text_structure.xml
63.4 KB
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
<xi:include href="PPC_header.xml" />
<TEI>
<xi:include href="header.xml" />
<text>
<body>
<div xml:id="div-1">
<u xml:id="u-1.0" who="#KrystynaSienkiewicz">Rozpoczynam posiedzenie poświęcone sprawom ustrojowym, dotyczącym zapisów zaproponowanych przez Państwową Inspekcję Pracy, zapisów do Konstytucji RP, a dotyczących ochrony pracy, ochrony zdrowia i zabezpieczenia społecznego.</u>
<u xml:id="u-1.1" who="#KrystynaSienkiewicz">Nasze posiedzenie winno zakończyć się przed końcem przerwy w posiedzeniu plenarnym Sejmu. W związku z tym proszę o dyscyplinę wypowiedzi.</u>
<u xml:id="u-1.2" who="#KrystynaSienkiewicz">Propozycje PIP przedstawi Główny Inspektor Pracy T. Sułkowski. Opinię do tej propozycji przedstawi ekspert Komisji, prof. Z. Salwa. Następnie przeprowadzimy dyskusję, połączoną z pytaniami. Mam nadzieję, że posiedzenie zakończymy wyborem odpowiednich zapisów, które przekażemy jako nasze propozycje do Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego.</u>
<u xml:id="u-1.3" who="#KrystynaSienkiewicz">Ponieważ nie słyszę sprzeciwów co do mojej propozycji, proszę pana T. Sułkowskiego o takie przedstawienie regulacji dotyczących ochrony pracy, zdrowia i zabezpieczenia społecznego do Konstytucji RP, by umożliwić jeszcze ustosunkowanie się do nich naszego eksperta.</u>
</div>
<div xml:id="div-2">
<u xml:id="u-2.0" who="#TadeuszSułkowski">W listopadzie 1993 r. jedno z posiedzeń Prezydium Sejmu było poświęcone sprawom ochrony pracy i programowi działania Państwowej Inspekcji Pracy. Zalecono wówczas Głównemu Inspektorowi Pracy opracowanie propozycji zapisów do Konstytucji RP dotyczących ochrony pracy.</u>
<u xml:id="u-2.1" who="#TadeuszSułkowski">Przystępując do tego opracowania przeprowadzono analizę współczesnych konstytucji europejskich. Szczególną uwagę zwrócono, wśród nich, na zapisy dotyczące tej problematyki w konstytucji szwedzkiej, hiszpańskiej, fińskiej i włoskiej. Inne konstytucje nie były brane pod uwagę albo ze względu na ich wiek, albo ze względu na to, że mają szczególny charakter, jak np. konstytucja Republiki Federalnej Niemiec, która ze względu na federalność państwa ma wiele zapisów dotyczących poszczególnych landów.</u>
<u xml:id="u-2.2" who="#TadeuszSułkowski">W przygotowaniu tego dokumentu, zauważono we wspomnianych konstytucjach znaczną różnorodność zainteresowania sprawami ochrony pracy. W niektórych konstytucjach europejskich w ogóle nie mówi się nic na ten temat. W innych zaś znajdujemy tylko bardzo krótkie wzmianki, jak np. w konstytucji fińskiej, w której mówi się tylko, że praca znajduje się pod szczególną ochroną państwa. Ten syntetyczny zapis jest umocowaniem dla wszystkich aktów niższego rzędu. Mamy również i takie rozwiązania, jak np. w konstytucji włoskiej, która bardzo szeroko obejmuje sprawę ochrony pracy i wolności jej wyboru, zabezpieczenia społecznego. W tej konstytucji wymienione jest prawo do pracy i zabezpieczenia przez państwo ochrony pracy, niezależnie od jej form, powinności państwa dla tworzenia warunków dla kształcenia i podnoszenia poziomu zawodowego pracujących.</u>
<u xml:id="u-2.3" who="#TadeuszSułkowski">Interesujące, aczkolwiek nie muszą stanowić wzorców całościowych, są nowe konstytucje - hiszpańska i portugalska. W obu konstytucjach występuje zapis prawa do pracy. W konstytucji hiszpańskiej jest sformułowanie podobne do tego, jak i u nas kiedyś, że praca jest prawem, ale i obowiązkiem obywateli. Znajdują się tam również zapisy dotyczące swobodnego wyboru pracy, awansu oraz wynagrodzenia wystarczającego do zaspokojenia potrzeb rodziny. Wspomina się również tam o ochronie pracy kobiet i młodocianych, co w innych konstytucjach nie zawsze jest tak szczegółowo ujmowane.</u>
<u xml:id="u-2.4" who="#TadeuszSułkowski">Duże podobieństwa spotykamy w konstytucji portugalskiej, w której pisze się, że praca winna zapewniać godną egzystencję. Tutaj też jest wzmianka o płacach minimalnych i maksymalnych, która występuje również w innych konstytucjach. Jest to ciekawe sformułowanie.</u>
<u xml:id="u-2.5" who="#TadeuszSułkowski">Braliśmy też, przy opracowywaniu zapisów, rozwiązania zawarte w naszej Konstytucji Marcowej z 1921 r., która ujmowała pracę jako główne bogactwo Rzeczypospolitej, pozostające pod szczególną ochroną Państwa. Każdy obywatel, według tej konstytucji, ma prawo do opieki czy też w przypadku niedołęstwa - do zabezpieczenia społecznego. Jak na owe czasy był to zapis bardzo nowoczesny.</u>
<u xml:id="u-2.6" who="#TadeuszSułkowski">Jeśli idzie o dokumenty międzynarodowe, które brano pod uwagę przy konstruowaniu zapisów do Konstytucji, trzeba wspomnieć o Pakcie Praw Socjalnych i Kulturalnych ONZ z 1966 r. Polska, w 1977 r. ratyfikowała ten dokument. Znajdujemy w nim zapis o prawie do pracy, które zrozumiane jest jako prawo każdej osoby ludzkiej do utrzymania się przez pracę. Taka interpretacja jest odmienna od tej, przez którą rozumiemy prawo do pracy, które ma zapewnić państwo. W Karcie Praw Socjalnych ONZ znajdujemy zapisy dotyczące bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, prawo do wolnego czasu i wypoczynku, umożliwienie kształcenia i poradnictwa zawodowego. Zapisy te mogą być brane pod uwagę przy konstruowaniu współczesnych zapisów konstytucyjnych.</u>
<u xml:id="u-2.7" who="#TadeuszSułkowski">Drugi dokument międzynarodowy jest to Europejska Karta Socjalna, której Polska dotychczas nie ratyfikowała, chociaż przygotowujemy się do tego. Wobec tego braliśmy pod uwagę przy konstruowaniu naszych sformułowań zawarte w niej zapisy. W karcie tej wspomina się o prawie do słusznych warunków pracy, wynagrodzenia, czasu wolnego i wypoczynku. Tu również znajduje się wzmianka o prawie do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, jak też i o tym, że państwo wydaje przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zapewnia środki nadzoru nad ich przestrzeganiem.</u>
<u xml:id="u-2.8" who="#TadeuszSułkowski">Ostatnim elementem z dokumentów międzynarodowych były dyrektywy Unii Europejskiej, które powinny nas interesować, ponieważ znajdujemy wśród nich wzmiankę o ochronie młodocianych i kobiet, jak również o ochronie macierzyństwa.</u>
<u xml:id="u-2.9" who="#TadeuszSułkowski">Przygotowując przedstawione propozycje dokonano przeglądu projektów konstytucji zgłoszonych do Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia w okresie 1992–1993 r.</u>
<u xml:id="u-2.10" who="#TadeuszSułkowski">Z opinii ekspertów prawa konstytucyjnego chciałbym przytoczyć taką przesłankę, która mówi, że konstytucje młodych demokracji regulują w sposób bardziej szczegółowy zagadnienia dotyczące praw socjalnych pracowników. Czy miałoby to być brane też pod uwagę w przypadku polskiej konstytucji - jest sprawą do rozważenia?</u>
<u xml:id="u-2.11" who="#TadeuszSułkowski">Przedstawiony Komisji dokument zawiera rozwiązania wariantowe, z których można dokonywać pewnego wyboru.</u>
<u xml:id="u-2.12" who="#TadeuszSułkowski">Proponowane przez Państwową Inspekcję Pracy zapisy do Konstytucji RP brzmią następująco:</u>
<u xml:id="u-2.13" who="#TadeuszSułkowski">Zatrudnienie i wynagrodzenie.</u>
<u xml:id="u-2.14" who="#TadeuszSułkowski">Wariant I.</u>
<u xml:id="u-2.15" who="#TadeuszSułkowski">1. Każdy ma prawo do swobodnego wyboru pracy, odpowiedniego wynagrodzenia i szans rozwoju zawodowego - bez jakiejkolwiek dyskryminacji.</u>
<u xml:id="u-2.16" who="#TadeuszSułkowski">2. Władze państwowe prowadzą politykę zmierzającą do powszechności zatrudnienia oraz zapewniają pomoc osobom, które nie są zatrudnione z przyczyn od siebie niezależnych.</u>
<u xml:id="u-2.17" who="#TadeuszSułkowski">3. Wzbronione jest stosowanie przymusu pracy.</u>
<u xml:id="u-2.18" who="#TadeuszSułkowski">Wariant II.</u>
<u xml:id="u-2.19" who="#TadeuszSułkowski">1. Każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy, zapewniającej jemu i jego rodzinie utrzymanie. Państwo prowadzi politykę sprzyjającą realizacji tego prawa.</u>
<u xml:id="u-2.20" who="#TadeuszSułkowski">2. Władze publiczne prowadzą aktywną politykę, zmierzającą do pełnego i produktywnego zatrudnienia, poradnictwa i szkolenia zawodowego, oraz zapewniają pomoc osobom, które nie są zatrudnione z przyczyn od siebie niezależnych.</u>
<u xml:id="u-2.21" who="#TadeuszSułkowski">3. Jakakolwiek dyskryminacja w stosunku pracy ze względu na płeć, wiek, rasę, narodowość, pochodzenie oraz przynależność związkową jest niedopuszczalna.</u>
<u xml:id="u-2.22" who="#TadeuszSułkowski">4. Wzbronione jest stosowanie pracy przymusowej lub obowiązkowej z wyjątkiem przypadków przewidzianych w ratyfikowanych umowach międzynarodowych.</u>
<u xml:id="u-2.23" who="#TadeuszSułkowski">5. Władze publiczne określają minimalną wysokość wynagrodzenia.</u>
<u xml:id="u-2.24" who="#TadeuszSułkowski">Wariant III.</u>
<u xml:id="u-2.25" who="#TadeuszSułkowski">1. Każdy ma prawo do pracy za słusznym wynagrodzeniem. Władze publiczne określają minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę.</u>
<u xml:id="u-2.26" who="#TadeuszSułkowski">2. Państwo prowadzi politykę sprzyjającą realizacji prawa do pracy, udziela pomocy w uzyskaniu pracy oraz gwarantuje na warunkach określonych w ustawie odpowiednie świadczenia osobom, które nie z własnej woli nie mają zatrudnienia.</u>
<u xml:id="u-2.27" who="#TadeuszSułkowski">3. Nikt nie może być bez ważnego powodu pozbawiony pracy, stanowiącej jedyne źródło utrzymania.</u>
<u xml:id="u-2.28" who="#TadeuszSułkowski">4. Zakazana jest praca przymusowa, z wyjątkiem przypadków dopuszczonych przez wiążące państwo normy międzynarodowe.</u>
<u xml:id="u-2.29" who="#TadeuszSułkowski">Ochrona pracowników w miejscu pracy.</u>
<u xml:id="u-2.30" who="#TadeuszSułkowski">Wariant I.</u>
<u xml:id="u-2.31" who="#TadeuszSułkowski">1. Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.</u>
<u xml:id="u-2.32" who="#TadeuszSułkowski">2. Szczególną ochroną otacza się pracę kobiet zwłaszcza w okresie ciąży i macierzyństwa, a także pracowników młodocianych.</u>
<u xml:id="u-2.33" who="#TadeuszSułkowski">3. Maksymalny wymiar czasu pracy, dni wolne od pracy oraz wymiar corocznych płatnych urlopów wypoczynkowych ustalają ustawy lub - w sposób korzystniejszy dla pracowników - układy zbiorowe pracy.</u>
<u xml:id="u-2.34" who="#TadeuszSułkowski">4. Władze publiczne i pracodawcy powinni dążyć do zapewnienia możliwie najlepszych warunków pracy; władze publiczne zapewniają skuteczny nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie pracy.</u>
<u xml:id="u-2.35" who="#TadeuszSułkowski">Wariant II.</u>
<u xml:id="u-2.36" who="#TadeuszSułkowski">1. Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Władze publiczne wydają odpowiednie przepisy o bezpieczeństwie i higienie pracy.</u>
<u xml:id="u-2.37" who="#TadeuszSułkowski">2. Szczególną ochroną otacza się pracę kobiet, zwłaszcza w okresie ciąży i macierzyństwa, a także pracowników młodocianych.</u>
<u xml:id="u-2.38" who="#TadeuszSułkowski">3. Każdy ma prawo do wypoczynku. Gwarantuje się ustawowe dni wolne od pracy oraz coroczny płatny urlop wypoczynkowy. Maksymalny tygodniowy wymiar czasu pracy ustala ustawa.</u>
<u xml:id="u-2.39" who="#TadeuszSułkowski">4. Władze publiczne zapewniają skuteczny nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie pracy.</u>
<u xml:id="u-2.40" who="#TadeuszSułkowski">Ochrona zdrowia.</u>
<u xml:id="u-2.41" who="#TadeuszSułkowski">1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia fizycznego i psychicznego. Władze publiczne podejmują działania zapewniające pomoc i opiekę lekarską na wypadek choroby, właściwą higienę środowiska pracy, zapobieganie i leczenie chorób epidemicznych i zawodowych.</u>
<u xml:id="u-2.42" who="#TadeuszSułkowski">2. Władze publiczne tworzą społeczną służbę zdrowia oraz popierają inne formy systemu ochrony zdrowia.</u>
<u xml:id="u-2.43" who="#TadeuszSułkowski">Zabezpieczenia społeczne.</u>
<u xml:id="u-2.44" who="#TadeuszSułkowski">1. Każdy ma prawo do zabezpieczenia społecznego na wypadek choroby, niezdolności do pracy, osiągnięcia wieku emerytalnego.</u>
<u xml:id="u-2.45" who="#TadeuszSułkowski">2. Gwarantuje się prawo do świadczeń socjalnych. Prawo to realizowane jest przez system obowiązkowych i dobrowolnych ubezpieczeń społecznych.</u>
<u xml:id="u-2.46" who="#TadeuszSułkowski">1. Każdy ma prawo wnosić indywidualne i zbiorowe skargi lub petycje do organów państwowych i samorządowych.</u>
<u xml:id="u-2.47" who="#TadeuszSułkowski">2. Tryb załatwiania skarg i petycji określa ustawa.</u>
<u xml:id="u-2.48" who="#TadeuszSułkowski">Instytucje kontrolne.</u>
<u xml:id="u-2.49" who="#TadeuszSułkowski">1. Państwowa Inspekcja Pracy jest powołana do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy przez pracodawców i inne podmioty organizujące lub zlecające wykonywanie pracy.</u>
<u xml:id="u-2.50" who="#TadeuszSułkowski">2. Państwowa Inspekcja Pracy podlega Sejmowi.</u>
<u xml:id="u-2.51" who="#TadeuszSułkowski">3. Ustawa określa zakres i środki działania oraz organizację Państwowej Inspekcji Pracy.</u>
<u xml:id="u-2.52" who="#TadeuszSułkowski">Pierwsza część naszych propozycji, dotycząca zatrudnienia i wynagrodzenia ujęta została w trzech wariantach. Zapis dotyczący prawa do pracy nie może być rozumiany wprost. Ze względu na fakt, że państwo wycofuje się z roli zbiorowego pracodawcy, lecz raczej wskazanym by było utrzymać taką formułę, jaka jest w Europejskiej Karcie Praw Socjalnych. Jeśli idzie o zapis prawa do pracy, najdalej podąża wariant trzeci, który w punkcie 1-ym przewiduje, że każdy ma prawo do pracy za słusznym wynagrodzeniem.</u>
<u xml:id="u-2.53" who="#TadeuszSułkowski">Obowiązek polityki państwa w kierunku pełnego zatrudnienia jest bezdyskusyjny i występuje we wszystkich wariantach, przy czym w wariancie drugim, punkt 2-gi, został poszerzony o poradnictwo i szkolenie zawodowe.</u>
<u xml:id="u-2.54" who="#TadeuszSułkowski">Wydaje się również niezbędny zapis o zakazie pracy przymusowej i znalazł się one we wszystkich proponowanych przez nas rozwiązaniach. Ponadto, w wariancie drugim, punkt 5-y, umieszczono zapis dotyczący płacy minimalnej, jako że w wielu dokumentach międzynarodowych zapis taki występuje. Wydaje się więc istotne uwzględnienie go, z punktu widzenia wymagań Międzynarodowej Organizacji Pracy.</u>
<u xml:id="u-2.55" who="#TadeuszSułkowski">Podsumowując stan prawny dotyczący problematyki zatrudnienia i wynagrodzenia, z autorskiego punktu widzenia spreparowany jest wariant drugi, jako dający możliwość wyboru niezbędnych elementów, z możliwości też zamiany punktu 1-go z wariantu trzeciego dokonując równocześnie skreślenia punktu ostatniego, mówiącego o minimalnym wynagrodzeniu. Jest on bowiem skonsumowany w poprzednim zapisie.</u>
<u xml:id="u-2.56" who="#TadeuszSułkowski">Jeśli idzie o zapisy dotyczące ochrony pracowników w miejscu pracy, z autorskiego punktu widzenia preferuje się wariant drugi. Chciałbym jednak wnieść tu pewną autopoprawkę, dotyczącą punktu pierwszego w tym wariancie. Należałoby dopisać tam, że władze publiczne wydają odpowiednie przepisy o ochronie pracy. Byłoby to szersze pojęcie, aniżeli tylko wzmianka o bezpieczeństwie i higienie pracy.</u>
<u xml:id="u-2.57" who="#TadeuszSułkowski">W przepisach dotyczących ochrony zdrowia uwzględniono aspekt profilaktyki i leczenia chorób zawodowych.</u>
<u xml:id="u-2.58" who="#TadeuszSułkowski">Jeśli idzie o zabezpieczenie społeczne, ze względu na związek z okresową, lub długotrwałą niezdolnością do pracy, to zasygnalizowano w naszych propozycjach tę problematykę, tak samo, jak prawo do skarg, mając na uwadze, że niemała część skarg obywateli dotyczy niedociągnięć w dziedzinie ochrony pracy.</u>
</div>
<div xml:id="div-3">
<u xml:id="u-3.0" who="#KrystynaSienkiewicz">Dziękuję za przedstawioną informację i wskazanie niektórych spraw precedensowych, lecz rozumiemy to jako problematykę, która zostanie rozwinięta w czasie dyskusji.</u>
</div>
<div xml:id="div-4">
<u xml:id="u-4.0" who="#AnnaBańkowska">Na pewno będzie dużo pytań pod adresem Głównego Inspektora Pracy. Ponieważ zechciał z nami współpracować prof. Z. Salwa, który z racji obciążeń innymi obowiązkami będzie musiał opuścić nasze posiedzenie, proponuję, by wpierw poprosić go o zabranie głosu. Jeśli starczy czasu, to będziemy mogli skierować pytanie do obydwu Panów.</u>
</div>
<div xml:id="div-5">
<u xml:id="u-5.0" who="#ZbigniewSalwa">Zgłoszone przez Państwową Inspekcję Pracy propozycje zapisów w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, dotyczące ochrony pracy, ochrony zdrowia oraz zabezpieczenia społecznego wymagają weryfikacji z punktu widzenia konstytucji rangi tych zapisów i ich normatywnej treści.</u>
<u xml:id="u-5.1" who="#ZbigniewSalwa">Jako akt prawny najwyższej rangi Konstytucja powinna bowiem określać jedynie najważniejsze prawa socjalne obywateli i formułować je w sposób ogólny i syntetyczny, wydobywający najistotniejsze cechy (elementy) każdego z tych uprawnień, stanowiące podstawę ich dalszej konkretyzacji w ustawach zwykłych.</u>
<u xml:id="u-5.2" who="#ZbigniewSalwa">Pierwsza ze zgłoszonych propozycji dotyczy sformułowania w przyszłej Konstytucji prawa do pracy, chociaż proponowany zapis tak tego prawa nie nazywa. Propozycja zamieszczenia prawa do pracy w katalogu praw socjalnych unormowanych w Konstytucji nie powinna budzić wątpliwości. To jest bowiem jedno z podstawowych praw człowieka wyeksponowanych zarówno w powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (art. 23), Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (art. 6) jak i Europejskiej Karcie Społecznej (art. 1) i jako takie z pewnością powinno znaleźć swoje miejsce wśród podstawowych praw socjalnych sformułowanych w przyszłej Konstytucji. Przemawia za tym również zarówno ratyfikowanie przez Polskę Międzynarodowego Paku Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, jak i perspektywa dostosowania naszego ustawodawstwa do Europejskiej Karty Społecznej. Działania te, stanowiąc wykaz akceptacji zawartych w tych aktach idei i rozwiązań prawnych, w tym również prawa do pracy, nie mogą więc nie znaleźć potwierdzenia w treści najwyższej rangi aktu prawnego jakim jest Konstytucja.</u>
<u xml:id="u-5.3" who="#ZbigniewSalwa">Wskazane akty międzynarodowe powinny również wpłynąć na treść przyjmowanych sformułowań konstytucyjnych. Formułując więc treść prawa do pracy w przyszłej Konstytucji należy wyciągnąć wnioski z zapisów dotyczących tego prawa zawartych zarówno we wskazanych wyżej aktach międzynarodowych, jak i wymogów wynikających z konwencji MOP i ukształtowano go w sposób zgodny z treścią tych aktów. W tym też kierunku zmierzają słuszne propozycje Państwowej Inspekcji Pracy.</u>
<u xml:id="u-5.4" who="#ZbigniewSalwa">W stosunku jednak do zaproponowanej treści prawa do pracy propozycje te budzą istotne zastrzeżenia. We wszystkich trzech zgłoszonych wariantach zawierają one bowiem zapis zbyt szczegółowy, wykraczający poza ramy ogólnej normy Konstytucyjnej. Odpowiedni zapis Konstytucji powinien bowiem być zwięzły i zawierać jedynie główne, o charakterze uniwersalnym, elementy prawa do pracy, stanowiące podstawę i dyrektywę ich dalszego rozwijania i konkretyzowania w ustawodawstwie zwykłym, a w szczególności w Kodeksie Pracy.</u>
<u xml:id="u-5.5" who="#ZbigniewSalwa">Za takie elementy, wymagające wyeksponowania, a jednocześnie wystarczające w konstytucyjnym zapisie prawa do pracy, należy uznać, zgodnie z wskazanymi wyżej aktami międzynarodowymi, swobodę wyboru pracy, jej odpłatność, zakaz dyskryminacji oraz główne zadania państwa w zapewnieniu pomocy w uzyskaniu pracy.</u>
<u xml:id="u-5.6" who="#ZbigniewSalwa">Biorąc to pod uwagę odpowiedni zapis prawa do pracy w Konstytucji mógłby mieć następującą treść:</u>
<u xml:id="u-5.7" who="#ZbigniewSalwa">„Paragraf 1. Każdy bez jakiejkolwiek dyskryminacji ma prawo do swobodnego wyboru pracy i godziwego za nią wynagrodzenia.</u>
<u xml:id="u-5.8" who="#ZbigniewSalwa">Paragraf 2. Państwo prowadzi politykę sprzyjającą realizacji prawa do pracy, udziela pomocy w jej uzyskaniu oraz zapewnia stosowne świadczenia osobom, które nie mogą uzyskać pracy.”</u>
<u xml:id="u-5.9" who="#ZbigniewSalwa">Jak sądzę, ograniczenie się jedynie do stwierdzenia zakazującego jakiejkolwiek dyskryminacji w stosunkach pracy, bez bliższego jej skonkretyzowania jest w zapisie konstytucyjnym wystarczające. Odnosi się bowiem do wszelkiej dyskryminacji, której zakres pojęciowy znalazł szersze wyjaśnienie w aktach międzynarodowych (konwencjach nr. 100 i 111 M.O.P. i w Europejskiej Karcie Społecznej) oraz w jego interpretacji dokonywanej przez powołane przez M.O.P. i Radę Europy organy uprawnione do takiej interpretacji. Tak zwięzły więc zapis dotyczący dyskryminacji nie powinien budzić wątpliwości przy jego rozumieniu i konkretyzacji w ustawodawstwie zwykłym.</u>
<u xml:id="u-5.10" who="#ZbigniewSalwa">Natomiast propozycja przyjęcia jako kryterium odpłatności pracy godziwego wynagrodzenia wynika z przyjęcia tego kryterium w Europejskiej Karcie Społecznej i ukształtowanej jego interpretacji przez Komitet Niezależnych Ekspertów Rady Europy, ustalającej w szczególności, że za godziwe wynagrodzenia uważa się wynagrodzenie, które nie jest niższe od około 66% dochodu narodowego na jednego mieszkańca lub 68% przeciętnego ogólnokrajowego wynagrodzenia. Kryterium to powinno być wytyczną dla kształtowania polityki płac przez wszystkie podmioty gospodarcze.</u>
<u xml:id="u-5.11" who="#ZbigniewSalwa">Również propozycja Państwowej Inspekcji Pracy dotycząca zapisu o ochronie pracowników w miejscu pracy, aczkolwiek w przedstawionych sformułowaniach budzi zasadnicze wątpliwości, z pewnością zasługuje na rozważenie i nadanie takiemu zapisowi rangi normy konstytucyjnej. Ochrona pracy ludzkiej a w szczególności zdrowia i życia pracujących jako najwyższego dobra człowieka, powinna bowiem być zagwarantowana w Konstytucji i stanowić podstawę oraz wytyczną dalszej działalności legislacyjnej.</u>
<u xml:id="u-5.12" who="#ZbigniewSalwa">W obu przedstawionych przez Państwową Inspekcję Pracy wersjach tego zapisu ochrona ta została jednak ujęta zbyt wąsko a jednocześnie nadmiernie szczegółowo. Zaproponowane wersje zawierają bowiem ogólnie ujęte wyliczenie najważniejszych przejawów tej ochrony lecz ich bynajmniej nie wyczerpują, a ponadto same nic nie normując odsyłają do innych przepisów. Formułują także propozycje zapisu w sposób życzeniowy, a nie normatywny (władze publiczne i pracodawcy powinni dążyć).</u>
<u xml:id="u-5.13" who="#ZbigniewSalwa">W obu proponowanych wersjach ochrona ta sprowadzona została do, wprawdzie najważniejszego jej elementu - ochrony zdrowia i życia pracowników - lecz pomija inne jej aspekty, a w szczególności o charakterze społecznym i ekonomicznym, które znajdują swoje odzwierciedlenie w wielu przepisach prawa pracy (bezpłatny dostęp do sądownictwa pracy, ograniczenie odpowiedzialności materialnej, ochrona wynagrodzenia za pracę, odpowiedzialność zakładu pracy za wypadki przy pracy na zasadzie wzmożonego ryzyka itp.). Proponowane ujęcie nie odpowiada więc rzeczywistej ochronie jaką przepisy prawa pracy przyznają nie tylko pracownikom lecz również innym osobom świadczącym pracę najemną. Zaproponowane przez Państwową Inspekcję Pracy zapisy wymagają więc odpowiedniej korekty.</u>
<u xml:id="u-5.14" who="#ZbigniewSalwa">Formułując omawiany zapis konstytucyjny należy dążyć, by w odróżnieniu od norm innych ustaw zawierających regulacje bardziej szczegółowe, był on takim zwięzłym uogólnieniem, które obejmowałoby wszystkie aspekty ochrony i pozwalało na odpowiednio szeroką, odpowiadającą rzeczywistej woli ustawodawcy jego interpretację. Biorąc to pod uwagę ochronę tę można, bez uszczerbku dla jej wartości normatywnej jako generalnej dyrektywy działania w tym zakresie wszystkich podmiotów, od których zależy jej realizacja, sformułować szerzej a jednocześnie bardziej ogólnie.</u>
<u xml:id="u-5.15" who="#ZbigniewSalwa">Jak sądzę, odpowiedniej normie konstytucyjnej można by nadać następującą treść: „Praca ludzka podlega ochronie, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony życia i zdrowia.”</u>
<u xml:id="u-5.16" who="#ZbigniewSalwa">Taki zwięzły zapis wskazywałby, że ochronie podlega nie tylko praca świadczona w ramach stosunku pracy, ale ochrona ta, eksponując ochronę życia i zdrowia, nie ogranicza się tylko do ochrony tego dobra lecz obejmuje również inne aspekty ochrony pracujących na co wskazuje zwrot „ze szczególnym uwzględnieniem”. Pojęcie ochrony życia i zdrowia jest pojęciem szerokim, pozwalającym objąć nim nie tylko zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy lecz także wszelkie inne elementy sprzyjające ochronie zdrowia pracujących jak wymiar czasu pracy, dni wolne od pracy, prawo do urlopów wypoczynkowych, szczególną ochronę zdrowia kobiet i młodocianych, bez ich szczegółowego wymieniania w treści normy konstytucyjnej.</u>
<u xml:id="u-5.17" who="#ZbigniewSalwa">Zgłoszona przez Państwową Inspekcję Pracy propozycja zapisu dotycząca ochrony zdrowia ogółu obywateli, ze względu na swoją wagę społeczną, odpowiada randze normy konstytucyjnej i powinna się znaleźć wśród praw socjalnych zagwarantowanych w przyszłej Konstytucji. Propozycja ta została ujęta dostatecznie szeroko i w zasadzie trafnie oddaje treść, którą powinien zawierać ten zapis Konstytucji. Niemniej jednak, podobnie jak poprzednie propozycje, zapis ten wymaga istotnej korekty, zmierzającej do wyeliminowania zbędnych w moim przekonaniu, niektórych stwierdzeń i nadania mu bardziej ogólnego kształtu.</u>
<u xml:id="u-5.18" who="#ZbigniewSalwa">W zdaniu pierwszym, do którego powinien się ograniczać paragraf pierwszy tego zapisu, należy wyeliminować słowa „fizycznego i psychicznego” i ograniczyć się do stwierdzenia, że „Każdy ma prawo do ochrony zdrowia”, jako zasady ogólnej i generalnej. Będzie to oznaczało, że ochrona zdrowia obejmuje wszelkie jej aspekty a nie tylko zdrowie fizyczne i psychiczne obywateli.</u>
<u xml:id="u-5.19" who="#ZbigniewSalwa">Natomiast paragraf drugi powinien być znacznie bardziej zwięzły i łączyć w sobie treść dotychczasowego punktu drugiego i uogólnienie elementów zawartych w drugim zdaniu punktu pierwszego. Może on mieć brzmienie:</u>
<u xml:id="u-5.20" who="#ZbigniewSalwa">„Władze publiczne tworzą społeczną służbę zdrowia oraz popierają inne formy systemu ochrony zdrowia, zapewniające zapobieganie powstaniu i leczenie występujących schorzeń.”</u>
<u xml:id="u-5.21" who="#ZbigniewSalwa">Jak sądzę, w tak ogólnym ujęciu mieszczą się wszystkie aspekty i formy ochrony zdrowia zarówno wymienione, jak i nie wymienione w propozycji zapisu przedstawionego przez Państwową Inspekcję Pracy, bez potrzeby ich wyliczania w Konstytucji.</u>
<u xml:id="u-5.22" who="#ZbigniewSalwa">Z pewnością rangę normy konstytucyjnej ma również zaproponowane przez Państwową Inspekcję Pracy zamieszczenie w przyszłej Konstytucji zapisu dotyczącego zabezpieczenia społecznego. Za umieszczeniem takiego zapisu w Konstytucji przemawia wiele argumentów. Prawo do zabezpieczenia społecznego, jako jedno z podstawowych praw człowieka wyeksponowane zostało w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (art. 22) oraz Międzynarodowym Pakcie Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (art. 9). Również Europejska Karta Społeczna poświęca temu prawu dużą uwagę zarówno w punkcie 2 części I Karty, jak i art. 12 części II. Nie jest to przypadkowe. Prawo to ma bowiem zasadnicze znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa socjalnego obywateli. Nie ulega więc wątpliwości, że nie może ono pozostawać tylko w sferze ustawodawstwa zwykłego lecz powinno znaleźć swoje generalne potwierdzenie w ramach podstawowych praw socjalnych zawartych w przyszłej Konstytucji. Zbyt wielką wagę przywiązuje bowiem do tego prawa ogół obywateli by mogło ono być pominięte w Konstytucji. Powstaje natomiast do rozstrzygnięcia w jaki sposób powinno ono być sformułowane, by jego treść odpowiadała wymogom zapisu Konstytucyjnego.</u>
<u xml:id="u-5.23" who="#ZbigniewSalwa">Zaproponowane przez Państwową Inspekcję Pracy zapisy, aczkolwiek idą we właściwym kierunku, nie odpowiadają jednak w pełni tym wymogom. Nie są one bowiem dostatecznie precyzyjne, pozostawiając poza ramami normy konstytucyjnej cały obszar działania pomocy społecznej, a także wprowadzają niezbyt szczęśliwe rozróżnienie choroby od niezdolności do pracy, która obejmuje również chorobę.</u>
<u xml:id="u-5.24" who="#ZbigniewSalwa">Z tych też względów proponuję przyjęcie zapisu tego prawa w następującym brzmieniu:</u>
<u xml:id="u-5.25" who="#ZbigniewSalwa">„Paragraf 1. Każdy ma prawo do zabezpieczenia na wypadek choroby, inwalidztwa, starości lub pozostawania bez środków do życia.</u>
<u xml:id="u-5.26" who="#ZbigniewSalwa">Paragraf 2. Realizację tego prawa zapewnia się przez ubezpieczenie społeczne, zaopatrzenie społeczne i pomoc społeczną.”</u>
<u xml:id="u-5.27" who="#ZbigniewSalwa">Proponowana treść tej normy byłaby adekwatna do rzeczywistości i spełniania wymogu zapisu konstytucyjnego.</u>
<u xml:id="u-5.28" who="#ZbigniewSalwa">W propozycjach Państwowej Inspekcji Pracy przedstawione są również projekty zapisów dotyczące wnoszenia skarg i petycji oraz Państwowej Inspekcji Pracy. Nie są to jednak zapisy, którym można by przyznać rangę konstytucyjną i z tych też względów nie sądzę, by mogły się one znaleźć w przyszłej Konstytucji.</u>
<u xml:id="u-5.29" who="#ZbigniewSalwa">Zgłoszone przez Państwową Inspekcję Pracy propozycje dotyczące praw socjalnych w przyszłej Konstytucji nie wyczerpują katalogu tych praw, które powinny zostać unormowane w Konstytucji. Jak sądzę katalog ten wymaga uzupełnienia przynajmniej o jeszcze jeden generalny zapis dotyczący wolności zrzeszania się pracowników i pracodawców w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców. Jest to bowiem prawo stanowiące istotną część składową współczesnego ustroju pracy, formułowane w Paktach Praw Człowieka, Europejskiej Karcie Społecznej, konwencjach M.O.P., a także konstytucjach niektórych państw. Wiele wskazuje na to, że prawo to powinno się znaleźć w naszej Konstytucji. Z tych też względów proponuję rozważenie możliwości zaproponowania przez Komisję Polityki Społecznej przyjęcia takiego zapisu w przyszłej Konstytucji.</u>
</div>
<div xml:id="div-6">
<u xml:id="u-6.0" who="#KrystynaSienkiewicz">Dziękuję Głównemu Inspektorowi Pracy za obszerną informację oraz prof. Z. Salwie, za jego opinię, eksperta Komisji.</u>
<u xml:id="u-6.1" who="#KrystynaSienkiewicz">Rozpoczynamy pytania do referentów. Jeśli uznamy, że już w tej części niezbędna jest dyskusja, to zaczynamy więc i dyskusję. Powtarzam, że mamy bardzo ograniczony czas ze względu na posiedzenie plenarne Sejmu.</u>
</div>
<div xml:id="div-7">
<u xml:id="u-7.0" who="#JanLityński">Zgłaszam wniosek formalny i proponuję połączyć dyskusję z pytaniami, gdyż jest to taka problematyka, w której zadawanie pytań wiąże się zarazem z dyskusją.</u>
</div>
<div xml:id="div-8">
<u xml:id="u-8.0" who="#JanRulewski">Chciałem zapytać, jaka jest nasza rola w rozpatrywaniu tych propozycji? Czy mamy wyrazić tylko swoją opinię o nich i przesłać tekst proponowanych zmian do Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, czy też mamy zgłaszać poprawki do tego tekstu?</u>
</div>
<div xml:id="div-9">
<u xml:id="u-9.0" who="#AnnaBańkowska">Poruszył pan problem, nad którym zastanawiało się już Prezydium Komisji. Propozycje zmian do Konstytucji przedstawione nam przez Państwową Inspekcję Pracy w jakiejś mierze przeczekały już na rozstrzygnięcia. Prace w Komisji Konstytucyjnej toczą się od dłuższego czasu i naszym zadaniem jest odnieść się do tych propozycji i wskazać, które z proponowanych rozwiązań są najbardziej godne rozpatrzenia przez Komisję Konstytucyjną Zgromadzenia.</u>
<u xml:id="u-9.1" who="#AnnaBańkowska">My, jako Komisja Polityki Społecznej nie mamy mocy sprawczej do tworzenia zapisów konstytucyjnych. Powinniśmy więc tylko odnieść się do propozycji, przedstawionych przez Państwową Inspekcję Pracy.</u>
<u xml:id="u-9.2" who="#AnnaBańkowska">Rozumiem, że poseł J. Rulewski akceptuje ten tok myślenia, ale chciałam zadać pytanie Głównemu Inspektorowi Pracy - jak mają się te propozycje do zapisów proponowanych w odpowiedniej podkomisji Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego? Wiele tych rozwiązań Komisja ta już zaproponowała. Czy więc PIP zaznajomił się z tymi propozycjami?</u>
<u xml:id="u-9.3" who="#AnnaBańkowska">Otrzymaliśmy materiały robocze podkomisji Komisji Konstytucyjnej, która również wysuwa propozycje wariantowych rozstrzygnięć spraw, o których i my dzisiaj mówimy. W moim przekonaniu, wiele rozwiązań proponowanych przez PIP w sposób właściwy wykorzystuje te propozycje podkomisji Komisji Konstytucyjnej.</u>
<u xml:id="u-9.4" who="#AnnaBańkowska">Bardzo ważną propozycją jest kwestia poruszona przez prof. Z. Salwę, a mianowicie wprowadzenie zapisu konstytucyjnego dotyczącego funkcji kontrolnych Państwowej Inspekcji Pracy. Nasz ekspert nie odniósł się do tej sprawy. Chciałam więc zapytać, jakie jest jego stanowisko w tej sprawie, ażebyśmy obok NBP, NIK i innych instytucji kontrolnych umieszczonych w Konstytucji, dopisali jeszcze Państwową Inspekcję Pracy jako ten organ kontrolny, wyartykułowany w Konstytucji.</u>
</div>
<div xml:id="div-10">
<u xml:id="u-10.0" who="#ZbigniewSalwa">Wydawało mi się, że nie można umieścić w Konstytucji Państwowej Inspekcji Pracy, nie umieszczając innych organów kontrolnych. Konstytucja, ze swej istoty, winna zawierać zapisy dotyczące tylko tych organów, które mają najistotniejsze, ogólnospołeczne znaczenie. Dotychczas w Konstytucji, z organów kontrolnych uwzględniono tylko NIK. Jest to jednak zupełnie inny szczebel, o charakterze ustrojowym. Przy uznaniu roli i znaczenia Państwowej Inspekcji Pracy trzeba zdawać sobie sprawę, że dotyczy ona w swej działalności tylko jednego, aczkolwiek bardzo ważnego czynnika naszego życia społecznego. Jeżeli uwzględnilibyśmy w zapisie Konstytucji Państwową Inspekcję Pracy, musielibyśmy wówczas uwzględnić i inne instytucje kontrolne tego szczebla.</u>
</div>
<div xml:id="div-11">
<u xml:id="u-11.0" who="#TadeuszSułkowski">Państwowa Inspekcja Pracy jest organem nadzoru nad prawem pracy i na sposobie spojrzenia na tę instytucję waży jej kojarzenie z rolą, jaką spełniała w przeszłości, gdy dominował aspekt nadzoru nad bezpieczeństwem i higieną pracy. To właściwie określało charakter tej instytucji. W ostatnich trzech latach problem nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy nasuwa się tu na pierwsze miejsce. Te stan będzie się pogłębiał w przyszłości. Należy więc rozważyć, czy organ nadzoru państwowego nad stosowaniem prawa pracy nie jest takim właśnie organem, który zasługuje na uwzględnienie go w zapisach Konstytucji.</u>
</div>
<div xml:id="div-12">
<u xml:id="u-12.0" who="#ZbigniewSalwa">Myślę, że w tej wypowiedzi najważniejsze jest ostatnie zdanie, czy organ nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy zasługiwałby na zapis konstytucyjny?</u>
</div>
<div xml:id="div-13">
<u xml:id="u-13.0" who="#TadeuszSułkowski">W swej ocenie pan prof. Z. Salwa stwierdził, że gdyby uwzględniono w zapisie konstytucyjnym Państwową Inspekcję Pracy, to wówczas należałoby się zastanowić, czy nie zasługują na to również inne organa kontrolne. Jeżeli jest tak, to spróbujmy zastanowić się, jaka tu jest skala porównawcza?</u>
</div>
<div xml:id="div-14">
<u xml:id="u-14.0" who="#StanisławKowalczyk">Wydaje mi się, że powinniśmy jednak podkreślić w jaki sposób rolę Państwowej Inspekcji Pracy, by mogła ona właściwie spełniać swe zadania. W tej chwili nie mamy innej komórki kontrolnej, która nadzorowałaby zarówno wykonanie przepisów prawa pracy, jak i przepisów BHP i jest to rola bardzo ważna.</u>
</div>
<div xml:id="div-15">
<u xml:id="u-15.0" who="#KrystynaSienkiewicz">Pozostałoby więc wówczas ustalenie relacji między najważniejszymi organami kontrolnymi państwa.</u>
</div>
<div xml:id="div-16">
<u xml:id="u-16.0" who="#PiotrPolmański">Mam zasadniczą wątpliwość co do zakresu kompetencyjnego między Państwową Inspekcją Pracy a Wyższym Urzędem Górniczym, który kontroluje warunki pracy w kopalniach. Czy Wyższy Urząd Górniczy również zasługuje na zapis konstytucyjny? Czy wobec tego Państwowa Inspekcja Pracy sprawuje nadzór nad Wyższym Urzędem Górniczym? Mam w tych sprawach poważne wątpliwości...</u>
<u xml:id="u-16.1" who="#PiotrPolmański">Należy rozważyć wobec tego, czy inne organa kontroli, również sprawujące nadzór nad przestrzeganiem prawa pracy należałoby wymienić w Konstytucji? W tym wypadku takich organów byłoby znacznie więcej...</u>
</div>
<div xml:id="div-17">
<u xml:id="u-17.0" who="#JanRulewski">Co do indeksu spraw, które przedstawiła Państwowa Inspekcja Pracy, m.in. o Radzie Ochrony Pracy i Komisji Konstytucyjnej panuje pełna zgodność, z wyjątkiem tego, co powiedział prof. Z. Salwa, że nie uwzględniono prawa pracowników i pracodawców do zrzeszania się. Jestem za tym, by zapis taki wprowadzić do propozycji przedstawionych przez Państwową Inspekcję Pracy.</u>
<u xml:id="u-17.1" who="#JanRulewski">Nie popieram jednak zapisów, które idą zbyt daleko i nie są możliwe do spełnienia, na przykład w zakresie gwarancji pracy. Proponowany zapis idzie zbyt daleko, nie ma odniesienia w praktyce i wszystkie dyskusje, jakie prowadzono na ten temat w różnych siłach politycznych wskazują na to, że zapis ten nie ma gwarancji realizacji.</u>
<u xml:id="u-17.2" who="#JanRulewski">Podobnie mam zastrzeżenia co do zapisu dotyczącego wynagrodzenia za pracę. Nie mogę nawet zgodzić się na sformułowanie proponowane przez prof. Z. Salwę, mówiące o „godziwym wynagrodzeniu.” To jest kategoria trudna do określenia. Sprzeczaliśmy się na ten temat przy okazji dyskusji nad zmianami w Kodeksie Pracy. Mówi się również o wynagrodzeniu, które zaspokajałoby potrzeby rodziny. Jest to kategoria jeszcze trudniejsza do określenia. Zależy bowiem od tego, co to jest za rodzina, jak liczna etc. Proponowałbym więc raczej przyjęcie pojęcia „płacy minimalnej”, gdyż jest to kategoria wymierzalna. Jeżeli Komisja miałaby coś proponować w tej sprawie, to sugerowałbym właśnie uwzględnienie pojęcia „płacy minimalnej”.</u>
<u xml:id="u-17.3" who="#JanRulewski">Jeżeli idzie o zapisy dotyczące ochrony pracowników w miejscu pracy, to uważam, że zapis w materiale roboczym, który nadaje to prawo pracownikowi, jest trafniejszy, gdyż nie mówi o tym tylko ogólnie.</u>
<u xml:id="u-17.4" who="#JanRulewski">Zapisy Kodeksu Pracy w art. 46 i 48 konsumują te wszystkie propozycje przedstawione w materiale PIP. Pisze się w nim, że każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, sposób zaś realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa. Myślę, że zapis ten rozwiązuje chyba sprawę, o której dyskutowaliśmy - czy konieczne jest wprowadzanie do Konstytucji Państwowej Inspekcji Pracy? PIP jest instrumentem, ale nie jednym, któremu nadano by prawa wyłączności, a nawet nadrzędności w dozorowaniu, czy też kontrolowaniu warunków pracy. Warunkami pracy zajmuje się kilka instytucji centralnych. Mało tego, tworzy się pewien precedens, że również i inne instytucje centralne chciałyby wpisać się do Konstytucji, np. Główny Urząd Statystyczny, Państwowa Inspekcja Radia i Telewizji, Wyższy Urząd Górniczy...</u>
<u xml:id="u-17.5" who="#JanRulewski">Państwowa Inspekcja Pracy podlega pośrednio Sejmowi, gdyż Sejm nie kształtuje oblicza PIP, tylko sprawuje rodzaj nadzoru nad nią. Według opinii Klubu Parlamentarnego Unii Wolności należy wpisać do Konstytucji Państwową Inspekcję Pracy.</u>
</div>
<div xml:id="div-18">
<u xml:id="u-18.0" who="#AnnaBańkowska">Prawnicy ostrzegają przed tym, by ta nowa Konstytucja nie wprowadziła jakichś nowych praw przedmiotowych w każdej dziedzinie. Wówczas bowiem będziemy chodzić z tym zapisem konstytucyjnym i procesować się z państwem o jego realizację. Chciałabym, by obywatele dowiedzieli się, co dla nich bezpośrednio wynika z zapisów Konstytucji.</u>
<u xml:id="u-18.1" who="#AnnaBańkowska">Pan prof. Z. Salwa zaproponował, ażeby prawa te, dotyczące swobodnego wyboru pracy i prawa do pracy opatrzyć jeszcze dodatkowym zapisem, że państwo udziela pomocy w uzyskaniu oraz zapewnia świadczenia osobowe. Czy ten zapis nie będzie powodował możliwości roszczeń każdego obywatela wobec państwa? Co to znaczy np., że państwo udziela pomocy...? Jakie mogą być konkretne skutki takiego zapisu? Jak może dochodzić swych roszczeń obywatel, który wprawdzie otrzymał pracę, lecz, jego zdaniem, jest to praca niewłaściwa...?</u>
</div>
<div xml:id="div-19">
<u xml:id="u-19.0" who="#ZbigniewSalwa">Państwo udziela pomocy, to znaczy, że poszczególne organa państwa, np. Urzędy Pracy, świadczą tę pomoc na rzecz obywateli poszukujących pracy. Zapis, który proponuję nie stwarza żadnych uprawnień podmiotowych, wskazuje jedynie kierunki działalności państwa. Z jednej strony Państwo, w swej polityce, zmierza do tego, by zapewnić możliwość realizacji prawa do pracy, z drugiej zaś zapewnia możliwość udzielenia pomocy tym, którzy tej pracy poszukują. Taką możliwość mamy już dzisiaj przez działalność urzędów pracy. Z proponowanego przeze mnie zapisu nic więcej ponad to nie wynika.</u>
</div>
<div xml:id="div-20">
<u xml:id="u-20.0" who="#AnnaBańkowska">Jeżeli miałby to być pusty zapis, to po co byłoby wnosić go do treści Konstytucji? Ja jednak postrzegam to inaczej, że ktoś kto idzie do urzędu pracy i tej pracy nie dostaje, może uznać, że tej pomocy w uzyskaniu zatrudnienia nie udzielono mu. Jeżeli zapis ten można by tak właśnie rozumieć, to musimy liczyć się z jego skutkami. Może powstać taka sytuacja, że wśród trzech milionów bezrobotnych, z których półtora miliona nie ma prawa do zasiłku, lecz są zarejestrowani w urzędach pracy, grupa ta może uznać, że nie udzielono im pomocy w uzyskaniu pracy...</u>
</div>
<div xml:id="div-21">
<u xml:id="u-21.0" who="#ZbigniewSalwa">Taki właśnie zapis mamy w aktach międzynarodowych. W Komisji Reformy Prawa Pracy, po dyskusji w gronie fachowców, staraliśmy się skonstruować ten zapis tak, ażeby nie wynikały z tego prawa podmiotowe. W Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych mamy podobny zapis.</u>
</div>
<div xml:id="div-22">
<u xml:id="u-22.0" who="#JerzyKowalski">Intencje dotyczące zapewnienia praw obywateli w dziedzinie praw socjalnych w Konstytucji RP są zbieżne z propozycjami ministra pracy i Państwowej Inspekcji Pracy. Zależy nam na tym, by z tych wszystkich propozycji, złożonych w Komisji Konstytucyjnej prawa socjalne zostały należycie uwzględnione. Wyrazem tego może być list, podpisany przez ministra pracy i polityki socjalnej, skierowany do przewodniczącego Komisji Konstytucyjnej, Aleksandra Kwaśniewskiego, który zawierał propozycje pokrywające się z propozycjami reform prawa pracy i są zbieżne z tym, co przed chwilą powiedział prof. Z. Salwa.</u>
<u xml:id="u-22.1" who="#JerzyKowalski">Propozycje Państwowej Inspekcji Pracy znam z obrad Rady Ochrony Pracy. Są one rzeczywiście bardzo szczegółowe. Chciałbym ponadto zaznaczyć, że w niektórych określeniach znajdują się bardzo różne definicje, jak np. „władza państwowa” lub „władza publiczna”... Te pojęcia wymagają pewnego uporządkowania...</u>
<u xml:id="u-22.2" who="#JerzyKowalski">Określenia dotyczące wyboru pracy i wynagrodzenia również zawierają w jednym przepisie określenia „wynagrodzenie słuszne”, w innym zaś „wynagrodzenie odpowiednie”. Ja osobiście proponuję przyjąć określenie „wynagrodzenie godziwe”. O tym, jak należy określić te pojęcie, dyskutowano zarówno w Komisji Reformy Prawa Pracy, jak i w Komisji do spraw nowelizacji Kodeksu Pracy. Tam właśnie opowiadano się za pojęciem „godziwego wynagrodzenia”, gdyż taki właśnie termin jest obecny w aktach międzynarodowych.</u>
<u xml:id="u-22.3" who="#JerzyKowalski">Trudne są do określenia problemy dotyczące dyskryminacji pracownika. W Komisji do spraw Kodeksu Pracy zapisano szczegółowo, pod jakim względem nie należy dyskryminować pracownika. Otóż wachlarz motywacji okazał się tu bardzo szeroki. Były różne propozycje, włącznie z zachowaniami seksualnymi... Myślę, że zapis zaproponowany tutaj jest bardziej bezpieczny.</u>
<u xml:id="u-22.4" who="#JerzyKowalski">Propozycja zawarta w punkcie trzecim wariantu trzeciego mówiąca o tym, że nikt nie może być, bez ważnego powodu, pozbawiony pracy stanowiącej jedyne źródło jego utrzymania jest to nic innego, jak tylko powrót do tzw. „jedynego żywiciela rodziny”. Jeśli takiego sformułowania nie byłoby w Kodeksie Pracy, to trzeba byłoby go natychmiast nowelizować... Istnieje pewne niebezpieczeństwo, że nad tym samym przepisem dyskutuje się w Komisji do spraw reformy Kodeksu Pracy, równolegle zaś, nieco rozbieżne propozycje przedstawia się do zapisów Konstytucji. Przy zbiegu tych dwu propozycji mogą zaistnieć pewne zasadnicze wątpliwości.</u>
<u xml:id="u-22.5" who="#JerzyKowalski">W propozycjach PIP zawarte jest wiele zapisów, które są właściwie niewykonalne. Co to znaczy, że władza publiczna ma zapewnić właściwą higienę środowiska pracy? Jest to niewykonalne! Zgodnie z rozdziałem X Kodeksu Pracy to właśnie pracodawca winien zapewnić właściwą higienę środowiska pracy. Państwo natomiast zapewnia istnienie właściwego systemu prawnego w tej dziedzinie.</u>
<u xml:id="u-22.6" who="#JerzyKowalski">Na zakończenie chciałbym wypowiedzieć się co do konstytucyjnego usytuowania Państwowej Inspekcji Pracy. Myślę, że w ustawie o Państwowej Inspekcji Pracy jest to ujęte w sposób wystarczający, a system ochrony pracy w Polsce nie jest do końca zreformowany. Rada Ochrony Pracy powołała specjalny zespół, który ma zająć się tymi problemami. W opinii Komisji Trójstronnej taki system, jaki działa obecnie budzi szereg zastrzeżeń. Identyczny pogląd wyraziła również komisja powołana przy Komitecie Społeczno-Gospodarczym Rady Ministrów pod przewodnictwem ministra Woźniaka i zaleciła zastanowić się nad problemami podporządkowania, kompetencji i podporządkowaniem organów kontrolnych w Polsce. Usztywnienie więc konstytucyjne jednego organu państwowego spowodowałoby, że w tej dziedzinie nie byłoby już żadnej możliwości dyskutowania na ten temat.</u>
<u xml:id="u-22.7" who="#JerzyKowalski">Chciałbym jeszcze raz podkreślić, że słuszna jest inicjatywa jeśli idzie o unormowanie praw socjalnych w takim zakresie, który by satysfakcjonował i organ nadzoru państwowego, to jest Państwową Inspekcję Pracy, jak i Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej.</u>
</div>
<div xml:id="div-23">
<u xml:id="u-23.0" who="#ZbigniewSzczypiński">Chciałem odnieść się do dyskusji o tym, czy Państwowa Inspekcja Pracy winna znaleźć się w zapisie konstytucyjnym, czy też nie. Gdy prowadzi się taką analizę na seminariach dotyczących zarządzania firmami, czy też instytucjami, w technice zarządzania przez cele, to okazuje się, że niektóre cele wysuwane są tylko dlatego, że zaspokajają próżność kierownictwa. Z całym szacunkiem dla Głównego Inspektora Pracy, chciałem zapytać, czy nie jest to trochę właśnie tak w przypadku postulatów wprowadzenia zapisu o PIP do Konstytucji?</u>
</div>
<div xml:id="div-24">
<u xml:id="u-24.0" who="#JanLityński">Mam wrażenie, że propozycje, przedstawione przez PIP zmierzają do zmiany obecnego ustroju. Jeżeli np. czytamy, że w punkcie 1-ym wariantu pierwszego mówi się, że każdy ma prawo do swobodnego wyboru pracy... Jeżeli opuścimy słowa „swobodny wybór”, to okaże się, że każdy ma prawo do pracy. Żyjemy w ustroju, w którym nie każdy ma prawo do pracy. Czytając punkt 2-gi w wariancie drugim dowiadujemy się, że władze publiczne prowadzą aktywną politykę zmierzającą do pełnego i produktywnego zatrudnienia dochodzimy do wniosku, że wówczas należałoby zmienić ustawę o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, gdyż ona tego nie przewiduje...</u>
<u xml:id="u-24.1" who="#JanLityński">Podobnie w proponowanych przepisach proponuje się zapewnienie pomocy osobom, które nie są zatrudnione z przyczyn od nich niezależnych. Takich praw u nas nie ma, gdyż osoba nie zatrudniona - po roku nie otrzymuje pomocy. Gdyby to sprowadzić do publicznego, bezpłatnego pośrednictwa pracy to mógłbym się z tym zgodzić. Mogłaby to być pewna norma konstytucyjna. Natomiast zapewnienie każdemu pracy i wynagrodzenia wystarczającego na utrzymanie rodziny jest abstrakcją. Jest to w ogóle zmiana systemu i proponowanie takiej normy, która nigdy i nigdzie nie była zrealizowana...</u>
<u xml:id="u-24.2" who="#JanLityński">Jestem również przeciwnikiem określenia „godziwego wynagrodzenia”. Nie wiadomo, co to znaczy. Jeżeli równocześnie żąda się, i słusznie, przeciwdziałania bezrobociu, to trzeba zastanawiać się nad formami, które przeciwdziałają bezrobociu przez zmniejszanie np. liczby godzin pracy... Zapisywanie więc terminu „godziwe wynagrodzenie” jako normy konstytucyjnej jest niezwykle ryzykowne i likwiduje pewne, stosowane u nas przepisy.</u>
<u xml:id="u-24.3" who="#JanLityński">Jeżeli np. zapisalibyśmy w Konstytucji, że każdy ma prawo do pomocy społecznej, to jest to słuszne. Tego typu norma konstytucyjna może istnieć.</u>
<u xml:id="u-24.4" who="#JanLityński">Niektóre sformułowania są już stosowane, np., że nikt bez ważnego powodu nie może być pozbawiony pracy, o czym mówił dyrektor J. Kowalski.</u>
<u xml:id="u-24.5" who="#JanLityński">Zastrzeżenia moje budzi również przepis, że każdy ma prawo do ochrony zdrowia fizycznego i psychicznego. Co to znaczy? Czy państwo ma prawo zabronić mi się męczyć, w imię tego, że troszczy się o ochronę mego zdrowia? To ja mam troszczyć się o ochronę mego zdrowia, natomiast państwo ma obowiązek zapewnić pewien zestaw publicznych środków niezbędnych dla ochrony mego zdrowia. Te przepisy, które proponuje PIP są w dużej mierze przepisami życzeniowymi, które nie mogą być przełożone na obecnie istniejące ustawy, ani nawet na przyszłe ustawy.</u>
<u xml:id="u-24.6" who="#JanLityński">Jeżeli idzie o umieszczenie Państwowej Inspekcji Pracy w zapisie konstytucyjnym, to jest to pomysł dość oryginalny... Można spojrzeć na to w ten sposób, że w podobnej sytuacji jest NIK i Państwowa Inspekcja Pracy, tylko, że między NIK-iem, a Państwową Inspekcją Pracy jest zasadnicza różnica. NIK jest instytucją wrażliwą politycznie. Ma ogromną władzę w stosunku do wszystkich instytucji publicznych. Państwowa Inspekcja Pracy, na szczęście, tego typu władzy nie ma i jej zadania są nieco inne. Jestem zwolennikiem tego, by PIP podlegał Sejmowi, lecz wprowadzenie tego jako normy konstytucyjnej jest dla mnie dość ryzykowne.</u>
</div>
<div xml:id="div-25">
<u xml:id="u-25.0" who="#JanuszJurek">Gdybyśmy przyjęli wariant proponowany w opinii prof. Z. Salwy dotyczący ochrony pracowników w miejscu pracy, który brzmi, że praca ludzka podlega ochronie ze szczególnym uwzględnieniem ochrony zdrowia, to jestem za takim zapisem. Natomiast gdybyśmy przyjęli zapis proponowany przez PIP, szczególnie w punkcie 2-im wariantu pierwszego, a także w punkcie 2-im wariantu drugiego, to wnioskowałbym dodanie do punktu 2-go ochrony w procesie pracy osób niepełnosprawnych. Jest to moim zdaniem ważny problem. I jeśli wymienimy ochronę pracy kobiet, zwłaszcza w okresie ciąży, a także ochronę młodocianych, to szczególnej ochronie, jako pracownicy, powinny podlegać osoby niepełnosprawne.</u>
<u xml:id="u-25.1" who="#JanuszJurek">Moja propozycja zmierza do tego, by temu punktowi 2-mu, zarówno w wariancie pierwszym, jak i drugim nadać brzmienie: „Szczególną ochroną otacza się pracę kobiet, zwłaszcza w okresie ciąży i macierzyństwa, osoby niepełnosprawne, a także pracowników młodocianych”. To byłoby kompleksowe ujęcie już funkcjonujących rozwiązań prawnych w odniesieniu do tej grupy społecznej.</u>
</div>
<div xml:id="div-26">
<u xml:id="u-26.0" who="#KrystynaSienkiewicz">Dziękuję bardzo. Pan wyeliminował mój głos w tej sprawie. Miałam właśnie mówić na ten temat.</u>
</div>
<div xml:id="div-27">
<u xml:id="u-27.0" who="#RyszardGórski">Wkraczamy w tej chwili w fazę prac nad Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. Dyskutujemy wprawdzie nad częścią zapisów dotyczących sfery społecznej, to jednak sformułowanie ostatecznych zapisów nie leży w powinności naszej Komisji. Mówiła o tym przewodnicząca Komisji na początku naszego posiedzenia, że mamy przedstawić propozycje w tym zakresie Komisji Konstytucyjnej. Dalsze przeciąganie tej dyskusji - nie ma więc sensu. Nie możemy tu dyskutować nad szczegółowymi zapisami konstytucyjnymi...</u>
<u xml:id="u-27.1" who="#RyszardGórski">Proponuję więc zakończyć dyskusję i powołać podkomisję, która opracuje nasze propozycje. Te zaś zostaną przekazane do rozpatrzenia Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego.</u>
</div>
<div xml:id="div-28">
<u xml:id="u-28.0" who="#KrystynaSienkiewicz">Miałam również zgłosić taki wniosek, lecz dopiero po wysłuchaniu odpowiedzi Głównego Inspektora Pracy. Propozycja powołania zespołu jest słuszna. Zespół ten powinien wnioski nasze, dotyczące rozwiązań socjalnych, przedstawić Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego. Dotyczy to zarówno wniosków opracowanych przez Państwową Inspekcję Pracy, jak też wysuniętych w trakcie dyskusji...</u>
</div>
<div xml:id="div-29">
<u xml:id="u-29.0" who="#JanRulewski">Protestuję przeciwko temu, by podkomisja Komisji Polityki Społecznej układała zapisy konstytucyjne. Będą to, nota bene, zapisy już spóźnione. Proponowałbym, byśmy odnieśli się tylko do kierunku tych zapisów, poddając np., że widzimy konieczność wprowadzenia zapisu dotyczącego PIP, czy też ujęcia gwarancji dla prawa do pracy, bez szczegółowego redagowania brzmienia tego zapisu w postaci takiej, jaka ma figurować w Konstytucji.</u>
<u xml:id="u-29.1" who="#JanRulewski">Nie ujęto w zapisach dokumentu roboczego, przedstawionego przez prof. Z. Salwę spraw ubezpieczenia społecznego. Ten problem nie został nigdzie poruszony.</u>
</div>
<div xml:id="div-30">
<u xml:id="u-30.0" who="#BogdanKrysiewicz">Mamy świadomość tego, że nie będziemy pisali, ani w tych warunkach, ani na tej sali, Konstytucji. Wynikają bowiem różnego rodzaju kontrowersje, a chcielibyśmy mieć swój udział w niektórych sformułowaniach konstytucyjnych. Ta Konstytucja ma być bowiem Konstytucją jutra. Nie może więc to być tylko rozstrzyganie dylematów dnia dzisiejszego w jakimś małym układzie i niewielkiej konfiguracji...</u>
<u xml:id="u-30.1" who="#BogdanKrysiewicz">Rozumiem, że ażeby skonsumować wszystkie propozycje, które płyną ze strony różnego rodzaju organów i instytucji, jak również uwzględniają zdania i opinie ekspertów niezależnych i pewną perspektywę. To wszystko to trzeba rozważyć nieco poważniej... Dlatego też zapraszam wszystkich posłów, którzy podpisują się pod wnioskiem posła R. Górskiego, by powołać taki zespół i wypracować taką koncepcję, czy konstrukcję, pod którą będzie mogła podpisać się nasza Komisja. Myślę, że takie rozwiązanie jest rozwiązaniem sensownym.</u>
</div>
<div xml:id="div-31">
<u xml:id="u-31.0" who="#TadeuszSułkowski">Projekt, który został przedstawiony Komisji, a mówiła już o tym pani przewodnicząca, przeleżał trochę w Komisji, do której był skierowany w pierwszej połowie 1994 r. Głównym jego celem było wywołanie dyskusji wokół tych zagadnień. Mieliśmy bowiem świadomość, że trzeba zasygnalizować konieczność umieszczenia w Konstytucji spraw dotyczących ochrony pracy.</u>
<u xml:id="u-31.1" who="#TadeuszSułkowski">Dzisiejsze posiedzenie potwierdza, że dyskusję taką udało się wywołać i niejednokrotnie miała ona burzliwy charakter.</u>
<u xml:id="u-31.2" who="#TadeuszSułkowski">Zwrócę tylko uwagę na te sprawy, które - jeżeliby nawet zgodzić się z krytycznymi uwagami prof. Z. Salwy i jego kontrpropozycjami, które są celowe i wskazane - znalazłyby się poza nawiasem. Można wymienić m.in. sprawę płacy minimalnej, która w świetle dokumentów międzynarodowych i wzorców innych konstytucji, o których wspominałem, warta jest rozważenia i określenia, czy nie powinna mieć swego miejsca w tym zapisie. Odzwierciedlenie winna też znaleźć podnoszona już sprawa ochrony kobiet, macierzyństwa, młodocianych i uzupełnienie tego przepisu o ochronę niepełnosprawnych.</u>
<u xml:id="u-31.3" who="#TadeuszSułkowski">Jeżeli dojdzie do powołania podkomisji, to wszystkie te sprawy można będzie spokojnie rozważyć. W tej chwili nie ma już na to czasu.</u>
<u xml:id="u-31.4" who="#TadeuszSułkowski">Posłowi J. Rulewskiemu mogę odpowiedzieć, że sprawy ubezpieczenia społecznego zostały uwzględnione w tym zapisie, który dotyczy zabezpieczenia społecznego.</u>
<u xml:id="u-31.5" who="#TadeuszSułkowski">W wypowiedzi swej nie ustosunkowałem się zapewne do wszystkich głosów w dyskusji. Chciałem jednak wypowiedzieć się co do czynionych porównań z Najwyższą Izbą Kontroli, co do tego, jaka jest różnica rangi politycznej obu tych instytucji. Patrząc z punktu widzenia Konstytucji pewne sprawy trzeba postrzegać perspektywicznie. Ranga NIK jest bardzo wysoka i uważam osobiście, że jest to kwestia przeszłości. Będzie ona ulegała istotnej zmianie. Tak samo ranga organu nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy będzie ulegała również zmianie, ale w kierunku „in plus”. Nie są to moje osobiste ambicje i nie próżność kierownictwa PIP była przesłanką dla przedstawienia tej śmiałej propozycji pod rozwagę.</u>
<u xml:id="u-31.6" who="#TadeuszSułkowski">W dyskusji była mowa o wielu instytucjach kontrolnych. Nikt z państwa nie dał przekonywającego przykładu, gdyż przykład Wyższego Urzędu Górniczego nie jest przekonywający... Jest to wyspecjalizowany organ nadzoru, branżowy organ nadzoru. Nie można porównywać go z PIP. I nie pycha przemawia przeze mnie, gdy to stwierdzam. PIP jest państwowym organem nadzoru pracy. Organ, który nadzoruje w sposób wyodrębniony całą sferę przestrzegania prawa pracy w państwie.</u>
<u xml:id="u-31.7" who="#TadeuszSułkowski">Myślę, że podkomisja zastanowi się nad tym w swoich pracach i rozważy tę sprawę. Nie upieramy się przy tym zapisie, ale skoro pojawiły się takie kontrowersje, czułem się zobowiązany wyjaśnić je.</u>
</div>
<div xml:id="div-32">
<u xml:id="u-32.0" who="#KrystynaSienkiewicz">Niedobrze stało się, że taką dyskusję ustrojową limituje nam czas przerwy w plenarnym posiedzeniu Sejmu.</u>
<u xml:id="u-32.1" who="#KrystynaSienkiewicz">W związku z tym, że krytykowaliśmy i socjalizm, i romantyzm tych propozycji Państwowej Inspekcji Pracy, pojawiła się propozycja powołania zespołu, czy też podkomisji dla wyrażenia ostatecznego stanowiska Komisji. Stanowisko nasze jest niezbędne i chyba nie jest na nie za późno. Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego wciąż jeszcze pracuje i jest czas na zaznaczenie naszego udziału. Niemożliwe jest, by w przepisach dotyczących pakietu socjalnego nie było stanowiska naszej Konstytucji.</u>
<u xml:id="u-32.2" who="#KrystynaSienkiewicz">Kto z obecnych na dzisiejszym posiedzeniu posłów jest za powołaniem takiego zespołu, który zaprezentuje nasze stanowisko, uwzględniając nie tylko propozycje PIP, ale również i inne uwagi dotyczące przepisów prawa pracy.</u>
<u xml:id="u-32.3" who="#KrystynaSienkiewicz">Za wnioskiem opowiedziało się 17 posłów, przy 4 wstrzymujących się.</u>
<u xml:id="u-32.4" who="#KrystynaSienkiewicz">W skład zespołu powołano posłów: J. Banach, B. Krysiewicza, J. Rulewskiego, D. Dancewicz, S. Kowalczyka i K. Burskiego.</u>
<u xml:id="u-32.5" who="#KrystynaSienkiewicz">Skład ten został jednogłośnie zaakceptowany przez Komisję.</u>
<u xml:id="u-32.6" who="#KrystynaSienkiewicz">Poproszę członków zespołu, by pozostali na sali po zakończeniu posiedzenia celem ukonstytuowania się i zaprogramowania prac.</u>
</div>
<div xml:id="div-33">
<u xml:id="u-33.0" who="#AnnaBańkowska">Chciałabym prosić członków zespołu, by zintensyfikowali swe prace, byśmy mogli zgłosić ich wyniki jeszcze przed zakończeniem prac Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego.</u>
</div>
<div xml:id="div-34">
<u xml:id="u-34.0" who="#KrystynaSienkiewicz">Dziękuję wszystkim członkom rządu i przedstawicielom innych instytucji, którzy przybyli na dzisiejsze posiedzenie naszej Komisji.</u>
<u xml:id="u-34.1" who="#KrystynaSienkiewicz">Zamykam posiedzenie Komisji Polityki Społecznej.</u>
</div>
</body>
</text>
</TEI>
</teiCorpus>