text_structure.xml 85.7 KB

Edit Raw Blame History

<?xml version='1.0' encoding='utf-8'?>
<teiCorpus xmlns="http://www.tei-c.org/ns/1.0" xmlns:xi="http://www.w3.org/2001/XInclude">
  <xi:include href="PPC_header.xml" />
  <TEI>
    <xi:include href="header.xml" />
    <text>
      <body>
        <div xml:id="div-1">
          <u xml:id="u-1.0" who="#komentarz">Dnia 12 lutego 1988 r. Komisja Współpracy Gospodarczej z Zagranicą, obradująca pod przewodnictwem posła Tadeusza Łodykowskiego (PZPR) rozpatrzyła:</u>
          <u xml:id="u-1.1" who="#komentarz">- informacje nt. stosunków gospodarczych i handlowych z ZSRR ze szczególnym uwzględnieniem wspólnych przedsięwzięć gospodarczych.</u>
          <u xml:id="u-1.2" who="#komentarz">W posiedzeniu udział wzięli sekretarz stanu w Ministerstwie Współpracy Gospodarczej z Zagranicą Andrzej Wójcik, zastępca przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów Stanisław Długosz, wiceprezes Najwyższej Izby Kontroli Stanisław Mach, radca handlowy - minister pełnomocny w Moskwie Jan Giezgała, wiceprezes Polskiej Izby Handlu Zagranicznego Jerzy Szopa, przedstawiciele Urzędu Rady Ministrów i Rady Krajowej PRON.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-2">
          <u xml:id="u-2.0" who="#AndrzejWójcik">Całość problematyki została omówiona w wyczerpujących materiałach przedstawionych posłom na piśmie. Ze swej strony chciałbym jedynie wyeksponować główne tezy tych materiałów.</u>
          <u xml:id="u-2.1" who="#AndrzejWójcik">Szczególne znaczenie ZSRR jako naszego głównego partnera gospodarczego (ponad 1/3 obrotów handlowych z zagranicą) polega nie tylko na jego wysokim udziale w naszych obrotach, ale i na wieloletnim, planowym i stabilnym charakterze naszych stosunków oraz szczególnie korzystnej dla nas strukturze wymiany. Polska eksportuje do ZSRR przede wszystkim dobra wysoce przetworzone, w tym inwestycyjne, a importuje podstawowe surowce i paliwa (ponad 70% importu).</u>
          <u xml:id="u-2.2" who="#AndrzejWójcik">Najważniejsze problemy wynikające z tej wymiany i jej obecnego charakteru zostały przedstawione w materiale.</u>
          <u xml:id="u-2.3" who="#AndrzejWójcik">Należą do nich konieczność unowocześnienia naszej oferty eksportowej oraz takiego określenia wielkości struktury dostaw, by odpowiadała ona potrzebom radzieckiego partnera. Wiąże się to z zapewnieniem dostaw radzieckich surowców i paliw w następnej 5-latce oraz - na tle naszego zadłużenia w Związku Radzieckim - zbilansowaniem płatności handlowej. Ważnym, poruszanym w materiale tematem są inwestycje, które chcemy realizować w Polsce przy radzieckiej pomocy kredytowej.</u>
          <u xml:id="u-2.4" who="#AndrzejWójcik">W materiałach została także omówiona realizacja naszych bieżących dostaw. Rysują się tutaj trudności polegające na niedostatecznym zaopatrzeniu polskiej gospodarki oraz rozbieżnościach cenowych. Już obecnie natrafiamy na kłopoty związane z niedostateczną jakością i koniecznością modyfikacji eksportu.</u>
          <u xml:id="u-2.5" who="#AndrzejWójcik">Szczególnie ostro występują na tym tle dwa zjawiska: po stronie ZSRR jest to wyraźna już tendencja do dyscyplinowania importu. Prowadzi to do selektywnej polityki identyfikowania priorytetów i koncentracji na zagadnieniach najważniejszych. Tendencja ta związana jest zarówno ze zmianami w gospodarce radzieckiej, jak i z tym, że na skutek spadku cen ropy naftowej zmalały zdolności płatnicze ZSRR.</u>
          <u xml:id="u-2.6" who="#AndrzejWójcik">Po naszej stronie zjawiskiem takim jest nienadążanie z modernizacją asortymentu eksportowanego w tej 5-latce.</u>
          <u xml:id="u-2.7" who="#AndrzejWójcik">Jeżeli chodzi o tendencje cenowe we wzajemnych stosunkach, to tegoroczny spadek cen w imporcie pozwoli nam na zaoszczędzenie 3 mld rubli na samym ruchu cen, bez zmiany wolumenu towarów.</u>
          <u xml:id="u-2.8" who="#AndrzejWójcik">Nowe zjawiska na jakie napotykamy w stosunkach z ZSRR to związana z „pieriestrojką” reforma gospodarcza, przebudowa struktur i mechanizmów zarządzania gospodarką oraz zwiększona samodzielność i liczba przedsiębiorstw, które bezpośrednio współpracują z zagranicą. Rozszerza się struktura naszych kontaktów z partnerami radzieckimi oraz zmienia charakter tych kontaktów.</u>
          <u xml:id="u-2.9" who="#AndrzejWójcik">Na tym tle przewidujemy w najbliższych latach wzrost tendencji do nawiązywania bezpośrednich kontaktów i współpracy między przedsiębiorstwami. Bliskie formy współpracy będą polegały na wzajemnej wymianie, tworzeniu wspólnych przedsiębiorstw, spółek oraz związków kooperacyjnych. Najbliższe lata powinny być w tej dziedzinie szczególnie aktywne.</u>
          <u xml:id="u-2.10" who="#AndrzejWójcik">Dojdzie do bezpośredniego stosowania ustawy o spółkach z udziałem zagranicznym. Będziemy dążyć do tworzenia długookresowych powiązań kooperacyjnych. Wszystko to wiąże się z naszymi wewnętrznymi celami - restrukturyzacją gospodarki i nadaniem jej proeksportowego charakteru.</u>
          <u xml:id="u-2.11" who="#AndrzejWójcik">Niezbędna będzie z naszej strony dalsza, systematyczna przebudowa oferty eksportowej, oferowanie towarów wysoce przetworzonych, mniej materiałochłonnych, nowoczesnych i atrakcyjnych.</u>
          <u xml:id="u-2.12" who="#AndrzejWójcik">Zasadniczym problemem jest utrzymanie stabilnych kierunków w systemie motywacji eksportowej.</u>
          <u xml:id="u-2.13" who="#AndrzejWójcik">Koreferat wygłosił poseł Jacek Antonowicz (PZPR):</u>
          <u xml:id="u-2.14" who="#AndrzejWójcik">W przyjętych na najbliższe lata i już realizowanych programach rozwojowych Polski i Związku Radzieckiego dominuje zadanie szybszego przestawienia gospodarek narodowych na kierunek intensyfikacji i wzrostu efektywności ekonomicznej. Jest rzeczą oczywistą, że osiągnięcie tych celów uwarunkowane jest wdrażaniem szeroko rozumianego postępu technicznego, podnoszeniem jakości i nowoczesności produkcji, co doprowadzić musi do zasadniczych zmian strukturalnych, Zarówno w sferze produkcyjnej obu krajów, jak też w całej sferze stosunków gospodarczych, a przede wszystkim wymiany handlowej. Te założenia znalazły już częściowe odzwierciedlenie w ustaleniach dotyczących współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej pomiędzy PRL a ZSRR w latach 1986–1990.</u>
          <u xml:id="u-2.15" who="#AndrzejWójcik">Przebudowa struktury organizacyjnej handlu zagranicznego ZSRR uwidoczniła się już w powołaniu najpierw Państwowej Komisji Rady Ministrów ZSRR ds. Stosunków Gospodarczych z Zagranicą i przyznaniem z dniem 1 stycznia 1987 r. 21 ministerstwom i urzędom centralnym oraz 65 zjednoczeniom i przedsiębiorstwom prawa bezpośredniej działalności eksportowo-importowej. Skutkiem tej reformy w odniesieniu do obrotów towarowych ZSRR - PRL są zmiany w kompetencjach towarowych, obejmujące ponad 40% wartości towarów inwestycyjnych i ok. 17% towarów nieinwestycyjnych. Oznacza to, że ok. 842 mln rubli dostaw eksportowych z ZSRR i ok. 1.728 mln rubli importu z PRL do ZSRR zostało wyłączone spod monopolu resortu handlu zagranicznego, przechodząc do kompetencji organizacji handlu zagranicznego i innych resortów.</u>
          <u xml:id="u-2.16" who="#AndrzejWójcik">Szeroko zakrojone są dalsze prace w zakresie tworzenia podstaw prawnych i warunków rozwoju nowych form współpracy ZSRR z zagranicą, głównie bezpośredniej współpracy przedsiębiorstw różnych branż i jednostek badawczo-produkcyjnych. Zupełnie nowym rozwiązaniem jest decyzja o wprowadzeniu od 1 stycznia 1987 r. możliwości tworzenia spółek z udziałem zagranicznym według formuły „joint ventures”.</u>
          <u xml:id="u-2.17" who="#AndrzejWójcik">16 stycznia br. decyzją Prezydium Rady Najwyższej ZSRR zlikwidowano Ministerstwo Handlu Zagranicznego ZSRR oraz Państwowy Komitet ds. Stosunków Gospodarczych z Zagranicą, powołując Ogólnozwiązkowe Ministerstwo Stosunków Gospodarczych z Zagranicą.</u>
          <u xml:id="u-2.18" who="#AndrzejWójcik">Tak istotne zmiany dokonujące się w gospodarce ZSRR, jak również przemiany gospodarcze związane z wdrażaniem II etapu reformy gospodarczej w naszym kraju nakładają nowe zadania na cały aparat handlu zagranicznego i wszystkie podmioty gospodarcze współpracujące z partnerami radzieckimi. Polsko-radzieckie stosunki gospodarcza wymagają dokonywania wielu dalszych bardzo istotnych zmian w samym aparacie handlu, a przede wszystkim unowocześnienia naszej oferty: eksportowej, która nie zawsze charakteryzuje się wysokim stopniem nowoczesności.</u>
          <u xml:id="u-2.19" who="#AndrzejWójcik">W obrotach handlowych Polski z ZSRR występują bowiem określone trudności. Jak wiadomo zadłużenie Polski wobec ZSRR wynosi 5,6 mld rubli i 1,9 mld dolarów. Spłata tego zadłużenia będzie wymagać wprowadzenia wielu działań systemowych stymulujących eksport do ZSRR. Szczególnej analizy wymaga dotychczasowy poziom kursów walutowych oraz ulg podatkowych, które nie zawsze zachęcają nasze przedsiębiorstwa do eksportu w tym kierunku.</u>
          <u xml:id="u-2.20" who="#AndrzejWójcik">Trudności występują w eksporcie maszyn i urządzeń. Dotyczą one głównie opóźnień we wprowadzaniu na rynek radziecki nowoczesnych polskich wyrobów ujętych w programie unowocześniania produkcji maszyn i urządzeń przeznaczonych na eksport do ZSRR w latach 1986–1990. Opóźnienia dotyczą ok. 1/3 wyrobów ujętych w programie. Zdarzają się też dość liczne przypadki dostarczania na rynek radziecki towarów nieodpowiedniej jakości i z opóźnieniem w stosunku do terminów kontraktowych. Te niekorzystne zjawiska wywołują niezadowolenie u partnera radzieckiego, a niekiedy wpływają ujemnie na poziom cen uzyskiwanych za nasze towary i na naszą wiarygodność.</u>
          <u xml:id="u-2.21" who="#AndrzejWójcik">Trudności występują takie w uzgadnianiu cen naszych towarów. Wiąże się to m.in. z przechodzeniem radzieckich zakładów przemysłowych na własny rozrachunek gospodarczy i zwracaniem większej niż dotychczas uwagi na efektywność obrotów towarowych z zagranicą. Stąd też strona polska w negocjacjach cenowych z partnerem radzieckim powinna kłaść szczególny nacisk na ich dobre przygotowanie oraz dysponować odpowiednimi argumentami handlowymi i technicznymi.</u>
          <u xml:id="u-2.22" who="#AndrzejWójcik">Zdarzają się też przypadki niewłaściwego zabezpieczenia naszych interesów w kontraktach handlowych. Nieprawidłowości polegają np. na umieszczeniu w niektórych kontraktach klauzul dotyczących kar z tytułu nieterminowego dostarczania przez partnera dokumentacji technicznej bądź materiałów.</u>
          <u xml:id="u-2.23" who="#AndrzejWójcik">W celu zapoznania się z działalnością i stanem przygotowania naszych służb handlowych w Związku Radzieckim, a w szczególności z przygotowaniem do rozwiązywania problematyki zupełnie nowych warunków współpracy gospodarczej, zespół sejmowej Komisji Współpracy Gospodarczej z Zagranicą w składzie: posłowie Zdzisław Skakuj i Jacek Antonowicz z udziałem dyrektora Zespołu NIK W. Kosickiego, sekretarza Komisji K. Krzaczkowskiego oraz przedstawiciela Ministerstwa Współpracy Gospodarczej z Zagranicą Z. Zawadzkiego dokonał w dniach 2–5 lutego 1988 r. wizytacji Biura Radcy Handlowego w Moskwie oraz przedstawicielstw central i przedsiębiorstw handlu zagranicznego „Metronex” i „Ciech”, jak również Dyrekcji Grupy Robót „Energopol” prowadzącej budowę w Kałudze.</u>
          <u xml:id="u-2.24" who="#AndrzejWójcik">Działalność wszystkich polskich przedstawicielstw na terenie ZSRR jest koordynowana przez Biuro Radcy Handlowego w Moskwie - obejmujące wydziały handlowe w konsulatach generalnych PRL w Kijowie, Leningradzie i Mińsku, 38 delegatur jednostek handlu zagranicznego, służby serwisowe 11 jednostek handlu zagranicznego działające jako punkty obsługi technicznej w delegaturach lub w terenie, przedstawicielstwa PIHZ, firm HARTWIG i Polcar, a ponadto dwóch przedstawicieli byłego Urzędu Gospodarki Morskiej oraz przedstawicielstwa PLO-PŻM i Polfrachtu.</u>
          <u xml:id="u-2.25" who="#AndrzejWójcik">Ponadto BRH koordynuje pracę dwóch przedstawicielstw resortu komunikacji: PKP/PKS oraz PLL „Lot”.</u>
          <u xml:id="u-2.26" who="#AndrzejWójcik">Służby handlowe zlokalizowane są głównie w Moskwie; 3 wydziały handlowe istnieją poza stolicą ZSRR, natomiast w terenie zlokalizowane są głównie służby serwisowe i punkty odbioru. Ma to miejsce w rejonach dużej koncentracji sprzętu objętego obsługą techniczną oraz w siedzibach Urzędów Konsularnych PRL, BRH i wydziały handlowe konsulatów zatrudniają 68 osób, przedsiębiorstwa handlu zagranicznego - 438 osób. Razem więc 506 osób, w tym 107 pracowników miejscowych i 54 ryczałtowych krajowych. Obroty handlowe na jednego zatrudnionego wyniosły w 1986 r. 26,1 mln rubli. Udział kosztów utrzymania w obrotach wynosi 0,05%.</u>
          <u xml:id="u-2.27" who="#AndrzejWójcik">W trakcie wizytacji zespół spotkał się z radcą handlowym - ministrem pełnomocnym J. Giezgałą oraz sekretarzem organizacji partyjnej BRH i zespołem zatrudnionych tam radców. Jak już wspomniano nowe warunki w stosunkach gospodarczych z ZSRR stawiają przed służbami handlowymi konieczność zwiększenia operatywności działania, podejmowania nowych rozwiązań systemowych, a przede wszystkim dostosowania aparatu handlowego do nowych form integracji gospodarczej pomiędzy naszymi krajami.</u>
          <u xml:id="u-2.28" who="#AndrzejWójcik">Można stwierdzić, że organizacja pracy BRH nie budzi zastrzeżeń, a jego służby w prawidłowy sposób i z dużym zaangażowaniem analizują występujące problemy, a przede wszystkim podejmują wysiłki w kierunku wdrażania nowych form współpracy gospodarczej, dostosowując działalność naszych przedstawicielstw do przemian zachodzących w strukturze handlu zagranicznego ZSRR oraz wykorzystując nowe możliwości dla realizacji naszych potrzeb. Zasadniczym elementem w tych działaniach jest realizacja porozumienia międzynarodowego z 15.10.1986 r., na podstawie którego wytypowano 185 przedsiębiorstw produkcyjnych i 113 organizacji naukowo-badawczych. Miały one nawiązać między sobą bezpośrednie kontakty. Ustalono zadania zmierzające do powołania 7 wspólnych polsko-radzieckich przedsiębiorstw produkcyjnych i trzech wspólnych organizacji, które mają stanowić uzupełnienie już istniejących 132 par polsko-radzieckich przedsiębiorstw i organizacji prowadzących bezpośrednią współpracę produkcyjną i naukowo-techniczną.</u>
          <u xml:id="u-2.29" who="#AndrzejWójcik">Taka bezpośrednia współpraca stanowi jedną z fundamentalnych i chyba najbardziej przyszłościowych form. Rozumiejąc to BRH obejmuje koordynacją sprawy związane z bezpośrednią współpracą tych jednostek, podporządkowując je właściwym delegaturom PHZ i wydziałom handlu konsulatów generalnych w Leningradzie, Mińsku i Kijowie. Jest to dobra forma i należy ją rozwijać.</u>
          <u xml:id="u-2.30" who="#AndrzejWójcik">W porozumieniach zawartych między współpracującymi organizacjami i przedsiębiorstwami określono konkretne zamierzenia i efekty współpracy, najczęściej o wielostronnym charakterze. Współpraca dotyczy jednak głównie wymiany informacji z dziedziny technologii i organizacji produkcji, wspólnych prac badawczych, ochrony środowiska itp. Na niewielką skalę rozwija się kooperacja produkcyjna, gdyż stwarza największe trudności. To ona jednak daje najlepsze efekty.</u>
          <u xml:id="u-2.31" who="#AndrzejWójcik">Nowe formy współpracy wywołują coraz wyższe zainteresowania potencjalnych partnerów. Można wyrazić przekonanie, że tą właśnie drogą uzyska się lepsze efekty gospodarcze.</u>
          <u xml:id="u-2.32" who="#AndrzejWójcik">W czasie pobytu w BRH w Moskwie zespół zwrócił uwagę na potrzebę przeanalizowania takich zagadnień, jak:</u>
          <u xml:id="u-2.33" who="#AndrzejWójcik">- zasadność i celowość przyjazdów służbowych w sprawach handlu zagranicznego. Liczba tych przyjazdów z roku na rok wzrasta (w 1987 r. było ich 12.900) i nie wszystkie przynoszą spodziewane efekty. Zdarzają się przyjazdy delegacji w zbyt licznych ekipach, czas ich trwania jest niekiedy zbyt długi w stosunku do potrzeb i nie wszystkie przyjazdy są uzgadniane z BRH. Stan ten wymaga wzmożenia nadzoru ze strony BRH oraz instytucji delegujących;</u>
          <u xml:id="u-2.34" who="#AndrzejWójcik">- dostarczanie do kraju pełniejszej informacji dotyczącej jakości i reklamacji towarów polskiej produkcji eksportowanych na rynek zagraniczny. Wysyłanie towarów niedbale wykonanych i nieodpowiedniej jakości podrywa opinię o polskich producentach, obniża ceny, a w przypadku zwrotu towarów do kraju powstają zbędne koszty składowania i transportu;</u>
          <u xml:id="u-2.35" who="#AndrzejWójcik">- podjęcie przez BRH bardziej skutecznych działań zmierzających do zintegrowania niektórych delegatur działających w zbliżonych grupach towarowych i w zbliżonym asortymencie. BRH opracowało w tym zakresie słuszne propozycje kierunku rozwoju polskiej sieci handlowej w ZSRR. Jednak realizacja proponowanych zmian opóźnia się.</u>
          <u xml:id="u-2.36" who="#AndrzejWójcik">Z pracą jednej z delegatur handlu zagranicznego zapoznano się w trakcie wizyty w PHZ „Metronex” w Moskwie. PHZ „Metronex” do 1984 r. miało delegaturę w Moskwie, a od tego roku otrzymało ośrodek handlowo-techniczny. Zatrudnia 135 osób.</u>
          <u xml:id="u-2.37" who="#AndrzejWójcik">W ub.r. jego działalność wyniosła 5,6 mln rubli, wydatki wyniosły 1,9 mln rubli, a saldo dodatnie - 3 mln rubli. Ośrodek posiada oddziały w Kijowie, Nowosybirsku, Leningradzie, Dubnej i Mińsku. Eksportuje głównie system komputerowy. Warunkiem utrzymania się na rynku radzieckim jest bardzo sprawny i dobry serwis, co przy dużej konkurencji i nie zawsze najlepszej jakości produkowanych u nas podzespołów jest niezwykle istotne. Ośrodek pracuje w bardzo trudnych warunkach lokalowych, ale według informacji dyrektora naczelnego A. Ziaji w br. zostanie oddany do użytku nowy budynek, co rozwiąże problemy napraw serwisowych.</u>
          <u xml:id="u-2.38" who="#AndrzejWójcik">Eksport urządzeń elektronicznych na rynek radziecki wynosi ok. 300 mln rubli i jest dla nas niezwykle ważny, gdyż dotyczy myśli technicznej i wyrobów o wysokim stopniu przetworzenia. Wymaga to jednak rozwiązania problemów produkcji lub kooperacji podzespołów elektronicznych i doskonałego serwisu, gdyż konkurencja w tej dziedzinie jest ogromna. Z uwagi na znaczne środki zaangażowane w rozwój polskich systemów komputerowych w ZSRR i energiczną działalność „Metronex”, a w szczególności dobrze zorganizowany serwis, utrzymanie i rozszerzenie naszej oferty w tej dziedzinie jest nieodzowne. Będzie to jednak możliwe głównie poprzez rozwój produkcji podzespołów, który to problem wymaga szybkiego rozwiązania w kraju.</u>
          <u xml:id="u-2.39" who="#AndrzejWójcik">W trakcie rozmów z pracownikami i dyrekcją zwracano uwagę na nieuregulowany status pracowników służb serwisowych, którzy pracują w oparciu o uchwałę nr 280 Rady Ministrów, dotyczącą głównie pracowników budownictwa. Jej przepisy nie uwzględniają specyfiki służb serwisowych. Specjaliści kierowani do pracy w oparciu o tę uchwałę pozbawieni są uprawnień przysługujących innym pracownikom służb zagranicznych, m.in. pomocy lekarskiej, odwiedzin rodzin itp.</u>
          <u xml:id="u-2.40" who="#AndrzejWójcik">Drugą delegaturą PHZ, z którą zapoznano się w Moskwie, była delegatura Centrali Importowo-Eksportowej „Ciech”. Głównym przedmiotem obrotów tej delegatury jest ropa naftowa importowana za 3 mld 620 mln rubli. Po wyłączeniu ropy naftowej eksport przekracza tu import - głównie w zakresie siarki, farmaceutyków, barwników itp.</u>
          <u xml:id="u-2.41" who="#AndrzejWójcik">Bardzo ważnym zagadnieniem jest rozwijanie naszego eksportu właśnie w tej dziedzinie, ze względu na konieczność zapewnienia sobie udziału w radzieckich inwestycjach dotyczących nośników energii, a głównie możliwości uzyskania zwiększonych dostaw ropy naftowej.</u>
          <u xml:id="u-2.42" who="#AndrzejWójcik">Szczególnie opłacalny jest eksport leków do ZSRR, gdyż stosowane są przy nim ceny transakcyjne. Wartość tego eksportu wynosi 453 mln rubli, przy stosunkowo niewielkich wsadach dewizowych (8 centów za 1 rubla). Na uwagę zasługuje fakt, że do ZSRR eksportujemy głównie te leki, których braku nie stwierdza się w kraju, ale wręcz przeciwnie, posiadamy ich nadwyżki. Barierą wzrostu eksportu, mimo bardzo dużych możliwości na rynku radzieckim, jest jednak wsad dewizowy, który w przypadku np. farb wynosi już 18 centów za 1 rubla. Zwiększenie eksportu farb jest również niemożliwe ze względu na barierę surowcową. Według opinii centrali, partner radziecki chętnie zwiększy zapotrzebowanie na siarkę, której obecnie eksportujemy ok. 800 tys. ton za 90 mln rubli. Uregulowania wymagają jednak ceny tego surowca w Polsce.</u>
          <u xml:id="u-2.43" who="#AndrzejWójcik">W celu zapoznania się ze stroną realizacyjną naszego eksportu budownictwa zespół wizytujący zwiedził budowę prowadzoną przez „Energopol” w Kałudze. Przedsiębiorstwo to jest jednym z największych spośród prowadzących prace w ZSRR. Centralna dyrekcja została utworzona w 1975 r. przede wszystkim dla eksportu budów obiektów surowcowych w ZSRR, a także związanej z tym działalności w zakresie eksportu i importu usług oraz importu komplementacyjnego. Od 1982 r. jest to przedsiębiorstwo wielozakładowe z uprawnieniami eksportera i importera.</u>
          <u xml:id="u-2.44" who="#AndrzejWójcik">Podstawowym kierunkiem działalności na najbliższe lata jest eksport robót budowlano-montażowych na rynek radziecki w ramach tzw. umów surowcowych.</u>
          <u xml:id="u-2.45" who="#AndrzejWójcik">Od 1983 r. „Energopol” realizuje kolejną umowę na lata 1982–1985 o łącznej wartości 101 mln rubli transferowych; w 1986 r. w wyniku porozumienia ministerstw handlu zagranicznego PRL i ZSRR przesunięto wynikające z tej umowy terminy zakończenia zadań do końca 1988 r. W styczniu 1987 r. podpisano nową umowę międzyrządową o udziale PRL w latach 1986–1990 w budowie gazociągu „Jamburg” i innych obiektów surowcowych. Udział PRL wyniesie 930 mln rubli transferowych, z czego 530 mln przypada na „Energopol”.</u>
          <u xml:id="u-2.46" who="#AndrzejWójcik">„Energopol” zamknął 1987 r. kwotą obrotów 120 mln rubli transferowych. Zatrudnia 13,6 tys. pracowników. Zadania na dziesiątkach placów budów w części europejskiej ZSRR realizuje 7 dyrekcji budów: w Charkowie, Kałudze, Kobryniu, Nieftiekieńsku, Kurczakowie, Dniespogorsku i Nietieszynie.</u>
          <u xml:id="u-2.47" who="#AndrzejWójcik">W 1988 r. kontynuowane są roboty na obiektach przemysłu gazowniczego i elektrowniach atomowych w ramach podpisanych umów międzyrządowych. Realizacja umowy międzyrządowej z 3 maja 1984 r. jest opóźniona wskutek nieprzygotowania przez naszych partnerów dokumentacji, opóźnionych dostaw materiałowych i problemów finansowych. Wykonano 66% całości zadań.</u>
          <u xml:id="u-2.48" who="#AndrzejWójcik">Umowa międzynarodowa z 29 stycznia 1987 r. jest znacznie bardziej zaawansowana w realizacji. Szczególnie dotyczy to części liniowej odcinka gazociągu „Jamburg” oraz obiektów elektrowni Chmielnickiej, Smoleńskiej i Kurskiej. Ocenia się, że zadania na kwotę 120 mln rubli transferowych będą zrealizowane do końca 1990 r. Kierownictwa budów sygnalizują występujące braki, niekiedy nierytmiczność dostaw materiałów, urządzeń i dokumentacji projektowo-kosztorysowej, co powoduje okresowe zakłócenia w planowej realizacji zadań i bywa przedmiotem interwencji podejmowanych przez dyrekcję generalną.</u>
          <u xml:id="u-2.49" who="#AndrzejWójcik">Wizytowana dyrekcja w Kałudze prowadzi przebudowę bazy transportowej dla przemysłu naftowego oraz fabryk domów na licencji RFN wraz z blokami mieszkalnymi. Baza transportowa została zakończona i przekazana, a budowa fabryki domów natrafiła na trudności związane z brakiem dokumentacji i materiałów po stronie inwestora. Na uwagę zasługuje dobre wykonawstwo, porządek na placu budowy oraz wzorowo zorganizowane zaplecze.</u>
          <u xml:id="u-2.50" who="#AndrzejWójcik">Na szczególne podkreślenie zasługuje również fakt dobrze zorganizowanej działalności socjalnej i kulturalnej, w tym zaopatrzenie załogi i opieka medyczna.</u>
          <u xml:id="u-2.51" who="#AndrzejWójcik">W trakcie wizytacji zespół odbył spotkanie z częścią załogi, zapoznając się z problemami nurtującymi pracowników. Można stwierdzić, że załoga pozytywnie ocenia działalność dyrekcji, szczególnie w zakresie opieki socjalnej (m.in. pracownicy mogą być odwiedzani przez rodziny).</u>
          <u xml:id="u-2.52" who="#AndrzejWójcik">Na podstawie przeprowadzonych wizji lokalnych i rozmów uważamy, że „Energopol” jest organizacją mającą duże doświadczenie i podstawę do stosowania nowych form nawiązywania bezpośredniej współpracy z radzieckimi organizacjami gospodarczymi i jest mocno tymi formami zainteresowana. Według informacji dyrektora delegatury „Energopolu” w Moskwie J. Sapuły prowadzone są z radzieckimi resortami i organizacjami rozmowy nt. budowy obiektów przemysłowych i socjalnych w rejonie Sum, Lwowa oraz na wybrzeżu Morza Czarnego. W świetle nowych zasad finansowania i kredytowania przedsiębiorstw i organizacji radzieckich istnieje możliwość wspólnego występowania z ofertami i kontraktami na budowę obiektów przemysłowych odpowiadających specjalizacji przedsiębiorstwa.</u>
          <u xml:id="u-2.53" who="#AndrzejWójcik">Poza programem wizytacji zespół spotkał się również z dyrektorem i przedstawicielami delegatury centrali „Bumar”, zapoznając się również z problematyką eksportu maszyn budowlanych na rynek radziecki. Rozwój tego eksportu uwarunkowany jest dalszą modernizacją tych maszyn, rozszerzeniem produkcji elementów hydrauliki siłowej, opanowaniem produkcji maszyn zunifikowanych, wyciszonych, pyłoszczelnych itp.</u>
          <u xml:id="u-2.54" who="#AndrzejWójcik">Problematykę działalności BRH i współpracy gospodarczej z ZSRR omówiono również w trakcie spotkania z ambasadorem PRL w Moskwie W. Natorfem i I sekretarzem KZ PZPR w ambasadzie J. Szukałą. Na podkreślenie zasługuje dobre współdziałanie pionów ambasady z BRH.</u>
          <u xml:id="u-2.55" who="#AndrzejWójcik">W wyniku powiadomienia przez ambasadę PRL Rady Najwyższej ZSRR o pobycie polskich parlamentarzystów w Moskwie posłowie z udziałem sekretarzy komisji i radcy handlowego odbyli spotkanie z tow. Maslukowem, przewodniczącym Komisji Planu i Budżetu Rady Narodowości Rady Najwyższej ZSRR, a jednocześnie zastępcą przewodniczącego Rady Ministrów - przewodniczącym Komisji Planowania Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Radzieckiej, przy udziale tow. Szklarowa, pełniącego obowiązki sekretarza części radzieckiej polsko-radzieckiej Komisji Współpracy Gospodarczej i Naukowo-Technicznej. Rozmowa była szczera i bardzo bezpośrednia. Trwała ponad godzinę i dotyczyła wzajemnego zapoznania się z pracą poselską i pracą deputowanych. Ponadto tow. Maslukow przedstawił ogrom i wagę przekształceń gospodarczych związanych z radziecką przebudową. Do zasadniczych i ciekawych rozwiązań należą daleko idące zmiany systemu zarządzania i reorganizacji urzędów centralnych, przekazywanie kompetencji republikom i podmiotom gospodarczym oraz interesujące rozwiązania systemu podatkowego. Jest już opracowany radziecki plan 5-letni na lata 1990–1995. Zostanie on poddany konsultacji społecznej i wcześniej uchwalony. Niewątpliwie głębokie przemiany strukturalne w ZSRR mają i będą miały istotny wpływ na kształtowanie się naszej współpracy. Na zakończenie tow. Maslukow wyraził zadowolenie ze spotkania, podkreślając celowość obustronnych roboczych kontaktów przedstawicieli naszych komisji.</u>
          <u xml:id="u-2.56" who="#AndrzejWójcik">Na podstawie opracowanej przez Ministerstwo Współpracy Gospodarczej z Zagranicą informacji, przeprowadzonych rozmów i analiz oraz wizytacji i spotkań nasuwają się następujące wnioski i spostrzeżenia:</u>
          <u xml:id="u-2.57" who="#AndrzejWójcik">1. Zgodnie z realizacją strategii przyspieszonego rozwoju i związanej z tym kompleksowej i głębokiej reformy gospodarczej dokonuje się w ZSRR intensywna przebudowa stosunków gospodarczo-handlowych z zagranicą. Od 1982 r. handel zagraniczny, niezależnie od jego roli jako czynnika aktywizującego rozwój gospodarki, staje się czynnikiem wyznaczającym realizację podstawowych programów społeczno-gospodarczego rozwoju ZSRR. Interesującą nowością w tych zmianach jest możliwość tworzenia republikańskich zjednoczeń handlu zagranicznego nie objętych planem centralnym.</u>
          <u xml:id="u-2.58" who="#AndrzejWójcik">W świetle powyższego niezbędne jest dostosowanie działalności naszych służb handlowych do nowych warunków. Należy upraszczać ich struktury, rozwijać wymianę handlową okręgów przygranicznych, tworzyć wspólne przedsięwzięcia i nawiązywać bezpośrednią współpracę między przedsiębiorstwami. Przede wszystkim chodzi jednak o dostosowanie naszej oferty handlowej do nowych potrzeb i uwarunkowań w ZSRR. Istotną sprawą rzutującą na rozwój naszych stosunków handlowych z ZSRR są relacje systemowe rozliczeń w ramach RWPG.</u>
          <u xml:id="u-2.59" who="#AndrzejWójcik">2. W zakresie usprawnienia działalności i organizacji naszych służb handlowych należy rozważyć tworzenie zintegrowanych przedstawicielstw przedsiębiorstw handlu zagranicznego, operujących w podobnych grupach towarowych i asortymentach. Umożliwi to zmniejszenie liczby delegatur. Nowo powoływani przedstawiciele powinni działać wyłącznie w ramach już istniejących delegatur.</u>
          <u xml:id="u-2.60" who="#AndrzejWójcik">3. Nowym rozwiązaniem, zgodnym z duchem reformy, może być również wprowadzenie finansowania pogwarancyjnej obsługi technicznej jako samofinansowania dewizowego w ramach kontraktów, podobnie jak przy eksporcie innych usług technicznych.</u>
          <u xml:id="u-2.61" who="#AndrzejWójcik">4. Należy rozwiązać problem statusu pracowników stałych służb serwisowych poprzez zastosowanie w stosunku do nich uchwały nr 103/85 lub ustalenie nowych rozwiązań prawnych.</u>
          <u xml:id="u-2.62" who="#AndrzejWójcik">5. Bezwzględnie należałoby zwiększyć odpowiedzialność jednostek krajowych za organizację wyjazdów, należyte przygotowanie delegowanych, efektywne wykorzystanie delegacji, a przede wszystkim ograniczenie liczebności delegacji do faktycznie niezbędnego składu. W tym zakresie należy zaostrzyć kontrolę ze strony BRH i konsulatów.</u>
          <u xml:id="u-2.63" who="#AndrzejWójcik">6. Należy przywrócić również właściwe relacje między liczbą delegacji polskich przyjeżdżających do ZSRR i delegacji radzieckich odwiedzających nasz kraj.</u>
          <u xml:id="u-2.64" who="#AndrzejWójcik">Należy doskonalić prace jednostek handlu zagranicznego w drodze egzekwowania lepszej realizacji zadań przez pracowników. Ważnym elementem jest egzekwowanie od naszych eksporterów wysokiej jakości i bezwzględnego dotrzymywania przez producentów warunków dostaw, co zapobiegnie wielu stratom i zwrotem eksportowanych towarów.</u>
          <u xml:id="u-2.65" who="#AndrzejWójcik">Trzeba naprawić i rozszerzyć system promocji handlowej na terenie ZSRR, a przede wszystkim wzmóc działalność promocyjną we wszystkich jej formach, bardziej aktywnie i efektywnie uczestniczyć w wystawach międzynarodowych w ZSRR, sympozjach i konferencjach naukowo-technicznych oraz współpracować z ośrodkami informacji w celu zainteresowania odbiorców naszymi wyrobami.</u>
          <u xml:id="u-2.66" who="#AndrzejWójcik">Poprawa jakości i nowoczesności naszych wyrobów powinna obejmować tworzenie i stosowanie bardziej radykalnych środków w stosunku do polskich producentów towarów i usług eksportowanych. Trzeba także doskonalić system informacji dla producentów, dawać im szybką i właściwą informację o rynku, jego chłonności na określone towary i o cenach naszych towarów na rynku radzieckim.</u>
          <u xml:id="u-2.67" who="#AndrzejWójcik">W zakresie strategii naszego handlu zagranicznego z ZSRR należy zmierzać do rozwoju nowych form integracji, takich jak wspólne przedsiębiorstwa, bezpośrednie więzi i wymiana przygraniczna. Kierunek ten otworzyło postanowienie Prezydium Rządu z 12 czerwca 1987 r. w sprawie wykonania porozumienia między rządem PRL a rządem ZSRR o bezpośredniej współpracy produkcyjnej i naukowo-technicznej przedsiębiorstw oraz organizacji PRL i ZSRR.</u>
          <u xml:id="u-2.68" who="#AndrzejWójcik">W działalności handlowej na obecnym etapie naszej reformy nie wystarcza już fakt, że współpraca przynosi obu partnerom korzyści w skali globalnej. Musi również dawać zyski konkretnym przedsiębiorstwom, załogom współpracujących ze sobą jednostek gospodarczych, biur konstrukcyjnych i projektowych. Musi stwarzać warunki materialnego zainteresowania rozwojem współpracy dla przedsiębiorstw i pracowników służb handlowych. Opracowany i przyjęty system rozliczeń finansowych dotychczas nie zawsze stwarzał takie możliwości. Należy zatem doskonalić go w kierunku stworzenia sprawnego i operatywnie działającego systemu ekonomiczno-finansowych rozliczeń, co pozwoliłoby współpracującym ze sobą przedsiębiorstwom na tworzenie trwałych i stabilnych podstaw współpracy i partycypacji w efektach.</u>
          <u xml:id="u-2.69" who="#komentarz">(Dyskusja.)</u>
        </div>
        <div xml:id="div-3">
          <u xml:id="u-3.0" who="#RyszardSzunke">Poruszane dzisiaj tematy mają kluczowe znaczenie dla gospodarczej i społecznej sytuacji Polski. Stwierdzenie tego faktu jest już truizmem.</u>
          <u xml:id="u-3.1" who="#RyszardSzunke">W 1987 r. jeszcze nieśmiało, ale już wyraźnie zaczęliśmy iść w kierunku bezpośredniej współpracy między przedsiębiorstwami Polski i Związku Radzieckiego. Stworzyliśmy już bazę formalno-prawną dla rozwoju tej współpracy. W woj. szczecińskim zgodę na podjęcie współpracy z przedsiębiorstwami ZSRR otrzymało 6 przedsiębiorstw - 4 rolnicze i 2 przemysłowe. W tej chwili utworzono dwie nowe pary partnerów: ze strony polskiej należą do nich zakłady w Policach i szczecińskie „Polmo”.</u>
          <u xml:id="u-3.2" who="#RyszardSzunke">Obecnym hamulcem rozwoju tej współpracy są sprawy walutowo-rozliczeniowe oraz cenowe. Bez rozwiązania tych kwestii o znaczeniu podstawowym współpraca nie będzie się rozwijać tak szybko jakbyśmy tego chcieli, a przyjęte założenia tej współpracy zostaną tylko dokumentem o charakterze intelektualnym. Moim zdaniem, szansą na pominięcie tych trudności jest gospodarcze współdziałanie podmiotów z obu krajów na rynkach trzecich. W tej dziedzinie jest wiele możliwości do wykorzystania. Myślę, że potrzebne są studia i opracowania nt. warunków ekonomicznych współpracy przedsiębiorstw polskich z radzieckimi.</u>
          <u xml:id="u-3.3" who="#RyszardSzunke">Przedsiębiorstwa eksportujące do ZSRR uzyskują liczne preferencje. Wyjątkiem są jednak rachunki odpisów dewizowych. A jest to, moim zdaniem, najważniejsza preferencja. Czy nie należałoby wprowadzić zasady, że kwoty na rachunkach rublowych mogą pod pewnymi warunkami być transferowane na rachunki odpisów dewizowych?</u>
          <u xml:id="u-3.4" who="#RyszardSzunke">Jedną z barier naszego eksportu są pewne psychologiczne uwarunkowania kadry pracowników handlu zagranicznego. W dalszym ciągu dominuje tutaj przekonanie, że Związek Radziecki „i tak wszystko kupi”.</u>
          <u xml:id="u-3.5" who="#RyszardSzunke">Nie docenia się faktu, że obecnie jest to jeden z najtrudniejszych rynków na świecie, stawiający coraz większe wymagania pod względem jakości i cen. Nie dociera to jednak do pracowników handlu zagranicznego, gdyż transakcje importowo-eksportowe są często wynikiem umów na o wiele wyższym szczeblu. Powinniśmy dążyć do zwalczenia tego stereotypu.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-4">
          <u xml:id="u-4.0" who="#WalentyMilenuszkin">Wszelkie pozytywy naszego handlu i powiązań gospodarczych z ZSRR wskazują, że jest to podstawowy kierunek oddziaływania. Nie dzielą nas oceany i nie jest to długa droga.</u>
          <u xml:id="u-4.1" who="#WalentyMilenuszkin">ZSRR to naturalny rynek, którego za żadną ceną nie wolno stracić. Słusznie wskazywano, że „pieriestrojka” to zarówno pozytywy, jak i pewne niebezpieczeństwa, stajemy bowiem w rzędzie konkurentów zachodnich, którzy - choć narzekają - garną się do tego wielkiego rynku. Tymczasem u nas zdarzają się przypadki wysłania wyrobów nieodpowiedniej jakości. Pokutuje przeświadczenie, że „oni wszystko wezmą”. A to nieprawda; mają pieniądze i nie wszystko wezmą. Trzeba to dobrze zakodować w mentalności pracowników naszego handlu.</u>
          <u xml:id="u-4.2" who="#WalentyMilenuszkin">Z chwilą gdy wszystkie nasze powiązania, zgodnie z polską reformą i radziecką „pieriestrojką”, schodzą w dół, niezbędne jest kontrolowanie tego, kto i co importuje stamtąd. Była tu już mowa o barierze w zakresie farb. Chodzi o wkład dewizowy w wysokości 18 centów na 1 rubel z eksportu. Jest także bariera surowcowa. Pamiętam, że kiedyś woziłem surowce dla przemysłu farbiarskiego z Chin. Może to się da wykorzystać i tę trudność usunąć.</u>
          <u xml:id="u-4.3" who="#WalentyMilenuszkin">Musimy zmieniać mentalność polegającą na „krzywym patrzeniu” na handel z ZSRR. Brak, niestety, odpowiedniego opracowania wykazującego m.in., ile Polska dawniej wygrywała na handlu z Rosją carską. Przecież Łódź wyrosła na eksporcie w tamtą stronę. Warto przygotować materiały ilustrujące korzyści dawnego handlu z Rosją carską i obecnego - z ZSRR tak, by służyły naszym młodym handlowcom.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-5">
          <u xml:id="u-5.0" who="#ZdzisławBarański">Pragnę poruszyć sprawę współpracy województw przygranicznych. Może się wydawać, że to błaha rzecz. Rozwój tej współpracy jest wynikiem intensywnych kontaktów partyjnych i administracyjnych, ma to już wymiar wielomilionowy. Elbląg współpracuje z obwodem kaliningradzkim. Wymiana nadwyżek obejmuje w imporcie głównie sprzęt zmechanizowany, w zamian zaś dostarczamy różne artykuły rolne i przemysłowe. Jest to wymiana bezgotówkowa. Na głównym parkingu w Elblągu niemal codziennie widzimy rząd ciężarówek radzieckich, które przewożą towary dla woj. elbląskiego, a następnie zabierają nasze wyroby. Izba Rzemieślnicza w Gdańsku ma niebawem otworzyć w Kaliningradzie duży sklep z wyrobami naszych rzemieślników, a w zamian otrzymywać ma surowce.</u>
          <u xml:id="u-5.1" who="#ZdzisławBarański">Wymiana przygraniczna wzrasta z miesiąca na miesiąc. Prowadzimy też rozmowy z Nowogrodem, ale tu problemem jest duża odległość. Woj. olsztyńskie też prowadzi rozmowy w sprawie rozszerzenia współpracy przygranicznej. Potrzebne jest upowszechnienie świadomości tego, co się w tym zakresie dzieje. Powstały już zjawiska cenne i mogą powstawać dalsze. Duże znaczenie mogłaby mieć realizacja zapowiedzi otwarcia dla ruchu autostrady Berlin-Kaliningrad. Te powiązania otwierają dla nas duże możliwości działania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-6">
          <u xml:id="u-6.0" who="#TadeuszŁodykowski">Przyłączam się do pozytywnych opinii nt. treści i sposobu zaprezentowania materiałów. Mam także kilka pytań. Pierwsze dotyczy stosunków handlowych z ZSRR. Na perspektywy wymiany wpływa stan zadłużenia PRL wobec ZSRR. W 1986 r. wymiana handlowa z tym partnerem przyniosła bardzo dobre wyniki: eksport wzrósł o 9%, a import o 2,5%. Potem jednak nastąpiło osłabienie pozytywnego trendu. W 1987 r. zamierzenia eksportowe nie zostały w pełni zrealizowane, stąd też nie nastąpiło zmniejszenie zadłużenia. Jak resort ocenia perspektywy 1988 r.? Protokół z grudnia ub.r. przewiduje, że eksport Polski do ZSRR ma w br. zwiększyć się o 11%, import zaś o 3%. Są to zadania bardzo napięte. Jakie ewentualnie są tu zagrożenia?</u>
          <u xml:id="u-6.1" who="#TadeuszŁodykowski">W materiale bardzo mocno - i słusznie - podkreśla się konieczność wywierania silnej presji na innowacje techniczne, gdyż partner radziecki wzmaga politykę selektywnego importu. Jakie branże - w porównaniu do tradycyjnej struktury naszego eksportu - można uznać za rokujące największe nadzieje? Chodzi mi o bliższą i dalszą przyszłość w zakresie zmiany struktury naszego eksportu.</u>
          <u xml:id="u-6.2" who="#TadeuszŁodykowski">Kolejne pytanie dotyczy konkretnych poczynań polsko-radzieckich w zakresie produkcji niektórych wyrobów. Prasa odnotowuje postęp na tym polu. Myślę zwłaszcza o wspólnym samochodzie dostawczym z silnikiem wysokoprężnym oraz o wspólnym opracowaniu telewizora cyfrowego. Dlaczego tak długie są terminy wdrażania? Wiemy, że prace nad samochodem dostawczym trwają od dłuższego czasu; jakie są tego powody, jakie przeszkody?</u>
          <u xml:id="u-6.3" who="#TadeuszŁodykowski">Jak w ocenie resortu wygląda sprawa bezpośrednich kontaktów przedsiębiorstw? Wiąże się to z reformą gospodarczą u nas i radziecką „pieriestrojką”. Jaki jest stan formalno-prawny?</u>
          <u xml:id="u-6.4" who="#TadeuszŁodykowski">Czy istniejące przepisy wystarczają do rozwijania tej formy współpracy, czy też są może projekty zmiany niektórych aktów prawnych?</u>
          <u xml:id="u-6.5" who="#TadeuszŁodykowski">Wnioski zawarte w materiale są bardzo konkretne. Prosiłbym o szerszą informację nt. wniosku drugiego na str. 18: mówi się tam, że w sytuacji niekorzystnego dla nas salda, w latach 1988–1990 konieczna będzie „pełna mobilizacja sił” oraz uruchomienie instrumentów ułatwiających działanie mechanizmów proeksportowych. Na str. 19 też mówi się o pracach nad tymi mechanizmami. Co oznacza konkretnie ta „pełna mobilizacja” jakie instrumenty ekonomiczne muszą być uruchomione?</u>
        </div>
        <div xml:id="div-7">
          <u xml:id="u-7.0" who="#IgnacyWall">Nawiązując do wypowiedzi posła R. Szunke pragnę stwierdzić, że jedną z największych barier jest negocjowanie cen, które w ZSRR nie ulegają zmianie od wielu lat. Dowiadujemy się, że teraz można już stosować ceny umowne. Interesują mnie płody rolno-spożywcze, w tym artykuły ogrodnicze. Przy obecnym wzroście cen środków produkcji u nas, ceny owoców i warzyw będą coraz wyższe. Nie zmieniane od lat ceny radzieckie są barierą. Można dużo sprzedawać na chłonny rynek radziecki, ale barierą są ceny. Wiemy np., że „Hortex” eksportuje za 100 mln rubli, choć w ostatnim sezonie nie dostarczyliśmy 240 tys. ton świeżych jabłek. Eksport ten nie wymaga prawie żadnego wsadu dewizowego i jest wprost nieograniczony. Wystarczy powiedzieć, że „Hortex” planuje zwiększenie eksportu kwiatów do Leningradu z 29 do 50 mln sztuk, ale i tu negocjowanie cen stanowi barierę. Jeżeli zdołamy ją przełamać, przed eksportem otworzą się bardzo duże możliwości.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-8">
          <u xml:id="u-8.0" who="#LechCiupa">Na początku lat 80. trwały negocjacje w zakresie opłat tranzytowych za przejazd przez terytorium PRL. Byłem w składzie jednej z podkomisji, która tym się zajmowała. Były to sprawy dziwne. Nie wiem, czym to się zakończyło. Chodzi konkretnie o stawkę za tonokilometr.</u>
          <u xml:id="u-8.1" who="#LechCiupa">Główna masa ładunków przewożona jest w obie strony koleją. Czy coś się robi w zakresie rozbudowy przejść granicznych? Każdy, kto przekracza granicę radziecką w sprawach handlowych, czy turystycznych widzi, co tam się dzieje.</u>
          <u xml:id="u-8.2" who="#LechCiupa">Od bardzo wielu lat Polska postuluje w układach dwu- i wielostronnych podjęcie prac nad systemem finansowo-ekonomicznym, ale - jak dotychczas - nic z tego nie wyszło. Będzie to hamowało wymianę z ZSRR i nie tylko z tym krajem. W toku polsko-radzieckich kontaktów parlamentarnych powinniśmy zasygnalizować naszym partnerom ten problem przy najbliższej okazji.</u>
          <u xml:id="u-8.3" who="#LechCiupa">Następna kwestia dotyczy współpracy w zakresie planowania i stosunków dwustronnych. W dotychczasowej praktyce przyjęło się, że plan 5-letni był tabu i poza ten okres się nie wychodziło. Życie idzie jednak do przodu, a plan nie może wszystkiego przewidzieć. Postuluję, aby również poza planem można było finansować i uruchamiać istotne transakcje. Plan nie powinien ograniczać rozwoju.</u>
          <u xml:id="u-8.4" who="#LechCiupa">Udział dostaw kooperacyjnych jest wciąż bardzo mały. Od czasu decyzji podjętych 17 lat temu niewiele zrobiono. Nie wnikam, czyja to była wina. Czytając protokoły w polskim przedstawicielstwie przy RWPG można było zauważyć stwierdzenia, że wiele winy było po naszej stronie, często stwarzano tylko pozory kooperacji. Czy coś się tu zmieniło? Pytanie moje dotyczy również innych kierunków naszej współpracy dwustronnej.</u>
          <u xml:id="u-8.5" who="#LechCiupa">Nie łudźmy się, że „pieriestrojka” w ZSRR spowoduje, iż w bardzo krótkim czasie uda się usprawnić współpracę dwustronną przedsiębiorstw. Po stronie radzieckiej są bariery biurokratyczne i nie łudźmy się, że będą zniesione już w br. Mówię to na podstawie analizy kontraktów zakładów mojego województwa. Byłem też w zakładach w Uljanowsku i Briańsku i mogę stwierdzić, że u nas bariery są szybciej przełamywane.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-9">
          <u xml:id="u-9.0" who="#JerzySendlewski">Pragnę poruszyć sprawę, która wymaga rozważenia i załatwienia w praktyce. Mam na myśli eksport kilku tysięcy ton mrożonych owoców, warzyw i innych wyrobów przez nasz przemysł chłodniczy. Przemysł ten może kopertować do ZSRR tylko w wagonach-chłodniach i to w zestawach ośmiowagonowych. Inny transport nie jest dopuszczalny. Żeby uruchomić dostawy z Legnicy, Zielonej Góry, czy Wrocławia trzeba przede wszystkim ściągać odpowiednią ilość suchego lodu, który trudno osiągnąć. A przy tym z Legnicy trzeba po ten lód jechać aż do Puław. Lód dostarczany jest w specjalnych zbiornikach. Przywozi się to w wagonach, a po paru dniach trzeba te zbiorniki wieźć z powrotem do Puław. W przeciwnym razie grożą kary. Wszystko to podnosi koszty i opóźnia dostawy. Wniosek nasuwa się taki: trzeba umożliwić eksport mrożonych owoców i warzyw przy pomocy samochodów-chłodni.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-10">
          <u xml:id="u-10.0" who="#JerzyGoliński">Dzisiejszy temat znajduje się w centrum zainteresowania opinii społecznej. Nie miałem spotkania poselskiego poświęconego stosunkom międzynarodowym, żeby nie pytano o stosunki handlowe ze Związkiem Radzieckim. Społeczeństwo, jak wynika z wypowiedzi na tych zebraniach, odczuwa raczej niekorzystny układ tych stosunków. Jest przekonane, że działamy w stanie wyższej konieczności oraz znajdujemy się pod presją potrzeb gospodarczych i politycznych. Ten stan rzeczy wymaga dużej pracy dla pełnego poinformowania opinii publicznej o rzeczywistym stanie stosunków z ZSRR.</u>
          <u xml:id="u-10.1" who="#JerzyGoliński">Wątpliwości wynikają z braku informacji, a także z działania wrogiej nam propagandy, która wciąż funkcjonuje i wywiera wpływ. Na wzajemne stosunki rzutują także sprawy obrotów w dziedzinie przemysłu obronnego, ich skali i wpływu na bilans handlowy oraz problem stanu naszego zadłużenia.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-11">
          <u xml:id="u-11.0" who="#ZdzisławSkakuj">Ponieważ eksport niektórych wyrobów jest utrudniony, gdyż wymaga wkładu dewizowego - czy nie byłoby celowe podjęcie tej sprawy, z położeniem nacisku na to, że zadłużenie rublowe do zadłużenia dolarowego wobec ZSRR ma się jak 4:1? Myślę o możliwości konwertowania zadłużenia dolarowego na ruble. Byłoby to logiczne.</u>
          <u xml:id="u-11.1" who="#ZdzisławSkakuj">Na spotkaniu z nami nowy szef „Gospłanu” ZSRR Masłukow dał dowód niezwykłej precyzji i przekonania co do „pieriestrojki”. ZSRR miałby wejść do nowej 5-latki z nowymi elementami regulacji cen i płac. Ceny miałyby nawiązywać do cen światowych.</u>
          <u xml:id="u-11.2" who="#ZdzisławSkakuj">Szef „Gospłanu” mówił o wielu nowych mechanizmach, w tym o projekcie podatku od zatrudnienia (na podobieństwo naszego dawnego „pogłównego”) płaconego przez każdy zakład pracy, co miałoby wpłynąć na racjonalizację zatrudnienia. Inny projekt dotyczy podatku od środków produkcji, który też powinien działać proefektywnościowo.</u>
          <u xml:id="u-11.3" who="#ZdzisławSkakuj">Uważam, że jednym z podstawowych zadań BRH w Moskwie jest obserwowanie rozwoju sytuacji w ZSRR i planowanych zmian systemowych pod kątem wpływu na możliwości rozwoju i poprawy stosunków handlowych z ZSRR. Kraj ten jest nieograniczonym rynkiem zbytu dla różnych dóbr, a jednocześnie źródłem naszego importu. Byłoby niewybaczalnym błędem z punktu widzenia naszych przyszłych interesów, gdybyśmy tu cokolwiek zaniedbali.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-12">
          <u xml:id="u-12.0" who="#JerzySurowiec">Nawiązuję do wypowiedzi posła J. Golińskiego: gdy tylko wyborcy dowiadują się, że jestem w Komisji Współpracy Gospodarczej z Zagranicą, powszechnie pytają o współpracę z ZSRR. Wiedza, jaką uzyskamy na dzisiejszym posiedzeniu, posłuży nam do lepszej orientacji. Koreferat posła J. Antonowicza wiele spraw przybliżył.</u>
          <u xml:id="u-12.1" who="#JerzySurowiec">Niepokoją mnie natomiast pewne spostrzeżenia. Oto na str. 14 materiału resortowego stwierdza się, że koszt uzyskania jednego rubla z tytułu udziału w inwestycjach na terytorium ZSRR jest znacznie wyższy niż przy dostawach towarów. Nie jest żadnym pocieszeniem, że w tej samej sytuacji są również inne kraje RWPG. Struktura eksportu jest bardzo korzystna, ale saldo mamy ujemne. Gdzie leży prawda? Tamże czytamy, że mamy zapewnione wieloletnie dostawy surowców. Tymczasem KP przy RM w informacji na str. 10 i str. 11 stwierdza, że zdaniem ekspertów radzieckich udział krajów RWPG w inwestycjach surowcowych na terenie ZSRR może być realizowany w postaci dostaw towarów niezbędnych Związkowi Radzieckiemu, a także usług budowlano-montażowych w oparciu o zasady przyjęte podczas 61 posiedzenia Komitetu Wykonawczego RWPG, tzn. na bazie kosztorysów radzieckich. W konsultacjach z ZSRR - czytamy dalej w informacji KP przy RM - dotyczących dostaw paliw, surowców i materiałów w latach 1991–1995 strona polska postuluje potwierdzenie wzajemnych dostaw tych surowców bez dodatkowych uwarunkowań w postaci nakładów inwestycyjnych.</u>
          <u xml:id="u-12.2" who="#JerzySurowiec">Jeżeli postulujemy potwierdzenie wzajemnych dostaw - oznacza to, że dotychczas potwierdzenie to nie nastąpiło.</u>
          <u xml:id="u-12.3" who="#JerzySurowiec">Wypowiedź posła I. Walla pragnę uzupełnić informacją nt. możliwości eksportu ryb. Radzieckie ceny ryb nie zmieniają się od 40 lat. W tej sytuacji współpraca bezpośrednia nie ma racji bytu. Nie wchodzimy w te kontakty, bo nie są opłacalne. Jesteśmy przekonani, że wewnętrzne sprawy radzieckie są do uregulowania z punktu widzenia współpracy. Potwierdzam, że „Pieriestrojka” ma wpływ na wzrost wymiany handlowej.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-13">
          <u xml:id="u-13.0" who="#JanPryszcz">Tempo nawiązywania współpracy między przedsiębiorstwami polskimi i radzieckimi jest dość powolne. Postęp jest dynamiczny tam, gdzie współpraca ma charakter tradycyjny. Tam jednak, gdzie chodzi o nowe powiązania, na przeszkodzie stoi biurokracja z obu stron oraz bariery psychologiczne. Czy nie warto byłoby w końcowej fazie wykonywania budowy „pod klucz” zatrudniać tam pracowników przyszłych zakładów? Współpraca często zależy od ludzi, a o kontakt między nimi nie zawsze jest łatwo.</u>
          <u xml:id="u-13.1" who="#JanPryszcz">Jaki jest stan rozmów w sprawie budowy końcówki linii kolejowej do Portu Północnego, jako portu niezamarzającego?</u>
          <u xml:id="u-13.2" who="#JanPryszcz">Jest problem niewykorzystywania lub utrudnień w wykorzystywaniu kredytów udzielanych przez ZSRR. Chodzi o postawę Banku Handlowego wobec przedsiębiorstw, które nie wykazują wiarygodności kredytowej. Często możliwość uzyskania takiego kredytu miałaby duże znaczenie dla sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Czy nie działa tu ślepy mechanizm? Po spotkaniu, jakie mieliśmy w Szczecinie, odniosłem takie wrażenie.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-14">
          <u xml:id="u-14.0" who="#JacekAntonowicz">Na str. 16 materiału resortowego jest mowa o trudnościach w uzgodnieniu dostaw związanych z kredytami rublowymi i dolarowymi. Jedno z tych przedsięwzięć dotyczy mojego zakładu. W materiale jest zresztą błąd: ma być 1,5 mln dolarów, a nie 15 mln dolarów. Negocjacje w sprawie zagospodarowania kredytu nie dochodzą do skutku. Występują trudności w spłacie kredytu dolarowego. Skrzynie eksportowane są wyłącznie do ZSRR, więc zwrot dewiz byłby dla zakładu trudny.</u>
          <u xml:id="u-14.1" who="#JacekAntonowicz">Jeżeli chodzi o siarkę, to jej eksport jest opłacalny, ale kopalnia eksportując do ZSRR ma niższe dochody złotówkowe. Wymaga to uregulowania.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-15">
          <u xml:id="u-15.0" who="#JanLaskowski">Proszę o informację, czy na ostatnim posiedzeniu RWPG w Moskwie zapadły decyzje mające związek z omawianym tematem? Czy mamy ocenę zasadności importu z A ZSRR poza surowcami - a więc jakości i poziomu technicznego? Niedawno wystąpiłem o wycofanie z obrotu jednego z urządzeń kupowanych w ZSRR, zdarzają się bowiem wyroby, które nie odpowiadają naszym wymogom bezpieczeństwa. Zaznaczam, że dotyczy to importu nie tylko z ZSRR.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-16">
          <u xml:id="u-16.0" who="#AndrzejWójcik">Zacznę od tego, co zamierzamy robić w sprawach systemowych - z zagadnieniem motywowania eksportu, z problemem relatywnie mniejszej atrakcyjności eksportu do ZSRR. Eksportowi do ZSRR musimy zapewnić szczególny priorytet. Związek Radziecki jest w naszych uregulowaniach tak ustawiony, że albo dorównuje systemowi wolnodewizowemu, albo jest nieco niżej, ale wyżej niż inne kraje socjalistyczne, odgrywa bowiem niesłychanie ważną rolę w naszej współpracy gospodarczej z zagranicą.</u>
          <u xml:id="u-16.1" who="#AndrzejWójcik">Dla przykładu wskażę tutaj na system ulg podatkowych oraz kwoty przeznaczone na nagrody ministra współpracy gospodarczej z zagranicą za osiągnięcia eksportowe. Te ostatnie chcemy w przyszłości wykorzystywać jako instrument wspierający długofalowy eksport towarów, na którym nam szczególnie zależy.</u>
          <u xml:id="u-16.2" who="#AndrzejWójcik">Niektóre rozwiązania muszą objąć nie tylko stosunki z ZSRR, ale obszar całego systemu socjalistycznego. W dziedzinie rolnictwa dotacje wyrównawcze inaczej działają w przypadku eksportu do I i do II obszaru płatniczego. Eksport do II obszaru płatniczego jest dotowany w granicach 20% kosztów produkcji, podczas gdy do I obszaru płatniczego - nawet do 50% kosztów produkcji. Wyrównanie ma gwarantować opłacalność tego eksportu.</u>
          <u xml:id="u-16.3" who="#AndrzejWójcik">Można wymienić wiele rozwiązań, które przyczynią się do rozwoju naszych stosunków gospodarczych z ZSRR. Chciałbym wskazać na dwa szczegółowe. Pierwszym jest doprowadzenie systemu odpisów rublowych do takiego stanu, by stały się czynnikiem motywującym do eksportu w tym kierunku.</u>
          <u xml:id="u-16.4" who="#AndrzejWójcik">Np. możemy spowodować, by jednostki posiadające odpisy rublowe miały priorytet w imporcie zaopatrzeniowym z tego obszaru. Wbrew pozorom nie jest to sprawa bagatelna.</u>
          <u xml:id="u-16.5" who="#AndrzejWójcik">Nie uregulowana pozostaje także - o czym mówił poseł R. Szunke - sprawa, jak w sposób najbardziej efektywny i skuteczny zapewnić wsad dewizowy do eksportu rublowego. Co roku przeznaczamy pewne kwoty dewiz na wspieranie tego eksportu. Wiele wyrobów wymaga specjalnego wsadu dewizowego. Poseł J. Antonowicz stwierdził, że 1 rubel uzyskany z eksportu farb i lakierów wymaga wsadu dewizowego w wysokości 18 centów. Naszym zdaniem ten wsad dewizowy jest o wiele wyższy, gdyż suma przedstawiona przez posła J. Antonowicza nie uwzględnia wsadu dewizowego do składników, które można kupić na polskim rynku. Przypuszczamy więc, że wsad dewizowy do 1 rubla uzyskanego tą drogą wynosi ok. 35 centów. 18 centów to wkład bezpośredni z funduszy Ministerstwa Współpracy Gospodarczej z Zagranicą.</u>
          <u xml:id="u-16.6" who="#AndrzejWójcik">Bezpośrednia konwersja rubla na dolara nie jest możliwa. Wiadomo jaka jest pula dewiz i jakiekolwiek przeznaczenie ich na wymianę na rubla oznaczałoby np. przyhamowanie tempa zwiększania rachunku odpisów dewizowych.</u>
          <u xml:id="u-16.7" who="#AndrzejWójcik">Pozostaje problem, jak te skromne zasoby dewizowe, które mamy dzielić, podzielić jak najbardziej efektywnie. Staramy się w tej chwili opracować system, w którym przy pomocy 2–3 prostych kryteriów można by promować to, co zasługuje na eksport i będzie odgrywać na rynku radzieckim znaczącą rolę.</u>
          <u xml:id="u-16.8" who="#AndrzejWójcik">Aż mi się oczy zaświeciły, gdy poseł Z. Skakuj zaproponował, by wsad dewizowy do towarów eksportowanych na rynek radziecki finansowali towarzysze radzieccy.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-17">
          <u xml:id="u-17.0" who="#ZdzisławSkakuj">Zaproponowałem tylko, by dzięki temu spłacać nasz dług dolarowy w ZSRR.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-18">
          <u xml:id="u-18.0" who="#AndrzejWójcik">To tylko elegancka forma żądania wsadu dewizowego. Uważam, że powinniśmy ograniczać tego rodzaju praktyki. Oczywiście, mogą one być niezbędne przy przedsiębiorstwach wspólnych.</u>
          <u xml:id="u-18.1" who="#AndrzejWójcik">Kij jednak ma dwa końce i nasi radzieccy partnerzy także mogą zażądać od nas dolarów, a większość importu od nich to towary kupowane na rynkach wolnodewizowych.</u>
          <u xml:id="u-18.2" who="#AndrzejWójcik">Nie zapominajmy, że Związek Radziecki stracił na skutek ruchów cen na rynkach międzynarodowych 8 mld dolarów i dlatego po raz pierwszy od wielu lat w 1987 r. miał ujemne saldo w handlu zagranicznym. Sami mają więc ogromne trudności dewizowe.</u>
          <u xml:id="u-18.3" who="#AndrzejWójcik">Chciałbym przy okazji podziękować za koreferat posła J. Antonowicza. Wiele wniosków i uwag jest zbieżnych z naszymi dążeniami. Odnotujemy je i włączymy do dalszych prac.</u>
          <u xml:id="u-18.4" who="#AndrzejWójcik">Problem rozliczeń walutowych i cenowych jest głównym hamulcem rozwoju obrotów z ZSRR. Problem ten dotyczy jednak współpracy ze wszystkimi krajami RWPG. Potrzebna jest współpraca wielostronna, która doprowadzi do zbilansowania całości obrotów. Nie może być tak jak dotychczas, że bilans obrotów z krajami socjalistycznymi mamy zamknięty, ale jest np. nadwyżka z Czechosłowacją, a ujemne saldo z ZSRR i nie możemy tego wyrównać. Chodzi więc o płynne przemieszczanie walut. Konieczna jest także zmiana systemu cen. Kilka krajów socjalistycznych, wśród nich ZSRR, deklaruje przejście na system cen bieżących.</u>
          <u xml:id="u-18.5" who="#AndrzejWójcik">Jednym z podstawowych postulatów ekonomicznych jest zrównanie warunków cenowych na towary i usługi w eksporcie. Za tym postulatem opowiadają się także CSRS i Węgry. Sprawa jest jasna, ale problem w doprowadzeniu do consensusu i wdrożeniu tego systemu.</u>
          <u xml:id="u-18.6" who="#AndrzejWójcik">Czy kadry handlu zagranicznego nie dostrzega ją zmienionej sytuacji w ZSRR? Myślę, że dla dużych central perswazja z naszej strony nie jest konieczna. Wyperswadują im to sami towarzysze radzieccy, kiedy usiądą z nimi do negocjacji. Z jednej strony mamy jednak do czynienia z samym uświadomieniem sobie zmienionych warunków, a z drugiej - z możliwościami realizacji żądań partnerów radzieckich. Mamy jednak pewne osiągnięcia. Np. „Stalowa Wola” jest wiodącym w swojej dziedzinie przedsiębiorstwem na terenie ZSRR. Także w elektronice zaczynamy odzyskiwać poprzednie pozycje. Mamy trochę towarów, których pozycja na rynku radzieckim jest ugruntowana. Nasi partnerzy nie chcą jednak kupować tych samych towarów, które otrzymują od nas od kilkunastu lat. Zgadzamy się na to, ale realizacja programu unowocześnienia eksportu do ZSRR jest opóźniona.</u>
          <u xml:id="u-18.7" who="#AndrzejWójcik">Jeżeli chodzi o obustronne reklamacje towarów - jak zawsze mają one miejsce, ale nie jest to zjawisko niepokojące w swych rozmiarach.</u>
          <u xml:id="u-18.8" who="#AndrzejWójcik">Poseł W. Milenuszkin mówił o konieczności kontroli nowych form importu. Import tego rodzaju zaczyna mieć coraz większe znaczenie i nie chodzi tutaj tylko o wymianę przygraniczną. Jest to spontaniczna forma handlu zagranicznego, ale przynosi ona niewątpliwe korzyści. Obserwujemy ją i objęliśmy ewidencją statystyczną. Będziemy mogli dzięki temu przeprowadzić ocenę efektywności i ekwiwalentności tej wymiany. Jeżeli nawet przynosi ona wymierne korzyści poszczególnym przedsiębiorstwom, to nie znaczy, że osiągnęły one dzięki niej najlepsze wyniki, jakie były do uzyskania. Kontaktujemy się w tej sprawie z Ministerstwem Rynku Wewnętrznego. Przeszliśmy na system automatycznego udzielania koncesji tym przedsiębiorstwom, które o nie występują.</u>
          <u xml:id="u-18.9" who="#AndrzejWójcik">Poseł T. Łodykowski zadał pytanie dotyczące naszego bilansu handlowego w 1988 r. Mamy nie rozwiązane problemy płatności w 1988 r., a nie bilans handlowy.</u>
          <u xml:id="u-18.10" who="#AndrzejWójcik">Naszym zdaniem, formalno-prawne zasady bezpośredniej współpracy przedsiębiorstw nie decydują w istotny sposób o rozwoju tej współpracy. W tym roku będzie ona możliwa dzięki ustawie o spółkach z udziałem zagranicznym. Gdzieś w połowie roku mamy zamiar przedstawić projekt nowelizacji tej ustawy. W tej chwili - o ile się orientuję - krążą co najmniej trzy takie projekty: nasz, społeczny i ministra rynku wewnętrznego. Nowelizacja przyczyni się z pewnością do przyciągnięcia obcego kapitału.</u>
          <u xml:id="u-18.11" who="#AndrzejWójcik">Deklarujemy wydanie koncesji na prowadzenie bezpośredniej wymiany towarowej wszystkim tym przedsiębiorstwom, które się o to zwrócą. Z całą pewnością nie hamuje to rozwoju wymiany. Zastanawiamy się nawet, czy nie wyeliminować choć pozoru istnienia takiego hamulca, nie nadać tej koncesji wszystkim przedsiębiorstwom z urzędu. Jesteśmy w tej dziedzinie otwarci na wszelkie propozycje.</u>
          <u xml:id="u-18.12" who="#AndrzejWójcik">Istotną przyczyną hamującą rozwój wymiany są kursowe i ekonomiczne warunki handlu z ZSRR. W niektórych asortymentach negocjacje nad kontraktami będą się ciągnąć do końca tego kwartału. Są to sprawy niezwykle trudne: różne ceny na rynkach wewnętrznych, specyficzne kursy walut i relacje rubla transferowego do dolara.</u>
          <u xml:id="u-18.13" who="#AndrzejWójcik">Te warunki są na tyle trudne, że jeżeli chcemy stworzyć wspólne przedsiębiorstwo, to produkcja, którą będzie się ono zajmować, musi być bardzo korzystna, żeby zyski były obopólne. Tu leży główne źródło problemów, z którymi partnerzy po obydwu stronach nie mogą się uporać.</u>
          <u xml:id="u-18.14" who="#AndrzejWójcik">Propozycja posła L. Ciupy, aby podjąć tę sprawę w kontaktach parlamentarnych jest bardzo dobrym pomysłem. Uważam, że należy wykorzystywać wszelkie możliwości w celu uregulowania tej sprawy. Nie zgadzamy się z tezą, że główną przyczyną jest zła relacja między złotówką a rublem. Ma to znacznie szerszy wymiar i trzeba mówić raczej o systemie kursów walutowych. W styczniu 1988 r. 81% naszego eksportu do ZSRR było opłacalne. Świadczy to o tym, że obecny kurs funkcjonuje dobrze. W tym kierunku będzie też prowadzona nasza polityka kursowa.</u>
          <u xml:id="u-18.15" who="#AndrzejWójcik">Jeżeli chodzi o poruszoną przez posła J. Sendlewskiego sprawę eksportu i transportu mrożonek, to udzielimy na nią odpowiedzi na piśmie. Naszym zdaniem trudności wynikają z braku chłodziarek samochodowych. Sprawdzimy jednak, czy nie ma innych przyczyn.</u>
          <u xml:id="u-18.16" who="#AndrzejWójcik">Poseł J. Goliński mówił o przekonaniu społeczeństwa nt. niekorzystnego charakteru naszych stosunków gospodarczych z ZSRR. Wiemy, że przekonanie to istnieje od dawna i spora część społeczeństwa myśli, że ropa naftowa płynie w drugą stronę, a w puszkach po farbach i lakierach wysyłamy do ZSRR szynkę. Jednak w tej chwili mówi się o naszej współpracy z ZSRR otwarcie. Proces informowania społeczeństwa musi być konsekwentny i oparty na prawdzie. Mamy w stosunkach polsko-radzieckich wiele trudności i trzeba je pokazywać. Trzeba pokazywać także ogromne korzyści, które wynikają dla nas z tej wymiany. Jakież mamy w tej chwili trudności, by kupić na rynkach wolnodewizowych dodatkowe 600 tys. ton ropy naftowej. Skąd nagle wygospodarować potrzebną kwotę? Na tym tle trzeba przedstawić korzyści, jakie przynosi nam stała dostawa 8–9 podstawowych surowców z ZSRR. Otrzymujemy je na podstawie dwóch rodzajów umów. Pierwsze z nich opiewają na stałe tradycyjne wielkości, a drugie, wynikają z naszego uczestnictwa w inwestycjach surowcowych na terenie ZSRR.</u>
          <u xml:id="u-18.17" who="#AndrzejWójcik">Jednak niektóre z tych umów kończą się w pierwszych latach przyszłej 5-latki. Stoimy więc przed problemem, czy podejmować z krajani socjalistycznymi nowe inwestycje, czy szukać alternatywnych rynków? Może bardziej opłaci się kupować te surowce za wolne dewizy? Przeprowadzany kalkulację, czy jest to w ogóle możliwe i opłacalne. Są towary gdzie taka alternatywa istnieje, np. rudy żelaza i innych metali, które mają stabilne ceny i to raczej malejące. Mamy jeszcze czas, gdyż te trudności pojawią się w latach 1992–1993.</u>
          <u xml:id="u-18.18" who="#AndrzejWójcik">Mogę zapewnić posła Z. Skakuja, że jednym z podstawowych zadań Biura Radcy Handlowego są prące studyjne i informowanie nas, jakie zmiany zachodzą w gospodarce Związku Radzieckiego. BRH w Moskwie ma pod tym względem znaczny dorobek. Decyduje o tym przede wszystkim dobra kadra. BRH w Moskwie jest też przykładem prawidłowej integracji służb handlu zagranicznego.</u>
          <u xml:id="u-18.19" who="#AndrzejWójcik">Jeżeli chodzi o zmianę w systemie podatkowym, to u nas ewolucja tego systemu idzie w nieco innym kierunku niż w ZSRR. Nie zbijajmy ich jednak z tropu.</u>
          <u xml:id="u-18.20" who="#AndrzejWójcik">Chciałbym prosić posła J. Pryszcza o chwilę rozmowy w przyszłości nt. przeszkód biurokratycznych w nawiązywaniu bezpośredniej współpracy z jednostkami ZSRR.</u>
          <u xml:id="u-18.21" who="#AndrzejWójcik">Nie umiem odpowiedzieć na pytanie dotyczące końcówki rurociągu do Portu Północnego.</u>
          <u xml:id="u-18.22" who="#AndrzejWójcik">Mamy rzeczywiście problemy z jakością maszyn rolniczych importowanych z ZSRR. Ich dostawy są wynikiem wieloletnich umów zawartych przed laty i w międzyczasie zmieniły się przepisy bhp. Wystąpiliśmy do prezesa PKNMiJ o wydanie zezwolenia na użytkowanie tych maszyn. Nie wiem czy nasz resort jest władny kontrolować tę sprawę. Myślę, że to nie ten etap rozwoju gospodarki. W tym roku przedsiębiorstwa same, bez konieczności uzyskiwania zezwoleń dokonają importu za 2,5 mld dolarów. My mamy jedynie możliwości kontrolowania koncesji. Wszystkie te uprawnienia przeszły ha PKNMiJ. Zlikwidowaliśmy nawet obowiązujące od wielu lat zarządzenie uprawniające nas do obowiązkowego badania towarów importowanych i eksportowanych przez „Polcargo”. Wszystkie te funkcje przejął PKNMiJ.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-19">
          <u xml:id="u-19.0" who="#JanLaskowski">Nie chodzi jednak tylko o system wadliwej kontroli. To po prostu źle podpisany kontrakt, bez zastrzeżeń dotyczących wymogów bezpieczeństwa.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-20">
          <u xml:id="u-20.0" who="#JanGiezgała">Poseł T. Łodykowski pytał o sytuację kształtowania się obrotów i bilansu naszego handlu z ZSRR w 1988 r. W założeniach 5-letniej umowy handlowej obroty z ZSRR miały być w 1988 r. zbilansowane. Już dziś jednak możemy powiedzieć, że celu tego nie osiągniemy, mimo iż ze strony polskiej zrobiliśmy wszystko, by do tego doszło. Sam protokół zakładał wyższe tempo przyrostu eksportu niż importu w porównaniu z umową 5-letnią. Zarabiamy także ok. 400 mln rubli na zmianach cen kontraktowych. Mimo to ubiegły rok zakończył się deficytem w wysokości 751 mln rubli. Strona polska wystąpiła o kredyt w wysokości 400 mln rubli, ale z tego co wiemy dzisiaj - nie dostaniemy go. Będziemy musieli zaoferować dodatkowe towary. Przyrost naszego eksportu w tym roku ma wynieść 800 mln rubli. W ostatnich 3 latach przyrost eksportu wahał się od 300 do 600 mln rubli i dlatego 800 mln rubli osiągniemy z dużą trudnością. Z góry więc zakładamy, że deficyt będzie porównywalny z ubiegłorocznym.</u>
          <u xml:id="u-20.1" who="#JanGiezgała">Umowa 5-letnia nie zostanie więc zrealizowana i złożą się na to 3 główne przyczyny:</u>
          <u xml:id="u-20.2" who="#JanGiezgała">- trudności płatnicze wynikające m.in. z tego, że przewidywaliśmy, iż w 1985 r. nasz dług zostanie przeniesiony w wysokości 5,2 mld rubli, a przeniesiono jedynie 3,9 mld - resztę musimy spłacać. W ostatnich latach nie udzielano nam także kredytów w wysokości całego ujemnego salda obrotów, a jedynie ok. 60%. Kredyt na modernizację 11 zakładów także został skonsumowany jedynie w 40%. Także spłata gazociągu w Jamburgu zostanie dokonana przy pomocy kredytów, co na razie obciąża nasz bilans;</u>
          <u xml:id="u-20.3" who="#JanGiezgała">- opóźnienia w restrukturyzacji eksportu, co znacznie obniżyło płynące z niego dochody;</u>
          <u xml:id="u-20.4" who="#JanGiezgała">- niewykonanie eksportu od strony ilości, do czego przyczyniły się ruchy cen, brak surowców oraz dewiz. Umowa 5-letnia przewidywała trzy razy szybsze tempo przyrostu eksportu niż importu, co nawet przy wykonanej restrukturyzacji byłoby trudne.</u>
          <u xml:id="u-20.5" who="#JanGiezgała">Nawet przewidziane zmiany restrukturyzacyjne nie obejmują nowych wyrobów. Wywołują jednak nowy popyt, który zwiększa napięcia wewnętrzne, co z kolei utrudnia realizację eksportu.</u>
          <u xml:id="u-20.6" who="#JanGiezgała">W ZSRR powstał program ogólny zakładający dość szybkie zmiany struktury produkcji. Wywołało to znaczny popyt na maszyny i urządzenia oraz poważną zmianę struktury popytu w kierunku nowoczesności. Przewiduje się, że zakres tego popytu będzie zaspokajany przez import w 20–30%. Jest to olbrzymia szansa dla polskiej gospodarki. Praktycznie we wszystkich dziedzinach gospodarki radzieckiej powstaje nowy popyt. Jeżeli wyjdziemy z propozycjami, które następnie uzgodnimy, otworzy to szansę zmiany struktury naszego eksportu, jego „odtłuszczenia”, wzrostu opłacalności itd. Prace w tym kierunku prowadzi się w KP przy RM. Dostosowanie się do popytu radzieckiego nie powinno być bierne. Możemy wynegocjować takie towary, które można będzie sprzedawać też na rynkach trzecich. Główna rola należy tu do przedsiębiorstw przemysłowych. To samo dotyczy kompleksu agroprzemysłowego - przechowalnictwa, transportu rolnego, przemysłu spożywczego, a także elektroniki, komputerów, innych branż przemysłu maszynowego. ZSRR preferować będzie w imporcie takie urządzenia, które przyczynią się do radykalnych zmian w produkcji radzieckiej.</u>
          <u xml:id="u-20.7" who="#JanGiezgała">Popyt na nasze towary rynkowe jest i będzie w ZSRR duży. Można np. w ciągu roku doprowadzić do znacznego zwiększenia eksportu wyrobów naszej farmacji, który i tak jest już duży (500 mln rubli), ale istnieje bariera wsadu dewizowego. Problemem tym zajmuje się kierownictwo Ministerstwa Przemysłu. Istnieje i utrzyma się duży popyt na wyroby przemysłu lekkiego, przy czym pożądane jest wzbogacenie asortymentu i lepsze uwzględnienie wymogów mody. Import dóbr trwałego użytku bardzo silnie wzrósł w bieżącym 5-leciu, ale nasilają się sygnały, że nie we wszystkich pozycjach plan jest wykonywany. Trzeba w związku z tym zastanowić się nad możliwością zwiększenia produkcji własnej.</u>
          <u xml:id="u-20.8" who="#JanGiezgała">W przemyśle stoczniowym umowa 5-letnia nie jest wykonywana wskutek rozbieżności cenowych. Sytuacja jest paradoksalna: coraz częściej, w naszym przekonaniu, wynegocjowana cena jest najbardziej korzystna z punktu widzenia metodologii, występuje jednak trudność w ulokowaniu zamówienia, bo konieczne są znaczne dopłaty. Eksport ten to przeszło 3 mld rubli w 5-latce.</u>
          <u xml:id="u-20.9" who="#JanGiezgała">Są opinie, że można zastąpić go innym eksportem. Praktycznie byłoby to bardzo trudne. W każdym razie trzeba zdjąć odium z przemysłu okrętowego i podjąć decyzje, czy eksport ten ma być kontynuowany.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-21">
          <u xml:id="u-21.0" who="#TadeuszŁodykowski">Dziękuję za przedstawione wyjaśnienia, a ponieważ jestem związany z gospodarką morską, cieszę się zwłaszcza z takiego podejścia w końcowej części ostatniej wypowiedzi.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-22">
          <u xml:id="u-22.0" who="#StanisławDługosz">Pracujemy nad wielo- i dwustronną koncepcją podziału zadań kooperacyjnych do 2000 r. oraz nad wstępnym projektem koordynacji planów do 1995 r. Jesteśmy pierwszym krajem, który opracował i przyjął uchwałę o trybie tej koordynacji, całkowicie odbiegającym od dotychczasowego.</u>
          <u xml:id="u-22.1" who="#StanisławDługosz">Koncentrujemy się na całej 5-latce. Doszliśmy do przekonania, że plan 5-letni powinniśmy wykonać i że wymiana będzie zrównoważona. Prowadzone są rozmowy, od których wiele będzie zależało w okresie po 1990 r., jeżeli chodzi o koordynację planów i sprawę zadłużenia. Można wymienić sześć płaszczyzn, gdzie punkty widzenia są rozbieżne. Część spraw wymaga rozstrzygnięcia na najwyższym szczeblu.</u>
          <u xml:id="u-22.2" who="#StanisławDługosz">Płaszczyzna pierwsza to ceny. Przed 43 Sesją RWPG było tu najwięcej kontrowersji. Uzgodniono, że do końca br. eksperci mają opracować nową metodologię cen. Warto nadmienić, że układ cen jest dla nas obecnie korzystny i pomoże zbilansować obroty 5-lecia. Najbardziej korzystny jest ten układ przy budowie obiektów „integracyjnych” na terytorium ZSRR. Obowiązuje bowiem zasada opierania się na radzieckich kosztorysach wewnętrznych. Wszystkie zainteresowane kraje wypowiedziały się przeciwko kontynuowaniu tej zasady po 1990 r. Oczywiście wszystkie kraje podchodzą do danego problemu subiektywnie, przez pryzmat własnych obrotów. Inaczej przy tym wygląda sprawa opłacalności surowców, a inaczej artykułów rolno-spożywczych. Wraz z Węgrami wystąpiliśmy też przeciwko cenom preferencyjnym dla krajów rozwijających się. Uważamy, że handel to handel, a pomoc powinna iść inną drogą. Ceny powinny stać się motywacją postępu, a nie być czynnikiem go hamującym. Partnerzy radzieccy skłaniają się do przyjęcia zasady umowności cen. Trudniej jest ze sprawą kosztorysów wewnętrznych.</u>
          <u xml:id="u-22.3" who="#StanisławDługosz">Sprawa spłaty zadłużenia w okresie po 1990 r. Założyliśmy, że w bieżącej 5-latce nastąpi tu zrównoważenie. Nie możemy respektować koncepcji, że spłacimy 6,5 mld rubli do końca 1990 r., gdyż oznaczałoby to co roku 1 mld rubli plus 300 mln rubli odsetek. Nie damy rady. Mamy przy tym obsługę zadłużenia w stosunku do Zachodu. Postulujemy więc przesunięcie obsługi zadłużenia poza 1995 r. i spłacanie tylko bieżących odsetek. Nawiązując do wypowiedzi posła Z. Skakuja mogę dodać, że myślimy o zaproponowaniu zamiany dolara na ruble z uwzględnieniem dogodnych towarów. Chcemy utrzymać wzajemne dostawy surowców, gdyż jest to korzystne. Przebudowę struktury wymiany chcemy prowadzić poza surowcami. W czasie rozmów w Moskwie wicepremier Z. Sadowski oświadczył, że chcemy utrzymać obecne dostawy surowców, ale bez ponoszenia kosztów rozbudowy radzieckiej bazy surowcowej. Polska jest drugim po ZSRR partnerem surowcowym w RWPG. Dążymy także do tego, by nie dopuścić do obniżenia dostaw radzieckich w przyszłości.</u>
          <u xml:id="u-22.4" who="#StanisławDługosz">Zaawansowane są prace nad koncepcją specjalizacji dwustronnej do 2005 r. Nasi radzieccy partnerzy chcą utrzymać dotychczasową specjalizację, obejmującą z naszej strony eksport wyrobów pochłaniających olbrzymie ilości metalu. My idziemy po linii uchwał 43 Sesji RWPG, tzn. że przede wszystkim powinien być osiągnięty postęp naukowo-techniczny w oparciu o kompleksowy program, co do realności którego jest zresztą wiele uwag krytycznych. Nasz punkt widzenia przyjęto. Mamy nadzieję, że w pracach nad koordynacją planów na następne 5-lecie partnerzy radzieccy nie wrócą już do starych koncepcji.</u>
          <u xml:id="u-22.5" who="#StanisławDługosz">Sprawa nauki i techniki: wszyscy deklarują rozwój pod tym kątem, ale są świadomi, że realizacja tych zamierzeń wymaga dużych pieniędzy. Bardzo dobre są uzgodnienia na szczeblu ministerstw co do tematów priorytetowych, ale co z inicjatywnością naszego przemysłu?</u>
          <u xml:id="u-22.6" who="#StanisławDługosz">Sprawa mechanizmów: w koncepcji socjalistycznego podziału pracy istnieje zapis na ten temat. Stanowiska poszczególnych krajów są jednak dość odległe od siebie. Dotyczy to: wymienialności i wielostronności kursów, metodologii cen, koordynacji planów.</u>
          <u xml:id="u-22.7" who="#StanisławDługosz">Problem kursów: w naszym kraju obserwuje się wyraźne rozchwianie - aż do oparcia kursu waluty o kurs czarnogiełdowy.</u>
          <u xml:id="u-22.8" who="#StanisławDługosz">Rysuje się perspektywa uregulowania kursu walut narodowych między sobą przez rozsądne określenie relacji. Mamy tu następnie kwestię rubla transferowego i jego poziomu we wspólnocie. Mamy sprawę kursu rubla w stosunku do walut wymienialnych. Środowiska radzieckie zgadzają się ostatnio, że kurs ten jest sztuczny. Partnerzy radzieccy bardzo interesują się relacją kursu złotego do dolara i rubla. Byłoby to bardzo istotne dla usunięcia różnych kłopotów. Przykładowo: przemysł siarkowy przy eksporcie do krajów II obszaru płatniczego otrzymuje 600 tys. zł za tonę, a do ZSRR - 250 tys. zł, bowiem chociaż cena jest zbliżona, kurs jednak dwa razy mniejszy.</u>
          <u xml:id="u-22.9" who="#StanisławDługosz">W KP przy RM analizujemy wszystko, co dotyczy „pieriestrojki”, przede wszystkim w oparciu o dokumenty. Analizowaliśmy w szczególności radziecką ustawę o przedsiębiorstwie państwowym, a także odrębne ustawy o możliwości tworzenia wspólnych przedsiębiorstw z partnerami socjalistycznymi i kapitalistycznymi.</u>
          <u xml:id="u-22.10" who="#StanisławDługosz">Zamierzamy koncentrować uwagę przede wszystkim na programie jakości. Jeżeli to zagadnienie rozwiążemy, możemy oczekiwać, że partnerzy radzieccy zaakceptują naszą tezę, iż nie powinniśmy ponosić nakładów na bazę surowcową. Chcemy następnie wzbogacać współpracę o współdziałanie z republikami przygranicznymi. Mamy kontakty z komisjami planowania Białorusi i Litwy, co jeszcze niedawno nie było możliwe. Obroty w wysokości kilkudziesięciu milionów rubli są w pełni uzasadnione, jest to optymalny układ z punktu widzenia cen.</u>
          <u xml:id="u-22.11" who="#StanisławDługosz">Problem surowców w okresie 1991–1995: jeżeli utrzyma się zasada radzieckich kosztorysów wewnętrznych, musielibyśmy szukać możliwości importu części surowców z krajów II obszaru płatniczego.</u>
          <u xml:id="u-22.12" who="#StanisławDługosz">Bardzo trudne są zagadnienia związane z zadłużeniem i surowcami. Te sprawy będą musiały być rozstrzygnięte na najwyższym szczeblu, ewentualnie też przy okazji kontaktów międzyparlamentarnych.</u>
          <u xml:id="u-22.13" who="#StanisławDługosz">Przechodzę do pytań związanych z różnymi konkretnymi sprawami. Przy tranzycie pobieramy opłaty od każdego pojazdu. Po długich bojach udało się podnieść opłaty za transport kolejowy. Należy tu dodać, że również Węgrzy wnieśli poprawki do stawek tranzytowych. Skala jednak tranzytu i interesów jest różna.</u>
          <u xml:id="u-22.14" who="#StanisławDługosz">Trwają rozmowy w sprawie otwarcia dalszych kolejowych przejść granicznych, ale nasi partnerzy nie są tak dynamiczni, jak my.</u>
          <u xml:id="u-22.15" who="#StanisławDługosz">W naszej metodologii planowania okres 5-letni ma charakter podstawowy, ale pozwala uwzględniać przedsięwzięcia wybiegające poza ten okres. Tak się stało z porozumieniem w sprawie dostaw gazu z Jamburga do 2008 r.</u>
          <u xml:id="u-22.16" who="#StanisławDługosz">W obrotach o znaczeniu obronnym saldo jest dla nas dodatnie. Obroty w tej dziedzinie są całkowicie oparte o rachunek ekonomiczny. Jeżeli ceny nam nie odpowiadają, to transakcje nie dochodzą do skutku.</u>
          <u xml:id="u-22.17" who="#StanisławDługosz">Głównym punktem ostatniego posiedzenia Komitetu Wykonawczego RWPG było zatwierdzenie nowej struktury organizacyjnej aparatu. Liczbę etatów zmniejszono o przeszło 20%. W naszym przypadku z 85 schodzimy do 55 etatów. Udało się lepiej ustawić sprawę kierowania komórkami RWPG w dziedzinie energetyki, górnictwa węglowego i ochrony środowiska. Najważniejszy jest problem jakości ludzi i autorytetu osobistego, który potrafią sobie wyrobić.</u>
          <u xml:id="u-22.18" who="#StanisławDługosz">Wspólna produkcja samochodu dostawczego wymaga 500 mln rubli i kilkudziesięciu milionów dolarów. Rozmowy trwają. Mają być opracowane analizy efektywności takiej współpracy z uwzględnieniem zaleceń Banku Światowego.</u>
          <u xml:id="u-22.19" who="#StanisławDługosz">Wysiłki związane ze wspólną produkcją telewizora kolorowego koncentrują się na razie na rozmowach naukowców.</u>
          <u xml:id="u-22.20" who="#StanisławDługosz">Warto na zakończenie zwrócić uwagę na nierówną świadomość naszych przedsiębiorstw, jeżeli chodzi o eksport i import. Przecież od importu zależy funkcjonowanie wielu zakładów. Nie stykają się one jednak z istotą tego problemu. Godne podkreślenia jest przy tym, że o wszystkich tych sprawach można już obecnie swobodnie pisać.</u>
        </div>
        <div xml:id="div-23">
          <u xml:id="u-23.0" who="#TadeuszŁodykowski">Efektem naszej dyskusji będzie opinia nr 8 do prezesa RM.</u>
          <u xml:id="u-23.1" who="#TadeuszŁodykowski">W projekcie opinii Komisja stwierdza z uznaniem, że następuje stały rozwój stosunków gospodarczych między Polską a ZSRR. Obroty towarowe między obu krajami charakteryzują się wzajemnymi korzyściami, a dostawy surowców z ZSRR są w wielu przypadkach podstawowym źródłem zaopatrzenia polskiego przemysłu.</u>
          <u xml:id="u-23.2" who="#TadeuszŁodykowski">Komisja uważa jednocześnie, że stan zadłużenia Polski wobec ZSRR i jego spłata wymagać będzie podjęcia wielu działań systemowych, stymulujących zwiększenie wymiany towarowej z ZSRR. Aktualne rozwiązania systemowe, w tym głównie poziom kursów walutowych w RWPG, przy ciągle wzrastającym poziomie cen krajowych utrudniają pełne wykorzystanie wzajemnych możliwości. Program unowocześnienia produkcji maszyn i urządzeń przeznaczonych na eksport do ZSRR realizowany jest ze znacznym opóźnieniem. Zdarzają się też liczne przypadki wysyłania na rynek radziecki wyrobów nieodpowiedniej jakości. Stan ten utrudnia realizację wzajemnych zobowiązań. Komisja uznaje za konieczne opracowanie programu unowocześnienia jakości towarów eksportowanych do ZSRR. Dalszy intensywny rozwój stosunków handlowych będzie zależał od bezpośredniej współpracy podmiotów gospodarczych oraz zastosowania korzystnego dla obydwu stron systemu rozliczeń i wzajemnych rozwiązań. Istnieje potrzeba opracowania i wdrażania systemu ekonomiczno-finansowego, skłaniającego przedsiębiorstwa polskie do uczestnictwa w realizacji rządowych porozumień między Polską a ZSRR na zasadzie wzajemnych korzyści.</u>
          <u xml:id="u-23.3" who="#TadeuszŁodykowski">Projekt opinii przyjęto jednomyślnie.</u>
          <u xml:id="u-23.4" who="#TadeuszŁodykowski">Wnioski koreferenta przekazane będą resortowi do wykorzystania.</u>
          <u xml:id="u-23.5" who="#TadeuszŁodykowski">Na zakończenie omówiono plan prac Komisji na najbliższy okres.</u>
        </div>
      </body>
    </text>
  </TEI>
</teiCorpus>