text_structure.xml
40.9 KB
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
<?xml version='1.0' encoding='UTF-8'?>
<teiCorpus xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude" xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0">
<xi:include href="PPC_header.xml"/>
<TEI>
<xi:include href="header.xml"/>
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
<u xml:id="u-1.0" who="#PoslankaIrenaLipowicz">Otwieram posiedzenie Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej.</u>
<u xml:id="u-1.1" who="#PoslankaIrenaLipowicz">Witam zaproszonych gości. Chciałabym wyrazić uznanie dla działalności Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców w Polsce.</u>
<u xml:id="u-1.2" who="#PoslankaIrenaLipowicz">Komisja chciałaby zapoznać się z działalnością biura UNHCR / United Nations High Commissioner for Refuges/ w Polsce i możliwościami współpracy tej organizacji z samorządem terytorialnym.</u>
<u xml:id="u-1.3" who="#PoslankaIrenaLipowicz">Zanim oddam przewodnictwo panu posłowi Tadeuszowi Wronie, bardzo proszę o zabranie głosu pana Georga Chapondę.</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
<u xml:id="u-2.0" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Cieszę się ogromnie, że zostałem zaproszony na posiedzenie Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej. Dzięki temu mogę przedstawić państwu działalność biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców.</u>
<u xml:id="u-2.1" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Zacznę od przedstawienia mojej osoby i działalności UNHCR. Potem chciałbym się odnieść do kwestii uchodźców - żeby mówić o działaniach na rzecz uchodźców musimy najpierw określić, kim są uchodźcy. Jest to powiązane z mandatem Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców.</u>
<u xml:id="u-2.2" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Następnie chciałbym państwu opowiedzieć o działalności UNHCR w Polsce.</u>
<u xml:id="u-2.3" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Nazywam się George Chaponda i jestem pracownikiem Urzędu Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców. Pracowałem w Azji Południowo-Wschodniej i w Tajlandii, gdzie zajmowałem się uchodźcami z Wietnamu. Pracowałem też w Bangladeszu, Somalii i Kenii. Podczas mojego pobytu w Genewie zajmowałem się naborem pracowników do naszej organizacji.</u>
<u xml:id="u-2.4" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Byłem też zastępcą przedstawiciela regionalnego UNHCR w Wiedniu. To był bardzo ciekawy okres, ponieważ uczestniczyłem w przygotowaniu uwag UNHCR do projektu ustawy Prawo o cudzoziemcach opracowanej w Polsce. Jesteśmy bardzo wdzięczni za to, że mogliśmy ustosunkować się do tego projektu ustawy. Nasze uwagi zostały uwzględnione w ostatecznej wersji ustawy przyjętej w grudniu 1997 roku.</u>
<u xml:id="u-2.5" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Chciałem podziękować państwu za duże wsparcie, jakie otrzymujemy dla naszych działań. UNHCR nie mógłby wiele zrobić bez wsparcia rządu, bez wsparcia ze strony osób, które odpowiadają w rządzie za te kwestie. Jeżeli chodzi o obszar naszej działalności, to w dużej mierze liczymy na współpracę z agencjami rządowymi i parlamentem.</u>
<u xml:id="u-2.6" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Chciałbym podziękować także polskiemu rządowi za to, że w 1992 roku mogliśmy otworzyć w Polsce nasze biuro. Od tego momentu jesteśmy silnie zaangażowani w działalność w Polsce, współpracując z agencjami rządowymi. Na sali są obecni pracownicy biura UNHCR w Polsce pan Wojciech Trojan i pan Jakub Boratyński. Uzupełnią oni moją wypowiedź, przedstawiając państwu szczegóły dotyczące konkretnych przypadków.</u>
<u xml:id="u-2.7" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Tak jak powiedziałem wcześniej, nasza dyskusja powinna dotyczyć przede wszystkim integracji uchodźców w Polsce i współpracy z samorządami lokalnymi. Możemy się zastanowić, w jakiej mierze moglibyśmy rozwiązać pewne problemy pojawiające się we współpracy.</u>
<u xml:id="u-2.8" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Żeby jednak zrozumieć te problemy, trzeba najpierw wiedzieć, kim są uchodźcy. Pracowałem w różnych krajach i podstawowa kwestia, którą się zajmowałem, to była kwestia uchodźców. Niezależnie od tego, czy to była Kenia czy Azja Południowo-Wschodnia moja praca zawsze była związana z pomocą dla uchodźców. Kiedy przybyłem do Europy Środkowo-Wschodniej również zająłem się sprawą uchodźców.</u>
<u xml:id="u-2.9" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Kim zatem są uchodźcy? Są to ludzie, którzy wymagają wsparcia ze strony społeczności lokalnej oraz społeczności międzynarodowej. To są ludzie, którzy tak bardzo cierpią we własnym kraju, że zmuszeni są go opuścić. Bardzo często są to ofiary pogwałcenia praw człowieka. Niektórzy z nich byli więzieni, inni byli dyskryminowani.</u>
<u xml:id="u-2.10" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Oczywiście niekiedy takie osoby opuszczają swój kraj ze względu na działania wojenne występujące na tym obszarze. Są to uchodźcy, których życie i wolność są zagrożone.</u>
<u xml:id="u-2.11" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Ponieważ ci ludzie musieli opuścić swój kraj, liczą na pomoc państwa do którego się udali, a także na pomoc ze strony wspólnoty międzynarodowej. Po drugiej wojnie światowej miliony ludzi musiało opuścić swoje miejsce zamieszkania. Wówczas to Organizacja Narodów Zjednoczonych zdecydowała się utworzyć Urząd Wysokiego Komisarza do Spraw Uchodźców. W tej chwili stanowisko Wysokiego Komisarza do Spraw Uchodźców piastuje pani Sadako Ogata. Siedziba główna komisarza mieści się w Genewie.</u>
<u xml:id="u-2.12" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Kiedy w 1951 roku powstało biuro UNHCR, na świecie było 2,1 mln uchodźców. Nasza organizacja miała działać tylko przez trzy lata. Od tamtej pory mandat komisarza jest przedłużany co pięć lat.</u>
<u xml:id="u-2.13" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Sytuacja uchodźców nie została dotąd rozwiązana. Dzisiaj aż 12 mln ludzi ma status uchodźcy.</u>
<u xml:id="u-2.14" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Polska do 1989 roku była krajem, który sam "produkował" uchodźców. Ta sytuacja uległa zmianie. Teraz wasz kraj przyjmuje uchodźców. Pierwsza grupa ludzi poszukujących azylu, pochodziła z Azji i Afryki. Przybyła do Polski w 1991 roku. Dwa lata później Polska podpisała konwencję i protokół ONZ. Te dokumenty zapewniają uchodźcom pewne prawa.</u>
<u xml:id="u-2.15" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Po rozpadzie Związku Radzieckiego Polska utworzyła biuro do spraw uchodźców. To biuro miało się zająć współpracą z uchodźcami ze Wschodu. Ten scenariusz się nie spełnił i dopiero w 1992 i 1993 roku przybycie uchodźców z Bośni zapoczątkowało pierwsze poważne działania.</u>
<u xml:id="u-2.16" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Zważywszy na geograficzne usytuowanie Polski można powiedzieć, że jest to kraj tranzytowy, który jest wykorzystywany zarówno przez ludzi emigrujących ze względów ekonomicznych, jak i uchodźców, którzy obawiają się o swoje życie i wolność.</u>
<u xml:id="u-2.17" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Mimo że dziesiątki tysięcy osób przemieszcza się przez Polskę każdego roku, to liczba uchodźców jest ograniczona. Szacuje się, że jest ich około 800. Wśród nich jest 300 Bośniaków, którzy przybyli do Polski w 1992 roku.</u>
<u xml:id="u-2.18" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">W ciągu ostatnich lat nastąpił jednak wzrost liczby osób poszukujących azylu w Polsce. Ta liczba wzrosła czterokrotnie od 1985 roku. Obecnie szacuje się, że około 3500 osób stara się o azyl w Polsce. Większość z tych osób zazwyczaj opuszcza Polskę zanim ich sprawy zostaną ostatecznie rozpatrzone. Pochodzą oni przede wszystkim ze Sri Lanki, Iraku i Somalii. Inni również starają się o azyl w Polsce po odrzuceniu ich próśb przez Niemcy.</u>
<u xml:id="u-2.19" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Oznacza to, że porozumienie o readmisji, które zostało podpisane między Polską a krajami zachodnimi w coraz większym stopniu będzie powodowało, że Polska już nie będzie traktowana jako kraj tranzytowy, ale będzie postrzegana przez uchodźcę jako kraj pobytu stałego.</u>
<u xml:id="u-2.20" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Wyzwania, które z tego wynikają, wiążą się z tematem naszej dzisiejszej dyskusji. Ta kwestia jest szczególnie interesująca dla władz na szczeblu lokalnym. Chodzi tu o integrację.</u>
<u xml:id="u-2.21" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Jeżeli państwo pozwolicie, chciałbym wam przekazać moje doświadczenia w tej dziedzinie. Do tej pory sądziłem, że większość uchodźców docierających do Polski, to są ludzie, którzy nie chcą tu pozostać na stałe i będą dalej przemieszczać się do krajów Europy Zachodniej.</u>
<u xml:id="u-2.22" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">To jest tylko część prawdy. UNHCR i Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej organizuje warsztaty dotyczące integracji. W 1998 roku odbyło się takie spotkanie. Podczas warsztatu poprosiliśmy uchodźców, aby podzielili się z nami swoimi wrażeniami. Okazało się, że między innymi dlatego chcą przenieść się do krajów Europy Zachodniej, ponieważ napotykają na podstawowe problemy w Polsce.</u>
<u xml:id="u-2.23" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Mówiono o kłopotach z mieszkaniami, o szansach ekonomicznych oraz o trudnościach językowych. Nie chciałbym tego szczegółowo omawiać, dopóki nie opowiem państwu, co zrobiono w tej sprawie dotychczas i w jaki sposób to się wiąże z działalnością naszego biura.</u>
<u xml:id="u-2.24" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">UNHCR ma mandat ochrony, ale jednocześnie nie możemy na tym poprzestać. Musimy współpracować z rządami, tak żeby znaleźć rozwiązanie, które będzie właściwe dla uchodźców.</u>
<u xml:id="u-2.25" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Jedno z tych rozwiązań pojawia się wtedy, kiedy osoby proszące o azyl mają możliwość integrowania się z lokalną społecznością. Jako uchodźcy powinni oni otrzymać takie wsparcie, aby mogli się stać częścią społeczności lokalnej.</u>
<u xml:id="u-2.26" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Zwracamy uwagę na odczucia uchodźców. Często chcieliby oni posiadać dokument, który upoważniałby do poruszania się po innych krajach i który pomógłby im uzyskać obywatelstwo. Takie są minimalne potrzeby uchodźców, które zresztą zostały zapisane w konwencji z 1951 roku.</u>
<u xml:id="u-2.27" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Kiedy pracowałem w Wiedniu, zajmowałem się koordynacją kwestii dotyczących Czech, Słowacji, Bułgarii, Rumunii i innych krajów z tego regionu. Problemy, o których będę mówił, nie dotyczą tylko Polski, ale także innych krajów z tego regionu. Według naszego rozeznania uchodźcy w Europie Środkowo-Wschodniej muszą pokonać szereg przeszkód zanim zintegrują się ze społecznością lokalną. Rządy i organizacje pozarządowe oferują swoje wsparcie, ale najczęściej mają swoje siedziby w stolicy. Poza stolicą władze w mniejszym stopniu rozumieją potrzeby uchodźców. Wiele krajów do tej pory nie stworzyło właściwych struktur budżetowych, które mogłyby zapewnić uchodźcom odpowiednią opiekę.</u>
<u xml:id="u-2.28" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Wysoki stopień bezrobocia i drogie mieszkania jeszcze bardziej utrudniają sytuację. Jeśli nawet mieszkania są dostępne, to znajdują się w odległych dzielnicach, gdzie bardzo trudno jest zdobyć pracę. Uchodźcy nie znając języka, mają jeszcze większe trudności ze znalezieniem pracy.</u>
<u xml:id="u-2.29" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Bardzo dużym obciążeniem dla uchodźców jest też to, że nie mają oni kapitału, aby zacząć życie w innym kraju. Oni nie mają rodzin i przyjaciół, którzy mogliby im pomóc.</u>
<u xml:id="u-2.30" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Programy integracyjne również napotykają na wiele problemów. Bardzo trudno jest realizować takie programy bez dotacji. Integracja jest zakończona powodzeniem wtedy, kiedy takiej osobie zapewni się warunki analogiczne do warunków, jakie ma osoba uboga w danym społeczeństwie.</u>
<u xml:id="u-2.31" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Polska poczyniła ogromne kroki, aby stworzyć u siebie system pomocy uchodźcom. Ratyfikowana została konwencja z 1951 roku. Przyjęto też ustawę dotyczącą azylu politycznego o treści zgodnej z rozwiązaniami europejskimi.</u>
<u xml:id="u-2.32" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Obszar, który wymaga dalszych prac, to kwestia związana z integracją uchodźców. Cieszę się, że państwo rozpatrujecie działania, które należy podjąć, aby usprawnić procesy integracyjne. Pierwszy raz możemy zrobić coś, dzięki czemu będziemy wiedzieli, jakie kompleksowe działania podejmuje się na rzecz uchodźców.</u>
<u xml:id="u-2.33" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Naszą działalność w Polsce zaczęliśmy od współpracy z rządem. Powstały wówczas centra dla azylantów. Rozpoczęto również wdrażanie programów integracyjnych.</u>
<u xml:id="u-2.34" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Obecnie w ośrodkach dla uchodźców prowadzonych przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji mogą przebywać osoby, co do których nie podjęto jeszcze decyzji oraz osoby, w przypadku których wydano pierwszą decyzję. Zdarzają się przypadki, że nie ma wolnych miejsc w tych ośrodkach. Wtedy musimy znaleźć inne miejsce.</u>
<u xml:id="u-2.35" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Do 1989 roku działania związane z integracją uchodźców były prowadzone przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. UNHCR blisko współpracował z ministerstwem na tym obszarze. Obecnie działania z tym związane prowadzi Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej.</u>
<u xml:id="u-2.36" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">W ubiegłym roku zorganizowaliśmy dwa warsztaty, podczas których dzieliliśmy się naszymi doświadczeniami w zakresie działań integracyjnych. Chodziło o to, aby spojrzeć na występujące w Polsce problemy, aby zdać sobie sprawę z ograniczeń oraz opracować metody pokonania tych problemów.</u>
<u xml:id="u-2.37" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Doszliśmy do wniosku, że powinniśmy pokazać, jak inne kraje dają sobie radę z podobnymi problemami. Zorganizowaliśmy dla przedstawicieli Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej wizyty studyjne. W tych grupach byli także przedstawiciele wojewodów, samorządów terytorialnych a także organizacji pozarządowych. Grupy wyjechały do Niemiec i Szwecji.</u>
<u xml:id="u-2.38" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Po ich powrocie zorganizowaliśmy kolejne warsztaty, podczas których można było podzielić się spostrzeżeniami i odnieść je do kontekstu Polski. Nie będę tego omawiał szczegółowo, ponieważ o tym opowiedzą państwu panowie Wojciech Trojan i Jakub Boratyński.</u>
<u xml:id="u-2.39" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Kiedy patrzymy na kwestię integracji i problemy z nią związane, powinniśmy pamiętać, że nie powinny być one tylko znane i podejmowane na szczeblu centralnym, ale powinny być obecne również na niższych szczeblach. Trzeba dokonać tego, aby każdy człowiek rozumiał, czego te kwestie dotyczą.</u>
<u xml:id="u-2.40" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Dlatego potrzebna jest pewna struktura w podejściu do tego tematu. Cieszymy się, że przygotowuje się rozporządzenie, w którym rozwiązuje się większość tych problemów, o których mówiłem. Myślę, że działanie tych przepisów będzie bardzo widoczne i ułatwi w znacznym stopniu sytuację uchodźców w kraju.</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
<u xml:id="u-3.0" who="#PoselTadeuszWrona">Dziękujemy za wszystkie działania, które są podejmowane przez Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców. Pragnę podkreślić, że Komisja Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej jest również głęboko zainteresowana rozwiązywaniem problemów osób prześladowanych we własnych krajach i żyjących w ciągłym zagrożeniu, które muszą szukać pomocy w innych krajach, także w Polsce.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
<u xml:id="u-4.0" who="#PrzedstawicielBiuraWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowwPolsceWojciechTrojan">Dziękuję za zaproszenie.</u>
<u xml:id="u-4.1" who="#PrzedstawicielBiuraWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowwPolsceWojciechTrojan">Jestem prawnikiem w biurze UNHCR. Chciałbym państwu opowiedzieć o problemach, z którymi spotykają się osoby będące w sferze zainteresowania biura UNHCR.</u>
<u xml:id="u-4.2" who="#PrzedstawicielBiuraWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowwPolsceWojciechTrojan">Dzięki swojej pracy mam możliwość bezpośredniego kontaktu z osobami, które zwracają się o pomoc do biura komisarza. Pomagamy osobom, które nie mogą występować o pomoc konsularną i prawną w przedstawicielstwach dyplomatycznych państw, z których uciekły. Dlatego bardzo dużo pracy mają u nas prawnicy. Podpisaliśmy umowy z organizacjami pozarządowymi w zakresie pomocy prawnej.</u>
<u xml:id="u-4.3" who="#PrzedstawicielBiuraWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowwPolsceWojciechTrojan">Często wyjeżdżam do miejsc, w których przebywają obywatele obcych krajów czekający na przyznanie statusu uchodźcy.</u>
<u xml:id="u-4.4" who="#PrzedstawicielBiuraWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowwPolsceWojciechTrojan">W obszarze moich zainteresowań leżą także sprawy recepcji takiej grupy w środowisku lokalnym. Na podstawie bezpośrednich kontaktów z osobami ubiegającymi się o status uchodźcy, biuro prowadzi monitoring wykonywania konwencji genewskiej i dzieli się swoimi spostrzeżeniami na ten temat z organizacjami w kraju i za granicą.</u>
<u xml:id="u-4.5" who="#PrzedstawicielBiuraWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowwPolsceWojciechTrojan">Jeżeli będziecie państwo mieli jakieś pytania, chętnie na nie odpowiem.</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
<u xml:id="u-5.0" who="#PrzedstawicielBiuraWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowwPolsceJakubBoratynski">Tak jak powiedział pan George Chaponda, sprawa integracji jest w tym przypadku kluczowa. Wtedy będziemy mogli powiedzieć, że konwencja genewska jest w Polsce wypełniana, kiedy osoby przejeżdżające przez Polskę będą miały możliwość się u nas zatrzymać.</u>
<u xml:id="u-5.1" who="#PrzedstawicielBiuraWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowwPolsceJakubBoratynski">W tej chwili jesteśmy przekonani, że Polska jest krajem tranzytowym. Osoby, które tu się znalazły chcą jechać dalej. Tak rzeczywiście jest w bardzo wielu przypadkach. Z drugiej strony mówimy tutaj o bardzo niedużej grupie osób. W zeszłym roku status uchodźcy w Polsce przyznano kilkudziesięciu osobom.</u>
<u xml:id="u-5.2" who="#PrzedstawicielBiuraWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowwPolsceJakubBoratynski">Pan George Chaponda wspominał o tym, że Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej przygotowuje rozporządzenie, które dotyczy programu integracji. Musimy sobie uświadomić, jak olbrzymie są potrzeby różnych grup społecznych w Polsce. Uchodźcy też są taką grupą. Celem programu integracyjnego jest wyrównanie różnicy, jaka oddziela ludzi, którzy w swoich krajach mogli być zupełnie normalnymi, pracującymi obywatelami od sytuacji, w jakiej znaleźli się dzisiaj.</u>
<u xml:id="u-5.3" who="#PrzedstawicielBiuraWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowwPolsceJakubBoratynski">Na przykład somalijski mechanik samochodowy, który znalazł się w Polsce, wszystko musi budować od początku. On nikogo tu nie zna i musi szybko nauczyć się języka. Program integracyjny ma mu dopomóc w przejściu tej bardzo trudnej drogi.</u>
<u xml:id="u-5.4" who="#PrzedstawicielBiuraWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowwPolsceJakubBoratynski">Celem programu integracyjnego jest także racjonalne wykorzystywanie zasobów państwa. Najgorsza jest sytuacja, w której ludzie w nieskończoność zamieszkują w obozach czy raczej w ośrodkach dla uchodźców. Przepraszam za to przejęzyczenie - sytuacja w polskich ośrodkach na tle innych krajów jest całkiem dobra. Problemy zaczynają się po opuszczeniu tego ośrodka.</u>
<u xml:id="u-5.5" who="#PrzedstawicielBiuraWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowwPolsceJakubBoratynski">Największym problemem dla uchodźców jest brak mieszkania. Uchodźcy nie mają tu rodzin i nie mogą znaleźć miejsca, w którym mogliby się zatrzymać. To powoduje, że wielu z tych ludzi nie wierzy, że uda im się w Polsce pozostać. Główne wysiłki organizacji pozarządowych polegają na znalezieniu mieszkania dla uchodźcy.</u>
<u xml:id="u-5.6" who="#PrzedstawicielBiuraWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowwPolsceJakubBoratynski">Program przygotowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej przewiduje, że miejscem jego realizacji będzie powiat. To oddaje zasadniczą myśl procesów integracyjnych na całym świecie. To nie jest kwestia umów rządowych i środków, które budżet państwa przeznacza na te cele. Chodzi o to, aby społeczności lokalne były gotowe zaoferować miejsce zamieszkania tym osobom.</u>
<u xml:id="u-5.7" who="#PrzedstawicielBiuraWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowwPolsceJakubBoratynski">To jest oczywiście bardzo trudne. Oprócz apelowania do sumienia, to wymaga także pewnych zachęt finansowych. Chociaż ze względu na historię, nie trzeba długo Polakom wyjaśniać, jak może się czuć emigrant. Widzimy w zachowaniach ludzi pracujących z uchodźcami, że zdają sobie sprawę z tego, że znaleźli się po drugiej stronie i że są uprzywilejowani. Ciągle myślimy nad tym, w jak trudnej sytuacji jest Polska. Jednak kiedy spotykamy uchodźców, widzimy jak daleko nasz kraj zaszedł.</u>
<u xml:id="u-5.8" who="#PrzedstawicielBiuraWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowwPolsceJakubBoratynski">Dlatego gotowość społeczności lokalnych do przyjmowania uchodźców jest bardzo ważna.</u>
<u xml:id="u-5.9" who="#PrzedstawicielBiuraWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowwPolsceJakubBoratynski">Wydaje mi się, że dużo wspólnego ta sprawa ma z sytuacją Polaków w Kazachstanie. Tutaj też mamy do czynienia z problemem zderzenia kulturowego. Ten problem w przypadku Polaków z Kazachstanu jest tylko niewiele mniejszy niż w przypadku uchodźców trafiających do naszego kraju.</u>
<u xml:id="u-5.10" who="#PrzedstawicielBiuraWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowwPolsceJakubBoratynski">Wśród różnych inicjatyw, o których mówił pan George Chaponda, była omawiana sprawa programu "Odyseusz", programu przygotowania służb społecznych do integracji. Przygotowuje się w tej chwili podręcznik dla służb pomocy społecznej, który pomoże pracownikom socjalnym pokonać barierę kulturową. Tam będzie napisane, jak pomóc osobie, dla której Polska jest zupełnie nowym krajem, w znalezieniu sobie miejsca. Ten podręcznik będzie też służył tym, którzy będą się zajmowali przyjmowaniem Polaków z Kazachstanu.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
<u xml:id="u-6.0" who="#PoselTadeuszWrona">Dziękuję panom za uzupełnienie prezentacji. Proszę teraz o wypowiedzi przedstawicieli Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji i Ministerstwa Spraw Zagranicznych.</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
<u xml:id="u-7.0" who="#WicedyrektorDepartamentudoSprawMigracjiiUchodzstwawMinisterstwieSprawWewnetrznychiAdministracjiMaciejKuczynski">Od 1991 roku departament zajmuje się rozpatrywaniem wniosków o przyznanie statusu uchodźcy.</u>
<u xml:id="u-7.1" who="#WicedyrektorDepartamentudoSprawMigracjiiUchodzstwawMinisterstwieSprawWewnetrznychiAdministracjiMaciejKuczynski">W Polsce status uchodźcy od 1991 roku przyznano 980 osobom. Według naszych szacunków w kraju żyje około 350 osób z tej grupy. Pozostałe osoby już dawno opuściły Polskę, a w pojedynczych przypadkach nawet powróciły do kraju pochodzenia.</u>
<u xml:id="u-7.2" who="#WicedyrektorDepartamentudoSprawMigracjiiUchodzstwawMinisterstwieSprawWewnetrznychiAdministracjiMaciejKuczynski">Większość tych osób była objęta programem integracyjnym, który był prowadzony do stycznia 1998 przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Dopiero później ten program został przejęty przez Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej.</u>
<u xml:id="u-7.3" who="#WicedyrektorDepartamentudoSprawMigracjiiUchodzstwawMinisterstwieSprawWewnetrznychiAdministracjiMaciejKuczynski">Z przykrością muszę stwierdzić, że Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej nie daje sobie rady z realizacją tego programu. Ponieważ w latach 1998-1999 status uchodźcy otrzymało 170 osób, problem braku programu integracyjnego i pomocy dla osób, które otrzymały status uchodźcy, obejmuje około 150 osób. Im dłużej ta powolność działania będzie trwała, tym większa liczba osób pozostanie bez żadnej pomocy.</u>
<u xml:id="u-7.4" who="#WicedyrektorDepartamentudoSprawMigracjiiUchodzstwawMinisterstwieSprawWewnetrznychiAdministracjiMaciejKuczynski">To nie jest problem nie do rozwiązania. Każdy przejaw dobrej woli ze strony władz samorządowych czy instytucji pozarządowych będzie mile widziany. Niestety Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji utraciło kompetencje w tej sprawie.</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
<u xml:id="u-8.0" who="#PrzedstawicielMinisterstwaSprawZagranicznychAdamSkrybant">Ministerstwo Spraw Zagranicznych uważa, że współpraca z UNHCR w Warszawie przebiega bardzo dobrze. Bierzemy aktywny udział we wszystkich pracach UNHCR również w Genewie.</u>
<u xml:id="u-8.1" who="#PrzedstawicielMinisterstwaSprawZagranicznychAdamSkrybant">Z ogromną troską śledzimy rozwój sytuacji w Polsce, która staje się krajem tranzytowym, a coraz częściej jest wybierana jako kraj docelowy.</u>
<u xml:id="u-8.2" who="#PrzedstawicielMinisterstwaSprawZagranicznychAdamSkrybant">Z uwagą słuchałem państwa wypowiedzi. Wszystkie kwestie przekażę ministrowi spraw zagranicznych Bronisławowi Geremkowi.</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
<u xml:id="u-9.0" who="#PoselTadeuszWrona">Otwieram dyskusję. Proszę o zadawanie pytań. Chciałbym, abyśmy skoncentrowali się na możliwości współpracy biura UNHCR z samorządami terytorialnymi.</u>
<u xml:id="u-9.1" who="#PoselTadeuszWrona">Jeżeli chodzi o pomoc dla Polaków z Kazachstanu, to udział gmin decydował o tym, że tak dużo rodzin z Kazachstanu mogło znaleźć w Polsce miejsca pracy, mieszkania i opiekę.</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
<u xml:id="u-10.0" who="#PoslankaIrenaLipowicz">Sądzę, że w najbliższych latach ta kwestia będzie bardzo ważna. Dlatego proponuję, aby członkowie Komisji przekazali otrzymane materiały samorządom powiatowym. Chciałabym, aby samorządy wskazały nam osoby, które w przyszłości zajmą się tego rodzaju działalnością na rzecz uchodźców.</u>
<u xml:id="u-10.1" who="#PoslankaIrenaLipowicz">Myślę, że to ułatwiłoby współpracę z biurem UNHCR.</u>
<u xml:id="u-10.2" who="#PoslankaIrenaLipowicz">Chcielibyśmy też w Komisji utworzyć zespół, który zająłby się tą sprawą i który by pomógł sformułować rekomendacje dla samorządu terytorialnego podczas konferencji, którą zorganizujemy.</u>
<u xml:id="u-10.3" who="#PoslankaIrenaLipowicz">Proponuję, aby podczas wizyt zagranicznych zespół posłów zapoznał się ze sposobami rozwiązywania tych problemów w innych krajach, ponieważ nie mamy w tym zakresie doświadczenia, a inne kraje spotykają się z tym od dłuższego czasu. Po powrocie złożylibyście państwo sprawozdanie i zaproponowali konkretne zmiany legislacyjne.</u>
<u xml:id="u-10.4" who="#PoslankaIrenaLipowicz">Apeluję o to, aby obecni na sali posłowie rozważyli możliwość zajęcia się tą niezwykle ważną kwestią.</u>
<u xml:id="u-10.5" who="#PoslankaIrenaLipowicz">W Wielkiej Brytanii miano kiedyś podobne problemy z naszymi uchodźcami. Okazało się, że zwykły trening interkulturowy dla angielskich policjantów znacznie usprawnił lokalne kontakty. Okazało się, że policjanci wywodzący się z innej kultury nieświadomie obrażali polskich uchodźców. Dwutygodniowy kurs spowodował, że ilość konfliktów z policją spadła wielokrotnie.</u>
<u xml:id="u-10.6" who="#PoslankaIrenaLipowicz">Dlatego są potrzebne takie kursy i zwracam się do UNHCR o przemyślenie tej sprawy. Potrzebne są zwykłe kursy interkulturowe dla samorządów powiatowych i gminnych, po to aby ludzie się rozumieli.</u>
<u xml:id="u-10.7" who="#PoslankaIrenaLipowicz">W Anglii konflikt powstawał dlatego, że policjanci demonstracyjnie przekręcali polskie nazwiska. Wówczas budziła się agresja w osobie, z którą ten policjant rozmawiał. Policjant nie wiedział, że dla osób z Polski jest ważne, jak wymawia się ich nazwisko. Okazuje się, że w kulturze polskiej przekręcenie czyjegoś nazwiska wywołuje agresję. Uświadomienie policjantom tego problemy sprawiło, że znacznie zmniejszyła się ilość zatargów z policją.</u>
<u xml:id="u-10.8" who="#PoslankaIrenaLipowicz">Jest wiele takich rzeczy, z których nie zdajemy sobie sprawy, a których poznanie może bardzo pomóc.</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
<u xml:id="u-11.0" who="#WicedyrektorDepartamentudoSprawMigracjiiUchodzstwawMinisterstwieSprawWewnetrznychiAdministracjiMaciejKuczynski">Zgadzam się z tym, że istnieje potrzeba szkolenia osób, które stykają się z uchodźcami. Jednak zastanawiam się, czy UNHCR jest kompetentny w tej dziedzinie. Statut UNHCR upoważnia do zajmowania się uchodźcami, a nie do podejmowania działań wobec wszystkich cudzoziemców.</u>
<u xml:id="u-11.1" who="#WicedyrektorDepartamentudoSprawMigracjiiUchodzstwawMinisterstwieSprawWewnetrznychiAdministracjiMaciejKuczynski">Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji jest otwarte na wszystkie propozycje i prace, które mają na celu poprawienie stosunków z uchodźcami.</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
<u xml:id="u-12.0" who="#PrzedstawicielMinisterstwaSprawZagranicznychAdamSkrybant">Miałem okazję obserwować zjawiska związane z asymilacją cudzoziemców w Szwajcarii.</u>
<u xml:id="u-12.1" who="#PrzedstawicielMinisterstwaSprawZagranicznychAdamSkrybant">Poza tym, co może zrobić w tej sprawie państwo czy samorząd, istnieje cały obszar, na którym mogą działać wszelkiego rodzaju organizacje pozarządowe i media.</u>
<u xml:id="u-12.2" who="#PrzedstawicielMinisterstwaSprawZagranicznychAdamSkrybant">Tak jak mówiła pani posłanka Irena Lipowicz, polscy uchodźcy też byli traktowani w różny sposób. Z tego płynie lekcja dla nas. Zastanówmy się, co możemy zrobić dla tych, którzy w tej chwili znajdują się w jeszcze gorszej sytuacji. Ci ludzie oczekują zrozumienia nie tylko od władzy, ale także od przeciętnego przechodnia. W pewien sposób będzie to spłacenie długu wobec innych krajów, które przyjmowały polskich uchodźców.</u>
<u xml:id="u-12.3" who="#PrzedstawicielMinisterstwaSprawZagranicznychAdamSkrybant">W tę działalność mógłby się włączyć Kościół katolicki. W Szwajcarii takie działania były podejmowane. Mówiono o tym, że obecność tych ludzi nie tylko wiąże się z oczekiwaniami o pomoc materialną, ale także wnosi określone wartości kulturowe.</u>
<u xml:id="u-12.4" who="#PrzedstawicielMinisterstwaSprawZagranicznychAdamSkrybant">Nasze media, organizacje pozarządowe i Kościół mają w tej dziedzinie wiele do zrobienia.</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
<u xml:id="u-13.0" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Nawiązując do wypowiedzi pani przewodniczącej Ireny Lipowicz, chciałbym powiedzieć, że powinienem wymówić jej nazwisko we właściwy sposób. Mam nadzieję, że teraz wypowiedziałem je poprawnie.</u>
<u xml:id="u-13.1" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Pan wicedyrektor Maciej Kuczyński mówił o tym, że nad realizacją programu integracyjnego czuwa teraz Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej. Doszło tu do pewnego nakładania się kompetencji. Z tym trzeba się szybko uporać.</u>
<u xml:id="u-13.2" who="#PrzedstawicielWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowGeorgeChaponda">Pan Jakub Boratyński wspomniał o aspekcie kulturowym. Wbrew temu co powiedziano, uważamy, że jest to element naszych prerogatyw. Staramy się rozwiązywać te problemy i próbujemy je nagłaśniać. W ten sposób można przekraczać istniejące bariery. Chodzi też o to, aby naszymi działaniami obejmować tak dużą grupę uchodźców, jak to jest tylko możliwe.</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
<u xml:id="u-14.0" who="#PoselPawelBrylowski">Dziękuję prezydium Komisji za wywołanie tego tematu i za zaproszenie przedstawicieli UNHCR na posiedzenie Komisji.</u>
<u xml:id="u-14.1" who="#PoselPawelBrylowski">Z państwa wypowiedzi wynika, że oprócz wielu spraw natury społeczno-psychologicznej, na pierwszy plan wysuwa się kwestia związana z brakiem mieszkań dla uchodźców. Od tego się wszystko zaczyna.</u>
<u xml:id="u-14.2" who="#PoselPawelBrylowski">Na razie nie chodzi o dużą ilość tych mieszkań. Może zatem Komisja powinna zainicjować programy budowy domów komunalnych w gminach, przyjmując rozwiązania, które umożliwią budżetowi państwa współfinansowanie takich przedsięwzięć.</u>
<u xml:id="u-14.3" who="#PoselPawelBrylowski">Wydaje mi się, że to nie byłoby bardzo kosztowne, a stanowiłoby wielką pomoc dla ludzi, którzy szukają u nas schronienia. Sądzę, że na razie nie dotyczy to dużej liczby osób.</u>
<u xml:id="u-14.4" who="#PoselPawelBrylowski">Proponuję, aby zespół, o którym mówiła pani posłanka Irena Lipowicz, zajął się także tą sprawą.</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
<u xml:id="u-15.0" who="#PrzedstawicielBiuraWysokiegoKomisarzaNarodowZjednoczonychdoSprawUchodzcowwPolsceJakubBoratynski">Kwestie komunikacji międzykulturowej są bardzo istotne. W czerwcu 1999 roku zostaną zorganizowane warsztaty poświęcone tym kwestiom. W tym spotkaniu będą brali udział przede wszystkim pracownicy pomocy społecznej.</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
<u xml:id="u-16.0" who="#PoselTadeuszWrona">Czy ktoś chciałby jeszcze zabrać głos?</u>
<u xml:id="u-16.1" who="#PoselTadeuszWrona">Nie widzę. A zatem ponawiając apel pani przewodniczącej, chciałbym prosić, aby przedstawiciele klubów poselskich zgłosili kandydatury swoich reprezentantów do zespołu. Prezydium Komisji ustali termin wyjazdu zespołu i dalszy tryb postępowania.</u>
<u xml:id="u-16.2" who="#PoselTadeuszWrona">Dziękuję panu Georgeowi Chaponda i pracownikom biura UNHCR za udział w obradach Komisji. Mam nadzieję, że te ważne problemy znajdą odzwierciedlenie w pracy polskich samorządów.</u>
<u xml:id="u-16.3" who="#PoselTadeuszWrona">Sądzimy, że Komisja stanie się pomostem łączącym pracę biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców z działaniami polskiego samorządu. Chcielibyśmy pomóc w tych bardzo ważnych działaniach, które pan ambasador prowadzi w Polsce.</u>
<u xml:id="u-16.4" who="#PoselTadeuszWrona">Ogłaszam 10 minut przerwy.</u>
<u xml:id="u-16.5" who="#PoselTadeuszWrona">[Po przerwie]</u>
<u xml:id="u-16.6" who="#PoselTadeuszWrona">Wznawiam posiedzenie Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej.</u>
<u xml:id="u-16.7" who="#PoselTadeuszWrona">Zostaliśmy poproszeni o wyrażenie opinii na temat projektu ustawy o finansach publicznych. Wydaje mi się, że jest to paradoks, ponieważ to Komisja Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej przygotowała nowelizację ustawy o finansach publicznych.</u>
<u xml:id="u-16.8" who="#PoselTadeuszWrona">Projekt został skierowany do Komisji Finansów Publicznych i teraz mamy wyrazić swoją opinię do tego projektu.</u>
<u xml:id="u-16.9" who="#PoselTadeuszWrona">Proponuję, abyśmy pozytywnie zaopiniowali ten projekt.</u>
<u xml:id="u-16.10" who="#PoselTadeuszWrona">Kto z państwa jest za przyjęciem takiego stanowiska Komisji?</u>
<u xml:id="u-16.11" who="#PoselTadeuszWrona">Stwierdzam, że Komisja Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej jednomyślnie zadecydowała o pozytywnym zaopiniowaniu projektu nowelizacji ustawy o finansach publicznych.</u>
<u xml:id="u-16.12" who="#PoselTadeuszWrona">Następna sprawa dotyczy uzupełnienia składu stałych podkomisji.</u>
<u xml:id="u-16.13" who="#PoselTadeuszWrona">Proponuję, aby do podkomisji polityki regionalnej dołączyć posłów Zygmunta Machnika i Adama Żylińskiego, a do podkomisji finansów publicznych pana posła Stanisława Kracika.</u>
<u xml:id="u-16.14" who="#PoselTadeuszWrona">Czy są jakieś uwagi? Nie widzę.</u>
<u xml:id="u-16.15" who="#PoselTadeuszWrona">Przechodzimy do głosowania. Kto z państwa jest za przyjęciem tych zmian w składzie podkomisji?</u>
<u xml:id="u-16.16" who="#PoselTadeuszWrona">Stwierdzam, że Komisja Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej jednogłośnie przyjęła proponowane zmiany w składzie podkomisji.</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
<u xml:id="u-17.0" who="#PoselWojciechNowaczyk">Otrzymaliśmy ekspertyzę dotyczącą projektu nowelizacji ustawy o finansach publicznych. Chciałbym zapytać, co prezydium Komisji myśli o tej kontrowersyjnej ekspertyzie?</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
<u xml:id="u-18.0" who="#PoselTadeuszWrona">Prezydium jeszcze nie zajmowało się tą kwestią.</u>
<u xml:id="u-18.1" who="#PoselTadeuszWrona">Zamykam posiedzenie Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej.</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
</teiCorpus>