PPC / ppc

text_structure.xml 450 KB
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 899 900 901 902 903 904 905 906 907 908 909 910 911 912 913 914 915 916 917 918 919 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933 934 935 936 937 938 939 940 941 942 943 944 945 946 947 948 949 950 951 952 953 954 955 956 957 958 959 960 961 962 963 964 965 966 967 968 969 970 971 972 973 974 975 976 977 978 979 980 981 982 983 984 985 986 987 988 989 990 991 992 993 994 995 996 997 998 999 1000 1001 1002 1003 1004 1005 1006 1007 1008 1009 1010 1011 1012 1013 1014 1015 1016 1017 1018 1019 1020 1021 1022 1023 1024 1025 1026 1027 1028 1029 1030 1031 1032 1033 1034 1035 1036 1037 1038 1039 1040 1041 1042 1043 1044 1045 1046 1047 1048 1049 1050 1051 1052 1053 1054 1055 1056 1057 1058 1059 1060 1061 1062 1063 1064 1065 1066 1067 1068 1069 1070 1071 1072 1073 1074 1075 1076 1077 1078 1079 1080 1081 1082 1083 1084 1085 1086 1087 1088 1089 1090 1091 1092 1093 1094 1095 1096 1097 1098 1099 1100 1101 1102 1103 1104 1105 1106 1107 1108 1109 1110 1111 1112 1113 1114 1115 1116 1117 1118 1119 1120 1121 1122 1123 1124 1125 1126 1127 1128 1129 1130 1131 1132 1133 1134 1135 1136 1137 1138 1139 1140 1141 1142 1143 1144 1145 1146 1147 1148 1149 1150 1151 1152 1153 1154 1155 1156 1157 1158 1159 1160 1161 1162 1163 1164 1165 1166 1167 1168 1169 1170 1171 1172 1173 1174 1175 1176 1177 1178 1179 1180 1181 1182 1183 1184 1185 1186 1187 1188 1189 1190 1191 1192 1193 1194 1195 1196 1197 1198 1199 1200 1201 1202 1203 1204 1205 1206 1207 1208 1209 1210 1211 1212 1213 1214 1215 1216 1217 1218 1219 1220 1221 1222 1223 1224 1225 1226 1227 1228 1229 1230 1231 1232 1233 1234 1235 1236 1237 1238 1239 1240 1241 1242 1243 1244 1245 1246 1247 1248 1249 1250 1251 1252 1253 1254 1255 1256 1257 1258 1259 1260 1261 1262 1263 1264 1265 1266 1267 1268 1269 1270 1271 1272 1273 1274 1275 1276 1277 1278 1279 1280 1281 1282 1283 1284 1285 1286 1287 1288 1289 1290 1291 1292 1293 1294 1295 1296 1297 1298 1299 1300 1301 1302 1303 1304 1305 1306 1307 1308 1309 1310 1311 1312 1313 1314 1315 1316 1317 1318 1319 1320 1321 1322 1323 1324 1325 1326 1327 1328 1329 1330 1331 1332 1333 1334 1335 1336 1337 1338 1339 1340 1341 1342 1343 1344 1345 1346 1347 1348 1349 1350 1351 1352 1353 1354 1355 1356 1357 1358 1359 1360 1361 1362 1363 1364 1365 1366 1367 1368 1369 1370 1371 1372 1373 1374 1375 1376 1377 1378 1379 1380 1381 1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392 1393 1394 1395 1396 1397 1398 1399 1400 1401 1402 1403 1404 1405 1406 1407 1408 1409 1410 1411 1412 1413 1414 1415 1416 1417 1418 1419 1420 1421 1422 1423 1424 1425 1426 1427 1428 1429 1430 1431 1432 1433 1434 1435 1436 1437 1438 1439 1440 1441 1442 1443 1444 1445 1446 1447 1448 1449 1450 1451 1452 1453 1454 1455 1456 1457 1458 1459 1460 1461 1462 1463 1464 1465 1466 1467 1468 1469 1470 1471 1472 1473 1474 1475 1476 1477 1478 1479 1480 1481 1482 1483 1484 1485 1486 1487 1488 1489 1490 1491 1492 1493 1494 1495 1496 1497 1498 1499 1500 1501 1502 1503 1504 1505 1506 1507 1508 1509 1510 1511 1512 1513 1514 1515 1516 1517 1518 1519 1520 1521 1522 1523 1524 1525 1526 1527 1528 1529 1530 1531 1532 1533 1534 1535 1536 1537 1538 1539 1540 1541 1542 1543 1544 1545 1546 1547 1548 1549 1550 1551 1552 1553 1554 1555 1556 1557 1558 1559 1560 1561 1562 1563 1564 1565 1566 1567 1568 1569 1570 1571 1572 1573 1574 1575 1576 1577 1578 1579 1580 1581 1582 1583 1584 1585 1586 1587 1588 1589 1590 1591 1592 1593 1594 1595 1596 1597 1598 1599 1600 1601 1602 1603 1604 1605 1606 1607 1608 1609 1610 1611 1612 1613 1614 1615 1616 1617 1618 1619 1620 1621 1622 1623 1624 1625 1626 1627 1628 1629 1630 1631 1632 1633 1634 1635 1636 1637 1638 1639 1640 1641 1642 1643 1644 1645 1646 1647 1648 1649 1650 1651 1652 1653 1654 1655 1656 1657 1658 1659 1660 1661 1662 1663 1664 1665 1666 1667 1668 1669 1670 1671 1672 1673 1674 1675 1676 1677 1678 1679 1680 1681 1682 1683 1684 1685 1686 1687 1688 1689 1690 1691 1692 1693 1694 1695 1696 1697 1698 1699 1700 1701 1702 1703 1704 1705 1706 1707 1708 1709 1710 1711 1712 1713 1714 1715 1716 1717 1718 1719 1720 1721 1722 1723 1724 1725 1726 1727 1728 1729 1730 1731 1732 1733 1734 1735 1736 1737 1738 1739 1740 1741 1742 1743 1744 1745 1746 1747 1748 1749 1750 1751 1752 1753 1754 1755 1756 1757 1758 1759 1760 1761 1762 1763 1764 1765 1766 1767 1768 1769 1770 1771 1772 1773 1774 1775 1776 1777 1778 1779 1780 1781 1782 1783 1784 1785 1786 1787 1788 1789 1790 1791 1792 1793 1794 1795 1796 1797 1798 1799 1800 1801 1802 1803 1804 1805 1806 1807 1808 1809 1810 1811 1812 1813 1814 1815 1816 1817 1818 1819 1820 1821 1822 1823 1824 1825 1826 1827 1828 1829 1830 1831 1832 1833 1834 1835 1836 1837 1838 1839 1840 1841 1842 1843 1844 1845 1846 1847 1848 1849 1850 1851 1852 1853 1854 1855 1856 1857 1858 1859 1860 1861 1862 1863 1864 1865 1866 1867 1868 1869 1870 1871 1872 1873 1874 1875 1876 1877 1878 1879 1880 1881 1882 1883 1884 1885 1886 1887 1888 1889 1890 1891 1892 1893 1894 1895 1896 1897 1898 1899 1900 1901 1902 1903 1904 1905 1906 1907 1908 1909 1910 1911 1912 1913 1914 1915 1916 1917 1918 1919 1920 1921 1922 1923 1924 1925 1926 1927 1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 1935 1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 2043 2044 2045 2046 2047 2048 2049 2050 2051 2052 2053 2054 2055 2056 2057 2058 2059 2060 2061 2062 2063 2064 2065 2066 2067 2068 2069 2070 2071 2072 2073 2074 2075 2076 2077 2078 2079 2080 2081 2082 2083 2084 2085 2086 2087 2088 2089 2090 2091 2092 2093 2094 2095 2096 2097 2098 2099 2100 2101 2102 2103 2104 2105 2106 2107 2108 2109 2110 2111 2112 2113 2114 2115 2116 2117 2118 2119 2120 2121 2122 2123 2124 2125 2126 2127 2128 2129 2130 2131 2132 2133 2134 2135 2136 2137 2138 2139 2140 2141 2142 2143 2144 2145 2146 2147 2148 2149 2150 2151 2152 2153 2154 2155 2156 2157 2158 2159 2160 2161 2162 2163 2164 2165 2166 2167 2168 2169 2170 2171 2172 2173 2174 2175 2176 2177 2178 2179 2180 2181 2182 2183 2184 2185 2186 2187 2188 2189 2190 2191 2192 2193 2194 2195 2196 2197 2198 2199 2200 2201 2202 2203 2204 2205 2206 2207 2208 2209 2210 2211 2212 2213 2214 2215 2216 2217 2218 2219 2220 2221 2222 2223 2224 2225 2226 2227 2228 2229 2230 2231 2232 2233 2234 2235 2236 2237 2238 2239 2240 2241 2242 2243 2244 2245 2246 2247 2248 2249 2250 2251 2252 2253 2254 2255 2256 2257 2258 2259 2260 2261 2262 2263 2264 2265 2266 2267 2268 2269 2270 2271 2272 2273 2274 2275 2276 2277 2278 2279 2280 2281 2282 2283 2284 2285 2286 2287 2288 2289 2290 2291 2292 2293 2294 2295 2296 2297 2298 2299 2300 2301 2302 2303 2304 2305 2306 2307 2308 2309 2310 2311 2312 2313 2314 2315 2316 2317 2318 2319 2320 2321 2322 2323 2324 2325 2326 2327 2328 2329 2330 2331 2332 2333 2334 2335 2336 2337 2338 2339 2340 2341 2342 2343 2344 2345 2346 2347 2348 2349 2350 2351 2352 2353 2354 2355 2356 2357 2358 2359 2360 2361 2362 2363 2364 2365 2366 2367 2368 2369 2370 2371 2372 2373 2374 2375 2376 2377 2378 2379 2380 2381 2382 2383 2384 2385 2386 2387 2388 2389 2390 2391 2392 2393 2394 2395 2396 2397 2398 2399 2400 2401 2402 2403 2404 2405 2406 2407 2408 2409 2410 2411 2412 2413 2414 2415 2416 2417 2418 2419 2420 2421 2422 2423 2424 2425 2426 2427 2428 2429 2430 2431 2432 2433 2434 2435 2436 2437 2438 2439 2440 2441 2442 2443 2444 2445 2446 2447 2448 2449 2450 2451 2452 2453 2454 2455 2456 2457 2458 2459 2460 2461 2462 2463 2464 2465 2466 2467 2468 2469 2470 2471 2472 2473 2474 2475 2476 2477 2478 2479 2480 2481 2482 2483 2484 2485 2486 2487 2488 2489 2490 2491 2492 2493 2494 2495 2496 2497 2498 2499 2500 2501 2502 2503 2504 2505 2506 2507 2508 2509 2510 2511 2512 2513 2514 2515 2516 2517 2518 2519 2520 2521 2522 2523 2524 2525 2526 2527 2528 2529 2530 2531 2532 2533 2534 2535 2536 2537 2538 2539 2540 2541 2542 2543 2544 2545 2546 2547 2548 2549 2550 2551 2552 2553 2554 2555 2556 2557 2558 2559 2560 2561 2562 2563 2564 2565 2566 2567 2568 2569 2570 2571 2572 2573 2574 2575 2576 2577 2578 2579 2580 2581 2582 2583 2584 2585 2586 2587 2588 2589 2590 2591 2592 2593 2594 2595 2596 2597 2598 2599 2600 2601 2602 2603 2604 2605 2606 2607 2608 2609 2610 2611 2612 2613 2614 2615 2616 2617 2618 2619 2620 2621 2622 2623 2624 2625 2626 2627 2628 2629 2630 2631 2632 2633 2634 2635 2636 2637 2638 2639 2640 2641 2642 2643 2644 2645 2646 2647 2648 2649 2650 2651 2652 2653 2654 2655 2656 2657 2658 2659 2660 2661 2662 2663 2664 
<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml" />
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml" />
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Otwieram posiedzenie Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego.</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Witam członków Komisji Konstytucyjnej i wszystkich przybyłych gości.</u>
          <u xml:id="u-1.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Zgodnie z wcześniej przyjętym planem naszych prac, rozpoczniemy od głosowań artykułów omówionych na posiedzeniu mającym miejsce dwa tygodnie temu. Następnie przejdziemy do dyskusji nad kolejnymi artykułami Rozdziału II projektu jednolitego Konstytucji RP. Członkowie Komisji otrzymali wnioski zgłoszone w toku naszych poprzednich obrad, jak również korespondencję, która do nas dotarła. Udostępniam ją wszystkim każdorazowo po to, abyśmy wiedzieli, jakie postulaty i sugestie napływają do Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia narodowego.</u>
          <u xml:id="u-1.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Proponuję, abyśmy, zgodnie ze wcześniejszymi ustaleniami, naszą pracę zorganizowali w sposób następujący. Każdego dnia nasze posiedzenia trwałyby od godz. 9 do godz. 19 z dwugodzinną przerwą obiadową od godz. 13 lub 13,30 do godz. 15 lub 15,30. Głosowania odbywałyby się rano (dziś i jutro o godz. 9). Czas pracy Komisji Konstytucyjnej skróciliśmy do dwóch dni, ale wydłużyliśmy czas trwania poszczególnych posiedzeń. W sumie nasze obrady będą trwały niemal tyle samo, jak w przypadku spotkań trzydniowych, które - przypominam - rozpoczynaliśmy pierwszego dnia o godz. 11, a kończyliśmy trzeciego - po obiedzie.</u>
          <u xml:id="u-1.4" who="#AleksanderKwaśniewski">Tak wygląda porządek obrad kolejnego posiedzenia Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego. Czy w tej sprawie są jakieś uwagi?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#KrzysztofKamiński">Jaki jest stan rozmów pomiędzy poszczególnymi środowiskami w sprawie uregulowania w przyszłej Konstytucji RP stosunków państwo - kościół? Kiedy możemy spodziewać się powrotu do dyskusji nad art. 15 projektu jednolitego Konstytucji RP? Kiedy dojdzie do głosowań nad tą kwestią? Co przewodniczący A. Kwaśniewski może nam powiedzieć w tej sprawie?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Informuję, że rozmowy na ten temat trwają. Natychmiast po zakończeniu przeprowadzanych konsultacji odpowiednie propozycje zostaną przedstawione pod rozwagę Komisji, a następnie pod głosowanie. Sądzę, że nastąpi to (użyję tu formuły zgodnej z wieloletnią tradycją jednego z naszych partnerów) we właściwym momencie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#KrzysztofKamiński">Pragnę poinformować, że ostatnie ustalenie Konwentu seniorów sprzed kilku dni jest takie, że w przyszłym tygodniu Sejm zajmie się rozpatrzeniem trzech punktów bezpośrednio wiążących się z problemem konkordatu:</u>
          <u xml:id="u-4.1" who="#KrzysztofKamiński">- sprawozdaniem Komisji nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu ustawy o ratyfikacji Konkordatu między Stolicą Apostolską o Rzeczpospolitą Polską,</u>
          <u xml:id="u-4.2" who="#KrzysztofKamiński">- uchyleniem uchwały z lipca 1994 r.,</u>
          <u xml:id="u-4.3" who="#KrzysztofKamiński">- omówieniem projektu ustawy o ratyfikacji konkordatu, który rząd Waldemara Pawlaka skierował do Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-4.4" who="#KrzysztofKamiński">W związku z tym, Konwent Seniorów spodziewał się, że dzisiaj lub jutro dojdzie do jakichś rozstrzygnięć w Komisji Konstytucyjnej, co miałoby wpływ na obrady plenarne Sejmu. Brak rozstrzygnięć z naszej strony podczas obecnego posiedzenia Komisji spowoduje liczne komplikacje.</u>
          <u xml:id="u-4.5" who="#KrzysztofKamiński">Informuję jedynie o sprawie, powstrzymując się od własnego komentarza.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Myślę, że nie może tu być mowy o żadnych komplikacjach dlatego, że nasze decyzje nie są przecież ostateczne. Są jedynie decyzjami Komisji Konstytucyjnej, które przedstawimy Zgromadzeniu Narodowemu. Nie sądzę, aby z tego względu miały nastąpić jakieś poważne komplikacje.</u>
          <u xml:id="u-5.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Nie wykluczam możliwości, że Komisja Konstytucyjna przedyskutuje kwestię stosunków państwo-kościół jeszcze przed kolejnym posiedzeniem Sejmu. Sprawa ta pozostaje na razie otwarta.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#DanutaWaniek">Ponieważ poseł K. Kamiński pytał o stan zaawansowania konsultacji, które odbywają się poza Komisję Konstytucyjną Zgromadzenia Narodowego, to pragnę przypomnieć, że właśnie ta Komisja jest ciałem powołanym przez Zgromadzenie Narodowe do rozstrzygania wszelkich kwestii, nie tylko bulwersujących opinię publiczną, ale także stanowiących przedmiot sporów wewnątrz partii zasiadających w parlamencie.</u>
          <u xml:id="u-6.1" who="#DanutaWaniek">Pragnę zapytać (jako, że nie jest nam znany przebieg odbywanych rozmów) czy w toczących się konsultacjach przyjmuje się możliwość odwołania się do referendum cząstkowego (zgodnie z przepisami ustawy o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP), w przypadku nierozstrzygnięcia kwestii zapisu dotyczącego stosunków państwo-kościół? Czy taką możliwość bierze się pod uwagę?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Myślę, że wszyscy są tego świadomi, że taka możliwość istnieje.</u>
          <u xml:id="u-7.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Każdy z nas powinien realizować swoje zadania, zadania te są zdefiniowane. Naszym zadaniem jest przygotowanie jednolitego tekstu Konstytucji RP, który dołączymy do sprawozdania z prac Komisji Konstytucyjnej i przedstawimy Zgromadzeniu Narodowemu.</u>
          <u xml:id="u-7.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Zapis art. 15 (umownie nazywam go „art. 15”, gdyż prawdopodobnie otrzyma inną numerację) będzie taki, jak zdecyduje większość Komisji Konstytucyjnej. W tej chwili staramy się dojść do jak najszerszego porozumienia. Trwają stosowne rozmowy. Czy zakończą się one powodzeniem, czy nie, dziś jest za wcześnie o tym wyrokować. Moim zdaniem, mimo różnych publicznych wypowiedzi na ten temat, ciągle istnieje szansa na znalezienie satysfakcjonujących formuł. Wymagają one bardzo głębokiej dyskusji prawnej, konstytucyjnej, ponieważ spory nie zawsze dotyczą kwestii zasadniczych, czasami dotyczą one tylko sformułowań,</u>
          <u xml:id="u-7.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Ze swej strony dziękuję, że wtedy, kiedy owe konsultacje zakończą się (moim zdaniem, nastąpi to niedługo), przedstawię ich efekty członkom Komisji Konstytucyjnej. Do prowadzenia wspomnianych konsultacji zostaliśmy upoważnieni wraz z senatorem S. Pastuszką. Jeżeli okaże się, że część posłów lub część senatorów uważa, iż należy odwołać się w tej sprawie do opinii wyrażonej w referendum, to oczywiście taka możliwość istnieje. Nie jest to jednak zadaniem Komisji Konstytucyjnej. Nie my będziemy w tej mierze podejmować decyzje. Jako Komisja Konstytucyjna możemy jedynie podjąć decyzje co do kształtu zapisów, jakie zaproponujemy do drugiego.</u>
          <u xml:id="u-7.4" who="#AleksanderKwaśniewski">Jak już powiedziałem, istnieją w tym zakresie pewne, prawnie przewidziane możliwości. Sądzę, że w odpowiednim czasie będziemy mogli do nich powrócić.</u>
          <u xml:id="u-7.5" who="#AleksanderKwaśniewski">Nie jest jeszcze gotowa ustawa o referendum konstytucyjnym, co stanowi pewną istotną trudność. Nie należy to jednak do zakresu obowiązków Komisji Konstytucyjnej. Jak mówił poseł K. Kamiński, Komisja Sprawiedliwości kończy prace nad ustawą o referendum konstytucyjnym, który niedługo wejdzie pod obrady Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-7.6" who="#AleksanderKwaśniewski">Jeżeli nie zostaną zgłoszone inne uwagi do porządku dzisiejszych obrad, to zrozumiem, że został on przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-7.7" who="#AleksanderKwaśniewski">Proszę o naciśnięcie przycisków obecności, abyśmy mogli sprawdzić czy jesteśmy w stanie podejmować decyzje. Informuję, że w tej chwili na sali znajduje się 22 członków Komisji Konstytucyjnej. Do podejmowania wiążących decyzji wymaga jest obecność co najmniej połowy członków, a więc 28 osób. W związku z tym istnieją dwie możliwości. Przypominam, że zakończyliśmy omawianie art. 40 Konstytucji RP. W tej chwili możemy przystąpić do dyskusji nad art. 41 i gdy tylko będzie to możliwe wrócić do głosowań. Jeżeli chcemy rozpocząć od głosowań, możemy zarządzić półgodzinną przerwę, w czasie której dotarliby pozostali członkowie Komisji Konstytucyjnej (przedstawiciele klubów parlamentarnych zadbaliby o obecność swoich kolegów klubowych).</u>
          <u xml:id="u-7.8" who="#AleksanderKwaśniewski">Jakie są propozycje w tej sprawie?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Chcę wypowiedzieć się w zupełnie innej kwestii. Proponuję, aby pierwszego dnia nasze obrady zaczynały się ok. godz. 10, gdyż wiele pociągów przybywa ok. godz. 9,15.</u>
          <u xml:id="u-8.1" who="#AlicjaGrześkowiak">Niektórym parlamentarzystom trudno jest przyjeżdżać do Warszawy już w poniedziałek wieczorem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Jeżeli tak zdecydujemy, to nasze kolejne spotkanie rozpocznie się o godz. 10. Pragnę jedynie zauważyć (proszę nie poczytywać tego za złośliwość), że część członków Komisji Konstytucyjnej zapanowała nad rozkładami jazdy, a część padła ich ofiarą. Ci drudzy zazwyczaj są nieobecni, gdyż na wszystkich posiedzeniach frekwencja jest zbliżona. Jedni są prawie zawsze obecni, a drugich przeważnie nie ma.</u>
          <u xml:id="u-9.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Zapytuję członków Komisji Konstytucyjnej, czy sugerują rozpoczęcie dyskusji nad kolejnymi artykułami projektu jednolitego Konstytucji RP czy też proponują zarządzenie przerwy. Ponieważ jest to decyzja o charakterze formalnym, podejmiemy ją w głosowaniu.</u>
          <u xml:id="u-9.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o zgłoszenie przerwy w naszych obradach do godz. 10.</u>
          <u xml:id="u-9.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 12 głosów popierających, 7 przeciwnych i 3 wstrzymujących się. Wobec powyższego, ogłaszam przerwę w posiedzeniu Komisji Konstytucyjnej do godz. 10.</u>
          <u xml:id="u-9.4" who="#komentarz">(po przerwie)</u>
          <u xml:id="u-9.5" who="#AleksanderKwaśniewski">Zanim rozpoczniemy rundę głosowań (wierzę, że znajdujemy się w wystarczająco licznym gronie) przypominam, iż dwa tygodnie temu umówiliśmy się, że obrady zaczynamy o godz. 9 głosowaniami.</u>
          <u xml:id="u-9.6" who="#AleksanderKwaśniewski">Proszę o naciśnięcie przycisków obecności w celu sprawdzenia liczebności członków Komisji Konstytucyjnej. Czy przedstawiciele klubów parlamentarnych przypomnieli swoim kolegom - członkom Komisji Konstytucyjnej, że nasze obrady już trwają? Ma sali nie ma przedstawicieli Unii Pracy, ale jest już 28 osób - członków Komisji Konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-9.7" who="#AleksanderKwaśniewski">Zgodnie z porządkiem obrad, przechodzimy do głosowania wniosków, jakie zostały przedyskutowane na posiedzeniu Komisji Konstytucyjnej w dniu 9 marca br. Zapisano je w druku nr 9/03. Chodzi o propozycje zapisów do art. art. 36–40.</u>
          <u xml:id="u-9.8" who="#AleksanderKwaśniewski">Zacznijmy od art. 36. Zgłoszono do niego 5 wniosków, z czego propozycja podkomisji wymaga uporządkowania, co uczynimy w pierwszej kolejności. następnie przegłosujemy wszystkie 5 wniosków, rozpoczynając od wniosku podkomisji. Właściwie chodzi tu o 4 wnioski, ponieważ propozycja posła T. Iwińskiego dotyczy wyłącznie innego brzmienia art. 36 ust. 1 i przegłosujemy ją w pierwszej kolejności. Przypomnę jeszcze raz kolejność głosowań:</u>
          <u xml:id="u-9.9" who="#AleksanderKwaśniewski">- uporządkowanie propozycji podkomisji,</u>
          <u xml:id="u-9.10" who="#AleksanderKwaśniewski">- głosowanie nad wnioskiem posła T. Iwińskiego dotyczącym ust. 1 omawianego artykułu,</u>
          <u xml:id="u-9.11" who="#AleksanderKwaśniewski">- alternatywne głosowanie nad 4 wnioskami:</u>
          <u xml:id="u-9.12" who="#AleksanderKwaśniewski">1) propozycją podkomisji,</u>
          <u xml:id="u-9.13" who="#AleksanderKwaśniewski">2) wnioskiem posła J. Gwiżdża, posła A. Kwaśniewskiego, senatora J. Orzechowskiego i przedstawiciela Rady Ministrów prof. S. Gebethnera,</u>
          <u xml:id="u-9.14" who="#AleksanderKwaśniewski">3) wnioskiem senatora P. Andrzejewskiego,</u>
          <u xml:id="u-9.15" who="#AleksanderKwaśniewski">4) wnioskiem senator A. Grześkowiak.</u>
          <u xml:id="u-9.16" who="#AleksanderKwaśniewski">Zgodnie z przyjętą zasadą te wnioski, które uzyskują więcej głosów „za” niż „przeciw”, przejdą do kolejnej rundy głosowań i spośród nich wybierzemy przepis, który umieścimy jako art. 36 w projekcie jednolitym Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-9.17" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy technika głosowań jest zrozumiała? Nie widzę żadnych zastrzeżeń.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#KrzysztofKaMiński">Mam pytanie do posła T. Iwińskiego. Merytoryczna treść propozycji brzmienia art. 36 ust. 1, przedłożonej przez posła T. Iwińskiego jest identyczna z treścią pozostałych propozycji brzmienia tego ustępu. Wnioskodawca zamienią jedynie wyraz „każdy” na określenie „obywatel polski”. Rozumiem, że intencją poprawki zgłoszonej przez posła T. Iwińskiego jest to, aby tylko i wyłącznie obywatelom polskim, posiadającym polskie dowody osobiste lub paszporty (a nie każdemu, w tym cudzoziemcowi), przysługiwała wolność poruszania się na terenie Rzeczpospolitej Polskiej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Sugeruję, abyśmy na razie zebrali pytania do wnioskodawców.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#TadeuszMazowiecki">To samo pytanie należy skierować do posła J. Gwiżdża, posła A. Kwaśniewskiego, senatora J. Orzechowskiego i przedstawiciela Rady Ministrów prof. S. Gebethnera, gdyż w ich wnioskach również jest mowa o „obywatelu polskim”. Czy mamy świadomość, że to nie obywatel polski nie może się swobodnie poruszać i osiedlać w naszym kraju?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#LeszekWiśniewski">Mam krótką uwagę. Standardy międzynarodowe przewidują, że wolność, o której mowa w art. 36 ust. 1, przysługuje każdemu. Ograniczenie jej jedynie do obywateli polskich byłoby odejściem od owych standardów, które znajdują się przecież w traktatach ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#TadeuszIwiński">Nie chcę wypowiadać się w imieniu grupy wnioskodawców.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Poseł K. Kamiński skierował swoje pytanie pod adresem posła T. Iwińskiego. Było ono związane z propozycją zmiany treści art. 36 ust. 1.</u>
          <u xml:id="u-15.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Kolejni wnioskodawcy będą mieli możliwość wypowiedzenia się za chwilę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#TadeuszIwiński">Zastanawiałem się nad tą sprawą i zauważyłem tu pewien nieszczęśliwy iunctim. Wyobraźmy sobie, że w sytuacji, w której każdemu przysługuje możliwość swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, nagle przyjeżdża do nas pięciomilionowa rzesza osób ze Wschodu. Nie jest prawdą to, co powiedział prof. L. Wiśniewski, że zaproponowany przeze mnie zapis narusza porozumienia międzynarodowe. W wielu konstytucjach znajdują się podobne zapisy, np. w konstytucji hiszpańskiej zapisano: „Hiszpanie mają prawo...” i dalej określono do czego. W przedłożonym przez siebie brzmieniu art. 36 ust. 1 nie dostrzegam ograniczenia wolności cudzoziemców i naruszenia układów międzynarodowych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#LeszekWiśniewski">To, że coś jest w Hiszpanii, nie oznacza, że powinno być również w Polsce. Powinniśmy respektować umowy międzynarodowe. Być może Hiszpania respektuje je w praktyce ustawodawczej, a nie respektuje w swojej konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-17.1" who="#LeszekWiśniewski">Sugeruję, aby poseł T. Iwiński rozważył czy następująca wersja art. 36 ust. 1: „Obywatelowi polskiemu oraz cudzoziemcowi przebywającemu legalnie na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej przysługuje wolność poruszania się...”, nie jest lepsza? Już wcześniej stwierdziliśmy, że legalność pobytu obywatela polskiego na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej jest tak oczywista, że nie wymaga uwzględnienia w Konstytucji RP. Ci cudzoziemcy, którzy legalnie przebywają na terytorium naszego kraju, powinni mieć zagwarantowaną wolność, o której traktuje art. 36 ust. 1, co byłoby zgodne z obowiązującymi nas traktatami. Być może, dodanie do dyskutowanego przepisu wyrazów, które przed chwilą przytoczyłem, byłoby lepszym rozwiązaniem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#KrzysztofKamiński">Cudzoziemiec może legalnie zamieszkać na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej tylko wtedy, gdy uzyska azyl. Poruszać może się wówczas, gdy powiada ważną wizę lub paszport (lub nawet gdy posiada sam paszport bez wizy). Według mnie, osiedlenie się cudzoziemca w Polsce na stałe jest możliwe bądź na podstawie prawa azylowego, bądź po przystąpieniu Polski do Wspólnoty Europejskiej, kiedy to np. Portugalczyk miałby prawo osiedlić się w naszym kraju.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#AleksanderKwaśniewski">O azylu traktuje art. 40 projektu jednolitego Konstytucji RP, nie mieszajmy materii poszczególnych przepisów.</u>
          <u xml:id="u-19.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Na razie znajdujemy się na etapie pytań do wnioskodawców, ponieważ nie wszystkie wnioski są jasne.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#JanOrzechowski">Mam jedną uwagę. Nie widzę wielkiego błędu w tym, że nieograniczona swoboda poruszania się po terenie Polski zagwarantowana jest przede wszystkim dla obywateli polskich. Jeżeli chodzi o osoby, które nie są obywatelami polskimi, a z mocy prawa międzynarodowego przysługują im określone uprawnienia, to przecież z art. 10 ust. 1 projektu jednolitego Konstytucji RP wyraźnie wynika, że Polska przestrzega umów międzynarodowych. Jeżeli w konwencji, jaką podpiszemy, zostaną zagwarantowane określone prawa, to będą one przestrzegane na terenie państwa polskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#IrenaLipowicz">Wydaje mi się, że jako Komisja Konstytucyjna zaczynamy prezentować głosy, które mogą być potem cytowane w różnych gremiach międzynarodowych jako wypowiedzi kuriozalne. Pamiętajmy, że wszystko to, co mówimy, jest protokołowane. W związku z tym proszę o to, aby jednak zastanawiać się nad formułowaniem niektórych poglądów.</u>
          <u xml:id="u-21.1" who="#IrenaLipowicz">Zwłaszcza dziwi mnie wypowiedź senatora J. Orzechowskiego. Przecież mówimy o regule i o wyjątku od niej. Obowiązuje zarówno ustawa o cudzoziemcach, odnosząca się właśnie do cudzoziemców, jak i ustawa o stanie wyjątkowym, która może drastycznie ograniczyć prawo obywateli polskich do swobodnego poruszania się oraz do zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu. Nie możemy tylko mówić o cudzoziemcach i o obywatelach polskich dlatego, że jest jeszcze również kategoria bezpaństwowców. W przepisie art. 36 ust. 1 musielibyśmy umieścić i cudzoziemców, i obywateli naszego kraju i bezpaństwowców.</u>
          <u xml:id="u-21.2" who="#IrenaLipowicz">Nie chcemy, aby w świetle naszej konstytucji regułą było ograniczanie albo wyznaczanie szczegółowych tras marszrut cudzoziemcom, którzy znajdują się na terytorium Polski. Pamiętajmy o regule wzajemności i pomyślmy, jaki los zgotujemy obywatelom polskim.</u>
          <u xml:id="u-21.3" who="#IrenaLipowicz">Żadne państwo i żadne układy międzynarodowe nie kwestionują tego, że prawo o cudzoziemcach, może zawierać dość drastyczne zasady dotyczące wydalania cudzoziemców z terytorium danego kraju, zmiany miejsca pobytu, a nawet aresztu do czasu wydalenia za granicę. wydaje mi się, że przyjmując odmienną regułę, ustawiamy się poza określonym kierunkiem rozwoju praw człowieka i obywatela. uważam, że powinniśmy zastanowić siŁ nad tym, co robimy.</u>
          <u xml:id="u-21.4" who="#IrenaLipowicz">Nie wiem czy dobrze zrozumiałam wypowiedź posła K. Kamińskiego ale wcale nie jest prawdą, że cudzoziemiec tylko wówczas może legalnie zamieszkać w Polsce, gdy udzielono mu azylu. A co z tysiącami biznesmenów, którzy posiadają karty stałego pobytu? A co z artystami, przemysłowcami, robotnikami, uczonymi, sportowcami, którzy legalnie przebywają w naszym kraju? Na forum Komisji Konstytucyjnej nie wygłaszajmy kuriozalnych stwierdzeń.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Jeżeli po wysłuchaniu wszystkich pytań, wnioskodawcy nie zmienili treści swoich wniosków, to wciąż znajdujemy się w tym samym punkcie i jak najszybciej powinniśmy przystąpić do głosowań tym bardziej, że zgłoszono różne wersje przepisu art. 36 i nie jesteśmy skazani akurat na tą, nad którą obecnie dyskutowaliśmy i która wzbudziła najwięcej wątpliwości.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#TadeuszIwiński">Mam jedną uwagę. Rozumiem podniesione wątpliwości. jestem ostatnim, który chciałby naruszać jakiekolwiek ustalenia międzynarodowe. Chciałbym, aby moja poprawka była traktowana jako zapis dotyczący jedynie obywateli polskich. Nie odnosi się on do pozostałej populacji dlatego, że sprawy związane z jej poruszaniem się czy zamieszkiwaniem na terytorium Polski są ujęte w innych artykułach projektu jednolitego Konstytucji RP. Poza tym, wszystkie ustalenia międzynarodowe są przez nasz kraj respektowane.</u>
          <u xml:id="u-23.1" who="#TadeuszIwiński">W przepisie art. 36 ust. 1 nie widzę żadnych sprzeczności.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Poseł I. Lipowicz pragnie zadać pytanie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#IrenaLipowicz">Czy przewodniczący A. Kwaśniewski podtrzymuje propozycję oznaczoną w druku nr 9/03 jako wniosek nr 3?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-26">
          <u xml:id="u-26.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Jestem tylko jednym ze współautorów tego wniosku. Argumenty, które padły przed chwilą, wydają mi się przekonujące. dyskusja nad zapisem art. 36 ust. 1 trwała długo. zastanawiam się, dlaczego kwestia tego zapisu pojawiła się dzisiaj tak zdecydowanie (nie mogę na to znaleźć wytłumaczenia w swoich notatkach). Niemniej jednak skłaniam się za przyjęciem formuły: „Każdemu przysługuje wolność nieskrępowanego poruszania się...”. Wycofuję się z wniosku oznaczonego numerem 3. Będę głosował za przyjęciem propozycji podkomisji, które według mnie, wzbudzają mniej wątpliwości.</u>
          <u xml:id="u-26.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy poseł J. Gwiżdż pamięta tło, w jakim zrodziła się nasza propozycja?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-27">
          <u xml:id="u-27.0" who="#JerzyGwiżdż">Istotą naszej poprawki, tak naprawdę, są ust. 2, 3 i 4 omawianego artykułu. Art. 36 ust. 1 przyjęliśmy niejako „z rozpędu” i wytłumaczenia tego raczej nie znajdziemy w żadnych notatkach. Przychylam się do propozycji, którą przewodniczący A. Kwaśniewski przed chwilą przedstawił, aby w miejsce „obywatelowi polskiemu” zapisać „każdemu”. Skonsultowałem się z prof. S. Gebethnerem, który uważa tak samo. Jeżeli senator J. Orzechowski poparłby nasze stanowisko, to moglibyśmy zmienić treść przedłożonego przez nas brzmienia art. 36 ust. 1.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-28">
          <u xml:id="u-28.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Sugeruję naniesienie autopoprawki do wniosku nr 3, zgłoszonej solidarnie przez posła J. Gwiżdża, senatora J. Orzechowskiego, przedstawiciela Rady Ministrów prof. S. Gebethnera i przeze mnie. Proponujemy przepisowi art. 36 ust. 1 nadać następujące brzmienie: „Każdemu przysługuje wolność nieskrępowanego poruszania się oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”.</u>
          <u xml:id="u-28.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Do prof. L. Wiśniewskiego kieruję pytanie czy powyższy zapis nie stanie w sprzeczności z jakimikolwiek standardami europejskimi?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-29">
          <u xml:id="u-29.0" who="#LeszekWiśniewski">Brzmienie tego przepisu jest prawidłowe.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-30">
          <u xml:id="u-30.0" who="#TadeuszIwiński">Wobec powyższego, nie chcę stawiać się w dziwnej sytuacji. Wycofuję więc swoją propozycję. Myślę, że to uprości nam sprawę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-31">
          <u xml:id="u-31.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że poseł T. Iwiński wycofał swój wniosek do art. 36 ust. 1.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-32">
          <u xml:id="u-32.0" who="#KrzysztofKamiński">Mam prośbę do ekspertów, aby wyjaśnili moje wątpliwości. Nie mogę zgodzić się z tym, że poseł I. Lipowicz przesądziła, iż zagraniczni naukowcy, artyści lub biznesmeni przebywają na terenie Polski tylko dlatego, że taka jest ich wola wyboru stałego stałego miejsca zamieszkania. Muszą oni przecież zgłaszać się do urzędów paszportowych, co pół roku lub co trzy miesiące, przedłużać swoje wizy bądź pozwolenie na pobyt. Sprawy te regulują odpowiednie przepisy.</u>
          <u xml:id="u-32.1" who="#KrzysztofKamiński">Chodzi o to, czy w Konstytucji RP cudzoziemcom dajemy prawo do swobodnego wyboru miejsca zamieszkania w Polsce, jeżeli przyjadą do naszego kraju i zechcą tutaj żyć. Żadne ustawy ani ustawy międzynarodowe nie wnosiły w tym zakresie jakichkolwiek ograniczeń. Jeśli w ten sposób chcielibyśmy rozstrzygnąć tę kwestię, to jestem temu przeciwny. Być może źle rozumiem cały problem. Zwróćmy uwagę, że w dyskutowanym przepisie jest mowa o wyborze miejsca zamieszkania, a nie o wyborze nowej ojczyzny. Nie wiem, czy określenia te są jednoznaczne? Czy wybór miejsca zamieszkania wiąże się ze stałym pobytem, nową ojczyzną? Proszę o krótką ekspertyzę na ten temat.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-33">
          <u xml:id="u-33.0" who="#LeszekWiśniewski">Wydaje mi się, że celowym byłoby uzupełnienie wniosku nr 3 o ust. 5 z wniosku nr 1, gdzie mówi się o pewnych ograniczeniach określanych przez ustawę. Wodzę, że w art. 36 ust. 1 - 4 (wniosek nr 3) nie ma upoważnienia dla zwykłego ustawodawcy do ograniczenia wolności poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Podobne ograniczenie wydaje się niezbędne choćby z tego względu, o którym przed chwilą mówił poseł K. Kamiński. Dlatego też ust. 5 z wniosku nr 1 powinien znaleźć się we wniosku nr 3.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-34">
          <u xml:id="u-34.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Propozycja ta została skierowana do nas, jako współautorów wniosku nr 3. Co na ten temat sądzi prof. S. Gebethner?</u>
          <u xml:id="u-34.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Sugestia prof. L. Wiśniewskiego zmierza w kierunku oddaleni wątpliwości, które podniósł poseł K. Kamiński twierdząc, że istnieją też pewne obowiązki cudzoziemca przyjeżdżającego do Polski i wybierającego ją jako miejsce zamieszkania na stałe. Prof. L. Wiśniewski zaproponował przeniesienie ust. 5 z wniosku podkomisji do wniosku nr 3 (również jako ust. 5). Powtarzam, iż chodzi o przeniesienie z wniosku nr 1 ust. 5 w brzmieniu: „Wolności, o których mowa w ust. 1–3, mogą podlegać ograniczeniom określonym przez ustawę” do wniosku nr 3, sygnowanego przez posła J. Gwiżdża, senatora J. Orzechowskiego, przedstawiciela Rady Ministrów prof. S. Gebethnera i przeze mnie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-35">
          <u xml:id="u-35.0" who="#StanisławGebethner">Ograniczenie ustawowe dotyczyłoby powrotu do Polski osób pochodzenia polskiego. Ograniczenie to może jedynie dotyczyć sytuacji przewidzianej w art. 36 ust. 1.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-36">
          <u xml:id="u-36.0" who="#IrenaLipowicz">Mam jeszcze jedno pytanie do wniosku, sygnowanego przez przewodniczącego A. Kwaśniewskiego, a konkretnie do ust. 2, być może wymaga on doprecyzowania. Pragnę poznać w tym zakresie intencję wnioskodawców.</u>
          <u xml:id="u-36.1" who="#IrenaLipowicz">O ile pamiętam, w ustawie o paszportach znajduje się przepis, mówiący o możliwości odmowy wydania paszportu ze względu na usprawiedliwione dobro innych osób. Weźmy przykład osoby, która uchylała się od płacenia alimentów, została za to skazana prawomocnym wyrokiem sądowym i nie toczy się już przeciwko niej żadne postępowanie przygotowawcze ani sądowe. W orzeczeniach sądowych powinno chyba być zapisane, że takiej osobie w przyszłości nie wyda się paszportu (mówię o alimentach, ale dotyczy to również innych zobowiązań). Jeżeli jeden ze współmałżonków jest w stanie udowodnić, że drugi posiada jakieś zobowiązania, a poprzez wyjazd za granicę trwale uchyli się od ciążących na nim obowiązków prawnych np. utrzymywania dzieci, to może to być ważną przeszkodą wyjazdu.</u>
          <u xml:id="u-36.2" who="#IrenaLipowicz">Dlaczego pominięto ten problem w przepisie art. 36 ust. 2 z wniosku nr 3? Jak zamierza się go rozwiązać? Nie można tego zrobić poprzez regulacje ustawowe. Chodzi o poważny problem związany z orzecznictwem sądowym.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-37">
          <u xml:id="u-37.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że poseł I Lipowicz ma na myśli sytuację, która mogłaby wystąpić po wykreśleniu drugiego zdania z przepisu art. 36 ust. 2 z wniosku posła J. Gwiżdża, senatora J. Orzechowskiego, przedstawiciela Rady Ministrów prof. S. Gebethnera i mojego. Wydaje mi się, że zaproponowana przez nas redakcja art. 36 ust. 2 jest zrozumiała: „Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ograniczenia może określić ustawa tylko ze względu na dobro toczącego się postępowania przygotowawczego, postępowania sądowego lub wykonania orzeczenia sądowego”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-38">
          <u xml:id="u-38.0" who="#IrenaLipowicz">Moje pytanie brzmi: czy nie należy tu uwzględnić jeszcze jednej przesłanki, o której jest mowa w ustawie o paszportach? Może się okazać, że przesłanki już zawarte w dyskutowanym przepisie są zbyt wąskie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-39">
          <u xml:id="u-39.0" who="#AleksanderKwaśniewski">O jaką przesłankę chodzi?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-40">
          <u xml:id="u-40.0" who="#IrenaLipowicz">W orzeczeniach sądowych nie zapisuje się zakazu wydania paszportu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-41">
          <u xml:id="u-41.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy w ten sposób poszerzymy zakres wolności czy wręcz przeciwnie?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-42">
          <u xml:id="u-42.0" who="#JacekTaylor">Kłopotu, o którym mowa pozbylibyśmy się, przyjmując wniosek nr 5, zgłoszony przez senator A. Grześkowiak. Mam jedno pytanie do autorki tego wniosku. Czy senator A. Grześkowiak zgodzi się na dodanie do art. 36 ust. 4 określenia „publiczną” po wyrazie „moralność”? Zapis ten dotyczy ograniczeń ze względu na porządek publiczny i zdrowie, moralność publiczną itd.</u>
          <u xml:id="u-42.1" who="#JacekTaylor">Jeżeli senator A. Grześkowiak uwzględni moją sugestię, jestem gotów głosować za zgłoszoną przez nią propozycją brzmienia art. 36 projektu Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-43">
          <u xml:id="u-43.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Jestem skłonna dopisać w moim wniosku wyraz „publiczną”, chociaż Komisja Konstytucyjna Senatu I kadencji po odbytej dyskusji przyjęła właśnie taką formułę, jaką zaproponowałam. W art. 36 ust. 2 mogę zapisać „moralność publiczną”, zdając sobie sprawę, że w innych miejscach owa klauzula ma nieco inną treść.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-44">
          <u xml:id="u-44.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Wniosek senator A. Grześkowiak został więc uzupełniony. Art. 36 ust. 4, zgodnie z propozycją senator A. Grześkowiak, brzmi teraz następująco: „Powyższe prawa mogą podlegać ograniczeniom określonym przez ustawę, jeżeli wymaga tego wzgląd na bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny i zdrowie, moralność publiczną lub prawa i wolności innych osób”.</u>
          <u xml:id="u-44.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Jeszcze raz zwracam się do posła J. Gwiżdża i senatora J. Orzechowskiego czy są gotowi włączyć do naszego wniosku dodatkowy ust. 5 w brzmieniu odpowiadającym treści art. 36 ust. 5 z propozycji podkomisji?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-45">
          <u xml:id="u-45.0" who="#JerzyGwiżdż">Proponuję do naszego wniosku następujące zmiany:</u>
          <u xml:id="u-45.1" who="#JerzyGwiżdż">- ust. 1 przyjąć wraz z autopoprawką, o której wcześniej mówiliśmy,</u>
          <u xml:id="u-45.2" who="#JerzyGwiżdż">- z ust. 2 wykreślić zdanie drugie,</u>
          <u xml:id="u-45.3" who="#JerzyGwiżdż">- zapis ust. 4 przenieść do ust. 3,</u>
          <u xml:id="u-45.4" who="#JerzyGwiżdż">- zapis art. 36 ust. 5 z propozycji podkomisji wprowadzić jako ust. 4,</u>
          <u xml:id="u-45.5" who="#JerzyGwiżdż">- zapis ust. 3 w brzmieniu: „Osoba przebywająca za granicą, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się w Polsce na stałe”, przenieść do ust. 5.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-46">
          <u xml:id="u-46.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy pozostali autorzy wniosku nr 3 wyrażają na to zgodę?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-47">
          <u xml:id="u-47.0" who="#JanOrzechowski">Trudno mi w tej chwili wypowiedzieć się co do poprawności zaproponowanej przez posła J. Gwiżdża redakcji art. 36. Zgadzam się jednak co do jego merytorycznej treści.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-48">
          <u xml:id="u-48.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Propozycja posła J. Gwiżdża wydaje się logiczna. Art. 36 ust. 1–3 dotyczy obywateli polskich przebywających i zamieszkałych w Polsce. Ust. 4 mówi o ograniczeniu związanych z tym wolności. W ust. 5 stwierdza się natomiast, że osoba przebywająca za granicą, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się w Polsce na stałe (przepis ten dotyczy innej grupy ludzi).</u>
          <u xml:id="u-48.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Przedstawię zatem nasz wniosek do art. 36 w całości:</u>
          <u xml:id="u-48.2" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdemu przysługuje wolność nieskrępowanego poruszania się oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-48.3" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-48.4" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.</u>
          <u xml:id="u-48.5" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Wolności, o których mowa w ust. 1–3 mogą podlegać ograniczeniom określonym przez ustawę.</u>
          <u xml:id="u-48.6" who="#AleksanderKwaśniewski">5. Osoba przebywająca za granicą, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się w Polsce na stałe”.</u>
          <u xml:id="u-48.7" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy poseł K. Kamiński ma jakiś problem? Nad propozycjami brzmienia art. 36 projektu Konstytucji RP długo dyskutowaliśmy na poprzednim posiedzeniu Komisji Konstytucyjnej. Używaliśmy różnych formuł: „osoba polskiej narodowości”, „osoba polskiego pochodzenia”, „jest określone ustawą” itd.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-49">
          <u xml:id="u-49.0" who="#KazimierzDziałocha">Pragnę ostrzec przed popełnieniem kolejnej pomyłki. Jeżeli w ust. 3 wniosku posłów: J. Gwiżdża, A. Kwaśniewskiego, senatora J. Orzechowskiego i prof. S. Gebethnera lub w ust. 3 z wariantu I propozycji podkomisji przyjmie się formułę dotyczącą tylko osób polskiej narodowości albo tylko osób polskiego pochodzenia, a nie jedno i drugie, to będzie to pewnym zawężeniem w Konstytucji RP tego, co już znajduje się w obecnym ustawodawstwie. ustawa o obywatelstwie polskim w swoim art. 12 ust. 2 (dając definicję repatrianta) stwierdza, iż repatriantem jest cudzoziemiec narodowości polskiej lub pochodzenia polskiego, który przybywa do Polski z zamiarem osiedlenia się na stałe. Czy rzeczywiście chodzi nam o wyeliminowanie jednej z dwóch kategorii? Czy raczej chodzi o danie prawa osiedlenia się w Polsce jednym i drugim, jeżeli przybywają tutaj z zamiarem osiedlenia się na stałe?</u>
          <u xml:id="u-49.1" who="#KazimierzDziałocha">Nawiązując do wątpliwości posła K. Kamińskiego, chcę wyjaśnić, że obydwie kategorie „narodowość polska” i „pochodzenie polskie” są uprawnione na gruncie prawa polskiego. Zostały one zinterpretowane w doktrynie i w orzecznictwie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-50">
          <u xml:id="u-50.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy według prof. K. Działochy, art. 36 ust. 5 (mówię o naszej propozycji brzmienia tego artykułu) powinien mieć treść następującą: „Osoba przebywająca za granicą, której narodowość bądź pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się w Polsce na stałe”?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-51">
          <u xml:id="u-51.0" who="#KazimierzDziałocha">Tak. W zapisie tym powinny zostać ujęte osoby, których pochodzenie polskie lub narodowość polska zostały stwierdzone zgodnie z ustawą. W przeciwnym razie uczynimy krok wstecz w stosunku do tego, co mamy dzisiaj w ustawodawstwie zwykłym. Tutaj chodzi przecież o normę konstytucyjną, która nie powinna zawężać dotychczasowych regulacji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-52">
          <u xml:id="u-52.0" who="#StanisławGebethner">Zgłaszam wątpliwość co do tego czy ustawą można ograniczyć gwarantowany zakaz wydalania z kraju i zakaz powrotu do kraju. Według mnie nie można tego ograniczyć żadną ustawą. Wyjątki, o których mowa w art. 36 ust. 4 naszego wniosku, powinny dotyczyć jedynie ust. 1 i 2. Nie mogą one dotyczyć przepisu mówiącego o zakazie banicji i zakazie powrotu do kraju.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-53">
          <u xml:id="u-53.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Mam pytanie do prof. K. Działochy czy osoba narodowości polskiej jest osobą polskiego pochodzenia? Czy znaczenie określenia „pochodzenie polskie” mieści w sobie znaczenie wyrażenia „narodowość polska”? Dla mnie, pojęcie sensu largo „pochodzenie polskie”, obejmuje także swoim zakresem znaczeniowym osoby narodowości polskiej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-54">
          <u xml:id="u-54.0" who="#KazimierzDziałocha">Zakresy znaczenia obu tych pojęć oraz ich wzajemny stosunek należałoby rozważyć bliżej.</u>
          <u xml:id="u-54.1" who="#KazimierzDziałocha">Zwracam jedynie uwagę, że w dotychczasowym ustawodawstwie obie kategorie są potraktowane równorzędnie. Jeżeli istnieje w tym względzie określone orzecznictwo i pewna praktyka postępowania organów państwowych, to chyba lepiej tego nie zmieniać.</u>
          <u xml:id="u-54.2" who="#KazimierzDziałocha">W tej chwili nie stać mnie na to, ale można by kiedyś zastanowić się nad zakresem znaczeniowym obu tych pojęć i ich stosunkiem względem siebie. Myślę, że przynajmniej w jakiejś części zakresy te różnią się pomiędzy sobą. Sugeruję uszanowanie tego, co już istnieje w ustawodawstwie polskim (przy czym nie tylko w ustawie z 1962 r., ale również w ustawach okresu międzywojennego).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-55">
          <u xml:id="u-55.0" who="#AleksanderKwaśniewski">W tej chwili dyskutujemy o wnioskach, które zostały już zgłoszone. Proszę o pytania, uwagi lub propozycje kierowane wyłącznie pod adresem wnioskodawców. Przypominam, że dyskusja nad art. 36 projektu Konstytucji RP była bardzo długa. Omówiliśmy już m.in. kwestie pochodzenia i narodowości. Mogę przytoczyć listę osób, które wzięły udział w dyskusji. Możliwym jest również wskazanie tych, którzy w niej nie uczestniczą.</u>
          <u xml:id="u-55.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Mam prośbę, abyśmy skupili się nad złożonymi wnioskami, wyjaśnili powstałe wątpliwości i przeszli do głosowań. W przeciwnym razie, regularnie co dwa tygodnie możemy powtarzać odbyte już dyskusje i nigdy nie uda nam się sfinalizować prac nad Konstytucją RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-56">
          <u xml:id="u-56.0" who="#JacekTaylor">Nie mam zamiaru powracać do debaty nad brzmieniem art. 36 projektu Konstytucji RP. Pragnę natomiast agitować za rozwiązaniem przyjętym we wniosku nr 5, zgłoszonym przez senator A. Grześkowiak. Propozycja ta unika pewnej pułapki, niebezpieczeństwa, o którym właśnie dyskutujemy. Sugeruję, abyśmy w Konstytucji RP nie zamieszczali przepisu odsyłającego kwestie pochodzenia polskiego i narodowości polskiej do rozwiązań ustawowych. Ustawy można łatwo zmieniać i to w złym kierunku.</u>
          <u xml:id="u-56.1" who="#JacekTaylor">Uważam, że wszyscy powinniśmy być zainteresowani tym, aby w Konstytucji RP zapisać krótko, iż chodzi o osoby polskiego pochodzenia. Wydaje mi się, że odsyłanie tego zagadnienia do ustaw może potem nastręczyć pewne niebezpieczeństwa w praktyce legislacyjnej.</u>
          <u xml:id="u-56.2" who="#JacekTaylor">Poruszanym zagadnieniem jestem zainteresowany osobiście.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-57">
          <u xml:id="u-57.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Propozycja zgłoszona w imieniu wnioskodawców przez prof. S. Gebethnera wydaje się trafna. Chodzi o zakaz wydalania z kraju i zakaz powrotu do kraju.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-58">
          <u xml:id="u-58.0" who="#JerzyGwiżdż">Sądzę, że prof. S. Gebethner i prof. L. Wiśniewski zdążyli ustalić, że wszystko jest w porządku. Mam na myśli zgłoszony przez nas zapis.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-59">
          <u xml:id="u-59.0" who="#AleksanderKwaśniewski">A zatem jak brzmi nasz wspólny wniosek do art. 36? Nie chciałbym, aby pomiędzy wnioskodawcami były jakieś wątpliwości.</u>
          <u xml:id="u-59.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Ust. 1. tego przepisu proponujemy nadać następujące brzmienie: „Każdemu przysługuje wolność nieskrępowanego poruszania się oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”.</u>
          <u xml:id="u-59.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Ust. 2 brzmiałby tak: „Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”.</u>
          <u xml:id="u-59.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Ust. 3 przyjąłby treść następującą: „Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-60">
          <u xml:id="u-60.0" who="#JerzyGwiżdż">Zapis cytowany jako ostatni byłby ust. 4 art. 36.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-61">
          <u xml:id="u-61.0" who="#AleksanderKwaśniewski">A zatem ust. 3 tego przepisu brzmiałby następująco: „Wolności, o których mowa w ust. 1 i 2 mogą podlegać ograniczeniom określonym przez ustawę”.</u>
          <u xml:id="u-61.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Jeszcze raz przeczytam ust. 4: „Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju”.</u>
          <u xml:id="u-61.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Wreszcie ust. 5: „Osoba przebywająca za granicą, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się w Polsce na stałe”.</u>
          <u xml:id="u-61.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Jak rozumiem, poseł J. Gwiżdż nie zamierza wpisać do wspólnego wniosku uwag prof. K. Działochy?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-62">
          <u xml:id="u-62.0" who="#JerzyGwiżdż">Nie zamierzam ich wpisać. jednocześnie pragnę przypomnieć, że w czasie ostatniej dyskusji nad art. 36, pomimo zastrzeżeń prof. K. Działochy i paru innych osób, zgodziliśmy się z tym, iż określenie „pochodzenie polskie” jest szersze od sformułowania „narodowość polska”. W projekcie senackim Konstytucji RP również używa się określenia „pochodzenie polskie”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-63">
          <u xml:id="u-63.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że w tym momencie mamy uporządkowane wnioski do art. 36.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-64">
          <u xml:id="u-64.0" who="#IrenaLipowicz">Czy nie jest aby krokiem wstecznym w stosunku do obecnego ustawodawstwa stwierdzanie obywatelstwa, pochodzenia lub narodowości zgodnie z ustawą?</u>
          <u xml:id="u-64.1" who="#IrenaLipowicz">Obecna ustawa o obywatelstwie przyjmuje nieco inną konstrukcję. Nie ma tu mowy o odrębnym akcie stwierdzania pochodzenia danej osoby.</u>
          <u xml:id="u-64.2" who="#IrenaLipowicz">Repatriacja polega właśnie na tym, że jeżeli ktoś jest pochodzenia polskiego (bądź narodowo.ci polskiej), wraca do kraju i dostaje kartę stałego pobytu (zezwolenie wojewody na pobyt w danym województwie), to już nie jest potrzebne stwierdzanie jego pochodzenia zgodnie z ustawą. Kto będzie stwierdzał o zgodności pochodzenia z ustawą? W jaki sposób będziemy to stwierdzali?</u>
          <u xml:id="u-64.3" who="#IrenaLipowicz">Czy to oznacza, że wprowadzimy akty administracyjne stwierdzania pochodzenia polskiego?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-65">
          <u xml:id="u-65.0" who="#PiotrAndrzejewski">Na pytania poseł I. Lipowicz pragnę odpowiedzieć, odnosząc się do stanu faktycznego, jak powyższe kwestie rozwiązał swego czasu minister Cz. Kiszczak po interwencji mec. W. Siła-Nowickiego.</u>
          <u xml:id="u-65.1" who="#PiotrAndrzejewski">W latach 80. bardzo często przyjeżdżał do Polski mieszkaniec Kazachstanu, który gdy tylko przekroczył naszą granicę, zostawał natychmiast odsyłany. Był to bardzo młody człowiek, który miał rodziców Polaków, wywodzących się z terenów dawnej Rzeczypospolitej. W jego sprawie powołaliśmy się na art. 12, o którym mówił przed chwilą prof. K. Działocha. Interpretacja tego przepisu była wtedy taka, że nabywa się uprawnienia z mocy samego prawa, W tym czasie jedynie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych potwierdzało prawo stałego pobytu w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-65.2" who="#PiotrAndrzejewski">Art. 12 ustawy o obywatelstwie jest dosyć szczególnym przepisem. Mówi się w nim, że obywatelstwo polskie nabywa się przez repatriację. A zatem, domniemywa się pochodzenie polskie. Domniemanie to można obalić prawomocnym orzeczeniem.</u>
          <u xml:id="u-65.3" who="#PiotrAndrzejewski">Z domniemania tego wynika jednak obowiązek udowodnienia lub poświadczenia swego pochodzenia. W tym wypadku trzeba było liczyć na protekcję. Inaczej nie można było tego załatwić.</u>
          <u xml:id="u-65.4" who="#PiotrAndrzejewski">W związku z tym, przytoczyłem kazus młodego człowieka z Kazachstanu, jako bardzo charakterystyczny. Ów młody człowiek, o którego ciągle upominały się władze sowieckie i który ukrywał się w jednym z klasztorów, dostał od gen. Cz. Kiszczaka specjalny „glejt” o przyznaniu mu miejsca stałego pobytu.</u>
          <u xml:id="u-65.5" who="#PiotrAndrzejewski">Była to sprawa, która jednocześnie rzutowała na możliwości powoływania się na polskie obywatelstwo przez osobę, która co prawda urodziła się poza Polską, jednakże z polskich rodziców, którzy przymusowo znaleźli się w Kazachstanie.</u>
          <u xml:id="u-65.6" who="#PiotrAndrzejewski">Komisja Konstytucyjna może oczywiście uregulować tę kwestię inaczej. Jednak wówczas razem z mec. W. Siła-Nowiskim oparliśmy na wspomnianym kazusie twierdzenie, że istnieje ustawowe domniemanie posiadania obywatelstwa, które w przypadku nabycia obywatelstwa przez repatriację, wymaga jedynie formalnego poświadczenia znalezienia miejsca stałego pobytu w Polsce.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-66">
          <u xml:id="u-66.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy w tej chwili możemy już przejść do głosowań nad wnioskami do art. 36?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-67">
          <u xml:id="u-67.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Nawiązując do wypowiedzi senatora P. Andrzejewskiego chcę zauważyć, że każda osoba, która przebywa do polski jako repatriant, z mocy ustawy nabywa polskie obywatelstwo. Każdy repatriant - obywatel polski ma prawo w Polsce zamieszkać, do niej powrócić, w niej przebywać.</u>
          <u xml:id="u-67.1" who="#AlicjaGrześkowiak">Z chwilą przybycia do kraju każdy repatriant ma określone prawa, staje się obywatelem polskim z mocy ustawy. Nie musi mieć żadnych pozwoleń na przyjazd, wyjazd czy wjazd na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-68">
          <u xml:id="u-68.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że wszystkie wątpliwości zostały już wyjaśnione. Przechodzimy zatem do głosowania pierwszego.</u>
          <u xml:id="u-68.1" who="#AleksanderKwaśniewski">W propozycji podkomisji do art. 36 ust. 1 i 2 mamy dwa wytłuszczone zapisy (jako zapisy alternatywne do propozycji pierwotnej). Proponuję głosować nad nimi łącznie.</u>
          <u xml:id="u-68.2" who="#AleksanderKwaśniewski">W związku z tym, art. 36 ust. 1 i 2 w wersji podkomisji, mógłby brzmieć albo:</u>
          <u xml:id="u-68.3" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdy dysponuje wolnością poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-68.4" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”.</u>
          <u xml:id="u-68.5" who="#AleksanderKwaśniewski">Albo:</u>
          <u xml:id="u-68.6" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdy (ma prawo do swobodnego) poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-68.7" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Każdy (ma prawo do swobodnego opuszczania) terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”.</u>
          <u xml:id="u-68.8" who="#AleksanderKwaśniewski">Merytorycznie oba zapisy są ze sobą zbieżne. Różni je tylko redakcja.</u>
          <u xml:id="u-68.9" who="#AleksanderKwaśniewski">Proponuję przejść do rozstrzygnięcia (głosowania alternatywnego).</u>
          <u xml:id="u-68.10" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o dokonanie wyboru pomiędzy pierwszą wersją propozycji podkomisji do art. 36 ust. 1 i 2 (zapis bez wytłuszczeń) - wciśnięcie przycisku „za”, a wersją drugą tego samego przepisu (zapis z wytłuszczeniami) - wciśnięcie przycisku „przeciw” wraz z możliwością wstrzymania się.</u>
          <u xml:id="u-68.11" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu, większością 20 głosów popierających, przy 8 przeciwnych i 2 wstrzymujących się, przyjęła wersję drugą propozycji podkomisji do art. 36 ust. 1 i 2 (zapis z wytłuszczeniami).</u>
          <u xml:id="u-68.12" who="#AleksanderKwaśniewski">Tak więc art. 36 ust. 1 i 2 w wersji podkomisji brzmi następująco:</u>
          <u xml:id="u-68.13" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdy ma prawo do swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-68.14" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Każdy ma prawo do swobodnego opuszczania terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”.</u>
          <u xml:id="u-68.15" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do drugiej kwestii, która wymaga rozstrzygnięcia. dyskutowaliśmy już o niej dwukrotnie. Chodzi o wariant I propozycji podkomisji do art. 36 ust. 3, w którym musimy dokonać wyboru pomiędzy sformułowaniami „osoba polskiej narodowości” i „osoba polskiego pochodzenia”. Opinie na ten temat są bardzo rozbieżne. Dyskusja wykazała, że określenie „pochodzenie polskie” ma szersze znaczenie od określenia „narodowość polska”.</u>
          <u xml:id="u-68.16" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję zatem pod głosowanie wniosek o dokonanie wyboru sformułowania, które znajdzie się w wariancie I propozycji podkomisji do art. 36 ust. 3. Wciśnięcie przycisku „za” oznacza opowiedzenie się za sformułowaniem „osoba polskiej narodowości”, wciśnięcie przycisku „przeciw” - za sformułowaniem „osoba polskiego pochodzenia”. Wstrzymanie się od głosu również jest możliwe.</u>
          <u xml:id="u-68.17" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu, większością 19 głosów popierających, przy 5 przeciwnych i 4 wstrzymujących się, przyjęła sformułowanie „osoba polskiego pochodzenia”.</u>
          <u xml:id="u-68.18" who="#AleksanderKwaśniewski">Tak więc wariant I propozycji podkomisji do art. 36 ust. 3 brzmi następująco: „Osoba polskiego pochodzenia ma prawo powrotu do Polski i osiedlenia się na stałe”.</u>
          <u xml:id="u-68.19" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do kolejnego głosowania alternatywnego.</u>
          <u xml:id="u-68.20" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o dokonanie wyboru pomiędzy wariantem I propozycji podkomisji do art. 36 ust. 3 (brzmienie tego wariantu przyjęliśmy przed chwilą) - wciśnięcie przycisku „za”, a wariant II, dotyczącym skreślenia art. 36 ust. 3 - wciśnięcie przycisku „przeciw” wraz z możliwością wstrzymania się.</u>
          <u xml:id="u-68.21" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu, większością 25 głosów popierających, przy 3 przeciwnych i 2 wstrzymujących się, przyjęła wariant I propozycji podkomisji do art. 36 ust. 3 w brzmieniu: „Osoba polskiego pochodzenia ma prawo powrotu do Polski i osiedlenia się na stałe”.</u>
          <u xml:id="u-68.22" who="#AleksanderKwaśniewski">W rezultacie głosowań otrzymaliśmy uporządkowaną propozycję podkomisji do art. 36, składającą się z 5 ustępów.</u>
          <u xml:id="u-68.23" who="#AleksanderKwaśniewski">W tej chwili pozostały nam do przegłosowania 4 alternatywne wnioski do tego samego artykułu (art. 36).</u>
          <u xml:id="u-68.24" who="#AleksanderKwaśniewski">We wniosku nr 3 (po wycofaniu wniosku przez posła T. Iwińskiego, będzie to wniosek nr 2) należy uwzględnić autopoprawki, które już dwukrotnie przytaczałem.</u>
          <u xml:id="u-68.25" who="#AleksanderKwaśniewski">Wniosek nr 5 (obecnie nr 4) senator A. Grześkowiak ma tylko jedną poprawkę, w ust. 4 po wyrazie „moralność” dodajemy wyraz „publiczną” i dalej „...lub prawa i wolności innych osób”.</u>
          <u xml:id="u-68.26" who="#AleksanderKwaśniewski">Przegłosujemy teraz wszystkie 4 wnioski do art. 36. Wnioski, które uzyskają najwięcej głosów, przechodzą do rundy finałowej.</u>
          <u xml:id="u-68.27" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy poseł K. Kamiński ma jakieś wątpliwości?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-69">
          <u xml:id="u-69.0" who="#KrzysztofKamiński">Czy poseł J. Gwiżdż, poseł A. Kwaśniewski, senator J. Orzechowski i prof. S. Gebethner byliby łaskawi w swoim wniosku do art. 36 (wniosek nr 2) w ust. 5, który mówi o pochodzeniu polskim, zrezygnować z wyrazów „osoba przebywająca za granicą” (jest oczywiste, że osoba, która wraca do kraju, musiała przebywać za granicą) i z określenia „zostało stwierdzone zgodnie z ustawą”?</u>
          <u xml:id="u-69.1" who="#KrzysztofKamiński">Czy wymienieni przeze mnie wnioskodawcy nie zechcieliby do swego 5-ustępowego wniosku dorzucić ust. 3 z propozycji podkomisji, którego brzmienie przyjęliśmy przed chwilą? Jeżeli wnioskodawcy przyjęliby moją propozycję, mógłbym głosować za całością proponowanego przez nich brzmienia art. 36. jeżeli nie, byłby z tym problem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-70">
          <u xml:id="u-70.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Proponuję nie komplikować sytuacji. Czytając wniosek senator A. Grześkowiak zauważyłem, iż jest on zbieżny z sugestiami posła K. Kamińskiego. Poseł K. Kamiński z powodzeniem może więc oddać swój głos na wniosek nr 4 do art. 36, w którym używa się zwrotu „osoba polskiego pochodzenia” bez określania, że chodzi o osobę przebywającą za granicą. Nie ma w nim także stwierdzenia o zgodności z ustawą.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-71">
          <u xml:id="u-71.0" who="#KrzysztofKamiński">Jak rozumiem, wnioskodawcy nie zmodyfikują swego wniosku do art. 36.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-72">
          <u xml:id="u-72.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Mam pewien kłopot, gdyż wnioskodawców jest wielu, co znacznie utrudnia porozumienie.</u>
          <u xml:id="u-72.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Proponuję już jednak niczego nie zmieniać. Widzę, że pozostali wnioskodawcy zgadzają się ze mną.</u>
          <u xml:id="u-72.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do głosowań nad czterema wnioskami do art. 36. Będą to głosowania odrębne.</u>
          <u xml:id="u-72.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 36 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez podkomisję:</u>
          <u xml:id="u-72.4" who="#AleksanderKwaśniewski">"1. Każdy ma prawo do swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-72.5" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Każdy ma prawo do swobodnego opuszczania terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-72.6" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Osoba polskiego pochodzenia ma prawo powrotu do Polski i osiedlenia się na stałe.</u>
          <u xml:id="u-72.7" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.</u>
          <u xml:id="u-72.8" who="#AleksanderKwaśniewski">5. Wolności, o których mowa w ust. 1–3, mogą podlegać ograniczeniom określonym przez ustawę”.</u>
          <u xml:id="u-72.9" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu, wniosek uzyskał 8 głosów popierających, 11 przeciwnych i 10 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-72.10" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 36 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez posła J. Gwiżdża, posła A. Kwaśniewskiego, senatora J. Orzechowskiego i przedstawiciela Rady Ministrów prof. S. Gebethnera, który brzmi:</u>
          <u xml:id="u-72.11" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdemu przysługuje wolność nieskrępowanego poruszania się oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”.</u>
          <u xml:id="u-72.12" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Wolności, o których mowa w ust. 1 i 2, mogą podlegać ograniczeniom określonym przez ustawę.</u>
          <u xml:id="u-72.13" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.</u>
          <u xml:id="u-72.14" who="#AleksanderKwaśniewski">5. Osoba przebywająca za granicą, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się w Polsce na stałe”.</u>
          <u xml:id="u-72.15" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 18 głosów popierających, 7 przeciwnych i 4 wstrzymujące się.</u>
          <u xml:id="u-72.16" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 36 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez senatora P. Andrzejewskiego, który brzmi:</u>
          <u xml:id="u-72.17" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdy ma prawo do swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-72.18" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Każdy ma prawo do swobodnego opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-72.19" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Powyższe prawa mogą podlegać ograniczeniom określonym jedynie przez ustawę.</u>
          <u xml:id="u-72.20" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Obywatel polski nie może być pozbawiony prawa wjazdu do Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-72.21" who="#AleksanderKwaśniewski">5. Obywatel ma prawo do opieki ze strony państwa podczas pobytu za granicą”.</u>
          <u xml:id="u-72.22" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 6 głosów popierających, 18 przeciwnych i 5 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-72.23" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 36 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez senator A. Grześkowiak, który brzmi:</u>
          <u xml:id="u-72.24" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdy ma prawo do swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-72.25" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Każdy ma prawo do swobodnego opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Osoba polskiego pochodzenia ma prawo powrotu do Polski i osiedlenia się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-72.26" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Powyższe prawa mogą podlegać ograniczeniom określonym przez ustawę, jeżeli wymaga tego wzgląd na bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny i zdrowie, moralność publiczną lub prawa i wolności innych osób.</u>
          <u xml:id="u-72.27" who="#AleksanderKwaśniewski">5. Obywatel polski nie może być pozbawiony prawa wjazdu do Polski”.</u>
          <u xml:id="u-72.28" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 16 głosów popierających, 10 przeciwnych i 4 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-72.29" who="#AleksanderKwaśniewski">Z czterech wniosków zgłoszonych do art. 36 dwa uzyskały więcej głosów „za” aniżeli „przeciw”. Są to wnioski nr 2 i nr 4. przeczytam je jeszcze raz przed głosowaniem finalnym po to, aby rozwiać wszelkie wątpliwości.</u>
          <u xml:id="u-72.30" who="#AleksanderKwaśniewski">Wniosek nr 2 brzmi następująco:</u>
          <u xml:id="u-72.31" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdemu przysługuje wolność nieskrępowanego poruszania się oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-72.32" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-72.33" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Wolności, o których mowa w ust. 1 i 2, mogą podlegać ograniczeniom określonym przez ustawę.</u>
          <u xml:id="u-72.34" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.</u>
          <u xml:id="u-72.35" who="#AleksanderKwaśniewski">5. Osoba przebywająca za granicą, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się w Polsce na stałe”.</u>
          <u xml:id="u-72.36" who="#AleksanderKwaśniewski">Wniosek nr 4, zgłoszony przez senator A. Grześkowiak, ma treść następującą:</u>
          <u xml:id="u-72.37" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdy ma prawo do swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-72.38" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Każdy ma prawo do swobodnego opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-72.39" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Obywatel polskiego pochodzenia ma prawo powrotu do Polski i osiedlenia się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-72.40" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Powyższe prawa mogą podlegać ograniczeniom określonym przez ustawę, jeżeli wymaga tego wzgląd na bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny i zdrowie, moralność publiczną lub prawa i wolności innych osób.</u>
          <u xml:id="u-72.41" who="#AleksanderKwaśniewski">5. Obywatel polski nie może być pozbawiony prawa wjazdu do Polski”.</u>
          <u xml:id="u-72.42" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do głosowania alternatywnego. Poddaję pod głosowanie wniosek o dokonanie wyboru pomiędzy propozycją nr 2, zgłoszoną przez posła J. Gwiżdża, posła A. Kwaśniewskiego, senatora J. Orzechowskiego i przedstawiciela Rady Ministrów prof. S. Gebethnera - użycie przycisku „za”, a propozycją nr 4, zgłoszoną przez senator A. Grześkowiak - użycie przycisku „przeciw”, wraz z możliwością wstrzymania się.</u>
          <u xml:id="u-72.43" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdza. że Komisja w głosowaniu, większością 18 głosów popierających, przy 12 przeciwnych i 1 wstrzymującym się, przyjęła brzmienie przedłożone przez posła J. Gwiżdża, posła A. Kwaśniewskiego, senatora J. Orzechowskiego i przedstawiciela Rady Ministrów prof. S. Gebethnera. Tak więc art. 36 uzyskał brzmienie następujące:</u>
          <u xml:id="u-72.44" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdemu przysługuje wolność nieskrępowanego poruszania się oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-72.45" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-72.46" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Wolności, o których mowa w art. 1 i 2, mogą podlegać ograniczeniom określonym przez ustawę.</u>
          <u xml:id="u-72.47" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.</u>
          <u xml:id="u-72.48" who="#AleksanderKwaśniewski">5. Osoba przebywająca za granią, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się w Polsce na stałe”.</u>
          <u xml:id="u-72.49" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do art. 37.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-73">
          <u xml:id="u-73.0" who="#KrzysztofKamiński">Wcześniej chciałbym zadać jeszcze jedno pytanie. Nie chodzi mi nawet o to, że w przyjętym przepisie art. 36 ust. 3 użyto wyraz „wolności”, a nie „prawa”.</u>
          <u xml:id="u-73.1" who="#KrzysztofKamiński">Jak będzie wyglądać (pytała o to poseł I. Lipowicz) stwierdzanie polskiego pochodzenia w oparciu o procedurę zawartą w ustawie? Kto będzie to stwierdzał? Sąd? Wojewoda? Moim zdaniem przyjęliśmy przepis wadliwy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-74">
          <u xml:id="u-74.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Istnieje możliwość składania wniosków mniejszości.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-75">
          <u xml:id="u-75.0" who="#PiotrWinczorek">Kwestia pochodzenia polskiego i narodowości polskiej była przedmiotem dyskusji na poprzednim posiedzeniu Komisji Konstytucyjnej. Ponieważ w przyszłości Polska może stać się krajem imigracji, powoływanie się na narodowość lub pochodzenie polskie (w przyjętym przed chwilą przepisie jest mowa akurat o pochodzeniu) może być przedmiotem dużego zainteresowania. Gotowość do osiedlania się w Polsce może być okolicznością skłaniającą wiele osób do powoływania się na polską narodowość lub pochodzenie.</u>
          <u xml:id="u-75.1" who="#PiotrWinczorek">Trzeba stworzyć taki mechanizm, który z jednej strony zapewni osobom pochodzenia polskiego prawo do osiedlania się w Polsce (nie prawo powrotu, gdyż powrót oznacza, że ktoś najpierw wyjechał, a potem wraca, a tutaj chodzi o wiele osób, które nigdy nie wyjeżdżały, ponieważ urodziły się za granicą), a z drugiej - ograniczy falę imigracji, która może okazać się niebezpieczna dla naszego kraju. Oczywiście, to ustawa określi, jakie wymogi trzeba będzie spełnić, aby stwierdzenie pochodzenia polskiego mogło być dokonane w trybie administracyjnym lub sądownie. W Konstytucji RP nie wyznaczamy żadnych kryteriów takiego stwierdzenia. Jeżeli w toku postępowania przed organami, które wskaże ustawa, owo stwierdzenie nastąpi, to wówczas dana osoba nabędzie prawo osiedlenia się w Polsce.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-76">
          <u xml:id="u-76.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy prof. A. Rzepliński pragnie zabrać głos w tej samej sprawie? przypominam, iż została ona już przegłosowana. Pozostaje jedynie droga do składania wniosków mniejszości, tak jak uczyniła to poseł I. Lipowicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-77">
          <u xml:id="u-77.0" who="#AndrzejRzepliński">Chcę jedynie przypomnieć, że na mocy przyjętego już przepisu art. 32 ust. 1, w przypadku każdego sporu, który ma charakter prawny (spory o stan mają taki charakter), musi istnieć możliwość zaskarżenia ostatecznej decyzji administracyjnej do sądu. W świetle przepisów, które już uchwaliliśmy, to sąd podejmuje ostateczne decyzje w przypadku sporu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-78">
          <u xml:id="u-78.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Sądzę, że wyjaśnienia prof. A. Rzeplińskiego nieco nas uspokoiły. Ostateczną decyzję podejmowałby sąd.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-79">
          <u xml:id="u-79.0" who="#IrenaLipowicz">Chcę krótko skomentować wypowiedź prof. P. Winczorka.</u>
          <u xml:id="u-79.1" who="#IrenaLipowicz">Pragnę, abyśmy mieli świadomość tego, że znacznie pogarszamy sytuację prawną emigracji polskiej. Na podstawie przyjętego brzmienia art. 36 nie byłaby możliwa repatriacja podobna do tej z 1956 r. Jej przeprowadzenie wymagałoby aktów administracyjnych. Mogłoby też dojść do sporów sądowych.</u>
          <u xml:id="u-79.2" who="#IrenaLipowicz">W przypadku zaistnienia jakiegoś niebezpieczeństwa dla grupy ludności pochodzenia polskiego, mieszkającej za granicą i konieczności sprowadzenia do Polski większych grup osób w bardzo krótkim czasie, będzie to o wiele bardziej utrudnione w sytuacji, gdy będzie wymagana zgoda odpowiednich władz niż wówczas, gdy nabycie obywatelstwa polskiego następowałoby z mocy prawa.</u>
          <u xml:id="u-79.3" who="#IrenaLipowicz">Tak uzasadniam zgłoszony przez siebie wniosek mniejszości. Jeszcze raz podkreślam, że poważnie pogarszamy sytuację prawną ludności pochodzenia polskiego, znajdującej się, często nie z własnej winy, za granicą.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-80">
          <u xml:id="u-80.0" who="#PiotrAndrzejewski">Chcę poinformować, że przyjęty art. 36 jest pierwszym zapisem przyjętym przez Komisję Konstytucyjną, który znacznie pogarsza istniejący zakres respektowania praw człowieka w porównaniu ze stanem odziedziczonym przez PRL.</u>
          <u xml:id="u-80.1" who="#PiotrAndrzejewski">Chciałem to tylko potwierdzić.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-81">
          <u xml:id="u-81.0" who="#AleksanderKwaśniewski">W tej chwili zaczynamy składać oświadczenia o charakterze bardziej politycznym.</u>
          <u xml:id="u-81.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Które stwierdzenie przyjętego art. 36 miał konkretnie na myśli senator P. Andrzejewski?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-82">
          <u xml:id="u-82.0" who="#PiotrAndrzejewski">Jest domniemanie istnienia ins soli albo ins sanquonis (czyli albo prawa ziemi, albo prawa krwi), przyjmując za właściwy moment urodzenia. Domniemanie to pozwala przyjąć, że dany obywatel może repatriować się do Polski pod warunkiem, że się w niej osiedli. Każdy może oczywiście zarzucić takiemu repatriantowi, że podawane przez niego dane (akt urodzenia, pochodzenie rodziców) są nieprawdziwe.</u>
          <u xml:id="u-82.1" who="#PiotrAndrzejewski">W tej chwili właśnie przyjęliśmy zapis: „Osoba przebywająca za granicą, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą...”, czyli repatrianta nie traktujemy w nim jako osobę, której służą określone domniemania. Zanim ta osoba przyjedzie do Polski, musi wszcząć stosowne postępowanie za granicą. Wówczas jakiś organ (nie wiadomo jaki, prawdopodobnie organ administracji państwowej, gdyż za granicą nie ma polskich sądów) być może konsul, będzie na podstawie swojego „widzi mi się” oceniał wszelkie dowody. Nie będzie przy tym przysługiwało prawo odwołania do sądu, które jest w tym zakresie gwarantowane, jako prawo człowieka. Dopiero po tej specjalnej weryfikacji, (która także w przyszłości może przecież podlegać różnym fluktuacjom politycznym), osoba pochodzenia polskiego będzie mogła ubiegać się o osiedlenie w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-82.2" who="#PiotrAndrzejewski">Tak jak podałem w kazusie, młody człowiek z Kazachstanu bardzo często przyjeżdżał do naszego kraju i tu ubiegał się o prawo do osiedlenia się, przedstawiając określone dowody. Mamy tu jednak do czynienia z zupełnie inną sytuacją.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-83">
          <u xml:id="u-83.0" who="#WitMajewski">Proponuję zdyscyplinować naszą pracę.</u>
          <u xml:id="u-83.1" who="#WitMajewski">Oczywiście można składać różnego typu oświadczenia. Moim zdaniem, przyjęte przez nas brzmienie art. 36 niczego tu jednak nie zmienia. Wystarczy wprowadzić zapis ustawowy, że osoba polskiego pochodzenia składa oświadczenie przed urzędnikiem konsularnym, bądź innym urzędnikiem administracji państwowej w sprawie swojego pochodzenia. Skutek będzie ten sam.</u>
          <u xml:id="u-83.2" who="#WitMajewski">Dopiero sama ustawa może być kwestionowana, jeżeli będzie odpowiednio restrykcyjna. Sam zapis konstytucyjny niczego tu oczywiście nie zmienia.</u>
          <u xml:id="u-83.3" who="#WitMajewski">Obecnie osoba polskiego pochodzenia, która pragnie osiedlić się w Polsce na stałe, również musi złożyć stosowne oświadczenie bądź przed urzędnikiem konsularnym, bądź na granicy. Tak też może być w przyszłości.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-84">
          <u xml:id="u-84.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Chciałbym uporządkować tryb naszej pracy. Jesteśmy w trakcie głosowań. Przyjęliśmy już brzmienie art. 36. Zgodnie z obowiązującą nas procedurą, jest otwarta droga do zgłaszania wniosków mniejszości.</u>
          <u xml:id="u-84.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Przypominam, że przyjęte artykuły są na razie tylko propozycjami Komisji Konstytucyjnej. Nie jest tak, że zaczynają one od dzisiaj obowiązywać i że nastąpiło nagłe, raptowne pogorszenie czyjejś sytuacji.</u>
          <u xml:id="u-84.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Proszę o zabranie w tej chwili głosu przez jednego z wnioskodawców przyjętego zapisu art. 36. Mam na myśli posła J. Gwiżdża. Potem przejdziemy do głosowań nad wnioskami do kolejnego artykułu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-85">
          <u xml:id="u-85.0" who="#JerzyGwiżdż">Chcę powiedzieć, że przyjęty art. 36 niczego właściwie nie zmienia. Skoro mówi się w nim, że to ustawa określi sposób, w jaki stwierdza się pochodzenie, to ta sama ustawa może również określić, że obywatelstwo nabywa się z mocy ustawy. W tym wypadku właściwie niczego się nie zmienia. Jest to tylko kwestia kryteriów, jakie przyjmiemy w ustawie oraz zasad, jakie ta ustawa będzie statuować.</u>
          <u xml:id="u-85.1" who="#JerzyGwiżdż">Nie wydaje mi się, aby dobrze skonstruowana ustawa o emigrantach nie była w Polsce potrzebna, skoro niedługo mamy stać się państwem dobrobytu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-86">
          <u xml:id="u-86.0" who="#PiotrAndrzejewski">Mam wniosek formalny.</u>
          <u xml:id="u-86.1" who="#PiotrAndrzejewski">Chcąc uszanować regulamin, nie będę zabierał głosu w toku głosowań (praktyka w tym zakresie jest bardzo różna), jak tylko dla uzasadnienia wniosku mniejszości, który, być może, kiedyś będzie wnioskiem większości. Mam na myśli wniosek senator A. Grześkowiak do art. 36, będący przytoczeniem projektu Konstytucji RP Senatu I kadencji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-87">
          <u xml:id="u-87.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do głosowań nad wnioskami do art. 37 projektu Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-87.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Przede wszystkim mamy dwa warianty, przedłożone przez podkomisję redakcyjną, zagadnień ogólnych i przepisów wprowadzających Konstytucję.</u>
          <u xml:id="u-87.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Poza tym, do art. 37 zostały zgłoszone następujące wnioski:</u>
          <u xml:id="u-87.3" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek posła W. Borowika,</u>
          <u xml:id="u-87.4" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek poseł K. Łybackiej,</u>
          <u xml:id="u-87.5" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek poseł M. Kurnatowskiej, senatora J. Orzechowskiego i posła A. Szczęsnego (są to wnioski sugerujące zmiany w wariancie I propozycji podkomisji),</u>
          <u xml:id="u-87.6" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek senatora J. Madeja i posła A. Kwaśniewskiego do wariantu II propozycji podkomisji,</u>
          <u xml:id="u-87.7" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek senatora K. Kozłowskiego także do wariantu II propozycji podkomisji.</u>
          <u xml:id="u-87.8" who="#AleksanderKwaśniewski">Wymienione wnioski przegłosujemy w pierwszej kolejności dla sformułowania ostatecznego brzmienia wariantów podkomisji.</u>
          <u xml:id="u-87.9" who="#AleksanderKwaśniewski">Dodatkowo zostały zgłoszone zintegrowane propozycje brzmienia art. 37:</u>
          <u xml:id="u-87.10" who="#AleksanderKwaśniewski">- propozycja posła P. Ikonowicza,</u>
          <u xml:id="u-87.11" who="#AleksanderKwaśniewski">- propozycja senatora P. Andrzejewskiego,</u>
          <u xml:id="u-87.12" who="#AleksanderKwaśniewski">- propozycja senatora J. Madeja i poseł M. Kurnatowskiej,</u>
          <u xml:id="u-87.13" who="#AleksanderKwaśniewski">- propozycja senator A. Grześkowiak,</u>
          <u xml:id="u-87.14" who="#AleksanderKwaśniewski">- propozycja senatora S. Pastuszki, znajdująca się w druku nr 9a/03, który również został doręczony członkom Komisji Konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-87.15" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy w sprawie kolejności głosowań są jakieś wątpliwości?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-88">
          <u xml:id="u-88.0" who="#StefanPastuszka">Składam wniosek formalny, aby głosowanie nad tak ważnym i newralgicznym artykułem odłożyć do czasu rozpatrzenia przez Komisję Konstytucyjną i ostatecznego rozstrzygnięcia brzmienia art. 15, określającego relacje pomiędzy kościołem a państwem. Wiąże się z tym np. problem nauczania religii.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-89">
          <u xml:id="u-89.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Moim zdaniem, przeszkód uniemożliwiających głosowanie nad art. 37, o których wspomniał senator S. Pastuszka, po prostu nie ma. Nie widzę powodów, dla których kwestii wolności sumienia mielibyśmy nie poruszać w tej chwili. Nie zauważam żadnego bezpośredniego związku pomiędzy tymi kwestiami a relacjami wzajemnymi państwa i kościoła. Być może się mylę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-90">
          <u xml:id="u-90.0" who="#AlicjaGrześkowiak">W moim przekonaniu, tych dwóch spraw nie trzeba ze sobą wiązać. Prawo do religii jest przyrodzonym prawem każdego człowieka. Natomiast natura społeczna człowieka i religii powoduje, że dana osoba wyznaje religię we wspólnocie kościołów. Stąd wynikają relacje państwo-kościół. jest to jednak zupełnie inne zagadnienie, niezależnie od którego każdy człowiek ma prawo do religii. Właśnie to prawo ma być uregulowane, zagwarantowane i opisane w Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-91">
          <u xml:id="u-91.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Zgłoszono wniosek formalny (wnioskodawcą był senator S. Pastuszka), który powinniśmy przegłosować.</u>
          <u xml:id="u-91.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek senatora S. Pastuszki o nie głosowanie w tej chwili propozycji zgłoszonych do art. 37 projektu Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-91.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 6 głosów popierających, 18 przeciwnych i 4 wstrzymujące się.</u>
          <u xml:id="u-91.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy zatem do głosowań nad wnioskami do art. 37. Kolejność głosowań została już przeze mnie przedstawiona.</u>
          <u xml:id="u-91.4" who="#AleksanderKwaśniewski">Najpierw przegłosujemy wnioski do wariantu I propozycji podkomisji (wariant ten składa się z dwóch ustępów).</u>
          <u xml:id="u-91.5" who="#AleksanderKwaśniewski">Pod nr 2 oznaczony jest wniosek posła W. Borowika, dotyczący nadania następującego brzmienia art. 37 ust. 1 w wariancie I:</u>
          <u xml:id="u-91.6" who="#AleksanderKwaśniewski">„Każdemu gwarantuje się wolność wyznania i przekonań światopoglądowych”.</u>
          <u xml:id="u-91.7" who="#AleksanderKwaśniewski">W nie zmodyfikowanym wariancie I propozycji podkomisji do art. 37 ust. 1 przepis ten brzmi następująco:</u>
          <u xml:id="u-91.8" who="#AleksanderKwaśniewski">„Każdemu przysługuje wolność sumienia i swobodny wybór wyznania”.</u>
          <u xml:id="u-91.9" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 37 ust. 1 w wariancie I propozycji podkomisji w następującym brzmieniu zaproponowanym przez posła W. Borowika:</u>
          <u xml:id="u-91.10" who="#AleksanderKwaśniewski">„Każdemu gwarantuje się wolność wyznania i przekonań światopoglądowych”.</u>
          <u xml:id="u-91.11" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 13 głosów popierających, 12 przeciwnych i 4 wstrzymujące się. A zatem, art. 37 ust. 1 w wariancie I propozycji podkomisji uzyskał brzmienie zaproponowane przez posła W. Borowika.</u>
          <u xml:id="u-91.12" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do głosowań nad kolejnymi wnioskami do wariantu I propozycji podkomisji.</u>
          <u xml:id="u-91.13" who="#AleksanderKwaśniewski">Poseł M. Kurnatowska, senator J. Orzechowski i poseł A. Szczęsny proponują dodanie do art. 37 (w wariancie I) ust. 3 w brzmieniu:</u>
          <u xml:id="u-91.14" who="#AleksanderKwaśniewski">„Nikt nie może być zmuszony do wykonywania praktyk religijnych”.</u>
          <u xml:id="u-91.15" who="#AleksanderKwaśniewski">Natomiast poseł K. Łybacka proponuje zupełnie inne brzmienie art. 37 ust. 3 z wariantu I propozycji podkomisji:</u>
          <u xml:id="u-91.16" who="#AleksanderKwaśniewski">„Nikt nie może być zobowiązany do składania oświadczeń co do swojej religii lub przekonań”.</u>
          <u xml:id="u-91.17" who="#AleksanderKwaśniewski">W moim odczuciu, są to propozycje różne. W związku z tym, gdyby zostały dopisane do art. 37 z wariantu I propozycji podkomisji, to oczywiście otrzymałyby inną, właściwą sobie numerację.</u>
          <u xml:id="u-91.18" who="#AleksanderKwaśniewski">W tj chwili proponuję je przegłosować. Zacznijmy od wniosku poseł K. Łybackiej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-92">
          <u xml:id="u-92.0" who="#TadeuszMazowiecki">Czy mogę wnioskodawcom zadawać pytania?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-93">
          <u xml:id="u-93.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Wyrażam na to zgodę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-94">
          <u xml:id="u-94.0" who="#TadeuszMazowiecki">O ile wniosek poseł M. Kurnatowskiej, senatora J. Orzechowskiego i posła A. Szczęsnego jest jasny: „Nikt nie może być zmuszany do wykonywania praktyk religijnych”, o tyle wniosek poseł K. Łybackiej (podobny jest wniosek senatora J. Madeja i posła A. Kwaśniewskiego) jest dla mnie niejasny.</u>
          <u xml:id="u-94.1" who="#TadeuszMazowiecki">W związku z tym, mam jedno pytanie. Czy składanie oświadczeń przez rodziców w sprawie nauki religii jest, według tych zapisów, zakazane (niemożliwe)? Tego właśnie nie rozumiem.</u>
          <u xml:id="u-94.2" who="#TadeuszMazowiecki">Mogę zrozumieć np. to, że nie ma tzw. rubryk wyznaniowych przy staraniach się o obywatelstwo. Jeśli natomiast chodzi o naukę religii, to w moim przekonaniu, wymaga to jednak przyznania się do jakiegoś wyznania, światopoglądu. Przepis zaproponowany przez poseł K. Łybacką zakazywałby tego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-95">
          <u xml:id="u-95.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Nie zgadzam się z tym. Propozycję poseł K. Łybackiej sugeruję czytać, tak jak ona jest zapisana: „Nikt nie może być zobowiązany do składania oświadczeń co do swojej religii lub przekonań”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-96">
          <u xml:id="u-96.0" who="#TadeuszMazowiecki">Jest to jednak zobowiązanie. Jeżeli rodzice chcieliby, aby ich dziecko uczyło się religii, to zobowiązani są złożyć w tej sprawie oświadczenie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-97">
          <u xml:id="u-97.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Wnioskodawcom zostało zadane pytanie, więc najpierw im udzielę głosu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-98">
          <u xml:id="u-98.0" who="#JerzyMadej">O ile wiem, w deklaracji dotyczącej nauki religii nie ma pytania o religię, tylko o zgodę czy też o wolę posyłania dziecka na naukę religii. W deklaracji takiej przyjmuje się następującą formułę: „Wyrażam zgodę na uczestnictwo mojego dziecka w nauce religii”. Nie ma tu więc mowy o składaniu oświadczenia typu: „jestem wyznania rzymskokatolickiego i w związku z tym domagam się, aby moje dziecko uczyło się religii rzymskokatolickiej”.</u>
          <u xml:id="u-98.1" who="#JerzyMadej">Wolę posyłania dziecka na naukę religii wyrażają czasami i rodzice bezwyznaniowi, nie deklarując wcale, jakiego są wyznania.</u>
          <u xml:id="u-98.2" who="#JerzyMadej">W każdym bądź razie nie chodzi o składanie oświadczenia w sprawie religii, tylko o zgodę lub żądanie uczestnictwa dziecka w lekcji religii (takiej czy innej), ewentualnie chodzenia na lekcje etyki. W takim rozwiązaniu nie widzę żadnego konfliktu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-99">
          <u xml:id="u-99.0" who="#KrystynaŁybacka">Być może, poseł T. Mazowiecki zna jakieś przykłady zachowań, które w wyniku przyjęcia proponowanego przeze mnie zapisu, mogą ograniczać zakres swobód czy praw obywatelskich. Przykład, który został podany, nie jest akurat najlepszy, w przypadku religii (mówił już o tym senator J. Madej) składam tylko oświadczenie co do tego, gdzie moje dziecko ma na nią chodzić. Nie składam natomiast żadnego oświadczenia co do samych przekonań, religii, światopoglądu, wyznania, gdyż nikt mnie o to nie pyta.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-100">
          <u xml:id="u-100.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Chciałbym zabrać głos jako jeden z wnioskodawców. Zapis analogiczny do wniosku poseł K. Łybackiej proponujemy wspólnie z senatorem J. Madejem do art. 37 w wariancie II propozycji podkomisji. Ów zapis - moim zdaniem - jest w tym kontekście istotnym elementem równowagi wszystkich wolności, zarówno wolności uzewnętrznionych swojej religijności, jak i wolności jej nieuzewnętrzniania.</u>
          <u xml:id="u-100.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Nasz wniosek dotyczy wariantu II propozycji podkomisji do art. 37.</u>
          <u xml:id="u-100.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Przypominam, że w tej sprawie odbyliśmy już długą dyskusję. Rozmawialiśmy m.in. o prawie do milczenia, które w szczególności miało odnosić się do kwestii, o których wspomniał poseł T. Mazowiecki, a więc np. do możliwości odmówienia udzielenia odpowiedzi na pytanie o religię bądź światopogląd, gdyby znajdowało się ono w kwestionariuszu kadrowym czy w innego rodzaju ankiecie i gdyby wiązało się z obowiązkiem wypowiedzenia się w określonej sprawie. Oczywiście, można w danej sprawie wypowiedzieć się. Nic nie stoi na przeszkodzie, żeby określonego rodzaju odpowiedź została udzielona. Można również nie wypowiedzieć się i jest to zgodne z przepisem, który wspólnie z senatorem J. Madejem proponujemy. Nie może być od tego uzależniona ani kariera, ani przyjęcie do pracy itp.</u>
          <u xml:id="u-100.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że senator A. Grześkowiak i senator P. Andrzejewski mają pytania do wnioskodawców.</u>
          <u xml:id="u-100.4" who="#AleksanderKwaśniewski">Na temat art. 37 nie zamierzam wszczynać dyskusji, gdyż takowa się już odbyła (była to jedna z najdłuższych dyskusji). Nie wszyscy członkowie Komisji Konstytucyjnej w niej uczestniczyli.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-101">
          <u xml:id="u-101.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Chcę odnieść się do wypowiedzi przewodniczącego A. Kwaśniewskiego, który stwierdził, że prawo do religii dotyczy zarówno wolności uzewnętrzniania, jak i nieuzewnętrzniania swoich przekonań religijnych.</u>
          <u xml:id="u-101.1" who="#AlicjaGrześkowiak">Moim zdaniem zaszło tu nieporozumienie co do pojmowania wolności religijnej. Jak wynika ze wszystkich dokumentów międzynarodowych, główny nacisk kładziony jest na możliwość uzewnętrzniania religii w różnych formach. Milczenie w sprawach religii może być jedną z postaw, które jednostka chce wybrać, ale nie może być postawą traktowaną jako istota wolności religii, milczenie w sprawach religii nie może być zapisywane konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-101.2" who="#AlicjaGrześkowiak">W konstytucjach zapisuje się, że każdy człowiek ma prawo uzewnętrzniania, prywatnie lub publicznie swoich przekonań religijnych. Tak jest we wszystkich standardach. Wnioskując o contrario, jeżeli ktoś nie chce uzewnętrzniać swojej religii, to oczywiście jej nie uzewnętrznia.</u>
          <u xml:id="u-101.3" who="#AlicjaGrześkowiak">Prawo do religii musi natomiast zawierać pozytywny zapis w zakresie uzewnętrzniania przekonań religijnych. Taka też jest treść tego prawa w standardach międzynarodowych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-102">
          <u xml:id="u-102.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Traktuję to jako pytanie do wnioskodawcy. Nad propozycją poseł K. Łybackiej i propozycją zgłoszoną przez senatora J. Madeja i przeze mnie prowadzimy łączną dyskusję, gdyż obie propozycje brzmią prawie tak samo.</u>
          <u xml:id="u-102.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Zgadzam się ze stanowiskiem senator A. Grześkowiak. Według mnie, umieszczenie omawianego przepisu w art. 37, który mówi o prawie do religii oraz zawiera wszystkie gwarantowane wolności, jest elementem istotnej równowagi odnoszącym się do wolności uzewnętrznienia, uczestnictwa, organizowania się itd. Przypominam, że chodzi mi o wariant II składający się z czterech ustępów, z których jeden mówi, iż nikt nie może być zobowiązany do ujawnienia swojego światopoglądu itd.</u>
          <u xml:id="u-102.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Poszczególne wnioski będą poddawane głosowaniu. Już je przedyskutowaliśmy, więc proponuję nie wracać powtórnie do ich omawiania. Rozumiem, że stanowiska są różne. Musimy jednak podjąć określoną decyzję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-103">
          <u xml:id="u-103.0" who="#DanutaWaniek">Pragnę poprzeć stanowisko przewodniczącego A. Kwaśniewskiego. Rozumiem, że różnice poglądów w omawianej sprawie znalazły swój wyraz w zróżnicowanych propozycjach do art. 37. Po długotrwałej dyskusji będziemy wreszcie mogli opowiedzieć się za którąś z nich. Nie widzę sensu w przedłużaniu debaty nad wnioskami do art. 37.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-104">
          <u xml:id="u-104.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Senator P. Andrzejewski pragnie zgłosić wniosek formalny.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-105">
          <u xml:id="u-105.0" who="#PiotrAndrzejewski">Wnoszę, aby wnioskodawcy wycofali swój zapis. Uzasadnienie mojego wniosku jest następujące: nikt nie kwestionuje, że sfera światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania jest tą sferą wolności, która powinna być chroniona. Zapis zaproponowany przez poseł K. Łybacką, senatora J. Madeja i posła A. Kwaśniewskiego uważam za wyjątkowo nietrafny ze względów formalno-prawnych. Jego sens jest następujący: nikt nie może być zobowiązany do składania oświadczeń. przecież wtedy, kiedy zawiera się ślub katolicki istnieje obowiązek złożenia oświadczenia co do tego, że jest się wyznania katolickiego. mamy tu do czynienia z przepisem erga omnes, który ingeruje w autonomię kościoła.</u>
          <u xml:id="u-105.1" who="#PiotrAndrzejewski">Kościół wyłącznie dla swoich potrzeb wprowadził obowiązek złożenia oświadczenia, że ktoś jest katolikiem (jeżeli chce zawrzeć ślub katolicki). Jakiś prowokator mógłby przyjść do księdza z żądaniem udzielenia mu ślubu kościelnego bez obowiązku oświadczenia, że jest katolikiem, gdyż konstytucja zakazuje zobowiązywania kogokolwiek do składania podobnych deklaracji.</u>
          <u xml:id="u-105.2" who="#PiotrAndrzejewski">Rozumiem też wnioskodawców, aprobuję instytucję zapisu, zgłoszonego jako ust. 3 przez poseł K. Łybacką i jako ust. 3a przez senatora J. Madeja i posła A. Kwaśniewskiego, jednak jego forma powinna ulec modyfikacji.</u>
          <u xml:id="u-105.3" who="#PiotrAndrzejewski">Zgadzam się, że nie można nikogo zmuszać do uzewnętrzniania swojego wyznania, ale oświadczenie woli w tym zakresie jest w pewnych sytuacjach niezbędne. Wkraczamy tutaj w sferę Prawa cywilnego.</u>
          <u xml:id="u-105.4" who="#PiotrAndrzejewski">Zapis: „Nikt nie może być zmuszony do uczestnictwa w praktykach religijnych” wydaje mi się zapisem właściwym. Nie możemy jednak zakazywać składania oświadczeń woli, które rodzą pozytywny skutek w dziedzinie prawa kanonicznego i sakramentu.</u>
          <u xml:id="u-105.5" who="#PiotrAndrzejewski">Myślę, że uzasadnienie, jakie przedstawiłem, jest wyczerpujące. Proszę o trafniejsze sformułowanie dyskutowanego przepisu, gdyż może on zostać odebrany jako ingerencja w autonomię kościoła i praktyki religijne. Może on również stwarzać pole do używania konstytucji w złej wierze.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-106">
          <u xml:id="u-106.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Senator P. Andrzejewski podejrzewa jednego z małżonków, iż będzie starał się o unieważnienie małżeństwa na podstawie zapisu konstytucyjnego, zaproponowanego przez poseł K. Łybacką jako art. 37 ust. 3 w wariancie I, a przez senatora J. Madeja i przeze mnie jako art. 37 ust. 3a w wariancie II propozycji podkomisji. Jest to oczywiście możliwe, ale głęboko wierzę, iż nie będzie nadużywane.</u>
          <u xml:id="u-106.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Za chwilę udzielę głosu wnioskodawcom.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-107">
          <u xml:id="u-107.0" who="#IrenaLipowicz">Cieszę się słysząc deklaracje, iż nie będzie żadnego problemu z nauczaniem religii w szkole mimo obowiązywania formuły, że nikt nie może być zobowiązany do składania oświadczeń co do swojej religii i przekonań. Poseł I. Sierakowska na posiedzeniu Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu ustawy o ratyfikacji konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską podnosiła ten problem jako jeden z argumentów świadczących o niezgodności konkordatu z Konstytucją RP. Powołała się przy tym na to, że prawo do milczenia jest m.in. prawem rodziców. Rodzice oświadczając czego ich dziecko ma być nauczane czy religii, czy etyki, ujawniają tym samym swoje przekonania. W przeciwnym razie zachowaliby prawo do milczenia.</u>
          <u xml:id="u-107.1" who="#IrenaLipowicz">Pragnę uzyskać wiążącą odpowiedź i uściślenie stanowisk. Albo te same osoby co innego mówią w Komisji Konstytucyjnej i co innego w Komisji Nadzwyczajnej, albo coś tu jest nie w porządku.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-108">
          <u xml:id="u-108.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Protestuję przeciwko takiemu kierunkowi naszych prac. jeśli chcieliśmy zadawać tego typu pytania, to przede wszystkim powinniśmy to robić podczas dyskusji nad poszczególnymi artykułami, a nie w trakcie głosowań.</u>
          <u xml:id="u-108.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Po drugie, jako Komisja Konstytucyjna nie możemy w tej chwili zastanawiać się, co znaczą wypowiedzi różnych posłów wygłaszane na posiedzeniu innych komisji albo wypowiedzi różnych wysokich przedstawicieli np. kościołów, przedstawione na forum różnorodnych spotkań. W takiej sytuacji prowadzilibyśmy dyskusję o charakterze wyłącznie politycznym, a nie merytorycznym.</u>
          <u xml:id="u-108.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Wnioskodawców zapisu, nad którym debatujemy, jest troje. Udzielą oni odpowiedzi na zgłoszone wątpliwości. Do poseł K. Łybackiej skierowano dwa pytania:</u>
          <u xml:id="u-108.3" who="#AleksanderKwaśniewski">- pierwsze senatora P. Andrzejewskiego, czy zgodzi się wycofać swój wniosek ze względu na jego wadliwość o charakterze formalno-prawnym,</u>
          <u xml:id="u-108.4" who="#AleksanderKwaśniewski">- drugie poseł I. Lipowicz, czy tego rodzaju zapis w rozumieniu wnioskodawczyni oznacza prawo do milczenia czyli zakaz określania przez rodziców udziału ich dzieci w lekcjach religii.</u>
          <u xml:id="u-108.5" who="#AleksanderKwaśniewski">Te same pytania adresowano do senatora J. Madeja i do mnie. Odpowiemy na nie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-109">
          <u xml:id="u-109.0" who="#KrystynaŁybacka">Odpowiedź na pytanie senatora P. Andrzejewskiego brzmi następująco: niestety, nie mogę wycofać swojego wniosku.</u>
          <u xml:id="u-109.1" who="#KrystynaŁybacka">Odpowiedź na pytanie poseł I. Lipowicz brzmi: to zależy, jakiej treści oświadczenia będziemy składać. Jeżeli oświadczenie będzie dotyczyć jedynie zgody na posłanie dziecka na naukę określonego przedmiotu, to uważam, iż taka deklaracja nie będzie stała w kolizji z zaproponowanym przeze mnie przepisem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-110">
          <u xml:id="u-110.0" who="#JerzyMadej">Podpisałem się pod propozycją, która brzmi następująco:</u>
          <u xml:id="u-110.1" who="#JerzyMadej">„Nikt nie może być zobowiązany do ujawnienia swojego światopoglądu ani do składania oświadczenia”.</u>
          <u xml:id="u-110.2" who="#JerzyMadej">Pragnę ustosunkować się do wątpliwości senatora P. Andrzejewskiego w kwestii ślubu kościelnego. Nikt nie jest zobowiązany, ale z własnej woli przychodzi do księdza i mówi: „jestem katolikiem i chcę wziąć ślub kościelny”. Jest to deklaracja woli, a nie zobowiązanie. Nikt nie jest zobowiązany do złożenia podobnego oświadczenia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-111">
          <u xml:id="u-111.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Jako wnioskodawca omawianego zapisu pragnę powiedzieć, że rozumiem go jako zakaz zmuszania do ujawniania swojego światopoglądu wtedy, gdy ktoś sam nie wyrazi takiej chęci. Ktoś, kto pragnie, aby udzielono mu ślubu w kościele katolickim, sam wyraża chęć złożenia oświadczenia w tej mierze, co pociąga za sobą daleko idące konsekwencje. Moim zdaniem, nie ma tutaj żadnego konfliktu.</u>
          <u xml:id="u-111.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Podobnie jak poseł K. Łybacka, jestem przeciwny wycofaniu swojego wniosku, ponieważ według mnie, zapis art. 37 ust. 3a w wariancie II równoważy przepis mówiący o wolności sumienia i religii oraz zapobiega „przekraczaniu” tej wolności poprzez zmuszanie do określonych oświadczeń czy wpisywanie czegoś do oficjalnych dokumentów. Podtrzymuję swój wniosek. Przypominam, iż dotyczy on wariantu II art. 37.</u>
          <u xml:id="u-111.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy są inne pytania do wnioskodawców?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-112">
          <u xml:id="u-112.0" who="#KrzysztofKamiński">Prawo kanoniczne nie stanowi w Polsce prawa powszechnie obowiązującego. Uchwaliliśmy już przepisy określające system źródeł prawa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-113">
          <u xml:id="u-113.0" who="#PiotrAndrzejewski">Mam pytanie do ekspertów.</u>
          <u xml:id="u-113.1" who="#PiotrAndrzejewski">Kodeks kanoniczny zobowiązuje w niektórych sytuacjach (przy pewnych aktywnych czynnościach sakramentalnych) do składania oświadczeń woli w sprawach religii, chrztu, wyznania. Jeżeli przyjmiemy zapis o autonomii kościoła i państwa, to czy przepisy konstytucyjne co do zakazu zmuszania do ujawniania swoich przekonań religijnych, będą się stosować do kościoła i kodeksu kanonicznego? Moim zdaniem, tak. Stąd rodzi się problem.</u>
          <u xml:id="u-113.2" who="#PiotrAndrzejewski">Gdyby kościół miał rządzić się nie Konstytucją RP, ale jako lex specialis, swoim prawem kanonicznym (gdyby był to wyjątek od Konstytucji RP), to wówczas zapis zaproponowany przez poseł K. Łybacką mógłby pozostać.</u>
          <u xml:id="u-113.3" who="#PiotrAndrzejewski">Proszę, aby eksperci wypowiedzieli się na ten temat.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-114">
          <u xml:id="u-114.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Który z ekspertów zechce odpowiedzieć na pytanie senatora P. Andrzejewskiego?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-115">
          <u xml:id="u-115.0" who="#LeszekWiśniewski">Z prawnego punktu widzenia człowiek znajduje się w trojakiego rodzaju sytuacji. Albo ma do czegoś prawo, albo korzysta z wolności wyboru, albo jest do czegoś zobowiązany. W przypadku prawa do czegoś istnieje wolność wyboru czy korzysta się z tego prawa, czy nie.</u>
          <u xml:id="u-115.1" who="#LeszekWiśniewski">Propozycja brzmienia art. 37 ust. 3 z wariantu I, zgłoszona przez poseł K. Łybacką, jest sformułowana w formie ograniczenia wolności. jest to zakaz zobowiązywania do składania oświadczeń co do swojej religii lub przekonań. Zapis ten nie został sformułowany w formie prawa (nie daje on uprawnień do skorzystania lub nie z danego prawa). Mamy tu do czynienia z bezwzględnym zakazem zobowiązywania do składania oświadczeń co do swojej religii lub przekonań. Przykro mi to stwierdzić, ale dotyczy on również zakazu składania zobowiązań w kościele.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-116">
          <u xml:id="u-116.0" who="#MichałPietrzak">Pragnę wyjaśnić, że w istocie chodzi wyłącznie o to, że organy administracji państwowej (władze państwowe) nie mogą pytać się obywateli i żądać od nich ujawniania swoich przekonań i poglądów w sprawach religijnych. jednostka może oświadczyć tyle, ile chce, tam gdzie chce i w formie, w jakiej chce. Mówimy o obowiązku nakładanym tylko i wyłącznie na organy państwowe.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-117">
          <u xml:id="u-117.0" who="#JerzyGwiżdż">Mam prośbę (jednocześnie jest to wniosek), abyśmy w momencie przystąpienia do głosowań, nie prowadzili dyskusji, gdyż powstaje niepotrzebne zamieszanie. Doprawdy już nie wiem, za czym mam głosować.</u>
          <u xml:id="u-117.1" who="#JerzyGwiżdż">Mam pytanie do prof. M. Pietrzaka czy to, o czym powiedział przed chwilą, wynika wprost z zapisu zaproponowanego przez poseł K. Łybacką? Osobiście nie odczytuję owego zapisu w ten sposób.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-118">
          <u xml:id="u-118.0" who="#MichałPietrzak">Byłem jednym ze współautorów wprowadzenia prawa do milczenia do ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania jeszcze w minionej epoce historycznej. Wtedy prawo to było rozumiane w ten sposób, że organy państwowe nie mogą pytać obywateli o ich przekonania religijne. Podobny zapis znajduje się w obecnie obowiązującej konstytucji hiszpańskiej.</u>
          <u xml:id="u-118.1" who="#MichałPietrzak">Trybunał Konstytucyjny interpretuje prawo do milczenia w następujący sposób: władze mogą pytać się o czyjś światopogląd, ale obywatele nie muszą na to pytanie udzielać odpowiedzi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-119">
          <u xml:id="u-119.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Oddaję głos poseł K. Łybackiej, jako wnioskodawczyni, a potem przystępujemy do głosowań. wydaje mi się, że powiedzieliśmy już na ten temat niemalże wszystko.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-120">
          <u xml:id="u-120.0" who="#KrystynaŁybacka">Pragnę zwrócić uwagę, że w swojej propozycji użyłam sformułowania: „nikt nie może być zobowiązany”, a nie - „nikt nie może składać”. W moim rozumieniu, interpretacja tego zapisu jest taka, jaką przedstawił prof. M. Pietrzak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-121">
          <u xml:id="u-121.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Przystępujemy do głosowań. Stanowisko poszczególnych członków Komisji Konstytucyjnej są jasne.</u>
          <u xml:id="u-121.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Wniosek nr 3, zgłoszony przez poseł K. Łybacką, ma następującą treść:</u>
          <u xml:id="u-121.2" who="#AleksanderKwaśniewski">„W art. 37 w wariancie I dodać ust. 3 w brzmieniu:</u>
          <u xml:id="u-121.3" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Nikt nie może być zobowiązany do składania oświadczeń co do swojej religii lub przekonań”.</u>
          <u xml:id="u-121.4" who="#AleksanderKwaśniewski">W tej chwili udzielam głosu jedynie w sprawach formalnych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-122">
          <u xml:id="u-122.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Po wysłuchaniu wypowiedzi ekspertów Komisji i prof. M. Pietrzaka, chciałabym zapytać czy określenie, „nikt nie może być zobowiązany” odnosi się także do działających na terenie państwa polskiego kościołów i związków wyznaniowych, czy tylko do władz państwowych? Jakiej rangi władz państwowych?</u>
          <u xml:id="u-122.1" who="#AlicjaGrześkowiak">Pytam o to dlatego, że jeszcze nie przesądziliśmy zasady niezależności i autonomii kościołów i wyznań. Nie przesądziliśmy zasady, że każdy we własnym zakresie rządzi się własnym prawem.</u>
          <u xml:id="u-122.2" who="#AlicjaGrześkowiak">Byłoby bardzo źle, gdyby Konstytucja RP ustanawiała tak szerokie prawo, które obejmowałoby także prawo kościołów (prawo autonomiczne).</u>
          <u xml:id="u-122.3" who="#AlicjaGrześkowiak">Proszę wyraźnie odpowiedzieć na moje pytanie. O co właściwie chodzi?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-123">
          <u xml:id="u-123.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy poseł K. Łybacka, jako wnioskodawczyni, chce się wypowiedzieć w tej sprawie?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-124">
          <u xml:id="u-124.0" who="#KrystynaŁybacka">W tej chwili jesteśmy w trakcie głosowań. W tym czasie nie prowadzi się dyskusji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-125">
          <u xml:id="u-125.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Żeby wszyscy mieli jasność co do treści wniosku poseł K. Łybackiej (za chwilę będziemy nad nim głosować), czy któryś z ekspertów mógłby wyjaśnić wątpliwości senator A. Grześkowiak?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-126">
          <u xml:id="u-126.0" who="#KrzysztofKamiński">Czy eksperci wyrażają wspólne stanowisko w tej sprawie?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-127">
          <u xml:id="u-127.0" who="#PiotrAndrzejewski">Są dwa stanowiska ekspertów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-128">
          <u xml:id="u-128.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Jeżeli chcemy budować kompromis między ekspertami, to boję się, że ten wiek może okazać się niewystarczający dla uchwalenia Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-129">
          <u xml:id="u-129.0" who="#PawełSarnecki">Prosiłbym senator A. Grześkowiak o sprecyzowanie swojego pytania. Jak rozumiem, senator A. Grześkowiak pytała czy także kościoły mogą być zobowiązane do składania oświadczeń co do swojej religii lub przekonań.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-130">
          <u xml:id="u-130.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Pytam o to czy zakaz wyrażony we wniosku poseł K. Łybackiej obowiązuje również kościoły. Chodzi o zapis: „Nikt nie może być zobowiązany...”.</u>
          <u xml:id="u-130.1" who="#AlicjaGrześkowiak">A zatem, jeżeli kościoły, w prawie kanonicznym przed udzieleniem sakramentu małżeństwa zobowiązują do złożenia oświadczenia o wyznaniu, to czy takie kościoły naruszałyby od strony żądania takiego zobowiązania proponowany przez poseł K. Łybacką przepis konstytucyjny? Według mnie, naruszałyby.</u>
          <u xml:id="u-130.2" who="#AlicjaGrześkowiak">W związku z tym, zadałam poseł K. Łybackiej pytanie w celu wyjaśnienia treści jej wniosku. Nie uzyskałam jasnej i wyraźnej odpowiedzi, jakie są skutki tej propozycji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-131">
          <u xml:id="u-131.0" who="#PawełŁączkowski">Moim zdaniem, zapis proponowany przez poseł K. Łybacką nie narusza praw kościołów. Uznanie autonomii danego kościoła nie czyni z jego wewnętrznych reguł prawnych przepisów powszechnie obowiązujących, przepisów państwowych.</u>
          <u xml:id="u-131.1" who="#PawełŁączkowski">A więc, kościół będąc autonomiczny, mógłby zobowiązywać do składania oświadczeń, nie łamiąc sformułowania zaproponowanego przez poseł K. Łybacką.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-132">
          <u xml:id="u-132.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy są jeszcze jakieś inne, nowe elementy w dyskusji poza różnicami zdań, które już się zarysowały?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-133">
          <u xml:id="u-133.0" who="#JerzyGwiżdż">Chcę zadać pytanie prof. P. Sarneckiemu.</u>
          <u xml:id="u-133.1" who="#JerzyGwiżdż">Czy zapis zaproponowany przez poseł K. Łybacką oznacza, że nikt nie może żądać od danej osoby złożenia oświadczenia woli co do jej religii?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-134">
          <u xml:id="u-134.0" who="#PawełSarnecki">Nikt nie może żądać takich oświadczeń w sensie obowiązków publicznoprawnych, wynikających z powszechnie obowiązujących przepisów. Dla mnie jest to oczywiste.</u>
          <u xml:id="u-134.1" who="#PawełSarnecki">Konstytucja stanowi zbiór przepisów prawnych, obowiązujących jako prawo państwowe.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-135">
          <u xml:id="u-135.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Jako ostatni głos zabierze dr W. Kulesza. Sądzę, że należy zakończyć tę dyskusję, gdyż wkracza ona na niewłaściwe tory.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-136">
          <u xml:id="u-136.0" who="#WładysławKulesza">Dotychczasowa procedura była następująca: jeżeli eksperci zgłosili jakieś zastrzeżenia pod adresem danego wniosku, to jego autor lub autorzy wypowiadali się, czy są skłonni uwzględnić określone zastrzeżenie. Idąc tropem uwagi prof. L. Wiśniewskiego, możemy skierować pytanie do poseł K. Łybackiej, czy nie zechciałaby uwzględnić w swoim zapisie wyrazów „przez władze publiczne”, w efekcie czego brzmiałby on następująco: „Nikt nie może być zobowiązany przez władze publiczne do składania oświadczeń co do swojej religii lub przekonań”.</u>
          <u xml:id="u-136.1" who="#WładysławKulesza">Wydaje mi się, że właśnie taki jest przedmiot naszej dyskusji. Sformułujmy jasne pytanie i wtedy będziemy wiedzieli, o co tak naprawdę nam chodzi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-137">
          <u xml:id="u-137.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że dr W. Kulesza proponuje sformułowanie zasady, iż nikt nie może być zmuszany przez władzę publiczną (lub organy władzy publicznej) do składania oświadczeń co do swej religii lub przekonań.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-138">
          <u xml:id="u-138.0" who="#KrystynaŁybacka">W charakterze autopoprawki zgłaszam zmodyfikowane brzmienie swojego wniosku: „Nikt nie może być zobowiązany przez organy władzy publicznej do składania oświadczeń co do swojej religii lub przekonań”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-139">
          <u xml:id="u-139.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy propozycja poseł K. Łybackiej jest dla wszystkich zrozumiała? Jeśli tak, to przystąpimy do głosowania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-140">
          <u xml:id="u-140.0" who="#JerzyCiemniewski">Uważam, że wyrazy „przez organy władzy publicznej” należy zastąpić sformułowaniem „przez władzę publiczną”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-141">
          <u xml:id="u-141.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy wnioskodawczyni zgadza się z sugestią posła J. Ciemniewskiego?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-142">
          <u xml:id="u-142.0" who="#KrystynaŁybacka">Zgadzam się na umieszczenie w mojej propozycji wyrazów: „przez władzę publiczną”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-143">
          <u xml:id="u-143.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Myślę, że wszystkie wątpliwości zostały już wyjaśnione.</u>
          <u xml:id="u-143.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Wniosek poseł K. Łybackiej polega na dodaniu w art. 37 w wariancie I propozycji podkomisji ust. 3 w brzmieniu: „3. Nikt nie może być zobowiązany przez władzę publiczną do składania oświadczeń co do swojej religii lub przekonań”.</u>
          <u xml:id="u-143.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Samorządy i partie polityczne mogą składać różne oświadczenia, jeżeli mają tego rodzaju potrzebę. Poza tym informuję posła K. Kamińskiego, że samorząd jest władzą publiczną.</u>
          <u xml:id="u-143.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie w wariancie I propozycji podkomisji do art. 37 dodatkowego ust. 3 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez poseł K. Łybacką: „Nikt nie może być zobowiązany przez władzę publiczną do składania oświadczeń co do swojej religii lub przekona”.</u>
          <u xml:id="u-143.4" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 20 głosów popierających, 10 przeciwnych i 3 wstrzymujące się. Tak więc w art. 37 w wariancie I dopisujemy nowy ust. 3 w brzmieniu: „Nikt nie może być zobowiązany przez władzę publiczną do składania oświadczeń co do swojej religii lub przekonań”.</u>
          <u xml:id="u-143.5" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do głosowania nad wnioskiem nr 4 zgłoszonym przez poseł M. Kurnatowską, senatora J. Orzechowskiego i posła A. Szczęsnego, dotyczącym dodania w art. 37 w wariancie I propozycji podkomisji nowego ust. 4 w brzmieniu?</u>
          <u xml:id="u-143.6" who="#AleksanderKwaśniewski">„Nikt nie może być zmuszany do wykonywania praktyk religijnych”.</u>
          <u xml:id="u-143.7" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie w wariancie I propozycji podkomisji do art. 37 dodatkowego art. 4 w następującym brzmieniu, zaproponowanym przez poseł M. Kurnatowską, senatora J. Orzechowskiego i posła A. Szczęsnego: „Nikt nie może być zmuszany do wykonywania praktyk religijnych”.</u>
          <u xml:id="u-143.8" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 27 głosów popierających, 1 przeciwny i 4 wstrzymujące się.</u>
          <u xml:id="u-143.9" who="#AleksanderKwaśniewski">Do wykonywania praktyk religijnych nikt nie może zmuszać (również partie polityczne). Wniosek nr 4 został już przegłosowany. Proponuję, aby poseł K. Kamiński nie zgłaszał już żadnych apeli. Uczynimy wszystko, aby nasze głosowania nie miały charakteru politycznego (swój apel kieruję do posła K. Kamińskiego, jako członka Komisji Konstytucyjnej).</u>
          <u xml:id="u-143.10" who="#AleksanderKwaśniewski">Art. 37 w wariancie I propozycji podkomisji stał się artykułem czteroustępowym. Przechodzimy do omówienia wariantu II tego artykułu, do którego wraz z senatorem J. Madejem zgłosiliśmy wniosek nr 5. Sugeruję senatorowi J. Madejowi, abyśmy jako wnioskodawcy, zgłosili autopoprawkę do zaproponowanego przez nas brzmienia ust. 3a, polegającą na dodaniu wyrazów: „przez władzę publiczną”. Być może uda się nam wówczas uniknąć sporów na temat ślubów kościelnych itp. Jeżeli senator J. Madej wyrazi zgodę, to brzmienie naszego wniosku do art. 37 ust. 3a w wariancie II propozycji podkomisji byłoby następujące:</u>
          <u xml:id="u-143.11" who="#AleksanderKwaśniewski">„Nikt nie może być zobowiązany przez władzę publiczną do ujawniania swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania”.</u>
          <u xml:id="u-143.12" who="#AleksanderKwaśniewski">Związki religijne będą jednak mogły oczekiwać od swoich członków składania odpowiednich oświadczeń woli.</u>
          <u xml:id="u-143.13" who="#AleksanderKwaśniewski">Wraz z senatorem J. Madejem zgłaszamy autopoprawkę do przedłożonej przez nas propozycji brzmienia art. 37 ust. 3a w wariancie II. Proponujemy dodanie w tym zapisie wyrazów: „przez władzę publiczną” (jest to taka sama autopoprawka, jaką przedłożyła poseł K. Łybacka do swojej propozycji brzmienia art. 37 ust. 3 w wariancie I).</u>
          <u xml:id="u-143.14" who="#AleksanderKwaśniewski">W tej chwili mówimy o art. 37 z wariantu II propozycji podkomisji, który składa się z czterech ustępów i dotyczy prawa do wolności sumienia i religii. Pierwsza poprawka do tego artykułu została zgłoszona przez senatora J. Madeja i przeze mnie i polega na dodaniu na końcu ust. 2 (mówiącego o wolności religii) trzeciego zdania o następującej treści: „Nikt nie może być zmuszany do uczestnictwa w praktykach religijnych”.</u>
          <u xml:id="u-143.15" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy są pytania do wnioskodawców?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-144">
          <u xml:id="u-144.0" who="#JerzyWiatr">Czy wnioskodawcy analogiczni do treści, którą przed chwilą przegłosowaliśmy (wniosek poseł K. Łybackiej), nie chcieliby dodać w zgłoszonym przez siebie wniosku do art. 37 ust. 3a w wariancie II propozycji podkomisji wyrażenia „przez władzę publiczną”?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-145">
          <u xml:id="u-145.0" who="#KrystynaŁybacka">Wnioskodawcy przed chwilą to uczynili.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-146">
          <u xml:id="u-146.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Zarówno posła K. Kamińskiego, jak i posła J. Wiatra proszę o koncentrację.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-147">
          <u xml:id="u-147.0" who="#IIpropozycjipodkomisji">„Nikt nie może być zobowiązany przez władze publiczne do ujawniania swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania”. Ufamy, że dzięki temu, unikniemy powtarzania już raz odbytej dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-147.1" who="#IIpropozycjipodkomisji">Po przegłosowaniu poprawek do art. 37 z wariantu II, skonfrontujemy obydwa warianty propozycji podkomisji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-148">
          <u xml:id="u-148.0" who="#JerzyWiatr">Zaszło tu jakieś nieporozumienie. Przewodniczący A. Kwaśniewski źle zrozumiał moją wypowiedź. Mówiłem o zapisie art. 37 ust. 2 (wniosek nr 5a): „Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia w praktykach religijnych”, myślę, że należałoby w nim dodać sformułowanie „przez władzę publiczną”.</u>
          <u xml:id="u-148.1" who="#JerzyWiatr">Przekonuje mnie argument, że jeśli w powyższym zapisie zabraknie przedstawionego przed chwilą wyrażenia, to kościół nie będzie mógł zmuszać swoich wiernych do żadnych praktyk religijnych.</u>
          <u xml:id="u-148.2" who="#JerzyWiatr">Jeżeli coś przyjęlibyśmy w wariancie I, to powinniśmy być konsekwentni i przyjąć to samo w wariancie II.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-149">
          <u xml:id="u-149.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Zdaje się, że mówimy o sprawach różnych pod względem merytorycznym.</u>
          <u xml:id="u-149.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Jeśli chodzi o oświadczenia lub prawo do milczenia, to wydaje mi się, że powinny się one odnosić do relacji władza publiczna - obywatel. Jest oczywiste, że grupy, których fundamentem jest wspólnota wiary, mają prawo oczekiwać od swoich członków oświadczeń co do ich przekonań religijnych czy wyznania.</u>
          <u xml:id="u-149.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Wydaje mi się, że w odniesieniu do zmuszania do praktyk religijnych mamy do czynienia z kwestią o wiele bardziej generalną.</u>
          <u xml:id="u-149.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Mogę sobie wyobrazić, że jakaś partia polityczna pragnie mieć w swoich szeregach ludzi wyłącznie jednej wiary. Jednak żadna z partii nie powinna mieć prawa zmuszania do uczestnictwa w praktykach religijnych.</u>
          <u xml:id="u-149.4" who="#AleksanderKwaśniewski">Jako współautor wniosku nr 5a nie wyrażam zgody na dopisanie w nim wyrazów „przez władzę publiczną” (wniosek do art. 37 ust. 2 z wariantu II propozycji podkomisji).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-150">
          <u xml:id="u-150.0" who="#JerzyMadej">W uzupełnieniu do wypowiedzi posła A. Kwaśniewskiego chcę powiedzieć, że nikt nie może być zmuszany przez nikogo, a nie tylko przez władze publiczne, do uczestniczenia w praktykach religijnych. Zdarzają się i takie sytuacje, kiedy nie tylko władza publiczna przymusza do uczestnictwa w praktykach religijnych.</u>
          <u xml:id="u-150.1" who="#JerzyMadej">W związku z tym propozycja brzmienia art. 37 ust. 2 (wariant II) musi pozostać taka, jaką wcześniej przedłożyliśmy wraz z posłem A. Kwaśniewskim.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-151">
          <u xml:id="u-151.0" who="#KrzysztofKamiński">Mam pytanie do wnioskodawców. Czy poseł A. Kwaśniewski w obecnym brzmieniu zapisu: „Nikt nie może być zmuszany do uczestnictwa w praktykach religijnych” (bez dodawania do niego określenia „przez władzę publiczną”) widzi również zakaz decydowania w ramach władzy rodzicielskiej o praktykach religijnych 8-, 10- lub 12-latkach? Czy dziecko może powiedzieć, że Konstytucja RP gwarantuje mu określone prawa i w związku z tym, nie chce, aby rodzice posyłali go na lekcje religii? Czy poseł A. Kwaśniewski chce odbierać prawa wynikające z władzy rodzicielskiej?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-152">
          <u xml:id="u-152.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Apeluję do posła K. Kamińskiego, aby wariant II propozycji podkomisji do art. 37 przeczytał w całości, a nie tylko zgłaszane do niego wnioski.</u>
          <u xml:id="u-152.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Propozycje senatora J. Madeja i moje odnoszą się do wariantu II, gdyż - moim zdaniem - wzbudza on najmniej wątpliwości, jest bardzo precyzyjny i jednocześnie zgodny z ideą gwarantowania wolności.</u>
          <u xml:id="u-152.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Art. 37 ust. 3 (wariant II) propozycji podkomisji stwierdza: „Państwo uznaje prawo rodziców do zapewnienia swoim dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie z ich przekonaniami. Religia legalnie istniejącego kościoła lub związku wyznaniowego może być przedmiotem nauczania w szkole...”. Skoro treść ust. 3 jest oczywista, to nie możemy teraz przekonywać się, że ust. 2 zakazuje tego, co gwarantuje ust. 3. Art. 37 stanowi regulację całościową.</u>
          <u xml:id="u-152.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Uważam, że zapis: „Nikt nie może być zmuszany do uczestnictwa w praktykach religijnych” oznacza zakaz nadużywania przez pewne grupy, związki, sekty i partie polityczne określonych praktyk.</u>
          <u xml:id="u-152.4" who="#AleksanderKwaśniewski">Za chwilę przejdziemy do głosowania nad kolejnym wnioskiem do art. 37 ust. 3 (wariant II propozycji podkomisji), w którym zamierza walczyć nawet o podmiotowość dzieci w określaniu swojego stosunku do religii. Jest to jednak odrębny temat, którego na razie nie będziemy podejmować. Na szczęście senator J. Madej popiera moje stanowisko.</u>
          <u xml:id="u-152.5" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy możemy uznać, że wyjaśniliśmy już wszystkie aspekty propozycji zgłoszonej przez senatora J. Madeja i przeze mnie do art. 37 ust. 2 (wariant II brzmienia podkomisji), polegającej na dodaniu w tym ustępie trzeciego zdania w brzmieniu: „Nikt nie może być zmuszany do uczestnictwa w praktykach religijnych”?</u>
          <u xml:id="u-152.6" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy możemy przystąpić do głosowania? Nie widzę sprzeciwu.</u>
          <u xml:id="u-152.7" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o dodanie do art. 37 ust. 2 w wariancie II propozycji podkomisji trzeciego zdania o następującej treści zaproponowanej przez senatora J. Madeja i posła A. Kwaśniewskiego: „Nikt nie może być zmuszany do uczestnictwa w praktykach religijnych”.</u>
          <u xml:id="u-152.8" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 24 głosy popierające, 4 przeciwne i 3 wstrzymujące się. Art. 37 ust. 2 z wariantu II propozycji podkomisji został uzupełniony o dodatkowe zdanie trzecie w brzmieniu zaproponowanym przez senatora J. Madeja i przeze mnie.</u>
          <u xml:id="u-152.9" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do wniosku nr 5b, również zgłoszonego przez senatora J. Madeja i przeze mnie, do art. 37 ust. 3 (wariant II propozycji podkomisji). Przepis ten określa prawo rodziców do zapewnienia swoim dzieciom wychowania zgodnie z ich przekonaniami. Nasza propozycja zmierza do dodania w owym przepisie nowego zdania, uwzględniającego w procesie wychowania także wolę dziecka.</u>
          <u xml:id="u-152.10" who="#AleksanderKwaśniewski">Senator K. Kozłowski zaproponował zupełnie odmienne brzmienie art. 37 ust. 3 (wariant II propozycji podkomisji).</u>
          <u xml:id="u-152.11" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy są pytania do wnioskodawców?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-153">
          <u xml:id="u-153.0" who="#KrzysztofKamiński">Czy przyjęliśmy już pierwsze zdanie art. 37 ust. 3 z wariantu II? O ile sobie przypominam, to do tej pory przegłosowaliśmy tylko wariant II propozycji podkomisji, zgodnie z którym art. 37 byłby przepisem dwuustępowym.</u>
          <u xml:id="u-153.1" who="#KrzysztofKamiński">Nie głosowaliśmy jeszcze art. 37 ust. 3 z wariantu II.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-154">
          <u xml:id="u-154.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Na pytanie posła K. Kamińskiego odpowie senator J. Madej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-155">
          <u xml:id="u-155.0" who="#JerzyMadej">Posiedzenia Komisji Konstytucyjnej zaczynają się chyba zbyt wcześnie (o godz. 9), skoro poseł K. Kamiński nie nadąża za tokiem głosowań nad poszczególnymi wariantami. W tej chwili jesteśmy w trakcie głosowania nad art. 37 ust. 3 z wariantu II propozycji podkomisji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-156">
          <u xml:id="u-156.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Zgodnie z procedurą, jaką przyjęliśmy na początku naszych prac, najpierw porządkujemy propozycje podkomisji (teraz omawiamy wariant II). Potem wybieramy jeden z wariantów podkomisji. Na zakończenie odbywa się głosowanie alternatywne nad wnioskiem podkomisji i pozostałymi, zgłoszonymi wnioskami, w tym wypadku jest ich 5.</u>
          <u xml:id="u-156.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Nie ma żadnych powodów do niepokoju, wszystkie propozycje zostaną przegłosowane.</u>
          <u xml:id="u-156.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy zapis art. 37 ust. 3 z wariantu II propozycji podkomisji stwarza jakieś problemy?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-157">
          <u xml:id="u-157.0" who="#JerzyGwiżdż">Pragnę powiedzieć senatorowi J. Madejowi, że ja również nie nadążam za tokiem rozumowania pozostałych członków Komisji, gdyż według mnie, zdanie: „Wychowanie to musi uwzględniać wolę dziecka, stopień dojrzałości, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania i wierzenia”, które proponuje się dodać do art. 37 ust. 2 (wariant II propozycji podkomisji), kłóci się z uznaniem praw rodziców do zapewnienia swoim dzieciom wychowania i nauczania zgodnego z ich przekonaniami. Tym bardziej, że jak rozumiem, chodzi tu o małe dzieci. Wola dziecka jest uzależniona od jego wieku. Zastanawiam się, jak ją uwzględnić. Jest to sprawa istotna. Czasami przecież dziecko nie chce chodzić do szkoły.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-158">
          <u xml:id="u-158.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że poseł J. Gwiżdż będzie głosował przeciw temu wnioskowi. Jest to zrozumiałe. dyskusję na ten temat odbyliśmy dwa tygodnie temu. Zdania były i są podzielone. Jeżeli wnioskodawcy nie wycofują swoich wniosków, to jedynie poprzez głosowanie możemy zdecydować o ich losie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-159">
          <u xml:id="u-159.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Pragnę zapytać wnioskodawców czy zapis „Wychowanie to musi uwzględniać wolę dziecka, stopień dojrzałości, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania i wierzenia”, jest adresowany do rodziców? Czy wnioskodawcy zamierzają ograniczyć pierwotne i przyrodzone prawo rodziców do wychowania swojego dziecka według własnych przekonań oraz zasad religijnych i moralnych, zawartych w standardach międzynarodowych i europejskich (Konwencji Praw Człowieka)?</u>
          <u xml:id="u-159.1" who="#AlicjaGrześkowiak">Pragnę usłyszeć wyraźną odpowiedź czy senator J. Madej i poseł J. Kwaśniewski w swoim wniosku, który zgłosili do art. 37 ust. 3 (wariant II propozycji podkomisji) zmierzają do ograniczenia przyrodzonego prawa rodziców do wychowania dzieci? Gdy usłyszę jasną odpowiedź, będę wiedziała, jakie zająć stanowisko.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-160">
          <u xml:id="u-160.0" who="#JerzyMadej">Pragnę wypowiedzieć się jedynie we własnym imieniu.</u>
          <u xml:id="u-160.1" who="#JerzyMadej">W zapisie, który zaproponowaliśmy jako dodatkowe zdanie do art. 37 ust. 3 (wariant II propozycji podkomisji), najważniejsze są wyrazy „stopień dojrzałości”. Inną świadomość ma dziecko ośmioletnie, inną dwunasto-, piętnasto- czy osiemnastoletnie.</u>
          <u xml:id="u-160.2" who="#JerzyMadej">Kodeks karny zezwala dzieciom powyżej 15 roku życia na pełną wolność w zakresie życia seksualnego. Natomiast, jeżeli chodzi o decyzje co do nauki religii, to wolność w tym zakresie przysługuje dopiero od 18 roku życia. Jest to istotna różnica. Odpowiedzialność karną mogą ponosić dzieci poniżej 18 roku życia, a decyzje o wychowaniu religijnym mają podejmować wyłącznie rodzice aż do uzyskania przez dziecko pełnoletności.</u>
          <u xml:id="u-160.3" who="#JerzyMadej">Ideą naszej propozycji nie było odbieranie rodzicom przysługujących im praw, ale uwzględnienie stopnia dojrzałości dziecka. „Stopień dojrzałości” to najważniejsze wyrażenie w poprawce zgłoszonej przez nas do art. 37 ust. 3 z wariantu II propozycji podkomisji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-161">
          <u xml:id="u-161.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Po to, aby rozwiać wszelkie wątpliwości pragnę dodać, że art. 37 ust. 3 (wariant II propozycji podkomisji) trzeba czytać w całości: „Państwo uznaje prawo rodziców do zapewnienia swoim dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie z ich przekonaniami. Wychowanie to musi uwzględniać wolę dziecka, stopień dojrzałości, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania i wierzenia...”.</u>
          <u xml:id="u-161.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Oczywiście, wszystko zależy od stopnia dojrzałości dziecka. Trudno odnieść tę zasadę do dziecka 3- lub 5-letniego. Niewątpliwie jest to norma, która upodmiotawia dziecko w procesie wychowawczym. Można mieć na ten temat różne zdania. Według mnie i senatora J. Madeja, warto naszą wspólną propozycję rozpatrzyć. Oczywiście Komisja Konstytucyjna zdecyduje czy ją przyjąć czy nie.</u>
          <u xml:id="u-161.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że w kwestii wychowania dzieci, każdy z nas posiada własny pogląd i doświadczenia.</u>
          <u xml:id="u-161.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy możemy przystąpić do głosowań?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-162">
          <u xml:id="u-162.0" who="#TadeuszMazowiecki">Pragnę zwrócić uwagę, że w poprawce senatora K. Kozłowskiego...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-163">
          <u xml:id="u-163.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Przegłosujemy ją jako pierwszą.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-164">
          <u xml:id="u-164.0" who="#TadeuszMazowiecki">Chodzi mi o meritum sprawy. W jakim stopniu postulat senatora J. Madeja i posła A. Kwaśniewskiego został wyrażony w sformułowaniu „zgodnie z ich lub uczniów życzeniem”? Problem jest trudny.</u>
          <u xml:id="u-164.1" who="#TadeuszMazowiecki">Myślę, że senator J. Madej i poseł A. Kwaśniewski zgodzą się, że w zaproponowanej przez nich poprawce do art. 37 ust. 3 z wariantu II propozycji podkomisji pojawia się sprzeczność (którą bardzo trudno wyeliminować) pomiędzy wolą rodziców a wolą dziecka. Senator K. Kozłowski natomiast proponuje, aby decyzje w sprawach wychowania oraz nauczania religijnego i moralnego podejmowali rodzice, a po osiągnięciu przez dziecko określonego wieku - ono samo.</u>
          <u xml:id="u-164.2" who="#TadeuszMazowiecki">Wydaje mi się, że jeśli już mamy wprowadzić określony przepis, to powinien on być sformułowany precyzyjnie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-165">
          <u xml:id="u-165.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Wniosek senatora K. Kozłowskiego przegłosujemy w pierwszej kolejności.</u>
          <u xml:id="u-165.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Do wniosku nr 5b wraz z senatorem J. Madejem zgłaszamy autopoprawkę. W przepisie art. 37 ust. 3 w wariancie II propozycji podkomisji po pierwszym zdaniu proponujemy dopisać zdanie w brzmieniu: „Wychowanie to powinno uwzględniać wolę dziecka, stopień dojrzałości, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania i wierzenia”, wyraz „powinno” wpisaliśmy w miejsce wyrazu „musi”. Przez to zapis ten nabiera charakteru postulatu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-166">
          <u xml:id="u-166.0" who="#TadeuszMazowiecki">Rzeczywiście, brzmienie tego zapisu nieco się zmieniło.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-167">
          <u xml:id="u-167.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Myślę, że możemy przystąpić do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-167.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Proponuję, abyśmy na początku przegłosowali wniosek senatora K. Kozłowskiego.</u>
          <u xml:id="u-167.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 37 ust. 3 w wariancie II propozycji podkomisji w następującym brzmieniu zaproponowanym przez senatora K. Kozłowskiego: „Państwo uznaje prawo rodziców lub w odpowiednich wypadkach opiekunów prawnych do religijnego i moralnego wychowania każdego dziecka w zgodności z ich przekonaniami oraz zapewnia nauczanie religii w szkołach publicznych, zgodnie z ich lub uczniów życzeniem”.</u>
          <u xml:id="u-167.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 6 głosów popierających, 15 głosów przeciwnych i 7 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-167.4" who="#AleksanderKwaśniewski">Przejdźmy do wniosku senatora J. Madeja i posła A. Kwaśniewskiego.</u>
          <u xml:id="u-167.5" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o dodanie w art. 37 ust. 3 w wariancie II propozycji podkomisji, po pierwszym zdaniu zdania w następującym brzmieniu zaproponowanym przez senatora J. Madeja i posła A. Kwaśniewskiego: „Wychowanie to powinno uwzględniać wolę dziecka, stopień dojrzałości, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania i wierzenia”.</u>
          <u xml:id="u-167.6" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 21 głosów popierających, 4 przeciwne i 3 wstrzymujące się.</u>
          <u xml:id="u-167.7" who="#AleksanderKwaśniewski">Większością głosów zdecydowaliśmy o wprowadzeniu do art. 37 ust. 3 z wariantu II propozycji podkomisji dodatkowego zdania w brzmieniu przedstawionym przed chwilą.</u>
          <u xml:id="u-167.8" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do kolejnego wniosku senatora J. Madeja i posła A. Kwaśniewskiego polegającego na dodaniu w art. 37 (wariant II propozycji podkomisji), po ust. 3, a przed ust. 4, nowego ustępu w brzmieniu: „Nikt nie może być zobowiązany przez władze publiczne do ujawniania swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania”. Zapis ten został już przedyskutowany.</u>
          <u xml:id="u-167.9" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 37 ust. 3a w wariancie II propozycji podkomisji w następującym brzmieniu zaproponowanym przez senatora J. Madeja i posła A. Kwaśniewskiego: „Nikt nie może być zobowiązany przez władze publiczne do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania”.</u>
          <u xml:id="u-167.10" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 24 głosy popierające, 3 przeciwne i 2 wstrzymujące się.</u>
          <u xml:id="u-167.11" who="#AleksanderKwaśniewski">Po uporządkowaniu wniosków, art. 37 z wariantu I propozycji podkomisji przyjął następujące brzmienie:</u>
          <u xml:id="u-167.12" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdemu gwarantuje się wolność wyznania i przekonań światopoglądowych.</u>
          <u xml:id="u-167.13" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Każdemu przysługuje wolność praktykowania publicznie, jak i prywatnie, indywidualnie lub zbiorowo swojej wiary i wykonywania praktyk religijnych. Ograniczenie praktyk religijnych na ulicach, placach i innych miejscach publicznych, z wyjątkiem miejsc kultu religijnego, może określić ustawa.</u>
          <u xml:id="u-167.14" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Nikt nie może być zobowiązany przez władzę publiczną do składania oświadczeń co do swojej religii lub przekonań.</u>
          <u xml:id="u-167.15" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Nikt nie może być zmuszany do wykonywania praktyk religijnych”.</u>
          <u xml:id="u-167.16" who="#AleksanderKwaśniewski">Art. 37 z wariantu II propozycji podkomisji brzmi następująco:</u>
          <u xml:id="u-167.17" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdy ma prawo do wolności sumienia i religii.</u>
          <u xml:id="u-167.18" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Wolność religii obejmuje wolność posiadania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowania i nauczania. Wolność religii obejmuje także posiadanie kościołów i miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam gdzie się znajdują. Nikt nie może być zmuszany do uczestnictwa w praktykach religijnych.</u>
          <u xml:id="u-167.19" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Państwo uznaje prawo rodziców do zapewnienia swoim dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie z ich przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać wolę dziecka, stopień dojrzałości, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania i wierzenia. Religia legalnie istniejącego kościoła lub związku wyznaniowego może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszone prawo do wolności religii innych osób i prawo niewierzących.</u>
          <u xml:id="u-167.20" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Nikt nie może być zobowiązany przez władze publiczne do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.</u>
          <u xml:id="u-167.21" who="#AleksanderKwaśniewski">5. Wolność uzewnętrzniania religii może podlegać jedynie ograniczeniom ustawowym przewidzianym, gdy są one konieczne dla ochrony bezpieczeństwa Państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności albo praw i wolności innych, przy poszanowaniu równości i sprawiedliwości”.</u>
          <u xml:id="u-167.22" who="#AleksanderKwaśniewski">Art. 37 z wariantu II bardzo dokładnie określa wolność sumienia i religii, art. 37 z wariantu I jest bardziej lapidarny.</u>
          <u xml:id="u-167.23" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o dokonanie wyboru pomiędzy wariantem I propozycji podkomisji do art. 37 - użycie przycisku „za”, a wariantem II propozycji podkomisji do tego samego artykułu - użycie przycisku „przeciw”, wraz z możliwością wstrzymania się.</u>
          <u xml:id="u-167.24" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu, większością 18 głosów popierających, przy 8 przeciwnych i 3 wstrzymujących się przyjęła wariant II jako propozycję podkomisji do art. 37.</u>
          <u xml:id="u-167.25" who="#AleksanderKwaśniewski">Tak więc mamy następujące propozycje brzmienia art. 37:</u>
          <u xml:id="u-167.26" who="#AleksanderKwaśniewski">- propozycję podkomisji,</u>
          <u xml:id="u-167.27" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek posła P. Ikonowicza,</u>
          <u xml:id="u-167.28" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek senatora P. Andrzejewskiego,</u>
          <u xml:id="u-167.29" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek senatora J. Madeja i poseł M. Kurnatowskiej,</u>
          <u xml:id="u-167.30" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek senator A. Grześkowiak,</u>
          <u xml:id="u-167.31" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek senatora S. Pastuszki (przedłożony na oddzielnym druku 9a/03).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-168">
          <u xml:id="u-168.0" who="#JerzyMadej">Wypowiadam się jako jeden ze współautorów wniosku nr 9 (poseł M. Kurnatowska jest w tej chwili nieobecna).</u>
          <u xml:id="u-168.1" who="#JerzyMadej">Pragnępoinformować, że wycofuję swój wniosek. Był on zbieżny z brzmieniem art. 37 z wariantu I propozycji podkomisji. Wariant I został jednak odrzucony.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-169">
          <u xml:id="u-169.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Wniosek nr 9 do art. 37 został zatem wycofany.</u>
          <u xml:id="u-169.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Powracamy do głosowań. Przypominam, że każdy wniosek będziemy głosować oddzielnie. Te wnioski, które uzyskają największą liczbę głosów, przejdą do drugiej tury głosowania.</u>
          <u xml:id="u-169.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 37 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez podkomisję redakcyjną, zagadnień ogólnych.</u>
          <u xml:id="u-169.3" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdy ma prawo do wolności sumienia i religii.</u>
          <u xml:id="u-169.4" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Wolność religii obejmuje wolność posiadania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie kościołów i miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują. Nikt nie może być zmuszany do uczestnictwa w praktykach religijnych.</u>
          <u xml:id="u-169.5" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Państwo uznaje prawo rodziców do zapewnienia swoim dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie z ich przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać wolę dziecka, stopień dojrzałości, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania i wierzenia. Religia legalnie istniejącego kościoła lub związku wyznaniowego może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszone prawo do wolności religii innych osób i prawo niewierzących.</u>
          <u xml:id="u-169.6" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Nikt nie może być zobowiązany przez władze publiczne do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.</u>
          <u xml:id="u-169.7" who="#AleksanderKwaśniewski">5. Wolność uzewnętrzniania religii może podlegać jedynie ograniczeniom ustawowym przewidzianym, gdy są one konieczne dla ochrony bezpieczeństwa Państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności albo praw i wolności innych, przy poszanowaniu równości i sprawiedliwości”.</u>
          <u xml:id="u-169.8" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 21 głosów popierających, 5 przeciwnych i 1 wstrzymujący się.</u>
          <u xml:id="u-169.9" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 37 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez posła P. Ikonowicza:</u>
          <u xml:id="u-169.10" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. W Rzeczypospolitej Polskiej każdemu przysługuje wolność sumienia, wyznania i przekonań światopoglądowych. Nikt nie może podlegać dyskryminacji ze względu na światopogląd, wyznanie lub jego brak.</u>
          <u xml:id="u-169.11" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Każdy ma prawo do praktykowania i głoszenia swej wiary lub przekonań światopoglądowych indywidualnie lub zbiorowo oraz do uczestniczenia w prywatnych lub publicznych obrzędach religijnych i ceremoniach świeckich. Ustawa może ograniczyć prawo do praktyk religijnych lub świeckich w miejscach publicznych ze względu na prawa i wolności innych osób oraz na zasadę neutralności światopoglądowej.</u>
          <u xml:id="u-169.12" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Nikt nie może być zobowiązany do składania oświadczeń na temat swojego wyznania lub światopoglądu”.</u>
          <u xml:id="u-169.13" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 7 głosów popierających, 15 przeciwnych i 6 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-169.14" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 37 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez senatora P. Andrzejewskiego:</u>
          <u xml:id="u-169.15" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Rzeczpospolita gwarantuje wolność sumienia i wyznania, kultu i praktyk religijnych oraz nauczania religii w życiu prywatnym i publicznym.</u>
          <u xml:id="u-169.16" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania religijnego.</u>
          <u xml:id="u-169.17" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Państwo zapewnia nauczanie prawnie uznanych religii w szkole publicznej zgodnie z wolą rodziców. Nadzór nad tym nauczaniem sprawuje właściwy kościół lub związek wyznaniowy. Wynikające z tego nadzoru prawa określa umowa ze Stolicą Apostolską oraz ustawy, o których mowa w art. 16.</u>
          <u xml:id="u-169.18" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Wolność uzewnętrzniania przekonań religijnych może podlegać ustawowym ograniczeniom jedynie ze względu na konieczność ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia i moralności.</u>
          <u xml:id="u-169.19" who="#AleksanderKwaśniewski">5. Nikt nie może podlegać przymusowi ani dyskryminacji z powodu swojego światopoglądu lub wyznania”.</u>
          <u xml:id="u-169.20" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 3 głosy popierające, 22 przeciwne i 2 wstrzymujące się.</u>
          <u xml:id="u-169.21" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 37 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez senator A. Grześkowiak:</u>
          <u xml:id="u-169.22" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdy ma prawo do wolności sumienia i religii. Prawo to obejmuje wolność posiadania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie swojej religii przez uprawianie modlitwy, kultu, uczestniczenia w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii realizuje się także przez posiadanie kościołów czy miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących i w prawie osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują.</u>
          <u xml:id="u-169.23" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Państwo uznaje prawo rodziców do zapewnienia swoim dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie z ich przekonaniami. Każda prawnie uznana religia może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszone prawo do wolności religii innych osób i prawo niewierzących.</u>
          <u xml:id="u-169.24" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Wolność uzewnętrzniania religii może podlegać jedynie ograniczeniom ustawowo przewidzianym, gdy są one konieczne dla ochrony bezpieczeństwa Państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności albo praw i wolności innych osób przy poszanowaniu równości i sprawiedliwości”.</u>
          <u xml:id="u-169.25" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 5 głosów popierających, 18 przeciwnych i 4 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-169.26" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 37 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez senatora S. Pastuszkę:</u>
          <u xml:id="u-169.27" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Gwarantuje się wolność przekonań, sumienia i wyznania.</u>
          <u xml:id="u-169.28" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Każdy ma prawo do swobodnego wyboru wyznania i praktykowania zarówno publicznie, jak i prywatnie, indywidualnie lub zbiorowo swej wiary i wykonywania obrzędów religijnych, o ile to nie sprzeciwia się porządkowi publicznemu lub moralności publicznej.</u>
          <u xml:id="u-169.29" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Nikt nie może zostać z powodu swoich przekonań lub wyznania ograniczony w prawach i wolnościach.</u>
          <u xml:id="u-169.30" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Rodzice oraz prawni opiekunowie mają prawo do wychowania dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami.</u>
          <u xml:id="u-169.31" who="#AleksanderKwaśniewski">5. Państwo gwarantuje rodzicom oraz prawnym opiekunom prawo do pobierania przez ich dzieci nauki religii w szkołach i w punktach katechetycznych stosownie do ich wyznania”.</u>
          <u xml:id="u-169.32" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 5 głosów popierających, 10 przeciwnych i 13 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-169.33" who="#AleksanderKwaśniewski">Informuję, że jedynym wnioskiem, który uzyskał więcej głosów „za” aniżeli „przeciw” jest propozycja podkomisji. Tak więc art. 37 projektu jednolitego Konstytucji RP uzyskał brzmienie:</u>
          <u xml:id="u-169.34" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdy ma prawo do wolności sumienia i religii.</u>
          <u xml:id="u-169.35" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Wolność religii obejmuje wolność posiadania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie kościołów i miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajduje. Nikt nie może być zmuszany do uczestnictwa w praktykach religijnych.</u>
          <u xml:id="u-169.36" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Państwo uznaje prawo rodziców do zapewnienia swoim dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie z ich przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać wolę dziecka, stopień dojrzałości, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania i wierzenia. Religia legalnie istniejącego kościoła lub związku wyznaniowego może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszone prawo do wolności religii innych osób i prawo niewierzących.</u>
          <u xml:id="u-169.37" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Nikt nie może być zobowiązany przez władze publiczne do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.</u>
          <u xml:id="u-169.38" who="#AleksanderKwaśniewski">5. Wolność uzewnętrzniania religii może podlegać jedynie ograniczeniom ustawowym przewidzianym, gdy są one konieczne dla ochrony bezpieczeństwa Państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności albo praw i wolności innych, przy poszanowaniu równości i sprawiedliwości”.</u>
          <u xml:id="u-169.39" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do art. 38, który dotyczy wolności wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Do artykułu tego zgłoszono następujące wnioski:</u>
          <u xml:id="u-169.40" who="#AleksanderKwaśniewski">- dwa warianty propozycji podkomisji (które wymagają uporządkowania),</u>
          <u xml:id="u-169.41" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek senatora P. Andrzejewskiego, zgodny z odpowiednim artykułem projektu obywatelskiego Konstytucji RP, zgłoszonego przez NSZZ „Solidarność”,</u>
          <u xml:id="u-169.42" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek senator A. Grześkowiak, zgodny z odpowiednim artykułem projektu senackiego Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-169.43" who="#AleksanderKwaśniewski">Sugeruję, abyśmy rozpoczęli od przegłosowania wniosku posła J. Zdrady, senatora J. Madeja i posła A. Kwaśniewskiego, w którym zaproponowali oni nadać art. 38 ust. 3 z wariantu I propozycji podkomisji następujące brzmienie:</u>
          <u xml:id="u-169.44" who="#AleksanderKwaśniewski">„Każdemu przysługuje wolność twórczo.ci artystycznej i badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także korzystania z dóbr kultury”. W ten sposób zostało wyrażone przekonanie o wolnościach i o niezbędnym pluralizmie poglądów, opinii, wyników badań itd. Zapis ten proponujemy w miejsce zapisu art. 38 ust. 3, przedłożonego przez podkomisję w wariancie I: „Państwo dba, aby różnorodność opinii mogła znaleźć wyraz w środkach masowego przekazu”.</u>
          <u xml:id="u-169.45" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy są pytania do wnioskodawców? Nie widzę.</u>
          <u xml:id="u-169.46" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie w wariancie I propozycji podkomisji art. 38 ust. 3 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez posła J. Zdradę, senatora J. Madeja i posła A. Kwaśniewskiego: „Każdemu przysługuje wolność twórczości artystycznej i badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także korzystania z dóbr kultury”.</u>
          <u xml:id="u-169.47" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 23 głosy popierające, 3 przeciwne i 2 wstrzymujące się.</u>
          <u xml:id="u-169.48" who="#AleksanderKwaśniewski">Przystępujemy do głosowania wariantów propozycji podkomisji. W wariancie I znajduje się przepis trzyustępowy:</u>
          <u xml:id="u-169.49" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdemu przysługuje wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.</u>
          <u xml:id="u-169.50" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Zapewnia się wolność prasy i innych środków masowego przekazu. Korzystanie z tej wolności nie może być ograniczone przez koncesjonowanie lub cenzurę prewencyjną. Ustawa może przewidywać konieczność uzyskania zezwolenia na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.</u>
          <u xml:id="u-169.51" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Każdemu przysługuje wolność twórczości artystycznej i badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także korzystania z dóbr kultury”.</u>
          <u xml:id="u-169.52" who="#AleksanderKwaśniewski">Przepis art. 38 z wariantu II liczy sobie cztery ustępy:</u>
          <u xml:id="u-169.53" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdy ma prawo do wolności posiadania, przyjmowania, przekazywania i uzewnętrzniania w inny sposób myśli, przekonań lub poglądów według własnego wyboru.</u>
          <u xml:id="u-169.54" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Prawo, o którym mowa w ust. 1, obejmuje także wolność poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji, w tym dotyczących działalności władz i osób publicznych, Państwa, instytucji państwowych i samorządowych.</u>
          <u xml:id="u-169.55" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Państwo gwarantuje wolność sztuki, nauki i badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników.</u>
          <u xml:id="u-169.56" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Korzystanie z tych wartości nie może być ograniczone przez cenzurę prewencyjną. Ustawa może przewidywać konieczność uzyskania zezwolenia na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej”.</u>
          <u xml:id="u-169.57" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o dokonanie wyboru pomiędzy wariantem I propozycji podkomisji do art. 38 - użycie przycisku „za”, a wariantem II propozycji podkomisji do tego samego artykułu - użycie przycisku „przeciw” wraz z możliwością wstrzymania się.</u>
          <u xml:id="u-169.58" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu Komisja większością 22 głosów popierających, przy 4 przeciwnych i 2 wstrzymujących się, przyjęła propozycję podkomisji do art. 38 w brzmieniu wariantu I.</u>
          <u xml:id="u-169.59" who="#AleksanderKwaśniewski">Przystępujemy do głosowań nad propozycjami brzmienia art. 38 zgłoszonymi przez podkomisję, senatora P. Andrzejewskiego i senator A. Grześkowiak.</u>
          <u xml:id="u-169.60" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 38 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez podkomisję redakcyjną, zagadnień ogólnych i przepisów wprowadzających konstytucję:</u>
          <u xml:id="u-169.61" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdemu przysługuje wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.</u>
          <u xml:id="u-169.62" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Zapewnia się wolność prasy i innych środków masowego przekazu. Korzystanie z tej wolności nie może być ograniczone przez koncesjonowanie lub cenzurę prewencyjną. Ustawa może przewidywać konieczność uzyskania zezwolenia na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.</u>
          <u xml:id="u-169.63" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Każdemu przysługuje wolność twórczości artystycznej i badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także korzystanie z dóbr kultury”.</u>
          <u xml:id="u-169.64" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 26 głosów popierających, 3 przeciwne, przy braku wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-169.65" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do wniosku zgłoszonego przez senatora P. Andrzejewskiego.</u>
          <u xml:id="u-169.66" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 38 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez senatora P. Andrzejewskiego:</u>
          <u xml:id="u-169.67" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdy ma prawo do poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji.</u>
          <u xml:id="u-169.68" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Każdy ma prawo do wolności przekazywania i uzewnętrzniania przekonań i poglądów według własnego wyboru.</u>
          <u xml:id="u-169.69" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Ograniczenia tych wolności mogą następować jedynie w wypadkach przewidzianych ustawą. Zakazem jest stosowanie cenzury prewencyjnej.</u>
          <u xml:id="u-169.70" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Każdy obywatel ma prawo do pełnej informacji o sprawach publicznych, w tym dotyczących działalności władz i osób publicznych, instytucji państwowych i samorządowych. Prawo to może ulegać ograniczeniu jedynie ze względu na podstawowe interesy państwa określone w ustawie.</u>
          <u xml:id="u-169.71" who="#AleksanderKwaśniewski">5. Osoby, które pełnią funkcje publiczne lub do nich kandydują, podlegają lustracji. Szczegóły określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-169.72" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 4 głosy popierające, 19 przeciwnych i 7 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-169.73" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 38 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez senator A. Grześkowiak:</u>
          <u xml:id="u-169.74" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdy ma prawo do wolności posiadania, przyjmowania, przekazywania i uzewnętrzniania w inny sposób myśli, przekonań lub poglądów według własnego wyboru.</u>
          <u xml:id="u-169.75" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Prawo to obejmuje także wolność poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji, w tym dotyczących działalności władz i osób publicznych Państwa, instytucji państwowych i samorządowych.</u>
          <u xml:id="u-169.76" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Państwo gwarantuje wolność sztuki, nauki i badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników.</u>
          <u xml:id="u-169.77" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Korzystanie z tych wolności nie może być ograniczone przez cenzurę prewencyjną. Ustawa może przewidywać wymóg uzyskania zezwolenia na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.</u>
          <u xml:id="u-169.78" who="#AleksanderKwaśniewski">5. Korzystanie z tych wolności może być ustawowo ograniczone, gdy jest konieczne w celu ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego albo zdrowia i moralności oraz praw i wolności innych osób”.</u>
          <u xml:id="u-169.79" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 7 głosów popierających, 18 przeciwnych i 4 wstrzymujące się.</u>
          <u xml:id="u-169.80" who="#AleksanderKwaśniewski">Informuję, że Komisja Konstytucyjna przyjęła art. 38 projektu jednolitego Konstytucji RP w następującym brzmieniu:</u>
          <u xml:id="u-169.81" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdemu przysługuje wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.</u>
          <u xml:id="u-169.82" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Zapewnia się wolność prasy i innych środków masowego przekazu. Korzystanie z tych wolności nie może być ograniczone przez koncesjonowanie lub cenzurę prewencyjną. Ustawa może przewidywać konieczność uzyskania zezwolenia na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.</u>
          <u xml:id="u-169.83" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Każdemu przysługuje wolność twórczości artystycznej i badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także korzystania z dóbr kultury”.</u>
          <u xml:id="u-169.84" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do art. 39, do którego zgłoszono trzy wnioski:</u>
          <u xml:id="u-169.85" who="#AleksanderKwaśniewski">-propozycję podkomisji,</u>
          <u xml:id="u-169.86" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek senator A. Grześkowiak,</u>
          <u xml:id="u-169.87" who="#AleksanderKwaśniewski">- wnioski senatora P. Andrzejewskiego.</u>
          <u xml:id="u-169.88" who="#AleksanderKwaśniewski">Podkomisja zaproponowała następujące brzmienie art. 39 ust. 1: „Zakazana jest ekstradycja obywatela polskiego (jeżeli umowa międzynarodowa nie stanowi inaczej)”. Czy któryś z ekspertów mógłby wyjaśnić, czy fragment zaznaczony w nawiasach kwadratowych jest konieczny w tym przepisie, czy też nie? Nie chcę, abyśmy popełnili tu jakiś błąd.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-170">
          <u xml:id="u-170.0" who="#LeszekWiśniewski">Dodanie wyrazów „jeżeli umowa międzynarodowa nie stanowi inaczej”, jest tutaj niezbędne z uwagi na to, że w traktatach i umowach międzynarodowych ekstradycja jest często zastrzegana. Już od dawna w prawie polskim (w Kodeksie postępowania karnego) obowiązuje przepis, który przyznaje nadrzędność umowy międzynarodowej nad prawem krajowym w przypadku ekstradycji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-171">
          <u xml:id="u-171.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy ktoś ma inne zdanie na ten temat?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-172">
          <u xml:id="u-172.0" who="#JerzyCiemniewski">Jest to najdalej idące ograniczenie suwerenności państwa. Jestem przeciwny dopuszczeniu przez Konstytucję RP ekstradycji obywateli polskich do innego państwa. Nie powinniśmy przewidywać możliwości legalnego zawierania umów międzynarodowych, które przewidywałyby ekstradycję obywateli polskich do innego państwa. Obywatel polski nie może podlegać ekstradycji z naszego kraju.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-173">
          <u xml:id="u-173.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Według posła J. Ciemniewskiego, generalny przepis konstytucyjny powinien brzmieć następująco: „Zakazana jest ekstradycja obywatela polskiego”. Przepis ten powinien zatem skutkować zakazem podpisywania umów międzynarodowych, które przewidywałyby taką możliwość.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-174">
          <u xml:id="u-174.0" who="#LonginPastusiak">Chcę przypomnieć, że są umowy obowiązujące Rzeczpospolitą Polską (np. polsko-amerykańska z 1927 r.), które przewidują ekstradycję. W związku z tym uważam, że art. 39 ust. 1 powinniśmy przyjąć w rozszerzonym brzmieniu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-175">
          <u xml:id="u-175.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, nie wszczynajmy jednak dyskusji w tej sprawie. Czy senator A. Grześkowiak pragnie jeszcze coś wyjaśnić?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-176">
          <u xml:id="u-176.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Nie chcę się wypowiadać w tej kwestii. Pragnę jedynie zauważyć, że w art. 39 ust. 1, sygnowanym moim nazwiskiem, zakradł się błąd drukarski, opuszczono wyraz „postanowiono”. Przepis ten powinien zaczynać się następująco: „Ekstradycja może być postanowiona jedynie w celu...”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-177">
          <u xml:id="u-177.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Wszystkie stanowiska zostały już zaprezentowane. Musimy rozpocząć od rozstrzygnięcia bardzo istotnej merytorycznej kwestii, czy chcemy, aby Konstytucja RP w ogóle zakazywała ekstradycji, czy też dopuszczamy w tym zakresie wyjątki związane z umowami międzynarodowymi.</u>
          <u xml:id="u-177.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o dokonanie wyboru między dwoma wersjami propozycji podkomisji do art. 39 ust. 1, użycie przycisku „za” oznacza opowiedzenie się za wersją następującą: „Zakazana jest ekstradycja obywatela polskiego”, użycie przycisku „przeciw” oznacza opowiedzenie się za wersją rozszerzoną: „Zakazana jest ekstradycja obywatela polskiego, jeżeli umowa międzynarodowa nie stanowi inaczej”, wraz z możliwością wstrzymania się.</u>
          <u xml:id="u-177.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu Komisja większością 17 głosów popierających, przy 9 przeciwnych i 4 wstrzymujących się przyjęła następujące brzmienie propozycji podkomisji do art. 39 ust. 1:</u>
          <u xml:id="u-177.3" who="#AleksanderKwaśniewski">„Zakazana jest ekstradycja obywatela polskiego”.</u>
          <u xml:id="u-177.4" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do głosowania nad trzema wnioskami zgłoszonymi do art. 39.</u>
          <u xml:id="u-177.5" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 39 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez podkomisję redakcyjną, zagadnień ogólnych i przepisów wprowadzających konstytucję.</u>
          <u xml:id="u-177.6" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Zakazana jest ekstradycja obywatela polskiego.</u>
          <u xml:id="u-177.7" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Zakazana jest ekstradycja osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa politycznego bez użycia przemocy.</u>
          <u xml:id="u-177.8" who="#AleksanderKwaśniewski">3. O ekstradycji orzeka sąd”.</u>
          <u xml:id="u-177.9" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 20 głosów popierających, 2 przeciwne i 5 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-177.10" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do wniosku senator A. Grześkowiak (z uwzględnieniem poprawki: „Ekstradycja może być postanowiona jedynie w celu...”).</u>
          <u xml:id="u-177.11" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 39 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez senator A. Grześkowiak:</u>
          <u xml:id="u-177.12" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Ekstradycja może być postanowiona jedynie w celu wykonania traktatu lub ustawy, z uwzględnieniem zasady wzajemności. Podstawą ekstradycji nie mogą być przestępstwa polityczne, przy czym nie uznaje się za takie aktów terroryzmu. Obywatele polscy nie podlegają ekstradycji lub wydaleniu.</u>
          <u xml:id="u-177.13" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Nie dokonuje się ekstradycji sprawców czynu zagrożonego karą śmierci według prawa kraju żądającego wydania”.</u>
          <u xml:id="u-177.14" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 9 głosów popierających, 14 przeciwnych i 6 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-177.15" who="#AleksanderKwaśniewski">Przystępujemy do głosowania nad propozycją zgłoszoną przez senatora P. Andrzejewskiego (jest to przepis jednoustępowy).</u>
          <u xml:id="u-177.16" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 39 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez senatora P. Andrzejewskiego: „Ekstradycja może być postanowiona jedynie w celu wykonania traktatu lub ustawy, z uwzględnieniem zasady wzajemności. Podstawą ekstradycji nie mogą być przestępstwa polityczne. Obywatele polscy nie podlegają ekstradycji lub wydaleniu z kraju”.</u>
          <u xml:id="u-177.17" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 3 głosy popierające, 17 przeciwnych i 8 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-177.18" who="#AleksanderKwaśniewski">Komisja przyjęła następujące brzmienie art. 39 projektu jednolitego Konstytucji RP:</u>
          <u xml:id="u-177.19" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Zakazana jest ekstradycja obywatela polskiego.</u>
          <u xml:id="u-177.20" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Zakazana jest ekstradycja osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa politycznego bez użycia przemocy.</u>
          <u xml:id="u-177.21" who="#AleksanderKwaśniewski">3. O ekstradycji orzeka sąd”.</u>
          <u xml:id="u-177.22" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do głosowania nad art. 40, do którego zgłoszono cztery wnioski. Artykuł ten traktuje o prawie do azylu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-178">
          <u xml:id="u-178.0" who="#StanisławGebethner">Pragnę wycofać swój wniosek do art. 40, tym bardziej, że senator A. Grześkowiak zgodziła się na redakcyjną poprawkę w swojej propozycji, która brzmiałaby następująco:</u>
          <u xml:id="u-178.1" who="#StanisławGebethner">„Obywatele innych państw i bezpaństwowcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych ustawą”.</u>
          <u xml:id="u-178.2" who="#StanisławGebethner">Dodano tu wyrazy: „w Rzeczypospolitej Polskiej”. Obecna treść wniosku senator A. Grześkowiak w pełni odpowiada intencji mojej propozycji, dlatego ją wycofuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-179">
          <u xml:id="u-179.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Prof. S. Gebethner wycofał swój wniosek. Rozumiem zatem, że propozycja brzmienia art. 40, zgłoszona przez senator A. Grześkowiak, jest następująca:</u>
          <u xml:id="u-179.1" who="#AleksanderKwaśniewski">„Obywatele innych państw i bezpaństwowcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych ustawą”.</u>
          <u xml:id="u-179.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Do art. 40 zgłoszono trzy wnioski:</u>
          <u xml:id="u-179.3" who="#AleksanderKwaśniewski">- propozycję podkomisji,</u>
          <u xml:id="u-179.4" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek senator A. Grześkowiak,</u>
          <u xml:id="u-179.5" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek senatora P. Andrzejewskiego.</u>
          <u xml:id="u-179.6" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy możemy przystąpić do głosowań? Nie widzę sprzeciwu.</u>
          <u xml:id="u-179.7" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 40 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez podkomisję:</u>
          <u xml:id="u-179.8" who="#AleksanderKwaśniewski">„Cudzoziemiec prześladowany za działalność bez użycia przemocy na rzecz obrony wolności i praw człowieka lub drastycznie ich pozbawiony, może uzyskać azyl w Rzeczypospolitej Polskiej. Warunki i tryb udzielania azylu określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-179.9" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 19 głosów popierających, 8 przeciwnych i 3 wstrzymujące się.</u>
          <u xml:id="u-179.10" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do wniosku senator A. Grześkowiak (uwzględniając naniesioną przed chwilą poprawkę).</u>
          <u xml:id="u-179.11" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 40 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez senator A. Grześkowiak: „Obywatele innych państw i bezpaństwowcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych ustawą”.</u>
          <u xml:id="u-179.12" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 18 głosów popierających, 6 przeciwnych i 7 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-179.13" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 40 w następującym brzmieniu zaproponowanym przez senatora P. Andrzejewskiego:</u>
          <u xml:id="u-179.14" who="#AleksanderKwaśniewski">„Cudzoziemiec prześladowany za obronę wolności i praw człowieka lub drastycznie ich pozbawiony, może uzyskać azyl w Rzeczpospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-179.15" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Warunki i tryb udzielania azylu określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-179.16" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 8 głosów popierających, 18 przeciwnych i 4 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-179.17" who="#AleksanderKwaśniewski">Dwa wnioski: propozycja podkomisji i wniosek senator A. Grześkowiak uzyskały więcej głosów „za” aniżeli „przeciw”. W związku z tym proponuję, abyśmy przeprowadzili głosowanie alternatywne. Wybieramy pomiędzy przepisem zgłoszonym przez podkomisję, który brzmi:</u>
          <u xml:id="u-179.18" who="#AleksanderKwaśniewski">„Cudzoziemiec prześladowany za działalność bez użycia przemocy na rzecz obrony wolności i praw człowieka lub drastycznie ich pozbawiony, może uzyskać azyl w Rzeczypospolitej Polskiej. Warunki i tryb udzielania azylu określa ustawa”, a przepisem zgłoszonym przez senator A. Grześkowiak, który brzmi:</u>
          <u xml:id="u-179.19" who="#AleksanderKwaśniewski">„Obywatele innych państw i bezpaństwowcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych ustawą”.</u>
          <u xml:id="u-179.20" who="#AleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o dokonanie wyboru pomiędzy propozycją podkomisji - użycie przycisku „za”, a propozycją senator A. Grześkowiak - użycie przycisku „przeciw”, wraz z możliwością wstrzymania się.</u>
          <u xml:id="u-179.21" who="#AleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 16 głosów popierających, przy 15 przeciwnych i braku wstrzymujących się, przyjęła brzmienie przedłożone przez senator A. Grześkowiak. Tak więc art. 40 projektu jednolitego Konstytucji RP uzyskał następujące brzmienie:</u>
          <u xml:id="u-179.22" who="#AleksanderKwaśniewski">„Obywatel innych państw i bezpaństwowcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych ustawą”.</u>
          <u xml:id="u-179.23" who="#AleksanderKwaśniewski">Na tym zakończyliśmy serię głosowań.</u>
          <u xml:id="u-179.24" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do omawiania kolejnych artykułów projektu jednolitego Konstytucji RP, do podrozdziału „Wolności i prawa polityczne”.</u>
          <u xml:id="u-179.25" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozpoczynamy od dyskusji nad art. 41. Podkomisja redakcyjna, zagadnień ogólnych i przepisów wprowadzających Konstytucję zaproponowała następujące brzmienie tego przepisu:</u>
          <u xml:id="u-179.26" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Państwo gwarantuje wolność zrzeszania się.</u>
          <u xml:id="u-179.27" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Ustawa określa tryb sądowej rejestracji zrzeszeń oraz formy kontroli państwowej nad nimi.</u>
          <u xml:id="u-179.28" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Zrzeszenia mogą tworzyć krajowe i międzynarodowe organizacje i przystępować do nich.</u>
          <u xml:id="u-179.29" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność stanowi przestępstwo. O zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd”.</u>
          <u xml:id="u-179.30" who="#AleksanderKwaśniewski">Kwestie tytułów podrozdziałów Rozdziału II Konstytucji RP rozstrzygniemy po rozpatrzeniu wszystkich jego przepisów.</u>
          <u xml:id="u-179.31" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy do art. 41 projektu jednolitego Konstytucji RP są jakieś uwagi?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-180">
          <u xml:id="u-180.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Przed rozpatrywaniem praw i wolności politycznych chciałabym zapytać, w jakim miejscu mogłabym zgłosić, jako postulat konstytucyjny, przepis dotyczący praw rodziny jako całości?</u>
          <u xml:id="u-180.1" who="#AlicjaGrześkowiak">Czy po wolnościach i prawach politycznych, czyli po prawach i wolnościach jednostki, ale przed prawami socjalnymi, czy może już teraz przed prawami i wolnościami politycznymi?</u>
          <u xml:id="u-180.2" who="#AlicjaGrześkowiak">W senackim projekcie Konstytucji RP znajduje się przepis oznaczony jako art. 31, mówiący o rodzinie jako całości, a właściwie o jej prawach. Nie chciałabym przeoczyć należnego temu przepisowi miejsca.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-181">
          <u xml:id="u-181.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Senator A. Grześkowiak może zaproponować takie rozwiązanie, jakie uważa za najbardziej stosowne. Nie widzę w tym względzie żadnych przeszkód. Swój wniosek senator A. Grześkowiak może nawet zrealizować w tej chwili w miejscu...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-182">
          <u xml:id="u-182.0" who="#AlicjaGrześkowiak">...w którym uznam to za stosowne.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-183">
          <u xml:id="u-183.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Moim zdaniem, prawa rodziny mogłyby się znaleźć zarówno w podrozdziale o prawach i wolnościach osobistych, jak i przed prawami socjalnymi. Zależy to jednak od decyzji senator A. Grześkowiak, jako że jest ona wnioskodawczynią.</u>
          <u xml:id="u-183.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do omówienia wolności i praw politycznych.</u>
          <u xml:id="u-183.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Art. 41 gwarantuje prawo do zrzeszania się. Czy są jakieś inne propozycje odnośnie tego przepisu oprócz tych, które zgłosiła podkomisja redakcyjna, zagadnień ogólnych i przepisów wprowadzających Konstytucję?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-184">
          <u xml:id="u-184.0" who="#PiotrAndrzejewski">Prawa i wolności polityczne są jedną z ważniejszych materii w zakresie reprezentowania dobra wspólnego przez obywateli i to w rozumieniu, nie tylko dobra powszechnego, ale przede wszystkim dobra grupowego różnego rodzaju mniejszości, które nie są tylko mniejszościami narodowymi czy etnicznymi.</u>
          <u xml:id="u-184.1" who="#PiotrAndrzejewski">Musimy pamiętać, że w Rozdziale I projektu Konstytucji RP „Zasady ustroju” wpisaliśmy dwa artykuły 5 i 6, których materia wydaje się zasadnicza. Art. 41 stanowi właściwie ich powtórzenie (zapis mniejszej rangi) i dalsze regulacje odsyła do delegacji ustawowej.</u>
          <u xml:id="u-184.2" who="#PiotrAndrzejewski">Czy wobec tego dla zwartości przyszłej Konstytucji RP i jej systematyki niezbędne jest regulowanie od nowa wspomnianej materii czy też wystarczy odwołać się w związku z przyjętymi już artykułami (5 i 6) do przepisów wykonawczych?</u>
          <u xml:id="u-184.3" who="#PiotrAndrzejewski">Jak rozumiem, art. 41 jest niczym innym, jak tylko zapisem delegacji ustawowej, jeśli chodzi o regulowanie normami niższego rzędu materii, która została wpisana do art. 5 i art. 6.</u>
          <u xml:id="u-184.4" who="#PiotrAndrzejewski">Swoje pytanie kieruję w szczególności do ekspertów i do podkomisji redakcyjnej, zagadnień ogólnych i przepisów wprowadzających konstytucję. Poruszony problem dotyka kwestii systematyki. Moim zdaniem, należy czytelnie określić jak i w jakim zakresie materia zawarta w art. 5 i art. 6 będzie rozwijana w podrozdziale „Wolności i prawa polityczne”, a nie powtórnie w nim regulowana.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-185">
          <u xml:id="u-185.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że wniosek senatora P. Andrzejewskiego generalnie zmierza do tego, aby w ogóle zrezygnować z art. 41 w brzmieniu zaproponowanym przez podkomisję, gdyż kwestia wolności zrzeszania się została już uregulowana w Rozdziale I „Zasady ustroju”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-186">
          <u xml:id="u-186.0" who="#PiotrAndrzejewski">Wtedy, kiedy był redagowany przepis art. 41 nie mieliśmy w „Zasadach ustroju”, regulacji odnoszących się do wolności zrzeszania się.</u>
          <u xml:id="u-186.1" who="#PiotrAndrzejewski">W związku z tym, mam pytanie do ekspertów i podkomisji redakcyjnej, zagadnień ogólnych i przepisów wprowadzających Konstytucję, czy można zapisać, że gwarancje wynikające z art. 5 i art. 6 reguluje ustawa? W tym wypadku delegacja ustawowa musi znaleźć się w konstytucji. Mogłaby to być delegacja generalna, dotycząca całej materii konstytucyjnej (jedna zbiorcza norma delegacyjna). Jednak takiego rozwiązania nie przyjęliśmy. Mamy za to delegację do każdej z materii merytorycznych.</u>
          <u xml:id="u-186.2" who="#PiotrAndrzejewski">Moim zdaniem, jedna norma delegacyjna mogłaby zastąpić powtórną regulację. Tylko o to mi chodzi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-187">
          <u xml:id="u-187.0" who="#RyszardBugaj">Ja także mam pytanie do ekspertów.</u>
          <u xml:id="u-187.1" who="#RyszardBugaj">Rozumiem, że art. 41 ust. 2 projektu jednolitego Konstytucji RP, który mówi, iż ustawa określa tryb sądowej rejestracji zrzeszeń, nasuwa przypuszczenie, że we wspomnianej ustawie znajduje się także definicja zrzeszenia. Można też przyjąć, że pojęcie „zrzeszenia” wynika wprost z art. 41 ust. 1.</u>
          <u xml:id="u-187.2" who="#RyszardBugaj">Byłoby bardzo dobrze, gdyby eksperci powiedzieli nam, czy mamy określoną, jednoznaczną tradycję identyfikowania takich bytów, jakimi są zrzeszenia, czy też będzie się to jeszcze kształtować, między innymi poprzez ustawowe doprecyzowania?</u>
          <u xml:id="u-187.3" who="#RyszardBugaj">Z brzmienia proponowanego art. 41 ust. 2 wynika również, że zrzeszenie musi być sądowo rejestrowane, że nie dopuszczamy takiego bytu, jakim jest zrzeszenie, jeżeli nie ma sądowej rejestracji. Czy w związku z tym nie nasuwają się jakieś wątpliwości?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-188">
          <u xml:id="u-188.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy są jeszcze jakieś pytania do ekspertów? Chcę zapewnić, że wszystkich dopuszczę do głosu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-189">
          <u xml:id="u-189.0" who="#JerzyMadej">W swojej wypowiedzi nawiążę do tego, na co zwrócił już uwagę senator P. Andrzejewski.</u>
          <u xml:id="u-189.1" who="#JerzyMadej">W art. 6 umieszczonym w Rozdziale I projektu jednolitego Konstytucji RP „Zasady ustroju” znajduje się zapis mówiący, że Rzeczpospolita Polska gwarantuje wolność tworzenia i działania związków zawodowych, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, fundacji i innych dobrowolnych zrzeszeń. Natomiast w art. 41 mówi się tylko zrzeszeniach. Z kolei, art. 42 traktuje wyłącznie o związkach zawodowych.</u>
          <u xml:id="u-189.2" who="#JerzyMadej">Jak widać z przedstawionego zestawienia, zostały wyeksponowane tylko dwie formy:</u>
          <u xml:id="u-189.3" who="#JerzyMadej">- związki zawodowe (z czym się zgadzam, gdyż zapisy o związkach zawodowych są również i w innych konstytucjach) oraz:</u>
          <u xml:id="u-189.4" who="#JerzyMadej">- zrzeszenia.</u>
          <u xml:id="u-189.5" who="#JerzyMadej">Mam te same wątpliwości, co senator P. Andrzejewski. Jeżeli w przyszłej Konstytucji RP znajdzie się oddzielny artykuł o związkach zawodowych (art. 42), to może należałoby bardziej uszczegółowić także art. 41?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-190">
          <u xml:id="u-190.0" who="#JanuszSzymański">Na tle wypowiedzi senatorów P. Andrzejewskiego i J. Madeja chciałbym sformułować pytanie bardziej generalne. Czy jest możliwe skreślenie w Rozdziale II projektu Konstytucji RP art. 41, który statuuje wolność zrzeszania się? Czy jest możliwe w katalogu praw i wolności politycznych, pomimo werbalnego charakteru art. 5 i art. 6, zrezygnować z tego przepisu?</u>
          <u xml:id="u-190.1" who="#JanuszSzymański">Moim zdaniem, nie jest to możliwe. Zapisy art. 5 i art. 6 powinny zostać powtórzone, rozszerzone. Oczywiście pozostaje pytanie czy formuła art. 41 jest dobra i czy tylko ustawa powinna odnosić się do trybu sądowej rejestracji zrzeszeń oraz do form kontroli państwowej. Jest to jednak inna sprawa, która być może, będzie jeszcze przedmiotem szczegółowej analizy.</u>
          <u xml:id="u-190.2" who="#JanuszSzymański">Drugie moje pytanie wiąże się z tym, czy art. 41, mówiący o wolności zrzeszania się, powinien otwierać podrozdział odnoszący się do wolności i praw politycznych?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-191">
          <u xml:id="u-191.0" who="#LeszekWiśniewski">Art. 6 umieszczony w „Zasadach ustroju”, zgodnie z intencją wnioskodawców dotyczy tzw. społeczeństwa obywatelskiego, czyli pewnej reguły ustrojowej. Proszę zwrócić uwagę na końcowe brzmienie tego przepisu: „... w celu realizacji interesów oraz wyrażania opinii obywateli”.</u>
          <u xml:id="u-191.1" who="#LeszekWiśniewski">Trudno sobie wyobrazić, aby w tej części Konstytucji RP, w której reguluje się wolności i prawa polityczne obyło się bez przepisu traktującego o wolności zrzeszania się, zwłaszcza że art. 41 określa prawo podmiotowe jednostek, co ważne, tryb rejestracji zrzeszeń.</u>
          <u xml:id="u-191.2" who="#LeszekWiśniewski">Wszystkie postulaty doktryny były kierowane przeciwko rejestracji administracyjnej na rzecz rejestracji sądowej.</u>
          <u xml:id="u-191.3" who="#LeszekWiśniewski">W art. 41 została zawarta gwarancja rejestracji sądowej, a także wolności tworzenia krajowych i międzynarodowych zrzeszeń w ramach zrzeszania się osób prawnych, stowarzyszeń i innych organizacji.</u>
          <u xml:id="u-191.4" who="#LeszekWiśniewski">Kwestie te są aktualne w świetle orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, dotyczącego struktur „nadbudówek” spółdzielczych. Wcześniej zakazywano tworzenia takich struktur. Działo się tak, dopóki nie ukazało się orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego stwierdzające, że ów zakaz jest sprzeczny z wolnością zrzeszania się.</u>
          <u xml:id="u-191.5" who="#LeszekWiśniewski">W moim przekonaniu, art. 41 i art. 42 są uzupełnieniem do art. 5 i art. 6 projektu jednolitego Konstytucji RP. Te 4 artykuły są ze sobą komplementarne. Art. 5 i art. 6 odnoszą się do kwestii ustrojowych, natomiast art. 41 i art. 42 dotyczą praw podmiotowych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-192">
          <u xml:id="u-192.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Musimy się zastanowić, czy nie nadać art. 41 ust. 1 innego brzmienia, aby nie był on tylko prostym powtórzeniem art. 6.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-193">
          <u xml:id="u-193.0" who="#JanuszTrzciński">Mam jedną uwagę, być może nieistotną.</u>
          <u xml:id="u-193.1" who="#JanuszTrzciński">W Rozdziale I, a także w pozostałych rozdziałach projektu jednolitego Konstytucji RP często występuje określenie „Rzeczpospolita Polska”. Natomiast w niektórych artykułach w rozdziale „Wolności i prawa polityczne” używa się pojęcia „państwo”.</u>
          <u xml:id="u-193.2" who="#JanuszTrzciński">W związku z tym chcę zadać pytanie. Nie wiem tylko, do kogo mam je adresować. Może do ekspertów? Czy jest jakaś różnica pomiędzy pojęciem „państwo” a określeniem „Rzeczpospolita Polska”? jeżeli nie ma, to może powinniśmy używać tylko jednego terminu, żeby później nikt nie podejrzewał, że w danym przepisie chodzi o coś szczególnego.</u>
          <u xml:id="u-193.3" who="#JanuszTrzciński">Podam przykład. Art. 41 i art. 55 projektu jednolitego Konstytucji RP posługują się pojęciem „państwo”, a art. 59 i art. 65 - określeniem „Rzeczypospolita Polska”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-194">
          <u xml:id="u-194.0" who="#AndrzejRzepliński">Wydaje mi się, że art. 41 powinien być umieszczony po art. 43, który mówi o wolności organizowania pokojowych zgromadzeń. Żeby ludzie mogli się zrzeszyć, najpierw muszą się zebrać.</u>
          <u xml:id="u-194.1" who="#AndrzejRzepliński">Moim zdaniem, bardzo słuszna w tym względzie była uwaga posła J. Szymańskiego.</u>
          <u xml:id="u-194.2" who="#AndrzejRzepliński">Logicznie sprawę biorąc, najpierw powinna być wolność zgromadzania się, potem - zrzeszania się. Według obowiązującego w naszym kraju prawa, żeby założyć stowarzyszenie, trzeba najpierw zebrać 15 osób.</u>
          <u xml:id="u-194.3" who="#AndrzejRzepliński">Czy art. 6 projektu jednolitego Konstytucji RP nie wystarcza do uregulowania kwestii wolności zrzeszania się?</u>
          <u xml:id="u-194.4" who="#AndrzejRzepliński">Jak słusznie zauważył prof. L. Wiśniewski, przepis ten dotyczy samej zasady ustrojowej społeczeństwa obywatelskiego i domaga się przyjęcia przepisów takich jak art. 41, który wyraża wolność zrzeszania się.</u>
          <u xml:id="u-194.5" who="#AndrzejRzepliński">Ostatnia moja uwaga dotyczy obecnego brzmienia art. 41.</u>
          <u xml:id="u-194.6" who="#AndrzejRzepliński">Po pierwsze, chodzi o termin „państwo”.</u>
          <u xml:id="u-194.7" who="#AndrzejRzepliński">Po drugie, gdybyśmy nawet w ust. 1 tego przepisu zapisali: „Rzeczpospolita Polska gwarantuje wolność zrzeszania się”, to i tak nie byłoby to poprawne. Rzeczpospolita Polska nie może nam gwarantować wolności zrzeszania się, gdy już ją mamy z tego powodu, że jesteśmy ludźmi. Rzeczpospolita może ewentualnie gwarantować ochronę tej wolności.</u>
          <u xml:id="u-194.8" who="#AndrzejRzepliński">Tylko dlatego, że jesteśmy ludźmi, mamy wolność zrzeszania się. Nie powinniśmy oczekiwać od państwa, że ją nam zagwarantuje. Możemy jednak wymagać, żeby Rzeczpospolita Polska chroniła korzystanie z tej wolności.</u>
          <u xml:id="u-194.9" who="#AndrzejRzepliński">Czy nie zasadniej byłoby mówić o tym, że każdy z nas ma wolność zrzeszania się z innymi? Czy nie lepiej podejść do tej wolności od strony osobowej, a nie z punktu widzenia państwa, które coś gwarantuje?</u>
          <u xml:id="u-194.10" who="#AndrzejRzepliński">Moim zdaniem, art. 41 i art. 43 merytorycznie są bardzo silnie ze sobą związane.</u>
          <u xml:id="u-194.11" who="#AndrzejRzepliński">W pierwszym z nich mówi się, że to państwo gwarantuje mi wolność zrzeszania się, w drugim - że to ja mam prawo do zgromadzania się.</u>
          <u xml:id="u-194.12" who="#AndrzejRzepliński">Art. 41 powinien brzmieć podobnie do art. 43 i stwierdzać, że to ja mam prawo do zrzeszania się wspólnie z innymi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-195">
          <u xml:id="u-195.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Moim zdaniem, najpierw powinniśmy uregulować wolność zbierania się, a dopiero potem - zrzeszania się. Jest to rozwiązanie logiczne.</u>
          <u xml:id="u-195.1" who="#AlicjaGrześkowiak">Jako pierwsze powinniśmy rozważać prawo do zbierania się (art. 43 projektu jednolitego Konstytucji RP).</u>
          <u xml:id="u-195.2" who="#AlicjaGrześkowiak">W związku z tym chciałabym zgłosić do art. 41–43 projektu jednolitego Konstytucji RP alternatywne wnioski odpowiadające brzmieniu następujących przepisów projektu Konstytucji RP Senatu I kadencji:</u>
          <u xml:id="u-195.3" who="#AlicjaGrześkowiak">- art. 33, dotyczącego wolności zbierania się,</u>
          <u xml:id="u-195.4" who="#AlicjaGrześkowiak">- art.34, dotyczącego uznania i gwarantowania wolności zrzeszania się,</u>
          <u xml:id="u-195.5" who="#AlicjaGrześkowiak">- art. 37, dotyczącego gwarancji wolności tworzenia związków zawodowych.</u>
          <u xml:id="u-195.6" who="#AlicjaGrześkowiak">Proszę sekretariat Komisji Konstytucyjnej o dostarczenie wszystkim tekstu proponowanych przeze mnie przepisów.</u>
          <u xml:id="u-195.7" who="#AlicjaGrześkowiak">Mam jeszcze jedną uwagę do art. 41 projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-195.8" who="#AlicjaGrześkowiak">W Rozdziale II tego projektu mówi się tylko o prawach jednostkowych, chyba, że chodzi o wspólnoty, które muszą mieć zagwarantowane jakieś prawa. Przy wszystkich prawach, gwarantowanych w tym rozdziale, najwłaściwszą formułą wydaje się potwierdzenie, że to obywatel ma prawo, albo że obywatelowi ono przysługuje, a nie, że np. państwo gwarantuje wolność zrzeszania się (nie jest to dobra formuła, gdyż tylko człowiek ma prawo zrzeszania się).</u>
          <u xml:id="u-195.9" who="#AlicjaGrześkowiak">W związku z tym moje pytanie jest takie czy państwo gwarantuje wolność zrzeszania się wszystkim, czy tylko obywatelom? Czy gwarantuje ją cudzoziemcom?</u>
          <u xml:id="u-195.10" who="#AlicjaGrześkowiak">Pytam o to dlatego, gdyż w projekcie senackim Konstytucji RP wyraźnie jest napisane, że tylko obywatele posiadają wolność zbierania się i dalej: „Rzeczpospolita Polska uznaje i gwarantuje wolność zrzeszania się obywateli”. W art. 41 projektu Konstytucji RP nie zostało to spersonalizowane.</u>
          <u xml:id="u-195.11" who="#AlicjaGrześkowiak">Czy mam odczytać swoje wnioski do art. 41–43?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-196">
          <u xml:id="u-196.0" who="#AleksanderKwaśniewski">To zależy od woli senator A. Grześkowiak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-197">
          <u xml:id="u-197.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Mam nadzieję, że treść moich wniosków zostanie wszystkim doręczona.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-198">
          <u xml:id="u-198.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Propozycje senator A. Grześkowiak na pewno znajdą się w zestawieniu wszystkich wniosków, które zostanie przygotowane na jutro.</u>
          <u xml:id="u-198.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Uważam za trafną propozycję, aby najpierw zapisać prawo do zgromadzania się, a dopiero potem - do zrzeszania się. Taka kolejność wydaje się w zasadzie logiczna. Mówię „w zasadzie”, gdyż zdarzają się i takie zrzeszenia, które muszą włożyć sporo wysiłku, aby kogokolwiek wokół siebie zgromadzić. Jest to jednak zupełnie odrębny temat.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-199">
          <u xml:id="u-199.0" who="#PiotrAndrzejewski">Z prawdziwą satysfakcją odnotowuję fakt inkorporowania do art. 42 projektu jednolitego Konstytucji RP treści trzech przepisów społecznego projektu Konstytucji RP, sygnowanego przez NSZZ „Solidarność” (art. 40 - 42).</u>
          <u xml:id="u-199.1" who="#PiotrAndrzejewski">Przychylam się do zdania posła J. Szymańskiego i posła R. Bugaja, którzy stwierdzili, że omawiana w tej chwili materia jest tak ważna, że nie można jej ograniczyć tylko do zasad i do przepisów delegacji ustawowej. Zgadzam się z tym poglądem.</u>
          <u xml:id="u-199.2" who="#PiotrAndrzejewski">Trudno jednak byłoby mi nie zauważyć zasadności wystąpienia prof. A. Rzeplińskiego, który wskazał na istotną różnicę pomiędzy zapisem mówiącym o wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i o gwarancjach państwa w tym zakresie, a zapisem odnoszącym się do gwarantowania każdemu prawa przystępowania do związków zawodowych (nie chodzi tu o prawo grupowe wolności związkowej, tylko o osobiste prawo obywatelskie, immanentnie związane ze znalezieniem się na terytorium, na którym będzie obowiązywać Konstytucja RP). W tym tkwi cała różnica pomiędzy projektem obywatelskim a projektem jednolitym Konstytucji RP, przedłożonym przez podkomisję redakcyjną, zagadnień ogólnych i przepisów wprowadzających Konstytucję RP.</u>
          <u xml:id="u-199.3" who="#PiotrAndrzejewski">Proszę zwrócić uwagę, że projekt obywatelski NSZZ „Solidarność” akcentuje jako pierwsze to prawo, o którym mówił prof. A. Rzepliński.</u>
          <u xml:id="u-199.4" who="#PiotrAndrzejewski">Projekt obywatelski Konstytucji RP tym się różni w tym zakresie od projektu senackiego, że w tym pierwszym każdemu gwarantuje się prawo przystępowania do związków zawodowych (każdemu, kto znalazł się na terytorium Polski). Wynika to z szerokiego zakresu kognicji konstytucyjnej wobec wszystkich osób, chyba że chodzi o prawa wynikające z obywatelstwa (niektóre prawa, zastrzeżone wyłącznie da obywateli polskich).</u>
          <u xml:id="u-199.5" who="#PiotrAndrzejewski">Prawo przystępowania do wspólnot, a zwłaszcza do wspólnot zawodowych, powinno być gwarantowane konstytucyjnie jak najszerzej.</u>
          <u xml:id="u-199.6" who="#PiotrAndrzejewski">Prosiłbym o inkorporowanie w art. 42 projektu jednolitego Konstytucji RP uwag i wniosków Prezydenta RP, reprezentowanego przez prof. A. Rzeplińskiego. Wniosek Prezydenta RP oparty jest niewątpliwie o głębokie rozeznanie projektu obywatelskiego Konstytucji RP, sygnowanego przez NSZZ „Solidarność”.</u>
          <u xml:id="u-199.7" who="#PiotrAndrzejewski">Aczkolwiek zgadzam się z wnioskiem senator A. Grześkowiak, że prawi do zbierania się wyprzedza prawo do zrzeszania się, jednak chciałbym zwrócić uwagę na pewną zasadniczą różnicę, że prawo do zbierania się nie jest tożsame z prawem do zgromadzeń publicznych. Zarówno w projekcie senackim, jak i w projekcie obywatelskim Konstytucji RP mówi się o prawie do zbierania się, które jest prawem szerszym od prawa do zgromadzeń publicznych.</u>
          <u xml:id="u-199.8" who="#PiotrAndrzejewski">Prawo do zbierania się należy rozumieć jako prawo do zbierania się w celu utworzenia jakiejś formy organizacyjnej wspólnoty, a nie tylko - jako prawo do manifestowania na ulicach czy prawo do z organizowania „masówki” albo wiecu. Zapisy wyrażające to prawo mają nieco inny sens i podtekst merytoryczny.</u>
          <u xml:id="u-199.9" who="#PiotrAndrzejewski">Jeśli chodzi o art. 41 projektu jednolitego Konstytucji RP, to wydaje mi się, że odwołanie się w nim do delegacji ustawowej byłoby wskazane ze względów merytorycznych i przede wszystkim ze względów systemowych. Chodzi o to, aby nie powtarzać norm, które weszły już do katalogu zasad ustrojowych.</u>
          <u xml:id="u-199.10" who="#PiotrAndrzejewski">Wniosek Prezydenta RP do art. 42 projektu jednolitego jest zgodny z jednym z zapisów społecznego projektu Konstytucji RP, który został podpisany przez 1,5 mln obywateli. Mam na myśli art. 40 projektu „Solidarności”.</u>
          <u xml:id="u-199.11" who="#PiotrAndrzejewski">Zgłaszam ten przepis wraz z uzupełnieniem jako propozycję brzmienia art. 42 projektu jednolitego Konstytucji RP, w którym powinien on zostać inkorporowany. Będę wnosił, aby zapis ten potraktować osobno jako art. 42 ust. 1, w którym byłaby mowa o tym, że każdemu gwarantuje się prawo przystępowania do związków zawodowych. Wydaje mi się, że jest to istotny element merytoryczny hołdowania podstawowej wartości prawa, o którym mówi się w art. 42. Komisja Konstytucyjna nie nadała temu prawu należytego wyrazu w redakcji wspomnianego przepisu.</u>
          <u xml:id="u-199.12" who="#PiotrAndrzejewski">Popierając propozycję Prezydenta RP i stosowny zapis projektu społecznego Konstytucji RP, składam wniosek odrębny do art. 42 ust. 1 projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-200">
          <u xml:id="u-200.0" who="#JanuszSzymański">Mam pytanie do ekspertów. Czy podzielają oni pogląd posła R. Bugaja, który uważa, że w art. 41 projektu jednolitego Konstytucji RP można by się pokusić o definicję zrzeszenia?</u>
          <u xml:id="u-200.1" who="#JanuszSzymański">Proszę zauważyć, że właściwie nie wiemy, czym jesz zrzeszenie. Bardzo trudno znaleźć dystynkcję pomiędzy zrzeszeniem a szczególnym zrzeszeniem, jakim jest partia polityczna czy związek zawodowy (to także są zrzeszenia, tylko inaczej nazwane i regulowane oddzielną ustawą).</u>
          <u xml:id="u-200.2" who="#JanuszSzymański">Na tle obecnego brzmienia przepisu art. 41 powstaje bardzo trudny problem do identyfikacji, czy np. fundacja jest zrzeszeniem, czy spółdzielnia jest zrzeszeniem.</u>
          <u xml:id="u-200.3" who="#JanuszSzymański">W związku z tym pojawią się pytania.</u>
          <u xml:id="u-200.4" who="#JanuszSzymański">Ze swej strony także chciałbym sformułować pytanie. Czy w art. 41 nie należałoby jednak sprecyzować, co to jest zrzeszenie, tym bardziej, że w przyjętym już art. 5 ust. 1 staraliśmy się przypisać partiom politycznym pewne immanentne cechy? W zdaniu drugim art. 5 ust. 1 zapisaliśmy: „Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności...”, a zatem podjęliśmy próbę szerokiego ich definiowania.</u>
          <u xml:id="u-200.5" who="#JanuszSzymański">Czy w związku z tym, w art. 41 nie należałoby sformułować definicji zrzeszenia? Czy taką definicję powinniśmy zapisać bezpośrednio w Konstytucji RP, czy też uregulować tę kwestię w drodze ustawy zwykłej?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-201">
          <u xml:id="u-201.0" who="#KazimierzDziałocha">Jaka powinna być kolejność przepisów w podrozdziale „Wolność i prawa polityczne”? Czy najpierw powinniśmy uregulować prawo do zgromadzania się, czy prawo do zrzeszania się?</u>
          <u xml:id="u-201.1" who="#KazimierzDziałocha">Mam przed sobą kilka tekstów konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-201.2" who="#KazimierzDziałocha">Konstytucje niemiecka i włoska najpierw traktują o prawie do zgromadzania się, a potem o prawie do zrzeszania się.</u>
          <u xml:id="u-201.3" who="#KazimierzDziałocha">Taka właśnie kolejność uregulowania tych praw w przyszłej Konstytucji RP wynikałaby także z przepisów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, w której najpierw wymienia się prawo do pokojowego zgromadzania się (art. 11 Konwencji), a dopiero potem (chociaż w tym samym artykule) - prawo do swobodnego stowarzyszania się.</u>
          <u xml:id="u-201.4" who="#KazimierzDziałocha">Druga, bardzo ważna sprawa wiąże się z podmiotowym zakresem prawa do zrzeszania się (pomijając kwestie definicyjne).</u>
          <u xml:id="u-201.5" who="#KazimierzDziałocha">Proponowany art. 41 ust. 1 ujmuje to prawo bardzo szeroko właśnie z punktu widzenia podmiotowego. Wszyscy (cudzoziemcy i obywatele polscy), przebywający na terytorium państwa polskiego mieliby prawo wolnego zrzeszania się, bez żadnych ograniczeń.</u>
          <u xml:id="u-201.6" who="#KazimierzDziałocha">Jest to sprawa wyboru. Muszę jednak przyznać, iż stanowi to rozwiązanie bardzo demokratyczne w porównaniu np. z Konstytucją Republiki Federalnej Niemiec, która uchodzi przecież za demokratyczną. W art. 9 tej konstytucji mówi się, że wszyscy Niemcy mają prawo zrzeszania się, czyli zakładania różnych organizacji. jeśli chodzi o innych, nie - Niemców, to przysługuje im tylko prawo zakładania organizacji mających na celu ochronę i poprawę warunków pracy oraz warunków ekonomicznych. Według prawa niemieckiego, nie wszystkie formy zrzeszania się są dostępne dla wszystkich.</u>
          <u xml:id="u-201.7" who="#KazimierzDziałocha">A zatem czy chodzi nam o to, aby prawo cudzoziemców do zrzeszania się nie było w żaden sposób ograniczone?</u>
          <u xml:id="u-201.8" who="#KazimierzDziałocha">W konstytucji hiszpańskiej wszyscy mają prawo do zrzeszania się.</u>
          <u xml:id="u-201.9" who="#KazimierzDziałocha">W konwencjach i paktach praw człowieka, również mówi się o wszystkich i prawa do zrzeszania się nie wiąże się z obywatelstwem danego państwa.</u>
          <u xml:id="u-201.10" who="#KazimierzDziałocha">Sprawa trzecia dotyczy ograniczeń w tworzeniu zrzeszeń, stowarzyszeń, związków zawodowych itd., czyli ograniczeń w zakresie stowarzyszania się. Art. 41 ust. 4 projektu jednolitego Konstytucji RP bardzo wąsko ujmuje ograniczenie prawa do zrzeszania się. Tylko działalność, która stanowi przestępstwo, miałoby być powodem do ograniczania tego prawa.</u>
          <u xml:id="u-201.11" who="#KazimierzDziałocha">Konwencja i pakty nas obowiązujące, w tym Europejska Konwencja Praw Człowieka, idą znacznie dalej. Proszę np. spojrzeć na art. 22 ust. 2 Paktów Politycznych i art. 11 ust. 2 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.</u>
          <u xml:id="u-201.12" who="#KazimierzDziałocha">Czy można zdefiniować prawo zrzeszania się?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-202">
          <u xml:id="u-202.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Chodzi tylko o pojęcie „zrzeszenia”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-203">
          <u xml:id="u-203.0" who="#KazimierzDziałocha">Moim zdaniem, prawo zrzeszania się trzeba by utożsamiać z pojęciem „zrzeszenia”, które jest pojęciem najogólniejszym. Inne formy organizacyjne: związki zawodowe, partie polityczne i stowarzyszenia są tylko egzemplifikacją prawa do zrzeszania się.</u>
          <u xml:id="u-203.1" who="#KazimierzDziałocha">Nie znajduję w dostępnych mi konstytucjach jakiejkolwiek próby zdefiniowania prawa do zrzeszania się czy samego pojęcia „zrzeszenia”.</u>
          <u xml:id="u-203.2" who="#KazimierzDziałocha">Tylko w konstytucji niemieckiej stwierdza się: „Wszyscy Niemcy mają prawo zakładania związków i stowarzyszeń”. Według doktryny i orzecznictwa związkowego, przepis ten odnosi się jednak do prawa zrzeszania się.</u>
          <u xml:id="u-203.3" who="#KazimierzDziałocha">Nie definiowałbym tego prawa, chyba że chcemy wskazać dziedziny, w których obywatel (czy też wszyscy) mają prawo zrzeszania się. Można by wtedy różnicować jego ochronę prawną. Bywają przecież rozmaite zrzeszenia o różnych celach, działające w odmiennych sferach aktywności obywatelskiej. Ich status prawny jest bardzo zróżnicowany.</u>
          <u xml:id="u-203.4" who="#KazimierzDziałocha">Tak jak powiedział prof. L. Wiśniewski, wolność zrzeszania się obejmuje nie tylko pierwiastkowe prawo pojedynczych obywateli czy jednostek do tworzenia pewnych związków czy zrzeszeń, ale także prawo pierwiastkowych organizacji (już powstałych) do tworzenia struktur wyższego szczebla.</u>
          <u xml:id="u-203.5" who="#KazimierzDziałocha">Ostatnia moja uwaga dotyczy języka, którym posługujemy się w projekcie jednolitym Konstytucji RP. Mam na myśli poprawne używanie formuł prawniczych, biorąc pod uwagę pewne wymagania techniki legislacyjnej.</u>
          <u xml:id="u-203.6" who="#KazimierzDziałocha">Z pewnym przygnębieniem słuchałem propozycji, które poddano dzisiaj pod głosowanie. Mówię o tym dlatego, że chciałbym uczulić członków Komisji Konstytucyjnej na pewne sprawy.</u>
          <u xml:id="u-203.7" who="#KazimierzDziałocha">W propozycjach zapisów bardzo często pojawiały się formuły niedobre, prawniczo nieupoważnione, nie mówiąc już o chropowatościach języka w ogóle.</u>
          <u xml:id="u-203.8" who="#KazimierzDziałocha">Zgadzam się z prof. J. Trzcińskim, że powinniśmy unikać sformułowań typu: „Państwo gwarantuje wolność zrzeszania się”. W tym wypadku należało użyć innej formuły: „Gwarantuje się wolność zrzeszania się” (wiadomo, że gwarantuje ją Rzeczpospolita Polska w swojej ustawie zasadniczej - tego jednak za każdym razem nie trzeba powtarzać).</u>
          <u xml:id="u-203.9" who="#KazimierzDziałocha">W przepisach konstytucyjnych nie wolno używać strony biernej. Nie do przyjęcia jest zapis: „Gwarantowana jest wolność zrzeszania się w związkach zawodowych”. mamy tu do czynienia z typową niemczyzną, jeśli chodzi o stylistykę. Powinno być: „Gwarantuje się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych...”.</u>
          <u xml:id="u-203.10" who="#KazimierzDziałocha">Jeżeli przewodniczący A. Kwaśniewski nie będzie miał nic przeciwko temu, to my, eksperci, będziemy czasem podnosić ręce, aby uchronić Komisję Konstytucyjną przed popełnieniem przynajmniej błędów legislacyjnych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-204">
          <u xml:id="u-204.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Nie dość, że nie mam nic przeciwko temu, ale nawet o to proszę. Nie stwarzamy przecież przeszkód do wypowiadania się. Mam nadzieję, że eksperci także już tego doświadczyli.</u>
          <u xml:id="u-204.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Nikt nie jest doskonały, nawet Komisja Konstytucyjna.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-205">
          <u xml:id="u-205.0" who="#JerzyCiemniewski">Chciałbym zaapelować do posłów R. Bugaja i J. Szymańskiego, aby wycofali swoją propozycję zapisu dotyczącego prawa do zrzeszania się poprzez struktury organizacyjne. Prawo to jest prawem jednostki. Jego istota tkwi w prawie obywatela albo każdego, a nie w formule zorganizowania związków pomiędzy ludźmi. Właściwie jest to wolność obywatelska.</u>
          <u xml:id="u-205.1" who="#JerzyCiemniewski">To, że pewne typy organizacji są organizacjami mającymi do spełnienia określone cele, jak partie polityczne czy związki zawodowe, nie pozostaje w sprzeczności z prawem jednostki do wchodzenia w stosunki z innymi ludźmi. W tym tkwi istota wolności do zrzeszania się.</u>
          <u xml:id="u-205.2" who="#JerzyCiemniewski">Jestem przeciwny poszukiwaniu i klasyfikowaniu różnych form zorganizowania ludzi, gdyż nie o to nam chodzi. Nie chodzi tu o formy organizacyjne, tylko o wolność jednostki.</u>
          <u xml:id="u-205.3" who="#JerzyCiemniewski">Druga kwestia wiąże się z tym czy uprawnienia wynikające z tej wolności powinny przysługiwać tylko obywatelom polskim, czy każdemu.</u>
          <u xml:id="u-205.4" who="#JerzyCiemniewski">Moim zdaniem, prawo zrzeszania się jest prawem każdego człowieka do wchodzenia w związki między ludźmi, bez względu na przynależność państwową. Oczywiście, można sobie wyobrazić jakieś ograniczenia w stosunku do cudzoziemców. Są one naturalne, chociażby w przypadku partii politycznych, które ze względu na swój cel nie przyjmują do grona swoich członków obywateli państw obcych. Cel partii politycznych wiąże się z wykonywaniem władzy państwowej, a więc wykonywaniem praw obywatelskich.</u>
          <u xml:id="u-205.5" who="#JerzyCiemniewski">We wszystkich innych przypadkach prawo zrzeszania się powinno przysługiwać także cudzoziemcom.</u>
          <u xml:id="u-205.6" who="#JerzyCiemniewski">W praktyce nie polega to na tworzeniu odrębnych organizacji, tylko na możliwości uczestniczenia cudzoziemców w zrzeszeniach działających na terenie państwa polskiego. Z tego punktu widzenia ograniczenie prawa zrzeszania się wyłącznie do obywateli doprowadziłoby do tego, że w zrzeszeniach działających na podstawie prawa polskiego nie mogliby uczestniczyć cudzoziemcy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-206">
          <u xml:id="u-206.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Zgłosiło się jeszcze kilku mówców. Wcześniej jednak obiecałem, że o godz. 13 zostanie ogłoszona przerwa.</u>
          <u xml:id="u-206.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozwiązania są dwa, albo udzielę głosu chętnym do jego zabrania, wtedy przerwę odpowiednio wydłużymy, albo przerwiemy teraz dyskusję i wznowimy ją o godz. 15.</u>
          <u xml:id="u-206.2" who="#AleksanderKwaśniewski">W tym momencie ogłaszam przerwę do godz. 15.</u>
          <u xml:id="u-206.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Po przerwie będziemy kontynuować dyskusję nad art. 41 i następnymi. Jednocześnie pragnę poinformować, że uznając słuszność argumentów moich przedmówców zgłaszam wniosek o przestawienie kolejności przepisów traktujących o prawie do zrzeszeń i prawie do zgromadzeń. Proponuję, aby artykuł dotyczący prawa do zgromadzeń znajdował się przed artykułem dotyczącym prawa do zrzeszeń. Mam nadzieję, że propozycja ta uzyska szersze wsparcie.</u>
          <u xml:id="u-206.4" who="#komentarz">(Po przerwie)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-207">
          <u xml:id="u-207.0" who="#StefanPastuszka">Wznawiamy obrady Komisji Konstytucyjnej. Jako pierwszy zabierze głos prof. L. Wiśniewski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-208">
          <u xml:id="u-208.0" who="#LeszekWiśniewski">Chcę zająć stanowisko w kwestii, czy wolność zrzeszania się i zgromadzania przysługuje tylko obywatelom polskim, czy też każdemu. Jak już powiedział prof. K. Działocha, według standardów międzynarodowych, wolność przyznaje się każdemu. W przepisie art. 41 zaproponowanym przez podkomisję brak jest zastrzeżenia, które figuruje w traktatach międzynarodowych. Przypomnę, że w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka o wolności zrzeszania się i zgromadzania mówi się w sposób następujący: „Wykonywanie tych praw nie może podlegać innym ograniczeniom niż te, które określa ustawa i które w społeczeństwie demokratycznym są niezbędne w interesie bezpieczeństwa państwowego i publicznego, ochrony porządku i zapobieżenia przestępstwom, ochrony zdrowia i moralności lub praw i wolności innych osób. Artykuł niniejszy nie stanowi przeszkody w nałożeniu zgodnych z prawem ograniczeń wykonywania tych praw przez członków sił zbrojnych, policyjnych lub administracji państwowej”.</u>
          <u xml:id="u-208.1" who="#LeszekWiśniewski">Istnieje wiele różnego rodzaju dopuszczalnych ograniczeń wolności zrzeszania się i zgromadzania. W związku z tym, w art. 41 potrzebny jest ustęp, który będzie wyraźnie odwoływał się do możliwości ograniczenia w ustawie wolności zrzeszania się. Moim zdaniem, jest to potrzebne, gdyż nie możemy dopuścić do tego, aby cudzoziemcy, którzy coraz częściej będą odwiedzali i pracowali w Polsce, tworzyli własne związki zawodowe, organizacje lub partie polityczne, nie mając do tego uprawnień wynikających z ustawy zwykłej. Ustawa zwykła, która wprowadzi stosowne ograniczenia, musi być uwzględniona w przepisie art. 41.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-209">
          <u xml:id="u-209.0" who="#JerzyZdrada">Nie brałem udziału w początku dyskusji, jeśli będę poruszał kwestie, o których była już mowa, proszę zwrócić mi uwagę.</u>
          <u xml:id="u-209.1" who="#JerzyZdrada">Chcę poruszyć problem prawa zgromadzania się i zrzeszania obywateli niepolskich.</u>
          <u xml:id="u-209.2" who="#JerzyZdrada">Opowiadam się za wszelkimi ograniczeniami zgodnymi z polskim prawem i interesami. Pragnę jasno powiedzieć, że zgodnie ze standardem europejskim, azylu politycznego udziela się komuś nie po to, aby nie miał prawa działania zgodnego ze swoimi przekonaniami i dotychczasowymi dążeniami, w związku z którymi udzielono mu azylu i przyznano ochronę prawną, jaką Rzeczpospolita Polska w takich wypadkach gwarantuje.</u>
          <u xml:id="u-209.3" who="#JerzyZdrada">Myślę, że powyższą kwestię musimy umiejętnie zawrzeć w ustawie zasadniczej. Pamiętajmy, że przez wiele dziesiątków lat mieliśmy, jako Polacy, możliwość działania politycznego w innych krajach, które w pełni respektowały prawa człowieka. Mieliśmy nawet możliwość tworzenia polskich partii politycznych poza granicami naszego kraju. Działo się tak nie tylko w okresie II wojny światowej, kiedy wynikało to z pewnych zobowiązań sojuszniczych i było sprawą naturalną, gdyż byliśmy nadal uznawani jako podmiot prawa międzynarodowego. Podobną możliwość posiadaliśmy przecież w sytuacji, kiedy państwa polskiego nie było, a więc w sytuacji analogicznej do tej, w jakiej obecnie znajdują się np. Kurdowie, działają oni i w Polsce, i w innych krajach. Działalność uchodźców politycznych przysparza wielu krajom różnego rodzaju kłopotów. Jesteśmy tego świadomi oraz jesteśmy tego świadkami (zwłaszcza w ciągu ostatnich kilku tygodni).</u>
          <u xml:id="u-209.4" who="#JerzyZdrada">Sądzę, że od tego jest prawo (odpowiednie ustawy), aby powyższe kwestie uregulować, nie powinniśmy utrudniać cudzoziemcom możliwości zrzeszania się, jeśli tylko interes Polski na tym nie traci. W moim przekonaniu, jest to jednocześnie element suwerenności politycznej, zarówno wtedy, kiedy uznajemy możliwość zrzeszania się cudzoziemców, jak i wtedy, kiedy sprzeciwiamy się, aby powyższe prawo było ograniczone przez ingerencję z zewnątrz. Łatwo sobie wyobrazić, że owa suwerenność może być ograniczona przez naciski z zewnątrz, aby nie tworzyć określonych możliwości, albo brać pod ochronę (wbrew prawu polskiemu) takie grupy, których nie chcemy chronić.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-210">
          <u xml:id="u-210.0" who="#PawełJankiewicz">Uważam, że obecnie prowadzona dyskusja jest albo spóźniona, albo bezprzedmiotowa. Poprzez przyjęty już przepis art. 6, który daje częściową definicję zrzeszenia i mówi o wyrażaniu opinii obywateli, przesądziliśmy o możliwości bycia członkiem określonego zrzeszenia. Przepis art. 2 „Rzeczpospolita Polska jest wspólnym dobrem wszystkich obywateli” i końcowe wyrazy art. 6 „...wyrażania opinii obywateli”, ograniczają krąg uczestników zrzeszeń.</u>
          <u xml:id="u-210.1" who="#PawełJankiewicz">Albo musimy zmodyfikować przepis art. 6 projektu jednolitego Konstytucji RP, albo zróżnicować definicję wyrazu „obywatel”pisanego z małej i z dużej litery. Wyrazy „obywatel” i „obywatel Rzeczpospolitej Polskiej”, również miałyby różne znaczenie. Wówczas będziemy mieć do czynienia z sytuacją podobną do tej (zwrócił na to uwagę prof. J. Trzciński), kiedy wyraz „państwo” piszemy raz dużej, a raz z małej litery oraz kiedy określenie „państwo” i „Rzeczpospolita Polska” raz utożsamiamy, a raz różnicujemy. Do tej pory nie zdecydowaliśmy, jaką przyjąć w tym zakresie zasadę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-211">
          <u xml:id="u-211.0" who="#StefanPastuszka">Poseł J. Zdrada pragnie zabrać głos ad vocem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-212">
          <u xml:id="u-212.0" who="#JerzyZdrada">Nie widzę tu żadnych sprzeczności. Czym innym jest przynależność cudzoziemca posiadającego prawo azylu do polskiej partii politycznej, która jest uprawniona do wpływania na kształt życia politycznego w kraju, a czym innym - umożliwienie temu samemu cudzoziemcowi organizowania się na terenie naszego państwa (zgodnie z normami przyjętymi w Polsce) w celu działalności politycznej. Upominam się o określoną gwarancję idącą w ślad za zapisem, w którym mówi się o udzielaniu azylu politycznego. Dlatego też powołałem się na pewne elementy polskiej historii. także tej najnowszej. Polscy obywatele mieli możliwość prowadzenia na terenie innych krajów działalności społecznej i politycznej, która miała istotne znaczenie dla przygotowania przemian, jakie obecnie obserwujemy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-213">
          <u xml:id="u-213.0" who="#PawełJankiewicz">Zgadzając się z intencjami posła J. Zdrady, chcę zwrócić uwagę na sam przepis. Jeżeli przepisy konstytucyjne mają stanowić samodzielne źródło prawa i mają znaleźć zastosowanie w postępowaniu sądowym, muszą być precyzyjne, abyśmy mogli z nich korzystać niezależnie od tego, jaki punkt widzenia przyjmiemy przy rozpatrywaniu danej kwestii. Jeszcze raz powtarzam, że zgadzam się z intencjami posła J. Zdrady, jednakże wszystkie przepisy muszą być jasno sformułowane.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-214">
          <u xml:id="u-214.0" who="#JerzyCiemniewski">Pragnę zwrócić uwagę na zupełnie inną funkcję przepisu art. 6, który mówi o podstawowych zasadach ustroju. W tym sensie, zrzeszenia, stowarzyszenia, ruchy obywatelskie, związki zawodowe są elementami struktury społecznej państwa. Czym innym natomiast jest prawo jednostki do zrzeszania się, prawo które może zostać przyznane tylko obywatelom Rzeczpospolitej Polskiej (uważam to za niesłuszne, stanowi to jednak odrębną kwestię), jak również może obejmować wszystkich, którzy w danej chwili podlegają jurysdykcji państwa polskiego.</u>
          <u xml:id="u-214.1" who="#JerzyCiemniewski">Funkcja art. 6 projektu jednolitego Konstytucji RP jest zupełnie inna i nie może on być wykładany jako ograniczenie praw jednostki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-215">
          <u xml:id="u-215.0" who="#AndrzejRzepliński">Mam uwagę do art. 41 ust. 3. Moim zdaniem, jest on zbędny pod względem funkcjonalnym na tle pozostałych trzech ustępów art. 41, a także na tle zapisów konstytucji innych państw. Co więcej, w przyszłości może on rodzić trudności interpretacyjne.</u>
          <u xml:id="u-215.1" who="#AndrzejRzepliński">Zapis art. 41 ust. 3 jest niepotrzebny, dlatego że z samej wolności zrzeszania się wynika, że można tworzyć związki w ramach stowarzyszenia lub poza jego granicami. Kłopoty interpretacyjne może wzbudzić sformułowanie „zrzeszenia mogą tworzyć krajowe (...) organizacje”. Jeżeli zrzeszenie od razu jest krajowe i w jego nazwie znajduje się określenie „polskie”, to czy wymaga to regulacji? Czy w przyszłości nie pojawi się różnica pomiędzy tymi zrzeszeniami, które od początku są krajowe, a tymi, które powstały na szczeblu lokalnym, a dopiero potem zjednoczyły się w organizacje regionalne i w efekcie krajowe?</u>
          <u xml:id="u-215.2" who="#AndrzejRzepliński">Poza tym, w art. 41 ust. 3 jest mowa o zrzeszeniach międzynarodowych, a przecież mogą również istnieć zrzeszenia transgraniczne, które trudno nazwać międzynarodowymi. Może np. powstać „Stowarzyszenie Miłośników Doliny Białego Dunajca”, w którego statucie będzie zapisane, że członkiem tego stowarzyszenia może zostać jedynie mieszkaniec gminy Zakopane, a po drugiej stronie granicy - Smokowca i ewentualnie ten, który przepracował kilka godzin na rzecz owego zrzeszenia. Od decyzji członków takiego stowarzyszenia będzie zależało, czy jego siedzibą będzie Zakopane czy Smokowiec oraz czy będzie ono miało charakter międzynarodowy.</u>
          <u xml:id="u-215.3" who="#AndrzejRzepliński">Zapis art. 41 ust. 3 ogranicza to, co zapisaliśmy w ust. 1 tego artykułu, a mianowicie wolność zrzeszania się. Opowiadam się oczywiście za tym, aby wolność ta nie była ograniczona jedynie do naszych obywateli, gdyż z samej istoty wolności zrzeszania się ludzi wynika, iż mogą oni dosyć precyzyjnie określić, kto może zostać członkiem danego zrzeszenia.</u>
          <u xml:id="u-215.4" who="#AndrzejRzepliński">Prawo publiczne nie może ingerować w wolność zrzeszania się. Może powstać np. zrzeszenie wąskiej grupy specjalistów, składające się z samych mężczyzn albo samych kobiet. Skarga do sądu, że mamy tu do czynienia z działaniem dyskryminującym, zgodnie z treścią całej konstytucji musiałoby zostać oddalone.</u>
          <u xml:id="u-215.5" who="#AndrzejRzepliński">Oczywiście, jest możliwe, aby w statucie danego stowarzyszenia znalazł się przepis, iż jego członkiem może być jedynie obywatel polski. Obywatel nie polski nie będzie miał wówczas roszczenia do sądu o zmianę treści statutu i o umożliwienie mu przystąpienia do owego stowarzyszenia, jeśliby uznał to za potrzebne.</u>
          <u xml:id="u-215.6" who="#AndrzejRzepliński">Kolejnym argumentem jest ten, że obecnie w Polsce istnieje wiele stowarzyszeń, których członkami są obywatele innych państw. Nie stwarza to żadnego zagrożenia dla naszego porządku prawnego, wręcz przeciwnie, stanowi potwierdzenie wolności zrzeszania się ludzi w różnych stowarzyszeniach, które realizują ich potrzeby.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-216">
          <u xml:id="u-216.0" who="#StefanPastuszka">Czy mam rozumieć, że prof. A. Rzepliński uważa za zbędny przepis art. 41 ust. 3: „Zrzeszenia mogą tworzyć krajowe i międzynarodowe organizacje i przystępować do nich”?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-217">
          <u xml:id="u-217.0" who="#AndrzejRzepliński">Tak, zwłaszcza w świetle art. 41 ust. 1, który również wymaga dokonania zmiany redakcyjnej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-218">
          <u xml:id="u-218.0" who="#StefanPastuszka">Czy prof. A. Rzepliński stawia wniosek o wykreślenie przepisu art. 41 ust. 3 z projektu jednolitego Konstytucji RP?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-219">
          <u xml:id="u-219.0" who="#AndrzejRzepliński">Tak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-220">
          <u xml:id="u-220.0" who="#IrenaLipowicz">Mam wątpliwości innego typu (adresuję je do ekspertów). Chodzi mi o art. 41 ust. 4: „Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność stanowi przestępstwo. O zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd”.</u>
          <u xml:id="u-220.1" who="#IrenaLipowicz">Czy dobrze rozumiem, że chodzi tu o zakaz działania określonego zrzeszenia? Tymczasem, są zrzeszenia, których samo utworzenie jest już zakazane z mocy prawa, Czy dane stowarzyszenie będzie musiało najpierw zarejestrować się, a dopiero potem sąd wyda zakaz jego działalności? W przepisie art. 41 ust. 4 jest mowa o zakazie działania. Czy zakaz działania jest tożsamy z zakazem tworzenia? Dotychczas były one rozróżnione. Zakaz działania istniejącego lub zarejestrowanego stowarzyszenia jest czym innym niż zakaz tworzenia stowarzyszeń.</u>
          <u xml:id="u-220.2" who="#IrenaLipowicz">W ustawie o partiach politycznych znajduje się szczególna regulacja kwestii związanych z zakazem ich tworzenia i działania.</u>
          <u xml:id="u-220.3" who="#IrenaLipowicz">Czy będą stowarzyszenia lub zrzeszenia, których tworzenie będzie zakazane z mocy prawa? W takiej sytuacji art. 41 ust. 2 nie przystawałby do art. 41 ust. 4.</u>
          <u xml:id="u-220.4" who="#IrenaLipowicz">Swoje pytanie kieruję do ekspertów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-221">
          <u xml:id="u-221.0" who="#LeszekWiśniewski">Niestety, poseł I. Lipowicz ma rację.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-222">
          <u xml:id="u-222.0" who="#IrenaLipowicz">Dlaczego prof. L. Wiśniewski powiedział „niestety”?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-223">
          <u xml:id="u-223.0" who="#LeszekWiśniewski">Mówiąc „niestety”, miałem na myśli ewidentny błąd zawarty w projekcie jednolitym Konstytucji RP, który dopiero teraz sobie uświadomiliśmy.</u>
          <u xml:id="u-223.1" who="#LeszekWiśniewski">Rzeczywiście, sąd nie może zarejestrować zrzeszenia, które ewidentnie narusza prawo (zwłaszcza Prawo karne, gdyż jest tu mowa o przestępstwie). W związku z tym, oczekiwanie na orzeczenie sądu w sprawie rejestracji, byłoby nie wskazane. Już na etapie tworzenia zrzeszeń powinien istnieć zakaz ich rejestracji przez sąd rejestrowy, który przecież nie jest sądem karnym, orzekającym o delegacji zrzeszenia. Jeżeli ogólnie zagwarantujemy prawo do sądu, oznacza to, iż od decyzji organu odmawiającego rejestracji będzie służyło prawo odwołania się właśnie do sądu (na podstawie ogólnej zasady, którą już przyjęliśmy).</u>
          <u xml:id="u-223.2" who="#LeszekWiśniewski">Zapis art. 41 ust. 4 stwierdzający, że o zakazie działania danego zrzeszenia decyduje sąd, oznacza, iż można je zarejestrować mimo ewidentnego wskazania, że mamy do czynienia z organizacją przestępczą i dopiero potem sąd może zakazać działalności takiego zrzeszenia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-224">
          <u xml:id="u-224.0" who="#PiotrWinczorek">Nie „niestety”, tylko na szczęście poseł I. Lipowicz dostrzegła istotny błąd. Rzeczywiście, przepis art. 41 ust. 4 projektu jednolitego Konstytucji RP jest niejasny, chyba że ustawa, o której mowa w ust. 2 określałaby, w jakich przypadkach nie można dokonać rejestracji przestępczego zrzeszenia. Wtedy jednak zdublowalibyśmy przepisy.</u>
          <u xml:id="u-224.1" who="#PiotrWinczorek">Proponuję zatem przenieść pierwsze zdanie ust. 4 do ust. 2. Wówczas otrzymamy, przepis określający, iż nie można rejestrować zrzeszeń, w statucie których zapisano cel stanowiący przestępstwo, oraz że gdy działalność lub cel owych zrzeszeń przybierze postać przestępstwa, to wtedy w ramach kontroli państwowej (którą ustawa mogłaby przekazać sądowi) można je rozwiązać. W przepisie tym nie ma miejsca na drugie zdanie art. 41 ust. 4.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-225">
          <u xml:id="u-225.0" who="#JerzyMadej">Moje wątpliwości są związane z wypowiedzią prof. A. Rzeplińskiego na temat art. 41 ust. 3 projektu jednolitego Konstytucji RP. Nie do końca zrozumiałem obawy prof. A. Rzeplińskiego dotyczące zrzeszeń krajowych. Dla mnie przepis art. 41 ust. 3 jest czytelny. Zrzeszenia mogą tworzyć krajowe lub międzynarodowe organizacje. Mogą powstawać zrzeszenia o zasięgu lokalnym i kilka z nich może skupić się w zrzeszeniu krajowym lub od razu mogą powstawać zrzeszenia o zasięgu krajowym. Nie widzę tu żadnego konfliktu.</u>
          <u xml:id="u-225.1" who="#JerzyMadej">Sam zapis jest być może troszkę nieprecyzyjny (język polski wymaga jednak czasami opisowych określeń) i w związku z tym należałoby go nieco inaczej sformułować.</u>
          <u xml:id="u-225.2" who="#JerzyMadej">Mam pytanie do przewodniczącego S. Pastuszki. Zgodziliśmy się, że przepis art. 43 powinien być pierwszym w podrozdziale „Wolności i prawa polityczne”. Czy nie będziemy już o nim dyskutować, czy też jeszcze do niego powrócimy?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-226">
          <u xml:id="u-226.0" who="#StefanPastuszka">W tej chwili omawiamy art. 41 projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-227">
          <u xml:id="u-227.0" who="#JerzyMadej">Wiem o tym, ale przed przerwą obiadową zgodziliśmy się, że pierwszym artykułem podrozdziału „Wolności i prawa polityczne” powinien być artykuł traktujący o wolności zgromadzania i zbierania się. W tej chwili dyskutujemy o art. 41 dotyczącym zrzeszeń. Moje pytanie brzmi: czy powrócimy do art. 43? Nie chcę zakłócać toku dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-227.1" who="#JerzyMadej">Jednoczeńnie proszę prof. A. Rzeplińskiego o wyjaśnienie swojej wątpliwości, na tle której zrodziła się moja.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-228">
          <u xml:id="u-228.0" who="#StefanPastuszka">Jeżeli zaistnieje taka konieczność, powrócimy do art. 43.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-229">
          <u xml:id="u-229.0" who="#JanOrzechowski">Mam uwagę do art. 41 ust. 4. Moim zdaniem, bez głębszej analizy nie powinniśmy wnosić poprawek do tego ustępu, którego pierwsze zdanie brzmi: „Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność stanowi przestępstwo”. Z zapisu tego wynika, iż jeżeli ktoś pragnie zarejestrować stowarzyszenie o podobnym celu, to sąd musi odmówić jego rejestracji. Nie powinno być wątpliwości, że skoro zakazana jest działalność stowarzyszenia, to nie wolno go także rejestrować.</u>
          <u xml:id="u-229.1" who="#JanOrzechowski">Zdanie drugie art. 41 ust. 4 dotyczy sytuacji, kiedy stowarzyszenie już działa i zostało zarejestrowane.</u>
          <u xml:id="u-229.2" who="#JanOrzechowski">Nie wydaje mi się, aby powyższy przepis był tak wadliwie skonstruowany, jak twierdzą to niektórzy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-230">
          <u xml:id="u-230.0" who="#AndrzejRzepliński">Art. 41 ust. 3 wydaje mi się zupełnie zbędny w świetle ust. 1, ponieważ jego istotą jest ograniczenie, a nie jakby się pozornie mogło wydawać, rozszerzenie wolności zrzeszania się. Ograniczenie to polega na enumeratywnym wyliczeniu pewnych typów organizacji, które można utworzyć. Życie zawsze będzie bogatsze i w związku z tym mogą się pojawić trudności interpretacyjne, na które już zwracałem uwagę.</u>
          <u xml:id="u-230.1" who="#AndrzejRzepliński">Co najważniejsze uważam, że w świetle wolności zrzeszania się podkreślanie, iż można tworzyć jakieś organizacje, jest niepotrzebne.</u>
          <u xml:id="u-230.2" who="#AndrzejRzepliński">Jeśli chodzi o zapis art. 41 ust. 4, to pragnę powiedzieć, iż jest on zbudowany poprawnie pod względem legislacyjnym, na co zwrócił już uwagę senator J. Orzechowski. Zrzeszenie de facto zaczyna funkcjonować od momentu założycielskiego zebrania grupy 15 osób. Proces rejestracyjny może być bardzo długi, z przyczyn niezależnych od członków - założycieli może trwać nawet około jednego roku. Stowarzyszenie w tym czasie będzie jednak praktycznie działało. Wtedy sąd rejestrowy może zebrać więcej faktów świadczących o tym, że cel bądź działalność owego stowarzyszenia w momencie rejestracji stanowi przestępstwo. W takiej sytuacji sąd rejestrowy na podstawie przepisu art. 41 ust. 4 może odmówić rejestracji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-231">
          <u xml:id="u-231.0" who="#IrenaLipowicz">Wypowiedzi ekspertów potwierdziły moje obawy. Żeby nie przedłużać dyskusji, pragnę zgłosić konkretną poprawkę. Treścią wszystkich opinii nt. poprawności sformułowania art. 41 ust. 4, w tym również opinii senatora J. Orzechowskiego, była redukcja, dlaczego sformułowanie to możemy interpretować tak, a nie inaczej, tzn. dlaczego chodzi tu również o rejestrację. Podobny problem wystąpił przy partiach politycznych. Jeżeli jest zakaz działania, to coś najpierw musi zacząć działać, aby potem można było ów zakaz wprowadzić. Poza tym, mówimy o zakazie działania, a przecież, dana osoba prawna może pozostać w stanie nieczynnym, może być zarejestrowana i zawieszona. Stan zawieszenia różnych organów jest nam doskonale znany.</u>
          <u xml:id="u-231.1" who="#IrenaLipowicz">Może się zdarzyć, iż ktoś stworzy organizację hitlerowską. Sam jej statut i cel wskazuje na to, że nie należy jej dopuścić do fazy działania i już w fazie rejestracji zakazać jej istnienia.</u>
          <u xml:id="u-231.2" who="#IrenaLipowicz">W związku z powyższym proponuję dodać po wyrażeniu: „o zakazie” wyrazy „rejestracji lub” i dalej pozostanie bez zmian - „działania takiego zrzeszenia orzeka sąd”. Spójnik „lub” dopuści zakaz i rejestracji, i działania lub tylko jeden z tych zakazów. Taka jest treść mojej poprawki. Mam nadzieję, że rozwieje ona wszelkie wątpliwości.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-232">
          <u xml:id="u-232.0" who="#StefanPastuszka">Czy chodzi o poprawkę do art. 41 ust. 4?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-233">
          <u xml:id="u-233.0" who="#IrenaLipowicz">Tak.</u>
          <u xml:id="u-233.1" who="#IrenaLipowicz">Uważam za bardzo interesującą uwagę, którą poczynił prof. P. Winczorek. Być może w toku prac redakcyjnych warto zastanowić się nad propozycją przeniesienia pierwszego zdania art. 41 ust. 4 do ust. 2. W tej chwili nie chcę komplikować sytuacji przez zgłoszenie takiej poprawki.</u>
          <u xml:id="u-233.2" who="#IrenaLipowicz">Mam jeszcze jedną uwagę do zapisu art. 41 ust. 3. Proszę zwrócić uwagę, że ze względu na składnię języka polskiego można go odczytać dwojako: międzynarodowe i krajowe organizacje mogą tworzyć swoje zrzeszenia lub zrzeszenia mogą tworzyć krajowe i międzynarodowe organizacje. Treśćtego zapisu jest zatem dwuznaczna. Wiadomo, że chodzi nam o tę drugą możliwość, tzn. o to, żeby zrzeszenia mogły się zrzeszać w krajowe i międzynarodowe organizacje. Niemniej jednak, ze względów językowych obecna redakcja art. 41 ust. 3 jest niedopuszczalna.</u>
          <u xml:id="u-233.3" who="#IrenaLipowicz">Mam też pytanie do senator A. Grześkowiak. Treść jednego ze zgłoszonych przez nią przepisów stanowi dosłowną kalkę art. 8 ustawy zasadniczej RFN. Wydaje mi się, że niezbyt dokładnie przetłumaczono zwrot dotyczący miejsca otwartego dla publiczności, może on budzić pewne wątpliwości. Mam prośbę do senator A. Grześkowiak o komentarz w tej sprawie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-234">
          <u xml:id="u-234.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Najpierw pragnę odnieść się do problemu, który zrodził się na tle treści art. 41 ust. 4: „Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność stanowi przestępstwo. O zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd”.</u>
          <u xml:id="u-234.1" who="#AlicjaGrześkowiak">Kodeks karny przewiduje kilka rodzajów związków, których celem jest przestępstwo. Przynależność do takich związków również stanowi przestępstwo. Kto należy do takiego zrzeszenia, podlega odpowiedzialności karnej na podstawie Kodeksu karnego. Aby przynależeć do zrzeszenia, najpierw musi ono istnieć, jak już powiedziałam, przynależność ta jest przestępstwem. Mówiąc językiem prawniczym, chodzi tu o bandę lub spisek.</u>
          <u xml:id="u-234.2" who="#AlicjaGrześkowiak">W art. 41 ust. 4 stwierdza się: „Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność stanowi przestępstwo”. W drugim zdaniu tego przepisu dodaje się: „O zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd”. Naruszenie prawnokarnego zakazu przynależności do zrzeszenia, o którym mowa w art. 41 ust. 4, stanowi typ rodzajowy przestępstwa. W przepisie tym jest również mowa o tym, że o zakazie działania zrzeszenia jako całości orzeka sąd. A zatem, jak prokurator mógłby ścigać uczestnika takiego zrzeszenia, czyli sprawcę przestępstwa z art. 276 Kodeksu karnego w przypadku przyjęcia takiego przepisu? Trudno mi powiedzieć, czy sąd najpierw musiałby orzec o zakazie działania zrzeszenia, czy też nie.</u>
          <u xml:id="u-234.3" who="#AlicjaGrześkowiak">Proszę mi wyjaśnić relacje pomiędzy obydwoma zdaniami przepisu art. 41 ust. 4, relacje takie istnieją i są one dosyć ważne.</u>
          <u xml:id="u-234.4" who="#AlicjaGrześkowiak">Poseł J. Lipowicz pytała o przepis z senackiego projektu Konstytucji RP. Nie wiem tylko o który artykuł?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-235">
          <u xml:id="u-235.0" who="#IrenaLipowicz">Chodzi mi o art. 33.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-236">
          <u xml:id="u-236.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Zwrot „w miejscach otwartych dla publiczności” oznacza miejsca dostępne dla publiczności. Chodzi tu o miejsca publiczne. W prawie funkcjonują dwa pojęcia „publiczności”:</u>
          <u xml:id="u-236.1" who="#AlicjaGrześkowiak">- miejsce dostępne dla bliżej nieokreślonej liczby osób,</u>
          <u xml:id="u-236.2" who="#AlicjaGrześkowiak">- obecność bliżej nie określonej liczby osób.</u>
          <u xml:id="u-236.3" who="#AlicjaGrześkowiak">W art. 33 projektu senackiego Konstytucji RP chodzi o to pierwsze znaczenie pojęcia „publiczności”. Mówiąc o miejscach otwartych dla publiczności, rozumie się przez to miejsca dostępne dla bliżej nieokreślonej liczby osób.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-237">
          <u xml:id="u-237.0" who="#IrenaLipowicz">Mam pytanie uzupełniające. Bardzo trafne były uwagi senator A. Grześkowiak. Mówiąc o zrzeszeniach i stowarzyszeniach, mamy na myśli zwykłe zrzeszenia i stowarzyszenia, a nie mafie i bandy. Jest to jednak problem konstytucyjny.</u>
          <u xml:id="u-237.1" who="#IrenaLipowicz">W różnych konstytucjach europejskich, m.in. w konstytucji niemieckiej, gwarantuje się wolność zbierania się w celach pokojowych i bez broni, bez potrzeby uzyskania na to pozwolenia. Ograniczenia dotyczą zbierania się na otwartej przestrzeni. Na zorganizowanie takiego zebrania należy uzyskać zezwolenie. Chodzi tu zwłaszcza o zebrania pod gołym niebem. Ponieważ często są to zgromadzenia w pewnym stopniu groźne dla porządku publicznego, to zwykle się je ogranicza (tak to jest uregulowane np. w konstytucji niemieckiej).</u>
          <u xml:id="u-237.2" who="#IrenaLipowicz">Nie jest dla mnie jasny sens przepisu art. 33 projektu jednolitego Konstytucji RP. Po co się coś wymienia, skoro mówi się o całkowitej wolności zgromadzeń, bez żadnych ograniczeń?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-238">
          <u xml:id="u-238.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Wolność szeroko zapisana dotyczy obywateli, obywatele mają wolność zbierania się w celach pokojowych, bez broni, także w miejscach dostępnych dla publiczności bez konieczności uzyskania jakiegokolwiek zezwolenia. A contrario, inne osoby, nie będące obywatelami, mogą się zbierać po uzyskaniu zezwolenia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-239">
          <u xml:id="u-239.0" who="#SewerynJurgielaniec">Nawiązując do wniosku poseł I. Lipowicz, proponuję następujące brzmienie art. 41 ust. 4: „Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność stanowi przestępstwo. O niezarejestrowaniu takiego zrzeszenia orzeka sąd”. O tym, czy celem związku jest działanie przestępcze, decyduje jego statut. Statut ten oczywiście musi pojawić się także przed sądem. Stąd właśnie moja propozycja, która eliminuje wyrazy „o zakazie działania”, gdyż to sąd właściwie nie powinien dopuszczać do działalności przestępczej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-240">
          <u xml:id="u-240.0" who="#IrenaLipowicz">A jeśli statut bŁędzie szlachetny, a działalność przestępcza?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-241">
          <u xml:id="u-241.0" who="#SewerynJurgielaniec">W takiej sytuacji powinniśmy stworzyć kolejny ustęp, który rozwiązywałby ten problem. Niestety, na razie takiego ustępu nie ma. Proszę, aby eksperci wypowiedzieli się na ten temat.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-242">
          <u xml:id="u-242.0" who="#KazimierzDziałocha">Jeszcze raz pragnę zwrócić uwagę na zakres ograniczeń, które wynikają z art. 41 ust. 4. nasza dyskusja toczy się na razie wokół zaakceptowania tylko jednego ograniczenia, tzn. tylko przestępstwo uznajemy za przeszkodę w realizacji prawa zrzeszania się. Nie będę wypowiadał się na temat różnic interpretacyjnych, które wywołała formuła art. 41 ust. 4.</u>
          <u xml:id="u-242.1" who="#KazimierzDziałocha">Jeszcze raz pragnę zapytać, czy tak wąsko ujęte ograniczenie prawa zrzeszania się są rzeczywiście wystarczające, biorąc pod uwagę wszelkie możliwe zagrożenia (porządku publicznego, interesów obywateli) ze strony organizacji społecznie niepożądanych? Pod tym względem Konstytucja RP stanowiłaby pewien unikat na gruncie innych konstytucji europejskich, nie mówię już o paktach i konwencjach, na które przed chwilą powoływano się, a które pozwolą na dalej idące ograniczenia, jeśli chodzi o prawo zrzeszania się. Poza kategorią przestępstwa podaje się w nich także inne, ogólniejsze przesłanki.</u>
          <u xml:id="u-242.2" who="#KazimierzDziałocha">Konstytucja niemiecka postanawia: „Zakazane są organizacje, których cele lub działalność są sprzeczne z ustawami karnymi...”. Chodzi tu o organizacje, które są niedozwolone ze względu na ich przestępczy charakter. W tym samym przepisie, po przecinku czytamy: „...skierowane są przeciwko porządkowi konstytucyjnemu lub przeciwko idei porozumienia między narodami”.</u>
          <u xml:id="u-242.3" who="#KazimierzDziałocha">Konstytucja hiszpańska zakazuje tworzenie zrzeszeń tajnych, o charakterze paramilitarnym, w innych przepisach mówi o kolejnych ograniczeniach w tym zakresie.</u>
          <u xml:id="u-242.4" who="#KazimierzDziałocha">Wśród obecnie obowiązujących przepisów Konstytucji RP (którym można zarzucić jedynie to, że pochodzą z okresu PRL) znajduje się przepis art. 84 ust. 3 stwierdzający, że tworzenie zrzeszeń i udział w zrzeszeniach, których cel lub działalność godzą w ustrój polityczny i społeczny albo w porządek prawny Rzeczypospolitej Polskiej, jest zakazane. W orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego, interpretującym sens zawartych tu ograniczeń, znajduje się wykładnia nie tylko literalna, ale opierająca się na pewnych przesłankach aksjologicznych, pochwalająca szerzej ujęte ograniczenia prawa zrzeszania się.</u>
          <u xml:id="u-242.5" who="#KazimierzDziałocha">Problem ten stawiam może zbyt późno, gdy dyskutujemy już nad konkretnym przepisem. Czy jednak rzeczywiście jest rzeczą rozsądną ograniczenie prawa zrzeszania się w tak wąskim zakresie? Moim zdaniem, jest to ograniczenie zbyt wąskie. Nie przewidujemy tu potrzeby położenia tamy pewnym niebezpieczeństwom, które mogą wystąpić w następstwie nieograniczonej wolności zrzeszania się.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-243">
          <u xml:id="u-243.0" who="#StefanPastuszka">Czy prof. K. Działocha proponuje jakieś odesłania do ustawy, czy też pragnie zgłosić propozycję brzmienia konkretnego przepisu?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-244">
          <u xml:id="u-244.0" who="#KazimierzDziałocha">Uczyniłem jedynie uwagę do przepisu art. 41 ust. 4. W przepisie tym nie ma żadnego odesłania do ustawy. Staramy się tu wyczerpująco określić przesłankę ograniczają prawo zrzeszania się. Osobiście wymieniłbym tutaj jeszcze inne przesłanki, idąc w ślad chociażby za międzynarodowymi standardami, bez wzorowania się na przepisach innych konstytucji, gdyż tam o zastosowaniu poszczególnych ograniczeń mogły przesądzić inne potrzeby. Proponuję wziąć pod uwagę przynajmniej te możliwości w zakresie ograniczenia prawa zrzeszania się, które przewidują pakty i konwencje europejskie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-245">
          <u xml:id="u-245.0" who="#StefanPastuszka">Czy prof. K. Działocha mógłby sprecyzować swoje sugestie?</u>
          <u xml:id="u-245.1" who="#StefanPastuszka">Wcześniej jednak zabiorą głos prof. P. Winczorek, prof. S. Rzepliński i poseł I. Lipowicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-246">
          <u xml:id="u-246.0" who="#PiotrWinczorek">Pragnę ustosunkować się do wątpliwości, wyrażonej przez senator A. Grześkowiak. O ile dobrze rozumiem, związek przestępczy nie jest zrzeszeniem o znaczeniu prawa administracyjnego czy konstytucyjnego. Związek przestępczy stanowi każdy faktyczny związek ludzi działających wspólnie w celu popełniania przestępstwa.</u>
          <u xml:id="u-246.1" who="#PiotrWinczorek">Już zarejestrowane zrzeszenie przekształciło się w związek przestępczy, np. gdyby związek filatelistów stał się związkiem przestępczym w znaczeniu Prawa karnego, to wówczas i przynależność do takiego związku i jego działalność, mogłyby być przedmiotem odpowiedniego orzeczenia sądu. Działalność poszczególnych osób byłaby osądzona w granicach ich czynów, zamiarów i winy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-247">
          <u xml:id="u-247.0" who="#AndrzejRzepliński">Według mnie, prof. P. Winczorek ma rację. Na gruncie prawa konstytucyjnego czy administracyjnego pojęcie „zrzeszenia” ma nieco inne znaczenie niż na gruncie prawa karnego.</u>
          <u xml:id="u-247.1" who="#AndrzejRzepliński">Możemy sobie np. wyobrazić zrzeszenie, które mogłoby być zakazane na podstawie art. 41 ust. 4, a jednocześnie żaden z jego członków nie zostałby skazany za popełnienie przestępstwa. Mam na myśli chociażby zrzeszenie, które wywołuje emocje zbiorowe. W efekcie nikomu nie można przypisać winy, jednak sąd rejestrowy decyduje się zakazać działalności takiego zrzeszenia (sąd karny nie decyduje o zakazie działania zrzeszenia, które ma na celu popełnienie przestępstwa).</u>
          <u xml:id="u-247.2" who="#AndrzejRzepliński">Jeżeli chodzi o wątpliwości prof. K. Działochy, to wydaje mi się, że na chwilę zapomniał on o treści art. 21 ust. 3 projektu jednolitego Konstytucji RP. W wypowiedzi prof. K. Działochy było jednak coś istotnego, a mianowicie, rzeczywiście art. 41 ust. 2 nie do końca wyczerpuje (odsyłając do ustawy) tryb rejestracji zrzeszeń oraz formy kontroli nad tymi zrzeszeniami, a także niezbyt wyraźnie mówi o tym, że ograniczenia w zakresie korzystania z wolności zrzeszania się określa ustawa. W art. 21 ust. 3 zostały wyliczone te okoliczności, które dają ustawodawcy prawo wprowadzenia na podstawie zezwolenia konstytucyjnego, ustawą, określonego ograniczenia.</u>
          <u xml:id="u-247.3" who="#AndrzejRzepliński">Razem z prof. L. Wiśniewskim i dr. W. Kuleszą pracowaliśmy, nie wiem tylko czy nad modyfikacją art. 41 ust. 2, czy nad wprowadzeniem do tego artykułu nowego ustępu. Efektem naszej pracy jest następujący zapis: „Ograniczenie wolności zrzeszania się dopuszczalne jest tylko na podstawie ustawy z przyczyn określonych w przepisach traktatów, ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-248">
          <u xml:id="u-248.0" who="#HenrykGroszyk">Zgadzam się z wątpliwościami, które wysunął prof. K. Działocha.</u>
          <u xml:id="u-248.1" who="#HenrykGroszyk">Wydaje mi się, że w przyszłej Konstytucji RP możemy doprowadzić do luki. Nie chodzi tu tylko o ograniczenia w prawie do zrzeszania się. Jeżeli już istniejące zrzeszenie działa w sposób niezgodny z prawem (nie musi być to nawet ewidentne przestępstwo) lub narusza to prawo, to w moim przekonaniu, powinien istnieć podmiot, który takie zrzeszenie może z likwidować, zdelegalizować.</u>
          <u xml:id="u-248.2" who="#HenrykGroszyk">Przyszła Konstytucja RP powinna odpowiadać na pytanie, w jakich przypadkach, kiedy i jaki podmiot może zdelegalizować zrzeszenie działające niezgodnie z prawem.</u>
          <u xml:id="u-248.3" who="#HenrykGroszyk">W art. 41 ust. 4 mówi się o zakazie działania zrzeszenia (dosłownie - „takiego zrzeszenia”), które zasługuje na zdelegalizowanie także z innego powodu. O tym jednak orzeka sąd. W przepisie tym tkwi pewna wskazówka. Musimy jednak zastanowić się, kto powinien delegalizować zrzeszenie działające niezgodnie z prawem.</u>
          <u xml:id="u-248.4" who="#HenrykGroszyk">Podobny problem może wystąpić przy delegalizacji partii politycznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-249">
          <u xml:id="u-249.0" who="#IrenaLipowicz">Wydaje się, że podkomisja praw i obowiązków obywateli mogła wejść znacznie głębiej w poruszone przez nas kwestie, gdyż co chwilę natrafiamy na jakieś kłopoty.</u>
          <u xml:id="u-249.1" who="#IrenaLipowicz">Chciałbym nawiązać do tego, o czym mówił prof. K. Działocha w związku z art. 9 konstytucji niemieckiej.</u>
          <u xml:id="u-249.2" who="#IrenaLipowicz">Każda konstytucja jest reakcją na historyczne doświadczenia narodu. Dlatego też i konstytucja niemiecka z 1949 r. odpowiednio zareagowała na doświadczenia okresu hitlerowskiego.</u>
          <u xml:id="u-249.3" who="#IrenaLipowicz">Nasza Konstytucja także stanowi refleksję doświadczeń historycznych, dlatego odradzałabym sięganie do takich ogólnych klauzul, jak podważanie ustroju. Z takimi klauzulami wiążą się bardzo niedobre skojarzenia.</u>
          <u xml:id="u-249.4" who="#IrenaLipowicz">Użyłam określenia „podważanie ustroju”, gdyż prof. K. Działocha odwoływał się do obecnie obowiązującej Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-249.5" who="#IrenaLipowicz">Proszę zwrócić uwagę, że na razie zakazujemy tylko takich zrzeszeń, których cel lub działalność jest sprzeczna z prawem karnym i stanowi przestępstwo, a nie np. wykroczenie.</u>
          <u xml:id="u-249.6" who="#IrenaLipowicz">Mam prośbę do ekspertów, aby wyjaśnili mi, dlaczego w art. 41 ust. 4 nie użyto sformułowania: „cel lub działalność są sprzeczne z prawem”. A co z prawem administracyjnym, prawem podatkowym i innymi gałęziami prawa? Czy zrzeszeń naruszających wymienione gałęzie prawa nie można zdelegalizować albo odmówić im rejestracji?</u>
          <u xml:id="u-249.7" who="#IrenaLipowicz">Być może mylę się i ujmuję to zagadnienie zbyt powierzchownie. Jeżeli jednak mam rację, to chciałabym zgłosić do art. 41 ust. 4 następującą propozycję zapisu: „Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z prawem”.</u>
          <u xml:id="u-249.8" who="#IrenaLipowicz">Nawiązując do przepisów innych konstytucji, można by przytoczyć rozwiązanie konstytucji greckiej, która w art. 12 mówi, co robić ze związkami osób, które nie nazywają się zrzeszeniami i nie ubiegają się o rejestrację. Uważam, że określenie „o zakazie rejestracji lub działania” rozwiązuje powstały problem. jeśli jakieś zrzeszenie nie ubiegałoby się o rejestrację, a byłoby faktycznym zrzeszeniem (działałoby), to można byłoby zakazać samej działalności takiego zrzeszenia.</u>
          <u xml:id="u-249.9" who="#IrenaLipowicz">Moje pytanie brzmi, czy w art. 41 ust. 4 można by zapisać: „Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z prawem”?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-250">
          <u xml:id="u-250.0" who="#AndrzejRzepliński">Wydaje mi się, że propozycja poseł I. Lipowicz idzie chyba zbyt daleko. Można sobie wyobrazić, że wiele stowarzyszeń narusza przepisy prawa podatkowego. Prawo podatkowe mogło jednak zostać skonstruowane na dany rok tak, aby ugodzić w określoną grupę stowarzyszeń. Jeśli nie spotkałyby one postanowieniom tego prawa, to na jego mocy mogłyby zostać rozwiązane. Godziłoby to w wolność zrzeszania się.</u>
          <u xml:id="u-250.1" who="#AndrzejRzepliński">Jeżeli stowarzyszenie nie może sprostać sprostać postanowieniom prawa podatkowego, obowiązkom nałożonym przez to prawo, to pozostaje jeszcze postępowanie egzekucyjne. Odpowiednie organy mogą upominać się u władz takiego stowarzyszenia zapłacenia podatków, jeżeli w ogóle musi ono podatki uiszczać. Nie należy tu od razu sięgać do najbardziej ostrego narzędzia, jakim jest ograniczenie wolności zrzeszania się.</u>
          <u xml:id="u-250.2" who="#AndrzejRzepliński">Uważam, że w art. 41 ust. 4 powinna być mowa wyłącznie o zakazie tych zrzeszeń, których cel lub działalność stanowi przestępstwo. Wydaje mi się, że jesteśmy w stanie wyobrazić sobie każdą formę działania, która w naszym przekonaniu powinna być zakazana, gdyż zagraża społeczeństwu demokratycznemu. Gdyby podstawą takiego zakazu miały być przepisy jakiegokolwiek prawa, to według mnie, byłoby to ograniczenie zbyt daleko idące.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-251">
          <u xml:id="u-251.0" who="#StefanPastuszka">Poseł I. Lipowicz zabierze głos ad vocem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-252">
          <u xml:id="u-252.0" who="#IrenaLipowicz">Nie chodzi tutaj o niesprostanie wymogom prawa podatkowego, ale o zrzeszenie, którego „działalność lub statut są sprzeczne z prawem”. Takie właśnie sformułowanie zawierają konstytucje: niemiecka i grecka (innych nie zdążyłam jeszcze przekartkować, ale zaraz to zrobię). W obu tych konstytucjach mówi się o naruszaniu ustaw. Nie słyszałam, aby w związku z tym, Grecja trafiła przed Europejski Trybunał Praw Człowieka za naruszanie wolności zrzeszania się.</u>
          <u xml:id="u-252.1" who="#IrenaLipowicz">Prof. A. Rzepliński mówił o niesprostaniu wymogom prawa. Przecież to sąd rozstrzyga, czy mamy do czynienia z działaniem zgodnym z prawem, czy nie. Za jakąś błahostkę sąd nie przesądzi o delegalizacji stowarzyszenia. Jest to niemożliwe. Sąd nie rozwiąże stowarzyszenia za niepłacenie podatków.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-253">
          <u xml:id="u-253.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Proszę o sformułowanie wniosków i stworzenie możliwości przejścia do omawiania kolejnych artykułów. Rozumiem, że wszyscy, którzy zgłosili wnioski do art. 41 przedłożą je na piśmie i dostarczą do sekretariatu Komisji Konstytucyjnej po to, abyśmy mogli przegłosować je jutro rano o godz. 9.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-254">
          <u xml:id="u-254.0" who="#MichałDrozdek">Zgodnie z postulatem przewodniczącego A. Kwaśniewskiego, postaram się, aby moja wypowiedź była bardzo krótka, dlatego że problem, o którym pragnę powiedzieć, omawiałem już przy okazji prawa partii politycznych do wolnego działania. Chcę przypomnieć, że z naszego punktu widzenia bardzo istotną sprawą jest wymienienie z nazwy partii i stowarzyszeń totalitarnych, nazistowskich i komunistycznych, jako tych, które w historii ludzkości dopuściły się największych zbrodni i to całkiem niedawno, w naszym społecznym projekcie Konstytucji RP robimy to w art. 32. naród polski obydwu tym ideologiom postawił w zdecydowany sposób tamę, w 1939 r. i 1944 r. dlatego jest to dla nas tak istotne.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-255">
          <u xml:id="u-255.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Rzeczywiście odbyliśmy już na ten temat dyskusję. Chcę zapytać, czy dr M. Drozdek pragnie w związku z tym zgłosić jakiś wniosek?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-256">
          <u xml:id="u-256.0" who="#MichałDrozdek">Nie mam prawa do składania wniosków.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-257">
          <u xml:id="u-257.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Senator P. Andrzejewski zgłasza propozycje zapisów, odpowiadające brzmieniu niektórych artykułów społecznego projektu Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-258">
          <u xml:id="u-258.0" who="#MichałDrozdek">W tej chwili senator P. Andrzejewski jest nieobecny, myślę jednak, że złoży on w tej sprawie odpowiedni wniosek.</u>
          <u xml:id="u-258.1" who="#MichałDrozdek">Chciałem przypomnieć, że dla nas jest to bardzo istotna sprawa, również w kontekście stowarzyszeń, a nie tylko partii.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-259">
          <u xml:id="u-259.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Chciałbym przeczytać wniosek złożony przez senatora P. Andrzejewskiego, gdyż w związku z nim mam pewną propozycję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-260">
          <u xml:id="u-260.0" who="#PawełJankiewicz">Spróbuję rozwiać niektóre wątpliwości, wyrażone przez poseł I. Lipowicz.</u>
          <u xml:id="u-260.1" who="#PawełJankiewicz">Zgodnie z przepisem art. 41 ust. 4 zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność stanowi przestępstwo. Dlaczego chodzi tu tylko o „przestępstwo”, a nie o każdą działalność sprzeczną z prawem? Dlatego, że jeżeli jakieś zrzeszenie zamierzyłoby prowadzić działalność niezgodną z prawem, to wprawdzie nie będzie ono zakazane, ale sąd nie zarejestruje statutu tego zrzeszenia, chociażby na podstawie przyjętego już art. 8 projektu jednolitego Konstytucji RP: „Wszystkie organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa”. Sąd odmówi rejestracji statutu, który będzie przewidywał działalność niezgodną z prawem, aczkolwiek nie będzie to równoznaczne z zakazem działania zrzeszenia. Sąd będzie wzywał do uzupełnienia lub poprawy statutu. W drodze negocjacji zapewne się do poprawi.</u>
          <u xml:id="u-260.2" who="#PawełJankiewicz">Mam pytanie do przewodniczącego A. Kwaśniewskiego. Członkowie Komisji Konstytucyjnej wypowiadali się dzisiaj na temat trzech artykułów. Czy mogę zgłosić wniosek do art. 42, czy też artykuł ten będziemy omawiać osobno? W dotychczasowej dyskusji przewijały się już art. 41, art. 42 i art. 43.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-261">
          <u xml:id="u-261.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Przed rozpoczęciem przerwy obiadowej zapowiedziałem, że zaproponuję inną kolejność przepisów art. 41 - 43 (przychylając się do sugestii, które padły w tym zakresie). Art. 41 powinien mówić o wolności zgromadzeń, art. 42 - o wolności zrzeszeń, a art. 43 - o wolności zrzeszania się w związkach zawodowych.</u>
          <u xml:id="u-261.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Sugeruję, aby członkowie Komisji Konstytucyjnej zgłaszali wnioski do poszczególnych artykułów.</u>
          <u xml:id="u-261.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że jeżeli chodzi o obecny art. 41, to został on już przedyskutowany i zostały do niego zgłoszone wnioski. Dyskusję nad tym przepisem uznaję za zakończoną.</u>
          <u xml:id="u-261.3" who="#AleksanderKwaśniewski">W tej chwili możemy przejść do art. 42, chyba że zdecydujemy się na rozpatrzenie art. 43, dotyczącego wolności zgromadzeń, który powinien znajdować się na początku podrozdziału „Wolności i prawa polityczne”. Wtedy, w drugiej kolejności omówilibyśmy art. 42.</u>
          <u xml:id="u-261.4" who="#AleksanderKwaśniewski">Chodzi o to, abyśmy zarejestrowali wszystkie wnioski. Część z nich została już zgłoszona na piśmie, część - dopiero będzie.</u>
          <u xml:id="u-261.5" who="#AleksanderKwaśniewski">Powtarzam, że dyskusję nad dotychczasowym art. 41, dotyczącym wolności zrzeszania się, uważam za zakończoną, chyba że zapisany jeszcze na liście mówców poseł S. Jurgielaniec chciałby coś dodać.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-262">
          <u xml:id="u-262.0" who="#SewerynJurgielaniec">Pragnę zaproponować następujące zapisy do art. 41:</u>
          <u xml:id="u-262.1" who="#SewerynJurgielaniec">- „ust. 3. zrzeszenia mogą tworzyć i przystępować krajowe i międzynarodowe organizacje.</u>
          <u xml:id="u-262.2" who="#SewerynJurgielaniec">- ust. 4. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z prawem. O niezarejestrowaniu takiego zrzeszenia orzeka sąd.</u>
          <u xml:id="u-262.3" who="#SewerynJurgielaniec">- ust. 5. W razie podjęcia przez zrzeszenie działalności sprzecznej z prawem decyzję o zakazie działania podejmuje sąd”.</u>
          <u xml:id="u-262.4" who="#SewerynJurgielaniec">Sądzę, że sformułowania te wyczerpują wszystkie uwagi, które były wnoszone do art. 41 ust. 3 i 4.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-263">
          <u xml:id="u-263.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy poseł S. Jurgielaniec mógłby jeszcze raz przeczytać propozycję brzmienia ostatniego ustępu?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-264">
          <u xml:id="u-264.0" who="#SewerynJurgielaniec">„W razie podjęcia przez zrzeszenie działalności sprzecznej z prawem, decyzję o zakazie działania podejmuje sąd”.</u>
          <u xml:id="u-264.1" who="#SewerynJurgielaniec">Zaproponowany przeze mnie przepis art. 41 ust. 4 zakazuje zrzeszania się w takie formacje, których działalność jest sprzeczna z prawem. Przepis art. 41 ust. 5 przewiduje, że jeśli w trakcie działalności danego zrzeszenia dojdzie do posunięć sprzecznych z prawem (mówiła o tym poseł I. Lipowicz), to będzie można takie zrzeszenie rozwiązać.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-265">
          <u xml:id="u-265.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Jako osoba doświadczona w tym zakresie, zwracam uwagę posła S. Jurgielańca na art. 41 ust. 2 (który, jak rozumiem, nie został zakwestionowany): „Ustawa określa tryb sądowej rejestracji zrzeszeń oraz formy kontroli państwowej nad nimi”. Jeżeli poseł S. Jurgielaniec proponuje utrzymanie tego ustępu, to ewentualnie w nim widziałbym miejsce dla zapisu zgłoszonego przez wnioskodawcę jako ust. 5.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-266">
          <u xml:id="u-266.0" who="#SewerynJurgielaniec">Padła propozycja skreślenia art. 41 ust. 3 i 4 projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-267">
          <u xml:id="u-267.0" who="#AleksanderKwaśniewski">W art. 41 ust. 2mówi się o ustawie, która określa tryb sądowej rejestracji zrzeszeń (obecnie też ma to miejsce” oraz formy kontroli państwowej nad nimi. W przepisie tym zawiera się to, co poseł S. Jurgielaniec proponuje w swoim art. 41 ust. 5. Jeżeli działalność zrzeszenia jest niezgodna z prawem, sąd podejmuje decyzję o jego zawieszeniu, rozwiązaniu, sanacji itp. W tej chwili tak się to odbywa.</u>
          <u xml:id="u-267.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Podpowiadam jedynie wnioskodawcy inne rozwiązanie. być może, warto przemyśleć włączenie zapisu art. 41 ust. 5 z propozycji posła S. Jurgielańca do art. 41 ust. 2 projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-268">
          <u xml:id="u-268.0" who="#StanisławGebethner">Pojęcie „kontroli państwowej” zostało użyte w przepisie art. 41 ust. 2 niefortunnie, ponieważ kontrolą państwową zajmuje się NIK.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-269">
          <u xml:id="u-269.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Właśnie dlatego proponuję następujący zapis: „Ustawa określa tryb sądowej rejestracji zrzeszeń...” i dalej treść, którą poseł S. Jurgielaniec przedłożył jako art. 41 ust. 5.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-270">
          <u xml:id="u-270.0" who="#JerzyMadej">Mam uwagę do art. 41 ust. 1 projektu jednolitego Konstytucji RP. Zgłaszano, że został on źle zredagowany. Po odbyciu konsultacji z ekspertami, proponuję następujące brzmienie tego ustępu: „Każdemu przysługuje wolność zrzeszania się”. Mówiliśmy już o tym, że albo Rzeczpospolita Polska chroni jakieś prawo, albo każdemu przysługuje jakaś wolność.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-271">
          <u xml:id="u-271.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Jutro znajdziemy się w bardzo trudnej sytuacji, dlatego że w dzisiejszej dyskusji uczestniczy tylko część członków Komisji Konstytucyjnej, a w dniu jutrzejszym będziemy musieli przeprowadzić głosowania. W związku z tym prosiłem wnioskodawców o doprecyzowanie swoich wniosków.</u>
          <u xml:id="u-271.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Gdyby poseł S. Jurgielaniec zechciał przemyśleć włączenie swojego art. 41 ust. 5 do art. 41 ust. 2 projektu jednolitego Konstytucji RP, tzn. gdyby zechciał zamiast wyrażenia: „formy kontroli państwowej nad nimi” zapisać, iż to sąd podejmuje decyzję w sprawie zgodności lub niezgodności z prawem działalności danego stowarzyszenia, to wydaje mi się, że w ten sposób pogodziłby poszczególne opinie i ułatwiłby naszą pracę w dniu jutrzejszym.</u>
          <u xml:id="u-271.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Natomiast senatora J. Madeja proszę o zastanowienie się czy zmiana, którą zaproponował, nie mieści się w przepisie art. 6 z Rozdziału I „Zasady ustroju”: „Rzeczpospolita Polska gwarantuje wolność tworzenia i działania związków zawodowych, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, fundacji i innych dobrowolnych zrzeszeń działających na podstawie prawa w celu realizacji interesów oraz wyrażania opinii obywateli”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-272">
          <u xml:id="u-272.0" who="#JerzyMadej">Czy mam rozumieć, że powinniśmy zrezygnować z art. 41 ust. 1 w jego obecnej redakcji, przedłożonej przez podkomisję redakcyjną, zagadnień ogólnych i przepisów wprowadzających Konstytucję?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-273">
          <u xml:id="u-273.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Proponuję, abyśmy wraz z ekspertami wymyślili inny początek art. 41, ponieważ na razie zmierzamy do powtórzenia treści zawartej w art. 6 projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-274">
          <u xml:id="u-274.0" who="#JerzyMadej">Myślę, że moja propozycja właśnie wychodzi na przeciw oczekiwaniu posła A. Kwaśniewskiego. Do tej pory nikt nie zaproponował zmiany art. 41 ust. 1.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-275">
          <u xml:id="u-275.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Jaka jest opinia ekspertów?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-276">
          <u xml:id="u-276.0" who="#LeszekWiśniewski">Jest to dobra propozycja.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-277">
          <u xml:id="u-277.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Proszę ją powtórzyć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-278">
          <u xml:id="u-278.0" who="#LeszekWiśniewski">Mówiłem o propozycji senatora J. Madeja.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-279">
          <u xml:id="u-279.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Wniosek senatora J. Madeja uzyskał zatem wsparcie ekspertów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-280">
          <u xml:id="u-280.0" who="#JerzyMadej">Proponuję, aby art. 41 ust. 1 brzmiał następująco: „Każdemu przysługuje wolność zrzeszania się”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-281">
          <u xml:id="u-281.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że senator J. Madej zgłosił wniosek do art. 41 ust. 1.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-282">
          <u xml:id="u-282.0" who="#JerzyGwiżdż">Pragnę odnieść się jedynie do problemu form kontroli państwowej nad zrzeszeniami. W ustawie o stowarzyszeniach są przewidziane pewne formy kontroli państwowej nad stowarzyszeniami. Jeżeli teraz byśmy je znieśli, to powstałaby konieczność zmiany ustaw, które przewidują różne formy kontroli państwowej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-283">
          <u xml:id="u-283.0" who="#PiotrAndrzejewski">Pragnę jedynie powiedzieć, że normy art. 41 muszą być komplementarne do zasad przewidzianych w art. 5 i art. 6 projektu jednolitego Konstytucji RP. Wpisywanie samego prawa do zrzeszania się w miejscu, w którym chodzi jedynie o rozwinięcie przepisów z Rozdziału I „Zasady ustroju”, tzn. przepisów art. 5 i art. 6, w których Rzeczpospolita Polska gwarantuje wolność tworzenia i działania stowarzyszeń itp., wydaje mi się niepotrzebnym powtarzaniem zasady ustrojowej. Nie ma potrzeby powtarzać praw, zagwarantowanych już w zasadach naczelnych.</u>
          <u xml:id="u-283.1" who="#PiotrAndrzejewski">Być może źle zrozumiałem intencję senatora J. Madeja.</u>
          <u xml:id="u-283.2" who="#PiotrAndrzejewski">Uważam, że w art. 41 niezbędne jest określenie zakresu delegacji ustawowej czyli tego, co ma być przedmiotem delegacji oraz materią samej ustawy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-284">
          <u xml:id="u-284.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Jak zaczyna się stosowny przepis projektu społecznego Konstytucji RP?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-285">
          <u xml:id="u-285.0" who="#PiotrAndrzejewski">„Każdemu gwarantuje się prawo do zrzeszania się”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-286">
          <u xml:id="u-286.0" who="#AleksanderKwaśniewski">W czym przepis ten różni się od propozycji senatora J. Madeja?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-287">
          <u xml:id="u-287.0" who="#PiotrAndrzejewski">Różnica polega na tym, że Rzeczpospolita Polska gwarantuje wolność tworzenia i działalności związków zawodowych. Sama wolność zrzeszania się, bez gwarancji tej wolności, jest elementem zbytecznym.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-288">
          <u xml:id="u-288.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Odnoszę wrażenie, że mówimy z senatorem P. Andrzejewskim dokładnie...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-289">
          <u xml:id="u-289.0" who="#PiotrAndrzejewski">... o tym samym.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-290">
          <u xml:id="u-290.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Tak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-291">
          <u xml:id="u-291.0" who="#PiotrAndrzejewski">Być może.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-292">
          <u xml:id="u-292.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Co więcej, w art. 6 jest mowa o generalnej gwarancji. Art. 41 jest natomiast szczegółowym przepisem dotyczącym wolności zrzeszania się.</u>
          <u xml:id="u-292.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Senator P. Andrzejewski proponuje dokładnie to samo, co senator J. Madej (bądź senator J. Madej proponuje to samo, co senator P. Andrzejewski) mianowicie, że każdy ma prawo zrzeszania się. Później w kolejnych ustępach art. 41 jest mowa o ograniczeniach, które wynikają z ustawy, o kontroli sądowej nad działalnością zrzeszeń, itd.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-293">
          <u xml:id="u-293.0" who="#PiotrAndrzejewski">Przewodniczący A. Kwaśniewski prosił mnie o porównanie przepisu art. 41 projektu jednolitego Konstytucji RP z odpowiednim przepisem projektu obywatelskiego Konstytucji RP, zgłoszonego przez NSZZ „Solidarność”. Jeżeli mówimy, że mamy jakieś prawo, to jest to materia deklaratoryjna - moim zdaniem - w konstytucji niepotrzebna. Czym innym natomiast jest zapis skonstruowany w sposób następujący: „każdemu gwarantuje się prawo...”. Oznacza to, że na państwie ciąży policyjny obowiązek gwarantowania tego prawa.</u>
          <u xml:id="u-293.1" who="#PiotrAndrzejewski">Uważamy ponadto, że niektóre prawa wynikają z istoty bycia człowiekiem. Nie musimy ich zapisywać w konstytucji, musimy jednak zapisać obowiązki państwa i obywateli (względem siebie) co do respektowania, przestrzegania i zagwarantowania realizacji tych spraw.</u>
          <u xml:id="u-293.2" who="#PiotrAndrzejewski">Na tym polega różnica pomiędzy propozycją senatora J. Madeja a naszą (obywatelskiego projektu Konstytucji RP).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-294">
          <u xml:id="u-294.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Senator P. Andrzejewski proponuje, aby art. 41 ust. 1 brzmiał następująco: „Gwarantuje się prawo do zrzeszania się”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-295">
          <u xml:id="u-295.0" who="#PiotrAndrzejewski">Zgłosiłem też wniosek do art. 41. Jestem gotów wycofać go (wniosek odpowiadający jednemu z przepisów projektu społecznego Konstytucji RP), gdyby na początku przepisu art. 42. zaproponowanego przez podkomisję redakcyjną, zagadnień ogólnych i przepisów wprowadzających Konstytucję, znalazł się zapis: „Każdemu gwarantuje się prawo przystępowania do związków zawodowych”.</u>
          <u xml:id="u-295.1" who="#PiotrAndrzejewski">Swoją propozycję opieram na wypowiedzi prof. A. Rzeplińskiego i na tym, co wynika z powszechnie obowiązującej wykładni.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-296">
          <u xml:id="u-296.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Do art. 42 przejdziemy za chwilę. Na razie proponuję zakończyć omawianie art. 41.</u>
          <u xml:id="u-296.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Zgodnie z propozycją senatora P. Andrzejewskiego, art. 41 ust. 1 brzmiałby następująco: „Gwarantuje się wolność zrzeszania się” (zapis ten traktujemy jako treść wniosku senatora P. Andrzejewskiego).</u>
          <u xml:id="u-296.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Jak brzmiała propozycja senatora J. Madeja?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-297">
          <u xml:id="u-297.0" who="#JerzyMadej">„Każdemu przysługuje wolność zrzeszania się”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-298">
          <u xml:id="u-298.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy poseł I. Lipowicz pragnie zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-298.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Najpierw jednak skończmy omawianie art. 41 ust. 1. Do tej pory zgłoszono do tego ustępu następujące wnioski:</u>
          <u xml:id="u-298.2" who="#AleksanderKwaśniewski">- propozycję podkomisji w brzmieniu: „Państwo gwarantuje wolność zrzeszania się”,</u>
          <u xml:id="u-298.3" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek senatora J. Madeja,</u>
          <u xml:id="u-298.4" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek senatora P. Andrzejewskiego oraz:</u>
          <u xml:id="u-298.5" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek senator A. Grześkowiak.</u>
          <u xml:id="u-298.6" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy ktoś zgłasza inne propozycje? Nie widzę.</u>
          <u xml:id="u-298.7" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy do art. 41 ust. 2 są uwagi porządkujące zgłoszone wnioski?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-299">
          <u xml:id="u-299.0" who="#SewerynJurgielaniec">Proponuję następujące brzmienie art. 41 ust. 2: „Ustawa określa tryb sądowej rejestracji zrzeszeń oraz zasady zakazu działalności tych zrzeszeń w przypadku działalności sprzecznej z prawem”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-300">
          <u xml:id="u-300.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Proszę zgłosić ten wniosek na piśmie.</u>
          <u xml:id="u-300.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy prof. K. Działocha pragnie ulepszyć sformułowanie art. 41 ust. 2?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-301">
          <u xml:id="u-301.0" who="#KazimierzDziałocha">Nie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-302">
          <u xml:id="u-302.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy ktoś jeszcze pragnie zabrać głos w sprawie art. 41 ust. 2?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-303">
          <u xml:id="u-303.0" who="#IrenaLipowicz">Pragnę zwrócić uwagę, że kontrola to nie to samo, co nadzór. w Tej chwili nad stowarzyszeniami istnieje nadzór, który znacznie wykracza poza prawne pojęcie kontroli, gdyż obejmuje również możliwość ingerencji.</u>
          <u xml:id="u-303.1" who="#IrenaLipowicz">W związku z powyższym proponuję, aby art. 41 ust. 2 nadać następujące brzmienie: „Ustawa określa tryb sądowej rejestracji oraz formy nadzoru nad zrzeszeniami”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-304">
          <u xml:id="u-304.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Proszę zgłosić swój wniosek na piśmie. Do art. 41 ust. 2 wniesiono już drugą propozycję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-305">
          <u xml:id="u-305.0" who="#IrenaLipowicz">Czy wniosek do art. 41 ust. 4 mam zgłosić osobno?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-306">
          <u xml:id="u-306.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Tak. Na razie porządkujemy propozycje do art. 41 ust. 2. Do tej pory zgłoszono:</u>
          <u xml:id="u-306.1" who="#AleksanderKwaśniewski">- propozycję podkomisji,</u>
          <u xml:id="u-306.2" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek posła S. Jurgielańca oraz:</u>
          <u xml:id="u-306.3" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek poseł I. Lipowicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-307">
          <u xml:id="u-307.0" who="#JerzyGwiżdż">Zgłaszam wniosek następującej treści do art. 41 ust. 1: „Rzeczpospolita Polska uznaje i gwarantuje wolność zrzeszania się obywateli. Ustawa określi tryb sądowej rejestracji stowarzyszeń”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-308">
          <u xml:id="u-308.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy mam rozumieć, że w propozycji posła J. Gwiżdża brak jest ust. 2?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-309">
          <u xml:id="u-309.0" who="#JerzyGwiżdż">Tak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-310">
          <u xml:id="u-310.0" who="#PiotrAndrzejewski">Wobec tego, wycofuję swój wniosek do art. 41, natomiast zgłoszę go do art. 42.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-311">
          <u xml:id="u-311.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Przypominam, że do art. 41 ust. 1 zgłoszono cztery wnioski:</u>
          <u xml:id="u-311.1" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek senatora J. Madeja i przedstawiciela Prezydenta RP prof. A. Rzeplińskiego,</u>
          <u xml:id="u-311.2" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek senatora P. Andrzejewskiego...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-312">
          <u xml:id="u-312.0" who="#PiotrAndrzejewskie">Wycofałem swój wniosek do art. 41 ust. 1. Propozycja posła J. Gwiżdża w pełni mi odpowiada.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-313">
          <u xml:id="u-313.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Tak więc, do art. 41 ust. 1 mamy wnioski:</u>
          <u xml:id="u-313.1" who="#AleksanderKwaśniewski">- poła J. Gwiżdża,</u>
          <u xml:id="u-313.2" who="#AleksanderKwaśniewski">- senatora J. Madeja i przedstawiciela Prezydenta RP prof. A. Rzeplińskiego oraz - propozycję podkomisji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-314">
          <u xml:id="u-314.0" who="#JerzyZdrada">Mam pytanie do posła J. Gwiżdża. Czy dobrze zrozumiałem, że poseł J. Gwiżdż proponuje ograniczyć wolność zrzeszania się tylko do obywateli?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-315">
          <u xml:id="u-315.0" who="#JerzyGwiżdż">Tak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-316">
          <u xml:id="u-316.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Do art. 41 ust. 2 zgłoszono trzy wnioski:</u>
          <u xml:id="u-316.1" who="#AleksanderKwaśniewski">- propozycję podkomisji,</u>
          <u xml:id="u-316.2" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek poseł I. Lipowicz,</u>
          <u xml:id="u-316.3" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek posła S. Jurgielańca.</u>
          <u xml:id="u-316.4" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy są inne wnioski do tego ustępu? Nie widzę.</u>
          <u xml:id="u-316.5" who="#AleksanderKwaśniewski">Do art. 41 ust. 3 również zgłoszono trzy wnioski:</u>
          <u xml:id="u-316.6" who="#AleksanderKwaśniewski">- propozycję podkomisji,</u>
          <u xml:id="u-316.7" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek prof. A. Rzeplińskiego,</u>
          <u xml:id="u-316.8" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek poseł I. Lipowicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-317">
          <u xml:id="u-317.0" who="#SewerynJurgielaniec">Zaproponowałem następujące brzmienie art. 41 ust. 3: „Zrzeszenia mogą tworzyć i przystępować krajowe i międzynarodowe organizacje”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-318">
          <u xml:id="u-318.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Jeśli tworzą, to przystąpiły, a gdy są stworzone, mogą przystępować, jedno jest następstwem drugiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-319">
          <u xml:id="u-319.0" who="#SewerynJurgielaniec">Nie upieram się przy swojej propozycji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-320">
          <u xml:id="u-320.0" who="#JerzyMadej">W języku angielskim szyk zdania określa jego treść. W języku polskim nie ma takiej zależności. W zapisie art. 41 ust. 3 „krajowe i międzynarodowe organizacje” występują w dopełnieniu, a nie jako podmiot całego zdania. W związku z tym, brzmienie tego ustępu może wywołać wątpliwości interpretacyjne. Być może warto zastanowić się nad inną jego konstrukcją, gdyż podobne wątpliwości może mieć mnóstwo ludzi, a nie tylko członkowie Komisji Konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-320.1" who="#JerzyMadej">Zastanowię się nad tym do jutra rano.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-321">
          <u xml:id="u-321.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Proszę się zastanowić, ale jednocześnie sugeruję, abyśmy odczytali art. 41 ust. 3, tak jak on brzmi: „Zrzeszenia mogą tworzyć krajowe i międzynarodowe organizacje...” - jest to pierwszy człon przepisu. Drugi jest następujący: „...i przystępować do nich”. Oznacza to, że jeśli są już stworzone tego typu organizacje, to można do nich przystępować. Mamy tu do czynienia z dwoma faktami: tworzenia i przystępowania.</u>
          <u xml:id="u-321.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Podmiotem całego zdania jest wyraz „zrzeszenia”.</u>
          <u xml:id="u-321.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Znamy wiele podobnych do zrzeszeń struktur. Posłużę się przykładem, który znam najlepiej. Polski Komitet Olimpijski jest członkiem Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego. Została przez to zrealizowana możliwość przystępowania do międzynarodowych struktur. Z drugiej strony członek - fundator stowarzyszenia może tworzyć stowarzyszenie, które wykracza poza wewnętrzne ramy prawa polskiego. Myślę, że nie ma potrzeby kruszenia kopii, gdyż przepis art. 41 ust. 3 jest dosyć oczywisty. Wydaje mi się, że został on przepisany z ustawy o stowarzyszeniach.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-322">
          <u xml:id="u-322.0" who="#IrenaLipowicz">Pragnę zwrócić uwagę na pewną niespodziankę, która może nas spotkać. Dopóki przepis art. 41 ust. 3 był wyłącznie przepisem ustawowym, mieliśmy do czynienia z zupełnie inną sytuacją. W tej chwili dajemy nieskrępowane konstytucyjne prawo przynależności polskich zrzeszeń do wszelkich międzynarodowych organizacji. Taka otwartość bardzo mi się podoba. Niemniej jednak może pojawić się zaskoczenie, gdy okaże się, że państwo, które zerwało stosunki dyplomatyczne z innym, na gruncie przepisu podobnego do art. 41 ust. 3 nie ma możliwości nakazania jakiemuś zrzeszeniu wystąpienia lub nie przystępowania do międzynarodowej organizacji, do której należy takie stowarzyszenie państwa, z którym zerwano stosunki dyplomatyczne.</u>
          <u xml:id="u-322.1" who="#IrenaLipowicz">W przepisie art. 41 ust. 3 nie ma wyrazów „w ramach ustaw”. Tworzenie i przystępowanie do międzynarodowych organizacji nie podlega nadzorowi. Stwarzamy tu niczym nieskrępowane prawo konstytucyjne. zwracam uwagę, że w innych krajach powstały na tym tle niespodzianki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-323">
          <u xml:id="u-323.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Jeżeli nawet były takie niespodzianki, to było ich bardzo mało.</u>
          <u xml:id="u-323.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Poza tym chcę jasno powiedzieć, że np. z ruchu olimpijskiego nigdy nie wykluczono Iraku. W momencie, kiedy obowiązywało embargo nałożone na ten kraj, w ramach Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, Polski Komitet Olimpijski współdziałał z Irackim Komitetem Olimpijskim. RPA nigdy nie była wykluczona z rodziny olimpijskiej, a jedynie z udziału w imprezach sportowych. Jej członkostwo w MKOL było zawieszone ze względu na apartheid, ale nigdy nie usunięto tego państwa z Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego.</u>
          <u xml:id="u-323.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Przynależność stowarzyszeń do organizacji międzynarodowych nie może stanowić głównej podstawy kształtowania prawa wewnętrznego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-324">
          <u xml:id="u-324.0" who="#IrenaLipowicz">Przewodniczący A. Kwaśniewski spogląda na całe zagadnienie jedynie z perspektywy ruchu olimpijskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-325">
          <u xml:id="u-325.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Jest to jeden z największych ruchów międzynarodowych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-326">
          <u xml:id="u-326.0" who="#IrenaLipowicz">Ale jest to tylko jeden z przykładów.</u>
          <u xml:id="u-326.1" who="#IrenaLipowicz">Wyobraźmy sobie, że w jakimś państwie totalitarnym powstaje bardzo nieprzyjemne stowarzyszenie międzynarodowe. Mimo tego, że zerwiemy stosunki dyplomatyczne z tym państwem (mordującym swoich obywateli według najgorszych wzorców), nie będziemy mogli zakazać naszym obywatelom i ekstremistycznym organizacjom wdawania się w konszachty z owym stowarzyszeniem, chociaż będzie to sprzeczne z polską racją stanu.</u>
          <u xml:id="u-326.2" who="#IrenaLipowicz">Ruch olimpijski jest czymś innym.</u>
          <u xml:id="u-326.3" who="#IrenaLipowicz">Zwracam jedynie uwagę na konsekwencje wynikające z przepisu art. 41 ust. 3 projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-327">
          <u xml:id="u-327.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Poseł I. Lipowicz być może, czyni słuszne uwagi, ale boję się, że przy pomocy podobnej kazuistyki możemy dojść do wniosku, że niczego nie da się zapisać.</u>
          <u xml:id="u-327.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Przypominam, że art. 21 ust. 3 projektu jednolitego Konstytucji RP brzmi następująco: „Ograniczenia w zakresie korzystania z praw i wolności mogą być ustalone tylko ustawą, gdy są konieczne w demokratycznym państwie, w interesie bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia lub moralności publicznej, albo praw i wolności innych osób”.</u>
          <u xml:id="u-327.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Podążając za przykładem I. Lipowicz - w państwie totalitarnym powstaje organizacja, która buduje swoją „międzynarodówkę”, a ta znajduje jakichś partnerów w Polsce, partnerzy ci tworzą zrzeszenie lub stowarzyszenie, które pragnie przyłączyć się do owej „międzynarodówki” - chcę powiedzieć, że przepis art. 21 ust. 3 wystarczy, aby temu przeciwdziałać. Nadzór państwa nad zrzeszeniami zapewniamy poprzez przepis art. 41 ust. 2.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-328">
          <u xml:id="u-328.0" who="#IrenaLipowicz">Nie zmieniłam poglądu w tej sprawie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-329">
          <u xml:id="u-329.0" who="#AndrzejRzepliński">Wolność zrzeszania się jest tak ważną wolnością, iż nie możemy przy tej okazji zapominać o racji stanu.</u>
          <u xml:id="u-329.1" who="#AndrzejRzepliński">Nic się nie stanie, jeżeli ktoś będzie należał do „brzydkiej” organizacji, chyba że jego działalność będzie wymierzona w bezpieczeństwo państwa polskiego, bądź będzie stanowiła przestępstwo. Jeżeli ktoś założy stowarzyszenie na terenie Polski i będzie jego jedynym członkiem, to na szczęście nic nie można mu zrobić. Niech sobie działa, Polska się od tego „nie zawali”. Wolność zrzeszania się będzie w takim wypadku zagwarantowana, a jest to, w moim przekonaniu, wartość najważniejsza.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-330">
          <u xml:id="u-330.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Wyjaśniliśmy sobie, że przepis art. 41 ust. 3 jest zabezpieczony poprzez dwa inne przepisy:</u>
          <u xml:id="u-330.1" who="#AleksanderKwaśniewski">- przyjęty już art. 21 ust. 3,</u>
          <u xml:id="u-330.2" who="#AleksanderKwaśniewski">- art. 41 ust. 2, mówiący o formach kontroli państwowej i nadzoru sądowego nad działaniami zrzeszeń.</u>
          <u xml:id="u-330.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Przepisy art. 41 ust. 3 proponuję nadać daleko idącą otwartość, dlatego że obecnie większość ruchu zrzeszeniowego instytucji pozarządowych tworzy struktury międzynarodowe. Zdecydowana większość zrzeszeń (nie waham się powiedzieć, że 99 %) działa zgodnie z przepisami i nie stanowi żadnego zagrożenia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-331">
          <u xml:id="u-331.0" who="#JerzyCiemniewski">Zgłaszam wniosek o skreślenie art. 41 ust. 3, jako zupełnie zbędnego, ze względu na przyjęcie generalnej zasady wolności zrzeszania się. Złożyłem go już na piśmie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-332">
          <u xml:id="u-332.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Jest to już trzeci wniosek do art. 41 ust. 3. Czy są inne wnioski do tego ustępu? Nie ma.</u>
          <u xml:id="u-332.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy są wnioski do art. 41 ust. 4? Rozumiem, że poseł S. Jurgielaniec zaproponował skreślenie tego przepisu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-333">
          <u xml:id="u-333.0" who="#IrenaLipowicz">Proponuję następujące brzmienie art. 41 ust. 4: „Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą”. Zapis ten jest węższy od zapisu, który mówi o sprzeczności z przepisami niższego rzędu: zarządzeniem, aktem wewnętrznym lub przepisami gminnymi. Drugie zdanie proponowanego przeze mnie przepisu brzmiałby następująco: „O zakazie rejestracji lub działania takiego zrzeszenia orzeka sąd”.</u>
          <u xml:id="u-333.1" who="#IrenaLipowicz">Dyskusję na ten temat odbyliśmy już wcześniej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-334">
          <u xml:id="u-334.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Do art. 41 ust. 4 zgłoszono trzy wnioski:</u>
          <u xml:id="u-334.1" who="#AleksanderKwaśniewski">- propozycję podkomisji,</u>
          <u xml:id="u-334.2" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek posła S. Jurgielańca o skreślenie tego przepisu,</u>
          <u xml:id="u-334.3" who="#AleksanderKwaśniewski">- wniosek poseł I. Lipowicz.</u>
          <u xml:id="u-334.4" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy są inne propozycje brzmienia art. 41 ust. 4? Nie widzę.</u>
          <u xml:id="u-334.5" who="#AleksanderKwaśniewski">Dyskusję nad art. 41 uważam za zakończoną. Prawdopodobnie zmienimy numerację początkowych artykułów podrozdziału „Wolność i prawa polityczne”. Art. 41 będzie art. 42, a art. 43 art. 41. Obecny art. 42 oznaczymy jako art. 43.</u>
          <u xml:id="u-334.6" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do omawiania art. 43 projektu jednolitego Konstytucji RP. W wersji podkomisji redakcyjnej zagadnień ogólnych i przepisów wprowadzających Konstytucję RP przepis ten ma dwa ustępy, które brzmią następująco:</u>
          <u xml:id="u-334.7" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Każdy może korzystać z wolności organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczyć w nich.</u>
          <u xml:id="u-334.8" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Ograniczenie tej wolności może nastąpić w ustawie jeżeli jest to konieczne w demokratycznym państwie prawa w interesie jego bezpieczeństwa, w celu ochrony porządku publicznego bądź dla ochrony zdrowia, moralności publicznej albo praw i wolności innych osób”.</u>
          <u xml:id="u-334.9" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy do tych dwóch ustępów są jakieś uwagi bądź propozycje?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-335">
          <u xml:id="u-335.0" who="#PawełSarnecki">Na początek mam pewną uwagę. W przyjętym już art. 1 projektu jednolitego Konstytucji RP zapisaliśmy: „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym...”. Podobną formułę powinniśmy utrzymać w art. 43 ust. 2, w propozycji podkomisji błędnie zapisano: „... w demokratycznym państwie prawa...”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-336">
          <u xml:id="u-336.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Obowiązującą normą, stosowaną przez nas automatycznie, jest „państwo prawne”.</u>
          <u xml:id="u-336.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Proponuję nie zabierać już na ten temat głosu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-337">
          <u xml:id="u-337.0" who="#JerzyMadej">Moja wątpliwość również dotyczy art. 43 ust. 1, który właściwie jest dokładnym powtórzeniem art. 21 ust. 3.</u>
          <u xml:id="u-337.1" who="#JerzyMadej">Moje pytanie brzmi tak: czy zapis art. 43 ust. 2 w wersji przedłożonej przez podkomisję warto umieszczać w projekcie jednolitym Konstytucji RP? Jeżeli tak, to powinniśmy do niego dopisać sformułowanie „bądź dla ochrony środowiska”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-338">
          <u xml:id="u-338.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Jeżeli dobrze rozumiem senatora J. Madeja, to chodzi mu o to, aby art. 43 ust. 2, po prostu skreślić z projektu jednolitego Konstytucji RP, gdyż identyczną treść ma przyjęty przez nas art. 21 ust. 3.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-339">
          <u xml:id="u-339.0" who="#JerzyMadej">Przewodniczący A. Kwaśniewski dokładnie odwzorował moją myśl.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-340">
          <u xml:id="u-340.0" who="#AleksanderKwaśniewski">A zatem, senator J. Madej składa wniosek o skreślenie art. 43 ust. 2, gdyż identyczny przepis został przez nas przegłosowany i przyjęty jako art. 21 ust. 3.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-341">
          <u xml:id="u-341.0" who="#AndrzejRzepliński">Chciałbym zgłosić poprawkę do art. 43 ust. 1, analogiczną do tej, jaka została zgłoszona do art. 41 (mówiącego o wolności zrzeszania się).</u>
          <u xml:id="u-341.1" who="#AndrzejRzepliński">W związku z tym, art. 43 ust. 1 proponuję nadać następujące brzmienie: „Każdemu przysługuje wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich”.</u>
          <u xml:id="u-341.2" who="#AndrzejRzepliński">Art. 43 ust. 2, w świetle przyjęcia art. 21 ust. 3, powinien ulec gruntownej modyfikacji. Stosowne ograniczenia są określone właśnie w art. 21 ust. 3.</u>
          <u xml:id="u-341.3" who="#AndrzejRzepliński">W art. 43 ust. 2 chodzi tylko o to, że ograniczenie wolności organizowania pokojowych zgromadzeń może nastąpić jedynie na podstawie ustawy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-342">
          <u xml:id="u-342.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czyli art. 43 ust. 2 powinniśmy skreślić.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-343">
          <u xml:id="u-343.0" who="#AndrzejRzepliński">Nie powinniśmy go skreślać, tylko odpowiednio skrócić, zmodyfikować.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-344">
          <u xml:id="u-344.0" who="#AleksanderKwaśniewski">A więc art. 43 ust. 2 brzmiałby następująco: „Ograniczenie tej wolności może...”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-345">
          <u xml:id="u-345.0" who="#AndrzejRzepliński">„...określać ustawa”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-346">
          <u xml:id="u-346.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy prof. A. Rzepliński mógłby jeszcze raz powtórzyć swoją wersję art. 43 ust. 1?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-347">
          <u xml:id="u-347.0" who="#AndrzejRzepliński">„Każdemu przysługuje wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestnictwa w nich”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-348">
          <u xml:id="u-348.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Proszę zgłosić swoją propozycję na piśmie.</u>
          <u xml:id="u-348.1" who="#AleksanderKwaśniewski">A zatem przedstawiciel Prezydenta RP proponuje następujące dwuustępowe brzmienie art. 43 projektu jednolitego Konstytucji RP:</u>
          <u xml:id="u-348.2" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. każdemu przysługuje wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich.</u>
          <u xml:id="u-348.3" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-349">
          <u xml:id="u-349.0" who="#PiotrWinczorek">Jeżeli chcemy utrzymać przepis art. 43 ust. 1 w wersji podkomisji, to musimy pamiętać o tym, że jego brzmienie jest nieco dwuznaczne. Końcowy fragment tego przepisu „uczestniczyć w nich” można odbierać jako „uczestniczyć w wolnościach”.</u>
          <u xml:id="u-349.1" who="#PiotrWinczorek">Moim zdaniem, art. 43 ust. 1 powinien brzmieć następująco: „Każdy może korzystać z wolności organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich”.</u>
          <u xml:id="u-349.2" who="#PiotrWinczorek">Obecnie, w art. 43 ust. 1 znajduje się zapis „uczestniczyć w nich”, ale nie wiadomo w czym uczestniczyć, czy w zgromadzeniach, czy w wolnościach.</u>
          <u xml:id="u-349.3" who="#PiotrWinczorek">W moim przekonaniu, przepis ten wymaga drobnej poprawki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-350">
          <u xml:id="u-350.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Poprawkę prof. P. Winczorka proponuję przyjąć jako autopoprawkę podkomisji, gdyż w tej chwili brzmienie art. 43 ust. 1 jest wręcz fatalne.</u>
          <u xml:id="u-350.1" who="#AleksanderKwaśniewski">A zatem, przepis ten przyjąłby brzmienie następujące: „Każdy może korzystać z wolności organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-351">
          <u xml:id="u-351.0" who="#JerzyMadej">W czasie dyskusji nad art. 41 poruszono kwestię, czy wolność zgromadzeń jest tożsama z wolnością zbierania się.</u>
          <u xml:id="u-351.1" who="#JerzyMadej">Czy określenie „zgromadzenie” jest na tyle szerokim pojęciem, że obejmuje także „zbieranie się”? Czy nie powinniśmy raczej zapisać: „...wolności zbierania się i organizowania pokojowych zgromadzeń...”?</u>
          <u xml:id="u-351.2" who="#JerzyMadej">Nie musi być koniecznie zgromadzeniem zebranie się 15 obywateli, którzy zamierzają powołać stowarzyszenie, fundację czy partię polityczną. W tym celu nie muszą oni przecież organizować pokojowego zgromadzenia.</u>
          <u xml:id="u-351.3" who="#JerzyMadej">Jeżeli określenie „pokojowe zgromadzenie” jest sformułowaniem uniwersalnym, to oczywiście nie ma potrzeby jego rozszerzania. Może bardziej uniwersalnym byłby jednak zapis: „Każdemu przysługuje wolność zbierania się i organizowania pokojowych zgromadzeń...”? Pytanie to zadaję ekspertom.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-352">
          <u xml:id="u-352.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Senator J. Madej zgłosił już - moim zdaniem - trafną propozycję skreślenia art. 43 ust. 2.</u>
          <u xml:id="u-352.1" who="#AleksanderKwaśniewski">W tej chwili zastanawiam się, czy propozycji senatora J. Madeja nie potraktować jako wniosku do całości art. 43.</u>
          <u xml:id="u-352.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Żeby rozwiać wszelkie wątpliwości, należałoby chyba zapisać: „Każdy może korzystać z wolności zgromadzania się oraz organizowania...”. A zatem należałoby zmienić tylko kolejność wyrazów.</u>
          <u xml:id="u-352.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Wolność zgromadzeń jest jedną z podstawowych wolności. Zgromadzenia można także dopiero organizować.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-353">
          <u xml:id="u-353.0" who="#JerzyCiemniewski">Jeżeli wprowadzimy dwa pojęcia, powstanie problem, jaka jest między nimi różnica. Zaczną się rozważania i dywagacje na temat, co oznacza prawo do zgromadzenia się (jako prawo obywatelskie) i co oznacza prawo do zbierania się.</u>
          <u xml:id="u-353.1" who="#JerzyCiemniewski">Nie twórzmy problemów ponad miarę i tak mamy ich dosyć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-354">
          <u xml:id="u-354.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Chciałem pójść w tym samym kierunku, być może źle się wyraziłem.</u>
          <u xml:id="u-354.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Art. 43 ust. 1 mógłby brzmieć następująco: „Każdy może korzystać z wolności zgromadzenia się (ewentualnie - zgromadzania się) i organizowania pokojowych zgromadzeń”.</u>
          <u xml:id="u-354.2" who="#AleksanderKwaśniewski">W ten sposób dysponowalibyśmy dwoma prawami. Dany poseł, przychodząc na posiedzenie, korzysta z wolności zgromadzania się...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-355">
          <u xml:id="u-355.0" who="#JerzyCiemniewski">Jeżeli ja korzystam z wolności gromadzenia się, to przewodniczący A. Kwaśniewski może równie dobrze organizować zgromadzenia. Wydaje się to oczywiste.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-356">
          <u xml:id="u-356.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Od kilku miesięcy podobna praktyka ma miejsce.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-357">
          <u xml:id="u-357.0" who="#PiotrAndrzejewski">Mówimy o dwóch różnych prawach. Kwestia ta była już wyjaśniana. Uważam, że poseł J. Ciemniewski ma rację.</u>
          <u xml:id="u-357.1" who="#PiotrAndrzejewski">Pamiętam sytuację, kiedy gromadziliśmy się w prywatnych mieszkaniach, do których wkraczało SB i stwierdzało, że odbywają się w nich nielegalne zgromadzenia. Tymczasem nie były to nielegalne zgromadzenia, gdyż w Prawie o zgromadzeniach mówi się wyraźnie, że zgromadzenie powinno się odbywać w miejscu publicznym. Natomiast do zbierania się dochodzi w miejscu prywatnym, a nie publicznym.</u>
          <u xml:id="u-357.2" who="#PiotrAndrzejewski">Po to, aby zaistniało jakiekolwiek zrzeszenie, stowarzyszenie, czy forma ruchu społecznego, ich ewentualni założyciele powinni się najpierw gdzieś zebrać, zanim zorganizują zgromadzenie. Pierwszym etapem tego procesu jest zbieranie się.</u>
          <u xml:id="u-357.3" who="#PiotrAndrzejewski">Ponieważ prawo do zbierania się było naruszane w okresie PRL, przezorność i doświadczenie historyczne każą nam je uwzględnić w Konstytucji RP, nie mówię tu o prawie do zgromadzania się. Różnica pomiędzy zbieraniem a gromadzeniem się jest taka, że zebrać można się w mieszkaniu prywatnym, a zgromadzić tylko w miejscu publicznym. Zgromadzenie się wymaga ponadto zezwolenia władz politycznych, porządkowych, służb ruchu drogowego.</u>
          <u xml:id="u-357.4" who="#PiotrAndrzejewski">Obecnie obowiązujące Prawo o zgromadzeniach nie przewiduje konieczności uzyskiwania zezwolenia na odbycie zgromadzenia, ale przewiduje konieczność uzgodnienia tego np. z Rejonem Dróg Publicznych. Zbieranie się nie wymaga podobnych uzgodnień. Zgromadzenie się wymaga współdziałania z organami publicznymi, samorządowymi lub administracji rządowej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-358">
          <u xml:id="u-358.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Jakie jest brzmienie propozycji senatora P. Andrzejewskiego?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-359">
          <u xml:id="u-359.0" who="#JerzyMadej">Senator P. Andrzejewski powiedział, że zgadza się z głosem posła J. Ciemniewskiego, tylko że był to mój głos.</u>
          <u xml:id="u-359.1" who="#JerzyMadej">Pragnę zwrócić uwagę, że jak powiedział senator P. Andrzejewski, w języku polskim istnieje wyraźna różnica pomiędzy zebraniem a zgromadzeniem. Propozycja, którą przedstawiłem: „Każdemu przysługuje wolność do zbierania się lub organizowania pokojowych zgromadzeń” obejmuje i zbieranie się i gromadzenie się. przedstawię ją na piśmie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-360">
          <u xml:id="u-360.0" who="#JerzyZdrada">Wydaje mi się, że wypowiedź posła j. Ciemniewskiego nie została dobrze zrozumiana.</u>
          <u xml:id="u-360.1" who="#JerzyZdrada">Każdy zapis, w którym podejmiemy próbę rozróżniania pomiędzy zebraniem, posiedzeniem, zgromadzeniem, będzie dawał możliwość dowolnych interpretacji. Ostrzegam przed tym usilnie. Czym jest zgromadzenie Polskiej Akademii Nauk, zebranie Polskiej Akademii Nauk, czy posiedzenie Komisji Konstytucyjnej?</u>
          <u xml:id="u-360.2" who="#JerzyZdrada">W moim przekonaniu, sformułowanie „pokojowe zgromadzenia” jest sformułowaniem bardzo szerokim. Nie chodzi tu o kwestię liczby uczestników. Mamy możliwość zgromadzania się, zbierania się lub organizowania spotkań na gruncie prywatnym. Czy znaczy to, że chodzi tu wyłącznie o M-4, gdzie zmieści się 15 osób? jeśli będę miał posiadłość, to będzie ona mogła pomieścić i 1.500 ludzi. W związku z tym, w stosunku do art. 43 ust. 1 mogą powstać wątpliwości interpretacyjne.</u>
          <u xml:id="u-360.3" who="#JerzyZdrada">Uważam, że określenie „pokojowe zgromadzenie” jest określeniem najbardziej klarownym.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-361">
          <u xml:id="u-361.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Sformułowanie to zostało użyte w propozycji podkomisji do art. 43 ust. 1.</u>
          <u xml:id="u-361.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Za chwilę dojdę do wniosku, że różnica pomiędzy zgromadzeniami i zebraniami polega tylko na tym, że zgromadzenia pokojowe mają na celu potwierdzić mandat kierownictwa, a zebrania pokojowe dążą do jego obalenia. W związku z tym proponuję, abyśmy nie przeciągali tej dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-361.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Uznajemy, że propozycja brzmienia art. 43 ust. 1, przedłożona przez podkomisję, jest następująca:</u>
          <u xml:id="u-361.3" who="#AleksanderKwaśniewski">„Każdy może korzystać z wolności organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczyć w nich”.</u>
          <u xml:id="u-361.4" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że propozycja ta jest zgodna z wnioskiem posła J. Ciemniewskiego.</u>
          <u xml:id="u-361.5" who="#AleksanderKwaśniewski">Wniosek senatora J. Madeja dotyczy wolności zbierania się i organizowania zgromadzeń. Wniosek senatora P. Andrzejewskiego zmierza w kierunku propozycji senatora J. Madeja, będzie on jednak przedstawiony osobno.</u>
          <u xml:id="u-361.6" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że w tej kwestii stanowiska zostały już zarysowane. Czy ktoś pragnie zaprezentować inne stanowisko?</u>
          <u xml:id="u-361.7" who="#AleksanderKwaśniewski">Zanim oddam głos ekspertom, wysłuchajmy wnioskodawców.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-362">
          <u xml:id="u-362.0" who="#PiotrAndrzejewski">Mam prośbę do ekspertów, aby wyjaśnili, jaka jest różnica pomiędzy pojęciami potocznymi (użytymi tutaj przez posłów J. Zdradę i J. Ciemniewskiego), a pojęciami prawnymi. „Zgromadzenie i „zebranie” są określeniami wymiennymi w języku potocznym, natomiast nie są wymienne w języku prawnym. Pojęcie „zgromadzenie” jest ściśle określone przez prawo (Prawo o zgromadzeniach uchwalone po 1989 r.). Określenie „zebranie” nie mieści się w tym pojęciu prawnym.</u>
          <u xml:id="u-362.1" who="#PiotrAndrzejewski">Oczywiście możemy stwierdzić, że istnieje wolność zgromadzeń, wolności zebrań nie musimy natomiast obejmować regulacją prawną, gdyż wolność ta mieści się w sferze ochrony prawa do prywatności (zebrania odbywają się w prywatnych mieszkaniach).</u>
          <u xml:id="u-362.2" who="#PiotrAndrzejewski">Poprosiłem o wypowiedź ekspertów, dlatego że nie możemy się tutaj opierać na pojęciach potocznych, tylko na pojęciach prawnych, które mają swoją wykładnię historyczną oraz wykładnię opartą o obowiązujące aktualnie prawo. Do pojęcia „słuszności” odnosimy się z dystansem, ale zostało ono użyte w Kodeksie zobowiązań i niewątpliwie jest już pojęciem prawnym, a nie tylko potocznym.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-363">
          <u xml:id="u-363.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Do tej pory zaprezentowano trzy punkty widzenia w kwestii wolności zgromadzeń.</u>
          <u xml:id="u-363.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Za chwilę oddam głos prof. P. Sarneckiemu, ale wcześniej, jako żart, pragnę powiedzieć, że przy formułowaniu poszczególnych przepisów konstytucyjnych osiągnęliśmy już taki poziom demokracji, a jeżeli będą organizowane jakiekolwiek zgromadzenia lub zebrania, to tylko po to, aby tę demokrację ograniczyć, a nie rozszerzyć. Mam nadzieję, że jestem złym prorokiem, ale widząc głębokość naszych koncepcji jestem przekonany, że jeśli chodzi o demokrację, to czynimy wszystko, jak należy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-364">
          <u xml:id="u-364.0" who="#PawełSarnecki">Sądzę, że zgromadzenie jest publicznym zebraniem. W tym znaczeniu mówi o nim ustawa o zgromadzeniach i w tym znaczeniu powinna o nim mówić Konstytucja RP. Dotychczas nie było co do tego wątpliwości.</u>
          <u xml:id="u-364.1" who="#PawełSarnecki">Zebrania mieszczą się w prawie do prywatności (regulowanych konstytucyjnie” i w ogólnym sformułowaniu z zakresu wolności osobistych, że każdy może czynić to, czego nie zabrania ustawa (jest to przepis przyjętego już art. 21). Jeżeli zebranie odbywa się w innym mieszkaniu niż w mieszkaniu jednego z jego uczestników, to ma tu zastosowanie art. 36 projektu jednolitego Konstytucji RP: „Każdemu przysługuje wolność nieskrępowanego poruszania się...”. Mamy prawo pójścia na zebranie, rozumiane jako prywatne spotkanie, do którego nie odnoszą się żadne regulacje prawne.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-365">
          <u xml:id="u-365.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Do art. 43 ust. 1 zgłoszono trzy wnioski, które jutro poddamy pod głosowanie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-366">
          <u xml:id="u-366.0" who="#IrenaLipowicz">Przeglądając konstytucje innych krajów zwróciłam uwagę na fakt, że mamy w nich do czynienia z wolnością zgromadzeń. Nasza konstytucja byłaby wyjątkiem, gdybyśmy zamieścili w niej przepis o gromadzeniu i organizowaniu zgromadzeń.</u>
          <u xml:id="u-366.1" who="#IrenaLipowicz">Po przeczytaniu 3–4 konstytucji europejskich zauważyłam, że nie ma w nich podobnego rozróżnienia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-367">
          <u xml:id="u-367.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy nie jest to czasami problem językowy?</u>
          <u xml:id="u-367.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Zastanawiam się, jak zapisać w sposób prawidłowy brzmienie art. 43 ust. 1.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-368">
          <u xml:id="u-368.0" who="#IrenaLipowicz">W konstytucjach: włoskiej, greckiej i niemieckiej nie ma rozróżnienia na gromadzenie się i organizowanie zgromadzeń.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-369">
          <u xml:id="u-369.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Jeśli chodzi o konstytucję grecką, to mam kłopot z jej przetłumaczeniem. Chodzi mi o tłumaczenie z oryginału.</u>
          <u xml:id="u-369.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy do art. 43, traktującego o wolności zgromadzeń, są jakieś inne uwagi? Czy mogę uznać, że wszystkie wnioski do tego artykułu zostały już uporządkowane?</u>
          <u xml:id="u-369.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Przypominam, że idą one w kierunku nadania art. 43 ust. 1 innego brzmienia i zrezygnowania z przepisu art. 43 ust. 2 wobec faktu, że podobny przepis znalazł się w art. 21 ust. 3, już przez nas przyjętym.</u>
          <u xml:id="u-369.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Innych zgłoszeń nie mam. Wszystkich wnioskodawców proszę o przekazanie swoich propozycji sekretariatowi Komisji Konstytucyjnej, abyśmy mogli jutro rano nad nimi głosować.</u>
          <u xml:id="u-369.4" who="#AleksanderKwaśniewski">W tej chwili przechodzimy do omawiania art. 42 projektu jednolitego Konstytucji RP, dotyczącego wolności zrzeszania się w związkach zawodowych. W wersji podkomisji redakcyjnej, zagadnień ogólnych i przepisów wprowadzających Konstytucję RP przepis ten brzmi następująco:</u>
          <u xml:id="u-369.5" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Gwarantowana jest wolność zrzeszania się w związkach zawodowych oraz w organizacjach pracodawców z ograniczeniami dopuszczonymi przez wiążące Rzeczypospolitą Polską normy prawa międzynarodowego.</u>
          <u xml:id="u-369.6" who="#AleksanderKwaśniewski">Wariant I ust. 2 i 3</u>
          <u xml:id="u-369.7" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Związki zawodowe mogą tworzyć krajowe i międzynarodowe organizacje związkowe i przystępować do nich.</u>
          <u xml:id="u-369.8" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Organizacje pracodawców mogą tworzyć krajowe i międzynarodowe organizacje pracodawców.</u>
          <u xml:id="u-369.9" who="#AleksanderKwaśniewski">Wariant II ust. 2 i 3</u>
          <u xml:id="u-369.10" who="#AleksanderKwaśniewski">Ust. 2 i 3 skreślić.</u>
          <u xml:id="u-369.11" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Celem rozwiązywania sporów zbiorowych związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań oraz zawierania zbiorowych układów pracy i innych porozumień.</u>
          <u xml:id="u-369.12" who="#AleksanderKwaśniewski">5. Wolności związkowe mogą podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Państwo polskie normy prawa międzynarodowego.</u>
          <u xml:id="u-369.13" who="#AleksanderKwaśniewski">6. Związkom zawodowym przysługuje prawo do strajku lub innych form protestu w granicach określonych w ustawie.</u>
          <u xml:id="u-369.14" who="#AleksanderKwaśniewski">7. Ustawa, 0e względu na dobro publiczne, może ograniczyć lub zakazać prowadzenia strajku przez określone kategorie pracowników lub w określonych dziedzinach”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-370">
          <u xml:id="u-370.0" who="#PiotrAndrzejewski">Popieram zgłoszony i złożony przez siebie wniosek (zgłosiłem go w czasie dyskusji nad art. 41), który uzupełnia zapis art. 42 w wersji podkomisji. Z tego uzupełnienia nie powinniśmy rezygnować, gdyż popiera je także Prezydent RP w osobie swojego znakomitego pełnomocnika i reprezentanta prof. A. Rzeplińskiego.</u>
          <u xml:id="u-370.1" who="#PiotrAndrzejewski">Zapis uzupełniający brzmiałby tak: „Gwarantuje się każdemu prawo przystępowania do związków zawodowych”. Przypominam, że został on już zgłoszony.</u>
          <u xml:id="u-370.2" who="#PiotrAndrzejewski">Poza tym, istnieje jeszcze jedno zagadnienie ustrojowe, które nie znalazło wyrazu w art. 42, przedłożonym przez podkomisję redakcyjną, zagadnień ogólnych i przepisów wprowadzających Konstytucję RP, a które zostało w I czytaniu przyjęte przez Zgromadzenie Narodowe. Chodzi o instytucję, która znalazła się w dwóch projektach Konstytucji RP, zgłoszonych przez „Solidarność” i Sojusz Lewicy Demokratycznej. jest to bardzo ciekawy przypadek, kiedy dwa ugrupowania przeciwne zaproponowały tę samą instytucję. Mam na myśli formę źródła prawa nieuszczuplającego uprawnień władzy ustawodawczej w ramach trójpodziału władz, jaką byłyby ustalenia Trójstronnej Komisji, złożonej z przedstawicieli pracowników, pracodawców i rządu.</u>
          <u xml:id="u-370.3" who="#PiotrAndrzejewski">Jest wielkie zapotrzebowanie społeczne na ciało konsultacyjne, które przedkładałoby wynik wypracowanej przez siebie umowy społecznej, jako wiążące stanowisko ww. trzech kategorii podmiotów, władzy ustawodawczej, która mogłaby to wykorzystać, chociażby przy kształtowaniu ustawy budżetowej.</u>
          <u xml:id="u-370.4" who="#PiotrAndrzejewski">Aby nie przedłużać swojego wystąpienia ograniczę się tylko do zaproponowania treści nowego przepisu art. 42a, który zostałby poprzedzony przez omawiany w tej chwili art. 42.</u>
          <u xml:id="u-370.5" who="#PiotrAndrzejewski">A więc, brzmienie art. 42a byłoby następujące:</u>
          <u xml:id="u-370.6" who="#PiotrAndrzejewski">„Wysokość płacy minimalnej, minimalnego dochodu gwarantowanego oraz normy czasu pracy ustala Komisja Trójstronna, złożona z przedstawicieli pracowników, pracodawców i rządu. Zasady oraz tryb powoływania Komisji Trójstronnej określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-370.7" who="#PiotrAndrzejewski">Niech ustawa, a właściwie władza ustawodawcza w trybie przewidzianym w konstytucji ustali wszystkie inne elementy związane z Komisją Trójstronną poza tymi, które powinny być zakotwiczone w Konstytucji RP jako podstawowy zakres uprawnień tej instytucji jako organu konstytucyjnego.</u>
          <u xml:id="u-370.8" who="#PiotrAndrzejewski">Składam swoją propozycję na piśmie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-371">
          <u xml:id="u-371.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem treść wniosku senatora P. Andrzejewskiego.</u>
          <u xml:id="u-371.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Prosiłbym jednak o rozważenie czy przepis przez niego zaproponowany powinien się znaleźć w podrozdziale „Wolności i prawa polityczne”. Moim zdaniem, właściwym miejscem dla tego przepisu jest podrozdział „Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne”.</u>
          <u xml:id="u-371.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Niewątpliwie dyskutujemy teraz o wolnościach. W moim przekonaniu, gwarancje z nimi związane powinny dotyczyć wolności zrzeszania się w związkach zawodowych oraz w organizacjach pracodawców. To jest - moim zdaniem - bezdyskusyjne.</u>
          <u xml:id="u-371.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Być może, jako normę generalną powinniśmy przyjąć zapis zaproponowany, między innymi przez Konfederację Pracodawców Polskich, który mógłby być jednym z ustępów art. 42. Brzmienie tego zapisu jest następujące:</u>
          <u xml:id="u-371.4" who="#AleksanderKwaśniewski">„Wszelkie spory zbiorowe pomiędzy związkami zawodowymi a organizacjami pracodawców powinny być rozwiązywane w drodze rokowań oraz poprzez zawieranie zbiorowych układów pracy i innych porozumień”.</u>
          <u xml:id="u-371.5" who="#AleksanderKwaśniewski">Gdybyśmy przyjęli zapis: Konfederacji Pracodawców Polskich, moglibyśmy go zamieścić w podrozdziale „Wolności i prawa polityczne”.</u>
          <u xml:id="u-371.6" who="#AleksanderKwaśniewski">Wcale nie kwestionuję przepisu, który zaproponował senator P. Andrzejewski. Jeśli jednak kwestia płacy minimalnej pojawia się w nim przy wolnościach związkowych, to uważam, że przepis ten powinien być gdzie indziej umiejscowiony.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-372">
          <u xml:id="u-372.0" who="#PiotrAndrzejewski">Nad umiejscowieniem mojego wniosku można oczywiście dyskutować.</u>
          <u xml:id="u-372.1" who="#PiotrAndrzejewski">Zaproponowany przeze mnie przepis nie powinien być traktowany jako rozwiązanie jakiegoś sporu, tylko jako prognozowanie, konsensualnie istotnych dla bytu państwa i jego obywateli, przesłanek dla ustaleń prawnych w budżecie. Jest to warunek pokoju społecznego.</u>
          <u xml:id="u-372.2" who="#PiotrAndrzejewski">Komisja Trójstronna należy do instytucji całkiem nowych. Istnieje na nią zapotrzebowanie ustrojowe.</u>
          <u xml:id="u-372.3" who="#PiotrAndrzejewski">Istnieje pewien problem, w którym miejscu Konstytucji RP ją wpisać. Komisja Trójstronna nie jest wynikiem załatwiania jakiegoś konfliktu zbiorowego, jest natomiast antycypowaniem, zapobieganiem i prewencją przed powstaniem konfliktu w zakresie, który musi być konsensualny, jeżeli chcemy zlikwidować zarzewia niepokojów społecznych i destabilizacji sytuacji, zwłaszcza przy deficycie budżetowym.</u>
          <u xml:id="u-372.4" who="#PiotrAndrzejewski">Jeszcze raz powtarzam, że pojawił się problem, gdzie to wszystko zapisać.</u>
          <u xml:id="u-372.5" who="#PiotrAndrzejewski">Powstanie Komisji Trójstronnej nie jest wynikiem mediacji czy sporu zbiorowego. Jest to natomiast antycypowanie czegoś, co stanowi umowę społeczną. Wynikają z tego zobowiązania i dla rządu i dla pracodawców, i dla pracowników.</u>
          <u xml:id="u-372.6" who="#PiotrAndrzejewski">Mam jedno pytanie do ekspertów. Odpowiedzi na nie oczekiwałbym na następnym posiedzeniu Komisji Konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-372.7" who="#PiotrAndrzejewski">Pragnę, aby eksperci przedstawili ekspertyzę porównawczą, jak komisje trójstronne funkcjonują w innych państwach i jakie mają kompetencje.</u>
          <u xml:id="u-372.8" who="#PiotrAndrzejewski">Komisja Trójstronna w naszym ustawodawstwie ma nieco inny charakter niż podobne ciało w ustawodawstwie holenderskim, niemieckim czy włoskim.</u>
          <u xml:id="u-372.9" who="#PiotrAndrzejewski">Podniesienie tej instytucji do rangi konstytucyjnej daje - przynajmniej mnie, jako reprezentantowi społecznego projektu Konstytucji RP i 1,5 mln ludzi, którzy go podpisali - pewne gwarancje, że będzie to forma umowy społecznej, dzięki której zapobiegnie się konfliktom, np. przy konstruowaniu ustawy budżetowej. Daje to także gwarancje zachowania praw i wolności obywatelskich.</u>
          <u xml:id="u-372.10" who="#PiotrAndrzejewski">Komisja Trójstronna, to również instytucja prawa materialnego. Chyba wszyscy zdajemy sobie z tego sprawę.</u>
          <u xml:id="u-372.11" who="#PiotrAndrzejewski">W mojej propozycji jest mowa o minimalnym dochodzie gwarantowanym, którego ustalenia będziemy się domagać. Jest to i będzie przedmiotem nieustannej presji społecznej. W tym zakresie zajmuję stanowisko pryncypialne. Chodzi mi o sytuację, którą mamy obecnie w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-372.12" who="#PiotrAndrzejewski">Również normy pracy, które są przedmiotem układów zbiorowych, mogą być ustalone przez Komisję Trójstronną.</u>
          <u xml:id="u-372.13" who="#PiotrAndrzejewski">Przepraszam za zbyt długi wywód, jednak materia, którą teraz omawiamy, nie jest ani tuzinkowa, ani marginalna. Jest to materia zasadnicza...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-373">
          <u xml:id="u-373.0" who="#AleksanderKwaśniewski">... która jednak dotyczy innego zakresu konstytucyjnego. Według mnie, jest to materia stricte praw socjalnych.</u>
          <u xml:id="u-373.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Przypominam, że w art. 42 zgłoszonym przez podkomisję znajduje się ust. 4, który mówi o sporach zbiorowych.</u>
          <u xml:id="u-373.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Po wysłuchaniu wypowiedzi senatora P. Andrzejewskiego dochodzę do przekonania, że całą problematykę sporów zbiorowych należy przenieść do podrozdziału traktującego o prawach socjalnych. Zamieszczając ją w podrozdziale „Wolności i prawa polityczne” stworzylibyśmy tylko kłopoty. Czym innym jest wolność zrzeszania się w związkach zawodowych czy w związkach pracodawców, a czym innym spory zbiorowe, o których mówi się w art. 42 ust. 4.</u>
          <u xml:id="u-373.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Jestem gotów przyjąć propozycję senatora P. Andrzejewskiego, żeby nie mówić o sporach zbiorowych, a tylko o formach konsensualnych. Można by np. zapisać:</u>
          <u xml:id="u-373.4" who="#AleksanderKwaśniewski">„Dla pokoju społecznego związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje rokują oraz zawierają układy zbiorowe i inne porozumienia”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-374">
          <u xml:id="u-374.0" who="#PiotrAndrzejewski">Przewodniczący A. Kwaśniewski zapomniał o rządzie. Bardzo ważnym elementem jest tutaj administracja rządowa, która również ma pewne zobowiązania.</u>
          <u xml:id="u-374.1" who="#PiotrAndrzejewski">W przepisach dotyczących administracji rządowej mówi się wyraźnie, że powód niedotrzymania umowy społecznej jest jednocześnie powodem pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej. Jest to ze sobą sprzężone.</u>
          <u xml:id="u-374.2" who="#PiotrAndrzejewski">Mamy tu do czynienia ze zobowiązaniem także po stronie rządowej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-375">
          <u xml:id="u-375.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Senator P. Andrzejewski dobrze o tym wie, że nie chcę dopuścić do dyskusji o rządzie wcześniej, niż to będzie konieczne.</u>
          <u xml:id="u-375.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Sugeruję, abyśmy teraz zastanowili się nad tym, czy zapis zaproponowany przez senatora P. Andrzejewskiego nie powinien znaleźć się w podrozdziale traktującym o prawach socjalnych.</u>
          <u xml:id="u-375.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Przypominam, że omawiamy w tej chwili art. 42 z podrozdziału „Wolności i prawa polityczne”, w którym powinniśmy zawrzeć, przede wszystkim gwarancje wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i w organizacjach pracodawców.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-376">
          <u xml:id="u-376.0" who="#PiotrAndrzejewski">Pozostawiam uznaniu przewodniczącego A. Kwaśniewskiego, w którym miejscu problematyka związana z Komisją Trójstronną zostanie inkorporowana do projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-376.1" who="#PiotrAndrzejewski">W tym momencie składam projekt odpowiedniej normy, obejmującej tę problematykę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-377">
          <u xml:id="u-377.0" who="#PawełJankiewicz">Stanowisko OPZZ w tej sprawie jest bardzo podobne do stanowiska wyrażonego przez senatora P. Andrzejewskiego.</u>
          <u xml:id="u-377.1" who="#PawełJankiewicz">Zapis o wolności zrzeszania się w związkach zawodowych, jako istotny element ustroju politycznego, powinien znaleźć się w podrozdziale „Wolności i prawa polityczne”.</u>
          <u xml:id="u-377.2" who="#PawełJankiewicz">Aczkolwiek zgadzam się z senatorem P. Andrzejewskim co do treści proponowanego przez niego zapisu, to jednak uważam, że sprawy dotyczące Komisji Trójstronnej i zagadnień, którymi będzie się ona zajmowała, powinny się znaleźć w podrozdziale „Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne”. Propozycję senatora P. Andrzejewskiego podzieliłbym najchętniej na dwie części.</u>
          <u xml:id="u-377.3" who="#PawełJankiewicz">Opowiadam się za zmodyfikowaniem art. 42. Proponuję ust. 1 tego artykułu ograniczyć do następującego zapisu: „Gwarantowana jest wolność zrzeszania się w związkach zawodowych oraz w organizacjach pracodawców. Jestem ponadto za wariantem II propozycji podkomisji do art. 42 ust. 2 i 3 (skreślenie ust. 2 i 3). Proponuję również zmianę treści art. 42 ust. 4, z którego można wnioskować, że zawieranie układów zbiorowych pracy (popełniono tu pomyłkę pisząc „zbiorowych układów pracy”) jest możliwe tylko w przypadku istnienia sporu zbiorowego, co stanowi sprzeczność samą w sobie. Poprzez zawieranie układów zbiorowych pracy dąży się przecież do uniknięcia sporów zbiorowych. W związku z powyższym proponuję następujące brzmienie art. 42 ust. 4:</u>
          <u xml:id="u-377.4" who="#PawełJankiewicz">„Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do zawierania układów zbiorowych pracy oraz do rokowań i zawierania porozumień zmierzających do rozwiązywania sporów zbiorowych”.</u>
          <u xml:id="u-377.5" who="#PawełJankiewicz">Swoje wnioski zgłoszę na piśmie.</u>
          <u xml:id="u-377.6" who="#PawełJankiewicz">To wszystkie uwagi, które chciałem przedstawić do art. 42 projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-378">
          <u xml:id="u-378.0" who="#KrystynaŁybacka">Proponuję rozszerzenie art. 42 o dodatkowy ustęp (uważam, że powinien to być ust. 2) w następującym brzmieniu:</u>
          <u xml:id="u-378.1" who="#KrystynaŁybacka">„Wszystkie związki zawodowe mają równe prawa i obowiązki. Organy państwowe, organy samorządu terytorialnego oraz pracodawcy mają obowiązek jednakowego traktowania wszystkich związków zawodowych”.</u>
          <u xml:id="u-378.2" who="#KrystynaŁybacka">Pozostałe ustępy uzyskałyby odpowiednio numerację od 3 do 8.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-379">
          <u xml:id="u-379.0" who="#AndrzejRzepliński">Muszę z dużym żalem stwierdzić, że propozycja powołania lub ukonstytuowania instytucji Komisji Trójstronnej nie jest bliska projektowi Konstytucji RP, podpisanemu przez Prezydenta RP. W moim przekonaniu, jest ona bliższa projektom, w których proponowano powołanie Izby Społeczno-Gospodarczej (o funkcjach zbliżonych do Komisji Trójstronnej) lub ukonstytuowanie zasady sprawiedliwości społecznej. Według mnie, propozycja ta stanowi formę „kupowania pokoju społecznego w zamian za nakręcanie inflacji” (sformułowania tego użył senator P. Andrzejewski), co nie jest zbyt dobre dla właściwego funkcjonowania państwa i jego obywateli.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-380">
          <u xml:id="u-380.0" who="#StanisławGebethner">To, co określamy mianem Komisji Trójstronnej, jest instytucją. Nie wnikając w tej chwili w ocenę potrzeby jej istnienia, chcę powiedzieć, że miejscem, w którym należałoby ją umieścić, jest procedura budżetowa, a nie ustawa zasadnicza - w części dotyczącej wolności i praw politycznych czy też w części traktującej o wolnościach i prawach socjalnych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-381">
          <u xml:id="u-381.0" who="#JanRokita">Mam pytanie do senatora P. Andrzejewskiego, który w tej chwili akurat wyszedł. Zadam je, licząc na to, że zostanie ono przekazane senatorowi P. Andrzejewskiemu przez sekretariat Komisji Konstytucyjnej (i że uzyskam na nie odpowiedź).</u>
          <u xml:id="u-381.1" who="#JanRokita">O ile dobrze zrozumiałem, projekt, który przedstawił senator P. Andrzejewski (nie mam go na piśmie), zmierza do tego, aby pewien zakres materii ustawodawczej, dotyczący podstawowych wskaźników polityki społecznej państwa wyłączyć spod kompetencji władzy ustawodawczej i poddać go wiążącej regulacji innego organu konstytucyjnego o nazwie Komisja Trójstronna. Gdybyśmy przyjęli podobne założenie, to wydaje mi się, że musielibyśmy przeprowadzić ponowną dyskusję na temat ustroju państwa, a zwłaszcza na temat przyjętego już art. 11, który mówi o podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Sądzę, że jeśli pewien zakres materii ustawodawczej miałby być regulowany przez odrębną instytucję konstytucyjną, wykraczającą poza przyjęty schemat podziału władzy, to niezbędnym byłoby wprowadzenie tej instytucji jako czwartej władzy do art. 11.</u>
          <u xml:id="u-381.2" who="#JanRokita">Wówczas przepisowi temu powinniśmy nadać następujące brzmienie: „Ustrój Rzeczpospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej, władzy sądowniczej oraz Komisji trójstronnej”. W przypadku zaakceptowania propozycji senatora P. Andrzejewskiego byłoby to jedyne logiczne posunięcie.</u>
          <u xml:id="u-381.3" who="#JanRokita">Jeśli przyjęlibyśmy założenie, że pewna pula materii ustawodawczej ma być wyłączona spod decyzji parlamentu i oddana w ręce innych organów, które podejmują decyzje po negocjacjach, a nie w trybie wyborów powszechnych, to należałoby się zastanowić, czy miałaby to być jedynie materia polityki socjalnej państwa. Czy z punktu widzenia państwa nie byłoby sprawą racjonalną, aby coroczny wskaźnik inflacji był przedmiotem ustaleń negocjacyjnych pomiędzy rządem a Polskim Towarzystwem Ekonomicznym i aby po odbyciu owych ustaleń został on obligatoryjnie wprowadzany do ustawy budżetowej?</u>
          <u xml:id="u-381.4" who="#JanRokita">Co roku dużo kontrowersji wzbudza problem wydatków na armię. W myśl propozycji senatora P. Andrzejewskiego, nie wiem czy akurat parlament jest najbardziej kompetentnym ciałem do rozstrzygania o poziomie wydatków na obronność kraju. Oficerowie od dawna kwestionują taki stan rzeczy i od wielu lat na tym tle rodzi się wiele konfliktów. być może organ złożony z delegatów korpusu oficerskiego, rad delegatów żołnierskich i rządu (rodzaj Komisji Trójstronnej)...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-382">
          <u xml:id="u-382.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy poseł J. Rokita złoży jakąś propozycję?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-383">
          <u xml:id="u-383.0" who="#JanRokita">Chodzi mi odbycie poważnej debaty. zastanawiam się, czy jeżeli mielibyśmy zamiast mechanizmu parlamentarnego, wprowadzić jako wiążący mechanizm negocjacyjny, to czy powinien on dotyczyć jedynie zagadnień socjalnych. O ile kompetencja parlamentu do podejmowania rozstrzygnięć w kwestiach socjalnych nie była w ostatnich latach w Polsce kwestionowana, o tyle kompetencja parlamentu do podejmowania rozstrzygnięć co do wydatków na armię była i jest kwestionowana. Być może powinna ona zostać wyłączona spod władzy parlamentu.</u>
          <u xml:id="u-383.1" who="#JanRokita">Swoje pytanie kieruję do senatora P. Andrzejewskiego, dlaczego tylko kwestie socjalne miałyby zostać wyjęte spod gestii parlamentarzystów? Być może inne kwestie są jeszcze ważniejsze. Jeżeli przyjęlibyśmy logikę wniosku senatora P. Andrzejewskiego, to gotów jestem przedłożyć wnioski szczegółowe.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-384">
          <u xml:id="u-384.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Jako że poseł J. Rokita nie złożył jeszcze wniosków dotyczących tworzenia rad żołnierskich, mam następującą prośbę. Od początku dzisiejszej dyskusji (zwracałem już na to uwagę przy okazji wypowiedzi senatora P. Andrzejewskiego) mam zasadnicze wątpliwości. W tej chwili mówimy o wolnościach i prawach politycznych. Moim zdaniem, wszczynanie teraz debaty, czy mamy też uwzględniać prawa socjalne czy nie, czy mamy tworzyć Komisję Trójstronną czy rady żołnierskie (lub może jeszcze inną instytucję), wyłoby wyprowadzaniem naszych obrad na manowce.</u>
          <u xml:id="u-384.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Mówimy przecież o wolności zgromadzeń, wolności tworzenia zrzeszeń oraz wolności tworzenia związków zawodowych i organizacji pracodawców.</u>
          <u xml:id="u-384.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Apeluję, abyśmy nie komplikowali prowadzonej dyskusji, zastanawiając się, czy omawiana materia mieści się w kwestiach ustrojowych (tak jak to sugerował poseł J. Rokita), czy mamy do czynienia obok rządu i parlamentu z elementem systemu władzy w postaci Komisji trójstronnej, czy może chodzi tu o prawa socjalne, które, jako że dotyczą płacy minimalnej, gwarancji socjalnych itp., muszą być w pewnym stopniu negocjowane przez wspomnianą Komisję. Moim zdaniem, powyższe sprawy w żadnym stopniu nie powinny być włączone do rozstrzygnięć związanych z prawami i wolnościami politycznymi.</u>
          <u xml:id="u-384.3" who="#AleksanderKwaśniewski">W związku z tym sugeruję, aby senator P. Andrzejewski i poseł J. Rokita sformułowali daleko idące wnioski, które umożliwią nam zamknięcie dyskusji nad art. 42 projektu Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-384.4" who="#AleksanderKwaśniewski">Głos ad vocem zabierze senator P. Andrzejewski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-385">
          <u xml:id="u-385.0" who="#PiotrAndrzejewski">Nie jestem pewien, czy poseł J. Rokita, jako prawnik, zadał mi pytanie w dobrej wierze. Niemniej jednak jestem zobowiązany potraktować tę polemiczną wypowiedź, jako uczynioną w dobrej wierze.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-386">
          <u xml:id="u-386.0" who="#AleksanderKwaśniewski">W jednym z artykułów projektu jednolitego Konstytucji RP zapisaliśmy wolność słowa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-387">
          <u xml:id="u-387.0" who="#PiotrAndrzejewski">Bardzo się z tego cieszę, ale musimy wiedzieć, w jakiej konwencji tu rozmawiamy.</u>
          <u xml:id="u-387.1" who="#PiotrAndrzejewski">Muszę powiedzieć, że poseł J. Rokita znajduje się w błędzie, jeśli traktuje moją propozycję w kategoriach ustrojowych innych niż te, które zostały już przyjęte. Postaram się odpowiedzieć krótko na postawione pytanie.</u>
          <u xml:id="u-387.2" who="#PiotrAndrzejewski">Chodzi mi o szczególną materię socjalną, zapisaną jako odrębne gwarancje państwa wobec socjalnych praw człowieka. Istnieje problem granic owych gwarancji w zakresie posiadanych i konstytucyjnie zapisanych praw socjalnych.</u>
          <u xml:id="u-387.3" who="#PiotrAndrzejewski">Jeżeli chodzi o sferę wojskową, to w tej dziedzinie nie gwarantuje się nam jako obywatelom jakichkolwiek praw. mamy najwyżej prawo do obrony osobistej. Obrona państwa jest natomiast naszym obowiązkiem, a nie prawem.</u>
          <u xml:id="u-387.4" who="#PiotrAndrzejewski">Prawo do godności i prawo do pracy nie są przez konstytucję przyznawane, lecz gwarantowane. Określa je władza ustawodawcza, która musi opierać się na jakimś konsensusie. Działalność Komisji Trójstronnej w niczym nie uszczupla prerogatyw władzy ustawodawczej, być może uszczupla prerogatywy władzy wykonawczej, ale na pewno nie ustawodawczej. Proszę, aby moja propozycja była rozpatrywana tylko w tych kategoriach.</u>
          <u xml:id="u-387.5" who="#PiotrAndrzejewski">Poza tym chodzi o materię, która na mocy obowiązującego prawa, może być już regulowana przy pomocy układów zbiorowych pracy o charakterze incydentalnym lub ogólnokrajowym. Można ją podnieść do rangi uzgodnień pomiędzy pracodawcą i pracownikiem z jednej strony, a organem gwarantującym prawa obywatelskie z drugiej. Pochodną gwarantowania przez państwo prawa do godności ludzkiej jest zapewnienie minimum egzystencji. Minimum to można realizować poprzez pomoc społeczną lub płacę minimalną.</u>
          <u xml:id="u-387.6" who="#PiotrAndrzejewski">Nie chodziło mi o uszczuplanie władzy ustawodawczej, ale o stworzenie konsensualnej przesłanki, którą władza ta może zaakceptować lub nie. Władza ustawodawcza znajduje się ponad uzgodnieniami, o których przed chwilą mówiłem. Uzgodnienia te przenoszą kategorie umów społecznych i układów zbiorowych pracy (które w myśl obowiązującej ustawy - Kodeks pracy mogą regulować bardzo szeroką materię) do innej formuły stanowienia porozumienia społecznego, która oczywiście może zostać zniwelowana jakąś ustawą.</u>
          <u xml:id="u-387.7" who="#PiotrAndrzejewski">Łatwo przewidzieć wybuch społeczny, jeżeli w Komisji trójstronnej administracja rządowa, pracodawcy i pracownicy ustalą normy pracy, a władza ustawodawcza, korzystając ze swoich prerogatyw temu się sprzeciwi, gdyż będzie chciała ustalić te normy na niższych szczeblach.</u>
          <u xml:id="u-387.8" who="#PiotrAndrzejewski">W tej chwili władza ustawodawcza ma absolutną dominację nad tego typu ustaleniami. Można powiedzieć, że władza ta uwzględnia inne potrzeby państwa, w tym być może potrzeby obronności.</u>
          <u xml:id="u-387.9" who="#PiotrAndrzejewski">Nie uprawnione wydaje się porównywanie zakresu regulacji prawnej, dla którego mamy umocowanie merytoryczne i formalne w obecnie obowiązującym Kodeksie pracy i innych ustawach, z jakimkolwiek uzurpowaniem sobie kompetencji ustawodawczych przynależnych władzy ustawodawczej.</u>
          <u xml:id="u-387.10" who="#PiotrAndrzejewski">Należało o tym powiedzieć, aby nie doszło do pomieszania pojęć, kompetencji i materii, do których odnosi się proponowana przeze mnie norma prawna.</u>
          <u xml:id="u-387.11" who="#PiotrAndrzejewski">W którym miejscu ta norma będzie się znajdować, zależy od uznania przewodniczącego A. Kwaśniewskiego. Na pewno jednak dotyczy ona praw i wolności obywateli.</u>
          <u xml:id="u-387.12" who="#PiotrAndrzejewski">Prawa, które zapisaliśmy w Rozdziale II projektu Konstytucji RP, byłyby gwarantowane także w postaci materii, którą obejmowałby konsensus wypracowany przez Komisję Trójstronną.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-388">
          <u xml:id="u-388.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Ostatnia wypowiedź senatora P. Andrzejewskiego utwierdziła mnie w przekonaniu, że podrozdział „Wolności i prawa polityczne” nie jest właściwym miejscem dla przepisu, o którym teraz dyskutujemy. następnym w kolejności podrozdziałem Rozdziału II są „Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne” i właśnie tam przepis ten powinien się znaleźć,</u>
          <u xml:id="u-388.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Cały czas przypominam, że w tej chwili mówimy o wolnościach i prawach politycznych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-389">
          <u xml:id="u-389.0" who="#JerzyCiemniewski">Sądzę, że nie chodzi tutaj tylko o umiejscowienie propozycji senatora P. Andrzejewskiego.</u>
          <u xml:id="u-389.1" who="#JerzyCiemniewski">Zgadzam się z tym, co powiedział poseł J. Rokita na temat sposobu regulowania problemów na zasadzie uczestnictwa zainteresowanych środowisk w podejmowaniu decyzji państwowych. Wiąże się to jednak z zupełnie innym modelem państwa aniżeli z tym, z którym dotychczas mieliśmy do czynienia w opracowywanym przez nas projekcie jednolitym Konstytucji RP. Musimy przejść do podstawowej dyskusji, w jaki sposób kształtuje się wola zbiorowości i wola państwowa. jeżeli kwestie budżetu chcemy determinować rozstrzygnięciami podejmowanymi w trybie, o którym mówił poseł J. Rokita, to przechodzimy tym samym do rozmowy o zupełnie innym modelu państwa. Nie możemy tworzyć odmiennych rozstrzygnięć związanych tylko z jednym uprawnieniem związków zawodowych.</u>
          <u xml:id="u-389.2" who="#JerzyCiemniewski">Druga sprawa dotyczy tworzenia nowego organu. Przewodniczący A. Kwaśniewski ma rację, że zbliża nas to do części przyszłej Konstytucji RP, odnoszącej się do praw socjalnych.</u>
          <u xml:id="u-389.3" who="#JerzyCiemniewski">Zasadą jest, że chcąc powołać jakiś organ, należy sobie powiedzieć, w jaki sposób będzie on tworzony i jakie będzie posiadał kompetencje. W takim razie proponuję, aby nie mówić o działaniu Komisji Trójstronnej (bez względu na to, w którym miejscu rozdziału, traktującego o prawach i wolnościach obywatelskich, zostały umieszczone), tylko określić miejsce tego organu w strukturze konstytucyjnych organów Rzeczpospolitej Polskiej. Jest to związane z podstawową zasadą konstrukcji materii konstytucyjnej. Obawiam się, że idąc nie tą drogą co trzeba, zdążamy do stworzenia zupełnie innego państwa, państwa korporacyjnego, a nie demokratycznego, opartego na zasadzie przedstawicielstwa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-390">
          <u xml:id="u-390.0" who="#GrzegorzWlazło">Korzystając z prawa do wyrażania opinii, pragnę podkreślić, że Komisja Trójstronna, przynajmniej w takim charakterze, w jakim funkcjonuje obecnie, jest nie tyle organem, co platformą, która ma służyć osiągnięciu spokoju społecznego. Nie łączę jej z art. 42 projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-390.1" who="#GrzegorzWlazło">W naszej propozycji zapisu art. 42 ust. 3 chodzi o pewną metodę rozwiązywania sporów zbiorowych, raczej poprzez rokowania, niż przez akcje dalej idące.</u>
          <u xml:id="u-390.2" who="#GrzegorzWlazło">Pragnę zauważyć, że proponowany przez podkomisję zapis art. 42 ust. 1 stanowi powtórzenie art. 6 projektu Konstytucji RP. W art. 6 czytamy:</u>
          <u xml:id="u-390.3" who="#GrzegorzWlazło">„Rzeczpospolita Polska gwarantuje wolność tworzenia i działania związków zawodowych...”, natomiast w art. 42 ust. 1: „Gwarantowana jest wolność zrzeszania się w związkach zawodowych...”.</u>
          <u xml:id="u-390.4" who="#GrzegorzWlazło">Senator P. Andrzejewski zaproponował, aby prawo do zrzeszania się w związki zawodowe przysługiwało każdemu. Wydaje mi się, że takie prawo powinno przysługiwać jedynie pracownikom. Pojęcie „każdy” jest w tym przepisie pojęciem zbyt szerokim.</u>
          <u xml:id="u-390.5" who="#GrzegorzWlazło">W przedstawionej przez nas propozycji konstytucji art. 42 staramy się zrealizować postulat konwencji MOP, których Polska jest stroną, czyli zrównoważonego usytuowania praw związków zawodowych i praw organizacji pracodawców. Z tego względu proponuję niepodnoszenie prawa do strajku do rangi normy konstytucyjnej, nie kwestionując przysługiwania tego prawa związkom zawodowym.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-391">
          <u xml:id="u-391.0" who="#JerzyMadej">Rozumiem, że powróciliśmy do omawiania art. 42 projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-391.1" who="#JerzyMadej">Jeżeli idzie o sformułowanie tego artykułu, to mam na ten temat pogląd zbieżny z opinią mojego przedmówcy. Zgadzam się, że art. 42 ust. 1 stanowi powtórzenie art. 6.</u>
          <u xml:id="u-391.2" who="#JerzyMadej">Przepis art. 42 ust. 4 jest zredagowany dosyć dziwnie: „Celem rozwiązywania sporów zbiorowych związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań oraz zawierania zbiorowych układów pracy oraz innych porozumień”.</u>
          <u xml:id="u-391.3" who="#JerzyMadej">Czy dopiero Konstytucja RP daje komuś prawo do rokowań, a bez tego nie można ze sobą rozmawiać? Wydaje mi się, że znacznie lepiej sformułowano ten przepis w propozycji zgłoszonej przez Konfederację Pracodawców polskich, gdzie mówi się, że wszelkie spory zbiorowe powinny być rozwiązywane w drodze rokowań.</u>
          <u xml:id="u-391.4" who="#JerzyMadej">Czy bez konstytucyjnego prawa zapisanego w art. 42 ust. 2 nie będzie można zawierać porozumień pomiędzy związkami zawodowymi a organizacjami pracodawców?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-392">
          <u xml:id="u-392.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy senator J. Madej zgłosi w tej sprawie wniosek?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-393">
          <u xml:id="u-393.0" who="#JerzyMadej">Najpierw skończę swoją wypowiedź.</u>
          <u xml:id="u-393.1" who="#JerzyMadej">Art. 42 ust. 6 w brzmieniu: „Związkom zawodowym przysługuje prawo do strajku lub innych form protestu w granicach określonych w ustawie” stwarza pewną asymetrię uprawnień, gdyż nie mówi się w nim o prawie pracodawców do lokautu. Art. 42 ust. 7 stwierdza, że ustawa może ograniczyć lub zakazać prowadzenia strajku przez określone kategorie pracowników, nigdzie jednak nie ma mowy o uprawnieniach pracodawców.</u>
          <u xml:id="u-393.2" who="#JerzyMadej">W związku z tym zgłaszam wniosek do art. 42, zgodny z propozycją przedstawioną przez Konfederację Pracodawców polskich, chociaż mam wątpliwości, czy wszyscy mają prawo organizować się w związki zawodowe czy tylko pracownicy (mówił o tym mec. Wlazło). Trzeba to wyjaśnić.</u>
          <u xml:id="u-393.3" who="#JerzyMadej">Chcąc ujednolicić formę zapisu art. 42 proponuję, aby jego ust. 1 brzmiał następująco: „Pracownikom i pracodawcom w celu obrony swoich praw i interesów przysługuje wolność - albo prawo - zrzeszenia się w związki zawodowe i organizacje pracodawców”.</u>
          <u xml:id="u-393.4" who="#JerzyMadej">Proszę o wyjaśnienie, czy wszyscy mają prawo do zrzeszania się w związki zawodowe czy tylko pracownicy?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-394">
          <u xml:id="u-394.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Pytanie to kierujemy do ekspertów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-395">
          <u xml:id="u-395.0" who="#MichałDrozdek">Zgadzam się z przewodniczącym A. Kwaśniewskim, że sprawa Komisji Trójstronnej powinna być omawiana przy okazji praw socjalnych. W związku z tym zasygnalizuję tylko sprawę następującą. W mojej ocenie podstawą szyderstwa posła J. Rokity było zapewne nieporozumienie wynikające być może z faktu, że poseł J. Rokita nie miał przed oczyma propozycji senatora P. Andrzejewskiego w czasie wygłaszania swojej wypowiedzi, co zresztą sam podkreślił.</u>
          <u xml:id="u-395.1" who="#MichałDrozdek">Więcej szczegółów na ten temat przedstawię podczas omawiania praw socjalnych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-396">
          <u xml:id="u-396.0" who="#PiotrWinczorek">W moim przekonaniu, art. 42 powinien znaleźć się w podrozdziale „Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne” w sąsiedztwie art. 48 i art. 49, ponieważ materia tych trzech przepisów jest taka sama. Chodzi o specyficzny rodzaj prawa do zrzeszania się. W art. 41 są umieszczone zasady ogólne, odnoszące się do wszelkiego rodzaju zrzeszeń. Natomiast art. 42 dotyczy zrzeszeń specyficznych, niewątpliwie bardzo ważnych, o których nie możemy zapomnieć.</u>
          <u xml:id="u-396.1" who="#PiotrWinczorek">Po drugie, chcę odnieść się do długo dyskutowanej kwestii Komisji trójstronnej. Jeżeli instytucję tę chcielibyśmy wprowadzić do Konstytucji RP, to powinniśmy to zrobić w części dotyczącej instytucji ustrojowych państwa, a nie w części dotyczącej praw socjalnych. Według mnie, jest to oczywiste. Zgadzam się z posłem J. Ciemniewskim, że „Wolności i prawa polityczne” nie są odpowiednim miejscem dla Komisji Trójstronnej.</u>
          <u xml:id="u-396.2" who="#PiotrWinczorek">Pytano o konstytucjonalizację Komisji Trójstronnej. W dwóch krajach (w których podobna instytucja istnieje i odgrywa istotną wolę), tzn. w Niemczech i Austrii, nie jest to instytucja konstytucyjna (nie jest znana przepisom konstytucyjnym).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-397">
          <u xml:id="u-397.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Uwaga, którą zgłosił prof. P. Winczorek, jest bardzo ważna. Mam pytanie do członków Komisji Konstytucyjnej, czy których z nich zechce przejąć wniosek o przeniesienie treści art. 42 do podrozdziału dotyczącego praw socjalnych - w sąsiedztwie art. 48 i art. 49?</u>
          <u xml:id="u-397.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Art. 42 ust. 1 stanowi właściwie powtórzenie art. 6 projektu jednolitego Konstytucji RP. Ust. 2 i 3 art. 42 są kwestionowane nawet przez podkomisję, gdyż stanowią one powtórzenie przepisów dotyczących wolności zrzeszania się (prawa do tworzenia krajowych i międzynarodowych organizacji). Art. 42 ust. 4 ewidentnie traktuje o prawach socjalnych, mówi o możliwości prowadzenia rokowań w przypadku sporów zbiorowych. Ograniczenia wolności związkowych, o których mowa w art. 42 ust. 5 również stanowią materię praw socjalnych. Zapisy ust. 6 i 7 tego artykułu, dotyczące prawa do strajku, niewątpliwie także są elementem praw socjalnych.</u>
          <u xml:id="u-397.2" who="#AleksanderKwaśniewski">O tym, co zrobimy z art. 42 zadecydują jutro, w głosowaniu wszyscy członkowie Komisji Konstytucyjnej. Wydaje mi się, że sugestia prof. P. Winczorka, aby całość regulacji art. 42 znalazła się w podrozdziale dotyczącym praw socjalnych, jest godna rozważenia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-398">
          <u xml:id="u-398.0" who="#StefanPastuszka">Moja wypowiedź będzie polemiczna w stosunku do głosu przedstawiciela Konfederacji Pracodawców Polskich.</u>
          <u xml:id="u-398.1" who="#StefanPastuszka">Normą konstytucyjną jest zarówno prawo własności prywatnej, jak i prawo do strajku. Pracownik w procesie pracy, generalnie rzecz biorąc, jest stroną słabszą. Po drugie, w tradycji wszystkich krajów demokratycznych, mieści się gwarantowanie prawa do pracy.</u>
          <u xml:id="u-398.2" who="#StefanPastuszka">Pragnę zgłosić w formie wniosku przepis, który znajduje się w projekcie Konstytucji RP, przedłożonym przez PSL i UP, i który - moim zdaniem - łączy w sobie elementy propozycji wysuniętej przez Konfederację Pracodawców Polskich i zasady sprawiedliwości społecznej. Jeden z pierwszych artykułów tego projektu brzmi następująco:</u>
          <u xml:id="u-398.3" who="#StefanPastuszka">„1. Gwarantuje się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych oraz w organizacjach pracodawców z ograniczeniami dopuszczonymi przez wiążące państwo normy prawa międzynarodowego.</u>
          <u xml:id="u-398.4" who="#StefanPastuszka">2. Gwarantuje się prawo do strajku w celu obrony praw i interesów zawodowych i socjalnych lub wolności związkowych na zasadach i w granicach określonych w ustawie.</u>
          <u xml:id="u-398.5" who="#StefanPastuszka">3. Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo negocjowania i zawierania układów zbiorowych pracy oraz innych porozumień dotyczących warunków życia i pracy”.</u>
          <u xml:id="u-398.6" who="#StefanPastuszka">Wniosek swój składam na piśmie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-399">
          <u xml:id="u-399.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy któryś z członków Komisji Konstytucyjnej gotów jest podjąć sugestię prof. P. Winczorka?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-400">
          <u xml:id="u-400.0" who="#JerzyGwiżdż">Przejmuję ją jako wniosek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-401">
          <u xml:id="u-401.0" who="#AlicjaGrześkowiak">W projekcie senackim Konstytucji RP prawo do strajku zostało powiązane z prawem do pracy, a także z jego ochroną. Jeżeli jednak Komisja Konstytucyjna zdecyduje się połączyć kwestię prawa do strajku z problematyką związków zawodowych, to będę zmuszona zgłosić, jako jeden z ustępów art. 42 przepis art. 37 ust. 3 senackiego projektu Konstytucji RP. Uczyniłabym to niechętnie, gdyż uważam, że niekoniecznie trzeba być członkiem związku zawodowego, aby wykonywać prawo do strajku.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-402">
          <u xml:id="u-402.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Sugeruję, aby senator A. Grześkowiak, przy swojej propozycji uczyniła (w nawiasie) adnotację, że wniosek swój zgłosi w sytuacji, gdyby wniosek posła J. Gwiżdża, dotyczący przeniesienia zawartości merytorycznej art. 42 do podrozdziału traktującego o wolnościach ekonomicznych, nie zyskał poparcia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-403">
          <u xml:id="u-403.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Zgadzam się, choć podobną propozycję zgłoszę także do artykułu dotyczącego prawa do pracy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-404">
          <u xml:id="u-404.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Senator A. Grześkowiak straciłaby wtedy okazję zgłoszenia swojej propozycji, gdyby wniosek posła J. Gwiżdża nie uzyskał większości i gdyby prawo do strajku znalazło się w art. 42.</u>
          <u xml:id="u-404.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy mogę uznać, że do art. 42, dotyczącego prawa zrzeszania się w związkach zawodowych, zostały zgłoszone już wszystkie wnioski?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-405">
          <u xml:id="u-405.0" who="#WładysławKulesza">W momencie, kiedy poseł J. Gwiżdż przejął sugestię prof. P. Winczorka, sytuacja stała się jasna. Pod rozwagę ekspertów poddaję jednak pytanie, czy nie można zastosować rozwiązania polegającego na podzieleniu art. 42 i przeniesieniu jego ust. 1 do art. 41? W samym akcie zrzeszania się w związek zawodowy upatruję pewien aspekt polityczny. Pozostałe ustępy art. 42 można by przenieść do podrozdziału „Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-406">
          <u xml:id="u-406.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Proszę spojrzeć na treść art. 6 projektu jednolitego Konstytucji RP. Zarówno w art. 41 ust. 1, jak i w art. 42 ust. 2, rozwijamy jedynie myśl, zawartą w tym artykule:</u>
          <u xml:id="u-406.1" who="#AleksanderKwaśniewski">„Rzeczpospolita Polska gwarantuje wolność tworzenia i działania związków zawodowych, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich...”.</u>
          <u xml:id="u-406.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Analizowałem konstytucję niemiecką, która liczy ponad 150 artykułów. Niemcy mogą to tłumaczyć tym, że ich język jest bardziej rozbudowany od lapidarnego języka polskiego.</u>
          <u xml:id="u-406.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Przypominam jeszcze raz, że podstawowym przepisem odnoszącym się do wolności i tworzenia wszelkich zrzeszeń jest art. 6 projektu jednolitego Konstytucji RP, a wszystkie pozostałe przepisy są jedynie próbą jego rozwinięcia.</u>
          <u xml:id="u-406.4" who="#AleksanderKwaśniewski">Omówiliśmy art. art. 41, 42 i 43 projektu jednolitego Konstytucji RP. Najprawdopodobniej otrzymają one inną numerację. Jako pierwsze zapiszemy przepis art. 43, następnie przepis art. 41, a na końcu przepis art. 42 (o ile nie przeniesiemy go do podrozdziału traktującego o wolnościach socjalnych).</u>
          <u xml:id="u-406.5" who="#AleksanderKwaśniewski">W tej chwili przechodzimy do omawiania art. 44 projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-406.6" who="#AleksanderKwaśniewski">Przepis ten dotyczy, ogólnie rzecz biorąc, prawa uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi.</u>
          <u xml:id="u-406.7" who="#AleksanderKwaśniewski">W wersji podkomisji redakcyjnej, zagadnień ogólnych i przepisów wprowadzających Konstytucję RP brzmi on następująco:</u>
          <u xml:id="u-406.8" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Obywatel polski ma prawo uczestniczyć w kierowaniu sprawami publicznymi na zasadach określonych w ustawie.</u>
          <u xml:id="u-406.9" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Obywatel polski ma prawo dostępu do służby publicznej na zasadach równości.</u>
          <u xml:id="u-406.10" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Każdy, komu przysługują prawa wyborcze, może wnieść do Sejmu projekt ustawy, po warunkiem, że znajdzie poparcie dla nieco co najmniej sto tysięcy wyborców.</u>
          <u xml:id="u-406.11" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Każdy, komu przysługują prawa wyborcze, może żądać ogłoszenia referendum w sprawie całkowitego lub częściowego uchylenia ustawy. Referendum takie zarządza się, jeżeli wniosek znajdzie poparcie, co najmniej pięciuset tysięcy wyborców. Nie jest dopuszczalne referendum w sprawach (przyrodzonych praw człowieka), podatków i budżetu - w skali całego Państwa oraz w sprawach amnestii.</u>
          <u xml:id="u-406.12" who="#AleksanderKwaśniewski">5. Zasady korzystania z praw, o których mowa w ust. 3 i 4, określa ustawa.”.</u>
          <u xml:id="u-406.13" who="#AleksanderKwaśniewski">Najpierw chciałbym poprosić ekspertów o wyrażenie opinii.</u>
          <u xml:id="u-406.14" who="#AleksanderKwaśniewski">Przyjęliśmy koncepcję: „każdy” albo „obywatel polski”. W art. 44 należałoby przyjąć formułę „obywatel polski”, gdyż jest to uzasadnione merytorycznie. Przepis ten dotyczy bowiem obywateli polskich, a nie - wszystkich osób przebywających na terytorium naszego kraju.</u>
          <u xml:id="u-406.15" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy są w tym przepisie jakieś zgrzyty konstytucyjne, które należałoby wyeliminować w formie autopoprawki? proszę o opinię ekspertów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-407">
          <u xml:id="u-407.0" who="#KazimierzDziałocha">Moim zdaniem, w art. 44 zupełnie zbędny jest ust. 1. Nie bardzo wiadomo, co oznacza „kierowanie sprawami publicznymi”.</u>
          <u xml:id="u-407.1" who="#KazimierzDziałocha">Zasadę aktywnego udziału obywateli w sprawach publicznych już wyraziliśmy...</u>
        </div>
        <div xml:id="div-408">
          <u xml:id="u-408.0" who="#AleksanderKwaśniewski">...w art. 4 projektu jednolitego Konstytucji RP, mówiącym o władzy zwierzchniej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-409">
          <u xml:id="u-409.0" who="#KazimierzDziałocha">... w przepisie dotyczącym zasady społeczeństwa obywatelskiego.</u>
          <u xml:id="u-409.1" who="#KazimierzDziałocha">Art. 44 ust. 1 przypomina mi gierkowski przepis (art. 86 obecnie obowiązującej Konstytucji RP), który do tej pory pozostaje w mocy, choć nie jest przez nikogo stosowany. Trybunał Konstytucyjny unika tego przepisu jak ognia, gdyż nie chce się na niego powoływać.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-410">
          <u xml:id="u-410.0" who="#AleksanderKwaśniewski">O jaki przepis tu chodzi?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-411">
          <u xml:id="u-411.0" who="#KazimierzDziałocha">Chodzi o art. 86 obecnie obowiązującej Konstytucji RP. Jego treść jest następująca: „Obywatele mają prawo uczestniczenia w sprawowaniu kontroli społecznej, konsultacjach i dyskusjach nad węzłowymi problemami rozwoju kraju oraz zgłaszają wnioski”. W moim przekonaniu, właśnie na tym miałoby polegać uczestniczenie w kierowaniu sprawami publicznymi.</u>
          <u xml:id="u-411.1" who="#KazimierzDziałocha">Wszystkie pozostałe ustępy (ust. 2 - 5) art. 44 mają istotną treść normatywną. Czy zasługuje ona na akceptację, jest już sprawą członków Komisji Konstytucyjnej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-412">
          <u xml:id="u-412.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Uwaga prof. K. Działochy wydaje się trafna tym bardziej, że zasady uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi musiałaby i tak określać ustawa. Jest to dodatkowy argument do wykreślenia art. 44 ust. 1.</u>
          <u xml:id="u-412.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Według mnie, treść tego przepisu zawiera się w art. 4 projektu jednolitego Konstytucji RP, mówiącym o władzy zwierzchniej narodu i w przepisie dotyczącym społeczeństwa obywatelskiego.</u>
          <u xml:id="u-412.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy któryś z członków Komisji Konstytucyjnej popiera wniosek prof. K. Działochy o skreślenie art. 44 ust. 1? Jeżeli nikt nie chce tego wniosku podjąć, to proszę zapisać, że wnioskodawcą jest poseł A. Kwaśniewski.</u>
          <u xml:id="u-412.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Otwieram dyskusję w sprawie art. 44 projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-413">
          <u xml:id="u-413.0" who="#KrystynaŁybacka">Proponuję nieco inny zapis art. 44 ust. 2. W propozycji podkomisji przepis ten w zasadzie nie przewiduje sytuacji, w których obywatel polski ma ograniczone prawo do korzystania z dostępu do służby publicznej.</u>
          <u xml:id="u-413.1" who="#KrystynaŁybacka">W związku z tym proponuję, aby art. 44 ust. 2 przyjął następujące brzmienie:</u>
          <u xml:id="u-413.2" who="#KrystynaŁybacka">„Obywatel polski korzystający z pełni praw cywilnych i publicznych ma prawo dostępu do służby publicznej bez jakiejkolwiek dyskryminacji”.</u>
          <u xml:id="u-413.3" who="#KrystynaŁybacka">Mam jeszcze jedną uwagę, tym razem do art. 44 ust. 5. Początek tego przepisu brzmi tak: „Zasady korzystania z praw...”. Zdaniem ekspertów (konsultowałam z nimi swoje stanowisko w tej sprawie), zasady korzystania z praw są określone w art. 44 ust. 2–4.</u>
          <u xml:id="u-413.4" who="#KrystynaŁybacka">W związku z tym, w art. 44 ust. 5 powinno się raczej mówić o sposobie korzystania z praw.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-414">
          <u xml:id="u-414.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Mam prośbę do poseł K. Łybackiej, aby w związku ze zgłoszonym przez siebie wnioskiem do art. 44 ust. 2, poruszającym kwestię dyskryminacji, spojrzała na przyjęty już przez nas art. 22 ust. 2.</u>
          <u xml:id="u-414.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Chodzi mi tylko o unikanie powtórzeń. Moim zdaniem, użycie wyrazu „dyskryminacja” w zapisie proponowanym przez poseł K. Łybacką będzie stanowić powtórzenie przepisu art. 22 ust. 2, w którym stwierdza się, że nikt nie może być dyskryminowany ze względu... - i tu wymienia się cały zestaw przyczyn.</u>
          <u xml:id="u-414.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Uniknięcie tego powtórzenia „oczyściłoby” propozycję poseł K. Łybackiej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-415">
          <u xml:id="u-415.0" who="#KrystynaŁybacka">Uwaga przewodniczącego A. Kwaśniewskiego wydaje mi się słuszna. W związku z tym proponuję następujący zapis art. 44 ust. 2:</u>
          <u xml:id="u-415.1" who="#KrystynaŁybacka">„Obywatel polski korzystający z pełni praw cywilnych i publicznych ma prawo dostępu do służby publicznej na zasadach równości”.</u>
          <u xml:id="u-415.2" who="#KrystynaŁybacka">Moja propozycja tym się różni od propozycji podkomisji, że dodatkowo zawiera sformułowanie „korzystający z pełni praw cywilnych i publicznych”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-416">
          <u xml:id="u-416.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Wniosek poseł K. Łybackiej do art. 44 ust. 2 uważam za zmodyfikowany.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-417">
          <u xml:id="u-417.0" who="#RyszardGrodzicki">Pragnę skupić się na art. 44 ust. 3 i 4, a konkretnie na sformułowaniu „komu przysługują prawa wyborcze”. Wydaje mi się, że sformułowanie to powinniśmy zastąpić wyrażeniem „komu przysługuje prawo wybierania”. Podstawowym prawem politycznym jest prawo wybierania czyli czynne prawo wyborcze. Bierne prawo wyborcze jest jego pochodną.</u>
          <u xml:id="u-417.1" who="#RyszardGrodzicki">Mamy tu do czynienia z aktem normatywnym, trudno byłoby się do niego odwoływać, dokładnie nie wiedząc, co kryje się pod pojęciem „praw wyborczych” (czy bierne prawo wyborcze czy czynne).</u>
          <u xml:id="u-417.2" who="#RyszardGrodzicki">Bierne prawo wyborcze jest różnie ustalane, biorąc za przykład, chociażby wybory prezydenckie oraz wybory do Sejmu i Senatu (trzeba mieć ukończone 21 bądź 35 lat).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-418">
          <u xml:id="u-418.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy w związku z tym poseł R. Grodzicki pragnie zgłosić wniosek?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-419">
          <u xml:id="u-419.0" who="#RyszardGrodzicki">Wyrazy „komu przysługują prawa wyborcze” proponuję zastąpić następującym określeniem: „komu przysługuje prawo wybierania”, moja propozycja dotyczy art. 44 ust. 3 i 4.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-420">
          <u xml:id="u-420.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Poseł R. Grodzicki proponuje, aby w art. 44 ust. 3 i 4 znalazło się określenie „komu przysługuje prawo wybierania”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-421">
          <u xml:id="u-421.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Materia, objęta art. 44 projektu jednolitego Konstytucji RP, w projekcie senackim została podzielona na kilka przepisów (które zgłaszam jako propozycje brzmienia art. 44 ust. 1 i 2):</u>
          <u xml:id="u-421.1" who="#AlicjaGrześkowiak">- art. 35 „Obywatele mają prawo do udziału w sprawach publicznych bezpośrednio lub przez swoich przedstawicieli”,</u>
          <u xml:id="u-421.2" who="#AlicjaGrześkowiak">- art. 36 „Obywatele mają prawo do obejmowania na równych zasadach funkcji urzędów publicznych zgodnie z wymogami wskazanymi przez ustawy”.</u>
          <u xml:id="u-421.3" who="#AlicjaGrześkowiak">Materia objęta art. 44 ust. 3 i 4, w projekcie senackim Konstytucji RP znajduje się w zupełnie innym miejscu. Chodzi o obywatelską inicjatywę ustawodawczą oraz referendum. W senackim projekcie Konstytucji RP o obywatelskiej inicjatywie ustawodawczej traktuje art. 83, a o referendum - art. 84. Jeżeli kwestie te zdecydujemy się pozostawić w art. 44 projektu jednolitego Konstytucji RP (moim zdaniem, nie jest to dla nich miejsce najwłaściwsze), to jako ust. 3 i 4 tego artykułu, zgłaszam art. 83 i art. 84 senackiego projektu Konstytucji RP, w którym znajdowały się one w rozdziale dotyczącym władzy ustawodawczej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-422">
          <u xml:id="u-422.0" who="#StanisławGebethner">W pełni podzielam wątpliwości senator A. Grześkowiak. Przepisy art. 44 ust. 3, 4 5 sformułowane są bardzo niefortunnie. To nie prawda, że każdy może wnieść do Senatu projekt ustawy, gdyż musi pod nim zebrać aż 100 tys. podpisów. Chodzi tu raczej o zbiorowe prawa obywateli. Propozycja brzmienia tego przepisu, zawarta w projekcie senackim Konstytucji RP, jest znacznie lepsza niż redakcja art. 44 ust. 3, przedłożona przez podkomisję.</u>
          <u xml:id="u-422.1" who="#StanisławGebethner">Przedmiot referendum nie powinien być regulowany w rozdziale dotyczącym praw obywatelskich.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-423">
          <u xml:id="u-423.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy prof. S. Gebethner pragnie zgłosić jakiś wniosek?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-424">
          <u xml:id="u-424.0" who="#StanisławGebethner">W Rozdziale II projektu jednolitego Konstytucji RP nie ma miejsca dla art. 44 ust. 3, 4 i 5.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-425">
          <u xml:id="u-425.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że prof. S. Gebethner, jako przedstawiciel Rady Ministrów, wnosi o skreślenie art. 44 ust. 3, 4 i 5.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-426">
          <u xml:id="u-426.0" who="#StanisławGebethner">Tak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-427">
          <u xml:id="u-427.0" who="#LeszekWiśniewski">Treść art. 44 ust. 3 powtórzona jest w art. 105 ust. 4, w części projektu jednolitego Konstytucji RP dotyczącej wyborów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-428">
          <u xml:id="u-428.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że jest to dodatkowy argument uzasadniający wniosek prof. S. Gebethnera.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-429">
          <u xml:id="u-429.0" who="#LonginPastusiak">Art. 44 dotyczy tzw. demokracji bezpośredniej (ma na celu jej umocnienie). Odnoszę jednak wrażenie, że jego zasięg jest zbyt szeroki.</u>
          <u xml:id="u-429.1" who="#LonginPastusiak">Jeżeli dobrze zrozumiałem, zgłoszono wniosek o skreślenie art. 44 ust. 1. Gwarantowanie uczestnictwa w kierowaniu sprawami publicznymi jest niepoważne.</u>
          <u xml:id="u-429.2" who="#LonginPastusiak">Uważam, że przepis art. 44 ust. 3 idzie zbyt daleko. W przypadku jego przyjęcia groziłaby nam inflacja inicjatyw ustawodawczych. Sejm zostałby zasypany rozmaitymi inicjatywami, parlamentarzyści znajdowaliby się pod ich presją. Liczba 100 tys. podpisów, które trzeba zebrać pod projektem ustawy, jest nie do przyjęcia w procesie legislacyjnym.</u>
          <u xml:id="u-429.3" who="#LonginPastusiak">Wnioskuję, bądź o podniesienie progu liczby głosów popierających, wymaganych do wniesienia projektu ustawy, bądź o skreślenie art. 44 ust. 3.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-430">
          <u xml:id="u-430.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Trzykrotnie opowiedziano się za skreśleniem art. 44 ust. 3 i 4. W zasadzie pozostaje nam do przegłosowania wniosek o przyjęcie art. 44 ust. 2: „Obywatel polski ma prawo dostępu do służby publicznej na zasadach równości”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-431">
          <u xml:id="u-431.0" who="#JerzyGwiżdż">Wydaje mi się, że w takiej sytuacji należałoby postąpić konsekwentnie i zgłosić wniosek o skreślenie art. 46, gdyż materia, której on dotyczy, została powtórzona w art. 85 i kolejnych. Proponuję w tym momencie przyjąć propozycję prof. S. Gebethnera i senator A. Grześkowiak i uregulować kwestie zawarte w tym artykule w części dotyczącej władzy ustawodawczej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-432">
          <u xml:id="u-432.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Myślę, że art. 46 rzeczywiście powinien być umieszczony w dalszej części projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-432.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Zachowajmy jednak porządek dyskusji. W tej chwili omawiamy art. 44. Zaproponowano skreślenie art. 44 ust. 1, 3, 4, 5 i rozszerzenie ust. 2. Czy są jeszcze inne uwagi do tego artykułu?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-433">
          <u xml:id="u-433.0" who="#JerzyCiemniewski">Chcę zwrócić uwagę, że odpowiednik przepisu art. 44 ust. 1 znajduje się w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich. Mamy tu do czynienia ze skrótowym ujęciem zasady, która może być rozwinięta w innych przepisach dotyczących prawa wyborczego i funkcjonowania samorządu terytorialnego. Nie jest to sprawa na tyle absurdalna, jak próbował to przedstawić poseł L. Pastusiak, mówiąc o zasadzie uczestniczenia każdego obywatela w kierowaniu sprawami publicznymi. Chodzi tu o kierowanie poprzez instytucje demokratyczne (wyborcze) oraz udział w funkcjonowaniu instytucji państwowych. Właśnie tak to zostało ujęte w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-434">
          <u xml:id="u-434.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Zwróćmy uwagę na przepisy, które już przyjęliśmy:</u>
          <u xml:id="u-434.1" who="#AleksanderKwaśniewski">- art. 4. „Władza zwierzchnia w Rzeczpospolitej Polskiej należy do ogółu obywateli - tworzących Naród, który sprawuje ją przez swoich demokratycznie wybranych przedstawicieli lub bezpośrednio”,</u>
          <u xml:id="u-434.2" who="#AleksanderKwaśniewski">- art. 5 ust. 1 rozpoczyna się następująco: „Rzeczpospolita Polska gwarantuje wolność tworzenia i działania partii politycznych”.</u>
          <u xml:id="u-434.3" who="#AleksanderKwaśniewski">- art. 6 gwarantuje wolność tworzenia i działania związków zawodowych itd.</u>
          <u xml:id="u-434.4" who="#AleksanderKwaśniewski">Wydaje mi się, że prawo uczestnictwa w kierowaniu sprawami publicznymi zostało w wystarczającym zakresie uregulowane w innych przepisach. Mnie osobiście, w propozycji brzmienia art. 44 ust. 1 najbardziej nie podoba się to, że zasady korzystania z ww. prawa ma określać ustawa, podczas gdy są one już określone w przyjętych przez nas normach. Taki jest mój pogląd w tej sprawie, niemniej jednak o wszystkim zdecydujemy w głosowaniu.</u>
          <u xml:id="u-434.5" who="#AleksanderKwaśniewski">Złożę wniosek o skreślenie art. 44 ust. 1.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-435">
          <u xml:id="u-435.0" who="#AndrzejRzepliński">Głęboko niepokoją mnie niektóre ironiczne uwagi na temat treści art. 44 ust. 3 i 4. Chodzi tu o bardzo istotne wolności polityczne obywateli.</u>
          <u xml:id="u-435.1" who="#AndrzejRzepliński">Nie jest prawdą, jak twierdzi poseł L. Pastusiak, że bardzo łatwo zebrać 100 tys. podpisów.</u>
          <u xml:id="u-435.2" who="#AndrzejRzepliński">Partie polityczne, które nie miałyby z tym trudności, na ogół są reprezentowane w Sejmie, dzięki czemu mają konstytucyjne prawo składania projektów ustaw. Przepis art. 44 ust. 3 adresowany jest do silnych ruchów społecznych, nie mających charakteru politycznego, które mogą skorzystać z drogi parlamentarnej i uzyskać poparcie posłów dla swoich projektów, ale które mogą również próbować zamanifestować swoje stanowisko poprzez samodzielne wniesienie projektu ustawy. wydaje mi się, że trudno będzie zebrać 100 tys. podpisów. Nie sądzę, aby w Polsce istniało dużo organizacji, które będą w stanie tego dokonać. Wymaga to dużych nakładów finansowych, a zazwyczaj tego typu organizacje są bardzo biedne. jest to kolejna przeszkoda na drodze do zebrania 100 tys. podpisów.</u>
          <u xml:id="u-435.3" who="#AndrzejRzepliński">Od momentu przedłożenia społecznego projektu ustawy marszałkowi Sejmu, projekt ten będzie podlegał normalnej procedurze ustawodawczej. Jeśli nie spodoba się on parlamentarzystom, zostanie odłożony na bok i nikt nie będzie nad nim pracował do końca kadencji Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-435.4" who="#AndrzejRzepliński">Parlamentowi na pewno nie grozi zalew społecznych inicjatyw ustawodawczych. Nie wykluczone, że zostanie podjęta jakaś bardzo rozsądna inicjatywa, która przyniesie ogólne korzyści.</u>
          <u xml:id="u-435.5" who="#AndrzejRzepliński">Podobnie sprawa przedstawia się z prawem żądania ogłoszenia referendum.</u>
          <u xml:id="u-435.6" who="#AndrzejRzepliński">Można się zastanawiać nad umieszczeniem przepisów art. 44 ust. 3 i 4 w innym artykule tego samego rozdziału. Niewątpliwie mamy tu jednak do czynienia z wolnościami politycznymi. Wykluczenie ich z podrozdziału „Wolności i prawa polityczne” byłoby pod względem merytorycznym niewskazane.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-436">
          <u xml:id="u-436.0" who="#AleksanderKwaśniewski">W kwestii zbierania podpisów, poseł L. Pastusiak wypowiadał się, mając na uwadze własne doświadczenia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-437">
          <u xml:id="u-437.0" who="#WładysławKulesza">Głos zabieram z niejakim zakłopotaniem, ponieważ uwagi, które pragnę poczynić, powinien przedstawić reprezentant Unii Pracy.</u>
          <u xml:id="u-437.1" who="#WładysławKulesza">W omawianych przepisach nie tyle chodzi o kwestię konstrukcji ustrojowej, ile o kwestię myślenia o jednostce w państwie. Nie można domniemywać, że przepisy te dadzą się przesunąć do innych części opracowywanej Konstytucji RP. Oczywiście, technicznie jest to możliwe.</u>
          <u xml:id="u-437.2" who="#WładysławKulesza">Mamy do czynienia z próbą myślenia o statusie jednostki. jednostka musi istnieć nie tylko jako ktoś, kto recypuje informacje lub zrzesza się, ale przede wszystkim jako ktoś, kto partycypuje we władzy. Możliwość brania udziału w procedurze ustawodawczej lub możliwość uczestniczenia w wyborze określonych organów jest esencją partycypowania we władzy. Pojęcie demokracji bezpośredniej powraca tu nie tylko jako element demokracji ustrojowej, ale jako element myślenia o proporcjach pomiędzy demokracją przedstawicielską a bezpośrednią, widzianą w kontekście praw jednostki. Punktem wyjścia są, w tym przypadku, wolności polityczne jednostki.</u>
          <u xml:id="u-437.3" who="#WładysławKulesza">Według mnie, warto pomyśleć o utrzymaniu przepisów art. 44 ust. 3 i 4 w podrozdziale „Wolności i prawa polityczne”. Wynika to nie tylko z pewnego umocowania, które znajduje się w Karcie Praw i Wolności, ale także z myślenia o roli jednostki w społeczeństwie i o demokracji w przyszłości.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-438">
          <u xml:id="u-438.0" who="#AleksanderKwaśniewski">O wszystkim zadecydują członkowie Komisji Konstytucyjnej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-439">
          <u xml:id="u-439.0" who="#MichałDrozdek">Zgadzając się z wypowiedziami przedstawicieli Prezydenta RP, pragnę przytoczyć jeszcze jeden argument w obronie obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej.</u>
          <u xml:id="u-439.1" who="#MichałDrozdek">W Polsce bardzo często się zdarza, że społeczeństwo jest niedoorganizowane politycznie, tzn. nie potrafi znaleźć płaszczyzny dla realizacji swoich potrzeb dla aktywności publicznej. Obywatelską inicjatywę ustawodawczą należy traktować jako element samoorganizacji społeczeństwa, a nawet jako element edukacji obywatelskiej. Jeżeli ludzie uwierzą, że są problemy, wokół których można się zgromadzić i jeżeli zaczną się gromadzić w celu zebrania środków na uzyskanie wymaganej liczby podpisów, a później samych podpisów pod projektem ustawy, to powstanie nowa, bezcenna dla demokracji wartość, tzn. zorganizowana grupa ludzi, powstaną określone więzi, zalążki nowych struktur, wiara w to, że dany problem można rozwiązać. Jest to bardzo ważne, gdyż bez zorganizowanego społeczeństwa demokracja jest po prostu niemożliwa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-440">
          <u xml:id="u-440.0" who="#AlicjaGrześkowiak">W toku prac Komisji Konstytucyjnej daje się zauważyć następujące zjawisko: niektóre prawa zostają zapisane jako zasady ustroju i potem kwestionuje się celowość ich zapisania w rozdziale dotyczącym praw i wolności. Tak się stało np. z prawem własności, które jak na razie nie zostało zapisane jako prawo jednostki (człowieka).</u>
          <u xml:id="u-440.1" who="#AlicjaGrześkowiak">Uważam, że dwa pierwsze ustępy art. 44 (oczywiście w wersji projektu senackiego Konstytucji RP) powinny się znaleźć w podrozdziale „Wolności i prawa polityczne”. Chodzi mi o przepisy: „Obywatele mają prawo do udziału w sprawach publicznych bezpośrednio lub przez swoich przedstawicieli” oraz „Obywatele mają prawo do obejmowania na różnych zasadach funkcji urzędów publicznych zgodnie z wymogami wskazanymi przez ustawy”.</u>
          <u xml:id="u-440.2" who="#AlicjaGrześkowiak">W moim przekonaniu, przepisy art. 44 ust. 3 i 4 powinny znaleźć się w części dotyczącej władzy ustawodawczej. Traktują one o prawie warunkowym („każdy pod warunkiem”). W art. 44 ust. 3 zapisaliśmy, że prawo wniesienia do sejmu projektu ustawy przysługuje każdemu, komu uda się znaleźć dla niego poparcie 100 tys. osób. Chodzi tu raczej o prawo zbiorowe. To zbiorowość ma prawo wniesienia projektu ustawy. Oczywiście, w imieniu tej zbiorowości wystąpi jeden lub kilku przedstawicieli, ale samo prawo przysługuje wszystkim spośród 100 tys. osób. 100 tys. wyborców musi przecież wyrazić wolę wystąpienia z obywatelską inicjatywą ustawodawczą.</u>
          <u xml:id="u-440.3" who="#AlicjaGrześkowiak">Z prawem żądania ogłoszenia referendum jest zupełnie podobnie. Nie jest prawdą, że każdy może tego zażądać, Dla swojego wniosku musi on uzyskać poparcie 500 tys. wyborców. Chodzi więc również o prawo zbiorowe.</u>
          <u xml:id="u-440.4" who="#AlicjaGrześkowiak">Wśród praw jednostkowych nie widzę miejsca dla praw przysługujących zbiorowości. Popieram natomiast propozycję zamieszczenia w podrozdziale „Wolności i prawa polityczne” praw zawartych w art. 44 ust. 1 i 2.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-441">
          <u xml:id="u-441.0" who="#LonginPastusiak">Mam pytanie do ekspertów. Czy znane są przypadki konstytucji innych państw, które dawałyby prawo inicjatywy ustawodawczej grupie obywateli? Znam wiele przykładów krajów, w których obywatele poprzez referendum mają prawo wypowiedzenia się w sprawie ustaw przyjętych przez parlament lub władzę wykonawczą danego państwa. Są też przeprowadzane referenda w sprawie uchylenia ustawy lub rozporządzenia wykonawczego.</u>
          <u xml:id="u-441.1" who="#LonginPastusiak">W związku z tym uważam, że można zachować przepis art. 44 ust. 4 i dać obywatelom prawo do wyrażania swojego sprzeciwu wobec przyjętych ustaw.</u>
          <u xml:id="u-441.2" who="#LonginPastusiak">Istnieją różne formy działania obywateli, np. partie polityczne, organizacje, lobbing (musimy doprowadzić do prawnego uregulowania lobbingu, gdyż jest to jedna z procedur oddziaływania na legislaturę w celu podjęcia inicjatywy ustawodawczej).</u>
          <u xml:id="u-441.3" who="#LonginPastusiak">W związku z powyższym, opowiadam się raczej za zachowaniem prawa zażądania ogłoszenia referendum niż prawa do wniesienia inicjatywy ustawodawczej po uzyskaniu poparcia dla projektu ustawy ze strony 100 tys. osób.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-442">
          <u xml:id="u-442.0" who="#AndrzejRzepliński">Prawo wniesienia obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej jest znane konstytucjom większości stanów amerykańskich (nie jest znane na poziomie federalnym). Amerykanie korzystają z tego prawa intensywnie i z dużym pożytkiem. jest ono znane również w konstytucjach kantonów szwajcarskich oraz całej Szwajcarii, Włoch i Estonii.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-443">
          <u xml:id="u-443.0" who="#PiotrWinczorek">Prawo, o którym mówimy, jest znane również konstytucji słoweńskiej (art. 88). Ponieważ jest to nieduży kraj, projekt ustawy może wnieść do parlamentu już 5 tys. osób.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-444">
          <u xml:id="u-444.0" who="#PawełSarnecki">W większości kantonów szwajcarskich obywatele mają jedynie prawo do wystąpienia z inicjatywą w sprawie zmiany konstytucji. W bardzo niewielu kantonach mają prawo do wystąpienia z inicjatywą ustawodawczą.</u>
          <u xml:id="u-444.1" who="#PawełSarnecki">W Szwajcarii bardzo dużą rolę odgrywa tzw. veto ludowe, czyli zaprotestowanie przeciw ustawie uchwalonej przez parlament. Referenda w tej sprawie są tam przeprowadzane bardzo często, pociągają one za sobą daleko idące konsekwencje. W kulturze politycznej Szwajcarii przywykło się antycypować referenda. Stosunkowo łatwo jest je przeprowadzić i ich rezultaty są zwykle negatywne (odrzucenie ustawy).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-445">
          <u xml:id="u-445.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Słyszę głosy, że prawo podejmowania społecznej inicjatywy ustawodawczej przewiduje również konstytucja włoska.</u>
          <u xml:id="u-445.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Uznaję, że art. 44 został już rozpatrzony. Zgłoszono wniosek w sprawie skreślenia art. 44 ust. 1, zaproponowano również utrzymanie tego przepisu. Poseł K. Łybacka zasugerowała rozszerzenie zapisu art. 44 ust. 2. W stosunku do art. 44 ust. 3, 4, 5 zgłoszono wnioski o ich skreślenie, jak również wnioski przeciwne (o utrzymanie tych przepisów).</u>
          <u xml:id="u-445.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że wszyscy wnioskodawcy dostarczyli swoje propozycje do sekretariatu Komisji Konstytucyjnej na piśmie. Jutro poddamy je pod głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-445.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Dyskusja wokół art. 44 projektu jednolitego Konstytucji RP została zakończona.</u>
          <u xml:id="u-445.4" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do omówienia art. 45 projektu jednolitego Konstytucji RP, któremu podkomisja nadała następujące brzmienie:</u>
          <u xml:id="u-445.5" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego, zawodowego lub innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej, gospodarują mieniem komunalnym lub mieniem Skarbu Państwa.</u>
          <u xml:id="u-445.6" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Prawo to zapewnia dostęp do dokumentów, możliwość rejestracji dźwięku lub obrazu oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej wyłanianych w powszechnych wyborach.</u>
          <u xml:id="u-445.7" who="#AleksanderKwaśniewski">3. Ograniczenie prawa określonego w ust. 1 i 2 może nastąpić wyłącznie ze względu na określoną w ustawach ochronę praw i wolności innych osób oraz podmiotów gospodarczych, ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego Państwa.</u>
          <u xml:id="u-445.8" who="#AleksanderKwaśniewski">4. Sposób uzyskiwania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2 określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-445.9" who="#AleksanderKwaśniewski">Proszę ekspertów o przypomnienie, w którym z przyjętych już artykułów zrobiliśmy odesłanie do art. 45 lub częściowo skonsumowaliśmy materię, której on dotyczy.</u>
          <u xml:id="u-445.10" who="#AleksanderKwaśniewski">W art. 35 projektu jednolitego Konstytucji RP mówi się o prawie do zachowania tajemnic dotyczących własnej osoby. Pojawił się dylemat, jeśli chodzi o zastosowanie tego przepisu wobec osób sprawujących funkcje publiczne. Postanowiliśmy omówić tę kwestię przy okazji art. 45 projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-445.11" who="#AleksanderKwaśniewski">Kto pragnie zabrać głos w tej sprawie?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-446">
          <u xml:id="u-446.0" who="#StanisławGebethner">Mam poważne wątpliwości, co do sensu prawnego przepisu art. 45 ust. 2. W rozdziale dotyczącym Sejmu zagwarantowana jest jawność. Nie zagwarantowano jej w stosunku do rad gmin i pozostałych wybieralnych organów samorządowych - moim zdaniem - należałoby to uczynić. W ten sposób wstęp na obrady kolegialne ciał - Sejmu, Senatu i rad gmin - byłby zapewniony.</u>
          <u xml:id="u-446.1" who="#StanisławGebethner">Art. 45 ust. 2 jest zredagowany bardzo niezręcznie, zwłaszcza wyrażenie „wyłanianych w powszechnych wyborach”. Termin „powszechne wybory” jest terminem dwuznacznym. Powszechnym jest zdarzenie, które ma miejsce w całym kraju. Powszechność może być także rozumiana jako powszechność prawa wyborczego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-447">
          <u xml:id="u-447.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy w związku z tym prof. S. Gebethner pragnie zgłosić jakiś wniosek?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-448">
          <u xml:id="u-448.0" who="#StanisławGebethner">Jeżeli w dalszej części projektu Konstytucji RP przyjmiemy prawo jawności obrad rad gmin, to w moim przekonaniu, art. 45 ust. 2 należałoby skreślić. Gwarancje jawności Sejmu i Senatu zostały zawarte w Rozdziale IV projektu Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-449">
          <u xml:id="u-449.0" who="#MichałDrozdek">Nieobecny w tej chwili senator P. Andrzejewski miał zgłosić (może już zgłosił) jako dwa ustępy art. 45, art. 26 obywatelskiego projektu Konstytucji RP, którego brzmienie teraz przeczytam:</u>
          <u xml:id="u-449.1" who="#MichałDrozdek">„1. Każdy obywatel ma prawo do pełnej informacji o sprawach publicznych, w tym dotyczących działalności władz i osób publicznych, instytucji państwowych i samorządowych. Prawo to może ulegać ograniczeniu jedynie ze względu na podstawowe interesy Państwa, określone w ustawie.</u>
          <u xml:id="u-449.2" who="#MichałDrozdek">2. osoby, które pełnią funkcje publiczne lub do nich kandydują, podlegają lustracji. Szczegóły określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-449.3" who="#MichałDrozdek">Chciałbym zasygnalizować swój niepokój. W trakcie prac podkomisji redakcyjnej, zagadnień ogólnych i przepisów wprowadzających Konstytucję art. 26 ust. 2, który przed chwilą przedstawiłem, gdzieś przepadł. Wiem, że znajdował się on w przedłożeniu podkomisji praw i obowiązków obywateli, która obradowała pod przewodnictwem posła J. Gwiżdża. zastanawiam się tylko, w jaki sposób przepis ten mógł wypaść z przedłożenia podkomisji redakcyjnej. Sprawę tę poruszam wyłącznie w aspekcie historycznym.</u>
          <u xml:id="u-449.4" who="#MichałDrozdek">Ważne jest jednak merytoryczne znaczenie tego przepisu. Można się przy tym spierać czy lustracja jest tylko pojęciem publicystycznym (tak to określili eksperci), czy też pojęciem dla wszystkich zrozumiałym oraz przyjętym w języku politycznym i prawnym, oznaczającym dokładne sprawdzenie osoby, która w naszym imieniu będzie kierowała sprawami państwowymi, wymagającymi podejmowania decyzji związanych z odpowiedzialnością za bezpieczeństwo państwa. Przedstawiłem szeroką definicję lustracji, która wydaje mi się oczywista.</u>
          <u xml:id="u-449.5" who="#MichałDrozdek">Jednak z tego względu, że sprawa lustracji jest w Polsce bardzo kontrowersyjna (nie jest kontrowersyjna w USA i Anglii, gdzie lustracja obejmuje wszystkie osoby), upieramy się przy wprowadzeniu swojego zapisu (art. 26 ust. 2 obywatelskiego projektu Konstytucji RP) do projektu jednolitego Konstytucji RP. Chcemy, aby osoby pełniące funkcje publiczne lub do nich kandydujące były poddane lustracji.</u>
          <u xml:id="u-449.6" who="#MichałDrozdek">Art. 26 ust. 2 obywatelskiego projektu Konstytucji RP dlatego znajduje się w rozdziale dotyczącym praw człowieka, ponieważ odnosi się do podstawowego prawa każdego człowieka, który powinien wiedzieć, na kogo głosuje i kto w jego imieniu ma sprawować władzę. Prawo to stanowi pewnego rodzaju ograniczenie prawa do prywatności niektórych osób (ograniczenie prawa do zachowania w tajemnicy informacji o własnym życiu). Na takie ograniczenie muszą się jednak decydować osoby kandydujące do urzędów publicznych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-450">
          <u xml:id="u-450.0" who="#RyszardGrodzicki">Chcę nawiązać do tego, o czym mówił prof. S. Gebethner. Podzielam jego opinię, jeśli chodzi o art. 45 ust. 2.</u>
          <u xml:id="u-450.1" who="#RyszardGrodzicki">Moim zdaniem, także art. 45 ust. 3 wydaje się być ze względów redakcyjnych niepotrzebny.</u>
          <u xml:id="u-450.2" who="#RyszardGrodzicki">W związku z tym, proponuję skreślenie art. 45 ust. 2 i 3 oraz nadanie ust. 4 następującego brzmienia:</u>
          <u xml:id="u-450.3" who="#RyszardGrodzicki">„Sposób realizacji prawa do uzyskiwania informacji oraz ograniczenia tego prawa określa ustawa”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-451">
          <u xml:id="u-451.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Pragnę zabrać głos ad vocem.</u>
          <u xml:id="u-451.1" who="#AlicjaGrześkowiak">Senator P. Andrzejewski pozostawił podpisany przez siebie wniosek do art. 45 i prosił mnie o jego przekazanie do rąk przewodniczącego A. Kwaśniewskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-452">
          <u xml:id="u-452.0" who="#AleksanderKwaśniewski">A zatem przyjmuję ten wniosek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-453">
          <u xml:id="u-453.0" who="#IrenaLipowicz">Chcę poprzeć art. 45 w brzmieniu przedłożonym przez podkomisję. Bardzo martwię się tym, że pojawiły się propozycje zmierzające do zasadniczego ograniczenia jego treści.</u>
          <u xml:id="u-453.1" who="#IrenaLipowicz">Jeżeli skreślimy art. 45 ust. 2 i 3, tak jak tego chce poseł R. Grodzicki i wszystko odeślemy do ustawy, to wiele nowych elementów, które mogłyby się pojawić w przyszłej Konstytucji RP, pogrążałoby się stopniowo w „nijakości”.</u>
          <u xml:id="u-453.2" who="#IrenaLipowicz">Chcę uzasadnić, dlaczego art. 45 projektu jednolitego Konstytucji RP powinien mieć taką a nie inną postać.</u>
          <u xml:id="u-453.3" who="#IrenaLipowicz">Doskonale zdaję sobie sprawę, że istnieje prawo do informacji o obradach Sejmu i Senatu. jednocześnie zauważyłam, że coraz większego znaczenia nabiera kwestia dostępu do informacji o organach, które dysponują pieniędzmi publicznymi.</u>
          <u xml:id="u-453.4" who="#IrenaLipowicz">Każdy wyraz użyty w art. 45 został dokładnie przemyślany. Zakres podmiotowy tego przepisu został ograniczony do obywateli, gdyż nie każdy ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej w naszym kraju. Mają takie prawo wyłącznie obywatele.</u>
          <u xml:id="u-453.5" who="#IrenaLipowicz">Informacje, o których mowa w art. 45, nie mogą być pełne, gdyż są pewne wymogi tajemnicy państwowej i gospodarczej, a także określone wymogi prowadzenia działalności państwowej, które nie pozwalają na pełną przezroczystość działalności administracji publicznej.</u>
          <u xml:id="u-453.6" who="#IrenaLipowicz">Równocześnie, w prawie europejskim daje się zauważyć wyraźny trend rozwojowy, wyrażający się w nacisku grup obywateli na administrację, aby ta stawała się w coraz większym stopniu przezroczysta dla obywatela. Prawo obywateli do bycia poinformowanym o funkcjonowaniu władzy publicznej, która wydaje społeczne pieniądze, jest coraz częściej uznawane.</u>
          <u xml:id="u-453.7" who="#IrenaLipowicz">Art. 45 w wersji podkomisji był skorelowany z art. 35, którego merytoryczna zawartość została w bardzo poważnym stopniu ograniczona przez Komisję Konstytucyjną (bardzo mnie to zmartwiło). Mam jednak nadzieję, że art. 45 nie zostanie tak mocno „zdemolowany” jak art. 35.</u>
          <u xml:id="u-453.8" who="#IrenaLipowicz">Jeżeli w art. 45 wykreślimy ust. 2, pozostaną same ogólniki. Jeżeli nie wspomnimy, że chodzi o dostęp do dokumentów i o możliwość rejestracji dźwięku lub obrazu, to nie będziemy mogli tego odnieść nie tylko do Sejmu, ale również do samorządu terytorialnego i różnych gremiów gospodarczych, które gospodarują pieniędzmi publicznymi i pochodzą z wyborów powszechnych.</u>
          <u xml:id="u-453.9" who="#IrenaLipowicz">Moim zdaniem, zamieszczenie w art. 45 ust. 3 określonej klauzuli wyłączającej jest dużo lepszym rozwiązaniem niż odesłanie do ustawy. Klauzula taka daje Trybunałowi Konstytucyjnemu materialnoprawną przesłankę do orzekania.</u>
          <u xml:id="u-453.10" who="#IrenaLipowicz">Zachęcam do głosowania nad brzmieniem art. 45 w wersji przedłożonej przez podkomisję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-454">
          <u xml:id="u-454.0" who="#JerzyMadej">Według mnie (podejrzewam, że w przekonaniu innych członków Komisji Konstytucyjnej - również), art. 45 jest jedną z rewolucyjnych prób wprowadzenia w życie powszechności obywatelskiej kontroli władzy. Marzy mi się (oczywiście, w dalekiej przyszłości) takie rozwiązanie, jakie występuje w Szwecji, gdzie każdy obywatel ma prawo dostępu do dokumentów dotyczących niekoniecznie jego osoby, ale np. sąsiada bądź zupełnie obcego człowieka. Obywatel szwedzki ma prawo uzyskać wszelkie informacje, poczynając od urzędu gminy, a kończąc na urzędzie premiera. Podejrzewam, że ideał ten jest trudny do zrealizowania w naszych warunkach.</u>
          <u xml:id="u-454.1" who="#JerzyMadej">W pierwszej chwili poprawka posła R. Grodzickiego spodobała mi się. Po wysłuchaniu wypowiedzi poseł I. Lipowicz uświadomiłem sobie, że po zrobieniu odesłania do ustawy, pozostanie jedynie ogólny przepis, przez co w ustawach będzie można ograniczyć w istotny sposób możliwość dotarcia do informacji.</u>
          <u xml:id="u-454.2" who="#JerzyMadej">Wydaje mi się, że nawet przedłożony w projekcie jednolitym Konstytucji RP zapis art. 45 ust. 3:</u>
          <u xml:id="u-454.3" who="#JerzyMadej">„Ograniczenia prawa określonego w ust. 1 i 2 może nastąpić wyłącznie ze względu na określoną w ustawach ochrony praw i wolności innych osób oraz podmiotów gospodarczych, ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego Państwa”.</u>
          <u xml:id="u-454.4" who="#JerzyMadej">Daje to możliwość znacznego ograniczenia dostępu obywateli do informacji.</u>
          <u xml:id="u-454.5" who="#JerzyMadej">Opowiadam się za pozostawieniem przepisów art. 45 ust. 3 i 4. zastanawiałem się też, czy końcowa część zapisu art. 45 ust. 3 nie mogłaby brzmieć następująco:</u>
          <u xml:id="u-454.6" who="#JerzyMadej">„...na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z wyboru”.</u>
          <u xml:id="u-454.7" who="#JerzyMadej">Powstaje jednak pytanie, czy obywatel powinien mieć prawo wstępu także na posiedzenia zarządu miasta, czy tylko na posiedzenie rady miejskiej. Zarząd miasta również pochodzi z wyboru, z tym, że zostaje wybierany przez radę miejską, a nie w wyborach powszechnych.</u>
          <u xml:id="u-454.8" who="#JerzyMadej">Należy się zastanowić, czy chodzi tu o organy władzy publicznej pochodzące z wyboru, czy też wyłaniane w powszechnych wyborach, co jak zauważył prof. S. Gebethner, może być mylone.</u>
          <u xml:id="u-454.9" who="#JerzyMadej">Jestem przeciwnikiem uregulowania materii art. 45 ust. 2 i 3 przez ustawę, jako że mogłoby to skutkować znacznym ograniczeniem dostępu obywateli do informacji na temat organów władzy publicznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-455">
          <u xml:id="u-455.0" who="#JerzyGwiżdż">Pragnąłem wypowiedzieć się w kwestii lustracji, ale uczynił to już pan Drozdek. Rezygnuję więc z zabierania głosu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-456">
          <u xml:id="u-456.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy poseł J. Gwiżdż opowiada się za wprowadzeniem lustracji do Konstytucji RP?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-457">
          <u xml:id="u-457.0" who="#JerzyGwiżdż">Tak. Uwzględniliśmy tę instytucję w tekście opracowanym przez podkomisję praw i obowiązków obywateli.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-458">
          <u xml:id="u-458.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że chodzi o przepis art. 45 ust. 1.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-459">
          <u xml:id="u-459.0" who="#JerzyGwiżdż">Lustracja nie była przez nikogo kwestionowana. Nie wiem, dlaczego podkomisja redakcyjna, zagadnień ogólnych i przepisów wprowadzających konstytucję pominęła ją w przygotowanej przez siebie redakcji projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-460">
          <u xml:id="u-460.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Myślę, że ze względu na trudności w zdefiniowaniu pojęcia (lustracja). wyraz ten ma bardziej publicystyczny charakter niż normatywny.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-461">
          <u xml:id="u-461.0" who="#JerzyGwiżdż">Nasza propozycja była prosta: „Osoby, które pełnią funkcje publiczne lub do nich kandydują, podlegają lustracji. Szczegóły określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-461.1" who="#JerzyGwiżdż">Wniosek tej treści złożył już senator P. Andrzejewski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-462">
          <u xml:id="u-462.0" who="#RyszardGrodzicki">Podtrzymuję swój wniosek. Teraz chciałbym go jednak uzasadnić.</u>
          <u xml:id="u-462.1" who="#RyszardGrodzicki">Według mnie, sformułowanie art. 45 ust. 2 jest na tyle nieprecyzyjne, że może rodzić żądania wejścia na posiedzenie Sejmu, który jak wiadomo pochodzi z wyborów. Mogą pojawić się żądania uczestnictwa nie tylko w posiedzeniach Izby, ale i w posiedzeniach jej organów, tzn. Prezydium sejmu i komisji sejmowych. Jeśli chodzi o obrady komisji sejmowych, to zazwyczaj są one jawne (stosunkowo rzadko są to obrady zamknięte), ale w przypadku posiedzeń Prezydium Sejmu, sytuacja wygląda inaczej. Tym uzasadniam potrzebę skreślenia art. 45 ust. 2 w brzmieniu zaproponowanym w projekcie jednolitym Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-462.2" who="#RyszardGrodzicki">Wydaje mi się, że stworzenie w tym przypadku odesłania do ustawy, która poszczególne kwestie określa precyzyjniej, niż może to zrobić norma konstytucyjna, jest zasadne.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-463">
          <u xml:id="u-463.0" who="#RyszardBugaj">Myślałem, że zagadnienie lustracji nie wzbudza już większego zainteresowania. Ponieważ została ona podniesiona przez posła J. Gwiżdża, przyszło mi na myśl pewne pytanie.</u>
          <u xml:id="u-463.1" who="#RyszardBugaj">Rozumiem, że pojęcie lustracji kojarzy się nam z przezwyciężaniem dziedzictwa komunistycznego. Ma ono swój aspekt etyczny. Lustrację rozumianą w ten sposób popieram, choć nie uważam jej za materię konstytucyjną.</u>
          <u xml:id="u-463.2" who="#RyszardBugaj">Słuchając wypowiedzi moich przedmówców odniosłem wrażenie, że chodzi tu o pewien mechanizm, który ma być związany nie tylko z przezwyciężaniem określonej sytuacji historycznej, ale ze stałą, nieokreśloną w czasie procedurą. Rozumiem, że sednem tej procedury nie może być newralgiczny element agenturalności. Uważam, że przedmiotem sprawdzania i oceny musiałyby być jakieś inne kwalifikacje etyczne. Według mnie, pełnienie różnych funkcji w demokratycznym państwie jest uregulowane prawnie.</u>
          <u xml:id="u-463.3" who="#RyszardBugaj">Proszę o wyjaśnienie, co autorzy obywatelskiego projektu Konstytucji RP rozumieją pod pojęciem lustracji? Zacząłem wątpić czy rzeczywiście chodzi nam o to samo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-464">
          <u xml:id="u-464.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Według mnie, chodzi tu o lustrację permanentną.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-465">
          <u xml:id="u-465.0" who="#RyszardBugaj">W takiej sytuacji nie może ona kojarzyć się z obecnym, powszechnym rozumieniem pojęcia „lustracja”. Musi ona dotyczyć jakichś innych aspektów etycznych.</u>
          <u xml:id="u-465.1" who="#RyszardBugaj">Proszę o wyjaśnienie tej kwestii.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-466">
          <u xml:id="u-466.0" who="#JerzyMadej">Pragnę ustosunkować się do wypowiedzi posła R. Grodzickiego. Art. 45 ust. 4 i 5 odsyła do ustaw, które mogą ograniczyć dostęp oraz określić sposób uzyskiwania informacji. Nie jest prawdą, że każdy miałby nieograniczone prawo uczestnictwa w posiedzeniu każdej komisji sejmowej, Prezydium Sejmu, bądź organu jakiegoś urzędu. Zostałoby to w odpowiedni sposób uregulowane.</u>
          <u xml:id="u-466.1" who="#JerzyMadej">Niemniej jednak, sama ogólna zasada dostępności powinna być utrzymana.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-467">
          <u xml:id="u-467.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Chcę zwrócić uwagę posła R. Grodzickiego, że art. 45 ust. 3 wyraźnie stwierdza, że prawo określone w ust. 1 i 2 może być ustawowo ograniczone. Myślę, że dostęp do posiedzeń niektórych organów, jak np. zarządów miast, również podlegałby ograniczeniu. Czym innym są obrady ciał wybieralnych, czym innym - obrady, które nie muszą być wcześniej ogłaszane bądź zapowiadane.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-468">
          <u xml:id="u-468.0" who="#WładysławKulesza">Podobnie jak na posiedzeniu podkomisji, również teraz pragnę gorąco poprzeć art. 45 w wersji, którą przedstawiła poseł I. Lipowicz.</u>
          <u xml:id="u-468.1" who="#WładysławKulesza">Senator J. Madej wyjaśnił, że przepis art. 45 ust. 4 zapobiega niebezpieczeństwom, których obawia się poseł R. Grodzicki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-469">
          <u xml:id="u-469.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Zastanawiam się (pytanie to kieruję do poseł I. Lipowicz, która agituje nas za przyjęciem art. 45 ust. 4 w całości), czy ustęp ten ma sens? Czy nie jest on powtórzeniem ust. 3 tego samego artykułu? Rozumiem, że chodzi tu o prawo do uzyskiwania informacji, dostępu do dokumentów, a nawet wstępu na posiedzenia organów władzy publicznej. W związku z tym nie rozumiem, dlaczego sposób uzyskiwania informacji, miałby być odrębnie regulowany ustawą.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-470">
          <u xml:id="u-470.0" who="#IrenaLipowicz">Art. 45 ust. 4 jest odpowiedzią na wątpliwości posła R. Grodzickiego, który podnoszą je już na posiedzeniu zespołu ekspertów. Wypracowano wówczas formułę kompromisową.</u>
          <u xml:id="u-470.1" who="#IrenaLipowicz">Chodziło o to, aby nie stwarzać zakazu rejestrowania lub sporządzania dla obywateli dokumentacji z posiedzeń np. Prezydium Sejmu. Sam sposób udzielania informacji może zostać ograniczony tylko po to, aby nie paraliżować pracy poszczególnych organów. Nie chodzi jednak o ograniczenie, które niweczyłoby przepis art. 45 ust. 3.</u>
          <u xml:id="u-470.2" who="#IrenaLipowicz">W związku z dyskusją na temat lustracji pragnę zwrócić uwagę, że stworzono możliwość ustawowej regulacji sprawdzania kandydatów do pełnienia funkcji publicznej. Uznaje się też podmiotowe prawo do informacji, np. o przeszłości osób pełniących funkcje publiczne. Sposób realizacji tego prawa określi ustawa, mając na uwadze prawo do prywatności.</u>
          <u xml:id="u-470.3" who="#IrenaLipowicz">Art. 45 skorelowano z art. 35, który mógłby być nawet nieco bardziej rygorystyczny.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-471">
          <u xml:id="u-471.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Mam pytanie do ekspertów. W moim przekonaniu, art. 45 ust. 3 i 4 mówią dokładnie o tym samym. Ponieważ formuła ust. 3 jest dosyć szeroka, to według mnie, przepis ust. 4 dokładnie się w niej zawiera. Być może się mylę. Proszę ekspertów o opinię w tej sprawie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-472">
          <u xml:id="u-472.0" who="#MichałDrozdek">Odpowiadając na wątpliwości posła R. Bugaja pragnę wyjaśnić, że pojęcie lustracji nie pojawiło się w momencie przeglądania archiwów MSW pod kątem tajnych współpracowników tej instytucji. Osobiście spotkałem się z tym pojęciem wcześniej. Oznacza ono sprawdzanie kandydatów na urzędników państwowych bądź też samych urzędników państwowych pod kątem ich agenturalności.</u>
          <u xml:id="u-472.1" who="#MichałDrozdek">Nie mam w tej chwili przy sobie stosownych dokumentów, jednak wiem, że procedury lustracyjne są bardzo ściśle określone prawnie oraz realizowane m.in. w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii.</u>
          <u xml:id="u-472.2" who="#MichałDrozdek">Musielibyśmy się zastanowić nad znalezieniem formuły lustracji odpowiadającej polskim warunkom, która powinna być przeprowadzona pod kątem agenturalności. Zapis art. 26 ust. 2 obywatelskiego projektu Konstytucji RP nie przewiduje podawania do publicznej wiadomości wyników lustracji. Nie musi ona wiązać się z tym, na co zwróciła uwagę poseł I. Lipowicz, tzn. z prawem do informacji o osobach sprawujących funkcje publiczne, czyli z prawem zapewnionym w art. 45 ust. 1.</u>
          <u xml:id="u-472.3" who="#MichałDrozdek">Lustracja może wiązać się z prawem do poczucia bezpieczeństwa polegającym na tym, że życiorys osób pełniących funkcje publiczne zostałby sprawdzony przez odpowiednie organa. Chodzi o to, abyśmy mieli pewność, że sprawami publicznymi zarządzają osoby, które są godne naszego zaufania. Pewności absolutnej oczywiście nigdy nie zdobędziemy, ale przynajmniej duży stopień prawdopodobieństwa, że sprawami publicznymi kierują osoby właściwe. Ludzie na pewno pragnęliby mieć takie przekonanie. Jest to związane z polską racją stanu.</u>
          <u xml:id="u-472.4" who="#MichałDrozdek">Myślę, że nie ma potrzeby dłużej wyjaśniać tych kwestii, gdyż są one oczywiste.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-473">
          <u xml:id="u-473.0" who="#StanisławGebethner">Nadal niepokoi mnie sformułowanie art. 45 ust. 2, zwłaszcza ta jego część, która mówi o prawie do rejestracji dźwięku lub obrazu oraz prawie wstępu na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej. przecież jest to nierealne, aby każdy obywatel mógł mieć zagwarantowane prawo wstępu na jakąś salę w celu rejestracji dźwięku i obrazu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-474">
          <u xml:id="u-474.0" who="#IrenaLipowicz">Sposób realizacji tego prawa określi ustawa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-475">
          <u xml:id="u-475.0" who="#StanisławGebethner">Ustawa twierdzi, że jest ono realizowane za pośrednictwem radia i telewizji. Wiąże się to z jawnością obrad kolegialnych organów władzy publicznej.</u>
          <u xml:id="u-475.1" who="#StanisławGebethner">Obecne brzmienie art. 45 ust. 2 stwarza np. sytuację, że każdy obywatel będzie mógł rościć sobie prawo do wejścia na salę posiedzeń plenarnych Senatu i nagrania naszych obrad.</u>
          <u xml:id="u-475.2" who="#StanisławGebethner">Nie mam nic przeciwko dostępowi do stenogramów lub innych dokumentów.</u>
          <u xml:id="u-475.3" who="#StanisławGebethner">Nie wiem, jak praktycznie miałaby wyglądać realizacja prawa do rejestracji dźwięku i obrazu, co dotyczy nie tylko posiedzeń Sejmu i Senatu, ale również obrad organów terenowych.</u>
          <u xml:id="u-475.4" who="#StanisławGebethner">Poseł Aleksander Kwaśniewski (SLD):Przepis art. 45 ust. 2 działałby na dwie strony. Obywatel miałby prawo patrzenia na nasze obrady, a my jako Komisja Konstytucyjna, moglibyśmy wystąpić do telewizji publicznej, aby transmitowała wszystkie nasze posiedzenia.</u>
          <u xml:id="u-475.5" who="#StanisławGebethner">Ad vocem głos zabierze poseł I. Lipowicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-476">
          <u xml:id="u-476.0" who="#IrenaLipowicz">Mamy tu do czynienia z nowoczesnym podejściem do prawa obywatela do bycia poinformowanym o działalności organów władzy publicznej. Możemy np. zarezerwować obywatelom 10 miejsc na tej sali, tylko że powinni oni nawet rok wcześniej zgłaszać chęć uczestnictwa w naszych posiedzeniach. Jeżeli ktoś się uprze, powinien mieć możliwość fizycznej obecności na posiedzeniu np. Komisji Konstytucyjnej. Powinna istnieć jakaś możliwość realizacji prawa wstępu na obrady organów władzy publicznej, wyłanianych w powszechnych wyborach. Oczywiście, że nie przyjdzie na nie 30 mln obywateli.</u>
          <u xml:id="u-476.1" who="#IrenaLipowicz">Przepis art. 45 stwarza lepszą kontrolę społeczną organów władzy publicznej wybieranych w powszechnych wyborach i dysponujących publicznymi pieniędzmi aniżeli fikcyjne artykuły „starej” Konstytucji RP. Tutaj mamy do czynienia z czymś realnym.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-477">
          <u xml:id="u-477.0" who="#KazimierzDziałocha">Pragnę stanąć w obronie art. 45 ust. 4, odsyłającego unormowania sposobu uzyskiwania informacji do ustawy.</u>
          <u xml:id="u-477.1" who="#KazimierzDziałocha">Istnieje wiele przepisów konstytucyjnych, których nie da się zrealizować bez stworzenia ustawy zwykłej, jako aktu wykonawczego do konstytucji (niezależnie od tego, czy ustawodawca konstytucyjny zrobi odesłanie do ustawy expressis verbis, czy też nie). Charakter pewnych przepisów konstytucyjnych może budzić wątpliwości, jak je zrealizować, z zachowaniem jakiej procedury i w jakim trybie.</u>
          <u xml:id="u-477.2" who="#KazimierzDziałocha">Przykładem tego są przepisy art. 45 ust. 1 i 2, bez określenia sposobu uzyskiwania oraz dostępu technicznego i proceduralnego do informacji nie będzie wiadomo, jak zrealizować prawo do ich uzyskiwania. Moim zdaniem, w tym przypadku odesłanie do ustawy należy zachować.</u>
          <u xml:id="u-477.3" who="#KazimierzDziałocha">Proszę zauważyć, że obecnie dostępność dla obywateli obrad Sejmu jest uregulowana w Regulaminie Sejmu RP. Jest tam powiedziane, kto umożliwia obywatelom realizację prawa obecności na galerii sejmowej. Jeżeli prawo wstępu na posiedzenie kolegialne organów władzy publicznej znajdzie się w Konstytucji RP, to jedynie ustawa będzie mogła określić tryb jego realizacji (a nie np. Regulamin Sejmu RP).</u>
          <u xml:id="u-477.4" who="#KazimierzDziałocha">Moja druga uwaga dotyczy zdania drugiego art. 45 ust. 1:</u>
          <u xml:id="u-477.5" who="#KazimierzDziałocha">„Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego, zawodowego lub innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej, gospodarują mieniem komunalnym lub mieniem skarbu państwa”. Wyślę, że sformułowanie: „jednostek organizacyjnych” należałoby tu zastąpić wyrażeniem: „innych organizacji”. Nie wiem czy „jednostki organizacyjne” oznaczają tu jednostki organizacyjne jakichś większych struktur (np. jednostki organizacyjne w ramach organów państwowych”, czy też jednostki organizacyjne np. samorządu terytorialnego. Myślę, że chodzi tu o podmioty bardziej samodzielne, którym państwo zleca wykonywanie pewnych zadań publicznych, dlatego też w drugim zdaniu art. 45 ust. 1 zamiast „jednostek organizacyjnych” użyłbym sformułowania „innych organizacji”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-478">
          <u xml:id="u-478.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Być może, powinniśmy tu zastosować wyraz „podmioty”, gdyż w gruncie rzeczy o nie tu chodzi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-479">
          <u xml:id="u-479.0" who="#KazimierzDziałocha">Jest to pojęcie zbyt doktrynalne, nie należy ono do ścisłego języka prawnego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-480">
          <u xml:id="u-480.0" who="#IrenaLipowicz">To, czy w art. 45 ust. 1 użyjemy wyrażenia „organizacje” czy „jednostki organizacyjne”, jest kwestią redakcyjną. Widzę jednak, że eksperci Komisji popierają tę pierwszą możliwość. Po dyskusji zrezygnowano z zamieszczania w tym przepisie wyrazu „podmioty”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-481">
          <u xml:id="u-481.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Jeżeli poseł J. Gwiżdż zgodzi się, to propozycję prof. K. Działochy potraktujemy jako autopoprawkę podkomisji praw i obowiązków obywateli do art. 45 ust. 1 projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-481.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Drugie zdanie tego ustępu brzmiałoby następująco:</u>
          <u xml:id="u-481.2" who="#AleksanderKwaśniewski">„Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego, zawodowego lub innych osób oraz organizacji w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej, gospodarują mieniem komunalnym lub mieniem skarbu państwa”.</u>
          <u xml:id="u-481.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Jeżeli chodzi o przepis art. 45 ust. 4, to nie będę do niego zgłaszał żadnych wniosków, choć nadal mam wrażenie, że jego treść mieści się w przepisie art. 45 ust. 3.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-482">
          <u xml:id="u-482.0" who="#JerzyMadej">Jeśli przewodniczący A. Kwaśniewski dokładnie rozważy ten problem, to jutro rano będzie głosował za pozostawieniem art. 45 ust. 4.</u>
          <u xml:id="u-482.1" who="#JerzyMadej">Pragnę odnieść się do problemu lustracji oraz propozycji senatora P. Andrzejewskiego. Rozumiem, że jest to propozycja brzmienia art. 45 projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-482.2" who="#JerzyMadej">Sama idea zapisu: „Osoby, które pełnią funkcje publiczne lub do nich kandydują, podlegają lustracji. Szczegóły określa ustawa”, moim zdaniem, nie podlega dyskusji. Nie chodzi tu o lustrację w sensie, jakim powszechnie się nam ona kojarzy (o czym mówił poseł R. Bugaj). Nie ma tu żadnej dwuznaczności. Nie chodzi o sprawdzanie niczyich kwalifikacji, gdyż odbywa się to w drodze konkursu itp. (według zupełnie innej procedury). Chodzi tutaj o sprawdzenie tego, co dana osoba robiła w przeszłości. Dla mnie, jest to sytuacja jednoznaczna.</u>
          <u xml:id="u-482.3" who="#JerzyMadej">Redakcję samego zapisu można jeszcze uzgodnić. generalnie, moja propozycja idzie w kierunku zapisania art. 38 ust. 2 projektu obywatelskiego Konstytucji RP jako art. 44 ust. 2 projektu jednolitego Konstytucji RP. Wówczas artykuł ten zaczynałby się następująco:</u>
          <u xml:id="u-482.4" who="#JerzyMadej">„1. Obywatel polski ma prawo dostępu do służby publicznej na zasadach równości.</u>
          <u xml:id="u-482.5" who="#JerzyMadej">2. Osoby, które pełnią funkcje publiczne lub do nich kandydują, podlegają lustracji. Szczegóły określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-482.6" who="#JerzyMadej">Lustracji nie powinniśmy zamieszczać w art. 45 ust. 1, który mówi o prawie obywatela do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej. Przepis o lustracji powinien się znaleźć obok przepisu, który mówi o dostępie obywatela do służby publicznej. Ten kto kandyduje do objęcia funkcji publicznej, powinien być poddany lustracji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-483">
          <u xml:id="u-483.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Muszę zdecydowanie staną w obronie art. 45 ust. 1. Moim zdaniem, zasada określona w tym przepisie w mniejszym stopniu odnosi się do osób stających w szranki wyborów, w większym dotyczy prawa obywatela, który może uzyskać informacje o działalności osób pełniących funkcje publiczne. Jeżeli zrezygnujemy z zamieszczenia tutaj wyrazu „lustracja”, który niezależnie od tego czy chcemy, czy nie, będzie się nam kojarzył z pewnymi faktami z najnowszej historii Polski, to wówczas art. 45 ust. 1 będzie zawierał wyłącznie normę określającą dostępność informacji na temat przeszłości kandydatów na urzędy lub osób sprawujących funkcje publiczne. Wydaje mi się, że prawo obywatela do dostępności do tego typu informacji jest ważniejsze, aniżeli konieczność określonych działań ze strony osoby, która zamierza zrobić karierę publiczną.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-484">
          <u xml:id="u-484.0" who="#IrenaLipowicz">Mam prośbę do senatora P. Andrzejewskiego. Chodzi mi o oddzielenie dwóch zagadnień, o których obecnie dyskutujemy. Istnieje podmiotowe prawo obywatela do bycia informowanym o przeszłości i obecnym życiu osób pełniących funkcje publiczne (przecież interesuje nas nie tylko to, czy ktoś był szpiegiem w przeszłości, ale czy jest nim i teraz, jest to istotne dla obywatela wybierającego swojego reprezentanta).</u>
          <u xml:id="u-484.1" who="#IrenaLipowicz">Jeżeli senator P. Andrzejewski jest zwolennikiem artykułu, który dotyczyłby kwestii lustracji, to wydaje mi się, iż najpierw w przepisie tym powinna pojawić się definicja tego pojęcia. O ile orientuję się w systemie prawa polskiego, to lustracja występuje jedynie w Prawie spółdzielczym, gdzie oznacza jednak zupełnie coś innego.</u>
          <u xml:id="u-484.2" who="#IrenaLipowicz">U nas dokonywanie lustracji stanowiłoby obowiązek organów państwa. Wydaje mi się, że kwestię tę należałoby umieścić w odrębnym artykule. Myślę, że nie ma żadnego konfliktu pomiędzy moją propozycją a wnioskiem senatora P. Andrzejewskiego. Apeluję o wyodrębnienie lustracji w oddzielnym artykule, gdyż rozumiemy ją jako obowiązek państwa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-485">
          <u xml:id="u-485.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że poseł I. Lipowicz nie kwestionuje treści art. 45.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-486">
          <u xml:id="u-486.0" who="#IrenaLipowicz">Nie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-487">
          <u xml:id="u-487.0" who="#LonginPastusiak">Myślę, że kontrowersje i emocje wokół art. 45 projektu jednolitego Konstytucji RP wynikają z dwóch zagrożeń, jakie stwarza ten przepis. Po pierwsze, chodzi o zagrożenie ograniczenia dostępu do informacji, po drugie - zagrożenie nadużycia dostępu do informacji. Konstrukcja art. 45 stara się poradzić sobie z obydwoma zagrożeniami. Ust. 1 tego artykułu zapewnia obywatelom prawo do informacji, natomiast ust. 3 zabezpiecza przed nadużywaniem tego prawa.</u>
          <u xml:id="u-487.1" who="#LonginPastusiak">Moje zastrzeżenia wzbudza art. 45 ust. 2, który uważam za zbyt szczegółowy, jeśli ma on być przepisem konstytucyjnym. Art. 45 ust. 4 uważam natomiast za potrzebny.</u>
          <u xml:id="u-487.2" who="#LonginPastusiak">Pragnę odnieść się do wypowiedzi pana M. Drozdka. W stanach Zjednoczonych kwestię lustracji nie regulują ustawy, tylko akty prawne dotyczące działalności FBJ. FBJ przeprowadza lustrację na wyraźne zlecenie władzy wykonawczej, konkretnie prezydenta Stanów Zjednoczonych. Nie przeprowadza się lustracji wszystkich osób sprawujących funkcje publiczne, ale wyłącznie tych, których wskaże prezydent. Jak niedoskonały jest to system, świadczy fakt, że dwóch kandydatów na prokuratora generalnego obecnej administracji zostało tak źle zlustrowanych, iż doniesienia prasowe ujawniły więcej „ciemnych” spraw, aniżeli odkryli lustrujący, w związku z czym Clinton musiał zrezygnować z obu kandydatów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-488">
          <u xml:id="u-488.0" who="#AndrzejRzepliński">Podobnie jak poseł I. Lipowicz, opowiadam się za utrzymaniem obecnego brzmienia art. 45.</u>
          <u xml:id="u-488.1" who="#AndrzejRzepliński">Problem lustracji może być rozumiany bardzo różnie. Na szczęście, minęło już 6 lat od faktów, które kiedyś miały miejsce. Wydaje mi się, że z biegiem czasu coraz więcej będzie osób, które są informatorami obecnej policji politycznej i coraz mniej tych, którzy będą się ubiegać o jakąkolwiek funkcję publiczną, a w przeszło.ci byli „kapusiami” SB lub UB. Są osoby, które nigdy nie donosiły, a teraz z różnych przyczyn donoszą, Obrzydzenie etyczne dotyczy i jednej i drugiej kategorii osób.</u>
          <u xml:id="u-488.2" who="#AndrzejRzepliński">Żaden minister spraw wewnętrznych nie zgodzi się na ujawnianie swoich informatorów. Byłoby to sprzeczne z zasadami pracy policji politycznej. Na pewno nie będą ujawnione zasady agenturalne obecnych służb specjalnych. Za dziesięć lat może się okazać, że o pełnienie służby publicznej będą się ubiegać tylko ci, których należałoby sprawdzić, czy nie byli agentami UOP, gdyż w szranki wyborcze nie będą już stawać osoby, które donosiły dla poprzednich służb specjalnych. Problem lustracji stanie się wtedy bezprzedmiotowy, co więcej zrodzi zagrożenie nierówno.ci wobec prawa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-489">
          <u xml:id="u-489.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Proszę wszystkich mówców, aby koncentrowali się na art. 45 projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-489.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Znamy różne poglądy na temat lustracji, permanentnej lustracji, „kapowania” w czasach minionych, obecnych i przyszłych.</u>
          <u xml:id="u-489.2" who="#AleksanderKwaśniewski">W tej chwili chodzi nam o upodmiotowienie obywateli czyli oprawo do uzyskiwania informacji na temat działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Moim zdaniem, jest to kluczowe dla treści art. 45.</u>
          <u xml:id="u-489.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Mówimy o sytuacji odnoszącej się do demokratycznego państwa, w którym obywatel ma prawo wiedzieć, czy kandydat na posła lub radnego pracował, czy był bezrobotnym, działał gdzieś lub nie działał i w ogóle co robił. Cały czas czyjąś przeszłość rozpatrujemy w kategoriach, czy ktoś był agentem służb specjalnych, czy nie. Z czasem będzie to nabierało innego znaczenia.</u>
          <u xml:id="u-489.4" who="#AleksanderKwaśniewski">Proszę o skoncentrowanie się nad treścią art. 45. Wizja państwa, którą dla udokumentowania swojej tezy zarysował prof. A. Rzepliński, nie sprawdzi się. za kilka lat nie będzie zadawane pytanie, kto komu donosił, dlatego że donoszenie będzie normą obowiązującą.</u>
          <u xml:id="u-489.5" who="#AleksanderKwaśniewski">Sądzę, że zdążymy omówić jeszcze art. 46 i art. 47. Jako ostatni w sprawie art. 45 wypowiedzą się posłowie R. Bugaj i J. Gwiżdż.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-490">
          <u xml:id="u-490.0" who="#RyszardBugaj">Pragnę zwrócić uwagę, że poseł A. Kwaśniewski najpierw apelował, aby nie omawiać zagadnienia lustracji, po czym sam długo mówił na ten temat.</u>
          <u xml:id="u-490.1" who="#RyszardBugaj">Odbyta dyskusja przekonała mnie, że w jednym artykule trudno będzie uregulować dostępność do informacji o działalności organów władzy publicznej i dostępność do informacji na temat osób pełniących lub ubiegających się o pełnienie funkcji publicznych. Myślę, że są to dwie różne materie i można spróbować uregulować je w dwóch osobnych artykułach.</u>
          <u xml:id="u-490.2" who="#RyszardBugaj">Prof. A. Rzepliński mówił o przemijaniu problemów związanych z donoszeniem służbom specjalnym. Dla mnie, nie jest to takie oczywiste. Ustawodawca może zdecydować, że funkcji publicznych nie będą pełniły osoby, które teraz, w demokratycznym społeczeństwie, są agentami. Poprzez przyjęcie pewnego trybu wyjaśnień i sprawdzeń, możemy doprowadzić do rozdziału: albo ktoś zajmował się współpracą ze służbami specjalnymi, albo ubiega się o funkcje publiczne.</u>
          <u xml:id="u-490.3" who="#RyszardBugaj">Apeluję, abyśmy do jutra zastanowili się czy jest jakiś sens w podziale przepisu art. 45 projektu jednolitego Konstytucji RP i sformułowaniu artykułu quasi - lustracyjnego. Użyłem pojęcia „quasi - lustracyjny”, gdyż chodzi tu o dostęp do informacji na temat osób sprawujących funkcje publiczne, zagwarantowany niekoniecznie każdemu obywatelowi. Chodzi tu o pewien rodzaj wiedzy struktur instytucjonalnych o osobach ubiegających się o pełnienie funkcji publicznych. Z jednej strony chodzi o ochronę tej wiedzy, z drugiej - o możliwie szeroki do niej dostęp.</u>
          <u xml:id="u-490.4" who="#RyszardBugaj">Jest to materia dość delikatna. W art. 45 ust. 1 mówimy o prawie do uzyskiwania informacji o działalności osób piastujących funkcje publiczne, ale już w ust. 3 jest mowa o możliwości ograniczenia tego prawa ze względu na bezpieczeństwo państwa, co według mnie stwarza dość istotną tamę w uzyskiwaniu wspomnianych informacji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-491">
          <u xml:id="u-491.0" who="#JerzyGwiżdż">Ponieważ chodzi tutaj o wgląd w życiorysy i to nie tylko w sferę dotyczącą życia publicznego, ale po części w sferę życia prywatnego (sfera ta zostaje naruszona), to wydaje mi się, że normowanie tej sprawy w jednym przepisie konstytucyjnym, nawet rozbudowanym do jakiejś definicji, jest niestosowne. Jest to bardzo ważny problem, który wymaga szczegółowego uregulowania w ustawie.</u>
          <u xml:id="u-491.1" who="#JerzyGwiżdż">Zwróćmy uwagę na brzmienie art. 26 ust. 2 projektu obywatelskiego Konstytucji RP. Generalna norma mówi: „Osoby, które pełnią funkcje publiczne lub do nich kandydują, podlegają lustracji”. Nie wiem, czy wyraz „lustracja” został tu szczęśliwie użyty, ale nie zdołaliśmy wymyśleć innego, który odzwierciedlałby ideę całego przepisu. Drugie zdanie art. 26 ust. 2 brzmi tak: „Szczegóły określa ustawa”. Tak więc ustawa określi, kto podlega lustracji, jakie będą kryteria jej przeprowadzania, na jakich warunkach będzie dokonywana.</u>
          <u xml:id="u-491.2" who="#JerzyGwiżdż">Nie wydaje mi się, aby istniała potrzeba tworzenia specjalnej, rozbudowanej normy. W gruncie rzeczy chodzi o informacje bardzo specyficzne.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-492">
          <u xml:id="u-492.0" who="#KazimierzDziałocha">Pragnę podbudować stanowisko mojego przedmówcy, przytaczając brzmienie art. 23 ust. 2 konstytucji hiszpańskiej: „Obywatele mają prawo do obejmowania na równych zasadach funkcji urzędów publicznych, zgodnie z wymogami wskazanymi przez ustawę”. Myślę, że w konstytucji nie można uregulowań tego zagadnienia, trzeba tu zrobić odesłanie do ustawy, mając gwarancje, że skoro zapis konstytucyjny wymaga uszczegółowienia w postaci określonej ustawy, to zostanie ona stworzona.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-493">
          <u xml:id="u-493.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Zamykamy dyskusję nad art. 45 projektu jednolitego Konstytucji RP. Myślę, że wszyscy, którzy chcieli złożyć wnioski, uczynili to, choć przyznam szczerze, że mimo tego, iż dyskusja nad tym przepisem była bardzo bogata, to generalnie niczego nowego nie zaproponowano. Podnoszono różne wątpliwości, a potem, po wysłuchaniu wyjaśnień, rezygnowano ze swoich sugestii.</u>
          <u xml:id="u-493.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Proszę przypomnieć, kto oprócz senatora P. Andrzejewskiego i senator A. Grześkowiak, składał wniosek do art. 45. Widzę, że zgłaszają się poseł R. Grodzicki i poseł L. Pastusiak.</u>
          <u xml:id="u-493.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Które artykuły projektu senackiego Konstytucji RP proponuje przenieść do art. 45 projektu jednolitego Konstytucji RP senator A. Grześkowiak?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-494">
          <u xml:id="u-494.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Z art. 45 koresponduje przepis: „Obywatele mają prawo do obejmowania na równych zasadach funkcji urzędów publicznych zgodnie z wymogami wskazanymi przez ustawy”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-495">
          <u xml:id="u-495.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Który to artykuł?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-496">
          <u xml:id="u-496.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Zgłosiłam już art. 35 i art. 36 projektu senackiego Konstytucji RP. Przepisy dotyczące obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej i referendum w innym miejscu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-497">
          <u xml:id="u-497.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Wnioski te odnoszą się do poprzedniego artykułu projektu jednolitego Konstytucji RP (art. 44).</u>
          <u xml:id="u-497.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Proszę wszystkich o złożenie swoich wniosków na piśmie, abyśmy jutro mogli je poddać pod głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-497.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do omówienia art. 46 projektu jednolitego Konstytucji RP, który w wersji podkomisji brzmi następująco:</u>
          <u xml:id="u-497.3" who="#AleksanderKwaśniewski">„1. Obywatele polscy mają prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a także swoich przedstawicieli do sejmu i senatu oraz organów samorządu terytorialnego, po ukończeniu lat osiemnastu, bez względu na płeć, przynależność narodową i rasową, wyznanie, wykształcenie, czas zamieszkiwania i pochodzenie społeczne, zawód i stan majątkowy.</u>
          <u xml:id="u-497.4" who="#AleksanderKwaśniewski">2. Prawa wyborcze nie przysługują osobom ubezwłasnowolnionym prawomocnym orzeczeniem sądu z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego oraz osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądu pozbawione zostały praw publicznych lub wyborczych”.</u>
          <u xml:id="u-497.5" who="#AleksanderKwaśniewski">Zgłoszono już wniosek o przesunięcie tego przepisu do części Konstytucji RP, traktującej o prawach wyborczych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-498">
          <u xml:id="u-498.0" who="#JerzyGwiżdż">Materia przepisu art. 46 ust. 1 zawiera się właściwie w art. 85 i art. 114 oraz w przyjętych już zasadach ogólnych. Pozostaje do rozstrzygnięcia kwestia, w którym miejscu zapisać ograniczenie praw wyborczych, zawarte w art. 46 ust. 2.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-499">
          <u xml:id="u-499.0" who="#StanisławGebethner">Kwestia ta została już zapisana w przepisach dotyczących prawa wyborczego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-500">
          <u xml:id="u-500.0" who="#JerzyGwiżdż">Proponuję wykreślenie całego art. 46.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-501">
          <u xml:id="u-501.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Proszę sformułować na piśmie wniosek o wykreślenie art. 46 z podrozdziału „Wolności i prawa polityczne” oraz uregulowanie materii tego przepisu w art. 85 i art. 114, dotyczących praw wyborczych.</u>
          <u xml:id="u-501.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy ktoś ma inne zdanie, tzn, będzie proponował inne wnioski do art. 46 projektu jednolitego Konstytucji RP?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-502">
          <u xml:id="u-502.0" who="#JerzyCiemniewski">Uważam, że podstawowe zasady z zakresu prawa wyborczego powinny być określone w jednym miejscu. W czasie wyborów prezydenckich, do Sejmu, Senatu, obowiązuje takie samo prawo wyborcze.</u>
          <u xml:id="u-502.1" who="#JerzyCiemniewski">Za szczególnie istotny uważam przepis art. 46 ust. 2.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-503">
          <u xml:id="u-503.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy poseł J. Ciemniewski opowiada się za zachowaniem art. 46?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-504">
          <u xml:id="u-504.0" who="#JerzyCiemniewski">Tak. Jednak za niepotrzebne uważam określenie warunków: „bez względu na płeć, przynależność narodową i rasową, wyznanie, wykształcenie, czas zamieszkiwania, pochodzenie społeczne, zawód i stan majątkowy”. Chodzi tu o zasadę niedyskryminacji, a przecież zasada równości obywateli wobec prawa została sformułowana w innym miejscu.</u>
          <u xml:id="u-504.1" who="#JerzyCiemniewski">Sam sposób uregulowania prawa wyborczego, zaproponowany w przepisie art. 46, wydaje mi się odpowiedni.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-505">
          <u xml:id="u-505.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że poseł J. Ciemniewski zgłosi na piśmie wniosek o zachowanie art. 46 (w brzmieniu zaproponowanym przez podkomisję), po wykreśleniu ostatnich wyrazów z ust. 1 tego artykułu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-506">
          <u xml:id="u-506.0" who="#JerzyCiemniewski">Proponuję, aby przepis art. 46 ust. 1 kończył się wyrażeniem: „...po ukończeniu lat osiemnastu”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-507">
          <u xml:id="u-507.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Proszę zgłosić swoją propozycję na piśmie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-508">
          <u xml:id="u-508.0" who="#RyszardGrodzicki">Sądzę, że mająca przed chwilą miejsce wymiana zdań wskazuje jednoznacznie, że w przyszłej Konstytucji RP powinien znaleźć się osobny rozdział poświęcony zagadnieniom wyborczym (procedurze wyborczej), który skupiałby w sobie przepisy porozrzucane obecnie po całym projekcie jednolitym Konstytucji RP. Wydaje mi się, że byłoby to najlepsze rozwiązanie.</u>
          <u xml:id="u-508.1" who="#RyszardGrodzicki">Ponieważ nie wiadomo, czy art. 46 zostanie utrzymany, myślę, że należałoby przeredagować brzmienie jego ust. 2, dlatego że to zaproponowane przez podkomisję raczej gmatwa całą kwestię aniżeli ją rozjaśnia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-509">
          <u xml:id="u-509.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy w związku z tym, poseł R. Grodzicki pragnie zaproponować do art. 46 jakąś poprawkę (zmianę redakcyjną)?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-510">
          <u xml:id="u-510.0" who="#RyszardGrodzicki">Proponuję następujące brzmienie art. 46 ust. 2:</u>
          <u xml:id="u-510.1" who="#RyszardGrodzicki">„Prawo wybierania nie przysługuje osobom ubezwłasnowolnionym prawomocnym orzeczeniem sądu oraz osobom pozbawionym prawomocnym orzeczeniem sądu praw publicznych lub wyborczych na czas trwania ubezwłasnowolnienia lub pozbawienia tych praw”.</u>
          <u xml:id="u-510.2" who="#RyszardGrodzicki">Moim zdaniem, jest to przepis bardziej precyzyjny, dotyczy wszystkich ubezwłasnowolnień, a nie tylko z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego. Doktryna cywilistyczna zna jeszcze inne sytuacje, w których ubezwłasnowolnienie może mieć miejsce.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-511">
          <u xml:id="u-511.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy poseł R. Grodzicki zgłosi swój wniosek na piśmie?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-512">
          <u xml:id="u-512.0" who="#ryszardGrodzicki">Tak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-513">
          <u xml:id="u-513.0" who="#PiotrWinczorek">Pragnę zwrócić uwagę, że nie ma jako takiego pozbawienia praw wyborczych. Jest jedynie pozbawienie praw publicznych, co obejmuje również pozbawienie praw wyborczych. Chyba, że chcielibyśmy stworzyć nową ustawę o pozbawieniu tylko praw wyborczych i pozostawieniu pozostałych praw publicznych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-514">
          <u xml:id="u-514.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Czy mogę uznać, że w sprawie art. 46 wszystkie wnioski zostały już zgłoszone? Nie widzę sprzeciwu. Proszę złożyć wszystkie propozycje na piśmie po to, abyśmy jutro poddali je pod głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-514.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Przystępujemy do omówienia art. 47, który w projekcie jednolitym Konstytucji RP został przedłożony w następującym brzmieniu:</u>
          <u xml:id="u-514.2" who="#AleksanderKwaśniewski">„Każdy może składać petycje oraz wnioski do organów władzy publicznej”, (które są obowiązane je rozpatrzyć). (Tryb rozpatrzenia petycji i wniosków określa ustawa).</u>
        </div>
        <div xml:id="div-515">
          <u xml:id="u-515.0" who="#KazimierzDziałocha">Nie ma zasadniczej różnicy pomiędzy obydwoma sformułowaniami ujętymi w nawiasy kwadratowe. Pierwsze z nich expressis verbis odnosi się do obowiązku rozpatrywania włożonych wniosków i petycji. Jeżeli przyjmiemy zapis: „Tryb rozpatrzenia petycji i wniosków określa ustawa”, to będzie to również oznaczało obowiązek ich rozpatrywania z tym, że dodatkowo tryb tego działania zostanie określony przez ustawę.</u>
          <u xml:id="u-515.1" who="#KazimierzDziałocha">Myślę, że bardziej poprawnym jest drugie sformułowanie: „Tryb rozpatrzenia petycji i wniosków określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-515.2" who="#KazimierzDziałocha">Poza tym, natura tego prawa wskazuje na to, iż nie powinno być ono sformalizowane. Chodzi tutaj o składanie wniosków i petycji przez obywateli w każdej dostępnej formie. Tak to jest przynajmniej rozumiane na gruncie art. 17 konstytucji niemieckiej. Nie ma potrzeby określania przesłanek, warunków lub przedmiotu takich wniosków. Można je składać we wszystkich sprawach i w dowolnej formie. Tryb ich rozpatrywania powinien być pomyślany jako pewna gwarancja, iż zostaną one uwzględnione. Obowiązek ich rzetelnego potraktowania czyli rozpatrzenia będzie wynikał z przepisu: „Tryb rozpatrzenia petycji i wniosków określa ustawa”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-516">
          <u xml:id="u-516.0" who="#AlicjaGrześkowiak">W miejsce przedłożonego przez podkomisję brzmienia art. 47 projektu jednolitego Konstytucji RP proponuję treść następującą:</u>
          <u xml:id="u-516.1" who="#AlicjaGrześkowiak">„Obywatele mają prawo wnosić indywidualne lub zbiorowe petycje do wszelkich władz państwowych i samorządowych”. jest to przepis art. 42 projektu senackiego Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-517">
          <u xml:id="u-517.0" who="#RyszardGrodzicki">Mam pytanie do ekspertów. Pojęcie „petycje” jest obecnie nieznane na gruncie prawa polskiego. Czym w realiach polskich petycja miałaby się różnić od wniosku (nie chodzi mi tu o realia anglosaskie). Proszę o wyjaśnienie tej kwestii.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-518">
          <u xml:id="u-518.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Który z ekspertów zechce wyjaśnić, jaka istnieje w warunkach polskich (a nie na gruncie anglosaskim) różnica pomiędzy petycją a wnioskiem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-519">
          <u xml:id="u-519.0" who="#LeszekWiśniewski">Petycja, to wniosek składany grupowo, tzn. w sytuacji, gdy grupa obywateli domaga się czegoś od organów władzy. Tak to jest rozumiane w konstytucjach i ustawodawstwie różnych krajów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-520">
          <u xml:id="u-520.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Zdaje się, że w propozycji senator A. Grześkowiak była mowa, iż każdy, indywidualnie lub zbiorowo, może składać wnioski do organów władzy publicznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-521">
          <u xml:id="u-521.0" who="#AlicjaGrześkowiak">W moim wniosku jest mowa również o petycji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-522">
          <u xml:id="u-522.0" who="#AleksanderKwaśniewski">To znaczy, że opiera się on na gruncie anglosaskim.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-523">
          <u xml:id="u-523.0" who="#AlicjaGrześkowiak">Wydaje mi się, że moja propozycja opiera się jednak na gruncie polskim.</u>
          <u xml:id="u-523.1" who="#AlicjaGrześkowiak">Czy w konstytucji z 1921 r. nie użyto wyrazu „petycja”?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-524">
          <u xml:id="u-524.0" who="#LeszekWiśniewski">Użyto.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-525">
          <u xml:id="u-525.0" who="#AkleksanderKwaśniewski">W tym czasie Polska była bardzo młodym państwem.</u>
          <u xml:id="u-525.1" who="#AkleksanderKwaśniewski">A więc, do art. 47 projektu jednolitego Konstytucji RP zostały zgłoszone dwa wnioski:</u>
          <u xml:id="u-525.2" who="#AkleksanderKwaśniewski">- propozycja podkomisji, uwzględniająca sugestię ekspertów o dodanie do tego przepisu drugiego zdania: „Tryb rozpatrzenia petycji i wniosków określa ustawa” (przepis art. 47 byłby wtedy bardziej czytelny) oraz:</u>
          <u xml:id="u-525.3" who="#AkleksanderKwaśniewski">- wniosek senator A. Grześkowiak.</u>
          <u xml:id="u-525.4" who="#AkleksanderKwaśniewski">Na pytanie postawione przez posła R. Grodzickiego udzielono już odpowiedzi.</u>
          <u xml:id="u-525.5" who="#AkleksanderKwaśniewski">Czy są jeszcze inne uwagi bądź propozycje?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-526">
          <u xml:id="u-526.0" who="#PiotrWinczorek">Pragnę przypomnieć, że chodziło nam o uniknięcie zwrotu „skargi i wnioski”, który wszystkim się źle kojarzy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-527">
          <u xml:id="u-527.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Skoro w konstytucji z 1921 r. użyto sformułowania „petycje”, to uważam, że to samo określenie możemy powtórzyć w przyszłej Konstytucji RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-528">
          <u xml:id="u-528.0" who="#KazimierzDziałocha">Chcę powołać się na mądrość i prawa innych narodów.</u>
          <u xml:id="u-528.1" who="#KazimierzDziałocha">Gdyby chcieć wyraźniej odróżnić petycje od wniosków (wydaje się, że pomiędzy tymi pojęciami nie ma merytorycznej różnicy), to można by przyjąć formułę „petycji lub zażaleń”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-529">
          <u xml:id="u-529.0" who="#LeszekWiśniewski">Forma zażalenia idzie nieco dalej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-530">
          <u xml:id="u-530.0" who="#AleksanderKwaśniewski">Może art. 47 powinien otrzymać brzmienie: „Każdy może składać petycje albo wyżalić się w dowolny sposób”?</u>
          <u xml:id="u-530.1" who="#AleksanderKwaśniewski">Myślę, że powoli dochodzimy do finału naszych dzisiejszych obrad. Zakończyliśmy właśnie prace nad art. 47 projektu jednolitego Konstytucji RP.</u>
          <u xml:id="u-530.2" who="#AleksanderKwaśniewski">Wszystkich wnioskodawców proszę o przekazanie swoich propozycji na piśmie do sekretariatu Komisji Konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-530.3" who="#AleksanderKwaśniewski">Nasze jutrzejsze posiedzenie rozpoczniemy od głosowań.</u>
          <u xml:id="u-530.4" who="#AleksanderKwaśniewski">Dziękuję za uczestniczenie w obradach przybyłym gościom, przedstawicielom Prezydenta RP, reprezentantom Rady Ministrów, przedstawicielom Trybunału Konstytucyjnego, ekspertom.</u>
          <u xml:id="u-530.5" who="#AleksanderKwaśniewski">Zamykam pierwszy dzień posiedzenia Komisji Konstytucyjnej.</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>