text_structure.xml 88.6 KB

Edit Raw Blame History

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml"/>
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml"/>
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wznawiam posiedzenie Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego.</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Witam członków Komisji oraz gości. Za chwilę rozpoczniemy głosowania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#PosełJerzyCiemniewski">W związku z dyskusją nad kwestią skargi konstytucyjnej w dniu wczorajszym, prosiłem ekspertów o przedstawienie funkcjonowania instytucji skargi konstytucyjnej w RFN. Nie otrzymałem jednak odpowiedzi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przed głosowaniem nad art. 61 dotyczącym skargi konstytucyjnej zostanie udzielona odpowiedź ekspertów na pytanie dotyczące skargi konstytucji w RFN.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Chcę również poinformować Komisję, że ustaliłem z poseł D. Waniek, że jej propozycja dotycząca artykułu poświęconego siłom zbrojnym zostanie rozpatrzony przy okazji dyskusji nad art. 121 dotyczącym prezydenta.</u>
          <u xml:id="u-3.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Chcę również - w oczekiwaniu na kworum - ponowić apel o to, aby kluby rozważyły konieczność dokonania zmian w składzie Komisji w odniesieniu do tych jej członków, którzy nie uczestniczą w pracach konstytucyjnych.</u>
          <u xml:id="u-3.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Podstawą głosowań, które rozpoczynamy będzie druk nr 14 zawierający poprawki od artykułów: 26, 49, 59–68, 68a, 68b i 68c, zgłoszone podczas dyskusji w dniu wczorajszym.</u>
          <u xml:id="u-3.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Kwestia pierwsza, to propozycja przedstawicieli Prezydenta RP, prof. M. Pietrzaka, prof. A. Rzeplińskiego i dra W. Kuleszy, przewidujące dodanie nowego ust. 3 w przyjętym już art. 26. W związku z tym przypomnę, że brzmienie przyjętego już art. 26 jest następujące:</u>
          <u xml:id="u-3.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„Ust. 1. Każdy, kto znajduje się pod jurysdykcją Państwa polskiego, korzysta z praw i wolności zagwarantowanych w Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-3.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ust. 2. Zgodne z prawem międzynarodowym, wyjątki od tej zasady, odnoszące się do cudzoziemców, określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-3.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przedstawiciele Prezydenta RP proponują dodanie nowego ust. 3 w następującym brzmieniu: „Dzieci do osiągnięcia pełnoletności korzystają z praw i wolności za zgodą rodziców lub prawnych opiekunów, chyba że Konstytucja lub ustawa przyznaje im samodzielność w korzystaniu z nich, bądź wynika ona z treści tych praw i wolności”.</u>
          <u xml:id="u-3.8" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Czy ktoś chciałby jeszcze zabrać głos przed głosowaniem? Nie ma.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#SenatorJerzyMadej">Odnoszę wrażenie, że przedłożona poprawka bardziej pasuje do art. 23 niż do art. 26, który jednak traktuje o nieco innych kwestiach.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Według mnie przedłożona poprawka bardziej pasuje do art. 26 niż do art. 23, który mówi o równości praw kobiet i mężczyzn.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#MichałPietrzak">Nie byliśmy do końca zdecydowani, gdzie powinna znaleźć się przedłożona poprawka. Wydaje się, że najlepszym miejscem są przepisy formułujące zasady ogólne praw i wolności. Nasz wniosek mógłby być również ust. 2 w art. 26.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#PosełWitMajewski">Moim zdaniem, przedłożona propozycja powinna znaleźć się w art. 21, który dotyczy w ogóle korzystania z praw. Mógłby to więc być ust. 3 lub ust. 4 w art. 21.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#MichałPietrzak">Można również rozważyć utworzenie nowego, odrębnego artykułu zawierającego naszą propozycję.</u>
          <u xml:id="u-8.1" who="#MichałPietrzak">Chcę jeszcze dodać, że jeżeli nasz wniosek ma znaleźć się w już istniejącym artykule, to powinien to być artykuł rozpoczynający się od wyrazu: „Każdy”. Określenie to sugeruje bowiem, że chodzi zarówno o osoby dorosłe jak i dzieci. W rozwiązaniach szczegółowych natomiast kwestia ta jest już ujmowana różnie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Uważam, że najlepszym rozwiązaniem byłoby uczynienie z przedłożonej propozycji ust. 2 w art. 26.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#PosełRyszardGrodzicki">Chcę zapytać ekspertów, czy nie zachodzi obawa, że dyskutowana propozycja jest rozbieżna z art. 55 ust. 3, który brzmi: „Dziecku zdolnemu do formułowania własnego poglądu zapewnia się prawo do swobodnego jego wyrażenia. W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane wysłuchać i w miarę możliwości uwzględnić pogląd dziecka”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Nie dostrzegam rozbieżności.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#LeszekWiśniewski">Chcę powiedzieć, że od początku miałem obiekcje co do dyskutowanego przepisu i rozmawiałem nawet na ten temat z wnioskodawcami. Uważam, że tak wyraźne ograniczenie praw dziecka w konstytucji, a zwłaszcza w zasadach ogólnych praw i wolności, jest zbyt daleko idące. W Konwencji praw dziecka, dzieci są podmiotami praw i wolności określonych w Konwencji. Konwencja uwzględnia prawa rodziców, które wynikają z ustaw. Art. 26 stanowi, że wszyscy, którzy znajdują się pod jurysdykcją Państwa polskiego korzystają z praw i wolności zagwarantowanych w konstytucji, a wyjątki określa ustawa. czy Kodeks rodzinny i opiekuńczy, który określałby te wyjątki, nie byłby wystarczający? Nie widzę potrzeby demonstracyjnego ograniczenia praw dzieci w Konstytucji i to w tak zdecydowanej formie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Czy ktoś z ekspertów ma inne zdanie? Nie ma.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#PosełJerzyCiemniewski">Chcę zapytać, czy istnieje przykład tego rodzaju normy w konstytucjonalizmie światowym? Jeżeli nie ma tego rodzaju przykładu, to czy eksperci przypuszczają, iż wynika to z faktu, że nikt nie wpadł na ten pomysł, czy też nie jest to potrzebne?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#KazimierzDziałocha">Myślę, że wnioskodawcy chcieli uczynić dobrze, przyznając dzieciom więcej niż im przysługuje. Wyszło jednak na coś innego - na ograniczenie. Korzystanie przez dzieci z praw i wolności za pośrednictwem rodziców lub opiekunów miało wzmocnić prawa dzieci. Konflikt ten istnieje niezależnie od przyjętych przepisów.</u>
          <u xml:id="u-15.1" who="#KazimierzDziałocha">Tego typu przepisu nie ma w znanych konstytucjach. Nie może to być jednak argument przeciwko przedłożonej propozycji. Chcę również dodać, że w praktyce bardzo trudno jest rozstrzygnąć, jakie uprawnienia przysługują dzieciom samodzielnie, a jakie za zgodą rodziców. W przyjętych artykułach rodzicom została - generalnie - przyznana władza rodzicielska. W związku z tym mogę m.in. decydować o wychowaniu dzieci. Kwestię tę trzeba jednak oddzielić od uprawnień dziecka. Przykładem może być prawo petycji: czy przysługuje ono dzieciom? Wydaje się, że zależy to od tego jakich spraw dotyczy petycja. Pojawia się pytanie, czy w sprawach politycznych dzieci mogą występować samodzielnie, na przykład poprzez udział w zgromadzeniach politycznych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Z całym szacunkiem dla prof. M. Pietrzaka, ale muszę stwierdzić, że przedłożona norma jest bardzo niebezpieczna. Jak w ogóle można przyjąć formułę, że dziecko - które jest przecież podmiotem w społeczeństwie - korzysta z praw i wolności za zgodą rodziców lub prawnych opiekunów. Jest to konstrukcja nie do przyjęcia. Czymś innym jest stwierdzenie o ograniczeniu zdolności do czynności prawnych - co jest regulowane kodeksowo. Dzieje się to jednak w ramach domniemania wolności i domniemania praw.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Dodatkową wymianę poglądów uważam za zakończoną. Rozumiem również, że w trybie autopoprawki przedłożona propozycja ma być ust. 2, a nie ust. 3. Dotychczasowy ust. 2 stałby się więc ust. 3.</u>
          <u xml:id="u-17.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 26 ust. 2 w brzmieniu przedłożonym przez przedstawicieli Prezydenta RP.</u>
          <u xml:id="u-17.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 28 głosów przeciwnych, przy braku popierających i 4 wstrzymujących się odrzuciła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-17.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Tak więc art. 26 pozostaje w brzmieniu dotychczasowym.</u>
          <u xml:id="u-17.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Druga kwestia wymagająca głosowania, to wniosek poseł K. Łybackiej - popierany przez ekspertów - dotyczący zmiany w art. 49 ust. 3. W dyskusji jaka miała miejsce na ten temat wskazywano, że skoro obowiązek szkolny ma być wypełniany do 16 roku życia, to logiczne byłoby również, aby zakaz stałego zatrudniania obowiązywał od 16 a nie od 15 roku życia. Podkreślam, że chodzi o stałe zatrudnienie.</u>
          <u xml:id="u-17.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Czy są pytania do autorki wniosku?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#PosełWitMajewski">Jak w związku z treścią wniosku rozwiązać sytuację, gdy po zakończeniu szkoły podstawowej, dzieci często rozpoczynają stałe zatrudnienie jako uczniowie uczący się zawodu. Mają wówczas 15 lat.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#PosełKrystynaŁybacka">Zatrudnienie w ramach praktycznej nauki zawodu dnie ma charakteru stałego zatrudnienia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#PosełJerzyZdrada">Odnoszę wrażenie, iż zachodzi nieporozumienie. Obowiązek szkolny do lat 16 oznacza, że szkoła podstawowa musi być ukończona do 16 roku życia. Jeżeli to nie nastąpi, to ukończenie szkoły podstawowej może nastąpić w innym trybie niż w normalnej szkole dziennej. Natomiast jeżeli ktoś kończy szkołę w normalnym terminie w wieku 15 lub 15 lat, to rzeczywiście powstaje luka, o której mówił poseł W. Majewski. Mamy więc sytuację, kiedy po ukończeniu szkoły podstawowej można podjąć naukę zawodu lub rozpocząć pracę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#PosełKrystynaŁybacka">We wczorajszej dyskusji, kiedy rozważana była możliwość wprowadzenia tego przepisu - jako komplementarnego do art. 51 ust. 1 - wskazywano, iż w przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązuje norma 16 lat. W związku z tym wprowadzenie normy konstytucyjnej 15 lat wydawało się być odstępstwem od powszechnie obowiązujących przepisów z zakresu prawa pracy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#PosełMarekMazurkiewicz">Chcę zapytać ekspertów jak kształtuje się ta granica wieku w standardach europejskich, a zwłaszcza w konwencjach dotyczących praw dziecka?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#LeszekWiśniewski">O ile dobrze pamiętam, to w Konwencji praw dziecka dolna granica wieku zatrudniania nie została określona.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ponieważ sprawa, nad którą dyskutujemy, nie musi być natychmiast rozstrzygnięta, proponuję, abyśmy zwrócili się do ekspertów, aby na kolejnym posiedzeniu przedstawili dwie ekspertyzy. jedna dotyczyłaby ujęcia interesującej nas kwestii w standardach europejskich. Druga ekspertyza dotyczyłaby kwestii, o której mówił poseł J. Zdrada, a więc sytuacji dzieci po ukończeniu szkoły podstawowej w kontekście możliwości podjęcia stałej pracy.</u>
          <u xml:id="u-24.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Sugeruję poseł K. Łybackiej przyjęcie takiej drogi postępowania chyba, że już teraz możemy wyjaśnić wątpliwości, o których mówiłem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#MichałPietrzak">Nie jest jednak tak, jak Nie jest jednak tak, jak mówił poseł J. Zdrada a więc, że nauka w zakresie szkoły podstawowej jest obowiązkowa do 16 roku życia. Art. 51 ust. 1 stanowi, że nauka do 16 roku życia jest obowiązkowa. Zakłada to więc, że przyszłe ustawy wprowadzą obowiązek szkolny do 16 roku życia, a więc dłużej niż obecnie. Wniosek poseł K. Łybackiej uważam więc za uzasadniony.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-26">
          <u xml:id="u-26.0" who="#LeszekWiśniewski">Europejska Karta Socjalna stanowi, że należy ustalić na 15 lat wiek minimalny dopuszczenia do zatrudnienia z zastrzeżeniem możliwości wyjątków wobec dzieci zatrudnionych przy określonych pracach lekkich, niezagrażających ich zdrowiu, moralności lub wykształceniu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-27">
          <u xml:id="u-27.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Tak więc standard europejski to 15 lat. My przyjęliśmy, że do 16 roku życia nauka jest obowiązkowa. Sprawa jest więc jasna i w związku z tym myślę, że możemy przejść do głosowania. Przypuszczam, że obecne brzmienie art. 49 ust. 3 jest następujące: „Stałe zatrudnianie dzieci do lat 15 jest zakazane”.</u>
          <u xml:id="u-27.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie poprawki poseł K. Łybackiej nadającej art. 49 ust. 3 następujące brzmienie: „Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane”.</u>
          <u xml:id="u-27.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 16 głosów popierających, przy 8 głosach przeciwnych i 8 wstrzymujących się, przyjęła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-27.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Tak więc art. 49 ust. 3 uzyskał następujące brzmienie: „Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane”.</u>
          <u xml:id="u-27.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do art. 59, który w propozycji podkomisji ma następującą treść: „Rzeczpospolita Polska zapewnia każdej osobie, której prawa i wolności zostały naruszone, sądową ochronę prawną”.</u>
          <u xml:id="u-27.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Najdalej idący wniosek dotyczy art. 59 jest związany z art. 60, który w propozycji podkomisji ma następującą treść: „Organy władzy publicznej ponoszą odpowiedzialność za naruszenia wolności i praw określonych w Konstytucji”.</u>
          <u xml:id="u-27.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przedstawiciele Prezydenta RP, prof. M. Pietrzak, prof. A. Rzepliński i dr W. Kulesza proponują, aby art. 59 i art. 60 zastąpić art. 59 mającym następujące brzmienie:</u>
          <u xml:id="u-27.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„Ust. 1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody jaka została mu wyrządzona przez działanie organów władzy publicznej niezgodne z prawem.</u>
          <u xml:id="u-27.8" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ust. 2. Ustawa nie może zamykać nikomu drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych praw i wolności”.</u>
          <u xml:id="u-27.9" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie przedłożonego przez przedstawicieli Prezydenta RP brzmienia art. 59 zastępującego brzmienie art. 59 i art. 60 zaproponowane przez podkomisję.</u>
          <u xml:id="u-27.10" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 22 głosów popierających, przy 6 głosach przeciwnych i 4 wstrzymujących się, przyjęła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-27.11" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Tak więc art. 59 otrzymał brzmienie:</u>
          <u xml:id="u-27.12" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„Ust. 1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody jaka została mu wyrządzona przez działanie organów władzy publicznej niezgodne z prawem.</u>
          <u xml:id="u-27.13" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ust. 2. Ustawa nie może zamykać nikomu drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych praw i wolności”.</u>
          <u xml:id="u-27.14" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Oznacza to zarazem, że bezprzedmiotowa stają się dalsze wnioski zgłoszone do art. 59 i art. 60.</u>
          <u xml:id="u-27.15" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy zatem do wniosków dotyczących art. 61, który w wersji podkomisji został przedłożony w dwóch wariantach. Treść wariantu I jest następująca:</u>
          <u xml:id="u-27.16" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„Każdy, którego konstytucyjne prawa zostały naruszone ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracyjny orzekł ostatecznie o jego prawach i wolnościach lub obowiązkach określonych w Konstytucji”.</u>
          <u xml:id="u-27.17" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wariant II ma następujące brzmienie:</u>
          <u xml:id="u-27.18" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„Ust. 1. Każdy, którego konstytucyjne prawa zostały naruszone ma prawo wniesienia skargi do Trybunału Konstytucyjnego.</u>
          <u xml:id="u-27.19" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ust. 2. Przepis ust. 1 nie dotyczy prawa określonego w art. 41.</u>
          <u xml:id="u-27.20" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ust. 3. Tryb wnoszenia i rozpatrywania skargi określa ustawa o Trybunale Konstytucyjnym”.</u>
          <u xml:id="u-27.21" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ponadto wniosek dotyczący wariantu I przedłożył poseł W. Majewski. Całościową wersję art. 61 przedłożyli przedstawiciele Prezydenta RP.</u>
          <u xml:id="u-27.22" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przypomnę, że dyskusja nad art. 61 koncentrowała się na kwestii skargi konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-27.23" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Proszę teraz ekspertów, aby udzielili odpowiedzi na pytanie posła J. Ciemniewskiego dotyczące charakteru skargi konstytucyjnej w RFN.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-28">
          <u xml:id="u-28.0" who="#KazimierzDziałocha">Ekspertowi nie wypada pytać jakie intencje ma poseł J. Ciemniewski, stawiając to pytanie, biorąc pod uwagę fakt, że ma dużą wiedzę w tym zakresie. Należy przyjąć, że poseł J. Ciemniewski chce coś osiągnąć swoim pytaniem.</u>
          <u xml:id="u-28.1" who="#KazimierzDziałocha">Rozpocznę od stwierdzenia, że w języku polskim istnieje bogata literatura na temat objęty pytaniem. Najnowszą w tej materii jest wydana w tym roku praca prof. B. Banaszka dotycząca praw jednostki i systemu ich ochrony.</u>
          <u xml:id="u-28.2" who="#KazimierzDziałocha">Ujmując kwestię poruszoną w pytaniu możliwie syntetycznie należy stwierdzić, że skarga konstytucyjna jest takim środkiem ochrony praw, który przysługuje jednostce i który jednostka może bezpośrednio uruchomić. Nie jest więc konieczny udział ogniw pośrednich, takich jak na przykład Rzecznik Praw Obywatelskich.</u>
          <u xml:id="u-28.3" who="#KazimierzDziałocha">Przedmiotem ochrony są podstawowe prawa i wolności obywatelskie a więc te, które kreuje konstytucja. Należy dodać, że w RFN tę kategorię praw podstawowych rozumie się bardzo rozszerzająco.</u>
          <u xml:id="u-28.4" who="#KazimierzDziałocha">W przypadku RFN skarga konstytucyjna ma bronić przed każdym aktem władzy publicznej naruszającym prawa podstawowe. Może to więc być zarówno akt ogólny jak i akt indywidualny. Gdyby ustawa okazała się sprzeczna z przepisami konstytucji o prawach podstawowych, indywidualny obywatel może również skorzystać ze skargi konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-28.5" who="#KazimierzDziałocha">Przedmiotem skargi mogą również być akty indywidualne, a więc decyzje administracyjne i wyroki sądu. Odnosząc się do prawa porównawczego, należy stwierdzić, nie jest wszędzie tak, jak w RFN. Przedmiotem skargi jest ograniczony tylko do aktów prawnych indywidualnych i nie odnosi się do aktów ogólnych, gdyż wówczas skarga przypomina nieco actio populavis. Wówczas interes obywatela jest zagrożony pośrednio a nie wprost.</u>
          <u xml:id="u-28.6" who="#KazimierzDziałocha">Warunkiem skorzystania ze skargi konstytucyjnej jest ostateczność aktu prawnego, który jest przedmiotem skargi. W przypadku decyzji administracyjnej należy więc wyczerpać drogę postępowania administracyjnego w postaci decyzji ostatecznej. W przypadku wyroku sądowego również musi być wyczerpana droga postępowania sądowego. Nie może więc już przysługiwać żaden środek prawny w normalnym postępowaniu.</u>
          <u xml:id="u-28.7" who="#KazimierzDziałocha">Skutkiem rozpatrzenia skargi przez związkowy Trybunał Konstytucyjny jest wydanie orzeczenia w przedmiocie zgodności przepisu prawnego z konstytucją. Orzeczenie sprowadza się więc zawsze do stwierdzenia zgodności lub sprzeczności danej normy z konstytucją. Chodzi o normy wprost lub o normę, na podstawie której jakaś decyzja indywidualna konkretyzująca prawo jednostki została wydana.</u>
          <u xml:id="u-28.8" who="#KazimierzDziałocha">Z punktu widzenia praktycznej roli skargi konstytucyjnej w zakresie ochrony praw jednostki, najważniejszy jest określony tryb postępowania ze skargami. Ponieważ nadmiar skarg może grozić „zasypaniem” związkowego Trybunału Konstytucyjnego, przyjęto rozwiązania mające zapobiegać tego rodzaju niebezpieczeństwu. Wprowadzono kontrolę wstępną skarg, która powoduje, że ostatecznie Trybunał rozpatruje bardzo niewielką liczbę skarg, których wpływa tysiące. Do niedawna rolę „sita” pełniła również kaucja, która została jednak zniesiona na skutek narzutów o ograniczenie drogi do sądu.</u>
          <u xml:id="u-28.9" who="#KazimierzDziałocha">Liczba skarg, które kończą się orzeczeniem jest niewielka, jednakże waga orzeczeń dla ochrony konstytucyjnych praw jednostki jest ogromna. Uznaje się powszechnie, że dzięki skardze konstytucyjnej nastąpiło rozszerzenie konstytucji i jej interpretacja w kierunku wzmocnienia ochrony praw obywatelskich.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-29">
          <u xml:id="u-29.0" who="#PosełJerzyCiemniewski">Chcę jeszcze zapytać, czy wśród przedłożonych propozycji jest taka, która odpowiada wypełnianiu tej funkcji, ktÓrą spełnia skarga konstytucyjna w RFN?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-30">
          <u xml:id="u-30.0" who="#KazimierzDziałocha">Moim zdaniem, jest to wariant I podkomisji.</u>
          <u xml:id="u-30.1" who="#KazimierzDziałocha">Senator Piotr Andrzejewski (NSZZ „S”): Chcę przypomnieć, że w dniu wczorajszym przedłożyłem wniosek, aby o skardze konstytucyjnej rozstrzygnąć w ramach debaty nad przepisami dotyczącymi Trybunału Konstytucyjnego. Uważam bowiem, że kwestia, o której dyskutujemy musi być komplementarna z przepisami o Trybunale Konstytucyjnym. Konieczna będzie zwłaszcza decyzja, w jakim stopniu decydujemy się obciążyć Trybunał wnioskami, które będą napływać.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-31">
          <u xml:id="u-31.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przypomnę, że w dyskusji pojawiła się koncepcja przeniesienia artykułów dotyczących środków ochrony praw i wolności do innych rozdziałów poświęconych poszczególnym instytucjom służącym ochronie praw i wolności. Wówczas przepis o skardze konstytucyjnej zostałby umieszczony wśród przepisów o Trybunale Konstytucyjnym, a przepis o możliwości zgłoszenia wniosku do Rzecznika Praw Obywatelskich, wśród przepisów o Rzeczniku. Formalnie jednak nikt z członków Komisji nie poparł wniosku o rozproszenie artykułów dotyczących ochrony praw i wolności. Tym samym podtrzymana została propozycja przedłożona przez podkomisję i polegająca na zebraniu przepisów o świadkach ochrony praw i wolności w jednym podrozdziale.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-32">
          <u xml:id="u-32.0" who="#PiotrWinczorek">W wariancie I użyte jest określenie: „organ administracyjny”. W innych przepisach mowa jest o organach administracji rządowej i administracji samorządowej. Należy więc zdecydować czy chodzi o oba te typy organów administracji, czy też o jeden z nich. Używane jest również pojęcie: „władza publiczna” i „administracja publiczna”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-33">
          <u xml:id="u-33.0" who="#PosełMarekMazurkiewicz">Proponuję przyjąć formułę: „organ administracji publicznej”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-34">
          <u xml:id="u-34.0" who="#PosełJerzyCiemniewski">Proponuję, aby wariant I art. 61 został rozszerzony o treść ust. 2 z wariantu II, z którego wynika, że skarga nie dotyczy prawa określonego w art. 41.</u>
          <u xml:id="u-34.1" who="#PosełJerzyCiemniewski">Chcę dodać, że art. 41 dotyczy prawa azylu. Z doświadczeń RFN wynika, że objęcie skargą konstytucyjną prawa azylu spowodowało ogromne komplikacje, a nawet kontrowersje polityczne.</u>
          <u xml:id="u-34.2" who="#PosełJerzyCiemniewski">Zostałem w dyskusji przekonany o wyższości wariantu I, ale uważam, że powinien być uzupełniony o ust. 2.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-35">
          <u xml:id="u-35.0" who="#LeszekWiśniewski">Art. 41 brzmi: „Obywatele innych państw i bezpaństwowcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczpospolitej Polskiej na zasadach określonych ustawą”. Z przepisu tego nie wynika więc bezpośrednio prawo podmiotowe do ubiegania się o azyl, czy żądania azylu. Z art. 41 wynika tylko możliwość wystąpienia o azyl.</u>
          <u xml:id="u-35.1" who="#LeszekWiśniewski">Ponadto w świetle standardów międzynarodowych azyl nie jest prawem podmiotowym. Wprowadzenie ust. 2 według propozycji prof. J. Ciemniewskiego byłoby chyba nadmiarem ostrożności.</u>
          <u xml:id="u-35.2" who="#LeszekWiśniewski">Wydaje się również, że wprowadzenie ust. 2 byłoby potwierdzeniem, że prawo azylu jest prawem podmiotowym, lecz wyłączonym na mocy art. 61 ust. 2.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-36">
          <u xml:id="u-36.0" who="#AndrzejRzepliński">Zwracam uwagę, że w wariancie I art. 61 nie jest powiedziane, co się będzie działo, kiedy organ sądowy lub administracyjny - z różnych przyczyn - nie orzeka ostatecznie przez długi czas naruszając prawo obywatela do uzyskania orzeczenia w rozsądnym terminie. Jeżeli konstytucja będzie w każdym przypadku wymagała spełnienia warunku orzeczenia ostatecznego, to w tego rodzaju sytuacjach prawo do sądu - jedno z podstawowych praw konstytucyjnych - będzie mogło być bezkarnie naruszane.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-37">
          <u xml:id="u-37.0" who="#PiotrWinczorek">Odnoszę wrażenie, że zaszło nieporozumienie. Skarga nie dotyczy bowiem orzeczenia czy decyzji administracyjnej, lecz dotyczy podstawy prawnej tej decyzji. Jeżeli nie ma decyzji, to nie można zaskarżyć podstawy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-38">
          <u xml:id="u-38.0" who="#PawełSarnecki">Wydaje się, że dwukrotne - w art. 41 i art. 61 - odesłanie do zasad określonych w ustawie pozwoliłoby nie dopuścić ubiegających się o azyl do skargi konstytucyjnej. Ustawa mogłaby uczynić wyjątek i byłaby ona zgodna z konstytucją w świetle art. 41 i art. 61.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-39">
          <u xml:id="u-39.0" who="#PosełJerzyCiemniewski">Zachodzi chyba nieporozumienie, co do wzajemnego stosunku, pomiędzy normą a upoważnieniem do ustawowego określenia charakteru tego prawa. Nie można tworzyć takiej konstrukcji, iż ustawa wydana na podstawie normy konstytucyjnej może faktycznie odbierać sens temu prawu. Prawo azylu w Niemczech również było regulowane ustawą. Kwestia polegała na tym, że prawo azylu było wyprowadzane z konstytucji a nie z ustawy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-40">
          <u xml:id="u-40.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzinmy do głosowań.</u>
          <u xml:id="u-40.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie propozycji senatora P. Andrzejewskiego, aby rozstrzygnięcia dotyczące treści i usytuowania art. 61 zostały podjęte w ramach debaty nad przepisami dotyczącymi Trybunału Konstytucyjnego.</u>
          <u xml:id="u-40.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 18 głosów przeciwnych, przy 10 głosach popierających i 3 wstrzymujących się, odrzuciła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-40.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy zatem do ustalenia treści art. 61. W pierwszej kolejności ustalimy ostateczną treść art. 61 w wariancie I.</u>
          <u xml:id="u-40.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie poprawki posła W. Majewskiego polegającej na zastąpieniu wyrazu „wystąpienia”, wyrazami: „wniesienia skargi”.</u>
          <u xml:id="u-40.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu - jednomyślnie - 32 głosami popierającymi przyjęła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-40.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie poprawki polegającej na zastąpieniu wyrazu „administracyjny” wyrazami: „administracji publicznej”.</u>
          <u xml:id="u-40.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 30 głosów popierających, przy braku przeciwnych i 1 wstrzymujących się, przyjęła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-40.8" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie poprawki posła J. Ciemniewskiego, polegającej na dodaniu ust. 2 w brzmieniu ust. 2 z wariantu II.</u>
          <u xml:id="u-40.9" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 11 głosów popierających, przy 10 głosach przeciwnych i 10 wstrzymujących się, przyjęła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-40.10" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Zgodnie z przyjętą praktyką przedmiotem głosowania będzie teraz każde z trzech propozycji całościowych.</u>
          <u xml:id="u-40.11" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 61 w następującym brzmieniu ustalonym przez Komisję w oparciu o propozycję podkomisji:</u>
          <u xml:id="u-40.12" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„Ust. 1. Każdy, którego konstytucyjne prawa zostały naruszone ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wniesienia skargi do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności z konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach i wolnościach lub obowiązkach określonych w Konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-40.13" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">USt. 2. Przepis ust. 1 nie dotyczy prawa określonego w art. 41”.</u>
          <u xml:id="u-40.14" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 30 głosów popierających, 1 głos przeciwny, przy braku wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-40.15" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 61 w następującym brzmieniu przedłożonym przez podkomisje jako wariant II:</u>
          <u xml:id="u-40.16" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„Ust. 1. Każdy, którego konstytucyjne prawa zostały naruszone ma prawo wniesienia skargi do Trybunału Konstytucyjnego.</u>
          <u xml:id="u-40.17" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ust. 2. Przepis ust. 1 nie dotyczy prawa określonego w art. 41.</u>
          <u xml:id="u-40.18" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ust. 3. Tryb wnoszenia i rozpatrywania skargi określa ustawa o Trybunale Konstytucyjnym”.</u>
          <u xml:id="u-40.19" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu nie uzyskał żadnego głosu popierającego, 26 głodów przeciwnych, przy 3 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-40.20" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 61 w następującym brzmieniu przedłożonym przez przedstawicieli Prezydenta RP: prof. M. Pietrzaka, prof. A. Rzeplińskiego i dra W. Kuleszę:</u>
          <u xml:id="u-40.21" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„Ust. 1. Każdy, którego konstytucyjne prawa zostały naruszone przez prawomocne orzeczenie, ma prawo wniesienia skargi do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, który był podstawą tego orzeczenia.</u>
          <u xml:id="u-40.22" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ust. 2. W sprawach o naruszenie prawa do sądu właściwy jest Sąd Najwyższy”.</u>
          <u xml:id="u-40.23" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 2 głosy popierające, 22 głosy przeciwne, przy 7 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-40.24" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Tak więc z wyników przeprowadzonych głosowań wynika, że Komisja - większością 30 głosów popierających, przy 1 przeciwnym i braku wstrzymujących się - przyjęła art. 61 - który w numeracji ciągłej będzie art. 60 - o następującej treści:</u>
          <u xml:id="u-40.25" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„Ust. 1. Każdy, którego konstytucyjne prawa zostały naruszone ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wniesienia skargi do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności z konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach i wolnościach lub obowiązkach określonych w konstytucji”.</u>
          <u xml:id="u-40.26" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ust. 2. Przepis ust. 1 nie dotyczy prawa określonego w art. 41”.</u>
          <u xml:id="u-40.27" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do art. 62 dotyczącego prawa do występowania do Rzecznika Praw Obywatelskich. Propozycja podkomisji ma następującą treść:</u>
          <u xml:id="u-40.28" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie jego wolności lub praw naruszonych przez władze publiczne”.</u>
          <u xml:id="u-40.29" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Najdalej idący wniosek przedłożył poseł J. Ciemniewski proponując skreślenie art. 62.</u>
          <u xml:id="u-40.30" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie propozycji posła J. Ciemniewskiego polegającej na skreśleniu art. 62.</u>
          <u xml:id="u-40.31" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 24 głosów przeciwnych, przy 6 głosach popierających i 1 wstrzymującym się, odrzuciła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-40.32" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 62 w brzmieniu przedłożonym przez podkomisję.</u>
          <u xml:id="u-40.33" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 23 głosów popierających, przy 4 głosach przeciwnych i 2 wstrzymujących się, przyjęła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-40.34" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy teraz do rozstrzygnięcia wniosku senatora S. Pastuszki przewidującego dodanie ust. 2 o następującym brzmieniu: „Każde dziecko ma prawo do wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Dziecka, z wnioskiem o pomoc w ochronie jego praw i dóbr osobistych”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-41">
          <u xml:id="u-41.0" who="#PosełWitMajewski">Proponuję, aby senator S. Pastuszka potraktował swój wniosek jako wniosek mniejszości. Wniosek ten bez wprowadzenia instytucji Rzecznika Praw Dziecka jest bezprzedmiotowy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-42">
          <u xml:id="u-42.0" who="#SenatorStefanPastuszka">Przyjmuję propozycję posła W. Majewskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-43">
          <u xml:id="u-43.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Tak więc w wyniku przeprowadzonych głosowań, większością 23 głosów popierających, przy 4 głosach przeciwnych i 2 wstrzymujących się, przyjęty został art. 62 o następującej treści: „Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie jego praw lub wolności naruszonych przez władze publiczne”.</u>
          <u xml:id="u-43.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do art. 63 dotyczącego prawa do składania skarg. Złożone zostały 3 wnioski: propozycja podkomisji brzmienia art. 63, wniosek posła W. Majewskiego o skreślenie tego brzmienia oraz wspólny wniosek członków Komisji i przedstawicieli Prezydenta RP przewidujący uregulowania materii art. 63 w przyjętym już art. 48 dotyczącym prawa petycji. Propozycja podkomisji ma następującą treść:</u>
          <u xml:id="u-43.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„Ust. 1. Każdy ma prawo składać skargi w interesie własnym lub innej osoby do każdego organu władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznej w związku z wykonywanymi przez nią zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej.</u>
          <u xml:id="u-43.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ust. 2. Zasady wnoszenia i tryb rozpatrywania skarg określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-43.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie propozycji posła W. Majewskiego skreślenia art. 63 w brzmieniu przedłożonym przez podkomisje.</u>
          <u xml:id="u-43.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 13 głosów popierających, przy 9 głosach przeciwnych i 9 wstrzymujących się, przyjęła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-43.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie poprawki senatora P. Andrzejewskiego, senatora J. Madeja i przedstawicieli Prezydenta RP prof. A. Rzeplińskiego i dra W. Kuleszy, polegającej na uregulowaniu materii art. 63 w rozszerzonym następującym brzmieniu art. 48: „Każdy może składać petycje, wnioski i skargi w interesie własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nią zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Tryb rozpatrzenia petycji, wniosków i skarg określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-43.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 24 głosów popierających przy 5 głosach przeciwnych i 1 wstrzymującym się, przyjęła wniosek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-44">
          <u xml:id="u-44.0" who="#PosełMarekMazurkiewicz">Przepraszam, ale nie do końca rozumiem do czego odnosi się wyraz „nią”. Wydaje się, że właściwa byłaby formuła: „nie”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-45">
          <u xml:id="u-45.0" who="#SenatorJerzyMadej">W imieniu wnioskodawców przyjmuję uwagę posła M. Mazurkiewicza.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-46">
          <u xml:id="u-46.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Czy ktoś jest odmiennego zdania? Nie ma.</u>
          <u xml:id="u-46.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Tak więc przyjęte brzmienie art. 48 jest następujące: „Każdy może składać petycje, wnioski i skargi w interesie własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej orz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Tryb rozpatrzenia petycji, wniosków i skarg określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-46.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do art. 64, który dotyczy kwestii egzekwowania praw socjalnych i który w dniu wczorajszym wywołał szczególnie ożywioną debatę. Chodziło w niej przede wszystkim o realność praw socjalnych - z jednej strony - i o skuteczność roszczeń - z drugiej strony. W grę wchodzą prawa socjalne określone w art. 49, art. 50 art. 52, art. 53 i art. 57.</u>
          <u xml:id="u-46.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">W dyskusji zarysował się wątek postulujący skreślenie art. 64 z taką motywacją, iż sposób korzystania z praw socjalnych będzie regulowany ustawami, do wydania których odsyłają artykuły określające poszczególne prawa.</u>
          <u xml:id="u-46.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wątek, który można określić jako kompromisowy, został wyrażony przez przedstawicieli Prezydenta RP. Zakłada on pogodzenie dwóch racji: dochodzenia praw socjalnych orz możliwych i realistycznych obciążeń państwa w wypełnianiu praw socjalnych. Chodzi więc o to, aby praw można było dochodzić w granicach określonych ustaw, a jednocześnie rząd i organy wykonawcze samorządu byłyby zobowiązane do przedstawiania wraz z wnioskiem o absolutorium sprawozdania z realizacji tych praw. Były to instrument obligujący władze wykonawcze do aktywnych działań w zakresie polityki związanej z zatrudnieniem, budownictwem mieszkaniowym, ochroną zdrowia, nauką, sportem itd.</u>
          <u xml:id="u-46.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Jeszcze inne podejście zaprezentował senator P. Andrzejewski. Jego wniosek akcentuje kwestię zobowiązań zawierających zwłaszcza w formie umów społecznych i związanej z tym odpowiedzialności konstytucyjnej. W dyskusji zwrócono uwagę, że przedłożona propozycja powinna być ujęta raczej wśród przepisów dotyczących rządu.</u>
          <u xml:id="u-46.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Na zakończenie rekapitulacji wczorajszej dyskusji przypomnę jeszcze złożone wnioski.</u>
          <u xml:id="u-46.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Propozycja podkomisji ma następującą treść:</u>
          <u xml:id="u-46.8" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">1. Praw przewidzianych w art. 49, art. 50, art. 52, art. 53 i art. 57 można dochodzić tylko w granicach określonych ustawą.</u>
          <u xml:id="u-46.9" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">2. Określonych w niniejszym rozdziale obowiązków władzy publicznej nie można dochodzić na drodze sądowej. Władze publiczne wykonują je zgodnie ze swoimi możliwościami ekonomicznymi.</u>
          <u xml:id="u-46.10" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">(Rada Ministrów i organy wykonawcze władz samorządowych przedstawiają sprawozdanie z wykonania zadań określonych w tym rozdziale oraz ocenę skuteczności podjętych działań).</u>
          <u xml:id="u-46.11" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Zdanie trzecie w ust. 2, to formuła alternatywna.</u>
          <u xml:id="u-46.12" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wniosek drugi - o skreślenie art. 64 w przedłożonej wersji - złożyli: poseł W. Majewski, poseł L. Pastusiak, senator P. Andrzejewski.</u>
          <u xml:id="u-46.13" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ponadto senator P. Andrzejewski zaproponował następujące brzmienie art. 64:</u>
          <u xml:id="u-46.14" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„Zobowiązania zawierane przez Rząd lub poszczególnych ministrów, także w formie umów społecznych, stanowią zobowiązanie państwa i wiążą się z odpowiedzialnością członków Rządu”.</u>
          <u xml:id="u-46.15" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">W ujęciu przedstawiciel Prezydenta RP prof. M. Pietrzaka, prof. A. Rzeplińskiego i dra W.Kuleszy, art. 64 powinien otrzymać następujące brzmienie:</u>
          <u xml:id="u-46.16" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„Praw określonych w art. 49 ust. 4 i 5, art. 50, art. 51 ust. 5, art. 52–53 oraz art. 56–58 można dochodzić w granicach określonych ustawą. Rada Ministrów i organy wykonawcze władz samorządowych przedstawiają wraz z wnioskiem o absolutorium, sprawozdanie z zadań związanych z realizacją tych praw”.</u>
          <u xml:id="u-46.17" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Czy są pytania do wnioskodawców?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-47">
          <u xml:id="u-47.0" who="#PosełJerzyCiemniewski">Czy wnioskodawcy propozycji podkomisji - w związku z przyjęciem art. 61 - widzą możliwość zastąpienia wyrazów: „na drodze sądowej”, wyrazami: „na drodze skargi konstytucyjnej”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-48">
          <u xml:id="u-48.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Propozycja podkomisji jest traktowana jako wyjściowa i może być zmieniana przez Komisję, w oparciu o zgłoszone wnioski członków Komisji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-49">
          <u xml:id="u-49.0" who="#PosełJerzyCiemniewski">Proszę jednak pamiętać, że nastąpiła zmiana sytuacji w związku z przyjęciem określonej treści art. 61.</u>
          <u xml:id="u-49.1" who="#PosełJerzyCiemniewski">Proponuję więc, aby zdanie pierwsze w art. 64 ust. 2 propozycji podkomisji uzyskało treść: „Określonych w niniejszym rozdziale obowiązków władzy publicznej nie można dochodzić na drodze skargi konstytucyjnej”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-50">
          <u xml:id="u-50.0" who="#PosełRyszardGrodzicki">Do jakiego tekstu odnoszą się odesłania do poszczególnych artykułów wymienionych w art. 64?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-51">
          <u xml:id="u-51.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Dzięki bardzo dobrej pracy przedstawicieli Biura Legislacyjnego są to odesłania do projektu zawierającego przyjęte już artykuły i noszącego datę 11.04.1995 r.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-52">
          <u xml:id="u-52.0" who="#PosełDanutaWaniek">Ponieważ podzielam poglądy zawarte w propozycji senatora P. Andrzejewskiego, chcę go zapytać, czy senator P. Andrzejewski zgadza się na to, aby jego propozycja znalazła się w innej części projektu? W przeciwnym bowiem przypadku staniemy wobec perspektywy odrzucenia tej propozycji, a tego nie chcę.</u>
          <u xml:id="u-52.1" who="#PosełDanutaWaniek">Senator Piotr Andrzejewski (NSZZ „S”): W mojej propozycji chodzi przede wszystkim o podjęcie tej problematyki jako pewnej gwarancji praw i wolności obywatelskich, zwłaszcza w dziedzinie, w których są one realizowane przez wspólnoty reprezentatywne, w drodze porozumień z organami władzy.</u>
          <u xml:id="u-52.2" who="#PosełDanutaWaniek">Jeżeli więc zostanie zgłoszony wniosek o przesunięcie mojej propozycji, to przychylę się do tego typu wniosku.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-53">
          <u xml:id="u-53.0" who="#SenatorJerzyMadej">Proponuję dodać wyraz „wykonania” w końcowej części propozycji przedstawicieli Prezydenta RP. Fragment ten brzmiałby więc: „Sprawozdanie z wykonania zadań związanych z realizacją tych praw”.</u>
          <u xml:id="u-53.1" who="#SenatorJerzyMadej">Przedstawicieli Prezydenta RP, chciałbym również zapytać, czy formuła: „Praw określonych w art. 49 ust. 4 i 5, art. 50, art. 51 ust. 5, art. 52–53 oraz art. 56–58 można dochodzić w granicach określonych ustawą” jest bardziej ogólna, czy też zawężająca w stosunku do formuły mówiącej o drodze sądowej?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-54">
          <u xml:id="u-54.0" who="#PiotrWinczorek">Po konsultacji z pozostałymi ekspertami, chcę powiedzieć, że przyjęcie propozycji posła J. Ciemniewskiego mówiącej o skardze konstytucyjnej, oznaczałoby że dochodzenie praw nie jest możliwe tylko w drodze skargi konstytucyjnej. Dochodzenie to byłoby natomiast możliwe na drodze sądowej: przed sądami powszechnymi, czy sędziami pracy. Skutek byłby więc taki, że stosunkowo szerokie zamknięcie drogi sądowej wyrażone w usta. 2, a w tym także skargi konstytucyjnej - jeżeli przyjmujemy, że Trybunał Konstytucyjny jest rodzajem sądu, zostałoby propozycją posła J. Ciemniewskiego zmienione w ten sposób, że nastąpiłoby jedynie wyłączenie drogi do Trybunału Konstytucyjnego przy otwarciu drogi do innych sądów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-55">
          <u xml:id="u-55.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Opowiadam się za przyjęciem propozycji przedłożonej przez przedstawicieli Prezydenta RP. Propozycję jednak rozdzielenie jej w dwa ustępy. Zdanie pierwsze byłoby ust. 1 a zdanie drugie ust. 2.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-56">
          <u xml:id="u-56.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wnioskodawcy przyjmują zarówno wcześniejsze uzupełnienie zdania końcowego zgłoszone przez senatora J. Madeja, jak i propozycję posła J. Jaskierni.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-57">
          <u xml:id="u-57.0" who="#PosełMarekMazurkiewicz">Nie chcę wszczynać dyskusji, ale odnoszę wrażenie, że przyjęcie wariantu I podkomisji byłoby wyrazem obłudy prawnej, gdyż stwierdza się, że pewne prawa nie są prawami. Należy bowiem przypomnieć, że art. 9 ust. 2 stanowi, iż przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że konstytucja stanowi inaczej. Wobec tego wystarczy ust. 1 a ust. 2 można skreślić. Jeżeli bowiem artykuły wymienione w art. 64 przewiduje regulacje ustawowe, to w tej dziedzinie podmiotowi służy skarga do sądu, jeżeli prawo to przewiduje ustawa. Natomiast ust. 2 pozbawia w ogóle możliwości dochodzenia prawnego.</u>
          <u xml:id="u-57.1" who="#PosełMarekMazurkiewicz">Uważam również, że kwestia zobowiązania rządu do składania sprawozdań powinna być uregulowana wśród przepisów dotyczących rządu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-58">
          <u xml:id="u-58.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Grupowanie przepisów konstytucji można oczywiście przeprowadzić w myśl zasady skoncentrowania wszystkich przepisów dotyczących rządu przy okazji regulowania pozycji ustrojowej rządu. Można jednak przyjąć również zasady, że w jednym miejscu koncentruje się przepisy dotyczące środków ochrony praw i wolności. W czasie dyskusji przeważyła tu druga koncepcja więc skoncentrowanie w jednym miejscu przepisów dotyczących środków ochrony praw i wolności.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-59">
          <u xml:id="u-59.0" who="#PawełSarnecki">Odnosząc się do wypowiedzi posła M. Mazurkiewicza, chcę zwrócić uwagę, że jednak w art. 64 ust. 1 i w zdaniu drugim ust. 2 jest mowa o czymś innym.</u>
          <u xml:id="u-59.1" who="#PawełSarnecki">W art. 64 ust. 1 jest mowa o prawach obywatelskich. Praw tych można dochodzić sądowo, o ile ustawa tę drogę otwiera. Na drodze sądowej nie można natomiast dochodzić obowiązków władzy publicznej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-60">
          <u xml:id="u-60.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do głosowań.</u>
          <u xml:id="u-60.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Kwestia pierwsza, to konieczność ustalenia ostatecznego brzmienia wariantu I podkomisji.</u>
          <u xml:id="u-60.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie brzmienia ust. 2 obejmującego również zdanie trzecie w tekście projektu wydrukowane pogrubioną czcionką i ujęte w nawiasie.</u>
          <u xml:id="u-60.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 15 głosów popierających, przy 10 głosach przeciwnych i 5 wstrzymujących się, przyjęła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-60.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Czy poseł J. Ciemniewski podtrzymuje swój wniosek dotyczący zmiany w art. 64 ust. 2 zdanie pierwsze?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-61">
          <u xml:id="u-61.0" who="#PosełJerzyCiemniewski">Podtrzymuję swój wniosek, gdyż chodzi o to, aby w tym trybie nie można było dochodzić zgodności lub niezgodności ustaw - w tej materii - z konstytucją.</u>
          <u xml:id="u-61.1" who="#PosełJerzyCiemniewski">Inaczej mówiąc kwestia polega na tym, aby skargi indywidualne w ramach ustaw mogły być dochodzone, lecz jednocześnie, aby nie było możliwo.ci na tej podstawie kwestionowania ustawy z punktu widzenia jej zgodności z konstytucją.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-62">
          <u xml:id="u-62.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Obecny przepis mówiący o drodze sądowej dotyczy zarówno drogi sądowej, jak i skargi konstytucyjnej. We wniosku posła J. Ciemniewskiego chodzi o ograniczenie tylko do skargi konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-62.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie poprawki posła J. Ciemniewskiego przewidującej w propozycji podkomisji zastąpienie wyrazów: „na drodze sądowej”, wyrazami: „w trybie skargi konstytucyjnej”.</u>
          <u xml:id="u-62.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 12 głosów przeciwnych, przy 10 głosach popierających i 7 wstrzymujących się, odrzuciła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-62.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Rozumiem, że senator P. Andrzejewski zaaprobował propozycję poseł D. Waniek przewidującą przeniesienie materii art. 64 w propozycji senator P. Andrzejewskiego, w inne miejsce konstytucji.</u>
          <u xml:id="u-62.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Senator Piotr Andrzejewski (NSZZ „S”): Tak, aprobuję.</u>
          <u xml:id="u-62.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie wspólnej propozycji posła W. Majewskiego i posła L. Pastusiaka oraz senatora P. Andrzejewskiego o skreślenie art. 64.</u>
          <u xml:id="u-62.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 14 głosów popierających, przy 13 głosach przeciwnych i 5 wstrzymujących się, przyjęła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-62.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Tak więc art. 64 zostaje skreślony. Przedłożone propozycje będą mogły być złożone jako wniosek mniejszości.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-63">
          <u xml:id="u-63.0" who="#PosełJerzyJaskiernia">Odnoszę wrażenie, że część członków Komisji była przekonana, że decyduje tylko o losach propozycji podkomisji. Zaszło więc chyba pewne nieporozumienie proceduralne.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-64">
          <u xml:id="u-64.0" who="#PosełMarianKról">Składam wniosek o reasumpcję głosowania z tego powodu, że część członków Komisji była przekonana, że wniosek o skreślenie dotyczy wyłącznie propozycji podkomisji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-65">
          <u xml:id="u-65.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddają pod głosowanie wniosek posła M. Króla o reasumpcję poprzedniego głosowania dotyczącego skreślenia art. 64.</u>
          <u xml:id="u-65.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">STwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 25 głosów popierających, przy 7 głosach przeciwnych i braku wstrzymujących się, przyjąŁa wniosek.</u>
          <u xml:id="u-65.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie wspólnej propozycji posła W. Majewskiego, posła L. Pastusiaka oraz senatora P. Andrzejewskiego o skreślenie materii art. 64 zawartej zarówno w propozycji podkomisji, jak i we wniosku przedstawicieli Prezydenta RP.</u>
          <u xml:id="u-65.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 19 głosów przeciwnych, przy 13 głosach popierających i 1 wstrzymującym się, odrzuciła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-65.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ostateczne brzmienie art. 64 zostanie więc wybrane spośród dwóch propozycji, w drodze głosowania alternatywnego.</u>
          <u xml:id="u-65.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję Pod głosowanie wniosek o przyjęcie treści art. 64 poprzez wybór między propozycją podkomisji rozszerzoną przez Komisję - użycie przycisku „za”, a propozycją przedstawicieli Prezydenta RP prof. M. Pietrzaka, prof. A. Rzeplińskiego i dra. W. Kuleszy ze zmianami redakcyjnymi - użycie przycisku „przeciw”, wraz z możliwością wstrzymania się.</u>
          <u xml:id="u-65.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Senator Piotr Andrzejewski (NSZZ „S”): Zgłaszam sprzeciw wobec zaproponowanej formuły głosowania, gdyż uważam, że zmierza ona do obejścia głosowania. Część głosujących uważała, że głosowała za skreśleniem tylko propozycji podkomisji, a część członków Komisji uważała, że głosuje za skreśleniem obu propozycji. Jeżeli więc nie manipulujemy głosowaniami, to reasumpcja powinna dotyczyć tylko propozycji przedstawicieli Prezydenta RP.</u>
          <u xml:id="u-65.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Formułę głosowania przedstawiłem tak wyraźnie, iż nie powinno być wątpliwości.</u>
          <u xml:id="u-65.8" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Senator Piotr Andrzejewski (NSZZ „S”): Ze względu na czytelność procedur podtrzymuję swój sprzeciw wobec trybu przeprowadzonych głosowań. Uważam więc, że pod głosowanie należy poddać tylko wniosek przedstawicieli Prezydenta RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-66">
          <u xml:id="u-66.0" who="#PosełPiotrIkonowicz">Uważam, że możemy łatwo sprawdzić, czy senator P. Andrzejewski ma rację, głosując nie alternatywnie, lecz odrębnie nad każdym z dwóch wniosków.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-67">
          <u xml:id="u-67.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przyjmuję propozycję posła P. Ikonowicza.</u>
          <u xml:id="u-67.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję Pod głosowanie wniosek o przyjęcie treści art. 64 w brzmieniu propozycji podkomisji rozszerzonym przez Komisję.</u>
          <u xml:id="u-67.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 2 głosy popierające, 26 głosów przeciwnych, przy 2 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-67.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie w3niosek o przyjęcie treści art. 64 w brzmieniu przedłożony przez przedstawicieli Prezydenta RP wraz ze zmianami redakcyjnymi.</u>
          <u xml:id="u-67.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 24 głosy popierające, 8 głosów przeciwnych, przy braku wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-67.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Tak więc w wyniku przeprowadzonych głosowań Komisja - większością 24 głosów popierających, przy 8 głosach przeciwnych i braku wstrzymujących się - przyjęła następujące brzmienie art. 64:</u>
          <u xml:id="u-67.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">„Ust. 1. Praw określonych w art. 49 ust. 4 i 5, art. 50, art. 51 ust. 5, art. 52–53 orz art. 56–58 można dochodzić w granicach określonych ustawą.</u>
          <u xml:id="u-67.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ust. 2. Rada Ministrów i organy wykonawcze władz samorządowych przedstawiają, wraz z wnioskiem o absolutorium, sprawozdanie z wykonania zadań związanych z realizacją tych praw.</u>
          <u xml:id="u-67.8" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Dodam jeszcze, że numeracja przyjmowanych artykułów ulegnie zapewne zmianie.</u>
          <u xml:id="u-67.9" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">W ten sposób zakończyliśmy prace nad artykułami dotyczącymi środków ochrony praw i wolności.</u>
          <u xml:id="u-67.10" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do artykułów dotyczących obowiązków.</u>
          <u xml:id="u-67.11" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Pierwszym z nich jest art. 65, który w propozycji podkomisji brzmi: „Obowiązkiem obywatela polskiego jest lojalność i wierność Rzeczypospolitej Polskiej. Jej obrona, szanowanie (przestrzeganie przepisów) Jej konstytucji, a także posłuszeństwo Jej prawom”.</u>
          <u xml:id="u-67.12" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Jest to wariant I, a wyrazy ujęte w nawiasie to formuła alternatywna. Wariant II przewiduje skreślenie art. 65. Ponadto propozycję brzmienia art. 65 przedłożyła senator A. Grześkowiak oraz przedstawiciele Prezydenta RP wraz z posłem J. Zdradą.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-68">
          <u xml:id="u-68.0" who="#PosełTadeuszIwiński">Wzajemna relacja między pojęciami: „lojalność” i „wierność” jest oczywiście kwestią, na temat której można pisać książki. Dla mnie natomiast nie ma wątpliwości, że pojęcie wierności zawiera w sobie element lojalności. Trudno sobie wyobrazić sytuację, w której można być wiernym, ale nie być lojalnym.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-69">
          <u xml:id="u-69.0" who="#PosełJerzyZdrada">Uważam, że oba pojęcia mają swoje miejsce i uzasadnienie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-70">
          <u xml:id="u-70.0" who="#PosełJerzyCiemniewski">Uważam, że kilkakrotne użycie wyrazu: „Jej” zawiera prawny charakter konstytucji. Nie jest również właściwe oddzielenie konstytucji i praw.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-71">
          <u xml:id="u-71.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do ustalenia ostatecznej treści wariantu I propozycji podkomisji.</u>
          <u xml:id="u-71.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o ustalenie treści art. 64 wariantu I propozycji podkomisji poprzez przyjęcie formuły: „szanowanie Jej konstytucji” - użycie przycisku „za” lub przyjęcie formuły: przestrzeganie przepisów jej konstytucji” - użycie przycisku „przeciw” wraz z możliwością wstrzymania się.</u>
          <u xml:id="u-71.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 14 głosów popierających, przy 7 głosach przeciwnych i 8 wstrzymujących się, przyjęła formułę: „przestrzeganie przepisów Jej konstytucji”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-72">
          <u xml:id="u-72.0" who="#AndrzejRzepliński">W formie autopoprawki proponuję, aby w naszej propozycji dodać wyraz „polskiego”. Zmodyfikowane brzmienie naszego wniosku jest więc następujące: „Obowiązkiem obywatela polskiego jest lojalność i wierność Rzeczypospolitej Polskiej”.</u>
          <u xml:id="u-72.1" who="#AndrzejRzepliński">Odnosząc się do wypowiedzi posła T. Iwińskiego chcę powiedzieć, że pojęcie lojalności i pojęcie wierności nie są tożsame i mają różne desygnaty. Można być lojalnym a nie być wiernym.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-73">
          <u xml:id="u-73.0" who="#SenatorJerzyMadej">Zgadzam się z opinią prof. A. Rzeplińskiego. Można przecież źle mówić o ojczyźnie, ale je dobrze - wiernie służyć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-74">
          <u xml:id="u-74.0" who="#PosełLonginPastusiak">Mam pytanie dotyczące dość hipotetycznej sytuacji. Obecnie nie jest uznawane podwójne obywatelstwo, ale być może zaczniemy uznać, zwłaszcza że obecnie tolerujemy podwójne obywatelstwo. Czy wobec tego, jeżeli będziemy mieć do czynienia z obywatelem polskim mającym również obywatelstwo obcego państwa, to nie stawiamy go w trudnej sytuacji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-75">
          <u xml:id="u-75.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Z propozycji przedstawicieli Prezydenta RP wynika, że obywatel polski jest zobowiązany do lojalności i wierności Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-75.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o uznanie, że materia zawarta w propozycjach brzmienia art. 65 nie będzie przedmiotem regulacji konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-75.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 19 głosów przeciwnych, przy 10 popierających i 1 wstrzymującym się, odrzuciła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-75.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy zatem do wybrania jednej z trzech merytorycznych propozycji brzmienia art. 64.</u>
          <u xml:id="u-75.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 64 w następującym brzmieniu przedłożonym jako propozycja wariantu I podkomisji i ustalonym ostatecznie przez Komisję: „Obowiązkiem obywatela polskiego jest lojalność i wierność Rzeczypospolitej Polskiej, Jej obrona, przestrzeganie przepisów Jej Konstytucji, a także posłuszeństwo Jej prawom”.</u>
          <u xml:id="u-75.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 6 głosów popierających, 22 głosy przeciwne, przy 6 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-75.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 65 w następującym brzmieniu przedłożonym przez senator A. Grześkowiak: „Obowiązkiem każdego obywatela jest wierność Rzeczypospolitej Polskiej, Jej obrona, szanowanie Jej Konstytucji, a także posłuszeństwo Jej prawom”.</u>
          <u xml:id="u-75.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 2 głosy popierające, 26 głosów przeciwnych, przy 1 wstrzymującym się.</u>
          <u xml:id="u-75.8" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 64 w następującym brzmieniu przedłożonym przez przedstawicieli Prezydenta RP prof. M. Pietrzak., prof. A. Rzeplińskiego i dra W. Kuleszę oraz posła J. Zdradę: „Obowiązkiem obywatela polskiego jest lojalność i wierność Rzeczypospolitej Polskiej”.</u>
          <u xml:id="u-75.9" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 23 głosy popierające, 5 głosów przeciwnych, przy 1 wstrzymującym się.</u>
          <u xml:id="u-75.10" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Tak więc w wyniku przeprowadzonych głosowań - większości 23 głosów popierających, przy 5 głosach przeciwnych i 1 wstrzymującym się - Komisja przyjęła art. 65 o następującej treści: „Obowiązkiem obywatela polskiego jest lojalność i wierność Rzeczypospolitej Polskiej”.</u>
          <u xml:id="u-75.11" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do art. 66.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-76">
          <u xml:id="u-76.0" who="#PosełJerzyZdrada">Rezygnuję ze swojej poprawki, gdyż jest ona merytorycznie zbliżona z poprawką proponowaną przez przedstawicieli Prezydenta RP.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-77">
          <u xml:id="u-77.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Propozycja przedstawicieli Prezydenta RP jest poprawką do propozycji podkomisji. Proponuję więc, aby najpierw ustalić ostateczne brzmienie propozycji podkomisji, a dopiero w drugiej kolejności zgłaszać dalsze poprawki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-78">
          <u xml:id="u-78.0" who="#AndrzejRzepliński">W imieniu przedstawicieli Prezydenta RP wycofuję nasz wniosek - polegający na zastąpieniu w propozycji podkomisji wyrazów: „i świadczeń publicznych”, wyrazami: „świadczeń publicznych i podatków” - wraz z jednoczesnym przyłączeniem się do propozycji posła J. Zdrady.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-79">
          <u xml:id="u-79.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Wniosek ten czyni bardziej przejrzystym wykaz zgłoszonych propozycji.</u>
          <u xml:id="u-79.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do ustalenia brzmienia propozycji podkomisji, gdyż przedłożona treść art. 66 zawiera formułę alternatywną ujętą w nawiasie: „Obowiązkiem obywatela polskiego (przyczynianie się do dobra wspólnego oraz) ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych określonych w ustawi”.</u>
          <u xml:id="u-79.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie o ustalenie treści art. 66 propozycji podkomisji, poprzez dopisanie wyrazów: „przyczynianie się do dobra wspólnego oraz”.</u>
          <u xml:id="u-79.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 19 głosów przeciwnych, przy 7 głosach popierających i 4 wstrzymujących się, odrzuciła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-79.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Tak więc propozycja podkomisji została przez Komisję ustalona w następującym brzmieniu: „Obowiązkiem obywatela polskiego jest ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych określonych w ustawie”.</u>
          <u xml:id="u-79.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 66 w brzmieniu ustalonym przez Komisję w oparciu o propozycję podkomisji.</u>
          <u xml:id="u-79.6" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 9 głosów popierających, 16 głosów przeciwnych, przy 5 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-79.7" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 66 w następującym brzmieniu przedłożonym przez przedstawicieli Prezydenta RP i posła J. Zdradę: „Obowiązkiem obywatela jest ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie”.</u>
          <u xml:id="u-79.8" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 20 głosów popierających, 7 głosów przeciwnych, przy 3 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-79.9" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 66 w następującym brzmieniu przedłożonym przez senator A. Grześkowiak: „Obowiązkiem każdego obywatela jest przyczynianie się do dobra wspólnego i ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych prawem przewidzianych”.</u>
          <u xml:id="u-79.10" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 2 głosy popierające, 27 głosów przeciwnych, przy braku wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-79.11" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 66 w następującym brzmieniu przedłożonym przez senatora J. Orzechowskiego: „Obowiązkiem każdego obywatela polskiego jest troska o wspólne dobro, płacenie podatków oraz ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych określonych w ustawie”.</u>
          <u xml:id="u-79.12" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 11 głosów popierających, 12 głosów przeciwnych, przy 7 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-79.13" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Tak więc w wyniku przeprowadzonych głosowań Komisja - większością 20 głosów popierających, przy 7 przeciwnych i 3 wstrzymujących się - przyjęła art. 66 w następującym brzmieniu: „Obowiązkiem obywatela polskiego jest lojalność i wierność Rzeczypospolitej Polskiej”.</u>
          <u xml:id="u-79.14" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Przechodzimy do art. 67, dotyczącego obowiązku obrony Ojczyzny. Oprócz propozycji podkomisji przedłożona została poprawka poseł M. Kurnatowskiej i senatora S. Pastuszki oraz całościowa propozycja senator A. Grześkowiak.</u>
          <u xml:id="u-79.15" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Czy są pytania do wnioskodawców?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-80">
          <u xml:id="u-80.0" who="#PosełTadeuszIwiński">W propozycji senator A. Grześkowiak występuje bliższe mi pojęcie: „przekonania”. W związku z tym chcę zapytać poseł M. Kurnatowską i senatora S. Pastuszkę, czy wprowadziliby to pojęcie do swojego wniosku, zamiast pojęcia „sumienie”?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-81">
          <u xml:id="u-81.0" who="#PosełMariaKurnatowska">W świetle wczorajszej dyskusji, uwag ekspertów, a także uwzględniając projekt konstytucji PSL wydaje się, że pojęcie: „sumienie” jest właściwe.</u>
          <u xml:id="u-81.1" who="#PosełMariaKurnatowska">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie poprawki poseł M. Kurnatowskiej i senatora S. Pastuszki polegającej na zastąpieniu ust. 2 propozycji podkomisji w brzmieniu: „Obowiązek służby wojskowej, w tym zwolnienia z tego obowiązku określa ustawa” ust. 2 i ust. 3 o następującej treści:</u>
          <u xml:id="u-81.2" who="#PosełMariaKurnatowska">„Ust. 2. Obywatel, któremu sumienie nie pozwala na odbywanie służby wojskowej, może być obowiązany do służby zastępczej.</u>
          <u xml:id="u-81.3" who="#PosełMariaKurnatowska">Ust. 3. Zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-81.4" who="#PosełMariaKurnatowska">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 18 głosów popierających, przy 6 głosach przeciwnych i 6 wstrzymujących się, przyjęła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-81.5" who="#PosełMariaKurnatowska">Tak więc propozycja podkomisji uzyskała brzmienie:</u>
          <u xml:id="u-81.6" who="#PosełMariaKurnatowska">„Ust. 1. Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-81.7" who="#PosełMariaKurnatowska">Ust. 2. Obywatel, któremu sumienie nie pozwala na odbywanie służby wojskowej, może być obowiązany do służby zastępczej.</u>
          <u xml:id="u-81.8" who="#PosełMariaKurnatowska">Ust. 3. Zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-81.9" who="#PosełMariaKurnatowska">Drugą całościową propozycję przedłożyła senator A. Grześkowiak. Jej treść jest następująca:</u>
          <u xml:id="u-81.10" who="#PosełMariaKurnatowska">„Ust. 1. Obowiązkiem każdego obywatela jest służba wojskowa.</u>
          <u xml:id="u-81.11" who="#PosełMariaKurnatowska">Ust. 2. Zakres obowiązku służby wojskowej, w tym także zwolnienia z tego obowiązku z uwagi na przekonania, określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-81.12" who="#PosełMariaKurnatowska">Obie propozycje całościowe proponuję uczynić przedmiotem głosowania alternatywnego.</u>
          <u xml:id="u-81.13" who="#PosełMariaKurnatowska">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie brzmienia art. 67 spośród propozycji podkomisji zmodyfikowanej przez Komisję - użycie przycisku „za” i propozycji przedłożonej przez senator A. Grześkowiak - użycie przycisku „przeciw”, wraz z możliwością wstrzymania się.</u>
          <u xml:id="u-81.14" who="#PosełMariaKurnatowska">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 21 głosów popierających, przy 7 przeciwnych i 3 wstrzymujących się, zdecydowała o przyjęciu art. 67 następującej treści:</u>
          <u xml:id="u-81.15" who="#PosełMariaKurnatowska">„Ust. 1. Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny.</u>
          <u xml:id="u-81.16" who="#PosełMariaKurnatowska">Ust. 2. Obywatel, któremu sumienie nie pozwala na odbywanie służby wojskowej, może być obowiązany do służby zastępczej.</u>
          <u xml:id="u-81.17" who="#PosełMariaKurnatowska">Ust. 3. Zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-81.18" who="#PosełMariaKurnatowska">Przechodzimy do art. 68 dotyczącego obowiązku dbałości o środowisko.</u>
          <u xml:id="u-81.19" who="#PosełMariaKurnatowska">Ponieważ już wcześniej przyjętych w przyjętych przepisach posługujemy się pojęciem: „środowisko” proponuję w formie autopoprawki wykreślić z propozycji podkomisji wyraz „przyrodniczego”. Czy ktoś jest przeciwny? Nie ma.</u>
          <u xml:id="u-81.20" who="#PosełMariaKurnatowska">Propozycja podkomisji brzmi więc następująco:</u>
          <u xml:id="u-81.21" who="#PosełMariaKurnatowska">„Ust. 1. Obowiązkiem każdej osoby podlegającej jurysdykcji Państwa polskiego jest dbałość o zachowanie środowiska.</u>
          <u xml:id="u-81.22" who="#PosełMariaKurnatowska">Ust. 2. Każdy, kto pogarsza stan środowiska ponosi odpowiedzialność za skutki swoich działań”.</u>
          <u xml:id="u-81.23" who="#PosełMariaKurnatowska">Ponadto wnioski przedłużyli: poseł J. Zdrada, poseł C. Śleziak wspólnie z senatorem J. Madejem, a także przedstawiciele Prezydenta RP.</u>
          <u xml:id="u-81.24" who="#PosełMariaKurnatowska">Czy są pytania do wnioskodawców? Nie ma.</u>
          <u xml:id="u-81.25" who="#PosełMariaKurnatowska">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie poprawki posła J. Zdrady proponującej skreślenie ust. 2 w propozycji podkomisji.</u>
          <u xml:id="u-81.26" who="#PosełMariaKurnatowska">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 17 głosów przeciwnych, przy 9 głosach popierających i 2 wstrzymujących się, odrzuciła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-81.27" who="#PosełMariaKurnatowska">Proponuję przeprowadzenie głosowań, które określą stopień poparcia dla każdej z trzech propozycji.</u>
          <u xml:id="u-81.28" who="#PosełMariaKurnatowska">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 58 w brzmieniu propozycji podkomisji z autopoprawką Komisji.</u>
          <u xml:id="u-81.29" who="#PosełMariaKurnatowska">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 9 głosów popierających, 16 głosów przeciwnych, przy 3 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-81.30" who="#PosełMariaKurnatowska">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 68 w następującym brzmieniu przedłożonym przez posła C. Śleziaka i senatora J. Madeja: „Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za jego pogarszanie. Zasady odpowiedzialności określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-81.31" who="#PosełMariaKurnatowska">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 25 głosów popierających, 3 głosy przeciwny, przy braku wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-81.32" who="#PosełMariaKurnatowska">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 68 w następującym brzmieniu przedłożonym przez przedstawicieli Prezydenta RP - prof. M. Pietrzaka, prof. A. Rzeplińskiego i dra W. Kuleszy: „Każdy jest obowiązany dbać o zachowanie środowiska i podlega odpowiedzialności, określonej przez ustawę, za jego pogarszanie”.</u>
          <u xml:id="u-81.33" who="#PosełMariaKurnatowska">Stwierdzam, że w głosowaniu wniosek uzyskał 7 głosów popierających, 17 przeciwnych, przy 4 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-81.34" who="#PosełMariaKurnatowska">Tak więc w wyniku przeprowadzonych głosowań Komisja - większością 25 głosów popierających, przy 3 przeciwnych i braku wstrzymujących się, zdecydowała o przyjęciu art. 68 w następującym brzmieniu: „Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za jego pogarszanie. zasady odpowiedzialności określa ustawa”.</u>
          <u xml:id="u-81.35" who="#PosełMariaKurnatowska">Przechodzimy teraz do rozpatrzenia dodatkowych propozycji zgłoszonych podczas debaty.</u>
          <u xml:id="u-81.36" who="#PosełMariaKurnatowska">Pierwsza propozycja przedłożona przez przedstawicieli Prezydenta RP - prof. M. Pietrzaka i dra W. Kuleszę przewiduje dodanie nowego art. 68a w brzmieniu: „Obywatele wybrani lub powołani na stanowiska publiczne powinni sumiennie i ofiarnie wypełniać swoje obowiązki”.</u>
          <u xml:id="u-81.37" who="#PosełMariaKurnatowska">Czy są pytania do wnioskodawców?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-82">
          <u xml:id="u-82.0" who="#SenatorJerzyMadej">Czy przedłożony wniosek jest wynikiem obserwacji prac Komisji Konstytucyjnej?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-83">
          <u xml:id="u-83.0" who="#MichałPietrzak">Kwestia ta powtarza się od czasu odzyskania niepodległości w 1918 r. Tego rodzaju obowiązki są nakładem, a jak są realizowane, to widać.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-84">
          <u xml:id="u-84.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Chcę odpowiedzieć senatorowi J. Madejowi, że przedstawiciele Prezydenta RP mają szersze pole obserwacji niż Komisja Konstytucyjna.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-85">
          <u xml:id="u-85.0" who="#PosełLonginPastusiak">Czy wyrazy: „sumienie i ofiarnie” mają jakiś wymiar normatywny. Jeżeli nie, to cały artykuł należy zaliczyć do tzw. pobożnych życzeń.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-86">
          <u xml:id="u-86.0" who="#MichałPietrzak">Obowiązki dzielą się na prawne i moralne. Obowiązki prawne, to m.in. płacenie podatków, służba wojskowa. Lojalność to obowiązek raczej moralny, gdyż trudno go egzekwować. Wierność jest obowiązkiem do pewnego stopnia moralnym. Natomiast gdy dochodzi do kolizji z narzuceniem Kodeksu karnego, jest to już obowiązek prawny.</u>
          <u xml:id="u-86.1" who="#MichałPietrzak">Obowiązek przedłożony w naszej propozycji ma charakter głównie moralny, a także edukacyjny. Należy bowiem pamiętać, że konstytucja to nie tylko normy prawne, ale także normy edukacyjne. Warto również zwrócić uwagę na to, że choć niektóre obowiązki mają charakter moralny, to jednak są często ujmowane w konstytucjach. Nasza propozycja nawiązuje do Konstytucji marcowej, która wprowadziła tego rodzaju obowiązek moralny biorąc pod uwagę przede wszystkim fakt małego doświadczenia parlamentarzystów i radnych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-87">
          <u xml:id="u-87.0" who="#PosełJerzyCiemniewski">Chcę zapytać wnioskodawców, czy widzą jakąś zależność pomiędzy prawami, które są gwarantowane na drodze sądowej, a obowiązkami, które nie mają sankcji? Czy jest jakaś konsekwencja prawna w sposobie formułowania praw i obowiązków. Jeżeli prawa są gwarantowane na drodze procedur prawnych, to czy jest rzeczą właściwą - z punktu widzenia spójności koncepcji konstytucyjnej - tworzenie obowiązków o charakterze czysto deklaratywnym.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-88">
          <u xml:id="u-88.0" who="#PosełMariaKurnatowska">Proponuję, aby wyraz „powinni” zastąpić bardziej zdecydowaną formułą: „są zobowiązani”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-89">
          <u xml:id="u-89.0" who="#MichałPietrzak">Przyjmuję propozycję poseł M. Kurnatowskiej.</u>
          <u xml:id="u-89.1" who="#MichałPietrzak">Odpowiadając zaś posłowi J. Ciemniewskiemu chcę dodać, że rozważaliśmy jaka forma odpowiedzialności mogłaby być wprowadzona w przypadku egzekwowania tego rodzaju odpowiedzialności. Obecnie jest to tylko odpowiedzialność taka, jaką przewidywała Konstytucja kwietniowa, a więc: „przed Bogiem i historią”. Odpowiedzialność przed historią jest bardzo ważna.</u>
          <u xml:id="u-89.2" who="#MichałPietrzak">Ponadto jednak w grę wchodzi odpowiedzialność polityczna. Poseł, który nie wypełnia sumiennie swoich obowiązków zapewne nie zostanie wybrany ponownie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-90">
          <u xml:id="u-90.0" who="#PosełJerzyZdrada">Zastanawiam się, czy przedłożona propozycja powinna być art. 68a. Podrozdział o obowiązkach jest tak skonstruowany, że dotyczy wszystkich obywateli. Przedłożona propozycja ma natomiast inny zasięg adresatów. Powinna więc być rozwojowa w ramach dyskusji nad przedstawicielstwem lub innymi kwestiami dotyczącymi obsady organów państwowych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-91">
          <u xml:id="u-91.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Zgadzam się z uwagą posła J. Zdrady, że konstrukcja podrozdziału o obowiązkach opiera się na powszechnym charakterze przyjętych obowiązków. Art. 68a nie w pełni mieści w tej konstrukcji.</u>
          <u xml:id="u-91.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie nowego art. 68a w następującym brzmieniu przedłożonym przez przedstawicieli Prezydenta prof. M. Pietrzaka i dra W. Kuleszę wraz z autopoprawką: „Obywatele wybrani lub powołani na stanowiska publiczne są obowiązani sumiennie i ofiarnie wypełniać swoje obowiązki”.</u>
          <u xml:id="u-91.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 19 głosów przeciwnych, przy 6 popierających i 3 wstrzymujących się, odrzuciła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-91.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 68b w następującym brzmieniu przedłożonym przez przedstawiciele Prezydenta RP prof. M. Pietrzaka, prof. A. Rzeplińskiego i dra W. Kuleszę: „Rodzice są obowiązani wychowywać dzieci na prawych i świadomych swoich obowiązków obywateli Rzeczypospolitej Polskiej”.</u>
          <u xml:id="u-91.4" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 17 głosów przeciwnych, przy 8 popierających i 3 wstrzymujących się, odrzuciła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-91.5" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Ostatni przedłożony wniosek to propozycja senator A. Grześkowiak przewidująca wprowadzenie art. 68c mającego następującą treść: „Obowiązkiem każdego obywatela jest służba cywilna ilekroć tego zażąda Rzeczpospolita”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-92">
          <u xml:id="u-92.0" who="#PosełJerzyWiatrSLD">Jeżeli dobrze rozumiem przedłożoną propozycję, to każdy obywatel którego inni chcieliby wybrać na przykład prezydentem Rzeczypospolitej, miałby obowiązek zgodzić się być prezydentem Rzeczypospolitej. Wydaje mi się to rozwiązaniem absurdalnym i dlatego zamierzam głosować przeciw.</u>
          <u xml:id="u-92.1" who="#PosełJerzyWiatrSLD">Nieobecność senator A. Grześkowiak powoduje, że nie bardzo wiadomo, kto ma udzielić odpowiedzi na wątpliwości posła J. Wiatra.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-93">
          <u xml:id="u-93.0" who="#PiotrWinczorek">Przedłożoną propozycję rozumiem w ten sposób, że jest to obowiązek analogiczny do obowiązku służby wojskowej, a więc służba cywilna i służba wojskowa.</u>
          <u xml:id="u-93.1" who="#PiotrWinczorek">Wydaje się więc, że chodzi o to, aby bez istotnych powodów nie odmawiać swojego uczestnictwa w działaniach objętych służbą cywilną. Nie chodzi więc chyba o to, aby przywiązywać kogoś do stanowiska wbrew jego woli.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-94">
          <u xml:id="u-94.0" who="#PosełJerzyCiemniewski">Po pierwsze, to nie wiadomo, co to jest służba cywilna, a po drugie bez odesłania do ustawy przedłożona propozycja oznaczałaby zniesienie znacznej liczby przepisów konstytucyjnych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-95">
          <u xml:id="u-95.0" who="#PosełJanuszWojciechowski">Pojęcie służby cywilnej kojarzy się z państwową służbą cywilną, o której będziemy niedługo debatować w Sejmie. Przymus przynależności do tego typu służby jest bardzo wątpliwy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-96">
          <u xml:id="u-96.0" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Poddaję pod głosowanie wniosek o przyjęcie art. 68c w następującym brzmieniu przedłożonym przez senator A. Grześkowiak: „Obowiązkiem każdego obywatela jest służba cywilna ilekroć tego zażąda Rzeczpospolita”.</u>
          <u xml:id="u-96.1" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Stwierdzam, że Komisja w głosowaniu większością 25 głosów przeciwnych, przy braku głosów popierających i 3 wstrzymujących się, odrzuciła wniosek.</u>
          <u xml:id="u-96.2" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Tak więc żąda z dodatkowo zgłoszonych propozycji wyprzedzenia nowych artykułów, nie została przyjęta przez Komisję.</u>
          <u xml:id="u-96.3" who="#PosełAleksanderKwaśniewski">Na tym zakończyliśmy głosowania przewidziane na dzień dzisiejszy. Oznacza to również zakończenie prac nad rozdziałem drugim.</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>