe.</u>
          <u xml:id="u-38.59" who="#JanPolski">Art. 22 zawiera postanowienie o nadawaniu odznaczeń cudzoziemcom, z wyjątkiem Orderu Budowniczych Polski Ludowej, za zasługi względem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej lub jej obywateli oraz za zasługi w umacnianiu współpracy międzynarodowej i utrwalaniu pokoju.</u>
          <u xml:id="u-38.60" who="#JanPolski">Postanowienie ze wszech miar słuszne i w praktyce naszej stosowane dotychczas, przysparzające nam wielu wypróbowanych przyjaciół. Uważamy, że należy je stosować zgodnie z dotychczasową praktyką.</u>
          <u xml:id="u-38.61" who="#JanPolski">Art. 23 postanawia o wydawaniu odznak, nadawanych orderów, odznaczeń oraz dokumentów o ich nadaniu. Prawo wyrobu odznak, orderów i odznaczeń ma wyłącznie Mennica Państwowa.</u>
          <u xml:id="u-38.62" who="#JanPolski">Wypadki utraty i pozbawienia orderów i odznaczeń określa art. 24.</u>
          <u xml:id="u-38.63" who="#JanPolski">Art. 25 zawiera upoważnienie dla Rady Państwa do określenia szczegółowych i istotnych spraw dotyczących orderów i odznaczeń, aby uzupełnić dotychczas istniejące luki w tym zakresie, o których wspominałem na wstępie. Ze względu na przedłużenie wymaganego okresu do nadawania Medalu „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” w art 27 ust. 1 uznaje się za zakończone nadawanie Brązowego Medalu „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”.</u>
          <u xml:id="u-38.64" who="#JanPolski">Ust. 2 tegoż artykułu upoważnia Ministra Obrony Narodowej i Ministra Spraw Wewnętrznych do ustalenia zasad zaliczania służby wojskowej i pracy do okresów wymaganych dla nadania Srebrnego i Złotego Medalu „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”.</u>
          <u xml:id="u-38.65" who="#JanPolski">Art. 28 precyzuje zasady przyjmowania przez obywateli polskich odznaczeń państw obcych.</u>
          <u xml:id="u-38.66" who="#JanPolski">Art. 29 uchyla wszystkie dotychczasowe przepisy w sprawach orderów i odznaczeń.</u>
          <u xml:id="u-38.67" who="#JanPolski">Komisja Spraw Wewnętrznych przy udziale przedstawicieli Komisji Obrony Narodowej, po wielostronnym przedyskutowaniu projektu ustawy, wniosła jedną poprawkę merytoryczną, a mianowicie: w art. 19 dodaje się nowy ust. 3 w brzmieniu: „Złoty lub Srebrny Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” może być nadawany również pracownikom cywilnym, którzy nienagannie przepracowali w służbie Sił Zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 25 względnie 15 lat”.</u>
          <u xml:id="u-38.68" who="#JanPolski">Komisja uznała za celowe wprowadzenie tej poprawki na prośbę Związku Zawodowego Pracowników Cywilnych Sił Zbrojnych, którzy często spełniają ważne funkcje w pracy związanej z wyposażeniem i wyszkoleniem armii. Poza tym inne poprawki Komisji mają charakter redakcyjny, dokładniej precyzują treść, wyrażenia, wprowadzają większą zrozumiałość prawną. Pragnę również zwrócić uwagę Obywateli Posłów na sprostowanie w druku sejmowym nr 313, dotyczące błędów maszynowych w druku nr 304.</u>
          <u xml:id="u-38.69" who="#JanPolski">Przedłożony Wysokiej Izbie projekt ustawy postanawia o nagrodach, o uznaniu zasług dla osób, dla obywateli, którzy wiążą swoją walkę i pracę, swoją działalność z burzliwym rozwojem naszego budownictwa socjalistycznego, którzy służą narodowi i społeczeństwu, którzy cieszą się jego osiągnięciami, a niepokoją jego niepowodzeniami, którzy wskazują lepsze drogi i sami na czele kroczą tymi drogami, którzy służą klasie robotniczej, chłopstwu i inteligencji pracującej i dają im przykład, jak mają postępować, jak mają działać i tworzyć, aby każdemu z nas lepiej się żyło, aby nasza ojczyzna budowała szybciej socjalizm.</u>
          <u xml:id="u-38.70" who="#JanPolski">Towarzysz Gomułka, I sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, podsumowując obrady IV Plenum naszej Partii, wyraził głęboką, społeczeństwu naszemu bliską i słuszną myśl: „Za pieniądze można kupić pracę człowieka, nie można kupić jego serca, ambicji zawodowej, ofiarności, uporczywości i zapału... nie można nakazać człowiekowi myśleć kategoriami państwa i narodu, ukształtować jego postawy wobec pracy społecznej”. Niech obok innych form uznania i szacunku również ten order, to odznaczenie będzie nadawane za ofiarność i uporczywość w pracy i wszelkiej działalności przysparzającej nam dóbr materialnych i kulturalnych, za zapał i entuzjazm w pracy, za ambicję zawodową, za dobrą i właściwą działalność polityczną i społeczną, za to serce bijące dla ludowej ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-38.71" who="#JanPolski">Wysoka Izbo! Mamy głębokie przekonanie, że projekt ustawy nie tylko kodyfikuje wielką ilość dotychczasowych przepisów, ale będzie aktem prawnym regulującym prawidłowość nadawania orderów i odznaczeń i stanie się czynnikiem społeczno-wychowawczym i moralnym uznania zasług obywateli i oddania im należytego szacunku.</u>
          <u xml:id="u-38.72" who="#JanPolski">W tym przekonaniu w imieniu Komisji Spraw Wewnętrznych wnoszę o uchwalenie projektu ustawy przedłożonego przez Radę Państwa wraz z poprawkami Komisji Spraw Wewnętrznych zawartymi w druku sejmowym nr 313.</u>
          <u xml:id="u-38.73" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-39">
          <u xml:id="u-39.0" who="#JerzyJodłowski">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w związku ze zreferowanym projektem ustawy?</u>
          <u xml:id="u-39.1" who="#JerzyJodłowski">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-39.2" who="#JerzyJodłowski">Wobec tego przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-39.3" who="#JerzyJodłowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o orderach i odznaczeniach wraz z poprawkami Komisji Spraw Wewnętrznych, zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-39.4" who="#JerzyJodłowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-39.5" who="#JerzyJodłowski">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-39.6" who="#JerzyJodłowski">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-39.7" who="#JerzyJodłowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o orderach i odznaczeniach.</u>
          <u xml:id="u-39.8" who="#JerzyJodłowski">Przystępujemy do punktu 5 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wymiaru Sprawiedliwości o rządowym projekcie ustawy o zmianie prawa o notariacie (druki nr 312 i 319).</u>
          <u xml:id="u-39.9" who="#JerzyJodłowski">Udzielam głosu sprawozdawcy posłowi Tadeuszowi Gierzyńskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-40">
          <u xml:id="u-40.0" who="#TadeuszGierzyński">Wysoki Sejmie! Ustawa z dnia 25 maja 1951 r. dokonała zasadniczej reformy notariatu w Polsce Ludowej. Zlikwidowała ona instytucję notariusza jako wolny zawód, a czynności notarialne powierzyła państwowym biurom notarialnym.</u>
          <u xml:id="u-40.1" who="#TadeuszGierzyński">Reforma ta przyczyniła się do demokratyzacji tego tak ważnego organu naszego systemu prawnego i dostosowała instytucję notariatu do potrzeb i celów państwa ludowego i jego obywateli.</u>
          <u xml:id="u-40.2" who="#TadeuszGierzyński">Na terenie kraju funkcjonuje obecnie 288 państwowych biur notarialnych, zatrudniających faktycznie około 390 notariuszy. Są to przeważnie placówki jednoosobowe: w każdym bowiem państwowym biurze notarialnym urzęduje tylko jeden notariusz.</u>
          <u xml:id="u-40.3" who="#TadeuszGierzyński">Trudności personalne między innymi spowodowane są tym, że w wielu powiatach nie ma biur notarialnych, a instytucje uspołecznione oraz ludność muszą dla dokonania często nawet drobnej czynności, dla ważności której potrzebna jest forma notarialna, udawać się do państwowego biura notarialnego w siedzibie innego powiatu.</u>
          <u xml:id="u-40.4" who="#TadeuszGierzyński">Dwukrotny wzrost czynności notarialnych w latach 1947–1958 i dalszy wzrost tych czynności w roku 1959 przekracza możliwości dotychczasowej kadry notariuszy, ludzi fachowych i doświadczonych, ale przeważnie starszych i przemęczonych; połowa ich przekroczyła 60 lat.</u>
          <u xml:id="u-40.5" who="#TadeuszGierzyński">Prawo o notariacie ze względu na wagę i charakter aktów notarialnych wymaga od notariusza nie tylko kwalifikacji prawniczych, ale kilkuletniej praktyki i doświadczenia.</u>
          <u xml:id="u-40.6" who="#TadeuszGierzyński">W państwowych biurach notarialnych odbywa obecnie aplikację notarialną 110 prawników, a 15 egzaminowanych aplikantów notarialnych kończy okres przygotowawczy do objęcia samodzielnych stanowisk w notariacie.</u>
          <u xml:id="u-40.7" who="#TadeuszGierzyński">Do czasu powiększenia liczby notariuszy i dla uniknięcia przerw w pracach państwowych biur notarialnych — przy terminowym i pilnym często charakterze czynności notarialnych — zachodzi konieczność przedłużenia na okres dalszych 3 lat uprawnień prezesów sądów wojewódzkich, wynikających z art. 59 prawa o notariacie, do powierzania (w przypadkach niemożności pełnienia czynności przez notariusza) tych obowiązków.</u>
          <u xml:id="u-40.8" who="#TadeuszGierzyński">a) aplikantom notarialnym,</u>
          <u xml:id="u-40.9" who="#TadeuszGierzyński">b) osobom, mającym kwalifikacje na stanowisko notariusza,</u>
          <u xml:id="u-40.10" who="#TadeuszGierzyński">c) osobom, które co najmniej od lat 5 pracowały w zawodzie notarialnym, a ostatnio zatrudnione były w państwowym biurze notarialnym w charakterze radcy, referendarza lub podreferendarza.</u>
          <u xml:id="u-40.11" who="#TadeuszGierzyński">Te same uprawnienia przysługiwałyby w wypadkach nagłych kierownikom państwowych biur notarialnych z tym, że czas delegacji byłby ograniczony do 5 dni.</u>
          <u xml:id="u-40.12" who="#TadeuszGierzyński">Rządowy projekt ustawy o zmianie prawa o notariacie w redakcji Komisji Wymiaru Sprawiedliwości (druk nr 319) przedłuża te uprawnienia prezesów sądów wojewódzkich i kierowników państwowych biur notarialnych do 31 grudnia 1962 r.</u>
          <u xml:id="u-40.13" who="#TadeuszGierzyński">W imieniu Komisji Wymiaru Sprawiedliwości wnoszę, aby Wysoki Sejm raczył uchwalić projekt ustawy o zmianie prawa o notariacie według druku nr 319.</u>
          <u xml:id="u-40.14" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-41">
          <u xml:id="u-41.0" who="#JerzyJodłowski">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-41.1" who="#JerzyJodłowski">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-41.2" who="#JerzyJodłowski">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-41.3" who="#JerzyJodłowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy o zmianie prawa o notariacie w brzmieniu proponowanym przez Komisję Wymiaru Sprawiedliwości — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-41.4" who="#JerzyJodłowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-41.5" who="#JerzyJodłowski">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-41.6" who="#JerzyJodłowski">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-41.7" who="#JerzyJodłowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianie prawa o notariacie.</u>
          <u xml:id="u-41.8" who="#JerzyJodłowski">Przystępujemy do punktu 6 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego o rządowym projekcie ustawy o utracie mocy prawnej niektórych ksiąg wieczystych (druki nr 298 i 308).</u>
          <u xml:id="u-41.9" who="#JerzyJodłowski">Głos ma sprawozdawca poseł Paweł Warchoł.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-42">
          <u xml:id="u-42.0" who="#PawełWarchoł">Wysoki Sejmie! W imieniu Komisji Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie do uchwalenia projekt ustawy o utracie mocy prawnej niektórych ksiąg wieczystych.</u>
          <u xml:id="u-42.1" who="#PawełWarchoł">Porządkowanie stanu prawnego nieruchomości rolnych na niektórych terenach napotyka na wiele trudności, spowodowanych między innymi niezgodnością wpisów w księgach wieczystych dawniej założonych z istniejącym legalnym stanem posiadania.</u>
          <u xml:id="u-42.2" who="#PawełWarchoł">Innymi słowy, w wielu wypadkach na skutek przeprowadzonego scalenia bądź też wymiany gruntów, a także z innych powodów treść ksiąg wieczystych nie jest zgodna z rzeczywistym prawnym stanem posiadania.</u>
          <u xml:id="u-42.3" who="#PawełWarchoł">Przedłożony Wysokiej Izbie projekt ustawy o utracie mocy prawnej niektórych ksiąg wieczystych ma na celu uchylenie ksiąg istniejących, niezgodnych z obecnym stanem prawnym posiadania i założenie na te nieruchomości nowych ksiąg, zgodnych z posiadaniem wynikłym po scaleniu czy po wymianie gruntów.</u>
          <u xml:id="u-42.4" who="#PawełWarchoł">Projekt ten ma również na celu uchylenie mocy prawnej ksiąg wieczystych na nieruchomościach, wykazanych w okresie z dnia 27 lipca 1949 r. Dotyczy to przejęcia na własność państwa nieruchomości opuszczonych, a położonych w niektórych powiatach województw białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego i krakowskiego. Nieruchomości te nadane zostały innym posiadaczom. Projekt ustawy zmierza do umożliwienia założenia ksiąg wieczystych na obecnych, aktualnych ich właścicieli.</u>
          <u xml:id="u-42.5" who="#PawełWarchoł">Jak wiadomo, na terenie Polski przedwojennej były trzy różne systemy regulowania spraw hipotecznych. Na obszarze województwa krakowskiego i rzeszowskiego (były zabór austriacki) na ogół wszystkie nieruchomości rolne miały założone księgi gruntowe. Podobnie jest w województwie katowickim, opolskim, poznańskim i pomorskim (były zabór pruski). Natomiast w województwie warszawskim, kieleckim, lubelskim i białostockim (były zabór rosyjski) księgi hipoteczne miały tylko majątki ziemskie (dobra obszarnicze), natomiast nie miała ich mała własność chłopska, chyba że w sporadycznym wypadku właściciel na własną rękę wywołał hipotekę, co było bardzo trudne i kosztowne.</u>
          <u xml:id="u-42.6" who="#PawełWarchoł">W Polsce przedwojennej na ogół nie dbano o utrzymanie aktualności wpisów w księgach hipotecznych, chyba że sam właściciel obciążał swoje gospodarstwo hipotecznym zabezpieczeniem zaciągniętych zobowiązań. Takich przypadków, gdy chodzi o chłopów, na ogół było mało. Z reguły korzystali z takiego zabezpieczenia swoich zobowiązań właściciele nieruchomości miejskich i obszarniczych.</u>
          <u xml:id="u-42.7" who="#PawełWarchoł">A tymczasem zmieniali się właściciele zahipotekowanych obiektów rolnych i dokonywano podziałów nieruchomości przy okazji sprzedaży, spadkobrania itp. Narastało więc rozdrobnienie nieruchomości ziemskich. Szczególnie jaskrawo wystąpiło to we własności chłopskiej, zwłaszcza w okolicach górskich i podgórskich.</u>
          <u xml:id="u-42.8" who="#PawełWarchoł">W tych warunkach występowali nowi właściciele i nabywcy niejednokrotnie drobnych działek, których nikt nie wpisywał do ksiąg hipotecznych. Często transakcje sprzedaży odbywały się niezgodnie z prawem, bez udziału notariuszów, bo chodziło o uniknięcie kosztów i podatków. W takich wypadkach — rzecz jasna — nie można było dokonywać zmian wpisów hipotecznych. W dodatku na skutek opisanych zmian w stanie posiadania zacierały się granice zahipotekowanych nieruchomości.</u>
          <u xml:id="u-42.9" who="#PawełWarchoł">Projekt ustawy jest ze wszech miar celowy, ponieważ pozwoli on uwidocznić w nowo zakładanych księgach wieczystych aktualny stan prawny i stan posiadania nieruchomości, których księgi dawniej założone stały się nieaktualne.</u>
          <u xml:id="u-42.10" who="#PawełWarchoł">Rozmiar zagadnienia, które projektowana ustawa uporządkuje, jest następujący:</u>
          <u xml:id="u-42.11" who="#PawełWarchoł">W przybliżeniu w około 1.500 wsiach założono w poprzednim okresie księgi wieczyste na gospodarstwa rolne, powstałe w wyniku scalenia gruntów. W około 50 wsiach założono wspomniane księgi po wymianie gruntów i około 40 tys. gospodarstw przejęto na własność państwa zgodnie z dekretem z dnia 27 lipca 1949 r. Na tychże gospodarstwach osiedlono nowych właścicieli i tych właśnie obiektów będzie dotyczyć projektowana ustawa.</u>
          <u xml:id="u-42.12" who="#PawełWarchoł">Projekt przewiduje, że na nieruchomości, odnośnie do których zamknięte zostaną stare księgi wieczyste, zakładane będą nowe księgi na wniosek powiatowych organów administracji rolnej lub na wniosek samych właścicieli.</u>
          <u xml:id="u-42.13" who="#PawełWarchoł">Stan posiadania zahipotekowanych gospodarstw określi odpowiednie prawomocne orzeczenie o scaleniu lub wymianie gruntów. Sytuacja prawna nieruchomości zostanie zbadana i ustalona w toku przeprowadzania scalenia lub wymiany gruntów. Zamknięcie ksiąg wieczystych nastąpi na mocy postanowienia wydanego przez sąd prowadzący te księgi.</u>
          <u xml:id="u-42.14" who="#PawełWarchoł">Podstawą do wydawania postanowień będą prawomocne orzeczenia o zatwierdzeniu projektu scalenia lub orzeczenia o wymianie gruntów. O tym, które księgi wieczyste tracą moc prawną na obszarach objętych działaniem dekretu z dnia 27 lipca 1949 r., to jest w województwach południowo-wschodnich, zadecyduje rozporządzenie wykonawcze Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa. Zagwarantowane jest zachowanie w nowych księgach wieczystych praw do nieruchomości figurujących w uchylonych księgach wieczystych.</u>
          <u xml:id="u-42.15" who="#PawełWarchoł">Wnioski o założenie ksiąg wieczystych dla nieruchomości, których księgi tracą moc prawną, oraz wnioski o wpisy obciążeń, które figurowały w tych księgach, są wolne od opłat sądowych. Dawne księgi wieczyste zachowują moc dokumentów.</u>
          <u xml:id="u-42.16" who="#PawełWarchoł">Takie są główne postanowienia projektowanej ustawy.</u>
          <u xml:id="u-42.17" who="#PawełWarchoł">Jak wynika z treści projektu, nie naruszy ona interesów osób mających nabyte prawa do nieruchomości, których księgi wieczyste tracą moc prawną.</u>
          <u xml:id="u-42.18" who="#PawełWarchoł">Trzeba podkreślić, że projektowana ustawa nie będzie miała zastosowania na Ziemiach Zachodnich dlatego, że na tych terenach nie przeprowadzono scalenia gruntów w myśl ustawy z dnia 23 lipca 1923 r. i — o ile wiadomo — po wymianie gruntów mimo brzmienia art. 15 dekretu z dnia 27 lipca 1949 r. nie zakładano ksiąg wieczystych na nowo powstałe po wymianie nieruchomości rolne.</u>
          <u xml:id="u-42.19" who="#PawełWarchoł">Z powyższych względów i z uwagi na potrzeby terenów, których ustawa będzie dotyczyć, w imieniu Komisji Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego wnoszę, aby Wysoki Sejm uchwalić raczył przedłożony projekt ustawy zawartej w druku sejmowym nr 298 wraz z poprawkami zawartymi w druku nr 308.</u>
          <u xml:id="u-42.20" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-43">
          <u xml:id="u-43.0" who="#JerzyJodłowski">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-43.1" who="#JerzyJodłowski">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-43.2" who="#JerzyJodłowski">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-43.3" who="#JerzyJodłowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy o utracie mocy prawnej niektórych ksiąg wieczystych wraz z poprawkami proponowanymi przez Komisję Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego — proszę o podniesienie ręki.</u>
          <u xml:id="u-43.4" who="#JerzyJodłowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-43.5" who="#JerzyJodłowski">Czy ktoś jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-43.6" who="#JerzyJodłowski">Czy ktoś się wstrzymał od głosu? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-43.7" who="#JerzyJodłowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o utracie mocy prawnej niektórych ksiąg wieczystych.</u>
          <u xml:id="u-43.8" who="#JerzyJodłowski">Przystępujemy do punktu 8 porządku dziennego, gdyż punkt 7 omówiliśmy wczoraj — sprawozdanie Komisji Wymiaru Sprawiedliwości o rządowym projekcie ustawy o zmianie prawa o sądach ubezpieczeń społecznych (druki nr 302 i 318).</u>
          <u xml:id="u-43.9" who="#JerzyJodłowski">Głos ma sprawozdawca poseł Tadeusz Makowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-44">
          <u xml:id="u-44.0" who="#TadeuszMakowski">Wysoki Sejmie! Przedłożony projekt ustawy o zmianie prawa o sądach ubezpieczeń społecznych jest zasadniczo pierwszą generalną nowelą tego prawa. W okresie międzywojennym dopiero 28 lipca 1939 r. uchwalone zostało prawo o sądach ubezpieczeń, przy czym nie zostało ono wprowadzone w życie, gdyż termin wejścia prawa w życie przypadał na rok 1940, a więc na okres wojny. Po zakończeniu wojny już w roku 1946 dekret z dnia 1 marca dokonał pewnych zmian w prawie o sądach ubezpieczeń społecznych.</u>
          <u xml:id="u-44.1" who="#TadeuszMakowski">Prawo o sądach ubezpieczeń społecznych weszło więc w życie w okresie socjalistycznych przemian ustrojowych. Instytucja ubezpieczeń społecznych uległa w Polsce Ludowej głębokim przekształceniom, rozszerzył się zakres jej działania. W związku z tym nastąpiły zmiany strukturalne systemu i organizacji ubezpieczeń społecznych. Uległ także zmianom tryb postępowania w sporach o świadczenia z tytułu ubezpieczenia. W sprawach tych zajęły właściwe miejsce organy związków zawodowych.</u>
          <u xml:id="u-44.2" who="#TadeuszMakowski">W dniu 28 marca 1958 r. uchwalona została ustawa nowelizująca przepisy dekretu z 1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Uregulowane zostały także sprawy zaopatrzenia inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin, Milicji Obywatelskiej, zaopatrzenia emerytalnego górników i innych kategorii pracowników.</u>
          <u xml:id="u-44.3" who="#TadeuszMakowski">Zmiany, jakie zaszły w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym, dotyczyły przepisów prawa materialnego, a także uregulowały sprawę podwyżki stawek emerytalnych i rentowych. Zmiany te spowodowały konieczność dokonania nowelizacji prawa o sądach ubezpieczeń społecznych, gdyż wiele norm tego prawa straciło aktualność, powstała sprzeczność niektórych przepisów prawa z innymi przepisami z 'dziedziny ubezpieczeń i zaopatrzenia emerytalnego. Stan ten utrudniał pracę sądów, które mają w naszym życiu społecznym odpowiedzialne zadanie nadzorowania orzecznictwa organów administracyjnych w sprawach mających zasadnicze znaczenie dla obywateli i państwa.</u>
          <u xml:id="u-44.4" who="#TadeuszMakowski">O znaczeniu sądów ubezpieczeń społecznych mogą częściowo zaświadczyć liczby. W roku ubiegłym organy rentowe wydały 230 tys. decyzji w sprawach o przyznanie renty, przy czym w 56 tysiącach wypadków zainteresowani wnieśli odwołania do okręgowych sądów ubezpieczeń społecznych, z czego sądy rozpatrzyły 46 tys. spraw.</u>
          <u xml:id="u-44.5" who="#TadeuszMakowski">Przedłożony Wysokiemu Sejmowi projekt wprowadza zmiany w dziedzinie właściwości rzeczowej sądów ubezpieczeń społecznych. Na podstawie tych przepisów sądy ubezpieczeń społecznych są właściwe w sporach o świadczenia pieniężne w zakresie zaopatrzenia emerytalnego, a także w innych sprawach przekazanych im odrębnymi przepisami. Tak sformułowana właściwość rzeczowa sądów stwarza możliwość przekazania tym sądom spraw, które dotychczas nie wchodziły w zakres ich kompetencji, obok podstawowej masy spraw wynikających ze sporów o zaopatrzenie emerytalne.</u>
          <u xml:id="u-44.6" who="#TadeuszMakowski">Skreśleniu ulega dotychczasowy art. 2 prawa, dotyczący sporów o zabezpieczenie robotników na wypadek bezrobocia, gdyż stracił on aktualność w naszych warunkach ustrojowych. Bezrobocie jako zjawisko społeczne, występujące masowo w warunkach ustroju kapitalistycznego, zostało w warunkach naszego ustroju zlikwidowane. Występujące zaś incydentalnie wypadki braku pracy dla poszczególnych grup ludności organy administracji rozwiązują na podstawie obowiązujących w tym zakresie przepisów. Podobnie straciły aktualność inne przepisy tego artykułu.</u>
          <u xml:id="u-44.7" who="#TadeuszMakowski">Z zakresu właściwości rzeczowej sądów ubezpieczeń społecznych wyłączono sprawy, które są ostatecznie rozstrzygane przez władze administracji państwowej lub zależą od swobodnej decyzji i uznania tych władz, a także spory z dziedziny rent, podległe jurysdykcji sądów powszechnych lub Komisji Arbitrażowej, określanych w art. 3 § 1. Ponadto w § 2 tego artykułu w przedłożeniu rządowym wprowadzono zasady wiązania sądów ubezpieczeń społecznych wykładnią centralnych władz administracji w sprawach o świadczenia pieniężne, przysługujące od polskich organów rentowych przy zastosowaniu układów, umów lub porozumień międzynarodowych w zakresie zaopatrzeń emerytalnych.</u>
          <u xml:id="u-44.8" who="#TadeuszMakowski">Komisja Wymiaru Sprawiedliwości uznała konieczność wyłączenia wykładni z zakresu właściwości rzeczowej, a nie wiązania sądów ubezpieczeń społecznych przez władze administracji państwowej. W związku z tym Komisja wprowadziła poprawkę; przy wyłączeniu wykładni z zakresu właściwości rzeczowej sądów ubezpieczeń społecznych tylko do tych umów i (porozumień, które przekazują wyjaśnianie trudności, wynikłych przy wykonywaniu umów określonym organom, pozostawiając właściwość w innych wypadkach i w związku z tym przeredagowała brzmienie art. 3 § 2 (druk (sejmowy nr 318).</u>
          <u xml:id="u-44.9" who="#TadeuszMakowski">Projekt ustawy wprowadza także zmiany w ustroju i postępowaniu przed sądami ubezpieczeń społecznych. W celu zapewnienia dopływu młodych, a zarazem kwalifikowanych kadr następuje w projekcie nowelizacja dotychczasowych przepisów rozdz. 6, dotycząca aplikantów sądowych. Ustala się możliwość aplikacji w sądach ubezpieczeń społecznych po odbyciu jednorocznej aplikacji w sądach powszechnych, przy czym zasady aplikacji oraz zakres egzaminu sędziowskiego określi Minister Sprawiedliwości. Aplikant po zakończeniu aplikacji i zdaniu egzaminu sędziowskiego może być mianowany asesorem sądowym w sądzie powszechnym lub też w sądzie ubezpieczeń społecznych.</u>
          <u xml:id="u-44.10" who="#TadeuszMakowski">W ten sposób można będzie prawidłowo uzupełnić kadrę sędziowską sądów ubezpieczeń społecznych. Przewiduje się ponadto możliwość powoływania na stanowisko sędziego okręgowego sądu ubezpieczeń społecznych osób, które co najmniej 5 lat pracowały w zakresie rent i zaopatrzeń w organach administracji państwowej lub byłych instytucjach ubezpieczeń społecznych, przy czym liczba tych sędziów nie może przekraczać połowy składu sądu. Po 10 latach pracy w tych organach można powoływać także te osoby na sędziów Trybunału Ubezpieczeń Społecznych.</u>
          <u xml:id="u-44.11" who="#TadeuszMakowski">Przy powoływaniu sędziów sądów ubezpieczeń społecznych Obowiązują warunki przewidziane w art. 57 i 58 prawa o ustroju sądów powszechnych. Projekt rozszerza także możliwość delegowania sędziów sądów powszechnych do sądów ubezpieczeń społecznych i odwrotnie. Sędziowie sądów ubezpieczeń społecznych posiadają prawa i obowiązki analogiczne do sędziów sądów powszechnych.</u>
          <u xml:id="u-44.12" who="#TadeuszMakowski">Projekt w przedłożeniu rządowym przewidywał w art. 61 odmienny od dotychczas Obowiązujących w prawie o ustroju sądów powszechnych tryb odwoływania sędziów sądów ubezpieczeń społecznych. W związku z wyrażoną opinią Komisji, że sprawę odwoływania sędziów należy regulować jednolicie dla wszystkich sędziów — tak sądów powszechnych, jak sądów ubezpieczeń społecznych — Minister Sprawiedliwości wniósł autopoprawkę do art. 61, którą Komisja przyjęła. Zawarta jest ona w poprawkach Komisji Wymiaru Sprawiedliwości (druk sejmowy nr 318).</u>
          <u xml:id="u-44.13" who="#TadeuszMakowski">Poprawka reguluje tryb odwołania sędziego sądów ubezpieczeń społecznych na zasadach stosowanych do sędziów sądów powszechnych. Sprawa trybu odwoływania sędziów zostanie w przyszłości uregulowana jednolicie dla wszystkich sądów przy nowelizacji prawa o ustroju sądów powszechnych, gdyż dotychczasowe przepisy tego prawa są także przestarzałe, ponieważ instytucja przeniesienia w stan spoczynku praktycznie straciła swoją aktualność.</u>
          <u xml:id="u-44.14" who="#TadeuszMakowski">Dotychczasowe przepisy prawa o sądach ubezpieczeń społecznych, dotyczące powoływania ławników do sądów ubezpieczeń społecznych, odbiegają od sposobów powoływania ławników w sądach powszechnych, ponadto kwalifikacje ławników, którzy mają być przedstawicielami grup pracowników i pracodawców, są nieaktualne ze względów ustrojowych. Dlatego też zmiany dotyczą trybu powoływania ławników, ustalając tryb podobny do tego, jaki obowiązuje przy powoływaniu ławników w sądach powszechnych.</u>
          <u xml:id="u-44.15" who="#TadeuszMakowski">Komisja jednak do art. 72 uchwaliła poprawki. Ze względu na rodzaj rozstrzyganych spraw nie mogą być wybrani na ławników sądów ubezpieczeń społecznych pracownicy organów rentowych oraz osoby orzekające w sprawach rent w innych organach, a także nie mogą być powoływani na ławników w sądach ubezpieczeń społecznych ławnicy sądów powszechnych, gdyż mogłoby to utrudnić prace jednych i drugich sądów. Ponadto Komisja uznała za słuszne przyznanie przewodniczącemu okręgowego sądu ubezpieczeń społecznych prawa określenia liczby koniecznych dla jego sądu ławników.</u>
          <u xml:id="u-44.16" who="#TadeuszMakowski">W przepisach dotyczących biegłych zachodzi istotna zmiana, wprowadzająca możliwość komisyjnego trybu badań lekarskich w zakresie orzecznictwa inwalidzkiego, co powinno przyczynić się do podniesienia jakości orzeczeń biegłych i tym samym ułatwić orzecznictwo sądów.</u>
          <u xml:id="u-44.17" who="#TadeuszMakowski">Zmiany projektu w zakresie postępowania przed sądami ubezpieczeń społecznych mają na celu usprawnienie pracy sądów oraz zabezpieczenie praw stron w procesie.</u>
          <u xml:id="u-44.18" who="#TadeuszMakowski">W art. 117 dopuszcza się możliwość powoływania na pełnomocników strony przedstawicieli związków zawodowych i organizacji zrzeszających rencistów zgodnie z wnioskami tych organizacji, ponadto wprowadza się środek odwoławczy — zażalenie na odmowę sądu ustanowienia adwokata z urzędu.</u>
          <u xml:id="u-44.19" who="#TadeuszMakowski">Projekt dopuszcza także możliwość wstrzymania wykonania wyroku. Ta możliwość występowania organu rentowego o wstrzymanie wykonania wyroku ma na celu ochronę skarbu państwa od wypłat w wypadku braku prawomocności wyroku, od których organ rentowy zakłada rewizję.</u>
          <u xml:id="u-44.20" who="#TadeuszMakowski">Dla przyśpieszenia postępowania projekt dopuszcza przesłuchanie świadków i biegłych przed rozprawą po wezwaniu stron.</u>
          <u xml:id="u-44.21" who="#TadeuszMakowski">W celu przyśpieszenia czynności sądów ubezpieczeń społecznych projekt zwalnia w art. 325 sąd od obowiązku uzasadnienia wyroku, zatwierdzającego decyzję organu rentowego. Strona jednak może żądać uzasadnienia wyroku w ciągu 7 dni od otrzymania odpisu sentencji wyroku. Rzecz prosta, strona będzie żądała uzasadnienia tylko w wypadku zakładania rewizji.</u>
          <u xml:id="u-44.22" who="#TadeuszMakowski">Bardzo istotne zmiany wprowadza projekt ustawy w tytule V części II, który otrzymuje nazwę: „Nadzwyczajna skarga rewizyjna”. Wprowadzanie instytucji rewizji nadzwyczajnej analogicznie jak w sądach powszechnych zamiast obowiązującej skargi w obronie prawa należy uznać za słuszne tak ze względu na jednolitość systemu prawnego, jak i umożliwienie stronom występowania w szczególnych wypadkach do właściwych organów o rewizję wyroków naruszających ich prawa. Jednakże w wypadku rewizji od wyroków Trybunału Ubezpieczeń Społecznych rewizja nadzwyczajna wywołuje skutki prawne tylko w okresie jednego roku od dnia orzeczenia Trybunału. Termin ten jest nieodzownym warunkiem stabilności orzecznictwa i gwarancji nabytych praw. Trybunał jednak zawsze uchyla orzeczenie, gdy wydano wyrok z pominięciem właściwości rzeczowej.</u>
          <u xml:id="u-44.23" who="#TadeuszMakowski">Komisja Wymiaru Sprawiedliwości, uznając słuszność wprowadzenia do prawa o sądach ubezpieczeń społecznych instytucji rewizji nadzwyczajnej, wnosi do projektu rządowego poprawki wyrażając opinię, że zgodnie z art. 51 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej orzecznictwo wszystkich sądów, a więc i sądów ubezpieczeń społecznych, powinno podlegać nadzorowi Sądu Najwyższego, dlatego też kompetencję Trybunału Ubezpieczeń Społecznych do rozpatrywania nadzwyczajnej skargi rewizyjnej należy uznać za tymczasową do czasu wydania przepisów regulujących jednolicie nadzór Sądu Najwyższego nad orzecznictwem wszystkich sądów.</u>
          <u xml:id="u-44.24" who="#TadeuszMakowski">W związku z tym przepisy o nadzwyczajnej skardze rewizyjnej należy rozdzielić. Przepisy instytucjonalne pozostawić w prawie o sądach ubezpieczeń społecznych, natomiast przepisy dotyczące właściwości Trybunału jako czasowe przenieść do przepisów przejściowych projektu ustawy. W tym kierunku dokonano zmian w odnośnych artykułach.</u>
          <u xml:id="u-44.25" who="#TadeuszMakowski">Ponadto Komisja uznała za słuszne wprowadzić do przepisów końcowych projektu normy umożliwiające złożenie nadzwyczajnej skargi rewizyjnej od wyroków zapadłych na podstawie dotychczasowych przepisów prawa o sądach ubezpieczeń społecznych.</u>
          <u xml:id="u-44.26" who="#TadeuszMakowski">Pozostałe nie 'referowane przeze mnie przepisy, zawarte w projekcie ustawy, a także w poprawkach Komisji Wymiaru Sprawiedliwości, dotyczą aktualizacji nazw urzędów i instytucji, zmian formalnych wynikających ze zmian podstawowych przepisów prawa materialnego oraz podstawowych przepisów prawa o sądach ubezpieczeń społecznych.</u>
          <u xml:id="u-44.27" who="#TadeuszMakowski">Wysoki Sejmie! W imieniu Komisji Wymiaru Sprawiedliwości wnoszę o uchwalenie ustawy o zmianie prawa o sądach ubezpieczeń społecznych w przedłożeniu rządowym wraz z poprawkami Komisji Wymiaru Sprawiedliwości.</u>
          <u xml:id="u-44.28" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-44.29" who="#TadeuszMakowski">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-44.30" who="#TadeuszMakowski">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-44.31" who="#TadeuszMakowski">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-44.32" who="#TadeuszMakowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o zmianie prawa o sądach ubezpieczeń społecznych wraz z poprawkami proponowanymi przez Komisję Wymiaru Sprawiedliwości — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-44.33" who="#TadeuszMakowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-44.34" who="#TadeuszMakowski">Czy jest ktoś przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-44.35" who="#TadeuszMakowski">Czy ktoś się wstrzymał? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-44.36" who="#TadeuszMakowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianie praw o sądach ubezpieczeń społecznych.</u>
          <u xml:id="u-44.37" who="#TadeuszMakowski">Przystępujemy do punktu 9 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budownictwa i Gospodarki Komunalnej o rządowym projekcie ustawy o zaopatrywaniu ludności w wodę (druki nr 296 i 307).</u>
          <u xml:id="u-44.38" who="#TadeuszMakowski">Głos ma sprawozdawca poseł Jan Gałązka.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-45">
          <u xml:id="u-45.0" who="#JanGałązka">Wysoki Sejmie! Wywołany gwałtownym rozwojem uprzemysłowienia i urbanizacji, a spotęgowany skutkami dawnych warunków politycznych i społecznych chaos przestrzenny, wyrażający się między innymi w silnym pomieszaniu elementów zabudowy osiedlowej i przemysłowej, stwarza w dziedzinie zaopatrzenia w wodę miast i przemysłu warunki szczególnie sprzyjające wystąpieniu deficytów wody nie tylko w bardzo wielu rozrastających się raptownie skupiskach ludności, lecz również w wielu nowo powstających ośrodkach przemysłowych.</u>
          <u xml:id="u-45.1" who="#JanGałązka">Pokonywanie tych deficytów od wypadku do wypadku, bez zdawania sobie sprawy z całości zagadnienia i jego perspektyw, doprowadziłoby do niewłaściwej gospodarki wodą, czego skutkiem byłoby utrudnienie rozwoju innym, również wodochłonnym gałęziom gospodarstwa narodowego i kosztowne przerosty w nie przemyślanych i nie skoordynowanych z innymi potrzebami inwestycjach wodnych.</u>
          <u xml:id="u-45.2" who="#JanGałązka">Powagę zagadnienia podnosi jeszcze ta okoliczność, że w niedalekiej przyszłości stosunki wodne w większości rejonów naszego kraju zaczną się komplikować wskutek zwiększonej konsumpcji wody przez rolnictwo, które stoi w przededniu wielkiej intensyfikacji, jak również przez związaną z tym procesem potrzebę zaopatrzenia w wodę z wodociągów grupowych ludności wiejskiej i inwentarza żywego na wielu obszarach.</u>
          <u xml:id="u-45.3" who="#JanGałązka">Jesteśmy jednocześnie świadkami wielkiego i stale narastającego ruchu budowlanego na wsi nie tylko w budownictwie uspołecznionym, ale — co w ostatnich latach jest szczególnie charakterystyczne — i w budownictwie indywidualnym.</u>
          <u xml:id="u-45.4" who="#JanGałązka">W zakresie gospodarki komunalnej na wsi mamy do zanotowania fakt postawienia tego problemu jako istotnego odcinka działalności Ministerstwa Gospodarki Komunalnej i rad narodowych oraz wprowadzenia do Narodowego Planu Gospodarczego pierwszych pozycji na ten cel. Dotychczasowe wyniki działalności wykazały wielką złożoność tego problemu i poważne trudności w jego rozwiązywaniu, gdyż w tej dziedzinie skutki gospodarki feudalnej i kapitalistycznej pozostawiły dziedzictwo niełatwe do uporządkowania.</u>
          <u xml:id="u-45.5" who="#JanGałązka">Wychodząc z założenia, że w okresie powojennym problem właściwej gospodarki wodnej urósł do podstawowych problemów gospodarczych w wielu państwach europejskich, a także i w Polsce, Komisja Budownictwa i Gospodarki Komunalnej często wskazywała na konieczność jak najszybszego nakreślenia słusznej i rozsądnej drogi, na którą należy skierować działalność planistyczną i inwestycyjną państwa i rad narodowych w zakresie zaopatrzenia w wodę ludności i przemysłu. Ilość i jakość wody zaczyna coraz wyraźniej limitować wzrost miast i osiedli, rozwój przemysłu i rolnictwa, ponadto odgrywa ona stale rosnącą rolę w innych działach gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-45.6" who="#JanGałązka">Głosy i uwagi w dyskusji na posiedzeniach Komisji, jak również przyjęte przez Komisję wnioski i postulaty w zakresie gospodarki wodnej można by ująć w jednym generalnym stwierdzeniu — woda musi uzyskać właściwą rangę w gospodarce ogólnonarodowej.</u>
          <u xml:id="u-45.7" who="#JanGałązka">Projekt ustawy o zaopatrywaniu ludności w wodę, który mam zaszczyt referować, stwarza szczególną okazję do szerszego i realistycznego spojrzenia na niektóre problemy gospodarki wodnej w naszym kraju.</u>
          <u xml:id="u-45.8" who="#JanGałązka">Istotnym zagadnieniem w planowaniu dalszego rozwoju gospodarczego jest ustalenie wzrostu zapotrzebowania na wodę, bezpośredniego wpływu zwiększonych potrzeb na zmniejszenie odpływów wody w rzekach i znalezienie sposobu dostarczenia wody w odpowiedniej ilości i miejscu w celu ogólnego pokrycia potrzeb oraz zapewnienie zaspokojenia tych potrzeb w dowolnym czasie.</u>
          <u xml:id="u-45.9" who="#JanGałązka">Według obecnych założeń wzrost zapotrzebowania na wodę w latach 1957–1975 w poszczególnych gałęziach gospodarki narodowej przedstawia się następująco:</u>
          <u xml:id="u-45.10" who="#JanGałązka">w rolnictwie w roku średnio suchym 12,9 km3 rocznie, w przemyśle i gospodarce komunalnej 3,5 km3, razem stanowi to 16,4 km3, z tego wraca do odpływu w postaci zrzutu 5,4 km3, straty bezzwrotne (parowanie) 11 km3, Strata bezzwrotna wpłynie na zmniejszenie się odpływów w rzekach — i to głównie w okresie wegetacyjnym, gdyż największe straty bezzwrotne powoduje rolnictwo.</u>
          <u xml:id="u-45.11" who="#JanGałązka">Analiza wzrostu zapotrzebowania na wodę z uwzględnieniem rozmieszczenia użytkowników w zestawieniu z zasobami wodnymi w okresie letnim poszczególnych regionów kraju pozwala na określenie obszarów, które posiadają zasoby przewyższające potrzeby oraz obszarów deficytowych, wymagających przerzutów wody z obszarów zasobniejszych. Należy jednak podkreślić, że zarówno na obszarach deficytowych, jak i na wielu obszarach nadwyżkowych zachodzi potrzeba magazynowania znacznych ilości wody w celu zagwarantowania pokrycia potrzeb w okresach posuchy.</u>
          <u xml:id="u-45.12" who="#JanGałązka">Podstawowym zagadnieniem gospodarki wodnej jest zatem retencjonowanie wody w celu wyrównania przepływu w ciągu roku oraz jej przerzutu na tereny deficytowe.</u>
          <u xml:id="u-45.13" who="#JanGałązka">Ponieważ 1/3 opadów całego kraju spada na tereny Karpat, zagadnienie zbiorników retencyjnych w Karpatach ma podstawowe znaczenie nie tylko z punktu widzenia ochrony przed powodzią, lecz również całorocznego wyrównania przepływów na Wiśle. Zagadnienie retencji nie ogranicza się do budowy zbiorników, lecz dotyczy również form retencji biologicznej (zalesienie, trwałe pastwiska).</u>
          <u xml:id="u-45.14" who="#JanGałązka">Zrzuty wód przemysłowych i komunalnych uwzględnia się w ogólnym bilansie wodnym jako odzysk. Należy jednak podkreślić, że są to zrzuty wód zanieczyszczonych. Powszechnie znane są trudności związane z przyjmowaniem tych wód przez rzeki.</u>
          <u xml:id="u-45.15" who="#JanGałązka">Zdolność samooczyszczania się wody w rzekach jest ograniczona i zależna na ogół od stosunku przepływu wody na rzece do ilości przyjmowanych ścieków. Dotyczy to szczególnie okresów przepływów najniższych. Stopień niezbędnego oczyszczania ścieków przed wpuszczeniem ich do rzeki zależy więc w znacznym stopniu od gwarantowanych przepływów najniższych. Podniesienie przepływów najniższych przez wyrównanie odpływu przy pomocy zbiorników w pewnym stopniu obniży koszty niezbędnego oczyszczania. Należy przeto dążyć do uzyskania gospodarczego optimum pomiędzy wyrównaniem odpływów a potrzebą oczyszczania ścieków. Problem ten był niejednokrotnie gorąco i wnikliwie omawiany na naszych posiedzeniach.</u>
          <u xml:id="u-45.16" who="#JanGałązka">Z zestawień strat powodziowych na terenie Polski w okresie lat kilkudziesięciu wynika, że średnia strata roczna wynosi około 90 mln zł. Szacunek ten nie obejmuje strat wtórnych, powodowanych przez epidemie itp. następstwa większych powodzi. Wartości średnie z okresu wieloletniego nie obrazują zresztą rezultatów katastrofalnych powodzi, które nieraz przybierają cechy klęsk społecznych. Ochrona przeciwpowodziowa wymaga retencjonowania wody w dużych zbiornikach, przede wszystkim na obszarze Karpat i Sudetów, zalesień i zabudowy biologiczno-technicznej potoków górskich.</u>
          <u xml:id="u-45.17" who="#JanGałązka">Palącym zagadnieniem staje się zaopatrzenie ludności wsi w wodę w wyniku wzrostu poziomu kulturalnego ludności, intensyfikacji rolnictwa, wzrostu hodowli itp.</u>
          <u xml:id="u-45.18" who="#JanGałązka">Należy pamiętać, że na 40.100 osiedli wiejskich urządzenia wodociągowe posiada zaledwie 237 osiedli, a w 4.500 osiedlach istnieją czynne lokalne wodociągi o charakterze publicznym (cukrownie, PGR, gorzelnie), które jednak są wykorzystane w stopniu wysoce niedostatecznym.</u>
          <u xml:id="u-45.19" who="#JanGałązka">Studzien kopanych znajduje się na terenie wsi 1,5 mln. Jakość wody z wodociągów i studzien wiejskich pozostawia wiele do życzenia. Dobrej wody jest zaledwie około 30%, wątpliwej jakości 30%, wody złej 40%. Niski stosunkowo odsetek studzien z wodą nadającą się do picia wynika w przeważającej mierze ze złego stanu technicznego studzien i braku dostatecznej opieki.</u>
          <u xml:id="u-45.20" who="#JanGałązka">W zakresie budowy studni publicznych i wodociągów udział własnych środków wsi może być poważny i tu inicjatywy społeczne dążą i dążyć będą do samodzielnego podejmowania inwestycji przy zapewnieniu im kompleksowej pomocy państwa. Pomoc państwa będzie przede wszystkim pożądana dla tych terenów, na których występują najczęściej, lecz w niedostatecznej ilości studnie głębokie, drogie w budowie i niemożliwe do realizacji przez użytkowników indywidualnych. Studnie takie, liczące powyżej 40 m głębokości, występują najczęściej na takich terenach, jak: pradolina Wisły od Sandomierza aż do ujścia, rejony Tomaszowa Lubelskiego, Zamościa i Lublina, Olkusza, Miechowa i Buska, Gór Świętokrzyskich, Tucholi, Chojnic i Kościerzyny, Nysy, Koźla, Wałbrzycha i Świdnicy oraz nadmorski pas szerokości kilkudziesięciu kilometrów od Gdańska do Szczecina.</u>
          <u xml:id="u-45.21" who="#JanGałązka">Tereny te pokrywają się z rejonami deficytowymi w wodę. W świetle przytoczonych wyżej zagadnień na podkreślenie zasługuje fakt, że zaopatrzenie ludności w wodę jest już obecnie znacznie korzystniejsze aniżeli w latach między wojennych.</u>
          <u xml:id="u-45.22" who="#JanGałązka">W roku 1939 na 611 miast urządzenia wodociągowe posiadało 197, co stanowi 32% ogółu miast i osiedli. W roku 1958 na 873 miasta i osiedla 571 posiadało sieć wodociągową, co stanowi około 65% ogółu miast i osiedli.</u>
          <u xml:id="u-45.23" who="#JanGałązka">Produkcja wody w wodociągach komunalnych wynosiła w 1935 r. 116 min m3, w 1950 r. — 310 min m3, a w 1958 r. — przekroczyła 750 min m3.</u>
          <u xml:id="u-45.24" who="#JanGałązka">Przyczyn tego zjawiska należy szukać przede wszystkim w głębokiej trosce władzy ludowej o polepszenie zaopatrzenia ludności w wodę i realizowanych w miarę możliwości finansowych i gospodarczych państwa inwestycjach wodnych.</u>
          <u xml:id="u-45.25" who="#JanGałązka">Dalszy program poprawy zaopatrzenia ludności i przemysłu w wodę wymaga zapobiegliwego wysiłku oraz planowej i harmonijnej działalności wszystkich ogniw za ten odcinek odpowiedzialnych, a szczególnie zainteresowanych resortów gospodarczych, rad narodowych, organów planowania gospodarczego, służby architektoniczno-budowlanej, geodetów, służby urządzeniowo-rolnej, gospodarki wodnej i komunalnej.</u>
          <u xml:id="u-45.26" who="#JanGałązka">W założeniach na lata 1960–1965 przyjęta szybszą aniżeli sieci wodociągowej budowę i rozbudowę ujęć, stacji uzdatniania itp. w celu zagwarantowania ludności nieprzerwanej dostawy wody oraz utworzenia rezerwy produkcyjnej.</u>
          <u xml:id="u-45.27" who="#JanGałązka">Roczna produkcja wody w miastach i osiedlach ma wzrosnąć z 816 min m3 w 1960 r. do 975 min m3 w 1965 r.</u>
          <u xml:id="u-45.28" who="#JanGałązka">Jeżeli idzie o konkretne i podstawowe zadania na lata 1960–1965 w zakresie zaopatrzenia wsi w wodę, to powinny się one skoncentrować na:</u>
          <u xml:id="u-45.29" who="#JanGałązka">— uruchomieniu nieczynnych i odbudowie zniszczonych wodociągów oraz studni publicznych,</u>
          <u xml:id="u-45.30" who="#JanGałązka">— kapitalnym remoncie wodociągów i studni,</u>
          <u xml:id="u-45.31" who="#JanGałązka">— wykorzystaniu zakładowych wodociągów dla potrzeb wsi,</u>
          <u xml:id="u-45.32" who="#JanGałązka">— rozpoczęciu budowy nowych wodociągów w większych osiedlach, stanowiących ośrodki administracyjno-gospodarcze,</u>
          <u xml:id="u-45.33" who="#JanGałązka">— budowie wodociągów na terenach o deficycie wodnym lub tam, gdzie zapasy wody nie nadają się do użytku,</u>
          <u xml:id="u-45.34" who="#JanGałązka">— przebudowie studzien na terenach obfitujących w wodę dobrą oraz budownictwie studzien wierconych na tych terenach, gdzie się budowa wodociągów nie opłaca.</u>
          <u xml:id="u-45.35" who="#JanGałązka">Wykonanie tego wieloletniego programu wpłynie wydatnie na poprawę warunków zaopatrzenia ludności wiejskiej w wodę, a z wodociągów będzie wtedy korzystało około 20% wszystkich miejscowości o charakterze wiejskim.</u>
          <u xml:id="u-45.36" who="#JanGałązka">Wysoka Izbo! Świadomie i celowo zatrzymałem się nad niektórymi problemami i zadaniami z zakresu gospodarki wodnej w ogólności, a zaopatrzenia ludności miast i wsi w szczególności, ponieważ mamy podjąć ważkie decyzje w sprawach wielkiej wagi dla społeczeństwa i dalszego rozwoju gospodarczego kraju.</u>
          <u xml:id="u-45.37" who="#JanGałązka">Przekazany w dniu 21 grudnia 1959 r. rządowy projekt ustawy o zaopatrywaniu ludności w wodę został wnikliwie i szczegółowo przeanalizowany na posiedzeniu Komisji Budownictwa i Gospodarki Komunalnej w dniu 28 stycznia 1960 r. przy współudziale zainteresowanych komisji i resortów oraz Najwyższej Izby Kontroli.</u>
          <u xml:id="u-45.38" who="#JanGałązka">W wyniku tej analizy wprowadzono do przedłożenia rządowego kilka poprawek, przedstawionych Obywatelom Posłom w druku sejmowym nr 307.</u>
          <u xml:id="u-45.39" who="#JanGałązka">W omówieniu projektu pragnę poruszyć kilka spraw i postanowień, które nasunęły najwięcej uwag i wniosków podczas jego rozpatrywania na posiedzeniu Komisji.</u>
          <u xml:id="u-45.40" who="#JanGałązka">Projektowana ustawa ma zastąpić obowiązujące dotychczas przepisy, zawarte w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 marca 1928 r., a które w dużej mierze się zdezaktualizowały i nie odpowiadają potrzebom naszej nowej rzeczywistości.</u>
          <u xml:id="u-45.41" who="#JanGałązka">W art. 1 projektowana ustawa ustala obowiązek rad narodowych do czuwania nad zaopatrzeniem ludności w wodę do picia i dla potrzeb gospodarczych. Na obszarze rad narodowych miast i osiedli prezydia tych rad mają obowiązek budowy, rozbudowy, odbudowy, utrzymania i eksploatacji urządzeń komunalnych służących do zaopatrywania ludności w wodę. Na terenie natomiast gromad (art. 4 projektu) urządzenia do zaopatrywania ludności w wodę powinny być budowane i utrzymywane w zasadzie ze środków własnych mieszkańców gromady lub mieszkańców tej części gromady, która będzie korzystać z tych urządzeń.</u>
          <u xml:id="u-45.42" who="#JanGałązka">Budowa i eksploatacja urządzeń do zbiorowego zaopatrywania ludności w wodę na terenie gromady może być realizowana przez prezydium rady narodowej, przez spółki wodne, kółka rolnicze lub inne zrzeszenia do tego powołane. Projekt zapewnia pomoc państwa na budowę tych urządzeń. Zasady i tryb finansowania budowy, udzielania pomocy państwa oraz zasady utrzymania i eksploatacji urządzeń określi Rada Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-45.43" who="#JanGałązka">Wokół postanowień tego artykułu toczyła się na posiedzeniu Komisji gorąca i rzeczowa dyskusja, wypływająca z głębokiej troski o to, aby pomoc państwa dla wsi w tej dziedzinie była jak najbardziej realna, konkretna i skuteczna. Z tych też samych przesłanek zrodziły się poprawki do art. 4 ust. 3 i 5, które w proponowanym brzmieniu Komisji przedłożono w druku nr 307. Poprawka do art. 4 ust. 3 polega na poszerzeniu obowiązków prezydiów powiatowych rad narodowych w zakresie zapewnienia dokumentacji prawnej, opracowania założeń i dokumentacji projektowo-kosztorysowej dla budowy urządzeń do zbiorowego zaopatrywania ludności gromad w wodę. Prezydia tych rad zapewniają również nadzór inwestorski nad tą budową.</u>
          <u xml:id="u-45.44" who="#JanGałązka">Istotą poprawki art. 4 ust. 5 jest dopuszczenie możliwości nałożenia na mieszkańców gromad lub części gromad obowiązku udziału w budowie urządzeń do zbiorowego zaopatrywania ludności wiejskiej w wodę, realizowanej przez spółki wodne, kółka rolnicze lub inne zrzeszenia. Rada Ministrów może w drodze rozporządzenia określić zasady i tryb nakładania oraz sposób wykonywania tego obowiązku.</u>
          <u xml:id="u-45.45" who="#JanGałązka">Art. 3 stanowi o zgodności budowy z zasadami prawidłowego i racjonalnego gospodarowania zasobami wody, o sporządzaniu projektów budowy na podstawie ustalonych dla danego regionu planów gospodarki wodnej oraz planów zagospodarowania przestrzennego.</u>
          <u xml:id="u-45.46" who="#JanGałązka">Art. 5 przewiduje delegację dla Ministra Gospodarki Komunalnej w sprawie określenia w porozumieniu z Komitetem do Spraw Urbanistyki i Architektury zasad i trybu zatwierdzania dokumentacji projektowej urządzeń do zaopatrywania ludności w wodę. Artykuły 3 i 5 spełniają jeden z głównych postulatów wysuwanych w tej dziedzinie przez Komisję.</u>
          <u xml:id="u-45.47" who="#JanGałązka">Art. 6 nakłada na jednostki gospodarcze obowiązek budowy urządzeń do zaopatrywania się w wodę dla celów wytwórczych. Jednostki gospodarki uspołecznionej, które zamierzają pobierać dla celów wytwórczych i innych wodę z komunalnych urządzeń do zaopatrywania ludności w wodę, uczestniczą w kosztach budowy tych urządzeń w zależności od ilości wody niezbędnej do pokrycia ich potrzeb.</u>
          <u xml:id="u-45.48" who="#JanGałązka">Zasady i tryb ustalania wysokości udziału w kosztach z tytułu uczestnictwa jednostek gospodarki uspołecznionej w budowie tych urządzeń komunalnych określi rozporządzenie Ministra Gospodarki Komunalnej.</u>
          <u xml:id="u-45.49" who="#JanGałązka">Dokumenty pokontrolne NIK w zakresie gospodarki wodnej wykazują, że nie zawsze kierownictwo jednostek gospodarczych właściwie docenia możliwości korzystania z własnych ujęć wodnych i nie docenia zasad oszczędnego i racjonalnego gospodarowania posiadanymi zasobami wody.</u>
          <u xml:id="u-45.50" who="#JanGałązka">Komisja wniosła więc poprawkę do art. 6, dającą uprawnienia organom gospodarki komunalnej prezydiów rad narodowych do nałożenia na te jednostki gospodarcze obowiązku udostępnienia posiadanych nadwyżek wody — nadających się do zaopatrywania ludności, a zbędnych dla własnych celów wytwórczych — na cele zaopatrywania ludności za zwrotem kosztów własnych produkcji pobranej wody. Obowiązek ten może być nałożony szczególnie w przypadkach awarii urządzeń komunalnych do zaopatrywania ludności w wodę.</u>
          <u xml:id="u-45.51" who="#JanGałązka">Również do art. 7 wprowadzono poprawkę stanowiącą o przekazaniu organom gospodarki komunalnej prezydiów rad narodowych lub wyznaczonych przez te organy jednostek organizacyjnych kontroli tych urządzeń jednostek gospodarczych, które służą do zaopatrywania w wodę.</u>
          <u xml:id="u-45.52" who="#JanGałązka">W tym wypadku również stwierdzenia NIK w pełni uzasadniają wniesienie takiej poprawki, której intencją nie jest wkraczanie w kompetencje organów resortu żeglugi i gospodarki wodnej, lecz zapewnienie organom gospodarki komunalnej możliwości przeprowadzania operatywnej i skutecznej kontroli.</u>
          <u xml:id="u-45.53" who="#JanGałązka">Art. 8 i 9 stanowią o zabezpieczeniu urządzeń do zaopatrywania ludności w wodę przed wszelkimi zanieczyszczeniami, o warunkach, jakim powinna odpowiadać woda do picia w miejscach jej czerpania pod względem cech fizycznych, chemicznych i bakteriologicznych, oraz o warunkach, jakim powinna odpowiadać woda do picia i do potrzeb gospodarstw domowych oraz używana do produkcji artykułów spożywczych.</u>
          <u xml:id="u-45.54" who="#JanGałązka">Minister Gospodarki Komunalnej w porozumieniu z ministrami Żeglugi i Gospodarki Wodnej, Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych oraz Zdrowia określi w drodze rozporządzenia szczegółowe warunki, którym powinny odpowiadać urządzenia do zaopatrywania ludności w wodę.</u>
          <u xml:id="u-45.55" who="#JanGałązka">Minister Zdrowia w porozumieniu z Ministrem Gospodarki Komunalnej określi w drodze rozporządzenia szczegółowe warunki, jakim powinna odpowiadać woda do picia i potrzeb gospodarstw domowych oraz używana w produkcji artykułów spożywczych.</u>
          <u xml:id="u-45.56" who="#JanGałązka">Art. 11 przewiduje możliwość kontyngentowania wody dostarczanej przez komunalne przedsiębiorstwa wodociągów i kanalizacji na rzecz jednostek gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-45.57" who="#JanGałązka">Pragnę wyrazić nadzieję, że kontyngenty ustalone będą na podstawie norm zużycia wody w określonych procesach technologicznych, a wysokość opłat za pobraną ponad przyznany kontyngent wodę stanowić będzie skuteczną zaporę przeciwko przekraczaniu limitu. Dowolne ustalanie kontyngentów wody pozostaje w rażącej sprzeczności z zasadami racjonalnego i oszczędnego gospodarowania wodą i przeciwdziałania marnotrawstwu. Również w tym wypadku wyniki kontroli NIK są wysoce pouczające.</u>
          <u xml:id="u-45.58" who="#JanGałązka">Budowa i utrzymanie przez prezydia rad narodowych studni oraz zbiorników wody dla celów przeciwpożarowych na obszarze miast i osiedli, w których nie ma urządzeń wodociągowych lub w których urządzenia te nie zaopatrują w pełni ludności w wodę, należy uznać za wysoce celowe i niezbędne.</u>
          <u xml:id="u-45.59" who="#JanGałązka">W art. 13 i 14 ustawa zapewnia użytkownikom pomieszczeń w budynku źródła zaopatrzenia się w wodę do picia oraz nakłada na właściciela nieruchomości obowiązek zaopatrzenia budynku na własny koszt w instalacje wodociągowe i połączenia go z siecią wodociągową, co umożliwi wielu rodzinom polepszenie warunków bytowo-mieszkaniowych.</u>
          <u xml:id="u-45.60" who="#JanGałązka">Art. 15 zabezpiecza wykonanie niektórych przepisów ustawy sankcjami karnymi. Dotyczy to zabezpieczenia urządzeń do zaopatrywania ludności w wodę przed niszczeniem, uszkadzaniem, zanieczyszczaniem oraz chroni przed marnotrawstwem wody.</u>
          <u xml:id="u-45.61" who="#JanGałązka">Przekazanie orzecznictwa w sprawach o wykroczenia przewidziane w tym artykule kolegiom karno-administracyjnym nie wyklucza kierowania większych wykroczeń na drogę postępowania karno-sądowego w zależności od klasyfikacji prawnej przestępstwa.</u>
          <u xml:id="u-45.62" who="#JanGałązka">Art. 16 utrzymuje w mocy obowiązujące dotychczas przepisy wykonawcze do chwili wydania nowych przepisów wykonawczych przewidzianych w niniejszym projekcie ustawy. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.</u>
          <u xml:id="u-45.63" who="#JanGałązka">Wysoki Sejmie! Przedstawiony projekt ustawy o zaopatrywaniu ludności w wodę przyjmujemy jako wstęp do unormowania tej istotnej i doniosłej dziedziny naszej gospodarki narodowej. W przekonaniu, że w niedalekiej przyszłości będzie uczyniony krok następny, to znaczy, wpłynie projekt ustawy o ochronie wód przed zanieczyszczeniem lub o prawie wodnym, w imieniu Komisji Budownictwa i Gospodarki Komunalnej wnoszę: Wysoki Sejm uchwalić raczy projekt ustawy o zaopatrywaniu ludności w wodę w przedłożeniu rządowym (druk nr 296) wraz z poprawkami Komisji Budownictwa i Gospodarki Komunalnej, przedstawionymi w druku sejmowym nr 307.</u>
          <u xml:id="u-45.64" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-46">
          <u xml:id="u-46.0" who="#JerzyJodłowski">Otwieram dyskusję. Jako pierwszy zabierze głos poseł Roman Arendarski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-47">
          <u xml:id="u-47.0" who="#RomanArendarski">Wysoki Sejmie! Niejednokrotnie z tej trybuny zabierano głos na temat problemów gospodarki wodnej. W dyskusji nad ustawą o zaopatrzeniu ludności w wodę chcę wskazać na bilans wodny w naszym kraju oraz na doniosłość przedłożonej ustawy dla poprawy zaopatrzenia ludności miejskiej w wodę.</u>
          <u xml:id="u-47.1" who="#RomanArendarski">Wiemy, że Polska należy do krajów stosunkowo słabo zasobnych w wodę. Jedną z przyczyn są niskie opady, które wynoszą przeciętnie niecałe 600 mm rocznie, gdy tymczasem średnia światowa wynosi około 750 mm rocznie, a więc są o 20% niższe w stosunku do przeciętnej światowej. Jeśli uwzględnimy parowanie organiczne i zbieranie wód przez nasze rzeki z innych obszarów, to się okaże, że dysponujemy rocznie mniej więcej 58 miliardami m3 wody. Przy obecnym stanie ludności daje to około 2.000 m3 wody na jednego mieszkańca. Orientacyjnie podaję, że w przeliczeniu na 1 mieszkańca Związek Radziecki posiada zasoby około 5-krotnie większe niż my, Francja ponad 2-krotnie większe niż my. Wszystkie kraje otaczające nas mają ten stosunek korzystniejszy.</u>
          <u xml:id="u-47.2" who="#RomanArendarski">Jeśli weźmiemy pod uwagę, że przyrost ludności jest u nas większy niż w tamtych krajach, wnioskować należy, że stosunek ten będzie się pogarszał, o ile gospodarowanie wodą nie będzie właściwe. Niekorzystne jest u nas rozłożenie dyspozycyjności zasobami w czasie. W okresie wegetacyjnym, który stanowi około połowy roku, odpływa poważna, nieproporcjonalna do czasu, większa część wód. Wobec czego w okresie, kiedy woda jest najbardziej potrzebna rolnictwu, mamy jej najmniej.</u>
          <u xml:id="u-47.3" who="#RomanArendarski">Dysproporcja rozlokowania terenowego powoduje słabe zaopatrzenie w wodę szczególnie pasa wielkich dolin. Deficyt tego rejonu stale się pogłębia przy wzrastających potrzebach rolnictwa i rozwijającego się przemysłu. Plan perspektywiczny gospodarki wodnej, obejmujący wszystkie dziedziny nie tylko dnia dzisiejszego, ale również potrzeby w perspektywie rozwoju naszego państwa, jest opracowany przez Polską Akademię Nauk i akceptowany w głównych założeniach przez rząd.</u>
          <u xml:id="u-47.4" who="#RomanArendarski">Według orientacyjnych danych obecne zużycie wody wynosi ponad 5 mln m3 na dobę na cele komunalne i przemysłowe, a będzie się ono zwiększać i wyniesie przeszło 6 miliardów m3 wody rocznie. Dlatego słuszna jest polityka rządu w kierunku zabezpieczenia zbiorników i oczyszczania ścieków, a więc wzrastających nakładów na zabezpieczenie gospodarce narodowej ilości i jakości wody.</u>
          <u xml:id="u-47.5" who="#RomanArendarski">Nakłady na budowę oczyszczalni w wielu zakładach przemysłowych — zarówno w dorzeczu Wisły, jak i Odry — mają widoczny wpływ na poprawę jakości wód zanieczyszczanych przez zakłady przemysłowe. Wspomnieć przy tym należy, że na terenie województwa szczecińskiego na 10 zakładów, mających decydujący udział w zanieczyszczaniu Odry w rejonie Szczecina, dotychczas zaledwie 2 doprowadziły swoją gospodarkę ściekową do stanu, który uznać można za wystarczający. Są to Zakłady Celulozowo-Papiernicze w Skolwinie oraz Zakłady Rybne w Szczecinie. Inne dopiero przystąpiły do budowy oczyszczalni ścieków, bądź też dopiero zamierzają to uczynić. Oczywiście, jest to sprawa paląca ze względu na potrzeby gospodarki komunalnej oraz ze względu na spadek odłowu i jakości ryb, dające na Zalewie Szczecińskim sumy strat około 2,5 mln zł rocznie.</u>
          <u xml:id="u-47.6" who="#RomanArendarski">Nieco gorzej przedstawia się zagadnienie zanieczyszczeń przez inne zakłady, z których ścieki w większym niż dotąd rozmiarze i z pożytkiem powinny być wykorzystane do nawożenia, szczególnie z takich zakładów, jak cukrownie i krochmalnie. Należy tam zwiększyć powierzchnię pól irygacyjnych oraz wykorzystać ścieki kanalizacyjne w miastach do nawożenia łąk i pastwisk, przez co można osiągnąć poważne zwiększenie wydajności siana, nawet pięciokrotnie, co niewątpliwie w poważnej mierze wpłynie na rozwiązanie trudnej u nas sytuacji paszowej.</u>
          <u xml:id="u-47.7" who="#RomanArendarski">Ustawa zwraca uwagę na oszczędne gospodarowanie wodą i oszczędne korzystanie z wody z urządzeń komunalnych przez zakłady oraz udziału w kosztach budowy tych urządzeń w proporcji do ilości pobieranej wody przez przedsiębiorstwa.</u>
          <u xml:id="u-47.8" who="#RomanArendarski">Istnieje duża różnorodność w zużyciu wody na cele przemysłowe i gospodarczo-bytowe na 1 mieszkańca. Według przybliżonej normy — jeśli się weźmie pod uwagę obecny stan uprzemysłowienia miast — zużycie powinno w niektórych rejonach całkowicie pokrywać potrzeby ilością 130 litrów na dobę. Faktyczne zużycie daleko jednak odbiega w niektórych rejonach i waha się w granicach 180–250 litrów na dobę na 1 mieszkańca. Występuje tu zagadnienie poważnych strat na sieci zewnętrznej i w instalacjach wewnętrznych. Koniecznie należy uwzględnić straty na sieci zewnętrznej, które w zasadzie nie powinny przekraczać 12% przepływu, a sięgają obecnie niejednokrotnie 20% i powyżej.</u>
          <u xml:id="u-47.9" who="#RomanArendarski">Dlatego wydaje się konieczne — poza budową nowych ujęć wody — zwiększyć wydajność istniejących urządzeń przez polepszenie konserwacji i staranną obsługę. Zastosować trzeba dokładną aparaturę kontrolną, która może dać obraz rzeczywistego stanu ujęcia, zużycia i strat. Uniknie się w ten sposób często niecelowych inwestycji w nierzadko nowe zbędne ujęcia.</u>
          <u xml:id="u-47.10" who="#RomanArendarski">Wysoka Izbo! Projekt planu 5-letniego zakłada zaopatrzenie ludności miejskiej w wodociągi w 88%. Jest to wyraz troski państwa o zabezpieczenie ilościowe z jednoczesnym podnoszeniem zdrowotności wody. Wydaje się konieczne poświęcenie nieco uwagi zagadnieniom wsi.</u>
          <u xml:id="u-47.11" who="#RomanArendarski">Woda jest jednym z podstawowych i nieodzownych warunków prawidłowego rozwoju organizmu ludzkiego, zwierzęcego i roślinnego. Z tego też względu rozwój rolnictwa, a zwłaszcza rozwój gospodarki hodowlanej, uzależniony jest oprócz innych czynników przede wszystkim od wody, dostarczanej w dostatecznej ilości i jakości. Przeważająca część zaopatrzenia rolnictwa w wodę przypada na potrzeby związane z produkcją roślin. Pozostała część konieczna dla rozwoju wsi przeznaczona jest na konsumpcję dla ludności zatrudnionej w rolnictwie, na zaspokajanie potrzeb hodowlanych i przemysłu rolno-spożywczego.</u>
          <u xml:id="u-47.12" who="#RomanArendarski">Według oceny Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych zaspokajanie tych potrzeb w rolnictwie jest wysoce niedostateczne. Około 7 tys. wsi w kraju, szczególnie na terenie pasa deficytowego, ma bardzo uciążliwe warunki zaopatrywania się w wodę lub też cierpi z powodu braku wody w ogóle. Wiadomo, że 3/4 ludności wiejskiej korzysta ze studzien prywatnych (łatwo dostępne wody gruntowe), często umieszczonych blisko zabudowań i ścieków, co ujemnie wpływa na zdrowotność, wywołując częste choroby, takie jak dur brzuszny, czerwonka, żółtaczka zakaźna itp.</u>
          <u xml:id="u-47.13" who="#RomanArendarski">O złym stanie sanitarnym i higienicznym wody świadczą wyniki badań Instytutu Medycyny Pracy i Higieny Wsi. Na ogólną liczbę 746 przebadanych studzien 98% stanowią studnie kopane gruntowo. Na około 1,5 mln takich studni zaledwie 10% ma wodę zdatną do picia, natomiast z liczby około 10 tys. studni publicznych mniej więcej 20% ma dobrą wodę pitną, 50% tego stanu wymaga natomiast remontu kapitalnego, ponieważ studnie do użytku się nie nadają z powodu przekroczenia okresu eksploatacji.</u>
          <u xml:id="u-47.14" who="#RomanArendarski">O deficycie wody wymownie świadczy ilość pożarów na wsi w roku 1959, która wynosiła 5.140, jak wykazuje Państwowy Zakład Ubezpieczeń i Główna Komenda Ochotniczej Straży Pożarnej. Były to pożary, których nie można było ugasić z powodu braku wody. Jako przykład podam, że największa koncentracja takich wypadków przypada na województwo warszawskie, bo było ich tam 667, w województwie kieleckim — 565, w województwie lubelskim — 457 i w województwie łódzkim — 405. Stan ten pokrywa się z deficytem wody w tych rejonach, ponieważ pierwsze miejsce pod tym względem ma województwo kieleckie, drugie — warszawskie, trzecie — lubelskie.</u>
          <u xml:id="u-47.15" who="#RomanArendarski">Liczby, które chcę podać, obrazują ilość wsi i dużą rozpiętość, jaka istnieje w przypadającej ilości wsi na jedną studnię publiczną. Ten stosunek przedstawia się następująco: w województwie warszawskim — 34, w łódzkim — 16, w białostockim — 11, w gdańskim — 1.</u>
          <u xml:id="u-47.16" who="#RomanArendarski">Jeżeli rozważymy straty, jakie gospodarka narodowa w rolnictwie ponosi z przyczyny niedostatecznego zaopatrzenia w wodę, a których nie jesteśmy w pełni dokładnie przewartościować, jak na przykład różne następstwa osłabienia produkcyjności gospodarstwa, choroby i zniszczenia materiałów, to są one bardzo duże.</u>
          <u xml:id="u-47.17" who="#RomanArendarski">Wystarczy tylko ukazać kilka konkretnych liczb Państwowego Zakładu Ubezpieczeń za rok 1959, który wykazuje, że na wsi spłonęło 16.139 budynków, za które wypłacono odszkodowanie w wysokości 284.674 tys. zł i 23.212 sztuk różnego rodzaju sprzętu, za który wypłacono odszkodowania na sumę 270.484 tys. zł. Jeśli dodamy do tego odszkodowania za bydło padłe w ilości 150.420 sztuk w sumie 303.004 tys. zł i 98.985 sztuk padłych koni, za które wypłacono 300.233 tys. zł odszkodowania, to łączna suma wypłaconych w roku 1959 odszkodowań dla wsi wynosi 1.158.395 tys. zł.</u>
          <u xml:id="u-47.18" who="#RomanArendarski">Jest to obraz wprawdzie nie wszystkich skutków braku dostatecznej ilości i jakości wody, ponieważ — szczególnie jeżeli chodzi o ścisłą ewidencję ich przyczyn — Państwowy Zakład Ubezpieczeń takiej ewidencji nie prowadzi, ale stwierdzić należy, że wiele schorzeń inwentarza i zniszczeń spowodował niedostatek i zła jakość wody. A przecież zdrowie mieszkańców wsi również jest narażone na złe skutki braku dostatecznej ilości i jakości wody pitnej.</u>
          <u xml:id="u-47.19" who="#RomanArendarski">Wysoka Izbo! Przytoczyłem kilka liczb dla zobrazowania stanu faktycznego zaopatrzenia w wodę, lecz należy przypomnieć, że istnieje również na wsi około 800 komunalnych wodociągów wiejskich, z których czynnych jest około 400, istnieje ponadto możliwość korzystania z poważnej części wodociągów zakładowych. Poprawę zaopatrzenia wsi w wodę pitną można uzyskać tylko przez renowację istniejących oraz budowę nowych wodociągów wiejskich i również studni publicznych. Dobra woda pitna odgrywa decydującą rolę w rozwoju hodowli, poprawia stan sanitarny i zabezpiecza wykonanie zadań produkcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-47.20" who="#RomanArendarski">Większość wodociągów wiejskich powstaje z samorzutnej inicjatywy chłopów, szczególnie na terenach deficytowych w wodę. Duże znaczenie społeczne i gospodarcze miała uchwała Sejmu z 1958 r., przeznaczająca 10 mln zł dotacji na uruchomienie, renowację nieczynnych wodociągów na wsiach Ziem Zachodnich. Duże znaczenie miało również przeznaczenie przez rząd w 1959 r. sumy 30 mln zł na ten cel.</u>
          <u xml:id="u-47.21" who="#RomanArendarski">Przyjmuje się szacunkowo, że około 15% wartości zainwestowanych sum wykonali chłopi w ramach czynów społecznych, a 10 mln zł dotacji na budowę nowych wodociągów dało efekt równy wartości 25 mln zł.</u>
          <u xml:id="u-47.22" who="#RomanArendarski">W okresie napiętych zadań planu narodowego i potrzeb podniesienia produkcji rolnej, rozwoju techniki, zwiększenia wydajności pracy musimy zwrócić uwagę na umiejętne gospodarowanie czasem rolnika. Przyjmując, że średniorolne gospodarstwo powinno zużyć minimum 300 litrów wody dziennie, rolnik zmuszony jest przebyć często kilka kilometrów dziennie do studni publicznej, jeśli ona jest we wsi. Jeśli natomiast jej nie ma — dowozi się wodę z daleka beczkowozem. Na skutek tego najbiedniejsza część wsi, nie posiadająca koni, jest zmuszona odrabiać lub też kupować wodę. Oczywiście, wpływa to często na wyrzekanie się hodowli, co obniża jej stan, obniża również wydajność mleka oraz pogarsza produkcję mięsa.</u>
          <u xml:id="u-47.23" who="#RomanArendarski">Rolnicy stwierdzili praktycznie, że od tych samych krów przy poprawie warunków zaopatrzenie w wodę poważnie wzrasta ilość mleka bez żadnych dodatkowych zabiegów. Dlatego też należy stwierdzić, że duńska czy holenderska krowa nie dlatego daje więcej mleka, że jest lepsza od naszej, tylko dlatego, że jest hodowana w lepszych warunkach. Tradycją na wsi holenderskiej jest to, że buduje się drogę, zakłada wodociąg, urządza pastwisko z wodopojem, a później dopiero buduje się zagrodę.</u>
          <u xml:id="u-47.24" who="#RomanArendarski">Oczywista staje się potrzeba rozwoju sieci wodociągów na naszej wsi jako narzędzia produkcji, bowiem woda jest warunkiem wpływającym na jej wyniki. O ile ze względów sanitarnych, kulturalnych i bytowych urządzenia komunalne są bardzo potrzebne na wsi, o tyle ze względów produkcyjnych są one konieczne.</u>
          <u xml:id="u-47.25" who="#RomanArendarski">Gospodarka narodowa w planie na lata 1960–1965 stawia zadanie podniesienia produkcji roślinnej i zwierzęcej. Trzeci Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w uchwale o wytycznych polityki partii na wsi stwierdza: „Z uwagi na wysoce niezadowalający stan zaopatrzenia wsi w wodę pitną konieczne jest zwiększenie zarówno środków własnych, jak i pomocy państwa na rozbudowę niezbędnych w tym celu urządzeń” Zwiększenie produkcji rolnej o przeszło 30% w latach 1961–1965 może nastąpić poprzez wzrost hodowli i wzrost produkcji obornika, bowiem to prowadzi do zwiększenia wydajności produkcji roślinnej. Podkreślam ważność tego zagadnienia w ogóle dla produkcji rolnej, ponieważ niektórzy działacze państwowi i społeczni nie wykazują zrozumienia dla tej sprawy. Brak zrozumienia potrzeby postępu technicznego i zrywania z konserwatyzmem i zacofaniem wsi jest czynnikiem opóźniającym osiągnięcia naszych zamierzeń produkcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-47.26" who="#RomanArendarski">Projekt ustawy w art. 4 ust. 3 ustala, że prezydia powiatowych rad narodowych powinny zapewnić dokumentację prawną, opracowanie dokumentacji projektowo-kosztorysowej oraz założeń i nadzór inwestorski nad budowa wodociągu. Ponadto art. 4 ust. 2 ustala, że budowa, rozbudowa i eksploatacja urządzeń do zbiorowego zaopatrywania ludności w wodę na terenie gromady może być realizowana przez prezydia rad narodowych, przez spółki wodne, kółka rolnicze albo inne zrzeszenia do tego powołane. Dlatego konieczne jest zrozumienie ważności tego zagadnienia i pełne docenianie problemu tak przez rady narodowe, jak i wymienione organizacje.</u>
          <u xml:id="u-47.27" who="#RomanArendarski">Niepokojąca jest zbytnia ostrożność w tych poczynaniach. Oto kilka wojewódzkich rad narodowych nie zrozumiało bądź nie poświęciło dostatecznej uwagi zagadnieniu przepracowania założeń planu 5-letniego, dotyczących zaopatrzenia w wodę, i zbyt ostrożnie zaplanowało zadania budowy nowych i odbudowy wodociągów i studni publicznych. Nie wykorzystały one w pełni proponowanych limitów bądź też ograniczyły się do wyłącznego wykorzystania limitów bez dostatecznej mobilizacji wkładów własnych ludności.</u>
          <u xml:id="u-47.28" who="#RomanArendarski">Oto przykłady: Wrocław z 30 mln zł planuje tylko 11,5 mln zł na te cele, przeznaczając 18,5 mln zł na inne. Koszalin z 30 mln zł przeznacza tylko 13 mln zł, Kielce z 40 mln zł zaplanowały tylko 40 mln zł, to znaczy wyłącznie w ramach dotacji. Szczecin z 35 mln zł zaplanował prace na 24 mln zł, Białystok z 15 mln zł tylko 10 mln zł.</u>
          <u xml:id="u-47.29" who="#RomanArendarski">Art. 4 ust. 1 określa, że budowę i odbudowę urządzeń do zbiorowego zaopatrywania ludności w wodę należy prowadzić ze środków własnych gromady lub tej części gromady, która będzie korzystać z urządzeń, przy zapewnieniu pomocy państwa. Określa również zasady i tryb finansowania budowy urządzeń wymienionych w ust. 1 i 2, udzielania pomocy państwa na budowę i rozbudowę oraz zasady ich utrzymania i eksploatacji. Jesteśmy zdania, by pomoc państwa z uwagi na napięte zadania budżetowe wynosiła około 50%, natomiast chłopi powinni pokrywać z własnych funduszów dalsze 50% kosztów.</u>
          <u xml:id="u-47.30" who="#RomanArendarski">Dlatego opracowanie zadań w perspektywie 5-latki przez wojewódzkie rady narodowe wydaj e się niezbyt przemyślane, nie uwzględnia możliwości rozszerzenia zakresu odbudowy i rozbudowy urządzeń wodociągowych i studni publicznych, zaspokojenia w szerszym zakresie potrzeb produkcyjnych i wykorzystania inicjatywy społecznej. Trzeba zainteresować tym zagadnieniem wszystkie organizacje działające na wsi. Kółka rolnicze po uwzględnieniu potrzeb mechanizacji i melioracji powinny poświęcić wszystkie środki zagadnieniom poprawy zaopatrzenia wsi w wodę.</u>
          <u xml:id="u-47.31" who="#RomanArendarski">Budżet państwa na rok 1960 wprawdzie nie przewiduje żadnych sum na te cele, z danych dotychczasowych wynika jednak, że województwa zgłosiły potrzeby budowy nowych wodociągów na sumę 116 mln zł. Dlatego pragnę wyrazić nadzieję, że rząd, tak jak w roku ubiegłym, w ramach sum wygospodarowanych bądź też z rezerwy budżetowej poprze inicjatywę zamierzonych czynów w bieżącym roku.</u>
          <u xml:id="u-47.32" who="#RomanArendarski">Fakt koordynacji wysiłków społecznych nakłada na rady narodowe obowiązek zapewnienia fachowego kierownictwa i nadzoru techniczno-koordynacyjnego.</u>
          <u xml:id="u-47.33" who="#RomanArendarski">Umiejętne skierowanie energii twórczej wsi we właściwym kierunku społecznego działania i zrywanie z historycznym konserwatyzmem i zacofaniem wsi polskiej jest naszym naczelnym zadaniem. Konieczny staje się fakt zwrócenia uwagi rad narodowych na odpowiedni dobór kadr, aby zapewnić sprawne kierownictwo i koordynację wprowadzania nowych metod techniki do naszego rolnictwa i gospodarki narodowej. Nowe nie tak szybko zyskuje zwolenników, lecz zyskuje sobie prawo obywatelstwa po wejściu do środowiska.</u>
          <u xml:id="u-47.34" who="#RomanArendarski">Rewolucyjne zmiany społeczno-polityczne i gospodarcze odwróciły kierunki tradycyjnego rozwoju i podniosły rolę wsi w zadaniach gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-47.35" who="#RomanArendarski">Nowe zadania wymagają skupionej zabudowy wsi, stworzenia warunków mocniejszej więzi. społeczno-gospodarczej między mieszkańcami. Dlatego wykorzystać należy zapał do rozbudowy majątku społecznego i jego użytkowania. Wspólne użytkowanie urządzeń gospodarczych, kulturalnych i komunalnych pozwoli podnieść poziom kultury technicznej, rolnej i ogólnej przede wszystkim dzięki postępowi technicznemu i mechanizacji pracy. Zbliży to wieś do warunków pracy i życia w mieście.</u>
          <u xml:id="u-47.36" who="#RomanArendarski">Władza ludowa stworzyła realne podstawy do przebudowy wsi i likwidacji zacofania cywilizacyjnego, zniesione bowiem zostały ideologiczne hamulce, skazujące polską wieś na tradycyjne zacofanie. Projekt ustawy o zaopatrzeniu ludności w wodę przedłożony dziś do uchwalenia przez Wysoki Sejm jest jeszcze jednym tego dowodem.</u>
          <u xml:id="u-47.37" who="#RomanArendarski">Wysoki Sejmie! Pragnę wyrazić zadowolenie, że przedłożony dziś do zatwierdzenia projekt ustawy o zaopatrywaniu ludności w wodę w poważnym stopniu zaspokaja także potrzeby wsi i jest wyrazem konsekwentnej realizacji sojuszu robotniczo-chłopskiego — niezłomnego fundamentu władzy ludowej.</u>
          <u xml:id="u-47.38" who="#RomanArendarski">Jako członek Klubu Poselskiego Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, w imieniu którego mam zaszczyt przemawiać, oświadczam, że głosować będziemy za przyjęciem ustawy w brzmieniu przedłożonym przez rząd wraz z poprawkami Komisji Budownictwa i Gospodarki Komunalnej.</u>
          <u xml:id="u-47.39" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-47.40" who="#RomanArendarski">Udzielam głosu posłowi Stanisławowi Sowińskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-48">
          <u xml:id="u-48.0" who="#StanisławSowiński">Wysoki Sejmie! W nawale problemów związanych z koniecznością szybkiej przebudowy struktury gospodarczej kraju z rolniczego, gospodarczo zacofanego w przemysłowo-rolniczy — na dalszy plan odsunięty został problem wody, jednego z ważnych surowców w przemyśle, rolnictwie i życiu człowieka.</u>
          <u xml:id="u-48.1" who="#StanisławSowiński">Stało się tak prawdopodobnie dlatego, że początkowo zdawało się, iż surowca tego jest pod dostatkiem, a gdy się lokalizowało w różnych gospodarczo zacofanych regionach kraju wielkie zakłady przemysłowe, nie doceniano udziału tych zakładów w spożyciu olbrzymich ilości wody oraz ich roli w oddziaływaniu na stan czystości rzek i strumieni, do których zakłady te wlewają swe ścieki.</u>
          <u xml:id="u-48.2" who="#StanisławSowiński">Szukając oszczędności w budowie lub odbudowie obiektów fabrycznych niektóre zakłady przemysłowe w ogóle pominęły w technologii swej produkcji te fragmenty zakończenia cyklu produkcyjnego, które dotyczyły oczyszczania ścieków produkcyjnych. Są nawet szpitale i sanatoria, które swe wody ściekowe wylewają wprost do potoków lub rzek.</u>
          <u xml:id="u-48.3" who="#StanisławSowiński">Władze terenowe nie zawsze czuły się uprawnione do interwencji w dyrekcji jakiegoś olbrzyma przemysłowego lub dyrekcji sanatorium, by budowano specjalne własne ujęcia wód i własne oczyszczalnie wód ściekowych. Dopiero gdy różne klęski, jak zatrucia wód ściekami, posuchy, niedobór wody w wodociągach i powodzie — postawiły zagadnienie gospodarki wodą na czoła problemów zaopatrzeniowych, zaczęto doceniać wagę tego problemu.</u>
          <u xml:id="u-48.4" who="#StanisławSowiński">Ale w niektórych okolicach Polski sprawa zaopatrywania ludności w wodę nie jest już taka prosta, gdyż rozmieszczenie zapasów wody czy też okresowość pojawienia się wody nie są równomierne, wskutek czego są okolice i okresy o nadmiarze wody, a są okolice i okresy, w których brak wody daje się dotkliwie odczuwać. Ponadto na przestrzeni ostatnich lat powstało wiele zakładów przemysłowych, które do swych procesów technologicznych używają olbrzymich ilości wody, gospodarując nią nieraz bardzo rozrzutnie.</u>
          <u xml:id="u-48.5" who="#StanisławSowiński">Wiele tych zakładów ściekami swymi tak zanieczyszcza wodę, że woda w rzekach i potokach, do których ścieki te spływają, zatraca swe naturalne właściwości chemiczne. A przecież część ludności na wsi czerpie wodę do picia wprost z potoków i rzek. Stąd problem zaopatrywania ludności w wodę wiąże się ściśle z problemem wody pobieranej przez zakłady przemysłowe, z warunkami oczyszczania wody, filtrów naturalnych i sztucznych, właściwych ujęć wody u źródeł i sposobów przekazywania wody — od źródeł do odbiorcy.</u>
          <u xml:id="u-48.6" who="#StanisławSowiński">Małe skupiska ludzi, rozrzucone z dala od miast, przeżywają te problemy inaczej, a większe zespoły osad ludzkich w miastach i osiedlach — inaczej. Miasta i osiedla muszą swój rozwój i egzystencję opierać na planowej gospodarce zasobami wody, a po zasoby te muszą niekiedy sięgać daleko w głąb terenów jeszcze stosunkowo zasobniejszych w wodę. Stwarza to konieczność ochrony ujęć wody i właściwych sposobów przesyłania wody na wielkie odległości.</u>
          <u xml:id="u-48.7" who="#StanisławSowiński">Żenująco zacofane stosunki w zakresie zaopatrzenia ludności w zdrową, sanitarnie zbadaną wodę pitną panują na wsi. Na prawie 42 tysiące wsi mamy około 6 tysięcy takich, które odczuwają dotkliwy, jeśli nie wręcz katastrofalny brak wody. Są wsie o 2, 3 zaledwie, czasami o jednej, a nie rzadko w ogóle bez studni. Tam wodę trzeba dowozić z dużej, nieraz parokilometrowej odległości.</u>
          <u xml:id="u-48.8" who="#StanisławSowiński">Takich upośledzonych wsi mamy na przykład w województwie warszawskim około 1.000, w katowickim — około 700, w kieleckim — około 600. We wsiach mających więcej studni też nie widać innych studni, jak tylko płytkie, naprędce kopane. Zawierają one przeważnie mało wody, w dodatku wody zaskórnej, w której aż roi się od zanieczyszczeń i przeróżnych bakterii chorobotwórczych. Stąd między innymi różne epidemie, stąd ogromne straty społeczne i gospodarcze.</u>
          <u xml:id="u-48.9" who="#StanisławSowiński">W niewielkim stopniu korzysta również ludność wsi z takiego dobrodziejstwa, jakim są wodociągi. Mamy je zaledwie w 800 wsiach, przy czym tylko połowa z nich to urządzenia w pełni eksploatowane.</u>
          <u xml:id="u-48.10" who="#StanisławSowiński">Obiektywnie stwierdzić należy, że w ostatnich latach przyznawano wielu gromadom dziesiątki milionów złotych na poprawę stanu Urządzeń komunalnych na wsi i znalazłoby się może jeszcze więcej funduszów, gdyby tylko wieś mogła je wykorzystać. Ale na wsi brak odpowiednich fachowców, hydraulików, ślusarzy, mechaników, kotlarzy. Chłopi pragną mieć swoje wodociągi i łaźnie, i to nie budowane za pieniądze państwowe. Owszem, pomoc w postaci pożyczek czy porad technicznych, czy fachowego nadzoru bardzo jest wsi potrzebna, ale chłopi chcą także wnieść swój wkład. I wnoszą.</u>
          <u xml:id="u-48.11" who="#StanisławSowiński">W szeregu wsi województw krakowskiego i lubelskiego chłopi, zorganizowani w zespoły lub kółka rolnicze, własnymi siłami budują wodociągi. Tej chłopskiej inicjatywy nie wolno zmarnować. Trzeba jednak, by obok chłopskiej, nie wykwalifikowanej dłoni znalazła się dłoń rzemieślnika.</u>
          <u xml:id="u-48.12" who="#StanisławSowiński">Trzeba więc pomyśleć o tym, by wieś jak najprędzej zyskała fachową pomoc rzemieślnika, który nie tylko pokieruje budową, lecz będzie mógł czuwać nad sprawnością techniczną instalowanych urządzeń. Trzeba pomyśleć o jakichś lokalach dla tych rzemieślników, o surowcach i materiałach. Walka z brakiem wody i jej nadmiarem jest zadaniem planowej gospodarki wodnej, chodzi jednak o to, aby to planowe działanie uwzględniało całokształt czynników naturalnego układu biocenotycznego w przyrodzie i wszystkie elementy życia gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-48.13" who="#StanisławSowiński">Na czele zagadnień naszej gospodarki narodowej stoi zadanie zwiększenia przyrostu masy organicznej produkowanej przez rośliny zielone. Problemu tego nie można rozwiązać bez oparcia gospodarki rolnej i leśnej na poznaniu czynników, w których się życie tych roślin odbywa. Najważniejszym czynnikiem w życiu roślin jest woda. Planowa gospodarka stosunkami wodnymi w środowiskach roślinnych zadecyduje o stanie gospodarki rolnej i leśnej, o stanie wyżywienia ludności.</u>
          <u xml:id="u-48.14" who="#StanisławSowiński">W związku z zadaniami zwiększenia produkcji roślinnej zachodzi konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami wody. Racjonalne, zgodne z potrzebami całego życia gospodarczego sterowanie obiegiem wody staje się w chwili obecnej koniecznością życiową całego narodu. Dyktuje to dziś nam instynkt samoobrony człowieka przed katastrofą głodu, powodzi i wyniszczenia biologicznego.</u>
          <u xml:id="u-48.15" who="#StanisławSowiński">Przeprowadzona analiza bilansu wodnego całego obszaru Polski wskazuje jako obszary trwałych deficytów wodnych: Mazowsze, Wielkopolskę i Kujawy. Tam też występują objawy stepowienia. Pozostałe obszary mają jeszcze niewielkie nadmiary wody, ale dotychczas nikt się nie troszczył o jakieś racjonalne zagospodarowanie tych nadmiarów i przerzucenie ich w miarę potrzeb do obszarów deficytowych. Nie wchodząc w szczegóły przyczyn zachwiania bilansu wodnego na niektórych obszarach środkowej Polski, stwierdzić musimy konieczność wyrównania ujemnego bilansu wodnego przez przerzuty większych zapasów wody z terenów zasobniejszych.</u>
          <u xml:id="u-48.16" who="#StanisławSowiński">Największe roczne odpływy mają tereny południowe Polski, położone w zlewni górnego Sanu, Dunajca, Soły, górnej Wisły i Nysy Kłodzkiej. Z tych właśnie terenów przy starannej zabudowie górnych biegów tych rzek zbiornikami retencyjnymi i zabudowie biologicznej możemy uzyskać pewne nadmiary wody do zaopatrzenia w nią terenów deficytowych.</u>
          <u xml:id="u-48.17" who="#StanisławSowiński">Na razie w gospodarce nie uregulowanej w okresach gwałtownych opadów mamy olbrzymie nadmiary wód powierzchniowych, które nie mieszczą się w normalnych korytach rzecznych, zalewają nadbrzeżne tereny, powodują powodzie, a następnie spływają bezużytecznie do morza, unosząc ze sobą wielkie ilości spłukanej z pól wartościowej gleby.</u>
          <u xml:id="u-48.18" who="#StanisławSowiński">Ujęcie i utrzymanie tych okresowych nadmiarów wód ułatwiłoby walkę z żywiołem powodzi, a równocześnie pozwoliłoby na zmagazynowanie większych zapasów wód na okres bezdeszczowy, stworzyłoby możliwości wykorzystania wody do napędu elektrowni wodnych i dałoby dodatkowe zapasy wody konsumpcyjnej.</u>
          <u xml:id="u-48.19" who="#StanisławSowiński">Zapotrzebowanie na wodę konsumpcyjną wzrasta nieustannie. W ubiegłym roku zużyliśmy jej ponad 4 mld m3, a w roku 1965 będziemy jej potrzebować około 6 mld m3. Aby zahamować pogłębiający się deficyt wody, konieczna jest budowa zbiorników w dolinach rzek górskich. Kilka takich zbiorników już buduje się na Podkarpaciu, gdzie istnieją dogodne warunki do zmagazynowania około 3 mld m3 wody. Ponadto gdy się zbuduje na wododziale Wisła — Odra kanał centralny, można będzie przychwycić kilkanaście miliardów metrów sześciennych wody, spływającej dotychczas Wisłą i Odrą do morza.</u>
          <u xml:id="u-48.20" who="#StanisławSowiński">Z zagadnieniem wzrastającego zapotrzebowania wody dla gospodarki komunalnej i w przemyśle wiąże się także sprawa zanieczyszczeń wody odpadami i ściekami z fabryk i miast. Na tym odcinku panuje jeszcze olbrzymia anarchia, mająca wysokich protektorów w centralnych zarządach i zjednoczeniach różnych gałęzi przemysłu lekkiego, drzewnego, ciężkiego i chemicznego, które nie przydzielają podległym sobie zakładom przemysłowym funduszów na budowę oczyszczalni ścieków.</u>
          <u xml:id="u-48.21" who="#StanisławSowiński">Kilka wielkich miast ma poważne kłopoty z dostarczaniem ludności zdrowej wody pitnej nie tylko dlatego, że wody tej bywa okresowo za mało, ale głównie dlatego, że woda ta jest zanieczyszczana przez ścieki zakładów przemysłowych. W wielu miastach i osiedlach obserwujemy nowego typu trudności w uregulowaniu gospodarki wodnej na danym terenie. Mianowicie opóźnianie się opracowania dokumentacji technicznej dla budowy oczyszczalni ścieków.</u>
          <u xml:id="u-48.22" who="#StanisławSowiński">Taka na przykład sytuacja powstała przy okazji budowy wielkiej zapory na rzece Sole w przełomie przez Beskid Mały w Tresnej pod Żywcem. Budowę zapory już rozpoczęto, a dokumentacji na budowę kolektora ścieków z miasta Żywca dotychczas Biuro Projektów nie opracowało. Spowoduje to wiele poważnych dodatkowych komplikacji, których zasięg dojdzie aż do Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.</u>
          <u xml:id="u-48.23" who="#StanisławSowiński">Projekt ustawy o zaopatrywaniu ludności w wodę nakłada na rady narodowe miast i osiedli obowiązek budowy i utrzymywania urządzeń do zaopatrywania ludności w wodę, uruchomienia nieczynnych wodociągów i studni publicznych, daje prawo wykorzystywania wodociągów w zakładach przemysłowych dla potrzeb miast i osiedli, zobowiązuje rady do zamawiania dokumentacji dla budowy nowych wodociągów. Ustawa ma charakter ramowy, gdyż pozostawia do dalszej realizacji kilka przepisów resortowym ministerstwom.</u>
          <u xml:id="u-48.24" who="#StanisławSowiński">Tak więc tryb finansowania budowy urządzeń wodociągowych ustalić ma Rada Ministrów. Minister Gospodarki Komunalnej i przewodniczący Komitetu do Spraw Urbanistyki i Architektury mają ustalić tryb sporządzania i zatwierdzania dokumentacji projektowych. Minister Gospodarki Komunalnej ma ustalić w drodze rozporządzenia wykonawczego warunki, jakim odpowiadać mają urządzenia do zaopatrywania ludności w wodę. Minister Zdrowia ma ustalić w rozporządzeniu wykonawczym warunki, jakim odpowiadać powinna woda dla ludności.</u>
          <u xml:id="u-48.25" who="#StanisławSowiński">Prezydia wojewódzkich rad narodowych upoważnia ustawa do ustalania warunków korzystania z urządzeń do zaopatrywania ludności w wodę. Ministrowie Żeglugi i Gospodarki Wodnej, Gospodarki Komunalnej mają ustalić w rozporządzeniu wykonawczym zasady kontyngentowania wody na obszarach deficytowych, a Minister Gospodarki Komunalnej w porozumieniu z Ministrem Finansów ma ustalić wysokość opłat za wodę pobraną ponad przyznany limit. Od Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego oczekujemy wydania rozporządzenia wykonawczego do ustawy o lasach wodoochronnych i opracowania planów regulacji i zabudowy górskich potoków. Ministrowie Gospodarki Komunalnej i Spraw Wewnętrznych mają ustalić listę miast, w których powinny być wybudowane studnie publiczne.</u>
          <u xml:id="u-48.26" who="#StanisławSowiński">Dopiero po uzupełnieniu tej ustawy rozporządzeniami poszczególnych resortów będzie stanowić ona akt normujący jeden z odcinków gospodarki wodnej, mianowicie zasady poboru wody przez ludność. Zanim jednak możliwa będzie dostawa wody do wszystkich konsumentów w Polsce, trzeba będzie w ramach kompleksowego planu gospodarki wodą zrównoważyć zachwiany bilans wodny, trzeba będzie zbudować wiele urządzeń służących do retencjonowania wody i przerzutów większych zapasów wody do regionów deficytowych, zbudować zapory na ciekach i potokach, uregulować warunki odprowadzania ścieków z zakładów przemysłowych do rzek, uregulować potoki górskie w górnych odcinkach, prowadzić systematyczną zabudowę biologiczną dolin potoków i cieków w górach, ograniczyć eksploatację lasów na terenach wodoochronnych, opracować szczegółową dokumentację techniczną wszystkich ujęć wody.</u>
          <u xml:id="u-48.27" who="#StanisławSowiński">Doniosłość wagi omawianego projektu ustawy zwiększa fakt poważnego zdezaktualizowania się ustawy wodnej z 16 marca 1928 r., narastania nowych zadań stojących przed rolnictwem, wielokrotnego wzrostu spożycia wody i coraz wyraźniej zaznaczającego się niedoboru wody w niektórych regionach Polski.</u>
          <u xml:id="u-48.28" who="#StanisławSowiński">Omawiany dziś projekt ustawy o zaopatrywaniu ludności w wodę poprzedza ogólną ustawę regulującą problem racjonalnej gospodarki wodą i daje gospodarzom terenu, radom narodowym, podstawy prawne do objęcia kierownictwa akcją porządkowania wielu zaniedbań na tym odcinku.</u>
          <u xml:id="u-48.29" who="#StanisławSowiński">Przede wszystkim do stworzenia podstaw prawidłowego rozwoju gospodarki tym podstawowym, a deficytowym już dziś surowcem konieczne jest skupienie całokształtu zagadnień gospodarki wodnej w jednym resorcie, czego mimo powołania w roku 1958 Ministerstwa Żeglugi i Gospodarki Wodnej dotychczas de facto nie dokonano. Wiemy, że na tym odcinku istnieją jeszcze zaległości innych resortów, że na przykład w zakresie zabudowy górskich potoków bardzo mało się robi, że w zakresie zabudowy biologicznej terenów wodoochronnych istnieją olbrzymie zaniedbania w zagospodarowaniu hal i nieużytków w górach.</u>
          <u xml:id="u-48.30" who="#StanisławSowiński">Zdarzają się jeszcze wypadki, że niektóre zakłady przemysłowe wręcz uchylają się od partycypowania w kosztach budowy oczyszczalni ścieków, powołując się na brak kredytów, a nawet w resorcie, który powinien być na tym odcinku wzorem — w resorcie zdrowia — zdarzają się wypadki systematycznego wpuszczania ścieków z sanatoriów przeciwgruźliczych otwartymi rowami do strumieni, z których ludność poniżej ujścia tych ścieków bierze wodę pitną (na przykład sanatorium w Rajczy).</u>
          <u xml:id="u-48.31" who="#StanisławSowiński">Rozległość problemów, obejmujących gospodarkę wodną, usprawiedliwia konieczność etapowego regulowania zagadnień, z racjonalną gospodarką zasobami wody związanych.</u>
          <u xml:id="u-48.32" who="#StanisławSowiński">Dlatego projekt ustawy o zaopatrywaniu ludności w wodę, który określa zakres udziału rad narodowych w gospodarowaniu urządzeniami do pobierania wody, uważać należy za pierwszy etap na tym „szlaku wodnym”, który wymaga: kompleksowego planu ochrony przyrody, zwłaszcza lasów górskich i zespołów trawiastych na szczytach gór, uregulowania rzek i cieków, skanalizowania miast i osiedli, rozbudowy wielu tysięcy ujęć wody, wielu tysięcy kilometrów rurociągów, budowy wielu zbiorników retencyjnych, wielu zapór, stopni wodnych, kolektorów, oczyszczalni ścieków i elektrowni wodnych.</u>
          <u xml:id="u-48.33" who="#StanisławSowiński">Ta pierwsza ustawa z zakresu norm i zarządzeń w gospodarce wodą musi być oparta na poważnej pomocy finansowej i materiałowej państwa, musi ułatwić radom narodowym, jednostkom gospodarki uspołecznionej, rolnikom i kółkom rolniczym dokonanie wielu nakładów inwestycyjnych, by poprawić warunki bytowe ludności, umożliwić postęp rolnictwu, przemysłowi zapewnić odpowiedni surowiec, dać wiele megawatów energii elektrycznej, by żywioł wody wprzęgnąć w służbę człowieka.</u>
          <u xml:id="u-48.34" who="#StanisławSowiński">Doceniając doniosłą, pionierską rolę ustawy o zaopatrywaniu ludności w wodę, Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego głosować będzie za projektem tej ustawy.</u>
          <u xml:id="u-48.35" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-49">
          <u xml:id="u-49.0" who="#JerzyJodłowski">Zarządzam 15-minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-49.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 11 min. 25 do godz. 11 min. 50)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-50">
          <u xml:id="u-50.0" who="#JerzyJodłowski">Wznawiamy obrady. Kontynuujemy dyskusję nad sprawozdaniem Komisji Budownictwa i Gospodarki Komunalnej o rządowym projekcie ustawy o zaopatrywaniu ludności w wodę.</u>
          <u xml:id="u-50.1" who="#JerzyJodłowski">Udzielam głosu posłowi Remigiuszowi Bierzankowi.</u>
          <u xml:id="u-50.2" who="#JerzyJodłowski">Poseł Bierzanek Remigiusz: Wysoka Izbo! Projekt ustawy o zaopatrywaniu ludności w wodę jest na pewno krokiem naprzód na drodze do uporządkowania naszego ustawodawstwa, oznacza on — co szczególnie chciałbym podkreślić — zastosowanie na tym odcinku gospodarki i techniki dwóch podstawowych zasad każdej zdrowej gospodarki. Po pierwsze — że za określony odcinek gospodarki odpowiada jeden i tylko jeden organ administracji, w tym wypadku właściwa rada narodowa, i że po drugie — korzystanie z urządzeń wodnych przez zakłady pracy odbywać się ma na zasadzie jakiegoś rachunku gospodarczego i współudziału w inwestycjach.</u>
          <u xml:id="u-50.3" who="#JerzyJodłowski">Jakkolwiek sam projekt nie budzi zastrzeżeń, warto może na chwilę zatrzymać się nad realizacją ustawy, a szczególnie nad kwestią, czy rady narodowe, obładowane jak ten przysłowiowy wielbłąd bardzo wielu różnymi funkcjami, podołają tym trudnym i skomplikowanym zadaniom w zakresie gospodarki wodnej. Będzie to zależało na pewno od środków finansowych, ale też w niemałym stopniu od poziomu kadr w radach narodowych, od ich kwalifikacji technicznych i ekonomicznych, zwłaszcza że gospodarka wodna ma to do siebie, iż tkwią w niej bardzo silne pokusy, żeby odnieść doraźne korzyści czy oszczędności, choćby w przyszłości wynikły z tego spore szkody.</u>
          <u xml:id="u-50.4" who="#JerzyJodłowski">Otóż jak wyglądają kadry w naszych radach narodowych i gospodarce komunalnej i — co najważniejsze — czy dostatecznie szybko podnosi się ich poziom?</u>
          <u xml:id="u-50.5" who="#JerzyJodłowski">Fragmentaryczne dane wskazują na przykład, że w miastach i osiedlach Dolnego Śląska, jak podał jeden z posłów wrocławskich, jest 112 urządzeń wodno-kanalizacyjnych, które razem zatrudniają 9 inżynierów. A zagadką jest, dokąd idą młodzi inżynierowie, bo 3 wydziały kształcą specjalistów w dziedzinie wodno-kanalizacyjnej i dysponują sporą liczbą miejsc.</u>
          <u xml:id="u-50.6" who="#JerzyJodłowski">Nie mam danych dotyczących gospodarki komunalnej całego kraju. Rocznik statystyczny za rok 1959, który z reguły podaje dane za rok 1958, w zakresie zatrudnienia i kwalifikacji pracowników w różnych działach gospodarki podaje, niestety, informacje z roku 1956, a więc z okresu prehistorycznego, jeżeli chodzi o naszą kadencję sejmową. Natomiast dzięki opracowaniom Biura do Spraw Prezydiów Rad Narodowych mamy aktualne dane dotyczące ogółu pracowników rad narodowych i te dane nie są pocieszające.</u>
          <u xml:id="u-50.7" who="#JerzyJodłowski">Jeżeli na dzień 31 grudnia 1956 r. wśród ogółu pracowników umysłowych rad narodowych było z ukończonym średnim i wyższym wykształceniem 47,6%, to na dzień 31 sierpnia 1959 r. odsetek ten spadł do 42,5%, a więc o 5,1%. W niektórych grupach pracowniczych spadek jest bardziej wyraźny, na przykład wśród pracowników rad miast niepowiatowych odsetek obniżył się z 31,4% do 21,8%.</u>
          <u xml:id="u-50.8" who="#JerzyJodłowski">Innymi słowy, w świetle tej statystyki akcja zwolnień w ciągu dwóch i pół lat naszej kadencji znacznie bardziej dotknęła kwalifikowanych niż niewykwalifikowanych pracowników. Gdy liczba pracowników z ukończoną lub nieukończoną szkołą podstawową spadła z 70.985 do 66.132, a więc o niecałe 5 tys. osób, to liczba urzędników w łącznej grupie ze średnim i wyższym wykształceniem obniżyła się z 64.377 do 49.004, a więc o ponad 15 tys.</u>
          <u xml:id="u-50.9" who="#JerzyJodłowski">Jeżeli weźmiemy tylko pracowników z wyższym wykształceniem, to zaznaczył się drobny, ale wcale nie rewolucyjny postęp w skali krajowej o 1,8%. Istnieją wprawdzie województwa, gdzie postęp jest bardzo wyraźny — i to trzeba podkreślić — ale są i takie, gdzie dokonano kroku wstecz. Na przykład w województwie bydgoskim w powiatowych radach narodowych, gdzie jest największy brak pracowników z wyższym wykształceniem, liczba tych pracowników w ciągu tych 2 i pół lat spadła z 77 do 39.</u>
          <u xml:id="u-50.10" who="#JerzyJodłowski">Krótko mówiąc, o ile my tutaj w Sejmie nakładamy na rady narodowe nowe i coraz bardziej odpowiedzialne zadania, o ile wyraźnie podniósł się poziom członków rad narodowych i ich kwalifikacji po wyborach, to jeśli chodzi o pracowników w większości rad narodowych, niestety, w kraju ludzi kształcących się proces ten przebiega w odwrotnym kierunku.</u>
          <u xml:id="u-50.11" who="#JerzyJodłowski">Czy czynimy wszystko, by ściągnąć do administracji fachowców, zwłaszcza absolwentów szkół wyższych, by z nich po odpowiednim przeszkoleniu i praktyce — bo dyplom to nie wszystko — uczynić w przyszłości doskonałych fachowców?</u>
          <u xml:id="u-50.12" who="#JerzyJodłowski">Koncentruję się na absolwentach wyższych uczelni, bo wydaj e mi się, że w przyszłości jednak chyba głównie oni muszą stanowić duży odsetek kadr urzędniczych. Jeżeli bowiem jesteśmy dumni, że w naszych planach oświatowych przewiduje się, iż niedługo już każde dziecko w mieście, o ile nie jest matołkiem, ukończy szkołę średnią, to chyba należy oczekiwać, że ten, kto będzie sprawował funkcje publiczne, powinien stać nieco wyżej od tej przeciętnej.</u>
          <u xml:id="u-50.13" who="#JerzyJodłowski">Jak wygląda dopływ absolwentów do administracji? Jako profesor biorę udział w kształceniu młodych prawników i ekonomistów. Szczególnie duży odsetek moich słuchaczy stanowią dzieci robotników i chłopów, bo to jest Łódź.</u>
          <u xml:id="u-50.14" who="#JerzyJodłowski">Praca profesorska wśród tej młodzieży, wyselekcjonowanej pod względem zdolności, często upartej w zdobywaniu wiedzy, daje szczególnie duże zadowolenie pedagogiczne, może nawet większe niż praca z młodzieżą inteligencką, która często ze zdolnościami łączy jeszcze większą pewność siebie.</u>
          <u xml:id="u-50.15" who="#JerzyJodłowski">Zdawać by się mogło, że ci wychowankowie pochodzenia robotniczego i chłopskiego będą i fachowo, i politycznie najcenniejszym elementem do stworzenia dobrej administracji. Obserwuję jednak, niestety, od lat zjawisko zgoła odmienne, z niewielką tylko poprawą w ostatnich latach.</u>
          <u xml:id="u-50.16" who="#JerzyJodłowski">O ile my tutaj w Sejmie z największą życzliwością w ciepłych słowach mówimy o radach narodowych, o tej terenowej władzy ludowej, i cieszymy się, że rozwija się ich samodzielność, pole działania i kompetencje, to wszyscy niemal prawnicy i ekonomiści czynią wszystko, co tylko w ich mocy, by przypadkiem nie zostać tym terenowym organem władzy ludowej. Praca w adwokaturze, w sądzie, w prokuraturze, w przemyśle, w handlu, byle nie w radach narodowych.</u>
          <u xml:id="u-50.17" who="#JerzyJodłowski">Przyczyny tego są złożone. Nie jest to wyłącznie, ani nawet głównie następstwem niskich uposażeń. Aplikanci sądowi rozpoczynają z niższym jeszcze wynagrodzeniem niż płace w radach narodowych, ale tam istnieje zachęcająca perspektywa zostania cenionym fachowcem. W radach narodowych brak jest systemu właściwego kształcenia referendarskiego i określonych awansów, co zdecydowanie zniechęca do pracy w administracji. Nie zawsze też atmosfera jest życzliwa dla absolwentów szkół wyższych na dole, w tak zwanej Polsce terenowej. Jeżeli ktoś trafi do tej pracy — często ucieka.</u>
          <u xml:id="u-50.18" who="#JerzyJodłowski">Problem ten w nieco innym aspekcie dotyczy także i kadr technicznych, jeżeli chodzi o podział tych kadr między górę a dół. Może zacytuję jedno zdanie — opinię ekonomisty zachodnioniemieckiego prof. Strobla, który tak ocenia sytuację:</u>
          <u xml:id="u-50.19" who="#JerzyJodłowski">„W NRF na 1.000 zatrudnionych przypada 16 inżynierów. W Polsce liczba ta właściwie nie jest mniejsza, bo wynosi 15. Brak inżynierów i kwalifikowanych techników w produkcji, który wpływa na różne wyżej przedstawione niedociągnięcia, wynika z tego, że zaledwie 20% inżynierów w Polsce pracuje bezpośrednio w produkcji. U nas stosunek ten jest odwrotny, bo wynosi 80%”. Nie wchodzę w to, czy te dane są całkowicie ścisłe, ale wydaj e mi się, że sam problem zasługuje na rozwagę.</u>
          <u xml:id="u-50.20" who="#JerzyJodłowski">Przejdę do wniosków, a właściwie tylko do jednego podstawowego wniosku, ograniczając się do administracji i gospodarki komunalnej. Konieczny nam jest kilkuletni konkretny program w zakresie nasycenia terenu fachowcami. Jeżeli dziś się tyle mówi o postępie technicznym, to nie wolno nam wyłączać z tego postępu jednego skomplikowanego aparatu — maszyny administracyjnej. Byłoby wielce wskazane, by rząd przyśpieszył prace nad projektem pragmatyki urzędniczej, co dałoby okazję do szerokiej dyskusji w Sejmie na temat trudności, jakie stoją na tej drodze.</u>
          <u xml:id="u-50.21" who="#JerzyJodłowski">Pragmatyka jest zresztą potrzebna z innych przyczyn, a przede wszystkim ze względu na problem wzmocnienia dyscypliny. Praktycznie działalność komisji dyscyplinarnych w administracji nie istnieje. Starej pragmatyki się nie stosuje, nowej nie ma. Nie egzekwuje się odpowiedzialności cywilnej, choć często instytucje płacą nieraz duże kary konwencjonalne.</u>
          <u xml:id="u-50.22" who="#JerzyJodłowski">Następnie jednym z głównych i stałych odcinków pracy Najwyższej Izby Kontroli powinno być badanie postępu i kwalifikacji pracowniczych oraz przyczyn, dla których postęp się nie odbywa. Szczególną w naszych warunkach uwagę należałoby zwrócić na styk między administracją i techniką oraz na organizację pracy. Nie umiałbym powiedzieć, w jakiej mierze przypisać należy brakowi środków finansowych na modernizację techniki kolejowej to, że skoro spadnie pierwszy śnieg, zawodzą przez jakiś czas rozkłady jazdy, w jakiej zaś mierze należy to zapisać na konto administracji kolejowej. Nie ulega jednak dla mnie wątpliwości, że to ostatnie konto nie jest czyste.</u>
          <u xml:id="u-50.23" who="#JerzyJodłowski">Tak samo trudności w zaopatrzeniu w wodę, jakie przeszliśmy — a w następstwie czego po szkodzie uchwalamy dzisiejszą ustawę — też nie świadczą najlepiej o zdolności przewidywania organów administracji co do wcześniejszego zastosowania tych samych środków technicznych, które zastosowano później. Można by podać wiele innych przykładów, choćby to współdziałanie w zakresie wynalazczości między techniką a administracją. Ograniczę się do jednego, może bardzo prostego przykładu w zakresie tej koegzystencji między administracją a organizacją pracy i techniką.</u>
          <u xml:id="u-50.24" who="#JerzyJodłowski">Istnieją u nas — tak samo jak na całym święcie — w administracji sprawy trudne, które wymagają dłuższego przygotowania, kolegialnej decyzji, ale jest duża ilość spraw typowych, gdzie wydanie decyzji ma charakter raczej techniczny, raczej kancelaryjny i jest dość proste.</u>
          <u xml:id="u-50.25" who="#JerzyJodłowski">Za granicą stosuje się coraz szerzej taką metodę, że odpowiedzialny urzędnik — także z wyższym wykształceniem — ma przed sobą maszynę, posiadł sztukę pisania na tej maszynie i przyjmując podanie lub zgłoszenie, z miejsca wypisuje decyzję, sam ją podpisuje albo zanosi do kierownika urzędu i za kilka minut wręcza interesantowi.</u>
          <u xml:id="u-50.26" who="#JerzyJodłowski">Ile by było zdziwienia u nas, gdyby tak załatwiano interesantów w większości biur. Pod tym względem jesteśmy jeszcze w okresie rozkwitu feudalizmu. Naczelnicy czy radcowie uważają z reguły pisanie na maszynie za hańbiące. Rozrosły się natomiast ponad wszelką miarę hale maszyn i kancelarie główne i niegłówne, zatrudniające wielu licho płatnych pracowników.</u>
          <u xml:id="u-50.27" who="#JerzyJodłowski">Jest rzeczą może nie najważniejszą, ale symptomatyczną, że przy naszym dużym rozwoju industrializacji niewiele jest przecież takich artykułów przemysłowych, jak na przykład maszyna do pisania, które produkowaliśmy już przed wojną, a uważamy za zbędne produkować obecnie.</u>
          <u xml:id="u-50.28" who="#JerzyJodłowski">Sprawa tej maszyny administracyjnej nie jest bynajmniej prosta i niełatwo dojść do tego. Kwestia ta jest dziś szeroko omawiana w nauce w skali międzynarodowej. Prowadzi się badania między innymi pod auspicjami ONZ nad administracją państwową w Europie i poza Europą, co jest związane z tezą — w związku z pomocą krajom słabo rozwiniętym — że podniesienie poziomu administracji jest niezbędnym warunkiem postępu gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-50.29" who="#JerzyJodłowski">Badania te wskazują niewątpliwie na jedno. Sprawność administracji wcale nie jest rezultatem dużej ilości urzędników. Przeciwnie, wielu autorów uważa nadmierną ilość nisko płatnych urzędników za jedną z cech istotnych kraju opóźnionego w rozwoju, że dotyczy to nawet krajów, które technicznie są wysoko postawione, które mają świetną administrację przemysłową, a kiepską administrację publiczną. Mówi się nawet o pewnej prawidłowości, o tak zwanym prawie Parkinsona, że nie ma związku pomiędzy ilością pożytecznej pracy a liczbą urzędników.</u>
          <u xml:id="u-50.30" who="#JerzyJodłowski">Gdyby na przykład w jakiejś stolicy stworzyć najbardziej niepotrzebny urząd, to nie tylko miałby on dużo pracy, ale jeszcze dałby zatrudnienie wielu urzędnikom w terenie. Natomiast z badań wynika niewątpliwie, że podstawowe znaczenie mają kwalifikacje fachowe i poziom moralny.</u>
          <u xml:id="u-50.31" who="#JerzyJodłowski">Wysoka Izbo! W społeczeństwie naszym narasta coraz bardziej świadomość konieczności wydatnego podniesienia poziomu naszej administracji. Nic w tym dziwnego. Podnosi się z roku na rok poziom oświaty, społeczeństwo staje się coraz bardziej wymagające i krytyczne, coraz więcej ceni sprawność działania i własny czas. Potrzebna nam jest jedna czy dwie pięciolatki wytężonych wysiłków w zakresie wymiany dużej części naszych kadr, przygotowanie nowych, doskonalenie tych, którzy zechcą i mają warunki, by stać się pełnowartościowymi pracownikami, zwolnienia i produktywizacji innych.</u>
          <u xml:id="u-50.32" who="#JerzyJodłowski">Sprawa na pewno nie jest łatwa. Tworzyliśmy zaraz po wojnie administrację z niczego. Wielu ludzi bez przygotowania zajmowało różne stanowiska, nie szczędząc wysiłku w tym trudnym okresie. Obok trudności psychologicznych i ludzkich niemałą rolę odgrywają trudności polityczne. Ale z drugiej strony nie można zapominać, że znacznie większe są szkody polityczne wynikające ze złej administracji, zniekształcającej często linię polityczną.</u>
          <u xml:id="u-50.33" who="#JerzyJodłowski">My posłowie najlepiej może wiemy, jak najsłuszniejsze nieraz nasze ustawy są w praktyce wypaczane przez złą administrację. Przytoczę choćby taką humanitarną ustawę, jak ustawa o rentach i emeryturach. W praktyce często zwalniano ludzi nie do zastąpienia, powołując się na ten przepis ustawy.</u>
          <u xml:id="u-50.34" who="#JerzyJodłowski">Przytoczę drugi delikatny przykład z polityką w stosunku do rzemieślników, polityką niezmiernie delikatną w naszym ustroju. W praktyce spotykamy się często ze zjawiskiem, które raczej by wskazywało, że Polska jest jakąś federacją powiatów, w których każdy prowadzi swoją politykę klasową. W jednym powiecie prowadzi się do likwidacji wielkiej ilości warsztatów, w innym stosuje się ryczałty tam, gdzie można by dla państwa znacznie więcej uzyskać od rzemieślników, którzy mają dochody.</u>
          <u xml:id="u-50.35" who="#JerzyJodłowski">Niewątpliwie są wypadki, że trudny jest wybór między człowiekiem o niższych kwalifikacjach, który już ich nie podniesie, a który ma dużo zasług, wiele lat praktyki i doświadczenie życiowe, a młodym człowiekiem z kwalifikacjami szkolnymi, dyplomowymi, krótkim doświadczeniem, ale z perspektywą pełnego rozwoju kwalifikacji. Takie wypadki na pewno są, ale nie sądzę, żeby były najbardziej typowe.</u>
          <u xml:id="u-50.36" who="#JerzyJodłowski">Dane liczbowe dotyczące płynności kadr wskazują, że wiele miejsca zajmują w administracji ludzie zupełnie przypadkowi, bez dłuższej praktyki, i często traktują tę pracę jako przejściową, żeby przy pierwszej okazji odpłynąć. Z drugiej strony właśnie teraz, kiedy mamy tysiące absolwentów szkół co roku, istnieją dobre warunki, żeby przystąpić do tworzenia nowoczesnej administracji.</u>
          <u xml:id="u-50.37" who="#JerzyJodłowski">Chcę podkreślić, że w innych krajach socjalistycznych sprawa przesuwania absolwentów z uczelni do administracji przedstawia się lepiej aniżeli u nas. Chcę wspomnieć wreszcie o pewnych trudnościach natury, że tak powiem, tradycyjno-narodowej. Jakoś tam w Polsce Polakowi łatwiej z jego indywidualizmem zostać dobrym literatem czy żołnierzem niż dobrym funkcjonariuszem publicznym.</u>
          <u xml:id="u-50.38" who="#JerzyJodłowski">Obecny stan administracji jest rezultatem nie tylko okresu minionego, ale w dużo wyższym stopniu lat wcześniejszych niż minione, zwłaszcza okresu zaborczego, kiedy w dwóch zaborach odpowiedzialni urzędnicy byli ludźmi obcymi dla narodu, a ci z trzeciego zaboru też nie pozostawili po sobie najlepszego wspomnienia. Szukając w naszej długiej historii wzorów dobrej administracji, powinniśmy chyba sięgnąć aż do czasów ostatniego Piasta. Jednego tylko z galerii królów potomność obdarzyła przydomkiem „Wielki”, ale historia dostarcza przykładów, że można na tym odcinku przerwać złą tradycję.</u>
          <u xml:id="u-50.39" who="#JerzyJodłowski">Rewolucja francuska odziedziczyła złą, skorumpowaną administrację i przystąpiła do tworzenia nowego, najbardziej sprawnego w ówczesnej Europie systemu administracyjnego, opartego na kadrach wykwalifikowanych, przepojonych ideą służby publicznej. System ten przez wiele pokoleń był dobrodziejstwem dla Francji, pozwalał jej wychodzić obronną ręką z wielu trudnych sytuacji, a nawet w dużej mierze korygował wady systemu konstytucyjnego i ciągle zmieniających się rządów.</u>
          <u xml:id="u-50.40" who="#JerzyJodłowski">Oby i nasza rewolucja przeszła do historii jako ta, która nie tylko rozwinęła siły produkcyjne w przemyśle i rolnictwie, ale także zostawiła po sobie zdrowy samorząd i nowoczesną administrację.</u>
          <u xml:id="u-50.41" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-51">
          <u xml:id="u-51.0" who="#JerzyJodłowski">Udzielam głosu posłowi Józefowi Kędzierskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-52">
          <u xml:id="u-52.0" who="#JózefKędzierski">Panie Marszałku, Koleżanki, Koledzy! Istotnie najwyższy czas, żeby ustawa o zaopatrzeniu ludności w wodę wpłynęła nareszcie na forum Sejmu. Na tym polu jesteśmy spóźnieni w porównaniu z naszymi sąsiadami, choćby z taką NRD, która przewidując rozwój swojego przemysłu i duże zapotrzebowanie na wodę wybudowała już w okresie powojennym około 500 zbiorników tylko na dopływach Łaby, proszę Was, i to nie jako zakłady energetyczne, tylko wyraźnie jako zbiorniki wody, tego już tak deficytowego surowca.</u>
          <u xml:id="u-52.1" who="#JózefKędzierski">U nas na tym polu istotnie są duże zaniedbania, które dały w ostatnich okresach zatrucie wody w wodociągach Krakowa, w wodociągach innych miast i w ostatnich miesiącach — niedobory wody w Warszawie. Przypuszczam, że ustawa ta zmieni sytuację zupełnie, że ustawa ta zmusi po prostu rady narodowe do budowania wodociągów i do budowania zbiorników czy też odkrywania źródeł czystej wody, wody istotnie pitnej, wody zdrowej.</u>
          <u xml:id="u-52.2" who="#JózefKędzierski">Ponieważ sprawa ta została przez kolegów ze wszystkich stron naświetlona, nie chcąc się powtarzać pozwolę sobie tylko zwrócić jeszcze na jedną rzecz uwagę — proszę Was — to jest na dorzecze Sanu, na tak zwaną zlewnię Sanu, tego naturalnego źródła wody dla Warszawy.</u>
          <u xml:id="u-52.3" who="#JózefKędzierski">Proszę Was, największe opady w kraju, bo około 1600 cm rocznie, 10% całej wody spływającej do morza niesie San. Są to wartości istotnie nie do pogardzenia. Uważam za konieczne sprawy nie zaniedbywać i nie dopuścić do takiego stanu, jaki był w tym roku, ponieważ naszym obowiązkiem jest planować i przewidywać, i zapobiec możliwym klęskom.</u>
          <u xml:id="u-52.4" who="#JózefKędzierski">Doprawdy dziwne się wydaje, dlaczego ojcowie miasta Warszawy, to jest Rada Narodowa i nasi koledzy posłowie, tak obojętnie odnoszą się do tych spraw. Czyżby chcieli wypróbować cierpliwość społeczeństwa Warszawy? Uważam, że czas najwyższy ruszyć, i to natychmiast, budowę zapory w Solinie i Niewistce. Da to Warszawie 10 m3 wody na sekundę, to jest około 100 tys. m3 dziennie, i to w czasach największych niedoborów, w czasach kiedy Wisła prawie wysycha.</u>
          <u xml:id="u-52.5" who="#JózefKędzierski">Postuluję na podstawie omawianej ustawy i ustawy o zagospodarowaniu rzek, ażeby oddać gospodarkę wodną w jedne ręce, to znaczy odebrać budowę zapór Ministerstwu Górnictwa i Energetyki i oddać je Ministerstwu Żeglugi i Gospodarki Wodnej, ponieważ tam te sprawy powinny być skoncentrowane, ponieważ surowiec wodny jest dzisiaj najważniejszym przy budowie zbiorników elementem z całej kompleksowej wartości, jaką taki zbiornik przynosi.</u>
          <u xml:id="u-52.6" who="#JózefKędzierski">I postuluję, ażeby nie zwijać placu budowy w Myczkowcach, a przesunąć go na Solinę, przez co zaoszczędzimy miliony i Warszawa w najbliższym czasie otrzyma istotnie stale dobrą, czystą górską wodę.</u>
          <u xml:id="u-52.7" who="#JózefKędzierski">Proszę Kolegów! Ponieważ jestem przy głosie, pozwolę sobie zwrócić Wam uwagę na jeszcze inne inwestycje. Inwestycje w nauce są najkosztowniejsze i najdłużej się amortyzujące, jednak są one najrentowniejsze, a konieczne, jeśli naród chce nadal zachować swą narodowość i niezawisłość. Nie potrzeba szukać przykładów w historii, wystarczy popatrzeć na naszego sąsiada - ZSRR.</u>
          <u xml:id="u-52.8" who="#JózefKędzierski">Przecież Rosja w 1918 r. to kraj najbardziej zacofany, kraj analfabetów, kraj zabobonów i reakcji, a dzisiaj kraj przodujący światu w pewnych dziedzinach postępu wiedzy, kraj bez analfabetów, kraj postępu i stałej nauki. Nakłady zamortyzowały się tysiąckrotnie, a jednak i teraz nakłady na naukę są tam dalej olbrzymie.</u>
          <u xml:id="u-52.9" who="#JózefKędzierski">Pomijając liczby budżetu, które o tym dokładnie mówią, przytoczę widoczne dla każdego przykłady. Otóż w Małopolsce Wschodniej istniały przed wojną trzy wyższe uczelnie. Obecnie tylko we Lwowie jest 21 wyższych szkół, a oprócz tego dwie w Stanisławowie i jedna w Tarnopolu. Mówi to samo za siebie. Uczelnie te przeorują grunt, zasiewają urodzajnym ziarnem, które za kilka lat przyniesie 100-krotne plony.</u>
          <u xml:id="u-52.10" who="#JózefKędzierski">U nas całe województwo kieleckie, całe rzeszowskie, część krakowskiego i lubelskiego nie mają oni jednej wyższej szkoły. Czy zdajecie sobie, Koledzy, sprawę, czym to grozi? Prawda, że ziemie te nie są pępkiem Rzeczypospolitej, ale dynamika ludności jest tu może największa, przyrost młodzieży największy, tej młodzieży, która rośnie dziko.</u>
          <u xml:id="u-52.11" who="#JózefKędzierski">Brak wyższych szkół na tym terenie zmienia zupełnie strukturę ludności. Brak wyższego studium pedagogicznego obniża poziom kadry nauczycielskiej. To pociąga za sobą obniżenie poziomu wiedzy uczniów, co znowu z kolei odbija się fatalnie na egzaminach wstępnych do wyższych uczelni. Odsiew naszej młodzieży jest olbrzymi.</u>
          <u xml:id="u-52.12" who="#JózefKędzierski">Przecież trudno chłopakowi ze wsi rzeszowskiej, nauczonemu przez starszego czy ewentualnie nie powiem zacofanego, ale w każdym razie mniej wykształconego nauczyciela, poza tym bez żadnych pomocy naukowych, konkurować z chłopcem z Warszawy czy z Krakowa. A nawet gdy taki młodzieniec dostanie się wreszcie na studia wyższe, po skończeniu ich nie wraca na wieś rodzinną, ponieważ znajduje pracę i lepsze warunki bytowe na zachodzie czy w centrum kraju. Tak więc z roku na rok przekrój ludności zmienia się na naszą niekorzyść. Płynność kadr fachowych w każdej dziedzinie jest zastraszająca. Jeśli dodamy do tego zmiany podobne i w rzemiośle, to zrozumiecie, że obraz naszej przyszłości nie jest wesoły.</u>
          <u xml:id="u-52.13" who="#JózefKędzierski">Nasi rzemieślnicy częściowo odpłynęli na zachód odbudowywać przemysł śląski i Warszawę, budować Nową Hutę i inne ośrodki przemysłowe i tam pozostali mając lepsze warunki bytowe. Obecnie, gdy i my mamy możność ich zatrudnić, nie mamy kim przerobić milionów, nie mamy zębów, aby ugryźć dany nam bochenek chleba. Brak nam naszych, nazwijmy to — regionalnych majstrów, inżynierów, lekarzy, nauczycieli, tych, którzy by dźwigali nasze województwa wzwyż. To jest powodem, dla którego inwestycje w wyższe szkoły są potrzebą palącą, pilną i nie mogą być odkładane.</u>
          <u xml:id="u-52.14" who="#JózefKędzierski">Potrzebujemy wyższego studium pedagogicznego. Dla podniesienia produkcji rolnej potrzebujemy wyższej szkoły rolniczej, potrzebujemy wyższej szkoły górniczej dla naszego kopalnictwa naftowego, gazowego, siarkowego i wód mineralnych. Potrzebujemy politechniki. Szczególnie pilny jest wydział lotniczy. Potrzebujemy akademii medycznej i farmacji. Tak, drogie są inwestycje w naukę, ale i konieczne. Przypuszczam, że można by i tu porobić inwestycje oszczędnie, a nie fasadowo.</u>
          <u xml:id="u-52.15" who="#JózefKędzierski">Na przykład politechnikę, o którą już robimy starania, na pewno uplasuje Rzeszów. Jeżeli chodzi o wyższe studium pedagogiczne, to można by studium nauczycielskie, istniejące w Przemyślu, rozbudować w wyższą szkołę pedagogiczną. Kadra nauczycielska i budynek odpowiedni dla takiej instytucji są na miejscu. Nawet akademia medyczna miałaby w Przemyślu warunki doskonałe ze względu na istniejące już szpitale, a sale wykładowe, mieszkania dla wykładowców i studentów można by tanio umieścić w blokach, wojskowych, które nie są zupełnie wykorzystane.</u>
          <u xml:id="u-52.16" who="#JózefKędzierski">Szkołę wyższą górniczą, przypuszczam, pomieści Krosno i Jasło, uważając sobie to za zaszczyt. Dla Przemyśla wyższa szkoła byłaby najpiękniejszym podarkiem w rocznicę 1000-lecia, którą w przyszłym roku Przemyśl obchodzi wraz z 1000-leciem państwa polskiego. Czas już temu staremu grodowi pomóc, dźwignąć go wzwyż, zasilić to skupisko inteligencji jak najbardziej pozytywnie do dzisiejszej rzeczywistości nastawionej, uratować po prostu stare miasto, ponieważ tak dużo tych starych miast nie mamy.</u>
          <u xml:id="u-52.17" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-52.18" who="#JózefKędzierski">Udzielam głosu posłowi Stefanowi Siekierskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-53">
          <u xml:id="u-53.0" who="#StefanSiekierski">Wysoka Izbo! Projekt ustawy o zaopatrywaniu ludności w wodę, nad którym dzisiaj dyskutujemy, tak jak zgodnie to wszyscy dyskutanci podkreślali — należy na pewno do tych aktów normatywnych, na które czeka społeczeństwo i które regulują podstawowe żywotne sprawy w naszej gospodarce.</u>
          <u xml:id="u-53.1" who="#StefanSiekierski">Świadczą o tym publikacje i dyskusje, jakie na tematy gospodarki wodnej toczyły się w prasie, radio i telewizji, dyskusje na szczeblu naukowym, jak również niżej w terenie, wśród aktywu gospodarczego miast i powiatów. Pamiętają również Obywatele Posłowie głosy w dyskusji, jakie się podnosiły w tej Izbie w debacie budżetowej i przy innych okazjach na tematy gospodarki wodnej w kraju, głosy krytyczne, pełne troski, głosy postulujące konieczność prawnego uregulowania tych zagadnień.</u>
          <u xml:id="u-53.2" who="#StefanSiekierski">Uchwalając dzisiaj ustawę o zaopatrywaniu ludności w wodę, zamkniemy część tej dyskusji przechodząc do realizacji wynikających z niej zadań. Nie sposób omówić wszystkich pozytywnych stron ustawy. Dlatego chciałbym zwrócić uwagę Wysokiej Izby na niektóre sprawy związane z omawianym projektem. Na wielu terenach kraju, a zwłaszcza na Śląsku, w Łodzi w wielu innych miastach, miasteczkach i wsiach zadania zaopatrywania ludności w zdrową wodę należą do najważniejszych, jakie stoją przed terenowymi władzami.</u>
          <u xml:id="u-53.3" who="#StefanSiekierski">Prezydia rad narodowych napotykają na poważne trudności w rozwiązywaniu tych zadań. Wynika to między innymi z przyczyn występującego w niektórych rejonach deficytu wody oraz niedostatecznie rozbudowanej sieci urządzeń do zaopatrywania ludności w wodę.</u>
          <u xml:id="u-53.4" who="#StefanSiekierski">Dla przykładu podam, jak przedstawia się sieć urządzeń wodociągowych w województwie warszawskim według danych Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej, Wydział Statystyki, za rok 1958, zawartych w wydanej przez Polskie Wydawnictwa Gospodarcze książce pt. „Województwo warszawskie w liczbach”, obejmujących lata 1938–1958.</u>
          <u xml:id="u-53.5" who="#StefanSiekierski">Na ogólną ilość 54 miast i osiedli województwa w 26 istnieje sieć wodociągowa o łącznej długości 207 km, a w 27 miastach i osiedlach istnieje sieć kanalizacyjna o łącznej długości 226 km. Tylko około 6% budynków miejskich w województwie ma podłączenie do sieci wodociągowej, co stanowi około 4.000 nieruchomości. Jeszcze mniej, bo niecałe 3.000 nieruchomości, podłączonych jest do sieci kanalizacyjnej.</u>
          <u xml:id="u-53.6" who="#StefanSiekierski">Ilość podłączonych do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej nieruchomości w pięciu wydzielonych miastach województwa oraz długość tej sieci są bardzo nikłe i świadczą o wielkich potrzebach, jakie w tym zakresie występują. Na przykład w Otwocku, mieście uznanym za uzdrowisko, podłączonych do sieci wodociągowej, której długość wynosi 21 km, jest 163 nieruchomości i 74 podłączonych do sieci kanalizacyjnej.</u>
          <u xml:id="u-53.7" who="#StefanSiekierski">Znacznie gorzej przedstawia się stan sieci w Pruszkowie. Miasto uprzemysłowione, liczące około 40 tys. mieszkańców, ma sieć wodociągową długości 1,2 km, do której podłączonych jest 12 nieruchomości, oraz sieć kanalizacyjną długości 13,6 km, do której włączonych jest 54 nieruchomości.</u>
          <u xml:id="u-53.8" who="#StefanSiekierski">Kilka powiatów w województwie, w tym i podwarszawskich, nie ma w ogóle sieci wodociągowej i kanalizacyjnej.</u>
          <u xml:id="u-53.9" who="#StefanSiekierski">A przecież i te liczby świadczą o ogromnym wysiłku władzy terenowej, włożonym w poprawę jeszcze gorszej sytuacji, jaka istniała w okresie między- i powojennym.</u>
          <u xml:id="u-53.10" who="#StefanSiekierski">W 1949 r. na 50 miast w województwie warszawskim urządzenia wodociągowe miało tylko 17, przy czym w większości miast były to raczej zaczątki sieci wodociągowej. W wielu miastach zostały wybudowane, w innych znajdują się w budowie urządzenia do zaopatrywania ludności w wodę. Podobne trudności i podobne wysiłki terenowych władz istniały również i w innych województwach.</u>
          <u xml:id="u-53.11" who="#StefanSiekierski">Tym ogromnym wysiłkom wychodzi naprzeciw projekt uchwały, włączając do rozwiązywania tego problemu także inne jednostki społeczne.</u>
          <u xml:id="u-53.12" who="#StefanSiekierski">Art. 13 i 14 projektu ustawy zobowiązują właścicieli budynków do zapewnienia osobom, korzystającym z pomieszczeń w budynku, źródła zaopatrywania się w wodę do picia, nakładając na właścicieli obowiązek dokonania na własny koszt podłączenia budynku do sieci wodociągowej w okresie roku od czasu założenia sieci wzdłuż przyległej ulicy. Upoważniają również prezydia rad narodowych do podłączenia budynków do sieci na koszt właściciela, jeśli sam tego w określonym czasie nie wykona, zabezpieczając hipotecznie wydatkowane środki na nieruchomości.</u>
          <u xml:id="u-53.13" who="#StefanSiekierski">Specjalne znaczenie ma sprawa zaopatrywania w wodę ludności wiejskiej. Projekt uchwały zakłada w art. 4, iż budowa urządzeń do zbiorowego zaopatrywania ludności w wodę na terenie gromad następuje w zasadzie z własnych środków mieszkańców gromady i może być realizowana przez spółki wodne, kółka rolnicze albo inne zrzeszenia do tego powołane przy pomocy państwa. Daje również delegację dla Rady Ministrów do określenia zasad, trybu finansowania i udzielania pomocy ze strony państwa na budowę tych urządzeń oraz ich utrzymanie i eksploatację.</u>
          <u xml:id="u-53.14" who="#StefanSiekierski">Warto wspomnieć, iż już w roku 1958 rząd na wniosek Komisji Budownictwa i Gospodarki Komunalnej przeznaczył 10 mln zł na uruchomienie nieczynnych wodociągów wiejskich, a w ubiegłym roku dotacja na ten cel została prawie podwojona. Stwarza się więc ogromne perspektywy dla rozwoju inicjatywy społecznej w zakresie organizacji czynów społecznych, mających na celu zaopatrzenie ludności wiejskiej w wodę.</u>
          <u xml:id="u-53.15" who="#StefanSiekierski">Czyny takie były już podejmowane przez ludność wiejską i sądzę, że znajdą one teraz znacznie szersze zastosowanie niż poprzednio. Spółki wodne, kółka rolnicze i inne organizacje mają wiele do zrobienia, aby rozbudzić i wykorzystać taką inicjatywę. Podobna inicjatywa może także powstać w mieście czy osiedlu. Znam przykład z własnego terenu, gdzie z inicjatywy komitetu blokowego przystąpiono do budowy odcinka ulicznej sieci wodociągowej długości około 150 mb czynem społecznym przy pomocy w zakresie materiałowym prezydium miejskiej rady narodowej.</u>
          <u xml:id="u-53.16" who="#StefanSiekierski">Dla każdego, kto nie uważa kasy państwowej za jedyne źródło zaspokajania wszystkich potrzeb społeczeństwa, lecz w zaspokojeniu tych potrzeb widzi i wkład samego społeczeństwa, takie warunki, jakie stwarza projekt ustawy, wydadzą się jedynie celowe i słuszne.</u>
          <u xml:id="u-53.17" who="#StefanSiekierski">Mówiąc o inicjatywie, jaka może zrodzić się na wsi i w mieście, zmierzającej do szybkiego rozwoju sieci urządzeń do zaopatrywania ludności w wodę, warto zasygnalizować trudności, jakie mogą się wyłonić, zwłaszcza na odcinku zaopatrzenia materiałowego. Stanowić one mogą poważne przeszkody w realizacji podejmowanych zamierzeń tak przez ludność, jak i przez rady narodowe.</u>
          <u xml:id="u-53.18" who="#StefanSiekierski">Należy więc postulować pod adresem przemysłu o odpowiednie zabezpieczenie materiałowe dla realizacji ustawy. Jeśli wzrostowi ilościowemu towarzyszyć będzie również wzrost jakościowy, szczególnie w zakresie armatury, połowa sukcesu zostanie osiągnięta i sprawa zaopatrywania ludności w wodę zostanie znacznie posunięta naprzód.</u>
          <u xml:id="u-53.19" who="#StefanSiekierski">Wysoka Izbo! Jeśli mówimy, że sprawa zaopatrzenia ludności w wodę jest bardzo trudna, to nie ma w tym przesady. Ale chcę powiedzieć, że często jeszcze te trudności pogłębiamy na skutek własnego nierozsądnego, niegospodarnego działania. Mam na uwadze dwa zjawiska, niestety, bardzo często występujące. Pierwsze — to marnotrawstwo wody na skutek nadmiernych przecieków instalacji wodociągowej oraz jej rozrzutne używanie. Drugie — to niedocenianie faktu, że studnia to też urządzenie służące do zaopatrywania ludności w wodę.</u>
          <u xml:id="u-53.20" who="#StefanSiekierski">Nie zamierzam przeprowadzić rachunku, ile dodatkowych nieruchomości można by podłączyć do sieci wodociągowej, gdyby nie nadmierne straty wody, powstałe na skutek wadliwie działającej instalacji wodociągowej. Kształtują się one bardzo różnie w różnych miastach i rejonach kraju i wynoszą nieraz do 30% ilości wyprodukowanej wody. Powodują je głównie nieszczelne urządzenia, co wynika z niedbałego wykonania w zakładzie produkcyjnym i złego montażu na budowie.</u>
          <u xml:id="u-53.21" who="#StefanSiekierski">Wiele przykrych słów pada pod adresem producentów i instalatorów ze strony użytkowników sieci za ten jej stan. Jeśli się do tego dołoży jeszcze fakt, że nieszczelności instalacji nie usuwa się natychmiast, to problem zmarnowanych tysięcy metrów sześciennych wody stanie się dojrzały do właściwego rozwiązania.</u>
          <u xml:id="u-53.22" who="#StefanSiekierski">Może art. 15 projektu ustawy, wprowadzający sankcje karne za marnotrawstwo wody, będzie dostatecznym bodźcem do zwrócenia wszystkim użytkownikom uwagi na oszczędne gospodarowanie wodą.</u>
          <u xml:id="u-53.23" who="#StefanSiekierski">Zgodni jesteśmy, że na niektórych terenach naszego kraju już obecnie występuje poważny deficyt wody. Wydawać by się mogło, że wykorzystujemy wszystkie możliwości zwiększenia ilości wody na zaopatrzenie ludności. Tak, niestety, nie jest. Projekt uchwały za urządzenia do zaopatrywania ludności w wodę uważa obok urządzeń wodociągowych również studnie. Zaleca nawet w art. 12 prezydiom rad narodowych ich budowę i utrzymanie na terenach, gdzie nie ma urządzeń wodociągowych.</u>
          <u xml:id="u-53.24" who="#StefanSiekierski">Można uznać studnie jeszcze obecnie za podstawowe urządzenia do zaopatrywania ludności w wodę na wsi i w małych miastach, ale w większych są one zupełnie nie doceniane. To niedocenianie wyraża się w tym, że wiele mniejszych i większych zakładów produkcyjnych, które mają własne ujęcie wody w postaci studzien, zaniedbało ich utrzymanie, przechodząc na pobieranie z miejskiej sieci wodociągowej potrzebnej ilości wody. Taki stan rzeczy istniał i w Warszawie, powodując przy trudnościach, jakie wyłoniły się tej zimy w zaopatrywaniu w wodę ludności, przerwy w pracy niektórych zakładów.</u>
          <u xml:id="u-53.25" who="#StefanSiekierski">Wydaje się konieczne, aby prezydia rad narodowych dokonały kontroli stanu urządzeń do zaopatrywania w wodę w jednostkach gospodarczych, które miały własne źródła zaopatrzenia, i — jeśli okażą się one możliwe do wykorzystania — zobowiązały kierownictwo tych zakładów do ich eksploatacji. Mogą powstać w ten sposób dodatkowe rezerwy, które można by było przeznaczyć na potrzeby ludności.</u>
          <u xml:id="u-53.26" who="#StefanSiekierski">Poprawka wprowadzona do projektu ustawy w art. 6 przez Komisję Budownictwa i Gospodarki Komunalnej przewiduje również możliwość zobowiązania jednostek gospodarczych przez prezydia rad narodowych do odpłatnego przekazania nadwyżek wody na rzecz zaopatrzenia ludności.</u>
          <u xml:id="u-53.27" who="#StefanSiekierski">Starałem się w swoim wystąpieniu zwrócić uwagę na kilka spraw, wynikających z projektu ustawy, a często występujących w terenie.</u>
          <u xml:id="u-53.28" who="#StefanSiekierski">Mając na uwadze, że obejmuje on tylko część zagadnień składających się na pełną gospodarkę wodną, chciałbym na koniec postulować pod adresem rządu o przyśpieszenia prac nad ustawą wodną. Zmiana przepisów ustawy wodnej z dnia 19 września 1922 r., zwłaszcza w części o prawie własności wód, wydaje się niezbędna.</u>
          <u xml:id="u-53.29" who="#StefanSiekierski">W przekonaniu, że w najbliższej przyszłości nastąpi dalsze prawne regulowanie spraw z zakresu gospodarki wodnej, wypowiadam się za przyjęciem projektu ustawy o zaopatrywaniu ludności w wodę wraz z poprawkami wniesionymi przez Komisję Budownictwa i Gospodarki Komunalnej.</u>
          <u xml:id="u-53.30" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-54">
          <u xml:id="u-54.0" who="#JerzyJodłowski">Lista mówców została wyczerpana. Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-54.1" who="#JerzyJodłowski">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-54.2" who="#JerzyJodłowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o zaopatrywaniu ludności w wodę wraz z poprawkami proponowanymi przez Komisję Budownictwa i Gospodarki Komunalnej — proszę o podniesienie ręki.</u>
          <u xml:id="u-54.3" who="#JerzyJodłowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-54.4" who="#JerzyJodłowski">Czy jest ktoś przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-54.5" who="#JerzyJodłowski">Czy kto się wstrzymał od głosu? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-54.6" who="#JerzyJodłowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zaopatrywaniu ludności w wodę.</u>
          <u xml:id="u-54.7" who="#JerzyJodłowski">Przystępujemy do punktu 10 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Wymiaru Sprawiedliwości o rządowym projekcie ustawy o zmianie niektórych przepisów ustawy z dnia 29 maja 1957 r. o warunkowym zwolnieniu osób odbywających karę pozbawienia wolności (druki nr 290 i 309).</u>
          <u xml:id="u-54.8" who="#JerzyJodłowski">Głos ma sprawozdawca poseł Józef Florczak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-55">
          <u xml:id="u-55.0" who="#JózefFlorczak">Obywatelu Marszałku, Wysoki Sejmie! Mam zaszczyt przedstawić Wysokiemu Sejmowi sprawozdanie sejmowej Komisji Wymiaru Sprawiedliwości o rządowym projekcie ustawy o zmianie niektórych przepisów ustawy z dnia 29 maja 1957 r. o warunkowym zwolnieniu osób odbywających karę pozbawienia wolności. Druk sejmowy nr 290, zawierający projekt rządowy, został Obywatelom Posłom doręczony. Wnioski Komisji zawarte są w druku sejmowym nr 309.</u>
          <u xml:id="u-55.1" who="#JózefFlorczak">Wysoki Sejmie! Instytucja warunkowego zwolnienia jest jedną z bardzo istotnych metod oddziaływania na sprawcę. Jest ona z jednej strony zachętą do reedukacyjnej pracy nad sobą, która przyświeca więźniowi i dodaje bodźców do wytrwania od samego początku odbywania kary, a z drugiej strony jest ostatnim etapem oddziaływania władzy państwowej w okresie przejściowym między zakładem karnym a pełną wolnością, jest sprawdzianem, czy wysiłki samego skazanego i administracji zakładu karnego, zmierzające do przywrócenia go do uczciwego życia, zdały swój egzamin czy też nie.</u>
          <u xml:id="u-55.2" who="#JózefFlorczak">Warunkowe zwolnienie jest również poważnym hamulcem przed popełnianiem nowych przestępstw przez to, że jest udzielane na okres próby z możliwością jego odwołania. Instytucja warunkowego zwolnienia ma jeszcze inny — może najważniejszy aspekt. Przepisy o warunkowym zwolnieniu muszą bowiem gwarantować wykonanie orzeczonej w postępowaniu sądowym słusznej i sprawiedliwej kary w granicach zapewniających realność jej oddziaływania. Po-wstaje więc pytanie, czy w obecnym okresie, charakteryzującym się wzmożoną i energiczną walką z przestępczością, a przestępczością gospodarczą w szczególności — obowiązujące przepisy o warunkowym zwolnieniu gwarantują wykonanie orzeczonej kary zgodnie z poczuciem prawnym społeczeństwa, w granicach zapewniających realność jej oddziaływania na sprawcę.</u>
          <u xml:id="u-55.3" who="#JózefFlorczak">Według obowiązujących dotąd przepisów skazany może być warunkowo zwolniony już po odbyciu połowy orzeczonej kary, a recydywista — jedynie w szczególnie uzasadnionych wypadkach po odbyciu przynajmniej 2/3 kary.</u>
          <u xml:id="u-55.4" who="#JózefFlorczak">Projekt ustawy przewiduje przedłużenie wymaganego okresu czasu odbycia kary pozbawienia wolności, po którym skazanemu przysługiwałoby prawo ubiegania się o warunkowe zwolnienie. Dotychczasowy wymóg odbycia połowy kary zostaje zwiększony do 2/3. Wymóg ten odnosi się do wszystkich skazanych oprócz recydywistów.</u>
          <u xml:id="u-55.5" who="#JózefFlorczak">Zwiększenie czasu odbycia kary z 1/2 na 2/3 należy uznać za słuszne. Opinia publiczna niejednokrotnie dawała wyraz zaniepokojeniu z powodu zbyt wczesnego zwalniania z zakładów karnych niektórych przestępców, a zwłaszcza recydywistów, często kilkakrotnie karanych. Doświadczenie wymiaru kary pozbawienia wolności wskazuje, że sądy wymierzają karę zbliżoną raczej do dolnej niż do górnej granicy ustawowego wymiaru, przewidzianego za poszczególne przestępstwa.</u>
          <u xml:id="u-55.6" who="#JózefFlorczak">Wyroki więc są stosunkowo niskie. Jeśli do takiego wymiaru kary dodamy niski wymóg obecnie obowiązującej ustawy o warunkowym zwolnieniu — odbycia połowy kary — to niewątpliwie wypływa z tego wniosek, że wymierzona dolegliwość jest zbyt słaba, by mogła na społeczeństwo i skazanego oddziaływać hamująco przed popełnianiem nowych przestępstw.</u>
          <u xml:id="u-55.7" who="#JózefFlorczak">Dlatego też przewidziane w projekcie ustawy zwiększenie wymogów w stosunku do odbywających karę pozbawienia wolności — w warunkach kompleksowej walki z przestępczością i przy uwzględnieniu zasad prewencji generalnej — jest uzasadnione zarówno od strony teorii, jak i stanu praktyki. Te same względy podyktowały również podniesienie wymogu z 10 na 15 lat przy karze dożywotniego więzienia, jak również w stosunku do tych, którzy mają do odbycia 2 lub więcej nie łączących się ze sobą kar.</u>
          <u xml:id="u-55.8" who="#JózefFlorczak">Bardzo istotną zmianę wprowadza projekt ustawy w stosunku do recydywistów, to jest osób, które uprzednio były karane sądownie za przestępstwo tego samego rodzaju lub popełnione z tych samych pobudek przed upływem 5 lat od odbycia przez nich poprzedniej kary w całości lub przynajmniej 1/3 części. Projekt, uwzględniając słuszne postulaty opinii społecznej, wyklucza całkowicie tego rodzaju recydywistów spod dobrodziejstwa ustawy o warunkowym zwolnieniu. W stosunku do nich kara orzeczona przez sąd będzie wykonywana w całości.</u>
          <u xml:id="u-55.9" who="#JózefFlorczak">Mimo iż obowiązujące przepisy w tym zakresie ograniczyły ilość warunkowych zwolnień w stosunku do recydywistów, stanowiąc, że warunkowe zwolnienie może nastąpić w szczególnie uzasadnionych wypadkach i po odbyciu przez skazanego co najmniej 2/3 kary, to jednak w praktyce sądy zbyt rozszerzająco traktowały pojęcie szczególnie uzasadnionych wypadków i dlatego słuszna myśl ustawy była często wypaczana. Dane statystyczne za ostatnie lata wskazują, że recydywa staje się u nas poważnym problemem, wymagającym podjęcia ostrych i zdecydowanych środków.</u>
          <u xml:id="u-55.10" who="#JózefFlorczak">Dla przykładu warto wskazać na fakt, że w 1959 r. zwolniono ogółem 1.068 więźniów recydywistów. Badania przeprowadzone wśród recydywistów odbywających aktualnie karę pozbawienia wolności wykazały, że spośród recydywistów karanych kilkakrotnie — w tym 5- i 6-krotnie — warunkowo zwolniono dwa razy 640 osób, a warunkowo zwolniono trzy razy — 115 osób. W świetle przytoczonych danych należy stwierdzić, że stosowanie warunkowego zwolnienia wobec tej kategorii osób nie rokuje powodzenia i w takiej sytuacji jedynym skutecznym środkiem, który będzie przeciwdziałał tej niesłusznej praktyce, może być tylko wyraźny przepis ustawy, zakazujący stosowania warunkowego zwolnienia wobec recydywistów.</u>
          <u xml:id="u-55.11" who="#JózefFlorczak">Z podobnych względów projekt rozszerza wymogi przy odwołaniu warunkowego zwolnienia w wypadkach powrotu do przestępstwa, przewidując obligatoryjne odwołanie warunkowego zwolnienia w stosunku do tych, którzy w okresie próby popełnili nowe przestępstwo z tych samych pobudek lub tego samego rodzaju co poprzednie, a wymierzono im za nie prawomocnie karę pozbawienia wolności.</u>
          <u xml:id="u-55.12" who="#JózefFlorczak">Bardzo istotną zmianą projektu jest obowiązek wysłuchania przedstawiciela administracji więzienia w czasie posiedzenia, na którym sąd rozpatruje prośbę o warunkowe zwolnienie. Jest to bardzo słuszny postulat, dotychczas bardzo rzadko stosowany, chociaż ustawa dawała ku temu możliwości.</u>
          <u xml:id="u-55.13" who="#JózefFlorczak">Administracja zakładu karnego jest powołana do prowadzenia pracy wychowawczej wśród więźniów. Ona też może najwięcej powiedzieć o przebiegu i wynikach procesu reedukacyjnego skazanego. Ważne jest również, szczególnie ze względów dydaktycznych, wprowadzenie rozpoznawania wniosków o warunkowe zwolnienie na terenie zakładu karnego z możliwością wysłuchania samego skazanego.</u>
          <u xml:id="u-55.14" who="#JózefFlorczak">Wprowadzenie wspomnianej praktyki jest nie tylko podkreśleniem obowiązującej w procesie karnym zasady bezpośredniości, ale ma również poważny wpływ wychowawczy na samego więźnia, który widzi, że od wyników jego reedukacji zależy udzielenie warunkowego zwolnienia. Metoda powyższa na pewno wpłynie mobilizująco na poprawę więźniów.</u>
          <u xml:id="u-55.15" who="#JózefFlorczak">Powyższe zmiany przyczynią się w sposób istotny do nawiązania bliższych kontaktów sędziów do spraw penitencjarnych z organami wykonującymi karę, pozwolą sędziom bliżej poznać warunki pobytu więźniów w zakładach karnych i warunki reedukacji więźniów. Pozwoli to sądom na wydawanie prawidłowych i obiektywnych decyzji.</u>
          <u xml:id="u-55.16" who="#JózefFlorczak">Projekt przewiduje, że udział prokuratora w posiedzeniu niejawnym jest obowiązkowy. Chodzi tu o podkreślenie wagi podejmowanej decyzji. Udział prokuratora powinien przyczynić się do wydania trafnego orzeczenia. Na decyzję udzielenia lub odmowy udzielenia warunkowego zwolnienia przysługiwać będzie zażalenie prokuratorowi. Ponieważ występuje tu problem pozbawienia wolności — projekt zakreśla krótkie terminy do złożenia i rozpoznawania zażalenia.</u>
          <u xml:id="u-55.17" who="#JózefFlorczak">Termin do złożenia zażalenia wynosi 3 dni, licząc od daty ogłoszenia postanowienia, i jest zawity. Rozpoznanie zaś zażalenia przez sąd ma — w myśl projektu — nastąpić w ciągu 7 dni od daty wpłynięcia zażalenia. Złożenie zażalenia wstrzymuje wykonanie postanowienia o udzieleniu warunkowego zwolnienia do czasu rozstrzygnięcia sprawy przez instancję odwoławczą.</u>
          <u xml:id="u-55.18" who="#JózefFlorczak">Dalszą istotną zmianę wprowadza projekt ustawy w składzie sądu przy rozpoznawaniu spraw o warunkowe zwolnienie. Mianowicie sprawy te będą w myśl projektu rozpoznawane przez sąd wojewódzki jednoosobowo.</u>
          <u xml:id="u-55.19" who="#JózefFlorczak">Projekt ustawy zmienia również tryb rozpoznawania zażaleń. Sprawy w instancji odwoławczej będzie rozpoznawał również sąd wojewódzki, ale w składzie 3 sędziów. Zmiany w składzie sądu przy rozpoznawaniu spraw o warunkowe zwolnienie, tak jak i w trybie rozpoznawania zażaleń, pozwolą na skoncentrowanie orzecznictwa w sprawach o warunkowe zwolnienie w rękach sędziów do spraw penitencjarnych. Warto wspomnieć, że w 1958 r. sądy załatwiły ogółem 38.451 wniosków o warunkowe zwolnienie, a w ciągu trzech kwartałów 1959 r. — 32.482 wnioski.</u>
          <u xml:id="u-55.20" who="#JózefFlorczak">Projekt wprowadza ponadto formalny zakaz nadsyłania do sądów wniosków o warunkowe zwolnienie jeszcze przed upływem 6 miesięcy od daty poprzedniego postanowienia. Na tle dotychczasowej ustawy okres 3 miesięcy okazał się zbyt krótki, trudno jest bowiem przyjąć, aby w takim czasie nastąpiła zmiana podstaw do warunkowego zwolnienia.</u>
          <u xml:id="u-55.21" who="#JózefFlorczak">Jeżeli wniosek o warunkowe zwolnienie wpłynie do sądu przed upływem 6 miesięcy od daty poprzedniego postanowienia, to w myśl projektu administracja więzienia będzie uprawniona pozostawić go bez biegu aż do upływu tego okresu. W ten sposób sądy zostaną poważnie odciążone od zbytecznej pracy. W wyjątkowych wypadkach, jeśli zajdzie potrzeba, prokurator będzie mógł wystąpić z urzędu z wnioskiem o warunkowe zwolnienie jeszcze przed upływem 6 miesięcy od daty poprzedniego postanowienia.</u>
          <u xml:id="u-55.22" who="#JózefFlorczak">Jedną z ostatnich zmian projektu ustawy jest wprowadzenie obligatoryjnego nadzoru nad warunkowo zwolnionymi. Projekt przewiduje, że jedynie w wyjątkowych okolicznościach sąd będzie mógł odstąpić od stosowania nadzoru. Ta zmiana jest bardzo celowa i należałoby życzyć sobie, aby znalazła jak najszybsze praktyczne zastosowanie. Dotychczasowa ustawa przewiduje nadzór w formie fakultatywnej, pozostawiając swobodnemu uznaniu sądu stosowanie tej instytucji. Doświadczenie jednak wskazuje, że sądy niezmiernie rzadko korzystały ze wspomnianej instytucji.</u>
          <u xml:id="u-55.23" who="#JózefFlorczak">Minister Sprawiedliwości wydał z początkiem 1958 r. rozporządzenie o powołaniu kuratorów sądowych, lecz jak dotychczas działa ich na terenie kraju znikoma ilość. Zjawisko utrzymywania się dużej przestępczości wymaga, aby instytucja nadzoru nad warunkowo zwolnionymi jak najszybciej została praktycznie rozwiązana. Jej właśnie przypadnie w udziale niesienie pomocy warunkowo zwolnionym oraz przeprowadzanie kontroli w zakresie spełniania przez warunkowo zwolnionego wymogów nałożonych przez sąd.</u>
          <u xml:id="u-55.24" who="#JózefFlorczak">W wypadku zastosowania nadzoru projekt zobowiązuje sąd do nałożenia na warunkowo zwolnionego obowiązku stosownego postępowania w okresie próby, a zwłaszcza obowiązku podjęcia odpowiedniej pracy, powstrzymania się od używania alkoholu, od przebywania w określonych miejscach lub środowiskach. Komisja Wymiaru Sprawiedliwości uznała również za stosowne wnieść do projektu rządowego poprawkę, aby w wypadku, kiedy sąd zobowiąże warunkowo zwolnionego do podjęcia odpowiedniej pracy, mógł on również — jeżeli na to pozwolą warunki miejscowe — wskazać skazanemu miejsce pracy.</u>
          <u xml:id="u-55.25" who="#JózefFlorczak">W razie odstąpienia od stosowania nadzoru nałożenie takiego obowiązku projekt pozostawia do uznania sądu. Projekt ustawy zawiera ponadto nową instytucję, nie znaną dotychczasowej ustawie o warunkowym zwolnieniu. Przewiduje mianowicie przepis, na podstawie którego sąd będzie mógł uzależnić warunkowe zwolnienie skazanego od udzielenia przez określoną osobę, organizację społeczną lub instytucję poręczenia, które polega na zobowiązaniu się poręczającego, że warunkowo zwolniony będzie stosował się do zasad współżycia społecznego, a zwłaszcza nie wkroczy ponownie na drogę przestępstwa.</u>
          <u xml:id="u-55.26" who="#JózefFlorczak">Minister Sprawiedliwości określi w drodze rozporządzenia osoby, organizacje i instytucje, powołane do udzielania poręczenia, tryb ich powołania, ich uprawnienia i obowiązki oraz sposób udzielania poręczeń, jak również osoby i instytucje powołane do sprawowania nadzoru nad warunkowo zwolnionymi. Przepisy te mają na celu lepsze zabezpieczenie kontroli zachowania się warunkowo zwolnionego w okresie próby, co ma przecież ogromne znaczenie przy instytucji warunkowego zwolnienia.</u>
          <u xml:id="u-55.27" who="#JózefFlorczak">Należy jednak żywić pragnienie, aby wspomniane wyżej rozporządzenie ukazało się możliwie jak najszybciej, by tym samym zapewnić prawidłowe wykonanie przepisów, które zawiera projekt ustawy. Na podstawie niniejszego omówienia proponowanych zmian mam zaszczyt w imieniu Komisji Wymiaru Sprawiedliwości prosić, aby Wysoki Sejm uchwalić raczył zgłoszony projekt ustawy o zmianie niektórych przepisów ustawy z dnia 29 maja 1957 r. o warunkowym zwolnieniu osób odbywających karę pozbawienia wolności, zawarty w druku sejmowym nr 290, wraz z poprawkami Komisji Wymiaru Sprawiedliwości, zawartymi w druku sejmowym nr 309.</u>
          <u xml:id="u-55.28" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-56">
          <u xml:id="u-56.0" who="#JerzyJodłowski">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-56.1" who="#JerzyJodłowski">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-56.2" who="#JerzyJodłowski">Wobec tego przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-56.3" who="#JerzyJodłowski">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy o zmianie niektórych przepisów ustawy z 29 maja 1957 r. o warunkowym zwolnieniu osób odbywających karę pozbawienia wolności wraz z poprawkami Komisji Wymiaru Sprawiedliwości — proszę o podniesienie ręki.</u>
          <u xml:id="u-56.4" who="#JerzyJodłowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-56.5" who="#JerzyJodłowski">Czy jest ktoś przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-56.6" who="#JerzyJodłowski">Czy ktoś się wstrzymał od głosu? Trzy osoby.</u>
          <u xml:id="u-56.7" who="#JerzyJodłowski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianie niektórych przepisów ustawy o warunkowym zwolnieniu osób odbywających karę pozbawienia wolności.</u>
          <u xml:id="u-56.8" who="#JerzyJodłowski">Przed przystąpieniem do następnego punktu porządku dziennego — na skutek zapytań szeregu posłów co do tego, czy przewiduje się zakończenie posiedzenia w dniu dzisiejszym, czy też przeniesienie go jeszcze na dzień jutrzejszy — pragnę zakomunikować, że Prezydium Sejmu powzięło decyzję, ażeby mimo iż mamy jeszcze kilka punktów porządku dziennego i wielu dyskutantów, prowadzić obrady w dniu dzisiejszym aż do wyczerpania porządku dziennego i uniknąć w ten sposób potrzeby przenoszenia posiedzenia na dzień jutrzejszy. Należy się więc spodziewać zakończenia dzisiejszego posiedzenia w późnych godzinach wieczornych.</u>
          <u xml:id="u-56.9" who="#JerzyJodłowski">Prezydium Sejmu proponuje zmianę w kolejności rozpatrywania dalszych punktów porządku dziennego, mianowicie w ten sposób, ażeby punkt 14, to znaczy sprawozdanie Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów o rządowym projekcie ustawy o Komitecie do Spraw Techniki — rozpatrzyć po punkcie 11, przesuwając odpowiednio kolejność pozostałych punktów.</u>
          <u xml:id="u-56.10" who="#JerzyJodłowski">Czy nie budzi to jakichś zastrzeżeń? Nie budzi.</u>
          <u xml:id="u-56.11" who="#JerzyJodłowski">Wobec tego uważam propozycję Prezydium Sejmu za przyjętą.</u>
          <u xml:id="u-56.12" who="#JerzyJodłowski">Przystępujemy do następnego, 11 punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Zdrowia i Kultury Fizycznej o rządowym projekcie ustawy o organizacji spraw kultury fizycznej i turystyki (druki nr 303 i 315).</u>
          <u xml:id="u-56.13" who="#JerzyJodłowski">Udzielam głosu sprawozdawcy, posłowi Józefowi Szymańskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-57">
          <u xml:id="u-57.0" who="#JózefSzymański">Wysoki Sejmie! W imieniu Komisji Zdrowia i Kultury Fizycznej mam zaszczyt przedstawić projekt ustawy o organizacji spraw kultury fizycznej i turystyki, będącej przedmiotem dzisiejszego posiedzenia Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-57.1" who="#JózefSzymański">Dzięki aktywnej roli państwa, jego wszechstronnej i różnorodnej pomocy, dzięki wysiłkom administracji państwowej oraz rozwojowi samorządnych organizacji społecznych, działających w dziedzinie kultury fizycznej i turystyki, jedno z podstawowych konstytucyjnych praw obywateli — prawo do odpoczynku, do rekreacji i regeneracji sił do pracy — znajduje z każdym rokiem pełniejszą realizację w życiu naszego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-57.2" who="#JózefSzymański">Dynamiczny rozwój kultury fizycznej i turystyki, a szczególnie olbrzymie w ostatnich latach ożywienie ruchu turystycznego, wskazuje równocześnie na konieczność dokonania niezbędnej korektury w organizacji spraw kultury fizycznej i turystyki, dowodzi, iż niezbędne jest usprawnienie w tym zakresie działalności administracji państwowej, jej planujących, koordynujących i organizacyjnych funkcji.</u>
          <u xml:id="u-57.3" who="#JózefSzymański">Genezy przedłożonego projektu ustawy należy zatem szukać w obecnej sytuacji w dziedzinie kultury fizycznej i turystyki, w aktualnych i perspektywicznych zadaniach państwowych, uwzględniających żywotne potrzeby naszego społeczeństwa oraz realne warunki istniejące w kraju. Zasadniczym celem ustawy jest zabezpieczenie bardziej dogodnych formalno-prawnych warunków, sprzyjających i odpowiadających dynamice rozwojowej kultury fizycznej i turystyki.</u>
          <u xml:id="u-57.4" who="#JózefSzymański">W świetle szczegółowej analizy porównawczej należy wskazać na trzy zasadnicze założenia, przyjęte w projekcie ustawy.</u>
          <u xml:id="u-57.5" who="#JózefSzymański">Po pierwsze: w zakresie spraw kultury fizycznej zakłada się utrzymanie w zasadzie stanu dotychczasowego.</u>
          <u xml:id="u-57.6" who="#JózefSzymański">Po drugie: sprawom turystyki nadaje się właściwą rangę w całokształcie zadań państwowych, odpowiadającą aktualnym potrzebom.</u>
          <u xml:id="u-57.7" who="#JózefSzymański">Po trzecie: następuje zespolenie i powiązanie spraw kultury fizycznej i turystyki poprzez zgrupowanie ich w gestii jednego centralnego organu administracji państwowej.</u>
          <u xml:id="u-57.8" who="#JózefSzymański">Powyższe założenia znajdują uzasadnienie w konkretnej sytuacji w dziedzinie kultury fizycznej i turystyki. Kształtuje się ona odmiennie w każdej z tych dziedzin.</u>
          <u xml:id="u-57.9" who="#JózefSzymański">Kultura fizyczna ma w Polsce wysoką rangę społeczną. Organizacja spraw kultury fizycznej, która ukształtowała się w ostatnich latach, zdała egzamin życiowy i nie wymaga poważniejszych korektur. Dotyczy to zarówno organizacyjnych form dobrowolnego społecznego ruchu w dziedzinie wychowania fizycznego i sportu, jak i organizacji oraz zakresu działania administracji państwowej w sprawach kultury fizycznej.</u>
          <u xml:id="u-57.10" who="#JózefSzymański">W rezultacie procesu decentralizacji i rozwoju samorządności został zbudowany socjalistyczny model organizacyjny polskiej kultury fizycznej, uwzględniający realne warunki istniejące w kraju, oparty na w pełni demokratycznych zasadach. Idea samorządności, urzeczywistniona w 33 związkach sportowych, w ponad 1.500 działających obecnie w kraju klubach sportowych i w ponad 10.000 ognisk Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej i kołach ludowych zespołów sportowych, została harmonijnie powiązana z uprawnieniami i zadaniami komitetów kultury fizycznej.</u>
          <u xml:id="u-57.11" who="#JózefSzymański">Aparat państwowy pozostał organizatorem i koordynatorem całości stosunków w dziedzinie kultury fizycznej. Bezpośrednia działalność w zakresie dobrowolnego wychowania fizycznego i sportu stała się natomiast domeną organizacji społecznych. Tego rodzaju układ strukturalno-funkcjonalny znajduje wyraz w przedłożonym projekcie ustawy.</u>
          <u xml:id="u-57.12" who="#JózefSzymański">Występujące gdzieniegdzie zjawiska niegospodarności — co się zdarza szczególnie w niektórych piłkarskich i żużlowych klubach sportowych — które były ostatnio przedmiotem słusznej krytyki, nie mogą przysłonić pozytywnego, ogromnego dorobku kultury fizycznej w Polsce Ludowej, którego osiągnięcie mogło nastąpić dzięki poważnej pomocy państwa, dzięki prawidłowemu ukształtowaniu w wyniku kilkuletnich doświadczeń organizacji i zakresu działania administracji państwowej w sprawach kultury fizycznej.</u>
          <u xml:id="u-57.13" who="#JózefSzymański">Poważny rozwój bazy materialnej oraz nasze osiągnięcia w budownictwie urządzeń sportowych są tym cenniejsze, iż zostały osiągnięte w trudnych powojennych warunkach, w których musieliśmy rozpoczynać pracę od odbudowy ruin i zgliszcz, rezultatów pożogi wojennej oraz okupacji hitlerowskiej.</u>
          <u xml:id="u-57.14" who="#JózefSzymański">Ilość sal gimnastycznych w kraju wzrosła o 78% w porównaniu do stanu w 1938 roku. Obecnie jedna sala przypada na 13 tys. mieszkańców, gdy przed wojną ilość ta wynosiła 28 tys. mieszkańców. Ilość boisk dużych wzrosła w tym czasie o 26%. Oznacza to, że wskaźnik ilościowy mieszkańców, przypadających na jedno boisko, uległ znacznej poprawie i z 19.000 zmalał do 13.000 mieszkańców. Ilość krytych basenów wzrosła o 60%.</u>
          <u xml:id="u-57.15" who="#JózefSzymański">Szczególnie szybki postęp w budownictwie urządzeń sportowych nastąpił w ostatnim okresie. Postęp ten jest możliwy dzięki połączeniu środków państwowych i dochodów z Państwowego Przedsiębiorstwa Totalizator Sportowy. Z dochodów Totalizatora Sportowego kraj nasz wzbogacił się dotychczas o 61 boisk, 6 stadionów, dwie pływalnie kryte, 4 lodowiska sztuczne, 21 sal i hal sportowych, 4 ośrodki kempingowe oraz kilkanaście innych obiektów sportowych, w tym wiele urządzeń o charakterze specjalistycznym. Ponadto ze środków tych przyśpieszono zakończenie budowy 604 boisk szkolnych oraz 100 sal gimnastycznych.</u>
          <u xml:id="u-57.16" who="#JózefSzymański">W toku realizacji znajduje się dalsza rozbudowa sieci państwowych urządzeń sportowych, a szczególnie budowa boisk i sal gimnastycznych w tych miastach powiatowych, które dotychczas ich nie mają.</u>
          <u xml:id="u-57.17" who="#JózefSzymański">Cennym dorobkiem Polski jest rozwój szkolnictwa i badań naukowych w dziedzinie kultury fizycznej. Przed wojną istniała zaledwie jedna placówka naukowo-badawcza, szkoląca kadry dla potrzeb wychowania fizycznego. Był nią Centralny Instytut Wychowania Fizycznego w Warszawie. Obecnie działają w Polsce — nie licząc studiów nauczycielskich oraz liceów pedagogicznych — 4 wyższe oraz 3 średnie szkoły wychowania fizycznego. Badaniami naukowymi zajmuje się ponadto Instytut Naukowy Kultury Fizycznej.</u>
          <u xml:id="u-57.18" who="#JózefSzymański">Sport Polski Ludowej wywalczył sobie również wysoką pozycję międzynarodową. Boks, szermierka, lekkoatletyka, piłka siatkowa i szybownictwo — to niepełna lista dyscyplin reprezentujących światowy poziom. Równocześnie działają tysiące ludowych zespołów sportowych na wsi, prawie tysiąc ognisk Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej w miastach i miasteczkach oraz liczne państwowe ośrodki wychowania fizycznego. Stanowią one dowód poważnych wyników, jakie zostały osiągnięte w pracy nad upowszechnianiem wychowania fizycznego, szczególnie w ostatnich latach.</u>
          <u xml:id="u-57.19" who="#JózefSzymański">Dalsze upowszechnianie kultury fizycznej powinno znaleźć szczególnie dogodne warunki w wyniku zespolenia spraw kultury fizycznej z turystyką. Wzbogacenie treści działalności wielu organizacji sportowych o elementy turystyczne, rozwój form turystycznych w działalności Polskiego Związku Kajakowego, narciarskiego, zrzeszeń, ludowych zespołów sportowych, Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej oraz wielu innych stowarzyszeń wychowania fizycznego i sportu — to jeden z warunków szerszego upowszechnienia kultury fizycznej, nabierający, szczególnego znaczenia w procesie dalszej industrializacji i urbanizacji kraju.</u>
          <u xml:id="u-57.20" who="#JózefSzymański">W świetle wyżej przytoczonych względów w przedłożonym projekcie ustawy nie ma potrzeby wprowadzania istotnych zmian w zakresie spraw kultury fizycznej. Jedyna poważniejsza zmiana polega na wyłączeniu z zakresu działania pionu kultury fizycznej bezpośredniej działalności w zakresie organizacji sportu, ponieważ funkcje te przejęły polskie związki sportowe.</u>
          <u xml:id="u-57.21" who="#JózefSzymański">Wysoka Izbo! Odmienna sytuacja w dziedzinie organizacji spraw turystyki uzasadnia wprowadzenie istotnych zmian w tym zakresie. Dotyczą one szczególnie nadania Głównemu Komitetowi Kultury Fizycznej i Turystyki odpowiednich uprawnień w zakresie planowania, koordynacji i nadzoru nad całokształtem działalności rozmaitych organizacji i instytucji w dziedzinie turystyki, a szczególnie:</u>
          <u xml:id="u-57.22" who="#JózefSzymański">Po pierwsze: Komitet dla Spraw Turystyki, który został utworzony uchwałą Rady Ministrów w 1952 roku, był podporządkowany Prezesowi Rady Ministrów i wyposażony w skromny zakres uprawnień i obowiązków, które — poza nadzorem nad ruchem turystycznym w organizacjach społecznych — obejmowały w zasadzie jedynie funkcje o charakterze opiniodawczo-doradczym. Ustawienie takie było uzasadnione skromną rolą turystyki w całokształcie spraw państwowych.</u>
          <u xml:id="u-57.23" who="#JózefSzymański">Turystyka zagraniczna obejmowała w owym czasie minimalną ilość osób i nie miała praktycznie większego znaczenia gospodarczego. Turystyka krajowa była natomiast uprawiana prawie wyłącznie w formach zorganizowanych, w postaci akcji wycieczkowych i wypoczynkowych poszczególnych instytucji.</u>
          <u xml:id="u-57.24" who="#JózefSzymański">Głównymi organizatorami turystyki i wypoczynku były związki zawodowe, Ministerstwo Oświaty oraz Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Wszystkie te instytucje otrzymywały na turystykę i wypoczynek specjalne środki z budżetu państwa, organizację ruchu opierały zaś na własnym systemie akwizycji i własnej bazie noclegowo-żywieniowej. Ilość uczestników ruchu turystycznego była już wtedy kilkakrotnie wyższa w porównaniu z okresem przedwojennym.</u>
          <u xml:id="u-57.25" who="#JózefSzymański">Po drugie: sytuacja ta uległa gwałtownym i zasadniczym przeobrażeniom w ciągu ostatnich 4 lat, w wyniku działania wielu czynników, spośród których największe znaczenie odgrywa wzrost realnych dochodów ludności oraz aktywizacja terenowych rad narodowych w zagospodarowaniu poszczególnych regionów.</u>
          <u xml:id="u-57.26" who="#JózefSzymański">W ubiegłym roku w turystyce krajowej uczestniczyło ponad 7,5 mln osób, co stanowi prawie 26% ogółu ludności naszego kraju. Spośród tej grupy prawie 4 mln osób skorzystały z różnych form turystycznego wypoczynku dorocznego, jak wczasy pracownicze, kolonie i obozy młodzieżowe, pobyty uzdrowiskowe, indywidualne wyjazdy na letniska, dłuższe wycieczki motorowe, wodne itp. Ponad 3,5 mln osób uczestniczyło w krótszych — jedno-i kilkudniowych wycieczkach krajoznawczych oraz turystycznych formach wypoczynku świątecznego, przy czym pewna część tych osób brała udział w kilku wycieczkach w ciągu roku.</u>
          <u xml:id="u-57.27" who="#JózefSzymański">Ruch turystyczno-wypoczynkowy wzrósł o około 140% w stosunku do stanu sprzed roku 1956. Podkreślić trzeba, że w tym olbrzymim skoku w dominującym stopniu uczestniczyli turyści indywidualni oraz takie instytucje i organizacje, które w poprzednim okresie nie odgrywały w turystyce większej roli.</u>
          <u xml:id="u-57.28" who="#JózefSzymański">Zagraniczny ruch turystyczny objął w okresie ostatnich czterech lat, to jest w latach 1956-- 1959, 850 tys. osób. Są to obywatele polscy, udający się w celach turystycznych za granicę. W tym samym okresie turystyka zagraniczna czynna objęła 465 tys. cudzoziemców, którzy odwiedzili nasz kraj.</u>
          <u xml:id="u-57.29" who="#JózefSzymański">Wyjaśnić chciałbym tutaj, że w przytoczonych wyżej danych statystycznych zastosowano definicję turysty, przyjętą w statystykach międzynarodowych. Według tej definicji za turystę uważa się każdą osobę wyjeżdżającą za granicę w celach niezarobkowych.</u>
          <u xml:id="u-57.30" who="#JózefSzymański">W wyniku tak silnego rozwoju turystyka uzyskuje coraz większe znaczenie ekonomiczne. Obroty gospodarcze, związane z obsługą krajowego ruchu turystycznego w ubiegłym roku, określa się na poziomie 7 mld zł, zaś globalna ilość dewiz, jaką pozyskuje nasza gospodarka w związku z przyjazdami cudzoziemców do Polski, jest szacowana na około 25 mln zł dewizowych. Turystyka oraz związany z nią międzyregionalny transfer pieniądza, rozwój usług i wzrost zatrudnienia stają się istotnym czynnikiem aktywizacji gospodarczej i kulturalnej rejonów turystyczno-wypoczynkowych.</u>
          <u xml:id="u-57.31" who="#JózefSzymański">Szybki rozwój turystyki wywołał jednak wiele trudności, które coraz bardziej hamują dalszy jej rozwój. Na pierwszym miejscu wymienić należy istotne braki w zagospodarowaniu turystycznym kraju. Niewystarczająca jest pod względem jakościowym baza noclegowa, mimo że w wyniku ożywionej — nie zawsze zresztą racjonalnej — działalności remontowej i inwestycyjnej w ostatnich latach ilość miejsc noclegowych stałych i sezonowych łącznie z obiektami kolonijnymi, schroniskami szkolnymi i różnego typu ośrodkami wypoczynkowymi wzrosła do ponad 400 tys., nie włączając w to kwater prywatnych.</u>
          <u xml:id="u-57.32" who="#JózefSzymański">Jeszcze trudniejsza sytuacja jest na odcinku bazy żywieniowej, gdzie mimo widocznej poprawy w zaopatrzeniu rejonów turystycznych w masę towarową istnieje ostry deficyt punktów gastronomicznych i handlowych oraz zaplecza przetwórczego i magazynowego.</u>
          <u xml:id="u-57.33" who="#JózefSzymański">Podobnie przedstawia się stan bazy transportowej oraz wyposażenia miejscowości turystycznych i wypoczynkowych w urządzenia i usługi kulturalno-rozrywkowe. Zwiększyło się jednak zainteresowanie sprawami turystyki w resortach i radach narodowych.</u>
          <u xml:id="u-57.34" who="#JózefSzymański">Wydatnie wzrosła ilość instytucji, działających w zakresie ruchu i świadczeń usług turystycznych. Działalność ich cechuje jednak brak współpracy, brak sprecyzowanego programu działania oraz brak jasnego podziału zadań, na skutek czego uzyskujemy efekty mniejsze, aniżeli to jest możliwe. Trudności te pogłębia dodatkowo fakt, że w dużym stopniu indywidualny ruch turystyczny rozwija się w sposób żywiołowy, wykazując tendencje do nadmiernej koncentracji w pewnych rejonach przy niedostatecznym wykorzystaniu możliwości recepcyjnych innych terenów. Dalszą istotną przyczyną występujących trudności jest deficyt kwalifikowanych kadr.</u>
          <u xml:id="u-57.35" who="#JózefSzymański">W tej sytuacji szybko narasta ilość problemów, wymagających centralnej decyzji oraz skoordynowanego działania tych kilkunastu resortów oraz wielu terenowych rad narodowych, organizacji społecznych i spółdzielczych, które zajmują się organizowaniem ruchu turystyczno-wypoczynkowego, bądź też w gestii których znajdują się poszczególne elementy działalności i bazy obsługowej ruchu turystycznego.</u>
          <u xml:id="u-57.36" who="#JózefSzymański">Do podjęcia tych zadań Komitet do Spraw Turystyki nie był przystosowany. W tych warunkach konieczność istotnego zwiększenia uprawnień i środków działania Komitetu do Spraw Turystyki oraz wojewódzkich komitetów turystyki nie ulega już od dłuższego czasu wątpliwości. Sprawa jednak ustalenia najwłaściwszych form organizacyjnych dla reorganizowanego Komitetu wywołała dłuższą, ożywioną dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-57.37" who="#JózefSzymański">W wyniku tej dyskusji uznano za najwłaściwsze powiązanie organizacyjne Komitetu dla Spraw Turystyki z jednym z istniejących już urzędów centralnych. Rozważano kilka możliwości, jest bowiem kilka resortów, jak na przykład Ministerstwo Zdrowia, Komunikacji, Gospodarki Komunalnej, których działalność obejmuje kilka elementów ruchu czy też zagospodarowania turystycznego.</u>
          <u xml:id="u-57.38" who="#JózefSzymański">Wszystkie te rozwiązania mają jednak poważne mankamenty, dlatego w rezultacie uznano, że w obecnym etapie najwłaściwszą formę organizacji sprawy turystyki uzyska się przez połączenie Komitetu dla Spraw Turystyki z Głównym Komitetem Kultury Fizycznej. Nie ulega również wątpliwości, że w nowo tworzonym Komitecie sprawy turystyki będą miały taką samą wagę gatunkową, jak sprawy wychowania fizycznego i sportu.</u>
          <u xml:id="u-57.39" who="#JózefSzymański">Główny Komitet Kultury Fizycznej jest jedynym urzędem centralnym, który ma doświadczenie jako instytucja łącząca w sobie cechy organu administracji państwowej i ośrodka programowo-koordynacyjnego dla działalności wielu organizacji społecznych. Główny Komitet Kultury Fizycznej ma wreszcie dobrze rozbudowany centralny i terenowy aparat administracyjno-gospodarczy, który będzie można wykorzystać także dla potrzeb turystyki.</u>
          <u xml:id="u-57.40" who="#JózefSzymański">Za wyborem tego wariantu przemawia również wiele wspólnych spraw, wiążących turystykę z kulturą fizyczną. Szczególnie można by jako przykład wymienić następujące wspólne więzy, łączące sprawy kultury fizycznej ze sprawami turystyki. Działalność w dziedzinie kultury fizycznej i turystyki — pomijając charakterystyczne dla turystyki cele poznawcze i krajoznawcze — służy tym samym celom biologicznym, to jest podnoszeniu zdrowotności i tężyzny fizycznej w społeczeństwie, zapewnieniu szerokim rzeszom obywateli aktywnego wypoczynku, właściwej rozrywki po pracy, dogodnych warunków rekreacji i regeneracji sił fizycznych.</u>
          <u xml:id="u-57.41" who="#JózefSzymański">Kulturę fizyczną i turystykę łączą również wspólne walory społeczno-wychowawcze, które mogą i powinny być właściwie zdyskontowane, szczególnie w procesie socjalistycznego wychowania młodzieży. W praktycznej działalności rozmaitych organizacji społecznych elementy wychowania fizycznego i turystyki są często integralnie ze sobą związane. Formy turystyczne, połączone z elementami wychowania fizycznego i na odwrót, występują coraz częściej w działalności związków zawodowych, PTTK, Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej, ludowych zespołów sportowych, klubów i niektórych związków sportowych.</u>
          <u xml:id="u-57.42" who="#JózefSzymański">Kulturę fizyczną i turystykę łączy również częściowa wspólnota bazy materialnej i sprzętu. Na przykład, narty, kajaki, łodzie żaglowe i motorowe będą służyć równocześnie sportowcom i turystom. To samo odnosi się do takich urządzeń, jak wyciągi narciarskie, schroniska itp. Należy również podkreślić, iż niejednokrotnie artykuły sportowe i turystyczne są produkowane przez te same zakłady przemysłowe, podległe dotychczas Głównemu Komitetowi Kultury Fizycznej.</u>
          <u xml:id="u-57.43" who="#JózefSzymański">Oczywiście, mimo wielu wspólnych więzi istnieją między turystyką a kulturą fizyczną różnice i odrębności. Podkreślić tutaj trzeba różnorodność problematyki gospodarczej, która w coraz większym stopniu nadaje turystyce charakter gałęzi gospodarki narodowej, a której znaczenie w kulturze fizycznej jest raczej skromne.</u>
          <u xml:id="u-57.44" who="#JózefSzymański">Również momenty wychowawczo-kulturalne, występujące bardzo silnie w krajoznawstwie, nie odgrywają takiej roli w sporcie. Dlatego niezbędne jest w strukturze organizacyjnej nowo powołanego Komitetu zabezpieczenie możliwości dalszego, szybkiego rozwoju tych niezwykle istotnych funkcji turystyki.</u>
          <u xml:id="u-57.45" who="#JózefSzymański">Przedstawiony pod obrady Wysokiej Izby projekt ustawy odpowiada tym warunkom. W ramach Komitetu proponuje się utworzenie dwóch odrębnych podkomitetów: dla turystyki i dla kultury fizycznej.</u>
          <u xml:id="u-57.46" who="#JózefSzymański">Komitet w składzie plenarnym podejmować będzie uchwały tylko w sprawach zasadniczych, obejmujących łącznie zagadnienia kultury fizycznej i turystyki, natomiast uchwały dotyczące tylko spraw turystyki mogą być podejmowane przez Podkomitet Turystyki. Proponuje się ponadto powołanie Rady Turystyki jako organu doradczego Komitetu. Podział ten znajdzie również swój wyraz w strukturze organizacyjnej aparatu wykonawczego Komitetu, gdzie sprawami turystyki zajmować się będzie zespół specjalistyczny komórek organizacyjnych.</u>
          <u xml:id="u-57.47" who="#JózefSzymański">Zakłada się, że według tych samych zasad zorganizowane zostaną wojewódzkie, powiatowe i miejskie komitety kultury fizycznej oraz komitety KF przy prezydiach rad narodowych. Połączenie organizacyjne spraw kultury fizycznej i turystyki w prezydiach rad narodowych, w których już obecnie działa na szczeblu wojewódzkim wspólny aparat wykonawczy, powinno dać szczególne korzyści sprawom turystyki. Możliwości osiągnięcia tych korzyści są szczególnie widoczne w powiatach i miastach stanowiących powiaty, w których dotychczas sprawy turystyki nie miały własnego odpowiednika w prezydiach rad narodowych.</u>
          <u xml:id="u-57.48" who="#JózefSzymański">Uchwalenie projektu ustawy powinno przyczynić się w perspektywie do silniejszego zespolenia i wzbogacenia treści pracy organizacji sportowych i turystycznych z korzyścią dla upowszechnienia kultury fizycznej i dalszego rozwoju turystyki.</u>
          <u xml:id="u-57.49" who="#JózefSzymański">Przed nowo powołanym Komitetem staną trudne i odpowiedzialne zadania. Najważniejsze z nich to rozwiązanie problemu koordynacji działalności wszystkich instytucji, współdziałających w rozwoju ruchu i bazy materialnej turystyki, oraz określenie profilu i zakresu działalności poszczególnych organizatorów turystyki i zapewnienie odpowiedniego podziału pracy wśród wszystkich jednostek gospodarczych, działających bezpośrednio lub pośrednio w obsłudze turystów.</u>
          <u xml:id="u-57.50" who="#JózefSzymański">Główny Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki będzie musiał poświęcić dużo troski, by stworzyć warunki umożliwiające konsekwentne wprowadzanie zasad ekonomicznego gospodarowania w turystyce. Szczególnie należy oczekiwać wprowadzenia zasady, że akumulacja osiągnięta w działalności turystycznej powinna być kierowana przede wszystkim na rozbudowę dalszych urządzeń turystycznych.</u>
          <u xml:id="u-57.51" who="#JózefSzymański">Należy ponadto oczekiwać opracowania i wprowadzenia w życie takiego systemu finansowego, który w drodze zastosowania prawidłowych bodźców ekonomicznych zainteresuje rady narodowe sprawami rozwoju turystyki jako czynnika aktywizacji gospodarczej i kulturalnej poszczególnych regionów i miejscowości. Od nowo powołanego Komitetu zależeć będzie w dużym stopniu opracowanie wieloletniego planu rozwoju turystyki, który stworzyłby podstawę do prawidłowego zorganizowania ruchu turystycznego oraz kompleksowego zagospodarowania turystycznego kraju, dostosowanego do potrzeb turystyki krajowej i zagranicznej.</u>
          <u xml:id="u-57.52" who="#JózefSzymański">Realizację tych zadań ułatwi z pewnością centralny i terenowe fundusze turystyki i wypoczynku, które powołuje do życia przedłożona ustawa. Środki centralnego funduszu powinny stanowić dla Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki finansowy instrument likwidacji istniejących obecnie braków w zagospodarowaniu turystycznym Polski oraz stworzenia nowoczesnej, w pełni dostosowanej do potrzeb i wymagań społeczeństwa socjalistycznego — bazy materialnej turystyki.</u>
          <u xml:id="u-57.53" who="#JózefSzymański">Reasumując, przedłożony projekt ustawy odpowiada w pełni potrzebom w zakresie kultury fizycznej i turystyki, znajduje całkowite uzasadnienie w obecnej sytuacji w dziedzinie kultury fizycznej i turystyki, powinien przyczynić się do dalszego prawidłowego rozwoju tych dwóch pełnych dynamiki rozwojowej dziedzin życia społecznego. Dlatego też wnoszę o uchwalenie przedłożonego projektu ustawy o organizacji spraw kultury fizycznej i turystyki z poprawkami zgłoszonymi przez Komisję Zdrowia i Kultury Fizycznej.</u>
          <u xml:id="u-57.54" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-58">
          <u xml:id="u-58.0" who="#JerzyJodłowski">Otwieram dyskusję. Głos ma poseł Łukasz Kumor.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-59">
          <u xml:id="u-59.0" who="#ŁukaszKumor">Wysoki Sejmie! Potrzebę nowego aktu prawnego, ustalającego zakres zadań i środków do realizacji podstawowych obowiązków państwa, rad narodowych i organizacji społecznych w zakresie wychowania fizycznego, sportu i turystyki, wysunęło samo życie.</u>
          <u xml:id="u-59.1" who="#ŁukaszKumor">Urzeczywistnianie wielkich idei socjalistycznych stwarza warunki, w których wzrastają coraz to nowe potrzeby kulturalne człowieka. Mechanizacja i technizacja życia wymagają coraz to nowych form powszechnego oddziaływania i dokształcania.</u>
          <u xml:id="u-59.2" who="#ŁukaszKumor">Organizacje społeczne i zawodowe, opierając się na generalnych kierunkach rozwoju, wynikających z założeń ustrojowych, wypełniają treścią te formy pracy. Treść ta jest niezmiernie bogata, a formy pracy zróżnicowane.</u>
          <u xml:id="u-59.3" who="#ŁukaszKumor">Jedną z form podstawowych, a zarazem atrakcyjnych, bo umożliwiających oparte na osobistym odczuciu poznanie różnych zjawisk i faktów życia społecznego i gospodarczego — jest turystyka.</u>
          <u xml:id="u-59.4" who="#ŁukaszKumor">Turystyka to:</u>
          <u xml:id="u-59.5" who="#ŁukaszKumor">— podnoszenie świadomości społecznej i poziomu kulturalnego człowieka,</u>
          <u xml:id="u-59.6" who="#ŁukaszKumor">— podnoszenie sprawności fizycznej i zdrowotności,</u>
          <u xml:id="u-59.7" who="#ŁukaszKumor">— pogłębienie uczuć patriotycznych.</u>
          <u xml:id="u-59.8" who="#ŁukaszKumor">W naszych warunkach turystyka służy celom ogólnonarodowym, wyrasta z potrzeb szybko dojrzewających mas pracujących.</u>
          <u xml:id="u-59.9" who="#ŁukaszKumor">Formy pracy i kierunki rozwoju turystyki jako środka masowego oddziaływania nie mogą być obojętne dla władz państwowych, organizacji politycznych i społecznych.</u>
          <u xml:id="u-59.10" who="#ŁukaszKumor">Władze państwowe, jako podstawowy koordynator życia społecznego i gospodarczego, muszą mieć pełną gwarancję właściwego funkcjonowania jej aparatu. Gwarancji tej nie dawała dotychczasowa dwuczłonowa forma organizacji sportu i turystyki.</u>
          <u xml:id="u-59.11" who="#ŁukaszKumor">Komitet dla Spraw Turystyki był organem doradczo-opiniodawczym Prezesa Rady Ministrów, miał niewątpliwie ograniczone kompetencje, ale i w tym zakresie nie spełnił ciążących na nim zadań. Był on kosztownym urzędem do rozdziału środków na finansowanie urządzeń turystycznych i dotowania jednej z organizacji turystycznych.</u>
          <u xml:id="u-59.12" who="#ŁukaszKumor">Planowane i realizowane inwestycje turystyczne w wielu wypadkach były zbyt kosztowne i nieekonomiczne w eksploatacji. Wzrastające potrzeby w zakresie turystyki nie były koordynowane. Wiele instytucji i organizacji szukało własnych dróg i metod.</u>
          <u xml:id="u-59.13" who="#ŁukaszKumor">Powołane do życia wojewódzkie komitety turystyki nie miały sprecyzowanych kierunków swej działalności. Wzrastające ożywienie ruchu turystycznego zarówno krajowego, jak i zagranicznego nie było dostatecznie zasilane odpowiedniej wartości literaturą propagandową.</u>
          <u xml:id="u-59.14" who="#ŁukaszKumor">Te i wiele innych powodów wzbudzały niepokój, czy w obecnym układzie stosunków kompetencyjnych i personalnych w Komitecie powstaną samorzutne i konieczne w tej mierze zmiany.</u>
          <u xml:id="u-59.15" who="#ŁukaszKumor">Inicjatywa rządu jest wyrazem troski o właściwą rangę spraw z punktu widzenia społeczno-politycznego i gospodarczego ważnych, a wymagających niezwłocznej i skutecznej interwencji.</u>
          <u xml:id="u-59.16" who="#ŁukaszKumor">Turystyka, poza grupą działaczy pracujących w niej zawodowo, musi się opierać na licznej kadrze działaczy społecznych uprawiających turystykę, znających technikę jej organizacji, walory społeczno-wychowawcze i kalkulacje ekonomiczne.</u>
          <u xml:id="u-59.17" who="#ŁukaszKumor">Ta grupa działaczy jest wprawdzie dość liczna — ale nie emanująca w sposób wystarczający. Stąd też i wyniki w stosunku do potrzeb są niewspółmiernie skromne. Ranga działacza turystycznego w ocenie lokalnych władz administracyjnych czy związkowych była niższa niż działacza sportowego. A przecież od działacza turystycznego wymaga się dużej wiedzy zarówno w zakresie techniki, jak i krajoznawstwa. Działacz turystyczny to dużej miary pedagog o encyklopedycznych wiadomościach z zakresu historii, literatury, przyrody, geografii, higieny i ekonomii.</u>
          <u xml:id="u-59.18" who="#ŁukaszKumor">Organizatorami turystyki jako celowego wędrowania poza własne środowisko były w zasadzie związki zawodowe, organizacje młodzieżowe, sportowe i Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Organizacje związkowe, młodzieżowe i sportowe traktowały turystykę jako jedną z form swej różnorodnej pracy.</u>
          <u xml:id="u-59.19" who="#ŁukaszKumor">Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze jest organizacją zrzeszającą osoby uprawiające i organizujące turystykę. Posiada ono poważne tradycje, dość liczną kadrę działaczy i wypróbowaną formę pracy.</u>
          <u xml:id="u-59.20" who="#ŁukaszKumor">Mimo swych wieloletnich tradycji Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze w swej działalności programowej t i organizacyjnej nie ustrzegło się od błędów, które spaczają jego służebny charakter w stosunku zarówno do członków, jak i do całości społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-59.21" who="#ŁukaszKumor">W związku z prowadzeniem nieco zbiurokratyzowanej specjalizacji turystycznej w zakresie turystyki kwalifikowanej — rozproszono aktyw społeczny, absorbując jego czas i wysiłki w zakresie wąskiej specjalności.</u>
          <u xml:id="u-59.22" who="#ŁukaszKumor">Podstawowa praca organizacyjna i wykonawcza w samym Zarządzie Głównym Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego została oparta na elemencie urzędniczym. Członkowie Prezydium prawnie i moralnie odpowiedzialni za działalność organizacji sprawują swe funkcje społecznie. Nie da się to pogodzić z tezą osobistej odpowiedzialności, zwłaszcza z uwagi na działalność gospodarczą i usługową, jaką Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze prowadzi.</u>
          <u xml:id="u-59.23" who="#ŁukaszKumor">Zarząd Główny nie potrafił zorganizować właściwego nadzoru nad działalnością Zarządu Urządzeń Turystycznych i stąd powstała przewlekłość w przekazywaniu obiektów do eksploatacji oddziałom terenowym, zbyt wysokie, planowane i nie planowane straty.</u>
          <u xml:id="u-59.24" who="#ŁukaszKumor">Te i inne uchybienia organizacyjno-gospodarcze nie umniejszają jednak dużego wkładu pracy aktywu społecznego i etatowego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w rozwój turystyki w ogóle. Duży w tej mierze wkład pracy wykazuje aktyw terenowy. Służąc doświadczeniem — sprowadza żywiołowość budzoną potrzebami środowiska do metodycznego ujęcia organizacji ruchu turystycznego w organizacjach związkowych młodzieżowych i wśród młodzieży szkolnej.</u>
          <u xml:id="u-59.25" who="#ŁukaszKumor">Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze posiada rezerwy sił społecznych, które w nowym układzie prac aparatu państwowego winny być troskliwie przyjęte i właściwie pokierowane.</u>
          <u xml:id="u-59.26" who="#ŁukaszKumor">Z dużym zainteresowaniem obserwujemy pracę Spółdzielni Turystyczno-Wypoczynkowej „Gromada”. Jej dwuletni okres działalności w zakresie turystyki wiejskiej i wypoczynku jest owocny.</u>
          <u xml:id="u-59.27" who="#ŁukaszKumor">Organizatorzy skupili wśród swych członków wszystkie centrale spółdzielcze, Związek Młodzieży Wiejskiej, ludowe zespoły sportowe, Ligę Kobiet, Związek Nauczycielstwa Polskiego i inne. Akces członkowski zgłaszają coraz to nowe spółdzielnie terenowe i organizacje społeczne, posiadające osobowość prawną. Ogólna ich ilość z liczby 12 członków-założycieli, biorących udział w zebraniu organizacyjnym w grudniu 1957 r., urosła do 812 osób — według stanu na dzień 31 grudnia 1959 r. z kwotą ponad 2,5 mln zł funduszu udziałowego. Z tego, co wiemy, poczta przynosi coraz tonowe deklaracje członkowskie.</u>
          <u xml:id="u-59.28" who="#ŁukaszKumor">Terenem działalności usługowo-turystycznej spółdzielni „Gromada” jest wieś w ogóle, a spółdzielczość wiejska w szczególności. Jest to praca pionierska w tym zakresie. Wzrastający w nowych warunkach mieszkaniec wsi słusznie wymaga pełnego udziału w życiu kulturalnym narodu; należy mu w tej mierze jak najbardziej pomóc w sposób zorganizowany; należy mu stworzyć warunki poznania zarówno przeszłości, jak i nowych zdobyczy techniki, nauki i osiągnięć socjalnych.</u>
          <u xml:id="u-59.29" who="#ŁukaszKumor">Chłopi zwiedzający nasze zakłady przemysłowe, huty i kopalnie, wzorowe gospodarstwa rolne, spółdzielcze i indywidualne, osiedla mieszkaniowe, budownictwo socjalne i kulturalne, oglądając wystawy i zastosowanie nowoczesnych maszyn i urządzeń technicznych, w sposób jak najbardziej oczywisty stykają się z tymi przejawami postępu, który przyniósł nowy socjalistyczny ustrój. Bezpośredniość wrażeń, przeżyć i odczuć jest najbardziej skuteczną metodą przekonywania i pozyskiwania do twórczej pracy dla przebudowy ustroju społecznego.</u>
          <u xml:id="u-59.30" who="#ŁukaszKumor">Jasno wytknięty w tej mierze cel przez członków-założycieli Spółdzielni Turystyczno-Wypoczynkowej „Gromada” jest konsekwentnie realizowany przez ofiarny zespół jej kierownictwa i współpracowników.</u>
          <u xml:id="u-59.31" who="#ŁukaszKumor">Wydatna pomoc Centrali Rolniczej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” i Związku Kółek Rolniczych, a następnie wypróbowane formy spółdzielczego współdziałania dały zdrowe podstawy organizacyjne i gospodarcze.</u>
          <u xml:id="u-59.32" who="#ŁukaszKumor">Stąd bez subwencji, przy wyjątkowo niskich kosztach osobowych i rzeczowych, spółdzielnia nabyła i eksploatuje 19 autokarów; obsłużyła tylko w roku 1959 około 350 tysięcy uczestników różnych imprez turystycznych, kulturalno-społecznych i innych.</u>
          <u xml:id="u-59.33" who="#ŁukaszKumor">Ciekawą i społecznie użyteczną formą działalności spółdzielni jest zainicjowana forma wczasowo-letniskowa pod nazwą „Wczasy pod gruszą”.</u>
          <u xml:id="u-59.34" who="#ŁukaszKumor">Akcja ta ma wielorakie wartości społeczne i gospodarcze. W dobrych warunkach klimatycznych, w miejscach często odległych, a krajobrazowo ciekawych, spędziło urlop kilkanaście tysięcy ludzi pracy ze środowisk miejskich, bez wydatków inwestycyjnych i administracyjnych.</u>
          <u xml:id="u-59.35" who="#ŁukaszKumor">Równie społecznie pożyteczna jest akcja organizacji wczasów chłopskich w mieście. Kilkudniowy pobyt w środowisku życia politycznego, gospodarczego i kulturalnego daje pewną skalę przeżyć, wzbogaca zasób wiadomości, czyni wrażliwszym na różne formy pracy społeczno-gospodarczej i politycznej.</u>
          <u xml:id="u-59.36" who="#ŁukaszKumor">„Gromada” podjęła też ambitną walkę z analfabetyzmem technicznym na wsi przez szkolenie motorowe.</u>
          <u xml:id="u-59.37" who="#ŁukaszKumor">Ta owocna dotychczas działalność, którą zobrazowałem w wielkim skrócie, świadczy o wielkiej potrzebie tego typu pracy. Potrzeby te z dnia na dzień rosną i dotychczas, biorąc te i inne formy zorganizowanej akcji zbiorowych kontaktów międzyśrodowiskowych, są nie wystarczające. Zaspokajają zaledwie, ostrożnie oceniając, 1/5 społecznego zapotrzebowania. Dalsze możliwości przeto są olbrzymie.</u>
          <u xml:id="u-59.38" who="#ŁukaszKumor">Przy narastającej skali potrzeb środowiskowych powinna wzrastać grupa działaczy organizatorów i przewodników wiejskiego ruchu turystycznego.</u>
          <u xml:id="u-59.39" who="#ŁukaszKumor">„Gromada” i tu musi opracować własne formy szkolenia lub współdziałać w tej mierze z Polskim Towarzystwem Turystyczno-Krajoznawczym. Aktualnie posiadany tabor samochodowy, sprzęt szkolenia motorowego i niewątpliwie dalsze potrzeby wymagają własnej bazy technicznej. I tu chyba nie wystarczą już własne środki finansowe. Sądzić należy, iż władze państwowe pomogą rozwiązać ten już aktualny problem.</u>
          <u xml:id="u-59.40" who="#ŁukaszKumor">Atrakcyjną formą turystyki stała się turystyka zagraniczna. Monopolistyczne w tej akcji miejsce zajmuje Orbis. W mniejszym zakresie podejmują też tę akcję inne organizacje turystyczne, jak PTTK, „Gromada” i spółdzielnia „Turysta”.</u>
          <u xml:id="u-59.41" who="#ŁukaszKumor">Liczne odgłosy prasowe i obserwacje świadczą, iż wśród wyjeżdżających tylko nieliczne grupy jadą dla celów turystycznych. Znakomita większość ma na widoku inne cele, najczęściej nielegalne obroty handlowe. Należy staranniej dobierać uczestników wycieczek zagranicznych. Należy ludzi wysyłać po wiedzę dla jej popularyzacji w kraju. Należy wysyłać ludzi, którzy w sposób właściwy będą tam popularyzować nasze wartości i osiągnięcia.</u>
          <u xml:id="u-59.42" who="#ŁukaszKumor">Ustawa przewiduje również reorganizację dotychczasowych ogniw terenowych, reprezentujących pion państwowy w zakresie sportu i turystyki.</u>
          <u xml:id="u-59.43" who="#ŁukaszKumor">Turystyka wymaga szczególnej pieczy. Traktowana kompleksowo, spełni ona zadania kulturalno-społeczne i gospodarcze. Troskliwie zajęły się dotychczas tym zagadnieniem cztery wojewódzkie rady: Kraków, Opole, Olsztyn i Kielce, wnosząc tematykę turystyki na swe plenarne posiedzenia.</u>
          <u xml:id="u-59.44" who="#ŁukaszKumor">Wnikliwa analiza stanu aktualnego warunków przyrodniczych i komunikacyjnych umożliwiła Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach opracowanie wieloletniego programu zagospodarowania turystycznego całej Kielecczyzny kosztem 230 mln zł, możliwych do zdobycia drogą zarówno pomocy państwowej, jak i koncentracji środków z różnych tytułów i przez różne instytucje.</u>
          <u xml:id="u-59.45" who="#ŁukaszKumor">Niewątpliwym impulsem działania był narastający tutaj z roku na rok samorodny i kierowany ruch turystyczny. Tylko w 1959 r. zarejestrowano tu ponad 800 tys. turystów i wycieczkowiczów. Ziemia kielecka jest wielkim muzeum geologicznym i historycznym, a jej walory przyrodniczo-geograficzne wysuwają ją jako teren turystycznie i wczasowo ciekawy, ale nie zagospodarowany.</u>
          <u xml:id="u-59.46" who="#ŁukaszKumor">Dodatnio należy ocenić akcję wydawniczą Państwowego Przedsiębiorstwa „Sport i Turystyka”, która daje duży wkład w popularyzację wiedzy o kraju i jego walorach. Przewodniki i albumy mają coraz lepszą szatę graficzną, a treść w coraz szerszym, ale często jeszcze nie wystarczającym zakresie przynosi problematykę współczesnych osiągnięć i historycznych wydarzeń.</u>
          <u xml:id="u-59.47" who="#ŁukaszKumor">Omawiając całość tej ustawy celowo zatrzymałem się nieco dłużej nad zagadnieniem turystyki jako mniej spopularyzowanym i bardziej złożonym w swoich formach i metodach działania, jako zagadnieniem mniej docenianym w całości prac kulturalno-społecznych i gospodarczych. Ale pragnę równocześnie nie rozwijając szerzej tematu, wspomnieć jeszcze o zagadnieniach wychowania fizycznego i sportu jako niezmiernie doniosłych dziedzinach naszego życia.</u>
          <u xml:id="u-59.48" who="#ŁukaszKumor">Istnieją w tym zakresie niewątpliwe osiągnięcia. Istnieje kadra działaczy etatowych i społecznych, która w sposób właściwy realizuje programy wychowania fizycznego i różnych dyscyplin sportowych. Niemniej jednak jeśli chodzi o powszechność wychowania fizycznego, istnieje w tym zakresie wiele jeszcze braków, które niekorzystnie odbijają się na fizycznym rozwoju młodzieży.</u>
          <u xml:id="u-59.49" who="#ŁukaszKumor">Niepokojąco wygląda stan wychowania fizycznego w wiejskim szkolnictwie podstawowym i rolniczym. Brak jest kwalifikowanych kadr nauczycielskich, brak sal gimnastycznych i boisk sportowych, brak pomocy naukowych. Tylko 15% szkół podstawowych w województwie kieleckim ma wystarczające place do gier i zabaw. Na 9 średnich szkół rolniczych w województwie kieleckim jest tylko 3 nauczycieli, którzy posiadają kwalifikacje do nauczania wychowania fizycznego. Nie ma w tych szkołach ani jednej sali gimnastycznej, jest tylko jedno boisko sportowe.</u>
          <u xml:id="u-59.50" who="#ŁukaszKumor">Skąd zatem ma się rekrutować pomocnicza kadra instruktorów sportu wiejskiego? Absolwenci Akademii Wychowania Fizycznego nęceni warunkami finansowymi idą najczęściej na trenerów do klubów sportowych. Stąd w szkolnictwie brak nauczycieli wychowania fizycznego z wyższym wykształceniem. Przedmiotu tego, zwłaszcza w szkolnictwie podstawowym, uczą absolwenci liceum lub studium pedagogicznego, gdzie przedmiot ten był traktowany jako jeden z wielu i bez specjalnej troski o jego poziom i metodyczność. I dlatego istnieje konieczność organizowania w szerszym, niż to ma miejsce dotychczas, zakresie studiów nauczycielskich o tej specjalizacji.</u>
          <u xml:id="u-59.51" who="#ŁukaszKumor">Żałośnie wygląda też stan urządzeń sportowych, eksploatowanych przez ludowe zespoły sportowe na terenie wsi.</u>
          <u xml:id="u-59.52" who="#ŁukaszKumor">Dla ilustracji posłużę się znowu danymi z terenu województwa kieleckiego. Na ogólną ilość 631 ludowych zespołów sportowych, zrzeszających ponad 19 tys. członków, są tylko 4 boiska sportowe z urządzeniami do gier sportowych i lekkoatletyki, 217 prymitywnych boisk do piłki nożnej, 489 boisk do siatkówki. I to prawie wszystko.</u>
          <u xml:id="u-59.53" who="#ŁukaszKumor">Istnieją jeszcze trudności, które opóźniają rozwój wychowania fizycznego i sportu w środowiskach wiejskich. Działacze ludowych zespołów sportowych jako podstawowe mankamenty wymieniają:</u>
          <u xml:id="u-59.54" who="#ŁukaszKumor">— brak dokumentacji prawnej na tereny, na których już znajdują się urządzenia sportowe,</u>
          <u xml:id="u-59.55" who="#ŁukaszKumor">— trudności w uzyskiwaniu terenów pod budowę nowych boisk typowych,</u>
          <u xml:id="u-59.56" who="#ŁukaszKumor">— zaorywanie wybudowanych w czynie społecznym boisk na terenach resztówek państwowych gospodarstw rolnych czy innych podległych gromadzkim czy powiatowym radom narodowym areałach ziemi.</u>
          <u xml:id="u-59.57" who="#ŁukaszKumor">Mimo tych trudności dzięki rzetelnej współpracy ludowych Zespołów sportowych ze Związkiem Młodzieży Wiejskiej, sport wiejski osiąga poważne wyniki w organizacji imprez sportowych.</u>
          <u xml:id="u-59.58" who="#ŁukaszKumor">Często ludowe zespoły sportowe poza własną działalnością programową prowadzą działalność kulturalno-gospodarczą.</u>
          <u xml:id="u-59.59" who="#ŁukaszKumor">Często dzięki ludowym zespołom sportowym powstaje koło młodzieży wiejskiej w celu podjęcia szerszej działalności sportowej we własnym środowisku. Często też koło młodzieży wiejskiej inspiruje powołanie ludowego zespołu sportowego. Ta dobrze pojęta współpraca daje obustronne korzyści. Stwarza szerszą bazę rekrutacyjną sportowców, którzy osiągają dobre wyniki na stadionach krajowych i zagranicznych.</u>
          <u xml:id="u-59.60" who="#ŁukaszKumor">Jednak środki społeczne na działalność sportową w środowisku wiejskim są skromne i w żadnym wypadku nie pokrywają potrzeb. Instruktor sportu wiejskiego boryka się często z trudnościami środowiska, w którym brak tradycji ruchu sportowego.</u>
          <u xml:id="u-59.61" who="#ŁukaszKumor">Trudności te znane są niewątpliwie dotychczasowemu Głównemu Komitetowi Kultury Fizycznej. Skoro jednak omawiana dziś ustawa daje dodatkowe uprawnienia przyszłemu Głównemu Komitetowi Kultury Fizycznej i Turystyki, to równocześnie nakłada ona i nowe obowiązki, zwłaszcza w stosunku do tych środowisk, które wymagają bardziej troskliwej opieki dla realizacji ich podstawowych zadań programowych.</u>
          <u xml:id="u-59.62" who="#ŁukaszKumor">Ramowej ustawie nadadzą pełną treść:</u>
          <u xml:id="u-59.63" who="#ŁukaszKumor">— rozporządzenie Rady Ministrów, ustalające szczegółowy zakres działania Komitetu oraz formy nadzoru nad instytucjami i organizacjami,</u>
          <u xml:id="u-59.64" who="#ŁukaszKumor">— statut ustalający szczegóły organizacji, tryb działania i skład Komitetu i podkomitetów,</u>
          <u xml:id="u-59.65" who="#ŁukaszKumor">— statut ustalający sposób powstania Funduszu Centralnego Turystyki i Wypoczynku.</u>
          <u xml:id="u-59.66" who="#ŁukaszKumor">Dobrze byłoby, aby te wszystkie akty prawne przed ich oficjalnym ogłoszeniem, mogły być przedmiotem dyskusji Komisji lub podkomisji sejmowej i zespołu społecznych działaczy sportu i turystyki.</u>
          <u xml:id="u-59.67" who="#ŁukaszKumor">Klub Posłów Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, w imieniu którego przemawiam, będzie głosował za ustawą w brzmieniu przedłożonym przez posła referenta w imieniu Komisji Zdrowia i Kultury Fizycznej z tym przeświadczeniem, iż nowy układ organizacyjny podtrzyma i rozwinie dotychczasowe społeczne i wychowawcze wartości sportu i wychowania fizycznego, stworzy lepsze podstawy rozwoju turystyki jako ruchu, który daje efekty społeczne i gospodarcze.</u>
          <u xml:id="u-59.68" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-60">
          <u xml:id="u-60.0" who="#JerzyJodłowski">Głos ma poseł Jan Kłoczko.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-61">
          <u xml:id="u-61.0" who="#JanKłoczko">Wysoka Izbo! Zabierając głos w dyskusji nad projektem ustawy o organizacji spraw kultury fizycznej i turystyki, chciałbym zwrócić uwagę na pewne zagadnienia w tej dziedzinie nurtujące nasze społeczeństwo.</u>
          <u xml:id="u-61.1" who="#JanKłoczko">Utworzenie Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki, który będzie spełniał zadania centralnego organu administracji państwowej i zabezpieczał prawidłową koordynację działalności w dziedzinie turystyki wszystkich zainteresowanych resortów, organizacji i instytucji, przyjęliśmy z zadowoleniem. Konieczność takiej ustawy dyktuje nam samo życie. Znaczenie jej omówił przed chwilą w głównych zarysach referent.</u>
          <u xml:id="u-61.2" who="#JanKłoczko">Zagadnienie turystyki można rozpatrywać w różnych aspektach. Przed kilku tygodniami uchwaliliśmy plan i budżet na rok 1960. Podstawową cechą tego planu i budżetu jest zwiększenie dochodu narodowego przez podniesienie wydajności pracy, usprawnienie organizacji pracy, podniesienie techniki. Zwiększone zadania produkcyjne może wykonywać tylko człowiek zdrowy, prawidłowo rozwinięty fizycznie i umysłowo, pełen zapału do pracy, umiejący prawidłowo wykorzystać czas przeznaczony na wypoczynek. Stąd wielkie znaczenie turystyki, dzięki której człowiek nie tylko odpoczywa, ale poznaje kraj, świat i ludzi.</u>
          <u xml:id="u-61.3" who="#JanKłoczko">Drugim aspektem turystyki są sprawy finansowe. Mamy tak atrakcyjne miejscowości, jak Zakopane, Dolny Śląsk, Pojezierze Augustowsko-Suwalskie, Pojezierze Mazurskie i wiele innych, możemy więc z roku na rok zdobywać coraz więcej dewiz dla poprawienia naszego bilansu płatniczego.</u>
          <u xml:id="u-61.4" who="#JanKłoczko">Chciałbym jednak zająć się sprawą szerokich rzesz naszego społeczeństwa, ponieważ walka o jego zdrowie, tężyznę fizyczną i wydajność pracy jest naszym pierwszym i podstawowym obowiązkiem. Pracę nad ukształtowaniem sylwetki przyszłego obywatela rozpoczynamy w sposób planowy już od najwcześniejszych lat jego życia. Rozwój fizyczny musimy stawiać tu na równi z rozwojem umysłowym.</u>
          <u xml:id="u-61.5" who="#JanKłoczko">Jeśli więc nie postawimy mocno sprawy wychowania fizycznego począwszy od przedszkoli, w szkołach podstawowych, średnich i wyższych, a następnie masowej kultury fizycznej wśród starszego społeczeństwa, nie możemy liczyć na pełny sukces naszej pracy w tym kierunku.</u>
          <u xml:id="u-61.6" who="#JanKłoczko">Należy obiektywnie stwierdzić, że w okresie Polski Ludowej dokonaliśmy wielkiego dzieła w rozwoju wychowania fizycznego i sportu, zwłaszcza wśród młodzieży. Osiągnięcia są ogromne, ale w jakim stopniu zaspokajają one potrzeby, postaram się wykazać na przykładzie województwa białostockiego, z którego jestem posłem.</u>
          <u xml:id="u-61.7" who="#JanKłoczko">Badania naukowe wykazały, że najgorszy stan zdrowotny młodzieży z całej Polski jest właśnie w tym województwie spowodowany spuścizną zacofania tego rejonu. Jeśli zbadamy sprawę wychowania fizycznego w szkołach, to stwierdzimy wielkie braki w kadrze fachowej, w ilości sal gimnastycznych, boisk i sprzętu sportowego. Na potrzebnych w skali województwa 1.500 boisk przyszkolnych — posiadamy ich zaledwie 682. Wiele szkół nie posiada nie tylko boisk, ale żadnych w ogóle placów. Są to przeważnie szkoły w budynkach wynajętych i tak na przykład w powiecie augustowskim jest takich szkół 16.</u>
          <u xml:id="u-61.8" who="#JanKłoczko">Kredyty przyznawane do 1958 r. na boiska przyszkolne obecnie przerzucono na budowę sal gimnastycznych. Nie negujemy potrzeby budowy sal gimnastycznych, zwłaszcza w większych ośrodkach, ale uważamy, że nie może istnieć szkoła, która by nie miała własnego boiska. Nie najlepiej przedstawia się również sprawa zaopatrzenia szkół w sprzęt sportowy.</u>
          <u xml:id="u-61.9" who="#JanKłoczko">W województwie białostockim, a przypuszczam, że nie-stanowi ono wyjątku, odczuwa się wielki brak kwalifikowanych nauczycieli wychowania fizycznego. W szkołach średnich wszystkich typów na 113 nauczycieli kwalifikacje posiada zaledwie 72. 10 szkół ogólnokształcących i 5 zawodowych nie posiada w ogóle nauczycieli WF. 50% szkół podstawowych wyżej zorganizowanych nie posiada kwalifikowanych nauczycieli WF. Powstaje pytanie, co jest przyczyną takiego stanu rzeczy. Czy nasze wyższe i średnie uczelnie nie kształcą w tym kierunku młodzieży?</u>
          <u xml:id="u-61.10" who="#JanKłoczko">Chciałbym dać przykład z własnych przeżyć. W dwunastym lub w trzynastym roku istnienia naszej Polski Ludowej po kilku latach starań o kwalifikowanego nauczyciela WF otrzymałem go wreszcie. Niedługo się jednak nim cieszyłem, gdyż po kilku miesiącach pożegnał mnie, przenosząc się do miasta wojewódzkiego, do pracy w klubie czy w zrzeszeniu sportowym, bo tam odbywała się walka o wejście do I czy III ligi, bo tam była możliwość wysokich zarobków. I kiedy tak okiem obywatela społecznika wnikliwiej spojrzymy na te sprawy, powstaje pytanie, czy czasami w walce o rozwój kultury fizycznej narodu nie zboczyliśmy na drogę wyczynowości.</u>
          <u xml:id="u-61.11" who="#JanKłoczko">Z obserwacji w terenie można wyciągnąć wnioski, że nasi młodzi fachowcy od kultury fizycznej są bardzo dobrze przygotowani pod względem osobistej sprawności fizycznej, nie są jednak nastawieni na pracę w szkole. Panuje takie przekonanie — najpierw praca w związku, w sporcie, a jako ostateczność praca w szkole. Absolwenci ci są często słabo przygotowani pod względem metodycznym, jak też znajomości programów szkolnych.</u>
          <u xml:id="u-61.12" who="#JanKłoczko">Pieniędzy na sport wydajemy dużo. Należy jednak z większym rozsądkiem i gospodarnością wnikliwie dzielić posiadane kredyty. Naturalnym jest biegiem rzeczy, że młodzież po opuszczeniu szkoły wchodzi w świat ludzi dorosłych, gdzie czekają na nią kluby i zrzeszenia sportowe; młodzież wiejska grupuje się w ludowych zespołach sportowych. Organizacyjnie zespoły te w wielu miejscowościach pracują dość dobrze, choć odczuwa się tutaj często brak sprzętu i urządzeń sportowych.</u>
          <u xml:id="u-61.13" who="#JanKłoczko">Umasowienie kultury fizycznej w najniższych ogniwach naszego życia państwowego, w gromadach i wsiach, zamiłowanie do sportu i turystyki nie dla wyczynów i korzyści materialnych, ale dla podnoszenia zdrowia i sprawności fizycznej społeczeństwa, zapewnienie szerokim kręgom obywateli aktywnego wypoczynku i regeneracji sił do pracy — oto podstawa działania.</u>
          <u xml:id="u-61.14" who="#JanKłoczko">Dopiero na podstawie tak pojętej kultury fizycznej musimy się troszczyć o podnoszenie mistrzostwa sportowego, popularnie nazywanego wyczynem.</u>
          <u xml:id="u-61.15" who="#JanKłoczko">I tu, w przeciwieństwie do poprzednio omawianych działów, na brak środków nie możemy narzekać, gdyż na przykład w województwie białostockim, które, przypuszczam, w hierarchii finansowania stoi bliżej końca w porównaniu z innymi województwami, na 25 klubów w 1959 r. wypadało 4.216 tys. zł, nie licząc sum, które wpłynęły do klubów z rad narodowych, zakładów pracy itp. Wskutek tego zarysowały się niezdrowe i niczym nie uzasadnione ambicje wielu środowisk i działaczy, które pomogły klubom w rozdysponowaniu dość pokaźnych sum na opłatę trenerów, dożywianie zawodników, organizacje obozów i zgrupowań, fundowanie zbyt kosztownych nagród.</u>
          <u xml:id="u-61.16" who="#JanKłoczko">Wszystko piłce nożnej i za wszelką cenę do ligi. Takie hasło zrujnowało i rujnuje szeregi innych dyscyplin sportowych, rozzuchwala piłkarzy i — co gorsze — ujemnie wpływa na opinię publiczną o kulturze fizycznej i sporcie.</u>
          <u xml:id="u-61.17" who="#JanKłoczko">Ogólny wysiłek w kierunku wzmożonej dyscypliny społecznej i finansowej, oszczędności i gospodarności zobowiązuje powołany po uchwaleniu ustawy Główny Komitet do prawidłowego, racjonalnego i celowego rozdziału środków przeznaczonych na cele upowszechnienia kultury fizycznej oraz na rozwój sportu, na przemyślane i oszczędne gospodarowanie tymi środkami, uruchomienie wszystkich rezerw istniejących w działalności finansowo-gospodarczej komitetów.</u>
          <u xml:id="u-61.18" who="#JanKłoczko">Wysiłki w tym zakresie, potwierdzające realność wytkniętej drogi, przyniosły już pewną poprawę sytuacji. Świadczy o tym najlepiej powołanie do życia i rozwój działalności Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej oraz powiatowych ośrodków wychowania fizycznego.</u>
          <u xml:id="u-61.19" who="#JanKłoczko">Projekt ustawy gwarantuje dalszy postęp w tej dziedzinie przez stworzenie jednolitego ośrodka koordynującego dyspozycję całokształtem środków finansowych.</u>
          <u xml:id="u-61.20" who="#JanKłoczko">Nieskoordynowany, wielokanałowy system dotowania klubów sportowych spowodował bardzo poważne, niczym nie uzasadnione dysproporcje w wysokości dotacji udzielanych przez różne federacje na takie same cele.</u>
          <u xml:id="u-61.21" who="#JanKłoczko">Konkretny rozdział dotacji budżetom klubów sportowych powinien być uzgadniany z powołanymi w przyszłości wojewódzkimi komitetami kultury fizycznej i turystyki. Komitety corocznie powinny oceniać wykonanie budżetu każdego klubu i opiniować preliminarze na rok następny.</u>
          <u xml:id="u-61.22" who="#JanKłoczko">Należy równocześnie spowodować zwiększenie skuteczności kontroli. Przede wszystkim kontrola. musi być wszechstronna. Powinna polegać na wnikliwej analizie celowości, legalności i uzasadnieniu wydatków, opartej na rewizji dokumentalnej.</u>
          <u xml:id="u-61.23" who="#JanKłoczko">Wysoki Sejmie! Zadania kultury fizycznej tak ściśle wiążą się z zadaniami turystyki, że często w terenie trudno jest omawiać jedno bez drugiego i wskutek tego w niektórych województwach oraz w powiatach już od wielu lat nastąpiła samorzutnie ścisła współpraca i współdziałanie tych dwóch dziedzin naszego życia. Należy stwierdzić, że w wielu miejscowościach potrzeby dotyczące turystyki przerosły kompetencje dotychczasowych władz. Masowy ruch turystyczny naszych obywateli, jak też turystów zagranicznych, zmusza nas do planowego i skoordynowanego działania. Koniecznością stało się nadanie właściwej rangi tym sprawom w całokształcie zadań państwowych.</u>
          <u xml:id="u-61.24" who="#JanKłoczko">Należy stwierdzić, że wskutek szybkiego rozwoju krajowego i zagranicznego ruchu turystycznego powstały poważne braki w turystycznym zagospodarowaniu kraju.</u>
          <u xml:id="u-61.25" who="#JanKłoczko">Wielką zaletą projektowanej ustawy jest poza stworzeniem centralnej władzy do spraw kultury fizycznej i turystyki danie możności tworzenia odpowiednich komitetów przy wojewódzkich i powiatowych radach narodowych.</u>
          <u xml:id="u-61.26" who="#JanKłoczko">Dotychczas — co zresztą było słuszne — główna uwaga i poparcie finansowe skierowane było na największe rejony turystyczne, jak Zakopane, Wybrzeże, jeziora mazurskie. Trzeba jednak podkreślić, że kraj nasz obdarzony jest bogato przez naturę pięknymi i atrakcyjnymi krajobrazami, zapewniającymi dobry wypoczynek i regenerację sił do pracy.</u>
          <u xml:id="u-61.27" who="#JanKłoczko">Utworzenie funduszy przy prezydiach rad narodowych umożliwi zaspokojenie do pewnego stopnia potrzeb małych miejscowości; dołączyć się do tego musi inicjatywa miejscowych działaczy i ofiarność społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-61.28" who="#JanKłoczko">Są jednak miejscowości bogato obdarzone przez naturę, poznane i umiłowane przez szerokie rzesze naszego społeczeństwa, ale dotychczas nie uwzględniane w planach inwestycyjnych. Do takich rejonów należy Pojezierze Augustowsko-Suwalskie. Wskutek słabego zagospodarowania tereny te nie mogą przyjąć i obsłużyć w sezonie wielkiej rzeszy turystów, stąd niezadowolenie i złośliwe uwagi pod adresem miejscowych władz, które nie są w stanie sprostać tak wielkim potrzebom. Nie możemy jednak pozwolić na to, by rejon ten, posiadający tak wielkie walory turystyczne, opisany przez naszych poetów i powieściopisarzy, nie służył jako miejsce wypoczynku szerokim rzeszom naszego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-61.29" who="#JanKłoczko">Ruch turystyczny na samych tylko jeziorach augustowskich wynosił w ostatnim roku około 40 tys. osób oraz kilkadziesiąt gości zagranicznych. Rocznie ruch turystyczny wzrasta przeciętnie o około 30% w stosunku do roku poprzedniego. Tereny te nie są jednak przygotowane na przyjęcie tak wielkiej ilości turystów i wczasowiczów i bez wyraźnej pomocy ustawą powołanego Komitetu władze miejscowe zagadnienia tego nie rozwiążą.</u>
          <u xml:id="u-61.30" who="#JanKłoczko">Przez zagospodarowanie tych terenów pod względem historycznym stworzymy ludziom pracy miejsce godziwego odpoczynku i nie będziemy czytać w prasie naszej i zagranicznej uwag o tej ziemi, że teren jest piękny, ale mocno zaniedbany.</u>
          <u xml:id="u-61.31" who="#JanKłoczko">Wysoka Izbo! Ponieważ ustawa ta jest dalszym krokiem naprzód w porządkowaniu ważnego odcinka naszego życia gospodarczego i kulturalnego, dlatego też będę głosował za jej uchwaleniem.</u>
          <u xml:id="u-61.32" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-62">
          <u xml:id="u-62.0" who="#JerzyJodłowski">Proszę Sekretarza Posła Balbinę Semczuk o odczytanie komunikatu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-63">
          <u xml:id="u-63.0" who="#BalbinaSemczuk">Posiedzenie Komisji Mandat owo-Regulaminowe j odbędzie się bezpośrednio po zarządzeniu przerwy w sali nr 101.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-64">
          <u xml:id="u-64.0" who="#JerzyJodłowski">Zarządzam przerwę obiadową do godz. 16.</u>
          <u xml:id="u-64.1" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 14 min. 5 do godz. 16 min. 10)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-65">
          <u xml:id="u-65.0" who="#ZenonKliszko">Wznawiam obrady. Kontynuujemy dyskusję nad projektem ustawy o organizacji spraw kultury fizycznej i turystyki.</u>
          <u xml:id="u-65.1" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Andrzej Benesz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-66">
          <u xml:id="u-66.0" who="#AndrzejBenesz">Wysoka Izbo! Nie będzie przesadą twierdzenie, że omawianym przez nas dzisiaj zagadnieniem połączenia Komitetu dla Spraw Turystyki z Głównym Komitetem Kultury Fizycznej społeczeństwo naprawdę się interesuje.</u>
          <u xml:id="u-66.1" who="#AndrzejBenesz">W warunkach społecznych naszego kraju mamy już dawno za sobą okres, w którym turystykę uprawiało albo ekskluzywne grono zasobnych finansowo osób, albo młodzi zapaleńcy — często zresztą młodzi przede wszystkim duchem. Dzisiaj zainteresowanie wartościami, jakie niesie turystyka, jest zjawiskiem powszechnym i masowym. Podobnie zresztą jak i na całym niemal świecie, turystyka urosła do pozycji wielkiego zjawiska społecznego, wyrażającego się liczbowo dziesiątkami milionów wędrujących corocznie ludzi.</u>
          <u xml:id="u-66.2" who="#AndrzejBenesz">W odpowiednich proporcjach to samo można powiedzieć i o naszym kraju. Na przestrzeni ostatnich 10 lat notujemy ogromny wzrost ruchu turystycznego. Na przykład: w roku 1950 wszystkie schroniska i domy wypoczynkowe udzieliły łącznie 400 tys. noclegów. W ubiegłym roku liczba noclegów — tych noclegów zarejestrowanych — osiągnęła 3 miliony, nie licząc wczasowego wypoczynku i nie licząc nie uchwyconych statystycznie noclegów organizowanych „we własnym zakresie”.</u>
          <u xml:id="u-66.3" who="#AndrzejBenesz">Ta masowość ruchu wywarła, oczywiście, duży wpływ na życie gospodarcze całych regionów naszego kraju. Województwo olsztyńskie uznało turystykę za zagadnienie gospodarczo najważniejsze po rolnictwie. Region jeleniogórski — za najważniejsze po przemyśle. Z pełnym dynamizmem wkraczają na tę drogę nowych możliwości aktywizacyjnych także w pewnym sensie młode, ale bardzo żywotne województwa, jak na przykład koszalińskie. Mamy za sobą liczne uchwały rządowe, dotyczące turystycznego zagospodarowania całych obszarów — Bieszczad, Podtatrza z Zakopanem, Nowosądecczyzny, wreszcie Wybrzeża. Turystyka staje się istotnym czynnikiem aktywizacji gospodarczej, zwłaszcza terenów nie posiadających koniecznych warunków do rozwoju innych gałęzi gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-66.4" who="#AndrzejBenesz">Ten żywiołowo rosnący ruch turystyczny i krajoznawczy, obejmujący obecnie u nas ponad 7 mln osób, wymaga oczywiście coraz sprawniejszych metod organizacji i zarządzania, tym bardziej że stoimy wobec głębokich przemian w tradycyjnych dla nas formach turystyki.</u>
          <u xml:id="u-66.5" who="#AndrzejBenesz">Masowe zloty, obozy wędrowne, turystyka młodzieżowa, świąteczne wczasy, kemping, własny środek lokomocji ze swoim namiotem, także masowy ruch auto-stopowy — wszystko to odbiega od dotychczasowych tradycyjnych form turystyki rozsadzając niejako istniejące dotychczas ramy organizacyjne, przystosowane do dotychczasowych form turystyki. A wszystko to będzie nadal żywiołowo się rozwijało w miarę dalszego wzrostu urbanizacji i industrializacji, w miarę wzrostu powszechnego dobrobytu, skracania czasu pracy, polepszania się środków komunikacyjnych, no i dalszego zbliżenia międzynarodowego.</u>
          <u xml:id="u-66.6" who="#AndrzejBenesz">W takim stanie rzeczy uporządkowanie tego działu naszego życia, a ściślej już w tej chwili mówiąc — tego działu naszej gospodarki, staje się oczywistą koniecznością. Zbyt długo trwał stan permanentnej, bo od 10 lat trwającej reorganizacji i jakaś jakby tymczasowość organizacji władz turystycznych oraz przepisów prawnych. Koniecznością staje się uporządkowanie kompetencji, jednolita w założeniach polityka rozwojowa, wyraźne określenie bazy i sprecyzowanie metod działalności gospodarczej i koordynacja działalności zmierzająca do usunięcia rażących niedostatków zagospodarowania turystycznego — braku hoteli, schronisk i domów wycieczkowych.</u>
          <u xml:id="u-66.7" who="#AndrzejBenesz">Wszystko to niewątpliwie było podstawą do opracowania projektu ustawy, o której w tej chwili dyskutujemy. Nie można jednak i nie należy ukrywać, Wysoka Izbo, że były i są — zwłaszcza wśród działaczy turystycznych — obawy, czy rozwiązanie tych problemów, niewątpliwie konieczne, ale na takiej płaszczyźnie, jak zaprojektowano, będzie najwłaściwsze.</u>
          <u xml:id="u-66.8" who="#AndrzejBenesz">Nie w tym chyba jednak rzecz, kto będzie to zadanie wykonywał, lecz jak będzie wykonywał. Nowo powstający Komitet będzie miał niewątpliwie zapewnione wystarczające warunki, aby wszystkie te zadania podjąć i realizować. Prawidłowość ich realizacji będzie jednak zależała od wielu elementów.</u>
          <u xml:id="u-66.9" who="#AndrzejBenesz">Pierwszy — pozornie teoretyczny, ale bardzo istotny w konsekwencjach — to problem oceny, w jakich proporcjach na pojęcie turystyki składają się z jednej strony element poznawczy i przeżycia intelektualne, a z drugiej strony moment wysiłku fizycznego. Istnieje obawa, że w tym kojarzonym obecnie przez nas małżeństwie „z rozsądku” mogą zarysować się kierunkowe tendencje, aby tężyznie fizycznej zapewnić priorytet. Te obawy mają pewne uzasadnienie. Pozwolę sobie bowiem zacytować charakterystyczne i chyba nie przypadkowe zdanie zamieszczone w jednym z ostatnich „Biuletynów Komisji Zdrowia i Kultury Fizycznej” nr 4/414 str. 1, który parę dni temu otrzymałem. Znajdujemy tam taki passus: „Znaczenie kultury fizycznej i turystyki jako podstawowych środków, zmierzających do podniesienia stanu zdrowotności i tężyzny fizycznej społeczeństwa, uzasadnia w sposób szczególny konieczność nadania tym sprawom właściwej rangi w całokształcie zadań państwowych”. Również w samym uzasadnieniu projektu ustawy, zaraz w pierwszym argumencie przemawiającym za połączeniem — strona druga uzasadnienia — mówi się o tych samych celach biologicznych, o podnoszeniu stanu zdrowotności i sprawności fizycznej. A tymczasem kierunek rozwojowy turystyki rysuje się nieco inaczej.</u>
          <u xml:id="u-66.10" who="#AndrzejBenesz">Absolutnie nie negując walorów wysiłku fizycznego turystyki — notujemy jednak stały wzrost roli czynnika poznawczego, intelektualnego. Czy nam się to podoba, czy nie — nam, to znaczy zarówno specjalistom od tężyzny, jak i klasycznemu turyście wędrującemu z plecakiem, namiotem i kocherem — pozostaje upartym faktem, że współczesny typowy turysta chce przede wszystkim jak najwięcej zobaczyć, poznać, jak najwięcej mieć wrażeń, ale, powiedzmy sobie szczerze, przy minimum zmęczenia, przy minimum wysiłku, przy maksymalnym wykorzystaniu wygód, jakie niesie współczesna cywilizacja i współczesne możliwości komunikacyjne.</u>
          <u xml:id="u-66.11" who="#AndrzejBenesz">Ten czynnik poznawczy w turystyce musi być chyba jeszcze bardziej pogłębiany — zwłaszcza jeżeli chodzi o naszą turystykę wewnętrzną — elementami rzeczywistego poznania naszego kraju, bezpośredniego zaznajomienia się tak z jego teraźniejszością, jak i przeszłością, z jego bogactwami i możliwościami. Taki właśnie apel o pogłębianie tych wartości poznawczych kierujemy pod adresem nowego Komitetu.</u>
          <u xml:id="u-66.12" who="#AndrzejBenesz">Dalszy moment to problem udziału aktywu społecznego, udziału organizacji społecznych, których dorobek — jakkolwiek oceniałoby się istniejące niedociągnięcia — dorobek i kapitał ludzi, ich wiedzy i zapału jest ogromny. Nie wolno nam w tym nowym układaniu spraw turystyki zagubić tej wielkiej wartości, jaką jest społeczny charakter turystyki wewnętrznej, reprezentującej szczególnie cenne walory wychowawcze.</u>
          <u xml:id="u-66.13" who="#AndrzejBenesz">Nie można także sprowadzać do wspólnego mianownika organizacji społecznych zajmujących się turystyką i przedsiębiorstw z turystyki żyjących. Pamiętajmy: turystyka nie wchodzi do tego układu jako ubogi krewny, ale jako duży majątek, po prostu słabo tylko dotychczas kierowany.</u>
          <u xml:id="u-66.14" who="#AndrzejBenesz">Następny problem. Kumulacja zarządzania sportem i turystyką — tych jednak niezbyt jednorodnych płaszczyzn — nie powinna wprowadzać do turystyki charakterystycznego dla władz sportowych systemu raczej centralistycznego. Widzimy jasno potrzebę koordynacyjnego działania szczebla centralnego, ale wydaje się, że trzeba docenić i utrzymać wartości społecznego, terenowego gospodarowania, tak charakterystyczne właśnie dla turystyki.</u>
          <u xml:id="u-66.15" who="#AndrzejBenesz">Plusem i niewątpliwą koniecznością, pierwszą i wielką zasługą nowego Komitetu będzie ustalenie jednolitego planu działania, zagwarantowanie środków, prawidłowe i kompleksowe ustawienie spraw gospodarczych związanych z turystyką, czego dotychczas, niestety, bardzo brakowało.</u>
          <u xml:id="u-66.16" who="#AndrzejBenesz">Również napawa optymizmem trój członowa struktura organów doradczych nowego Komitetu. Podział ten wydaje się wysoce właściwy: Rada Wychowania Fizycznego, w której doskonale mieszczą się tak jedne, jak i drugie elementy — sport i turystyka, Rada Turystyki i Rada Sportu, traktowanego już raczej jako pojęcie wyczynu. Przy właściwym rozłożeniu problemów ten trójpodział zabezpieczy całkowitą prawidłowość działania, przynajmniej — realnie rzecz biorąc — w tym etapie, w którym obecnie u nas i sport, i turystyka się znajdują.</u>
          <u xml:id="u-66.17" who="#AndrzejBenesz">Istotnym dalszym rozwinięciem struktury działania będzie zapowiedziany statut. Jego rola w realizacji omawianej ustawy będzie ogromna. Wierzymy, że pozytywna.</u>
          <u xml:id="u-66.18" who="#AndrzejBenesz">Dalej, już nie w formie obaw, ale raczej dezyderatów prawidłowość tę zabezpieczających:</u>
          <u xml:id="u-66.19" who="#AndrzejBenesz">Niech rozwój przemysłu turystycznego, zyski z turystyki, dewizy z turystyki, przyszły wielki tranzyt turystyczny Wschód — Zachód — wszystkie te cenne, wielkie i finansowo wartościowe, komercjalne zamierzenia nie odsuną w cień spraw naszej wewnętrznej turystyki z jej specyficznymi wymogami i wychowawczymi walorami.</u>
          <u xml:id="u-66.20" who="#AndrzejBenesz">Niech nowy Komitet szczególnie zajmie się tymi pozornie małymi formami czynnego wypoczynku — sobotnią turystyką wypoczynkową, tak ważną dla ludzi z wielkich zakładów pracy, ludzi z miast. Na tym odcinku musimy definitywnie wyjść z impasu. Sprawą tą powinny się zająć także i miejskie rady narodowe, myśląc o pewnych inwestycjach podmiejskich, o zapewnieniu środków wyjazdu i powrotu. Trzeba koniecznie zwrócić więcej niż dotychczas uwagi na rejonizowanie turystyki, na kierowanie strumieniem ruchu turystycznego.</u>
          <u xml:id="u-66.21" who="#AndrzejBenesz">Planowe skoncentrowanie nakładów na inwestycje turystyczne w określonych regionach musi się przeciwstawić dotychczasowemu systemowi rozproszonych i nie związanych ze sobą inwestycji. Przypomnieć tutaj warto wielkie i aktualne możliwości rozwojowe naszego pasa przymorskiego.</u>
          <u xml:id="u-66.22" who="#AndrzejBenesz">Trzeba także, wydaje się, pracę nowego Komitetu mocno powiązać z działalnością ochrony zabytków i ochrony przyrody. Współpraca ta poza resortem kultury wyraźnie ustawiona była tylko przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, powinna więc ona w ramach nowo powstającego Komitetu znaleźć właściwe i odpowiednio zagwarantowane miejsce i głos.</u>
          <u xml:id="u-66.23" who="#AndrzejBenesz">Sprawy turystyki morskiej. Apel nie tylko pod adresem Komitetu. Trudno mówić o turystycznym zagospodarowaniu naszego wybrzeża morskiego przy niemal zupełnym braku „białej floty”. Sytuacja ta — zupełnie już dłużej nie do przyjęcia, zwłaszcza w województwie koszalińskim — jest niewiele lepsza w Szczecinie, a nawet i Gdańsku. Wydaje się, że wspólne działanie Komitetu, resortu żeglugi i zainteresowanych komisji sejmowych powinno przyśpieszyć załatwienie tych spraw.</u>
          <u xml:id="u-66.24" who="#AndrzejBenesz">Ale pojęcie turystyki morskiej to nie tylko zatokowa i przybrzeżna pasażerska, tak zwana biała flota. Są i inne formy, o których rozwój trzeba się troszczyć, i to właśnie już w najbliższym powiązaniu elementów sportu i turystyki. Formą taką jest jachting turystyczny, szkoła młodych kadr morskich i to kadr tym razem już z prawdziwego zdarzenia. Jachting jest bardzo wartościowym czynnikiem zbliżenia międzynarodowego, co dla nas, zwłaszcza na Bałtyku, ma chyba istotne znaczenie.</u>
          <u xml:id="u-66.25" who="#AndrzejBenesz">Ale znów nie wystarczający sprzęt, nie ustalone plany rozbudowy, tendencje do pływania tylko na sprzęcie zakupywanym za państwowe pieniądze. Czas doprowadzić formalnie do końca koncepcję organizowania tak zwanej maszoperii, to jest spółdzielni żeglarskich do budowy i ewentualnego kupna, a przede wszystkim eksploatacji sprzętu wodniackiego. Czas — wydaje się — uprościć formalności związane z pływaniem turystyczno-sportowym, choć już wiele kroków pozytywnych na tym odcinku mamy do zanotowania.</u>
          <u xml:id="u-66.26" who="#AndrzejBenesz">No i jeszcze jedna forma turystyki morskiej — wprawdzie nie masowa, ale pamiętać chyba o niej warto.</u>
          <u xml:id="u-66.27" who="#AndrzejBenesz">Na naszych statkach handlowych są — jak wiadomo — kabiny pasażerskie. Na wielu liniach i w pewnych okresach są one nie wykorzystywane. Każda pusta koją w rejsie statku to strata dla linii żeglugowych i strata bardzo interesujących możliwości turystycznych.</u>
          <u xml:id="u-66.28" who="#AndrzejBenesz">Pod uwagę — i to nie tylko nowego Komitetu — kierujemy sprawę rozwoju usług turystycznych, rzemiosło pamiątkarskie i właściwą lokalizację samochodowych stacji obsługi. Bardzo istotnym zagadnieniem jest sprawa przewodników, tj. ujednolicenie ich szkolenia, podniesienie poziomu, no i właściwy dobór materiału informacyjnego.</u>
          <u xml:id="u-66.29" who="#AndrzejBenesz">Jeszcze jedna sprawa to personel w hotelach, domach wycieczkowych, restauracjach. Na przykład na Wybrzeżu na okres sezonu poważną część obsługi tych obiektów ściąga się z głębi kraju, z Lublina, z Rzeszowa, z Krakowa. W rezultacie bywają wypadki, że 1/3 powierzchni mieszkalnej tego typu obiektów zamiast służyć właściwemu swemu celowi zajęta jest przez sprowadzony personel.</u>
          <u xml:id="u-66.30" who="#AndrzejBenesz">Zainteresowane, a interpelowane w tej materii władze odpowiadają: „Na Wybrzeżu brak fachowców”. Czy to aby nie pewne jednak uproszczenie? Na pewno znaczną część tych specjalistów, na przykład od ścielenia łóżek, można by wyszkolić z miejscowej ludności, oczywiście z pewnym nakładem wysiłku i pracy, a korzyść byłaby chyba niewątpliwa — choćby przez uzyskanie pokojów mieszkalnych, no i oszczędność na kosztach dojazdu, a czasami i dietach.</u>
          <u xml:id="u-66.31" who="#AndrzejBenesz">Wysoka Izbo! Chociaż trybuna sejmowa jest miejscem, z którego można i należy postulować, nie chciałbym wymieniać zbyt obszernego katalogu dezyderatów. Raczej jedno końcowe stwierdzenie i jeden zasadniczy postulat. Będę, Wysoka Izbo, głosował — podobnie jak i cały Klub Stronnictwa Demokratycznego — za przyjęciem projektu tej ustawy, ale jako wieloletni działacz turystyczny pragnę na zakończenie wyrazić dezyderat pod adresem nowo powstającego Komitetu, z którym, a zwłaszcza z jego przyszłym kierownictwem, wszyscy wiążemy duże nadzieje, dezyderat, aby te sugestie i uwagi dzisiaj z tej trybuny zgłoszone traktował jako uwagi przyjacielskie, aby ich treść nie pozostała jedynie w naszym stenogramie sejmowym, aby znalazły one swe odbicie w przyszłym działaniu, w osiągnięciach dla dobra pełniejszego niż dotychczas rozwoju tych tak charakterystycznych dziedzin naszego współczesnego życia, jakimi są właśnie sport i turystyka.</u>
          <u xml:id="u-66.32" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-67">
          <u xml:id="u-67.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Wincenty Karuga.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-68">
          <u xml:id="u-68.0" who="#WincentyKaruga">Panie Marszałku, Wysoka Izbo! Zabierając głos w dyskusji nad rządowym projektem ustawy o organizacji spraw kultury fizycznej i turystyki, chciałbym podkreślić, że celowe i słuszne jest połączenie Głównego Komitetu Kultury Fizycznej z Komitetem do Spraw Turystyki. Jesteśmy świadkami coraz większego wzrostu znaczenia turystyki, a jednocześnie odczuwamy brak prawidłowej koordynacji i współdziałania zainteresowanych instytucji i organizacji w tej dziedzinie, co więcej — brak nam było jednolitej polityki w zakresie rozprowadzania milionowych kwot przez państwo na cele turystyczne.</u>
          <u xml:id="u-68.1" who="#WincentyKaruga">W celu ostatecznego uregulowania spraw kultury fizycznej i turystyki oba wyżej wymienione komitety zostaną połączone w Główny Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki. Od ścisłego zespolenia się tych dwóch komitetów będzie zależał wynik pracy nowego Głównego Komitetu.</u>
          <u xml:id="u-68.2" who="#WincentyKaruga">Czytając projekt ustawy odnosi się wrażenie, że w ożenku tym zakłada się z góry separację, że współmałżonkowie nie mają do siebie pełnego zaufania i zamierzają wiele spraw załatwiać na własną rękę. Wydaje się, że łączące się strony żywią wyraźne obawy co do możliwej ścisłej i wzajemnej współpracy, że będą stać na pozycjach odrębnie działających podkomitetów, luźno ze sobą powiązanych. Wynika to z art. 5 ust. 2 w brzmieniu zaproponowanym przez Komisję Zdrowia i Kultury Fizycznej.</u>
          <u xml:id="u-68.3" who="#WincentyKaruga">Staram się zrozumieć, że względy organizacyjne i przeszłość obu komitetów mogą przemawiać za takim, a nie innym ustawieniem ich pracy w Głównym Komitecie Kultury Fizycznej i Turystyki, ale w takim razie należy podkreślić, że w projekcie ustawy nie uwzględniono i nie ustawiono tak wielkiego i ważnego zagadnienia, jakim jest z punktu widzenia społeczno-politycznego i gospodarczego zorganizowany wypoczynek.</u>
          <u xml:id="u-68.4" who="#WincentyKaruga">Sprawa jest o tyle niezrozumiała, że na podstawie art. 11 projektu i zgłoszonych do niego poprawek tworzy się Centralny Fundusz Turystyki i Wypoczynku, którym zarządzać będzie Główny Komitet. Postuluję, aby Rada Ministrów, korzystając ze swoich uprawnień otrzymanych w art. 3 ust. 2, przy określaniu w drodze rozporządzenia szczegółowego zakresu działania Komitetu uwzględniła i ustawiła w całokształcie pracy Głównego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki zagadnienie zorganizowanego wypoczynku.</u>
          <u xml:id="u-68.5" who="#WincentyKaruga">Chciałbym się jeszcze zatrzymać na art. 6. Przy Komitecie mają działać trzy odrębne rady jako organy doradcze. Mianowicie: Rada Wychowania Fizycznego, Rada Turystyki i Rada Sportu.</u>
          <u xml:id="u-68.6" who="#WincentyKaruga">Przy takim ustawieniu rad istnieje poważne niebezpieczeństwo, że każda z nich zajmie się tylko wycinkowymi zagadnieniami, a pominie zagadnienia zasadnicze i ogólne, nieraz dotyczące wszystkich trzech rad. Zwracam uwagę, że przy takim ustawieniu rad powstaje poważna luka, gdyż brak organu koordynującego i naukowego.</u>
          <u xml:id="u-68.7" who="#WincentyKaruga">Takim organem według mnie powinna być Rada Naukowa Kultury Fizycznej, która objęłaby całokształt zagadnień związanych z wychowaniem fizycznym, sportem masowym i wyczynowym, turystyką, a także wszelkim rodzajem wczasów o różnych formach zorganizowanego wypoczynku. Rada Naukowa Kultury Fizycznej musiałaby na podstawie naukowych badań i dociekań uzasadnić i wytyczyć dalsze kierunki rozwoju wszystkich wyżej wymienionych form działalności Komitetu.</u>
          <u xml:id="u-68.8" who="#WincentyKaruga">Musimy zdać sobie sprawę, że postęp w tej dziedzinie życia społecznego w poważnej mierze zależeć będzie od współpracy Komitetu z Instytutem Naukowym Kultury Fizycznej, z Akademią Wychowania Fizycznego, z trzema wyższymi szkołami wychowania fizycznego i innymi wyższymi uczelniami, które częściowo z racji swych programów studiów interesują się wynikami kultury fizycznej i turystyki, na przykład akademie medyczne, wydziały antropologii, geografii itd. Uczelnie te skupiają wybitnych specjalistów i to zarówno teoretyków, jak i praktyków. Oni to przede wszystkim powinni się znaleźć w takiej radzie i swoją wiedzą i doświadczeniem wesprzeć Komitet w pracy i w rozwiązywaniu zasadniczych zagadnień kultury fizycznej.</u>
          <u xml:id="u-68.9" who="#WincentyKaruga">Przy tej okazji chciałbym wspomnieć o tak ważnym problemie, jak umasowienie sportu. Chyba nie ma w Polsce naiwnego, który by wierzył, że sport został umasowiony. Jeszcze czeka nas daleka i ciężka droga. Trzeba, aby sport masowy stał się potrzebą dnia codziennego każdego obywatela.</u>
          <u xml:id="u-68.10" who="#WincentyKaruga">Doceniamy sport wyczynowy, nie może on jednak być hamulcem sportu masowego, lecz odwrotnie — stamtąd powinien mieć dopływ nowych rekordzistów i mistrzów. Nasze boiska i obiekty sportowe nie tylko w miastach, ale w osiedlach i wioskach — i te podniszczone na Ziemiach Zachodnich — powinny tętnić życiem i gwarem. Tam powinni zaglądać nauczyciele wychowania fizycznego i trenerzy. Trzeba młodzież istotnie pchnąć na szlaki turystyczne, ale trzeba te szlaki zagospodarować, aby pewne szlaki, które są przeciążone — odciążyć.</u>
          <u xml:id="u-68.11" who="#WincentyKaruga">Trzeba przestać sport masowy traktować po macoszemu i pamiętać należy, że oprócz sportu wyczynowego jest jeszcze coś, co ma dać tężyznę fizyczną całemu narodowi, a nie tylko małej grupie obywateli. O tym działacze kultury fizycznej powinni pamiętać.</u>
          <u xml:id="u-68.12" who="#WincentyKaruga">Ale wracając jeszcze do Rady Naukowej Kultury Fizycznej uważam, że mogłaby ona działać poprzez swoje komisje, jak: wychowania fizycznego, sportu masowego, sportu wyczynowego, turystyki, wczasów dziecięcych — to jest także bardzo ważne — wczasów dla dorosłych itp. Komisje te byłyby bezpośrednim naukowym warsztatem pracy. Wyniki byłyby przedstawiane Radzie Naukowej, a po ich opracowaniu dalej przekazywane Komitetowi.</u>
          <u xml:id="u-68.13" who="#WincentyKaruga">Powołanie Rady Naukowej Kultury Fizycznej pozwoliłoby sprawy wychowania fizycznego, sportu, turystyki i zorganizowanych wczasów ściśle ze sobą powiązać, czego nie można się spodziewać od trzech odrębnych rad.</u>
          <u xml:id="u-68.14" who="#WincentyKaruga">Nawiązując do słusznych i przekonujących uzasadnień projektu połączenia dwóch komitetów, wydaje się, że jest koniecznością opracowanie i wydanie takich rozporządzeń Rady Ministrów, które by ten ożenek komitetów uczyniły zgodnym, harmonijnym, trwałym i owocnym w pracy. Osobiście szczerze tego życzę Głównemu Komitetowi Kultury Fizycznej i Turystyki.</u>
          <u xml:id="u-68.15" who="#WincentyKaruga">Mimo pewnych uwag tu przedstawionych uważam połączenie tych dwóch komitetów za celowe i uzasadnione i będę głosował za rządowym projektem ustawy o organizacji spraw kultury fizycznej i turystyki wraz z poprawkami Komisji sejmowej.</u>
          <u xml:id="u-68.16" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-69">
          <u xml:id="u-69.0" who="#ZenonKliszko">Lista mówców została wyczerpana.</u>
          <u xml:id="u-69.1" who="#ZenonKliszko">Zamykam dyskusję i przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-69.2" who="#ZenonKliszko">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o organizacji spraw kultury fizycznej i turystyki wraz z poprawkami Komisji Zdrowia i Kultury Fizycznej — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-69.3" who="#ZenonKliszko">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-69.4" who="#ZenonKliszko">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-69.5" who="#ZenonKliszko">Kto się wstrzymał? Jeden głos.</u>
          <u xml:id="u-69.6" who="#ZenonKliszko">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o organizacji spraw kultury fizycznej i turystyki.</u>
          <u xml:id="u-69.7" who="#ZenonKliszko">Przystępujemy do następnego punktu porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów o rządowym projekcie ustawy o Komitecie do Spraw Techniki (druki nr 316 i 321).</u>
          <u xml:id="u-69.8" who="#ZenonKliszko">Głos ma sprawozdawca poseł Oskar Lange.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-70">
          <u xml:id="u-70.0" who="#OskarLange">Wysoki Sejmie! W imieniu Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów przedstawiam rządowy projekt ustawy o Komitecie do Spraw Techniki. Sprawa ta wiąże się z zagadnieniem przyśpieszenia postępu technicznego we wszystkich dziedzinach naszej gospodarki narodowej. Postępem technicznym interesujemy się nie od dzisiaj, jest on bowiem nieodzowny dla wzrostu produkcji, dla zwiększenia wydajności pracy i dla obniżki kosztów.</u>
          <u xml:id="u-70.1" who="#OskarLange">Ostatnio jednak sprawa postępu technicznego nabrała szczególnej wagi i aktualności. Jesteśmy w przededniu ostatecznego przygotowania nowego planu 5-letniego. Plan ten przewidywać będzie poważne inwestycje w gospodarce narodowej, a inwestycje te muszą być dokonane na najwyższym poziomie technicznym, na poziomie technicznym odpowiadającym współczesnemu stanowi wiedzy oraz naszym możliwościom gospodarczym. Nowy plan 5-letni przygotowujemy w warunkach, kiedy cały świat przechodzi poważną rewolucję techniczną w przemyśle, w rolnictwie, w transporcie oraz w metodach organizacji procesów pracy.</u>
          <u xml:id="u-70.2" who="#OskarLange">W tym rozwoju nie możemy pozostawać w tyle. Przygotowując nowy plan 5-letni trzeba też mieć na uwadze obecny stan techniczny naszego aparatu wytwórczego. Większa i najnowocześniejsza część tego aparatu powstała w okresie planu 6-letniego, a była projektowana w początkach tego okresu. Odpowiada ona poziomowi techniki lat pięćdziesiątych. Obecnie ten aparat techniczny liczy 5–10 lat. Ulega on stopniowemu zużyciu zarówno fizycznemu, jak i moralnemu. Stanie przed nami prędzej czy później kwestia odnowy tego aparatu, a odnowa musi nastąpić na nowym poziomie technicznym, na poziomie techniki lat sześćdziesiątych.</u>
          <u xml:id="u-70.3" who="#OskarLange">Posiadamy również pewną część aparatu wytwórczego, która jest starsza od tego, który powstał w okresie planu 6-letniego. Tutaj modernizacja techniczna jest zagadnieniem jeszcze bardziej palącym. Ale chodzi nie tylko o odnowę starego, zużywającego się stopniowo aparatu wytwórczego. Nowy plan 5-letni będzie planem pokaźnie zwiększonych inwestycji, a więc planem wydatnego zwiększenia aparatu wytwórczego. Rzecz jasna, że to zwiększenie musi być dokonane na odpowiednio nowoczesnej bazie technicznej.</u>
          <u xml:id="u-70.4" who="#OskarLange">Wymienione okoliczności powodują, że sprawa postępu technicznego nabiera dziś szczególnej aktualności, że staje się kluczowym zagadnieniem rozwoju gospodarki narodowej. Na wagę tego zagadnienia ostatnio zwróciła uwagę społeczeństwa Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. IV plenarne posiedzenie Komitetu Centralnego było tej sprawie specjalnie poświęcone, a wcześniej jeszcze II Plenum Komitetu Centralnego zajmowało się sprawą postępu technicznego w rolnictwie.</u>
          <u xml:id="u-70.5" who="#OskarLange">Inicjatywa podjęta przez Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą spotkała się z szerokim oddźwiękiem wśród klasy robotniczej, inteligencji i chłopów i wywołała szeroką dyskusję w całym kraju. Chodzi teraz o to, żeby sprawę postępu technicznego w sposób systematyczny i sprawny wprowadzić w praktykę życia gospodarczego. Temu celowi ma służyć powołanie Komitetu do Spraw Techniki.</u>
          <u xml:id="u-70.6" who="#OskarLange">Już od dwóch lat istnieje przy Radzie Ministrów Rada do Spraw Techniki. Rada ta jest organem opiniodawczo-doradczym Prezesa Rady Ministrów i ma poważny dorobek w dziedzinie pracy, dotyczącej ogólnych warunków wprowadzania postępu technicznego, kierunków rozwoju techniki i podniesienia poziomu kultury technicznej, a także w związku z rozmaitymi konkretnymi rozwiązaniami technicznymi.</u>
          <u xml:id="u-70.7" who="#OskarLange">Szczególna waga, jakiej zagadnienie postępu technicznego ostatnio nabrało, wymaga jednak powołania w miejsce opiniodawczo-doradczego organu, jakim była Rada do Spraw Techniki, organu administracyjnego, który by się zajął sprawami wdrożenia nowej techniki w praktykę życia gospodarczego. Takim organem będzie Komitet do Spraw Techniki, proponowany w przedłożonym projekcie ustawy.</u>
          <u xml:id="u-70.8" who="#OskarLange">Komitet do Spraw Techniki będzie miał w zakresie swych kompetencji, ustalonych w ustawie, uprawnienia naczelnego organu administracji państwowej. Przewodniczący Komitetu powoływany będzie na wniosek Prezesa Rady Ministrów w trybie przewidzianym w art. 29 Konstytucji i wejdzie w skład Rady Ministrów. Ponadto Komitet obejmować będzie zastępców przewodniczącego, sekretarza oraz członków.</u>
          <u xml:id="u-70.9" who="#OskarLange">Zastępców przewodniczącego oraz sekretarza Komitetu powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek przewodniczącego Komitetu, członków zaś Komitetu powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek przewodniczącego Komitetu, zainteresowanych naczelnych organów administracji państwowej oraz organizacji zawodowych, które określi Rada Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-70.10" who="#OskarLange">Członkowie Komitetu zostaną powołani spośród wybitnych znawców podstawowych gałęzi gospodarki narodowej oraz podstawowych specjalności technicznych. Ilość ich określi Rada Ministrów. Przewiduje się, że wyniesie ona 40–50 osób, powołanych na wniosek Państwowej Komisji Planowania, ministrów odpowiedzialnych za poszczególne odcinki gospodarki narodowej, Polskiego Komitetu Normalizacyjnego, Rady Ekonomicznej, Polsk;ej Akademii Nauk, Centralnej Rady Związków Zawodowych i Zarządu Naczelnej Organizacji Technicznej.</u>
          <u xml:id="u-70.11" who="#OskarLange">Art. 2 projektu ustawy szczegółowo wymienia zadania i zakres działania Komitetu do Spraw Techniki. Zakres ten jest bardzo obszerny. Zadaniem Komitetu jest opracowywanie na podstawie wyników badań i studiów nad poziomem techniki w kraju i za granicą wytycznych w sprawie kierunków rozwoju techniki jako podstawy wzrostu gospodarczego kraju. Zadaniem jest również międzyresortowa koordynacja zamierzeń w tym zakresie oraz kontrola i koordynowanie realizacji postanowień Rady Ministrów w dziedzinie techniki.</u>
          <u xml:id="u-70.12" who="#OskarLange">Zakres działania Komitetu obejmuje 16 punktów. Nie będę ich tutaj streszczał. Obywatele Posłowie znajdą je w art. 2 ust. 2 projektu ustawy. Tutaj ograniczę się do zwrócenia uwagi na kilka najważniejszych punktów.</u>
          <u xml:id="u-70.13" who="#OskarLange">Do zakresu działania Komitetu do Spraw Techniki należy przede wszystkim opracowywanie i przedkładanie Radzie Ministrów — po porozumieniu z właściwymi naczelnymi organami państwowymi — wniosków dotyczących ogólnego kierunku rozwoju techniki w gospodarce narodowej. Komitet do Spraw Techniki jest również powołany do współudziału w opracowywaniu przez Komisję Planowania projektów narodowych planów gospodarczych w części dotyczącej rozwoju techniki.</u>
          <u xml:id="u-70.14" who="#OskarLange">Następnie do zakresu działania Komitetu do Spraw Techniki należą sprawy takie, jak inicjowanie, organizowanie lub prowadzenie prac o szczególnie doniosłym znaczeniu dla rozwoju techniki w gospodarce narodowej, jak również koordynowanie prac badawczych i doświadczalnych w dziedzinie postępu technicznego.</u>
          <u xml:id="u-70.15" who="#OskarLange">Wśród innych zadań warto wymienić koordynowanie z całokształtem rozwoju techniki działalności normalizacyjnej i unifikacyjnej, opiniowanie na zlecenie Rady Ministrów projektów szczególnie ważnych, inwestycji pod kątem widzenia ich poziomu technicznego, opracowywanie projektów wytycznych w sprawie metod badania efektywności gospodarczej postępu technicznego oraz badanie efektywności gospodarczej szczególnie ważnych osiągnięć postępu technicznego.</u>
          <u xml:id="u-70.16" who="#OskarLange">Szczególną wagę wśród zakresu działania Komitetu do Spraw Techniki ma jego rola w związku z Funduszem Postępu Technicznego. Projekt ustawy przewiduje, że Komitet do Spraw Techniki przedkładać będzie Radzie Ministrów wnioski w sprawie ustalania Funduszu Postępu Technicznego, analizować będzie wykorzystanie tego funduszu oraz dysponować będzie specjalnym funduszem, przeznaczonym na szczególnie ważne zadania rozwoju techniki i utworzonym przez Radę Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-70.17" who="#OskarLange">Zważywszy, że Fundusz Postępu Technicznego w obecnym roku budżetowym wynosi 1.600 mln zł, widzimy, że Komitetowi do Spraw Techniki przypadnie wielka i odpowiedzialna rola w dziedzinie rozdziału tych funduszów. Widać także, że państwo przeznacza wielkie sumy na cele finansowania postępu technicznego.</u>
          <u xml:id="u-70.18" who="#OskarLange">Do zakresu działania Komitetu do Spraw Techniki należy również prowadzenie działalności w dziedzinie krzewienia kultury i wiedzy technicznej wśród społeczeństwa oraz rozwój ruchu wynalazczości i racjonalizacji. W tej dziedzinie Komitet do Spraw Techniki współpracować będzie ze stowarzyszeniami naukowo-technicznymi, Naczelną Organizacją Techniczną, ze związkami zawodowymi i z innymi organizacjami zawodowymi.</u>
          <u xml:id="u-70.19" who="#OskarLange">Zagadnienia wprowadzania w życie postępu technicznego również należą do zadań Komitetu do Spraw Techniki. Komitet powinien opracowywać i opiniować wnioski zmierzające do zainteresowania pracowników oraz przedsiębiorstw i instytucji wprowadzaniem w życie postępowych metod produkcyjnych, wynalazków, udoskonaleń itp. Również powinien — zgodnie z poprawką proponowaną przez Komisję sejmową — zająć się sprawami usprawnienia organizacji wprowadzenia w życie nowej techniki.</u>
          <u xml:id="u-70.20" who="#OskarLange">We wszystkich tych dziedzinach, których zakres jest — jak widać — bardzo szeroki, Komitet powinien być organem inspirującym, wnioskodawczym, koordynującym, badającym i pomagającym. Nie jest zadaniem Komitetu do Spraw Techniki zastąpienie działalności resortów zjednoczeń i przedsiębiorstw. Sprawa postępu technicznego jest przede wszystkim sprawą przedsiębiorstw i zjednoczeń. Jest również sprawą resortów, którym powierzono czuwanie i troskę o rozwój odpowiednich gałęzi gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-70.21" who="#OskarLange">Tej odpowiedzialności nie zamierza się zdjąć ani jej pomniejszyć. Przeciwnie, chodzi o to, aby zwiększyć na wszystkich szczeblach zarządzania gospodarką narodową, a zwłaszcza w przedsiębiorstwach i zjednoczeniach, troskę o postęp techniczny i poczucie odpowiedzialności w tej sprawie. Rola Komitetu do Spraw Techniki to rola organu pomagającego, organu ułatwiającego projektowanie i wprowadzanie w życie postępu technicznego.</u>
          <u xml:id="u-70.22" who="#OskarLange">Wysoki Sejmie! Komisja Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów rozpatrywała projekt ustawy o Komitecie do Spraw Techniki przy udziale przedstawicieli następujących Komisji: Przemysłu Ciężkiego, Chemicznego i Górnictwa, Budownictwa i Gospodarki, Komunalnej oraz Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego. Przedstawiciele wymienionych komisji brali udział w dyskusji i przedstawili swoje uwagi. W szczególności przedstawiciel Komisji Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego zwrócił uwagę na potrzebę uwzględnienia w składzie osobowym Komitetu do Spraw Techniki rzeczoznawcy spraw techniki w rolnictwie.</u>
          <u xml:id="u-70.23" who="#OskarLange">W rezultacie wspólnego rozpatrzenia projektu ustawy Komisja Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów zaproponowała kilka poprawek. Poprawki te są wymienione w rozdanym Obywatelom Posłom druku nr 321. Poza poprawką do art. 2 ust. 2 pkt 7, o której wspomniałem i która dotyczy usprawnienia organizacji wprowadzenia w życie nowej techniki — poprawki te mają charakter redakcyjny i mają na celu uściślenie lub dokładniejsze sprecyzowanie pewnych artykułów. Nie wymagają one specjalnego omówienia.</u>
          <u xml:id="u-70.24" who="#OskarLange">W imieniu Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów wnoszę, aby Wysoki Sejm uchwalić raczył przedłożony projekt ustawy o Komitecie do Spraw Techniki wraz z poprawkami proponowanymi przez Komisję.</u>
          <u xml:id="u-70.25" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-71">
          <u xml:id="u-71.0" who="#ZenonKliszko">Otwieram dyskusję. Głos ma poseł Władysław Jagusztyn.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-72">
          <u xml:id="u-72.0" who="#WładysławJagusztyn">Wysoki Sejmie! W zespole środków niezbędnych do realizacji głównych założeń rozwojowych naszej gospodarki na czołowe miejsce wysuwa się zagadnienie postępu technicznego.</u>
          <u xml:id="u-72.1" who="#WładysławJagusztyn">Przedłożony projekt ustawy o powołanie Komitetu do Spraw Techniki czyni zadość potrzebie lepszego planowania i wprowadzania w życie postępu technicznego, koncentracji badań i środków finansowych na najważniejszych odcinkach, właściwego podziału zadań i koordynacji ich wykonania w skali państwowej.</u>
          <u xml:id="u-72.2" who="#WładysławJagusztyn">W przemówieniu pragnę ograniczyć się do spraw postępu technicznego wiążących się z rolnictwem. Postęp techniczny w przemyśle jest ważny także i dla wsi, wiadomo bowiem, że wysoko wydajny o niskich kosztach produkcji przemysł to niezawodna baza powodzenia wsi w jej walce o wyższe zbiory i wyższy poziom życia. Dotyczy to zwłaszcza przemysłu obsługującego bezpośrednio rolnictwo, a więc przemysłu maszyn i narzędzi rolniczych, melioracyjnych, przemysłu chemicznego produkującego nawozy sztuczne i środki ochrony roślin, przemysłu materiałów budowlanych, przemysłu produkującego paszę, a także przemysłu produkującego niezbędne urządzenia dla coraz większej ilości gospodarstw chłopskich, wyposażonych w energię elektryczną, na użytek gospodarki i domowy.</u>
          <u xml:id="u-72.3" who="#WładysławJagusztyn">Znana jest prawda, że nie można budować socjalizmu tylko na podstawie wysokiej techniki w przemyśle i innych gałęziach gospodarki narodowej przy równoczesnym zacofaniu rolnictwa. A to oznacza konieczność szerokiej mechanizacji prac rolniczych, sprawnej technizacji procesów produkcyjnych w rolnictwie, słowem — budowy nowoczesnego rolnictwa i nowoczesnej wsi, przyciągającej do siebie na stałe najzdolniejsze córki i synów chłopskich.</u>
          <u xml:id="u-72.4" who="#WładysławJagusztyn">Nieraz przy omawianiu obecnych stosunków na wsi zwykło się porównywać je z okresem przedwojennym. Osiągnięcia naszego 15-lecia również w tej dziedzinie są duże i niewątpliwe, ale jest to jeszcze ciągle zbyt mało. Nam wszystkim, a w tym zwłaszcza młodemu pokoleniu chłopskiemu, chodzi o pełne wykorzystanie naszych możliwości, chodzi o szybsze tempo rozwoju i zbliżenie się do krajów najbardziej rozwiniętych. To pociąga i absorbuje umysł dzisiejszego człowieka. A okres obecny w całym świecie odznacza się silnym tempem postępu technicznego we wszystkich dziedzinach gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-72.5" who="#WładysławJagusztyn">W naszym rolnictwie głównym kierunkiem jest intensyfikacja produkcji rolnej. Nie mamy obszarów wolnej ziemi. Stąd zadaniem gospodarki rolnej jest dać maksymalną produkcję z każdego ha ziemi i na każdą jednostkę pracy, dostarczyć więcej środków żywności dla kraju, surowców przemysłowych i produktów na eksport. Wymaga to stałego podnoszenia poziomu sił wytwórczych i unowocześniania stosunków produkcyjnych w rolnictwie. Taka jest droga krajów socjalistycznych, co wyraźnie wykazała narada moskiewska w sprawach rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-72.6" who="#WładysławJagusztyn">W czerwcu 1959 r. została wspólnie opracowana i podjęta przez II Plenum Komitetu Centralnego Partii i XI Plenum Naczelnego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego uchwała o węzłowych zadaniach rolnictwa w latach 1960–1965. Uchwała tą stanowi program modernizacji naszego rolnictwa i jego szybszego niż dotychczas rozwoju. Realizacja tej uchwały to unowocześnienie metod produkcji rolnej i jej intensyfikacja przez zerwanie z tradycjami, mało wydajnymi metodami uprawy ziemi i hodowli, a zwłaszcza przez stosowanie w gospodarce wiejskiej nowoczesnej techniki. Uchwała ta wskazuje słuszną drogę dla chłopów i daje naszej wsi wielką szansę.</u>
          <u xml:id="u-72.7" who="#WładysławJagusztyn">Aby osiągnąć wytyczone zadania, trzeba wzmożonego wysiłku w dziedzinie mechanizacji, melioracji, budownictwa i wielkiej pracy w rozwijaniu świadomości chłopów w zakresie oświaty rolniczej i ogólnej.</u>
          <u xml:id="u-72.8" who="#WładysławJagusztyn">Uchwała wysuwa na czoło dwie sprawy:</u>
          <u xml:id="u-72.9" who="#WładysławJagusztyn">1) zwiększenie nakładów materialnych i wzmożony wysiłek inwestycyjny tak ze strony chłopów, jak i ze strony państwa,</u>
          <u xml:id="u-72.10" who="#WładysławJagusztyn">2) zapewnienie możliwości rozwoju produkcji w indywidualnych gospodarstwach chłopskich poprzez zespołowe nabywanie maszyn i urządzeń technicznych oraz działanie samych chłopów w organizacji kółek rolniczych.</u>
          <u xml:id="u-72.11" who="#WładysławJagusztyn">Pierwszym warunkiem rozwoju rolnictwa jest dostarczenie mu odpowiedniej ilości i jakości środków produkcji. One bowiem przyczyniają się do podniesienia wydajności pracy, ulepszenia metod produkcji i intensyfikacji produkcji rolnej. Technika i chemia rolna stanowią podstawę unowocześnienia rolnictwa i realizacji programu rolnego partii i ZSL. Fundusz Rozwoju Rolnictwa stwarza warunki mechanizacji, wykonanie jednak tego programu zależy w dużej mierze od przemysłu maszynowego.</u>
          <u xml:id="u-72.12" who="#WładysławJagusztyn">Przemysł ten w ostatnich latach dokonał poważnego kroku naprzód. Specjaliści twierdzą, że niemało nowych typów maszyn rolniczych swa konstrukcją stoi na poziomie europejskim. Rzecz w tym, aby przemysł maszyn rolniczych produkował wszystkie maszyny i narzędzia takiej jakości, które by odpowiadały potrzebom nowoczesnej techniki rolniczej i dostosowane były w swej konstrukcji do ciężkich warunków, w jakich pracuje każda maszyna rolnicza.</u>
          <u xml:id="u-72.13" who="#WładysławJagusztyn">A zatem przemysł ten nie może zadowalać się produkowaniem przestarzałych typów maszyn, nie może zbyt długo — jak to obecnie jeszcze się dzieje — przestawiać się na produkcję nowych typów, bo po kilku latach okaże się, że na tym polu zrobiliśmy nieznaczny postęp, a inne kraje znowu nas wyprzedziły. Zadania swe przemysł powinien wykonywać w ścisłej współpracy z instytucjami naukowymi i zasięgając opinii doświadczonych rolników oraz instytucji rolniczych.</u>
          <u xml:id="u-72.14" who="#WładysławJagusztyn">Komitet do Spraw Techniki będzie miał wpływ na ustalanie i wykorzystywanie Funduszu Postępu Technicznego w poszczególnych resortach. Otrzymuje także prawo dysponowania funduszem przeznaczonym na szczególnie ważne zadania rozwoju techniki. W przemyśle maszyn rolniczych istnieją trudności ze sprawą wprowadzenia nowych typów maszyn do rolnictwa. Zwrócił na to uwagę Minister Rolnictwa Jagielski w swym przemówieniu na IV Plenum. Chodzi o to, że przemysł rozpoczyna produkcję nowych maszyn po otrzymaniu zamówień, rolnictwo zaś nie składa zamówień, gdyż nie zna jeszcze wartości nowych maszyn. Wydaj e się, że sprawa ta winna być rozwiązana właśnie w ramach Funduszu Postępu Technicznego.</u>
          <u xml:id="u-72.15" who="#WładysławJagusztyn">Znacznie większy postęp osiągnęliśmy w zakresie elektryfikacji wsi. Nie jest on jednak jeszcze równoznaczny z elektryfikacją rolnictwa. Elektryfikacja naszych wsi w dużej mierze była przeprowadzona pod kątem oświetlenia. Natomiast wykorzystanie energii elektrycznej jako siły napędowej było i jest nadal niedostateczne. Energia elektryczna powinna stać się czynnikiem rewolucjonizującym prace gospodarcze, podwórzowe i domowe. Tymczasem instalujemy zbyt mało punktów siłowych, nie dostarczamy wsi odpowiednich maszyn i urządzeń o napędzie elektrycznym.</u>
          <u xml:id="u-72.16" who="#WładysławJagusztyn">Gdyby przemysł mógł dostarczyć te maszyny i urządzenia, wówczas we wsiach zelektryfikowanych można by było zmechanizować zaopatrzenie w wodę, pracę przy hodowli, prace podwórzowe, domowe i inne. Większość produktów sprzedawanych przez rolników dostaje się do rąk konsumentów w formie przerobionej przez przemysł rolno-spożywczy. Przemysł rolno-spożywczy oddziaływa dzięki temu w zdecydowany sposób na całą produkcję rolną, na jej specjalizację i intensyfikację.</u>
          <u xml:id="u-72.17" who="#WładysławJagusztyn">W Polsce Ludowej dokonano poważnego wysiłku w kierunku zwiększenia potencjału produkcyjnego i poziomu wyposażenia przemysłu rolno-spożywczego. Dalsza rozbudowa i modernizacja tego przemysłu jest w dalszym ciągu jednym z ważnych zagadnień polityki gospodarczej. Mamy nadzieję, że zarówno w tematyce prac Komitetu, jak i w jego składzie osobowym problematyka ta będzie uwzględniona.</u>
          <u xml:id="u-72.18" who="#WładysławJagusztyn">Ma to również poważne znaczenie eksportowe, gdyż istnieje możliwość stałego rozszerzania przez nasz kraj eksportu całych, gotowych obiektów przemysłowych, takich jak cukrownie, chłodnie, rzeźnie, wielkie elewatory — oczywiście pod warunkiem, że ich park maszynowy stać będzie na odpowiednim poziomie technicznym.</u>
          <u xml:id="u-72.19" who="#WładysławJagusztyn">Wiele do zrobienia jest w zakresie postępu technicznego w budownictwie wiejskim. Słyszy się powszechne narzekania, że wieś buduje się za drogo, zużywa zbyt dużo deficytowych materiałów, a jednocześnie budynki gospodarcze i mieszkalne nie odpowiadają nowoczesnym potrzebom. Głównym kierunkiem działania w tej dziedzinie powinno być dążenie do potanienia budownictwa i dostosowania budynków do przyszłych potrzeb. Można to osiągnąć przez wyszkolenie rzemieślników i wprowadzenie gotowych znormalizowanych elementów budowlanych.</u>
          <u xml:id="u-72.20" who="#WładysławJagusztyn">W dziedzinie wprowadzenia zdobyczy chemii do rolnictwa zrobiliśmy poważny krok naprzód. Z każdym rokiem wzrasta wprawdzie produkcja nawozów sztucznych i środków ochronnych roślin, nie wystarcza ona jednak na całkowite zaspokojenie potrzeb.</u>
          <u xml:id="u-72.21" who="#WładysławJagusztyn">Oprócz środków dostarczanych rolnictwu przez przemysł dużą rolę w podniesieniu produkcji rolnej odgrywa postęp w metodach uprawy i hodowli. Obrazują to dane o stanie rolnictwa w poszczególnych województwach. Przy analizie tych danych widać różnice pomiędzy województwami, a na tym tle współzależność osiąganych wyników z podstawowymi zabiegami agrotechnicznymi.</u>
          <u xml:id="u-72.22" who="#WładysławJagusztyn">Istnieją duże różnice między województwami w wartości na przykład skupu produkcji roślinnej i zwierzęcej na 100 ha użytków rolnych. Według danych za rok 1958 przodują województwa opolskie, bydgoskie i poznańskie. Są jednakże i takie województwa, w których wartość skupu produkcji roślinnej i zwierzęcej na 100 ha osiąga zaledwie 1/3 lub 1/2 tamtych województw, na przykład białostockie, koszalińskie, częściowo lubelskie.</u>
          <u xml:id="u-72.23" who="#WładysławJagusztyn">O tych osiągnięciach w produkcji roślinnej zdecydowała ilość obornika stosowanego pod uprawy, ilość zużytych nawozów sztucznych, właściwa rotacja w wymianie ziarna siewnego i sadzeniaków, stan melioracji gruntów ornych i inne zabiegi agrotechniczne. Dane te wskazują na współzależność tych czynników i osiąganych plonów.</u>
          <u xml:id="u-72.24" who="#WładysławJagusztyn">Podobnie w produkcji zwierzęcej stan pogłowia na 100 ha zależy od bazy paszowej. Województwa przodujące w hodowli mają więcej zmeliorowanych łąk i pastwisk, lepiej wykorzystują użytki zielone i sieją wielokrotnie więcej poplonów w stosunku do województw pozostających w tyle z rozwojem hodowli.</u>
          <u xml:id="u-72.25" who="#WładysławJagusztyn">Sprawa postępu technicznego to sprawa ważna dla całej naszej gospodarki narodowej — dla przemysłu, rolnictwa i usług. Wiadomo, że największa koncentracja wysiłków musi iść na podstawę naszego uprzemysłowienia, na przemysł ciężki. Niemniej jednak zagadnienie postępu technicznego jest ważne i w innych dziedzinach przemysłu, a także w rolnictwie.</u>
          <u xml:id="u-72.26" who="#WładysławJagusztyn">W dotychczasowych pracach Rady do Spraw Techniki zagadnienia rolnictwa nie znalazły miejsca. W pracach przyszłego Komitetu sprawy postępu technicznego w rolnictwie powinny być uwzględnione w sposób odpowiadający wadze zagadnienia. Również w składzie Komitetu powinni się znaleźć znawcy poszczególnych dziedzin rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-72.27" who="#WładysławJagusztyn">Miarą oceny postępu technicznego są efekty i skutki ekonomiczne. Łączy się to z wprowadzaniem w życie osiągnięć nauki i techniki. Podstawą postępu jest wzajemne oddziaływanie nauki, techniki i gospodarki. Stąd wielkie znaczenie wzajemnej inspiracji i związku teorii z praktyką. To stało się źródłem sukcesów nauki i techniki radzieckiej, która prześcignęła w wielu dziedzinach naukę i technikę amerykańską.</u>
          <u xml:id="u-72.28" who="#WładysławJagusztyn">W naszym rolnictwie sprawa wprowadzania w życie osiągnięć nauki i techniki jest szczególnie słabym punktem. Wprowadzanie postępu technicznego jest w dużej mierze związane z gospodarką wielotowarową. Tego uczą nas procesy zachodzące w krajach kapitalistycznych. W krajach socjalistycznych wprowadzanie postępu technicznego łączy się z przebudową struktury agrarnej. U nas łącznie z wprowadzaniem nowoczesnej techniki rolnej w PGR-ach i spółdzielniach produkcyjnych wprowadzamy nową technikę także i do gospodarstw indywidualnych w możliwie szerokim zakresie, opierając się na kółkach rolniczych.</u>
          <u xml:id="u-72.29" who="#WładysławJagusztyn">Powiązanie nauki rolniczej z praktyką rolnictwa jest jednak za słabe. Plany tematyczne placówek nauki rolniczej nie uwzględniają w sposób wystarczający powiązań z potrzebami praktyki i rozwoju techniki rolniczej. Również wielu prac placówek naukowych produkcja nie wykorzystuje. Wymaga to opracowania nowego systemu powiązania nauki rolniczej z praktyką, unowocześnienia systemu nauczania i badań teoretycznych.</u>
          <u xml:id="u-72.30" who="#WładysławJagusztyn">Wysoka Izbo! W okresie kiedy wysiłek klasy robotniczej skierowany zostaje na rozwój postępu technicznego w przemyśle, unowocześnienie produkcji i usług, chłopi - zwłaszcza zrzeszeni w kółkach rolniczych, pracownicy państwowych gospodarstw rolnych, chłopi-członkowie spółdzielni produkcyjnych podejmują wzmożony wysiłek o wszechstronny postęp w rolnictwie. W tej dziedzinie gospodarki narodowej chodzi o technizację i chemizację rolnictwa, wydajniejsze metody uprawy i hodowli, tańsze koszty produkcji przy wyższej jakości, o rozwój wiedzy rolniczej i wiedzy ogólnej, o zapewnienie dostatecznej liczby fachowców i kadr instruktorskich.</u>
          <u xml:id="u-72.31" who="#WładysławJagusztyn">Ten wysiłek o wszechstronny postęp w rolnictwie chłopi podejmują wraz z klasą robotniczą jako wierni jej sojusznicy.</u>
          <u xml:id="u-72.32" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-73">
          <u xml:id="u-73.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Wit Prusinowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-74">
          <u xml:id="u-74.0" who="#WitPrusinowski">Wysoki Sejmie! Komitet Centralny naszej partii wspólnie z licznym gronem zaproszonych wybitnych specjalistów na IV Plenum dokonał oceny naszej techniki i osiągnięć na tym polu. Osiągnięcia te są niemałe i zapewniają nam znaczącą pozycję w świecie. Przeprowadzona dyskusja wykazała wszakże szereg niedomagań, konieczność przeprowadzenia zasadniczej poprawy sytuacji i potrzebę znacznego przyśpieszenia i pogłębienia procesu rozwoju oraz wskazała środki i możliwości po temu.</u>
          <u xml:id="u-74.1" who="#WitPrusinowski">W świetle tych uchwał szybkie, niezwłoczne wystąpienie rządu z projektem ustawy o Komitecie do Spraw Techniki jest godne najwyższego uznania. Ustawa będzie bardzo cennym — choć nie jedynym — owocem IV Plenum. Partia nasza, będąca zawsze rzecznikiem postępu technicznego i postępu w ogóle, przez to Plenum, Plenum „postępu technicznego”, bierze w opiekę tę dziedzinę naszego życia i działania w sposób jeszcze bardziej ścisły, bliski i bezpośredni.</u>
          <u xml:id="u-74.2" who="#WitPrusinowski">Ale opieka, spoczywająca nawet w tak dobrych rękach, nie zwalnia nikogo, kto może w tej mierze cokolwiek uczynić, od stałej troski o postęp techniczny, od działania i zabiegów wokół tej sprawy. Zobowiązują do tego uchwały Plenum. W ich wyniku rozwija się w całym kraju wzmożony ruch i aktywność. Aby wszakże ruch ten rozwijał się prawidłowo, obierał właściwe cele i wydał jak najkorzystniejsze owoce, szczególna i odpowiedzialna, bo kierownicza rola przypada mającemu powstać Komitetowi do Spraw Techniki jako inspiratorowi, opiekunowi, koordynatorowi, doradcy i sile kontrolującej poczynania na tym polu.</u>
          <u xml:id="u-74.3" who="#WitPrusinowski">Niektóre środowiska w Polsce domagały się tworzenia komitetów bądź rad do spraw poszczególnych dziedzin. Między innymi miałem przyjemność przedstawić w swoim czasie Wysokiej Izbie postulat, pochodzący z kręgu działaczy lotniczych, o utworzenie rady lotniczej, która by jako organ doradczy rządu wpływała na pomyślny rozwój tej dziedziny.</u>
          <u xml:id="u-74.4" who="#WitPrusinowski">Obecnie sprawa ta i jej podobne powinny znaleźć rozwiązanie w Komitecie do Spraw Techniki. Wyrażam nadzieję, że rzeczy, o które nam wówczas tak serdecznie chodziło, znajdą w Komitecie szczerego i wytrwałego opiekuna, czemu sprzyja jeszcze szerszy zakres działania i rozleglejsze uprawnienia Komitetu.</u>
          <u xml:id="u-74.5" who="#WitPrusinowski">Tworzenie organów w rodzaju Komitetu można uzasadniać dwojako:</u>
          <u xml:id="u-74.6" who="#WitPrusinowski">— po pierwsze — mnogością i różnorodnością elementów składających się na całość zagadnienia — przy tym zagadnienia wielkiej wagi — a zależnych od różnych ośrodków kierowania, i stąd potrzeba organu specjalnie czuwającego nad właściwymi kierunkami, proporcjami i współmiernością, wiążącego te elementy w całość;</u>
          <u xml:id="u-74.7" who="#WitPrusinowski">— po drugie — koniecznością rozwiązania problemów nowych, a szczególnie ważnych, koniecznością wyznaczenia i przygotowania im miejsca i roli pośród innych, zabezpieczenia, szybkiego opanowania i przyswojenia. Oba te aspekty mają u nas pełne zastosowanie.</u>
          <u xml:id="u-74.8" who="#WitPrusinowski">Sprawą szczególnie pod tym względem wyraźną jest rozwój elektroniki. Jej postępy w świecie są niezmiernie szybkie, burzliwe, wkraczające do niemal wszystkich dziedzin życia. Stale rośnie zakres stosowania urządzeń elektronicznych i zapotrzebowania na nie, a czas między teoretycznym opracowaniem i praktycznym zastosowaniem z reguły jest bardzo krótki. Przy tym rozwój elektroniki zależy szczególnie od jednoczesnych osiągnięć w innych specjalnościach: od rozwiązania problemów materiałowych, obróbki, technologii, kontroli, techniki pomiarowej itp.</u>
          <u xml:id="u-74.9" who="#WitPrusinowski">Elektronika, podobnie jak lotnictwo, jest postępowa nie tylko sama w sobie, ale też narzuca poziom i tempo postępu innym dziedzinom, tak przez stawianie im wymagań, jak i przez wyposażanie ich w nowe możliwości. Przede wszystkim przemożny jest wpływ elektroniki na rozwój automatyzacji. Bez szczególnej opieki nad tą dziedziną, bez zapewnienia jej niemal „bezszmerowej” współpracy wszystkich potrzebnych specjalności, bez dobrej informacji, bez wyraźnego, szybkiego i trafnie oceniającego przyszłe perspektywy określenia zadań szybki postęp elektroniki jest niemożliwy. A postęp pozbawiony szybkości i dynamizmu w tej dziedzinie szczególnie traci na wartości.</u>
          <u xml:id="u-74.10" who="#WitPrusinowski">Inną dziedziną, wymagającą równie troskliwej opieki i napiętego wysiłku, jest energetyka. Niemal całość jej produkcji leży zresztą w jednym resorcie, a całość ta czyni wrażenie jakiejś jednolitości, zwartości, problemu wielkiego, ale nieskomplikowanego z uwagi choćby na jedność dostarczanego produktu, jednolitość warsztatu i użytego surowca. Wszakże udział energii elektrycznej we wszystkich dziedzinach życia jest tak powszechny i nieodzowny, że od jego pomyślnego rozwoju zależy wprost cała sprawa postępu w ogóle.</u>
          <u xml:id="u-74.11" who="#WitPrusinowski">Specyfika tej produkcji, szczególny rygor ciągłości. wymaga pewności i niezawodności działania. Przy tym energetyka jako poważny konsument surowców — paliwa przede wszystkim — będzie zawsze terenem intensywnej walki o podnoszenie sprawności urządzeń, a więc o wypracowanie poważnych oszczędności dla gospodarki narodowej. Czyni to zresztą.</u>
          <u xml:id="u-74.12" who="#WitPrusinowski">Komisja nasza — pracuję w Komisji Przemysłu Ciężkiego — ma okazję co roku oceniać stan rozwojowy energetyki, obserwować postępy w zakresie wskaźników zużycia paliwa, energii na potrzeby własne, strat sieciowych itp. Skromne w ujęciu procentowym uzyski wyrażają się ogromną ilością zaoszczędzonego rocznie węgla. Te efekty są możliwe dzięki wprowadzeniu do ruchu coraz nowszych, nowoczesnych maszyn i urządzeń, a przede wszystkim jednostek wielkich. To ostatnie przynosi w efekcie także znaczne oszczędności w zatrudnieniu, kubaturze budowli oraz kosztach budowy i instalacji.</u>
          <u xml:id="u-74.13" who="#WitPrusinowski">Energetykę w ostatnich latach poważnie rozbudowano i zmodernizowano, jednak jeszcze szybciej postępujący wzrost zapotrzebowania nakazuje dalszy wzrost i modernizację energetyki z jednoczesnym szerszym przechodzeniem na paliwo tańsze, jakim jest węgiel brunatny, oraz coraz wydatniejszym wprowadzaniem krajowych maszyn i urządzeń. To ostatnie nakłada szczególnie odpowiedzialne zadania na przemysł maszynowy, przy czym udział czynnika koordynującego będzie jak najbardziej istotny.</u>
          <u xml:id="u-74.14" who="#WitPrusinowski">Problemem, gdzie stanowisko Komitetu na pewno przyczyni się do pomyślnego rozwiązania, jest sprawa energetyki przemysłowej. Dostarcza ona w porównaniu z zawodową małej, ale istotnej części energii. Gdyby wszakże wykorzystać w pełni tkwiące tu możliwości, bilans energetyczny kraju doznałby bardzo pożądanego wzmocnienia, przy tym dzięki skojarzeniu w elektrociepłowniach produkcji ciepła dla celów technologicznych z produkcją energii elektrycznej energia ta byłaby o połowę tańsza.</u>
          <u xml:id="u-74.15" who="#WitPrusinowski">Niestety, resorty przemysłowe z takich czy innych względów — z ich punktu widzenia, być może, uzasadnionych — mało korzystają z tego rodzaju rozwiązań.</u>
          <u xml:id="u-74.16" who="#WitPrusinowski">Wysoki Sejmie! Nie zamierzam poruszać wszystkich zagadnień należących do dzisiejszego tematu. Z konieczności muszę pominąć wiele spraw, chociażby chemię, która jako sprawa bardzo zasadnicza i kierunkowa zasługuje na specjalne omówienie. Posłużyłem się przykładami z dwóch dziedzin pokrewnych sobie, a zarazem różnych: elektroniki — dziedziny młodej, dynamicznej, rozwijającej się jeszcze w sposób burzliwy, szybko zdobywającej dla siebie przestrzeń działania, i energetyki — dziedziny, jak by się zdawało, okrzepłej, w której postęp ma już utarte drogi i ustalone perspektywy.</u>
          <u xml:id="u-74.17" who="#WitPrusinowski">A jednak i tu, i tam sprawa dalszego rozwoju jest niesłychanie ważna, kompleksowa, w której udział czynnika o ogólnym kierowniczym nastawieniu i uprawnieniach z wielkim pożytkiem będzie wykorzystany.</u>
          <u xml:id="u-74.18" who="#WitPrusinowski">Postęp techniczny jest zjawiskiem niesłychanie różnorodnym, i to nie tylko pod względem ilości elementów nań się składających i dziedzin, w których obowiązuje, lecz także pod względem form i kierunków, w których zmierza. Można by z gruba wyodrębnić dwie zasadnicze tendencje, które nazwałbym ciągiem w górę i dążeniem wszerz.</u>
          <u xml:id="u-74.19" who="#WitPrusinowski">Z jednej strony wyrazem postępu są wysokie osiągnięcia myśli ludzkiej, finezyjne konstrukcje, wyjście w kosmos, z drugiej strony o postępie świadczy ilość maszyn w służbie człowieka, ich rozpowszechnienie. Z jednej strony szlachetne, o wysokich właściwościach — przy tym, niestety, drogie — tworzywa, z drugiej strony umiejętność wykorzystania tworzyw tanich i najtańszych, a nawet odpadków. Obok wysokiej precyzji obrabiarek i obróbki umożliwiającej spełnienie najbardziej trudnych i wygórowanych żądań — takie rozwiązania, które pozwalają te trudności ominąć, wykluczyć itd.</u>
          <u xml:id="u-74.20" who="#WitPrusinowski">Podam przykład. W lotnictwie obok dynamicznego rozwoju w sensie zwiększania osiągnięć w szybkości, zasięgu i udźwigu z zapewnieniem — z wyjątkiem kosztów — najlepszych walorów eksploatacyjnych rozwija się równolegle drugi nurt, polegający na realizowaniu latania przy świadomej rezygnacji z tamtych osiągnięć, lecz za pomocą sprzętu prostego w budowie, łatwego w obsłudze, mającego małe wymagania, między innymi w stosunku do bazy naziemnej, a przy tym taniego. Jednocześnie rozwija się dążenie do budowy sprzętu i latania wręcz za grosze.</u>
          <u xml:id="u-74.21" who="#WitPrusinowski">Ogromna różnorodność zadań i obowiązek spełnienia najbardziej zróżnicowanych wymagań i dążeń ma na swej drodze przemysł maszynowy i na jego terenie zagadnienie postępu jest najtrudniejsze, najobszerniejsze. On też oczekuje zapewne najwięcej ze strony Komitetu do Spraw Techniki. Owe dwa oblicza postępu tu spotykają się najbliżej i w sposób najbardziej kontrastowy, tuż po okrętach bowiem wymienia się domowe pralki elektryczne, obok precyzyjnych obrabiarek i aparatury naukowej — proste maszyny i narzędzia rolnicze.</u>
          <u xml:id="u-74.22" who="#WitPrusinowski">Przemysł ten ma obowiązek zaopatrzyć kraj, a co najmniej poważnie uczestniczyć w zaopatrzeniu we wszystko, co mu jest potrzebne — poczynając od budowy fabryk, a na sprzętach gospodarstwa domowego, a nawet zabawkach kończąc. Na nim spoczywa przeważająca część odpowiedzialności za wszystkie wielkie zadania, jakie przed narodem stawia budowa socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-74.23" who="#WitPrusinowski">Wielki program rozwoju rolnictwa to przecież głównie traktory, maszyny do uprawy ziemi, maszyny siewne, żniwne itd., ale to także elektryfikacja wsi, uzależniona głównie od wyników tego przemysłu. Sprawa rozwoju energetyki, oparta na maszynach i urządzeniach krajowych, obarcza przemysł maszynowy szczególnie ciężkim zadaniem dostaw konstrukcji, które obecnie w większości są w przygotowaniu, w trakcie uruchamiania i opanowywania bądź o całkiem świeżej dacie opanowania.</u>
          <u xml:id="u-74.24" who="#WitPrusinowski">Mechanizacja i normalizacja — omawiane na Plenum jako odrębna, wielka i pilna sprawa — to nie tylko obowiązek realizowania tego postulatu u siebie, w swoich zakładach, lecz także przygotowania dla wszystkich innych przemysłów i dziedzin pracy w kraju. Podobnie rzecz się ma, jeśli chodzi o elektryfikację kolei oraz modernizację i rozwój transportu we wszelkich jego rodzajach. Przy czym do wyrównania pozostają skutki nie dość przewidująco przygotowanej akcji przejścia z trakcji parowej na elektryczną.</u>
          <u xml:id="u-74.25" who="#WitPrusinowski">Wreszcie obowiązek zarabiania dla kraju dewiz przy stale rosnącym udziale przemysłu maszynowego w handlu zagranicznym. Ilość i różnorodność asortymentu, metod wytwarzania zatem, zaciera pojęcie jakiegoś ogólnego charakteru tego przemysłu i pogłębia trudność i wielkość zadań, co nakłada na resort obowiązek jak najbardziej energicznych, intensywnych i ciągłych starań o podnoszenie poziomu technicznego wyrobów, obowiązek wprowadzania nowoczesnych rozwiązań konstrukcyjnych, metod wytwarzania, podnoszenia jakości i estetyki wykonania, obniżenia kosztów.</u>
          <u xml:id="u-74.26" who="#WitPrusinowski">Uważam, że przemysł ten skupi na sobie przeważającą część uwagi i troski Komitetu, pełen sukces wszakże może być osiągnięty przy najpełniejszym zaangażowaniu sił własnych we wszystkich szczeblach i rodzajach, współpracy placówek naukowych i badawczych, sił politycznych i społecznych. Pomoc w nowej formie zjawia się tutaj w najbardziej potrzebnym momencie.</u>
          <u xml:id="u-74.27" who="#WitPrusinowski">Stosunkowo długo zatrzymałem się przy sprawach tego przemysłu ze względu na jego wysoką rolę w naszym kraju. Wiele myśli tu wyrażonych odnosi się wszakże i do innych ośrodków pracy technicznej. Wprowadzenie w nasze życie techniczne nowego czynnika w postaci Komitetu do Spraw Techniki ma na celu pomnożenie naszych sił twórczych, przygotowanie w sensie ogólnym dróg postępu technicznego, studiowanie w takimże sensie kierunków jego rozwoju, ocena celowości i skuteczności wysiłków, ich uzgodnienie i skoordynowanie, „planowanie postępu”, kojarzenie zabiegów i starań o jednolitą całość, a szczególnie udzielanie opieki i czuwanie nad tymi sprawami, które zależą od różnych ośrodków kierowania lub są na ich pograniczu.</u>
          <u xml:id="u-74.28" who="#WitPrusinowski">Pojawienie się na widowni Komitetu nie może jednak w żadnym wypadku oznaczać zdjęcia z kogokolwiek choćby części odpowiedzialności za rozwój i postęp techniczny. Komitet — zgodnie z intencją uchwał IV Plenum i duchem omawianej ustawy — ma uzupełnić i pomóc, a nie zastępować, komenderować czy wyręczać resorty i zjednoczenia, a tym więcej przedsiębiorstwa, naukę i przemysł. Wprost przeciwnie — powinny one zwiększyć swoje starania, czemu sprzyja świeżo uchwalona ustawa o przedsiębiorstwach i zjednoczeniach.</u>
          <u xml:id="u-74.29" who="#WitPrusinowski">Komitet powinien stać się pomostem między nauką a wytwórczością, czynnikiem łączącym w logiczną całość wielką sprawę postępu technicznego. Przewidziana do uchwalenia dzisiaj ustawa o Polskiej Akademii Nauk jest również dalszym pozytywem tej wielkiej sprawy.</u>
          <u xml:id="u-74.30" who="#WitPrusinowski">Sprawa poziomu techniki nie może być rozpatrywana tylko pod kątem nowoczesności w konstrukcjach, maszynach i urządzeniach, metodach produkcji i zasadach zarządzania bez zajęcia się człowiekiem jako ważnym ogniwem postępu. Od jego postawy, woli i chęci, stopnia przygotowania do tworzenia, przyjmowania i korzystania z postępu, zdolności realizowania na co dzień, pomnażania i wzbogacania w szczegółach zależy przecież tak wiele.</u>
          <u xml:id="u-74.31" who="#WitPrusinowski">Podniesienie kultury technicznej jest drogą i celem, będzie bowiem wynikiem narastającego właśnie ruchu, będzie też powodzeniu tego ruchu sprzyjać. Przytoczę pewien przykład, podsunięty niedawno przez prasę.</u>
          <u xml:id="u-74.32" who="#WitPrusinowski">Wielu ludzi w Polsce, głównie młodych inżynierów, traktuje swą pracę w przemyśle, szczególnie poza dużymi miastami, jako swego rodzaju banicję. Towarzyszy temu odczucie jakby degradacji, odmówienia im wartości, skoro nie mogą pracować na przykład w instytucie naukowym. W zakładzie nie widzą dla siebie pola do popisu, czemu sprzyja fakt, że często zarządy fabryk już to dla wygody, już to dla pozbycia się odpowiedzialności, dla rozwiązania niemal wszystkich problemów czy nawet chwilowych trudności zapraszają poszczególne instytuty naukowe. Nie zawsze zresztą z najlepszym skutkiem.</u>
          <u xml:id="u-74.33" who="#WitPrusinowski">Tymczasem własny inżynier potrafiłby często szybciej i trafniej rozwikłać jakąś trudność, choćby z racji bliskiego i ciągłego obcowania ze sprawami swojego zakładu, gdy wezwany jak do pożaru przedstawiciel instytucji naukowej, choć zwykle wybitny specjalista, jest tego zżycia pozbawiony, a otaczająca go atmosfera jak wokół jasnowidza-cudotwórcy bynajmniej mu nie pomaga. Nie przeginając ni w jedną, ni w drugą stronę można rzec: oddajmy, co jest instytutowego, instytutom, ale pewne sprawy próbujmy załatwiać sami. Bo przecież postęp techniczny rodzi się wszędzie, a ludzi z głową i sercem nie brak i w fabrykach.</u>
          <u xml:id="u-74.34" who="#WitPrusinowski">Jakiego przyjęcia dozna omawiana ustawa w świecie pracy, wśród załóg zakładów? Można to przewidzieć na podstawie przyjęcia uchwał IV Plenum. Załoga zakładu, w którym pracuję, przyjęła te uchwały z pełnym zrozumieniem i powagą, a stojąc wobec czekających ją bardzo trudnych zadań, znajduje w nich i drogowskaz, i pomoc.</u>
          <u xml:id="u-74.35" who="#WitPrusinowski">Odbyła się już dyskusja na temat koniecznych zmian normowania pracy, potrzeby mechanizacji i automatyzacji produkcji, poprawienia transportu wewnętrznego, usprawnienia prac technicznego przygotowania produkcji, nie mówiąc już o zebraniach ogólnych i naradach poświęconych całości uchwał Plenum, a organizowanych czy to przez organizację partyjną, czy przez samorząd robotniczy.</u>
          <u xml:id="u-74.36" who="#WitPrusinowski">Przygotowywany w tym czasie obszerny plan przedsięwzięć organizacyjno-technicznych został pod wpływem Plenum wydatnie rozszerzony i pogłębiony. Postęp techniczny jest zjawiskiem w zakładach nadzwyczaj cenionym, oczekiwanym i chętnie rozwijanym. Dążą do jego jak najszerszego wprowadzenia tak inżynierowie, jak i robotnicy. Widzą w nim i cenią ważny instrument pomnażania efektów swojej pracy, jej ułatwiania, poprawy jej warunków, czyniący nasze życie lepszym i wyższym. Nie jest to przy tym objaw krótkotrwałego entuzjazmu, lecz raczej rozsądnego i spokojnego przyjmowania, co gwarantuje trwałość troski o spełnienie i utrwalenie uchwał IV Plenum.</u>
          <u xml:id="u-74.37" who="#WitPrusinowski">Znając tę pozytywną postawę klasy robotniczej będę głosował wraz z moimi kolegami klubowymi za ustawą, w pełnym przekonaniu, że działalność Komitetu do Spraw Techniki dobrze przysłuży się krajowi.</u>
          <u xml:id="u-74.38" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-75">
          <u xml:id="u-75.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Władysław Witold Spychalski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-76">
          <u xml:id="u-76.0" who="#WładysławWitoldSpychalski">Wysoki Sejmie! Truizmem byłoby już dzisiaj twierdzenie lub chęć czy też potrzeba udowadniania, że od poziomu rozwoju techniki zależna jest ściśle walka o podwyższenie dobrobytu i kultury, o wyższy poziom życia, o siłę naszego państwa.</u>
          <u xml:id="u-76.1" who="#WładysławWitoldSpychalski">Wystarczy spojrzeć na wielki 15-letni dorobek naszego państwa. Uporaliśmy się z potwornymi zniszczeniami wojennymi i zniszczeniami okupacji hitlerowskiej, a były to zniszczenia nie lada, bowiem uszczupliły nasz narodowy majątek o 38%. Nie dość jednak, że kraj został odbudowany. Na rachunku minionego 15-lecia zapisaliśmy niebywały rozwój sił wytwórczych, uprzemysłowienie kraju, uruchomienie wielu nowych zupełnie gałęzi produkcji, nie znanych w Polsce, bądź niedorozwiniętych w latach międzywojennych. Wymienić tu można przemysł wielkiej chemicznej syntezy, budownictwo okrętów, sprzętu motoryzacyjnego i lotniczego, przemysł ciężki, maszynowy, elektryczny, elektrotechniczny, radiotechniczny i wiele innych.</u>
          <u xml:id="u-76.2" who="#WładysławWitoldSpychalski">Nastąpiło przeobrażenie struktury społeczno- -gospodarczej kraju. Jeśli dodamy, że ponad 6-krotny wzrost globalnej produkcji przemysłowej osiągnięty został przy ponad 3-krotnym tylko wzroście zatrudnienia w przemyśle — to jest rzeczą oczywistą, iż podstawą tych zmian, tej intensywnej industrializacji kraju oprócz wyzwolonych sił polityczno-społecznych było wprowadzenie nowoczesnej techniki, stworzenie warunków do kształcenia i bezpośredniego zaangażowania w pracach badawczych i w produkcji kilkuset tysięcy w sumie naukowców, inżynierów i techników.</u>
          <u xml:id="u-76.3" who="#WładysławWitoldSpychalski">Z drugiej jednak strony byłoby zaprzeczeniem obiektywnej prawdy twierdzenie, że zarówno udział wysokiej techniki w produkcji, jak i wykorzystanie dorobku naukowo-badawczego osiągnęły już optymalną granicę rozwoju zarówno w stosunku do możliwości, jak i łożonych na ten cel środków, a przede wszystkim w stosunku do niewymiernych wciąż jeszcze potrzeb. Potrzeby te narastały w wyniku wiekowego zacofania, co jest faktem historycznym, w wyniku zniszczeń, które uwięziły nasz potencjał w ich usuwaniu, i wreszcie w wyniku tego, że wiele krajów wyprzedziło nas w postępie technicznym.</u>
          <u xml:id="u-76.4" who="#WładysławWitoldSpychalski">W sumie zamknęliśmy jednak 15-lecie bilansem dodatnim, w pełni rozwoju gospodarki narodowej, wzrostu sił wytwórczych, przy udziale poważnego postępu w technice. To są fakty niezaprzeczalne. Nie o to jednak teraz chodzi, jaka jest ocena rozwoju w stosunku do stanu w międzywojennym 20-leciu czy też w zestawieniu z początkowymi trudnościami lat powojennych.</u>
          <u xml:id="u-76.5" who="#WładysławWitoldSpychalski">Chodzi o to, jakie miejsce w świecie wyznaczamy sobie do osiągnięcia na podstawie rozpoznania gospodarczego i technicznego rozwoju krajów zarówno socjalistycznych, jak i kapitalistycznych, i z rozpoznania, jak dalece wykorzystujemy własne możliwości oraz istniejące rezerwy, zakładając równocześnie współczynnik przyśpieszenia, nieodzowny do pokonania dystansu i utrzymania się w tempie światowym, przybierającym stale na sile.</u>
          <u xml:id="u-76.6" who="#WładysławWitoldSpychalski">Charakterystyczne dla naszych czasów przyśpieszenie w dziedzinie postępu technicznego, wymagające nieustannego wysiłku, wymaga oczywiście uwzględnienia rachunku także i przy określaniu zadań, bo równocześnie ten właśnie gwałtowny rozwój techniki nie pozwala na zbyt wydłużone prognozy w czasie. Rozwój techniki ostatnich lat, jak stwierdzała Rada do Spraw Techniki w swoich tezach do planu perspektywicznego na lata 1961–1975: „...wykazuje tak silną dynamikę i powoduje tak wielkie zmiany w procesach wytwórczych i wyrobach przemysłowych, że trafne i dokładne przewidywania rozwiązań technicznych i skutków ekonomiczno-socjalnych rozwoju techniki może rozciągać się na okres nie przekraczający lat 1960–1965”, bowiem „...na skutek wielkiej dynamiki rozwoju technika światowa będzie wyglądała za 15 lat zupełnie inaczej aniżeli obecnie”. Równocześnie Rada ustalała, że właściwa polityka inwestycyjna powinna dążyć do uzyskania w niektórych gałęziach gospodarki narodowej jakości, nowoczesności i ekonomiczności produkcji na poziomie światowym. I to chyba jest właściwe rozpoznanie problemu zbliżenia się do krajów przodujących, a równocześnie podstawa do twierdzenia, że warunki stworzone przez ustrój ani też możliwości, jakimi dysponuje baza naukowo-badawcza, nie zostały u nas w pełni wykorzystane dla rozwoju postępu technicznego.</u>
          <u xml:id="u-76.7" who="#WładysławWitoldSpychalski">Utrzymywanie tego stanu rzeczy nie dość, że opóźnia zajęcie miejsca w świecie, jakie sobie wyznaczamy, ale równocześnie nie odpowiada aktualnym potrzebom naszej narodowej gospodarki, nie stwarza możliwości wydatnego i stałego wzrostu wydajności pracy przy równoczesnym obniżaniu kosztów — a przecież tą jedynie drogą osiągnąć możemy przyśpieszenie gospodarczego rozwoju i szybszy wzrost dobrobytu.</u>
          <u xml:id="u-76.8" who="#WładysławWitoldSpychalski">Stronnictwo Demokratyczne, w którego imieniu przemawiam, w swoim programie, uchwałach i wytycznych do pracy organizacyjno-politycznej kładło silny akcent na potrzebę inwestowania w naukę, badania, myśl techniczną i jej rozwój. Czynnikiem warunkującym wysoki wzrost produkcji, wydajności pracy i postępu socjalnego jest postęp techniczny — głosi uchwała Plenum Centralnego Komitetu z ubiegłego roku. Aby to osiągnąć w zespołowym, kompleksowym działaniu, niezbędny jest jeden ośrodek koordynacyjny.</u>
          <u xml:id="u-76.9" who="#WładysławWitoldSpychalski">Wprawdzie już od 1957 r. działała przy Prezesie Rady Ministrów Rada do Spraw Techniki, do zadań jej wedle statutu należało jednak jedynie wnioskowanie, inicjowanie i opiniowanie w sprawach dotyczących kluczowych zagadnień rozwoju techniki w gospodarce narodowej, współpraca z urzędami, instytucjami i organizacjami, a szczególnie z placówkami naukowo-badawczymi. Natomiast Rada nie była organem rządowym, wyposażonym w uprawnienia niezbędne do realizacji odpowiednich koncepcji rozwojowych i koordynowania zadań. Nie miała ona również jako organ opiniodawczo-doradczy uprawnień ani warunków do sprawowania kontroli w dziedzinie postępu technicznego.</u>
          <u xml:id="u-76.10" who="#WładysławWitoldSpychalski">Wielka natomiast debata, jakiej w takim zakresie do tej pory nie było wokół spraw techniki, przeprowadzona na IV Plenum KC PZPR, debata z udziałem partyjnych i bezpartyjnych, naukowców-teoretyków, specjalistów różnych dyscyplin naukowych i technicznych, doświadczonych praktyków, ekonomistów, kierowników życia gospodarczego i politycznego — wykazała, i to znalazło wyraz w uchwale, że realizacja zadań rozwoju nauki i techniki łączy się z szeroką problematyką polityki technicznej i wymaga centralnego ujęcia wielu zagadnień, które mają bezpośredni lub pośredni wpływ na technikę i organizację produkcji, poziom kwalifikacji kadr oraz na wzrost zainteresowania techniką i rozwój kultury społeczeństwa. Dlatego uznano za celowe powołanie Komitetu do Spraw Techniki jako centralnego ośrodka polityki technicznej rządu.</u>
          <u xml:id="u-76.11" who="#WładysławWitoldSpychalski">W zakresie spraw techniki Komitet będzie miał uprawnienia naczelnego organu administracji państwowej. Wysoka ranga Komitetu, uczestnictwo przewodniczącego w składzie Rady Ministrów i w Komisji Planowania Gospodarczego przy Radzie Ministrów — określają wagę i znaczenie, jakie przywiązuje się do spraw techniki. Ponieważ jednak nie ma bodaj w naszej gospodarce dziedziny, w której nie pragnęlibyśmy widzieć udziału myśli technicznej, przeto siłą rzeczy rola Komitetu do Spraw Techniki musi być wybitnie koordynująca i kierunkująca wszelkie poczynania różnych resortów bez zastępowania ich, bez wytrącania inicjatywy. Instytucja ta wówczas dopiero spełni swe zadanie w jak najdoskonalszy sposób, wyzwalając bogate, a nie wykorzystane złoża inicjatywy ludzkiej.</u>
          <u xml:id="u-76.12" who="#WładysławWitoldSpychalski">Cytowano już w toku tej debaty słowa I sekretarza Komitetu Centralnego towarzysza Gomułki, wypowiedziane przy końcu obrad IV Plenum, że czynnikiem decydującym jest człowiek i że postępu technicznego nie można kupić za żadne pieniądze, nie można go też na pewno osiągnąć metodą administracyjnych zarządzeń. Postępowi technicznemu trzeba stworzyć warunki, trzeba je stworzyć ludziom i zespołom ludzi ogarniętych pasją przysparzania nowych wartości. I to chyba będzie podstawowe zadanie Komitetu.</u>
          <u xml:id="u-76.13" who="#WładysławWitoldSpychalski">Wydajność pracy zależy od poziomu sił wytwórczych. Do sił wytwórczych należą jednak nie tylko powszechne środki wytwarzania, ale również stopień przygotowania zawodowego pracownika, jego kwalifikacje. Obok sił wytwórczych zaś o wydajności pracy decydują także wzajemne stosunki między ludźmi zatrudnionymi w procesie produkcji, a więc stosunki wytwórcze, uwarunkowane poziomem świadomości i moralności socjalistycznej.</u>
          <u xml:id="u-76.14" who="#WładysławWitoldSpychalski">Tworzenie takiego sprzyjającego klimatu wokół spraw techniki należy — rozszyfrowując suchy język projektu ustawy — uważać za zadania Komitetu zawarte w punktach szczególnie art. 2 ust. 2 pkt 5, 6 i 7, tam gdzie mowa jest o prowadzeniu działalności mającej na celu krzewienie kultury i wiedzy technicznej wśród społeczeństwa, o rozwoju ruchu wynalazczości i racjonalizacji przy ścisłej współpracy ze stowarzyszeniami naukowo-technicznymi i organizacjami zawodowymi.</u>
          <u xml:id="u-76.15" who="#WładysławWitoldSpychalski">Wielce różnorodne niewątpliwie w tej pracy napotykać się będzie zjawiska: zarówno negatywne w postaci wielu jeszcze oporów, jak i pozytywne, jak entuzjazm, dociekliwość ludzi chętnych, garnących się do nauki bądź też uczących innych z racji swego bogatego doświadczenia i wiedzy. A jest tych ludzi w samym tylko pionie inżynierskim sporo, ludzi już z pewną praktyką bądź też potrzebujących jeszcze opieki.</u>
          <u xml:id="u-76.16" who="#WładysławWitoldSpychalski">Poza starą kadrą inżyniersko-techniczną w latach od 1945 do 1958 zakończyło naukę i weszło do pracy zawodowej 28 tys. inżynierów-magistrów, 11.500 techników uzyskało stopień inżyniera i 44.000 uzyskało dyplom inżynierski I stopnia. Jest to już armia 83.500 nowych inżynierów i to jest dorobek kilkunastu lat, ale równocześnie to jest kadra, której należy zapewnić warunki do stałego uzupełniania wiadomości w miarę rozwoju poszczególnych dziedzin wiedzy i techniki.</u>
          <u xml:id="u-76.17" who="#WładysławWitoldSpychalski">Nieodzowną koniecznością staje się wykształcenie form współpracy między zakładami a uczelniami, i to form stałych. W pewnej mierze część tych zadań mogą przejąć stowarzyszenia naukowo-techniczne i organizacje zawodowe, zwłaszcza w zakresie wdrażania pracowników do stylu pracy w warunkach socjalistycznej organizacji przedsiębiorstw, dźwigania poziomu świadomości, wiedzy ogólnej i zawodowej, opartej na zdobyczach współczesnej nauki.</u>
          <u xml:id="u-76.18" who="#WładysławWitoldSpychalski">Wydaje się to tym ważniejsze i warte uwagi oraz troskliwej pieczy, że obserwujemy w ostatnich latach pewne wahania w ilości kół zakładowych, uczestników konferencji naukowo-technicznych oraz słuchaczy odczytów na tematy techniczne, organizowanych na przykład przez Naczelną Organizację Techniczną.</u>
          <u xml:id="u-76.19" who="#WładysławWitoldSpychalski">Należałoby również stworzyć klimat dla działalności Stowarzyszenia Wynalazców Polskich jako płaszczyzny społecznego współdziałania w zakresie myśli technicznej oraz dla Towarzystwa Naukowej Organizacji i Kierownictwa, sumującego doświadczenia technika i ekonomisty, zwłaszcza że mimo świadomości rosnącej roli nauk ekonomicznych przeciętny poziom wiedzy ekonomicznej nie jest zadowalający. Stowarzyszenia naukowo-techniczne powinny stać się ponadto trybuna wymiany poglądów, terenem wzajemnego zbliżenia, niwelowania występujących jeszcze niejednokrotnie oporów czy uprzedzeń, zwłaszcza w stosunkach pomiędzy tak zwana starą i młodą kadra, lekceważenia racjonalizatorów czy też w ogóle uprzedzeń do postępu technicznego, do potrzeby zerwania z tradycyjnymi, przestarzałymi metodami pracy i stosunkiem do pracy.</u>
          <u xml:id="u-76.20" who="#WładysławWitoldSpychalski">Zjawisko to występuje częstokroć nie tylko wśród poszczególnych pracowników, bowiem niejednokrotnie administracja gospodarcza i kierownictwa zakładów nie były również zainteresowane postępem technicznym, zwłaszcza wtedy, gdy przedsiębiorstwa nie znajdowały warunków ekonomicznych, sprzyjających rozwojowi tego postępu.</u>
          <u xml:id="u-76.21" who="#WładysławWitoldSpychalski">Fundusz Postępu Technicznego umożliwia obecnie prowadzenie badań i doświadczeń bez powiększania kosztów własnych przedsiębiorstwa. Wyraźne przestrzeganie przeznaczenia tego funduszu jest jednak nieodzowne, nie każdy bowiem zakup aparatury czy maszyn — nawet jeśli sprzyja to modernizacji zakładu — traktowany być może jako inwestowanie w urządzenia doświadczalne czy doświadczalną produkcję. Stąd też słusznie się stało, że projekt ustawy o Komitecie do Spraw Techniki powierza mu przedkładanie Radzie Ministrów — w porozumieniu z właściwymi naczelnymi organami administracji państwowej — wniosków w sprawach ustalania Funduszu Postępu Technicznego oraz obowiązek prowadzenia analizy jego wykorzystania.</u>
          <u xml:id="u-76.22" who="#WładysławWitoldSpychalski">Jeszcze na jeden element z zakresu działania Komitetu chciałbym zwrócić uwagę, mianowicie na koordynowanie prac badawczych i doświadczalnych w dziedzinie postępu technicznego o znaczeniu międzyresortowym oraz zapewnienie ich wykorzystania w praktyce.</u>
          <u xml:id="u-76.23" who="#WładysławWitoldSpychalski">Nie chcielibyśmy chyba widzieć Komitetu do Spraw Techniki jako organu działającego jedynie na wąskim jakimś odcinku technologii i procesów produkcji przemysłowej. Różnorodność zjawisk występujących w życiu jest olbrzymia. Jednostka, człowiek, spotyka się z nimi, na każdym kroku i spotyka się również z ingerencją techniki. Tej techniki, która ma zwielokrotnić efekt jego wysiłku, zmniejszając równocześnie sam wysiłek.</u>
          <u xml:id="u-76.24" who="#WładysławWitoldSpychalski">Udoskonala się technika wytwarzania, transportu, komunikacji, porozumiewania się, wielu czynności domowych, nawet rozrywek. To jest symbol współczesności, nieodzowny warunek postępu. Skraca się czas, skraca się przestrzeń, następują zmiany w stosunkach społecznych, człowiek wychodzi coraz bardziej z izolacji, wprzęga się w przyśpieszony rytm nowych czasów. Pozostaje jednak człowiekiem o tej samej konstytucji fizycznej, o tym samym systemie nerwowym.</u>
          <u xml:id="u-76.25" who="#WładysławWitoldSpychalski">Chodzi mi o to, aby postęp techniczny — zwłaszcza przy częstej jeszcze niedoskonałości wprowadzanych i stosowanych urządzeń — nie był pojmowany jednostronnie. Aby równolegle z wprowadzaniem takich czy innych procesów produkcyjnych, zespołów, maszyn, urządzeń lub instalacji podejmowano równocześnie wszelkie akty normatywne, zarządzenia, aby instalowano urządzenia ochronne i zabezpieczające, usuwające lub ograniczające do minimum możliwość powstawania szkodliwości lub uciążliwości dla obsługi czy dla otoczenia.</u>
          <u xml:id="u-76.26" who="#WładysławWitoldSpychalski">Chodzi mi nie tylko o samo bezpieczeństwo pracy, poruszania się, ale o higienę pracy, higienę codziennego życia. Chodzi o kontrolę, o opanowanie temperatury, światła, ruchu, dźwięku, zanieczyszczeń wód i powietrza. Postępujący proces urbanizacji, duża koncentracja urządzeń przemysłowych — wszystko to niesie za sobą w wypadku braku odpowiednich zabezpieczeń pewien produkt uboczny w postaci bądź mniejszego, bądź też znacznego niejednokrotnie stopnia uciążliwości, a nawet niebezpieczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-76.27" who="#WładysławWitoldSpychalski">Nowoczesne urządzenia pozwalaj a w wielkomiejskiej zabudowie i przy dużej koncentracji ludności utrzymać podstawowe zasady i wymagania sanitarne. Znacznie trudniej jest natomiast sprostać wymaganiom higieny, bowiem postęp techniczny, wprowadzany szybko — inaczej nie byłby bowiem postępem — przeważnie w drugiej dopiero kolejności, już po wprowadzeniu czy zainwestowaniu, zajmuje się opanowaniem ewentualnych objawów ujemnych, jakie spowodował.</u>
          <u xml:id="u-76.28" who="#WładysławWitoldSpychalski">W naszych warunkach, przy przestarzałych niejednokrotnie urządzeniach i gwałtownym zapotrzebowaniu na produkcję, sprawy te, choć znane, nie były dość rygorystycznie egzekwowane mimo obowiązujących w tej mierze norm i przepisów i mimo poważnych strat lub uciążliwości, jak na przykład w wypadku zanieczyszczania wód, powietrza czy też powodowania nadmiernego hałasu. Wydaje się, że w tej dziedzinie i w wielu innych podobnych postęp techniczny — niezależnie od ekonomicznej kalkulacji, którą obowiązuje opłacalność — uwzględniać powinien elementy humanizmu, bo przecież taki jest początek i cel postępu, by służył człowiekowi.</u>
          <u xml:id="u-76.29" who="#WładysławWitoldSpychalski">Wysoka Izbo! W sprawach techniki, postępu technicznego i wielkiej wagi tych zagadnień dla naszej gospodarki, dla rozwoju ludowego państwa i przyszłości społeczeństwa polskiego Klub nasz wypowiadał się bardzo obszernie w toku debaty nad planem i budżetem na rok 1960. Witaliśmy również wówczas zapowiedź zawartą w expose budżetowym obywatela Prezesa Rady Ministrów, a dotyczącą powołania Komitetu do Spraw Techniki, wyrażając równocześnie przekonanie, że prerogatywy, w jakie Komitet zostanie wyposażony, zabezpieczą realizację naszych planów gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-76.30" who="#WładysławWitoldSpychalski">Na podstawie przedłożonego projektu ustawy o powołaniu Komitetu do Spraw Techniki stwierdzamy dzisiaj, że Komitetowi stworzono warunki i ustalono taką pozycję, aby mógł on w pełnym zrozumieniu tego określenia być naczelnym organem koordynującym nasze zamierzenia wydźwignięcia techniki w gospodarce polskiej do poziomu, jaki już osiągnęły inne kraje.</u>
          <u xml:id="u-76.31" who="#WładysławWitoldSpychalski">Klub nasz będzie głosował za uchwaleniem tej ustawy.</u>
          <u xml:id="u-76.32" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-77">
          <u xml:id="u-77.0" who="#ZenonKliszko">Udzielam głosu posłowi Jerzemu Bukowskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-78">
          <u xml:id="u-78.0" who="#JerzyBukowski">Obywatelu Marszałku, Wysoka Izbo! Dzisiejsze popołudniowe obrady pozostaną w pamięci wszystkich posłów-techników i wszystkich techników tego kraju jako popołudnie techniki i nauki w Sejmie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jako że dwie ważne ustawy — ustawę o Polskiej Akademii Nauk i ustawę o Komitecie do Spraw Techniki — rozpatrujemy w dzisiejszych godzinach wieczornych.</u>
          <u xml:id="u-78.1" who="#JerzyBukowski">Jeżeli chodzi o dyskutowany projekt ustawy o Komitecie do Spraw Techniki, to gdybym miał merytorycznie jakieś uwagi krytyczne o nim wypowiedzieć, powiedziałbym w ten sposób:</u>
          <u xml:id="u-78.2" who="#JerzyBukowski">Projekt ustawy określa obszernie i dokładnie zadania Komitetu, a więc co Komitet ma robić, pozostawia natomiast w formie blankietowej, w jaki sposób ma realizować swoje działania. Począwszy od składu poprzez statut, poprzez formy współdziałania z Komisją Planowania i resortami — wszystkie te rzeczy są zostawione do późniejszych uchwał czy też rozporządzeń Rady Ministrów. Mnie się wydaje, że to nie jest niepokojące, bo przecież zdajemy sobie sprawę z tego, że w sprawach techniki jest to pierwszy akt prawny o charakterze ustawy, a więc ustawa o Komitecie do Spraw Techniki jest tą ustawą, która ustala awans techniki w kategorii prawodawczej.</u>
          <u xml:id="u-78.3" who="#JerzyBukowski">Nie można mówić o projekcie dyskutowanej ustawy — zresztą zwrócił na to uwagę poseł referent profesor Lange — bez uwzględnienia tego awansu, który wcześniej przeżyła technika w postaci uchwał IV Plenum. Tak więc awans ustawodawczy techniki poprzedził jej awans polityczny, który widzimy w obradach i uchwałach IV Plenum.</u>
          <u xml:id="u-78.4" who="#JerzyBukowski">Wystąpiła sprawa niezmiernie istotna, którą poseł Kołakowski określił trafnie jako dostrzeżenie różnicy, jaka istnieje między uprzemysłowieniem kraju a rozwojem techniki. Te dwa pojęcia, współzależne i ze sobą związane, nie są bynajmniej identyczne.</u>
          <u xml:id="u-78.5" who="#JerzyBukowski">Otóż chyba zarówno uchwały IV Plenum, jak i ustawa, którą obecnie dyskutujemy, są najmocniejszym wyrazem tego, iż zwrócono uwagę, że nie wystarczy kraj uprzemysławiać, należy równocześnie dbać o rozwój techniki. Poseł Lange zwrócił uwagę na fakt, że nasz olbrzymi wysiłek inwestycyjny z okresu planu 6-letniego wymaga lub już w najbliższym czasie będzie wymagać renowacji. Zwrócił uwagę na fakt, że ogromny wysiłek najbliższego planu 5-letniego, jeżeli ma być w pełni efektywny, musi być oparty również nie tylko na nakładzie pieniężnym, na kupnie, ale na tworzeniu techniki, na tworzeniu postępu technicznego.</u>
          <u xml:id="u-78.6" who="#JerzyBukowski">Nie wystarczy raz i dwa, i trzy razy powtórzyć to kapitalne określenie, że techniki nie można kupić za żadne pieniądze. Wydaje się, że w pierwszych latach po naszym odrodzeniu, w pierwszych latach rozbudowy naszej gospodarki niedostatecznie zdawano sobie z tego sprawę. Może temu i owemu działaczowi gospodarczemu wydawało się, że właśnie za pieniądze technikę można nabyć, że można nie docenić rozwoju rodzimej myśli twórczej w technice, że można zrezygnować z ryzyka technicznego. Pojęcie to również znalazło się w uchwale IV Plenum i dobrze, że się znalazło, bo strach przed ryzykiem musi zastąpić odwaga przemyślanego i zmniejszonego do minimum ryzyka nowatorstwa technicznego.</u>
          <u xml:id="u-78.7" who="#JerzyBukowski">Technika i postęp techniczny nie są jakimiś pojęciami oderwanymi. Podlegają prawom dialektyki tak jak i inne zjawiska naszego życia. I dlatego trzeba chyba powiedzieć, że technika i postęp techniczny mają swoją wagę przede wszystkim przez swój sens ekonomiczny i przez swój sens postępu kulturalnego. Postęp techniczny to nie tylko ekonomizacja procesów wytwórczych. Postęp techniczny to jest podniesienie na wyższy poziom naszego zapotrzebowania na wszelkiego rodzaju dobra spożycia, na rodzaj i gatunek usług. Postęp techniczny w sensie społecznym wreszcie to jest również podniesienie rangi i ceny pracy ludzkiej. To jest stopniowa eliminacja tych elementów, tych składników pracy ludzkiej, które w drugiej połowie XX wieku przestają już być godne człowieka.</u>
          <u xml:id="u-78.8" who="#JerzyBukowski">Chciałem się zatrzymać nad kilkoma tylko zagadnieniami. Jedno z nich jest następujące:</u>
          <u xml:id="u-78.9" who="#JerzyBukowski">Czy nowy kurs na technikę — jak byśmy to w cudzysłowie nazwali — trafia na sprzyjające warunki, na sprzyjającą atmosferę w kraju? Wydaje się, że atmosfera taka jest uwarunkowana zrozumieniem konieczności i celowości postępu technicznego.</u>
          <u xml:id="u-78.10" who="#JerzyBukowski">Profesor Lange mówił o tych szerokich, wielkich aspektach postępu technicznego na miarę naszych planów inwestycyjnych, ale przecież istnieje i ten mały postęp techniczny, ten postęp techniczny, który się wyraża modernizacją procesów wytwórczych w już zainwestowanych zakładach. Ten proces może prowadzić do pozornych sprzeczności interesów.</u>
          <u xml:id="u-78.11" who="#JerzyBukowski">Otóż postęp techniczny w tym zakładzie pracy jest dobrze przyjęty, gdzie zadania produkcyjne, gdzie zakres produkcji zaczyna przekraczać wolną liczbę rąk do pracy, gdzie pomnaża on wysiłek człowieka i bez dalszego dopływu rąk do pracy pomnaża produkcję. Czy jesteśmy w tej sytuacji?</u>
          <u xml:id="u-78.12" who="#JerzyBukowski">Trzeba powiedzieć, że w przekroju całego kraju — tak. Moment jest dobrze wybrany. Jesteśmy w niżu demograficznym, jesteśmy w latach najniższego dopływu nowych rąk do pracy. W tych warunkach modernizacja procesów technologicznych — to, co nazywamy małym postępem technicznym w już zainwestowanych zakładach — powinna stwarzać sprzyjające warunki. Powiedziałem, że w całym przekroju kraju, ale czy tak jest w każdym zakładzie odrębnie wziętym? Istnieje chyba pewna obawa i pewne niebezpieczeństwo, które dostrzegać musimy, że tu i ówdzie realizacja postulatów postępu technicznego i prowadzona równolegle z tym akcja słusznego normowania pracy pozostawi bez pracy w danym środowisku, w danym miejscu, pewną ilość ludzi. To stwarzać może tu i ówdzie niesprzyjające warunki dla realizacji postępu technicznego.</u>
          <u xml:id="u-78.13" who="#JerzyBukowski">Dla przykładu: jeżeli w fabryce cukierków, która jest jedynym zakładem pracy w małym ośrodku, zainstalujemy jedną lub więcej zawijarek, które zastąpią pracę 300 kobiet — to w tej miejscowości, w tym zakładzie wprowadziliśmy postęp techniczny, ale zachodzi pytanie, czy o taki postęp techniczny chodzi.</u>
          <u xml:id="u-78.14" who="#JerzyBukowski">Przypomina mi się z mojej podróży do Chin 3 lata temu obraz taki: stoją transportery i setki, setki ludzi przenoszą w koszykach ziemię z jednego miejsca na drugie. Pytamy: Macie transportery, dlaczego one nie pracują? Dlaczego ci ludzie noszą ziemię w koszykach? Odpowiedzieli na to: Bo oni dopiero za 4 tygodnie będą mieć inną pracę, do której zostaną przesunięci.</u>
          <u xml:id="u-78.15" who="#JerzyBukowski">Oczywiście, nie można wszystkich zjawisk sprowadzać do tego prostego przykładu. Na pewno w wielu wypadkach przykłady tego rodzaju będą wygrywane na niekorzyść, na przeciwdziałanie realizacji postępu technicznego. Wydaje się, że trzeba zmobilizować wszelkie siły do mądrego i przemyślanego przezwyciężania takich irracjonalnych nastrojów, co nie znaczy, że nie należy liczyć się z tym, że lokalnych antagonizmów interesu człowieka i postępu technicznego nie należy unikać. Przeciwnie, trzeba unikać.</u>
          <u xml:id="u-78.16" who="#JerzyBukowski">O nieuchronności postępu technicznego, o tych rewolucjach, jakie wprowadziła kiedyś maszyna do szycia czy automatyczne, mechaniczne tkalnie — nie trzeba mówić i nie trzeba na drodze rozwijania postępu technicznego przeceniać lokalnych trudności. Ale wydaje się, że tam, gdzie ich można rozsądnie uniknąć bez szkody dla gospodarki narodowej, trzeba traktować innowacje z dużym rozsądkiem.</u>
          <u xml:id="u-78.17" who="#JerzyBukowski">Chcę teraz kilka słów powiedzieć na temat hierarchii zadań Komitetu do Spraw Techniki, przynajmniej tak, jak ja sobie tę rzecz wyobrażam. Gdybyśmy wzięli obszerną enumerację zadań Komitetu do Spraw Techniki i przy zamierzonej jego strukturze wyobrazili sobie, że w ciągu tygodni czy miesięcy od swego ukonstytuowania się stworzy on odpowiednią liczbę fachowych zespołów, które równolegle zaatakują wszystkie wymienione tam problemy, to — moim zdaniem — należy wyrazić obawę, że wymienione tu już dzisiaj z tej trybuny prawo Parkinsona zaczęłoby działać. Po prostu nastąpiłoby związanie ogromnej ilości energii wielu bardzo cennych ludzi jakimś teoretycznym porządkowaniem problemów, za które koniec końców ponoszą odpowiedzialność poszczególne resorty, zjednoczenia i zakłady.</u>
          <u xml:id="u-78.18" who="#JerzyBukowski">Mnie się wydaje, że naczelnym zadaniem, pierwszym zadaniem Komitetu do Spraw Techniki będzie zastanowić się nad tym, jakie on — ten Komitet jako ciało kolegialne ze swoim nielicznym aparatem roboczym — zagadnienia, jakie problemy generalne będzie musiał wziąć najpierw na warsztat. Nie wiem, czy mój wybór byłby słuszny, ale mnie się wydaje, że dwa są takie problemy, którymi Komitet do Spraw Techniki powinien by się zająć przed innymi.</u>
          <u xml:id="u-78.19" who="#JerzyBukowski">Pierwszy — to są zagadnienia gospodarki materiałowej, drugi — to są zagadnienia gospodarki kadrami. Te dwa generalne i we wszystkich dziedzinach naszej gospodarki i techniki występujące zagadnienia trzeba byłoby przede wszystkim wziąć na warsztat.</u>
          <u xml:id="u-78.20" who="#JerzyBukowski">Proszę Obywateli Posłów! Niejednokrotnie mówiliśmy to sobie na dyskusjach Komisji Przemysłu Ciężkiego, która zresztą — na marginesie powiem — ze szczególną satysfakcją wita zjawienie się tego projektu ustawy. Mianowicie, trudno nam będzie w najbliższych latach wygrać wyścig z zapotrzebowaniem stali. Koledzy z budownictwa potwierdzą, że trudno nam będzie wygrać wyścig z zapotrzebowaniem na materiały budowlane.</u>
          <u xml:id="u-78.21" who="#JerzyBukowski">Jaki stąd wniosek? Stąd wniosek taki, że przy całym wysiłku, skierowanym na produkcję stali i na produkcję materiałów budowlanych, trzeba myśleć o formach oszczędności. Nie myślę tylko o tej oszczędności, która wyraża się jakimś niechlujnym magazynowaniem czy w złym lub niewłaściwym doborze półfabrykatów czy surowców, myślę o rezerwach, które mogą się ujawnić właśnie poprzez wysiłek techniczny, właśnie poprzez racjonalną konstrukcję, właśnie przez lepsze projektowanie zakładów. Gdybyśmy dziś wzięli pod uwagę i gdybyśmy dziś zbadali, ile nadmiaru mocy w postaci zbyt dużych silników jest zainstalowanych w naszych zakładach przemysłowych, to, proszę Kolegów, doprawdy złapalibyśmy się za głowę.</u>
          <u xml:id="u-78.22" who="#JerzyBukowski">Skąd to pochodzi? Stąd pochodzi, że poziom techniczny naszego projektowania nie zawsze był zadowalający, że niepewny swego rachunku projektant stawiał jednostkę na wszelki wypadek o 50 czy 20% większą. To samo dzieje się z przewodami, to samo dzieje się przy projektowanej budowli, to samo dzieje się przy projektowaniu maszyn.</u>
          <u xml:id="u-78.23" who="#JerzyBukowski">Inną stroną tego medalu jest to, że brak nam ciągle jeszcze materiałów lepszej jakości, o wyższej wytrzymałości, ale wiecie, Koledzy, jak to dzisiaj wygląda. Dzisiaj wygląda to tak, że hutnictwo już może dać pokaźne ilości, bo setki ton stali o podwyższonej wytrzymałości, ale na skutek niedostatecznie wczesnego skoordynowania planowania budynków, które kiedyś tam, parę lat temu były zaprojektowane, a dzisiaj się je realizuje — ta sama ulepszona stal idzie w takich wymiarach, w jakich szła stal stara, stal o mniejszej wytrzymałości.</u>
          <u xml:id="u-78.24" who="#JerzyBukowski">Stąd wypływa nauka, że współdziałanie Komitetu do Spraw Techniki z Komisją Planowania musi dać i da pokaźne oszczędności, dlatego że dzisiaj musimy powiedzieć projektantom, jakie ilości stali o podwyższonej wytrzymałości będą mieć w budownictwie za lat 3, i dziś musimy powiedzieć konstruktorom sprzętu kolejowego, jakie i kiedy materiały o podwyższonej wytrzymałości otrzymają, ażeby mogli swoje konstrukcje uczynić lżejszymi.</u>
          <u xml:id="u-78.25" who="#JerzyBukowski">Nie chcę rozwijać bliżej tego tematu, ale wszyscy koledzy, którzy się z tymi problemami zetknęli, rozumieją wagę tego zagadnienia.</u>
          <u xml:id="u-78.26" who="#JerzyBukowski">Jeśli chodzi o gospodarkę kadrami, nie chciałbym przeciągać czasu nawet w ramach dopuszczalnej pół godziny i będę kończył. Nie będę rozwijał tego tematu. Chciałem tylko stwierdzić, że wszystkie trochę mechaniczne próby lepszego rozprowadzenia kadr zawodowych — czy to w postaci stażów pracy, czy to w postaci takich czy innych nacisków administracyjnych dotyczących możliwości osiedlenia — jak dotychczas, nie zdają egzaminów. Trzeba będzie w dalszym ciągu uparcie szukać sposobów na równomierniejsze i jak najbardziej celowe rozprowadzanie kadr zawodowych.</u>
          <u xml:id="u-78.27" who="#JerzyBukowski">To, co stwierdziliśmy w Komisji Przemysłu Ciężkiego w zakresie niedostatku na przykład kadr fachowych w fabrykach maszyn rolniczych, szczególnie w tych mniejszych fabrykach, to są rzeczy zastraszające.</u>
          <u xml:id="u-78.28" who="#JerzyBukowski">Przypuszczam, że gdybyśmy sięgnęli do bardzo wielu innych mniejszych zakładów, rozrzuconych głęboko po prowincji, spotkalibyśmy się z tym samym zjawiskiem. Tak więc sprawa gospodarki kadrami technicznymi, które mamy do dyspozycji, i tymi, które będziemy mieć do dyspozycji, jest chyba jednym z naczelnych zagadnień, które staną również przed Komitetem do Spraw Techniki.</u>
          <u xml:id="u-78.29" who="#JerzyBukowski">Na zakończenie. Pan profesor Lange wspomniał w swoim przemówieniu, że niejako poprzednikiem Komitetu do Spraw Techniki, nie wyposażonym właściwie w żadną gestię i mającym charakter tylko organu doradczego Rady Ministrów — była Rada do Spraw Techniki. Trzeba chyba stwierdzić i słusznie będzie stwierdzić, że Rada do Spraw Techniki przygotowała niejako grunt do prac przyszłego Komitetu do Spraw Techniki. I za to Radzie tej, która oparła się w swej pracy na szerokim aktywie społecznym, należą się wyrazy uznania. Tymi wyrazami uznania dla Rady do Spraw Techniki kończę moje wystąpienie.</u>
          <u xml:id="u-78.30" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-79">
          <u xml:id="u-79.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Wiktor Obolewicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-80">
          <u xml:id="u-80.0" who="#WiktorObolewicz">Wysoka Izbo! Niejednokrotnie już — i niedawno w dyskusji nad planem i budżetem państwa na 1960 r. — z tej wysokiej trybuny omawiano zagadnienie postępu technicznego w naszym kraju nadając mu bardzo wysoką rangę. Zagadnieniu temu poświęcone było specjalne Plenum KC PZPR. Z wielkim zadowoleniem trzeba stwierdzić, że postęp techniczny stanął w centrum uwagi całego naszego społeczeństwa. Gwarantuje to, że gospodarka nasza będzie nadal rozwijać się pomyślnie, zdobywając coraz to większe i znaczniejsze sukcesy. Taką gwarancją jest również omawiana obecnie przez Wysoką Izbę ustawa o Komitecie do Spraw Techniki.</u>
          <u xml:id="u-80.1" who="#WiktorObolewicz">Brakiem dotychczasowego układu organizacyjnego w dziedzinie rozwoju nauki i techniki jest nie wystarczająca koordynacja. Problematyką badań naukowych oraz rozwoju techniki zajmuje się u nas wiele instytucji. Mają też one często poważne dorobki w tej dziedzinie. Rzecz w tym, że prace te i wysiłki nie są dostatecznie zharmonizowane. Powoduje to nadmierne zużywanie środków i sił, dublowanie nieraz prac, a również zdarzają się fakty partykularnego pojmowania zagadnienia. Nic też dziwnego, że w sumie wyniki pracy w tej dziedzinie są czasami nie wystarczające, odpowiadające wynikom wysiłków według zasady „każdy sobie rzepkę skrobie”.</u>
          <u xml:id="u-80.2" who="#WiktorObolewicz">Organizacja pracy jest dziedziną bardzo szybko rozwijającą się i postępującą naprzód. Metody pracy stosowane przed niedawnym okresem często nie nadają się już do warunków obecnych, a metody obecnie stosowane będą udoskonalane i zmieniane po pewnym czasie. Zmiany te są swego rodzaju miernikiem postępu. Stąd wypływa konieczność stałego czuwania nad stanem organizacyjnym nauki i przemysłu i konieczność doskonalenia tego stanu.</u>
          <u xml:id="u-80.3" who="#WiktorObolewicz">Dla postępu technicznego decydującym czynnikiem jest właściwy rozwój i organizacja nauki. Nauka ta u nas rozwija się na ogół pomyślnie. Potrzebna jest tylko większa koordynacja działań jej placówek.</u>
          <u xml:id="u-80.4" who="#WiktorObolewicz">Na organizację nauki polskiej składają się trzy główne piony: Polska Akademia Nauk i podległe jej placówki naukowo-badawcze, Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego — to jest wyższe szkoły wraz z laboratoriami (przy czym Ministerstwo Zdrowia ma własne szkoły i placówki) oraz wszystkie inne resorty — kierujące znów odrębnie rozmaitymi placówkami naukowo-badawczymi, instytutami, laboratoriami itd. W sumie jest około 30 różnych ośrodków dyspozycyjnych, regulujących działalność placówek naukowych. W tej sytuacji występują nieraz niekorzystne zjawiska zbyt zróżnicowanego poziomu wyposażenia tych placówek w potrzebny sprzęt i aparaturę, w odpowiednie kadry naukowe itd. W efekcie czyni to działalność tych instytucji nadmiernie drogą w stosunku do końcowych wyników badań naukowych. A przecież nauka stanowi jedną całość o wspólnych problemach.</u>
          <u xml:id="u-80.5" who="#WiktorObolewicz">Mamy wciąż jeszcze duże braki na odcinku kadr naukowych, zwłaszcza pracowników samodzielnych. Stąd też występuje nadmierna „wielowarsztatowość” tych pracowników, a zjawisko „wielowarsztatowości” zaciemnia rzeczywisty obraz obsady etatów naukowych. Teoretycznie duża ilość etatów nie odzwierciedla stanu faktycznego. Odczuwa się brak centralnego planu kształcenia kadr naukowych i technicznych, opracowanego na podstawie ogólnopaństwowych planów badań naukowych.</u>
          <u xml:id="u-80.6" who="#WiktorObolewicz">Konieczność polepszenia systemu koordynacji występuje również na odcinku realizacji postępu technicznego. Duże osiągnięcia naszego przemysłu nie zmieniają tego faktu. Pominąwszy już sprawę braku lub niedoskonałości perspektywicznych planów rozwoju techniki w poszczególnych resortach — w przemyśle naszym występuje dość nagminne zjawisko wprowadzania do produkcji tego, czego w danej chwili dana gałąź gospodarcza najbardziej potrzebuje, i tego, co dla przemysłu jest najwygodniejsze. Zarysowuje się zjawisko braku perspektywicznego spojrzenia na rozwój poszczególnych gałęzi przemysłu. Za mało też przemysł zwraca uwagi na aktualną sytuację i tendencje rozwojowe w święcie. Występuje tu też zjawisko niewystarczającej koordynacji poczynań.</u>
          <u xml:id="u-80.7" who="#WiktorObolewicz">Przykładem takiego stanu jest sprawa unowocześnienia naszego kolejnictwa. Przemysł nasz przed kilku laty, niedostatecznie -interesując się perspektywami rozwoju w przyszłości oraz sytuacją w przodujących krajach — rozwijał produkcję parowozów (skądinąd bardzo dobrych i uznanych w święcie), poświęcając niedostateczną uwagę zagadnieniu elektryfikacji kolei, rozwojowi produkcji taboru elektrycznego i motorowego. Kiedy zagadnienie u nas dojrzało i jasne się stało, że trakcję parową należy uznać za przestarzałą i nieekonomiczną — przemysł stanął wobec faktu nieprzygotowania do produkcji nowych, ekonomiczniej szych środków transportu szynowego. Zaprzestano produkcji parowozów, a nie rozpoczęto jeszcze na właściwą skalę produkcji lokomotyw elektrycznych i wagonów motorowych. Wytworzyła się próżnia, którą resort kolejnictwa musiał wypełnić zwiększonym importem potrzebnego taboru kolejowego.</u>
          <u xml:id="u-80.8" who="#WiktorObolewicz">Drugim przykładem niedostatecznego patrzenia naprzód jest rozwój przemysłu okrętowego. Zamiast od razu przy rozwijaniu przemysłu stoczniowego przejść na najnowocześniejsze rozwiązania i lansować produkcję silników spalinowych do statków, przemysł poszedł po łatwiejszej drodze i rozwinął produkcję maszyn parowych, niepotrzebnie angażując w to duże, siły i środki.</u>
          <u xml:id="u-80.9" who="#WiktorObolewicz">Te dwa przykłady chyba w sposób dostatecznie jasny wskazują na konieczność perspektywicznego badania kierunków rozwojowych poszczególnych gałęzi gospodarki oraz na konieczność koordynacji tych badań w skali krajowej.</u>
          <u xml:id="u-80.10" who="#WiktorObolewicz">IV Plenum KC PZPR, wychodząc z założeń osiągniętego już poziomu naszej gospodarki, postawiło przed całym narodem zadania szybkiego rozwoju techniki, zmierzające do możliwie najszybszego doścignięcia czołówki świata. Plenum podkreśliło, że czołówka ta postępuje bardzo szybko do przodu i dla doścignięcia jej nie wystarczy nam tylko zwiększenie samego tempa naszego rozwoju. Nie ma takich możliwości, żeby postępując krok w krok za czołówką szybko ją dopędzić. Trzeba w tym marszu przeskakiwać niektóre stopnie oraz umiejętnie skracać różne zakręty. Do tego potrzebne jest dalekie, oparte na nauce spojrzenie w przyszłość, określenie perspektywicznego rozwoju naszych podstawowych gałęzi gospodarki narodowej i koordynowanie wszystkich prac i wysiłków rozwojowych.</u>
          <u xml:id="u-80.11" who="#WiktorObolewicz">Temu zadaniu ma właśnie służyć Komitet do Spraw Techniki. Grunt do rozwinięcia działalności tego Komitetu jest już przygotowany. W 1957 r. Rada Ministrów powołała Radę do Spraw Techniki. Rada ta zrobiła wiele na odcinku wytyczenia perspektywicznych kierunków i na odcinku koordynacji. Jeśli jednak wyniki pracy Rady nie są takie, jakie chcielibyśmy uzyskać, to tylko dlatego, że Rada jako organ opiniujący, doradczy, nie miała wpływu na realizację swoich uchwał, nie miała możliwości egzekwowania swoich postanowień. Ważne jednakże jest, że w tej chwili istnieją realne warunki, ażeby zagadnienie planowania postępu technicznego i koordynacji poczynań na tym odcinku postawić na odpowiednim poziomie. Przyczyniła się do tego między innymi Rada do Spraw Techniki. Niewątpliwie Komitet do Spraw Techniki, przynajmniej w pierwszym okresie istnienia, będzie korzystał z doświadczeń Rady.</u>
          <u xml:id="u-80.12" who="#WiktorObolewicz">Dlatego też trzeba tu wymienić niektóre osiągnięcia i braki Rady. Tak na przykład Komisja Kluczowych Problemów Techniki — organ Rady — opracowała ogólne tezy do założeń planu perspektywicznego i 5-letniego oraz przeanalizowała rozwój kluczowych gałęzi przemysłu na tle bazy surowcowej. Rzecz w tym, że były to tezy i postulaty, które mogły, ale nie musiały być zrealizowane i uwzględnione w planach gospodarczych. Wiadome też jest, że na wyższych szczeblach planowania miejsce szczegółowych parametrów technicznych zajmują ogólne wskaźniki ekonomiczne. Powstają przez to nieraz dość mgliste, a czasem i sprzeczne lub dublujące się koncepcje rozwojowe techniki lub poszczególnych gałęzi gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-80.13" who="#WiktorObolewicz">Pewną rolę w określaniu resortowych planów rozwoju techniki odgrywały resortowe rady naukowo-techniczne. Jednak nie przy wszystkich resortach takie rady powstały. Wiele z nich działa dość anemicznie, a poza tym rady te patrzą często wąsko z punktu widzenia tylko potrzeb resortu, stosunkowo mało uwzględniając potrzeby całej gospodarki. Rada do Spraw Techniki zbyt mało współdziałała z radami naukowo-technicznymi.</u>
          <u xml:id="u-80.14" who="#WiktorObolewicz">Komisja Prac Badawczych Rady do Spraw Techniki zajmowała się problemem instytutów naukowo-badawczych. Opracowała ona wstępny projekt ustawy o instytutach resortowych i formy ich współpracy z praktyką. Jednak opracowań tych nie wcielono w życie, a problem pozostał nadal otwarty. Znany jest fakt, że wykorzystanie prac badawczych w praktyce jest nieraz bardzo mierne. Dla niektórych instytutów wynosi ono około 20%, a niekiedy jeszcze mniej. Niezależnie też od małego wykorzystania prac badawczych cykl wdrażania nowej techniki jest bardzo długi. Komisja Warunków Rozwoju Techniki w zakładach pracy przy Radzie do Spraw Techniki opracowała wnioski, zmierzające do ustalenia optymalnych warunków sprzyjających udoskonalaniu techniki i wprowadzaniu twórczej myśli technicznej w zakładzie pracy. Opracowania te w formie zaleceń przekazane zostały resortom. Praktyka jednak pokazuje, że nie zawsze zostały one zrealizowane.</u>
          <u xml:id="u-80.15" who="#WiktorObolewicz">Projekt ustawy o Polskiej Akademii Nauk, który w dniu dzisiejszym Wysoka Izba rozpatrzy, przewiduje prawo koordynowania prac naukowo-badawczych i prac doświadczalnych w laboratoriach tej instytucji. Oczekujemy dla ogólnego postępu nauki i techniki szybkiego opracowania przez Polską Akademię Nauk form sprężystego i szybkiego wiązania prac naukowo-badawczych z pilnymi potrzebami codziennej praktyki. Ale tym bardziej konieczny jest organ rządowy, który w niczym nie uszczuplając działalności PAN, w sposób sprężysty będzie koordynował skomplikowaną problematykę postępu technicznego w kraju.</u>
          <u xml:id="u-80.16" who="#WiktorObolewicz">Komisja Społecznych Zagadnień Techniki, organ Rady do Spraw Techniki, zajmowała się zagadnieniem racjonalizacji i wynalazczości. Jednak i tego tematu nie opracowała do końca. Podobnie prace tej Komisji na odcinku krzewienia kultury i wiedzy technicznej oraz rozpowszechniania tej wiedzy nie przyniosły, niestety, większych efektów z racji nieposiadania przez te organy praw egzekwowania swoich postanowień. Wnioski Komisji w sprawie politechnizacji nauczania w szkołach zostały dotychczas tylko częściowo i według własnego uznania wykorzystane przez Ministerstwo Oświaty w programach szkół podstawowych i średnich.</u>
          <u xml:id="u-80.17" who="#WiktorObolewicz">Poważnym dorobkiem Rady do Spraw Techniki jest powstanie z jej inicjatywy Funduszu Postępu Technicznego. Jest to poważna dźwignia postępu z tym, że działalność tej dźwigni musi być ściśle kontrolowana i regulowana. Niestety, Rada do Spraw Techniki nie miała praktycznych możliwości do spełniania tych funkcji. Państwo nasze łoży na rozwój techniki ogromne środki. W roku bieżącym Fundusz Postępu Technicznego zamyka się kwotą 1,6 mld zł. Zadaniem nowo tworzonego Komitetu będzie czujne badanie, czy te duże środki zostały wykorzystane właściwie.</u>
          <u xml:id="u-80.18" who="#WiktorObolewicz">Tych kilka podanych momentów z działalności Rady do Spraw Techniki — wskazuje, że istnienie organu doradczego nie rozwiązuje praktycznie problemu postępu technicznego. Jednak nie wskazują one bynajmniej na to, że taki organ jest w ogóle niepotrzebny. Wręcz przeciwnie.</u>
          <u xml:id="u-80.19" who="#WiktorObolewicz">Doświadczenia nasze własne, jak również doświadczenia państw obozu socjalistycznego, wskazują wyraźnie na konieczność istnienia rządowego organu z pewnymi pełnomocnictwami kontroli i egzekwowania postanowień w dziedzinie techniki i jej rozwoju. Widzimy też, że tendencje powołania podobnych organów istnieją również w niektórych przodujących państwach kapitalistycznych.</u>
          <u xml:id="u-80.20" who="#WiktorObolewicz">Nauka i technika poszły już zbyt daleko, żeby poszczególne resorty czy gałęzie przemysłu mogły wytyczać drogi rozwojowe nie uwzględniając zagadnień wiążących się z innymi dziedzinami. Postęp techniczny stał się zagadnieniem zbyt kompleksowym, dlatego też konieczny jest organ państwowy, który współpracując z nauką i przemysłem będzie nie tylko wytyczał kierunki i koordynował prace placówek naukowo-badawczych, instytutów, laboratoriów itd. oraz prace wykonawcze resortów i poszczególnych gałęzi gospodarki — ale będzie też swojego rodzaju organem kontrolującym realizację swoich postanowień, uzbrojonym w potrzebne środki do egzekwowania tych postanowień. Organem takim może być niewątpliwie Komitet do Spraw Techniki.</u>
          <u xml:id="u-80.21" who="#WiktorObolewicz">Omawiany obecnie przez Wysoką Izbę projekt ustawy ujmuje zagadnienie tylko ramowo. Bardziej szczegółowo określi wszystkie sprawy związane z zakresem i trybem działania, składem osobowym i organizacją wewnętrzną — zarządzenie wykonawcze Rady Ministrów. Problem nie jest prosty i niewątpliwie samo życie będzie regulować różne niejasne jeszcze w tej chwili momenty. Do nich według mego pojęcia należą zakres i głębokość wnikania przez Komitet w problematykę postępu technicznego.</u>
          <u xml:id="u-80.22" who="#WiktorObolewicz">Wydaje się, że muszą tu być zachowane zdrowe proporcje. Przy ustalaniu tych proporcji należy brać pod uwagę zasadniczy moment, że powołanie Komitetu nie jest równoznaczne ze zdjęciem odpowiedzialności z poszczególnych resortów i przemysłu za sprawę planowania i wdrażania nowej techniki.</u>
          <u xml:id="u-80.23" who="#WiktorObolewicz">Trzeba też uwzględnić, że zbytnie ograniczenie pola działalności Komitetu może spowodować zawężenie i niekonsekwencję poczynań. Dlatego też na sprawę właściwej proporcji zakresu działania Komitetu należy — zwłaszcza w pierwszym okresie jego działania — zwrócić szczególną uwagę.</u>
          <u xml:id="u-80.24" who="#WiktorObolewicz">Sprawy postępu technicznego są bliskie całemu naszemu społeczeństwu, gdyż decydują one o poziomie życia i warunkach pracy wszystkich ludzi. Dlatego też z tak wielką uwagą i zadowoleniem zostały przyjęte przez całe społeczeństwo uchwały IV Plenum KC PZPR. Jednakże sprawy te są szczególnie bliskie światu technicznemu, który ma tak wiele do powiedzenia w tej dziedzinie.</u>
          <u xml:id="u-80.25" who="#WiktorObolewicz">Zapowiedziane powołanie Komitetu do Spraw Techniki również przyjęte jest przez świat techniczny ze szczególną aprobatą i zadowoleniem. Świat techniczny wiąże wielkie nadzieje z powołaniem tego Komitetu, nadzieje, że konsekwentna praca Komitetu potrafi skupić rozproszkowane jeszcze dzisiaj siły i skierować je na jeden wspólny cel — wszechstronny postęp techniczny.</u>
          <u xml:id="u-80.26" who="#WiktorObolewicz">Świat techniczny wiąże nadzieje, że zgodnie z art. 2 ust. 2 pkt 5 omawianej ustawy będzie Komitet współpracował ze społecznymi organizacjami technicznymi, reprezentowanymi przez Naczelną Organizację Techniczną, że będzie udzielał swojej pomocy dla rozwinięcia szerokiej pracy społecznej w dziedzinie podnoszenia kwalifikacji i kultury technicznej naszego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-80.27" who="#WiktorObolewicz">Ważnym odcinkiem, któremu Komitet powinien poświęcić uwagę, są literatura, książka i prasa techniczna oraz czytelnictwo tej literatury. Sprawa ta powinna być pod opieką jednego organu, gdyż dotychczas — przy dużym podziale organizacyjnym wydawnictw i przy dużej ilości opiekunów w postaci poszczególnych resortów — nie daje gwarancji skutecznego oddziaływania na szerokie rzesze naszego społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-80.28" who="#WiktorObolewicz">Podobnym zagadnieniem są muzea techniczne. Problemy te powinny być pod specjalną opieką społecznych organizacji technicznych i Komitetu do Spraw Techniki.</u>
          <u xml:id="u-80.29" who="#WiktorObolewicz">Nie ulega wątpliwości, że Komitet do Spraw Techniki obejmie również opiekę nad ruchem wynalazczym i racjonalizatorskim i w niedługim czasie wraz ze związkami zawodowymi i stowarzyszeniami naukowo-technicznymi w NOT postawi ten tak ważny odcinek w postępie technicznym na należnym mu miejscu. Świat techniczny zrzeszony w NOT ufa, że Komitet do Spraw Techniki spowoduje konsekwentną realizację dorobku naukowego poszczególnych stowarzyszeń naukowo-technicznych, co dotychczas nie zawsze było stosowane.</u>
          <u xml:id="u-80.30" who="#WiktorObolewicz">Wysoka Izbo! Posiadamy wszystkie dane, żeby zrobić nowy wielki krok w dziedzinie rozwoju naszej techniki i gospodarki. Trzeba tylko umiejętnie wyzwolić i wykorzystać wielkie siły twórcze naszego społeczeństwa. Wiele w tej sprawie już zrobiono. Niewątpliwie powołany ustawą sejmową Komitet do Spraw Techniki uczyni więcej. W tym przeświadczeniu będę głosował za ustawą.</u>
          <u xml:id="u-80.31" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-81">
          <u xml:id="u-81.0" who="#ZenonKliszko">Głos ma poseł Antoni Wojtysiak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-82">
          <u xml:id="u-82.0" who="#AntoniWojtysiak">Wysoki Sejmie! Projekt ustawy o Komitecie do Spraw Techniki sprawił mi prawdziwą radość i muszę wyrazić głębokie zadowolenie, że nareszcie ujęty zostanie całokształt spraw postępu technicznego i techniki w naszym kraju. Ale chciałbym również podzielić się z kolegami posłami pewnymi uwagami, które mi się nasunęły, mianowicie: sprawa postępu technicznego jest dotychczas rozumiana zbyt miejsko i zbyt przemysłowo; nie docenia się dostatecznie tego, że nowoczesne rolnictwo i wieś są w równej mierze zainteresowane postępem technicznym i techniką, jak i miasto.</u>
          <u xml:id="u-82.1" who="#AntoniWojtysiak">W szczególności należy zwrócić według mego rozumienia uwagę na szkolnictwo rolnicze. Jeżeli chcemy prawdziwy postęp techniczny i technikę rozszerzyć na wsi, to musimy w tę nowoczesną technikę uzbroić nasze szkolnictwo, a przede wszystkim szkolnictwo wyższe, bo przecież ono właśnie dostarcza nauczycieli i przygotowuje organizatorów produkcji rolniczej i życia wiejskiego. Dlatego też wydaje mi się, że dobrze się dzieje, że Komitet do Spraw Techniki zostaje powołany i że zwróci nareszcie uwagę na to, żeby nasze wyższe szkoły rolnicze i technika stanęły na odpowiednim poziomie technicznym. Bez tego, przyznaj ę się Kolegom, nie wyobrażam sobie prawdziwego postępu na wsi. A tymczasem stan ten nadal jest bardzo słaby.</u>
          <u xml:id="u-82.2" who="#AntoniWojtysiak">W mojej uczelni złożyło się tak, że w ostatnim czasie była wysoka komisja z Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego w osobie pana wiceministra Michajłowa, którą oprowadzałem po swoim Wydziale i po majątkach. Komisja wyraziła smutne zdziwienie, że aż tak niski jest poziom, w szczególności niski jest poziom właśnie mechanizacji i elektryfikacji, na które kładziemy taki wielki nacisk.</u>
          <u xml:id="u-82.3" who="#AntoniWojtysiak">Mam nadzieję, że ta wizyta nie skończy się tylko na stwierdzeniu, że jest źle, ale przyczyni się do tego, że staniemy się naprawdę nowoczesną szkołą, dobrze uzbrojoną w techniczną aparaturę.</u>
          <u xml:id="u-82.4" who="#AntoniWojtysiak">Tu swego czasu, na poprzednich posiedzeniach, padły pod moim adresem uwagi, że ja jestem wrogiem mechanizacji. Chcę stwierdzić, że to jest głębokie nieporozumienie, jestem jak najgorętszym zwolennikiem mechanizacji. Tylko mechanizacji racjonalnej, udowodnionej naukowymi potrzebami. Pragnę również podać do wiadomości Wysokiemu Sejmowi, że przeprowadziłem na temat postępu technicznego i mechanizacji w rolnictwie rozmowy ze swymi kolegami-profesorami. Jako dziekan Wydziału Rolniczego, poczuwam się przede wszystkim do obowiązku przeprowadzenia rozmów, w jakim zakresie będziemy się mogli włączyć do akcji mechanizacji rolnictwa. Mogę oświadczyć, że wszyscy profesorowie-koledzy są gorącymi zwolennikami postępu technicznego w rolnictwie i na wsi i pragnęliby widzieć jak najdalej posuniętą mechanizację i elektryfikację wsi.</u>
          <u xml:id="u-82.5" who="#AntoniWojtysiak">Dlatego też zwracam się z apelem do Komitetu, żeby Komitet był łaskaw zwrócić uwagę, na odpowiednie zaopatrzenie techniczne naszych wszystkich wyższych uczelni. Nie tylko dla dydaktyki jest potrzebna wysoka technika do uczenia przyszłych postępowych inżynierów i magistrów. Również postępowa technika jest potrzebna nam w badaniu. Niestety, również i ta sprawa przedstawia się tak, że instytuty są znacznie lepiej zaopatrzone w aparaturę techniczną i przyrządy do badań niż uczelnie akademickie. I ci nasi przyszli wychowankowie, którzy mają pójść do instytutów, nie znają podstawowych nowoczesnych urządzeń.</u>
          <u xml:id="u-82.6" who="#AntoniWojtysiak">Wydaje się, że jest rzeczą absolutnie konieczną, żeby te luki zostały wypełnione odpowiednią aparaturą, odpowiednimi urządzeniami.</u>
          <u xml:id="u-82.7" who="#AntoniWojtysiak">W rolnictwie oprócz produkcji, która wymaga specjalnej techniki, jest jeszcze badanie, badanie w warunkach produkcyjnych i to badanie w warunkach produkcyjnych wymaga znowu odpowiedniej techniki badania. Ta technika badania jest wtedy tylko nowoczesna, kiedy opiera się na nowoczesnej aparaturze. Trudno mówić o jakichś tam przestarzałych przyrządach, kiedy chcemy szerzyć postęp techniczny. Te badania muszą być oparte na najbardziej nowoczesnej aparaturze. Dla przykładu przytoczę panom, że na mojej katedrze mam 23 magistrantów i 5 doktorantów, którym muszę dać najróżniejsze tematy z myślą, żeby studentów przygotować do postępu technicznego. I jeżeli mi brak właśnie tych podstawowych elementów nowoczesnej aparatury, to jest chyba dylemat bardzo trudny do rozwiązania w obecnych warunkach.</u>
          <u xml:id="u-82.8" who="#AntoniWojtysiak">Mnie się wydaje, że te sprawy będą jednak pozytywnie załatwione i że ruszymy naprzód z martwego punktu.</u>
          <u xml:id="u-82.9" who="#AntoniWojtysiak">Bardzo pięknie na temat techniki w rolnictwie mówił pan poseł Jagusztyn. Mówił o potrzebie techniki w rolnictwie. Mam wrażenie, że jednak dzisiejszą technikę w rolnictwie rozumie się znacznie szerzej. Pod techniką w rolnictwie my nie rozumiemy tylko miernictwa zastosowanego w gospodarstwie, budownictwie, mechanizacji, elektryfikacji itd. To jest niewystarczające. Pod techniką w rolnictwie rozumie się dziś sposoby wykonywania wszelkich czynności produkcyjnych w rolnictwie. Technika ta rozpada się na technikę uprawy roślin i technikę chowu zwierząt, technikę gospodarstwa podwórzowego i technikę przetwórstwa rolniczego itd. To jest technika bardzo skomplikowana i ma olbrzymie możliwości.</u>
          <u xml:id="u-82.10" who="#AntoniWojtysiak">Mogę śmiało powiedzieć tutaj, że nasz kraj, jeżeli stanie na wyższym poziomie technicznym, ma możliwość w ciągu najbliższych kilku lat podniesienia swej wydajności w rolnictwie o sto procent. Nie tylko o jeden czy pół procent. Jeżeli mamy dziś plony około 15 q z ha w zbożach, to możemy je śmiało podnieść o 30 q z ha. Moje województwo śmiało by do tego doszło. Prawda, Panie Kolego Warchoł? Gdybyśmy zastosowali racjonalną postępową technikę? Zwracam się tak, bo Pan jest odpowiedzialnym ministrem naszego województwa od rolnictwa. Mnie się wydaje, że z powodzeniem można to osiągnąć. I znowu wyrażam nadzieję, że przy pomocy Komitetu do Spraw Techniki osiągniemy ten cel.</u>
          <u xml:id="u-82.11" who="#AntoniWojtysiak">Proszę Państwa! Nie tylko problem techniki w rolnictwie jest ważny. Ogromnie ważnym problemem jest technika w życiu wsi. Mnie się wydaje, że to zagadnienie jest stale niedostatecznie doceniane pomimo programowego dążenia do zatarcia różnic między miastem i wsią.</u>
          <u xml:id="u-82.12" who="#AntoniWojtysiak">Należy stwierdzić, że tylko nowoczesna technika jest zdolna zakopać tę przepaść pomiędzy miastem i wsią. Na to trzeba zwrócić jak największą uwagę.</u>
          <u xml:id="u-82.13" who="#AntoniWojtysiak">Panie Marszałku! Powiedziałem, że będę mówił tylko 3 minuty — mówię 5 minut i dlatego zaraz kończę.</u>
          <u xml:id="u-82.14" who="#AntoniWojtysiak">Kończąc muszę oświadczyć, że będę głosował z całym przekonaniem za projektem ustawy i jednocześnie pozwolę sobie wyrazić życzenia pod adresem Komitetu, żeby wyniki jego pracy jak najszybciej do nas dotarły.</u>
          <u xml:id="u-82.15" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-83">
          <u xml:id="u-83.0" who="#ZenonKliszko">Lista mówców została wyczerpana. Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-83.1" who="#ZenonKliszko">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-83.2" who="#ZenonKliszko">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o Komitecie do Spraw Techniki wraz z poprawkami Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-83.3" who="#ZenonKliszko">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-83.4" who="#ZenonKliszko">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-83.5" who="#ZenonKliszko">Nie pytam, czy ktoś wstrzymuje się od głosowania, ponieważ poseł Wojtysiak zapewnił, że będzie głosował „za”.</u>
          <u xml:id="u-83.6" who="#komentarz">(Wesołość, oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-83.7" who="#ZenonKliszko">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o Komitecie do Spraw Techniki.</u>
          <u xml:id="u-83.8" who="#ZenonKliszko">Zarządzam 20-minutową przerwę.</u>
          <u xml:id="u-83.9" who="#komentarz">(Przerwa w posiedzeniu od godz. 18 min. 45 do godz. 19 min. 15)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-84">
          <u xml:id="u-84.0" who="#CzesławWycech">Wznawiam obrady.</u>
          <u xml:id="u-84.1" who="#CzesławWycech">Przystępujemy do punktu 12 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Oświaty i Nauki o rządowym projekcie ustawy o Polskiej Akademii Nauk (druki nr 310 i 314).</u>
          <u xml:id="u-84.2" who="#CzesławWycech">Głos ma sprawozdawca poseł Marian Jaworski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-85">
          <u xml:id="u-85.0" who="#MarianJaworski">Wysoki Sejmie! Ustawa o Polskiej Akademii Nauk, której rządowy projekt z ramienia Komisji Oświaty i Nauki mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie do uchwalenia, ma zastąpić obowiązującą ustawę z dnia 30 października 1951 r. Pragnę pokrótce przedstawić ważniejsze zmiany, przewidziane w projekcie.</u>
          <u xml:id="u-85.1" who="#MarianJaworski">Projekt wyraźnie akcentuje zadania Akademii, polegające na „...wytyczaniu naukowego kierunku, który odpowiada potrzebom narodu budującego ustrój socjalistyczny” oraz podkreśla, że Akademia organizując i prowadząc prace naukowe, ma szczególnie uwzględniać zagadnienia, posiadające istotne znaczenie dla budownictwa socjalistycznego w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-85.2" who="#MarianJaworski">Projekt precyzuje obowiązki i uprawnienia Akademii przede wszystkim w zakresie planowania i koordynacji badań naukowych w skali krajowej. Projekt stwierdza, że w zakresie swoich zadań Akademia sprawuje funkcje naczelnego organu państwowego. Akademia ma opracowywać przy współudziale Ministra Szkolnictwa Wyższego i innych zainteresowanych ministrów oraz przedstawiać rządowi do zatwierdzenia ogólnopaństwowe plany badań naukowych, perspektywiczne i okresowe.</u>
          <u xml:id="u-85.3" who="#MarianJaworski">Zadania Akademii nie kończą się, oczywiście, na samym przygotowaniu projektów ogólnopolskich planów badań naukowych i ich przedstawieniu rządowi. Plany te, włączone do planów ogólnonarodowych rozwoju gospodarczego, uzyskają moc wiążącą w stosunku do wszystkich resortów i podlegających im placówek.</u>
          <u xml:id="u-85.4" who="#MarianJaworski">Przed Akademią staną jednak bardzo poważne funkcje koordynacji badań naukowych, objętych tymi planami. Zgodnie z projektem Akademia ma organizować w porozumieniu z zainteresowanymi ministrami merytoryczną kontrolę ich wykonania. Sposoby i środki zapewniające koordynację badań naukowych określi w drodze rozporządzenia Rada Ministrów Ogólnopaństwowy plan wedle brzmienia ustawy powinien obejmować badania szczególnie ważne dla gospodarki narodowej i powiązane z narodowym planem gospodarczym oraz określać główne kierunki rozwoju nauki we wszystkich jej dziedzinach, potrzeby i zadania w zakresie kształcenia kadr naukowych i organizacji badań. Chodzi więc o objęcie planowaniem, choć w różnej formie i skali, całokształtu rozwoju nauki.</u>
          <u xml:id="u-85.5" who="#MarianJaworski">Gdy mówimy o nauce, o jej niezbędnej więzi z gospodarką narodową, z życiem narodu, to musimy doceniać doniosłe zadania, jakie stoją nie tylko przed naukami ścisłymi i technicznymi, ale i przed humanistyką. Pogłębianie wiedzy o procesach historycznego rozwoju naszego i innych społeczeństw, o kulturze naszej i innych krajów, upowszechnianie różnych dziedzin nauk humanistycznych, badania przemian zachodzących w świadomości społecznej — to problemy, których wagi niepodobna przecenić. Im większy wkład nauki polskiej, uczonego w tych dziedzinach, tym większa gwarancja szybkiego rozwoju wszelkich nauk, ich upowszechniania i stosowania w praktyce.</u>
          <u xml:id="u-85.6" who="#MarianJaworski">Jeśli nasza nauka ma się szybko rozwijać, a tego gorąco pragniemy, to muszą się rozwijać, rosnąć kadry naukowe.</u>
          <u xml:id="u-85.7" who="#MarianJaworski">Wśród ludzi nauki przytłaczająca większość — to wychowankowie Polski Ludowej, a wielu z nich posiada już wybitny i uznany dorobek naukowy. Na nich, na młodych, zwrócić należy szczególną uwagę, im otwierać szeroko podwoje tajników wiedzy, oni bowiem będą kontynuatorami szczytnych tradycji nauki polskiej.</u>
          <u xml:id="u-85.8" who="#MarianJaworski">W tym dziele wielką odpowiedzialność ponosi starsza generacja uczonych. Rozwijać, kształcić, przekazywać swoje doświadczenia i wiedzę młodym — oto powołanie uczonych. To piękne, chyba na j chlubniejsze powołanie stanowi jedno z najistotniejszych kryteriów oceny walorów uczonego. Trudno wyobrazić sobie, aby w tej dziedzinie mogła być inna postawa jakiegokolwiek polskiego uczonego; wszystko, co najlepsze, dajemy młodym, a wiedza i doświadczenie to skarb, to walor bezcenny.</u>
          <u xml:id="u-85.9" who="#MarianJaworski">Projekt ustawy przewiduje, że Polska Akademia Nauk przy udziale Ministra Szkolnictwa Wyższego i zainteresowanych ministrów będzie miała obowiązek koordynacji współpracy naukowej z zagranicą. O doniosłości tego zadania nie trzeba nikogo przekonywać. Wymiana, współpraca międzynarodowa na polu badań naukowych jest nieodzownym warunkiem jej rozwoju. Szczególnie korzystna i konieczna jest współpraca polskiej nauki z nauką bratnich krajów socjalistycznych. Trudno przecenić wagę koordynacji w badaniach podstawowych, wagę specjalizacji i podziału pracy w badaniach między krajami socjalizmu. Nauka nie uznaje granic i — jak mówił Fryderyk Joliot-Curie — podróżuje bez paszportu.</u>
          <u xml:id="u-85.10" who="#MarianJaworski">Z uwagi na rolę komitetów naukowych w zakresie planowania i merytorycznej koordynacji badań naukowych projekt zleca im te obowiązki, wykonywane dotychczas w praktyce tylko przez niektóre komitety Polskiej Akademii Nauk. Dla należytego zabezpieczenia ścisłego powiązania badań naukowych z potrzebami gospodarki oraz stworzenia warunków koordynacji badań w skład komitetów naukowych oprócz członków PAN i innych wybitnych specjalistów wejdą przedstawiciele zainteresowanych resortów, instytucji i organizacji społecznych.</u>
          <u xml:id="u-85.11" who="#MarianJaworski">Praktyka lat ubiegłych dowiodła, że rola i działalność Akademii jako centrum badawczego, jak i współorganizatora i reprezentanta całej nauki polskiej wymaga reformy jej władz. Staje się to jeszcze bardziej konieczne na tle rozszerzenia uprawnień Akademii i jej zadań jako naczelnego naukowego organu państwowego oraz jej zadań jako centralnego ośrodka badawczego dysponującego kilkusetmilionowym, stale rosnącym budżetem, będącym częścią centralnego budżetu państwa. Dlatego też propozycje zmian zmierzają do określenia zgodnie z dotychczasową praktyką funkcji szerokiego Prezydium Polskiej Akademii Nauk jako funkcji ciała uchwalającego i kontrolującego, do którego decyzji zastrzeżone są najważniejsze problemy.</u>
          <u xml:id="u-85.12" who="#MarianJaworski">Wyboru prezesa, wiceprezesów i nie urzędujących stale członków Prezydium dokonywałoby Zgromadzenie Ogólne, a ich wybór podlegałby, jak dotychczas, zatwierdzeniu przez Radę Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-85.13" who="#MarianJaworski">Jednocześnie projekt sankcjonuje działalność Sekretariatu Naukowego PAN jako organu sprawującego ogólne kierownictwo działalnością wszystkich jednostek organizacyjnych Akademii.</u>
          <u xml:id="u-85.14" who="#MarianJaworski">W skład Sekretariatu wchodzą sekretarz naukowy i jego zastępcy oraz sekretarze naukowi sześciu wydziałów Akademii.</u>
          <u xml:id="u-85.15" who="#MarianJaworski">Sekretarz naukowy Akademii sprawuje przy pomocy swych zastępców operatywne kierownictwo działalnością Akademii i korzysta z uprawnień przysługujących ministrom w sprawach organizacyjnych, administracyjnych, finansowych i gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-85.16" who="#MarianJaworski">Obowiązki i odpowiedzialność ciążące na członkach Sekretariatu Naukowego uzasadniają zmianę trybu ich powoływania. Sekretarza naukowego ma powoływać spośród członków Akademii Rada Państwa, zaś jego zastępców oraz sekretarzy naukowych wydziałów — z uwagi na ich węzłową pozycję w kierowaniu działalnością dużych odcinków naukowo-organizacyjnych — ma powoływać spośród członków Akademii Prezes Rady Ministrów. Zasada nominacji jest logiczną konsekwencją powierzenia Akademii funkcji naczelnego organu państwowego.</u>
          <u xml:id="u-85.17" who="#MarianJaworski">Projekt ustawy wprowadza niektóre zmiany dotyczące członkostwa Akademii. Dotychczas obowiązująca ustawa przewidywała członków honorowych, rzeczywistych, korespondentów i tytularnych; według projektu przewiduje się członków rzeczywistych i korespondentów. Projekt pozostawia także członków zagranicznych, znosząc jednak zróżnicowanie na członków rzeczywistych i członków korespondentów jako praktycznie nieistotne.</u>
          <u xml:id="u-85.18" who="#MarianJaworski">Ponadto projekt wprowadza nowy dział pod tytułem „Pracownicy Akademii”, regulujący — zgodnie z przepisami ustawy o szkołach wyższych — sytuację prawną i obowiązki pracowników PAN. W dziale tym przewiduje się wynikające z potrzeb Akademii dwie nowe kategorie pracowników: techniczno-badawczych i dyplomowanych pracowników dokumentacji technicznej.</u>
          <u xml:id="u-85.19" who="#MarianJaworski">Wysoka Izbo! Przedstawiłem w dużym skrócie najistotniejsze zmiany zawarte w proponowanym projekcie w stosunku do obowiązującej obecnie ustawy. Kierunek tych zmian jest wyraźny:</u>
          <u xml:id="u-85.20" who="#MarianJaworski">— udoskonala się potężne, o ogromnym znaczeniu narzędzie racjonalnego, zgodnego z zasadami socjalistycznej gospodarki, rozwijania nauki polskiej;</u>
          <u xml:id="u-85.21" who="#MarianJaworski">— określa się i niepomiernie wzmacnia rolę centralnej, planującej i koordynującej instytucji naukowej;</u>
          <u xml:id="u-85.22" who="#MarianJaworski">— nie tylko uznaje się w pełni, lecz jeszcze podnosi się rangę uczonych polskich, uczonych związanych z budującym socjalizm narodem przez powierzanie im jakże wielkich, zaszczytnych i odpowiedzialnych zadań i obowiązków.</u>
          <u xml:id="u-85.23" who="#MarianJaworski">Odnosi się to nie tylko do prowadzenia badań naukowych na możliwie najwyższym poziomie, lecz również do inspirowania władz państwowych i wpływania na nie w sprawach dotyczących nauki, a przez to także w sprawach szerszych, wykraczających poza ramy problemów naukowych.</u>
          <u xml:id="u-85.24" who="#MarianJaworski">Pozwólcie, Obywatele Posłowie, iż dodam jeszcze niektóre motywy bardziej ogólnego charakteru, uzasadniające słuszność i potrzebę uchwalenia przez Sejm referowanego przeze mnie projektu ustawy.</u>
          <u xml:id="u-85.25" who="#MarianJaworski">Po pierwsze — tempo życia współczesnego głębokie przemiany dokonujące się we wszystkich jego dziedzinach i szybkość tych przemian wpływają na konieczność dostosowywania różnych form strukturalnych, a przez to i aktów prawnych do nowych potrzeb. Dotyczy to oczywiście również, a nawet przede wszystkim, nauki, która weszła, szczególnie po drugiej wojnie światowej, w okres wyjątkowego, dynamicznego rozwoju, zwłaszcza w krajach budujących socjalizm. Znany jest w świecie fakt, że w międzynarodowym współzawodnictwie na polu nauki i techniki na przodującą pozycję wysunął się obecnie nasz wielki sąsiad i przyjaciel — Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.</u>
          <u xml:id="u-85.26" who="#MarianJaworski">Jest to oczywistym wynikiem nowych stosunków społeczno-gospodarczych, ich bezspornej wyższości nad kapitalistycznymi, jest to oczywisty rezultat możliwości stosowania pracy planowej oraz ścisłego związku nauki z gospodarką i kulturą narodową, naturalnego związku nauki z potrzebami społeczeństwa radzieckiego. Umożliwiło to harmonijny rozwój wszystkich dziedzin nauki i szybkie stosowanie jej osiągnięć w praktyce. Te nowe stosunki społeczne, w których nie ma miejsca na antagonistyczne sprzeczności klasowe hamujące postęp, hamujące rozwój powszechnej oświaty, rzetelnej wiedzy i kultury — wyzwoliły w masach ludowych nieprzebrane bogactwo talentów, twórczej inicjatywy i entuzjazmu dla postępu, dla nauki, dla techniki. W tych warunkach społeczeństwo socjalistyczne i jego państwo mogło zapewnić szkolnictwu wszystkich stopni i badaniom naukowym odpowiednie środki materialne. Te warunki właśnie zadecydowały o tym, że nauka radziecka mogła uzyskać swoje historyczne sukcesy.</u>
          <u xml:id="u-85.27" who="#MarianJaworski">Nie jest rzeczą przypadku, że we współzawodnictwie dwóch ustrojów na zasadach pokojowego współistnienia nauka odgrywa coraz większą rolę, a kraje kapitalistyczne w swoich klasowych, a także konkurencyjnych sprzecznościach uwikłane poszukują prób rozwiązań i ulepszeń, reorganizują badania naukowe, usiłują wprowadzić zasady planowania i koordynacji. W ostatnim roku we Francji znowelizowano ustawę o narodowym ośrodku badań naukowych, a w Anglii' powołano do życia Ministerstwo Nauki.</u>
          <u xml:id="u-85.28" who="#MarianJaworski">Idea planowania, a więc świadomego przewidywania i kierunkowego oddziaływania na rozwój nauki, idea zacieśniania związku nauki z życiem, teorii z praktyką, zatacza dziś coraz szersze kręgi. Nie jest ona oczywiście nowa. Przewijała się ona na przestrzeni dziejów w walce z teoriami nauki izolowanej, tak zwanej nauki „czystej”, oderwanej od życia i potrzeb narodów, ulegającej fideistycznym naciskom i wpływom.</u>
          <u xml:id="u-85.29" who="#MarianJaworski">W Polsce doszukamy się tej idei już w humanistycznych rozważaniach Andrzeja Frycza-Modrzewskiego, podważających średniowieczne, teologiczno-dogmatyczne aksjomaty. Kierowali się nią twórcy pierwszego na świecie ministerstwa oświaty — Komisji Edukacji Narodowej. Najdobitniej wyrażał ją jeden z pionierów polskiej myśli naukowej epoki oświecenia, twórca Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk — Stanisław Staszic. Pisał on między innymi:</u>
          <u xml:id="u-85.30" who="#MarianJaworski">„Umiejętności dopotąd są jeszcze próżnym wynalazkiem, może czczym tylko rozumu wywodem albo próżniactwa zabawą, dopokąd nie są zastosowane do użytku narodów. I uczeni potąd nie odpowiadają swemu powołaniu, swemu w towarzystwach ludzkich przeznaczeniu, dopokąd w ich naukach, w ich umiejętnościach rządy nie znajdują — podług potrzeb — w wewnętrznej administracji rady i pomocy, dopokąd ich umiejętność nie nadaje fabrykom i rękodziełom oświecenia, ułatwienia kierunku postępu” Trzeba było jednak półtora wieku walk o wyzwolenie narodowe i społeczne, o przełamanie monopolu klasy posiadającej na naukę i oświatę, aby w wyzwolonej Polsce robotników i chłopów ideę tę, ujętą w nowoczesną formę, mógł I Kongres Nauki Polskiej wpisać już nie jako postulat, ale jako program działania dla Polskiej Akademii Nauk. W formie konkretnej, zobowiązującej właśnie do zrewidowania odpowiednich przepisów o Polskiej Akademii Nauk, idea planowego oddziaływania na rozwój nauki i harmonijnego koordynowania badań naukowych znalazła swój wyraz w uchwałach III Zjazdu naszej partii i ostatniego IV Plenum Komitetu Centralnego, zobowiązujących Polską Akademię Nauk do planowania i koordynacji tych badań.</u>
          <u xml:id="u-85.31" who="#MarianJaworski">Po drugie — Polska Akademia Nauk została powołana do życia w 1951 r. jako najwyższa instytucja naukowa w kraju. Stanęły przed nią dwie kategorie zadań:</u>
          <u xml:id="u-85.32" who="#MarianJaworski">— miała przede wszystkim stać się nowoczesnym centrum badań naukowych na możliwie najwyższym poziomie,</u>
          <u xml:id="u-85.33" who="#MarianJaworski">— miała spełniać zadania współorganizatora i reprezentanta nauki polskiej jako całości, wykonywać funkcje inspiratora i doradcy rządu w sprawach dotyczących nauki i z tego tytułu ponosić współodpowiedzialność za kierunek i poziom badań naukowych w skali ogólnokrajowej.</u>
          <u xml:id="u-85.34" who="#MarianJaworski">Taka koncepcja Akademii jako organizacji uczonych, a z drugiej strony instytucji o charakterze państwowym i zadaniach planujących była jako postulat w pełni uzasadniona. Brak było jednak warunków realizacji tych zadań, gdyż:</u>
          <u xml:id="u-85.35" who="#MarianJaworski">— primo — sama Akademia nie była do nich dostatecznie przygotowana i</u>
          <u xml:id="u-85.36" who="#MarianJaworski">— secundo — ustawa, mówiąc o obowiązkach Akademii, nie dawała jej dostatecznych uprawnień.</u>
          <u xml:id="u-85.37" who="#MarianJaworski">Dotychczas rozwój placówek badawczych cechowała do pewnego stopnia żywiołowość. Niektóre placówki powstawały bez dostatecznego zabezpieczenia bazy kadrowej i materialnej, podczas gdy w innych baza ta nie zawsze była właściwie użytkowana. Repartycja stale wzrastających środków na badania naukowe miała niejednokrotnie charakter przypadkowy.</u>
          <u xml:id="u-85.38" who="#MarianJaworski">Zmiany, jakie w ciągu minionych 8 lat zaszły w warunkach politycznych i gospodarczych kraju, w samej Akademii oraz w świadomości uczonych, wpłynęły na to, że dzisiaj Sejm rozpatruje projekt bardziej sprecyzowany i dojrzały. Akademia okrzepła organizacyjnie, zbudowała sieć blisko 100 nowoczesnych placówek, prowadzących badania na wysokim poziomie, stworzyła sieć komitetów naukowych, skupiając w nich wybitnych uczonych i specjalistów, tworzących poważną i uznawaną reprezentację dyscyplin naukowych. Komitety i instytuty Akademii mogły się więc stać podstawowym instrumentem realizacji zasad planowania i koordynacji badań naukowych.</u>
          <u xml:id="u-85.39" who="#MarianJaworski">Państwo ludowe, przeznaczając stale zwiększające się środki na badania naukowe, oczekuje koncentracji badań naukowych i tych środków na najważniejszych odcinkach, mających znaczenie teoretyczne i praktyczne, na określonych frontach prac, związanych obecnie przede wszystkim z potrzebami narodu budującego socjalizm, z potrzebami gospodarki narodowej, przemysłu i rolnictwa. Oczekujemy, że na podstawie przepisów tej ustawy nastąpi właściwy podział zadań badawczych, że ich koordynacja uniemożliwi dublowanie badań, a wymiana informacji w toku pracy i osiągnięć naukowych między zazębiającymi się instytucjami badawczymi umożliwi racjonalne wykorzystanie środków finansowych, aparatury itp.</u>
          <u xml:id="u-85.40" who="#MarianJaworski">Po trzecie — powiedzieć trzeba o zmianach zachodzących w świadomości i postawie uczonych, o tych zmianach, które doprowadziły do wykształcenia się typu nowoczesnego uczonego, badacza widzącego nierozerwalny związek nauki z życiem, z zastosowaniem jej osiągnięć w gospodarce i kulturze narodowej. To dochodzenie do zrozumienia nowych funkcji nauki i jej zadań w państwie ludowym nie odbywało się łatwo. Wiązało się to przecież z rewizją poglądów naukowych i ideowych, z przezwyciężaniem nawarstwień tradycyjnych, wskutek czego niektórzy uczeni „musieli” strzec swej niezależności i uprawiać tak zwaną „czystą naukę”, musieli dochodzić żmudnie do zrozumienia rzeczywistej wolności badań naukowych.</u>
          <u xml:id="u-85.41" who="#MarianJaworski">Wolność badań nie oznacza i nie może oznaczać oderwania od życia, od potrzeb narodu, od potrzeb państwa. Wolność myśli uczonego w jego laboratorium badawczym nie oznacza, że państwo rezygnuje ze swego istotnego obowiązku kierowania życiem naukowym, jego organizacją, przekazywaniem nauce zamówienia społecznego na określone badania, że rezygnuje z priorytetu badań szczególnie ważnych dla gospodarki i kultury, że nie otacza ich opieką przez odpowiednią organizację warsztatów naukowych.</u>
          <u xml:id="u-85.42" who="#MarianJaworski">Można stwierdzić, że w środowisku naukowym niewątpliwie dokonują się przemiany, które charakteryzują coraz pełniejsze wiązanie się z postępem, zrozumienie i docenianie konieczności powiązania nauki z życiem.</u>
          <u xml:id="u-85.43" who="#MarianJaworski">Coraz rzadziej spotykamy wśród naszych naukowców ludzi, którzy pojmują zadania placówek naukowych tak, jak wychowawcą szeregu współczesnych filozofów polskich, profesor Kazimierz Twardowski, który taki oto testament zostawił swoim uczniom: „Uniwersytet musi odgradzać się od wszystkiego, co nie służy zdobywaniu prawdy naukowej, musi przestrzegać należytego dystansu między sobą a nurtem, którym mknie około jego murów życie dnia potocznego, zgiełk ścierających się prądów społecznych, ekonomicznych, politycznych i wszelkich innych; wśród walk i zmagań się tych najrozmaitszych prądów uniwersytet winien trwać niewzruszenie, jak latarnia morska, która wskazuje swym światłem okrętom drogę przez wzburzone fale, lecz nigdy światła swego nie nurza w samych falach. Gdyby to uczyniła, światło by zgasło, a okręt pozostałby bez gwiazdy przewodniej” W tym miejscu nie mogę się oprzeć pokusie, aby raz jeszcze zacytować Stanisława Staszica, który już blisko półtora wieku temu tak ocenił tego typu naukowców: „I mędrcy, w umiejętnościach tylko teoretycznie najbieglejsi, jeszcze tym samym nie stają się użytecznymi; owszem, i oni mogą być tylko ciężarem, jakim jest każdy inny próżniak, jakimi są zgromadzenia rozmaitego gatunku kontemplacjonistów.</u>
          <u xml:id="u-85.44" who="#MarianJaworski">Nauki i umiejętności stają się użytecznymi, gdy są w praktyce do użytku publicznego zastosowania” Tak więc uczony nie może ograniczyć się tylko do teoretycznych czy nawet laboratoryjnych dociekań. Nie mniej doniosłe znaczenie ma również jego zainteresowanie się losem swoich dokonań w praktyce, jego pomoc we wprowadzaniu ich w życie, w ich upowszechnianiu. To zainteresowanie jest, powiedziałbym, miarą poczucia odpowiedzialności uczonego, jego społecznej postawy. Bywa bowiem, iż nieraz trudniejsza jest realizacja dokonanego odkrycia w praktyce niż samo odkrycie.</u>
          <u xml:id="u-85.45" who="#MarianJaworski">Dlatego trudno przeceniać wagę tego, co nazywamy klimatem dla nauki, dla uczonych. Wydaje się, że klimat ten nie jest zły — dowodzi tego praktyka dotychczasowa, dowodzi tego przebieg IV Plenum KC naszej partii i oczywiście dowodem tego jest projekt ustawy, który referuję. Dalszy rozwój tej sprzyjającej atmosfery dla nauki jest niezbędny i zależny od nas, od wszystkich obywateli, ale jest zależny również od samej nauki i jej ludzi.</u>
          <u xml:id="u-85.46" who="#MarianJaworski">Wysoka Izbo! Komisja Oświaty i Nauki po rozpatrzeniu rządowego projektu ustawy o Polskiej Akademii Nauk przyjęła go jednomyślnie. Równocześnie Komisja uchwaliła poprawki, zgodne w intencjach z projektem rządowym, zastępujące niektóre sformułowania nowymi, bardziej precyzyjnymi.</u>
          <u xml:id="u-85.47" who="#MarianJaworski">W przekonaniu, że projekt ustawy w słuszny sposób rozwiązuje problem organizacji nauki w Polsce i należycie zabezpiecza realizację zadań Polskiej Akademii Nauk jako najwyższej instytucji naukowej w kraju, Komisja wnosi: Wysoki Sejm uchwalić raczy projekt ustawy o Polskiej Akademii Nauk według druku sejmowego nr 310 wraz z poprawkami Komisji według druku sejmowego nr 314.</u>
          <u xml:id="u-85.48" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-86">
          <u xml:id="u-86.0" who="#CzesławWycech">Otwieram dyskusję. Głos ma poseł Jerzy Jodłowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-87">
          <u xml:id="u-87.0" who="#JerzyJodłowski">Wysoka Izbo! Osiem lat dobiega od chwili, gdy w kwietniu 1952 r. rozpoczęła swoją działalność Polska Akademia Nauk, powołana do życia ustawą z dnia 30 października 1951 r. Zrodziła się ona w wyniku prac I Kongresu Nauki Polskiej, którego istotne znaczenie dla powiązania polskiego świata nauki z budową socjalizmu nie może dziś ulegać wątpliwości.</u>
          <u xml:id="u-87.1" who="#JerzyJodłowski">Polska Akademia Nauk powstała jako instytucja, której koncepcja, struktura i zadania były dziełem samych uczonych, była w dużej mierze wynikiem prac i dyskusji szerokiego kręgu pracowników nauki, uświadamiających sobie już wówczas, że przyjęte tradycyjne formy działalności naukowej nie odpowiadają nowym warunkom ustrojowym oraz nowym potrzebom społecznym i ekonomicznym.</u>
          <u xml:id="u-87.2" who="#JerzyJodłowski">U podstaw idei powołania do życia Polskiej Akademii Nauk leżało dążenie do oparcia organizacji nauki w Polsce na nowoczesnych zasadach, do planowania pracy naukowej na dalszą metę, do wprowadzenia metod zespołowego i kompleksowego rozwiązywania ważnych problemów naukowych, do koordynacji poczynań naukowo-badawczych z życiem społecznym i gospodarczym kraju.</u>
          <u xml:id="u-87.3" who="#JerzyJodłowski">Oceniając, czy i w jakim stopniu PAN wywiązała się ze swych zadań, postawionych jej przez ustawę z 1951 r. i przez I Kongres Nauki, trzeba stwierdzić — co zresztą znalazło wyraz w ocenie przeprowadzonej przez Zgromadzenie Ogólne PAN w czerwcu ubiegłego roku — że realizacja tych zadań przez PAN była dotychczas nierównomierna.</u>
          <u xml:id="u-87.4" who="#JerzyJodłowski">Do poważnych aktywów w działalności PAN zapisać należy bezpośrednią działalność naukowo-badawczą, prowadzoną bądź to przez własną sieć instytutów i zakładów, bądź też — szczególnie w okresie początkowym — w oparciu o zakłady wyższych uczelni. Ta działalność PAN na przestrzeni 8 lat jej istnienia stanowi poważny wkład w rozwój nauki polskiej i pozwala stwierdzić, że mimo wszelkich błędów polityki naukowej, jakie miały miejsce w latach poprzedzających przełomowy rok 1956, PAN w istotny sposób przyczyniła się do rozwoju polskiej myśli naukowej i jej dorobku.</u>
          <u xml:id="u-87.5" who="#JerzyJodłowski">Trzeba także podkreślić, że działalność PAN odegrała poważną rolę w pogłębianiu przemian metodologicznych w nauce polskiej, w przyśpieszaniu procesu przyswajania sobie przez naukę polską metodologii marksistowskiej, warunkującej rzeczywisty postęp naukowy i skuteczność powiązania wyników badań naukowych z potrzebami budownictwa socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-87.6" who="#JerzyJodłowski">Natomiast niedostatecznie efektywne dotychczas były osiągnięcia PAN w dziedzinie zadań o charakterze bardziej ogólnym: planowania i koordynacji badań naukowych. Jak wiadomo, badania naukowe w Polsce prowadzone są obecnie w trzech pionach: przez katedry wyższych uczelni (których liczba sięga 2.400), przez placówki naukowo-badawcze PAN w liczbie 80 i przez resortowe instytuty naukowe w liczbie około 90.</u>
          <u xml:id="u-87.7" who="#JerzyJodłowski">W tych warunkach koordynacja ich działalności celem powiązania badań dla lepszego i pełniejszego wykorzystania ich potencjału naukowego z jednej strony, dla uniknięcia zaś dublowania prac i zbędnego zużycia sił i środków z drugiej strony, a w szczególności celem właściwego podziału środków — staje się nieodzowną koniecznością. Trzeba jednak stwierdzić, że koordynacja działalności naukowo-badawczej placówek tych trzech pionów przez PAN w istocie rzeczy nie miała dotychczas miejsca. Również nie można dotychczas mówić o jakimś ogólnym -planowaniu badań naukowych w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-87.8" who="#JerzyJodłowski">Planowanie odbywało się — i to nie zawsze w sposób zadowalający — w skali poszczególnych placówek, a co najwyżej pionów, natomiast brak było planu ogólnego w skali krajowej. Jedyne dwa akty, mogące pretendować do tego charakteru, a mianowicie wytyczne badań naukowych uchwalone przez Kongres Nauki w 1951 r. i wytyczne uchwalone przez PAN w 1953 r., nie czyniły zadość potrzebom ogólnokrajowego planowania badań naukowych, nie miały przy tym wagi aktów państwowych. W latach ostatnich próby te nie były zresztą już podejmowane.</u>
          <u xml:id="u-87.9" who="#JerzyJodłowski">Nie wchodząc w tej chwili w analizę wszystkich przyczyn, które powodowały niedostateczność działalności PAN w dziedzinie planowania i koordynacji badań naukowych, trzeba stwierdzić, że jedną z przyczyn była w każdym razie niedostateczność przepisów ustawy o PAN z 1951 r., które mimo uznania PAN za najwyższą instytucję naukową PRL nie wyposażyły Akademii w należyte kompetencje w dziedzinie planowania i koordynacji badań naukowych, nie określiły bliżej, na czym polegać ma rola i jakie są uprawnienia PAN w tym zakresie, a ponadto nie nadały PAN pełnej samodzielności w dziedzinie planowania, organizowania i koordynowania badań naukowych, prowadzonych przez wszystkie polskie placówki naukowe, przewidując jedynie „współdziałanie” Akademii w tej dziedzinie z władzami państwowymi.</u>
          <u xml:id="u-87.10" who="#JerzyJodłowski">Nie była więc jasno postawiona kwestia inicjatywy i odpowiedzialności w tym zakresie. wydaje się zresztą, że w ówczesnej sytuacji w nauce n:e dojrzały jeszcze warunki do nadania Akademii tak dalece idących uprawnień.</u>
          <u xml:id="u-87.11" who="#JerzyJodłowski">W ostatnim okresie postulaty ściślejszego powiązania nauki z budownictwem socjalistycznym i nadania badaniom naukowym bardziej skoordynowanego i planowego charakteru wysuwały zarówno środowiska naukowe (zacytuję na przykład uchwałę Zebrania Ogólnego PAN z dnia 24 lutego 1959' r.), jak też kierownictwo naszego życia politycznego i gospodarczego. Zostały one między innymi wyraźnie sformułowane na III Zjeździe PZPR.</u>
          <u xml:id="u-87.12" who="#JerzyJodłowski">W momencie, kiedy z uchwaleniem nowej ustawy o Polskiej Akademii Nauk wkroczymy niewątpliwie w okres bardziej intensywnego rozwoju nauki w Polsce, warto wskazać na niektóre konkretne czynniki, stwarzające przesłanki tego rozwoju. Mamy poza sobą krytykę błędów ciążących na rozwoju polskiej myśli naukowej i nad organizacją życia naukowego. W walce z nimi osiągnięto w ciągu ostatnich 4 lat pozytywne zmiany, a jednocześnie utrwalono wszystkie twórcze osiągnięcia okresu poprzedniego. Czynnikiem wysoce ożywczym dla rozwoju nauki stała się niewątpliwie stworzona w ostatnim okresie atmosfera dyskusyjności, sprzyjająca ścieraniu się różnych kierunków naukowych. Rozstrzyganie sporów czysto naukowych pozostawione jest samym uczonym. Eliminacja ingerencji typu administracyjnego w dyskusje naukowe oparta jest na założeniu, że tendencje antynaukowe i antysocjalistyczne spotykają się z należytym odparciem samych pracowników nauki.</u>
          <u xml:id="u-87.13" who="#JerzyJodłowski">Ostatni okres charakteryzuje się również ożywieniem badań naukowych w szkołach wyższych. Odchodzimy od praktyki zawężania zadań szkół wyższych w zakresie pracy dydaktycznej i wykorzystujemy potencjał naukowej kadry wyższych uczelni. Jest to niezmiernie ważne nie tylko dla podniesienia poziomu przygotowania specjalistów, lecz także dla dalszego ożywienia pracy naukowej i wzbogacenia możliwości rozwoju naszej nauki.</u>
          <u xml:id="u-87.14" who="#JerzyJodłowski">Korzystnie wpływa na rozwój prac badawczych poszerzenie kontaktów z nauką światową zarówno krajów socjalistycznych, jak i kapitalistycznych, w których kontakty z nauką Związku Radzieckiego zajmują pierwszoplanowe miejsce. Możliwość studiów młodej kadry naukowej za granicą, możliwości korzystania ze światowej literatury naukowej pozwalają nam krytycznie przemyśleć i krytycznie przyswajać sobie najbardziej cenne wyniki nauki światowej.</u>
          <u xml:id="u-87.15" who="#JerzyJodłowski">Godny podkreślenia jest fakt, że w ciągu ostatnich lat wzrosły poważne nakłady finansowe na naukę, co było tutaj już podkreślone. Zastrzeżenia jednak wciąż budzi celowość rozdziału tych środków, dostosowanie ich do realnych możliwości naukowych instytucji oraz do określonych zadań naukowych. W szczególności podkreślić należy fakt, że w poważnych sumach, przeznaczonych przez państwo na badania naukowe, a figurujących w budżetach szeregu resortów i instytucji (w tym także Akademii Nauk) szkolnictwo wyższe — reprezentujące przecież największą liczbę placówek naukowo-badawczych — partycypuje w stopniu nieproporcjonalnie niskim. Poprawiło się również zaopatrzenie w aparaturę naukową, ale i tu występuje poważna dysproporcja w zaopatrzeniu placówek Akademii Nauk, instytutów resortowych, a z drugiej strony placówek szkół wyższych, w których poziom warsztatów naukowych pod względem nowoczesnej aparatury jest bardzo nierówny.</u>
          <u xml:id="u-87.16" who="#JerzyJodłowski">Istnieje jeszcze pod tym względem poważne niekiedy zapóźnienie. Na przykład wyposażenie w niezbędną aparaturę szkół rolniczych i rolniczych zakładów doświadczalnych, które w obliczu aktualnych zadań naszego rolnictwa powinny być poważnymi ośrodkami badawczymi, pozostaje w rażącej dysproporcji z wymogami współczesnej nauki.</u>
          <u xml:id="u-87.17" who="#JerzyJodłowski">Wszystkie wymienione czynniki wpłynęły — mimo wielu istniejących jeszcze niedomagań — poważnie na ożywienie badań naukowych. Toteż mimo podkreślonych słabości i nierównomierności w warunkach rozwoju nauki aktualny jej stan, jej dynamika wewnętrzna pozwalają niewątpliwie przypuszczać, że w obecnym okresie dojrzały warunki do podjęcia koordynacji i bardziej planowego rozwoju badań naukowych.</u>
          <u xml:id="u-87.18" who="#JerzyJodłowski">Wymaga tego aktualny stan gospodarki narodowej, której dalszy postęp w dużej mierze — jak wynika przede wszystkim z planu 5-letniego i planu perspektywicznego rozwoju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — zależy od takich czynników, jak organizacja pracy i postęp techniczny, a także świadomość społeczna ludzi wykonujących plany, to znaczy takich czynników, w których właściwym ukształtowaniu zasadniczą rolę odgrywa poziom nauki.</u>
          <u xml:id="u-87.19" who="#JerzyJodłowski">Od poziomu nauki i umiejętności wdrażania jej wyników w życie zależy jedno z podstawowych zadań doby obecnej — unowocześnienie naszej gospodarki narodowej i zwiększenie jej potencjału, co decydować będzie o naszym udziale w światowym współzawodnictwie dwóch systemów ustrojowych.</u>
          <u xml:id="u-87.20" who="#JerzyJodłowski">W toku wczorajszej debaty nad tematyką międzynarodową podkreślano niejednokrotnie, że znamieniem doby współczesnej jest współzawodnictwo systemu socjalistycznego i kapitalistycznego. To jest istota i główny nurt tych wszystkich wydarzeń, których uczestnikami przypadłe nam być w udziale. I nie ulega wątpliwości, że o sukcesach jednego i drugiego systemu w tym współzawodnictwie decydować będą w znacznej mierze osiągnięcia naukowe, decydować będzie ogólny rozwój nauki i umiejętność wykorzystania jej osiągnięć dla potrzeb kulturalnych i gospodarczych społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-87.21" who="#JerzyJodłowski">Nie trzeba udowadniać, że osiągnięcia nauki decydują dziś o sukcesach gospodarczych, warunkują stopę życiową narodów, wpływają na stan obronności kraju, czynią dostępnymi powszechnie zdobycze kultury i sztuki, umożliwiają ekonomię środków i sił produkcyjnych i użytkowanie ich na inne cele. Rozwój i stan nauki jest dziś jednym z najistotniejszych czynników wpływających na pozycję kraju w świecie. Nie ulega wątpliwości, że o pozycji Związku Radzieckiego w świecie decydują dziś w niemałej mierze jego sukcesy naukowe i techniczne. Cechą charakteryzującą państwo typu socjalistycznego jest dążenie do oparcia na zasadach naukowych kierowania państwem i jego gospodarką.</u>
          <u xml:id="u-87.22" who="#JerzyJodłowski">Z roli i znaczenia nauki w naszym ustroju wynika świadome popieranie jej przez państwo ludowe, dążność do zabezpieczenia jej najlepszych warunków rozwoju. Obok nakładów finansowych, jakie państwo ludowe przeznacza na badania naukowe, idzie tu także o zabezpieczenie jej najlepszych warunków organizacyjnych, to jest o stworzenie najbardziej prawidłowych zasad organizacji nauki. Temu celowi służy między innymi ustawa, której projekt tu rozpatrujemy.</u>
          <u xml:id="u-87.23" who="#JerzyJodłowski">Nowa ustawa stawia w sposób jasny i wyraźny sprawę planowania badań naukowych i ich koordynacji. Jak to już szerzej przedstawił referent ustawy, w myśl nowych przepisów do zakresu działania Akademii — a w tym zakresie PAN pełni funkcje naczelnego organu państwowego — należy opracowywanie przy współudziale Ministra Szkolnictwa Wyższego i innych zainteresowanych ministrów ogólnopaństwowych planów badań naukowych perspektywicznych i okresowych. Plany te mają być przedstawiane do zatwierdzenia rządowi, a więc nabiorą one wagi aktów państwowych. Nowe przepisy wskazują także, co powinien obejmować ogólnopaństwowy perspektywiczny plan badań naukowych. Ma on mianowicie obejmować badania naukowe szczególnie ważne dla gospodarki narodowej, a powiązane z narodowym planem gospodarczym.</u>
          <u xml:id="u-87.24" who="#JerzyJodłowski">Oczywiście, tego przepisu ustawy nie należy rozumieć tak, iż ogólnopaństwowy plan badań naukowych ma obejmować tylko i wyłącznie badania naukowe ważne dla bieżących potrzeb gospodarki narodowej i powiązane z aktualnym planem gospodarczym. Byłoby to niewątpliwie ujęcie wąskie, praktycystyczne, które nie mogłoby przyczynić się do pełnego i długofalowego rozwoju nauki.</u>
          <u xml:id="u-87.25" who="#JerzyJodłowski">Po pierwsze — jest rzeczą oczywistą i nie ulegającą wątpliwości, że rozwój nauki nie może ograniczać się jedynie do badań stosowanych i do podejmowania badań wysuwanych bezpośrednio przez praktykę i służących doraźnym potrzebom gospodarczym.</u>
          <u xml:id="u-87.26" who="#JerzyJodłowski">Podejmowanie tych badań jest niewątpliwie poważnym obowiązkiem uczonych. Rozwój jednak wszelkiej myśli naukowej i prawdziwy postęp techniczny byłyby niemożliwe, bez badań podstawowych, teoretycznych, które często w okresie ich prowadzenia nie wiążą się z konkretnymi zagadnieniami praktyki, nieraz mogą wydawać się nawet abstrakcyjne i których późniejsze znaczenie dla praktyki nie da się nawet przewidzieć.</u>
          <u xml:id="u-87.27" who="#JerzyJodłowski">Czyż możliwe byłyby fantastyczne osiągnięcia nauki radzieckiej w dziedzinie wypuszczania w kosmos sputników i łunników bez uprzedniego rozwoju fizyki teoretycznej, matematyki, kosmogonii i wielu innych dziedzin nauki? A rozwój ten wymagał przecież żmudnych i długotrwałych badań, które miały charakter teoretyczny, podstawowy i nie wiązały się jeszcze z żadnymi praktycznymi potrzebami i możliwościami.</u>
          <u xml:id="u-87.28" who="#JerzyJodłowski">Popieranie i preferowanie badań wyłącznie stosowanych, związanych z aktualnymi potrzebami gospodarczymi, bez jednoczesnego prowadzenia badań zasadniczych, teoretycznych, byłoby prowadzeniem działalności naukowej na krótką metę, bez zabezpieczenia perspektywy jej rozwoju, który często musi wyprzedzać praktykę i służyć jej poprzez torowanie drogi wyższym formom działalności praktycznej.</u>
          <u xml:id="u-87.29" who="#JerzyJodłowski">Po wtóre — gdyby planowanie badań naukowych miało obejmować tylko badania szczególnie ważne dla gospodarki narodowej, rozumiane jako bezpośrednio służące aktualnym planom gospodarczym, mogłoby to wywołać obawę, że znakomita część nauk społecznych (humanistycznych) znalazłaby się poza planem. Plan tak rozumiany mógłby objąć jedynie badania naukowe w dziedzinie tych nauk, które mają bezpośredni związek z gospodarką narodową, a więc nauk technicznych, biologicznych, rolniczych, medycznych i częściowo matematyczno-fizycznych. Z dziedziny nauk społecznych chyba tylko ekonomia i częściowo prawo mogłyby być uznane za mające bezpośrednie znaczenie dla gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-87.30" who="#JerzyJodłowski">Co byłoby zaś z naukami, które nie mają wprawdzie bezpośredniego znaczenia dla gospodarki, ale mają podstawowe znaczenie dla postępu życia społecznego, dla kształtowania świadomości społecznej i dla kultury narodowej, jak historia, filozofia, filologia, co byłoby z dziedziną badań literackich, archeologią, historią sztuki, muzykologią i innymi?</u>
          <u xml:id="u-87.31" who="#JerzyJodłowski">Przy wąskim, literalnym rozumieniu treści art. 5 ustawy badania w dziedzinie tych nauk nie mogłyby wejść do ogólnopaństwowego planu badań naukowych.</u>
          <u xml:id="u-87.32" who="#JerzyJodłowski">Niewątpliwie nie taka jest intencja tego przepisu. Musi on być rozumiany w tym jedynie sensie, że główny akcent kładzie na badania szczególnie ważne dla gospodarki narodowej, które to badania obligatoryjnie muszą się znaleźć w ogólnopaństwowym planie. Ale plan ten — o ile ma mieć charakter perspektywicznego planu badań naukowych — nie powinien ograniczać się jedynie do badań stosowanych, to jest związanych z doraźnymi potrzebami gospodarki narodowej, i być zawężony jedynie do tych dziedzin nauki, które mają bezpośredni związek z gospodarką.</u>
          <u xml:id="u-87.33" who="#JerzyJodłowski">Chodzi tutaj o szerokie rozumienie potrzeb gospodarki narodowej, o potrzeby wszystkich dziedzin naszego narodowego życia, jednym słowem — o całokształt spraw budownictwa socjalistycznego. Toteż ogromnie odpowiedzialne zadania ciążyć będą na organach Polskiej Akademii Nauk, przygotowujących projekty planów, zadania polegające na wnikliwym ustaleniu hierarchii potrzeb naszego życia, postawieniu przed nauką tych problemów, rozwiązanie których jest niezbędne zarówno dla dalszego postępu naszej gospodarki, jak i dla rozwoju socjalistycznych stosunków społecznych.</u>
          <u xml:id="u-87.34" who="#JerzyJodłowski">Weźmy dla przykładu problem postępu technicznego, tak istotny dla dalszego rozwoju naszej gospodarki narodowej. Czy można myśleć o skutecznym wprowadzeniu postępu technicznego bez podjęcia poważnych badań ekonomicznych nad problemem organizacji i wydajności pracy, nad skutkami społecznymi wprowadzania postępu technicznego, nad fizjologicznymi i biologiczny mi skutkami niektórych nowych metod produkcyjnych dla organizmu ludzkiego, bez przewidywania wzrostu potrzeb kulturalnych i umiejętności wykorzystywania wolnego czasu w miarę skracania dnia pracy? Można wymienić jeszcze wiele innych dziedzin nauki, pozornie odległych od problematyki postępu technicznego, których rozwój jest jednak niezbędny dla jego należytego funkcjonowania.</u>
          <u xml:id="u-87.35" who="#JerzyJodłowski">Ogólnopaństwowy perspektywiczny plan badań naukowych powinien więc uwzględniać badania podstawowe, długofalowe oraz obejmować najbardziej istotne zagadnienia wszystkich gałęzi nauki, zarówno technicznych, jak przyrodniczych, jak i społeczno-humanistycznych, wszystkie one bowiem są ważne dla całokształtu kultury i życia narodu.</u>
          <u xml:id="u-87.36" who="#JerzyJodłowski">Wskazuje zresztą na taką intencję ustawy dalsza treść art. 5, który przewiduje, że ogólnopaństwowy plan badań naukowych powinien określać między innymi główne kierunki rozwoju we wszystkich jej dziedzinach.</u>
          <u xml:id="u-87.37" who="#JerzyJodłowski">Uważam za celowe zatrzymać się nieco dłużej nad tą kwestią, ponieważ wydaje się, że zachodzić może obawa, że niezupełnie chyba przejrzysta redakcja art. 5 projektu ustawy mogłaby prowadzić do niewłaściwego rozumienia tego przepisu oraz intencji ustawy i budzić niepokój wśród poważnego grona przedstawicieli nauki, zwłaszcza nauk społecznych.</u>
          <u xml:id="u-87.38" who="#JerzyJodłowski">Chciałbym, mówiąc o problemie planowania badań naukowych, dotknąć jeszcze jednej kwestii. Kiedy w okresie Kongresu Nauki i prac przygotowawczych do stworzenia Akademii postawiono u nas po raz pierwszy w sposób zasadniczy sprawę planowania badań naukowych, nie da się zaprzeczyć, że idea planowania nauki wzbudzała powszechny sprzeciw kół naukowych. Wysuwano przeciwko niej wiele różnych argumentów, wśród których na czoło wysuwał się argument o rzekomej kolizji zasady planowania badań naukowych z zasadą wolności nauki.</u>
          <u xml:id="u-87.39" who="#JerzyJodłowski">I choć wiele uprzedzeń do planowania badań naukowych zniknęło, choć idea planowania zyskała sobie w ciągu ostatnich lat prawo obywatelstwa w świecie naukowym, nie wiem jednak, czy nie byłoby zbyt daleko idące twierdzenie, że uprzedzenia wśród naukowców co do planowania badań zniknęły już powszechnie i bezpowrotnie, że argumenty przeciwko planowaniu odpadły całkowicie, zwłaszcza że doświadczenia w dziedzinie planowania badań naukowych — co się nie da zaprzeczyć — były przecież w tym minionym okresie nader skromne i nie wolne od wielu błędów.</u>
          <u xml:id="u-87.40" who="#JerzyJodłowski">W szczególności wydaje się, że utrzymuje się jeszcze w niektórych kołach naukowych przeświadczenie, iż planowanie badań naukowych nie godzi się z ideą wolności nauki. Ostatni okres, który dzięki zerwaniu z dogmatyzmem w nauce sprzyjał umocnieniu i urealnieniu sprawy wolności nauki, mógł przynieść nawet jako pewien produkt uboczny odżycie nastrojów niechęci niektórych przedstawicieli nauki do planowania badań naukowych, zwłaszcza ogólnopaństwowego jako rzekomo sprzecznego z wolnością nauki. Wydaje się, że całe postawienie sprawy na płaszczyźnie rzekomej kolizji planowania badań naukowych i wolności nauki jest nieporozumieniem. Wypada odwołać się do tego, co było już powiedziane na ten temat choćby przy uchwalaniu pierwszej ustawy o Akademii Nauk i w okresie późniejszych dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-87.41" who="#JerzyJodłowski">Przede wszystkim stwierdzić trzeba, że planowanie badań naukowych nie jest i oczywiście nie może być traktowane jako czynność o charakterze administracyjnym. Planowanie badań naukowych jest czynnością naukową, wymaga metod naukowych, musi mieć charakter twórczy. Wytyczenie bowiem kierunku rozwoju nauki, wybór i konkretyzacja problemów, które powinny stanowić przedmiot badań naukowych, nie tylko wymagają gruntownej znajomości problematyki naukowej i aktualnego stanu rozwoju nauki polskiej i obcej, ale wymagają pracy zespołowej i gruntownej naukowej dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-87.42" who="#JerzyJodłowski">Opracowanie planu badań naukowych — czy to perspektywicznego, czy okresowego — jest więc pracą o charakterze naukowym. Niewątpliwie tak pojęte planowanie ma na myśli nowa ustawa o Akademii Nauk, której projekt dziś rozpatrujemy. I dlatego planowanie badań naukowych ustawa oddaje w ręce samych naukowców, i to najwybitniejszych przedstawicieli nauki, znających najlepiej jej potrzeby i możliwości, tworząc jednak przy tym na forum komitetów Akademii możliwość konfrontacji poglądów uczonych i praktyków, konfrontacji potrzeb nauki i życia.</u>
          <u xml:id="u-87.43" who="#JerzyJodłowski">Po wtóre — planowanie badań naukowych ma na celu koordynację wysiłków twórczych i co jest nader ważne — środków potrzebnych do ich prowadzenia, zmierza jeśli nie do eliminacji przypadkowości w wyborze tematyki, to do sprowadzenia jej do rozsądnych rozmiarów, zabezpiecza wreszcie i stwarza warunki dla nowego prowadzenia rozległych badań przygotowawczych, rejestracyjnych i faktograficznych, które w dziedzinie twórczości naukowej przedstawiają często uciążliwy, ale niezbędny trud. W tym zakresie planowanie badań naukowych i rozłożenie wysiłku badawczego na szereg placówek może być dla wielu twórców naukowych szczególnie pomocne.</u>
          <u xml:id="u-87.44" who="#JerzyJodłowski">Planowanie badań naukowych nie oznacza w żadnym razie uznania za niedopuszczalne prowadzenia przez poszczególnych twórców badań także w dziedzinach nie objętych planem. Istotne jego znaczenie — zwłaszcza w świetle przepisu przewidującego zatwierdzanie planów perspektywistycznych przez rząd — polega na zabezpieczeniu środków państwowych dla jego realizacji. Planowanie badań naukowych w skali państwowej nie zagraża więc w niczym wolności nauki, natomiast stanowi istotną podstawę realności prowadzenia poszukiwań naukowo-badawczych, daje uczonemu pełniejsze możliwości służby społecznej, która jest chyba najlepiej pojętą formą wolności twórczej.</u>
          <u xml:id="u-87.45" who="#JerzyJodłowski">Wspomniałem już poprzednio o istniejącym dotychczas braku koordynacji między trzema zasadniczymi pionami badań naukowych. Brak ten niewątpliwie jest istotnym czynnikiem hamującym rozwój badań naukowych i utrudniającym powiązanie nauki z potrzebami praktyki budownictwa socjalistycznego.</u>
          <u xml:id="u-87.46" who="#JerzyJodłowski">Na podstawie nowej ustawy Polska Akademia Nauk uzyskuje poważne uprawnienia, dotyczące koordynacji badań naukowych Trzeba uznać tę decyzję za jak najbardziej celową i słuszną, odpowiadającą zarówno potrzebom wewnętrznego rozwoju nauki, jak też potrzebom kultury i gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-87.47" who="#JerzyJodłowski">Trzeba zresztą na marginesie zaznaczyć, że przy istnieniu wielu resortów, ośrodków i organów państwowych i społecznych, a także wobec coraz pełniej i konsekwentniej realizowanego procesu decentralizacji potrzeba koordynacji jest zjawiskiem występującym w naszym życiu ogólnopaństwowym i ogólnogospodarczym. Nie jest rzeczą przypadku, że jednocześnie z ustawą o Polskiej Akademii Nauk na porządku dziennym dzisiejszego posiedzenia Sejmu były dwie inne ustawy, powołujące dwa komitety o charakterze organów centralnych, wyposażone przede wszystkim w kompetencje koordynacyjne — jak tu była o tym mowa. Mam na myśli Komitet do Spraw Techniki i Główny Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki. Świadczy to, że koordynacja poczynań w różnych zresztą dziedzinach stała się dziś postulatem pierwszoplanowym. Słuszna jest realizacja tego postulatu również w dziedzinie badań naukowych.</u>
          <u xml:id="u-87.48" who="#JerzyJodłowski">Należy jednak przestrzec przed możliwością wypaczeń tej słusznej idei, która prawidłowo realizowana może przynieść bardzo płodne rezultaty. Chodzi o to, że Polska Akademia Nauk może i powinna odgrywać rolę koordynatora i organizatora badań naukowych, ale nie powinno to w niczym umniejszać inicjatywy i samodzielności istniejących placówek naukowo-badawczych, szczególnie katedr szkół wyższych. Chodzi o to, aby koordynacja i planowanie badań przyczyniły się zarówno do wzbogacenia potencjału ośrodków naukowo-badawczych, jak i funkcji naukowej szkoły wyższej.</u>
          <u xml:id="u-87.49" who="#JerzyJodłowski">Podstawowym warunkiem powodzenia koordynacji badań naukowych jest dalsze poprawianie warunków rozwoju samej nauki. Wśród tych warunków, o których częściowo już mówiłem, wysuwa się na czoło problem szybszego niż dotąd przyrostu kadry młodych badaczy. Sytuacja pod tym względem jest wysoce niezadowalająca zarówno ze względu na poważne zaawansowanie wieku kadry samodzielnych pracowników naukowych, jak też niedostateczne tempo wzrostu naukowego asystentów i adiunktów. Prawie 25% samodzielnych pracowników naukowych przekroczyło 60 rok życia. Wśród licznej kadry pomocniczych pracowników nauki na wyższych uczelniach niedostateczny jeszcze procent posiada stopnie naukowe, które stanowią nieodzowny warunek podejmowania bardziej samodzielnej pracy naukowej, choć liczba ta w ostatnich latach wybitnie wzrosła od 4 przewodów kandydackich w roku 1953 do 258 w roku 1958.</u>
          <u xml:id="u-87.50" who="#JerzyJodłowski">Formowania młodej kadry naukowej nie można zamknąć tylko w pracowniach instytutów. Szkolić się i przygotowywać do przyszłej pracy badawczej, a równocześnie do funkcji pedagogicznych powinni oni przede wszystkim w uniwersytetach i w innych szkołach wyższych pod opieką najwybitniejszych pedagogów i specjalistów. Stąd też zagadnienie stworzenia warunków dla dalszego rozwoju młodej kadry, jak stypendia, urlopy naukowe, wyjazdy zagraniczne. Stąd też potrzeba odpowiedniego klimatu na wyższych uczelniach, możliwego tylko wówczas, jeśli samodzielni pracownicy naukowi z pełnym poczuciem odpowiedzialności będą traktować przygotowanie młodej kadry jako jedno z podstawowych swych zadań w rozwoju nauki polskiej.</u>
          <u xml:id="u-87.51" who="#JerzyJodłowski">Należy sądzić, że po przezwyciężeniu przejściowych trudności ekonomicznych rząd nasz, rozumiejąc wagę i rolę nauki polskiej, znajdzie środki na poprawienie sytuacji materialnej młodej kadry naukowej i stworzenie samodzielnym pracownikom nauki warunków umożliwiających podjęcie realnej walki z niepożądanym zjawiskiem wielowarsztatowości w zatrudnieniu samodzielnych kadr naukowych.</u>
          <u xml:id="u-87.52" who="#JerzyJodłowski">Wysoka Izbo! Stronnictwo Demokratyczne w całej swej działalności wiele uwagi i troski okazuje sprawie zabezpieczenia warunków rozwoju nauki polskiej, widząc w osiągnięciach polskiej myśli naukowej doniosły element rozwoju kultury i gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-87.53" who="#JerzyJodłowski">W szczególności w dokumencie, który stanowi aktualną płaszczyznę działalności politycznej Stronnictwa — w Założeniach Programowych, uchwalonych przez VI Kongres Stronnictwa w styczniu 1958 r., stwierdziliśmy między innymi, że:</u>
          <u xml:id="u-87.54" who="#JerzyJodłowski">„Stronnictwo Demokratyczne uważa za konieczne dalsze polepszenia możliwości pracy twórczej polskiej kadry naukowej. Polskiej nauce należy nadal zwiększać możliwości swobodnych poszukiwań i badań, wolnej wymiany myśli i konfrontacji różnych koncepcji twórczych we wszystkich dyscyplinach naukowych oraz zapewnić dostęp do wszelkich źródeł wiedzy. Stronnictwo Demokratyczne stoi na stanowisku, że nauka powinna służyć potrzebom kraju i w tym kierunku skoncentrować powinni swoje wysiłki polscy naukowcy”. Pod kątem tych ustaleń i postulatów patrzymy na sprawę organizacji badań naukowych oraz warunków zabezpieczenia rozwoju nauki polskiej.</u>
          <u xml:id="u-87.55" who="#JerzyJodłowski">Oceniając, iż nowa ustawa o Polskiej Akademii Nauk, konkretyzująca zadania i uprawnienia Polskiej Akademii Nauk w dziedzinie planowania, organizowania i koordynacji badań naukowych w Polsce i wyposażająca Akademię w znacznie szersze niż dotychczas kompetencje, może w istotny sposób przyczynić się do rozwoju nauki polskiej, Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego, w imieniu którego przemawiam, będzie głosować za projektem ustawy.</u>
          <u xml:id="u-87.56" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-88">
          <u xml:id="u-88.0" who="#CzesławWycech">Głos ma poseł Feliks Widy-Wirski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-89">
          <u xml:id="u-89.0" who="#FeliksWidyWirski">Wysoki Sejmie! Słuszne jest, że projekt ustawy o Polskiej Akademii Nauk wpłynął do laski marszałkowskiej właśnie teraz, gdy uchwała IV Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej nie tylko przypomniała wysoką rangę nauki i jej rolę w naszym kraju, ale zażądała od ludzi nauki opracowania wieloletnich perspektywicznych planów szczególnie ważnych badań naukowych i wybranych problemów.</u>
          <u xml:id="u-89.1" who="#FeliksWidyWirski">Żądanie to zostało zaadresowane do Polskiej Akademii Nauk w następującym sformułowaniu: „...opracowanie ogólnych projektów planów oraz koordynacji prac naukowych — czytamy w uchwale IV Plenum — stanowić powinno zadanie PAN w porozumieniu z zainteresowanymi instytucjami i resortami”.</u>
          <u xml:id="u-89.2" who="#FeliksWidyWirski">Toteż art. 1 dyskutowanego projektu ustawy mówi, że Polska Akademia Nauk jest najwyższą instancją naukową w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-89.3" who="#FeliksWidyWirski">Potrzeba i wypływająca z niej idea uporządkowania i zorganizowania rozwoju nauk, zwłaszcza przyrodniczych, jest niemal tak stara, jak same nauki. Franciszek Bacon, urodzony przed 400 laty, nawoływał do zorganizowania działalności naukowej w imię praktycznego pożytku dla społeczeństwa. Głosy takie powtarzały się bez skutku przez stulecia. W ostatnich dziesięcioleciach potrzeba planowania i koordynowania rozwoju nauki wystąpiła ze szczególną siłą, jako konieczność nowoczesnego społeczeństwa. Stało się to, gdyż:</u>
          <u xml:id="u-89.4" who="#FeliksWidyWirski">— Osiągnięcia nauki otworzyły możliwości nie znane stuleciom, nauki techniczne i przyrodnicze wzmagają rozwój sił wytwórczych drogą postępu technicznego, wpływają na wzrost zdrowotności ludności, a nauki społeczne, oczywiście w określonym zakresie, wpływają na rozwój świadomości w społeczeństwie.</u>
          <u xml:id="u-89.5" who="#FeliksWidyWirski">— Daleko posuwająca się specjalizacja, pomimo jedności procesów poznawczych, nowoczesna aparatura badawcza i rozległość celów determinują zespołowość badań naukowych i znaczenie jej stale zwiększają.</u>
          <u xml:id="u-89.6" who="#FeliksWidyWirski">— Walka o rynki w krajach kapitalistycznych postawiła przemysły w czołówce badań naukowych i narzuciła pogoń za czasem, gdyż tempo wyników decyduje tu o użyteczności badań.</u>
          <u xml:id="u-89.7" who="#FeliksWidyWirski">— Szybko rosną nakłady na badania naukowe i kadry pracowników naukowych. Oblicza się, że nakłady na badania naukowe — podstawowe i stosowane — stanowią od 0,6 do 2,5% dochodu narodowego. W Polsce oblicza się je na 0,86% przy dochodzie narodowym 277,3 mld zł, w Stanach Zjednoczonych — 2%, w Anglii — 1,8%, nie mniej w Związku Radzieckim.</u>
          <u xml:id="u-89.8" who="#FeliksWidyWirski">Z takich przesłanek wyrasta potrzeba planowania, koordynowania i finansowania badań naukowych przez państwo, które dąży do ustalania kierunku badań i proporcji nakładów zgodnie z celami, które ono samo określa.</u>
          <u xml:id="u-89.9" who="#FeliksWidyWirski">Dlatego we wszystkich krajach socjalistycznych, a i w wielu kapitalistycznych powstały instytucje — obok tradycyjnych i nie kwestionowanych funkcji naukowych uniwersytetów — służące lub chcące służyć potrzebie planowania i koordynowania badań naukowych w interesie przez państwo reprezentowanym.</u>
          <u xml:id="u-89.10" who="#FeliksWidyWirski">Ale jakże odmienna jest możliwość realizacji tych potrzeb w ustroju kapitalistycznym i ustroju socjalistycznym. W ustroju kapitalistycznym strukturalne jego sprzeczności ciążą i warunkują ograniczoność zamierzeń i możliwości planistyczno-koordynacyjnych, natomiast w ustroju socjalistycznym, opartym na własności społecznej środków produkcji, element planowania i koordynacji jest jego nieodłączną cechą, jest prawidłowością.</u>
          <u xml:id="u-89.11" who="#FeliksWidyWirski">Również stosowanie odkryć i dorobku naukowego nie zależy od samej nauki, ale od potrzeb, które wyznacza panująca klasa, a obiektywnie — ustrój społeczny.</u>
          <u xml:id="u-89.12" who="#FeliksWidyWirski">Wyodrębnienie związków cyjanhyndrynowych jest ważkim dorobkiem nauk chemicznych, ale zastosowanie ich dla celów ludobójczych w postaci cyklonu jest już dorobkiem faszyzmu.</u>
          <u xml:id="u-89.13" who="#FeliksWidyWirski">Celem, który państwo socjalistyczne wyznacza nauce, jest zdobycie dla człowieka całkowitej władzy nad przyrodą, aby uczynić go wolnym od jej praw i dać wszystkim ludziom szczęście, dobrobyt i pełne życie.</u>
          <u xml:id="u-89.14" who="#FeliksWidyWirski">I w tym celu mieści się wielka i wszechstronna humanistyczna treść socjalizmu. Treści te mogą zakwitnąć i rosnąć na silnej bazie technicznej i łącznie z nią stanowią o socjalistycznej kulturze narodowej. Dlatego art. 2 pkt 2 projektu zleca Polskiej Akademii Nauk „...wytyczanie badaniom naukowym kierunku, który odpowiada potrzebom narodu budującego ustrój socjalistyczny”.</u>
          <u xml:id="u-89.15" who="#FeliksWidyWirski">Coraz to większe osiągnięcia w dziedzinie technicznej są wyznaczane przez narodowe plany gospodarcze. Dlatego też art. 5 projektu ustawy o Polskiej Akademii Nauk mówi, że „Ogólnopaństwowy plan perspektywiczny badań naukowych powinien obejmować badania naukowe szczególnie ważne dla gospodarki narodowej, a powiązane z narodowym planem gospodarczym”.</u>
          <u xml:id="u-89.16" who="#FeliksWidyWirski">Ostatnie 30 lat postępu nauki i techniki możemy porównać z wiekami. I my w dziele pokojowego współzawodnictwa nie możemy pozostać w tyle w światowym podziale pracy. Chcemy spełnić tę rolę wraz z całym obozem socjalistycznym i zająć tę pozycję, którą wyznaczają nam możliwości naszej gospodarki narodowej, rosnący potencjał przemysłowy, twórcze kadry naukowe i ofiarność polskiej klasy robotniczej i chłopów pracujących.</u>
          <u xml:id="u-89.17" who="#FeliksWidyWirski">Porównanie dotychczasowych osiągnięć daje wszelkie podstawy do optymizmu. W ocenie naszej dzisiejszej nauki i jej osiągnięć nie wolno zapominać, że przed wojną, pomimo poważnych indywidualnych osiągnięć naukowych, kraj, cofnięty w rozwoju dzięki ustrojowi kapitalistycznemu, nie miał warunków i sił na rozwój nauki. Na domiar złego w takiej sytuacji z kadr naukowych straciliśmy w czasie wojny 40% uczonych, a w niektórych dyscyplinach, jak na przykład w matematyce — do 50%. Mieliśmy 5 lat okupacyjnej przerwy w pracy naukowej, w okresie kiedy świat pracował nad energią jądrową, nad maszynami elektronowymi, napędem, odrzutowym, nad telewizją, nad antybiotykami i sztucznymi tworzywami.</u>
          <u xml:id="u-89.18" who="#FeliksWidyWirski">Pomimo takich opóźnień, ogromnych strat w kadrze i bazie naukowej, już w 1958/59 r. było w Polsce 76 szkół wyższych z 330 wydziałami, gdy w 1937/38 r. były tylko 32 szkoły wyższe z 93 wydziałami.</u>
          <u xml:id="u-89.19" who="#FeliksWidyWirski">Po I Kongresie Nauki Polskiej w roku 1951, który postawił problematykę planowania w nauce w skali krajowej, powstała na bazie Polskiej Akademii Umiejętności i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego — Polska Akademia Nauk, która pomimo ogólnikowego sformułowania swoich kompetencji i braku dostatecznych środków prawnych do realizacji zadań może powołać się na wcale poważne osiągnięcia.</u>
          <u xml:id="u-89.20" who="#FeliksWidyWirski">Pobieżne przypomnienie osiągnięć nauki w 15-leciu pozwala zanotować w naukach ścisłych: utrzymanie na światowym poziomie naszej pozycji w matematyce i fizyce teoretycznej, opanowanie technologii germanu, rozwinięcie elektroniki półprzewodnikowej, badania nad konfliktem serologicznym, nad enzymami komórkowymi, techniką chirurgii serca, metodę otrzymywania dekstranu, wektokardiografię przestrzenną, produkcję szczepionek w kraju, na przykład przeciw Heine-Medina, aklimatyzację roślin oleistych, badania nad pasożytami przewodu pokarmowego zwierząt i człowieka. W naukach rolniczych uzyskano nowe odmiany buraków cukrowych i roślin pastewnych, nowe metody w zakresie chemii żywności. Badania nad zastosowaniem ultradźwięków w geologii, metalurgii i chemii, rozwinięcie radiochemii, radiobiologii, budowa maszyn elektronowych do liczenia, z których pierwsza już pracuje dla naszych potrzeb, reaktor atomowy w Świerku, cyklotron w Krakowie — zapowiadają nowe osiągnięcia.</u>
          <u xml:id="u-89.21" who="#FeliksWidyWirski">W naukach humanistycznych zanotować należy osiągnięcia polskiej szkoły logiki, w ekonomii matematycznej, w językoznawstwie ogólnym, w archeologii krajowej i śródziemnomorskiej, w historii, w której ostatnio wyraźne jest dążenie do badania współczesności.</u>
          <u xml:id="u-89.22" who="#FeliksWidyWirski">Zapełnić trzeba te wyrwy, które w nauce światowej zrobiło odejście uczonych polskich tej miary, co badacz mechaniki górotworu Witold Budryk, immunolog Ludwik Hirszfeld, językoznawca Kazimierz Nitsch, fizyk Andrzej Sołtan, znawca prawa antycznego Rafał Taubenszlag.</u>
          <u xml:id="u-89.23" who="#FeliksWidyWirski">Chyba słuszny jest zarzut, że marksistowskie prace metodologiczne w okresie 15-lecia, choć wniosły twórczy ferment, traktowane były często raczej deklaratywnie, że postawy metodologicznej nie zmieniły. Może to był jednak tylko niezbędny etap do głębszych ujęć syntetycznych w metodologii, które zaznaczyły się już w pracach nad marksistowskim ujęciem historii Polski czy też nad ujmowaniem historii nauk przyrodniczych.</u>
          <u xml:id="u-89.24" who="#FeliksWidyWirski">U progu planów perspektywicznych nowego 15-lecia naszym obowiązkiem, obowiązkiem Sejmu PRL, jest dać ludziom nauki i techniki taką ustawę, która będzie najwydajniejszym instrumentem organizującym i ułatwiającym im pracę.</u>
          <u xml:id="u-89.25" who="#FeliksWidyWirski">Instrument ten wtedy tylko będzie wydajny, jeżeli uformuje go specyfika pracy naukowej, która wymaga specyficznych i sobie tylko właściwych organizacji, a także jeżeli potrafi spożytkować przewagi, które otwierają nauce warunki ustrojowe socjalizmu i światopogląd naukowy.</u>
          <u xml:id="u-89.26" who="#FeliksWidyWirski">Czy projektowana ustawa będzie takim instrumentem?</u>
          <u xml:id="u-89.27" who="#FeliksWidyWirski">Merytoryczne planowanie badań naukowych musi odbywać się innym trybem aniżeli sporządzanie planów gospodarczych. Koordynowanie zaś badań naukowych nie jest równoznaczne z kierowaniem i zarządzaniem.</u>
          <u xml:id="u-89.28" who="#FeliksWidyWirski">Planować, koordynować i kontrolować badania mogą ci ludzie, którzy sami prowadzą badania i posuwają naprzód naukę. Zapewnia to art. 9 ustawy, który mówi, że „Akademia jednoczy w swoim składzie wybitnych uczonych dla twórczej pracy naukowej i wykonywania zadań Akademii”. Uczeni ci pracują w ramach wydziałów i komitetów naukowych, powołanych zgodnie z art. 32 projektu jako „organy pomocnicze dla wydziału”.</u>
          <u xml:id="u-89.29" who="#FeliksWidyWirski">Ustawa umożliwia wejście w skład komitetów fachowców nie będących naukowcami, a reprezentujących personalnie interesy instytucji postulujących i użytkujących wyniki prac naukowych. Art. 4 pkt 7 ustawy zleca Akademii „...opracowywanie przy współudziale Ministra Szkolnictwa Wyższego i innych zainteresowanych ministrów oraz przedstawianie rządowi do zatwierdzenia ogólnopaństwowych planów badań naukowych, perspektywicznych i okresowych”.</u>
          <u xml:id="u-89.30" who="#FeliksWidyWirski">Takie planowanie uzasadnia powstawanie kolektywnych ciał kierowniczych z wyboru Zgromadzenia Ogólnego, jak to przewiduje art. 25 ustawy. Natomiast jest oczywiste, że administrowanie bardzo poważnymi sumami przeznaczonymi przez państwo na badania naukowe musi pozostać zastrzeżone dla ciała upoważnionego przez Radę Ministrów. Dlatego art. 26 ust. 3 ustala „Uprawnienia zastrzeżone w przepisach szczególnych ministrom w sprawach organizacyjnych, administracyjnych, finansowych i gospodarczych, przysługują odpowiednio Sekretarzowi Naukowemu Akademii”. Konsekwentnie więc ustawa zastrzega powołanie sekretarza naukowego dla Rady Państwa, a sekretarzy wydziałów dla Prezesa Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-89.31" who="#FeliksWidyWirski">Warunki współczesnych badań naukowych ukształtowały trzy typy placówek naukowych:</u>
          <u xml:id="u-89.32" who="#FeliksWidyWirski">— instytuty badań podstawowych,</u>
          <u xml:id="u-89.33" who="#FeliksWidyWirski">— katedry uczelniane,</u>
          <u xml:id="u-89.34" who="#FeliksWidyWirski">— instytuty badań stosowanych.</u>
          <u xml:id="u-89.35" who="#FeliksWidyWirski">Każda z tych form ma swoiste zadania i swoiste możliwości; wszystkie uzupełniają się i jedna przez drugą nie może być wyłączona.</u>
          <u xml:id="u-89.36" who="#FeliksWidyWirski">Podstawowe badania naukowe wymagają specjalnej aparatury i środków oraz takiego stopnia specjalizacji i koncentracji u pracowników, że uzasadniają typ placówki własnej Akademii, wolnej od dydaktyki i usług. W tym świetle należy zaliczyć do osiągnięć Polskiej Akademii Nauk posiadanie takich placówek, w których większość pracowników naukowych nie udziela się gdzie indziej. Dlatego art. 33 ustawy słusznie ustala, że „Akademia organizuje i prowadzi sieć własnych placówek naukowych”, które art. 35 ust. 1 uprawnia do nadawania stopni naukowych. Odnośnie do wszystkich innych placówek naukowych Akademia nabywa zgodnie z art. 4 pkt 8 i 9 uprawnienia koordynowania i kontrolowania badań naukowych „objętych planami perspektywicznymi i okresowymi”. Najbardziej skutecznym narzędziem koordynacji powinien tutaj być system finansowania według problemów, a nie placówek jako takich.</u>
          <u xml:id="u-89.37" who="#FeliksWidyWirski">Wierzymy, że ustawa stwarza ludziom nauki najlepsze warunki uporządkowanej pracy zespołowej.</u>
          <u xml:id="u-89.38" who="#FeliksWidyWirski">Wysoki Sejmie! Wspaniałe, epokowe osiągnięcia nauki radzieckiej, wprowadzające nas szybko w coraz to bliższe i dokładniejsze poznanie kosmosu, to nie tylko potwierdzenie skutków planowania i koordynowania kompleksowych badań naukowych w olbrzymiej skali, ale to również — o czym zbyt mało się pamięta — potwierdzenie wyższości metodologicznej świadomie stosowanego światopoglądu naukowego, marksizmu, jako niezawodnej metody poznania i oręża postępu.</u>
          <u xml:id="u-89.39" who="#FeliksWidyWirski">Albowiem nauki przyrodnicze i techniczne są z istoty swojej materialistyczne dialektycznie i właśnie ten fakt warunkuje ich postęp. Tam gdzie tego nie ma, nie ma i postępu. Wielu uczonych na całym świecie i na przestrzeni całej historii nauki nie znając marksizmu wyraziło go swoimi osiągnięciami. Prezes PAN profesor Kotarbiński formułuje to w zdaniu, że „...kto usilnie dąży do prawdy, ten z konieczności zbliża się do marksizmu” Placówki naukowe PAN powinny być przykładem pogłębiania i świadomego posługiwania się metodologią naukową przyśpieszającą wyniki, która wraz z planem i koordynacją badań sprawia, że wyniki przestają już być „szczęśliwymi odgadnięciami”.</u>
          <u xml:id="u-89.40" who="#FeliksWidyWirski">Tylko na tej drodze szybko wyrównamy dziedzictwo naszej historii jako kraju zacofanego w rozwoju kapitalistycznym i walnie wesprzemy budowę socjalizmu w naszym kraju, przyśpieszając rozkwit kultury socjalistycznej narodu.</u>
          <u xml:id="u-89.41" who="#FeliksWidyWirski">Naród, który wydał Kopernika i Marię Skłodowską, który w najcięższych warunkach wnosił swój ważki wkład do nauki światowej, ma wszystkie elementarne szanse dokonania niepośledniego wkładu w pokojowe współzawodnictwo narodów dwu systemów — socjalistycznego i kapitalistycznego; uzbrojony w najnowocześniejsze formy organizacyjne badań i naukową metodologię może swoje osiągnięcia wznieść na duże wyżyny.</u>
          <u xml:id="u-89.42" who="#FeliksWidyWirski">Wysoki Sejmie! Ustawa o Polskiej Akademii Nauk, nad którą debatujemy, stwarza formalne podstawy pod te życiowe dla całego narodu osiągnięcia.</u>
          <u xml:id="u-89.43" who="#FeliksWidyWirski">Dlatego Klub Poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej będzie głosował za projektem ustawy w przedłożeniu rządowym wraz z poprawkami zgłoszonymi przez sprawozdawcę Komisji.</u>
          <u xml:id="u-89.44" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-90">
          <u xml:id="u-90.0" who="#CzesławWycech">Głos ma poseł Stefan Kisielewski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-91">
          <u xml:id="u-91.0" who="#StefanKisielewski">Wysoki Sejmie! Na marginesie ustawy, którą omawiamy, chciałbym dać wyraz obawom czy wątpliwościom, może troskom, które nasuwa mi częściowo tekst ustawy, częściowo możliwości przewidywania, możliwości takiej lub innej jej interpretacji.</u>
          <u xml:id="u-91.1" who="#StefanKisielewski">Nie będę powtarzał pozytywów ustawy, które zostały tu uwypuklone już dostatecznie w przemówieniach moich poprzedników, pozytywów, które tkwią w koordynacji, planowości, w dużych funduszach itp. wydaje mi się, że w debatach naszych niecelowe jest, za często powtarza się deklarowanie uznania dla pozytywów, za mało zaś może jest krytyki. Krytyka zawsze jest owocniejsza, a powtarzanie pochwał sprawia, że w rezultacie nasz dzień pracy jest 13-godzinny, a mógłby być znacznie bardziej skondensowany, z korzyścią i dla sprawy, i dla nas samych.</u>
          <u xml:id="u-91.2" who="#StefanKisielewski">Więc zapyta ktoś, dlaczego mówiłem o obawie przed interpretowaniem ustawy. Otóż wielokrotnie już zwracaliśmy na to uwagę, że ustawy nasze są tak formułowane, że często dopiero szczegółowa interpretacja, zawarta w zarządzeniach wykonawczych, w okólnikach, w przepisach, nadaj e im rumieniec życia. I stąd można czasem żywić obawę — jak powiadam, moje przemówienie chcę poświęcić raczej obawom i wątpliwościom — że niektóre paragrafy ustawy sformułowane są w ten sposób, iż w interpretacji ich mogą się zdarzyć rzeczy nieprzewidziane czy których nie chcielibyśmy przewidywać.</u>
          <u xml:id="u-91.3" who="#StefanKisielewski">Jeżeli chodzi o poszczególne punkty — to już od razu w art. 2 to wytyczanie kierunku badań naukowych może budzić w człowieku, przyzwyczajonym do ujmowania nauki jako czegoś jednak autonomicznego, specjalnego, swobodnego, jakiś taki, prawda, dreszcz obawy przed tym, jak będzie wyglądać w praktyce to wytyczanie.</u>
          <u xml:id="u-91.4" who="#StefanKisielewski">A już bardzo mnie osobiście niepokoi punkt 11 w art.4, że do zakresu działania Akademii należy „wykonywanie na zlecenie rządu nadzoru nad działalnością naukową polskich placówek w kraju i za granicą, nie objętych organizacją Akademii”. Tu można by się obawiać jakiegoś monopolizmu, a monopolizm nie w każdej nauce daje dobre rezultaty.</u>
          <u xml:id="u-91.5" who="#StefanKisielewski">O ile można powiedzieć, że w naukach ścisłych, matematyczno-przyrodniczych jest jeden kierunek, nie ma matematyki marksistowskiej, matematyki chrześcijańskiej i matematyki, no, nie wiem jakiej jeszcze, to jeżeli chodzi o nauki humanistyczne — na pewno istnieje wielokierunkowość i można by żywić obawę, że to sprawowanie nadzoru może się zamienić przy nieodpowiedniej interpretacji w jakiś właśnie monopolizm.</u>
          <u xml:id="u-91.6" who="#StefanKisielewski">Art. 8 ust. 1 mówi: „Szczegółową organizację wewnętrzną Akademii oraz zakres i tryb działania jej organów określa w ramach przepisów niniejszej ustawy statut Akademii nadany przez Radę Ministrów”.</u>
          <u xml:id="u-91.7" who="#StefanKisielewski">I znowu jest wątpliwość. Otóż dlaczego właśnie Rada Ministrów ma stanowić statut dla naukowców, a nie sami naukowcy.</u>
          <u xml:id="u-91.8" who="#StefanKisielewski">Art. 12 — no, trochę dziwne są takie rygory, że członkowie Akademii obowiązani są prowadzić prace naukowe zgodnie z planem prac Akademii, składać roczne sprawozdania ze swoich prac właściwym wydziałom Akademii i dopiero po skończeniu 70 lat życia mogą się zwolnić z tego obowiązku.</u>
          <u xml:id="u-91.9" who="#StefanKisielewski">Trochę to jest dziwne. A jeżeli kogoś wcześniej zawiodą władze intelektualne niż po 70 latach życia, to cóż? Jednak będzie te sprawozdania składał, bo taka jest litera prawa. Trochę to nie wydaje mi się poważne.</u>
          <u xml:id="u-91.10" who="#StefanKisielewski">Za to bardzo poważna historia jest w art. 22 ust. 1 pkt 3, mianowicie określająca, że sekretarz naukowy Akademii zostaje powołany spośród członków Akademii przez Radę Państwa na wniosek Rady Ministrów. Okazuje się później z dalszych artykułów, że sekretarz naukowy Akademii jest jej właściwym kierownikiem, poniekąd w randze ministra, jak to jest zaznaczone. Otóż i tutaj jest podporządkowanie nauki rządowi czy władzom. Może to obudzić wątpliwość, prawda?</u>
          <u xml:id="u-91.11" who="#StefanKisielewski">Przeczytałem kilka cytat, które — jak zaznaczyłem — nie muszą, ale mogą przy specjalnej interpretacji, co to jest nauka, co to jest wolność nauki, jakie są cele nauki, doprowadzić do jakiegoś, broń Boże, wypaczenia.</u>
          <u xml:id="u-91.12" who="#StefanKisielewski">Bardzo interesuje mnie przede wszystkim sprawa jednokierunkowości czy wielokierunkowości nauki. Powtarzam, że w naukach matematyczno-przyrodniczych ten problem jest mniej ważny. Natomiast w naukach humanistycznych, które dopiero niejednokrotnie tworzą swoją metodę, które nie mają jeszcze ściśle określonej jednej metody, jednego systemu, które nie mają ściśle rozgraniczonego zakresu działania i definicji pojęć, którymi operują — można się obawiać, że gdyby została w nich zastosowana taka jednokierunkowość, doszlibyśmy do tego, co. obserwowaliśmy w okresie minionym.</u>
          <u xml:id="u-91.13" who="#StefanKisielewski">Widzieliśmy wówczas, co można zrobić z historii, z filozofii, z socjologii, z prawa, z ekonomii, z estetyki, jeżeli się do nich zastosuje wąsko pojętą jedną teorię. Zwracam uwagę, że stoimy przecież w Polsce na stanowisku wieloświatopoglądowości — są przecież u nas różne kierunki myślenia. I nawet materializm u nas ma różne odcienie. Materializm marksistowski, materializm dialektyczny jest jednym z tych kierunków. Nie kwestionując tego, że politycznie jesteśmy w obozie socjalizmu i że budujemy ten system, wydaje się, że w dziedzinach nauk humanistycznych, nauk historycznych, nauk socjologicznych przyjęcie monopolizmu jednej doktryny byłoby sprzeczne zarówno z naszymi tendencjami narodowymi, jak i z zasadami swobody, które wszyscyśmy przyjęli.</u>
          <u xml:id="u-91.14" who="#StefanKisielewski">Jeżeli ktoś na przykład nie uważa marksizmu za naukę pewną, ścisłą, taką jak matematyka, lecz uważa go za hipotezę światopoglądową, to dla takiego kogoś profesorowie — przepraszam, że wymienię z nazwisk, ale dlaczego nie mamy mówić szczerze — tacy, jak Stefan Żółkiewski czy Adam Schaff, czy nawet Henryk Jabłoński, to nie będą naukowcy, lecz raczej ideologowie, działacze polityczni w jakimś sensie. To nie są naukowcy, na których się wszyscy zgodzą, tak jak się zgodzą na prof. Sierpińskiego czy Hirschfelda.</u>
          <u xml:id="u-91.15" who="#StefanKisielewski">Żywię więc obawy przed tym, żeby interpretacja tej ustawy nie była wypaczona. Ja zakładam dobrą wolę partnerów, oczywiście, ale można pewien procent założyć na domniemanie, że może się zdarzyć i zła wola. Czy wtedy ten monopolizm nie zwęzi, nie wypaczy, nie stanie w poprzek zasadzie wieloświatopoglądowości, którą — o ile mi wiadomo — respektują również koledzy marksiści.</u>
          <u xml:id="u-91.16" who="#StefanKisielewski">Czy te obawy nie są przesadne — zapyta ktoś. Mam parę przykładów już z okresu popaździernikowego. Na przykład Krakowska Akademia Umiejętności. Przypominamy sobie, że rzucone wtedy zostało hasło swobody, wielokierunkowości, wolnej konkurencji w pewnych dziedzinach nauki. Wtedy Polska Akademia Umiejętności o wielkich, olbrzymich tradycjach, w której było wielu naukowców o europejskiej sławie, reaktywowała się zaraz po Październiku w Krakowie. To miało duży oddźwięk za granicą. Ja pamiętam — byłem wtedy na Zachodzie.</u>
          <u xml:id="u-91.17" who="#StefanKisielewski">Na przykład w Paryżu uważano, że to jest dowód, iż niezależnie od rewolucji, od przemian ustrojowych, istnieje jakaś ciągłość kulturalna, jakaś tradycja, poszanowanie tej tradycji, jakichś norm naukowych i że nawet sprawa Biblioteki Polskiej w Paryżu, którą zresztą niedawnośmy przegrali, może być załatwiona pozytywnie, o ile rzeczywiście Akademia Umiejętności powstanie. Niestety, tutaj jakiś monopolizm — nie mogę tego inaczej nazwać — sprawił, że Akademia jednak po niedługim próbnym żywocie zmarła. A szkoda. Dlaczegóż nie mogło być dwóch akademii? Jedna na przykład z naciskiem na nauki ścisłe i na nauki humanistyczne w interpretacji marksistowskiej, a druga jako jakiś rezerwat dla ludzi myślących inaczej.</u>
          <u xml:id="u-91.18" who="#StefanKisielewski">Dam inny przykład — Katolicki Uniwersytet Lubelski. Uczelnia zasłużona. Zasłużona ona jest nie tylko z punktu widzenia specyficznie jakiegoś klerykalnego, jakby ktoś chciał imputować, ale jest to uczelnia obiektywnie zasłużona dla polskiej nauki. Ja zwracam uwagę na to, że kler czy sfery katolickie mają swój wkład w nauce polskiej, czego dowodem jest, że referent niniejszej ustawy bez przerwy cytował księdza Stanisława Staszica w swoim referacie.</u>
          <u xml:id="u-91.19" who="#komentarz">(Śmiech na sali)</u>
          <u xml:id="u-91.20" who="#StefanKisielewski">Otóż Katolicki Uniwersytet Lubelski jest jedną z dwóch uczelni w Polsce, która w okresie minionym zachowała u siebie katedrę historii systemów filozoficznych wszystkich systemów. Wtedy — jak wiemy — w ramach tak zwanych wypaczeń katedry te zostały skasowane. To była katedra obiektywna, to była katedra, gdzie uczono historii całej filozofii. Wtedy była to w Polsce rzadkość. Otóż ta uczelnia dzisiaj niewątpliwie spotyka się z jakąś dyskryminacją, po prostu finansową. Ciągle jest okładana podatkami, które wiszą nad jej głową, podatkami obrotowymi nawet, i w rezultacie jej byt jest zagrożony jako czegoś gorszego, jako czegoś mniej prawnego.</u>
          <u xml:id="u-91.21" who="#StefanKisielewski">Dam i poszczególne przykłady tego, że atmosfera swobodnej dyskusji naukowej, publicznej dyskusji zaczyna u nas się zaciemniać, atmosfera ta jakby przechodzi do przeszłości. Mianowicie pewien lekarz naukowiec, starszy asystent, napisał do „Tygodnika Powszechnego” artykuł o problemie dzisiaj bardzo szeroko omawianym i bardzo ważnym — regulacji przyrostu naturalnego. Ja nie będę merytorycznie poruszał tej kwestii, mam swój własny pogląd co do tej sprawy, stwierdzam jednak, że reakcja na ten artykuł była taka, że w ciągu trzech dni ów lekarz został usunięty z posady, ponieważ oświadczono, że jego poglądy są błędne i szkodliwe społecznie. Natomiast nie znalazł się ani jeden lekarz, który by zabrał głos publicznie i wykazał, gdzie są te błędy, na czym polegają, co przecież z punktu widzenia interesu publicznego jest bardzo ważne. Jeżeli ktoś głosi w prasie poglądy błędne, mówiąc, że są naukowe, należy to sprostować. Co więcej, Urząd Kontroli Prasy zdjął nawet wiele wypowiedzi lekarzy zarówno pro, jak i contra.</u>
          <u xml:id="u-91.22" who="#StefanKisielewski">Chciałbym zwrócić uwagę, że trzeba dość ostrożnie patrzeć na to kryterium szkodliwości społecznej i słuszności czy niesłuszności, bo przed paru jeszcze laty w tymże „Tygodniku Powszechnym” cenzura uporczywie konfiskowała artykuły profesora rektora Adama Krzyżanowskiego, bardzo wybitnego naukowca, który propagował regulację przyrostu naturalnego w skali światowej, uważając to za jeden z najważniejszych problemów ludzkości w dniu dzisiejszym. Cenzurą motywowała te konfiskaty tym, że to jest burżuazyjny neomaltuzjanizm, że to jest anty narodowe, sprzeczne z naszą racją stanu itd. Więc w ciągu 4 lat tak dalece zmienił się punkt widzenia.</u>
          <u xml:id="u-91.23" who="#StefanKisielewski">Ten brak stabilności w lansowanych u nas poglądach, nie wchodząc w meritum sprawy, nakazywałby jednak dużą ostrożność i wskazywałby, że najlepszym załatwieniem sprawy byłoby nie administracyjne wyrzucanie człowieka za artykuł, lecz przeprowadzenie publicznej dyskusji z wykazaniem niesłuszności czy słuszności takich czy innych poglądów. A sama kwestia jest niesłychanie ważna i na wszechstronną dyskusję niewątpliwie zasługuje.</u>
          <u xml:id="u-91.24" who="#StefanKisielewski">Inny przykład — już z bliższej nam niwy, bo sejmowej. Profesor Makarczyk, nasz kolega poseł, napisał artykuł o niektórych zagadnieniach systemu płac, który umieścić chciał w piśmie „Praca i Zabezpieczenie Społeczne”. Jednak artykuł cenzura zdjęła, twierdząc, że Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej przysłało opinię, żeby nie drukować, bo zawiera błędy. No więc to jest zastąpienie dyskusji stwierdzeniem administracyjnym: zawiera błędy... Te błędy można by sprostować w dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-91.25" who="#StefanKisielewski">Inny przykład, jeszcze drastyczniejszy, dotyczy również posła Makarczyka, który jest takim kozłem ofiarnym w naszym kole poselskim. Mianowicie, jego przemówienie o płacach, które tutaj wygłosił ze swadą i z którym dyskutował Minister Dietrich, również zostało skonfiskowane w „Tygodniku Powszechnym”. Główny Urząd Kontroli Prasy twierdził, że to nakazało Prezydium Sejmu, a Prezydium Sejmu stwierdziło, że nic o tym nie wie.</u>
          <u xml:id="u-91.26" who="#StefanKisielewski">Taka jest więc sytuacja. Na zakończenie tych przykładów — troszeczkę odbiegłem od tematu — przykład zabawny, mój własny. Ja złożyłem tu swego czasu interpelację do Premiera na temat stosowania ustawy paszportowej. Mianowicie uważałem, że obywatel, któremu odmówiono paszportu zagranicznego, powinien otrzymać motywację tej odmowy, bo inaczej czuje się on zdyskryminowany, a nawet w niektórych ośrodkach patrzą na niego podejrzliwie — to jest źle widziany człowiek.</u>
          <u xml:id="u-91.27" who="#StefanKisielewski">Na moją interpelację otrzymałem od wicepremiera Jaroszewicza bardzo pozytywną odpowiedź, w której stwierdził on, że rzeczywiście przysługuje taka motywacja, że są w opracowaniu odpowiednie zarządzenia wykonawcze. Tę interpelację wraz z odpowiedzią chciałem zamieścić w „Tygodniku Powszechnym”, ale niestety została skonfiskowana. No, nie martwię się, bo jestem w dobrym towarzystwie. Ale wicepremier niecenzuralny, to chyba od czasu wicepremiera Mikołajczyka nie zdarzyło się u nas.</u>
          <u xml:id="u-91.28" who="#komentarz">(Wesołość)</u>
          <u xml:id="u-91.29" who="#StefanKisielewski">Wracam do sprawy przede wszystkim nauk humanistycznych, o które mi głównie chodzi, w nich się bowiem odbija ta różnokierunkowość czy różnopoglądowość, jaka w Polsce panuje.</u>
          <u xml:id="u-91.30" who="#StefanKisielewski">Otóż zwrócę uwagę na nauki humanistyczno-estetyczne, które w minionym okresie, jak pamiętamy, stały się narzędziem urabiania życia kulturalno-artystycznego, literatury, malarstwa, nawet muzyki. Pamiętamy, że dało to opłakane rezultaty w postaci tak zwanego socrealizmu. Mówię tak zwanego, bo moim zdaniem nie był to ani soc, ani realizm. Nie był soc, bo jednak socjalizm uważam za kierunek w swoim założeniu postępowy, a to był nawrót do jakiejś sztuki przebrzmiałej, konserwatywnej. Nie był to realizm, to była raczej, jeżeli chodzi o literaturę, rzeczywistość zmitologizowana.</u>
          <u xml:id="u-91.31" who="#StefanKisielewski">Jak wiemy, w okresie odwilży i po Październiku skończyło się z tym i sztuka polska odżyła, osiągnęła dużo wielkich sukcesów, nawet zagranicznych. Polski film, polska plastyka, polska muzyka, a nawet i literatura, chociaż to jest ten najbardziej trudny i drastyczny problem, osiągnęły w świecie sukcesy, przyniosły nam dewizy. Aliści cóż teraz wieść gminna głosi, że rozpoczyna się nawrót do jakiegoś administracyjnego traktowania sprawy kultury i sztuki. Wiemy, że wycofano kilka filmów o wysokiej wartości artystycznej dlatego, że nie podobały się komuś z władz, więc tu jest znowu ten błąd, że władzę polityczną, autorytet polityczny identyfikuje się z autorytetem specjalnym, jakiego wymaga ta dziedzina sztuki czy kultury, czy nauki.</u>
          <u xml:id="u-91.32" who="#StefanKisielewski">To samo jest w literaturze. Książek wycofano wiele, a wszystko — filmy i książki — dużo kosztuje. Jednocześnie miarą chaosu, jaki panuje w tej dziedzinie, jest to, że przy tym całym nastawieniu centralne nasze wydawnictwa, chociażby z MON-em na czele, wypuszczają całą masę powieści kryminalnych bardzo złych, bo dobra powieść kryminalna to jest zawsze coś, ale wypuszczają bardzo złe, tandetne, paczące smak powieści kryminalne w olbrzymich nakładach 40–50 tys. i nikogo to jakoś w oczy nie kłuje. A natomiast film, o którym coś tam można by przypuszczać, że ideologicznie nie jest tak, zostaje wycofany.</u>
          <u xml:id="u-91.33" who="#StefanKisielewski">Zadaję pytanie, czy cały ten konglomerat zjawisk nie jest trochę niepokojący? Ja tu ciągle wyrażam obawy, czy ustawa, którą uchwalimy na pewno za chwilę, interpretowana w myśl ducha jakichś, interwencji administracyjnych czy też politycznych w dziedziny autonomiczne, czy ona również nie stanie się jednym z elementów pogorszenia tej atmosfery.</u>
          <u xml:id="u-91.34" who="#StefanKisielewski">Chciałem zwrócić uwagę na jedno.</u>
          <u xml:id="u-91.35" who="#StefanKisielewski">Mamy w tej chwili sytuację gospodarczą ciężką, wymagamy dużych wysiłków od społeczeństwa i słusznie. Nie ma innej drogi tylko przez pracę. Ale dlaczego jednocześnie, gdy wymaga się dużych wysiłków, ograniczeń w dziedzinie gospodarczej, dlaczego jednocześnie pojawia się nacisk w dziedzinie światopoglądowej, naukowej, kulturalnej, artystycznej?</u>
          <u xml:id="u-91.36" who="#StefanKisielewski">Wydawałoby się przecież to nielogiczne. Ja myślę, że w Polsce to jest tak, że można się wszystkiego domagać, ale jednocześnie dać to jakieś kwantum swobody, kwantum wolności, zagwarantowane zresztą przez Konstytucję i przez tradycję.</u>
          <u xml:id="u-91.37" who="#StefanKisielewski">Takie są moje zastrzeżenia, może trochę ogólniejszej natury niż sama ustawa. Jakie z tego płyną konsekwencje? Czy głosować przeciwko ustawie? Po prostu nie wypada, bo powiedzieliby, że Kisielewski jest przeciwko nauce, ciemnogród itd. Wobec tego ja osobiście wstrzymam się od głosu nad ustawą dla zaznaczenia swego stanowiska. Ponieważ w Kole „Znak” w tej sprawie mamy rękę swobodną, więc nie mogę zagwarantować, jak będą głosować inni koledzy, ale myślę, że wyraziłem również ich opinię dając wyraz tym utajonym gdzieś na dnie serca czy duszy troskom, jak w przyszłości będzie interpretowana piękna idea swobody nauki, swobody kultury, wielokierunkowości, wieloświatopoglądowości i wolnej konkurencji.</u>
          <u xml:id="u-91.38" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-92">
          <u xml:id="u-92.0" who="#CzesławWycech">Głos ma poseł Jan Miodoński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-93">
          <u xml:id="u-93.0" who="#JanMiodoński">Panie Marszałku, Wysoka Izbo! Na wstępie jestem Wam winien, Koledzy, parę słów usprawiedliwienia. Panu Marszałkowi się usprawiedliwiłem, jak wyjeżdżałem za granicę, i wskutek tego nie byłem na posiedzeniu Komisji Oświaty i Nauki, kiedy projekt ustawy o szkolnictwie wyższym znalazł się na tejże Komisji. Dlatego też choćby w najkrótszych paru słowach chciałbym powiedzieć również i te rzeczy, które raczej nadawałyby się przede wszystkim do wypowiedzenia na Komisji Oświaty i Nauki.</u>
          <u xml:id="u-93.1" who="#JanMiodoński">Na wstępie muszę stwierdzić, że jeżeli chodzi o Akademię Nauk, taką, jaka ona była, i taką, jaka ona jest — to była pełna błędów na początku i robiła wiele błędów. Między innymi w myśl statutu Akademia powinna wspierać ruch naukowy i koła naukowe w całym kraju. A tymczasem miejscowe koło naukowe krakowskie jakoś zamiast wsparcia doznało zahamowania. Nie umarło, ale jest zahamowane. Później, w miarę lat i nabywanego doświadczenia, błędy w niejednym się zmniejszały, a siła samej instytucji niewątpliwie narastała.</u>
          <u xml:id="u-93.2" who="#JanMiodoński">Dziś Akademia — tak zresztą jak wszystko, co robi człowiek, zwłaszcza kiedy twory jego są młode — również nie jest wolna od błędów, ma ich wiele, ale stwierdzić trzeba, że na przestrzeni naszej historii ani tak dużej, ani tak zasobnej instytucji naukowej nie posiadaliśmy. Jeżeli będziemy mieć dostatecznie dużo dobrej woli i rozsądku, to będziemy mogli używać tej instytucji do poważnych celów. A osiągnięcia, jakie by stąd dla nauki wyniknąć mogły, powinny być niemałe.</u>
          <u xml:id="u-93.3" who="#JanMiodoński">Jeżeli mamy instrument duży i silny, to również powinniśmy go — aby go dobrze używać — odpowiednio oprawić. Taką oprawą dla każdej instytucji są statut i prawo, którymi się instytucja rządzi.</u>
          <u xml:id="u-93.4" who="#JanMiodoński">Jeżeli bym chciał choćby w kilku punktach uwzględnić najkrócej pewne moje, zresztą drobne zastrzeżenia, to jednak na wstępie podkreślę, że przecież żyjemy w okresie, w którym przygotowujemy się do obchodu Tysiąclecia, że na każdym kroku śledzimy i wyławiamy nasze wartości historyczne. Myślę, że również dobrze by było, gdyby jeśli już nie ustawa, to statut Akademii podkreślił to, że Polska Akademia Nauk jest kontynuatorką najlepszych tradycji polskich towarzystw naukowych i największą instytucją naukową Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, że jest kontynuatorką towarzystw, że jest więc instytucją nie jedyną, świeżą zupełnie, ale że naród polski i państwo polskie naukę — i to w sposób zorganizowany — od dawna pielęgnuje; że jest to jedynie nowa i rozszerzona forma pracy, że chcielibyśmy widzieć w tym towarzystwo naukowe wysoko zorganizowane, a w towarzystwie naukowym, co jest najważniejsze jednak, zawsze pozostają sami naukowcy.</u>
          <u xml:id="u-93.5" who="#JanMiodoński">Proszę Państwa, tak na przykład w życiu każdego społeczeństwa, jakie by ono nie było, uroczystość zaślubin jest obchodzona jakoś bardzo poważnie. To jest rzeczywiście uroczystość, której osią są nowożeńcy.</u>
          <u xml:id="u-93.6" who="#JanMiodoński">Tam jest i starosta, tam jest wiele bardzo godnych zaproszonych gości, ale tymi, koło których skupia się cały sens i zainteresowanie, są nowożeńcy.</u>
          <u xml:id="u-93.7" who="#JanMiodoński">W towarzystwie naukowym nowożeńcami są naukowcy i o tym w żaden sposób nie powinniśmy zapominać. Towarzystwo naukowe, jakim jest Akademia Nauk, to jest towarzystwo, które obok pewnych statutów dostaje też od państwa duże środki materialne. Trudno by może było powiedzieć w ten sposób: no, więc niechże rząd da to, co ma dać, a resztę niech zostawi naukowcom, a oni będą wiedzieli, jak to zużyć i co z tym zrobić. Kto daje pieniądze, to zwykle żąda za to jakichś gwarancji. Z tym się trzeba pogodzić. Chodzi tylko o to, aby forma tego żądania była taka, aby zasadniczych uszczerbków w tendencjach i pracy stąd nie było.</u>
          <u xml:id="u-93.8" who="#JanMiodoński">Proszę Państwa! Akademia łączy w sobie świat nauki, dużą stosunkowo liczbę naukowców. A naukowcy to konstytucjonalnie różne typy ludzkie. Jedni obok samych zdolności nauki obdarzeni są ogromnym zmysłem realizmu, doskonałą zdolnością orientowania się w swym otoczeniu. Jednym słowem, urodzeni organizatorzy. Inni — na szczęście i takich mamy dość sporo — są to ludzie może trochę nie z tego świata, ludzie może o małym poczuciu realności świata zewnętrznego i dnia dzisiejszego, żyjący w świecie pewnych myśli, własnych idei, ludzie, którzy może właśnie dzięki temu, że mają czasem tak małe poczucie realności świata, realia tego świata i rzeczywistość dnia do góry nogami niejednokrotnie w ciągu historii obracają.</u>
          <u xml:id="u-93.9" who="#JanMiodoński">Tak przedstawiają się historie wielkich odkryć, wynalazków i myśli. Ale równocześnie ludzie ci mało stosunkowo lub zgoła zupełnie nie nadają się do organizowania jakiejś pracy czy jakichś przedsięwzięć, do których rzeczywiście ta żyłka i zmysł organizacyjny muszą być odpowiednio włączone. Toteż sam fakt, że ktoś przynależy do Polskiej Akademii Nauk, nie jest równoznaczny z tym, aby nadawał się do wykonywania wszystkich funkcji, jakie taka duża organizacja wykonywać musi. I dlatego te części pracy, które są związane z organizacją, muszą być powierzane przede wszystkim ludziom szczególnie uzdolnionym.</u>
          <u xml:id="u-93.10" who="#JanMiodoński">Toteż wydaje mi się, że nie byłoby i nie będzie przyjemnie jednemu czy drugiemu z naukowców, jeśli nie walne zebranie, które nominalnie — podkreśla to statut i projekt ustawy — jest najwyższym organem Akademii, jeśli nie Zgromadzenie Ogólne wytypuje takiego czy innego, czy grupę członków do pełnienia funkcji administracyjno-organizacyjnych, lecz będą oni spośród członków Akademii przez czynniki rządowe wprost naznaczani.</u>
          <u xml:id="u-93.11" who="#JanMiodoński">Zasadniczo ponoć się przez to nic nie zmieni, bo tak czy tak, wszystko zostaje w ramach Akademii. Ale nie każdy z kolegów będzie się czuł na swoim miejscu, bo sobie pomyśli: a może ja jestem taki, którego by koledzy jednak do tej funkcji nie desygnowali, ale cóż, jestem — no to już trudno. A nie wyobrażam sobie, aby były jakiekolwiek trudności czy to dla zgromadzenia, czy też dla czynników rządowych, gdyby nie nominacja była pierwsza, lecz wybór był pierwszy, który wskazywałby na pewne grupy ludzi odpowiednich, a po nim dopiero następowała nominacja. Ale to są drobiazgi. Może mogłyby być nawet drobiazgami, gdybyśmy chcieli odpowiednio na to patrzeć.</u>
          <u xml:id="u-93.12" who="#JanMiodoński">Proszę Państwa! Następnie chciałbym zwrócić uwagę na art. 12 ustawy, który mówi o obowiązkach członków Akademii. W pierwszym swym punkcie powiada, że obowiązkiem jest „prowadzić prace naukowe zgodnie z planem prac Akademii”. Jeszcze do tego „zgodnie z planem” powrócę. Niewątpliwie przeprowadzanie prac naukowych jest najważniejszą czynnością, jaką członek w obrębie Akademii ma wykonywać.</u>
          <u xml:id="u-93.13" who="#JanMiodoński">Ale są jeszcze i inne obowiązki, które wiele towarzystw naukowych mniej lub więcej jasno i dobitnie podkreśla, a które to podkreślenie — jak na przykład na podstawie mego własnego doświadczenia życiowego — jest ważne, a mianowicie, ze pierwszym obowiązkiem członka jakiegokolwiek towarzystwa jest, aby czuwał zawsze i wszędzie nad dobrem instytucji, do której przynależy. A jeśli tego nie będzie robił, to automatycznie staje się sprzeniewiercą — tytuł, z którym by się może przy wyrażeniu tej myśli expressis verbis niejeden zetknąć nie chciał i nie zetknął. Myślę, że w statucie Akademii — jeśli to już nie może być w ustawie — ta myśl znaleźć się powinna.</u>
          <u xml:id="u-93.14" who="#JanMiodoński">Proszę Was, jeśli chodzi o poszczególne ustępy całej ustawy, to za mało jest czasu, zanadto jesteście zmęczeni, abym Wam tutaj tymi rzeczami zbyt wiele czasu zajmował. Raczej chciałbym ustosunkować się do pewnych części wypowiedzi o znaczeniu na przyszłość — jak mam wrażenie — zupełnie zasadniczym.</u>
          <u xml:id="u-93.15" who="#JanMiodoński">Mianowicie bardzo obszernie został tutaj omówiony aspekt planowania, planowania w nauce — i podkreślano, jak niezmiernie jest to ważna czynność.</u>
          <u xml:id="u-93.16" who="#JanMiodoński">Proszę Państwa! Planowanie w dzisiejszej nauce jest niewątpliwie rzeczą bardzo ważną, jednak trzeba koniecznie pokreślić, że planowanie jest tylko jednym aspektem nauki. Mimo że w każdym dzisiejszym społeczeństwie nowoczesnym aspekt planowania jest ważny, nie jest to aspekt jedyny. I planowanie musi być w ten sposób ustalane, aby innych aspektów nie uszkadzało.</u>
          <u xml:id="u-93.17" who="#JanMiodoński">Podniesiono tutaj, że niekiedy podkreśla się, jakoby planowanie miało kolidować z wolnością nauki. Jeśli chodzi o nauki przyrodnicze, matematyczne, myślę, że nie tyle planowanie stoi w kolizji z wolnością nauki, lecz gdyby się nazbyt rozrosło, gdyby nam przesłoniło inne aspekty nauki, mogłoby stanąć w niebezpiecznej kolizji z twórczością naukową. A to by już było znacznie gorzej.</u>
          <u xml:id="u-93.18" who="#JanMiodoński">Proszę Was, tak jakoś ciągle kręcę koło tego wesela — ja jestem z Krakowa, to wpływ Wyspiańskiego — i znowu powrócę do skutków wesela. Zdarza się, że po weselu urodzi się dziecko, nieraz nie planowane. Otóż, proszę Państwa, pomiędzy nauką a noworodkiem, pomiędzy zdobyczą naukową a noworodkiem, wychowaniem i planowaniem zachodzą jakieś związki. Otóż o ile coraz bardziej zdążamy ku temu, aby noworodek był w życiu społecznym rzeczą — przepraszam, nie rzeczą -r czymś planowanym, to o tyle w nauce noworodek zbyt często planowanym być nie może. On się po prostu rodzi. Ale z chwilą jak się urodzi, z chwilą jak myśl naukowa powstanie, tym noworodkiem trzeba się zająć, wychować go planowo, rozwinąć.</u>
          <u xml:id="u-93.19" who="#JanMiodoński">Przypominam sobie rozmowę profesora Hirszfelda z jednym z przedstawicieli Rockefellera, który powiedział wtedy tak Hirszfeldowi: „My dziś w Ameryce umiemy naukę rozplanowywać znakomicie, ale obawiam się i nieraz mnie ta obawa budzi, że jeśliby brakło tych trochę takich zwariowanych Europejczyków, to może by nam i brakło materiałów do planowania”. Proszę Państwa! Warunki życia w Akademii czy w innym towarzystwie pomimo wszystkich planowań muszą być takie, aby noworodek myśli naukowej miał warunki przyjścia na świat, a to jest proceder dość złożony i wymagający naprawdę pewnej swobody, swobody myśli, czasu, pewnego nastawienia i atmosfery — i nie da się tego obejść.</u>
          <u xml:id="u-93.20" who="#JanMiodoński">Nauka i myśl nowa, bo to jest w nauce istotne — mówimy o najwyższych instancjach naukowych w Polsce — nie może być pojmowana jako coś wyczytanego w książce, co przy pomocy odpowiedniej aparatury potem u siebie w taki czy inny sposób mniej czy więcej oryginalny przerabiamy.</u>
          <u xml:id="u-93.21" who="#JanMiodoński">Nauka jest rośliną dość wybredną, wymagającą pewnej gleby i pewnej atmosfery. Sieje się ona wszędzie — rozwija się tylko w odpowiedniej atmosferze. Dbać musimy o to, ażebyśmy umieli tę atmosferę stworzyć. Jeśli takiej atmosfery nie stworzymy, jeśli zrobimy jakieś zasadnicze przegięcia, to rychło się o tym dowiemy, bo to, co naprawdę twórcze, zaczęłoby nam więdnąć.</u>
          <u xml:id="u-93.22" who="#JanMiodoński">A teraz planowanie. Stosowanie nauki w różnych dziedzinach życia jest niezmiernie ważne i użyteczne, ale gdybyśmy z planowania zrobili jedyny aspekt nauki — postąpilibyśmy błędnie, jeśli chodzi o stronę pedagogiczną. Gdybyśmy młodemu naukowcowi chcieli ukazać naukę jedynie od strony planowania, nie pokazując też stron innych, to zrobilibyśmy z niego naprawdę zimnego oportunistę, który by przystępując do jakiegokolwiek badania zastanawiał się nad tym — przyda się, czy nie przyda, będzie co z tego, czy nie będzie.</u>
          <u xml:id="u-93.23" who="#JanMiodoński">Proszę Państwa! Ani nikt nie planował penicyliny, ani rozkładu pierwiastków, ani układu Mendelejewa, ani podstawowej pracy Leona Marchlewskiego czy Smoluchowskiego. Szkodę ponieśliśmy, że dalszy rozwój tych prac nie był dostateczny.</u>
          <u xml:id="u-93.24" who="#JanMiodoński">Proszę Państwa! Nie ma, mam wrażenie, ustaw idealnie dobrych ani idealnie złych. Jest natomiast mniej czy więcej dobry i rozsądny sposób stosowania ustaw.</u>
          <u xml:id="u-93.25" who="#JanMiodoński">Ja mam również najrozmaitsze wątpliwości i obawy o różne przegięcia, gdy chodzi o tę ustawę. Gdy słuchałem referatu kolegi Jaworskiego, który w pewnym momencie zacytował wyjątek z prac Twardowskiego, gdy patrzyłem, z jakim przejęciem go zacytował, to mi się lżej zrobiło. I ja myślę, że jeśli nad tą ustawą, tak samo w Akademii, jak i na wielu innych miejscach w kamieniu wyryjemy te słowa Twardowskiego, które tu zostały przytoczone, jeśli będziemy — my, pracownicy nauki, nasi uczniowie i nasze władze państwowe — co dzień te słowa czytać i nad nimi się zastanawiać, to ta ustawa może pozwolić Akademii należycie i z pożytkiem dla nauki światowej i dla naszego państwa pracować. I w tej myśli będę za nią głosował.</u>
          <u xml:id="u-93.26" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-94">
          <u xml:id="u-94.0" who="#CzesławWycech">Udzielam głosu posłowi Kazimierzowi Majowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-95">
          <u xml:id="u-95.0" who="#KazimierzMaj">Wysoki Sejmie! Ustawa o Polskiej Akademii Nauk to ustawa, której zasady były przedmiotem wielokrotnej dyskusji na posiedzeniach sejmowej Komisji Oświaty i Nauki. Dyskusje te sejmowa Komisja Oświaty i Nauki przeprowadzała nie tylko przy okazji analizy budżetu tej instytucji, ale nawet dwa lata temu Komisja urządziła specjalne posiedzenie, poświęcone całkowicie działalności Polskiej Akademii Nauk. Wtedy to wielu dyskutantów wypowiedziało się za tym, by Polska Akademia Nauk w kraju naszym stała się naczelną instytucją w zakresie prac badawczo-naukowych, instytucją koordynującą działalność na tymże samym polu, na polu prac badawczo-naukowych prowadzonych przez wyższe uczelnie, następnie prowadzonych przez instytuty naukowe, w tym i instytuty resortowe, i wreszcie przez towarzystwa naukowe.</u>
          <u xml:id="u-95.1" who="#KazimierzMaj">Z zadowoleniem przyjęliśmy na Komisji Oświaty i Nauki projekt ustawy, w którym na jednym z naczelnych miejsc znaleźliśmy ową słuszną zasadę: Polska Akademia Nauk jako instytucja koordynująca nasze prace na polu działalności badawczo-naukowej. To nam nakazuje uczynić wzgląd natury takiej, że chodzi tu o ekonomizację środków materialnych, a następnie chodzi nam o ekonomizację, gdy mowa o siłach ludzkich, gdy mowa o pracownikach naukowych. Nie mamy ich za wielu. Nie mamy środków materialnych zbyt wiele, ażebyśmy mogli pozwolić sobie na prowadzenie nieskoordynowanej pracy w tej dziedzinie. I stąd, gdy chodzi o Polską Akademię Nauk, to instytucja ta, oparta na statucie, który niewątpliwie dzisiaj uchwalimy, stanie się instytucją koordynującą naszą działalność badawczo-naukową.</u>
          <u xml:id="u-95.2" who="#KazimierzMaj">Jeżeliby chodziło o inne zadania stojące przed Polską Akademią Nauk — to prowadzenie prac badawczo-naukowych i koordynowanie tychże samych prac w powiązaniu z życiem, w powiązaniu z wymogami życia. Nasze życie ekonomiczne, nasze życie polityczne, nasze życie kulturalne — to źródło problemów, to źródło tematów, gdy chodzi o badania naukowe. Powiedzmy — to jedno ze źródeł.</u>
          <u xml:id="u-95.3" who="#KazimierzMaj">Powiązanie prac badawczo-naukowych z życiem — to postulat nie nowy. Wspominano tu rolę Stanisława Staszica. Przepraszam, księdza Stanisława Staszica, jak chce kolega poseł Kisielewski. Zresztą był on księdzem. Jakim księdzem był, to już powinien był powiedzieć kolega Kisielewski. Ile nabożeństw w swoim życiu odprawił, co odpowiedział, gdy w ostatnich chwilach jego życia przyszli wysłannicy kościoła z propozycją, by się wyspowiadał — oczekiwałem w tym względzie informacji ze strony posła Kisielewskiego. Myślę, że będzie jeszcze w naszej kadencji okazja, ażeby się i o tym dowiedzieć, a wielce bym sobie cenił, gdybym te dane biograficzne, dotyczące Stanisława Staszica jako filozofa, otrzymał z ust kolegi posła Kisielewskiego, który tutaj wspomniał nam, że Stanisław Staszic był księdzem.</u>
          <u xml:id="u-95.4" who="#KazimierzMaj">Otóż Stanisław Staszic rzeczywiście reprezentował stanowisko, że badania naukowe muszą być powiązane z życiem, muszą być funkcją samego życia. Toteż dał przykład pisząc „O ziemiorództwie Karpatów” — bo tak zatytułował swoją pracę z zakresu geologii Karpat — czy przygotowując inne prace geologiczne z myślą, ażeby wykryć surowce, istniejące na naszych ziemiach. Był przecież jednym z tych ludzi, którzy organizowali lepszą eksploatację tak zwanego Zagłębia Staropolskiego. Co więcej — był przecież organizatorem pierwszej szkoły górniczej.</u>
          <u xml:id="u-95.5" who="#KazimierzMaj">Jeżeliby chodziło o jego traktat, który doczekał się ostatnio pełnego wydania „Ród ludzki”, to przecież w tym traktacie między innymi wypowiada się i na tematy związane z organizacją życia społecznego jako życia, które powinno być między innymi oparte na pewnych przesłankach naukowych. Koncepcję życia Stanisław Staszic widział jako koncepcję filozoficzną, wyprowadzaną z przesłanek naukowych, przesłanek, które nie były, jak wiadomo, podówczas uznawane.</u>
          <u xml:id="u-95.6" who="#KazimierzMaj">Kolega poseł Kisielewski wyraził był tutaj obawę, że ustawa o Polskiej Akademii Nauk to ustawa, która rzeczywiście wiąże naukę z życiem, ale to ustawa, która może doprowadzić do zatracenia tego, co nazywamy autonomią pracy badawczo-naukowej. Myślę, że te obawy nie są obawami mającymi uzasadnienie w treści ustawy.</u>
          <u xml:id="u-95.7" who="#KazimierzMaj">Wydaje mi się, że pojęcie samej autonomii to pojęcie, które wymaga określenia. Nie jest — moim zdaniem — naruszaniem autonomii badań naukowych, jeżeli się postuluje wiązanie nauki z życiem. To nie jest naruszanie autonomii badań naukowych. To jest dostarczanie nauce tego, co nazwać by można żywą krwią, tego, co, powiedzmy, nada badaniom naukowym rumieniec — o którym tutaj kolega poseł Kisielewski słusznie mówił — rumieniec życia.</u>
          <u xml:id="u-95.8" who="#KazimierzMaj">Kolega poseł Kisielewski wspomniał też i o tym, że nie ma już fizyki katolickiej, nie ma chemii katolickiej, trzeba dodać — nie ma astronomii katolickiej, a była astronomia katolicka. To już jest duży postęp, jeżeli kolega Kisielewski mówi to w okresie, kiedy żyją jeszcze ci, którzy twierdzili, że istnieje fizyka katolicka, istnieje matematyka katolicka, istnieje chemia katolicka, ba, twierdząc tak domagali się zarazem, by tematyka tych przedmiotów, wprowadzana do programów szkolnych, była wiązana w sposób integralny z tematyką religijną. To jest przeszłość — niedaleka co prawda przeszłość. Lata dwudzieste naszego stulecia, lata trzydzieste naszego stulecia to lata, w których jeszcze takie oto poglądy na naukę były wygłaszane, poglądy przypominające te czasy, w których tworzył Mikołaj Kopernik, przepraszam, ksiądz Mikołaj Kopernik. Jak wiadomo, tworzył on astronomię, nowe prawdy astronomiczne, które nie były uznawane przez naukę astronomii usankcjonowaną podówczas przez kościół.</u>
          <u xml:id="u-95.9" who="#KazimierzMaj">Kolega poseł Kisielewski zapewne wie dobrze, że po dziś dzień ani jedna kropla wody święconej nie spadła na pomnik Mikołaja Kopernika, no bo wtedy, kiedy ksiądz Stanisław Staszic fundował swojemu przyjacielowi z przeszłości, heretykowi, księdzu Mikołajowi Kopernikowi pomnik dłuta Thorwaldsena przed pałacem, który jest również właściwie dziełem Stanisława Staszica, no, to dzieło Mikołaja Kopernika było podówczas na indeksie i uroczystość odsłonięcia tego pomnika była uroczystością świecką. A po II wojnie, kiedy odsłanialiśmy pomnik Mikołaja Kopernika, to szanując tradycję, którą stworzył ksiądz Staszic, nie wypadało nawet robić uroczystości kościelnej. Czy tak, kolego Kisielewski, czy nie?</u>
          <u xml:id="u-95.10" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-95.11" who="#KazimierzMaj">Tak to w świetle historii wygląda.</u>
          <u xml:id="u-95.12" who="#KazimierzMaj">Kolega poseł Kisielewski walcząc o autonomię — moim zdaniem, tej autonomii nie narusza w granicach słusznych ustawa, którą dziś uchwalimy — nie przypomniał sobie, że przecież nie kto inny, tylko również ksiądz Hugo Kołłątaj, Hugo Kołłątaj, z ramienia Komisji Edukacji Narodowej pojechał z Warszawy do Krakowa i tam, prawie że używszy żelaznej miotły, zaczął z tej Wszechnicy Krakowskiej — nazwanej za czasów Rzeczypospolitej Krakowskiej Uniwersytetem Jagiellońskim — zaczął wymiatać scholastyków, którzy pieczętowali się właśnie znakiem autonomii, którzy walczyli o autonomię Uniwersytetu Krakowskiego.</u>
          <u xml:id="u-95.13" who="#KazimierzMaj">Jaka szkoda, że ksiądz Hugo Kołłątaj, jakobin, jak wiemy — może dlatego kolega poseł Kisielewski nie był łaskaw wymienić tego nazwiska — nie skończył dzieła. Nastąpiły jednak rozbiory Polski i rząd austriacki, jak wiemy, zamknął go w twierdzy. Dopiero ten nowy duch, jeżeli chodzi o Uniwersytet Krakowski, powiał w dobie Wiosny Ludów, kiedy pogłębiono to, co zapoczątkowano w okresie istnienia Rzeczypospolitej Krakowskiej. No i jak wiadomo, przyszło pokolenie uczonych wywodzące się z plebsu, a wśród nich profesor Franciszek Bujak, niedawno zmarły uczony, następnie Ptaśnik, Oswald Balzer i inni uczeni plebejuszowskiego pochodzenia. Profesor Bujak na przykład, w swej ciekawej rozprawie poświęconej stosunkowi nauki do życia postulował, że nauka musi być funkcją życia, nauka ma do spełnienia funkcje społeczne. Postulując to, profesor Franciszek Bujak, jak to przypominamy sobie, stworzył — gdy chodzi o naukę historii — specjalną szkołę, szkołę historyczną o kierunku gospodarczym, studia historyczno-gospodarcze, które kontynuuje obecnie na Uniwersytecie Wrocławskim profesor Inglot, uczeń profesora Bujaka. Studia te zrodziły się z Bujakowskiego postulatu wiązania nauki z życiem. Profesor Bujak inaczej spojrzał na wieś. Oswald Balzer również. Jego prace z tego zakresu to prace, które pozwoliły nam, jeżeli chodzi o historię wsi — podobnie jest, jeżeli chodzi o historię kultury, gdy mowa o profesorze Ptaśniku — tą historią zająć się w sposób naukowy, gdy chodzi o stronę metodologiczną.</u>
          <u xml:id="u-95.14" who="#KazimierzMaj">I to są zasługi, zasługi ludzi niedawno zmarłych, ludzi, którzy hołdowali zasadzie wiązania nauki z życiem.</u>
          <u xml:id="u-95.15" who="#KazimierzMaj">A przypomnij my sobie postać Ludwika Krzywickiego, ekonomisty, socjologa. Przecież Ludwik Krzywicki należał do tej grupy uczonych, którzy walczyli o to, by prace badawczo-naukowe wiązać z życiem. Profesor Krzywicki wiązał swoją działalność naukową z życiem. Był twórcą Instytutu Gospodarstwa Społecznego, był pierwszym kierownikiem tego Instytutu, był jednym ze współorganizatorów Głównego Urzędu Statystycznego, z jego to inicjatywy opublikowane zostały przed drugą wojną światową „Pamiętniki bezrobotnych”, „Pamiętniki chłopów” i inne prace, które pozwoliły nam pogłębić nasze studia historyczne i socjologiczne.</u>
          <u xml:id="u-95.16" who="#KazimierzMaj">Dlatego gdy się mówi o potrzebie zachowania autonomii badań naukowych, to trzeba sobie zdać sprawę, o jaką tutaj autonomię chodzi. Myślę, że ustawa, którą uchwalimy, jest ustawą zabezpieczającą w sposób właściwy autonomię w granicach słusznych, to znaczy w tych granicach, że z jednej strony prace badawczo-naukowe będą mogły się rozwijać, a z drugiej strony służyć one będą samemu życiu, z życia będą brać problematykę, tematykę itd.</u>
          <u xml:id="u-95.17" who="#KazimierzMaj">Kolega poseł Kisielewski chce stworzyć rezerwat uczonych, pewnej grupy naszych uczonych. Nie wiem, czy koledzy krakowscy będą wdzięczni koledze posłowi Kisielewskiemu, gdy się dowiedzą, że chce ich zamknąć w rezerwacie. Koledzy z Krakowa przecież reaktywowali na pewien okres Polską Akademię Umiejętności, placówkę zasłużoną, między innymi zasłużoną i na tym polu, że z tego środowiska naukowców wyszedł nie tylko Twardowski, ale wyszli i inni, którzy właśnie byli zwolennikami tej metody prac badawczo-naukowych, o jakich dzisiaj tutaj dyskutujemy, i których wyrazem jest projekt ustawy o Polskiej Akademii Nauk.</u>
          <u xml:id="u-95.18" who="#KazimierzMaj">Ale a propos samego rezerwatu. Nie wiem, czy kolega poseł Kisielewski wie, że jest rezerwat żubrów, że żubry utrzymały się na naszych ziemiach. To zapewne kolega poseł Kisielewski wie, ale do tych wiadomości trzeba jeszcze dodać i to, że te żubry utrzymały się dlatego, że zostały skrzyżowane z bizonami amerykańskimi. Kto wie, czy tych, których chce kolega poseł Kisielewski zamknąć w rezerwacie, nie należałoby, chcąc ich utrzymać przy życiu, skrzyżować powiedzmy z jakimiś innymi elementami, które zagwarantowałyby im egzystencję biologiczną — nie mówię już o samym rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-95.19" who="#KazimierzMaj">Ale wróćmy do projektu ustawy o Polskiej Akademii Nauk, do tego, co by oczekiwać od niej należało. My jako Zjednoczone Stronnictwo Ludowe chcielibyśmy, żeby Polska Akademia Nauk zwróciła większą uwagę na konieczność organizowania i prowadzenia badań, gdy chodzi o wieś — wieś jako przedmiot badań naukowych. I chcemy to wiązać z życiem.</u>
          <u xml:id="u-95.20" who="#KazimierzMaj">Przede wszystkim chodziłoby nam o to, aby Polska Akademia Nauk zajęła się badaniami dotyczącymi koncepcji samej wsi. Tu chodzi nie tylko o przebudowę agrarną wsi, ale chodzi o koncepcję wsi jako lokalnej społeczności. Takie problemy: ile wieś jako społeczność lokalna powinna mieć mieszkańców, ilu powinna mieć członków, by być społecznością zdolną do rozwoju. Strona ilościowa. Jak wielu ludzi widzieć trzeba w nowej wsi, by mogli oni stanowić społeczność pozwalającą normalnie się rozwijać. Tu chodzi i o ustrój rolny, i chodzi też o takie sprawy, jak urządzenia cywilizacyjne w postaci elektryfikacji, gazyfikacji i sieci wodociągowej, kanalizacyjnej, radiofonicznej itd. Kwestia samego kształtu wsi. Rzecz ważna, gdy chodzi na przykład o tworzenie spółdzielni produkcyjnych, rzecz ważna, gdy chodzi o PGR, ważna, gdy chodzi w ogóle o całość sprawy związanej z przebudową wsi.</u>
          <u xml:id="u-95.21" who="#KazimierzMaj">Jakim warunkom ta społeczność wiejska powinna odpowiadać, by można w niej wybudować i utrzymać wysoko zorganizowaną szkołę podstawową, a może i średnią, następnie bibliotekę, kino oświatowe, salę do widowisk teatralnych, odczytową zarazem itd.</u>
          <u xml:id="u-95.22" who="#KazimierzMaj">To są problemy, które stoją przed nauką. Trzeba, by to było zbadane, trzeba, by ukazały się odpowiednie na ten temat publikacje. To bardzo pomoże w samej akcji przebudowy wsi nie tylko agrarnej, ale przebudowy jej pod względem techniczno-cywilizacyjnym, następnie społeczno-kulturalnym i oczekujemy, że Polska Akademia Nauk zainteresuje się tą stroną naszego współczesnego życia.</u>
          <u xml:id="u-95.23" who="#KazimierzMaj">Następna sprawa to sprawa historii wsi. Dotychczas nie mamy wyczerpujących prac z tego zakresu, to znaczy prac, które by w sposób całościowy ujmowały dzieje wsi polskiej.</u>
          <u xml:id="u-95.24" who="#KazimierzMaj">To, co mamy, to mamy niewiele — Świętochowski czy Grabski, „Historia wsi” — to są to już rzeczy przestarzałe z punktu widzenia metodologicznego. Oczekujemy na prace nowe, przybyły nowe materiały archiwalne. Przecież jesteśmy po reformie rolnej.</u>
          <u xml:id="u-95.25" who="#KazimierzMaj">Reforma rolna dostarczyła nam sporo inwentarzy generalnych. Mamy w tej chwili w archiwach ponad 40 tys. inwentarzy generalnych różnych kluczy i poszczególnych wsi, a zaledwie parę tysięcy, około 4 tys. tych inwentarzy zostało opracowanych. Otóż jest to dziedzina, którą trzeba będzie się zająć.</u>
          <u xml:id="u-95.26" who="#KazimierzMaj">Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk powinien w swojej działalności większą niż dotychczas uwagę zwrócić na sprawę badań z dziedziny historii wsi. Bardzo cenna jest działalność w tym zakresie, jaką na przykład prowadzi Biblioteka Kórnicka, placówka Polskiej Akademii Nauk. Opublikowała ona między innymi kilka pozycji, które dotyczą historii wsi; opublikowała ostatnio inwentarz generalny właśnie tego klucza kórnicko-bnińskiego, inwentarz zawierający ciekawe materiały, dotyczące właśnie przeszłości wsi przynależnych do klucza kórnicko-bnińskiego. Podobne akcje mogłyby prowadzić w tej dziedzinie i inne placówki Polskiej Akademii Nauk.</u>
          <u xml:id="u-95.27" who="#KazimierzMaj">Następnie, jeżeliby chodziło o zadania Polskiej Akademii Nauk, to oczekujemy od niej poszerzenia i pogłębienia prac, dotyczących nauk rolniczych. Ja o tym tylko wspominam, bo kolega poseł Malinowski, który również zabierze głos w dyskusji — powie o tym obszerniej. Jest tak zwany przecież V Wydział Nauk Rolniczych i Leśnych i chcielibyśmy, by ten Wydział właśnie dał nam to wszystko, co jest potrzebne, gdy chodzi o podbudowę naukową naszej działalności, gdy mowa o gospodarstwie wiejskim.</u>
          <u xml:id="u-95.28" who="#KazimierzMaj">Wreszcie ważną rzeczą, gdy chodzi o całość naszego życia narodowego, jest tworzenie podstaw naukowych dla naszej działalności oświatowej, kulturalnej i wychowawczej. Pod tym względem mamy duże zaniedbania i opóźnienia. Dotychczas nie mamy w Polskiej Akademii Nauk wydziału nauk pedagogicznych. Trzeba ten wydział, może jako wydział VII z kolei, stworzyć. Istnieje wielka potrzeba powołania tego wydziału, że wspomnę o naszych niedostatkach w zakresie historii, oświaty i wychowania.</u>
          <u xml:id="u-95.29" who="#KazimierzMaj">Nie mamy w tej chwili uniwersyteckiego podręcznika historii, oświaty i wychowania. To, co zostało w Polsce wydane, to — jak już zaznaczyłem — są to rzeczy przestarzałe. Stać nas w tej chwili na to, żeby wydać nowe rzeczy. Przykład z „Historią Polski”, która jest wydawnictwem wartościowym — dzieło Polskiej Akademii Nauk — winien zachęcić tę instytucję do podobnych prac, gdy chodzi o historię wsi, następnie gdy chodzi o historię oświaty i wychowania.</u>
          <u xml:id="u-95.30" who="#KazimierzMaj">Komitet Nauk Pedagogicznych, istniejący w ramach Polskiej Akademii Nauk, nie wystarcza, nie zaspokaja tych potrzeb, jakie stwarza życie w nowych warunkach — polskie życie w nowych warunkach gospodarczych, politycznych i kulturalnych. I dlatego ten postulat uważam za postulat bardzo ważny.</u>
          <u xml:id="u-95.31" who="#KazimierzMaj">I wreszcie sprawa następna — to wiązanie organizacji życia i pracy Polskiej Akademii Nauk z działalnością praktyczną.</u>
          <u xml:id="u-95.32" who="#KazimierzMaj">Przeglądałem wykaz komitetów, komisji, skład rad, które istniały w Polskiej Akademii Nauk w poprzedniej kadencji, gdyż nowa ustawa zapoczątkuje zarazem nową kadencję władz.</u>
          <u xml:id="u-95.33" who="#KazimierzMaj">Otóż spośród praktyków — i to takich, którzy mogliby być uznani za wybitnych praktyków — wśród członków komitetów, komisji istniejących w ramach Polskiej Akademii Nauk znalazłem kilka nazwisk, które naprawdę chyba przez jakieś nieporozumienie tam się dostały, to znaczy dostali się ludzie niewłaściwi. Stąd jeżeli chodzi o reprezentowanie tego, co byśmy nazywali życiem, ta reprezentacja życia nie znajduje odpowiedniego wyrazu. I dlatego, gdy się będzie organizować na nowo komitety, rady, komisje, trzeba pomyśleć o wprowadzeniu do nich przedstawicieli właśnie praktyki, tych, którzy stosują wyniki prac badawczo-naukowych z różnych dziedzin. Mamy ich w zakładach pracy, mamy w kopalniach, mamy w hutach, mamy w szkołach, mamy i w innych placówkach. Porozumienie ze związkami zawodowymi, z Centralną Radą Związków Zawodowych byłoby bardzo wskazane, gdy chodzi o dobór reprezentantów praktyki życia, krótko — życia, w odpowiednich komisjach i komitetach Polskiej Akademii Nauk.</u>
          <u xml:id="u-95.34" who="#KazimierzMaj">Takie oto sprawy nasunęły mi się, gdy chodzi o dyskusję na temat projektu ustawy o Polskiej Akademii Nauk.</u>
          <u xml:id="u-95.35" who="#KazimierzMaj">Wysoka Izbo! Mój Klub, Klub Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, jak już zaznaczyłem, widzi tę ustawę w ten sposób, że pozwoli ona nam pogłębić i poszerzyć prace badawczo-naukowe, pozwoli nam bardziej ekonomicznie dysponować środkami materialnymi, pieniężnymi, pozwoli nam wreszcie w sposób słuszny, w sposób celowy — z punktu widzenia życia samego i interesów nauki — wiązać prace badawczo-naukowe z tym, co krótko nazywamy praktyką życia. A to z kolei przyczyni się do podniesienia poziomu nie tylko naszego życia gospodarczego, ale również społeczno-politycznego i kulturalnego.</u>
          <u xml:id="u-95.36" who="#KazimierzMaj">I to mając na uwadze — głosować będziemy za ustawą o Polskiej Akademii Nauk.</u>
          <u xml:id="u-95.37" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-96">
          <u xml:id="u-96.0" who="#CzesławWycech">Głos ma poseł Ostap Dłuski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-97">
          <u xml:id="u-97.0" who="#OstapDłuski">Wysoki Sejmie! Nie miałem zamiaru wziąć udziału w dyskusji, ale muszę powiedzieć, że wystąpienie szanownego kolegi Kisielewskiego sprawiło, że poprosiłem o głos.</u>
          <u xml:id="u-97.1" who="#OstapDłuski">Muszę powiedzieć, że występuję raczej z pobudek humanitarnych. Nie wiem, czy Koledzy zechcą nazwać ten „humanizm czy „humanitarność” chrześcijańską czy marksistowską, czy może czysto koleżeńską, ale kolega Kisielewski wyraził tutaj wiele obaw, że po prostu i mnie obleciał strach o niego samego. I chciałbym Go nieco uspokoić.</u>
          <u xml:id="u-97.2" who="#OstapDłuski">Dziwna rzecz, że jeśli chodzi o sam projekt ustawy, to kolega Kisielewski nie zwalczał samej ustawy jako takiej, nawet powiedział, że jest ona pod wielu względami pożyteczna. Ale bał się i boi się — powiedział, że „ma szereg obaw, szereg trosk, lęków, strachów — boi się interpretacji. A nuż ustawa, sama w sobie niezła, znajdzie kiepską interpretację. Że marksiści i materialiści kiepsko ją będą interpretować.</u>
          <u xml:id="u-97.3" who="#OstapDłuski">Każdy ustęp ustawy wywołuje obawy u kolegi Kisielewskiego. Jest taka wspaniała nowela wielkiego pisarza rosyjskiego, którego pamięć i dzieło z okazji 50-lecia zgonu uczciliśmy niedawno na akademii w Warszawie: „Czeławiek w futlare”.</u>
          <u xml:id="u-97.4" who="#OstapDłuski">Było to taki typ człowieka, który wszystkiego się bał. Wszystkiego, co nowe: bał się nowej ustawy, nowego teatru, bał się nawet kobiety. Bał się „a nuż by co złego z tego nie wyszło”. I właśnie kolega Kisielewski boi się, a nużby z tego co złego nie wyszło. Bardzo ciekawa, osobliwa interpretacja ustawy. Wolność nauki to jest rzecz wielka.</u>
          <u xml:id="u-97.5" who="#OstapDłuski">My marksiści szanujemy, cenimy i zawsze broniliśmy i walczyliśmy o wolność nauki. Uważać marksizm i marksistów za przeciwników czy wrogów wolności nauki, jest to contradictio in adiecto. Przecież najbardziej rewolucyjną, rewolucjonizującą nauką jest marksizm.</u>
          <u xml:id="u-97.6" who="#OstapDłuski">Kolega poseł Kisielewski szuka sprawdzianu, sprawdzianu słuszności marksizmu. No, chybaż nie trzeba tak daleko szukać. Jest Polska Ludowa, Polska socjalistyczna, u której kolebki stał marksizm i marksiści i która dziś i jutro kieruje się i kierować się będzie w budownictwie socjalizmu, w budownictwie nowego życia w Polsce nauką marksizmu-leninizmu. Ale sprawdziany są szersze, bardziej rozległe, od Łaby aż po Ocean Spokojny. Te wszystkie kraje i te wszystkie narody budujące socjalizm, budujące nowe życie czynią to na zasadzie, na podstawie marksizmu, stosując metody dialektycznego materializmu.</u>
          <u xml:id="u-97.7" who="#OstapDłuski">Dlatego posądzać marksizm, marksistów o stosunek wrogi do wolności nauki — jak już powiedziałem — jest sprzecznością samą w sobie.</u>
          <u xml:id="u-97.8" who="#OstapDłuski">Co prawda, znamy w historii okresy, w których nauka była miażdżona, niewolona, ujarzmiana. Sądzę, że kolega Kisielewski z racji swojego światopoglądu zna doskonale te okresy i ich dzieje. Weźmy na przykład ów okres, w którym nieśmiertelne dzieło Polaka Mikołaja Kopernika znalazło się na indeksie.</u>
          <u xml:id="u-97.9" who="#OstapDłuski">Przypomnij my sobie warunki, w których żyli i tworzyli Galileusz, Giordano Bruno, Campanella. A wiemy, że w owych czasach ideologią przodującą nie był ani marksizm, ani materializm dialektyczny i nie marksiści rządzili. Szczęściem epoka ta przeszła, zapadła się i nigdy więcej nie zmartwychwstanie.</u>
          <u xml:id="u-97.10" who="#OstapDłuski">Warto zastanowić się nad tym, że obawy kolegi Kisielewskiego idą tak daleko, że boi się samego siebie. Sam się pozbawia wolności. Jak wiadomo, i nasza Konstytucja, i regulamin naszego Sejmu dają każdemu z posłów prawo głosowania przeciw. Kolega Kisielewski nie chce skorzystać z tego prawa. Ale dlaczego nie chce skorzystać z tego prawa? Powiada, że się boi. A nuż coś złego z tego wyjdzie! Boi się i powiada: jeśli będę głosował przeciw — to powiedzą, że jestem przeciw nauce. I dlatego wstrzymuję się od głosowania. Jeśli chodzi o moją skromną osobę, wołałbym, żeby ta pozycja była jasna. I tutaj, niestety, muszę — że tak powiem — sprawić pewien zawód koledze, sądzę bowiem, że wstrzymanie się od głosowania dopiero może wywołać interpretacje (w ogóle z tymi interpretacjami sprawa, jak widzimy, śliska), że boi się on nauki, że jest przeciw nauce, bo wstrzymał się od głosowania, wstrzymał się od nauki, stanął na uboczu sprawy.</u>
          <u xml:id="u-97.11" who="#OstapDłuski">Bardzo interesujący jest jednak ten środek zapobiegawczy, który chciałby zastosować kolega Kisielewski, jeśli chodzi o ochronę wolności nauki. A mianowicie proponuje on Wysokiemu Sejmowi utworzenie jakiegoś rezerwatu dla tej kategorii uczonych, którą by chciał wziąć w obronę. No, ja sądzę, że kolega Kisielewski oddał bardzo kiepską, niedźwiedzią przysługę tym uczonym, których by chciał wziąć w obronę.</u>
          <u xml:id="u-97.12" who="#OstapDłuski">Istotnie istnieją u nas w Polsce rezerwaty, organizowane przez Ministerstwo Rolnictwa czy Leśnictwa, ale te rezerwaty przeznaczone są raczej dla gatunków wymierających. No, nie wiem, jak rozumie tę sprawę kolega Kisielewski. Jeśli chodzi o mnie — aż tak negatywnego stosunku do tych uczonych, których bronić chce kolega Kisielewski, ja osobiście nie mam.</u>
          <u xml:id="u-97.13" who="#OstapDłuski">Proszę Kolegów! Ustawa ma na celu zogniskować wszystkie wysiłki polskich uczonych dla jednej wielkiej sprawy, ażeby pomogły, przyśpieszyły budowę wielkiego dzieła stworzenia nowej szczęśliwej Polski dzięki nauce, przy pomocy nauki, na zasadzie nauki.</u>
          <u xml:id="u-97.14" who="#OstapDłuski">My jesteśmy za wolnością nauki. Badacz, uczony musi chcieć i umieć łamać hamulce, przeszkody, więzy, przesądy, tworzyć — łamiąc rzeczy przeszłe — rzeczy nowe i twórcze, które pchają świat naprzód. Ale jesteśmy przeciw wolności, która chce łamać nowe, a nawracać do starego.</u>
          <u xml:id="u-97.15" who="#OstapDłuski">Jesteśmy przekonani, że polska nauka, która na przestrzeni historii nawet w okresie niewoli, gdy naród był więziony, a myśl w jarzmie — dała światu tylu wybitnych uczonych i twórców, że wspomnę tylko Marię Skłodowską-Curie, że i dzisiejsza nauka polska, łamiąc przesądy i więzy przeszłości, tworzyć będzie dzieła nowe, dzieła w służbie narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-97.16" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
          <u xml:id="u-97.17" who="#OstapDłuski">Do dyskusji zapisało się przy tym punkcie porządku dziennego jeszcze dwóch posłów, poseł Zbigniew Gertych i poseł Tomasz Malinowski. Zgodzili się oni nie wygłaszać przemówień, ale wydrukujemy je i załączymy do stenogramu. W ten sposób skrócilibyśmy debatę o jedną godzinę.</u>
          <u xml:id="u-97.18" who="#OstapDłuski">Sprzeciwu co do tych zamierzeń nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-97.19" who="#OstapDłuski">Wobec tego zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-97.20" who="#OstapDłuski">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-97.21" who="#OstapDłuski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o Polskiej Akademii Nauk wraz z poprawkami Komisji Oświaty i Nauki — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-97.22" who="#OstapDłuski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-97.23" who="#OstapDłuski">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-97.24" who="#OstapDłuski">Kto się wstrzymał od głosowania? Jedna osoba.</u>
          <u xml:id="u-97.25" who="#OstapDłuski">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o Polskiej Akademii Nauk.</u>
          <u xml:id="u-97.26" who="#komentarz">(Długotrwale oklaski)</u>
          <u xml:id="u-97.27" who="#OstapDłuski">Przystępujemy do punktu 13 porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Budownictwa i Gospodarki Komunalnej o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy z dnia 13 lipca 1957 r. o zabezpieczeniu pożyczek na finansowanie budownictwa mieszkaniowego (druki nr 311 i 320).</u>
          <u xml:id="u-97.28" who="#OstapDłuski">Głos ma sprawozdawca poseł Zofia Stypułkowska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-98">
          <u xml:id="u-98.0" who="#ZofiaStypułkowska">Panie Marszałku, Wysoka Izbo! Projekt ustawy, którą mam zaszczyt referować w imieniu Komisji Budownictwa i Gospodarki Komunalnej, jest projektem bardzo skondensowanym i bardzo konkretnym. Zawiera właściwie tylko jeden artykuł, nowelizujący ustawę sprzed 3 lat, z lipca 1957 roku o zabezpieczeniu pożyczek na finansowanie budownictwa mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-98.1" who="#ZofiaStypułkowska">Celem tej nowelizacji jest — jak powiedziałam — konkretna pomoc finansowa dla budownictwa ze środków własnych ludności, pomoc finansowa wyrażająca się w ulgach bądź zniesieniu opłat sądowych, które towarzyszą wpisom hipotecznym w wypadku zabezpieczania pożyczek państwowych udzielanych na budownictwo ze środków własnych ludności. Tę konkretną pomoc finansową szacujemy na przeszło 22 mln zł rocznie, opierając się na wysokości kredytów tego roku, co daje przeszło 440 izb mieszkalnych rocznie.</u>
          <u xml:id="u-98.2" who="#ZofiaStypułkowska">Chcę zwrócić uwagę Wysokiej Izby, że projekt niniejszej noweli był bardzo żywo postulowany przez organizacje spółdzielcze, a zwłaszcza przez Związek Spółdzielczości Mieszkaniowej, w tej intencji, aby nieco złagodzić te obciążenia finansowe, które ponoszą obywatele budujący z własnych środków, a zwłaszcza spółdzielcy. Zdajemy sobie bowiem sprawę z tego, że na obciążenia poza wpłatą jednorazową składają się wieloletnie spłaty kredytów, jak również ponoszenie kosztów pełnej eksploatacji, utrzymania mieszkania i nieruchomości.</u>
          <u xml:id="u-98.3" who="#ZofiaStypułkowska">Jeśli chodzi o zagadnienie nowej polityki mieszkaniowej, było jej celem i założeniem, aby ciężary finansowe na budowanie, jak i na eksploatację mieszkań ponosili obywatele. I dlatego rozwinęliśmy bardzo różne formy budownictwa ze środków własnych ludności, dopasowane do możliwości finansowych i sytuacji rodzinnych. Niemniej jednak zależy nam i na tym, aby się możliwie szeroko rozwijały formy budownictwa powszechnego, dostępnego dla ludzi pracy, oszczędnego i efektywnego. Dlatego też te ulgi, które przewiduje projektowana ustawa, którą mam zaszczyt referować, są różnej gradacji. I tak całkowite zwolnienie od opłat sądowych przewidziane jest dla spółdzielczości typu lokatorskiego, najbardziej powszechnej i najbardziej dostępnej spółdzielczości; daleko idące, bo zredukowane do 25% ulgi w opłatach sądowych dla budownictwa mieszkaniowego wszelkiego typu na terenie Ziem Zachodnich; 50% ulgi dla budownictwa spółdzielczego na terenie całego kraju i wreszcie 25% ulgi dla budownictwa indywidualnego pozaspółdzielczego.</u>
          <u xml:id="u-98.4" who="#ZofiaStypułkowska">Kończąc referowanie projektu ustawy, chcę zwrócić uwagę Wysokiej Izby na fakt bardzo znamienny i bardzo chyba wart podkreślenia, mianowicie na to, że w okresie kadencji naszego Sejmu podjęta została i jest konsekwentnie realizowana nowa polityka mieszkaniowa, której takim bardzo poważnym elementem jest między innymi budownictwo ze środków własnych ludności. Mimo istniejących jeszcze licznych i błędów, i braków zarówno w ruchu spółdzielczym, jak i trudności, które stają na drodze budownictwa mieszkaniowego w ogóle, a w tym i budownictwa ze środków własnych ludności — ta właśnie forma budownictwa przynosi nam dzisiaj bardzo poważne owoce na naszym rynku mieszkaniowym. Jeżeli zważymy i ten fakt, że rok zeszły zamknęliśmy ilością przeszło 80 tys. izb wybudowanych ze środków własnych ludności, a więc jest to zjawisko ilościowe, które konkuruje niemalże już z budownictwem rad narodowych, to ta konkurencja w ilości izb jest chyba zjawiskiem pozytywnym, słusznym i nas bardzo cieszącym.</u>
          <u xml:id="u-98.5" who="#ZofiaStypułkowska">Z tych też względów, Wysoka Izbo, wnoszę, ażeby projekt ustawy, zawarty w druku sejmowym nr 311, który jest jednym z konsekwentnych ogniw podjętej i prowadzonej przez nas nowej polityki mieszkaniowej, wyrażającej się w popieraniu najbardziej pożytecznych i prawidłowych form budownictwa ze środków własnych ludności, ażeby ten projekt Wysoki Sejm uchwalić raczył.</u>
          <u xml:id="u-98.6" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-99">
          <u xml:id="u-99.0" who="#CzesławWycech">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos? Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-99.1" who="#CzesławWycech">Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-99.2" who="#CzesławWycech">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem w całości projektu ustawy o zmianie ustawy z dnia 13 lipca 1957 r. o zabezpieczeniu pożyczek na finansowanie budownictwa mieszkaniowego w brzmieniu proponowanym przez Komisję Budownictwa i Gospodarki Komunalnej — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-99.3" who="#CzesławWycech">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-99.4" who="#CzesławWycech">Kto jest przeciw? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-99.5" who="#CzesławWycech">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-99.6" who="#CzesławWycech">Stwierdzam, że Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy z dnia 13 lipca 1957 r. o zabezpieczeniu pożyczek na finansowanie budownictwa mieszkaniowego.</u>
          <u xml:id="u-99.7" who="#CzesławWycech">Przystępujemy do punktu 15 porządku dziennego: Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy karnej skarbowej (druk nr 317).</u>
          <u xml:id="u-99.8" who="#CzesławWycech">Czy kto z Obywateli Posłów chce zabrać głos w tej sprawie? Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-99.9" who="#CzesławWycech">Prezydium Sejmu proponuje, aby Sejm odesłał powyższy projekt ustawy do Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów oraz Komisji Wymiaru Sprawiedliwości.</u>
          <u xml:id="u-99.10" who="#CzesławWycech">Jeżeli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że propozycja została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-99.11" who="#CzesławWycech">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-99.12" who="#CzesławWycech">Przystępujemy do punktu 16 porządku dziennego: Wniosek Prezesa Rady Ministrów w sprawie zmiany na stanowisku Ministra Komunikacji.</u>
          <u xml:id="u-99.13" who="#CzesławWycech">Od obywatela Prezesa Rady Ministrów otrzymałem w dniu 16 lutego br. pismo treści następującej:</u>
          <u xml:id="u-99.14" who="#CzesławWycech">„Na podstawie art. 29 ust. 1 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, przedstawiam Sejmowi PRL wnioski o dokonanie następujących zmian:</u>
          <u xml:id="u-99.15" who="#CzesławWycech">1) w związku z powołaniem do pracy w Sekretariacie KC PZPR obywatela Ryszarda Strzeleckiego, wnoszę o odwołanie Go ze stanowiska Ministra Komunikacji,</u>
          <u xml:id="u-99.16" who="#CzesławWycech">2) o powołanie na stanowisko Ministra Komunikacji obywatela Józefa Popielasa, dotychczasowego Podsekretarza Stanu w tym Ministerstwie.</u>
          <u xml:id="u-99.17" who="#CzesławWycech">— Józef Cyrankiewicz Prezes Rady Ministrów”</u>
          <u xml:id="u-99.18" who="#CzesławWycech">Czy ktoś z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-99.19" who="#CzesławWycech">Nikt się nie zgłasza.</u>
          <u xml:id="u-99.20" who="#CzesławWycech">Przystępujemy do przegłosowania wniosków Prezesa Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-99.21" who="#CzesławWycech">Kto z Obywateli Posłów jest za wnioskiem o odwołanie obywatela Ryszarda Strzeleckiego ze stanowiska Ministra Komunikacji — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-99.22" who="#CzesławWycech">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-99.23" who="#CzesławWycech">Kto jest przeciw wnioskowi? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-99.24" who="#CzesławWycech">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-99.25" who="#CzesławWycech">Wniosek został przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-99.26" who="#CzesławWycech">Kto z Obywateli Posłów jest za wnioskiem o powołanie na stanowisko Ministra Komunikacji obywatela Józefa Popielasa — zechce podnieść rękę.</u>
          <u xml:id="u-99.27" who="#CzesławWycech">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-99.28" who="#CzesławWycech">Kto jest przeciw wnioskowi? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-99.29" who="#CzesławWycech">Kto się wstrzymał od głosowania? Nikt.</u>
          <u xml:id="u-99.30" who="#CzesławWycech">Stwierdzam, że wniosek został przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-99.31" who="#CzesławWycech">Przystępujemy do punktu 17 porządku dziennego: Projekt uchwały w sprawie zamknięcia sesji.</u>
          <u xml:id="u-99.32" who="#CzesławWycech">Konwent Seniorów przedstawia Wysokiemu Sejmowi z propozycją przyjęcia następujący — umieszczony w doręczonym Obywatelom Posłom druku nr 324 — projekt uchwały:</u>
          <u xml:id="u-99.33" who="#CzesławWycech">„Uchwała Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 17 lutego 1960 r. w sprawie zamknięcia sesji Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej — na podstawie art. 41 regulaminu — postanawia zamknąć VI sesję Sejmu z dniem 17 lutego 1960 r.”. Czy są jakieś uwagi w tej Sprawie?</u>
          <u xml:id="u-99.34" who="#CzesławWycech">Jeśli nie usłyszę sprzeciwu, będę uważał, że Sejm przyjął proponowaną uchwałę.</u>
          <u xml:id="u-99.35" who="#CzesławWycech">Sprzeciwu nie słyszę.</u>
          <u xml:id="u-99.36" who="#CzesławWycech">Stwierdzam, że Sejm przyjął proponowaną uchwałę.</u>
          <u xml:id="u-99.37" who="#CzesławWycech">Porządek dzienny został wyczerpany.</u>
          <u xml:id="u-99.38" who="#CzesławWycech">Na tym kończymy 44 posiedzenie Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.</u>
          <u xml:id="u-99.39" who="#CzesławWycech">Protokół posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w Biurze Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-99.40" who="#CzesławWycech">Proszę Sekretarza Posła Balbinę Semczuk o odczytanie komunikatu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-100">
          <u xml:id="u-100.0" who="#BalbinaSemczuk">1) Plenarne posiedzenie Polskiej Grupy Unii Międzyparlamentarnej odbędzie się we środę, dnia 24 lutego br. w palarni na I piętrze Domu Poselskiego.</u>
          <u xml:id="u-100.1" who="#BalbinaSemczuk">Początek posiedzenia o godz. 10.</u>
          <u xml:id="u-100.2" who="#BalbinaSemczuk">2) Posiedzenia Komisji Przemysłu Ciężkiego, Chemicznego i Górnictwa odbędą się we środę i czwartek, w dniach 24 i 25 lutego br.</u>
          <u xml:id="u-100.3" who="#BalbinaSemczuk">Początek posiedzenia w dniu 24 lutego o godz. 11.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-101">
          <u xml:id="u-101.0" who="#CzesławWycech">Zamykam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-101.1" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 22 min. 25)</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>