text_structure.xml 130 KB

Edit Raw Blame History

<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml" />
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml" />
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">(Początek posiedzenia o godz. 15 min. 15)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#WicemarszałekBarcikowski">Otwieram posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#WicemarszałekBarcikowski">Powołuję na sekretarzy posłów Baranowskiego Feliksa i Bancerza Stefana. Protokół i listę mówców prowadzi poseł Bancerz.</u>
          <u xml:id="u-2.2" who="#WicemarszałekBarcikowski">Proszę Obywateli Sekretarzy o zajęcie miejsc przy stole prezydialnym.</u>
          <u xml:id="u-2.3" who="#WicemarszałekBarcikowski">Protokół 41 posiedzenia Sejmu jest wyłożony do przejrzenia w biurze Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-2.4" who="#WicemarszałekBarcikowski">Usprawiedliwiają nieobecność na posiedzeniach Sejmu następujący posłowie: Beluch-Beloński Józef, Czerwiński Marian, Drzewiecki Bronisław, Fijałkowski Wiesław, Kosydarski Władysław, Kuroczko Eustachy, Lukrec Henryk, Mirek Jan, Obrączka Ryszard, Oleszczuk Witold, Orłowska Edwarda, Popławski Stanisław, Rajkowski Władysław, Różański Józef. Sieradzki Aleksy, Smetański Józef, Szczęśniak Józef, Szedrowicz Władysław, Sztachelska Irena, Szyćko Aleksander, Szymanowski Wacław, Tomczyk Zofia, Trzebiński Henryk, Witos Andrzej, Wojas Paweł, Zajączkowski Zdzisław.</u>
          <u xml:id="u-2.5" who="#WicemarszałekBarcikowski">Proszą Wysoką Izbę o udzielenie urlopów zdrowotnych następujący posłowie: Baczewski Jan — na okres 4 tygodni i Swornowski Władysław — na okres 6 tygodni.</u>
          <u xml:id="u-2.6" who="#WicemarszałekBarcikowski">Sprzeciwu nie słyszę, uważam, że Izba zgodziła się na udzielenie powyższych urlopów.</u>
          <u xml:id="u-2.7" who="#WicemarszałekBarcikowski">Przystępujemy do porządku dziennego: Sprawozdanie Komisji Spółdzielczości, Aprowizacji i Handlu oraz Przemysłowej o rządowych projektach ustaw:</u>
          <u xml:id="u-2.8" who="#WicemarszałekBarcikowski">a) o Centralnym Związku Spółdzielczym i centralach spółdzielni (druki nr 271, 281 i 290), b) o centralach spółdzielczo-państwowych (druki nr 272, 282 i 289), c) o przedsiębiorstwach państwowo spółdzielczych (druki 273 i 283).</u>
          <u xml:id="u-2.9" who="#WicemarszałekBarcikowski">Udzielam głosu sprawozdawcy posłowi Pszczółkowskiemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#EdmundPszczółkowski">Wysoka Izbo! Spółdzielczość w Polsce ludowej uzyskała nieznane przedtem możliwości i perspektywy rozwoju. Tolerowana zaledwie w Polsce przedwrześniowej, uzależniona silnie od przemysłu prywatnego i od panowania obszarnika, spółdzielczość nie mogła być skutecznym orężem poprawy bytu mas pracujących w mieście i na wsi. Dopiero głębokie reformy społeczne dokonane w Polsce ludowej a w szczególności reforma rolna i unarodowienie przemysłu stworzyły nowe podstawy dla rozwoju spółdzielczości, uczyniły z niej poważne narzędzie w ręku mas pracujących w walce ze spekulacją, w walce o sprawiedliwy podział dochodu społecznego i podniesienie dobrobytu robotnika i chłopa.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#EdmundPszczółkowski">Ciężkie warunki aprowizacyjne okresu powojennego postawiły od razu przed spółdzielczością ogromne i skomplikowane zadania w zakresie zaopatrzenia świata pracy w najniezbędniejsze artykuły codziennego użytku. Państwo zleciło spółdzielczości trudne zadanie uczestniczenia w zbieraniu świadczeń rzeczowych i rozprowadzaniu artykułów reglamentowanych, Do wykonania tych zadań przystąpiła spółdzielczość w okresie ogromnych zniszczeń, dokonanych w aparacie spółdzielczym przez okupanta i przez działania wojenne. Na znacznej części obszarów odrodzonej Polski trzeba było budować spółdzielczość zupełnie od nowa.</u>
          <u xml:id="u-3.2" who="#EdmundPszczółkowski">Spółdzielczy kongres lubelski w listopadzie 1944 r. dokonał unifikacji kilku istniejących przedtem związków gospodarczych i rewizyjnych w jeden Związek Gospodarczy Spółdzielni „Społem” i jeden Związek Rewizyjny Spółdzielni. Dokonana w ten sposób unifikacja była konieczna dla stworzenia niezbędnych warunków do odbudowy i dalszej rozbudowy spółdzielczości i do wykonania przez nią poważnych zadań w zakresie aprowizacji mas pracujących.</u>
          <u xml:id="u-3.3" who="#EdmundPszczółkowski">Dzięki uchwałom kongresu lubelskiego, jednoczącym ruch spółdzielczy w Polsce, dzięki ofiarnej pracy rzesz pracowników spółdzielczych, spółdzielczość spełniła rolę, jaka jej przypadła w walce o przezwyciężenie powojennych trudności aprowizacyjnych. Dzięki zjednoczeniu spółdzielczości na kongresie lubelskim, umożliwiającemu koncentrację wysiłków i jednolite kierownictwo, spółdzielczość była w stanie wykorzystać wydaną pomoc Państwa i nie tylko szybko odbudować zniszczenia pookupacyjne i powojenne, ale i kilkakrotnie zwiększyć w stosunku do okresu przedwojennego ilość spółdzielni, sklepów spółdzielczych i spółdzielczych zakładów wytwórczych oraz dokonywanych przez nie obrotów.</u>
          <u xml:id="u-3.4" who="#EdmundPszczółkowski">Rozwój życia gospodarczego w Polsce, potężny wzrost przemysłu państwowego i wzmożenie potoku towarów przemysłowych, zarysowująca się dysproporcja między rozwojem przemysłu a rolnictwa, konieczność wzmożenia walki o uzdrowienie handlu i likwidację spekulacji, przechwytującej znaczną część wartości pracy rąk robotnika i chłopa, rozwijająca się planowa gospodarka Państwa — postawiły przed spółdzielczością nowe zadania.</u>
          <u xml:id="u-3.5" who="#EdmundPszczółkowski">Do wypełnienia tych nowych zadań spółdzielczość w dotychczasowej swojej strukturze okazała się niedostatecznie przygotowana. Narastające zadania ujawniały coraz więcej braków i niedomagać w pracy spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-3.6" who="#EdmundPszczółkowski">Zarysowała się dysproporcja między rozwojem spółdzielczości miejskiej i wiejskiej. Zaniedbania w rozwoju spółdzielczości wiejskiej, a w szczególności słaby udział spółdzielni wiejskich w skupie produktów rolnych pociągał za sobą z kolei niedostateczny udział spółdzielni miejskich w zaopatrzeniu mas pracujących w artykuły spożywcze. Gminne spółdzielnie Samopomocy Chłopskiej, przed którymi w wyniku reformy rolnej stoją olbrzymie zadania pomocy milionom mniej zamożnych gospodarstw rolnych w walce o podniesienie produkcji rolnej, o zwiększenie wydajności z hektara, o podniesienie dobrobytu wsi — nie mogły należycie się rozwijać wciśnięte między istniejącą sieć spółdzielni powszechnych na wsi i spółdzielni rolniczo-handlowych i nie posiadając dostatecznej opieki organizacyjnej i gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-3.7" who="#EdmundPszczółkowski">Zarysowała się dysproporcja między rozwojem jednej wielkiej centrali gospodarczej „Społem” i spółdzielniami dołowymi, powodująca hamowanie rozwoju całej spółdzielczości. Nadmierna centralizacja działalności gospodarczej w jednej centrali gospodarczej powodowała słabą operatywność i tendencje do biurokratyzowania się aparatu, powodowała niedostateczną opiekę centrali nad spółdzielniami i doprowadzała do oderwania się jej od spółdzielni, powodowała wreszcie słabe powiązanie z planową działalnością gospodarczą Państwa.</u>
          <u xml:id="u-3.8" who="#EdmundPszczółkowski">Spółdzielnie różnych typów zorganizowane w jednej centrali nie mogły mieć dostatecznego wpływu na działalność swej centrali, nie były w stanie w sposób skuteczny w tej centrali reprezentować swoich interesów, a z drugiej strony centrala nie była w stanie realizować jednolitej polityki gospodarczej, wynikającej z planowej działalności gospodarczej Państwa. Spółdzielczość stanowiła wskutek tego aparat rozproszkowany, mało zwarty i wewnętrznie niezdyscyplinowany, a wskutek tego niedostatecznie przygotowany do realizowania planowej gospodarki Państwa.</u>
          <u xml:id="u-3.9" who="#EdmundPszczółkowski">W tym stanie rzeczy w spółdzielczości mógł gnieździć się duch kramikarstwa, zapoznawanie celu spółdzielczości, którym jest służenie interesom mas pracujących oraz osłabienie aktywności mas członkowskich. Sprzyjało to tendencjom do biurokratyzowania się aparatu spółdzielczego, utrzymywania w wielu wypadkach wysokich marż zarobkowych i wysokich kosztów handlowych.</u>
          <u xml:id="u-3.10" who="#EdmundPszczółkowski">Wśród szerokiego aktywu spółdzielczego, wśród kierowniczych działaczy spółdzielczych dojrzewała coraz silniej świadomość tych braków i niedomagać, dojrzewała świadomość, że jedną z głównych przyczyn tego stanu rzeczy jest dotychczasowa struktura spółdzielczości, nie odpowiadająca już nowym potrzebom i nowym zadaniom, jakie spółdzielczość ma do wykonania. Analiza dotychczasowych niedomagań, świadomość roli, jaką spółdzielczość ma do wykonania w Polsce ludowej, zrodziły w opinii społecznej przekonanie o konieczności przebudowy spółdzielczości, podyktowały spółdzielcom decyzję śmiałego wejścia na drogę zasadniczej przebudowy dotychczasowej struktury spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-3.11" who="#EdmundPszczółkowski">Drugi główny zjazd delegatów „Społem”, wybranych na terenowych zjazdach spółdzielni, uchwalił podstawowe tezy zmian strukturalnych, które stały się podstawą dalszych przepracować, ujętych w formę projektów ustaw. Zwołany na 8 kwietnia rb. sejmik spółdzielczy, złożony z członków rad nadzorczych i zarządów trzech głównych central spółdzielczych: Związku Rewizyjnego Spółdzielni, Związku Gospodarczego „Społem” i Banku Gospodarstwa Spółdzielczego, zatwierdził projekty tych ustaw i uchwalił zwrócić się do Rządu z prośbą o przyjęcie ich i przedłożenie Sejmowi do uchwalenia.</u>
          <u xml:id="u-3.12" who="#EdmundPszczółkowski">Złożone przez Rząd projekty ustaw o Centralnym Związku Spółdzielczym i centralach spółdzielni, o centralach spółdzielczo-państwowych i o przedsiębiorstwach państwowo-spółdzielczych oparte są na tych projektach ustaw, przyjętych na sejmiku spółdzielczym.</u>
          <u xml:id="u-3.13" who="#EdmundPszczółkowski">Wszystkie te trzy ustawy stanowią jedną logiczną całość i zbudowane są na wspólnych przesłankach takiej przebudowy całokształtu struktury spółdzielczości, która uczyniłaby ją bardziej przystosowaną do struktury gospodarczej naszego Państwa, do wymogów gospodarki planowej i do tej wielkiej roli, jaką ma spółdzielczość w Polsce ludowej do wykonania.</u>
          <u xml:id="u-3.14" who="#EdmundPszczółkowski">Niezależnie od prac przygotowawczych w zakresie ustawodawczym, w zakresie przygotowania form dla nowej struktury, spółdzielczość dokonywała przebudowy, idącej po linii ogólnych wytycznych zmian strukturalnych, jakie uchwalone zostały na II Zjeździe „Społem”. Te zmiany strukturalne, ta przebudowa konkretna, dokonywana w życiu, dotyczyły przede wszystkim gminnych spółdzielni Samopomocy Chłopskiej, które zostały połączone z powszechnymi spółdzielniami, działającymi na terenie wsi. W ten sposób około 5.000 powszechnych spółdzielni na wsi połączonych zostało z gminnymi spółdzielniami, tworząc około 3.000 gminnych spółdzielni Samopomocy Chłopskiej, jako komórki gospodarczo silniejsze, zdrowsze i bardziej zdolne do wykonywania swoich zadań na terenie wsi.</u>
          <u xml:id="u-3.15" who="#EdmundPszczółkowski">Równoległe z dokonywaniem akcji scaleniowej na terenie gmin przeprowadzona została akcja organizowania powiatowych związków. Prawie w 100%, z wyjątkiem jeszcze kilku powiatów, powstały już powiatowe związki, zrzeszające w swej działalności gminne spółdzielnie Samopomocy Chłopskiej.</u>
          <u xml:id="u-3.16" who="#EdmundPszczółkowski">Równolegle z tą przebudową spółdzielczości w terenie dokonany został szereg posunięć w centralach spółdzielczych, idących już po linii tez. przyjętych na II Zjeździe „Społem”. A więc została powołana Centrala Spółdzielni Wytwórczych i Pracy, która powstała z połączenia istniejących przedtem na tym terenie dwóch związków spółdzielni wytwórczych. Powstała Centrala Spółdzielni Ogrodniczo-Warzywniczych, która zorganizowana została na podstawie działającej przedtem Centrali Ogrodniczo-Warzywniczej i działu ogrodniczo-warzywniczego, istniejącego w ramach „Społem”.</u>
          <u xml:id="u-3.17" who="#EdmundPszczółkowski">Na sejmiku w dniu 8 kwietnia r. b. powołane zostały komisje organizacyjne, które rozpoczęły swoją pracę w zakresie montowania Central: Rolniczej, Spożywczej i Mleczarsko-Jajczarskiej.</u>
          <u xml:id="u-3.18" who="#EdmundPszczółkowski">Ogół spółdzielców w terenie przyjął te zasady zmian strukturalnych z prawdziwym entuzjazmem i aplauzem. W styczniu r. b. na zjazdach wojewódzkich referowane były te leży i przyjęte zostały jednogłośnie jako zasady, na których spółdzielczość ma być przebudowywana.</u>
          <u xml:id="u-3.19" who="#EdmundPszczółkowski">Przechodząc teraz z kolei do omówienia poszczególnych ustaw, zacznę od projektu ustawy o Centralnym Związku Spółdzielczym. Ustawa o Centralnym Związku Spółdzielczym i centralach spółdzielni wprowadza zasadnicze zmiany w dotychczasowej budowie związków spółdzielczych. Na miejsce w gruncie rzeczy jednej centrali gospodarczej i jednego odrębnie istniejącego Związku Rewizyjnego, powstają centrale gospodarcze, połączone z równoczesną działalnością rewizyjną, powstają centrale o charakterze dwuramiennym.</u>
          <u xml:id="u-3.20" who="#EdmundPszczółkowski">Połączenie działalności rewizyjnej z działalnością gospodarczą ma za zadanie zapobiec temu oderwaniu rewidenta od działalności gospodarczej, ma za zadanie uniknięcie biurokratyzowania się i pewnego szablonu pracy, w który wpadał rewident, oderwany od nurtu działalności gospodarczej.</u>
          <u xml:id="u-3.21" who="#EdmundPszczółkowski">Centralny Związek Spółdzielczy nie będzie posiadał według projektu ustawy bezpośredniego wpływu na działalność gospodarczą central. Będzie posiadał w tym zakresie tylko wpływ pośredni poprzez rewizje i poprzez kontrolę wykonania planu przez poszczególne centrale. Natomiast Centralny Związek Spółdzielczy jest wyposażony w kompetencje bezpośredniego wpływania na działalność central w zakresie organizacyjnym i wychowawczym.</u>
          <u xml:id="u-3.22" who="#EdmundPszczółkowski">Ta rola Centralnego Związku Spółdzielczego w zakresie bezpośredniego nadzoru nad działalnością organizacyjną, rewizyjną i społeczno-wychowawczą wyraża się w takich elementach działalności: a więc Centralny Związek Spółdzielczy posiada prawo podziału spółdzielni pomiędzy poszczególne centrale — w ten sposób posiada on prawo porządkowania całego terenu spółdzielni. Centralny Związek Spółdzielczy posiada prawo nadzoru w zakresie ustalania wytycznych i koordynowania pracy central w zakresie działalności rewizyjnej, organizacyjnej, szkoleniowej i propagandowej.</u>
          <u xml:id="u-3.23" who="#EdmundPszczółkowski">Należy podkreślić nowe cechy projektowanych ustaw, które nie tylko w zakresie ogólnych ram strukturalnych, ale i w zakresie treści wewnętrznej pracy stanowią nowe momenty w ustawodawstwie spółdzielczym. Te nowe momenty sprowadzają się do takich zagadnień: Centralny Związek Spółdzielczy posiadać będzie prawo rozwiązywania spółdzielni, którego dotychczas nie posiadały ani związki rewizyjne, ani Państwowa Rada Spółdzielcza. Centralny Związek Spółdzielczy posiadać będzie prawo zatwierdzania statutów, a więc możliwość regulowania podstaw prawnych dla każdej spółdzielni, możliwość regulowania i wprowadzania jednolitych systemów w zakresie statutów, w zakresie podstawy działalności spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-3.24" who="#EdmundPszczółkowski">Projekty ustaw przewidują obowiązek należenia wszystkich spółdzielni zarówno do Centralnego Związku Spółdzielczego jak i do poszczególnych central spółdzielni. Nie może istnieć spółdzielnia, która nie byłaby zorganizowana równocześnie i w Centralnym Związku Spółdzielczym i w centrali spółdzielni.</u>
          <u xml:id="u-3.25" who="#EdmundPszczółkowski">I wreszcie jeszcze jednym bardzo ważnym nowym momentem w projektowanej ustawie o Centralnym Związku Spółdzielczym i centrali spółdzielni jest prawo zawieszania członków zarządu; prawo to wyposaża centrale w egzekutywę w stosunku do tych zarządów spółdzielni, które będą wykraczały przeciwko ustawom, które nie będą wykonywały planu, przeciwko tym pracownikom, tym członkom zarządów, którzy wskutek swej działalności będą zagrażali wykonaniu planu gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-3.26" who="#EdmundPszczółkowski">Z poprawek, które zostały przyjęte przez komisję, większość posiada charakter stylistyczny bądź porządkowy. Istotniejsze znaczenie posiada poprawka 12, która mówi, że krajowy kongres spółdzielczy jest zwoływany raz na trzy lata przez Naczelną Radę Spółdzielczą — pierwotny projekt mówił o zwoływaniu kongresu spółdzielczego przez zarząd. Inną istotną poprawką jest poprawka 18 do art. 14, określająca skład Rady Naczelnej, mianowicie zwiększa ona ilość przedstawicieli Rządu przez delegata Ministerstwa Żeglugi. Pozostałe poprawki, jak zaznaczyłem, posiadają charakter porządkowy lub stylistyczny.</u>
          <u xml:id="u-3.27" who="#EdmundPszczółkowski">Poprawka zasadnicza do ustawy o Centralnym Związku Spółdzielczym dotyczy art. 35. Poprawka ta ma na celu umożliwienie Centralnemu Związkowi Spółdzielczemu nadania statutów tym centralom, już działającym na podstawie statutów dawniejszych, które nie odpowiadają potrzebom życia ani wymogom projektowanej ustawy. Poprawka ta daje możność Naczelnej Radzie Spółdzielczej, w terminie 3-miesięcznym od jej ukonstytuowania, dokonania zmiany statutów istniejących central spółdzielni. — To są najistotniejsze poprawki do ustawy o Centralnym Związku Spółdzielczym i o centralach spółdzielni, Przechodzę z kolei do projektu ustawy o centralach spółdzielczo — państwowych. Podstawą działania central spółdzielczo-państwowych są spółdzielnie i centrale spółdzielczo - państwowe, które powstają na odcinku życia gospodarczego i mają dla ogólnej gospodarki specjalne znaczenie. Kapitał zakładowy tych central będzie wyłącznie kapitałem państwowym, a działalność ich w zakresie gospodarczym podlega bezpośredniemu nadzorowi Ministra Przemysłu i Handlu, natomiast działalność w zakresie organizacyjnym, rewizyjnym i wychowawczym podlega nadzorowi i rewizji Centralnego Związku Spółdzielczego.</u>
          <u xml:id="u-3.28" who="#EdmundPszczółkowski">Ten podział kompetencji w zakresie działalności gospodarczej i rewizyjno-wychowawczo-organizacyjnej dotyczy również kompetencji członków central spółdzielczo-państwowych, które podlegają Radzie Nadzorczej, wybieranej w 75% przez członków i w 25% mianowanej przez ministra. Rada Nadzorcza posiada kompetencje w zakresie nadzoru, rewizji, propagandy i szkolenia i w tym zakresie podlega nadzorowi i rewizji Centralnego Związku Spółdzielczego. W zakresie spraw gospodarczych Rada Nadzorcza ma tylko prawo opiniowania.</u>
          <u xml:id="u-3.29" who="#EdmundPszczółkowski">Do projektu ustawy o centralach spółdzielczo-państwowych przyjęty został przez komisję szereg poprawek, które również w większości swojej posiadają przeważnie charakter porządkowy i stylistyczny. Z poprawek, wprowadzających nowe momenty, wymienić muszę poprawkę do art. 3, która powiada, że: „Centrala spółdzielczo-państwowa korzysta na równi ze spółdzielniami z wszelkich ulg i przywilejów, przewidzianych w obowiązujących przepisach”. W art. 5 poprawka, wprowadzona do ust. 1, nadaje następujące brzmienie temu ustępowi: „Kapitał zakładowy centrali spółdzielczo-państwowej składa się z wkładów pieniężnych, majątku ruchomego albo nieruchomego, wpłaconych lub wniesionych przez Skarb Państwa słowa: „wkładów niepieniężnych” zastąpiono słowami: „majątku ruchomego albo nieruchomego”. W poprawce 5 do ust. 2 art. 5 wkradła się omyłka drukarska. Ustęp ten powinien brzmieć: „określi wysokość wkładów pieniężnych lub oznaczy wkłady pieniężne Skarbu Państwa oraz zarządzi ogłoszenie i w „Monitorze Polskim” i w czasopiśmie, przewidzianym dla ogłoszeń spółdzielni”. Słowa: „lub oznaczy wkłady niepieniężne” wykreśla się, gdyż w poprzednim ustępie wprowadziło się określenie majątku ruchomego albo nieruchomego; poprawka ta logicznie wiąże się z poprawką przyjętą do ust. 1.</u>
          <u xml:id="u-3.30" who="#EdmundPszczółkowski">Wreszcie istotniejsza poprawka dotyczy art. 10, który w pierwotnym projekcie ustawy przewidywał dla walnego zgromadzenia jedynie tylko prawo wybierania Rady Nadzorczej. Ażeby nie było wątpliwości co do tego, że walne zgromadzenie ma się zajmować nie tylko wyborem Rady Nadzorczej, przyjęta została poprawka, że „walne zgromadzenie członków centrali spółdzielczo-państwowej, niezależnie od czynności, które szczegółowo określi statut, wybiera 3/4 członków Rady Nadzorczej, Resztę członków Rady Nadzorczej wyznacza Minister Przemysłu i Handlu”. Wreszcie przyjęta również została poprawka o merytorycznym znaczeniu, umieszczona w druku pod nr 11, która do tego samego art. 10 dodaje nowy ust. 6 o brzmieniu następującym: „Kadencja powołanej w powyższy sposób Rady Nadzorczej nie może trwać dłużej niż 2 lata”. Poprawka ta ma na celu zapewnienie, że czas funkcjonowania pierwszej Rady Nadzorczej nie będzie trwał za długo.</u>
          <u xml:id="u-3.31" who="#EdmundPszczółkowski">Do art. 17 przyjęte zostały poprawki, które dotyczą brzmienia tego artykułu, mianowicie dodane zostały ustępy 2 i 3:</u>
          <u xml:id="u-3.32" who="#EdmundPszczółkowski">„2. W przypadku przekształcenia na centralę spółdzielczą-państwową spółki handlowej przewidzianej w ust. 1, jej kapitał zakładowy przechodzi z mocy prawa na rzecz Skarbu Państwa i będzie stanowił wkład na kapitał zakładowy centrali spółdzielczo-państwowej.</u>
          <u xml:id="u-3.33" who="#EdmundPszczółkowski">3. Zarządzenie Ministra Przemysłu i Handlu wydane w porozumieniu z Ministrem Skarbu ustali zasady i sposób zapłaty za przejęte udziały przekształconej spółki handlowej, nie stanowiące własności Skarbu Państwa”.</u>
          <u xml:id="u-3.34" who="#EdmundPszczółkowski">Poprawka ta ma na celu uzupełnienie luki, gdyż nie było mowy o tym, co się stanie z kapitałem zakładowym spółki, przekształconej na centralę spółdzielczo-państwową.</u>
          <u xml:id="u-3.35" who="#EdmundPszczółkowski">Wreszcie trzeci projekt ustawy o przedsiębiorstwach państwowo-spółdzielczych mówi, że do działalności tych przedsiębiorstw stosuje się odpowiednie przepisy dekretu z dnia 13 stycznia 1947 r. o utworzeniu przedsiębiorstw państwowych ze zmianami wynikającymi z poniższych przepisów. Te przepisy stanowią o powołaniu rady gospodarczej, która ma być wyrazicielką opinii interesów spółdzielni, które są przedmiotami współpracy przedsiębiorstw państwowo-spółdzielczych. Rada gospodarcza jest czynnikiem opiniodawczym. Tym niemniej Minister Przemysłu i Handlu może zlecić radzie gospodarczej wykonywanie niektórych czynności nadzorczych w granicach szczegółowo określonych zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu.</u>
          <u xml:id="u-3.36" who="#EdmundPszczółkowski">Poprawki zgłoszone do tej ustawy również mają charakter na ogół redakcyjny. Poprawka do art. 11 mówi: „W przypadku, gdy w masie likwidacyjnej przedsiębiorstwa państwowo-spółdzielczego nie ma majątku w naturze, oddanego przez centralę spółdzielni, zwrotowi podlega wartość pieniężna tego majątku według oszacowania w protokóle zdawczo-odbiorczym”. Poprawka ta ma na celu zwrot majątku wtedy, kiedy w procesie pracy przedsiębiorstwa majątek nieruchomy musi przestać istnieć.</u>
          <u xml:id="u-3.37" who="#EdmundPszczółkowski">W imieniu Komisji Spółdzielczości, Aprowizacji i Handlu oraz Komisji Przemysłowej wnoszę o przyjęcie wszystkich poprawek i wszystkich trzech ustaw.</u>
          <u xml:id="u-3.38" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#WicemarszałekBarcikowski">Udzielam głosu Wicemarszałkowi Szwalbemu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#PosełSzwalbe">Wysoki Sejmie! Zabieram głos nie w celu szczegółowego omówienia projektu ustawy po pierwsze dlatego, że to zrobił już przedmówca, poseł Pszczółkowski jako referent komisji, a po drugie dlatego, że w długiej dyskusji omówi na pewno tę sprawę prezes centralnego związku, poseł Ochab. Ja chcę ogólnie się ustosunkować w imieniu klubu do zagadnienia spółdzielczości, mianowicie do nowej struktury spółdzielczości. Chcę wykorzystać w tym celu z rozmysłem trybunę sejmową, która to trybuna za mało jest wykorzystana dla zainteresowania opinii publicznej tymi zagadnieniami, które mają szerszy oddźwięk i którymi całość opinii publicznej powinna się interesować. Zainteresowanie Wysokiego Sejmu i poważnej części opinii publicznej sprawami spółdzielczymi ma swoje dogodne strony i dla realizacji nowej struktury spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-5.1" who="#PosełSzwalbe">Chcę podkreślić specyficzny sposób dojścia do skutku tego projektu. Należy się podziękowanie Rządowi, a szczególnie Prezesowi Rady Ministrów, że w momencie, kiedy te projekty były gotowe, Rząd nie skorzystał z uprawnień dekretowych, a przedłożył projekty te Sejmowi. To raz. Po drugie, że Rząd w całości oparł się na projektach przygotowanych przez sejmik spółdzielczy, przez samą spółdzielczość. Dzięki temu z czystym sumieniem można stwierdzić, że to, co jest w przedłożeniach rządowych, jest — jak to stwierdził poseł Pszczółkowski — całkowicie także przedłożeniem sejmiku spółdzielczego. Jest to wynik dłuższych obrad i dyskusji spółdzielców i nie spółdzielców na temat spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-5.2" who="#PosełSzwalbe">Co jest ważne: nowy projekt ma swoje korzenie także w przeszłości ruchu spółdzielczego. Jak w innych sprawach, tak w sprawie nowej struktury spółdzielczości stoimy na stanowisku, że nie zaczynamy od a, b, c, ale właśnie nawiązujemy do tego, co robiliśmy poprzednio, podobnie w zakresie spółdzielczości, jak i w innych dziedzinach. Zużytkowujemy doświadczenia, które są pożyteczne i dobre z punktu widzenia nowej rzeczywistości, nowego porządku gospodarczego i prawnego w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-5.3" who="#PosełSzwalbe">Gdy się przyjrzymy nowej strukturze, cechom jej charakteru, to stwierdzimy, że nawiązuje ona do tych tradycji i że kształtując nową strukturę mieliśmy w pamięci te wszystkie osiągnięcia spółdzielczości, które mają trwałą historię w dziejach rozwoju nowoczesnej ekonomiki na ziemiach Polski. Trzeba pamiętać, gdy się podchodzi do zagadnienia spółdzielczości, że spółdzielczość odegrała dużą rolę przede wszystkim w okresie zaborów, rolę zarówno ekonomiczno-społeczną jak i czysto narodową. Dotyczy to naszych województw zachodnich, a także dotyczy części poważnej ziem odzyskanych, bo ośrodkami narodowego ruchu polskiego na terenie bądź Opolszczyzny, bądź ziemi Warmińskiej były właśnie miejscowe ośrodki spółdzielczości. Nawiązujemy także przy opracowywaniu struktury spółdzielczości i w naszych dyskusjach do bezpośrednich tradycji radykalnych gałęzi spółdzielczego ruchu robotniczego, a także części radykalnego chłopstwa. Przypominam tutaj na tym miejscu — i o tym trzeba pamiętać — o wynikach pierwszej konferencji delegatów robotniczych spółdzielni w niepodległej Polsce w 1918 r., konferencji, która wyraźnie stwierdziła, że ruch spółdzielczy jest częścią ruchu klasy pracującej. Przypominam też dość dużą robotę wychowawczą, którą prowadziła Sekcja Spółdzielcza przy Centrali Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego, złożona z działaczy obu partyj robotniczych.</u>
          <u xml:id="u-5.4" who="#PosełSzwalbe">Dalej oparliśmy się przy dyskutowaniu tej struktury na doświadczeniach szeregu bardzo poważnych placówek lewicy spółdzielczej, które odegrały dużą rolę w kształtowaniu opinii klasy robotniczej w ciągu łat 1920–1989. Wreszcie nowa struktura musi nawiązać do uchwal i obrad kongresu lubelskiego już w Polsce odrodzonej w 1944 r., później do obu sejmików spółdzielczych w odrodzonej Polsce. Pierwszy sejmik odbył się w Łodzi w 1945 r. Ostatni sejmik spółdzielczy bezpośrednio już opracował projekty, które zostały później zaaprobowane przez Radę Ministrów.</u>
          <u xml:id="u-5.5" who="#PosełSzwalbe">W odrodzonej Polsce kamieniem węgielnym nowej struktury były — jak powiedziałem — uchwały kongresu lubelskiego, Kongres ten wysunął dwie zasady, które były realizowane w przeciągu minionego trzechlecia. Pierwsza zasada — że ruch spółdzielczy nie jest ruchem wyodrębniającym się od innych form wałki dążącej do zmiany ustroju ekonomicznego. Druga zasada — to zasada dążenia do jedności ruchu spółdzielczego.</u>
          <u xml:id="u-5.6" who="#PosełSzwalbe">Przypominam, że pierwszy kongres spółdzielczy w Lublinie był pierwszym kongresem publicznym, który wy sunął hasło zreformowania Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego na Rząd Tymczasowy. Hasło to, które z tego kongresu wyszło, było później własnością całego ruchu robotniczego i ludowego. Hasło to świadczy, że ruch spółdzielczy wstąpił na drogę ścisłego współdziałania politycznego z nową rzeczywistością i że przestawia się w tym kierunku — aczkolwiek nie jest i nie chce być ruchem partyjnym że przestaje być ruchem neutralnym społecznie, stanął bowiem wyraźnie po lewej stronie barykady, po stronie, która dąży do zmiany ustroju społecznego.</u>
          <u xml:id="u-5.7" who="#PosełSzwalbe">Co do drugiej zasady, zasady jedności ruchu spółdzielczego, kongres lubelski nie zastosował w pełni tej zasady, a to dlatego, że — jak poseł sprawozdawca mówił — oddzielnie została zorganizowana centrala dla działalności instrukcyjnej i społeczno-wychowawczej — Związek Rewizyjny, i oddzielnie centrala dla działalności gospodarczej — Związek Gospodarczy „Społem”.</u>
          <u xml:id="u-5.8" who="#PosełSzwalbe">Następnym stadium w montowaniu nowej struktury spółdzielczości był sejmik łódzki w 1945 r. Uchwały kongresu lubelskiego musiały z natury rzeczy dotyczyć małego skrawka Polski, t. zw. „Polski lubelskiej”, jeżeli tak można się wyrazić, podczas gdy sejmik łódzki miał do czynienia z całością odzyskanych terenów Państwa Polskiego i wobec tego stanął wobec znacznie bardziej skomplikowanych zagadnień. Stanął wobec istniejących różnych form spółdzielczości, inne bowiem były formy spółdzielczości na terenie t. zw. „Generalnej Gubernii”, inne na ziemiach „przyłączonych” do Rzeszy Niemieckiej, jeszcze inne na terenie ziem odzyskanych, gdzie były bardzo nikłe szczątki dawnego polskiego ruchu spółdzielczego. Trzeba było zasymilować podstawowy trzon aktywu spółdzielczego, który przez szereg miesięcy działał w innych warunkach na prawym brzegu Wisły, w innych na lewym. I wreszcie spółdzielczość stanęła oko w oko z zagadnieniem dopasowania nowej struktury spółdzielczości do realizującej się nowej rzeczywistości polskiej. O ile Manifest PKWN był dopiero zapowiedzią, o tyle po zajęciu przez władze polskie całego terenu Polski przystąpiono do montowania nowych zasad ustroju gospodarczego i spółdzielczość musiała czynnie ustosunkować się i wpleść się do nowej struktury całości gospodarstwa.</u>
          <u xml:id="u-5.9" who="#PosełSzwalbe">O doświadczeniach na tym odcinku i o wnioskach wyciąganych będzie mówił poseł Berkowski, wobec tego ja nie będę szczegółowo o tym mówił. Wydaje nam się tylko, że można podkreślić, iż rozwiązanie zaprojektowane w nowej strukturze jest rozwiązaniem szczęśliwym; jest rozwiązaniem, które z jednej strony nawiązuje do tradycji i dawnych osiągnięć ruchu spółdzielczego, jak również osiągnięć ostatnich, a z drugiej strony uwzględnia wszystkie niedomogi spółdzielczości i wyciąga z nich wnioski, nasuwające się po upływie 3-letniego okresu, wnioski, o których będą szczegółowo mówić inni mówcy. Jest szczęśliwym rozwiązaniem, bo z jednej strony pozostawia dobrze zorganizowany w ustawie pion spółdzielczości w postaci Centralnego Związku Spółdzielczego, pion, który obejmuje rzeczywiście naczelne miejsce w ruchu spółdzielczym, przy czym podkreślam, że o tyle miejsce naczelne, iż likwidowana jest w myśl nowej ustawy Państwowa Rada Spółdzielcza. Tak, iż Centralny Związek Spółdzielczy będzie miał zakres działania i kompetencje nie tylko te. które miał dotychczasowy Związek Rewizyjny, nie tylko część niegospodarczą poszczególnych central gospodarczych, ale i te, które miała Państwowa Rada Spółdzielcza. Poza tym pionem, dzięki zorganizowaniu central poszczególnych typów spółdzielni, została zabezpieczona specjalizacja i dopasowanie poszczególnych gałęzi ruchu spółdzielczego do poszczególnych resortów ministerialnych i ułatwione zostało dopasowanie spółdzielczości do określonych planów gospodarczych. A ponadto dzięki temu, że centrale gospodarcze będą miały swoje uprawnienia, które zapewnią im znacznie większą dyspozycyjność w odniesieniu do spółdzielni, a z drugiej strony dzięki dopasowaniu tych central do resortowej działalności ministerstw, osiągniemy to, że wszystkimi spółdzielniami będzie mógł dysponować Rząd ludowy w ramach ustalonych przez narodowy plan gospodarczy.</u>
          <u xml:id="u-5.10" who="#PosełSzwalbe">Jest to zgodne z naszym — socjalistów - stanowiskiem, że spółdzielczość, sektor spółdzielczy, jest częścią sektora uspołecznionego, częścią gospodarki uspołecznionej i dlatego dopasowanie to ma swoje głębsze uzasadnienie w nowej strukturze gospodarki narodowej.</u>
          <u xml:id="u-5.11" who="#PosełSzwalbe">Zresztą ta całość i ta identyczność gospodarki uspołecznionej państwowo-spółdzielczej czy samorządowej uwidoczniona jest i w tym, że powstaje nowy typ, jak mówił sprawozdawca, specyficznej u nas gospodarki mieszanej: spółdzielczo-państwowej i państwowo-spółdzielczej.</u>
          <u xml:id="u-5.12" who="#PosełSzwalbe">Również wyraz całości gospodarki uspołecznionej pod tym względem daje skład Naczelnej Rady Spółdzielczej. Składa się ona z przedstawicieli ruchu spółdzielczego ruchu zawodowego i zainteresowanych resortów gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-5.13" who="#PosełSzwalbe">Zagadnienie jest o tyle ważne, że rzeczywiście spółdzielczość ma niezmiernie podstawowe zadanie do osiągnięcia i to w niedługim czasie.</u>
          <u xml:id="u-5.14" who="#PosełSzwalbe">Pierwszym zadaniem, które spółdzielczość chce osiągnąć, jest zagadnienie przebudowy gospodarki wiejskiej i wciągnięcie jej do gospodarki planowej. Trzeba sobie zdać sprawę z tego, że aczkolwiek Państwo dysponuje majątkami ziemskimi poprzez Państwowe Nieruchomości Ziemskie, to przedsiębiorstwo to gospodaruje tylko na 1.200.000 ha ziemi, ma zatrudnionych około 140.000 ludzi, podczas gdy ogólna ilość zasiewów ma wynosić możliwych do zasiania w rb. do 14.000.000 ha. a ogólna ilość hektarów ziemi wynosi w Polsce ponad 16.000.000 ha. Z tego wynika, że wkład gospodarki państwowej, który będzie bezpośrednio wprzęgnięty do zakresu gospodarki pianowej, musi być nieduży. Nie może odegrać dostatecznej roli tak samo Państwowy Zakład Hodowli Roślin, przedsiębiorstwo bardzo poważne, ale gdzie także ilość ziemi, którą dysponuje, z góry decyduje o tym, że to nie będzie czynnik, który może spowodować fakt wprzęgnięcia całości gospodarki zbożowej czy hodowlanej w ramy gospodarki planowej. Mogą odegrać pewną rolę ośrodki maszynowe Związku Samopomocy Chłopskiej, może dać pewien wkład, ale nieduży, kontraktowanie upraw.</u>
          <u xml:id="u-5.15" who="#PosełSzwalbe">A zatem najaktualniejszym sposobem wciągnięcia plonów gospodarki wiejskiej do gospodarki planowej jest na razie spółdzielczość wiejska handlowa i przeróbcza, a więc mleczarska, jajczarska i handlowa — skupu.</u>
          <u xml:id="u-5.16" who="#PosełSzwalbe">Dzięki właściwej polityce spółdzielczości handlowej, dzięki właściwej polityce zakupu, sprzedaży i cen będzie można wciągnąć szybciej niż w inny sposób gospodarkę i plony gospodarki wiejskiej do narodowej gospodarki planowej. Nie chcę przez to powiedzieć, że zagadnienia spółdzielczości innego zakresu nie są ważne. Zbliżamy się momentu, gdy będzie następowała likwidacja aprowizacji reglamentowanej, kiedy typ spółdzielni zamkniętych robotniczych zmieni się, będą to normalne spółdzielnie i przejdziemy na typ spółdzielni spożywczych.</u>
          <u xml:id="u-5.17" who="#PosełSzwalbe">Należy pamiętać, że przed spożywczymi spółdzielniami miejskimi stoi ważne zagadnienie, szczególnie ważne dla niewiast, a mianowicie próby w kierunku, by spółdzielnie spożywców wkroczyły na drogę modernizacji gospodarstwa domowego, próby tworzenia przy spółdzielniach jadłodajni, dostaw domowych itp. Dostawy takie to ogromnie ważna rzecz dla mężczyzn, kobiet, młodzieży uczącej się itd. Większe wciągnięcie do spółdzielczości ruchu kobiecego ma w ogóle ważne znaczenie, a w nowej strukturze spółdzielczości jest do zrealizowania.</u>
          <u xml:id="u-5.18" who="#PosełSzwalbe">Duże także znaczenie będzie miała spółdzielczość mieszkaniowa. Chciałbym zwrócić uwagę na wzrastający deficyt mieszkaniowy wśród ludności miejskiej. Trzeba pamiętać o tym, że choć duże kwoty zostały przeznaczone na budownictwo mieszkaniowe, deficyt mieszkaniowy wzrasta w dalszym ciągu, gdyż więcej zawiera się małżeństw, niż buduje mieszkań. Przypominam, że w roku 1900 było 17% ludności miejskiej, w 1921 r. — 24%, w 19331 r. — 27%, w 1947 r. - 31%, a za 10 lat 40% ludności w Polsce będzie mieszkać w miastach, Według innych obliczeń statystycznych, niedawno ogłoszonych przez Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, 7/8 przyrostu wiejskiego ma pójść do miast i będzie szukać mieszkań, i tu trzeba powiedzieć z góry, że Skarb nawet najlepiej prowadzony nie poradzi sobie z zagadnieniem budownictwa mieszkaniowego. Państwo nie poradzi sobie samo w administrowaniu tymi osiedlami, które będą musiały być wybudowane; tak samo Zakład Osiedli Robotniczych, który ma budować osiedla, nie podoła wymogom. Dlatego też spółdzielczość mieszkaniowa i spółdzielczość budowlana będzie miała dużą rolę do odegrania, nawet jeśli kwoty, które będą na budownictwo nowych mieszkań przeznaczone, będą wzrastać, nawet jeśli będzie wprowadzona — co jest nieuniknione — podwyżka komornego.</u>
          <u xml:id="u-5.19" who="#PosełSzwalbe">Jeszcze na jedną formę spółdzielczości chciałbym zwrócić uwagę — na spółdzielczość pracy i spółdzielczość rzemieślniczą. W dniu dzisiejszym przemawiał w imieniu PPR i PPS poseł Gajewski, który zaznaczył, iż obydwa kluby przywiązują dużą wagę do problemu rzemieślniczego; włączenie jego do planu narodowego jest możliwe niemal wyłącznie w postaci spółdzielczej. Chodzi o dość dużą ilość placówek. Ostatnie dane Centralnego Związku Spółdzielczego wskazują, że jest około 2.000 takich spółdzielni; prawie 400 spółdzielni budowlanych, około 1.000 spółdzielni, które są organizowane przez rzemieślników i robotników przemysłowych, czysto rzemieślniczych jest ponad 200. Wreszcie dużą rolę odgrywają obecnie w transporcie spółdzielnie transportowe.</u>
          <u xml:id="u-5.20" who="#PosełSzwalbe">Wszystkie te przykłady, wyrywkowe, świadczą, jak wielki jest zasięg działalności spółdzielczej. Nie wspominam już o spółdzielczości wydawniczej. Wielki jest zasięg pracy spółdzielczej i jest on nieodzowny dla wsi, wśród rzemieślników oraz dla aprowizacji robotniczej. Dlatego nic dziwnego, że nie przemawiając jako zwolennik „rzeczypospolitej spółdzielczej,” ale jako chcący zrealizować zamiary planu narodowego, muszę pamiętać o wadze gospodarki spółdzielczej, która przy realizacji planu nie będzie się zmniejszać, lecz zwiększać.</u>
          <u xml:id="u-5.21" who="#PosełSzwalbe">Te wszystkie cele i zadania są do zrealizowania przez spółdzielczość w ramach przedłożonych ustaw przy usunięciu błędów dotychczasowej pracy spółdzielczej, o których także poseł referent wspominał. Cele te są do osiągnięcia przy zespołowym wysiłku spółdzielców i przychylnym nastawieniu opinii publicznej oraz przy współpracy ludu pracującego, zrzeszonego w związkach zawodowych. Komisji Centralnej Związków Zawodowych i Związku Samopomocy Chłopskiej. Ustawy dają poważny oręż w tym kierunku ruchowi spółdzielczemu. Ustawy dają możność Centralnemu Związkowi Spółdzielczemu kierowania i koordynowania prac, rozszerzają możliwości prac dla poszczególnych central typu branżowego. Dzięki temu liczymy, że ruch spółdzielczy będzie umasowiony w miastach i na wsi w większym stopniu niż dotychczas. Dzięki temu, że we władzach spółdzielni i w Naczelnej Radzie Spółdzielczej będą przedstawiciele ruchu zawodowego, spółdzielnie będą realizować zasady, które chcemy, aby były zrealizowane.</u>
          <u xml:id="u-5.22" who="#PosełSzwalbe">Każdy członek związku zawodowego będzie członkiem spółdzielni, co da nam nie tylko możliwości organizacyjne, ale i finansowe. Musimy także znacznie wzmocnić własne resursy ruchu spółdzielczego. Przewidujemy również odpowiednie funkcje dla Banku Gospodarstwa Spółdzielczego, który scentralizuje działalność wszystkich spółdzielni, oszczędnościowo-kredytowych. Liczymy na to, że pod tym względem usuniemy dotychczasowe braki w spółdzielczości, odpowiednio wykorzystując nowe ustawy spółdzielcze.</u>
          <u xml:id="u-5.23" who="#PosełSzwalbe">Chciałbym zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt ruchu spółdzielczego, na jego między narodowość, Spółdzielczy ruch polski jest zrzeszony w Międzynarodowym Związku Spółdzielczym, w którym są reprezentowane wszystkie większe centrale na świecie, począwszy od sowieckiej, brytyjskiej, szwedzkiej itd, Wobec tego udział polskiego ruchu spółdzielczego w tych zrzeszeniach i związkach ma swoje znaczenie dla celów informacji o Polsce i dla naszych stosunków międzynarodowych. Zrzeszony ruch spółdzielczy w wielu krajach ma odcień lewicowy, na przykład w brytyjskiej Partii Pracy najbardziej lewicowym odłamem są spółdzielcy. W roku ubiegłym międzynarodowe święto spółdzielcze odbywało się pod hasłem: „Spółdzielcy wszystkich krajów łączcie się w imię pokoju i postępu”. Hasła te odpowiadały polskiemu ruchowi spółdzielczemu i odegrały dużą rolę w zakresie kolportażu tego hasła na terenie Polski. Ten kontakt międzynarodowy chcemy utrzymać. Chcemy służyć ruchowi międzynarodowemu swoim doświadczeniem, a mamy nic tylko teoretyczne doświadczenie. Spółdzielczość nasza może się pochlubić tym, że Polska w ciągu trzech lat zdołała stanąć na trzecim miejscu w hurtowym spółdzielczym obrocie towarowym na świecie, Rozumiemy dobrze, że nie dążymy — bo byłoby to mitem — do tego, aby realizować „rzeczpospolitą spółdzielczą”. Jesteśmy świadomi tego my, długoletni kierownicy ruchu spółdzielczego, że spółdzielczość jest pochodną panującego w danym kraju ustroju, a nie kształtuje ona tego ustroju.</u>
          <u xml:id="u-5.24" who="#PosełSzwalbe">Po to, żeby się spółdzielczość rozwijała, musi mieć właściwy klimat pracy, musi być pod właściwą kontrolą wynikającą z ustaw i kontrolą opinii publicznej, do czego dzisiejsza dyskusja w dużej mierze się przyczyni.</u>
          <u xml:id="u-5.25" who="#PosełSzwalbe">Jeżeli idzie o ogólną reasumpcję, klub PPS stwierdza, że spółdzielczość jest jedną z niezbędnych także i w przyszłości dróg pracy i organizacji klasy pracującej w mieście i na wsi. Nowe ustawy dają nam pełną możność wykorzystania tych dróg.</u>
          <u xml:id="u-5.26" who="#PosełSzwalbe">Dlatego w imieniu mego klubu parlamentarnego zapowiadam, że będziemy za tymi ustawami głosowali.</u>
          <u xml:id="u-5.27" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#WicemarszałekBarcikowski">Głos ma poseł Groszyński.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#PosełGroszyński">Wysoka Izbo! Zabierając głos w dyskusji nad projektami ustaw o Centralnym Związku Spółdzielczym i o centralach spółdzielni, centralach państwowo-spółdzielczych i przedsiębiorstwach państwowo-spółdzielczych, należy wyjść z podstawowego założenia: jest nim celowość i użyteczność tak właśnie a nie inaczej zaprojektowanej struktury spółdzielczości w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-7.1" who="#PosełGroszyński">My, Polacy, niezależnie od przynależności do klas czy warstw społecznych, mamy jeden główny, podyktowany koniecznością cel, którym jest radykalne przezwyciężenie zacofania gospodarczego jako skutku zaniedbania historycznego oraz zniszczeń powstałych w rezultacie niszczycielskiej wojny i polityki okupanta. Wiemy, że drogą, która do tego prowadzi, jest szybki wzrost produkcji, zdolny zaspokoić potrzeby inwestycyjne nowoczesnego gospodarstwa oraz potrzeby konsumpcyjne współczesnego demokratycznego społeczeństwa, Plan produkcji i konsumpcji nakreślany i sterowany przez Rząd, który jest wyrazicielem narodu a nie wąskich interesów klasowych, był od razu dla nas widoczną potrzebą, a dzisiaj zgadzają się już wszyscy, że w starych kapitalistycznych formach nie osiągnęlibyśmy potrzebnych rezultatów.</u>
          <u xml:id="u-7.2" who="#PosełGroszyński">Ale przy tym wszystkim rozumieliśmy, że w Polsce - jak nigdzie może indziej - trzeba będzie wprząc w dzieło obudowy wszystkie siły żywotne narodu, które nie zawsze u nas wykazują potrzebną inicjatywę w formach kierowanych. Połączenie elementów gospodarki państwowej na torach głównych produkcji i dystrybucji z gospodarką drobnotowarową inicjatywy prywatnej, w szczególności w jej produkcyjnym odcinku, miało i nadal ma swój niezaprzeczalny sens gospodarczy i zmierza po tej linii, którą dyktuje potrzeba odbudowy.</u>
          <u xml:id="u-7.3" who="#PosełGroszyński">To było dla nas jasne. Jedno tylko nie było jasne — i dawaliśmy temu jako stronnictwo wielokrotny wyraz — mianowicie dotychczasowa struktura spółdzielczości, która dopuszczała:</u>
          <u xml:id="u-7.4" who="#PosełGroszyński">1. powstawanie niezależnych i mało dyspozycyjnych dla planu ważnych ośrodków gospodarczych;</u>
          <u xml:id="u-7.5" who="#PosełGroszyński">2. powstawanie różnych pseudo-spółdzielni, które sakramentalnym słowem „spółdzielnia” i związanymi z tym przywilejami pokrywały bardzo często to, co nie mogłoby mieć miejsca w żadnym odpowiedzialnym prywatnym warsztacie czy innym zakładzie pracy.</u>
          <u xml:id="u-7.6" who="#PosełGroszyński">Projekt omawianej ustawy kładzie kres ostateczny tym nienormalnościom naszego układu życia gospodarczego i przywraca właściwy sens spółdzielczości w warunkach demokracji ludowej. Nowa ustawa o Centralnym Związku Spółdzielczym i centralach spółdzielni charakteryzuje się tym, że oddaje kontrolowanie gospodarzenia jednemu ośrodkowi decyzji gospodarczej, rozwija zaś funkcje kontrolne spółdzielczości w jej dotychczasowym zrozumieniu.</u>
          <u xml:id="u-7.7" who="#PosełGroszyński">Fakt zrzeszenia poszczególnych spółdzielni w centralach branżowych czyni zadość potrzebie ujęcia ich działalności gospodarczej w ramy planu ogólnego, w sposób najbardziej operatywny z punktu widzenia gospodarki, dopuszczający czynnik społeczny i zespołowy na tyle, na ile to jest tylko możliwe bez szkody dla samej działalności gospodarczej. Struktura nowej spółdzielczości przewiduje przerastanie jej przez państwo, oddając wyraźne kompetencje wobec związku — Radzie Ministrów. Uważamy, że fakt ten nadaje potrzebną elastyczność nowej formie spółdzielczości i wiąże ją w sposób ściślejszy z ogólnymi założeniami planu. Kładzie się również kres pseudo-spółdzielczości. Mamy plan narodowy, państwo ludowe będzie miało środki ustawowe sterowania gospodarką narodową bez przeszkód ze strony źle pojmowanej spółdzielczości.</u>
          <u xml:id="u-7.8" who="#PosełGroszyński">W polu wielkich zadań państwa w ramach planu znajduje się i zawsze znajdzie się zakres czynności gospodarczych, które jeszcze ciągle najlepiej wypełni inicjatywa prywatna, oczywiście inaczej rozumiana i inaczej pracująca niż w ustroju kapitalistycznym.</u>
          <u xml:id="u-7.9" who="#PosełGroszyński">Inicjatywa prywatna — rzemiosło, drobna wytwórczość i drobny handel znają już ten podstawowy i pozornie paradoksalny fakt rozwoju, że kapitalizm w fazie monopolistycznej wyzyskuje i dusi nie tylko robotnika, ale i drobne warsztaty i drobnego przedsiębiorcę. Nic nie pomoże wolność założenia warsztatu, jeżeli monopole go zaduszą gniotącą przewagą konkurencyjną w krótkim przeciągu czasu. Przekonali się o tym ci Polacy, którzy próbowali. w krajach kapitalistycznych inicjatywy innej niż praca najemna na fermach rolniczych. Uważamy, że w ramach planu rozwój rzemiosła i w ogóle inicjatywy prywatnej w zakresie gospodarki drobnotowarowej winien być zjawiskiem celowym, a więc pożądanym.</u>
          <u xml:id="u-7.10" who="#PosełGroszyński">Nie widzimy w nowym projekcie żadnych trudności dla tej potrzeby gospodarczej, co więcej musimy się zgodzić, że pole działania zostanie oczyszczone z dotychczasowych niejasności. Oczywiście jest wysoce pożądanym wyższy poziom gospodarki drobnotowarowej techniczny i organizacyjny przez usprawnienie spółdzielczych form dopływu surowców i ułatwienie zbytu, które w praktyce daje nowa struktura. Przed stronnictwami demokratycznymi, a w szczególności przed takim stronnictwem, jak Stronnictwo Pracy, które skupia w swych szeregach warstwy pośrednie rzemiosła i drobnego kupiectwa, stoi zadanie: po pierwsze — ochrony produkcyjnej inicjatywy przed monopolistycznymi zapędami, nie pożądanymi i nie zamierzonymi przez projektodawcę omawianych ustaw. Państwo ludowe bowiem likwiduje ostrą walkę konkurencyjną o zysk, ale nie wyklucza zdrowego współzawodnictwa gospodarczego. Po drugie — włączanie rzemiosła i drobnego kupiectwa w nowe formy społecznej współpracy w ramach potrzeb ogólno-narodowych.</u>
          <u xml:id="u-7.11" who="#PosełGroszyński">W takim rozumieniu inicjatywa prywatna, która w ustroju kapitalistycznym godziła w interes klasy robotniczej, w warunkach demokracji ludowej będzie pracowała dla klasy robotniczej, dla całego narodu.</u>
          <u xml:id="u-7.12" who="#PosełGroszyński">Stronnictwo Pracy widzi we właściwym stosowaniu projektowanych ustaw drogę współpracy i zrozumienia się warstw społecznych, a tym samym drogę umacniania się obozu demokratycznego, Dlatego Stronnictwo Pracy głosuje za przedstawionymi projektami ustaw.</u>
          <u xml:id="u-7.13" who="#komentarz">(Oklaski na ławach Klubu Pracy.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#WicemarszałekBarcikowski">Udzielam głosu posłowi Szlęzakowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#PosełSzlęzak">Wysoka Izbo! W imieniu klubu poselskiego Stronnictwa Demokratycznego zamierzam ustosunkować się do zgłoszonych projektów ustaw.</u>
          <u xml:id="u-9.1" who="#PosełSzlęzak">Chociaż spółdzielczość polska w odrodzonym Państwie uległa znacznemu umasowieniu, niemniej w ciągu minionego 3-lecia nie spełniła w całości zasadniczych zadań stawianych przed nią i to zarówno pod względem społeczno-wychowawczym, jak i w sferze współdziałania w odbudowie gospodarczej Państwa na odcinku jej pozostawionym — tj. przede wszystkim dystrybucji. Państwo żądało od spółdzielczości pomocy w przeprowadzeniu sprawiedliwszego społecznie podziału dochodu narodowego. Niestety, dystrybucja spółdzielcza w wielu wypadkach nie tylko nie była ekonomiczna, ale w produkcyjnej swej części przynosiła znacznie mniej dochodu społecznego niż zużywała go w części administracyjnej. Ponadto w dotychczasowym stanie organizacyjnym spółdzielczości obecny jej rozrost wymykał się spod kontroli Państwa.</u>
          <u xml:id="u-9.2" who="#PosełSzlęzak">Przyczyny tego stanu leżały przede wszystkim w wadliwej, przestarzałej i nieprzystosowanej do potrzeb strukturze wewnętrznej spółdzielczości jak też w nieodpowiednim doborze ludzi, nie zawsze rozumiejących istotę przemian społeczno-politycznych, zaszłych w naszym Państwie, a więc nie zawsze zdających sobie sprawę z zasadniczych kierunków rozwojowych spółdzielczości, a równocześnie topiących w normalnym rozroście zasadnicze ideowe podstawy, kierując np. spółdzielnie poza ich naturalne bazy i sięgając do większego przemysłu. Zwłaszcza nie uregulowana i nieujednolicona struktura spółdzielczości na wsi stawała się jedną z najistotniejszych przyczyn niedomagań i źródeł zniekształcenia jej linii rozwojowej.</u>
          <u xml:id="u-9.3" who="#PosełSzlęzak">Wniesione ustawy odzwierciedlają konieczne zmiany w strukturze organizacyjnej spółdzielczości. Zmiany te są rzeczywiście dostosowane do celów i zadań gospodarczych, stawianych przed spółdzielczością na najbliższą przyszłość.</u>
          <u xml:id="u-9.4" who="#PosełSzlęzak">Żyjemy w państwie gospodarki planowej. Planowanie jest środkiem umożliwiającym poprzez najoptymalniejszy rozwój sił wytwórczych zaspokajanie w coraz to szerszym zakresie potrzeb człowieka. Cele planowania mają zatem charakter socjalny. Bez ścisłego planu gospodarczego w dziedzinie spółdzielczości trudno pomyśleć o harmonijnym wykonaniu pełnego planu państwowego. Tymczasem w naszej siatce planowania gospodarczego w państwie marny jeszcze luki — są nimi sektor spółdzielczy i prywatny.</u>
          <u xml:id="u-9.5" who="#PosełSzlęzak">Planowanie całości spółdzielczego życia gospodarczego musi znaleźć syntezę w centralnym ośrodku myśli i dyspozycji spółdzielczej. Toteż to jest jednym z głównych zadań postawionych Centralnemu Związkowi Spółdzielczemu, obejmującemu wszystkie spółdzielnie. Związek „Społem” bowiem nie obejmował wszystkich typów spółdzielni, a działalność Związku Rewizyjnego była ograniczona.</u>
          <u xml:id="u-9.6" who="#PosełSzlęzak">Oddziaływanie spółdzielczości na rozwój gospodarczy państwa może być olbrzymie, w pierwszym rzędzie przez jej wpływ na planowanie produkcji rolnej drogą odpowiedniej planowej organizacji: zbytu, zaopatrzenia materiałowego i kredytowego rolnika, jego inwestycji, jak też racjonalnego przetwórstwa rolnego.</u>
          <u xml:id="u-9.7" who="#PosełSzlęzak">Potrzeba nam planowej polityki spółdzielczej, zarówno w dziedzinie konsumpcyjnej, jak i produkcyjnej na terenie gmin, powiatów i central. Spółdzielczość musi prowadzić wieś do wyższych form gospodarki w zakresie wzmożenia produkcji rolnej i włączenia wsi w plan gospodarczy Państwa. Nowa struktura umożliwia skuteczne oddziaływanie na prawidłowy rozwój gospodarki wiejskiej.</u>
          <u xml:id="u-9.8" who="#PosełSzlęzak">Spółdzielczość wytwórców miejskich w dziedzinie planowania powinna postawić sobie jako istotne zadania:</u>
          <u xml:id="u-9.9" who="#PosełSzlęzak">1) zmniejszenie kosztów produkcji,</u>
          <u xml:id="u-9.10" who="#PosełSzlęzak">2) podwyższenie jakość wytworów,</u>
          <u xml:id="u-9.11" who="#PosełSzlęzak">3) ustalenie wielkości produkcji i zbytu, jak też zaopatrzenie w surowiec i kredyty,</u>
          <u xml:id="u-9.12" who="#PosełSzlęzak">4) wprowadzenie norm produkcji i odpowiedniej sprawozdawczości.</u>
          <u xml:id="u-9.13" who="#PosełSzlęzak">Nowa struktura spółdzielczości da odpowiednią dla zadań organizację gospodarczą i zapewni:</u>
          <u xml:id="u-9.14" who="#PosełSzlęzak">1) wyraźny podział kompetencji i dyspozycyjność organów spółdzielczych,</u>
          <u xml:id="u-9.15" who="#PosełSzlęzak">2) zmniejszenie kosztów usług wymiany,</u>
          <u xml:id="u-9.16" who="#PosełSzlęzak">3) specjalizację działalności gospodarczej, lepsze zharmonizowanie pracy spółdzielni z aparatem państwowym,</u>
          <u xml:id="u-9.17" who="#PosełSzlęzak">4) powiększenie zdolności kierowania działalnością gospodarczą w ramach przyjętego planu,</u>
          <u xml:id="u-9.18" who="#PosełSzlęzak">5) pełny samorząd.</u>
          <u xml:id="u-9.19" who="#PosełSzlęzak">Nowa struktura pozwala nareszcie na w łączenie spółdzielczości w orbitę państwowego planu gospodarczego.</u>
          <u xml:id="u-9.20" who="#PosełSzlęzak">Samo rozwiązanie zagadnień strukturalnych nie wystarcza, poza stroną formalną bowiem spółdzielczość musi być odnowiona przez pogłębienie jej treści społecznej i politycznej. Uważamy, że przed spółdzielczością poza zagadnieniami gospodarczymi bieżącej lub najbliższej chwili leży najbardziej podstawowe zadanie na przyszłość — zagadnienie wychowania społeczeństwa do wyższych form współżycia gospodarczego. Z bieżących zadań gospodarczych stojących przed spółdzielczością wszyscy zdają sobie sprawę, z przyszłościowych, niestety, tylko niektórzy.</u>
          <u xml:id="u-9.21" who="#PosełSzlęzak">Spółdzielczość musi być szkołą nie tylko zarządu gospodarczego, ale przede wszystkim szkołą myślenia, przyzwyczajającą człowieka do społecznego rozwiązywania własnych potrzeb. Spółdzielczość to szkoła społeczna o charakterze konkretnego działania gospodarczego, nie opartego na impulsie zysku, pozbawiająca człowieka ciasnych pobudek egoistycznych w działalności gospodarczej, które stanowiły podstawę działania w okresie liberalizmu gospodarczego. Tu leży najistotniejsza niezmienna w czasie prawda idei spółdzielczej. To wszystko, gdzie zysk jest zasadniczym motorem działania, nie jest spółdzielczością.</u>
          <u xml:id="u-9.22" who="#PosełSzlęzak">Uważamy, że nie wszystkie dotychczasowe zasady spółdzielczości mogą być uważane za stałe prawdy spółdzielcze.</u>
          <u xml:id="u-9.23" who="#PosełSzlęzak">Dziś nie może więc być mowy o zasadzie nieinterwencji Państwa w sprawy spółdzielczości. Taka teoria zrozumiała była w państwie kapitalistycznym, gdy władza państwowa była pod bezpośrednim i całkowitym wpływem tych, którzy wyzyskiwali masy pracujące. Dziś w państwie ludowym, gdzie gospodarzami są te same masy pracownicze, które są zorganizowane w spółdzielczości, nie ma rzeczowego uzasadnienia dla podtrzymywania tej teorii — dla oderwania spółdzielczości od działalności państwa — państwa, które — powinno być nadrzędnym kierującym czynnikiem nie tylko w gospodarce, ale i wychowaniu społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-9.24" who="#PosełSzlęzak">Istotną, niestety, u nas nie zawsze stosowaną prawdą w dziedzinie spółdzielczości wytwórczej pracy jest zatrudnianie tylko członków, przez co może powstać wyzysk pracowników. Niestosowanie tej prawdy ułatwia często właścicielowi prywatnego przedsiębiorstwa tworzenie fikcyjnej spółdzielni dla wygód fiskalnych. Taką prawdą w dziedzinie spółdzielczości spożywców jest konieczność obsługi i zaspokajanie potrzeb tylko członków. W innym wypadku rola spółdzielczości sprowadza się do spółki kapitalistycznej, liczącej na zysk i zwiększenie obrotów.</u>
          <u xml:id="u-9.25" who="#PosełSzlęzak">Musimy powiedzieć, że nie tylko suma obrotów jest świadectwem rozwoju ruchu spółdzielczego. Taki bodziec może być właściwy dla inicjatywy prywatnej w dziedzinie detalu.</u>
          <u xml:id="u-9.26" who="#PosełSzlęzak">Uważamy, że spółdzielczość musi wybierać odpowiednie kierunki rozwoju, rozrastając się w niektórych nieodpowiednich kierunkach będzie spaczać swoją postawę społeczną i zatracać zadania wychowawcze — w innych będzie je wzmagać.</u>
          <u xml:id="u-9.27" who="#PosełSzlęzak">Spółdzielczość rozrosła się nierównomiernie, bo głównie w kierunku wymiany, należy więc rozszerzyć krąg jej zainteresowań na dziedziny niedoceniane, z jednej strony na bardziej uspołecznione rodzaje spółdzielni spożywców o zadaniach specjalnych, z drugiej strony rozwijając spółdzielczość wytwórców, a zwłaszcza spółdzielnie wytwórcze i pracy.</u>
          <u xml:id="u-9.28" who="#PosełSzlęzak">Powinny być nam znane wyniki pracy niektórych specjalnych spółdzielni konsumentów, jak np. spółdzielni zdrowia, stosowanych z tak wielkim powodzeniem na wsi jugosłowiańskiej — zwłaszcza, że do tej pory nie uporaliśmy się zupełnie z zagadnieniem lecznictwa na wsi.</u>
          <u xml:id="u-9.29" who="#PosełSzlęzak">Należy położyć większy nacisk na rozbudowę innych spółdzielni spożywców o zadaniach specjalnych jak np. spółdzielnie mieszkaniowe, spółdzielnie — apteki, stosowane we Włoszech, spółdzielnie — jadłodajnie, czytelnie itp. W miarę rozwoju zaradności społecznej ilość rodzajów tego typu spółdzielni będzie stale wzrastała.</u>
          <u xml:id="u-9.30" who="#PosełSzlęzak">Rozpatrywane projekty ustaw są krokiem naprzód w tej dziedzinie, ponieważ zastosowanie branżowych central daje obecnie wyraźny podział na spółdzielnie spożywców i spółdzielnie wytwórców, a więc możliwości rozwoju spółdzielni dotychczas słabszych.</u>
          <u xml:id="u-9.31" who="#PosełSzlęzak">Z jednej strony spółdzielczość wytwórców w pojęciu najszerszym ma olbrzymie możliwości na najbliższą przyszłość wśród wytwórców samodzielnych, t. j, pracujących indywidualnie na własny rachunek i ryzyko, a więc odnosi się to głównie do szerokich mas drobnych rolników i rzemieślników i w pierwszym swym etapie powinno objąć kredytowania, wspólne zaopatrzenie i zbyt. Tu przebija w obecnym etapie rozwojowym analogia między spółdzielniami zaopatrzenia i zbytu wiejskimi i rzemieślniczymi.</u>
          <u xml:id="u-9.32" who="#PosełSzlęzak">Z drugiej strony poza tym trzeba już dzisiaj pomyśleć również o bardziej uspołecznionej formie współżycia gospodarczego na wsi i w mieście — musimy zacząć na większą skalę rozbudowę spółdzielni wytwórczych i pracy. Szeroki wachlarz dziedzin życia, w których mogą być one zastosowane, świadczy o roli gospodarczej, którą powinny odegrać jako warsztaty wytwórstwa pomocniczego dla przemysłu państwowego. Spółdzielczość wytwórcza i pracy ma przed sobą wielokierunkowe pole działania. Można wciągnąć przez nią do aparatu wytwórczego nawet elementy dotychczas nieprodukcyjne, jak kobiety bezrobotne i podopiecznych. Trzeba tutaj podkreślić, że na przeszło 3 miliony członków spółdzielni, na spółdzielnie wytwórcze i pracy przypada zaledwie 75.000 ludzi.</u>
          <u xml:id="u-9.33" who="#PosełSzlęzak">W chwili obecnej można by osiągnąć większy rozwój spółdzielni budowlanych jak też wydawniczych. Wymagają one włożenia większego wysiłku w kierunku ich krzewienia, powiązania organizacyjnego już dzisiaj we właściwych centralach branżowych.</u>
          <u xml:id="u-9.34" who="#PosełSzlęzak">Duże pole działalności leży przed spółdzielczością w zakresie przejęcia przemysłu pomocniczego i przetwórstwa rolnego, najczęściej o znaczeniu lokalnym na ziemiach odzyskanych, których prowadzenie przez państwo ze względu na wielkość nie kalkuluje się i byłoby społecznie nieracjonalne.</u>
          <u xml:id="u-9.35" who="#PosełSzlęzak">Trzeba stwierdzić, że na części ziem odzyskanych, jak np, na ziemi lubuskiej, zamieszkałej głównie przez słabych ekonomicznie repatriantów, podstawy finansowe spółdzielczości są bardzo słabe i grozi likwidacja powstałych spółdzielni, zwłaszcza spółdzielni pracy. Trzeba koniecznie wzmóc na tym odcinku opiekę finansową.</u>
          <u xml:id="u-9.36" who="#PosełSzlęzak">Ustawa, przewidująca centrale spółdzielczo-państwowe, odciąża i ułatwia sytuację spółdzielczości na odcinku finansowym.</u>
          <u xml:id="u-9.37" who="#PosełSzlęzak">Mówiąc o mankamentach spółdzielczych na ziemiach odzyskanych, trzeba zwrócić baczną uwagę, aby akcji ujednolicania spółdzielczości na wsi nie przeprowadzać zbyt mechanicznie, przez co można by unieruchomić żyjące organizmy spółdzielcze. Wszystkie ośrodki przetwórstwa rolnego, prowadzone przez spółdzielczość spożywców, powinny być zorganizowane w postaci spółdzielni wytwórczych lub pracy.</u>
          <u xml:id="u-9.38" who="#PosełSzlęzak">Przy nisko zorganizowanej produkcji istotnym czynnikiem jej wydajności jest bezpośrednie zainteresowanie rezultatami pracy ze strony bądź właściciela, bądź też bezpośredniego wytwórcy. W małych zespołach wytwórczych da się zastosować w pełni zasady spółdzielcze, a między innymi udział w podziale wypracowanych nadwyżek i samorząd.</u>
          <u xml:id="u-9.39" who="#PosełSzlęzak">Rozwój spółdzielni wytwórczych nie powinien ograniczać się tylko do dziedziny produkcji materialnej. Za przykład może służyć spółdzielnia artystów malarzy p. n. „Sztuka”. Spółdzielnia ta jest czymś zupełnie nowym i niespotykanym, zarówno w życiu spółdzielców jak i w historii sztuki. Sam fakt jej istnienia jest dowodem nieograniczonych możliwości ruchu spółdzielczego. Osiągnięcia artystów i rozwój tej spółdzielni świadczą, że powiązanie „wolnych ptaków”, mówiąc językiem poetów, nie wychodzi im na złe.</u>
          <u xml:id="u-9.40" who="#PosełSzlęzak">Dalszy rozwój innych typów spółdzielni wytwórczych jest możliwy i konieczny, choćby ze względów wychowawczych. Rozwój tych spółdzielni opiera się na tej samej bazie społecznej, na której działa Stronnictwo Demokratyczne, a więc leży w sferze jego zainteresowań.</u>
          <u xml:id="u-9.41" who="#PosełSzlęzak">Mówiąc już o naszej sferze zainteresowań trzeba podkreślić, że obejmuje ona przede wszystkim te działy spółdzielczości, które posiadają większą siłę wychowawczą w dziedzinie społeczno-gospodarczej, a równocześnie opierają się na miejskiej bazie rekrutacyjnej, a więc: spółdzielnie wytwórcze i pracy, pomocnicze spółdzielnie samodzielnych wytwórców miejskich i spółdzielnie spożywców.</u>
          <u xml:id="u-9.42" who="#PosełSzlęzak">Spółdzielczość nie powinna być monopolem jednej lub pewnych partyj, zwłaszcza że z niedawnej przeszłości mamy w tej dziedzinie przykre doświadczenia. Spółdzielczość musi interesować każdego postępowego człowieka. Podejmujemy się usuwać przeszkody dla zdrowego ruchu spółdzielczego, który powinien rozwijać się przy czynnym udziale szerokich mas pracowniczych.</u>
          <u xml:id="u-9.43" who="#PosełSzlęzak">Rolą spółdzielni wytwórczych i pracy, jako rokujących rozwój w dalszej przyszłości, jest podnoszenie drobnej produkcji na wyższy poziom wytwórczy i. nadanie społecznego charakteru wytwarzaniu drobno towarowemu w mieście i na wsi. Tę ważną rolę wychowawczą z punktu widzenia ogólnego rozwoju społecznego może spełnić jedynie tylko spółdzielczość wytwórcza i pracy.</u>
          <u xml:id="u-9.44" who="#PosełSzlęzak">Tu leży kapitalne zagadnienie dalszej przyszłości i przebudowy ustroju gospodarczego. W obecnie wprowadzonych warunkach strukturalnych spółdzielczość powinna stać się najbardziej zrozumiałą i najbardziej korzystną dla mas drobnych wytwórców drogą ewolucji ku nowym formom ustrojowym.</u>
          <u xml:id="u-9.45" who="#PosełSzlęzak">Nowa struktura daje wielkie możliwości usprawnienia pracy spółdzielczości, daje również możliwości dopływu do spółdzielni nowych mas, równocześnie jednak trzeba zdawać sobie sprawę, że ostateczne rezultaty zależne będą w dużej mierze od ludzi.</u>
          <u xml:id="u-9.46" who="#PosełSzlęzak">Wniesione ustawy odzwierciedlają zmiany w strukturze spółdzielni, przedstawiają perspektywy rozwoju ruchu spółdzielczego, określając jego rolę w życiu państwa w przyszłości.</u>
          <u xml:id="u-9.47" who="#PosełSzlęzak">Rozrost naszej spółdzielczości był jedynie możliwy dzięki państwu ludowemu o ustroju demokracji ludowej, z jego polityką gospodarczą i społeczną — ale rozumiemy również, że do dalszego szybkiego pogłębienia i rozwoju demokracji na drodze społeczno-gospodarczej konieczny jest dalszy zdrowy rozrost spółdzielczości. W naszym bowiem ustroju, w którym z jednej strony istnieje planowa gospodarka państwowa, z drugiej indywidualne drobne gospodarstwa zarówno na wsi jak i w mieście — spółdzielczość jest najlepszą formą wiązania ich przy jednoczesnym wciąganiu drobnej gospodarki na wyższe szczeble socjalne. Oczywiście spółdzielczość spełni to zadanie tylko wówczas, jeśli potrafi postawić sobie za cel wychowywanie społeczeństwa w kierunku bardziej postępowych form współżycia ludzi.</u>
          <u xml:id="u-9.48" who="#PosełSzlęzak">Ustawa i nowa struktura dają ku temu wszelkie podstawy formalne.</u>
          <u xml:id="u-9.49" who="#PosełSzlęzak">W tym zrozumieniu działalność gospodarcza reprezentowana przez spółdzielczość będzie stanowić czynnik pozytywny i twórczy w życiu naszego Państwa.</u>
          <u xml:id="u-9.50" who="#PosełSzlęzak">Klub posłów Stronnictwa Demokratycznego ustosunkowuje się do całości zgłoszonych ustaw pozytywnie, traktując je jako znaczny krok naprzód w dziedzinie spółdzielczości i w rozwoju Polski ludowej.</u>
          <u xml:id="u-9.51" who="#PosełSzlęzak">Oświadczam jednocześnie, że nie podtrzymujemy poprawki, zgłoszonej przez naszych posłów jako wniosek mniejszości na Komisji Spółdzielczości, Aprowizacji i Handlu do projektu ustawy o centralnym Związku Spółdzielczym i centralach spółdzielni.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#WicemarszałekBarcikowski">Udzielam głosu posłowi Pszczółkowskiemu Teofilowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#TeofilPszczółkowski">Wysoka Izbo! Po trzech latach ofiarnych wysiłków podstawowych mas narodu nad budową i umocnieniem zasadniczych zrębów Państwa ludowego przystępujemy dziś do prawnego uregulowania jednej z zasadniczych spraw, koniecznej dla budowy lepszego jutra, dla podniesienia dobrobytu i kultury ludu pracującego wsi i miast, do ujęcia w formy prawne tego olbrzymiego wysiłku setek tysięcy ludzi, wysiłku, jakiego dokonała ludowa spółdzielczość w Polsce w ciągu pierwszych lat, poświęconych pracy nad odbudową kraju.</u>
          <u xml:id="u-11.1" who="#TeofilPszczółkowski">Akt prawny w ustroju demokracji ludowej jest wyrazem woli podstawowych mas narodu, sformułowaniem prawnym tego, czego wymaga życie i co już życie realizuje.</u>
          <u xml:id="u-11.2" who="#TeofilPszczółkowski">Budowa nowego ustroju politycznego i gospodarczego Polski ludowej dokonywana jest stopniowo. Najpierw musieliśmy skoncentrować swoje wysiłki na stworzenie i utrwalenie władzy ludowej w Państwie, władzy chłopów, robotników, inteligencji pracującej. Budując i utrwalając władzę ludową, przeprowadziliśmy reformę rolną, która dała wielu tysiącom chłopów własny warsztat pracy.</u>
          <u xml:id="u-11.3" who="#TeofilPszczółkowski">Budując i utrwalając władzę ludową, przeprowadziliśmy unarodowienie przemysłu i banków, dając w ten sposób w ręce całego świata pracy dwie podstawowe dźwignie podnoszenia dobrobytu i kultury ludu pracującego wsi i miast.</u>
          <u xml:id="u-11.4" who="#TeofilPszczółkowski">Uchwalenie przez Wysoką Izbę przedłożonych dzisiaj projektów trzech ustaw, dających nową formę prawną naszej ludowej spółdzielczości, będzie zakończeniem dotychczasowego etapu historii ruchu spółdzielczego w Polsce, a zarazem otwarciem nowego okresu, który wspólnym wysiłkiem całego Państwa i podstawowych mas narodu wypełnimy treścią, którą historia dopisze do kończącego się dzisiaj etapu.</u>
          <u xml:id="u-11.5" who="#TeofilPszczółkowski">W 3-letnią rocznicę oswobodzenia naszego kraju spod okupacji hitlerowskiej manifestowały masy ludu pracującego w Polsce w dniu 1 maja i w dniu święta ludowego 16 maja w potężnych, nie mających w naszej historii precedensu, wielomilionowych szeregach, we wszystkich miejscowościach Polski, od Bałtyku po Karpaty, od Nysy i Odry po Bug swą niezłomną wolę pracy na rzecz utrzymania pokoju światowego, swą niezłomną wolę pracy nad odbudową zniszczonego wojną kraju, swą niezłomną wolę budowania lepszego jutra dla całego świata pracy w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-11.6" who="#TeofilPszczółkowski">Po raz pierwszy w naszej historii na obchodach obydwóch świąt świata pracy obok haseł walki, dzisiaj już tylko walki o pokój, wysunięte zostały hasła wzmożenia wydajności pracy zarówno w dziedzinie. produkcji przemysłowej jak i rolnej.</u>
          <u xml:id="u-11.7" who="#TeofilPszczółkowski">Rzucone w dniu 16 maja zawołanie jako wyraz woli zgromadzonych w całym kraju paromilionowych mas chłopskich i robotniczych, zawołanie, że na obecnym etapie sojusz chłopsko-robotniczy wyraża się, między innymi, w tym postulacie, aby klasa robotnicza dawała coraz więcej naszemu chłopskiemu rolnictwu nawozów sztucznych, coraz więcej maszyn rolniczych, traktorów i samochodów ciężarowych, aby klasa robotnicza wzmożoną produkcją umożliwiła większą elektryfikację i radiofonizację wsi, oraz aby masy chłopskie przez wzmożenie plonów zabezpieczyły całemu narodowi i sobie większy dostatek — jest możliwe do realizacji w coraz pełniejszy sposób dzisiaj, a realizowane było już od początku rozpoczęcia budowy Polski ludowej na wyzwolonym w 1944 r. skrawku ziemi polskiej na prawym brzegu Wisły.</u>
          <u xml:id="u-11.8" who="#TeofilPszczółkowski">Treść dzisiejszych debat nad strukturą organizacyjną spółdzielczości w Polsce ma swój początek w Manifeście PKWN, tkwi korzeniami w uchwałach I kongresu spółdzielczego w 1944 r.; myśli, rzucane dzisiaj w Wysokiej Izbie, realizowane były w ofiarnym wysiłku wielotysięcznych szeregów budowniczych spółdzielczości Samopomocy Chłopskiej i spółdzielni zamkniętych i wynikają z uchwał Związku Samopomocy Chłopskiej, Związku Rewizyjnego Spółdzielni i kongresu spółdzielczego „Społem” w 1947 r.</u>
          <u xml:id="u-11.9" who="#TeofilPszczółkowski">Podczas toczących się przed rokiem obrad z okazji rozpatrywania preliminarza budżetowego i planu inwestycyjnego na 1947 r. podjęliśmy na tej sali hasło wszczęcia bitwy o handel, o uzdrowienie istniejących wówczas niezdrowych stosunków w dziedzinie wymiany zarówno w sektorze spółdzielczym jak i prywatnym.</u>
          <u xml:id="u-11.10" who="#TeofilPszczółkowski">Dzisiejsze obrady stanowią jedną z ważnych części składowych realizacji hasła, podjętego wówczas, gdy po gorących debatach nad sposobami realizacji podjęliśmy hasło wzmożenia produkcji rolnej przez współzawodnictwo w rolnictwie.</u>
          <u xml:id="u-11.11" who="#TeofilPszczółkowski">Przewodniczący Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów, Minister Minc, sformułował na plenarnym posiedzeniu zarządu Związku Samopomocy Chłopskiej w dniu 18 listopada 1947 r. trzy zasadnicze warunki, które są możliwe do realizacji w obecnym etapie, których spełnienie zwiększy wydatnie zbiory oraz ilość artykułów rolnych, przeznaczonych do konsumpcji. Te warunki — to rozpowszechnienie siewu rzędowego, zapobieżenie marnotrawstwu obornika oraz stosowanie wczesnych podorywek i prowadzenie walki z chwastami. To są podstawowe hasła, realizowane w bieżącym roku w zakresie wzmożenia produkcji rolnej.</u>
          <u xml:id="u-11.12" who="#TeofilPszczółkowski">Na II kongresie spółdzielczym w 1947 r. tak formułowaliśmy przez usta kolegi klubowego nasz stosunek do spółdzielczości: „W nowym ustroju gospodarki ludowej, jaki wprowadziliśmy po wojnie, warsztaty pracy chłopskiej nie mogą działać bez powiązania z państwowym planem gospodarczym. Powiązanie to ma być dokonane poprzez spółdzielczość która ma zaspokajać gospodarcze potrzeby chłopskich warsztatów pracy i regulować ich wytwórczość według kierunku, ustalonego przez Państwo. Wykonanie tego zasadniczego zadania Związek Samopomocy Chłopskiej postanowił przeprowadzić za pośrednictwem spółdzielczości rolniczej, którą zorganizował pod nazwą: «Spółdzielczość Samopomocy Chłopskiej»”.</u>
          <u xml:id="u-11.13" who="#TeofilPszczółkowski">Stosunek Stronnictwa Ludowego do struktury spółdzielczości na wsi sformułowany został w wytycznych ideowych, uchwalonych przez radę naczelną Stronnictwa Ludowego w dniach 7 i 8 grudnia 1947 r. w sposób następujący: „Uznajemy obecnie za podstawowy aparat wymiany między wsią i miastem uniwersalną gminną spółdzielnię «Samopomoc Chłopską» wraz z jej nadbudową w postaci Centrali Spółdzielni Rolniczych „Samopomoc Chłopska”, kierowanych przez zorganizowanych chłopów średnio i małorolnych”.</u>
          <u xml:id="u-11.14" who="#TeofilPszczółkowski">Rozwój spółdzielczości wiejskiej uzależniało nasze stronnictwo od następujących momentów:</u>
          <u xml:id="u-11.15" who="#TeofilPszczółkowski">Pierwsze sformułowanie kolegi klubowego z dnia 29 września 1947 r. w „dniu spółdzielczości”: „spółdzielnie wiejskie, jeśli mają spełnić zadania, do których są powołane, muszą stać się narzędziem działania gospodarczego w ręku chłopa, świadomego przemian społecznych i gospodarczych, jakie się dokonały i dokonują zarówno w kraju jak również na szerokim świecie”.</u>
          <u xml:id="u-11.16" who="#TeofilPszczółkowski">Drugie sformułowanie sekretarza generalnego Stronnictwa Ludowego z 1946 r.: „Popierając wszechstronnie spółdzielczość, baczyć będziemy, aby nie zamieniła się ona w przywilej garstki bogaczy, aby nie została spaczona przez niechłopskie, spekulanckie elementy”. Przewodniczący klubu poselskiego Stronnictwa Ludowego, zabierając głos w dyskusji na kongresie spółdzielczym w 1947 r., tak formułował imieniem Stronnictwa Ludowego postulaty mas chłopskich: „My, wszyscy razem, chcemy widzieć wieś zelektryfikowaną — zradiofonizowaną — zmeliorowaną — przebudowaną — zreformowaną w formach organizacji i współpracy gospodarczej i społecznej małych i średnich gospodarstw — uprzemysłowioną — zaopatrzoną w zakresie podstawowych urządzeń gospodarczych — wykorzystującą nadmiar rąk do pracy w spółdzielczym rzemiośle, w drobnym przemy śle ludowym oraz przetwórczym na wsi — współpracującą w ten sposób z wielkim przemysłem — podnoszącą gospodarczo i kulturalnie szczególnie drobne i średnie rolnictwo.</u>
          <u xml:id="u-11.17" who="#TeofilPszczółkowski">Przez dokonanie proponowanych zmian w zakresie spółdzielczości rolniczej chcemy osiągnąć stworzenie na szczeblu gminnym i powiatowym silnych gospodarczo organizacji spółdzielczych, które:</u>
          <u xml:id="u-11.18" who="#TeofilPszczółkowski">1. zapewnią obniżkę kosztów pośrednictwa w wymianie do niezbędnego minimum,</u>
          <u xml:id="u-11.19" who="#TeofilPszczółkowski">2. zapewnią sprzedaż artykułów produkcji rolnej w formie przystosowanej do zapotrzebowania rynku, między innymi przez rozwój przetwórstwa rolnego,</u>
          <u xml:id="u-11.20" who="#TeofilPszczółkowski">3. pozwolą średnim i małym gospodarstwom na korzystanie z urządzeń dostępnych dzisiaj tylko gospodarstwom większym,</u>
          <u xml:id="u-11.21" who="#TeofilPszczółkowski">4. uwolnią średnio i małorolnego chłopa od nadmiaru nieproduktywnej pracy przez stworzenie spółdzielczych stacji (ośrodków) traktorów i maszyn rolniczych,</u>
          <u xml:id="u-11.22" who="#TeofilPszczółkowski">5. pozwolą kobiecie wiejskiej na wyrwanie się z kręgu nie kończących się dziś obowiązków w gospodarstwie domowym,</u>
          <u xml:id="u-11.23" who="#TeofilPszczółkowski">6. przejmą z rąk handlu prywatnego całe zaopatrzenie i zbyt wsi,</u>
          <u xml:id="u-11.24" who="#TeofilPszczółkowski">7. pozwolą uruchomić produktywnie w okresach gospodarczo martwych niewyzyskane produkcyjnie miliony rąk i głów chłopskich na terenie spółdzielczego drobnego przemysłu i rzemiosła dla rozszerzenia baz zatrudnienia i zwiększenia dochodu narodowego oraz podniesienia poziomu życiowego i kulturalnego chłopskiego świata pracy,</u>
          <u xml:id="u-11.25" who="#TeofilPszczółkowski">8. pozwolą ściślej związać gospodarcze plany spółdzielcze z planami ogólno-państwowymi, w szczególności w produkcji i zaopatrzeniu indywidualnych warsztatów gospodarki rolnej.</u>
          <u xml:id="u-11.26" who="#TeofilPszczółkowski">Proponowane zmiany organizacyjne spółdzielni terenowych stwarzają odpowiadający tym postulatom aparat, który w miarę wzrostu prężności gospodarczej powinien spełnić wszystkie stawiane mu zadania. Stworzenie central spółdzielczych i spółdzielczo-państwowych, które stanowić będą nadbudowę odrębnych typów spółdzielni, zapewni im należytą opiekę gospodarczą i instrukcyjno-rewizyjną, zbliży centrale do spółdzielni i stworzy sprężystą całość, działającą w interesie mas chłopskich i robotniczych, oraz inteligencji pracującej.</u>
          <u xml:id="u-11.27" who="#TeofilPszczółkowski">W dziedzinach ważnych z punktu widzenia państwowego powstają przedsiębiorstwa państwowo-spółdzielcze, działające poprzez różne typy spółdzielni rolniczych i innych. Szczególne znaczenie tych dziedzin dla Państwa spowodowało przyjęcie na tych odcinkach innej formy organizacyjnej.</u>
          <u xml:id="u-11.28" who="#TeofilPszczółkowski">Tworząc samodzielne centrale spółdzielcze, zachowujemy jedność ruchu spółdzielczego przez stworzenie Centralnego Związku Spółdzielczego, który będzie reprezentował, koordynował i kontrolował wszystkie odłamy spółdzielczości „będzie prowadził i uzgadniał działalność spółdzielczości w Polsce”.</u>
          <u xml:id="u-11.29" who="#TeofilPszczółkowski">Stanowisko Stronnictwa Ludowego, zajmowane od początku pracy spółdzielczej w odrodzonej Polsce, znalazło pełne zrozumienie i poparcie klasy robotniczej i jej przedstawicieli. Dzisiaj obchodzimy wspólnie z okazji uchwalenia ustaw, kładących podwaliny pod nową strukturę spółdzielczości w kraju, dzień triumfu i realizacji tych idei, które Stronnictwo Ludowe głosiło od dawna, które były naszymi wspólnymi ideami — ideami chłopów i robotników.</u>
          <u xml:id="u-11.30" who="#TeofilPszczółkowski">W tym uroczystym dniu niech mi wolno będzie, jako przedstawicielowi klubu poselskiego Stronnictwa Ludowego, zacytować słowa Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Ob. Bolesława Bieruta, wypowiedziane na kongresie spółdzielczym w dniu 25 listopada 1944 r.; nie straciły one do dzisiaj nic ze swej wagi i aktualności, a zostały one w ciągu tych bez mała czterech lat skonfrontowane i skontrolowane przez samo życie: „Najistotniejszą rzeczą w tej chwili, zadaniem podstawowym, głównym dla nas jest uczynić wszystko dla tego celu, o którym marzyliśmy długie łata, którego nie można było dotychczas zrealizować, a mianowicie — uczynić wszystko, aby każdy obywatel czuł się współgospodarzem swego kraju, aby obywatel współdziałał w gospodarce ogólno-państwowej, ogólno-społecznej, aby był współuczestnikiem życia państwowego Polski.</u>
          <u xml:id="u-11.31" who="#TeofilPszczółkowski">To jest najważniejsze nasze zadanie jako obywateli kraju i jako spółdzielców.</u>
          <u xml:id="u-11.32" who="#TeofilPszczółkowski">Analogicznie bowiem — w samym ruchu spółdzielczym — wypływa jako najważniejsze, najbardziej podstawowe zadanie, aby każdy członek spółdzielni mógł współuczestniczyć, współdziałać w życiu kraju, w jego działalności gospodarczej i społecznej”. Dalej zaś mówił Ob. Prezydent: „Tak, jak wyrazem demokratyzacji Polski, demokratyzacji życia społecznego naszej Ojczyzny jest współuczestnictwo każdego obywatela w życiu państwowym i społecznym kraju, tak zadaniem każdego członka spółdzielni, jako zadaniem podstawowym ruchu spółdzielczego, jest, by każdy spółdzielca współuczestniczył, współdziałał czynnie, aktywnie, w życiu gospodarczym i społecznym ruchu spółdzielczego.</u>
          <u xml:id="u-11.33" who="#TeofilPszczółkowski">Demokratyzacja, którą urzeczywistniamy, daje ruchowi spółdzielczemu szerokie możliwości rozwojowe.</u>
          <u xml:id="u-11.34" who="#TeofilPszczółkowski">Wykorzystać te możliwości można tylko wówczas, kiedy w tej potężnej akcji, jaką ruch spółdzielczy prowadzi pod względem gospodarczym i wychowania obywateli, każdy członek spółdzielni będzie miał swój głos, swoje prawo, swój udział, kiedy w ten czy inny sposób przejawi swą aktywność.</u>
          <u xml:id="u-11.35" who="#TeofilPszczółkowski">To jest główne zadanie, jakie leży przed wami”.</u>
          <u xml:id="u-11.36" who="#TeofilPszczółkowski">Tymi słowami zakończył Ob. Prezydent sformułowanie stosunku przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej do spółdzielczości i lubelskiego kongresu spółdzielczego.</u>
          <u xml:id="u-11.37" who="#TeofilPszczółkowski">Wskazania Ob. Prezydenta, zawarte w cytowanym przemówieniu, realizowane już dotychczas, podejmiemy dzięki stworzeniu nowych form organizacyjnych spółdzielczości polskiej ze wzmożoną energią, koncentrując na tym zagadnieniu główne siły działaczy, pracujących na niwie spółdzielczej.</u>
          <u xml:id="u-11.38" who="#TeofilPszczółkowski">Drugie hasło, które winno być realizowane przy użyciu wszystkich środków, jakimi dysponuje spółdzielczość i państwo ludowe, to jest hasło wzmocnienia i podniesienia poziomu ideowego i fachowego działaczy spółdzielczych, ze szczególnym uwzględnieniem spółdzielczości wiejskiej.</u>
          <u xml:id="u-11.39" who="#TeofilPszczółkowski">Minione trzy lata przyniosły pewne osiągnięcia i na tym polu. Pozostaje jednak u nas jeszcze bardzo dużo do zrobienia w najbliższej przyszłości. Sprawa ta jest szczególnie ważna i pilna, ponieważ pracownik spółdzielczości wiejskiej ma trudniejsze i odpowiedzialniejsze zadanie do spełnienia zarówno jako fachowiec jak i świadomy działacz społeczny, aniżeli pracownik spółdzielczości miejskiej; pracuje zaś w cięższych warunkach materialnych i kulturalnych i jest dalej od tych ośrodków spółdzielczych i państwowych, które przychodzą kadrom pracowniczym z pomocą w zakresie przygotowania fachowego i życia kulturalnego.</u>
          <u xml:id="u-11.40" who="#TeofilPszczółkowski">Spółdzielczość wiejska zwłaszcza zaś spółdzielnie w gminie i w powiecie odczuwają szereg innych bolączek, że wymienię tylko: brak środków obrotowych, należytych pomieszczeń i magazynów. Bolączki te znane są najwyższym czynnikom w Państwie, interesują się nimi Ob. Prezydent i Rada Państwa.</u>
          <u xml:id="u-11.41" who="#TeofilPszczółkowski">Stronnictwo Ludowe skrzętnie zbiera dane z terenu o tych bolączkach, aby poprzez centralny aparat spółdzielczy i aparat państwowy usunąć je jak najprędzej i stworzyć dla spółdzielczości wiejskiej korzystne warunki rozwoju i działalności w jak najszerszym zakresie.</u>
          <u xml:id="u-11.42" who="#TeofilPszczółkowski">Zgłoszone przez poselską Komisję Spółdzielczości, Aprowizacji i Handlu trzy ustawy:</u>
          <u xml:id="u-11.43" who="#TeofilPszczółkowski">1) o Centralnym Związku Spółdzielczym i centralach spółdzielni,</u>
          <u xml:id="u-11.44" who="#TeofilPszczółkowski">2) o centralach spółdzielczo-państwowych i,</u>
          <u xml:id="u-11.45" who="#TeofilPszczółkowski">3) o przedsiębiorstwach państwowo-spółdzielczych klub poselski Stronnictwa Ludowego aprobuje i będzie głosować za ich uchwaleniem w brzmieniu przedstawionym przez komisję.</u>
          <u xml:id="u-11.46" who="#TeofilPszczółkowski">Nie będę omawiał zgłoszonych ustaw. Sprawozdawca komisji wyczerpująco omówił rzeczy merytoryczne, związane z przedstawionymi Wysokiej Izbie ustawami. Nad dwoma momentami chciałbym się jedynie zatrzymać.</u>
          <u xml:id="u-11.47" who="#TeofilPszczółkowski">Pierwszy moment — to powiązanie spółdzielczości z najwyższymi czynnikami w Państwie, Klub poselski Stronnictwa Ludowego stoi na stanowisku, że w obecnym etapie i przy dzisiejszym zakresie pracy spółdzielczości spółdzielczość winna być powiązana bezpośrednio z czynnikami rządowymi, to jest z Radą Ministrów, Stoimy na stanowisku, że z czasem, kiedy zmienią się cele bezpośrednio realizowane przez spółdzielczość i wchodzić one będą w« zakres bezpośredniej działalności Rady Państwa, może być wskazanym powiązanie spółdzielczości z Radą Państwa.</u>
          <u xml:id="u-11.48" who="#TeofilPszczółkowski">Drugi moment, na który chciałbym zwrócić uwagę Wysokiej Izby, to jest moment uprawnień Centralnego Związku Spółdzielczego i central w stosunku do podległych im spółdzielni w zakresie odwoływania członków zarządu, którzy nie spełniają zadania w myśl interesów tych mas, które wysunęły ich na stanowisko.</u>
          <u xml:id="u-11.49" who="#TeofilPszczółkowski">Klub poselski Stronnictwa Ludowego stoi na stanowisku, że władze każdej spółdzielni, działające w myśl interesu zrzeszonych w niej członków, stanowiących podstawowe masy chłopskie, są i powinny być w swej działalności zupełnie samodzielne i ponosić pełnię odpowiedzialności za swoją pracę. Proces demokratyzacji władz spółdzielni, w którym Stronnictwo Ludowe wzięło w ostatnim okresie szczególnie duży udział, został dokonany w większości spółdzielni wymagających tej demokratyzacji.</u>
          <u xml:id="u-11.50" who="#TeofilPszczółkowski">Zdajemy sobie jednak zupełnie wyraźnie sprawę z tego, że proces ten nie objął wszystkich spółdzielni i wszystkich ludzi zasiadających w ich władzach, że z różnych powodów zasiadają jeszcze dzisiaj we władzach spółdzielni ludzie, o których mówił w 1946 r. sekretarz generalny Stronnictwa Ludowego w słowach przeze mnie uprzednio cytowanych.</u>
          <u xml:id="u-11.51" who="#TeofilPszczółkowski">Z tych względów uważamy za konieczne wyposażenie zarówno władz Centralnego Związku Spółdzielczego jak i central spółdzielni i spółdzielczo-państwowych w ustawowo zagwarantowane uprawnienia do usuwania z zarządów central i spółdzielni wszystkich tych ludzi, którzy zamiast działać w interesie mas chłopskich i robotniczych, w interesie Państwa — działają na ich szkodę.</u>
          <u xml:id="u-11.52" who="#TeofilPszczółkowski">Jesteśmy przekonani jako klub poselski Stronnictwa Ludowego, że masy chłopskie zrzeszone w naszym stronnictwie, jak również wszyscy chłopi podzielają nasze stanowisko, i dlatego klub nasz będzie głosował za przyjęciem ustaw w brzmieniu proponowanym przez Komisję Spółdzielczości, Aprowizacji i Handlu.</u>
          <u xml:id="u-11.53" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#WicemarszałekBarcikowski">Udzielam głosu posłowi Chadajowi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#PosełChadaj">Wniesienie pod obrady dzisiejsze omawianych ustaw podyktowało życie. W naszej powojennej rzeczywistości zmienił się stosunek państwa do spółdzielczości, musiał też ulec zmianie stosunek spółdzielczości do państwa.</u>
          <u xml:id="u-13.1" who="#PosełChadaj">Państwo demokracji ludowej — triumf ludu pracującego, zakończenie wielowiekowej walki robotników i chłopów o wolność, prawo i sprawiedliwość, nadejście oczekiwanego dnia zapłaty za krzywdy, łzy i krew przelaną niewinnie, obaliło władzę kapitalistyczną, wywłaszczając obszarników i unaradawiając podstawowe środki produkcji, pozostawiło drobne gospodarstwa rolne i rzemieślnicze jako własność prywatną. Został zaprowadzony ustrój demokracji ludowej oparty o system gospodarki mieszanej — trójsektorowej, w którym obok gospodarki państwowej istnieje spółdzielczość i tak zwana inicjatywa prywatna.</u>
          <u xml:id="u-13.2" who="#PosełChadaj">Spółdzielczość, jako ruch demokratyczny i antykapitalistyczny, uznana została obok gospodarki państwowej za niezbędny instrument przebudowy gospodarczej, a szczególnie wsi i. organizowania racjonalnego obrotu towarowego między wsią i miastem. Nie potrzebuje ona dzisiaj walczyć o nowy ustrój sprawiedliwości społecznej, bo on już jest, realizuje go rząd robotniczo-chłopski Polski ludowej. Z tej racji spółdzielczość dzisiaj nie potrzebuje walczyć z państwem, ale przeciwnie, ma z nim współdziałać i współpracować nad wygospodarowaniem jak największego dochodu społecznego i jego sprawiedliwego podziału. Wniesione ustawy są próbą ustawowego ujęcia współpracy z państwem ludowym zorganizowanego w spółdzielczości społeczeństwa.</u>
          <u xml:id="u-13.3" who="#PosełChadaj">Spółdzielczość działając w ustroju kapitalistycznym nie mogła się należycie rozwinąć. Niektóre jej formy były wyraźnie zwalczane, a inne wypaczone: spółdzielni pracy na roli nie pozwalano organizować, w województwach zachodnich nie dopuszczano nawet do organizowania spółdzielni spożywców. Na innych terenach, jeżeli je tolerowano, to tylko jako tak zwany handel polski, przeciwstawiając go wyraźnie handlowi żydowskiemu. Jednej z najstarszych instytucji, w której realizowana była zasada współdziałania i wzajemnej pomocy ludności rolniczej — Hrubieszowskiemu Towarzystwu Rolniczemu fundacji Stanisława Staszica — nie pozwolono działać zgodnie ze statutem.</u>
          <u xml:id="u-13.4" who="#PosełChadaj">Nasze obecne warunki polityczne i społeczne, nowa struktura gospodarcza Polski powojennej oraz nasza własna droga przebudowy wymagają od spółdzielczości zasadniczej zmiany roli i zadań, odrzucenia wszystkiego, co dziś jest już zbędnym albo wręcz szkodliwym balastem i określenia jasno i wyraźnie, zadań spółdzielczości w obecnej rzeczywistości.</u>
          <u xml:id="u-13.5" who="#PosełChadaj">Z uznaniem podkreślić pragnę, że zmiany strukturalne w spółdzielczości, jakie się dokonały i jakie dalej jeszcze zachodzą, spowodowały zasadnicze przestawienie spółdzielczości, kładąc większy nacisk na wytwórczość, a nie na spożycie. Rozstrzygnięto w ten sposób dawny spór: spożywca czy wytwórca, na korzyść tego ostatniego.</u>
          <u xml:id="u-13.6" who="#PosełChadaj">Na terenie wsi działa gminna spółdzielnia Samopomocy Chłopskiej, zrzeszająca drobnych rolników jako producentów. Zadaniem jej jest w pierwszym rzędzie troska o podniesienie produkcji rolnej i hodowlanej, podniesienie opłacalności drobnych gospodarstw, między innymi przez ich uprzemysłowienie oraz przeprowadzenie wymiany towarowej między wsią i miastem.</u>
          <u xml:id="u-13.7" who="#PosełChadaj">Pełni pożytku nie dałaby reforma spółdzielczości na wsi, gdyby gminna spółdzielnia Samopomocy Chłopskiej oraz powiatowe związki gminnych spółdzielni Samopomocy Chłopskiej poszły udeptaną drogą i zaczęły naśladować dawne drobne spółdzielnie spożywców oraz spółdzielnie rolniczo-handlowe, ograniczając działalność swoją tylko do działalności handlowej.</u>
          <u xml:id="u-13.8" who="#PosełChadaj">Skoro mówię o spółdzielczości Samopomocy Chłopskiej, chciałbym zwrócić uwagę na konieczność wciągnięcia do aktywnej pracy spółdzielczej wypróbowanych i zasłużonych działaczy spółdzielczych, którzy znaleźli się na marginesie życia spółdzielczego po przeprowadzonej reorganizacji, a szczególnie po przeorganizowaniu powiatowych spółdzielni rolniczych na powiatowe związki spółdzielni gminnych, Reorganizacja dokonana na szczeblu centrali, rozparcelowanie Związku Gospodarczego Spółdzielni R. P. „Społem” w Warszawie — centrali skupiającej wszystkie spółdzielnie handlowe, powstanie szeregu central branżowych dwuramiennych, prowadzących działalność gospodarczą i rewizyjną, pozwala przypuszczać, że spółdzielnie i związki będą otoczone większą i staranniejszą opieką.</u>
          <u xml:id="u-13.9" who="#PosełChadaj">Polskie Stronnictwo Ludowe stoi, jak i inne grupy polityczne, na stanowisku zachowania jako prywatnej własności gospodarstw chłopskich, stanowiących warsztat pracy dla właściciela z rodziną. Uważa, że zachowanie drobnych indywidualnych gospodarstw nie tylko nie może zmniejszyć dochodu z ziemi, lecz przeciwnie, winno dać wyniki lepsze, niż inne formy władania ziemią, jeśli przy pomocy spółdzielczości wprowadzi się nowoczesne środki produkcji.</u>
          <u xml:id="u-13.10" who="#PosełChadaj">Rolnictwo światowe, a szczególnie radzieckie i amerykańskie, rozpoczęło wielki wyścig o zwiększenie wydajności i potanienie produkcji. Wystąpił z jednej strony ustrój socjalistyczny, który wprowadził wielkie gospodarstwa kolektywne (kołchozy) i państwowe (sowchozy) oraz z drugiej strony ustrój kapitalistyczny, prowadzący również gospodarkę rolną w postaci dużych ferm gospodarczych. Gospodarstwa, rozporządzające dużymi środkami materialnymi, wykorzystują najnowocześniejsze maszyny i narzędzia oraz udoskonalenia techniczne uprawowe i pielęgnacyjne, aby zwiększyć plony.</u>
          <u xml:id="u-13.11" who="#PosełChadaj">Nasz system gospodarczy nie może być gorszy od wyżej wymienionych. To, co jest w nim ujemnego z powodu zbytniego rozdrobnienia ziemi, ubóstwa jej właścicieli, a przeto niemożliwości zastosowania nowoczesnych maszyn i narzędzi oraz sposobów uprawy i pielęgnacji, musimy nadrobić zespołowym gromadzkim działaniem. Jak strumyk mały pojedynczo słaby, mogący zaledwie na swoich wodach ponieść słomkę, listeczek lub małą gałązkę, a gdy się złączy z podobnymi do siebie strumykami, tworzy rzekę, która może już poruszać turbiny, unosić na swojej powierzchni tratwy, łodzie i statki — tak też wielkie osiągnięcia może mieć nasze rolnictwo tylko wówczas, gdy się zorganizuje. Organizacją, która słabym gospodarstwom indywidualnym da moc i siłę, jest spółdzielczość. Nie potrzebuję dowodzić, że zrzeszeni w tej czy innej spółdzielni ułatwiamy państwu ludowemu prowadzenie gospodarki planowej. Zamiast zwracać się do poszczególnych rolników, co byłoby bardzo kłopotliwe i kosztowne, urząd planowania zwraca się tylko do spółdzielni, a ona potrzebne dane dostarczy i pracę wśród członków rozdzieli i zorganizuje.</u>
          <u xml:id="u-13.12" who="#PosełChadaj">Spółdzielnia to przejaw świadomej działalności człowieka. Nie rozwinie się spółdzielnia tam, gdzie nie ma odpowiednio przygotowanych do pracy ludzi. Jednym z najpilniejszych zadań, stojących przed spółdzielczością, jest prowadzenie działalności społeczno-wychowawczej i czuwanie nad szkoleniem pracowników spółdzielczych. Dobry spółdzielca jest jednocześnie dobrym, świadomym obywatelem demokratycznego państwa.</u>
          <u xml:id="u-13.13" who="#PosełChadaj">Ustawy omawiane porządkują i usprawniają odcinek życia spółdzielczego. Dadzą one spółdzielczości niewątpliwie możności odegrania jeszcze większej roli niż dotychczas w życiu gospodarczym i finansowym Polski.</u>
          <u xml:id="u-13.14" who="#PosełChadaj">Klub PSL będzie głosował za przyjęciem ustaw z poprawkami, zgłoszonymi przez referenta.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#WicemarszałekBarcikowski">Głos ma poseł Żerkowski.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#PosełŻerkowski">Wysoki Sejmie! Spółdzielczość w Polsce ludowej rozwijała się na bazie uchwał kongresu spółdzielczego odbytego w Lublinie w listopadzie 1944 r. Kongres lubelski zlikwidował rozbicie ruchu spółdzielczego, datujące się z okresu przedwojennego — 1938 i 1939 r. Stworzył bowiem jeden organizm reprezentujący całość ruchu spółdzielczego, dla którego organizacją patronacką był Związek Rewizyjny Spółdzielni R. P. Spowodował jednocześnie rewelacyjną zmianę w stosunku do okresu przedwojennego przez powołanie jednej wielkiej centrali gospodarczej — Związku „Społem”, która ogarnęła zarówno spółdzielczość miejską, spożywczą, jak i rolniczą, mleczarsko-jajczarską i następnie spółdzielczość Samopomocy Chłopskiej. Kongres lubelski zasłużył się dobrze ruchowi spółdzielczemu.</u>
          <u xml:id="u-15.1" who="#PosełŻerkowski">Okres trzech lat, który daje możność podsumowania plusów i błędów, wykazuje, że spółdzielczość w tym okresie zrobiła wiele dla znormalizowania gospodarki ludowej, gospodarki spółdzielczej w Państwie ludowym. Spółdzielczość w ciągu trzech lat, poza b. Generalną Gubernią, odbudowała swą organizację w reszcie Polski z roku 1939 oraz zmontowała i zorganizowała całą spółdzielczość na terenie ziem odzyskanych, gdzie wszystko trzeba było zaczynać od samego początku. Zaraz za żołnierzem radzieckim i polskim szli osadnicy, a za tymi osadnikami szli pracownicy „Społem”, szedł lustrator, pracownik Banku Gospodarstwa Spółdzielczego. Otwierali oni oddziały, normalizowali i umacniali polskość na terenach odzyskanych.</u>
          <u xml:id="u-15.2" who="#PosełŻerkowski">Dzięki temu mogliśmy odpowiedzieć konkretnie i pozytywnie na pytanie: „Co spółdzielczość polska zrobiła na terenie ziem odzyskanych” w czasie wizyty u spółdzielców radzieckich w Moskwie. Stwierdziliśmy, że marny tam 3.000 spółdzielni, 300.000 członków, że sieć członkowska spółdzielni nie gorsza jest niż w centralnych ziemiach Polski, w b. Kongresówce czy w województwach zachodnich z roku 1938.</u>
          <u xml:id="u-15.3" who="#PosełŻerkowski">Prace te należy podkreślić wobec Wysokiej Izby w obliczu nowych zmian struktury ruchu spółdzielczego.</u>
          <u xml:id="u-15.4" who="#PosełŻerkowski">Nie będę mówił o osiągnięciach, o obrotach w porównaniu z latami przedwojennymi. Dość powiedzieć, że pod względem obrotu towarowego mamy ośmiokrotnie większy ruch spółdzielni wszystkich typów niż w roku 1938. Porównajmy dwie cyfry. W roku 1938 spółdzielczość i centralna i oddolna reprezentowała w stosunku do dochodu społecznego cyfrę 1,4%, obecnie zaś w roku 1947 reprezentuje 19%. To świadczy o tym, iż spółdzielczość dała z siebie wielki wysiłek, który przyczynił się do podniesienia tego procentu z 1,4 na 19.</u>
          <u xml:id="u-15.5" who="#PosełŻerkowski">Podstawowe zasługi spółdzielczość centralna i oddolna oddała Państwu ludowemu w łatach 1944 i 1945, spełniając szereg funkcji dla Państwa. Przeprowadziła akcję rozdzielczą aprowizacji ludności miejskiej oraz szereg akcji dla wsi, jak akcje siewną, akcję świadczeń rzeczowych, akcję żniwną i inne. Spółdzielczość dzięki temu dopomogła Państwu ludowemu opanować piętrzące się trudności, jakie niewątpliwie, z lat okupacji niemieckiej na terenie wsi i miast Państwo ludowe odziedziczyło.</u>
          <u xml:id="u-15.6" who="#PosełŻerkowski">Dzięki pracom dwóch instytucji centralnych: Związku Gospodarczego „Społem” i Związku Rewizyjnego sieć spółdzielcza oddolna rozwinęła się bardzo znacznie. Ilość spółdzielni z 5.000 podniosła się do 12.000, sieć rozdzielcza z 4.000 sklepów wzrosła do 21.000 i nieprzerwanie w dalszym ciągu wzrasta, a ilość pracowników, wynosząca w okresie przedwojennym 25.000, wzrosła do 200.000, ilość członków z 2,000.000 podniosła się do 4.500.000.</u>
          <u xml:id="u-15.7" who="#PosełŻerkowski">Musimy więc stwierdzić, że spółdzielczość konkretną pracą doprowadziła do tego, że stała się jedną z gałęzi sektora uspołecznionego. Trzeba również stwierdzić, że w planie gospodarczym, z marginesowej roli, jaką odgrywała spółdzielczość w roku 1938/39, stał się ruch spółdzielczy dla Państwa dużą grupą gospodarki uspołecznionej, spełniającej specjalne funkcje w aparacie gospodarczym dla szerokich mas demokracji ludowej.</u>
          <u xml:id="u-15.8" who="#PosełŻerkowski">Czy jednak wszystkie plusy, jakie zaznaczyłem, nie zaciemniają tego faktu, że spółdzielczość nie rozwiązała szeregu problemów, że pewnych akcji nie przeprowadziła? Istotnie, to jest faktem. W pierwszym rzędzie należy powiedzieć, że w ruchu spółdzielczym główne niedociągnięcia dotyczyły odcinka wiejskiego, Na terenie miast dynamika ruchu spółdzielczego poszła żywo naprzód, co znalazło potwierdzenie w wypowiedzi wobec Prezydenta R. P. Bolesława Bieruta. A spółdzielczość wiejska rzeczywiście idzie w tyle. Trzeba stwierdzić obiektywnie jednak, że wieś w ciągu tych trzech lat zrobiła duży postęp. Przytoczyć można sukcesy i osiągnięcia oddzielnych spółdzielni branżowych, jak spółdzielni mleczarsko-jajczarskich, które przeprowadziły wielki skup jaj, w wyniku którego można było w 1947 r. wywieźć 38 milionów jaj, a w r. 1948 zapowiada się wywóz 100.000.000 jaj. W tej dziedzinie spółdzielczość przychodzi z pewną pomocą polskiemu bilansowi handlowemu i płatniczemu.</u>
          <u xml:id="u-15.9" who="#PosełŻerkowski">Niemniej nie należy zapominać, że to rozbicie, jakie istniało na terenie wsi, na gminne spółdzielnie Samopomocy Chłopskiej i na ogólne spółdzielnie nie zostało dość wcześnie opanowane.</u>
          <u xml:id="u-15.10" who="#PosełŻerkowski">Trzeba powiedzieć, że w zakresie skupu produktów rolnych spółdzielczość nie zdołała osiągnąć większych rezultatów. W Czechosłowacji spółdzielczość w zakresie warzyw, mleka, zboża, jaj osiągnęła od 90 do 100% całości skupu. Dlatego też organizacja ruchu spółdzielczego idzie w tym kierunku, aby tworzone centrale branżowe mogły tę lukę wypełnić.</u>
          <u xml:id="u-15.11" who="#PosełŻerkowski">To byłaby jedna podstawowa dziedzina, która wymaga dalszego rozpracowania. Nowa struktura ruchu spółdzielczego pragnie dać temu rozwiązanie.</u>
          <u xml:id="u-15.12" who="#PosełŻerkowski">Pewnymi minusami, pewnymi niedociągnięciami spółdzielczości demokracji ludowej był fakt, że obie naczelne instytucje spółdzielcze: Związek Gospodarczy „Społem” i Związek Rewizyjny pozostały w dwóch: centralach odrębnych. Powodowało to, że w stosunku do oddolnego ruchu spółdzielczego występowały obie te organizacje niezharmonizowane ze sobą, w wielu wypadkach nie wiedząc, co która robi. Związek Rewizyjny był organizacją patronacką, rewizyjną, oderwaną od operacji gospodarczych centrali gospodarczej. Związek Gospodarczy „Społem” nie miał kompetencji, jakie posiadał Związek Rewizyjny, jednak przez realizację swych zadań, przez finansowanie, przez szereg obrotów gospodarczych miał bliższy kontakt ze spółdzielniami oddolnymi niż Związek Rewizyjny. Dwie odrębne centrale nie były dość silnie powiązane z dołami i dlatego całość ruchu spółdzielczego nie działała sprawnie i nie było pełnej dyspozycyjności ruchu.</u>
          <u xml:id="u-15.13" who="#PosełŻerkowski">Wobec tego doszliśmy do przekonania, że obie te organizacje muszą ulec połączeniu tak, by spółdzielcze placówki oddolne były odpowiednio związane z centralami.</u>
          <u xml:id="u-15.14" who="#PosełŻerkowski">Działamy w okresie gospodarki planowej, musimy więc usprawnić dyscyplinę i dyspozycję, bo bez nich ruch gospodarczy nie będzie mógł odpowiednio swych zadań wykonać.</u>
          <u xml:id="u-15.15" who="#PosełŻerkowski">Trzeci moment, który tutaj odgrywa pewną rolę, to fakt, że w ciągu trzyletniej działalności obok spółdzielczości powstawały instytucje państwowe w dziedzinie handlu hurtowego i detalicznego.</u>
          <u xml:id="u-15.16" who="#PosełŻerkowski">Wypłynęło to stąd, że spółdzielczość była za słaba, aby w pewnych okresach przyjść Państwu ze 100%-ową pomocą. „Bitwa o handel” w Sejmie ubiegłego roku, w związku z którą zostały tu złożone wnioski przez przewodniczącego Komitetu Ekonomicznego, Ministra Hilarego Minca, dotyczące opodatkowania, komisji specjalnych itp., wskazywała, że ruch spółdzielczy nie panował nad całością zagadnienia i Państwo musiała zastosować administracyjne środki.</u>
          <u xml:id="u-15.17" who="#PosełŻerkowski">Obok tych środków, obok czynności, które sprawowała spółdzielczość, rozwijała się inicjatywa państwowa w dziedzinie zbożowej, mięsnej i innych.</u>
          <u xml:id="u-15.18" who="#PosełŻerkowski">W dziedzinie handlu włókienniczego przemysł włókienniczy rozwijał swoją sieć hurtowni na szczeblu central wojewódzkich i rejonowych. W dziedzinie handlu zagranicznego, obok handlu spółdzielczego rozwijał się handel państwowy. Te momenty stawiały przed całokształtem gospodarki polskiej konieczność ujednolicenia tych dwóch form i uzasadniały koncepcję mieszaną spółdzielczo-państwową.</u>
          <u xml:id="u-15.19" who="#PosełŻerkowski">Ruch spółdzielczy, który w ciągu tych lat rozwijał się, obejmując coraz to większe dziedziny, stanął wobec problemu centralizacji ruchu. Dlatego też przed drugim kongresem Związku Gospodarczego „Społem” w listopadzie 1947 r. zagadnienie reorganizacji ruchu dojrzało; doszliśmy do przekonania, że trzeba stan dotychczasowy zmienić.</u>
          <u xml:id="u-15.20" who="#PosełŻerkowski">W nowej ustawie przewiduje się powołanie Centralnego Związku Spółdzielczego. Staje się on zwierzchnią instytucją nadrzędną, koordynującą całokształt życia spółdzielczego, wiążącą planowanie, rewidującą centrale i obejmującą całokształt działalności społeczno-wychowawczej ruchu spółdzielczego, oraz daje możność ujęcia ruchu spółdzielczego w jednolite formy.</u>
          <u xml:id="u-15.21" who="#PosełŻerkowski">Jednocześnie przewiduje się powołanie szeregu central branżowych, które są i hurtowniami i związkami rewizyjnymi w jednej instytucji. Przez to można łatwo mieć ścisłe powiązanie. Jeżeli mamy centralę rolniczą Samopomocy Chłopskiej — ona będzie jednocześnie związkiem rewizyjnym. Jeżeli tworzymy centralę spółdzielni spożywców — będzie ona jednocześnie związkiem rewizyjnym. Tworzymy w ten sposób piony branżowe po to, by w tych pionach lepiej rozwiązać zadania planowania i zabezpieczenia dyspozycyjności spółdzielni terenowych.</u>
          <u xml:id="u-15.22" who="#PosełŻerkowski">Korzystne rezultaty konferencji przedstawicieli spółdzielni powszechnych, która odbyła się w Centrali Spółdzielni Spożywców wczoraj i przedwczoraj, były możliwe tylko przy nowej strukturze. Centrale spółdzielcze dwuramienne dają podstawę planowej i zdyscyplinowanej pracy branżowej.</u>
          <u xml:id="u-15.23" who="#PosełŻerkowski">Na problem usunięcia dublowania pracy ze strony państwa i. ruchu spółdzielczego odpowiedzią jest powstanie central spółdzielczo-państwowych i przedsiębiorstw państwowo-spółdzielczych. Te dwa typy dają współpracę czynników spółdzielczego i państwowego w jednej formie organizacyjnej.</u>
          <u xml:id="u-15.24" who="#PosełŻerkowski">Dlatego też uważamy, że budowa ruchu spółdzielczego dzisiaj dostosowuje się ściśle do nowego modelu gospodarczego. Będzie wykorzystywać i podsumowywać ten dorobek, jaki osiągnęliśmy w ciągu trzech lat, oraz usuwać te minusy jakie były. Dlatego też klub posłów Polskiej Partii Socjalistycznej wyraża pełną solidarność z projektami ustaw i oświadcza, że zgodnie z deklaracją Wicemarszałka Szwalbego będzie głosował za ich uchwaleniem.</u>
          <u xml:id="u-15.25" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#WicemarszałekBarcikowski">Głos ma poseł Ochab.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#PosełOchab">Wysoki Sejmie! Jestem w nie lada kłopocie, bo przychodzi mi po tylu znakomitych mówcach zabierać głos w sprawie, która właściwie nie wywołała poważniejszych sporów, może tylko tu i ówdzie o szczegółach należy podyskutować. Poprzednia dyskusja ułatwi mi o tyle moje przemówienie, że szereg punktów potraktuję tylko fragmentarycznie.</u>
          <u xml:id="u-17.1" who="#PosełOchab">Ustawy, które dzisiaj będziemy uchwalać, zamykają nie tylko bogatą treść, ale zamykają pewien etap, pewien okres w rozwoju ruchu spółdzielczego. Samo życie przekonało nas, że formy ruchu spółdzielczego, które w listopadzie 1944 r. próbowaliśmy dostosować do nowej treści państwowej, do nowych zadań spółdzielczości, te formy już się przeżyły i wymagają ponownej przebudowy, wymagają rekonstrukcji, a raczej przebudowy strukturalnej.</u>
          <u xml:id="u-17.2" who="#PosełOchab">Zmieniło się w Polsce niemal wszystko. Zmieniła się treść socjalna naszego Państwa, zmienił się nasz ustrój, zmieniła się w ruchu spółdzielczym — bodaj że od podstaw — zarówno forma tego ruchu, jak i zasięg i zakres działania spółdzielczości, jak i obsada personalna. A jednak, jeżeli chodzi o rozwiązanie zagadnienia podstawowego, jakim jest stosunek spółdzielczości do Państwa, to na ogół większość działaczy spółdzielczych znajduje się pod wpływem starych tradycji, których nie umieliśmy w porę przezwyciężyć i stworzyć tradycji nowych, Kiedy przychodzi do budowania nowych form, wracamy najczęściej do tych starych tradycji. Sam fakt, że je odrzucamy, świadczy o naszym negatywnym stosunku do nich, ale wydaje się rzeczą niewłaściwą, abyśmy tylko z punktu widzenia negatywnego ustosunkowywała się do dorobków Związku Gospodarczego „Społem” i Związku Rewizyjnego.</u>
          <u xml:id="u-17.3" who="#PosełOchab">Zdaje mi się, że podsumowując dorobek tych dwóch największych organizacyj spółdzielczych, trzeba stwierdzić, iż suma plusów mimo wszystko jest większa niż suma minusów. Trzeba uznać tę wielką pracę kadry spółdzielczej i milionowych mas członkowskich, spółdzielczych w ramach starej formy, która stworzyła poważny dorobek, a naszym zadaniem w nowej formie jest ten dorobek pomnożyć.</u>
          <u xml:id="u-17.4" who="#PosełOchab">Zdaje mi się, że, mówiąc o przebudowie strukturalnej ruchu spółdzielczego, trzeba jeszcze raz wrócić, przynajmniej wypada mnie, jako przedstawicielowi partii marksistowskiej, wrócić do wskazań klasyków marksizmu, którzy wielokrotnie najostrzej krytykowali złudzenia drobnomieszczańskich spółdzielców, fantastyczność ich pomysłów, ich nieżyciowe marzycielstwo. Ale w czymże była istota tego marzycielstwa. czy fantastyczności? W tym, że część działaczy spółdzielczych starej szkoły, zwłaszcza z drobnomieszczańskiego środowiska, łudziła się, iż można zagadnienie zniesienia wyzysku człowieka przez człowieka, stworzenia lepszego ustroju rozwiązać bez zaciętej walki politycznej czy też bez obalenia starej kapitalistyczno-obszarniczej władzy, władzy wyzyskiwaczy.</u>
          <u xml:id="u-17.5" who="#PosełOchab">Z chwilą, kiedy to podstawowe zagadnienie zostaje rozwiązane, z chwilą, kiedy władza przechodzi w ręce ludu pracującego, bardzo wiele z tego, co u starych spółdzielców było tylko marzeniem, było często nawet szkodliwą fantazją czy wprowadzeniem w błąd ludzi, staje się czymś realnym, osiągalnym. I dlatego też klasycy spółdzielczości, klasycy marksizmu mówili o spółdzielczości w warunkach władzy ludowej, że budowanie spółdzielczości, że uspółdzielczanie ludności jest równoznaczne z budowaniem nowego ustroju.</u>
          <u xml:id="u-17.6" who="#PosełOchab">Myślę, że w naszych polskich warunkach powinniśmy podkreślić to nowe gigantyczne znaczenie kooperacji. Dla nas praca spółdzielcza — to zarówno walka o doraźną poprawę, choćby częściową poprawę bytu człowieka pracy, to zarówno walka przeciw elementom spekulanckim, to forma wiązania gospodarki drobnotowarowej z gospodarką planową, ale to również — i dla marksistów przede wszystkim — forma budowania nowego ustroju, forma najbardziej zrozumiała, najbardziej dostępna dla szerokich mas pracujących, nie tylko dla proletariatu.</u>
          <u xml:id="u-17.7" who="#PosełOchab">Zdaje mi się, że słusznie podkreślali koledzy posłowie, iż w obecnym etapie najważniejszym zadaniem w pracy spółdzielczej jest rozwiązanie bardzo trudnego, ciężkiego problemu spółdzielczości wiejskiej. My na tym odcinku mamy szczególnie duże zaniedbanie i że tak powiem — skupiło się tu od razu szereg trudności. Stają przed nami wielkie zadania gospodarcze, równocześnie musimy dokonać bardzo daleko sięgających przesunięć strukturalno-organizacyjnych i personalnych.</u>
          <u xml:id="u-17.8" who="#PosełOchab">W tej chwili spółdzielczość rolnicza znajduje się w bardzo ciężkim stanie i mogą znaleźć się krytycy takie głosy nie padły w Sejmie, ale one padają tu i ówdzie w terenie — że cała ta przebudowa nie wyszła na pożytek spółdzielczości wiejskiej. Zawsze w momencie zarzucenia, przezwyciężania jednej formy i tworzenia formy nowej powstają trudności dodatkowe, które ludziom krótkowzrocznym przesłaniają sens dokonywanej reformy. Sądzę, że my, oceniając spokojnie te trudności, które piętrzą się dziś na odcinku spółdzielczości wiejskiej, możemy, wzywając wprawdzie do mobilizacji sił na terenie spółdzielczości Samopomocy Chłopskiej — oświadczyć po analizie faktów, że mamy wszystkie warunki, po temu, aby trudny odcinek wiejski opanować, aby ta nowa forma, że tak powiem, przemyślana do końca, ujednolicona, forma spółdzielni gminnych, związków powiatowych i jednej centrali. t. zw. dwuramiennej, t. zn. obejmującej działalność gospodarczą i działalność rewizyjną, zdała egzamin, szybko pomnożyła dotychczasowy dorobek spółdzielczości wiejskiej i wysunęła tę gałąź gospodarki spółdzielczej na pierwsze miejsce w całej naszej gospodarce.</u>
          <u xml:id="u-17.9" who="#PosełOchab">Podkreślamy ten moment, że zadania spółdzielczości wiejskiej powinny w pewnym sensie górować nad innymi czy stanąć na pierwszym planie, Ale właśnie dlatego uważamy za konieczne zaznaczyć, że Polska Partia Robotnicza widzi dalsze i szerokie możliwości rozwoju ruchu spółdzielczego w mieście, w tej liczbie również ruchu spółdzielczości spożywców.</u>
          <u xml:id="u-17.10" who="#PosełOchab">Są tacy, z przeproszeniem, teoretycy, którzy twierdzą, że z miarodajnych źródeł mają informację o mającej jakoby nastąpić likwidacji spółdzielczości spożywców. Sądzę, że nie ma potrzeby wdawać się w długą dyskusję. W niedalekiej przyszłości będziemy uchwalali plan państwowy. Cyfry planu, które staną się ustawą, będą mówić, jak dalece będzie rosnąć zakres działalności spółdzielczości spożywców.</u>
          <u xml:id="u-17.11" who="#PosełOchab">W związku ze spółdzielczością spożywców pragnę zaznaczyć, że na odcinku miejskim — i zresztą nie tylko miejskim — trzeba nam przezwyciężyć bagaż przeszłości, między innymi w formie zbyt rozbudowanej, ale bardzo często niekulturalnej, nieodpowiadającej nowoczesnym wymogom sieci handlowej, przede wszystkim sieci sklepów prywatnych, Niewątpliwie w stosunku do potrzeb jest Wydaje mi się, że i na przyszłość możemy spokojnie patrzeć na rozwój tych dwóch form uspołecznienia handlu, na ich wzajemny stosunek i nawet szerzej — na stosunek gospodarki społecznej do gospodarki państwowej. Życie nas uczy, teoretycznie wskazuje coraz to lepsze formy i rozumiem, że te dwie formy są jakby dwoma ramionami tego samego organizmu.</u>
          <u xml:id="u-17.12" who="#PosełOchab">Jeden z kolegów poruszył tu sprawę nowych central spółdzielczo-państwowych i przedsiębiorstw państwowo - spółdzielczych. Nie chciałbym wracać do tego, co już było powiedziane. Chcę tylko krótko zaznaczyć, że słuszność tej koncepcji uznajemy nie tylko w obozie robotniczym, nie tylko wśród bloku stronnictw demokratycznych, bo wielka część, powiedziałbym nawet, że decydująca większość starej kadry spółdzielczej, tych pracowników ruchu spółdzielczego, których część stała zdała od ruchu robotniczego czy ludowego, dziś zgadza się z nami. Nie z jakiegoś poczucia dyscypliny służbowej, ale z przekonania pracuje nad realizacją tej struktury i wydaje mi się, że to jest wielki dorobek naszej myśli demokratycznej.</u>
          <u xml:id="u-17.13" who="#PosełOchab">Przekonały ich nie tylko fakty życiowe, ale i nasze słowa w odpowiedniej chwili sformułowane, że trzeba umieć w porę przezwyciężyć stare formy, tworzyć nowe, odpowiadające nowym potrzebom, aby w nowych warunkach osiągnąć najlepsze rezultaty.</u>
          <u xml:id="u-17.14" who="#PosełOchab">Wydaje mi się, że ten fakt przyciągnął do naszych prac spółdzielczych stare kadry spółdzielcze nie tylko formalnie, ale że je przekonał. Jest to jeszcze jednym dowodem, jak słuszną i dalekowzroczną jest nasza koncepcja, jak wielką siłę przyciągającą mają nasze hasła marksistowskie czy ludowo-demokratyczne.</u>
          <u xml:id="u-17.15" who="#PosełOchab">Należy, moim zdaniem, podkreślić wreszcie i ten moment, że nasze koncepcje, których wyrazem prawnym są przedłożone projekty ustaw, nie są czymś nieoczekiwanym, czymś, co nigdy przed tym może w innych formach nie dojrzewało w świadomości i doświadczeniu działaczy ruchu spółdzielczego. Mówiono o tym na II Zjeździe Związku „Społem”. Podkreśliłem, że w okresie okupacji czołowi działacze spółdzielczy zastanawiali się, jak zachować się, jaką linię prowadzić, by równocześnie zapewnić większą godność i demokrację wewnętrzną centralom branżowym.</u>
          <u xml:id="u-17.16" who="#PosełOchab">Oczywiście, że ich ówczesne koncepcje nie pokrywały się z tymi ustawami, jakie dziś uchwalamy. Oczywiście życie nie mogło załatwić tego, ale charakter ich myśli, był zbieżny z kierunkiem naszych prac i można powiedzieć, że ustawy, jakie uchwalamy, są dalszym, moim zdaniem, twórczym rozwinięciem dorobku teoretycznej myśli spółdzielczej.</u>
          <u xml:id="u-17.17" who="#PosełOchab">Wydaje mi się, że te ustawy są wyrazem nie tylko woli II zjazdu „Społem”, nie tylko wyrazem przekonań setek spółdzielców, ale że są one wyrazem poglądów wielomilionowej rzeszy spółdzielców. I ta właśnie zgodność sformułowań teoretycznych i prawnych z nastrojami uczuciowymi i dążeniami wielomilionowych mas stwarza szerokie możliwości pełnej realizacji tych ustaw w życiu.</u>
          <u xml:id="u-17.18" who="#PosełOchab">Chociaż ustawa sama w sobie nie daje gwarancji, że będzie zrealizowana w życiu, my taką gwarancję mamy. Taką gwarancją jest między innymi nastrój, który panuje wśród kadr spółdzielczych, ta jednomyślność poglądów, którą tutaj reprezentują zebrani na plenum Sejmu. Taką gwarancją, mamy prawo to powiedzieć w imieniu partii, jest twarda wola PPR, ażeby przepisy ustawy zostały wcielone w życie.</u>
          <u xml:id="u-17.19" who="#PosełOchab">Klub PPR będzie głosował za wnioskiem o przyjęcie projektu ustawy.</u>
          <u xml:id="u-17.20" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#WicemarszałekBarcikowski">Do głosu nikt nie jest zapisany. Przystępujemy do głosowania. Odpowiednie druki zostały Obywatelom Posłom doręczone.</u>
          <u xml:id="u-18.1" who="#WicemarszałekBarcikowski">Komunikuję, że wniosek mniejszości posłów Stronnictwa Demokratycznego został przez wnioskodawców wycofany.</u>
          <u xml:id="u-18.2" who="#WicemarszałekBarcikowski">Będziemy głosowali nad każdym z projektów ustaw osobno.</u>
          <u xml:id="u-18.3" who="#WicemarszałekBarcikowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy o Centralnym Związku Spółdzielczym i centralach spółdzielni w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję według druków nr 281 i, 290, zechce wstać. Dziękuję. Kto jest przeciwny? Nie ma sprzeciwu.</u>
          <u xml:id="u-18.4" who="#WicemarszałekBarcikowski">Projekt ustawy został w drugim czytaniu uchwalony.</u>
          <u xml:id="u-18.5" who="#WicemarszałekBarcikowski">W drugim czytaniu nie zostały przyjęte żadne poprawki, proponuję więc przystąpienie do trzeciego czytania. Sprzeciwu nie słyszę. Przystępujemy do trzeciego czytania.</u>
          <u xml:id="u-18.6" who="#WicemarszałekBarcikowski">Czy kto z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos? Nikt się nie zgłasza. Wobec tego przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-18.7" who="#WicemarszałekBarcikowski">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy o Centralnym Związku Spółdzielczym i centralach spółdzielni, zechce wstać. Dziękuję. Kto jest przeciw? Nie ma sprzeciwu.</u>
          <u xml:id="u-18.8" who="#WicemarszałekBarcikowski">Stwierdzam, że ustawa o Centralnym Związku Spółdzielczym i centralach spółdzielni została uchwalona.</u>
          <u xml:id="u-18.9" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-18.10" who="#WicemarszałekBarcikowski">Przystępujemy do głosowania nad następnym projektem ustawy.</u>
          <u xml:id="u-18.11" who="#WicemarszałekBarcikowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy o centralach spółdzielczo-państwowych w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję według druków nr 282 i 289, zechce wstać. Dziękuję. Kto jest przeciw? Nie ma sprzeciwu.</u>
          <u xml:id="u-18.12" who="#WicemarszałekBarcikowski">Projekt ustawy został w drugim czytaniu uchwalony,</u>
          <u xml:id="u-18.13" who="#WicemarszałekBarcikowski">Ponieważ i w tym przypadku nie zostały przyjęte poprawki w drugim czytaniu, proponuję przystąpienie do trzeciego czytania. Sprzeciwu nie słyszę. Przystępujemy do trzeciego czytania.</u>
          <u xml:id="u-18.14" who="#WicemarszałekBarcikowski">Czy kto z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos? Nikt się nie zgłasza. Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-18.15" who="#WicemarszałekBarcikowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy o centralach spółdzielczo-państwowych, zechce wstać. Dziękuję. Kto jest przeciw? Nie ma sprzeciwu.</u>
          <u xml:id="u-18.16" who="#WicemarszałekBarcikowski">Ustawa o centralach spółdzielczo-państwowych została uchwalona.</u>
          <u xml:id="u-18.17" who="#komentarz">(Oklaski,)</u>
          <u xml:id="u-18.18" who="#WicemarszałekBarcikowski">Przystępujemy do głosowania nad ostatnim projektem ustawy.</u>
          <u xml:id="u-18.19" who="#WicemarszałekBarcikowski">Kto z Obywateli Posłów jest za przyjęciem projektu ustawy o przedsiębiorstwach państwowo - spółdzielczych w brzmieniu, zaproponowanym przez komisję według druków nr 273 i 283, zechce wstać. Dziękuję. Kto jest przeciw? Nie ma sprzeciwu.</u>
          <u xml:id="u-18.20" who="#WicemarszałekBarcikowski">Projekt ustawy został w drugim czytaniu uchwalony.</u>
          <u xml:id="u-18.21" who="#WicemarszałekBarcikowski">I w tym przypadku nie zostały zgłoszone żadne poprawki, proponuję więc przystąpienie do trzeciego czytania. Sprzeciwu nie słyszę. Przystępujemy do trzeciego czytania.</u>
          <u xml:id="u-18.22" who="#WicemarszałekBarcikowski">Czy kto z Obywateli Posłów pragnie zabrać głos? Nikt się nie zgłasza. Przystępujemy do głosowania.</u>
          <u xml:id="u-18.23" who="#WicemarszałekBarcikowski">Kto jest za przyjęciem projektu ustawy o przedsiębiorstwach państwowo-spółdzielczych, zechce wstać. Dziękuję. Kto jest przeciw? Nie ma sprzeciwu.</u>
          <u xml:id="u-18.24" who="#WicemarszałekBarcikowski">Ustawa o przedsiębiorstwach państwowo - spółdzielczych została uchwalona.</u>
          <u xml:id="u-18.25" who="#komentarz">(Oklaski.)</u>
          <u xml:id="u-18.26" who="#WicemarszałekBarcikowski">Porządek dzienny dzisiejszego posiedzenia został wyczerpany.</u>
          <u xml:id="u-18.27" who="#WicemarszałekBarcikowski">Protokół posiedzenia będzie wyłożony do przejrzenia w biurze Sejmu.</u>
          <u xml:id="u-18.28" who="#WicemarszałekBarcikowski">O terminie następnego posiedzenia Obywatele Posłowie zostaną zawiadomieni.</u>
          <u xml:id="u-18.29" who="#WicemarszałekBarcikowski">Komunikat: W dniu dzisiejszym, t. j. 21 maja, odbędzie się posiedzenie Komisji Prawniczej i Regulaminowej w 15 minut po zakończeniu posiedzenia Sejmu, Również w 15 minut po zakończeniu posiedzenia Sejmu odbędzie się posiedzenie Komisji Zdrowia.</u>
          <u xml:id="u-18.30" who="#WicemarszałekBarcikowski">Zamykam posiedzenie.</u>
          <u xml:id="u-18.31" who="#komentarz">(Koniec posiedzenia o godz. 18 min. 10.)</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>