text_structure.xml 588 KB

Edit Raw Blame History

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml"/>
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml"/>
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godzinie 9 minut 06)</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">(Posiedzeniu przewodniczy marszałek August Chełkowski oraz wicemarszałek Alicja Grześkowiak)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę o zajmowanie miejsc, rozpoczynamy posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Otwieram czterdzieste posiedzenie Senatu Rzeczypospolitej Polskiej w drugiej kadencji.</u>
          <u xml:id="u-2.2" who="#komentarz">(Marszałek trzykrotnie uderza laską marszałkowską)</u>
          <u xml:id="u-2.3" who="#MarszałekAugustChełkowski">Na sekretarzy posiedzenia powołuję senatora Tadeusza Brzozowskiego i senatora Adama Struzika. Listę mówców będzie prowadził senator Tadeusz Brzozowski. Proszę senatorów sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-2.4" who="#MarszałekAugustChełkowski">Wobec niewniesienia zastrzeżeń do protokołu z trzydziestego dziewiątego posiedzenia Senatu uważam protokół z tego posiedzenia za przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-2.5" who="#MarszałekAugustChełkowski">Ustalony przez Prezydium Senatu, w porozumieniu z Konwentem Seniorów, porządek dzienny czterdziestego posiedzenia Senatu obejmuje punkty:</u>
          <u xml:id="u-2.6" who="#MarszałekAugustChełkowski">1. Stanowisko Senatu w sprawie ustawy - Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-2.7" who="#MarszałekAugustChełkowski">2. Stanowisko Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy - Prawo spółdzielcze.</u>
          <u xml:id="u-2.8" who="#MarszałekAugustChełkowski">3. Zmiany w składzie komisji senackich. Przypominam, i że oświadczenia senatorów są składane na końcu, po wyczerpaniu porządku dziennego, i że zgodnie z art. 42, ust. 5 oświadczenie nie może dotyczyć spraw będących przedmiotem porządku obrad bieżącego posiedzenia Senatu.</u>
          <u xml:id="u-2.9" who="#MarszałekAugustChełkowski">Czy ktoś z państwa, pań i panów senatorów, ma jakieś uwagi do przedstawionego porządku dziennego?</u>
          <u xml:id="u-2.10" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę bardzo, pan senator Findeisen.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#SenatorWładysławFindeisen">Dziękuję, Panie Marszałku. Chciałbym prosić, w imieniu Komisji Kultury, Środków Przekazu, Nauki i Edukacji Narodowej, o wprowadzenie do porządku obrad punktu: stanowisko Senatu sprawie ustawy o zmianie ustawy o utworzeniu Komitetu Badań Naukowych. To jest bardzo krótka, łatwa do rozpatrzenia nowelizacja ustawy o Komitecie Badań Naukowych. Komisja kultury proponuje, żeby przyjąć ją bez zastrzeżeń.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#SenatorWładysławFindeisen">Proszę o wprowadzenie do porządku obrad punktu: stanowisko Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy o utworzeniu Komitetu Badań Naukowych. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo. Czy ktoś z państwa ma uwagi na ten temat? Czy ktoś jest przeciw? Nie.</u>
          <u xml:id="u-4.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo. Uważam propozycję za przyjętą. Rozszerzamy w takim razie nasz porządek dzienny.</u>
          <u xml:id="u-4.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">Ponieważ nie ma innych uwag, stwierdzam, że Senat przyjął porządek dzienny wraz z dodatkowo zgłoszonym wnioskiem.</u>
          <u xml:id="u-4.3" who="#MarszałekAugustChełkowski">Przystępujemy do punktu pierwszego porządku dziennego: stanowisko Senatu w sprawie ustawy „Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej”.</u>
          <u xml:id="u-4.4" who="#MarszałekAugustChełkowski">Przypominam, że tekst ustawy zawarty jest w druku nr 179, a wnioski komisji w druku nr 179A.</u>
          <u xml:id="u-4.5" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę o zabranie głosu sprawozdawcę Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych oraz Komisji Konstytucyjnej, senatora Waleriana Piotrowskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-5.1" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Senat Rzeczypospolitej Polskiej od 1989 r. po raz trzeci zajmować się będzie problemem ordynacji wyborczej. Dwukrotnie ordynacja wyborcza do Sejmu i do Senatu była przedmiotem naszych prac legislacyjnych w pierwszej kadencji. Dzisiaj przystępujemy do pracy nad ordynacją wyborczą do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, nad tym aktem prawnym, który w zamiarze ustawodawcy, w politycznym zamiarze ustawodawcy, ma konstytuować przyszły polski parlament. Jest to także akt prawny, który pośrednio dotyczyć będzie ordynacji wyborczej do Senatu, i który już dzisiaj zawiera postanowienia dotyczące tej przyszłej, znowelizowanej ordynacji.</u>
          <u xml:id="u-5.2" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Istota problemu, politycznego problemu, sprowadza się jednakże do przyjętych w ustawie procedur wyborczych i do tej tendencji, która jest bardzo mocno wyrażona, a zmierza do tego, by liczbę ugrupowań politycznych w Sejmie polskim zredukować w takim stopniu, jaki pozwoli Polską rządzić. Oczywiście ordynacja wyborcza nie określa liczby, ale wszystkie jej mechanizmy zmierzają do tego, by zmniejszyć liczbę ugrupowań politycznych, które według tej ordynacji będą spełnią warunki do uzyskania mandatów tak z list okręgowych, jak i list ogólnopolskich.</u>
          <u xml:id="u-5.3" who="#SenatorWalerianPiotrowski">I ten problem jest centralny dla tej ordynacji wyborczej, jest centralnym problemem politycznym, centralnym punktem krytyki dokonywanej z różnych pozycji. Jeden z kierunków tej krytyki można sprowadzić do rozstrzygnięcia kwestii, czy wybory powinny się odbywać na zasadzie ordynacji proporcjonalnej, a więc takiej, jaka wynika z obowiązującej konstytucji, czy też należy zdecydować się na wybory większościowe, zakładając, że ta formuła uzyskałyby akceptację społeczną i doprowadziła do lepszego ukonstytuowania Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-5.4" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Nie będziemy się nad tym problemem zastanawiać. Mówię o nim informacyjnie i ubocznie, ponieważ obowiązująca konstytucja nie pozwala na przyjęcie ordynacji większościowej. Nie ma zatem potrzeby prowadzenia debaty nad tym, czy i w jakim zakresie ordynacja większościowa spełniłaby te nadzieje, jakie z takim systemem wyborów w chwili obecnej w kampanii politycznej się wiąże. Narzędzia ordynacji, które zmierzają według jej autorów i według większości sejmowej, do polepszenia składu politycznego przyszłego Sejmu, oparte są na progach, których przekroczenie warunkuje uzyskanie mandatów. I tymi węzłowymi problemami chciałbym się zająć w swoim sprawozdaniu, pozostawiając do debaty, czy do późniejszych pytań, te kwestie, które mają drugorzędne znaczenie: kwestie porządkujące, legislacyjne, ważne z punktu widzenia stanowienia prawa, ale nie decydujące w politycznym sensie.</u>
          <u xml:id="u-5.5" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Problemy chcę przedstawić Wysokiej Izbie oczywiście na podstawie wniosków większości Komisji Konstytucyjnej i Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych. Pierwszym jest zasada wyrażona w art. 1, ust. 2 ordynacji wyborczej, stanowiąca, po raz pierwszy w dziejach II Rzeczypospolitej i teraz naszej Rzeczypospolitej, o tym, że dniem wyborów jest wolna od pracy sobota. Trzeba jasno powiedzieć, że myśl o przeprowadzeniu wyborów w sobotę nie wynikała z jakichś szczególnych względów racjonalizacji i nie kierowano się także dążeniem - tak wolno nam to odczytywać - do zwiększenia frekwencji wyborczej, do stworzenia przestrzeni czasowej dla udziału w wyborach. Kierowano się praktycznie jedną myślą: by nie było to w tym dniu, w którym znaczna część społeczeństwa polskiego chodzi do kościoła.</u>
          <u xml:id="u-5.6" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Od dłuższego czasu, już w pierwszej kadencji, przedmiotem sporów politycznych na tle ordynacji wyborczej był problem ustanowienia ustawowego zakazu prowadzenia w kościołach agitacji wyborczej. Kiedy ze względów pryncypialnych nie okazało się to możliwe, przyjęto tego rodzaju rozwiązania - a mówię o tym tutaj wyraźnie, ponieważ i w Sejmie była o tym wyraźnie mowa, choć później usiłowano to zracjonalizować, przełożyć na chęć stworzenia społeczeństwu polskiemu okazji do wypoczynku w niedzielę. Mieliśmy okazję zapoznać się z wieloma ekspertyzami na ten temat. I znakomita ich większość wyraża sceptycyzm co do tego rozwiązania, wyrażając pogląd, że oderwanie się od tradycji, tradycji wyborów w niedzielę, mogłoby nastąpić tylko wtedy, gdyby przemawiały za tym jakieś super szczególne racje. A takich racji, w świetle problemu, jaki tutaj przytaczałem, nie ma.</u>
          <u xml:id="u-5.7" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Błędne jest bowiem założenie, że sobota, chociaż wolna od pracy na podstawie zarządzenia ministra pracy, jest dzisiaj w Polsce dniem powszechnie od pracy wolnym. Sądzę, że nieuprzedzony polityk powinien dostrzec, iż w sobotę pracuje nie tylko cała sfera rolnicza, ale pracuje także niemal cała sfera handlu i usług. Pracuje w dużych miastach, pracuje w małych miasteczkach. I jest nieprawdopodobne, by przynajmniej pewna część wyborców nie udzieliła priorytetu swoim pracom, swojemu zainteresowaniu poszukiwaniem dodatkowego dochodu, czy wręcz organizowanym w tym dniu pracom domowym. Błędne jest bowiem także przekonanie, że poza sferą usług i rolnictwa, w miastach, sobota jest dniem powszechnego wypoczynku. A zaangażowanie polityczne, to obserwowane dzisiaj i także to, które będzie występowało w przyszłych wyborach, chęć przyjęcia odpowiedzialności za Polskę, za wybór przyszłego Sejmu, niestety nie będą tak wielkie, by ci ludzie, którzy zaangażowani są w aktywne, nie wypoczynkowe spędzanie soboty: prace domowe, usługowe, zarobkowe, zechcieli się od tych prac oderwać i pójść do urny wyborczej.</u>
          <u xml:id="u-5.8" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Sugestia wyrażona w ordynacji, że przedłużenie czasu otwarcia lokali wyborczych do godziny 22.00 usunie po części te mankamenty, jednak przecież widoczne, jest także oparta na niedostatecznych przesłankach. Jest oparta na założeniu, że chęć uczestnictwa w wyborach będzie tak wielka, iż po całym dniu pracy i zajęć, wieczorem odejdzie się od telewizora i od zwykłego sposobu spędzania czasu, i pójdzie się do urny wyborczej.</u>
          <u xml:id="u-5.9" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Jeżeli zatem chcemy w sposób odpowiedzialny stworzyć warunki do aktywności społecznej, do aktywności obywatelskiej, jeżeli chcemy stworzyć ordynację wyborczą, która aktywności będzie sprzyjać, to sądzę, że od owej tradycyjnej niedzieli nie wolno nam odstąpić.</u>
          <u xml:id="u-5.10" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Z takim właśnie uzasadnieniem większość Komisji Konstytucyjnej oraz Komisji Inicjatyw i prac Ustawodawczych przedstawia Wysokiej Izbie propozycję zmiany ust. 2 w art. 1 przez przyjęcie, że dniem wyborów będzie dzień wolny od pracy. Nie definiujemy wprost, że ma to być niedziela, ale pozostawiamy problem roztropności i odpowiedzialności politycznej prezydenta Rzeczypospolitej, zarządzającego wybory. Nie będzie on zatem zdeterminowany postanowieniem ustawy do wyznaczenia wyborów w wolną sobotę. Będzie mógł dokonać wyboru, uwzględniając wszystkie te okoliczności, o których była mowa w Sejmie, i o których dzisiaj niewątpliwie także i my będziemy mówili.</u>
          <u xml:id="u-5.11" who="#SenatorWalerianPiotrowski">I tyle o pierwszym problemie. Uważamy, że jest to problem ważny politycznie.</u>
          <u xml:id="u-5.12" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Drugi to problem progów wyborczych, określonych w art. 3. Progów wyborczych dla list okręgowych i progów wyborczych dla okręgowych list koalicyjnych. W intencji większości sejmowej mają one doprowadzić do skonsolidowania sceny parlamentarnej, mają doprowadzić do ułatwienia rządów przez fakt, że do Sejmu wejdą tylko silne ugrupowania, których zresztą wcale nie musi być mało, a które uzyskały odpowiedni procent głosów, określony w art. 3, na listach okręgowych, także tych, które są listami koalicyjnymi.</u>
          <u xml:id="u-5.13" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Nietrudno zauważyć, nawet nie słuchając opinii ekspertów, że progi te, w połączeniu z systemem proporcjonalnym d'Hondta, preferują w szczególny sposób i bez uwzględnienia sytuacji politycznej w Polsce, bez dostatecznego jej uwzględnienia, tylko te grupy polityczne, które mając poparcie wyborców, uzyskają reprezentację nader liczną, nadliczną w stosunku do tego poparcia. Zdawanie sobie sprawy z niemożności osiągnięcia tak wysokich progów może zaniżyć frekwencję wyborczą na podstawie desperackiego, jak gdyby, osądu: i tak przecież niczego nie uzyskamy.</u>
          <u xml:id="u-5.14" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Na akumulację uprzywilejowań dla silnych ugrupowań politycznych zwracają uwagę wszyscy eksperci, których miały okazję wysłuchać i Komisja Konstytucyjna, i Komisja Inicjatyw i Prac Ustawodawczych. Prace były prowadzone wspólnie. Mamy wszyscy w naszych materiałach pisemne opinie tych ekspertów. I sądzę, że naszego własnego spojrzenia na scenę polityczną, i głosu ekspertów, nie możemy lekceważyć.</u>
          <u xml:id="u-5.15" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Możemy i powinniśmy dążyć do tego, by przyszły Sejm był w stanie wyłonić odpowiednią większość parlamentarną i by opierając się na tej większości, można było rządzić. Ale nie możemy lekceważyć możliwości, o jakiej pisał na przykład pan profesor Zabłocki, że w tej sytuacji poza parlamentem pozostanie, w najlepszym wypadku, nawet 30% wyborców. Czy pozostanie to bez wpływu na stabilizację polityczną w naszym kraju?</u>
          <u xml:id="u-5.16" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Słyszeliśmy pogląd, także w toku posiedzenia komisji, że nie ma z tego powodu żadnego zagrożenia dla stabilizacji, skoro te 30% to będą grupy słabe politycznie, rozproszone. Takie rozumowanie nie bierze jednak pod uwagę tego, że możliwe jest eksponowanie, podsycanie poczucia niezadowolenia z wyniku wyborów przez kwestionowanie technicznej strony ordynacji wyborczej, i że może to prowadzić do natężenia działania politycznego grup politycznych, może powodować nie tyle programową, ile polityczną ich konsolidację. I może prowadzić do tego, że ważne problemy polityczne kraju, państwa, rozstrzygane będą w Sejmie, ale równocześnie poza Sejmem. Sądzę, że obserwacja ostatnich wydarzeń winna nas, mimo wszystko, skłaniać do tego, by w parlamencie reprezentację uzyskały możliwie roztropnie szerokie grupy wyborców. A owa obserwacja, o której myślę, i o której chcę powiedzieć, dotyczy faktu, że problem zmiany rządu, składu osobowego rządu, jest rozważany w gremiach pozakonstytucyjnych. W gremiach, które konstytucyjnie do jego rozważania nie są powołane.</u>
          <u xml:id="u-5.17" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Czy możemy sądzić, że wybory, które się odbędą na podstawie ordynacji uchwalonej przez Sejm, zmienią cokolwiek w tym zakresie? Proces konsolidacji politycznej jest procesem długotrwałym i wymaga ewolucji wewnętrznej. Sądzić wolno, że w aktualnym stanie konstytucyjnym problem stabilizacji sceny politycznej, stabilizacji rządu, powinien się rozgrywać nie przez ordynację wyborczą, ale może przede wszystkim, w pierwszej kolejności, przez odpowiednie regulacje konstytucyjne. Jest to w ogóle problem zasadniczy, o którym trzeba powiedzieć kilka zdań.</u>
          <u xml:id="u-5.18" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Ordynacja wyborcza to prawo, które ma służyć tym wyborom, które się odbędą, i wszystkim następnym. Ale z góry można powiedzieć, że ta będzie ordynacją tylko dla jednych wyborów. Nie tylko ze względu na swe mankamenty, o których będziemy dzisiaj prawdopodobnie szeroko mówić, ale z uwagi na to, że jest uchwalana w niestabilnej sytuacji konstytucyjnej. Sytuacji, w której zmierzamy, w bliższym czy dalszym terminie, do uchwalenia konstytucji III Rzeczypospolitej. I jest oczywiste, że uchwalenie konstytucji III Rzeczypospolitej nie będzie mogło pozostawać bez wpływu na ordynację wyborczą.</u>
          <u xml:id="u-5.19" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Musimy zatem zdawać sobie sprawę z tego, że pracujemy nad ordynacją wyborczą ważną i istotną dla następnych wyborów, i tylko dla następnych wyborów. Chyba że powtórzyłaby się sytuacja, wysoce niepożądana, iż kolejne wybory, po tych najbliższych, odbywałyby się nadal przy niestabilnym, nie zmienionym stanie konstytucyjnym i przy braku czasu na uchwalenie nowej ordynacji wyborczej. Tym bardziej, i mimo to, powinniśmy się z wielką troską odnieść do tej ordynacji wyborczej i podjąć próbę zaproponowania Sejmowi takich rozwiązań, które uchylą jej mankamenty.</u>
          <u xml:id="u-5.20" who="#SenatorWalerianPiotrowski">W wyniku tych wszystkich refleksji proponujemy zatem zmianę art. 3 polegającą na obniżeniu progu: dla okręgowych list kandydatów na posłów do co najmniej 3% ważnie oddanych głosów w skali kraju, dla list kandydatów na posłów komitetów wyborczych utworzonych przez koalicje wyborcze - do 5%.</u>
          <u xml:id="u-5.21" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Problem, czy różnicować koalicje wyborcze i komitety wyborcze, które są powoływane jednorodnie, wymaga refleksji. Argumentacja może tu być różna. Ustawodawca sejmowy przyjmuje, że koalicje wyborcze nie są koalicjami programowymi i później się dzielą. Ale sądzę, że może zachodzić również proces odwrotny: jednolite komitety wyborcze już w parlamencie się podzieliły. I myślę, że otrzymane przez nas studia porównawcze efektów, które wynikły z poprzedniej ordynacji wyborczej, które wynikną wtedy, gdy zostanie przyjęta ta z poprawkami czy bez, są dosyć pouczające. Dotyczy to także listy klubów parlamentarnych i ich dzisiejszego składu personalnego.</u>
          <u xml:id="u-5.22" who="#SenatorWalerianPiotrowski">A więc widzimy, że postanowienia ordynacji wyborczej nie są panaceum na wszystko. Jeśli zatem weźmiemy pod uwagę, że koalicja wyborcza może mieć charakter trwały, to można by się nad tym pięcioprocentowym, innym niż dla komitetów wyborczych, progiem zastanawiać. Jeżeli w Komisji Konstytucyjnej i Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych nie poczyniliśmy tego kroku dalej i zachowaliśmy tę gradację ze zmniejszonym progiem, to uczyniliśmy tak w przekonaniu, że taka propozycja ma szansę uzyskania w Sejmie odpowiedniej większości, i że nie zostanie odrzucona. A to byłby już postęp.</u>
          <u xml:id="u-5.23" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Art. 4. zasadę podziału listy krajowej, pozostawiamy bez zmian z tych przyczyn, o których mówiłem w odniesieniu do progu właściwego dla koalicji wyborczej.</u>
          <u xml:id="u-5.24" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Art. 6 jest zmieniony w związku ze zmianami w art. 3. Chodzi także o dalsze obniżenie progów w wypadku, gdy żaden komitet wyborczy nie uzyska tych, o których jest mowa w art. 3. Ten art. 6 jest świadectwem pewnego przewidywania, że ich uzyskanie okaże się niemożliwe, chociaż w ekspertyzach i szacunkach podkreśla się, że jest to problem właściwie dosyć teoretyczny, chociaż w ordynacji wyborczej powinien być uwzględniony.</u>
          <u xml:id="u-5.25" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Kolejnego problemu o znaczeniu politycznym dotyczy art. 79. W art. 79 postanowiono, że lista okręgowa, kierowana do rejestracji, powinna być poparta podpisami co najmniej 5 tysięcy wyborców stale zamieszkałych w danym okręgu wyborczym, a lista zgłoszona przez komitet wyborczy, to jest ust. 3, partii politycznej, która po poprzednich wyborach zgłosiła w Prezydium Sejmu istnienie klubu, liczącego co najmniej 15 posłów, jest wolna od tego poparcia.</u>
          <u xml:id="u-5.26" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Najpierw kilka uwag co do 5 tysięcy wyborców. Ustawa ordynacyjna właściwie pomniejsza znaczenie tego progu…</u>
          <u xml:id="u-5.27" who="#komentarz">(Marszałek sygnalizuje, że kończy się czas wypowiedzi)</u>
          <u xml:id="u-5.28" who="#SenatorWalerianPiotrowski">… dziękuję, już kończę…pomniejsza znaczenie tego progu, umożliwiając składanie podpisów na wielu listach, nawet z przeciwstawnymi programami. Eksperci podkreślają, że ten próg nie ma szczególnego znaczenia, że w wielu krajach jest niższy, że okazało się w poprzednich wyborach, iż komitet wyborczy zdobył 5 tysięcy podpisów, ale nie zdobył tylu głosów w wyborach. Nie należy więc z tego czynić zasady. Dlatego obniżamy konsekwentnie wszystkim, a w odniesieniu do uprzywilejowania partii politycznych istniejących w Sejmie, przyjmujemy większością nie propozycję skreślenia ust. 3 w myśl zasady równości, ale propozycję odniesienia uprzywilejowania nie do dnia bezpośrednio po wyborach 1991 r., lecz do dnia zarządzenia wyborów. W myśl zasady, że scena polityczna się zmieniła, i że nie jest to tego rodzaju nierówność, która nie mogłaby być zaakceptowana. Przy względnej wartości tych 5 tysięcy podpisów problem jest bowiem tego rodzaju, że ugrupowanie polityczne, które w Sejmie ma klub liczący co najmniej 15 posłów, ma jednak tak czy inaczej takie poparcie polityczne, które jest równoważne takiej czy innej liczbie podpisów, jeszcze raz podkreślam, podpisów, które mogą być składane równocześnie na inne listy.</u>
          <u xml:id="u-5.29" who="#SenatorWalerianPiotrowski">I już, żeby nie przedłużać problemów legislacyjnych, bo przecież będzie jeszcze sprawozdanie składane przez pana senatora Leszka Piotrowskiego, który zajmie się pewnymi problemami konstytucyjnymi, chcę przejść do jednej jeszcze ważnej kwestii, która była przedmiotem naszej uwagi i jest przedmiotem naszej propozycji.</u>
          <u xml:id="u-5.30" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Chodzi mianowicie o nowelizację art. 145 ustawy, o propozycję zmiany, a problem się sprowadza do tego, że zmierzamy do objęcia reglamentacją także czasu odpłatnych audycji emitowanych przez niepublicznych nadawców. Jest to problem, który jest przedmiotem regulacji w licznych krajach europejskich, i wyraziliśmy w swojej propozycji przekonanie, że szczególną nierówność stanowiłoby pozostawienie całej sfery odpłatnych audycji niepublicznych nadawców swobodnej grze rynku. Uważamy, że musi być reglamentacja, i że zasada, iż czas odpłatnych audycji nie może przekraczać 15% łącznego czasu przyznanego danemu komitetowi wyborczemu na rozpowszechnianie nieodpłatnie audycji wyborczych, powinna dotyczyć także nadawców niepublicznych.</u>
          <u xml:id="u-5.31" who="#SenatorWalerianPiotrowski">I przez jedno krótkie zdanie zmieniamy sens art. 145, dostosowując nazewnictwo do obowiązującej już ustawy o radiofonii i telewizji.</u>
          <u xml:id="u-5.32" who="#SenatorWalerianPiotrowski">To są zasadnicze problemy polityczne ordynacji wyborczej, które wiążą się z przedstawionymi przez nas poprawkami. O innych będziemy mówić w debacie lub wyjaśnieniach, gdy będą konieczne.</u>
          <u xml:id="u-5.33" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Popieram poprawki przedstawione wspólnie przez większość Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych oraz Komisji Konstytucyjnej. Dziękuję, panie Marszałku.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-6.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę pana senatora Leszka Piotrowskiego również sprawozdawcę Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych oraz Komisji Konstytucyjnej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Panie Marszałku! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-7.1" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Rzeczpospolita Polska jest państwem prawnym, urzeczywistniającym zasadę sprawiedliwości społecznej. Jest to zasada naczelna, konstytucyjna, i dzień 15 kwietnia br. niewątpliwie przejdzie do historii polskiego parlamentaryzmu, ponieważ Sejm zinterpretował ten przepis w taki sposób, jakby podstawowym prawem, jakim się powinniśmy kierować w pracach parlamentarnych, było prawo silniejszego, prawo pięści. Przyjęcie tej ustawy w Sejmie wynikło z zastosowania, tych dwóch praw. Silniejsi zmusili słabszych do przyjęcia ustawy, która w wielu punktach, co będę starał się uzasadnić, jest całkowicie sprzeczna z konstytucją. I dlatego ostać się nie może.</u>
          <u xml:id="u-7.2" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Połączone Komisje - Konstytucyjna oraz Inicjatyw i Prac Ustawodawczych - potraktowały tę ustawę z całą powagą. Uważamy, że jest to bardzo ważna ustawa ustrojowa. Są naukowcy, którzy twierdzą, że jest ona najważniejsza, ważniejsza od konstytucji, bo według niej będzie wybierana konstytuanta. Proszę więc zdać sobie sprawę z powagi dzisiejszej chwili. Czy mamy wyłączyć z życia parlamentarnego partie, organizacje społeczne i wyborców - co najmniej w liczbie 1/3, jak to podkreślił pan senator Walerian Piotrowski, a niektórzy mówią o jeszcze większym procencie - czy też mamy umożliwić tymże ugrupowaniom aktywne życie w parlamencie?</u>
          <u xml:id="u-7.3" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Państwo staniecie przed wyborem: co lepsze, co gorsze? Czy wyłączonych przez tę ordynację, niezgodną z konstytucją - co zaraz uzasadnię - mamy mieć tutaj, jak to się frywolnie mówi „pod kopułą”, czyli w parlamencie, czy też mamy ich mieć na ulicy? Czy w obecnej sytuacji politycznej i społecznej, przy istniejącym niezadowoleniu społecznym, manifestującym się na przykład strajkami, dobrze jest mieć opozycję pozaparlamentarną, która będzie walczyć, oczywiście, metodami nie znanymi parlamentowi, nie znanymi przepisom prawa?</u>
          <u xml:id="u-7.4" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Powołaliśmy ekspertów. Na szczeblu Senatu mamy dziesięć ekspertyz. Sięgaliśmy również po wcześniejsze materiały, pracowaliśmy cztery dni - mówię o połączonych komisjach. Oceny były zdecydowanie negatywne. Podkreślano jedynie, że ustawa jest dość dobrze skonstruowana od strony prawnej. Jako sprawozdawca takie zdanie jestem skłonny podzielić, ale od oceny poprawności prawnej do oceny poprawności politycznej i prawnej, a co za tym idzie do całościowej oceny tejże ustawy, droga jest daleka.</u>
          <u xml:id="u-7.5" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Ustawa nie ma nic wspólnego z konstytucją. Mówiłem już, że według konstytucji wszyscy wyborcy są równi w swoich prawach. Nikomu nie wolno pozbawiać kogokolwiek praw wyborczych w sposób niezgodny z konstytucją.</u>
          <u xml:id="u-7.6" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Nie może być sporu co do tego, że potrzebne jest uporządkowanie polskiej sceny politycznej - nawiązuję tu do pewnych elementów ustawy - że nie powinno być miejsca dla efemeryd politycznych, czyli ugrupowań mało reprezentatywnych albo wręcz zgoła nie reprezentatywnych. Trzeba dążyć do kształtowania w parlamencie reprezentacji sił politycznych zdolnych do uformowania stabilnych układów sprawujących rządy i tworzących opozycję. Jednakże nie sposób zaaprobować metody, do jakiej sięgnięto 15 kwietnia.</u>
          <u xml:id="u-7.7" who="#SenatorLeszekPiotrowski">O ile można uznać za dopuszczalne przyjęcie klauzul zaporowych, abstrahując od ich wysokości, od wysokości progów, o tyle istniejące w tejże ordynacji dalsze samouprzywilejowywanie się największych ugrupowań jest pogwałceniem dobrych obyczajów politycznych. Co gorsza, stanowi ono naruszenie konstytucyjnej zasady równości szans w walce o poparcie wyborców. Skrajnym przykładem jest art. 79 ust. 3, zwalniający ugrupowania, które w obecnym Sejmie dysponują klubami liczącymi co najmniej 15 posłów, z obowiązku przedstawiania zgłoszeń popartych podpisami wyborców.</u>
          <u xml:id="u-7.8" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Proszę panie i panów senatorów o zwrócenie szczególnej uwagi na ten przepis, jest on bowiem kluczowy. Gdyby został przyjęty, nadawałby się do przedstawienia Trybunałowi Konstytucyjnemu.</u>
          <u xml:id="u-7.9" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Wyrazem nadmiaru „samoprzywilejów” jest też art. 84 ust. 2, dotyczący uprzywilejowania w losowaniu pierwszych numerów list wyborczych. Są tam aż trzy rodzaje podmiotów - jedne lepsze, drugie gorsze. Chcę dodać, niejako na marginesie, że w projektach sejmowych był nawet przepis, wedle którego pewnym partiom dawałoby się więcej czasu antenowego. Na szczęście, przepis nie przeszedł, ale świadczy o istniejących tendencjach.</u>
          <u xml:id="u-7.10" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Połączone komisje stoją na stanowisku, że te dwa przepisy, a także art. 155, mówiący o dotowaniu silnych a nie słabych, skłaniają do obrony słabszych, do ratowania ich przed silniejszymi. Powtarzam jeszcze raz: gdybyśmy pozostawili cytowane przed chwilą przepisy, doprowadzilibyśmy niewątpliwie do sporu przed Trybunałem Konstytucyjnym, bo tam, z pewnością, znalazłaby się owa ustawa na skutek skargi pokrzywdzonych. Wydaje mi się, że rolą Senatu jest niedopuszczenie do ewentualnego sporu.</u>
          <u xml:id="u-7.11" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Chcę powiedzieć, że pozostawienie poza parlamentem owych 30% czy więcej niż 30% ugrupowań politycznych jest zagrożeniem dla demokracji. Przewija się to we wszystkich opiniach ekspertów. Nie możemy się, po prostu, na to godzić. Gdy znacząca liczba małych partii wypadnie z gry parlamentarnej, stworzyć one mogą niebezpieczny blok opozycji pozaparlamentarnej, dążący do zmiany ustroju metodami nie przewidzianymi przez prawo.</u>
          <u xml:id="u-7.12" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Jako sprawozdawca z ramienia Komisji Konstytucyjnej, chcę, pod koniec, zwrócić uwagę na bardzo poważny problem niezgodności dwóch przepisów ordynacji wyborczej z obowiązującą konstytucją. W tej sprawie muszę być bardzo dokładny.</u>
          <u xml:id="u-7.13" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Chodzi przede wszystkim o art. 12 ust. 2 ordynacji. Przepis ten mówi, że prawo wybierania przysługuje także osobom, których obywatelstwo polskie nie zostało stwierdzone i które nie są obywatelami innego państwa, jeżeli stale zamieszkują na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 96 obowiązującej konstytucji stanowi zaś, iż każdy obywatel może być wybrany do Sejmu i Senatu po ukończeniu 21 lat, jeżeli stale, co najmniej od 5 lat, zamieszkuje na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.</u>
          <u xml:id="u-7.14" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Nastąpiła tutaj zmiana konstytucji poprzez ustawę zwykłą, jaką jest ordynacja wyborcza. Nie muszę chyba szerzej uzasadniać, że jest to zabieg legislacyjny niedopuszczalny, i połączone komisje: Komisja Konstytucyjna oraz Komisja Inicjatyw i Prac Ustawodawczych były zgodne co do tego, że to rozszerzenie uprawnień musi zostać skreślone.</u>
          <u xml:id="u-7.15" who="#SenatorLeszekPiotrowski">I taki jest nasz wniosek w tym przedmiocie.</u>
          <u xml:id="u-7.16" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Z konstytucją niezgodny jest też art. 130 ordynacji. Państwo wybaczą, że znowu go dokładnie zacytuję: „W razie podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały o nieważności wyborów, w dniu ogłoszenia tej uchwały w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” kończy się kadencja Sejmu. Przepis art. 11 stosuje się odpowiednio”.</u>
          <u xml:id="u-7.17" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Ten przepis jest ewidentnie niezgodny z art. 4 ust. li ust. 3–5 konstytucji. Konstytucja bowiem nie przewiduje takiej przyczyny zakończenia kadencji Sejmu. Tu rodzą się ogromne problemy, które rozważaliśmy na posiedzeniach komisji. Mianowicie, Sąd Najwyższy ma aż trzy miesiące na stwierdzenie nieważności wyborów. Przez te trzy miesiące trwa kadencja Sejmu. Przecież ten Sejm może uchwalić kilkanaście, kilkadziesiąt ustaw, z konstytucją włącznie! Co będzie się działo, jeżeli potem stwierdzi się nieważność wyborów i przerwie kadencję, zgodnie z art. 130, proponowanym przez Sejm?</u>
          <u xml:id="u-7.18" who="#SenatorLeszekPiotrowski">W tej sprawie w połączonych komisjach nie ma jednakże jednomyślności. Większość zajęła stanowisko, że można ten przepis poprawić. Jest to poprawka szesnasta, która stanowi, że w razie podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały o nieważności wyborów i jej ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, przepis art. 11 stosuje się odpowiednio. Wniosek mniejszości polega natomiast na skreśleniu art. 130.</u>
          <u xml:id="u-7.19" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Ponieważ nie chcę zabierać po raz drugi głosu w sprawie wniosku mniejszości, dlatego pozwolę sobie teraz prosić o przedłużenie czasu mojej wypowiedzi, abym mógł poruszyć ten problem. Jestem rzecznikiem drugiego rozwiązania. Jeżeli kwestionujemy konstytucyjność art. 12 ust. 2, to popadlibyśmy w sprzeczność, gdybyśmy zaniechali zakwestionowania, w taki sam sposób, niekonstytucyjności art. 130.</u>
          <u xml:id="u-7.20" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Poza tym, propozycja większości, zawarta w poprawce szesnastej, to jest tylko zabieg. Nie zmienia istoty rzeczy, że w wypadku uznania nieważności wyborów przez Sąd Najwyższy, dojdzie faktycznie do przerwania kadencji w sposób niezgodny i nie przewidziany przez art. 4 konstytucji, ze skutkami, o których już mówiłem. Państwo rozważcie, które rozwiązanie jest lepsze.</u>
          <u xml:id="u-7.21" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Pan senator Walerian Piotrowski omówił większość poprawek węzłowych, nie wyłączając art. 79 ust. 3. Dlatego ja, na koniec swojego wystąpienia, ograniczę się tylko do tego, co nie zostało jeszcze przez pana senatora w tym przedmiocie powiedziane.</u>
          <u xml:id="u-7.22" who="#SenatorLeszekPiotrowski">W art. 81 ust. 5 proponujemy poprawkę, oznaczoną literą „b”, aby w pkcie 3 kropkę zastąpić przecinkiem i dodać nowy pkt 4 o bardzo doniosłym brzmieniu. Mianowicie, chodzi nam o to, aby zgodzie na kandydowanie towarzyszyło także pisemne oświadczenie każdego kandydata, stwierdzające, czy był on funkcjonariuszem lub tajnym współpracownikiem Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz wojskowych służb specjalnych, w szczególności: Informacji Wojskowej, Wojskowej Służby Wewnętrznej, Zarządu Sztabu Generalnego Ludowego Wojska Polskiego i Zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza.</u>
          <u xml:id="u-7.23" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Jest to poprawka większości, wsparta uchwałą Komisji Praw Człowieka i Praworządności, co stwierdzam z satysfakcją, poprawka zmierzająca, do naprawienia zła, jakie w tej chwili dzieje się w Sejmie. W Sejmie ustawa lustracyjno-dekomunizacyjna - czy też ustawy, nasza inicjatywa to jeden projekt, ale tam ich było więcej - od lipca zeszłego roku nie może wyjść z prac podkomisji, pan poseł Jerzy Jaskiernia jest na tyle zdolnym parlamentarzystą, że podobno sam doskonale blokuje działania tej podkomisji. Nie mogą się uporać z definicją, kto to jest tajny współpracownik.</u>
          <u xml:id="u-7.24" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Myślę, że my w Senacie tego rodzaju problemu mieć nie będziemy i tą drogą możemy wyprzedzić nieudolne prace podkomisji sejmowej.</u>
          <u xml:id="u-7.25" who="#SenatorLeszekPiotrowski">W zeszłym roku mówiłem, z tego miejsca, że Polska czeka na lustrację i dekomunizację, jak na deszcz, bo była susza. Teraz też jest susza. Zróbmy lustrację jak najszybciej. Mam bardzo dobrą podkładkę dla uzasadnienia mojej tezy. Chciałbym pokazać przed kamerą… bo to jest ładne i kolorowe, niestety, nie zabrałem z pulpitu… Podkładka pokazuje, że aktualnie 65% Polaków czeka na tę ustawę, 65% Polaków wypowiedziało się za lustracją. Czy trzeba większego uzasadnienia tego legislacyjnego pociągnięcia? Moim zdaniem, nie. Jest jeszcze tylko jeden problem. Pytano mnie, całkiem słusznie, o to, jaka będzie sankcja, jeśli ktoś skłamie? To jest problem dla specjalistów prawa karnego. Wchodzi w rachubę art. 266 §1 kodeksu karnego, stanowiący o oświadczaniu nieprawdy, ale w stosunku do okoliczności mającej znaczenie prawne. Będzie więc odpowiedzialność karna za kłamstwo, jeżeli znawcy prawa karnego dojdą do wniosku, że to kłamstwo ma znaczenie prawne, bo doprowadziło do wybrania, bądź do niewybrania kogoś.</u>
          <u xml:id="u-7.26" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Na etapie pisania ustawy, mnie osobiście, jest to obojętne. Godzę się nawet z tym, że zatajenie współpracy może być bezkarne, ale niech będzie taka rubryka, niech się potencjalny kandydat do Parlamentu zastanowi, jak wypełnić tę rubrykę. To wystarczy. Według mnie to będzie wystarczający wentyl bezpieczeństwa! I stanie się zadość prośbie ankietowanych Polaków, jak powiedziałem w liczbie 65%, aby w Sejmie i w Senacie nie znalazł nikt, spośród będących w tajnych służbach względnie z tymi służbami współpracujących.</u>
          <u xml:id="u-7.27" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Dalsze poprawki mają charakter techniczny, także poprawka dotycząca przepisu karno-materialnego, która nie powinna być teraz szczegółowo omawiana, bo nadmiernie przedłużyłbym to wystąpienie. Prosiłbym o skupienie się nad rzeczami najważniejszymi. Przemilczam kwestię, że ustawa w tytule nie odpowiada treści całości, na szczęście jest odpowiedni wniosek i następny sprawozdawca będzie niewątpliwie to referował. Zostawiam też na boku inne problemy, całkiem szczegółowe.</u>
          <u xml:id="u-7.28" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Chciałbym się natomiast jeszcze wypowiedzieć w kwestii soboty i niedzieli, bo w tej sprawie będzie kontrowersja między dwoma projektami uchwał. Żeby nie wchodzić po raz drugi na mównicę, chcę powiedzieć od razu. My proponujemy zapisać, aby był to dzień wolny od pracy, którym może być każdy dzień wolny od pracy. Proszę zwrócić na to uwagę, według naszych propozycji może to być niedziela, może to być sobota i może być każdy inny dzień wolny od pracy. Natomiast Komisja Praw Człowieka i Praworządności mówi, że to powinna być niedziela. Otóż nie, w tej kwestii, panowie senatorowie z tamtej komisji, nie ma zgody.</u>
          <u xml:id="u-7.29" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Gdybyśmy napisali, że ma to być niedziela, gdybyśmy Sejmowi zaproponowali taką poprawkę, to popadlibyśmy w sprzeczność z art. 4 ust. 2 konstytucji, o zgodność z którą muszę dbać, jak to już kilka razy powiedziałem. Jest tam powiedziane wyraźnie, że prezydent zarządza wybory do Sejmu i Senatu w dzień wolny od pracy.</u>
          <u xml:id="u-7.30" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Musimy, niestety, dostosować nasz tekst tylko do tego przepisu konstytucyjnego, nie wolno nam, w moim przekonaniu, napisać, że to ma być niedziela, bo popadamy właśnie w sprzeczność z konstytucją.</u>
          <u xml:id="u-7.31" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Wszystkie inne argumenty pana senatora Waleriana Piotrowskiego w tym przedmiocie podzielam, chciałem dodać jeszcze tylko to, czego zdaje mi się pan senator Walerian Piotrowski nie powiedział, mianowicie, że od 1918 r. wybieraliśmy, szanując pracę rolnika, parlament w niedzielę, idąc na mszę, albo po mszy. Chłopa nikt nie odgoni od pracy w sobotę, to ja, mieszkający na wsi, wiem najlepiej.</u>
          <u xml:id="u-7.32" who="#SenatorLeszekPiotrowski">To jest uderzenie wymierzone w określonego adresata, to jest uderzenie w PSL, jako potężną partię na wsi, jest to uderzenie we wszystkie inne partie, które szukają wyborców na wsi, jest to wreszcie uderzenie w rolników, jako wyborców.</u>
          <u xml:id="u-7.33" who="#komentarz">(Senator Janusz Woźnica: Ale PSL też głosowało za tą ordynacją.)</u>
          <u xml:id="u-7.34" who="#komentarz">(Senator Ryszard Bender: Pomyliło się. Nie uświadomiło sobie tego.)</u>
          <u xml:id="u-7.35" who="#komentarz">(Marszałek August Chełkowski: Proszę państwa!)</u>
          <u xml:id="u-7.36" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Na tym kończę, dziękując, Panie Marszałku i popierając w całej rozciągłości wnioski obu połączonych komisji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-8.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę o zabranie głosu sprawozdawcę wniosku mniejszości Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych oraz Komisji Konstytucyjnej, pana senatora Stępnia.</u>
          <u xml:id="u-8.2" who="#komentarz">(Senator Walerian Piotrowski: Panie Marszałku, ja w związku z ad vocem do pana senatora.)</u>
          <u xml:id="u-8.3" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Pan senator Leszek Piotrowski bardzo mocno akcentował krytykę art. 79 ust 3, art. 130 i, wcześniej, art. 84. Zatarło się w tym sprawozdaniu, że jest to stanowisko mniejszości, co wynika z druku. Większość komisji uznała, że art. 79 nie zawiera rozwiązań antykonstytucyjnych, że preferencje są pewną właściwością każdej ordynacji wyborczej, i że w odniesieniu do art. 130 ten przepis nie jest przeciwny konstytucji, która stanowi o tym, że Sąd Najwyższy orzeka o ważności wyborów. Ten pogląd, że art. 130 jest problemem absolutnie towarzyszącym…</u>
          <u xml:id="u-9.1" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Zakłada się, że orzeczona zostanie nieważność wyborów w całości, co w aktualnych warunkach politycznych jest nie do wyobrażenia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę bardzo, Panie Senatorze Stępień.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#SenatorJerzyStępień">Panie Marszałku! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-11.1" who="#SenatorJerzyStępień">Ja zobowiązałem się tylko do uzasadnienia wniosku mniejszości, przedstawionego w punkcie czwartym, inne wnioski mniejszości będą uzasadniane przez innych senatorów.</u>
          <u xml:id="u-11.2" who="#SenatorJerzyStępień">Zgadzam się absolutnie z panem senatorem Leszkiem Piotrowskim, że ordynacja wyborcza będzie miała bezpośredni wpływ na kształt konstytuanty, bo nie wierzę w to, żeby ten parlament zdołał uchwalić konstytucję, jeśli się przyjęło ustawę, która obliguje Komisję Konstytucyjną Zgromadzenia Narodowego do przyjęcia projektu ustawy większością 2/3 głosów. Znamy te siedem projektów, które leżą w komisji, z góry wiadomo było, że na tak wysokim poziomie nie da się osiągnąć konsensusu, a zatem będziemy wybierali następny parlament według uchwalonej ordynacji wyborczej.</u>
          <u xml:id="u-11.3" who="#SenatorJerzyStępień">Chciałbym, żeby to nie była ta ordynacja wyborcza, jestem jej zdecydowanym przeciwnikiem. Uważam, że polska racja stanu, nie waham się utyć tych wielkich słów, wymaga zupełnie innej filozofii wyborczej, wymaga przyjęcia ordynacji większościowej. Ale na ten temat nie chcę się w tej chwili wypowiadać, chcę tylko zwrócić uwagę na to, że rzeczywiście jest prawdą, że pomiędzy kształtem przyszłej konstytucji a ordynacją, według której konstytuanta będzie wybierana, istnieje bezpośrednia zależność.</u>
          <u xml:id="u-11.4" who="#SenatorJerzyStępień">A zatem jest to rzeczywiście akt najwyższej wagi państwowej, dotyczy najbardziej newralgicznego punktu, jakim jest sam proces wyborczy. I wydaje się, że przyszła kampania wyborcza będzie bardzo brutalna, w gruncie rzeczy rozstrzygnie o kształcie sceny politycznej w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-11.5" who="#SenatorJerzyStępień">Zresztą, co tu dużo mówić, proszę państwa, wybory z 1989 r. były pewnym plebiscytem, wybory w 1991 r. były pewną przymiarką jakby do nowego rozdania politycznego w Polsce. Natomiast te wybory zdecydują na długi okres o kształcie polskiej sceny politycznej. I już z tekstu ordynacji można wywnioskować, że ta kampania i cała akcja wyborcza będzie bardzo brutalna, dlatego, że w zapisach ordynacji wyborczej wyraźnie preferuje się prawo silniejszego.</u>
          <u xml:id="u-11.6" who="#SenatorJerzyStępień">Znowu muszę się zgodzić z panem senatorem Piotrowskim. Ta ordynacja - na ten temat będę jeszcze mówił później - partiom, które zdobędą 10% głosów, da 17% mandatów! Partiom, które zdobędą 5% głosów, da około 3% mandatów. To najlepiej pokazuje jej dysproporcjonalność i wyraźne preferowanie silniejszego. Takim właśnie preferowaniem silniejszego jest art. 79 ust. 3, objęty wnioskiem mniejszości, co postaram się uzasadnić.</u>
          <u xml:id="u-11.7" who="#SenatorJerzyStępień">W art. 79 ust. 3 jest napisane tak: „Obowiązek poparcia zgłoszenia listy okręgowej podpisami wyborców nie dotyczy komitetu wyborczego partii, organizacji lub koalicji wyborczej, która bezpośrednio po poprzednich wyborach zgłosiła Prezydium Sejmu istnienie klubu liczącego co najmniej 15 posłów”. Moim zdaniem, zapis ten niesprawiedliwie traktuje ugrupowania, które będą się ubiegały o mandaty. Jest próbą wyeliminowania z rozstrzygnięcia wyborczego pewnej ich liczby. Jako przepis sprzeczny z konstytucyjną zasadą sprawiedliwości, według mnie, musi on być usunięty. Ta moja propozycja, odrzucona w Komisji Konstytucyjnej i Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych jednym głosem, znalazła się po stronie wniosków mniejszości. A wydaje się, że konieczne jest wyeliminowanie tego zapisu w całości, właśnie po to, aby nie stwarzać sytuacji nierównych szans wyborczych, aby te wybory nie były niesprawiedliwe.</u>
          <u xml:id="u-11.8" who="#SenatorJerzyStępień">Proszę państwa wybory powinny być przede wszystkim wolne, uczciwe, sprawiedliwe. Istnienie tego zapisu udowadnia, że sprawiedliwymi nie mogłyby być. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-12.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę o zabranie głosu sprawozdawcę wniosku mniejszości Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych oraz Komisji Konstytucyjnej, pana senatora Andrzejewskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-13.1" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Normy prawa wyborczego powinna cechować trwałość, a nie koniunkturalność; troska o dobro państwa, a nie troska o bieżący interes partyjny, o to, czy ustanowiona ordynacja zagwarantuje tracącym reprezentatywność społeczną a stronnictwom i posłom przedłużenie mandatów w najbliższych wyborach. Ordynacja wyborcza winna być uchwalona w takim kształcie, jaki chcielibyśmy widzieć przy uregulowaniu wyłaniania Sejmu w przyszłej konstytucji. Należy wyeliminować tymczasowe uregulowania prawne służące doraźnym, ułomnym interesom politycznych elit, eksperymentujących, z bardzo bolesnym skutkiem, na żywym ciele narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-13.2" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Ordynacja powinna także, zgodnie z realizacją podstawowego prawa człowieka i obywatela, umożliwiać jak najszerszym rzeszom Polaków w kraju i na obczyźnie udział w demokratycznym decydowaniu o składzie najwyższych dla narodu władz. Nie można pozbawiać prawa wyborczego obywateli Polski, którzy znaleźli się poza jej granicami, Polaków, którzy w przeszłości położyli wielkie zasługi dla sprawy niepodległości, suwerenności Polski, dla jej gospodarki, ciągłości bytu narodu zarówno w czasie okupacji hitlerowskiej, jak i stalinowskiej, i zasługi dla podtrzymania kultury narodowej.</u>
          <u xml:id="u-13.3" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Mniejszość obu komisji stara się wyeliminować - punkt drugi we właściwym druku - formalną dyskryminację obywateli, którzy wprawdzie zachowali polskie obywatelstwo, ale nie mogą się wylegitymować ważnym polskim paszportem. Co to za kryterium? Wtedy gdy potrzebni nam byli obywatele Polski na całym świecie, także ci, którzy musieli się znaleźć poza jej granicami w czerwcu 1989 r., nawet władza wyłoniona po obradach okrągłego stołu nie odważyła się ograniczyć praw tych obywateli. Według tej ordynacji, jeżeli Polak z jakichś przyczyn nie zaopatrzy się w ważny paszport, albo nie będzie mógł przedstawić ważnego paszportu, zostanie ograniczony w swych prawach, w możliwości korzystanie ze swych praw.</u>
          <u xml:id="u-13.4" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Jest to nie tylko niezgodne z konstytucją, ale i sprzeczne z podstawowymi paktami praw człowieka. System III Rzeczypospolitej musimy budować na gruncie internacjonalistycznego, dobrze rozumianego stosowania powszechnych praw człowieka. W art. 25 Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych mówi się, że każdy obywatel prawo i możliwość bez żadnej dyskryminacji w i bez nieuzasadnionych ograniczeń, uczestniczyć w korzystaniu z czynnego i biernego prawa wyborczego. Mowa jest o obywatelu, a nie o obywatelu, który posiada ważny polski paszport. Tym bardziej, że w tej samej ordynacji wpisano [i to trzeba przyznać] zgodnie z art. 21 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, który mówi, że każdy człowiek ma prawo do uczestniczenia w rządzeniu krajem - prawa wyborcze apatrydów, to znaczy bezpaństwowców, którzy na stałe mieszkają w państwie polskim, ale eliminując jednocześnie prawa obywateli polskich, nie legitymujących się paszportem.</u>
          <u xml:id="u-13.5" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Jak to się ma do trwałości tych uregulowań?</u>
          <u xml:id="u-13.6" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Reprezentuję inną linię legislacyjną niż senator Piotrowski, który mówił, że tworzymy prawo dla jednego koniunkturalnego układu wyborczego. Uważam, że nie warto pracować dla jednego koniunkturalnego układu wynikającego z bieżącej koalicji elit politycznych. Wyznaję zasadę, że trzeba pracować dla przyszłego bytu państwa polskiego i narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-13.7" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">W art. 166 ordynacji czytamy, że zasady, w których mowa o ograniczeniu paszportami prawa obywatelskiego Polaków, nie będą stosowane przy tych wyborach. W przepisie tym stwierdza się, że: „W pierwszych wyborach do Sejmu - a na podstawie tej ordynacji mają być podobno tylko te jedne - zarządzonych na podstawie niniejszej ustawy dopuszcza się udział w głosowaniu za granicą obywateli polskich stale tam zamieszkujących na podstawie dokumentu uprawniającego do wydania polskiego paszportu lub na podstawie innych dokumentów stwierdzających tożsamość tych osób”. To po co zapisywać, jako generalną zasadę, że osoby nie posiadające polskiego paszportu będą pozbawione możliwości korzystania ze swych praw?</u>
          <u xml:id="u-13.8" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">W pełni uzasadnione wydaje się wnioskowanie, żeby w art. 30 skreślić tę formalną dyskryminację, a do art. 32, gdzie mówi się o sporządzaniu list wyborców, dopisać jako regułę to, o czym mówi art. 166, i co odczytałem. Myślę tu o daniu obywatelom stale zamieszkałym za granicą bądź tam przebywającym możliwości głosowania i wpisywania się na listę osób głosujących na podstawie innego dokumentu uprawniającego do wydania polskiego paszportu lub potwierdzającego polskie obywatelstwo. Dotyczy to obywateli polskich, który bez swojej woli, często w wyniku represji politycznych, znaleźli się w przymusowej sytuacji poza granicami kraju i nie mogą uzyskać polskiego paszportu, np. w Kazachstanie czy w ogóle na dawnych terenach Związku Radzieckiego. Dajmy im przynajmniej te prawa. Sięgnijmy do tradycji, którą stworzyła I Rzeczpospolita, kiedy to pojęcie narodu nie było kształtowane tylko na podstawie przynależności formalnej i paszportu, ale na podstawie przynależności do narodu, a naród składał się z Żydów, Ukraińców, Łotyszy, Tatarów. Taka była tradycja narodu polskiego I Rzeczypospolitej i takie prawa narodowi jesteśmy winni.</u>
          <u xml:id="u-13.9" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Popieram wniosek mniejszości.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-14.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę o zabranie głosu sprawozdawcę wniosku mniejszości Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych oraz Komisji Konstytucyjnej, panią senator Bogucką-Skowrońską.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-15.1" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Reprezentuję wniosek obu komisji o przyjęcie ustawy „Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej” bez poprawek.</u>
          <u xml:id="u-15.2" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Chcę powiedzieć, że wbrew twierdzeniu kolegi Leszka Piotrowskiego, poprawki nie uzyskały większości komisji, jeśli większość odnosić do liczby osób. Uzyskały większość regulaminową z uwagi na to, że tu przychylił się także przewodniczący. Poglądy na ten temat były jednak różne, a liczba osób opowiadających się za przyjęciem ustawy bez zastrzeżeń i za poprawkami - równa. Przyjęcie ustawy bez zastrzeżeń można nawet uznać za wiodące, ponieważ były prezentowane wnioski mniejszości atakujące ordynację. I to atakujące z dwóch różnych stron. Po pierwsze, za to, że nie jest w pełni proporcjonalna - za w pełni proporcjonalną opowiedział się tutaj kolega Leszek Piotrowski. Po drugie, że nie jest większościowa - za większościową opowiedział się kolega Stępień.</u>
          <u xml:id="u-15.3" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Uważam, że ta ordynacja, choć oczywiście z prawnego punktu widzenia nie jest ustawą doskonałą, na pewno nie narusza konstytucji i może być przez nas uszanowana.</u>
          <u xml:id="u-15.4" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Chcę zaznaczyć, że w poprzedniej kadencji istniała tendencja do szanowania pewnej autonomiczności izb, jeśli chodzi o stanowienie własnych ordynacji wyborczych. My, przedstawiając projekt własnej ordynacji jako inicjatywę ustawodawczą Senatu, oczekiwaliśmy od Sejmu szacunku dla naszego zdania. I tutaj pewien konsensus powinien być szanowany. Oczywiście, mamy wszelkie prawo do zmiany tej ordynacji, bo jesteśmy izbą powołaną do kontroli aktów ustawodawczych, ale z politycznego punktu widzenia należy doceniać rolę kompromisu, który w Sejmie doprowadził wreszcie do uchwalenia ordynacji. Mimo pewnych zastrzeżeń, mimo błędów, które nie są Wędami konstytucyjnymi, ani nie godzą w rzeczywistości w sprawiedliwość społeczną czy dobro państwa, jak twierdzili tutaj koledzy, możemy ją zaaprobować.</u>
          <u xml:id="u-15.5" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Przede wszystkim filozofia nowej ordynacji polega właśnie na daniu preferencji silniejszym ugrupowaniom politycznym. Jest to instytucja klauzuli zaporowej, czyli procentowo określonego progu otrzymanych głosów, który uprawnia do udziału w podziale mandatów. Partie, które w momencie poprzednich wyborów miały silne kluby polityczne, uzyskają pewne preferencje w postaci zwolnienia od obowiązku poparcia podpisami list okręgowych oraz w postaci dalszych konsekwencji, wynikających z zarejestrowania tych list i tych partii, jak gdyby, z mocy prawa.</u>
          <u xml:id="u-15.6" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Większość z dwudziestu zgłoszonych przez komisje poprawek ma charakter typowo legislacyjny lub wtórny. Odniosę się do tych najważniejszych.</u>
          <u xml:id="u-15.7" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Poprawkę do art. 1 - wolna od pracy sobota. W Sejmie ona przeszła. Wydaje mi się, że argumentacja była różna. Zarówno chęć uszanowanie niedzieli jako dnia świątecznego, jak też chęć uniknięcia tego, co zaistniało w poprzednich wyborach, a mianowicie naruszenia zakazu prowadzenia kampanii wyborczej w ostatnim dniu, w dniu wyborów. Takie sygnały przecież były. Oczywiście nie można tego uogólniać, ale to było poważnie sygnalizowane wielu komitetom wyborczym. I przecież kampania wyborcza była w dniu wyborów prowadzona w kościołach. A więc chodzi o uniknięcie łamania zakazu, nie zaś o ograniczenie kampanii wyborczej, która przecież może być prowadzona w kościołach. Obecna ustawa tego nie zakazuje. Chodzi o ostatni dzień, który jeżeli jest dniem wyborów, to do takich pokus prowadzi.</u>
          <u xml:id="u-15.8" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Jest pewna demagogia w tym, co mówił tutaj kolega Leszek Piotrowski, stawiając wszystko na wysokiej nucie, mówiąc, że przez tyle lat chodziliśmy do wyborów w niedzielę. Mam nadzieję, że kolega tylko dwa razy poszedł do wyborów w niedzielę, bo przecież przez cały poprzedni okres naszego dorosłego życia raczej wybory bojkotowaliśmy. Tak że te argumenty w pewnym sensie mają również charakter demagogiczny.</u>
          <u xml:id="u-15.9" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Kwestia klauzul zaporowych. Nieprawda, że narusza ona zasadę konstytucyjną. Zasada konstytucyjna mówi o proporcjonalności, ale nie mówi o czystej zasadzie proporcjonalności. A zapis ordynacji nie zmienia ani zasady, ani charakteru ordynacji proporcjonalnej. Chce natomiast rzeczywiście zapobiec temu, co jest obecnie - nadmiernemu rozdrobnieniu politycznemu przyszłego Sejmu, a w związku z tym również i niestabilności rządów. I przecież opinia publiczna akceptuje właśnie silniejsze partie. Były robione sondaże. I na te sondaże powołuje się także opinia Biura Legislacyjnego Kancelarii Senatu. Opinia ta nie jest przecież podważana przez kolegów, jeżeli chodzi o uczciwość argumentów.</u>
          <u xml:id="u-15.10" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Rzecz w tym, żeby partie słabe chciały osiągnąć zbliżenie programowe, żeby doceniły rangę i wagę koalicji. Aby siła polityczna, która wchodzi do Sejmu, jeśli jeszcze nie wyrobiła sobie zaplecza politycznego, była konstruktywna, umiała współdziałać przed wyborami, a nie rozwijała demagogię przeciwko wszystkim po to, żeby na swoim podwórku wygrać wyborczymi obietnicami. Właśnie koalicja zmusza do zawierania kompromisu, zmusza do rozwagi i staje się elementem budowania silniejszego zaplecza politycznego dla określonych partii i sojuszy. Nie muszę udowadniać, jakie są korzystne skutki koalicji. Nie jest to prawo silniejszego. Bo nie prawem silniejszego zostały wybrane władze Prezydium Senatu, tylko prawem siły koalicji.</u>
          <u xml:id="u-15.11" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Ugrupowania mające największe osiągnięcia wyborcze i największe kluby parlamentarne nie mają przecież przedstawicieli w prezydium. Na tym polega wartość i siła koalicji, że nie jest to siła pięści. I dlatego wydaje mi się, że pewne określenia emocjonalne, użyte w stosunku do tej ordynacji, nie służą wcale zrozumieniu intencji jej twórców, w tym Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-15.12" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Progi klauzuli zaporowej - 5% ważnie oddanych głosów w skali kraju. Były robione takie symulacje, podano je w prasie. Nie zmieni to krajobrazu politycznego w poważny sposób. Pozwoli przede wszystkim na zawieranie koalicji przez ugrupowania małe, ugrupowania skrajne, ugrupowania, które bardzo silnie antagonizują scenę publiczną, nie mając wyraźnego poparcia ze strony wyborców. Przecież wybory w końcu realnie wskażą faktyczne poparcie. Kwestia art. 79 ust. 3 bardzo kontrowersyjna, dotyczy preferencji dla partii, które w poprzednich wyborach wprowadziły do Sejmu klub mający co najmniej 15 posłów. Oczywiście jest to kontrowersyjne, zgadzam się z tym, i stąd poprawka, która mówi, że dotyczy to dnia zarządzenia wyborów. Ale jest w tym przecież pewna filozofia. Otóż ustawa odwołuje się wprost do woli wyborców z 1991 r. Wyborcy z 1991 r. nie mieli żadnego wpływu na dalsze rozdrabnianie sceny politycznej. Oni poparli określony program, określone ugrupowanie. Jest to pewne uszanowanie ich woli. A ordynacja ma przecież służyć woli wyborców. Tutaj mamy więc ślad woli wyborców. Toteż wydaje mi się, że ten przepis w żaden sposób nie narusza konstytucji. Daje preferencje jak gdyby tymczasowe, na czas wyborów, bo zwalnia z obowiązku uzyskania poparcia dla list okręgowych. Ale oczywiście nie przesądza o wyniku wyborów.</u>
          <u xml:id="u-15.13" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Następna kwestia, która jest kwestią mającą charakter bardziej emocjonalny niż prawny. Chodzi o oświadczenia lustracyjne.</u>
          <u xml:id="u-15.14" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Proszę Państwa!!Jeżeli już chcemy stosować jakieś kryteria wobec posłów, to przede wszystkim takie, żeby nie byli karani za przestępstwa kryminalne. Taką przeszłość można ukrywać, chociażby wskutek zatarcia skazania. Ale przecież uważa się, że zatarcie skazania działa! Sięganie tutaj poza te 10 lat dla ustalania tajnej współpracy z urzędem bezpieczeństwa jest odniesieniem do faktu daleko przekraczającego te 10 lat wymaganych do zatarcia skazania. Czy taki obowiązek, upokarzający zresztą, należy nakładać na kandydatów na posłów? Wydaje mi się, że z punktu widzenia prawnego ustawa lustracyjna, jeżeli wejdzie w życie, to wprowadzi mechanizmy, które będą stosowane w ramach ordynacji i po prostu ją zmieni.</u>
          <u xml:id="u-15.15" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Jeżeli jednak miałoby dojść do składania oświadczeń - to powinno to dotyczyć także karalności, choćby z tych dziesięciu lat. Obserwując niektóre osoby, niekoniecznie w parlamencie, ale polityków, którzy mają ambicje zasiadania w parlamencie, sądzę, że należy żądać świadectwa zdrowia psychicznego. To będzie po prostu bardziej zabezpieczało interes państwa niż zaświadczenie, iż ktoś nie był tajnym współpracownikiem. Za kuriozalne uważam dalsze dywagacje na temat odpowiedzialności karnej za kłamstwo, czy sugestie de lege ferenda na temat skutków prawnych niezłożenia lub złożenia fałszywego oświadczenia o lustracji. Jak mówię, jest to zagadnienie przede wszystkim emocjonalne, nie zaś prawne, nie ma ono tu - moim zdaniem — żadnego znaczenia.</u>
          <u xml:id="u-15.16" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Dalej… Ile mam jeszcze czasu, Panie Marszałku?</u>
          <u xml:id="u-15.17" who="#komentarz">(Marszałek August Chełkowski: Już jest przekroczony czas.)</u>
          <u xml:id="u-15.18" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">W takim razie chciałam zaznaczyć - bo koledzy będą jeszcze przemawiali - że z punktu widzenia regulaminu dochodzi do pewnej manipulacji, którą z tego miejsca pragnę wykazać. Regulamin nie przewiduje, lecz też nie zakazuje, wystąpienia dwóch sprawozdawców połączonych komisji. W związku z tym, dlaczego nie dopuszcza się dwóch sprawozdawców mniejszości tych samych komisji? Jeżeli przyjąć zasadę, że jest jeden sprawozdawca komisji, to również jeden przedstawia wnioski mniejszości. Jest to niesprawiedliwy układ, wykorzystywany w parlamencie przy niektórych głosowaniach, kiedy zachodzi obawa, że stanowisko strategicznych komisji - czy to konstytucyjnej czy komisji inicjatyw - nie będzie jednolite. W tym wypadku zachodziło podobne podejrzenie. Jak mówię, wniosek o wniesienie poprawek przeszedł tylko głosem przewodniczącego. Stąd jeszcze większa dysproporcja, jeśli chodzi o możliwość prezentacji stanowiska mniejszości przez ich sprawozdawców z obu komisji.</u>
          <u xml:id="u-15.19" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Jest to jednak życzenie skierowane do komisji regulaminowej, by uregulowała ona tę sprawę na przyszłość. Sądzę natomiast, że koledzy w indywidualnych wypowiedziach rozważą poszczególne problemy ordynacji. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-16.1" who="#komentarz">(Senator Edward Wende: Panie Marszałku! W tej kwestii…)</u>
          <u xml:id="u-16.2" who="#komentarz">(Senator Leszek Piotrowski: Można ad vocem?)</u>
          <u xml:id="u-16.3" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę, ad vocem pan senator Leszek Piotrowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Panie Marszałku i Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-17.1" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Bardzo przepraszam, ale zostałem wymieniony z nazwiska co najmniej dwukrotnie i uważam, że przysługuje mi prawo do repliki.</u>
          <u xml:id="u-17.2" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Mówiąc o wyborach do Sejmu przeprowadzanych od 1918 r. zawsze w niedzielę, nie mówiłem o swoim akcie wyborczym, tylko o akcie wyborczym Polaków. Chciałem się odwołać do polskiej tradycji. Pani Senator. Wcale nie trafia mi do przekonania pani złośliwość, że nie mogłem być przy wyborach do Sejmu wcześniej niż w 1989 r.</u>
          <u xml:id="u-17.3" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Jeśli pani senator mówi, że nie dopatruje się w żadnym miejscu niezgodności ordynacji wyborczej do Sejmu z konstytucją, to proszę mi krótko uzasadnić, dlaczego pani uważa, że art. 12 ust. 2 ordynacji jest zgodny z art. 96 konstytucji? Jest pani wysokiej klasy prawnikiem, proszę o odpowiedź na tak krótkie pytanie, mające związek z pani tezą, iż żaden przepis ordynacji nie narusza konstytucji. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo. Czy pan senator Wende też ad vocem? Będą jeszcze zapytania.</u>
          <u xml:id="u-18.1" who="#komentarz">(Senator Edward Wende: Nie, nie, Panie Marszałku. Mnie chodziło o kwestię formalną, regulaminową, którą poruszyła pani senator Skowrońska. Myślę jednak, że omówimy to na posiedzeniu komisji regulaminowej.)</u>
          <u xml:id="u-18.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dobrze, dziękuję bardzo. Przypominam, że zgodnie z art. 38 ust. 2 Regulaminu Senatu senatorowie, którzy zamierzają zabrać głos w dyskusji, zgłaszają się u sekretarza.</u>
          <u xml:id="u-18.3" who="#MarszałekAugustChełkowski">Przepraszam bardzo, zgodnie z art. 38 ust. 5 zapytuję jeszcze, czy ktoś z państwa, pań i panów senatorów, chciałby zadać sprawozdawcom krótkie pytania? Jeśli nie, to w takim…</u>
          <u xml:id="u-18.4" who="#komentarz">(Senator Anna Bogucka-Skowrońska: Ja oświadczenie…)</u>
          <u xml:id="u-18.5" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę.</u>
          <u xml:id="u-18.6" who="#komentarz">(Głos z sali: Senator Jagiełło!)</u>
          <u xml:id="u-18.7" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pan senator Jagiełło?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">W związku z wypowiedzią kolegi Leszka Piotrowskiego chciałam złożyć krótkie oświadczenie w sprawie art. 12. Jest to kwestia interpretacji, ale w tej sprawie zabierze głos senator Franciszek Połomski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dobrze. Pan senator Jagiełło ma pytanie? Proszę bardzo.</u>
          <u xml:id="u-20.1" who="#komentarz">(Senator Zbigniew Romaszewski: W kwestii formalnej, Panie Marszałku.)</u>
          <u xml:id="u-20.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">W kwestii formalnej? Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Panie Marszałku! Komisja Praw Człowieka i Praworządności również przygotowała sprawozdanie…</u>
          <u xml:id="u-21.1" who="#komentarz">(Marszałek August Chełkowski: Tak.)</u>
          <u xml:id="u-21.2" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">…i wnioski mniejszości, tak więc być może pytania do referentów należałoby przedstawić po referacie komisji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Tak. Proszę bardzo, pan senator Jagiełło. Czy pan ma pytanie?</u>
          <u xml:id="u-22.1" who="#komentarz">(Senator Edmund Jagiełło: Tak.)</u>
          <u xml:id="u-22.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę. To jest pytanie do sprawozdawców?</u>
          <u xml:id="u-22.3" who="#komentarz">(Senator Edmund Jagiełło: Tak jest.)</u>
          <u xml:id="u-22.4" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#SenatorEdmundJagiełło">Panie Marszałku! Mam pytanie przede wszystkim do senatora Leszka Piotrowskiego reprezentującego Komisję Konstytucyjną: jak ma się lista krajowa, bezpośredniość czy pośredniość wyborów na tej liście - proszę o interpretację - do zapisu art. 3 konstytucji w pkcie 1, że wybory są powszechne, równe i bezpośrednie?</u>
          <u xml:id="u-23.1" who="#SenatorEdmundJagiełło">Uważam, że lista krajowa nie spełnia wymogu bezpośredniości wyborów. Jest to quasi-elektor, partia jest quasi-elektorem. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-23.2" who="#komentarz">(Senator Piotr Andrzejewski: Mam jeszcze pytanie formalne.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-24">
          <u xml:id="u-24.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę bardzo, pan senator Andrzejewski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-25">
          <u xml:id="u-25.0" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Mam tym razem pytanie formalne, przepraszam bardzo, ale skierowane do pana marszałka i do prezydium. Otóż rozdano nam tekst prezentujący stanowisko Komisji Praw Człowieka i Praworządności, a w druku zawierającym porządek dzienny pominięto sprawozdanie tej komisji. Skoro zajęła ona stanowisko, zgodnie z art. 12, a jest samodzielnym organem Senatu, który tylko posiłkowo zajmuje stanowisko na wezwanie Prezydium Senatu, Senatu łub marszałka, i powiedziane jest, że w ramach swoich kompetencji zajmuje samodzielne stanowisko - to dlaczego nie ma sprawozdawcy z Komisji Praw Człowieka i Praworządności?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-26">
          <u xml:id="u-26.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Panie Senatorze! Została przyjęta zasada, że przedstawiane są sprawozdania komisji, do których - jako obowiązkowe - zostaje skierowane zalecenie przygotowania sprawozdania. Każda komisja może jednak zająć stanowisko, wtedy jest to załatwiane w innym trybie. W tej chwili jako pierwszy w debacie będzie zabierał głos pan senator Romaszewski. Przyjęliśmy taką zasadę, że wtedy już będzie w debacie…</u>
          <u xml:id="u-26.1" who="#komentarz">(Senator Piotr Andrzejewski: Dziękuję bardzo. Tak więc nie będzie to stanowisko w debacie, tylko będzie stanowisko…)</u>
          <u xml:id="u-26.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">To przedstawia…</u>
          <u xml:id="u-26.3" who="#komentarz">(Senator Piotr Andrzejewski: Dziękuję bardzo.)</u>
          <u xml:id="u-26.4" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę. W takim razie otwieram debatę.</u>
          <u xml:id="u-26.5" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę pana senatora Romaszewskiego o przedstawienie…</u>
          <u xml:id="u-26.6" who="#komentarz">(Senator Zbigniew Romaszewski: Referat zgłosił pan senator Piesiewicz, ja zaś wniosek mniejszości, przepraszam.)</u>
          <u xml:id="u-26.7" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę bardzo, pan senator Piesiewicz przedstawi… proszę bardzo…</u>
          <u xml:id="u-26.8" who="#komentarz">(Rozmowy na sali)</u>
          <u xml:id="u-26.9" who="#MarszałekAugustChełkowski">Słucham? U nas jest zanotowany pan senator Romaszewski jako przewodniczący komisji, ale jeżeli… proszę bardzo.</u>
          <u xml:id="u-26.10" who="#komentarz">(Senator Edmund Jagiełło: Panie Marszałku!)</u>
          <u xml:id="u-26.11" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pan senator Jagiełło, słucham.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-27">
          <u xml:id="u-27.0" who="#SenatorEdmundJagiełło">Panie Marszałku! Czy odpowiedź na zadane przeze mnie pytanie będzie udzielona później czy teraz? Zadałem bowiem pytanie.</u>
          <u xml:id="u-27.1" who="#komentarz">(Marszałek August Chełkowski: Komu?)</u>
          <u xml:id="u-27.2" who="#SenatorEdmundJagiełło">Sprawozdawcy Komisji Konstytucyjnej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-28">
          <u xml:id="u-28.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dobrze, przepraszam. Pan senator Piotrowski udzieli odpowiedzi na pytanie.</u>
          <u xml:id="u-28.1" who="#komentarz">(Senator Leszek Piotrowski: Mnie to obojętne, czy będę odpowiadał w tej chwili, czy na końcu debaty.)</u>
          <u xml:id="u-28.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-29">
          <u xml:id="u-29.0" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Wybory niebezpośrednie to takie wybory, gdzie ma miejsce instytucja elektorów, natomiast istnienie listy krajowej, listy państwowej czy listy ogólnopolskiej nie ma w moim przekonaniu żadnego związku z przymiotnikiem „wyborczy”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-30">
          <u xml:id="u-30.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-30.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę bardzo, pan senator Piesiewicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-31">
          <u xml:id="u-31.0" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-31.1" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Chcę podać kilka uwag związanych z pewną kontrowersją, która miała tu miejsce, a która dotyczyła roli, pozycji czy raczej funkcji, jaką w debacie nad ustawą ordynacyjną mogłaby spełnić Komisja Praw Człowieka i Praworządności.</u>
          <u xml:id="u-31.2" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Otóż wydaje mi się, że zaistniało pewne niedopatrzenie, z którego oczywiście nie należy wyciągać szczególnych wniosków, ale odnoszę wrażenie, że ustawa, którą rozpatrujemy, dotyczy zupełnie fundamentalnych, politycznych aspektów, związanych z prawami człowieka. Mówi o zagadnieniach podstawowych. To jest pewna refleksja, nie zaś zarzut, że nie występowaliśmy w roli referentów. Może to jest pewna filozofia, może to jest pewien sposób patrzenia na ustawę ordynacyjną. Będę o tym mówił. Myślę bowiem, że właśnie komisja zajmująca się zagadnieniem, które dotyczy wszystkich obywateli Rzeczypospolitej, możliwości ich zaistnienia politycznego, biernego i czynnego prawa wyborczego, podnosi kwestie fundamentalne, związane z prawami człowieka. I w tym duchu konstruowane są wnioski komisji praw człowieka, dotyczące praworządności, państwa prawa, zasad prawnych.</u>
          <u xml:id="u-31.3" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Proszę zwrócić uwagę, że mamy zapis konstytucyjny, który mówi o tym, że Rzeczpospolita Polska rozszerza i umacnia swobody i wolności obywatelskie, związane z prawami człowieka. Jeśli krytycznie przyjrzeć się ustawie ordynacyjnej z kwietnia tego roku, uchwalonej przez Sejm, to należałoby zwrócić uwagę, że jej założeniem nie jest rozszerzenie demokracji, rozszerzenie praw obywateli, rozszerzenie praw podmiotowych, tylko raczej „zwijanie” demokracji, hamowanie jej. Czy jest taka sytuacja polityczna, społeczna, która nakazywałaby w imię Rzeczypospolitej, w imię dobra ogólnego przyjąć tego rodzaju postępowanie elit politycznych za kierunek właściwy z punktu widzenia interesu i dobra państwowego? Trzeba sobie postawić takie pytanie. I, niestety, biorąc pod uwagę pewne myślenie historiozoficzne, tego rodzaju postawę trzeba ocenić krytycznie. Oczywiście, ordynacja musi mieć taką konstrukcję, aby nie anarchizowała, aby starała się wykreować parlament w miarę stabilny, mądry, ale przede wszystkim taki, który będzie spełniał zasady konstytucyjne. A więc aby był reprezentantem społeczeństwa, jego odczuć, nastrojów, tendencji, sposobu myślenia.</u>
          <u xml:id="u-31.4" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">W Komisji Praw Człowieka i Praworządności doszliśmy do wniosku, że ta ustawa ordynacyjną narusza elementarne zasady wynikające z kreowania prawa. Jest to ustawa pomyślana przez złych legislatorów. Cofają się oni do złych zwyczajów w przygotowywaniu ustaw ordynacyjnych. Taka jest prawda. Nie ma ani jednej opinii ekspertów, która nie byłaby krytyczna.</u>
          <u xml:id="u-31.5" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Chcę przytoczyć słowa, które w tych opiniach padają. Mówi się, że jest to ustawa nieprzyzwoita. Pan profesor Rzepliński piszę następujące zdanie: „Dobrze zorganizowane i rządzone państwo nie może się obejść bez maksymalnie dobrze przygotowanych, stabilnych, a więc wprowadzających pewność obrotu prawnego, ustaw”. Ten aspekt ordynacji wyborczej, jak przekonuje lektura stenogramu czterdziestego posiedzenia Sejmu, nie był w ogóle brany pod uwagę. Budzi to moje największe zdumienie. Ustawodawcy posłowie byli zafascynowani dyskutowaniem nad postanowieniami, które w najbliższych wyborach zagwarantują mandaty ich stronnictwom i im osobiście. Chodziło więc o petryfikację pewnego stanu rzeczy, który został uznany za dobry. Te grupy, te najsilniejsze grupy uznały siebie za jądro światłości, za ten ośrodek, który ma przez wiele lat kreować naszą rzeczywistość polityczną. Ważny wydaje się brak samokrytycyzmu, która to wada świadczy o stosunku do wyborców, stosunku do obywateli, stosunku do demokratycznego państwa.</u>
          <u xml:id="u-31.6" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">W dwudziestowiecznej teorii państwa i prawa są dwie definicje tego, czym jest prawo. Jedna definicja, skrajnie pozytywistyczna, przejęta później przez Lenina, mówiła o tak zwanym instrumentalizmie prawa, o tym, że prawo reprezentuje jakąś grupę, grupę nacisku, jakąś grupę wyimaginowaną.</u>
          <u xml:id="u-31.7" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Jest też i druga teoria - fullerowska, mówiąca o tym, że prawo jest wspólnym przedsięwzięciem w celu zrealizowania ogólnie akceptowanych zasad. Komisja Praw Człowieka i Praworządności wychodziła, oczywiście, z takiego założenia. Prawo musi zabezpieczać pewien porządek, pewną stabilność i musi iść na kompromisy.</u>
          <u xml:id="u-31.8" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Prawo wyborcze, a szczególnie ordynacja wyborcza, to podstawowy akt normatywny, ponieważ historia parlamentaryzmu i historia stanowienia prawa to historia ordynacji wyborczej, a więc sposobu wybierania osób tworzących prawo. Ta ordynacja tych wymogów nie spełnia, nie jest zgodna z zasadą, którą powinniśmy się kierować. Główna krytyka tak zwanego prawa okresu przeszłego była krytyką prawa skrajnie pozytywistycznego, realizującego interesy określonych grup, nie zaś zasady moralności prawa.</u>
          <u xml:id="u-31.9" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Przytaczam jeszcze jedną opinię, tym razem profesora Banaszaka. To bardzo ciekawa opinia, spokojna. Ale w pewnym momencie jest napisane tak: „Można wprawdzie przyjąć, że prawo wyborcze zawsze spełnia w mniejszym lub w większym stopniu funkcję instrumentalną, i jego instytucje kształtowane są zgodnie z interesami sił politycznych, mających aktualnie największy wpływ na władzę państwową. Ich decyzje jednak nie mogą być dowolne i prowadzić do przyjmowania rozwiązań czyniących z instytucji prawnych swoisty sklep samoobsługowy. Tego rodzaju myślenie o ordynacji wyborczej to skrajny pozytywizm prawniczy”.</u>
          <u xml:id="u-31.10" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Proszę państwa, kiedy po raz pierwszy w Komisji Praw Człowieka i Praworządności czytałem tę ordynację wyborczą, uczucie, jakie mi towarzyszyło, można określić mianem zażenowania. Jedno zdanie pro domo sua. Postawiłem sobie pytanie: za kogo ci panowie mnie biorą? Każdy obywatel może sobie postawić pytanie, jak ta ordynacja traktuje obywateli, jak siebie traktują ci, którzy taką ordynację wykreowali w 1993 r., w towarzystwie haseł budowania państwa prawa? Moja przedmówczyni z tej mównicy wielokrotnie wzywała do przestrzegania konwencji międzynarodowych związanych z prawami człowieka. Mówiła o tym głośno, w sposób bardzo zdecydowany. Ta ustawa ordynacyjna narusza, na przykład, zasadę niedziałania prawa wstecz, a więc elementarną zasadę zapisaną w ratyfikowanych przez Polskę paktach praw człowieka. W art. III narusza elementarną zasadę wolności wyboru. Ewidentnie narusza zasadę równości szans. Tu chodzi o złamanie elementarnych praw!</u>
          <u xml:id="u-31.11" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Mówiono już o wykreowaniu opozycji pozaparlamentarnej. Oczywiście, takie niebezpieczeństwo istnieje, za sprawą małej frekwencji, a także za sprawą progów. To są problemy ogólne, wynikające z tej ordynacji.</u>
          <u xml:id="u-31.12" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">W części wstępnej chcę powiedzieć jeszcze jedną rzecz. Pan poseł Bugaj użył zwrotu - który znalazł się w kilku gazetach - że jest to „polityczny szwindel”. Pan poseł Małachowski powiedział, że „jest to arogancja elit, które mają większość”. Pozostawiam do państwa oceny tego rodzaju sformułowania. Ja natomiast myślę, że ta ustawa, naruszająca zasady, o których mówiłem, jest jeszcze prócz tego pełna hipokryzji.</u>
          <u xml:id="u-31.13" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">W art. 1 mówi się o równości. Jest to przepis, który ma być etykietką propagandową: mówi się o równości, a wewnątrz ustawy zakłóca się ją. Łamie się równość szans. Proszę państwa, w artykule dotyczącym okręgów wyborczych jest mowa o partiach, które zarejestrowały się bezpośrednio po wyborach. Ewidentnie kreuje się tu rzeczywistość prawną wstecz. Ale jest jeszcze coś więcej. Dlaczego mówi się o partiach? Trzeba napisać wprost: Konfederacja Polski Niepodległej, Unia Demokratyczna, Sojusz Lewicy Demokratycznej, Polskie Stronnictwo Ludowe. Mamy „piętrowe” uprzywilejowania, to nie są tylko przywileje dotyczące zbierania podpisów. Dotyczą one także liczby okręgów wyborczych, prawa umieszczania na pierwszych miejscach na liście, kwestii dostępu do środków masowego przekazu, rozdziału pieniędzy, listy krajowej, bariery związanej z obliczaniem głosów metodą d'Hondta. Wszystko to eskaluje i tworzy sytuację, w której inne ugrupowania są, po prostu, zlikwidowane. Uważam, że powinniśmy zmierzać ku ordynacji większościowej. Być może w tej chwili jest to niemożliwe, ale trzeba było podjąć wysiłek, aby w tej ustawie nie iść w odwrotnym kierunku.</u>
          <u xml:id="u-31.14" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Gdzie jest hipokryzja? Mówi się o proporcjonalności wyborów. Trzeba byłoby dosyć długo tłumaczyć, dlaczego eksperci skonstatowali, że nie będą to wybory proporcjonalne.</u>
          <u xml:id="u-31.15" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Co proszę państwa, proponuje Komisja Praw Człowieka i Praworządności? Mniejszość proponuje, aby ustawę tę odrzucić, ponieważ nie nadaje się ona do poprawiania z punktu widzenia elementarnych zasad, wynikających z paktów międzynarodowych, z zasad stanowienia prawa, zasad konstytucyjnych. Większość Komisji Praw Człowieka i Praworządności stwierdziła natomiast, że trzeba próbować tę ustawę naprawić, że trzeba próbować coś zrobić w imię dobra społecznego, publicznego, żeby ją troszeczkę ucywilizować. Nie poprawić, bo poprawić jej się nie da, tylko stworzyć takie mechanizmy, które mimo wszystko wprowadzą dobre obyczaje.</u>
          <u xml:id="u-31.16" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Panie Sprawozdawco! Panie Senatorze! Jeżeli mówimy, że kluby, które liczą co najmniej piętnastu członków w dniu ogłoszenia wyborów, nie muszą zbierać podpisów, a te, które liczą mniej, muszą, to jaka jest tu równość szans? To hipokryzja! Nie mówię już o zdobyciu tych pięciu tysięcy podpisów, co w połowie okręgów jest niewykonalne.</u>
          <u xml:id="u-31.17" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Sprawa wynikająca z przyzwoitości… Pan Bugaj podpisuje się pod tak zwanym nurtem, nazwijmy go, o tradycji lewicowej, podpisuje się pod nim również sojusz lewicy. Skąd ta dystynkcja? Czy ma być tak, jak między PPS i PPR? Dlaczego my coś takiego stwarzamy? W imię jakich racji? W imię jakich wartości wykreowanych przez sojusz lewicy? Co legło u podstaw tego rodzaju odrzucania, arogancji? Na czym to polega? Gdzie my jesteśmy? W jakim punkcie historycznym?</u>
          <u xml:id="u-31.18" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Proszę państwa, dla przywrócenia równości szans proponujemy, aby w zmniejszonej liczbie okręgów - do pięciu, po trzy tysiące podpisów zbierali wszyscy: i byli komuniści, i pan Bugaj z Unią Pracy, i Unia Demokratyczna. Jeżeli ma być ten wymóg, zróbmy początek. Proponujemy również, żeby ten próg nie wynosił 3%, żeby go nie było w ustawie ordynacyjnej. Dlaczego? Nie jest to związane z destabilizacją czy atomizacją przyszłego parlamentu. Jeżeli bowiem dokładnie zgłębimy zasady obliczania według metody zastosowanej w konstytucji, to okaże się, że progi, wynikające z obliczania, już preferują duże ugrupowania polityczne i już kreują progi 5, 10, 15, a nawet 20%. Tak to mniej więcej wygląda. Aby jednak iść w kierunku pewnej stabilności, proponujemy 5% próg dla list krajowych.</u>
          <u xml:id="u-31.19" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Proponujemy także poprawkę formalną, to znaczy dopisanie na wstępie w ordynacji wyborczej, że nie jest to tylko ordynacja, ale również ustawa zmieniająca inne przepisy prawne, gdyż kreuje nowe okręgi związane z wyborami prezydenckimi, z wyborami do Senatu, i tak dalej. Taką funkcję pełni ta ustawa, dlatego zapis musi być zgodny z rzeczywistością.</u>
          <u xml:id="u-31.20" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Jeśli chodzi o bardzo ciekawy art. 111, który zakłóca wolność wyborów, to proponujemy skreślenie ust. 3, ponieważ zakłada on dopisywanie do list wyborczych głosów oddanych na inną partię niż ta, na którą głosował wyborca. Proszę państwa, do kogo my adresujemy taki przepis?</u>
          <u xml:id="u-31.21" who="#komentarz">(Senator Ryszard Bender: Skandaliczne!)</u>
          <u xml:id="u-31.22" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Ustawa ordynacyjna zakłada manipulowanie głosami elektoratu. Czy mam prawo użyć stwierdzenia, że jest to nieuczciwość legislacyjna?</u>
          <u xml:id="u-31.23" who="#komentarz">(Senator Ryszard Bender: Łagodne określenie.)</u>
          <u xml:id="u-31.24" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Czy mam prawo użyć takiego określenia? Myślę, że jest to po prostu pomyłka. W ten sposób załatwmy tę sprawę, ponieważ - jak powiedziałem na wstępie - czytanie tej ustawy budzi zażenowanie, szczególnie u prawnika mającego doświadczenie w zakresie prawa konstytucyjnego.</u>
          <u xml:id="u-31.25" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Problem przejęty przez Komisję Praw Człowieka i Praworządności: oświadczenia dotyczące współpracy z różnymi służbami. Przejęliśmy ten zapis od Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych i od Komisji Konstytucyjnej. Nie traktuję go tak, jak pan senator Piotrowski, posługujący się tezą o dekomunizacji, lustracji. Dla mnie jest on niezbędnym elementem związanym z prawem wyborców przynajmniej do ogólnej informacji, dotyczącej składanego przez kandydata oświadczenia o swojej przeszłości, ściśle związanej z rzeczywistością Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Zdaje mi się, że to nie jest żadne dochodzenie, żadne ściganie. Złożenie takiego oświadczenia wynika z wolnej woli osoby, która chce się ubiegać o godność posła. Wiem, że w poprzednich wyborach robiono tak w „Solidarności”, i nikomu to nie zaszkodziło. Podobnie w innych ugrupowaniach politycznych został wprowadzony tego rodzaju zapis. Nie traktowałbym tego w kategoriach, o których mówił pan senator Piotrowski, a raczej w kategoriach prawa wyborców do informacji o kandydacie.</u>
          <u xml:id="u-31.26" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Proszę państwa, bardzo istotna sprawa dotycząca środków masowego przekazu. Problem związany jest z zapisem mówiącym o tak zwanym „płatnym czasie” w środkach masowego przekazu w trakcie kampanii wyborczej. Oczywiście, jest to klasyczny zapis preferujący bogaczy, więcej, preferujący pewne układy, w których niektóre ugrupowania polityczne, z uwagi na swoje sympatie, czy też powiązania będą miały łatwiejszy dostęp do środków masowego przekazu.</u>
          <u xml:id="u-31.27" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Jest jeszcze problem zaistnienia innych grup politycznych. Niech elity polityczne nie uważają, że po nich nie powstanie żadne inne ugrupowanie, żadna inna myśl polityczna, żadne inne twórcze czy krytyczne spojrzenie na rzeczywistość polityczną. Tak być nie może.</u>
          <u xml:id="u-31.28" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Zapis, który proponujemy w art. 145, wykreśla telewizję publiczną. Mówi o wszystkich mediach, bo przecież przechodzimy w rzeczywistość różnorodności przekazu informacyjnego.</u>
          <u xml:id="u-31.29" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Ordynacja musi uwzględniać tę rzeczywistość i musi też uwzględniać zasadę równości szans. Materia jest bardzo poważna, dotyczy przyszłości politycznej, gospodarczej, legislacyjnej. Związana jest z obecną rzeczywistością polityczną, dlatego proszę państwa o pogłębioną refleksję, o niekierowanie się tym, co nazwałem instrumentalizacją prawa, a co w języku gazetowym nazywa się grą polityczną.</u>
          <u xml:id="u-31.30" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Proszę państwa, gra polityczna również nie może odbywać się znaczonymi kartami. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-31.31" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-32">
          <u xml:id="u-32.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-32.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę o zabranie głosu pana senatora Romaszewskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-33">
          <u xml:id="u-33.0" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Panie Marszałku! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-33.1" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Całkowicie zgadzam się z moim przedmówcą, że ordynacja wyborcza jest jedną z najistotniejszych ustaw ustrojowych, które określą przyszły kształt Rzeczypospolitej. Dlatego uważam, że tej ustawie powinniśmy poświęcić wiele uwagi i nie ulegać tendencjom, które zdominowały Sejm tak, że uznał, iż realizacja pewnych doraźnych interesów może przeważyć nad realizacją zasadniczego kształtu państwa, państwa demokratycznego.</u>
          <u xml:id="u-33.2" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Wysoki Senacie! Na czym polega to całe nieporozumienie? Ja bym powiedział, że to nieporozumienie polega na małym wyrobieniu politycznym posłów i, muszę powiedzieć, chyba na pewnej dezorientacji ekspertów. Mówiono tu, że ustawa jest poprawna legislacyjnie. Niektórzy mieli co do tego wątpliwości. Uważam, że amatorskie zainteresowanie procedurami wyborczymi prowadzi nas do wniosku, iż tę ustawę pisali ludzie, których to zagadnienie w ogóle nie interesowało. Nie ma ona nic wspólnego z tym, co na świecie już od dziesiątków lat jest wiadome. Wysuwa pewne cele, ale używa do ich realizacji całkowicie nieodpowiednich narzędzi.</u>
          <u xml:id="u-33.3" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Jeśli pan senator Walerian Piotrowski słusznie eksponuje problem konsolidacji sceny politycznej, co zapewne przyświecało autorom ordynacji wyborczej, to w zasadzie jest rzeczą powszechnie znaną wśród osób, które zajmują się prawem konstytucyjnym, że tego rodzaju opcje stwarza ordynacja większościowa, nie zaś ordynacja proporcjonalna. Zalety ordynacji proporcjonalnej przecież nie polegają na tym, żeby konsolidować scenę polityczną. Podstawową i powiedziałbym, jedyną, zaletą ordynacji proporcjonalnej jest to, że stanowi ona najwierniejsze odwzorowanie różnic politycznych panujących w społeczeństwie. Do tego właśnie służy.</u>
          <u xml:id="u-33.4" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Jeżeli chcemy konsolidować za pomocą ordynacji proporcjonalnej, to tworzymy w tym momencie w wielu miejscach jakieś nieprawdopodobne progi: 5% próg wyborczy przy wyborach w okręgu, 8% dla koalicji, próg dla listy krajowej, próg w zarejestrowaniu listy. To niebywałe, proszę państwa! Tworzy się nieprzekraczalny próg dla zarejestrowania listy! Pięć tysięcy podpisów w połowie okręgów wyborczych, w dwudziestu sześciu okręgach wyborczych w tym kraju, czy ktoś się zastanawiał co to znaczy?! Przypuszczam, że ten pomysł wyszedł od jakiegoś Warszawiaka albo Ślązaka, tam rzeczywiście zebrać pięć czy dziesięć tysięcy podpisów, to nie jest problem.</u>
          <u xml:id="u-33.5" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Zajrzyjmy do art. 46, który precyzuje wielkość obwodów, okręgów wyborczych. Dwadzieścia dwa okręgi to okręgi od trzech do pięciu mandatów, wobec tego skupiają poniżej 1% ludności. Proszę zebrać pięć tysięcy podpisów w bialsko-podlaskim, chełmskim, czy podobnym województwie. To jest po prostu niemożliwe! Obowiązek zbierania pięciu tysięcy podpisów w połowie okręgów wyborczych to w ogóle nie jest do wykonania! To przecież gilotyna! I temu właśnie miało służyć!</u>
          <u xml:id="u-33.6" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Ta ordynacja, proszę państwa, nie jest ordynacją proporcjonalną. Ta ordynacja, niestety, również nie jest ordynacją większościową. Powiedzmy sobie szczerze, ta ordynacja jest po prostu ordynacją tendencyjną i to był jej cel. Dlatego wykonuje się te zupełnie nieprawdopodobne łamańce prawne! Naprawdę nie wiem, po co się tak upierać przy tej proporcjonalności, kiedy nie zamierza się jej respektować? Od czasu, kiedy zlikwidowano w tym kraju analfabetyzm, każdy wie, co to jest relacja proporcjonalności. Każdy dostaje liczbę mandatów proporcjonalną do liczby głosów, które dostał: y = kx, tego uczą w szkole podstawowej. Skąd, wobec tego, biorą się te wszystkie progi, te wszystkie cuda? Nie ma to nic wspólnego z proporcjonalnością, to słowo przestaje cokolwiek znaczyć, bo proporcjonalność rozumiana tak, jak ją rozumie przeciętny człowiek, oznacza dokładne odwzorowanie stanu politycznego społeczeństwa. Może my się po prostu przy tym nie upierajmy? Relacja proporcjonalności nie jest, po prostu, realizowalna. Dlaczego? Dlatego, że posłów nie daje się dzielić na kawałki, a z prostej zasady proporcjonalności wypadałoby, że jakiejś tam partii przypada 2,34 mandatu, czy 5,17 mandatu. Posła nie da się pociąć, wobec tego trzeba stosować jakieś metody. Coś z tym fantem zrobić.</u>
          <u xml:id="u-33.7" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Są pewne metody, które aproksymacyjnie pozwalają w jakiś sposób tę proporcjonalność realizować. Na przykład metoda d'Hondta, na którą się zdecydowano. Jest i metoda Saint-Legue'a, i metoda imperiali, dająca zresztą znacznie większe przywileje silnym partiom. Tych metod jest wiele.</u>
          <u xml:id="u-33.8" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Proszę państwa, ta ordynacja jest zła również z innego powodu. Otóż nikt nigdzie na świecie nie wymyślił, żeby realizować wybory według zasady d'Hondta w okręgach trzy-, do pięciomandatowych. Wtedy bowiem zasada d'Hondta w ogóle nie spełnia założenia proporcjonalności, po prostu nie ma nic wspólnego z jakąkolwiek proporcjonalnością. Czy ma wobec tego jakikolwiek sens? To będą przecież kolejne niekonsekwencje.</u>
          <u xml:id="u-33.9" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Mówimy o konsolidacji, wprowadzamy więc 8% próg dla koalicji. Jeżeli jednak mówimy o konsolidacji, to po co podwyższamy próg dla koalicji? Niech się konsolidują, niech mają te 5%! Na dodatek przepis art. 4 jest przepisem całkowicie martwym i całkowicie pustym, bo niezależnie od tego w art. 77 tworzymy pojęcie obywatelskiego komitetu wyborczego, który ma normalny próg 5% - i teraz konia z rzędem temu, kto mi wyjaśni różnicę między koalicją a obywatelskim komitetem wyborczym. Każdą koalicję można będzie nazwać obywatelskim komitetem wyborczym i będą trwały spory sądowe, czy ona jest kryptokomitetem, a w rzeczywistości koalicją, czy na odwrót. Po co robić tego rodzaju łamańce, kiedy mówimy o konsolidacji? Wprowadźmy jedne 5% i będzie spokój.</u>
          <u xml:id="u-33.10" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Głównym problemem, który jednak wskazuje na to, że ta ordynacja po prostu jest nie tylko zła, ale wręcz nienaprawialna, są w gruncie rzeczy rozstrzygnięcia zawarte w art. 45, 46. Nie da się zrealizować ordynacji proporcjonalnej w okręgach trzy-, cztero-, pięciomandatowych, eksperci powinni o tym wiedzieć. Powinni to wiedzieć wszyscy legislatorzy, w zasadzie jest to rzecz oczywista dla ludzi zajmujących się prawem konstytucyjnym w praktyce.</u>
          <u xml:id="u-33.11" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Zastanawialiśmy się nad tym. Art. 46 - podział Polski na okręgi. Nawet gdyby wykonać w tym momencie inny podział, to zaczynamy wchodzić w obszar organizacji komisji wyborczych i w tym momencie cały rozdział dotyczący powoływania państwowych i okręgowych komisji trzeba przewracać do góry nogami. Nie da się tego zrobić w takim czasie, ale trzeba. Nie udawajmy, że ordynacja w okręgach trzymandatowych jest proporcjonalna.</u>
          <u xml:id="u-33.12" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Na zakończenie przedstawiłbym jeszcze swoje zasadnicze poglądy, które wypowiadam właściwie od początku mojego „senatorowania”. Jestem zdecydowanym zwolennikiem ordynacji większościowej. Dlaczego? To co w tej chwili powstało w Sejmie jest w najwyższym stopniu niepokojące. Nastąpiła w gruncie rzeczy pełna alienacja Sejmu. Ordynacja proporcjonalna - nawet ta poprzednia, już nie mówię o obecnej -całkowicie uniezależnia posła od wyborcy i od kierownictwa jego partii. O czyimś mandacie i czyjejś obecności w Sejmie nie decydują wyborcy, o tym decydują kierownictwa partii. Ludzie to wiedzą. Wiedzą to również posłowie. Nie muszą oni w żaden sposób reprezentować aspiracji czy żądań społecznych. Mogą po prostu prowadzić swoją politykę in abstracto, w międzypartyjnych grach o władzę lub inne interesy. Jest to, proszę państwa, budowanie systemu partyjniactwa, z czego nikt nigdy nie musi się rozliczać. Jest to w gruncie rzeczy ciężar Polski Dwudziestolecia. To samo zjawisko rozkłada w tej chwili Włochy.</u>
          <u xml:id="u-33.13" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Obecnie wyborca przestał się w gruncie rzeczy liczyć. Partie, które mają rzeczywiście organizacje terenowe, działające w terenie, to naprawdę wyjątki. Partie żyją właściwie i działają na Wiejskiej. I długo będą mogły tu żyć i działać w świętym spokoju, gdy napiszą taką ordynację, iż ludzie, tak czy tak, będą musieli je wybrać.</u>
          <u xml:id="u-33.14" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Tę niebywałą arogancję musimy przerwać. Proszę państwa, to nie może dłużej trwać. Ludzie chcą głosować na ludzi, chcą mieć zaufanie do tych, których wybierają, nie zaś głosować na jednych, podczas gdy do parlamentu będą wchodzili inni.</u>
          <u xml:id="u-33.15" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Lista krajowa - ja nawet nie jestem przeciwnikiem listy krajowej. Lista krajowa była również przed wojną. Istnieje ktoś taki, jak ogólnopolski działacz polityczny. My jednak znowu tworzymy z jakąś niebywałą hipokryzją listę dla ludzi, którzy zostali odrzuceni w okręgach wyborczych. Kiedyś była to lista reprezentacji poszczególnych partii, w tej chwili jest to lista tych, którzy nie przeszli. Taka tylna droga, żeby dostać mandat. Za to swoich czołowych działaczy wysyłamy gdzieś na prowincję, mają kandydować w okręgach, gdzie w ogóle nie bardzo wiedzą, o co chodzi. Po co to robić? Po co tworzyć pewnego rodzaju fikcję? Po co jest ta cała hipokryzja, w której tutaj żyjemy?</u>
          <u xml:id="u-33.16" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Jeżeli ta ordynacja przejdzie, to pogląd, iż 30% ludzi będzie reprezentowanych w Sejmie, jest poglądem niezwykle optymistycznym. Sądzę, że 70% polskiego społeczeństwa nie będzie reprezentowane, bo przecież już w poprzednich wyborach frekwencja była na poziomie 60%, czyli nie uczestniczyło w nich 40%. Przy tej ordynacji sądzę, że absencja będzie jeszcze większa, a na dodatek część wyborców będzie głosowała na te partie, które w ogóle nie przejdą. Będziemy więc mieli trzydziestoprocentową demokrację, reszta zaś znajdzie się na ulicy. Jeśli stosujemy narzędzia do realizacji swoich własnych doraźnych celów, to takie będą efekty. Tylko że koniec żałosny i dramatyczny dla państwa.</u>
          <u xml:id="u-33.17" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Muszę powiedzieć, iż zdumiała mnie szczerość niektórych wypowiedzi, że absencja będzie taka niska. Mam tutaj fragment z „Rzeczypospolitej”, gdzie pan Piotr Aleksandrowicz powiada, że sytuacja reformatorów nie jest wszakże beznadziejna, i to nie tylko z powodu rozdrobnienia antyreformatorskiej opozycji czy też podziału w związkach zawodowych. Po pierwsze, nie wszyscy obywatele zamierzają uczestniczyć w głosowaniu. Z punktu widzenia przemian w Polsce, rozkład deklaracji wyborczych wydaje się korzystny. Zamierza głosować wyraźnie mniej niż zwykle osób starszych, źle wykształconych, o najniższych dochodach, rolników. Gdyby wszyscy, którzy dziś deklarują brak zainteresowania wyborami, poszli do urn, zyskałyby partie pozostające w opozycji do reform i mające w swych programach hasła, które obiektywnie oznaczają zahamowanie przemian. Zatem, nieco cynicznie rzecz ujmując, partie reform nie powinny być zainteresowane wyższą frekwencją wyborczą. Tyle za autorem artykułu.</u>
          <u xml:id="u-33.18" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Zdumiewająca szczerość sił postępu. Zresztą również pan profesor Wilczyński pyta, czy dla uzyskania sukcesów gospodarczych powinniśmy w Polsce ograniczyć demokrację i uważa, że odpowiedź powinna być zupełnie jasna. Wobec tego co z demokracją, ową wartością nadrzędną? Sprawa jest bardzo prosta: „małolatom”, którzy się muszą jeszcze wiele nauczyć, nie zapewniamy przed osiągnięciem pełnoletności, pełnych swobód demokratycznych. Trzeba się uczyć i słuchać, proszę państwa.</u>
          <u xml:id="u-33.19" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Tak więc powinniśmy się uczyć, i myślę, że ta ordynacja realizuje owe głębokie myśli polityczne. Ja jestem jednak temu głęboko przeciwny i proponuję, żebyśmy tę ordynację po prostu odrzucili i zabrali się do pracy nad normalną, demokratyczną ordynacją większościową, która będzie społeczeństwo konsolidowała, i która będzie po prostu uczciwa. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-33.20" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-34">
          <u xml:id="u-34.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-34.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę pana senatora Czarnobilskiego o zabranie głosu. Następnym mówcą będzie pan senator Maliński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-35">
          <u xml:id="u-35.0" who="#SenatorZdzisławCzarnobilski">Panie Marszałku! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-35.1" who="#SenatorZdzisławCzarnobilski">Podczas każdego spotkania z mieszkańcami mojego województwa pytam zebranych, co sądzą na temat ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej? Jaka ona powinna być? I co sądzą o ordynacji uchwalonej przez Sejm 15 kwietnia br.? Uzyskane opinie można sprowadzić do kilku najistotniejszych punktów.</u>
          <u xml:id="u-35.2" who="#SenatorZdzisławCzarnobilski">Parlament powinien być rzeczywistym reprezentantem narodu. Powinien reprezentować różne orientacje polityczne, by poprzez to być zdolnym do podejmowania decyzji w jego imieniu. Dlatego ordynacja powinna być skonstruowana w sposób czytelny, zrozumiały dla przeciętnego obywatela, aby dać szansę zgłaszania kandydatów wszystkim środowiskom. Swą strukturą powinna zachęcać do jak najliczniejszego udziału w wyborach przez stwarzanie do tego jak najlepszych warunków. Nie należy traktować w sposób preferencyjny organizacji mniejszości narodowych. Wszyscy obywatele tego kraju powinni dostać równe szanse wyboru. Należy utrzymać progi - 5% obowiązujące wszystkich startujących w wyborach oraz 7% dla koalicji. Należy zwolnić z obowiązku zbierania podpisów popierających kandydatów obecnych parlamentarzystów oraz kluby liczące minimum 15 posłów w parlamencie.</u>
          <u xml:id="u-35.3" who="#SenatorZdzisławCzarnobilski">Wypowiadano się krytycznie o ogólnopolskich listach kandydatów, bowiem mogą istnieć podejrzenia, że figurować na nich będą osoby niekoniecznie akceptowane przez większość społeczeństwa. Osoby te winny być znane z imienia i nazwiska. Wówczas społeczeństwo jest świadome wpływu na taki a nie inny wybór, podobnie jak ma to miejsce w przypadku list okręgowych. Społeczeństwo chce głosować na osoby, a nie na listy. Chce o tych osobach wiedzieć jak najwięcej.</u>
          <u xml:id="u-35.4" who="#SenatorZdzisławCzarnobilski">Ostatnia kwestia najbardziej bulwersuje, zwłaszcza środowisko wiejskie - przeniesienie głosowania z niedzieli na sobotę. Wieś odczytuje tę propozycję jako złośliwość wymierzoną przeciwko niej, jako działanie antychłopskie. Tym bardziej że organizowanie wyborów właśnie w niedzielę jest niemalże tradycją europejską. Proponuję respektować ten obyczaj. Przecież sobota nawet w mieście nie zawsze jest wolna od pracy. Czy zwolennikom wyborów w soboty chodzi o niską frekwencję i wątpliwą reprezentację parlamentarną? Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-35.5" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-36">
          <u xml:id="u-36.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-36.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę pana senatora Malińskiego o zabranie głosu. Następny będzie pan senator Wyględowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-37">
          <u xml:id="u-37.0" who="#SenatorEdmundMaliński">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-37.1" who="#SenatorEdmundMaliński">Pragnę odnieść się do trzech kwestii, które zawarte w propozycjach poprawek wniesionych przez komisje senackie.</u>
          <u xml:id="u-37.2" who="#SenatorEdmundMaliński">Sprawa pierwsza dotyczy art. 1 ust. 2, a dnia wyborów. Argumentację za zmianą przyjętego w sejmowej ustawie rozwiązania, iż dniem jest wolna od pracy sobota, uważam za niewystarczającą. Zgłaszany argument, że wybory odbywające się w niedziele są zgodne z polską tradycją że zawsze były one w niedzielę, odpieram tym, iż trudno było wprowadzać dawniej wybory w jakikolwiek inny dzień, gdyż do niedawna był to jedyny w tygodniu dzień wolny od pracy. Upowszechnienie wolnych sobót, co nastąpiło przecież w ostatnich latach, czyni tę argumentację historycznie niezasadną.</u>
          <u xml:id="u-37.3" who="#SenatorEdmundMaliński">Nietrafny jest także argument, że zorganizowanie wyborów w wolną sobotę oznacza niższą frekwencję. W świetle tego, jak przedstawiają ten problem rzecznicy wyborów w niedzielę, niesłuszny jest zarzut, że zwolennicy wyborów w sobotę to ci, którzy chcą, aby frekwencja wyborcza była niska. Demagogicznie brzmi argument, że ci, którzy chcą wyborów w sobotę, tym samym chcą ograniczenia demokracji. Akt wyborczy, jeden z najważniejszych elementów udziału obywateli w życiu publicznym, nie jest zajęciem aż tak pracochłonnym i czasochłonnym, że spora część społeczeństwa może go dokonać tylko w niedzielę, przy okazji wyjścia do kościoła na mszę świętą. Ostatnie wybory parlamentarne, odbyte zresztą w niedzielę, i przy niskiej frekwencji, przekonały nas, że Kościół oficjalnie odżegnujący się od popierania jakichkolwiek list wyborczych, w praktyce czynił inaczej. Efekt był taki, że duchowieństwo potrafiło manipulować, według mojego rozeznania, kilkoma procentami wyborców, co przy niskiej frekwencji wpłynęło znacząco na ostateczne wyniki wyborów. Słabość partii politycznych powoduje, że taka manipulacja, nawet jeśli jest skuteczna tylko w odniesieniu do kilku procent wyborców, wpływa w znaczący sposób na strukturę parlamentu powstałego w wyniku wyborów. Jeśli przeniesienie wyborów na sobotę umożliwi wyeliminowanie tej manipulacji, to sądzę, że warto w naszym kraju wprowadzić taką zmianę w ordynacji wyborczej. Rezygnujemy przecież z wielu elementów tradycji, między innymi z tego, że w okresie II Rzeczypospolitej, w dwudziestoleciu międzywojennym, najpierw obywały się wybory parlamentarne do Sejmu, a tydzień później do Senatu. Opowiadam się zdecydowanie za pozostawieniem wolnej soboty jako dnia wyborów.</u>
          <u xml:id="u-37.4" who="#SenatorEdmundMaliński">Sprawa druga związana jest z tak zwaną klauzulą zaporową określoną w art. 3. Dzisiejsze rozdrobnienie polityczne ze wszystkimi jego negatywnymi konsekwencjami - a przede wszystkim trudności z ukształtowaniem stabilnej koalicji rządowej, dysponującej większością parlamentarną, trudności z utrzymaniem dyscypliny finansowej wobec stworzenia doraźnych większości parlamentarnych - powoduje w konkretnych przypadkach, gdzie decyduje populistyczne nastawienie niektórych klubów parlamentarnych, iż konieczne jest szukanie środków zaradczych. Wprowadzenie w ustalaniu wyników wyborów systemu d'Hondta, uprzywilejowującego najsilniejsze partie - 8% dla koalicji wyborczych i 7% dla ogólnopaństwowych, przy wyeliminowaniu tych pojedynczych komitetów wyborczych, które zdobyły poniżej 5% głosów w okręgach wyborczych - jest w tej sytuacji jak najwłaściwsze. Słabsze partie i kierujący nimi politycy wypadną z gry. Ukształtuje się klarowniej scena polityczna. A dla utworzenia rządu nie trzeba będzie tworzyć koalicji, co do których trwałości i spójności są uzasadnione wątpliwości już w momencie ich powstawania. Rzecznicy obniżenia progów klauzuli zaporowej, mimo iż szermują wzniosłymi ideami, w moim przekonaniu, źle służą interesom kraju. Przypomina to sytuację Polski z okresu rozbicia dzielnicowego, kiedy książęta dzielnicowi realizując swoje partykularne interesy, źle służyli sprawie nadrzędnej, jaką była wówczas potrzeba przywrócenia jedności politycznej państwa. Zatem zamiast szukania możliwości wprowadzenia tych drobnych partii do parlamentu przez obniżanie zaproponowanych progów, należałoby, jak sądzę, poszukać możliwości połączenia istniejących ugrupowań. W wielu wypadkach różnice między nimi sprowadzają się głównie do aspiracji kierujących nimi polityków. Klauzule zaporowe należy zatem pozostawić bez zmian.</u>
          <u xml:id="u-37.5" who="#SenatorEdmundMaliński">Trzecia sprawa to ustalenie z art. 79 ust. 3. Zwalnia ono od obowiązku wykazania - poprzez podpisy zebrane na zgłoszonej liście okręgowej - iż ma się poparcie wyborców, komitety wyborcze tych partii i koalicji, które w poprzednich wyborach zgłosiły Prezydium Sejmu istnienie klubów liczących co najmniej 15 posłów. Propozycje zmian tego zapisu zmierzają w istocie rzeczy do odejścia od tego, co w moim przekonaniu, legło u podstaw przyjętego w sejmowej ustawie zapisu, a mianowicie: respektowania woli wyborców. Ta wola wyrażona głosami wyborców jest najważniejsza, należy ją honorować. Jeżeli dokonują się zmiany w przynależności klubowej i partyjnej parlamentarzystów w toku trwania kadencji, to stanowi to wyraz decyzji samych parlamentarzystów i nie ma związku z wolą wyrażoną przez wyborców. Dlatego uważam, że i ten zapis należy pozostawić bez zmian. Jestem za przyjęciem omawianej ustawy bez poprawek. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-37.6" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-38">
          <u xml:id="u-38.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-38.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę o zabranie głosu pana senatora Wyględowskiego.</u>
          <u xml:id="u-38.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę państwa, chciałbym, żeby to był ostatni mówca przed przerwą. Zrobimy półgodzinną przerwę, bo jednak jesteśmy tu już od dziewiątej, prawda? Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-39">
          <u xml:id="u-39.0" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Panie Marszałku! Panie i Panowie Senatorowie! W teorii prawa konstytucyjnego znane są różne warianty ordynacji wyborczej. Każdy ma swoje pozytywne i negatywne cechy. Ordynacja wyborcza nie jest zwykłą ustawą, którą należy lub można zmienić z dnia na dzień zależnie od woli partii i koniunktur politycznych. Ustawa ta bywa narzędziem wyłaniania społecznej reprezentacji, stabilizującym albo dezorganizującym scenę polityczną.</u>
          <u xml:id="u-39.1" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Prace nad projektem ordynacji, którą dziś rozpatrujemy, trwały 8 miesięcy. Otrzymaliśmy ustawę, której projekt był z wielu stron krytycznie analizowany, korygowany, a w wersji uchwalonej przez Sejm stanowi rozsądny kompromis między różnymi tendencjami i koncepcjami. Nie psujmy go zatem! Nowa ordynacja wyborcza została wypracowana w okresie w miarę stabilnej pracy Sejmu, bez nadzwyczajnych impulsów zewnętrznych, bez miecza wyborczego. Pracowali nad nią politycy różnych ugrupowań, każdy miał możliwość wniesienia przemyśleń własnej partii oraz elektoratu wyborczego. Istotną cechą tej ustawy jest zróżnicowanie szans wybrania parlamentu w zależności od faktycznego poparcia wśród wyborców. Głosujący otrzymał prawo nie tylko do wskazania preferencji partyjnych, lecz także konkretnych osób znajdujących się na poszczególnych listach wyborczych.</u>
          <u xml:id="u-39.2" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Dobrze więc się stało, że nie przeszły pomysły tworzenia list partyjnych anonimowych dla wyborców, gdyż łączyłoby się to z rozczarowaniem naszego elektoratu - to zresztą sfinalizowano podczas spotkań obywatelskich. Zachodziłaby bowiem obawa, że na tych zakamuflowanych listach staraliby się „przecisnąć” do parlamentu politycy skompromitowani, ale za to mający mocne pozycje w swoich partiach. Jest to pierwsza przesłanka, która skłania mnie do głosowania za przyjęciem omawianej ordynacji wyborczej bez poprawek. Przesłanka druga: wreszcie zostają stworzone ramy dla wyłonienia oczekiwanego przez społeczeństwo stabilnego Sejmu. Ramy takie stwarzają progi procentowe: 5% poparcia dla partii występujących „solo” oraz 8% dla sojuszy i koalicji. Jest to unormowanie zgodne z praktyką przyjętą i stosowaną w państwach o utrwalonych systemach demokracji parlamentarnej. Progi procentowe, jak zaproponował to Sejm, umożliwią wyeliminowanie niewielkich, ale krzykliwych ekstremalnych ugrupowań, jakie pojawiają się co rusz na scenie politycznej i koncentrują się na afiszowaniu swojej obecności przez próby destabilizacji nieokrzepłej jeszcze demokracji.</u>
          <u xml:id="u-39.3" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Chodzi o to, aby w wyniku nowych wyborów mogła powstać stabilna koalicja, zdolna uformować rząd na okres niezbędny do wdrożenia reform społecznych i gospodarczych. W tym kontekście odniosę się do pojawiających się tu i ówdzie nawoływań o ordynację większościową. Otóż byłaby ona właściwa wtedy, gdyby na scenie politycznej w Polsce istniały dwa, najwyżej trzy duże reprezentatywne ugrupowania. Dzisiaj nasza scena jest rozdrobniona, partie „kanapowe”, toteż zastosowanie pożytecznego gdzie indziej mechanizmu większościowego prowadziłoby do jeszcze większego zatomizowania Sejmu, w rezultacie zaś do chaosu, niemożności sformowania stabilnego rządu. Najprawdopodobniej, i to w bliskiej perspektywie, także do kolejnych wyborów. Zastanawiam się, czy orędownikom ordynacji większościowej tak naprawdę nie chodzi właśnie o utrzymanie w Polsce ciągłej destabilizacji?</u>
          <u xml:id="u-39.4" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Popieram także obowiązek zbierania 5 tysięcy podpisów na listach zgłaszanych do wyborów. Uważam, że im większa liczba tych podpisów, tym większa sprawność organizacyjna sztabów wyborczych, tym więcej zwolenników konkretnych ugrupowań. Tym samym również popieram zapis, aby od zbierania podpisów były zwolnione te partie lub koalicje, które po wyborach w 1991 r. miały co najmniej 15 posłów.</u>
          <u xml:id="u-39.5" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Nieporozumieniem jest natomiast postulat zawarty w poprawkach senackich komisji, aby z przywileju tego korzystały także koterie tworzone w czasie trwania kadencji, takie jak Ruch dla Rzeczypospolitej, Ruch III Rzeczypospolitej, Konwencja Polska, Partia Konserwatywna, Stronnictwo Ludowo-Chrześcijańskie itp. Są to w rzeczywistości nowe ugrupowania, o których zresztą mało kto z osób przeciętnie interesujących się wyborami kiedykolwiek słyszał - najwyżej w kontekście organizowanych raz po raz „zadym”. Jeżeli uważają się za tak poważne, jak wykrzykują na wiecach, niech to rzekome poparcie zweryfikują wynikiem wyborów.</u>
          <u xml:id="u-39.6" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Jedynym wątpliwym dla mnie elementem rozważanej ordynacji jest prolongowanie prawa do wystawiania reprezentacji przez związki zawodowe. Nigdzie na świecie nie są one tak eksponowane jak w Polsce. Zresztą widzimy opłakane skutki prowadzenia przez „Solidarność” typowo politycznej walki pod płaszczykiem działań związkowych. Czas otrząsnąć się z solidarnościowego amoku! Nie będę jednak wnosił tego w formie poprawki, bo Polsce jak najszybciej potrzebna jest nowa ordynacja wyborcza.</u>
          <u xml:id="u-39.7" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Jestem także za ukróceniem, ze wszystkimi konsekwencjami prawnymi, praktyk prowadzenia akcji propagandowej przez kler rzymskokatolicki. Kościół nie może i nie powinien być miejscem politycznych rozgrywek. Wiemy z niedawnych wyborów, że kler wciskał staruszkom karteczki z nazwiskami kandydatów popieranych przez Kościół. Jak tragicznym był dla łych staruszek wybór kandydatów podsuniętych im przez kler świadczy choćby fakt, że w czasie, gdy tymże staruszkom obniża się i tak głodowe emerytury, ich dobrze odżywionym pasterzom parlamentarni reprezentanci kościelnych interesów uchwalają zwolnienia podatkowe. Warto, by jak najwięcej osób przypomniało sobie również te fakty w chwili wybierania posłów i senatorów.</u>
          <u xml:id="u-39.8" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-40">
          <u xml:id="u-40.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-40.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę państwa, ogłaszam półgodzinną przerwę do godziny 12.05. Po przerwie pierwszym mówcą będzie pan senator Woźnica, następnym pan senator Bender.</u>
          <u xml:id="u-40.2" who="#komentarz">(Przerwa w obradach od godziny 11 minut 35 do godziny 12 minut 07)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-41">
          <u xml:id="u-41.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę panie i panów senatorów o zajmowanie miejsc. Kontynuujemy obrady.</u>
          <u xml:id="u-41.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę o zabranie głosu pana senatora Woźnicę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-42">
          <u xml:id="u-42.0" who="#SenatorJanuszWoźnica">Panie Marszałku! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-42.1" who="#SenatorJanuszWoźnica">Aby ordynacja wyborcza była sprawiedliwa, musi dawać wszystkim wyborcom jednakowe szanse na wypowiedzenie się w trakcie aktu wyborczego. Projekt ustawy uchwalonej przez Sejm, mam tu na myśli zapis art. 2, takich możliwości wypowiedzenia się wszystkim obywatelom, niestety, nie daje. Oto bowiem wprowadzono obcy polskiej tradycji, nowy zapis: „wybory mają odbyć się w sobotę”. Sejm i inicjator tego zapisu - poseł Borowski z Sojuszu Lewicy Demokratycznej - zapomnieli, że sobota jest zwykłym dniem pracy dla niemal 40% polskiego społeczeństwa, jest dniem pracy dla rolników. Podejrzewam, że celem tego aroganckiego zapisu o przeprowadzeniu wyborów w sobotę jest pozbawienie ludności wiejskiej wpływu na bieg spraw państwowych.</u>
          <u xml:id="u-42.2" who="#SenatorJanuszWoźnica">Wybory, proszę Wysokiego Senatu, odbywają się zazwyczaj wiosną lub jesienią, a więc w okresie natężonych prac polowych. Pytam - czy rolnik mieszkający kilka kilometrów od punktu wyborczego będzie miał możliwość udziału w wyborach w sytuacji, gdy zapowiada się niekorzystna pogoda, a ten rolnik ma siano na łące, ma kopy zboża na polu, ma wykopane ziemiopłody, które trzeba pilnie zebrać? Zapis o przeprowadzeniu wyborów w sobotę jest skierowany przeciw mieszkańcom wsi. Arogancko odsuwa ich od prawa wyborczego, chce im uniemożliwić udział w wyborach. Zapis ten jest wymierzony w stronnictwa chłopskie.</u>
          <u xml:id="u-42.3" who="#SenatorJanuszWoźnica">Wypowiadam się za wnioskiem Komisji Praw Człowieka i Praworządności, aby wybory odbywały się w niedzielę. Propozycja Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych oraz Komisji Konstytucyjnej, aby wybory odbywały się w dzień wolny od pracy, jest mało precyzyjna i może być różnie interpretowana. Wniosek Komisji Praw Człowieka i Praworządności jest bardzo jednoznaczny i za nim będę się opowiadał.</u>
          <u xml:id="u-42.4" who="#SenatorJanuszWoźnica">Sprawa druga, a właściwie bardzo trudny do rozstrzygnięcia dylemat, w kwestii którego wypowiadali się wszyscy moi przedmówcy - czy mamy wprowadzić niższe progi i tym samym zapewnić społeczeństwu większy wpływ na skład izby sejmowej, a więc dać szanse także słabszym ugrupowaniom politycznym, czy też zachować wysokie progi i tym samym stworzyć prawo dla silnych ugrupowań, powodując, że 30% społeczeństwa nie będzie miało przedstawicieli w Sejmie, a więc wpływu na politykę państwa? Przyjęcie którejkolwiek z propozycji nie rozwiąże konfliktu. Obawiam się, iż nie znajdziemy idealnego wyjścia. Skutkiem rozwiązania pierwszego będzie rozproszenie polityczne Sejmu. Może być ono znacznie większe niż dotychczas, co spowoduje brak stabilizacji rządu, a w efekcie osłabienie państwa. Skutkiem rozwiązania drugiego jest niebezpieczeństwo, że małe ugrupowania, nie posiadające reprezentacji w Sejmie, będą działać poza nim, np. na ulicy, i będą go zwalczać.</u>
          <u xml:id="u-42.5" who="#SenatorJanuszWoźnica">Osobiście wypowiadam się jednak za tym, aby Sejm był reprezentantem silnych ugrupowań. Wypowiadam się za tym, ze względu na konieczność stabilizacji wewnętrznej, ze względu na rysujące się zagrożenie zewnętrzne, ze względu na interes państwa. Część Europy, w której żyjemy, znajduje się w ruchu. Nikt dzisiaj nie potrafi przewidzieć, w jaki sposób i jak ukształtuje się sytuacja, szczególnie na naszej wschodniej granicy.</u>
          <u xml:id="u-42.6" who="#SenatorJanuszWoźnica">Nie wyobrażam sobie, Wysoki Senacie, Sejmu złożonego z reprezentantów 150 partii, bo bodajże tyle oficjalnie zarejestrowano, Sejmu złożonego z 460 indywidualistów, którzy mają podejmować najważniejsze decyzje polityczne i tworzyć rząd.</u>
          <u xml:id="u-42.7" who="#SenatorJanuszWoźnica">Kształtuje się nasza demokracja, a w trakcie jej formowania dokonuje się pewna selekcja. Słabsze ugrupowania tracą, bądź będą tracić, znaczenie polityczne. Ten proces jest naturalny i zgodny z prawidłami demokracji. W demokracji zwycięża ten, i powinien zwyciężać tylko ten, kto się potrafi lepiej zorganizować. Dzięki temu nadaje się do sprawowania władzy w państwie.</u>
          <u xml:id="u-42.8" who="#SenatorJanuszWoźnica">I również powinien zwyciężać ten, kto wyznaje racje uznawane przez wyborców. Dziękuję panie marszałku.</u>
          <u xml:id="u-42.9" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-43">
          <u xml:id="u-43.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-43.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę o zabranie głosu pana senatora Bendera. Następny będzie pan senator Szafraniec.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-44">
          <u xml:id="u-44.0" who="#SenatorRyszardBender">Panie Marszałku! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-44.1" who="#SenatorRyszardBender">Ordynacja, którą przedłożono nam po uchwaleniu jej w Sejmie, jest zdecydowanie gorsza od dotychczasowej. Nikogo chyba przekonywać nie trzeba. Każdy, kto przeczytał tekst, zda sobie z tego sprawę, jeśli będzie w miarę obiektywny. Obłudne byłoby bowiem nazywanie jej lepszą czy wręcz doskonałą. Nie dziwię się więc, że jeden z ekspertów Senatu nazwał ją nawet skrajnie nieprzyzwoitą. Zgodziłbym się w tym wypadku z panem senatorem Romaszewskim, który określił ją jako tendencyjną. Rzeczywiście jest to tendencyjna ordynacja. Ma ona określony, tendencyjny cel. Zdaniem jej zwolenników ma ustabilizować system polityczny w kraju poprzez zmniejszenie w przyszłym Sejmie liczby ugrupowań politycznych, czyli poprzez ich redukcję. Kogo ta redukcja obejmie, kogo wyeliminuje z Sejmu? Pytanie oczywiście retoryczne. Kto zna tekst, nie musi się domyślać, jest to bowiem wyraźnie napisane. Lewica - skrajna, półskrajna, przytępiona lub nie - zyska oparcie w ordynacji. Jej przepisy, dotyczące m.in. progów wyborczych, zbierania podpisów tylko przez mniejsze ugrupowania, mają służyć wyeliminowaniu z życia parlamentarnego centrowych i prawicowych środowisk politycznych.</u>
          <u xml:id="u-44.2" who="#SenatorRyszardBender">Przyszły parlament. Sejm, dzięki nowej ordynacji ma pozostać w posiadaniu głównych klubów politycznych obecnego Sejmu. Czy to jest demokratyczne? A przecież po latach totalitaryzmu dążymy i dążyć powinniśmy w naszym kraju ku pełnej demokracji. Od średniowiecza aż po wiek XIX w Polsce, i nie tylko, prawo gwarantowało udział w parlamencie i innych ciałach ustawodawczych głównie posesjonatom. Ale, na Boga, nie żyjemy już w średniowieczu! Jest wiek XX, a nie XIX.</u>
          <u xml:id="u-44.3" who="#SenatorRyszardBender">Obecna ordynacja zapewnia monopol parlamentarny, poselski neoposesjonatom, to jest tym, którzy raz usadowiwszy się w ławach sejmowych, nie mają zamiaru ich opuścić. Przeciwnie, chcą usunąć z ław poselskich przyszłego Sejmu tych, którzy ich zdaniem na pozostawanie w Sejmie nie zasługują. Dziwny Sejm zaoferuje narodowi rozpatrywana przez nas ordynacja.</u>
          <u xml:id="u-44.4" who="#SenatorRyszardBender">Poprzez różne kruczki prawne, o których była mowa w wystąpieniach sprawozdawców, a także w czasie dyskusji, silniejsi w obecnym Sejmie chcą się pozbyć na przyszłość słabszych, którzy im po prostu przeszkadzają. Nowy Sejm, powiedzmy to otwarcie, dzięki przepisom ordynacji może stać się Sejmem wyłącznie SLD, UD i może jeszcze któregoś z ugrupowań ludowych lub ich koalicji, lub też KPN, ale to już najdalej na prawo w takim układzie. To wszystko. I to ma być Sejm wyrażający wolę narodu? Absurd!</u>
          <u xml:id="u-44.5" who="#SenatorRyszardBender">Restrykcyjne przepisy spowodują, że frekwencja wyborcza będzie jeszcze mniejsza niż w ostatnich wyborach, kiedy to około 60% obywateli wstrzymało się od głosowania. Obecna ordynacją zjawisko to niewątpliwie pogłębi. Zwracam uwagę, że wyznaczenie wyborów na sobotę wolną od pracy czy roboczą, a nie na niedzielę, wcale nie uderzy w katolicką lub narodową prawicę. Niech zwrócą na to uwagę ugrupowania ludowe. Postanowienie, dotyczące soboty, zmniejszy frekwencję ludności wiejskiej, zajętej w soboty - co słyszeliśmy już tutaj w przemówieniach - pracą na roli. Jakie ugrupowania wyciągną korzyści z tego faktu, nie muszę udowadniać. Nie będzie to z pożytkiem dla ludowców, to pewne.</u>
          <u xml:id="u-44.6" who="#SenatorRyszardBender">Popieram więc zgłoszone poprawki senackie. Proszę panie i panów senatorów o to, by one przeszły. Jeśli nie wszystkie, to najważniejsze. Niech ta ordynacja, przynajmniej w części, stanie się lepsza. Sejm, wybrany na podstawie obecnej ordynacji bez poprawek senackich, może się okazać grabarzem przemian zapoczątkowanych przez „Solidarność” w 1989 r. Nie można do tego dopuścić. Byłoby to równoznaczne z oddaniem pola dawnym, ciemnym siłom przeszłości. Nawet gdyby do tej katastrofy nie doszło, to oddanie parlamentu wyłącznie we władanie trzech czy czterech grup politycznych oznacza paraliż postępowy życia politycznego w Polsce. Tak! Polityczny paraliż postępowy w sensie dosłownym. Zniszczy on bowiem doszczętnie opozycję parlamentarną. Przy lewicowej większości przyszłego Sejmu, opozycja centrowa i centroprawicowa zamiast działać w parlamencie, zmuszona zostanie do aktywności pozaparlamentarnej. Jak wielkie napięcia, rozruchy, perturbacje polityczne to wywoła, łatwo przewidzieć. Już w dyskusji pojawiały się te wątki. To nie wic, to realna możliwość i obyśmy, poprzez wykreowanie dobrego, właściwego życia parlamentarnego w naszym kraju, nie dopuścili do tego.</u>
          <u xml:id="u-44.7" who="#SenatorRyszardBender">W obecnej postaci ordynacja wyborcza jest przejawem siły większości parlamentarnej, wyrazem pychy i cynizmu politycznego, a nie tylko hipokryzji, o której mówił tutaj jeden z senatorów. A pycha, jak wiemy, to grzech największy. Ordynacja ta może doprowadzić do sytuacji wyborczej podobnej do tej, jakiej byliśmy świadkami jesienią ubiegłego roku na Litwie. Oby to u nas nie nastąpiło.</u>
          <u xml:id="u-44.8" who="#SenatorRyszardBender">Uchwalając przedłożoną nam ordynację w niezmienionej wersji, odrzucając poprawki senackie - oby i to nie miało miejsca - przyznajemy rację Orwellowi, dzielącemu społeczeństwo ludzi równych i równiejszych. I w naszym życiu politycznym zjawisko to może zaistnieć. Oby jednak w Rzeczypospolitej do tego nie doszło. Równi i równiejsi w życiu politycznym Polski nie są potrzebni. W parlamencie wystarczą nam równi i wolni.</u>
          <u xml:id="u-44.9" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-45">
          <u xml:id="u-45.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-45.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę pana senatora Szafrańca. Następny będzie pan senator Kępa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-46">
          <u xml:id="u-46.0" who="#SenatorJanSzafraniec">Panie Marszałku! Panie i Panowie Senatorowie!</u>
          <u xml:id="u-46.1" who="#SenatorJanSzafraniec">W swojej wypowiedzi ograniczę się do zapisu zawartego w art. 142 i dalszych sejmowej ustawy o ordynacji wyborczej. W artykule tym uwzględniono jedynie publiczne środki masowego przekazu, takie jak Telewizja Polska SA i Radio Polskie SA, oraz ich rolę w rozpowszechnianiu przygotowywanych przez komitety wyborcze audycji. Określono warunki nieodpłatnego rozpowszechniania audycji, a są nimi: rejestracja ogólnopolskiej bądź regionalnej listy wyborczej kandydatów na posłów oraz czas antenowy, przeznaczony na rozpowszechnienie tych audycji.</u>
          <u xml:id="u-46.2" who="#SenatorJanSzafraniec">Jak wiadomo, Sejm nie uchwalił poprawki posła Markiewicza, zmierzającej do uwzględnienia w zapisie ustawowym komercyjnych, prywatnych nadawców radiowych i telewizyjnych, którzy zaistnieją w niedalekiej już przyszłości na falach polskiego eteru. Brak ustawowego uporządkowania w tym zakresie spowoduje zakłócenie proporcji czasu antenowego przeznaczonego na poszczególne audycje wyborcze, na przykład przez możliwość wykupienia nieograniczonego czasu antenowego bądź zdobycie przez komitet wyborczy szczególnej sympatii prywatnego nadawcy. Żeby uniknąć takich następstw, należy wprowadzić zapis, zgodnie z którym komitetom wyborczym przysługiwałoby prawo odpłatnego rozpowszechniania audycji wyborczych w programach nie tylko publicznych nadawców radiowych i telewizyjnych, lecz także nadawców komercyjnych. Czas odpłatnych audycji zarówno w publicznych, jak i w komercyjnych programach byłby jednakowo limitowany. Stąd też należy uznać za zasadną poprawkę osiemnastą w art. 145, zaproponowaną przez Komisję Praw Człowieka i Praworządności, mówiącą między innymi o tym, że szczegółowe zasady w sprawie rozpowszechniania audycji określi Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji w porozumieniu z Państwową Komisją Wyborczą. Poprawka ta koresponduje z art. 23 ustawy o radiofonii i telewizji, której tryb postępowania w wyżej wymienionych sprawach pozostawia rozporządzeniu krajowej rady.</u>
          <u xml:id="u-46.3" who="#SenatorJanSzafraniec">Dlatego też będę głosował za poprawką. Proszę Wysoką Izbę o uwzględnienie jej w swojej decyzji.</u>
          <u xml:id="u-46.4" who="#SenatorJanSzafraniec">Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-47">
          <u xml:id="u-47.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-47.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Poproszę pana senatora Kępę. Następny będzie pan senator Jarzembowski, a jeśli jego nie będzie, to pan senator Mazurek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-48">
          <u xml:id="u-48.0" who="#SenatorJerzyKępa">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-48.1" who="#SenatorJerzyKępa">Uchwalona przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustawa z dnia 15 kwietnia 1993 r. „Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej” zdecydowanie faworyzuje określone ugrupowania. Jest to fakt. Twórcom tego nader oryginalnego aktu przyświecał cel niewątpliwie szczytny - stabilizacja sceny politycznej. Okazuje się, że tylko te ugrupowania mają skuteczną receptę na dzisiejsze bolączki. Istotnie, jest to stabilizacja, ale stabilizacja status quo, stabilizacja starego porządku. Ordynacja zakłada a priori stałe i niezmienne poparcie dla tych ugrupowań. Jest to założenie z gruntu fałszywe, jest to przyjęcie fikcji za pewnik. Ordynacja tworzy pewien stały, niezmienny układ polityczny wbrew woli wyborcy. Gdyby rzeczywiście przyszłe wybory parlamentarne zostały przeprowadzone według niej, to uprzywilejowane partie niewątpliwie zasługiwałyby na miano Frontu Jedności Narodu.</u>
          <u xml:id="u-48.2" who="#SenatorJerzyKępa">Art. 79 §3 ustawy, zwalniający komitet wyborczy partii, organizacji lub koalicji wyborczej, która bezpośrednio w poprzednich wyborach zgłosiła Prezydium Sejmu istnienie klubu liczącego co najmniej 15 posłów, z obowiązku poparcia listy okręgowej podpisami wyborców, umożliwia narodziny takiego układu. Brzmienie tego artykułu łamie klasyczną zasadę prawa: lex retro non agit, prawo nie działa wstecz. Ustanowienie tak ortodoksyjnego wymogu powoduje określone konsekwencje, przejawiające się w korzystniejszych rozwiązaniach, które dotyczą dalszych przepisów ordynacji, a mianowicie: art. 84, art 91 ust. 2, art. 143.</u>
          <u xml:id="u-48.3" who="#SenatorJerzyKępa">Treść art. 79 ust. 2, zawierająca wymóg rejestracji list okręgowych partii, które nie spełniają wymogu art. 79 ust. 3, w co najmniej połowie okręgów wyborczych kraju, to konsekwencja dyskryminacyjnej regulacji tego artykułu.</u>
          <u xml:id="u-48.4" who="#SenatorJerzyKępa">Unormowanie art. 79 ust. 5, stanowiące, iż art. 79 ust. 3 stosuje się także do komitetów wyborczych, które w dniu rozwiązania Sejmu spełniały określony warunek, dobitnie świadczy o tym, że określone ugrupowania, wiadomo jakie, zabezpieczyły się na wszelkie możliwe sposoby. Nie można przecież wykluczyć, że w dniu rozwiązania Sejmu taka partia nie będzie istniała, albo ulegnie daleko idącym podziałom, a mimo to będzie spełniała wymogi art. 79 ust. 3. Chcę zapytać, czy jest to logiczne.</u>
          <u xml:id="u-48.5" who="#SenatorJerzyKępa">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Postanowienia art. 79 ust. 1–5 i dalsze przepisy ordynacji, będące skutkiem uregulowań tego artykułu, są ewidentnie sprzeczne z konstytucją, a konkretnie z art. 1, z zasadą państwa prawa. Są sprzeczne z zasadą równości, kwestionują ją i negują.</u>
          <u xml:id="u-48.6" who="#SenatorJerzyKępa">Zasada równości polega na tym, że wszystkie podmioty prawa, adresaci norm prawnych mają być traktowani równo według jednakowej miary, bez różnicowań tak dyskryminujących, jak i faworyzujących. Jest to teza orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Zasada równości ma charakter zasady podstawowej, dotyczącej całokształtu praw wolności i obowiązków obywateli. Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu o sygnaturze W1/91 wskazał również, iż zasada równości wobec prawa wymaga respektowania równości wobec praw w zakresie dostępu do służby publicznej, co niestety ordynacja neguje. Wprawdzie Trybunał Konstytucyjny nie zajmował się ordynacją, mówię o dawnej ordynacji, ale w jednym z orzeczeń zajął stanowisko, w którym podkreślił szczególny charakter zasady równości w zakresie dostępu ugrupowań politycznych do środków masowego przekazu.</u>
          <u xml:id="u-48.7" who="#SenatorJerzyKępa">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Ordynacja ustanawia również progi w skali kraju - 5% dla partii i 8% dla koalicji wyborczej. Jest to bariera zbyt wysoka. Zresztą ustawodawca i tak nie był przekonany co do tego, czy którekolwiek z ugrupowań osiągnie te wymogi. Świadczą o tym kolejne regulacje, mianowicie w art. 6, gdzie próg 5% obniża się do progu 3% dla partii, a próg 8% obniża się do progu 5% dla koalicji. Jest to chyba świadomy brak konsekwencji, i to w tak zasadniczych kwestiach.</u>
          <u xml:id="u-48.8" who="#SenatorJerzyKępa">Przepis art. 111 ust. 3, analogicznie jak art. 119 ust. 3, zezwala na zaliczenie głosów oddanych na jedną partię innej partii. Nie ma moim zdaniem powodu, dla którego miałby on istnieć. Wniosek Komisji Praw Człowieka i Praworządności jest tu jak najbardziej zasadny.</u>
          <u xml:id="u-48.9" who="#SenatorJerzyKępa">Wątpliwości nasuwa także treść art. 138 pkt 6, cytuję: „Policja, straż miejska jest obowiązana do usunięcia plakatów i haseł, których sposób umieszczania może zagrozić życiu, zdrowiu fizycznemu ludzi albo bezpieczeństwu mienia bądź w ruchu drogowym”. Moim zdaniem jest tu zbyt duża dowolność w ocenie, która może stworzyć pole do nadużyć.</u>
          <u xml:id="u-48.10" who="#SenatorJerzyKępa">Ordynacja eliminuje już na wstępie szereg partii liczących się w opinii publicznej. Czyni wręcz niemożliwym utworzenie jakiejkolwiek koalicji, stosuje bowiem Orwellowską zasadę, o której wspomniał pan senator Bender. Są równi i równiejsi. Co oznacza ta zasada, wszyscy wiemy.</u>
          <u xml:id="u-48.11" who="#SenatorJerzyKępa">Pan profesor Jerzy Jasiński określił ordynację jako zmowę. Uważam, że ordynację należy bezwzględnie zmienić. Dlatego będę głosował i opowiadał się za poprawkami Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych, Komisji Konstytucyjnej oraz Komisji Praw Człowieka i Praworządności. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-48.12" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-49">
          <u xml:id="u-49.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-49.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę pana senatora Jarzembowskiego, następny będzie pan senator Mazurek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-50">
          <u xml:id="u-50.0" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Panie Marszałku! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-50.1" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Ze względu na dramatyczną sytuację w naszym kraju zadaniem niebywale ważnym staje się przyjęcie nowej, stabilizującej ordynacji wyborczej oraz przeprowadzenie, według zasad w niej określonych, przyspieszonych wyborów parlamentarnych, poprzedzonych przyjętym przez parlament kalendarzem politycznym.</u>
          <u xml:id="u-50.2" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Omawiana dzisiaj ordynacja wyborcza, uchwalona przez Sejm po wielomiesięcznej pracy z udziałem przedstawicieli różnych frakcji parlamentarnych, powinna i może stanowić ważny krok w kierunku uporządkowania sceny politycznej zgodnie z wolą i interesami narodu. Aczkolwiek nie jest doskonała pod każdym względem, to jednak stwarza przesłanki wyłonienia reprezentacji narodu skuteczniejszej niż aktualna. W obecnej sytuacji najważniejsze, że w ogóle jest. Dlatego opowiadam się za przyjęciem bez poprawek uchwalonej 15 kwietnia przez Sejm ustawy „Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej”.</u>
          <u xml:id="u-50.3" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Otrzymaliśmy projekt uchwały Senatu, zaproponowany przez Komisję Praw Człowieka i Praworządności, a także wniosek Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych oraz Komisji Konstytucyjnej, z licznymi poprawkami. Szanując prawo do swobodnych ocen, pozwolę sobie zrobić kilka uwag.</u>
          <u xml:id="u-50.4" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Jak sądzę, liczne poprawki stanowią zabieg zmierzający do zablokowania ordynacji wyborczej, która zakłada przefiltrowanie obecnego układu w rozproszkowanym Sejmie poprzez stworzenie zapór dla ugrupowań, które co prawda mają krzykliwych liderów, ale ich faktyczne społeczne poparcie jest nikłe. Uważam, że jest to element taktyki części ugrupowań solidarnościowych, które realnie oceniając swoje aktualne znaczenie i szanse wyborcze, dążą do zamrożenia wciąż jeszcze korzystnego dla nich, choć złego dla kraju, politycznego układu w państwie, między innymi poprzez zastopowanie nowej ordynacji.</u>
          <u xml:id="u-50.5" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Spośród wnioskowanych poprawek do ordynacji najbardziej dwuznaczną wydaje mi się ta, którą proponuje Komisja Praw Człowieka i Praworządności: aby wybory odbywały się nie w wolną od pracy sobotę, lecz w niedzielę. Jest niejako nawoływanie do rekomunizacji. Jeszcze nie tak dawno ci sami politycy, którzy nie chcą teraz głosować w sobotę, lecz tylko w niedzielę lansowali tezę, że uporczywe ustalanie dnia wyborów na niedzielę, a więc dzień świąteczny, było zamachem na prawa katolików, którym tym samym nie pozwalano dnia świętego w pełni święcić. Dla odmiany, teraz sobota wydaje się dniem niestosownym. Czyżby uznali, że wybory w sobotę to zamach na szabas? Przecież Polska jest krajem katolickim, świętującym niedzielę, nie mieszajmy więc do polskiej ordynacji świąt żydowskich! Niech dojdzie wreszcie do zerwania przez pierwszy demokratycznie wybrany parlament III Rzeczypospolitej z utrwaloną w minionym czterdziestopięcioleciu tradycją pracy wyborczej w niedzielę. Świętujmy dzień święty! Głosujmy w soboty! Tezę, że niedawni wybrańcy narodu z prawicowo-solidarnościowych list obawiają się dzisiaj wyborców, unaocznia również dążenie do obniżenia progów wyborczych, kwalifikujących ugrupowania do ław sejmowych. Moim zdaniem, wysokie progi procentowe są nie tylko potrzebne, ale wręcz konieczne dla uporządkowania sceny politycznej i wyboru przedstawicieli tych ugrupowań, które faktycznie są obecnie społecznie zakorzenione.</u>
          <u xml:id="u-50.6" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Warto przypomnieć, za profesorem Tadeuszem Iwińskim, że w Hiszpanii, gdzie w roku 1977 do wyborów startowało dwieście pięćdziesiąt partii, czy w dziesięciomilionowej Portugalii, gdzie do pierwszych wyborów stawało sto partii, po uchwaleniu ordynacji podobnej do dziś rozpatrywanej, nastąpiło wyraźne wyklarowanie systemu wyborczego. Progi procentowe dla partii występujących pojedynczo lub w koalicjach są sprawiedliwe i służą dobru państwa. Progi procentowe są zresztą z powodzeniem stosowaną w wielu krajach o ugruntowanych systemach demokracji parlamentarnej.</u>
          <u xml:id="u-50.7" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Na marginesie… Zwykle bywa tak, że ci, którym widmo porażki zagląda w oczy, z odpowiednim wyprzedzeniem składają swą prawdopodobną klęskę na karb rzekomo złej ordynacji. Zauważmy, kto o tym dzisiaj mówił z tej trybuny? Wygląda to tak, jak ociężała tancerka, której w pląsach przeszkadza a to suknia, a to pantofelki. Uważam, że demonizowanie ordynacji wyborczej byłoby niewłaściwe. Prawo wyborcze, które poddajemy dziś krytycznej analizie, jest kompromisem uprawdopodobniającym wyłonienie sprawnego i reprezentatywnego parlamentu.</u>
          <u xml:id="u-50.8" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Mam jeszcze uwagę do poprawki proponowanej przez komisje oraz niektórych wypowiedzi senatorów dotyczących tego, aby prawo zawierało zapis o konieczności przedwyborczej lustracji.</u>
          <u xml:id="u-50.9" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Kwestie lustracyjno-dekomunizacyjne stają się obsesją niektórych członków tej izby, ale w tym przypadku popieram owo dążenie. Jestem przeświadczony, że z jednej strony styropianowo-kombatancka, a z drugiej niesolidarnościowa przeszłość, będzie w nowych wyborach działała na wyborców odwrotnie niż w roku 1989. Podobnie może być z wyborczą propagandą lub antypropagandą ambonową.</u>
          <u xml:id="u-50.10" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Jestem przeświadczony o dojrzałości wyborców. Kto ma czyste sumienie, nie musi niczego ukrywać. Żeby nie było nieporozumień - w wyborach do Senatu, jako kandydat Sojuszu Lewicy Demokratycznej nie tylko nie ukrywałem, lecz wręcz podkreślałem swą poprzednią przynależność do PZPR i obecną do SdRP, jak również niesolidarnościową proweniencję. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-50.11" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-51">
          <u xml:id="u-51.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-51.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pan senator Woźnica ad vocem. Proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-52">
          <u xml:id="u-52.0" who="#SenatorJanuszWoźnica">Pan senator powiedział, że ugrupowania postsolidarnościowe dążą do zamrożenia aktualnej sytuacji politycznej w Sejmie. Chcę panu senatorowi przypomnieć, że za tym projektem ordynacji głosowały w Sejmie, między innymi, Unia Demokratyczna i Porozumienie Centrum, a są to ugrupowania postsolidarnościowe. Dzięki poparciu owych ugrupowań ordynacja w takim kształcie przeszła. Chyba że pan senator udowodni, że to nie są ugrupowania postsolidarnościowe?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-53">
          <u xml:id="u-53.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-53.1" who="#komentarz">(Senator Ryszard Jarzembowski: Jeżeli wolno odpowiedzieć, Panie Marszałku…)</u>
          <u xml:id="u-53.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-54">
          <u xml:id="u-54.0" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Gdyby pan senator Woźnica słuchał mnie uważnie, to zauważyłby, iż mówiłem o części ugrupowań postsolidarnościowych. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-55">
          <u xml:id="u-55.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-55.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pan senator Mazurek, proszę bardzo. Następnym mówcą będzie pan senator Brzozowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-56">
          <u xml:id="u-56.0" who="#SenatorJanuszMazurek">Panie Marszałku! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-56.1" who="#SenatorJanuszMazurek">Demokracja parlamentarna nie jest idealnym sposobem sprawowania władzy, ma swoje słabe strony. Czasami wśród obywateli czy polityków rodzą się różne pomysły pewnego ograniczania, naprawiania demokracji. Ordynacja wyborcza w wersji przyjętej przez Sejm jest właśnie przejawem tego typu woli.</u>
          <u xml:id="u-56.2" who="#SenatorJanuszMazurek">Chciałem zauważyć, że takie naprawianie demokracji parlamentarnej może być czasami niebezpieczne dla tejże demokracji. Trzeba zwłaszcza zwrócić uwagę na intencje tych, którzy dokonują owych napraw, na siły polityczne, które do nich dążą. Dla mnie rozpatrywana dziś przez Wysoki Senat ordynacja wyborcza nie oznacza nic innego, jak tylko dokonywany pod pozorem likwidacji rozdrobnienia podział łupów pomiędzy dotychczasowych zwycięzców, pomiędzy partie, które mają największą siłę w parlamencie. Moim zdaniem, intencją twórców ordynacji nie jest sama likwidacja rozdrobnienia. Chciałem powiedzieć, że mogą być różne sposoby tejże likwidacji, ten wybrany jest akurat najgorszy. Podam przykład Włoch, gdzie też powstał ostatnio problem likwidacji rozdrobnienia. Aby go rozwiązać, wybrano w referendum system większościowy, a więc inny niż system przyjęty u nas w Sejmie.</u>
          <u xml:id="u-56.3" who="#SenatorJanuszMazurek">Za takim właśnie systemem, zwłaszcza na dzisiaj, generalnie się opowiadam. Uważam, że spowodowałby on likwidację rozdrobnienia w parlamencie i jednocześnie wybór właściwych osób, nie namaszczonych bezpośrednio przez partię, ale wybranych, i to wybranych w niedużych okręgach. Najlepszym rozwiązaniem byłyby okręgi jednomandatowe. Tymczasem mamy do czynienia z dużymi okręgami, a przy tym z okręgami o różnej wielkości, co jest też istotne, zwracał na to uwagę zwłaszcza pan senator Romaszewski. Są okręgi mające od trzech do siedemnastu posłów. W związku z tym pięcioprocentowy próg wyborczy nie ma jednego znaczenia, powstają inne progi. W tym zakresie ordynacja jest wyraźnie niesprawiedliwa.</u>
          <u xml:id="u-56.4" who="#SenatorJanuszMazurek">Na temat zasady równości wypowiadał się pan senator Kępa. Dodam tylko jeszcze, że właśnie różna wielkość okręgów wyborczych powoduje naruszenie zasady sprawiedliwości, która jest przecież zapisana w art. 1 konstytucji. Mamy kilka przykładów na to, że ordynacja narusza przepis art. 1 konstytucji, dotyczący państwa prawa i zasady sprawiedliwości społecznej.</u>
          <u xml:id="u-56.5" who="#SenatorJanuszMazurek">Co do państwa prawa… Chociażby to, że działa ona wstecz, jest wyraźnym naruszeniem zapisu konstytucyjnego o państwie prawa. Przypuszczam, że jeżeli ordynacja zostanie przyjęta w dotychczasowej wersji, może być zaskarżona do Trybunału Konstytucyjnego. Zaskarżenie to może okazać się skuteczne.</u>
          <u xml:id="u-56.6" who="#SenatorJanuszMazurek">Co do poszczególnych projektów poprawek, to generalnie opowiadam się za nimi. Oczywiście, z braku czasu nie będę ich referować. Zmierzają one do poprawienia ordynacji wyborczej. Nie wprowadzają innej koncepcji, a szkoda. Ale musi być przynajmniej poprawienie zapisów, żeby ordynacja miała demokratyczny kształt.</u>
          <u xml:id="u-56.7" who="#SenatorJanuszMazurek">Wypowiem się może w kwestii szczegółowej, dotyczącej problemu lustracyjnego. Cieszę z tego, że pan senator Jarzembowski poparł, jak zrozumiałem, koncepcję umieszczenia zapisu odnośnie do pracy w tajnych służbach. Chodzi o oświadczenie, które nie rodzi bezpośrednio żadnych sankcji. Rozumiem tę intencję i również ją popieram, wyborca powinien mieć prawo do wiedzy o swoim kandydacie. To jest ważne, nic więcej. Nie chodzi przecież o żadne ukaranie.</u>
          <u xml:id="u-56.8" who="#SenatorJanuszMazurek">Nie zgadzam się więc z wypowiedzią pani senator Skowrońskiej, że jest tu porównanie do karania, rozważanie na temat skazania, i tak dalej, wreszcie z podsumowaniem, że jest to bardziej zagadnienie emocji niż prawa. To nie jest zagadnienie ani emocji, ani bezpośrednio prawa, tylko wiedzy o kandydacie. Kandydat do Sejmu czy do Senatu staje się osobą publiczną i ma w pewnym sensie mniej uprawnień niż inny obywatel, zwłaszcza jeżeli chodzi o sferę życia osobistego. Tutaj obywatel ma prawo żądać „prześwietlenia” kandydata. Problem lustracji nadal nie został, niestety, rozwiązany w parlamencie.</u>
          <u xml:id="u-56.9" who="#SenatorJanuszMazurek">Kończąc, chciałbym zwrócić uwagę na to, że ordynacja w tym kształcie rodzi szereg niebezpieczeństw, o czym już zresztą mówiono. Nie będzie więc elementem stabilizacji, jestem o tym przekonany, będzie raczej elementem destabilizacji.</u>
          <u xml:id="u-56.10" who="#SenatorJanuszMazurek">Z kolei podział na równych i równiejszych - nie chciałbym już tego przypominać, wypowiadało się na ten temat wielu mówców - może stać się elementem destabilizacji, jeżeli zostanie utrzymany. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-56.11" who="#komentarz">(Senator Ryszard Jarzembowski: Panie Marszałku, ad vocem, jeżeli można.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-57">
          <u xml:id="u-57.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-57.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pan senator Jarzembowski ad vocem, proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-58">
          <u xml:id="u-58.0" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Myślę, że pan senator Mazurek nadinterpretuje moją wypowiedź, jeśli chodzi o kwestię lustracji. Powiedziałem tylko, iż popieram dążenie do tego, aby każdy wyborca miał pełną informację, czy kandydat, na przykład, był członkiem partii. Posłużyłem się własnym przykładem, ja to ujawniałem. Nie wiem, czy pan również ujawnił. W każdym razie pan moje słowa wyraźnie nadinterpretuje. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-59">
          <u xml:id="u-59.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-59.1" who="#komentarz">(Senator Janusz Mazurek: W każdym razie, jeśli można króciutko odpowiedzieć, sądzę, że co do intencji jesteśmy jednak zgodni.)</u>
          <u xml:id="u-59.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-59.3" who="#komentarz">(Senator Anna Bogucka-Skowrońska: Prosiłabym ad vocem…)</u>
          <u xml:id="u-59.4" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pani senator Skowrońska ad vocem, proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-60">
          <u xml:id="u-60.0" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Panie Marszałku!</u>
          <u xml:id="u-60.1" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Chyba zostałam źle zrozumiana. Nie wspominałam o karalności, mówił o niej kolega Leszek Piotrowski. Powiedziałam tylko, że nie można nikogo zmusić do ujawnienia, na przykład, karalności. Można zataić karalność za morderstwo i nie wolno nawet udowadniać kłamstwa, gdy już nastąpiło zatarcie skazania. Tutaj zaś chce się wyciągać konsekwencje z nieujawnienia przeszłości dotyczącej współpracy.</u>
          <u xml:id="u-60.2" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Wykazywałam niekonsekwencję prawną tej koncepcji, w związku z wypowiedzią kolegi Leszka Piotrowskiego. Kolega Mazurek źle mnie zrozumiał.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-61">
          <u xml:id="u-61.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-61.1" who="#komentarz">(Senator Janusz Mazurek: Czy można króciutko?)</u>
          <u xml:id="u-61.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-62">
          <u xml:id="u-62.0" who="#SenatorJanuszMazurek">Ja z kolei starałem się wykazać niekonsekwencję w wypowiedzi pani senator. Przy lustracji nie chodzi o ukaranie. Chciałem wykazać, że to nie ma związku z karaniem. Jeżeli ktoś nie kandyduje, nie będzie lustrowany. To zupełnie inne zagadnienie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-63">
          <u xml:id="u-63.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-63.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Będzie teraz przemawiał pan senator Brzozowski. Następnym mówcą jest pan senator Bohdanowicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-64">
          <u xml:id="u-64.0" who="#SenatorTadeuszBrzozowski">Panie Marszałku! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-64.1" who="#SenatorTadeuszBrzozowski">Przy okazji dyskusji o ordynacji wyborczej znowu odzywają się emocje i podteksty polityczne. Dobrze by było, gdyby udało się tego uniknąć.</u>
          <u xml:id="u-64.2" who="#SenatorTadeuszBrzozowski">Chciałbym sprostować wypowiedzi niektórych państwa senatorów dotyczące art. 1 ust. 2, zapisu mówiącego o wyborach w wolną sobotę, jako dniu wolnym od pracy. Otóż, sobota dla znacznej części społeczeństwa nie jest dniem wolnym od pracy.</u>
          <u xml:id="u-64.3" who="#SenatorTadeuszBrzozowski">Można mówić, że jest to w interesie ugrupowań ludowych, i tak dalej. Ja twierdzę, że ten zapis dyskryminuje mieszkańców wsi jako wyborców, ale nie tylko tych, którzy będą głosować na ugrupowania ludowe, lecz także wyborców głosujących na inne ugrupowania, bo tak w rzeczywistości jest. Jestem za poprawką Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich, żeby zapisać, iż wybory będą odbywać się w niedzielę.</u>
          <u xml:id="u-64.4" who="#SenatorTadeuszBrzozowski">Rozpatrzmy teraz art. 3, art. 6, art. 79, szczególnie ust. 2 i ust. 3. Odnoszę wrażenie, że również preferowana jest sytuacja, iż silniejszy bierze więcej, dużo więcej. Osobiście uważam, że progi przewidziane w art. 6 i art. 3 trzeba obniżyć. Możemy się spierać, czy to będzie dobrze, czy źle dla naszej sceny politycznej, każdy z nas ma odrębne zdanie. Twierdzę, że gwałtowne wejście ze zmianami na scenę polityczną, może spowodować pewne nieobliczalne konsekwencje.</u>
          <u xml:id="u-64.5" who="#SenatorTadeuszBrzozowski">Chciałbym się jeszcze polemicznie ustosunkować do wypowiedzi pani senator Boguckiej-Skowrońskiej, która stwierdziła, że Senat powinien bardzo wstrzemięźliwie spojrzeć na ordynację wyborczą do Sejmu, niejako dlatego, że jest to wewnętrzna sprawa Sejmu. To nie jest tak. Z racji usytuowania prawnego, Senat ma prawo, ale i obowiązek, zająć się tą sprawą. Nie jest to tylko sprawa Sejmu, to jest sprawa całego naszego państwa. Powinniśmy więc również ingerować w tę ordynację wyborczą.</u>
          <u xml:id="u-64.6" who="#SenatorTadeuszBrzozowski">Pan senator Jarzembowski stwierdził - przepraszam, być może niedokładnie przytoczę wypowiedź - że małe, krzykliwe ugrupowania zechcą się dostać do parlamentu, do Sejmu. Jeżeli będziemy pilnie obserwować naszą scenę polityczną, to zauważymy, że pewne elementy demagogii są nieobce również większym ugrupowaniom politycznym. Tak widzę tę sprawę. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-65">
          <u xml:id="u-65.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Poproszę pana senatora Bohdanowicza o zabranie głosu. Następnym mówcą będzie pan senator Makarewicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-66">
          <u xml:id="u-66.0" who="#SenatorWaldemarBohdanowicz">Panie Marszałku! Panie i Panowie Senatorowie!</u>
          <u xml:id="u-66.1" who="#SenatorWaldemarBohdanowicz">W zasadzie chciałbym skoncentrować się na dwóch sprawach ogólnych, moim zdaniem zasadniczych w tej debacie, jak również na kilku sprawach szczegółowych, dotyczących samej ustawy.</u>
          <u xml:id="u-66.2" who="#SenatorWaldemarBohdanowicz">Po pierwsze, czy ustawa, nad którą dzisiaj debatujemy, jest zgodna z konstytucją, czy nie? Padały tu z ust moich przedmówców stwierdzenia, które wymagają - jak mi się wydaje - aby Wysoki Senat uzyskał pewne opinie prawne, które pozwoliłyby nam stwierdzić, czy nasza debata ma sens, czy też nie. Jeżeli ta ustawa jest niezgodna z konstytucją, to nie powinna być przez Senat uchwalona. Jeżeli słyszę, że naruszona jest równość praw wyborczych, że następuje rozszerzenie uprawnień poza obywatela polskiego, że następuje nieprzewidziane konstytucją Rzeczypospolitej unieważnienie, że rozwiązanie Sejmu może nastąpić z powodu unieważnienia wyborów, to chociaż nie jestem prawnikiem, mam poważne wątpliwości, czy możemy dyskutować nad ustawą, która budzi takie zastrzeżenia.</u>
          <u xml:id="u-66.3" who="#SenatorWaldemarBohdanowicz">Jeżeli mówimy o prawach obywatela i zastanawiamy się, czy powinna być wniesiona poprawka o lustracji, czy też nie, to powinniśmy sobie odpowiedzieć na pytanie, czy poprawka o lustracji jest zgodna z konstytucją, czy nie. Jeżeli czekamy na ordynację wyborczą jak na deszcz, o czym jeden z senatorów mówił, to musimy również mieć taką świadomość, aby na nasze głowy nie spadł przypadkiem kwaśny deszcz.</u>
          <u xml:id="u-66.4" who="#SenatorWaldemarBohdanowicz">Padały tutaj słowa dość dziwne, wynikające z braku kultury politycznej. Myślę, że to, czy wybory odbędą się w niedzielę, czy w sobotę jest sprawą istotną. Jeżeli jeden z moich przedmówców przywoływał czasy ze swojego wcześniejszego „wcielenia politycznego”, kiedy niedziela była rzekomo odbierana przez społeczeństwo jako naruszenie świętych praw katolików do świętowania, to chciałbym powiedzieć, że ugrupowanie, do którego pan senator Jarzembowski wówczas należał, też starało się zapewnić jak największą frekwencję wyborczą, i popierało właśnie niedzielę. Wyniki tych wyborów często wahały się w granicach 98,9%–99,9%. Panie senatorze Jarzembowski, myślę, że o tym dzisiaj nie możemy zapominać.</u>
          <u xml:id="u-66.5" who="#SenatorWaldemarBohdanowicz">Chciałem zwrócić uwagę Wysokiego Senatu na fakt, że to…</u>
          <u xml:id="u-66.6" who="#komentarz">(Senator Ryszard Jarzembowski: Dążymy do frekwencji.)</u>
          <u xml:id="u-66.7" who="#SenatorWaldemarBohdanowicz">Jeśli można, Panie Senatorze, ja panu nie przerywałem, będzie pan mógł odpowiadać w ramach prawa do repliki.</u>
          <u xml:id="u-66.8" who="#SenatorWaldemarBohdanowicz">Jeżeli dzisiaj w tej sali słyszymy z pogardą wypowiedziane słowa, że ugrupowania, które się „wychowały na styropianie” są przegrane, to chciałem z tej trybuny ostrzec Wysoki Senat, co do wyników następnych wyborów parlamentarnych. Jeżeli pan senator Jarzembowski zapomina o tym, co robił kiedyś, i dzisiaj z dumą twierdzi, że jest obrońcą demokracji, to potrzebujemy troszeczkę wyobraźni, aby sobie wyobrazić, jak to będzie po wyborach.</u>
          <u xml:id="u-66.9" who="#SenatorWaldemarBohdanowicz">Myślę, że warto o tym dzisiaj powiedzieć. Kultura polityczna wymaga, aby jednoznacznie stwierdzić, że dzień wyborów jest najważniejszym świętem politycznym Rzeczypospolitej i może właśnie dlatego powinna to być niedziela, dzień święty. Jeżeli ktoś mówi, że obawy przed sobotą wynikają, być może, z tego, że bronimy szabasu, to ja będę pierwszym, który będzie bronił szabasu, jeżeli Żydzi zwrócą się do mnie z taką prośbą. Bo z tej trybuny padały stwierdzenia, że demokracja jest wtedy, kiedy większość myśli o mniejszości. Ustawa o ordynacji wyborczej takiego myślenia nie przejawia. Mam na myśli sprawę wysokich progów.</u>
          <u xml:id="u-66.10" who="#SenatorWaldemarBohdanowicz">Panie Marszałku! Panie i Panowie Senatorowie! Jeśli można, zwrócę uwagę na pewne szczegóły tej ordynacji. Chciałem nawiązać do art. 15 ust. 2 i do art. 163 ust. 1, kiedy mówi się o listach wyborczych, które mają służyć, między innymi, do wyborów rad gminnych. Chciałem zwrócić uwagę, iż ten przepis jest zawężeniem tego, o czym dzisiaj mówi się w Rzeczypospolitej i o czym wspomina się, myśląc o majowych wyborach samorządowych w przyszłym roku. Nie uwzględnia on sprawy wyborów do samorządowych powiatów. Zdając sobie sprawę z tego, że nie ma jeszcze żadnego dokumentu prawnego, mówiącego o powołaniu powiatów, rad powiatowych, sugerowałbym zmianę tego stwierdzenia na określenie: „oraz do rad samorządu terytorialnego”. W moim przekonaniu, wychodziłoby to naprzeciw temu, co ma się wydarzyć w Rzeczypospolitej w roku następnym.</u>
          <u xml:id="u-66.11" who="#SenatorWaldemarBohdanowicz">Chciałbym również zwrócić uwagę Wysokiego Senatu na sprawę związaną z art. 154 ust. 4 i art. 158 ust. 1, do czego nawiązuje poprawka Komisji Inicjatyw i Praw Ustawodawczych oraz Komisji Konstytucyjnej, poprawka dwudziesta w druku 179 A. Jeżeli ordynacja wyborcza wymaga sprawozdania finansowego w ciągu trzech miesięcy, a niewykonanie tego sprawozdania karze się grzywną, to wydaje mi się, że jest to zbyt łagodne podejście. Jeżeli niewykonanie lub zafałszowanie tego sprawozdania będzie kosztowało stronę zobowiązaną do przedstawienia dokumentu niewielką kwotę, będzie to zachętą do dokonywania takich przestępstw. Generalnie popieram poprawkę dwudziestą, złożoną przez obie komisje, niemniej jednak wydaje mi się, że w art. 151 ust. 1 i ust. 2 powinna być przemyślana sprawa konsekwencji. Nie mogę powiedzieć w tej chwili, czy to powinno być umieszczone w ust. 1, czy niesporządzenie i nieopublikowanie sprawozdania finansowego albo podawanie w nim nieprawdziwych danych powinno podlegać tylko karze grzywny, czy też pozbawienia wolności. Powiadam, nie jestem prawnikiem, dlatego nie chciałbym szczegółowo wypowiadać się na ten temat. Zwracam jednak uwagę Wysokich Komisji na ten problem.</u>
          <u xml:id="u-66.12" who="#SenatorWaldemarBohdanowicz">Jeszcze sprawa art. 79 ust. 3. „Komitety wyborcze partii, organizacji lub koalicji wyborczej, które bezpośrednio po poprzednich wyborach zgłosiły Prezydium Sejmu istnienie klubu liczącego co najmniej piętnastu posłów zwolnione są ze zbierania podpisów na listach popierających”. Nie jest jednoznaczne, czy są to posłowie, którzy w tej chwili tworzą to samo ugrupowanie, czy też posłowie, którzy tworzyli ugrupowanie po poprzednich wyborach. Ten artykuł i ten ustęp są dowodami na stosowanie zasady, że prawo może działać wstecz. Wydaje mi się, że to powinno zostać zmienione, zgodnie z propozycją zgłoszoną przez obie komisje, czyli poprawką dziesiątą, oznaczoną literą „c”. Dziękuję, Panie Marszałku.</u>
          <u xml:id="u-66.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-67">
          <u xml:id="u-67.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-67.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Poproszę pana senatora Makarewicza, następnym będzie pan senator Walerian Piotrowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-68">
          <u xml:id="u-68.0" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-68.1" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Chciałbym poświęcić nieco uwagi niektórym problemom uregulowanym w omawianej ustawie „Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej”.</u>
          <u xml:id="u-68.2" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Sprawa, do której chciałbym się ustosunkować w pierwszej kolejności, niewątpliwie nie należy do grupy problemowych, nie jest też interesująca dla teoretyków, rozważających problematykę ordynacji w różnych aspektach prawa państwowego. To z pozoru sprawa drugorzędna, wręcz porządkowa, może jednak mieć duży wpływ na frekwencję wyborczą, a co za tym idzie, na wynik głosowania w całym kraju.</u>
          <u xml:id="u-68.3" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Chodzi mi o ustalony w art. 1 ust. 2 ordynacji, termin wyborów. Po raz pierwszy Sejm zaproponował, by wybory odbywały się w wolną od pracy sobotę. Uczyniono to niewątpliwie kierując się dobrem elektoratu miejskiego. Jest to swoisty znak czasu. Uczestnictwo w akcie wyborczym we wczesnych godzinach rannych w sobotę zapewnia rodzinom miejskim wolny weekend - a więc sobotę i niedzielę bez potrzeby wcześniejszego powrotu do miasta. Problem jednak w tym, że takie unormowanie godzi w elektorat wiejski. Na wsi nie ma wolnych weekendów, sobota jak każdy inny zwykły dzień tygodnia jest dniem pracy.</u>
          <u xml:id="u-68.4" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Wolnymi od pracy są niedziele lub inne dni świąt kościelnych. Wtedy też tradycyjnie przed nabożeństwami, a jeszcze częściej po nabożeństwach, mieszkańcy wsi udają się do urn wyborczych. Nie dziwi więc, że nowy zapis w ordynacji wyborczej wywołał falę sprzeciwu na wsi. Jako senator reprezentujący to środowisko miałem możliwość się z nią zetknąć. Wieś nie rozumie nowego unormowani i odbiera to jako przejaw braku zainteresowania grupą elektoratu wiejskiego. Jestem za zmianą tego przepisu i powrotem do tradycyjnej formuły, aby wybory odbywały się w niedzielę lub inny dzień świąteczny.</u>
          <u xml:id="u-68.5" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Mamy tu przypadek kolizji interesów. Co ograniczać na rzecz wyborów: wypoczynek czy pracę? Myślę jednak, iż wypoczynek powinien ustąpić, tym bardziej, że konieczność nieco wcześniejszego powrotu z weekendu raz na jakiś czas nie wpłynie negatywnie na frekwencję wyborczą w mieście. Przywiązana do tradycji wieś może zaś nie pójść na wybory w sobotę. Uważam, że w pogoni za wątpliwymi nowinkami nie powinniśmy gubić pozytywnych przyzwyczajeń, które w tym przypadku mają wymiar efektu wyborczego.</u>
          <u xml:id="u-68.6" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Jednym z istotnych postanowień ordynacji jest instytucja listy ogólnopolskiej. Instytucja list ogólnopolskich, czasem nosząca nazwę krajowych czy państwowych, nie jest czymś zupełnie nowym w prawodawstwie polskim oraz zagranicznym. W Polsce funkcjonowała ona już w latach dwudziestych, istniała w PRL, stosowana była w poprzednich wyborach, jak również w 1989 r. Można powiedzieć, że listy ogólnopolskie sprawdziły się, ale raczej z punktu widzenia władzy państwowej i partii politycznych. Na ogół nie zwykło się pytać w tej sprawie o zdanie obywateli. Listy krajowe dają korzyści, których nie można lekceważyć. Nie można jednak i nie należy ich przeceniać, a tym bardziej nie dostrzegać negatywów. Podstawowym zarzutem jest wyłączenie z normalnej procedury wyborczej 69 mandatów, tj. około 15% ogółu. Jest to ustawowe stwarzanie przywilejów dla czołowych postaci i wpływowych partii politycznych. Listy te pozwalają wprowadzić do parlamentu osoby, które nie zyskały niezbędnego poparcia w swoich okręgach, a więc wbrew woli elektoratu. W konsekwencji tacy posłowie nie czują się związani ze swoim okręgiem, nawet można przypuszczać, że często żywią urazę do pochodzących z niego wyborców. Tacy posłowie po prostu nie mają własnego elektoratu. Można nawet powiedzieć, że nie zostali wybrani, lecz mianowani przez swoje partie.</u>
          <u xml:id="u-68.7" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Rozważamy jeszcze argument, że dzięki liście krajowej liderzy partyjni mają niemal gwarantowane mandaty, co ogólnie rzecz biorąc jest korzystne. Jeśli dana partia cieszy się popularnością, ma znaczną bazę społeczną, jeśli zdobędzie w wyborach ponad 8% głosów, to m.in. dlatego, że ma dobrych przywódców. Trudno więc wyobrazić sobie duże poparcie elektoratu dla listy partyjnej, a jednoczenie niewybranie w danym okręgu liderów tej partii.</u>
          <u xml:id="u-68.8" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Reasumując, jestem za kolejnym rozważeniem możliwości ewentualnej rezygnacji z list krajowych. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-68.9" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-69">
          <u xml:id="u-69.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-69.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę o zabranie głosu pana senatora Waleriana Piotrowskiego. Następnym mówcą będzie pan senator Stępień.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-70">
          <u xml:id="u-70.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Panie Marszałku! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-70.1" who="#SenatorWalerianPiotrowski">W sposób polityczny debatujemy nad sprawą polityczną niezmiernej wagi i proponujemy różne rozwiązania, przyjęcie ordynacji wyborczej bez zmian, jej odrzucenie czy wprowadzenie bardzo głęboko i daleko idących poprawek w mniejszym lub większym zakresie.</u>
          <u xml:id="u-70.2" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Komisja Inicjatyw i Prac Ustawodawczych oraz Komisja Konstytucyjna w swej większości, jaka się ukształtowała zgodnie z regulaminem - w tym również ja, obecnie osobiście - opowiadamy się za poprawkami mieszczącymi się w koncepcji tej ordynacji wyborczej.</u>
          <u xml:id="u-70.3" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Debatujemy bowiem nad tym problemem nie w jakiejś pustyni politycznej, ale w pewnej politycznej rzeczywistości, która wyrażona została wynikami głosowania w Sejmie. Za ordynacją wyborczą w takim kształcie, w jakim została przyjęta, opowiedziało się 239 posłów, przeciwko głosowało 132, 4 wstrzymało się od głosu i 85 nie wzięło udziału w głosowaniu. Gdybyśmy nawet uznali tych 89 posłów za przeciwników ordynacji wyborczej i doliczyli ich do tych, którzy zdecydowanie głosowali przeciwko niej, uzyskalibyśmy liczbę 221 - przy 239 głosach za, 221 przeciw. Myślę, że ta operacja cyfrowa, przypomnienie tych cyfr, daje nam pewien pogląd na całą sprawę i mówi, że o możliwości zmiany koncepcji ordynacji w Sejmie nie można marzyć.</u>
          <u xml:id="u-70.4" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Wnioski zmierzające do odrzucenia tej ordynacji ewentualnie wnioski do zmiany jej modelu w Senacie, zostaną odrzucone. Z tym się w każdym razie trzeba liczyć. Wtedy wszystko to, co tutaj czynimy, będzie pewną demonstracją polityczną, która zostanie odnotowana, będzie miała udział w kształtowaniu opinii publicznej, ale nie doprowadzi do pozytywnych rozwiązań. Stąd z taką troską przysłuchuję się wielu wypowiedziom, bardzo emocjonalnym. Emocje w tej debacie są zrozumiałe, gdyż mówi się o arogancji, hipokryzji, pysze, cynizmie itd. Oczywiście, w polityce są to argumenty dopuszczalne.</u>
          <u xml:id="u-70.5" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Jest jednak pewna sprawa. Jeżeli ordynacja zostanie przyjęta, to czy i w jakim zakresie - a myślę, że tak się stanie - będzie miało to wpływ na społeczne odrzucenie jej, przynajmniej w jakiejś części? Czy przyczyni się to do zwiększenia absencji wyborczej wbrew intencjom tych wszystkich, którzy się tutaj wypowiadają i którzy sądzą - myślę bowiem, że wszyscy tak sądzimy - iż wysoka frekwencja wyborcza jest pożądana dla stabilizacji politycznej w Polsce i że niezależnie od wyników wyborów obowiązkiem obywatelskim jest przyjęcie odpowiedzialności za Polskę i jej przyszłość? Dlatego też sądzę, że powinniśmy się oderwać od słów pełnych emocji. Mówimy tutaj o ordynacji większościowej, mówimy o jej zaletach, ale w odbiorze społecznym znowu ten problem jawi się jako panaceum na wszystko, panaceum wyrażające się w tym, że my wybieramy kogo chcemy w naszym miasteczku, w naszym mieście, w naszym okręgu wyborczym, nie kierując się przynależnością polityczną.</u>
          <u xml:id="u-70.6" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Taki właśnie jest odbiór, Panie Senatorze. Wiem, że w doświadczonych demokracjach jest inaczej, ale jeżeli się przysłuchamy głosom lokalnych - dzisiaj mówią - „niepolityków”, to usłyszymy właśnie takie myśli: mamy tę wyższość nad politykami, iż nie jesteśmy nimi i zrobimy komitet wyborczy ludzi rozsądku. Może powstać sytuacja, w której będziemy mieli 460 takich komitetów ludzi rozsądku, nie powiązanych ze sobą żadną polityczną myślą, a jeśli nie 460, to 200. W naszej konkretnej sytuacji widać też pewne mankamenty ordynacji większościowej. Trzeba mieć bowiem pełną świadomość tego, że w skrajnym przypadku 49% wyborców może pozostać poza reprezentacją w parlamencie. To jest pozytywne w sytuacji, gdy istnieje aprobata takiego układu i zdolność do wyczekiwania na zmianę parlamentu w okresie kadencji wyborczej. Gdy brak tego wszystkiego, nie ma również pożądanej stabilizacji. Gdybyśmy nawet uznali wszystkie zalety ordynacji większościowej, to w chwili obecnej musimy pracować w pewnym realizmie konstytucyjnym. Czy mamy warunki do tego, by zwołać referendum, by zmieniać konstytucję? Czy i kiedy? Czy przyczyni się to wszystko do stabilizacji? Opowiadam się więc za poprawkami.</u>
          <u xml:id="u-70.7" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Dodam jeszcze parę zdań na temat poprawek, również konstytucyjnych. Nie możemy przyjąć tej ustawy bez poprawek, chociażby z uwagi na art. 12 ust. 2 - przyznanie wbrew konstytucji prawa wyborczego osobom nie posiadającym obywatelstwa polskiego, jedynie zamieszkującym stale na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Konstytucja tego nie przewiduje, dlatego nie możemy przyjąć tego zapisu.</u>
          <u xml:id="u-70.8" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Nie możemy także przyjąć - przynajmniej w tym zapisie - przytaczanego przed chwilą przez pana senatora Bohdanowicza art. 158, stanowiącego o odpowiedzialności karnej, ponieważ jest on źle zredagowany z punktu widzenia prawa karnego. W ust. 2 łączy odpowiedzialność za wykroczenie i przestępstwo, co jest zupełnie niedopuszczalne. Stanowi on o przestępstwie, o odpowiedzialności za nieumyślne przestępstwo i statuuje ją jako wykroczenie. Określa więc odpowiedzialność karną za dopuszczenie do wykonania obowiązku sporządzania, podczas gdy prawo karne z reguły mówi o niewykonaniu obowiązku przez tego, kto jest zobowiązany do jego wykonania.</u>
          <u xml:id="u-70.9" who="#SenatorWalerianPiotrowski">To są dwa problemy, które powinny być rozwiązane pozytywnie, bez szkody dla ordynacji wyborczej, ale zgodnie z celem tego przepisu, który - tu mamy kwestię podniesioną przez pana senatora Bohdanowicza - musi być rozważony. Za nieodprowadzenie, nieprzekazanie nadwyżki przez osobę odpowiedzialną, jak my to proponujemy według art. 158, grozi kara pozbawienia wolności do lat 2. Jest to przestępstwo. A niewykonanie obowiązku sporządzenia i opublikowania sprawozdania jest tylko wykroczeniem i podlega karze grzywny. Trzeba się zastanowić, czy wtedy rzeczywiście norma ta nie będzie pusta, bo grzywnę na poziomie wykroczenia będą mogli zapłacić niemal wszyscy.</u>
          <u xml:id="u-70.10" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Chciałem jeszcze powiedzieć parę słów o art. 51, o tej jego części, która dotyczy prawa do wzięcia udziału w wyborach przez załogi polskich statków morskich. Według ustawy obwód głosowania tworzy się na polskim statku, jeżeli przebywa na nim co najmniej 20 wyborców. Zdaje się, że dzisiaj, ale znacznie wcześniej już doręczono państwu tekst pochodzący ze związku zawodowego czy właściwie od marynarzy. Wykazują oni, że na bardzo wielu polskich statkach etatowa załoga liczy mniej niż 20 osób, zwykle jednak powyżej 15.</u>
          <u xml:id="u-70.11" who="#SenatorWalerianPiotrowski">We wnioskach mniejszości proponujemy tę właśnie poprawkę, zwracając na nią uwagę, jak również jeszcze jedną, która ściśle się z nią łączy, a dotyczy ust. 3. Chodzi o to, by obwody głosowania na polskich statkach morskich związać nie z okręgiem wyborczym właściwym dla gminy Warszawa-Śródmieście, ale z okręgiem wyborczym właściwym dla miejsca armatora, z którym ludzi morza łączy więź. Związanie z gminą Warszawa-Śródmieście jest czysto mechaniczne i właściwie nie daje tym ludziom prawa wyboru, albowiem kandydaci, którzy będą zarejestrowani w okręgu wyborczym Warszawa-Śródmieście, z reguły nie mają żadnego związku z gospodarką morską. Ale to jest już bardzo szczegółowa kwestia.</u>
          <u xml:id="u-70.12" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Chcę powiedzieć jeszcze jedną rzecz w nawiązaniu do wystąpień pana senatora Wyględowskiego i pana senatora Jarzembowskiego. Nie chciałbym używać bardzo mocnych określeń, ale w wystąpieniach tych pobrzmiewa jednak pycha, duma z przynależności do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Czasami ława ta wydaje się być, a może i jest w dalszym ciągu, ławą PZPR.</u>
          <u xml:id="u-70.13" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Jeżeli ci panowie opowiadają się za jakimś rozwiązaniem kwestii politycznej, to sądzę, że należy do tego podejść niesłychanie ostrożnie. Trzeba się zastanowić, czy taki aplauz wobec danego rozwiązania nie zawiera potencjalnego niebezpieczeństwa dla Polski. Czy nie zawiera myśli, iż tę demokrację w jej obecnym kształcie wykorzystamy dla siebie, dla owych haseł i owego przesłania politycznego, którego się nie wyzbyliśmy. A musimy wiedzieć, że wszystko jest ubierane w hasła demokracji, że opozycja, już nawet nie wobec rządu, ale generalnie wobec przemian - czemu dano dziś bardzo mocny wyraz, używając obraźliwych określeń: amok, koterie - jest opozycją, która usiłuje ukazać minione czasy w świetle przychylności dla człowieka, w świetle troski o człowieka i jak gdyby wyprowadzić z nich wizję przyszłości.</u>
          <u xml:id="u-70.14" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Panie i Panowie Senatorowie! Nie dajmy się zwieść tym hasłom. Powiem jeszcze jedno: prowadzi się obecnie sondaż na temat abolicji dla przestępstw, dla deliktów konstytucyjnych i przestępstw czasu wojennego. Zwrócono się do mnie o refleksję nad tym tematem. Chciałbym powiedzieć dzisiaj w tym miejscu, że owe wystąpienia skłaniają mnie do tego, by powiedzieć kategorycznie: nie. Nie ma dziś odpowiedniego czasu historycznego na abolicję dla tych, którzy pod sztandarami PZPR dopuszczali się naruszania ustanowionych nawet przez nich konstytucji i naruszenia obowiązującego wtedy prawa. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-70.15" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-71">
          <u xml:id="u-71.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-71.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Poproszę o zabranie głosu pana senatora Stępnia. Następnym mówcą będzie pan senator Połomski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-72">
          <u xml:id="u-72.0" who="#SenatorJerzyStępień">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-72.1" who="#SenatorJerzyStępień">Zdaję sobie sprawę z tego, że w ciągu dziesięciominutowego wystąpienia nie będę mógł odnieść się do wszystkich problemów, do których należałoby się odnieść na gruncie ustawy „Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej”, przyjętej przez Sejm 15 kwietnia br. Postanowiłem więc po prostu napisać, co sądzę na jej temat. Wszyscy państwo już chyba 2 tygodnie temu otrzymali mój tekst pod tytułem: „Ordynacja dysproporcjonalna i na dodatek po trzykroć dysproporcjonalna i na dodatek niesprawiedliwa”. Żałuję tylko, że redakcja „Rzeczpospolitej”, którą prosiłem o jego wydrukowanie 2 tygodnie temu, do dzisiaj z niezrozumiałych dla mnie względów nie zrobiła tego. Sądzę, że nie jest dobrze, jeżeli generalny komisarz wyborczy, członek Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, chcący napisać na temat ordynacji wyborczej coś ważnego - a wydaje się chyba, że z punktu widzenia jego doświadczenia, wykonywanej pracy zawodowej, mógłby powiedzieć na jej temat coś istotnego - nie znajduje możliwości dojścia na łamy nawet „Rzeczpospolitej”.</u>
          <u xml:id="u-72.2" who="#SenatorJerzyStępień">Otóż proszę państwa, napisałem w tym tekście, że ordynacja jest po trzykroć dysproporcjonalna. Dlaczego? Przecież słowa „proporcjonalna”, „wybory proporcjonalne”, nie mają w sobie żadnej treści normatywnej. To jest element slangu prawniczego, którym posługujemy się po to, aby odróżnić ordynacje większościowe od niewiększościowych. Trzeba popatrzeć na tę ordynację z tego punktu widzenia. A zatem nie każda ordynacja niewiększościowa jest tym samym proporcjonalna. Ta ordynacja jest właśnie dysproporcjonalna, bo ordynacja proporcjonalna zakłada proporcje pomiędzy liczbą uzyskanych głosów a liczbą uzyskanych mandatów.</u>
          <u xml:id="u-72.3" who="#SenatorJerzyStępień">Z tego punktu widzenia ordynacja, która wprowadza inne progi dla partii, inne zaś dla koalicji i jeszcze inne przy dostępie do listy krajowej, już wprowadza co najmniej trzy razy dysproporcjonalność. Pomyślmy jeszcze o jednej rzeczy: z ordynacji wyborczej wynika, że okręgi wyborcze są trzymandatowe lub siedemnastomandatowe. Przecież to jest irracjonalne! Oczywiście, algorytm użyty w okręgu wielomandatowym do dzielenia głosów, przydzielania mandatów, da zupełnie inny wynik, niż ten sam algorytm użyty w przypadku wyborów w okręgu trzymandatowym. W gruncie rzeczy w tymże okręgu mamy do czynienia z efektem ordynacji większościowej. Natomiast tak naprawdę ordynacja proporcjonalna działa wtedy, kiedy okręgi są co najmniej siedmiomandatowe. Warunkiem jest zaś to, żeby wszystkie okręgi były równe. Z tego punktu widzenia ordynacja w ogóle nie jest proporcjonalna.</u>
          <u xml:id="u-72.4" who="#SenatorJerzyStępień">Po co więc w ogóle robimy wybory? Wybory robi się w jakimś celu! Komuniści też robili wybory w jakimś celu. W krajach demokratycznych robi się je co najmniej z czterech powodów. Znawcy zagadnienia zgadzają się w tej kwestii. Przede wszystkim wybory mają dać legitymację władzy, mają legitymizować układ polityczny. Jest zrozumiałe i pożądane, aby była to jak najszersza legitymacja. Jeśli zatem dokonuje się w ordynacji wyborczej jakiś zabiegów, które mają za cel zmniejszenie na przykład frekwencji wyborczej, to w gruncie rzeczy taka ordynacja zmierza do odebrania owej legitymacji, a raczej jej zmniejszenia. Na całym świecie robi się wszystko, żeby zwiększyć frekwencję wyborczą. W Stanach Zjednoczonych punkty wyborcze organizuje się w garażach, w kościołach, gdzie tylko można, żeby nie miały więcej niż 500 wyborców, żeby każdy mógł pójść i zagłosować. A co się robi u nas? U nas zmienia się usankcjonowany kilkudziesięcioletnią praktyką termin wyborów tak, aby utrudnić pójście na nie środowiskom wiejskim albo spowodować, żeby w ogóle na nie poszły. Nie jest to tylko moje zdanie. Wszyscy eksperci, którzy wypowiadali się na ten temat, wyraźnie podkreślili, że jest to zabieg zmierzający do zmniejszenia frekwencji wyborczej. Słusznie zatem powiedział tu kilka godzin wcześniej pan senator Krzysztof Piesiewicz, że chcemy rozwijać demokrację, ale przez ten zabieg chcemy ją zwijać.</u>
          <u xml:id="u-72.5" who="#SenatorJerzyStępień">Wybory robi się również po to, aby wyborcy wyrazili swoją wolę. To jest zrozumiałe. Z kolei chodzi również o to, aby uzyskać w parlamencie możliwie najszerszy przegląd różnych opcji politycznych.</u>
          <u xml:id="u-72.6" who="#SenatorJerzyStępień">Czwarty warunek, który się stawia na świecie wyborom, aby dążyły do wyłonienia sprawnej większości rządowej, jest bardzo ważny. Z tego punktu widzenia rzeczywiście ordynacje proporcjonalne lepiej niż większościowe zapewniają paletę różnych poglądów, które odzwierciedlają się w dyskusjach parlamentarnych itd. Wszyscy też zgadzają się z tym, że ordynacje proporcjonalne utrudniają tworzenie sprawnych koalicji rządowych, że dopiero ordynacje większościowe dają łatwość tworzenia skutecznej, sprawnej większości rządowej. A dlaczego tak jest? Dlatego, że w przypadku ordynacji proporcjonalnej partie o podobnych programach, odwołujące się do mniej więcej tego samego elektoratu, muszą ze sobą walczyć, muszą konkurować, muszą podkreślać drugo- i trzeciorzędne różnice, aby uzasadnić swoją podmiotową odrębność. A zatem ordynacja proporcjonalna zmusza partie o podobnych programach do walki ze sobą. ZChN nie był w ostatnich wyborach przeciwnikiem SLD, natomiast ZChN był przeciwnikiem PC, „Solidarności” itd.</u>
          <u xml:id="u-72.7" who="#SenatorJerzyStępień">W wyniku istnienia ordynacji większościowej partie o podobnych programach zachowują się zupełnie inaczej, bo odwołując się do tego samego elektoratu muszą już na etapie zgłaszania kandydatów tak ich rozmieścić, żeby w okręgach jednomandatowych nie „wyciąć” kandydatów, na których im w równym stopniu zależy. Muszą one współpracować ze sobą przed zgłoszeniem kandydatów. Przy ordynacji proporcjonalnej politycy siadają po wyborach i składają dopiero puzzle z tych kart, natomiast przy ordynacji większościowej, jak w Anglii czy Francji, rząd wchodzi na drugi dzień po wyborach, bo tam wszystko już zostało wcześniej uzgodnione. Z tego punktu widzenia ordynacja proporcjonalna w ogóle się nie sprawdza. Skoro jedyną jej zaletą jest lepsze odzwierciedlenie poglądów społeczeństwa, to wprowadzając progi likwidujemy tę zaletę.</u>
          <u xml:id="u-72.8" who="#SenatorJerzyStępień">Niestety, nie poprawimy skuteczności tworzenia koalicji rządowych przez wprowadzenie progów, ponieważ kiedy partie o podobnych programach zobaczą próg, wcale nie będą wykazywały większej chęci do tworzeniu koalicji, wręcz przeciwnie, będą tym bardziej zawzięcie ze sobą walczyły.</u>
          <u xml:id="u-72.9" who="#SenatorJerzyStępień">To jest przykład nie tylko Polski, nie tylko Włoch - o Włoszech nie wypada już nawet mówić - ale popatrzmy na Szwecję, popatrzmy na Niemcy. W krajach, gdzie jest ordynacja proporcjonalna, nigdy nie tworzy się szybko koalicji rządowej. Więc jeśli chcemy tworzyć koalicje rządowe, programowe, które sprawnie będą rozwiązywały problemy naszego kraju, to musimy zupełnie zmienić filozofię wyborów.</u>
          <u xml:id="u-72.10" who="#SenatorJerzyStępień">Jeśli zatem ordynacja proporcjonalna z wysokimi progami nie zwiększy skuteczności koalicji rządowych, łatwości ich tworzenia, tylko utrudni ten proces, to w takim razie trzeba robić wszystko, żeby obniżyć progi, żeby zmniejszyć konkurencyjność pomiędzy tymi ugrupowaniami.</u>
          <u xml:id="u-72.11" who="#SenatorJerzyStępień">To nie przypadek, że po wyborach w 1991 r. koalicja centroprawicowa nie mogła zbudować rządu, chociaż była programowo taka sama, a ZChN utworzył koalicję rządową z Unią Demokratyczną. Chociaż przy każdej okazji podkreślam, że gdyby w dniu wyborów przeciętnemu wyborcy ZChN ktoś powiedział, że oto wybiera koalicjanta dla Unii Demokratycznej, to by na pewno w to nie uwierzył. Otóż wszystkie te poprawki, które zgłosiła Komisja Konstytucyjna, są zasadne dlatego, że w tym przypadku niwelują one wszystkie negatywne skutki działania ordynacji proporcjonalnej.</u>
          <u xml:id="u-72.12" who="#SenatorJerzyStępień">Jeszcze jedno, proszę państwa, jestem także za likwidacją listy krajowej. Co to jest lista krajowa? To jest pewien mechanizm, pewna manipulacja, która umożliwia politykom znalezienie się w parlamencie bez weryfikacji ich mandatu. Wybory nie polegają tylko na wyborze jakiejś osoby, powierzeniu jej mandatu, bardzo często jest to także weryfikacja mandatu, który został politykowi przyznany w poprzednich wyborach. Lista krajowa jest ewidentnym, znanym doskonale sposobem wyzwolenia się od procesu weryfikacji mandatu, który został uzyskany wcześniej, w poprzednich wyborach. Lista krajowa jest powszechnie krytykowana, nikt się na nią nie zgadza. Byłem wczoraj na spotkaniu z wyborcami w Starachowicach. Nie wolno nam po prostu tego przyjąć. To jest ruch przeciwko demokracji. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-72.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-73">
          <u xml:id="u-73.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-73.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Poproszę o zabranie głosu pana senatora Połomskiego, następnym mówcą będzie pan senator Chmura.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-74">
          <u xml:id="u-74.0" who="#SenatorFranciszekPołomski">Panie Marszałku! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-74.1" who="#SenatorFranciszekPołomski">Najpierw kilka słów odnośnie do art. 12 ust. 2 ordynacji. Chodzi o sprzeczność, która rysuje się na tym tle, pomiędzy zapisem w małej konstytucji a tym artykułem, w którym jakby nie zauważa się przy prawie wyborczym wymogu obywatelstwa określonego w konstytucji. Trzeba powiedzieć, że z legalistycznego, formalnoprawnego punktu widzenia rzeczywiście istnieje tutaj sprzeczność, ponieważ konstytucja wymaga obywatelstwa, a w ordynacji daje się pewne uprawnienia osobom, które zamieszkują w obrębie państwa polskiego. Otóż chciałbym zwrócić uwagę, że to nie jest takie zupełnie jednoznaczne, choćby z tego względu, że poprzednia ordynacja z 1991 r. w art. 6 w rozdziale „Prawa wyborcze obywateli” także zawierała ten zapis, i to z myślą o niektórych mieszkańcach na terenie państwa polskiego. Miano tutaj w szczególności na względzie greckich emigrantów, którzy nie mieli polskiego obywatelstwa, a byli traktowani przy wyborach tak, jak obywatele, ponieważ długi czas mieszkali na terenie państwa polskiego.</u>
          <u xml:id="u-74.2" who="#SenatorFranciszekPołomski">Pewien znak zapytania nad tą sprzecznością stawia zapis w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, określający ogólną tendencję w rozwoju prawa europejskiego. Tam się wyraźnie mówi, że prawa wyborcze powinny przysługiwać nie tylko tym, których łączy z państwem węzeł obywatelstwa, ale także tym, którzy żyją na terenie tego państwa, wytwarzają produkt narodowy, są współobywatelami w rzeczywistości, nie zaś z racji normy prawnej. Te względy przemawiają więc za tym, ażeby przedstawiać ową sprzeczność w nieco innym świetle, choć przyznaję, że z formalnoprawnego punktu widzenia ustępowi drugiemu może być postawiony taki zarzut.</u>
          <u xml:id="u-74.3" who="#SenatorFranciszekPołomski">Kolejna sprawa dotyczy tego, od czego zaczęła się nasza debata, czyli sprawozdania komisji i tez, postawionych przez sprawozdawców. Powoływano się tu nieraz na opinie, które przedstawiane są komisjom pod nazwą ekspertyz. Miałem już kiedyś możliwość wypowiedzenia się przeciwko takiej praktyce, gdyż selektywne stosowanie owych recenzji i przytaczanie ich na tym forum nie jest, moim zdaniem, właściwe. Są one dopuszczalne na etapie prac komisji, natomiast posługiwanie się opiniami rzeczoznawców tutaj sugeruje, jakoby innych zdań być nie mogło lub nie powinno się ich uwzględniać. Udowodnieniu faktu, iż prowadzi to do pewnego rodzaju manipulacji, niech posłuży przykład. Bez powoływania się na autora przytoczę fragment opinii, która trafiła do komisji: „Często podnoszony argument, że niedopuszczanie do parlamentu małych, często skrajnych programowo grup stworzy «parlament na ulicy» jest mało przekonujący. W systemie demokratycznym «parlament na ulicy» jest zawsze możliwy i wcale nie ordynacja jest najbardziej kreującym go czynnikiem. Czas obecny jest tego najlepszym dowodem”. Zakończę na tym cytacie. Jak widać nie wszyscy opiniodawcy wypowiadali się na temat owego progu w taki sposób, jak to zostało przedstawione.</u>
          <u xml:id="u-74.4" who="#SenatorFranciszekPołomski">Próg wyborczy jest istotą ordynacji. Uważam, że ordynacja zasługuje na poparcie, gdyż zmierza do uporządkowania polskiej sceny politycznej, do jej polepszenia. Kiedy jeszcze sprawa była omawiana jako projekt w obrębie Unii, wysunąłem daleko idący wniosek. Chciałem, ażeby ordynacja przyszłego parlamentu była ordynacją mieszaną. Chciałem, żeby wyborca otrzymał dwie kartki, by jeden głos mógł oddać na swojego kandydata, a drugi na wybraną przez siebie partię. Okazuje się, że nie dorośliśmy jeszcze do tego.</u>
          <u xml:id="u-74.5" who="#SenatorFranciszekPołomski">Wydaje mi się, że przy obecnym stanie prawnym i przy obecnym stanie świadomości propagowanie idei wyborów większościowych jest nierealne. Po pierwsze, ze względu na prawo, konstytucyjny zapis. Po drugie, dlatego że do większościowej ordynacji, proszę państwa, dochodzi się stopniowo. Chciałbym wspomnieć, że państwa, które znajdują się, czy znalazły się na podobnym etapie rozwoju parlamentaryzmu, również przeszły przez wymóg progu parlamentarnego, progu wyborczego. Przykładem może być choćby Portugalia czy Hiszpania. Jest to etap w rozwoju parlamentaryzmu i w porządkowaniu sceny politycznej. Dlatego też trudno mi się zgodzić z wystąpieniami kolegów i ich ostrymi, niekiedy nieparlamentarnymi sformułowaniami na temat ordynacji. We mnie nie budzi ona zażenowania, Panie Senatorze. Uważam, że jest to rzecz smaku i gustu, ale także wyboru pewnych racji. A stworzenie ordynacji polega na tym, że wybiera się pewną opcję, pewien rodzaj rozwiązania. Nie jest prawdą to, co mogłoby wynikać z wypowiedzi niektórych kolegów senatorów, że znów knuje się spisek, który zaszkodzi Rzeczypospolitej. Uważam, że ta ordynacja chce pomóc Rzeczypospolitej, stąd między innymi owe progi.</u>
          <u xml:id="u-74.6" who="#SenatorFranciszekPołomski">Proszę również zwrócić uwagę na fakt, że ordynacji tej nie przyjął jakiś Sejm, który powstał nie wiadomo skąd, czy jest reprezentantem nie wiadomo kogo. Przyjął ją ogromną większością - co jest nie bez znaczenia - Sejm, który został wybrany w wolnych wyborach. Dlaczego, pytam, raz nazywa się wolę większości zdobyczą demokracji i demokratycznym rozwiązaniem, a drugi raz, kiedy nam ona nie odpowiada, jest to nazywane prawem pięści? Albo - albo. Jeśli przyjęliśmy koncepcję, że zaufamy temu parlamentowi, bo wybrali go wyborcy, to uszanujmy także te rozwiązania i nie nazywajmy ich w obelżywy sposób. Za ordynacją wypowiadały się nie tylko ugrupowania, które w swoim rodowodzie mają, nazwijmy to, prokomunistyczny rys historyczny, ale także inni.</u>
          <u xml:id="u-74.7" who="#SenatorFranciszekPołomski">Chciałbym jeszcze zwrócić uwagę na to, iż popełniamy w Senacie często pewien błąd: dosłownie odczytujemy zapis małej konstytucji, zgodnie z którą mamy prawo do poprawek. Otóż tak nie jest. Krytykowałem małą konstytucję między innymi ze względu na ten zapis, o czym mogą zaświadczyć członkowie komisji. Jest tam napisane, że Senat ma prawo do poprawek.</u>
          <u xml:id="u-74.8" who="#SenatorFranciszekPołomski">W rzeczywistości mamy prawo do zgłaszania zmian, bo poprawkami stają się one dopiero wtedy, kiedy trafią do izby poselskiej i kiedy ona je przyjmie. Często wydaje nam się, że mamy prawo zgłaszania poprawek. My zaś tylko proponujemy zmiany. Co to oznacza w tej konkretnej sytuacji? Jeśli Sejmowi, który przyjął ordynację 239 głosami przeciwko 132, zaproponujemy 20, 30 czy 40 zmian, to mogę z dużym prawdopodobieństwem powiedzieć, że Sejm ich nie uwzględni. Zatem, proszę państwa, bądźmy realistami i nie wypowiadajmy się w obelżywy sposób o rozwiązaniach, które zaproponował Sejm.</u>
          <u xml:id="u-74.9" who="#SenatorFranciszekPołomski">Więcej wiary we własne siły, Panowie! Wydaje się, że pogodziliście się już z przegraną, zupełnie jakbyście sugerowali, że inne ugrupowania wygrały wybory. Nic podobnego! Przecież ordynacja przewiduje, moim zdaniem, złą koncepcję, ale jednak możliwość zawierania koalicji przedwyborczych. Jestem im przeciwny, gdyż zaciemniają obraz, ale ordynacja daje właśnie taką możliwość. Preferuje w ten sposób, że daje nie 10%, 15% itd., nie wielokrotność liczby partii, tylko 8%. Zatem istnieje szerokie pole do działania. Myślę, że warto z tego skorzystać. To tyle. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-74.10" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-75">
          <u xml:id="u-75.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-75.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pan senator Leszek Piotrowski ad vocem, proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-76">
          <u xml:id="u-76.0" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Dziękuję bardzo, Panie Marszałku. Ja w kwestii sprzeczności art. 12 ust. 2 ordynacji z art. 96 konstytucji. Pan senator Połomski powiada, że w poprzedniej ordynacji był przepis art. 6 ust. 2 tej samej treści, co w obecnej ustawie sejmowej. Jest to argument, według mnie, całkowicie chybiony. Jeśli tamten przepis był sprzeczny z konstytucją, obecny również jest z nią sprzeczny, co pan senator wyraźnie potwierdził. W sumie pan senator Połomski przyznał, że istnieje sprzeczność między dwoma wskazanymi przepisami. Drugi argument pana senatora Połomskiego, iż w prawie europejskim istnieją ogólne tendencje, też jest chybiony. My musimy oceniać sprawę de lege lata, nie zaś kierować się jakimiś ogólnymi tendencjami, które mogą przeważyć w prawie europejskim, ale nie muszą.</u>
          <u xml:id="u-76.1" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Ostatnie zdanie, Panie Marszałku. Rzeczywiście mam poczucie przegranej, gdy widzę, kto z kim na tamtej dużej i na tej małej sali razem gra. Jeżeli SdRP i Unia Demokratyczna mówią jednym głosem, to ja, który wywodzę się z tego samego pnia co Unia Demokratyczna, zaczynam się po prostu bać.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-77">
          <u xml:id="u-77.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-77.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę bardzo, Panie Senatorze. Następnym mówcą ma być pan senator Czarnocki. Jeżeli go nie będzie, to następny na liście jest pan senator Dziekan.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-78">
          <u xml:id="u-78.0" who="#SenatorJerzyChmura">Panie Marszałku! Panie i Panowie Senatorowie!</u>
          <u xml:id="u-78.1" who="#SenatorJerzyChmura">Chciałbym zająć się problemem proporcjonalności w tej ustawie, zasadą, która jest wiążąca dla nas wszystkich. Otóż wyborczy system proporcjonalności oznacza w prawie konstytucyjnym to, i tylko to, że uczestniczące w wyborach partie i inne ugrupowania otrzymują w Sejmie liczbę mandatów w zasadzie odpowiadającą liczbie złożonych na nie głosów w okręgach wyborczych. Chodzi tu o proporcjonalność w rozumieniu prawa konstytucyjnego. Im więcej na daną partię złożono głosów, tym więcej partia otrzyma mandatów. I to w takim stosunku, jaki wynika z przyjętego w ordynacji rachunku proporcjonalności. Wbrew czynionym z różnych stron zarzutom, nie narusza konstytucyjnej zasady proporcjonalności ani ustalenie liczby posłów wybieranych w okręgach od trzech do siedemnastu, ani wprowadzenie klauzul zaporowych, a więc progów, wedle których w podziale mandatów liczą się wyłącznie listy kandydatów tych komitetów wyborczych, które osiągają takie progi, ani też stosowanie systemu d'Hondta w rachunkowym wyliczeniu proporcjonalności. We wszystkich tych przypadkach, uczestniczące w wyborach listy komitetów wyborczych otrzymują liczbę mandatów odpowiednią do liczby oddanych na nie głosów. Zatem zgodnie z zachowaniem zasady proporcjonalności. Różnica polega tylko na tym, że ograniczona jest liczba mandatów przyznanych do podziału. Jednak przy tych wszystkich ograniczeniach, łącznie z liczbą mandatów, które są przydzielone do rozdziału, ta partia ma liczniejszą reprezentację w Sejmie, która ma silniejsze poparcie wyborców. Nigdy nie jest inaczej i nigdy nie będzie inaczej, jeżeli będzie się stosowało tę ustawę ordynacyjną. Oczywiście, nigdy też ani system proporcjonalny, ani system większościowy, ani system mieszany, czy jakikolwiek inny, nie osiągnie ideału, a więc pełnej reprezentatywności społeczeństwa w Sejmie. Mogłoby to nastąpić, jak wszyscy chyba wiemy, tylko wówczas, gdyby udostępniono nieograniczoną liczbę mandatów. Wtedy każda partia, która zgłasza swoich kandydatów, każdy komitet wyborczy, nawet najmniejszy, jeżeli otrzyma bodaj jeden głos, musiałby być reprezentowany w parlamencie. Przy takim założeniu zasada pełnej reprezentatywności byłaby osiągalna, ale oczywiście jest to utopia, o czym wszyscy wiemy. Dlatego wprowadzenie klauzul ograniczających liczbę przyznawanych mandatów jest zawsze konieczne. Wybór zaś stosownych progów zaporowych, tak jak wybór systemu głosowania - proporcjonalnego, mniejszościowego lub mieszanego -jest zawsze wyborem politycznym, i tak być musi. Nie ma innych rozwiązań i tu dokonano wyboru. Polityczną wolą Sejmu było przyjęcie takiego systemu rozwiązań. Chodzi tylko o to, aby rozwiązania w tej mierze dokonane były z zachowaniem prawa i szacunkiem dla demokracji.</u>
          <u xml:id="u-78.2" who="#SenatorJerzyChmura">Proszę państwa, zasady demokracji chronione są tutaj w procesie legislacyjnym. Prawo natomiast chronione jest inną zasadą prawa wyborczego, zasadą konstytucyjną. Mianowicie, zasadą równości ujętą w sposób jasny, klarowny i prosty. Zasada ta jest zachowana, o ile klauzule zaporowe stosowane będą w równym stopniu wobec wszystkich uczestniczących w wyborach komitetów wyborczych partii i ugrupowań politycznych. Tak też jest w prawnych rozwiązaniach ordynacji. Klauzule zaporowe dotyczą w równej mierze wszystkich partii. Małe ugrupowania polityczne nie dostaną się do Sejmu nie dlatego, że są dyskryminowane przez ordynację wyborczą, ale po prostu dlatego, że nie mają wystarczającego poparcia wyborców. Zawsze musimy trafić do wyborcy. Nie przenośmy wszystkiego na prawo, które jest niedoskonałe. Tutaj decyduje wyborca, bo prawo jest równe dla wszystkich. Zarówno rozwiązania dyskryminujące, jak i zasady faworyzujące odnoszą się w równej mierze do wszystkich komitetów wyborczych. Wskażcie mi państwo jakikolwiek przepis ordynacji wyborczej inaczej traktujący zasadę równości. Wszystkie przepisy odnoszą się w równym stopniu do wszystkich komitetów wyborczych, ale w jakim stopniu dotknie to poszczególnych partii, to będzie zależało wyłącznie od wyborcy. Oczywiście, że są zasady faworyzujące i zasady dyskryminujące. Rzecz polega jednak na tym, że za zgodne z prawem uznaje się ustalenia wówczas, gdy dotyczą one w równym stopniu wszystkich komitetów wyborczych. I tak jest w ustawie. Tylko te partie, które nie będą miały poparcia, będą eliminowane i o wszystkim zadecyduje wyborca.</u>
          <u xml:id="u-78.3" who="#SenatorJerzyChmura">Mogę się spotkać z zarzutem, że problemy proporcjonalności i równości w ordynacji wyborczej, w prawie konstytucyjnym, przedstawiam w sposób zbyt uproszczony. Ten problem jest w ordynacji jasno i jednoznacznie ujęty. To niezadowoleni z zasady proporcjonalności politycy starają się mocno go skomplikować, przez emocjonalną krytykę zasady, która wynika z ustawy, na rzecz systemu większościowego. Starają się jakoś odwrócić uwagę od jasnych sformułowań legislacyjnych, które - jeszcze raz powiadam - polegają na tym, że o wszystkim decyduje wyborca. Wyborca będzie decydował, w jaki sposób dysproporcje dotkną różnych partii.</u>
          <u xml:id="u-78.4" who="#SenatorJerzyChmura">Proszę państwa, chciałem zająć się jeszcze jednym problem szczegółowym - retroaktywnością. Mam chyba tylko dwie czy trzy minuty. Otóż nie jest tak, że preferencja z art. 79 jest przepisem retroaktywnym. Nie odnosi się ona do stanu sprzed wejścia w życie ustawy, lecz do chwili wykonywania czynności aktu poparcia listy okręgowej. Proszę zauważyć tę różnicę. Partie, które mają piętnastu członków w swoich klubach, korzystają z tego w chwili wyboru, powołując się na stan obowiązujący bezpośrednio po poprzednich wyborach. To jest szalona różnica. Nie chodzi tutaj przecież o retroaktywne działanie prawa, bo ono nie działa retroaktywnie. Do czynności, które są opisane w art. 79, przywołuje się tylko stan, który musi towarzyszyć temu przepisowi. To tak, jak byśmy chcieli mówić, że ze względu na retroaktywność kombatant nie może domagać się dzisiaj swoich praw dlatego, iż powołuje się na swoje kombatanctwo sprzed 10 czy 20 lat. Tutaj jest przecież taka sama sytuacja.</u>
          <u xml:id="u-78.5" who="#komentarz">(Senator Jerzy Stępień: Ale on ciągle jest kombatantem.)</u>
          <u xml:id="u-78.6" who="#SenatorJerzyChmura">Rozumiem, rozumiem, ale tu ciągle chodzi o czynność kombatanta w dniu dzisiejszym. Tak samo chodzi o czynność wykonywaną przez komitety wyborcze dzisiaj. One powołują się tylko na stany faktyczne, nie na jakieś inne prawo. Powołują się tylko na stany, które doprowadziły do tego, że mogą korzystać z tego przepisu.</u>
          <u xml:id="u-78.7" who="#SenatorJerzyChmura">Ze względu na upływ czasu, nie będę mógł dalej…</u>
        </div>
        <div xml:id="div-79">
          <u xml:id="u-79.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pan senator Stępień ad vocem, proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-80">
          <u xml:id="u-80.0" who="#SenatorJerzyStępień">Ad vocem, co do retroaktywności. Mamy przecież trzy opinie wybitnych, uznanych autorytetów prawa. Warto podkreślić, że stwierdzenie pana senatora stoi w zasadniczej sprzeczności z wcześniej przywołanymi opiniami.</u>
          <u xml:id="u-80.1" who="#komentarz">(Senator Jerzy Chmura: Panie Senatorze, akurat nie…)</u>
          <u xml:id="u-80.2" who="#SenatorJerzyStępień">Jeszcze nie skończyłem, Panie Senatorze, jeszcze jedna rzecz. Jeśli nawet stosuje się gdzieś progi, to tak jak w Niemczech do listy krajowej, albo jak w Szwecji do wszystkich ugrupowań. My natomiast stosujemy trzy różne progi w zależności od tego, czy jest to partia polityczna, czy koalicja, czy też chodzi o dostęp do listy krajowej. Efekt jest taki, że partia, która uzyska w wyborach 10% głosów, w konsekwencji, co wynika z moich przeliczeń, dostanie około 17% mandatów. Partia, która uzyska 5% głosów, nie dostanie 5% mandatów, bo większe partie zabiorą jej te mandaty. Uzyska tylko 3% mandatów. Jaka tu równość głosów? Jaka tu proporcjonalność? To jest dysproporcjonalność. To wszystko będzie jeszcze bardziej destabilizowało sytuację w parlamencie i musimy brać za to odpowiedzialność.</u>
          <u xml:id="u-80.3" who="#komentarz">(Senator Jerzy Chmura: Panie Marszałku, czy mogę?)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-81">
          <u xml:id="u-81.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Zaraz, zaraz.</u>
          <u xml:id="u-81.1" who="#komentarz">(Senator Edward Wende: Panie Marszałku, przepraszam. Czy pan marszałek pozwoli mi się odnieść do ostatniego stwierdzenia senatora Leszka Piotrowskiego? Nie zdążyłem odpowiedzieć, ponieważ pan senator Chmura szybko zabrał głos.)</u>
          <u xml:id="u-81.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">Ale pan senator Chmura najpierw odpowie, dobrze?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-82">
          <u xml:id="u-82.0" who="#SenatorJerzyChmura">Panie Senatorze, co do retroaktywności, to nie wszystkie opinie były jednoznaczne. Niektóre zawierały wątpliwości. Nie wszyscy eksperci dostrzegli tę zasadniczą różnicę, że retroaktywność dotyczy czynności, a nie stanów, które są opisane w prawie.</u>
          <u xml:id="u-82.1" who="#SenatorJerzyChmura">Natomiast jeśli chodzi o nierówności, to nic innego nie mogę powiedzieć, bo nasze poglądy się różnią. Prawo jest jednoznaczne, tylko my mamy różne zdania. Ja czytam prawo tak, jak jest mi literalnie dostępne, a pan, Panie Senatorze, prowadzi kalkulacje. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-82.2" who="#komentarz">(Senator Jerzy Kępa: Ad vocem wypowiedzi pana senatora Chmury.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-83">
          <u xml:id="u-83.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pan senator Kępa, ad vocem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-84">
          <u xml:id="u-84.0" who="#SenatorJerzyKępa">Art. 79 ust. 3 nie przywołuje stanu rzeczy, on go sankcjonuje. Od wtedy, nie od teraz, a to jest zasadnicza różnica.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-85">
          <u xml:id="u-85.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-85.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pan senator Połomski, proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-86">
          <u xml:id="u-86.0" who="#SenatorFranciszekPołomski">Panie Marszałku, chciałem odpowiedzieć na liczne wątpliwości pana senatora Stępnia, pojawiające się w tym pytaniu. Otóż większościowa ordynacja jest równie niedoskonała jak jej przeciwstawienie. 12% wyborców we Francji oddało głosy na skrajną prawicę Le Pena i partia ta nie otrzymała ani jednego mandatu. To o czymś mówi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-87">
          <u xml:id="u-87.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Tak, dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-87.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pan senator Wende.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-88">
          <u xml:id="u-88.0" who="#SenatorEdwardWende">Panie Marszałku!</u>
          <u xml:id="u-88.1" who="#SenatorEdwardWende">Co do stwierdzenia pana senatora Piotrowskiego o sposobie głosowania przez Unię Demokratyczną razem z SdRP. Chcę odpowiedzieć, Panie Marszałku, bo to jest zarzut skierowany do mojej partii. Ilekroć będzie głosowanie nad tym, czy 2 i 2 równa się 4, Unia Demokratyczna odpowie, że 4 i będzie głosowała tak jak SdRP, bo to jest racja, to jest słuszne. Jeżeli natomiast Porozumienie Centrum razem z KPN będą utrzymywać, że to jest 5, to będziemy przeciwko takiemu rozumowaniu, bo jest ono nierozsądne i nieprawdziwe. Tylko wtedy Unia Demokratyczna głosuje zgodnie z SdRP i z innymi ugrupowaniami, jeżeli jest to słuszne. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-88.2" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-89">
          <u xml:id="u-89.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-89.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę, pan senator Kopaczewski ad vocem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-90">
          <u xml:id="u-90.0" who="#SenatorJerzyKopaczewski">Bardzo prosiłbym panów senatorów, aby używali właściwej nazwy klubu parlamentarnego. Jest to Klub Sojuszu Lewicy Demokratycznej, a nie SdRP. Uważam, że niektórzy panowie przez pomyłkę, a niektórzy celowo używają tych dwóch pojęć. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-91">
          <u xml:id="u-91.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-91.1" who="#komentarz">(Senator Edward Wende: Poprawiam, chodziło mi oczywiście o SLD.)</u>
          <u xml:id="u-91.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę pana senatora Czarnockiego, następny będzie pan senator Dziekan.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-92">
          <u xml:id="u-92.0" who="#SenatorHenrykCzarnocki">Panie Marszałku! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-92.1" who="#SenatorHenrykCzarnocki">Poruszamy dzisiaj bardzo poważny problem. Przykre doświadczenia z ostatnich wyborów nasuwają wiele refleksji. Uważam, że proponowana przez komisje ordynacja nie spełni swojej roli. Przede wszystkim gros ludzi chce głosować na osoby, a nie na partie. Od tego trzeba zacząć. Jak słusznie stwierdził pan senator Romaszewski, na liście krajowej „utknie” się właśnie tych, którzy zostaną „wycięci” w wyborach w terenie. Z listy krajowej wejdą ludzie, którzy zostali utrąceni przez swoich wyborców. Jest to główny powód, dla którego będę głosował przeciwko propozycji wprowadzenia takiej ordynacji wyborczej.</u>
          <u xml:id="u-92.2" who="#SenatorHenrykCzarnocki">Druga sprawa, która mnie bardzo bulwersuje jako rolnika i przedstawiciela wyborców wiejskich, to sprawa wyborów w sobotę, a nie w niedzielę. No cóż, zarzucało się, że w niedzielę rozdawane były kartki itd., ale przypomnijmy sobie, czy w pierwszych wyborach również nie były rozdawane kartki z nazwiskami. Dotyczyło to nie tylko Wyborczej Akcji Katolickiej, ale w ogóle większości parlamentarzystów. Wystarczało zdjęcie z prezydentem, ewentualnie obecność na takiej czy innej liście. No, taki kanon.</u>
          <u xml:id="u-92.3" who="#SenatorHenrykCzarnocki">Powiem jeszcze, że jestem za proporcją, ale miałbym bardzo gorącą prośbę, aby proporcja była rzeczywiście zachowana. Jaki jest procent mniejszości, taki powinien być procent parlamentarzystów. Uważam, że wielu z tych ludzi powinno się zająć handlem i rzemiosłem. Dziękują za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-92.4" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-93">
          <u xml:id="u-93.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-93.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Poproszę pana senatora Dziekana, następny będzie pan senator Rupacz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-94">
          <u xml:id="u-94.0" who="#SenatorEugeniuszDziekan">Panie Marszałku! Panie i Panowie Senatorowie!</u>
          <u xml:id="u-94.1" who="#SenatorEugeniuszDziekan">Z prawa przyczyn i skutków wynika, że jedno zło pociąga za sobą zło następne. Kompromisowa konstytucja zakreśliła ramy dla uchwalanej dziś ordynacji wyborczej, przesądzając o tym, że wybory muszą być proporcjonalne. W przymusowej sytuacji pozostają nam już tylko drobne szczegóły, na które możemy mieć wpływ, które możemy zmienić. Niepokojem napawa tylko świadomość, że jest to w jakimś sensie pozbawienie społeczeństwa jego podmiotowości, że interesy partii politycznych wyeksponowane zostały ponad interesy społeczne.</u>
          <u xml:id="u-94.2" who="#SenatorEugeniuszDziekan">Ordynacja nie stwarza warunków zachęcających do udziału w wyborach możliwie największej liczby obywateli. Wyznaczenie wyborów na wolną od pracy sobotę utrudnia uczestnictwo bardzo wielu osobom, dla których sobota jest najbardziej pracowitym dniem tygodnia. Nie ma potrzeby wymieniania tych grup obywateli, ale myślenie, że wolna sobota jest dniem wolnym od pracy, to pozostałość poprzedniej epoki, kiedy większość wyborców pracowała w społecznych i państwowych zakładach pracy. Dziś dla bardzo wielu osób strata jednego dnia to poważny uszczerbek w budżecie.</u>
          <u xml:id="u-94.3" who="#SenatorEugeniuszDziekan">W tym świetle określenie, że wybory są proporcjonalne i równe nie całkiem odpowiada prawdzie. Nie dziwi mnie, że środowiska, które w minionym okresie posiadały tak zwany aktyw partyjny, byłyby zadowolone z małej frekwencji wyborczej. Ich dobrze zorganizowani zwolennicy wezmą udział w wyborach, co procentowo daje im większe szanse na zwycięstwo.</u>
          <u xml:id="u-94.4" who="#SenatorEugeniuszDziekan">Chciałbym jeszcze wspomnieć o argumentacji, że wybory w niedzielę stwarzają niebezpieczeństwo agitacji w kościołach. Jest to ciężkie obrażenie i poniżenie społeczeństwa, które rzekomo nie ma swojego zdania i jest podatne na każdą manipulację.</u>
          <u xml:id="u-94.5" who="#SenatorEugeniuszDziekan">W ordynacji jest wiele nieprecyzyjnych określeń. Art. 12 pkt 1 mówi, że prawo wybierania przysługuje także osobom, których obywatelstwo polskie nie zostało stwierdzone, jeżeli stale zamieszkują na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Stale, to znaczy jak długo? A jeżeli w tym czasie wyjeżdżały za granicę na miesiąc, czy dwa, to czy to stałe zamieszkanie traci aktualność? Podobne określenie „stale” występuje w art. 16 pkcie 4, gdzie jest mowa o osobach zamieszkałych stale bez zameldowania.</u>
          <u xml:id="u-94.6" who="#SenatorEugeniuszDziekan">Z art. 16 pktu 4, art. 22 pktu 1–2 i art. 26 pktu 1 wynika, że głosować można w każdym okręgu wyborczym, dowolnie, z niewielkimi zastrzeżeniami. Gdyby głosowano tylko na listy wyborcze, to byłoby obojętne, gdzie się głosuje, ale jeśli głosuje się ze wskazaniem na osobę, to zupełnie inna sprawa. Może się zdarzyć, że dla pozyskania odpowiedniej liczby głosów na konkretną osobę, do określonego okręgu zorganizowany zostanie przyjazd konkretnego dnia odpowiedniej liczby osób, zapewniającej tej osobie zwycięstwo w wyborach. To jest możliwe.</u>
          <u xml:id="u-94.7" who="#SenatorEugeniuszDziekan">Zupełnie niezrozumiały jest zapis w art. 77 pkcie 1, według którego prawo zgłaszania list kandydatów na posłów przysługuje partiom, organizacjom politycznym i społecznym, a także wyborcom. Jeśli listy muszą być zarejestrowane w połowie okręgów wyborczych i poprzedzone odpowiednią liczbą podpisów, to jacy wyborcy mogą tego dokonać? Przeciętni wyborcy, którzy nie należą do żadnych partii, a jest ich ogromna większość, nie mają praktycznie w ogóle możliwości zgłoszenia jako kandydatów osób cieszących się powszechnym szacunkiem w środowisku, bezpartyjnych. I nie mogą zrozumieć, że do Sejmu wejdą osoby z list krajowych, osoby, które w okręgach wyborczych często uplasują się na końcu list. Można tu mówić tylko o zasadzie odwrotnie proporcjonalnej. Wysokie progi wyborcze już na wstępie eliminują ugrupowania, które są tylko ekonomicznie słabsze, zniechęcają jeszcze bardziej wyborców, utwierdzając ich w przekonaniu, że przy tej ordynacji nie mogą zrealizować swoich przekonań i sympatii politycznych. Dlatego będę głosował za przyjęciem daleko idących poprawek. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-94.8" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-95">
          <u xml:id="u-95.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-95.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Poproszę pana senatora Rupacza, następny będzie pan senator Choroszucha, później pan senator Zamoyski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-96">
          <u xml:id="u-96.0" who="#SenatorMichałRupacz">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-96.1" who="#SenatorMichałRupacz">Chcę przybliżyć Wysokiej Izbie problem dnia wyborów. Do tych wszystkich argumentów, przedstawionych przez szacownych przedmówców, chciałbym dodać jeden, według mnie bardzo istotny. Jestem przedstawicielem grupy społecznej, która mieszka na wsi i pracuje na roli. Ci ludzie, godząc się na taką pracę, zrezygnowali z jakiegokolwiek dnia wolnego. Niewzięcie tego argumentu pod uwagę przez Sejm i ustalenie dnia wyborów na wolną sobotę, poddaje w wątpliwość to, czy aby Sejm jest rzeczywiście reprezentantem narodu. Wynika z tego, że stosunek do wyborców, o którym mówił pan senator Piesiewicz, Sejm pozostawił gdzieś poza salą obrad.</u>
          <u xml:id="u-96.2" who="#SenatorMichałRupacz">Jak wynika z wypowiedzi niektórych przedmówców, i w tej Izbie są zwolennicy rozwiązania przyjętego przez Sejm. Tym paniom i panom senatorom przeciwstawiam się bardzo mocno. Jeżeli tu, w Wysokiej Izbie, mówiono, że parlament ma być prawdziwym reprezentantem wyborców, to argument określenia dnia wyborów powinien być wzięty pod uwagę.</u>
          <u xml:id="u-96.3" who="#SenatorMichałRupacz">Wysoka Izbo! Wnoszę o przyjęcie wniosku połączonych komisji, dotyczącego tej materii, i innych wniosków, które mają na celu poprawienie ustawy uchwalonej przez Sejm. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-96.4" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-97">
          <u xml:id="u-97.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-97.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Poproszę teraz pana senatora Zamoyskiego, następny będzie pan senator Żak.</u>
          <u xml:id="u-97.2" who="#komentarz">(Senator Edward Wende: A kiedy przerwa, Panie Marszałku?)</u>
          <u xml:id="u-97.3" who="#MarszałekAugustChełkowski">Prawdopodobnie o 15.30.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-98">
          <u xml:id="u-98.0" who="#SenatorJanZamoyski">Panie Marszałku! Panie i Panowie Senatorowie!</u>
          <u xml:id="u-98.1" who="#SenatorJanZamoyski">Zabieram głos, żeby wypowiedzieć swoje osobiste przekonanie, ponieważ właściwie wszystkie argumenty zostały już wyczerpane.</u>
          <u xml:id="u-98.2" who="#SenatorJanZamoyski">Wydaje mi się, że ordynacja wyborcza jest prologiem do najważniejszego dokumentu, jakim jest konstytucja. Jak wiemy, konstytucję ma uchwalać Sejm, który zostanie wybrany. Jest to bardzo odpowiedzialne. Bo cóż bardziej znaczącego niż konstytucja może istnieć w każdym państwie?</u>
          <u xml:id="u-98.3" who="#SenatorJanZamoyski">Chciałbym powiedzieć, że ordynacja wyborcza, jest aktem normatywnym i dlatego powinna charakteryzować się zasadami moralnymi i prawnymi. My, jako naród, mamy prawo wybrać ciało ustawodawcze, które wybiera władzę, która z kolei jest sługą tegoż narodu. Nie mogę godzić się z tym, żeby ograniczenie możliwości wyboru, przez takie czy inne artykuły tej ordynacji, mogło być słuszne. Dlatego nie wypowiadając się przeciwko komuś, przeciwko takiemu czy innemu ugrupowaniu, wypowiadam się „za” - za Polską, proszę państwa. Za tym, żebyśmy byli krajem, który będzie się słusznie rządził i będzie miał swoje izby ustawodawcze naprawdę na takim poziomie, na jaki zasługuje, i na jakim chcemy.</u>
          <u xml:id="u-98.4" who="#SenatorJanZamoyski">Chciałbym dodać coś jeszcze na marginesie. Nie chcę nikogo rozśmieszyć, ale w art. 111 jest pkt 2, który mówi, że w wypadku otrzymania równej liczby głosów do uzyskania mandatu z danej listy uprawnia pierwszeństwo zapisu, dzięki czemu senator Żak i ja nie mamy żadnych szans, bo jesteśmy na „Z” i „Ż”, więc prawdopodobnie będziemy na liście ostatni. Ale to jest taki drobny casus.</u>
          <u xml:id="u-98.5" who="#SenatorJanZamoyski">Proszę państwa, pan senator Piesiewicz powiedział, że ordynacja wyborcza nie jest ani proporcjonalna, ani większościowa. Wydaje mi się, że musimy ją uchwalić, ale musimy ją uchwalić z poprawkami, które zostały nam tutaj zaproponowane zarówno przez Komisję Inicjatyw i Prac Ustawodawczych, jak i komisję praw człowieka. Osobiście wzywam do tego wszystkich. Jeszcze na marginesie chciałem powiedzieć, że, jestem absolutnie przeciwny wyborom w sobotę.</u>
          <u xml:id="u-98.6" who="#SenatorJanZamoyski">Uważam, że niedziela jest pięknym dniem, mającym długoletnie tradycje u nas, w Polsce, nawet w Polsce międzywojennej.</u>
          <u xml:id="u-98.7" who="#SenatorJanZamoyski">Wzywam wszystkich do poczucia się obywatelami i senatorami, i proszę o obranie słusznej drogi, według własnego sumienia i własnej mądrości, do uchwalenia ustawy, która jest tak ważna dla nas. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-98.8" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-99">
          <u xml:id="u-99.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-99.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Poproszę pana senatora Żaka, następny będzie pan senator Romaszewski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-100">
          <u xml:id="u-100.0" who="#SenatorStanisławŻak">Panie Marszałku! Panie i Panowie! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-100.1" who="#SenatorStanisławŻak">Na początek może tylko przypomnę panu senatorowi Leszkowi Piotrowskiemu - ponieważ tutaj padło takie zgrzytliwe stwierdzenie, że Unia Demokratyczna głosuje zawsze z Sojuszem Lewicy Demokratycznej - ile razy PC głosowało razem z sojuszem lewicy na tamtej, dużej sali. I mogę powiedzieć, kiedy będzie głosować, mianowicie przy wotum nieufności dla rządu. Tyle na początek.</u>
          <u xml:id="u-100.2" who="#SenatorStanisławŻak">Proszę Państwa! Słuchając tej bardzo precyzyjnie przeprowadzonej prawniczej analizy ordynacji wyborczej do Sejmu, właściwie należy stwierdzić, że jest to ustawa zła. Bo, przede wszystkim, ogranicza demokrację, redukuje rolę wyborców do funkcji przedmiotów, maszynki do głosowania, generalnie jest niezgodna z konstytucją, chociaż rzadko przywoływano konkretne sprzeczności między ustawą zasadniczą a ustawą ordynacyjną. W każdym razie, ustawa jest zła, takie odniosłem wrażenie. Padły nawet sformułowania dalej idące i sądzę, że trochę obrażające izbę sejmową, że uchwalenie tej ordynacji wyborczej jest wynikiem nieodpowiedzialności politycznej posłów. Można i tak.</u>
          <u xml:id="u-100.3" who="#SenatorStanisławŻak">Dalej mówiono, że eksperci byli niekompetentni. Proszę Państwa! Wydaje mi się, że ten ekspert jest dobry, który mi odpowiada, każdy inny, który ma inne niż ja zdanie, jest zły. Dlatego powoływanie się - to jest sprawa, na którą zwrócił uwagę pan senator Połomski - selektywnie tylko na tych ekspertów, którzy mi się podobają, mają zdanie zgodne z moim, jest nieobiektywne. Padały wtedy nawet sformułowania, że właściwie należałoby ustawę odrzucić.</u>
          <u xml:id="u-100.4" who="#SenatorStanisławŻak">Słuchając tych wszystkich wywodów, przeprowadzonych niekiedy z wielką swadą, bardzo przekonująco, z dużym zaangażowaniem emocjonalnym, dochodzę do przekonania, że właściwie mamy dwie drogi wyjścia z tego, co się na tej sali rozgrywa. Są to dwie skrajne drogi: odrzucić ustawę lub przyjąć ją bez poprawek. Nikt nie zgłosił wniosku formalnego o odrzucenie. Gdyby taki wniosek pojawił się, na przykład gdyby go złożył pan senator Romaszewski albo pan senator Krzysztof Piesiewicz, jestem skłonny rozważyć możliwość głosowania za odrzuceniem ustawy. Mówię to zupełnie odpowiedzialnie i szczerze. Oczywiście, zakładam, że panowie senatorowie, którzy zwracali uwagę na paradoksalność ustawy wyborczej, kierowali się tylko dobrem państwa i racją stanu. Padło również stwierdzenie, że kierowali się tylko troską o demokrację, nie o interes grupy czy opcji politycznej, że kierowali się troską o zachowanie czy wręcz obronę praw wyborców. Ta ustawa rzekomo narusza prawa wyborców. Skoro wniosku o odrzucenie nie ma, nie mogę zawierzyć oponentom, że rzeczywiście zależy im na odrzuceniu ustawy. Zwłaszcza że niektórzy z nich już kiedyś przekonywali senatorów poprzedniej kadencji, że najlepszą opcją jest ordynacja proporcjonalna lub proporcjonalno-większościowa i, oczywiście, niepreferencyjna. Pamiętam, jakie spory prowadzono o tak zwane krzyżyki przy nazwiskach. Kiedy dziś ci sami przekonują mnie, że właśnie jest odwrotnie, to popadam w pewien sceptycyzm. Nie bardzo wiem, co jest co.</u>
          <u xml:id="u-100.5" who="#SenatorStanisławŻak">Zarzucano ustawie ordynacyjnej, i robili to właśnie dawni zwolennicy takiego rozwiązania, cynizm, obłudę, perfidię. Zarzuty były kierowane przede wszystkim do Sejmu, który to uchwalił. Dopuszczono się w tej izbie daleko posuniętej manipulacji. Tak sądzę.</u>
          <u xml:id="u-100.6" who="#SenatorStanisławŻak">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Po raz pierwszy od początku istnienia Senatu ogarniają mnie wątpliwości, czy istnienie Senatu, izby wyższej, jest uzasadnione, skoro służy ona do kontynuowania sporów sejmowych i próbuje załatwić wszystkie nie załatwione w Sejmie sprawy polityczne. Dzisiejsza dyskusja potwierdza moje przekonanie, że jest to kontynuacja tych wszystkich sporów politycznych, które były w Sejmie, i których w Sejmie nie udało się rozwiązać. Zdaje się, że jest to za mała racja, aby utrzymywać izbę wyższą. Gdyby mnie spytano, za jaką ordynacją wyborczą optowałbym, powiedziałbym, że przede wszystkim za większościową, na drugim miejscu postawiłbym mieszaną, a proporcjonalną na ostatnim. Ale jestem również za ustanowieniem progów procentowych i uważam to za logiczne i uzasadnione. Mam nadzieję, że uporządkują one polską scenę polityczną, pozwolą wyłonić stabilny parlament. Nie przekonuje mnie argumentacja, że ustanowienie ośmioprocentowego progu dla koalicji, a pięcioprocentowego bezwzględnie dla wszystkich partii ogranicza legitymizację władzy. Padło tutaj stwierdzenie, że próg w wysokości 3% albo 2% rozszerza tę legitymizację.</u>
          <u xml:id="u-100.7" who="#SenatorStanisławŻak">Nie myślę pewnie jak prawnik, bo nim nie jestem, i może dlatego sprawy stają się dla mnie prostsze. Niezależnie od składu, mam nadzieję, że parlament wybrany w taki sposób, będzie bardziej stabilny, bardziej uporządkowany i zdolny do stworzenia koalicji, która będzie mogła skutecznie pracować. Jeśli są ustanowione progi i jeśli grupa, czy partia otrzymuje 5%, 8%, 10% lub 15%, to znaczy, że społeczeństwo sobie tego życzyło. To wyborcy zadecydowali. W takim razie ja nie widzę ograniczenia swobód obywatelskich, nie widzę żadnych szans manipulowania wyborcami. To wyborcy decydują, czy wybiera się personalnie tych ludzi, czy wybiera się opcje polityczne i oddaje na te opcje lub na tego człowieka 15%, 20% czy 8% głosów. To jest oddanie jakby losu partii i losu osoby właśnie w ręce jednostek, w ręce wyborców.</u>
          <u xml:id="u-100.8" who="#SenatorStanisławŻak">Proszę państwa, tak się składa, że zawsze jestem adwersarzem pana senatora Wyględowskiego. Zaatakował on Kościół w słowach nie najtrafniejszych, jednostronnie i chyba niezbyt kulturalnie, a przez to w sposób, jak sądzę, krzywdzący. Chcę powiedzieć, że ta instytucja i ludzie ją reprezentujący są pełnoprawnymi obywatelami, członkami społeczeństwa, którego i my jesteśmy obywatelami, i członkami. I nikt nie powinien kwestionować ich prawa do wypowiadania swoich poglądów. To tak, jakby ktokolwiek chciał ograniczać prawo do wypowiadania poglądów panu senatorowi Wyględowskiemu i Sojuszowi Lewicy Demokratycznej. Dlatego zwracam się z prośbą do Sojuszu Lewicy Demokratycznej, aby jeśli już próbuje atakować, atakował w sposób umiarkowany i kulturalny.</u>
          <u xml:id="u-100.9" who="#SenatorStanisławŻak">Kończąc, chcę powiedzieć, że z braku wniosku o odrzucenie, będę głosował za…</u>
          <u xml:id="u-100.10" who="#komentarz">(Głos z sali: Był taki wniosek.)</u>
          <u xml:id="u-100.11" who="#SenatorStanisławŻak">… Nie dotarł do mnie.</u>
          <u xml:id="u-100.12" who="#SenatorStanisławŻak">Ponieważ nie ma wniosku o odrzucenie ustawy, będę głosował za jej przyjęciem, z poprawką, aby wybory odbywały się w niedzielę. Chociaż nie przekonuje mnie argumentacja, że rolnik odpoczywa tylko w niedzielę. Ostatnio rolnicy w niedzielę pracują. To zależy od pory roku. Jeśli są sianokosy, to rolnik zwozi siano, jeśli są żniwa, zwozi zboże, jeśli są wykopki, kopie ziemniaki. W każdym razie byłbym za tym, aby wybory się odbywały w niedzielę lub w każdy inny dzień świąteczny, nie zaś każdy inny dzień wolny od pracy.</u>
          <u xml:id="u-100.13" who="#SenatorStanisławŻak">Na zakończenie, proszę państwa, już taka ogólniejsza refleksja. Zastanawiam się, czy bylibyśmy zdolni w tym składzie i przy takim skłóceniu uchwalić, na przykład, Konstytucję 3 Maja. Sądzę, że nie. Zapisano, że jeden z bohaterów literackich tak mówił: „bo tknąć się śmieli okrutnicy liberum veto, tej to wolności źrenicy”. Dzisiaj o wolności tutaj sporo mówiono. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-100.14" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-101">
          <u xml:id="u-101.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-101.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Gwoli ścisłości Chciałem powiedzieć, że we wniosku przedstawionym przez Komisję Praw Człowieka i Praworządności jest propozycja mniejszości odrzucenia ustawy.</u>
          <u xml:id="u-101.2" who="#komentarz">(Senator Stanisław Żak: Tak, rozważę w głosowaniu, czy będę głosował za.)</u>
          <u xml:id="u-101.3" who="#komentarz">(Senator Ryszard Jarzembowski: Jeśli pan pozwoli, Panie Marszałku, ad vocem wypowiedzi pana senatora Żaka.)</u>
          <u xml:id="u-101.4" who="#MarszałekAugustChełkowski">Senator Jarzembowski, ad vocem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-102">
          <u xml:id="u-102.0" who="#SenatorRyszardJarzembowski">W większości zgadzam się z nim i nie zamierzam polemizować. Chcę tylko powiedzieć, że byłbym bardziej wstrzemięźliwy niż pan senator Żak w prognozowaniu, czy sojusz lewicy będzie tak samo głosował w sprawie wotum nieufności dla rządu. Myślę, że jest to mniej niż średnio prawdopodobne. To jest moja prognoza, jako członka prezydium klubu SLD. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-103">
          <u xml:id="u-103.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-103.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pana senatora Romaszewskiego poproszę, następna będzie pani senator Kuratowska.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-104">
          <u xml:id="u-104.0" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Panie Marszałku! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-104.1" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Moje wystąpienie miało być właściwie poświęcone dwóm specjalnym sprawom, to znaczy poprawkom osiemnastej i dziewiętnastej, zawartym w uchwale Komisji Praw Człowieka i Praworządności, natomiast po tej burzliwej dyskusji nie jestem w stanie powstrzymać się od krótkich uwag polemicznych do wystąpienia pana senatora Chmury.</u>
          <u xml:id="u-104.2" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Proszę państwa, różnica wielkości okręgów wyborczych stwarza istotną różnicę w szansach wyborczych, właściwie w literaturze jest rzeczą powszechnie znaną, że próg jest odwrotnie proporcjonalny do wielkości okręgu. Przy metodzie d'Hondta próg jest określany prostym wzorem: pięćdziesiąt przez liczbę mandatów. W związku z tym w okręgu trzymandatowym ten próg wynosi 16,6%, w okręgu siedemnastomandatowym - 3%. To stwarza inny charakter wyborów w okręgach dużych i małych, są to rzeczy powszechnie znane, i nie ma co ludziom wmawiać, że tak nie jest.</u>
          <u xml:id="u-104.3" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Istnieje też obfita literatura dowodząca, że wybory, w których głosowaliśmy bez skreśleń przez czterdzieści lat - zresztą, kto głosował, ten głosował - są najbardziej demokratycznymi wyborami na świecie. I kiedy dzisiaj twierdzi się, że zwolnienie poszczególnych partii z obowiązku zbierania podpisów nie narusza zasady równości, że małostkowa, w gruncie rzeczy, manipulacja polegająca na przydzielaniu numerów w art. 84 ust. 2 nie narusza zasady równości, że przenoszenie głosów z jednej partii na drugą partię - art. 111 ust. 3, że wszystko to nie narusza zasady wolności wyborów, to w tym momencie muszę się zgodzić z panem senatorem Połomskim. To nie jest kwestia różnic politycznych, to jest właśnie kwestia smaku.</u>
          <u xml:id="u-104.4" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Proszę państwa, chciałem teraz zająć się poprawkami osiemnastą i dziewiętnastą Komisji Praw Człowieka i Praworządności, ponieważ uważam, że są dosyć istotne. Idą one w tym samym kierunku, w którym idzie propozycja połączonych Komisji: Inicjatyw i Prac Ustawodawczych i Konstytucyjnej, która to propozycja rozciąga przepisy art. 145 również na telewizję niepubliczną. Chciałem zwrócić uwagę, że ma ona pewną przewagę nad poprawkami komisji, komisje nie dostrzegły faktu, który tutaj został zlikwidowany. Otóż, według przepisu obowiązującego obecnie, jeśli jakiś komitet wyborczy, ze względu na swoją niską liczebność, w ogóle nie uzyskałby czasu wyborczego, to nie miałby żadnego dostępu do środków masowego przekazu. My zmierzamy do tego, ażeby każdy miał jednak prawo dokupić sobie, ewentualnie, ten czas do maksymalnej wysokości przyznawanej poszczególnym komitetom.</u>
          <u xml:id="u-104.5" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Przepis, który zaproponowaliśmy brzmi: „Łączny czas odpłatnych audycji nie może przekraczać 30% - i to jest bardzo ważne - maksymalnego czasu przyznanego któremukolwiek z komitetów wyborczych na rozpowszechnianie nieodpłatnych audycji wyborczych. Szczegółowe zasady w tej sprawie określi Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji w porozumieniu z Państwową Komisją Wyborczą”.</u>
          <u xml:id="u-104.6" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Proszę państwa, tu jest powiedziane „odpłatnych audycji”, przy ustalaniu poprawek wniosę autopoprawkę, taką mianowicie, żeby zapisać: „łączny czas dodatkowych audycji”, ponieważ w sytuacji rozbudowy najrozmaitszych stacji mogłoby się zdarzyć, że któraś stacja udzieliłaby czasu nieodpłatnie, i w tym momencie niektóre komitety wyborcze byłyby uprzywilejowane. Wobec tego, ustalmy pewien maksymalnie przyznawany czas, który może być wykorzystany.</u>
          <u xml:id="u-104.7" who="#SenatorZbigniewRomaszewski">Z dużym zadowoleniem stwierdziłem istnienie art. 153, ograniczający wypływ budżetowych pieniędzy na kampanię wyborczą. Jest tu natomiast jedna luka, bardzo poważna, którą należałoby również domknąć, ograniczając możliwości dotowania przez przedsiębiorstwa państwowe, komunalne, i tak dalej. Proponuję wprowadzenie ust. 5, stanowiącego, że podmioty korzystające z dotacji skarbu państwa również nie mogłyby dotować kampanii wyborczych poszczególnych partii. To bardzo ważne, gdyż może powstać sytuacja, że pieniądze skarbu państwa będą przekazywane, powiedzmy, jakiejś fundacji, a ta będzie subsydiować kampanię wyborczą. To taki pośredni sposób finansowania kampanii wyborczych ze skarbu państwa. Bardzo bym prosił, ażeby ta „dziura” również została przez Wysoki Senat „zatkana”. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-104.8" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-105">
          <u xml:id="u-105.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-105.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Poproszę panią senator Kuratowską, następnym mówcą będzie pan senator Hałasa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-106">
          <u xml:id="u-106.0" who="#SenatorZofiaKuratowska">Panie Marszałku! Panie i Panowie Senatorowie!</u>
          <u xml:id="u-106.1" who="#SenatorZofiaKuratowska">Ze smutkiem muszę stwierdzić, że wypowiedzi niektórych kolegów senatorów świadczą o absolutnej nieodpowiedzialności za reformy i państwo. Często są świadectwem pleniącej się obecnie tendencji do obniżania autorytetu instytucji państwowych, między innymi takiej instytucji obieralnej, jaką jest parlament. Nie wiem, czy ośmieszanie i wyrażanie się w niezwykle negatywny sposób o obecnym Sejmie, Sejmie wybranym w demokratycznych wyborach, jest dobrą drogą do zachowania naszego, senackiego autorytetu.</u>
          <u xml:id="u-106.2" who="#SenatorZofiaKuratowska">Jest czymś, powiedziałabym, schizofrenicznym, jeżeli mówi się o nieodpowiedzialności Sejmu, o rozdrobnieniu Sejmu, jednocześnie żądając po następnych wyborach dalszego rozdrobnienia i podziału sceny politycznej.</u>
          <u xml:id="u-106.3" who="#SenatorZofiaKuratowska">Nikt chyba nie ma złudzeń, że w sytuacji rozdrobnienia partyjnego można w sposób konsekwentny podejmować istotne decyzje. Oczywiście, obecne rozdrobnienie nikogo nie dziwi i dziwić nie powinno. Natomiast uporządkowanie sceny politycznej jest koniecznością. Dążymy podobno do normalności. Parlament wybierany na podstawie ordynacji, nad którą obecnie dyskutujemy, nie będzie parlamentem wybieranym na jeden rok. Stanowione przez niego prawo powinno być również prawem trwałym i obowiązującym w naszym państwie przez wiele lat. Pan senator Bender dramatycznie wskazywał na rzekomą dyskryminację polskiej prawicy. A co przeszkadza rozdrobnionym ugrupowaniom prawicowym połączyć się w większe partie lub koalicje?</u>
          <u xml:id="u-106.4" who="#SenatorZofiaKuratowska">Jeżeli reprezentowana w nich siła i poparcie społeczne jest tak duże, to przekroczenie wymaganego progu nie powinno w takiej sytuacji przedstawiać żadnej trudności. Nie chciałabym bowiem podejrzewać niektórych zgrupowań o wyłączną chęć siania niepokoju i prób podważania instytucji publicznych oraz stabilizacji politycznej państwa. Przedstawianie zaś dążenia do układu parlamentarnego złożonego z kilku partii, jako niedemokratyczne, jest wysoce bałamutne.</u>
          <u xml:id="u-106.5" who="#SenatorZofiaKuratowska">Można by tu cytować wiele przykładów państw o tradycyjnej demokracji, gdzie zasiadających w parlamencie partii jest nie więcej niż trzy, cztery czy pięć. Mniemam jednak, że przykłady takie są niepotrzebne, bo obecni tu senatorowie takie przykłady doskonale znają. Natomiast sugerowanie naszym kolegom posłom i twórcom ordynacji - ordynacji oczywiście dalekiej od ideału, kompromisowej, ale jednak będącej wyraźnym postępem w stosunku do ordynacji poprzedniej - sugerowanie tendencji Orwellowskich w imię rzekomych interesów zasiedziałych w fotelach posłów stanowi zwykłe pomówienie, a takie argumenty nie powinny padać na tej właśnie sali.</u>
          <u xml:id="u-106.6" who="#SenatorZofiaKuratowska">Zgadzam się z panem senatorem Żakiem, który mówił, że często ma smutne refleksje siedząc tutaj i słuchając przedłużenia sporów politycznych Sejmu na sali Senatu, tak zwanej izby rozwagi i powagi, izby zastanowienia, izby znacznie mniej politycznej. Myślę, że z wielu różnych padających tu argumentów - jeśli chodzi o zmiany w ordynacji - jeden argument zasługuje na zastanowienie. Jest on wysuwany przez naszych kolegów rolników reprezentujących partie chłopskie, a dotyczy trudności rolników w braniu udziału w wyborach w soboty w okresach wiosenno-jesiennych. Rzecz jasna, nie jest to argument decydujący o terminie wyborów, gdyż te 10 minut czy pół godziny na dojście do punktu wyborczego można znaleźć w każdy dzień i również prawdą jest, że przecież rolnicy pracują właściwie non stop przez wszystkie dni tygodnia. Niemniej jest to argument poruszany przez ludność wiejską. Słyszałam go również na różnych spotkaniach i można by się zastanowić nad tym argumentem.</u>
          <u xml:id="u-106.7" who="#SenatorZofiaKuratowska">Chciałabym apelować do wszystkich panów i pań senatorów o rzeczywistą rozwagę w chwili, kiedy będziemy głosować nad projektem ordynacji wyborczej, ażeby to głosowanie nie było wyłazem dziwnych, politycznych sporów, dziwnych pomówień i ataków, przywoływania różnych demonów przeszłości, dyskryminowania kolegów, należących do takich ugrupowań parlamentarnych czy innych. Apeluję natomiast o zastanowienie się nad tym, jaka w tej chwili ordynacja wyborcza, znów mówię, nie idealna, bo taka być nie może, najlepiej przysłuży się w najbliższych wyborach sprawie Polski i sprawie polskiego parlamentaryzmu.</u>
          <u xml:id="u-106.8" who="#SenatorZofiaKuratowska">Osobiście opowiadam się za przyjęciem proponowanej ustawy ordynacji wyborczej w wersji proponowanej przez Sejm, bez poprawek. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-106.9" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-107">
          <u xml:id="u-107.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję pani senator. Proszę pana senatora Hałasę, następnym będzie pan senator Szudejko.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-108">
          <u xml:id="u-108.0" who="#SenatorJózefHałasa">Panie Marszałku! Panie i Panowie Senatorowie!</u>
          <u xml:id="u-108.1" who="#SenatorJózefHałasa">Na wstępie Zacznę od tego, o czym mówił już dzisiaj pan senator Piotrowski, i od tego, co państwo mają w formie zapisanej, przesłanej przez Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” w Polskiej Żegludze Morskiej.</u>
          <u xml:id="u-108.2" who="#SenatorJózefHałasa">Otóż, marynarze szczecińscy zrzeszeni w „Solidarności” poczuli się zagrożeni w swoich prawach, które wynikają z zapisu art. 51 §2. Mówi się w nim o tym, że obwody tworzy się na statku, jeżeli przebywa na nim co najmniej dwudziestu wyborców. Ich postulat był taki, iż wobec zmniejszania liczby marynarzy na statkach przez armatora, co oczywiście wiąże się z oszczędnościami, i wobec tego, że coraz więcej statków jest obsługiwanych przez mniejszą liczbę osób niż dwadzieścia, żeby co najmniej piętnastu marynarzy tworzyło obwód, a byłoby wskazane, gdyby można go było stworzyć na każdym statku. Oczywiście, minimum, które ich satysfakcjonuje, to jest właśnie liczba 15, która została uwzględniona w poprawkach.</u>
          <u xml:id="u-108.3" who="#SenatorJózefHałasa">Jest tu jeszcze poprawka druga, w której sugerujemy wprowadzenie poprawki polegającej na tym, że okręgiem wyborczym jest każdy statek… Przepraszam, to już było. Chodzi o pozostawienie w ustawie dziesięciodniowego terminu. Nasze zastrzeżenia wzbudził również zapis tego samego artykułu, dotyczący terminu, w którym armatorzy mogą zgłaszać ministrowi transportu i gospodarki morskiej wnioski o utworzenie okręgów wyborczych. Oczywiście, termin dziesięciodniowy, na statkach, które bardzo często opuszczają jakiś port bez znajomości portu docelowego… O tym, że na przykład wypływają z Ameryki i zostaną wprowadzone do jakiegoś portu w Europie decyduje się często w ostatniej chwili. Wobec tego nie można drogą pocztową znaleźć takiego statku w ciągu 10 dni. Zatem marynarze proszą o dłuższy termin, bądź o powiadamianie ich drogą telefoniczną. To także zostało uwzględnione, bowiem już teraz termin wynosi 30 dni. Trzeci postulat, który mówi o związaniu marynarzy z ich okręgiem wyborczym, jest uwzględniony we wniosku mniejszości. Jeśli uwzględnić wszystkie te poprawki, to w gruncie rzeczy ich prośby zostały spełnione.</u>
          <u xml:id="u-108.4" who="#SenatorJózefHałasa">Chciałbym także przejść do dyskusji, która dzisiaj się toczy i która ma różną temperaturę i, powiedziałbym, różną kulturę wypowiedzi. Otóż, szczególny niepokój budzi problem niedzieli. Wydaje mi się, że został on stworzony sztucznie, niepotrzebnie i stanowił jakby próbę sił. Jak wiemy, prasa, radio, telewizja mają dość i często okazję do wyrażenia różnych poglądów ludzi różnie myślących, ludzi, którzy często nadużywają słowa i jest rzeczą chyba nieprzyjemną, że wkradł się tutaj ten problem. Dyskutujemy go z pozycji merytorycznej. Bardzo często mówimy, że w sobotę jest bardzo trudno pójść do lokalu wyborczego. Inni z kolei mówią, że w niedzielę wyborca idzie z gotową kartką, którą podaje mu opasły ksiądz, namawiający staruszki, jak mają głosować.</u>
          <u xml:id="u-108.5" who="#SenatorJózefHałasa">Wydaje mi się, że ta retoryka jest chyba w naszej izbie czymś, co musi budzić sprzeciw, bez względu na to z jakich pozycji patrzymy. Z tym sprzeciwem musi łączyć się myśl, aby zrobić coś zupełnie odwrotnego niż to, co się nam sugeruje. Myślę, że ten, kto wypowiada takie myśli i tak je formułuje, nie zdaje sobie sprawy z tego, że szkodzi tej idei. Walczy niepotrzebnie, właściwie w sposób niedozwolony na tej sali. Chciałbym też zastanowić się nad tym, jak wyglądałyby wybory dziś. Dziś lub za parę dni. Wywodzę to ze stwierdzenia jednego z przedmówców, który powiedział: „nie bójcie się panowie, nie jest tak z wami źle, jeszcze może możecie mieć dobrą sytuację”.</u>
          <u xml:id="u-108.6" who="#SenatorJózefHałasa">Istotnie, my nie bardzo wiemy, jaką mamy sytuację. Bo jeżeli dziś spojrzeć na przykład na tzw. budżetówkę, która w ogromnej większości głosowała na określone ugrupowanie partyjne, to dziś mogłaby ona nie stanowić tak licznej grupy wyborczej dla tego ugrupowania.</u>
          <u xml:id="u-108.7" who="#SenatorJózefHałasa">Dlatego na miejscu tego senatora nie powiedziałbym: „panowie, nie jest z wami tak źle”, ale powiedziałbym: nie jest z nami tak źle. Bo nie wiadomo jeszcze, w jaki sposób rozwinie się sytuacja. Znajdujemy się w Polsce w bardzo dramatycznym okresie. I sytuacja może się różnie przedstawiać. Mówi się tutaj, żebyśmy nie mówili o Sejmie źle. Rzeczywiście, nie powinniśmy źle mówić ani o Sejmie, ani o Senacie. To nie jest miejsce do wypowiadania tego typu opinii. Ale społeczeństwo nie notuje nas, mówię tutaj już łącznie o Sejmie i Senacie…</u>
          <u xml:id="u-108.8" who="#komentarz">(Marszałek August Chełkowski: Panie Senatorze, kończy się czas wypowiedzi.)</u>
          <u xml:id="u-108.9" who="#SenatorJózefHałasa">Już kończę. Społeczeństwo nie notuje nas bardzo wysoko. Zatem nie notuje wysoko także obecnych ugrupowań partyjnych. I kto wie, czy nie przyjdzie taki moment, kiedy powstaną nowe ugrupowania lub nowe koalicje, np. jedna z nich będzie chrześcijańska, druga lewicowa, może trzecia ludowa. Może tylko kilka nowych, których nie ma w obecnym Sejmie i w Senacie, a wobec których nasza propozycja zbierania podpisów może okazać się niepotrzebna, a nawet szkodliwa i kosztowna. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-109">
          <u xml:id="u-109.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi. Poproszę pana senatora Szudejkę.</u>
          <u xml:id="u-109.1" who="#komentarz">(Senator Mieczysław Wyględowski: Panie Marszałku, jeśli można ad vocem.)</u>
          <u xml:id="u-109.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pan senator Wyględowski ad vocem, proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-110">
          <u xml:id="u-110.0" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Dzieje się tak, że moje wypowiedzi stale są zmieniane czy tendencyjnie przekręcane przez niektórych kolegów senatorów. Otóż, Panie Senatorze Hałasa, ja naprawdę nie mówiłem o opasłych księżach. Jeżeli pan tak usłyszał, to proszę bardzo powiedzieć, w którym to było miejscu, bo ja nie powiedziałem niczego takiego, nie użyłem takiego sformułowania. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-111">
          <u xml:id="u-111.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo. Następnym mówcą będzie pan senator Andrzejewski. Proszę bardzo.</u>
          <u xml:id="u-111.1" who="#komentarz">(Senator Józef Hałasa: Czy można, Panie Marszałku?)</u>
          <u xml:id="u-111.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pan chciał odpowiedzieć?</u>
          <u xml:id="u-111.3" who="#komentarz">(Senator Józef Hałasa: Tak jest.)</u>
          <u xml:id="u-111.4" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-112">
          <u xml:id="u-112.0" who="#SenatorJózefHałasa">Sądzę, że w czasie przemówienia senatora Wyględowskiego byłem przytomny. Być może nie było to słowo „opasły”, być może, użyłem nieco innego sformułowania, ale treść była ta sama. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-113">
          <u xml:id="u-113.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę bardzo, proszę bardzo.</u>
          <u xml:id="u-113.1" who="#komentarz">(Senator Ryszard Jarzembowski: „Dobrze odżywiony”, a to jest duża różnica.)</u>
          <u xml:id="u-113.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę bardzo, pan senator.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-114">
          <u xml:id="u-114.0" who="#SenatorBolesławSzudejko">Panie Marszałku! Panie i Panowie Senatorowie!</u>
          <u xml:id="u-114.1" who="#SenatorBolesławSzudejko">Przysłuchując się dzisiejszej debacie odnoszę wrażenie, że oto właściciele Rzeczypospolitej dzielą między sobą „postaw sukna”, używając słów Sienkiewicza.</u>
          <u xml:id="u-114.2" who="#SenatorBolesławSzudejko">Wysoka Izbo! Pragnę przypomnieć, że to nie my, ale społeczeństwo zadecyduje o tym, kto zajmie miejsca w parlamencie. Jesteśmy reprezentantami, a nie właścicielami społeczeństwa. Więcej pokory, a mniej pychy i zarozumiałości. Rozsądek narodu zdecyduje o składzie parlamentu. Partie polityczne poprzez prezentację swojego programu dają szansę wyboru. Tu, na tej sali, jesteśmy świadkami pewnego zażenowania, rzekłbym nawet, pewnego kompleksu niższości przedstawicieli tych partii, które nie zyskując społecznego poparcia, chcą swoje niepowodzenia zrzucić na karb zapisu ordynacji wyborczej, a nie własnego wyalienowania. Ci, którzy chcą narzucić większości swoją wolę, mówią o dyplomacji ulicy, chcąc jednocześnie groźbą siły wymusić przyznanie sobie racji.</u>
          <u xml:id="u-114.3" who="#SenatorBolesławSzudejko">Jestem zdania, że polska racja stanu wymaga silnego parlamentu, zdolnego do sprostania próbie czasu. A może to uczynić tylko parlament stabilny, nie taki, który poszatkowany jest na pięćdziesiąt partii. Państwo polskie jest w potrzebie. Potrzebuje stabilnego, sprawnego parlamentu, który będzie w stanie uformować stabilny rząd i przeprowadzić pełną reformę państwa, które jest chore i wymaga reformy. Z tego właśnie względu będę głosował za przyjęciem ordynacji bez poprawek. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-115">
          <u xml:id="u-115.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi. Poproszę pana senatora Andrzejewskiego. Następnym mówcą będzie pan senator Piesiewicz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-116">
          <u xml:id="u-116.0" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-116.1" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Żadnemu ugrupowaniu politycznemu nie możemy odmówić dobrej woli, w kulturze politycznej, jaką zdajemy się tutaj prezentować, w kształtowaniu w jak najlepszy sposób tej ordynacji. Myślę, że nasza tolerancja dla poglądów przeciwnych jest znamieniem dojrzałości do szacunku dla nas samych i dla instytucji, które reprezentujemy. Pojawiło się tutaj bardzo ważne pytanie, czy perspektywa silnego parlamentu ma pojawić się za cenę demokracji. Tej demokracji, która polega na równości praw wyborczych wszystkich obywateli.</u>
          <u xml:id="u-116.2" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Słuchając tutaj autorytetu, którego nie można zanegować, mianowicie komisarza wyborczego z licznym doświadczeniem w wyborach, senatora Stępnia, nie sposób oprzeć się refleksji, że w proponowanym rozwiązaniu nie mamy do czynienia z ordynacją spełniającą konstytucyjny wymóg proporcjonalności. Nie mamy też do czynienia z ustawą, która spełnia kryterium ordynacji większościowej. Mamy do czynienia z ordynacją preferencyjną, z ordynacją dyskryminującą obywateli w równości ich praw wyborczych. Oczywiście, za taką cenę możemy mieć silny parlament. Tylko czy skórka za wyprawkę w przyszłości się opłaci? Pytanie pozostawione jest bez odpowiedzi.</u>
          <u xml:id="u-116.3" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Dalej chcę zająć się poprawką dwunastą, połączonych Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych i Komisji Konstytucyjnej, która mówi, że do zgłoszenia każdej listy należy dołączyć pisemne oświadczenie kandydata stwierdzające, czy był on funkcjonariuszem lub tajnym współpracownikiem. Wymienione są tam jeszcze inne kwestie.</u>
          <u xml:id="u-116.4" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Dwie komisje opowiedziały się za tą poprawką, zdając sobie sprawę z bardzo licznych kontrowersji i dyskusji społecznej, jeśli chodzi o wykonanie, zrealizowanie uchwały konstytucyjnej Sejmu - uchwały lustracyjnej. Otóż sprawa jest kontrowersyjna. Kiedy związek zawodowy „Solidarność” zastosował autoweryfikację uznaniową, czyli dobrowolną, wśród tych, którzy pretendowali do jego władz, rzecznik praw obywatelskich zajął stanowisko w tej kwestii. Zganił bardzo związek zawodowy „Solidarność”, mówiąc, że to jest zła droga i że narusza ona sferę życia prywatnego i, że jako taka jest niedopuszczalna i sprzeczna z prawami człowieka.</u>
          <u xml:id="u-116.5" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Chcę tu z całą odpowiedzialnością powiedzieć, że reprezentuję odmienny pogląd niż rzecznik praw obywatelskich. Należy sobie raz wreszcie powiedzieć, czym było świadome, podkreślam, świadome podjęcie współdziałania na różnych polach ze służbami specjalnymi okresu stalinowskiego, hitlerowskiego czy PRL-owskiego.</u>
          <u xml:id="u-116.6" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Rzecznik wydaje się pomijać fakt, że nie ma tutaj sfery prywatności. Ponieważ świadome bycie agentem nie należy do sfery prywatności, chronionej jako dobro osobiste, ale do sfery publicznoprawnego stosunku służby, tyle, że utajnionego ze względu na dobro ustroju państwa, któremu ten stosunek służby służył. Utajnienie miało na celu ochronę pewnego dobra publicznego, jakim była skuteczność działań na rzecz organów bezpieczeństwa tego ustroju i tego systemu, któremu ta współpraca miała służyć.</u>
          <u xml:id="u-116.7" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">To, co proponujemy, dotyczy wyznania swojego stosunku służby z tego okresu. I nie jest to dyskryminacja, lecz pełna wiedza o kandydacie, którą jest winien swoim wyborcom, ponieważ nie odmawiamy praw wyborczych osobie, która była tajnym agentem. Mało tego, być może liczba tych ludzi, którzy współpracowali, wskazuje na to, że chcą oni mieć właśnie takich reprezentantów. Trzeba to więc ujawnić.</u>
          <u xml:id="u-116.8" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Nie ograniczamy tą propozycją żadnych praw wyborczych tych ludzi. Mało tego, chronimy dzisiejszą tajemnicę państwową, bo dotyczy to tylko byłych współpracowników PRL. Oni mówią o swojej byłej współpracy, a jeżeli dzisiaj są współpracownikami tych urzędów, to przecież nie będą o tym mówili. Jeżeli współpracowników byłego aparatu hitlerowskiego czy okupacyjnego przejęty później służby komunistyczne, to nie świadczy to o tym, że należy ten stosunek służby z okupantem hitlerowskim chronić wtedy, kiedy to już była służba na rzecz ustroju komunistycznego. Te same osoby mogą dzisiaj doskonale współpracować…</u>
          <u xml:id="u-116.9" who="#komentarz">(Senator Ryszard Jarzembowski: Nie tylko komunistycznego, Panie Senatorze, nie tylko komunistycznego.)</u>
          <u xml:id="u-116.10" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Nie tylko, naturalnie, dotyczy to wszystkich. Przepraszam, bardzo słusznie, Panie Senatorze. Czy to będzie CIA czy jakakolwiek inna służba, wydaje mi się, że jest winien swoim wyborcom prawdę o sobie ten, kto chce być reprezentantem narodu. I jeżeli się wstydzi tego, to nie powinien kandydować. Natomiast jest wiele przykładów, że osoby współpracujące w różny sposób z różnymi władzami i ideologiami ujawniły to i później swoją działalnością dowiodły, że jest to karta, co do której dały zadośćuczynienie społeczne i zasługują dzisiaj na mandat.</u>
          <u xml:id="u-116.11" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Uważam, że tak należy do tej kwestii podejść i dlatego popieram tę poprawkę. Myślę, że będziemy mieli tutaj do czynienia z czymś, co nie jest lustracją ustawowo narzuconą, ale dobrowolną autoweryfikacją. I osoby, które w wyniku zrealizowanej decyzji, na przykład Sejmu, znalazły się na pewnych listach, mają okazję do dobrowolnej autoweryfikacji: albo zaprzeczenia temu, składając oświadczenie, albo potwierdzenia. Bo myślę, że tej sprawy zostawić tak, jak teraz jest, nie można. Trzeba ją uczciwie rozstrzygnąć.</u>
          <u xml:id="u-116.12" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Stąd wydaje mi się, że uczciwość wobec naszych wyborców i uczciwość wobec nas samych wymaga, żeby dobrowolna autoweryfikacja uznaniowa znalazła miejsce w informacjach, które sam kandydat o sobie będzie składał, kandydując w przyszłych wyborach. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-116.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-117">
          <u xml:id="u-117.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję panu senatorowi. Poproszę pana senatora Piesiewicza, następny…</u>
          <u xml:id="u-117.1" who="#komentarz">(Senator Jerzy Kopaczewski: Panie Marszałku, ad vocem.)</u>
          <u xml:id="u-117.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">Ad vocem, proszę bardzo. Panie Senatorze.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-118">
          <u xml:id="u-118.0" who="#SenatorJerzyKopaczewski">Mam pytanie do pana senatora Andrzejewskiego. Jeżeli dobrze zrozumiałem, to pan tę autoweryfikację prowadziłby tylko w stosunku do byłych agentów, a dopuszczałby możliwość udziału w grze parlamentarnej aktualnych agentów? Czy dobrze to zrozumiałem?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-119">
          <u xml:id="u-119.0" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Zapis, który dotyczy tej wiedzy, jest zapisem dotyczącym byłych agentów. Natomiast na przeszkodzie ujawniania aktualnych agentów - ta sprawa była omawiana - stoi zasada racji stanu i dobra państwa. I gdyby taki zapis proponować, ale go nie proponujemy, to wówczas należałoby zastanowić się nad kolizją, która zachodzi między dzisiejszym stosunkiem służby chronionym tajemnicą państwową. Oczywiście, taką propozycję można złożyć, ale nie została złożona. Dlatego ograniczam się do tego, co zaproponowały w poprawce numer dwanaście „b” dwie komisje: Komisja Inicjatyw i Prac Ustawodawczych i Komisja Konstytucyjna. I jestem zwolennikiem głosowania za tą poprawką. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-119.1" who="#komentarz">(Senator Walerian Piotrowski: Czy można ad vocem?)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-120">
          <u xml:id="u-120.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pan senator ad vocem? Pan senator Walerian Piotrowski, proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-121">
          <u xml:id="u-121.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Chciałem tylko wyrazić pogląd, że musimy pamiętać o tym, do jakiego państwa ta poprawka się odnosi. Czy rzeczywiście się odnosi do niepodległego i suwerennego państwa? Wtedy żadnej analogii pomiędzy państwem współczesnym a tamtym państwem okresu lat czterdziestu kilku czynić nie można. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-122">
          <u xml:id="u-122.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pan senator Połomski ad vocem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-123">
          <u xml:id="u-123.0" who="#SenatorFranciszekPołomski">Mam krótkie pytanie do pana senatora. Mianowicie, czy rzeczywiście pan sądzi, że prawdziwy agent przyzna się do tego, że był agentem?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-124">
          <u xml:id="u-124.0" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Pozostawiam to sumieniu kandydatów. Natomiast wydaje mi się, że sformułowanie zapisu, który jest zapisem uznaniowym i dobrowolnym, jesteśmy winni społeczeństwu i naszym wyborcom. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-125">
          <u xml:id="u-125.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo. Poproszę pana senatora Piesiewicza, następnym będzie pan senator Skupiński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-126">
          <u xml:id="u-126.0" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-126.1" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Dosyć długo przemawiałem, argumentowałem tezy Komisji Praw Człowieka i Praworządności. Tutaj tylko polemicznie, żeby pewne sprawy były jasne. Szczególnie, że pan senator Edward Wende wzywał do tego, żeby dwa razy dwa było cztery. Postaram się więc, żeby wszystko było jasne.</u>
          <u xml:id="u-126.2" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Nie jest tak, aby krytyczny stosunek wszystkich komisji, które analizowały tę ustawę ordynacyjną, w jakimkolwiek stopniu mógł powodować krytykę parlamentaryzmu i parlamentu. To jest krytyka konkretnej ustawy, być może najważniejszej z ważnych. Tej ustawy, która dotyczy zupełnie podstawowych, o czym mówiłem, praw człowieka, związanych ze sferą polityczną, z możliwością wolnego, równego wybierania.</u>
          <u xml:id="u-126.3" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Nie jest tak, że zdania krytyczne na temat ordynacji mają powodować obniżenie prestiżu izby niższej. To jest odpowiedzialna dyskusja w Senacie, odpowiedzialna za państwo. To, o czym mówił pan senator Zamoyski, to były bardzo ważne słowa. Broń Boże przeciwnie, krytyczny stosunek do tej ordynacji to jest poczucie odpowiedzialności za polski parlamentaryzm, za polską demokrację i tylko i wyłącznie o to chodzi. Jeżeli na przykład w mojej wypowiedzi był choćby cień tego, że poprzez tę dyskusję chcę obniżyć rangę, świadomość prawną w społeczeństwie, dotyczącą potrzeby demokracji i potrzeby parlamentaryzmu, oczywiście to prostuję. Tak nie jest.</u>
          <u xml:id="u-126.4" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Żeby była jasność, chcę poruszyć następne zagadnienie i wyjaśnić pewne kwestie. Zajmę się wypowiedzią pana senatora Połomskiego, ponieważ pewien fragment jego wypowiedzi odnosił się do moich słów. Bardzo szanuję kulturę prawną, którą pan senator wnosi do tej izby, natomiast zaszło nieporozumienie. Powiedziałem o zażenowaniu i nie uważam, żeby to było słowo nieparlamentarne. Powiedziałem o zażenowaniu jako członek komisji praw człowieka. Powiedziałem, że są rozwiązania w tej ustawie ordynacyjnej, które są sprzeczne z konwencjami. Powiedziałem to, pokazując konkretne przykłady. Wysoka Izba to oceni. Ja uważam, że tak jest. Kiedy widzę zapis, uruchamiający retroaktywność, to jako prawnik w tym parlamencie, w tym momencie historycznym, jestem zażenowany. Uważam bowiem, że możemy dyskutować w różnych rozwiązaniach, natomiast są pewne zasady, których łamać nie możemy.</u>
          <u xml:id="u-126.5" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Tutaj zwracam się do pana senatora Chmury. Ta retroaktywność jest, Panie Senatorze, oczywista i zaraz będę starał się to wyjaśnić. Jeżeli jest Klub Unii Demokratycznej, w której następuje rozłam i powstaje Klub Konwencja Polska, to tworzymy dopiero teraz odpowiedzialność, negatywne skutki dla powstania tego klubu. Ciekawe, czy gdyby wiedziano o tym wcześniej, można było przewidzieć skutki polityczne i konsekwencje prawne, ci posłowie mogliby przewidzieć. Ta ordynacja forsuje, w cudzysłowie, pewną karę dla tych, którzy stworzyli osobne ugrupowanie polityczne, nie zgadzając się z pewną linią, koncepcją, nie wchodzę w to. Jest retroaktywność, to są fakty. Fakty, o których nie można dyskutować.</u>
          <u xml:id="u-126.6" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Wyborcy zadecydowali, że są takie ugrupowania. To prawda, wyborcy ukształtowali ten parlament, ale nie dali oni żadnego prawa do wykreowania ustawy ordynacyjnej, która nadaje tylko niektórym specjalne przywileje. I to jest też „dwa razy dwa równa się cztery”. Mówiłem o tym. Państwo się mogą nie zgodzić, ale te rzeczy muszą zostać wypowiedziane. Czy jest zachwiana równość? Czy nie żenuje tego rodzaju sytuacja?</u>
          <u xml:id="u-126.7" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Następne zagadnienie, najważniejsze. Pan senator Połomski wzywał, aby przyszły Sejm był stabilny, aby nie był rozdrobniony, zanarchizowany. Jestem zwolennikiem takiej redakcji ustawy, która by w sposób maksymalny zabezpieczyła to. Ale musimy wybierać, czy jestem demokratą, czy chodzi mi tylko o władzę. Opowiadam się za tym, żeby obydwie sprawy połączyć, chcę mieć władzę, będąc demokratą. I o tym mówiłem, o kwestii kształtowania świadomości demokratycznej w społeczeństwie poprzez ustawy. Ustawy nie tylko rozwiązują problemy, ustawy kształtują postawy, sposób myślenia o państwie, sposób myślenia o przyszłości, sposób myślenia o wspólnocie, jaką jest państwo. Ta ustawa dzieli, co zobaczyliśmy na tej sali. To dopiero początek. Panie senatorze Wende, ta ustawa dzieli tych, którzy zostali wybrani, wśród nich każdy ma mandat, na lepszych i gorszych, już na starcie. A więc argument, że to wyborcy zadecydowali, jest nie do przyjęcia. To oczywiste.</u>
          <u xml:id="u-126.8" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Wzywałem, aby dyskutować o progach, bo to progi mogą spowodować minimalizację rozdrobnienia. Ale, proszę państwa, nie ten zapis z art. 79. Czy to będzie parlamentarne, jeżeli powiem, że ma on charakter doraźnej manipulacji?</u>
          <u xml:id="u-126.9" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Czy wolno mi użyć takiego określenia, które oddaje rzeczywistość ustawy? Myślę, że tak. I to nie jest krytyka parlamentu, czy krytyka parlamentaryzmu, chodzi o to, żebyśmy z pełną świadomością podejmowali decyzje o jednej z najważniejszych ustaw, która dotyczy politycznych praw obywatelskich jednostki. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-126.10" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-127">
          <u xml:id="u-127.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-127.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Poproszę pana senatora Skupińskiego, następny będzie pan senator Pankanin.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-128">
          <u xml:id="u-128.0" who="#SenatorAdamSkupiński">Panie Marszałku! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-128.1" who="#SenatorAdamSkupiński">Moi poprzednicy powiedzieli prawie wszystko. Obecna sytuacja w kraju niepokoi, społeczeństwo jest niezadowolone z panującej sytuacji. Cały naród obserwuje działalność Sejmu i Senatu. Na prezydencie Rzeczypospolitej Polskiej Lechu Wałęsie spoczywa obecnie wielka odpowiedzialność za losy narodu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-128.2" who="#SenatorAdamSkupiński">Mam pewność, że prezydent zadecyduje, aby wybory odbyły się w niedzielę lub inne święto. Dobrze wie, że rolnicy polscy mają największą szansę głosować w święto. Nie można dopuścić, aby w przyszłych wyborach udział głosujących był ograniczony do około 30%.</u>
          <u xml:id="u-128.3" who="#SenatorAdamSkupiński">Projekt przedstawionej ordynacji wyborczej dąży do likwidacji mniejszych partii. Senator Czarnobilski powiedział: „Parlament powinien być reprezentantem całego narodu. Rzeczpospolita szlachecka upadła, ponieważ o losach kraju nie decydował cały naród, a zwłaszcza lud pracujący na roli”.</u>
          <u xml:id="u-128.4" who="#SenatorAdamSkupiński">Pan senator Ryszard Jarzembowski zarzucił członkom Kościoła katolickiego, że miał duży wpływ na losy ostatnich wyborów. Kościół katolicki to około 90% narodu polskiego, w tym księża. Działalność Kościoła katolickiego w ciągu tysiąca lat utrwalała szansę przetrwania w okresach dla Polski najtrudniejszych. Kościołowi katolickiemu zależy na tym, aby Polska miała dobry parlament, dobry rząd, dla dobra Polski i całego narodu, bez względu na przynależność do jakiejkolwiek partii, czy przynależność do poszczególnych religii. Również dla ludzi niewierzących, bo przecież każdy człowiek w naszych katolickich przekonaniach to nasz brat. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-128.5" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-129">
          <u xml:id="u-129.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-129.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pan senator Jarzembowski, ad vocem. Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-130">
          <u xml:id="u-130.0" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Pan senator Skupiński się myli. Ja tego wątku, o którym powiedział, w ogóle w swoim wystąpieniu nie miałem, co można łatwo sprawdzić. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-131">
          <u xml:id="u-131.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-131.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Następna będzie pani senator Skowrońska.</u>
          <u xml:id="u-131.2" who="#komentarz">(Senator Edward Wende: Następna to będzie przerwa.)</u>
          <u xml:id="u-131.3" who="#komentarz">(Głos z sali: Jeszcze są dwie osoby.)</u>
          <u xml:id="u-131.4" who="#MarszałekAugustChełkowski">Jeszcze dwie osoby są potem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-132">
          <u xml:id="u-132.0" who="#SenatorPiotrPankanin">Panie Marszałku! Panie i Panowie Senatorowie!</u>
          <u xml:id="u-132.1" who="#SenatorPiotrPankanin">Tekst, który chciałem dzisiaj wygłosić, miał być krótki, zmieniałem go już trzykrotnie i mam nadzieję, że to, co powiem, będzie jego kwintesencją.</u>
          <u xml:id="u-132.2" who="#SenatorPiotrPankanin">Mam wrażenie, że dyskusja nad ordynacją wyborczą jest dyskusją troszeczkę innego rodzaju, niż mniemamy. Jest to, moim zdaniem, miotanie się pomiędzy próbą upodmiotowienia społeczeństwa, poprzez kreowanie przez to społeczeństwo rzeczywistości politycznej, a próbą zorganizowania życia parlamentarnego w taki sposób, by było ono sprawne.</u>
          <u xml:id="u-132.3" who="#SenatorPiotrPankanin">Żeby w pełni upodmiotowić społeczeństwo demokratyczne, tak by mogło ono spełniać swoją funkcję z pełną godnością, należałoby właściwie przegłosować większościową ordynację w okręgach jednomandatowych. Tylko taka sytuacja stwarza obywatelom jasną możliwość głosowania, szczególnie w tej obecnie zagmatwanej sytuacji.</u>
          <u xml:id="u-132.4" who="#SenatorPiotrPankanin">Rozumiem natomiast tendencje, przejawiane szczególnie przez duże partie, i argument, który idzie za ich tokiem myślenia, mianowicie, żeby utworzyć ordynację, która zapewniłaby odpowiednią, niewielką liczbę silnych partii, a te z kolei potrafiłyby wytworzyć w miarę stabilną koalicję i sprawnie działający rząd. Jednak, w naszej młodej, ciągle raczkującej demokracji, nie wytworzyliśmy czegoś takiego jak „klasa polityczna”. Pozwolę sobie, na początek, na taki prowincjonalny przykład. Samorząd, którego jestem reprezentantem, na początku składał się właściwie z dwóch dużych ugrupowań politycznych, które stanowiły jego 90%. To był komitet i „Solidarność”, a poza tym jakieś niewielkie partie probiznesowe oraz niewielka grupa związana z byłymi komunistami. Po trzech latach działalności samorządu, scena polityczna w takim kształcie zupełnie zniknęła, pojawiła się całkowicie nowa. Gdyby przywołać konstelacje sprzed trzech lat dzisiaj… Niektórzy nawet wstydzą się, że w takiej konstelacji wtedy byli. Dopiero po poznaniu tych ludzi przez trzy lata, można było określić, co kto jest wart, co jest w stanie zrobić.</u>
          <u xml:id="u-132.5" who="#SenatorPiotrPankanin">Mam wrażenie, że społeczeństwo, które od 1989 r. przygląda się politykom, zdecydowanie wołałoby w tej chwili głosować na konkretnych ludzi. O wiele łatwiej byłoby wybrać tych, którzy, zdaniem społeczeństwa, stanowiliby tę klasę polityczną, o której wspomniałem.</u>
          <u xml:id="u-132.6" who="#SenatorPiotrPankanin">Proszę państwa, nie wiem, jak wyglądałyby dzisiaj wyniki badań opinii publicznej, gdybyśmy zadali pytanie, jakie są różnice pomiędzy kilkoma wielkimi partiami centroprawicowymi czy partiami chrześcijańskimi a partiami z nowej, rodzącej się lewicy? Jestem przekonany, że ludzie nie potrafiliby w ogóle odpowiedzieć na to pytanie. Natomiast gdyby zapytać o liderów tych partii, potrafiliby ich jakoś zidentyfikować i odróżnić.</u>
          <u xml:id="u-132.7" who="#SenatorPiotrPankanin">Myślę, że jest to dość ważna przesłanka, żeby spojrzeć na ordynację również z takiej strony. Obserwując kondycję często bardzo znanych polityków, mam wątpliwości, jaka siła wyniosła ich na szczyty władzy. I wołałbym mieć pewność, że ta klasa polityczna będzie wykreowana w wyborach o takiej ordynacji, że to obywatele wytworzą tę klasę, a nie przywódcy dużych partii politycznych.</u>
          <u xml:id="u-132.8" who="#SenatorPiotrPankanin">Ordynacja większościowa w okręgach jednomandatowych jest poza naszym zasięgiem, przesądził o tym kształt małej konstytucji. W związku z tym uważam, że jeśli można cokolwiek poprawić w projekcie, który powstał - myślę tu o poprawkach obydwu połączonych komisji, szczególnie komisji, której jestem członkiem - to będę głosował za tymi poprawkami, aczkolwiek duchem jestem przy jednomandatowych okręgach wyborczych i ordynacji większościowej z powodów, które przytoczyłem. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-132.9" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-133">
          <u xml:id="u-133.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-133.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Poproszę panią senator Bogucką-Skowrońską. Następny będzie pan senator Stępień, a ostatni pan senator Połomski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-134">
          <u xml:id="u-134.0" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-134.1" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Kilka słów refleksji osobistej, jako senatora Unii Demokratycznej. Debata była nadmiernie emocjonalna i zupełnie niepotrzebna przy obecnych zawirowaniach politycznych w kraju.</u>
          <u xml:id="u-134.2" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Cieszę się, że kolega Piesiewicz zmienił ton na perswazyjny i tym samym odciął się od klimatu frontalnego ataku na ordynację. Ataku z różnych stron. Ataku, w którym zarzuty miały rangę uogólnień. Niektóre były merytoryczne, ale więcej było uogólnień tego typu, że ordynacja jest niekonstytucyjna, że łamie prawa człowieka, że narusza fundamentalne zasady prawa, jak zasadę nieretroaktywności. Poza tym, klimat wypowiadania tych zarzutów daleki był od kultury politycznej, już nie wspomnę o retoryce, która obraża podstawową izbę parlamentu, jaką jest Sejm. Sejm ustanowił nie kruczki prawne, jak to określił kolega Bender, ale przepisy prawne. I ten Sejm, poprzez ordynację, nie ma na celu stworzenie parlamentu, który będzie miał „paraliż postępowy”. To są określenia, które nie powinny tutaj padać, niosą pejoratywny ładunek emocjonalny, obrażają i zamiast łagodzić kontrowersje pogłębiają podziały polityczne i przenoszą, o czym mówił kolega Żak, atmosferę walki politycznej do tej izby, której ta atmosfera powinna być daleka.</u>
          <u xml:id="u-134.3" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Wydaje mi się, że mimo wszystko nie zakwestionowano merytorycznie, w sposób uzasadniony, jakiegokolwiek z przepisów ordynacji. Wiem, że jest dyskusja i nie chcę powtarzać argumentów podawanych przez kolegów z Komisji Konstytucyjnej, przez kolegę Chmurę, przez kolegę Połomskiego, sprzecznych z wywodami kolegów, twierdzących, że naruszone są przepisy prawa czy zapis konstytucyjny. Myślę, że jeżeli nawet tak by było, to przecież istnieje Trybunał Konstytucyjny, z którego wolą Sejm niekoniecznie musi się zgodzić, ale może. Pozostawmy to subiektywnym ocenom. Nas to w każdym razie nie przekonało i nadal wydaje mi się, że waga kompromisu osiągniętego w Sejmie jest argumentem poważniejszym niż nasze spory. W toku dyskusji ustaliliśmy, że aczkolwiek żaden system proporcjonalny nie jest sprawiedliwy, bo trzeba by było dzielić członków parlamentu na jeszcze drobniejsze reprezentacje, żeby odtwarzać wybór społeczeństwa, to jednak to nie znaczy, że można pozwalać sobie na upokarzające stwierdzenia o „wyznaniu handlowym” wygłaszane przez osobę, jak sądzę, „wyznania rolniczego” - kolegę Henryka Czarnockiego i twierdzenie o nadmiernej reprezentatywności, czego nie mogłam początkowo zrozumieć. Brakuje chociażby reprezentatywności kobiet, to jest chyba bardziej istotne. Ustaliliśmy, że ordynacja większościowa jest jeszcze mniej reprezentatywna, choć bardziej odpowiada subiektywnej więzi wyborców z wybranym.</u>
          <u xml:id="u-134.4" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Ta ordynacja jak gdyby jednak to wszystko łączy, bo w głównym charakterze, konstytucyjnym, jest proporcjonalna. A przecież konstytucyjny zapis o proporcjonalnej ordynacji nie był koncepcją Unii. A jednak ta ordynacja w pewnym sensie jest większościowa, bo głosuje się na konkretnego człowieka z listy, jemu się daje preferencje i są to jednocześnie preferencje dla określonego programu, który ten człowiek w swoim środowisku reprezentuje.</u>
          <u xml:id="u-134.5" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Listy ogólnopolskie są działaniem na rzecz rozwijania i umacniania partii, żeby ludzie chcieli działać w partii, a nie traktować ją tylko jako platformy działań parlamentarnych, oderwanych od życia na dole. Chodzi przecież o umocnienie tej sceny politycznej i wyklarowanie jasnych opcji politycznych.</u>
          <u xml:id="u-134.6" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">Oczywiście, jeżeli nie przejdzie wniosek o przyjęcie ordynacji bez zastrzeżeń lub jej odrzucenie, to będziemy głosować racjonalne poprawki, bo z pewnością niektóre rozwiązania są lepsze od rozwiązań w ordynacji. Nie znaczy to natomiast, że uważam, iż to ma przesądzać nasze ogólne zdanie. Dusza prawnika zawsze walczy z duszą polityka, ale reprezentujemy określone interesy i musimy doceniać również autorytet Sejmu, naszą współpracę. Mimo że jestem prawnikiem, uważam, że jeżeli nie ma rażących błędów, że jeżeli nie jesteśmy o nich przekonani, to należy docenić kompromis i taką ordynację akceptować, pozostawiając dalsze jej losy podmiotom do tego uprawnionym.</u>
          <u xml:id="u-134.7" who="#SenatorAnnaBoguckaSkowrońska">W każdym razie, nie znajduję podstaw, aby przyjąć, że udowodnione zostały jakieś błędy samej filozofii ordynacji i że jesteśmy o nich przekonani. Argumentacje usiłują obalić całą filozofię tej ordynacji. Siła państwa wymaga natomiast stabilnego układu politycznego i temu służy główna filozofia ordynacji, o tym trzeba pamiętać. Dopiero potem można widzieć ewentualne preferencje różnych ugrupowań politycznych. Tym bardziej, że zarzuty padają właśnie ze strony ugrupowań słabszych i rodzi się pokusa, żeby przyjąć, że dominuje przede wszystkim interes polityczny przedstawicieli tych ugrupowań, a nie dbałość o czystość struktury prawnej ustawy. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-134.8" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-135">
          <u xml:id="u-135.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-135.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę bardzo, pan senator Piesiewicz, ad vocem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-136">
          <u xml:id="u-136.0" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Zostałem zaszczycony przez panią senator Skowrońską wymienieniem mojego nazwiska, ale w takim kontekście, że chciałbym, aby była jasność w sprawie naruszenia kultury politycznej. Czy dobrze zrozumiałem, że ja naruszyłem kulturę polityczną wystąpieniami?</u>
          <u xml:id="u-136.1" who="#komentarz">(Senator Anna Bogucka-Skowrońska: Nie. Chodziło o ton, a nie o brak kultury.)</u>
          <u xml:id="u-136.2" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Rozumiem. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-137">
          <u xml:id="u-137.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pan senator Walerian Piotrowski, ad vocem, proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-138">
          <u xml:id="u-138.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Do pani senator Skowrońskiej. Jeżeli w wystąpieniu pani senator zabrzmiała nuta konsyliacyjna, to może zrezygnujmy także z dalszej myśli sprzecznej z poglądem, że ci, którzy myślą inaczej w odniesieniu do ordynacji wyborczej, reprezentują jakiś subiektywny interes polityczny, a nie interes państwa, tylko być może widziany inaczej. Bo to jest jednak szerszy problem. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-139">
          <u xml:id="u-139.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-139.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pan senator Leszek Piotrowski, ad vocem, proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-140">
          <u xml:id="u-140.0" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Słuchając tych ostatnich wypowiedzi, chcę stwierdzić, że jeśli ktoś zmienił ton, to właśnie pani senator Bogucka-Skowrońska. I jestem jej za to wdzięczny.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-141">
          <u xml:id="u-141.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-141.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pan senator Stępień teraz. Następny będzie pan senator Połomski, już jako ostatni.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-142">
          <u xml:id="u-142.0" who="#SenatorJerzyStępień">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-142.1" who="#SenatorJerzyStępień">Słuchając tej dyskusji dochodzę do smutnego wniosku, że elity polityczne okresu międzywojennego były jednak bardziej odpowiedzialne za państwo. W latach 1922–36 ordynacja wyborcza nie była w ogóle zmieniana, chociaż do rządów dochodziły bardzo różne ugrupowania polityczne. Elity mogły stanąć przed pokusą takiej zmiany prawa wyborczego, aby wzmocnić odniesione w różny sposób zwycięstwa. Nie posunięto się jednak do tego. Natomiast my zmieniamy prawo wyborcze co dwa lata. Owszem, są skomplikowane problemy, które dzisiaj trzeba rozwiązać, ale uciekamy od ich rozwiązania. Mówimy, że nie możemy ich rozwiązać, bo większość rządowa jest źle skonstruowana. W takim razie zróbmy wybory za pół roku, za rok. Do tego momentu nie będziemy musieli brać odpowiedzialności za te problemy, bo będziemy mogli mówić tak: poczekamy na nowe wybory, zobaczymy, co z tego wszystkiego się wykrystalizuje, wtedy weźmiemy się za reformowanie Polski. Proszę państwa, to jest naprawdę postawa bardzo niebezpieczna i niepoważna!</u>
          <u xml:id="u-142.2" who="#SenatorJerzyStępień">Uważam, że ordynacja wyborcza przyjęta przez Sejm jest gorsza od tej z 1991 r. Polsce naprawdę potrzebna jest radykalna zmiana filozofii wyborczej, a na to nas w tej chwili nie stać. Sądzę, że minie dużo czasu, zanim polskie elity polityczne zrozumieją mechanizm ordynacji większościowej, ten genialny mechanizm prostej maszyny i przestaną się posługiwać dziewiętnastowiecznym „żelastwem”, które epoka socjalizmu zostawiła nam w spadku. To przecież socjaliści pod koniec dziewiętnastego wieku wymyślili ordynację proporcjonalną i do dzisiaj z powodzeniem ją stosują. Cały świat od niej odchodzi. Natomiast my, z uporem, idziemy w tym kierunku.</u>
          <u xml:id="u-142.3" who="#SenatorJerzyStępień">Mieliśmy szansę, wciąż możemy bezinwestycyjnie przyspieszyć kroku w marszu do bardziej cywilizowanego państwa. Ale nie chcemy tego zrobić. Chcemy iść w zupełnie innym kierunku, pogorszyć nawet tę ordynację, która obowiązywała w 1991 r., tylko dlatego, że obawiamy się reakcji Sejmu po odrzuceniu przez nas ustawy z 15 kwietnia. Trzeba szukać sposobów poprawienia jej, gdzie to tylko jest możliwe. Sądzę, że poprawki Komisji Konstytucyjnej idą właśnie w tym kierunku, ale niezależnie od tego, chciałbym państwu zaproponować jeszcze dwie inne.</u>
          <u xml:id="u-142.4" who="#SenatorJerzyStępień">Pierwsza polegałaby na tym, aby zrównać progi wyborcze, bez względu na to, czy jest to partia, czy ugrupowanie polityczne, bez możliwości różnicowania dostępu do listy krajowej. Nie można wprowadzać różnych progów wyborczych dla różnych podmiotów, bo zwiększa się efekt dysproporcjonalności.</u>
          <u xml:id="u-142.5" who="#SenatorJerzyStępień">Druga poprawka. Uważam, że art. 79 ust. 3, w nowej wersji zaproponowany przez Komisję Konstytucyjną, należy przenieść do przepisów przejściowych. W ten sposób obowiązywałby on, ale w następnych wyborach. W najbliższych natomiast, zarządzonych po wejściu w życie ordynacji wyborczej, obowiązywałaby zasada: „W pierwszych wyborach do Sejmu, zarządzonych na podstawie niniejszej ustawy, obowiązek poparcia zgłoszenia listy okręgowej podpisami wyborców nie dotyczy komitetu wyborczego partii, organizacji lub koalicji, której członkowie, będący posłami w dniu zarządzenia wyborów, tworzą w Sejmie klub liczący co najmniej piętnastu posłów”. W ten sposób nie będziemy się narażali na zarzut łamania zasady niedziałania prawa wstecz. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-142.6" who="#komentarz">(Senator Piotr Andrzejewski: Mam pytanie.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-143">
          <u xml:id="u-143.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę bardzo, ad vocem, pan senator Andrzejewski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-144">
          <u xml:id="u-144.0" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Jest to pytanie do zgłaszającego poprawkę, senatora Jerzego Stępnia. Rozumiem, że wniosek o dokonanie poprawki jest komplementarny do wniosku o skreślenie ust. 3 z art. 79. Chodzi więc o to, że ugrupowania polityczne nie musiałyby dzisiaj zbierać podpisów, tak?</u>
          <u xml:id="u-144.1" who="#komentarz">(Senator Jerzy Stępień: Tak, tak.)</u>
          <u xml:id="u-144.2" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Czyli jest komplementarny ze skreśleniem ust. 3 z art. 79.</u>
          <u xml:id="u-144.3" who="#komentarz">(Senator Jerzy Stępień: Z konsekwencjami, oczywiście.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-145">
          <u xml:id="u-145.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-145.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Poproszę pana senatora Połomskiego. Zgłosił się jeszcze pan senator Choroszucha… Pan senator ad vocem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-146">
          <u xml:id="u-146.0" who="#SenatorJanuszBaranowski">Chciałbym zgłosić wniosek formalny o zamknięcie listy i ewentualne wstępne przegłosowanie dwóch najdalej idących wniosków: o odrzucenie ustawy bądź przyjęcie jej bez poprawek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-147">
          <u xml:id="u-147.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">W tej chwili poza panem Choroszuchą nie ma już nikogo na liście mówców. Czy są jeszcze chętni do zabrania głosu? Jeżeli nie, to uważam, że lista jest zamknięta. Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-148">
          <u xml:id="u-148.0" who="#SenatorFranciszekPołomski">Panie Marszałku, Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-148.1" who="#SenatorFranciszekPołomski">Będę mówił krótko, bo zabieram głos po raz drugi. Co do wystąpienia pana senatora Stępnia, to trudno zgodzić się z przekonaniem, że parlamentaryzm przedwojenny górował nad obecnym, gdy weźmie się pod uwagę tylko tę przesłankę, o której pan senator wspomniał, a mianowicie, że tylko dwa razy uchwalano ordynację wyborczą. To nie jest miernikiem. W okresie międzywojennym ordynacja nie musiała być częściej zmieniana, dwa razy uchwalono konstytucję i tylko wtedy zachodziła potrzeba zmiany. Jak pan senator wie, w 1926 r. był okres przesilenia politycznego, ale nowela sierpniowa i to załatwiała. Myślę więc, że nie powinniśmy mieć z tego powodu kompleksu niższości, bo o parlamentaryzmie okresu międzywojennego i o roli Senatu można mieć różne zdanie, także krytyczne.</u>
          <u xml:id="u-148.2" who="#SenatorFranciszekPołomski">Pan senator Andrzejewski stwierdził, tylko częściowo mogę się z tym zgodzić, że ta ordynacja ma charakter preferencyjny i dyskryminujący. Z pierwszą częścią tej oceny się zgadzam, w istocie rzeczy ordynacja na tym polega, że pewne ugrupowania się preferuje, daje im większą możliwość działania w okresie kampanii. To nic nowego, ani tym bardziej dziwnego. Nie zgodziłbym się natomiast ze stwierdzeniem, że ordynacja dyskryminuje kogokolwiek. Ona nie dyskryminuje. Najlepszym dowodem jest to, że poprawka, którą państwo proponują, żeby każdy przedstawił oświadczenie, że nie był agentem, także nie dyskryminuje jeszcze stawania do wyborów.</u>
          <u xml:id="u-148.3" who="#SenatorFranciszekPołomski">Każdy, kto chce, może stanąć do wyborów i każdy, kto chce, może zawiązać koalicję. Już o tym wspominałem. Ordynacja daje możliwość sprzymierzania się ugrupowań, które są sobie bliskie, wystąpienia w wyborach z jednym programem i adresowania go do wyborców. Proszę państwa, to nie jest dyskryminacja, to raczej przywilej, ponieważ wymaga się w takim wypadku 8%, a nie 10%. Dlatego nie mogę zrozumieć zarzutu, że ta ordynacja jest dyskryminująca.</u>
          <u xml:id="u-148.4" who="#SenatorFranciszekPołomski">Bardzo zależy mi na tym, ażeby pan senator Piesiewicz nie odniósł wrażenia, że bezpodstawnie stosuję negatywne oceny. Pan senator Piesiewicz jest senatorem o wielkiej wrażliwości prawnej, nie waham się użyć tego określenia. Odniosłem wrażenie, muszę się do tego przyznać, że w swojej ocenie poszedł jednak trochę za daleko. Wydaje mi się, że sformułowanie, że czuje się zażenowany odnosiło się do całości, a nie do jednego rozwiązania. Jeżeli odnosiło się do konkretnego rozwiązania, to muszę go przeprosić, ponieważ odniosłem wrażenie, że on wystawił tej ordynacji zdecydowanie negatywną ocenę, sugerując zażenowanie senatorów, którzy choć trochę znają się, na czym polega ordynacja. Ale z drugiej strony, chcę przypomnieć, że w trakcie tej dyskusji i w wypowiedziach członków komisji padały także określenia, z którymi, proszę państwa, nie sposób się zgodzić, które nie powinny były zostać tu użyte - że ordynacja buduje partyjniactwo, że wyborca przestał się liczyć, że ordynację cechuje arogancja, że jest ona nieuczciwa. Otóż, proszę państwa, powinniśmy stanowczo protestować przeciwko takim wystąpieniom, ponieważ ordynacja pochodzi od izby, która wyłoniona została w demokratycznych wyborach i została przyjęta przez zdecydowaną Większość tej izby. Rozumiem, że jest to rzecz oceny, niemniej jednak sformułowania powinny mieścić się w ramach języka parlamentarnego. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-148.5" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-149">
          <u xml:id="u-149.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-149.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Jako ostatniego poproszę pana senatora Choroszuchę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-150">
          <u xml:id="u-150.0" who="#SenatorIreneuszChoroszucha">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-150.1" who="#SenatorIreneuszChoroszucha">Z dużym zainteresowaniem wysłuchałem wystąpień panów senatorów Wyględowskiego oraz Jarzembowskiego i życzyłbym obu panom, ażeby te wystąpienia były jak najbardziej nagłośnione. Niech ludzie usłyszą ten ton, to słownictwo i argumentację. Wielu ludzi nie do końca zdaje sobie sprawę z tego, w jakim obecnie układzie i w jakim kraju żyjemy. Wielu udaje, nie chce tego widzieć. Myślę, że i jednym, i drugim tego typu wystąpienia powinny otworzyć oczy.</u>
          <u xml:id="u-150.2" who="#SenatorIreneuszChoroszucha">Przypuszczam, że przeglądając prasę z ostatnich dwóch tygodni, zwrócili państwo uwagę, iż między wieloma tematami przewija się taki oto. Kiedy relacjonuje się strajki, żądania strajkujących, kiedy pisze się o demonstracjach, pisze się jednocześnie i o tym, że jedni nie mogą otrzymać podwyżek, a drudzy, to znaczy posłowie, przyznali sobie zwiększone diety i ryczałty. Jest to dowodem, zdaniem prasy, na to, iż parlament oderwał się od realnego życia. Nie chcę się nad tym rozwodzić. Chcę tylko zwrócić uwagę, że jeśli istnieje obecnie jakiś argument przemawiający za tym, iż parlament odrywa się od realnego życia, to jest nim właśnie kształt zaproponowanej ordynacji. Istotą bowiem obecnych strajków i demonstracji nie są tylko podwyżki. Nie zapominajmy, że jest to wyraz alienacji olbrzymiej części społeczeństwa. Ci ludzie nie tylko domagają się 500 tysięcy złotych. Ci ludzie mówią również, wychodząc na ulicę, wstrzymując się od pracy, że w tym kraju, w tym układzie politycznym czują się obco, nie rozumieją sensu przeobrażeń. A do czego zmierza ordynacja? Ano zmierza do tego, ażeby maksymalnie ograniczyć elektorat przez progi; przez wyrzucanie do kosza głosów, jeśli padną nie na te partie, które spełniły wymagany procentowy próg; przez bardzo arbitralne, idące wbrew tradycjom, przeniesienie dnia wyborów z niedzieli na sobotę.</u>
          <u xml:id="u-150.3" who="#SenatorIreneuszChoroszucha">Ugrupowania polityczne, które przeforsowały w parlamencie ordynację, liczą na zwycięstwo, ale na pewno będzie to pyrrusowe zwycięstwo. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-150.4" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-151">
          <u xml:id="u-151.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-151.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Czy państwo senatorowie sprawozdawcy chcieliby jeszcze zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-151.2" who="#komentarz">(Senator Leszek Piotrowski: Tak, bardzo proszę.)</u>
          <u xml:id="u-151.3" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę bardzo.</u>
          <u xml:id="u-151.4" who="#komentarz">(Senator Janusz Baranowski: Panie Marszałku, zgłaszam wniosek.)</u>
          <u xml:id="u-151.5" who="#MarszałekAugustChełkowski">Oczywiście, Panie Senatorze, ale muszę dopuścić do głosu sprawozdawców.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-152">
          <u xml:id="u-152.0" who="#SenatorJanuszBaranowski">Przepraszam bardzo, były dwa bardzo skrajne wnioski: o odrzucenie bądź przyjęcie ustawy bez poprawek. Jeżeli nie przejdzie żaden z tych wniosków, to będziemy dyskutować poprawki. Wtedy bardzo cenne będą dla nas wystąpienia sprawozdawców. Być może komisje będą musiały spotkać się po to, by wypracować stanowisko. Dlatego proponowałbym, aby pan marszałek rozważył wniosek formalny, który zgłosiłem wcześniej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-153">
          <u xml:id="u-153.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Ale, Panie Senatorze…</u>
          <u xml:id="u-153.1" who="#komentarz">(Senator Krzysztof Piesiewicz: W kwestii formalnej.)</u>
          <u xml:id="u-153.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-154">
          <u xml:id="u-154.0" who="#SenatorKrzysztofPiesiewicz">Składam wniosek przeciwny. Uważam, że wszystkie głosowania muszą odbyć się łącznie, po posiedzeniach komisji. Być może niektórzy musieli wyjść, ponieważ posiedzenie trwa bardzo długo bez przerwy. Ustawa, o której rozprawiamy, jest bardzo ważna, a taki wniosek jest zaskakujący. Składam wniosek przeciwny.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-155">
          <u xml:id="u-155.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę bardzo…</u>
          <u xml:id="u-155.1" who="#komentarz">(Senator Ryszard Jarzembowski: Jeszcze ad vocem wypowiedzi pana senatora Choroszuchy.)</u>
          <u xml:id="u-155.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę ad vocem.</u>
          <u xml:id="u-155.3" who="#komentarz">(Senator Józef Ślisz: Panie Marszałku, składam…)</u>
          <u xml:id="u-155.4" who="#MarszałekAugustChełkowski">Jeszcze jedno ad vocem wypowiedzi pana senatora Choroszuchy. Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-156">
          <u xml:id="u-156.0" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Chciałbym podziękować panu senatorowi za zainteresowanie moim wystąpieniem i wyrazić zadowolenie, iż mu się nie podobało. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-157">
          <u xml:id="u-157.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Pan marszałek Ślisz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-158">
          <u xml:id="u-158.0" who="#SenatorJózefŚlisz">Panie Marszałku! Proponuję, ażeby zarządzić teraz przerwę obiadową. Sprawozdawcy referowaliby dalej po przerwie obiadowej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-159">
          <u xml:id="u-159.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Tak…</u>
          <u xml:id="u-159.1" who="#komentarz">(Senator Edward Wende: Oczywiście. Tak jest.)</u>
          <u xml:id="u-159.2" who="#komentarz">(Senator Leszek Piotrowski: Panie Marszałku, proszę wziąć pod uwagę, że moje wystąpienie jest naprawdę kilkuminutowe. Trzy, cztery minuty i będzie po wszystkim.)</u>
          <u xml:id="u-159.3" who="#MarszałekAugustChełkowski">Który ze sprawozdawców, poza panem senatorem Piotrowskim, chce jeszcze zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-159.4" who="#komentarz">(Senator Józef Ślisz: Panie Marszałku, zgłaszam swój wniosek. Proszę go przegłosować.)</u>
          <u xml:id="u-159.5" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dobrze, Panie Senatorze. Myślę, że wszyscy jesteśmy zmęczeni, w związku z czym pozostałe rzeczy zrobimy po przerwie.</u>
          <u xml:id="u-159.6" who="#MarszałekAugustChełkowski">Ogłaszam przerwę do godziny 17.15.</u>
          <u xml:id="u-159.7" who="#komentarz">(Przerwa w obradach od godziny 15 minut 47 do godziny 17 minut 15)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-160">
          <u xml:id="u-160.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Kontynuujemy po przerwie obrady Senatu.</u>
          <u xml:id="u-160.1" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Ponieważ lista mówców została wyczerpana przed przerwą, chciałabym zapytać, czy któryś z panów senatorów sprawozdawców chciałby zabrać głos? Pr2y czym przypominam, że zgodnie z regulaminem po przerwie i po posiedzeniu komisji sprawozdawcy będą mogli również zabrać głos. Czy któryś z panów sprawozdawców chciałby zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-160.2" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Bardzo proszę, pan senator Walerian Piotrowski, a później pan senator Leszek Piotrowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-161">
          <u xml:id="u-161.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Pani Marszałek! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-161.1" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Kilka uwag generalnych. Myślę, że ważnych także dla prac komisji, jeżeli ordynacja zostanie skierowana do dalszych prac w komisjach. Debata wykazała, że niezależnie od werbalnej strony argumentów i ich emocjonalnej tonacji, ordynacja wyborcza jest aktem prawnym, który nie ma powszechnej aprobaty. Wynik głosowania w Sejmie nie powinien, moim zdaniem, skłaniać do uznania, że ordynacja nie wymaga poprawek w Senacie, izbie rozwagi, jak już podkreślano; że w imię politycznej idei, na której jest oparta, idei stworzenia w Sejmie silnej reprezentacji, należy ordynację przyjąć bez poprawek. Jak sądzę, nie ma również podstawy do stwierdzenia, iż idea silnej reprezentacji sejmowej przyoblecze się, w wyniku wyborów dokonanych na podstawie tej ordynacji, w taki kształt, że możliwe będzie powołanie rządu większościowego i nie będzie potrzebna koalicja wyborcza. Jeżeli nie będzie takich problemów koalicyjnych, jakie występują dzisiaj, jeżeli nie będzie podstaw do odrzucenia takich czy innych prognoz, jeżeli jednocześnie nie będzie możliwości przyjęcia innej jakościowo ordynacji wyborczej, to chyba nie będzie również politycznych warunków do odrzucenia ordynacji, rozpatrywanych właśnie z punktu widzenia roztropności. Jeśli tak, to Senat powinien dokonać w ordynacji takich poprawek, które zapewniłyby przyjęcie odpowiedzialności za państwo przez możliwie maksymalną liczbę wyborców i które nie pozostawałyby w sprzeczności z uzasadnionym dążeniem do powoływania sprawnych rządów.</u>
          <u xml:id="u-161.2" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Jest to dylemat dosyć trudny, ale sądzę, że uzasadnione są głosy, iż bez przyjęcia szerokiej odpowiedzialności za Polskę nie będzie możliwości powoływania silnych rządów. Jeżeli zgodzilibyśmy się z taką argumentacją, to sądzę, że Senatowi pozostaje - z punktu widzenia rozwagi - zasadnicza droga: próba dokonania poprawek w tej ordynacji, która została przyjęta. Generalnie rzecz biorąc, poprawki zgłoszone przez komisje prezentują ten kierunek politycznego myślenia.</u>
          <u xml:id="u-161.3" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Jeśli chodzi o szczegóły, to chciałem się wypowiedzieć w dwóch kwestiach. Już w toku debaty pan senator Stępień zgłosił wniosek o przeniesienie ust. 3 art. 79 do przepisów przejściowych. Jest to sprawa komisji. Ale wolno mi chyba jako sprawozdawcy powiedzieć, że jest to myśl godna uwagi, szczególnie wtedy, gdy przyjmujemy założenie, iż tworzymy ordynację wyborczą nie tylko dla tych wyborów. Wszystko więc, co jest związane i z tymi, i z następnymi wyborami, powinno być przeniesione do przepisów przejściowych.</u>
          <u xml:id="u-161.4" who="#SenatorWalerianPiotrowski">To jest także problem poprawki, omawianej tutaj przez pana senatora Andrzejewskiego, dotyczącej obywateli polskich nie posiadających ważnego paszportu. Dla następnych wyborów problem ten rozwiązany jest właśnie w art. 166. Dla wszystkich dalszych natomiast, przy założeniu, że ordynacja będzie dalej funkcjonować, nie ma potrzeby utrzymywania sytuacji, w której i obywatelstwo polskie będzie dowodzone innymi dokumentami niż ważny paszport. Polak, który chce mieć obywatelstwo polskie i ma do tego prawo, ma również wszelkie możliwości, aby uzyskać paszport bez trudu.</u>
          <u xml:id="u-161.5" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Tymi dwoma szczegółowymi uwagami chciałbym zakończyć, wykorzystując przysługujące mi jako sprawozdawcy prawo głosu w tej części debaty.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-162">
          <u xml:id="u-162.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-162.1" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Proszę bardzo pana senatora Leszka Piotrowskiego o zabranie głosu w imieniu Komisji Konstytucyjnej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-163">
          <u xml:id="u-163.0" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-163.1" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Pani Marszałek! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-163.2" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Chciałbym jako sprawozdawca krótko ustosunkować się do przebiegu dyskusji i powiedzieć rzecz nową, ale to może na koniec.</u>
          <u xml:id="u-163.3" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Jeśli idzie o dyskusję, to moim zdaniem, zaprezentowane zostały wszystkie możliwe stanowiska. Od koncepcji odrzucenia ustawy w całości, poprzez przyjęcie jej w całości bez zastrzeżeń, do rozlicznych poprawek. Sprawą izby będzie dokonanie nieskrępowanego wyboru spośród tych trzech koncepcji. Uważam, że najmniej głosów poparło skrajne rozstrzygnięcia. Przeważająca liczba dyskutantów opowiedziała się za poprawkami, ale abstrahuję teraz od problemu jakości tych poprawek. Jako przewodniczący Komisji Konstytucyjnej stwierdzam, że przebieg dyskusji nie upoważnia mnie do zmiany stanowiska w tej części, w której powiedziałem, że ordynacja wyborcza z 15 kwietnia jest sprzeczna w art. 12 ust. 2 oraz w art. 130 z małą konstytucją. Z tego choćby powodu Senat powinien zgłosić zastrzeżenia do tej ustawy.</u>
          <u xml:id="u-163.4" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Jeśli idzie o problem, który wywołał tutaj wielkie emocje, a mianowicie sprawę wyborów w sobotę, niedzielę czy dzień wolny od pracy, to podtrzymuję stanowisko dwu połączonych komisji. Musimy dostosować zapis ustawowy do zapisu art. 4 ust. 2 konstytucji, gdzie jest mowa o tym, że prezydent zarządza wybory do Sejmu w dzień wolny od pracy. Odniosę się tylko do jednej wypowiedzi na ten temat. Pan senator Woźnica ostro wystąpił przeciwko zapisowi sejmowemu stwierdzając, że poseł Borowski zapomniał, iż sobota jest dniem wolnym od pracy dla około 40% obywateli. Otóż, chcę powiedzieć, Panie Senatorze, że niejako obraził pan pana posła Borowskiego. On tego nie zapomniał. Chodziło mu właśnie o to, ażeby wsi nie było przy urnach wyborczych. W wypowiedziach skierowanych do dziennikarzy posłowie twierdzili, że byli zaskoczeni wnioskiem, zgłoszonym przez tegoż posła, i głosowali za sobotą. Znam pana posła Borowskiego z poprzedniej działalności i stwierdzam, że jest bardzo mało prawdopodobne, aby się pomylił albo o czymś zapomniał. On po prostu izbę zaskoczył.</u>
          <u xml:id="u-163.5" who="#SenatorLeszekPiotrowski">To tyle, jeśli idzie o ocenę przebiegu dyskusji. Powtarzam jeszcze raz, podtrzymuję stanowisko Komisji Konstytucyjnej.</u>
          <u xml:id="u-163.6" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Ujął się pan senator Hałasa za marynarzami. Był to jedyny głos ze strony „Solidarności” na sali. W związku z tym pozwolę sobie ujawnić dokument, który nazywa się „Komunikat”. Pochodzi on z dnia 27 kwietnia 1993 r. z Biura Prasowego Komisji Krajowej NSZZ «Solidarność», Gdańsk, ul. Wały Piastowskie 24. W interesującej nas kwestii tekst brzmi tak:</u>
          <u xml:id="u-163.7" who="#SenatorLeszekPiotrowski">„Prezydium Komisji Krajowej oceniło przyjęty przez Sejm projekt ordynacji wyborczej. Uznano, że jest ona obarczona takimi wadami, które powinny spowodować odrzucenie jej przez Senat w całości. Gdyby do tego nie doszło, prezydium zwraca się do Klubu Parlamentarnego NSZZ «Solidarność» o wprowadzenie do projektu ordynacji następujących poprawek: kandydaci powinni być poddani lustracji; wszystkie partie i ugrupowania powinny być traktowane jednakowo bez względu na uczestnictwo i wynik poprzednich wyborów; progi powinny być zmniejszone do 3,5%; wybory powinny odbywać się w niedzielę; z wyborów należy wykluczyć organizacje ekskomunistyczne”. Takie stanowisko „Solidarności” nie jest mi obojętne. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-163.8" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-164">
          <u xml:id="u-164.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-164.1" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Zamykam dyskusję.</u>
          <u xml:id="u-164.2" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">W trakcie debaty wpłynęły trzy wnioski legislacyjne na piśmie. Jeden z nich jest bardzo długi, jest to wniosek Komisji Praw Człowieka i Praworządności. Zgodnie z regulaminem zarządzam przerwę w debacie nad tym punktem porządku obrad w celu umożliwienia właściwym komisjom ustosunkowania się do zgłoszonych w trakcie debaty wniosków. Po przerwie głos zabiorą tylko sprawozdawcy, którzy przedstawią opinie komisji na temat zgłoszonych poprawek.</u>
          <u xml:id="u-164.3" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Równocześnie, Wysoki Senacie, chciałabym powiedzieć, że wniosek, złożony przez pana senatora Baranowskiego przed przerwą, jest wnioskiem, który nie ma oparcia w regulaminie. Regulamin przewiduje bowiem, że wniosek formalny może dotyczyć tylko sposobu głosowania, natomiast wniosek pana senatora dotyczy porządku głosowania. Sprawa ordynacji wyborczej, nad którą będziemy głosować, jest tak poważna, że nie chciałabym dopuścić do żadnego uchybienia regulaminowego. Jeżeli będzie wątpliwość, czy pojęcie „sposób głosowania” jest równoznaczne z porządkiem głosowania, który jest ustalony i nie ma możliwości ani przerwania go, ani prowadzenia bez opinii komisji, to w takim wypadku, na życzenie Wysokiej Izby, skieruję tę sprawę do prezydium z prośbą o interpretację, oczywiście po zasięgnięciu opinii komisji regulaminowej. Wpłynął bowiem wniosek o odrzucenie ustawy i może któraś z komisji zechce go poprzeć.</u>
          <u xml:id="u-164.4" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Wysoka Izbo! Głosowanie nad pierwszym punktem porządku dziennego odbędzie się jutro w godzinach rannych, po przedstawieniu stanowisk komisji.</u>
          <u xml:id="u-164.5" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Przystępujemy do punktu drugiego porządku dziennego: stanowisko Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy „Prawo spółdzielcze”. Tekst ustawy zawarty jest w druku nr 178, a wnioski komisji w drukach nr 178A, 178B i 178C.</u>
          <u xml:id="u-164.6" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Bardzo proszę o zabranie głosu sprawozdawcę Komisji Gospodarki Narodowej panią senator Elżbietę Rysak. Bardzo proszę, Pani Senator.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-165">
          <u xml:id="u-165.0" who="#SenatorElżbietaRysak">Pani Marszałek! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-165.1" who="#SenatorElżbietaRysak">Po ponad rocznej dyskusji Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił 16 kwietnia br. ustawę o zmianie ustawy „Prawo spółdzielcze”. Przyjęte w omawianej noweli zmiany w prawie spółdzielczym zmierzają w kierunku dostosowania jego przepisów do zachodzących w naszym kraju przeobrażeń tak gospodarczych, jak i politycznych. Środowiska spółdzielcze byłyby bardziej usatysfakcjonowane, gdyby to było całkowicie nowe prawo spółdzielcze. Jednakże nowela daje już możliwości dostosowania funkcjonowania spółdzielni do nowych warunków społeczno-ekonomicznych, a także prawnych.</u>
          <u xml:id="u-165.2" who="#SenatorElżbietaRysak">Przede wszystkim ustawa daje spółdzielniom podstawę w pełni samodzielnego działania, porządkuje sprawy postępowania wewnątrzspółdzielczego, daje możliwości wspólnych działań, mimo że nie pozwala zrzeszać się w związki gospodarcze. Nie wszystkie jednak przyjęte w noweli rozwiązania są satysfakcjonujące zarówno merytorycznie, jak i prawnie. Komisja Gospodarki Narodowej, w imieniu której mam zaszczyt występować, po dogłębnej analizie ustawy z 16 kwietnia br. krytycznie ustosunkowała się do niektórych jej postanowień, formułując jednocześnie propozycje zmian. Zaproponowane przez Komisję Gospodarki Narodowej poprawki mają państwo w druku nr 178A. Pozwolę sobie je w kilku zdaniach omówić.</u>
          <u xml:id="u-165.3" who="#SenatorElżbietaRysak">W art. 1 pkt 1 w ustawie sejmowej zawarto niefortunny, zdaniem komisji, zapis stwierdzający, że celem spółdzielni jest, cytuję: „podniesienie zarobku lub gospodarstwa członków przez prowadzenie wspólnej działalności gospodarczej”. Jest to sformułowanie nieprecyzyjne, nie odpowiadające na pytanie, jakiego gospodarstwa dotyczy, domowego czy też rolnego. Pociąga za sobą pytanie następne, czy celem jest jednorazowe podniesienie zarobku, czy też stałe jego podnoszenie. Dlatego też komisja proponuje zmianę w pkcie 1 art. 1: „Spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób o zmiennym składzie osobowym i zmiennym kapitale. Spółdzielnia prowadzi działalność gospodarczą w celu zaspokojenia potrzeb swoich członków”.</u>
          <u xml:id="u-165.4" who="#SenatorElżbietaRysak">W art. 1 pkcie 3 tekstu sejmowego komisja proponuje nowe brzmienie, takie mianowicie, że skreśla się art. 3 ustawy sejmowej. Zdaniem komisji nie ma żadnej potrzeby katalogowania własności, tym bardziej że w następnych artykułach jednoznacznie określa się sposób zarządzania i podziału majątku spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-165.5" who="#SenatorElżbietaRysak">Następne zmiany dotyczą pktów 5, 7 i 66 ustawy sejmowej. Chodzi o to, że wszędzie tam, gdzie dotychczas była mowa o nazwie spółdzielni, zastąpiono ją słowem „firma”. Jest to naszym zdaniem sztuczne przeniesienie określenia z kodeksu handlowego, nie bardzo przystające do funkcji spółdzielni. Komisja proponuje skreślenie w tych trzech punktach słowa „firma” i wprowadzenie ponownie słowa „nazwa”.</u>
          <u xml:id="u-165.6" who="#SenatorElżbietaRysak">Proponowana zmiana w pkcie 15 art. 1 polega na wykreśleniu z art. 32, dotychczas obowiązującej ustawy, § 2 i zmiany kolejności §3 i 4 na 2 i 3. Treść natomiast wykreślonego §2 proponujemy przenieść do pktu 17 tekstu sejmowego, jako nowe brzmienie art. 34 znowelizowanej ustawy.</u>
          <u xml:id="u-165.7" who="#SenatorElżbietaRysak">Następna poprawka, zaproponowana przez komisję, dotyczy pktu 52 ustawy z 16 kwietnia. Istotą tej poprawki jest to, aby w spółdzielniach, które są członkami związków rewizyjnych i płacą składki na ich utrzymanie, lustracja przeprowadzana była nieodpłatnie. Takie rozwiązanie będzie stanowiło motywację do zrzeszania się spółdzielni w związki rewizyjne.</u>
          <u xml:id="u-165.8" who="#SenatorElżbietaRysak">W art. 240 § 1 w pkcie 94 proponujemy wykreślenie akapitu: „chyba że statut związku wymaga większej liczby założycieli”. Zapis przyjęty w wersji sejmowej jest o tyle nielogiczny, że jeśli liczba członków założycieli związku rewizyjnego nie może być mniejsza niż 10, to jest oczywiste, że może być większa. A poza tym, jeżeli wiemy, że związki będą się praktycznie dopiero tworzyć, to znaczy, że nie ma sytuacji, iż statut przewiduje inaczej.</u>
          <u xml:id="u-165.9" who="#SenatorElżbietaRysak">Pani Marszałek! Panie i Panowie Senatorowie! W imieniu Komisji Gospodarki Narodowej zwracam się do Wysokiej Izby o przyjęcie uchwały Senatu zawartej w druku 178A. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-166">
          <u xml:id="u-166.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dziękuję bardzo pani senator sprawozdawcy Komisji Gospodarki Narodowej.</u>
          <u xml:id="u-166.1" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Proszę teraz o zabranie głosu sprawozdawcę Komisji Rolnictwa, pana senatora Eugeniusza Grzeszczaka. Bardzo proszę, Panie Senatorze.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-167">
          <u xml:id="u-167.0" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Pani Marszałek! Panie i Panowie Senatorowie!</u>
          <u xml:id="u-167.1" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Omawiamy dziś uchwaloną przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 kwietnia br. ustawę o zmianie ustawy „Prawo spółdzielcze”. Jest to akt prawny bardzo długo oczekiwany Przez liczne rzesze spółdzielców w naszym kraju. Oczekiwanie to wypływa, jak sądzę, z niepewności jutra. Problem nie dotyczy jakiejś nielicznej grupy, wręcz przeciwnie, od jakiegoś czasu na Wiejską, zarówno do Nadzwyczajnej Komisji Sejmowej do spraw Rozpatrywania Ustaw Spółdzielczych, jak również do Kancelarii Senatu, do Komisji Rolnictwa, Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych napłynęła bardzo liczna korespondencja od różnych środowisk spółdzielczych z różnych stron kraju. Nie miejsce i pora na to, bym ją tu szczegółowo omawiał, pragnę jedynie poinformować Wysoki Senat o tych głosach środowisk spółdzielczych i zasygnalizować rangę i skalę problemu, dotyczącego bezpośrednio i pośrednio kilkunastu milionów naszych rodaków. Nie bójmy się tego stwierdzenia, chodzi tu o być albo nie być środowisk spółdzielczych. Nie chciałbym popadać w nadmierny patos, niemniej jednak uważam, iż uchwalenie tej ustawy będzie niewątpliwie momentem historycznym dla jej adresatów.</u>
          <u xml:id="u-167.2" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Pamiętajmy o tym, Panie i Panowie Senatorowie, gdyż właśnie my jesteśmy tymi, którzy otrzymali od wyborców, w tym od licznych środowisk spółdzielczych, mandat do reprezentowania ich interesów na najwyższym w państwie forum.</u>
          <u xml:id="u-167.3" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Jako sprawozdawca Komisji Rolnictwa pragnę przedstawić wnioski dotyczące projektu uchwały Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy „Prawo spółdzielcze”, jest to druk nr 178B.</u>
          <u xml:id="u-167.4" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Komisja zbierała się trzykrotnie w ostatnim czasie dla dogłębnego przestudiowania i oceny uchwalonej wcześniej przez Sejm ustawy. Korzystaliśmy przy tym z licznych opinii wielu wybitnych ekspertów z dziedziny prawa spółdzielczego, wsłuchiwaliśmy się w głosy praktyków.</u>
          <u xml:id="u-167.5" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">W wyniku tych prac komisja wprowadziła do uchwalonej przez Sejm ustawy szereg poprawek, odnoszących się do różnych kwestii, mających zróżnicowane znaczenie z punktu widzenia potrzeb i oczekiwań polskiej spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-167.6" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Obok tych najistotniejszych, obejmujących m.in. kwestie samej definicji, kwestię Rady Spółdzielczej i związków spółdzielczych, znajdują się poprawki, których wprowadzenie wydaje się konieczne dla zapewnienia ustawie wewnętrznej spójności. Przedstawię je w dalszej części wystąpienia.</u>
          <u xml:id="u-167.7" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Obecnie pozwolę sobie przejść do omówienia poprawek, mających decydujący wpływ na ogólny kształt ustawy. Oto one.</u>
          <u xml:id="u-167.8" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Pierwsza poprawka dotyczy samej definicji spółdzielni zawartej w art. 1§1. Brzmiałaby ona następująco: „Spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem o nieograniczonej liczbie członków, zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym. Spółdzielnia prowadzi działalność gospodarczą w celu zaspokojenia potrzeb swoich członków”.</u>
          <u xml:id="u-167.9" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Wprowadzenie tej poprawki wydaje się konieczne i celowe przynajmniej z dwóch względów. Po pierwsze, definicja przyjęta przez Sejm posługuje się określeniem „zmienny kapitał” dla oznaczenia funduszu udziałowego i jego zmienności w czasie trwania spółdzielni. W żadnym natomiast z pozostałych przepisów, odnoszących się do funduszu udziałowego, nie występuje pojęcie „kapitał udziałowy” czy też „wpłaty na kapitał”. W konsekwencji w definicji spółdzielni zrezygnowano z pojęcia „fundusz udziałowy”, by następnie w przepisach szczegółowych posługiwać się wyłącznie tym pojęciem.</u>
          <u xml:id="u-167.10" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Po drugie, w definicji powiedziane jest, iż celem spółdzielni ma być podniesienie zarobku lub gospodarstw członków. Zwrot ten jest niemal żywcem przejęty z ustawy spółdzielczej z 1920 r. Razi to dzisiaj zarówno na gruncie języka potocznego, jak i języka prawnego. Trąci to nieco archaizacją zwrotów w nowo tworzonych aktach ustawodawczych, co nie przyczynia się przecież ani do przejrzystości, ani do czytelności prawa kierowanego wszak do jego adresatów.</u>
          <u xml:id="u-167.11" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Ostatecznie, zdaniem komisji, definicja przez nas zaproponowana zawiera wszystkie istotne cechy spółdzielni i w sposób wyraźny pozwala ją odróżnić od innych podmiotów gospodarczych. Jest ponadto zbieżna z poprawką proponowaną przez Komisję Gospodarki Narodowej oraz, jak się orientuję, z poprawką Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych.</u>
          <u xml:id="u-167.12" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Niezwykle istotnej materii dotyczy poprawka piętnasta. Zmierza ona do stworzenia spółdzielniom możliwości zakładania i przystępowania do związków gospodarczych, których celem byłoby udzielanie pomocy zrzeszonym spółdzielniom w ich działalności gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-167.13" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Ustawa z 16 kwietnia przewiduje jedynie możliwość zakładania i przystępowania przez spółdzielnie do związków rewizyjnych, które w myśl art. 240 §4 nie mają prawa prowadzenia własnej działalności gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-167.14" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Takie postawienie sprawy może spowodować u zainteresowanych podmiotów i ich członków poczucie dyskryminacji w porównaniu z innymi podmiotami gospodarczymi. Spółdzielczy Związek Gospodarczy mógłby znacznie ułatwić zrzeszonym spółdzielniom prowadzenie ich statutowej działalności, z zachowaniem oczywiście zasady jednoramienności związku, a więc niełączenia funkcji gospodarczych i rewizyjnych.</u>
          <u xml:id="u-167.15" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Argumentem na rzecz wprowadzenia art. 243 w brzmieniu proponowanym przez większość komisji jest także fakt, że Trybunał Konstytucyjny w swym orzeczeniu, bodajże z 12 lutego 1991 r., stwierdził, iż nawet przejściowe czasowo uniemożliwienie spółdzielniom dobrowolnego zrzeszania się w związki jest niezgodne z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej, a konkretnie z jej art. 84.</u>
          <u xml:id="u-167.16" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Na rzecz uwzględnienia tej poprawki przemawiają również doświadczenia spółdzielczości w Europie Zachodniej, czy nawet w Stanach Zjednoczonych. Niejako konsekwencją powyższego jest z kolei proponowana przez komisję szesnasta poprawka, polegająca na skreśleniu artykułów od 244 do 265 ustawy.</u>
          <u xml:id="u-167.17" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Niezwykle istotne zagadnienia poruszone zostały w poprawkach od osiemnastej do dwudziestej trzeciej, druk 178B. Zawierają one odmienne, istotnie różniące się propozycje rozwiązań prawnych w stosunku do koncepcji Rady Spółdzielczej zawartej w regulacji ustawy sejmowej.</u>
          <u xml:id="u-167.18" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Intencją proponowanych zmian jest konieczność opowiedzenia się, zdaniem większości komisji, za samorządową organizacją polskiej spółdzielczości, a przeciwko instytucji państwowej Rady Spółdzielczej.</u>
          <u xml:id="u-167.19" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Co prawda, w ustawie sejmowej zrezygnowano ostatecznie z określenia Rady Spółdzielczej mianem państwowej, w niczym to jednak nie zmieniło istoty i proponowanego charakteru tej instytucji.</u>
          <u xml:id="u-167.20" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Ustawa sejmowa zadania zarówno nadzorcze, jak i kontrolne funkcje reprezentacji polskiego ruchu spółdzielczego oraz inne zadania i funkcje dotyczące spółdzielczości powierzyła organowi państwowemu. A o państwowym charakterze rady świadczy to, iż tworzona jest przy prezesie Rady Ministrów, a jej podstawowym zadaniem ma być współdziałanie z rządem w sprawach dotyczących ruchu spółdzielczego oraz wreszcie to, że prezes Rady Ministrów powołuje wszystkich jej członków oraz nadaje jej statut.</u>
          <u xml:id="u-167.21" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Koncepcja państwowego charakteru rady budzi zdecydowany sprzeciw środowisk spółdzielczych. Pojawiają się głosy, że w ten sposób prawo spółdzielcze zamiast umacniać samorządowy charakter spółdzielczości, zmierza wyraźnie w kierunku jej upaństwowienia.</u>
          <u xml:id="u-167.22" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Dla uzasadnienia tworzenia państwowej Rady Spółdzielczej przywołuje się często argument, iż ma to być instytucja o przejściowym charakterze. Żaden jednak z przepisów ustawy na to nie wskazuje.</u>
          <u xml:id="u-167.23" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Rozwiązania zaproponowane w poprawkach od osiemnastej do dwudziestej trzeciej wychodzą z założenia, że najwyższym organem samorządu spółdzielczego jest Kongres Spółdzielczości zwoływany co cztery lata przez Radę Spółdzielczą. Członków tej rady, jako naczelnego organu samorządu spółdzielczego, wybiera kongres w trybie i na zasadach uchwalonych w statucie.</u>
          <u xml:id="u-167.24" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">W tym miejscu należy zauważyć, że koncepcja samorządu spółdzielczego zaproponowana w poprawkach, oparta na wiodącej roli kongresu, nie zmierza bynajmniej wcale w kierunku jakiegoś izolacjonizmu wobec rządu czy jego agend. Świadczy o tym niezbicie art. 259a w wersji poprawki dwudziestej pierwszej z druku 178B, który przewiduje, że w pracach organów Rady Spółdzielczej uczestniczą z głosem stanowiącym, podkreślam: z głosem stanowiącym, przedstawiciele administracji państwowej. I tu wymienia się pełnomocnika rządu do spraw spółdzielczości oraz siedmiu przedstawicieli administracji rządowej powoływanych na okres kadencji trwania rady przez prezesa Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-167.25" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Ponadto w poprawce dwudziestej do art. 259 §2 ustawy przewiduje się, że Rada Spółdzielcza współdziała z naczelnymi organami państwowymi w sprawach ruchu spółdzielczego oraz przedstawia tym organom wnioski i informacje dotyczące działalności polskiej spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-167.26" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Kolejny ważny problem reguluje poprawka jedenasta, zaproponowana przez komisję. Dotyczy ona art. 77 §2 i zmierza w kierunku pełnego respektowania wyłącznej i pełnej kompetencji walnego zgromadzenia w sprawach podziału czy nadwyżki bilansowej. Jedynie wówczas, gdy walne zgromadzenie przeznacza określoną część nadwyżki do podziału między członków, to 50% tej nadwyżki powinno podlegać podziałowi proporcjonalnie do wartości obrotów między członkami a spółdzielnią.</u>
          <u xml:id="u-167.27" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Wyłączone byłyby z tej zasady spółdzielnie produkcji rolnej, spółdzielnie pracy i mieszkaniowe, nie z chęci bynajmniej ich dyskryminowania, lecz dlatego, że w praktyce w tych spółdzielniach zasada tzw. zwrotu od zakupów nie ma praktycznego zastosowania.</u>
          <u xml:id="u-167.28" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Pani Marszałek! Panie i Panowie Senatorowie! Przedstawione wyżej poprawki należą do najbardziej istotnych. Ich wprowadzenie do tekstu ustawy z 16 kwietnia większość komisji uważa za niezbędne. Pozostały mi jeszcze do omówienia poprawki proponowane przez komisję o mniejszym znaczeniu.</u>
          <u xml:id="u-167.29" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Poprawka druga dotyczy zmiany redakcji art. 5 §1 pkt. 3 ustawy. Zmierza ona w kierunku stworzenia spółdzielniom możliwości umieszczania w statutach obowiązku zadeklarowania przez członków większej liczby udziałów niż jeden udział, co byłoby naszym zdaniem korzystne dla obu stron.</u>
          <u xml:id="u-167.30" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Poprawka trzecia do art. 10 ma charakter oczywisty. Chodzi tu o obliczanie kary porządkowej od kwoty przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, nie zaś nie określonego czasowo wynagrodzenia przeciętnego.</u>
          <u xml:id="u-167.31" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Poprawka czwarta dotyczy art. 15 ustawy. Jej wprowadzenie wynika z zastrzeżenia zawartego w art. 6 przepisów przejściowych §1, które brzmi: „Z wyjątkiem spółdzielni pracy i spółdzielni mieszkaniowych, członkostwo osób będących pracownikami spółdzielni wygasa w dniu 30 czerwca 1994 roku, chyba że statuty zmienione stosownie do wymagań niniejszej ustawy stanowią inaczej”. Konieczność zmiany brzmienia art. 15 §2 wypływa z potrzeby uregulowania dostępności członkostwa dla tych pracowników, którzy nie są jeszcze członkami, a także dostępności członkostwa w nowo zakładanych spółdzielniach.</u>
          <u xml:id="u-167.32" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Kolejna piąta poprawka dotyczy uzupełnienia art. 32 o §5, określający podstawowe skutki wniesienia przez członka odwołania w postępowaniu wewnątrzspółdzielczym. Poprawka zapobiegnie sytuacji, w której korzystanie z możliwości załatwiania sprawy spornej w postępowaniu wewnątrz spółdzielczym mogłoby być okolicznością prowadzącą do utraty drogi sądowej.</u>
          <u xml:id="u-167.33" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Szósta poprawka ma charakter ściśle porządkujący.</u>
          <u xml:id="u-167.34" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Następnie poprawka siódma. Dotyczy ona art. 39 §5 i ma na celu wyraźne określenie, kto ponosi koszty zwołania walnego zgromadzenia, zebrania przedstawicieli, jeśli organem proponującym zwołanie będzie Rada Nadzorcza lub Rada Spółdzielcza, działająca na wniosek zainteresowanych. Komisja proponuje, by koszty te obciążały zawsze daną konkretną spółdzielnię.</u>
          <u xml:id="u-167.35" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Ósma poprawka zmierza do zapobieżenia sytuacji, w której członek zarządu, nie będący członkiem danej spółdzielni, mógłby na drodze sądowej zaskarżać każdą uchwałę najwyższego organu spółdzielni. W tym celu komisja proponuje, by w art. 42 § 2 skreślić wyrazy „lub członek zarządu”. Pozostaje to w ścisłym związku z art. 49 § 2, który mówi, że do zarządu mogą być wybierane osoby nie będące członkami danej spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-167.36" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Kolejna dziewiąta poprawka wprowadza dwie zmiany do art. 49 § 4. Chodzi o wskazanie, że w spółdzielniach, których członkami są osoby fizyczne i prawne, wyboru zarządu można dokonać również spośród kandydatów wskazanych przez osoby prawne.</u>
          <u xml:id="u-167.37" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Poprawka kolejna dotyczy art. 58 § 2 i sprowadza się do zastąpienia wyrazu „średniego”, wyrazami „przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia”. Wynika to z faktu, że przepisy płacowe, a także praktyka zakładowa posługuje się pojęciem wynagrodzenia przeciętnego, a nie średniego. Zdaniem komisji nie ma powodów, aby czynić odmiennie w przepisach prawa spółdzielczego.</u>
          <u xml:id="u-167.38" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Dwunasta poprawka polega na skreśleniu art. 88a § 1 i nadaniu § 2 i § 3 oznaczeń 1 i 2. Intencją wykreślenia § 1 jest to, że treść tego przepisu zawarta jest już w art. 46 § 1 pkt. 2a, który przewiduje badanie przez Radę Nadzorczą okresowych sprawozdań oraz sprawozdań finansowych.</u>
          <u xml:id="u-167.39" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Poprawka trzynasta dotyczy nowej podstawy przejścia spółdzielni w stan likwidacji. Mówi o tym art. 113 ustawy. Nowa podstawa dotyczyłaby wyłącznie spółdzielni produkcji rolnej. Spółdzielnia taka będzie mogła uniknąć przejścia w stan likwidacji, jeżeli w ciągu jednego roku zwiększy do co najmniej pięciu liczbę członków, odpowiadających wymaganiom art. 139 § 1 pkt 1 ustawy. W myśl proponowanej poprawki do kręgu członków spełniających te wymagania będzie można zaliczyć także tych, którzy przenieśli na spółdzielnię własność gruntów rolnych.</u>
          <u xml:id="u-167.40" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Wreszcie poprawka czternasta. Polega ona na zmianie brzmienia art. 152 § 2 ustawy, gdyż dotychczasowy odwołuje się do nie istniejącej już kategorii cen urzędowych. Dlatego komisja uznaje za konieczne, aby wkład pieniężny i środki produkcji wniesione na jego poczet, przeliczane były według średnich cen skupu żyta ogłaszanych przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.</u>
          <u xml:id="u-167.41" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Poprawka siedemnasta dotyczy zmiany tytułu pierwszego w części drugiej ustawy poprzez zastąpienie wyrazów „Naczelna Rada Spółdzielcza”, wyrazami „samorząd spółdzielczy”.</u>
          <u xml:id="u-167.42" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Poprawka Oznaczona rzymską dwójką do art. 2 przepisów przejściowych jest konsekwencją poprawki, dotyczącej organizacji samorządu spółdzielczego i wiąże się z koniecznością uchylenia wskazanych w tej poprawce przepisów ustawy z 20 stycznia 1990 r. o zmianach w organizacji i działalności spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-167.43" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Poprawka oznaczona rzymską trójką dotyczy również przepisów przejściowych art. 5 i jest niezbędna z uwagi na rozwiązania przyjęte w art. 45 § 2 ustawy, który przewiduje, że z wyjątkiem spółdzielni pracy, pracownicy nie mogą być członkami rady nadzorczej. Dlatego konieczne jest skreślenie we wspomnianym artykule zwrotu „chyba że statuty zmienione stosownie do wymagań niniejszej ustawy postanowią inaczej”.</u>
          <u xml:id="u-167.44" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Poprawka oznaczona rzymską czwórką dotyczy również przepisów przejściowych - art. 6 § 2 ustawy. W porównaniu z brzmieniem tego przepisu, zawartym w ustawie, proponuje się, aby obowiązek wypłaty członkowi udziału, którego członkostwo wygasło na podstawie art. 6 § 1, był spełniony przez spółdzielnię w okresie nie krótszym niż trzy lata od dnia ustania członkostwa. Przewidywany w ustawie okres trzech lat na wypłatę udziału wszystkim członkom, których członkostwo wygasło, byłby nadmiernym obciążeniem dla wielu spółdzielni, prowadzącym niejednokrotnie do postawienia jej nawet w stan likwidacji. Proponuje się ponadto, by wyłącznym źródłem pokrycia należności z tytułu wypłat udziałów byłym członkom, których członkostwo wygasło z mocy art. 6 §1, była nadwyżka bilansowa, której 25% corocznie należy przeznaczać właśnie na ten cel.</u>
          <u xml:id="u-167.45" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">I wreszcie poprawka oznaczona rzymską piątką odnosi się również do art. 8 przepisów przejściowych i jest konsekwencją omawianej wcześniej poprawki, związanej z organizacją samorządu spółdzielczego.</u>
          <u xml:id="u-167.46" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Poprawka do art. 10 przepisów przejściowych, jest to ostatnia poprawka proponowana przez komisję, i komisja proponuje, by zamiast czternastodniowego okresu vacatio legis wydłużyć go do trzydziestu dni. Wydaje się to bowiem uzasadnione wielością zmian wprowadzanych do prawa spółdzielczego oraz ich szerokim zakresem.</u>
          <u xml:id="u-167.47" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Na tym zakończyłbym omawianie proponowanych przez komisję poprawek. Pragnę jednocześnie poinformować, iż w komisji zgłoszone zostały jeszcze dwa wnioski mniejszości, które senatorowie sprawozdawcy szczegółowo scharakteryzują. Kończąc, chciałbym zaapelować do pań i panów senatorów, aby proponowane przez większość Komisji Rolnictwa poprawki do ustawy zmieniającej ustawę Prawo spółdzielcze, zechcieli zaakceptować w akcie głosowania, co na pewno przyczyni się do tego, że ustawa spełni swój cel i w jakiejś części usatysfakcjonuje szerokie rzesze spółdzielców. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-167.48" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-168">
          <u xml:id="u-168.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dziękuję panu senatorowi Eugeniuszowi Grzeszczakowi za przedłożenie sprawozdania w imieniu Komisji Rolnictwa.</u>
          <u xml:id="u-168.1" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Proszę teraz o zabranie głosu sprawozdawcę mniejszości Komisji Rolnictwa, pana senatora Henryka Makarewicza. Bardzo proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-169">
          <u xml:id="u-169.0" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Pani Marszałek! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-169.1" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Spółdzielczość polska w ostatnim okresie znalazła się w szczególnie niekorzystnym położeniu, w warunkach przechodzenia do gospodarki rynkowej. Towarzyszyła temu polityka państwa, zmierzająca do dezorganizacji spółdzielczości, znacznego ograniczenia jej pozycji ekonomicznych i pogorszenia statusu prawnego. Ustawa z 20 stycznia 1990 roku pozbawiła spółdzielczość jej nadbudowy związkowo-organizacyjnej oraz nadbudowy gospodarczej w postaci hurtowni, zakładów przemysłowych, działających przy związkach, oraz zakładów usługowych.</u>
          <u xml:id="u-169.2" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Spółdzielnie podstawowe, pozbawione oparcia we własnej nadbudowie gospodarczej, obciążone wysokimi podatkami, czynszami za lokale i nawet wysokim oprocentowaniem kredytów, utraciły nie tylko zdolność konkurencyjną, ale w ogóle zdolność do aktywniejszej działalności gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-169.3" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Spółdzielnie rolnicze nie są w stanie spełnić wobec swoich członków podstawowych funkcji. Nastąpiło ograniczenie zaopatrzenia, ograniczenie skupu produktów rolnych, dostosowanie do cen na rynku prywatnym. Oznacza to, że nastąpiła minimalizacja korzyści ekonomicznych członków spółdzielni. Wystąpiła dewaluacja spółdzielczości ze strony państwa.</u>
          <u xml:id="u-169.4" who="#SenatorHenrykMakarewicz">W programie kolejnych rządów spółdzielczość jest całkowicie pomijana. Czy można zniweczyć dorobek pokoleń, pracę rzesz spółdzielców, czy stać nasz kraj, w aktualnej sytuacji ekonomicznej, na całkowity upadek ponad stuletnich tradycji spółdzielczych, jakże dynamicznie rozwijających się w wielu krajach świata? Czy możemy pozbawić spółdzielczości rzesze ludzi, pragnących zaspokoić swoje podstawowe potrzeby uczuciowe? Odpowiedź na to pytanie wydaje się jednoznaczna.</u>
          <u xml:id="u-169.5" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Jednakże nowelizowana ustawa „Prawo spółdzielcze” nie wychodzi naprzeciw tym problemom, bo w ocenie wielu spółdzielców uchwalona przez Sejm ustawa jest gorsza od dotychczas obowiązującej. Ustawa ta, zamiast stwarzać warunki do odbudowy rozwoju spółdzielczości, przyczyni się do kontynuowania procesu osłabiania gospodarczego spółdzielni, a nawet ich upadku na skutek prawnego ograniczenia konkurencji w ramach gospodarki rynkowej.</u>
          <u xml:id="u-169.6" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Naprzeciw oczekiwaniom spółdzielców wychodzi wiele poprawek, zaproponowanych przez senacką Komisję Rolnictwa, które przed chwilą zgłosił mój przedmówca. Te poprawki Komisji Rolnictwa, nie w pełni jednak przegłosowane, regulują i porządkują materię omawianej ustawy. Dlatego składam w imieniu grupy senatorów wniosek mniejszości Komisji Rolnictwa następującej treści:</u>
          <u xml:id="u-169.7" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Senat, po rozpatrzeniu uchwalonej przez Sejm na posiedzeniu w dniu 16 kwietnia 1993 r. ustawy o zmianie ustawy „Prawo spółdzielcze”, wprowadza do jej tekstu następujące poprawki:</u>
          <u xml:id="u-169.8" who="#SenatorHenrykMakarewicz">W art. 1: w pkcie 3 w art. 3 wyraz „grupową” skreśla się. Poprawka druga dotyczy pktu 25, dodaje się nową literę „b” w brzmieniu: „W spółdzielniach, z wyjątkiem spółdzielni pracy, których statuty dopuszczają udział pracowników w radzie nadzorczej, liczba członków-pracowników w tej radzie nie może przekroczyć 20%”. Pozostała poprawka jest poprawką porządkową, czyli literę „b” oznacza się jako literę „c”.</u>
          <u xml:id="u-169.9" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Poprawka kolejna. Dodaje się art. 8a w brzmieniu: „Z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, zakończeniu ulega działalność likwidatorów związków spółdzielczych. Nie zakończone do tego czasu procesy likwidacyjne przejmuje właściwy związek rewizyjny bądź Rada Spółdzielcza”.</u>
          <u xml:id="u-169.10" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Proponowana dotychczas definicja charakteru majątku spółdzielczego w art. 3, jako prywatna własność grupowa, wydaje się mało precyzyjna i może w przyszłości powodować dowolność interpretacji. Biorąc pod uwagę, iż spółdzielnie pod rządami znowelizowanej ustawy mają równoprawnie funkcjonować, wydaje się bardziej zasadny zapis stwierdzenia, że majątek spółdzielczy stanowi prywatną własność członków spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-169.11" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Odnośnie do propozycji zmian w pkcie 25 znowelizowanej ustawy, wniosek mniejszości zmierza do bardziej kompromisowego rozwiązania, to jest ograniczenia udziału pracowników w radach nadzorczych do 20%, a nie całkowitego wyeliminowania, jak przewiduje wersja sejmowa. Skoro statuty spółdzielni dopuszczają taki charakter członkostwa, to członkowie pracownicy nie mogą być całkowicie z mocy ustawy pozbawieni istotnego prawa członkowskiego.</u>
          <u xml:id="u-169.12" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Naszym zdaniem nie można żywcem przenosić wzorców amerykańskich, bo nieporównywalna jest specyfika działania oraz proces kształtowania spółdzielczości. W wielu wypadkach pracownicy stanowią ważny element w zakresie postępu i rozwoju. Ograniczenie udziału do 20% nie daje przecież możliwości dominowania w podejmowaniu decyzji, czego boją się przeciwnicy takiego rozwiązania.</u>
          <u xml:id="u-169.13" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Co do propozycji zapisu w art. 8a, wydaje się konieczne zakończenie procesu likwidacji związków spółdzielczych. Tryb likwidacji związków i przekazywanie ich mienia budził i budzi poważne zastrzeżenia, gdyż w bardzo wielu przypadkach cechowały go nieprawidłowości i nadużycia, na co wskazywały skargi kierowane przez zainteresowane spółdzielnie do najwyższych władz w państwie. Wskazywały na to również protokoły Najwyższej Izby Kontroli.</u>
          <u xml:id="u-169.14" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Powstały ogromne straty gospodarcze i społeczne oraz zostały usunięte warunki do normalnego działania spółdzielni podstawowych, uprzednio zrzeszonych w zlikwidowanych związkach. Zostały one pozbawione infrastruktury i zaplecza gospodarczego, technicznego, doradztwa organizacyjnego, prawnego i finansowego. Spowodowało to ogromne trudności i marazm w ich działaniu. Wiele zastrzeżenia w opinii spółdzielców wzbudzało zagospodarowanie przez likwidatorów byłych związków. Procesy likwidacyjne ciągną się do dziś, w rezultacie majątek spółdzielców w sporej części jest marnotrawiony i stanowi doskonały element interesów wąskich grup. Spółdzielców bulwersuje to, że majątek przez nich wypracowany w wielu wypadkach spółdzielczości nie służy.</u>
          <u xml:id="u-169.15" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Wysoka Izbo! Mam nadzieję, że zgłoszone we wniosku mniejszości poprawki zyskają aprobatę pań i panów senatorów. Dziękuję za uwagę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-170">
          <u xml:id="u-170.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dziękuję bardzo panu senatorowi za przedstawienie drugiego wniosku mniejszości.</u>
          <u xml:id="u-170.1" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Bardzo proszę o zabranie głosu sprawozdawcę mniejszości Komisji Rolnictwa, pana senatora Jana Chodkowskiego, który przedstawi pierwszy wniosek mniejszości. Bardzo proszę, Panie Senatorze.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-171">
          <u xml:id="u-171.0" who="#SenatorJanChodkowski">Pani Marszałek! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-171.1" who="#SenatorJanChodkowski">W imieniu mniejszości Komisji Rolnictwa zgłaszam pierwszy wniosek mniejszości, aby Wysoki Senat raczył przyjąć bez poprawek uchwaloną przez Sejm 16 kwietnia 1993 r. ustawę „Prawo spółdzielcze”. Jest to wniosek mniejszości, za którym w głosowaniu opowiedziała się połowa Komisji Rolnictwa. Połowa Komisji Rolnictwa, zgłaszająca wniosek o przyjęcie ustawy bez poprawek, zdaje sobie sprawę, że ustawa nie jest doskonała, ale zdaje też sobie sprawę, że jest kompromisem, nad którym Sejm pracował prawie cały rok.</u>
          <u xml:id="u-171.2" who="#SenatorJanChodkowski">Zaproponowane przez Sejm zmiany w prawie spółdzielczym, choć niedoskonałe, są dużym krokiem we właściwym kierunku. Przede wszystkim uwalniają spółdzielnie od wiążących je przepisów wydawanych przez organy władzy terenowej i administracji państwowej oraz założeń centralnych i terytorialnych planów społeczno-gospodarczych czy podnoszenia świadomości społecznej swych członków dla dobra Polski.</u>
          <u xml:id="u-171.3" who="#SenatorJanChodkowski">Proponowane zmiany ograniczają dominującą rolę pracowników spółdzielni nad producentami. Dotychczasowe przepisy dopuszczały fakt, że spółdzielnie zabezpieczały przede wszystkim potrzeby pracowników, a nie członków producentów. Członkowie producenci nie byli związani ze spółdzielniami. Będąc ich członkami, na ogół nie mieli z tego pożytku. Zmiany zapisu prawa spółdzielczego, choć nie zawsze eleganckie, czasem nieco archaiczne, dały producentom możliwość zatrudniania w swoich spółdzielniach operatywnego prezesa, prowadzącego działalność gospodarczą na zasadach rachunku ekonomicznego dającego dochód. Podzielenie dochodu między członków byłoby proporcjonalne do wartości obrotu między nimi a spółdzielnią. Te zapisy powinny przekonać rolnika producenta, aby wrócił do spółdzielni, ponieważ będzie ona teraz korzystnie załatwiać jego sprawy, a transakcje finansowe prowadzone ze spółdzielnią przyniosą mu większy zysk niż prowadzone z innymi podmiotami.</u>
          <u xml:id="u-171.4" who="#SenatorJanChodkowski">Zmienione w Sejmie „Prawo spółdzielcze” daje możliwość tworzenia spółdzielni osób prawnych, ale uwalnia spółdzielnie od związków gospodarczych, które zawsze, po pewnym czasie, będą kierować się własnym interesem, dążąc do tworzenia własnego majątku i dominacji nad poszczególnymi spółdzielniami.</u>
          <u xml:id="u-171.5" who="#SenatorJanChodkowski">Proponowane przez większość Komisji Rolnictwa poprawki, dotyczące powołania związków gospodarczych i naczelnych organów spółdzielczości, to znaczy kongresu, przekreślają nadzieje na odrodzenie się spółdzielczości bo zarówno związki gospodarcze, jak i naczelne organy spółdzielczości opanowane będą przez weteranów spółdzielczości PRL.</u>
          <u xml:id="u-171.6" who="#SenatorJanChodkowski">Zdaję sobie sprawę, że poprawki zgłaszane przez komisje oraz przez panie i panów senatorów poprawiłyby prawo spółdzielcze, ale biorąc pod uwagę to, że ustawa ma charakter przejściowy - a o tym się wyraźnie mówi - i że jest pewnego rodzaju kompromisem, długo wypracowywanym przez Sejm, proszę Wysoką Izbę, w imieniu mniejszości Komisji Rolnictwa, o przyjęcie ustawy bez poprawek. Sprawy najważniejsze dla odrodzenia się ruchu spółdzielczego zostały załatwione. Pozwólmy nowemu prawu jak najszybciej wchodzić w życie. Kwestie szczegółowe można poprawić, występując z inicjatywą ustawodawczą, do której Senat ma prawo. Dziękuję bardzo za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-171.7" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-172">
          <u xml:id="u-172.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-172.1" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Proszę o zabranie głosu sprawozdawcę Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych, pana senatora Jerzego Kępę. Bardzo proszę, Panie Senatorze.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-173">
          <u xml:id="u-173.0" who="#SenatorJerzyKępa">Pani Marszałek! Panie i Panowie Senatorowie!</u>
          <u xml:id="u-173.1" who="#SenatorJerzyKępa">W imieniu Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie do rozpatrzenia ustawę o zmianie ustawy „Prawo spółdzielcze”, uchwaloną przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej 16 kwietnia 1993 r.</u>
          <u xml:id="u-173.2" who="#SenatorJerzyKępa">Prace nad nowelizacją Prawa spółdzielczego rozpoczęły się w Sejmie poprzedniej kadencji. Sejmowa komisja nadzwyczajna rozpatrywała wówczas trzy projekty ustaw: dwa poselskie i jeden senacki. Efektem tych prac było uchwalenie 19 września 1991 r. przez Sejm poprzedniej kadencji ustawy o zmianie ustawy „Prawo spółdzielcze”. Została ona przekazana do Senatu, Senat wniósł poprawki, ale nie została ostatecznie uchwalona z powodu pata legislacyjnego.</u>
          <u xml:id="u-173.3" who="#SenatorJerzyKępa">Do Sejmu obecnej kadencji wpłynęły dwa projekty ustaw o Prawie spółdzielczym. Pierwszy był prawie identyczny z ustawą, którą uchwalił Sejm poprzedniej kadencji, drugi również. Komisja nadzwyczajna rozważała alternatywę, a mianowicie, czy zmiany w prawie spółdzielczym powinny przybrać postać nowej ustawy, czy też należałoby ją tylko znowelizować? Zwyciężyło to drugie rozwiązanie, w efekcie czego powstała ustawa, która jest dzisiaj przedmiotem obrad Wysokiej Izby.</u>
          <u xml:id="u-173.4" who="#SenatorJerzyKępa">Jakie argumenty przemawiały za tym, żeby nie uchwalać nowej ustawy? Otóż, gdyby uznano konieczność przygotowania nowej ustawy, konieczne stałoby się także przedstawienie propozycji rozwiązań w zakresie spółdzielczości mieszkaniowych i spółdzielczości pracy, co byłoby przedwczesne, zresztą w zasadzie nie jesteśmy do tego przygotowani. Pamiętać również należy o tym, że prawo spółdzielcze stanowi część pewnego systemu, zwanego prawem korporacyjnym. Nie było celowe uchwalanie nowej ustawy, ponieważ, jak wspomniałem, przekreślałoby dotychczasowy dorobek.</u>
          <u xml:id="u-173.5" who="#SenatorJerzyKępa">Ocena, którą przedstawiłem, nie dotyczy przepisów o związkach spółdzielczych, Naczelnej Radzie Spółdzielczej, które muszą być zmienione z uwagi na zmianę realiów w jakich funkcjonują.</u>
          <u xml:id="u-173.6" who="#SenatorJerzyKępa">Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Ustawa sejmowa zawiera pozycje zmian dwu zasadniczych części ustawy.</u>
          <u xml:id="u-173.7" who="#SenatorJerzyKępa">Po pierwsze, w art. 1–137, czyli w przepisach wspólnych dla wszystkich spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-173.8" who="#SenatorJerzyKępa">Po drugie, w art. 140–267, czyli w przepisach o związkach spółdzielczych i Naczelnej Radzie Spółdzielczej.</u>
          <u xml:id="u-173.9" who="#SenatorJerzyKępa">Art. 1 ustawy uległ istotnym zmianom. Zawierał definicję spółdzielni, usunięto z niej wzmiankę, która była w dawnym zapisie, o działalności spółdzielni w ramach planów gospodarczych i funkcjonowania spółdzielni dla dobra PRL. Obecna definicja nawiązuje, jak wspomniał pan senator Grzeszczak, do definicji prawa spółdzielczego z 1920 r. i wyróżnia trzy podstawowe cechy spółdzielni: zrzeszeniowy charakter, a więc dobrowolność członkostwa, zmienność składu osobowego i zmienność kapitału.</u>
          <u xml:id="u-173.10" who="#SenatorJerzyKępa">Działalność gospodarcza spółdzielni, według nowej ustawy, ma być obligatoryjna, natomiast działalność kulturalna - fakultatywna.</u>
          <u xml:id="u-173.11" who="#SenatorJerzyKępa">Definicja, zdaniem komisji, nie jest na tyle precyzyjna, by oddawała istotę działalności spółdzielni. Dlatego Komisja Inicjatyw i Prac Ustawodawczych wniosła poprawkę, zresztą identyczną jak Komisja Rolnictwa, dlatego nie będę jej omawiał.</u>
          <u xml:id="u-173.12" who="#SenatorJerzyKępa">Kolejna poprawka komisji inicjatyw dotyczy art. 3. Komisja proponuje skreślenie tego artykułu. Mówi on, że własność spółdzielcza jest prywatną własnością członków spółdzielni. Sformułowanie to jest błędne, to jeszcze relikt dawnej epoki. Ustawodawca dawno już zrezygnował - z rozróżnienia w kodeksie cywilnym własności tego typu, dlatego skreślenie tego artykułu jest ze wszech miar uzasadnione.</u>
          <u xml:id="u-173.13" who="#SenatorJerzyKępa">Art. 5 ustawy określa, co powinien zawierać statut.</u>
          <u xml:id="u-173.14" who="#SenatorJerzyKępa">Zatrzymam się chwilę na treści art. 10. Zawiera on pewne novum, mówi mianowicie o firmie, spółdzielni i jej siedzibie. „Firma” to pojęcie z kodeksu handlowego, jest to nazwa, pod którą kupiec rejestrowy prowadzi swoje przedsiębiorstwo. Nazwa ta jest unormowana w kodeksie handlowym. Zgodnie z klauzulą derogacyjną, przewidzianą w art. 6 §1 przepisów wprowadzających kodeks cywilny, pojęcie „kupiec” odnosi się wyłącznie do spółek prawa handlowego, ale skoro spółdzielnia jest firmą, to spółdzielnia podlega wymogom ustawy o działalności gospodarczej, a konkretnie art. 12. Ponadto, prawo do firmy jest chronione, w myśl przepisów kodeksu handlowego i kodeksu cywilnego, konkretnie art. 43 i art. 37 kodeksu handlowego.</u>
          <u xml:id="u-173.15" who="#SenatorJerzyKępa">Dział drugi ustawy stanowi o trybie zakładania i rejestracji spółdzielni. Dokonano tu nieznacznych, nieistotnych korekt. Nie widzę potrzeby, by je omawiać. W art. 10 §5, po wyrazie „przeciętnego”, komisja proponuje dodanie słowa „miesięcznego”. To poprawka natury redakcyjnej.</u>
          <u xml:id="u-173.16" who="#SenatorJerzyKępa">Projekt ustawy obniżył próg wymagany do zmiany statutu z 3/4 do 2/3. Stanowisko to spotkało się z krytyczną uwagą jednego z ekspertów, ale Komisja Inicjatyw i Prac Ustawodawczych tych zastrzeżeń nie podzieliła, dlatego uchwaliła przepis w wersji sejmowej. Komisja nie wnosiła zastrzeżeń i nie widziała celowości poprawiania.</u>
          <u xml:id="u-173.17" who="#SenatorJerzyKępa">Kolejną sprawą, rozważaną przez nadzwyczajną komisję sejmową, był problem, czy spółdzielniami mogą być osoby prawne. Jest to dyskusyjne. Działalność takich spółdzielni, zdaniem niektórych osób, może grozić monopolizacją spółdzielczego życia gospodarczego. Przeważył jednak pogląd, że łączenie się osób prawnych w spółdzielnie może być pożyteczne. Dlatego z tego zapisu nie zrezygnowano, ustawa sejmowa proponuje utrzymanie możliwości tworzenia spółdzielni osób prawnych. Spółdzielnie, zdaniem zwolenników tego poglądu, powinny mieć możliwość wyboru między różnymi formami podejmowania działalności gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-173.18" who="#SenatorJerzyKępa">Co do przepisów o członkostwie, to zrezygnowano z członkostwa organizacji politycznych, nie mających osobowości prawnej. Większość przepisów o członkostwie pozostała bez zmian. W dalszym ciągu członkami mogą być osoby fizyczne i osoby prawne. Skreślono art. 23, którego praktyczne zastosowanie było znikome.</u>
          <u xml:id="u-173.19" who="#SenatorJerzyKępa">Chciałbym jeszcze dodać kilka słów na temat zasady niepodzielności majątku spółdzielni. W prawie spółdzielczym jedną z kardynalnych zasad jest niepodzielność majątku spółdzielni. Oznacza ona, że członkowi spółdzielni nie przysługuje prawo do funduszu zasobowego i innego majątku spółdzielczego, o czym stanowi art. 26 §2 prawa spółdzielczego, jak i to, że w wypadku likwidacji spółdzielni, pozostały majątek musi być przeznaczony, stosownie do uchwały walnego zgromadzenia, na cele społeczne lub spółdzielcze. Nie może być podzielony między członków, o czym stanowi art. 125 §5 prawa spółdzielczego.</u>
          <u xml:id="u-173.20" who="#SenatorJerzyKępa">Obecnie, Rada Spółdzielcza, kierując się stopniem przyczynienia się członków do powstania majątku, będzie mogła zezwolić na podjęcie przez walne zgromadzenie uchwały o całkowitym lub częściowym podziale majątku, pozostałego po likwidacji spółdzielni. Jest to właśnie wyjątek od zasady niepodzielności majątku spółdzielni, który przewiduje ustawa sejmowa. W poprzedniej ustawie nie miało to miejsca.</u>
          <u xml:id="u-173.21" who="#SenatorJerzyKępa">Nastąpiła również modyfikacja przepisów dotyczących postępowania wewnątrzspółdzielczego, ponieważ obowiązujące dotychczas art. 32 i art. 34 utrudniały dochodzenie przez członków swoich praw. Zmiany te polegają na tym, że członek może odwołać się od uchwały określonego organu spółdzielni do innego organu podanego w statucie. Postępowanie wewnątrzspółdzielcze będzie obligatoryjne w sprawach o wykreślenie członka i o jego wykluczenie. Został natomiast rozszerzony zakres fakultatywnego postępowania. Członek spółdzielni będzie mógł odwołać się nie tylko w sprawach wynikających ze stosunku członkostwa, jak to się dzieje do tej pory, ale we wszystkich sprawach między nim a spółdzielnią, o czym stanowi art. 42 prawa spółdzielczego - mówię o wersji sejmowej.</u>
          <u xml:id="u-173.22" who="#SenatorJerzyKępa">W przepisach dotyczących organów spółdzielni w zasadzie nie zaszły istotne zmiany, z wyjątkiem przepisów o zarządzie spółdzielni. Organami spółdzielni pozostały więc: walne zgromadzenie, rada nadzorcza, zarząd. W spółdzielniach, w których walne zgromadzenie jest zastąpione przez zebranie przedstawicieli, organem spółdzielni jest też zebranie grup członkowskich.</u>
          <u xml:id="u-173.23" who="#SenatorJerzyKępa">Omówię niektóre zmiany przepisów dotyczących walnego zgromadzenia. Chciałem tu zwrócić uwagę na jeden, który wywołał polemikę. Dotyczy on sprawy podlegającej gestii walnego zgromadzenia. Chodzi o art. 38 pkt 5, który mówi o „podejmowaniu uchwał w sprawach zbycia nieruchomości, zbycia zakładu lub innej wyodrębnionej jednostki organizacyjnej”. Były kontrowersje co do kwestii zbycia jednostki organizacyjnej, ponieważ według przeciwników tego poglądu, obowiązujące prawo cywilne w ogóle nie przewiduje takiej instytucji. Niemniej jednak komisja inicjatyw nie uznała tego zastrzeżenia i pozostawiła zapis sejmowy.</u>
          <u xml:id="u-173.24" who="#SenatorJerzyKępa">Co do uchwał walnego zgromadzenia to są one podejmowane zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy uprawnionych do głosowania, chyba że ustawa łub statut stanowi inaczej. Rozszerzono możliwość zaskarżenia uchwał walnego zgromadzenia na zarząd lub członka zarządu, jeżeli oczywiście uchwała jest niezgodna z prawem lub statutem, o czym mówi art. 42 §2. Przepis ten stosuje się także do członka spółdzielni, o ile został wykluczony lub wykreślony ze spółdzielni. Za takimi zmianami przemawia fakt, że dotychczasowe przepisy przyznające tylko członkom prawo do zaskarżania nie chroniły należycie interesów spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-173.25" who="#SenatorJerzyKępa">Utrzymano zasadę wyboru do rady nadzorczej tylko członków spółdzielni. Jeżeli członkiem jest osoba prawna, do rady może być wybrana również osoba nie będąca członkiem spółdzielni. Natomiast pracownicy spółdzielni nie mogą być członkami rady - wyjątek stanowią spółdzielnie pracy.</u>
          <u xml:id="u-173.26" who="#SenatorJerzyKępa">Z dniem 30 czerwca 1994 r. wygaśnie członkostwo w radach nadzorczych spółdzielni, z wyłączeniem spółdzielni pracy i spółdzielni produkcji rolnej, osób będących pracownikami tych spółdzielni. Chyba że statuty tychże spółdzielni zostaną zmienione odpowiednio do wymagań nowej ustawy.</u>
          <u xml:id="u-173.27" who="#SenatorJerzyKępa">Skreślono art. 47, w myśl którego zarząd związku może zaskarżyć uchwałę rady spółdzielni, ponieważ zainteresowanych chronią zasady ogólne. Konkretnie, możemy tu mówić o art. 59 kodeksu cywilnego, o czynności podjętej w celu obejścia ustawy - in fraudem legis.</u>
          <u xml:id="u-173.28" who="#SenatorJerzyKępa">Najistotniejsze zmiany dotyczą zarządu. Mianowicie, statut spółdzielni będzie określał skład, liczbę członków zarządu. Będzie to organ albo wieloosobowy - dotychczas był co najmniej trzyosobowy - bądź jednoosobowy. Do zarządu mogą być wybierane osoby będące i nie będące członkami spółdzielni. Jednakże przynajmniej jeden członek zarządu musi być członkiem spółdzielni. Wobec tego, w spółdzielniach o zarządzie jednoosobowym prezesem musi być członek spółdzielni. Jednoosobowy zarząd nie może dokonywać czynności w sprawach wynikających ze stosunku członkostwa. Stanowisko w tych kwestiach zajmuje tylko rada nadzorcza albo jej prezydium.</u>
          <u xml:id="u-173.29" who="#SenatorJerzyKępa">Spółdzielnie składające się wyłącznie z osób prawnych, dokonują wyboru zarządu z kandydatów będących osobami fizycznymi, wskazanymi przez osoby prawne. Natomiast w spółdzielniach, w których członkami są osoby fizyczne i osoby prawne, członków zarządu wybiera się spośród członków spółdzielni i kandydatów wskazanych przez osoby prawne. Działalnością gospodarczą spółdzielni kieruje jeden z jej członków albo osoba powołana przez zarząd. Po uzyskaniu zgody rady lub walnego zgromadzenia udziela jej się pełnomocnictwa. Członków zarządu, prezesa i jego zastępców wybiera rada lub walne zgromadzenie. Mogą być oni przez nich odwołani. Odwołanie wymaga uzasadnienia.</u>
          <u xml:id="u-173.30" who="#SenatorJerzyKępa">Rozbudowano również przepisy wspólne, dotyczące rady i zarządu. Krótko mówiąc, wynika z nich, że członkowie rady i zarządu nie mogą prowadzić interesów kolidujących z interesami spółdzielni, nie mogą być wspólnikami lub członkami władz w podmiotach gospodarczych, prowadzących działalność konkurencyjną wobec spółdzielni. Naruszenie tego zakazu jest podstawą odwołania członka rady lub zarządu.</u>
          <u xml:id="u-173.31" who="#SenatorJerzyKępa">Kwestia art. 58. Jest to artykuł, który dotyczy odpowiedzialności członków zarządu i rady. Mianowicie, za wyrządzoną szkodę odpowiadają oni wobec spółdzielni kwotą trzykrotnego średniego wynagrodzenia w spółdzielni za ostatni kwartał. Poprzedni przepis przewidywał sześciomiesięczne przeciętne wynagrodzenie w gospodarce uspołecznionej.</u>
          <u xml:id="u-173.32" who="#SenatorJerzyKępa">Skreślono art. 51, z tego względu, iż przewiduje on tylko uprawnienia władcze związku. Dokonano też skreślenia w dziale piątym, skreślenia art. 60 i art. 65. Mówią one o samorządzie pracowniczym. Komisja sejmowa wychodziła z założenia, że skoro jest samorząd spółdzielczy, to nie jest potrzebny samorząd pracowniczy.</u>
          <u xml:id="u-173.33" who="#SenatorJerzyKępa">Radykalne zmiany zaszły w stosunku do własności spółdzielczej i gospodarki spółdzielni. Mają one dostosować działalność gospodarczą spółdzielni do reguł gry rynkowej. Kilka istotnych rozwiązań już wprowadzono. Umacniają one własność spółdzielni jako osoby prawnej. Powołam się tu na ustawę z 7 października 1992 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości, jak też na ustawę z 30 sierpnia 1991 r. o waloryzacji udziałów członków spółdzielni i zmianie niektórych innych ustaw.</u>
          <u xml:id="u-173.34" who="#SenatorJerzyKępa">Na uwagę zasługuje, gwarantujący członkom znaczną swobodę, sposób podziału nadwyżki bilansowej albo dochodu ogólnego w spółdzielniach produkcji rolnej. Przewidują to przepisy art. 168 i art. 171 ustawy sejmowej. Walne zgromadzenie zobowiązane jest przeznaczyć co najmniej 5% dochodu ogólnego na zwiększenie funduszu zasobowego, ale tylko wówczas, gdy fundusz nie osiąga wysokości wniesionych udziałów obowiązkowych. W zakresie podziału dochodu ogólnego nadal mają obowiązywać reguły wymagające podziału stosownie do kryterium wkładu pracy członków w spółdzielniach pracy i spółdzielniach produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-173.35" who="#SenatorJerzyKępa">Komisja Inicjatyw i Prac Ustawodawczych proponuje poprawkę do art. 77, która jest do dyspozycji pań i panów senatorów w druku 178C. Ta poprawka właściwie niczego nie zmienia. Jest to poprawka redakcyjna.</u>
          <u xml:id="u-173.36" who="#SenatorJerzyKępa">Co do funduszy, jakie spółdzielnia może tworzyć, w myśl nowej ustawy. Może ona tworzyć dwa fundusze obligatoryjne - udziałowy i zasobowy. Inne fundusze statutowe będą fakultatywne.</u>
          <u xml:id="u-173.37" who="#SenatorJerzyKępa">Równie istotna była zmiana przepisów…</u>
          <u xml:id="u-173.38" who="#komentarz">(Wicemarszałek sygnalizuje, że kończy się czas wypowiedzi).</u>
          <u xml:id="u-173.39" who="#SenatorJerzyKępa">Jeśli można jeszcze poprosić… Dziękuję. Istotne również były zmiany przepisów o lustracji, co reguluje ustawa w art. 91 i art. 95. Mają one ująć zadania tej instytucji w taki sposób, by prowadziła ona wyłącznie kontrolę merytoryczną, a nie formalną. Lustracja ma ułatwiać członkom ochronę ich praw. Lustracja jest obowiązkowa i równocześnie dobrowolna. Stanowi ona zasadnicze zadanie związków rewizyjnych, ale o tym będę mówił przy omawianiu instytucji związków rewizyjnych.</u>
          <u xml:id="u-173.40" who="#SenatorJerzyKępa">Przepisy działu dziesiątego regulują przyłączenie jednostki organizacyjnej spółdzielni do innej spółdzielni. Zostały one skreślone. Ich przydatność była znikoma, z powodzeniem może je zastąpić instytucja zbycia przedsiębiorstwa bądź zakładu między spółdzielniami.</u>
          <u xml:id="u-173.41" who="#SenatorJerzyKępa">Ustawa sejmowa nie zawiera szczególnie istotnych propozycji zmian w zakresie podziału, likwidacji spółdzielni, poza art. 125 §5, który już Wysokiej Izbie przedstawiłem. To samo można powiedzieć o przepisach dotyczących upadłości spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-173.42" who="#SenatorJerzyKępa">Zmian przepisów dotyczące spółdzielni produkcyjnych, spółdzielni pracy i kółek rolniczych dokonano w takim zakresie, w jakim to było konieczne w związku z nowelizacją przepisów ogólnych, bądź ze względu na wcześniejsze zmiany innych ustaw. Przepisy o gospodarce rolniczych spółdzielni zostały zsynchronizowane z przepisami ogólnymi o gospodarce spółdzielni. Te zmiany zostały również omówione wcześniej.</u>
          <u xml:id="u-173.43" who="#SenatorJerzyKępa">Kolejna zmiana, istotna, zdaniem komisji, polega na skreśleniu art. 140, w myśl którego przyjmowanie, wykluczenie, wykreślenie członków należało wyłącznie do walnego zgromadzenia. Obecnie będzie to określał statut, wskazując, czy prawo wykluczenia, wykreślenia członków, będzie należało do rady nadzorczej czy walnego zgromadzenia. Statut będzie mógł także przewidywać powiększenie wkładów pieniężnych z dochodu ogólnego. Przepis ten dotyczy spółdzielni produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-173.44" who="#SenatorJerzyKępa">Został również skreślony przepis dotyczący spółdzielni specjalistycznych, art. 170 i art. 177 w dziale trzecim, zatytułowanym „Spółdzielnie pracy”.</u>
          <u xml:id="u-173.45" who="#SenatorJerzyKępa">Art. 197, kolejna zmiana. Określa on termin do wszczęcia przez członka spółdzielni postępowania przed sądem w sprawach dotyczących wypowiedzenia spółdzielczej umowy o pracę, warunków płacy i pracy, rozwiązania oraz odmowy jej nawiązania.</u>
          <u xml:id="u-173.46" who="#SenatorJerzyKępa">Nastąpiły również istotne zmiany co do związków spółdzielczych. Związki spółdzielcze, jak Wysokiej Izbie wiadomo, zostały zlikwidowane, z powodów ekonomicznych i politycznych, ustawą z 20 stycznia 1990 r. o zmianach w organizacji i w działalności spółdzielczości. Ustalono zakres czasowy do 31 lipca 1991 r., ale jak już wspomniał pan senator Grzeszczak, ten przepis został…</u>
          <u xml:id="u-173.47" who="#komentarz">(Wicemarszałek ponownie sygnalizuje, że kończy się czas wypowiedzi).</u>
          <u xml:id="u-173.48" who="#SenatorJerzyKępa">Chwileczkę. Został zaskarżony przez Trybunał Konstytucyjny, w konsekwencji tego Sejm 30 sierpnia 1991 r. uchwalił ustawę, która dała możliwość zrzeszania się spółdzielni w związkach rewizyjnych, nie prowadzących działalności gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-173.49" who="#SenatorJerzyKępa">Podstawowe zadanie związków rewizyjnych to lustracja, która będzie prowadzona pod kątem legalności, rzetelności i gospodarności.</u>
          <u xml:id="u-173.50" who="#SenatorJerzyKępa">Na koniec najistotniejszy problem, którym było określenie kształtu przyszłej rady spółdzielczej. Rozważano koncepcję Krajowej Rady Spółdzielczej, to znaczy naczelnej reprezentacji ruchu spółdzielczego, która w zasadzie stanowiła kontynuację Naczelnej Rady Spółdzielczej, ale ta koncepcja została odrzucona i przyjęto koncepcję Rady Spółdzielczej przy prezesie Rady Ministrów, której głównym zadaniem będzie współdziałanie z rządem w sprawach dotyczących ruchu spółdzielczego. Będą jej przysługiwały uprawnienia związane z lustracją. Rada ma osobowość prawną.</u>
          <u xml:id="u-173.51" who="#SenatorJerzyKępa">Końcowa, istotna zmiana odnosi się do członkostwa w spółdzielniach konsumenckich, co normuje art. 6 ustawy nowelizującej. Mianowicie, spółdzielnie spożywców „Społem”, gminne spółdzielnie „Samopomoc Chłopska”, w mniejszym zakresie spółdzielnie mleczarskie, ogrodniczo-pszczelarskie…</u>
          <u xml:id="u-173.52" who="#komentarz">(Wicemarszałek Alicja Grześkowiak: Panie Senatorze, proszę już kończyć.)</u>
          <u xml:id="u-173.53" who="#SenatorJerzyKępa">Tak, Pani Marszałek, już kończę…</u>
          <u xml:id="u-173.54" who="#komentarz">(Wesołość na sali).</u>
          <u xml:id="u-173.55" who="#SenatorJerzyKępa">Zrzeszają one nie tylko konsumentów, lecz także osoby zatrudnione w spółdzielniach. Członkami tych spółdzielni powinni być, według ustawy sejmowej, jedynie konsumenci, a nie wyłącznie pracownicy. Uregulowania art. 6 przewidują wygaśnięcie członkostwa pracowników w spółdzielniach konsumenckich.</u>
          <u xml:id="u-173.56" who="#SenatorJerzyKępa">W imieniu Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych wnoszę o przyjęcie poprawek komisji i przyjęcie dalszych fragmentów ustawy bez zastrzeżeń. Pani Marszałek! Wysoka Izbo! Dziękuję w imieniu kolegów.</u>
          <u xml:id="u-173.57" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-174">
          <u xml:id="u-174.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dziękuję panu senatorowi, ale mimo wszystko bardzo proszę o dyscyplinę czasową przemawiających. Bardzo o to proszę.</u>
          <u xml:id="u-174.1" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Proszę o zabranie głosu sprawozdawcę wniosku mniejszości Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych, pana senatora Janusza Mazurka. Bardzo proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-175">
          <u xml:id="u-175.0" who="#SenatorJanuszMazurek">Pani Marszałek! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-175.1" who="#SenatorJanuszMazurek">Wniosek mniejszości polega na tym, że skreśla się art. 6 ustawy nowelizującej. Czego ten problem dotyczy? Otóż jest to kwestia, wydaje się, jedna z najbardziej kontrowersyjnych w tej ustawie, dotycząca tych członków spółdzielni, którzy są jednocześnie jej pracownikami. Otóż ustawa sejmowa w jakiś sposób ogranicza prawa pracowników, którzy są członkami spółdzielni. Tutaj jest istotny przede wszystkim §1 art. 6, który zacytuję: „Z wyjątkiem spółdzielni pracy i spółdzielni mieszkaniowych członkostwo osób, będących pracownikami spółdzielni, wygasa w dniu 30 czerwca 1994 r., chyba że statuty zmienione stosownie do wymagań niniejszej ustawy stanowią inaczej”. Ustawa pozbawia członkostwa pracowników zatrudnionych w spółdzielniach i na tym polega kontrowersyjność tegoż rozwiązania.</u>
          <u xml:id="u-175.2" who="#SenatorJanuszMazurek">Ale jeszcze, skoro jestem przy początkowym fragmencie rozważań, zwrócę uwagę na jedną rzecz. Chodzi o to, żebyśmy mieli jasność, czy pozbawienie członkostwa jest takie, że nigdy dana osoba, która jest pracownikiem, nie może zostać członkiem spółdzielni, czy też jest to tylko okres przejściowy. Otóż chciałem wyraźnie podkreślić, że ten przepis należy rozumieć jako przepis o charakterze raczej przejściowym, tzn. ustawa generalnie nie zabrania łączenia tych dwóch funkcji, a więc bycia członkiem spółdzielni i jej pracownikiem. To wynika z art. 15 ustawy nowelizowanej, czyli ustawy „Prawo spółdzielcze”, który to artykuł w §2 przewiduje, że członkiem spółdzielni może być co do zasady każda osoba fizyczna o pełnej zdolności do czynności prawnych. Każda osoba. Także z porównania obu artykułów wynika, że przepis art. 6 ustawy sejmowej ma znaczenie praktycznie przejściowe. Chodzi o wyeliminowanie zapewne patologii, tak pomyślał ustawodawca, oznaczającej, że ktoś jest jednocześnie i pracownikiem, i członkiem spółdzielni. Ale czy to rzeczywiście jest patologia?</u>
          <u xml:id="u-175.3" who="#SenatorJanuszMazurek">Otóż dzisiaj wspominał o tym pan senator Makarewicz, przedstawiając wniosek mniejszości, że często właśnie pracownicy wnoszą istotny wkład w funkcjonowanie danej spółdzielni. Można też powiedzieć, że jest wiele tego typu sytuacji, gdzie właśnie pracownicy są istotą tejże spółdzielni i zastosowanie tego przepisu może praktycznie zlikwidować spółdzielnie, może spowodować istotne skutki finansowe i organizacyjne.</u>
          <u xml:id="u-175.4" who="#SenatorJanuszMazurek">Można się domyślać, jaka była przyczyna wprowadzenia art. 6. Zastanawialiśmy się nad tym w Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych. Z rozważań, z informacji wynika, że rzeczywiście w jakimś procencie spółdzielni, i to chyba głównie w spółdzielniach związanych z rolnictwem, członkowie mało się interesują spółdzielnią, jej funkcjonowaniem i wynikami, że bardziej rządzą nią pracownicy, którzy nie są rolnikami, ale są członkami spółdzielni. I tutaj mogą wystąpić sytuacje patologiczne. Czy jednak oznacza to, że w każdym takim wypadku dochodzi do patologii? Otóż zdecydowanie nie. Mniejszość komisji uważa zdecydowanie, że nie, i chyba państwo też się z tym zgodzą. Trzeba zwłaszcza odróżnić sytuacje patologiczne, czy takie sytuacje, w których zasiedziała nomenklatura rządzi spółdzielnią. Członek spółdzielni, rolnik na przykład, po prostu niewiele ma wspólnego z tą spółdzielnią i czuje się jak osoba rządzona, a sam nie wykorzystuje swoich praw. Ale, jak mówię, nie zawsze tak jest. Często właśnie pracownicy spółdzielni wnoszą dużo wysiłku organizacyjnego w ich funkcjonowanie i te spółdzielnie mogą upaść, jeżeli ich pozbawi się członkostwa. Ten problem musimy rozstrzygnąć.</u>
          <u xml:id="u-175.5" who="#SenatorJanuszMazurek">Aby przybliżyć rozstrzygnięcie zwrócę uwagę jeszcze raz na treść §1 art. 6. Mianowicie członkostwo pracowników będących członkami spółdzielni wygasa z określoną datą, chyba że statuty, zmienione stosownie do wymagań niniejszej ustawy, stanowią inaczej. Czyli ustawodawca jakby nie był jednak do końca pewien, czy rzeczywiście wykluczyć tych pracowników ze spółdzielni, czy zostawić jakąś furtkę. I w rezultacie zostawia furtkę, która w sumie może być dosyć pojemna. Sam ustawodawca nie jest zdecydowany, czy konsekwentnie zrealizować tę myśl czy nie. Chyba miał wątpliwości co do tego, jakie rozwiązanie jest tutaj lepsze.</u>
          <u xml:id="u-175.6" who="#SenatorJanuszMazurek">My opowiadamy się za tym, żeby cały ten przepis wykreślić, zwłaszcza że są w ustawie sejmowej inne przepisy, które w jakiś sposób ograniczają prawa tych członków spółdzielni, którzy są ich pracownikami. Mam na myśli to, że pracownik nie może być członkiem rady nadzorczej. Ten przepis jest też dosyć restrykcyjny i należałoby się nad nim zastanowić. Ale nie jest to przedmiotem rozważań mniejszości komisji inicjatyw.</u>
          <u xml:id="u-175.7" who="#SenatorJanuszMazurek">Zwrócę jeszcze uwagę na treść §2 tegoż art. 6. Jak wskazałem, proponujemy skreślenie całego tego artykułu. Otóż §2 przewiduje, że wypłata udziałów osobom, którym członkostwo wygasło na podstawie § 1, a więc w związku z tym, że byli po prostu pracownikami i nie mogli jako pracownicy dalej być członkami spółdzielni, jest dokonywana w okresie trzech lat od ustania członkostwa. Walne zgromadzenie spółdzielni przeznacza na ten cel co najmniej 25% nadwyżki bilansowej, chyba że statut zawiera korzystniejsze dla byłych członków określenie sposobu i terminu wypłaty udziałów. Restrykcyjny przepis §2 pociąga za sobą skutki finansowe. Jest to duże obciążenie dla spółdzielni. Zgadzam się z poglądem reprezentowanym przez sprawozdawcę Komisji Rolnictwa, który na to zwraca uwagę. Komisja Rolnictwa proponuje złagodzenie obciążeń finansowych spółdzielni na niekorzyść byłych pracowników. Ja powiedziałbym, że powinno być odwrotnie, że należy zabezpieczyć maksymalnie wypłatę udziałów. Gdyby przyjąć ten przepis, to wypłata udziałów następowałaby w ciągu trzech lat. W tym czasie z powodu inflacji pracownik na tym dużo traci. Komisja Rolnictwa chce jeszcze bardziej złagodzić zobowiązania spółdzielni w tym zakresie, co jest, moim zdaniem, niewłaściwe.</u>
          <u xml:id="u-175.8" who="#SenatorJanuszMazurek">Reasumując, proponuję, jako wniosek mniejszości, w ogóle wykreślić art. 6. Chciałbym podkreślić, że zasadą ruchu spółdzielczego jest przecież to, że liczba członków spółdzielni nie jest ograniczona. Każdy może się zapisać. Jeżeli są jakieś wypadki patologiczne, to nie tędy droga, żeby wylewać dziecko z kąpielą. W większości wypadków skrzywdzimy ludzi, a nie zlikwidujemy patologii. Będzie nadal, choćby za sprawą tej furtki, o której wspomniałem. I tak sobie ci ludzie poradzą. Dlatego wnoszę o skreślenie art. 6. Dziękuję uprzejmie.</u>
          <u xml:id="u-175.9" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-176">
          <u xml:id="u-176.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dziękuję panu senatorowi. Czy ktoś z państwa, pań lub panów senatorów, chciałby skierować krótkie pytanie do sprawozdawcy? Proszę określać, do którego ze sprawozdawców.</u>
          <u xml:id="u-176.1" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Bardzo proszę, pan senator Leszek Piotrowski jako pierwszy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-177">
          <u xml:id="u-177.0" who="#SenatorLeszekPiotrowski">Mam pytanie do pana senatora Grzeszczaka jako sprawozdawcy Komisji Rolnictwa. Czy przy formułowaniu tych rozlicznych, a skomplikowanych, poprawek komisja korzystała z jakichś ekspertyz?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-178">
          <u xml:id="u-178.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Bardzo proszę o odpowiedź.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-179">
          <u xml:id="u-179.0" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Odpowiadam na pytanie pana senatora Piotrowskiego. Tak. Komisja trzykrotnie spotkała się, aby nad tą ustawą debatować. Komisja pracowała z ekspertami: panem profesorem Zdzisławem Niedbałą z Uniwersytetu imienia Adama Mickiewicza z Poznania, z panem profesorem Krzysztofem Pietrzykowskim, oraz posługiwała się, zawartymi zresztą w druku senackim nr 178, opiniami ekspertów: profesora Ignatowicza, Dyki i Pietrzykowskiego seniora. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-180">
          <u xml:id="u-180.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-180.1" who="#komentarz">(Senator Henryk Czarnocki: Pan Chodkowski chciałby uzupełnić.)</u>
          <u xml:id="u-180.2" who="#komentarz">(Senator Jan Chodkowski: Należałoby uściślić, Pani Marszałek, te sformułowania.)</u>
          <u xml:id="u-180.3" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Bardzo proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-181">
          <u xml:id="u-181.0" who="#SenatorJanChodkowski">Należałoby uściślić wypowiedź senatora Grzeszczaka. Komisja korzystała z porad łych ekspertów, których wymienił pan senator Grzeszczak, do pewnego czasu, bo na przykład pan doktor Pietrzykowski, w momencie kiedy część komisji zgłosiła poprawki, dotyczące kongresu i związków gospodarczych, powiedział, że jego doradzanie i ekspertyzy straciły sens w związku z takimi poprawkami. Tak że nie do końca ci doradcy doradzali Komisji Rolnictwa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-182">
          <u xml:id="u-182.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-182.1" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Pan senator Ireneusz Choroszucha. Bardzo proszę, do którego ze sprawozdawców?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-183">
          <u xml:id="u-183.0" who="#SenatorIreneuszChoroszucha">Mam pytanie do pani senator Rysak. Podała pani nieco inną definicję spółdzielni, niż mamy to zapisane we wniosku Komisji Gospodarki Narodowej i we wniosku innych komisji. Mianowicie, że spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem o nieograniczonej liczbie członków, zmiennym składzie osobowym i zmiennym kapitale. Ponieważ w moim przekonaniu sformułowanie, jakie pani tu podała, jest zręczniejsze niż zaproponowane przez wszystkie komisje, gdzie się mówi o zmiennym funduszu udziałowym, to chciałbym panią zapytać, czy to jest propozycja Komisji Gospodarki Narodowej, czy zgłasza to pani jako swój wniosek autorski?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-184">
          <u xml:id="u-184.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Proszę o odpowiedź.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-185">
          <u xml:id="u-185.0" who="#SenatorElżbietaRysak">Przepraszam, to jest mój błąd, niedopatrzenie wynikające z tego, że przygotowałam wystąpienie na luźnych notatkach. Przepraszam, nie spojrzałam w ostatniej chwili do zapisu, jaki był przegłosowany w komisji. To, co mamy w druku, jest przegłosowane w komisji. Jest to mój błąd, przepraszam bardzo za niedopatrzenie.</u>
          <u xml:id="u-185.1" who="#komentarz">(Senator Ireneusz Choroszucha: Muszę powiedzieć, że pani błąd bardziej mnie przekonuje, niż wersja zgłoszona przez komisję. Dziękuję bardzo.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-186">
          <u xml:id="u-186.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dziękuję bardzo za odpowiedź.</u>
          <u xml:id="u-186.1" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Pan senator Piotr Andrzejewski. Proszę o zadanie pytania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-187">
          <u xml:id="u-187.0" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Pytanie do pana senatora Grzeszczaka, sprawozdawcy Komisji Rolnictwa, dotyczy poprawki szóstej w powiązaniu z poprawką piątą z druku nr 178B. W poprawce szóstej komisja proponuje nowe brzmienie art. 33, które polega, jak rozumiem, na skreśleniu §2. Na cały art. 33, nowelizowany art. 33, składa się treść §1. Czym różni się §5 dodany w art. 32, od pominiętego, czyli w domniemaniu skreślonego §2 w art. 33? Czy to jest różnica, czy tylko przeniesienie dawnego §2 z art. 33 do art. 32 jako §5? Czy to jest jasne dla pana senatora? Bardzo proszę o porównanie z tekstem źródłowym ustawy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-188">
          <u xml:id="u-188.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Bardzo proszę o odpowiedź, Panie Senatorze.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-189">
          <u xml:id="u-189.0" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Jeśli można, to za chwilę porównam z tekstem źródłowym i udzielę odpowiedzi. Dobrze?</u>
          <u xml:id="u-189.1" who="#komentarz">(Senator Piotr Andrzejewski: Bo trzeba porównać, jeśli można, Pani Marszałek.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-190">
          <u xml:id="u-190.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Zaraz otworzę debatę, będzie na to czas, potem komisja będzie jeszcze się zastanawiała. Proszę nie prowadzić dyskusji poza tokiem obrad.</u>
          <u xml:id="u-190.1" who="#komentarz">(Senator Piotr Andrzejewski: Wobec tego poproszę pana senatora sprawozdawcę o odpowiedź na to pytanie po debacie.)</u>
          <u xml:id="u-190.2" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Bardzo proszę, w odpowiedziach pana sprawozdawcy, tak?</u>
          <u xml:id="u-190.3" who="#komentarz">(Senator Piotr Andrzejewski: Dziękuję bardzo.)</u>
          <u xml:id="u-190.4" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dobrze, dziękuję bardzo. Czy jeszcze ktoś z państwa senatorów chciałby zadać pytanie przed debatą? Nie widzę zgłoszeń.</u>
          <u xml:id="u-190.5" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">A zatem otwieram debatę.</u>
          <u xml:id="u-190.6" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Pierwszym mówcą będzie pan senator Zdzisław Czarnobilski. Następnym pan senator Henryk Makarewicz. Bardzo proszę pana senatora Czarnobilskiego o zabranie głosu. Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-191">
          <u xml:id="u-191.0" who="#SenatorZdzisławCzarnobilski">Pani Marszałek! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-191.1" who="#SenatorZdzisławCzarnobilski">Spółdzielczość, zrodzona w XIX wieku, wielokrotnie natrafiała na opór i szykany tak ze strony lewicy, jak i prawicy. Rządy totalitarne baty się idei spółdzielczości, która wyrastała z mas członkowskich, ich niezależności ekonomicznej. Dlatego starały się ją sobie podporządkować, poddać ścisłej kontroli lub niszczyły ją. Zagrożenia ze strony spółdzielczości widzi również skrajna prawica, która z prywatyzacji usiłuje zrobić nową ideologię. Obawia się autentycznej spółdzielczości, ponieważ wykazuje ona przewagę ekonomiczną nad czystą własnością prywatną. Zjawiska takie można zaobserwować, między innymi, w Anglii, Hiszpanii, Francji, Niemczech. Dzieje się tak dlatego, że wynikami ekonomicznymi spółdzielni są zainteresowani wszyscy pracownicy-członkowie spółdzielni, związani dodatkowo ze swym zakładem pracy przez posiadanie udziałów. W ich interesie przecież leży dobre funkcjonowanie spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-191.2" who="#SenatorZdzisławCzarnobilski">Tymczasem polska spółdzielczość nie może wyzwolić się spod kurateli państwowej. Ustawa o prawie spółdzielczym z 1982 r. była już kilkanaście razy nowelizowana. W dniu 16 kwietnia bieżącego roku Sejm po raz czternasty nowelizuje prawo spółdzielcze, lecz nie uwzględnia wielu bardzo ważnych wniosków. A więc nie spełnia oczekiwań społecznych o charakterze prawnym.</u>
          <u xml:id="u-191.3" who="#SenatorZdzisławCzarnobilski">Kroki te sprzyjają dalszej dyskryminacji spółdzielczości. Projekt ustawy jest szczególnie niekorzystny dla spółdzielczości zlokalizowanej na wsi i w małych miastach. Nie służy także odradzaniu się spółdzielczości jako całości.</u>
          <u xml:id="u-191.4" who="#SenatorZdzisławCzarnobilski">Wysoki Senacie! Dotychczasowa tradycja narodu polskiego udowodniła, że spółdzielczość jest niezbędna, zwłaszcza na wsi, gdzie jest uzupełnieniem indywidualnej gospodarki chłopskiej. Zrzeszając drobnych producentów, rozwiązuje problem zbytu produktów rolnych, tworzy się nowe miejsca pracy, stwarza warunki do wypracowania zysków w sektorze rolnym. Wreszcie umożliwia niższe oprocentowanie kredytów. Uważam, że jeżeli Sejm nie uwzględnił wszystkich wniosków, to senatorowie powinni wystąpić w roli rzecznika odbudowy autentycznej spółdzielczości. Muszą być zniesione przepisy ograniczające samodzielność tego ruchu. Należy jak najszybciej zakończyć działalność likwidatorów spółdzielni, by nie dopuścić, aby wieloletni dorobek spółdzielców był rozkradany czy zagarnięty przez różnych cwaniaków.</u>
          <u xml:id="u-191.5" who="#SenatorZdzisławCzarnobilski">Spółdzielcy muszą mieć możliwość zrzeszania się w związkach rewizyjnych i gospodarczych oraz wyboru władz spółdzielczości na krajowym kongresie. Nie może być tak, by premier dokonywał wyboru Krajowej Rady Spółdzielczości. Tylko kongres władny jest wybierać naczelne jej władze, a rozliczać je powinien parlament. Dlatego też najwięcej zastrzeżeń wywołały art. 258 i 259, które sprzyjają tworzeniu instytucjonalnego podporządkowania spółdzielczości agendom rządowym. Budzi to zdecydowaną nieufność i oceniane jest jednoznacznie jako próba stworzenia kolejnego ministerstwa do centralnego sterowania spółdzielczością. Bulwersuje również treść art. 266, która obciąża spółdzielców kosztami utrzymania tej instytucji. W spółdzielczości mieszkaniowej, nie nastawionej na zysk, obciążenie kosztami utrzymania tego organu - jak i związków rewizyjnych - znajdzie swoje odbicie w kolejnej podwyżce świadczeń czynszowych. W odbiorze społecznym członek spółdzielni staje się podwójnym podatnikiem. Czy w sytuacji ciągle biedniejącego społeczeństwa, dodatkowe finansowe obciążenia zostaną zaakceptowane? Wątpię.</u>
          <u xml:id="u-191.6" who="#SenatorZdzisławCzarnobilski">Dlatego, biorąc pod uwagę przedstawione zastrzeżenia, nie mogę głosować za projektem ustawy przyjętej przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Dziękuję za uwagę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-192">
          <u xml:id="u-192.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-192.1" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Proszę pana senatora Henryka Makarewicza o zabranie głosu, następnym mówcą będzie pan senator Janusz Baranowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-193">
          <u xml:id="u-193.0" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Pani Marszałek! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-193.1" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Idea spółdzielczości ma bogatą, sprawdzoną tradycję. Oparta na zasadach demokratycznych dawała rolnikom, przedsiębiorcom możliwość powiększania dochodów. Stwarzała szansę budowania oczekiwanych mieszkań, służyła zaspokajaniu najpilniejszych potrzeb mieszkańców miast, tworzyła miejsca pracy dla inwalidów.</u>
          <u xml:id="u-193.2" who="#SenatorHenrykMakarewicz">W swej bogatej historii w Polsce spółdzielczość miała wzloty i upadki. Ale chyba nigdy nie była w tak dramatycznej sytuacji, jak obecnie. Składa się na to splot wielu wydarzeń oraz uwarunkowań chwili obecnej. Brzmi to jak ironia, że w okresie pluralizmu, demokracji, jakby brakowało na polskiej scenie gospodarczej miejsca dla spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-193.3" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Ustawa z 20 stycznia 1990 r. praktycznie wydała wyrok na spółdzielczość. Stała się przyczyną niszczenia jej majątku i potencjału wytwórczego, wypracowanego rękami spółdzielców. Spółdzielczość znalazła się również w swoistej pułapce legislacyjnej. Prace nad nowelizacją ustawy „Prawo spółdzielcze” toczą się opieszale od ponad dwu lat. Wprawdzie kończą się prace legislacyjne, ale projektowana ustawa w sporej części wypacza oczekiwania spółdzielców. Mam nadzieję, że dzisiejsze posiedzenie Senatu pozwoli wypracować wnioski i metody skutecznego działania dla przezwyciężenia opornej materii, której nie po drodze jest ze spółdzielczością, uważaną przez wielu polityków za haniebną przeszłość komunistyczną.</u>
          <u xml:id="u-193.4" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Nie stać nas na budowanie przyszłości metodą spalonej ziemi. To już w swojej historii przerabialiśmy wielokrotnie. Nikt nie burzy całego domu, zanim nie wybuduje nowego, tym bardziej wtedy, kiedy nie ma koncepcji na ten nowy dom, nie mówiąc już o niezbędnych środkach. Tymczasem niektóre proponowane rozwiązania projektowanej ustawy są ewenementem na skalę światową. Oczywiście w sensie negatywnym. Czy można mówić o krajowej reprezentacji spółdzielczości, jeśli będzie nią rada spółdzielcza powoływana przez premiera rządu, działająca na podstawie statutu nadanego przez prezesa Rady Ministrów?</u>
          <u xml:id="u-193.5" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Zwolenników takiej koncepcji chciałbym zapytać, na jakiej podstawie - tyle mówiąc o demokracji, pluralizmie - chcą odmówić spółdzielniom prawa do demokratycznego powoływania kongresu, który dokonałby wyboru samorządu spółdzielczego oraz ustalił statut?</u>
          <u xml:id="u-193.6" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Pseudoreformatorzy spółdzielczości w obawie przed koniecznością poddania weryfikacji demokratycznej procedury wyborczej swoich wątpliwych zasług, proponują ustawową próbę ograniczenia tych demokratycznych procedur. Tylko forma pełnego samorządu może być źródłem inicjatywy i działania środowisk spółdzielczych. Ona zaktywizuje działaczy, pracowników i rzesze członkowskie. Zadziałają w nich siły moralne, zadziała ich postawa psychiczna, stanowiąca główne źródła sity. W postawach społeczeństwa dzieje się tak zawsze, gdy po okresie ucisku i ograniczeń następuje wolność i swoboda działania.</u>
          <u xml:id="u-193.7" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Nie cierpi zwłoki potrzeba dokonania zmian w warunkach funkcjonowania organizacji spółdzielczych przez uchwalenie prawa spółdzielczego, odpowiadającego oczekiwaniom spółdzielców, umożliwiającego odbudowę, rozwój spółdzielni, rozwój organizacji spółdzielczych i należną im pozycję w kształtowaniu gospodarki narodowej. Prawo to powinno zapewnić organizacjom spółdzielczym warunki do organizowania się i równoprawnego działania z innymi podmiotami gospodarczymi. Spółdzielczość nie może być dyskryminowana, może ona bowiem wyzwalać inicjatywę w szerokich rzeszach członkowskich i przyczyniać się do wychodzenia kraju z głębokiej recesji gospodarczej. Przy tym uwzględnione będą cenne walory organizacji spółdzielczych, do których należy przestrzeganie zasad sprawiedliwości społecznej, wynikających z założeń ideowych tego ruchu, a wyrażanych między innymi przez uczciwość i rzetelność.</u>
          <u xml:id="u-193.8" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Uchwalony przez Sejm projekt prawa spółdzielczego, w formie noweli ustawy z 1982 r., nie odpowiada oczekiwaniom spółdzielców. Wprawdzie przez wyeliminowanie z niego postanowień, związanych z systemem nakazowo-rozdzielczym poprzedniego okresu powstaną warunki prawne do przywracania spółdzielni pozycji członka jako formalnego gospodarza, ale pozostawione w ustawie inne postanowienia nie dają członkom i spółdzielniom poczucia, że są w pełni suwerennymi gospodarzami. Ograniczenia te pochodzą w dużym stopniu z mentalności ukształtowanej w okresie 40-lecia, dotyczącej regulowania wszelkiej działalności przepisami.</u>
          <u xml:id="u-193.9" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Zastrzeżenia dotyczące projektu ustawy zawarte zostały między innymi w przyjętym na zebraniu 11 maja w Warszawie, i przesłanym senatorom, stanowisku spółdzielców reprezentujących wszystkie piony spółdzielczości. Dziesiątki wniosków i petycji spółdzielców dotarło do rąk marszałka Senatu i do komisji senackich. Szkoda, że tym razem Biuro Obsługi Senatorów, zgodnie z przyjętym zwyczajem, nie zapoznało z nimi pań i panów senatorów. Być może jest to celowe działanie.</u>
          <u xml:id="u-193.10" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Myślę, że nie bez znaczenia jest stanowisko Międzynarodowego Związku Spółdzielczego skierowane do pana prezydenta, marszałków Sejmu, Senatu, pani premier.</u>
          <u xml:id="u-193.11" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Panie i panowie senatorowie otrzymali kopię tego pisma. Pozwolę sobie zacytować fragment.</u>
          <u xml:id="u-193.12" who="#SenatorHenrykMakarewicz">„Z niepokojem odnotowujemy fakt zarówno prawnych ograniczeń dotyczących związków spółdzielczych, jak i administracyjny tryb powoływania Krajowej Rady Spółdzielczej i Tymczasowej Rady Spółdzielczej, których członkowie mają być mianowani przez premiera rządu polskiego.</u>
          <u xml:id="u-193.13" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Niepokoić musi również fakt obciążania spółdzielni kosztami utrzymania nominowanych w taki sposób ciał. Rozwiązania te są ewenementem w skali światowej. Sprzeczne są z uznanymi powszechnie międzynarodowymi zasadami spółdzielczymi. Niesamorządowy, niedemokratyczny, tymczasowy charakter Krajowej Rady Spółdzielczej może być istotną przeszkodą w nawiązaniu owocnej i pełnoprawnej współpracy tych organów z międzynarodowym ruchem spółdzielczym i jego agendami. W podpisie: Lars Marcus”.</u>
          <u xml:id="u-193.14" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Wiele zastrzeżeń skierowanych do Senatu zasługuje na pewno na uwagę, szczególne znaczenie dla warunków kształtowania organizacji rozwoju spółdzielczości mają punkty dotyczące prawa spółdzielni do swobodnego zrzeszania się w związki gospodarcze oraz kształtowania warunków do działania samorządu spółdzielczego.</u>
          <u xml:id="u-193.15" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Bez związków gospodarczych, w obecnych warunkach istniejących w świecie, spółdzielnie nie uzyskają możliwości konkurencji na rynku. Ustawa na ten temat powinna zawierać jasne, zdecydowane sformułowania, bez konieczności interpretowania. Związki takie mogą powstawać w formie spółdzielni osób prawnych.</u>
          <u xml:id="u-193.16" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Wysoka Izbo! Ukształtowane warunki doprowadziły już do upadku wielu spółdzielni i do szybkiego zmniejszenia się udziału spółdzielczości w tworzeniu dochodu narodowego.</u>
          <u xml:id="u-193.17" who="#SenatorHenrykMakarewicz">W 1989 r. udział ten wynosił 9,7%, a już w 1991 r. spadł do poziomu około 7%, wykazując dalsze szybkie tendencje malejące. Obrazują to również dane dotyczące zatrudnienia. W 1989 r. zatrudnienie w spółdzielczości wynosiło około 2 miliony osób, a w 1991 r. było na poziomie około miliona, z tendencją szybko malejącą.</u>
          <u xml:id="u-193.18" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Wysoki Senacie! Rozwój spółdzielczości to nie tworzenie dla niej barier, zakazów, ale tworzenie warunków do wszechstronnego działania. Spółdzielczość jest jedną z bardzo poważnych dróg dojścia do uwłaszczenia obywateli, ale musi być oparta na zdrowych zasadach.</u>
          <u xml:id="u-193.19" who="#SenatorHenrykMakarewicz">Dlatego uważam, że powinniśmy przestać wymyślać zapisy, które tej spółdzielczości służyć nie będą. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-193.20" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-194">
          <u xml:id="u-194.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-194.1" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Proszę o zabranie głosu pana senatora Janusza Baranowskiego. Bardzo proszę. Następnym mówcą będzie pan senator Andrzej Pawlik, proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-195">
          <u xml:id="u-195.0" who="#SenatorJanuszBaranowski">Pani Marszałek! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-195.1" who="#SenatorJanuszBaranowski">Do niedawna spółdzielczość przeżywała wielki atak, musiała się bronić, teraz następują pewne regulacje prawne, ale istniejąca rewolucja gospodarcza stwarza wielkie zagrożenie dla spółdzielców.</u>
          <u xml:id="u-195.2" who="#SenatorJanuszBaranowski">Obecnie zjawisko bankructwa staje się powszechne. Liczni moi wyborcy zgłaszali do mnie postulat ochrony dorobku ich życia w postaci lokalu, do którego mają własnościowe prawo spółdzielcze. Chodzi o artykuły 223 i następne.</u>
          <u xml:id="u-195.3" who="#SenatorJanuszBaranowski">W związku z tym zwracam się do pań i panów senatorów o rozważenie następującej poprawki.</u>
          <u xml:id="u-195.4" who="#SenatorJanuszBaranowski">W art. 68 istniejącą treść: „spółdzielnia odpowiada za swoje zobowiązania całym majątkiem” oznaczyć, jako §1 i dodać §2 następującej treści: „lokale, o których mowa w art. 223 i za które wniesiono pełny wkład budowlany, nie stanowią majątku spółdzielni. W przypadku upadłości spółdzielni lokale te stają się własnością spółdzielców”.</u>
          <u xml:id="u-195.5" who="#SenatorJanuszBaranowski">Dotychczasowy stan prawny nie zabezpiecza bowiem interesów spółdzielców, których dorobkiem życia jest własnościowe prawo spółdzielcze do lokalu. Wniesienie przez nich całego wkładu budowlanego, nawet przy pomocy państwa, było wielkim ciężarem.</u>
          <u xml:id="u-195.6" who="#SenatorJanuszBaranowski">Jakkolwiek art. 19 §2 stanowi, że członek spółdzielni uczestniczy w pokrywaniu strat do wysokości zadeklarowanych udziałów, to w świetle art. 68, stwierdzającego, że spółdzielnia odpowiada za swoje zobowiązania całym majątkiem, wynika rozszerzenie odpowiedzialności spółdzielcy.</u>
          <u xml:id="u-195.7" who="#SenatorJanuszBaranowski">Majątkiem spółdzielni są przecież budynki, w których zgodnie z art. 204 znajdują się lokale przydzielane członkom w formie spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego: lokatorskiego lub własnościowego, art. 213 §2.</u>
          <u xml:id="u-195.8" who="#SenatorJanuszBaranowski">Ustawa normuje przypadek likwidacji spółdzielni, art. 222, jeżeli chodzi o prawo lokatorskie i art. 231, jeżeli chodzi o prawo własnościowe. Z chwilą likwidacji spółdzielni własnościowe prawo do lokalu przekształca się w prawo odrębnej własności lokalu mieszkalnego, natomiast o przypadku upadłości spółdzielni w tej ustawie się nie mówi.</u>
          <u xml:id="u-195.9" who="#SenatorJanuszBaranowski">Nie ma gwarancji dla spółdzielcy, który z jednej strony ma odpowiadać za długi spółdzielni udziałami zadeklarowanymi, a faktycznie - tak wynika z przepisów ustawy, poprawianej w tej chwili, chodzi o dział siódmy: „Gospodarka spółdzielni” - odpowiadać będzie pełnym wkładem budowlanym i stanie się faktycznym dłużnikiem. Chcę też przypomnieć państwu, paniom i panom senatorom, że jeżeli nieruchomość przypadnie bankowi, spółdzielca może znaleźć się na bruku.</u>
          <u xml:id="u-195.10" who="#SenatorJanuszBaranowski">W tej sytuacji wniosek uważam za oczywisty i mieści się on w nowelizacji działu siódmego: „Gospodarka spółdzielni”. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-196">
          <u xml:id="u-196.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-196.1" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Proszę pana senatora Andrzeja Pawlika o zabranie głosu, następnym mówcą będzie pan senator Jerzy Kopaczewski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-197">
          <u xml:id="u-197.0" who="#SenatorAndrzejPawlik">Pani Marszałek! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-197.1" who="#SenatorAndrzejPawlik">Obecna nowelizacja ustawy „Prawo spółdzielcze” daleka jest jednak od oczekiwań szerokiej rzeszy spółdzielców, którzy spodziewali się raczej, że uregulowanie ustawowe dotyczyć będzie ramowych zasad funkcjonowania spółdzielczości, pozostawiając woli spółdzielców szczegółowe zasady określane w statutach spółdzielni, znacznie bliższe regułom obowiązującym w krajach demokracji parlamentarnej, do których wydawało się, że zmierza Polska.</u>
          <u xml:id="u-197.2" who="#SenatorAndrzejPawlik">Dzisiejsza debata nad uchwaloną przez Sejm w dniu 16 kwietnia ustawą o zmianie ustawy „Prawo spółdzielcze” jest kolejną nowelizacją ustawy, tworzonej w zupełnie innych, odmiennych od dzisiaj obowiązujących, zasadach funkcjonowania państwa, opierając się w szczególności na regule gospodarki centralnie sterowanej, pełnej interwencjonizmu państwa we wszystkich sferach jego funkcjonowania.</u>
          <u xml:id="u-197.3" who="#SenatorAndrzejPawlik">Rozwiązania przyjęte przez Sejm, mimo że jest to tylko nowelizacja, zasługiwałyby na poparcie, gdyby nie zapisy odbiegające w swojej wymowie od oczekiwań szerokiej rzeszy spółdzielców ubezwłasnowolnionych dotychczasowymi rozwiązaniami ustawowymi.</u>
          <u xml:id="u-197.4" who="#SenatorAndrzejPawlik">Wprowadzenie w zapisie art. 3 pojęcia „prywatnej własności grupowej”, nie występującego w dotychczasowych uregulowaniach ustawowych, będzie musiało doprowadzić do wielu sporów interpretacyjnych, tym bardziej iż katalogowanie własności na społeczną, indywidualną, osobistą było cechą charakterystyczną realnego socjalizmu.</u>
          <u xml:id="u-197.5" who="#SenatorAndrzejPawlik">Dzisiaj, gdy przywrócony został do życia kodeks cywilny w całym swoim zakresie, różnicowanie pojęcia własności jest anachronizmem. Ze względu na specyfikę własności majątku spółdzielczego trudno jest znaleźć trafne określenie własności spółdzielczej, niemniej jednak proponuję, aby pkt 3 otrzymał brzmienie: „Własność spółdzielcza jest niepodzielną własnością członków spółdzielni aż do jej likwidacji”.</u>
          <u xml:id="u-197.6" who="#SenatorAndrzejPawlik">Ustawa w wersji sejmowej zobowiązuje niektóre kategorie spółdzielni do podziału 50% czystej, nadwyżki pozostałej po dokonaniu odpisów określonych w art. 76, proporcjonalnie do wartości obrotów pomiędzy członków a spółdzielnię. Zapis taki, zwiększający zainteresowanie materialne członków efektami ekonomicznymi spółdzielni, wydaje się słuszny, gdyby nie komplikacje wywołane ewentualną interpretacją obrotów pomiędzy członkiem a spółdzielnią. W szczególności dotyczy to spółdzielni typu konsumenckiego, gdzie nie są one w stanie określić ilości towarów sprzedanych swojemu członkowi ze względu na to, że dawno zapomniały na czym polega funkcjonowanie spółdzielni typu konsumenckiego.</u>
          <u xml:id="u-197.7" who="#SenatorAndrzejPawlik">Zapis w art. 77 §2 powinien dopuścić tylko określenie zasad podziału bilansowego między członków w statucie spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-197.8" who="#SenatorAndrzejPawlik">Wobec powyższego proponuję w art. 70 §2 wykreślić zdanie drugie, pozostawiając samym członkom spółdzielni decyzję co do sposobu podziału nadwyżki bilansowej. Tym bardziej że w §1 tego samego artykułu oddaje się decyzję w tej samej sprawie członkom na walnym zgromadzeniu.</u>
          <u xml:id="u-197.9" who="#SenatorAndrzejPawlik">W kontekście ewentualnego pozostawienia art. 3 ustawy nowelizowanej, istotnej zmianie powinien ulec pkt 70, dotyczący art. 125 §5. Przy obecnym zapisie, proponowanym przez Sejm, własność spółdzielców może zostać im oddana stosownie do uchwały ostatniego walnego zebrania po wcześniejszym zezwoleniu rady spółdzielczej. Takie uregulowanie jest zaprzeczeniem istoty spółdzielczości, jakim jest świadome zrzeszenie osób fizycznych, organizujących się w celu zaspokojenia własnych potrzeb.</u>
          <u xml:id="u-197.10" who="#SenatorAndrzejPawlik">Oczywiście istnieje zagrożenie, że gdy nie będzie elementu kontrolnego w postaci stosownej zgody rady spółdzielczej, następnego dnia po uchwaleniu ustawy większość spółdzielni postawi się w stan likwidacji po to, aby przejąć majątek gromadzony przez lata przez członków spółdzielni, którzy już dawno nimi nie są, bądź też spółdzielnie uzyskały ten majątek w wyniku przejęcia go na własność arbitralną decyzją ówczesnych władz politycznych i gospodarczych kraju. Niejednokrotnie jest to bardzo duży majątek, który jest łakomym kąskiem dla obecnych spółdzielców.</u>
          <u xml:id="u-197.11" who="#SenatorAndrzejPawlik">Aby temu zapobiec, zachowując jednak podstawowy dla spółdzielczości element suwerenności podejmowanych decyzji w tym względzie, lepszym byłoby nadanie art. 125 §5 następującego brzmienia:</u>
          <u xml:id="u-197.12" who="#SenatorAndrzejPawlik">„§5. Pozostały majątek spółdzielni zostaje podzielony pomiędzy członków, odpowiednio do stopnia ich przyczynienia się do powstania majątku spółdzielni, lub przeznaczony na cele spółdzielcze albo społeczne, stosownie do uchwały ostatniego walnego zgromadzenia.</u>
          <u xml:id="u-197.13" who="#SenatorAndrzejPawlik">Jeżeli uchwała nie zawiera stosownego wskazania, likwidator przekazuje pozostały majątek nieodpłatnie radzie spółdzielczej z przeznaczeniem na cele spółdzielcze”.</u>
          <u xml:id="u-197.14" who="#SenatorAndrzejPawlik">Większość spółdzielców, z którymi konsultowałem projekt zmian w ustawie „Prawo spółdzielcze”, miało zastrzeżenia, które również podzielam, do zapisu art. 266, obciążającego całością kosztów funkcjonowania rady spółdzielczej działalności spółdzielni, podczas gdy 1/3 członków rady spółdzielczej powołuje prezes Rady Ministrów, spośród osób wskazanych przez odpowiednie ministerstwa.</u>
          <u xml:id="u-197.15" who="#SenatorAndrzejPawlik">Praktyka powoływania członków instytucji rządowych wiąże się zawsze z pokrywaniem kosztów funkcjonowania takiego ciała ze środków pochodzących z budżetu państwa. W tym przypadku racjonalne byłoby obciążenie kosztami działalności rady spółdzielczej proporcjonalnie do jej składu.</u>
          <u xml:id="u-197.16" who="#SenatorAndrzejPawlik">Wobec powyższego art. 266 powinien otrzymać brzmienie: „Wydatki rady spółdzielczej pokrywane są ze składek spółdzielni i budżetu państwa proporcjonalnie do jej składów. Składki spółdzielni na wykonywanie zadań rady spółdzielczej obciążają koszty działalności spółdzielni”.</u>
          <u xml:id="u-197.17" who="#SenatorAndrzejPawlik">Takie uregulowanie będzie jednocześnie hamulcem przed wykorzystywaniem przez prezesa Rady Ministrów całej puli miejsc w radzie spółdzielczej, czyli 1/3, umacniając tym samym samorządowy charakter rady spółdzielczej.</u>
          <u xml:id="u-197.18" who="#SenatorAndrzejPawlik">Istotne zastrzeżenie musi budzić zapis §1 w art. 6 ustawy nowelizującej, pozbawiający członkostwa spółdzielni osób, które są jej pracownikami, o ile statut nie będzie stanowił inaczej.</u>
          <u xml:id="u-197.19" who="#SenatorAndrzejPawlik">Narusza to konstytucyjną równość wobec prawa obywateli, a ponadto w innych zapisach ustawy nie ma mowy o pozbawianiu pracownika spółdzielni prawa bycia spółdzielcą - według obecnego zapisu zakaz ten dotyczy tylko tych członków spółdzielni, którzy do 30 czerwca 1994 r. są jednocześnie członkami spółdzielni, z wyjątkiem spółdzielni pracy i mieszkaniowych.</u>
          <u xml:id="u-197.20" who="#SenatorAndrzejPawlik">Oznacza to jednocześnie, że po tej dacie członkostwo spółdzielni jej pracownika jest możliwe, bo brak jest w ustawie zapisu zakazującego przyjmowania pracowników w skład spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-197.21" who="#SenatorAndrzejPawlik">Nie dość, że zapis taki narusza już prawa nabyte członków spółdzielni, to może się przyczynić do stworzenia fikcji. Wszyscy pracownicy przeniosą swoje udziały na swoich najbliższych i nic się w układzie sił panujących w spółdzielni nie zmieni, mimo iż statut zostanie dostosowany do wymogów ustawowych i będzie zawierał zakaz zatrudniania członków spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-197.22" who="#SenatorAndrzejPawlik">Wobec powyższego proponuję, aby zapis art. 6 wykreślić w całości, tym bardziej że jest on przepisem przejściowym.</u>
          <u xml:id="u-197.23" who="#SenatorAndrzejPawlik">W spotkaniach ze spółdzielcami podnoszono również brak zapisów w ustawie możliwości przekształcania spółdzielni w inną formę organizacyjną. Dotyczy to zwłaszcza spółdzielni, których fundusz udziałowy stanowi blisko 2/3 majątku spółdzielni, a fundusz zasobowy np. tylko 1/3 i powstał głównie ze zwiększonych odpisów z zysku, kosztem wypłat członkom.</u>
          <u xml:id="u-197.24" who="#SenatorAndrzejPawlik">W jednej ze spółdzielni środki trwałe według ewidencji mają wartość około 5 mld zł, podczas gdy ich wartość rynkowa nie przekroczy 3,5 mld. Członkowie posiadają udziały na kwotę 3 mld.</u>
          <u xml:id="u-197.25" who="#SenatorAndrzejPawlik">Wskutek rezygnacji z członkostwa spółdzielni, spółdzielnia będzie musiała wypłacić tylko w jednym roku 15 osobom udziały w kwocie blisko 1,5 mld zł. Zgodnie ze statutem musi dokonać tego w ciągu jednego miesiąca po walnym zebraniu.</u>
          <u xml:id="u-197.26" who="#SenatorAndrzejPawlik">Przy rentowności w granicach 6–8% nikt z odchodzących na renty i emerytury członków nie pozostawi swoich udziałów w spółdzielni za oprocentowaniem. Tym bardziej, że jest ono opodatkowane.</u>
          <u xml:id="u-197.27" who="#SenatorAndrzejPawlik">Jedyną możliwością zaspokojenia roszczeń byłych członków jest pozbawienie spółdzielni środków obrotowych i konieczność sprzedaży części środków trwałych, co w praktyce oznacza likwidację spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-197.28" who="#SenatorAndrzejPawlik">Taka sama groźba istnieje, gdy utrzymany zostanie zapis art. 6 ustawy nowelizującej, który wymusza na spółdzielniach wypłatę udziałów pracownikom, których członkostwo wygasło na podstawie uregulowania zawartego w tym artykule. Teoretycznie prawo spółdzielcze powinno mobilizować do zakładania spółdzielni. Tymczasem zmiany zaprezentowane w ustawie nowelizującej wcale nie będą zachęcać do zakładania spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-197.29" who="#SenatorAndrzejPawlik">Należy jednak mieć nadzieję, że po powołaniu rady spółdzielczej liczne środowiska spółdzielcze w jak najkrótszym czasie podejmą pracę nie nad nowelizacją obecnej ustawy, ale nad próbą uregulowania prawa spółdzielczego dostosowanego w większym stopniu do przemian, jakie dziś w Polsce zachodzą. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-197.30" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-198">
          <u xml:id="u-198.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-198.1" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Proszę o zabranie głosu pana senatora Jerzego Kopaczewskiego. Następnym mówcą będzie pan senator Mieczysław Wyględowski. Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-199">
          <u xml:id="u-199.0" who="#SenatorJerzyKopaczewski">Pani Marszałek! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-199.1" who="#SenatorJerzyKopaczewski">Ustawą z dnia 20 stycznia 1990 r. zainicjowano w Polsce przemiany w spółdzielczości. Były one dalszym ciągiem zmian, jakie środowisko spółdzielcze w Polsce wywalczyło w latach 1982 i 1986.</u>
          <u xml:id="u-199.2" who="#SenatorJerzyKopaczewski">Zarówno ustawa „Prawo spółdzielcze” z 1982 r., jak i dokonana w cztery lata później jej nowelizacja były ogromnym postępem jakościowym w stosunku do poprzednich regulacji prawnych oraz zapowiedzią pełnego odzyskiwania suwerenności i samodzielności ruchu spółdzielczego, a także zapowiedzią dobrego startu w gospodarkę rynkową.</u>
          <u xml:id="u-199.3" who="#SenatorJerzyKopaczewski">Niestety, tylko zapowiedzią. Zarówno autorzy ustawy likwidacyjnej z 20 stycznia 1990 r., jak i późniejszych projektów zmian do ustawy „Prawo spółdzielcze”, inicjując w roku 1990 następny etap zmian, które można określić słowem destrukcja, jakby zapomnieli o potrzebie ciągłości zasad regulujących tę ważną dziedzinę gospodarki, o potrzebie poszanowania dorobku i praw majątkowych tego ruchu. Zaczęty w ten sposób proces trwa do dzisiaj. I sądząc z dobrego samopoczucia osób profesjonalnie zajmujących się likwidacją majątku spółdzielczego, potrwa jeszcze kilka lat.</u>
          <u xml:id="u-199.4" who="#SenatorJerzyKopaczewski">W spółdzielniach tymczasem z ufnością oczekiwano szybkiego wprowadzenia zmian konstruktywnych, nowoczesnych, umożliwiających szybkie dostosowanie się do wymogów zmieniającego się systemu społecznego i gospodarczego kraju.</u>
          <u xml:id="u-199.5" who="#SenatorJerzyKopaczewski">Gospodarkę bowiem trawi nieustanna recesja gospodarcza. Dotyka ona również i spółdzielczości. Trzy lata bezskutecznych oczekiwań to wystarczająco dużo, by miejsce ufnego oczekiwania zajęła apatia i zniechęcenie, brak wiary w możliwości wyjścia z zapaści.</u>
          <u xml:id="u-199.6" who="#SenatorJerzyKopaczewski">Przez ten okres spółdzielcy polscy nie doczekali się ani jednego gestu władz, potwierdzających potrzebę i znaczenie roli tego ruchu w gospodarce kraju, ani jednego gestu zrozumienia dla problemów, z jakimi się na co dzień borykają, ani jednego gestu uznania dla swojego dorobku, tradycji i historii. Wszystko, co zdarzyło się im usłyszeć pozytywnego w tym okresie, pozostało w sferze czysto werbalnej.</u>
          <u xml:id="u-199.7" who="#SenatorJerzyKopaczewski">Po trzech latach oczekiwań mamy ocenić i zaakceptować ustawę przyjętą w dniu 16 kwietnia 1993 r. przez Sejm, ustawę zmieniającą prawo spółdzielcze. Myślę, że nie jestem odosobniony w osądzie, że już pobieżna ocena przedstawionego nam materiału wskazuje, że jest to ustawa skomplikowana, trudna w odbiorze, sprawiająca trudności interpretacyjne, nieprzejrzysta konstrukcyjnie. Myślę, że jest to wynik grzechu pierworodnego przyjęcia na początku koncepcji i drogi zmian starej ustawy, a nie drogi opracowywania nowej.</u>
          <u xml:id="u-199.8" who="#SenatorJerzyKopaczewski">Konsultowałem przedstawiony mi materiał i z prawnikami, i z ludźmi praktyki spółdzielczej. Uzyskany w ten sposób osąd nie jest budujący. Zgłoszone w trakcie tej konsultacji uwagi dotyczą wielu niejasności jej zapisów, niespójności wielu paragrafów, potrzeby licznych dopowiedzeń i wyjaśnień już na tym etapie, co powoduje, że ustawa ta jest postrzegana jako rozwiązanie gorsze od tego, jakie funkcjonowało dotychczas.</u>
          <u xml:id="u-199.9" who="#SenatorJerzyKopaczewski">W wielu sprawach ustawa ta pogarsza sytuację prawną członków spółdzielni, wprowadza elementy konfliktogenne bądź pozbawia części członków praw nabytych. Wsłuchiwałem się również i brałem udział w posiedzeniach niektórych komisji senackich, które obradowały nad tą ustawą. Zgłoszone tam uwagi potwierdzają jedynie mój osąd i prowadzą do konkluzji, że ustawie tej trzeba jeszcze poświęcić wiele pracy, by spełnić choć w części oczekiwania spółdzielców, by naprawdę dostosować ją do dzisiejszych wymogów i realiów gospodarki.</u>
          <u xml:id="u-199.10" who="#SenatorJerzyKopaczewski">W sposób szczegółowy chcę odnieść się jedynie do dwóch ważnych, moim zdaniem, spraw. Po pierwsze, nakazane przepisami tej ustawy wprowadzenie organów przedstawicielskich członków pracowników spółdzielni, jak wynika z moich konsultacji, zupełnie niepotrzebnie konfliktuje w miarę dotychczas spójne środowisko spółdzielcze. Być może, biorąc pod uwagę rzeczywistą dominację pracowników w niektórych spółdzielniach, inicjuje, na tle zwrotów posiadanych przez nich udziałów, procesy likwidacyjne. Spółdzielniom potrzebni są zarówno pracownicy, jak i członkowie. Dopiero spójne, zgodne ich współdziałanie może zapewnić sukcesy gospodarcze i dynamiczny rozwój spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-199.11" who="#SenatorJerzyKopaczewski">Aby tak się stało, członkowie pracownicy powinni mieć wpływ na spółdzielnie przez ograniczony, jak sądzę, udział w organach przedstawicielskich spółdzielni. Przypomnijmy sobie stare przysłowie, że zgoda buduje, a niezgoda rujnuje i poszukajmy tu raczej wspólnego mianownika niż zarzewia konfliktów. Proponuję, by powrócić do tych zapisów, które sankcjonują ograniczony udział przedstawicieli załóg pracowniczych w organach spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-199.12" who="#SenatorJerzyKopaczewski">Po drugie, to też wynika z przeprowadzonych przeze mnie konsultacji, nie ma zgody spółdzielców na przyjętą przez ustawę konstrukcję tymczasowej rady spółdzielczej i rady spółdzielczej usytuowanej przy prezesie Rady Ministrów. Spółdzielcy stwierdzają, że jest to poważne naruszenie międzynarodowych zasad ruchu spółdzielczego, respektowanych na całym świecie, że wszelka reprezentacja spółdzielcza, bez względu na jej szczebel w hierarchii, musi pochodzić z wolnych i demokratycznych wyborów.</u>
          <u xml:id="u-199.13" who="#SenatorJerzyKopaczewski">Zdaję sobie sprawę z tego, jak bardzo kontrowersyjna jest ta sprawa, ale zaproponowana konstrukcja narusza suwerenność ruchu spółdzielczego, jest swoistym upaństwowieniem.</u>
          <u xml:id="u-199.14" who="#SenatorJerzyKopaczewski">Niektórzy senatorowie podnosili, że jest to rozwiązanie przejściowe. Żaden z zapisów proponowanych w ustawie, poza tym, który dotyczy rady tymczasowej, o tym nie stanowi. Jeżeli to jest prawdą, to trzeba w ustawie powiedzieć, że konstrukcję taką przyjmujemy na przykład na okres dwóch lat, a potem obligujemy spółdzielców, by wyłonili reprezentację w wolnych demokratycznych wyborach. Powinno to być wyraźnie określone ustawą już choćby z tego względu, że poprzez następstwo prawne te organy, nie mające nic wspólnego z demokratyczną reprezentacją, zawładną ogromnym majątkiem, który jest własnością wszystkich polskich spółdzielców i powinien być im kiedyś zwrócony.</u>
          <u xml:id="u-199.15" who="#SenatorJerzyKopaczewski">Starałem się być obiektywny w uzyskiwaniu opinii na ten temat. To nie jest tak, że państwowej rady chce większość spółdzielców. Jest akurat zupełnie odwrotnie. I nie da się tej prawdy ukryć, wychodzi ona na każdym spotkaniu. Powinniśmy o tym pamiętać przy podejmowaniu ostatecznych decyzji. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-199.16" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-200">
          <u xml:id="u-200.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-200.1" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Bardzo proszę senatora Mieczysława Wyględowskiego o zabranie głosu. Ostatnim mówcą przed przerwą będzie pan senator Tadeusz Brzozowski. Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-201">
          <u xml:id="u-201.0" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Pani Marszałek! Panie i Panowie Senatorowie! Z niepokojem dostrzegam tragiczną prawidłowość w działalności legislacyjnej naszej izby.</u>
          <u xml:id="u-201.1" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Otóż przyjęcie kolejnej ważnej ustawy gospodarczej zbiega się z powszechnym przekonaniem dużych grup społecznych, że, cytuję: ta ustawa już niczego nie załatwi, ponieważ dziedzina, której dotyczy, uległa rozpadowi.</u>
          <u xml:id="u-201.2" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Niezrozumiała dla mnie jest koncepcja transformacji gospodarki, polegająca głównie na budowaniu na gruzach. Takie opinie przeważały podczas prac legislacyjnych nad prywatyzacją, budownictwem mieszkaniowym i są aktualne dzisiaj, kiedy podejmujemy temat spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-201.3" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Niewiele ustaw uchwalonych po czerwcu 1989 r. miało tak długi okres dojrzewania, rozlicznych analiz i dyskusji, jak uchwalona w dniu 18 kwietnia 1993 r. ustawa, zmieniająca prawo spółdzielcze. Zręby tej regulacji zainicjowała ustawa z dnia 20 stycznia 1990 r., słusznie dziś nazywana przez spółdzielców ustawą likwidacyjną.</u>
          <u xml:id="u-201.4" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Warto podkreślić, że międzynarodowa spółdzielczość, społeczność spółdzielcza i międzynarodowe organizacje spółdzielcze z uwagą śledzą zmiany dokonywane w Polsce i innych krajach Europy Wschodniej. Po tak długim czasie mogliśmy oczekiwać ustawy nowoczesnej, przystającej do międzynarodowych standardów, ustawy wręcz perfekcyjnej. Konsultacje w gronach spółdzielców, jak i prawników zdecydowanie temu przeczą. Primum non nocere, ta uniwersalna medyczna zasada powinna mieć również tutaj zastosowanie.</u>
          <u xml:id="u-201.5" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Spółdzielcy twierdzą bowiem, że w brzmieniu zaproponowanym przez Sejm ustawa ta jest gorsza od swej poprzedniczki. Poprzez zawiłości interpretacyjne, nieostrość sformułowań, a czasami wręcz niekorzystne dla spółdzielców zapisy, skazuje ten ruch na odejście w niebyt.</u>
          <u xml:id="u-201.6" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Przypomnę, że w okresie 3-letniego oczekiwania na tę ustawę rozpoczęto likwidację ponad dwu i pół tysiąca spółdzielni. To wszystko powoduje, że powinniśmy poświęcić tej ustawie więcej czasu i uwagi. Myślę, że nie będę jedynym, któremu proponowane zapisy nasunęły wiele wątpliwości.</u>
          <u xml:id="u-201.7" who="#SenatorMieczysławWyględowski">W zdecydowanej większości dotyczą one istotnego pogarszania sytuacji członków spółdzielni, ograniczania ich nabytych praw. Niektóre pojęcia, wprowadzone tą ustawą, pozostają w sprzeczności z dotychczas obowiązującym prawem. Kodeks cywilny nie zawiera takiej kategorii własności jak prywatna własność grupowa, a tak to określa art. 3. Zawiera natomiast kategorię własności prywatnej obok własności komunalnej i własności skarbu państwa, a także pojęcie współwłasności.</u>
          <u xml:id="u-201.8" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Zawarte w kodeksie cywilnym kategorie własności w sposób immanentny związane są z prawem władania posiadaną rzeczą.</u>
          <u xml:id="u-201.9" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Ustawa, którą rozpatrujemy, nie dość, że wprowadza pozakodeksowe pojęcie, określając własność spółdzielczą jako prywatną własność grupową, to jeszcze zupełnie pomija prawa z tą własnością związane.</u>
          <u xml:id="u-201.10" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Biorąc pod uwagę, że spółdzielnie mają pod rządami tej ustawy równoprawnie funkcjonować w gospodarce rynkowej, gdzie pojęcie własności i praw z tym związanych ma zasadnicze znaczenie, proponuję zmienić ten zapis i, trzymając się ściśle aparatu pojęciowego kodeksu cywilnego, zakwalifikować własność spółdzielczą bądź do własności prywatnej członków spółdzielni, bądź określić ją jako współwłasność członków spółdzielni z pełną dodatkową regulacją praw do władania tą własnością zarówno w czasie trwania bytu spółdzielni, jak i po jego ustaniu. W odniesieniu do art. 45 §2 taki zapis w sposób istotny pogarsza sytuację członków pracowników spółdzielni, szczególnie przy możliwości tolerowania przez statut ich członkostwa nadal, zgodnie z art. 6 §1 przepisów przejściowych. Proponuję, by ze względu na częstą dominację członków pracowników spółdzielni w organach przedstawicielskich ograniczyć w tym względzie ich prawa, ale jednocześnie zabezpieczyć możliwość ich udziału w stopniu ograniczonym, w proporcjach ustalonych statutem spółdzielni. Proponuje następujący zapis: „Udział członków pracowników spółdzielni w jej organach przedstawicielskich ustala statut spółdzielni. Z wyjątkiem spółdzielni pracy ich ilość w tych organach nie może przekroczyć 20%”.</u>
          <u xml:id="u-201.11" who="#SenatorMieczysławWyględowski">W odniesieniu do art. 258 i art. 8 przepisów przejściowych uważam za kuriozalne, sprzeczne z zasadami spółdzielczymi, usytuowanie Krajowego Samorządu Spółdzielczego przy prezesie Rady Ministrów i ustalenie trybu jego wyłonienia na mocy decyzji administracyjnej. Tego nie można nazwać samorządem czy reprezentacją, a tym samym nadać uprawnień władczych w stosunku do autentycznego samorządu związków spółdzielczych. Jeżeli nawet istnieją przesłanki do takiego uregulowania, chociaż ja ich nie dostrzegam, to nie może to wykluczać praw spółdzielców do wyłonienia własnej reprezentacji krajowej, z poszanowaniem suwerenności ruchu spółdzielczego i poszanowaniem praw majątkowych. Jeżeli tymczasowa rada spółdzielcza ma być powoływana w takim samym trybie jak rada spółdzielcza, to jest z zachowaniem pseudodemokratycznego powołania kandydatów do tych rad na sejmikach wojewódzkich, czy też wyłonieniem jej przez premiera spośród sobie znanych polityków, to jak będą się miały jej władcze uprawnienia w stosunku do samorządnych organizacji? Jest to moim zdaniem przyzwolenie na bezprawie i upolitycznienie spółdzielczości. Natychmiast staniemy się wszyscy świadkami gorszących, brutalnych wojen personalnych.</u>
          <u xml:id="u-201.12" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Tak na marginesie, w kuluarach parlamentu głośno mówi się o kandydacie na prezesa tego ciała i, jak sądzę, kolejny raz plotka stanie się faktem.</u>
          <u xml:id="u-201.13" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Przypomnę, że międzynarodowe zasady spółdzielcze ustalają apolityczność i areligijność tego ruchu. Gwarantują prawo do wyłaniania wszelkich reprezentacji w drodze wolnych i demokratycznych wyborów. Proponuję zatem, aby powrócić do wniosków mniejszości w tym względzie i uznać prawo spółdzielców do wyłonienia reprezentacji na szczeblu krajowym przez kongres spółdzielczy i wolne demokratyczne wybory.</u>
          <u xml:id="u-201.14" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Mam poważne, jak również uzasadnione obawy, co pokazuje dotychczasowa praktyka legislacyjna naszej izby, czy mój głos zostanie z należytą uwagą potraktowany przez panie i panów senatorów reprezentujących interes koalicji rządowej. Zabrałem głos w imieniu spółdzielców i przyszłości tego ruchu.</u>
          <u xml:id="u-201.15" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Pani Marszałek! Panie i Panowie Senatorowie! Dzisiaj otrzymałem pismo, które pozwolę sobie Wysokiej Izbie odczytać. Otóż…</u>
          <u xml:id="u-201.16" who="#komentarz">(Wicemarszałek Alicja Grześkowiak: Panie Senatorze, przepraszam bardzo, ale odczytywanie listów po czasie jest już chyba nie w porę. Proszę zakończyć swoje przemówienie, dobrze?)</u>
          <u xml:id="u-201.17" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Czy mogę powiedzieć jeszcze kilka zdań?</u>
          <u xml:id="u-201.18" who="#komentarz">(Wicemarszałek Alicja Grześkowiak: Zaledwie końcówkę.)</u>
          <u xml:id="u-201.19" who="#SenatorMieczysławWyględowski">List został napisany przez prezesa Międzynarodowego Związku Spółdzielczego, pana Larsa Marcusa. Pisze on m.in.: „Z niepokojem odnotowujemy fakt zarówno prawnych ograniczeń dotyczących związków spółdzielczych, jak i administracyjny tryb powoływania Krajowej Rady Spółdzielczej i Tymczasowej Rady Spółdzielczej, których członkowie mają być nominowani przez premiera rządu polskiego. Niepokoić musi również fakt obciążenia spółdzielni kosztem utrzymania tak nominowanych ciał”. Sens jest mniej więcej taki, że gremia spółdzielcze całego świata są zaniepokojone projektem naszej uchwały. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-201.20" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-202">
          <u xml:id="u-202.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-202.1" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Czy ad vocem? Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-203">
          <u xml:id="u-203.0" who="#SenatorJerzyKępa">Pani Marszałek! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-203.1" who="#SenatorJerzyKępa">Pan senator Wyględowski wspomniał tu o prywatnej własności grupowej i domaga się zmiany. Oczywiście wniosek o skreślenie takiego artykułu jest zmianą proponowaną przez komisję inicjatyw. Dlatego też wniosek pana senatora byłby w tym wypadku bezprzedmiotowy, niemniej dziękuję za poparcie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-204">
          <u xml:id="u-204.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-204.1" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Bardzo proszę o zabranie głosu pana senatora Tadeusza Brzozowskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-205">
          <u xml:id="u-205.0" who="#SenatorTadeuszBrzozowski">Pani Marszałek! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-205.1" who="#SenatorTadeuszBrzozowski">Analizując zmiany prawa spółdzielczego, uchwalone przez Sejm ustawą z dnia 16 kwietnia 1993 r., należy stwierdzić, że zawierają one przeoczenia, które należałoby wyeliminować.</u>
          <u xml:id="u-205.2" who="#SenatorTadeuszBrzozowski">W pkcie 28 zmian, dotyczącym art. 49 §5, zdanie ostatnie: „Odwołanie wymaga uzasadnienia” powinno być skreślone. Teraz może kilka słów uzasadnienia. Ustawa przewiduje wybór i odwołanie członków zarządu w głosowaniu tajnym. Niemożliwym jest w takiej sytuacji wydanie logicznego uzasadnienia wyników głosowania. Ponadto zapis ten powodowałby, iż odwołanemu członkowi zarządu przysługiwałoby prawo zaskarżenia odwołującej go decyzji do sądu pracy, chociażby ze względu na nienależyte jej uzasadnienie. Wola rady nadzorczej w takim przypadku, wyrażona w tajnym głosowaniu, winna być decyzją ostateczną i niepodważalną. Ustawą z 20 stycznia 1990 r. o zmianach w organizacji i działalności spółdzielczości zawieszono wykonywanie lustracji w spółdzielniach. Tym samym członkowie spółdzielni stracili możliwość uzyskania niezależnej informacji o działalności spółdzielni, a także jej działania dokonywane były na podstawie nie zweryfikowanych i nie zawsze prawdziwych sprawozdań zarządu. Wprowadzenie w art. 91 pkt. 52 zmian obowiązku poddania spółdzielni lustracji co najmniej raz na 3 lata jest słuszne. Wydaje się jednak, biorąc pod uwagę upływ czasu - już do tej chwili minęło ponad 2,5 roku - że kolejna zwłoka w wykonywaniu lustracji przez okres dalszych 3 lat byłaby szkodliwa. Tym bardziej, że lata te są latami przemian, łączenia się spółdzielni i ich podziałów. Jestem przekonany, że nie można terminu pierwszych lustracji pozostawić swobodzie spółdzielni i że winny one odbyć się jak najszybciej. Z tych powodów proponuję w art. 4 zmian, to jest na stronie 21, dodanie §4 o brzmieniu: „Spółdzielnie nie zrzeszone w związkach rewizyjnych do dnia 31 grudnia 1993 r. złożą do rady spółdzielczej zapotrzebowanie na przeprowadzenie lustracji”. Zapis taki spowoduje korzystne następstwa. Po pierwsze, przyspieszy proces tworzenia związków rewizyjnych. Po drugie, pozwoli ograniczyć ewentualne wynaturzenia w ruchu spółdzielczym i spółdzielniach. Po trzecie, pozwoli radzie spółdzielczej poznać potrzeby w zakresie lustracji, co byłoby pomocne w budowie struktury organizacyjnej i kadrowej rady spółdzielczej. Dziękuję za uwagę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-206">
          <u xml:id="u-206.0" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-206.1" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Wysoki Senacie! Ogłaszam teraz przerwę do godziny 20.15. Potem wznowimy obrady.</u>
          <u xml:id="u-206.2" who="#komentarz">(Senator Franciszek Połomski: Niecałe pół godziny?)</u>
          <u xml:id="u-206.3" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Niecałe pół godziny, po czym wznowimy obrady i będziemy je prowadzić tak, żeby zakończyć dzisiaj dyskusję. Jutro rano musi się zebrać wiele komisji, żeby wyrazić swoje stanowisko wobec poprawek. Później odbędą się głosowania.</u>
          <u xml:id="u-206.4" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Jeżeli Wysoki Senat uważa, że przerwa powinna być nieco dłuższa, to bardzo proszę. Mogę ją ogłosić na dłużej. Chciałabym uwzględnić potrzeby, ale uważam…</u>
          <u xml:id="u-206.5" who="#komentarz">(Głos z sali: Proponuję jednak ogłosić dłuższą przerwę.)</u>
          <u xml:id="u-206.6" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">W takim razie ogłaszam przerwę do 20.30, dobrze? O godzinie 20.30 wznowimy obrady.</u>
          <u xml:id="u-206.7" who="#komentarz">(Senator Tadeusz Brzozowski: Komunikat.)</u>
          <u xml:id="u-206.8" who="#WicemarszałekAlicjaGrześkowiak">Teraz ogłaszam przerwę. Jeszcze tylko komunikat. Proszę wysłuchać go z uwagą.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-207">
          <u xml:id="u-207.0" who="#SenatorsekretarzTadeuszBrzozowski">Jutro o godzinie 10.00 w sali nr 274 odbędzie się krótkotrwałe posiedzenie Komisji Spraw Emigracji i Polaków”. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-207.1" who="#komentarz">(Przerwa od godziny 19 minut 54 do godziny 20 minut 35)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-208">
          <u xml:id="u-208.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę zajmować miejsca, kontynuujemy obrady.</u>
          <u xml:id="u-208.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę o zabranie głosu pana senatora Jarzembowskiego. Następnym mówcą będzie pan senator Jurczak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-209">
          <u xml:id="u-209.0" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-209.1" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Uchwaloną przez Sejm ustawę o zmianie ustawy „Prawo spółdzielcze” czytałem z mieszanymi uczuciami. Z jednej strony jej intencją jest, w co chcę wierzyć, próba stworzenia uaktualnionej konstytucji dla ruchu spółdzielczego. To samo w sobie jest zamiarem pozytywnym. Z drugiej jednak strony, tłem obniżającym wiarygodność inicjatywy ustawodawczej jest nieomal całkowity brak racjonalnej polityki gospodarczej państwa - streszczonej, niczym w kabaretowym skeczu, przez aktywistę Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego, wicepremiera aktualnego rządu, pana Henryka Goryszewskiego, w twierdzeniu, iż nieważne jest, czy Polska będzie krajem efektywnie rządzonym, ważne natomiast, aby była krajem wyznaniowym. Czyli, jak ująłby to zegarmistrz, nieważne, czy zegar się spieszy, czy się opóźnia, ważne, żeby to był zegar z kukułką. Na takim właśnie tle, znaczonym aberracjami niektórych polityków zarządzających polską gospodarką, musi budzić szczególną czujność każdy przejaw propozycji zmian unormowań ważnych segmentów gospodarczych. Spółdzielczość jest niewątpliwie takim bardzo ważnym segmentem. We Włocławku ma ona bardzo długie tradycje znaczone takimi organizacjami, jak „Ogniwo”, które, choć założone w okresie zaborów, po dziś dzień ma w tym mieście swój sklep czy robotnicze spółdzielnie okresu międzywojennego „Siła” oraz „Praca”. Ustawa z 20 stycznia 1990 r., uchwalona jeszcze przez Sejm kontraktowy, zlikwidowała związki spółdzielcze uznane przez ówczesną koalicję, złożoną ze Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego. Przepraszam bardzo przedstawicieli tych organizacji za przypomnienie rzekomego reliktu komuny. Tymczasem teraz, trzy lata później, ustanawiane prawo, które ściśle nawiązuje do idei oficjalnie zohydzonego systemu centralizmu biurokratycznego. Mutantur mores, quando mutantur honores. Otóż, jak wskazali już moi koledzy, rozpatrywana nowelizacja na jednej z płaszczyzn nawiązuje do bolszewickiego trendu upaństwowiania spółdzielczości. Przedłożona tu propozycja powołania Państwowej Rady Spółdzielczej jest, moim zdaniem, próbą powrotu do tak wyszydzanego modelu państwowo-centralistycznego kagańcowego prawa spółdzielczego. Dzisiaj spółdzielczość znajduje się w dużej mierze pod rządami ustawy sprzed jedenastu lat. Do jej powstania wtedy właśnie, przed jedenastu laty, przyczynił się obecny marszałek Sejmu pan profesor Wiesław Chrzanowski. Ustawa ta uznawana jest za jedną z najracjonalniejszych w Europie. Stąd protesty, które przytoczył, między innymi, pan senator Mieczysław Wyględowski. Tymczasem dzisiaj spółdzielczość w Polsce upada najwyraźniej nie dlatego, że owa ustawa nie jest doskonała, ale raczej ze względu na wspomniany brak klarownej polityki gospodarczej państwa. Można powątpiewać, czy omawiana dziś legislacja, gdyby ją w całości i bez poprawek przyjąć, przyczyni się do zahamowania tego upadku. Sądzę, że skutek może być odwrotny.</u>
          <u xml:id="u-209.2" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Przygotowując się do tej debaty, w moim przekonaniu mającej również charakter ustrojowy, zebrałem opinie o ustawie z 16 kwietnia, między innymi od ludzi praktyki spółdzielczej, w tym od pracowników Włocławskiej Spółdzielni Pracy „Włozamot”. Pozwolę sobie przytoczyć najbardziej charakterystyczne wypowiedzi i opinie. Ustawa budzi lęk o dalsze losy zakładów spółdzielczych, a w konsekwencji członków. W skali kraju jest to ponad półtora miliona osób, głównie dlatego, że wbrew woli organizacji samorządowych spółdzielczości zlikwidowano związki spółdzielcze, a majątek, jaki powstał z funduszy wypracowanych przez spółdzielnie, przekazano we władanie likwidatorów. Tym samym majątek ten jest trwoniony, mimo że Sejm określił przed dwoma laty termin zakończenia wspomnianej likwidacji do września 1991 r. Na tym tle jawi się pytanie retoryczne, dlaczego nikt nikogo nie rozlicza z niedotrzymania tego obowiązku. Źle ocenia się u fundamentów spółdzielczości ustalenia dotyczące Państwowej Rady Spółdzielczej. We Włocławku jest to odbierane jako ubezwłasnowolnianie organów samorządów spółdzielni oraz próba wyłączenia polskiej spółdzielczości z Międzynarodowego Związku Spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-209.3" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Po pierwsze, spółdzielcy domagają się pozostawienia ustawowego zapisu, umożliwiającego członkom spółdzielni wybór składu osobowego ich własnych organów samorządowych wszystkich szczebli, czyli nie tylko w jednostkach podstawowych, ale i w Naczelnej Radzie Spółdzielczej.</u>
          <u xml:id="u-209.4" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Po drugie, uwzględnienia zapisu, umożliwiającego zrzeszanie się spółdzielni w związki gospodarcze. Pozwoli to, zdaniem najbardziej zainteresowanych i najlepiej zorientowanych, bo samych spółdzielców, na wykorzystanie potencjału spółdzielni produkcyjnych, handlowych, usługowych do wprowadzenia nowych technologii i konstrukcji wyposażania stanowisk, organizacji pracy, wprowadzania marketingu, a tym samym zdobywania nowych rynków zbytu w kraju i za granicą.</u>
          <u xml:id="u-209.5" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Po trzecie, przyznania związkom lustracyjnym prawa do badania bilansów w spółdzielniach i ustalania wyników ich działalności.</u>
          <u xml:id="u-209.6" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Po czwarte, ustawowego uznania, iż majątek spółdzielni stanowi własność jej członków, oraz wyeliminowania enigmatycznego określenia tej własności jako grupowej. Uchwały Walnego Zgromadzenia Spółdzielni w sprawach majątkowych powinien móc uchylić tylko sąd. Przyznawanie natomiast takich uprawnień Państwowej Radzie Spółdzielczej byłoby, zdaniem spółdzielców z Włocławka, niezgodne z zasadami państwa prawa.</u>
          <u xml:id="u-209.7" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Po piąte, należy wprowadzić postanowienie ustawowe, iż spółdzielnie mogą dokonywać waloryzacji udziałów w poszczególnych latach, jeśli stopa inflacji będzie więcej niźli jednocyfrowa.</u>
          <u xml:id="u-209.8" who="#SenatorRyszardJarzembowski">Wypowiadając się w imieniu spółdzielców, także z „Włozamotu”, przedstawiciele tej organizacji podkreślali, że upaństwowienie spółdzielczości, która przetrwała zarówno tak zwaną sanację, jak i tak zwaną demokrację, byłoby zupełnie nieoczekiwanym zabiegiem, ciosem w spółdzielczość pracy, cepeliowską, inwalidzką, studencką, a także w nowe przedsiębiorstwo „Ruch”. Biorąc pod uwagę fakt, że dziś w Polsce trzeba wyrugować to, co w przeszłości było złe, ale także utrwalić to, co rozwija się od dziesiątków lat i służy ludziom, opowiadam się za zmianami, które proponują do ustawy sejmowej z 16 kwietnia senatorowie Makarewicz, Baranowski, Wyględowski i Kopaczewski. Dziękuję za uwagę.</u>
          <u xml:id="u-209.9" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-210">
          <u xml:id="u-210.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-210.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Poproszę o zabranie głosu pana senatora Jurczaka, następny będzie pan senator Grzeszczak.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-211">
          <u xml:id="u-211.0" who="#SenatorStefanJurczak">Panie Marszałku! Panie i Panowie Senatorowie!</u>
          <u xml:id="u-211.1" who="#SenatorStefanJurczak">Dużo już dziś powiedziano na temat tej ustawy i nie chciałbym się powtarzać. Z racji pełnionej funkcji reprezentuję ludzi pracy. Ustawa oraz zakładanie nowych spółdzielni są do zaakceptowania. Mam natomiast trochę zastrzeżeń do spółdzielni, które już istnieją. W art. 6 §2 jest napisane, że na wypłatę udziału osobom, którym wygasło członkostwo, przeznacza się 25%. Pytam spółdzielców, jakie mają gwarancję, że przeznaczą te 25%. Przecież przy „chytrym” zarządzaniu spółdzielnia może istnieć cały czas na zerze. Czyli człowiek, który stracił prawa spółdzielcze, może tych pieniędzy nigdy nie zobaczyć. Ponieważ nie wiem, czy przejdzie poprawka złożona przez pana senatora Pawlika, ażeby skreślić art. 6, chciałbym wnieść poprawkę do art. 6 §1, aby po wyrazach: „spółdzielni mieszkaniowych i spółdzielni pracy” dopisać „oraz spółdzielni spożywców”. Są to setki tysięcy ludzi, których spółdzielnie mają statuty na takich samych zasadach, jak spółdzielnia pracy czy spółdzielnie mieszkaniowe. Jeżeli byłaby szansa, to jako przedstawiciel ludzi pracy chciałbym choć tyle dla tych ludzi uratować.</u>
          <u xml:id="u-211.2" who="#SenatorStefanJurczak">Dziękuję za uwagę i prosiłbym Wysoki Senat o uwzględnienie tej poprawki.</u>
          <u xml:id="u-211.3" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-212">
          <u xml:id="u-212.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-212.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę pana senatora Grzeszczaka, następnym mówcą będzie pan senator Andrzejewski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-213">
          <u xml:id="u-213.0" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Panie Marszałku! Panie i Panowie Senatorowie!</u>
          <u xml:id="u-213.1" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Nadeszła chwila ważna i oczekiwana przez wszystkich, którzy wiązali swoje losy ze spółdzielczością. Oto bowiem polski parlament kończy prace związane z nowelizacją prawa spółdzielczego. Prawa, które w wielu artykułach i paragrafach wymagało gruntownych, zasadniczych zmian.</u>
          <u xml:id="u-213.2" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Od trzech lat nasz kraj znajduje się na trudnej drodze przebudowy gospodarczej, metamorfozy ekonomicznej, obejmującej wszystkie nieomal dziedziny aktywności gospodarczej. Dobrze się stało, że owa przebudowa obejmuje teraz także sektor spółdzielczy. Można sobie oczywiście zadać pytanie, czy nie lepsza byłaby od nowelizacji całkowicie nowa ustawa, regulująca kwestię całej spółdzielczości? Sejm przekazał nam jednak do rozpatrzenia nowelizację. Musimy się zatem zadowolić tym, co mamy, i zrobić wszystko, by odnośna ustawa otrzymała kształt, który zapewni polskiej spółdzielczości w miarę dobre warunki rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-213.3" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Uchwalona 16 kwietnia bieżącego roku przez Sejm ustawa o zmianie ustawy „Prawo spółdzielcze”, stanowi z pewnością pewien krok naprzód, choć nie jest pozbawiona licznych błędów i niedoróbek. Powinniśmy ją zmodyfikować tak, by mogła odpowiadać duchowi czasu, stać się swoistą konstytucją rodzimej spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-213.4" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Zabierałem już w tej sprawie głos jako sprawozdawca senackiej Komisji Rolnictwa i zaprezentowałem wówczas zaproponowane przez komisję poprawki do ustawy. Obecnie, w wystąpieniu indywidualnym, chciałbym jeszcze raz odnieść się do niektórych kwestii, wspierając moją wypowiedź dodatkową argumentacją.</u>
          <u xml:id="u-213.5" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Całe moje życie zawodowe było i nadal jest związane ze spółdzielczością. Z tego względu czuję się upoważniony do zabrania głosu w tej sprawie. Jako spółdzielca i jako senator mam wiele okazji do rozmów i wymiany poglądów ze spółdzielcami. Już od kilku miesięcy do mego biura senatorskiego napływało wiele listów od różnych środowisk spółdzielczych, w których zawarto wiele uwag i postulatów praktyków spółdzielczości, którzy na co dzień muszą borykać się z wieloma trudnościami, wynikającymi często z niedoskonałych uregulowań prawnych. Spotykam się często z moimi wyborcami. Proszę mi wierzyć, że wielokrotnie czuję smutek i przygnębienie, kiedy słyszę, gdy ktoś mówi: „Panie Senatorze, co się tam dzieje w tej Warszawie. Wszyscy tylko zabiegają o lepsze stanowiska i wcale nie myślą o nas, szarych ludziach, którzy żyjemy coraz gorzej”. Zapewniam państwa, że takich głosów jest coraz więcej. Przykładów lekceważenia woli wyborców nie musimy szukać daleko. Wystarczy przytoczyć chociażby sprawę ustawy budżetowej na ten rok. Podczas jej uchwalania usłyszeliśmy od przedstawicieli rządu, że przedłożenie rządowe jest jedynie słuszne. Dziś natomiast jesteśmy świadkami nasilającej się fali strajków sfery budżetowej - nauczycieli i pracowników służby zdrowia. Apeluję do Wysokiej Izby o wzięcie tego, pod uwagę, o wzięcie pod uwagę woli samych zainteresowanych podczas rozpatrywania ustawy o zmianie ustawy „Prawo spółdzielcze”. Nie możemy dopuścić do sytuacji, by sami adresaci ustawy, spółdzielcy orzekli, że w procesie legislacyjnym polski parlament nie bierze pod uwagę ich zdania, tylko zachowuje się tak, jakby żył swoim życiem, całkowicie oderwanym od otaczającej go rzeczywistości. W związku z powyższym chciałbym w wystąpieniu odnieść się tylko do dwóch kwestii, najczęściej poruszanych przez moich wyborców - spółdzielców. Pierwsza z nich to kwestia związków spółdzielczych, druga zaś - rady spółdzielczej.</u>
          <u xml:id="u-213.6" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">W ustawie z 16 kwietnia zawarty jest zapis, mówiący o możliwości zakładania i przystępowania przez spółdzielnie do związków rewizyjnych. Art. 240 §4 ustala jednakże wobec nich zakaz prowadzenia działalności gospodarczej. Zakaz zrzeszania się spółdzielni w związkach gospodarczych wywołuje ich zdecydowany sprzeciw. Traktują go one jako wyraz dyskryminacji w porównaniu z innymi podmiotami gospodarczymi. Sprzeciw ten jest dodatkowo uzasadniony faktem, że w warunkach gospodarki rynkowej szereg zadań i funkcji związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej wymaga specjalistycznego przygotowania i niejednokrotnie przekracza możliwości finansowe poszczególnych spółdzielni. Mam tu na myśli choćby marketing, analizę rynku, promocję towarów i usług, reklamę czy wreszcie prowadzenie specjalistycznego hurtu. W świetle powyższych argumentów uważam, że Wysoki Senat powinien dopuścić możliwość zrzeszania się spółdzielni w związki gospodarcze z zachowaniem jednoramienności tych związków.</u>
          <u xml:id="u-213.7" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Druga wysoce kontrowersyjna kwestia to zagadnienie rady spółdzielczej. Według uchwalonej przez Sejm ustawy ma ona charakter państwowy, nie zaś samorządowy. Sami spółdzielcy dobrze pamiętają okres długotrwałej symbiozy spółdzielczości z organami administracji państwowej i ingerencji tych ostatnich w sprawy spółdzielcze. Opinia środowiska spółdzielczego w tej sprawie nie powinna i nie może być zlekceważona. Mogą się bowiem pojawić opinie, że prawo spółdzielcze miast umacniać samorządowy charakter spółdzielczości, zmierza wyraźnie w kierunku jej upaństwowienia.</u>
          <u xml:id="u-213.8" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Również obowiązek uiszczania przez spółdzielnie składki na utrzymanie rady budzi sprzeciw środowiska spółdzielców, podczas gdy nie ma ono żadnego wpływu na jej statutowe podstawy działania, a jedynie częściowy i tylko pośredni na skład osobowy. Do zastanowienia skłania również fakt, że zarówno już obowiązujące, jak i przygotowywane akty ustawodawcze nie przewidują nawet zbliżonej do koncepcji państwowej rady spółdzielczej innych typów samorządów czy to zawodowego czy gospodarczego. W tej sytuacji wyjątkowe potraktowanie spółdzielczości nie jest rezultatem jakiejś ogólniejszej koncepcji funkcjonowania organizacji samorządowych, lecz rozwiązaniem wyjątkowym, nie znajdującym merytorycznego uzasadnienia.</u>
          <u xml:id="u-213.9" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Także w państwach Europy Zachodniej, w których organizacja i działalność spółdzielczości oparte są na zasadach ustawowych, nie przewiduje się instytucji odpowiadającej koncepcji rady spółdzielczej, przewidzianej w ustawie sejmowej z 26 kwietnia.</u>
          <u xml:id="u-213.10" who="#SenatorEugeniuszGrzeszczak">Panie i Panowie Senatorowie! Z uwagi na czas, nie będę rozwijał tych kwestii. Wyrażam jedynie głęboką nadzieję, że Wysoka Izba podczas głosowania weźmie pod uwagę rzeczowe argumenty, bez ulegania zbędnym emocjom. Kończąc, pragnę jeszcze raz wyrazić swoje poparcie dla poprawek zgłoszonych przez senacką Komisję Rolnictwa. Wierzę, iż proponowane zmiany znajdą u pań i panów senatorów zrozumienie, na które niewątpliwie zasługują. Niech polska spółdzielczość wyniesie z nowelizacji przedmiotowej ustawy jak największe korzyści, w interesie nas wszystkich. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-213.11" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-214">
          <u xml:id="u-214.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-214.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę pana senatora Andrzejewskiego. Następnym mówcą będzie pan senator Poniatowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-215">
          <u xml:id="u-215.0" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-215.1" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Dyskusja nad aktem prawnym, dotyczącym zmian w ustawie o spółdzielczości, uzmysławia w toku transformacji, jak trudno przebić się w legislacji poglądowi, który już powinien dominować w naszym myśleniu, że prawo jest podporządkowane zasadzie: „Co nie jest zabronione, jest dozwolone”. Szukamy wciąż petryfikacji zapisów, że spółdzielnia może jedno, może drugie. Wszędzie, gdzie jest jakakolwiek fakultatywność, nie musi być ona zapisywana w ustawie, kiedy mamy do czynienia z podmiotem prawnym, który działa w ramach legalizmu. Jest to relikt odchodzącego systemu legislacyjnego. To, co nie jest w ustawie zakazane, jest dozwolone. Jeżeli nie jest napisane w ustawie, że spółdzielnie mogą tworzyć inne podmioty ponad spółdzielcze, nie oznacza to, że są one pozbawione tej możliwości.</u>
          <u xml:id="u-215.2" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Spółdzielczość w Polsce to długa tradycja, związana z tożsamością narodową Polaków, związana z wysiłkami Kościoła katolickiego, który organizował spółdzielczość. Przypomnę poznańskiego księdza Wawrzyniaka, walkę o polskość poprzez spółdzielczość. To wielka tradycja i do niej, a nie do smutnego reliktu, jakim jest ustawa z 1982 r., trzeba dzisiaj nawiązać. Reprezentuję coś, co można określić w języku prawniczym jako restitutio ad integrum, czyli przywrócenie stanu poprzedniego.</u>
          <u xml:id="u-215.3" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Proszę Wysokiego Senatu! Ustawa z 1920 r. o spółdzielniach jest punktem wyjścia i najchętniej zniweczylibyśmy to wszystko, co zostało po niej ustanowione, jako smutną patologię, i powrócili do ustawy z 1920 r. i do jej tradycji, opartej właśnie na tradycjach Polski katolickiej, Polski narodowej w najlepszym rozumieniu tego słowa. Że tak nie jest, wskazuje kierunek legislacyjny, który poprzez ustawę o zmianie w organizacji działalności spółdzielczości, o czym była mowa, poprzez ustawę o waloryzacji udziałów członkowskich z 30 sierpnia 1991 i poprzez ustawę, o której dzisiaj mówimy, zmierza do poprawiania rzeczy wciąż złej, zamiast powrócić do ustawy z 1920 r. Ale mamy taką rzeczywistość legislacyjną, jaką mamy. Rozwiewając wątpliwości, że mając do czynienia z takim reliktem, jak rada spółdzielcza, nie musimy tego regulować. Ale w ustawach, o których przed chwilą wspomniałem, ta instytucja została utrzymana. Wszystkie zarzuty, które padają pod jej adresem, byłyby uzasadnione, gdyby rzeczywiście była ona organem państwowym, ale ta regulacja ustawowa nawiązuje do czegoś, co jest publiczną osobą prawną. Proszę zwrócić uwagę, czy to jest organ administracyjny? Nie. Posiada ona osobowość prawną. Jest wprawdzie czymś nowym, bo tworzy się przy prezesie Rady Ministrów, ale na podstawie odrębnego statutu, którego nikt z władzy administracyjnej naruszyć nie może. Może tylko realizować ten statut. Statut określa strukturę rady, podział kompetencji, organów, zasady i tryb działania rady. I statut podlega ogłoszeniu w Monitorze Polskim.</u>
          <u xml:id="u-215.4" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Mało tego, członków rady spółdzielczej powołuje prezes Rady Ministrów spośród kandydatów przedstawionych, w 2/3 co najmniej, przez wojewódzkie i międzywojewódzkie sejmiki spółdzielcze oraz delegatów ministerstwa wymienionych w statucie.</u>
          <u xml:id="u-215.5" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">I wydaje mi się, że trzeba się skoncentrować dzisiaj nie na biadaniu, że pozbawia się dzisiaj spółdzielnie możliwości organizowania ponad spółdzielczych związków czy organów, bo takich możliwości - moim zdaniem - ustawa nie wyłącza. Jest to kwestia pozostawiona zasadzie - co nie jest zabronione, jest dozwolone. Tylko należy przezwyciężyć złą praktykę, która towarzyszyła wszystkiemu, co było centralnym związkiem i co było w ogóle centralnymi związkami.</u>
          <u xml:id="u-215.6" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Dzisiaj towarzyszy nam obawa, że będziemy w sposób ustawowy ingerować w coś, co jest zależne od woli samych spółdzielców w tej podstawowej komórce, jaką jest sama spółdzielnia indywidualna. Ograniczanie jej samodzielności, jej podmiotowości prawnej oraz decydowanie o jej losie przez zbyt rozbudowane przepisy ustawowe - to jest dla nas podstawową obawą. Dlatego nie szukajmy rozwiązań, które będą mówiły, co może spółdzielnia, bo ona i tak może, jeżeli nie ma zakazu prawnego.</u>
          <u xml:id="u-215.7" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Tak samo, jeżeli chodzi o zawężanie definicji. Jestem przeciwko jej zawężaniu tak samo, jak jestem przeciwko ingerowaniu w tok podmiotowości prawnej, decydowania o swoim losie, chociażby przez ten art. 6, który - być może - jest przepisem politycznie słusznym. Natomiast z punktu widzenia samej zasady funkcjonowania i samodzielności spółdzielczości jest ingerencją, która nie wydaje mi się ingerencją dobrze rokującą co do zasad przekształceń i zasad prawnych, na których spółdzielczość funkcjonuje przecież jako organizacja samorządna.</u>
          <u xml:id="u-215.8" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Wydaje mi się, że było konieczne dokonanie tej nowelizacji. I nie możemy pominąć tego, że likwiduje ona tak kuriozalne relikty systemu totalitarnego i dyrektywnego w spółdzielczości, jak chociażby ten art. 15, który po to, żeby dla PZPR stworzyć podstawę, post factum, prawną w RSW Prasa, nadawał organizacjom politycznym, nie mającym osobowości prawnej, prawa członka, tak jak osobom prawnym: chcąc post factum zalegalizować bezprawie, które się dokonywało mocą praktyki nie opartej na prawie.</u>
          <u xml:id="u-215.9" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Więcej jest tego typu zapisów, które należy zlikwidować. Im mniej będzie tych zmian, im mniej będzie przepisów dzisiaj dyrektywnych, tym lepiej.</u>
          <u xml:id="u-215.10" who="#SenatorPiotrAndrzejewski">Wydaje mi się, że powrót dzisiaj do dobrej tradycji, że norma prawna im bardziej zwięzła, im bardziej ogólna, tym lepsza, im mniej dyrektywna, tym lepsza, powinna przyświecać naszym działaniom legislacyjnym. Nie domniemywujmy, że wszystko musi ustawa regulować. Ważne, żeby jak najmniej zakazywała. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-216">
          <u xml:id="u-216.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-216.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Poproszę teraz pana senatora Poniatowskiego. Następnym będzie pan senator Musiał.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-217">
          <u xml:id="u-217.0" who="#SenatorKazimierzPoniatowski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-217.1" who="#SenatorKazimierzPoniatowski">Chcę zgłosić dwie poprawki do uchwalonej przez Sejm na posiedzeniu w dniu 16 kwietnia br. ustawy o zmianie ustawy „Prawo spółdzielcze”. Te moje poprawki są w druku przekazanym państwu.</u>
          <u xml:id="u-217.2" who="#SenatorKazimierzPoniatowski">Poprawka pierwsza, odnosząca się do sto drugiego punktu poprawek w druku nr 178 na stronie 20. Otóż proponuję, by w art. 259a §4 otrzymał brzmienie:</u>
          <u xml:id="u-217.3" who="#SenatorKazimierzPoniatowski">„Koszty organizowania i odbywania wojewódzkich lub międzywojewódzkich sejmików spółdzielczych obciążają ich uczestników i stanowią koszty ich działalności w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym”.</u>
          <u xml:id="u-217.4" who="#SenatorKazimierzPoniatowski">Kilka zdań uzasadnienia. Art. 259a wprowadza podmiot uprawniony do wyłaniania kandydatów do rady spółdzielczej, spośród których premier powołuje członków rady. Nieodbycie wojewódzkich lub międzywojewódzkich sejmików uniemożliwi premierowi powołanie rady spółdzielni. Tak więc odbycie tych sejmików jest niejako obligatoryjne. W związku z powyższym koszty odbycia sejmików winny być uznane jako koszty związane z działalnością spółdzielni. Przyjęcie obecnego brzmienia §4 będzie dodatkową formą opodatkowania spółdzielni, a więc właściwie jej członków, bo zmniejszy środki przeznaczone na dywidendy.</u>
          <u xml:id="u-217.5" who="#SenatorKazimierzPoniatowski">I druga poprawka, także na stronie 20 druku nr 178, odnosząca się do pktu 104. Otóż proponuje, by art. 266 nadać brzmienie: „Wydatki rady spółdzielczej pokrywane są z budżetu państwa”.</u>
          <u xml:id="u-217.6" who="#SenatorKazimierzPoniatowski">Wypowiadam się przeciwko powoływaniu ogólnopolskich reprezentacji podmiotów gospodarczych, w tym spółdzielczych. Dlatego w pracach nad nowym prawem spółdzielczym proponuję nieumieszczanie jakichkolwiek zapisów dotyczących tego typu pseudoreprezentacji.</u>
          <u xml:id="u-217.7" who="#SenatorKazimierzPoniatowski">Jednak w okresie przejściowym, a więc w okresie obowiązywania omawianego dziś znowelizowanego prawa spółdzielczego, uznaję konieczność powołania państwowo-spółdzielczej rady o ograniczonych uprawnieniach kontrolnych.</u>
          <u xml:id="u-217.8" who="#SenatorKazimierzPoniatowski">Popierając to przejściowe rozwiązanie, nie mogę się jednak zgodzić na obłożenie spółdzielni kolejnym podatkiem, składkami na funkcjonowanie rady. Koszty rozwiązań przejściowych nie powinny obciążać spółdzielni, państwo zaś uzyskując pewną kontrolę nad spółdzielczością, winno ponieść koszty powołania ciała tworzonego mocą ustawy, a nie z woli spółdzielców. Wydatki te proponuję pokryć z budżetu Urzędu Rady Ministrów. Oczywiście ta poprawka może być poddana pod głosowanie, gdy utrzymana zostanie koncepcja powołania rady spółdzielczej przy prezesie Rady Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-217.9" who="#SenatorKazimierzPoniatowski">Apeluję do Wysokiej Izby o przyjęcie zaproponowanych przeze mnie poprawek. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-218">
          <u xml:id="u-218.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję panu senatorowi. Proszę o zabranie głosu pana senatora Musiała. Następnym będzie pan senator Walerian Piotrowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-219">
          <u xml:id="u-219.0" who="#SenatorJanMusiał">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-219.1" who="#SenatorJanMusiał">Proponuję w art. 1 w pkcie 45, art. 79 prawa spółdzielczego nadać brzmienie następujące:</u>
          <u xml:id="u-219.2" who="#SenatorJanMusiał">„Zwalnia się od podatku dochodowego od osób prawnych dochody spółdzielni w części, w jakiej powstały one w wyniku obrotów spółdzielni z jej członkami”.</u>
          <u xml:id="u-219.3" who="#SenatorJanMusiał">W państwach zachodnich mających ustabilizowaną, a więc silną, spółdzielczość, formą prawno-budżetową odróżniającą spółdzielnie od spółek jest zwolnienie tych pierwszych z podatku dochodowego od osób prawnych. Przyjęcie przynajmniej częściowego zwolnienia podatkowego zbliżyłoby nas do tamtych rozwiązań i do ich efektów oczywiście, owej stabilizacji i siły spółdzielczości. I byłoby też nawiązaniem do zasady obowiązującej w spółdzielczości polskiej II Rzeczypospolitej.</u>
          <u xml:id="u-219.4" who="#SenatorJanMusiał">Ponieważ wprowadzenie tego zapisu, z chwilą wejścia w życie ustawy, powodowałoby zakłócenie w dochodach budżetu państwa, proponuje się dalej w przepisach już przejściowych i końcowych nowy art. 8, odsuwający rzeczoną nowelizację poza bieżący rok budżetowy - od 1 stycznia 1994 roku. Pozwoli to uwzględnić proponowaną, czy raczej przywracaną, zasadę w pracach nad budżetem przyszłorocznym.</u>
          <u xml:id="u-219.5" who="#SenatorJanMusiał">Proponuję dalej skreślenie art. 6, w konsekwencji zmiany numeracji dotychczasowych 7 i 8 na 6 i 7.</u>
          <u xml:id="u-219.6" who="#SenatorJanMusiał">Art. 6 omawianej ustawy, aczkolwiek zachowujący możliwość pozostania pracowników członków spółdzielni, może wywołać skutki odwrotne od zamierzonych.</u>
          <u xml:id="u-219.7" who="#SenatorJanMusiał">Dostosowywanie finansów spółdzielni do warunków rynkowych, próby przejścia na środki obrotowe własne, ucieczka od kredytu, spowodowały przede wszystkim podnoszenie wysokości udziałów. Osoby z zewnątrz w większości nie dokonały dopłat i zostały skreślone z list członków spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-219.8" who="#SenatorJanMusiał">W dużej liczbie spółdzielni pracownicy tychże stanowią większość i starają się usilnie o przetrwanie swych spółdzielni kosztem naprawdę znacznych wyrzeczeń. Wskazanie możliwości wygaśnięcia ich członkostwa, a tym samym możliwości usunięcia ich ze spółdzielni, wywołała niechybnie reakcję obronną w postaci uprzedzającego usuwania mniejszości członków nie pracowników i przekształcania tradycyjnych spółdzielni w spółdzielnie pracy. Da to efekt odwrotny od zamierzonego, czyli odrodzenia spółdzielczości polskiej. Spółdzielnie pracy są bowiem typowymi spółkami pracowniczymi i powinny funkcjonować w ramach odrębnych regulacji prawnych, niekoniecznie ustawy o spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-219.9" who="#SenatorJanMusiał">Jest to jednak problem odrębny, wymagający osobnego rozpatrzenia. Przeciwnie zaś problem, którego w omawianej ustawie uniknięto. Powinien być w jej kontekście rozstrzygnięty. Mam na myśli §1 art. 238 ustawy nowelizowanej, czyli prawa spółdzielczego. Ustosunkowuję się doń w poprawce czwartej, proponując dopisanie do rzeczonego paragrafu tegoż artykułu zdania: „Osoby fizyczne i prawne, które wnosząc wkład do spółdzielni uzyskały status najemcy lokali użytkowych, mogą uzyskać uprawnienia przysługujące członkom spółdzielni”.</u>
          <u xml:id="u-219.10" who="#SenatorJanMusiał">Decyzją nadzwyczajnej komisji sejmowej odstąpiono w ogóle od nowelizacji rozdziału dotyczącego spółdzielczości mieszkaniowej. Jednak w poprawkach zgłoszonych podczas plenarnego posiedzenia Sejmu znalazła się propozycja zmiany tego właśnie artykułu prawa spółdzielczego i do niej nawiązuję.</u>
          <u xml:id="u-219.11" who="#SenatorJanMusiał">Otóż przekształcanie spółdzielczości trwające od trzech lat spowodowało już szereg konfliktów między samymi spółdzielniami. Nagminne stało się zaprzeczanie członkostwa w spółdzielniach mieszkaniowych innym spółdzielniom, tym, które partycypowały w budowie przede wszystkim lokali użytkowych. W efekcie toczy się w kraju co najmniej kilkadziesiąt procesów na tle tych konfliktów. Sądy przeciągają sprawy, zwracają do ponownego rozpatrzenia, a spółdzielnie mieszkaniowe, nie czekając na wyroki, sprzedają lokale lub podpisują umowy dzierżawne z innymi podmiotami gospodarczymi, tworząc fakty dokonane.</u>
          <u xml:id="u-219.12" who="#SenatorJanMusiał">Przyjęcie proponowanego przeze mnie zapisu rozstrzygnęłoby sprawę z korzyścią dla wszystkich. W szczególności uchroniłoby spółdzielnie mieszkaniowe przed kłopotami wynikającymi z możliwych unieważnień podpisanych umów. Dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-219.13" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-220">
          <u xml:id="u-220.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-220.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę o zabranie głosu pana senatora Waleriana Piotrowskiego, następny będzie pan senator Mazurek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-221">
          <u xml:id="u-221.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-221.1" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Myślę, że ostatnie wypowiedzi w tej sprawie, a nie mam na myśli wypowiedzi pana senatora Musiała, uświadomiły nam, jeśli mieliśmy wątpliwości co do tego, że problem i istota sporu to problem polityczny, że tak naprawdę nie chodzi o zagwarantowanie samodzielności spółdzielni, lecz o powołanie struktury, która będzie się nazywała strukturą spółdzielczą, ale będzie miała moc oddziaływania politycznego.</u>
          <u xml:id="u-221.2" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Rozmawiając z panami senatorami powiedziałem, że się zastanawiam, jakie zająć w tej sprawie stanowisko, ale właśnie pan senator Grzeszczak w ostatnim swoim wystąpieniu przekonał mnie o tym, że chodzi o sprawę polityczną, że chodzi o los tych, którzy związali swoje życie ze spółdzielczością. Myślę, że jest w tym wielka przesada. Ze spółdzielczością związał swój los w długim okresie, mówię to bez jakichś złośliwości, pewien aparat spółdzielczy, natomiast nie te masy członkowskie, bo jeżeli panowie jako rolnicy jesteście członkami spółdzielni, to na pewno swojego losu ze spółdzielczością nie związaliście. I to jest właściwie ten zasadniczy problem.</u>
          <u xml:id="u-221.3" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Była tutaj mowa o protestach, o ruchu, o masowych listach napływających do Sejmu i Senatu. Miałem okazję czytać znaczną część tych listów i wiem, że są to listy formułowane przez aparat spółdzielczy. Tak przecież narzekamy na apatię, na brak aktywności członków spółdzielni, a nie da się sprawić tego, by akurat te masy członkowskie ożywiły się i mówiły: my chcemy mieć naczelną radę spółdzielczą czy kongres spółdzielczy, my chcemy mieć, bo inaczej to spółdzielczość upadnie, bo inaczej nasz los będzie zakwestionowany.</u>
          <u xml:id="u-221.4" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Tak rzeczywiście nie jest. Ja myślę, Panowie Senatorowie, bo panowie się tutaj głównie wypowiadają, że jeżeli spokojnie przyjrzymy się tej koncepcji rady spółdzielczej i temu, co proponujecie, czyli instytucji pod nazwą kongres spółdzielczy, to tak na dobrą sprawę te kompetencje niczym istotnym się nie różnią i nie stanowią ani wzmocnienia spółdzielczości, gdy chodzi o kongres, ani też zagrożenia dla samodzielności poszczególnych spółdzielni, gdy chodzi o radę spółdzielczą.</u>
          <u xml:id="u-221.5" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Tu chodzi po prostu o instytucję, która będzie wyłaniana, chyba jednak przez aparat spółdzielczy, i która uzyska nieformalny status organizacji politycznej, ale jakiś tam wpływ polityczny.</u>
          <u xml:id="u-221.6" who="#SenatorWalerianPiotrowski">A równocześnie zdajemy sobie sprawę z tego, że ten aparat spółdzielczy trochę odstaje od członków, może na zasadzie ich bierności i to w dużej części, że jest aparatem profesjonalnym, co samo w sobie nie jest złe, ale prowadzi do zaniku tej idei spółdzielczej, gdy właściwie jest jedyną siłą aktywną w tej spółdzielczości albo siłą majoryzującą tę spółdzielczość.</u>
          <u xml:id="u-221.7" who="#SenatorWalerianPiotrowski">I stąd też myślę dzisiaj, że znajdując się na etapie, w którym dokonuje się ważnej nowelizacji prawa spółdzielczego, ale przed czasem, w którym musi być stworzone i ustanowione nowe prawo spółdzielcze, zakończmy ten spór polityczny i przyjmijmy tę radę spółdzielczą. Naprawdę jestem przekonany, że ona nie będzie zagrażać samodzielności spółdzielni. Zgódźmy się również z tym, że kongres spółdzielczy nie przesądzi o pomyślności spółdzielczej i rozwoju tych spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-221.8" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Jeżeli inne warunki, w szczególności gospodarcze, nie będą sprzyjać rozwojowi spółdzielczości, jeżeli członkowie spółdzielni, rolnicy, bo tu stale chodzi o rolnicze spółdzielnie, nie będą zainteresowani aktywnym uczestnictwem w spółdzielniach, i nie tu, tylko na płaszczyźnie samorządowej, w obrocie gospodarczym z tymi spółdzielniami, to te spółdzielnie albo się nie rozwiną, albo będą wegetowały, albo może zginą. To jest istota problemu.</u>
          <u xml:id="u-221.9" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Ja nie chcę powiedzieć, że spółdzielnie nie są potrzebne, ale myślę, że tworząc kongres spółdzielczy niczego w tej sprawie nie przesądzimy i nie rozstrzygniemy. Te sprawy muszą się rozstrzygać na dole, przez aktywność gospodarczą spółdzielni i przez uznanie członków spółdzielni. Istota sprawy obraca się wokół spółdzielczości wiejskiej. Myślimy, że te spółdzielnie wiejskie ożyją wtedy, gdy rolnicy uznają, że one są ich, że one im coś dają, że sprzedają nawozy taniej, że kupują mleko dobrze, nie chcę powiedzieć, że drożej, że odbierają kurczaki, że je przetwarzają itd., itd. Wtedy one będą miały sens.</u>
          <u xml:id="u-221.10" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Konkluzja. Zakończmy ten spór polityczny na tym etapie. Przygotujmy się do opracowania dobrej ustawy spółdzielczej, obejmującej wszystkie spółdzielnie. Zastanówmy się także nad koncepcją spółdzielczości w tych zmieniających się warunkach, w tym przejściu do XXI wieku i w tym nieuchronnym co najmniej stowarzyszeniu z krajami Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, i to jest pierwszy problem.</u>
          <u xml:id="u-221.11" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Drugi problem. Wiele słów tutaj się przytacza na rzecz potrzeby tworzenia związków spółdzielni gospodarczych, tego ramienia gospodarczego. Myślę, że to też jest problem wyolbrzymiony, trochę także o znaczeniu politycznym. Bo jeżeli ustawa pozwala na tworzenie spółdzielni w spółdzielni, to ja myślę, że można rozwiązać problem wspierania gospodarczego, hurtu i wszystkiego, co z tym się wiąże na tej drodze. Po co więc dalej wieść spór. Jeszcze raz apeluję, zakończmy spór polityczny. Ta ustawa czekała długo, by znaleźć się w Senacie. Już pod koniec poprzedniej kadencji zajmowaliśmy się poprawkami do tej ustawy, inicjatywami - wszystko kończyło się na niczym.</u>
          <u xml:id="u-221.12" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Czy proponując jakąkolwiek poprawkę mającą decydujące znaczenie merytoryczne, polityczne, mamy szansę na to, że Sejm ją przyjmie? Myślę, że spółdzielnie, że wytrawni spółdzielcy, tacy, jakimi wy panowie jesteście, potrafią dobrze spółdzielnię prowadzić w ramach tej ustawy, która tutaj została przedstawiona. I to pierwszy problem.</u>
          <u xml:id="u-221.13" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Drugi, to jest problem pracowników członków spółdzielni. Także właściwie polityczny, ale przecież taki, którego ustawa w kształcie uchwalonym przez Sejm nie przesądza na niekorzyść pracowników członków spółdzielni. To właśnie wy, panowie, proponując wprowadzenie w art. 15 ograniczenia, że członkiem spółdzielni nie może być jej pracownik, petryfikujecie to, co jest zawarte w art. 6, w normie przejściowej. Nakłaniałbym do pozostawienia normy przejściowej, tym bardziej że jest tak skonstruowana, iż umożliwia natychmiastowe dostosowanie statutu i takie jego ukształtowanie, by pracownik mógł być nadal członkiem spółdzielni pod warunkiem, że spółdzielnia tego rzeczywiście zechce, że w demokratyczny sposób statut uchwali. Bo nie można zaprzeczyć temu, że w pewnych spółdzielniach dominującą rolę odgrywa pracownik, a nie członek spółdzielca. I gdyby tak nie było, to sądzę, że ze strony tych spółdzielców rolników, którzy są także w Senacie, nie byłoby głosów za art. 6.</u>
          <u xml:id="u-221.14" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Nie jest przecież zdrowa sytuacja, gdy pracownik, który właściwie nie spełnia wymogów statutowych, bo nie jest rolnikiem, nie jest producentem rolnym, jest członkiem spółdzielni, jest członkiem organów spółdzielczych, i jeszcze na dodatek za sprawą ilościowego układu czy braku aktywności członków spółdzielni, pełni w tej spółdzielni rolę wiodącą. Ustawa dostrzega tę rzeczywistość i jeszcze raz - były już próby naprawienia tego stanu rzeczy w innych okolicznościach i w innych układach prawnych - chce ten stan zmienić. Art. 6 w §1 stanowi o przejściowości tego stanu rzeczy. Wiem, że dalsze postanowienia są dosyć kontrowersyjne, ale zwracam uwagę na to, że ten przepis wejdzie w życie wtedy, gdy statuty wymienione stosownie do wymagań niniejszej ustawy nie stanowią inaczej. Jeżeli one postanowią, w tym terminie do 30 czerwca 1994 r., to członkostwo pracowników zostanie zalegalizowane.</u>
          <u xml:id="u-221.15" who="#SenatorWalerianPiotrowski">A gdy chodzi o rady nadzorcze, to myślę, że jednak trzeba się z tym zgodzić bezapelacyjnie, że pracownik, podlegający zarządowi, nie może być członkiem rady nadzorczej kontrolującym zarząd. To jest nieprawidłowe i sądzę, że o to ani legislacyjnie, ani racjonalnie, ani spółdzielczo, ani tym bardziej politycznie nie wypada walczyć.</u>
          <u xml:id="u-221.16" who="#SenatorWalerianPiotrowski">I jeszcze jedna końcowa uwaga, dotycząca wniosków pana senatora Baranowskiego. Nie wiem, czy pan senator już zgłosił na piśmie tę poprawkę. Z art. 19 wynika jednak, że obawy pana senatora, co do zagrożenia majątku członków spółdzielni mieszkaniowych, posiadających własnościowe prawo do lokalu spółdzielczego, są przesadzone. Art. 19 stanowi, że członek spółdzielni uczestniczy w pokrywaniu jej strat do wysokości zadeklarowanych udziałów. I w §3, że nie odpowiada wobec wierzycieli spółdzielni za jej zobowiązania. I to są normy generalnie wykluczające odpowiedzialność. Nie będę już mówił o tym, że własnościowe prawo do lokalu wchodzi w skład majątku członka spółdzielni i nie jest już majątkiem spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-221.17" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Jeśli patrzeć w ten sposób na tę ustawę, to wydaje mi się, że możemy ją przyjąć bez politycznych obaw, które wynikają z węzłowych problemów, bo wszystkie inne mają charakter legislacyjny. Wiele rzeczy może tu być zapisane lepiej, tylko czy warto tracić siły polityczne dla ustawy przejściowej. Jeszcze raz apeluję do panów senatorów, do wszystkich spółdzielców, by zaktywizowali się wewnątrz spółdzielni, a wtedy wszystko będzie może lepiej, bo o pomyślności spółdzielni decydują nie tylko przepisy ustawy i nie w pierwszej kolejności, ale przede wszystkim warunki gospodarcze zewnętrzne. Dziękuję, Panie Marszałku.</u>
          <u xml:id="u-221.18" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-222">
          <u xml:id="u-222.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-222.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Poproszę pana senatora Mazurka, a następnym będzie pan senator…</u>
          <u xml:id="u-222.2" who="#komentarz">(Senator Janusz Baranowski: Czy można ad vocem?)</u>
          <u xml:id="u-222.3" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę bardzo, ad vocem pan senator Baranowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-223">
          <u xml:id="u-223.0" who="#SenatorJanuszBaranowski">Chciałbym wyrazić wielki szacunek dla pana senatora, że na wszystkich sprawach się zna, ale pan senator widać niezbyt dobrze słuchał mojej wypowiedzi, gdy cytowałem art. 19. Ale, gdy pan senator przeczyta stenogram, może wyciągnie inny wniosek. Byłem daleko od polityki i musi pan chyba przyznać, Panie Senatorze, że innych zastrzeżeń, politycznych, poza ochroną praw właścicieli prawa spółdzielczego własnościowego, nie miałem, o niczym innym nie myślałem. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-224">
          <u xml:id="u-224.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-224.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę bardzo pan senator.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-225">
          <u xml:id="u-225.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Dziękuję, Panie Marszałku.</u>
          <u xml:id="u-225.1" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Czytam poprawkę pana senatora Baranowskiego i ten problem polityczny rzeczywiście nie pana poprawki dotyczy, lecz art. 223 prawa spółdzielczego i to uzupełnienie nie jest potrzebne. Wszystko to, o czym pan pisze, jest w ustawie.</u>
          <u xml:id="u-225.2" who="#komentarz">(Senator Janusz Baranowski: Dam panu treść mojego wystąpienia, może ten art. 19 pan zrozumie.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-226">
          <u xml:id="u-226.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-226.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Następny będzie pan senator Woźnica. Proszę bardzo, pan senator Mazurek.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-227">
          <u xml:id="u-227.0" who="#SenatorJanuszMazurek">Panie Marszałku! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-227.1" who="#SenatorJanuszMazurek">Z uwagi na późną porę poruszę krótko tylko jedną kwestię w nawiązaniu do tego, o czym mówiłem w ramach wniosku mniejszości w sprawie skreślenia art. 6, dotyczącego pracowników członków spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-227.2" who="#SenatorJanuszMazurek">Otóż, chciałbym w tej chwili wypowiedzieć się przeciwko wnioskowi Komisji Rolnictwa. Właściwie już mnie ubiegł przed chwilą pan senator Walerian Piotrowski, lecz również chcę wypowiedzieć się przeciwko wnioskowi, który zmierza do zmiany art. 15 prawa spółdzielczego co do ograniczenia członkostwa w spółdzielniach w stosunku do pracowników. Jest to wniosek daleko idący, albowiem wprowadza na stałe ograniczenie, które jest wprowadzane w art. 6 na okres przejściowy i przeciwko któremu był referowany dzisiaj przeze mnie wniosek mniejszości. Wniosek Komisji Rolnictwa jest daleko idący, bowiem proponuje się w art. 15 w §2 dopisanie zdania, że „z wyjątkiem spółdzielni pracy i spółdzielni mieszkaniowych pracownicy spółdzielni nie mogą być jej członkami, chyba że statut stanowi inaczej”. Wprawdzie jest tutaj pewna furtka w postaci statutu, ale mimo wszystko jest tendencja do wprowadzenia na stałe ograniczenia, o którym mowa w art. 6 ustawy sejmowej i przeciwko któremu wskazywałem argumenty.</u>
          <u xml:id="u-227.3" who="#SenatorJanuszMazurek">Zgadzam się z ogólnym sposobem myślenia pana senatora Piotrowskiego, że jest to ustawa w zasadzie przejściowa i nie należy sporów politycznych nadmiernie nagłaśniać. Zgadzam się oczywiście, ale chodzi mi o to, że tu mamy do czynienia z pracownikiem i jednak sytuacja pracownika się zmieni, nawet przy pozostawieniu art. 6 ustawy sejmowej. Powstaną problemy z wypłatą udziałów. Te problemy już były poruszane. Niektórzy mówcy wskazywali na fakt, że spółdzielnia nie będzie miała środków finansowych na realizowanie tych wypłat. Jakkolwiek ustawa w zamyśle jest przejściowa, to jednak wprowadzi pewne niepokoje, jeśli chodzi o pracowników. Już mówiłem, że są na pewno patologie, ale z drugiej strony nie można rozciągać ich na wszystkie spółdzielnie, gdzie członkami są pracownicy. Często właśnie oni są motorem ich funkcjonowania. A sytuacja, gdy jest to wątpliwe, może prowadzić do konfliktu. Z tym też mamy do czynienia między członkami spółdzielni, którzy pracują w tej spółdzielni, a pozostałymi. Może być konflikt i właściwie nie wiadomo, kto ma rację. I nie powinniśmy tego konfliktu rozstrzygać a priori ustawą, gdyż może to okazać się krzywdzące. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-228">
          <u xml:id="u-228.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-228.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Poproszę pana senatora Woźnicę, a następny będzie pan marszałek Ślisz.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-229">
          <u xml:id="u-229.0" who="#SenatorJanuszWoźnica">Panie Marszałku! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-229.1" who="#SenatorJanuszWoźnica">Obradujemy nad nowelizacją prawa spółdzielczego w sytuacji dla polskiej spółdzielczości ogromnie niekorzystnej. Większe spółdzielnie znajdują się w złej kondycji finansowej. Część upadła bądź znajduje się w stadium upadku.</u>
          <u xml:id="u-229.2" who="#SenatorJanuszWoźnica">Spółdzielnie, o paradoksie, znalazły się w kłopotach, gdy przywrócono gospodarką rynkową, a więc ten model gospodarki, w którym spółdzielczość powstawała. Musimy zdawać sobie sprawę, że znowelizowane prawo spółdzielcze, obojętnie jaką przybierze ostatecznie formę, ostateczny kształt, w niczym właściwie nie poprawi kondycji finansowej spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-229.3" who="#SenatorJanuszWoźnica">Poprawione prawo spółdzielcze ma umożliwić powrót spółdzielcom do swoich korzeni, ma pozwolić zaktywizować masy członkowskie. Jestem pewien, że ta aktywizacja, większe zaangażowanie członków nastąpi. Spółdzielcy nie będą mieli po prostu innego wyjścia. Będą musieli bronić się przed ekspansją rodzącego się drapieżnego kapitalizmu. A spółdzielczość była i będzie sposobem obrony drobnych producentów przed zachłannym kapitalizmem.</u>
          <u xml:id="u-229.4" who="#SenatorJanuszWoźnica">Mam nieco inne niż pan senator Jarzembowski spojrzenie na kryzys dotychczasowych peerelowskich form spółdzielczości. Po prostu pamiętam to, co było w PRL. Pan senator Jarzembowski natomiast, obawiam się, że nie pamięta. Pragnę przypomnieć, wypada przypomnieć, choć minęło od tego okresu niespełna 3 lata, że spółdzielczość w PRL nie była autentyczna. To nie była ta spółdzielczość z okresu II Rzeczypospolitej. Spółdzielnie w PRL były instytucjami niesłychanie zbiurokratyzowanymi. Spółdzielnia była w istocie instytucją półpaństwową. Nawet członek władz spółdzielni nie czuł się jej współgospodarzem. Był traktowany instrumentalnie. Był traktowany jak narzędzie. Miał zaakceptować to, co płynęło z góry. Nie było nawet przecież wolnych wyborów zarządów spółdzielni. Prezesów przywożono w teczkach. Tylko nieliczne rady nadzorcze, walne zgromadzenia potrafiły w ostatnim okresie istnienia PRL przeciwstawić się temu.</u>
          <u xml:id="u-229.5" who="#SenatorJanuszWoźnica">Nowe warunki gospodarki rynkowej zaskoczyły większość zarządów peerelowskich spółdzielni. Nie potrafiły one odnaleźć się w nowej sytuacji. Ba, niektóre uważały, że uda się przetrwać niekorzystny dla nich okres, niekorzystną sytuację. Spółdzielczość rolnicza na wsi była, dla przykładu, niczym nie zagrożonym monopolistą w handlu i obrocie rolnym. W 1990 r. pojawił się bardzo prężny handel prywatny. Większe zbiurokratyzowane, skostniałe spółdzielnie, mimo że uzyskały samodzielność, nie potrafiły z nim skutecznie konkurować. Pojawiło więc się coś nowego, pojawiła się konkurencja. I to jest jedna z istotnych przyczyn, obok kryzysu rolnictwa, obok wysokiej stopy procentowej, trudności finansowych spółdzielni wiejskiej. Można by oczywiście tę sytuację analizować głębiej, ale nie teraz, bo przecież omawiamy nowelizację prawa spółdzielczego. Chciałem się tylko tak do tego odnieść w związku z wystąpieniem pana senatora Jarzembowskiego.</u>
          <u xml:id="u-229.6" who="#SenatorJanuszWoźnica">Proszę Wysokiego Senatu! Została zgłoszona poprawka, by pracownicy spółdzielni mogli stanowić 20% członków rady nadzorczej. Jest to propozycja bardzo dwuznaczna. Albowiem z jednej strony pracownik spółdzielni będzie jako pracownik podlegał i wykonywał polecenia zarządu, z drugiej strony jako członek rady nadzorczej będzie kontrolował ten zarząd. Inicjator tej poprawki nie widzi tutaj niebezpieczeństwa. A ja się bardzo obawiam, że istnieje po prostu niebezpieczeństwo mafijnego porozumienia pracowników, będących członkami rad nadzorczych i zarządów spółdzielni. Dziękuję, Panie Marszałku.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-230">
          <u xml:id="u-230.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-230.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę pana marszałka Ślisza o zabranie głosu. To jest ostatni mówca.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-231">
          <u xml:id="u-231.0" who="#SenatorJózefŚlisz">Panie Marszałku! Panie i Panowie Senatorowie!</u>
          <u xml:id="u-231.1" who="#SenatorJózefŚlisz">Pierwszą ustawą skierowaną przez rząd do parlamentu w 1989 r. był projekt ustawy o spółdzielczości. Tenże projekt był w owym czasie rewolucyjny, gdyż burzył porządek panujący w spółdzielczości państwowej, a jednocześnie wychodził naprzeciw autentycznej spółdzielczości. Po dużej obróbce w parlamencie została uchwalona ustawa o spółdzielczości 20 stycznia 1990 roku. Mieliśmy wtedy świadomość, że ustawa ta nie jest doskonała, ale tylko takie były wtedy możliwości.</u>
          <u xml:id="u-231.2" who="#SenatorJózefŚlisz">Wiele się wtedy mówiło o potrzebie uchwalenia nowego prawa spółdzielczego i dlatego w czerwcu 1990 r., przy moim urzędzie w poprzedniej kadencji, została powołana grupa ekspertów do pracy nad nowym prawem spółdzielczym pod przewodnictwem profesora Chrzanowskiego, dzisiejszego marszałka Sejmu. Po kilku miesiącach pracy tego zespołu zostały opracowane poprawki do prawa spółdzielczego. Projekt ten przeszedł cały cykl legislacyjny i jako inicjatywa ustawodawcza Senatu został zgłoszony do Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-231.3" who="#SenatorJózefŚlisz">W tym czasie w Sejmie były już dwa następne projekty. W Sejmie pracowały nad tymi projektami komisje, które opracowały jednolity tekst ustawy. Został on przyjęty przez Sejm, trzeba zaznaczyć, wówczas kontraktowy, i na ten tekst Senat naniósł swoje poprawki. Poprawki dotyczyły naczelnej organizacji spółdzielczej, która to zdaniem Senatu w okresie przemian ustrojowych powinna być umiejscowiona przy urzędzie premiera dla jej wzmocnienia i ułatwienia kontaktów pomiędzy spółdzielniami a rządem. Po powrocie projektu do Sejmu zmiany nie zostały zaakceptowane i nastąpił tak zwany pat.</u>
          <u xml:id="u-231.4" who="#SenatorJózefŚlisz">Dzisiaj jesteśmy w podobnej sytuacji. Spór dotyczy przede wszystkim naczelnych organów spółdzielczych. Uważam, że na czas przejściowy, do opracowania nowego prawa spółdzielczego, na czas przywrócenia autentycznej spółdzielczości, zwłaszcza w środowisku wiejskim, gdzie do spółdzielni powinni powrócić producenci rolni, w okresie, w którym wykształci się nowa kadra działaczy spółdzielczych, działania rządu będą pomocne. Tak było w okresie międzywojennym, kiedy rodziła się spółdzielczość.</u>
          <u xml:id="u-231.5" who="#SenatorJózefŚlisz">Mając to wszystko na uwadze, proszę jeszcze raz panów senatorów o przyjęcie projektu bez poprawek.</u>
          <u xml:id="u-231.6" who="#SenatorJózefŚlisz">Jeżeli chodzi o list, który był tutaj przez niektórych senatorów cytowany, list ten został wysłany do Lecha Wałęsy, pani Hanny Suchockiej, marszałka Wiesława Chrzanowskiego, marszałka Augusta Chełkowskiego i Wojciecha Grabałowskiego. Czy państwo senatorowie dostali tłumaczenie tego listu? Proszę popatrzyć. Dostali państwo list, tłumaczony przez biuro marszałka Chełkowskiego, i jest on podpisany.</u>
          <u xml:id="u-231.7" who="#SenatorJózefŚlisz">Drugi list natomiast, ten, który nie jest podpisany, to oczywiście tłumaczenie listu Międzynarodowego Związku Spółdzielczego. Jeśli porównamy te dwa listy, to zauważymy, że nie podpisany list jest listem tendencyjnym, a interpretacja tekstu jest naruszeniem praw autorskich pana z Międzynarodowego Związku Spółdzielczego, który się podpisał. Pan senator Grzeszczak, przytaczając ten list, twierdził, że ustawa, którą omawiamy dzisiaj, jest sprzeczna z międzynarodowym prawem spółdzielczym, i że Międzynarodowy Związek Spółdzielczy protestuje.</u>
          <u xml:id="u-231.8" who="#SenatorJózefŚlisz">Mam pytanie, przepraszam nie do senatora Grzeszczaka tylko do senatora Makarewicza, przepraszam bardzo, Panie Senatorze Makarewicz, gdzie był ten Międzynarodowy Związek Spółdzielczy wtedy, kiedy uchwalona była ustawa z 16 września 1982 r., w której to ustawie mówi się o terytorialnych planach społecznych, gospodarczych i centralnym zarządzaniu? Dlaczego Międzynarodowy Związek Spółdzielczy nie protestował wtedy, tylko dzisiaj, kiedy w wolnym parlamencie uchwalamy ustawę? Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-231.9" who="#komentarz">(Oklaski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-232">
          <u xml:id="u-232.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję panu marszałkowi.</u>
          <u xml:id="u-232.1" who="#MarszałekAugustChełkowski">Zamykam dyskusję dotyczącą tego punktu.</u>
          <u xml:id="u-232.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">Teraz, proszę państwa, mamy ustalić sposób opracowania przez różne komisje ustawy o spółdzielczości i ustawy o ordynacji wyborczej do Sejmu. Proponowałbym, żeby komisje opracowały te dwa problemy i przedstawiły jutro rano materiał do głosowania. Z tym że Komisja Inicjatyw i Prac Ustawodawczych musi uczestniczyć jednocześnie w jednym i drugim posiedzeniu. Jeżeli będą musiały zebrać się dwie komisje - komisja inicjatyw uczestniczyć ma w pełnym składzie w obu posiedzeniach - to musimy wszystko podwoić w czasie. Czy nie dałoby się tak rozwiązać tego problemu, żeby można było od rana rozpocząć przygotowania, od godziny 8.00 na przykład, i żebyśmy mogli gdzieś o godzinie 11.00 mieć gotowy materiał?</u>
          <u xml:id="u-232.3" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę bardzo, pan senator Walerian Piotrowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-233">
          <u xml:id="u-233.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Panie Marszałku, zostało już przygotowane posiedzenie Komisji Konstytucyjnej oraz komisji praw człowieka na temat ordynacji wyborczej. Mamy już w komisjach druki do głosowania i materiał roboczy na posiedzenia komisji. Sądzimy, że ta sprawa zabierze nam około dwóch godzin.</u>
          <u xml:id="u-233.1" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Druki do prawa spółdzielczego zostaną dopiero przygotowane przez Biuro Legislacyjne, przy czym pan marszałek zechce wziąć pod uwagę fakt, że jutro mogą być pewne opóźnienia, bo podobno ma być strajk w komunikacji miejskiej. Nie wiem dokładnie na którą godzinę pracownicy dojadą do Senatu, ale przyjmijmy, że do Senatu dojadą…</u>
          <u xml:id="u-233.2" who="#komentarz">(Marszałek August Chełkowski: Dojadą.)</u>
          <u xml:id="u-233.3" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Nie będzie więc żadnego problemu, ale też Panie Marszałku, jeżeli do godziny 10.00 Biuro Legislacyjne wszystko przygotuje, to wtedy praca pójdzie sprawniej.</u>
          <u xml:id="u-233.4" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Gdyby pan marszałek zechciał przyjąć taki harmonogram…</u>
        </div>
        <div xml:id="div-234">
          <u xml:id="u-234.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Może byśmy tak zrobili, Panie Senatorze. O godzinie 9.00 zebrałaby się Komisja Rolnictwa i zaczęła obrady, a potem wy dołączylibyście do niej?</u>
          <u xml:id="u-234.1" who="#komentarz">(Senator Sylwester Gajewski: Panie Marszałku, uzgodniliśmy z panem senatorem Piotrowskim sposób, w jaki będziemy pracować.)</u>
          <u xml:id="u-234.2" who="#MarszałekAugustChełkowski">Wiem, ale to nam grozi tym, że wszystko będzie gotowe dopiero o godzinie dwunastej, może pierwszej.</u>
          <u xml:id="u-234.3" who="#komentarz">(Senator Walerian Piotrowski: Tak jest. Wcześniej nie będzie.)</u>
          <u xml:id="u-234.4" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę? To jest za późno, panowie. Musicie to między sobą ustalić. Zarządzę przerwę do godziny 11.00.</u>
          <u xml:id="u-234.5" who="#komentarz">(Senator Walerian Piotrowski: Proponuję, żeby pan marszałek zwolnił komisję ustawodawczą z uczestnictwa w pracach nad prawem spółdzielczym.)</u>
          <u xml:id="u-234.6" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proponuję, żeby Komisja Rolnictwa rozpoczęła dyskusję, a ewentualnie, jeżeli będzie taka potrzeba, to komisja inicjatyw oddeleguje swoich przedstawicieli.</u>
          <u xml:id="u-234.7" who="#komentarz">(Senator Walerian Piotrowski: Panie Marszałku, oddelegować możemy tylko tyle osób, żeby na posiedzeniu wspólnych komisji było wymagane quorum. Mogą z tym być różne problemy.)</u>
          <u xml:id="u-234.8" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dobrze, ale rozpoczniemy obrady nie później niż o godzinie 12.00? W takim razie zarządzam przerwę w posiedzeniu do jutra, do godziny 12.00.</u>
          <u xml:id="u-234.9" who="#komentarz">(Senator Tadeusz Brzozowski: Oświadczenia jeszcze.)</u>
          <u xml:id="u-234.10" who="#MarszałekAugustChełkowski">Chwileczkę…</u>
          <u xml:id="u-234.11" who="#komentarz">(Senator Tadeusz Brzozowski: Oświadczenie senatora Skupińskiego.)</u>
          <u xml:id="u-234.12" who="#MarszałekAugustChełkowski">Proszę przeczytać komunikaty.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-235">
          <u xml:id="u-235.0" who="#SenatorSekretarzTadeuszBrzozowski">Posiedzenie Komisji Inicjatyw i Prac Ustawodawczych, Komisji Konstytucyjnej oraz Komisji Praw Człowieka i Praworządności odbędzie się jutro o godzinie 8.30 w sali nr 217. Dotyczy ordynacji wyborczej.</u>
          <u xml:id="u-235.1" who="#SenatorSekretarzTadeuszBrzozowski">Marszałek Senatu informuje, że posiedzenie przewodniczących komisji senackich przewidziane na dzisiaj, odbędzie się jutro, o szczegółach poinformujemy jutro. Dziękuję bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-236">
          <u xml:id="u-236.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Poproszę jeszcze o oświadczenie pana senatora Skupińskiego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-237">
          <u xml:id="u-237.0" who="#SenatorAdamSkupiński">Panie Marszałku! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-237.1" who="#SenatorAdamSkupiński">Chciałbym złożyć sprostowanie do mojej wypowiedzi w debacie nad ordynacją wyborczą. Przypisałem w niej mylnie wypowiedź senatora Mieczysława Wyględowskiego na temat udziału Kościoła katolickiego w kampanii wyborczej senatorowi Ryszardowi Jarzembowskiemu. Niniejszym prostuję i proszę o dokonanie zmian w stenogramie. Obu panów senatorów przepraszam. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-238">
          <u xml:id="u-238.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Dziękuję bardzo. Jeszcze jeden komunikat.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-239">
          <u xml:id="u-239.0" who="#TadeuszBrzozowski">Posiedzenie Komisji Gospodarki Narodowej oraz Komisji Rolnictwa w sprawie ustawy o zmianie ustawy „Prawo spółdzielcze” odbędzie się jutro o godzinie 10.00 w sali nr 179.</u>
          <u xml:id="u-239.1" who="#komentarz">(Senator Elżbieta Rysak: A komisja ustawodawcza dołączy.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-240">
          <u xml:id="u-240.0" who="#MarszałekAugustChełkowski">Ogłaszam przerwę do jutra, do godziny 12.00.</u>
          <u xml:id="u-240.1" who="#komentarz">(Wznowienie posiedzenia godzinie 12 minut 03)</u>
          <u xml:id="u-240.2" who="#komentarz">(Posiedzeniu przewodniczy wicemarszałek Andrzej Czapski)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-241">
          <u xml:id="u-241.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę państwa senatorów o zajęcie miejsc. Wznawiamy obrady. Proszę panów senatorów sekretarzy o zajęcie miejsc.</u>
          <u xml:id="u-241.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Powracamy do punktu drugiego porządku dziennego: stanowisko Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze.</u>
          <u xml:id="u-241.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Przypominam, że w dniu wczorajszym zamknęliśmy debatę nad tym punktem porządku dziennego. Dzisiaj zebrały się komisje i dyskutowano poprawki. Przed przystąpieniem do głosowania zapytuję, czy ktoś z senatorów sprawozdawców chciałby zabrać głos w tej sprawie? Nie widzę chętnych.</u>
          <u xml:id="u-241.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o przygotowanie się do głosowania nad ustawą o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze.</u>
          <u xml:id="u-241.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Wobec braku wniosku o odrzucenie ustawy, wnioskiem najdalej idącym w trybie naszego głosowania jest wniosek połączonych komisji o przyjęcie ustawy bez poprawek. Taka jest konkluzja dzisiejszego posiedzenia połączonych komisji.</u>
          <u xml:id="u-241.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę bardzo, przystępujemy do głosowania. Proszę nacisnąć przycisk obecności.</u>
          <u xml:id="u-241.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Zapytuję panie i panów senatorów, kto jest za przyjęciem wniosku połączonych komisji, ażeby ustawę o zmianie ustawy Prawo spółdzielcze przyjąć bez poprawek?</u>
          <u xml:id="u-241.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko temu wnioskowi?</u>
          <u xml:id="u-241.8" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-241.9" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję. Proszę o wynik.</u>
          <u xml:id="u-241.10" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Stwierdzam, że za wnioskiem głosowało 40 senatorów, 25 było przeciw, 4 osoby wstrzymały się od głosowania.</u>
          <u xml:id="u-241.11" who="#komentarz">(Głosowanie nr 1).</u>
          <u xml:id="u-241.12" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Wniosek został przyjęty.</u>
          <u xml:id="u-241.13" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Stwierdzam, że Senat przyjął uchwałę o niewnoszeniu poprawek do ustawy o zmianie ustawy „Prawo spółdzielcze”.</u>
          <u xml:id="u-241.14" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Wysoki Senacie, proszę o spokój!</u>
          <u xml:id="u-241.15" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Z powodu braku druków dotyczących ustawy o ordynacji wyborczej, przystępujemy do następnego, trzeciego punktu porządku dziennego:</u>
          <u xml:id="u-241.16" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">— zmiany w składzie komisji senackich. Stanowiska komisji są zawarte w druku nr 181.</u>
          <u xml:id="u-241.17" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o zabranie głosu w tej sprawie sprawozdawcę Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich, pana senatora Stefana Śnieżkę. Bardzo proszę o spokój!</u>
        </div>
        <div xml:id="div-242">
          <u xml:id="u-242.0" who="#SenatorStefanŚnieżko">Panie Marszałku! Wysoki Senacie!</u>
          <u xml:id="u-242.1" who="#SenatorStefanŚnieżko">Wnoszę o przyjęcie uchwały zawierającej wniosek Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich o zmianie uchwały Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 grudnia 1991 r. w sprawie powołania składu komisji senackich, dotyczącej pana senatora Andrzeja Szymanowskiego, który zgłosił akces do Komisji Ochrony Środowiska. Ponieważ nie ma żadnych formalnych przeszkód, aby tak się stało, wnoszę o przyjęcie uchwały proponowanej treści. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-243">
          <u xml:id="u-243.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Czy ktoś z pań i panów senatorów chciałby zabrać głos w tej sprawie? Nie widzę.</u>
          <u xml:id="u-243.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Przystępujemy do głosowania. Proszę nacisnąć przycisk obecności.</u>
          <u xml:id="u-243.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem przedstawionego projektu uchwały?</u>
          <u xml:id="u-243.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-243.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-243.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję. Proszę o wynik.</u>
          <u xml:id="u-243.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Za wnioskiem głosowało 67 senatorów, głosów przeciwnych nie było, 1 osoba wstrzymała się od głosowania.</u>
          <u xml:id="u-243.7" who="#komentarz">(Głosowanie nr 2).</u>
          <u xml:id="u-243.8" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Stwierdzam, że Senat przyjął uchwałę o zmianie składu komisji senackich.</u>
          <u xml:id="u-243.9" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Przystępujemy do punktu czwartego porządku dziennego: stanowisko Senatu w sprawie ustawy o zmianie ustawy o utworzeniu Komitetu Badań Naukowych. Tekst ustawy zawarty jest w druku nr 182, stanowisko komisji w druku nr 182A.</u>
          <u xml:id="u-243.10" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o zabranie głosu sprawozdawcę Komisji Kultury, Środków Przekazu, Nauki i Edukacji Narodowej, pana senatora Tadeusza Brzozowskiego. Bardzo proszę.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-244">
          <u xml:id="u-244.0" who="#SenatorTadeuszBrzozowski">Panie Marszałku! Panie i Panowie Senatorowie!</u>
          <u xml:id="u-244.1" who="#SenatorTadeuszBrzozowski">W imieniu Komisji Kultury, Środków Przekazu, Nauki i Edukacji Narodowej mam zaszczyt przedstawić Wysokiej Izbie stanowisko komisji dotyczące ustawy sejmowej z dnia 12 maja 1993 r. o zmianie ustawy o utworzeniu Komitetu Badań Naukowych. Tekst ustawy zawarty jest w druku senackim nr 182.</u>
          <u xml:id="u-244.2" who="#SenatorTadeuszBrzozowski">Przyjęte przez Sejm uzupełnienie przepisów ustawy z dnia 12 maja 1991 r. o utworzeniu Komitetu Badań Naukowych, DzU Nr 8, poz. 28 stwarza podstawę do uregulowania w sposób nie budzący wątpliwości interpretacyjnych sprawy wynagrodzeń za recenzje naukowe.</u>
          <u xml:id="u-244.3" who="#SenatorTadeuszBrzozowski">Recenzje te są niezbędnym elementem postępowania dotyczącego wyłaniania w drodze konkursu projektów badawczych, oceny przebiegu wykonywanych prac naukowych i badawczo-rozwojowych, a także końcowych wyników tych prac, to jest raportów i sprawozdań. Opracowanie recenzji naukowych wymaga wysoce specjalistycznej wiedzy z danej dyscypliny nauki. Treść recenzji może być wykorzystana przy realizacji projektu badawczego lub innych prac naukowych, dlatego też ma ona przede wszystkim autorską wartość merytoryczną.</u>
          <u xml:id="u-244.4" who="#SenatorTadeuszBrzozowski">Znowelizowane przepisy w art. 14 ust. 2 pkt 7 i w art. 15 ust. 9 jednoznacznie sankcjonują finansowanie recenzji naukowych i kontroli merytorycznych w podobny sposób, jak finansowanie badań naukowych. Dotychczasowe przepisy w tej kwestii są niejasne, a wątpliwości interpretacyjne utrudniały racjonalne działania, niezbędne do efektywnego i sprawnego gospodarowania środkami finansowymi ustalonymi w budżecie państwa na naukę.</u>
          <u xml:id="u-244.5" who="#SenatorTadeuszBrzozowski">Nowelizacja art. 15 ust. 6 wynikła z konieczności uporządkowania wypłat różnego rodzaju wynagrodzeń za pracę przy realizacji projektów badawczych. Terminem „wynagrodzenia” będą objęte wszystkie wypłaty wynikające ze stosunku pracy oraz z umów zlecenia i o dzieło. Dokonana w treści tegoż artykułu zmiana upoważnia Komitet Badań Naukowych do podejmowania decyzji dotyczących wszelkiego rodzaju wynagrodzeń, a nie, jak dotychczas, wyłącznie honorariów.</u>
          <u xml:id="u-244.6" who="#SenatorTadeuszBrzozowski">Wejście w życie ustawy z dnia 12 maja 1993 r. o zmianie ustawy o utworzeniu Komitetu Badań Naukowych nie wymaga dodatkowych środków finansowych, ponieważ koszty recenzji naukowych, kontroli merytorycznych i wynagrodzeń za pracę przy realizacji projektów badawczych będą pokrywane ze środków przeznaczonych na finansowanie badań naukowych, przewidzianych w budżecie państwa w dziale „nauka” i pozostawiających w dyspozycji przewodniczącego KBN. W związku z powyższym komisja zwraca się do Wysokiej Izby o przyjęcie następującej uchwały:</u>
          <u xml:id="u-244.7" who="#SenatorTadeuszBrzozowski">„Senat, po rozpatrzeniu uchwalonej przez Sejm na posiedzeniu w dniu 12 maja 1993 r. ustawy o zmianie ustawy o utworzeniu Komitetu Badań Naukowych, przyjmuje tę ustawę bez poprawek”. Tekst tego projektu zawarty jest w druku senackim 182A. Dziękuję, Panie Marszałku.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-245">
          <u xml:id="u-245.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję bardzo panu senatorowi.</u>
          <u xml:id="u-245.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Czy ktoś z państwa ma pytania do pana senatora sprawozdawcy? Nie ma pytań. Dziękuję. Otwieram debatę nad tym punktem porządku dziennego. Czy jest lista chętnych…? Nie ma osób zapisanych do dyskusji.</u>
          <u xml:id="u-245.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Czy ktoś z państwa senatorów chciałby zabrać głos w sprawie tej ustawy? Nie widzę.</u>
          <u xml:id="u-245.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Czy ktoś z zaproszonych gości z Komitetu Badań Naukowych chciałby zabrać głos w tej sprawie?</u>
          <u xml:id="u-245.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę bardzo, proszę o przedstawienie się.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-246">
          <u xml:id="u-246.0" who="#PodsekretarzStanuwKomitecieBadańNaukowychJanKrzysztofFrąckowiak">Jan Krzysztof Frąckowiak, podsekretarz stanu w Komitecie Badań Naukowych i sekretarz tego komitetu.</u>
          <u xml:id="u-246.1" who="#komentarz">(Wicemarszałek Andrzej Czapski: Może poproszę pana…)</u>
          <u xml:id="u-246.2" who="#PodsekretarzStanuwKomitecieBadańNaukowychJanKrzysztofFrąckowiak">Będę mówił krótko. Jeżeli panowie senatorowie nie mają pytań…</u>
          <u xml:id="u-246.3" who="#komentarz">(Głos z sali: I panie.)</u>
          <u xml:id="u-246.4" who="#PodsekretarzStanuwKomitecieBadańNaukowychJanKrzysztofFrąckowiak">Tak, przepraszam najmocniej. Jeżeli panie i panowie senatorowie nie mają pytań i nie zachodzi potrzeba składania dodatkowych wyjaśnień, chciałbym tylko podziękować za precyzyjne zreferowanie tej sprawy, która wprawdzie jest prosta, ale dla Komitetu Badań Naukowych niezmiernie ważna, porządkuje bowiem niesłychanie istotny przedmiot: nadzór nad opłacanymi ze środków publicznych pracami naukowymi. Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-246.5" who="#PodsekretarzStanuwKomitecieBadańNaukowychJanKrzysztofFrąckowiak">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-246.6" who="#PodsekretarzStanuwKomitecieBadańNaukowychJanKrzysztofFrąckowiak">Przystępujemy do głosowania. Proszę o naciśnięcie przycisku obecności.</u>
          <u xml:id="u-246.7" who="#PodsekretarzStanuwKomitecieBadańNaukowychJanKrzysztofFrąckowiak">Kto z pań i panów senatorów jest za przyjęciem uchwały w sprawie ustawy o zmianie ustawy o utworzeniu Komitetu Badań Naukowych, ażeby nie wnosić poprawek do tej ustawy?</u>
          <u xml:id="u-246.8" who="#PodsekretarzStanuwKomitecieBadańNaukowychJanKrzysztofFrąckowiak">Kto jest przeciwny?</u>
          <u xml:id="u-246.9" who="#PodsekretarzStanuwKomitecieBadańNaukowychJanKrzysztofFrąckowiak">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-246.10" who="#PodsekretarzStanuwKomitecieBadańNaukowychJanKrzysztofFrąckowiak">Proszę o wynik. Za wnioskiem głosowało 72 senatorów, głosów przeciwnych i wstrzymujących się nie było.</u>
          <u xml:id="u-246.11" who="#komentarz">(Głosowanie nr 3).</u>
          <u xml:id="u-246.12" who="#PodsekretarzStanuwKomitecieBadańNaukowychJanKrzysztofFrąckowiak">Stwierdzam, że Senat przyjął uchwałę w sprawie ustawy o zmianie ustawy o utworzeniu Komitetu Badań Naukowych o niewnoszeniu poprawek do tej ustawy.</u>
          <u xml:id="u-246.13" who="#PodsekretarzStanuwKomitecieBadańNaukowychJanKrzysztofFrąckowiak">Wysoki Senacie, w związku z tym, że w dalszym ciągu nie ma druków dotyczących ordynacji wyborczej, ogłaszam teraz przerwę do godziny 14.00.</u>
          <u xml:id="u-246.14" who="#PodsekretarzStanuwKomitecieBadańNaukowychJanKrzysztofFrąckowiak">W czasie przerwy przewodniczący komisji spotkają się z Prezydium Senatu.</u>
          <u xml:id="u-246.15" who="#PodsekretarzStanuwKomitecieBadańNaukowychJanKrzysztofFrąckowiak">Ponieważ do godziny 13.30 druki na pewno nie będą gotowe, warto wykorzystać przerwę na obiad.</u>
          <u xml:id="u-246.16" who="#komentarz">(Przerwa w obradach od godziny 12 minut 18 do godziny 14 minut 01)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-247">
          <u xml:id="u-247.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę państwa senatorów o zajęcie miejsc, wznawiamy obrady po przerwie. Zapraszam panów senatorów sekretarzy. Pan senator Lewoc, proszę bardzo.</u>
          <u xml:id="u-247.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Powracamy do punktu pierwszego porządku dziennego: stanowisko Senatu w sprawie ustawy „Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej”.</u>
          <u xml:id="u-247.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Przypominam, że w dniu wczorajszym zakończono debatę nad tym punktem, dzisiaj zebrały się komisje. Stanowiska komisji, wnioski są zawarte w druku nr 179Z. To jest formalna poprawka: nie w druku nr 178Z, bo tam są poprawki spółdzielcze, ale w druku nr 179Z.</u>
          <u xml:id="u-247.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Czy któryś ze sprawozdawców wnioskodawców chciałby zabrać głos?</u>
          <u xml:id="u-247.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Pan senator Piotrowski. Bardzo proszę. Panie Senatorze.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-248">
          <u xml:id="u-248.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-248.1" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawki są, jak sądzę, dość czytelne, chciałbym odnieść się tylko do pewnych problemów węzłowych, mianowicie do problemu wynikającego z art. 79 ust. 3 i do tej części na stronie szóstej, która dotyczy art. 166 ust. 3.</u>
          <u xml:id="u-248.2" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Artykuł 79 ust. 3 to problem preferencji dla tych klubów parlamentarnych, które według ustawy sejmowej bezpośrednio po wyborach w 1993 r. wprowadziły do Sejmu kluby parlamentarne liczące co najmniej piętnastu posłów. Poprawka zmierza do tego, by to kryterium odnieść do dnia zarządzenia wyborów, ale inaczej jeszcze: przenosi tę preferencję do przepisów przechodnich, do art. 166, a więc do przepisów, które mają znaczenie tylko przy pierwszych wyborach dokonywanych na podstawie tej ustawy. To chciałem bardzo wyraźnie powiedzieć. Uważam, że to jest problem, który w szczególny sposób wymaga tutaj wyjaśnienia.</u>
          <u xml:id="u-248.3" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Mamy wspólne stanowiska komisji, pozostają jeszcze do głosowania stanowiska odrębne. Sądzę, że więcej w tym momencie wyjaśniać nie trzeba, byłoby to bowiem powtarzanie debaty, a reszta jest już jasna.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-249">
          <u xml:id="u-249.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Bardzo dziękuję.</u>
          <u xml:id="u-249.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę bardzo, pan senator…</u>
          <u xml:id="u-249.2" who="#komentarz">(Senator Franciszek Połomski: Jeszcze prośba do pana przewodniczącego, żeby wyjaśnił sprawę sobót i niedziel, dlaczego ten problem został ujęty inaczej niż we wnioskach.)</u>
          <u xml:id="u-249.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dobrze. Proszę bardzo, Panie Senatorze.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-250">
          <u xml:id="u-250.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Ujęliśmy ten problem zgodnie z konstytucją, wyrażając przekonanie, że każde rozwiązanie wskazujące sobotę czy niedzielę byłoby sprzeczne z konstytucją, zawężałoby uprawnienia prezydenta, który według art. 4 konstytucji ma prawo zarządzić wybory w dzień wolny. W dzień wolny, a więc nie możemy przyjąć ani soboty, ani niedzieli, ponieważ to jest rozwiązanie sprzeczne z konstytucją. Trzeba by znowelizować konstytucję. Dlatego tak odczytując konstytucję, doszliśmy do jednomyślnego wniosku w tej sprawie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-251">
          <u xml:id="u-251.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Czy ktoś z państwa senatorów sprawozdawców, wnioskodawców chciałby jeszcze zabrać głos? Nie widzę, dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-251.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę państwa, przegłosujemy zgodnie z treścią tego druku wniosek o odrzucenie ustawy, następnie wniosek o jej przyjęcie, a w przypadku nieuzyskania większości głosów przez żaden z tych wniosków, będziemy głosować poprawki.</u>
          <u xml:id="u-251.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Chcę powiedzieć, że jeżeli gdziekolwiek jest napisane, że z tą poprawką związane są inne poprawki, to rozumiem, że to jest integralna część danej poprawki i nie będziemy już głosować poprawek uzupełniających. Przyjęcie danej poprawki oznacza zarazem przyjęcie poprawek z nią związanych.</u>
          <u xml:id="u-251.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o przygotowanie się do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-251.4" who="#komentarz">(Głosy z sali: Aparaty nie działają. Proszę włączyć aparaty.)</u>
          <u xml:id="u-251.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Pytam panie i panów senatorów, kto jest za wnioskiem o odrzucenie ustawy w całości?</u>
          <u xml:id="u-251.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciw temu wnioskowi?</u>
          <u xml:id="u-251.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-251.8" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o dyscyplinę, samokontrolę w trakcie głosowania, żeby później uniknąć poprawiania.</u>
          <u xml:id="u-251.9" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Za wnioskiem głosowało 12 senatorów, 54 było przeciwko, 7 senatorów wstrzymało się od głosowania.</u>
          <u xml:id="u-251.10" who="#komentarz">(Głosowanie nr 4).</u>
          <u xml:id="u-251.11" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Wniosek został odrzucony.</u>
          <u xml:id="u-251.12" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Głosujemy nad wnioskiem o przyjęcie ustawy bez poprawek. Proszę włączyć aparaturę.</u>
          <u xml:id="u-251.13" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Zapytuję panie i panów senatorów, kto jest za przyjęciem ustawy bez poprawek?</u>
          <u xml:id="u-251.14" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciw temu wnioskowi?</u>
          <u xml:id="u-251.15" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-251.16" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik. Za wnioskiem głosowało 25 senatorów, 45 było przeciwko, 5 senatorów wstrzymało się od głosowania.</u>
          <u xml:id="u-251.17" who="#komentarz">(Głosowanie nr 5).</u>
          <u xml:id="u-251.18" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Wniosek został odrzucony.</u>
          <u xml:id="u-251.19" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Przystępujemy do głosowania poprawek.</u>
          <u xml:id="u-251.20" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Czy mogę prosić któregoś ze sprawozdawców - jeśli można, pana senatora Piotrowskiego - o komentarz do poszczególnych poprawek?</u>
          <u xml:id="u-251.21" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Głosujemy poprawkę pierwszą. Ta poprawka nie wymaga komentarza, jak rozumiem. Zastępuje się wyrazy: „wolna sobota” wyrazami: „dzień wolny od pracy”. Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-251.22" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto z państwa senatorów jest za przyjęciem poprawki numer jeden?</u>
          <u xml:id="u-251.23" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciw tej poprawce?</u>
          <u xml:id="u-251.24" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-251.25" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję. Proszę o wynik.</u>
          <u xml:id="u-251.26" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Za poprawką głosowało 64 senatorów, 10 było przeciw, wstrzymało się od głosu 5 osób.</u>
          <u xml:id="u-251.27" who="#komentarz">(Głosowanie nr 6).</u>
          <u xml:id="u-251.28" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-251.29" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer dwa. Bardzo proszę o komentarz, Panie Senatorze.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-252">
          <u xml:id="u-252.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka druga, ust. 2 zmierza do likwidacji progu dla koalicji wyborczej.</u>
          <u xml:id="u-252.1" who="#komentarz">(Głos z sali: Bez progów…)</u>
          <u xml:id="u-252.2" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Bez progów. Koalicja wyborcza bez progów, taki sam próg, jak w ust. 1.</u>
          <u xml:id="u-252.3" who="#komentarz">(Wicemarszałek Andrzej Czapski: Czyli koalicja miałaby próg 5%, tak jak pojedyncze ugrupowania?)</u>
          <u xml:id="u-252.4" who="#SenatorWalerianPiotrowski">W tym stanie, bo później są jeszcze dalsze poprawki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-253">
          <u xml:id="u-253.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-253.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem poprawki drugiej?</u>
          <u xml:id="u-253.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciw tej poprawce?</u>
          <u xml:id="u-253.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-253.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję. Proszę o wynik.</u>
          <u xml:id="u-253.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Za przyjęciem poprawki głosowało 38 senatorów, 32 było przeciwko, 3 osoby wstrzymały się od głosowania.</u>
          <u xml:id="u-253.6" who="#komentarz">(Głosowanie nr 7).</u>
          <u xml:id="u-253.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka została odrzucona.</u>
          <u xml:id="u-253.8" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">W tej chwili poprawka druga „b”, jak rozumiem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-254">
          <u xml:id="u-254.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka druga „b” w ust. 1 zawiera obniżenie progu procentowego dla kandydatów z listy okręgowej, a w pkcie 2 w ust. 2 - dla koalicji wyborczej. To jest wniosek większości połączonych komisji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-255">
          <u xml:id="u-255.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Z 5% i 8%, na 3% i 5%.</u>
          <u xml:id="u-255.1" who="#komentarz">(Senator Walerian Piotrowski: Tak jest.)</u>
          <u xml:id="u-255.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-255.3" who="#komentarz">(Senator Walerian Piotrowski: Można też głosować łącznie.)</u>
          <u xml:id="u-255.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Tak, głosujemy łącznie poprawkę „b” razem ze związanymi z nią poprawkami. Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-255.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem tej poprawki?</u>
          <u xml:id="u-255.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko tej poprawce?</u>
          <u xml:id="u-255.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-255.8" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dwie osoby. Proszę o sprawdzenie… Jeszcze jedna osoba. Proszę o sprawdzenie głosowania… Trudno, nie będziemy czekać.</u>
          <u xml:id="u-255.9" who="#komentarz">(Senator Edward Wende: To może być zasadnicza różnica.)</u>
          <u xml:id="u-255.10" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Nie, nie będzie różnicy.</u>
          <u xml:id="u-255.11" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik. Za poprawką głosowało 35 senatorów, przeciw 42, 6 wstrzymało się od głosu.</u>
          <u xml:id="u-255.12" who="#komentarz">(Głosowanie nr 8).</u>
          <u xml:id="u-255.13" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka została odrzucona.</u>
          <u xml:id="u-255.14" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer trzy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-256">
          <u xml:id="u-256.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka trzecia obniża próg ogólnopolskiej listy kandydatów z 7% do 5%.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-257">
          <u xml:id="u-257.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-257.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem tej poprawki?</u>
          <u xml:id="u-257.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-257.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-257.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję. Proszę o wynik.</u>
          <u xml:id="u-257.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Za poprawką głosowało 31 senatorów, przeciw 43, wstrzymało się 9.</u>
          <u xml:id="u-257.6" who="#komentarz">(Głosowanie nr 9).</u>
          <u xml:id="u-257.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka została odrzucona.</u>
          <u xml:id="u-257.8" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer cztery.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-258">
          <u xml:id="u-258.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka czwarta stanowi rozwinięcie kalendarza wyborczego i wyznacza czynności prezydenta Rzeczypospolitej dotyczące terminowi wynika z doświadczeń komisji wyborczej. To jest problem kalendarza.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-259">
          <u xml:id="u-259.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-259.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem tej poprawki?</u>
          <u xml:id="u-259.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-259.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-259.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję. Proszę o wynik.</u>
          <u xml:id="u-259.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Za przyjęciem poprawki głosowało 44 senatorów, przeciw 33, 9 osób wstrzymało się od głosowania.</u>
          <u xml:id="u-259.6" who="#komentarz">(Głosowanie nr 10).</u>
          <u xml:id="u-259.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-259.8" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer pięć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-260">
          <u xml:id="u-260.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka piąta jest uzupełnieniem art. 10 i określa czas, który musi być przeznaczony na zebranie podpisów pod listami wyborczymi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-261">
          <u xml:id="u-261.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Tak jest. Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-261.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem poprawki?</u>
          <u xml:id="u-261.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciw poprawce?</u>
          <u xml:id="u-261.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-261.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Cztery osoby spośród państwa senatorów nie głosowały. Proszę sprawdzić… Jeszcze dwie osoby.</u>
          <u xml:id="u-261.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję, proszę o wynik i wydruk.</u>
          <u xml:id="u-261.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Za poprawką głosowało 56 senatorów, przeciw 18, 10 osób wstrzymało się od głosowania.</u>
          <u xml:id="u-261.7" who="#komentarz">(Głosowanie nr 11).</u>
          <u xml:id="u-261.8" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-261.9" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer sześć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-262">
          <u xml:id="u-262.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka szósta skreśla ust. 2, jest związana z art. 96 konstytucji, który przyznaje prawo wyborcze tylko obywatelom polskim; z powodów konstytucyjnych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-263">
          <u xml:id="u-263.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Prosiłbym obsługę o wcześniejsze włączanie aparatury, żeby nie czekać.</u>
          <u xml:id="u-263.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-263.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem poprawki?</u>
          <u xml:id="u-263.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko tej poprawce?</u>
          <u xml:id="u-263.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-263.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję. Proszę o wynik. Za poprawką głosowało 66 senatorów, przeciw 6, 12 wstrzymało się od głosu.</u>
          <u xml:id="u-263.6" who="#komentarz">(Głosowanie nr 12).</u>
          <u xml:id="u-263.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-263.8" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer siedem, proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-264">
          <u xml:id="u-264.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka siódma została zgłoszona w czasie debaty przez pana senatora Bohdanowicza. Komisja nie poparła jej z uwagi na to, że terminologia obecnej ordynacji wyborczej jest zgodna z aktualnie obowiązującym ustawodawstwem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-265">
          <u xml:id="u-265.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-265.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem poprawki?</u>
          <u xml:id="u-265.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-265.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-265.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję. Proszę o wynik.</u>
          <u xml:id="u-265.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka została odrzucona 62 głosami, przy 11 głosach za i 13 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-265.6" who="#komentarz">(Głosowanie nr 13).</u>
          <u xml:id="u-265.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer osiem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-266">
          <u xml:id="u-266.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka ósma uzupełnia art. 19 o znane kodeksowi postępowania administracyjnego uprawnienie: wójt lub burmistrz może we własnym zakresie rozpoznać złożoną skargę bez potrzeby przesyłania do organu odwoławczego, w przypadku gdy uznaje jej zasadność. Chodzi o skrócenie postępowania w tym zakresie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-267">
          <u xml:id="u-267.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-267.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem tej poprawki?</u>
          <u xml:id="u-267.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-267.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-267.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję. Proszę o wynik.</u>
          <u xml:id="u-267.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Za poprawką głosowało 72 senatorów, przeciw 9, 4 wstrzymało się od głosowania.</u>
          <u xml:id="u-267.6" who="#komentarz">(Głosowanie nr 14).</u>
          <u xml:id="u-267.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-267.8" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer dziewięć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-268">
          <u xml:id="u-268.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawkę dziewiąta stanowi wniosek mniejszości prezentowany na forum Senatu przez pana senatora Andrzejewskiego i zmierza do tego, aby udowodnienie polskiego obywatelstwa nie musiało odbywać się na podstawie ważnego polskiego paszportu. Pragnę zwrócić uwagę, że problem ten dla najbliższych wyborów rozwiązuje, zgodnie z tą poprawką, art. 166 §1 ustawy ordynacyjnej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-269">
          <u xml:id="u-269.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-269.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem tej poprawki?</u>
          <u xml:id="u-269.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-269.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-269.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik.</u>
          <u xml:id="u-269.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka została odrzucona 50 głosami, przy 22 głosach za i 13 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-269.6" who="#komentarz">(Głosowanie nr 15).</u>
          <u xml:id="u-269.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer dziesięć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-270">
          <u xml:id="u-270.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Ma ona charakter legislacyjny, dostosowuje terminologię tego przepisu do obowiązującej w ustawodawstwie. Nie ma kierownika aresztu śledczego, jest tylko naczelnik.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-271">
          <u xml:id="u-271.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-271.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem tej poprawki?</u>
          <u xml:id="u-271.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-271.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-271.4" who="#komentarz">(Senator Edward Wende: Panie Marszałku, trochę za szybko.)</u>
          <u xml:id="u-271.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę państwa, moje pytanie jest tylko formalne, bo państwo możecie w danym momencie głosować tak jak…</u>
          <u xml:id="u-271.6" who="#komentarz">(Senator Edward Wende: Podniesienie ręki jest po to, żeby mieć orientację.)</u>
          <u xml:id="u-271.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Przepraszam, tak jest.</u>
          <u xml:id="u-271.8" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik.</u>
          <u xml:id="u-271.9" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Za poprawką głosowało 76 senatorów, przeciw 2, 4 wstrzymało się od głosu.</u>
          <u xml:id="u-271.10" who="#komentarz">(Głosowanie nr 16).</u>
          <u xml:id="u-271.11" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-271.12" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer jedenaście.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-272">
          <u xml:id="u-272.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka jedenasta dotyczy obwodów głosowania dla wyborców przebywających na polskich statkach i zmierza do tego, by obwód taki mógł być utworzony wtedy, gdy na statku przebywa co najmniej 15 wyborców, i by termin do złożenia wniosku o utworzenie takiego obwodu wynosił nie 10, ale 30 dni. Prezentował tę poprawkę na posiedzeniu plenarnym pan senator Hałasa, była przedstawiana również w dokumentach związków zawodowych marynarzy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-273">
          <u xml:id="u-273.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-273.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto z państwa senatorów jest za przyjęciem tej poprawki?</u>
          <u xml:id="u-273.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-273.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-273.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik. Za poprawką głosowało 72 senatorów, przeciw 9, 4 wstrzymało się od głosowania.</u>
          <u xml:id="u-273.5" who="#komentarz">(Głosowanie nr 17).</u>
          <u xml:id="u-273.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-273.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer dwanaście.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-274">
          <u xml:id="u-274.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka dwunasta jest wnioskiem mniejszości, ma na celu związanie obwodów głosowania na statkach nie z okręgiem Warszawa Śródmieście, ale z okręgiem wyborczym właściwym dla siedziby armatora. Przy czym chodzi o głosowanie na statkach polskich, które siedzibę armatora mają w Polsce.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-275">
          <u xml:id="u-275.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Tak jest. Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-275.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem tej poprawki?</u>
          <u xml:id="u-275.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-275.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-275.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik.</u>
          <u xml:id="u-275.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka została przyjęta 44 głosami, przy 31 głosach sprzeciwu i 11 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-275.6" who="#komentarz">(Głosowanie nr 18).</u>
          <u xml:id="u-275.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer trzynaście.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-276">
          <u xml:id="u-276.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka trzynasta postuluje zamianę uprawnień do zgłaszania sędziów, których Państwowa Komisja Wyborcza powołała w skład Okręgowej Komisji Wyborczej. Dotychczas pozostawało to w gestii ministra sprawiedliwości. Zgodnie z propozycją mniejszości, powinno to należeć do Krajowej Rady Sądownictwa. Poprawka nie uzyskała poparcia większości.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-277">
          <u xml:id="u-277.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-277.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem poprawki numer trzynaście?</u>
          <u xml:id="u-277.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko tej poprawce?</u>
          <u xml:id="u-277.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-277.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik.</u>
          <u xml:id="u-277.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka została odrzucona 53 głosami, przy 17 głosach za i 16 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-277.6" who="#komentarz">(Głosowanie nr 19).</u>
          <u xml:id="u-277.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę bardzo, poprawka numer czternaście.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-278">
          <u xml:id="u-278.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka numer czternaście zmniejsza liczbę niezbędnego poparcia dla listy okręgowej z pięciu do trzech tysięcy wyborców. W przypadku przyjęcia ma ona również konsekwencje wart. 81 ust. 5.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-279">
          <u xml:id="u-279.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-279.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto z państwa senatorów jest za przyjęciem tej poprawki?</u>
          <u xml:id="u-279.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko tej poprawce?</u>
          <u xml:id="u-279.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-279.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik. Poprawka została przyjęta 48 głosami, przy 35 głosach sprzeciwu i 2 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-279.5" who="#komentarz">(Głosowanie nr 20).</u>
          <u xml:id="u-279.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer piętnaście.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-280">
          <u xml:id="u-280.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka piętnasta zmienia zasadę, która pozwala rejestrować listy wyborcze bez list poparcia. Zamiast połowy okręgów wyborczych ustala pięć okręgów wyborczych. Jest to wniosek większości połączonych komisji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-281">
          <u xml:id="u-281.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-281.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem tej poprawki?</u>
          <u xml:id="u-281.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko?</u>
          <u xml:id="u-281.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-281.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik.</u>
          <u xml:id="u-281.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka została przyjęta 43 głosami, przy 39 głosach sprzeciwu i 3 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-281.6" who="#komentarz">(Głosowanie nr 21).</u>
          <u xml:id="u-281.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer szesnaście.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-282">
          <u xml:id="u-282.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka szesnasta w pkcie „a” zmierza do skreślenia preferencji partii politycznych, które posiadają w Sejmie klub parlamentarny liczący co najmniej piętnastu posłów, po odbytych wyborach. Proponuje się zupełnie skreślenie tej preferencji. Jest to wniosek mniejszości połączonych komisji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-283">
          <u xml:id="u-283.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Głosujemy tylko poprawkę szesnaście „ a”.</u>
          <u xml:id="u-283.1" who="#komentarz">(Senator Walerian Piotrowski: Tak jest.)</u>
          <u xml:id="u-283.2" who="#komentarz">(Senator Anna Bogucka-Skowrońska: Aparaty nie działają.)</u>
          <u xml:id="u-283.3" who="#komentarz">(Senator Edward Wende: Trzeba poruszać kartą.)</u>
          <u xml:id="u-283.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-283.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem tej poprawki?</u>
          <u xml:id="u-283.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko tej poprawce?</u>
          <u xml:id="u-283.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-283.8" who="#komentarz">(Głos z sali: Aparaty nie działają!)</u>
          <u xml:id="u-283.9" who="#komentarz">(Głos z sali: Działają…)</u>
          <u xml:id="u-283.10" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Działają, wszystko działa dobrze.</u>
          <u xml:id="u-283.11" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik. Poprawka została odrzucona 52 głosami, przy 27 głosach za i 5 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-283.12" who="#komentarz">(Głosowanie nr 22).</u>
          <u xml:id="u-283.13" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka szesnaście „b”.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-284">
          <u xml:id="u-284.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka szesnaście „b” utrzymuje te preferencje dla klubu liczącego co najmniej piętnastu posłów w dniu zarządzenia wyborów.</u>
          <u xml:id="u-284.1" who="#komentarz">(Senator Krzysztof Piesiewicz: Jeszcze raz proszę.)</u>
          <u xml:id="u-284.2" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka w ust. 3 utrzymuje preferencję zwalniającą od obowiązku pozyskiwania podpisów wyborców dla komitetu wyborczego, którego członkowie będący posłami w dniu zarządzenia wyborów tworzą w Sejmie klub liczący co najmniej piętnastu posłów. Odniesienie do dnia zarządzenia wyborów.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-285">
          <u xml:id="u-285.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">A więc nie do początku kadencji…</u>
          <u xml:id="u-285.1" who="#komentarz">(Senator Walerian Piotrowski: Ale do dnia zarządzenia wyborów.)</u>
          <u xml:id="u-285.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Czyli do chwili zarządzenia wyborów.</u>
          <u xml:id="u-285.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-285.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem poprawki?</u>
          <u xml:id="u-285.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko tej poprawce?</u>
          <u xml:id="u-285.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-285.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik.</u>
          <u xml:id="u-285.8" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka została przyjęta 72 głosami, przy 11 głosach sprzeciwu i 1 głosie wstrzymującym się.</u>
          <u xml:id="u-285.9" who="#komentarz">(Głosowanie nr 23).</u>
          <u xml:id="u-285.10" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka „c”. Czy ona jest aktualna?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-286">
          <u xml:id="u-286.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Tak, Panie Marszałku, jest to poprawka aktualna. Zmierza do tego, by z tej instytucji, art. 79 ust. 3, uczynić tylko przepis przejściowy, by zasada preferencji odnosiła się nie do wszystkich wyborów, które będą odbywać się na podstawie tej ordynacji, jeśli się będą odbywać, ale tylko do tych, które będą pierwsze po wejściu w życie tę ordynacji.</u>
          <u xml:id="u-286.1" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Komisje ten wniosek poparły. Został on tutą wydzielony do głosowania z przyczyn technicznych i z konieczności większej jasności. Konsekwencją przyjęcia tej poprawki będzie skreślenie ust. 3. Ustęp 3 nie będzie wtedy potrzebny w art 79, a znajdzie się w przepisach przejściowych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-287">
          <u xml:id="u-287.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Czyli ta poprawka ma związek z poprzednio przegłosowaną poprawką?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-288">
          <u xml:id="u-288.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Tak jest. I zasadę już przegłosowaliśmy, a teraz przenosimy tę zasadę ze stałych przepisów ordynacji…</u>
        </div>
        <div xml:id="div-289">
          <u xml:id="u-289.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Ale jeżeli przyjmiemy poprawkę „c”, to poprawka „b” przyjęta poprzednio ulega skasowaniu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-290">
          <u xml:id="u-290.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Nie, Panie Marszałku, dotyczy to tylko miejsce wpisania tej poprawki.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-291">
          <u xml:id="u-291.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Rozumiem. Tak jest.</u>
          <u xml:id="u-291.1" who="#komentarz">(Senator Ryszard Bender: A skutki związane z tą poprawką są tutaj opisane.)</u>
          <u xml:id="u-291.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Tak, ale już wtedy nie będzie art. 79, ale art. 166.</u>
          <u xml:id="u-291.3" who="#komentarz">(Senator Walerian Piotrowski: Tak. Trzeciego nie będzie.)</u>
          <u xml:id="u-291.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-291.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem tej poprawki?</u>
          <u xml:id="u-291.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko tej poprawce?</u>
          <u xml:id="u-291.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-291.8" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dwie osoby proszę jeszcze o sprawdzenie. Proszę o wynik.</u>
          <u xml:id="u-291.9" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka została przyjęta 50 głosami, przy 29 głosach sprzeciwu i 6 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-291.10" who="#komentarz">(Głosowanie nr 24).</u>
          <u xml:id="u-291.11" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę bardzo, poprawka numer siedemnaście.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-292">
          <u xml:id="u-292.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Jest to uzupełnienie wymogów art. 81 ust. 5. Kandydat zobowiązany jest złożyć oświadczenie stwierdzające, czy był funkcjonariuszem służb tajnych itd. Jest to wniosek połączonych komisji, większości oczywiście.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-293">
          <u xml:id="u-293.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-293.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto z państwa senatorów jest za przyjęciem poprawki numer siedemnaście?</u>
          <u xml:id="u-293.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko tej poprawce?</u>
          <u xml:id="u-293.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-293.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik. Za przyjęciem poprawki głosowało 52 senatorów, przeciw 24, 9 senatorów wstrzymało się od głosowania.</u>
          <u xml:id="u-293.5" who="#komentarz">(Głosowanie nr 25).</u>
          <u xml:id="u-293.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka została przyjęta.</u>
          <u xml:id="u-293.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer osiemnaście.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-294">
          <u xml:id="u-294.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka osiemnasta zmierza do objęcia ochroną również symboli graficznych komitetów wyborczych, a nie tylko nazwy i skrótów nazwy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-295">
          <u xml:id="u-295.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-295.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem tej poprawki?</u>
          <u xml:id="u-295.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko tej poprawce?</u>
          <u xml:id="u-295.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-295.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Jeszcze dwie osoby, bardzo proszę o sprawdzenie.</u>
          <u xml:id="u-295.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik. Poprawka została przyjęta 69 głosami, przy 7 głosach sprzeciwu i 6 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-295.6" who="#komentarz">(Głosowanie nr 26).</u>
          <u xml:id="u-295.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer dziewiętnaście.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-296">
          <u xml:id="u-296.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka dziewiętnasta zmierza do tego, by wyborca mógł udzielić poparcia tylko jednej liście okręgowej. Większość komisji nie udzieliła tej poprawce poparcia z uwagi na to, że komitet wyborczy nie ma możliwości sprawdzenia, czy wyborca nie udzielił poparcia innym. A konsekwencje negatywne ponosiłby komitet wyborczy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-297">
          <u xml:id="u-297.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-297.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-297.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem tej poprawki?</u>
          <u xml:id="u-297.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko tej poprawce?</u>
          <u xml:id="u-297.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-297.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dwie osoby nie głosowały.</u>
          <u xml:id="u-297.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik. Poprawka została odrzucona 65 głosami, przy 6 głosach za, 11 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-297.7" who="#komentarz">(Głosowanie nr 27).</u>
          <u xml:id="u-297.8" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer dwadzieścia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-298">
          <u xml:id="u-298.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka dwudziesta zmierza do tego, by obywatel polski, który jest wpisany na listę wyborców, mógł swoją tożsamość udowodnić nie tylko dokumentami uwzględnionymi w art. 88 ust. 2, ale także każdym innym dokumentem umożliwiającym stwierdzenie tożsamości. Tak jak w dotychczasowej ordynacji wyborczej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-299">
          <u xml:id="u-299.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Czy ona ma związek z poprzednio głosowaną poprawką?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-300">
          <u xml:id="u-300.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Nie, tamta dotyczyła obywateli polskich za granicą, a ta dotyczy obywateli polskich w kraju.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-301">
          <u xml:id="u-301.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Rozumiem. Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-301.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem poprawki dwudziestej?</u>
          <u xml:id="u-301.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-301.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-301.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik. Poprawka została przyjęta 64 głosami, przy 15 głosach sprzeciwu i 4 wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-301.5" who="#komentarz">(Głosowanie nr 28).</u>
          <u xml:id="u-301.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę, poprawka dwudziesta pierwsza.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-302">
          <u xml:id="u-302.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka numer dwadzieścia jeden w art. 91 ust. 2, zmierza do zmiany uprawnienia do zgłoszenia listy ogólnopolskiej. To uprawnienie, według ustawy, przysługuje tylko tym komitetom wyborczym, które zarejestrowały listy okręgowe co najmniej w połowie okręgów wyborczych bądź spełniają warunki określone w art. 79 ust. 3, obecnie art 166. Poprawka zmierza do zmniejszenia tego wymogu do pięciu okręgów wyborczych.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-303">
          <u xml:id="u-303.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-303.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem poprawki numer dwadzieścia jeden?</u>
          <u xml:id="u-303.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko poprawce?</u>
          <u xml:id="u-303.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-303.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik. Poprawka została przyjęta 42 głosami, przy 40 głosach sprzeciwu i 1 głosie wstrzymującym się.</u>
          <u xml:id="u-303.5" who="#komentarz">(Głosowanie nr 29).</u>
          <u xml:id="u-303.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer dwadzieścia dwa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-304">
          <u xml:id="u-304.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka dwudziesta druga skreśla ust. 3 w art. 111, stanowiący o tym, że jeżeli danej liście przypada liczba mandatów większa od liczby umieszczonych na niej kandydatów, to mandaty te przydziela się liście, która uzyskała kolejno największą liczbę mandatów. Propozycja skreślenia, jak państwo wiecie, wynika z tego, że mogłoby nastąpić przydzielenie tych głosów liście programowo odmiennej. Jeżeli ten ustęp skreślimy, to głosy nie zginą. Albowiem według art. 112, zostaną przydzielone liście ogólnopolskiej, stosownie do zasad wynikających z rozdziału mandatów na tej liście.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-305">
          <u xml:id="u-305.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-305.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-305.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem poprawki dwudziestej drugiej?</u>
          <u xml:id="u-305.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko poprawce?</u>
          <u xml:id="u-305.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-305.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik. Poprawka została przyjęta 61 głosami, przy 12 głosach sprzeciwu i 11 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-305.6" who="#komentarz">(Głosowanie nr 30).</u>
          <u xml:id="u-305.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer dwadzieścia trzy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-306">
          <u xml:id="u-306.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka dwudziesta trzecia zmierza do skreślenia art. 130, który stanowi, że w razie podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały o nieważności wyborów, kończy się kadencja Sejmu. Ponieważ problem zakończenia kadencji Sejmu jest przedmiotem regulacji konstytucyjnej, wniosek mniejszości komisji zmierza do skreślenia art. 130. W przypadku gdyby wniosek nie został przyjęty, w grę wejdzie propozycja zmiany zapisu art. 130.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-307">
          <u xml:id="u-307.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Rozumiem, że poprawki wykluczają się wzajemnie?</u>
          <u xml:id="u-307.1" who="#komentarz">(Senator Walerian Piotrowski: Tak jest.)</u>
          <u xml:id="u-307.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Przyjęcie poprawki „a”, wyklucza głosowanie poprawki „b”.</u>
          <u xml:id="u-307.3" who="#komentarz">(Senator Walerian Piotrowski: Tak jest.)</u>
          <u xml:id="u-307.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie poprawki dwadzieścia trzy „a”.</u>
          <u xml:id="u-307.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem tej poprawki?</u>
          <u xml:id="u-307.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko poprawce?</u>
          <u xml:id="u-307.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-307.8" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik. Nie mamy wyniku. Mam wynik wyświetlony na monitorze. 46 głosów przeciwko, 23 głosy za, 14 głosów wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-307.9" who="#komentarz">(Głosowanie nr 31).</u>
          <u xml:id="u-307.10" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka została odrzucona.</u>
          <u xml:id="u-307.11" who="#komentarz">(Senator Edward Wende: Ale co się stało?)</u>
          <u xml:id="u-307.12" who="#komentarz">(Senator Leszek Piotrowski: Chcemy wiedzieć.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-308">
          <u xml:id="u-308.0" who="#SenatorWaldemarBohdanowicz">Panie Marszałku! Chcielibyśmy usłyszeć wyniki w takiej kolejności, w jakiej powinny być na tablicy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-309">
          <u xml:id="u-309.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Za przyjęciem poprawki głosowało 23 senatorów, przeciwko poprawce 46 senatorów, 14 senatorów wstrzymało się głosowania. Poprawka została odrzucona. Dziękuję uprzejmie.</u>
          <u xml:id="u-309.1" who="#komentarz">(Senator Edward Wende: Czy jest jakaś awaria?)</u>
          <u xml:id="u-309.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Tak, jest.</u>
          <u xml:id="u-309.3" who="#komentarz">(Senator Ryszard Bender: Burza jest.)</u>
          <u xml:id="u-309.4" who="#komentarz">(Senator Walerian Piotrowski: To może przerwiemy głosowanie?)</u>
          <u xml:id="u-309.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Przyrzekam państwu, że wynik zgodny jest ze stanem faktycznym.</u>
          <u xml:id="u-309.6" who="#komentarz">(Senator Walerian Piotrowski: Co do tego nie mamy wątpliwości.)</u>
          <u xml:id="u-309.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Mam wynik na monitorze. Jest także wydruk.</u>
          <u xml:id="u-309.8" who="#komentarz">(Senator Walerian Piotrowski: Przyzwyczailiśmy się po prostu do spoglądania na tablicę.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-310">
          <u xml:id="u-310.0" who="#SenatorWaldemarBohdanowicz">Czy był ktoś, kto nie głosował, Panie Marszałku? Wszyscy głosowali?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-311">
          <u xml:id="u-311.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Nie, nie było nikogo.</u>
          <u xml:id="u-311.1" who="#komentarz">(Senator Waldemar Bohdanowicz: Dziękuję bardzo.)</u>
          <u xml:id="u-311.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Czy jesteśmy w stanie usunąć tę awarię?</u>
          <u xml:id="u-311.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Tego głosowania nie jesteśmy już w stanie wyświetlić, natomiast następne być może tak.</u>
          <u xml:id="u-311.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Wobec tego, na próbę będziemy głosować poprawkę dwadzieścia trzy „b”.</u>
          <u xml:id="u-311.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-311.6" who="#komentarz">(Senator Edward Wende: To znaczy, co będziemy głosować?)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-312">
          <u xml:id="u-312.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Panie Marszałku, ta poprawka nie wchodzi już w rachubę, ponieważ skreślenie z art. 130…</u>
        </div>
        <div xml:id="div-313">
          <u xml:id="u-313.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka „a” została odrzucona, Panie Senatorze.</u>
          <u xml:id="u-313.1" who="#komentarz">(Senator Walerian Piotrowski: Przepraszam, została odrzucona? Źle zrozumiałem. Dziękuję.)</u>
          <u xml:id="u-313.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Tak, tak. Głosujemy poprawkę dwadzieścia trzy „b”.</u>
          <u xml:id="u-313.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto z państwa senatorów jest za przyjęciem tej poprawki?</u>
          <u xml:id="u-313.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko poprawce?</u>
          <u xml:id="u-313.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-313.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik. Poprawka została przyjęta 68 głosami, przy 8 głosach sprzeciwu i 6 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-313.7" who="#komentarz">(Głosowanie nr 32).</u>
          <u xml:id="u-313.8" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer dwadzieścia cztery.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-314">
          <u xml:id="u-314.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka dwudziesta czwarta w art. 131 ust. 3 inaczej niż w ustawie sejmowej określa termin, od którego liczy się czas na złożenie oświadczenia o rezygnacji z zajmowanego stanowiska w związku z uzyskaniem mandatu poselskiego. Doszliśmy do przekonania, że nie można tego czasu liczyć od dnia wyborów, lecz od dnia uzyskania zaświadczenia o wyborze. A jest różnica między tymi terminami.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-315">
          <u xml:id="u-315.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-315.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto z państwa senatorów jest za przyjęciem poprawki numer dwadzieścia cztery?</u>
          <u xml:id="u-315.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko poprawce?</u>
          <u xml:id="u-315.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-315.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik. Poprawka została przyjęta 72 głosami, przy 6 głosach sprzeciwu i 4 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-315.5" who="#komentarz">(Głosowanie nr 33).</u>
          <u xml:id="u-315.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer dwadzieścia pięć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-316">
          <u xml:id="u-316.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka dwudziesta piąta określa w art. 139 ust. 2 termin złożenia zażalenia na postanowienie właściwej okręgowej komisji wyborczej. Nie ma w ustawie tego terminu, jest tylko zapis: czas w którym sąd apelacyjny zobowiązany jest rozpatrzyć to zażalenie. Niezbędny jest także termin, w którym to zażalenie może być złożone - dwadzieścia cztery godziny.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-317">
          <u xml:id="u-317.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-317.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto z państwa senatorów jest za przyjęciem poprawki numer dwadzieścia pięć?</u>
          <u xml:id="u-317.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko?</u>
          <u xml:id="u-317.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-317.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę trzy osoby o sprawdzenie.</u>
          <u xml:id="u-317.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik. Poprawka została przyjęta 71 głosami, przy 8 głosach sprzeciwu i 4 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-317.6" who="#komentarz">(Głosowanie nr 34).</u>
          <u xml:id="u-317.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer dwadzieścia sześć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-318">
          <u xml:id="u-318.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka dwudziesta szósta obejmuje reglamentacją ordynacji wyborczej czas odpłatnych audycji, w odniesieniu do wszystkich nadawców publicznych i niepublicznych. W ustawie sejmowej czas odpłatnych audycji nadawców niepublicznych pozostał poza reglamentacją. W artykule 145 utrzymujemy czas, jaki określony jest w ustawie. Rozszerzamy tylko działanie ustawy także na nadawców niepublicznych i dostosowujemy terminologię do obowiązującej już ustawy o radiofonii i telewizji.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-319">
          <u xml:id="u-319.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-319.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem poprawki numer dwadzieścia sześć?</u>
          <u xml:id="u-319.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko tej poprawce?</u>
          <u xml:id="u-319.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-319.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o wynik. Poprawka została przyjęta 65 głosami, przy 15 głosach sprzeciwu i 4 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-319.5" who="#komentarz">(Głosowanie nr 35).</u>
          <u xml:id="u-319.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer dwadzieścia siedem.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-320">
          <u xml:id="u-320.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">W moim przekonaniu, przyjęcie poprawki dwudziestej szóstej wyklucza już głosowanie nad poprawką numer dwadzieścia siedem.</u>
          <u xml:id="u-320.1" who="#komentarz">(Senator Piotr Andrzejewski: Nie.)</u>
          <u xml:id="u-320.2" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Panie Senatorze, ustaliliśmy w poprawce numer dwadzieścia sześć, że ten czas obejmuje nadawców publicznych i niepublicznych, że będzie wynosił 15% i będzie odpłatny.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-321">
          <u xml:id="u-321.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Czy ktoś jest odmiennego zdania? Nie? Nie głosujemy w takim razie poprawki numer dwadzieścia siedem.</u>
          <u xml:id="u-321.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer dwadzieścia osiem. Proszę, Panie Senatorze.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-322">
          <u xml:id="u-322.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka numer dwadzieścia osiem rozszerza listę podmiotów, które nie mogą przekazywać komitetom wyborczym środków finansowych na cele wyborcze, również o inne podmioty niż wyliczone w pktach od 1 do 5, korzystające z dotacji skarbu państwa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-323">
          <u xml:id="u-323.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-323.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem poprawki numer dwadzieścia osiem?</u>
          <u xml:id="u-323.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko tej poprawce?</u>
          <u xml:id="u-323.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-323.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję. Proszę o wynik. Poprawka została przyjęta 53 głosami, przy 26 głosach sprzeciwu i 3 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-323.5" who="#komentarz">(Głosowanie nr 36).</u>
          <u xml:id="u-323.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer dwadzieścia dziewięć.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-324">
          <u xml:id="u-324.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka numer dwadzieścia dziewięć zmierza do objęcia sankcjami karnymi również przekroczenia limitów czasowych zawartych w art. 145, a więc czasów nadawczych wyborczych audycji propagandowych.</u>
          <u xml:id="u-324.1" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Do tej pory art. 157 obejmuje art. 136, 140 i 141. Chodzi nam o to, by w art. 145 były ujęte również zasady czasu; przekroczenie uprawnień w tym zakresie czy nakazów ograniczeń powodowałoby odpowiedzialność na poziomie wykroczenia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-325">
          <u xml:id="u-325.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie poprawki numer dwadzieścia dziewięć.</u>
          <u xml:id="u-325.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem tej poprawki?</u>
          <u xml:id="u-325.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko tej poprawce?</u>
          <u xml:id="u-325.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto się wstrzymał od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-325.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję. Proszę o wynik. Poprawka została przyjęta 52 głosami, przy 15 głosach sprzeciwu i 16 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-325.5" who="#komentarz">(Głosowanie nr 37).</u>
          <u xml:id="u-325.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer trzydzieści.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-326">
          <u xml:id="u-326.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Poprawka numer trzydzieści w ust. 1 opisuje, w sposób właściwy dla prawa karnego i dla wykroczeń, dyspozycję tego czynu - jest to wykroczenie - i zawiera sankcję do 5 milionów zł. W przypadku nieprzyjęcia tej poprawki, głosowana będzie poprawka „b”, która stanowi o tym, że już sam taki czyn jest występkiem grożącym karą pozbawienia wolności, ograniczenia wolności albo grzywną.</u>
          <u xml:id="u-326.1" who="#komentarz">(Wicemarszałek Andrzej Czapski: Jaka jest różnica między wersją dotychczasową a poprawką?)</u>
          <u xml:id="u-326.2" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Ta wersja jest jak gdyby zbiorcza i obejmuje w jednej dyspozycji przestępstwo, występek oraz wykroczenie, co jest sprzeczne z regułami stanowienia prawa karnego.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-327">
          <u xml:id="u-327.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie poprawki numer trzydzieści „a”.</u>
          <u xml:id="u-327.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem tej poprawki?</u>
          <u xml:id="u-327.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko tej poprawce?</u>
          <u xml:id="u-327.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-327.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję. Proszę o wynik. Poprawka została odrzucona 42 głosami, przy 34 głosach za i 8 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-327.5" who="#komentarz">(Głosowanie nr 38).</u>
          <u xml:id="u-327.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer trzydzieści „b”. Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-328">
          <u xml:id="u-328.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Jak już powiedziałem, poprawka numer trzydzieści „b” różni się sankcjami karnymi i jest proponowana dlatego, że stopień zagrożenia bezpieczeństwa społecznego przez czyn opisany w ust. 1 uznano odpowiednio duży.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-329">
          <u xml:id="u-329.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-329.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem poprawki trzydzieści „b”?</u>
          <u xml:id="u-329.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciwko tej poprawce?</u>
          <u xml:id="u-329.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania? Proszę jeszcze o sprawdzenie trzy osoby… Jeszcze dwie…</u>
          <u xml:id="u-329.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję. Proszę o wynik. Poprawka została przyjęta 48 głosami, przy 24 głosach sprzeciwu i 12 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-329.5" who="#komentarz">(Głosowanie nr 39).</u>
          <u xml:id="u-329.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Poprawka numer trzydzieści jeden. Proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-330">
          <u xml:id="u-330.0" who="#SenatorWalerianPiotrowski">Jest to poprawka i legislacyjna, i eliminująca z dyspozycji art. 158 ust. 2 działanie nieumyślne, uznano bowiem, że penalizacji może podlegać w tym zakresie tylko działanie umyślne.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-331">
          <u xml:id="u-331.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-331.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem poprawki numer trzydzieści jeden?</u>
          <u xml:id="u-331.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-331.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-331.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję. Proszę o wynik. Poprawka została przyjęta 60 głosami, przy 7 głosach sprzeciwu i 13 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-331.5" who="#komentarz">(Głosowanie nr 40).</u>
          <u xml:id="u-331.6" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Głosujemy całość stanowiska Senatu w sprawie ustawy „Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej” wraz z przyjętymi poprawkami. Proszę o głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-331.7" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest za przyjęciem stanowiska Senatu wraz z poprawkami?</u>
          <u xml:id="u-331.8" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto jest przeciw?</u>
          <u xml:id="u-331.9" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Kto wstrzymał się od głosowania?</u>
          <u xml:id="u-331.10" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję. Proszę o wynik. Stwierdzam, że Senat przyjął stanowisko w sprawie ustawy „Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej” wraz z poprawkami przegłosowanymi wcześniej 73 głosami, przy 7 głosach sprzeciwu i 2 głosach wstrzymujących się.</u>
          <u xml:id="u-331.11" who="#komentarz">(Głosowanie nr 41).</u>
          <u xml:id="u-331.12" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję bardzo panu senatorowi. Dziękuję państwu za głosowanie.</u>
          <u xml:id="u-331.13" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Stwierdzam, że porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany.</u>
          <u xml:id="u-331.14" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Czy są oświadczenia? Pan senator Wyględowski, proszę bardzo.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-332">
          <u xml:id="u-332.0" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Panie Marszałku! Panie i Panowie Senatorowie!</u>
          <u xml:id="u-332.1" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Z informacji zawartej w „Gazecie Wyborczej” nr 112 z dnia 15–16 maja 1993 r. wynika, że Konfederacja Polski Niepodległej przeprowadza zakrojoną na skalę kraju akcję pod kryptonimem „Desant”, polegającą między innymi na zbieraniu informacji, robieniu wywiadów o osobach wrogo nastawionych do tej partii.</u>
          <u xml:id="u-332.2" who="#SenatorMieczysławWyględowski">Proszę pana marszałka, jako strażnika praworządności w państwie, o następujące wyjaśnienie: jaka jest ocena formalnoprawna tej partyjnej inicjatywy i czy taka akcja, z uwagi na brak umocowań prawnych, a także bezprecedensowy charakter, nie pozostaje w jawnej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego w demokratycznym państwie i Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej? Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-333">
          <u xml:id="u-333.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję bardzo.</u>
          <u xml:id="u-333.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Głos ma pan senator Ryszard Bender. Bardzo proszę, Panie Senatorze.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-334">
          <u xml:id="u-334.0" who="#SenatorRyszardBender">Panie Marszałku! Wysoka Izbo!</u>
          <u xml:id="u-334.1" who="#SenatorRyszardBender">Kiedy przed kilkoma miesiącami rozpatrywaliśmy ustawę, która eliminowała możliwość korzystania ze zniżek przez nauczycieli, postawiłem wniosek, ażeby i nauczyciele, i emeryci, którzy całe życie strawili na pracy pedagogicznej, mogli te zniżki kolejowe zatrzymać.</u>
          <u xml:id="u-334.2" who="#SenatorRyszardBender">Obecnie sytuacja wygląda tak, że wszystkie szkoły mają możliwość wykupienia zniżki dla swoich pracowników, dla nauczycieli, korzystają z tego, i to bardzo dobrze. W dziwnej sytuacji natomiast znaleźli się emeryci. Nie mogą oni korzystać ze zniżek, a im to jest szczególnie potrzebne dla utrzymania kontaktów z rodziną. Nie mogą korzystać ze zniżek nawet wtedy, gdyby chcieli sami za nie zapłacić.</u>
          <u xml:id="u-334.3" who="#SenatorRyszardBender">Zwracałem się w tej sprawie do ministerstwa edukacji. Powiedziano mi, że jest ono bezradne, nie może stwierdzić, czy mogliby oni wykupywać te zniżki sami, za własne pieniądze. Skierowano mnie do pana ministra Kuronia. Mówiłem mu o tym i dotąd nie ma żadnego echa.</u>
          <u xml:id="u-334.4" who="#SenatorRyszardBender">Apeluję więc do obu panów ministrów, żeby znaleźli jakieś rozwiązanie, które pozwoliłoby nauczycielom emerytom, przynajmniej za własne pieniądze, wykupić zniżki uprawniające do ulgowych przejazdów kolejami. Dziękuję.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-335">
          <u xml:id="u-335.0" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Dziękuję bardzo panu senatorowi za oświadczenie.</u>
          <u xml:id="u-335.1" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Stwierdzam, że nie ma już więcej chętnych do składania oświadczeń.</u>
          <u xml:id="u-335.2" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Informuję, że protokół z dzisiejszego posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w pokoju nr 253.</u>
          <u xml:id="u-335.3" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Porządek dzienny został wyczerpany.</u>
          <u xml:id="u-335.4" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Zawiadamiam jednocześnie, że Konwent Seniorów odbędzie się tuż po zakończeniu posiedzenia.</u>
          <u xml:id="u-335.5" who="#WicemarszałekAndrzejCzapski">Zamykam czterdzieste posiedzenie Senatu Rzeczypospolitej Polskiej drugiej kadencji.</u>
          <u xml:id="u-335.6" who="#komentarz">(Wicemarszałek trzykrotnie uderza laską marszałkowską)</u>
          <u xml:id="u-335.7" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godzinie 14 minut 50)</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>