text_structure.xml
21.6 KB
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
<xi:include href="PPC_header.xml"/>
<TEI>
<xi:include href="header.xml"/>
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
<u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Dnia 26 stycznia 1977 r. Komisje: Nauki i Postępu Technicznego oraz Oświaty i Wychowania, obradujące pod przewodnictwem posłów: Jerzego Nawrockiego (PZPR) i Jaremy Maciszewskiego (PZPR), oceniły system kształcenia, dokształcania i doskonalenia nauczycieli na tle polityki kadrowej w dziedzinie oświaty i wychowania.</u>
<u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">W posiedzeniu wzięli udział: przedstawiciele Ministerstwa Oświaty i Wychowania z ministrem Jerzym Kuberskim, Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki z wiceministrem Januszem Górskim oraz przedstawiciele Komisji Planowania przy Radzie Ministrów, Ministerstwa Finansów Najwyższej Izby Kontroli oraz Prezes ZG ZNP — Bolesław Grześ.</u>
<u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">Podstawą dyskusji był materiał opracowany wspólnie przez Ministerstwo Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki oraz Ministerstwo Oświaty, wprowadzenie wiceministra Janusza Górskiego oraz koreferat posła Marii Riemen (PZPR).</u>
<u xml:id="u-1.3" who="#komentarz">Wiceminister Janusz Górski podkreślił, że podwyższenie kwalifikacji nauczycieli stanowi pierwszoplanowe zadanie w realizacji reformy edukacji narodowej. W rezultacie zmian przeprowadzonych w ostatnich 4 latach utworzono sprawnie działający i spójny system kształcenia na wyższych uczelniach.</u>
<u xml:id="u-1.4" who="#komentarz">Wprowadzenie w życie nowego systemu wpłynęło na wzrost zainteresowania młodzieży zawodem nauczycielskim, o czym świadczy zwiększenie zgłoszeń na stacjonarne studia nauczycielskie.</u>
<u xml:id="u-1.5" who="#komentarz">Wzrosła liczba i kwalifikacje nauczycieli akademickich; w ciągu ubiegłych 4 lat liczba profesorów i docentów w wyższych szkołach pedagogicznych zwiększyła się dwukrotnie, a pracowników naukowo-dydaktycznych prawie 3-krotnie.</u>
<u xml:id="u-1.6" who="#komentarz">Znacznie rozbudowano studia wyższe dla pracujących nauczycieli oraz ułatwiono dostęp do nich. Dobre rezultaty dał eksperyment kierowania na wyższe studia bez egzaminu wstępnego zawodowo czynnych nauczycieli. Początkowe trudności w zakresie studiów dla pracujących nauczycieli zostały rozwiązane przez rejonizację i skrócenie dojazdów do wyższych uczelni. Udoskonalono programy tych studiów maksymalnie, łącząc teorię z praktyką, wprowadzając blok przedmiotów ideologiczno-społecznych i zapewniając właściwe proporcje między przedmiotami pedagogicznymi i kierunkowymi.</u>
<u xml:id="u-1.7" who="#komentarz">Następnie mówca przedstawił problemy, których dotąd nie zdołano w pełni rozwiązać. Należy do nich odpowiednie zwiększenie bazy lokalowej wyższych uczelni oraz poprawa warunków zakwaterowania dokształcających się nauczycieli, zwłaszcza w czasie krótkich sesji w ciągu roku akademickiego.</u>
<u xml:id="u-1.8" who="#komentarz">Dla potrzeb kształcenia nauczycieli wydano centralnie w minionym 5-leciu 129 podręczników i skryptów, zaś uczelnie wydały ich około 600, jednakże nakłady nie zaspokajają jeszcze potrzeb.</u>
<u xml:id="u-1.9" who="#komentarz">Pilnym zadaniem - stwierdził mówca - jest dokładne zbadanie i ustalenie potrzeb w zakresie kształcenia i dokształcania nauczycieli oraz skorelowanie ich z bilansem zatrudnienia absolwentów niektórych kierunków wyższych studiów nauczycielskich.</u>
<u xml:id="u-1.10" who="#komentarz">W koreferacie poseł Maria Riemen (PZPR) przedstawiła oceny podkomisji: szkolnictwa ogólnokształcącego oraz szkolnictwa wyższego.</u>
<u xml:id="u-1.11" who="#komentarz">Nowy system kształcenia i dokształcania nauczycieli według 4-letnlch, jednolitych programów magisterskich, wprowadzono w roku akademickim 1973/74. Poraź pierwszy kształcenie i dokształcanie kadr nauczycielskich powierzono w całości szkolnictwu wyższemu. Realizacja programów rozpoczęła się z rozmachem, o czym świadczy liczba 71,5 tys. studentów przyjętych w ciągu 4 lat na studia stacjonarne oraz 81,5 tys. pracujących nauczycieli przyjętych na studia zaoczne.</u>
<u xml:id="u-1.12" who="#komentarz">Podkomisje szkolnictwa ogólnokształcącego i szkolnictwa wyższego badały funkcjonowanie nowego systemu w czasie wizytacji szkół i uczelni wyższych, spotkań ze studentami, aktywem politycznym, administracyjnym i oświatowym województw: siedleckiego, krakowskiego, bielskiego i gdańskiego. Stwierdzono, że nastąpił wzrost zainteresowania doborem kandydatów na studia nauczycielskie ze strony liceów ogólnokształcących i wyższych uczelni. Zwiększyła się liczba zdolnej młodzieży na studiach nauczycielskich i poprawił się jej skład społeczny, w 1975 r. było wśród studentów tego kierunku 48,4 proc. młodzieży pochodzenia robotniczego i chłopskiego ze zdecydowaną przewagą młodzieży robotniczej.</u>
<u xml:id="u-1.13" who="#komentarz">Zdaniem podkomisji, należałoby nadal doskonalić system rekrutacji na studia nauczycielskie przez: 1) wprowadzenie dodatkowej punktacji za wysoki, stopień zaangażowania kandydatów w pracy organizacji młodzieżowych i pedagogicznych grup fakultatywnych oraz za wzorową postawę ideowo-moralną, 2) badanie sprawdzające przydatność zawodową kandydatów, przy zwiększeniu odpowiedzialności szkół ogólnokształcących za właściwy dobór kandydatów.</u>
<u xml:id="u-1.14" who="#komentarz">Wizytacje poselskie potwierdziły wzrost poziomu wykształcenia młodych nauczycieli, zwłaszcza pod względem teoretycznego i specjalistycznego przygotowania do zawodu. Słabiej natomiast są oni przygotowani pod względem metodycznym i pedagogicznym. Zauważa się zwłaszcza braki w przygotowaniu do funkcji organizatorskich, wychowawczych i opiekuńczych. Dotychczasowy system praktyk nie zabezpiecza skutecznie tego przygotowania.</u>
<u xml:id="u-1.15" who="#komentarz">Pierwsi absolwenci zreformowanych studiów stacjonarnych opuszczą uczelnie w bieżącym roku. Przewiduje się, że w latach 1977-80 studia te kończyć będzie rocznie około 11 tys. absolwentów. Ważnym zadaniem resortu oświaty jest zapewnienie zatrudnienia tych absolwentów, zgodnie z ich kwalifikacjami, gdyż co roku zmniejsza się ilość absolwentów podejmujących pracę w szkolnictwie, przy jednoczesnym niedoborze nauczycieli, zwłaszcza matematyki, języka polskiego, rosyjskiego, języków zachodnio-europejskich oraz początkowego nauczania. Odpływ kwalifikowanych nauczycieli do przemysłu i do szkół przyzakładowych może utrudnić rozwój zbiorczych szkół gminnych. Z tych względów, zdaniem podkomisji, staje się konieczne objęcie absolwentów nauczycielskich kierunków studiów ustawą o planowymi zatrudnieniu.</u>
<u xml:id="u-1.16" who="#komentarz">Specjalnością, która do tej pory nie była dostatecznie uwzględniana w dokształcaniu pracujących nauczycieli, było nauczanie początkowe. Obydwa resorty opracowały koncepcje dwustopniowego dokształcania nauczycieli tej specjalności: obowiązkowe 3-letnie studia I stopnia i możliwość kontynuowania nauki na półtorarocznych studiach magisterskich. Z uwagi na kluczowe znaczenie nauczania początkowego dla całego szkolnictwa, podkomisje wypowiadają się za upowszechnieniem studiów magisterskich, by mogła z nich skorzystać jak największa liczba nauczycieli tej specjalności.</u>
<u xml:id="u-1.17" who="#komentarz">Rozbudowy wymaga również kształcenie i dokształcanie nauczycieli przedmiotów artystycznych, zwłaszcza wychowania plastycznego i muzycznego. W związku z tym podkomisje wnioskują zwiększenie limitu przyjęć nauczycieli z niepełnymi kwalifikacjami na studia zaoczne w wyższych szkołach plastycznych i muzycznych.</u>
<u xml:id="u-1.18" who="#komentarz">Podkomisje wysoko oceniły działalność Instytutu Kształcenia Nauczycieli i jego oddziałów wojewódzkich. Dzięki pracy tego instytutu co roku 68 tys. pedagogów aktualizuje i wzbogaca swoją wiedzę w różnych działach dokształcania i doskonalenia zawodowego organizowanych przez ten instytut.</u>
<u xml:id="u-1.19" who="#komentarz">(Dyskusja.)</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
<u xml:id="u-2.0" who="#PosełJózefWięckowski">Zwrócił uwagę na znaczenie różnych, także prostych środków pomocniczych, jak np. mała poligrafia na uczelniach i wyposażenie jej w kserografy.</u>
<u xml:id="u-2.1" who="#PosełJózefWięckowski">Wśród studiujących matematykę i fizykę obserwuje się tendencję do przechodzenia na studia pedagogiczne, jako rzekomo łatwiejsze, a dające prawo nauczania matematyki i fizyki. Zdaniem posła, trzeba wyjaśnić to nieporozumienie, gdyż idzie przecież o wyższą wiedzę i kwalifikacje w zawodzie, a nie zdobywanie dyplomu wyższej uczelni.</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
<u xml:id="u-3.0" who="#PosełJerzyBukowski">Na tle ogromnego wysiłku, jaki od kilku lat wkłada się w kształcenie i dokształcanie nauczycieli, szczególnie niepokojące są trudności w zatrudnianiu absolwentów wyższych studiów nauczycielskich. Dopełnianie kwalifikacji pracujących nauczycieli i intensywne kształcenie młodzieży na wyższych uczelniach, a z drugiej strony - zmiany organizacyjne w szkolnictwie, powinny zmniejszyć potrzeby kadrowe szkolnictwa. Poseł interpelował, w sprawie sporządzenia bilansu zatrudnienia w oparciu o faktyczne potrzeby.</u>
<u xml:id="u-3.1" who="#PosełJerzyBukowski">Następnie mówca postulował pilną poprawę sytuacji w kształceniu nauczycieli - specjalistów nauczania początkowego, które jest niezwykle ważne dla kształtowania całego rozwoju umysłowego i wychowania młodego pokolenia. Dlatego konieczne są wysokie kwalifikacje nauczycieli początkowych klas szkolnych i wychowawców przedszkoli.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
<u xml:id="u-4.0" who="#PosełMarianMichniewicz">Zwrócił uwagę, że uniwersyteckie programy kierunków nauczycielskich i nienauczycielskich np. fizyki lub biologii niewiele się różnią. Natomiast przyjęcie na nauczycielskie kierunki jest łatwiejsze, studia krótsze, a dyplom magistra uprawnia zarówno do pracy w przemyśle jak w szkolnictwie. Mówca postulował zróżnicowanie dyplomów absolwentów uniwersyteckich kierunków nauczycielskich, np. zaznaczenie, iż jest to dyplom nauczyciela danego przedmiotu.</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
<u xml:id="u-5.0" who="#PosełHalinaKiliś">Nawiązując do zadań oświaty, zwłaszcza w związku z powszechnym wykształceniem średnim, poseł z uznaniem oceniła zasadniczą poprawę atmosfery tworzącej kształcenie i dokształcanie nauczycieli.</u>
<u xml:id="u-5.1" who="#PosełHalinaKiliś">Mówiąc o problemach zatrudnienia absolwentów, poseł podkreśliła szczególne znaczenie zapewnienia odpowiedniej ilości miejsc pracy dla ok. 15 tys. absolwentów różnych kierunków studiów nauczycielskich w roku bieżącym. Ważne jest również prawidłowe rozmieszczenie kadr nauczycielskich z pełnymi kwalifikacjami. W celu likwidacji istniejących dysproporcji w tej dziedzinie, potrzebne jest zwłaszcza skuteczniejsze rozwiązywanie problemu mieszkań dla nauczycieli, co wymaga większej pomocy ze strony władz terenowych.</u>
<u xml:id="u-5.2" who="#PosełHalinaKiliś">Poseł Bożena Hager-Małecka (bezp.) postulowała rozważny stosunek władz oświatowych do nauczycieli bez wyższego wykształcenia, aby utalentowani i doświadczeni pedagodzy nie odeszli z zawodu tylko z powodu braku dyplomu magistra.</u>
<u xml:id="u-5.3" who="#PosełHalinaKiliś">Poseł postulowała także wyrównywanie istniejących w ośrodkach dysproporcji w zakresie warunków socjalno-bytowych studentów stacjonarnych i pracujących, co powinno być zadaniem kolegiów rektorskich. Sprawa ta jest szczególnie aktualna w Krakowie.</u>
<u xml:id="u-5.4" who="#PosełHalinaKiliś">Poseł Janina Kocemba (PZPR) omówiła zagadnienia przygotowania wysokokwalifikowanych kadr dla wychowania przedszkolnego i początkowego nauczania. Poseł proponowała m.in., by absolwentom półwyższych studiów wychowania przedszkolnego umożliwić 4-letnie studia na kierunkach nauczycielskich, co ułatwiłoby rozwiązanie problemu wysokokwalifikowanych kadr dla początkowego nauczania.</u>
<u xml:id="u-5.5" who="#PosełHalinaKiliś">Poseł Danuta Maszczyk (bezp.) dodatnio oceniła rezultaty stażu szkolnictwa dla nauczycieli akademickich. Dla szerokiego stosowania tych stażów potrzebne jest - zdaniem poseł - uregulowanie stanu prawnego, w szczególności zapewnienia uprawnień pracowniczych i płacowych odbywającym staże w szkołach nauczycielom akademickim oraz nauczycielom wykładającym na wyższych uczelniach. Przyczyni się to do podniesienia efektywności kształcenia i dokształcania nauczycieli.</u>
<u xml:id="u-5.6" who="#PosełHalinaKiliś">Poseł postulowała zmniejszenie zajęć dydaktycznych lub zaliczenie ich do zajęć opiekuńczych w stosunku do opiekunów grup studenckich, którymi są przeważnie młodzi pracownicy naukowi.</u>
<u xml:id="u-5.7" who="#PosełHalinaKiliś">Poseł Tadeusz Gąsiorek (PZPR) omówił ważne rezultaty reformy programów kształcenia i dokształcania nauczycieli w zakresie przygotowania ich do zawodu pod względem społeczno-politycznym. Mówca podkreślił walor osobistych przekonań nauczycieli w kształtowaniu osobowości uczniów. Szeroka wiedza i zrozumienie polityki państwa są szczególnie ważne dla obywateli budujących rozwinięte społeczeństwo socjalistyczne.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
<u xml:id="u-6.0" who="#PosełJadwigaCichocka">Zwróciła uwagę, że zdarzają się wypadki przewlekania skierowań na studia wyższe nauczycieli, którzy z dobrymi wynikami ukończyli kursy przygotowawcze na te studia.</u>
<u xml:id="u-6.1" who="#PosełJadwigaCichocka">Poseł postulowała poprawę warunków zakwaterowania dokształcających się nauczycieli, zwłaszcza w Krakowie, do którego dojeżdża z różnych stron bardzo dużo studiujących pedagogów. Powołując się na dobre rezultaty pracy WSP w Krakowie, poseł podkreśliła znaczenie powierzania funkcji opiekunów grup studiujących nauczycieli osobom dojrzałym, zaangażowanym, rozumiejącym problemy podopiecznych.</u>
<u xml:id="u-6.2" who="#PosełJadwigaCichocka">Następnie poseł omówiła niektóre aspekty łączenia dokształcania nauczycieli z doskonaleniem pracy szkół, co nie jest zadaniem łatwym, zwłaszcza na wsi. Jedną z trudności jest sprawa zastępstw, których organizacja nie wszędzie zapewnia odpowiedni poziom zajęć szkolnych.</u>
<u xml:id="u-6.3" who="#PosełJadwigaCichocka">Poseł Zbigniew Czajkowski (bezp. „Pax”) zwrócił uwagę na niedostatki w wychowaniu estetycznym młodzieży, których rezultaty powiększają dysproporcje między technizacją a humanizacją współczesnego życia. Poseł postulował m.in. szybsze i szersze niż dotychczas kształcenie i dokształcanie nauczycieli wychowania artystycznego.</u>
<u xml:id="u-6.4" who="#PosełJadwigaCichocka">Poseł Zofia Mroczka (PZPR) poruszyła problemy zawodowe i życiowe kobiet, których odsetek wśród studiujących zaocznie nauczycieli jest znaczny. Poseł postulowała m.in. udzielenie nauczycielom obciążonym obowiązkami rodzinnymi dłuższego niż 21 dni urlopu na przygotowanie pracy magisterskiej.</u>
<u xml:id="u-6.5" who="#PosełJadwigaCichocka">Poseł Stefania Kamińska (PZPR) omówiła problemy kadrowe w zakresie nauczania początkowego. Wielu nauczycieli tej specjalności ma trudności w podnoszeniu kwalifikacji, a wielu mimo ich zdobycia niechętnie podejmuje pracę w najniższych klasach. Poseł wymieniła szereg przyczyn tych trudności, jak np. brak pomocy naukowych do języka polskiego i matematyki dla najmłodszych klas, brak przewodników metodycznych, za mało skuteczne formy pomocy dydaktycznej i in. Poseł postulowała zwiększenie skierowań nauczycieli szkół wiejskich na studia zaoczne.</u>
<u xml:id="u-6.6" who="#PosełJadwigaCichocka">Poseł Ludmiła Mazurkiewicz (bezp.) nawiązując do braku nauczycieli języków zachodnioeuropejskich oraz niedomagań w kształceniu tych nauczycieli, poseł postulowała szersze udostępnianie filologom studiów zaocznych oraz zwiększenie częstotliwości wyjazdów za granicę na kursy językowe.</u>
<u xml:id="u-6.7" who="#PosełJadwigaCichocka">Poseł Maria Łopatkowa (ZSL) przedstawiła znaczenie walorów osobowości nauczyciela, jego stosunku do dziecka i talentu pedagogicznego, co - obok sprawności intelektualnej - decyduje o rezultatach pracy wychowawczej. Zdaniem poseł, problemy te winny być brane pod uwagę szczególnie przy rekrutacji na studia nauczycielskie. W ocenie studentów kierunków nauczycielskich należy bardziej uwzględniać ich stosunek do dzieci w czasie praktyk lub pracy na koloniach. Osobowość nauczyciela - podkreśliła poseł - jest elementem najważniejszym w wychowaniu, a ideowo-polityczna postawa stanowi ważny element tej osobowości. O postawie tej świadczy przede wszystkim zaangażowanie w walce z przeciwnościami, występującymi w toku kształtowania osobowości dziecka.</u>
<u xml:id="u-6.8" who="#PosełJadwigaCichocka">Dodatkowych wyjaśnień udzielili: minister oświaty i wychowania Jerzy Kuberski oraz wiceminister nauki, szkolnictwa wyższego i techniki Janusz Górski.</u>
<u xml:id="u-6.9" who="#PosełJadwigaCichocka">Na zakończenie obrad głos zabrał przewodniczący Komisji Oświaty i Wychowania poseł Jarema Maciszewski (PZPR).</u>
<u xml:id="u-6.10" who="#PosełJadwigaCichocka">Stwierdził on, że kształcenie i dokształcanie nauczycieli jest jednym z głównych zadań przed wprowadzeniem reformy systemu edukacji narodowej, bowiem nauczyciel jest centralną postacią procesu wychowania.</u>
<u xml:id="u-6.11" who="#PosełJadwigaCichocka">Bieżący rok szkolny i akademicki zamyka pewien etap szkolenia kadry nauczycielskiej. Począwszy od roku przyszłego szkolenie to opierać się będzie o dostarczone uczelniom i szkołom pedagogicznym koncepcje programowe szkoły 10-letniej.</u>
<u xml:id="u-6.12" who="#PosełJadwigaCichocka">Oceniając przygotowanie nauczycieli przez szkoły wyższe mówca stwierdził, iż decyduje o nim przede wszystkim sposób prezentowania i egzekwowania materiału. Konieczna jest większa pedagogizacja, zwłaszcza przedmiotów kierunkowych.</u>
<u xml:id="u-6.13" who="#PosełJadwigaCichocka">Korzystnie wpływają na proces kształcenia nauczycieli powiązania między uniwersytetami a wyższymi szkołami pedagogicznymi. Wiele szkół powstało na bazie uniwersytetów, otrzymując od nich znaczną pomoc merytoryczną i odwrotnie - uniwersytety powstałe z dawnych szkół pedagogicznych przejęły od nich elementy pedagogizacji. Jednakże z braku wysokokwalifikowanych kadr, niektóre wyższe szkoły pedagogiczne nie reprezentują jeszcze odpowiedniego poziomu. Tym szkołom powinny udzielić pomocy silniejsze ośrodki, dysponujące, jak np. Warszawa, nadwyżkami kadrowymi. Wbrew pozorom, brak tu barier mieszkaniowych, a przyczyny niechętnego podejmowania pracy w mniejszych lub bardziej odległych ośrodkach tkwią w sferze psychologicznej.</u>
<u xml:id="u-6.14" who="#PosełJadwigaCichocka">W procesie szkolenia nauczycieli popełniano w ostatnich latach kilka błędów, m.in. zbyt pochopnie i generalnie skrócono czas studiów. Na niektórych kierunkach wpływa to niekorzystnie na poziom kształcenia i wiedzy absolwentów. W tych dziedzinach, w których nie odczuwa się trudności kadrowych, a baza jest wystarczająca należałoby ponownie wydłużyć czas nauki.</u>
<u xml:id="u-6.15" who="#PosełJadwigaCichocka">Mówca wypowiedział się przeciwko propozycjom wprowadzenia różnych dyplomów dla kierunków pedagogicznych i ogólnych, gdyż spowodowałoby to hierarchizację wartości zawodów.</u>
<u xml:id="u-6.16" who="#PosełJadwigaCichocka">Wiele uwagi przywiązywać trzeba do społeczno-politycznych i obywatelskich postaw nauczycieli. Elementy te winny być nierozerwalnie związane z ich kwalifikacjami. W tej dziedzinie zanotowano duży postęp, zwłaszcza w wyższych szkołach pedagogicznych, a także w szkołach rolniczych.</u>
<u xml:id="u-6.17" who="#PosełJadwigaCichocka">Zagadnienie światopoglądu nauczycieli polega w myśl potrzeb naszej szkoły na zdolności interpretowania zjawisk przyrodniczych i społecznych, zgodnie z najnowszymi osiągnięciami nauki - bez wnikania w problematykę ontologiczną.</u>
<u xml:id="u-6.18" who="#PosełJadwigaCichocka">Zbyt słabo rozwiniętym kształceniem nauczycieli przedmiotów plastycznych i muzycznych powinny zająć się uczelnie artystyczne. Wymaga to podjęcia działań ze strony Ministerstwa Kultury, a także odpowiedniej komisji sejmowej.</u>
<u xml:id="u-6.19" who="#PosełJadwigaCichocka">Na zakończenie, mówca wyraził uznanie dla pracy obu resortów włożonej w realizację ważnego etapu podnoszenia kwalifikacji kadr nauczycielskich oraz wszystkich, niekiedy „cichych” jej bohaterów.</u>
<u xml:id="u-6.20" who="#PosełJadwigaCichocka">Komisje zleciły podkomisjom opracowanie projektów dezyderatów, które zostaną przekazane rządowi.</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
</teiCorpus>