text_structure.xml
42.1 KB
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
<xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
<xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
<u xml:id="u-1.0" who="#JerzyJaskiernia">Otwieram wspólne posiedzenie Komisji, poświęcone rozpatrzeniu sprawozdania Rzecznika Praw Obywatelskich z działalności w 1995 r.</u>
<u xml:id="u-1.1" who="#JerzyJaskiernia">Proponuję następujący porządek obrad. Najpierw wysłuchamy pana prof. Tadeusza Zielińskiego, który niezależnie od złożonego sprawozdania na piśmie zechciał uzupełnić je informacją ustną, następnie pan poseł Jerzy Wierchowicz przedstawi swoje uwagi na tle sprawozdania, po którym odbyłaby się dyskusja, a posiedzenie zakończylibyśmy konkluzją dla Prezydium Sejmu, ponieważ na najbliższym posiedzeniu Sejmu rzecznik będzie prezentował sprawozdanie ze swojej działalności i nasza konkluzja ma pewne znaczenie dla Izby.</u>
<u xml:id="u-1.2" who="#JerzyJaskiernia">Czy są uwagi do przedstawionego porządku obrad? Nie ma uwag, proszę więc pana profesora o zabranie głosu.</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
<u xml:id="u-2.0" who="#TadeuszZieliński">Na wstępie chciałbym powiedzieć, że bardzo wysoko cenię sobie współpracę z parlamentem, bowiem kierując wnioski o objęcie inicjatyw ustawodawczych na ręce marszałka Sejmu, współdziałałem w jakimś stopniu z Wysoką Izbą. Oceniam tę współpracę jako bardzo pożyteczną dla obywateli, a dla mnie bardzo satysfakcjonującą.</u>
<u xml:id="u-2.1" who="#TadeuszZieliński">Rok 1995 oceniam jako rok dużych osiągnięć w urzędzie Rzecznika Praw Obywatelskich. Wprawdzie zmniejszyła się liczba listów kierowanych do urzędu w porównaniu z 1994 r., w którym wpłynęło ponad 51 tys. listów przy 45 tys. w roku sprawozdawczym, natomiast sprawy były trudniejsze.</u>
<u xml:id="u-2.2" who="#TadeuszZieliński">Pragnę podkreślić, że wiele spraw udało się załatwić i spraw załatwionych było więcej niż w latach poprzednich. Za szczególny sukces poczytuję sobie, że zwiększyła się skuteczność działań urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich. Spośród spraw podjętych, co piąta sprawa została załatwiona pomyślnie. Było także więcej wniosków skierowanych do Trybunału Konstytucyjnego: 11 o stwierdzenie niezgodności przepisów z Konstytucją i 7 o powszechnie obowiązującą wykładnię przepisów.</u>
<u xml:id="u-2.3" who="#TadeuszZieliński">W sumie, wraz z dodatkowym sprawozdaniem, jakie złożyłem dziś na ręce pana przewodniczącego za okres od 13 lutego do 22 marca 1996 r., w okresie sprawozdawczym było skierowanych do Trybunału Konstytucyjnego 20 wniosków, 11 pytań do Sądu Najwyższego i blisko 60 rewizji nadzwyczajnych.</u>
<u xml:id="u-2.4" who="#TadeuszZieliński">Chciałbym poinformować państwa, że niezależnie od sprawozdania rocznego, zawartego w druku sejmowym, i uzupełnienia tego sprawozdania, które przedłożyłem w dniu dzisiejszym, urząd rzecznika przygotował również sprawozdanie z całej kadencji. Może być ono pożyteczne dla zorientowania się, jak kształtowała się sytuacja w zakresie ochrony praw obywatelskich w latach 1992–1996, do marca br.</u>
<u xml:id="u-2.5" who="#TadeuszZieliński">Oceniając ogólnie stan przestrzegania praw i wolności obywatelskich mogę powiedzieć, że sytuacja w dziedzinie realizacji praw politycznych obywateli kształtowała się zasadniczo bez większych zastrzeżeń, natomiast nadal utykała sprawa realizacji praw socjalnych obywateli, o czym mówiłem wielokrotnie. Mam obowiązek o tym mówić, jako że ustawa o rzeczniku praw obywatelskich w art. 1 nakłada obowiązek przedstawienia przez rzecznika uwag na temat stanu przestrzegania praw i wolności obywatelskich.</u>
<u xml:id="u-2.6" who="#TadeuszZieliński">Chcę także przypomnieć, że ustawa o rzeczniku - obowiązuje mnie nie tylko do badania, czy prawa obywateli są przestrzegane, ale także czy jest realizowana zasada sprawiedliwości społecznej. Wywiązując się z tego obowiązku w sprawozdaniu pisemnym zwracałem uwagę na różne niedociągnięcia, jakie w zakresie realizacji praw społecznych, gospodarczych i kulturalnych - używając terminologii paktów praw człowieka - miały miejsce w ostatnim, minionym roku mej kadencji.</u>
<u xml:id="u-2.7" who="#TadeuszZieliński">Jeżeli chodzi o prawa polityczne, w moim przekonaniu są niedociągnięcia w zakresie realizacji szeroko rozumianego prawa do sądu; w szczególności za istotny mankament uważam, że sprawy w sądach leżą bardzo długo. W Naczelnym Sądzie Administracyjnym, który rozpatruje przecież sprawy obywateli, mających spory z administracją, sytuacja się pogorszyła i sprawy leżą, czekając na załatwienie dłużej niż poprzednio.</u>
<u xml:id="u-2.8" who="#TadeuszZieliński">Myślę także, że elementem prawa do sądu jest również prawo do szybkiego rozpoznania sprawy ludzi, którzy zostali tymczasowo aresztowani. Areszty tymczasowe się przedłużają, trwają niejednokrotnie do lat dwóch, a w pewnych przypadkach nawet dłużej i jest to stan niezgodny również z art. 6 Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.</u>
<u xml:id="u-2.9" who="#TadeuszZieliński">Człowiek powinien być osądzony szybko i w moim przekonaniu jest ten stan niezgodny zarówno z postanowieniami Konstytucji, jak i europejskiej konwencji wymienionej przed chwilą.</u>
<u xml:id="u-2.10" who="#TadeuszZieliński">W innych sferach nie dostrzegałem naruszenia praw politycznych obywateli - tylko jedna sprawa budziła w minionym roku istotne zastrzeżenia - nierówne potraktowanie obywateli w zakresie uczestnictwa w II turze wyborów prezydenckich. Było bardzo dużo listów w tej sprawie, zwłaszcza obywateli polskich zamieszkałych za granicą, którzy skarżyli się na takie potraktowanie.</u>
<u xml:id="u-2.11" who="#TadeuszZieliński">Nie moją sprawą jest oceniać, czy naruszenie konstytucyjnego prawa tych obywateli nastąpiło, czy nie. To sprawa Trybunału Konstytucyjnego, chociaż dzisiaj zaskarżenie ordynacji wyborczej nie jest możliwe z powodu upływu przewidzianego do tego zaskarżenia okresu, niemniej jednak na tę sprawę zwracałem uwagę w piśmie skierowanym do marszałka Sejmu.</u>
<u xml:id="u-2.12" who="#TadeuszZieliński">Jeżeli chodzi o prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne, poprawiła się nieco realizacja prawa do pracy, zmniejszyło się bezrobocie, ale sytuacja w niektórych województwach nadal budzi istotne zastrzeżenia i - moim zdaniem - istnieje dość duża nierówność obywateli, jeżeli idzie o dostęp do zatrudnienia.</u>
<u xml:id="u-2.13" who="#TadeuszZieliński">Pewną poprawę zaobserwowałem w realizacji prawa do mieszkania. Podjęto w tym zakresie w 1994 r. reformy, niestety ustawy wydane w tym czasie okazały się wadliwe pod pewnymi względami i z tych powodów skierowałem wiele wystąpień oraz planuję jeszcze w najbliższych dniach skierować wniosek do Trybunału Konstytucyjnego, dotyczący ostatniej ustawy z 30 listopada 1995 r. w sprawie pomocy państwa w spłacaniu kredytów, której liczne wadliwości wytykane są w wielu listach kierowanych przez obywateli do urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich.</u>
<u xml:id="u-2.14" who="#TadeuszZieliński">Podjęty został zamysł zreformowania prawa ubezpieczeń społecznych. Do tej pory nie było nawet projektów w tej mierze. Obecnie Sejm jest w posiadaniu projektu kompleksowej resorty prawa ubezpieczeń społecznych, ale są to jaskółki nie czyniące jeszcze wiosny, bowiem realizacja tej reformy wymaga jeszcze długiego czasu. Mam nadzieję, że po złożeniu obecnie piastowanego urzędu będę miał okazję na dalszą współpracę w tym zakresie, bowiem przewodniczę komisji do spraw reformy prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.</u>
<u xml:id="u-2.15" who="#TadeuszZieliński">Chcę też dodać, że do osiągnięć zaliczam nowelizację Kodeksu pracy niedawno uchwaloną, ale mam zastrzeżenia co do techniki reformowania prawa w Polsce. Częstokroć wydawane są ustawy, które nie są spójne z całym systemem prawnym. Ostatni taki przypadek odkryłem badając prawo do prywatyzacji mieszkań, gdzie istnieje nawet pewien chaos i nierówność obywateli; to samo dotyczy waloryzacji rent i emerytur, które są dokonywane co jakiś czas w sposób niekoordynowany. Mówiąc obrazowo tworzenie prawa u nas, przypomina ruchy konika szachowego - tu się coś zmieni, tam się coś zmieni, lecz to wszystko nie stanowi spójnej całości i budzi pewne dość istotne zastrzeżenia.</u>
<u xml:id="u-2.16" who="#TadeuszZieliński">Nie będę szczegółowo omawiał zawartości uzupełnienia do sprawozdania, które państwo otrzymają na pewno przed moim sprawozdaniem ustnym. Podam tylko, że w okresie od 13 lutego do 22 marca 1996 r. zajmowałem się poszanowaniem podstawowych praw i wolności politycznych Polaków za granicą w czasie wizyty we Lwowie, zajmowałem się problemem finansowania szkolnictwa prowadzonego przez gminy, sprawą bezpieczeństwa i porządku publicznego w rejonach przygranicznych, sprawami mieszkaniowymi - w tych sprawach było najwięcej wystąpień, a także sprawami z zakresu ubezpieczenia społecznego - w marcu sformułowałem kompleksowe stanowisko w sprawie stanu prawa emerytalno-rentowego w latach 1991–1995.</u>
<u xml:id="u-2.17" who="#TadeuszZieliński">Jak i w latach poprzednich, zajmowałem się problemem realizacji praw obywateli w sferze tak zwanego prawa daninowego: podatkiem dochodowym od osób fizycznych, problemem pobierania zaliczek na podatek dochodowy od wypłat zasiłków dla bezrobotnych, przewlekłością postępowań celnych.</u>
<u xml:id="u-2.18" who="#TadeuszZieliński">Zajmowałem się też szerzej ochroną praw dzieci - bliżej podejmowane przeze mnie w tym zakresie działania zostały scharakteryzowane w sprawozdaniu pisemnym. Tyle moich informacji, jeżeli będą pytania ze strony państwa, będę na nie odpowiadał dodatkowo.</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
<u xml:id="u-3.0" who="#JerzyWierchowicz">Przedłożone Komisji sprawozdanie Rzecznika Praw Obywatelskich prof. Tadeusza Zielińskiego jest ostatnim w upływającej kadencji. Jest to kolejny, wszechstronny i gruntowny raport o stanie przestrzegania w Polsce praw politycznych i obywatelskich, do których przestrzegania Polska zobowiązała się ratyfikując Powszechną Deklarację Praw Człowieka. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, europejską konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz Pakt Przestrzegania Praw Socjalnych i Kulturalnych.</u>
<u xml:id="u-3.1" who="#JerzyWierchowicz">W czwartym roku kadencji Rzecznik wykorzystał wszystkie stojące do jego dyspozycji środki działania, to jest:</u>
<u xml:id="u-3.2" who="#JerzyWierchowicz">1) tzw. judycjalne w postaci wniosków do Trybunału Konstytucyjnego, rewizji nadzwyczajnych do Sądu Najwyższego i wniosków o wykładnię przepisów,</u>
<u xml:id="u-3.3" who="#JerzyWierchowicz">2) parlamentarne, czyli podejmowane w formie wystąpień do właściwych organów wnioski o inicjatywy ustawodawcze bądź o wydanie lub zmianę ich aktów prawnych w sprawach dotyczących praw i wolności obywateli,</u>
<u xml:id="u-3.4" who="#JerzyWierchowicz">3) kontrolno-administracyjne, mające postać wystąpień do władz pozasądowych.</u>
<u xml:id="u-3.5" who="#JerzyWierchowicz">W minionym roku wzrosła liczba wystąpień Rzecznika do władz sądowniczych i właściwych organów o podjęcie inicjatyw prawodawczych. Wprawdzie nastąpił równoczesny spadek liczby listów kierowanych przez obywateli do biura Rzecznika (45 423 w ub.r. przy 51 013 w 1994 r.), ale pojawiły się sprawy bardziej niż poprzednio skomplikowane.</u>
<u xml:id="u-3.6" who="#JerzyWierchowicz">W okresie sprawozdawczym Rzecznik skierował do Trybunału Konstytucyjnego 7 wniosków o dokonanie powszechnie obowiązującej wykładni prawa i 11 wniosków zaskarżających przepisy prawne. Do Sądu Najwyższego skierował 13 wniosków o odpowiedź na pytanie prawne oraz 56 rewizji nadzwyczajnych. Sporządził także 89 wystąpień o inicjatywę prawodawczą.</u>
<u xml:id="u-3.7" who="#JerzyWierchowicz">Wzrost wystąpień do władz sądowniczych ma swoje źródła w „utrzymującej się ciągle wadliwej w wielu dziedzinach działalności władz publicznych” i „w nadal niskim poziomie legislacji i w braku zaufania obywateli do instytucji obowiązanych do przestrzegania praw i wolności obywatelskich”. Tak pisze Rzecznik.</u>
<u xml:id="u-3.8" who="#JerzyWierchowicz">Przykładowo zarzut niskiego poziomu legislacji uprawniony jest w stosunku do ustawy z 2.07.1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych. Urząd Rzecznika uczynił je przedmiotem aż siedmiu swoich działań:</u>
<u xml:id="u-3.9" who="#JerzyWierchowicz">1) wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o dokonanie powszechnie obowiązującej wykładni prawa w przedmiocie prawa do dodatku mieszkaniowego dla najemców lokali będących w dyspozycji MON, MSW,</u>
<u xml:id="u-3.10" who="#JerzyWierchowicz">2) zaskarżenia przepisu ustawy pozbawiającej opiekuna prawa do mieszkania po śmierci najemcy,</u>
<u xml:id="u-3.11" who="#JerzyWierchowicz">3) wniosku do Sądu Najwyższego o odpowiedź na pytanie prawne w sprawie obowiązku wypowiedzenia stawek czynszu najmu regulowanego w przypadku podwyższenia stawek tego czynszu przez uchwałę rady gminy,</u>
<u xml:id="u-3.12" who="#JerzyWierchowicz">4) wystąpienia o inicjatywę prawodawczą nowelizacji tej ustawy w kierunku zwiększenia ochrony praw właścicieli wyodrębnionych lokali,</u>
<u xml:id="u-3.13" who="#JerzyWierchowicz">5) wystąpienia do ministra gospodarki przestrzennej i budownictwa w sprawie braku przepisów przejściowych w tej sprawie, które rozstrzygałyby sytuację prawną osób wykonujących na podstawie umowy opiekę nad najemcami,</u>
<u xml:id="u-3.14" who="#JerzyWierchowicz">6) wystąpienia do ministra sprawiedliwości o zmianę rozporządzenia z 9.03.1968 r. w sprawie czynności komorników tak, aby nie było ono sprzeczne z wymienioną ustawą o najmie lokali,</u>
<u xml:id="u-3.15" who="#JerzyWierchowicz">7) wystąpienia do właściwych ministrów o zmianę rozporządzenia Rady Ministrów z 7.11.1994 r. w sprawie dodatków mieszkaniowych w zakresie ustalonych rodzajów wydatków, które stanowią podstawę obliczenia dodatku mieszkaniowego.</u>
<u xml:id="u-3.16" who="#JerzyWierchowicz">Jeżeli do tego dodamy orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 23.10.1995 r. z wniosku przedstawicieli samorządów lokalnych, uznające pozbawienie przez ustawę niektórych kategorii osób prawa do dodatku mieszkaniowego za sprzeczne z Konstytucją RP, to jest to uzasadniony powód do refleksji Wysokiej Izby nad jakością naszej pracy legislacyjnej.</u>
<u xml:id="u-3.17" who="#JerzyWierchowicz">Rzecznik często zarzuca uchwalonym przez Wysoką Izbę ustawom naruszenie zasady niedziałania prawa wstecz - dotyczy to na przykład tzw. ustaw daninowych, także ustawy z 1995 r. - Prawo budowlane, czy też pozbawienie praw słusznie nabytych przez odebranie np. nabytego prawa do zasiłku dla bezrobotnych ustawą z 14.12.1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.</u>
<u xml:id="u-3.18" who="#JerzyWierchowicz">W art. 9 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych m.in. czytamy: Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego”. Niestety w 1995 r. w Polsce wydatnie pogorszyła się obrona prawa do bezpieczeństwa osobistego, sytuacja jest alarmująca. Nastąpił dalszy wzrost przestępczości przeciw zdrowiu i mieniu obywateli. Według informacji Komendy Głównej Policji o stanie przestępczości i skuteczności jej zwalczania w minionym roku, zwiększyła się w porównaniu z 1994 r. o 14% liczba bójek i pobić, o 2,4% uszkodzeń ciała i aż o 11,2% liczba zgwałceń. Zagrożenie kradzieżami z włamaniem do obiektów prywatnych wzrosło o 2,7%, a kradzieżami rozbójniczymi, rozbojami i wymuszeniami o prawie 14%. Szczególnie wysoki był wzrost kradzieży pojazdów samochodowych (aż o 20%). Wprost przerażający był wzrost o ponad 50% napadów z bronią w ręku. Brak wyraźnej poprawy działalności organów ścigania przestępców świadczy o tym, że nie są one dostatecznie przygotowane do zwalczania wzrastającej w Polsce przestępczości kryminalnej.</u>
<u xml:id="u-3.19" who="#JerzyWierchowicz">Z drugiej jednak strony przyrost środków i metod pracy nadany ustawą o Policji z 12.07.1995 r. jak: zakup kontrolowany, prawo do posłuchu, prowokacja policyjna, w połączeniu z ustawą o świadku incognito grozić może naruszaniem praw obywatelskich.</u>
<u xml:id="u-3.20" who="#JerzyWierchowicz">Urząd Rzecznika sygnalizuje, że nowelizacja ustawy o Policji z 12.07.1995 r. narusza fundamentalną zasadę systemową. Niektóre jej przepisy (np. art. 19a ust. 1) mogą łamać zasadę domniemania niewinności, dając organowi policyjnemu prawo decydowania o przestępczym pochodzeniu przedmiotu, co należy do uprawnień organów sądowych.</u>
<u xml:id="u-3.21" who="#JerzyWierchowicz">W 1995 r. przybrało na sile zjawisko naruszeń obywatelskiego prawa do sądu. Wskutek przewlekłości postępowań sądowych i nadmiernie wysokich opłat, szczególnie w sądach gospodarczych i NSA, zmniejszyła się dostępność sądów dla obywateli, co narusza m.in. art. 14 Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych.</u>
<u xml:id="u-3.22" who="#JerzyWierchowicz">W ub.r. Rzecznik parokrotnie zwracał w pismach do marszałka Sejmu na niezgodne z zasadą równości wobec prawa wyborczego pozbawienie obywateli polskich za granicą prawa głosowania w drugiej turze wyborów prezydenckich.</u>
<u xml:id="u-3.23" who="#JerzyWierchowicz">W sferze stosunków własnościowych wciąż na ustawowe unormowanie czekają m.in. kwestie:</u>
<u xml:id="u-3.24" who="#JerzyWierchowicz">1) zwrotu nieruchomości przejętych na własność skarbu państwa na podstawie ustaw nacjonalizacyjnych względnie wypłaty odszkodowań za te nieruchomości,</u>
<u xml:id="u-3.25" who="#JerzyWierchowicz">2) ekwiwalentu za mienie pozostawione na terenach nie wchodzących w skład obecnego państwa polskiego (mienie zabużańskie),</u>
<u xml:id="u-3.26" who="#JerzyWierchowicz">3) rekompensat z tytułu utraty mienia przejętego przez państwo lub gminę miasta stołecznego Warszawa,</u>
<u xml:id="u-3.27" who="#JerzyWierchowicz">4) zwrotu wywłaszczonych nieruchomości, gdy stały się zbędne ze względu na cel określany w decyzji wywłaszczeniowej.</u>
<u xml:id="u-3.28" who="#JerzyWierchowicz">Jednak w wymienionych sprawach możliwości działania urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich w kierunku uregulowania tych społecznie ważnych problemów w zasadzie zostały wyczerpane.</u>
<u xml:id="u-3.29" who="#JerzyWierchowicz">Rok 1995, to kolejny rok działań urzędu Rzecznika na rzecz umożliwienia obywatelom, pokrzywdzonym w przeszłości przez działania organów państwa uzyskania godziwego zadośćuczynienia. Przedmiotem wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego był wniosek o ustalenie powszechnie obowiązującej wykładni art. 8 ust. 2a, ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób skazanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego, umożliwiającej dochodzenie odszkodowań lub zadośćuczynienia przez żołnierzy Armii Krajowej walczących o niepodległą Polskę po wschodniej stronie linii Curzona i represjonowanych przez organy ścigania byłego ZSRR.</u>
<u xml:id="u-3.30" who="#JerzyWierchowicz">Wiele interwencji urzędu Rzecznika dotyczyło rekompensat za doznane krzywdy przez żołnierzy zastępczej służby wojskowej, przymusowo zatrudnionych w latach stalinowskich w kopalniach węgla, kamieniołomach i zakładach wydobywania rud uranu.</u>
<u xml:id="u-3.31" who="#JerzyWierchowicz">Również przygotowanie norm prawno-organizacyjnych umożliwiających repatriację Polaków z Kazachstanu było przedmiotem działań urzędu Rzecznika w 1995 r.</u>
<u xml:id="u-3.32" who="#JerzyWierchowicz">Jednym z istotnych praw politycznych i obywatelskich jest prawo do prywatności. Stąd zainteresowanie urzędu Rzecznika pracami nad ustawą o ochronie danych osobowych, która może mieć wpływ na przestrzeganie tego prawa.</u>
<u xml:id="u-3.33" who="#JerzyWierchowicz">Parokrotnie rzecznik występował przeciwko nadużywaniu przez organy władzy numeru PESEL, który ujawnia datę urodzenia będącą istotnym czynnikiem identyfikującym obywatela i znajomość tej daty przez osoby trzecie może wywołać różnorakie następstwa niekorzystne dla obywateli.</u>
<u xml:id="u-3.34" who="#JerzyWierchowicz">Wejście w życie ustaw: z 24 czerwca 1994 r. o własności lokali oraz z 2 lipca 1994 r. o najmie lokali i dodatkach mieszkaniowych i związany z tym napływ skarg od obywateli zwrócił uwagę urzędu Rzecznika na prawną sytuację właścicieli i najemców mieszkań.</u>
<u xml:id="u-3.35" who="#JerzyWierchowicz">Właściciele lokali zasadnie wskazują, iż ustawa przerzuca na nich obowiązek usunięcia wieloletnich zaniedbań w zakresie utrzymania budynków w należytym stanie technicznym. Zaniedbania te nie są wynikiem niewywiązywania się przez właścicieli z nałożonych na nich w przeszłości przepisami prawa obowiązków w zakresie utrzymania nieruchomości wspólnej, lecz powstały na skutek niewywiązywania się przez władzę publiczną z obowiązku utrzymania budynków w należytym stanie, jak słusznie zauważa prof. T. Zieliński na str. 226 swojego sprawozdania.</u>
<u xml:id="u-3.36" who="#JerzyWierchowicz">Zdaniem Rzecznika w minionym roku znacznie więcej zastrzeżeń niż stan przestrzegania praw politycznych wzbudziła niedostateczna ochrona praw socjalnych i kulturalnych.</u>
<u xml:id="u-3.37" who="#JerzyWierchowicz">Podobnie jak w 1994 r. w stanie kryzysu jest pogrążona ochrona praw socjalnych biedniejszej części społeczeństwa i zasada równości szans niektórych grup obywateli. Szczególnie w zachodnich województwach nie są realizowane w sposób odpowiadający podstawowym standardom międzynarodowym prawa socjalne i kulturalne pracowników byłych państwowych gospodarstw rolnych i ich rodzin.</u>
<u xml:id="u-3.38" who="#JerzyWierchowicz">Nadal naruszane jest prawo obywateli do mieszkania, rozumiane jako prawo do korzystania z pomocy państwa w staraniach o zaspokojenie potrzeby obywateli do posiadania mieszkania, jak mówi art. 11 Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych i art. 79 ust. 5 Konstytucji.</u>
<u xml:id="u-3.39" who="#JerzyWierchowicz">Rzecznik przypomina, iż w ub.r. nastąpił spadek liczby oddanych mieszkań w porównaniu z 1990 r. aż o 55%.</u>
<u xml:id="u-3.40" who="#JerzyWierchowicz">W czwartym roku kadencji Rzecznika pogłębił się wyraźnie, wskutek niedoinwestowania służby zdrowia, regres w realizacji obywatelskiego prawa do ochrony zdrowia i pomocy w razie choroby lub niezdolności do pracy. Pośród naruszeń tego prawa Rzecznik wymienia:</u>
<u xml:id="u-3.41" who="#JerzyWierchowicz">1) wymuszanie odpłatności świadczeń zdrowotnych,</u>
<u xml:id="u-3.42" who="#JerzyWierchowicz">2) nierówności w finansowaniu służby zdrowia w przekroju terytorialnym i korzystaniu z wysoko wyspecjalizowanych usług medycznych przez ludność małych miast i wsi,</u>
<u xml:id="u-3.43" who="#JerzyWierchowicz">3) nierówny dostęp do leków,</u>
<u xml:id="u-3.44" who="#JerzyWierchowicz">4) ograniczenie możliwości korzystania z sanatoriów.</u>
<u xml:id="u-3.45" who="#JerzyWierchowicz">Naruszenie prawa do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych wynika niejednokrotnie z wadliwej interpretacji przepisów prawnych i polega na pobieraniu przez publiczne zakłady opieki zdrowotnej od osób ubezpieczonych i innych osób uprawnionych na podstawie odrębnych przepisów do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych, opłat za badania diagnostyczne oraz zabiegi ambulatoryjne i fizykoterapeutyczne, zlecone przez lekarzy wykonujących czynności zawodowe poza publicznymi zakładami opieki zdrowotnej.</u>
<u xml:id="u-3.46" who="#JerzyWierchowicz">Rzecznik wielokrotnie występował w obronie konstytucyjnego prawa do ubezpieczenia społecznego na wypadek choroby, starości i niezdolności do pracy (art. 70 ust. 2 Konstytucji i art. 9 Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych). Kryzys ubezpieczeń społecznych pogłębił się. Emeryci i renciści byli w 1995 r. najliczniejszą grupą skarżących się do Rzecznika. Urząd Rzecznika niezmiennie prezentował stanowisko, że niedobory finansowe państwa nie mogą odbijać się na prawach ubezpieczonych obywateli w taki sposób, by cel ubezpieczenia został zniweczony.</u>
<u xml:id="u-3.47" who="#JerzyWierchowicz">W minionym roku pojawiły się próby odejścia od dotychczasowego zapisu konstytucyjnego, gwarantującego obywatelom RP nieodpłatność edukacji narodowej w szkołach publicznych. Rzecznik sygnalizował, że w sposób szczególnie drastyczny ograniczone zostało prawo do nauki młodzieży wiejskiej na skutek nierównego dostępu do szkół, zwłaszcza wyższych.</u>
<u xml:id="u-3.48" who="#JerzyWierchowicz">Kryzys systemu edukacji narodowej, który jest równocześnie naruszeniem praw obywateli do nauki i do korzystania ze zdobyczy kultury i do twórczego udziału w rozwoju kultury narodowej, o którym mówi art. 73 Konstytucji i art. 15 Paktów Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, stanowi zdaniem urzędu Rzecznika jedno z najpoważniejszych zagrożeń rozwoju cywilizacyjnego Polski.</u>
<u xml:id="u-3.49" who="#JerzyWierchowicz">Wiele miejsca w ubiegłorocznej pracy urzędu Rzecznika zajęła działalność na rzecz ochrony praw dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem pomocy dziecku krzywdzonemu.</u>
<u xml:id="u-3.50" who="#JerzyWierchowicz">Urząd Rzecznika już w 1994 r. zwracał uwagę, że brak w systemie prawa polskiego unormowań wprowadzających i konkretyzujących ustalenia Konwencji o Prawach Dziecka, której Polska jest sygnatariuszem, powoduje poważne problemy dla ochrony praw dziecka w Polsce. Dla ochrony tych praw konieczne są zmiany Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz innych ustaw w zakresie opieki nad dzieckiem i procedur adopcyjnych. Zdaniem Urzędu Rzecznika, do podstawowych braków systemu pomocy dzieciom - ofiarom przemocy, należy przede wszystkim oparcie go na środkach prawa karnego, rozwiązywanie problemów przemocy w rodzinie poprzez izolację i ukaranie sprawcy. W systemie zapobiegania przemocy w rodzinie i pomocy jej ofiarom ewidentny jest brak środków zobowiązujących sprawcę do zmiany postępowania. Świadomość konsekwencji zastosowania środków karnych zamyka usta wielu ofiarom przemocy, nowiem skutkiem tego jest zwykle faktyczne rozbicie rodziny i utrata często jedynego źródła utrzymania przy braku nadziei na rozwiązanie problemu. W sytuacji natomiast, gdy do skazania sprawcy nie dochodzi (np. ze względu na umorzenie sprawy) jedynym następstwem staje się pogorszenie sytuacji w rodzinie lub, co się często zdarza, umieszczenie dziecka - ofiary przemocy w placówce opiekuńczej.</u>
<u xml:id="u-3.51" who="#JerzyWierchowicz">Interes dzieci zgodnie z literą Konwencji Praw Dziecka powinien być traktowany przez wszystkie władze i instytucje w państwie jako nadrzędny.</u>
<u xml:id="u-3.52" who="#JerzyWierchowicz">Wysoka Komisjo! Dokonana przez urząd Rzecznika syntetyczna ocena przestrzegania praw i wolności obywatelskich w 1995 r. z założenia uwypukla główne zagrożenia i naruszenia praw obywatelskich w tym okresie. Rzecznik najgorszą plagę, która dotknęła ostatnio państwo polskie, upatruje w głębokim upadku zasad moralności publicznej.</u>
<u xml:id="u-3.53" who="#JerzyWierchowicz">Na tle erozji zaufania Polaków do instytucji życia publicznego urząd Rzecznika Praw Obywatelskich niezmiennie cieszy się wysokim zaufaniem obywateli. Według sondażu Ośrodka Badania Opinii Publicznej, przeprowadzonego w lutym br., Rzecznik Praw Obywatelskich cieszy się zaufaniem 76% Polaków - wyżej plasuje się wojsko - 87% i radio publiczne - 80% - znacznie mniejszym zaufaniem cieszy się Sejm - 53%, Senat - 52% i rząd - 49%.</u>
<u xml:id="u-3.54" who="#JerzyWierchowicz">Lektura przedłożonego dziś Komisji sprawozdania prof. Tadeusza Zielińskiego całkowicie wyjaśnia ów fakt ogromnego zaufania rodaków do Rzecznika Praw Obywatelskich.</u>
<u xml:id="u-3.55" who="#JerzyWierchowicz">Dokument ten jednoznacznie zaświadcza, że Rzecznik Praw Obywatelskich w ostatnim roku swojej kadencji wypełniał ciążące na nim powinności według najlepszej wiedzy i sumienia w zgodności z kompetencjami wyznaczonymi przez ustawę.</u>
<u xml:id="u-3.56" who="#JerzyWierchowicz">Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich nie nakłada na Komisję sejmową, ani na Sejm obowiązku przyjęcia, czy akceptacji sprawozdania Rzecznika Praw Obywatelskich. W art. 19 tej ustawy mówi się jedynie, iż Rzecznik przedstawia Sejmowi sprawozdanie lecz myślę, że Komisje podejmą uchwałę akceptującą i rekomendującą Izbie to sprawozdanie.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
<u xml:id="u-4.0" who="#JerzyJaskiernia">Jak państwo zauważyli, poseł sprawozdawca zakończył swoją relację wnioskiem o rekomendowanie Izbie przyjęcia przedstawionego sprawozdania z działalności Rzecznika Praw Obywatelskich w 1995 r. z uwagami o stanie przestrzegania praw i wolności obywatelskich.</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
<u xml:id="u-5.0" who="#KazimierzPańtak">Ja myślę, że Sejm nie przyjmuje sprawozdania. Sprawa ta była wyjaśniona w poprzednich latach - Rzecznik przedstawia sprawozdanie Prezydium Sejmu, a Sejm tylko to sprawozdanie rozpatruje. Sejm nie przyjmuje sprawozdania, bo nie jest to zapisane ani w ustawie, ani w regulaminie, nie możemy więc rekomendować jego przyjęcia.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
<u xml:id="u-6.0" who="#JerzyJaskiernia">Ten dylemat powtarza się co roku. Z jednej strony z ustawy nie wynika rozpatrywanie, bo Rzecznik tylko przedstawia sprawozdanie, ale jeżeli nad nim Sejm dyskutuje, to się taka dyskusja z reguły czymś kończy. I tutaj jest ten delikatny problem, czym to się kończy.</u>
<u xml:id="u-6.1" who="#JerzyJaskiernia">Wyjaśniliśmy tę kwestię z panem rzecznikiem przed rozpoczęciem obrad i dotychczasowa formuła była taka, że Komisje rekomendują Izbie przyjęcie sprawozdania, ponieważ w jakimś celu jest ono skierowane do połączonych Komisji. Nie może też być tak, że Komisje rozpatrują sprawozdanie i nic z tego nie wynika.</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
<u xml:id="u-7.0" who="#TadeuszZieliński">Ja myślę, że problem sprowadza się do kwestii, czy należy przyjmować sprawozdanie w formie głosowania, czy też nie. Nie należy więc przyjmować sprawozdania głosowaniem, a rozpatrzenie sprawozdania przez Sejm kończy się formułą, iż przyjął on sprawozdanie do wiadomości.</u>
<u xml:id="u-7.1" who="#TadeuszZieliński">Chcę przypomnieć, że kiedy prof. Ewa Łętowska składała swoje sprawozdania, to była taka praktyka. W jednym jednak przypadku, w 1993 r., głosowano nad moim sprawozdaniem, jednak dominowała przez cały okres istnienia Rzecznika Praw Obywatelskich taka praktyka, że Sejm przyjmował to sprawozdanie bez głosowania.</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
<u xml:id="u-8.0" who="#JacekTaylor">Wracając do wypowiedzi Rzecznika przypominam sobie, że do głosowania nad sprawozdaniem Rzecznika dochodziło w przeszłości dwukrotnie tylko dlatego, że ktoś tego zażądał, składając stosowny wniosek.</u>
<u xml:id="u-8.1" who="#JacekTaylor">Jeżeli chodzi o nasze posiedzenie, chciałbym, by wniosek złożony na zakończenie wypowiedzi pana posła sprawozdawcy uzupełnić drugim wnioskiem, by połączone Komisje podziękowały solennie panu profesorowi za kilkuletnią ofiarną służbę Rzeczypospolitej.</u>
<u xml:id="u-8.2" who="#JacekTaylor">Funkcja Rzecznika Praw Obywatelskich jest jedną z najtrudniejszych, jakie istnieją w naszym państwie i 4 lata sprawowania tego urzędu, zwłaszcza w sposób, jaki robi to na co dzień pan prof. T. Zieliński, usprawiedliwia mój wniosek o złożenie mu serdecznego podziękowania.</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
<u xml:id="u-9.0" who="#JerzyJaskiernia">Czy ktoś z państwa chciałby się wypowiedzieć w sprawie proceduralnej? Przypominam, że my musimy po dzisiejszym posiedzeniu z czymś zwrócić się do marszałka Sejmu bez względu na to, co postanowi w tej sprawie Prezydium Sejmu. Nie możemy przecież tylko stwierdzić, że Komisje odbyły posiedzenie.</u>
<u xml:id="u-9.1" who="#JerzyJaskiernia">Propozycja była taka, że Komisje rekomendują przyjęcie sprawozdania. Można dodać, że Komisje rekomendują przyjęcie sprawozdania do wiadomości, jeżeli państwo uważacie, że taka formuła będzie bardziej bezpieczna. Czy taka formuła odzwierciedla intencje posłów?</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
<u xml:id="u-10.0" who="#KazimierzPańtak">Uważam, że taka formuła będzie adekwatna do tego, co Komisje mają wyrazić w swoim stanowisku.</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
<u xml:id="u-11.0" who="#JerzyJaskiernia">Czy są do tej formuły inne uwagi? Nie ma, tak więc będzie ona rozpatrywana do zastosowania podczas dzisiejszego posiedzenia.</u>
<u xml:id="u-11.1" who="#JerzyJaskiernia">Obecnie zapytuję, czy do Rzecznika Praw Obywatelskich ktoś z posłów chciałby sformułować jakieś pytanie w związku z otrzymanym sprawozdaniem i wysłuchaną dzisiaj informacją dodatkową? Nie ma pytań.</u>
<u xml:id="u-11.2" who="#JerzyJaskiernia">Czy do pana posła sprawozdawcy są pytania wiązane z jego referatem?</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
<u xml:id="u-12.0" who="#JacekTaylor">Może ja tego nie zauważyłem, lecz wydaje mi się, że należy w sprawozdaniu pokreślić znaczny stopień zainteresowania Rzecznika sprawami więziennictwa, co dało się zauważyć.</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
<u xml:id="u-13.0" who="#JerzyJaskiernia">Czy są inne pytania lub sugestie co do treści sprawozdania? Nie widzę chętnych. Czy więc państwo uznacie, że Komisje metodą konsensu rekomendowałyby przyjęcie do wiadomości przedstawionego sprawozdania z działalności Rzecznika Praw Obywatelskich w 1995 r. z uwagami o stanie przestrzegania praw i wolności obywatelskich? Nie ma sprzeciwu. Stwierdzam, że Komisje przyjęły tego typu formułę i skierują ją do marszałka Sejmu.</u>
<u xml:id="u-13.1" who="#JerzyJaskiernia">Był też zgłoszony wniosek pana posła J. Taylora w sprawie wyrażenia podziękowania ustępującemu rzecznikowi.</u>
<u xml:id="u-13.2" who="#JerzyJaskiernia">Czy pan poseł ma konkretną propozycję w tej kwestii?</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
<u xml:id="u-14.0" who="#JacekTaylor">Nie mam nic ponad to, co powiedziałem. Miałem na myśli, by połączone Komisje wyraziły panu profesorowi podziękowanie w związku z zakończeniem czteroletniej, bardzo trudnej kadencji i tylko to.</u>
<u xml:id="u-14.1" who="#JacekTaylor">Pamiętam natomiast, że przed czterema laty, w analogicznej Sytuacji Sejm wyrażał podziękowanie ustępującemu Rzecznikowi.</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
<u xml:id="u-15.0" who="#JerzyJaskiernia">Zapytuję pana posła, czy intencja dotyczy woli Komisji odzwierciedlonej w dzisiejszym sprawozdaniu, czy też wniosku Komisji do Sejmu, by cała Izba wyraziła podziękowanie? Są to bowiem dwie różne sprawy.</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
<u xml:id="u-16.0" who="#JacekTaylor">W przypadku podziękowania pani rzecznik E. Łętowskiej z takim wnioskiem do Sejmu wystąpił poseł sprawozdawca, a nie był to wniosek Komisji. Przyznam, że nie mam zdania na ten temat. Moim zamiarem było, abyśmy my, tutaj obecni wyrazili podziękowanie.</u>
<u xml:id="u-16.1" who="#JacekTaylor">Jeżeli zaś chodzi o wniosek wobec Sejmu, poseł sprawozdawca może to zrobić w imieniu własnym, a może to zrobić ktokolwiek inny - jak zadecydują nasze Komisje.</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
<u xml:id="u-17.0" who="#JerzyJaskiernia">Rozważmy następującą propozycję, abyśmy upoważnili posła J. Wierchowicza, który z pewnością będzie naszym sprawozdawcą, aby zakończył swoje wystąpienie w imieniu połączonych Komisji wnioskiem do Sejmu o podziękowanie Rzecznikowi Praw Obywatelskich panu T. Zielińskiemu za niezwykle efektywne sprawowanie funkcji Rzecznika i za olbrzymi wkład pracy w umacnianie systemu praworządności, praw i wolności obywatelskich demokratycznego państwa prawnego, które stały się efektem działalności Rzecznika. Czy ktoś jest takiej propozycji przeciwny? Nie ma sprzeciwu.</u>
<u xml:id="u-17.1" who="#JerzyJaskiernia">Wobec tego przystępujemy do wyboru posła sprawozdawcy. Jest sugestia, żeby pan poseł J. Wierchowicz był sprawozdawcą dzisiejszych ustaleń połączonych Komisji. Czy są inne kandydatury? Nie ma. Czy ktoś jest przeciwny lub wstrzymuje się od głosu? Nie ma sprzeciwu ani wstrzymujących się od głosu.</u>
<u xml:id="u-17.2" who="#JerzyJaskiernia">Stwierdzam, że jednomyślnie pan poseł J. Wierchowicz został wybrany na posła sprawozdawcę.</u>
<u xml:id="u-17.3" who="#JerzyJaskiernia">Szanowni państwo. Na tle dzisiejszego przebiegu dyskusji, jak i czteroletnich kontaktów z panem prof. Z. Zielińskim chciałbym bardzo serdecznie podziękować Rzecznikowi Praw Obywatelskich nie tylko za dzisiejsze sprawozdanie i poprzednie, ale za cały okres efektywnej współpracy.</u>
<u xml:id="u-17.4" who="#JerzyJaskiernia">Zarówno Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka odczuwała na co dzień pańską działalność, ale również Komisja Ustawodawcza otrzymała wiele pańskich wystąpień i wiele z nich stało się inspiracją inicjatyw ustawodawczych. Mechanizm ten powinie być dalej doskonalony, ale funkcja sygnalizacyjna, również w ramach ostrzegania przed naruszeniem Konstytucji, stała się wymiernym i ważnym obszarem działalności naszych połączonych Komisji.</u>
<u xml:id="u-17.5" who="#JerzyJaskiernia">Bardzo żałujemy, że pan profesor nie podjął się kontynuowania swojej funkcji, bo ten wielki dorobek potwierdza w moim odczuciu trafność powołania Rzecznika Praw Obywatelskich.</u>
<u xml:id="u-17.6" who="#JerzyJaskiernia">Chciałbym życzyć panu profesorowi dalszych sukcesów, również w ramach komisji reformy prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Jestem przekonany, że na forum połączonych Komisji i indywidualnych będziemy się wielokrotnie z panem rzecznikiem spotykali i sądzę, że to dzieło, które zapoczątkował pełnieniem tej funkcji będzie kontynuowane.</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
<u xml:id="u-18.0" who="#TadeuszZieliński">Szanowni państwo, chciałbym gorąco podziękować za wysoką ocenę mej działalności na stanowisku Rzecznika Praw Obywatelskich.</u>
<u xml:id="u-18.1" who="#TadeuszZieliński">Szczególnie dziękuję panu posłowi J. Wierchowiczowi, który podjął się trudu przedstawienia sprawozdania z mej działalności.</u>
<u xml:id="u-18.2" who="#TadeuszZieliński">Dziękuję również za propozycję złożenia mi podziękowania za całą moją czteroletnią pracę, chociaż myślę, że to podziękowanie właściwie nie jest potrzebne, ponieważ starałem się służyć obywatelom i krajowi w miarę moich możliwości. Był to mój zwyczajny obowiązek, wynikający ze stosownych ustaw.</u>
<u xml:id="u-18.3" who="#TadeuszZieliński">Sądzę, że po tych czterech latach mogę dzisiaj powiedzieć, że byłem wierny tej formule sprawiedliwości, jaką przed wiekami wypowiedział słynny rzymski prawnik Ulpianus: żyć godnie, nikogo nie skrzywdzić i każdemu przyznać to, co mu się należy. Czy mi się to udało, oceni jutro Wysoka Izba.</u>
<u xml:id="u-18.4" who="#TadeuszZieliński">Mogę powiedzieć, że starałem się na miarę swoich możliwości, najlepszej swej wiedzy i sumienia wypełnić sumiennie te obowiązki, chociaż jestem świadom, że z pewnością nie ustrzegłem się błędów, których mi tutaj taktownie nie wytknięto.</u>
<u xml:id="u-18.5" who="#TadeuszZieliński">Opuszczając ten urząd z poczuciem jednak spełnionego obowiązku zdaję sobie sprawę, że może więcej należało zrobić dla obywateli, że może skuteczność działań tego urzędu powinna być większa ale zapewniam, że zrobiłem to, na co mnie było stać.</u>
<u xml:id="u-18.6" who="#TadeuszZieliński">Serdecznie dziękuję także za miłe słowa pod moim adresem ze strony pana przewodniczącego i pragnę przekazać posłom jak najlepsze życzenia sukcesów w tej ciężkiej i nie zawsze należycie ocenianej pracy. Wielkie są zasługi Sejmu dla tworzenia podwalin pod nową Polskę i jestem przekonany, że posłowie tę wielką pracę nadal będą wykonywali. Społeczeństwo patrzy na pracę Sejmu przez pryzmat posiedzeń plenarnych, a przecież główny ciężar pracy nad kształtowaniem nowego prawa spoczywa na państwa barkach podczas długiej i uciążliwej pracy w komisjach i za to należy się państwu uznanie. Niech mi będzie wolno państwu na koniec to uznanie przekazać.</u>
</div>
<div xml:id="div-19">
<u xml:id="u-19.0" who="#JerzyJaskiernia">Na tym zamykam posiedzenie połączonych Komisji.</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
</teiCorpus>